0_4 3 33 Freinity. Dinister Fonily 1900 aug. so |ଥି ePPPPPPPPPE ୧PPPPPPPre ܒ GENERAL LIBRARY OF Ecce University of Michigan Presented by ܐ ܚܥܩܝܥܬܕ ܥܠ 0 Dr. Dunster 1900 DEFPEFFEEE e======= Fratres J 102863 BS 1505 .666 no- Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α CAP. II. -13 fectò cauſa, quare legentes legem, non cognoſcerent , itur aut ab Occidente in Palæftinam venitur. Confer Deum, non erat in lege , fed in ipforum ftupore: ftupor Num. 24: 24. Dan. 11:30. Et in Kedar mittite, do autem ipforum erat à fiducia fui & fapientiæ propriæ, &, conſiderate admodum ; & videte , an exftiterit fimile. Ver- quòd Deum non timerent, neque metuerent divinam ad- | ſus Orientem & Meridiem. jurationem atque exſecrationem, in cogitationibus cor- dis ſui ambulantes. Deut. 29:18. Chriſtus dicit, Joh. 7: exemplum exſtat in gentibus , quòd Deum, quem no $. 25. Verf. 11. An mutavit gens Deum ? Anulluan 17. Si quis voluerit voluntatem ejus facere, qui mifit me, minare & invocare inſtituerant, contemſerint & cum cognofcet de do&trina , utrum illa ex Deo fit, an ego ex me | alio Deo commutaverint. Atqui illi non-dii . Non co- ipfo loquar. Qui vult voluntatem Dei facere, is abdicat gnoverunt gentes eorum deorum potentiam & virtutem. concupiſcentiam & fapientiam fuam, & examinat verbum Sive aliquid fint, five nihil fint, niſi inania nomina, non Dei, donec in eo inveniat lucem, h. e. cognitionem veri- cogniti funt, ut Dei. Quod in gentibus eſt ouveogly de tatis , quæ fecundùm pietatem eft, & veram ſapientiam Deo, æterna ipfius potentia & divinitas, non eft cogni- ac prudentiam, fe patefacientem & commendantem ad confcientiam. Sed, qui fuas abominationes habet ante lum Dribs Elohim non ſignificari propriè nifi eum , qui tum in ipfis. Hic & fimiles loci oftendunt, per vocabu- oculos fuos, & bonam conſcientiam à fe repellit, is nec ad fidem , nec ad cognitionem Dei, etiamfi legat ſcriptu- cellentia & perfectio. Nam in ejus comparatione, quic- eft æternus & omnipotens & in quo eft omnis divina ex- ras , pervenire poteft; fed permanet ſtupidus & evośct in- 76 as metas por ela. Confer cum hoc loco Jer. 8 : 8. Et quid eft aut cognoſcitur aut cogitatur , eſt non- Deus. In paſtores defecerunt à me. Quos ego conſtitui rectores gre- gentibus quidem multiplex vanitas confpe&ta eft, impri- gis mei, qui acceperunt à me legem , ut facerent popu: in Athenienfibus apparet , qui putaverunt, præter eos mis in illis, qui 70200 escer admiſerunt. quemadmodum ſum incedere fecundùm eam, illi legem meam rejecerunt deos , quos cognoviffe videbantur, eſe etiam alios deos & noluerunt mihi ſubjici. $.21. Quid igitur hinc ortum eft ? Prophete vatici- dyses, fibi colendos. Tamen gentes, uſque ad prædi- nati ſunt in Báal. h. e. per illorum vitium & inobedien- cationem Euangelii , retinuerunt priſcos deos: quomo- tiam factum eft, ut fpiritus impurus effet efficax in multis, docunqne adductæ fuerint, ut eos primò nominarent. Et & ii auderent loqui doctrinas dæmoniorum, & omnes quidem gentès coluerunt vel Deum conditorem minabant alios Deos, audirentur, & prophetas jei vel omnium, vel ipſas magnificas Dei creaturas aſpectabiles pauci effent , ut Elias cum omnibus prophetis bad con- vel dæmonas, hoc eft , fpiritus , qui ipſis aliquo figno greffus eft; vel laterent & non audirentur à populo. Et aut opere innotuiffe videbantur. Nam quis dubitet , falſas abiverunt poft ea, que non profunt. Eos deos , à quibus religiones per posyeters fuiſſe introductas : quum conſtet, juftitia , ſanctificatio, vita non poteft proficiſci vel ex- & apud Perfas & apud Ægyptios , antiquiflimos popu- ſpectari. los, fuiffe homines , tanquam familiares diis , & prophetas $. 22. Si Deus per Prophetas fuos rectè & jure incre- eorum & opera inſolentia in nomine ipforum facientes? pavit populum & duces ejus , quod, etiamſi legem Dei Tanti igitur fuit apud gentes dæmoniaca impoftura, ut haberent, tamen Deum non cognofcerent; & non eft priſcos fuos deos non mutarent; quanquam figna vera di- alia cognitio veri Dei, nifi cognitio Patris &-Filii & Spi- | vinitatis in eis, quæ colebant , non apparerent. ritus ſancti, & virtutum , quæ manifeftantur in Chrifto : $. 26. Verf. 11. At populus meus, quem ego eduxi ex profectò debet in Mofe reperiri verbum , quo Deus de ſe medio populi ( quod nullus deorum fecit) quem, dele- myſterium hoc fidei teftatur: neque poteft dici, id per tis populis , quibus , ut hoftibus , bellum intuli, in eorum Mofen, & multò magis per Prophetas , non effe revela- ſede collocavi, cui me de coelo per verbum meum & tum ad fidein electorum & ut inexcuſabiles eſſent infide- multa opera maxima notificavi, gloriam fuam commuta- les. Chriſtus venit in nomine Patris, & hæc de fe dixit, vit cum eo, quod non prodeft. Malunt id nominare Deum quæ de Chrifto fcripta erant: quæ neceffe eft teftimó-- fuum, quod inutile eft, & nihil niſi dolorem & pudorem nium habere in Mofe & Prophetis , quia & Chriſtus & affert, & hominem fe colentem relinquit in peccato & Apoftoli ad Moſis & Prophetarum teftimonium provo- | mala conſcientia , quàm me, quem nominare eft ipfis ho- carunt. Quanquam negari non poteft, eos , qui cum te- nor & gloria; five, quia magnifica opera coram ipſis feci, ſtimonio hoc ipfam rem, & veritatem, quæ in Chriſto | ſive, quia verbum meum eft fapientia & prudentia eorum eſt, vident, & tamen Deum non cognoſcunt, qui ut Sol coram omnibus gentibus. Deut. 4:6. ita ut fine pudore juftitiæ apparuit, ita ut etiam per fe cognoſci poflit, in potuerint fe nominare populum meum , & ita fe gerere, graviori culpa eſſe. inque me, ut Deo fuo & Patre ſuo , gloriari. Quemad- S. 23. Verf. 9. Conſtituto crimine, declarat Deus, modum autem mutarunt Judæi gloriam fuam in id , quod fe fuper illo crimine & cum filiis ac filiorum filiis decre non prodeſ : ita etiam gloriam Dei mutarunt inid, quod viſſe-contendere, h. e. ſe non tantùm accuſaturum ipfos & non prodeſt. ut Paulus loquitur Rom. 1: 23. Gloria Dei filios filiorum , ſed etiam ab ipfis & filiorum filiis , niſi ſe- eft, cùm omnis divina excellentia & omne divinum opus, riò refipifcant , pænas exacturum, & ita cum ipſis actu tum imprimis, quòd eſt juftitia & fanétificator peccatoris. rum, ut omnes cognofcant , ipfos à vero Deo & bene Cæterùm hoc dicto declarat, plerofque illius ætatis mu- factore ad id, quod minimè prodeſt , abiviffe. Adbuc. taffe Deum verum in Deum falfum & ab illo defeciſſe; Significat, hoſce filios reos effe ejuſdem peccati : &, ignorantes aut negantes illam gloriam Dei: licèt vellent Deum non contentum eſſe penis præcedentibus , quibus videri adorare Jehovam. patres affecerat, & decem tribus , ſed conftituiffe id pec S. 27. Verf. 12. Obſtupeſcite &c. Dignum eft hoc fa- catum vindicare etiam in filios filiorum. Malè conſulunt &um, ut Ifraëlitis de cælo pereant Sol, fidera & omnis liberis fuis , qui fædus Dei negligunt. Malè fibi conſu- lux, hoc eft , ut furſum verſum reſpicientes nihil videant, lunt filii, qui pea Cocices dveespool) TO ISO TC Ogódomov non re- niſi tenebras, & omnibus terroribus cælitus millis exagi- linquunt: quia in fe & in capita ſua provocant etiam pe- tentur ; & confolationem nullam à Deo accipere poffint. nam contumaciæ parentum ſuorum ; ut ita fiat , quod eft | Confer Ef. 8: 21. 22. Imò innuit, dignum eſſe, ut totus in proverbio: Patres comedunt omphacem , dentes fi- mundus intereat. Nam, ubi gentes Deum non norunt, liorum ftupent. & populus Dei gloriam fuam mutat , atque ita nullibi ter- $.24. Verf. 10. Juſtificare incipit hanc fuam fenten rarum Deus glorificatur; quare etiam ſplenderent fidera tiam. Et primò quidem , quòd gentes in retentione va in coelo , & luce ſua exhilararent homines ? nitatis religiofiores reperiantur ipſis , qui à Deo vero in S. 23. Verf. 13. Diftin&tiùs adhuc declarat , quæ fit populum erant aſſumti, & ab eo glorificati coram oculis turpitudo peccati Judæorum. Duo mala fecit populus omnium gentium. Tranſite in inſulas Chittæorum. h. e. meus. Me reliquerunt , fontem aque vive. Hæc eft Dei abite ad ultimum occidentem , præter inſulas proximas. gloria, vivificare mortuos , & dare aquam, quam , qui Apparet , Chittæos in inſulis & maritimis locis habitaſſe, bibit, non fitit; fed quæ fit in bibente fons faliens in & quidem illis, præter quæ in Occidentem ex Palæſtina vitam æternam ; atque ita æternam vitam dare ex fe. B Fonti 14 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S eſt Fonti aquæ vivæ fe comparat, ut , qui & poflit ſemper vi- ) Et quæ eſt ea veritas , quam non quærunt, niſi veritas , vificare five vitam æternam dare, & velit. Deus Ifrae- quæ fecundùm pietatem eft? quæ fi recipiatur & ametur, lis vocatur non ſecundum aliquod bonum, quod præte- efficit; ut homo & Deum glorificet ac quærat, & proxi- reat & finem habeat , ſed ſecundùm potentiam & fuffi mum amet. Oftendit Propheta, id ducere in via tempo- cientiam ; ut vitam æternam in ſe haber , & eam dare po. ribus effe diſtributum. Non ſemper Deum eadem uti to teft, cui vult. Confer Matth. 22:29. Unde & ſancti lerantia, & eadem clementia ducere. Ita fit. quando non dicebant tantùm 778, ſed & "x q. d. potens meus, Deus loquitur & homo non attendit , deinde , vel non potentia mea, q. d. qui meus es fecundùm potentiam. amplius loquitur Deus, vel etiam improbum emittit , qui Gloria Iſraelis eft, Deum talem habere. Hinc clarum loquatur falſa; vel dura tempora , ut in anguftia quærat eſt, Ifraelitas habuiſſe eundem Deum, quem nos , & homo, quod in proſperitate neglexerat. eandem vitam ipfis propofitam fuiffe , & eandem conſo $. 34. Verf. 18. Quid tibi &c. Notat fcortationem lationem , in eodem Mediatore, & eundem Spiritum ; fpiritualem populi, quod, cùm non attendiſfent ad Deum licèt non daretur tanta menſura. Deus non potuit confi docentem , & propterea tractarentur , ut fervi, nunc derari, ut vena aquæ vivæ , fi debuit tantùm conſiderari, confugerint ad Ægyptios, nunc ad Aſſyrios: qui duo ut habens Templum, & purificans ad jus adeundi facra populi ea tempeſtate erant potentiſſimi; in quorum me- loca , & dans bona illius terræ. Nam illa omnia non ſunt dio ipfi erant pofiti: non autem converterentur ad Deum, aqua viva ſaliens in vitam æternam. Judæi Deum non fic & ipfi confiderent . Innuit, eos nihil affecuturos, niſi ut confiderantes , ut fontem aquæ vivæ, atque ita donato- biberent aquas vel Nili vel Euphratis. Joſias Ægyptio rem juſtitiæ & fanctificatorem , ſed carnali iſto modo , proficiſcenti adverſus Aſſyrium fe oppofuit: ut videtur, mutarunt gloriam ſuam, colentes Deum , ut Baal. quia amicitiam cum Affyrio habebat. Jofias occiſus eſt. $.29. Ad cædendum fibi ciſternas , ciſternas fractas, Ita ſanè Ægyptii depafti funt verticem Ifraelis . Deinde quæ non continent aquam. Fons ex ſe fuppeditat aquam, ferviverunt Ægyptiis , & rurſus Affyriis, & iis non fue- & eam perennem & falientem perpetuò fuppeditat. Ci- runt fideles , fed fædus cum ipſis factum violarunt, fcedus fterna in ſe aquam non habet ; & ea, quæ in ea eft, poteft facientes cum Ægyptio. Hæc futura Propheta hic bre- corrumpi (neque enim falit) & fracta non continet viùs innuit. aquam. atque ita fitientis, qui ad eam acccedit, fitim $. 35: Verſ. 19. Coërceat te malitia tua , h. e.pudeat non reſtinguit. Siquis Deum velit habere , ut creatorem, te malitiæ tuæ. Quandoquidem hucuſque progreſia es , ut datorem bonorum hujus vitæ, non ut juſtitiam , non ut faltem hîc fubfiftas & vel nunc revertaris ad Deum , co- fanctificatorem , facit ex Deo, fonte aquæ vivæ, ciſter- gitans , amarum effe Deum relinquere, qui eft Deus tuus , nam fractam, in qua , quod ad vitam & ſatietatem eſt, fed & exercituum h. e. qui ſuo tempore vult Deus eſſe non reperiatur. etiam gentium(de quo Jer. 3 : 19.) & , quòd non pa- 8.30. Verf. 14. 15. Verna. Hebr. Natus domi, h. e. vor meus ſuper te. quòd non times me, fed ægrè mihi fa- nihil niſi domi natus , atque ita non-filius. Talis eſt op cis , & inſultas mihi. Quandoquidem jam aliquoties ex- pofitio inter animalem hominem, qui nihil niſi animam perta es , quàm amarum hoc ſit, ipfa malitia tua, quæ habet, & fpiritualem, 1. Cor. 2: 14. Propheta hîc à tam amaros fructus affert , te jam coerceat & fit tibi ma- ſtatu & conditione populi argumentatur , ad probandam giftra redeundi in viam. populi improbitatem. Probat, Ifraelem fervum eſſe; quia ſerviliter tractetur. Debebat effe filius , fan&ium ftratio malitiæ, quam teſtatur ad fummum perveniſſe. 6. 36. Verf. 20. Nam. Eft émesugmois ſive demon- Domino : &, fi filius effet, nemo impunè illum attinge. Eam exaggerat, quòd contra datam fidem egerit omni ret. verf. 3. Nunc autem juvenes Leones, h. e. Principes in illum ſententias , & terram ejus vaftam faciebant , ipfi fe, ut filios, Deo adhæfuros , & non quæſituros eſſe Do- & Tyranni , fuper ipfo rugiebant, h. e. pronunciabant tempore, ex quo jugum ipſius fractum , h. e. ex quo libe- rati erant ex Ægypto. Quo quidem tempore promiſerunt, etiam Ægyptii. verf. 15. 16. Ergo Ifrael ita tractatus non eſt Sanctum Domino neque filius , ſed fervus & verna. minos , quibus ſerviant; ſed ſervituros Deo fuo ingenuè Servus notat hominem , qui non facit voluntatem fuam, & liberaliter , neque fervituros hominibus, dæmoniis , ſed alienam. Qui Deum amat, ut filius, is liber eft. Nam cupiditatibus. Servire Deo eft liberum eſſe. Non fervire Deo eft ſeryum fieri. Atqui, inftar meretricis , quæ in amor Dei eft ingenuus, voluntarius , fine pudore ac pæ- lupanari proftat, & cuilibet fe in lecto nudam offert , ita nitudine. Qui fervit peccato , quò enixiùs ſervit, eò mi- feciffe Ifraelem: ferviiffe omnibus, & omnium hominum nùs liber eſt. Facit enim , quod neceſſe eſt ei diſplicere, voluntatem feciffe, & omnibus placere ftuduiffe. Quid &, dum facit, & poftquam fecit. Servus, etiamſi domi natus ſit, non ſemper manet in domo. Joh. 8:35. Id a- fit nps, patere poteft ex Efa. 63: 1. Ibi notat eum, qui gebatur tunc cum Ifraelitis. Terra , quam magis amabant, magnum paffum facit. Hîc verò non notatur greſſus am- quàm Deum , cujus terra erat & hæreditas , qui ipfis in- | bulantis , ſed conſtitutio corporis meretricis ad concubi- noteſcebat, ut Pater , fiebat ipſis eremus: tandem etiam tum invitantis. illos evomebat. Deinde fimiliter actum eft cum iis, quos $. 37. Verf. 21. Plantaveram te. Populum alloqui- Chriſtus viſitavit, & non voluerunt effe filii. Regnum tur, tanquam unam perfonam. Ut convincat Judæos de- Dei ab illis ablatum eft. In defertum populorum deducti | fectionis à Deo, revocat eos ad exemplum patrum & funt: imò terra ipforum data eft conculcanda gentibus. fanctorum, qui in eo populo fuerunt ab antiquo. quorum 8.31. Verf. 16. Depaſii ſunt verticem , h. e. fecerunt diffimillimi erant. Quòd filii diſceſſerant à prudentia pa- te calvum, h. e: coëgerunt te comas tuas vellere. Fortaf- trum; ut eft Mal. 4:6. id interpretatur tanquam vitis ſe alluditur ad ſervilem habitum. Nam ſervi & opus fa- degenerationem. Patres, ut Abraham, deinde, qui in cientes non decorè comam alunt. Lacedæmonii comati terram intrarunt, inagna ex parte exemplaria fidei fue- erant , ne ſervile opus facerent. runt; & Deus diverſis ætatibus Prophetas & egregios vi- $. 32. Annon hoc facit tibi relinquere tuum Dominum ros excitavit. Sub Davide floruit vera religio , & doctri- Deum tuum in tempore du&tus tui in via ? An alia eft cauſa na myſterii pietatis viguit. Illi fuerunt vitis bona , h. e. & ratio, propter quam tradaris in ſervitutem & gentes do- palmites Chriſti & genuini filii Abrahami. Iſrael fuit minentur in te, quàm , quòd Dominum Deum tuum de- | plantatio Dei, quia plantatio Dei in Iſraele fuit, & exem- relinquis, quando is te ducitin via pla fidei & fanctitatis inter ipfos fplenduerunt. Ad eos S. 33: Verſ . 17. Du&tus tui. In Hebræo participium imitandum nati & vocati ſunt reliqui. Nunc à vera fide & ponitur loco nominis verbalis. ita Dan. 5:12. Propheta fenfu Patrum defecerant, & præbebant fpeciem palmi- hic arguit , quid fit Deum deferere , nempe negligere eum tum vitis aliene, h.e. filiorum Diaboli. Duplex eft vitis. ducentem in via , negligere inftitutionem Dei, qua pec- Adamus, cum quo peccavimus , & femen maligni effe&i catori monſtrat viam, ut ad Deum accedere & vitam æternam poflit obtinere. Quid hoc aliud, quàm non re- fumus. Chriſtus , in quo funt, qui Spiritum ipfius habent, qui ſanctificantur & juſtificantur per ipfum. Fit & alius vi- cipere amorem veritatis ad falutem? 2. Theffal. 2 : 10. tis mentio Deut. 32:32. quæ eft ex agro Sodom, h. e. ex hoc I N JÊ RE MI CA P. II. hoc mundo , & fit caput deficientibus à Deo ad mortem Quoties juventus cecidit in bello, reliqua juventus id non fecundam. revocavit ad animum. 6.38. Verf.22. Nam, fi te laves nitro & ſmegmate. $. 46. Verf. 31. O generatio, vel Ætas. h. e. vos; qui Redarguit pertinaciam & impudentem gloriationem de nunc eftis. Vide Deut. 32: 5. Pfal. 12: 9. Vos faltem fide in Deum & ejus cultu. Inſignita eft pravitas tua co vel nunc ſpectate verbum Domini. An mea lis veritate & ramme. h. e. fuo colore coram me apparet; quæ nullo jure fundetur , nec ne. An deſertum extiti Iſraeli ? an fuco tegi poteft, neque ulla ratione abnegari. Sng dici- terra caliginis ? An jufli Ifraelem me quærere fruftra & tur aurum inſigne & fplendens. fine fructu? An nulla lax in me eft? Numquid, quod $. 39. Verf . 23: Quomodo dicis: Non polluta fum? ego de me teftor , non eft veritas , quæ poflit approbari à Notat jactantiam hominum illius ætatis, nempe quòd conſcientia ? An alibi eft veritas , quæ fecundùm pieta- vellent videri ab ineunte ætate Deum coluiffe, quippe in tem eft, quàm in verbo meo? An alibi fapientia & pru- inſtitutis Mofis ambulantes : non ſcortati eſſe, non iniiſ- | dentia? An, qui me amat, malus eft & non fanctus : 'An ſe focietatem cum idolis. Propheta oftendit, eos in eo me colere & mea dicta narrare , & in me credere eft inju- dem luto hærere, quia ex animo non fint converfi, fed ftitia. An impium eft, amare Deum , ut juſtitiam fuam eaſdem opiniones retineant, quas habebant , qui in valle & ſanctificatorem fuum? & ipfi confidere? & ipfi gra- filiorum Himmon liberos fuos mactaverant. Ipfos tan- tias agere? & in eo gloriari ? Annon inde oritur amor tùm nonnihil variare viam , & ad idem tendere per amba- proximi ? & omnis fuga mali? Et an nullam mercedem ges, quod videbantur reliquiffe. Ideò comparat eos cum do illis, qui me glorificant ? Quibus peccata remitto , dromade veloci implicante vias fuas. quos facio eſſe bona conſcientia & habere mappinosos $.40. Verf. 24. In verenvíe ſua. Immoratur in fimili- apud me, quorum opitulator fum, quos omnibus etiam tudine meretricis: quòd ex condicto ſe fiftat , ne amaſii benedictionibus temporalibus cumulo? Quare dixerunt eam quærendo fatigentur. Tempus condictum dicit no- populus meus . decrevimus. Verbum 717 vel 7 fignifi_ vilunia, quia ea feſta erant Ifraelitis: ſignificans, eam cat obſtinationem & obfirmationem animi. Vide ad Hof. quotquot menfibus & in omnibus feftis facere , quod ido 12:1. Non accedemus amplius ad te. Non àudiemus ver- lolatris placeat. bum tuum , neque credemus in te, aut quæremus habere $. 41. Verf. 25. A diſcalceatione. In Hebræo con communionem tecum. Hæc imputat Deus illis , qui ſe cretum pro abſtracto. Monet, imminere deportationem, populum ipfius nominabant, & ipfum cognoſcere nole- ut nudipedes & in fiti deducantur in aliam terram, fed | bant. eos obſtinatos effe ad fectandum amafios fuos, h. e. pla $. 47. Verf. 32. Ifraelem comparat ſponſæ deducen- cendum gentibus. Sitis verò hîc intelligi poteft etiam va dæ ad maritum, quæ marito ſe ornat, meritò timens, ne na exſpectatio regni Chrifti fecundùm concupifcentiam non fatis placeat viro, aut eum contemſiffe videatur. Sed ſuam &, quam libi perſuaſerant, opinionem. Confer Deus oftendit, ſe non tantùm effe maritum Ifraelis, ſed Amof. 8:11. etiam ornamentum. Tum nos ornamus Domino , quan- $.42. Verf. 26.27. 98991n) Habet hîc notionem à viz. do in ipſo ſolo gloriamur, & ipſum induimus, & alia or- Significat hîc, in pudorem fe conjecerunt , q. d. operam namenta pro quiſquiliis habemus. dederunt, ut ta' a to págą deprehenderentur. Nempe $. 48. Verf. 33. Ad quærendum. q. d. nihil eft , quo quòd, ut eſt verf. 27. dicerent ad lignum , tu es pater viam tuam poflis gratam facere, ut amem te. Omnes meus &c. Judæi illo tempore negabant hoc de fe eſſe ve- tuæ mactationes, oblationes , lotiones , obſervationes, rum. Propheta tamen eos liberè accuſat: partim , quia non funt ea, per quæ amor conciliatur. Ifta tua ſuperſti- tota illorum religio erat fervitus elementorum mundi ; tione docuiſti etiam gentes , quæ ſcortantur cum idolis , partim , quia fædera faciebant cum gentibus jurantibus fimiliter facere. Sed, quemadmodum mihi placere non per Deos ſuos , atque ita revera à Diis gentium, qui erant poffunt, quæ faciunt gentes fimiliter ac tu; ita placere ligna & lapides , auxilium exſpectabant. Confeflio autem non poffunt, quæ tu facis , ut gentes. pudoris proprii erat, quòd, in arctum conjecti, Deo di $. 49. Verſ. 34. Sanguis. Prophetarum & omnium, cerent, ſurge & juva nos quamvis eum non cogno- quamvis eum non cogno- qui voluerunt piè vivere, repertus eſt in oris togæ tuæ; fcerent. non aliter; atque fi fanguinem eorum calcaffes, & per S. 43. Verf. 28. Iuxta numerum &c. Adhuc imputat | eum ambulaffes. Superſtitioſi immanes funt in eos, qui filiis idololatriam parentum, quam non ex animo reli- eorum ſuperſtitionem & hypocriſin taxant. Super omnia querant. Innuit autem , quòd dii, quos fibi multiplica- vel ſuper omnibus his , fubintell . reperi. deseknős. q. d. verant , re ipſa arguantur effe inutiles & ad nihil | Sanguinis prophetarum notæ ubique extant. h. e. in pro- prodeſſe. patulo eſt, non velatus, in publico poſitus. $.44. Verſ . 29. Quare contenditis mecum ? Quia vo- $.o. Verf. 35. Redarguit falfam opinionem amotæ lebant videri pænitentiam egiſſe; atque adeò ea mala non iræ Dei per refipifcentiam. Et dicis : Innocuam me pre- infligi fibi juxta fædus Dei: & contradicebant Prophetis fto. to "3 abundat, ut ön in oratione Græca. Certè redarguentibus ipſos. Omnes vos defeciftis à me. Etiam averſe eft ira ipfius à me. Jam sige this bymy & in gratia Dei vos , qui mecum contenditis, & demonftrationi veritatis fum. Ecce ego diſcepto tecum, & nunc per Prophetam & ex lege mea contradicitis, & contenditis, vos mentem impofterum manu extenſa; quia dicis, Non peccavi, h. e. meam habere, à me defeciſtis, h. e. eo animo eftis, ut Quod facio, non eft malum , non peccatum , ſed juftitia, non velitis facere voluntatem meam, neque vultis me ha- fides , ſanctitas. bere præceptorem aut dominum. $. 51. Verf. 36. Quid abis“ valde ad variandum viam tuan? Ab uno extremo ad aliud extremum abis: & $.45. Verf . 30. In caſſum percuſſi filios veftros. Hoc poteft intelligi de juventute, quæ in militiam prodit . | hanc putas effe mutationem viæ in melius. Affyrii amici- , . ta , Fuit juventus Judæorum percuffa aliquoties, etiam, Joſias in acie vulneraretur. Edit gladius vefter prophetas poftquam cæperunt fædere Ægyptiorum niti contra Al- veſtros , ut leo perdens. Juventus veftra non fuit emenda- | fyrios , poffunt etiam antè prophetata effe. ta, & vos, qui patres vocamini, quibus diſciplina populi exibis. Vel, etiam hinc exibis. nempe ex hoc loco. Et $.52. Verſ . 37. Etiam ab hoc exibis. Relicto Ægyptio commiſſa eſt , prophetas ad vos miſfos, qui vos voluerunt corrigere & in viam reducere, interfeciſtis, tanta cum manus tuæ erunt ſupra caput tuum. Exibis yellens co- fævitia, , quanta eſt in leonibus laniantibus & nihil reli- mam. Quia [previt Dominus fiducias tuas, h.e. ea , & quum facientibus. Documentum non acceperunt. Qin eft eos, quibus confidis, veluti Templum , Sacerdotes , wel σωφρονισμος per argumenta aut caftigationem ; vel amicos. Et non procedes ad eas. nbs eſt de termino ad owegoówn ; vel me ecé desy pou , quod eft in cujufquam poe- términum tranfire. Hoc dicit : arces tuas , & , quibus quæ vel ad na , per quam alius fit prudentior. Hinc phrafis accipere confidis, non obtinebis , non affequeris , ad pænam alterius tanquam documentum. Proy. 24: 32. quos confugis. Vel, non proſperaberis ipforum caufa. CAPUT B2 16 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S C A P U T III. 1 Dicendum eft : fi dimiferit vir uxorem ſuam, & abierit ab ipfo, & nupferit alii viro ; an revertetur ad eam denuo ? annon in hypocriſın inciderit terra illa? at tu ſcortata es cum amaſis multis ; &revertere ad me : ait Jehova. 2 Tolle oculos tuos ad culmina, & vide ; ubi non compreſſa es? advias ſediſti ipis, ut Arabs in de- ſerto , ĉ hypocriſeos ream feciſti terram ſcortatione tua & malitia tua. 3. Et cohibitæ funt guttæ , &pluvia ſerotina non exſtitit , & frons mulieris meretricis fuit tibi, recufalli confundi. 4 Annon nuper nominaſti me, pater mi , Princeps juventutis meæ tu es ; 5 An rancorem retinebit in feculum ? an obſervabit fine intermiſſione? ecce locuta es , & feciſti mala illa , evaluiſti. 6 Et dixit Jehova adme in diebus Fofiæ Regis ; An vidiſti , quod fecit averſa Iſrael ? ibat illa ad omnem montem altum , & fub omnem arborem viridem , & ſcortabatur ibi. 7 Et dicebam: poftquam fecit omnia hæc, ad me redeat. & non est reverfa, & vidit perfida foror ejus luda. 8 Et vidi , quòd propter omnem mechationem , quam exercuit averſa Iſrael , dimiſ quidem illam, & dedi libellum repudii ejus iph , fed non timuit perfida Iuda foror ejus , &ivit & ſcorta- ta eſt etiam ipfa. 9 Et fačtum eft propter famam ſcortationis ejus , & quod hypocriſeos rea facta eſſet cum terra , & mechata eſt cum lapide & ligno. 10 Et etiam hoc omni non obftante non reverſa eſt ad me perfida foror ejus Juda ex toto corde fuo , ſed în falſitate , ait Iehova. 11 Et dixit Jehova ad me; juſtificavit fe ipfam averfa Ifrael pre perfida lehuda. 12 1, & prædica ſermones hos verſus Aquilonem, & dic: Convertere , averſa Iſrael, ait lebo- va; non faciam cadere faciem meam adverſus vos. Nam gratioſus ego, ait Iehova , non tenebo rancorem in ſeculum. 13 Tantùm agnoſce pravitatem tuam , quòd à Jehova Deo tuo defeceris , & Sparſeris vias tuas aliis fub omnem arborem viridem , & fermoni meo non auſcultaveritis , ait Jehova. 14 Convertemini, filii averfi , ait Iehova : quia ego dominationem exercui in vos : & capiam vos unum de civitate , & duos ex familia, & deducam vos Sionem. 15 Et dabo vobis paſtores fecundùm cor meum, & paſcent vos fcienter & conſideratè. 16 Et fiet , cum multiplicabimini (vel majores fietis) & fru&tificabitis in terra , in diebus illis, ait Iehova , non dicent amplius , Arca fæderis Iehovæ , & non veniet in mentem , neque recordabuntur ejus (vel mentionem ipſius facient) & non adibunt , & non fiet ex illo. 17 In tempore illo vocabunt Hierofolymam folium Jehovæ, & congregabuntur ad eam omnes gentes ad nomen lebove, Hierofolymam, & non ibunt amplius poft obfirmationem cordis fui mali. 18 in diebus illis ibunt domus Iuda ad domum Ifrael, & venient unà ex terra Aquilonis ad terram, quam hæreditare feci patres veſtros. 19 Et ego dixeram : Quomodo ponam te in filiis ! & dabo tibi terram deſiderii, hæreditatem deco- ris, exercitus gentium. Et dicebam : Pater mi, nomines me, & à me fequendo ne avertaris. 20 Enimvero perfidè abiit mulier à focio fuo : fic perfidè egiſtis mecum , domus Ifrael: ait Iehovah. 21 Vox in culminibus auditur , ploratus fupplex filiorum Ifrael , quod pravam viam inierint , obliti fuerint Iehovæ Dei fui. 22 Revertimini , filii averſi , ſanabo averhones veſtras. Ecce nos , venimus tibi: quia tu es Ieho- va Deus nofter. 23 Enimvero , in vanum, poft colles, turba , montes. Enimvero in Iehova Deo noſtro ſalvatio Ifraelis. 24 Et pudendum devoravit laborem patrum noftrorum à pueritia noftra , oves illorum , & loves illorum , filios eorum , & filias illorum. 25 Cubemus in pudore noftro , & operiet nos ignominia noftra ; quia Iehova Deo noſtro peccaui. mus , nos & patres noftri a pueritia noftra, & ufque ad diem hunc , & non aufcultavimus voci Iehovæ Dei noſtri. S. 1. Caa I N J E RE MIÆ CA P. III. 17 C C S.I. Apite tertio continuatur fermo Prophe-| tationis , ne poſſet factum negare , locos ipfos quaſi te- ticus. Quam meretricem dixerat, eam ftes facit. Attolle oculos tuos ad culmina. Nullum cul- Deus revocat ad ſe, verf 1. Et, ut eam men eft, nullus mons, nullus collis, ubi non fis compref- ad fe reducat, demonftrat ei ſcortatio- fa. In omnibus locis celſis altaria fecerant. Id vocat fcor- nem ejus multiplicem cum impudentia tari & comprimi ab amaliis, h. e. in poteftate amafio- & hypocriſi. verf.2. 3. 4. 5.Atque etiam rum , dæmonum & impurorum hominum, eſſe & feli- narrat Propheta , fe in diebus Jofiæ juflum eſſe examina-bidini eorum fubjicere. Quemadmodum Arabs in deſerto re fa&ta Decem Tribuum & Judæ. & Deum fibi de infidiatur viatoribus , ita tu ad vias conſediſti, ut ſcorta- monſtraſſe , graviorem effe fcortationem Judæ, quàm If- reris cum prætereuntibus , h. e. fuiſti promta & parata raelis: imprimis , quia Tribus Judæ non ex corde lit con- omnibus hominibus placere. Et terram feciſti ream by- verſa ad fe , fed in mendacio. verf.6.7.8.9. 10. 11. Ideo-pocriſeos ſcortatione tua& malitia tua. Coëgiſti terram que fe juffum eſſe vaticinari Aquilonem verfus , quò de- te exſpuere & per fterilitatem tibi accuſationem intende- cem tribus abductæ erant , & Iſraelem invitare ad peteé-re, ut quæ alioqui habenda effet mali tui fautrix. h. e. yolcu, cum promillione, quòd hilari vultu eos fit exceptu- coegiſti Deum tibi negare fructus terræ, ne videretur fau- rus , dummodò agnoſcant pravitatem fuam. verſ. 12. 13. tor tuæ ſcortationis. Quin & pro formula vocationis ad converſionem recitat S. 4. Verf. 4. Et coërcitæ funt guttæ & pluvia ſeroti- Oraculum Dei, quo oftendit , quam gratiam ſit exercitu na non fuit. Deus , ut contra te teftaretur , pluviam tibi rus ſequentibus temporibus. Se nempe eundem effe , qui negavit . Sed tibi fuit frons meretricia. impudens fuiſti & dominationem exercuerit in ipſos, & poftea eas reductu- pertinax. Abnuifti confundi. Hebraicè Ban fignifi- rus ſit Sionem, quantumvis paucos. verf. 14. feque datu- cat præ pudore occultari & latebras quærere. Græcè rege Coca rum ipſis paſtores fecundùm cor fuum. verſ. 15. Ut verò eat. Annonæ gravitatem & famem dicit fe immififfe, ut intelligatur, quando id futurum fit & quomodo , often- Ifraelitæ cogitarent , quandoquidem Deus non viſitaret dit, 1. Eos auctum & multiplicatum iri in terra. 2. Tum terram ſuam, id eò fieri , quia homines in terra illam non fore arcam Domini. Sed 3. Hierofolymam nomina- fædaffent, & hypocrifis crimen illi inufliffent, fi fcilicet tum iri Solium Jehove. Idque fore eo tempore , illis die- bus , nondum mutato ftatu rerum. 4. Ad Hierofolymam non fuiffe commotum , pergeret illis fructum ſuum præbere. Sed Ifraelem eo ut agnofceret culpam fuam , acceſſuras gentes ad noinen Domini , & non amplius am & fe demitteret, & non vellet conſpici ſcortationem bulaturas in firmitudine cordis fui mali. verf. 15. 16. 17. fuam. Neque hoc contentus de Gentibus prophetaſſe, etiam de $. 5. Verf. 4. Annon nuper? Sic vocabulum hryn Ifraele prophetat , ut oftendat , fe Benignum efſe (ut eft venit Efa. 48: 6. Oppofitum eſt rpm, quod fignificat verf. 12.) nempe 1. Judæos ad Ifraelem abituros. 2. U- trofque redituros in terram patribus pro hæreditate affi- olim, pridem. Notat hîc, Judæos non ita pridem renun- gnatam. verf. 18. 3. Deum ipfos vocaturum ad ejegeoicen, ciaffe idolis & celfis, & , tanquam fi ad Deum fe conver- & ad hæreditatem gentium : fi modò ipfi dicant', Pater tiſſent , fibi dixiſſe , Pater mi, (Confer verſ. 19.) & ſe mi, & ab ipſo non recedant. verſ. 19. 4. Iſraelem in fua confeſſum effe focium juventutis. h.e. virum juventutis: perfidia perretturum. verf. 20. 5. Aliquando in culmini- quomodo Deus appellari gaudet . Confer Jer. 2: 2. Hof. 2:18. Vult enim cognoſci, ut is , qui hominem affu- bus auditum iri ploratum filiorum Iſrael deplorantium de- mat per amorem ad unitatem & perpetuam commu- fectionem ſuam: Deo ipfos vocante; ipſis confitentibus & Deum verum & falutem ejus ; verf . 21. 22. 23. & nionem, ut ipfius bonis fruatur, & amet ipſum, tan- quam clypeum fuum & dantem jus ad omnia bo- peccatum ſuum ac juſtum Dei judicium. verf. 24. 25. $. 2. Verf. 1. Dicendum eft. Poterat videri abrupta 5.6. Verf. s. An retinebit rancorem. pelmem, pernocno- oratio , & omiffa uſitata præfatio Prophetica. Sed etiam poteft imponizáte egy accipi, tanquam reſolutio dicendi, zhod. Ad animum revocaſti gratiam meam & bonitatem meam. Locuta es. Vix pronunciatis iftis verbis rediifti quod alioqui magnum , arduum & difficile di&tu videri ad ingenium, & pervicaciter ifta mala fecifti . Et eva- poſſet . Plenius effet wins? ?./ fic 2. Chron. 19 : 2. luifti. Spani/ maſculinum, tanquam fi effet communis sity'y auxilium præftandum eft. Ut oftendat Deus magni- generis, ufurpat: aut, quia res 10x ekócos convenit maſcu- tudinem gratiæ ſuæ, comparat ſuum factum cum facto linum. Populum enim alloquitur. Senſus eft. Tanta fuit humano , ejus, qui dimiſſam, poftquam alterius facta tua audacia, ut hoc potueris à te impetrare. Qui revera fuerit, reduxerit domum. An revertetur ? Sumtum hoc gratiam Dei agnoſcit, non poteft peccare. 1. Joh. 3: 9. ex Deut. 24:1. 4. Ubi cavetur , ne quis, fi mulie- $.7. Verf.6.7. Et dixit Dominus ad me in diebus Jofie. rem dimiferit, & ea abiverit & alteri nupſerit, five is eam Jeremias in concione hac generali, quæ eſt Hortatio ad repudiaverit, five mortuus fit, eam reducat domum. feriam peteévoice & complectitur argumenta pe levob ces Addito: quia abominatio kac coram Domino : kuns? commemorat, quod fibi dičtum erat in diebus Joſiæ à & non facies peccati ream terram, quam Dominus Deus Deo de populo Judaico. qui tum videbatur ſe convertiſſe tuus tibi dat hereditatem. Hypocriſin. Terra dicitur hy: ad Deum. nempe, quòd non verè & ex animo converfi pocriſeos rea fieri, quando peccatori fert fructum, vel fint. ut eft verf. 10. Comparat autem Judæos cum cæ- eum non abſorbet, vel non evomit. Nam omnes creatu teris Ifraëlitis, ut oftendat, majorem eſſe culpam Ju- ræ Dei ad hoc funt factæ , ut ſerviant juſtitiæ & veritati . dæorum, quàm Decem tribuum. Comparatio hæc eſt. Ergo, quando ſerviunt injuſtitiæ, videntur falſum teftari. Iſrael ſcortatus eſt in celſis & fub arboribus viridibus. Ita Paulus Rom. 8: 20. dicit creaturam invitam ſubjici (??im pro nun. Jod paragogicum) Admonitus à Deo, yanitati. vide etiam Job. 16:18. Revertere. Homo, qui ut converteret fe, non convertit ſe. Vidit Juda, quòd mecham factam recipit domum , videtur leno ſuæ uxo-ſcortatus ſit Ifrael, &, quòd Deus ei dederitlibellum re- ris Talis ab omnibus infamatur, tanquam impuritatis pudii, & non timuit: ſed & ipſa ſcortata eſt , nempe, in & adulterii fautor. Ego tamen , dicit Deus , qui ſanctior ( celfis. ſum homine, non obftante ſanctitate mea, dico tibi, re- $.3. Verf. 9. Et , quum fama ſcortationis illius pu- vertere ad me. Hoc dictum dignum fuit, cui præfare- blicata effet, & terra hypocriſi fædáta eſſet , mechata eft tur , dicendum eft. Significat, quod homo honeftè face cum lapide & ligno. cùm infamata eſſet propter unam re non poffit, id fe juftè & fanétè facere poffe. quia ſci- ſcortationem , tantum abfuit, ut eam puderet, ut etiam licet Deus erat Ifraeli præftiturus falutem. verf. 23. atque graviorem adderet, nempe cum lapide & ligno. Duo ita effecturus , ut ab Iſraele & omni peccatore converten- genera ſcortationis innuit, unum cultus in excelſis , ubi te fe cognoſceretur Deus purus, ſanctus , caftus , juftus, | dicebant ſe Jehovam colere, cùm tamen eum non cole- &, ut talis, amaretur ab ipfis. rent, quia Deus non dixerat , fe ad celſa venturum. Hoc $. 3. Verf. 2. Habebat rem cum populo contumace vocat hypocriſin, qua & homines & terra fuerint indu- & perfrictæ frontis. Ideoque, quum accufaffet eum ſcor- ti. Alterum genus eft fcortatio cum lapide & ligno, quod na ſua. B 3 18 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α A R I US quòd imagines fibi fecerint, ut Achab. Ex verſ. 10. ap capiam. Quod ego vos in terrain ſeptentrionis deducens paret , Prophetam loqui verf. 9. de Iſraele. dos curavi, non eo feci, ut abdicarem yos. Atque etiam $.9. Verf. 10. Ex toto corde. Culpa communis Ifrae- decrevi aliquos veftrum , licet paucos , reducere Sionem. lis & Judæ eſt adoratio in celfis. Culpa quafi propria If- , Quare maturè convertimini , ut hujus reductionis & bo- raelis eſt abjecta hypocriſi eidsmonare eñv. Propria culpa norum conſequentium reductionem veſtram fitis parti- Judæ eſt non converti ex corde , fed redire quidem ad tem- cipes. plum, & exercitium legis Moſaicæ, at non in fide. Qui $. 14. Verf. 15. Et dabo vobis. Cùm reducti fueritis autem in templo verſatur non in fide , fervit iis rebus, quæ ad Sionem. Futurum id erat, cùm etiam Juda fuiſſet ab- non ſunt Deus , tanquam ſi effent Deus. duétus ; eodem imperio Cyri, vid. Efr. 1: 3. Data enim $. 10. Verf. 11. Juſtificavit ſe ipſam Averſa I/rael. poteftate revertendi per publicum edictum , à ſucceſſori- h.e. juftiorem demonftravit ſe : quia nempe profeffa eft, bus renovatum, cùm effet inter terras illas commeatus, , quid haberet in animo , & non profanavit nomen Dei eum reverfi funt etiam ex Ifraele, qui voluerunt, & quorum appellando Deum ſuum , quando coram ligno & lapide cor Deus tetigit. Ergo, quum ad Sionem reædificatam ſe proftravit ; confitens , fe Jehovam non cognoſcere, & veneritis, tunc dabo vobis alios Paſtores , atque nunc ha- partem cum ipſo non habere. & hinc Ifrael propriè no- betis. Paftores ſecundum cor meum. Quis dubitet, eos non minatur ad averfio , h. e. averſa. Juda autem voluit effe Phariſeos & Scribas , & Sacerdotes (tales enim habe- videri ſe convertiffe ad Deum , & in templo ſervivit non bant) fed Apoftolos: ita tamen , ut Prophetæ Haggæus, Deo, non aliter animata , atque Iſrael colens ligna atque | Zacharias & Malachias, & Johannes Baptiſta præcede- lapides. Hinc dicitur 17723 perfida, fallax. Quæ often rent duces ad Chriftum. Notemus autem , Chriftum effe dit , ſe majoris peccati ream eſſe, quòd oftendit, ſe ha eum , qui tales paftores dat: qui etiam Jehovah appella- bere oculos ad videndum, h. e. hactenus illuminatam eſſe, tur verf. 17. Igitur, Filium Dei hæc loqui, & de fe præ- ut fciret, legem effe à Deo vero, & alios Deos nihil effe, dicare , qua dominatus fit in ipfos & reducturus fit eos & eum in ſanctuario velle coli, & glorificari ſupra Deos ad Sionem. Pafcent vos. Non dominationem exercebunt illos gentium. Quare etiam, ut eft verf.4. dicitur eum Pa- in vos imponendo jugum legis ; ut per quoque vos trem ſuum nominaffe, & virum juventutis , h. e. unum habeam tanquam fervos (vide rurſus Jer. 31: 32.) fed Deum , qui ipfi innotuerit, & cum ipfa fædus fecerit: ducent, geftabunt, regent admonitionibus ſuis, tanquam quique velit amari, ut Pater & ſponſus , cum exſpecta- oves meas, idque facient peritè & circumſpectè. Ego tione omnis boni ab ipſo ex gratia. Attamen Judam in enim dabo illis Spiritum meum, & docebo illos, ut tem- ipfo templo ſerviiſſe Molocho & Dæmoniis, falfas fo- peſtivè cum quovis loqui poſſint. vide Efa. so:4. vendo opiniones de Deo & juftitia. Atque ita nomen 9.15. Verf. 16. Et fiet. Explicat, quomodo futurum Dei profanalſe . Eadem ratione dicitur Juda juſtificaffe fo- fit, ut det ipſis tales Paſtores , & quando id futurum fit. rores ſuas Ezech. 16:51:52. Repetendum eft animo; Dat fignum temporis , multiplicationem & amplificatio- hæc dicta eſſe in diebus Joſiæ , quum viderentur Judæi nem in terra. Sumtum hoc ex Deut. 30:5. Ubivide fis pænitentiam egiſſe. Ultima Mofis. Notat autem , cùm reducti fuerint , eos $. II. Verſ. 12. Quandoquidem igitur Juda amplius non tantùm eſſe multiplicandos in terra , ut fiant tanquam peccaffet, quàm Iſrael, commemorat, fibi injunctum ef arena maris, Hof. 2: I. vel 1: 10. Efa. 10: 22. fed fe à Deo , ut verſus Aquilonem prophetaret ad decem etiam celſiores futuros Patribus fuis , ut populi illis ſubji- tribus , quæ erant deductæ in Mediam & Colchidem & ciantur, qui nunquam fuerant fubacti, & Edom aggrege- alios locos remotos verſus ſeptentrionem, & eos invita tur ad ipfos. Num. 24:18. In diebus illis. Sic verf. 17. ret ad pettévob, cum oblatione gratiæ fuæ. Convertere, in tempore illo. Aſſeverat , id futurum effe illo ipſo tem- averſa Iſrael, ait Fehovah. Non faciam cadere faciem pore, neque dilatum iri in aliud, nedum longum aut in- meam erga vos. Facies procidens eft obtutus defixus in ter certum , tempus: ut nunc volunt Judæi. Promittit igi- ram, ſignificans diſplicentiam. Vide Gen, 4:6. Job.29: tur, quamvis arca non fit futura (vide Levit. 16:2. Exod. 24. ubi oppofitum additur: Lucem faciei meæ non fece- 40:35. 29:5.) tamen, propter majus bonum, & me- runt cadere, h. e. caverunt , ne me offenderent, & fa- liorem oxirworv, arcam ne quæſitum quidem iri , neque ciem meam lætam atque hilarem converterent in triſtem ejus memoriam fore. & aufteram. Significat; hilari vultu accipiam yos, non $. 16. Verf. 17. In tempore illo vocabunt Hierofoly- recordabor peccatorum veftrorum ; quafi nunquam pec mam Solium Jehove. Hoc eft illud majus bonum & ma- caſſetis , fed omni tempore mihi adhæfiſſetis. Nam gra- jor gloria, quòd Jehova non intimo ſanctuario & adyto tiofus fum. T'op eft in genere amans boni & benefacien- quali ſedem habiturus eſſet, ſed , quòd fe in viis Hiero- di , ftudiofus alicujus ad bonum. Pro uno hoc dicitur folymæ, imò in tota terra, effet manifeftaturus. De qua Exod. 34:7. Om on gratioſus Low miſericors. Amorouvá od loquitur Johannes cap. 1: 14. Jeremias his ex- enim de Deo dictus eſt gratia & mifericordia. Sed quo- plicat , quod Efaias dicit cap. 2:1. Montem domies Do- modo ton dicatur de homine erga Deum , vide cap. 2: 2. mini exaptatum fore in capite montium , h. e. omni ſua glo- . 12. Verf. 13. Tantùm cognofce pravitatem tuam; ria cumulatum fore, & ea quidem majore , quàm, quæ quod à Domino Deo tuo defeceris. Propriè id fignificat unquam in ullo monte fuerit vifa. Nempe, quòd Hiero- abnegationem Domini ſui & legis ipfius. ut, qui dicunt, folyma & mons Domus Domini futurus fit Solium Jebo- Nolumus , illum regnare ſuper nos. væ. Id eft, quod Pfal. 32 : 1. dicitur, Deum ftaturum $. 13. Verf. 14. Convertimini, filii averfi . Subjici- in cætu Dei. Idem per viſitationem folet fignificari. Pre- tur Vocatio ad penitentiam nervoſiſlima, & quidem ar- terea notatur, s'inceshesov fore megte bespuseov. Rom. 3:25. gumento Bonitatis & Gratiæ munita. quam bonitatem Et gentes. Apparitionem Dei in carne fequitur vocatio diftinctè explicat. Quia Ego dominationem exercui. Sic gentium , nempe per Paftores illos promiffos verf. 15. infra cap. 31: 32. Verbum D?am?y? hic non ſignifi- id, adminiſtris bonis & malis, & pueris & viris , & Pæ- Quorum verbum ita in mundo publicandum erat, ut per cat, quod Efa. 54:4. Tey gobya, ubi notat habitionem dagogis & Patribus, ipſo etiam Antichriſto Paftore nihili, conjugis ; neque ut Efa. 62: 5. parang na baZach. 11. continuaretur vocatio gentium. Ad nomen fe- 727 / ubi notat habitionem virginis , ut virginis , ſcil. in bove, h. e. ut nominent nomen Jehovæ, Joël. 2:32. & honore & cultu. ſed notat hic tractationem duriorem, & cognofcant nomen Jehovæ. Joh. 17:26. Hierofolymam. impofitionem oneris ; quemadmodum Latinè dicitur h. e. ut Judæi & gentes faciant unum coetum, & habeant adhibere aliquem ſeveriùs, q. d. habui auctoritatem & teftatem Domini in vos , h. e. regnum meum inter vos communionem cum fanctis, qui Hieroſolymæ Chriftum po- exſpectarunt , & jam funt in cælo. Gal. 4: 26. retinui & non alienavi vos, fed cum brachio extenſo & $. 17. Verf. 18. In diebus illis. h. e. illis diebus, de ira effuſa. Ezech. 20: 33.35. Oppofitum hoc eſt defe quibus loquutus ſum. quando Deus accipiet quofdam ex &ioni, de qua verſ. 13. q. d. tenui imperium in yos. Et Ifraële, ut eos reducat Sionem. Eo tempore primò Judam abitu- I N Τ J 19 Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CA P. III. IV. abiturum ad domum Ifraël in eandem captivitatem , in A- citus gentium. Vide Efa. 14: 1. 2. Hæc eft hæreditas quilonem, & tum deinde utroſque redituros in terram promiffa Abrahamo , & Chriſto. Pfal. 2: 8. Tantùm voca patribus pro hæreditate datam, innuit. Poſſunt tamen me , Pater mi. hoc eſt, abjice illa , quæ funt fervitutis , & etiam hæc verba ſignificare , quòd, quum Hieroſolyma affume perfectionem & libertatem filiorum Dei. vide nominata fuerit Solium Fehove, & gentes confluent ad Rom. 8:15. Gal. 4:5.6. Enimverò perfide egit. Accu- eam, illis diebus pars melior Ifraëlis, ele&ti vocati fide- fat defectionem Judæorum à Chrifto. les , adituri ſint infideles, & tandem ex Septentrione (ubi $. 19. Verſ. 2 1. Vox auditur. Prænunciat, fore, ut propagabitur regnum Chrifti) venturi ſint ad terram Judæi per totum mundum deplorent ſortem ſuam. fuam. Ibunt domus. &c. Fideles ex Judæis, & gentes $. 20. Verf. 22. Revertimini. Hæc eft 2DO TUTTU 075 VOS illis concorporatæ, dabunt operam, ut loquantur cum cationis Judæorum per Chriftianos & Euangelium. Ecce reliquis Ifraëlitarum, non reductis, quxque non vide venimus. Eft expreflio confeffionis Judæorum ſe convera rint gloriam Dei Hieroſolymis manifeftatam , neque no tentium : quæ continuatur ad finem. men Dei cognoverint , & cum Judæis ejufdem pertinaciæ $. 21. Verf. 24. Tam colles. Phrafis Hebraica, in qua conſortibus. Tandem autem una venient fuo tempore in eſt j?, habet notionem copulationis & æquiparationis. terram patribus hæreditati datam, cùm plenitudo gentium Vide Genef. 9:10. Senſus eft: & colles , & turba , & intraverit ; & Judæi fuerint converſi , & Euangelium montes. Colles, ut collis Sion , & Morija; ubi erat tem- prædicabitur in tota habitabili. Tunc enim etiam Judæa plum. Turba,ut multitudo populi , ex qua tantùm reliquiæ fiet Ecclefiæ. Confer Luc. 21: 24. vide inf. 32: 38. falvantur. Efa. 10: 22. Quod etiam verum de turba mere- 39.40. tricis magnæ , quæ multitudine auctoritatem fuam dea $. 18. Verf. 19. Et ego dixeram. Nempe, cùm Paſto fendit. Montes , hoc eft, regna mundi, cum quibus ſcor- res fecundùm cor meum vobis Euangelium prædicarent. tatus erat Iſraël : quales funt & Reges & mechi & mon- Notandum, quòd Propheta cum populo , tanquam cum tes ſedes meretricis magnæ. Apoc. 17. Oftendit , quòd una perſona , loquens, nunc hanc nunc illam partem po- conyerſi ultimo tempore Judæi, & , qui cum illis convera puli intelligat. Dixeram : Quomodo, hoc eſt, quàm eximio tentur , agnituri ſint vanitatem illorum omnium, quibus loco & celſo gradu ponam te non in populo fervituti ob confifi fuerant cùm ipfi, cùm alii errantes & Chriftum noxio , in quo ſummus erat locus Pontificis Maximi , ſed non in veritate nominantes , fed fedi in neſcio quibus inter filios , hoc eſt , Spiritu adoptionis præditos, quorum collibus & multitudini hominum regnum mundanum eri- minimus eſt major ſummo Sacerdote. Vobis autem dabo gentium parentes; regnum verò Chrifti per Spiritum , nomen illuſtre & magnificum inter filios: du terram de quod intra fideles eft , ignorantes; admirantes autem & coris, hoc eft, terram gentium, & imprimis locum præ metuentes Reges terrarum ac populos fervientes Mere- paratum Ecclefiæ in infulis maris, hoc eft, Europâ. Exer. trici magnæ. C Α Ρ U Τ IV. I Si converteris, Iſraël , wait Jehovah, ad me converteris ; &, fi amoveris abominationes tuas à confpe&tu meo & non inſtabilis fueris , 2 Et jurabis , Vivit Jehovah, in veritate, in judicio & in juſtitia ; tunc benedicent fibi in eo gentes , & in eo gloriabuntur. 3 Nam fic dixit Jehovah ad virum Jehudæ & ad Hierofolymam: Novate vobis novale &ºne ſeminetis in ſpinas. 4 Circumcidite vos Jehovæ , & auferte præputia cordis veftri , vir Jehudæ & habitantes Hie- roſolymæ ; ne exeat tanquam ignis æftus meus, & ardeat, & non fit, qui exſtinguat, propter malitiam operum veftrorum. Indicate in Yehuda & Hierofolymis publicate , & dicite; Clangite cornu in terrâ, , præconiate, quantum poteftis, & dicite : Congregamini & intremus in oppida munita. 6 Tollite hgnum Sionem verſus , connitimini , ne fubfiftatis. Nam malum ego adduco ab Aqui- lone, & confra&tionem magnam. 7 Aſcendit leo ex perplexo ſuo, & perdens gentes profe&tus eft , exivit ex loco fuo ; ad ponendana terram tuam vaftitatem , ut urbes tuæ defolentur , ne fit incola. 8 Propterea induite faccos , plangite & ejulate : quia non recedit æftus iræ Jehovæ ab illo. 9 Et fiet in die illo, ait Jehovah , peribit cor Regis & cor principum , &• ftupefient facerdotes , & prophetæ admirabuntur. 10 Et dicebam : Ah, Domine Jehovah, enimverò impoſuiſti populo huic, & Hierofolymis, dicendo: Pax erit vobis ? Nam pertigit gladius ad animam. II Tempore illo dicetur populó huic & Hierofolymis : Ventus nitoris culminum in deſerto eſt ver- ſus filiam populi mei , non ad ventilandum & non ad purgandum. 12 Ventus plenior his veniet mihi. Nunc ego etiam loquar judicia cum ipſis. 13 Ecce , ut nubes , afcendit, & , ut procella , currus ejus , veloces ſunt præ aquilis equi ejus. Væ nobis. Nam vaſtati ſumus. 14 Lava à malo cor tuum Hierofolyma , ut ſalveris . Quoufque perno&tabunt in medio tui cogita- tiones vanæ tuæ? 15 Nam vox indicantis à Dan, &, qui prædicat vanitatem, à monte Ephrajim. 16 Com- B4 C O M M E N T A R I U S 16 Commemorate gentibus: Ecce (prædicate) contra Hierofolymam cuftodes veniunt ex terra longinqua, & dant contra oppida Judæ vocem ſuam. 17 Ut cuftodes agri, exftiterunt contra illam undiquaque ; quia mibi inobediens exſtitit; ait Jehovah. 18 Via tua & ſtudia tua fecerunt hæc tibi. Hæc eſt vitioſtas tua; quòd amarum [evenit], quòd pertigit ad cor tuum. 19 Viſcéra mea! Viſcera mea! Crucior quoad parietes cordis mei, ſtrepit mihi cor meum, non fiebo. Nam vocem cornu audivit anima mea, barritum prælii. 20 Confraétio confractioni occurrit. Nam vaftata eft tota terra. Derepente vaſtata funt tentoria mea; momento cortinæ meæ. 21 Quoufque videbo fignum ? audiam vocem cornu ? 22. Quia levis eſt populus meus, me non agnoſcunt : filii ſtulti ſunt, & non prudentes funt, sa- pientes ſunt ad malum faciendum , & benefacere non norunt. 23 Vidi terram, & ecce inornata & deftructa : & cælos verſus ; & non eft Lux eorum. 24 Vidi montes , & ecce tremunt, & omnes colles ſubfiliunt. 25 Vidi , & non funt homines; & omnes aves cæliabierunt. 26 vidi, & ecce arvum deſertum, &omnia oppida ejus diruta, propter Jehovam, propter æſtum iræ ejus. 27 Nam fic dixit Jehovah; vaftitas fiet tota terra : & confummationem non faciam. 28 Propterea lugebit terra & obtenebrabuntur cæli ſupernè : propterea quod locutus fum , decrevi, & non penituit me, & non avertar ab eo. 29 Ob vocem equitis & fagittarii fugit omnis civitas , intrarunt in condenſa, & in petras afcende- runt: omnis civitas dereli&ta eft & non habitat in illis quiſquam. 30 Et tu , res vaſtata , quid facies ? quòdinduis dibaphum: quòdornas te ornatu auri , quòd ſcindis ſtibio oculos tuos? In vanum formoſam te facis , Spernunt te amaſii, animam tuam quæ- 31 Nam vocem , ut ægrotantis , audivi , anguſtiam , ut primùm parturientis : vocem filiæ Sion ; qua vociferatur, pandit manus ſuas : væ mihi, quia deficit anima mea propter occidentes. runt. 3. S.I. N hoc capite alternant perfonæ loquentes. , glorificabitur Dominus , Efa. 66:5. & vires ſuas facere Nunc proponuntur verba Dei; nunc pro Deum ſuum. Habac. I:II. & fervire elementis mundi phetæ : qui etiam verba Dei verf. 22. in- tanquam Deo. Quæ abominationes dicuntur etiam Efa. cepta quaſi interrumpit. Materia capitis eft 66:3. Chriſtus in medio populi prædicans multa accu- hæc. I. Docetur vera reſipiſcentia & refi- favit, non tantùm in vulgo , & in Sadducæis , fed etiam pifcentibus promittitur hæreditas mundi: in Pharifæis. Sique non fint inſtabiles. Notat verbum He- non refipifcentibus denunciatur ira. verf. 1.2.3.4. II. Im- bræum non conſiſtere in loco. vide Geneſ . 4: 12. Nota- minentia mala deſcribuntur & juſtificantur. verſ. 5---31. tur to ångelisce7ov. Jacob. 1: 8. Inconftantiam redargue- $. 2. Verf. 1. Definit, & quidem occafione aut exem rat cap. 3. verf. 4. 5. opponitur cogitatio fixa. Eſa. 26. plo ducto ab Ifraëlis converſione, quam cap. præcedenti verf . deſcripſerat & prædixerat futuram ultimis diebus, nempe, $. 3. Verf. 12. Præterea , ut jurent Deo, & nomen poftquam Hieroſolyma, facta eſſet folium Domini & gen- ipfius memorent ac ferant in veritate, hoc eſt, non in tes ad earn adductæ : definit, inquam , quæ fit vera per hypocriſi, neque ignoratione , fed in fide. Qui dicit, vi- Toivorce, & quid ipfos oporteat facere, ut convertant gen- vit Jehovah, five, Ego credo , quòd Deus fit, & fit tes , atque ita fiant hæredes mundi. Imprimis conſide- Jehovah. hoc eft, manifeſtans divitias ſuas & fe ipfum randum, quis hîc loquatur. Loquitur Jehovah. Id teſta non abnegans , is jurat , hoc eft, Deum teftem facit tur Jeremias, cùm dicit: Ait Jehovah. Is autem , qui ſinceritatis fuæ confeflionis & judicem fuum appellat, & loquitur, loquitur de Jehovah, in quo fibi benedi&turæ ei ſe confecrat, & votum facit . "Confer Efa. 45:23. In & gloriaturæ fint gentes. Non poffumus non exiſtimare, į judicio, diſtinguendo bonum à malo, verum à falfo, & hîc intelligi per Jehovam eum , de quo dixerat cap. 3: 17. non communicando cum alienis peccatis. Et in juſtitia , Hieroſolyma vocabitur Solium Jehova. Cùm igitur appa- dando gloriam Deo, & ei ſerviendo , & proximum non rebit is , qui verè nominabitur Jehovah, & propter cujus fraudando , fed amplexando, denique cum omni vero macévesc Hieroſolyma vocabitur Solium Jehovæ , quid fermone & recto opere. Tunc benedicent fibi. Hebr. Et is dicet? Sine dubio enim aliquid dicet ad populum ſuum. benedicent fibi. Copula eſt conſecutiva, & pendet à Så Vocabit is populum ad peel vower ; & hanc dicet eſſe peces amove as. verf. 1. Nempe veræ converſionis ad Filium youww, ſi credant in fe, & fibi confidant, & fe ament ex Dei fructus eft jurare , Vivit Dominus, in veritate , jum toto corde. Quemadmodum legimus Joh. 14: 1. Creditis dicio & juftitia ; & porrò inde conſequitur , ut gentes ſibi in Deum, & in me creditis. Et alibi: Qui negat Filium, benedicant in Deo, hoc eſt, credant , fe in Jehovah bene- nec Patrem habet. 1. Joh. 2: 23. Deinde invitabit popu- dictionem eſſe conſecutas ; juxta promillionem: & in eo lum ad ſpem converfionis gentium, & docebit, quid opor- glorientur. Vide Efa. 45:25. Hoc referendum ad capitis teat eos in fide facere, ut gentes convertant ad Deum. tertii verf. 17. Intelligitur hinc, Judæos futuros fuiffe nempe, id futurum, Si auferant abominationes fuas co. gentibus ſcandalo , ut ab antiquo fuerant , non nominando Je, hoc eft, fi deſinant facere & dicere, propter Deum, & non jurando in veritate. &c. amorem & timorem ipfius , quæ ipſe abominatur. inter $.4. Verſ. 3. Nam fic dixit Jehovah. hoc eft, verbi quæ primum eft gloriari in juſtitia propria , & non Domini, quod non tantùm Moſes & Prophetæ ad yos fubjici juftitiæ Dei. Nam id eſt dicere , In nomine meo locuti ſunt , fed etiam ipfe præfens ad vos locutus eft, hæc ſumma N Τ Ε R Ε Μ Ι Ε CA P. I V. ر verf. 22. ſumma eſt. Novate, hoc eſt , facite cor novum , & erun- phetæ hîc funt vel pſeudoprophetæ, vel interpretes ſcri- cate ſpinas ex eo, & radicem pullulantem veneno atque pturarum inconſiderati & temerarii : quales putabant, abfinthio, hoc eft, opiniones pernicioſas , ex quibus ni- impium eſſe dicere, templum excifum iri: quippe qui hil, niſi amara dogmata, poffunt germinare. Modò ap- verba quædam Mofis & Prophetarum fic interpretaren- pellaverat ea abominationes ipforum. verf. 1. Ne ſemine- tur , quaſi templum exſcindi non poffet. Potuerunt abuti tis in ſpinas , hoc eft, nolite verbum Dei audire cum cor- | loco Geneſ. loco Geneſ. 49:10. Pfal. 78:69. Pfal. 132: 13. 14. & de non præparato & fpinis obfito. Confer Matth. 13. fimilibus. $. 11. Verſ. 10. Et dicebam &c. Impoſuiſti. fignifi- $. 5. Verſ. 4. Circumcidite vos Domino. Quia circum- cat, quemvis externa intuentem poffe hac cogitatione ten- ciſi erant in carne, poterant opinari, fe circumciſos effe tari : quòd populus deceptus fuerit occaſione verbi Dei. Domino : ideò addit, imovete preputia cordis veſtri. Nam in quibuſdam locis ita loquitur Spiritus Sanctus, ut Coloff . 2: 13. Innuit, eos, qui circumciduntur & non explicet, quid Deus decreverit facere Sione per gratiam, auferunt præputium cordis , hoc eft , concupiſcentias taceat autem caftigationes interceffuras. Deinde tempore ſuas , & cogitationes fuas vanas, ut eft verf. 14. non cir- | Jofiæ Judæi publicè fædus fecerunt cum Deo. Hinc igi- cumcidi Domino , fed popularibus ſuis, Sacerdotibus , tur videbantur fibi jure polliceri conſervationem Urbis templo, & fervituti elementorum mundi, & non Deo. & Templi ; quandoquidem ad Deum converſi eſſent. Promittit Moſes Deut. 30: 6. Dominum aliquando cir Melius tamen eft hæc pronunciari interrogativè, ut fit cumciſurum cor ipforum , ut diligant ipſum. hoc eſt, abla- | fermo admirantis.q. d. quomodo hæc fiunt & conveniunt turum confcientiam peccati. Vide Hebr. 10:1. 2. 2.2.23. cum promiflionibus Dei? Cùm Deus neminem poflit Quando igitur Euangelium rodu Te có news prædicatur fallere: & mandatum fidei in Chriſtum proponitur , tunc juben $. 12. Verſ. 11. Ventus nitoris culminum. hoc eft, tur, qui id audiunt, ſe circumcidere Domino , hoc eft, ventus faciens altas petras nitere, exſtirpatis arboribus, deponere confcientiam peccati, Deo pro juſtitia adducta propulſo pulvere , petris nudatis. Per metaphoram nota- gratias agere, & in libertate ipfi fervire & non fovere tur deſtructio oppidorum in collibus poſitorum , ipfius opiniones ftultas , neque confidere carni , neque quærere quoque templi , ad aream uſque, quafi ventus id abftuliffet. terreſtria , neque fcandaliſari in Chrifto. Hæc enim ſunt $.13. Verf. 1 2. Ventus plenus pre his , hoc eft , vehe- præputia cordis. mentior, quàm vel ad ventilandum vel ad purgandum re- $. 6. Verſ. 3. & 4. Vir Febuda. Vir notat omnes vi- quiritur, veniet mihi. hoc eft, exorietur , & fiabit, me ros Jebude collectivè, quorum erat vel in cætu populi | jubente. Venti ſunt ſatellites Dei, & ipfi ad nutum pa- comparere, vel in aciem prodire. Habitantes Hieroſoly- rent. Verba Dei funt. Etiam ego loquar judicia cum ipfis. mis ſunt præcipuè Synedrium populi. Non igitur Deus Poftquam à verſu s. hucuſque deſcripfiffet repentinam vel Synedrium vel comitium populi voluit haberi ido- | vaftitatem, quæ imminebat Judææ, quòd cor fuum non neum auctorem fidei & cultus Dei : ſed oftendit, eos circumcidiffent ( vide verſ. 4. ) addit, ſe inter has cala- omnes hoc verbo eſſe appellatos & juxta illud judicandos: mitates per os prophetarum locuturum de judiciis fuis & neque minùs viros , fapientes, Sacerdotes , doctores & ea juſtificaturum. Principes populi opus habere , ut ſe circumcidant Domi- | $. 14. Verf. 13. Igitur proponit proſopopæiam po- no, quàm quemvis alium. Ne exeat , tanquam ignis , puli fugientis & conterriti propter adventum Nebucad- eftus meus. &c. Qui non credunt in Chriftum, & circum- cidere fe ipfi nolunt , præferentes fuas abominationes ei , $. IS. Verſ. 14. Tum interloquitur & Hieroſolymi- quod Domino placet & faluti ac juſtitiæ ab ipſo prædica- tanos monet , ut cor fuum abluant à malitia & cogitatio- tæ , illis imminet ardor iræ, qui conſumet omnia, ne nes vanas ſuas non finant in medio ſui pernoctare , ut ſalvi mine reſtinguente. Quippe eorum ftudia ſunt admodum fiant five conſerventur. Nempe, Deum , immiffo Baby- mala. Nemini poteft effe obfcurum, hæc verba Jeremiæ lonio, teſtari, quòd ipſorum converſio ſibi non placeat, hoc ſenſu , & in illa emphaſi, optimè quadrare in tempus qui quidem celſa deftruxerint & reliquerint, & in folo Filii Dei manifeftati in carne & prædicati Euangelii . Ta templo cultum exerceant, fed non dicant in veritate, men ne hoc quidem obfcurum eft, incitationem ad peelia judicio & juftitia , Vivit Dominus, ut eft verf. 2. ſed tan- yolcw, quæ facta eft per Prophetas, eandem effe cum prædi- tùm mutaverint locum fervitutis elementorum mundi, & catione pecóras facta per Chriftum. Nulla erat pe ce voice, cultus non-Dei. qua poffent evadere judicium , niſi credere in Angelum $. 16. Verf. 15. Tempeſtivam effe & non procraſti- Jehovæ, qui venturus erat ad templum ſuum, & per fi- nandam ablutionem cordis , demonſtrat , quòd ex propin- dem in ipfum purificare cor fuum à præputio carnis, no- quo nuntietur adventus hoftis ; nempè à Dan, qui eſt minatim à fiducia in carne. terminus hæreditatis Ifraël ad Aquilonem : imò à monte S. 7. Verf. 5. Indicate in Juda & dicite , nempe verba Ephrajim, atque ita à limitibus tribus Benjamin. ſequentia. Mandat tanquam nuntiis undique áccurrenti $. 17. Verf. 16. Contra Hieroſolymam. nos hæc verba bus , ut in oppidis Judæ & Hierofolymis dicant magiftra- conjunximus cum ſequenti venerunt. Videtur enim hoc tibus , ut curent buccinâ fignum dari , ut mature con- fenfus pofcere: quia jubetur indicium fieri gentibus , & gregentur omnes & confugiant ad urbes munitas , hofte inter illas publicari . Nam hîc non agitur de nuntiis ve- imminente. Poft mandatum ps bevoías ſubjungitur wastów nientibus à Dan , ut fupra; fed fignificatur, obſidionem 710679 terroris & calamitatis imminentis. Hieroſolymæ & occupationem totius Judææ celebratum 5.8. Verſ. 6. Sionem verſus , figno elato omnes effe iri in gentibus : nempe, ne nomen Domini propter Ju- vocandos Sionem innuit , tanquam ad ultimum perfu- dæos inter illas profanaretur amplius ; quas jurando in gium , cùm omnes loci ab hofte occupentur. veritate debebant ad Deum convertere , ut eſt verf.2. Verſ. 8. Afcendit Leo ex luftro fuo. Nebu- Non movit nos accentus Munach continuans , quia cadnezar. Et perdens gentes exercitus proficiſci incepit , verbum Pinung commodè , tanquam in parentheſi, ac- exiit ex loco fuo , ut efficiat terram tuam vaſtitatem; op- cipitur , ut ordo vocum fit : Ecce contra Hierofoly- pida tua vaſtentur , ne fit habitans. Ideò jubet induere Saccos, plangere & ejulare , quia non fit ſe averfurus æftus $. 18. Verf. 17. Cuſtodes , duæ voces in fonte funt, ire Domini ab illo. hoc eſt , ab illa re, ab illo propoſito, quas cogimur eodem modo exprimere. Sed verf. 16. no- quò minùs id efficiat. fic verf. 28. Ubi fæmininum notat tantur cuſtodes circumſidentes , &c includentes: verf. 17. Cuftodes agri ſunt obſervantes agrum & excubantes, ac $. 10. Verſ. 9. Prænunciat , in principibus populi, providentes , ne fures , prædones, feræ beſtiæ vel volu- quibus confidebant, neque animum neque confilium fu- cres ullibi noceant. Notatur, ita obſeſſum iri Hieroſolya turum. Enumerat eos , Regem, Senatum, facerdotes , mam , ut nemo exire poflit: & obfidentes terrore ſuo ab- prophetas. De Prophetis dicit , Admirabuntur. Pro-acturos reliquarum civitatum incolas : & ita totam terram præ- nezaris. $.9. 7. mam &c. neutrum. 22 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RY U S ز currat. præfidiis occupaturos : ut nemo vel in agro ſe movere pof-, ctum. Hebr. 9ria prin Ex Efa. 34:11. patet , primum Sit. Quia inobediens. hoc præcipuum eft in præconio fa- ſignificare negationem diſtinctionis , ordinis & ornatûs ; ciendo inter gentes: vel ratio , quare Deus hoc voluerit alterum autem negationem exædificationis, quæ fit ad fieri , ut gentes id cognoſcerent . Inobedientia confiftit in perpendiculum. Ad coelos , & non eft lux eorum, Periit co , quòd cor fuum non purificaverint fide. vide verſ. 14. jucundus ſucis afpe&us , & mors amabilior vita fa&ta eft. $. 19. Verf. 18. Jubet Hieroſolymitanos ex hifcere- Montes , & tremunt: colles diruuntur. Non funt homines, bus judicium facere de ſuis actionibus & ftudiis, & de qui nunc funt. Et omnes volucres abierunt. Ubi fementis abominabilitate malarum cogitationum. Hæc malitia tua. non fit ab hominibus , & fruges non naſcuntur , ibi rarus hoc eſt , fructus malitiæ. quia amarum eſt , quod denun- cibus avium. Ideò ad eos locos non advolant. Si verf.23. cio;. quia tangit cor tuum. 24. 25. 26. velimus effe fermonem Prophetæ, pendebit $. 20. Verl. 19. Viſcera mea. Hæc funt verba Pro- ſenſus verf . 22. qui poft interlocutionem hanc optimè phetæ. Cùm dixiſſet, amarum effe & pertingere ad cor, continuabitur verf. 27. hoc modo : Quia ftultus eļi popit- Propheta ipfe exprimit dolorem fuum & terrorem. verf. | lus meus, vaſtit as fiet tota terra. quam vaftitatem interim 19. 20. 21. deſcribit Propheta. Additur conſolatio. Et conſumma- $. 21. Verf. 20. N77 habet notionem verbi 1777/ tionem non faciam. nempe hoc tempore: Debebat relin- vide Exod. 5: 3. 2. Sam. 1: 6. 20:1. Deut. 22:6. Si- qui populus partim extra terram, partim in terra , per gnificatur perpetua fractio, ut progredienti ubique oc- quem terra habitaretur in pofterum & Urbs, templum & cultus reſtitueretur. ut implerentur promiffiones , quales $.22. Verſ. 22. Quia lervis vel ſtultus eſt populus meus. fupra pofuimus ad verfum 9. Contrà alio tempore factu- Verba Dei, quafi refpondentis Jeremiæ plangenti & eju- rus erat Deus conſummationem. El. 10:23. Dan. 9:27. lanti, & juftificantis hanc vaftationem terræ , quòd, ne Ideo Efa. 8:23. tempus duplex, levationis & aggrava- moniti quidem , & ingruente malo , dignum putaverint, tionis , diſtinguitur. Continuatur fermo Dei verf. 28. Deum habere in agnitione, &, cum ad malè agendum S. 24. Verſ. 29. Propheta rurfus fugam omnium de- fint fatis callidi, ad bene agendum fint édéxipgo. Cùm dicit fcribit: by ſignificat omnem denſitatem opportunam filios ftultos , ſignificat , eos ſimiliter facere atque pueri ſo- ad fe abſcondendum. Lxx. per conosce & öron expo- lent , qui parentes caftigantes fugiunt; cùm in proclivi nunt. ipfis effet ad Deum converti, & in veritate dicere, Pa S. 25. Verf. 30. Apoſtrophe Prophetæ ad populum ter mi, atque ita mala hæc avertere. Poſſunt etiam filis tanquam fe ornantem dibapho & auro , & fuco fe coloran- appellari, quia ad zo geciou vocati erant, & fe filios Dei tem. Tu , res vaſtata. Tht neutraliter. quòd te amicis profitebantur. Confer Deut. 32: 20. Filii, in quibus non dibapho? hoc eſt, quòd te comis & exornás rebus ex- eſt fidelitas. Ef. 1: 4. filii corrumpentes , degeneres. Sen- ternis, quafi Deo imponere poflis ; qui non dele&tatur lus erit, Quia populus meus vocati funt filii , & non ha externa pompa , fed puritate cordis ? vel etiam , quid bent ſcientiam ac fapientiam , neque me habere dignantur comis te hominibus, amafiis tuis? Spreverunt te ama- in agnitione, ideò hæc mala eis eveniunt. fii, &, qui meretricios amores quærunt; animam tuam $. 23. Verf. 23. --- 28. Vidi terram, bu ecce inordina- | quærunt. tum & inexftrućtum eft. Continuantur verba Dei, in $. 26. Verf. 31. Pronunciat , fe audiviffe vocem Sio- choata verfu præcedente. Quia ftultus eſt populus meus , nis, non ut vocem deliciantis & ovantis cum amafiis ſuis, vidi terram, buc. Deus dicit, fe talem videre terram , ! fed ut vocem ægrotantis & primogenitum parientis : qualis futura erat conſilio ipfius. Inordinatum & inexſtru- nempe inter occiſores. CAPUT V. I Erambulate vicos Hierofolymæ , & videte, agite , atque cognoſcite , & quærite in foris ejus , an inventuri ſitis virum , an fit faciens judicium , quærens fidem , & condonabo illi. 2 Et, ſi, Vivit Jehova , dicant, nihilominus falſum jurant. 3 Jehova , oculi tui annon ad fidem ? Percuſſiſti illos, & non doluerunt ; confeciſti illos , ab- nuêrunt accipere exemplum : firmarunt faciem fuam prærupe , abnuêrunt converti. 4 Et ego dixeram: Enimverò infimi illi funt ; ſtultè agunt , quia non cognoverunt viam Jehova, judicium Dei fui. 5 ibo ad magnos , & loquar cum ipſis. Nam illi cognoverunt viam Fehovæ , judicium Dei fui. Enimverò illi pariter fregerunt jugum , ruperunt vincula. 6 Propterea percuffit eos leo de ſylvá, Lupus defertorum vaftat eos, pardus vigilat apud oppida ipforum:omnis exiens ex iis laniatür : quia multiplicatæ ſunt defe&tiones ipſorum , inva- luerunt averfiones ipforum. 7 ob quid condonabo tibi Filii tui deſeruerunt me & jurarunt per non-Deum: & adjurabam illos & mæchati ſunt, & ad domum meretricis turmatim convenerunt. 8 Equi ſaginati maturrimè extiterunt ; quiſque ad uxorem proximi adhinniunt. 9 An propter hæc non viſtabo? ait Jehova : Gangentem talem non ulciſcetur anima mea ? 10 Aſcendite in muros ejus , & deftruite ; at confummationem ne faciatis : auferte ſtolones ejus. nam non Johovæ ſunt II Nam perfidè mecum egerunt domus Iſraël & domus luda, ait Jehova. 12 Abnegarunt Jehovam, & dixerunt, Non ille eſt ; neque veniet in nos malum , &gladium atque famem non videbimus ; 13 Et IN JE RE MI Æ CA P. V. 23 13 Et prophetæ fient ventus, & m locutus eſt nihil eft in ipfis: ſic eveniat ipfis. 14 Quapropter fic dixit Jehova Deus exercituum: Quandoquidem loquimini verbum hoc; ecce ego do verba mea in ore tuo ignem, & populum hunc ligna & devorabit eos. 15 Ecce ego adduco fuper vos gentem ex longinquo , domus Ifraël; ait Jehova: gens afpera eft ; gens , quæ à ſeculo eſt; gens , cujus linguam non intelliges , & non percipies , quid lo- quatur. 16. Pharetra ejus eft ut fepulchrum apertum , omnes funt fortes. 17 Et comedet meſſem tuam & panem tuum; comedent filios tuos & filias tuas; comedet oves tuas & armenta tua j comedet vitem tuam @ºficum tuam: depauperabit oppida munita tua, quibus tu confidis , gladio. 18 Atque etiam in diebus illis, ait Jehova , non faciam vobiſcum confummationem. 19 Et fiet , cùm dicetis ; Pro quo fecit Jehova Deus nofter nobis omnia hæc? tum dices ad ipſos: Quemadmodum deſeruiſtis me, & coluiſtis Deos peregrinos in terrâ veſtrâ, fic ſervietis peregrinis in terrâ non veſtrâ. 20 Indicate hoc in domo Jacobi, & præconiate in Jehudâ , dicendo: 21 Audite, agite hoc, popule ſtulte & cui cor non eft ; quibus oculi funt, & non vident, quibus aures ſunt, & non audiunt. 22 An me non timebitis ? ait Jehova: an à facie meâ non terrebimini? qui pofui fabulum termi- num mari , modum ſeculi, quem non tranft: & fathiſcunt & non valent ; & ftrepunt fluctus ejus , & non tranſeunt illum. 23. At populo huic evenit cor refra&tarium & inobediens : receſſerunt & abierunt , 24 Et non dixerunt in corde fuo: Timeamus , age, Jehovan Deum noſtrum , qui dat pluviam primam & ſerotinam in tempore fuo; juramenta definitionum meſſis fervat nobis. 25 Pravitates veſtræ averterunt hæc, & peccata veftra prohibuerunt bonum à vobis. 26. Nam reperti ſunt in populo meo improbi; qui contemplatur, tanquam in depreſſo aucupum ; ſtatuerunt decipulam ; homines capiunt. 27 Ut corbis plenus avibus , fic domus illorum plenæ fraude: ideò magni & divites ſunt. 28 Pingues faéti funt, nitent , etiam tranfierunt verba mali, judicium non agunt, judicium pu- pilli, & profperantur; & judicium egenorum non judicant. 29 An propter hæc non viſitabo? ait Jehova: an gentem talem non ulciſcetur anima mea ? 30 Stupendum & borrendum factum eſt in terra. 31 Prophetæ vaticinati ſunt in falfitate, & facerdotes dominantur juxta eos vel per manum e0- rum: & populus meus amat ita. Et quid facietis tandem hoc ? S. 1. T in hoc capite alternant ſermo Dei , lenti, & divites ex fraude. Ýſ. 27. injuſti & non vindicantes & Prophetæ. Agitur in eo I. de vi- pupillos ac pauperes. $1,28.29. Denique,ut culpam often- tiofitate totius urbis Hierofolymæ : dar eſſe ſupra omnem modum & fatigare patientiam ſuam, quòd nullus reperiatur faciens judi- . 30. demonſtrat etiam , remedium non effe, & nullam cium, quærens fidem (alioqui condo- ejus diminutionem impofterum expectandam effe. quum naturus fit illi, verf. 1.) quòd omnes & prophetæ falfum prophetent, & facerdotes dominentur perjuri fint, verf. 2. quòd, quum Deus requirat fidem, per ipfos,& populus id habeat gratum & acceptum.ýf.31. non tantùm imi, fed & fummi fregerint jugum ; verf. S. 2. Verf. 1. Deus loquitur. Quiſpondet, ſe condo- 4. 5. quodque propterea feræ beſtiæ fæviant in ipfos. naturum Hieroſolymæ , fi in viis & foris Hierofolymä verf.6. quòd nulla ratio fit parcendi , quum jurent per reperiatur Vir, faciens judicium & querens fidem. Virum non-deos , & mächentur & ad lupanaria concurrant. dicit, qui habet virilem fapientiam & prudentiam ac for- verſ.7.8.9. II. de pæna ; ejuſque moderatione. ¥f. 10. titudinem. Facere judicium eft facere rectum, & non com- III. Rurfus de culpa : quòd perfidè cum Deo agant. municare cum hominibus malis & operibus ipſorum , eos verf. 11. quòd Deum abnegent , & ſecuri ſint, verf. 12. redarguere, atque ita ſe égiò & o coridor meetv . Quærere contemnant prophetas & exſecrentur. verf. 13. IV. De on five fidem ac fidelitatem eft ftudium afferre ad aan- repræſentandis verbis Jeremiæ, ut fint tanquam ignis , qui eo poeleva ennida, Hebr. 6:11. & ad équi Ceague is no pa V. De adducendis Chaldæis, sas, ut in corde ejus non reperiatur dolus. Pfalm. 32: 2. quos ut terribiles deſcribit . verſ. 15. 16.17. Ita tamen, ut nups enim fignificat 1. fidem , qua quis credit & confi . non ſit facturus conſummationem. verf. 18. VI. De fine dit, nominatim Deo. ut Hab. 2: 4. Juftus in fide ipſius vi- hujus judicii: ut talionem accipiant facti ſui; ut, qui in pa- vet. h. e. ia poya credendo in ipſum. 2. fidem , five eam tria ſua coluerint deos alios , ferviant aliis in terra alia. verf.19. VII. De cauſis timendi Deum. quas jubet præ- virtutem, propter quam alicui rectè creditur. Et ita Deus coniari apud populum ftultum, quamvis habeat oculos ad dicitur 170 msos, fidelis, cui rectè creditur. Ea vir- videndum & aures ad audiendum. verf. 20. 21. Eæ caufæ tus eft veracitas. ſunt. I. quòd mari det terminum. verſ. 22. Ubi ovo In $. 3. Verf.2. Arguit, nullam fidem , neque ftudium cices populi demonftrat. verf.23. 2. quòd det pluviam tem veracitatis in ipſis effe ; quippe qui, fi dicant, Vivit jen peſtivam,& fruges tempore ſuo. verſ. 24. Ubi & demon bovab, hoc non obftante, falfum jurent. Qui dicit , Vi- ftrat judicium ſuum, quòd illo bono careant, propter pra- vit Fehovah, profitetur fidem ſuam in Deum. Qui cum vitates ſuas. Ýſ.25. VIII. Rurſus de caufis judicii. quòd illa profeſſione falfum dicit, is teftatur , fe falſo fidem fint in populo impii, aucupes hominum, verf. 26. fraudu- | in Deum jactare , & non habere eam fui rationem , Е. 3. 24 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S ut poflit videri verè in Deum credere & ipfi fe committe- | faciatis : Significat, Chaldæos non eſſe omnia perditu- re in fpe vitæ æternæ. ros', ſed tantùm eos, quos ipfe defignaverat ad cædem. $. 4. Verf. 3. Propheta loquitur. Teftimonium dat Imprimis fignatos à fe non perdituros. Vide Ezechiel. Deo fidelitatis. Annon oculi tui ſunt ad fidem? Unicè cap. 9. Auferte ſtolones ejus. Significat , plerofque If- delectaris fide veritatis eaque évv Tron estw. 1. Tim. 1:5. raèlitas effe vitis , quam Deus plantaverat, ftolones & Tu cognofcis, quid fit in homine. Itaque non eft opus alge Quédres i palmites alienos & degeneres. Confer me aut alium fcrutari & veftigare in viis & foris , an ibi re- cap. 2:21. & Efa. 1: 25. ubi fcoriis comparantur. Eos periantur fideles. Teſtimonium reddit Deo veritatis & eſſe auferendos gladio Chaldæorum. Quia non funt Jeho- juſtitiæ. q. d. Non poſſum non tibi adftipulari. Nam ve. non ſunt palmites veræ vitis, nempe Filii mei. Percuſſiſti eos de non doluerunt, hoc eft , territi ſunt: con $. 9. Verf. 11. Juſtificatur rurſus hoc judicium. Quia fumfifti eos , hoc eſt, quofdam ipſorum , & abnuerunt ca- perjidea & fedifragè egerunt mecum domus Iſraël & do- pere exemplum, id ad animum revocare recuſarunt. Non mus Jude. Ut igitur illos abjeci, ita & hos abjiciam à habuerunt plagas Dei pfo a Godesy pools & oz@egy Crema facie mea. Vide cap. 2: 30..Duriorem faciunt frontem filice. Impu $. 10. Verf. 12. Abnegant Jehovam , dicunt , non dentes funt, redarguti non erubeſcunt. Recuſant ſe conver ille. Jehova non eft talis , qualis nominatur à prophetis , tere. Non judicant ſe dignos gratia Dei, & vita æterna. & , qui nominatur à prophetis , qui eſt angelus Felove, Sunt dit vevon pelbol. Filius Dei, non eft Jehova. Qui abnegat Filium, nec $.5. Verf.4. --- 6. Narrat, quid cogitaverit de vulgo Patrem habet. Unde patet , eum non confiteri Jehovam hominum & plebe. Nempe, eos, humili loco pofitos, | Deum Ifraëlis , & alium Deum colere, etiamfi dicat non potuiſſe vacare inquiſitioni, ut cognoſcerent viam Dei, Jehovam Deum Ifraëlis. Quia ſcilicet Jehovam Deum (hoc eft, quid Deus faciat, fecerit , facturus fit, ad Ifraèlis negat eſſe illum, qui eft. Exaudienda hîc funt manifeftandam gloriam fuam, & ad falutem hominum. omnia, quæ de Jehovah in Moſe & Prophetis dicuntur. Confer Pfal. 103: 7.8.9. & fequentibus ) & judicium Quale imprimis id,quod reperitur Ef.45: 24.25. In Feho- Dei ſui so' duori cipce , Rom. 1: 32. Apoc. 15:4. hoc va juſtitia & robur. In Jehovah juſtificabuntur & glo- eft , ut cognoſcerent, quem Deus juſtificet , quem con- riabuntur omne ſemen Iſraëlis. Non eveniet nobis malum. demnet, & , quid requiratur ad tranquillationem animi | Notatur ſecuritas in abnegatione Jehovæ. in fide juſtificationis Dei . Tum , quòd confilium ceperit $. II. Verf. 13. Et Prophetæ evadent ventus. No- adeundi magnos, hoc eft, facerdotes, ſeniores, princi- tatur contemtus prophetarum in nomine Jehovæ loquen- pes , doctores, legisperitos ; & cum eis loquendi. Ex tium , qui omnibus ætatibus mittebantur ad ipfos , ut qua opinione? Quòd illi ſciant viam Domini , judicium ipfos excitarent ad fcrutandam legem Dei, eamque & Dei fui. Quid compererit ? Quòd illi pariter fregerint judicia inobedientibus per Mofen propofita explica- jugum , ruperint vincula. Ei rei argumentum dicit: Quòd rent, & hæc eis denunciarent. quum tamen crederent feræ beſtiæ multiplicatæ fint & infeftæ fint ipfis non tan- prophetis falſum vel in nomine Dei vel in nomine Baal tùm in agris, ſed etiam prope portas urbium. Id juſtifi- loquentibus. Tò Locutus eft . Eft piunongo Prophetæ cat. Quia multiplicatæ fint defectiones eorum , numerofæ præfabantur : Locutus eft Deus. Hoc negabant profani factæ fint averfiones ipſorum. effe aliquid in Prophetis. Dicebant , eos non habere Dei $. 6. Verſ. 7. Ob quid condonabo tibi ? Sermo Dei. alloquium & inſpirationem. Sic agatur cum ipfis. vo- Particula 's addita demonſtrativo 17 id facit interrogati- cula rio folet etiam adhiberi, quando tegitur id, quod vum. Senſus eſt. Quid caufæ dici poterit, cur condonem di&um eft. Senſus eft : Omnia mala ipfis contingant. tibi ? Quid boni eft apud te , propter quod mihi honori- Diris devovent prophetas & exſecrantur. ficum fit tibi ignofcere? Filii tui reliquerunt me. Com- $. 12. Verſ. 14. Iccircò fic dixit Jehova Deus exer- pellat Hieroſolymam , tanquam matrem. Quandoqui- cituum. Hæc Prophetæ præfatio. Nomen , quo Deum dem in Hierofolyma ſunt patres , five patrum locum loquentem infignit , hîc non caret emphafi. Appellat obtinentes , nempe doctores & rectores, plebs rectè per non tantùm Jehovam ; quod fignificat eum , qui fit, filiorum nomen intelligitur. Ex populo judicat de Patri- quod eft ; fed etiam Deum exercituum, hoc eft, Deum bus carnis. Reliquerunt me. non quærunt me cognoſcere, non folùm Judæorum , fed & gentium (Vide Jerem. aut me habere. non habent verbum meum manens in fe. cap. 3. verf. 19. ) qui jam jam fit omnia moliturus, ut Me rejiciunt poſt tergum ſuum. Probat hoc. Et jura- gentium benedictio appropinquet. Inducitur autem Deus runt per non-Deos. Confer dicta ad cap. 2: II. Per ſolum Deuin verum jurandum eft. Quia non poffumus profiteri lis apoftrophe 'eft' Matth. cap. 9. verf . 6. Quia dicitis fidem in alium , quàm verum Deum , aut timorem judi- in nomine meo loquentes, quos tanto tempore frequen- meum & cii, nifi veri Dei. Adjurabam. Quidam codices habent v; alii i. neque ſenlus malus eſt, Satiabam illos. Ma- tes miſi , quia hactenus diftuli judicia mea , fpernitis chati funt. Quanquam adjurati à Deo, & moniti ſub & eos exſecramini. Ecce ego facio verba mea in ore comminatione Execrationis in due crohtes, tamen mee- tuo ignem , d populum hunc ligna ; dos comedet eos. chati ſunt, & polygami fuerunt, & divortia fecerunt. hoc eſt , Ego efficiam , ut hoc operentur verba mea, Deus vetuerat cinædos & lupanaria in terra tolerari, illi quæ te jufli loqui, quod ignis operatur in lignis, quæ tamen , ut & hiſtoria ſacra narrat , habuerunt & illos & ad ignem admoventur : nempe , ut illi conſumantur. hæc, & catervatim eo confluxerunt, canino more pro- tabitur. Verba , quæ fequitur confumtio , etiam alibi Non differetur eventus tuæ prophetiæ , ſed repræſen- mifcuâ libidine fe inyicem contaminantes, 8c imaginem Dei de induftriâ fædantes ac proculcantes. cum igne comparantur. Vide Apoc. II: 5. Atque hoc $. 7. Verſ. 8. Extiterunt. závov so , tales fefe præ- de cælo, quando loquitur verba contra hæreticos , reges, modo dicitur & Pſeudopropheta facere, ut ignis cadat buerunt. Maturrimè. In Hebræo eſt participium , quod principes , tanquam in nomine Dei, & illi pereunt & fignificat ante omnia agentem , prævertentem , ipfo confumuntur. mane. Id pro ſubſtantivo ponitur, & , fubintellectâ præ- poſitione , adverbiaſcit. quafi dicas print, preverten- longinquo. Ergo victricem & , quæ populos interjectos $. 13. Verf. 15. Ecce ego adduco in vos gentem d do. Afcendite in muros ejus. Hierofolymæ. Chaldæos lubigat , ut non tantùm fibi non poflint refiftere , ſed innuit. Significatur, Deo jubente, decernente, vocan- te, adjuvante, Chaldæos inſcenſuros in muros Hiero- cap. 12. verf. 19. cap. 33. verf. 19. Notatur ſeveritas & etiam ejus exercitum augeant. Aſpera. Vide ad Job. folymæ, hoc eft, urbem capturos , in poteftatem reda- terribilitas. Gens, qua à ſeculo eft, hoc eſt , ex quo &turos. Non capitur pafferculus fine voluntate Dei, non urbs. gens fuit. Babylonicum imperium antiquiffimum eſt. Antiquum regnum intelligitur confirmatum & corrobo- $. 8. Verf. 10. Et perdite. nempe populum. Ob- ratum , Gens , cujus linguam non cognoſces. Barbara , truncate , cædite, proculcate. Et conſummationem ne cum qua loqui non poflis. Triſtiſſimum eſt à barbaris affligi, IN J Ε R Ε Μ Ι Α CAP. V. 25 affligi, cum quibus non eft fermonis commercium : ut nec creaturam ſubjecit vanitati propter hominem , is timendus alloqui poflis, nec intelligere. eſt, non contemnendus , negligendus, irritandus per ingra- $. 14. Verf. 16. Pharetra ejus, ut ſepulchrum apertum. titudinem & recuſationem revertendi ad ipfum. Aiqui quafi hiatus pharetræ fit rictus inferni. Omnes funt fortes. | Deus Pater in Filio, & Filius Dei, eſt is, qui ea fecit, & ea robore animi & corporis præftantes. bona præſtat. Quia citra eum nulla eſt voluntas exercendi $:15. Verſ. 17. Comedent filios tuosew filias tuas. Non gratiam & mifericordiam. Quippe citra illum non eft ju- malè alii , quem panem comederent. Sed tamen , qui devo- ftitia, per quam peccator vitæ particepsfiat. Ita opus divi- rat panem filiorum , devorat filios. Deinde poteſt hîc in- næ tolerantiæ demonftrat divinam mifericordiam; miſe- telligi, quòd futuri ſint, qui comedant filios & filias : quòd | ricordia demonſtrat voluntatem oſtendendi juftitiain : vo- rectè genti coarctanti attribuitur, quæ facit, ut matres fuos | luntas oftendendi juftitiam teftatur, effe apud Deum , qui fætus comedant. Depauperabit urbes tuas munitas , quibus poflit eſſe Goël & Vindex hominis miſeri, ut in eo fan&i- confidis, gladio. Orbabit hominibus & bonis, quæ in op- ficetur & juftificetur & vivat. Eumque adeò effe illum, pida munita congeri folent. Quibus confidis. Fiduciam in qui nominatur ſemen mulieris conterens caput Serpentis , fe- arcibus & hominum robore ac numero accuſat. men Abrahami, in quo benedicuntur gentes, Angelus Domini , $. 16. Verf. 18. Atque etiam in diebus illis non faciam Filius Dei , Jehovah juſtitia noftra , Dominus Deus vobiſcum confummationem. Confer cap.4:27. 5:10. At Iſraëlis. tempore alio, de quo loquitur Efaias cap. 10:23. & Dan. $. 21. Verf. 23. Accuſat e meidel on populi Ifraë- 9:27. fa&turum ſe dicit conſummationem. non, ut nullus ex litici. populo falvetur , aut nullæ reliquiæ ſuperſintimpofterum $. 22. Verſ . 24. Eam explicat : quòd non dicant : ſalvandæ, fed, 1. ut templum ita exſcindatur , ut non reſti- Timeamus Jehovam Deum noftrum, eum , qui ſe abnegare tuatur amplius. 2. ut populus volens habere templum pe non poteft, &, cùm divitias gratiæ fuæ, tum juftitiam nitus definat eſſe & nominari populus. ſuam demonftrare decrevit. Qui eſt fanctificator nofter & $. 17. Verf. 19. Oftendit , miraturos ipfos & requiſi- Vindex nofter & Dominus nofter & juftitia noftra & vita. turos, Cur & quo fine Dominus ita ipfis fecerit:Quia nem Nam in promillione, quæ dicit: Ero tibi in Deum : omnia pe videbantur fibi idololatriam reliquiſſe & eliminaſſe , & illa continentur . Juramenta ftatutorum. Quafi dicat , fia- in ftatutis Dei ambulare. Ad eam interrogationem reſpon- | tutajurata. Confer Geneſ. 9: 1. Jerem. 31:35:36. 33: det: Ut talionem experiantur ſui peccati ; ideò hæc fieri : 20. Semel tantùm , nempe Ezech. 45: Vſ.21. hæc vox quia nempe in terra ſua ſerviverant diis aliis , ut ita ſerviant niyan ſignificat ſeptimanas ; quomodo hîc aptè reddi non aliis dominis in terra aliena. Confer Deuter. 28:47.48: | poteft. Omnes hæ ſententiæ eodem fpectant : Idololatras effe, $. 23. Verf . 25. Pravitates veftræ declinant hæc. Effi- quotquot Deum non agnoſcunt juſtitiam ſuam in Chrifto ciunt, ut pluvia & meflis non fit temporibus ſuis. nempe; Filio Dei. quia non creditis in eum, qui illa dat, h. e. in Mediatorem S. 18. Verſ, 20. Deus nova quadam promulgatione Teſtamenti gratiæ. publicat præceptum timoris fui eo fine, ut intelligant, ſe $.24. Verf. 26. Et quæ illæ pravitates ? Inveniuntur Deo vero non ſerviviſſe , etiamfi in templo omnia ftatuta in populo meo improbi. dobéis, rox Conex. espejío.. Atqui po- legis obſervaſſent. pulus Dei debebat eſſe juſtus. Qui infidiatur , ut in depreſſo $. 19. Verf. 21. Populo, cum quo diſceptat, attribuit | aucupum. Qui infidiantur hominibus, & eos aucupantur. Itultitiam & vecordiam ; qui, quum habeant oculos ad vi Statuunt deci pulam : homines capiunt. Decipulæ & la- dendum & aures ad audiendum, tamen nec videant, nec quei, quibus homines capiuntur , ſunt non tantùm illece- audiant. Quibus oculi , 6c. Sic Ezech. 12:2. Significa- bræ peccandi , ſed etiam leges & mores, quibus pius obſe- tur , eos non carere omni illuminatione Dei, ſed magnam qui non poteft ; qui quando eis non obfequitur, illarum partem eorum, quæ neceffe eft intelligere eos, qui viam legum reatu tenetur , & pro contumaci punitur, quum ſit Dei & juftitiam ejus cognituri ſint, percepiſſe , & propè | innocens & juftus. Confer Pfalm. 10:3. 11:2. 3. acceffiffe ad cognitionem veritatis : ſed tamen ſe adverſus 9.25. Verſ. 27. Corbis. Intelligit columbarium , quo eam indurare. Ex his conſtat, accuſationem idololatriæ & capiuntur columbæ efcâ objectâ. Fraude. Ut columbæ defectionis fpectare ad eos etiam , qui Moſen & Prophetas ineſcatæ capiuntur , ita divitias per impofturam coacerva- recipiebant & munia legis obibant , ſed ad legem juftitiæ runt. Non tantùm hîc funt intelligendæ fraudes mercato- non pervenerant. Confer Cap. 6. 10. Matth. II: 20.21. rum vulgares ; fed maximè, quòd illaqueatorum hominum 23. Joan. 9:41. bona ad ſe rapiant, & ita ditefcant. $.20. Verf. 22. Anme non timebitis, ait Jehovah? an $. 26. Verf. 28. Tranfierunt verba mali. Hoc eft, mala à facie mea non contremiſcetis ? Probè conſiderandum eft, fecerunt, fupra quàm dici poteft. hunc ſermonem eſſe ejus, qui velit appellari juftitia Ifraë S. 27. Verſ. 29. An ſuper hæc non viſitabo? Verſus lis. ut eft cap. 23:6. atque adeo non tantùm fermonem amebæus. Vide verf. 9. Senſus eſt : An ero Jehovah & Patris , fed & Filii. Quemadmodum & Eſaias cap. 50. meipfe non abnegabo, fi illa feram in populo meo ? Imò fi eundem , cui attribuit obedientiam , etiam fecit fibi attri- | gens ulla fit talis, non ulcifcar eam .? buere opera creationis & gubernationis. Planè ut & Jo S. 28. Verf. 30. Stupendum og horrendum fit in terra. hannes cap. 1: 3. 10. Paulus Coloff. 1: 15. 16. 17. & id, quod non poteft non horrere conſcientia omnis homi- Hebr. 1: 10. 11. 12. & Pfalmus 95. Id etiam ex argu- | nis ; ita ut vix credibile fit, hæc potuiſſe fieri. Quæ illa mento timendi evidens fit. Id duplex hîc proponitur. | fint, explicat verſ . 34 I. Limitatio maris & fluctuum ejus. II. Datio pluviæ $. 29. Verf . 31. Prophetæ prophetant in falfitate. Non tempeſtivæ & meffis quotannis. Argumentum ita conci- | in ſpiritu Dei, in bonâ conſcientia , in fide veritatis , ſed te- piendum eft. Qui limitat mare & fluctus ejus, is timendus merè ad utilitatem. Sacerdotes dominantur. Sacerdotes eft. hoc eſt, is habendus eft tanti, ut quæratur , ceu uni non quærunt juſtitiam populi, fed dominationem ; & pro- cum & neceffarium bonum, & cauſa vitæ , & ut non offen- | pterea dele&tantur ſermone falſorum prophetarum , qui datur atque ad iram provocetur. Is eft enim ille, qui fun- conſentaneus eft ipforum avaritiæ & elationi . Et populus davit terram , fupra mare & fluvios, ut habitetur ab homi- meus amant fic. Malunt decipi, quàm fapientes eſſe. Ma- nibus. Atque adeò is eſt, propter cujus gratiam ac miſeri- | lunt ſervire hominibus , quam Deo. Malunt pugnis cædi cordiam terra tota habitatur à femine peccatoris Adami, in faciem , quàm ut filii Dei agere. Et quid facietis in fine & qui invitat divinis beneficiis ad peteévo.o. Qui niſi to- | ejus ? Quid non facietis , fi illa fic procedant ? fi ftupenda leraret peccatores per pouvepodopíw & clementiam , mare iſta corruptio non coërceatur , quò tandem evadet, & quis inundaret totam terram, quemadmodum ab initio ftete- poterit ei obviam ire, & quis pius poterit inter tales homi- runt aquæ fupra montes, Pfalm. 104:¥1.6. & in diluvio nes vivere. Abrumpenda igitur hæc tela , ne fideles planè montes altiffimos ſuperarunt. Genef. 7:19. 20. Confer in Sinehan conjiciantur. 2.Petr. 3:5.6. Similiter, qui dat ex cælo pluvias tem- peftivas & facit mellem creſcere, quique adeò omnem с CAPUT 26 C O M M E N T A R I U S CAPUT VI. I For Etura magna. Ortiter currite , Filii Benjamin , ex medio Hieroſolyma, & in Thekoa clangite buccina & Super Beth-baccherem tollite incendium , quia malum profpectat ab Aquilone , &fra- 2 Decora illa & delicata illa, (occidi !) filia Sion; 3 Adillam veniunt Paſtores & greges eorum , pandunt juxta eam tentorium circumquaque ; de- pafcuntur quifque fpacium fuum. 4 San&tificate contra illam bellum. Surgite & afcendamus in meridie. Ve nobis, quòd avertit dies, quòdextenduntur umbræ veſpertina. $ Surgite & aſcendamus no&te, & deftruamus palatia ejus. 6 Nam fic dixit Iehova Deus Exercituum ; Cædite arbores , & fundite contra Hieroſo- lymam aggerem ; & illa eſt ea urbs, apud quam depoſitum eft. Univerſa , fraudatio eft in medio ejus. 7. Quemadmodum fcaturit puteus aquas fuas , fic fcaturit malum fuum. Vis &vaftatio auditur in illa; in confpe£tu meo femper morbus & plaga. 8 Admitte diſciplinam ,0 Hieroſolyma , ne diſcedat anima mea à te , ne ponam te vaſtitatem , ter- ram, quæ non eſt habitata. 9 Sic dixit Iehova Deus Exercituum : Racemando racemabunt, ut vitem, reſiduum Ifraëlis. Re- fer manum tuam, ut Vindemiator ad malleolos. 10 Adquem loquar & conteſtabor & audient? ecce præputiata eſt auris ipforum , & non poſſunt at- tendere. Ecce verbum Iehova 'extitit ipſis probrum, non dele&tantur eo, 11 Et excandeſcentia Jehovæ impletus fum ; non poſſum continere. Effunde in puerum in vico, & ſuper cætum juvenum und. Nam &vir & mulier capientur, fenex cum pleno diebus. 12 Et devolventur domus ipſorum ad alios, agri & fæminæ pariter. Nam extendam manum meam in habitatores terræ, ait Jehova. 13 Nam æquè parvus ac magnus ipſorum, quivis quæftum facit, & æquè propheta ac Sacerdos , qui- vis facit mendacium. 14 Et ſanant fractionem populi mei levi brachio, dicendo, Pax, pax ; at non eft pax. 15 Puditum eſt ipſos , quòd abominationem fecerint ? etiam non pudet ipſos ; etiam fubterfugere neſciunt. Idcirco cadent inter cadentes. tempore , quo viſtavero ipſos, offendent ; dixit Jehova. 16 Sic dixit Jehova : ſtate in viis & videte , & rogate de tramitibus feculi , quæ fit via bona , & ite in ea, & invenite quietem animæ veſtræ. & dixerunt: Non ibimus. 17 Et conftituam ſuper eos excubitores ; attendite voci tubæ : & dixerunt : Non attendemus. 18 idcirco audite, gentes, & cognofce, cætus, id, quod in eis eft . 19 Audi , terra , ecce ego adduco malum in populum hunc , fructum cogitationum ſuarum , quia ad verba mea non attenderunt, & legem meam, ſpreverunt eam. 20 Quò mihi thus , quod ex seba venit? & canna bona è terra longinqua? Holocauſta veſtra non ſunt acceptationi & facrificia veſtra non ſuavia ſunt mihi. 21 Quare fic dixit Jehova, ecce ego do populo huic offendicula , offendent in eis patres & filii una, vicinus Gamicus ejus ; & peribunt. (terræ, 22 Sic dixit Jehova , ecce populus venit è terra Aquilonis & gens magna excitabitur à lateribus 23 (Arcum &haſtam tenent; immanis eft & non miſerantur ; vox eorum, ut maris, quod fremit; & in equis vehuntur ) paratus, ut vir, ad bellum,contra te, filia Sion. 24 Audivimus famam ejus,remiſſæ ſunt manus noftræ, anguſtia apprehendit nos ,dolor,ut puerpera. 25 Ne ingrediamini in agrum, & in via ne ambuletis. Nam gladius eſt inimico, pavor undiquaque. 26 Filia populi mei , indue faccum & refperge te cinere , lu&tum unigeniti fac tibi, planétum ama- rum, quia fubitò venit vaſtator ſuper nos. 27 Turrim dedi te in populo meo, munitionem, & cognofces, & probabis viam illorum. 28 Univerſilongiſſimè recedentes inter refraétarios, obtrectatores , æs & ferrum , univerſi ſe cora rumpunt. 29 Adnftus eſt follis, ab igne totum abiit plumbum , incaſſim fa&a eft conflatio , & mali non funt avulfi . 30 Argentum improbum vocati funt, quia reprobavit Jehova ipſos. $. I. Perpetua IN JEREMIÆ CA P. VI. 27 "P Efai.6:5. 8.1. Erpetua eft in hiſce & hypotypoſis obfi mur. Qui ad - referunt , quod caniſtrum fignificat , in dionis, captivitatis & deſolationis , & ac- telligunt relationem manus ad caniſtrum. hoc eft, feftina- cufatio vitiofitatis & invitatio ad peteéyosces tam collectionem racemorurn , qui folent in corbem con- & deploratio impudentiæ ac contuma- jici. Lxx. scépaixon vertunt. Indicat , Ifraëlem able&tum ciæ. iri , ut racematio poft vindemiam inftituitur: ut parum re- $.2. Verf. 1. Filii Benjamin. Filios linquatur, quod fuperfit. Benjamin inſtigat , ut fugiant ex Hierofolyma: Tekoïtas, $.10. Verf. 10. Ad quem loquar. Hæc eſt querela de ut buccina clangant: Alios, ut fuprerčev faciant , five Trup pertinacia. Preputiata eſt auris eorum. Animus præoccu- FSÚwTSH ci peux te eios, ut, qui in agro funt, fugiant. patus eft pravis opinionibus: ideò non poffunt attendere Quia malum profpectat à Septentrione fra&tio magna. Et ad id, quod nomine Dei & ex verbo ejus dicitur. Non de- hoc ad bonitatem Dei pertinet, quòd omnibus denunciat lectatur verbo Dei, hoc eft, veritate , quæ in eo con- fugam , fi velint ſalvi eſſe ; & nominatim fugam ex Hiero- tinetur, . folyma : quod & Salvator facit Matth. 24:16. Thekoa. $. 11. Verſ. II. Excandeſcentia. Loquitur Jehova, & locus non longè diflicus ab urbe. Vide 2.Chron. 11:6. teftatur, fe erga Hierofolymam non poſſe ampliùs miſeri- Ut & Bethhacchérem. cordiam & longanimitatem exercere , ut intercefforem $. 3. Verf . 2. Decora illa. Lamentatio Prophetæ. ( vide Jeſ. 63:9.) Sed omnem iram & maledictionem ſe- Sionem hîc nominat & deſcribit , cum indicatione affectus cundùm legem Patris & iram ejus effe effuſurum tum in ſui. Hoc verſu tantùm ſubjectum nominatur, Filia Sion, pueros, qui ludunt in vicis , tum in juvenes , qui una com- de qua, quid ei eventurum fit, pronunciat verf. 3. Decora. potatum conveniunt vel etiam ad colloquiurn de ſtudiis & 797 pro 7xn / deeft in Hebræo x. Poteſt etiam effe fapientia, ſed non in nomine Dei. inhabitans , unde in Pfalm. 68:13. na na manens domi. $. 12. Verſ. 13. Quæſlum facit. Vide Job. 27. ¥1.8. Notabitur habens domicilium, q. d. cui Deus eft fim, quæ Prov. 1: 19. Hab. 2:9. eſt oincice su gedl, Deo familiaris, domum admiſſa ab ipſo. $. 13. Verſ. 14.. Et Sarciunt fra&turam populi mei levi- Et certè Dei inhabitatio faciebat illam decoram. Occidi. ter, Cicatricem quærunt inducere vulneri, fed to 78208 Numquam verbum mai ſignificat aſſimilavi, ſed OPI & non ſanant. Ita fibi & populo pollicentur pacem, quum non 57pP&D1&OP? habent etiam fignificationem ázium fit pax. quippe quum non ſit dokbons & tenetóons in ipfis, fed cor duplex. oías & úpacías. Atque ita dicere 'n???i vel vo1, ſignifi- $. 14. Verf. 15. Subterfugere. Putem, Hiphil hîc poni cat perii , nullus ſum ; quid faciam, neſcio. Vide Hof. 4:5. in ſenſu reciproco. Confer Jerem. 3: 3. Significat , eos ne quidem saldo eat aut occultare ftudere ſuam turpitudi- $.4. Verf. 3. Ad eam accedunt paftores. Tror jefes aceco. Duces intelligit & reges . Depaſcuntur quiſque manum ſuam, fitationis eorum. Hebr. quo viſitavero ipſos. Quod deſti- nem, fed eam oftentare pro virtute & decore. Tempore vie h. e. partem aut ſpatium, quod ipſis aflignatum eft in diſtri- butione. Confer Efai. 65:5. navi & definivi , ut inſpiciam ipfos, & , prout videro, pro- nunciem de ipfis. 8.5. Verf. 4. San&tifícate. Eft meuw To moito. Qui fa- $. 15. Verſ . 16. Confiftite juxta vids. Nova admoni- cramento interrogantur, & Imperatori facramento dicunt, tio, ut inſpiciant vias antiquas, & viam bonam eligant : & Imperator ſacramento rogans, militiam ſanctificant & cum promiffione quietis, fi in ea ambulent. Hæc admoni- quali vovent. In meridie. Significatur fiducia expugnandi tio eft omnium temporum. Qui vult fibi non perire viam civitatem in ipfo meridie, quando belli labor eft gravilli- ſuam , ſed in viam falutis ingredi, conſideret vias feculi, mus. Væ nobis. Et læc verba invadentium ; deploran- hoc eſt, priſcas vias; quomodo fcil. homines ambula- tium, meridiem præteriiſſe, & indignantium , quòd adhuc verint, &, quid repererint in via quiſque ſua. Invenient non capta fit, quòdque veſper immineat. Noete. Signifi-viam Enochi & Noachi , viam Abrahami , Iſaaci & catur , invaſores ne nocte quidem oppugnationem omil Jacobi, viam Joſephi , viam fidelium , viam Jofuæ & ſuros. Caleb , viam Davidis , Joſaphati , Ezechiæ , Joſiæ. $. 6. Verf. 6. Depofitum eft. Begegurogéc fignificans Invenient etiam contrariam viam & calamitoſiſſimum tem magnam & ipfam caufam everfionis Hieroſolymæ. ejus exitum. Diluvium , derelictionem gentium , ty- Verbum Hebræum non poteſt verti viſitatum. &, fi ita rannidem Babylonicam, Sodomæ everfionem , regno- verteretur, non congrueret genus. Denique , quod futu rum multorum excidium , Ifraëlis abduétionem in capti- ro enuntiandum eſſet , legeretur in præterito , & priùs vifi- vitatem. Poft captivitatem Babylonicam habemus di- tatio decerneretur , quam caufa indicaretur. Verbum He- verfam viam prophetarum Haggæi , Zachariæ , Ma- bræum ſignificat vel præfici curæ alicujus rei; vel com- lachiæ , Chrifti ac diſcipulorum ejus , & Pharifæorum ac mitti alicujus curæ. “Hic notatur , quod aliquid apud Sadducæorum. Rurſus poſt Chriſti afcenfionem in urbem hanc depofitum & ei commiffùm fit. Nempe, cælum & judicium in Judæos habemus viam gentium, quòd Deus inter homines voluit exſtare, memoriale ipfius quæ oppugnaverunt Euangelium , viam hæreticorum , & nomen ipfius & documentum gratiæ ipfius & omnis viam eorum , viam eorum , qui in Ecclefia dominationem erexe- theſaurus eloquiorum ejus, & pignorum gratiæ erat de runt, viam item eorum , qui nihil fufceperunt præter ver- pofitum hujus urbis. Univerſa, fraudatio eft in ea. Tota bum Dei propheticum & Euangelium. In viis Dei non plena eft fraudatione. Fraudatió . hoc eſt, Sacrilegium & eſt varietas. Quæ fuit ab antiquo via juſtitiæ , eadem rapinæ. Quod & Deus & homines apud eam fraudaren- | adhuc eft via juſtitiæ concilians pacem & tranquillita- tur eo , quod ipfis debebatur. Confer Efai.54. verſ. 14 tem ambulanti in ea. Non funt nunc facta licita, quæ Longè abeſto puya à fraudatione. Præcedit , 'jon 72.782 olim fuêre vetita in lege føderis Dei : ut procumbere injuſtitia conftabilieris. Da Deo gloriam & cum proximo coram imaginibus. Non fuit olim facrificium aliud, loquere veritatem & omne debitum ei impende. Sic præter cruentum Chrifti facrificium, ſuper quo fecerint manebis. fædus cum Deo. Non fuit Abrahamus juftificatus vel $.7. Verf. 7. Ut puteus ſcaturit aquas ſuas , ſcaturit & ex opere operato vel alioqui ex operibus; ſed credi- ebullit malitiam ſuam. Ex ipforum corde nihil, niſi ma- | dit in Dominum, & reputavit hoc ei juftitiam. Dehi- lum, prodit, perpetuo & perenni fluxu. Injuria ( vaſtitas que hanc regulam renenti, Viam juftitiæ unam & fee- auditur in ed. Formuła implorantis aut quiritantis eft cla- dus Dei unum effe , & Deum non mutari , ei facile mare, Tui Don/ Opprimor, vis fit. & fimil. Vide Hab. eſt diſtinguere inter veritatem & falfitatem , & om- nia , quæ ab hominibus confi&ta funt , rejicere ac repu- $.8. Verf. 8. Admitte diſciplinam. vx@erics: & aegó- diare. dety poc ad animum revoca. Confer Pſal.2: 10. Morbus c 8.16. Verf. 17. Conſtitüam. Omnes codices habent ac- plaga. h.e. Nihil uſpiam ſani in civibus hujus civitatis re centum in ultima, quod fit,quando i converſivum præteri- perio. Confer Efai. 1: 5.6. tum mutat in futurum. Ergo ſignificatur, Deum dixiſſe $. 9. Verſ. 9. Malleolos. Ita ex reipſa interpretaba. I populo, jam olim per Mofen (Conf. verf.16.) fe conftitu- turum, 1:2. C 2 28 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S turum ſuper ipfis excubitores h. e. prophetas ( Confer falſorum prophetarum ſophiſmata. Prophetant autentis Ezech. 3: 17.) qui & commonefacerent eos de venienti qui ſcripturas interpretantur , & , tanquam Spiritum Dei malo & viam ipſis demonftrarent.Igitur auſcultarent ipfis, habentes, loquuntur , atque etiam futura prædicunt. Non & faltem ad animum revocarent ipforum dicta. poteft fieri, ut Theologus , qui veritatem non fincerè do. $. 17. Verf. 18. Gentes. Quia Iſraëlitæ audire nolunt, cet & Scripturas ac prophetias non rectè interpretatur & audiant gentes. Deut. 29:24. Efa 42: 18. 19. 20.21.22. applicat, non etiam de futuris falſum loquatur; pacem Coetus. h. e. vos, qui vocationem Dei accipitis, & ad no- promittens ei , cui non eft pax, & iram denuncians ei, qui men ejus convenitis; tum ex Ifraëlitis , tum ex gentibus. eft in gratia. Ita omnes menfuras foudwegoúra implet; Confer Mich.6: 9. ubi cùm negat, ſe potuiſſe urbem con & eft offendiculum hominum , ut non perveniant ad co- gregare , fignificat, animum ſuum eſſe congregare cætum : gnitionem veritatis & ſalventur. Sed culpa eft in homini- qui eft oplynu Coetus juftorum. Pfal. 1:5. Significat, ſe bus , ut fcandala talia ipfis objiciantur , & in erroribus con- & in populo rebelli habere tamen owiczay lw, ut & in gen- firmentur & pereant ; quia nempe veritatem non dili- tibus , quæ audituræ fint malam famam Ifraëlitarum, pro gunt. Confer Ezech. 14. 2.Theff . 2:10. Patris & filiis pter eam rem. cum iis , qui in ipfis ſunt. vel, Audite, quod vicini & amici mentionem facit, quia hi fibimer invicem in ipfis eft. placere ftudent. $. 18. Verl. 19. Audi , terra. Omnes homines, qui in $.21. Verſ. 22. 23. Rurſus deſcribit Chaldæos , quos hac terra eſtis. Adduco malum in populum hunc fru&tum co dicit venturos ab Aquilone & extremis terris: ut definant gitationum ipforum. dignum cogitationibus ipforum. quia feindurare. ad verba mea non attenderunt, & legem meam rejecerunt. Vau $. 22. Verf. 24. 25.26. Habitum animi in Ifraëlitis abundat. Fuerunt ſapientes in oculis ſuis, & non ſubjece- futurum , nunciato adventu Chaldæorum , item deſcribit. runt ſe mihi , ut diſcerent à me, & fapientes fierent , & ad nempe terrorem ipſos omni confilio & animo fpoliatu- veram felicitatem pervenirent. rum: & tum eos intempeſtivè fe invicem ad lustum & $. 19. Verf. 20. Videbantur fibi legem Dei non ſper planctum cohortaturos. nere, quia thus , & calamum , omneque genus aromata , & $.23. Verſ. 27. Turrim dedi te in populo meo. Dei holocauſta & ſacrificia offerebant. Nam hæc in libro legis fermo ad Prophetam, quo eum confolatur. Etiamfi Deus præfcripta continentur. Ea teſtatur 1. fruſtra offerri ſibi. daret populi offendicula, per iram, tamen etiam non ne- quia illis nimirum non indigeat , neque eorum odore refi- glexit meminiffe miſericordiæ. Quippe & Prophetas ex- ciatur. Addit, ut commendationem thuris & aromatum, citavit in populo & eos confirmavit & ſolidavit, ut non quod veniant ex Seba, ex terra longinqua. Hoc verò ipfum nutarent, & eos erexit in turrim, ut ad eos accederent, qui videtur ad depreciationem pertinere. Quomodo enim vellent ſalvi effe. Addit: Ipſum cogniturum & probaturum poteft Deo placere, quod Deus concem ſit? Deus enim viam ipforum. Prophetæ etiam ſunt doréuto'. Qui ver- elegit terram Ifraëlis, in qua thus & calamus non prove bum ipforum accipit cum corde manſueto, is oftendit, ſe nit : non elegit eas terras , in quibus ea proveniunt. De habere Spiritum Dei , & effe aurum atque argentum holocauſtis dicit, ea non effe pins eis diredoxlu, ad rece- déropov. ptionem, sůdozícev atque acquieſcentiam. Confer Efai. 56:7. $.24. Verſ. 28. Prædicit , cum experturum, quòd De ſacrificiis,quòd non ſuavia fint fibi. Ex quo intelligitur; omnes ſint refractariorum longiſſimè recedentes. Lxx. aván ea, quæ in templo offerebantur, non eſſe per ſe gråta Deo. 190 7 So su oi co lãi s. Senfus eft comparativus. 120 Quòd fi per fe grata effent Deo, oporteret , Deum ab eis bedientium maximè inobedientes , contumacium contumaciſſi -- affici , quemadmodum eæ res afficere poſſunt ; nempe, mi. Obtre&tatores. ro Cená 206, Hilvesszel. Quod vitium quemadmodum homo ab odoribus, cibisque ac potibus quantum fit, vide Jacob. 4:11. Certum eft , obtre&tato- afficitur. Vide Pfalm. 50:12. 13. Aliud igitur eft , pro rem non diligere proximum, & Dei voluntatem non face- pter quod dicta ſunt effe grata & fuavia Deo , ufque ad re, & hypocritam effe. Æs ferrum. Anduri? an viles. zeespèn croef á dews, nempe fides ejus , quòd Spiritus per ea non certè aurum atque argentum. Omnes corrumpunt ſes Édiwosv. Igitur 77in lex, quæ monftrat peccatori viam Confer Pfalm.14:1. Efai.1:4. juſtitiæ, non eft lex poftulans thus & calamum & holo 9.25. Verf. 29. Aduſtus eſt follis. Magnus ignis fa&tus cauſtum , & facrificia varia , fed lex fidei per charitatem eft ad probandum, exquiſitiflima exploratio. Ex igne to- operofæ : & quidem fidei in id, quod analogum eft guns tum abiit plumbum. h. e. in probatione nihil niſi plumbum Mosó pegory & Júpegkozy, & per ea figuratum eft, quod eſt inventum eft, nullum argentum. Et mali non ſunt avulſi. inox voy & idoneum ad faciendam reconciliationem, ad pro- Fruftra eft facta conflatio & probatio , quia omnes manſe- pitiandum peccata , ad auferendam confcientiam peccati, runt tales, quales antea, unus alteri (imilis, neque mali ad juſtitiam conciliandam. à bonis ſegregati funt , quia nulli boni in ipfis įnyenti 9.20. Verf. 21. Quandoquidem, quæ in lege dicun- ) ſunt. tur de thure, calamo, ſacrificiis, fuerant Judæis offendicu $. 26. Verſ. 30. Argentum reje&tum nominarunt eos. la (quia, quum non effent cauſa juſtitiæ , pro cauſa juſtitiæ à dropou. Nominarunt. qui nempe illos examinarunt. Ita habita ab illis ſunt) ideò minatur , fe daturum populo illi Efaias cap. 1 : 22. 25. ſcorias appellat. Quia {previt eos offendicula , ut & patres & filii, vicinus & amicus, unà Fehovah. Confer Hof. 9:17. Jehovah eos non habet pro offendant & pereant. Poffunt ea effe falſorum propheta- populo fuo, & hæredibus fuis. ideò cos abjicit ex terra rum vaticinia. per quæ indurati ſunt in erroribus fuis & fua. vanis perſuaſionibus. Certum eft, ad pænas Dei pertinere CAPUT VII. I V Erbum, quod factum eſt ad Ieremiam à Jehova, dicendo : 2. Conſiſte in porta domus Iehova , & præconia ibi verbum hoc, & dic: Audite verbum Iehovæ, omnis Iuda, qui intratis per portas has ad adorandum Iehouam. 3 Sic dixit Iehova Deus exercituum, Deus Ifraëlis : date operam , ut via veſtræ ſint bona, & opera veftra ; & faciam vos habitare in loco hoc. 4 Ne confidatis vobis in verbis falfis , dicendo: Templum Jehovæ , templum Iehovæ , templum Iehovæ, illa. 5 Nam, fi curaveritis, ut viæ veſtræ & opera veſtra fint bona z Si feceritis judicium inter virum et inter proximum ejus, 6 Peregrinum IN JEREM I Æ CAP. VII. 29 6 Peregrinum & pupillum & viduam non affeceritis injurid, & fanguinem innoxium non effude- ritis in loco hoc, & poft Deos alios non ibitis, ut malè ſit vobis ; 7 Tum faciam, ut habitetis in loco hoc, in terra, quam dedi patribus veftris, à ſeculo in ſeculum. 8 Ecce vos confiditis vobis in verbis falſis, ad nullam utilitatem. 9 An furaremini, homicidium faceretis , & mæcharemini , & juraretis falfum , & fuffitum facea retis Baal, & fequeremini Deos alios, quos non cognoviſtis ; Io Et veniretis & confifteretis coram me in domo hac , fuper qua nomen meum nominatur , dice- retis, erepti ſumus ; ad faciendum omnes abominationes has ? II Nunquid fpecus latronum exſtitit domus hæc, ſuper qua nominatur nomen meum , in oculis ve- ſtris ? Atque etiam ego ecce vidi, ait Jehovah. 12 Namite , agite , ad locum meum , qui erat in Siloh; ubi feceram , ut habitaret nomen meum an- tea, & videte, quid fecerim illi propter malitiam populi mei Ifrael. 13 Nunc igitur , quia facitis omnia opera hæc, ait Iehova; & , cùm locutus fuerim ad vos præver- tens loqui, non auſcultaviſtis , & , cùm vocaverim vos, non reſpondiſtis: 14 Faciam domui, fuper qua nominatur nomen meum , cui vos confiditis, & loco , quem dedi vobis, & patribus veftris; quemadmodum feci Silunti: 15 Et projiciam vos à facie mea, quemadmodum projeci omnes fratres veſtros , omne femen Ephraimi. 16 Et tu ne ores pro populo hoc, & ne feras pro ipfis clamorem & orationem, & ne interpelles me. Nam ego non audiam te. 17 An non vides, quidilli faciant in oppidis Judæ & in vicis Hierofolyme? 18 Filii colligunt ligna , & patres accendunt ignem , & mulieres depfunt maſſam , ad faciendum placentas operi cælorum, & libationes faciendas diis aliis, ad ægrè faciendum mihi. 19 Numquid mihiilli ægrè faciunt, ait Iehova : an non fibimet ipſis, propter pudorem faciei fuæ ? 20 Propterea , fic dixit Dominus Iehova? Ecce ira mea & excandeſcentia mea liquatur in locum hunc , in homines & in beſtias , & in arbores agri.& in fručtum terræ; & ardebit & non exſtinguetur. 21 Sic dixit Jehova Deus exercituum Deus Iſraël: Holocauſta veftra addite ad facrificia veftra, & vorate carnem. 22 Nam non locutus ſum cum Patribus veftris, neque præcepi ipſis ,quo die eduxi ipſos ex Agypto de iis, quæ ad holocauſtum vel ſacrificium. 23 Sed verbum hoc præcepi ipſis , dicendo : auſcultate võci meæ , & fiam vobis Deus , & vos fietis mihi populus, & ambulate in omni via, quam præcipiam vobis , ut bene hit vobis. 24 Et non auſcultarunt , & non attenderunt aurem fuam , & ambularunt in confiliis captis in ob- firmatione cordis fui mali, & ceſſerunt retrò, non antrorſum. 25 Inde à die , quo exiverunt patres veſtri ex Ægypto , ufque ad diem hunc miſ ad vos omnes fervos meos Prophetas fingulis diebus maturrimé. 26 Et non aufcultarunt mihi, & non adverterunt aurem ſuam , & firmarunt cervicem ſuam , malè egerunt præpatribus fuis. 27 Et loqueris ad illos omnia verba hæc, & non auſcultabunt tibi, & vocabis illos, & non reſpon- debunt tibi. 28 Et dices ad eos : haceſt gens, qui non aufcultant voci Dei fui, & non accipiunt exemplum :pe- riit fides, & exciſa eſt ex ore illorum. 29 Velle comam tuam & projice, & tolle in cacuminibus lamentum : quia [previt Iehova & omiſt ætatem dignam excandeſcentia fua. 30 Nam fecerunt filii Jebudæ malum in oculis meis , ait Iehova : Poſuerunt abominationes fuas in domo, fuper qua nominatur nomen meum, ad contaminandum eam. 31. Et ſtruxerunt celfa Topheth , quod eft in valle Ben Hinnom, adcremandum filios fuos & filias ſuas igne ; quod non præcepi, neque aſcendit in cor meum. 32 Propterea ecce dies veniunt, ait Jehova, & non dicetur ampliùs Topheth & vallis Ben Hinnom, ſed vallis occifionis, & fepelient in Topheth, ut non ſuperſit locus. 33 Et erunt cadavera populi hujus cibus volatilibus cæli & beſtiis terræ, et non erit abigens. 34 Et faciam ceffare de oppidis Judæ et de vicis Hierofolymæ vocem bilaritatis et vocem lætitia, vocem fponfi et vocem fponfa. Nam vaſtitas fiet terra. C3 3 $. 1. Incipit C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S 30 I 32. 33:34 6.1. Ncipit in hoc capite Concio habita juffu Dei $.5. Verf.5.6. Si emendaveritis vids veſtras ego fa&ta in portis domus Dei ad intrantes. Præcipit, veſtra . Vias dicit tum confilium , quod capiendum erat de ut viam fuam & facta emendent: &, fi id fa- ratione obtinendæ juftitiæ (quod aliud eft improbi, Pfal. ciant, promittit , fore , ur perpetuò nabitent 1: 1. aliud jufti , Pfalm. 14:6. juftitiæ autem obtinendæ in eo loco, & non exſcindantur, neque in ratio etiam via juftitiæ appellatur 2.Petr. 2: 21.) tum exGlium agantur. verf. 3. Vetat eos confidere actiones juftitiæ Dei convenientes. Fa&ta autem , quando templo. verf. 4. quòd Deus non promiſerit dare illam à via diftinguuntur , poflunt intelligi actiones , quæ con- terram habitandam ipſis, niſi ſi rectas vias inſtituant, & veniunt ei, qui in via ambulat. Via juftitiæ eft credere in exerceant judicium, neminem lædant, fanguinem inno Mediatorem Teftamenti , quem Angelum Teſtamenti ſive centem non fundant, deos alios non fequantur. verf . 5. fæderis appellat Malachias cap. 3: 1. vel 3. Eum, qui 6.7. Vanam fiduciam in templo traducit. verf. 8.9.10. in ea via eft, & Chrifti nomen nominat, decer defiftere oftendens, qui ad templum accedunt fine ſanctitate, ha- ab injuſtitia. 2.Tim. 2:19. Addit Deus, exempli cauſa, bere id pro fpelunca latronum. verf. II. Commina- opera, quæ defent eos, qui ambulant in via, & , quæ dede- tur, fe eodem modo acturum cum templo , atque cum cent. Decet, judicium facere inter proximos lioc eſt,in omni tabernaculo Siluntino. verf. 12. 13. 14. & ipfos abjectu- caufa & controverſia favere juſtitiæ & veritati, adjuvare rum à facie fua, ut Ephraimitas. verf. 15. Tum Jere- | innocentem & juftum , non communicare cum injuria al- miam vetat pro illis intercedere. verf. 16. propter idolo- terius, &, quantum quis facere rectè poteft , injuriam à latriam. verf . 17. 18. qua non Deo, fed libi ipſis ægrè | læfis propulfare. Dedecet verò fraudare peregrinum , pu- faciant. verſ. 19. Ideo iram fuam exarfiſſe in totam ter- pillum , viduam jure fuo , & maximè eos vexare judiciis ram & , quæ in ea ſunt. verf. 20. Rejicit fiduciam in atque é needletv: multò magis ſanguinem innocentem fun- facrificiis , ut non pertinentibus ad fædus, quod cum eis dere, veluti prophetarum : ſequi deos alios , illis honorem fecerat. verſ. 21. 22. cujus ſummam explicat , verſ. 23. exhibere , illis credere aut confidere, & focietatem inire Cui negat & patres & filios aſſenſos eſſe, ut accederent ad cum iis , qui illis adhæreſcunt; quemadmodum Ifraëli- ſe. verf . 24. etiamſi prophetas ad ipfos mitteret. verſ. 25. tæ in deſerto idolothyta comederunt. In malum vobis. 26. Prædicit Prophetæ , eos non aufcultaturos ipſi, Falſa religio, cultus non-Dei, proſecutio juftitiæ non verf. 27. & injungit, ut eos dicat eſſe gentem contuma- fecundùm legem juftitiæ, obſequium erga doctrinas dæ- cem adverſus Deum fuum, qui perdiderint fidem. verf. moniorum , non recta ſententia de Deo, in malum præci- 28. utque denunciet ipfis , quòd Dominus illam æta- pitant. tem ſpreverit & in ea decreverit excandeſcentiam exer $.6. Verf.7. A ſeculo in feculum. Sine interruptio- cere. verf . 29. quia cùm alia mala fecerint , tum etiam ne , ita ut non expellamini ex eo ; & domus , quæ hîc eſt abominationes in templo conſtituerint. verf. 30. & in non tollatur, cum cultu, donec veniat Regnum Dei, & Topheth delubra ædificaverint ad cremandos liberos detur hæreditas gentium , atque ita incipiat o awy i fuos. verf. 31. Quodque Topheth fit futurum aliquan- mémwv. do plenum cadaveribus , & ea volucribus fint paſtui $.7. Verl. 8. Ecce vos confiditis verbis falſis. Nempe, futura, & Hieroſolymæ omnis lætitia ſit ceſſatura. verf. quòd vobis perſuadetis, per nominationem nominis Dei & adorationem in templo Deum coli & propitiari. Ad $. 2. Verf. 2. In porta. Indefinitè, nunc hac nunc illa, non-utilitatem. Fides veritatis eft utilis , ad pietatem , ad Mox portarum meminit. ſanctitatem, ad lætitiam Sp. Sancti. Fides falſitatis non eft $. 3. Verf. 3. Compellat accedentes ad templum , ut pénque cu. adorent Jehovam. Illis proponit hanc conditionem: Ut $. 8. Verſ. 9. Verba falſa , quibus confidebant , expli- emendent vias fuas & fàcta fua; cum ſe illi loco parcitu- cat. Nempe , quòd, quum furati, mechati, latrocinati rum , & non exciſurum ipſos', neque tranſlatyrum in eſſent, & fecuti eſſent deos incognitos, eoſque non eſſent aliam terram. Cui invitationi ad Petrévorces ex altera abominati, tum deinde comparerent coram Domino in parte reſpondet , quòd , quum fcelera magna fecerint domo , quæ de nomine ipfius appellabatur: cogitantes , & ipfi & patres eorum, & idolis ſerviverint, etiam in fe evafiffe, ut facerent mala iſtiuſmodi, hoc eft, fe ideo ipſo templo Dei, & fanguinem innoxium fuderint, in conſervari à Deo & fuperftites effe de multis, qui perie- ipfis fit ea omnia fcelera puniturus. Hæc ferè fumma eft. rant, ut impunè peccarent: & deinde rurfus ad domum Nominabant Jehovam Deum fuum , accedebant ad Dei accederent cum facrificio. Tale eft, quod Apofto- templum , ut adorarent Jehovam. Negat , eos per hoc lus Judas dicit gratiam Dei transferre ad laſciviam. Ju- effe Dei populum & Deo placere & ipfi ejdegestiv, ut de verſ. 4. gratum habeat , ipſos accedere ad domum ſuam, & ibi $.9. Suffitum faceretis, & veniretis. Poftulat ab iis, in nomine ipſius genua flectere, & bona fua ab ipfo pe- qui volebant Deum adorare in templo, refipifcentiam à tere, aut ore gratias ipſi agere pro donis terrenis. Quid au- fceleribus , tum ab Idololatriâ, tum ab opinionibus Deo tem in eis delideret, indicat verf.23.28. non honorificis: qualis eſt, inter falfam religionem & $.4. Verf.4. Templum Domini ſunt illa. hoc eſt, illi veram nihil aliud intereſſe loci, illæ ſtructuræ , & illi homines , qui etiam reſpectu Deum nuncuparent , Idololatræ autem alia nomina face- illorum locorum , quos iis licebat adire , & in quibus rent Diis fuis ; & ipfi quidem facrificarent in templo, functionem exercebant , fan&ti & ſan&tum ſan&torum dice- alii autem alibi;& peccata remitterentur propter cruorem bantur , funt domus Dei, & Deus habitat in eis. Arguit pecudum fufum, etiam non reſipiſcentibus, vanam & gentilem opinionem ; Deum habitare in tem $. 10. Verf. 11. 12. Numquid ſpeluncalatronum ? Spea plis manu factis , vel certis hominibus , aut hominum col- lunca latronum eft latibulum & opunti esov latronum: in legio , ita adeſſe , ut illi nec falfum doceant, nec veri quic- quod fe recipiunt , ut tuti fint; ex quo infidiantur viato. quam non doceant. Vide fup. cap. 4. verſ. 9. 10. Hoc ribus & impetum in eos faciunt. Domum Dei habebant & Stephanus redarguit in Judæis Actor. 7:48.49. utens pro ſpeluncalatronum , qui ad eam accedebant, ut vide- teſtimonio Efaiæ cap. 66:1. Qui in Chriftum non cre rentur effe boni & laterent, aut etiam effugerent iram debant , ad templum accedebant, tanquam fi Deus in eo Dei & fupplicium juſtum, tanquam propitiati per anima- habitaret, aut eum locum ita diligeret , ut in eo velit adi- lium cruorem; & rurſus per occafionem, quum videren- ri,& revera altare habeat pro menſa, & vi&timas pro cibo, tur jufti & populus Dei, infefti eſſent piis & innocenti- hoc eft, quafi delectaretur iis, quæ fiebant quotidie in tem bus , & , quum id feciſſent, rurſus confugerent ad tem- plo, & gloria Dei effet, hæc in nomine ipfius à tali popu- plum , ut , cæſa victima , non metuerent judicem. Latro- lo fieri, Efai.66. verf. 5. Quod quum ne homini quidem nes autem appellari merentur non tantùm, qui homines ponit placere, videlicet , ut multa animalia videat ma in via occidunt, ut fpolient, fed & omnes, qui oderunt ctari , niſi, cui epulæ parantur ; interrogat in Pfalmo 50: proximos ſuos ; maximè qui irrident & perſequuntur fi- 13. An comedam carnem taurorum Sanguinem arietum deles. Chriſtus auctoritate hujus di&ti damnat, qui merca- bibams turam in temploexercebant. Matth. 21:12. 13. Confer 3 cum I N T E RE MIÆ CAP. VII. 3 Moca cum hoc loco Pfalm. 10:8. ubi Improbus dicitur confidere | faciendum, quo honorentur non-Dei, eſſe exacerbatio- in latebra pagorum infidiis apta, in occulto occidere inno nem Dei. Nec liberos effe immunes à culpa, qui faciunt, centem. Notatur , quod inter pios ſedem ſibi paraverit, quod non eft rectum, volentibus parentibus. & falfa cauſa innocentes occidat, tanquam affertor jufti $. 16. Verſ. 18. Placentas. Ex etymo ſignificantur pla- tiæ, velut hæreticos aut feditiofos , ut innocentia eorum centæ proponendæ honoris cauſa , tanquam ad confiten- obſcuretur. Etiam ecce ego vidi. Qui putatis, me non anim-dum, fe benedictionem agri ſui & proventum terræ debe- advertere illam nequitiam cordis , manifeſto argumen re cælo & fideribus. Nam man eft ex nox?r, quod fia to docemini, me videre, quo loco habeatis templum gnificat z că a mean zerõuga, rem. Plenum foret Haxy?? meum & cætum juſtorum. Id argumentuin eft derelictio Itaque coeli nihil aliud videtur fignificare, quàm tabernaculi Siluntini propter malitiam populi Ifraël. Fa- dum hoc, quum Ifraël à Philiſtinis cæderetur , & arca res cæleftes, hoc eft, coelum & fidera & nubes, &, fi quid captiva fieret: quæ poft id tempus in tabernaculum non præterea eft , quod apud gentes etiam in cultu fuit. Lxx. eft relata. Ita Deus deſeruit tribum Ephrajim, & occafio- Xian Szegvę. Neſcio equidem , quam reginam cæli co- Tĩ saº sao. 8. Sed cap. 44: 17.18. 19. 25. T 833- nem deinde ipſorum malitiæ dedit inftituendi fana & alta- ria in Bethel & Dan; imò in omnibus locis. Conf. Pfal. gitaverint. Sed liquet , eos coluiſſe pun x$$ exercia tum cælorum. 78:67.68. $. 11. Verf.13. Contumaciam Judæorum commemo- $. 17. Verſ. 19. An mihi ægrè faciunt? nonne fibi ægrè rat. quòd ne moniti quidem deftiterint facere mala, & faciunt ? Certè Deus non honoratur ab illis , qui hono- Deo vocanti non ftiterint ſevel ad audiendum dicta ipſius. rem Deo debitum alii dant. Et dicuntur Deo ægrè face- Hoc ſignificat per ifta yerba : Vocavi , & non reſpondiftis. veientsike, fed, quòd fe ponant fub ira. Nam Deus, qui re, & eum megpaíčev. Non , quòd Deum privent ſua dicendo , Ecce nos; ut pararetis vos ad audiendum. Confer I. Sam.3:9. ſanctus eſt, non poteft eorum Deus eſſe , qui gloriam ipſi $. 12. Verſ. 14. nur: Vau tantùm convertit. alioqui detrahunt & alii dant. Sed , dum ſe ponunt fub ira, libi Taipéazs, aut conjungit conſequens antecedenti. Ideò fa- ceffe eft eos , qui alium dotant, pudefieri. Ergo fibi ægrè ægrè faciunt , non Deo. Propter pudorem faciei ſue. Ne- ciam. Domui , ſuper qua nomen meum nuncupatur , qua vos faciunt. confiditis. Confer Ezech. 7:20. Sacramentum erat tem- plum & figura. Confidendum erat Deo dante figuram, & $. 18. Verſ. 20. 'Amouée ſuam declarat: quod ef- fuſurus fit iram ſuam in eum locum, & in omnia, quæ in eo , quod per figuram ſignificabatur: non verò ipſa um- eo loco erant , fine commiſeratione. bra rerum futurarum. quod faciebant Judæi; umbram non ut umbram ſpectantes, ſed ut rem amplectentes , & $. 19. Verf. 21. Hîc jam confutat fiduciam in facri- quidem ei söderces peccandi, quafi effet ree epugn latroci ficiis , & quidem holocauſtis. Holocauſta veftra addite nantium. ad ſacrificia veſtra & vorate carnem. Holocauſta tota 5.13. Verf. 15. Abjiciam vos à facie mea. Non patiar dam ese luisci, de quibus offerentes comedebant. Juber adolebantur. Cætera facrificia non item. Et erant quæ- vos conſiſtere apud domum meam & in terra mea , ſed di- ſpergam in gentes. Quemadmodum projeci omnes fratres ve- utraque auferri, & potiùs ipfos carnem vorare , quàm fibi eam adolere. ftros, ſemen Ephraimi. Docet , non minorem eſſe culpam ejus , qui ad domum Dei acceſſerit fine fide, quàm, qui dere aut lege fæderis, quod Deus initio obtulerat Ifraëli- $. 20. Verf. 22. Non locutus ſum. Argumentatur à foe- apud alia altaria , altari Dei derelicto, non Deo, ſed vitu- tis. In ea lege nullum locum habuerunt verba de holocau- lis, cultum obtulerint. ſto vel facrificio. Neque potuerunt illa imperari, ut lex $. 14. Verf. 16. Per apoſtrophen convertit ſe ſermo ad Jeremiam. qui vetatur orare pro iſto populo; quòd offerre in altari terreo aut lapideo non dolato , fine gradi- fæderis. Tum quidem permiffum eft ipfis holocauſta ſua non ſit ipſum exauditurus. Efa.59: 16. obftupeſcit , quòd bus. Exod. 20:23. 24. 25. Sed, quicquid ejus eſt, non non fit interpellans. Nimirum , tum, quòd ita refrixerit continetur in decem verbis , quæ Deus dedit populo , ut charitas , tum , quòd ita creverit óvopic, ut homines in er- rore verſantes videantur maturi ad judicium. Matth. 24. fædus cum eo faceret: neque ex vi ullius præcepti deri- Ýf. 12. Neores, ne efferas clamorem é preces , ne inſtes mihi. vatur. Quantumvis enim lex Mofis partim ſubordinare- Significat, Jeremiam ea feciffe. Non vult Jeremiam fru- tur legi operum, partim legi fidei & fæderi gratiæ; ta- ſtra laborare pro averſione pænæ, quam decreverat. Licet men ex neutra ſequebatur , eſſe talem legem ferendam. rum ſalutem. Verùm & illa mala ad falutem comparata cifionem acceperunt figillum juftitiæ fidei. Sed , de quo non vetet, ne per charitatem illis indoleſcat , & petat eo- quemadmodum etiam Patribus lata non eft. qui habue- runt quidem facrificia , ut umbras melioris; ut & circum- erant. Ideò & mortuis prèconium fa&tum efi , inquit Petrus Deus vel in Ægypto vel , quum eduxiffet ex Ægypto, in 1.epift.4:6. ut ſecundum hominem quidem judicarentur carne fed fecundùm Deum viverent ſpiritu. Voluit Deus quofdam bio ad foederis fubftantiam non facit. Non poterant igitur Marah , vel in decem verbis , non locutus eft: id ſine du- in diluvio ipſo falvos facere , non quidem corpore, fed fpi- Ifraëlitæ ftantes ad montem Sinaj jure putare, Deum de- ritu. Ideò miſit ad eos Noachum præconem juftitiæ. Hoc fine & Jeremiam, præter alios prophetas, mifit ad eos, qui etiamfi poftea ipfis impofita effent facrificia pro peccato lectari facrificiis , aut per ea remiffionem peccati obtineri; occidendi erant per Chaldæos , ut in carne quidem judica- Offerenda. Quæ non erant remedium, ſed Chirographum. . rentur fecundùm homines, &, quantum homines potue- runt cognoſcere; viverent tamen Deo ſpiritu, & Deum Col. 2: 14. Hinc cognoſcimus , revera non placari Deum juſtificarent in ipfa morte, & ei animas ſuas committe- | per ſacrificia, & in eis nihil effe, quod conferat ad juſtifica- tionem. Legem adeò Moſis , in qua continentur facrificia rent. quemadmodum Eli fecit, quum ei denunciaretur plaga per Samuelem. 1. Samuel. 3:18. Habuit enim fi- | ifta , effe med hyl, & accefliffe ad Promiflionem, ad Te- ftamentum , ad legem fæderis ac juſtitiæ ; ut pædagogum ne dubio Deus electos inter ipſos. Conſiderandum autem eft, quòd Deus hîc declarat oliw do opien curš &rigo- | fcilicet : quemadmodum explicat Paulus Gal. 3: 24. rem; qui verf. 3. promittit, fi vias emendent, eos man $. 21. Verf. 23. Sed hoc verbum præcepi ipfis. Proba- furos in illo loco. Nempe illa promiffio non ſignificat, in verat, Deo non placere facrificia, quia nihil dixit de iis, Deo fuiſſe voluntatem ſuſpenſam à conditione. Decre- quum fædus cum ipfis faceret. Amplius probat; quia tum enim Deo erat, eos punire. Sed potiùs oftendit, tum, aliud dixit. Hîc verò non repetit verba decem: fed fum- quàm illi duri & contumaces fint, tum, quàm grata fit Deo mam eorum proponit. Ita & Ezechiel cap.20:5. 7. fum- pænitentia, & quàm non delectetur morte peccatoris. Vi- matim explicat fubftantiam fæderis Dei. Suftuli manum de Ezech. 18:32. meam ipfis & dixi, Ego Jehovah Deus vefter. Et dixi: Quiſ- Sous: Verif ; 17;. Caufam indicat ; quare ipſis condona- que abominatiomes.coculorum fuorum projicitftercoria corpora. in qua culpa patres, matres & liberos conſociat. fter. Similis evan e Pasciwoss eft Pfal. 81:9.10. II. Notandum eft, Omnem operam collatam ad quicquam $. 22. Aufcultate voci meæ. Hoc fidei eft , libenter audire с 4 J 32 C O M M E N T A R I U S audire bona pollicenten, & ea ab ipfo exſpectare. Confer catore foedus contrahere. Nam, fi ei dicat, ſe eum Efai. 55:2. 3. Hoc bonum eft, quòd fchova futurus ef- juftificaturum , fi facrificia offerat, & peccata ſua con- Set ipforum Deus, hoc eft, id facturus, ut poffent in ipfo fitens ftudeat meliora facere , Deus juſtificabit non ſe gloriari; & quòd ipſius populus futuri efſent , hoc eſt, cundùm legem juſtitiæ ex operibus: quam non poteft quòd Regnum Dei ad ipfos perventurum effet , in quo abnegare ; quum ita juftificet, ut fe juftum oftendat. nullum , præter Deum , Regem, Dominum, Princi Niſi igitur juftitia peccatoris fiat & eum fibi emat pro- pem, Legiſlatorem , Patrem, Præceptorem , Judicem prium, & ei det jus accedendi ad fe, & eum fanétifi- eſſenc habituri, fed ab omni fervitute liberi futuri. Ita cet, non poteft effe Deus peccatoris. Quare & obſervare declarat Jeremias cap. 31. in primis. Igitur verba Dei fædus Dei nihil aliud effe poteft, quàm me zeléctv zí zon- per Prophetam tali paraphrafi illuſtrare proclive eft: sátti , adhæreſcere gratiæ , h. e. Deo per gratiam & fan- Credite mihi, quòd futurus fim vobis in Deum, & vos mihi Etificanti & juſtificanti. futuri fitis in populum. Si enim mihi id promittenti creda $. 26. Verſ. 24. Et iverunt in confiliis, Ⓡc. Confer tis, revera fiam vobis in Deum , ut fim vobis juſtitia & fan- Deuteronom. 29. verf. 19. Significat, eos de via jufti- &tificator & dator vitæ, & vos mihi fietis populus, in tiæ fibi finxiffe opiniones fecundùm ratiocinationes ſuas, hoc etiam feculo, # nemini ſerviatis , nifi mihi, & nulli rei & ftultitiam , quæ in homine naturaliter eft. Vide Ro- ſubjiciamini, aut oneremini ullo jugo ; ſed verè liberi fitis man. 9. verf. 31. 32. 33. Et facti ſunt retrò & non an- ac filii Dei vivi. Et, fi id credatis , habebitis me pro Deo trorſum, receſſerunt, non acceſſerunt. Fugerunt, non veftro , & eritis populus meus, , ut ſpiritu meo induti quæfiverunt me. Non meditati ſunt verba mea , ut ea eð per fidem cor purificatum habentes, ambulabitis non in haberent manentia in fe. Cognitioni mei, quam acce- quo initio ſed in omni ac perpetua via, quam ego vos docebo perunt, non addiderunt cognitionem & amorem virtu- vobis præcipiam , ut fidelis doctor veſter ac pater, ut tum mearuin , ut mihi gloriam darent & mihi adhæreſce- perveniatis ad me in fædere meo perſeveretis. idque bono rent. Fique vobis erit , ut fine pudore & condemnatione proprii cordis $.27. Verf . 25. à die, quo exiverunt patres veſtri ex & plagis , quæ immorigeris paratæ ſunt , vitam tranſiga- Ægypto. Citò receſſerunt à via, poftquam audiviſſent vo- tis & beatam illam ſpem vitæ æternæ in exitu vit de conſequa- cem Angeli ex monte Sinai. Exod. 32. verf. 8. Prophe- mini. tas. Significat , hoc folum eos coarguere poſſe, quòd 9.23. In omni via. Tantùm hoc poſtulat Deus in ob- frequenter ad ipfos miſfi fint Prophetæ, qui fi nihil a- latione foederis , ut hoc credentes bonam viam teneant, liud dixerunt, hoc ſaltem dixerunt, Deum quærere re- five faciant , quæ cum juſtitia & falute conjuncta ſunt. ſipiſcentiam , & ifto cultu non delectari. Coguntur Ju- Quidam tantùm partem viæ ingrediuntur , fed in profe- dæi fateri , Deum non principaliter facrificia petere. etu à via diſcedunt. Nempe , qui quædam formei ce 20- Atqui ea , quæ Deo placent, omnia in imagine Dei gewiv eg elementa oraculorum Dei cognoverunt, & non continentur & eorum unum præ alio non poteft dici proficiunt ad cognitionem & fidem fundamenti , fed a principale vel minùs principale. Ideo & Chriftus Marc. liud fundamentum ponunt. Quemadmodum faciebant 12. verf. 34. teftatur, eum, qui facrificia poſtponeret Iſraëlitæ : qui quum audiviſſent promiſlionem datam A- charitati Dei & proximi , non longè abeſſe à regno brahamo de terra Canaan, & quòd futurus eſſet eis in cælorum. Nam, qui hoc novit , facilè noſſe poteft, Deum , id verbum non fcrutantes , putaverunt , Le- aliud effe facrificium, quo expiatur peccatum, & fuper gem juftitiæ eſſe eam , quæ opera præciperet : & ad quo fit fædus. Pfal. 50:5. hæc opera retulerunt facrificia , purificationes lega $. 28. Verſ. 26. Pejus egerunt , quàm patres. qui vi- les , diſcrimina dierum & ciborum & cætera illa Moſai tulum fecerunt. Illi enim fymbolum aliquod & emblema ca inſtituta. Et antea ipfi Ifraëlitæ , qui audiverant , Dei putarunt fe habere. At filii Baales & dæmonia & res Jehovam ipfos eduxiffe ex Ægypto, ei, juxta proprii cæleftes adorarunt. Notemus , quid fit apud Deum cordis commentum , inftituerunt feftum, vitulum, ut Sproucíce ilgéra. Nam & illi, qui cælum & cæleftia co- fymbolum , ni fallor, & emblema, adhibentes. Hîc luerunt , tribuerunt illis corporibus intelligentiam. Quod oblatio facrificiorum ab illa via reprobatur. Exod. 32. fi in illis corporibus intelligentia effet, nihil eſſent, niſi 1. 8. quæritur Deus, quòd citò receſſerint à via. [76201 & 261]painted my ouesse , quæ corpora regerent. Si $. 24. Quum dicit: Et ambulabitis in omni via: po- verò ea ipſa, quæ miniſtrant , Deum putare , idololatria tiùs , ut promillionem accipio, quàm, ut mandatum. tanta eft: quid : fi quis etiam miniſtra eſſe intelligat , 8C Extat enim paflim promiffio, quòd Deus cuftoditurus fit tamen colat, ut Deum: & confervaturus fideles ſuos & fanctificaturus , ut non re 6. 29. Verf. 27. Prænunciat Jeremiæ, eos non ob- cedant à via & ad metam vocationis perducantur. Et hoc temperaturos fermonibus ipfius. Novit Deus cogita- continetur in illa promiflione ; Eritis mihi populus; & il- tiones hominis à longinquo, hoc eft, longè antè. Igi- la , Ero vobis in Deum. Imò hæc confequitur ex juftitiæ tur Prophetam jubet eis dicere : Hæc eft gens, que dono & jure Salvatoris & Spiritus inhabitatione & adcor non auſcultat voci Jehova Dei ſui, quæ rejicit verbum poratione ad caput. Dei : qui teftamentum fuum eis notificavit , quod $. 25. Porrò, fi quis requirat, quæ maximè verba decreverit illis, hoc eft , ele&tis inter illos , fieri in Dei in libro Mofis videantur hîc reſpici, is adeat Exod. Deum. Deteriores igitur omnibus gentibus. Nam 19. verſ. 3.4.5.6. Sic dices domui Jacobi & indicabis fe- gentes colunt deos ſuos , quos primò nominare ince- liis Ifraël. Vos vidiftis , quod feci Ægyptiis : & tuli vos perunt, quorum vocem non audiverunt, qui nulla mi- in alis aquilinis e adduxi vos ad me. Igitur , ſi auſcul. rabilia opera fecerunt, qui eis falutem non attulerunt. taveritis voci mea ea obſervaveritis fædus meum , eritis mihi peculium ex omnibus populis. Nam mea eft tota ter- manu : qui ipſis innotuit ; qui ad ipſos tot modis & 7a. Et vos mihi eritis regnum ſacerdotum & gens ſaneta. partibus locutus eft; cujus verbum eft tam bonum & Hec ſunt verba, quæ loqueris ad filios Ifraël. Si auſcul- tam JE O TES E TE'S. Et non acceperunt diſciplinam. Nul- tabitis voci meæ. Id repetit Jeremias. Quod additur: Et lo verbo , nulla objurgatione , nullis exemplis ſeves fervaveritis fædus meum : id notat to see té Xev TÚIN ópe- ritatis commoventur , ut ad faniorem mentem rece Pogicur qd iazida Hebræor. 10. Ýf. 23. retinere adftipu- deant. lationem Spei. Nam , quando Deus fpem facit , fore eos $.30. Verſ.28. Perit fides, & exciſa eft ex ore ipſorum : proprietatem, reges eo ſacerdotes , gentem ex regenera- hoc eft, non eſt in iis fides verbi Dei, neque in ore ipſo- tione ſanctam : quæ alia poteft effe opgaogía foederis, rum confeffio; & , quod dicunt , fe Deum noffe & ama- quàm habere ſpem certam , Deum id præftiturum, re, non feriò nec verè dicunt , ideoque etiam inter fe per- quod promiſit ? quemadmodum Abrahamus credidit fidi ſunt. vbs enim utrumque ſignificat; fidem, qua quis Deo, & reputatum id ei eft ad juftitiam. Genef. 15. teſti, ut Deo, credit , & in eum , ut Salvatorem , recum- verf, 6. Neque verò poteft Deus alio modo cum pec- bit; & fidem , five fidelitatem , qua quis præſtat, quæ dicit, I N Τ Ε R Ε Μ.Ι Ε CAP. VII. 33 dicit , & non fallit ac fruſtratur, fed fædus fervat. De fide valle filii Hinnom. Erat ea vallis ad meridiem Civitatis vide yſ.23. Fidelitati opponitur fraus. cap. 8:5. fuperioris five Sionis. Jof. 15:8. 18:16. Videtur in ea $.31. Verf. 29. Velle, Vide Job.1:20. Compellatio valle fuiſſe ab antiquo locus Thopheth & in eo delubrum, eſt foeminina. Femininum fignificat collectionem mul- Molocho dedicatum , in quo filios ſuos adolerent. Id torum. Per hîc intelligitur capillus. Quia ſprevit Do- verò etiam Judæos adoptaſſe. Notum eft, gentes fuiſſe , minus & omifit ætatem excandeſcentie ſuc. Homines hu- quæ humanis victimis litarent ; & Romanorum quoſdam jus ætatis , qui jam vivunt , qui excandefcentiam ejus pro- liberos fuos diis fuis obtuliffe . Videbatur ipfis , quod vocarunt. Éft in fcripturis querela non de una ætate, vel maximè carum ipfis effet, id diis effe adolendum. Ta- ofre . Vide Deut. 32:5. Atas perverſa contorta, No. lem cogitationem indicat Michæas cap. 6:7. Quid fa- tatur ætas crucifigentium Chriftum. Prov. 30:11. 12. ciunt , qui liberos fuos includunt ad perpetuum doloa 13. 14. quatuor ætates malæ defcribuntur. Pfalm. 12:9. rem & zúg wory? Quod non præcepi, neque venit mihi in Conſerva eum 91797.j? ab ætate hac, qui in ſeculum eſt. mentem. Parricidium igitur eft. Religiones ab homini- Chriſtus homines fuæ ætatis deteſtatur Matth. 11:16. bus excogitatæ non placent Deo. Homo cæcus, mortuus 17:19 in peccatis, ignorans Deum & non amans virtutes ejus , $. 32. Verf. 30. Rurſus juſtificat iram Dei. 1. quod quid comminiſceretur , quo Deum placaret & ei o'ág E- fecerint malum in oculis Domini, h. e. non egerint poe- shon. Homo , quum ſe fapientem autumat , ftultè agit . nitentiam à malis ſuis operibus. 2. quòd fuas abominatio- Rom. I:22. nes intulerint in domum Domini ; quæ ab ipfius nomine $. 33. Verf . 32. 33. 34. Denunciat poenam: nempe appellata erat. Ita gentes in civitatem fanctam intulerunt ut Hierofolymitani cives confertim trucidentur , & cada- abominationes fuas & totum regnum & omnia potrúy Mera vera jaceant inſepulta, vulturibus eſca, & in urbe deſinat "Toc Antichriſti. 3. quòd exædificarint fana Thophet in omnis lætitia. С А р UT VIII. I Tempore illo , ait fehova , proferent oſſa Regum Iudæ & olja Principum ejus, & oſa Sacer dotum, & a Prophetarum & ofa habitantium Hierofolymam ex fepulchris ſuis. 2 Et expandent ea Soli & Lunæ & omni exercitui cælorum, quæ dilexerunt , & quibus ſervivè- runt, & poft quæ iverunt, & quæ obfervarunt, & quæ adorarunt : non colligentur, & non Sepelientur; fimus in ſuperficie terræ fient. 3 Et eligetur mors præ vita omni reſiduo fuperftitum de familia mala hac, in omnibus locis reli- quis , quo illos propulero: ait Iehova Deus exercituum. 4. Et dices adillos : fic dixit Iehova: An cadunt, & non furgunt ? an avertitur aliquis, &norë convertitur ? s Quare ſe avertit populus hic , Hierofolyma , averſione pertinaci? tenent fraudem : recuſant con- verti. 6 Attendi, & audivi; non re&tum loquuntur : non eſt quiſquam, quem pæniteat mali ſui; ut di- cat, quid feci ? univerſ averſi ſunt in curſu ſuo, ut equus, qui impetu fertur in prælio. 7 Etiam ciconia in cælo novit tempora fua, & turtur & hirundo & grus obfervant tempus adven- tus ſui : at populus meus non norunt judicium Iehova. 8 Quomodo dicitis : fapientes fumus, & lex lehovæ penes nos eſt? Enimverò ecce falhtatem fecit eam ſtylus falfitatis Scribarum. 9 Pudefalli funt Sapientes, conſternati funt & capti funt. Ecce verbum Iehova (preverunt; & fau pientia cujuſnam rei eſſet ipſis : 10 Propterea dabo uxores eorum aliis , agros eorum fuccefforibus. Nam,qua parvus, qua magnus univerfi quæftum faciunt ; qua Propheta, qua Sacerdos, univerſi faciunt falfitatem. İ1 Et conſolidant fractionem filiæ populi mei levi brachio; Pax, pax: & non eft pax. 12 Puditum eft ipſos, quòd abominationem fecerunt ? Etiam pudore non afficiuntur, & fubterfuge- re neſciunt : idcirco cadent inter cadentes, tempore viſitationis fuæ offendent; dixit Iehova. 13 Colligendo confumam ipſos, ait Iehova : non funt uvæ in vite, & non funt fici in ficu, & folium emarcuit: & dabam ipfis,quæ transgrediuntur. 14 Propter quid nos deſidemus ? Congregamini , & intremus oppida munita & contineamus nos ibi. Nam Iehova Deus noſter fecit nos immobiles, & potavit nos aquis venenatis : quia peccavimus Iehova. 15 Exfpeétavimus pacem, & non eft bonum ; tempus relaxationis, (vel fanationis, & ecce 16 A Dan auditur ronchus equorum ejus; à voce hinnituum caballorum ejus tremuit tota terraz & venerunt, & comederunt terram & plenitudinem ejus, urbem &habitantes in ea. 17 Nam ecce ego mitto in vos ſerpentes, baſiliſcos, contra quos non valet incantatio ; & morde- bunt vos: ait Iehova. 18 Recreatio mea ſuper mærore, apud me cor meum languet. terror. 19 Ecce 34 COM Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 19 Ecce vox vociferationis filiæ populi mei ex terra longinqua: an Iehova non eſt in Sione? an Rex ejus non ef in ea? Quare ægrè mihi fecerunt per fua fculptilia, per vanitates pere- grinas 20 Tranht meſis , abſoluta eft æftas; & nos non fumus falvati. 21 Obfra&tionem filiæ populi mei confregi me , ater faétus fum , ftupor me apprehendit. 22 An balſamum non eft in Gilead ? an medicus non eft ibi : nam quare non profecit ere&tio filiæ populi mei, (ſive quare non eſt reconcinnata :) 23 Utinam caput meum aquæ eſſent , &ʻoculus meus fons lachrymæ; & flerem interdiu & nocte exanimatos filiæ populi mei. "I at- $. I. N capite octavo I. continuatur denunciatio fcripturarum inter adverfa fpem habeat. Rom. 15. . 4.. malorum futurorum. nempe quod offa re-7°??? obſervatio tum omnem attentionem animi ſigniti- gum , principum, ſacerdotum , prophetarum cat, tum etiam invocationem & interrogationem. Con- ex ſepulcris prolata futura fint expoſita ſide- fulunt fidera , ut fibi refpondeant: non accedunt ad me, ribus : quia fidera coluerint. Ýf. 1. 2. quòd ut ipfos doceam , vel invocant , ut fuccurram. Adoratio vita morte gravior futura ſit reſiduis. verſ. 3. eft corporis quidem flexio propriè, íed & ad animum re- II. Jubecur Propheta cum Judæis expoftulare , quare non fertur. Jobus cap. 31: 27. adorationem deſcripfit, ut convertant ſe ? verf.4.5. Ubi oftendit caufam : quia frau-melourónov, manu ad os relata. Adoratio debetur ei , qui dem apprehenderint, non rectum loquantur, & culpam eft Altiffimus, cui nos ſubjicimus & gratias agimus. Ad- non agnofcant. Ýf.6. Ea occafione queritur de eorum ftu- orare Deum , mente cum primis , eft Deum dožácesv glori- pore, quòd non cognofcant judicium Dei ſui. verf. 7. & ficare , h. e. ei omnem excellentiam , cum digno affectu , accuſat Scribas , quòd legem Dei in falfitatem verterint. l'attribuere. $1. 8. negatque, in illis fapientiam ullam fupereffe, quia $. 4. Verſ. 3. Superſtitibus , eifque diſperſis per mul- legem Dei fpernerent. Ýf. 9. III. Accufat ayaritiam, &, tos locos, denunciat , mortem ipfis viſum iri vita levio- quòd pacem alii aliis promittant. Ýſ. 10. 11. Ideoque de rem & jucundiorem. nunciat pænam , uxorum & agrorum tranſlationem ad $. 5. Verf. 4. Jubet prophetam ipſis indicare cauſam, alios. ¥1.10. confternationemcaſum, conſumtionem. øſ. quare non poffint reſipiſcere : quum tamen nemo cadat , 11. 12. 13. e Doela arborum pro eingeparie. Y ſ. 14. & vwo- quin conetur refurgere, nemo abeat , qui non reſpiciat aud Tu moi eorum confternationem futuram, & fugam ad urbes etiamr revertatur ad locum fuum. munitas : cum inani confeflione peccati ſui, vſ. 15.16.17. IV. Propheta plangit calamitatem Sionis apud Deum. $.6. Verf.5. Tribuit ipfis Anys 70 h. e. averfio. Ýf. 18. 19. ubi Deus ei reſponder de cauſa. Propheta au- nem à Deo fuo & à veritate ipfius pertinacem. Jiu tem pergit in planetu. verf. 20.-23. foeminine , vel neutraliter , vel dedecoris cauſa , vel reſpi- $. 2. Verſ. i. Ejicient ofja regum &c. ex ſepulchris ſuis. ciendo ad 320?/ quod ſequitur. Rationem & épile- Quum folum urbis , dirutisædificiis , fodietur ; aut etiam výtas eầvey hanc reddit: quòd apprehenderint fraudem ; arabitur. Quod certè Romani fecerunt. Michæas cap. 3: atque ideò recuſent converti . h. e. quòd elegerint externa 12. Sion ager arábitur. cultus , corticem , to ' di tes Mavezõ, tes yegén pugem , tñ ozepui : $. 3. Verſ . 2. Expandent ea Soli. Quum jacebunt non qualia ſunt, Deum nominare, ftatuta Mofis recitare, ea- tecta. Minatur hoc, ut pænam cultus liderum. Quæ di- que exercere , fine fide myfterii Dei. Eam dicit cauſam lexerunt , coluerunt , ſecuti ſunt , obſervarunt vel curarunt effe , quare reſipiſcere non poffint, & converſionein ab- (verbum v97 vide fob. 5:8.) « adorarunt. quod dete nuant: quia ſcil. putant , ſe voluntatem Dei facere & foe- teftatur Jobus cap. 31. Ýſ. 26. 27. 28. Verbis his omnia dus retinere ac legem , ita faciendo. Confer Rom. 2: 28. ſignificantur illa quæ ſoli Deo debentur. Amor. Nihil 29. 9:31. 32. 33. & cap. 1o:2. Item Efa.66:5. Qui di- aliud defiderarunt, quàm Solem, Lunam , & ftellas vi cunt: In nomine meo glorificatur Fehova. h. e. Gloria Dei dere. Hæc fuit ſola ipforum oblectatio. Id unicum bo- eft, quòd ego ovopeebcomicy 'Izdic. Hæc autem eft fraus. num. Lucem veram, quæ eſt ſpiritualis, non quæſiverunt. Nam , qui circumciſus eft in carne, & in litera Judæus eft, Contra tenebras potius dilexerunt. Hoc eft, veritati, quæ poteft effe præputiatus corde & in fpiritu Deo non ſervi- illuminat oculos, mendacium prætulerunt. Denique de re:poteſt umbram habere,& veritatem nec cognofcere,nec luce faciei Dei, in cujus viſione eſt vita æterna, non co amare; atque ita Deo & hominibus velle imponere. Ita gitarunt. Deus amandus erat. Deut. 6:5. Et amabis Do- comparatum eft cum omnibus , qui non in fide accedunt minum Deum tuum. Agnoſces Deiæternam potentiam, & ad Deum. Literam habent & externa quædam, etiam re- divinitatem , virtutes , magnitudinem , fufficientiam : te citant verba Dei, quæ non ſcrutantur , & quorum verita- ipſius opus eſſe & illum eſſe tuum finem, dominum, exem tem non adamant , nec habent manentem in fe, & facra- plar, doctorem, judicem ; itemque tuum bonum. tum menta five figna fæderis ſibi vendicant. Horum religio eſt ipfius opera. tum gratiam, & fædus, & omne nomen ejus. præceptum hominum, quod condocefacti ſunt dicere & Hæc erit tua lætitia. Ei dabis gloriam ; eum quæres; ei facere. Sed eorum cor longè à Deo abeft. Efai. 29:13. gratias ages ; ei confides; eum metues, ſollicitè trepi- Qui fraudem apprehendit, & ita legit Scripturam, ut, dans ad ipfum apprehendendum & retinendum velut bo- tametfi eam legat, perſuadeat fibi, opus illud externum rum tuum. Studebis unum eſſe cum ipſo, & ei placere. facere Dei gloriam effe , & Deum ex opere operato juſti- Cultus five ſervitus nočat omneid, quod impenditur hono- ficare, aut nefcio quæ opera eſſe juſtitiam , is quo inftru- ri ejus, quem amamus; five labor nofter fit, five munus mento deinceps pollit ad fanam mentem reduci, non ap- oblatum , five paflio tolerata æquo animo. Sequela Deo animo. Sequela Deo paret. Hæc enim cogitatio cupiditate roborata efficiet , ut debetur , ut doĉtori , ut bono. Sidera ſequitur , qui para- excipiat ad omnem demonftrationem , imò ut ne atten- tus eft ab eis doceri, & putat , fe ab eis doceri. Quemad- dat quidem ad manifeſtationem veritatis. Servator etiam modum funt, qui putant, à fideribus res obſcuras indi- quofdam taxat, ut, qui credere non poffint, Johan. 5:44. cari. Atqui illa nihil docent, & non demonſtrant viam. Renuunt converti. Contumaces ſunt, fraudi ſuæ confiden- Si aſtra quicquam indicarent, quum opus Dei fint, non tes , reſiſtunt veritati, nolunt audire, ſophiſmatis ſuis om- ne deberent indicare viam juftitiæ & perveniendi ad De nem conteſtationem eludunt. um? Atqui nullus Aftrologus unquam profeſſus eſt, ſe $.7. Verf.6. Non-re&tum loquuntur. Loquuntur id, ex aftris cognoviſſe viam juftitiæ. Quam Deus docet in quod non eft verum , nec aptum atque analogum veritati, verbo fuo. Nec tantùm , ſed etiam prænunciat populo quod fubfiftere non poteft, neque ſe conſcientiæ probare, fuo, quæ ipfe facit. Num. 23:23. ut is in confolatione ut fapientia ac prudentia. 12 xy Vide 2. Reg. 7:9.& 17:9. Ela. IN Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. VIII. 35 Efa.16:6. Jer.23: 10.48: 30. Job.9:34. Lxx. 6% 8725. ligendum, Deuteronom. 29. fignificans, Illos, quam- ineptè. Prov. 15: 7. Cor ſiultorum non-re&tum. Lxx. szep- diu ſibi ſapere viderentur , inſipientes effe, & , nifi Deus dias i Qog've come è canes. Loquuntur , qui docent, qui o- | ipfis ſapientiam det, inſanos & ftultos eſſe. Qua ratione piniones ſuas jactant. Sic verbum loqui. Pfal.12:3. Non eft | etiam præputiati corde vocantur. Ejus Perasties excelſus vir, quem pæniteat mali ſui, dicendo : Quid feci ? Non exa- eft, quòd gloriabantur in lege Domini ; dicentes: Lex minánt fua di&a & facta. Univerſi aver ſi ſunt in curſu ſuo. | Domini nobiſcum eſt. Cui gloriationi ſimilis eft, quam Averſi à me currunt, ut equus cum impetu ruit in prælio. Judæis tribuit Apoftolus Rom. 2: 17. É TUVALTCLÚN TYS vófeq. $. 8. Verf.7. Etiam ciconia. Exemplum ſumit à vo & 19. confidis te ducem eſſe cæcorum, lucem eorum, qui lucribus , ut doceat, quid oporteat facere homines; im- | in tenebris funt , do&torem infipientium & puerorum , qui primis populum Dei. Quemadmodum fapientia Prover- | habeas formulam cognitionis & veritatis in lege. Nem- bior. 6. verf. 6. commendat ignavis exemplum Formicæ. pe fapientes fe putabant , quòd legem, quam ſoli ac- Abi ad formicam, ignave , vide vias ejus, o sape. Quod ceperant, etiam intelligerent & ex ea docere alios pof- formica facit inſtinctu naturæ , docente eam illo, qui fent. creavit eam, quum confilio & ratione careat ; tu, qui $. 10. Hanc gloriationem refutat. Enim verò ecce in mente præditus es & ratione , fac ſimiliter. Deus in mendacium vertit ftilus mendax Scribarum. nempe le- animalibus poſuit veſtigia fuæ ſapientiæ, & fimulacra fa- gem. Lxx. cis neither you gon goiv@ I sud's yegese presse pientiæ, quæ hominem decet : ut videntes illa, ea re TEūr. Id ſonaret ; In vanum factus eſt calamus mendax vocemus ad animum, & fimiliter agamus. Sunt & in ſcribis. Id non idem eft cum eo , quod propheta di- animalibus ſpecimina eorum , quæ homines non decent. cit. Quando veritas demonftratur , tum in vanum fit vel Struthiocamelus ponit ova & abit. Deus dicitur illi non evaneſcit calamus mendax Scribis. Neque hoc tantùm impertiviſſe fapientiam. Job. 39. verf. 16. Quod videt voluit dicere , Stilum mendacem ſcribarum vana fcribere homo in animalibus non conveniens ſapientiæ rationi- (quod vix per eis resistenzíve as ſignificari poteft, & verò bus , id, qui oculos habet & docetur à Deo Deo præ volu non niſi per rev? xogíc dici poſſet. Nam quid eft ftilus cribus cæli, non debet committere; ut inftar bruti pe- mendax aliud, quàm, qui falfa & vana fcribit? ) ſed, ftilum coris peccet. Ciconia & hirundo & grus norunt tempus ſcribarum mendacem legem Domini in mendacium con- fuum. Tanquam ſi callerent coeli leges & temporum vi- | vertiſſe. h. e. Scribas ( five tractatores & interpretes legis ces, ita in tempore, appetente vere, adſunt, ut com- fcriptæ, nám à libris dicuntur 'n ) ita interpretari modè vivere & doleži & pullos ſuos educare, &, eis legem , ut videatur falſum dicere. Hoc ſcil . faciunt om- educatis , ad alios locos avolare poffint. Id exemplum nes, qui Scripturas contorquent & illis abutuntur ad co- Deus propoſuit homini , ut ſe temporibus & viis divinis picueiles conſarcinanda. Falſitatem fecit. Hebraicè, in fal- accommodet. Chriftus arguit Judæos, quòd, quum tem- fitatem fecit. Quod Germanicè dicimus , tot lengen peftates cæli ex fignis præcedentibus conjectare ſciant, maeckém / h. e. mutare in mendacium. fic Geneſ. 2:22. non poflint diſtinguere figna temporum , Matth. 16:3. dicitur ædificare in mulierem, h. e. facere ex coſta mulie- & tempora dove počev. Luc. 12:56. Ita hîc Deus per rem. Numeror. 6:11. Efai.43: 7. Jerem. 10: 13. Jeremiam de illis conqueritur , Et populus meis non no 51:26. Ezech. 4: 9. 37:19. Significat, Scribas legem runt vel non obſervant judicium Domini. h.e. 1. legem ju- | Dei pervertiſſe ſuis explicationibus. Et ex eo oriebatur ſtitiæ , ſecundùm quam judicaturus eft. 2. tempora judi- | fraus, ut Deum nominarent non in veritate & juftitia. ciorum. 3. ſupplicia. Ideo , quæ fupplicia funt, habent Confer cap. 4:2. 5:2. Nullibi in Scripturis habent Scria partim , quatenus eft plaga corporalis, pro caftigatione , bæ Judæorum, h.e. maxima pars doctorum, & vomod deos per quam objurgetur negligentia ipforum in eo faciendo, sige 201, teſtimonium, ut rectè & integrè veritatem ex Scri- quod ipſis videtur rectum eſſe; partim , quatenus eſt pla- ptura docentes : & tamen etiamnum Judæi in eadem falſa ga ſpiritualis, quòd fcilicet indurantur in conſiliis fuis , gloriatione perſeverant , putantes , fe fapientes eſſe, ſe le- habent pro fui emendatione, ut in fraude multò enixiùs gem Dei habere & intelligere , nempe quia faciant , quæ elegerunt , quàm antea. Indignum autem eſt trum & Scribarum fibi videntur retinere. Qui in hoc loco populo Dei, qui oculos habet ad videndum , & aures ad certum & evidens judicium contra ſe legere poſſunt : quia, audiendum, & legem Dei audivit, & facta Dei vidit, | quod tempore Jeremiæ docuerunt, idem adhuc docent; non obſervare judicium Dei ſui, & ignorare , quid ipſum nempe, juftitiam eſſe poſitam in operibus lege Mofis præ- deceat, & quid foleat facere, quem ordinem judiciorum fcriptis. deſcripſerit, quæ tempora præterierint, quæ imineant; $. 11. Verf. 9. Confutat vanam perſuaſionem de San ut ſe temporibus Dei accommodet, ut occurrat ivæ ve- pientia Sapientum. quòd pudefačti fint, confternati fint eju nienti. Præfupponitur autem , eos , quos populum fuum capti. hoc eſt, quòd fæpe evenerit , ut ſperaverint bona dicit, non effe , inftar gentium reliquarum , ſed eò uſque | aut aliis promiſerint, & feipfos deceperint atque in pudo- adductos , ut glorientur in Jehovah , ut Deo fuo. ita ut de- reminciderint ; quodque , imminentibus terroribus, in buerit in ipfis , non tantùm ratio & conſcientia , fed etiam dicebeu & épen zaio inciderint; quodque in confiliis ſuis tanta Dei & verbi ipfius patefactio , hoc efficere , quod in irretiti , illaqueati atque capti fint. Idita neceffariò eve- yolucribus coeli efficit inſtinctus. Illæ ductu naturæ ve niſſe docet , quia ſapientia nulla in ipſis eſſe poſſit ; quippe niunt ad tempus & locum commodum: homo ita illumi- qui legem Domini contemſerint. Senſus manifeftus. Si le- natus & ita convictus & glorians in cognitione Dei & lege gem Domini , hoc eſt, omne verbum Dei, in precio ha- ipſius faltem debebat cogitare de judicio Dei, & attende- | Buiſſent, idque fcrutati eſſent, & voluiſſent voluntatem read verbum Dei, & velle ſcire judicium Dei & non fibi Dei facere , cognoviſſent judicium Jehovæ Dei fui & confidere, neque Deum ſubjicere fuis confiliis , ſed fe fub- | in viis ipfius ambulaſſent , & habuiſſent in verbo Dei jicere Deo. Quo, ut in ſpecimine illuſtri ( Nam Judæi conſilium , ad effugiendum omne malum , & populi facti funt ſpecimen, ut benedictionis, ita & inobedientiæ) ftatum , atque in eo ſuam incolumitatem , confervaffent. oftenditur de atéxerce of ore pra's, quòd non poflit fubjici Deo Nunc , quia legem Dei contemſerunt ſapientes hujus & voluntati ejus. Rurfus & hoc patet , perditionem effe populi ( apud quem invaluit fententia Sapientum ejus) in fola creatura, quæ mente prædita eft: & ejus unicam & fpes illorum irritæ fuerunt ( quia promiſliones de caufam effe pireun ríow ; qua fe putat effe aliquid , & non in | bono fibi arrogarunt , quæ ad ipſos non pertinebant) folidum à Deo dependere & eum ſequi ſatagit . & in malis neſcierunt , quid facerent , neque exitum $.9. Verf. 8. oldawrías ipforum porrò oftendit,quum ex iis repererunt (evenerunt enim præter exſpectatio- dicit: Quomodo dicitis : Sapientes fumus ? Putare , fe fa nem ) &, quod confilium ceperunt, ut eluctarentur ex pientem eſſe, eſt Qiaow vícs &t wité desce. Conveniebat po- malo', in eo capti & illaqueati ſunt. quia fine Deo confi- tiùs credere Deo, qui homines omnium gentium vocat lium inierunt. Innuit hîc Propheta tempora præterita, cæcos & ſurdos , & eos ftultos dixit; & de ipfo Ifraële in quibus reſpublica ſemper in deterius prolapfa eft. dici juflit, Non dedit vobis Dominus ufque ad diem hunc Idem licet dicere de Judæis, qui Chriſtum crucifixerunt oculos ad videndum , aures ad audiendum & cor ad intel & eorum pofteris. Idem de illis, qui quum ad Eccleſiam Chri- 700 ραδοσιν pa- 36 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S in Chriſtianam accefliffent, non habuerunt verbum Dei & | populus & prophetæ & facerdotes, fuperficiariam fuifle; veritatem in precio, & ex corde fuo effutiverunt multas & 07s20v: & nihilominus promiſiſſe pacem populo. Non doctrinas inanes. Præter quorum fpem hucuſque res di- eft abfimilis Babylon , quæ dicit: Sedeo regina e orbita- &orum Chriftianorum & maximè illorum , qui dicunt, fe tem ac viduitatem non videbo: licèt totus mundus ardeat, habere fidem, & alios , qui & fermonem & opera fide- & quaquaverſum omnia fint lacerata & amicta. lium habent , hæreticos dicunt, terribilibus modis affi S. 14. Verf. 12. Pudef a&ti funt ? Interrogativè. E- cæ, perturbatæ, confulæ, impietate & crudelitate con tiamſi abominationem fecerint, tamen non ſunt pude- taminatæ & confpurcatæ funt. Teneat omnis, qui vult facti. Abominatio dicitur fine dubio id, quod non tan- peſtilentiffimam illam Qinarios ex corde ſuo eliminare, tùm Deus , fed etiam conſcientia abominatur & hor- Omnem hominem , nifi à Deo doceatur, & , fi conte ret. Negat, eos vel dolorem & compunctionem in ani- mnat legem Domini, quæ eſt viæ commonftratio, nullam mo fenfiffe, vel etiam fe præ pudore occultaſſe & hoa habere fapientiam. Tametfi aliquam fapientiam videatur minum aſpectum vitaſſe. Quod eſt se svet cup, crocéa Apoftolus tribuiſſe gentibus. 1. Corinth. 1. verf. 21. c Tect cy. Rurfus vindictam conſentaneam ipſis commina- τη σοφία & Θεέ σοκ έγνω ο κόσμG- Alg σοφίας Θεόν. tur. Quum non fuerint pudefacti , neque texerint pra- Nempe dedit Deus gentibus cognitionem multarum re vitatem ſuam , ideò eos publicum Jérusa fore, & caſu- rum egregiarum, artium, ſcientiarum , qua & veteri. ros inter cadentes. Tempore viſitationis ipforum offen- bus & recentibus fuam diſtribuit menfuram, ut nonnun dent, corruent. Oftendit, adhuc differri eorum calami- quam profectus, nonnunquam etiam priſcorum invento- tatem per ucun og gupice ; ſed tempus definitum eſſe, quo rum defectus & obfcuratio facta obfervetur : adhæc Græ- Deus ipfos , ut ſeverus dominus , effet viſitaturus & cis atque Latinis imprimis dedit copice abys & eloquen- cogniturus peccata ipforum, h.e. ea manifeftaturus per tiam infignem. Sed omnis illa fapientia ipfis nihil pro- pænam. fuit: quia pírculi fuerunt; &, dum ſe fapienter agere $. 15. Verf. 13. Defcribit tempus viſitationis. Colli- putaverunt , tanquam cæci, in ligna & lapides offende- gendo conſumam. Colligam eos in oppida , & ibi conficiam. runt, coluerunt Deos, quos finxerunt ipfi & manibus Primum eſt .. poeic & fterilitas. Vitis non dat uvas, nec ſuis fabricarunt. ideoque à vera fapientia , five fpectes æ ficus in ficu funt, & folia arborum præ æſtu marceſcunt. ternum , five temporale bonum , longiffimè abfuerunt. Juſtificat ftatim. Et dabam eis ,quæ transgrediuntur. Præ- Id attribuendum duritiei cordis, & quod fuocould go ci cepta bona. Debebant ipfi effe vitis bona , arbor bona, & tois 20240 pois écutišv. Quanquam Deus rebus factis à ferre fructus. at illi transgrediuntur præcepta. Ergo & principio & illis, quas faciebat quotidie, beneficiis & arbores in agris non ferunt ipfis fructum : quia verbum judiciis , ipfis manifeftam faceret & æternam ſuam po Dei non eft vivum in ipfis. tentiam & divinitatem five divinas virtutes. Romanor. $. 16. Verf. 14. Proſopopæia hominum mutuò co- cap. 1. verf. 19. 20.21. Sed illi con é doxi pocoon ♡ JEÓv hortantium, ut ex agris in oppida ſe conferant. Et hæc flere ev mycod, ibid. verf. 28. imò fugerunt cognitio- eſt collectio eorum. Quum fterilitas fuerit , inſuper terror nem Dei , ut ſibi contrarii, & dilexerunt tenebras, hoc eos in oppida compellet: ubi fame peribunt. Dominus eft , égpwoices Oxf. Eò profecerunt vel ad desorderpo Deus nofter up??? fecit nos immobiles. Conjecit nos in die vícev , qui non aufi funt Deum negare aut qui ſe ipfi admi- eso& æquoien , & ftuporem, & eripit nobis animum, con- rati funt; vel ad égebrne , qui con un ofte ege fuerunt; imò filium , & vires. Quia peccavimus Domino. Oftendit , eos ad adorationem creaturarum , qui non æftimarunt , quæ agnituros , quòd peccaverint Domino ; licèt ne tum qui- eſſer divina perfe&tio. Eadem cæcitas fuit in Judæis s qui, dem cognofcant peccatum fuum verè. Ita fæpe homines etiam lege Dei perculfi & moniti de humana éd-eveie, fatentur , ſe peccaffe, & tamen non confiderant peccatum non cogitarunt, quòd patres non potuerint audire vocem ſuum , ut id emendent, & verè atque ex animo convertan- Dei accedentis ad ipfos , ut fædus cum ipfis faceret ; ſed, tur ad Deum. tanquam fi poffent accedere ad Deum cum fuis operibus , $. . 17. Verf. 15. 16. Continuata proſopopeia exhibet in confilio cordis proprii evanuerunt. Ita in utriſque com- fruſtrationem eorum, qui in oppida confugerint, quod probatum evictumque eft, fapientiam non effe nifi in il- exſpectatio pacis & fanationis & relaxationis ipfos fefelle- lis , qui legem Dei in precio habent & ad eam atten rit. Nam venire aliquos à Dan, à Septentrione, qui devo- dunt. rent, & quæ in tota terra , &, quæ in oppidis, & habitato- $. 12. Verſ. 10. Comminatur vindi&tam , & eam ju- | res eorum. ftificat. Dabo fæminas eorum aliis ea agros eorum ſucceſſori $. 18. Verf. 17. Dei ſermo. qui comparat hoftes cum bus , qui venient in illorum locum. Juſtificat. quia. 1. u- . .. . . / niverfi eſſent avari & T)eovérszy. 2.& prophetæ & fa- quod volunt à on deductum , quippe qui omnia extin- cerdotes operam darent mendacio. nec meditarentur aut guat , ut devota , vel, ut ſagena piſces colliguntur. Vide docerent veritatem , quæ fecundùm pietatem eſt. Nem- | Bochartum. Lucanus lib. 9. verfu 724. pe omnes, relicto amore Dei, converſi erant ad amo- Sibilaque effundens cun&tas terrentia peſtes , rem rerum magnarum in hoc mundo , & ad ftudium Ante venena nocens latè fibi fummovet omne opum congerendarum , ut ventri & gulæ poffent ſervire , & eis confifi funt , etiam cum injuftitia; adeò ut quidam Quibus vel contra quos non eſt incantatio. Confer Pfal. 58: Vulgus, & in vacua regnat Bafiliſcus arena. eorum etiam abnegarent reſurrectionem mortuorum (nam quod poftea in Sadducæorum dogmate fuit , id 5.6. ubi fimilia de 19 / Significat , nec telo, nec arte, nec non putandum eſt non fuiffe pridem in cogitatione mul- verbis bonis avérti poſſe hoftes , neque effugituros eorum torum) de Deo autem & prophetæ , meditantes Scri- violentiam & immanitatem. pturam , & Sacerdotes, occupati circa typos Chrifti & $. 19. Verſ. 18. 19. Recreatio mea. Deum compellat futurorum bonorum, nihil niſi mendacium cogitaverunt Propheta , eumque vocat recreationem ſuam in mærore, & dixerunt. Facere mendacium hîc dicitur, ut Apocalypf. h. e. unicum in omnibus malis ſolatium & ang pw.diceva 21:27. Cui contrarium eſt troueño clean Peson, Joh3: eique conqueritur de languore cordis ſui: nempe, quòd 21. h. e. veritatem amare, & ejus amorem verbis & factis audiat vocem populi , quafi deducti in captivitatem ; ubi oſtendere. dubitent, an Deus habitet Sione, qui Rex illius eſt. quafi $, 13. Verf. 11. Et conſolidant fra&tionem populi mei receffiffet à populo fuo aut eum rejeciffet , aut foederis fui levi brachio. 1971 pro 197! / Ita enim eft cap. 6: 14. oblitus eſſet. 227. Significat recreari. Pf.39:14. Tran, ubi Lxx. lõv to ouvir esu pago 5 2008 pes és Jevšvies. Putem jicitur : Juftè fe feciffe , quòd fibi ægrè fecerint ſuis imagi- ſitivè eft quaſi facilitare Amof.5: 9. Reſponſio Dei ſub- rizz hy dici , ut dicitur , T: 5 per manum. nempe | nibus & vanitatibus peregrinis. Quum omnia Deus fe- quafi dicat, 72227; Sy manu levi . ut dicimus levi bra-cerit propter gloriam fuam, & populum hoc fine ex chio. Kimchius explicat : 07237pas / dito facili. gentibus eduxerit , ut fe glorificaret & laudes fuas nar- Significatur , poenitentiam , quam fuaferint & egerint & raret : illi autem peregrinas vanitates adamaverint: æquum / חוּרְמָן .Chald .צפע & Dicitur נְחָשִׁים צִפְעוֹנִים .bafiliicis I N JE RE MI Æ CA P. VIII. IX: 37 æquum erat, ut fe peregrinum ipſis & alienum oſtende- , habet. Senſus eſt allegoricus. Annon eft in populo If ret , qui non effet ipſorum Deus & Rex. raëlitico verbum Dei, verbum fæderis, verbum confi- $.20. Verf. 20. Sunt verba populi , tanquam conque- lii, verbum emendationis , verbum renovationis, confi. rentis de dilata ope, quum mellis & autumnus præterierit lium Dei, quod qui ſequitur, effugit omne malum? An & ipfi non falvati ſint, hoc eft, nemo ipfis venerit ſup- medicus non eft in eo, hoc eſt, propheta & doctor, qui petias. eam animæ medicinam diſpenſet , qui moneat , qui vigi- $. 21. Verf. 21. Propheta viciſlim ipfis prædicit Con- let, qui inftet, nec finat homines perire in fua ignoran- fractionem filiæ populi fui , hoc eſt , filiorum populi: tia? Quare igitur, fi & opobalſamum eft, & medicus eft, oſtendens animum fuum fractum propter eam. Ater faétus | non convaluit filia populi mei? quare non fervantur & fum. Conſumta pinguedine mea & fucco meo verſo in conyertuntur ad Deum populares mei? Significat , eam ficcitates æſtivas, ut eft Pfal. 3 2: 4. Stupor me occupa- eſſe duriciem & cæcitatem populi fui, ut nec medicos vit. Attonitus hæreo & obſtupeſco. verba ftuporis ſe agnoverint , nec medicina uti voluerint, hoc eſt , ut con- quuntur. filium bonum, & quidem ex verbo Dei petitum , repu- S. 22. Verf. 22. An opobalſamum non eft in Gilead? diaverint. An medicus non eſt ibi ? " Kimchius exiſtimat effe 797/ S. 23. Verf. 23. Igitur optat fibi caput diffolvi in aquas quod inter Jupesce mot la numeratur Exod: 30:34. & expli- & oculos fieri fontem lacrimarum , ad deflendum cada- cat balſamum : citans auctorem Simeonem filium Gama vera filiæ populiſui. Significans, tantam fore cædem hoa lielis, ex Talmude. Lxx. prikvn. De Refina Judaica vide minum, ut, fi totum caput in lacrimas ſolvatur & ocu- Plin. 14: 20. Dioſcor. 1:91. Jeremias ſuum ftuporem los fuos efleat, non fatis fit ad illos deflendum homini per Adagium indicat , quod in morbis corporis locum , miſericordi. .C Α Ρ U Τ Ι Χ. I ز و U Tinam in deferto eſſem, ubi pernoetant viatores , & defererem populum meum,& abirent ab illis. Nam univerfi næchi ſunt , cætus (vel principatus , imperium) perfidorum. 2 Et tendunt linguam ſuam arcum ſuum mendacii, & non per fidelitatem ſuperiores fa&ti ſunt in terra. Nam à malo ad malum progreſi ſunt, &ome non agnoverunt , ait Iehova. 3 Quiſque à proximo fuo cavete vobis , & nulli fratri fidite. Nam omnis frater ſupplantat, & omnis amicus obtre&tat. 4 Et quiſque alterum ludificatur , & veritatem non loquuntur , docuerunt linguam ſuam loqui mendacium; pravè agere laborant. 5 Sedes in medio fraudis, in fraude recuſant agnoſcere me ; ait Iehova. 6 Propterea , ſic dixit Iehova Deus Exercituum, ecce ego conflo illos , &probabo illos ( nam quomodo agam?) a facie filii populi mei. 7 Telum ma&tatoris (vel latum ) lingua ipforum. fraudem loquitur quiſque; ore ſuo pacem cum proximo fuo loquitur , &• intra ſe ponit inſidias ſuas. 8 An , hiſce non obſtantibus , non viſitarem in eos; ait Iehova: an à gente , quæ talis eft, nóiz fumeret ultionem anima mea? 9 Super montibus tollam fletum & lamentum ; & ſuper manſionibus deferti threnum ; quod in- flammata ſint ita , ut non ſit vir tranſiens, & non audiverint vocem pecudis ; pariter volucres cæli & animalia fugerint, abiverint . 10 Et reddam Hierofolymam acervos, habitationem draconum, & oppida ludæ reddam vaſtitatem fine incola. II Quis vir fapiens? animadvertat hoc; &, ad quem os Iehova locutum eſt ? indicet hoc, propter quid, perierit terra , inflammata ſit, ut defertum , ſine tranfeunte. 12 Et dixit Jehova , propter quòd deſeruerunt legem meam , quam poſueram coram ipſis , & non auſcultaverunt voci meæ, & non ambularunt in ea; 13 Sed ambularunt poſt firmitudinem cordis fui, & poft Baalim, quos docuerunt illos patres ipforum. 14 Propterea, fic dixit Jehova Deus exercituum , Deus Ifrael; Ecce ego cibo illos, populum bunc, abſinthio, & potabo eos aqua venenata. 15 Et diſpergam eos in Gentibus , quas non noverant iph, & patres illorum , @mittam poft ipfos gladium , donec confecero ipſos. 16 Sic dixit Jehova Deus Exercituum : Animadvertite , & vocate lamentatrices , ut veniant, & ad fapientes fæminas mittite , ut veniant. 17 Et feftinent, & tollant fuper nobis lamentum , ut defcendant oculi noſtri lacrimis , & palpebræ noſtræ manent aquis. 18 Nam vox lamenti audita eſt à Sione : Quomodo vaſtati ſumus ! pudore affe&ti fumus admodum ! quia dereliquimus terram. quia projecerunt tabernacula noſtra. 19 Nam audite, mulieres , verbum Jehovæ , & accipiat auris veſtra verbum oris ejus , & docete filias veſtras lamentum, & una alteram threnum. D 2O Nam 38 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S Deo, quæ fit pravitas populi totius. dum monet, ut caveant ab amicis , & fratri non fidant: 20 Nam aſcendit mors per feneftras noftras, intravit arces noftras; ad ex fcindendum infan- tem à vico, juvenes ex foris. 21 Loquere, ſic ait Iehova; e cadet cadaver hominis, ut fimus in facie agri, á ut manipu- lus poſt metentem : quem non eft qui colligat. 22 Sic dixit Iehova, ne glorietur ſapiens in ſapientia fua, & ne glorietur fortis in fortitudine ſua ; ne glorietur dives in divitiis ſuis. 23 Sed in hoc glorietur , qui gloriatur, intelligere & cognofcere me, quia ego Iehova facio gra- tiam, judicium ex juftitiam in terra. Nam his delector , sit Iehova. 24 Ecce dies veniunt , ait lehova, quibus viſitabo ſuper omni circumciſo cum præputio. 25 Super Ægyptiis, & Iuda, & Edom, & filiis Ammon, & Moab, & Juper omnibus pres fečtis extremitate in deferto. Nam omnes Gentes præputiatæ ſunt , & omnis domus Iſraël præputiati corde. $. I. Ontinuatur hoc capite Denunciatio , Eft vel admonitio ad pios, vel clemens omnium à mecha: calamitatis populi. I. Propheta optat, cione revocatio: Mæchabantur , quia unus alterum intues fibi licere vivere in deſerto & recedere batur & faciem accipiebant, ut loquitur Scriptura ; Deum à populo , quia fibi revelatum fit à verò non intuebantur. Ab ea mechatione eos revocat , verſ.I. -- 5. II. Decretum Dei figni- eo argumento , quòd omnis frater ſupplantet, & omnis ficatur, conflandi ipſos. hoc eſt , tanquam ſcoriam au amicus obtrectet. h. e. quòd & conjunctiſlimi ſibi invicem ferendi à populo Dei improbos, & vindictàm exercendi non ſint fideles , & fratres ftudeant ſupplantare, & ami- verſ. 6.7.8. III. Vaftitatem terræ voluni. verf.9.10. cis obtrectent. Quod certum fignum eft , non eſſe in ipſis IV. Hortatur fapientes & qui verbum Domini audive charitatem. Hominibus autem charitatem non habenti- runt, ut illa animadvertant & indicent, quare perierit bus non tutum eft animam fuam committere, & eos tanti terra. verf. 11. 12. 13. V. Rurfus denunciat Deus, ſe facere, ut cum illis velimus errare. Nam , qui charitatem eos diſperſurum per gentes & gladio perfecuturum. verf. erga proximum non habet, in eo nec amor veritatis eft. 14. 15. VI. Excitat omnes, & præcipuè fæminas, ad Ec, in quo amor veritacis non eft, in eo quoque cognitio fletum & lamentationem. verf. 16. --- 21. VII. Docet folida veritatis non eſt. veram gloriationem. verſ. 22. 23. VIII. Denunciat S. 5. Verf. 4. Et alter alterum ludificatur. Quæ ló- viſitationem circumciſorum cum præputin & inter illos quuntur de cultu Dei, funt ludibria.' 11ogoécims enim Ifraëlitarum, ut præputiacorum corde. verſ. 24. 25. caufa jactant ea. Et veritatem non loquuntur. Non docent $. 2. Verf. 1. Utinam. Optat Propheca magis vivere id, quod eft vera fapientia ac prudentia, quod eft utile ad in deſerto , ibi, ubi viatores pernoctant , ubi nullus homo pieratem. Et quæ hic alia veritas intelligi poteft, quàm eſt , qui ipfos excipiat , fed vacuum ftabulum ; quàm ea, quam Propheta præcipuè cap. 3. explicavit ? Condoce- in urbe regia , in urbe frequenti , in templo , in po- fecerunt linguam fuam loqui mendacium. Ita affueverunt lo- pulo, ad quem miffus erat. Omnes funt mechi. Confer qui falfum, & ita errores erroribus cumularunt & confir- Jacob: 4:4. Mechi ſunt non tantùm , qui corpora ſua marunt , ut verum loqui neſciant. Prave agere laborant. fædant canina libidine , fed etiam, qui volunt placere Quum poffentin plano incedere & rectum iter tenere abf- mundo & alii, quàm Deo ; & , quibus placer aliud, que difficultate, ftudium laboremque, ad defatigationem quàm Deus & jufticia ipfius. Principatus perfidorum. uſque, adhibent, ut curvos tramites quærant , & perpetuis y eft alibi inexcesc five abſtinentia ab opere. Poteft erroribus ſe implicent. etiam hoc loco explicari ex eo fignificatu thematis, quo $.6. Verf.5. Sedes in medio fraudis. 7920 pro IPN notat obtinere imperium & poteftatem. Id verſus 3. confir- Tu ſedes. uit Job.9:27. "$ fi dicero. Fraude & hya mat. Hæc eſt mens Joſephi Kimchii. Qui collectam mul- pocriſi circumvallaris . In fraude renuunt cognofcere me. titudinem , nempe , fub igx.cí cess, vertunt, à re ipfa non Confer cap. 8:5. In hypocrifi recuſant vel quærere cogni- aberrant. Ob ſunt perfidi , fedifragi , fallaces, qui tionem mei, vel'attendere ad verba mea aut demonftratio- juftam ſpem hominum eludunt , & Dei patientiam atque nem veritatis ex eis. Hypocriſis id eis non permittit. Ita exípectationem fruftrantur. amant illud externum, uc cogitare non poflint de cognitio- 5.3: Verf. 2. Et, quum tales fint, tetenderunt lin-ne nominis mei,& de timore mei & æftimatione ac glorifia guam ſuam arcum fuum, arcum mendacii. Lingua eft ipfis catione vircutum mearum , earumque dile&tione & imita- pro arcu, quo fe putant poffe à fe abigere omnem accu- fationem, & alios fibi fubjicere. Tela, quæ jaculantur deles fedebant in medio fraudis five hominum fraudulen- $. 7. Verf.6. Quandoquidem & Propheta & omnes fi- eo arcu, ſune mendacium. Non per fidelitatem. VIIDE? ut p7x?, & maum? Ef. 32: 1. 772903 eft & fides & fide- rum, & conflatione eos probaturum , ut appareat , fintne ter agentium, declarat Deus ſe fraudulentos illos conflatum litas. Ea opponitur tum mechation ( fides enim cordis aurum an ſcoriæ. Habent enim faciem auri . Oftentant ver- folum Deum in Chrifto & juftitiam ejus diligit ) tum fal- ba quædam & externa facta fidelium. Finis conflationis laciæ, qua quis fædus irritum facit; tum fraudi (Vide indicatur per hæc verba: Afacie filiæ populi mei. ut non verf. 7. ) qua quis verba veritatis habet in opáczi. Po- amplius filiam populi mei operiant'& eam dedecorent,ob- centiam collegerunt in terra, & multos abduxerunt poft fcurent, abominabilem faciant. nempe ut auferam eos ſeſe, non per fidelitatem , hoc eft, fidem & puram pu- à facie illius. Vide Efa. cap. 1. verf. 25. Conflabo ſecun- tam veritatem , quam locuti fint & fecerint, uc alii ipfis dumpuritatem fcorias tuas. hoc eft, ut purificem & repur- in fide affentirentur & eos , ut filios Dei, diligerent ; fed per fraudem & fcortationem fpiritualem. Nam de male gem populum meum ab eis. Cohærent ilia verba : Confle ad malum prodierunt. &, dum plurimi in eo conſpira- puli. Populus eft , ut mater ; finguli, in comparatione eos à facie filia populi mei. Filiam populi vocat filios pa- runt, potentes effecti funt: ita ut piis & veritatis con- totius corporis , ut filii. In parentheſi addit: Nam quo- fciis ne hiſcere quidem liceat. Ita eft effectum regnum modo faciam? Significat , aliter fieri non poſſe. Ne- fallacium & fedifragorum. Et me non agnoverunt, non ceffe effe, ut ſcoriæ auferantur. Conflatio facta eſt reſpexerunt ad me, non habuerunt mei rationem,non quæ prophecam. Quando enim propheta ad ipfos locu- fiverunt me & cognoſcere ftuduerunt, non obſervarunt , tus eft judicia Dei , & eos cohortatus eſt ad pæni- me, non reveriti ſunt, non habuerunt ante oculos. tentiam , & confilium dedit , quo fi uterentur falvi $. 4. Verſ. 3. Quiſque amicum cavete. Apoſtrophe. I forent; illi autem non paruerunt, & per contumaciam fuam per Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ε CA P. I X. 39 fuam inciderunt in plagas, quas Deus ipfis comminatus $. II. Verf. 10. Ad hoc accedit adhuc acerbius. erat: confiati ſunt, & apparuit eorum fraus, & amoti | verf. 10. Et vertam Hierofolymam in acervos, habit a- funt, ut fcoriæ, à facie populi Dei & à fingulis fideli- culum draconum: & oppida Juda faciam vafiitatem, ne bus. Hoc exemplo licet cognofcere , quomodo Deus fit, qui habitet. Non poterat resepizós tengo quaſi oculis foleat conflare homines , qui in fraude Eccleſiam circum- ſubjici vaftatio totius terræ. vallant. Chriftus etiam debebat ſedere, ut confians au $. 12. Verſ. 11. Quis ſapiens ? Si quis eſt ſapiens , rum. Mal. 3:5. vel 2. Chriſtus prædicavit regnum Dei confideret hoc, &, ad quem os Domini locutum eft, indi- & juftitiam ejus, & taxavit Pharifæos, ut juftitiæ Dei cet hoc. Ad illos os Jehovæ locutum eſt, qui audiunt Pro- expertes : planè, ut & Jeremias. Qui ipfi crediderunt, phetias , & intelligunt. Illi enim , qui audiunt verba Geón ſalvi facti funt. Qui contumaciter ſe ei oppoſuerunt, ad nougue, quando in timore Dei attendunt ad ea, & , ut templum 8c facerdotes & principes populi fe applicarunt. fapientes, intelligunt, habent doncinofir. Talibus in- In illos immifli Romani , qui eos exſciderunt. Reliqui cumbit indicare , quod revelatum ipſis eft. Vide in his , autem per totum mundum diſperſi funt , abnegatione quibus os Dei loquatur de rebus, quas Deus facere decre- veritatis & jactatione traditionis patriæ , & cupiditate vit? Nempe iis, qui audiunt verba , quæ Spiritus ſanctus Mefliæ , qui habeat regnum , quod fit de hoc mun- docuit, & ex illis didicerunt Deum timere & amare: do , notabiles ; & ab Ecclefia Chriſti, tanquam ſcoriæ, quæ eſt Sapientia : & attendunt in timore Domini ad remoti. Eodem modo hæretici per ſua dogmata ſe abſci- verba Prophetarum , qui in Spiritu ſancto locuti ſunt; & derunt ab Ecclefia : populus verò Antichriſti excidit ea intelligunt ; Deo fcilicet illis aperiente oculos, ut ſen- communione regni Chriſti, dum non retinuit ſermonem fus percipiant george teis, five quis fpectet fapientiam , Dei, & aliam legem accepit, & aliud fundamentum po- quæ eft in verbis, five juftitiam, quæ eft in rebus & fen- fuit, & juftitiam Dei in Scripturis teftimonium habentem fibus. Illos igitur hortatur , ut indicent, non tantùm, quid damnavit. futurum ſit , ſed &, quare Deus illa facturus ſit , aut, quum ! 3.8. Verf. 7. Quum dixiſſet : Quomodo faciam? id ea jam exſtent facta , quare ea fecerit. rurfus confirmat , neceſſe eſſe id fieri. Telum occidentis $. 13. Verf. 12. Et dixit Dominus : Propterea, quòd vel mactans (Lxx. Boris nigéou sou) vel telum latum reliquerint legem meam, quam poſueram coram ipſis. Et eſt lingua eorum. 'Sermo ipſorum eft snarthesov inftru- dixit , valet, Nam dixit Dominus. Certè , poftquam illa mentum : Sive eo ſeducant homines, five intricent fim- facta funt, omnis homo novit, qui hoc teftimonium au- plices, five condemnent & blaſphement innocentes , aut dit, cauſam deſolationis terræ Judææ, & per Nabucho- calumnientur , aut obtrectent. Fraudem loquitur. Imper- donoſorem & per Romanos , eſſe deſertionem legis Dei. fonaliter. Quiſque fraudem loquitur. Dum fe nominant Sapientis autem eft etiam indicare & demonftrare', quam- populum Dei, Moſen in ore habent , ad templum acce- obrem videri debeant legem Domini reliquiſſe, qui fibi viſi dunt , obſervationem præceptorum urgent. Ore fuo quif- lunt facere ea, quæ Deus in lege ſua præceperat. nempe, quz fit veritas præcepti , infidias ſuas. Quiſque fimulans fraternum affectum infi- Dei, quæ non fuit in ipfis. Quemadmodum eam caufam diatur proximo, & occaſiones nocendi, vel verbo vel & veritatem explicat Paulus Rom.9:31. 32. Quam dedi opere, captat. Non funt ficco pede nobis ifta præuenige, fcrutarentur, & ut eam folam fequerentur , & non feque- coram ipfis. Quam ipfis propoſui, ut eam meditarentur, Itudium nocendi proximo, & non excercetur vera dile- rentur vel propria conſilia vel do&trinas hominum. Non &tio, quæ quærit bonum proximi , maximè juftitiam ejus debet igitur dubitari, quin Deus Judæis dederit legem in Chrifto , ibi regnat fraus & hypocriſis. Propter eam juftitie. Et, quum juftitia Dei, quæ eft in Chrifto, habeat teſtimonium in lege & prophetis, Judæos & tem- caufam Apoftoli Chriſtianos ubique cohortantur ad ea deponendum. Vide faltem Jacob. 3: 14. 15. 1. Petr. 2. pore apparitionis Chriſti & ante captivitatem Babyloni- verſ. I. cam non credidiffe in eum , in quo juftitia Dei manifeftata Verf.8. An propter illa non viſitabo ſuper ipfis ? niverit. Et non auſcultaverint voci meæ & non ambula- eſt: & hanc caufam eſſe, quare Deus ipfos ita feverè pu- Confirmat , quod dixerat: Quomodo agam ? Et populum Dei effe à talibus liberandum, & talem gentem dignam verint in ea , fcilicet in lege mea. Moniti à me clariffimè, ut ambularent in lege mea, & mihi crederent, id non effe, à qua ultionem capiat anima ejus. Clarè diftinguit fecerunt. inter gentem & populum ſuum in gente. quæ gens diceba- S. 14. Verf. 13. Sed contra abierunt poſt cogitationem tur populus Dei, 1. propter externam formam. 2. pro aut obfirmationem cordis fui. Lxx. onious i de tesão de novem prer electos, fideles , qui in ea erant. Synecdochicè ni- y es aurov nerūs. Vili ſunt ſibi fapientes , etiamfi mo- mirum. Apparet , quomodo fieri potuerit, ut gentes in- niti effent verbo Dei, ipforum corda mala eſſe , & trarent in civitatem fanctam. Quando gentes volunt præ- tationes illorum eſſe longè alias , quam cogitationes Dei. dicari nomen Chriſti, & in illa funt fideles , & rudes atque E1.55:7.8. Et poft Baalim ; quod docuerunt eos patres ignari Chriſti ac non amantes pietatis cum fidelibus con- ipforum. De Baal vide, fis , annotationes noftras ad Hoſ. gregantur, tunc gentes intrant in civitatem ſanctam & eam 2: 18. 19. Cogitationes cordis proprii adeò ſecuti ſunt, conculcant. ut etiam fictitios deos & imagines adoraverint; cæco im- $.10. Verf. 9. Super montibus tollam ploratum & la- petu ductum fectantes, ut, qui tantùm delege- mentum. Faciam, ut tollatur & in altum furgat atque rint aliquid loqui, quod patres , amici; confanguinei , po- longè audiatur ploratus & lamentatio. Et ſuper manfioni- | pulares , judices & principes populi , dixiſſent, & facere, bus deferti threnum. Terram diſtribuit in montes, the quod illi facerent; atque ita bonam conſcientiam & timo- ogesvlis, & defertum, Tlus éga pov. In quo tamen diftin- rem Dei à ſe rejecerint. guit 19?? nix! manfiones aptas pecori paſcendo. Caufam S. 15. Verſ. 14. Quum oftendiſſet caufam ploratus exprimit . Quòd vaftati fint, ut non fit vir | Deus terram vaftam feciſſet , & eam quafi deſeruiffet, tranfiens , & non audiant vocem pecoris. Ergo intelligitur nempe, quòd legem Dei deſeruiſſent ipfi, redit ad de- ploratus hominum , qui confugerint ad urbes munitas , | nunciationem : quòd populum illum cibaturus eſſet amaro, & maximè Hierofolymam ; unde proſpectus erat ferè in & propinaturus ipfis aquam venenat am. Id intelligi poteſt totam terram. Significat , Hierofolymis extituram ingen- de omni acerbitate. Rectiùs tamen explicatur definite de tem vociferationem & ejulatum & ſuſpiria & threnum , eo, quod fequitur. quum viderint undiquaque terram incendiis vaftari & non $. 16. Verf. 15. Et diſpergam eos in gentibus , quas audient ulla ex parte mugitum boum aut balatum ovium: non nor unt ipfi & patres ipforum. Quod fanè eft amarore quumque obſervent non tantùm pecudes, fed & volu- & felle fatiare. Nempe id eft abjici à facie Dei, ex loco, cres aufugiſſe ; ut non reperiant alimoniam ; quemad- in quo Deus fe ipfis familiariter notificabat , tanquam modum in arvis confitis frequentes ayes ſolent victum non-populum Dei haberi, privari ſpectaculo quotidiano quærere. figurarum, quæ erant pignora futuræ gratiæ, pro čo vingis D 2 haberi, $.9. cogi- quare 40 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ A RIUS ز و 7 haberi, & in manum gentium tradi quotidie irridendos & Carebit , dum comparet fibi affe&atum bonum. Quod fi exagitandos, detrudi ad ſpectaculum idololatriæ & im- verò etiam dives fit, ut ipſum laborare amplius neceffe pietatis, in perpetuam rúgwou conjici, abigià Deo do- non fit, tamen ne in hoc quidem glorietur. Nam & illæ ctore , relinqui feductioni & regno Diaboli : interim divitiæ permanentes non funt, & Deus non delectatur verò privari eo, in quo ipſi juftitiam fuam conſtituebant. vel ſapientia hominis & multiplici cognitione, folertia, Et, hoc non contentus, addit : Et mittam poft eos gla- arte , calliditate ; vel robore virium ac potentia ; vel dium, donec eos conficiam. Confer Ezech. cap. s. Signi- divitiis & affluentia. Nam in eis non eft imago Dei. Ergo ficat, fe deſtinafle improbos quoſdam etiam in ipfis gen- illa non funt magni facienda, neque in precio habenda; tibus gladio conſumere. ſed aliud quærendum eft, quo comparato poflimus exul- $. 17. Verf. 16. --- 21. A denunciatione redit ad ex tare, &, ut beati, acquieſcere. hortationem, quam facit, Deo auctore: nempe ut præ $. 19. Verf. 23. Sed in boc glorietur , qui gloriatur : ficas accerferent , ad plangendum & plorandum fuper quòd confideret du cognofcat me : quòd ego Jehovah fa- malo imminente, hoc eft, quòd debeant attendere ad ciens gratiam & judicium & juftitiam in terra ; quia in eos, qui ipſos non ad rifum & vitulationem , fed ad trifti- bis voluptatem habeo. Summa eſt . Hoc reputet homo tiam & luctum & deplorationem corruptæ religionis & maximum ſuum bonum ; fi fit ita illuminatus oculos men- morum exſtimularent. Quippe quum , ut eft verf . 18. tis fuæ & ita liberatus à poteſtate tenebrarum, ut videat verè eventurum fit, niſi ira Dei avertatur, ut planctus & cognofcat, quæ fit mea tum natura & nomen , tum exiftat in Sione & inde à Sione hominum tanquam in exi- | Eudoxide, voluptas, Braz) & Jeanpego fuor; & , cùm ea lium euntium , admirantium , quòd vaftati, pudefactique cognoverit , etiam me amet & ante oculos habeat, & me, fint; quippe quum & terram reliquerint , quam fibi hære- ut talem , glorificet: Nempe , quòd ego fim Jehovah, ditatem datam putabant, (Ezech. 11: 15.) & tabernacula is , qui fum, & , qui fio, quod fum; æternus , immu- ipforum projecta ſint. & inter ea templum , quod puta- tabilis , non abnegans me ipſum, & notificans virtutes ac bant arcem ſuam eſſe tutiſlimam, in qua non poſſent ex- fufficientiam meam ( ut "TV F# Deus potens & fufficiens pugnari; quippe quum Deus in ea habitaret. Id amplius fibi & creaturæ , etiam miſeræ ) & decretum meum ac explicat , fermone converſo ad mulieres : quæ ad vanita- verbum meum faciens . Qui facio gratiam, non tantùm tem & fuperftitionem inclinabant corda maritorum: quas in liberaliter dando ; ſed etiam Ton, ftudiofè & enixè monet verbis Domini , ut doceant filias ſuas lamentum, beatitudinem eorum , quos amo , efficiendo: & judicium, & amiculas ſuas threnum, hoc eft, ut cum filiabus ſuis damnando peccatum (quod lex, infirmata per carnem & fociis fuis , omiſlis nugis, hoc agant , ut animadvertant, damnare non poterat , Rom. 8:3.) & eos , qui gratiam & ex lege ac Prophetis diſcant, in quo periculo fint con- ftitutæ, diſcant legem Dei & deplorent peccata fua, & meam reſpuunt; atque ita ſub judicio manent : & juſti- tiam , condonando peccatum & fanctificando peccato- imminentem defolationem à fe & tota civitate avertant per pænitentiam. Ut in corruptione, ita in pænitentia rem fanctè & juftè, propter juſtitiam & yxia Vindicis non minimæ partes funt mulierum , per exempla & col- , per exempla & col- & Angeli Teftamenti , & juſtos in ipſo ad gloriam du- loquia mutua vel ad malum vel ad pænitentiam fe invi- cendo. Quòdque ea faciam , quia in illis habeo eúdoxíctva cem incitantium. Et illis dictat materiam planctus; tum, quia juſtitiam meam abnegare non poffum, tum nempe infidelitatem & peccata , propter quæ futurum fit, quia gratiam per judicium & juftitiam facere poſſum, ut mors , quæ videbatur munimentis urbium & fanctitate glorioſè ad glorificandum Filium meum: & id mihi fa- templi propulſari, aſcendat , tanquam për feneftras, in re volupe eft ad gloriam meam. Ex qua cognitione Dei palatia munitiſſima, ut exſcindat puerum è vicis, ne in amor Dei, & nominatim judicii & juftitie, pullulat, illis amplius ludant, juvenes à foris , ne in illis congre- cum laudatione & glorificatione gratiæ ipfius & gratia- gentur vel ad audiendam legem & prophetiam , vel ad rum actione. Hæc fcilicet gloriatio eft gloriatio in Deo , quæcunque commercia. Oftendit , fibi imperatum effe ut Redemtore, Sanctificatore & Juſtitia fua. Et in hac à Deo , ut paty Trzeponoías loquatur , nempe , quod ca- cognitione & obſervatione Dei eft imago Dei, non tan- fura fint cadavera kominum, ut fimus in agro, quo is tùm in ogzóanke éanoelos , ſed etiam in disceso ouvr five ftercoratur, & ut manipulus post meſſorem , nemine col- jure, ut filiorum, ad vitam æternam. Degratia & veri- ligente. tate loquitur ſæpe Scriptura, de judicio & juſtitia nomi- 6.18. Verſ. 21. Denuò verbis Domini inſtruit omnes, natim Efa. I: 27. Sion per judicium redimetur , & , qui quid fit, quo homo poflit gloriari, quoque ipſe delecte- illius convertuntur , per juftitiam. cap.s:16. Et exaltatus tur. Oportet hominem habere , quo glorietur. Nifi enim eft Jehovah Deus exercituum per judicium, & Deus ille habet seróza pest, gloriationem , non habet ſpem, non bo- fanétus fanctificatus eft per juflitiam. Cognoſcimus au- num, quo gaudeat, in quo acquieſcat. Nam , in tem hinc, Judæos non fuiffe gloriatos in Domino , neque quieſcimus , in eo gloriamur , hoc eft , pongessoule eccle's hanc gloriam Dei cognovifle , neque adeò fciviſſe les & id bonum noftrum dicimus, in eo nobis benedicimus. Eudoxicy eč, neque in manibus eorum proſperatam fuiſſe Genef . 22: 18. Et benedicent fibi in ſemine tuo omnes gen-ran voluptatem Dei. ut eft El. tes terræ. Efa. 45:25. In Domino juſtificabuntur do glo S. 20. Verf. 24. Quæ fequuntur, aperiunt decretum riabuntur omne ſemen Ifraelis. Ef. 65:16. Qui fibi bene-Dei, de viſitando circumcifos in preputio. Ea pericopa dicent in terra , benedicent fibi in Deo Amen. Contrarium cum verf. 22. & 23. arctè connexa eft. Tametfi enim par- Deut. 29: 18. qui fibi benedicit in corde fuo , dicens , Pax ticula ætiologica non fit addita , tamen revera eft ætiolo- mihi erit , quum in fententia cordis mei ambulabo. Hîc gia. Diſcat homo gloriari in cognitione mei: quia Do- per Jeremiam docemur de vera gloriatione. Amovet fal- mino propofitum eft aliquando viſitare circumciſos præpus- ſam. Ne glorietur ſapiens , qui multa novit & callidus tium habentes , atque ita gloriantes in carne , & non in eft ad bona, quæ concupifcit in hoc ſeculo, comparan-Redemtore. Phil. 3: 3. Ecce dies veniunt , ait Dominus s dum, & prudens eſt ad evitandum ſua damna , in fua fe vifitabo ſuper omnem circumciſum cum præputio. In ca- Sapientia. Omnis enim illa ſapientia & prudentia in tenui pite 111. vidimus prophetiam de tempore vocationis & fluxo verfatur bono. Et ipfa'illa cognitio non eft magnæ gentium. verf. 16. 17. Inde poteft intelligi, quos dies excellentiæ. Non excedit illa multum folertiam beftiarum hîc dicit venire, effe dies illos, quibus fuerint iterum If- & avium , quæ norunt aliquid facere, quod ipfis & pullis raëlitæ multiplicati in terra. Et, ad illos dies id pertinere, ſuis bono eft in ea vita, quæ ipfis data eft propria. Dein- clarum eſt , quia declaratur viſitatio omnis circumciſi de, etiamfi quis habeat fapientiam, fæpenumero defti- cum præputio. Poft captivitatem Babylonicam multi tuitur facultate & potentia , ut comparet ſibi bonum, fuerunt facti profelyti ex gentibus, qui manſerunt mor- quod, qua arte & via comparandum fit, novit. Porrò, tui in præputio carnis, & Judæi fine dubio multi non fi etiam robuftus fit & valeat efficere, quæ vult, & à fuere circumciſi corde. Eos Deus toleravit & fivit nemine viribus, robore, ac potentia fuperetur, ne in adire domum fuam & populum fuum nominari. Poft eo glorietur. Nam fine dubio labore & moleftia non reductionem ex captivitate Babylonica demum gentes cere quo ac- 53: FI. nomie Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. IX. X. * 4.1 nominatæ à Propheta circumcifionem & legem Mofis, catis moriantur. Qui quandoquidern Edomitis, Ammo- ſuſceperunt. nicis, Moabitis, fimiliter circumciſionem in carne geren- $. 21. Verf. 25. Dicit enim : Super Ægyptiis, dotibus & præputium cordis non deponentibus , accenfen- Super Juda, & fuper Edom, de ſuper filiis Ammon , d. tur, non poteft mirum videri, fi in Prophetia alicubi per Super Moab, Bo Super omnibus truncatis extremitate ; qui Moabitas, Edomitas &c. non ſoli illi, ſed Judæi cum Tedent in deſerto. Non poteft demonſtrari , multos earum illis , intelligantur, & Judæa Edom , & Hieroſolyma gentium vel admififfe vel uſurpaſſe circumcifionem ante Boſra ſpiritualiter appelletur. ut El. 63: 1. Poft deftru- captivitatem Babylonicam. Conſtat, Ifraëlitas folitos &tionem Hierofolymæ Ifmaëlitæ, Ægyptii , Arabes , & fuiffe omnes vicinos ſuos undiquaque appellare præputia- habitatores Idumææ, Ammonitidos & Moabitidos cir- tos. Rurfus conftat , poft captivitarem Babylonicam cumciſionem adoptarunt, aut retinuerunt, admiffa lege multos in Ægypto profelytos factos effe, & Edomitas , Muhammedis , D. Jeſum Prophetam nominantes , & Ammonitas , Moabitas frequentes circumcifionem ad- tamen non circumciſi corde. Et viſitavit Deus in Ægypto miſiſſe. Viſitatio igitur omnium circumciſorum cum præ- Mamlucos , in Syria Saracenos, eofque redegit in pote- putio quæ hîc poteft intelligi alia , quàm rejectio omnium ftatem Turcarum: præterquam quòd per ipfam circum- circumciſorum non gloriantiumin cognitione Dei à regno ciſionem fe feparant ab Eccleſia Dei. Videtur autem & Dei? Hoc autem non potuit fieri, ftante templo, ante horum judicium expectandum eſſe. Præfectos extremi- prædicationem Euangelii. Nam , quamdiu ftetit Tem tate quum dicit , eft i BUPENI Cue's circumcifionis , quæ plum & Euangelium non eft prædicatum, vix potuerunt fit manu , quafi dicat exqwone.com ÉV TES. Quid enim eftillä diſcerni, qui in litera ſola & non in ſpiritu fervierunt Deo. aliud, quàm ablatio ſupervacuæ pelliculæ ? Sic Genti- Sed, quando Euangelium prædicatum eſt, qui gloriati les ſolebant Judæos per contemtum mutilos & curtos di- ſunt in Chrifto, &, qui gloriati ſunt in carne, manifeſti cere. Sedentes in deſerto. A Thekoa eremum uſque ad facti funt: &, dum hi illos dimouvezzanyes fecerunt & ex mare rubrum Perfarumque & Æthiopum atque Indo- medio fui eliminarunt, fe ipfi abfciderunt à populo Dei. rum terminos dilatari, teſtis eft Hieronymus in Amo- De qua abfciflione prophetat Moſes Deut. 29: 20. Con- ſum. ſecutum eſt, ut fideles, gloriantes in Deo , egrefli ſint in S. 22. Rationem viſitandi circumciſos, & præcipuè defertum, hoc eſt, ad gentes. Tum Deus viſitayit ſu- Ifraëlitas , edit , quod 1. non fint meliores gentibus. per Judæos, Idumæos , Ammonitas, Moabitas & omnes 2. quòd fint impudentiores gentibus. Nam omnes gentes in circumciſione gloriantes , & per Romanos ademit ipſis quidem ſunt præputiate , & corde & carne; fed tota templum, & terram omnem gravibus affecit plagis. Quum domus Iſraël præputiati corde , quum tamen ſignum cir- igitur dicit, Veniunt dies , intelligimus , illos dies, in qui- cumcifionis , quod , fecundùm inſtitutionem Dei, eft figil- bus ille á poecies non fuit factus & non poterat fieri, præ- lum juſtitiæ fidei five fignum fæderis, in carne ſua geſtent : terituros , & venturos alios dies , cum ſua fotóink, in qui- ; idque eo tempore, quo gloriandum eft in juſtitia Dei ad- bus illa diſcretio & feparatorum à regno Dei Viſitatio fieri | ducta, & data eſt circumcifio cordis à conſcientia peccati, poffet. Ita Efaias cap. 2: 2. de fine dierum illorum vatici- ( de qua Deut: 30: 6.) quæ per circumciſionem carnis natur. Liquet autem, Judæos circumciſos & in circum- quidem fignificabatur , fed ita, ut nondum data intelli- cifione gloriantes, non verò gloriantes in Deo faciente geretur. Non eft autem dubitandum , quin hæc Prophe- gratiam, judicium & juftitiam in terra , adhuc effe fub tia ſe extendat ad omnes , qui figna foederis ufurpant non illo judicio, & Deum eos viſitare five punire in illis cor- in fide, non cum gloriatione in cognitione Dei, non cum dis duritiem, dum eos indurat, & omittit ; ut in ſuis pec- ) circumciſione cordis. C'A PUT X. I 2 Udite verbum , quod locutus eſt Jehova ſuper vobis , domus Ifraël. Sic dixit Jehova: Ut teneatis viam gentium , ne diſcatis (five juxta viam gentium ne affuefcatis :) & ob hgna cælorum ne conſternemini, quia conſternantur gentes ob ea. 3 Nam ſtatuta populorum vanitas ſunt. Nam lignum , quod ex filvâ cecidit , opus manuum arti- ficis cum dolabra, 4 id argento & auro exornat: clavis &• terebris firmant ea , ut non offendat, 5 Ut palma ſolida ſunt; & non loquuntur: fublata feruntur , quia non gradiuntur. Ne timeatis illa , quia non malum faciunt , atque etiam bene facere non eſt penes illa: 6 Non eſt par tibi , Jehova: magnus es , & magnum eſt nomen tuum in præpollentia. 7 Quis non timeret te, Rex Gentium . Nam tibi convenit. Nam in omnibus Sapientibus Gen- tium & in omni regno illorum non eſt par tibi. 8 Et in uno obbruteſcunt & ftolidè agunt. Diſciplina vanitatum lignum eſt, 9 Argentum duétum , quod ex Tharſis affertur, & aurum ex Uphas , opus artificis & manuum conflatoris: hyacinthinum & purpura amictus ipforum: opus ſapientum univerſa ſunt. 10 At Jehova Deus veritas; ipſe Deus vivus & Rex æternus. A fervore ejus tremuit terra, a non ſuſtinent Gentes ſeveritatem ejus. II (Sic dicetis ipſis: Dii, qui cælum & terram non fecerunt, peribunt de terra , & de eo, quod fub cælis eft, hi.) 12 Qui fecit terram viribus fuis, quia aptavit frugiferam fapientia fua, & intelligentia fua ex- tendit cælum. 13 Advocem dat multitudinem aquæ in cælis, & aſcendere facit vapores à fine terræ : fulgura imbrem facit , & educit ventum ex thefauris ſuis. D3 1406- 42 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ A R I US H 14 Obbruteſcit omnis homo citra ſcientiam : pudefit omnis conflator à fculptili. Nam mendacium eft libamen (yel fuſo) ejus , & non eſt ſpiritus in eis. 15 Vanitas illa funt, opus ludicrum (vel ludibrii :) tempore viſitationis fuæ peribunt. 16 Non, ut hæc , pars Jacobi. Nam formator omnium ipfe eft, & Ifraël virga hæreditatis ejus. Jehova Deus exercituum nomen ejus. 17 Collige ex terra merces tuas , fedens in obſidione. 18 Nam fic dixit Jehovah : Ecce ego funda-projicio habitatores terræ vice hac, & arftum ipſis fan ciam, ut inveniant. 19 Væ mihi propter confraétionem meam ! incurabilis plaga mea ! & ego dixeram : Tantùm hic morbus, & feram illum. 20 Tentorium meum profligatum eft, & omnes funes mei rupti ſunt. Filii mei exiverunt à me, Ĉ non funt. Non eſt, qui extendat amplius tentorium meum , & erigat cortinas meas. 21 Nam obbrutuerunt Paſtores , & Jehovam non curarunt. Propterea non egerunt profperè , & omnis paſtio ipforum diflipata eft. 22 Vox rumoris extat: Ecce venit : & motus magni ex terra Aquilonis : ad ponendum oppida Judæ vaftitatem, commorationem draconum. 23 Novi, Jehova , quòd non hominis fit via fua. Non eſt viri ambulantis & firmare greſſum fuum. 24. Caſtiga me , Jehova; duntaxat judicio : ne in ira tua , ne imminuas me. 25 Effunde excandeſcentiam tuam in Gentes , quæ te non agnofcunt , & in familias , quæ nomen tuum non nominant. Nam comederunt Jacobum , comederunt , inquam , & conſumferunt, Ĉ habitationem ejus vaſtarunt. 9.1. Ujus Capitis fummam in verſu pri- Lunam tempore fuo, & facit diem noctemque & anni mo contineri, exiſtimo. Verbum , varietatem : & juflit ſe timeri, & nulli rei afſimilari. Ea quod Dominus locutus eft fuper vabis . Dei fententia hîc clariùs & pluribus explicatur. Habetur enim in hoc capite I. Repe $.4. Secundùm viam gentium ne diſcatis. Sic Lxx. xetin titio aut commemoratio dičti Deirds ode's T & Ovõõv meni povo évete. Non videmur ſimpliciùs ad domum Ifraël: quo moniti erant, & veriùs & magis ad venuftatem linguæ pofſe explicare, ne haberent gentium timorem aut conſilia imitarentur ; quàm hoc modo: Ne difcatis ita, ut gentes difcunt. Gentes quæ idola faciunt; quorum vanitatem oftendit. verf. 2. difcunt fine Deo. Intuentur cælum & terram, & naturam 3.4.5. II. Glorificatio Dei Ifraëlis in comparatione rerum venantur, & Deum non quærunt, ſuiſque confidunt idolorum. verf.6.7.8.9. 10. III. Mandatum denun- fenfibus ac confiliis, neque advertunt id , per quod Deum ciandi gentibus abolitionem idolorum fub toto cælo. veluti palpando invenire poffent. verf. II. IV. Agnitio divinæ magnitudinis fupra captum S. 5. Et ob figna cælorum ne confternemini. Signa cælo- hominis, verf. 12. 13. 14. & fupra omnem fimilitudinem. rum dicit fidera, planetas, luminaria, eclipſes. Nam ea verf.14. & vanitatis idolorum, quæ peritura ſint. verf. 15. facta funt , ut eſſent figna, Genef . 1: 14. Sunt enim revera & divinæ fufficientiæ ac gratiæ. verf. 16. V. Decretum figna tum locorum , tum temporum. Nam v. c. calculus Dei de diſlipandis habitantibus terram, & compeſcenda demonſtrat , quot annos oporteat intercedere inter unam nundinatione quorundam. verf. 17. 18. VI. Verba tan- conjunctionem talem & aliam. Et inde apparet, Deum quam commiferantis calamitatem populi fui, & diflipa- numeraſſe tempora operum ſuorum , vitæ humanæ, regno- tionem gregis ob ftultitiam paftorum; verf. 19. 20. 21. rum, patientiæ ſuæ, & illa tempora exactè obſervare. Ita, & rumorem vaftitatis Judææ ingruentis, verf. 22. tum quod dicitur verf . 15. eſſe tempus viſitationis imaginum , petentis moderationem (quanquam neceffariæ ) caftiga- tam certum eft Deum obſervaturum id tempus, quàm cer- tionis, quippe caſtigationis fui ; & deprecantis commi tum eft, ftatuta cælorum non mutari. Noftrum etiam eſt, nutionem fui, verf. 23. 24. tum petentis effufionem iræ in numerare dies noſtros , Pfalm. 90: 12. quos Deus nobis gentes, quæ nomen Dei non nominent & devoraverint indulget ad verum diſcendum & bonum faciendum ; vel Jacobum, & manſionem ejus vaftaverint. verf. 25. etiam peccantibus , ut reſipiſcant. Ergo, quando vide- $. 2. Verſ. 1. Audite verbum , quod locutus eft Domi- mus magnas periodos abfolvi , cogitandum eft, perio- nus ſuper vobis , domus Ifraël . Darbyid v püs. Lxx. gendum eft etiam caput, quando videmus , quæ in verbo dum patientiæ divinæ etiam aliquando finitum iri. Eri- Nec neceffe eft vertere ad vos : nec ita fatisfacimus ſermo- Dei fecundùm tempora deſcripta funt, fieri . Sunt & figna ni, qui fub hoc titulo aut fub hac rubrica fubjungitur. locorum. Nam inprimis navigantes ſecundùm illa curfum Continet enim ſermonem , qui Angelo faciei convenit, ut ſuum inftituunt, & , ubi fint, deprehendunt. Chriſtus intercedenti . Quem fi alii attribuimus , non fatisfacimus Matth. 24:29. cum prædicit folis & lunæ obfcurationem, titulo in fua fimplicitate accepto ; & verbum Paracleti & fiderum cafum: fignificat vel magnam anguftiam, quæ populi mutamus in verbum hominis ; verbum autem Dei ipfam lucem facit tenebras ; vel abolitionem eorum five fuper domum Ifraelis nullum aliud relinquimus, quàm, potiùs confufionem , qui pro luminaribus in terra haben- quo fignificatur decretum diflipandi populum. Atqui in- conveniens eft, in ea pericopa,in qua Iſraêl nominatur Do-AQ.2:19. Ita fignum eft factum in cælo & in terra,quando tur. Alia funt ſigna , quæ in cælo fiunt extra ordinem , ut mini hæreditas , non reperiri verba ejus , cujus eft petere Spiritus fan&us effufus eft in Apoftolos , & declaratum, hæreditatem fuam & ejus conſervationem ; & verba, quæ Chriftum in cælo effe. Qui eft fignum in coelo pofitum, cum inſigni venuftate& pondere illi juxta analogiam fidei ut ad illum accurramus. Vide Matth. 24: 30. Efa. II. attribui poffunt, enervata alii attribuere. verf 10. An cometæ & alia, quæ in ccelo conſpiciuntur, $. 3. Verf. 2. Sic dixit , vel dixerat , Dominus , nempe aliquid portendant, &, fi quid portendunt, quid por- in monte Sinai & per prophetas ſuos. Deus, quoties po- tendant, bonum an malum , & an femper aliquid por- pulum fuum alloquutus eſt , fe declaravit conditorem tendant; aut an habeant fignificationem talem, qualem omnium, moderatorem fiderum , qui producit Solem & cælum zuppácov, difficile eft dictu.Si tamen aliquid porten- dant, Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Ε CA P. X. dant, qui timent Deum, quique non negligunt verbum $.9. Verf. 6. Non eft fimilis tibi. 1922 pro 18. Mem, Dei, & obſervant, quid Deus fecerit & faciat fecun- quod habet vim negandi, abundat, ut hîc, ita etiam dùm verbum ſuum , non debent ob ea confternari. Refe- verſ. 7. Et fic jam aliquoties occurrit. Habet tamen ali- renda eft autem huc omnis doctrina Aſtrologiæ Judicia- quam emphaſın, nempe q. d. ging jus hop penitus non eft riæ. quæ nullum fundamentum habet. Et ex ea opinio $ Baal exorta effe videtur. Quod vel hic locus innuit. par tibi vel fimile tibi quicquam. Nam pp extenſionem & comprehenfionem finium ſeu extremorum folet notare. Nam de Idololatria agit: nec tam confirmat Deum ti- mentes, ne timeant portenta & prodigia; quippe quum Non eft fimilis tibi: cum quo comparari poflis. Vide & ii ſint collocati ſub umbra alarum Domini; quàm id agit, Eſa. 40:18. 25. Nihil eft in omni conditione, quod te- ne Ifraelitica gens mecuat, revereatur, colat, res cæleftes. cum comparari poflit. Ideo non poteft tui ulla imago fie- Hæc complectitur voce conſternationis. Quia conſternan- ri. Actor. 17:29. Imò ne cogitatione quidem hominis tur gentes obea. Innuit, gentium cultum effe à confter: poteft Deus concipi, ut eſt. Quare nec debemus Deum natione & desos de províz, quòd fcilicet exiſtiment, fidera dere , cujus non fimile repererimus in rebus creatis. Quod contrahere ad illas anguftias , ut nihil de ipfo velimus crea effe quædam maligna ; alia benigna ; &, prout ea poſi- Apoſtolus vocat captivum teneri vel abigi per Philoſo- ta fuerint , ita habere efficaciam vel non habere. quum- phiam. Col. 2:8. que Deum non norint, aftris attribuant animam & vo- luntatem , bonam aliis, aliis malam. Quum fidera facta $. 10. Magnus es tu. Magnitudo Dei non ſignificat fint, ut luceant homini, & ei ſint tum folatio in nocte, quantitatem , ſed abundantiam, fufficientiam , virtutem; tum teſtes potentiæ Creatoris & patientiæ; quippe qui uno verbo , MOMOL eróince, beatitudinem. Pfal. 95: 3. Deus bonas creaturas ſubjecerit fervituti vanitatis propter fi- magnus eft Deus noſter. Deut. 32: 3. Date magnitudinem lios ſuos , in fpe, quòd aliquando liberabuntur à fervitute Deo noftro. Omnem perfectionem , virtutem, veritatem, corruptionis ad libertatem gloriæ filiorum Dei. Rom. 8 : vitam, potentiam , laudem, gloriam , quam cogitare po- 19. 20. 21. Debora in Cantico ſuo dicit Jud. 5:20. De teftis, date Deo noftro ; & date ei perfectionem, fupra celo præliabantur, ftelle ex viis ſuis præliabantur cum quam cogitare poteftis , quam ipſe ſolus norit. Matth.11: Siſera. Quæ non voluit cælo aut ftellis attribuere yolun 27. Et magnum eft nomen tuum. Quod de te dicitur , auxilium veniffe Ifraeli ab eo , qui in cælis eft & fuper tari poflit. Nomen id aliqua ex parte eſt ouveegiu manije tatem , gratiam , auxilium : fed tantùm voluit indicare, quo tu cognofceris, id magnum eft, ita ut nihil majus, melius, gloriofius ac JEORTS ETész egy ab ulla creatura cogi- ſtellas, & ftellas fecit tanquam domus fuæ selborov aut nerCórcov . ad eum modum , quo dicimus , Terram vel ftum in homine , (nifi quòd homo à Deo non regenitus id urbem expeditionem ſuſcepiſſe , aut bellum geffiſſe aut volens ignorat & obfcurat) ex parte maxima eft in divi- alia feciſſe; notantes dominos habitatoreſque terræ aut na Szeuge auf d revelatione. In præpollentia. Id eft, cum urbis. Inde , ubi ftellæ fua itinera perambulant, pugna- excellentia. Nam 931 eſt ſuperiorem effe. Rom. I: 4. tum eſt in Siſeram. Deus dicitur & inter ſtellas ambula Filius Dei oν διωάμς. ut fit hoc Αλαφορώτερον όνομα, Ηeb. re. Job. 37: 14. Non tamen & abeft alia emphaſis. Nem 1:4. & habens omnem duas cepov Š óvó uge vim nominis pe, quia gentes & Siſera res cæleftes colebant, quando ad ſignificandum. de cælo pugnatum eſt in ipſum, vifæ funt ftellæ , impiè $. 11. Verf. 7. Quis non timeret te? Eft xi) ON cultæ , ipfum infeftaſſe, tanquam lætantes, occidi eos, nomen timendum. Deut. 28: 58. Quod dignum eft, ut quorum facrilegio & impietati hactenus fulferant in- homo.peccator metuat , ut trepidet ad pacem cum ipſo faciendum , ut non irritet, ut diligenter caveat omne ma- $.6. Verf. 3. Nam ftatuta populorum ſunt vanitas. | lum , ut humiliter cum ipfo ambulet , ut non glorietur co- imprimis de vaticinatione ex aftris. Vide etiam Efa. 47: ram ipſo, Cauſa timendi eft tum ira, tum bonitas & 15. vel 13. Quum verbum propheticum non habeant, & tia, tum gloria , tum potentia. Metus hîc non ſignificat tamen rectè cenfeant, Deum fe hominibus patefacere, fugam aut exſpectationem mali, ſed ftudium effugiendi pofitionem fiderum interpretantur prophetiam. deinde & iram & adipiſcendi bonum Dei, & humilem gratiarum oraculis dæmonum , non-deorum , impurorum ſpirituum actionem. Ut lætitiæ timor, ita timori lætitia eſt im- attendunt. Eos autem colunt in imaginibus. De quibus mixta. Pſal. 2:11. Timor Dei nunquam in malo poni- deinceps. tur: licèt timor quidam negetur effe in charitate. 1. Joh. $.7. Verf. 4. Nam lignum ex ſylva excidit. h.e. exci- 4;18. nempe timor, qui eſt fuga , ut inali; atque adeò dunt. Imperfonaliter loquitur. Ita fit apud gentes. Hæc odium : deinde timor mortis in fervitute elementorum ipſorum inftituta & placita funt. Hoc faciendum effe, mundi. Ea enim noncouv, cruciatum, triftitiam & angu- apud eas eft certum ac definitum. Materia eft lignum. Ac ftiam habet, & minuit lætitiam. Timor Dei poffeflio- cedit lamella auri atque argenti ornatus cauſa. Formatur nem falutis, ſapientiæ & cognitionis , atque adeò læti- manu fabri cum dolabra. Clavis & terebris firmantur, ut tiæ, ut arca , fervat incorruptam & incontaminatam. Eſa. ftent. Ut non offendat. h. e. non ſit 720?/ Vide 1. Sam. 33:6. Rex gentium. Qui non tantùm freno conti- 25 : 31. ita Eſa. 28:7. Nah. 2:11. ne fcilicet cadat in habere vis , ut glorificeris in eis per gratiam, cujus regni nes gentes , Pſal. 94:10. fed etiam regnum in gentibus hominem , aut ei offendiculo fit. Poteft ergò verti, ne primitiæ funt Ifrael. Confer Pſal. 82:8.& 22:29. Nam titubare vel offendere faciat. Lxx. Ĉ xunghoortou. te decet ; tibi convenit , ut omnes te timeant. Ideò & $. 8. Verf. s. Ut palma ſolida funt. Non eft in illis xyid dicitur. In omnibus ſapientibus gentium & in omni res cor. Non loquuntur. Spiritus enim non eft in iis. Por- gno eorum non eft tibi fimilis. Nullus ſapiens ita docet, Job. tantur, quia non gradiuntur. Confer Pfalm. 115:4.5. 36:22. nullus rex ita regnat. Nulla fapientia eft in mun- 6.7. 135:15. 16. 17. Eft in his tacita oppoſitio ad ve- do, quæ non fit minor fapientia ac prudentia , quæ eft in rum Deum. qui in ſe vitam habet, & nulla ope indiget, 1 eis, qui Deum doctorem habent. Nemo ab ullo rege ita nullis ftatuminibus, qui non eft materiatus, non cor- pus , non habet figuram , non eft in poteftate hominis ; defenditur & beatur , ut, qui Deo regi obtemperat, & & nihil homini debet. qui videt omnia & inſpicit corda ejus fidei fe committit. $. 12. Verf. 8. Et in uno bruti ſunt d ftultè agunt. ac renes , ac novit eos , qui ipfum diligunt; qui loqui- tur ad populum fuum , & fpiritum fuum ponit in ipfis ; Dá oxovre 5 eived oooór épes egévynowy. Quantumvis fint ſapien- qui propinquus eft ipfis, quando ipfum invocant; quem tes & prudentes , tamen in una re, communi conſenſus cælum ac terra non fuftinet. Quum igitur tam palpabilis brutos fe & ftultos oſtendunt. Nempe, quòd lignum & evidens error reperiatur in gentibus circa naturam & adorant. Conſenſus hominum ftultorum non præjudicat veritati. cultum Dei, quomodo poteſt ipſis attribui , quòd ha- beant Sapientiam , per quam noverint ex aftris futura $. 13. Verf.9. Diſciplina vanitatum lignum eft , Ar- prædicere ? quis eas regulas ipfis dictavit. nempe is, qui gentum ductum , quod ex Tarſis affertur , el Aurum ex juflit illos imagines formare, h. e. Diabolus. Uphaz, &c. ad cccomo o čovãv vocat 1918 diſcipli- vitæ. gra- D 4 nam. 44 C O M M E N T A R I U S nam. fignificans zo ozs Pegvíčov. Deus eſt 1117 01 non fecerunt. Peribunt (non optativè, ſed indicative: ο σωφρονίζων του έθνη. LΧΧ., παιδοίων έθνη. Dei timor eft ut patet ex verf. 15.) de terra & de eo , quod eft fub cce- Tu eguerdos. Sed, quod gentes rb6x07, non eſt idoneum lis, hi. Nempe Dii. Poteft tamen & bis : & fubintelli- vel ad ow pegueruely vel weg's só os piory. Ideo vocat difci- gendus erit geftus manus porrectæ cælum verſus. Hic au- plinam vanitatum. Ita Hab. 2 : 18. idolum dicitur tem verſus verbis Chaldaicis conceptus eft, ut Ifraël in peyin doctor mendacii. Non oſtendunt imagines, quis Chaldæam deductus hæc verba in Prophetia ſcripta Chal- Deus ſit, & quæ virtutes ejus , & quæ magnitudo ejus. dæis commonftrare poffet , quibus jubeantur hæc dice- Imò falſum docent: nempe, quòd Deus poffit fingi aut re. Nam Chaldæi Judæos exules primi excepturi erant: formari, & materiali corpori alligari, & delectetur fan- Et apud illos maximè vigebant & imaginum cultus & di- guine apud imagines fuſo, aut nidore adipis , aut odore vinatio ex aftris. Hic verſus interpretatur, quod dictum Guencapacitat , quodque hæc offerre fit expiatio peccati & verf. 10. ubi Deus vocatur Rex æternus. Atqui Deus juftitiæ acquiſitio. Qua opinione non ipfa Dei abnegatio dixit, fe unxiſſe regem ſuper monte fancto fuo Sion. Et peftilentior eft generi humano. is dicitur futurus coram ipfis inſtar Dei. Imò Deus vo- $. 14. Verf. 10. Dei excellentiam indicat. At fe- catur. Neceſſe igitur eſt, aut Chriftum non dici Deum hovah eſt Deus verus. Poteft verti, Deus veritas , per (atqui Lex eum dicit Deum , quæ folvi non poteft. Sal- appofitionem. Præter Deum nulla eſt veritas. Omnia tem Pfalm. 82.) aut eum feciſſe cælum & terram. Nam enim funt in ſe presel övce. Solus Deus eft òr, quia neceſſa- Chriftus non perit . Deinde hinc diſcimus, Deos nomi- riò eft. Si quis dicat, Deum non eſſe, primò negabit ali- natos, qui certè cælum & terram non fecerunt, non quid eſſe vel eſſe poſſe. Nam, quum cætera non fint à fe, fuiffe permanſuros. Qui xguineguonozev aboliti funt. Idem neceſſe eſt, ut poflint eſſe , eſſe eum , qui habeat ašávion de diis gentilium dicendum. Et vero Baal & Aftharoth Duveep iv, æternam potentiam. Ipſum quoque Deum eſſe | & Camos & Milcom , & dii Ægyptiorum, & Samarita- poffe negat, qui negat Deum effe. Nam eſſe poſſe eſt non norum , & Græcorum , & Latinorum ita perierunt, ut effe Deum. Quod produci poteſt, non eſt Deus. Ergo, vix nomina reftent. Idem de diis barbarorum, qui ad- qui negat Deum , dicit, impoflibile eſſe, ut fit Deus : huc verbum Dei non acceperunt , affirmandum eft. Et de neceffariò Deum non effe. At quare ? An quia eft con- imaginibus. Vide Efa. 2: 18. 20. Ad eundem cenfum tradictio , dicere Deum effe ? Atqui nihil eft magis con- pertinet ille Deus peregrinus, quem Rex agnofcit, & ſentaneum , quàm, eum, quiæternus eft, effe. Negator cum quo Rex diſtribuit præmia munimentis arcium, in Dei dicit effe contradictorium , quod eft maximè opon quibus dicitur effe Deus arcium in loculamento ſuo. Dan. 20fépeksov & conveniens. Ejuſdem eſt, negare, bonum 11:38. 39. De eo, quod eft fub cælo. Non invenientur eſſe Deum, aut , bonum elſe', ut fit Deus: bonum ýerò aliquando ſub toto cælo, quia regnum Dei erit ſub toto effe , nihil eſſe. Nullam eſſe veritatem , nullam cognitio coelo. Confer Dan. 2: 44. &7:27. Et regnum & im- nem , nullam fapientiam , nullam virtutem, ſanctitatem, perium & majeftas regnorum SUB TOTO COELO juſtitiam. Quum dicit, nog omils, voce Driss figni- data eſt populo fanétorum excelforum. In hac denuncia- ficat Dei prærogativam & jus , quod habet ad obligan- tione continetur & longanimitas Dei & ira & miferi- cordia. dum lege, & adjurandam creaturam , ut fibi Amen di- cat, poftulanti tum honorem & gloriam , & laudem , in $. 17. Verf.12. Continuatur confeffio magnitudinis omni dicto & facto fuo , tum fidem in ſe five gloriatio-Dei. Qui fecit terram viribus ſuis . Lxx. qñ igúï owls. nem in ſe, ut Deo fuo. Ipfe efi Deus vivus. h. e. ipfa vi- Hoc verbo comprehendit & creationem terre un in Octs- ta, potentia, fapientia , charitas, lætitia. Et rex ætern vorefes wy, terræ nempe in ſuo rit rin h. e. ftatu ornatûs nus. Qui, ut æternus eſt, ita regnat in æternum in iis, & fundationis atque ædificationis experte, & terræ fun- qui ipfius hæreditas ſunt, & ab illis in æternum amatur & dationem fupra maria & fluvios. Vires hîc fignificant effi- glorificatur, imperfectiùs in hoc feculo , in quo manet caciam verbi aut imperii. quod illa effe fecerit à fe ipfo, lucta cum concupiſcentiis corporis peccati; perfectè poft nihil fumens aliunde. Efa. 44:24. Qui aptavit frugife- vitam hanc in cælo, apud Deum. , quum fimpli- ram (Lxx. ó dvopspáoces the orzes pils les) in fapientia ſua. citer dicitur, æternitatem ſignificat. Idque ex re, cui Quod habitabilis vertitur, id notat terræ partem, quæ additur, manifeſtum eſt. Qui vivit in feculum , non mo- aratur & feminatur ab homine & ei fructum fert. Oppo. ritur: qui regnat in feculum, non definit regnare, po- nitur 197? defertum, you shp?8 terra non conſemina- pulum habere, in eo vivere & in eo gloriofus effe. Quan- ta. Aptavit , h. e. inftruxit omnibus rebus commodis do autem hiv refertur ad aliam rem & ejus durationem, humano generi. Ita verbum 1212 Pſal. 68:10. Sapientia tum ſignificat quidem totam durationem , fed non æter Dei in hoc fpectatur , quia illa pars terræ homini deſtina- nam. veluti, quum dicitur , Ifraëlitas debere obſervare ta eft, in quo voluit glorificari. Et qui in intelligentia ſua legem is in feculum, non fignificaturæternitas , fed tetendit cælum. Subintelligitur diviſio aquæ inferioris à totum tempus legis . Eft enim tempus legis , quod fini- fuperiori, quæ per totum aërem dillipata eft, & fiderum tur, quando Promiſlio mutatur in Evangelium. Lex collocatio in coelo, eorumque productio certis legibus enim , quæ addi ad Promiflionem potuit, cum Evange: tiam & intelligentiam , & quidem unius , cujus volun- adftricta. Hæc omnia ſunt ejuſmodi , ut teftentur fapien- lio non poteft conjungi. Sed de hoc alibi. Deus verò eft rex, non tantùm per priores dies , fed etiam in feculo, tate ſint. Quæ voluntas indicat confilium faciendi homi- quod prioribus diebus fuccedit: & fine fine. Nam uni- nem ad gloriam ſuam. Ex quo, quando intravit pecca- verſa duratio dicta de regno Dei neque ab interna condi- tum in mundum , nofcitur longanimitas & miſericordia. tione regni Dei, neque aliunde, capit definitionem & ter- Peccatum autem & mors indicat juftitiam Dei. Ex qui- minum. bus voluntas condonandi peccatum & juftificandi pecca- $. 15. Ex altera parte cognoſcitur etiam gloria Dei in torem , fed non fecundùm juftitiam ipfius , quæ fervore ejus. A fervore ejus movet terra : & non ferunt eft, patefit. Neque enim Deus eft ex parte juftus , fed gentes ſeveritatem ejus. Terram fundavit Deus, ut ho- omnes viæ ejus ſunt juſtitia & veritas. Non igitur funt mines in ea habitarent , in quibus bonitatem , longanimi- hæc opera illorum Deorum, qui nominantur à gentibus, tatem , miſericordiam exerceret. Si Deus non uteretur qui non funt unus , neque unum, & quorum fanctitas & longanimitate & mifericordia , terra non confifteret in lo- juftitia ac miſericordia non cognofcitur , qui non funt ju- co fuo , fed rediret ad priſtinum ſuum vel augomov elveus ftitia peccatoris. vel per aveas. Tantum abeft, ut gentes poflint ferre S.18. Verſ. 13. Ad vocem dat. Repetuntur, quæ fe- This douice & os, fi ea uti velit, h. e. retinere quic- quuntur, verba cap.si: 16.17.18.19. Infinitum cum affi- quam virium vel quicquam boni ac lucis, Deo indignante. xo venit pro verbo ejuſdem perfonæ, quam affixum refert. 9. 16. Verf. 11. Hîc eft quafi parentheſis aut interlo- In ejuſmodi phrafiologia fubintelligitur zo eft. Sic cap.9:5. cutio Dei, fignificantis decretum ſuum de ira, per quam 7720pro nipe °/ Senſus eſt, Deum, coactis aquis & coa- exſtirpabit & abolebit omnes deos , qui cælum & terram ceryatis in cælo,vocem & tonitru ex illis facere. Fulgura in eo non imbrem I N JE RE M í Æ CA P. X. 45 imbrem facit. q. d. mutat fulgura in imbrem. Solent enim | cibus in tota terra. Arguit, quòd, quæ data erant ad do fulgura præcedere, & imber ſequi. Vide Job. 37:4. Et cendum juſtitiam Dei & oblignandum juſtitiam fidei ac educit ventum ex theſauris ſuis. cui dat pondus, quod fpem confirmandam, iis abutantur ad nundinationem. Ita vult, in cujus alis volat, h. e. cujus omnibus operationi- Chriſtus Joh. 2:16. dicit: Ne facite domum patris mei bus adeft præſentiflima vis ejus. Aquarum in cælos ex domum nundinationis. Reyocet hoc ad animum nundina- terra eductio , earundem per terram moderata variè diftri- terram moderata variè diftri- trix Babylon ; quæ defcribitur in Apocalypfi. Aufer en butio, eaque cum majeſtate & magnificentia, cum voce terra. Significat, nundinatricem ejectum iri ex terra, & & luce, quæ quidem formidabilis eft, fed tanquam ma merces ejus nullibi proftituras. Sedens in obſidione. Am- nu Dei fertur, ne hominem , animalia, & quod in agro biguum hoc: fed verſ. 18. obfidionem denuntiat. Poteft creſcit, lædat, oftendit potentiam, providentiam , fa- effe évtcvándoors , q. d. quæ tibi videris ſedere in muni- pientiam , clementiam Dei, & hominem excitat ad quæ- tione , mox ſedebis in obſidione. Hic verſus cum præce- rendum , glorificandumque Deum eique gratias agendum dentibus optimè connectitur. Nam , cùm oftendiffet, fu- ex intimis medullis. Teftantur enim Deum volentemtilia eſſe fuſilia gentium, & ftultam earum Sapientiam ; corda noftra implere lætitia (fanè maximè in fe) & ali monet etiam populum, inprimis proceres & paſtores mento. populi (vide verf. 21.) ſedentes in urbe munita, Hiero- $. 19. Verſ . 14. Fatetur denuò brutum ftuporem ho- folyma, & in templo , ut in arce, non fidere rebus ter- minum omnium, qui illa non animadvertant: tametſi reſtribus: quippe quum id tantundem fit, atque adorare omnis conflator auri atque argenti pudefiat à fufili ; quip- idola. Nam elementa mundi, quando quis fiduciam in pe quum fufio ipfius fit mendacium (neque enim fundit eis collocat, fiunt idola. Neque eis abuti ad quærendas Deum aut ſimile Deo, aut facit , ut Deus habitet in fu- divitias. Nam & hoc eft eidsnodaręešv. Idque cò magis; fili, aut delectetur cultu ejus ; neque per fuſile Deum co- quòd dixerat, Deum efſe partem Jacobi , & Ifraelem be- gnoſcit, vel ad Dei amorem adducitur) & in fuſili non reditatem ejus. Fruſtra igitur Sacerdotes & proceres po- fit fpiritus : ita ut nec loquatur, nec vivificet hominem. puli ſuas merces venditare populo, & per eas divitias quæ- Hæc eft confeflio regni peccati in homine, qui tam lucu rere: cum hæ res non eſſent bonum Ifraelitarum, neque lentis teftimoniis Virtutum Dei non commoveatur ad ti- pretium, quo Iſrael redimitur. mendum & quærendum Deum. Unde & Apoftolus, qui S. 23. Verſ. 18. Ecce ego funda projicio habitantes tera Rom. I: 20. dixerat , Potentiam Dei æternam & diyi ram (Qavdový ozs) vice bac. hoc eft , tandem. Vide Gen. nitatem factis vos jefe ce noe Joe as conſiderata videri, Heb. 2 : 23. Significat, Deo decretum & conftitutum eſſe; 11:3. dicit, nised vox pefur, fide confideramus. quia, quan- jam tandem, poft longam patientiam & diffimulationem, do verbum Dei bonum audimus, & , illuminante Deo, incolas terræ, tanquam funda , longè projicere in terram intelligimus , & gloriam Deo damus, ut ipfi confida- aliam. Et avêtum ipfis faciam , (poteſt etiam verti, Et mus, tum demum libenter cognoſcimus Deum & deſini- | arctum ipfis feci. Nam verbum eſt paroxytonon. ideo- mus eſſe bruti ac ftupidi, & animadvertimus opera Dei, que præteritum. Si futurum eſſet, overleves efferretur) ut ut opera Dei & teſtimonia virtutum ejus. Ea brutalitas reperiant. ut ſentiant, ut fructum fuæ negociationis in- hominis ubique in Scripturis inculcatur. joplibamen veniant. qui ſcilicet putarunt, fe pecunia fua , redimen- ejus verterimus, fi, quod plurimi ufus eft , ſequamur. dis offerendiſque victimis, decimis dandis & cæteris re- Tamen etiam op fifionem metalli fignificat. Et ver- bus ftudiofè adminiftrandis Deum placare poffe & juſti- tiam emere. Sacerdotes, qui ad illa facienda, cum pro- bum de eadem re dicitur , Efa. 40:19. & 44:10. & 1. Plenius erit, pofterius colon à priori diſtinguere. Non miflione veniæ , cohortabantur , videntur veniam & ju: ftitiam ipfis venditaffe. Meminerimus , quæ populus ille eft Spiritus. Non poteft Deus affimilari rei fpiritum non habenti, vel in ea habitare aut coli. Ergo, quod de fufi- priſcus fecit, quæque illi evenerunt, nobis typos effe. 1. Cor. 10:II. libus hîc dicitur, de omnibus imaginibus ſpiritu carenti- S. 24. Verſ. 19. Ve mihi propter confractionem meam. bus intelligendum eft. $. 20. Verf. 15. Vanitas illa funt. Nihil profunt. Diligenter conſiderandum eft, cui hæc verba allignemus. imò multum obfunt. Opus ludibrii. quo Diabolus homini: Novimus , fæpe in Prophetiis introduci perſonas loquen- tes ſine indicatione nominis earum. Ita Deus aliquando bus illudit, ut fibi ferviant, tanquam Deo. Tempore vi- loquitur, aliquando homo , ut ipfe propheta , aliquando fitationis ſuæ peribunt. Vide verf. 11. populus & Eccleſia , aliquando & Chriſtus, ſive Angelus 6. 21. Verf. 16. Non, ut hæc, pars Jacobi. Ergo ta- lis imago Deo fieri non poteft : qui & pars Jacobi elit, Teftamenti, Quis loquatur , ex ipfo fermone cognofci- tur. Ita Eſa: 8:18. Ecce ego eo pueri, quos dedit mihi qui fe impertivit Jacobo, cognoſcendum, amandum, Dominus. &c. Quis ibi loquatur , ex prædicato noſcitur. habendum, ut Deum ipfius, ut Patrem, ut bonum ipſius: Is nempe, cui Dominus dat pueros falvandos, & , qui cùm gentibus partem fuam dederit fidera cæli, Deut, 4: fint in prodigia in terra. Efa. 61:1. Spiritus Domini eft 19. 20. Ne tollas oculos tuos ad cælum & videas Solem, ſuper me. Innuit Prophetia , aliquando quendam appari- &c. & impellaris & adores ea du colas ea: qua pun im- turum , qui talia dicat ; & eum verè illa di&urum de fe. pertivit Dominus Deus tuus omnibus populis ſub toto cælo. Super quo eft autem Spiritus Dei, & quis id demonſtrat Vos autem accepit Dominus ex catino ferreo , ex Ægypto, ſui unctione, nifi Chriftus . Ita in hoc fermone , qui ad ut ipſi eſſes populus hæreditatis. Cui fe Dominus imper- finem capitis excurrit, quis loquatur , exiſtimandum eft tit, is cognoſcit Deum : quibus nihil dat , niſi ſpectacu- ex iis , quæ de fe dicit. De grege, de paſtoribus, de Ja- lum cæli & fiderum, obbruteſcunt; tametſi tam lucu-cobo & Ifraele loquitur , ut diſtinctus ab illis. Populum lenter per ea doceat. Igitur omnis homo indiget gratia | dicit fuum. Nam fuum tentorium deſtructum queritur. Dei ſanctificante & verbo ejus. Deus autem per lignum Ejus fractionem vocat fractionem fuam ; ejus caftigatio- aliamve materiam vel figuram non præftat fe bonum Iſraë- nem fuam , ejus diſlipationem vaftationem tentorii fui. lis: qui non eſt impotens , ſed omnium formator: qui | Filios ſuos nominat , qui defiderantur. Intercedit pro po- Ifraelem hæreditatem elegit & emit: qui eſt Deus exer- pulo. Petit iram Dei effundi in gentes. Cujus hæc verba cituum : (vide cap. 3 : 19.) qui eſt Jehova , & ſe non dicemus eſſe, niſi ejus , de quo dicit Pfalmus 68: 19. demonftrat lignum & lapidem, ſed verum Deum. Accepifti dona in hominibus ? Qui in hominibus dona ac- $. 22. Verf. 17. Poftquam igitur commemoraffet, cipit, is in hominibus , qui ipfius funt, quorum Domi- quid Deus populo dixerit de cavenda idololatria, & ma nus & caput eft, qui fpiritum ipfius habent, & unum gnitudinem Dei afferuiſſet, exponit, quid Deus dixerit cum ipſo funt, ipfique agglutinati atque adcorporati ſunt; de ipſis, 1. ut inobedientibus. 2. ut populo fuo. Præ- | etiam caſtigatur & amigitur. Ita Paulus Col. 1: 24. ſua mittit admonitionem. Collige vel aufer mercem tuam. singles vocat toi usaghreac boc no nia In poéTwv Xer5š. Eo- Verba funt, tanquam miſli å Deo. Omnem multitudi- dem modo is etiam peccata hominum , qui fui funt , fia nem deditam elementis mundi compellat. Jubet eam au vocat Pfalm. 40:13. Ut verò de Angelo Teſtamenti fi- ferre ſuas quiſquilias , quas pro pretiofis venditabat mer ve de Mediatore accipiamus; & ejus interceflionem hæc 30: verba 96 C-O M M E N T A R I US verba intelligamus, monet Rubrica. Verba enim Do-, lexerunt) du omnis paftus eorum diſperſus eſt. Lxx. 5 vo- mini ſuper domo Ifrael exponuntur in hoc capite. Hanc peń. Rectores, doctores , facerdotes non curarunt Do- intercellionem teftatur Efaias cap. 63: 9. De Jeremia minum , & bruti fuerunt atque ev6r%. : ideò infelices fue- hæc verba accipi non poffunt, qui & vetatur uxorem du- runt & totus populus diſperſus eſt; nempe fideles cum cere & liberos fuſcipere in illo loco. Jer. 16:2. & fupra infidelibus. Poffunt hæc etiam intelligi de diſperſione cujus captum ſunt cætera omnia. Igitur Interceffio Me- gregis per errores. quando totus populus eft, ut oves er- diatoris iis verbis inftituitur , quæ competunt jam mani rantes , quæ paftore carent. Et ita malim. Nam de di- feſtato in carne. Máoa humanum ei attribuitur , ut qui fperfione i Tómas ſequentia loquuntur. revera debuerit melegé so as inftar fratrum ſuorum ; cujuf S. 27. Verf. 2 2. Vox rumoris. Verba fic poffunt con- que obedientia , quam in paſſionibus didicit, clamavit ad | jungi. Vox rumoris ecce venientis de terre-motus magni Deum & apud Deum valuit etiam ante dies carnis ejus. extåt five auditur. Præterquam, quòd paftores gregem Deinde, ut pafſiones populi ſui ſibi vendicat , ita affectus. | diſliparunt, exftat etiam fama alterius calamitatis, quæ Hei mihi ſuper fractione mea. q. d. Crucior ſuper fractio- venit ab Aquilone, cum magno terræ motu. h. e. motu ne eorum, qui mihi dati ſunt è terra. Hæc enim eſt mea multorum populorum. Qui motus effecturus eft, ut op- confractio. Incurabilis eft plaga mea. h. e. plaga in- pida Judæ fiant vaftitas, habitaculum draconum. flicta fratribus meis fuperat curam , vel cum maxima x . 28. Verſ 23. Novi, Domine , quòd non hominis fit gritudine & imbecillitate conjuncta eſt. Şibi, ut dixi , at- via ſua. g. d. Homo eft impotens & infipiens , & fine tribuit affectum corporis ſui. Tanta eſt plaga , ut pii mei Deo, etiam is , qui ambulat, ne greffum quidem vel pal- ad deſperationis limen videantur accefliffe. Atqui ego di ſum unum rectè facere poteſt; ut nempe gradus fit jis cebam: Morbus hic eſt , quem feram. Experiundo illa ca h. e.promtus & aptus. Hæc funt verba Intercefforis five lamitas piis gravior fuit, quàm putaverant. Neque enim Paracleti ; quibus atteftatur Deo, quòd rectè & ad ca- uſitáto inodo percuſſi ſunt. Et res eis fuit cum Deo indi- ftigandum immittat illas plagas ; ut in veram viam con- gnante & perfidos atque fædifragos perſequente. in quo- cedant, & certa veſtigia ponant: atque adeò, quòd utile rum medio ipſi habitabant , ipfi quoque non nexwesopféos | fit, extare judicia Dei, ut homines cogitent de ſua im- com de moositudão, fed, ut Efaias dicit, impuri labiis habi- potentia, & non fint refractarii , fed fe Deo permittant tantes in medio populi impuri labiis. Efa.6:5. & diſciplinæ ejus committant zweis 29yguous C A/420- $.25. Verſ. 20. Tentorium meum vaftatum eft , & neques. Phil. 2: 13. 14. Quum igitựr utile fit, extare ju- omnes funes mei rupti ſunt. Fideles collecti in unum, dicia Dei, Paracletus diftinctè petit, I. moderationem & fe mutuò ædificantes, in quorum medio eft Rex eorum caſtigationis , quoad ſuos. 2. effuſionem iræ in gentes, ut & Caput, Sanctificator eorum , habent inſtar domus & iram commeritas. tabernaculi. Non tabernaculum manu ſtructum eft taber- $.29. Verf. 24. Caſtiga me , Domine. Non volo, ut naculum Dilecti Dei , fed fideles , in quibus vivit, com non caftiges meos. quanquam illorum pallio eft mea pal- pacti & coagmentati per ipſum in unum. Si templum Dei fio. Tantùm cum judicio. hoc tantùm volo, ut in caftiga- eſt domus Dile&ti Dei (Jer. 11:15.) multò majori jure tione mea vel meorum fidelium (qui funt in medio populi fideles ſunt templum ejus. De eorum diſperſione & diffi- | Iſrael ) recorderis miſericordiæ & fæderis, atque adeò patione queritur. Quæ erat tanquam divulſio membro-oftendas judicium , quo diftinguas filios meos, imò etiam rum ejus. Propter populi diflipationem non poterant fi- | zelum tui habentes , tametfi cum inſcitia, qui nomen deles convenire in unum. Id tabernaculi ſui diffolutionem tuum nominant, à gentibus , quæ populum tuum devo- interpretatur. Fateor, etiam Prophetam potuiffe dicere, rant. Ne in ira tua. prout merentur deli&ta mea , quæ Tentorium meum, cortinæ meæ, quia vel ad templum ac ego ſuſcepi expianda. Ne minuas me , & ad pufillum re- cedebat, vel partem & fortem habebat in ſpirituali tem- digas. quum tuus amor erga me intendat me glorificare plo. quemadmodum jam admifimus à Propheta dictum, & magnificare. Imminutio Chrifti foret , fi non exercea- cap.4:20. Sed non eft dubium , quin majoritur mifericordia.erga electos ejus & fideles. Propter glo- jure videantur dici ab eo , qui ædificat templum Domini. riam ipſius utitur Deus miſericordia. Zach. 6:12. Et, quod ſequitur , non video , quomodo $.30. Verſ. 25. Effunde , ſine menſura, iram tuam ad alium referre pofſim. Filii mei exierunt ex me & non in gentes , quæ te non cognoſcunt , h. e. non reverentur : ſunt. Lxx. oi voi us Ê to weó 6c7c per con cidí. Videntur & in familias , quæ nomen tuum non nominant, quæ legendum judicaffe, non "}}x\?, fed '??/ Non compe Deum non invocant, Pfal. 14:4. Id juftum & dignum tunt hæc Jeremiæ. Angelus vindex eft caufa & effector Deo declarat. Quia comederunt Jacobum , & devora- regenerationis. Per Spiritum ipſius renaſcuntur fideles. runt , bo manfionem ejus defolarunt, atque ita , quantum Igitur funt filii ipſius , qui prodierunt ex ipſo. Nulli ſunt. in ipſis fuit, fuftulerunt gregem meum , regnum meum, Occiderunt, vix pauci fuperftites ſunt. Non eſt amplius, filios meos , ex mundo. Hæc pericopa oftendit, quid lo- qui tendat tentorium meum , erigat cortinas meas. Non cutus fit Deus fuper domo Iſraelis per gratiam ; & expli- eſt, qui congreget fideles meos in unum. cat dictum gratiæ , quòd id fit dictum & petitio Media- $. 26. Verf. 21. Caufam calamitatis tentorii fui afli- | toris ſive Paracleti. Compara cum hac interceflione eam, gnat Paftoribus. Quia bruti exftiterunt paſtores do Jeho- quæ defcribitur Job. 33:23. 24. vam non curarunt ; ideò non profecerunt (vel non intel- quod eft С А р UT XI. 1 2 Verbum , quod factum eft ad Jeremiam a Jehovah , dicendo ; Audite verba fæderis hujus , & loquimini ad virum Judæ , & ad habitantes Hierofo- Zymis. 3 Et dices ad ipfos: Sic dixit Jehova Deus 1ſraëlis : Maledi&tus vir , qui non audiet verba fæde- ris hujus : 4 Quod præcepi Patribus veſtris in die , quo eduxi eos ex Ægypto, ex catino illo ferri , dicendo : Auſcultate voci meæ , & facite illa , juxta omnia , quæ præcipiam vobis ; & fietis mihi populus, & ego fiam vobis Deus : 5 Ad implendum jusjurandum, quod juravi Patribus veſtris, daturum me iis terram fluentem lacte melle, ut eft die boc. Et reſpondi , & dixi ; Amen, Jehovah. 6 Et i N J Ε R Ε Μ Ι Ε CA P. XI. 49 00- 6 Et dixit Iehova ad me : Praconia omnia verba hæc in oppidis Iuda, & in vicis Hierofolymą; dicendo : Audite verba fæderis hujus , & facite ea. 7 Nam conteſtando conteſtatus fum Patres veſtros eo die , quo feci, ut aſcenderent ex Ægypto uſque ad diem hunc , prævertens ego conteſtans, dicendo: Auſcultate voči mee. 8 Sed non aufcult arunt & adverterunt aurem ſuam, & iverunt quiſque in firmitate cordis ſui mali : & feci,ut venirent ſuper ipſos omnia verba fæderis hujus , quod præcepi ut face- rent, & non fecerunt. Et dixit Iehova ad me : Inventa eſt conjuratio in viris Iude, & in habitantibus Hierofo- Lymam. 10 Redierunt ad pravitates Patrum ſuorum priorum , qui recuſarúnt audire verba mea : & illi abierunt poſt deos alios, ut colerent eos. Irritum fecerunt domus i ſraël & domus Iudæ fæ= dus meum , quod pepigeram cum Patribus ipforum. 11 Propterea ſic dixit Iehovah: Ecce ego adduco ad ipfos malum , ex quo nequibunt exire : ea clamábunt ad me, & non auſcultabo ad ipſos. 12 Et abibunt oppida Iuda & habitantes Hierofolyma , & clamabunt ad Deos , quibus ipfi fuffi- tum faciunt, & prorfus non falutem præftabunt illis, in tempore mali ipforum. 13 Nam pro numero oppidorum tuorum extiterunt Dii tui, luda: & pro numero vicorum Hierofolyme pofuiftis altaria pudendo: altaria ad fuffitum faciendum Baali. 14 Et tu, ne ores pro populo hoc, da ne tollas pro ipfis clamorem do preces; quia ego non "audio, quo tempore clamant ad me propter malum fuum. IS Quid dilecto meo in domo mea? facere illud, ſcelus illud, multos illos ? Etiam carnes fanétæ transibunt à te. Quum malum tuum extabit, tunc exulta. 16 O tu, cujus nomen oleam viridem , puleram fructu ſpeciofo, nominaverat Iehova; in cem crepitationis magna accendit ignem circa eam, & depaſti ſunt ramos ejus. 17 Et lehova Deus exercituum , qui plantaverat te, locutus eſt ſuper te malum, propter ma- lum domûs Ifrael, & domus ſuda , quod fecerunt fibi , ut ægrè facerent mihi , ſuffititom faciendo Baali. 18 Et lehova gmarum me fecit, & cognovi: tunc fecifti me videre ftudia ipforum. 19 Et ego , ut agnus, bos, qui ducitur ad mactandum : c non nover am, quòd contra me co- gitarent cogitationes: Deſtruamus arborem cum pomo vel cibo fuo, & exfcindamus il- lum ex terra viventium , & nomen ejus non memorabitur amplius. 20 At, Iehova , Deus exercituum , judicans juftitiam , explorans renes do cor , videam ul- tionem tuam ab ipſis. Nam tibi revelavi contentionem meam. 21 Propterea , fic dixit Iehova, de viris Anathoth , quærentibus animam tuam, dicendo: ne prophetes in nomine Iehova, ne moriaris manu noftra. 22 Propterea , inquam, ſic dixit Iehova Deus exercituum : Ecce ego viſito ſuper ipfis : juve- mes morientur gladio; filii ipforum & filie ipſorum morientur fame ; 23 Et refiduum non erit ipfis. Nam adducam malum in viros Anathoth, annum viſitationis ipforum. . I. N hoc capite I. Repetitur ſumma fæderis , | lymitani. Audite verba foederis hujus. Fædus hîc notat promiflione & exſecratione ſanciti.verf.1.--8. legem fæderis , live ſtipulationem comparatam ad feedus I. Accuſatur populus inobedientiæ & de- faciendum , h. e. ad pacem & amicitiam cum Deo ha- fectionis ad Deos alios. verf. 9. 10. III. De- bendam. Audite, & loquimini. Innuit Propheta, non ſibi nunciatur malum ipfis eventurum : & tum foli hoc dictum effe , fed omnibus. Quotquoc volunt cum fruftra ipſos imploraturos opem Dei, verf. 11. Deo fædus, pacem, amicitiam , communionem, habere, & falſorum deorum. verf. 12. 13. & pios non oraturos eos oportet verba hujus foederis audire. Qui verò ea au- pro ipfis , neque auditum iri. verſ . 14. Idque confirma- diunt, eos oportet eadem loqui : & quidem illo tempore il- tur : quia Dile&tus Domini in domo Dei non habeat, la loquenda erant; non tantùm in oppidis Fude , fed etiam quod ipſum retineat. h. e. quia Dilectus Domini non in- ad habitantes Hieroſolymam , præcipuè ibi fedentes in pro ipſis. verf. 15. Malum autem exaggeratur, Cathedra Mofis, h. e. fupremum ſenatum. quòd per id promiſlio data populo impediarur, & bona 6.3. Verf. 3. Sic dixit Iehovah Deus Ifraelis. Præ- fædere data ab eo auferantur: nominatim urbis Hierofo- | mittitur fundamentum fæderis, nempe Teſtamentum lymæ felicitas. verf. 16. 17. IV. Exemplum malitiæ Dei, quòd Ifraelem elegerit hæreditatem fuam , ut eſſet proponuntur Anathothenſes infidiantes Prophetæ : & Deus ipfius, & fieret ipfis in Deum , h. e. ipfum redime- ſuſpiria Prophetæ oftenduntur effe efficacia in malum ipfo- ret , ſanctificaret, juſtificarea , glorificaret. Ita in Decalo- rum. verf. 18. go præmittuntur ftipulationi verba Teſtamentum Dei ina $. 2. Verſ.r. 2. Significat Propheta , ad fe perveniffe dicantia. Ego fum Iehovah Deus tuus. Confer etiam Pfala verbum Dei, quo, cum alii, tum ipſe, juffus fuerit iſta | 81:11. Ezech. 20:5. imprimis Geneſ. 17:7. Lex Te- dicere ad virum Judæ & habitantes Hierofolyme. Vir ftamento addita infervit applicationi Teſtamenti. In Iude notat vel panegyrin Judæorum , vel fingulos ex Ju- Teftamento eſt voluntas fanctificandi ad obedientiam da. Habitantes Hierofolymam funt præcipuè facerdotes fidei & juſtificandi , nempe in Chriſto. Lex addita & principes ac doctores populi , deinde & ciyes Hierofo-Teſtamento exigit obedientiam fidei , & fidelibus addicit tercedat 23 48 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 9 addicit juſtitiam. 'Ita Alcoa xen vopeo Oettiren & in legis ac pa S. 8. Verſ. 5. Ut impleam. Hæc eſt fæderis acceflio & &ti formam traducitur. Vult enim Deus eos, qui ad ipſum acetónn. Id apparet ex Patribus, qui ſperaverant in Deo; accedunt, habere muppncias fiduciam & racujen puce gloria- & eandem promiflionem acceperant ; qui in terra ne ve- tionem in ſe ſtigium quidem pedis poſſederant. Sed hîc innuitur intro- 5. 4. Maledi&tus. Hæc eft 71?x adjuratio five exſe- ductio prioris Teſtamenti Iſraëlitarum ; quo terra aliqua cratio legi fidei addita. Qui verba fæderis non audit, is tanquam hæreditas dabatur populo, qui populus Deivo- manet fub ira , Joh. 3:36. & theſaurizat ſibi iram in diem cabatur, ſi nempe fædus Dei, &, quanta bona id conti- iræ , Rom. 2:5. Contumax eft & diroveyorpela, & fe ! neat , cognoſcerent; & verba fæderis audirent atque face- non judicat diguum vita æterna , fed potiùs dignum ira, rent. Et dicebam: Amen. h. e. gfúonto , fiat. Significat, qui exſecrationem divinam non metuit. Exſecratio addita fe imprimis affenfiffe in foedus , & per ópio sogía cum Deo benedictioni efficere debét timorem & ſollicitudinem, ad pacem feciffe & fædus contraxiffe. effugiendam iram, & trepidationem ad apprehendendam 6. 9. Verf.6.-.-8. Jubetur Propheta hæc verba in op- benedi&ionem, in amore Dei. Deuter. 30: 15.19.20. pidis Judæ & in vicis Hieroſolymæ prædicare : nempe, Vir. hoc eft, quivis homo, & totus cætus virorum. Nam ut hujus fæderis verba audiant & faciant. Idque, quia & ita modo , verf. 2. vir Judæ dicitur cætus virorum Judæ, | antea omnibus ætatibus, miffis prophetis , obteftatus ipfos quorum erat in prevágvery populi venire. Sic Mal. 2: 12. erat dicendo , Auſcultate voci mee, Unde efficitur , Qui non audiverit verba federis hujus. qui ea rejecerit & Non opera legis Moſaicæ collocare in fædere, imò illa neglexerit, atque , atque ita noluerit Jehovam effe Deum fuum, nihil prodeſſe, ſed aliud potius effe , ut attenderent ad vo- & pacem cum eo facere, & amicitiam ipfius quærere ac cem Dei, & Deum expe&tarent, qui futurus erat ipſis communionem ejus amplecti. in Deum , atque adeò juftitia ipforum, feque ei fanctifi- $. 5. Verf. 4. Quod præcepi patribus veftris. hoc eſt, candum permitterent. Porrò, ut ipfos permoveat ad foe- quam legem foederis præcepi patribus veftris . Jehovah | dus amplexandum , jubet eis proponi exemplum patrum, non muratur. Eundem fe filiis, quem & patribus , no- ne id imitarentur: qui fcilicet non attenderint ad vocem minat. Fædus vel lex fæderis ejus non mutatur. Quo die Dei, fed ambulaverint in cogitationibus cordis proprii eduxi eos. Teftatur, quod prima yerba , quæ Deus locu- (ex quo tamen , ſine illuminatione divina , nulla cogitatio tus eſt ad populum modò ex Ægypto deductum , fint bona provenire poterat ) & non fecerint, quæ Deus ju- verba fæderis, quod Deus offerebat ipfis : fub pæna bebat, ut fædus cum ipfis faceret. Unde & effectum, ur execrationis, cui peccator jam obnoxius eft. Hinc decem verba foederis venirent ſuper ipfos. Ut exemplo illo diſce- verba pallim vocantur fædus Dei. Dicendo , auſcultate rent fapere. voci meæ. Confer 7: 23. Qui ita loquitur ad peccatores, $. 10. Verf. 9. 10. Teftatur Deus de contumacia po- is ſignificat , fe velle cum ipfis loqui verba pacis & jufti- puli. Et dixit Dominus ad me : Inventa eſt conſpiratio in tix. Igitur poftulare audientiam eorum verborum idem Viro Judæ , hoc eft, inter Judæos, quorum eft in comi- eft , atque exigere fidem. Et facite ea. Nempe verba fee- tium convenire, & in ſedentibus Hieroſolymæ , tenenti- deris hujus. Confer verf. 6. Ea autem verba non poſſunt bus thronum Mofis. Conjurarunt inter fe: ne mihi pa- eſſe alia, quàm mandatum fidei & charitatis, quæ digna reant. Quod & Pfalmus 2. verf. 2. dicit: quamvis de alio eft Deo amabili & homine peccatore fædus cum Deo ha- tempore. Defcribit ipforum inobedientiam ; quòd bente ex gratia. 1. Patrum peccata imitentur : & ad ea revertantur, quum $.6. Et fietis mihi populus. hoc eft , ea re vos exhi- viderentur reliquiſſe. 2. quòd ipfi fe avertant ad deos bebitis mihi obedientem populum. Summa foederis , vel alios , ut eos colant. Itaque utrofque, & domum Ifraël ftipulationis fæderalis , eft hæc ; ut homo peccator, & domum Judæ irritum feciffe fædus fuum , quod pepi- compellatus à Deo vero & vivo , ipſi gloriam det & cre gerat cum patribus ipforum. hoc eft , pacem, juftitiam dat, verba, quæ Deus loquitur , effe verba vitæ , & ea | & amicitiam Dei rejeciffe, & ea ſe privaſſe. velit audire cum obedientia; renunciet autem omnibus $. II. Verf. 1 1. Pronunciat Deus, fe, quia tam per- aliis, diis (qui finguntur) vel hominibus , & eorum ver- tinaciter peccent, poft prophetarum miſlionem quotidiaa ba non audiat, eis non obediat , eos non colat , neque eis nam, poſt judicia in patres exercita, ipfis malum inextri- confidat. Primum obedientiæ opus eſt recipere verba cabile immiſſurum : & tum irritas eoruin preces futuras Dei & ea non permutare cum ullo alio verbo , neque ad quum clamaturi fint ad fe. Quia nempe preces eorum , id addere aliud verbum , neque de eo detrahere, ſed fi- qui Deo non obediunt, Deo funt abominatio. Neque dem Deo adhibere in iis, quæ teſtatur , & ei imperanti enim ftatim , qui in anguftia clamat , & clamans Deum If- obtemperare velle; ideoque attendere ad verbum ejus, raëlis nominat , etiam cognoſcit ipfum & in eum credit , & id meditari die ac nocte. & ei per amorem obedit, & fædus cum eo facit. Nemo 8. 7. Et ego fiam vobis in Deum. hoc eſt, non tantùm rectè quicquam à Deo petit, niſi ut à Patre, ut fædera- colar à vobis, ut Deus, fi hoc facietis, fed & exhibebo to , ut Deo fuo: ergo in fide, & quidem fide in Chri- me vobis Deum verum, Deum divitem , Deum veſtrum, Itum, eumque facerdotem, & juftitiam fuam. Preces, qui- in quo non fruftra fueritis gloriati. Ad eum modum lo- bus quis quid flagitat à Deo non in fide Chrifti, blaſphe- quitur Exod. 19:5. 6. Cæterùm ex promiffione conſtat, mant Deum,ut abnegatorem juſtitiæ fuæ. Non decet pec- ut & ex ftatu peccatoris & indigentia ejus , quid Deum catorem accedere ad Deum non in Chriſto: quia talis oporteat facere , ut peccator cum ipfo communionem nos decebat facerdos ; qualis Chriſtus eſt. Hebr. "7:26. habere poflit. Id hîc in primis promiffum effe putandum $. 12. Verſ. 12. 13. Ut porrò oftendat , eos non in eft. Quare hoc ipfum to Fiam vobis in Deum, eſt illud fide & cum jure, quod habent foederati Dei, ad ſe cla- verbum bonum , quod auſcultandum erat, ut fæderati mare auxilii caufa, demonſtrat , eos , Deo non exaudien- Dei fierent. Ipſum illud teftari, fe velle loqui verba foe- te , abituros & invocaturos eſſe deos, quibus ſuffitum fe- deris, fignificat, Deum velle aſſumere peccatorem, & cerant. Nam illos multis diis facrificaffe, & altaria paſlim omnia facere, quæ requiruntur, ut peccator decorè affu- conſtruxiſſe. Qui non in fide Deum invocat, Deum alium mi poflit. In prima peccatoris obedientia ineſt etiam hoc, invocat. Jam dixerat, fibinon fore gratas ipſorum preces. cupere effe verum , quod Deus promittit, Se fore obe- Ergo, quod dicit, abituros & inclamaturos eſſe deos alios, dientibus fibi in Deum: quod fignificat , fore fanctifica- de aliis nomine diis intelligendum eſt. Conftat ex Jere- torem ipforum. Sanctificatio autem illa duo in hoc feculo miæ cap. 44:17. Judæos , etiam excifa urbe, ſuffitum fe- complectitur: Renovationem ad fanctitatem , ad amorem ciſſe rebus cæleftibus. Non poffumus tamen hîc non in- & operationem veritatis ; & juſtificationem. cujus utrius- telligere, quòd populus confugit ad opem Gentium co- que boni conſummatio eft in altera vita. Quare unica ra- lentium deos alios. Quod tantundem eft, atque in Diis tio contrahendi fæderis cum Deo eft, expetere non tan- ipforum ſpem collocatam habere. tùm impunitatem , ſed juſtitiam , & velle fanctificari à $. 13. Pro numero oppidorum. Poteſt hoc etiam de Deo, & ſanctificationi operam dare, & propterea verbo celſis accipi. Quia apud fingula oppida cella erexerant, Dei adhæreſcere. atque ita quodammodo fuum fibi Deum quiſque in op- pido I N E RE MIÆ CA P. XI. 49 cap.48: rent. pido fuo & in vico ſuo invocavit: quaſi non verus Deus Sed clariflimè Moſes in toto libro fuo Dilectum Domi- effet Deus univerſalis , Deus ex longinquo & propinquo. ni habitantem in Ecclefia notaverat & inſigniverat. Pa- Scriptura tamen incuſat , quòd coluerint Baales. Quo- tres illum noverant ſub nomine Angeli Domini. Is appa- modo autem fub uno nomine multi dii intelligi poflint, ruit Mofi in Sinai , & locutus eſt ad Moſen régice sova paulò obfcurius eft. Conftat quidem , cultum fuiffe a G. Eum promittit Deus ducem populo & eum ſuis infis lium Baal Phegor , alium Baal Zebub, à diverfis. Qua- gnit ai zh pobory, Exod. 23:20. 21. 22. Quo angelo pre- reigitur uterque Baal, hoc eft , of zy , dicitur ? Non fente , Dominus ipfe præſens eft populo : ut agnoſcit Improbabile eft, in cultu rerum cæleftium contineri cul- Nachmanides ad Exod. 33:3. Cujus verba recitamus in tum Baalim : & quemque fortaſſe hominem & urbem Summa noftra; ubi de Filio Dei agimus; cap. 11:9.24. fuum fibi delegiſſe tanquam fidus dominans. Ipfi Judæi Eum Elihu appellat Angelum paracletum, Job. 33: 23. hoc tempore dicunt, populos alios fub aliis fignis eſſe, Efaias cap. 63:9. Angelum faciei Domini , cui attribuit Iſraelem item ſub ſuo. Sed illius influxum divina provi- | interceffionem pro populo, amorem , gratiam, portatio- dentia ac gratia temperari. Confer cap. 2:28. Altaria nem & ſalvationem populi per omnia fecula. Malachias pudendo. Falſus Deus &; qui excogitatur ab hominibus, cap. 3. vocat & Angelum Teftamenti ac Fæderis & Domi- non eft Deus gloriofus, fed miſer, impotens, fimilis ho num. Atque is diſerte ei tribuit dominium Templi & ha- mini peccatori, & ab eo dependens : denique pudefacit bitationem in eo. Quid Jeremias? Nonne is cap. 3:17. eum , qui ipfi confidit. nyan hîc non debet verti pudor. dixerat; Hieroſolymam nominatum iri Solium gloriæ Do- Idolum enim ſignificat. Sic cap. 3:24. nuno pudendum mini? Quod non erat futurum, niſi miſſo illo , cujus erat comedit laborem noftrum. ubi Lxx. j cig,úin. Baali . Vel dicere : Spiritus Domini est ſuper me , quia unxit me. apertè & palam, vel occultè ; ut, tametfi Jehovam nun- Efa. 61:1. Similiter Malachias Chriſtum nominat Sana cuparent ; tamen ea , quæ Baalis ſunt , de eo cogita- ctum Domini : quod diligit , cap. 2:11. & Efaias verſ. 14. dicit: Quem Dominus diligit, faciet volupta- $. 14. Verf . 14. Tu ne ores pro populo hoc , &c. Con- tem ſuam in Babel. Quum igitur hæc fit fimplex interpre- fer cap. 7: 16. & 14:11. Quia non audio , quando cla- tatio & in ſcriptura fundamentum habeat, non eft quæ- mant. Út exaudiantur preces fidelium , pro iis, qui ha renda alia: præfertim , quum aliæ omnes contortæ fint, bentur populus Dei, in bonum ipforum ; neceffe eft, eos, quæ afferuntur. Ergo fignificat, quandoquidem is, qui pro quibus orant, non effe alienos à Deo , fed in fide ipſum eft dile&tus Domini , & Sanctum ejus ( Mál. 2:11. ) qui adorare. Atqui ifte populus non clamabat in fide, nomi- odoratur timorem Dei (Efai. 11:3.) nihil aliud videat in nans nomen ipſius. Igitur & Jeremias , quod ad ipfos, domo Dei, quàm quòd non unus, fed multi, imò tota fruſtra oraturus erat. multitudo, facerent ſcelus ; nihil fupereſſe, quare velit S. 15. Verf. 15. Quid dile&to meo in domo mea? hoc ibi habitare. Et quid aliud poteſt videri Jeremias yoluiſſe, eft, Quid habet Dilectus meus in domo mea, quod eum quum perpetua ipfius querimonia fit, Judæos alium Deum delectare poflit, ut in ea maneat & ab ea non recedat? Quis coluiffe , quia non agnoverint Filium Dei : Quòd fi hîc per Dilectum Domini intelligatur, fi interpretes roges, non vellet Deus declarare , templum ſuum eſſe habita- aliud atque aliud reſpondebunt. Quos mirum eſt non cogi- culum Filii fui, fine dubio dixiſſet: Quid mihi in domo tare de eo, qui in Scripturis hoc nomine appellatur , cuique mea ? Quare non recederem à domo mea , aut vellem attribuitur habitare inter Ifraelitas 8c quidem in templo. cam amplius nominari domum meam & Nemo poteft Ita enim loquitur Mofes de eo Deuter. 33:12. TUT*17: hanc interpretationem rejicere , nifi , qui recufat Fi- dile&tus Domini habitet ſecurè apud illum , protegens eum lium Dei agnofcere deminum Templi, & non vult effe toto die & inter ſcapulas ejus procumbens. Quod transfor- verum, Fuiffe apud Deum , quem dilexerit ab æterna mant Lxx.nzor amplíc oto no Counyácsi mettond ds. omillo & cui dederit hæreditatem , primo Iſraelem , deinde 99782. deinde, rj • Odos outé des éx? Oui TES mé.oces tas guéegeso gentes. infarcto nomine ó oeds: In quo loco integriorem eſſe le- 5. 16. Etiam carnes fantie, h. e. Sacrificia , Hagg. 2 : &tionem Hebraicam Græca, apertum eft . Quanquam ¥f. 12. Tranfibunt à te, h. e, non adolebuntur apud te ſenſum corrumpunt Hebræi, quantum poffunt. Alii fic: amplius. Ef Apoſtrophe ad rempublicam. Cùm malum Benjamin dilectus Domini fecurè habitabit propter ipſum, tuum , fubint. erit. de quo verf. 11. Tunc exulta. Sarcaſ- Dominum ſcilicet. Ita Mofes Gerundenſis. "Abarbenel mus, q. d. nunc exultas in tua nequitia, vide, an etiam ita. Benjamini dixit : Dilectus Domini , qui habitabit fis exultatura in tuo malo. fecurè & perfeveranter apud ipſum, in terra ejus. Sed ve $. 17. Verf. 16. Compellat Hierofolymam, quam teres fimplicitatem verborum viderunt. Chaldæus, On- dicit a Domino nominatam eſſe Oleam viridem pul- kelos& Hieroſolymitanus. ziby jiriin??? non?/ chram ſpecioſo fructu : at eundem circa eam accendiſſe Dilectus Domini habitabit ſecurè apud ipſum. Jonathan ignem crepitantem cum fonitu magno (vocem noin vi- non abit diverſus ab illis, niſi quod vertit: 77 7597 de etiam Ezech. 1: 24. ubi fignificat ſermocinationem. Ipfe Moſes Nachmanides Gerundenfis dicit : 777 by Videtur à 9573 derivandum. Quod & Kimchius cenſet) pa' 9 93871'77 Revera hic fenfus eft : Di- & effe, qui depafti fint ramos ejus (Oleæ ) & defrege- lectus Domini habitabit apud Benjamin. Et ille erit tegens rint; nempe ut in ignem conjicerent. Syntaxis eft, qua- Benjaminem omni die , & non pudefient in tempore angu- | lem obſervavimus Habac, 2:15. Pfalm. 91:1. & Deut. ſtie, & inter fcapulas Benjaminis habitabit in æternum. 33: 2.3.4.5. & alibi. Nominaverat te Oleam viridem. Et hinc Solomoh nominatus eſt, '77 ya 'n 77 Dile&tus Exornaverat te & copiofam fecerat & omnibus bonis cu- Domini , propter Dominum , & ædificavit vnion N17'7" mulaverat : ita ut nominari poſſes Olea viridis , Specioſa dileétifſimum tabernaculorum ejus ; quemadmodum etiam fructu decora , & eam opinionem haberes apud omnes. asho Solomoh nominatus efi, ad notandum, quòd in Hieroſolymam fine dubio compellat, quippe quæ hîc ab qualit qs ejus perfecta fit in Pace : & ideo fcriptum eft Ifraele & Juda diſtinguitur. Ea autem fuit omnibus orna mentis decorata. Sic Romana Ecclefia nominata eft à cum ii, nempe vishen i Et dicunt in Midraſch R. Nechonia Deo Olea viridis, hoc eft, Ecclefia Catholica. Sed, ut ben Hakkanah: Dixit ei Solomoni Sanctus & Benedictus : Hieroſolymam , ita illam non juvit hoc nomen. Accendit Quandoquidem nomen tuum eft ut nomen Gloria mea, da ignem in vocem crepitationis , hoc eft, tantum ignem, bo tibi filiam meam , nempe ſapientiam. Innuit ille, no- ut ftrepitus crepitantis materiæ latè audiretur. Intelligi- men'7' 7'7* effe nomen Gloriæ Dei. In Jalkut per Dile- tur æftus gentium cum hoftili animo & ardor magnus op- &tum Domini apud Jeremiam intelligitur Abrahamus : ſed & nomen ipfius Dei dicitur effe 72, Quod confirmatur pugnantium. Ideò & mox : Et depafti funt. nempe, qui cum flamma comparantur. Ramos ejus , regem, ex Efaiæ cap.5: 1. Canam 'T'T? dilecto meo carmen dile- principes, ſeniores, facerdotes , prophetas, cives quof- éti mei de vinea ipfius. Vinea fuit '????? dile&to meo &c. que nobiliſfimos. Quod dixerat, Dominum fuccendif- Ibi Deum loqui de dilecto fuo , ex tota pericopa nofcitur. I fe ignem , id explicat, Dominum loquutum effe malum contra > 50 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R T U S 4 Quouſque lugebit terra, & herba omnis agri arebit propter malitiam habitantium in ea's corner contra eam. Ejuſque cauſam edit, nempe malitiam Iſrae- , gaudemus eorum converfione & ftudemus eos converte- lis & Fude. Quo indicat, in Hieroſolyma etiam peccata re. Apoſtolus juflit eum, qui peccato ingenti ſe fædave- decem tribuum puniri. Quia ſcilicet etiain Judæ dux fue rat & Eccleſiam in mærorem conjecerat, tradi Satanæ rit ad peccanduin fimiliter. Confer Matth. 23: 35. & ad deſtructionem corporis, ut ſpiritus ſervetur in die Do- Apoc. 18:24. Hoc igitur modo explicat, quod dixerat mini. 1. Cor. 5:5. Idem ſeverè admodum & tanquam verf. 15. Quum MALUM tuum exitabit , tunc exul- tonitru facerdotem maximum percellit. Nec tamen eft i abis. immemor legis Dei aut præcepti Chriſti. Verba ſevera , $. 18. Verf. 18. Narrat , ſibi revelatum à Deo animum quæ charitas dictat & dolor ob peccatum proximi, non Anathotenfium erga fe, & cogitationes eorum, nempe, ſunt pro maledicto accipienda. Jam, fi Deus vetet ora- fi ipſumn interficiant, & non audituros ſe amplius ipfius re pro quoquam, & oftendat ftudia hominum mala & co- prophetias inviſas & odioſas, & eas in fumum abituras. gitationes infanas , & animum infanabilem ; quid aliud Ingenium hoc hypocritarum. Putant, ſe poſſe veritatem fiet, quàm, ut pii gaudeant in judicio Dei, & fibi ſpon- extinguere & fermonem Dei comprimere; fi interficiant deant vindictam fecundùm verbum ejus; licèt alioqui do- eos, in quorum ore is eſt. Poteft fieri, ut Jeremiam ha- leant hominum interitu, & gaviſuri fuiſſent ipforum con- buerint pro falſo propheta , & qui prophetias illas ex pro-verſione & conſervatione? Et quid aliud videtur Jeremias prio corde eſſet commentus; quemadmodum arbor fru- dicere, quàm hoc: O Deus , qui juftè judicas & cor ac &tum fuum ex ſe dat. Qui fi non fuiſſer à Deo excitatus ad renes fcrutaris, quandoquidem , ut mihi indicafti, illi , loquendum, tamen occidi non merebatur ; ut qui in fide ad quos confugi, quos putabam mihi præſidio fore, cum & charitate omnia illa loqui poffet fecundùm ea, quæ an- quibus cupiebam me recreare in verbo tuo & myfterio tea & Moſes & Prophetæ locuti erant. Quemadmodum tuo, quorum ſalutem unicè quæſivi, de quibus benè fpe- etiam Seniores de eo judicant cap. 26:16. aliis eum capi- ravi, adeò mali & perverſi ſunt, ut me cupiant interfice- taliter accuſantibus. verf. 11. re, ne verbum tuum ex ore meo audiatur , quod eft ver- $. 19. Verſ. 19. Et ego, ut agnus, bos (écúvdelv) qui bum vitæ & falutis ; nihil reftat , quàm, ut æquo animo ad maétationem ducitur. Hîc non tam patientia indicatur, feram, quod mihi amariflimum futurum eſt, ut, quem- quàm ignorantia & fecuritas apud populares. Ut agnus admodum declarafti, videam vindictain tuam in illis, & aut bos, à quo nutritur & faginatus eft, ad quem libenter acquiefcam in judicio tuo , & læter, quòd & verbum accedit, aliquando, neſciens, quid ſecum agatur , ab eo- tuum ad ſalutem multorum, & me ad loquendum verbum dem mactatur : ita ego fecurus fui, & quæſivi requiem & tuum, conſerves; & in ea ſpe pergam intrepidus officium refrigerium apud eos, qui mihi necem moliuntur. Simi- facere, quod mihi impofuifti . Quandoquidem enim eos lis comparatio Prov. 7:22. Ut bos ad maštationem venit. emendare nequivi, te judicem compello , & caufam meam Corrumpamus arborem cum cibo ſuo. Hebr. pane. Senfus tibi expono. eſt, occidamus illum , ut iftæ prophetiæ non amplius au- S. 21. Verf. 21. Exponit ſententiam Domini fibi in diantur. Nam fructus prophetæ eft prophetia. Sed illi dicatam , tanquam ſecretarius. Quærentibus animam interpretati funt , illum loqui verba malevolentiæ & ad tuam. 'Araxóns gov eft, q. d. de quibus Deus mihi notifi- ſeditionem comparata. Lxx. ¿pbce na pele Súroy eis celor cavit, eos quærere animam meam, verf. 18. dicendo évrš. An pro n nuputarunt legendum 7yvc Sed hoc eft, dum dicunt : Ne prophetes in nomine Domini, res manifefta eft. Hebraiſmus: arborem in pane fuo , five & non morieris , hoc eft, alioqui morieris manu noftra. cibo fuo , hoc eft, cum cibo ſuo. Adagium explicat per mine meo. Sacerdotes habitabant in Anathoth. Sacerdo- pæna mortis interdicunt, ne prophetes in no- fequentia. Et exſcind amus eum ex terra viventium, antes præ aliis vexarunt Jeremiam & eum capitis accuſatunt. nomen ejus non memor abitur amplius. Ita peribunt ejus di Perfecutio veritatis inter eos , qui populus Dei vocantur, repetet & inculcabit ejus prædictiones. Poffunt videri puli. Nam & corruptio, quæ teftibus Dei eft redarguen- ipſum infimulaffe mevodožices. da, non invaleſcit, nifi ea habeat auctores & doctores & $.20. Verf. 20. Propheta Deum judicem implorat, fautores doctorum atque epiſcopos ; quorum intereft , & petit, ut videat ultionem ipfius ab ipſis fumtam. Non eorum auctoritatem non labefactari. Ne prophetes in no- debet dubitari, quin hæc fit petitio. Etiam pii & jufti , mine Domini. Non nolebant aliquid fibi dici in nomine exſecrantur. Elifæus maledixit pueris ſe irridentibus. Domini , dummodò blanda ea effent : à Jeremia nole- Pfalm. 37:22. Benedicti ejus five ab eo , à juſto, heredi- bant fibi quicquam dici in nomine Domini , quia non tabunt terram , & malediéti ejus exſcindentur. Atqui loquebatur grata & jucunda, fed, quæ audire non poterant. Chriſtus inandat , ut perſecutoribus benedicamus. Quo- modo? Numquid, ut laudemus. Apage. Numquid, ut $.22. Verf. 22. 23. Vindicta Dei ſpecificatur: nem- non redarguamus, aut ut conſolemur ? Non poteft. Ve- pe, quòd juvenes ferro, filii & filiæ fame perituri fint, ritas & juftitia obftrepit. An, ut oremus pro iis, ut fint & reliquum ipfis (nempe illis improbis ) non fit futurum felices in perſecutione fua? Abfit. Perſequentibus bene- anno viſitationis ipforum. Ita anni patientiæ & viſitationis dicimus , quando oramus Deum, ne ipfis imputet, & alternant, à Deo des dévres & definiti. C Α Ρ U Τ XII. Uſtus es, Iehovah, etiamſi contendam tecum. tamen judicia loquar tecum. Quare via im- proborum profperatur? tranquilli ſunt omnes perfidi : 2 Plantaſti eos : etiam radicati ſunt: procedunt, etiam faciunt fructum : propinquus es in ore ipforum, & longinquus à renibus ipforum. 3 Tu autem, Iehova, noſti me, vides me & exploraſti cor meum erga te. Avelle eos , ut oves , ad ma&tationem & confecra eos in diem occiſonis. pecus & volucris , quia dixerunt : non videbit extremum noſtri. 5 Quandoquidem cum pešitibus cucurriſti & defatigarunt te, quomodo certabis cum equis ? & in terra pacata tu fecurus es : & quomodo ages in altitudine lørdanis ? 1 6 N48 I N J Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XII. 51 6 Nam etiam fratres tui & domus patris tui , etiam ipſi perfidè egerunt tecum : etiam iph cla- mant post te pleno gutture. Ne confidas ipſis, quum loquentur tecum bona. 7 Deſerui domum meam, miſſam feci hæreditatem meam: dedi, quod amat anima mea; in manum inimicorum ejus. 8 Facta eſt mihi hæreditas mea , ut leo in filva, extulit contra me vocem ſuam : ideo odi ipfam. 9 Ales unguibus prædita hæreditas mea mihi: ales circumquaque contra eam. Agite , colligite omnes feras agri, adducite ad comedendum. 10 Paſtores multi corruperunt vineam meam , conculcarunt rus meum : fecerunt rüs deſiderabile meum deſertum vaſtum.; 11 Poſuit illam vaſtitatem? Luget propter me vaſta: vaſtata eſt tota terra; quia non erat quiſ- quam revocans ad animum. 12 In omnia culmina in deſerto venerunt vaftatores. Nam gladium habet Jehovah; qui edit à fia ne terræ ad finem terræ : non eſt pax omni carni. 13 Severunt triticum, & fpinas meſfuerunt : debilitati funt , non proficiunt, & pudefunt ob proventus veſtros , propter æſtum iræ Jehova. 14. Sic dixit Jehova de omnibus vicinis meis malis , qui tangunt hæreditatem , quam attri- bui populo meo iſraeli: Ecce ego avello ipfos de terra ſua, & domum Judæ evellam ex medio ipforum. 15 Et fiet , cùm avellero ipſos, denuo miſerebor ipforum, & reducam eos , quemque ad hæredi- tatem fuam, & quemque ad terram fuam. 16 Et fiet , ſí didicerint vias populi mei , ut jurent in nomine meo , Vivit Iehova ; quemadmodum docuerunt populum meum jurare per Baal: ædificabuntur in medio populi mei. 17 Et, ſi non audient, avellam gentem illam penitus & perdam, ait Iehova. I G $. I. N hoc capite eſt diſputatio de judiciis Dei. | tiflimus ſive intimus. Pfalm. 16: 7. Chriſtus dicit; it quæ conſtat 1. Interrogatione ſuper felicitate noctibus erudierunt me renes mei. q. d. omnes mez cogi- improborum. verſ. 1 --4: 11. Reſponſio- | tationes , etiam in tenebris, & in eo ftatu, in quo homo ne divina: quæ oftendit, 1. parci piis, cùm minùs ſuus eft, fuut fanctæ & caftæ. Quamdiu in homine tolerantur improbi. verf. 5. 6. 2. Deum | fupereft, cujus ipſum pudeat , totus per omnia non eft non dimittere impunitum peccatum; id docet fanctificatus. Judas v1.8. eos, qui dominationem rejiciunt, a. caftigatione populi ſui per gentes. verf. 7 13: & glorias blaſphemant , tanquam fi ſancti eſſent & ſpiri- b. avulſione gentium vicinarum ex loco ſuo , & Judæ tuales, coarguit, quòd fomniantes carnem foedent. hoc ex medio illorum; verſ. 14. cum ea moderatione, ut eos eft, & hoc & aliis fignis convincantur eſſe carnales. Tum reſtituat in locum fuum , &, fi didicerint jurare in no- | igitur Deus propinquis eſt renibus , quando per fanctifi- mine Domini, plantentur in medio populi fui; fin, ex cationem compefcitur titillatio cupiditatis. tirpentur. verſ. 15. 16.17 $.4. Verſ. 3. Noftime. Innuit, injuftos non tentari ; $.2. Verſ. 1. Fuftus es. Præfatur , ſe non velle cum aut in catinum deduci, in quo probentur : certè quidem Deo contendere, & murmurare ſuper factis Dei (Deum eos nunquam fe ipfos excutere, & explorare , quid in fe enim juſtum eſſe, quando loquitur, Pſalm. 51:6. & re ſit, quod piis quotidie contingit, ut manifefta ipſis fiat ; periri e me e pati lv rj évéyxanlov ) attamen pro libertate filio- quemadmodum infirmitas fua , ita fides, confugientium rum Dei idlocuturum, quod æquum eft, quodque per ad gratiam Dei. Còr meum erga te. hoc eft , affectum ani- tinet ad diſtinctionem eorum , qui Deum non curant, mi mei, quo te proſequor ; ſive, quomodo animacus fim qui Deum amant: quod fideles å Deo jure fuo poffunt pe- erga te. Avelle ipſos. ut ramos infrugiferos à vite, aut ſco- kere, dummodo fe voluntari Dei ſubjiciant, neque ſua rias ab argento, aut oves petulantes vel morbidas ex ovili. merita apud Deum allegent ; faltem, ut divina conſola Nam faciunt fructum. Tanquam gangræna ſerpit peſtis il- tio & inſtructio ipſis in fua anxietate ſubveniat. De duo- | la, & plures inficit. Conſecra. Sancti habentur vulgo ; bus generibus hominum loquitur : improbis , hoc eſt, & tales fe jactant. Tu eos , ut anathemata & deince. Joga non habentibus juftitiam Dei, & perfidis, hoc eſt, non pegel, devota capita, tuo nomini illos conſecra ad inter- ftantibus in fædere Dei; quod accepiſſe videbantur. In- necionem. terrogat autem, quare illorum via proſpera ſit, five tran $.5. Verf. 4. Quouſque lugebit terra do herba omnis ſeat ad terminum, ita ut videantur conſequi ſua vota & per-agri arebit ? Propter malitiam habitantium in ea conſum- venire ad id, propter quod laborant & currunt; & qua- tæ ſunt pecudes & volatile . Propter improbos & perfi- re hi ſint tranquilli & felices? Æquum ſcilicet eſſe, pios dos veniunt publicæ calamitates , peſtilentia fævit, plu- non ignorare vias Dei & confilia ipfius , ne fcandaliſentur via coercetur , fruges & fru&tus terræ non proveniunt , & manum ſuam extendant ad improbitatem. Confer Pfal. animalibus & volucribus victus non eft. Idpii cum im- 37.73. 92. 94. & fimiles pericopas. probis coguntur ferre. Qui optant liberari à communione $. 3. Verſ. 2. Faciunt fructum. Significatur amplifica- improborum ; & videntur caufam habere orandi Deum, tio eorum, quòd ipforum perfidia ipfis fit lucrbſa five in ut occidat improbos & perfidos : quos ipſe novit, ho- acquirendis divitiis, five in adjungendis fe&tatoribus. In mines non norunt: ut fcilicet pii congregentur una, & nuit, plerumque illos , qui Deum non cognofcunt ne ſe mutuò ædificent, Deum glorificent & ei gratias ao que curant, fed tantùm Deum & fædus ejus in ore ha- gant , & ipfius benedictiones impetrent. Quia di- bent, ut eſt Pfalm. 50: 16. plures effe , & plures ha cunt : non videbit finem noftrum. Poteft referri ad Deum. bere amatores atque imitatores, quàm, qui Deum quæ- Irrident prophetias de ipforum fine loquentes. Perſua- runt & norunt & timent. Longè abes à renibus ipforum. | dent fibi , Deum delectari ſuis confiliis & ita vel- Renibus tribuitur animæ affectus tenerrimus & occul- , le coli : ideoque finem fibi conftitutum non effe. Po- teft & E2 52 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S res tuas s teft & imperſonaliter accipi : q. d. nemo videbit finem (minetur quidem vaftitatem terræ, non autem alienatio. noftrum. nem ejus, ut alios dominos & incolas accipiat: idque, $. 6. Verf. 5. Quandoquidem. Introducitur Deus re- quia eos decreverat reducere in terram fuam. ut ex y1.15. fpondens prophetæ. In ea reſponſione coarguuntur fide- apparet. lium cogitationes, quæ ab impatientia proveniunt : quod $.14. Verſ, 13. Indicat, quid ex illis judiciis difcere videantur anhelare ad certamen majus & difficilius, quum debeant. nempe, Sementem ipforum non fuiſſe bonam, minori & faciliori non fufficiant. Nam certamen cum hy- ut ipfi putabant. hoc eft, id, quod ipfi faciebant, cum pocritis Ifraelitarum erat tolerabilius , quàm cum genti- fpe fructûs, quem percepturi effent,non eſſe bonum femen, bus barbaris , per quas exfcindendi eſſent. Deinde fi non eſſe aptum,ut inde proveniat bonus fructus: eos id ope. piorum defiderium, ut adveniret dies Domini , & occi- rando non operatos effe falutem. Seminarunt triticum, h.e. derentur contumaces , & finiretur perfidorum auctoritas , opinantur , fe bonum feciffe & gratiam ac benedictionem quam habebant in populo , ex verbis Jeremiæ exaudia- impetraturos , & Spinas meſfuerunt , hoc eft, vaftitas ter- mus: clarum eft, Chriſtianis in regno Dei non minora ræ, fpinis oppletæ, ipfis oftendit, quale fuerit ſemen, certamina fuiſſe præparata partim cum gentibus & draco- quod ſeminarunt; nempe non triticum & , quod benedi- ne, partim cum beſtia utraque & Antichriſto , partim ctionem adduceret; ſed ſemen malum , ex quo mala con- cum hæreticis. Et in terra pacata. q.diſi non es ſecurus, fcientia & maledictio neceſſario proveniret. Delaſſarunt niſi in terra pacata, fet du non proficiunt. In vanum ſunt omnia ipſorum con- $. 7. Quomodo ages in elatione Jordanis ? Vide Zach. filia, omnes fpes , omnis labor , omnis defatigatio, .. 11:3. Jer.49:19. & 50:44. Ex quibus locis apparet, mnis fumtus. Et pudefient. Poteft etiam reddi : & pude- slow coleiraegu & 'logdávs five orbem Jordanis fignificari, fiatis , confundimini : in imperativo. hoc eſt, Igitur pu- vel, quòd Jordanes illum humectet, vel quod eo ovet. 'deat vos veftrorum proventuum, quos refertis ab æftu i- Significatur autem locus , ut fertilis, ita & fævis beftiis ræ Domini. Lxx. 'Aigúvnte de xow oa wg úvão. Primum abundans. Hoc faltem loco apparet, elationem Jordanis rectè ; alterum non reétè: niſi, quòd re ipfa gloriatio non eſſe terram pacis. Sine dubio ex affitis defertis iiſque ipforum in pudorem vertit. latè patentibus feræ ſitis reſtinguendæ caufa frequentes ad 9.15. Verf. 14. Si non repudiamus, quod cap. ro: Jordanem concurrunt. Tradunt etiam auctores, in arun-Vf. 19. diximus , ibi videri loqui Angelum, quem dede- dinetis Jordanis ftabulari feras immanes. Vide Lexicon rat Deus Ifraelitis ducem in terram & principem ipſorum , noftrum in fa77 Senfus dicti eſt, Situ non potes eſſe ani- non videbitur quicquam accommodatius etiam huic loco, mo ſecuro & tranquillo, niſi ibi, ubi nulla eft inquietu- quàm ut is loquatur verba hæc. Sic dixit Dominus , qui do, fed mera pax; quid facies, ſi colloceris inter feras me mifit ante populum fuum Ifraelem, de omnibus vicinis beftias, immanes leones , quales ſtabulantur juxta Jorda- meis (h.e. populi mei, in cujus medio habito ) malis , nem? Gentes comparantur belluis. Quid ages, fi gentes (qui noxii fuerunt populo meo. Vide verſ . 16.) qui at- adducam ad exſcindendos improbos? An putas, te fa- tingunt hæreditatem , quam dedi populo meo Iſrael. Sic ciliùs a&turum inter illas , quàm inter fratres tuos & foro- enim verba meliùs fluent, quàm, fi pars eorum Jeremiæ, pars Deo attribuatur. Ecce ego è vello eos de terra ſua, do S. 8. Verf . 6. Nam & fratres tui. Significat, fide- domum Juda evellam ex medio illorum. hoc eft , Ipfos beat adduci finis perfidorum, neceſſe eſſe, ut etiam à fra- quidem abigam ex terra fua : Idumæos , Ammonitas , tribus ſuis & ab amicis fuis feparetur. Confer Matth. 10: Moabitas , Syros , Palæſtinos. Judæos autem , magnam verf. 34. 35. 36. partem , auferam ex medio ipforum , tanquam colle- $. 9. Verf 7. Domum meam. Oftendit , fatis ſeveram tos in faſciculum. Vel potiùs , Judæos ex captivita- effe Dei in populum perfidum indignationem, quòd do- te & diſperſione populorum reducam primos in terram mum ſuam deferuerit, & hæreditatem miffam fecerit. fuam. Quod amat anima mea. ſcilicet electos meos. Significat, S. 16. Verf. 15. Et erit , poftquam illos , vicinos ma- quando populus improbus traditur in manum hoftium, | los , avulſero , denuò miferebor ipſorum , & reducam quem- tum & electos Dei unà cum ipfis tradi, atque ita eos ut que ad hereditatem fuam & quemque ad terram ſuam. Sub aurum in catino poni , ut probentur , & å ſcoriis ſepa- | Perfis & Græcis & fequentibus temporibus data eſt fa- rentur. cultas aliis gentibus redeundi ad fua & in terram ſuam. Ita $.10. Verſ. 8.9. Juſtam talionem fe in populo exer- | licuit Moabitis Ammonitis & cæteris remigrare in cuiffe demonftrat. Belluino enim animo erga fe extitiffe: fuam terram, in viciniam Judææ, in ipſam Judæam , & ideò fe illum exoſum eſſe. Inyolaffe populum in ſe, adver- in medio Judæorum habitare , quorum habitatio fuit etiam ſus nomen fuum & veritatem legis fuæ & prophetas ac uſque ad Euphratem , imò per totum orientem : ut liquet pios fuos ſæviiffe inftar avium roftratarum & unguibus ex Actorum fecundo capite. præditarum : ideò alites rapaces harpyjas fædas ipſum un $. 17. Verf. 16. Promillio hîc eft Vocationis gentium, diquaque cingere. Ideò fe vocare feras agri, ut adducan- Si didicerint vias populi mei. Certè non Phariſæorum & tur gregátim, ducibus præeuntibus, ad vorandum. Sadducæorum , propter quos terra Iſrael rurſus devaſtata $. 11. Verf. ro. Paſtores non ovium, aut manſueto- eft. Significat, fe miffurum eſſe ad ipfos , qui doceant eos rum animalium, ſed leonum , urſorum, pardorum , lupo- vias populi Dei, viam veram juftitiæ; nempe filio Dei rum , corrupiſſe vineam Juam, conculcaſſe rus ſuum, hoc manifeſtato in carne, & in gloriam fublato. Ut jurent in eft, populum, quem fecreverat à gentibus , ut frugem nomine meo , Vivit Dominus , nempe in veritate, judicio bonam ferret : & eos rus ſuum redegiſſe in defertum va- & juftitia. ( Vide cap. 4: 2. ubi parallelum eft, Benen ftum. hoc eſt, ædificia deſtruxiffe, homines interfeciſſe, dicent fibi gentes in eo ) quemadmodum docuerunt populum abduxiffe , diſlipaſſe , ita ut , ubi Deus folebat habere meum jurare per Baal: ædificabuntur in medio populi mei. diſcipulos bonæ frugis, ibi non audiatur verbum Dei, ac Vide Efa.56: 3.4.5. & compara, quod Deut. 23:4. ne verbum quidem hominum. Vaftitatem illam fibi vult de Moabitis, & Ammonitis dicitur. Non poterat illa lex attribui, & iræ fuæ. aboleri , quamdiu Mofis Cathedra ſtabat. In diebus Chri- $. 12. Verf. 11. Luget propter me defolata. Quòd e- fti demum futurum erat, ut duo conderentur in unum no- go recefferim , & defertum reliquerim agrum meum. vum hominem. Confer Matth. 23:38. Quamdiu enim ego habitavi in a $. 18. Verf. 17. Et , fi non audient. Nempe cùm ve- gro meo , non viſus eft fibi defolatus. Si vaſta eft terra , niet propheta ille loquens verba Dei. Evellam gentem il- propter me luget. Nemo illam vaftaret, fi ego præfidium lam contumacem & inobedientem evellens & perdens. ipfius eſſem. Vaſtata eft terra , quia nemo revocat ad ani. Secundum illud, quod extat Deut. 18:19. Et fiet , qui- mum. Quia omnes ſunt eyekatabi & The ágnozes. cunque non aufcultaverit ad verba mea, quæ loquetur in $. 13. Verf. 12. Exaggerat vaftitatem & eam extendit nomine meo , ego requiram ab eo. Quod repetit Petrus ad montes & faftigia & omnes fines terræ, & omnem car- | Actor. 3: 23. ubi, pro eo , quod Lxx. habent , tyds nem. Animadvertendum autem eft , quòd Deus com- indienoras iš duző, dicit, éğorogpoogúce) in načQuafi illem IN Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XIII. illum locum vellet explicare per alterum , qui eſt Deut. / reperiantur amplius. Nam, quod de Iſmaelitarum & A- 29:21. Separabit eum ab omnibus tribubus Ifraelis. Hinc rabum imperio ante dixit Efaias cap. 21:13. & fequen- eſt excidium templi & Judæorum, qui, quando non au- tibus; id quoque in excidium & diminutionem termina- ſcultant, poftquam Chriſtianos ex medio fui profcripſe- tur. Hi à Turcis funt cæſi partim , partim reda&i in po- runt , cenſentur, ut Moabitæ , Ammonitæ, Idumæi : teftatem. Sed & aliarum gentium tempora finienda funt. quæ omnes gentes extinctæ ſunt, ita ut nomina earum non Luc. 21:24. C Α Ρ U Τ XIII. I gentem. li rei eſt. SIC Ic dixit Jehovah ad me: Abi & eme tibi cingulum lineum , & pone id in lumbis tuis, & aquis ne tingito illud. - 2 Et emi cingulum fecundùm verbum Jehova, & pofui in lumbis meis. 3 Et fa&tum eſt verbum Jehovæ ad me iterum, dicendo : 4 Accipe cingulum, quod emifti, quod eft in lumbis tuis, & ſurge, abi ad Euphratem , & OC- culta idibi in aliqua fiſſura petræ. $ Et ivi & occultavi id apud Euphratem, quemadmodum præceperat Jehovah mihi. 6 Et fa&tum eſt poſt dies multos: & dixit Jehovah ad me: Surge, abi ad Euphratem , & acci- pe inde cingulum, quod præcepi tibi ut occultares ibi. 7 Et ivi ad Euphratem, & fodi, cepi cingulum de loco, ubi id recondideram: @ecce cor- ruptum erat cingulum , nulli rei erat. 8 Et fačtum eſt verbum Jehova adme, dicendo : 9 Sic dixit Jehovah : Sic corrumpam celfitudinem Iuda & celfitudinem Hierofolymorum in- Io Populum hunc malum , qui recuſant audire verba mea, qui ambulant in firmitate cordis fui, & eunt poſt Deos alios , ut colant eos , & adorent eos , & fiet , ut cingulum hoc, quod nul- II Nam, quemadmodum adhæret cingulum lumbis viri, fic feci adhærere mihi totam domum 1f- rael &totam domum lebudæ , ait Iehovah, ut fieret mihi populus, & nomen & gloriatio & ornamentum ; & non auſcultaverunt. 12 Et dices ad eos verbum hoc: Sic dixit Iehovah Deus Iſrael: omnis uter implebitur vino. Et dicent adte: An neſciebamus: omnem utrem impletum iri vino? 13 Et dices ad eos: Sic dixit Iehovah , Ecce ego impleo omnes habitantes terram hanc , & Reges , qui ſedent Davidi in throno ipſius , & Sacerdotes , & Prophetas , & omnes habitantes Hierofolymam ebrietate. 14 Et illidam eos , ut diſiliant, quemque in fratrem fuum , & patres , & filios unà, ait Ieho- vah: non ut ar clementia, neque indoleſcam, & non miſérabor , ne perdam eos. 15 Audite & aures advertite: Ne efferte vos. Nam Iehovah locutus eſt. 16 Date Iehove Deo veftro gloriam, antequam tenebræ fiant vel tenebras faciat, & antequam offendant pedes veſtri in montes crepuſculi : & exfpečtetis lucem , & efficiat illam un- bram mortis , & ponat caliginem. 17 Et, ſi non audietis hoc, in occulto flebit anima mea propter erectionem, & lachrymabitur , & defcendet oculus meus lachrymis , cùm in captivitatem abduétus fuerit grex Jehova. 18 Dic Regi & Domine : In humile fidite. Nam deſcendit , quod in capite veſtro erat, corona de- coris veſtra. 19 Oppida auſtralia claufa funt, & non eft, qui aperiat. Abdu&ta eft Jebuda univerfa, abdu&ta eft averfione omnino. 20 Tollite oculos veſtros & videte eos , qui veniunt ab Aquilone. Ubi grex, qui datus eſt tibi , oves tuæ, ornatus tuus? 21 Quid dices , quando viſitabit ſuper te, & quos tu docueras & affuefeceras apud te principes in capite eſſe? An non tormina prehendent te , tanquam mulierem parientem ? 22 Et quomodo dices in corde tuo; Quare evenerunt mihi hæc? Propter amplitudinem pravitatis tuæ reduétæ funt fimbriæ tuæ, Spoliati ſunt calcanei tui. 23 Anmutabit Æthiops cutem, & pardus maculas ſuas? Etiam vos poteritis bene agere, aſſueti 24 Et difpergam ipſos, ut paleam levem ad ventum deferti. 25 Hæc fors tua, aſſignatio menfuræ tuæ à me, ait Jehova, quia oblita es me, & confiſa es mendacio. malè agere. E 3 26. Atque 54 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α A RIUS "I 15. my- 26 Atque etiam, quum ego adduxero fimbrias tuas in faciem tuam, apparebit dedecus tuum. 27 Adulteria tua & hinnitus tuos, ſceleſtam ſcortationem tuam in collibus, in agro, vidi abo- minationes tuas. Væ tibi, Hierofolyma; non purgaberis ? Quoufque tandem adhuc ? 8.1. N hoc capite I. duabus parabolis pingitur ex- , mihi peculium ex omnibus gentibus ( Nam mea eſt tota ter- cidium & perturbatio Ifraelitarum futura: ra.) & vos eritis mihi regnum ſacerdotum & gens fancia. nempe cinguli apud Euphratem putrefacti , Indicat finem habitationis in medio ipſorum : ut crederent verf. 1. --- 11. & adagio vel dicterio, Omnem in ipfum & per fidem in ipſum fanctificati ipfi adhæreſce- utrem impletum iri vino. verf. 12. 13. 14. rent, ſeque Deo geftandos permitterent, donec eos face- Quorum illo ſignificatur , populum , qui af- ret reges & facerdotes. Inobedientiam & emisíces eorum fumtus erat à Deo, ut ipfi decori eſſet, planè corruptum tam longo tempore exploratam declarat, dum dicit: Et eſſe: altero, omnes inebriatum iri, ut unus cum altero non aufcultarunt. collidatur. I I. Monetur populus , ne exaltetur, verſ. $.7. Verf. 12. Et dices adillos. Novo fymbolo excitat fed Deo gloriam dent: ne fcilicet impingant per ftulti- illos ad audiendum. Habent hoc parabolæ, ut non ftatima tiam cæcam & caliginem mentis tanquam in montes, & repudientur , fed etiam cum quadam voluptate audiantur. in tenebras incidant. verſ. 16. Quòd ſi non auſcultent, ſe Igitur & Chriſtus locutus eft per parabolas, quia eas pote- lacrymis confumtum iri ob fuperbiam. verf. 17. III. Mo- rant audire. Marc. 4: 33. Tametfi autem parabolæ non netur Rex & Regina, ut ſe humilient; idque ob gregem ftatim intelligantur ab eis, qui exercitatos fenfus non ha- ipfis commiffum , ne is pereat. verf. 18. 19. 20. Quem bent, & fruftra audiantur ab illis , qui eas meditari & cum ipforum culpa periturum declarat, verf. 21. 22. IV. Im- fcriptis in verbo Dei & fundamento fidei & apertioribus pænitentiam prædicit & calamitatem futuram denunciat fententiis nolunt comparare ( quod ipſis ad graviorem da- Hieroſolymæ. Quam ad extremum adhortatur , ut tan mnationem cedit, quia verbum Dei non dignantur per- dem fe purget. verf. 23. --- 27. penſione & fcrutatione ) tamen , fi quis eas compa- S.2. ¥1.1. Eme tibi cingulum lineum, & pone in lumbisa ret cum perpetua Dei doctrina , & non ignarus ſit & aquis ne tingito. Cingulum potiùs intelligimus per huis, fterii falutis , faltem , fi Deus ipfe eas émnuon & explicet , quàm cinctum aut ſubligaculum. Nam jubetur id ponere in præftant facilem memoriam eorum, quæ Deus per eas do- lumbis. Et non puto moris fuiffe, ut v mix w.Jio præcincti cet. Quid facilius eft , quàm mente retinere, quid per cin- ambularent in publico. Lineum autem emi jubet, quia, ut gulum apud Euphratem corruptum & per vas omne imple- de ferico , ita de optimo lino cingula fieri poffunt. Li- tum vino voluerit Deus ſignificare? neum, ut facilis corruptionis, nec in ſe validum. Vetat $. 8. Verf. 13. Implebo omnes &c. temulentia. Faciam aquis tingi: quia mador lino corrumpendo eft. eos titubare, ut vino plenos. Confer Efa. 19:14. Ut t:- $. 3. Verf. 4. Abi ad Euphratem. Satis eſt, ut ea tan- tubat ebrius irz vomitu fuo. quam gefta in ſpiritu viſa non reipfa facta intelligamus : $.9. Verf. 1.4. Et illidam unum in alterum , ut con- quemadmodum & Ezechiel in vifione tranſlatus eft in Ju- fringantur, & fe invicem difcerpant. Id nobiliffimo exem- dæam ; & Johannes conftitutus eſt in litore maris. Apud plo factum eſt in obſidione ultima. Vide Zach. 11:6. Euphratem voluit recondi, ut intelligeretur , deportatum $. 10. Verf. 15. Audite do ad aures admittite. Nam iri populum in Chaldæam & ibi defiturum effe omnem e duri erant , & aures obturabant atque avertebant à ſermone jus faftum & omnem rempublicam. Prophetarum. Ne exaltetis vos: quia Dominus locutus eft. $.4. Verf. 9. Sic corrumpam celfitudinem Jude, do Saltem hoc cogitate, me in nomine Domini ad vos loquiz celfitudinem Hierofolyme, illam præmagnam. Ex verfu quem nominatis Deum veftrum; cui non debetis vos op- 10. apparet , notari populum, qui verbo Dei non obe- ponere per arrogantiam, contumaciam, & pinotices; qua- diebat. Vox Hebræafia eft mediæ fignificationis, & no- fi illo doctore non indigeatis, & jam perfecte perceperitis tat id, propter quod quis magnos animos gerit , vel ipfam mentem ejus & mandata ejus feceritis , aut veſtræ cogita-- animi erectionem aut fàftum. Hîc intelligimus ergo pro- tiones & viæ fint meliores cogitationibus & viis ipſius. priè deftructionem rei, cui confidit & propter quam info- Efa.55: 7.8.9. Qui convenitur vel à puero in nomine leſcit Hieroſolyma & Juda, nempe populus, Rex, He- Dei, tenetur audire ; alioqui reus futurus contemti Dei. ra, Sacerdotes , Prophetæ , Doctores , & , quotquot eve- Matth. 18:5. Luc. 10:16. huntur in Principatum, ut ftent in capite: ut eſt verf. 21. $. 11. Verf. 16. Date Domino Deo veſtro gloriam, ante- Nempe ut ipſi fiant auctores & Di&tatores eorum , quæ quam tenebre fiant. Nunc vobis adhuc allucet lux, & il- credenda , dicenda, facienda funt. In iis autem deftruitur la, quæ videtis, delectant oculos veftros , & , quæ auditis à & humiliatur celfitudo animi, fiducia & faftus fingulorum ſervis Dei prophetis, ſunt veritas. Date igitur Domino Deo in populo. Caufa & occafio hujus faftus hæc erat, quòd veftro gloriam. 1. ut ad illius verba attendatis; quia Deus Deus populum fibi circumdediſſet, tanquam cingulum, magnus & timendus eft. 2. ut credatis , eum eſſe Jehovam . 11. Hinc nata eft opinio , ipſos, qui effent populus Dei, vero nomine,& promififfe Iſraeli , quòd ipfi futurus effet in cum proceribus ſuis non poffe errare atque falli errore com- Deum. Gen. 17: 8. Ezech. 20:5. Nolite putare, hanc effe muni, & ita quidem, ut populus mereatur abjici , tanquam meam gloriam , quod vos nominamini Judæi , Iſraelitæ, & non populus. Confer cap. 8: 8. & 7:4. habetis legem,&facitis carnalia præcepta;quæ per illam vo- $. 5. Verf. 10. Populum hunc malum. Refer ad verbum bis impofita funt. Efa. 66:5. Agnoſcite & credite , me effe Corrumpam. quod eſt verf. 9. Nempe ut non fit populus fanctificatorem veftrum non fine juftitia. Nolite mihi adi- amplius , habens facerdotes ſacrificia offerentes , aut Sena- mere gloriam nominis mei, quòd ego is ſīm , qui non muta- tum, aut principes, & reges. Qui recuſant audire verba tur, qui non mentitur, qui ſe non abnegat , qui eſt ſanctus & mea, h. e. verba fæderis, de quibus cap. 7:23. & cap. IT: juftus judex fecundùm legem, quam qui facit vivit in ea; verſ. 2. 3. Quia nempe non fcrutabantur Scripturas, &, quique & poflit fieri Deus peccatoris & velit, & Ifraelem quod Deus promittebat, & juftitiæ caufa audiendum ac elegerit, ut in eo ſanctificetur coram gentibus , & in eo be. credendum erat, præoccupati ſuis ratiocinationibus, non nedi&tionis exemplum fit, ut in eo fibi benedicant omnes recipiebant neque inveniebant in Lege. gentes. In tempore hoc faciendum oftendit, ne tenebre 5.6. Verf. 11. Feci adhæreſcere mihi, &c. h. e. affumſi fiant , quia alias tenebræ futuræ fint, quas uno hoc modo ex gentibus, tanquam peculium meum, & accepi'illos in fi- | poffint amovere, ut non incidant in anxietatem & crucia- dem meam, promittens, me fore Sanctificatorem illorum, tum & priventur omnium jucundarum rerum ſpectaculo , ut fint mihi gloriæ, & ut glorientur in me: atque ita jufli quæ, ut lux Solis, oculos ipſorum exhilarabant. Sed illi nora illos ad me reſpicere, & hoc à me per fidem exſpectare. Sed audiverunt, h. e. non crediderunt. illi non audiverunt, h. e. non crediderunt. Confer cum his $. 12. Et antequam offendant pedes veſtri in montes promiffionem, quæ eft Exod. 19:5.6. Et nunc , fi aufcul- crepufculi . h.e. montes caliginoſos , præcipitia vertigi- taveritis voci mee & obfervaveritis foedus meum, eritis , noſa, impedimenta maxima viarum veftrarum , cum vobis I N JE RE MI Æ CA P. XIII. 55 vobis integra regna objicientur cum omni ſua potentia, / tectæ. Ideo fimbriæ rete&tæ dicuntur. h. e. reductæ , ad & nefcietis, quomodo evadere , quid agere , quomodo ef- retegendum nuditatem. Vide & verf . 26. Reducte funt fugere poflitis, & omnino , in quo loco res veftræ fint. Et fimbriæ tua, h. e. nuditas tua & turpitudo tua patefa&ta exfpeétetis lucem & ponat illam in umbram mortis , in ver eft omnibus ; quantumvis videreris tibi effe religiofa. In- tiginem. Pronomen in molien fæmininum hîc pro neutro ſtar hoc eft muliercularum , quæ potentes & faétiofæ ſunt, venit.q. d. Et ponat id, lucem, quam exſpectatis. h. e.pro & confcientia adigente, volunt effe religiofæ, & fe com- luce vobis fiat vertigo. Et ponat in ſpiſſam caliginem. mittunt hominibus pravis & hypocritis , quos evehunt & nu? pro nun, n'vy Alioqui poterat legi mu ſecundum li- faciunt potentes in populo. Qua re multi abducuntur Deo & in exitium præcipitantur. teras, ασυδέτως. $. 13. Verf. 17. Et, fi non audiveritis illud, in latebris $. 19. Verf. 23. An mutabit Æthiops pellem fuam ? Si- flebit anima mea. Non tantùm in publico ejulabo, fed & ne dubio intelligitur Cuſchita niger. Niſi velimus dicere, in occulto, fine arbitris, coram Deo meo. Propter faftum. Jeremiam ignoraffe nigri coloris homines , & maluiffe in quo vos opponitis Deo & non vultis ei dare gloriam ; fed adagio dicere fuſcos; quam nigros. Lxx. Artic4. Chald. fàcrilegè ipli eam eripitis, ut gloriemini in vobis ipfis . Et ANTTOT/ Syrus K???? Arabs. "dan?? Abaſſinus , Æthiops. Lacrimando lacrimabitur,& defcendet oculus meus lacrimis, Et pardus maculas ſuas? Naturale id pardo. Et vos,finempe tanquam colliquatus ; quod captivus abduétus fit grex Do- pardus mutet maculas fuas, poteritis bene agere,qui aſſuevi- mini. Abductionem illam in fequentibus ampliùs inculcat. ſiis malè agere. Doctiffimus commentator exiſtimat, hîc $. 14. Verf . 18. Dic regib domine, h. e reginæ. Sub- tantùm indicari vim confuetudinis. Verum eft,quod vulgo intelligendum aut ex ſuperioribus repetendum, Sic dixit dicitur, Confuetudinem effe alteram naturam. Fit enim, Dominus. In bumile fidite. 9 Sava idem valet 152907 ut, quod affuevimus, id libenter faciamus, & conftanter ; , quæ eft Hebraica phrafis, ſignificans, ab alto thro- & contrarium ægrè faciamus & nobis grave accidat. Non no in folum deſcendere & in eo conſidere.Confer Efa.47: miam voluiffe, vel hanc intentionem verborum Spiritus poſſum tamen à me impetrare, ut putem , hoc folum Jere- 1. Deſcende be confide in pulvere. Quia deſcendit , quod in effe. Solet Scriptura , quando vult indicare homines due- capite veftro erat. Ita nión Geneſ. 28:11,17. Et poſuit Cavoures & incurabiles, dicere, eos non niſi malum cogitaf- lapidem iniwan megoxe pé acenovécuri. Corona decoris ve- fe à pueritia, eos receffifle ab utero.Ita hîc & naturam con- fira. Regnum veftrum periit. jungit & uſum. Quòd non tantùm natura mali fint , & ini- $. 15. Verſ.19. Oppida Auſtralia clauſa ſunt, & non donei ad quicquam boni cogitandum, (ita ut ipforum pra- eft, qui aperiat. Quidam hoc ita interpretantur: Ægyptus vitas cum nigrore Æthiopis & maculis pardi rectè com- vobis non præbebit aditum urbium fuarum. Hoc puto parari poflit ) ſed etiam mala cogitando & dicendo & fa- alienum eſſe. Judææ pars extrema dicebatur in Au- ciendo habitum contraxerint invincibilem ; adeò utemen- ftralis regio. Id conftat. Ergo, quum hîc agat cum rege dari jam non poílint & purificari, magis, quàm pardus mu- & regina, ut humilientur ; ſignificat , à Septentrione qui- tare poteft fuas maculas , aut Æthiops albus naſci, aut ni- dem venturam vaftitatem , ſed illam non ſubſtituram in grorem fubitò exuere, indurati quippe perverfis ſententiis aditu terræ. Ultimas etiam terræ urbes vacuas reli&tum adverſus veros ſenſus legis Dei. iri ab habitatoribus. Ideoque clauſas fore, nemine ape S. 20. Verf. 24. Dipergam eos ad ventum , h. e. præ- riente. quafi diſcedentes eas claufiffent. Magis tamen eſt, bebo illos, ut levem paleam nullis vinculis colligatam, ali- ut intelligatur , in urbibus ipſis nullos ſuperfuturos homi- cui potentiori diſpergendos per totum mundum. nes, qui eas, clauſas metu hoſtium , aperiant, peſte ſcilicet $. 21. Verſ. 25. Hæc fors tua, aſſignatio menfuræ tue & fame extinctos. Kimchius aucumat dici claufas , quia à me. Sors, quam tibi in diviſione attribui. Aſignatio à nemine adeantur, tanquam claufæ; & , quòd nemo egre- menſure tua vel tuæ. h. e. aflignatio digna te & operibus diatur, ideò dici,neminem eas aperire.Confer Efa. 24: 10 tis,ut fit in ea% ίσον & το ωτο μέτζον. LΧΧ.με εις σ' απειθείν Addit: Abducta eft Juda tota , h. e. totus populus Judai- uprās ēmsi. q. effet 7???/ & inga pro '?/ Sed culpa ſequi- cus, perfectè, averſione. Rex & Regina habent, cur do- tur: quia oblita es mei. & confifa es mendacio. Et notandum leant; quum totus populus fit abducendus in exilium : id eft, hîc intelligi id mendacium præcipuè , in quod conver- que poft plurimorum extinctionem , & integrorum oppi- terunt Scribæ legem Dei.c.8:8. Nempe,quod confifi fint dorum evacuationem. commentationibus 7: TOTIU. Qgod Tois. Qui Dei obliviſcitur & $. 16. Verf. 20. Attollite oculos veftros. Ita legunt; quia non cogitat,quis Deus fit;& quæ natura ejus & quæ Jaséans id poftulare videtur , oculos veftros. Vide, qui veniunt ab & quem ſe revelaverit , is nunquam Scripturas rectè intel- Aquilone. Ex Chaldza. quæ ad ortum hibernum fita liget, fed eas torquebit fecundùm concupiſcentias fuas ad fuit Judææ. Hoc ad Reginam propriè dictum eſt. proprium exitium. Qui Deum amat & timet inveniet ve- S. 17. Verf. 21. Quid dices , quum viſitabit ſuper te? | ros ipſius ſenſus & mentem Dei. Oftendit, non tantùm populum five gregem viſitaturum $:22. Verf. 26. Quum reduxero fimbrias tuas in faciem effe Dominum , fed etiam ipfam Reginam. Quid dices ? tuam, apparebit dedecus tuum. h. e. patefaciam dedecus Innuit, fæminam garrulam multa in præſens oblatrare: tuum, tanquam pudenda tua. Nempe Templum, Confef- ſed aliquando ad apocí ev redactum iri . Nec tantùm fus Seniorum, Politia , Cerimoniæ erant tanquam velum ipſam, fed etiam eos, quos aſſuefecerat, ut effent fibi aliquod Ifraëlis, fub quo latebant pudenda ejus. Innuit, ſe amici & familiares in caput. h. e. quos admiferat domum, ea ablaturum, ut appareat , ipſos, iis ablatis, nihilo melio- quibus aurem patefecerat, quos fecerat fibi familiares , ut res eſſe reliquis gentibus. Vidi , abominationes tuas. quæ nempe ita fierent in caput , & dominarentur in populo. funt abominationes tuæ, per quæ abominabilis es. Va tibi, Plerumque ita fit. Falfi prophetæ infinuant fe in ædes Hieroſolyma, non purgaberis: An planè nunquam induces magnatum & in iis quærunt mulierculas , & iis blandiun- in animum , ut pro falfitate veritatem adames, aut falſos tur, ut ſibi videantur religiofulæ, & quotidie accedunt, cogitatus habeas fufpectos? Quoufque tandem? Annon fa- & fiunt iis familiares ; idque ut apud vulgus fint in fide, tis diu erratum & peccatum eft? An putasæternam fore &plurimos habeant fequaces. Poffunt tamen etiam hæc Dei tolerantiam & eum ſemper diffimulaturum. Nema verba referri ad Hierofolymam quam compellat verf. 27. glorietur in antiquitate erroris. Quò antiquior error eft & $. 18. Verf. 22. Et quomodo dices , Confer ??/ Efa. 8: conſuetudo peccandi, eò propiùs abeft judicium. Sufpe- 19. 36: 19. Reduétæ, &c. Verba nudandi & tegendi eta igitur eft traditio Tempo Tigé dota Hebraicè conftruuntur cum accuſativo rei tegentis & rei E 4 CAPUT 56 C O M M E N T A R I US CAPUT XIV. I 2 Uia fa&tum erat verbum Jehovæ adieremiam de ſterilitate. Luget Iuda, & portæ ejus languent , atrore obhtæ funt ad terram , & vociferatio Hie- • rofolymorum afcendit: 3 Et majores illorum miſerunt minores illorum ad aquam : venerunt ad lacunas , noninvenerunt aquas , redierunt vaſa illorum vacua ; pudefacti funt & confuſi ſunt , & velaverunt caput fuum : 4. Propter terram, quæ conſternata eft, quia non exſtitit pluvia in terra : pudefa&ti funt agricolæ , velarunt caput fuum. 5 Nam etiam cerva in agro peperit & reliquit, quia non exſtitit gramen. 6 Et onagri conſtiterunt in culminibus, hauferunt ventum, ut dracones : confecti ſunt oculi eorum, quia non eft herba. 7 Si pravitates noſtre reſponderunt in nos ,Iehovah , fac propter nomen tuum. Nam multiplicate funt averſiones noftræ ,tibi peccavimus. 8 Exfpeétatio Ifraëlis , falvum eum faciens in tempore anguftia , quare exiftes , ut peregrinus in terra, & ut viator, qui declinavit ad perno&tandum : 9 Quare exiſtes , ut vir , qui ſe movere non poteft? ut heros , qui ſalvare non poteſt? At tuin medio noſtri es, Jehovah , & nomen tuum ſuper nobis nominatur. nerelinquas nos. 10 Sic dixit Iehovah de populo hoc: Sic amant palari , pedes fuos non cohibent : & Iehovah, qui non acceptos illos habet, nunc recordatuer pravitatis ipforum,& viſtat peccata eorum. II Et dixit Jehovah ad me: Ne ores pro populo hoc in bonum. 12 Cùm jejunant , ego non aufculto clamorem ipforum, &,cùm offerunt holocauftum & munus , ego eos acceptos non habeo, fed gladio, & fame, & peſte ego conſumo ipfos. 13 Et dixi, Ah, Domine Iehovah, ecce Prophetæ dicunt ipſis, non videbitis gladium, & fames non veniet vobis. Nam pacem veram dabo vobis in loco hoc. 14 Et dixit Iehovah ad me: Falfum Prophetæ prophetant in nomine meo. Non miſ eos, neque præceptum dedi iis , & non locutus fum ad ipfos : viſionem falfam & divinationem tum ni- bili tüm fraudis cordis fui illi prophetant vobis. 15 Propterea, ſíc dixit Iehovah de Prophetis , qui prophetant in nomine meo , quos ego non miſi, quique dicunt; Gladius & fames non erunt in terra hâc: gladio & fame conſumentur Pro- 16 Et populus, quibus illi prophetant , erunt projeéti in vicis Hierofolymorum propter famem & gladium, & non erit ſepeliens ipſis , uxoribus eorum , & filiis eorum & filiabus eorum : & effundam ſuper ipſos malum ipſorum. 17 Et dices ad eos verbum hoc: Deſcendant oculi mei lachrymâ noctu & interdiu , & ne intermit- tant ; quia fractione magna fracta eſt virgo filia populi mei, plaga incurabili admodum. 18 si exivero rus , ecce exanimati gladio ; & , ſi intrem civitatem , ecce infirmitates famis. Nam etiam Propheta, etiam facerdos , mercaturam exercuerunt per terram, & non co- gnoverunt. 19 Anrejeciſti Iudam ? an Sionem faſtidit anima tua? quare nos percuſſiſti , ut non fit nobis ſanitas? exfpe&tavimus pacem, & non eft bonum, & tempus fanitatis , & ecce terror ? 20 Novimus, Iebovab, improbitatem noftram, pravitatem patrum noſtrorum. nam peccavimus tibi. 21 Ne repudies propter nomen tuum; ne fødes folium gloriæ tuæ. Recordare: ne irritum facias feea dus tuum nobiſcum. 22 An funt in vanitatibus gentium, qui pluant ? &an cæli dant gutt as ? an non tu es Iehovab Deus nofter, &* exſpectamus te? Nam tu feciſti omnia hæc. S. 1. E fterilitate & ficcitate quadam agit III. Dei iram & juſtitiam verbis ipfius explicar. hoc caput. verſ. 1. I. Sterilitatem & verf. 10. 11. 12. IV. Prophetarum pacem polli- ficcitatem defcribit ab incommodis. centium vanitatem indicat. verf. 13. 14. verf.2. uſque ad verf.7. II. Orationem phetis & populo denunciat interitum. verſ. 15. 16. ſuam tali malo & tempori accom- quem explicat per planctum fuam à Deo fibi di- modatam pronunciat. verſ. 7. 8. 9. Catum, verf. 17. 18. VI. Denuò orat Deum , phetæ illi. V. Pro ut gras I NJEREMIÆ CA P. XIV. 57 21. 22. ut gratiofè pluviam det, propter nomen ſuum verf. 19. 20. nomen tuum. quia nominari voluiſti Deus Ifraëlis, ut co- gnoſcaris reyera Salvator ejus. Id explicat ftatim. $. 2. Verf. 1. Quia. Refpicit, ut videtur, ad caput præ $.9. Verf. 8. Exfpectatio Ifraëlis. Quem exfpeétat cedens verf. 12. ubi dixit : omnem lagenam impletum iri. Ifraël . Intelligit veros Ifraëlitas. Exſpectatio Ifraëlis non Nam ea erat ſubfannatio & irriſio falſæ perſuafionis, quòd poteft pudefieri. Eft enim fecundùm veritatem. Deus copia & fertilitas in pofterum futura eſſet. Vide verf. 13. enim poteft & vult effe faluti expectantibus fe. Si Quia ergo Jeremias vaticinatus erat de fterilitate, & Pro- fruftraretur exſpectantes ſe, fe ipfe abnegaret : qua- phetæ cæteri prophetabant de fertilitate,ideo dixit. omnem fi vel non honoraretur exfpectatione amantium fe, vel lagenam impletum iri. ipfis faluti effe non poffet. Salvator ejus in tempore angu- $. 3. Antequam Deus induxit in Judæos Nabuchodo-flie. Qui nunquam deſeruiſti populum tuum , fed fidelis noforem, immifit etiam eis ficcitatem & fterilitatem. niya Deus ipfis extitifti in tempore in anguftia. Confer Pſal. 9: ea dicitur. LXX. 0509 zác. Videtur Hebræa vox vel diffi 10. Quare exiſteres , ut hofpes in terra, qui venit & abit ; cultatem notare vel quafi amputationem cibi ab ore. Plu- & terram, ad quam venit, non putat ſuam; dy ut viator , rali nya hîc utitur: fortè, quia ficcitas longa & multipli- qui divertit ad pernoctandum. Atqui terra noftra eſt ter- cata intelligitur. Ita etiam immiſit famem Judæis & toti ra tua & data hæreditas populo tuo. orbi, quum inſtaret deletio Hierofolymæ per Romanos. $. 10. Verf. 9. Quare exifteres ut vir , qui ſe moverè Actor. 11: 28. Malach. 2: 2. 3. Voluit nimirum Deus non poteft. Eft éğúpuwegv. Deus habitans in medio Ifraëlis experiri , an humiliaturi ſe effent virga à ſe percuſſi, ante- vocatur vir & beros: contrarium eft ei nomini, ſe non pof- quam eos traderet in manum hominum , & omnes ſuas ſe movere, è un zoveci, dvocevadridoy rey o xustuv elvcej. Deinde; plagas ipſis immitteret. Qui ſiccitate caſtigatur, is in ma non poffe falvum præftare populum ſuum. 77 eft pro num Dei cadit. Quod tolerabilius judicavit David, quàm 011/ LXX. énvāv. Credo , eos ftatuiffe legendum paryo tempore tradi in manus hominum. $.4. Verſ. 2. Magnitudinem mali var tu tid. Luget Ju- ter nos. D??!/ Atqui tu es in medio noftri. Tu habes onhywory in- da. Omnia figna lætitiæ ceffant. Et portæ ejus languent. dio noftri. Vera ochumors eft, qua Deus in Chriſto eſt & Lex tua eft inter nos. Spiritus tuus eft in me- h.e. homines, qui intrant & exeunt per portas, aut fedes in portis tenent, ut fenatores & judices populi , languent, Hof. 11:9. In medio tui eft fanétus. Et nomen tuum fu- Chriſtus vivit in credentibus. Joh. 17:23. Gal. 2: 20. viribus deftituti. Atrore obfitæ funt ad terram. Qui in per nobis nominatur. Nominamur enim populus tuus , & foris funt, atros vulcus gerunt, in terram pendulos. Atros,quia exhauſti ſunt. In terram pronos , propter de- tu nofter. Ne deftituas nos & miffos facias. Hæc eſt bilitatem , aut propter mærorem & deſperationem, &, mappacía eorum, qui Dominum exfpeétant , qui ſciunt ; quod non audeant faciem ad cælum tollere. Erectio fibi datam effe poteftatem hoc petendi. capitis eſt ſignum lætitiæ & fiduciæ. Vultus in terram S. II. Verſ. 10. Sic dixit Dominus de populo hoc. 5 dejectus pudoris , moeroris, nullius fpei. Genef. 4:5.6. cum 728 perſæpè valet dė. Ita Efa. 45:24. 1289 de me Et vociferatio Hierofolymæ afcendit. Cives reliqui & vul- dixit. Pfal. 3: 3. Multi dicunt 'onds de anima mea : Non gus vociferantur , ut eorum dolor occultari non pof- eft ei falus. De populo hoc. qui accedit ad templum & ad fit. facerdotes ac principes. dedignatur eos appellare popu- $. 5. Verf. 3. Oftendit , fontes exficcatos effe, & lum ſuum. Innuit autem, totum populum, paucis exce- miſſos juniores ad illos nihil niſi lacunas reperiſſe, & cumptis; eſſe dignum tali plaga. Sic dilexerunt vagari; pedes vacuis vaſis reverſos eſſe. Ita majores pudefactos caput o. Juos non continuerunt. Quemadmodum cucurrerunt ab peruiſſe: ut mos erat lugentibus. Ita David flens operto uno altari ad aliud , ab uno Deo ad alium ; ita jam evenit capite tranſiit torrentem Kedron; ita Petrus étabcd Con ipſis, ut vagentur propter aquam & eam nuſquam inve- Exacue. Marc. 14:72. Pudoris cauſa eft in aliis dolor ob niant. Qui quærit Deum , quærit fitim ſuam reftinguere. Dei gloriam imminutam per peccata populi , quæ tantam Illi quæfiverant fatietatem & årémovory animæ in multis plagam accerfiverint; quod non in tempore occurrerint | locis; ubi ea inveniri non poterat: rectè cum illis agitur , iræ, & eam averterint per poenitentiam, tempore, quo in quum coguntur aquam quærere pallim, & fruſtra. Di- veniendum fe ftitit. ut eſt Pſal. 32: 6. Efa. 55:6. & ulnis ſcant ex caftigatione , in quo deliquerint. Quærant pallis eos invitavit , ut converterentur ad fe : Efa. 65:2. aquam, quæ fitim omnem animæ reftinguere poteft , & in aliis dolor & indignatio , quòd ipforum juftitia non fit invenient etiam , qua corpus eorum reficiatur ac re- apud Deum in precio: partim fremitus , quòd ipforum la- creetur. Et Dominus eos non habuit acceptos. Etiamſi vel- ſcivia & concupifcentiæ fervitus impediatur; partim timor lent videri tum in templo tum alibi ipfi offerre facrificia. mortis & jacturæ hujus vitæ. Vide verf. 12. Nunc recordatur eorum pravitatem. Per $.6. Verf. 4. Commemorat pudorem agricolarum ob ficcitatem hanc exprobrat ipfis ficcitatem hanc exprobrat ipfis , quòd peccata eorum non tellurem conſternatam. h.e. nec ſemen concipientem nec fint ipfis remiffa; quòd temere & fruftra obtulerint omnia fruges reddentem , ſed ad utrumque quaſi emortuam. facrificia. Pravitas dicitur omne , quod re&tum non eft. Quando tellus eſt pulvis minutus, qui facilè movetur & Et viſitat peccata eorum. atrocius hoc. Infidelitatem, aura quavis aut pedum motu in altum tollitur, videtur me & quod ipfi ægrè fecerunt, neque ipſum quæſiverunt. tuere omnem cultum & confternata refugere. Quia non $. 12. Verſ. 11. Narrat, fibi dictum eſſe à Deo, ne extitit imber in terra, qui pulverem faceret cohærere pro illo populo oret. Confer cap. 7: 16. 11: 14. In bo- & confiftere & fe culturæ patientem exhibere. Job. 38: num. h. e. ut eis parcam. Nam mea tolerantia non pro- 38. Quum funditur pulvis in folidum , h. e. quum aquis h. e. quum aquis deft ipfis. Si quid boni animabus ipſorum eveniet , id me perfuſus pulvis fit firmus & folidus ; & glebe conglutinan non decet ipſis dare per patientiam , ſed per caftigatio- nem, terrorem, & © Debogu odoruesh's, ut Spiritus falvetur. 8.7. Verf. 5. 6. Ampliùs eam exaggerat, quòd cervæ, 1. Cor.5:5. ob penuriam graminis, fætus fuos dereliquerint. Et (verſ. $. 13. Verf. 12. Rejicit ipforum clamorem cum je- 6.) quòd onagri in culminibus hauſerint aërem, ut refri- junio & holocauſta & munera. Ulteriùs enim non pro- gerarent ſe & recrearent, & ventum captaverint , & fru- | grediebatur eorum religio. Hæc eo fine dicuntur , ut co- ftra viride quæſiverint. Confer Job. 39: 8. Omne viride gnoſcant, aliud eſſe, quod Deus in ipfis defideraret.Confer veftigat onager. Pfal. 50: 8.14: 8. 8. Verf. 7. Oratio Prophetæ & piorum. Confiten $. 14. Verf. 13. Propheta nihilominùs non defiftit tur pravitates & averſiones multas, & , quod peccaverint pro ipfis orare, culpam infidelitatis & intractabilitatis vul Domino, h.e. ipfi rei facti fint. Primum in converſione gi conjiciens in Prophetas blandientes populo & , quum ad Deum & fide eſt agnofcere indignitatem fuam & cul- populus videretur fædus cum Deo renovaſſe , omnia pro- pam. Hof. 14:3. Dicite ad ipſum : Quicquid acciperes , fpera illi promittentes. Satis evidens eft,falſos illos Prophe pravitas. Nihil à nobis accipere potes, nifi pravitatem. tas cum veris Dei ſervis perpetuam habuiffe controverfiam Quam ut auferas à nobis , ad te confugimus. Fac propter de Lege juſtitiæ. Et tamen fieri poteft, ut habuerint & Eur. 58 COM M E N T A R I US illi iegéoets , fed non divinas. Qui do&trinas dæmoniorum ) 13. Confer Genef. 49: 10. Quare nos percuffifti, ut non audet loqui, eum non mirum eft à dæmoniis ludi. fit fanitas nobis ? ut nihil fani fuperfit? Exſpeetavimus. $. 15. Verſ. 14. Verba Dei, quibus declarat , prophe Hebr. Exſpectando ſub, exſpectavimus. Quum tribus Ju- tas loqui falfum in nomine ſuo. Id in ſpecie ſignificat , eos, dæ videretur habere promiffionem fingularem ; non pu- quantumvis nomen Jehovæ in ore fuo ferant, & velint tabant, eò rem perventuram , ut ſolo æquaretur templum videri docere veritatem , quam Deus tradidit populo ſuo, & urbs , & populus dilliparetur in gentibus. Putabant, tamen falfum loqui, & non veritatem , quæ eft fecundùm comminationem Dei effe fatis impletam abductione de pietatem. Non mifi eos. Alius inſtigat illos ad loquen- cem tribuum & partis Judæorum. Cùm igitur ad extre- dum. Sunt êzzaspirvoor . Efa. 8:19. Et non precepi ipſis, mum ventum effet , præftolabantur auxilium, pacem ; res di non locutus fum ad illos. Non eſt verbum meum , quod falvas. Quemadmodum & Ezechiel teftatur, cap. 11:15. afferunt. Siquis locutus eſt ipſis, ego is non fum. Vifio- eos, qui Hieroſolymis manſerant, abducto Jechonia, ita nem falfitatis do divinationem nihili & fraudis cordis cogitaffe, terram fibi datam effe hæreditatem : quia nimi- proprii vaticinantur vobis. Eorum viſio aut meditatio eft rum non videbatur fieri poffe, ut totus populus abducere- fallitas: divinatio eorum partim prodit ab eo ; qui eft tur, & omnia everterentur. Deus hujus mundi , & nihil eft; partim à fraude cordis 9.20. Verſ. 20. Argumentum parcendi ducit à pee Gevolge ipſorum ; qua elegerunt id, quod non eft vera religio , pro aliqua. Agnoſcimus improbitatem noftram , s pravitatem vera religione. Divinationem nihili , vel cum nibilo. Co- patrum noftrorum , h. e. tum anteceſſorum, tum eorum, pulam enim pro præpofitione a vely accipere poſſu- qui nos regunt. Hi enim in Scipturis patres nominari fo- mus. Sic Act. 14: 13. roupas ses sépepecice pro pesci sepe- lent. Quod peccaverimus tibi. rei tibi facti ſimus. και των. $.21. Verf. 21. Urget nomen Dei; ne rejiciat , nem- $. 16. Verf. 15. Prophetis denunciat, quòd gladio & pę populum , cujus Deus voluerit nominari, neque feedet fame extinguendi ſint omnes. thronum glorie ſuum , b.e. templum , quod elegerat ad $. 17. Verf. 16. Populo, qui prophetis falſis atten- habitandum in eo. Fædes. Confer Deut. 32:15. Nah. 3: debat , per fraudem ſcilicet & concupiſcentiam, quum 6. Significat vel violationem per 7773/ h.e. ftultitiam veros prophetas loquentes de vera juſtitia & pietate ſe- & petulantiam , vel projectionem tanquam cadaveris & cundùm verbum Dei odiſſent , eorumque uxoribus & rei fædæ. Thronum Dei vocat templum. Confer cap. 3: liberis, denunciat, corpora illorum proftratum iri in vicis 16. 17. Memento, nempe fæderis tui. Ne irritum facias Hierofolymæ & neminem fore , qui ſepeliat, fædus tuum nobiſcum, h. e. ne mutes promiflionem tuam S. 18. Verf. 17. 18. Præſcribit Prophetæ leffum , & bonum, quod nobis addixifti, neque, ut gentes, reji- quem ad populum pronunciet. nempe, Se fibi perpetuum cias nos à communione & amicitia tua, ut non amplius di- fletum indixiffe diurnum & nocturnum ſine intermiflione, caris Deus nofter. Quod contumacibus evenit. quòd fractione magna fit fracta virgo filia populi fui, $. 22. Verf. 22. An ſunt in vanitatibus gentium, qui per plagam incurabilem valde. Virgo in regimine, ſenſu pluant ? Significat, Si Deus populum fuum abjiciat, fi appofitionis . Solet multitudo fæminæ comparari . Vir deſinat locum habitationis & demonftrationis gloriæ ha- ginem vocat multitudinem filiorum populi, quia hactenus bere in terra & legem non curet amplius prædicari, fore, non venerat in alienam poteſtatem, neque defierat effe po- ut affimilentur gentibus , & adorent ligna & lapides, & pulus, nominatus populus Dei, Deum habens habitantem non fit, qui cognofcat verum Deum , fed vanitatibus tium attribuatur datio pluviarum , aut cælis ; quum t2- gen- in medio fui. Fraćtionis deſcriptio eft verf. 18. nempe , quòd in agro jaceant cadavera cæſorum gladio, & in urbe men nec idola gentium id præſtent, nec cælum. Ergo jaceant corpora infirmatorum fame. Caufam fractionis eſt argumentum à gloria Dei non planè abalienanda. An repetit, fecundùm ea, quæ jam dicta verf.14. 15. 16. Quia coeli dant guttas? An relinques nos & omnes homines & propheta & facerdos mercaturam exercuerint in ter in eo errore, ut putemus, non divina providentia admi- ram. h. e. per omnem terram, & non cognoverint , nem- niſtrari pluviam & rorem , fed cælos illa dare ? Quum pe, quod cognofcendum erat , neque animadverterint , ut tamen cæli guttas non dent. Nam in cælo non eſt cogni- fapientes & prudentes fierent, & fuæ populique ſaluti tio. Atqui datio pluviarum & guttarum eſt opus fapien- confulerent. Significat , eos evoútys & éouérxs exſtitiſſe tiæ & bonitatis. Eft enim ad finem & utilitatem ani- & ádékrugu võv habuiffe. Quidam, ut Lxx. hoc co-malium & hominis deſtinatum : atque ita teſtimonium lon referunt ad palationem prophetarum & facerdotum voluntatis potentis , bonæ , ſapientis, ad cujus gloriam in exilio in terra incognita. ut cap. 15:14. dicitur hæc opera tendunt. quam oporteat hominem , qui DTS ?x h. e. terra , quam non cognoviſti. Sed hîc habet mentem ad cognofcendum fapientiam & aman- copula eſt , & vocula "3 quia oftendit , fignificari hîc , qui- dum veritatem & verum bonum , glorificare & cui nam fuerint in cauſa, cur populus Dei frangeretur & pla- oporteat gratias agere. Actor. 14:17. 17:27. Rom. gam illam acciperet. Nempe Prophetæ & Sacerdotes, 1: 20.21. Pfal. 14:4: Annon tu', Fehovah, Deus qui omnibus hominibus fe accommodaverint loquendo nofter, qui nos aſſumſifti ex Ægypto, ut tibi fervire- falſum propter pictor of @crubas. mus & nobis innotefceres fecundùm potentiam , fuf- §. 19. Verf. 19. Nova interceffio Prophetæ. Com- ficientiam, gratiam & veritatem tuam. Et exſpectamus te, memorat Dei gratiam & promiffionem, qua declarave ut nobis opem feras & benefacias. Quum nullæ gentes rat , fe Judam & Sionem elegiffe. Ei gratiæ opponit Re- fint in toto mundo, que te expectent. Quia tu fecifti jectionem. Confer Rom. II: 1. Men ombocel ó sòs. To'y omnia hæc. Tibi confidimus, ut omnium horum , quæ acòv aûrê', Numquid rejecit Deus populum fuum? Judam funt, conditori. Itaque fiduciam noftram collocavi- & Sionem elegiffe Deum, teſtatur Pfal. 78:68. Pfal. 132: mus in vera rupe. с A PUT XV. 1 ET dixit Iehovah adme: Si ftaret Mofes @ Samuel coramme , non effet anima mea ad populum hunc: projice à facie mea & exeant. 2 Et erit , cùm dicent ad te : Quò egrediemur? Dices ad eos: Sic dixit Iehovah: Qui ad mortem , ad mortem , &, qui ad gladium , ad gladium : &, qui ad famem , ad famem, Ĝº, qui ad tranſportationem, ad tranſportationem. 3 Et præficiam ipſis quatuor genera , ait Iehovah : gladium ad occidendum , & canes ad la- niandum, 1 Ν Ι Ε R Ε Μ Ι Ε 39 CA P. XV. niandum , & volucres cæli ac feras terræ,ad comedendum & ad corrumpendum. 4. Et dabo illos in horrorem omnibus regnis terræ propter Manaſſen filium Ezechiæ , regem Judæ: propter ea, quæ fecit Hierofolymis. 5 Nam quis clementia utetur tecum, Hieroſolyma ? Et quis comploraret te? Et quis diverteret ad ſalutandum te? 6 Tu miſſum feciſti me, ait Jehovah: retro abis: & , quia extendi manum meam contra te, & corrupi te ; delaffatus fum pænitudine affici. 7 Et ventilavi eos in ventilabro in portis terræ: orbos feci , perdidi populum meum: à viis ſuis non funt converſi . 8 Numeroſe ſunt mihi viduæ ejus præ fabulo marium ; adduxi ipſis fuper matrem juvenem va- Stantem in meridie : feci in eam cadere derepente vigilias terrores. 9 Languet. quæ peperit ſeptem , exſpiravit animam ſuam , occidit fol ejus inter diem illorum , pun defa&ta eft & compuncta; &refiduum illorum gladio dabo coram hoftibus ipſorum , ait Iehovah. 10 Væ mihi , mater mea , quòd peperiſti me , hominem contentionis & litigii toti terræ. Non cre- didi , neque crediderunt mihi (vel, non fačtus ſum debitor , neque creditor) univerſi exa fecrantur me. 11 Dixit Iehovah: Si non reſiduum tui erit in bonum (vel ſolvite) h non feci incurrere in te in tempore mali &º in tempore anguſtiæ inimicum. 12 An conquaſabit quis ferrum , ferrum ex Aquilone Cas? 13 Opes tuas &ʻtheſauros tuos præda dabo ſine pretio , & pro omnibus peccatis tuis, & in omnibus terminis tuis. 14 Et faciam, ut tranſeant inimici tui per terram, quam non noſti. Nam ignis , qui accenſus eſt in nafo meo , contra vos ardet. 15 Ta noſti , Jehovah : recordare mei & vihta me & fac ultionem mihi à perſecutoribus meis : ne per longanimitatem tuam auferas me: cognoſce, me ferre propter te opprobrium , 16 (inventa ſunt verba tua, & comedi ea , & exſtitit verbum tuum mibi hilaritati & lætitiæ cordis mei)Nam nuncupatur nomen tuum ſuper me, lehovah Deus exercituum. 17 Non ſedi in conſilio ludentium & exſultavi ; propter manum tuam folus ſedi : quia excam- defcentia me impleveras. 18 Quare exſtitit dolor meus fine intermiſſione , &• plaga mea deplorata? Recuſat curari, fis mia bi tanquam fruſtratio, aquæ, quæ non permanent. 19 Propterea ſic dixit Iehovah: Si converteris & reducam te, coram me ſtabis ; &', fi educas pre- tiofum è vili , ut os meum eris. Redeant illi ad te, & tune redeas ad ipfos. 20 Et dabo te populo huic murum æneum arduum & præliabuntur contra te, & non invaleſcent in te:quia tecum ego fum ad ſalvum te præftandum , & ad eripiendum te, ait Jehovah. 21 Et eripiam te ex manu malorum , & redimam te ex manu violentorum. $. I. Uum vetuiſſet Prophetam pro illo po- | Mofis & Samuëlis & ullius jufti hominis.Significat,ſe tan- pulo orare in bonum , & tamen Pro tum mali in ipfis videre , ut non conveniat ſuæ majeſtati pheta inſtitiſſet petendo,confugiens ad & juftitiæ illis velle ignofcere. Ita Matth. 11:21. 23- gratiam Dei & promiffionem & no Ætas illa, quam viſitavit Chriftus , Tyriis & Sidoniis , men Dei; hujus capitis initio I. Re-ipſiſque Sodoinitis , poftponitur, five potius præfertur ra- ſpondet Deus ad eam petitionem, ne tione malitiæ & ftuporis & indurati cordis. Referendum gans , ſe clementia ufurum, erga illum hoc ad cap. 14: 11. populum. verſ. 1. -- 9. Subjicitur II. Querela Prophetæ, $. 3. Dimitte à facie mea, cu exeant. Noli eorum noa quòd, quum nulli moleftus fit, tamen omnes fibi maledi- cant. verf. 10. Et III. Reſponſio Dei, qua aſſeverat ipfi, Itere: vel , denuncia ipſis, ut exeant. Quod Deus ftatuit men mihi commemorare, & eos quaſi mihi præſentes fi- feipfum ſoluturum & liberum fa&urum, & inimicos ipfi efficere , id attribuit verbo Prophetæ , vel Prophetæ pro- ſupplices facturum. verf. 1 1. & inſuperabilem ipſis factu- rum ipfum. verf. 12. Copias autem ejus diſperſurum, verf. pter verbi ab ipfo pronunciandi efficaciam. Confer y1. 19. 13. & fimul inimicos tranſlaturum in terram, quam ipſe $.4. Verſ. 2. Si dicant ad te : Quò exibimus ? Si irri- non norit. Ita ipſum non immunem fore ab ira & tamen fervatum iri. verf. 14. IV. Oratio Prophetæ, qua petit ſe deant te & rogent, Quò exibimus? q. d. Quis nos faciet vindicari à perſequentibus. verf. 15. --18. V. Divina exire ex hoc loco. Jubet eis reſponderi: exituros eos par- inſtructio Prophetæ , ut officium ſuum rectè faciat; cum tim ad mortem , partim ad gladium, partim ad famem ; promillione. verf. 19 -- 21. partim ad tranſportationem. Significat, ſingulis fuam cala- mitatem & exitum effe definitum & ftatutum, tanquam $.2. Verf. 1. Si ſtarct Moſes Samuelcoram me, non foret anima mea ad populum hunc. Confer Pſal. 99:6. forte, quem non fint effugituri . Simile Ezech. 14:14. Moſes aliquando pro populo ora 8.5. Verf. 3. Præficiam ipſis. Ita verbum 722 Job.34* vit & avertit iram Dei: item Samuel. Hic teftatur , ho- 13. Quis mandavit ipfi à cælo ad terram uſque? Confer mines illius ætatis ita malos eſſe & ita induratos , ut non Efr. 1: 2. Job. 36:23. Deut. 20:9. Num. 3: 10. deceat ſe habere odoxíow , ut condonet cos precibus vel Gen. 39: 4. Jer. 51;27. Quemadmodum teftatus erat , C Ut os meum eris. fe 60 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S و & ſe quaſi numeraffe populum & fingulis fuum exitum attri- & zelo gloriæ meæ: ut patefiat zelus meus omnibus re- buille ; ita etiam teſtatur , fe gladium, h. e. homines vio- gnis , ut diſcant me timere, & apprehendere in puro cor- lentos & crudeles ad fundendum fanguinem paratos , de juftitiam meam. canes & volucres & feras beftias in ipfos immiſſurum ; 5.10. Verſ. 10. Hic eft 9c87accord's Prophetæ , de- tanquam milites fibi auctoratos & mandato certo inſtru- plorantis, quòd ad hoc natus fit, ut inter illos viveret ctos. qui immerenti & cum nemine negocium habenti maledi- $.6. Verf.4.5.6. Et efficiam eos horrorem omnibus re cerent univerſi. Duram effe fortem eorum, quibus Deus gnis terræ. Ut, quotquot ubique gentes funt & erunt , dedit hanc gratiam , ut verbum ejus cognoſcant & veri- contremifcant , videntes iram Dei magnam in Judæos. tatem docere alios pollint , fi , quod charitas impe- Confer Delit. 29:23. Quantumvis per Gentes effecta fint rat, eam docere velint , teftatur omnium Propheta- illa judicia , non tamen habuerunt gentes caufam , quare rum hiſtoria. Non credidi. Meliùs conftabit ſenten- gloriarentur in diis fuis ; quafi illi hæc judicia effeciſſent: tia, fi verbum 170g fimiliter capiatur , ne , quod diftin. imo contra habuerunt caufam metuendi iram Dei, quia ctè dicitur , idem fignificet. Duis eft creditor. Con- non funt geſta fecundùm oracula deorum ipſorum, & ipfæ fer Exod. 22:25. Ela. 24:2. Senſus eſt : Cum nemi- gentes non fuerunt juſtæ; geſta autem funt fecundùm ora- cula Dei Iſraëlis & prædictiones multiplices. In Judæis cui moleſtus fim exigendo credito : ego nemini debeo, ne mihi quicquam negocii eft. Nemo mihi debet , autem omnibus gentibus & regnis terræ patefactum eft quod quis exigere à me poflit, ut poflim accufari, ve- Deum Ifraëlis effe Deum zeloten, vindicem gloriæ fuæ, lut malum nomen & difficile. Non malè monent & ultorem : quique viſitet peccata patrum in filios , in qui ad hunc locum monent , Non effe conveniens & tertiam & quartam progeniem. Ideò addit : Propter utile iis , qui alios docent, monent , regunt , ut ne- Manaſſen. Manaſſes pænitentiam egit, & Deus condo- navit ipfi . Sed per Manaſſen peccatum populi & animus gocium habeant cum aliis . Unde plerumque querelæ , iræ, odia , rixæ , folent exiftere. Vix ullum nego- à Deo averſus factus eſt manifeſtus. Levi enim momen- to in idololatriam impulfi funt , & , quamvis viderentur cium eft, quod abeat abfque accufatione injuftitiæ & per Jofiam reducti ad foedus, tamen non jurabant in Deo w covežias , Execrantur. Solent enim creditores exfe- crari mala nomina ; & debitores, qui in ære alieno Ifraëlis in veritate. cap. 5.2. Juftam porrò effe hanc re- ſunt, fuos creditores. Exodi 22. patet , quòd credi- volutionem pænæ Manaſlis in ipſos, oftendit verf. 5. 6. tor accipiat uſuram. Nam quis clementia utatur ergate. Hieroſolyma, aut com- $. 11. Verf. 11. Dixit Dominus , nempe ad me, ut ploret te , aut divertat , ut falutet te ? Reddidiſti te indi- confolaretur me. Sinon. Apofiopeſis uſitata in jureju- gnam indulgentia, miſeracione, confolatione, falutatio- rando. Refiduum tui. Sic plerique. Sed durum eſt, ne. Tu omififti me vel millum feciſti, mihi valedixifti, & Chirec, quod eft fub , accipere pro ſcheva. Neque de me non cogitas amplius. bo retro abis. Et , h. e. juvat exemplum , ubi id eft pro Tzere, Donirion jer. ideò, quia extendi manum meam fuper te, & perdidi te, h. e. incepi te perdere , laflus fum penitere. non ulteriùs 25:35. Neque tam bene m'yny hîc conveniret , ut n'ins/ per pcenitentiam, h. e. Megemeegd opalov, differam pænam in Alii explicant: Golvi te in bonum. Vide Jer. 40:4. Nem- aliud tempus & pofteritatem deteriorem. pe promittit , fe ipſum ſoluturum ex ifta contentione & lite. Præteritum pro futuro uſurpatur , ubi res certa indi- 6.7.Verf.7.8.Et ventilaviillos.Incepi eos ventilare ven- tilabro. In portis terre. h.e. ut diſpergantur per omnes ter- $. 12. Si non feci incurrere in te. Videtur prima fron- ræ aditus. Sic Calpie porte & alia loca portarum nomine te hoc fignificare , fe directorem & gubernatorem eſſe to- veniunt. Nempe per totam terram & in omnes vias tius illius calamitatis. Sed, quia via etiam fignificat ſup- Deus erat ipfos dillipaturus. Quod juravit ipfis in de- ſerto. Ezech. 20:23. Orbavi, filiis, quos eduxerunt oc- plicem fieri (Vide Jer. 7:16. Geri . 23: 8.) poteft red- ciſori. Perdidi populum meum: A viis ſuis non funt con- di: feci, ut tibi fupplex fiat inimicus in die anguftice. Ita verfi. Sunt ème Cavbyłu. Non fuſceperunt aliud confilium, Zedekias factus eſt Jeremiæ fupplex cap. 21: 1. 2. 37:3. non requifiverunt veram viam juſtitiæ , non recefferunt ita reliquiæ Judæorum. cap. 42: 2. à fraude & à ſuperſtitione & à perfecutione innocentum $. 13. Verf. 12. An qualſabit ferrum. Reſpicit ad id, & Prophetarum Dei. Duritiem & ftuporem illorum ex- quod dixerat c. 1: 8. quod repetit hîc verf. 20. quod aggerat , dum oftendit , tot homines jam occiſos effe, ut ipfum facturus eſſet murum ferreum. Innuit, non effe infinitæ fint viduæ, orbatæ maritis à fe ; & adductos effe quod metuat, ne quis ipfi noceat , quandoquidem Deus juvenes in matres , vaftantes & exſcindentes in meridie; cum ipfo fit . Verbum quaffabit imperfonaliter accipi po- ſe in eam conjeciſſe derepente vigiliam & confternatio- teft vel ad vocem Inimicus, quæ præcedit, referri. Lxx. nem. Per s poffemus intelligere pergómedey, vel Hie- ei gwo koz hoidng@. Vifi funt fibi legere y79/ Quis talia roſolymam, vel præcipuas urbes in omnibus tra&tibus : excuſabit coopérusele? niſi fequentia docerent, fermonem eſſe de matribus fa- $. 14. Verf. 13. Opes tuas. Quanquam Jeremiam Deus milias. Super matrem. h. e. matronam filios habentem eſſet conſervaturus , tamen opus ejus erat propter pecca- δοποιιδα και πολύπει ιδα. Singulare genius notat. In He- ta populi prædæ daturus. Et propter omnia peccata tua. bræo abeſt articulus. Juvenem. h. e. juvenes milites. Etiam Jeremias peccator erat. Quiipfe peccator eſt, non Et Nabuchodonofor juvenis fuit. Vigilias. à verbo "w fa- fatis ædificat proximum fuum. Ideò non eft epwesomelia cilè formatur 9, ut à sa fit. Significatur pé era se poreza nãow, fed cum eis habet communionem in pec- pevce fomnum abigens. cato. Et in omni termino tuo. Particula a aliter atque ali- ter capitur in hiſce vocibus. $. 8. Verf.9. Languet, quæ peperit feptem. Miſera eft, ope & confolatione caret, privata omnibus liberis. transféram inimicos tuos , $.15. Verf. 14. Faciam, ut tranſeant inimici tui. vel transferam inimicos tuos, h. e. proceres populi & falſos Occidit Sol ejus, matris , quum adhuc eſſet dies eorum. prophetas & omnes , qui tibi adverſantur, & te blafphe- nondum peracto dieillorum, cùm ipfis adhuc luceret dies, mant & perfequuntur. Per terram , quam non cognoris : quum omnes viderent adhuc Solem. Eo die, quo vi. h.e. per regiones longinquas , ut longè amoveantur à xerunt & valuerunt feptem filii, matri Sol occidit, lux te, & neſcias, ubi manſerint. Nam ignis ardet in naſo in tenebras vertit : Occifis fcilicet omnibus filiis. Ita meo , qui contra vos accenfus eft. Rurſus jungit Prophe- mox reliquias eorum. Hic ſenſus plenior eft, quàm fi tam cum populo, & oftendit , etiam pios, quos conſerva- Om accipiamus, ut adverbium. re decreverit, non carere culpa , nec immunes fore à Pudefaéta eft & compunéta. Occifo flore & robo- caftigatione. re juventutis , fracto brachio populi , amiflis omnibus $. 16. Verſ.15. Oratio Jeremiæ , qua petit ultionem & auxiliis & eradicata ſpe fuccefforum in hæreditate Dei. | vindicationem fui abinimicis. Tu noſii, Jehovah. Nihil Et infuper reliquias eorum, reliquos juvenes , gladio da- ignoras, & omnia curas. Memento mei & viſita me. bo coram inimicis ipforum. Nondum fatisfeci iræ meæ : Nondum fatisfeci iræ meæ : q.d. Succurre mihi , præfentem te mihi liſte , ut nun- quan catur. $.9. Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Ε CAP. XV. 61 quam deſiderem opem tuam. Ultionem ſume mihi à perſe- , qui ſe convertit. Niſi Pater meus quem trahat , nemo poteft quentibus me. Ulciſcere blaſphemiam eorum & odium tui, venire ad me. Johan. 6. verf. 44. Coram me ſtabis. Indica- ne perſequantur me amplius. Ne per longanimitatem tuam tur vel fructus converſionis, vel officium ejus , qui à Deo me auferás , h. e. ne, dum ipſis indulges , permittas ipfis po- | convertitur. Hic fructus erit converfionis tuæ ad me, quæ teftatem in me, ut me tollant de medio. Noſce, animad- eft à me, ut coram me ftes, & fis minifter meus & videas quòd propter te feram opprobrium. Oftendit , ſe fe- | faciem meam. Eft officium ejus , qui ſe convertit , imò à cundùm promiflionem Dei exſpectare , ut non ita indul- Deo converfus eft , ut coram Deo ftet , h. e. ab eo non geat inimicis, ut fibi noceant; fed potiùs ulcifcatur ipfos: abeat , fed ipſum ſemper intueatur & obſervet juſfa ipfius quippe quum propter Deum & verbum ipfius ferat op- eaque libens excipiat & faciat. Oppoſitum eſt refpicere probrium. ad homines & curare eorum convicia , blafphemias , irri- $. 17. Verf. 16. Huc pertinet , quod in fine verſus ſe- | fiones, perſecutiones , eoſque metuere, aut cupere cum quentis dicit: quia nominatur nomen tuum fuper me. dicor eis effe. Propheta tuus , & in nomine tuo loquor. Eft igitur hyper $. 22. Et , fi educas precioſum à vili, h.e. 1. Si diftin- batonin vſ. 16. Prima pars tanquam in parentheſi pofita guas inter id, quod pretiofum & quod vile eft, & vile non eft. In ea declarat, coram Deo teſte, in bona conſcientia , ames , neque loquaris in gratiam hominum ſed tanquam quàm fibi grata & jucunda extiterint verba Dei. Inventa triticum è palea fecernas ; & 2. fi pios five electos meos funt verba tua. Statim atque oblata funt mihi. Comedi ca. educas, ex ifta colluvie : tanquam os meum eris. Verbum Animo ea devoravi, recepi ea ſine recalcitratione, medita- tuum habebitur pro verbo meo, & efficax erit in electis, tus fum, memoriæ mandavi, retineo ea. Et extitit mihi & tandem cognofcent etiam inimici tui , me locutum effe fermo tuus de juſtitia tua, de regno tuo, de gentium voca per te. Qui loquitur verba Dei , eft tanquam os Dei. Qui tione & benedictione , hilaritati& lætitiæ, effecit in me, | facit, ut preciofum à vili diſcedat , cum honore Dei ſecer- uit verbis & factis teftarer meam lætitiam & lætitiam in nentis oves ab hircis & ſuos à non ſuis , qui nullius precii corde perciperem. Dixi, videri eſſe hyperbaton. Non ta- ſunt , participat. men nego , etiain hæc verba jungi poffe. Sermo tuus mihi $. 23. Redeant illi ad te. Converſi ad Deum conftituti fuit hilaritati o lætitiæ , quia nomen tuum ſuper me nomina- funt in ſignum & vexillum , ad quod accurrant, qui falvi tum eft. Tuus dictus fum , quia verbum tuum recepi. Ea eſſe volunt. Unus fidelis pluris eft, quàm totus populus mihi maximæ lætitiæ & é20.3 cdows caufa extitit. Jehovah ignorantium & aberrantium. Quippe qui eft, ut os Dei. Deus exercituum. Sermonem tuum , quem accepi à te, Eum audire eft Deum audire. Qui puerum recipit in no- quemque avidiflimè devoravi, tanquam cibum dulcilli- mine Chriſti , ipſum recipit. Matth. 18:5. Atqui unus mum , fecutus, te appellavi Jehovam Deum exercituum, eft & puer eſt: & errantes multi ſunt & viri funt & fa- h.e. non tantùm Judæorum , ſed & gentium , quibus bene- | pientes hujus feculi. Imò verò, niſi fapientes hujus ſeculi dictionem , ut filiis , fis donaturus. Vide Jer. 3: 19. Dum | accedant ad pueros , ex quorum ore Deus fundavit robur, verò te prædicavi Jehovam, Deum exercituum , & me à te Pſalm. 8:3. falvi effe non poſſunt. Non voluit Chriftus miſſum dixi , gloriatus ſum in te , et juftitia mea , & in fpe dare Judæis & Gentibus nifi duodecim , hoc eft , paucos, benedictionis gentium ac regni tui in eis. Hoc auditum Apoftolos & doctores. Unum Paulum miſit ab Oriente eft, hoc narratum eft, talis regni prædicator nominatus ad inſulas maris , cui juſtitia aperuit portas. Efai.41:2. ſum: id mihi opprobrio fuit. Nullibi dixit Deus , majorem multitudinem , vel eorum , $. 18. Verf. 17. Non ſedi in concilio ludentium. Abfti- | qui ſe fideles dicunt, effe notam veritatis fermonis eorum nui à conviviis & ab omni conventu hominum jocantium & infallibilitatis eorum. Contra eſt , ubi diſertè dixit , fi & facetiis ludentium atque ita ſe invicem exhilarantium. vel unus , & is puer, loquatur aliquid in nomine Chriſti, Aliam lætitiam non quæfivi. Carnale gaudium abdicavi. eum audiendum effe & recipiendum. Primò, quia aucto- Hoc dicit: folus ſedi, ſolitarius exſtiti. ritas Chrifti rejici non poteft. Nam eam rejicit, qui non $. 19. Propter manum tuam. propter efficaciam verbi & vult audire eum, qui dicit , le habere certum verbum ſpiritus tui in me. Eſa.8: u. Sic dixit Dominus ad me cum Chriſti. Deinde , quia verbum Chrifti ad omnes perves vi manus. Ez. 1:3. Fuit in ipſum ibi manus Domini. 'Evé pyetde nit , ex quo loqui poſſunt etiam pueri ( quorum oculos Dei in Prophetis (& quidni in fidelibus??) manus Domini Deus illuminaverit) quod ſapientes hujus feculi non di- appellatur. Excandeſcentia me impleverds. Severitate, dizel- dicerint: atque ita etiam poffunt fieri , ut os Dei , loquen- pedes . Nam mihi oftendiſti omnes plagas populi, quarum tes cum manifeftatione veritatis ad confcientiam. 2. Co- obliviſci non poffum; quæ faciunt, ut nullas quærere hi rinth. 4: 2. laritates & iis operam dare poflim. $. 24. Et tu ne revertaris ad ipſos. Noli eos, qui non $. 20. Verf. 8. Quare extitit dolor meus etiam atque em convertuntur à fuis erroribus & peccatis & ab opinione tiam ? perpetuus , fine intermiſſione, dinvesn's , & femper juftitiæ fuæ , habere in ullo precio, licèt multi& magni creſcens ad fummum ufque nempe tum ex ovumu. Iciągtum fint & in Cathedra Mofis fedeant, ut ad eos accedas & ex perſecutione, tum ex communione plagarum . Et quare velis cum eis cenſeri. Fuge eorum communionem. Do. plaga mea deſperata; quare recuſat curari? Quare exiſteres cumentum certiſſimum. Qui, convertente ipſum Domi- mihi , ut fruftratio ?'aquæ non perennes ? Quæ fitientem in mino , converfus eft ad Dominum & effugit eos , qui in tempore æftus fruſtrantur. Confer Job. 6: 15. errore verſantur, non debet redire ad ipſos ob ullam cau- $.21. Verf 19. Iccirco fic dixit Jehovah.q.d. Huic fam & ad illos accedere; ſed tantùm eos invitare ad fe, meæ petitioni &c querimoniæ fic reſpondit Dominus , me h.e. ad imitandam fuam converſionem ad Deum & ad co- informans & conſolans. Ea conſolatio eft omnium, qui | lendum Deum uno humero. delectantur verbo Dei & propter id ridentur & perſecu $.25. Verſ. 20.21. Eth. e. Tunc dabo te populo huic tionem patiuntur. Si reverteris d reducam te, coram me murum æneum arduum, & oppugnabunt te & non prævale- fabis. Senſus : Si converteris, imò fi reducam vel conver- bunt tibi, vel ut à cogitatione firma fidei & amore mei & tam te. Primo verbo , Si converteris , notat a&um homi- fpe deturbent , vel ut tibi noceant , certè, ut opprimant nis: qui eſt à communi 77wn averſione ſe convertere ad veritatem à te prædicatam. Nam tecum ego fum, ut ſalvem Deum, & ad eum reſpicere, & pro odio ac fuga ejus amo te, ut te falvum præftem, ne vincaris, & ad eripiendum te es rem ipfius & verbi iplius accipere, denique ipſi confidere. manu eorum, ait Dominus. Et eripiam te ex manu malorum , Hanc converfionem indicaverat Propheta verf . 16. Quum ex poteſtate illorum , qui abominabiles & noxii ſunt, com mihi oblata ſunt verba tua , devoravi ea. Altero verò, Et redimam te ex manu violentorum , opponendo potentiam convertam te, notat evépresas live operationem Dei in eo, meam potentiæ ipforum , fi quam habent. 20. F CAPUT 62 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S C Α Ρ A PUT XVI. I tre ſua. ET faftum eft, verbum Iehovæ ad me, dicendo: Non duces tibi uxorem , & non exiſtent tibi filii aut filiæ in loco hoc. 3 Nam fic dixit Iehova de filiis & filiabus, qui naſcuntur in loco hoc , & de matribus eorum , quæ pariunt eos, & de patribus eorum, qui gignunt eos in terra hac : 4 Mortibus cruciabilibus morientur : non plangentur & non fepelientur: fimus in facie terræ flent : & gladio ac fame conſumentur, & fiet cadaver illorum eſca volucribus cæli & ani- malibus terræ. $ Nam ſıc dixit Iehova : ne intres domum epuli , & ne eas ad plangendum , & ne com- plores ipfos. Nam abftuli pacem meam à populo boc, ait iehova , gratiam & mife- ricordiam. 6 Et morientur magni & parvi in terra hac , non ſepelientur, & non plangent ipfos , neque lania- bunt ſe, neque calvitiem facient ipforum caufa. 7 Neque ad dapes invitabunt ipforum caufa propter lu&tum , ad confolandum quempiam fuper mor- tuo, et non invitabunt eos ad bibendum calicem confolationum ſuper patre ſuo et ma- 8 Et domum convivii ne intres , ut fedeas cum ipſis ad edendum et bibendum. 9 Nam ſic dixit Jehova Deus exercituum, Deus lſraël , ecce ego aboleo ex loco hoc ante oculos veſtros Ğ in diebus veftris vocem bilaritatis & vocem lætitiæ , vocem fpenfi & vocem Sponſe. 10 Et fiet , cùm indicabis populo huic omnia verba hæc , dicent ad te : propter quid locutus eſt Jeho- va fuper nobis omne malum magnum hoc, & quæ eft pravitas noftra , & quod peccatum nom ſtrum, quo peccavimus Jehovæ Deo noftro? II Et dices ad ipſos : propterea quòd deferuerunt patres veftri me, ait Jehova, & abierunt poft Deos alios , quos coluerunt , & adorarunt; me autem deſeruerunt, & legem meam non obſervarunt : 12 Et vos malè feciſtis præ patribus veſtris ; & ecce vos ambulatis quiſque poſt firmitatem cordis ſui mali, ut non auſcultetis mihi. 13 Et projiciam vos de terra hac in terram , quam non cognoviftis vos & patres veſtri, & coletis ibè Deos alios die ac noéte, quibus veftrùm non dabo gratiam. 14 Propterea ecce dies veniunt, ait Jehova, & non dicetur amplius , vivit Jehova, qui fecit aſcen- dere filios Ifraël ex Ægypto: 15 Sed, vivit Jehova, qui fecit aſcendere filios Ifraël ex terra Aquilonis & ex omnibus terris, quo illos pepulerat : & reducam illos in terram ipforum, quam dedi patribus ipforum. 16 Ecce ego mitto etiam piſcatores multos , ait Jehova , & pifcabuntur ipſos , & poftea mittan etiam multos venatores Cºvenabuntur eos de omni monte, & de omni colle , & de fiſſuris petrarum. 17 Nam oculi mei ſunt ſuper omnes vias ipforum: non occultantur à facie mea , & non recondita eſt pravitas ipforum, quin fit coram oculis meis. 18 Et rependam prius talionem pravitatis ipſorum & peccati eorum , propterea quòd profanaverint terram meam , cadavere abominationum ſuarum & deteſtabilium ſuorum impleverunt hæ- reditatem meam. 19 Iehova, robur meum & arx mea & perfugium meum in die anguſtiæ, ad te gentes venient à finibus terræ , & dicent: meram falfitatem hæreditaverant patres noftri , vanitatem , G in quibus non erat utile. 20 An faceret ſibi homo Deos, qui non funt dii ? 21 Propterea ecce ego facio ipſas cognofcere vice hac, cognofcere faciam eas manum meam , & præs pollentiam meam, & cognoſcent, quòd nomen meum ht lebova. $. 1. I. Deus IN JEREMIÆ CAP. XVI. 63 D re; 6.1. I. Eus vetat Prophetam uxorem du- fcii effent , cor fuum eſſe malum; & cum talibus cogita- cere in illo loco & liberos fufcipe- tionibus accedant ad templum & nomen Jehovæ nomi- & plangere mortuos , & con nent, quales reperiuntur in corde duro, hoc eſt, in ho folari lugentes , & convivia inire: mine irregenito. Satis erat ad damnandum populum , propter calamitatem imminen- quòd poterat ipfis dici , eos non habere verbum Dei manens tem, &, quia Deus abftulerit ab in ſe, ut eft Johan. 5. verf. 38. quòd non perdidicerint ipfis gratiam & miſericordiam. Ýf. 1. -- 9. II. Inqui- neque fcrutati fint ea, quæ Deus per Mofen & Prophe- rentibus de caufa illius iræ jubet reſponderi : quòd patres tas eft locutus, quodque adeo Dei myſterium & nomen defecerint à Deo & ipli pejus egerint , quàm patres , dum non cognoverint. Cùm igitur ipſis poſſet conftare, quòd ſua conſilia ſequuntur, & non auſcultant fibi; ideò Deum rudes effent divinæ fapientiæ ; quippe qui nunquam au- eos projecturum in terras alias, ubi colant Deos alios die ſcultaſſent & attendiſſent, neque in ſe majorem lucem & nocte; cum exceptione electionis gratiæ. Ýſ.10.--13: reperirent, quàm , quæ eft in aliis omnibus hominibus; III. Gratiam, quam poftea exerciturus fit, explicat. Ýf. & tamen fibi pacem pollicerentur , fic in ſuo ftupore 14. 18. IV. Propheta glorificat Deum ob conver- ambulantes, & Jehovam Deum ſuum dicentes non in fionem gentium.$. 19. 20. V. Deus reſpondet Prophe- veritate & juſtitia ; quamvis audirent adjurationem, & tæ , Se hoc tempore velle gentibus oftendere potentiam per eam compellerentur ad attendendum , exprobrata fuam ; fcilicet tum diſpergendo Ifraëlem , tum reducen- ipfis cæcitate & duritie cordis : inciderunt in juftiffimam do. Vſ. 21. Dei indignationem. Vide Deuteronom. 29: 19. Capia- $. 2. Verf.2. Ne ducas uxorem. Ita Paulus fuadet, ut mus omnes inde exemplum (Nam hæc Judæis in typum utile propter imminentem neceſſitatem , ne uxores duce evenerunt. 1. Corinth. 10. Ýf. 11. Confer verſ. 25.) & rent , qui poflint abſque uxoribus vivere. 1. Cor. 7. abnegantes nos ipfos, & fapientiam noftram , & vires 8.3. Verf.7. Ne accedas ad domum epuli. Heb.11n?!Da noftras , & cogitationes noſtras & vias noftras & évesa Lxx.eis Sie dar cu tõve Kimchius-zaslu&tum interpretatur , seg@lm Tree?eggie egéde toy ( quæ nullibi in Scripturis habet & alii. ni?? legitur Amof. 6:7. ubi ſequimur eos, qui egregium teftimonium ) cor noftrum tradamus Deo & epulationem intelligunt. Non tamen diffitemur , hic non fcedamus, & ad illud nihil addamus, ab eo nihil detra- ejus verbo in ſentiendo & loquendo & agendo non di- intelligi epulumNam de aliis conviviis agit hamus. verf. 8. Non vult Jeremiam vacare plangendis mortuis & conſolandis ſuperftitibus. Quia Deus pacem ſuam ,gratiam $. 9. Verf. 13. Horribilem poenam illis denunciat; 6 miſericordiam ſuam , ab illo populo abftulerit. Ne complo- quòdillos proje&turus eſſet in terram aliam , quam nec ipſi res. Confer Job.2: 11. & Pfal. 69:21. nec patres coguoviſſent , quam proinde Deus non haberet $.4 Abſtuli pacem meam, quæ in eo confiftit , ut non terram ſuam, terram impuram , refertam hominibus bar- imputem ipſis peccata, & eos feram in terra mea & pigno- que ita lucem omnem ab ipfis ablaturus fit, ut colant deos baris , impiis, idololatris, in ditionem tyrannorum : quod- re hæreditatis cæleftis , tanquam juſtos & bona fide con- alios die & nocte. fitentes peccatum ſuum per oblationem facrificiorum. Vi- de Jerem. 17. Ýſ... Gratiam. Sive ſtudium benefaciendi. $. 10. Quibus veftrüm non dabo gratiam. Malè Lxx. Confer cap. 2:2. & Hof. 2: 18. Miſericordiam. Utipfis &os: de quibus dicit Mofes Deuteronom. 30: 1. 2. & og & desorov vpivérem. Excipit ab hac comminatione eles impertiar gratiam fanctificationis & eos ex miſeria ſua li- converteris &c. Nam ibi eft promiilio, quòd Deus etiam berem. 5.5. Verf.67. Denunciat, magnos a parvos morituros reliquias quafdam in Babylone & aliis terris eflet dignatu- rus gratia & miſericordia fua , ut convertantur ad ipfum ; ita , ut non ſepeliantur , neque plangantur, neque laniatio fiat. h. e. neque unguibus neque alio modo cutim lacerent quemadmodum declarat Nehemias cap. 1. verf. 8. 9? lebant facere gentiles & ſpem non habentes. neque calvi- dicendo: Vos prævaricabimini : ego vos diſpergam in po- tium fiat, veilendis pilis. Ad dapes invitabuni. Miflis pulis, o convértemini ad me eg obſervabitis præcepta mea @ facietis ea. Certè hic locus apertiflimè id dicit. Nos ſportulis ad lugentem , ut ad eum cænatum veniant, & eum revocent à moerore: Significat per hæc, majo- | quidem vertimus : Quibus veftrum non dabo gratiam : ut rem fore luctum vivorum & cruciatum , quàm ut do- ſubintelligentes ačiu juos nee? on noy les aberta. Si quis ta- men contendat , fimplicius eſſe, fi fic vertamus : Quia leant propter mortem propinquorum : ita ut ipfis po- non dabo vobis gratiam : tamen res erit in vado. Nam tiùs mortem gratulentur. deinde , communem fore tri- hoc intelligendum erit tantùm de iis , qui fervituri e- ftitiam. $.6. Verf. 8. Convivii. Vide cap.15:17. Intempeſti- fed multi conyerli funt ad Dominum , quos reduxit in rant diis aliis. Neque enim omnes fervierunt diis aliis : vum eft in magna calamitate epulari & convivia agitare: & periculofum ac plenum fcandali ſe invitare cum homi- converfio. Ergo, qui ferviverunt diis aliis, eis non de- terram. Et reductio non erat fucura , niſi præcederet nibus infidelibus & improbis. dit gratiam : qui vero converg ſunt, iis dedit gratiam. $.7. Verf. 9. Quæ eft pravitas noftra &c. Hîc often- | Planè ad illum modum docet Paulus Rom. Il verf.5. dit, Judæis iftius temporis mira accidiſſe oracula Jeremiæ tempore prædicati Euangelii séu pega so:7' inaogli zom & incredibilia , eò quòd jufti effent in oculis fuis , quip- en zeggvévcu, & verf.7. Electionem, hoc eft, electos pe qui reformationem inſtituiffent, & idola ac celfa amo- confecutos esſe, reliquos occaluiſſe. Ita Apocalypſis cap. viſſent, & jam fe cundùm inftituta Mofis accuratè age 13. verſ. 8. dicit, Beſtiam adoraturos , quotquot non erunt Scripti in libro Agni. Vide & cap. 20: 12. 15:21:27. 8.8. Verf. 11. 12. Patres deſeruerunt me &c. vos ma Matth. 24:24. Efai.4: 3. Daniel. 12:1. Alienus eſt lè feciftis præ patribus veftris. Oftendit, tantum abeffe , hoc loco hîc ſenſus : quia non dabo vobis gratiam & mi- ut illi fe emendaverint, ut etiam pejus faciant. ideò illis | ſerationem apud homines. Explicationem noftram fir- etiam imputari peccata Patrum. Similiter cap. 3: 11. di. mant fequentia. cit, Ifraélitas decem tribuum ſe juſtificaſſe præ perfidis $. 11. Verf. 14. 15. Propterea dicetur, Vivit Jehova , Judæis : quòd illi palam à Deo recefferint , hi in hypo- qui fecit aſcendere filios Ifraël ex terræ Aquilonis . Quia criſi ad Deum accedant. Patres intelligit imprimis Ma- | nempe Deus decreverat dare quibuſdam gratiam , ut con- naſſen, &, qui cum eo peccarunt. cap. 15:4. Quod au verterentur ad fe , & obfervarent præcepta ſua. Ex terra tem dicit , eos pejùs féciſſe, id explicat , quum dicit, Aquilonis & ex omnibus terris. Factum id, quando Deus quòd ambulent poft obfirmationem cordis ſui mali & non au per Cyrum periniſit redire in terram fuam iis , qui vellent, Scultent fibi. Nempe id in eo conſiſtir, quòd non atten & poftea ſub Græcis & Romanis licuit omnibus Hiero- dant ad verbum Dei, ſpeculationibus proprii cordis dedi- folymam adire. ut patet ex Ador. 2:5. 8.9.10.11. Su- ci , & Qiaow rige laborantes ; quantumvis Deus ipſis teſta- pra 3: 14. dicit: Capiam vos, unum ex urbe , cj duos de tus effet , omnis hominis cor eſſe malum , & ipfi fibi con- familia : fignificans, reductionem non ita fore, quem- F 2 rent. admo. 64 C O M M E N T A R I US admodum eductio ex Ægypto facta eft, quum nullus in | falſa opinio de Deo, facrilegium, blaſphemia. propter Ægypto relictus eſt. Nam reductio futura erat cum in- quæ ipſi ſunt , ut cadavera. ſigni multiplicatione , ita ut terra eorum non caperet $. 15. Verf. 19. Robur meum. Verba prophetæ , qui- ipſos. bus I. Deo gratias agit, quòd fibi ſit robur & arx & perfz- 5. 12. Verf . 16. Etiam piſcatores. (5) eſt hîcinclu- gium in die anguftia. Robur, qui me facis & invictum eſſe dens, quod omni cafui adjungi poteft. Vide Efræ 1: 5. & vincere. Arx mea. In quo tutus fum. Perfugium meum. Sic: Etiam venatores multos . Significat : mittam non tan- ad quem recipio me, fufpiriis , precibus , deſiderio, com- tùm alios , fed etiam piſcatores & venatores , qui eos re- mendando animam meam tibi, idque in the pinola & certa ducant & colligant. Notatur, Deum miſſurum ad ipfos fpe auxilii opportuni. II. Eum glorificat. Ad te gentes ac- Prophetas; deinde Apoftolos & Euangeliſtas; denique cedent ab extremis terræ, & dicent : Certè falfitatem hæredi- etiam, qui cum quadam violentia illos compellant intra tarunt patres noftri &c. Confitetur , hoc opus , quod Deus re. Pifcatores capiunt piſces , qui eſcam appetunt. Ve- fe declaraverat facturum in Judæis, eſſe aptuin atque ido- natores in rete compellunt. Significatur, Deum ita inſti neum ad convertendas gentes, ut ad ipſum accedant , 8 tuturum effe ipforum converſionem , ut ubique habeant agnofcant vanitatem idololatriæ, & cultus falſorum deo- multos , qui ipfos confundant, obtundant , & claritate rum, quos acceperant à patribus ſuis. demonſtrationis cogant tandem manum dare veritati. $. 16. Verf. 20. An faciet fibi homo deos? Continuan- Quod de venatoribus dicit, id poteſt de reliquiis & po- tur verba gentium ſeſe convertentium ad verum Deum : iteritate eorum exaudiri , qui in exilio ſerviverint diis quæ agnituræ fint, non eſſe eos deds vel deorum corpora aliis die & nocte. Quemadmodum fanè hoc tempore fa- aut habitacula aut ſimulacra, quæ homines faciunt. Di- ciunt Judæi. Tametfi enim non habeant imagines , fecun- ſperſio Judæorum , templi deftructio , conſervatio & con- dùm Prophetiam Hofeæ cap. 3 : 4. tainen, quia Chri- verſio electorum in exfilio, legis & prophetarum in me ftum & Patrem Chriſtinon agnofcunt, non ſerviunt vero diis gentibus evééypacis & publica prædicatio, dimillio po- Deo , fed non-Deo , per quem Deum ad zelum provo- puli ex captivitate per ediétum regium in nomine Dei If carunt. Deut. 32: 15.16.17.18.21. Qui eſt deus, qui raêlis, reductio per opem principum , ædificatio templi & non eft juftitia ipforum; qui delectatur opere peccatoris urbis, multiplicatio Judæorum in omnibus locis, miffio & facrificiis, ut peccatorem juftificet; cujus gloria eft, Apoftolorum & prædicanţium Euangelium ad ipſos in uòd Judæi dicantur Judæi Efa. 66:5. qui non habet fi- omnibus locis, hæc, inquam , omnia in fuperioribus pro- lium, in quo oidonéš, & cujus gloriam quærit, quem no- phetata erant accommodata ad pudefaciendum idolola- minavit, ut ſalvemur in nomine ejus , in quo nomen ipfius tras; tum , quia potentia Dei & veritas prophetiarum ac cognoſcitur. Cæterùm promifſio mittendorum pifcato- promiffionum & cura populi ejus in iis conſpicitur , tum , rum & venatorum ſignificat formam regni Dei , quòd quia per verbum Dei & maximè per præconium Euange- nempe regnum Dei confiftat in piſcatione & venatione, lii innoteſcunt Dei virtutes , ut glorificetur, & juftitia ejus h.e.in vocatione cum patefactione veritatis , ejuſque ef- ac falus , quam fecit in Chrifto , ut ametur & quæratur. ficacia & eductione ex ftatu pereuntium per obedientiam Quam falutem & opem nullus populus à Deo fuo vel ex- præceptorum Dei. ſpectant vel accepit. Quod de gentibus Propheta hîc di- $. 13. Verf. 17. Oculi mei ſuper viis eorum , & non re- cit, ſumtum eft ex Deut. 29:24. 25. Nam, ut Iſraëlitæ condite ſunt à facie mea viæ ipforum, Quemadmodum me per venatores colligantur ex fiffuris petrarum , oportet re- teſtor inſpectorem pravitatis ipforųm , & fcrutatorem gnum Dei ad gentes transferri, ut per gentes ad æmulatio. cordium , qui per externa non decipiar: ita patent oculi nem provocentur. Deut. 22:21. mei ſuper ipfis & viis ipforum , ut requiram ipfos & redu- $. 17. Verf. 2 1. Propterea ecce egofacio e as gnaras. Ver- ba Dei, quæ refpondent glorificationi ejus. Propterea, cam. $.14. Verf. 18. Et rependam priùs talionem. Prius, agam , ut intelligant manum meam & præpollentiam meam, ut gentes convertantur , nunc hoc agam in Judæis, quod quam eos convertam ad me & donem ipfis regnum me- um , retribuam ipfis, quod reſpondeat eorum pravitati. h. e. 1. indignationem meam juſtam. 2. miſerationes Nempe intelligimus idem , quod alias folet dici hapa, tum eorum, qui ipfos detinebunt ; & veritatem Prophe- meas. 3. efficaciam in flectendis animis tum Judæorum, Lxx. dva. Todóoc dades rès xezios cútāv. Je? alioqui tiæ; denique manifeftabo illis nomen meum in Chriſto, ut notat alterum , alterum tantum. Terram meam. In qua ego cognofcant, me eſſe Jehovam, qui fit, quod eft, & ex- habito & appareo. Vide cap. 3:17. Cadavere aboininabi tra quem nulla falus & juftitia eft. Hæc funt illa priùs oca lium ipforum. Abominabilibus ſuis , quæ funt , ut cadave- culta , & Judæis incognita , nunc autem gentibus notifi- ra. Ad abominabilia pertinet infidelitas, contumacia, ) cata. Deut. 29: 29. , CAPUT XVII. I Peccatum Juda fcriptum eft ftylo ferreo , &ʻungue adamantino exaratum eft in tabula cordis eorum, & in cornibus altarium veftrorum. 2 Recordantibus filiis ipſorum altaria ipſorum & idola ipforum apud arborem viridem , in colli- bus altis. 3 Mons in agro , opes tuas , omnes thefauros tuos direptioni dabo ; celfa tua in peccatum in omnia bus terminis tuis. 4 Et omittes, & in te ex hæreditate tua , quam dederam tibi, & faciam te ſervire inimicis tuis in terra , quam non noveras. Nam ignis , quem accendiſtis in naſo meo , in ſeculum ardebit. Sic dixit Iehovah: Malediétus vir , qui confidit homini, &ponit carnem brachium ſuum cujus cor recedit à lebova. 6 Et erit , ficut myrica in folitudine , & non videbit , quum veniet bonum , & habitabit aduſta in deferto, terram falfuginosam , quæ non habitabitur. 7 Bene- I N JE RE MI Æ CA P. XVII. 65 7 Benedi&tus vir,qui confidit Iehova, cujus fiducia Iehova factus eſt. 8 Et erit, ut arbor plantata apud aquas, & quæ apud amnem porrigit radices fuas, & non videt, cùm venit aſtus, ſed est folium ejus viride , & in anno æſtuofo non pavet, neque recedit d faciendo fruétu. 9 Lamofum eft cor præ omni re, & incurabiliter ægrum. Quis cognoſcit illud? 10 Ego Iehova ſcrutor cor , exploro renes , idque ad dandum unicuique ſecundùm vias ſuas , ſecuna dum fructum ſtudiorum fuorum. II Perdix ,quæ colligit , quæ non peperit, eſt, qui parat divitias, & non cum judicia. In dimidio dierum ejus relinquent illum, & tandem fiet ſtultus. 12 Solium gloriæ in celfo pre priori eft locus fan&uarii noſtri. 13 Expectatio 1 fraëlis, Jehova, omnes deferentes te pudefient. Redarguti mei (juxta lectionem : & recedentes, à me ) in terra fcribentur, quia reliquerunt fontem aquæ vivæ Jehovam, 14 Sana me, Jehova, & fanabor; falvum me fac, & Salvus ero. Nam gloriatio mea es tu. 15 Ecce illi dicunt ad me: Ubi verbum Jehovæ : veniat, agedum. 16 Et ego non feftinavi à fequente paftum tuum : & diem deploratum non concupivi: tu noſti. Quod exivit labia mea, coram facie tua extitit. 17 Ne ſis mihi conſternationi: receptus meus tu in die mali. 18 Pudefiant perſequentes me, & ne pudefiam ego : conſternentur illi, & ne confterner ego. Addi- cendo adduc fuper ipfos diem mali & altera fractione frange eos. 19 Sic dixit Jehova ad me: 1to & ſta in porta filiorum populi , per quam intrant Reges Judæ , & per quam exeunt, & in omnibus portis Hierofolymæ, 20 Et dic ad eos: audite verbum Iehovæ , Reges Iudæ , & omnis Iuda, & omnes habitantes Hie- rofolymæ, qui intratis per portas has: 21 Sic dixit Jehova: Cavete vobis propter animas veſtras, & ne tollatis onus in die Sabbati,quod introferatis per portas Hieroſolymæ. 22 Et ne efferatis onus ex domibus veſtris in die Sabbati, & omne opus ne faciatis, & fanétificate diem Sabbati, quemadmodum præcepi patribus veſtris, 23 Qui non auſcultarunt & non arrexerunt aurem ſuam, fed obfirmarunt cervicem fuam , ut non au- ſcultarent & non caperent exemplum. 24 Erit autem , fi aufcultaveritis mihi , ait Iehova, ut non inferatis onus per portas urbis hujus die Sabbati, & ſanctificetis diem Sabbati, ne faciatis eo ullum opus : 25 Intrabunt per portas urbis hujus Reges & Principes, ſedentes in throno Davidis , vecti carpento & eqnis, iph & Principes eorum , vir Iudæ , & habitans Hierofolymam ; & habitabitur urbs hæc in feculum. 26 Et venient ex oppidis Judæ; & ex eis , quæ circa Hierofolymam funt, & ex terra Benjamin, & ex humili regione & ex montana , & ab Auftro , afferentes holocauftum & facrificium & munus Gºthus, & afferentes confeſſionem in domum Iehovæ. 27 At, ſi non auſcultaveritis mihi, ut fančtificetis diem Sabbati, & non feratis onus, a intretis per portas Hierofolymæ die sabbati; accendam ignem in portis ejus, qui comedet palatia Hie- rofolymæ, non extinguetur. "I ресса- $.1. N hoc capite I. Continuatur ſermo Dei ce- Domini.verf. 14.-18. III. Sermo Dei, quem jubetur in fine cap. 16. quo, quemadmodum Propheta recitare in portis , & maximè porta regia. verf. dixerat, ſe gentibus oftenfurum potentiam 19. quo invitantur Rex & populus ad obſervandum Sab- ſuam & nomen ſuum , ita ex altera parte o- batum, ut, fi id fecerint, conſerventur ; ſin, urbs exſcin- ftendit , peccatum Judæ effe notorium, & datur. Ýſ. 20..-27. montem illum valde conſpicuum ob $. 2. Verf. 1. Peccatum Judæ. Cùm fuperiori capite tum ſuum complanatum iri. vf. 1. 4. Hifce minis ad- oftendiffet , Judæos in confilio cordis fui duri ambulare, ditur verbum Dei, quo maledicitur is , qui homini confi- & ideò non attendere ad Deum , cap. 16. ¥f. 12. ac per- dit , & benedi&tio ejus , qui Domino confidit. Ýſ.5.-8. inde pejus facere , quàm qui dereliquerant Deum; jam & demonftratur, Deum, utut cor hominis fit valde pro- hîc incipit declarare , quâ in re ftupidi ſint & ſibi confi- fundum , ſcrutari corda & unicuique mercedem ſuam red- dant , & quàm ſint inexcuſabiles : quippe qui peccatum dere. Ýſ. 9. 10. nempe , homines quærentes divitias de ſuum cogantur fateri, nec tantùm, fed & reatum fuum. ſertum ab iis iri, & tum patefactum iri impiam ſtultitiam Hæc igitur erat injuftitia ipſorum & pravitas , quam fe di- ipſorum. Ýſ. 11. Hæc pertinent ad ftatum infidelium in cit retaliaturum , 16:17. 18. quod , cùm ſcirent , fe peca eo tempore, quo gentes cognoſcent Deum. I I. Recita-catores eſſe, & à reatu non purificatos , tamen non cogita-, tur fermo Prophetæ , quo 1. celebrat fanctuarium verum, | rent , fe purificationis egere. priori longè celſius. verf. 12. & Domino , Exfpe&tationi $. 3. Peccatum Judæ & reatus ipfius , ſcriptus eft ſtilo Ifraëlis , gloriam dat, quòd futurum fit, ut relinquentes | ferreo, ungue adamantino. Peccatum , quod habet Ju- ipſum pudore afficiantur. verf. 13. 2. deprecatur pudo- | 'da, tantum abeft, ut deletum fit , ut extet ſcriptum, & rem, ca occafione , quod dicant, Veniat, age, verbum ' vel pænam vel expiationem flagitet. Juda , qui dicitur F 3 popu C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S populus Dei, adhuc in eo ftatu eft , ut , nifi alius victimæ, viſitaverit templum fuum & in Sion fuerit uncus Spiritu quàm, quæ unquam cæſa eft, fanguine expietur pecca- | Sancto effuſo in diſcipulos ipfius. quod & Jeremias pro- tum ejus, eum neceffe fit perire : quippe ſub ira & male- phetavit cap. 3: 17. 2. populum Judaicum, majorem fa- dictione conſtitutum. Exaratus in tabula cordis ejus. No- ctum patribus fuis, & imprimis viſitatione Dei honora- vit Juda , live omnis Judæus, 1. fe peccatorem eſſe & de- tum , atque adeò eminentem ſupra omnes populos pro- bitorem pænæ. 2. fe non habere idoneum ſacrificium propter omnes prærogativas fuas. de quibus vide Rom. 3: 1. peccato. Id dicit Paulus é xey owedyczy de recepti ces , habere 2. 9:4.5. Ita Babylonicum imperium mons vocatur. Ita conſcientiam peccati . Hebr. 10:2. Ideò adjungit, & in montes in Apocal. Ita mons magnius ardens igne conjicitur cornibus altarium veftrorum. Innuit altare, quod ante do- | in mare, Apocal. 8: 8. h.e. populus Judaicus diſpergitur mum Dei erat , & quod ante fanctum fanctorum erat. per totum mundum , ut non fit amplius mons , fed pulvis. Juſſerat Deus ſanguinem facrificiorum pro peccatis afper-Idem hîc notatur. in voce '???? paragogicum eft, ut & gi altaribus, Levit. 4. ¥ f. 7.18.25.30. Ea aſperſio duo in regimine '777 Pfal. 30: 8. Repetitur etiam hujus for teftabatur. 1. eos , pro quibus offerebatur victima, pec- mæ plurale in regimine, ???/ Præterea fignificat Pro- calle, & propter peccatum indignos vita eſſe. 2. eos ab hoc reatu necdum effe liberatos. nam fanguis taurorum pheta , quid illo tempore illo monte & populo futurum non poterat obliterare peccatum. Deinde , quotannis cer- fit. Copiam tuam vel exercitum tuum , omnes theſauros tuos, to die expiandum erat tabernaculum à fæeditatibus Ifraëli- direptioni dabo; celſa tua, h. e. templum tuum & omnes tarum. Et hoc fieri non definebat. Ex eo apparebat,&us elt & damnatur in eis , nihil niſi celſa funt. In pecca- fynagogas tuas. Quando Chriftus ab illis diſceffit & eje- fanctificandum effe Deum , habitantem inter peccatores, tum dabo. q. d. Faciam eſſe & inveniri in reatu. Poteft meliori fanguine. Hoc Judæi non cogitabant. Ergo alta- ria ipforum fanguine tincta teftabantur quidem , quod etiam verti: Pro peccato, id eft, propter peccatum , ſub- infuper teftabantur contra ipfos, quòd injufti effent . Nam, & injuftitia eft. Ubi rejicitur juſtitia Dei & hoc agitur , Deus reſpiceret fanguinem , ut remitteret peccatum, fed intellige, direptioni dabo ; in omnibus terminis tuis. Ubi ibi nihil, nifi peccatum, reatus qui accedit ad altare manu factum, non in fide altaris non manu facti,neque in fide fanguinis Teſtamenti 8 Foederis, ut conſtituatur juftitia propria , ibi rejicitur vera ju- ftitia. is non pacem facit cum Deo , fed offendit ipſum, cogitans de Deo cogitationes ftultas , quafi habeat acceffum ad bis ea, fines cadere & auferri. Et inte, ſub. erunt: h.e. $.6. Verf. 4. Et omittes nempe celfa tua. non retine- Deum in fanguine pecudis. Deus enim facrificio cor- dis delectarur, atque adeò vera obedientia per paffio- tibi. h. e. ego excitabo ex terra , quæ tibi hæreditas data contra te erunt quidam exhæreditate tua, quam dederan nes demonſtrata. 9.4. Verf. 2. Recordantibus filiis ipſorum altaria ipſo- eft, qui deleant templum tuum & perdant & dillipent rum. Eft prophetia de futuro. Filii ipſorum , h.e. Judæo-te. Ita in excidio ultimo cooperati funt ad deſtructio- rum, qui nunc ſunt, aliquando recordabuntur altaria pani, quibus fe fubjecerant, quique illorum domeſtici e- nem templi & populi five politiæ non tantùm Roma- trum, deſiderantes ( fic to recordari Efa. 63:11.) ita of- ferre vidimas, quemadmodum patres obtulerant , nempe Judæi, ut Johannes & Eleazarus & Simon, homines ne- rant, ſed & Idumæi, quos in fædus receperant , imò ipfi ante templum , in quo effet de ozývaces ; idola ipſo- quiffimi & crudeliffimi inter fe difcordes, & populum yum. Hebr. lucos eorum. Eft metonymia : pro idolis luci. certatim mactantes. Ita dicitur 2. Reg. 23:7. Confer 2. Reg. 17: 10. Deus vetuerat fieri nemus aut lucum apud altare fuum, non $.7. Et faciam te ſervire inimicis tuis in terra , quam non tam , quia gentes id faciebant , ut diſſimiles earum effent , noveras. Montem compellans populum denotat. quem fi- quàm quòd noluit apud altare fuum eſſe voluptatem ocu- gnificat vagaturum per gentes. ut eft Hof . 9:17. Con- lorum vel commentum humanum, vel poteſtatem huma- fer Apocalypſ. 8: 8. ut mons magnus ardens igne conje&tus nam. Arbores ením umbrolæ fignificant poteſtates, ad eft in mare, Nam ignem accendiftis in naſomeo, qui in ſem quas homo confugit, & quibus fe fubjicit, ut non vo- culum ardebit. Diuturnitas rejectionis & ſervitutis Ju- lens aliam lucem habere, quàm quæ per ipfas ad ipfum de- dæorum ſignificatur. Deuteronom. 32: 20. Occultabo fa- rivetur. Significat igitur., pofteros defideraturos altariaciem meam ab ipſis; videbo, quis finis ipforum. Efai. 1o: priorum , neque tantùm , fed etiam ſculptilia lucorum, | 22. 23. Confumtio deciſa eft. Čonfummationem co do pécom & adolitionem apud arbores virides & in collibus altis. faciet Dominus. Daniel. 9:27. Conſummatio eo domuice hoc eft , habituros cogitationes fimiles cogitationibus pa- deftillabit in Aupentem. Nunquam impofterum erit ille trum , qui apud arbores virides & in collibus altis adole-mons & populus. Hæc verba , ut patet , non poffunt in- verint. Qualis cogitatio eft, Deum acquieſcere in fu- telligi de relixioía Babunăva, de abdu&tione in captivi- fione fanguinis pecudum, & habitare in domo , & dele- tatem Babylonicam & deſtructione templi per Nabucho- &tari ingeniculatione coram fpeciebus Cherubinorum, donoforum. Nam ea deſolatio non excellit annos ſeptua- quæ erant in templo, & velle habitare inter proceres & ginta. Deſolatio facta per Romanos jam duravit circiter principes populi, & populum debere ab eis dependere. annos mille fexcentos. Ex qua cogitatione ſequitur offenfio in damnatione ju 3.8. Verſ.5. Declarat Deus, quo judicio fit ufurus ſtitiæ propriæ & prædicatione juſtitiæ Dei, & in Chri eo tempore, quum Mons ille magnus omittet celſa ſua. Ito ipfo regnum Dei & juftitiam ejus prædicante & fe. nempe quòd fingulos fit judicaturus, & alios ab aliis di- pro peccato ſacrificium offerente. Efaias cap. 66:3. te fcreturus. quemadmodum paftor oves & capras folet di- ftatur de templum requirentibus & vi&timas cædenti- ftinguere. De qua diſcretione loquitur Mofes Deut. 29. bus & thus adolentibus , quod anima ipforum eligat ¥f. 20. Et ſeparabit eum Dominus in malum ab omnibus tri- abominationes ipſorum , & abominetur id, quo Deus bubus Ifraël . delectatur. Quod teftimonium plurimum facit ad hunc $.9. Maledi&tus vir (3 folet & ſingularem homis locum illuftrandum. Pſalmus 16. verf. 4. etiam teſta nem notare) qui confidit homini. Ut, qui confidunt , fe tur de iis ,, quorum libamina erat Deus aboliturus , per facerdotem habere expiationem peccati, aut, Syne- quòd alium dotaverint , & cum alio rege ac Deo fcor-drium non poffe errare, putant. Confer c. 18:18. Vel, tati fint. ſe ipfis nituntur & viribus ſuis ad conficiendam jufti- $.5. Porrò ſignificat Prophetia , quòd tum Mons ali- tiam, Habac. 1: 11. vel etiam in Cæfare habent ſpem quis futurus fit excelſior omnibus montibus , ita ut in to- pacis fuæ : ut Judæi, qui Romam profecti funt, ut eju- to mundo nullus fit mons alius cum ipfo comparandus, Tarent ſuper injuriis Herodiadarum , & Romanos præfides atque adeò totus mundus fit , ut ager, in comparatione peterent, &, Deo fuo rejecto, alii dotem dederunt , illius montis. Per montem hîc intelligimus 1. montem dicentes: Non habemus Regem, nifi Cæfarem: deni- domûs Domini; de quo prophetat Efaias cap. 2. verf. 2. que, qui Chriſtum exſpectant merum hominem, qui fit quòd celfior futurus fit omnibus montibus. nempe quòd dominus mundi & liberator ipforum. Confer Efa.8: 19. major ejus majeftas & gloria futura fit, quum Dominus & fequentibus. Ubi oftenditur , iniquum eſſe , ut populus non 1 Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Ε CAP. XVII. 67 non conſulat Deum fuum, (quippe quum Deum doctorem | 3. ut bene ſperent de iis , qui verbum Dei & teftimonium fit habiturus) & potiùs adhæreſcat hominibus dicentibus, Domini Jeſu tenent, & non fidem factis & di&tis aliis ab ſe habere fpiritum : quos dicit hariolos & ły 305p 1pcó 785. negant; atque ita non ante tempus judicent. 1. Cor. 4:5. Et cujus cor à Fehovah recedit. Certum eſt , Deum ungere Et ad dandum, hoc eft , idque ad dandum unicuique fecun- Chriſtum regem, & ei velle nos obedire & ei confidere. | dům vias ſusas , ſecundaim fructum ſtudiorum ejus. Deus eſt Ergo etiam, Chriſto viſitante populum, tenebit regula: teftis & judex, & facit, ut quiſque inveniat fecundùm viam Maledi&tus, qui homini confidit, & cujus cor à Jehovah rece ſuam & ftudia fua. dit. Cùm igitur nolit nos homini confidere ; quid prom S. 14. Verf. 11. Hoc verſu removetur fcandalum, tius eſt inde colligere, quàm, Chriftum eſſe Jehovam. quod ex felicitate & potentia hominis oriri poterat. Id Quod & Efaias pronunciat cap.45:24.25. Imò & Jerem. ſcandalum tollit, dum prædicit, eum divitias fuas non fem- 23:5.6. & 33:15. 16. per poſſeffurum, & ejus amentiam palam futuram. Perdix $. 10. Verf . 6. Et erit , ut myrica in ſolitudine. Erit; | incubans eis, quæ non peperit, eft, qui parat divitias á non in ſed erit humilis, exſuccus, ſolitarius. Et non videbit , quum judicio. Senfus : Qui parat divitias non per judicium eft ut veniet bonum. Bonum , quod eveniet confidentibus Jeho perdix incubans ovis non ſuis. Perdicem omnes explicant. væ, non cognofcet, excæcatus & induratus atque in ftupo- | Bochartus mavult intelligi ſcolopacem, aut avem ei affi- rem datus. Confer Efai.6: 9. 10. Efai . 42: 19.20.53:1. nem. Quicquid fit, adagium eft fumtum ab ave, quæ alic- Hab. 1:5. Non credetis , quum narrabitur. Videbit igitur nis ovis incubat , quæ à pullis, quum exclufi fuerint , defe- quidem, fed cum ſcandalo , & non intelliget , effe bonum, ritur ; quia non omnes aves idem vi&titandi genus habent : quod revera bonum eft. Et habitabit exufta (Lxx. cca- aliæ apud matres manent & gregem faciunt , aliæ avolant. piges) in deſerto. Inter gentes habitabit, & non participa- Si igitur perdix aut alia avis , quæ ſolet pullos colligere, bit de bonis gentium , fed fine dverf očes erit , & non guſta- excludat ovum avis alienæ, cujus ingenium non eft & na- bit quicquam , five cognoſcet, quod ipfum poſſit recreare tura diu apud matrem agere, videbitur ea avis , quæ exclum & bona ſpe replere. Terram ſaljuginoſam, quæ non habita- dit ova multa aliena, dives, donec paullum adoleſcant & bitur. Diſcedent ab eis omnes homines & fugient habere avolent pulli aliarum avium, more fuo paftum quærentes. partem cum ipfis, non ferentibus fructum bonum ; quem- Neque neceffe puto ulteriùs in hiſtoriam avium inquirere. admodum terra falſuginoſa fructum non fert. Tamen certum eſt, adagium pertinere ad avem, quæ humi $.11. Verf. 7. Benedictus vir, qui confidet Fehovæ. qui pullos educare & cætum pullorum circa ſe habere affolet. credet in Filium Dei & per eum in Patrem , qui gloriam ei igitur, quemadmodum alieni generis aves & quæ cir- dedit, ut fides eo spes nofira fit in Deum, & non in non cumvolitare folent , non aggregantur veris pullis avis , Deum, non-Jehovam. Pfalm. 2:12. Beatus, qui ſe recipit quæ pullos gregatim ducere folet: ita illum , qui non cum ad ipſum. Et erit Jehova fiducia ejus. Jehova ſe ei præ- judicio opes parat, relinquent divitiæ in medio dierum bebit talera , ut ipfi confidere fecurè poflit ad juſtitiam & fuorum. Videamus, de quo videatur hæc parabola dici. falutem. quia. Te desabeis con@ aicivís vitneros zavý ce ] | Ifraëlitæ nihil quærebant, niſi terræ bona , nec diftin- cois its de scos CV èUTES, conſummatus per pafliones cauſa fiet guebant inter vera ac ſua bona & aliena, neque conſidera- etternæ ſalutis obedientibus fibi. Hebr.5:9. Efaias dicit bant, terram fibi datam eſſe, ut hæreditatem Dei, ita cap. 8: 14. 2778 1777! o fiet fanétuarium. Paulus Rom. ut, tanquam à Deo fuo , acciperent omnia ; fed ex male- 3:25. δν συνέθετο ο Θεός ελασή ριον 2/3 πίσεως ώ τω άι ficio putabant fe terram poflidere poffe. Vide Luc. 16: και αυτά. 14. Mich. 6:10. Hof. 2: 7. vel 4. Haud fcio $. 12. Verſ . 8.9. Et erit , ut arbor plantata ad aquas. tamen, an in hac applicatione poffim acquieſcere. Non Confer Pfalm. 1:3. Creſcer & fructum feret. Et juxta videtur hujus loci effe, ut agatur de Judæis. Semel di- rivum protendet radices ſuas. Spem habebit collocatam in ctum, eſſe maledictum eum , qui Jehovæ non confidit , Vivificante. Et non videbit, cùm veniet æftus, ſed erit folium fatis eſt de ipfis intelligi. Jam dixerat, Bearum , qui Do- ejus viride. Quando Deus gentibus ingratis immittet irammino confidit: perpetuitatem fidelium & multiplicatio- ſuam, ipfe non ſentiet eam , fed à Deo illuminabitur & do nem promiſerat. Prævidebat , fore aliquem , qui fibi cebitur , & , quia vita in ipfo erit , bona ipfius opera & fer- pararet potentiam & divitias in mundo', qui Ecclefiæ mo veritatis non extinguetur. Et in anno fterilitatis non effet fcandalo. Eum comparat avi incubanti ovis non pavebit , & non definet ferrefru&tum. Fides ipfius non defi fuis. Nam ille vir quantum poteft hominum & terrarum ciet , etiamfi verbum Dei fiat rarum & difficile cognitu imperio fuo complectitur, tanquam caput Ecclefiæ. At per hominum culpam , & quafi vita ſua privetur per Be Deus prænunciat, eum medio dierum ſuorum defertum ſtiam. Apoc. 11:7. iri ab opibus ſuis. hoc eſt, quum manifeftatus fuerit ipſius $. 13. Verf. 10. Lamoſum. Ut terra madida calcat a. | animus, à multis dereli&um iri. Apocal. 17:16. Hi odia Cor hominis multos receſſus habet. Eft fufpirium Jere- habebunt meretricem & defolatam eam facient & nudam , ego miæ & omnium fidelium accuſantium propriam infirmita carnes ejus comedent. Denique in extremo ſui fore flagitio- tem & cor proprium examinantium , an in eo non fit do- | fum, amentem , ftultum , hoc eſt , amentiam ipfius & impie- lus. Oportet enim ad Deum accedere fic, ut cor non con tatem patefactum iri omnibus. 2.Tim. 3:9. Voce 333 demnet nos. Ut hîc in antitheſi ſpectetur ſuperbia Judæo- hunc hominem etiam Efaias nuncupat cap. 32:5. Non rum, tenebras cordis fui non videntium propter vel ignora-vocabitur amplius flagitioſus ingenuus; avarus non dicetur tionem vel fugam lucis, vel confilia cordis ſui ſequentium munificus. 'Vide etiam Pfalmum 14. verf. 1. Notat ea & honorem à fe invicem accipientium , ita ut quiſque al- | vox hominem fpiritualiter mortuum , fiagitiofum , ſa- teri placere ftuderet. Poffunt etiam accipi verba hæc, | pientiæ expertem ; qui dicit in corde fuo , Non eft ut eorum , qui putent, ad ſe pertinere, ut diſtinguant inter Deus. populum Dei & non-populum Dei: qui cauſentur, cor $. 15. Verſ. 12. Solium gloriæ celfum , five cel fitas. hominis eſſe profundum & non perſcrutabile. Reſponſio Prophetæ verba , ſed fidelibus in futurum præformata. divina declarat, id folius Dei eſſe. Ego fcrutor. hoceft, Gloriatur in longè gloriofiori templo, quàm prius fuit: non contentus ſum externo cultu; non patior mihi verba nempe, quod fit Solium gloriæ & celfitas . Prophetia tem- dari, ſed exigo cultum cordis , qui conGftit in amore mei, | plum fecundum extollit ſupra primum. Vide Jerem. 3 : & mortificatione carnis , ut & renes ſancti fint. Ita Efai. 16. 17. Efai. 2: 2. Mich.4: 1. Hagg. 2: 6.7.8.9. Sed II: 3. Et odorabitur timorem Domini , ♡ non ſecundum magis templum non manibus factum , quod Chriftum viſum oculorum fuorum judicabit , & non fecundùm auditum ſtructurum promittit Zacharias cap. 6:12. 13. Verba aurium ſuarum arguet. In regno Chriſti non eft judicium Prophetæ hoc loco illam owí lovgiv habent. Locus fan&tua- fecundùm viſa & audita, fed fecundùm timorem Dei, rii noſtrii eſt ſolium gloriæ , celfitas præ priori fanctuario. qui eft in corde. Quod judicium eſt ſolius Dei. Ideoque Hoc dicere eft ejus temporis, quo ſanctuarium prius præ- hominibus nihil aliud curandum eft, quàm , 1. ut ipfos | teriit, & aliud fanctuarium exftat. Planum eſt, hæc verba non condemner cor fuum. 1. Johan. 3:21. 2. ut non re- optimè explicari de apparitione Dei in carne. Quemad- cipiant ea, quæ non à Deo funt ; quippe cimentes Deum. modum enim cap. 3: 17. dixit, Hieroſolymam dictum iri F 4 Solium II 68 M C. O M M M E N T A R I US Solium gloriæ , &tum gentes ad eam venturas : ita hîc Lo modum homines infideles & hypocritæ ; qui alia oma cum ſanctuarii vocat Solium gloriæ. Quemadmodum Efai nia de Chriſto ſperabant , quàm quòd venturus ef- as cap. 2 : 2. montem domûs Domini dicit altiorem furu- ſet ad afferendam juftitiam & habiturus regnum per rum montibus ; ita Jeremias dicit , locum San&tuarii po- prædicationem fidei, diſputaffe cum Prophetis intelli- ſterioris celſiorem fore fanctuario priori. Sed hæc gloria- guntur. tio eft parvi temporis. Nam, ut verf. 3. vidimus , eidem $. 19. Verf.16. Propheta provocat ad fcientiam Dei, monti, ita exaltato , denunciat , quòd omiſſurus & non teftans , fe nihil dedifle ſuis affectibus, fed tantùm lo- retenturus fit fua celſa. Zacharias autem dicit, Virum cutum effe, quod Deum fequens loqui poterat. Ego non Germen ædificaturum templum Domini & feffurum in feftinavi à ſequente paſtum tuum. nempe ut eum præter- throno Domini. Illo igitur tempore non erit amplius glo- irem & ab eo difcederem. Manſi cum illis, qui paſcunt riatio in monte domus Domini, ut celſiore omnibus mon- | post te. h.e. qui, ut oves ſequuntur paftorem , & ejus tibus , & ut loco ſanctuarii noſtri ; fed locus ſanctuarii no- paftu contentæ ſunt , ita ad tuum ductum & ad tua elo- ſtri erit longè elatior loco prioris, nempe quod deftruen- quia attendunt, & nihil ultra ſapiunt, nihil temere cogi- dum erat. Daniel. 9:27. Prius enim quod dicitur, non tant vel loquuntur vel agunt. Hoc enim eſſet pafcena amplius eſſe intelligitur. Ergo, quod antiquatum & abo tem prætergredi & abire per feſtinationem ab eis, qui litum eſt , prius eſt , five primum ſive fecundum fit . Quod Deum pafcentem ſequuntur. Poteft igitur etiam fic ver- non ſemper eft folium gloriæ , neque ſemper locus ſan ti: Non feſtinavi præ pafcente poſt te. Verbum ny, hîc &tuarii noftri, id non eſt materia perpetuæ gloriationis. dicitur de eo , qui paftorem ſequitur , ut & Latinè de Quando Deus majeftatem ſuam collocavit fupra celos, pecore paſcere. Virg. 3. Georg. 143. Saltibus in vacuis Pſalm. 8: 2. quando Chriſtus intravit in verum ſanctua- paſcant plena ſecundùm Flumina. Vide Efai.5: 17. rium cælefte & ſedet ad dexteram Dei, Pſalm. 110: I. D'V? paſcent agni. paftu fruentur. Ef. 14:30. tum locus fanciuarii noſtri, in quo quærimus ſanctum, innypaſcent primogeniti tenuium. In paſtu erunt. Deus quo habemus facerdotem , ad quod accedimus cum zice pon- paſtor eſt. Pfalm. 23. vſ. 1. Pfalm. 80. ºſ. 2. 95. ¥1. 7. cie, eſt verè folium gloriæ, & non eft in terra , ubi fuit lo- & 100. ¥1. 3. Atqui id Chriſto affignatur Ezechiel. 34. cus ſanctuarii prioris. yf. 23. Qui Deum & Chriftum paftorem habet, poft 8.16. Verf. 13. Exfpe&tatio Iſraëlis, Jehovah. Com- illum pafcit , ejus veſtigia fequitur, ad ipſius vocem at- pellat eum , quem Ifrael exſpectabat , cujus adventum o tendit', eum cibum recipit cum voluptate , quem paſtor periebatur. Eum ut fupra cap. 14: 8. nominaverat Salva- præbet, & non feftinat, ut ſibi curet pabulum, neque torem ejus in tempore anguſtia, ita hîc nominat Jehovam. abit ab eis, qui poft eum pafcunt. Et diem deploratum non Teſtimonium evidens , Ifraëlem verum non exſpectaffe, concupivi. Quod locutus fum de malis Hierofolymæ , niſi Jehovan Salvatorem. Atqui Chriftum Filium Dei non locutus ſum à me, neque cum cupiditate. Homines exſpectabat Salvatorem. Et , quum hîc prophetia ſit de infideles arguebant Prophetas, quòd ex malignitate & futuro tempore, quo Locus Sanctuarii erat futurus Cel malevolentia denunciarent magnas calamitates. Tu nofti. fum , Solium Gloriæ, quo benedi&ti & maledicti non e Dicere , Deus novit , eft Deum teftem nominare & ad rant uſuri eadem forte, neceffariò Chriftum compellatum ejus judicium provocare. Prolatum labiorum meorum com intelligimus. Omnes deferentes te pudefient. Efai. 1:28. ram facie tua exftitit. Nihil locutus ſum, niſi ut in con- Deferentes Jehovam confumentur. Qui videbuntur acceſ ſpectu tuo. Utinam in omnibus loquentibus eſſet ea re. fiffe ad ipfum, &, deferto ipſo, accedent ad virum, qui ligio! Non effet tanta in mundo ſententiarum & fermo- divitias parabit non judicio , verf. 11. pudefient. Et rece- num diverfitas. Nunc homines hoc agunt , ut damnent dentes à me (Hebr. ſecundum puncta Et recedentes mei: eos, qui non feftinant ultra paſcentes poft Dominum , juxta literas, Redarguti mei , οι έλεγχό μανοί με vel οι πι & eos hæreticos dicant, qui non ſecum loquuntur , quod Sológifuok mx , nempe per verba tua) in terra ſcribentur. Deus ipſos non docuit, faltem quod recipere illi , qui Eorum nomina non erunt ſcripta in cælo & fanctuario damnantur, nec didicerunt , neque poffunt, nifi Deum cælefti, fed fcribentur , ut , qui tantùm illa, quæ in paftorem deferant. Quæ res quum fit tam manifefta , ta- terra ſunt, cum fidelibus communia habuerint, & quo- rum pars non fit in frono7 667gni, quod eft in cælis. Qui fidei fimplicitati. men non deeft ipfis & lingua & animus ad obftrependum deſeruerunt fontem aque vive Jehovam. Chriſtum aucto- 9.20. Verf. 17. 18. Ne fis mihi confternationi : tu es qui ventre fluunt Auvii aquæ ſalientis in vitam æternam. Joh. perfugium meum. Petit, ne permittat perſecuitoribus fuis , ut ſibi prævaleant , ut ab illis conſternetur. Potiùs autem 4:14. 7:38. $. 17. Verſ . 14. Sana me , Jehovah, ko ſanabor ; fal pudefiant perſecutores ſui. Adduc ſuper eos diem mali . va me, do ſalvabor. Propheta committit ſe Deo, tum fa- 97 pro 37 897. Ellipfis imperativi . Quandoquidem nandum ab omni morbo & fractura , tum ſalvandum ex diem Domini revera non concupiſcunt, & ad ejus adven- omni malo & periculo. Quiagloriatio mea tues. In te glo: Iterata fraétione confringe eos. ut regnum tuum veniat. tum ſe non parant per fidem : adduc in eos diem mali. rior. Te meum dico omnibus modis & unicè. Confer 1. Cor. I: 31. Prima eft facta per Chaldæos , altera per Romanos. Efai. $. 18. Verſ. 15. Illi dicunt. Significat, infidelium di- 8:23. comparantur duo tempora , unum levans & aufe, &a effe arietem impactum oſſibus ſuis. Pfalm. 42. xſ. 11. rens onus ; alterum alterum gravans.. Ideò fe petit fanari. Seque in perpetuo diſcrimine verſari. 9.21. Verſ. 19. Jubetur propheta rurſus in portis Hie- Ideò ſe petit ſalvari. Dicunt ad me : Ubi verbum Jeho- roſolymæ, & porta, per quam exibant & intrabant re- væ? Veniat, age. Verba hæc ſunt partim ut conque-ges, tum commemorare præceptum datum Patribus de rentium, quòd fruftra exſpectent promiſlionem, partim, obſervando Sabbato , & inobedientiam illorum ; tum ut teſtantium , ſe deſiderare impletionem promiffionis. promittere , fi fibi obediant, & ſanctificent diem Sabba- Qualia reperiuntur & Efai.5: 19. Amoſ. 5: 18. 19. 20. ti, ne onus per portas inferant vel efferant, neque opus Una autem eft promiſfio capitalis & palmaria , ad quam faciant in eo, reges & populum in carpentis exituros & omnes referuntur : Fiam tibi in Deum & in ſemine intraturos per portas Hieroſolymæ & omnia farta tecta tuo benedicentur gentes. Cujus impletio eft in Chrifti manſura: fin verò, denunciare, in portis accenfum iri paflionibus & fequentibus gloriis. Cæterum , quum di- ignem , qui devoret palatia ejus , & non extinguatur, uf- cunt: Ubi verbum Jehovæ dictum per querelam, id, que ad finem capitis. Quum prædicaret Jeremias du- fi comparetur cum dictis Prophetæ, quòd Hieroſolymara , videbatur concupiſcere diem mali. Jubetur igitur eſſet evertenda , habet vim oppofitionis. quaſi dicat. Si prædicare bona, fub illa conditione, ut ſanctificent diem exfcindetur Hierofolyma , ubi igitur erit verbum Do Sabbati five ceſſationis , opus non faciendo in eo. Efaias mini, & quando implebitur ? Deinde , quod dicunt: cap. I. Ýſ. 13. etiam Sabbata rejicit. Sed noſcenda eſt Veniat: oppofitum eſt accuſationi infidelitatis. Nam, intentio hujus Prophetiæ. Deus in Decalogo, quem dedic ſe credere promillioni & cupere, ut veniat. Ad illum Ifraëlitis foederis cum ipfis faciendi caufa , etiam inferuit præceptum IN J Ε R Ε Μ Ε CAP. XVII XVIII. 69 præceptum de ceſſatione diei ſeptimi, idque ut eſſet fi- | ligenter obſervaretur hoc fignum, occafionem habituri ef- gnum inter Deum & ipfos , quòd ipfe eos ſanctificaret. fent homines cogitandi de ſanctificatione Ifraëlis, & illa Éxod.31: 13. Ezech.20: 12. Quod præcipuè de ſanctifi- pars inſtitutionis non eſſet defectura. Cæterùm facile eft catione per mortem Chrifti intelligendum eft. Volebant animadvertere, Religionis apicem fuiſſe exſpectare ſan- Judæi videri regnum Chrifti exſpectare, ut vidimus vſ.15. ctificationem per fanguinem Chriſti, & interim tradere & non obfervabant Sabbatum ſignum ſanctificationis, quo fe Deo fan&tificandum ad obedientiam & gratiarum actio- teſtarentur fpem illius. In decalogo nihil eft dictum de fa- crificiis; at illi volebant facrificare : & hoc partem jufti $.22. Verf. 25. Et ſedebit hæc urbs in ſeculum. Primo tiæ deputabant. In Decalogo dictum eſt de Sanétificatio- habitabitur uſque ad Chrifti regnum. Deinde, quum ne & de Sabbato ſigno ſanctificationis. Illi adeò non co Chriſtus advenerit , fi fan&tificationem divinam obfervet, gitarunt de fanctificatione illa , ut etiam fignum neglige- & ei operam dederit , & requieverit ab operibus fuis , & rent. Promittit igitur , fi vel ſignum retineant diligenter, laflis non imponat onus,ut elt Ef. 28: 12. manebit ſemper. & oftendant, fe velle Domino parere , manſura omnia fal Si fidem fanctificationis & ftudium ejus reperiſſet Chri. va. Non , quòd Deus delectaretur ocio , fed, quòd , fi di- ! ftus Hierofolymis , non tradidiſſet eam delendam. nem. C A PUT XVIII. I 2 V Erbum, quod factum ad Jeremiam à Jehova, dicendo : Surge & deſcende domum figuli, &faciam, ut ibi audias verba mea. 3 Et deſcendi ad domum figuli, & ecce ille faciebat aliquid in rota. 4 Ef corrumpebatur vas , quod is faciebat; ut lutum in manu figuli; & de integro faciebat illud vas aliud, quemadmodum figulo placebat facere. $ Et factum eft verbum Jehovæ ad me, dicendo: 6 An, ut figulus hic, non potero facere vobis , domus Ifraël ? ait Jehova. Ecce, ut lutum eſt in ma- nu figuli, fic vos in manu mea, domus 1 fraêl. 7 Aliquando loquor de gente & de regno, de avulfione, & deſtructione & de perditione. 8 Et, ſi convertatur gens illa à malo fuo , quod locutus ſum contra eam , pænitet me mali, quod co- gitaveram ei facere. 9 Et aliquando loquor de gente & de regno, de ædificatione & plantatione , 10 Et, fi fecerit malum in oculis meis, ut non auſcultet voci meæ, pænitet me boni , quo dixeram me affe&turum eam. II Et nunc dic, age, ad virum Juda, & ad habitantes Hieroſolymam, dicendo: Sic dixit Jehovah: Ecce ego paro in vos malum, & cogitationem contra vos cogito. Convertimini , agite, quiſ que à via fua mala, & bene inſtituite vias veſtras & ſtudia veſtra. 12 Et dixerunt: Non eſt ſpes. Nam ſequemur cogitationes noftras, & quiſque obfirmationem cor- dis fui mali faciemus. 13 Propterea, hic dixit Jehovah, Sciſcitamini agite, in gentibus, quis audivit ſimilia ? Horrendum fecit admodum virgo Ifrael. 14 An relinquet quis, à petra agri, nive Libani, ſi devolvantur aquæ longinquæ frigidæ perennes ? 15 Nam obliviſcitur mei populus meus : Nihilo fuffitum faciunt, & faciunt ipi, cur offendant in viis fuis, ſemitis feculi, & ambulent per tramites, viam non munitam, 16 Ad ponendam terram fuam vaftitatem, fibila æterna, omnis tranfiens per eam ut obftupefcat & caput fuum moveat. 17 Tanquam vento orientali diſpergam eos coram inimico: cervice, & non facie, ſpeétabo eos in die calamitatis ipforum. 18 Et dicunt: Agite, cogitemus contra Ieremiam cogitationes. Nam non peribit lex à Sacerdote & confilium à fapiente & fermo à Propheta. Venite, & percutiamus illum lingua, & ne attendamus ad ulla verba ejus. 19 Attende, Iehova, ad me & auſculta verba adverfariorum meorum. 20 An reddetur pro bono malum ? Nam foderunt foveam animæ meæ. Recordare, quòd ſteti coram te, ut loquerer de illis bonum, ut averterem excandeſcentiam tuam ab ipſis. 21 Quamobrem da filios ipforum fami, & concide eos, ut diffluant gladio, & fiant uxores eorum or- bæ & viduæ, & viri eorum fiant occiſ mortis, juvenes eorum percufli gladio in prælio. 22 Audiatur clamor ex domibus eorum, cùm adduxeris in ipfos turmam repentinam. Nam foderunt foveam ad capiendum me, & laqueos occultarunt pedibus meis. 23 Et tu, Iehova, noſti omne confilium eorum contra me ad mortem. Ne obliteres pravitatem illo- rum , & peccatum illorum à confpectu tuo ne deleas, & offenſi ruant coram te, tempore iræ tuæ patra in ipſis. $.1. In 70 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ A R I U S $. I. N hoc capite I. per parabolam figuli mutantis tio ex hypotheſi ; fed certa & fixa voluntas alterutro opus fignificatur , Deum poffe & velle cum verbo vel adducendi hominem ad timorem atque amo- Ifraële & gentibus ita agere , quemadmodum rem fui, vel eum oftendendi dignum pæna, indignum figulus cum luto agit , nempe maledictiones beneficio. in benedictiones mutando, ſi reſipiſcant, & S. 3. Quemadmodum argilla in manu figuli , fic vos eſtis benedictiones in maledictiones , fi malum fa- in manu mea. I. Non poteſtis bonum facere ſine me. ciant. verf. 1. ----10. Quæ parabola accommodata eſt fini 2. Reſiſtentes mihi & veftris rationibus obfequentes effi- cap. 17. II. Invitantur Ifraëlitæ ad poenitentiam , ut effu- cietis, ut aliter vobiſcum agam, atque vobis eratis polli- giant iram venientem. verf. 11. III. Accuſatur contuma citi, & à vobis auferam beneficia mea, & gratiam meam cia Judæorum. verf. 12.-15. eiſque denunciatur pæna. donem aliis , vos autem tracteni, ut vaſa iræ. verſ. 16.17. IV. Infidiantibus fibi immeritò imprecatur $.4. Verſ. 8. Et converſa fuerit illa gens à malo ſuo , Jeremias. verf. 18. marit 23 quod locutus fuero ſuper illa. id eft, de quo accufavi. Nam, $.2. Verf.6. Ut figulus hic. Scriptura aliquoties uti- ſuper quibus Deus loquitur malum , eoſdem judicat & ac- tur parabola argillæ & figuli, quando docet, 1. omnis cuſat propter malum ſuum. hominis impotentiam ad faciendum aliquid à ſe: & im $.5: Verſ. 11. Ecce ego formo ſuper vobis malum. Con- primis ad formandum ſe ipſum vas bonum ad honorem vertimini , agite. Ego habeo confilium faciendi vobis ma- Gine Deo. 2. Libertatem Dei ad miſerendum & indu- | lum. Id verò indico vobis. Ea indicatio habet hunc fi- randum, quos vult; quia omnis homo indignus eft divina nem, & ad hoc comparata eſt, ut convertamini quiſque à miſericordia. Rom, 9:21. Efa. 45:10. Væ litiganti cum via ſua mala, & bona faciatis atque eis omne ſtudium im- formatore ſuo , tefte cum teftis terre ! An dicet argilla fin- pendatis. Quod fi feceritis , non venient illa mala fuper gentiipſam, Quid facis . Et opus tuum , non habet manus ? vos. Conſilium Dei erat , tum per illam indicationem h.e. Quemadmodum argilla non habet jus diſputandi cum manifeftare plerorumque averſum à veritate animum , fictore fuo , quare hoc faciat , non illud: neque poteft fi- tum quoſdam convertere, & in ipfo malo ſalvare. Quo- bi tribuere manus , quibus ſe formet, quum ſit opus Dei: rum refpectu confilium faciendi malum ipfis erat voluntas ita homo non poteft præſcribere Deo, quomodo fe fa- falvandi ipſos per caſtigationem. Quando autem dicit, ciat, neque fibi attribuere poteftatem aut vires ad for- eventurum, ut ab ipſis malum avertat, ſi ſe convertant, mandum fe ipſum. Neque melius erit homini, quàm , oftendit, ſe loqui more humano , quum dicit, Formo ſu- fi abſque algrondopo & 29!9opco Deo ſe dedat forman per vobis malum , ut fignificet, non confilium , fed opus dum , & , abnegata ſua fapientia ac potentia, ſe patia- inceptum ad converſionem. tur agi à Spiritu Dei. Tunc erit vas cu pasov Tep deurs 5.6. Verſ. 12. Quiſque obfirmationem cordis noftri ma- 14. Deus enim non facit quicquam infipienter , & opus li faciemus. Confer 16: 12. In eo femper verfatur Pro- ſúum non perdit. Sed, fi quis reſponſet Deo & oblo- pheta. Accuſat ipſos ſpreti verbi Dei, &, quòd vias ſuas quatur , & ſuis conſiliis fidat , & fibi én ou Ja escer affe & cogitationes ſuas præferrent Dei viis, ut eft Efaiæ 55: rat, quum fit din of Ogoeģis, ut tentet Deum , me 7. non cogitantes, hominem non doctum à Deo nihil , ritò in iram incidit. Rom. 9: 19. 20. Ita Eſa. 29: 16. nifi malum , cogitare. Joh. 6:45. 17. Mutatio veſtri fi quidem ut mutatio luti figuli æfti 5.7. Verſ. 13. Horrendum fecit admodum Virgo Iſraël. mabitur, quum dixerit opus de eo, qui id fecit ; Non fe- Horrendum. Vide Hof.6:9.& Jer.5:30. Virgo. Ironia. cit me , & plaſma dixerit de plaſmante ſe'; Non intelli- Meretrix enim erat. Vide Efa. 1:21. Jer. 2: 20. & fæpe git: annon pòft paullò Libanus in arvum' vertetur, & apud Ezechielem. arvum pro filva reputabitur. Si quidem vos, qui eſtis, $. 8. Verſ. 14. An relinquet quis, à petra agri, nive ut Libánus, cedris ſuperbus , poteftis tam facilè muta Libani , fi avellantur aquæ peregrina , frigidæ , manantes? ri, ac lutum figuli, ut fiatis ager nudus: nonne id fu- Parabola fimilis cap. 2: 13. Senſus eſt. Nemo, qui habi- turum eft brevi, fi velitis abnegare opus factoris veftri tat apud fluvium perennein , qui à rupe aliqua erumpit vel & ipfius intelligentiam : & id, quod eft, ut arvum , à nive montis alti, ut Libani , alitur, qui ita abundat, ut nempe deſertum gentium , fiet , ut filva? Et audient fur- per longaſpacia in mare moliatur exitum , cujus refrigerio di verba libri, a ex caligine ac tenebris oculi cæcorum vi recreetur , ita inſanit , ut inde abeat ad loca æftuofa , fic- debunt . Poteft enim Deus gentes illuminare & fan ca, infrugifera. Aquæ peregrine. ex longinquo venientes Sificare, & eos, qui hactenus habuerunt aures ad au & affluentes. Sic 2. Reg. 19:24. Ego fodi co bibi aquas diendum & oculos ad videndum & nec audiverunt nec peregrinas. Longè manantes. viderunt, indurare. Hoc autem loco hæc parabola ad $.9. Nam obliti ſunt mei populus meus. Ita declarat hibetur ad fignificandum , quòd Deus , non obftante horrendum illud, quod accuſahat verf. 13. Similiter Jer. verbo ſuo, vel ſeveræ comminationis vel benignæ pro- 2:12.13. Deus ſe comparat fluvio perenni & abundanti, miſfionis , poflit cum hominibus agere , quemadmo- & refrigerium animæ afferenti. Namin Deo eft fufficien- dum dignum ipfo eft , vel benefaciendo reſipiſcenti- tia ad omnia , & gratia perpetua , & juſtitia ad vitam æter- bus vel puniendo eos , qui abutuntur divinis promiffio- nam, cum abundantia bonorum omnium temporalium, nibus & beneficiis , facientes malum , & fuperbientes quæ homini utilia eſſe poffunt. divinis donis, Deique operationem & fapientiam ac pro $. 10. Verſ. 15. Nihilo fuffitum faciunt. Ei, quod te- videntiam abnegantes. Deus de ſe hîc non prædicat ve- merè colitur & fine cauſa, (vel in vanum) putantes ſe ado- ram pænitentiam , neque etiam irritam & vanam ora- | lere mihi. Ubique accuſat populum Idololatriæ , quam- tionem: ſed oftendit, ſi, Deo terrente , aliquis conver diu Deum non cognofcebant, qui diſcendus erat ex verbo tatur , verba Dei ſevera in eum non quadrare: & con- ipfius. In ipſo vocabulo ineſt ſignificatio ejus , propter tra, fi quis promiffione abutatur , & eam fibi vendicet quod cultus & temerarius atque vanus debet dici & ejus , non in bona conſcientia , in eum non competere effe- quod Nihilum eft & non rectè colitur. Obliti ſunt mei, &tum promiffionis. Habet enim promiſſio vafa conve- qui ſum, ut fluvius , abundans gratia, veritate, juſtitia , nientia bono , quæ Deus ad hoc præparavit; fed, qui, benedictione, vita , confolatione ; & non amant me, ne- audientes promiffionem , ea ſe indignos reddunt, often- que cogitant de me, neque habent me ante oculos , quæ dunt, ſe ejus hæredes non effe ; licet multorum bono- eft vita æterna ; contra fuffitum faciunt, & eum putant rum participes facti fint. Unde videtur Deus inſtitu- effe cultum divinum , &, dum hoc putant, non mihi tum fuum mutaffe , quantum ad ipfos. Talia igitur cultum præftant , qui non odoror fuffitum aromatum , verba in utramque partem pronunciata cum conditio- ſed nulli deo , imò potiùs Inimico, qui delectatur erro- ne exaudienda funt, quæ facilè intelligitur ex fcopo ribus hominum. loquentis. Mala enim denuntiat Deus, ut timeatur, bo S. 11. Et ſe ipſi faciunt offendere in viis fuis , ipfi fibi na, ut ametur. Ergo , qui timet , evadit malum; qui offendiculum ponunt , & alii aliis, ut non procedant in amat , confequitur bonum. Apud Deurn tamen non eft viis ſuis, in quas ingreſſi videntur , quæ funt Semitæ ſecu- voluntas conditionata , neque fupervacua determina-li , ab antiquo tritæ, & non pereuntes , fed deducentes ad æter- Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ε CAP. XVIII. XIX. 71 ad æternitatem , ut ambulent , in progreffu , tramites , viam fe Deum ipfius fore, & legiſlatorem daturum , neque eum non munitam. Tramites. Eftni via diſcedens à via regia, receffurum ab ipfis. Sacerdoti dederat Urim & Thum- aliquando ob compendium , & tum fignificat rectitudi- mim, juſſerat etiam adiri Sacerdotem & judicem Deut. nem viæ ; aliquando per errorem & per faftidium viæ pu- 17:8. ---- 13. Hæc arripuerunt Judæi, ut putarent, ſe blicæ. Ita trames, & quidem addito, via non munita, voluntatem Dei facere , fi principibus ſubjicerentur , ſignificat deviationem ex proprio couſilio , temerariam, tametfi non ſcrutarentur Scripturas. Ex his verbis intel- ex faſtidio viæ publicæ , & propter offenfiones à de- ligitur, Prophetiam Jeremiæ accuſantem Judæos, quòd viantibus in ea pofitas. Qui enim errorem & peccatum Dei fui obliti ſint, non tantùm fpectare ad eos, qui pa- diligit , is in cognitione veritatis & fapientiæ Dei & in- lam idola adoraverunt , fed etiam ad eos, qui ad templum tellectu ſcripturarum proficere non poteft & à viis Dei acceſſerunt & voluerunt videri legem Mofis implere. Hi cogitur abhorrere. Hof. 14. verf. 10. Hæc parabola o: igitur accuſantur , quòd hominum magis habuerint ra- ftendit clarè, quomodo fiat, ut, qui ad cognitionem Dei tionem , quàm Dei . Quemadmodum & Chriſtus Ju- & veritatis & verbi Dei perveniſſe videntur , etiamfi non dæos ſui temporis accuſat, quòd honorem à femet invi- relinquant & abjiciant id , ad quod pervenerunt, tamen cem acciperent : ut & Eſaias cap. 3: 9. ipſis attribuit poſlint effe defectores. Nempe, ficut aliquis in via ad DIN737 mutuum aſpectum faciei, five, quòd unus al- tempus ambulans incidit in aliquem locum inamænum terum refpiceret. Contra hos teftantur Apoftoli Ador. & porrò pergit declinando à via, & ambulat in via non 4:19. Anjuftum fit apud Deum, vos audire magis , quàm munita; ita , qui quaſdam veritates cognovit, ut de eis Deum , judicate. & Actor. 5: 29. Obedire oportet Deo dubitare non poflit, incidit in profectu in veritatem in- | magis , quàm hominibus. Nempe erant quidam futuri, gratam , in qua offendit, eligit præ ea errorem , quem qui commendarent lectionem Legis & prophetarum , & adjicit cognitioni fuæ , tanquam veritatem , & fecun- | bonas etiam fententias populo proponerent , uſque ad dùm illum errorem agit & judicat : & non poteſt in Chriſtum. quos Pharifæos & Scribas eſſe , in throno eis, quæ cogitat , dicit ac facit, effe mezin eg Dopapefó a Mofis fedentes, definit Chriſtus Matth. 23:2. Sed fa- & habere bonam conſcientiam. quæ fine doxipasoką & cerdotis & judicis erat indicare Verbum , Dei fcilicet, & Queregcsod a dagocios exiſtere non poteft . Exemplum eft | legem, h.e. demonſtrare ex verbo Dei & lege , quid in Judæis : qui agnoſcebant, Deum efſe unum , & eum credendum ac faciendum eſſet. Et tenebatur quidem po- ſe revelaſſe patribus , & nomine Jehovah fe nominaffe, pulus obedire præceptis , de quibus dicere non poterant , & ipſis dediſſe legem per Mofen, & declaraſſe, quòd Oportet magis obedire Deo , quàm hominibus: at non ipfis remiſſurus effet peccata & eos fanctificaturus. Hi tenebantur recipere omnes eorum ſententias , neque incidentes in promiflionem de Meffia , & , quæ divina etiam tutò poterant credere , per ipfos fine errore & dea de eo dicuntur , non capientes , & gratius habentes quæ- fectu ſalutarem veritatem indicari. Judæi autem illorum rere remiffionem peccatorum & juftitiam in operibus le- auctoritatem & Treegédos ſequebantur ådor opsisws. Et gis à Moſe datæ , Chriftum non ad juſtitiam , fed ad confilium à Sapiente. h.e. à preſbyteris populi non re- regnum in mundo dandum , promiffum fibi imaginati cedet ea fidelitas & ſpiritus Dei, ut non dent optimum funt : ideoque Chriftum verba Dei loquentem & re confilium, in quo quivis tutò ambulare poflit. Et vera gnum ejus , quod non eft de hoc mundo, rejecerunt , bum, quod fcil. Deus locutus fit (Confer Deut. 17: Poluerunt igitur fibimet ipfi ſcandalum in viis fuis , vel 10.) à propheta. Prophetas habebit populus , qui ver- pinalaw , qua fe fapientes reputantes Deo non atten bum Dei indicent. Igitur illis prophetis credendum eft. derunt fed cum præjudicio acceſſerunt ad lectionem Doctores populi approbatos Synedrii auctoritate intel- verbi divini , vel cupiditatem rerum mundanarum, vel, | ligit. fi quid aliud eſt pietati & amori ac timori Dei adverſum. $. 15. Feriamus eum lingua. Accuſemus eum , de ipſo $. 12. Verſ. 16. Cæterùm hic & multi alii loci oſten- malè loquamur , ne quis ad verba ejus attendat, ſed omnes dunt clariflimè & tanquam vociferantur, Judæorum ter eum fugiant. ram vaſtatam effe propterea , quòd Deum ſuum obliti $. 16. Verf. 19. Attende , Domine , ad me. Compa- fint. Quod & gentes de iis judicaturas eſſe, declarat Mo-, ra cum præcedenti. Ne attendamus ad ulla ipfius ver- ſes Deut. 29:23. 24. 25. 26.27. Quod quum ita fit, re ba. Quandoquidem illi nolunt attendere ad me, tu, Do. tinere fententias eorum, qui in lioc judicium Dei incide- mine, attende ad me;& audi vocem adverſariorum meorum. runt, & approbare eorum facta, nihil aliud eſt, quàm $. 17. Verſ, 20. An rependetur pro bono malum. Ac- divinæ fententiæ contradicere. cuſat ipſos, ut ingratos, imò reddentes malum pro bo- S. 13. Verf. 18. Et dixerunt : Cogitemus contra Jere- | no. Confer Pfal. 35: 12. 13. miam cogitationes. Oftendit hominum illius ſeculi con S. 18. Verſ. 21. Ideò da filios eorum fami. &c. Non eſt tumaciam adverſus redargutiones ortam ex vana præ- petitio , fed approbatio divini judicii & obedientia divini fumtione de infallibilitate doctorum & principum po- præcepti, quo juſſerat eum non interpellare pro ipfis , quippe qui ſe non dignos judicarent gratia Dei & non tana $. 14. Nam non peribit lex à ſacerdote conſilium à | tùm Deum ac verbum ejus contemnerent , ſed etiam aper- Sapiente & verbum & propheta. Deus promiſerat populo, ' tè cultui ipfius illuderent. puli. с A PUT ΧΙΧ. IST Ic dixit Iehova: 1, &eme lagenam formantis teſtam & accipe aliquos de fenioribus po- puli, & de ſenioribus Sacerdotum , . 2 Et exi ad vallem Ben-Hinnom , quæ eft ante portam ſolarem , & prædica ibi verba, quæ loquar 3 Et dic: Audite verbum Iehovæ , reges Iudæ & habitantes Hierofolymam : Sic dixit Iehova Deus exercituum, Deus Iſraël : Ecce ego adduco malum , quod quicunque audiverit , ejus aures tinnient: 4 Quandoquidem reliquerunt me & alienarunt locum hunc& adoleverunt in eo Diis aliis, quos non norunt iph & Patres ipſorum ®es Indæ , & impleverunt locum hunc ſanguine in- nocentum. $ Et ædificarunt celfa Baalis ad cremandum filios fuos igne holocauſta Baali; quod non præcepi, neque locutus fum , neque mihi in mentem venit. 6. Pro- C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι υ S 6 Propterea ecce dies veniunt, ait Jehova, & non vocabitur amplius locus hic Topheth, &val- lis Ben-Hinnom , ſed vallis occifionis. 7 Et evacuabo conſilium Judæ & Hierofolymæ in loco hoc, & faciam eos , ut cadant gladio co- ram inimicis ſuis & in manum quærentium animam ipſorum , & dabo cadaver ipforum ci- bum alitibus cæli & pecudibus terræ. 8 Et ponam urbem hanc ftuporem &ſibilum; omnis tranſiens præter eam obſtupeſcet & fibilabit fuper omnibus plagis ejus. 9 Et faciam eos , ut comedant carnem filiorum ſuorum & carnem filiarum fuarum & unus car- nem alterius comedet in obſidione & coarctatione , qua coarétabunt illos inimici ipſorum & quærentes animam ipforum. 10 Et 'franges lagenam ante oculos virorum , qui ibunt tecum : 11 Eť dices ad eos: fic dixit Jehova Deus exercituum : Sic frangam populum hunc & urbem hanc, quemadmodum quis frangit vas figlinum , quod non poteft reconcinnari denuò, & in Topheth ſepelient , eò quòd non fuperfit locus ad ſepeliendum. 12 Sic faciam loco huic , ait Jehova , & habitatoribus ejus : imò dabo urbem hanc , ut Topheth. 13 Et erunt domus Hierofolymæ & domus regum Iudæ , ut locus Topheth , illa polluta, imò omnes domus, in quarum te&tis adoleverunt omni exercitui cæli & libamina libarunt Diis aliis. 14 Et venit Ieremias à Topheth, quò miſerat eum Iehova ad vaticinandum , & ſtetit in atrio domus lehovæ , & dixit ad totum populum : Sic dixit Iehova Deus exercituum , Deus Iſraël : Ecce ego adduco in urbem hanc, & in omnia oppida ejus , omne malum , quod lo- cutus fum fuper ea , quia obfirmarunt cervicem ſuam , ne audirent verba mea. 6.1. N hoc capite recitatur ſermo Prophetæ juffu indicatur , Jeremiam fimilia dixiffe in atrio domus Dei ad Dei habitus ante portam ſolarem, h. e. au- populum. Cum his connectuntur , quæ fequuntur cap. 20. ftralem , foli maximè obverfam , in Topheth $. 2. Verf, 2. Solarem. in Hebræo eft charfith, à o & valle Ben-Hinnom , quæ erat ad meri- fol. Alludit ad nomen wa cheres , quod ſignificat tefiam. diem Hieroſolymæ , Jof. 15: 8. præfentibus verf. 1. quibufdam facerdotum & ſenatorum populi. $. 3. Verf.7. Evacuabo. ut lagenam. Oftendit, po- In eo fermone denuò mala fuperventura populo oculis pulum Judaicum effe teftam vacuam. Solet alioqui homo fubjicit . inter cætera, quòd parentes liberos devoraturi carnalis vocari tefia. Eſaiæ. 45: 9. fint, & alii alios , pro eo, quod Baali liberos fuos obtule- dit, in ipſis non eſſe Spiritum , neque cor, neque fapien- præterea often- rint, veluti holocauftum, & cibum ejus , & domos urbis tiam, ſed confilium vanum , quod fæpius attribuit firmi- deftructum iri, in quarum tecto adoleverint cælo & fide- tati cordis . In Hebræa voce eſt paronomafia five alluſio ribus. Adhibet etiam fignum. Lagenam fi&tilem frangit ad Bakbuk , quod notac lagenam. coram oculis eorum; dicens, ita confractum iri totam 5.4. Verf. 11. Vas fičtile , quod non poteſt reconcinnari urbem , ut non poflic reconcinnari, fed oporteat planè amplius. Cujus partes non poſſunt compingi, ad idem vas novam ædificari : & eam fore, ut Topheth. in quo arde- redintegrandum. Hierofolyma fic fracta eft bant ignes, & fanguis puerorum fundebatur. Ipſum au- chodonoforem , ut nihil ferè ejus ſupereſſet , quod ad re- tem Topheth fore, pro loco conſecrato idolis, locum fe- dintegrationem urbis conferret, fed oporteret totam no- pulturæ, propter defectum loci ad fepeliendum. Verf. 14. I vam exftrui. I Hic per Nabu- CAPUT XX. I ET T audivit Pafchchur filius Immer facerdos (ipfe autem erat præfe&tus princeps in domo Iehova) Ieremiam vaticinantem ſermones hos , 2 Et percuſſit Paſchchur Ieremiam prophetam , & condidit illim in carcerem , qui erat ad por- tam Benjaminis ſuperiorem in domo Iehovæ. 3 Et faétum eſi poſtridie , & eduxit Pafchchur Ieremiam ex carcere : & dixit ad ipfum Ieremias: Non Paſchchur nominavit Iehova nomen tuum , ſed Magor miſſabib. h. e. pavor undique. 4 Nam ſic dixit Iehova : ecce ego te do pavorem tibi & omnibus diligentibus te , & cadent gla- dio inimicorum fuorum , oculis tuis fpečtantibus , & totum Iudam dabo in manum Regis Babel , & tranſportabit eos in Babylonem , & percutiet illos gladio. $ Et dabo omnem poffeflionem urbis hujus , omnem laborem ejus , & omnia pretioſa ejus , & omnes theſauros Regum Iudæ ; dabo , inquam, in manus inimicorum ipforum , & deri- pient ea & accipient ea, & auferent ea Babylonem. 6 Et tu , Pafchchur , & omnes incolæ domûs tuæ , abibitis captivi , & Babylonem venies & ibi morieris , & ibi ſepelieris tu & omnes diligentes te, quibus vaticinatus es falfum. 7 Suafiſti mihi, Iehovah, & perſuaſus fum ; fortiter egifti mecum & obtinuifti : faétus fum ria fus toto die; univerh fubfannant me. 8 Nan , Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Ε CA P. XX. XXI. 73 Cùm Ieremias ei dat nomen Magor Mif- & contra quos diſertè non prophetaverat, & cum quibus 8 Nam, ex quo loquor, vociferor; Injuria & vis, clamo. Nam factus eſt fermo Iehové mi- hi convitium & diffamatio omni die. 9 Et dicebam : non recordabor ejus , neque loquar amplius in nomine ejus : & factum eſt in corde meo tanquam ignis ardens inclufus in oſſibus meis, & laboravi ſuſtinere di noi potui. 10 Cùm audivi muſſitationem multorum: Magor miſſabib! (payor undique !) indicate, indicabimus eum. Omnis homo pacis mea ſunt obſervantes claudicationem meam: for- taſſe decipietur & prevalebimus illi , & accipiemus ultionem noftram ab ipſo. II Atqui, Iehovah, mecum es, ut heros violentus. propterea perſecutores mei offendent & ni- hil poterunt: pudefacti ſunt admodum , quia non profperè agunt, confuſione ſeculi, quæ non mandabitur oblivioni. 12 At, lehovah Deus exercituum, qui probas juſtum , qui vides renes & cor, videam ultio- nem tuam ab ipſis. Nam ad te retuli litem mcam. 13 Canite Iehove, celebrate Iehovam ; quia eripuit animam egeni ex manu maleficorum. 14 Malediétus dies, quo natus fum, dies , quo peperit me mater mea, ne fit benedictus. 15 Maledi&tus vir , qui nuntiavit patri meo, dicendo : natus eſt tibi filius maſculus; latitia perfudit eum. 16 Et ſit vir ille , ut oppida, qua evertit Iehovah, & non pænituit eum ; & audiat clamorem manè & acclamationem tempore meridiei . 17 Qui non interemit me ab utero : & exſtitiſſet mihi mater mea ſepulchrum meum, & uterus ejus ſemper parturiens. 18 Quare ex utero exivi? ad videndum ærumnam & merorem? nam confumti ſunt in pudore dies mei. $. I. Aſchchur ſacerdos & primarius templi , fe tacere, etiamfi maximè cuperet; quod vulgo per con- præfectus, audito ſermone Ieremiæ, eum vitium eum nominarent Magor miſabib, & unus alte- percutiendum tradit & in carcerem con rum cohortaretur ad recitanda verba ipfius, ad deferen- dit verf. 1. 2. Poftridie eum dimittit. dum ipſum , atque etiam, qui nulla re læſi eſſent ab ipfo, ſahib, h. e. Metus undiĝuaque, & omnia | nihil niſi nihil niſi pacem habebat, obſervarent, fi qua in re cæa mala, imprimis captivitatem ei prænunciat. verf. 3. 4.5: ſpitaret aut aliquid per errorem diceret , quod calumniari 6. Propheta conqueritur apud Deum, quòd verbum Dei poſſent. ipfi cefferit in contumeliam. verf. 7. 8. & narrat , propoſi $.6. Verf.1i. Atqui, Iehova, mecum és, vél, Iehovah tum fibi fuiſſe, non ampliùs de ipfo loqui; ſed ſe non po- mecum eſt. Sunt verba, in quæ prorupit , cum obſervarec tuiſſe verbum Dei continere. verf.9. quia audiverit ipfo ipforum mullitationem. rum ſuſurros. verf. 10. Contra quos gloriatur in Dei auxi- $.7. Verf. 13. Canite. Etiam hoc pertinet ad gloria- lio & vindicta. verf. 11. 12. Sed cogitans de divinæ ultio- tionem, qua ufus fuerat apud infidiantes. Eft mcgow 70- nis gravitate exſecratur nativitatem ſuam , verf. 13. --- 18. trovic, qua inducit juſtos Deo gratias agentes, quòd erepti fignificans , ſibi ſatius fuiſſe vel nunquam naſci , vel ftatim fint ex manu maleficorum. mori, quàm illo tempore naſci aut ſupervivere. $. 2. Verf. 2. Percuſſit. Fortè per miniſtros, tanquam $. 8. Verf. 14. Maledi&tus dies. Redit ad fuum folilo- ſecundùm legem. Nam judicibus licebat flagello percu- quium. Teftatur , fe inde à nativitate fua in tota vita ſua tiendos tradere peccantes. Vide Deut. 22:2. Tale ſup- nihil , niſi horribilem miferiam , expertum , qui tantùm plicium ſæpe pertulit Paulus. 2. Cor. 11:24. cogeretur loqui de malo, & pati riſum & injurias & infi- $. 3. Verf. s. Poſſeſſio. Vide Efa. 23:17. 33:6. vide dias, & tandem videre excidium populi. Ideoque fibi vi- & nomen conjugatum in Pſalmo 89:9. tam hanc amandam non eſſe: & dignum eſſe, ut dies na- $. 4. Verf. 9. Non recordabor. h. e. mentionem fa- tivitatis ſuæ ater atque infelix fit; atque etiam nuntius na- ciam. Sic cap. 31:34. Significat , fe in animum induxif-tivitatis fuæ , tanquam confcius miferiæ , ad quam nafce- ſe , quàm minimum loqui de prophetia hac , atque etiam retur, & gaudens fuper ea, fit tanquam oppida everſa à de Deo; quippe cùm populus eum irrideret. Deo , h. e, ut Sodoma & Gomorra. Nam , fi ipfi voluif- S.S. Verf. 10. Cùm audivi. Significat, ſibi non licuif- ſet benefacere, potiùs interfecturum fuiffe. I CAPUT XXI. V Erbum; quod allatum eft ad Ieremiam à Iehova, cùm mitteret ad eum Rex Zedekias paſchchur filium Malchia, & Sophoniam filium Maaſeie ſacerdotem : dicendo: 2 Interpella, age, pro nobis apud Iehovam. Nam Nebucad Retſar Rex Babel oppugnat nos. for- taſſe faciet Iehovah nobiſcum fecundùm omnia mirabilia fua, &abibit à nobis. 3 Et dixit Ieremias ad ipfos ; Sic dicetis ad Zedekiam. 4. Sic dixit Iehovah Deus Ifraël: Ecce ego converto arma bellica , quæ ſunt in manu veſtra, quibus vos pugnatis cum Rege Babel, & Chaldais, qui obfident vos extra murum, & re- cipiam illa in medium civitatis hujusa. G $ Et Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S s Et pugnabo ego vobiſcum manu extenſa do brachio valido, & cum ira, & cum ardore, cu cum fervore magno. 6 Et percutiam habitantes urbem hanc, homines & pecudes, peftilentia magna morientur. 7 Et poftea, ait Iehovah, dabo Zedekiam Regem Iude, & fervos ejus, & populum, & refi- duos in urbe bac à peſtilentia , à gladio & à fame, in manum Nebucadne faris Regis Ba- bel, & in manum inimicorum ipforum, & in marum quærentium animam ipforum, do percutiet ipfos gladio, non parcet eis, non clementia utetur , & non miferebitur. 8 Et ad populum hunc dices, fic dixit Iehovah; Ecce ego propono vobis viam vita , & viam mortis. 9 Qui manebit in urbe hac, morietur gladio , & fame, & peſtilentia ; & , qui exibit , & fugerit ad Chaldæos, qui obſident vos , vivet, & erit ipſi anima ipſius fpolium. 10 Nam pofui faciem meam in urbem hanc in malum, & non in bonum, ait Jehovah, in manum Regis Babel tradetur, & cremabit eam igne. II Et quod attinet domum Regis Iude , audite verbum Iehove; 12 Domus Davidis, fic dixit Iehovah; Iudicate mane judicium , & eripite ſpoliatum ex manus fraudantis ; ne exeat, tanquam ignis, ardor meus, & ardeat, et non fit, qui exſtinguat, propter malitiam operum veftrorum. 13 Ecce ego ad te, que habit as vallem, petram planitiei; ait Iehova; qui dicitis; Quis de- fcendet ſuper nos, et quis intrabit habitacula noſtra ? 14 Et viſitabo ſuper vobis , ſecumdùm fructum operum veftrorum , ait Iehova, et accendam ignem in fylva cjus, et edet, quicquid circa illam eft. $. I. Q Uum mififfet Rex Zedekias viros il 5.6. Verſ. 8. Populo dat conſilium fugiendi, ut vitam luftres ad Jeremiam , ut oraret pro po- pro fpolio auferant. pulo, quum Nabuchodonoſor ipfos $. 7. Verſ. 9. Qui exiverit. Aůsómna , & fe ad- oppugnaret, Jeremias reſpondet , ur- junxerit ipfis , & dediderit. bem ſalvam non fore, fed falvos fore $.8. Verf. 12. Domus Davidis. Filii vel fili Davidis. Ad eos, qui ſe tradiderint Chaldæis. regem & ejus familiam hæc pertinent. Conf. Ef.7: 2. 13. verf. 1. - 10. Porrò regem admo- Davidis patris mentionem facit, partim , ut rex reſpice- net , ut juſtitiam adminiſtret. verf. 11. 12. Populo verò ret ad exemplum patris fui, qui fuit dominator timoris confidenti fitui & munitionibus urbis denunciat , fore, ut Dei; Confer cap. 22: 15. 16. partim , ne confideret urbsigne ſuccendatur. verſ. 13. promiflioni, quæ data erat Davidi, & putaret , propter $. 2. Verſ. 2. Interpella. x17 in genere ſignificat in eam neque urbem , neque templum, neque regnum ever- tendere mentem s curam , affe&tum in aliquem. ita hoc ver- ſum iri. Spoliatum. vel fpolium, id eſt rem injuftè oc- bo dicitur, curare Deum , & eum habere in agnitione , & cupatam. interrogare , & docentem audire, & precari. Vide Job.5: S. 9. Verf. 13. Quæ habitas vallem. Hierofolyma 9. Hîc notatur oratio & interceffio. Quum Rex Babylo- duobus montibus erat impofita , qui ſibimet invicem ob- nius veniſſet contra Hierofolymam, tunc demum intel- verfæ erant, ita ut amphitheatri inftar haberet, vallem lexerunt, Jeremiam eſſe prophetam. In anguftiis autem mediam inter Acram & Sionem vocat Joſephus vallem conſtituti hypocritæ & qui Deum non curant, confugiunt tu og 77c tñv. Vide deſcriptionem urbis ad Pfal. 48: 3. Jef. plerumque ad preces fidelium , quos , quum ſecundis re- 22: 1. vocat vallem vifionis. Hinc apparet , quomodo bus uterentur, preſſerunt & contemferunt. Hierofolymitani dicantur & habit atores vallis , & habi- $. 3. Verſ. 4. Arma veſtra vertam do colligam intra tatores petræ in planitie. Nam montes , qui Hierofoly- civitatem hanc. Faciam , ut, qui foris mam partim gerebant, partim muniebant , planitiem ad- propugnant, omnes fugiant ad urbem hanc. junctam habebant. S. 10. Habitacula. aut cavernas. Vanum eft confide- 8.4. Verf. 6. Collectis minatur peſtilentiam. relocis municis. Nullus locus hoftibus eft case6077G, ira- S. 5. Verf. 7. Comminatur reliquis, regi, proceribus to Deo. & populo , quòd eos traditurus ſit in manum Babylonii. $. II. Verſ. 14. Secundùm fru&tum. h. e. ut dignus qui ipfos fit cæfurus gladio, h.e. multos ipforum. Percu- fructus exſtet. Inſylva ejus. Quæ habitat in valle. Sylva tiet. Nebucadneſar. vel imperſonaliter pro percutient ; fignificat omnia ædificia , & imprimis templum, & Re- & fic fequentia. giam. Confer cap. 22:6. 23. I 2 CAPUT XXII. S Ic dixit Iehova : Deſcende ad domum Regis Iuda et loquere ibi ſermonem hunc. Et dic: Audi verbum Fehova, Rex Iuda , qui ſedes in throno Davidis, tu et ſervi tui et populus tuus, qui intrant per portas has. 3 Sic dixit Iehova: Facite judicium et juſtitiam, et eripite Spoliatum ex manu fraudatoris, et peregrinum, pupillum et viduam ne opprimatis, ne injuria afficiatis, et ſanguinem innoxium ne fundatis in loco hoc. 4. Nam, ſi feceritis rem hanc, intrabunt per portas domus Reges fedentes Davidi in throna ipſius, vecti curribus ct equis, ipſe et ſervi ejus et populus ejus. 5 Et, I N J E RE M Ι Ε CA P. XXII. 75 s Et , ſi non audietis verba hac, per me juro, ait Iehova, quòd vaſtitas fiet domus hæc. 6 Nam fic dixit Iehova de domo' Regis Iuda: Gilead tu mihi es, vertex Libani? Si non ponam te deſertum, urbes non habitatas. 7 Et ſanctificabo contra te corrumpentes , virum & inſtrumenta ejus , & exfcindent electas ce- dros tuas , & conjicient in ignem. 8 Et tranſibunt gentes mult æ præter urbem hanc, & dicent quiſque ad alterum; Propter quid fecit Iehova fic urbi magne huic ? 9 Et dicent: Propterea quòd dereliquerunt fædus Iehove Dei fui, & adorarurt Deos alios do ſervierunt illis. 10 Ne deploretis mortuum, neque commiſeremini illum: deplorate eum , qui abit: Quia non re- vertetur amplius & videbit terram nativitatis ſua. 1 Nam fic dixit Iehova de Sallum filio Iofie Regis Iudæ , qui Rex factus eſt pro Iofia patre ſuo 3 qui exiit ex loco hoc: Non revertetur eò unquam. 12 Sed in loco , quò eum deportarunt , ibi morietur , &terram hanc non videbit unquam. 13 Ve ædificanti domum fuam in injuftitia, & cænacula ſua in injuria: qui proximo ſuo, tan- quam ſervo , utitur gratis & opere-pretium ſuum non dat ei. 14 Qui dicit : edificem mihi domum laxam & cænacula fpatiofa, & aperit ſibi feneftras, & contabulatum cedro facit & ungit minio. 15 Anregnas, quòd tu te loricas cedro? Pater tuus nonne edit &bibit & fecit judicium & jua ftitiam tum bene ipfi erat ? 16 Cognovit caufam inopis & egeni? tunc felix fuit? An non hoc eſt cognoſcere me? ait Il- hova. 17 Nam non funt oculi tui & cor tuum, nifi ad lucrum tuum , & ad fanguinem innoxii , ut ef- fundas , & ad fraudationem & ad vexationem , ut facias. 18 Propterea ſic dixit Iehova de lojakimo filio 1ofiæ Rege Iuda, Non facient ei planētum: Ah frater mid ah ſoror: non facient ei planctum, Ah Dominus & ah majeſtas ejus. 19 Sepultura aſini ſepelietur , trahetur & projicietur ultra portas Hieroſolyme. 20 Aſcende in Libanum de vociferare, & in Balan ede vocem tuam, & vociferare ex adverfo. Nam fracti ſunt omnes proci tui. 21 Locutus fum ad te in tranquillitatibus tuis . Dixiſti: non audiam. Hac via tua eſt d pueri- tia tua. Nam non auſcultafti voci mea. 22 Omnes paſtores tuos depaſcetur ventus, & amafii tui captivi abibunt. Nam tunc pudebit te & confunderis propter omnem malitiam tuam. 23 Habitans in Libano, nidulans in cedris, quantopere condolentiam confecuta es , venientibus tibi cruciatibus, dolore , ut parturientis. 24. Vivo ego, ait lehova: fi effet Chonjahu filius Iehojakim Regis Iuda figillum in manu dextra mea; inde avellerem te. 25. Et dabo te in manum quærentium animam tuam, & in manum eorum , quos times, & in manum Nebucadnezaris Regis Babel & in manum Chaldæorum. 26 Er projiciam te & matrein tuam , quæ peperit te, in terram aliam , ubi non eſtis nati, & ibi moriemini. 27 Et in terram, in quam ut revertantur illi laetant animam fuam, eò, inquam, non revera 28 An opus ſpretum, diſſipatum , vir hic Chonjahu ? nunquid vas, in quo non eſt voluptas ? Quare projecti ſunt ipfe & Semen ejus, & conjecti ſunt in terram, quam noir norant ? 29 Terra , terra, terra, audi ſermonem Iehova. 30 Sic dixit Iehova: Scribite virum hunc ſterilem, hominem , qui non profperatur in diebus fuis. Nam non profperabitur de ſemine ejus quiſquam ſedens in throno Davidis, & pote ftatem habens amplius in Iudæ. tentur. Sirºl.1. Ta dixit. Continuantur verba Jeremiæ. | dam illorum videntur jam fuiſſe facta, cùm obfideretur Sed ea ſunt narratio præteriti : quod nem- | Hieroſolyma : videlicet mors & fepultura Jojakimi , & pe dixerat Jeremias, quum res Judææ ad- fortaſſe etiam mors Sallumi. Itaque in hoc сар. & præce- huc falvæ effent. (vide v. 21.). Non enim denti eſt prophetia de omnibus filiis Joſiæ, & de paſto- tunc primuin, quum Zedekias ad eum ribus Hierofolymæ. Vide verf. 22. I. Regibus com- mififfet, illa dixit" (nam hæc prophetia de mendat officium fuum : & id facientibus promittit Sallum & Jojakimo & Jechonia vaticinatur : ) fed olim, proſperitatem , non facientibus contraria comminatur. antequam illa fierent,quæ verbis denunciantur. Nam quæ- verf. 3.4.5. II. Eam comminationem confirmat ad- G 2 verfus 76 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι US verſ. 24 verfus falfam perſuafionem. verf. 6.7. III. oſtendit, ftus ignoratur , ibi verus Deus non colitur. Nolite deploa quid gentes judicaturæ fint de excidio urbis : quodque rare Mortuum. Jofiam ; qui in gloria mortuus eft. Flete adeò id ceffurum fit ad glorificandum Deum in gentibus. eum, eum , qui abit. Joachaſum. Quem Pharao Necho vin- verf.8.9. IV. Vaticinatur de filiis Jofiæ in genere. verf. | cum deduxit in Ægyptum, ubi mortuus eft. Vide 2. Reg. 10. Inſpecie de Sallum; quòd non fit reverſurus Hiero- | 23:34. folymam. verf. II. 12. De Jojakimo ſumtuoſè ædifi S. 10. Verf. 11. De Sallum. Idem Jehoachas. Nam cante. verf. 13. ---- 19. Obiter de Hieroſolyma ſplendi- | is regnavit pro Jofia. Quod hîc de Sallum dicitur. Quan- dis ædificiis repleta. verf. 20. ----23. Tum de Jechonia. quam & alius filius Joſize fit hoc nomine. 1. Chron. 3 : . 28. Cui nominatim comminatur, quòd non 15. Jehoachas etiam nominatus fuit Jochanan; & hîc fit habiturus fuccefforem regem de femine ſuo.verf.29.30. Sallum. Nihil impedit autem , quartum filium etiam Sal- 5.2. Verf. 3. Facite judicium & juftitiam. Judicium lumum vocari, ſecundum nimirum , poftquam unum no- facere eſt diſtinguere inter bonum & malum facientes , & | men Fehoachas primogenito fa&tum effet familiarius. unicuique ſuum locum dare: honorare fcilicet loquentes $. II. Verf. 13. Væ ædificanti domum fuam cum inju- verum ac facientes bonum , falſum autem loquentes & ftitia. Jojakimum notat fratrem Joachafi', quem Pharao malum facientes averſari, eos reprehendere, &, pro of- Necho loco fratris fubftituit. ficii ratione, punire. Juftitiam facere eſt verum loqui, $. 12. An regnas, quum tu te loricas. h.e. circumdas, Deum glorificare, in eum credere, confiteri ſuum pecca- cedro. xin eſt lorica. Sup. 12: s. idem verbum eft. Po- tum , abnegare ſe ipfum, ſuam ſapientiam , vires , meri- teſt autem eo in loco non capi pro omnn/ Aliud eft ta, juſtitiam; denique amare Deum & proximum. His habitare inter cedros: aliud regnare. Pater tuus , Joſias, fubjiciuntur officia regia & judicum. Nempe, ut non pa- nonne edit & bibit & fecit judicium & juftitiam? tunc be- tiantur cuiquam ſuum eripi, peregrinum & pupillum & viduam ne vexent, neque injuria afficiant, five ipfi five tibus , ut non vacaret officio faciendo, & curaret in toto ne fuit ipfi? Non ita indulſit cupiditatibus ſuis & volupta- connivendo & diflimulando, & fanguinem innocentum non fundant, neque fundi patiantur. regno adminiſtrari jus & juftitiam. $. 3. Verſ. 4. Promittit ita facientibus profperitatem & juftitiam exercere, patrocinari inopi , & pauperi ; id $. 13. Verf.16. An non hæc eft mei cognitio? Judicium omnem , ut carpentis vehantur ipfi , ſenatores, principes, demum eſt Deum cognofcere: h. e. Deum ante oculos populus. habere, Deum colere & ei olegesetv. S. 4. Verf. s. Contra comminatur & denunciat ver- bis Dei, jurejurando confirmatis , fi id non fecerint, do- nifi ad quatum tuum, & , propter avaritiam , anhelas ad S. 14. Verf. 17. Nam non funt oculi tui bu cor tuum, mum illam , h. e. templum , deſolatum iri five vaftitatem cædes innocentium, promtus es ad fraudandum , & ad fore. S.s; Verf.6. De domo regis vaticinatur, quòd, quum 1920 éwheetos faciendum, h.e. ad homines vexandos ju- diciis. fibi videatur effe Gilead & caput Libani . q. d. quercu- bus & cedris illuftris, h. e. inſtructa filiis multis, quòd $. 15. Verf. 18. 19. Ideò fic dixit Dominus de 7ojaki- Deus eam effecturus fit deſertum , oppida uon habitata. mo. Hincintelligitur , fermonem à verf. 13. effe de Joja- h. e. quòd Deus omnem dignitatem ab ea ablaturus fit. kimo. Sepultura afini ſepelietur. De Jojakimo in hiſtoria Gilead tu mihi? Confer modum loquendi 1. Sam. 2: 27. nihil aliud exftat , quàm, illum vinctum fuiffe , ut dedu- 28. 30. Gilead & Bafan roboribus ovabant. Caput Li- ceretur in Babyloniam. 2. Chron. 36:6. Si igitur in iti- bani. Cedris inſigne. Si non ponam te defertum. Apofio- nere mortuus eft, potuit vel cadaver ipfius projici, vel peſis ufitata jurantibus. Domum regis fore deſertum, di- etiam leviter terra operiri. Trahetur. h. e. raptabitur à cit. Amoſus cap. 9: 11. dicit Tugurium Davidis col militibus; ut propter moleſtias itineris moriatur. lapſum. De domo Joſiæ loquitur. ex qua quatuor reges $. 16. Verf. 20. Aſcende in Libanum & clama. To- tum populum compellat. Quem jubet aſcendere in Libas $. 6. Verf. 7. Sanétificabo contra te corrumpentes cum num Lv in Bafar, & ibi vociferari ; quod omnes proci ejus armis ſuis & exſcindent electum cedrorum tuarum. Tan- fracti fint. Significat , ni fallor, Judæos per Libanum quam ad fanctum officium auctorabo & in verba mea adi- & Bafan & alios montes abductum iri, & ibi deploratu- gam reges & exercitus eorum , qui omnes reges ex illa do ros , quod in vanum fiduciam pofuerint in regibus gen- mo exſcindant & auferant ex loco fuo , & tanquam in tium , in Ægyptiis, & aliis , qui alibi à Jeremia recen- ignem conjiciant. Confer verf. 22. Neque tamen in eo ſentur: cum quibus ſcortati fuerant. Quam ſcortationem conſiſtit hæc plaga, quòd domus Davidis & Jofiæ defiit fæpe inſectatur Ezechiel. Proci tui. vel amafii. h. e. fa- habere reges. Pertinent ad domum regis etiam fenatores derati tui , quibus confidebas , & cum quibus ſcortabarisa & principes ac Dippinp legiſlatores , quorum caput erat 6. 17. Verf. 21. Denuò refert caufam exilii ad ino- rex. Ideò ille ordo & principes in illo ordine five reſpu- bedientiam : quòd in omnibus fuis tranquillitatibus ipfo- blica & paftores ejus cum Libano & cedris ejus compa- fed furda aure & animo ad alia averfo di&ta prophetarum rum locutus ſit ad ipfos, & dedita opera non audiverint, rantur Zach. 11:1. 2. 3.4. $.7. Verf.8. Et tranfibunt gentes multæ præter ur- exceperint, atque ita à primis temporibus egerint , ſupi- bem hanc. Hæc fumta funt ex Deut. 29:24. 25. 26. 27. ni, ofcitantes, averfi. 28. Significat autem, fore tempus, ut, cùm Hierofoly- $. 18. Verf. 22. Omnes paſtores tuos, h. e. principes, ma fuerit defolata, gentes meliùs intelligant fædus Dei, proceres , judices , facerdotes , doctores, depafcetur ven quàm Judæi, & approbent judicium Dei in Judæos. tus , h. e. figillatim auferet , ut ovis gramen depafcitur. Quod quidem non eft ita plenè factum in prima deftru- Et proci tui. h. e. Qui ambiunt amicitiam tuam & focies ctione templi ; (quanquam Nebuſaradan agnofcit, Ju- tatem confectantur, & tibi placere cupiunt, & operam dæos eſſe punitos à Deo ſuo propter inobedientiam. Je-dant, ut tu ipfis placeas, denique foederati tui, in captia rem.40:1. 2. 3.) fit autem poft ſecundam ejus deletio- | vitate abibunt. Quia tunc pudebit te do. confunderis ob omnem malitiam tuam. Quia aliter non potes adduci, ut $. 8. Verf.9. Et dicent. Nempe ipfæ gentes : q. d. te pudeat & ut te præ pudore occultes. Verbo meo non ita gentes inter ſe colloquentur. Ex hoc fermone cogno- commoveris , ut doleas propter peccata tua , & ut ea rea fcitur , gentes cognituras fuiſſe Deum unum & fædus moveas ab oculis hominum. In exilio demum revocabis ipſius, & vanitatem idololatriæ, & fecundùm eam co ad animum , quid feceris & erubeſces. Vide Deut. 30: gnitionem judicaturas fuiſſe de cauſa excidii Hieroſoly- 1. 2. Ez. 6:9. 16:54.61.63. 20:43.36:31. mæ. Quod non eſt factum , nifi, quando Evangelium $. 19. Verſ. 23. Habitans in Libano , nidulans in ce- prædicatum eſt in gentibus , Chriſto jam crucifixo, & dris. Quia populus juxta Libanum habitabat, & cedri- templo per Ronianos everſo. na materia utebatur ad domos conficiendas, ideo dicit, $.9. Verſ. 10. Deos alios. Confer Pfal. 16: 4. Qui eum in Libano, habitare & in cedris nidulari. Quomodo alium dotant. Deut. 32:15.16.17.19. 21. Ubi Chri- condolentiam confecuta es! many pro nipa / Chaldæi poſt ſervilem extiterunt. nem. Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XXII. XXIII. 1997 fervilem literam dages imprimunt primæ radicali verbo-, elegi: ait Dominus Deus exercituum. De Joachazi & rum duplicantium ſecundam. Notio verbi eft, ut Pfal. 1 Zedekiæ ſemine nullus fermo. Filii Zedekiæ occiſi funt 102: 15. Significat , Judæos in captivitate per condo coram oculis ipfius. Jechonias habuit ſemen. Unde & lentiam Dei magnam converfum iri ad Deum , ut pudeat Chriſtus provenit. quod innuit prophetia capitis 23. ipſos malitiæ ſuæ : quemadmodum eft verf. 22. Deus $. 23. Verf. 29. Prophetaturus de ſemine Jechoniæ aliquibus gratiam ſuam diſpenſat in tranquillitate , aliis in & Davidis compellat terram. Terra, terra , terra. anguſtia. Pauperes plerumque eligit divites fide. Jacob. Omnes , qui habitatis vel in hac terra vel in toto mundo. 2:5. h. e. pauperiem coordinat ſanctificationi. Ita pa- Non videtur ratione carere triplex compellatio. q. d. Po- tientiæ donum afflictioni. Rom. 5:3. Vide & 1. Cor. 1: pule, qui nunc habitas in terra hac: popule, qui poftea 26. 27. 28.29. habitabis in terra hac: denique homines totius mundi. $. 20. Verf. 24. Ad Jechoniam accedit , filium Joja- Nam de regno Chriſti erat prophetaturus. kimi. Inde avelleremte. Apoſtrophe. $. 24. Verf. 30. Scribite virum hunc fierilem. h. e. $.21. Verf. 27. Rurfus de populo captivo pronun- fcribite inter fteriles, reputate ſterilem. Non, quòd filios ciat, quod, quantumvis tollant animam fuam ad rever- non ſuſcepturus ſit, ſed quòd illi non futuri fint hæredes tendum in terram ſuam, terram Libani , tamen eò non Regni. Zorobabel nepos ipfius Præfectus Iudæ fuit, non fint reverſuri. Longa enim captivitas fuit. Phraſis tollere Rex. Et modò ſeminis ipfius fecerat mentionem verf. 28. animam fuam ad aliquid eft & Pfalm. 24:4.25: 1. Con- Et in hoc verfu, quum dicit: Quia non proſperabitur de fer etiam Hof.4:8. Notat defiderium. ſemine illius ullus ſedens , ut fedeat, in throno Davidis , $.22. Verf. 28. Numquid opus. Quemadmodum 3yy uit gerat regnum carnale, quale geſlit David in populo eſt elaborare , ita yyy eſt elaboratum , fcilicet cum do Dei, & habeat poteftatem adhuc in Iuda. Hîc Ieremias eſt elaborare , ita 5xy eſt elaboratum , ſcilicet cum do- innuit ablationem ſceptri terreſtris à Iuda, quemadmo- lore & moleſtia. Sic D'O) Y??/ Job. 10: 3. In verbis dum id ablatum erat å decem tribubus , ut in pofterum Prophetæ eft peépenois admirantium Jechoniæ & feminis ordinarii tantùm effent Legiſlatores , Seniores, Pontifi- ipſius projectionem in terram aliam: quaſi eſſet vas con ces, capita Patrum, donec veniret Chriſtus , in quo fractum , ſpretum, nullius precii, in quo non eft voluptas fceptrum Judæ erat perpetuandum. Confer Gen.49:10. & oblectatio ; quum videretur eſſe annulus in dextera Dei & Jerem. 23:5. 33: 17.21. Quando Propheta fimul & ornamentum Dei. De femine Jechoniæ etiam loquitur. negat, ex Jechonia ſemen proditurum , quod regnet ; fi- Ex ſemine Jechoniæ eft Zerobabel. De quo Haggæus c.2: mul affirmat , ex Davide proditurum ſemen, quod regnet; 23. Eo die, ait Dominus Deus exercituum, accipiam te Zo- quod ex Jechonia proditurum erat : clarè indicatur , re- robabel fili Schealtiel, ſerve mi, ait Dominus, accipiam te gnum illud, quod promittit, non fore tale, quale geſſe- & ponam te, ut annulum ſignatorium, vel fignum. Nam te rat David aut Jechonias, h. e. non regnum de hoc mundo. С А Р ОТ XXIII. V A paftoribus , qui perdunt & difpergunt oves paftus mei : ait Iehova. Quapropter fic dixit Iehova Deus Ifraëlis adpaſtores, qui pafcunt populum meum : Vos diſperſiſtis oves meas , & diſpuliſtis eas , & non viſitaftis eas. Ecce ego viſito ſuper malitiam operum veftrorum, ait Iehova. 3 Et ego congregabo reliquias ovium mearum ex omnibus terris, quò eas pepuli , & reducam eas ad manfiones fuas, & fructificabunt & multiplicabuntur. 4 Et conſtituam ſuper eos paſtores, qui paſcent eos : & non timebunt amplius , & no2 comftera nabuntur , & non deſiderabuntur : ait Iehova. Ecce, dies veniunt , ait Iehova, ego excit abo Davidi germen juſtum , quod regnabit rex & profperabitur , & faciet judicium & juftitiam in terra. 6 In diebus ejus falvabitur Iuda, & Ifraël habitabit fecurè, & hoc nomen ejus , quo quis vocabit eum, Iehova juſtitia noſtra (aur & hoc nomen ejus , qui vocabit eum , Ichova juſtitia noftra.) 7 Propterea, ecce dies veniunt , ait Iehova; & non dicent amplius: Vivit Iehova, qui fecit aſcendere filios Ifraël ex Agypto: 8 sed, Vivit Iehova, qui fecit aſcendere , & qui adduxit femen domus Ifraëlis ex terra Aqui- lonari & ex omnibus terris , in quas pepuleram eos, ut habitent in terra fua. 9 Propter prophet as comfractum eſt cor meum in medio mei, palpit ant omnia ofa mea, extiti ut vir ebrius , & ut homo, qui in vini poteſtate eſt , propter Iehovam, & propter verban Sancta ipſius. IO Nam mæchis plena eft terra. Nam propter adjurationem luget terra, arent manſiones de- ferti; et extitit curſus eorum malum, et præpollentia ipſorum non-rectum. I Nam et propheta et facerdos hypocrifin exercent: etiam in domo mea inveni malitiam eo- rum: ait Iehova. 12 Propterea fiet via eorum ipſis, ut lubrica in caligine, in qua impelluntur & cadunt, cùm ad- ducam ſuper ipſos malum, annum viſitationis ipforum : ait Iehova. 13 Et in prophetis Samarie vidi inſulfum: vaticinati funt per Baalim, & fecerunt errare po- pulum meum Ifraëlem : G 3 14 Ex 78 . C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S tot am terram. 14 Et in prophetis Hierofolyma vidi horrendum : mæchari, & ambulare in falfitate, en firmarunt manus maleficorum, ita ut non converſi firat quiſque à malo fuo. Facti ſunt mihi omnes , ut Sodoma, & habit atores ejus , ut Gomorra. 15 Propterea ſıc dixit Iehova Deus exercituum de prophetis : Ecce, ego facio eos , ut comedant abſinthium , & pot abo eos aqua fellis. Nam à prophetis Hierofolyma exiit hypocriſis in 16 Sic dixit Iehova Deus exercituum: Ne auſcultetis ad verba prophet arum, qui vaticinanı tur vobis ; illi vos faciunt evaneſcere: viſionem cordis ſui loquuntur, non ex ore Iehova. 17 Dicunt omnino eis, qui me contemnunt , locutus eft Iehova : paxerit vobis, &, quiſquis am- bulat in firmitudine cordis fui , dicunt , non veniet ſuper vos malum. 18 Nem , quis ftetit in ſecreto lebove ? & videt blandit verbum ejus. quis attendit ad ſermo- nem ejus ? & audit. 19 Ecce procella lehove, aftus exiit & procella permanens; in capite improborum manebit. 20 Non avertetur ira lehova, dum fecerit , & dum extare fecerit decreta cordis fui: in extre- mo dierum confiderabitis hoc intelligendo. 21 Non miſi prophetas & illi cucurrerunt: non locutus fum ad ipfos, & illi vaticinati funt. 22 Et, fiſtetiffént in ſecreto meo , facerent , ut audiret verba mea populus meus , & convertiſ ſent eos à via ſua mala, & à malitia operum ſuorum. 23 Numquid Deus ex propinquo (vel, eorum, qui prope ſunt) ego fum , ait Iehova: o nou Deus à loginquo ? (vel, eorum, qui longè abfunt?) 24 An occult abitur quis in latebris, & ego non videbo ipſum? ait Iehova. an non cælum & ter- ram ego impleo? ait jehova: 25 Audivi, quod dicunt prophetæ, qui vaticinantur in nomine meo falſum: nimirum : So- mniavi, fomniavi. 26 Quoufque ? An eſt aliquid in corde prophetarum vaticinantium falfum, & prophetarum fraudis cordis ſui? 27 Qui cogit ant facere, ut populus meus obliviſcatur nominis mei per fomnia fua, quæ recit ant unus alteri, quemadmodum obliti ſunt patres eorum nominis mei per Baal. 28 Propheta, penes quem eſt fomnium, recitet fomnium, &, penes quem eſt verbum meum , lo- quatur verbum meum verum. Quid paleæ cum frumento ? ait Iehova. 29 An non fic eft verbum meum, ut ignis (ait lehova) & ut' malleus, qui facit diſilire pe- 30 Propterea ecce ego contra prophet as, mit lehova, qui furantur fermones meos quiſque à proximo fuo. 31 Ecce ego adverfus prophetas, ait Iehova, qui accipiunt linguam fuam, & ajunt, dit. 32 Ecce ego adverſus vaticinantes fomnia falla, ait iehova, & qui recitant ea, & errare fa- ciunt populum meum mendaciis fuis do futilitate fua; quos ego non mili, e quibus pre- cept a non dedi, & qui nomproderunt populo huic: ait lehova. 33 Et cùm interrogabit te populus hic, aut propheta aut facerdos, dicendo , Quid latio Iehova? dices ad ipſos: Quid latio eft? & omittam vos: ait Iehova. 34 Et propheta, & facerdos & populus, qui dixerit , latio Iehova, viſitabo ſuper viro illo, & Super domo ejus. 35 Sic dicetis quiſque ad proximum fuum, & quiſque ad fratrem fuum: Quid refpondit Iehova, & quid locutus eft Iehova? 36 Et to latio Iehove non commemorabitis amplius. Nam oneris-latio fiet cuique fermo ſuus: mutaſtis verba Dei vivi lehova Dei exercituum, Dei noſtri. 37 Sic dices ad prophetam, Quid refpondit tibi Iehoua, & quid locutus eft Iehova? 38 Et, ſi latio Iehova dixeritis, idcirco (fic dixit Iehova ) quia dicitis verbum hoc, latio Ie- hova; cùm miferim ad vos, qui dicerent; non dicetis latio Tehova, 39 Idcirco, inquam, ecce ego obliviſcar veftri omnino , & omittam vos & urbem , quam dede- ram vobis compatribus veftris, à conſpectu meo. 40 Et dabo ſuper vos probrum feculi, & ignominiam feculi, qua non mandabitur oblivioni. tram? $. I. In Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Ε C Α Ρ. ΧΧΙΙΙ. 79 $. I. I N hoc capite continuatur fententia dieta ad- / peculium ejus funt. Quum totus populus oves vocantur, verſus populum. I. Increpat paftores ; iif- appellatio eft totius à parte. Nam propter innow I & que denunciat , quòd viſitaturus fit fuper eis populus & oves dicuntur. Accedit profeflio, quòd Deum inalum ipforum. verf. 1. 2. II. Contra paſtorem nominant & regem fuum , & verbum ejus in ore promittit recollectionem populi, &,quòd ferunt. daturus fit eis paſtores, qui eos pafcant, ut $.5. Verf. 3. Ego congregabo. Promittit reductionem non metuant ampliùs, neque deſiderentur. verf.4. Eam- que promiffionem explicat & confirmat per promiflio- tamen hoc ita intelligendum eft, quaſi abducti omnes re- ex captivitate Babylonica. conyenit Deut. 30: 3. Non nem ádventûs Chriſti verf. 5. 6. & recolle&tionis Iſraëli- | dierint in terram Cananæam. multi enim, in quas terras tarum ex omnibus terris : ita ut obliteretur quodammodo vel fugerant , vel abdu&i erant , in iis manſerunt. Sed, . memoria eductionis eorum ex Ægypto. verfu 7. 8. quòd Deus multos ex omnibus tribubus reducturus effet , III. Queritur de Prophetis & Sacerdotibus. verf.9---14. & omnibus daturus eſſet facultatem redeundi , & omnes iiſque comminatur malum. verſ. 15. IV. Monet popu- Ifraëlitici nominis coadunaturus eſſet, ut facerent cum lum , ne attendant & auſcultent Prophetis pacem polli- tribu Judæ, & ab uno ſenatu vellent regi. Ideò dicit : centibus: & non abducentibus ipſos à propriis conſiliis. verf . 16. 17. Quippe quum, 1. qui Dei myfterium didi: Congregabo reliquias ovium mearum. Confer cap. 3: 14. cerit, fcire poflit , procellam ingentem manfuram in ca- quum multiplicabimini & fruétificabitis in terra. Sic Et fructificabunt & multiplicabuntur. Confer cap: 3:16. pite improborum. verf . 18. 19. idque Deum facturum Deut. 30:5. fine mora. Quod intelle&turi ſint in fine dierum. verf. 20. $. 6. Verſ. 4. Et excitabo ſuper illis paftores , & paa 2. Non miſerit ipfos. verf. 21. 3. Si fecretorum Dei eſſent ſcent eos. hoc eft, qui paſcent eos. Confer cap. 3: 15. participes, converterent populum à peccatis ſuis. Ýf. 22. 4. Deus non fit tantùm Deus eorum, qui prope funt, timebantur, atque etiam paftores: quippe habentes po- Et non tinebunt amplius. In Veteri Teſtamento multa fed & eorum, qui procul ſunt; & coram ipſo nemo occul- teftatem ple&tendi inobedientes. Significat, fore paftores, tari poflit. verf.23.24. 5. Somnia loquantur, per quæ hoc non metuendos , fed amandos, quippe nihil acturos ne- agant; ut populum faciant obliviſci nominis Dei. verf. 25. ipſorum , quanta inter frumentum & paleam. verf. 28. fed in perfecto amore cum lætitia. 1. Joh. 4:18. Rom. 26.27. 6.Tanta differentia fit inter verbum Dei & fomnia que di&uros , nifi quod Dominus dixerit, & quidem pa- ter ovium; qui non amplius oves velit verſari in timore, 7. Verbum Dei fit inftar ignis & mallei. verf. rentur lacinias verbi Dei unus ab altero. verf. 30. 9. Lo 8:15. Luc. 1:74. Habebunt viam novam ad ſanctua- quantur verbis fuis. Ýſ.31.10. Puniturus fit ipfos, eò quòd rium, ut in id intrent pele aceppinoć os. futilia & inutilia locuti fint. verf. 32. V. Verat Deus con- $. 7. Et non conſternabuntur. hoc eſt, nulla crux , fulendo propheta aut narrando verbo Dei uſurpari vocem nulla perſecutio, nullus terror eos percellet: quippe tan- vign Mafia, hoc eft, Latio. & occafione ejus verbi ju- tùm amorem Dei cognoſcent, ut pro gloria ducant , ali- bet Jeremiam ipfis prophetare, quòd eos omiffurus fit, quid pati pro nomine ipfius. Ita Pfal. 22: 30. figyificatur, verf. 34---40. & deſcendentes in pulverem , &, qui animas ſuas non vi- egerat, in genere de Paftoribus agit. Qui legumlatorés ap- alacriter ad fupplicia cucurrerunt. $. 2. Verf. 1. Ve paſtoribus. Poftquam de Regibus vificant, Chrifto benedi&turos. Ita fa&tum eft. Cùm Euanglium prædicatum eft, qui amaverunt veritatem , pellantur Gen. 49: 10, & dii, Pf. 82. Similiter prophetat etiam Efaias eorum abrogationem, cap.10:1. & Ezechiel $.8. Et non defiderabuntur. Nam portæ inferorum cap. 34. imò etiam Zacharias poft captivitatem Babyloni- non prævalebunt ipſis, Matth. 16:18. vel ut dejiciantur cam, c.11. Quin & Malachias de facerdotibus, judicibus, à ftatu fuo , vel ut oves Dei non ſint. Nam habet Deus doctoribus auferendis vaticinatur cap.2. Supra cap: 3:15. oves, & quidem omni tempore. Quippe mercatus eft eſt promiſfio paſtorum fecundùm cor Dei. Cui refpondet populum proprio fanguine. Quamvis igitur futurum fit, verf. 4. hujus capitis. Quod igitur Paſtores populi atti ut oves dicant, ſerva nos , Domine , quia fidelis ex ter- net , nullus eſt dignus , qui abfolutè mereatur Paſtor bo- ris abiit , Pfalm. 12. verf. 2. nihilominus tamen non de- nus appellari. Nam & Moſes & Aharon opus habuerunt | fiderabuntur oves Dei & 14.4000. fignatorum. Apoc. divina condonatione & indulgentia. Quæ Deus prophetat 14:1. de bono paftore, ea Chriſtus Joh. 10: 14. declarat in fe S. 9. Verſ. 5. Ecce dies veniunt eu excitabo Davidi compleri. Atque id ita comparatum eft, ut in eo complea- | Germen. Explicatur , quomodo futurum fit, utoves Dei tur gratia Dei. Qui folus paftor verus Ifraëlis dicitur. habeant paftores ſecundùm cor Dei. quia nempe futurum Vide Gen. 48:15. 49: 24. Pfal. 23:1. 80:2. Chriſtus di- erat , ut paftores ovium Dei poſſent prædicare juſtitiam. cit Joh. 10:8. Omnes , qui ante me venerunt , fures du pre- | Veri enim paftores ſunt, & verum animæ pabulum præ- dones fuerunt, vel ſunt. Quod certè in illo fenfu verum eft, bent, qui juſtitiam veram docent. Quia igitur futurum quòd ii paſtores, qui proximè anteceſſerunt adventum erat, ut nemo, tanquam paftor ovium, ad eas accedere Chrifti & præconium Johannis Baptiſtæ , & ad quos ipfe poſſet , niſi, qui verba illa loqueretur, in quibus juftitia venit, Pharifæi & Sadducæi ( fi etiam hi paſtores nomi- | Dei explicatur ; & Deus daturus erat, qui juftitiam Dei nandi ſunt ) fint fures & prædones. Nos ad eum locum non abnegarent , ſed inculcarent : ideò paftores, quos Johannis oftendimus, id factum eſſe fecundùm prophe- Deus daturus erat , præferendi erant veteribus. Ut verò juſtitia prædicari poffet , oftendit, germen Davidi exci- $. 3. Qui perdunt. hoc eſt, partim perire finunt , par tatum iri, hoc eſt , Chriftum. qui quidem eft germen tim fcandaliſant. Perdere autem dicuntur, non tantùm , Davidis , fruétus terre Efa. 4: 2. virga ex ftipite Feffe, qui faciunt, ut pereant, fed &, qui operam dant,ut pereant, Eſa, 11: 1. fed & præterea eſt germen Jehova', Efa. 4: 2. ſive non laborant, ut falventur. verf. 2. dicit: Non viſi- dicit: Non vifi- germen , quod à ſe ipſo germinat , Zachar. 6:12. germen taſtis eos. Non enim fequitur: fi paftor perdit, ergo ovis ex alto. Luc. I: 78. Vocatur germen juſtum, quia non perit. Confer Rom. 14. 15. 1. Cor. 8:11. Hinc cogno- tantùm non mentitur , Hab. 2: 4. & dolus non reperitur ſcitur, quomodo dicat Chriſtus pallim, ſe veniſſe ad oves in ore ejus , Ef.53: 9. & Fehovam Dominum dicit, Pfal. perdit as domûs Iſraël: quia nempe paftores non curabant 16: 2. hoc eft, ei obedit , ſed etiam implet munia Spon- eas. atque ita partim errabant, partim eſuriebant & fitie- foris & Angeli Teftamenti. Malach. 3: 1. & facerdotis. bant , & non fatiabantur , ſed negligebantur. Confer Pfalm. 110: 4. Zach. 6:13. & delet peccata totius terræ Matth. 9: 36. II: 28. uno die. Zach. 3: 9. Ideoque habet jus afpergendi gentes $.4. Et diſpergentes. Per varias doctrinas ; item per mult as , Efa.52:15. & aſignandi Satisfactionem, Efa. doctrinam falfæ juftitiæ. Difpergere enim dici poffunt 53:11. & poftulandi hæreditatem, Pfal. 2:8. tanquam etiam illi, qui difperfioni occafionem dant, & propter mercedem, Efa. 49: 4. 6. ut eis juftificationem conciliet, quorum do&rinam falfam populus diſpergitur. Oves pa- Efa. 53:11. & gratiam æternam , Efa.55: 3. ac juftitiam fûs mei. Chriſtus oves fuas vocat, qui ipfi dati ſunt & læternam det. Dan. 9:24. Unde dicitur vocatus in vel tiam. G4 C3473 80 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S cum juftitia. Efa. 42: 6. Et regnabit Rex. Efa. 9: 5. ovium ſuarum. Nam , quòd Germen Davidis juftum Principatus in humerum ejus fiet , hoc eft, abrogatis pafto- eft, ea erit falus Judæ & confolatio. Eft igitur earum ribus , Ezech. 34:10. Pfal. 82:7. ipſe folus fine fociis , juftitia. proinde Jehova. Nemo enim , nifi in Deo, Pfalm. 45: 8. erit rex: quippe Dominus ovium , quas gloriari poteft. Quare , fi vel 1/raël vel Hierofolyma mercatus erit fuo fanguine. Gen. 49: 10. Ipfi erit obedien- appelletur hoc nomine : Jehova juſtitia noftra, nomen tia populorum , non alii. Igitur ipſi erit air za mró suelos, & id fiet ipfis à gloriatione. non ut fideles dicantur Jeko- cæteri paftores tantùm erunt miniſtri ipfius , narrantes va , fed , quòd fideles neminem nominent juſtitiam verba ipfius. Profperabitur , ut habeat populum amplum | Suam, niſi Deum. ut aliquis fidelis vocatur TV "15 Tſuri & juftitiam Dei annunciet in cætu magno , Pfal.40:11. Schaddaj , five petra mea eft omnipotens. Non, quòd ipfe non tantùm Ifraëlitarum , fed & gentium. Confer Efa. fit petra vel omnipotens , fed, quòd ad omnipotentem , 52:13. 14. 15. 53: 12. ut petram, confugiat. Si autem hæc nomenclatura Iſrae- lis & Hieroſolymæ eft vera, utique folus Jehova eft ju- S.IO. Et faciet judicium & juftitiam. Separando ama- tores Dei & oves Dei à petulantibus hircis , Deut. 29:20. ftitia ipſorum , & , qui juftitia ipforum eſt, Jehova eft; Ezech. 32: 22. nempe , quia juſtitia Dei & regnum Dei, nempe germen illud juſtum. Non dubitant Judæi, quan- habebit apertum teftimonium, non poterunt ad ipfum & do Chriſtum dicunt, dicere 11278 nuum Chriſtus juſtitia populum ejus aggregari, qui ipſum & juftitiam Dei abne- noftra. Obſervavi id nominatim in Saadjah fuper Da- gant: aut certè non diu in cætu fidelium poterunt ſubli- nielem & paffim in Abarbenele. Etiam in Jalkut ex- ſtere, aut efficere , ut oves Dei ipfos audiant. Nam alieni tant pericopæ, in quibus ita appellatur. Apparet, eos vocem non audiunt. Ita ventilabit aream ſuam & perpur- non cogitare, quid dicant, quum id dicunt. Et verum gabit eam. Matth. 3: 12. Fudicabit populum Dei in jufti- quidem dicunt: fed , dum Filium Dei non agnofcunt, tia & pauperes ejus in judicio. Pfalm. 72: 2. Ita judicabit & ejus juftitiæ, quæ eſt juſtitia Dei, non ſubjiciuntur, inter populos. Éſ. 2: 4. & 11:4. Ideò Judæos altercantes blaſphemi funt , etiam, dum veritatem dicunt. Lxx. hoc cum ipfo cum terra ſua plagis affecit, Chriſtianos à velo loco ita vertunt : rgu što to Övo piso évti', ô Rechéod dva liberavit . Zachar. 13: 1. Ideò Satanam fiye Draconem Tov Kúera, Piesteder er dois me mýtus. Poftremum vi- contrivit ſub pedibus eorum, & fecit , ut gentes cuderent detur ex noni verſus principio adjectum. Sequitur enim ſuas ficas in falces, & leones, lupi atque urfi cum armen- in verſione , ouvergien orse dice p8', & verſ. 7. & 8. tis ftabularentur Efa. 2. & 11. Ideò gentes , cùm adductæ omittuntur. Alii fic : ô men fordi du tov. Kúera 'Ivoedin. effent ad Eccleſiam, & mallent potiùs mentiri Chriſto, | Theodoretus in capit. 33. verf. 15. ex Lxx. recitat: quàm amorem veritatis ample&ti , hoc eft , quærere, ó Kúera drage looten spôv. Quod puto infarctum eſſe. quid fit verum , & ad gloriam nominis Dei faciat , tradi- Nam ex hoc loco apparet , Lxx. hæc verba Jeremiæ dit in manum Antichriſti. Ideò dedit populo ſuo exire ex non intellexiſſe. Chaldæus ages (es. 12. N? 173yn: Babylone, & omnis potentia mundi non potuit illos re- riniai 77: 12. Efficientur nobis merita in diebus hu- trahere. Ideò faciet cætera , quæ necdum facta ſunt, ut jus. Quod poteſt in illum fenfum accipi. Aloia pega vel tandem omnis injuſtia claudat os , Pfalm. 107:42. Nam Druge sa ugale nobis præftabuntur in diebus ejus : ut, qui juftum eft apud ipſum, ut juſtificatis dare öveory, ita in non habemus jus prope accedendi ad Deum, id adipiſca- juſtis dare Sablv. 2. Theff. 1: 6.7. Paciet etiam jufti: mur. R. Solomoh: 1 bapa unis para a Domi- tiam exſequendo Patris Teftamentum , juſtitiam Dei promulgando, electos vindicando , regnum juftitiæ col- verbo 1. abnegari juftitiam propriam , hoc eft, jus , quod nus juſtificat nos in diebus hujus. Tenendum eft, hoc ligendo. habeat homo in factis fuis , ut accedat ad Deum , & ab S. II. Verf.6. In diebus ejus falvabitur Fuda. Nem eo aliquid, nedum pacem , amicitiam, communionem , pe à peccatis fuis , à reatu & accufatione legis , à poteftate fecundùm legem Dei , petat. 2. ftatui juftitiam Dei, paftorum five principum, à ſervitute elementorum mun- h.e.jus,quod accipiunt peccatores à Deo adverfus omnem di, à ſubjectione in certum pignus & ejus dilectionem, linguam accuſantem , & omnem violentiam. Efa. 54. à commixtione injuſtorum , à fiti denique & expectatio- verf . 17. 3. juſtitiam Dei explicari, quòd populus ha- ne, ut præ fatietate poffint ovare. Ita falvabitur anima beat juſtitiam in Jehovah. hoc eſt, quòd, qui juſtifica- ipforum, 1. Petr. 1:9. Vide & Zach. 12:7. Et ſalva- tur, juftus fit in eo , qui eſt Jehovah, & non eft non- bit tentoria Jude initio. Jerem. 31: 14. Et irrigabo ani- Jehovah , aut non-Deus. 4. hanc fore confeffionem mam ſacerdotum opimitate & populus meus bono meo fatia- populi & Hierofolymæ in diebus Germinis jufti Davidis, buntur. Ita verf. 25. Pfalm. 132: 9. Sacerdotes tui in- hoc eft, filii Davidis juſti. Quo innuitur , Juſtitiam il- duent juftitiam , & piitui cantabunt. & verf. 16. Et lius Germinis five filii Davidis eſſe juſtitiam Jehovæ ; &, Sacerdotes ejus induam ſalute ; & tunc ? TOM OS 9.00 dum populus juſtificatur in Jehová, eum juſtificari in eo ávtñs ſtudiofi ejus feu pii ejus cantando cantabunt. Germine, hoc eft, in Chrifto ; & , dum juftificatur in $. 12. Juda. Quem Deus præcognovit. Rom. 11:2. Chrifto , juſtificari in Jehovah. Atque hoc eſt myſterium, & Iſrael. nam omnium tribuum falvator erit: nec tan- quod ftupidi Iſraëlitæ non potuerunt percipere. Id verò tùm , fed & gentium , quæ inftar Ifraëlis erant aba- ubique inculcat Prophetia. lienatæ. 9.15. Verſ . 7. Dies veniunt. Confer cap. 16:14.15. $. 13. Habitabit ſecurè. ' inside. Lxx. metodo às. Ni. Quando dicit , gratulaturos fibi Ifraëlitas , quòd eos Deus hil in mundo habebit metuendum verus Ifraël , non folici- reduxerit ex terra Aquilonis & ex omnibus terris; ita ut tus de urbe vel politia vel templo vel fimilibus rebus, ac- obliviſcantur eductionis ex Ægypto : fignificat , majus quieſcens in Deo. quid ipſis præparatum effe reducibus ex Babylone, quàm, $. 14. Et hoc nomen ejus , quo vel qui vecabit ipſum. medio ipforum habitavit in tabernaculo : ipfi autem fub quod datum erat eductis ex Ægypto. Nempe, Deus in Poſſunt hæc non uno modo conſtrui. Quomodocunque au- tem conftruantur,ſenſus verus eft & ad rem facit. Nec unus lege fuerunt. Tunc autem dicent , Jehova juftitia noftra. ſenſus ſine alio fubfiftere poteſt. Vocans Ifraëlem tunc no- hoc eft, videbunt Deum in carne manifeftatum, & libera minabitur Jehova juſtitia noſtra: quia ejus profeflio erit buntur ab accuſatione & jugo: & character & vita dicere atque oftendere, quod Jehova $. 16. Verf. 8. In fine verſus 8. innuitur , ipſos habi- fit juftitia ipforum. Saltem perſpicuum eft, illos, quos taturos in terra ſua, donec id fiat. Quare Judæi, qui ne- dicit falvatum iri , juftitiam habituros promtam , atque gant, Chriſtum veniffe, inexcufabiles ſunt. eam ipfis prædicatum iri; & Jehovam effe juftitiam ipfo $. 17. Verf. 9. Propter prophetas fraétum eft cor meum. rum , quia , qui juſtitia ipſorum eſt, Jehova eſt. Efa. 45. | Prophetæ gce7ase one's. Conqueritur de Prophetis fal- verf. 25. In Jehova juſtificabuntur da gloriabuntur omne fis & doctoribus populi : qui pacem populo promitte- femen Iſraëlis. Germen juftum , in cujus diebus Salva- bant ; quaſi neceffe effet, Chriftum ad illud templum ve- bitur Iuda , non eft fruftra juſtum ; ſed ad falutem nire , & templum non poffet deſtrui antè & populus captivus I N J E RE M I Æ CA P. XXII. Captivus deportari. Id cohæret ei, quod verf. 8. dixerat, $. 21. Verf. 14. Et in prophetis Hierofolymæ vidi bor.. aliquando dictum iri, Vivit Dominus, qui reduxit If | rendum. Nempe horribilius eft , homines cognoſcere raëlem ex diſperſione fua. Oftendit , fibi ipſorum dicta unum Deum, & nomen ejus audire atque nominare & le effe ad cruciatum cordis , ad tremorem oflium , ad aliena- gem ejus in ore ferre & de fædere ejus gloriari , non in tionem mentis , tanquam à temulentia , & ad titubatio- vera juſtitia , & fic verba Dei tractare, ut apud audientes nem, ut confiftere non poflīt . quia nempe videat mala, fint inutilia, & per ea homines non abducantur à peccatis quæ ex illa doctrina conſequebantur, & impofterum erant & confiliis ſuis; quàm apertam idololatriam exercere & ſecutura; & confideret Jehovam & ejus fanctum nomen verburn Dei rejicere. Confer cap. 3: 11. Mechantur cum & verba ejus fanéta. diis aliis, & ambulant in mendacio, do confirmant manus $. 18. Verf. 10. Nammechis plena eft terra. hoc eſt, maleficorum , ita ut non converfi fint quiſque à malitia fua. hominibus, qui ſe vocant populum Dei, & Spiritu Dei Fallă ſententia de Deo , de Chriſto, de juſtitia & regno carent, & fapiunt ea, quæ funt mundi & hominibus pla- | Dei confirmat homines in ſua malitia , ut ab ea non con- cere volunt. Nam propter adjurationem luget terra. Qua vertantur. Exftiterunt mihi omnes , ut Sodoma. Confer Deus non auſcultantes verbis fuis execrationi ſubjecit . Ef. 1:10. Ezechiel etiam Sodomitas ipfis præfert , cap: Deus enim fædus faciens cum Ifraële benedictionem ipſis 16:49.50.51. propoſuit ambulantibus in fide Patrum , ut Abrahami, $. 22. Verf. 15. Comminatur prophetis , quòd ipfis İfaaci & Jacobi : & , qui eam fidem deferebant, illos præbiturus fit edendum abſinthium, & eis bibendam da- omni maledictioni ſubjecit. Quales recitantur Levit. 26. turus aquam veneni. Cauſam rurſus addit: Quia ab ipfis & Deut. 27. & 28. Luget terra, ob fterilitatem & ficci- exiverit hypocriſis in totam terram. Hypocriſis. hoc eft, tatem : exaruerunt manfiones deſerti, in quibus oves ſo- nominatio Dei non in veritate : quod', ut apertum eſt , lebant pafcere; quæ paftum negant iis. Et extitit curſus maximè fit per abnegationem veræ juſtitiæ & gloriatio- eorum malus. Probat , mochis plenam effe terram : quia , nem in falſa. quum propter adjurationem lugeat terra do exaruerint $. 23 Verf. 16. Nomine & verbis Dei monet , ne au- manfiones deſerti, illi incitati ad currendum, currant ad fcultent prophetis ; quippe qui loquantur fomnia cordis malum , & fortitudo ipſorum fit in non-recto. h.e. non eli- qui & non ex ore Domini. Certiflimum hoc documentum; gant viam bonam , fed malam, & vires contendant ad fa non eſſe audiendos prophetas , qui non loquuntur ex ore ciendum non-rectum. qualia ſunt ſacrificia cædere. Vide Domini. nempe ut conftet , eum , qui loquitur , hoc cap. 7: 21.22. Pfalm. so:8. Curfum illum malum ex- | loqui, quod Deus antea locutus eft , & non diverſum. plicat S. 24. Verſ. 17. Aperit , in quo confiftat ipforum $. 19. Verf. 11. 12. Nam & propheta & Sacerdos by- falfa prophetia. Nempe , quod confolentur eos , qui pocrifin exercet. Quicquid hi faciunt fecundùm literam le Deum contemnunt. Dicunt dicendo contemtoribus meis : gis , quicquid loquuntur , eft hypocriſis. quia non lo Pax vobis erit: b omni , qui ambulat in firmitate vel quuntur veritatem, quæ eft fecundùm pietatem, neque beneplacito cordis fui, dicunt: Non veniet ſuper vos ma- habent charitatem ex puro corde , bona conſcientia & lum. Peccatum prophetarum eſt juſtos vocare, qui non fide non ficta. Quicquid igitur dicunt & faciunt, ex du funt. Nempe, qui non fecundùm verbum Dei loquuntur plici corde dicunt & faciunt: &, quia veritatem non lo- & agunt , ſed fecundùm cogitationes proprias: quæ ſunt ideò cultus eorum non eft Dei cultus, ſed non- carnales. Confer Deut. 29:18. Et benedicat fibi in corde Dei. Deut. 32: 17. Etiam in domo mea inveni malum eo fuo , dicendo : Pax mibi erit, quum in obfirmatione vel rum, ait Dominus. Accedunt ad domum meam cum infi- beneplacito cordis mei ambulabo. delitate, inobedientia , injuftitia, abnegatione veri Dei, S. 25. Verf. 18. Amplius confirmat dictum : quòd amore vanitatis, & cum omni vitio. Zoph. 2: 9. Et vifi- nempe illi prophetæ, qui conſolarentur ambulantes in tabo in omnem, qui in filit in limen , in die illa , qui implent ratiociniis cordis fui, pacem promitterent contemtori- domum Domini ſui injuria & fraude. Adi & Ef. 1: 1 2. Nam , quum nuper adoleviſſent aliis diis, & in celſis , fta in ſecreto Domini ? Is videbit & audiet verbum ejus. tim accurrerunt ad templum & ibi voluerunt videri vero Quis auſcultavit verbum ejus , audivit ? His verbis Deo facrificare; quum tamen nomen ejus (hoc eft , quod duo dicuntur. I. Si quis cognoverit myſterium Dei, & Deum habuerit familiarem , & mentem Dei perceperit; Deus de fe ad laudem ſuam & ad amorem & timorem ſui fuo credi vult) ignorarent, & id non docerent populum acce- tempore, & vifurum & auditurum, hoc eft, dentem. Ita introduxerunt in templum prceputiatos corde quum promillionem ſuam Deus exhibiturus eſſet, viſua & proinde carne. Ideò erit via ipforum ipfis , ut lubrica in rum effe Dei gloriam manifeftatam , five Germen Davidis caligine , impellentur & cadent in ea , quum adducam in juftum, & non averfurum aures ab ipfius verbis, fed ea auditurum. Quemadmodum & Chriſtus dicit, Oves mece ipfos malun, annum viſitationis eorum : ait Dominus. Confer Pfal. 35: 6. & Efa. 8: 22. Docet, Deum con- vocem meam audiunt. Joh. 10:27. & cap. 8:47 8:47: Qui eft ſtituiſfe & præfixiſſe tempus viſitandi prophetas & facer ex Deo, verba Dei audit. Quiſquis igitur verbo Dei fa- &tus eft familiaris &c id percepit , tanquam loquente ad dotes; & adducturum malum ſuper ipfos anno malieorum. Quod fanè non eft tempus parvum. Efaias cap. 61: 2. ap- fe Domino , is, quando videt Dominum, etiam audit pellat tempus Novi Teſtamenti pisnay annum accepta- ipfum, & non averfatur eum ; quia verbum, quod lo tionis , nempe fidelium. Idem eſt annus mali infidelibus. quitur , eft verbum , quod & Pater de ipſo locutus eft, & Annum vifitationis etiam emphaticè accipere poſſumus ipfe ab initio non in occulto locutus eft. II. Neminem adhuc , quamvis attentum & auſcultantem verbum eum , quo Deus viſitat filium hominis. Pfalm. 8: 5. De qua viſitatione loquitur Hoſeas cap. 9: 7. Mich. 7: 4. ipfius audiviffe. Efa.cap. 64. verf.3. Quum igitur non- | : Nempe hi ſunt illi dies, quibus regnaturum erat Germen juftum Davidis. verf. s. Tunc igitur illi prophetæ & fa- turus erat; paratum eſſe debere populum , donec veniat, cerdotes erunt, ut cæci, & offendent & corruent. Via & verba ſua loquatur ; & non debere acquieſcere in præ- luce Dei ambulabunt ; & lubrica , quia non habebunt , maximè pertinet ad id tempus, quo Deus daturus erat ipſorum erit caliginofa , quia non in bona conſcientia & infentibus , aut in functione eorum, quæ fecundùm legem fiebant, juſtitiain ſuam ponere. Igitur hæc prophetia in quo conſiſtant: & impellentur , partim per veritatis op- Davidi germen juxtum. Significat enim , quum pofitionem , partim per anguſtiam ipfis impendentem. vabitur, prophetas non iri falvatum ; qui docerent juſti- Ifraël ſalu & cadent in ea. Dum volent templo adhæreſcere, cum tiam ſecundùm cogitationes humanas , & putarent ; ſejam templo & urbe & politia concident. omnem gloriam Dei vidiffe & omnia verba Dei audiville, $. 20. Verf. 13. Et in prophetis Samarie vidi inful- & verbum Dei non haberent manens in ſe. fum. Vaticinati ſunt in Baal. Comparat eos, ut nequio $. 26. Verf. 19. Monet, iram Dei jamjam effuſum res, cum prophetis Samariæ , qui in Baal prophetave- iri , quæ maneat in capite improborum , hoc eſt, re- ſpuentium juftitiam Dei & falutem per Chriftum pro- curandam: eum , tunt. 82. C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S S. 33: RUM. rat. curandam. de qua fermo eſt verſ. 5. 6. Verba verf. 19. Sed fomnia verorum prophetarum & falſorum diſtinguer- & 20. reperuntur cap. 30:23. 24. Significat , iram Dei da ſunt. de cælo revelari in omnem impietatem & injuftitiam ho- Verf. 26. Quoufque? q. d. An nunquam redar- minum detinentium veritatem per injuſtitiam. Rom. I. guentur illa falſa ſomnia? Tempus eſt, ut confundantur verf. 18. Jam Deum inchoaturum eſſe iræ executionem. & pudefiant. An eft aliquid in corde prophet arum ? hoc Nabuchodonofor fuit inftrumentum Dei ad regnum eſt , Sapientia aut verbum meum & fides ejus ? Quemad- abolendum, & ad multas ſcorias auferendum , & ad ſpemodum f's aliquando fignificat nihil eft ; ita ? ponitur cimen iræ impofterum flagraturæ exhibendum. Deinde pro aliquid eft. Non funt revelationes divinæ, niſi apud venturus erat Chriſtus. Tum procella in capite improbo- fideles & eos, qui attendunt ad verbum ipfius , & ad id rum erat manſura. nihil addunt, neque aliquid de eo detrahunt. Qui eciam $.27. Verf. 20. Non avertetur ira Domini , donec fe- facilè diſtinguunt inter id, quod à Deo revelatum eft &, cerit & exhibuerit cogitationes cordis fui. Omnis judicio- quod ab alio fpiritu eft. 1. Joh. 4:1. Qui vaticinantur rum tela, quæ in prophetiis deſcripta eft , his verbis con- falſum', & prophetarum fraudis cordis proprii. Prophetæ tinetur. In fine dierum animadvertetis hoc. hoc eft, ali- falfi omnes prophetant falſum: quidam id etiam faciunt in quando , poft multos dies, cum præterierint hi dies & nomine Domini, & cum fraude, quam inftruxerunt in eorum qualitas , & quum ira hæc effuſa fuerit, & etiam corde fuo: quando non jurant, Vivit Dominus , in veri- hæc ira finem ſuum habuerit . Significatur, Judæos indu tate & juftitia, ſed in duplici corde. randos eſſe uſque ad tempus finis. Confer Hof. cap. 3. $. 34. Verf. 27. Cor falſorum prophetarum aperit: verf. 5. Poftea convertentur filii Ifraël & quærent Jeho- Cogitant facere , ut populus meus obliviſcatur nominis meis vam Deum fuum & Davidem regem fuum , & pavebunt per fomnia ſua. Eorum revelationes tendunt ad hoc, ut, ad Dominum & ad bonitatem ejus IN FINE D1E qui eis credit, obliviſcatur nominis mei, & non cogitet, quis ego fim , neque ftudeat me cognofcere, & me amare $. 28. Verf. 21. Negat Deus , ſe auctore & incitatore ac timere. Qui id loquitur , per quod efficitur, ut is, qui cucurriiſe prophetas & loquutos eſſe. Poffunt illi, qui audit, non cogitet amplius de nomine Dei, ejus confi- veritatem non cognoſcunt , effe yalde diligentes & zeloſi, lium patet; nempe , quòd operam det, ut homines non & currere. Sed eorum curſus eft malus. verf. 10. Ni- cogitent de nomine Dei, ſed id recipiant & id credant, hilominus verorum prophetarum eft currere & loqui, quod ipfi loquuntur , & in eo acquieſcant. Sic, qui non fed dictante Deo & incitante. Id verſus ſequens décla- loquitur cum ſcripturis , ſed loquitur verba doćt a humana Sapientia, & ftultis quæftionibus operam dat, & aliis fe $.29. Verf. 22. Et , fi ftetiflent in ſecreto meo: hoc impendit, quæ fruge bona carent , fine dubio hoc confi- eft, fi revelationis meæ participes effent, atque ita fami- lium habet , ut alii hæc audiant & in eis acquiefcant, & liariter à me do&ti eſſent ; tum verba mea propoſuiſſent non ftudeant cognofcere Scripturas. Ex opere conſilium populo , quæ ego locutus ſum ( nam ea funt verba vitæ ) noſcitur. Quemadmodum patres eorum obliti funt nomena quæque nemo loqui poteft , niſi ego. Nam ſapientia mea meum per Baal. Nihil differunt illi, qui fomnia fua lo- fupergreditur humanam. Fructus autem prophetiæ ipfo- | quuntur & non certum verbum , & qui nominant Deos rum fuiffet abducere homines à peccato & à via mala : alios. Pariter hoc agunt , ut homines obliviſcantur no- atque etiam à falſa juſtitia ; quam ipfam ftatuere, magnum minis Dei. Præcipuum in doctrina debet eſſe, ut homi- peccatum eft ; & quam ftatuens non poteſt legem Dei nes nomen Dei cognofcant & id ament, fanctificent & rectè æſtimare , neque adeò peccatum diligenter vi- glorificent, & virtutes Dei enarrent atque annuncient. tare: certè, non Deuin amare. Id explicatur in ſequen- 8.35. Verf. 28. Oftendit, fi comparetur verbum Dei tibus. in veritate explicatum cum ſomniis & commentationibus $. 30. Verſ. 23. Numquid Deus ex propinquo ego? hominum , difcrimen magnum cuivis poſle patere. nem- An poteft quis à me abire, aut propiùs ad me accedere; pe quòd ſomnia hominum videantur effe paleæ admixtæ quafi habitarem in templo manufacto ; aut ibi coli pof frumento. Quid palec ? Non debet cum verbo Dei con- ſem, aut tali cultu delectari, & non requirerem aliquid jungi ulla cogitatio humana. Hoc qui facit, fraudem lo- in corde, quod mihi voluptati effet. Poffunt etiam verba quitur. Frumentum utile eft homini ad vitam , ad robur, Prophetiæ fic explicari: An Deus eorum, qui ex propin- ad hilaritatem. Palea non eft utilis, neque comeditur. quo funt, ego fum, & non Deus eorum, qui è longinquo rationes animæ hominem decentes , non ad fortitudinem , ope- & procul ſunt? hoc eſt, An ego tantùm Deus Judæo- & conſtantiam in bono ac patientiam, non ad lætitiam rum , inter quos habito, fum, & non Deus gentium , quæ longinquæ funt Confer Rom. 3:29. An non fum Spiritus in bona confcientia . Ef infipidum & faftidium parit: etiamfi quis habeat prurientes aures ; tamen non Deus exercituum poteft eo ſincere delectari. Verba Dei ſunt aéggoogscivova $. 31. Verſ. 24. Numquid occultabitur quiſquam in oc- cultis, & ego eum non videbo, ait Jehovah? An ego luminant , fanant, & vivere faciunt. Ef. 55: 2. 3. Et de- Tes ſermones fani , qui animum non corrumpunt, fed il- contentus ero cultu in litera & à ouveçço, & non requi- liciabitur in opimo anima veſtra. Videndum eft unicuique, ramid, quod eft e nguz7m ? An judicabo fecundùm id, quod vident oculi & audiunt aures? El. 11:3. Confer qui audit, quem effectum in fe fentiat verbi auditi : utrum .f.29:15. Si Deus dele&taretur eo cultu externo, cen- ferit ab amore Dei & proximi. per id vivat , an potiùs mortuus fit five defecerit aut remi: ſendum eſſet, eum latere , quæ homo habet in corde. Nonne cælum & terramega impleo? Poteſt hoc ita acci- Confer Hebr. 4: 12. Significat autem , verbum Dei $. 36. Verſ. 29. Annon fic eft verbum meum , ut ignis. pi: Nonne omnia, quæ in ccelis & in terris ſunt , ego feci, fe cognoſci poffe , an à Deo fit. Nam in eo eft manifeſta- per ut mundus nulla re bona careret? Tunc illa foret conclu- tio veritatis ad conſcientiam. nam aperit homini concu- fio : Ergo nihil me latet. Nam & ego feci omnia, & omnia piſcentiam propriam & impotentiam; docet nomen Dei in omnibus. Apoftolus autem Paulus Actor. 17:27. 28. hinc conficit: Non longè abeft ab unoquoque noftrum. In & amabilitatem ejus & dignam ipfo juſtificationem pec- ipfo enim vivimus , movemur & fumus. Deus igitur etiam per verbum Dei excitatus jure ignis appellatur. Et ut catoris, & cauſas quærendæ fanctificationis. Amor Dei implet omnia, quia non longè abeft ab iis , quæ in ipſo malleus, qui facit diffilire petram. Habet verbum Deivim vivunt, moventur, funt. Nihil igitur eum latet , & ne quidem cogitationes hominis, quò minùs Deus eas nove- evv tészetov. Nemo poteft ei reſiſtere, dummodo conſcien- rit è longinquo. Pfal. 139:2. tiæ teftimonium audiat. 8.37. Verf. 30. Minatur igitur prophetis, & quidem $. 32. Verf. 25. Quum Prophetæ in nomine Dei pro- ob illam caufam , quòd furentur verba Dei à proximo phetarent falſum, oftendit , fruſtra eos provocare ad di- fuo. hoc eft, quòd faciant, ut homines ad verba Dei non vinas revelationes & inſomnia. Dixerat quidem Deus, l'attendant. Chriftus doctoribus populi exprobrat , quòd ſe locuturum cum Prophetis in ſomnio. Numer. 12:6. abfconderint clavim cognitionis. Luc. 11:52. hoc eft quòd Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XXIII. XXIV. 83 quòd non expofuerint populo fundamentum, per quod | Nam, quæ illi dicebant fine verbo Dei, eos torquebant omnia ænigmata legis pateſcunt. & anxios faciebant. Quòd fi porro hoc bonum verbum $. 38. Verf . 31. Rurfus minatur eis , quòd aſſumant non quærerent , volebat illos ſcire, Dei lationem ad ipſos linguam fuam, & dicant , Dixit. hoc eft , quòd, quum non pertinere , neque ferri eos à Deo , fed omitti & abjici. verba fua loquantur , tamen ea venditent pro verbis Dei . Non na nx poteft reddi : Quam rem latio eft ? Quid Nihil eft perniciofius ea temeritate, fi quis, quod ipſe eft, quod Deus ferat & portet ? Et omifi vos. Tradidi dixit, velit recipi pro verbo Dei. vos occidendos, perdendos , abducendos. Non retineo 8. 39. Verf. 32. Rurſus tertia vice teftatur, fe fore vos, non vindico , non affero meos. Abdicavi vos. contra prophetas , qui narrant fomniafua , &• faciunt er- rare populum ſuum ſuis mendaciis & futilitate ſua; quum $. 41. Verſ. 34. Propheta do Sacerdos & populus , qui ipfos non miferit. hoc eſt, qui revelationes jačtant non ſe- dicet, MaſſaJehove. hoc eft, Latio Jehova. hoc eſt, cundùm verbum Dei, & faciunt , ut homines acquieſcant qui ita locutus fuerit, ut intelligi poflit, eum habere ver bum Dei in peccatis fuis, quafi nihil ipfis mali exſpectandum fit. pro onere , quod Deus imponat bajulandum. Quum igitur ſe ipfis oppofiturus fit, tum eos non profutu- Nam in fignificatione oneris ferendi hîc ufurpat. Quod ros populo . Mewers. Minus dicitur, majus intelligitur. patet ex verf . 36. Quòd nempe populus noxam ſenſurus fit fidei ipfis habi $.42. Verſ. 35. Præcipit , ut dicant, Quid refpondit tæ , & neglectæ veræ prophetiæ. Jehova ? quid locutus eft? Ut oftendant , fe bonum ver- 5.40. Verf. 33. Inftruit Prophetam , quid dicere po- bum exſpectare & id avidè appetere. pulo debeat roganti, quæ latio Jehova? Prophetæ ſæpe $. 43. Verf. 36. Nam onus ( To poglov) crit unicui- verbum Dei vocant lationem Dei , five lationem verbi que ſermoſuus. Ex fermonibus fuis judicabitur. Qui non Dei, ab ea phrafi, qua dicitur quis ferre verbum vel pa- loquitur verbum Dei, ſed fermonem ſuum, ei fermo fuus rabolam vel convitium &c. Vulgò hoc explicant: oneroſa erit onus , quod ipſum demerget in infernum. Et mutaſtis prophetia. Hîc per Jeremiam vituperat Deus aut repro verba Dei vivi , Jehove Dei exercituum Dei noſtri. bat uſum hujus vocabuli, & poftulat, ut diſtinctè dicant | hoc eſt, quandoquidem mutaftis per verba veftra verba verbum Dei. Nempe expectandus erat propheta , qui lo- Jehovæ, Dei exercituum, hoc eſt, qui vult effe non tan- queretur verbum Dei, quod non poterat eſſe , niſi ver tùm Deus Ifraëlis , ſed etiam Deus gentium ; qui eſt Deus bum bonum & ſuave de ſalute , juſtitia & pace. Hoc igi- nofter. tur jubet illos expectare , & de illo inquirere , an non $.44. Verf. 37. 38. 39.40. Pronunciat , fe eos obli- illud verbum auditum fit? & non cogitare, verbum Dei vioni traditurum , qui verbum fuum pro onere habeant, oneroſum effe poffe : quemadmodum fanè lex oneroſa 8t eos omiffurum , & non laturum amplius, cum urbe, erar. Nihil onerofum erat Deus locuturus poft legem; quam dederat patribus ipforum: & in eos conjecturum imò etiam locuturus erat de ablatione oneris. Quòd fi probrum & ignominiam feculi , quæ non fit oblivioni onus quis fentiret, fuum verbum ipfi oneri eſſe. verſ. 36. ! tradenda. CA A P P U U T X XIV. I Ecit Iehova me ut viderem; & ecce duæ olla ficuum conſtitut a ante templum Iehova, poſtquam Nebucadnezar , rex Babylonis abduxiſſet lechoniam filium lojakimi , regem Tude, da principes Iuda el fabros & collegia ab Hierofolyma, & deduxiffet ipfos ir Babyloniam. 2 olla una ficus bone admodum, ut ficus precoces ; & olla altera ficus mala admodum, ut comedi pre pravitate non poffent. 3 Et dixit Iehova ad me: Quid tu vides Ieremia? Et dixi : Ficus : quarum qua bona , bone admodum , & , qua mala , adeo mala , ut comedi non poffit. 4 Et factum eſt verbum Iehova ad me , dicendo. Ś Sic dixit Iehova, Deus Ifraël: Tanquam ficus bonas illas, ita agnofcam exules Iudæ, quos expuli ex loco hoc in terram Chaldæorum in bonum. 6 Et figam oculum meum ſuper ipfis in bonum, & reducam eos in terram hanc, & ædificabo eos, & non deftruam, & plantabo & non evellam. 7 Et dabo ipfis cor ad noſcendum me, quòd ego Iehova : & erunt mihi populus; & ego fiam ipfis Deus. Nam convertentur ad me ex toto corde fuo. 8 Et, tanquam ficus malas , qua pravitate comedi non poffunt (nam fic dixit Iehova) fic dabo Zedekiam, regem lude, e principes ejus reſidmem Hierofolyme, qui fuper- ſunt in terra hac, & habitantes in Ægypto. 9 Et dabo illos commotionem propter malum omnibus regnis terra, in opprobrium & in exem- plum, in commemorationem & in execrationem in omnibus locis, quò illos pellam. 10 Et mittam in ipſos gladium & famem & peftem , donec confumantur de terra, quam dederam ipfis & patribus ipforum. S.I. V 7 Idet propheta coram templo pofi- , cum eo. Quemadmodum homo appetit ficus bonas ; ita tas duas ollas cum ficubus, partim fe illis delectari & illis benefa&turum. Et, quemadmodum bonis , partim fædis & minimè homo faftidit & abominatur ficus fodas: ita fe abominari eſculentis. Id viſum interpretatur | Zedekiam & cæteros , qui manſerunt Hierofolymæ aut in Deus. Inſtar bonarum ficuum co- | Ægyptum abiverunt Jechonias & cæteri, qui cum ipſo ram ſe eſle Jechoniam & abductos | abiverunt in Babyloniam, emolliti ſunt, & verbis Pro- phetarum 8.4 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S phetarum dederunt locum, & dediderunt fe Babyloniis, 1 milliones : quales funt Deuter. 30. nempe , quòd illos ut urbs conſervaretur. Zedekias & , qui cum ipſo fue- i conſervaturus ſit & converfurus ad ſe. Deinde, quòd illos runt , rebellarunt Babylonio ; cum Ægyptiis, contra reducturus ſit in terram. 3. quod illos ſit ædificaturus & datam fidem , fædus fecerunt ; non paruerunt Prophetis ; | plantaturus , hoc eſt, amplificaturus & collecturus in non funt converſi ad Deum ; non funt humiliati; feju- unum , ut non amplius ſint duo populi & duo regna, cof- ſtos, fibi datam eſſe terram hæreditatem , gloriati ſunt. que confirmaturus, ut terram obtineant, & non fint in Ollæ hæ coram templo conſpiciuntur, quia in templo poteftate aliorum. 4. quòd illis fit daturus cor ad Deum dicebatur Deus habitare, ut ſignificaretur, utrofque effe cognofcendum, hoc eft, quod apud illos patefacturus fit ante oculos Dei. Michæas alludit ad eandem parabolam veritatem nominis fui, & ipfis, hoc eft, quibuſdam ini- cap. 7: 1. ubi inducit Chriftum conquerentem , quòd ter ipfos, oculos illuminaturus , ut cognoſcant, fe revera non inveniſſet præcocem ad comedendum. Cujus para- Jehovam eſſe, hoc eft, factum effe Deum ipſorum. 5. fu- bolæ memoriam renovat maledicta à Chriſto ficus Matth. turum effe , ut fint ipfius populus , & non populus Deo- 21:19. Olla bonas ficus habens poteſt intelligi Babylon; rum nuncupatorum. 6. viciilim , fe ipfis fore in Deum, malas continens , Hierofolyma. hoc eft, daturum eſſe omnem gratiam & benedictionem, $. 2. Verf. 1. Collegia. Vox Hebræa alioqui carcerem quam patres hactenus expectaverant juxta promifliones ſignificat . Unde Græcus hîc vertit dequáles . Sed nulla Dei: nempe , fe effuſurum Spiritum fuum , & daturum cauſa fuit vinctos abducendi, ideo addit #28618s. Alibi Spiritum adoptionis & hæreditatem mundi, quoad omnes ouryndebovce. Quod nihil ſignificat, quod ad rem faciat. gentes ipfis ſerviant. 7. propterea , & ut hoc fiat, Deum Nos igitur divinamus , quandoquidem Babylonius prima- | ipfis , hoc eſt, ſemini ipforum , & quos ipſe advocatur- rios cives abduxit, eum abduxiſſe, præter fabros, alia rus erat, daturum reſipiſcentiam. Quam etiam promit- quoque collegia, ut medicorum , chirurgorum , feplaſia- tit Moſes Deuter. 30. verf. 8. & 10. Cum hifce com- riorum, gemmulariorum aliorumque artificum & merca para Ezech. 11. verf. 17. 18. 19. 20. & infra cap. 30. torum. Quæ collegia nominamus de gilden. Vox He- 31. 32. 33, bræa ſignificat in genere inclufionem. Unde patet , eos, 9.4. Verſ.g. Commemorationem. Vocabulum Hebræum qui in catalogis ſunt & numerum conftituunt & certo loco deducimus ex eo , quod eft Deut. 6: 7. ubi eft & inculca- conveniunt , ubi deliberent feorfim, hoc nomine rectè , bis ea verba. Hebræum ſignificat acues ea, hoc eſt, tan- poffe appellari. quam clavos acutos infiges. Confer Ecclef. 12: 11. Ita $. 3. Verſ. 5. 6. 7. Tanquam ficus bonas illas , agno- plagæ Judæorum futuræ erant inculcatio , ut per comme- Scam. Significat propheta , Deum in duo tempora dire- morationem indefinentem & exaggerationem earum , tan- miſſe captivitatem Hierofolymæ ; & primo tempore opti- quam fpicula, hæreant in animo & memoria, ut fint ade mos eduxiſſe, & in illis Deum expleturum eſſe ſuas pro- monitioni. I CAPUT X X V. V Erbum, quod factum efi ad teremiam ad omnem populum Iuda, ammo quarto lojakim. 2 Quod locutus eſt leremias Propheta ad totum populum Iuda, & ad omnes habitantes Hie- rofolymis, dicendo: 3 A tertio decimo anno Tofiæ filii Amon Regis Iuda & ad diem hunc , jam tribus & viginti annis, factum eſt verbum Iehova ad me; & locutus fum ad vos pravortendo loquens (& non auſcultaſtis : 4 Et mifit ad vos omnes ſervos ſuos Prophet as pravortendo mittens ; & non auſcultaftis, & non advertiſfis aurem veſtram ad audiendum) Ś Dicendo : convertimini, agite, quiſque à ſua via mala & à malitia operum veftrorum ; & habitate in terra, quam dedit Iehova vobis & patribus veſtris à ſeculo & in ſeculum : 6 Et ne eatis poft Deos alios, ad colendum eos , & ad adorandum eos, & ne agrè faciatis mihi opere manuum veſtrarum: & non faciam vobis malè. 7. Et non auſcultaftis mihi, ait Iehova, ut ægrè mihi faceretis opere manuum veſtrarum, ut malè vobis eſſet. 8 Propterea ſic dixit Iehova Deus exercituum, Quia non audiviſtis verba men; 9 Ecce ego mitto, & capiam omnes familias Septentrionis ( ait Jehova) & ad Nebucadrezan rem Regem Babel ſervum meum, & adducam eos in terram hanc , &a in habitatores ejus, & in omnes gentes has circumquaque, & devovebo eos, & ponam eos in ftuporem , & ira ſibilum, & in vaſtitates ſeculi. 10 Et perdam ab ipfis vocem hilaritatis, ego vocem lætitia , vocem fponfi da vocem ſponſe, wo- cem mola ea lucem lucerna. II Et fiet tot a terra hæc vaftitas, ſtupor ; & fervient gentes hæ Regi Babel ſeptuaginta annos. 12 Et fiet , cùm implebuntur feptuaginta anni , viſitabo ſuper Rege Babel, & ſuper gente illa (ait Iehova) pravitatem ipforum, Et ſuper terra Chaldæorum, Et ponam illam va- ſtitates feculi. 13 Et adducam ſuper terram illam omnia verba mea, quæ locutus ſum ſuper ea, omneid , quod ſcriptum eſt in libro hoc, quæ vaticinatus eſt Ieremias ſuper omnibus gentibus. 14 Cùm redegerint in ſervitutem etiam ipſos gentes multe & Reges magni; & reddam ipfis ſem cundum actionem illarum, & juxta opus manuum ipſarum. Is Nam Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XXV. 85 15 Nam fic dixit Jehova Deus Iſrael ad me: Accipe calicem vini ardoris hunc è manu mea , & da illum bibendum omnibus gentibus , ad quas ego te mitto. 16 Et bibent & fatiſcent, & infanient propter gladium, quem ego mitto inter eas. 17 Et accepi calicem è manu Iehovæ , & dedi bibendum omnibus gentibus , ad quas miferat me le- bova. 18 Hierofolymæ & oppidis Iudæ, & Regibus ejus , & Principibus ejus, ad dandum eos vaftitatem, ſtuporem, fibilum , maledi&tum, fecundum diem banc. 19 Pharaoni Regi Agypti & ſervis ejus & Principibus ejus, & toti populo ejus. 20 Et omni colluviei , nempe omnibus Regibus terræ Uts,& omnibus Regibus terræ Philiſtæorums & Aſcaloni , &Gazæ, &' Accaroni , & reſiduo Azoti. 21 Idunæis & Moabitis , &filiis Ammon. 22 Et omnibus Regibus Tyri, & omnibus Regibus Sidon, & Regibus infulæ, quæ eſt ultra mare, 23 Dedaneis & Thema, Buz & omnibus præciſis angulo. 24 Et omnibus Regibus Arabiæ; denique omnibus Regibus colluviei, qui habitant in deſerto : 25 Et omnibus regibus Zimri, & omnibus Regibus Elam, & omnibus Regibus Mediæ. 26 Et omnibus Regibus Aquilonis , propinquis & longinquis , cuique cum fratre ſuo, & omnibus re- gnis terræ, quæ funt in facie terræ: & Rex Scheſach bibet poſt ipſos. 27 Et dices ad eos : fic dixit Iehova Deus exercituum Deus Iſrael: Bibite & inebriamini, & VO- mite, & cadite, & ne furgatis, propter gladium, quem ego mitto inter vos. 28 Et fiet, cùm recuſabunt accipere calicem è manu tua ad bibendum, dices ad ipſos : Sic dixit Ie- bova Deus exercituum : Omninò bibetis. 29 Nam ecce ab urbe , ſuper qua nominatum eſt nomen meum, ego incipio malefacere, & vos immu- nes éſſetis ? non eritis immunes. Nam gladium ego voco in omnes habitantes terram : ait Iehova Deus exercituum. 30 Et tu vaticinare adipſos omnia verba hæc, & dic ad ipſos: Iehova ex alto rugiet , & ex ha- bitaculo fan£to ſuo dabit vocem ſuam, rugiendo rugiet ſuper habitaculo ſuo: Hedad, ut cal- cantes, fonabit ad omnes habitantes terram. 31 Venit repentina vaſtitas ufque ad terminum terra. Nam lis eft Iehovæ in gentibus : difceptat ipfe omni carni: improbos ( five damnatos) tradit gladio, ait Iehova. 32 Sic dixit Iehova Deus exercituum : Ecce malum exit de gente ad gentem, & procella magna excit abitur ab extremis terræ , 33 Et erunt exanimati Iehovæ in die illo à fine terræ & ufque ad finem terræ : non plangentur, & non componentur , & non fepelientur:fimus in facie terræ fient 34 Ejulate, Paſtores , & clamate & confpergite vos , majores gregis . Nam impleti funt dies veſtri ad maštandum : & diſperſiones veſtræ fient, & cadetis, ut vas defiderii . 35 Et peribit perfugium à Paſtoribus, &, qui evadant, à majoribus gregis. 36 Vox clamoris paſtorum auditur, & ejulatus majorum grégis, quia vaſtat Iehova paſtum ipforum. 37 Et occidunt manſiones pacis propter æſtum iræ lehova. 38 Dereliquit tanquam juvenis leo latibulum ſuum. Nam faéta eſt terra illorum vaftitas propter aſtum gladii affligentis ; & propter æſtum iræ ejus. R 3. $. I. Ecitatur prophetia dicta quarto anno $. 2. Verf. 1. Anno quarto lojakimi. Eum regem con- Jojakimi. quo anno incepit Nabucho- | ftituit Pharao Neco. 2. Reg. 23:34. Contra illum fuſce- donofori ſervire. Unde is annus illius pit expeditionem Nabuchodonoſor. 2. Reg. 24: 1. Da- primus dicitur. I. Commemorat, quot niel dicit, id factum tertio anno Jojakimi. Dan. 1. 1. Quar- annos jam prophetaverit ipſis miſlu to anno factus eſt fervus Nabuchodonofori. Unde is an- Dei.yerſ. & conqueritur , quòd ſibi nus primus Nabuchodonoſoris dicitur. Tribus annis ipfi non aufcultaverint, ut nec omnibus prophetis. verf. 4. fervivit. 2. Reg. 24: 1. Septimo rebellavit. Quum Prophetarum verbum fummatim explicat, tum quoad undecim annos regnaffet, vinctus eſt à Babylonio, ut dedu- præceptum , tum quoad promiflionem , verf. 5. & quoad ceretur Babylonem. 2. Chron. 36:5.6. monitionem , ne fequerentur Deos alios. verſ. 6. Accuſat $. 3. Verſ. 2. Ad totum populum Iude do ad habitan- ipſorum inobedientiam cum ferocia conjunctam. verf. 7. tes Hieroſolymam, hy & 'alternant. Confer cap. 23:35. II. Denunciat malum ingruens. verf.8.9. 10. 11. III. LXX. meos, cavea's. Fortaſſe fæpius hæc concio iterata eſt; Denunciat occaſum regni Babylonici poft ſeptuaginta an- | & quàm maximè potuit in publico & ad plurimos illa ver- nos. verf. 12. 13. 14. IV. Enumerat gentes, quibus fu- i ba, quæque ejuſdem argumenti effent, pronunciavit , ob- perventura calamitas. verſ. 15. --27. Quibus oftendit o- teftans omnes, ut converterentur ex animo ad Deum; id- mnino ſuperventurum gladium ; quum Deus populo fuo | que ea occaſione , quòd Nabuchodonofor factus effet Ju- non pepercerit. verf. 28. 29. V. Prophetat, quòd judicia dææ dominus. quem prophetat fore miniſtrum Dei ad Dei fint pervaſura totum mundum verf. 30. 31. 32. 33. | vaſtandum omnes gentes vicinas cum Judæis : ne Igitur Paftoribus fletum injungit. verf. 34.-- 38. fcilicet confiderent illis , & cum illis fcortaren- H. tur; 86 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S tet. . tur ; fed in fædere Dei conſiſtentes terram fuam retinerent facere. Qui tamen fuo tempore cogniturus erat, fe & in ea tranquilli habitarent. Dei veri & vivi voluntatem feciffe , & verba prophe- 9.4. Verf. 3. Jam viginti tribus annis fuit vel venit tarum eſſe executum. Quemadmodum ex Daniele pa- verbum Dei ad me du locutus fum ad vos. Imputat Deus tempus tolerantiæ & longanimitatis fuæ contumacibus &, $. 10. Verf. 11. Tempus vaftitatis terræ & fervitutis, qui non refipiſcunt ex toto corde. Numerandi igitur funt qua gentes ſervituræ erant Nabuchodonoſori, definit fep- dies noftri , ut cor ſapiens accipiamus; ita longanimitas tuaginta annos. Confer cap. 29:10. Dan. 9:2. Dei erit noftra falus. Pfal. 90:11. 2. Pet. 3:15. Pro $. 11. Verſ. 12. Pronunciat , poft feptuaginta annos fe pheta teſtatur de fidelitate ſua; quòd non reticuerit confi- viſitaturum fuper regem Babel & gentem iſlam pravita- lium Dei, quemadmodum & Paulus Actor. 20:20. Pre tem ipforum. Id factum in Belſatzare. Dan. 9. Depre- vertendo. Ita ut nihil habuerim antiquius. Verbum He- hendit eos Deus in pravitate ipforum , quum illuderent bræum notat opterlesv, ſummo mane facere. D'aus qui- | fibi. Et ponam ipſum in fiupores feculi. Regem & gen- dam putant effe infinitivum, mutato 7 in 8, more Chal tem ita tractabo , ut in omne tempus fint hominibus ftu- dæorum. Sed poteft etiam futurum effe, notione imper- pori. fecti præteriti. Licet fequatur infinitivus , cui verbum in $. 12. Verf. 13. Et adducam ſuper terram illam , quod dicativum adjungendum eft: quod more linguæ omit- locutus fum , quod ſcriptum eſt in libro hoc. Deus loqui- titur. tur ut per fcriptum. Scripfit Jeremias prophetias de po- 5.5. Verf. 4. Teftatur, non tantùm ſe nuper tot annos | pulis & de Babyloniis . De quibus hîc in genere dicit, locutum effe , fed etiam Deum omnibus temporibus an- quod & ipfos in fervitutem redacturę fint gentes amplæ& teactis mififfe ad ipfos diligenter prophetas , qui prædica- reges magni. verſ. 14. Qui in fervitutem agit, in ſervitu- verint ipfis:ad quorum tamen verba non attenderint. tem ibit. Apoc. 13:10. Talionem enim fe repenfurum S. 6. Verſ. 5. Explicat ſummam prophetici ſermonis. | declarat. Quæ eft invitatio ad converſionem fui. Convertite vos à $. 13. Verf. 14. Dominus dat Prophetæ calicem vi- via veftra mala.Via dicitur,quod quis agit ad obtinendum ni excandeſcentiæ propinandum omnibus gentibus , ad bonum. Via hominis, qui amat bonum, eft id, quod agit quas ipſum mittebat, h. e. jubet ipſum denunciare eis hanc juftitiæ cauſa, ut vitam æternam conſequatur. Via juftitie calamitatem , ut fe Dei judiciis fubmittant, & gratanter dicitur 2. Pet. 2:21. vod's & ©eš, via Dei dicitur Matth. accipiant præparata ſibi verbera. Ita foliti ſunt fan&ti de 22:16. Ador. 18:26. sjöds via Ador. 9: 2. 19:23. nunciatas fibi caſtigationes humiliter & cum gratiarum 22:4.24: 14. 22. öd's op dinnocías, 2. Pet. 2:2. odos actione excipere. Alludit Prophetia ad Pfalm. 75: 9. Sed ocmnekas. Actor. 16: 17. De via loquitur Efaias cap.35: & ad hanc prophetiam alludit Apocalypſis. 8. Via mala eft fine dubio non-via juftitiæ , quæ habetur $.14. Verf. 15. Longum texit catalogum gentium , pro via juſtitiæ. Ita poterit diftingui à fequenti. & malis quibus calix vini iræ Dei propinandus ab ipfo fit. Primo operibus veftris five quand OÚ MgCv. Via peccatorum Pfal. 1: loco Hierofolymam & Judæam & reges ac principes ejus 1. eſt id, quod peccatores , nihil nifi peccantes , quærunt, ponit. Quippe inquos primò erat graſfatura excandeſcen- tanquam bonum , & agunt , tanquam utile. Et habitate. tia, non uno tempore. Reges ejus ; Jojakimum, Jecho- h. e. date operam , ut habitetis, eligendo rectam viam & niam, Zedekiam. Ut hoc die. quemadmodum jam incepit faciendo opera bona fieri. Jam enim Jojakim in poteſtatem Nabuchodono- $.7. Quam dedit vobis & patribus veftris Diy 1p? fori venerat. Vel, hoc die.id eft , jam modò, ut incepi face- Divy! inde à feculo & ad feculum, h. e. quam tradi- rejita pergam facere. Nam Diş etiam ponitur pro ftatim. dit patribus veftris à primo tempore, quo fuerunt popu- $.15. Verſ 19. Secundum locum obtinet Rex Ægypti lus, poflidendam uſque & uſque, dum ftat hic mundus ; fi- & fubditi ejus. De Ægypto vaticinatur pleniùs cap. 43. quidem in via ambulatis. Nam recedentibus à via | 44.46. (Exod. 32: 8.) comminatus eft difperfionem per gen- $. 16. Verf. 20. Tertium locum obtinet 5V/ Colluvies , oi owý audes, intelligi poffunt. LXX. ouppír?ss. Ezech. 30. $. 8. Verſ. 6.7. Et ne ambuletis poſt deos alios. Ne s. ¿Té pixell. Ita & Kimchius. R. Solomoh explicat per eatis, ut eos colatis , vel audiatis eos , qui nomina illorum Gallicum garantie. Accepit ex notione fpondendi, quæ nominant, & eis credatis: neque cor veftrum inclinetis, eft in verbo "v/ quafi fignificetur terra , quam in fidem ut placeant vobis dii alii&cultus eorum,vel ut cogitationes fuam recepit Pharaoh. Chaldæus DPD "372 reges auxi- tales foveatis de Deo, quales funt cogitationes colentium liorum.Reperitur hoc etiam i.Reg. 1o: 15. pro vnap Deos alios. quemadmodum in Cantico Deut. 32:15. 16. Ubi l xx. vote by place. Item Ezech. 30:5. Ubi 17. arguuntur Judæi coluiſſe Deos alios , qui offenderunt etiam R. Salomoh ny . Sponfionem explicat. Intelligit in rupe ſalutis. Et non faciam vobis malè. Imò faciam vo- reges , qui in Regis Salomonis fidem recepti fuerint. Ex bis bene. Ut bene tibi fit, & diu vivas. dicit Lex fæderis. 2. Chron.9: 14. ubi Jy: 30 dicitur pro eo, quod 1. Reg. Altera locutio : & non faciam vobis malè: notat, eum , 10:15. dicitur Synap/ patet , yo eſſe Arabiam. Sed qui Deum coluerit, & ei non ægrè fecerit , nihil metuen- infra verſ. dum habere. Nemo eſt, qui malefacere poflit , nifi Deus. 24. 9. & in diftinguuntur. Utrum autem Cum quo fi pacem facimus, neminem metuere opus eft. ea dicta fit à 7797y. deferto , an à convenarum mixtura , Qui Deum non metuit , ſed eum irritat , ſpernendo bonum anà a veſpere, tanquam in oppoſitione D:12 "filiorum ejus non volens Deum gloricum fieri in fe, quærit ma- ortus, orientalium , relinquo in medio. Succedunt quarti lum. Non enim vult pacem habere cum Deo, & ſe non reges terræ Uts. Hos omittunt Lxx. Thren.4:21. legi- dignum judicat vita æterna. Ideo dicit verf. 7. Et non au mus, Filia Edom, babitans in terra Uts. Fuit Utz ex fi- Scult aftis mihi, ait Dominus , ut ægre mihi fáceretis operi- liis Elavi. Genef. 36:28. Sed, quum deinde Idumæo- bus manuum veftrarum , ad malum vobis. Qui malum fa rum fiat mentio verf. 21. fortaſſe ad Arami filium hoc re- cit, dicitur bvba ægrè facere, intuitu animi ejus qui ma- ferendum eft. Vide Genef. 10:23. Ita reges Syrorum lum facit , quia Deum odit & ei, quem odit, ægrè facere intelligentur. Quinti ſunt reges Pálæftinorum, qui fatis geftit. quippe quem vellet non effe. Dei enim felici- noti ſunt. Hos fequuntur. tas non turbatur humana pravitate. "Job:35: 6. Jer. $. 17. Verf.21.22.23. Idumæi, Moabitæ, Ammonitæ. 7:19. Ameridie ad feptentrionem tendit. Ýf.22. Phoenice fuc- S.9: Verf.8.9. 10. Denunciat immorigeris & audire cedit feptimo loco. Adjungit reges Inſulæ ultra mare. h. e. recufantibus, & omnibus vicinis gentibus ( cum quibus Afiæ minoris . Quanquam ea uno latere adhæret conti- ſcil. ſcortati erant Judæi) vaftitatem , quam Nebucadne- nenti. Sed Scriptnra '8 appellat non tantùm infulam , aut zar facturus fit, adductis omnibus familiis Aquilonis. Quo peninſulam five Cherſonefum , fed & littoralem regionem oftendit Nabuchodonoforem dominum terrarum Aqui- nominat '; veluti Palæſtinam. Ultra mare. Quia Judæi lonarium. Eum vocat ſeruum ſuum, quia facturus erat vo in eam trajiciebant navibus breviori itinere. Dedan, ad luntatem Dei; quanquam neſciret , fe voluntatem Dei finum Perſicum habitant. Thema, Buz populi funt fine tes. dubio IN JE RE MI Æ CA P. XXV. 87 terre. dubio eis vicini. Ad Iſmaëlitas & Sarracenos refert Hie 9.22. Verf. 30. 31. Declarat, Deum ſuper domicilio ronymus. Pro na ! Lxx. habent’Pôs. Præciſis angulo. fuo, h.e. templo, ad omnes incolas terræ clamaturum h.e. circumciſis, videlicet, qui extra Judæam habitabant. Euge ! ut ſolent calcantes in torculari clamare. Nempe, Eft ižoutenio Mo's circumcifionis manu factæ. Hierony- ut illud conculcet tanta alacritate , atque quis uvas calcat , mus. Attonfi in comam.Chald. Na '9?2. Quod, ni fallor, idque propter eam caufam , quæ eft cap. 11:25. Deinde, valet 78o zonă edas. Lxx. d'exxengępfbor een web ou Troy cura. quum id factum fuerit, venturam vaftitatem in totam ter- Vide & cap. 9:26. Verf. 24. Quum & reges Arabiæ me ram. Templi deſtructio fuit rugitus inftar. Ea enim teſta- moraſſet, genus, quod poſuerat verſ. 20. repetit , addita ta tus eft Deus, ſe non habitare in templis manu factis, neque men determinatione : qui habitant in deſerto. Inclinat coli manibus hominum ; quemadmodum Judæi & gentes animus , ut ?yn cum Kimchi& Lxx. interpretibus expli- Deum colebant. Sed tamen non tantùm illa vox audita eft, fed etiam Deus ftans in cætu Dei in medio deorum lo. cem Convenas. $. 18. Verf.25. Reges Zimri. quia fequuntur Elamite, cutus eft & cum eis diſceptavit; Pfal. 82: 2. atque idyer- h. e. Elymaidos incolæ, & Medi , probabiliter conjicit bum locutus eft, quod Deum Ifraëlis loqui oportebat , ut Hieronymus , intelligi populos Auſtraliores Perfis. An omnes amarent Deum, & miſericordem & juftum, & mp dicatur à 1777 Gen. 25; 2. affirmare non licet : fufpi- juſtitiæ ejus ſe ſubjicerent. Nam lis eft Domino in genti- cari licet. bus, diſceptat ipſe cum omni carne. Per verbum non tam 5.19. Verf.2.6. Adjungit omnes reges Aquilonis propin- propheticum, quàm Euangelicum , diſceptat cum omni quos & longinquos.Porro progreditur ad omnia regna ter- carne ſuper juftítia ; docens eos dicere, Iehovah juſtitia re, quæ funt in facie telluris. In facie telluris. Quemadmo- noftra. ut eſt cap. 23: 6. Improbos tradidit gladio. qui no- dum Romanis dicitur fubje&ta fuiffe oizez peßen Luc.2:1.quo- lunt confiteri juſtitiam Dei, fed in fuis viribus , & fua fa- modo & exoterici loquebantur: ita hic Babylonii ditio pientia gloriantur. Quando Filius Dei manifeftat jufti- dicitur oikeudón; quia, quicquid eo tempore extra hoſce tiam Dei, tum ira Dei manifeftatur de cælo in omnem populos erat, barbarum erat. In Aquilone ſunt omnia impietatem & injuſtitiam hominum detinentium verita- Europæ regna. Et profectò potavit Europa etiam de hoc tem in injuſtitia. Rom. 1:17. 18. Ezech. 21:13. vel 18. calice, licèt à Nabuchodonofore nihil paſſa fuerit. Pof. Nam exploratio fit. Et quid, fi non etiam ſceptrum Gladiz ſunt utique omnia regna mundi intelligi per regna terræ in Spernentis omnem arborem exfifteret? facie telluris. Vide verf. 31. Quod dicitur: Et rex Seſach S. 23. Verf.32. Malum à gente in gente proditurum bibet poft illos , fatis convenit , de Babylone eſſe dictum. minatur , & turbinem magnum excitatum iri ab extremis Vide cap 51:41. Videtur effe nomen Babylonis deſum- tum ab aliquo dæmonio. Nam inter numina Babylonio- $.24. Verf. 33. Ita cadavera per totam terram caſura ſi- rum eft & 79/ unde 714? Dan. 1: 7. Judæi componentes ne fletu & planétu, & pro fimo futura. Confer. Pfal. 110; Alphabeti literas primam cum ultima & fic porro , & eas 6. Plena ſunt omnia cadaveribus. permutantes per fuum wins faciunt et ex 733. Nam $.25. Verf. 34. 35. Paftoribus mandat ejulatum, & ses a reſponder in eo ordine v & TTR 9/ Quem modum Judaici. Nam illos ma&tatum iri. Finitis ſcil . diebus ipſo- clamorem majoribus gregis , principibus populi, imprimis mutandi literas explicat Hieronymus in Commentario. Videtur alluſio ad verbum 120 , quod eft fubfidere: ut, rum. De abrogatione Paftorum prophetat Ezechiel cap. quemadmodum San Babel dicitur à 542/ fimiliter hæc nima difceffio à regula eft, fi 'n pro n accipiatur. Dilji- 34. & Zacharias cap. II. Dani ibn Irregulare. Mi- vox formetur. Tali ſenſu Ægyptus in Prophetia vocatur 379 ferocia. Et in contrarium fenfum noe / Efa. 30:6. pationes veftræ erunt, evenient;& cadetis, ut vas amabile. Ut alabaſtrum, aut murrhinum vas, derepente elidemini Sed quomodo dicitur Rex Babel potaturus poſt omnes, & cadetis & non reconcinnabimini. Amplius verf. 35.ne- i intelliguntur priùs potaturi omnes reges mundi? Quem- gat , Paſtores habituros perfugium , aut Principum gregis admodum Efaias cap. 13. & 14. de utraque Babylone reliquias fore, quæ evadant & fuperfint. In politia Ju- agit, priſca, & ea civitate, quæ nova eft, & Spiritualiter dæorum fpecimen eſt. Nullibi in toto mundo vel facer- Babylon dicitur: ita certum eft, Jeremiam hic ad ulterio- dotum vel judicum uſus eſt. Doctores autem propriæ ju- ra, quam ad cafum Babylonis priſcæ ſpectare. S. 20. Verf. 27. Jubet eos bibere & vomere, cadere&. cere , quod ad juftitiam fibi faciendum putant. ftitiæ à Deo ipfo confutantur; qui eis non concedit id fa- non ſurgere, h. e. Significat, gentes non effugituras, quò $.26. Verſ. 36.37.Addit, ejulaturos paſtores & princi- minùs bibant de divino Calice. Et verf. 28. renuentibus illum bibere, h. e. non credentibus Prophetiæ & diem pes gregis, quia Dominus vaſtet ipſorum paftum, five gre- malum,longè à ſeremoventibus affirmat, Omninò eos po- propter æſtum iræ Domini. Manfiones pacis intelligo lo- gem paſcendum, & (verf. 37.) occiderint manfiones pacis cos , in quibus populus pacificè vivebat & operabatur ea , $. 21. Verſ. 29. Docet, quare non poflit fieri, ut non quæ ad cultum Dei & juftitiam pertinere putabat. potent gentes calicem vini iræ Dei. quia Dominus ince- 5.27. Verſ38. Denique, Deum tanquam leonem deferere perit ab urbe, fuper qua nomen ipſius nominabatur. luftrum fuum , h. e. Angelum Dei habitantem in medio Quandoquidem Deus non parcit urbi , in qua habuit thro- ipforum deſerere ipfos, poftquam terra ipſorum propter num, non parcet etiam reliquis. Ne ſcilicet gentes di- ! æftum iræ Dei fuerit devaſtata. Deſerere autem , ut leo- cant, ſe evafiffe, quia religiofiùs deos ſuos colerent, quàm nem, terribilem omnibus, ad quos accedit. Ita filius Dei, Ifraëlitæ, ne poffint gentes in fuis diis gloriari. Deinde, quum terra vaſta effet facta , denique etiam templum re- quod Deus facit in iis , qui à nomine ipfius nominati ſunt, liquit & id non eft tutatus amplius , fed delendum tradidit . id facit ad fanctificationem nominis fui in gentibus. Con Sed inde exiluit, ut leo , regnum fuum ubique in gen- veniens igitur eft, ut eadem opera & populus & gentes ca tibus erigens , & terrorem injiciens regibus & popu- ftigentur , ut gentes intelligant, populum caftigari , quia lis. ſcortatus fuerit cum ipfis. taturos. I 2 eos, С А Р ОТ XXVI. I Ninitio regni lojakimi filii Iofiæ Regis Judæ fa&tum eft verbum hoc à Iehova, dicendo. Sic dixit Iehova : Conſiſte in atrio domus Iehove, & loquere adomnia oppida ludæ , qui veniunt ad adorandum ad domum Iehovæ, omnia verba , quæ tibi præcepi , ut loquere- ris ad ipſos: ne detrahas verbum. 3 Fortaſſe audient & convertentur quiſque à via ſila mala, & pænitebit me mali, quod cogito ipfis facere ; propterea, quòd mala funt opera eorum. H 2 4 EL 88 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι υ 5 4. Et dices ad ipfos : Sic dixit Jehova: ſi non auſcultabitis mibi , ut ambuletis in lege mea , quan poſui coram vobis; $ Ut auſcultetis ad verba fervorum meorum Prophetarum , quos ego mitto ad vos prævortens & mittens , quos non audiviftis : 6 Ponam domum hanc , ut Schiluntinam, & urbem hanc dabo in exſecrationem omnibus genti- bus terræ. 7 Et audiverunt Sacerdotes , & Prophetæ , & omnis populus Jeremiam loquentem verba hæc in domo Febova. 8 Et factum est,cùm abfolveret Jeremias loqui omne id, quod præceperat Jehova , ut loqueretur ad totum populum , prehenderunt ipſum Sacerdotes & Prophetæ , G omnis populus , dicendo : Moriendo morieris. 9 Quare vaticinatus es in nomine Jehovæ , dicendo: Inſtar Schiluntis fiet domus hæc & urbs hæc vaftabitur, ut non fit habitans ? Et cætum fecit totus populus ad Jeremiam in domo Jehova. 10 Et audiverunt Principes Judæ verba hæc, & aſcenderunt ex domo Regis in domum Jehova, & confederunt in oſtio portæ Jehovæ novæ. II Et dixerunt Sacerdotes & Prophetæ ad Principes & ad totum populum , dicendo: Mortis reus eſt hic vir ; quia vaticinatus eſt de urbe hac , quemadmodum audiviſtis auribus veftris. 12 Et dixit Jeremias ad Principes & ad totum populum , dicendo : Jehova miſit me ad vaticinan- dum de domo hac & de urbe hac omnia verba, quæ audiviſtis. 13 Nunc igitur emendate vias veſtras & opera veſtra, & auſcultate voci Jehovæ Dei veſtri: & poe- nitebit Iehovam mali , quod locutus eſt ſuper vobis. 14 Quod verò ad me attinet , ecce ego in manu veſira. Facite mihi, ut bonum @ut re&tum eſt in oculis veftris. I& Tantummodo cognoſcite , quòd , ſi vos me interimatis , quòd, inquam, fanguinem innoxium vos ponatis ſuper vos, & ſuper urbem hanc, & habitatores ejus. Nam revera miſit me Iehova ad vos ad loquendum in auribus veſtris omnia verba hæc. 16 Et dixerunt Principes & totus populus ad Sacerdotes & ad Prophetas : Hic vir non eſt réus mortis : quia in nomine Iehovæ Dei noſtri locutus eft ad nos. 17 Et ſurrexerunt quidam ex Senioribus terræ, & dixerunt ad totum cætum populi , dicendo : 18 Micheas Moraſchtenſis vaticinabatur in diebus Ezechiæ Regis Iudæ, & dicebat ad totum po- pulum Iudæ, dicendo: Sic dixit Iehova Deus exercituum : Sion ager arabitur ; & Hierofo- lyma acervifient, &mons domus celſaſylva. 19 Numquid interfecerunt ipſum Ezechias Rex Iudæ & omnis Iuda? Annon timuit Iehovam Supplex factus eſt Iehovæ,& pænituit Iehovam mali , quod locutus erat ſuper ipſis? At nos facimus malum magnum contra animas noſtras. 20 Atque etiam quidam exſtitit vaticinans in nomine lebove , Urijas filius Semajæ, ex Kirjath learim.Is vaticinatus eft fuper urbe hac, & fuper terra hac fecundùm omnia verba Ieremiæ. 21 Et audivit Rex Iojakim , & omnes fortes ejus , & omnes Principes verba iphus : & quæſivit Rex eum interficere : quo audito, Urijas timuit & fugit, & venit in Ægyptum. 22 Et miſit Rex Tojakim homines in Ægyptum , nempe Elnathanem filium Achbor & homines cum ipſo, in Ægyptum. 23 Et eduxerunt Uriam ex Ægypto, & adduxerunt eum ad Regem lojakim, qui eum percuſſit gla- dio , & projecit cadaver ejus ad fepulchra plebejorum. 24 Sed manus Achikam filii Schaphan fuit cum Ieremia ,ut non concederet illum à populo interfici. S.I. Arratur , quomodo Propheta in judi $.4. Verf. 4. Ad verf. 4. annotat Hieronymus. In no- cium vocatus fit, & in judicio defen- ftra ergo pofitum eft poteftate vel facere quid vel non facere: ſus à quibufdam Senatorum; nomina- ita duntaxat, ut, quicquid boni operis volumus, appetimus, tim ab Achikam filio Schaphan. O- explemus , ad Dei gratiam referamus. qui juxta Apoftolum biter narratur etiam Uriæ prophetæ dedit nobis do velle & perficere. Non, quia bona cogitatio fuga & cædes. à Deo eft, ideò voluntas hominis cogitur ad malum , aut S. 2. Verf. 2. Ad omnia oppida Tude. h. e. homines Deus eft auctor malæ voluntatis. omnium oppidorum turmatim accedentes ad templum. $. 5. Verf. 6. Ut Schiluntinam. h. e. ut tabernaculum $. 3. Verſ. 3. Fortaſſe audient. Apud Deum non eft Schiluntinum. In Hebræo, obwą valet ihana/ Confer conje&tura. Metaphora eft, quæ folet dici Aʼvozworo médesce. cap. 7: 11. 14. Senfus eſt, relinquam hanc domum, & non Per tempus patientiæ agit Deus , tanquam exſpectans & habitabo in ea. Hoc oraculum pro falfa Prophetia exce- non deſperans de bona fruge, quam laturi ſint ii, ad quos ptum fuit ; quia videbatur contrarium eſſe Promiſſioni & loquitur. Hieronymus comparat Matth. 21: 37. Meta- | Prophetiæ, qualis eſt Genef. 49:10. & Pfal. 78:68.69. phora hæc fignificat in Deo confilium faciendi, quod fa- Item 132: 13. 14. Non animadvertebant autem homines ceret, fi exſpectaret fructum & obedientiam. vecordes, poſſe fieri, falva promillione, ut Deus quidem "N non 1 N JË RE MI Æ. CAP. XXVI. XXVII. 89 Dan. 9:27 non eligeret alium locum ad habitandum, interim is lo 6.7. Verſ. 12. Dominus mifit me ad prophet andum con- cus, quem elegerat , ad tempus privaretur & domo & ara, tra domum hanc & urbem banc. Apologia Jeremiæ eit , atque ipfa domus reædificata careret ea inhabitatione, quæ quòd talia verba audiverit, qualia pronunciaverat, loqueh- fuerat primò in tabernaculo, deinde in templo Solomonis te ea illo, qui ſe Jehovam dixerit: quòdque ipfe credide- inter Cherubinos. Non erat igitur templum Solomonis rit ei ſermoni, & auctorem ejus Jehovam agnoverit . Nem- ita deferendum , quemadmodum Siloh deſerta erat, ut ar pe, quod, niſi convertantur à viis ſuis, Deus omnino id fà- ca collocaretur in alio loco : fed tamen erat futurum , ut turus ſit. Nam, ſi convertantur, non futuram eam com- templum ad tempus non effet, & arca auferretur in perpe-| minationem. tuum, (Quod dictum cap. 3: 16.) &, quum Chriftus ve $. 8. Verf. 16. Judicium principum five Senatus & niſſet, etiam templum deftrueretur & non effet amplius populi pro Jeremiâ eſt. Innocentem eſſe, non poſſe da- inari capitis. Melior adhuc & fanior ſenſus Senatûs & po- $. 6. Verſ. 9. Quare prophetaſti in nomine Domini. Ac-puli, quàm Sacerdotum & Prophetarum. Qui , ut folet cufatio Jeremiæ eft accuſatio non vaticinationis in nomine | fieri, excitant perſecutionem. Dei alîus , ſed contra dictonis Scripturæ , five infidelita $.6. Verf. 17. Ratio decidendi eft , quia in nomine le- tis. quaſi non crederet promillioni Dei. Videbantur hova Dei ipſorum ad eos locutus erat. Non igitur fuadebat enim fibi habere promillionem , quòd domus à Solomone defectionem à Deo Iſraëlis, ſed converſionem ad eum. ædificata nunquam effet deſtruenda aut deferenda. Nam Quod qui facit, hærefeos & defectionis accufari non po- Deum elegiffe eum locum , ut arca ſua ibi reſideret, & non teft. Permoverunt autem Senatum & populum Senato- commoveretur amplius, neque migraret de loco in locum. res , qui ad populum locuti funt. Ii propofuerunt exem- Cum qua opinione illud conjunctum erat , ſe habere jufti- plum Ezechiæ, qui Michæam non punivit ,qui dixit, Sio- tiam , quum facerent ea, quæ apud templum facienda nem arandam effe , & Hierofolymam redactum iri in acer- erant: & Deum velle templum conſervare cum tali cul vos , & montem domus in celſa ſilyä. Hæc prophetia le- tu. Proinde fibi datam effe terram hæreditatem : & com- gitur Mich. cap. 3. 12. Ezechias igitur , ut patet , non minationes Dei fatis verificari in eis , qui temporibus di- | ita accepit promiffionem, quaſi impoflibile eſſet templum yerſis deportabantur captivi. Ita ratiocinabantur , non fa- & urbem deleri. tis memores eorum, quæ leguntur 1. Reg. 9: 6.7.8.9. 9. 10. Verf. 20. Obiter narratur vaticinium & fuga & & horum quidem verborum ſenſum imminuentes , at ver cædes Urijæ. Hic , antequam naſceretur , nominatus eſſe borum promiffionis fenfum nimium amplificantes. Eo-, videtur cum altero Propheta Zacharia adhuc citeriore dem crimine gravati ſunt & Chriſtiani , ut Stephanus | Efa. 8: 2. Actor: 6:14. Similis eft accuſatio , qua premuntur illi , $. 11. Verf. 21. Et audivit Iojakimus , & quæfivit qui non credunt, quod quidam volunt dici, Corpus Chri eum interficere. Viſus eft fibi religioſus, fi eum interfice- Iti effe in pane aut fub accidentibus panis Cænæ, & man ret, tanquam hominem infidelem & hæreticum. ducationem ejus oralem eſſe neceſſariam ad unitatem cor $. 12. Verſ, 24. Manus Achikam. Vide & Jerem. 40: poris Chrifti, & fic ad juſtificationem. Quæ interpreta 5. Paraverat Deus Jeremiæ auxilium , ne traderetur in tio verborum inftitutionis Cænæ Dominicæ non minùs manum eorum, qui ejus necem quærebant. Id promiſerat officit veritati doctrinæ de juftitia , quàm pſeudopropheta- | Prophetæ. rum detorſio verborü promiſfionis de templi permanfione. 1 C Α Ρ U Τ XXVII. IN Ninitio Regni Jehojakim filii lohæ Regis Iudæ factum eſt verbum hoc ad Ieremiam à Jehová, dicendo: 2 Sic dixit Iehovah ad me : fac tibi vincula & juga, & pone ea in collum tuum. 3. Et mitte ed ad Regem Edom & ad Regem Moab, & ad Regem filiorum Ammon, & ad Regem Tyri, & ad Regem Sidon, per nuncios venientes Hierofolymam ad Zedekiam Regem Iudæ. 4 Et manda illis ad dominos fuos, dicendo : Sic dixit Iehovah Déus exercituum , Deus Ifraëlis ; fic dicetis ad dominos veſtros ; $ Ego feciterram , hominem & pecus , quod eft in facie terræ, viribus meis magnis & brachio meo extenſo, & doillam , cui rečtum eft in oculis meis. 6 Et nunc ego do omnes terras has in manum Nebucadnezaris Regis Babel ſervi mei , atque etiam feras agri do iph ad ſerviendum ipſi. 7 Et fervient ipfi omnes gentes & filio ipſius , & filio filii ipſius , donec veniat tempus etiam ter- ræ iphus , &eo ſervo utantur gentes magnæ & Reges magni. 8 Et erit, quod attinet gentem et regnum, qui non fervient ipfi, Nebucadnezari Regi Babel, et qui non dabit collum ſuum in jugum Regis Babel, gladio et fame et peſtilentia viſitabo ſuper gente illa, ait Iehovah, donec abfolvero confumere) ipfos manu iptus, vel tradere ipfos in manum ejus. 9 Vos autem ne auſcultetis Prophetis veſtris et conje&toribus veſtris et fomniis veſtris et auguribus veſtris, et Magis veſtris , qui dicunt ad vos, dicendo: non ſervietis Regi Babel. IO Nam falſum illi vaticinantur vobis, ad longè amovendum vos à terra veſtra, et ut pellam vos et pereatis. II Sed gens, quæ inſeret ſuum collum jugo Regis Babel et ſerviet iph: eam , inquam , relinquam in terra ſua , ait Iehovah, et colet eam et habitabit in ea. 12 Et ad Zedekiam Regem Iudæ locutus ſum fecundùm omnia verba hæc, dicendo : Inſerite colla veſtra jugo Regis Babel, et fervite iph, ac populo ipfius, et vivite. 13 Quare moriemini tu et populus tuus gladio , fame et peſte, quemadmodum locutus eſt rebovah ad H 3 90 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S ad gentem , qua non ſerviet Regi Babel. 14 Et ne auſcultetis ad verba Prophetarum , qui dicuni ad vos , dicendo: non fervietis Regi Babel. Nam falfum illi vaticinantur vobis. 15 Nam non miſi ipfos, ait Iehovah: at illi vaticinantur in nomine meo falfum : ut pellam vos & pereatis vos & Prophetæ , qui vaticinantur vobis. 16 Et ad Sacerdotes & ad totum populum hunc locutus fum, dicendo : fic dicit Iehovah: ne aufcul- tetis ad verba Prophetarum veftrorum , qui vaticinantur vobis , dicendo : ecce vaſa domus Iehovæ reftituuntur ex Babylone nunc brevi. Nam falfum illi vaticinantur vobis. 17 Ne auſcultetis ipſis, ſervite Regi Babel & vivite. quare fiet urbs hæc vaftitas ? 18 Et, ſi Prophetæ funt,& fi eft verbum Iehovæ cum ipſis, intercedant , age, apud Iehovam Deum exercituum , ut non veniant vaſa reliqua in domo Iehovæ & domo Regis Iuda & Hiero- folymis Babylonem. 19 Nam fic dixit Iehovah Deus exercituum de columnis & bafibus, & cæteris vafis, quæ reliqua ſunt in urbe hac, 20 Quæ non accepit Nebucadnezar Rex Babel, quando abduxit Iechoniam filium Iojakim Regem Inda Hierofolymis Babylonem & omnes nobiles Iudæ & Hierofolymorum : 21 Nam fic dixit Iehovah Deus exercituum , Deus Ifraëlis, de valis, quæ fuperfunt in domo Jeho- væ @ domo Regis Iudæ , & Hierofolymis : 22 Babylonem deferentur & ibi manebunt , uſque ad diem , quo viſitabo ca, ait Jehovah, & fa- ciam ea auferri & referri ad locum hunc. Q $. I. Uod verbum acceperat à Deo in ini 22. à verf. 10. de Joachafo, Jojakim & filio ejus Jechonia tio regni Jojakim,id narrat fe locutum vaticinatur.Hic oftendit, Jechonię fucceffurum Zedekiam. eſſe & illo tempore & poftea ad Zede $. 3. Verl. 3. Venientes. h. e. venturos. kiam. verf. 12. Denuò autem conte $.4. Verf. 7. Filio, Evilmerodacho. Filio filii , Bel- ſtatur , ne credant Prophetis dicenti- fatzari. bus, mox reftitutum iri vaſa templi & $.5. Verſ. 8. Qui non ſervient. Vult Deus etiam ipſis regiæ ablata. Suadet autem , ut ſub- parcere,qui in ipſo caſtigationis tempore fe non obfirmant, mittant colla Babylonio. Ita falvos fore. fed ipfi cedunt, & ipfi potiùs confidunt, quàm fibi. $. 2. Verf. 1. Regni lojakim. Mandatum accepit longè $.6. Verf. 19. Baſes . 1. Reg. 7: 27.--38. antè, quàm Zedekias fieret Rex, ad quem legati venturi 9.7. Verf. 22. Babylonem deport abuntur. Vide cap. erant, per quos ea mandaret Regibus vicinis. Sic fupra cap. 52:17 CAPUT XXVIII. I ET factum eft in anno illo, in initio regni Zedekia Regis Judæ, anno quarto , menfe quinto , dixit ad me Chananjab filius Azzur Propheta, qui erat ex Gibeon, in domo Jehovæ , co- ram Sacerdotibus &• omni populo, dicendo: 2 Sic dixit Jehovah Deus exercituum Deus Ifraëlis, dicendo : Fregi jugum Regis Babel. 3 Intra biennium dierum ego refero in locum hunc omnia vaſa domus Jehovæ , quæ accepit Nebu- cadnezar Rex Babel ex loco hoc , & abſtulit Babylonem. 4. Et Iechonjam filium Iojakimi Regem Iudæ & omnes exules Iuda, qui venerunt Babylonem, ego reduco ad locum hunc , ait Iehovah. Nam frangam jugum Regis Babel. $ Et dixit Ieremias Propheta ad Chananiam Prophetam coram facerdotibus & coram omni pope- lo, qui ftabant in domo Iehovæ : 6 Dixit, inquam, Ieremias Propheta, Amen: fic faciat Iehovah, impleat Iehovah verba tua , quæ vaticinatus es de reſtitutione vaforum domus Iehovæ & omnium exulum ex Babylone in lo- cum hunc. 7 Tantùm audi , age, verbum hoc, quod ego loquor in auribus tuis & in auribus omnis populi. 8 Prophetæ, qui exſtiterunt ante me & ante te à ſeculo , vaticinati ſunt de terris amplis , & de re- gnis magnis , de bello , & de malo, & de peſte. 9 Propheta, qui vaticinaretur de pace, cùm veniſſet verbum Prophetæ illius,cognofcebatur Prophe- ta, quem mififfet Iehovah revera. 10 Et accepit Chananias Propheta jugum de collo Ieremiæ Prophetæ & id fregit. 11 Et dixit Chananias coram omni populo, dicendo: Sic dixit Iehovah: fic frangam jugum Nebucad- nezaris Regis Babel intra biennium dierum de collo omnium gentium. Et ivit Ieremias Propheta via fid. 12 Et factum eſt verbum Iehova'ad Ieremiam , poſtquam fregiſſet Chananias Propheta jugum à col- lo Ieremiæ Prophetæ , dicendo: 13 1, Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ε CA P. XXVIII. 91 13 1, & dic ad Chananiam , dicendo: Sic dixit Jehovah: Jugum ligneum fregifti & facies pro eojugum ferreum.) 14 Nam fic dixit Jehovah Deus exercituum Deus Ifrael: Iugum ferreum do in collum omnium gen- tium harum, ut ſerviant Nebucadnezari Regi Babel : & ſervient illi : atque etiam feras agri do ipf. 15 Et dixit Ieremias Propheta ad Chananiam Prophetam: Audi, age, Chanania: non mifit të Iehovah. tu autem facis, ut populus hic confidat mendacio. 16 Propterea fic dixit Iehova: ecce ego expello te de facie terræ : hoc anno tu morieris. Nam recef- fionem locutus es de Iehova. 17 Et mortuus eſt Chananias Propheta anno illo menſe ſeptimo. А $. I. Nanias frangit jugum , quod gerebat, lerent eos, iram Dei & ſeveritatem denunciarunt iis, qui Jeremias , & prophetat reftitutionem manerent in ſuis ſenſibus. ablatorum futuram biennio, &, ju $.5. Verf. 9. De pace. Qui de bello & calamitatibus gum regis Babylonii fractum iri. Jere- | vaticinabantur, eos nihil neceffe erat habere aut proferă mias primò negat ipſi fidem haben re argumentum, quo clarè conftaret, eos effe à Deo mif dam, donec fiat, quod prophetaverat, fos. Nam , fi in nomine Dei loquerentur (ut eſt cap. 26: verf. 8. 9. deinde & redarguit ipfum in nomine Domini | ¥ſ. 16.) & peccata reprehenderent, & non vocarent pec- mendacii, juſſus facere jugum ferreum pro ligneo, eum catum, quod eſſet rectum, neque rectum , quod eſſet pra- que moriturum intra annum , pronunciat. Quod & fa vum, nihilque adderent ad legem Dei, aut ab illa detra- ctum. herent , fi calamitates prædicerent , recipiendi erant. $. 2. Verf. 1. In anno illo. Nempe, quo indicaverat | Nam hoc uniuſcujuſque eſt dicere fecundùm legem. Reſi- prophetiam Zedekiæ. Vide 27 : 12. Anno quarto. Vi- pifcentia autem poterant illæ pænæ evitari . Ideoque is 3 de 51: 59. qui nihil aliud dicit, quàm quod Deus dicit, non cogitur Ś. 3. Verf. 3. Biennium dierum. Annus Hebraicè di- probare fuam miſlionem. Sed, fi quis de pace loquere- citur converſio dierum , five redit is dierum vel iteratio. tur, & quidem non fecundùm præcedens verbum Dei, Amen , fic faciat Dominus. to Amen notat gfú012. Neque non ftatim erat recipiendus , ut miſſus à Deo , neque enim Jeremias affirmat, quod Ananias dixerat , id omni- propter ipfius verbum quicquàm temerè faciendum e- no futuruin eſſe ; ſed tantùm affirmat; ſe id vehementer rat, ſed ſuſpendendus affenſus donec verba ipfius im- plerentur. Deuter. 18: 22. Ubi, quod dicitur, fi ver- 6.4. Verf. 8. Prophetæ , qui fuerunt ante me & ante bum non evenerit , de bono intelligendum eft. Si tamen te prophetarunt de bello, &c. Quotquot prophetæ fuerunt, populus habeat coram Deo bonam conſcientiam , & hoc egerunt, ut homines converterentur à via ſua mala . in anguſtia Propheta aliquis liberationem promittat, ha- Omnis enim homo, ut totus mundus , in malo jacet. Igi- benda eft bona ſpes: ut tempore Joſaphati, 2. Chron. 20; tur nemo in nomine Dei veri conveniri poteft, qui non ad verf. 14. 18. 20. pænitentiam excitetur. Tota hominis pii vita pænitentia $.6. Verf. 15. Receſſionem locutus es de Jehovah. Sua eft. Nihil quicquam tam bonum eft, ut ipſum non pæni- . fifti auditoribus tuis, ut recederent à Jehovah: quia fidu- teat, non fuiffe melius. Quare Prophetæ, qui denuncia- ciam eis feciſti de re vana (verſ. 15.) quos Deus per runt malum ope Groń toisi, non fuerunt rejiciendi. Hoce comminationes fuas voluit convertere à viis ſuis malis; ne nim egerunt, quod Deus ubique in lege ſua agit. Taxave converterentur , ſed in perſuaſione falſa de pace futura per- runt quippe hominum ignorantiam & voluntatem malam ſeverarent in fuis vitiis & fallis opinionibus. Periculoſum & confilium pravum; & ut ad opgrozíces fæderis compel- eſt promittere bonum eis , qui indigent pænitentia. cupere ut fiat. CAPUT XXIX. I ET T hæc funt verba epiſtolæ , quam mihit Ieremias propheta Hieroſolymis ad reliquos ſeniores exulum, &ad ſacerdotes & ad prophetas, & ad totum populum, quem deportavit Nebucadnezar Hierofolymis Babylonem ; 2 Poſtquam exiviſſet Rex lechonias & Regina & aulici, principes Tuda & Hierofolymorum, & fabri & collegia , Hierofolymis ; 3 Per Eleafam filium Saphan & Gemariam filium Chilkiæ; quos miferat Zedekias Rex Judæ ad Nebucadneſarem Regem Babylonis Babylonem, dicendo: 4 Sic dixit Jehova Deus exercituum, Deus Ifraelis, omnibus exulibus , quos deportavi Hiero- folymis Babylonem. 5 Ædificate domos & habitate, & plantate hortos & comedite fru£tum eorum. 6 Ducite uxores & gignite filios & filias, & accipite filiis veſtris uxores, & filias veſtras date viris, & pariant filios & filias , & multiplicamini ibi, & ne diminuamini. 7 Et date operam paci civitatis, qud vos deportavi, & orate pro eâ ad Jehovam. Nam in pace ejus erit vobis pax. Nam fic dixit Jehova Deus exercituum , Deus iſrael; Ne imponant vobis prophetæ veſtri, qui 1 ſunt in medio veſtri & conje&tores veſtri, & ne auſcultetis fomniis veftris, quæ vos ſomniatis. H 4 9 Nam 92 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RY 0 S VoS. tate. 9 Nam falsò illi vaticinantur vobis in nomine meo; non miſi eos , ait Jehova. 10 Nam, ſic dixit Jehova; nam , inquam, fimulac impleti fuerint Babyloni ſeptuaginta anni, viſitabo vos , & faciam , ut exſtet ſuper vos verbum meum bonum, ut reducamini ad locum hunc. 11 Nam ego novi cogitationes , quas ego cogito ſuper vos (ait Jehova ) cogitationes pacis & non in malum , ad dandum vobis extremum & exfpe&ationem. 12 Et invocabitis me , & pergetis & orabitis ( five indeſinenter orabitis ) me & exaudiam 13 Et quæretis me & invenietis. Nam rationem mei habebitis (ſive intendetis mibi) ex toto corde veſtro. 14 Et præfto ero vobis, ait Jehova, &reſtituam jačturas veſtras, & colligam vos ex omnibus gentibus & ex omnibus locis , qud vos pepuli; ait Jehova: & reducam vos ad locum , unde deportavi vos. 15 Cùm dixeritis : Excitavit nobis Jehova prophetas Babylonem. · 16 Nam fic dixit Jehova ad Regem , qui ſedet in throno David, &ad totum populum , qui habitat in urbe hac , fratres veſtros , qui non exierunt vobiſcum in exilium, 17 Sic , inquam , dixit Jehova Deus exercituum : Ecce ego mitto in eos gladium , fa- mem & peſtem, & dabo illos , ut ficus illas fædas , quæ non poſſunt comedi pra fa di- 18 Et perſequar eos gladio , fame ac peſte, & dabo eos in commotionem omnibus Regnis terræ , in adjurationem, & in ſtuporem, & in fibilum , & in convitium in omnibus gentibus , quo illos pepulero. 19 Pro eo, quod non auſcultarunt ad verba mea, ait Jehova , qui miſi ad ipſos ſervos meos prophe- tas, neque quicquam prius feci : & non audiviſtis ; ait Iehova. 20 Vos autem audite verbum Iehová, omnes exules , quos projeci Hierofolymis Babylonem. 21 Sic dixit Iehova Deus exercituum, Deus Iſrael, ad Achabum filium Kolaja , & ad Zedekiam filium Maaſejæ , qui vobis vaticinantur in nomine meo falfum: Ecce ego do eos in manum Nebucadnezaris Regis Babel , & percutiet eos ante oculos veſtros. 22 Et fumetur ab eis execratio omnibus exulibus Iudæ, qui funt Babylone, dicendo : Reddat te Tehova inſtar Zedekia & Achabi , quos cremavit Rex Babylonis igne. 23 Quia fecerunt flagitium in Iſraele & mechati ſunt cum uxoribus proximorum ſuorum , & locuti ſunt verbum in nomine meo falsò, quod non præceperam ipſis., idque me conſcio & tefte , ait Iehova. 24 Et ad Semajam Nechlamitam dices , dicendo: 25 Sic dixit Iehova Deus exercituum, Deus Ifrael, dicendo: Quia tu miſiſti ex nomine tuo lite- ras ad totum populum , qui eſt Hierofolymæ & ad Zephaniam, filium Maaſejæ ſacerdo- tem, & ad omnes facerdotes , dicendo : 26 rebova dedit te ſacerdotem pro lojada ſacerdote, ut fint inſpectores in domo Iehovæ omni viro inſanienti & vaticinanti, ut eum des in cuſtodiam & in compedes : 27 Nunc ergo . quare non increpuiſti Ieremiam Anathotenfem , qui vaticinatur vobis ? 28 Nam mifit ad nos Babylonem , dicendo: Longum eft: edificate domos & habitate, & plantate bortos @ comedite fruétum illorum. 29 Et legit Zephanjas epiſtolam hanc in auribus Ieremiæ prophetæ. 30 Et fačtum eſt verbum Jehovæ ad Ieremiam, dicendo; 31 Mitte ad omnes exules, dicendo: Sic dixit Iehova ad Semajam Nechlamitam: Quia vaticina- tus eſt vobis Semaja, quem ego non miſ, & fecit , ut confideretis falfitati; 32 Propterea fic dixit Iehova: Ecce ego viſito ſuper Semaja Nechlamita & femine ejus. Non exi- Stet ei vir ſedens in medio populi bujus , & non afpiciet bonum , quod ego facio populo meoz ait Jehova. Nam receſſionem locutus eſt contra Jehovam. $. 1. St hîc I. Epiſtola Jeremiæ ad Exſules , rofolymis remanſerat , verſ : 16 --- 19. & Achabo filio qua ipſis ſuadet, ut æquo animo exſpe- Colajæ ejuſque ſocio Zedekiæ, verf. 20 --- 23. II. Epi- čtent finem captivitatis, interim ædifi- | ftola Semajæ ad Pontificem contra Jeremiam. Ý8.24 -- 29. cantes domos & liberis procreandis ope- III. Prophetia de Semaja. verf. 30.31. 32. ram dantes; promittens, poſt ſeptua. $. 2. Verf. 1. Reliquos Seniores exulum. id eſt, Sena- ginta annos Deum ipfis daturum effe re tores. Innuit, quofdam fortè Seniorum captivitatis jam ſtitutionem in patriam, cum omni benedictione. yſ.1--15. mortuos. malum autem comminatur Zedekiæ & populo , qui Hie $. 3. Verf.6. Multiplicamini. Quia promiferat illos multi- I N Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XXIX. XXX. multiplicatum iri , cap. 3:16. Igitur fidei erat quærere , bylone. id eft, quòd Deus impleverit verba propheta- ſemen multum. rum , qui in captivitate vaticinati ſunt, qualia ſunt de ex- 9.4. Verf. 8. Somniatis. Vel fomniari facitis. Nam cidio Hierofolymæ , & fubjugatione omnium gentium concupiſcentia & infidelitas præbent occaſionem tentatio- Judæis vicinarum , & occupatione partis Ægypti, & LXX. nis per vana inſomnia & falſa oracula. annis Babylonici Imperii. Exemplum implementi habe- $.5. Verf. 10. Septuaginta anni. Confer 25:11. Fa mus in Daniele cap.9. qui , cum Lxx. anni defolationis ciam , ut exftet ſuper vos verbum meum bonum. id eft. Fa- Hierofolymæ præteriiffent, conſuluit Jeremiæ libros & ciam pronuntiari ſuper vos verbum meum bonum, quo tum fe ad orandum compoſuit. jubeamini reduci, & vi illius verbi reducemini. Hoc ver $. 9. Verf. 19. Non audiviſtis. Nempe æquè vos ab- bum pronuntiatum eft per Cyrum. Efr. 1: 1. fecundùm ducti, atque illi, qui remanferunt, qui ne nunc quidem prophetiam Efa. 44:28. Ad hunc locum refpicit Daniel | audiunt. cap. 9: 2. & 25. Neque de alio exitu verbi ad reducen- $. 10. Verf . 26. Ut fint inſpectores. id eft, ut conſti- dum ibi eft cogitandum , quàm de quo hîc Jeremias lo tuas inſpectores & obſervatores. Inſanienti. Ita vulgò quitur. habebantur prophetæ pro mente motis. Confer 2.Reg.9: $.6. Verf. 11. Extremum. Ita dicitur eventus bonus. Nam, quibus via ſua perit, illi non habent eventum vel $. II. Verſ. 28. Nam miſit. In Hebræo eſt, Nam propterea. Hæc formula fæpe tantùm valet nam. Sed hîc $.7. Verf . 12. Et invocabit is. Eft promiſſio doni fi etiam poteft aliquid addi. q. d. Tu in cauſa es, quòd au- dei , expectationis , ſpei , patientiæ & converfionis ad ſus fuerit fcribere & mittere epiſtolas ad exules ; quod non Deum. Hinc apparet , Deut. 30: 1.2. effe fimiliter pro- feciffet , fi eum increpuiſſes. miflionem abſolutam, non conditionatain: & voculam ?, $. 12. Verſ. 3 1. Fecit. id eſt, dedit operam, ut con- quæ ibi eft verſ. 10. ut & hîc verſ. 13. vertendam effe fideretis. $. 13. Verf. 32. Receſſionem. h. e. fecundùm apoftafiam 6.8. Verf. 15. Cùm dixeritis. Sic mox (verſ. 18.) | cordis fui & ad apoftafiam locutus eſt, vel contumaciter de re futura, ad quam fequitur aliud, loquens , præteritó ei contradixit. Nam hi prophetæ non tantùm in eo diſcre- utitur. Libentiùs hunc verfum præcedentibus adjungo, pabant à Jeremia & ſanctis prophetis, quòd brevi dicerent quàm fequentibus , quia ita clariorem & commodiorem omnia mala finitum iri; fed etiam, quod non, ut Jere- fenfum fundit: nempe eos invocaturos Deum, cum co- mias, populum vocarent ad veram fidem & veram reſi- gnoverint , quòd Deus ipſis prophetas dederit etiam Ba- piſcentiam; quaſi ſufficeret ambulare in litera legis. verf. 11. extremum. per Nam. CAPUT XXX. I 2 te, in libro. eam. V Erbum , quod factum eft ad jeremiam à Jebova, dicendo : Sic dixit Iehova, Deus Iſrael, dicendo: Scribe tibi omnia verba, quæ locutus fum ad 3 Nam ecce dies veniunt, ait Iehova, & reſtituam ja&turas populi mei Iſrael & Iuda, dixie Iehova ; & reducam eos ad terram , quam dedi patribus ipforum, & hæreditabunt 4 Et hæc ſunt verba, quæ locutus eſt rebova ad Ifraelem & ad Iudam. Nam fic dixit Iehova: vocem trepidationis audivimus, pavor eft, & non eft pax. 6 Interrogate , agite, & videte, an pariat maſculus ? quare vidi omnem virum cum manibus ad lumbos, inſtar puerperæ ? & converſæ funt omnes facies in pallorem ? 7 Vah! nam magnus eft dies ille, ita ut non fit fimilis ; & tempus anguſtiæ hoc eft Iacobo ; & ex ea ſalvabitur. 8 Et fiet die illo , ait Iehova Deus exercituum, frangam jugum ejus à collo tuo, & vincula tua diſrumpam , & non amplius , ut fervo, utentur ipfo alieni. 9 Et ſervient Iehovæ Deo fuo & Davidi Regi fuo , quem excitabo ipfis. 10 Et tu ne timeas, ſerve mi lacob, ait Iehova, & ne conſterneris , Ifrael. Nam ecce ego ſalvo te ex longinquo , & femen tuum ex terra captivitatis ipforum ; & revertetur lacob, & requiefcet & tranquillus erit, & non erit turbans. I Nam tecum ego fum , ait Iehova, ad ſalvandum te. Nam faciam confummationem in omnibus gentibus, ad quas te diſperſi; at tecum non faciam confummationem, & caftigabo te ex quod æquum eft, & non habebo te impunitum. 12 Nam fic dixit Iehova ; deploratio adeſt fraéturæ tuæ, incurabilis eft plaga tua. 13 Non eſt, qui deliberet de te, ob fæditatem : medicamenta , emplaftrum , non ſunt tibi. 14 Omnes amahii tui obliti ſunt tui, te non curant. Nam plagâ inimici percuſſite, diſciplina in- manis, propter multitudinem pravitatis tuæ, quòd invaluerunt peccata tua. 15 Quid clamas Super fractura tua, deſperato dolore tuo? propter multitudinem pravitatis tuæ , quòd invaluerunt peccata tua , feci hæc tibi. 16 Propterea omnes vorantes te devorabuntur , & omnes hoftes tui, omnes , inquam, in captivi- tatem ibunt, & fient omnes laceratores tui laceratio , & omnes direptores tuos dabo in di- reptionem. eo, I7 Nam 94 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RY U S 17 Nam faciam , ut aſcendat tibi proceritas , & à plagis tuis fanabo te, ait Iehova, quia propul- Sam vocaverunt te, Sionem illam, cui non ſit, qui eam curet. 18 Sic dixit Iehova : Ecce ego reſtituo jacturas tentoriorum Iacobi , & tabernacula ejus mi- ſerabor , & ædificabitur urbs ufque ad metam fuam , & palatium, ut oportet, babita- bitur. 19 Et exibit ab illis confeſſio & vox ludentium , multiplicabo illos & non diminuentur, & amplificabo illos, & non erunt parvi. 20 Et exiſtent filii ejus , ut antè, & cætus ejus coram me conftabilietur , & viſitabo ſuper omnia bus oppreſſoribus ejus. 21 Et exiftet Dux ejus ex ipfo, & poteſtatem habens ipſius ex medio ejus exibit, & faciam eum appropinquare, & accedet adme. Nam quis eſt, qui in fidem fuam recepit cor fuum , ut accedat ad me: ait Iehova. 22 Et fiet is mihi populus , & ego fiam vobis Deus. 23 Ecce procella Iehove, ardor, exivit, procella ſe protrahens, quæ fuper capite improborum. manebit. 24 Non avertetur fervor iræ Iehovæ , quoad fecerit, & quoad exſtare fecerit decreta cordis fui. In fine dierum confiderabitis hoc. "P S.I. Rophetia de reductione populi& ejus li- , fuum ; quum interim viſuri eſſent templi cremationem. beratione à jugo. I. Jubetur Propheta Poteft etiam hoc ulteriùs extendi ad ávézt uger & reſtitu- prophetiam in libro ſcribere; & ejus fum- tionem damnorum Ifraelis. Ifraelem verum in multis af- ina indicatur. verf. 1. 2. 3. II. Prophetia flictionibus c crteve anhelaturum ad Regni Dei amplifi- recitatur , præmiſſo titulo. verſ. 4. Ea cationem. continet 1. Mentionem pavoris & con- $. 5. Verf. 7. Declarat, qualis dies futurus fit, quum Iternationis & doloris præceffuri bonum. verf. 5. 6. 2. In-Salvabitur Iacobus. De qua falute jam prophetavit fupra dicationem qualitatis temporis, quo danda falus. verf. 7. cap. 23 : 6. In diebus ejus ſalvabitur Iuda. Ea eft falus, 3. Promiffionem libertatis. verf. 9. 4. Promillionem re quæ & prædicanda erat in cætu magno, in gentibus. Pfal. ductionis ex terra longinqua , antequam ſcil. veniat angu- | 40:11. Efai. 52:7. Pfalm. 69: 2. Qualitatem temporis ſtia, ex qua falus detur. verf. 10. 5. Promiflionem mo deſcribit. Fore diem magnum, qui parem non habeat. Ma- derationis in judiciis, & conſervationis populi inter de- gnum ratione anguftiæ, ſed & magnum ratione gratiæ & ſtructionem gentium , ad deducti effent. verf. 11. potentiæ Dei. Deus enim in cætu Dei erat ftaturus, Hie- quas 6. Prædictionem deſtructionis gentium, quæ Judæos af- roſolyma futura erat lolium gloriæ, mons Domus Domini flixerant; idque , ut Deus fe oftendat vindicem populi fui. erat major futurus omnibus montibus, Propheta aliquis e- verſ. 12 --- 17. 7. Promiflionem ædificandæ urbis & tem- rat locuturus verba Dei, & facturus opera Salvatoris Ifrael, pli , & multiplicationis populi, & viſitationis amigen- & offerenda erat victima Deo grata, fundendus ſanguis Te tium ipfos, & dandi principis, qui pro populo , velut fa ftamenti , prædicanda reſuſcitatio Chriſti ex mortuis, effun- cerdos , accedat ad Deum, & regni Dei. verſ. 18 -- 22. dendus Spiritus , vocandæ gentes , prædicanda falus. Et 8. Denunciatio procellæ venturæ in caput improborum, tempus anguftiæ Iacobo : & EX ILLA SALVATUM IRI. & fuper eo permanfuræ , cum induratione uſque ad tempus Imminente fcilicet anguftia. Ita Joël dicit, Evaſurum, qui finis. verſ. 23. 24 nomen Domini nominabit. Efaias cap. 10. dicit , Reliquias $. 2. Verf. 2. Scribe in libro. ut fcil. maneat verbum Ifraelis ſervatum iri. Malachias etiam cap.4. diem Chriſti hoc ad ultimos uſque dies. Quoties Deus jullit ſcribi verba dicit fore magnum & terribilem. Michæas oftendit, Chri- ſua , eo ipſo mandato ſignificavit, fibi decretum effe , liftum venturum, quum jam obſederit & circumvallaverit bros , in quibus ea ſcripta eſſent , incorruptos ſervare. populum filia legionum. Ezechiel prophetat, Ifraelem Nam quare ſcriberentur , fi non, ut poftremo tempore re-abducendum in defertum gentium, ubi Dominus fe co- cognoſcerentur vera, & verba Dei fierent inftrumentum ram illis demonftraturus ſit. Efaias cap. 5 2. docet, quo convertendi infideles ad Deum ? Confer Pfalm. 102:19. tempore principes populi ejulaturi fint, Deum ſe mani- Scribatur hoc ad ætatem pofteriorem , & populus , qui feftaturum. Vide etiam Zachar. 9. & 11. Per reductio- creatus fuerit, celebrabit Dominum. nem ex captivitate Babylonica nondum falvatus eſt vel $. 3. Verf. 3. Summa promiſfionis. Reftituam ablata Juda ( ut dicitur cap. 23.) vel Ifrael, hoc eft, duodecim Ifraelis & Jude. Senſus horum verborum in longum tem- tribus. licet omnibus data fuerit poteftas redeundi in ter- pus porrigitur. Neque omninò hic verſiculus impletus ram. quod Hieronymus videtur negare. Sed, etiamfi od eft, quamdiu populus Dei deplorat jaduras fuas & damna mnes ex diſperſione reducti effent (quod factum non eft ; fua. Et reducam eos ad terram , quam dederam patribus eo ut planiffimè conftat ) tamen in ſervitute manferunt diu: rum , & hæreditabunt eam. Verus Ifrael aliquando erit &; quum poft multa certamina libertatem adepti efſent , hæres etiam terræ Canaan , poftquam ea fuerit ſubjecta tamen ftatim venerunt in poteftatem regum & reginarum maledictioni, Deut. 29:21. & data conculcanda genti- impotentium, qui & inter fe digladiati ſunt; & mox re, bus. Luc. 21:24. gnum pervenit ad ſervos ; Romanis jam tum obtinentibus $. 4. Verf.5.6. Vocem trepidationis audivimus. Deſcri- imperium in eos. Tum vero & Pharifæiimpofuerunt ipfis bit tempora antecedentia reſtitutionem damnorum Ifraelis. gravia dogmata, & Sadducæi fpem Ifraelis tollere ftudue- Priùs nempe auditum iri vocem trepidationis. Pavorem runt. Denique nondum ſunt liberati à jugo legis , neque fore, & non fore pacem. Præterea verf.6. indicat , fu- aſſecuti ſunt libertatem , quam habuerant Patres, ut A. tiram exſpectationem & deſiderium, cum ingenti crucia- braham, Ifaac & Jacob. Porrò, quæ ſalus hîc intelliga- tu. Numquid mas parit ? Significatur quidem magnus cru- tur, fequentia aperiunt: ut non fit neceffe hîc ambigere, ciatus & dolor, tanquam parturientis fæminæ , non ob par- | an per Sorobabelem falvatus fit Jacob, nec ne. Verſu titudinem. Nam viri non pariunt. Sed tamen hîc etiam enim octavo dicit : indicatur expectatio & deſiderium enixum piorum , quod $. 6. Verf. 8. Illo die, quum fcil. falvabitur Ja- cum parturitione folet comparari. Nempe Regnum Dei cob ex anguſtia , frangam jugum ejus à cervicibus tuis. & Chriſti defiderabant, qui venturus effet ad templum Jacobi jugum, quod Jacobo impofitum eft, quodque is porta- Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CA P. XXX. 95 portavit. Omne jugum Jacobi frangam : non tantùm, tibi cooperabuntur in bonum. Ne conſternare. ſed eſto quod impoſuit Babylonius. Ita mox: Non redigent EUM alacri & hilari animo. Ecce ego te ſalvo ex longinquo. in ſervitutem, nempe Jacobum. Chriſtus demum liber- Utcunque difpergamini , tamen reducemini &c collige- tatem prædicavit. Efa. 61:1. Vide etiam Efa.9: 3. & mini. Et revertetur. Poteft hoc etiam fic reddi. Rurſius Zachar. 9:11. Quod autem dicitur in ſecunda perſona, quietus & tranquillus erit , & quidem ita, ut ceſſet omnis à collo tuo, id pertinet ad eam ætatem, quæ libertatis & trepidatio. Quod in Regno Chriſti contigit. Quamvis falutis compos futura erat. Notandum eft, Deum loqui enim fideles adhuc in corpore fint, & per multas amictio- ad fideles & ſperantes atque exſpectantes falutem ejus. nes neceffe habeant ire ad Regnum Cælorum : nihiloini- Iis dicit; quòd ipfi fint liberi futuri à jugo, quod patres nus tamen à metu, quem Ifraelitæ ſuſtinuerunt ratione portaverant, in die illo magnæ anguftiæ. hoc eft, illi, terræ Canaan , & legis placitorum, ſunt liberati. Sed & qui eorum tum vivent. Neno quidem illius ætatis, qua perfecutio eorum, qui volent piè vivere, aliquando cef- hæc loquebatur Jeremias , victurus erat ; fed ita folet fabit. Prophetia , quæ promittit, tanquam præfentibus pro 9. 10. Verf. 11. Nam tecum ego fum , ut ſalvum te mittere. Non aliter Apoftoli, quando de adventu Do-faciam. Non recedo à te, non relinquo te. Nam faciam mini loquuntur , ita loquuntur , quafi fieri poffet , ut ipfi confummationem in omnibus gentibus , ad quos te diſperſe- ad eum uſque diem viverent. Vide 1. Corint. 15: ro. Gentes, ad quas venit Ifrael & Ecclefia & non obe verſ. 52. Et nos mutabimur. nempe , qui vivemus. Et diunt fidei , exftinguuntur & exciduntur. Sed tecum non vincula tua rumpam. Efai. 52: 2. Solve vincula colli faciam confummationem. Id intelligendum de reliquiis. tui. Intelligitur libertas à jugo gentium, quam Macca- 'Vide Efai. 10: 21. 22. 23. Et caſiigabo te ad judicium. bæus & fratres ejus pepererunt. Et non ut ſervo utentur. non ut inimicum, non ut fervum immorigerum, fed ut Duo hîc fignificari poſſunt. 1. quòd Iſraelitæ futuri fint filium: ita , ut in ipſa caſtigatione obfervem judicium. eu7óvouge & liberi , uſquedum Regnum Dei & Chri- Etiam in afflictionibus funt beatiores filii Dei, quàm im- fti (de quo ftatim loquitur verf. 9.) adveniat: ita ut, morigeri in ſua felicitate, qua indurantur. Judicium enim antequam Chriſtus venerit ad colligendum populum ſuum, Deus facit omni tempore. Numquam melius eſt injuftis , Judæi & Ifraelitæ non fint futuri fubjecti dominatio- quàm juftis. Et non habebo te immunem , nempe à caſtiga- ni exterorum iterum ; quod eft indubitabile ſignum tem- tione & diſciplina. Vide Hebr. 12:5.6.7.8. Libertas poris , quo Chriſtus debuit venire. 2. Quòd in pofte- quidem & Salus danda erat Iſraeli per Chriſtum, fed non rum fideles, in Regnum Dei & Chriſti tranſlati, liberi nifi per afflictiones multas perventuri erant fideles ad re- futuri fint à Regno & dominatione humana : ita ut nec gnum. Non convenit divinæ fapientiæ & paternæ curæ, hæreditatem aut politiam in mundo habeant, quam per- filios habere & Qétes. dere poffint , nec recipiant aliam legem præter legem 5.11. Verf. 12. 13. Magnitudinem plagarum & af- Chrifti. Etiamfi in Ecclefiam intret Antichriftus. flictionum deſcribit. Deploratum & defperatum habet fra- $.7. Verf.9. Servient Fehova Deo fuo. Per hoc fi- tura tua: ægra eft & cum debilitatione conjuncta plaga gnificatur libertas à jugo legis. Nam , qui ſoli Jehova tva. Si quidem homines ſpectes. Nam, ut eft verf. 13. ferviunt , illi non ferviunt elementis mundi & æconomis Non eft , qui deliberet de te. Nempe fanandà. quemad- & tutoribus, & Diis nominatis , neque peccato , tan- modum medici ſolent de morbo & remediis deliberare. quam nondum expiato, per editionem chirographi con. Ob fæditatem. quia fign. id, quod nauſeam & faftidium tra fe. Nulli enim ferviunt , nifi Jehovæ ; & ei, quod facit. Vide Obadj. 1:7. Medicament as emplaftrum. Puto non eſt Jehova, non ſerviunt. Idque, quia Jehova factus eſſe écúvdelv. Hæc duo vocabula iterum conjunguntur eft Deus ipforum per gratiam & veritatem, quæ tollito- infra cap. 46:11. interveniente diftin&tione. Senfus eft: mne, quod operatur iram, & omnes umbras. Deinde tantùm abeft, ut ne emplaftrum quidem fit. ſignificatur libertas in ipfis amictionibus, ut in iis potius $. 12. Verf. 14. Omnes Amafii tui obliti ſunt tui. gloriari poffint, quàm per eas gravari, fiquidem omnis. Qui tecum antea fcortati ſunt . Nam hæc vox femper in ipforum ftatus & dignitas & hæreditas & actus in eo confi : malam partem fumitur. Te non curant. Nam plaga inimi- fit, ut ferviant Deo. Quod ne faciant, nulla re impediri ci te percuſſi, diſciplina Immanis , & ejus, qui miſericor- poffunt. dia caret. Id verum reſpectu eorum, qui ex Ifraele con- 8.8. Et Davidi Regi fuo. Hoc eſt, filio Davidis, tumaciter Deo rebellarunt. Quod oftendit verf. 15 exhibenti veritatem typi, qui fuit in Davide. Confer $. 13. Verſ. 16. Propterea omnes vorantes te vorabuna cap. 23: 5.6. & Ezech. 34:23. 24. Hof. 3:5. Gro- tur. Quia ego te percuſſi propter pravitates tuas. Nam tius , qui hîc & in fimilibus locis intelligit Zorobabelem qui fervus fuit , non rex , & cujus principatus non fuit etiamfi Deus eam per ipfos afiligat , uc emendet. non oportet eos effe inipunitos , qui Eccleſiam afligunt, perpetuus , & cui ſervire non erat liberum elle (nam & $. 14. Verſ. 17. Nam faciam, ut afcendat proceritas ipfe fub lege fuit, princeps ad imponendum ſervitutem le- tua. Hoc eft, Erigam te in ſtaturam proceram. Eft enim gis ) is, inquam , promiffionem hanc enervat. Cùm eum vocat Regem ipforum, ſignificat, Ifraelem effe peculium à verbo , quod fign. longum eſſe : '& hoc modo dici- ipfius, & ipfum Dominum ipforum. Porro, quia alii, tur hæc phraſis de muris Hieroſolymæ , cùm reſtaura- rentur. Nehem. 4:7. ubi videtur hæc phraſis propriè ac- quàm Jehovæ, non ſervient, &, quia nullum jugum e- rit, neque ſervitus alienorum, fed vera libertas, intelli- cipi. gitur, Davidem illum non effe non-Jehovam: ut loqui- $.15. Propulfam vocaverunt te. Hoc eſt, ſemotam tur Deus. Deut. 32: 27. Confer Zach. 12:8. Et domus ab hæreditate ſua, à Deo ſuo, à falute & omniſpe. Sion Davidis , ut Deus. Quem excitabo ipſis. Hoc verbum illa eft ? Sionem non habuerunt pro Sione : vel, con- vide & Deut. 18: 15.18. & Actor. 13:32. Notat, fa- temſerunt Sionem, dicentes: Anilla eft Sion ? Non eft. ciam naſci. Confer Jer. 23:5. qui eam curet. Quafi Deus illius rationem non habeat, $.9. Verf. 10. Tu autem ne time , ſerve mi Iacob, & | & non velit habitare in Sion, imò nullus fitis, cujus no- ne conſternare, Iſrael. Apoſtrophe a Somogului. Quia mine & fædere Sion gloriatur. Eccleſia contemnitur in locutus erat de tempore anguftiæ, jubet Jacobum non mundo, quia non habet in mundo amicos & auxiliato- metuere. Serve mi. Vos Jacobi filii, qui creditis in me res; fed, qui magni & potentes funt in mundo, ei ſunt & exſpectatis falutem, quam dabo per Semen Davidis, adverſi. & regnum meum ac Chriſti defideratis & tanquam odi $. 16. Verf. 18. Denuò explicat ordinem miſera- VETE , quique me amatis & voluntatem meam facitis, & tionis & ſalvationis & judicii. Ecce ego reftituo damna fertis jugum meum patienter , & non ſervitis elemen- tentoriorum Jacobi & tabernacula ejus miferabor. Titulus tis mundi , tanquam cauſæ juftitiæ , & non habetis vi- hic & quaſi rubrica ſequentis pericopæ: quæ finitur cap. res veſtras deum veſtrum. Ifrael. qui imitamini fidem 31: 1. Sin malis, initium gratiæ fignificabitur : nempe, ejus , qui cum Deo & hominibus certavit & obtinuit. quum vafta fuerint tentoria Jacobi & hominibus fpolia- Ne metue. noli quicquam mali exſpectare. Omnia enim tā, miſerabor ea, & reducam homines & habitatores ad ea. 96 CO M M E N T A R 1 US ea. Hoc primum. Secundum. Et ædificabitur urbs ad quietis & pacis erigat. Atque hæc eft falus , quam pro- met am fuam. Quaſi dicas , ad colophonem. Sy pro /mittit cap. 23:6. & hoc capite verf. 7. Tenuiùs hæc in- Ef metaphora à meta frumenti. Daniel cap. 9:25. Re-terpretatur Abarbenel , obſcurans facerdotium Chrifti . dibit & ædificabitur Hieroſolyma , quoad forum & for- Intelligit, regem fore fan&tum & affixum Deo. Deum fam. Tertium. Et palatium juxta ordinem fuum fedebit ; autem eum admoturum. quia nullus homo eſt idoneus, ut Templum integrum & omni apparatu inſtructum ftabit . I approximet ad Deum & ei affixus fit, nifi Deus eum 'ad- Sine arca tamen. ut cap. 3. dictum. Urbes dicuntur ſede ducat & eum adjuvet. Ita Pfalm. 65: s. Beatus , quem eligis & admoves , Deus. Atqui in eo loco non tantùm re, quæ habitantur. §. 17. Verſ . 19. Et exibit ab eis vox confeſſionis. Sæ- fignificatur converfio ad Deum, fed & datio juris acce penumero mihi gratias agent ob publicas & privatas bene- dendi ad Deum in fiducia. Hoc autem loco non dicit: dictiones. Et vor ludentium , ut in victoria & pace. Et Quis poteft accedere ad me ? Sed, Quis in fidem fuam re- multiplicabo eos & non imminuentur, & glorificabo cos da cepit cor fuum , ut accedat ad me? hoceft, Quis tam au- dax eft, ut fe fiftat mihi judicandum, & ſperer, ſe in ju- non minores fient. Confer Deut. 30:5. Jer. 3:16. $. 18. Verſ. 20. Et erunt filii ejus , Jacobi, ut antea, ftitia fua quicquam impetraturum à me, vel pro fe vel pro & cæt us ejus coram me ftabilietur. Elečti & fideles , filii aliis. Quo dicto facerdotium Aharonicum , ut åvwments, promiffionis, erunt tales , quales priores, ut David, ut abdicatur . Negat enim , ullum hoininem audere accedere Joſaphat, ut alii pii. Et ii erunt catus , qui ex condicto ad Deum. conveniant. Abarbenel. pu avini 717? #7 timentes $. 21. Verſ:22. Mihi fietis populus. Et non eritis am- Dominum & æftimantes nomen ejus. Et fervient mihi in fi- plius populus principum & Regum carnalium. Nam, de, & non turbabuntur. Subintelligitur tamen, pios ma quando aboletur lex, aboletur etiam poteftas imponendi gnam preffuram experturos. de qua vaticinatus ell Daniel legem , & abolentur illi, qui poteſtatem illam habebant. . . 8. & cap. 11: 30. 31. 32. Ideò addit: Et vifitabo Neque enim hæc mens prophetiæ eft , fideles patribus fuis in omnes preffores ejus. Antiochum & duces ejus, & po- clefiam non habituram reges nutricios. Tantùm figni- & regibus fuis & dominis non fore ſubjectos, aut Ec- populi eorum venerunt in poteſtatem Romanorum. Pro- ficatur, id abolendum effe, propter quod populus Dei videbatur aliis fervire , qui non erant dii , & non foli phetia loquitur hîc de tempore antecedente exhibitionem Chriſti, ut ex verf. 21. patet . Non igitur loquitur de omni ito Rege veftro, qui eft unum mecum , me geram erga Deo. Confer verſ. 9. Fiam vobis Deus. Ego in Chri- afflictione, fed ea, quæ futura erat ante Chriſtum natum. $. 19. Verf. 21. Et erit Dux ejus. Propriè Major ejus. tiam & veritatem. Neque amplius vos fubjugabo ele- vos deinceps tantummodò , ut Deus vefter, per gra- Sed, quemadmodum dicuntur majores gregis duces gre- mentis mundi , neque , ut impuros , procul à me ab- gis : ita major Jacobi , dux ejus , five princeps ejus, ftinebo, neque quicquam imponam propter peccatum , 'Hyć ulu a. Ita Pfal. 16:3. Duces eorum , in quibus eft omnis voluptas mea. Exifíet. Verbum 719 refpondet tanquam non expiatum; ut antea : fed dabo vobis, ut Græco giveas ; ideoque hîc fignificat naſci, oriri. Intel prope accedatis ad me, fine metu petentes omnia, quæ fe- ligitur David, de quo verf.9. vel germen Davidis, de ci accedere ad me. Hæc promiſlio infra 31: 1. & 33. re- quo cap. 23:5. Opponitur princeps intrans , non indige- na , fed advena. Dan. 9: 26. Poteftatem habens. Hoc cum emphaſi intelligendum eft , ut alge pogáte egy Óvo para turbo fe trahens. Significatur ira, quam Apoftolus Rom. $. 22. Verſ.23. Ecce procella Domini, cum aſtu, exiit, non fecundùm vulgarem modum , quales nempe fuerunt 1:18. dicit de cælo revelari &c. In capite improborum. Ovim poteſtatem habentes antehac. qui ejulaturi erant , Non juſtificatorum, & in facerdote ac Rege Dei jufti- & propter quos nomen Dei blafphemandum erat. Efa.52: tiam ac ſalutem non quærentium. Confer Joan. 3: 36. ¥1.5. Nempe intelligendus eſt, qui dignus eſt accipere Abarbenel hîc fuo more ignonsexči & lucem fugit. Ảg- Regnum & gratiarum actionem , & gloriam & poteftatem greffurus hunc verſum , proponit , fcopum Prophetæ in cælo & in terra. Apoc. 5:12. Non, qui haberet po- | effe, indicare , quando futurum fit bellum hoc es Salva- teftatem imponendi legem & jugum , fed, qui haberet o tio Ifraelis. nempe , quando Deus gentes Ifraelem pre- mnem poteftatem in coelo & in terrra, poteſtatem falyan- mentes eſt perſecuturus. At clariflimum eſt, quid Pro- di , juſtificandi , remittendi peccatum, omnia fubjicien- pheta dicat. Nempe, Aliquis ex Ifraele orietur, qui erit di pedibus Eccleſiæ. Quando igitur hoc futurum erat ? facerdos , & accedet ad Deum, in quo proinde erit mee- Quum urbs eſſet ædificata, & Templum ftaret , & ipfi ze zwy i wress ♡ Jodo cu freopnoia, saj me 7019hod. Ergo in illo effent multiplicati & majores effecti, & cætus piorum habebit Iſrael juſtitiam. Et eam nominans Ifrael dicet, coram Deo ftaret , is estiveíe ferviens dies & noctes .in Jehovah juſtitia noſtra. Nam, quæ fuperiùs di&ta funt, fpe videndi falutem Dei. Confer Daniel. 9:24. 25. 26. cum his comparanda & conjungenda funt. Ita fidelibus Pfal. 51: 19.20. juſtitia affignatur Habac. 2: 4. Et juftus in fide ejus vivet. $. 20. Et faciam , ut accedat , & accedet ad me. Dabo Efai. cap. 28:16. Qui credit , non feftinabit. Quid igitur: ipſum facerdotem. Pfal. 110:4. Zach, 6:13. Accede- An omnes credent in eum ? Minimè. Reliquiæ conver- re ad Deum eſt facerdotis. Exod. 19:22. Levit . 10:3. tentur ad Deum victorem. Eſa. 1o. Quis credidit ei , quod Alludit ad Num. 16:5. Quod hîc dicitur de dominatu- 1 audivimus nos? Efa. 53:1. Chriſtus eſt in lapidem offen- ro, qui progreffurus erat ex Jacobo , eum facerdotem iri fionis duabus domibus Ifraelis. Efai. 8:14. Fiet igitur fe- conftitutum & facerdotio functurum eſſe (nam hoc eſt paratio in omnibus tribubus Ifrael (Deut. 29:20.) inju- accedere ad Deum) id reſtrictè intelligendum eſt cum ex- ftorum fcil. à juſtis. Quæ erit fors juftorum? Dominus cluſione omnis alterius ; quod intelligitur ex ſequentibus : erit ipfis in Deum. verf. 22. Quæ fors injuſtorum, five quibus excluditur dignitas & aceppucíce omnis hominis , ut eorum, qui non confeffi fuerint, Jehovam effe juſtitiam accedat ad Deum, ad expiandum peccatum , & ad acci- fuam, ſed dixerint , In nomine meo glorificabitur Domi- piendum bonum pro peccatore. Nam quis eft, qui in fi- nus? Efa. 66:5. Procella in capite eorum manebit. Con- dem ſuam &c. hoc eft, Quis hominum cor fuum tran fer Deut. 32: 20. & fequentibus. Et hæc eft magna an- quillavit , ut, conſiderato , quod ego ſum ignis devorans, guſtia, ex qua Iſrael, five fidelis populus , ſalvabitur, ut & ipfe fit peccator, aufit ad me accedere, ad petendum eft verf. 7. Quando imminebit illa calamitas & ira, tum aliquid à me, vel ad offerendum aliquid mihi , quod ego orietur princeps & dominus Jacobi ex ipfo & facrificium gratum habeam. Hinc Apoftolus Hebr. 7:29. docet, offeret Deo, pro populo ſuo ſcil. & cum eo intrabit in qualis nos deceat facerdos : fine quo non deceat nos ac- fanctum ſanctorum, hoc eft, confidebit in throno Dei, cedere ad Deum. Hîc oftenditur infirmitas & inutilitas Zach. 6: 13. ad dexteram ejus , Pfal. 110. afcendet in al- facerdotii Aaronici. Deinde, quo fine Chriſtus ventu tum, Pfal. 68:19, Qui illum nominabit juſtitiam ſuam, rus fit? nempe, ut, poftquam impleverit, quicquid per ut juftus in ipfo , vivet. Improbi autem , facerdotium antiquum ſignificatum eſt, novum Regnum in juſtitia propria, & ſe ſubducentes ad clivum, turbine gloriantes petitur. irde IN JE RE MI 2 CAP. XXX. XXXI. 97 iræ Dei exagitabuntur , ufque ad finem dierum. Id porrò , enim in perpetuum indurabuntur: ſed aliquando confidea dicit rabunt & intelligent hoc. Idque in fine dierum. Hoc in- $. 23. Verſ. 24. Non convertetur æftus iræ Domini, | telligendum eft de Iſraële , quatenus reliquiæ fuperſunt ex donec fecerit ( extare fecerit decreta cordis ſui. tum, quæ ea parte ejus, quæ Regnum Chriſti rejicit. Eosfcilicet in de ira exercenda , tum, quæ de gratia effundenda prædi- extremo tempore, poftquam omnia ifta facta fuerint , men- eta ſunt. Scil. dum plenitudo gentium intret. Rom. II:25. tem atque animum adverſuros ad ifta ; quæ fcilicet patres Nihilominus etiam erga filios eorum, in quorum caput illorum neglexerant. Confer 3:22.23. 24. 25. Tunc cef- procellam iræ effuderit, exercebit miſericordiam. Neque / fabit illorum tuóqwers. CAPUT XXXI. I 1 N tempore illo, ait Iehovah, fiam Deus omnibus familiis Ifraëlis, & illi fient mibi po- pulus. 2 Sic dixit Iehovah: Invenit gratiam in deferto populus fuperftitum à gladio: eundum eſt ad tran- quillandum eum, Ifraëlem. 3. A longinquo Iehovah viſus eſt mihi, & dile&tione ſeculi dilexi te: ideo traxi te cum ſtudio. 4. Adhuc ædificabo te, & ædificaberis , virgo Iſraêl: adhuc ornabis te tympanis tuis , & exibis in chorea ludentium. 5 Adhuc plantabis vineas in montibus Samariæ , quas ubi plantaverint plant antes; etiam pro- fanabunt. 6 Nam eft dies , quo clamant ſervantes vel retinentes in monte Ephraim : ſurgite & aſcendamus Sionem ad Iehovam Deum noſtrum. 7 Nam fic dixit Iehovah: Cantate Iacobo lætitiam & hinnite in ſumma gentium: facite audi- ri, celebrate, & dicite : Salva, Iehovah, populum tuum , reliquias Iſraëlis. 8 Ecce ego adducc eos ex terra Aquilonis , & congregabo eos ab extremis terræ , in illis cæcus & claudus , gravida & puerpera pariter , cætus magnus redibunt huc. 9 Cum ploratu venient & cum ſupplicatione ducam eos ; faciam eos , ut accedant ad torrentes a- quarum , in via recta , in qua non offendent ; quia exſtiti Ifraëli pater, & Ephrajim eſt primogenitus meus. 10 Audite.verbum Iehova , gentes, & indicate in inſulis longè diftantibus; & dicite : Qui ſpar- fit Iſraëlem , congregabit illum , & cuftodiet eum , ut paſtor gregem ſuum. 11 Nam redemit Iehovah Iacobum & aſſeruit illum ex manu ejus , qui validior ipſo erat. 12 Et venient & cantabunt in celfo Sionis , & fluent ad bonum Iehovæ , ad frumentum & ad muſtum & ad oleum , & ad filios parvæ pecudis & armenti, & fiet anima eorum , ut hor- tus irriguus , & non addent tabere ampliùs. 13 Tunc lætabitur virgo in chorea, & juvenes ac ſenes una , & mutabo lu&tum eorum in hilarita- tem , & confolabor eos , & lætificabo eos à mærore fuo. 14 Et irrigabo animam ſacerdotum opimitate, & populus meus bono ſatiabuntur , ait Iehovah. Iš Sic dixit Iehovah: Vox in Rama auditur , ejulatus ploratus amariz Rachelis plorantis fuper filiis fuis , quæ recufat confolationem admittere ſuper filiis fuis ; quia ille non eft. 16 Sic dixit Iehovah: Prohibe vocem tuam à ploratu , & oculos tuos à lacryma. Nam eft merces in operæ pretium tuum, ait Iehovah, et revertentur ex terra inimici . 17 Et eſt exfpe&tatio in extremum tui , ait Iehovab, et revertentur filii ad terminum ſuum. 18 Audiendo audivi Ephrajim plangentem : Caſtigafti me (et caftigationem admiſi ut vitulun non aſſuefa&tum. Reduc me, et revertar. Nam tu, lebovah, Deus meus es. 19 Nam , poftquam converſus fum , penituit me, et , poſtquam innotui , percußi femur ; puduit me, atque etiam confufus fum. Nam tuli opprobrium juventutis meæ. 20 An filius pretiofus mihi Ephrajim? Numquid puer delitiarum? Nam , ex quo incepi loqui de ipfo, mentionem ejus perpetuo facio. Iccircòftrepuerunt viſcera mea fuper ipſo. Miferando miſerabor ipſum, ait Iehovah. 21 Statue tibi. Signa, pone tibi amaritudines , adverte cor tuum ad viam munitam, viam, quâ iviſti. Revertere, virgo Ifraël: revertere ad oppida tua hæc. 22 Quoufque circumduces te, filia averſa? Nam creavit Iehovah novum in terra: Fæmina circum- dat maſculum 23 Sic dixit Iehovah Deus exercituum , Deus Iſraël: Adhuc dicent verbum hoc in terra Iudæ et in oppidis ejus, cùm reftituam jacturas ejus : Benedicat tibi Iehovah, manho juſtitiæ, mons ſanctitatis. I 24 Et habia 98 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S 24 Et habitabunt in ea Juda & omnes civitates ejus unâ , agricolæ, &, qui proficiſcentur cum grege. 25 Cùm irrigavero animam defeſſam , & omnem animam , quæ tabuerat, implevero. 26 Propterea evigilavi &vidi, & fomnus meus ſuavis mihi fuit. 27 Ecce dies veniunt, ait Jehovah, & confeminabo domum Judæ femine hominum & ſemine pecoris. 28 Et fiet , quemadmodum vigilaveram fuper ipſis ad evellendum & ad diruendum & ad ever- tendum & ad perdendum & ad malo aficiendum : fic vigilabo fuper ipfis ad ædificandum & plantandum, ait Iehovah. 29 In diebus illis non dicent ampliùs : Patres comederunt omphacem & dentes filiorum ftupent. 30 Sed quiſque in pravitate fua morietur ; omnis homo comedens omphacem , ejus , inquam , den- tes tupebunt. 31 Ecce dies veniunt, ait Iehovah, & pangam cum domo Ifraël & cum domo Iudæ fædus novum. 32 Non ut fædus , quod pepigeram cum patribus ipforum , die, quo apprehendi manum eorum , ui educerem eos ex Ægypto : qui irritum fecerunt feedus meum, & ego dominationem exercui in ipfos , ait Iehovah. 33 Sed hoc eſt fædus , quod pangam domui Iſraël, poft dies illos, ait Iehovah: Do legem meam in medium ipſorum & fuper corde eorum fcribam eam , &fiam ipſis Deus, & illi mihi fient populus. 34 Et non docebunt amplius quifquam proximum fuum , & quiſquam fratrem fuum, dicendo: Co- gnoſcite Iehovam. Nam omnes ipfi cognoſcent me , non minùs parvus ipforum , quam magnus ipſorum , ait Iehovah. Nam condonabo pravitatem eorum , & ipfum peccatum eorum non recordabor ampliùs. 35 Sic dixit Iehovah , qui dat solem ad lucem diei , leges Lunæ et ſtellarum ad lucem no&tis , qui movet mare, ut fremant undæ ejus , cujus nomen eft Iehovah Deus exercituum. 36 Si recedent ſtatuta hæc à confpe&tu meo, ait Iehovah ; etiam ſemen Ifraëlis ceſſabunt , ut ne ſint gens coram me omnibus diebus. 37 Sic dixit Iehovah: Si menfurabuntur cæli fupernè , et perveſtigabuntur fundamenta terræ in- frà; etiam ego rejiciam omne femen Ifraëlis propter omnia , quæ fecerunt , ait Iehovah. 38 Ecce dies veniunt , ait Iehovah, et ædificabitur urbs Iehovæ à turri Chananeel ufque ad por- tam anguli. 39 Et exibit adhuclinea menfuræ antrorſum ad collem Gareb et circumflectetur ad Goath. 40 Et omnis convallis , cadavera , et cinis et omnia arva ufque ad torrentem Kidron ufque ad an- gulum portæ equorum verfus Orientem , fanétum Iehovæ ; non evelletur ,et non deftruetur amplius in feculum. S.I. Ujus capitis verſus primus commodè , pterea, quæ fecerint. verf. 35. 36. 37. V. Promittit rex- accipitur , ut clauſula pericopæ fupe- | dificationem urbis. verf. 38.39.40. rioris, quæ eft in fine capitis triceſi $. 2. Verſ. 1. In tempore illo. Apparet, hoc connecten- mi. Nihilominus is ipfe verſus eft tan dun cum fine capitis præcedentis, ubi dixerat: Judæos quam propofitio totius capitis. In quo in fine dierum conſideraturos & animadverſuros. Nam, Salvator Ifraëlis loquitur, & I. decla- | quod fequitur ex apparitione Chrifti, ut Ifraël verus fit rat , quam gratiam fit exerciturus in fine temporis in Ju- folius Dei populus , & Jehovah ſe ei præbeat re vera , ut dæis à veritate aberrantibus interveniente miniſterio gen-Deum ipfius , idjam cap. 30:22. eſt dictum. Cui dicto tium. verf. 2. - 14. II. Oftendit figna apparitionis fubjungit prædi&tionem iræ in incredulos : ita tamen, ut Chriſti ; quæ ultimo tempore animadverſuri erant , ut tandem fint animadverſuri. Ergo declarat Jehovah, tunc, converterentur ad Jehovam. Qualia ſunt 1. Occiſio pue- quum animadverterint in fine dierum , fe Deum fore omni- rorum in Bethleem. 2. Chrifti fuga. 3. Ejus reditus ex ter bus familiis Iſraëlis . Quod convenit cum eo , quod eft ra inimici. verf . 15.16. III. Promittit reditum filiorum Rom. 11:26. Et fic omnis Iſraël falvabitur. Quod non propulſorum ad terminum ſuum, verf. 17. Ubi eſt vas tantùm de tribubus Ifraëlis eft accipiendum, ſed etiam de TÍT3015 pænitentiæ Ephraimi. verf. 18. 19. Expreflio . ratione diſtinctionis & ſeparationis factæ inter Iſraëlitas amoris Dei erga ipſos. verf. 20. & invitatio ad pæniten- per fidem & infidelitatem, ut alii ad regnum Chriſti ac- tiam; qua monentur , ne vagentur in incertum , fed fibi ceſſerint, alii excluſi fint: alii miſericordiam adepti fint, certas notas viæ figant, & confiderent viam, in qua arnbu- | alii indurati ſint & occaluerint. Rom. II: 7. Atque larunt , & non circumducant ſe amplius, quia Deus crea etiam ratione partium Ecclefiæ Catholicæ; ut ex gentes, verit novum in terra. quòd virgo concepit filium. verf. quæ dudum Chriſtianæ nominatæ funt ; & , inter quas 21.22. Rurfus prædi&io benedictionis Iſraêlis , tanquam Chriſtiani agunt, rurſus audiant Euangelium, poftquam fructus mortis ſuæ & reſurrectionis. verf. 23.-26. De- 26. De variis erroribus illaqueatæ & diſturbatæ ſunt. Unde Apo- nuò inculcat promiffionem boni, in multiplicatione ſemi- | ftolus dicit: Plenitudinem gentium intraturam , & Chri- nis. verf. 27. 28. & tum filiis non iri imputatum pecca- ftus , Matth. 24:14. Euangelium regni prædicatum iri in tum patrum. verf. 29.30. Quod confirmat promiflione univerſo orbe habitabili. Novi Teſtamenti. verf. 31.32.33.34. IV. Affeverat , $. 3. Fiam Deus. h.e. miſerebor ipforum. Rom. 11. ſe conferyaturum Ifraélem, & non rejecturuin eos , pro- | 31.& innoteſcam ipſis, Deut. 32: 39.& peccata illorum H Η projia I N J J Ε R Ε Μ Ι Ε CAP. XXXI. 90 projiciam in fundum maris » Mich. 7:19. & dabo ipfis / gladio occifa funt , neque in toto corpore. Nam hîc in ula veritatem , gratiam. ibid. verf. 20. Fient mihi populus. | timo tempore tonsinatur populus fuperftitum à gladio. O h.e. non adorabunt amplius Deos alios , ut Judæi ru portet , eos , qui legunt hanc prophetiam , cogitare, pem falutis abnegantes', Deut. 32. verſ. 15. 16. 17. | Prophetiam hanc valorem fuum habere & nondum exple. Neque ſubjicientur aliis dominis; ut, qui parent Anti tam eſſe totam , quamdiu Ephrajim aliquis aberrat, quam- chriſto. diu Eccleſia non eft tranquillata , quamdiu jacturæ Iſraelis $.4. Verſ. 2. Sic dixit. Confirmatur & illuftratur per non ſunt reſtitutæ. Quid enim vetat bene ſperare de illis, hoc promiſlio præcedens. Introducitur autem Filius Dei qui errant & pro iis laborare? Quis dilectionem Dei æter- loquens. Conſtat enim, fæpe per nomen Jehovæ intelli nam dicet eſſe imminutam &c gratiam eſſe exhauftam , & gi Angelum Fehove. Exod. 23:20:21. Quando autem nolle Deum amplius dare Ecclefiæ , quàm ei dedit?? is loquitur, tum in ſermone ejus apparent ſigna, unde co aut , ea , quæ promittuntur, non poffe vera effici ita, ut gnofci poffit, tanquam per characterem certum & pro oninem magnificentiam verborum & poteftatem exæquet prium, quis loquatur. Quod & hîc fit. Ideoque , cùm res? Jeremias jam verf. 1. dixerit: Ait Jehovah: commodum 6.7. Adhuc edificabo te. Secundùm id, quod Pater eft, intelligere, Filium hîc allegare verba Patris. Quæ mihi dixit , tranquillandum effe Iſraëlem , faciam: ædifia verba oftendunt, Filium ex voluntate Patris iturum ef- cabo diruta tua , & tu ædificaberis in templum Domino, ſe, ut Ifraëli tranquillitatem præftet; idque , quia gra- in urbem habitatam , in regnum magnificum : & ea ædi- tiam invenerit Iſraêl in oculis ipfius in deſerto ; qui erant ficatio non impedietur. Virgo Ifraël. Promiflio hæc per- fuperftites à gladio. Nam Pharao inceperat illos occide- tinet ad Eccleſiam virginem, quæ non mechata eſt cum re. Senſus igitur hic eft: quaſi Filius dicat : Quod di- procis, Apoc. 14: 14. vel faltem mæchari defiit. Nam , xi, me futurum Deum omnibus familiis Ifraël, id eft qui convertuntur ad Deum fuum & ſalvatorem ſuum ac decretum à Patre meo, qui vult , ut eam ad ipſum tran- Regem ſuum, virgines ſunt. Sunt puri corde. Caftas fe- quillandum; quia eft ille populus, qui gratiam invenit in cerunt animas ſuas obedientia veritatis per fpiritum. Act. deferto : quem Deus propter viſcera miſericordiæ fuæ 15:9. 1. Pet. 1:2. Meretrix illa magna & mæchi ejus inter multiplicem contumaciam in deſerto conſervavit & hæc non habent exſpectanda. non rejecit ; qui eſt populus tum occiſus à Pharaone & $. 8. Verſ. 4. Adhuc ornabis te tympanis tuis. Meta- deinceps à niultis Tyrannis, ut hi à gladio ſint ſuperſti- phora fumta ab externo ritu celebrandæ lætitiæ , occur- tes; qui funt Ifraël. h.e. partim filii Abrahami , Ifaaci rendi Regi ſuo. Chriftus ita veniet ad illam , ut ipfi ob- & Jacobi, partim aliunde adducti nomen Dei Abrahami | viam eat, nec taciturna , fed cum ſono tanquam tympaa præferentes, partim in veritate & juſtitia , partim non norum. In chorea ludentium. Nec in eo gaudio Ecclefia in veritate & juſtitia: & illi quidem promiſli Abrahamo | eſt folitaria, fed cum multis , iiſque concordibus, ut , in ſemen (quia ipfi hæreditas mundi promiſſa eft) hi au- | qui ſaltant & pedes in numeros movent , ab una tibia in- tem tandem tranquillandi, ut verus Ifraël. Tranquillari citantur, & eodem modo moventur, cum elegantia, ad autem non poteft vera Ecclefia , niſi & gentibus & omni- | jucunditatem oculorum ſpectantium ipſos, cum lætitia , bus familiis Ifraël fiam Deus , & faciam , ut omnes ut omnes abfque tetricitate vultûs , abſque rixa, abſque ulla diſſen- populi ipfi ferviant. Itaque multæ rationes converſionis / fione. Judæorum hîc panduntur : præcipuè tamen amor veri $.9. Verf. 5. In montibus Samariæ. Significat , futu- Ifraëlis, & voluntas tranquillandi ipſum poft multas affi ut Eccleſia adhuc aliquando habeat vineas in iis lo- &iones & perſecutiones ; quæ voluntas reſponder gra- cis, quæ videntur maximè ab Eccleſia effe alienata: quem- tiæ , quam verus Ifraël invenit in Ægypto ; cujus pro- admodum Samaritani & ante captivitatem Babylonicam pago eft Ecclefia ultimi temporis . Verbum Haloch, & poft eam fuerunt Judæis infenſiflimi. Cùm prædicarent quod eſt infinitivi abfoluti , poteft capi pro gerundio , | Apoftoli Euangelium, etiam Samaritani id receperunt. Éundum eft ; vel pro imperativo, qui per ellipſin omiffus Vide Actor. 8:14. Et quis ſcit , an non in poſterum quo- fit , ito. Duo autem characteres hîc funt, ex quibus co que in ipfis montibus Samariæ habitaturi ſint Chriſtiani? gnoſcitur, agi hîc de Ecclefia ultimi temporis . I. Quòd Sed hîc Spiritus Propheticus parat fibi aditum loquendi oftendit, Jehovam decreviſſe eam tranquillare. II. Quòd de iis, qui, cùm populus Dei nominati eſſent , defécerunt ea tranquillatio opponitur perſecutioni gladii. Unde à vera fide ; ut Judæi inobedientes. perſpicuum eft , agi de eo tempore, quo Deus Eccle S. 10. Verf. 6. Nam eft dies , quo clamant Retinentes fiam fuperftitem à perſecutione tutam faciet impofte- | in monte Ephrajim. Propter proprietatem hujus vocabu- li, ita vertimus. Nam vis eft retinere : cujus oppoſitum $.5. Verſ. 3. A longinquo Jehovah viſus eft mihi. Con eſt vita? / omittere & obliviſci. Alioqui O'qij habuimus tinuantur verba ejus , qui incepit loqui verſ. 1. & in no- mine Jehovæ locutus eft verf . 2. qui hîc, cùm dixiffet, funt , & ; quos oppugnant , eos includunt , & obſer- & ſup. cap: 4:16. Ubi fignificat milites, qui in ſtatione Jehovam decreviffe , Ifraëlem tranquillandum effe , par- vant , ut evadere non poflint. 2. Reg. 17: 9. fic appellan- tim ut cognofcatur , quis fit, qui hîc loquitur , partim, tur , qui præfidii caufà funt in arcibus & munitionibus , ut intelligatur hoc conſilium & hoc Szére. Ma non effe re- pentinum, dicit & affeverat, Jehovam fibi viſum effe à quæ funt factæ finibus tuendis , ne damnum inferatur, fed ut omnia farta tecta ſint. Ita 2. Reg. 18:8. Job. 27: 18. longinquo, h. e. abæterno. Confer Joh. 1:1.& 18. сар. . gyi) dicitur , qui hortum ſervat, ne fures vel feræ beſtiæ 3: 32. cap. 5. 19. Eph. 3:11. Efa. 63: 9. Mal. 3: 1, Exod. 23:20. Isigitur hîc loquitur, qui longè ante ope- damnum dent. Simü dicuntur obfervantes , vigiles , ex- ra Deividit Deum , & habuit confilium pacis cum ipfo. cubitores. Pfal. 130: 6. Ergo fignificatur hîc , Deum excia Prov. 8:22. 23.27. 30. 31. Zach. 6: 13. Et dilectione taturum eſſe etiam in monte Ephraimi retinentes fæderis , ſeculi dilexi te. Nempe ſecundùm voluntatem Jehovæ, & qui ftudeant conſervare fratres fuos , qui inclament aliis, Quemadmodum enim Patris mei dilectio æterna eft , ita furgendum eſſe ex ſomno & ex morte (Confer Eph.5:14.) & mea. Quos mihi Teftamento dedit, pro quibus fpo- & adſcendendum ad Sionem , h. e. quærendam communio- pondi, eos diligo in æternum. Ideo traxi te cum Audio. nem cum Chrifto , qui in Sione manifeftatus & Spiritu Hæc eft demonftratio æternæ dile&tionis. Filius Eccle- | fancto unctus eft , quando is effuſus eft in Apoftolos. Unde ſiam ſuam ex Ifraële & gentibus traxit ad fe & ad Patrem Ecclefia Novi Teftamenti Sion appellatur. ſuum verbo veritatis & Spiritu ſuo. Nam nemo venit ad S.II. Deum noſtrum. Non ad homines dietos Deos , ipfum , niſi tractus ab ipſo. Joh. 6:44. non ad templum , fed ad Deum manifeftatum in carne. $.6. Studio, h. e. gratia due cuentro , pænitudinis Confer Efa. 33:21. item cap.40:6. & 52:7. Quid a- experte , fine intermiflione. Unde effe&tum eſt, ut inde à liud eſt, ad Fehovam Deum noftrum , quàm , ad Jehovam, deſerto uſque ad ultima tempora ſit Ifraël. Mal. 3:6. Non qui eft juſtitia noftra . Salvatorem noſtrum : Vide & Eſa. eftis conſumti. & Ecclefia à portis inferorum non ſit de- | 25. verf . 9. victa, Matth. 16:18. neque in fingulis membris , quæ $. 12. Verl. 7. Cantate Jacobo letitiam, Spem illam I 2 de Sa- rum , rum. 100 COM M E N T A R I US de Samaritanis & Ephrajim , quemadmodum vidimus , | nuit, verbum Dei ad gentes proditurum & illis prædica- confirmat ab eo, quod Deus decreverit Iacobo dare læti tum iri , Eſa. 2. 3. & gentes id recepturas. Jubet igitur , tiam , ita ut omnes eam ipfi gratulentur & cantènt. Ita , ut Ecclefia gentium dicat, Deum aliquando eſſe recon- quando Regibus aliquid boni evenit, totus populus illis cinnaturum fracturas populi fui, & cuftoditurum Eccle- cantat lætitiam. Sic verbum hoc cantare cùm accuſ. eft fiam ſuam, at paftor gregem cuftodit, ne ampliùs lupi Eſa. 61: 7. Ignominiam cantant partem fuam. h.e. glo- | intrent. riantur in cruce Chrifti. Iacob fignificat hîc Eccleſiam $. 18. Verf. 11. Nam redemit. Quia fuo fanguine pa- collectam ex Judæis & gentibus. Si Eccleſiæ parata eft ravit ſibi Ecclefiam, & illam apprehendit , tanquam pe- lætitia ei cantanda, non poterit ampliùs Ecclefia contri- culium ſuum , & eduxit ex manu Diaboli . Eft continua- ſtari propter jacturas ſuas. Magna autem jactura eft aliena- tio meg ots To Tell as five prædicationis , quæ imperatur gen- tio & Judæorum & multarum gentium , quæ Chriftino- tibus. verſ. 10. men aliquando geſſerunt. Ergo his verbis inſtigantur , $. 19. Verſ. 12. Hîc indicatur effectus fermonis gen- qui verbum Dei bonum audiverunt & ei crediderunt , ut tium. Et venient « cantabunt in celfo Sionis. h. e. Si vos , & fuam lætitiam ipfi cantu oftendant, & ita oftendant, gentes, hæc dicatis & hæc celebretis & inculcetis ; tum ut quivis intelligat, eos lætari in Domino , ut occinant tandem venient (nempe filii Jacobi) e cantabunt in cello Ecclefiæ, lætitiam ipfi eſſe exſpectandam ; neque tan- Sionis. Sic lucrifacietis eos , fic attrahetis. Incitat gentes tùm, fed & errantibus, quæ lætitia Ifraëli promiffa fit, Chriftus , ut fiant fibi owepyor ad convertendos errantes & demonftrent. qui ſcandaļiſantur in Chriſto & juſtitia Dei ac regno ejus. $.13. Et hinnite in ſumma gentium. h. e. in omnibus Cantabunt in celſo Sionis , tanquam conſtituti in vertice gentibus. Sic fæpe vocabulum ex ufurpatur: ut quando montis Sion. Qui Spiritum fidei acceperunt , acceperunt dicitur ferre caput filiorum Ifraël, quod eft cenſere popu- eundem Spiritum, quem Apoftoli acceperunt in monte lum, & fummam ejus conficere. Vide Exod. 30:10. I. Sion ; quum inungeretur Jeſus Chriftus & Dominus. ta Pſal. 119:160. Caput verbi tui eſt veritas, h. e. fumma, Ideoque tanquam in vertice montis Sion conſtituti funt, totum. Prov. 8: 2. in capite celförum, h. e. in omnibus ubicunque fint in toto mundo. Totus mundus eſt vertex celſis. Clarum eft ex his, Aliquando so wie w pes ñ élvão montis Sion iis , qui credunt in Chriftum. Et fluent ad cantaturum lætitiam , ut audiat & videat Jacob. Facite Bonum Fehovæ. Confer Hof. 3:5. Exod. 33: 19. Ad audiri. Jullit Deus prædicari Euangelium , & illa non ta Chriftum , in quo bonitas Jehovæ patefacta eft , ut ceri, quæ ipfe fecit. Juflit eadem celebrari, h. e. & , ut gratiæ & benedictionum fpiritualium in ſupercæleftibus magna, &, ut bona, glorificari. Juflit præterea dici, participes fiant. Ad frumentum. hæc & metaphoricè & Salva Domine populum tuum , reliquias Iſraëlis , h. e. juffit propriè intelligi poffunt. celebrantes nomen ſuum etiam orare pro falute errantium , $. 20. Verſ. 13. In chorea. Vide verf. 4 velut Judæorum. S.21. Verf. 14. Animam ſacerdotum irrigabo opimita- $. 14, Verſ. 8. Ecce ego adduco illos. Hæc pertinent te. h. e. faciam eos fortes , alacres, hilares, lætós. Sa- adhuc ad tempus fequens Chriſti adventum : ut ex fupe- cerdotes hîc dicuntur non more veterum inftitutorum, rioribus intelligitur. Ergo hîc non intelligitur reductio quorum opera indiget populus ad facrificia pecuina offe- ex captivitate Babylonica : fed reductio reſpondens ora rendum pro peccatis : fed, qui annunciationem Dei, tan- tioni & precibus eorum, qui prædicant & audiunt Euan- quam facram oblationem , habent & adminiftrant , ut o- gelium in gentibus : ut patet ex verf. præced. Nominat blatio gentium fiat accepta, fanctificata in Spiritu ſancto , terram Aquilonis & extrema terr& , q. d. adducam ex omni- Rom. 15:16. h.e. docent alios & eos ducunt ad altare, bus plagis coeli. Subinnuit enim, eas reliquias in omni- quod eſt Chriſtus, utineo offerant cum ipfis fua ſacrifi- bus gentibus eſſe diſperſas. Ita Mich. 5:2. dicitur, reli- cia. Sic Sacerdotes dicuntur Efa. 66:21. Bono meo ſatian quum fratrum ejus revertentur ad filios Ifraël, h. e. ad Ec- buntur. h. e. implebuntur plenitudine Euangelii , ut non cleſiam. Confer Efa. 11: 11. 12. Pfalm. 107: 2. 3. Priùs parcè verbis humanis cum multipliciconje&tura, cum ri- igitur in gentibus fit prædicatio & celebratio & oratio : xis & contradictionibus, id accipiant, ſed in plano ac Deinde reducuntur. Congregabo. faciam unum ovile. Joh. pleno explicatu & in winog poeha. 10: 16. Cæcosa claudos. Confer Efa. $. 22. Verſ. 15. Sic dixit Dominus. Hîc paulatim di- 9.15. Verf. 9. Cumploratu venient. Confer Jer. 3:21. greditur ad priora tempora revocans nos, & ex illis , quæ 23. 24. Et cum ſupplicatione ducam eos. Dabo ipſis ſpiri- priùs futura erant , colligit pofteriora. Id , quod hîc tum gratiæ & implorationis gratiæ. Zach. 12:10. Faciam quaſi factum narrat, erat inter futura, fi fpectes tempus eos ire ad torrentes aquarum. Significatur fatietas conſola- Jeremiæ ; ſed ipfa narratio accommodatur rei, tanquam tionis Euangelicæ, & ubertas donorum Spiritus , fapien- præfenti. Breviter, confirmat fpem de Ifraelis conver- tiæ & prudentiæ. Joh. 7:38. In via recta. nempe via ju- fione ex iis , quæ Deus decreverat , ut fideles pate- ftitiæ. rentur circa Chriſti apparitionem. In ſpecie fideles in $. 16. In qua non offendant. Scandala enim amovebo à Bethlehem & in Rama; cùm Chriſtus natus eſſet. Nem- via populi mei. Quia extiti Iſraëli in patrem. Non tan pe ſignificat, illis non debere videri fuas calamitates into- tùm in Ægypto declaravi Iſraëlem filium meum , fed lerabiles propter maximum fructum & confolationem etiam, millo Filio meo, dedi ipſis Spiritum filiationis, exfpectandam in poſterum. Sed cum hac paflione aliæ in quo clamarent, Abba, pater. Confer Jer. 3:16. Et pafliones fidelium funt conjungendæ. Nam una eft Ephrajim primogenitus meus eft. Judæi, qui alienati funt à omnium fpes. Rachelis plorantis fuper filiis ſuis. h. e. regno Dei, Romani, Græci , ante alias gentes verbum fidelium matrum , quæ venerunt in locum Rachelis, plo- Dei audiverunt, & à Deo nuncupati ſunt. Sed non eft rantium propter occiſos parvulos fuos ab Herode. Ra- hoc fatis , quòd olim primi audiverunt verbum gratiæ. chel fuit mater Joſephi & Benjaminis. Quia hæc cæ- Teſtamentum Dei innuitur, quo Ephrajim inſtitutus eſt des futura erat in locis vicinis Bethlehem, & in tribu hæres, ut primogenitus , ut habeat duplicem portionem, Benjamin ac Ephrajim, ideo rectè hic ploratus Rache- quemadmodum pater ejus Joſeph. Genef. 49: 26. often- li tribuitur , quia hæc cædes fine dubio etiam in Ben- dit Jacobus, fibi datum effe à Deo, ut majorem benedi- jaminitis facta eft. Gen. 35:15. Bethel & Ephrata de- étionem impertiretur Joſepho, quàm ipfe acceperit à ſuis fignantur loci propinqui. 1. Sam. 10:2. notatur, fepul- parentibus, quæ exuberatura effet uſque ad appetitum col- chrum Rachel efle in termino Benjamin. Jof. 18: 25. lium ſeculi. h.e. uſque ad ſatietatem totius mundi. Et, Rama etiam in tribu Benjamin ponitur. Sed 1. Sam. 1: 1. nifi vehementer fallor , in hoc confiftit primogenitura Elkana dicitur habitaſſe Ramæ , in monte Ephrajim, Ephraimi & ejus prælatio præ Maraſſe , quòd, quum cùm eſſet Ephratæus. Deus miferebitur defectorum à regno fuo , tum illi per fi- $.23. Quia ille non ef. Nempe Princeps Ifraëlis; de dem accipient honoratum locum inter omnes filios, & quo cap. 30. Quærebatur enim Chriftus ad cædem & plurimos convertent ad Deum. non reperiebatur. Herodes putavit , fe cum aliis parvu- $. 17. Verſ. 10. Audite verbum Domini , gentes. In- lis poffe eum deprehendere. Matres piæ fine dubio magis dolue. 35:5.6. IN JE RE MI Æ CAP. XXXI. 101 2 doluerunt, quòd Chriſtum non viderent amplius , quàm, conſpectum oculorum. Nam tuli opprobrium juventutis quòd fui liberi occiderentur ; cùm tanta de ipſo audivif- meæ. h.e. dedecus meæ puerilitatis , mei ftuporis & in fent. docilitatis, temeritatis & inobedientiæ , qua uſus fum , $.24. Verſ. 16. 17. Eft merces in operæ pretium tuum. ex quo tempore primùm Deus me voluit affumere in po- Tanta eft merces, ut laborem tuum & dolorem tuum tan- pulum ſuum , atque etiam Euangelium mihi prædican- ti non fis habitura, ut propterea fleas. Nempe duo hîc dum curavit. promittit pro iſto dolore. Primò, quod Joſeph & Maria $.31. Verf.20. An filius pretiofus. Continuat Chri- effent reverſuri cum Feſis ex terra inimici. h.e. Ægypto. ftus fermonem fuum , & quaſi ſeipſum miratur qui Secundò, quòd tandem filii fint redituri ad terminum ſuum: fiat, quòd, ex quo cæperit de Ephraimo loqui , non nempe Ephrajim &, qui fub illo nomine intelliguntur in poflit de ipſo filere , fed mentionem ejus faciat iterum hac Prophetia. Intelliguntur autem , ut diximus , Judæi, iterumque; & fe interrogat , an hoc ex eo fiat , quòd qui à regno Dei rejectiſunt, & alii ſub Chriſtiano nomine Ephraim fuerit filius pretiofus , puer deliciarum ? Quo in errore verſantes. ſchemate oſtendit, hoc ipſum, quòd Deus in Scriptu- $.25. Verſ. 18. Audiendo audivi. Cùm dixiſſet, re- ris fuis tam frequenter loquitur de Ifraële & Ephrai- verſuros filios ad terminum ſuum, id explicat de quodammo , h.e. de errantibus ex populo & fimilibus, ipſo- Ephraimo , & de ipfius pænitentia. Confirmat autem id, rum , nobis effe argumentum debere , quòd fit apud quod ab initio dictum eſt cap. 30: 24. in fine dierum mul- Deum in pretio. Vide Roman. II. verf. 28. Levit.26. tos , qui receſſerunt, conſideraturos animadverſuros effe verſ. 45. 46. Dei opus . Itaque eft hîc vare' lótworfiliorum revertentium $.32. Idcirco ftrepuerunt. Id accipiendum non tan- ad terminum ſuum. h. e. ad Eccleſiam fidelium , à qua dif- tùm ratione illius temporis , quo Iſraêl reducendus eft: cefferunt. Audivi. Prævideo Ephraimum aliquando de- fed magis ratione illius temporis, quo Chriſtus apparuit plorantem peccatum ſuum. in carne. Conftat enim ex Euangelio, Chriftum fleviſſe $.26. Plangentem. Lxx. idu og ufó8. 913 eft moveri de luper Hierofolyma, & oraffe pro crucifigentibus , ne hoc loco in locum. Dicitur vis? 713 Job. 2:11, i5 7929/ Id ipſis imputaretur ; quia neſcirent, quid facerent. Simi- ſignificat commiferari aliquem. fic Pfalm. 69:21. Igitur liter Efai. 16: 9. dicit : Ideo flebam , ideo irrigabam te hîc fignificat 948720000 per & droppolo cum geſtu. Nam, qui lacryma mea : & verf. 11. ideo viſcera mea inſtar citha- cruciantur , uno loco confiftere non poffunt. Et forma ræ Strepebant. Concludit tandem verbi oftendit, eſſe planctum ſuper ipſo plangente. tentia Patris. Miſerando miſerabor ipſum , dixit fe- $.27. Coercuifti me, & coërcitus ſum, ut vitulum non hova. aſſuefa&tum. Hyperbaton manifeftum hîc eft. Confitetur $. 33. Verf. 21. Statue tibi figna. Quandoquidem dea Ephraim, li.e. illi, qui à fædere receſſerunt , ut Judæi, cretum Deo erat miſereri Ifraëlis, exhortatur eum ad pe- fe divina caſtigatione dignum fuiſſe , & in caftigatione nitentiam , & oftendit , quibus rebus debeat commoveri Dei etiam ſe turpiter dediffe , &c immorigerum præftitif. ad pænitentiam ; vel quomodo procedere debeat ad poe- ſe; quemadmodum vituli non domiti & affuefacti ad fe- nitentiam agendam. Jubet, ut ftatuant fibi figna, h.e. rendum juguin aut trahendum aratrum folent recalcitra- ut incipiant cogitare de via & agnoſcere figna veræ viæ , re , reniti , refragari , ſemper in diverſa tendere, ſubfili- quæ in verbo Dei poſita ſunt & notata & in vera via repe- re , & ex manu exire conari : qui nifi vinci deportentur, riuntur. q. d. noli in tenebris ambulare, & tanquam in quò velis, nunquam erunt quieti. Tamen, fe tandem di- deſerto , in quo non eft via, errare & vagari: fed ape- fciplinam admififfe & colla luo jugo fubdere. Ideo orat , ut ri oculos , & fige tibi notas, & lege veſtigia patrum, 8c Deus ſe velit convertere, ut plenè convertatur, neque vide, quæ fit certa via ducens ad regnum Dei. Qui iter ipfe tantùm unus aliquis , ſed etiam fratres & populares & ingrediuntur , maximè navi, ſolent à peritioribus diſce- focii in rebellione. Nam ſe ipſum agnoviffe Deum ſuum re, quos fluvios , quas inſulas , quas turres , quæ pro- & quidem Jehovam. Id verò neceffariò intelligendum eft montoria debeant prætervehi, five ea ad dextram five de Chrifto , cujus hic ſermo adhuc recitatur , & ad quem ad finiftram fint occurfura, &, in qua forma hæc aut il- fine dubio judæi convertentur , fi convertentur. Iunuit, la terra navigantibus appareat. Ita, qui viam ad regnum Jehovæ effe convertere. Porrò, quod dicit , Deus meus, cælorum ingredi vult, non debet fine obſervatione ligno- fignificat , eum præftitiſſe promiffionem factam patribus, rum incedere; fed diligenter notare, quid primò, quid & fibi factum effe in Deum. ſecundò , quid tertiò cognoſcendum fit ad cognofcen- $. 28. Verf. 19. Nam. Ratio eft , qua partim aftrui- dam veritatem Dei & regnum ejus : quid de tempore quòd is fit Jehova Deus fuus , quem implorat; manifeſtationis ejus & modo exhibitionis ejus fit di- partim oſtenditur neceflitas converfionis & reductionis, cum: quid ambulantibus in via Dei occurrat'; quomo- qua ſe reducat; partim oftendit, cum qua fpe & quàm do Deus cum ipfis ambulet , quomodo ab ipſo ducan- jure petat ſui reductionem. Nam, qui converfis ad Deum tur, quomodo tententur , quomodo in arcibus terræ po- innoteſcit ita , ut pudeat ipfos fuæ blaſphemationis & nantur , quæ chariſmata accipiant, quem fpiritum , quam totius ftudii priſtini , is verè eft Jehova Deus Iſraêlis. lætitiam. Deinde, quem pudet priorum ſuorum, is neceffe ha $. 34. Pone tibi amaritudines, h. e. noli indurare cor bet petere converſionem ſui. Denique, quem jam pu- tuum, & te lactare ſpe inani, & quæſtum facere, indul- det , ille habet fpem ; quia habet jus petendi reductio-gere voluptatibus , atque ita confolationem quærere in exilio: fed efto animo fracto atque humili, & admitte $.29. Poftquam converſus ſum. h. e. poftquam depo- fenfum divinæ excandeſcentiæ. Dictum ad Judæos obfti- fui averfionem meam, & cogitationes meas , & verbo natos & in mala ſua nitentes, interimque ſe conſolantes Dei aurem ſubſtrinxi, & volui voluntatem ejus facere, ut vanis folatiis & lucris ac quæftibus inhiantes. Adverte cor eft Joh.cap. 7: 17. Pænituit me. h.e. mutavi ſententiam tuum ad viam munitam. Conſidera verbum Dei, quod ti- vel dolore affectus fum propter inftituta & facta mea prio bi annunciatur per Euangelium, & viam illam bonam , vel confolationem accepi ſuper calamitate mea & cafti- | quæ in eo deſignatur, & eum, qui in eo nominatur via gatione. Poftquam innotui. h.e. faetus fum Tupé desy pega annon revera via fit, & ſecura fit ambulatio in ea via, & exemplum humanæ infirmitatis & cæcitatis & impo- quippe munita & exaggerata , quæque non habet la- tentiæ & duritiei. Confer Proverb. 10:9. Qui pervertit mas , aut limum & paludem, & lapides , & fcandala, & vias ſuas , innotefcet. Publicè infamabitur. Ita Judæi fa- | laqueos , & ambages: quæ omnia experiuntur illi, qui &i funt was in exemplum. à vera via aberrant. Viam , qua iviſti. Compara jam $.30. Percuſſifemur. h.e. me ipfum reprehendi. Ge- viam tuam 7e7e9 recollido y, quam tenuifti hactenus , an ſtus hic illorum eft, qui ſua confilia, fuam incogitantiam in ea inveneris lucem , bonam conſcientiam , fapien- & ftultitiam reprehendunt cum ejulatu & lamento. Pu- tiam , prudentiam , fpem , amorem Dei, auxilium Dei, duit me. h.e. ex animo dolui. Confufus fum. Quafi dice- nulla offendicula , nullos laqueos , nullas fruftrationes & ret, occultavi me, & non habui Tepproícm ad ferendum cætera. I 3 $.35. Res nem fui. 1a; 102 C O M M E N T A R L U S antea. $.35. Rensertere, virgo Iſraël. q. d. moneat te nomen Reſpublica & regnum folent notari. vide Pfalm. 10:16. tuum & profeffio tua, Iſraël nuncuparis. Cogita , quan- item 2: 2. Et hoc neceffarium erat, quia Chriſtus debe- do hoc nomen pater tuus acceperit, & quomodo fe ibi bat ſub lege naſci, neque debuit venire poft tempus, ſed gefferit; & ita te gere, ut ille fe geffit. Illum invenit ante diſperſionem populi : quod fæpe in Prophetiis eft Angelus Domini, & cum illo luctatus eft. Ille eum ado- dictum. ravit, & ei ſupplicavit, & petiit fibi benedici ab ipſo. 8.40. Verf. 23. Sic dixit Jehova. Provocat rurſus Hof. 12:4.5. Tu te virginem profiteris , h. e. caitam Angelus Teftamenti ad teftamentum Dei. Nam Deum fponfam Dei viri tui. Quare igitur virum tuum non agnof- voluiffe in terra illa habitare , & per eam ambulare , 8c cis , & ei re committis, & ab eo juſtitiam & regnum ac- Hierofolymam nominatim facere folium gloriæ. Et , pro cipis: fed defideras regnum terrenum, & hominem ali- eo, quod in ea terra anteactis temporibus impuritas huma- quem , qui Rex tuus ſit in eo , cui pareas, qui non fit Deus; ni generis fuerat demonftrata , ita in ea prædicatum iri ju- & tuam juſtitiam ipſa vis conficere ; & vis fervire elemen- ftitiam & habitaturos juftos. Hoc igitur etiam importare tis mundi. An hæc funt digna matrimonio Dei ? Rever- reſtitutionem jacturarum Ifraëlis & damnorum ejus : & tere ad oppida tua. hæc. Ecce ego regno meo tot oppida tum eam terram benedicendam eſſe. Quandoquidem igi- occupavi. Illa tibi paravi. Revertere ad me & poflide- tur Hierofolyma diu eſt conculcata à gentibus, & terra bis illa, & omnia tua erunt, ac recipies , quæ habuifti Ifraëlis eft onerata plagis à multis feculis ; neceffe eft, da liquando fieri, ut illa plagæ auferantur a terra , & ea non $.36. Verf. 22. Quò uſque circumduces te. h. e, à me, fa- conculcetur à Gentibus, Luc 21:24. Hîc autem liquet a lute tuâ, & ab iis , qui nomen meum confitentur , & à via cùm ira ablata fuerit à terra illa, & Deus illam expiave- munita , te abduces ad clivum ? Hab. 2: 4. & ad Doctores rit Deut. 32: 43. quod tunc non poflit in illa reperiri ac patres tuos, & refragaberis veritati ? Verbum idem eft templum & altare manufa&um , in quo offerantur vi&i- Cantic. 5:6.& 7:1. Vis hujus verbi etiam noſcitur ex mæ pro peccatis. Nam ita non effet manfio juſtitiæ, ne- fequenti voce averſa. que mons San&titatis : quia effent loci alii profani , alië $. 37. Filia. Significat eos , quivocati fuerunt ad hære- fancti; & rurſus fancti inter fan&tos : & homines ita ditatem Dei & nomen filiorum gefferunt ſub Vetere Te- diftribuerentur , ut alii cogantur in profanis ftare , alii ad ftamento. Nam. Hoc ainoroguney fignificat, cauſam nullam fancta, aut fancta fanctorum , admittantur. Confer in- fupereſſe, quare Judæi fe abducant & roseínavozy: quippe fra verf. 40. cùm res quædam inuſitata facta fit in terra, quæ à feculo $.41. Verſ. 24. Et habitabunt ibi 7 uda. Hoc eft Ece non audita eft, quam patrés exſpectaverunt: qua facta , cer-clefia ex Judæis & Gentibus , quæ in Chrifto eft, & cujus tum eft , ſalutare Dei veniffe, & Jehovam factum eſſe po- eft confeffio. Occulta eft oppoſitio ad Ephraimum, cuž pulo ſuo in Deum. Nihil hîc eft cogitandum , quod non tribuitur averfio. fit planè novum, & quod non manifeftè oftendat, re $.42. Verſ. 25. Cùm irrigavero. Poterant verba vera gnum Dei adveniffe; quodque nonexacte reſpondeat pro- ti, quia irrigavi. fed, quia hîc fpectatur tempus reftia prietati vocabulorum. Loquitur autem de re illa, ut fa- tuendarum jacturarum Ifraëlis, quod eſt évceal bitews Act. &a: quia oratio ejus , qui hîc introducitur loquens , eft 3:19. & fic verba commodiùs fluunt, & hoc circumſtan- accommodata ei tempori , quo Judæi , tanquam Ephrajim tiæ poftulant: illo potiùs modo vertimus. Igitur intelligi- novus , ſe avertunt à regno Dei & filii Davidis, & quo mus animam laffam eorum , qui jam non amplius quidem revocantur ad illud. Quemadmodum ſupra verſ. 11. fa- defiderant Chriftum in carne videre natum , ut Patres, fed cit mentionem redemtionis , ut factæ, & verf. 15. fugæ per multas afiictiones tendunt ad Regnum ejus, & advis Chriſti in Ægyptum: ita hîc commemorat puerperium ctoriam. Act. 14:22. virginis. $.43. Verf . 26. Propterea evigilavi. Sunt verba Jehoa $.38. Fæmina circumdat maſculum. Poteſt etiam ver væ loquentis in nomine Jehovæ , ejus , qui Angelus Fehom ti circumdabat , ut de præterito loquatur. Foemina hic ve ſolet dici; cujus hîc eft perpetua oratio , interpolata fignificat virginem : quia nihil amplius debet intelligi, tantum recitatione dictorum Patris . Dicit igitur, per iſtam quàm , quod vocabulum notat. Atqui id notat fexum; caufam , quia impleturus erat animam tabefcentem , & ir- quemadmodum vocabulum 9 alterum fexum notat. rigarurus animam laſſam , fibi fomnum ſuum ſuavem fuiſſe, Quare notatur viro non cognita , fed tantùm gắnesce. Cir- cum evigilavit & vidit , hoc eſt , fibi & mori dulce fuiſſe, cumdabat, non per amplexum , fed per conceptionem. &, ſe non penituiſſe mortis , ac paflionum ſuarum , cùm Intelligitur enim circumdatio, quæ fit opus folius Dei, refurrexiſſet, & primitias electorum ex Judæis, nempe & non voluntaria operatio hominis. Maſculum. Id, ut diſcipulos fuos, reviſit, & eos reperit adhuc amantes ſui , dixi, fexum fignificat præftantiorem. Sic loquitur Apo- atque ita Deum adhuc in ipfis per gratiam fuam effica- calypfis cap. 12:5. Tex ev zov öppeva. Porrò , ſi verum eft, cem. Ita verf.20. commemorat commotionem viſcerum hoc factum eſſe, ſequitur, hominem conceptum eſſe fi- fuorum , & alibi lachrymas fuas. Hîc igitur notatur fea ne peccato, & tamen pofitum fub lege & ita fieri male- cunda primogeniti introductio in terram habitabilem , diétionem. Eum effe agnum Dei , qui portat peccata quemadmodum verf.22. prima. Quæ poſterior eſt introi- mundi. Ideo ad illum accedendum effe. Nam ille eft Do- tus Sacerdotis in Sanctum , id eft, in Ecclefiam jam re- minus, & in illo eft remiſlio peccatorum , & non amplius conciliatam, & non amplius terreno altari affixam. Un- adeundum eſt templum & altare , ut in eo aliquid pro pec- de fequitur , eos , qui in ipfo funt, & ipfum vident in San- cato offeratur. Quare , cùm verbis Prophetæ & fcopo eto , æquiparari Sacerdotibus , five effe Sacerdotes Deo ; ſermonis hæc fint confentanea, & fine hoc argumento vo- atque adeo omnem locum, ubi fideles funt , eſſe ſanctum : catio Judæorum à ſuo errore fit innefficax: non licet no-quia major ibi eft gratia, quàm fuit olim in fanéto terre- bis dubitare , quin hoc, & non aliud , Propheta fignifi- ftri. caverit. Cap. 30:21. dixerat : Et exiftet dux ejus ex ipſo. $.44. Verf. 27. Conſeram domum Ifraëlis & domum Nunc notam addit: Femina complexa eft virum. Virgo Fude. Comprehendit hîc & Eccleſiam , quæ in veritate in finu fert dominum omnium. Maria Joſepho defponfata conftans manſit, & eos, qui defracti ſunt. Sic Mich.4. fuit. Inventa eft uterum gerens, antequam eam domum vſ. 6.7. Zeph. 3. V ſ. 19. 20. & Jef. 19. yſ.24. 25. di- deduceret. Voluit eam relinquere. Attamen affumfit do- verſos in gratia & benedictione conjungit. Conſeminabo. mum. Et de eo, qui natus eft, ea audita & cognita funt, Faciam, ut abundent femine , & videant multos fratres , quæ de principe Iſraëlis audiri & cognofci debebant. forores , filios , omnes ejufdem proſapiæ, nempe fi- Quid igitur fupereft, quare dubitet Judæus , Novum lios Patris Abrahami. Et ſemine pecoris. Id propriè in- factum effe in terra: h.e. Virginem complexam eſſe ma- telligi poteft. Nam , ubi benedictio eft, datur etiam rem filium ? victus & amictus. Deinde metaphoricè poſſunt intelli- $. 39. Interra. Oportuit hoc factum effe in eo loco, gi homines toxing, carnalia fapientes , & tamen fer- quem Prophetæ anteà defignarunt, &, ftante politia, & vientes Ecclefiæ , quemadmodum jumenta ſerviunt Ec- integro populo. Ita per vocabulum terræ populus , & cleſiæ. $.45. Verf.28. IN Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. XXXI. 103 $.45. Verf . 28. Ad evellendum. Quatuor illa vocabula | interdictum volendi aliud, & faciendi aliud. Quæ ſuo mo- rei geftæ reſpondent. Ef avulfio ex ſedibus ſuis: eft ever- | do eft nova lex : quia per eam jubentur omittere, quod an- fio templi & urbis: eft everfio politiæ: eft perditio & ob tea jufli erant facere ; & jubentur lætitiam habere, & li- truncatio hominum: eſt afflictio & tribulatio per omne bertate uti, quæ antea habere non poterant: licet habe- genus calamitatis. Hoc poftremo vocabulo utitur Mich. rent defiderium , & fpem tantorum bonorum , & fidem in 4:6. Vide & cap. 1: 10. Jeremiæ, & ibi notas. Deum ea promittentem. $.46. Verſ. 29. In diebus illis non dicent : Patres come $.49. Cum domo Ifraël, ø domo Fude. Hoc eſt, cum derunt omphacem & dentes filiorum ftupent. Idem prover- filiis promiffionis ex omnibus tribubus : atque etiam cum bium etiam Ezechiel cap. 18:12. dicit ceffaturum inter Gentibus; partim , quia Iſrael magna ex parte in Gentili- Judæos. Non eft negandum , homines malum contraxiſ tatem degeneravit ; partim , quia Jacobo etiam promiſſa ſe à primo Parente , & Judæos, etiam fideles & ſanctos, eft benedictio Gentium in ipſo. legis onus tuliffe propter tranſgreffionem Patrum. Sed $.50. Verf. 32. Non ut fædus. Hoc dico removetur poftquam Chriftus pro peccatis ſatisfecit, ceffat id onus ; prius fædus. Et hîc obfervanda eft diverſitas inter novia & conſequenter , quandoquidem etiam Gentes Deus non tatem pofterioris foederis , & inter novitatem prioris. amplius arcet , ſed inimicitia in Chrifto eſt interfe&ta, fi Prius foedus five Teſtamentum , de quo hîc loquitur, ac- quis jam moritur , moritur , quia non credit Euangelio: ceflio fuit foederis & Teſtamenti , fub quo fuerunt Patres; atque ita propter impænitentiam fuam : ita tamen, ut is neque neceſſariò fuftulit hoc Teftamentum illud, quod quoque ferat peccatum Patrum , & omnium , quibus fefe Patres habuerunt. niſi dicamus , fi ad promiffionem ac- aſſociat. Hic locus igitur imprimis oftendit, & legis onus cedat etiam pignus, ea re promiſfionem evacuari. Atqui debere auferri, & inimicitiam , qua Gentes fuerunt ad promiflio evacuari non poteft. Gal. 3:17. Rom.4: 14. tempus relictz in mundo fine Deo , debere ceffare. Nec Sed pofterius & Novum Teſtamentum prius illud, de quo tantùm, fed etiam, quia Judæi luerunt peccatum patrum loquitur , excludit; non propterea , quòd fideles non pof- fuorum, & Deus ab illis abfcondit faciem ſuam ad tem fint habere pignus aliquod fub Novo Teftamentofed pro- pus, & , ut gentium , ita & illorum , Deus eft fuo tempo- pterea , quod propter imperfectionem illius Teſtamenti re miſerturus , ( de qua miſericordia hoc loco agitur ) fi- potuit introduci dominatio & fervitus, & cum iſtius pi- gnificatur hoc verbo, omnia talia judicia & omiffionem gnoris pofſeffione conjungi; nec tantùm , ſed etiam, quia filiorum propter peccata patrum ceſſaturam, & ubique vo- poflidentes illud pignus poterant fædus Dei irritum face- catum iri omnes ad poenitentiam, ut nemo niſi in peccato re, atque ita plagis Dei fubjici cum terra fua. Atqui po- fuo & inobedientia ſua moriatur. ſterius Teftamentum cum ea ſervitute & participatione $. 47. Verſ. 31. Ecce dies veniunt. Hæc promiffio plagarum pugnat. Ideo nominat Apoftolus hoc Tefta- Novi Teſtamenti confirmat , quod dictum erat, ceſſatu mentum Vetus , & oftendit, antiquari & aboleri. rum proverbium , quo fignificabatur, etiam pios onerari S.51. Quod pepigeram cum Patribus ipſorum. Non di- malis provenientibus à culpa Patrum: quemadmodum cit, cum Abrahamo, Ifaaco , & Jacobo: de quibus , etiam hoc tempore putant , fe in exilio eſſe & incommodo ut fæderatis Dei, loquitur Levit. 26:42. fed illos Pa- propter Patrum ſuorum delicta. Unde etiam perſpici po- tres innuit, qui fuerunt in Ægypto, & inde educti ſunt. teſt; quæ Judæi, tanquam incommoda , interpretantur , | Tametfi enim Deus declaraverit Patribus , & juraverit, eos non debere pro incommodis habere : nempe, quòd fe ipfis daturum terram Canaan; hoc tamen explicavit jam non habent fynedrium ſedens in loco, quem Deus e de ſemine ipforum. Atqui tum demum dicitur Deus legerit, quod ipfis reſpondeat de omnibus ; quale fuerat fædus hoc erigere, & ftabilire hoc Teſtamentum , quan- in Veteri Teftamento. Vide Deuteron. 17: 8. do promillionem illam parat repræſentare; quemadmo- Item , quòd non habent templum , neque altare , aut fa- dum educendis ex Ægypto dixit, quòd ipſis & genera- crificia. Hæc propheta docet debere ipſos habere pro ab- tioni illi daturus effet hæreditatem terræ promiffæ. Quo latione incommodi, non pro incommodo. Item, quòd tempore eos etiam obligabat ea declaratio, ut alacres ad prædicatur Euangelium ; quo offenduntur; id oſtendit illam terram proficiſcerentur, & eam occuparent. Hîc Propheta eſſe maximum beneficium. Quare hoc verbum obſervamus , patres Ifraëlitarum quafi proprios dici il- aptiflimum eſt ad convertendum Judæos , & ad hoc com- los , qui educti ſunt ex Ægypto. Ita Efaias cap. 45- paratum , & ideò in hoc loco pofitum. Quod fi explican- verf . 1. duplices patres ſub nomine duplicis matris de- do obſcuramus, non poffumus effugere , quin rei fiamus ſignat : illos , qui ex Ægypto educti ſunt, & fequen- fanguinis Judæorum , & omnium eorum, qui ad hoc yer tes vocans matrem ſervos parientem ; ut Apoftolus ex- bum non attendentes alia omnia opinantur. plicat Galat. 4. patres autem anteriores defignans ma- $.48. Pangam fædus novum. Hæc phraſis habet apud trem filiorum Novi Teſtamenti, quæ in libertatem pas Judæos duplicem fignificatum. Vel enim ſignificat, Fe- rit. ram legem novam, & promiſliones novas ipfis offeram: 6.52. Die, quo apprehendi. Indicat, hoc fædus & hoc vel, declarabo ipſis, me novi aliquid eſſe facturum, & Teftamentum live hanc declarationem propoſiti & legis nova beneficia ipfis addicam , tanquam ex pacto rato, con lationem additam in Ægypto fuiſſe populo infinuatam. ditionibus impletis. Quemadmodum hæc phrafis uſurpa- Quod & teftatur Ezechiel cap. 20:5.6.7. Unde tur Exod. 34: 10. & alibi. Hic ipfe locus probat vim hu non poſſe videri ullo modo , legem operum effe datam Il- jus phraſeos: quia , quæ verf. 33. 34. promittuntur , ea raëlitis hujus teſtamenti vel foederis caufa. Nam decalo- omnia futura erant propter propofitum Dei, quod inftar gus , quem quidam putant effe datum , ut legem operum, habebat ratificati Teſtamenti, quia &c Patribus per pro in Ægypto non fuit pronunciatus. miffionem erat indicatum, &, quia Patres crediderant, $.53. Ut educerem eos ex Ægypto. Hinc clarum eft, quibus Deus non potuit mentiri. Igitur, fi reſpiciamus quid Deus populo ſe daturum declaraverit , tanquam vi- ipſas promiffiones, eæ oftendunt propofitum Dei cer- gore teſtamenti: nempe terram Canaan. Atque etiam in- tum, fixum, & omnino efficiendum. Atque hinc eſt, de liquet , quòd teftamentum hoc completatur populum, quòd libenter hîc Apoftolus utitur voce Teſtamenti, quæ atque omnem multitudinem circumciſorum , filiorum Ja- in verſione Græca reperitur. Si verò aſpiciamus vim talis cobi. declarationis propofiti divini, patet , obligari eos , qui 9.54. Qui irritum fecerunt fædus meum. Poteft etiam eam audiunt, ad fidem & amorem tantorum bonorum, reddi , quia. Hîc apparet , prius teſtamentum à fecundo & gaudium fuper ipſis, atque etiam ad abftinendum ab | differre etiam in hoc, quod prius admittit querelam & non omnibus, quæ cum hiſce bonis configunt: quemadmo- eft pee peal , Hebr. 8: 7. Nempe Deus non ita hoc tefta- dum, fi Deus declaret , fe fideles fuos velle eſſe liberos, mentum fecerat (intelligo propofitum collocandi popu- defe&iio à Deo erit, velle eſſe ſervum eo modo, quem- lum in terra ) quin relinqueretur locus transgreflioni 1f- admodum olim filii Dei ſervi fuerant. Quare phrafis, | raëlitarum , & dominationi gravi; quæ certè non eft ex qua utitur Propheta , fignificat, ut oblationem novo teftamento, ſed ab ira. Nam, quod propter peccatum im- rum bonorum , & invitationem ad ea accipienda, ita ponebatur , quia id necdum expiatum erat , iræ attribuitur & sous- - 12. patet , I 4 104 C O M M E N T A R I U S illas funt. & xe Toy elod & retelge. Unde etiam porrò liquet , ipfa | ta fiat, ut vix poflit ignorari à quoquam ; niſi tantùm apud bona non eſſe per ſe če je eu to co , hoc eſt, talia , ut illis me gentes, ad quas nec verbum Dei ullum , nec nomen liora non fuerint expectanda. Nam , quæ & fædifragi po- | Ifraëlis pervenerit . Intelligimus igitur hîc duo. Primò tuerunt poffidere , & in fervitute habenda fuerunt , non opus Dei, quo extante & annunciato omnis prudens, ad ſunt optima. conſcientiam fuam attendens, nullo negotio poteft ipfe 8.55. Fædus meum irritum fecerunt. h. e. Receſſerunt à legem juftitiæ fibi dicere. Quando enim Jeſus Chriftus fi- via juftitiæ, & oftenderunt, ſe alienos à communione mea, lius Dei fub legem factus propter peccata noftra & ad fa- minimè hæredes pacis atque amicitiæ. Nempe debebat lutem noftram mortuus eft & reſuſcitatus ex mortuis præ- terra, teſtamento data, eſſe pignus melioris patriæ. At dicatur, quid prius eſt, quod conſcientia injungat , quàm illi ſpectarunt ad Deos alios, & ipfam terram repudia- | credere Deo de ipfo teſtanti , & credere in ipſum, atque ita Deo gloriam dare, & in eo gloriari? Hanc autem effe $.56. At ego dominationem exercui in ipſos. Retinui il- legem juſtitiæ, per fe patet. Fruftra enim non poffumus los in vinculis, tanquam captivos , manu valida , parte il: confugere ad rupem falutis & in eum credere. Neque alia lorum trucidata , & præfeci ipſis principes, & impofui | lex juſtitiæ dari poteft. Secundò verba clara ſine ænigma- gravia Statuta ,* & injunxi principibus , ut per pænas ſeve-te & involucro legem juftitiæ definientia. Præterea an- riſfimas eos adigerent ad ea obſervandum , atque ita incluſi nunciatio tam potenter facta , iit nuſquam ſint faltem Il- illos in carcerem & tanquam in priſtinum ; denique non raëlitæ & ele&um ſemen, qui id ion audiant, & non in habui, ut filios delitiarum , fed neglectim tractavi, ut fer- cogitatione habeant. Ideo Apoftolus Hebr. 8: 10. non vos. Atquè, etiamſi non effent omnes rei rupti fæderis, veretur dicere ; in cogitationem ipforum, cum Lxx. inter- tamen omnes in iſtam neceſſitatem jugi ferendi compegi. pretibus. Ita hoc verbo utitur fupra cap. 3:14. & oppoſite Apofto $.61. Et fuper corde eorum ſcribam eam. Faciam , ut il- lus id explicavit per néanou (quo verbo & Lxx. utuntur) | lam recipiant , ea delectentur & ejus non obliviſcantur. Hebr. 8:9. Verbum Hebraicum , quod ſignificat deſpon- Unde fequitur, non amplius circumciſos & in litera legis dere, (quomodo quidam explicant) eſt potitis wis: quod ambulantes habendos eſſe pro populo Dei, fed eos, qui , vide Hof. 2:18. 19. vel 21.22. Hanc dominationem ex ſe legem Dei in corde habere fcriptam , teftantur. Et parte explicat Ezechiel cap. 20:25.26. fiam eis in Deum. 'Ego faciam , ut in me gloriari poflint : $.57. Sed hoc fædus , quod pangam. Hîc verbum illud quod ad eorum fanctificationem & juſtificationem eft ne- pangam foedus fignificat primo, declarationem ipfis fa- ceſſarium : &, ut is, qui hoc fecerit, me geram erga ciam, me hæc talia effecturum ; & talia efficiam. Secun- ipſos, denique patrem me eis præſtabo. Mihi fient popu- dò, hanc legem ipſis dicam , ut talia à me expectent , f1-lus, h. e. faciam , ut mihi dicant, Næg Amen , & in me ve , ut me talia facientem agnofcant, & eo nomine ament, glorientur. ut participes eorum bonorum fint. Domini Ifraël. Illis, $.62. Verſ. 34. Et non docebunt. Nemo impofterum quos promiſi Ifraëli filios. veniet ad ipfos miſlu meo , qui afferat ad ipſos verbum , $.58. Poft dies illos , ait Fehovah. h.e. poft dies Ve- quod non pervenerit ad omnes, per quod Deus cognoſcen- teris Teſtamenti . Nam, quod prius eft , fuos dies habet ; | dus fit: neque ullus habebit privatam expofitionem illius cui immediatè ſuccedit, quod pofterius eft. Non poffunt verbi, quod ad omnes pervenerit , ita ut ſine eo non pof- ea, quæ ita diebus diftinguuntur, confundi. Non dicit fint Deum cognoſcere ex verbo , quod ad omres perves hîc; poft dies hos, tanquam loquens tempore Veteris Te nit. In Vetere Teſtamento exſpectabatur Propheta, qui ftamenti : fed, qui loquitur (non is propheta eſt, ſed Je- Verba Dei loqueretur. Igitur Moſes & Prophetæ fuêre hova loquens in nomine Jehovæ) tanquim fub Novo Te teftes eorum, quæ in poſterum dicenda erant. Poftquam ftamento loquitur de Judæorum converfione, quemad- Chriſtus venit & dixit verba, quæ ei Pater dedit dicen modum jam dudum cognovimus . Ideo repetit teftimo- da, nihil amplius dicendum reſtat . Et, quando hoc in nium Patris fui antiquum , quod decreverit mutare fta- publico eſt pofitum , nullus poteft afferre verbum , quod tum primum populi Ifraëlitici in ftatum meliorem. Ideò neceſſarium fit recipere eis , in quorum cordibus eft fcri- dicit, poft dies illos, q. d. qui jam præterierunt. Hæc eſt pta lex Dei omnibus publicata, ut Dominum cogno- explicatio promiffionis antiquæ , gentes eſſe ſibi benedi&tu- fcant. Et, quia lex omnibus publicata inſcribitur cor- rasin ſemine Jacobi. Finis vel fcopus horum eſt, ut Judæi di, nihil à quoquam dici poterit ad fidem , quod non diſcant dignofcere faciem teinporis. per verba omnibus prædicata doceatur is , qui in cogni- $.59. Do. Verbum præteriti temporis 'mn: ſæpe va- tione Dei proficit . Quandoquidem clavis cognitionis in let præſens. Vide Genel . 20:16. Senfus eft, q. d. Sic publico pofita eft, non adimus montem, ut inde istom agam cum ipfis , ut videri poflım ſemper ad ipfos dicere ; επίλυσιν a quo νομοθέτη , tanquam privilegium abfque hæceft lex mea. Igitur intelligimus hic, primum errore interpretandi habente, petamus. Ideo dicitur E- in exfecutione Novi Teftamenti effe claram & minimè fai : 54. verf. 13. Omnes filii tui diſcipuli Domini erunt. velatam expofitionem viæ juftitiæ. In quo eft differentia Vide etiam 1. Johan. 2. verf. 27. Non habet is opus, ut à Veteri Teftamento. Nam fub eo fuit velum quodam- quis vos doceat. Quidam interpretantur: Non amplius dos modo injectum legi juſtitiæ; idque per legem præcepti cebit tantum unus alterum, &c. quaſi unquam tantùm carnalis , quæ propter inobedientiam primorum Ifraéli- docuerit unus alterum. Etiam in Vetere Teftamento lex ea verbum indicandum erat. Sed certè in Novo Teſta- tarum ad promillionem & legem fidei addita eft. Ea enim dedit occafionem hominibus, non fatis attentis , cogitan- mento verum eft: Non tantùm homo docet. Quod non. di, quòd, quum peccatores eſſent, in operibus fuis vi- & lex Dei pofita in omnium medio & fcripta in cordibus vere poſſent; & , quòd ea opera fint partim non mecha. docet, id verum non eft, aut ad cognoſcendum Deum ri, non furari, non occidere , partim circumcidi & cæte- ra legis dogmatum obfervare. Quo tempore , tum pro- $.63. Cognoſcent me. Intellige, verus Ifraël; in quo- pter legis ænigmata , tum propter aberrationem plero- rum cordibus erit lex Domini ſcripta , quæ omnibus erit rumque & fapientiam carnalem uniuſcujuſque, admodum publicata. Cognoſcere autem Dominum elt 1. Cognoſcere difficile fuit , legem juftitiæ accuratè cognoſcere: impri- virtutes Dei. 2. Scire, quomodo factus ſit in Deum pec- mis, ſi deeffet inftitutio prophetica. Ať in Novo Teſta catoris. 3. Eum intueri, obſervare & ante oculos habere. mento , ubi prædicatur Jeſus Chriſtus, idemque cruci- Rurfus hîc genuinus populi Dei character oftenditur ; qui fixus, & quidem ita prædicatur , ut velum nullum in non eft ambulare in aliqua ſervitute, aut ſeſe ſubjicere ho- mundo fit , veluti exercitium legis cerimonialis , acceden- minibus , tanquam privatum verbum aut privatam expo- te etiam verbo, quo fidelibus juflitia addicitur : lex juſitiæ fitionem privilegio habentibus , fed Deum noſſe & nomen eft in propatulo. ejus confiteri, atque id fa&tis fuis non abnegare. $.60. In medium ipforum. Primò, ut verbum meum 9.64. Condonabo pravitatem eorum. hoc eft, 1. Non perveniat ad omnes, & facilè ab omnibus poffit haberit, vindicabo neque imputabo. Quod neceſſe erat , ut pecca- legi, cognoſci. Secundò, ut fumma legis juftitiæ ita no tori vellet etiam innotefcere & eum fanctificare. Porro non facit. igitur IN JEREMIA CAP. XXXI. 105 igitur fignificat 2. tollere illam dominationem, quam exer mino. Non poteft autem in Novo Teſtamento eſſe urbs cuerat in priſcos Iſraëlitas: & annunciare ipfis rlw dwodó- | Jehovæ , niſi fit Chriſti, & à Chriſtianis teneatur. Non τζωσιν factam , atque ita eos τελειών confummare. peculiare hoc beneficium eft ejus urbis , fed pertinet ad $.65. Et ipfum peccatum eorum. Ş hîc incluſivum eft, promiffionem de reſtituendis jacturis Jacobi. Innuit, ad- & non mutat cafum. Sic Efr. 1:5. Peccatum hîc ſignificat | eò damna Ecclefiæ reftituenda effe, ut & urbs Hierofo- reatum contractum ipſa nativitate, & ftatum impurum , | lyma reſtituatur , & quidem Domino. Facile intelligitur, in quo homo eft ante regenerationem. Non recordabor. quanti momenti hoc fit, & quanta mutatione rerum in h. e. Non commemorabo. confer verf. 20. Non faciam mundo opus fit, ut hoc fiat. Hæc autem omnia, quæ ne- ejus mentionem , h. e. nihil ipfis imperabo , quemadmo- ceſſe eſt fieri , ut Hieroſolyma habitetur à Chriftianis, & dum olim feceram , quo ipfi cogantur teftari, peccatum quidem Ifraëlitis Chriſtianis, & ut populi ipfis ferviant , nondum eſſe expiatum & abolitum. Nam cæteroquin im- | hîc fubintelligenda funt . Chriftus Luc. 21:24. innuit, poflibile eft, ut, quando Deus curat prædicari remiffio- gentium tempora eſſe definita, &, poftquam ea efluxerint, nem peccatorum, nulla fiat mentio peccatorum. Sed hîc Hierofolyına reſtituenda effe. Jeremias hîc orbem aut me eft ανάμνησις η αμαρτίας ως έσης έτι και μήτω εξιλαθεί- είβολον Hierofolymorum defcribitaturri Chananeel, quæ ons mentio peccati non aboliti , & quidem facta per legem erat verſus orientem ad latus templi feptentrionale, uſque imponentem propterea moleſta opera. vide Hebræor. 10. ad portam anguli ; qui angulus eft lateris orientalis & fe- verſ. 3. 18. ptentrionalis. Lateris feptentrionalis terminum facit ool- $.66. Verf.35. Sic dixit Jehovah. Adhuc loquitur lem Gareb. Joſephus in eo angulo ponit turrim Pfephi- Chriſtus in nomine Patris & ipfius decretum recitat. Pro- nam. Hinc fiexum in latere occidentale facit uſque ad nunciat, Patri ſuo decretum effe , non rejicere Iſraëlem, Goath. Deinde loquitur de latere meridionali, quod ten- æquè atque illi decretum eſt, conſervare diſcrimen diei dit ad angulum portæ equorum rurſus verſus orientem , & & noctis, & tempora frugifera quotannis inftaurare, & definit in valle Kidron. Ibi facit mentionem vallis, quæ mare quidem commovere, ita tamen, ut locum ſuum non eft vallis Ben Hinnom , & eam denominat à cadaveribus con egrediatur. Addit etiam , nomen Jehovæ effe, Dei exer- cineribus ; quia nempe ibi horribilis idololatria exerceba- cituum , hoc eſt, quòd decreverit Deus eſſe multarum tur. Deinde autem is locus à pofteris contaminatus fuit, gentium. Confer cap. 3:19. Geneſ.9: 1. ſponder Deus, & igne fuerunt omnia purgamenta urbis combuſta in ea in pofterum non effe ceſſaturum diem & noctem , &c. valle. Unde per allegoriam gehennæ nomen affumtum eſt Deus hactenus oftendit, fe hujus ſponſionis effe memo- ad ſignificandum locum cruciatuum æternorum. Jeremias rem. Sed Deus non minùs memor eft fponfionis, quam dicit, non tantùm illam vallem & urbem, fed & agros pro- fecit Abrahamo, quòd futurus effet Deus feminis ipfius. pinquos, fore ſan&tum Domino , h. e. non minùs fanétos Vide Levit. 26:42. & 44. & 45. Nempe promiffionem fore iftos locos atque folum templi olim fuerat. Sic Eze- fuam oftendit non tantùm pertinere ad illos, qui primò chiel 43: 12. dicit , hanc legem eſſe domus fub tempori- crediderunt, & facti ſunt participes regni Dei ſed etiam ad | bus Novi Teſtamenti, ut omnis terminus totius montis eorum filios , qui non crediderunt, qui etiam filii Abra- circumquaque ſit ſanctum fan&torum. Ita Zacharias cap. hami ſunt ; ut non minùs mifereatur illorum , quàm gen- 14:21. dicit, ollas Hieroſolymææ in Fudea fore ſanctum tium , propter quas Deus exercituum nominari voluit. Huc Domino. Quare non poteft hîc intelligi reædificatio Hie- referenda eft prophetia Hof. 3: 3:4.7. rofolymorum 'ea, quæ fačta eſt per Zorobabelem. Nam $.67. Verf. 37. Rejiciam omne ſemen Iſraëlis . Senſus in urbe ea aliud fuit ſanctum , aliud profanum. Sed tan- promiffionis eft duplex. 1. Deum non repulſurum ſemen dem , ut eft cap. 3:17. fa&ta eſt urbs folium gloriæ. Hic Ifraëlis, quin, quos precognovit , ſervet. Roman. 11:2. autem fignificatur , ftatim atque reædificata fuerit , totam 2. Deum non in finem & omnino repulfurum maximam fore fanctam Domino. Nimirum , ubi fideles habitant , partem Iſraëlis. Quemadmodum fine dubio Deus maxi- ibi eft Sanctum Sanctorum ; quippe qui abſoluti ſunt & mam partem Ifraëlis repuliffet , fi tantùm illi fervarentur, non abftinentur , quò minùs proximè accedant ad Deum , qui crediderunt , cùm initio Euangelium prædicatum eft. | & funt Sacerdotes Deo, communionem habentes cum iis, 9.68. Verſ. 38. Ecce dies veniunt & ædificabitur civi- ' qui funt in cælo. Denique negat eam urbem impoſterum tas. Ex præmiflis patet , hæc dicta eſſe de fpe Ifraëlis im- vel evulfum iri per avceschouwory five abductionem populi, poſterum , poftquam Chriſtus veniffet. vide cap. 30:21. vel everſum , uſque ad ultimum diem. Quod ipſum quo- & feqq. Spondet igitur reædificationem Hieroſolymæ, que argumento eſt, hîc non eſſe ſermonem de Hierofoly- & quidem , ut fit Jehovæ. Dicit enim: Ædificabitur Do ma Zorobabelis. CAPUT XXXII. I V Erbum, quod factum eſt ad Jeremiam à Jehovah anno decimo Zedekiæ Regis Juda. Is an- 2 Et tunc copie Regis Babel oppugnabant Hierofolymam , & Jeremias Propheta erat inclufus in atrio cuſtodiæ, quæ erat apud domum Regis Iudæ. 3 Quem incluſerat Zedekias Rex Iudæ , dicendo: Quare tu prophetas , dicendo: Sic dixit Ieho- vah: Ecce ego do urbem hanc in manum Regis Babel, & capiet eam, 4 Et Zedekias Rex Iudæ non evadet ex manu Chaldæorum, ſed dabitur in manum Regis Babel, & loquetur os ejus cum ore ejus, & oculi ipfius oculos ipſius videbunt , 5 Et Babylonem abducet Zedekiam, & ibi erit, donec viſtem illum ; ait Iehovah ? quum prælia- bimini cum Chaldæis, non profperabimini ? 6 Et dixit Ieremias ; Factum eſt verbum Iehovæ ad me dicendo: 7 Ecce Chanameel filius Sallumi patrui tui venit ad te , dicendo: Ecce tibi agrum meum , qui eſt in Anathoth. Nam tuum eſt jus aſſertionis ad emendum. 8 Et venit ad me Chanameel filius patrui mei juxta verbum Iehovæ in atrium cuftodiæ , & dixit ad me : Eme, age , agrum meum , qui eſt in Anathoth , quæ eft in terra Benjamin. Nam 106 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U. S Nam tuum eſt jus hæreditatis, & tua eſt aſſertio. Enie tibi. Et cognovi, quòd verbum Fehovec id eſſet. 9 Et emi agrum illum à Chanameele filio patrui mei, qui erat in Anatboth: & pependi iph ar- gentum feptem hiclos & decem argenteos. 10 Et fcripf in libello , & obfignavi, & adhibui teſtes; & appendi argentum in trutina. 11 Et accepi libellum emtionis , obfignatum , præceptum & definitiones & apertum ; 12 Et dedi libellum emtionis Barucho filio Nerija , filio Machaſejæ ante oculos chanameelis co- gnati mei , & ante oculos teſtium , qui ſubfignaverant libellum emtionis, ante oculos. om- nium Judæorum , qui ſedebant in atrio cuſtodia. 13 Et præcepi Barucho coram ipſis , dicendo: 14 Sic dixit Jehovah Deus exercituum , Deus Ifraëlis : Accipe libellos hos , libellum emtionis hunc, & obfignatum , & libellum apertum iſtum , &inde hæc in vas teſtaceum, ut ma- néant dics multos. IS Nam fic dixit Jehovah Deus exercituum , Deus Ifraëlis : Adhuc ementur domus & agri. & vineæ in terra hac. 16 Et oravi ad Jehovam, poſtquam tradideram libellum emtionis Barucho filio Neriją; dicendo: 17 Ab, Domine Jehovah: Ecce tu feciſti cælum & terram vi tua magna & brachio tuo extenfo : non excedit vires tuas ulla res. 18 Qui facis gratiam millibus & retribuis pravitatem patrum in hinum filiorum ipforum poſt ipſos: Deus ille magnus viétor , cujus nomen eſt Jehovah Deus exercituum ; 19 Magnus conſilio & amplus opere , cujus oculi intendunt in omnes vias filiorum hominis ad dan- dum unicuique fecundùm vias fuas & juxta fructum ſtudiorum ejus : 20 Qui poſuiſti ſigna & prodigia in Ægypto uſque ad diem hunc & in 1ſraële & in hominibus , & feciſti tibi nomen , quale eſt hoc die; 21 Et feciſti , ut exiret populus tuus 1ſraël ex Ægypto iu ſgnis & prodigiis & manu valida @ brachio extento, @terrore magno: 22. Et dediſti ipfis terram hanc , quam juraveras patribus ipſorum te daturum ipſis , terram manan- tem lacte ac melle: 23 Et venerunt & hæreditarunt eam , & non auſcult arunt voci tuæ , & in lege tua non ambula- runt; quidquid præceperas ipſis , ut facerent , non fecerunt, & fecifti , ut obveniret iis omne malum hoc. 24. Ecce aggeres admoti ſunt ad urbem ad capiendum eam, @urbs tradita eſt in manum Chaldæo- rum , qui præliantur contra eam , propter gladium & famem & peſtilentiam : &, quod locutus es , fa&tum eft, & ecce tu vides. 25 Et tu dixiſti ad me, Domine Jehova: Eme tibi agrum argento & adhibe teſtes; cùm tamen urbs tradita fit in manum Chaldæorum. 26 Et factum eſt verbum Iehovæ ad Ieremiam, dicendo , 27 Ecce ego Iehovah Deus omnis carnis , an quicquam excedit vires meas? 28 Quapropter fic dixit Iehovah :. Ecce ego do civitatem hanc in manum Chaldæorum , & in mas num Nebucadrezaris Regis Babel, & capiet illam ; 29 Et venient Chaldæi , qui præliantur adverſus urbem hanc, & accendent urbem hanc igne & cremabunt illam , & domos , in quarum teétis thurificarunt Baali, & libarunt libamina Diis aliis, ut ægrè mihi facerent. 30 Nam exſtiterunt filii Ifraël & filii Iudæ tantummodò facientes malum in oculis meis à pue- ritia fua. Nam filii Ifraël tantummodò ægrè mihi faciunt opere manuum ſuarum , ait Iehovah. 31 Nam ad iram meam & ad ardorem meum exſtitit mihi urbs hæc ab eo die, quo ædificarunt eam & ufque ad diem hunc, ut amoverem eam à facie mea; 32 Propter omne malum filiorum Iſraël & filiorum Iuda , quod fecerunt, ad ægrè faciendum mihi, ipfi , Reges ipforum , Principes ipſorum , Sacerdotes ipforum , & Prophetæ ipforum, & vir Tehudæ & habitantes Hierofolymam; 33 Et verterunt ad me cervicem & non faciem. Et docui eos ita, ut nihil prius fecerim : at illi non audiverunt , ut acciperent diſciplinam. 34 Et pofuerunt abominabilia ſua in domo , ſuper qua nomen meum nuncupatum eft, ut eam profa- narcnt : 35 Et Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α JE RE MI Æ CAP. XXXII. 107 "Р 35 Et ædificarunt celſa Baalis, quæ funt in valle Ben-Hinnom , ut traducerent filios fuos @filias Suas Molechó ( quod non præceperam ipſis Go non venit mihi in mentem , ut facerent ab- ominationem hanc) ut reum facerent Judam. 36 Sed nunc propterea fic dixit Jehovah Deus Ifraëlis de urbe hac , quam vos dicitis; data eft in manum Regis Babel gladio, fame, peſte: 37 Ecce ego congrego eos ex omnibus terris, quo pepuleram ipſos ira mea &º ardore meo & fervore magno, & faciam, ut redeant ad locum hunc ; & faciam, ut habitent ſecurè ; 38 Et fient mihi populus, c ego fiam ipſis Deus, 39 Et dabo ipſis cor unum & viam unam ad timendum me omnibus diebus , in bonum ipfis & filiis ipforum poſt ipfos, 40 Et paciſcar ipſis fædus æternum, quòd non averfurus me ſim ab ipfis, ut bene faciam ipſis : &ti- morem mei dabo in cor ipforum, ut non recedant à me. 41 Et hilaris ero fuper ipſis , ut benefaciam ipfis,& plantabo illos in terra hacin veritate , in toto corde meo C in tota anima mea. 42 Nam fic dixit Jehovah: quemadmodum adduxi ſuper populum hunc omne malum magnum bocz ita ego adduco fuper ipſos omne bonum, quod ego loquor de ipſis. 43 Et emetur ager in terra hac, quam vos dicitis : vaftitas ea eft fine homine & pecude , data eft in manun-Chaldæorum : 44 Agros argento ement , & fcribent in libello , & obfignabunt, & adhibebunt teftes in terra Ben- jamin & circa Hieroſolymam , & in oppidis Judæ, & in oppidis montanæ, & in oppidis de- preſja, & in oppidis auſtralibus. Nam reftituam jacturus eorum, ait Jehovah. $. I. Rophetia de reductione ex captivitate | tiam & judicium miſces, ut tamen gratiam extendas lon- Babylonica, & tranquillatione populi , giùs. Præterea confitetur magnitudinem Dei & fortitu- deque gratia Novi Teftamenti præftan- dinem, ut dignus ſit, qui porter hoc nomen, Jehovah, da. I. Narratur occafio prophetiæ hujus, qui fit , quod eft; Deus exercituum. qui decrevit affume- nempe , quòd Propheta juſſus erat agrum re exercitus gentium, ut ſuus populus ſint. Verf. 19. Ma- emere à patruele ſuo. yf.1. – 10. II. gnus confilio. Cujus confilia funt imperveſtigabilia. Et Prophetia cum ſigno: nempe reconditione inſtrumenti in amplus opere. Cujus infinita & innumerabilia funt opera. teftaceo vaſe per Baruchum. Ýſ.11.-15. III. Oratio Cujus oculi aperti ſunt ſuper omnes vias hominum , ut des cui. Jeremiæ. verſ. 16. --25. IV. Reſponſio ad orationem, que ſecundum vias ejus, prout conſilium cepit quærendi explicans cauſas deſtructionis Hieroſolymæ, & promit- | bonum, & elegit ea, quæ ad bonum comparandum fa- tens recolle&tionem cum effuſione gratiæ. Ýſ.26. 44. ciunt. Verf. 20. Qui edidiſti figna & prodigia in Ægy- 6.2. Verf. 1. Anno decimo Zedekiæ : qui annus octa- pro uſque ad diem hunc. Quorum fructus hodieque ex- vus decimus Nabuchodonoſori. Quia quartus Jojakimi eft tat. Et in Iſraële &in hominibus , qui non erant Ifraël, ut primus Nabuchodonofori, ergo undecimus illius odiavus Ægyptiis. Et feciſti tibi nomen , ut eft hoc die . Effecifti, ut hujus. Proinde primus Zedekiæ nonus Nabuchodonofo- 'nominareris Deus Ifraëlis , major omnibus diis. Verf. ri, & decimus illius ootavus decimus hujus. Is erat fecun 21. 22. Confitetur fidelitatem Dei, qui ſervaverit pro- dus annus obfidionis. Nihilominus tamen ita annus deci- millionem patribus factam filiis ipforum. Verf. 23. Con- mus Zedekiæ fuit octavus decimus Nabuchodonofori, ut fitetur inobedientiam populi & negle&tum legis Dei : & & pars undecimi illius in hujus octavum decimum incide- meritum pænæ. Verſ . 24. Admiratur , quum illa mala rit , atque adeò urbs octavo decimo Babylonii capta fit. juftè evenerint populo , tamen ſibi imperatum , ut eme- Vide Jerem. 52:29. ret agrum. $. 3. Verſ. 2. Erat in cuftodiam incluſus. Ne fcil. ubi- que prophetaret excidium urbis. Interim hoc Deus præ- nis. Hoc & latè accipi poteft & ftrictè. Latè ; qui om- $. 10. Verſ. 27. Ecce ego Jehovah, Deus omnis car- paraverat Jeremiæ hofpitium , ut ibi aleretur , donec à nem hominem voco ad refipiſcentiam, ut ſe recipiant ad Chaldæis folveretur. $.4. In atrio cuftodia , an ſcopi ? Nam 12 aliâs me, tanquam Deum ſuum; quo fine & confcientiæ lu- men ipfis impertior, & me notifico ipfis per opera mea , fcopum notat. Lxx. puron ls vertunt. Chaldæus 579? imprimis per patientiam & clementiam meam. qui / ex unius peccatoris fanguine feci habitari terram, & jus atrii meminit & Nehemias cap. 3:25. Fuit & porta illis do tempora frugifera , & cor ipſorum impleo ali- inibi nominata 1997 yw prope templum. Neh. 12:39. mento & lætitia. Strictè ; qui volo habere fædus non 6.5. Verf 6. Jeremias prædicit adventum Patruelis ſui. tantùm cum una gente aue hominibus unius gentis, fed $.6. Verſ. 9. Septem ſiclos e decem argenteos. Chald. cum femine electo ex omnibus familiis terræ. Quod & Kimchius per opv intelligunt D'ap minas. quum opus maximum fit, non debet videri Deo quica $.7. Verſ. 11. Præceptum og ſtatuta. Adfcribebatur quam impoflibile. Deinde, quia ad hoc perficiendum jus vindiciarum. Et manifeftum. Exemplum obfignati. Iſraêl debet primò diſpergi, deinde & recolligi, & ci- $.8. Verf . 17. In oratione fua confitetur initio poten- tra recollectionem ejus non potuit conftare fides pro- tiam Dei, quam nihil fuperet; quippe qui fecerit cælum miflioni, omnino recolle&tio exſpectanda erat. Atque & terram viribus ſuis magnis. adeo ipfa diſperſio habenda erat pro figno appropinquan- $.9. Verf. 18. - 24. Agnoſcit & gratiam & judi- tis regni Dei. Deinde non erat anxiè cogitandum, cium. Qui facit gratiam millibus. Qui fidelium liberis be- qua ratione futurum eſſet, ut Juda reſtitueretur in inte- nedicit etiam in millefimam ufque generationem. Igitur grum, quum corda hominum effent in Dei manu , qui femper recordaberis foederis cum Abrahamo, Ifaaco & Ja- per ſpiritum fuum poterat efficere, ut, qui ipfum antea rum te Deum futurum promififti. Et reddit pravitatem pa- ipfius. cobo,ut nunquam definas benedicere pofteris eorum;quo- non cognoviffent, cognoſcerent , & infervirent confilio trum in finum filiorum ipforum.Qui etiam dito pelos & ſeveri $. II. Verſ. 28. 33. Excidium urbis prædicat & tatem exercet in infidelium patrum liberos. Atque ita gra- deſcribit , & juſtificat. Domos conflagratuiras, in quarum testis -ponit . Hu מִשְׁמָר pro בֵית מַטְרָא Et alibi / בֵּית אֵטִירַיָא 108 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S tectis adoleverint Baali & rebus cæleſtibus. Ipfos locos Et dabo illis cor unum. Auferam ab illis duplex cor. Pu- peccati fe deſtructurum. Verf. 30. Porrò declarat , If- rificabo cor eorum per fidem. Legem enim meam raêlitas & Judæos tantùm malum feciſſe coram fe à pue- fcribam in corde ipforum. Ita defivent effe Dyus & ris. hoc eft, fuiſſe epe @vontas. Confer Genef. 6. verſ.5. Oon defe&tores & hypocritæ : quales nunc funt pleri- Pfalm. 58.verf. 4. Imò urbem Hieroſolymam , ex quo que, ſervientes tantùm in litera & c Paveção. Quando ſtructa erat, non fuiſſe fibi, nifi ad iram & ad excande- pro cultu in litera introducitur cultus in ſpiritu, hoc eft, fcentiam. Quòd femper infidelitas & impietas in ea re- cultus cordis per fidem , quæ per charitatem operetur & gnaverit . Ita ut videantur operam dediſſe, ut eam aufer: confeffione veritatis fe oftendat ; quando Ifraël habet ret à facie ſua propter malum, quod fecerint in ea & filii fcriptam legem Dei in corde: cum non amplius poteft in Ifraël & filii Juda , reges , principes , facerdotes, pro- | populo Dei eſſe aut pro populi Dei membro haberi, qui phetæ , viri Judæ, omnis incola denique. Denuo ſubji- , ſunt corde non uno , aut habent cor lapideum. Confer cit culpas. quòd docenti fibi non auſcultaverint. quòd Ezech. 11:19. inquinaverint templum fuum idolis. quòd filios macta- $. 13. Verf. 40. Et pangam eis foedus æternum. Gra- verint Molecho. Hæc intelligenda de maxima parte. | tia, quam dat fidelibus, eft æterna : & non tantùm non Nam alioqui Efaias dicit cap. 1:21. fuiffe aliquando eam aufertur ab ipfis , ſed etiam à ſemine ipſorum. Habet e- urbem fidelem & juſtitiam in ea perno&tafſe. nim Eccleſia ſemper filios. Confer Efai.55: 3. 59:21. $.12. Verſ. 36. --- 39. Hîc jam promittit meliora. Et timorem meum dabo in cor eorum , ne recedant à me. Deus Iccircò. Quia ipfe eft Jéhovah & Deus Ifraëlis & omnis fideles ſuos per Spiritum timoris ſui conſervat, ne defi- carnis. Recolligam, tanquam unum populum. Et faciam ciant ad hæreſes exitiales & ad Antichrifti doctrinam ac habitare ſecurè. Dabo ipfis pacem. Et erunt mihi popu- legem. tus. non ſubjicientur amplius nominatis diis, non-diis, $. 14. Verſ. 41. Et hilaris ero ſuper ipſis, & benefa- ſed foli mihi, & habebuntur à me, tanquam populus ciam ipfis vel bene eſſe faciam ipſos. poft multas afflictiones meus. Id fiet , quum fecurè habitabunt, in pace. Et ego & tentationes. Et plant abo eos in terra hac in veritate , toto ero ipſis in Deum. juſtitiam , falutem , libertatem , ver- corde meo & anima mea. Confer cap: 31:38. bum gratiæ & veritatis, Spiritum filiorum dabo ipſis. S. 15. Verf. 42. 43. 44. Repetitur pluribus, verbis, Ita circumcidam cor eorum. Deuteronom. 30. verf. 6. ) quod dictum * f. 15. LOS СА. p UT XXXIII. 1 E T factum eſt verbum Jehovæ ad Jeremiam denuò , atque is adhuc inclufus erat in atrio ch- ſtodiæ; dicendo; 2 Sic dixit Jehova , qui id facit ; Jehova format illud , ut id aptè faciat: Jehova nomen ejus eft. 3 clama ad me & refpondebo tibi, & indicabo tibi magna & ardua, quæ non noſti. 4 Nam fic dixit Jehova Deus iſraelis de domibus urbis hujus, & de domibus Regum Iudæ dirutis ad aggeres Gadgladium, Ś Quæ ad boc funt, ut prælium fiat cum Chaldæis, & ut impleantur cadaveribus hominum, quos percuſſero in ira mea &ardore meo, & propter quorum omnium malitiam abfcondi faciem meam ab urbe hac 6 Ecce ego faciam ei aſcendere prolixitatem & conſolidationem, &reconcinnabo eas , & manife- Stabo illis abundantiam pacis & veritatis, 7. Et reſtituam damna Iudæ & damna Ifraelis, & ædificabo eos, ut antea; 8 Et purificabo.eos ab omni pravitate , qua peccarunt mihi , & condonabo omnes pravitates ipfo- rum, quibus peccarunt mihi & quibus defecerunt à me. 9 Et erit mihi in nomen hilaritatis, in celebrationem & in ornatum omnibus gentibus terræ, que audient omne bonum, quod ego facio cum ipfis, & pavebunt & commovebuntur propter om- ne bonum, & propter omnem pacem, quam ego facio illi. 10 Sic dixit Iehova: Adhuc audietur in loco hoc , quem vos dicitis defolatum eſſe , ut non fit homo Ĉut non fit pecus ; in oppidis Iudæ & in vicis Hierofolymorum , quæ defolata funt, ita ut non fit homo, &ut non fit habitans: &* ut non fit pecus ; 11 Vox hilaritatis , & vox lætitiæ, & vox Sponſi & vox Sponfa , vox dicentium : Confitemini le- hovam Deum exercituum, quia bonus eft Iehova , quia in feculum gratia ejus : afferentium confeſſionem ad domum Iehovæ : quia reſtituam damna terræ in priſtinum, dixit Iehova. 12 Sic dixit Iehova Deus exercituum: adhuc erit in loco hoc defolato, ut non fit homo aut pecus,& & in omnibus oppidis ejus, manſo paſtorum facientium recubare oves. 13 In oppidis montanæ , in oppidis depreffæ , & in oppidis auſtralis, & in terra Benjamin, & circa Hierofolyma, & in oppidis Iudæ adhuc tranſibunt oves ſub manu numerantis, ait Iehova. 14 Ecce dies veniunt , ait Iehova , & faciam exſtare verbum bonum illud, quod locutus fum ad do- mum Ifrael & de domo Iuda. 15 In diebus illis ' in tempore illo faciam exoriri Davidi germen juſtitiæ , &faciet judicium &* juſtitiam in terra. 16 In IN J Ε R Ε Μ Ι Ε CA P. XXXIII. 109 16 in diebus illis falvabitur Iuda,& Hierofolyma habitabit fecurè, & hic, qui vocabit illam, Jehova juftitia noftra (vel; & hoc, quod vocabitur , Iehova juftitia noftra.) 17 Nam fic dixit Iehova : non exſcindetur Davidi vir ſedens in throno domus Ifraël: 18 Et facerdotibus Levitis non exſcindetur vir à conſpectu meo , confpectu meo, qui offerat holocauftum & adoa leat munus, & faciat facrificium omnibus diebus. 19 Et factum eſt verbuin Iehova ad Ieremiam, dicendo : 20 Sie dixit Iehova : Si irritum facietis fædus meum diei, & fædus meum noctis, &, ut non fit dies &g nox in tempore fuo ; 21 Etiam fædus meum irritum fiet cum Davide ſervo meo , ne fit ipfi filius regnans in throno ipſius; & cum Levitis ſacerdotibus miniſtris meis. 22 Quemadmodum non numerabitur exercitus cælorum, &• non menfurabitur ſabulum maris; fic multiplicabo ſemen Davidis ſervi mei, & Levit as miniſtrantes mihi. 23 Et factum eſt verbum lehova ad Ieremiam, dicendo : 24 Annon vidiſti, quid populus hic locuti fint ? nimirum , duas familias , quas elegér át lehova, rejecerit ? & populum meum ſpermunt , ne fit amplius gens coram ipſis. 25 Sic dixit Iehova : fi non eft fædus meum diei & noctis, definitiones cæli & terre non poſui, 26 Etiam ſemen lacobi & Davidis ſervi mei ſpernam, ne capiam de ſemine ejus poteftatem habentes in ſemen Abrahami, Iſaaci & Iacobi. Nam reftituam damna corum & miſe- rebor eorum. P $. I. Ræfatio oraculi , quod in hoc capite | Sic to Pevezéry Rom. 16:26. 2. Timoth.1:10. Tit. I: 3 exſtat, oftendit , rem effe magnam, de de | Pacem. Efa.52:7. nempe, cum Deo, ad abfolutionem qua oraculum loquitur. verf. 1. 2. 3. Lo conſcientiæ ; cum gentibus , ut fiant unus populus, & non quitur autem I. de deftru&ione urbis. fint amplius populus conftitutus ex fædifragis & fideli- verſ. 4.5. II. De gratia exercenda erga bus , qui inter fe conjungantur propter neceffaria commu- urbem & habitatores ejus. verf.6. Ea niter omnibus impofita onera, fed ut foli credentes in me diſtin&tè explicatur. 1. Ædificatio urbis & populi. ¥f. 7. coeant in unum & cohabitent , ut fratres. Sic Hag. 2:9. 2. Storú ng 2075 zgu č06525. verf. 8. 3. Vocatio gentium. Quam pacem Chriſtus annunciavit. Eph. 2:17. Et veria verf.9. Et rurſus 1. reftitutio Hieroſolymæ in integrum, tatis. h. e. ut veritas nominis mei, qui volui dici Deus poft defolationem. verſ. 10. 11. 12. 13. 2. Exhibitio | Abrahami, &c. ipfis clarè manifeftetur, & omnes pro- promiflionis in Chriſto, verſ. 14. 15. 16. Confirmat & milliones meæ fiant vay nga ceperit, & tollantur omnes fi- illuſtrat promiſlionem hanc. Davidi & Levitis non defu- guræ atque umbræ. turum femen regnans & ſerviens Deo. Idque affirmat $. 7. Verf.7. Et reſtituam ja&turas Judæ & jacturas contra murmurationes populi. verf. 17. --- 26. Ifraël, & ædificabo eos , ut ante' ; & purificabo eos. Duo • $. 2. Verf.z. Sic dicit Jehovah , qui id facit. Id eft, hi verſus cohærent. Civitates nunc deſtructæ & deftruen- qui omnino cogitat efficere id ipfum, quod dico. Hîcrur- dæ reædificabuntur , duodecim tribus adunabuntur , loca fùs loquitur Jehova in nomine Jehovæ , vel de Jehova, & vaſta implebuntur hominibus , ut omne veſtigium cladis eum, qui id facturus erat, nominat Jehovam. Confer verf. aboleatur ; &, quum hoc factum erit , tunc purificabo eos 15. 16. Nam non poteſt judicium & juftitiam facere in ab omni pravitate ipſorum , &c. tum effundetur fanguis terra & ſalvare Judam , atque adeò eſſe juſtitia Judæ , nifi Teftamenti , & offeretur verum facrificium, in quo ego Jehovah. Jehovah format. Vel, qui format illud, ut aptè oudrão, & conſummabo ipſos , & purificabo ipfos à con- faciat. id eft, qui exactė & ; quemadmodum oportet , ut ſcientia peccati . Per legem impuri conſtituebantur. Ezech. fine omni defectu & in perpetuum folidum maneat, id | 20:26. Tunc delebo chirographum , quod ipfis contra- agit, & jam nunc molitur. Confer Habac. 1: 5. Jeho- rium eft . Et condonabo. Tum faciam prædicari émerv & vah eft nomen ejus. Ipfe hoc nomine dignus eft, neque juſtitiam. Quis neget , hîc intelligi meliorem fanguinem, habet hoc nomen cum diverſo commune. Invoca me , & quam victimarum ? Hîc enim non intelligitur purgatio, reſpondebo tibi , &• indicabo tibi magna. Dat Deus ſuis quæ eft emendatio , fed , quæ eft expiatio : quia fequitur, poteſtatem invocandi ſe & petendi revelationem myſte- & condonabo, &, quia dicit , qua peccarunt contra me. Er- riorum fuorum : & promittit , eos non fruftra inyoca- go uſque ad illud tempus peccata Iſraëlitarum indigebant expiatione. Ergo adhuc impuri erant; quia purificandi. $. 3. Verf. 3. Ardua, hoc eſt, alta & fuperantia fidem, Ergo peccata nondum erant omni modo remiffa; quia quæque talia funt, ut humanus intellectus ea plenè aſſequi erant condonanda. Nam etiam fideles , atque adeo jufti, & comprehendere non valeat. Tale enim eft myfterium habentes fidem Abraham, toto illo tempore cogebantur purificationis , juſtificationis & ſalvationis. victimas pro peccatis offerre, & fic demum pro modulo $. 4. Verf. 4. Ad aggeres. hoc eſt, ut aggeres inde hoc eſt, ut aggeres inde illius temporis remittebantur ipfis peccata : ita tamen, ut conficiantur. Et ad gladium. hoc eft, ut gladius in eas veram purificationem exſpectarent , & cum ea plenam re- penetret, ut , qui in illis funt , occidantur. millionem, h. e. teftificationem Dei , quòd deinceps nul- $. 5. Verf. 5. Quæ ad hoc ſunt. hoc eſt, quæ infer- | lum aúnçov aut pretium neque verum neque typicum, nul- viunt præliationi cum Chaldæis , five, ex quibus pugna- lumque facrificium eſſet exacturus. De qua perfecta remif- bunt cum Chaldæis. Similiter vocabuluméex eat cy Marc. | fione nuper fcripfimus ad epiſtolam ad Titum cap. I: IS. 4:21. notat adhiberi ad aliquid. Belgicè fic poffet hîc | $.258.259.260:261. Hoc modo Apoftolus ili diren verti. komende te ftrijden met de Chaldeen, dat is / Númewozy vocat < €07. Eph.1:7. Col. 1:14. Hæc purifica- toe gebeupclit wozdende of te parle komende. Vide tio quomodo facienda eſſet,aliquo modo explicatur y1.15. & 16. Unde intelligitur , hoc eſſe maximum myfterium, 6. Verf. 6. Ecce ego facio ei aſcendere prolixitatem. ut dictum verf. 3. Hinc perſpicitur, quando no que esord's Faciam ftare muros civitatis in ſua altitudine. Lxx. ouvé- factus fuerit, non requifitum iri templum & altare at- dwory. Et manifeftabo ipfis abundantiam pacis & verita- | que facrificia , quæ putant Judæi fe aliquando iterum tis. hoc eft, faciam , ut coram cernant omnem pacem. | oblaturos ; ſed prophetias loquentes de oblationibus K futuri turos. hil. I: 12. I10 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S futuri temporis loqui de facriſciiš ſpiritualibus , de facri- , magnas angufeias fit expertus & non viderit ea impleri ficio confeffionis & aliis facrificiis juftitie. Vide verf.18. | majorem in modum. Cap. 23. verf. s. dicitur Germeri Hinc apparet, nulla peccata condonari, niſi per & pro-juftum , hîc Germen juſtitiæ. Non ita jufium eſt hoc pter ſatisfactionem Chrifti: quia eciam veterum peccata, Germen , quemadmodumn Noach fuit juſius in omnibus qui in gloriam intrarunt, & ipfa cæleftia hac purificacio- | ætatibus fuis; qui tamen peccato non caruit : ſed eſt ne indiguerunt. Germen juftum,ut & germen juſtitie in emphaſi dici poflit. $. 8. Peccarunt , defecerunt. In genere malum facien- nempe 1. ut ſolus germen juſtum ; coboy, de necesgo y espeicENTOV ; tes in oculis meis , ut offenderer & rei mihi fierent. De- xexoeso jeføroy depollesão : atque ita hoc nomen inter fecerunt , rejicientes legem meam, ſolventes funes , fran- omnes homines habens proprium & excellentius. 2. Ut gentes jugum. cum quo germinat & in mundo extare incipit juſticia , $.9. Verf. 9. Et erit mihi in nomen alacritatis vel bi- nempe juſticia Dei, ad fanctificandum peccatorem & laritatis. Quod audientes exhilaret & alacres faciat, ut condonandum peccata; & juftitia ipfius , ad habendum currant ad me, atque etiam per ipfam mortem ad me ni- populum & corpus & templum & regnum ; & juftitia tantur. Nam nullum amabilius nomen audiri poteft, quàm eorum, qui in ipſo funt, ut non ſerviant amplius & falu- Deus noſter, pater noſier, remittens peccata , donans ju- tem æternam exſpectent. Et faciet judicium condemnan- fiitiam. do peccatum , ſeparando fuos à non fuis, hypocritas à $. 10. Et in celebrationem. hoc eſt, ut nomen meum fidelibus , dando unicuique fecundùm opus ſuum. & ju- magnum & mirabile fiat, & in omnium ore feratur , & ftitiam, quod rectum eft & ad gloriam Dei facit. in ter- de eo aliquid amplius dicatur, quàm de Diis gentium un ra. primò in Judæis , deinde & in toto mundo. quam di&tum eft. Et in ornatum omnibus gentibus. hoc S. 14. Verf. 16. In diebus illis. cap. 23:5. in diebus eſt, ut cedat mihi in laudem apud omnes gentes, ut me illius. Dies illius ſunt dies falutis, & dies falutis ſunt dies & bonum & rectum cognoſcant. Apoſtolus ſolet dicere ipfius. Omnes illi dies , quibus falvabitur Juda, ſunt dies laudesa gloriæ gratie, Petrus appellat virtutes Dei. hoc ipfius & regni ipſius. Non habet fuccefforem aut vicarium eft, laudare Pfalm. 117. Et hoc quidem perveniet vel ſacerdotii vel regni. Et Hierofolyma habitabit ſecure'. etiam ad gentes : ut cum hilaritate me nominent, & 1. Veri cives Hierofolymæ , filii Hierofolymæ cæleftis. meum nomen celebrent, & id nomen ferre ipfis fit maxi 2. Aliquando & ipfa Hieroſolyma in terra reſtauranda. mum crnamentum. que audient omne bonum , quod ego cap. 31:38. 39. 40. Erit enim rex pacis. Et hic , qui fecero erga ipfos. Quibus prædicabitur Euangelium. Pa- | vocabit eam, Jehovah juftitia noféra. Vocans Hierofo- vebunt & commovebuntur. vide Hagg. 2: 7. Verbum pa- lymam habebit hoc nomen. Vel, Et hoc nomine voca- vendi cum conſignificatione accurfus eft Hof: 3. verf. 5. bitur Hieroſolyma , Jehovah eſt juftitia noftra. Quia fimile Hof. 11. verf. 10. II. Hierofolymæ cives dicent, Jehovah eſt juſtitia noſtra, $. II. Verf. 10. 11. 12. 13. Promittitur denuò refti- | ideò illorum nomen hoc eft, quo fe nominabunt, Nos tutio populi & Hieroſolymæ', & templi, & feftivitatum fumus illi, quorum juftitia eft Jehovah. Ideoque hoc populi, & verf. 12. pax, & verf. 13. multiplicacio peco-nomine nominabuntur à quovis illam agnofcente, qui, ris & confequenter opum. Simul innuitur, decimas da- tanquam participes ejufdem gratiæ, de fratribus , ut com- tum iri, atque ita cultum Dei celebratum iri. Et hiſce munis gratiæ hæredibus , dicent , Noftra, h. e. mea & fra- promiflionibus adjungitur promiffio impletionis verbi trum meorum, juſtitia eft Jehovah. Porrò Jehovah eſt boni , quod locutus erat ſuper Ifraele & Juda. juſtitia ipforum, quia Jehovah in ipfis dat ipſis jus ad vi- S. 12. Verſ. 14. Verbum bonum. hoc eft, promiſſio- | tamæternam petendam & expectandam, & ipfi in Jeho- nem de Chrifto. 'Confer Hag. 2:5. Id verbum ſequitur. vah funt juſti, h. e. non eft ipfis negre i ves pec & habent ſpem $. 13. -Verf. 15. In diebus illis & in tempore illo. hoc vitæ æternæ. Hæc funt digna fuperſcriptione, quæ eſt eſt, , antequam nova fiat in populo mutatio; in ea felici- verf . 3. Indicabo tibi magnam ardua , que non noſti. tate atque proſperitate. Verba duorum verficulorum 15. $. 15. Verſ. 17. Davidi mon exſcindetur vir ſedens in & 16. habuimus fupra cap. 23:5.6. Non poſſum hîc fa- throno Ifrael. David habebit omnino filium, qui regnet tis mirari audaciam, an imprudentiam, illius interprecis; in Ifraële toto, nempe germen illud juſtitie. Nullus eſt qui in his per Germen juſtitiæ, quod Deus erat facturus , jam thronus Ifraël in terris. Et, quando dictum eft, Sede ut Davidi germinaret, Zorobabelem intelligit: & eun ad dexteram meam , non eſt exſpectandus thronus Ifraëlis dem dicit innui Zachar. 9: 9. Quafi Zacharias de Zoro- in terris. Confer Zach. 6:13. Deinde thronus Ifraëlis babele jam ſene in futurum prophetafíet ; atque etiam erit thronus omnium gentium. ut patet ex cap. 31:10. eum Regem Sionis appellafiet. Quemadmodum etiam İdem ex cap. 3: 17. Jeremias dicit de Germine , cap. 23:5. Et regnabit rex. $. 16. Verſ. 18. Levitis facerdotibus &c. Sacerdotes Atqui Zorobabel non magis Rex fuit, quàm Nehemias ; | induti juſtitia & falute. Pfal. 132: 16. in juſtitia fervient Præfecti ambo, & ſerviregis Perſarum. Sed, inquit, à mihi , & eum cultum mihi præſtabunt, qui per vetera fa- Judæis pro rege habitus eft. Quafi defuturus fuiſſet ca-crificia fuit fignificatus. Servient , inquam , in ſpiritu & lumniator, fi id verum eſſet : aut Jeremias , qui negavit, veritate. Joh. 4:24. Confer Ef. 66:21. Unde intelligi- Jechoniæ femen profecturum ad regnum , ſibi voluerit tur, fic Aharonis filiis facerdotium perpetuum dari, ut ipfe contradicere. Sed cætera prædicata tam audacem & ejuſdem honoris confortes ſint & gentes. Quemadmodum temerariam interpretationem ſatis refellunt; quæ non niſi | autem Aharonidæ non poſſunt offerre holocaufta & mu- in Chriftum competunt & in tempus revelationis ejus. nera & facrificia , qualia offerebantur , antequam Ger- Atqui, inquiunt , Zorobabel typus Chrifti fuit. Anigi- men juſtitiæ veniffet , ita in toto mundo nullus poteſt eſſe tur in omnibus typus Chriſti fuit, & omnia eadem de facerdos ad offerendum facrificium ad expiandum pecca- Zorobabele dicenda funt, quæ de Chriſto? Et, ſi verba tum, tanquam fi nondum expiatum effet & var for long's exiliorem ſenſum habent præ veritate, quæ eft in Chri- non effet factus. De quo verf. 8. fto; qui ſunt tandem loci , qui de Chrifto agant propriè, S. 17. Verf. 20. Fædus meum diei. hoc eft, promillio- unde cognoſcamus, Zorobabelem & alios eſie typos & nem meam , quam, tanquam rato pacto, addixi. Genef. non veritatem , vel , aliquid majus illis expectandum 9: 1. 10. 11. 12. &c. Deinde, quòd Deus tot feculis fuiſſe? Zorobabel ædificavit templum. Quum id agere- diem & frugifera tempora facit, id argumentum eſt pacis tur , Zacharias cap. 6. prophetat de Germine , quod & veritatis, falutis & juftitiæ. Deus non ſubjiceret crea- ædificaturum fit templum; fine dubio ſpirituale. De eo turam fervituti vanitatis , niſi vellet eam ab ea liberari ad germine loquitur hîc quoque Jeremias & non de alio, ne libertatem gloriæ filiorum Dei. Rom. 8: 20. 21. que de typo. Ordo rerum etiam id oftendit. Quæ Jere 8.18. Verf. 22. Exercitus cælorum. Confer Gen. 15:5: mias verf. 1 1. 12. 13. promittit, anteceſſura erant , ante Sic erit femen tuum. item Hof. 2:1. vel 1:10. Promittit quam Germen illud Fujiitie exhiberecur. Zorobabel in hîc multiplicationem ſeminis Davidis, hoc eft, Chriſtia- terram vacuam & vaftam venit , & tantum abeft , ut norum, & Levitarum, hoc eſt, cclentium Deum, qui ipſe in tanta pace & abundantia venerit, uc ipſe vivens facerdotes funt habentes jus accedendi ad Deum, partim etiam Ι Ν Τ Ε R E MY E CAP. XXXIII. XXXIV. HTİ $. 19. 19. Verſ. etiam præparantes oblationem fratrum fuorum , ut fit, bantur. Hiſce falfis perſuafionibus opponit veritatem fanctificata in fpiritu ſancto. Confer Efa. 66: 21. & $. 20. Verf. 25. 26. Nimirum , Quàm verè exftet fæa Rom. 15: 16. dus fuum , fædus diei & noctis (Genef. 8:22. vel 9:1.) 24. Obviam it yulgari opinioni: quam & quàm verè pofuerit ftatuta cæli & terræ: tam verè ſe recitat. Annon vidifti, quid hic populus loquantur? Nem- non ſpreviſſe ſemen Jacobi & Davidis ; fed fumturum ex pe, Duas familias , quas elegit Dominus , rejecerit? (Nota Semine Davidis poteſtatem habentes ſuper ſemen Abraha- Vau mapearoy ) Et populum meum indignanter (pernunt mi, Iſaaci bu Jacobi. idque, quia reftituturus fit jactum ne fit gens coram ipfis. Querela de populo illo. qui nempe ras eorum & eorum miferturus. Hic on poteft nota- Hierofolymis habitabat. Querela hæc eft, quod populum Dei ſpernant , ne fit gens coram ipſis. Diſtinguit populum re minus , quàm regem. Nam omnes Out funt & fuum à populo illo. Ita negat ; illum populum effe populum - Suin omnes dexoj funt & içericy. Senfus igitur cer ſuum. Confer Hof. 1: 9. Populum autem fuum vocat tus eft hîc. Deum quidem profligaturum reges, qui erant credentes in fe, & innuit hoc vocabulo eos, qui erant Hierofolymis & populum Hieroſolymitanum, fed tamen cum Jechonia tranſlati Babylonem. Confer cap. 24. De non rejeciſſe vel ſemen Jacobi, vel femen Davidis. Eos, iis, qui Hierofolymæ erant , dicit Ezechiel , cap. 11:15. quos Hieroſolymitani illi fpernerent , reftitutum iri in quod dicant omnibus , Recedite à Domino. Nobis data integrum, & de femine Davidis fore, qui habeant pote- eft terra hæreditas. Apparet , eos, qui relicti erant Hie- Itatem in ſemen Abrahami, Iſaaci & Jacobi,non tantum in rofolymis , altos ſpiritus gefliffe ; quafi nempe eo ipſo, Iudæos. Ita Sorobabel. Et Hillel ac Gamalieles celebran- quòd alii abducti effent, & ipfi relicti in terra, Deus de- tur apud Iudæos principes , qui fuerint ex ſemine Davi- claraffet , fe habere beneplacitum in ipſis , & ipſos, fic dis. Cæterum hæc prophetia oftendit , fore & facerdo- ſentientes , ut ſentiebant ; effe verum Dei populum, & tium & rempublicam uſque ad Chriftum , & in ea partem hæredes terræ patribus promiſfæ. Nam , poffe deftrui ur- habituros filios Davidis ; etiam interfectis filiis regis Ze- bem & regnum ac facerdotium intercipi, non credebant. dekiæ. Et hæc quidem explicatio mihi fe probať maxi- Quam voleo ipforum hæc verba indicant: Duas fami- mè. Alii tamen, quod dicitur , Dominus reprobavit duas lias , quas elegit Deus , rejeciſſet ? Lego interrogativè familias , affirmaté excipiunt, & intelligunt de Iſraële ſenſu negante. Promiſerat Deus Davidi & ſemini ipſius & Juda. ut ſit querela de deſperatione Iudæorum, quafi regnum perpetuum. Vide 2. Sam. 7: 12. 13. 14. 15. 16. Deus, oblitus fæderis ſui & promiflionis,rejeciſſet utram- Perſuaſum igitur erat, regnum à Davidis domo auferrique domum , quam elegerat. Quafi abductio populi in non poffe. Altera familia erat Aharonis & Pinechaſi, captivitatem , aut etiam abjectio infidelium , fit abjectio quibus Deus fædere dederat facerdotium. Ideò conclu- populi, quem elegit. Et verò ex Rom. cap. 11. verf. 1. debant , templum Dei deftrui non poffe. Non credebant apparet , tales cogitationes etiam in Judæis illius tem- igitur , urbem everſum iri & templum conflagraturum. poris fuiffe , Si deftrueretur templum & regnum Dei Proinde , quicquid eveniret a ſe aut faltem fui partem ha- transferretur ad gentes, Deum abjeciffe populum ſuum, bituram effe terram. Illos autem , qui abducti eſſent, inter quem elegerat. Quomodo etiam num cogitant, fi penes quos erant pii, ut Daniel & ſocii ejus, & Ezechiel, non gentes ſit regnum Dei, Chriſtum utique non falutis Ju- effe populum Dei, qui ſcil. non ſentirent ſecum. quem- dæorum caufa veniſſe, ſed Deum abjeciffe utramque fami- admodum Jeremias ab ipſis accufabatur hæreſeos, & qui ljam. quippe quum maxima pars Judæorum non credide- cum ipfo faciebant.Eos igitur perituros & gentem non fore rit. Qui non advertunt, quod dicitur Ef. 10:21.22. & amplius, coram ipfis , nempe filiis Davidis & Aharonis, re inde recitat Apoftolus Rom.9: 27. 28. CA Α Ρ U Τ XXXIV. gladio. V Erbum, quod fa£tum eft ad Ieremiam à Iehova, cùm Nebucadneſar Rex Babel & omnes copia ejus, & omnia Regra terre, quæ erant ſub poteſtate manus ejus , & omnes populi pugnarent contra Hierofolymae contra omnia oppida ejus, dicendo : 2 Sic dixit Iehova Deus Ifraël, ito & dic ad Zedekiam Regem Iuda , dic, inquam, ad ipfum : fic dixit Iehova: Ecce ego do urbem in manum Regis Babel, & cremabit illam igne. 3 Et tu non evades ex manu ejus , ſed apprehenderis , & in manum ejus traderis ; & oculi tui oculos Regis Babel videbunt, & os ejus cum ore tuo loquetur , & Babylonem venies. 4 Tamen audi verbum lehove, Zidkijah, Rex luda : fic dixit Iehova de te : non morieris s in pace morieris, & cremationibus patrum tuorum , Regum priorum, qui ante te fuerunt , fimiliter cremabunt tibi, &. Eheu Dominus, plangent tibi. Nam verbum ego locutus fum, ait jehova. 6 Et locutus eft Ieremias Propheta ad Zedekiam Regem Iuda omnia verba hæc Hierofolymis, 7 Et copie Regis Babel oppugnabant Hierofolymam, & omnia oppida Iuda reliqua, Lachis en Azeka. Nam hec fupererant in oppidis iuda oppida munita. 8 Verbum , quod factum eſt ad Ieremiam à Iehova, poſtquam Rex Zidkijah feedus pepigiffet cum toto populo, qui Hierofolymis erat, quòd promulgaturi eſſent fibi libertatem. 9 Ut dimitteret quiſque ſervum fuum, ego quiſque ancillam ſuam , Hebræum & Hebream liberos , ut nemo in ſervitutem redigeret eos, Iudæum, inquam, fratrem fuum. 10 Quumque auſcult aſſent omnes Principes, & omnis populus; qui in fædus convenerant , ſe dimi ſuros quemque fervum fuum, & quemque ancillam fuam liberos, ne in fervitutem redigerent eos amplius , cùm, inquam, auſcultaſſent & dimififfent ; K 2 II Et C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Y U S minatur: II Et rurfus poft id revocaſſent ſervos & ancillas , quos dimiferant liberos , & fubegiſſent eos , ut ipſis eſſent ſervió ancilla : 12 Cùm factum fuit verbum iehova ad Ieremiam à lekova, dicendo : 13 Sic dixit 'ehova Deus fraël: Ego pepigi fædus cum patribus veftris', quo die eduxi eos ex Ægypto domo fervorum, dicendo: 14 Poft feptem annos dimittetis quiſque fratrem fuum Hebræum, qui vendetur tibi, & ſerviet tibi ſex annis, & dimittes eum liberum à te. Et non auſcultarunt patres veſtri mihi, ne- que adverterunt aurem ſuam. 15 Et converſi vos hodie feciſtis, quod rectum eſt in oculis meis, dum promulgaſtis libertatem quiſque proximo fuo ; & pepigiſtis fædus coram me in domo , ſuper qua nomen meum non 16. At rurſus profanaſtis nomen meum, & reduxiſtis quiſque fervum fuum, & quiſque ancillam Juam, quos dimiferatis liberos pro deſiderio ſuo, & ſubjeciſtis eos vobis, ut eſſent vobis ſervi& ancilla. 17 Quapropter fic dixit Iehova : V05 20% auſcultaftis mihi, ut promulgaretis libertatem quif- que fratri ſuo, & quiſque proximo fuo: ecce ego promulgo vobis libertatem, ait Iehova, ad gladium & peſtilentiam & famem ; & dabo vos in commotionem omnibus regnis terre, 18 Et dabo viros illos, qui tranſgreſſi ſunt fædus meum, qui non rata fecerunt verba federis, quod fecerunt coram me, fæderis vituli , quem ſecuerunt in duas partes , inter cujus par- tes tranfierunt , 19 Principes Iude, da Principes Hierofolymorum , aulicos e Sacerdotes, & omnem populum terra, qui tranfierunt inter partes vituli , 20 Dabo, inquam, illos in manum inimicorum ſuorum, &in manum quærentium animam ipfo- rum: & erit cadaver ipforum cibus volucribus cæli, & beſtiæ terra. 21. Et Zedekiam Regem Iuda , et principes ejus dabo in manum inimicorum ipforum, et in ma- num quærentium animam ipforum , et in manum copiarum Regis Babel, qui diſceſſerunt à vobis. 22. Ecce ego præcipio , ait lehova, et facio eos redire ad urbem hanc , et oppugnabunt eam, et ca- pient eam , et cremabunt eam igne, et oppida judareddam vaftitatem, ut non ſit inhabi- tans. D . 6.1. Uo funt hujus capitis argumenta. que terram poflidere, ut pignus ejus , neque fratres ſuos 1. Zedekiæ denunciatur captivitas habere pro cohæredibus , fed ita erga terram animatos effe, urbis & ipfius; cum aliqua tamen ut gentes, & erga fratres fuos , ut alienos ; qui non vel ad- confolatione honeftæ fepulturæ. Ýf. juvarent fratres, ut hæreditatem fuam poffidere poffent , I. ---- 7. Quæ denunciatio indica- & in libertate vivere ; vel pati poffent, Deum faltem mo- tur facta eſſe , quum Chaldæi urbem dum ſervituti illorum ponere, & eos in libertatem vindi- obfiderent. II. Quòd Hierofolymitani fædus fecerant, care. fe liberos dimiſſuros ſeryos Hebræos , & dimiſerant, & 5.5. Verf. 16. Nomen meum profanaſtis. Non tantùm, eos in ſervitutem retraxerant; pronunciat Deus , feipfos quòd terram & populum, fratres veftros, non agnoſcitis liberos & è manu emiſſos traditurum gladio,peſti & fami; pro hæreditate mea , ſed etiam , quòd per nomen meum in & urbem traditurum comburendam Chaldæis ; qui inde vanum juraftis. diſceſſerant. verf. 8. --- 22. 3.6. Verf. 17. Vos non auſcultaſtis mihi , ut præconia- S. 2. Verf. 8. Poftquam fædus pepigiſſet , cum toto po- retis libertatem quiſque fratri fuo. Quod feriò non erat pulo. hoc eft, fibi populum & fe populo obligaſſet mutua fa&tum, id interpretatur non factum. Ecce ego promulgo fponfione. Vide & verf. 13. Quòd promulgaturi effent vobis libertatem. Manu mitto vos, nego me vos amplius fibi. hoc eft, ex animi fententia , ut quiſque promulga- morari , aut velle vindicare pro feryis meis ; atque ita vos tionis auctor fieret. Clamare libertatem alteri ponitur omnium injuriis expono. verſ. 15.17. Id igitur eft libertatem cum præconio dare. $.7. Verf. 18. Fædus meum. h. e. præceptum meum, Credibile eft, vocem præconis adhibitam eſſe, & coram quod ſuſceperant. Verba federis , fponfionis & juramenti judicibus rem actam. Et denuò retraxerunt eos in ſervi- five voti. Verba vel fædus vituli. Sic explemus, quia fpon- tutem. Credibile eft, hoc factum , quum exercitus Chal- fio hæc facta erat interveniente vitulo. Deus cum Abra- dæorum ab urbe receiliffet. Vide verf. 21. 22. hamo fecit fædus , five Abrahamo ſe ſponſione obligavit, S. 3. Verf. 13. Fædus pepigi cum Patribus. hoc eſt, Gen. 15:16. 17. quando fornax cum fiamma tranfiit inter ftipulatus ſum ab illis, cum oblatione boni mei, & feci, ut partes animalium ſectorum , & Deus ipfi promiſlionem mihiſponderent affirmavit. Ex hoc loco patet , Judæos etiam ſimili ritu $. 4. Quo die. Hoc eſt, circa illud tempus: niſi quòd fponfionem Deo feciſſe. In ſponſione Dei fignificatus eft & ipfa eductione ipforum ex domo ſervitutis eos obligavi, valor mortis Chrifti, tanquam promiffionis fundamen- ut non uterentur fratribus fuis tanquam fervis fuis, ſed ut tum. Sine dubio etiam in hac ſponſione Judæorum debuit conſervis , imò cohæredibus fuis. Lex illa habet typum. fieri commemoratio fidei communionis mortis Chriſti of- Nam indicabat, in futurum reſervari communem aliquam ferendi pro peccatis ad foedus cum Deo habendum. Ni- libertatem à communi fervitute , qua & omnes elementis hilominus tamen etiam fignificata fuit drxolopía eorum, mundi, & alii aliis erant ſubjecti. Quo tempore fimiliter qui fidem datam fefelliffent , atque ita fuit commemoratio fcelus eft velle uti fratre, tanquam ſervo, in regno Dei, exſecrationis & ejus approbatio. Chriſtus dixolopic com- & ei eripere fuam libertatem. Judæi, non curantes hanc minatur fervo malo , Luc. 12:46. legem, oftendebant , ſe non curare hæreditatem Dei, ne $. 8. Verf. 21. Qui diſceſſerunt à vobis. Conf. c.37:5. CA- IN JE R E M I Æ 113 CAP. XXXV. CAPUT T XXXV. I V Erbum , quod factum eft ad Teremiam à Iehova , in diebus lojakimi filii Tofiæ Regis Iudæ, dicendo: 2. Abi ad domum Rechabitarum, & loquere cum ipfis, & introduc eos in domum Iehove, in aliquam cellarum, & invita eos ad bibendum vinum. 3 Et aſſumſi laaſanjam filium Ieremie, filii Chabatzinje, & fratres ejus, & omnes filios ejus, & totam domum Rechabitarum, 4 Et adduxi eos in domum Iehova, in cellam filiorum in Chanan in filii ligdalja viri Dei , quæ erat juxta cellam Principum, qua erat ſupra cellam Maaſeja, filii sallum, cuſtodis liminis. s Et dedi coram iis, qui de domo Rechabitarum erant, calices plenos vino & pocula: & dixi ad eos : Bibite vinum. Et dixerunt : Non bibemus vinum. Nam Ionadab filius Rechal pater nofter interdixit nobis : dicendo: ne bibatis vinum vos & filii veſtri in ſeculum. 7 Et domum ne ædificetis, & ſemen ne ſeratis, & vineam ne plantetis, neque habeatis, ſed in tentoriis habitetis omnibus diebus veftris; ut vivatis dies multos ſuper terra, ubi commor amini. 8 Et auſcult avimus voci Ionadab filii Rechab patris noſtri quantum ad omnia, quæ præcepit nobis : ut non biberemus vinum omnibus diebus noftris, nos, uxores noſtre , filii noſtrid filia noſtra; 9 Et ut non ædificaremus domos, ut habitaremus, vineam , & agrum, & ſementem nona haberemus. 10 Sed habit amus in tentoriis, & auſcult amus & facimus fecundùm omnia, quæ precepit nobis Ionadab pater nofter. II Factum autem eſt, cum aſcenderet Nebucadrezar Rex Babel in terram ; & diximus : ve- nite , intremus Hierofolymam propter copias Chaldæorum & propter copias Syrorum. igi- tur habit amus Hierofolymis. 12 Et factum eſt verbum Iehova ad Ieremiam, dicendo: 13 Sic dixit Iehova Deus exercituum Deus Iſraël: 1, & dic viro Iuda & babitan- tibus Hieroſolymis : an non capietis exemplum , ut auſcultetis verbis meis ? ait Iehova. 14. Rata funt verba Tomadab filii Rechab, qui præcepit filiis ſuis, ne biberent vinum; & no? biberunt uſque in diem hunc: quia obediverunt precepto patris fui: &ego locutus fum ad vos prevertendo, & non auſcult aſtis mihi. 15 Et mifi ad vos omnes ſervos meos Prophetas pravertens mittere , dicendo : Com- vertimini , agite , quiſque à via ſua mala , & bonis ftudiis utimini , e ne abeatis poft Deos alios , ut eos colatis : & habitate in terra , quam dedi vobis ego patribus veftris : & non advertiſtis aurem veftram , & non auſcultaſtis mihi. 16 Nam ratum fecerunt filii lonadab filii Rechab præceptum patris ſui, quod præcepit ipſis : & populus hic non auſcultarunt mihi. 17 Propterea fic dixit Iehova Deus exercituum Deus Ifraël : Ecce ego adduco in Iudam K 3 I14 COM M E N T A R I US "R 23 & in omnes habitantes Hierofolymis omne malum , quod locutus fum de iis: quia locutus Jum ad eos , & non audiverunt ; & vocavi ipfos, & non reſponderunt. 18 Et ad domum Rechabitarum dixit Ieremias : Sic dixit Iehova Deus exercituum Deus Ifraël: Quiaobediviftis præcepto lonadabipatris veſtri, & obfervaftis omnia præcepta ejus, & feciſtis ſecundùm omnia, quæ præcepit vobis , 19 Propterea fic dixit Iehova Deus exercituum Deus Ifraelis , non exſcindetur vir Ionadabo filio Rechab ftans coram me omnibus diebus. $.1. Echabitæ , qui folebant in taberna- circiter annos is vixerat. Conſilium hoc dederat ipſis Jo- culis habitare , propter exercitum ho- nadab de eo, quod utile videbatur. Id conſilium ipli ſe ftium in urbem confugerant. Eorum cuti ſunt & ita vitam egerunt. Num. 24:22. Bileam etiam inſtitutum erat , nec domum nec Kenitis deportationem denunciat. Credibile eſt, voluiffe agrum aut vineam habere , aut colere, Jonadabum filiös ſuos ad exilii incommoda ferenda aflue- neque vinum bibere. Iis in templi facere. Animadvertit Kimchius , illa ætate mentem Ju- aliquod gazophylacium adductis vinum propinat Jeremias dæis à cognoſcenda veritate & agenda pænitentia aver- juffu Dei. Ti id recuſant. Deus exprobrat Judæis , quòd tiſſe vinum & luxum. Idque confirmat ex El. 28:7. Quæ majoris fierent præcepta hominis à filiis, quàm præcepta proba obſervatio eft. ſua à populo: nominatim præceptum pêGevobas. Quan $. 8. Verf. 11. Exponunt rationem , quare jam Hie- quam magnis promiflis id præceptum muniviſſet. De- roſolymis vivant ; nempe fugiſſe eos Chaldæorum exer- nunciat igitur illis malum, & Rechabitis conſervationem citus. At ea re non fatisfecerunt præceptis Jonadabi ; qui ftirpis promittit. meliùs feciſſent, fi longiffimè ab Hierofolyma recefliffent. $. 2. Verf. 2. Ad domum Rechabitarum. hoc eft, fa- Jubetur Propheta hoc exemplum obedientiæ proponere miliam. Sic verſ. 3. 5.& 18. Erant hi filii Jonadab filii Judæis ad coarguendam inobedientiam ipforum erga ver- Rechab. verf. 6. Cujus etiam mentio fit 2. Reg. 10:15. bum fuum. Non capietis exemplum. 1019 ſignificat in Unde intelligitur, fuiſſe eum oún xegvov Jehu regis genere verbum aut factum idoneum, quo cujuſquam ex- & virum magnæ auctoritatis. I. Chron. 2:55. Rechabitæ ſultans concupifcentia coërceatur , ut id, quod utile eft, fe- Kinitæ dicuntur. Probabile eſt, quod Kimchius ibi mo- quatur. Quando autem dicitur capere 2017), fignificatur net, b''p eſſe eofdem , qui Jup dicuntur. Teftatur ex alieno facto vel ftatu, in quo exemplum eft, documen- idem Kimchius , fe in libris correctis reperiffe ?? per tum capere. Atque hinc non dicitur etiam pro acom Tzere. Ita eft & in manuſcripto noftræ Bibliothecæ detypegole pænæ. Hîc autem ſignificatur obedientia & ob- Dip?, ut Kimchius affirmat. 'De Kenæis vide Num. fervantia , quæ pro exemplo effe poteft. Vide cap.32: 33. 24:21. Habitavit ea gens inter Amalekitas, & ab eis Prov. I:3. 24:32. feceflit, quum Saulus in animo haberet delere Amaleki 6.9. Verſ. 16. Ratum fecerunt , ſed &c. Quòd ho- tas. 1. Sam. 15: 6. ubi commemoratur, quòd benefece- mines inveniuntur, qui propter vitam hanc poffunt à mul- rint Ifraëlitis , quum ab Ægypto proficiſcerentur in ter tis commoditatibus abftinere, & utiliora , quamvis mo- ram Canaan. Fuit ex Kenæis Chobab focer Moſis. Judic. leftiora , præferre: atque etiam honorant parentes fuos , 1:16. Ex cujus filiis fuit Cheber, cujus uxor Jaël Siſe aut præceptores ſuos, aut principes fuos ; atque etiam eos, ram interfecit , quum ad illius tentorium confugiſſett; qui jugum ipfis imponunt, & præcepta ad nihil utilia quia domus Cheber cum Jabin pacem habebat. Jud. 4: quæ propter auctoritatem illorum obſervant ; quale eſt certis diebus à carne abftinere; id inexcufabiles reddit $. 3. Invita. Hebraicè : præbe bibendum. eos, qui Deum non tanti faciunt, ut velint relinquere viam $. 4. Verf.4. Principum. Ubi Synedrium convenire malam, & ingredi viam juſtitiæ, cùm tamen de cætero ſolebat. Nam Principes abſolutè funt, qui toti populo Deus ipfis omnia indulgeat. Difcimus igitur hinc, quem- præſunt. Vide Nehem. II: 1. Jufferat autem Deus illos admodum Deus nihil prius habuit, quam docere nos , ita ſedere in loco , quem elegiſſet, Deuter. 17: 8.9. Erant nos debere nihil habere prius , quàm difcere, quod Deus autem circa templum nie?. Lxx. évadesa galo cudénice, docuit , & id facere. mego póesce a orixes, écédeges appellant. Ezechiel C.40: 17 millio fefe extendit ad multas gentes. Vide fupra 3: 19. $. 10. Verſ. 17. Deus exercituum. hoc eſt, cujus pro- in atrio videt 30. nie?/ Putamus , ab hac voce dedu- Rom.3:29. Ideo folemus , quando dicitur Jehovah exer- tum Graecum λέχη. cituum , vocem Deus in verſione ſupplere. Nam admittit 8.5. Verf.6. Inſtituta Jonadab filii Rechab hîc enar- | lingua Hebræa, ut aliquando vocabulum regens omitta- rantur. qualia ſunt, vinum non bibere, vineas, agros, non ferere, non habere ; domos non ædificare, neque in- Deus appellari poteſt exercitus , quia folus fufficit loco habitare, in tentoriis agere vitam. In ſeculum. Intellige, exercitus magni. quamdiu vos eritis familia cum populo Ifraëlitico agens. vel, in vita veftra. Mox verf. 8. Omnibus diebus noftris . ipli femen benedi&tum. Et facile eft creditu, Jonadabum $. II. Verſ. 19. Non exſcindetur vir. hoc eft, dabo $.6. Verf. 7. Ut vivatis multos dies. hoc eft, ut ſine non tantùm ſpectaffe utilitatem temporalem filiorum fuo- delitiis & curis ac ſollicitudinibus poflitis conſeneſcere in rum, uti diximus, fed etiam fidem habuiſſe prophetiis, qui- terra, & ab uno loco in alium fine ulla moleſtia tranſmi- bus denuntiatur populo inevitabilis calamitas. Et fortaffe grare. rectius filii ipfius feciſſent , fi eo tempore Hierofolyma $. 7. Verf. 8. Et auſcultavimus voci Jonadabi filii non veniſſent, neque tam prope acceſliſſent ad communio- Rechab patris noftri. ex quo orti ſumus. Ante trecentos nem populi refractarii. ز II. 17: с A PUT XXXVI. ET factum eſt anno quarto lojakimi filii lohia , regis Iuda , fa£tum eft verbum hoc ad lere- miam à Jehovah , dicendo: 2 Accipe tibi volumen libri, & fcribe in eo omnia verba , quæ locutus fum ad te de Iſraele & de Iuda & de omnibus gentibus , inde à die , quo locutus fum ad te, à diebus Toha &ufque ad diem hunc. 3 For- IN J Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CAP. XXXVI. 115 3 Fortaſſe audient domus Iude omne malum, quod ego cogito facere ipfis, ut convertantur quiſ que à vis fulamala, & ignofcam pravitati eorum & peccato eorum. 4 Et vocavit leremias Baruchum filium Nerie : &* fcripfit Baruch ex ore Ieremiæ omnia ver- ba Iehove, quæ locutus erat ad eum, in volumen libri. 5 Et præcepit Ieremias Barucho, dicendo : Ego inclufus fum : non potero accedere ad domum Iehova. 6 Tu igitur venies & leges in volumine , quod ſcripfifti ab ore meo , verba lehova in auribus po- puli in domo Iehova , die jejunii : atque etiam in auribus omnium filiorum Iude veniers- tium ex oppidis ſuis leges ea. 7 Fortaffe cadet imploratio ipſorum coram Iehovah & convertentur quiſque à via ſua mala. Nam magna eftira & aſtus, quem locutus eft Iehovah contra populum hunc. 8 Et fecit Baruch filius Neria juxta omnia, quæ præceperat ipſi Ieremias propheta, ut legeret in libro verba Iehovæ in domo Iehova. 9 Et factum eft anno quinto lojakimi filii Tofiæ regis Iude , menfe nono, indixerunt jejunium co- ram Iehovah omnis populus Hierofolymis & omnis populus, qui veniebant ex oppidis Iude Hierofolyma. 10 Et legit Baruch de libro verba Ieremia in domo Iehovæ in cella Gemarje filii Saphan ſcriba in atrio ſuperiori ad oftium portæ domus Iehova nova in auribus totius populi. II Et audivit Micheas filius Gemarja filii Saphan omnia verba Iehova de libro. 'I2 Et deſcendit ad domum regis ad cellam fcribe : & ecce ibi omnes principes ſedebant: Eliſa- ma ſcriba, & Delaja filius Semaja do Elnathan filius Achbor & Gamaria filius Saphant & Židkia filius Anania do omnes principes. 13 Et indicavit ipſis Michæas omnia verba, qua audiverat, cùm legeret Baruch in libro in au- ribus populi . 14 Et miferunt omnes principes ad Baruch Iehudi filium Nathaniæ filii Selemje, filii Cuſchi, di- cendo : Volumen, de quo legiſti in auribus populi, accipe in manu tua, & veni. Et acce- pit Baruch filius Neria id volumen in manu fua, & venit ad ipfos. 15 Et dixerunt ad ipfum : Sede, age, & lege id in auribus noftris : & legit Baruch in auribus ipforum. 16 Et factum eft, cùm audirent omnia verba'illa, expaverunt quiſque ad proximum fuum, ego dixerunt ad Baruchum: indicabimus regi omnia verba hec. 17 Et Baruchum interrogarunt , dicendo: Indica, age , nobis , quomodo fcripfifti omnia verba hac ex ore ejus? 18 Et dixit ipfis Baruch: 'Ore fuo pronuntiabat mihi omnia verba bac, & ego ſcribebam in li- bro, atramento. 19 Et dixerunt principes ad Baruch: Abi, abſconde te, tud Ieremias , & nemo fciat, ubi vos fitis . 20 Et venerunt ad regem in atrium (& volumen depofuerant in conclave Eliſama ſcribe) & in- dicarunt in auribus regis omnia illa verba. 21 Et mifit rex Iehudi, ut acciperet volumen, & accepit illud ex conclavi Eliſame ſcriba, do legit illud Iehudi in auribus regis & in auribus principum , qui ftabant paullum remoti 22 Rex autem ſedebat in domo hiberna menſe nono , & focus coram ipſo accenſus erat. 23 Et factum eft, cùm legiffet Iehudi tres paginas vel quatuor , ſcidit id cultello fcriba & conje- cit in ignem , qui erat in foco , donec conſumeretur totum volumen in igne, qui in foca 24 Et non expaverunt, & non lacerarunt veſtes ſuas rex & omnes fervi ejus , qui audiebant omnia verba hæc. 25 Atque etiam Elnathan & Elaja & Gamarja oraverunt regem , ne cremaret volumen, & non aufcultavit ipfis . 26 Et præcepit rex Ierachmeëli filio Hammelech & Seraje filio Aſdriel, & Selemje filio Abdeel, ut prehenderent Baruch fcribam & Ieremiam prophet am: fed occult avit eos Iehovah. 27 Et factum eſt verbum lehova ad Ieremiam, poſtquam cremafſet rex volumen da verba, que Scripferat Baruch ex ore Ieremia, dicendo: 28 Cape tibi rurſus volumen aliud, &fcribe in eo omnia verba priora , quæ fuerunt in volumine priore, quod cremavit lojakim rex Iuda. K 4 à rege. erat. 29 Ek 116 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 29 Et de lojakimo rege Iuda dices : ſic dixit Iehovah: Tu cremaſti volumen hoc , dicendo: Qua- reſcripſiſti in eo in hæc verba: Veniet rex Babel et corrumpet terram hanc , et faciet, ut in ea definat effe homo et pecus ? 30 Proptere ſic dixit lehovah de lojakimo rege Iude : Non erit ipfi fedens in throno Davidis, et -cadaver ejus erit projectum aftui de die et frigori in nočte. 31 Et viſitabo ſuper ipſo et ſuper ſemine ejus et ſuper ſervis ejus pravitatem ipforum, et adducam in ipfos et in habitantes Hierofolymis et in virum Iuda omne malum , quod locutus ſum ad ipfos, quod non audiverunt. 32 Et Ieremias accepit volumen aliud et dedit id Baruch filio Nerie ſcribe , et ſcripſit in eo ex ore eremiæ omnia verba libri, quem cremaverat lojakim rex Iudæ igne : et præterea ad- dita ſunt ad ea verba multa fimilia. $. I. le jejunii Regi Jojakimo prælegitur | Deo. Quo tempore opportuniſſimum erat , ut doceren- volumen prophetiarum juffu Dei à tur veram pecivola & quidem à fiducia cultus carnalis. Baruco ex ore Jeremiæ ſcriptarum. Non eft certum hoc jejunium & ftatum , quod agebatur Rex id volumen fcalpello conſcindit menfe feptimo, fed jejunium aliquod indicendum à popu- & in focum conjicit: tametſi inter- lo, q. d. Op een Paſtendag. Indictum eſt jejunium an- pellatus à quibuſdam Senatoribus. Je- no quinto Jojakimi menſe nono. remias & Baruch quæruntur ad cædem & non inveniun $.4. Verſ. 7. Fortaſſe cadèt ſupplicatio eorum. For- tur. Propheta eadem iterum dietat Barucho & plura ad- taſfe erunt, quorum orationem Deus audiat , ut det mul- dit. Nominatim vaticinatur Regi, regnum in ipfius po- tis, ut reſipiſcant à ſuo errore & pravis ftudiis. fteritate non manfurum , & ipfius cadaver ad cæli injurias 5.5. Verf. 12. Elnathan filius Achbor. Memoratus, projiciendum effe. ſupra cap. 26: 22. Qui Uriam ex Ægypto reduxit $. 2. Verf. 5. Ego incluſus ſum. Lxx. fra punca o quem percuflit Jojakim. pem. Pollis : Ego impedior. Conjicit Grotius, juſſum §. 6. Verf. 30. Non erit ipſi ſedens. h. e. aliquando effe Prophetam à Rege ſe domi continere. tolletur regnum ab ipſo aut à filio ejus , ne is , ut folet fie- $. 3. Verſ. 6. Die jejunii. In maximo cætu homi- ri atque fpes eft, moriatur rex. Alioqui Jechonias filius ei num; quum id agere videbuntur, ut ſe humilient coram ſuccellit. Et cadaver ejus erit projectum. Conf.c. 22: 19. D I CAPUT XXXVII. E? T regnum accepit rex Zedekias filius lofi & loco Chonja , filii lojakimi , quem regem com- ſtituer at Nebucadreſar rex Babel in iudæa. 2. Et non auſcult avit ipfe & Servi ipfius & populus terræ verbis Iehova, quæ loquebatur per Ieremiam prophetam. 3 Miſerat autemrex Zedekias lehuchal filium Selemje & Sephaniam filium Maaſeja ſacerdo- tem ad Ieremiam prophet am dicendo: Ora, age, pro nobis ehovam Deum noftrum. 4 Et Teremias intrabat o exibat in medio populi, & non condiderant i ſum in carcerem. Ś Et exercitus Pharaonis exiver at ex Ægypto ; & audiver ant Chaldai , qui obfidebant Hila rofolyma, de ipfis, & recefferant ab Hierofolymis. 6 Et factum eſt verbum Iehova ad Ieremiam, dicendo: 7 Sic dixit Iehova Deus Ifraël; fic dicetis ad Regem Iuda , qui miſit vos ad me ad conſulen- dum me: ecce exercitus Pharaonis , qui exivit vobis in auxilium , revertitur in terram fuam in Agyptum. 8 Et revertentur Chaldai, & præliabuntur contra civitatem hanc, & capient eam, & cres mabunt eam igne. 9 Sic dixit Iehova ; ne decipiatis animas veſtras, dicendo: abibunt à nobis chaldai. Nam non abibunt. 10 Nam ſi percuſſiſſetis omnem exercitum Chaldæorum, qui præliabantur vobiſcum, & reliqui effent de ipfis viri vulnerati, quiſque in tentorio ſuo furgerent , & cremarent urbem ni Et factum eſt , cum receſſiſſet exercitus Chaldæorum ab Hierofolymis propter exercitum Phan raonis, 12 Egreffus eft Ieremias Hierofolymis , ut iret in terram Benjamin ; ut facilius inde ſe miſceret populo. 13 Et factum eſt, cum eſſet importa Benjaminis, atque ibi eſſet præfe&tus , cui nomen Iirijas fi- lins Selemja, filii Chananja, is prehendit Ieremiam Prophetam, dicendo : Ad Chaldæos tu transfugis. 14 Et dixit Ieremias: falfum ; non transfugio ad Chaldæos. Sed non auſcult avit ipſi; &, cu prehendiſſet lirijas Ieremiam, adduxit illum ad Principes. hanc igne. , cum 15 Et Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CA P. XXXVII. XXXVIII. 117 IS 15 Et efferbuerunt Principes in Ieremiam, & percufſerunt ipſum, do condiderunt ipfum in car- cerem, domum lonathanis fcriba. Nam eam fecerant carcerem. 16 Cùm veniſſet teremias in domum foveedad tabernas (ſedit autem ibi Ieremias dies multos) 17 Miſit Rex Zedekias, és accepit eum, & interrogavit eum Rex domi ſuæ in occulto & dixit : An eſt verbum à chova? & dixit Ieremias : Eft: & dixit , in manum Regis Babel traderis. 18 Et dixit eremias ad Regem Zedekiam : Quid peccavi tibi & ſervis tuis, et populo huic, quòd me condidiſtis in carcerem? 19 Et ubi ſunt Prophetæ veſtri, qui prophet abant vobis, dicendo: Non veniet Rex Babel con- tra vos, et contra terram hanc? 20 Et nunc, audi, age, Domine mi, Rex: Liceat, age, implorare gratiam tuam, et ne ju- beas me reduci domum Ionathanis fcribe , ne ibi moriar. 21 Et præcepit Rex Zedekias , et dederunt Ieremiam cuftodiendum in atrio cuftodiæ , et data eſt ipſi torta panis quotidie ex vico piſtorum, donec omnis panis abſumtus eſſet ab urbe. Et Jedit Ieremias in atrio cuſtodia. a eos 6.1. Uum rex Zedekias mififfet ad Jere cum eodem Zephania filio Maaſeja Pafchchur filius Mal- miam , ut oraret pro populo , eo tem chiją. Tum obfidebatur urbs à Chaldæis. cap. 21: 1. 2. pore, quo Chaldæi obſidionem fol Evenerat poftea , ut obfidionem folverent Chaldæi. verant, prophetat, omnino reverſu- | Tunc altera legatio ad Prophetam miſſa eft. verf.5. ros effe Chaldæos, &, ſi, omnibus in $. 3. Verf. 12. Propheta conatur abire in terram Ben- terfectis , pauci vulnerati fupereffent, jamin, & ſe miſcere populo, & in eo latere. Id non fe- tamen urbem concrematuros. cit, jubente Deo. At Deus paravit ipfi manfionem Hie- verf. 1. ---- 10. Quum verò tentaret exire Hierofolymis, roſolymis in carcere, ut ibi effet , donec caperetur urbs, comprehenditur , verberatur juffu Senatus & in vincula præco pænitentiæ , & ut gratia divina in ipfo conſpice- conjicitur. verf. 1 1. ---- 16. Conſulitur clanculo à Rege. retur. cujus juſſu in mitiorem cuftodiam transfertur.verf.17.--21. $.4. Verf. 20. Liceat implorare, &c. De verbo: ca- S. 2. Verſ 3. Et mifit Rex Iebuchal filium Selemja. dat imploratio mea. Senfus: ne averferis, ne dedigneris Hujus mentio rurſus cap. 38: 1.ințer accuſatores Prophe- audire vel ſuſcipere petitionem meam. tä. Altera hæc legatio eft. In priori legatione miſſus fuit $.5. Verf. 21. Torta panis. Vel, orbis panis. CAPUT X X XVIII. 1 ET audivit Saphatja filius Mattan, et Gedalja filius Pafchchur, et Iuchal filius Selem- je, et Paſchchur filius Malchia verba , qua Ieremias loquebatur ad totum populum, dicendo: 2 Sic dixit Iehova: qui manet in urbe hac, morietur gladio, fame , et peſte: et, qui egreditur ad Chaldæos, vivet , et erit ipſi anima ſua ſpolium, et vivet. 3 Sic dixit Tehova : Dabitur urbs hac in manum exercitus Regis Babel, et capiet illam. Et dixerunt Principes al Regem: Interficiatur , age, vir hic. Nam is remiſas facit manus militum , qui reliqui ſunt in urbe hac, et manus totius populi , loquen lo ad eos verba ta- lia. Nam vir hic non quærit pacem populo huic, fed malum. $ Et dixit Rex Zedekia: Ecce ille eſt in manu veſtra. Nam nihil eft Rex, ut poffit apud vos quicquam. 6 Et acceperunt leremiam, et conjecerunt illum in foveam Malchiæ filii Hammelech, quæ erat in atrio cuſtodie : et demiſerunt leremiam funibus. Et in fovea non erat aqua, jei lv tum, et merſus eft Ieremias in lutum. 7 Et audivit Ebedmelech Æthiops aulicus (vel Eunuchus) qui erat in domo Regis , quòd po- ſuiſſent Ieremiam in foveam. Rex autem ſedebat in porta Benjamin. 8 Et exivit Ebedmelech ex domo Regis, & locutus eſt ad Regem dicendo: 9 Domine Rex , viri illi malè egerunt, quod fecerunt Ieremie Prophetæ, quem conjecerunt in foveam. Atqui mortuus fuiſſet ſponte ob famem. Nam non eſt panis amplius in civitate. 10 Et præcepit Rex Ébedmelecho Æthiopi, dicendo : Cape manu hinc trigint a viros , &á educ le- remiam Prophet am ex fovea, antequam moriatur. II Et cepit Ebedmelech viros eos manu fua, em venit in domum Regis ſubter apothecam, & ac- cepit inde veterament a corrupta, & demifit ea ad Ieremiam in foveam funibus. 12 Et 118 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο 12 Et dixit Ebedmelech Athiops ad Ieremiam: Pone age veterament a detrita & corrupta illa Jub axillis manuum tuarum ſub funibus. Et fecit Ieremias ita. 13 Et traxerunt Ieremiam funibus, & extraxerunt ipfum ex fovea. Et comfedit Ieremias in atrio cuftodie. 14 Et mifit Rex Zedekia, do cepit Ieremiam Prophetam ad ſe in introitum tertium, qui erat in domo Iehova. Et dixit Rex ad Ieremiam: Rogo ego te verbum : ne celes me verbum. IS Et dixit Jeremias ad Zedekiam: Cùm indicabo tibi; an non interficies me? &, cùm confi- lium tibi dabo, non aufcult abis mihi ? 16 Et juravit Rex Zedekias Teremia in ſecreto, dicendo : Vivit Iehova, qui fecit nobis, ani- mam hanc , fi interficiam te, da ſi te tradam in manum hominum horum, qui quærunt animam tuam. 17 Et dixit Ieremias ad Zedekiam: ſic dixit Iehova Deus exercituum, Deus Iſraëlis : ſi exi- veris ad Duces Regis Babel, vivet anima tua, & urbs hæc non cremabitur igne, & vi- ves tu, & domus tua. 18 Et, fi non exieris ad Duces Regis Babel, dabitur urbs hæc in manum Chaldæorum , & cre- mabunt eam igne, & tu non evades ex manu illorum. 19 Et dixit Rex Zedekias ad Ieremiam: Ego metuo Iudæos ; qui transfugerunt ad Chaldæos : ne dent me in manum illorum, & illudant mihi. 20 Et dixit Ieremias : non tradent. Auſculta , age, voci Iehova , ei, quod ego loquor ad te; ego bene tibi erit, & vivet anima tua. 21 Et, ſi tu recuſas exire , hoc eft verbum, quod me videre fecit Iehova. 22 Etecce omnes fæminæ, quæ reliquæ funt in domo Regis Iude , educuntur ad Duces Regis Ba- bel, & ex dicunt , Impofuerunt tibi , & prævaluerunt tibi homines, cum quibus pacem habebas: demerſi ſunt in luto pedes tui, retroacti ſunt. 23 Et omnes uxores tuas do filios tuos educunt ad Chaldæos , & tu non evades esc manu illorum. Nam manu Regis Babel prehenderis, & urbem hanc cremabis igne. 24 Et dixit Zedekias ad Ieremiam: nemo confcius fiat horum verborum ; ne moriaris. 25 Et, cùm audiverint Principes, quòd locutus fueris mecum, & venerint adte, & dixerint ädte, indica, age, nobis : quid locutus es ad Regem ? ne celes nos : di non interficiemus te: & quid locutus eft adte Rex ? 26 Dices ad ipſos: implorabam gratiam Regis , ne faceret me reduci in domum lonathan; ubi moriturus eſſem. 27 Et venerunt omnes Principes ad Jeremiam, & rogarunt ipſum, & indicavit ipfis in hac vera ba, quæ præceperat Rex: & deftiterunt ab ipſo. Nam non audita erat res. 28 Et manſit Teremias in atrio cuftodia uſque ad diem, quo capta eft Hierofolyma. Et factum eft, cum capta effet Hierofolyma. $. 1. "P Ropheta , quum in cuftodia eſſet, adeun $.4. Ei , quòd loquor. Vel : prout ego loquor: Vels tibus loquitur de urbis excidio. Senato cui ego loquor , cujus verba tibi renuncio. Homines , cum res petunt à rege, ut occidatur. Rex cum quibus pacem. h. e. amici tui , quibus confidebas. ipfis permittit, tametfi indignans. Con $.5. Verf. 22. Impofuerunt tibi. Sive feduxerunt te. jicitur in foveam luti plenam. Ebedme- Senfus eft : fi non parebis conſiliis meis, fiet , ut aliquan- lech interpellat regem pro ipfo. Quo ju- do uxores & virgines populi & domus tuæ deplorent bente, eum extrahit ex luto, & reſtituit in priorem cu tuam ftultitiam , & te accuſent , quòd potiùs aufcultave- ftodiam. verf. 1. ---- 13. Rex eum vocat ad fe, cui & con ris domefticis tuis & confiliariis ; qui tamen non conſuk filium dat & oraculum Dei aperit. verf. 14. ---- 23. Rex luerint tibi , quod utile effet , fed te redegerint in poteſta- eum inftruit, quid ſciſcitantibus principibus reſpondere tem, & immerferint in eas anguſtias, ex quibus emergere debeat. verf. 24. ----28. non poflis. Retroacti ſunt. Nempe pedes tui. Eſt ellipfis $. 2. Verf. 14. Rogo te verbum. h. e. poftulo à te, ut relativi Qui, q. d. quia pedes tui à foedere Dei & recto indices mihi verbum Dei, quod habes. Vide verf. 17.& tramite receſſerunt , merito in cænum demerfi funt. Vel, 21. Confer etiam Deut. 17:10. Ipfi, viri pacis tuæ, quando pedes tui in luto hærent , re- $. 3. Verf. 17. Si exibis ad principes regis Babel, vi- trò cedunt. vet anima tua. Mirabilis our uge i Occorso Exegerat Deus $.6. Verf. 28. Et factum eft. Hic eſt aspectos, vel veram pelb vosa; Sabbati obſervationem. Saltem flagi- évengas Jov. Verba, quæ exſtant cap: 39:13. cum hiſce tat, ne per dtívorsen fe ipfi in malum præviſum & prædi- continuari poffunt . Nam verba hæc funt initium narratio- etum (quod metuendum ipfis erat, quia poenitentiam nis de Jeremiæ eductione ex cuftodia. Hoc autem narrat non egerant) conjiciant; fed potiùs , quemadmodum fe- cap. 39; 14. Interferitur narratio brevis cerat Jojakim & Jechonias , fe dederent Chaldæis: & Zedekiæ. promittit, ipſos & urbem falvos fore. CA- Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Ε. 1 CA P. XXXIX. XL. 119 CAPUT Χ Χ Χ Ι Χ. ruerunt. I A Nno nono Zedekija Regis Iudá menfe decimo venit Nebucadrezar Rex Babel & omnis exercitus ejus contra Hierofolymam, & oppugnarunt eam. 2 Undecimo ano Zedekia menſe quarto nono menfis perrupta eſt urbs. 3. Et venerunt omnès Duces Regis Babel, & confederunt in porta media; Nergal Scharrezer, Samgår Nebu, Sarſekim , Rab Saris, Nergal Scharezer, Rab mag, & omnes reliqui Duces Regis Babel. 4. Et factum eſt , cùm videret eos Zedekia Rex Iuda & omnes milites, fugerunt, & exiverunt nocte ex civitate per hortum Regis, per portam inter muros, & exivit verſus defertum. 5 Et perſecutæ funt copia Chaldæorum eos , & affecutæ ſunt Zedekiam in defertis Hierichuntis , & acceperint ipſum, & deduxerunt eum ad Nebucadnezárem Regem Babel Riblam uf- que in terra Chamath: & locutus eſt cum ipſo judicia. 6. Et maitavit Rex Babel filios Zedekia Rible , & omnes nobiles luda mactavit Rex Babel, 7 Et oculos Zedekiæ excæcavit, & vinxit ipſum catenis , ut eum abduceret Babylonem. 8 Et domum Regis ac domum populi cremaverunt Chaldæi igne, & muros Hieroſolymorum di- 9 Et reliquum populi, qui reliqui erant in urbe, & transfugas, qui transfugerant ad ipfum, denique reliquum populum, qui fupererant, abduxit Nebular Adan præfe&tus fatellitum Babylonem. to Sed de populo infimos, quibus nihil erat , reliquos fecit Nebul aradan præfeétus ſatellitum in ludæa, & dedit ipfis vineas & agros illo die. II Et præceperat Nebucadrezar Rex Babel de Ieremia, quod fieret per Nebuſaradan præfe- Etum ſatellitum : dicendo : 12 Accipe illum, & oculos tuos pone fuper eo, & ne facias ipſi quicquam mali, ſed, quemadmo- dum loquetur ad te, fic age cum ipfo. 13 Et mifit Nebufaradan prefectus ſatellitum, & Nebuſchazbaz præfe&tus eunuchorum,& Nergal scharezar, Rab Mag, & omnes præfecti Regis Babel. 14 Miſerunt , inquam, & acceperunt Ieremiamex átrio cuſtodia , & tradiderunt eum Gedalië filio Achikam, filii Schaphan , ut eum educeret domum: & conſedit in medio populi. 15 Ad Teremiam autem faétum eft verbum Iehova', cùm eſſet incluſus in atrio cuſtodia , di- cendo: 16 1, & dic Ebedmelecho Æthiopi , dicendo : fic dixit Iehova Deus exercituum Deus Iſraë. lis: ecce ego adduco verba mea ſuper civitatem hanc in malum ; & non in bonum : da erunt coram te illo die. 17 Et eripiam te illo die , ait Iehova, non daberis in manum hominum, quos tu metuis : 18 Sed faciam ut evadas, et gladio non cades, et erit tibi anima tua fpolium, quia confiſus es mihi: ait Iehova. S.I. "Η Iſtoria captæ Urbis & Zedekiæ, & $. 2. Verf. 1. Anno nono. Vide Ezech. 24: 1.2. ſuppliciorum , quæ Nabuchodonofor $. 3. Verf. 3. Rab-faris. Conf. verf. 13. Eft nomen irrogavit Regi, regis filiis ; & nobili- officii. o'no primò eunuchum, ſecundò aulicum & cubi- bus; & tranſportationis populi; & cularium fignificat. incenfæ regiæ atque domorum urbis ; $. 4. Verf. 5. Loquebatur judicia. h. e. de inju- & curæ circa Ieremiam regis Babylo- ria & perfidia , quam commiſerat, cum ipfo jurga- 14. Prophecia de Ebed Melecho Æthio- - 18. nii. verſ. 1. IS. tus eft. pe. vers. С Α Ρ U Τ XL. I V Erbum, quod factum eft ad Jeremiam à Iehova, poſtquam dimififfet ipfum Nebufara dan præfectus ſatellitum de Ramâ, cùm accepiſſet ipſum vinétum catenis in medio omnis multitudinis exulum Hierofolyme da luda , qui deducti ſunt Babylonem. 2 Accepit enim præfeétus ſatellitum leremiam, & dixit ad ipfum: Iehova Deus tuus locutus eft malum hoc de loco hoc. 3 EB I 20 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S Sinter reliquias. Eam prophetiam verò ex- jeftatem alicujus revereri, tributa dare', fidelem eſſe ali- 3 Et adduxit, & fecit tehova, quemadmodum locutus eft , quia peccaviſtis Iehove, & nord auſcult aftis voci ejus , & evenit vobis res hac. 4 Et nunc ecce ſolvo te hodie catenis, quæ ſunt in manu tua. Si bonum eſt in oculis tuis ire me- cum Babylonem, veni, & obſervabo te. At; ſi malum eſt in oculis tuis venire mecum Babylonem, omitte. Vide , tota terra eſt coram te: quò bonum atque rectum eſt in ocu- lis tuis ire, illuc ito. 5 Tantifper autem, dum ille revertatur , redi ad Gedaliam filium Achikam, filii Schaphan, quem præfecit Rex Babel oppidis Iude , & mane cum ipfo in medio populi, aut, quocun- que rectum eſt in oculis tuis ire , ito. Et dedit ipſi præfectus ſatellitum commeatum (vel viaticum) & munus , & dimiſit ipſum. 6 Et venit Ieremias ad Gedaliam filium Achikam Mizpam,& manfit cum ipfo in medio populi, eorum, qui remanferant in terra. 7 Et audiverunt omnes Duces copiarum, qui in agro erant, ipfi & homines ipforum, quòd præfe&tum conſtituiſſet Rex Babel Gedaliam filium Achikam in terra , & quòd cure ipſius commendaſſet viros & mulieres & pueros & de infimis terra, de iis , qui non deducti erant Babylonem. 8 Et venerunt ad Gedaliam Mizpam, do Ifmaël filius Nathanie, & lochanan & lonathan filii Careach, dr Seraja filius Tanchumeth, & filii Ephai Netophathai & Tezania filius Maachathæi, ipſi & homines ipforum. 9 Et juravit ipſis Gedalia filius Achikam filii Saphan, & hominibus ipſorum, dicendo : Ne ti- meatis ſervire Chaldais. Manete in terra, e ſervite Regi Babel, & bene erit vobis. 10 Ego autem, ecce ego habito Mizpa , ut præfto fim Chaldæis, qui venient ad nos. At vos colli- gite vinum & fructus & oleum, & ponite in vaſis veſtris, & habitate in oppidis veftris, gue occupatis. II Atque etiam omnes Iudæi, qui fuerant in Moabitide, & inter filios Ammon & in Idumea, &, qui in omnibus terris audiverunt, quod dediſſet Rex Babel reliquias Iudæis, &, quòd prafeciſſet illis Gedaliam filium Achikam filii Saphan, 12 Reverfi funt omnes, Iudæi ex omnibus locis, in quos propulſi erant, & venerunt in terram lude ad Gedaliam Mizpam, & collegerunt vinum & frumentum multum admodum. 13 Et lochanan filius Kareach, & omnes Duces copiarum , qui in agro fuerant, venerunt ad Gedaliam Mizpam, 14 Et dixerunt ad eum: Numquid fcis, quòd Baalis Rex filiorum Ammon miſerit ifmaëlem fi- lium Nathanie ad occidendum te? Et non credidit ipfis Gedalia filius Achikam. 15 Et lochanan filius Kareach dixerat ad Gedaliam clam Mizpa, dicendo : Eam, age, doo per- cutiam ſmaëlem filium Nathanie. Quare occidet te, & difpergentur omnes Iudai , qui congregantur ad te, & peribit refiduum Iude ? 16 Et dixit Gedalia filius Achikam ad lochanan filium Kareach: ne feceris rem hanc. Nam fal- ſum tu dicis de Ifmaële. $. 1. Rimus hujus capitis verſus oftendit, pro- abductus , fi fortaffe Rex Babylonius eum velit reftituere pofitum fuiſſe Prophetæ exponere , quid in regnum. Significat , Regem de ea re necdum decrevif- Deus ipfi di&taverit ſoluto vinculis, quæ le, & interim Gedaljam terræ præfeciſſe. Judæi ipfi injecerant, quòd vaticinaretur $. 3. Verſ. 9. Servite. Id notat ſubjectum eſſe , ma- ponit inter narrationem cædis Godoliæ, cui. Confer Ef. 19:23. & deliberationis reliquiarum de profectione in Ægyptum. $.4. Verſ. 10. Ut præfto fim. h. e. ut agam apud Chal. Ea narratio continetur cap. 40.41. 42. in quo eft pro- dæos cauſam populi , & orem pro ipſo , & mandata Re- phetia edita ad reliquias in terra Judæa. gis Babel accipiam. 6. 2. Verf. s. Dum ille revertatur. Nempe Zedekias С A PU T XLI. I E I factum eſt menſe ſeptimo , venit Ifmaël filius Nathanie filii Eliſchama de ſemine Re- gio, & Magnates Regis, et decem homines cum ipſo ad Gedaliam filium Achikam Mizpam, et comederunt ibi panem unâ Mizpa. 2 Et ſurrexit Iſmaël filius Näthania, & decem illi viri, qui erant cum ipſo, da percuſſerunt Gedaliam filium Achikam filii Saphan gladio, et interfecit ipfum, quem præfectum con- ftituerat Rex Babel in terra. 3 Et I N J E RE MI Æ CAP. XLI. XLII. I 21 3 Et omnes Judæos , qui erant cum ipſo, cum Gedalia, Mizpæ, & Chaldæos , qui reperiebantur ibi, homines belli , percuſſit Iſmael. 4 Et factum eft poftridie , poftquam interfeciſſet Gedaliam (nemo autem ſciebat) Ś Et venerunt homines à Sichem, à Silunte, & à Samaria , o&toginta homines raſi barbam, & lacerati veſtes & laniati unguibus, & munus ac thus erat in manu ipſorum , ut ferrent ad domum Jehova. 6 Et exivit Iſmael filius Nathaniæ obviam ipſis de Mizpa , inter incedendum plorans. Et factum eft, cùm occurriſſet ipſis, dixit ad ipſos: Venite ad Gedaliam filium Achikam. 7 Et factum eft, cùm intra ſent in civitatem , matavit eos Iſmael filius Nathaniæ in puteum , ipfe @viri, qui cum ipſo erant. 8 Et decem homines inveniebantur in ipfis, & dixerunt ad ifmaelem : Ne interfícias nos. Nam ſunt nobis recondita in agro triticum & hordeum , & oleum & mel. Et omifit, & non in- terfecit ipfos inter fratres ſuos. 9 Puteus autem , in quem conjecit Iſmael omnia cadavera hominum , quos percuſſerat juxta Geda- liam, is eft, quem fecerat Rex Aſa propter Baafam Regem Iſraelis. Eum implevit Iſmael filius Nathaniæ cadaveribus. JO Et captivum egit Iſmael omne reliquum populi , qui erat Mizpa, filias Regis, denique omnem populum reliquum Mizpe , quem commendaverat Nebufaradan præfectus fatellitum Geda- liæ filio Achikam. Captivos, inquam , egit eos iſmael filius Nathania , & ivit , ut tran- firet ad filios Ammon. 11 Et audivit Jochanan filius Kareach, & omnes duces copiarum , qui cum ipfo erant, omne maa lum , quod fecerat Iſmael filius Nathanie; 12 Et acceperunt omnes homines ſuos Giverunt ad præliandum cum ifmaele filio Natbaniæ, & offenderunt eum apud aquas multas , quæ funt Gibeone. 13 Et fa&tum eft, cùm videret omnis populus , qui cum Ifmaele erat , Jochanan filium Kareach , & omnes Duces copiarum , qui cum ipſo erant, lætati funt. 14 Et ceperunt impetum omnis populus, quem captivum abducebat iſmael de Mizpa, & converſi ſunt, & iverunt ad Jochanan filium Kareach. 15 Ifmael autem filius Nathaniæ effugit cum octo hominibus à facie Jochanan, & ivit ad filios 16 Et accepit Jochanan filius Kareach, & omnes Duces copiarum, qui cum ipſo erant, omne reſi- duum populi, quod reduxerat ab Ifmaele filio Nathanie de Mizpa, poftquam percusſiſſet Gedaliam filium Achikam; viros homines belli, & mulieres, & pueros , & aulicos , quos reduxerat Gibeone , 17 Et iverunt , & confederunt in Geruth Kimham, quæ eſt apud Bethlehem , ut abirent & intra- rent in Ægyptum, 18 Propter Chaldæos. Nam metuebant eos : Quia percuſſerat Iſmael. filius Nathaniæ Gedaliam filium Achikam, quem præfe&tum conftituerat Rex Babel in terra. Ammon. CA PUT XLII. I ET acceſſerunt omnes Duces copiarum & Tochanan filius Karcach, & Jeſania filius Hoſchaam jæ, & omnis populus tam parvi, quàm magni, 2 Et dixerunt ad Ieremiam Prophetam: age, ſuſcipe rogationem noftram , & ora pro nobis Ieho- vam Deum tuum pro omni hoc reſiduo (nam ſuperfumus pauci de multis ; ut oculi tui vident nos ) 3 Ut indicet nobis Iehova Deus tuus viam , in qua ambulemus ; &verbum , quod faciamus. 4. Et dixit ad eos Ieremias Propheta: Audivi: ecce ego orabo Iehovam Deum veſtrum fecundùm verba veftra ; & fiet, omne verbum , quod refpondebit Iehova vobis , indicabo vobis ; non celabo vos quicquain. s Et illi dixerunt ad Ieremiam: fit Iehova in nos teſtis veritatis & fidelis ; fi non fecundùm omne verbum , cum quo mittet te Iehova Deus tuus ad nos , fic faciemus. 6 Sive bonum , five malum fuerit, voci Iehovæ Dei noſtri, ad quem te mittimus, auſcultabi- mus; ut bene nobis ſit, cùm auſcultabimus voci Iehovæ Dei noftri. L 7 EL I 22 O M M E N T A R I U S 7 Et factum eft poft decem dies, & venit verbum Jehova ad Ieremiam. 8 Et vocavit lochanan filium Kareach & omnes Duces copiarum , qui cum ipſo erant, & totum populum , tam parvum, quam magnum. 9. Et dixit ad ipſos: fic dixit Iehova Deus Ifraelis , ad quem me miſeratis ad offerendam iph fup- plicationem veftram : 10 Si manebitis in terra hac, ædificabo vos Ĝ non diruam, & plantabo vos & non evellam : quia pænitet me mali, quod feci vobis. II Ne timeatis Regem Babel, quem vos timetis ; ne timeatis illum, ait Iehova. Nam ego vo- biſcum ſum, ut falvos faciam vos, & eripiam vos ex manu ejus. 12 Et dabo vobis miſericordiam , &* miferebitur veſtri, & reftituet vos in terram veſtram. 13 Et, fi dicatis: non manebimus in terra hac: ut non auſcultetis voci Iehovæ Dei veſtri, 14 Dicendo: non, ſedin Ægyptum ibimus, ut non videamus bellum , & vocem tubæ non audia- mus , &ad panem non efuriemus ; &ibi babitabimus : 15 Ergo igitur audite verbum Jehovæ reſiduum Iudæ ; fic dixit Jehova Deus exercituum Deus Iſrael: vos animum inducitis ire in Ægyptum , &*venitis ad commorandum ibi; 16 Fiet, gladius, quem vos metuitis, ibi aſſequetur vos in Ægypto, & fames , quem vos formi- datis, &perfequetur vos in Ægyptum , & ibi moriemini. 17 Et ita agetur cum omnibus viris , qui animum induxerunt abire in Ægyptum ad commorandum ibi; morientur gladio , fame & peſte, & non erit ipſis ſuperſtes , & qui evadat malum , quod ego adduco in ipſos. 18 Nam fic dixit Jehova Deus exercituum , Deus Ifraelis: Quemadmodum manavit ira mea cu ardor meus in habitantes Hierofolymam ; fic manabit ardor meus in vos , cùm veneritis in Ægyptum; & fietis adjuratio & ftupor , & exſecratio , & convitium, & non videbitis amplius locum hunc. 19 Locutus eſt Iehova ſuper vobis, reſiduum Iudæ. Ne eatis in Ægyptum. Scitote , quòd conteſta- tus fim vos hodie, 20 Quòd vos feduxeritis in animabus veftris (vel in animas veſtras ) quia vos miſſtis me ad lea hovam Deum veſtrum, dicendo: ora pro nobis Iehovam Deum noftrum , & juxta omnia, quæ dicet Iehova Deus noſter, fic indica nobis , & faciemus; 21 Et indicavi vobis hodie , & non auſcultaveritis voci lehovæ Dei veſtri, Gei, cum quo miſt me ad vos. 22 Ergo fcitote, quòd gladio & fame & peftilentia morituri fitis in loco, ad quem vultis ire, ut commoremini ibi. С А Р Т XLIII. I ET factum eft , cùm abſolviffet Ieremias loqui ad totum populum omnia verba Iehovæ Dei ipſorum , cum quibus miferat ipfum Iehova Deus ipforum ad ipfos ; omnia , inquam, verba hæc ; 2 Et dixit Azaria filius Hoſchaajæ, & lochanan filius Kareach, & omnes illi viri feroces , di- centes ad Ieremiam; falfum tu loqueris ; non miſit te Iehova Deus noſter, dicendo: ne eatis in Ægyptum , ut commoremini ibi, 3. Sed Baruch filius Neriæ inſtigat te in nos, ad dandum nos in manum Chaldæorum, adocciden- dum nos , & ad deportandum nos Babylonem. 4. Et non auſcultavit Iochanan filius Kareach, & omnes Duces copiarum , & omnis populus voci Iehovæ ad manendum in terra Iudæ. 5 Et accepit Iochanan filius Kareach & omnes Duces copiarum omne reſiduum Iudæ , qui redie- rant ex omnibus gentibus , quò propulſi fuerant , ad commorandum in terra Iude, 6 Viros & mulieres, & pueros , & filias Regis , & omnem animam, quam reliquerat Nebuſa- radan præfectus ſatellitum apud Gedaliam filium Achikam filii Saphan, Teremian Pro- phetan, Ġ Baruch filium Neriæ, 7 Et venerunt in Ægyptum : quia non auſcultabant voci Iehova: & venerunt ufque ad Tach- panches. 8 Et IN JEREMIÆ CAP. XLIII. XLIV. 123 8 Et faétum eft verbum Jehova ad Jeremiam apud Tachpanches , dicendo: 9 Cape in manu tua lapides magnos , & occulta eos in cæmento in laterculo, qui eſt ad oftium domus Pharaonis in Tachpanches coram hominibus Judæis. 10 Et dic ad eos: fic dixit Jehova Deus exercituum Deus Ifrael: ecce ego mitto, Ĝº accipiam Nebucadrezar Regem Babel fervum meum, & ponam thronum ejus ſuper lapidibus his , quos occultavi, & tendet tentorium ſuum ſuper iis. 11 Et veniet & percutiet Egyptum : qui morti , morti; & qui in captivitatem , in captivitatem; & , qui gladio , gladio; 12 Et fuccendam ignem in domibus Deorum Ægyptiorum , & cremabit eos , & abducet eos, & convolvet Ægyptum, quemadmodum convolvet paftor tunicam fuam, & exibit inde in pace. 13 Et confringet cippos Heliopolews , quæ eſt in Ægypto, & domos Deorum Ægyptiorum cre- mabit igne. S.I. S.S.P. Rophetia edita in Ægypti aditu apud Tachpan 9.2. Convolvet. Vel induet , quemadmodum paſtor ches, in loco, ubi Nabuchodonoſor poſiturus induit tunicam fuam; & quidem ſtrictè, hoc eft, totam erat thronum fuum. Ægyptum auferet fecum. CA P U T XLIV. I V Erbum , quod factum eft ad Jeremiam, ad omnes Judæos, manentes in Egypto, mas nentes in Migdol , & in Tachpanches, & in Noph, & in terra Pathros , di- cendo : 2 Sic dixit Jehova Deus exercituum Deus Ifraelis: Vos vidiſtis omne malum, quod induxi Super Hierofolymam , & in omnia oppida Jude: & ecce ea funt vaftitas hoc die, & non eft, qui babitet in iis , 3 Propter malum ipſorum , quod fecerunt, ut mihi ægrè facerent , ut irent ad adolendum ad con lendum Deos alios , quos non noverant ipfi , vos , & patres veſtri. 4. Et mifi ad vos omnes fervos meos Prophetas , idque prævertendo , dicendo: agite, ne faciatis rem abominabilem hanc , quam odi. $ Et non auſcultarunt & non attenderunt aurem fuam, ut converterentur à malo fuo , ut non adas lerent Diis aliis. 6 Et manavit æftus meus & ira mea & incendit oppida Judæ , & vicos Hierofolymorum, & fola Eta ſunt vaſtitas & defolatio , ut nunc eſt. 7 Et nunc, fic dixit Jehova Deus exercituum, Deus Iſrael: Quare vos facitis malum magnum adverfus animas veſtras, ut exſcindantur vobis vir & mulier, puer & la&tens à medio lude , ut non relinquatur vobis refiduum? 8 Ut ægrè faciatis mihi operibus manuum veftrarum , adolendo Deis aliis in Ægypto, in quan venitis, ut ibi commoremini, ad exſcindendum vobis (vel ad excidium vobis concilian- dum) & ut fiatis maledi&tum & convitium in omnibus gentibus terræ. 9 Numquid obliti eſtis mala patrum veſtrorum & mala regum Iudæ & mala fæminarum ejus, & mala veſtra & mala uxorum veftrarum, quæ fecerunt in terra Iudæ Gº in vicis Hieroa folymorum: 10 Non fractus eſt animus ipſorum (five enervati funt) uſque ad diem hunc, & non extimue- runt , & non ambularunt in lege mea, & in ftatutis meis , quæ pofui coram vobis & coran patribus veftris. II Propterea fic dixit Iehova Deus exercituum Deus Ifraelis : Ecce ego pono faciem meam in vos in malum, & ad exſcindendum totum Iudam. 12 Et accipiam reliquum Iudæ , qui induxerunt animum venire in Ægyptum ad commorandura ibi, & confumentur omnes ; in Ægypto cadent ; gladio , fame confumentur , tam parvi , quam magni; gladio & fame morientur, & fient adjuratio , ſtupor, maledi&tum & con- vitium. L 2 33 EA 124 C O M M E N T A R I US furum , nifi per veram evafionem ex 13. Et vifitabo ſuper manentibus in Agypto, quemadmodum vifitavi ſuper Hierofolymis, gladio, fame & peſtilentia . 14. Et non erit, qui evadat , & refiduum reliquis Judæ , qui veniunt , ut commorentur ibi in Ægypto, & ut revertantur in terram Judæ, quò illi efferunt animam fuam , ut rever- tantur habitatum ibi. Nam non revertentur , niſi, qui evadent. 15 Et refponderunt Jeremiæ omnes viri, qui norant, quod adolerent fæminæ fuæ Deis aliis, Comnes fæminæ ftantes , cæetus magnus, & omnis populus , manentes in Ægypto in Patros, dicendo: 16 Verbum , quod locutus es ad nos in nomine Jehovæ , non aufcultamus tibi . 37 Sed faciemus omne verbum , quod'exivit ex ore noſtro, ut adoleamus rebus cæleftibus ; &li- bemus illis libamen, quemadmodum fecimus nos & patres noftri , reges noſtri & principes noftri in oppidis Judæ & in vicis Hieroſolymorum, & fatiabantur pane, & eramus féli- ces, & malum non videbamus. 18 Et ex quo omiſimus adolere rebus cæleſtibus , & libare eis libamen, deſtituti fuimus omnibus & gladio atque fame conſumti ſumus. 19 At cnimverò nos adolemus rebus cæleftibus , imò & libamus eis libamina : numquid fine viris noftris facimus eis liba, ut faciamus illas idolum, & libemus eis libamina 20 Et dixit Ieremias ad totum populum , ad mares & ad fæminas & ad totum populum , qui reſpon- debant iph verbum , dicendo: 21 An non adolitio, qua adoleviſtis in oppidis Iudæ & in vicis Hierofolymorum , vos & patres ve- Stri, reges veſtri & principes veſtri, & populus terræ , illorum recordatus eft Jehova , & aſcendit in cor ejus? 22 Et non poterat Iehova amplius ferre propter malitiam ſtudiorum veſtrorum , propter abomina- tiones, quas feciſtis, & facta eſt terra veſtra vaftitas Ĝ defolatio & maledi&tum, ut non fit habitans boc die 23 Propterea quòd adoleviſtis & peccaſtis Iehovæ , & non aufcultaſtis voci Iehovæ & in lege ejus a in ſtatutis ejus & inteftimoniis ejus non ambulaſtis. idcirco evenit vobis malum hoc die hoc. 74 Et dixit Ieremias ad totum populum &ad omnes mulieres : audite verbum Iehovæ, omnis Iu- da, qui eftis in Ægypto: 25 Sic dixit Iehova Deus exercituum Deus Ifraelis, dicendo: vos & mulieres veſtræ , qui locuti eſtis ore veſtro, Ĝº manibus veſtris impleviſtis , dicendo: faciemus vota noftra , quæ vo- vimus , ut adoleamus rebus cæleftibus & libemus eis libamen: exequemini vota veſtra, & facietis vota veſtra. 26 Propterea audite verbum lebove , omnis Iuda , qui habitatis in Ægypto: Ecce ego juro per nomen meum magnum, dixit Iehova: hi erit adhuc nomen meum nominatum in ore omnis viri Iudæ dicentis : Vivit Dominus Iehova: in tota Ægypto. 27 Ecce ego vigilo ſuper eis in malum & non in bonum , & confumentur omnis vir Iudæ, qui ſunt in Ægypto , gladio & fame, donec conficiantur. 28 Et effugientes gladium redibunt ex Ægypto in terram Iudæ , homines numeri, & cognofcent omnes reliquiæ Iudæ , qui veniunt in Agyptum ad commorandum ibi, cujus verbum con- ſtiturum fit inter me & ipſos. 29 Et hoc vobis hgnum, ait Iehovah: quòd ego viſitem ſuper vobis in loco hoc , ut cognofcatis , quòd conſtitura fint verba mea contra vos in malum. 30 Sic dixit Iehova : Ecce ego do Pharaonem Hophra regem Ægypti in manum inimicorum ipſius, & in manum quærentium animam iphus , quemadmodum dedi Zedekiam regem Iudæ in manum Nebucadnefaris regis Babel, inimici ipſius & quærentis animam ejus. $. I. Oncio ad Judæos idololatras in Ægypto | vertimus operi celorum , eodem verſu. Nam 1735 Me- habitantes. lacha fignificat vel opus, vel rem quamvis, quam patera $. 2. Verſ. 14. Nifi qui evadat. familias habet domi. Confer verf. 28. Notat, neminem eva- $.4. Verſ. 19. Liba. Ex cap. 7:18. liquet, liba vel vera clade & calamitate per terrorem placentas ſignificari; quia fiebant ex farina & gladii & crebra funera. dentur autem dici vel à propofitione, vel ab intentione $. 3. Verf. 17. Rebus cæleftibus. Vide 7: 18. ubi animi & religioſa obſervacione. $.5. Ut aqua. Vi- IN J Ε R Ε Μ Ι Α. CA P. XLIV. XLV. . 125 $.5. Ut faciamus ill as idolum. syy eſt dolor', & ufur- | bant ad dictum Dei, non debere eos reverti in Ægyptum , patur pro falſo Deo Efa. 48:4. Ne dicas ; dolor meus fe neque prophetiis de Ægypto crediderunt. Ideò fibi Æ cit illa, do ſculptile meum ac fufile meum imperavit illa. | gyptum pro receptu & nur Geburyñ habuerunt. Fuit tum In illa profopopæia eft uſitatus prophetis pioxinelouds. temporis Ægypti Rex Chophra five Apries, cujus faftum Nam, quando prophetæ idololatras inducunt loquentes , & fiduciam etiam Herodotus notavit. Deus per Prophe- non tribuunt illis orationem convenientem ipforum per- tam indicat, à familia illa regnum ablatum iri, & quidem fonæ & opinioni, ſed veritati. Ad illum modum Jere- illum ipfum illius temporis regem , ad cujus alarum um- mias videtur verbo 'syn uti ad fignificandum , facere ?xy/ bram confugiebant, in inimicorum poteſtatem venturum. hoc eft, rem dolorificam ; ita ut notet cultum præftare, Exod. 3:12. Hoc tibi erit fignum, quòd mijerim te. Sa- Solet Scriptura etiam res futuras facere fignum. Vide Deum. libis, fortaſſe etiam, fecundùm artem aftrologicam, in crificabitis mibi in hoc loco. Simplex fenfus. Quocunque vades in hac legatione, adero tibi; & cognofces, te à certa conſtellatione ritè factis intendendo mentem fuam il- lis, vel ea proponendo, cæleftia, tanquam Deos , cole- me, qui me nomino Deum Abrahami, Iſaaci & Jacobi , re. n quod hic raphatum eft , debebat eſſe mappicatum ; bi & non deſeram te , donec educas populum ex Ægypto , eſſe miſſum, & tibi impoſitum non eſſe. Adero autem ti- id non fine exemplo fit. & in hoc loco ad hunc montem facrificetis. ut fcias, mihi 5.6. Verf. 21. Illorum. Hoc referendum eſt ad ho- decretum & conftitutum eſſe, hoc tempore populum edu- mines. Et aſcendit. Hoc referendum eſt ad adolitio cere ex ſervitute. Tum cognofces abundantiſſimè, quòd ego te miſerim. Non multò aliter in hoc loco. Prædico $. 7. Verf. 25. Qui locuti eftis. In Hebræo uſurpatur vobis, quod gladius vos affecuturus fit in Ægypto. At nunc ſignum foeminini nunc ſignum maſculini: quod ita vos exiſtimatis , Ægyptum effe vobis tutiflimum rece- accipi poteft , quod in cætu virorum & mulierum nunc ptum ob potentiam regis, qui jam dominatur. Ut igitur quali hos nunc quafi illas alloquatur. eò minùs dubitetis, me verum vobis dicere, quòd pauci 5.8. Verf. 29. 30. Et hoc vobis fignum. Ýf. 30. Dabo veſtrâm ſint ſuperſtites futuri à gladio ; prædico vobis, Pharaonem Hophra in manum inimicorum ejus. ApriemApriem hunc traditum iri in manum inimicorum ſuorum. regem Ægypti ab Amaſi victum & deinde occiſum, nar- Tum cognoſcetis, vobis etiam imminere & toti Ægypto rat Herodotus libro fecundo. Hoc ſignum debuit effe Ju: inſignes clades. Ut figna à perito viæ indicata oftendunt dæis, & ipfos profligatum iri & occiſum. De cafu regni iter facienti, quòd non aberraverit : ita , in temporum Ægyptii prophetat etiam Ezechiel , imprimis cap. 30. lapſu quæ fiunt fecundùm prædicta ; oftendunt auctorem ubi in notis noftris, quantum poffumus, ex hiſtoria exo- | prophetiæ notorem futurorum & veracem. tica eam prophetiam illuftramus. Judæi neque attende- nem. с A PUT XLV. 1 V Erbum, quod locutus eft Ieremias propheta ad Baruch filium Neriæ , quum is ſcribea- ret verba hæc in libro ab ore Ieremiæ , anno quarto lojakimi filii Iofia, regis Iudæ , dicendo: 2 Sic dixit Iehova Deus Iſrael de te , Baruch: 3 Dixiſti; væ mihi : quia addidit Iehova mærorem ad dolorem meum; defatigatus ſum fisa Spirio meo, Ĝo requiem non inveni. 4 Sic dices ad eum: fic dixit Iehova : Ecce, quod ædificavin, ego diruo , & , quod plantavi , ego evello, & cum tota terra illud eft. 5 Et tu quæres tibi magna? Ne quæras. Nam ecce ego adduco malum in omnem carnem, ait Tehova , & dabo tibi animam tuam pro ſpolio ad omnes locos , quò ibis. 6.1. Onſolatio Baruchi ,. quum is moerore , atque iis rectè uti debemus : ita non debemus triſtari, configeretur , dictante ipſi Jeremia ca- quando illa evertuntur , cum quibus proſperitas noftra lamitates populi imminentes. conjuncta erat: fed debemus humiliari, ut Deo agamus $. 2. Verſ. I. Anno quarto yojakimi. gratias, five velit nos vivere five moři, five abundare five Confer cap. 36:1. egere; & acquieſcere in rationibus Dei, qui non vult nos 9.3.v1.3. Mærorem & dolorem. In que- vel confidere vel nimis delectari iis, quæ videbantur eſſe rela Baruchi ſignificatur , non tantùm imminere dolorem cum commodo noftro ædificata. Ibi enim vitiofus effet & afflictionem , fed & cum dolore mærorem, ut non nofter dolor, proveniens ex rerum magnarum affectatio- detur reſpirare aut requieſcere, & videre boni aliquid ad ne. Deinde fciendum eft, Deum habere tempora ædifi- ſolatium, ita ut videatur tota vita eſſe tranſigenda in affi- candi & diruendi & non tantùm puniendi gentes , fed &tione & triftitia. Hoc enim portendebant eæ prophetiæ , etiam omnem carnem. Gratulandum autem eſt piis , fi ipfis quas fcripferat. det animam ſuam (polium, hoc eft, fi ipfis vitam conſer- $.4. Verſ. 4. Et cum tota terra illud eft. Illa deſtru- vet inter omnem amictionem; imò vel maximè, fi det &tio & eradicatio fiet in tota terra. ipfis, ut falutem animæ pro præmio certaminis fui aufe. $. 5. Verf. 5. Quæres tibi magna? Quemadmodum rant. Non abſimilis phraſis eft Luc. 21:19. in patientia poffumus , quando Deus pacem largitur & res proſperas , veſtra lucramini animas , h. e. date operam, ut per pa- Deo agere gratias, & cum timore bona Dei poflidere; tientiam lucremini eas. C С CAPUT XLVI. I 2 Qur Uod fuit verbum Jehovæ ad Ieremiam prophetam de gentibus : De Ægypto, de exercitu Pharaonis Nechonis regis Ægypti , qui venit ad fluvium Euphra- L 3 126 C O M M E N T A R I US Euphratem in Carchemis; quem percuſſit Nebucadnezar rex Babel anno quarto Fojakimi filii Fofiæ regis Judæ. 3 Parate clypeum & fcutum accedite ad prælium. 4 Jungite equos & aſcendite , equites, & confiftite cum galeis , polite haſtas, induite loricas. $ Quare vidi? Illi conſternati cedunt retro, &fortes illorum contunduntur, & fugam capeffunt & non refpiciunt ? Pavor undiquaque eſt, ait Jehova. 6 Ne fugiat levis & ne effugiat fortis. Septentrionem verſus apud fluvium Euphratem offende- runt & ceciderunt. 7 Quis ille, qui velut amnis afcendit? ut fluvii? cujus aquæ fatiſcunt ? 8 Agyptus , ut amnis , afcendit , ĉº, ut fluvii, qui fatiſcunt aquis : & dixit: educam , ope- riam-terram, perdam urbem & habitantes in ea. 9 Aſcendite, equi, & inſanite, currus , & exeant fortes , Cufchæi & Putæi tenentes clypeum, & Ludæitenentes, tendentes arcum. 10 Et dies ille eſt Domino Jehovæ , Deo exercituum, dies ultionis , ad ultionem fumendam ab hoſtibus ſuis, & comedet gladius & fatiabitur & explebitur à ſanguine ipſorum. Name- pulum eſt Domino Jehova Deo exercituum in terra Aquilonis apud fluvium Euphratem. 11 Aſcende in Gilead, & cape balſamum, virgo filia Ægypti . Fruſtra multiplicaſti medicamen- ta, emplaftrum non eji tibi. 12 Audierunt gentes ignominiam tuam, & vociferatio tua implevit terram. Nam fortis in forten impegerunt, pariter ceciderunt ambo. 13 Verbum, quod locutus eſt Jehova ad Jeremiam prophetam de eo , quòd venturus eſſet Nebucad- nezar rex Babel ad feriendam Ægyptum. 14 Indicate in Ægypto & facite ut audiatur in Migdol & facite ut audiatur in Noph @ in Tach- panches: dicite: Sta& para tibi: Nam comedit gladius, quæ circa te funt. 15 Quare everſi ſunt caballi tui ? Nonftetit : quia Jehova impulit illud: 16 Plurimus eſt offendens, etiam cecidit vir in proximo fuo. Et dixerunt : Surge, & redeamus ad populum noftrum & ad terram ortus noftri propter gladium affligentem. 17 Venerunt ed; Pharao rex Ægypti calamitas : prolatus eſt locus conſiſtendi. 18 Vivo ego, ait Rex ille , cui nomen eft Jehova Deus exercituum, velut Tabor in montibus aut Carmelus , qui in mare procedit , extat. 19 Armamenta exfilii fac tibi, babitans filiæ Ægypti. Nam Noph vaftitas fiet , & defolabi- tur, ut non fit habitans. 20 Vitula pulcra Egyprus: jugulatio ab Aquilone venit, venit. 21 Etiam conduéti ejus in medio efus , ut vituli fagine. Nam & illi verſi fugerunt unà, non con- ſtiterunt. Nam dies calamitatis ipſorum venit ſuper eos, tempus viſitationis eorum. 22 Vox ejus , ut ſerpentis , ibit. Nam cum maxima vi ibunt, & cum fecuribus venerunt illi, tan- quam cæfores lignorum. 23 Exciderunt ſylvam ejus, ait Iehova: quia non fit perveſtigatio : quia plures ſunt locuſtis, & non eſt ipfis numerus. 24 Pudefacta eſt filia Ægypti, tradita in manum populi Aquilonis. 25 Dixit Iehova Deus exercituum , Deus Ifraelis : Ecce ego viſto ſuper Amon de No, & fuper Pharaone & ſuper Ægypto & fuper Diis ejus & ſuper regibus ejus & Super Pharaone & ſuper confidentibus illi. 26 Et dabo illos in manum quærentium animam ipſorum &º in manum Nebucadnezaris regis Babel & in manum fervorum ejus; & poftea habitabit , ut diebus prioribus , ait Iehova. 27 Et tu, ne timeas , ſerve mi Iacob, & ne conſterneris , Ifrael. Nam ecce ego te ſalvum facio à longinquo, & ſemen tuum ex terra captivitatis ipſorum , & revertetur lacob & tran- quillus erit & felix, & non erit, qui turbet. 28 Tu ne timeas , ferve mi Iacob, ait Iehovah. Nam tecum ego ſum. Nam faciam confumma- tionem in omnibus gentibus, quò pepuli te, & tecum non faciam confummationem, & caſtigabo te ad judicium , & non omittam te immunem. $. 1. Du- IN JE RE MI Æ M I Æ CA P. XLVI. I 27 > Cum promiffione reftitutionis , uſque alicujus Ægyptiorum interrogantis nuncium cladis , quo- $. I. Uplex prophetia de Ægyptiis; de tendum nuncios in omnes locos , ut parati ſint ad occur- fuga & clade eorum apud Euphta- rendum hoftibus, quandoquidem illi immineant, & gla- tem; uſque ad verf. 13. & de vaftatio dius jam proxima quæque conſumſerit. ne Ægypti per Nabuchodonoforem, $. 13. 'Verf. 15. Quare everfi funt ? Sermo tanquam ad verf. 27. Subjicitur conſolatio Il modo fieri potuerit, ut tot equi , tam fortes ( nam im- raëlis & promiffio tranquillationis, non fine caſtigatione. primis celebrantur Ægyptiorum equi) everterentur & verf. 27.28. tanquam torrente auferrentur. Sic voce Hebraica etiam $. 2. Verf. 1. Inſcriptio eſt pertinens ad capita fequen- utitur Prov. 28: 3. Verba, quæ hîc in fingulari ponun- cia uſque ad cap:52. in quibus vaticinatur de gentibus qui- tur , neutraliter & imperſonaliter accipi poffunt. Re- buſdam. Incipit hic verſus ut cap. 14. I. fponfio fine præfatione fubjicitur : Quia Iehovah impu- $. 3. Verf. 2. Anno quarto. Vide cap. 25: 1. Anno lit illud vel illum , caballum & fefforem. quarto Jojakimi'factum eft, quod Jeremias antè prophe $. 14. Verf. 16. Et dixerunt , nempe reliqui, qui tavit. Novit Herodotus Neco regem Ægyptiorum & cum fortibus illis non ceciderunt apud Euphratem , quo- ejus expeditionem adverſus Syros & victoriam ab eis re rum unus tanquam nuncians cladem hîc introducitur. Ver- portatam. Euterpe cap. 159. Is Joachazum in Ægyptum bum imperſonaliter accipiendum eft. Significat, omnium abduxit, & Eliakimum regem Hieroſolymæ conftituit; reliquorum hunc ſermonem fuiſſe , redeundum eſſe in Æ- quem Jojakimum appellavit. 2. Reg. 24: 7. legimus , re- gyptum. gem Affyriæ ademiffe Ægyptio , quæ is obtinuerat à $.15. Verf. 17. Venerunt eò. Propheta declarat torrente Ægypti uſque ad Euphratem. Ex hoc capite profugos venturos quidem in Ægyptum, fed in ea non intelligimus, id factum eſſe, profligato Ægyptio & cæ- conftituros , & locum perfugii ulterius , ultra Ægyptum ſo apud Euphratem. In fragmentis Berofi & Abydeni ſcilicet , eſſe fibi deſignaturos . Quod dicit proferre locum & Megaſthenis, quæ do&i congefferunt , obſcura rerum Subfiftendi. Wie eſt non tantùm tempus condictum ad à Nabuchodonofore in Ægypto geftarum mentio eft. Cer-conveniendum ſed etiam locus defignatus , ad veniendum tiores, funt harum rerum auctores tabulæ ſacræ. cò. Ita verbum 'TV, uſurpatur cap. 47:7. Ratio autem 6.4. Verf. 3. Parate. Sunt verba vel tanquam fpe: l proferendi terminum fugæ eft, quòd Pharao perditus ef- Etatoris a generobovta & tanquam exhortantis : cui fet, quòd omnes ipfius vires apud Euphratem effent pro- deinde verf. 5. etiam attribuantur verba admirantis fu- Aligatæ. Quare , qui ex prælio fugerant , hoftibus infe- gam. Poffunt etiam ipfi Deo attribui , ut imperatori fum- quentibus , non poterant in Ægypto fubfiftere. mo omnia & ad victoriam & ad cladem gubernanti. Qui $. 16. Verf. 18. Vivo ego. Juramento Dei confirma- ad bellum accingitur, qui in prælium defcendit, qui ani- tur, aliquid ingens, validum & irreſiſtibile exſtare, pro- mo magno eft, & fortiter agit, qui conſternatur , qui fugit, pter quod fugiant Ægyptii, quod fit ut Tabor mons pro- qui cadit, confilio omnes Dei & nutu parantur, prælian- cerus inter montes, Carmelus , qui promontorio ſuo in tur, vincunt, fugiunt , cadunt. Clypeum & fcutum, h. e. mare procedit , & refiftit fluctibus maris. Deo attri- clypeum minorem & majorem. Nam uterque in militia buit vocabulum Regis in oppoſitione Regis Ægy- ufurpabatur. Vox Hebræa np propriè fignificat frigus » pti. atque ita ſignificat tale teginen , quod umbram & refri $. 17. Verf. 19.-- 24. Armament a exilii. Oppoſi- gerium facere poſſit. 1. Reg. 10:16. 17. apparet , utrum tum hoc inhortationi, quæ eft verf. 14. Sta do para ti- que munimentum quantitate differre. bi. Negat, Æyptios fedentes in Ægypto, h. e. qui ad $. 5. Verf. 5. Pavor undiquaque , ait Iehovah. Hæc Euphratem non iverant, debere cogitare de vi repellen- eſt reſponſio ad admirationem fugæ : quia Deus dixit, da, ſed auctor eis eft, ut fugam parent. Nam Ægyptum pavorem undiquaque effe. Verba , quæ fequuntur , etiam vaſtam futuram , &, ut verf . 20. dicitur , tanquam vitu- Deo attribuenda ſunt, aut faltem Prophetæ nomine Dei lam pulchram mactatum iri & conciſum, Ipſos etiam loquenti. mercenarios & conductos milites , quos peset opógus fole- $.6. Verf. 6. Ne fugiat levis. Hoc pronuntiatur per mus appellare , fore inſtar vitulorum, qui faginantur , modum fententiæ & decreti : ad ſignificandum, Deum verf. 21. Ideoque Ægyptiorum vocem futuram humilem decreviſſe, ut leves , h. e. veloces, zodóness, qualis ab Ho- & fubmiffam, ut fibilum ferpentis. Nam ituros hoftes mero celebratur Achilles, & in facris literis Aſael , non cum contentione virium , & cum fecuribus, verf. 22. & cogitarent de fuga , & fortes ſibi non conſulerent, fed pu cum magna multitudine, ita ut exſcindant Ægyptum, ve- gnantes in acie apud Euphratem caderent. lut ſylvam , verf. 23. cum pudore Ægyptiorum, ita ut non $.7. Verf. 7. Quis ille . Verba , quæ poſſunt attribui reſpirent & nulla gloriatio ipſis relinquatur. verſ. 24. Deo , tanquam admiranti novos motus, & populum exun $. 18. Verf. 25. Dixit. Additur hîc Prophetia ex- dantem inftar amnis, h.e. Nili, & infiar fluviorum, preffior , qua oftenditur , Deum & idola & Reges & im- quorum aquæ ſolent dehiſcere & extolli & fe ſpargere. primis Pharaonem Regem Ægypti viſitaturum , & eos, $. 8. Verf. 8. Ægyptus. Eft figurata oratio fumta ab qui illi confidunt. Inter idola nominat Amon de No. Vide eo, qui rem quaſi admirans intuetur, & inquirit în rei cau- Nah. 3:8. Jupiter Ammon ſignificatur , cujus filius cre- fam, & in homines , qui res novas agunt , & tandem vi- di volebat Alexander. No autem eft Diofpolis vel The- det, quid rei fit. Ita hîc Deus fibi interroganti reſpon- bæ Ægyptiæ, ut probabiliter conjicit Bochartus. det , Ægyptum effe, & quod illius propofitum fit. $. 19. Verf. 26. Et dabo illos. Deſignat inſtrumen- $.9. Verf. 9. Aſcendite, equi. Quia fine Dei conſilio tum illius ultionis, & modum: nempe , quod tamen po- & nutu fieri nihil poteft, oftenditur, Deum annuiffe , & ftea Ægyptus habitanda fit, ut antea. per providentiam fuam gubernare illam expeditio $.20. Verf. 27. Et tu. Hîc convertit fe Deus ad If raëlem & fideles ejus , iifque promittit, quòd eos reductu- $.10. Verf. 10. Et dies ille Domino dies ultionis. Qui rus fit falvos ex terra captivitatis, &, quòd tandem Iſraël eſt dies expeditionis humanæ & confilii humani, idem fit futurus tranquillus & felix, nemine turbante. Quod eft dies ultionis divinæ & confilii divini. aliquo modo factum eft civiliter poft reductionem ex ca- $. 11. Verf. 11. 12. Afcende in Gilead. Hic verſus ptivitate. Sed tamen veriùs & magis propriè debet intel- oftendit, Ægyptum hac expeditione vulnus immedica- ligi de pace, quam habet populus Dei in regno Dei, quam bile accepiffe , & tantum abeffe, ut poflit convaleſcere , ut nemo poteft ab eo auferre : quando populus Dei non cu- etiam fuum dedecus tegere non poflit . Quod Verſiculus rat terreſtria fed cæleftia. Tum denique de pace , quam 12. clariùs oftendit: nempe probrum Ægyptiorum pu- Deus dabit Ecclefiæ , quando regna mundi omnia fient blicum effe & tanquam ipſorum vociferatione publica- Dei & Chriſti ipfius. Apoc. 11:15. Chriſtus eft prin- ceps pacis. In ejus regno eft pax. & quidem etiam pax $. 12. Verf. 14. Indicate. Hypotypoſis tanquam nun- gentium , quum plenitudo gentium intrabit Ordinem au- tii venientis in Ægyptum, & excitantis ad porro mit- tem pacificationis Ecclefiæ explicat tum Efaias cap. 2: 3. nem. tum. I 4 4 tum 128 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S 7. 8. 4. tum Michæas cap. 4: 2. 3. 4. 6. 7. & cap.5:4.5.6. qua demonſtrem me memorem fæderis mei. Judicium eſt , quo diſtinguitur populus Dei & filii fanctorum pa- 8.21. Verf. 28. Tu ne timeas. Verum populum Dei trum à populis aliis, quòd hi pereunt, illi non exſcindun- affætur , qui tamen ex Ifraële eft , & oftendit, ſe cum ipfo tur, fed in ipfis manet femen fanctum. Ef. 6:13. Et non ſemper fore, & gentes quidem , ad quas propulfus fuerit, dimittam te impunitum. I. Non diſſimulabo peccatum (intellige, qui verbum & regnum Dei non receperunt, tuum , ſed identidem te repurgabo : ne & nomen meum quod apud Ifraëlem eſt ) exterminaturum, ſed idem non blaſphemetur , & regnum meum extirpetur. II. In te, facturum cum Ifraële, ut is definat effe populus , vel ut po- h.e. in Ifraëlitarum aliquo, Chriſto, filio hominis , editu- fteritas ipfius in perpetuam incidat maledictionem. Quæ rus ſum exemplum ſeveritatis meæ ad ſanctificandum me, conſolatio opponitur fpeciei iræ, quam dicit eſſe caftiga- | & ad ſanctificandum mihi populum ex Ifraële & gentibus, tionem, & quidem æquam & a peu mlov.Caſtigabo te ad ju- cui remittam peccata , & cujus carnem per amictiones & dicium. ita ut in ipfa caftigatione obſervem moderationem, caſtigationes perdomem. Confer Ezech. 36:23. CAPUT XLVII. I Quo Uod fuit verbum Jehovæ adJeremiam Prophetam ad Palæſtinos , antequam percuteret Pharao Gazam. 2 Sic dixit Jehovah: ecce aquæ afcendunt ex Aquilone , quæ fient torrens inundans & inundabunt terram & plenitudinem ejus , urbem & habitantes in ea. Et clamabunt homines & eju- labit omnis habitans terram ; 3 Propter fonum plauſus ungularum caballorum ejus , propter tumultum currus ejus , ftrepitum ro- tarum ejus. Non refpiciunt patres ad filios ob remißionem manuum , 4. Propter diem illum, qui venit ad vaſtandum omnem Palaſtinam , ad exſcindendum Tyro & Si- doni omnem fuperftitem adjuvantem: quia vaftat Jehovah Palæſtinos , reliquias inſula Capbtor. 5 Venit calvities in Gazam : occidit Aſcalon reliquiæ vallis ipforum. Quoufque (vel quamdiu) turmatim incedes 6 Eheu, gladie Jehovæ , quouſque non requieſces? recipe te in vaginam tuam,conquiefce & CON- tine te. 7 Quomodo acquiefceres ? Atqui Iehovah præceptum illi dedit ad Aſcalonem & littus maris; eò condixit illi. G S.I. Azxos à rege Ægyptiorum cæſos eſſe , 9:7. Gen. 10: 14. dicuntur Palæſtini exiviſſe ex Caſlu- & Gazam captam, ex hoc capiteliquet. chim , five terra Cafluchæorum. Cum Caſluchæis autem Factum id, fine dubio, antequam Baby- jungit Caphtoræos. Deut. 2: 23. dicuntur Caphtoræi lonius adimeret Ægyptiis Syriam & Auvæos ejeciſſe ex ſedibus fuis , prope Gazam, & eas oc- Palæftinam inde à Rhinocoluris uſque cupaffe. Cafluchæi & Caphtoræi in unam gentem viden- ad Euphratem. Nempe, quum Joſias tur coaluiffe. Non improbabilis conjectura eſt, Kéorov cæſus eſſet, etiam Palæſtini ab Ægyptio fuerunt perculfi . Gu à Caſluchim nomen accepiſſe. Erant autem Caph- Eorum exitium Jeremias in hoc capite vstvo 70 7:07. torim ex filiis Mitzrajim. Ita aliquando concitat Deus S. 2. Verf. 2. Ecce aquæ aſcendunt. Significat, in ter- fratres in fratres, eos, qui pariter oderunt populum Dei ræ parte Boreali exoriturum novum imperium , & id fieri & perfequuntur ; & perſequuntur ; ut fe invicem perdant. tanquam fluvium, & acceflione multorum populorum, $.6. Verf. s. Venit calvities in Gazam. Evenit, ut: tanquam amnium , auctum iri & inundaturum terram to Gazæi fibi comam vellant, & calvitium faciant. Quia tam. Confer El. 8:7.8. Ecce Dominus facit afcendere nempe Aſchkelon óccidit. Ex ea Herodes Aſcalonita.Stra fuper eos aquas fluvii validas & multas , Regem Aſyriæ bolib. 16. pag. 759. inter Jamniam & Cafium -recen- & omnem gloriam ejus : & aſcendet ſuper omnes alveos fet Gadarin , Azotum , Aſcalonem : tum Gazæorum ſuos , &• transgredietur omnes ripas Suas , & pertranfibit portum & fupra ad feptem ftadia Gazam. iwegnestu @ we ? Judam. Affyrii Reges Ninivæ primi ſe commoverunt. à Tréaos, inquit. Unde ad finum Elaniticum maris rubri Sennacheribus in Judæam pervaſit. Sed cap. 7: 20. de- dicit eſſe tranſitum 1260 ftadiorum. Hinc apparet , Ga- clarat Efaias, Deum per.Affyrios detonfurum pilos capi- zam altiorem effe Aſcalone, & remotiorem à mari. Unde tis & barbam & pilos pedum. Jeremias videt, id per no & Jeremias de Aſcalone loquens eam dicit Reliquum val- yuin imperium , Babylonicum nimirum , effe perficien- lis ipforum, Gazæorum. h. e. reliquum tractus litoralioris dum. Strabo lib. 15.p.687. Megaſthenem facit dicere: & depreſſioris. Confer Judic. 1: 18. 19. Jeremias figni- Nawongopóozegvö de a set Xce a d'abois oudoxepes overigendées ficat, Gazam denudatum iri omnibus auxiliis , ut , de- peã nov ugu fos en av éné ovl. Nauocodroforum autem , qui preſlioribus locis captis , ad extremum etiam Aſcalone, apud Chaldæos majore in laude eft, quàm Hercules', vel, fola Gaza fupereſſet : & tum Gazæos crinem vulſuros. qui majores res geſſit apud Chaldæos, quàm Hercules, uſque Quoufque turmatim incedes. Sic uſurpatur hoc verbum ad Columnas pervenilſe. Mich.4:14.inde, unde apparet eſſe 71a turma , legio, ex-a $. 3. Verf. 3. Non reſpiciunt vel convertunt ſe patresercitus. Sed poteſt etiam accipi de laniatione faciei & la- ad filios , propter diem illum. q. d. Veniet dies , ut pa- ceratione manuum aut aliarum partium corporis, qua fo- rentes fugiant, non cogitantes de liberis fuis , ut eos ſer- lebant uti homines vel impatientes vel ſuperſtitiofi in ma- vent, præ terrore. gno luctu, tanquam numen placaturi e perde, ozó pigi10. Ita 9. 4. Verf. 4. Ad exſcindendum Tyro & Sidoni ſuper- eft Deut. 14:1. & Jer.16:6.& nih laniationes in mani- ftitem adjuvantem. Obiter comminatur Tyro & Sidoni, bus. Jer. 48:37. Tum ſenſus erit : q. d. fruftra te lanias , in Phoenicia fitis : quòd, exciſis Paleſtinis, non habituræ | laceras , convulneras. Nam omnis fpes interiit. fint auxiliarios. De Tyro vide Ezech. 26. & ſequentibus. $.7. Verf. 6. Eheu, gladie Domini,quouſque non requie- $.5. Reliquias infula Caphtor. Vide annotata ad Amoſ. 'ſces? Propheta , tanquam territus gladio , quem Deus ftrin- IN JE RE MIÆ CAP. XLVIII. 129 ftrinxerit & manu vibret, eo percuſſurus, complorat, $. 8. Verſ.7. Ad Aſcalonem & littus maris. Ut A- & rogat , annon is gladius aliquando fit requieturus? 0- | ſcalonem feriat, & Gazæorum portum, &c totum littus ftendit hæc comploratio, gladium eò uſque graſſaturum, pervadat. Quo facto , & Gaza non effugiet. ut nihil faciat reliqui. I C Α Ρ U Τ ¿A Τ XLVIII. D E Moab fic dixit Jehovah Deus exercituum Deus Ifraelis: Ve ſuper Nebo; quia vaſtata eft, pudefa&ta eft, capta eſt Kirjathaim, pudefa&ta eft arx illa, & confternata eſt. 2 Non eſt amplius gloriatio Moabi ; in Cheschbon cogitaverunt ſuper ea malum ; venite & ex- ſcindamus eam , ne fit gens : etiam Madmen , óccides , te perſequetur gladius. 3 Vox vociferationis auditur à Choronajim , vaftitatis & fra£tionis magna. 4 Fracta eſt Moab: fecerunt exaudiri clamorem parvuli ejus. Ś Nam per aſcenſum Halluchith cum ploratu aſcendet ploratus : nam in deſcenſu Choronajim hoftes facientes clamorem fraštionis audiverunt. 6 Fugite , eripite animam veftram , & fiatis ut erica in deſerto. 7 Nam , propterea quod confifa es operibus tuis & thefauris tuis, etiam tu capieris, & exibit Chemoſch in exfilio, Sacerdotes ejus & Principes ejus und. 8 Et veniet vaſtator ſuper omnem civitatem , & civitas non præfervabitur , & peribit vallis, & profligabitur planities: quod dixit Jehovah. 9 Date florem Moabo. Nam volando exibit , & oppida ejus vaftitas fient , ut non fit, qui in illis habitet. 10 Maledi&tus , qui facit opus Jehova fraudulenter, & maledi&tus , qui inbibet gladium fuum à ſanguine. 11 Tranquillus eſt Moab à pueritia fua, & requieſcit ſuper fæcibus fuis & non fuit effufus de vaſe in vas , & in exfilio nonivit :ideo ſubſtitit fapor ipfius in ipfo,& odor ejus non eſt mutatus. 12 Propterea ecce dies veniunt , ait Jehovah, & mittam ipſi grandientes gradum, & facient il- lum magno pafſu incedere , & vaſa ipſius evacuabunt , & lagenas ipforum facient diſfilire. 13 Et pudefiet Moabà Chemoſch, quemadmodum pudefacti ſunt domus Iſrael à Beth-El fiducia fua. 14 Quomodo dicitis : fortes nos fumus & homines ftrenui ad prælium? 15 vaftatus eſt Moab, &, quod attinet oppida ejus , aſcendit quodvis , &le&tiſſimi juvenune ejus deſcenderunt ad mactationem,ait Rex ille, cujus nomen eft JehovahDeus exercituum. 16 Prope eft calamitas Moabi , ut veniat , & malum ejus feſtinat valdè. 17 Complorate illi omnia , quæ circa ipfum funt , & omnes cognoſcentes nomen ejus. Dicite : quo- modo fractus eſt baculus roboris , virga decoris? 18 Deſcende à gloria , fedens in hti, quæ habitas apud filiam Dibor. Nam vaſtator Moabi afcendit in te, corrupit munimenta tua. 19 In viam confifte & profpe&ta, quæ habitas Aroër : interroga fugientem , quæque evaſit: dic: quid factum eft? 20 Pudefactus eſt Moab, quia conſternata eſt : ejulate & clamate, indicate in Arnon , quòdva- ſtatus ſit Moab, 21 Et judicium venerit in terram planitiei , in Cholon & in Iahtſa & ſuper Mephaath, 22 Et ſuper Dibon & Super Nebo & ſuper Beth Diblathajim, 23. Et ſuper Kirjathajim, & fuper Beth Gamul, & fuper Beth:Meon , 24 Et ſuper Kerijoth, & fuper Botſrah, & ſuper omnia oppida terræ Moab, longinqua & propin- qua. 25 Inciſum eſt cornu Moab, & brachium ejus fra&tum eſt, ait Jehovah. 26 Inebriate eum : quia contra Jehovam ſe magnificavit: & plaudat Moab in vomitu fuo, & fiat deridiculum etiam ipſe. 27 Et ſi non bic riſus exſtaret , fieret tibi 1ſraël: fiquidem in furibus inventus eſt. Nam , ex quo verba faceres de ipſo, complorares, vel, Ex quo verba facies de ipfo, complorabis . 28 Relinquite oppida , & habitate in petra, habitatores Moabiticæ , & aſſimilamini columbe, quæ nidulatur juxta os fovea. 29 Audivimus elationem Moabi elati admodum, altitudinem ejus & elationem ejus , & faftum ejus , & Superexaltationem cordis ipſus. 30 Ego 130 C O M M E N T A R I US tionem in integrum. Quare melius gulari tanquam neutraliter veniat, & ei ſuccedat cujuf- 30 Ego cognovi, ait Jehova , excandeſcentiam ejus, & perverfitatem. Vaniloqui ejus non rectum fecerunt. 31 Propterea ſuper Moabo ejulo, vel ejulabam, &• de Moabo univerſo clamo, vel clamabam ; ſuper hominibus Kirchereſch fufpiratur. 32 Ob ploratum Jaazer ploro de te, vitis Sibmah, cujus propagines tranfierunt mare , ufque ad maa re Jaazer pervenerunt. In fruétus tuos & in vindemiam tuam vaſtator cecidit. 33 Et ablata eſt lætitia atque gaudium ab arvo & à terra Moab: & vinum à lacubus feci abeſſe. Non calcabit quiſquam cum euge: euge non euge. 34 A clamore Chefbon ufque ad El-ale , ufque ad Jahats ediderunt vocem fuam , à Zoar ad Choro- naim vitula trima; quia etiam aquæ Nimrim vaftitates fient. 35 Et faciam ut non amplius fit Moabo, ait Jehova, qui offerat in celfo, & adoleat Deo fuo. 36 Propterea cor meum ob Moabum inſtar tibiarum fremit , & cor meum ob homines Kir Chereſch inftar tibiarum fremit. Ideo reliqua ejus, quod paraverat, perierunt. 37 Nam omne caput calvum eft, & omnis barba imminuta, in omnibus manibus lancinationes , & in lumbis faccus. 38 In omnibus tečtis Moabi & in foris ejus nihil niſi planétus ; quia fregi Moabum , tanquam vas, in quo voluptas non eft ; ait Jehova. 39 Quomodo conſternata eſt ! ejulate. Quomodo vertit cervicem Moab ! pudore corripere. Et factus eſt Moab deridiculum &• conſternatio omnibus, qui circa cum ſunt. 40 Nam fic dixit Iehova: Ecce tanquam aquila involabit , & expandet alas ſuas ad Moabum. 41 Capta eſt Kerioth , & arcium quæque tenetur : & fiet cor fortium Moabi in die illo , ut cor mu- lieris , quæ fe affli&tat. 42 Et profligabitur Moab , ne fit populus ; quia contra lehovam ſe magnificavit. 43 Pavor Gºfovea & laqueus ſuper te, qui habitas Moabitidem : ait Iehova. 44 Fugiens propter pavorem cadet in foveam , & aſcendens de fovea capietur laqueo: quia adducam adeam, ad Moabum , annum viſitationis ipforum ; ait Iehova. 45 In umbra Chef bon ſubſtiterunt propter vim fugientium ? quia ignis exiit ex Chefbon , & flam- ma de medio Sichon, & comedit angulum Moabi & verticem filiorum tumultus. 46 ve tibi, Moab ! periit populus Chemoſch! Nam acceptifunt filii tui in captivitate & filiæ tuæ in captivitate. 47 Et reftituam jacturas Moabi in ultimo dierum , ait Iehova. Huc uſque judicium Moabi. S.I. Erf. 1. De Moabo. Pleraque qu i- exſpectandum in converſione Judæorum. dem hujus capitis pertinent ad Moa $. 2. Pudefacta eſt arx illa. In Hebræo verbum & no- bitarum dolorem: fed ultimus ver men genere non conveniunt. Eft quidem illa ratio lo- fus, qui eſt 47. promittit ejus reftitu- quendi non infolens , ut verbum alterutro genere in fin- eft vertere , de Moabo, quàm, contra vis generis & numeri nomen. Tamen hoc loco commo- Moabum: imprimis , quia additur , dixit. Neque id caret dè ſubintelligi poteft nomen urbis. q. d. Pudefacta eft ea , emphaſi, quod præſcribitur , dixit Jehovah Deus exerci- videlicet urbs, quæ eft Arx & munimentum tutiffimum. tuum Deus Ifraël. Quanquam enim id ubique inculcetur, Senfus evidens eſt , Eam urbem , quam Moabitæ , aut non tamen propterea minus valet, ut non, quod judicium focii Moabitarum & unum populum cum eis conſtituen- hîc Moabo irrogatur, intelligatur ea de caufa inflictum, tes, unquam habuerint pro Arce & Loco, ad quem c011- quòd Moab non femel, fed iterum , Deum Iſraëlis irriſe- fugere falutis caufa tutiſſimum fit, pudefacturam confu- rit. Quod etiam bis dicitur in hac Prophetia. verſ. 26.& gientes ad fe ; atque adeò infeffores ejus loci plenos fore 42. Deinde, ut non, quæ reftitutio Moabo promittitur, pudoris & conſternationis. Et ita agitur cum omnibus , inde proveniat , quia Jehova eft Deus exercituum. h. e. non qui vcrosé NOUTY & ad clivum fuccedunt. Pudefiunt de- tantùm Judæorum , fed & gentium. Vide cap. 3: 19. Et nique & conſternantur. Quemadmodum fanè Judæis & fciendum eft, regnum Moabitarum , quod fuit ante capti- | qui cum eis fædus circuncifionis ex Arabibus, Moabitis, vitatem Babylonicam, non eſſe reſtitutum. Ergo adhuc Ammonitis, Idumzis , commune habuerunt , quum exſpectatur reftitutio Moabi. Apud Efaiam cap. 15.& Euangelium prædicatum eft , fubducentes fe à Chriſto ar- 16. fententia in Moabum legitur , & multa verba ibi ea ce falutis & affixas habentes ſpes colli, çui templum im- dem ſunt. Et cap. 16:5. aperta mentio eft regni Chrifti, pofitum erat , idque pro oxuędugil reputantes , pudefacti cui fe oppoſuerat Moab. Ideoque patet , illas Prophe- funt & confternati . tias loqui etiam de hominibus, qui Moabitæ appellari pof $.3. Verſ. 2. Non eft amplius gloriatio Moabi. h.e. funt, propter habitationem in locis ipforum, & propter | id, de quo gloriatur Moab, Deus ipſorum , omnes pom- communionem peccati ipforum , aut etiam propter com- pæ cultus ejus, multitudo, urbes munita, fortitudo , divi. munionem cultus externi; nempe , quòd Moabitæ natu tiæ, perierunt. In uno exemplo cognofcatur judicium rales cum illis cultum eundem externum exerceant. Hoc Dei de omnibus. Quo homines fe efferunt , quod Deo fi cogitemus , res ipfa nos coget, partem harum prophe- opponunt, propter quod Deum relinquunt, id oportet tiarum intelligere de Moabitis, ut junctis populo Ifraë- abire. Vide Ef. 2: 8. -- 22. Quidam continuant hæc litico propter literam legis & cultum externum. Ita ut, verba cum fequentibus; in Chesbon. Tum ſpecialiùs intel- quod verfu ultimo dicitur de reſtitutione Morbi , fit lligendum eft , id, quo gloriatus eſt Moab, in Chesbon pofitum I N J E RE MI A CA P. XLVIII. 131 poſitum fuiſſe , tanquam in metropoli. Sed Chesbon fuit , in quibus regnat Diabolus. Pergit ulterius , ut oftendat , urbs Ifraëlitarum. Vide Num, 21: 25.26. univerſalem fore deſtructionem. $.4. Cogitaverunt. h. e. fuerunt , qui cogitarent. Im S. 12. Verf. 9. Date florem Moabo. nam volando exi- perſonalis locutio. Allufio eft ad nomen Chesbon. Pof- bit. Significat, omnem amplitudinem Moabi, qua rum ſunt conjungi hæc: in Chesbon cogitaverunt. Dei hoc ovabat, nihil aliud eſſe, atque florem & pappos , quos ven- confilium eft, qui habitat & ambulat in medio populi fui: tus quivis aufert. Conf. Ef.40:5.6. Pfalm. 1:4. Doce- qui in medio Moabitarum ſeu in Chesbon repertus fuit. mur, non æftimandam effe hominum multitudinem & Nam inter Moabitas vetuſtos Ifraëlitæ , inter habitatores potentiam atque opes. Nam ea eſſe avolatura inſtar pap- Moabitidis poft captivitatem Babylonicam Chriſtiani porum. Denique in urbibus meram vaftitatem fore, & verſati funt. Cogitatio illa five Dei live hominum eft : neminem in eis habitaturum. Venite & exfcindamus illam , ne fit gens. Quemadmodum $. 13. Verf. 10. Maledi&lus. Oftendit , ſeveriſſimum fanè hoc tempore Moabitarum nulla gens reperitur. Ju- decretum de Moabo fa&tum effe, adeo ut Deus hoc opus dæi autem abfcifli ab olea non ſunt gens fanéta, non popu- fibi, tanquam opus ſuum , faciendum ſumſerit, & id velit lus Dei. approbari & adjuvari ab omnibus fervis fuis : adeo ut , qui 9.5. Occides. Et hîc paronomaſia eft. Verbum He- illis maledictis Dei non maledixerit, quique nolit, hocju- bræum ſignificat redigi ad éxundo & epasiun , quod eft dicium de ipfis fieri, amore illoruin , hoftium Dei, ipſe non moveri, non loqui. maledictus fit: & propiores benedictioni fint, qui etiam $. 6. Verſ. 3. Vox clamoris a Choronajim, vaftationis. neſcientes hoc judicium peregerint, & voluntatem Dei Repetendum , vte souvē, vox clamoris vaftationis. h. e. fecerint exterminando hoftes Dei & idololatriam eorum. ob vaſtationem. Confer verſ. 5. & Ef. 15:5. S. 14. Maledi&tus , qui gladium ſuum abftinuerit à ſans- $.7. Verf.4. Moabum. h. e. Moabitidem fractam, guine. Dei verbis Propheta inftigat hoftes Moabitarum perruptam, laceratam proponit: & parvulos vociferan- ad fundendum fanguinem. Deus imperator fummus ex- tes. Per aſcenſum Halluchith. Confer Ef. 15:5. ercitus contra Moabum ducti milites fuos execrationi fub- $. 8. Verf. 5. Cum ploratu aſcendit ploratus. h.e. de- | jicit, fi parcant fanguini. Neque hîc tantùm Chaldæi in- plorabilis. Nam & verf. 36. oftenditur , ftrepuiſſe viſcera citantur, fed & , qui Judæos exſciderunt, Romani. Do- Supra Moab. cumentum tamen ſubeſt. Eos, quibus gladius datus eſt ad $.9.f.6. Viv. Idem YV. Jer. 17:6. ubi LXX. éve souv- deylus, non debere connivere ad peccata. Volebat Deus eixen. Hîc autem ő véyes@. quod eft TiT / Credo, hoc vaftare urbes, in quibus Chemos cultus erat & Deus Iſraê- maluerunt,quia pręcedenti colo fuga mandatur.Chaldæus, vitia quidem in Chaldæis & Romanis infignis fuit. Ta- lis irriſus. In ea re non voluit effe ſegnes miniſtros fuos. Sæ- qui cap. 17. vertit xo'jid ( quod non modò araneam, men minùs peccabant fæviendo , quàm amando idolola- ſed & virgultum fpinofum notat ) hîc ad urbem pre- tras & idololatriam. ſpexit. Senſus Prophetæ eft , fugientes Moabitarum fore $. 15. Verſ. 11. Teſtatur , Moabo inutilem fuiffe in locis perfugii inſtar myricarum aut ericarum aut car- | longam Dei patientiam , & occafionem ei dediffe non duorum in deferto. Confer Hof. 9:17. Et erunt palabun- mutandi mores. Comparat eum cum vino , quod in fuis di in gentibus. Viles, miſeri, contemti , nullo in precio. fecibus quieſcit & non movetur, neque transfunditur de Excidium gentis , quod prædicit , non in exftinctio- vaſein vas. Ideò permanet ſapor ejus & odor non eſt mu- nem omnimodam definit, fed in diflipationem reliquia-tatus. h. e. manet originalis & antiqua atque inveterata rum, earumque in gentibus deſpicabilem ftatum. Et nunc cæcitas , ftupiditas , malitia , ita ut ftatim cognofci poffit quidem nulli Moabitæ in toto mundo nofcitantur , fed Ju- Moabita , qui inde eſt , ſui femper fimilis & aliorum Moa- dæi hoc ftatu in mundo funt. Eft autem hic locus paral- bitarum. Subinnuitur quidem, Moabum , ex quo habia lelus ei, qui extat cap, 17:6. Nam, ut ibi, qui Domino tavit in loco fuo , tranquillitate fumma fuiffe ufum, & non fuerit confifus , dicitur futurus , ut myrica in ſolitudi- non perdidiffe vigorem ſuum. quod in oculis hominum ne; ita & hîc idem denunciatur Moabitis propter vanam magno ſcandalo fuit. Nam Ifrael miris modis exagitatus fiduciam eorum, ut patet ex verſu ſequenti. eft, quum vicinæ gentes eſſent felices. quaſi hæ meliùs 9. 10. Verf. 7. Nam propterea , quòd confifa es in ope confiderent diis ſuis, quàm Ifraëlitæ Deo fuo. Interim ribus tuis but heſauris tuis, etiam tu capieris. Moabitas & hoc ſubnotatur, Moabum ſervaſſe ſuam indolem & in- compellat. Etiam tu , ut alii , qui ſuis operibus & opibus genium. Balak Moabitarum rex quæſivit Ifraëlitas ſub- confidunt, capieris. Nempe , quorum vana fiducia eft, jicere anathemati, & illexit eos ad fcortationem & ido- eos neceſſe eſt pudefieri . Confidit operibus ſuis, qui facit, lolatriam. Ab illo animo & ab illis moribus non recef- quod neſcit, bonum malumve fit, temere, ſecundùm ju- ferunt Ifraëlitæ in pofterum; fed abuſi patientia Dei fibi dicium proprii cordis, & , ut videt alios homines facere, iræ theſaurum in diem iræ repofuerunt. Unde liquet, non in fide, non dozereséžov & Algemeegv@non ftudens ha- ' quàm non bene agatur cum homine , cum quo ſemper bere bonam conſcientiam. Ad quem cenſum pertinent, bene agitur, & , quòd meliùs fit viſitari à Deo cum pater- qui ſuperſtitioni & falfæ religioni operam dant, & glo- na cagiſtatione identidem. riantur in non-Deo. Compara , quæ ſequuntur, & verf. $. 16. Verf. 12. Mittam ei grandientes gradum. h. e. 2. Confidere opibus ſuis, eft fiducia fuarum divitiarum celeriter incedentes, Algege pifées, ut Græci dicunt, h.e. operam dare cupiditatibus ſuis, & Deum non timere. magnis paflibus progredientes. Conf. Ef. 63: 1. nyky Et exibit Chemoſch in exilio. exſulatum ibit. ipfiuſque fa-1 & facient eum grandire gradum. h. e. fugere & magnis cerdotes & principes unà. Gloriatio idololatrarum idola. paſſibus exire ex loco fuo. Et vafa ejus evacuabunt , eo quæ quia cultores habent, qui in auctoritate ſunt, & tu- | lagenas illorum diffilire facient. in quibus Moabitæ , tan- tores , qui cum imperio funt ; ideo à vulgo gefticulatio- quam vinum ſuper fecibus fuis, conquieverunt. Oppida nibus externis coluntur. Notabile eft, quod dicit, prin intelligit. cipes ejus. Chemos nomen eſt, fi rem ſpectes, ejus ſpiri $. 17. Verf. 13. Et pudefiet Moab ob Chemos, quemad- tûs , qui ſuadet idola facere & colere. nempe Diaboli. | modum pudefacti ſunt domus Ifraël ob Bethel. Quemad- Hujus principes & ſatellites funt, qui cogunt idolis ſer- modum decem tribubus pudori fuit , quòd fana erexerunt vire & veritati reſiſtunt. Ita Draco ſignificat Satanam im- in Bethel & Dan, ubi non Jehovam, qui eò non veniebat , perio hominum , tanquam corpore ſuo, veſtitum Apocal. neque memoriam nominis fui ibi inſtituerat , adorabant , XII. Alioqui omnis poteftas legitima à Deo eft, fi fpe- fed vitulinas imagines , quæ ibi erant , quamvis vel- &tes als novíce & finem ejus , & gubernationem Dei. İn- lent videri Deo facrificare : ita & Moabitis pudori erit , fra verf. 46. Moabitas populum Chemos nominat. quòd non-Deum coluerint. Neque proderit eis , quòd 5.11. Verſ. 8. Declarat , vaftatorem venturum in diu & cum primordiis gentis coluerint Chemos & omnem urbem, eu urbem non evafuram , h.e. ita ut nulla in ea re tenuerint traditionem patrum fuorum , neque evadat . Item perituram regionern humilem & planitiem. Deus miferit ad ipfos prophetas , qui ipfos revocarent in quia dixit Jehovah. Jehovah profligat & deftruit locos, 'viam bonam. S. 18. Verſ. 14. 132 C O M M E N T A R I US $. 18. Verſ. 14. Trridet vanam fiduciam in viribus ani S. 27. Verf. 26. Inebriate eum. Date ei potandum ca- mi ac corporis . Quibus homines ſe ſolent ftolidè jactare, licem iræ ad inſaniam & alienationem mentis uſque. Apo- Deo non confidentes. Qualis gloriatio Romanorum fuit ftrophe ad hoftes Moabi. Et plaudet in vomitu ſuo. Vo- in propria virtute & peritia rei militaris. quales eos hiſto- lutabitur in ſanguine. Et erit deridiculum etiam ipſe. Deus riæ deſcribunt. Ecclef. 9: 11. Non velocium eſt curſus, riſum hoftium ſuorum videt & retaliat. neque fortium bellum , neque ſapientum panis , neque prue $. 28. Verf. 27. Siquidem inter fures, &c. Iſraêl inter dentum divitiæ , neque do&torum gratia. fures repertus eft, quando repertus eft inter idololatras, S. 19. Verf . 15. Refutat vanam fiduciam , tanquam fuperftitiofos & infideles. Nam hi Deo gloriam ſuam verbis Dei, oftendentis vaftitatem Moabitidos, oppida eripiunt & funt isegouden facrilegi. Dx poteft non tantùm incenfa, juvenes cæſos. Afcendit. Fumo, igne. Sic 1. Reg. | verti fiquidem , ſed & , quando. Vide Ef. 24: 13. Notat 9: 8. dicitur, & domus hæc fiet altiſſima, pro, in fumum hîc, per irrifionem Moabitarum minui aut averti irrifio- abibit concremata. Ait rex ille. Qui habet populum , cu nem Dei Ifraëlis. Indicat porrò, Moabitas non debuiſſe jus Servator eft. Qui omnia gubernat. Qui eft verè invi- loqui de Iſraële plagis affecto , nifi cum commiſeratione &tus bello. Pfalm. 24: 8. Cujus nomen eſi Jehovah. Qui & comploratione. Siquidem vertas complorares. Qualis eft, & fit, quod eft. In quo omnia funt. Cujus exercitus formula loquendi illa : At tu dictis , Albane , maneres. funt omnia , quæ funt. Quæ faciunt voluntatem ejus. Verti etiam poteft in futuro , hoc ſenſu. Faciam , ut , qui Qui gentium rex & dominus eft. deriſiſti Ifraëlem , quoties de eo loqueris , & complores $. 20. Verf. 16. Teftatur , propinquam effe calamita- illum & tuam culpam deplores. tem Moabi. S. 29. Verf. 28. Jubet Moabitas ſuperſtites , relictis $. 21. Verf. 17. Vocat omnes vicinos ad complora- urbibus, in petris habitare & gemere inftar columbæ. tionem, five indicit ipſis planctum. Significat , vicinis Juxta os fovee, h.e. in fupercilio loci abrupti & profundi. inopinatam & terribilem fore eam calamitatem. Quem- $. 30. Verf.29. Audivimus. Similia apud Efaiam cap. admodum & Tyri excidium indicatur futurum cum luctu | 66:5. Audivimus, dicit Deus. Pluralis non caret emphali . & planctu nautarum. Ezech. 27:29. 30. Similis ploratus Confer Obad. yſ. 1. Hîc jam Propheta videturprocedere ſuper Babylone Apoc. 18:15. Et omnes nofcentes nomen ad ulteriora tempora , & fub nomine Moabi depingere & ejus. Quibus gratum fuit nominari Moabum: admirato- | damnare faftum & erectionem Judæorum adverſus re- res ejus & regni ejus amatores. Dicite : Quomodo fractus gnum Chrifti. Nam poft captivitatem Babylonicam & eſt baculus roboris, virga decoris. Significat, regnum Moa- Moabitis in poteftatem Judæorum redacta eft,& Moabitę biticum potens fuiſſe & fplendidum & gratum multis ho- circumciſi ſunt, excepta Pella, quæ, quod recufaret Judaï- minibus. cos ritus ſuſcipere,à Judæis everfa eft. Vide Joſephi antiq. $. 22. Verf. 18. Deſcende à gloria. Habitanti Dibon lib. 13. C.23. Ergo, quemadmodum hi Moabitæ profelyti denunciat, ut defcendat de gloria , q. d. de throno glo- Judæorum bono jure potuerunt vocari Judæi, ita Judæi rioſo. Urbem munitam fuiffe , ex additis liquet. Sedens. cum illis pleriſque regnum Dei rejicientes , & ab omni- Diverſa hîc lectio. Pronunciant Judæi, & ſede. Literæ bus tribubus Ifraëlis ſeparati animo & ſermone, & fepa- noftram verſionem poſtulant. Ineft tum anomalia. Nam randi ftatu, rectè Moabite appellantur: ut fit apud Efaiam; participium eſt maſculinum , verbum præcedens foemi- quemadmodum & iidem Edom appellantur ob fimilem ra- ninum. Senſus autem effet , tu s qui habit as in fiti, h.e. tionem. Audivimus. Ego & Filius meus & Spiritus meus. cujus inexplebilis fitis eft. Secundùm vocales erit. Et fe- Confer Ef. 66:5. Ezech. 21: 15. vel 10. Faſtum Moa- de in fiti. h. e, in egeſtate & penuria. Sitis ebriofis magna bi. Gloriantis in ſua juſtitia & Dei juſtitiam rejicientis atque irridentis ac blaſphemantis. Cognita eft nobis ipfius $.23. Verf. 19. Habitatores Aroër compellat. Eos ſuperbia ; qui dicit: Propter nomen meum glorificabitur excitat ad infidendum vias , ut, fi quis vel quæ fugiens ac Dominus. d. Gloria Domini eſt, quòd ego nominor Ju- cefferit, interrogent , quid fa&tum fit. ‘Y 760 TUTTGÁods pro- dæus. Coacervat hîc vocabula , quibus explicet fuper- pheticæ ad hoc comparatæ funt , ut, quantum fieri poteft, biam : indicans, Superbiam ejus omnem modum exce- faciem omnem calamitatis, quam Dei judicium imponit, dere , & vix verbis pofſe explicari ; & nullam ſpeciem fu- contemplemur & mente luftremus , quæ oculis fubjicere perbiæ ab eo abeffe. Altitudo poteft notare præcellen- non femper datur. Aroer fita fuit ad ripam Arnonis & tiam , quam viſi funt habere Judæi præ omnibus popu- partim in medio Arnone fluvio. Vide Deut. 2:36. 3: 12. lis. iin erectionem animi & gloriationem in re vana, Jof. 13:9. Inde fuit planities Medeba ad Dibon. ibid. nempe in templo, insa ſui erectionem adverſus Deum & Aroër Rubenitarum hæreditas fuit. 179?p?! pro ng Chriftum. cordis elatio eft cogitatio magna de ſubjectio- ??/ Ellipſis relativi pronominis.Si qua femina evaſit. Romanorum & totius mundi. $.24. Verf. 20. Eft proſopopæia. Infidentibus vias & requirentibus , quid actum fit , hoc refpondetur. Pude- adverfus fideles meos & difcipulos & Apoftolos , quos $.31. Verf. 30. Ego novi ejus excandefcentiam. Iram factus eſt Moab : quia conſternata eft, gens Moabitica. miſi, filios meos & filias meas. Deut. 32:19. Perverfitan De gentibus folet Scriptura loqui in fingulari fæminino. tem. In Hebræo eſt vocabulum ? cum negatione , 12 35. Cecidit magnus animus & ferocia Moabitarum. In an- guſtiis verfantur ; quò ſe vertant , neſciunt. Ejulate & cla- Vox fa in neutro valet integrum, fincerum , rectum. Hu- mate. Vos, qui quæritis, quid actum fit. Indicate in Ar- jus negatio eſt to proçboy , to pesi ürégasov, to per recaòr. non, apud Arnon, per omnem ripam ejus, vel in urbe, quæ Ita duæ hệ voces valent unum fubftantivum ſenſu negante. pofita eft in medio Arnon. Quòd vaftatus fit Moab. Præ $. 32. Vaniloqui. O'na ſunt mendaces & mendacia, ja- dicate ubique & notificate Moabi vaftitatem. Ea vafti- tantie. Vide Job. 11:3.41: 3. Sive hîc vaniloquos, fi- tas in ſequentibus explicatur , per enumerationem loco- ve vanam gloriationem interpreteris , ad rem perinde eft. rum & urbium Moabitidos. Continuatur profopopeia Errores , mendacia , falfa doctrina, vana gloriatio & fidu- uſque ad verſ. 25. Tanquam verba nunciantis fugam & cia fui parit, quod rectum non eft, & conſiſtere non poteft. cladem Moabitarum funt. Si ex nomine non conftaret, quis Moab hîc intelligatur , $. 25. Verſ 21. 22. 23. 24. Et judicium venerit in ter- definitio indicaret. Nam , qui Moabitarum focius eft, ram planitiei. Quæ eſt prope Aroër. ut ad verſ. 19. dixi- & in Moabitide habitat , & tali ſuperbia effertur omni- mus. Agnoſcit prædicans calamitatem Moabi judicium bus modis, is Moab eft; de quo hîc loquitur Prophetia. Dei. Indicate, quòd judicium venerit. Nam à præceden $.33. Verf. 31. Ideò fuper Moab ejulo. Confer Ef. 16: tibus hæc pendent. Enumerat, verf. 21. 22. 23. 24. præ- 9. Optimè verti poteft, ejulabam , fi verba Prophetiæ cipuas urbes Moabitidos , in quas venerit judiciun. Tum accipias, tanquam pronunciata in re præſenti: ut folet fie- addit epilogum. Denique in omnes urbes terre Moab, lon- , ri. Innuitur hîc fletus Chriſti ſuper Hierofolyma & gente ginquas do propinquas. Judaica. Dictum Domini eft. Dominus dicit, ſe ejulaffe $. 26. Verſ : 25. Verba Dei explicantis judicium fe fuper Moab. Quomodo poteſt Dominus ejulare, niſi fa- quuntur , uſque ad verf. 29. Inciſum eft cornu, brachium ctus caro? Et, factus caro , quomodo non poteft ejulare ejus fractum eſt. Superbia contuſa, vis eliſa. ſuper poena eft. 9. TIT ne Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CA P. XLVIII. 133 turus erat $.35. Verf. ſuper excidio & interitu fratrum , fiquidem pofitus eſt ſub , tium exiftere, ut cox mulieris , quæ amiętatur & angitur in lege dilectionis fratrum? Quid clarius , quàm, populum, pariendo. verf. 42. Profligatum eſſe Moab. Additur cauſa. quum eum viſitarurus eſſet Deus in Chriſto, in eo fta- | Quia contra Dominum je magnificaverit . aut, magna dixe- tu fore, ut nominari poflit Moab: & tum lachrymatu- rit, magna fecerit. Confer Dan. 11:36. Videtur adhuc rum Dominum ſuper Moab, quum ſuper Judæis lacryma- alius Moab notari. Vide Efa. 25: 10. $.41. Verf. 43.44. Eventurum Moabo pavorem, fo- $. 34. Ideò ſuper Moabejulabam. Senſus eſt, q. d. Vi veam , laqueum. Similia Efai. 24: 17.18. Significat ine- detis jam , me non de nihilo ploraſſe ſuper Moab: ſed, luetabile malum, ut finis unius mali fit gradus ad immi- quia videbam cogitationes eorum malas. Cohærent enim nens; & leviora ſint prænuncia majorum. Nam Domi- verf.3o. & 31. ita ut ratio quidem fletus fit exitium Moa num addu&turum annum viſitationis ipforum ſuper Moabum. bi, cauſa autem incitans ad ploratum ſit cognitio cordis Deus poft longam conniventiam & patientiam viſitaturus ipforum & præſcientia eorum , quæ fa&turi erant. Plora- & vindicaturus eft hominum ingratorum & nihil cogitan- tus ille deſcribitur Luc. 19:41. Super viris Kir Cheres (ur- tium de gloria fua & regno ſuo ac juſtitia fua contumaa bem teſta id ſonat) ingemiſcit quiſque vel, ingemiſcebat Do- ciam. minus. $.42. Verſ. 45. Propter vim fugientium. Quidni ex vi- 32. Propter ploratum Jaazer plorabam ti ribus fugientes. hoc eſt, qui totis viribus fugiebant ad bi, Vitis Sibmah. Totam gentem fignificat . quæ nomi- Chesbon? Subſtiterunt in umbra ejus ? Non aufi funt ad natur Vitis. vide Pfalm. 80:9. Sed occultè innuit, eam illam accedere. Ratio additur : quia ignis, &c. Hoc & , vitem non eſſe ex terra Dei, aut ex Abrahamo , ſed ex quod ſequitur, alludit ad Numer. 21:28. Ænigma hoc Moabitide; quemadmodum alibi Judæorum patres facit fignificat, ex Metropoli Judæorum & Moabitarum fæ- Amorræos, Ezech. 16:3. dere junétorum, h. e. Hieroſolyma , proditurum ignem $.36. Propagines tuæ tranfierunt mare. Intellige mare & flammam, quæ comedat omnes angulos ipſoruni , ita mortuum. Senſus; non tam Ifraël Moabitidem occupa- ut fruſtra fit ad eam confugiſſe. Ita fačtum eſt. Hierofo- vit, quando Moabitæ circumcifionem receperunt, quàm lymâ captâ , tota terra in poteftatem venit, neque quiſ- Moabitis Ifraëlem. Ita eft. Quando Eccleſia vult dilata- quam , qui in terra manſiſſet, potuit effugere. Filiorum ri, & amplectitur homines , de quorum fide vix poteſt te tumultus. Sive vaſtitatis & profligationis. Conf. cap. 46. ftari, quique errores & malam converſationem inferunt in Ýf. 17. Intelliguntur, qui ad hunc tumultum & ad hanc Ecclefiam, non tam Eccleſia propagatur, quàm radices re- cladem deſcripti ſunt , qui tumultum exorfi funt, & eo gni diaboli in Eccleſiam admittuntur , quæ ſuis propagini- delectati ſunt , & primò Hieroſolymam , deinde & terram bus eam ftrangulant. tumultu & vaftitate impleverunt. $.37. Verſ.33. Euge non euge. Euge hoftium, imò ipfius $.43. Verf. 47. Reſtituam. Vide dicta ad verſum pri- Chriſti judicis, non eft eisge calcantium uvas,fed cum mul mum. Annotationes Belgicæ hoc referunt ad vocationem to ploratu conjunctum eft. per Euangelium. Quod verum eft, dummodo non aberres S. 38. Verf. 35. Et faciam ut non amplius fit. Minatur à proprio ſubjecto. excidium non tantùm celſi , ſed templi & Sacerdotum. S. 44. Hoc tempore nondum eft facta reſtitutio Moa- Diſtingue, qui faciat aſcendere celfum, &, qui adoleat Deo bitarum. Et verò nulli funt in mundo , qui Moabitæ vo- fuo , nempe etiam in templo. Confer Efai. 16:12. ubi centur. Tamen in illis terris ſunt aliqui homines. Arabia diſerté ? & vap? celſum & ſanktuarium diſtinguuntur. vocatur illa regio. Si nunc reftituatur Judæa & Arabia Vide etiam Malach. 2:12. in priftinum florem, & in iis regionibus Chriſtus cele- $.39. Verf. 36. - 38. Repetit & inculcat, hanc bretur , quis neget, id vi hujus prophetiæ & promiflio- cauſam fuiffe , quare, quum viſitaret ipfos & in medio nis factum effe , & ita hanc prophetiam effe comple- ipſorum verſaretur , ftrepuerint viſcera ſua. Sine dubio tam ? Quod dictum cap. 30:24. in fine dierum conſide- verba Dei, in proſopopoeia, continuantur hactenus & in rabitis hoc: id cum hoc verſu comparandum eſt. Omni- ſequentibus. Propterea reliqua ejus, quod paraverat, perie- nò non fiet reſtitutio Chemos & populi Chemos , quia Deus runt. Moab fibi acquiſiverat rempublicam Ifraëlis & om facit confummationem cum omnibus populis, cum If- nia bona ejus. Atilla perierunt ita, ut non ſuperfint ipfis raële autem non facit confummationem , fed Sionis ja- flevi: illi autem meas lacri- | Auras reftituit & damna reſarcit. hoc eft, facit, ut, ubi mas & meum laborem & meam paflionem & , quicquid Chriftus aliquando prædicatus eft & regnum habuit, ibi feci ſalutis ipſorum cauſa, contemſerunt. Hoc colon in poftliminio regnet & populum habeat. Omnes populi vea parentheſilegi poteft. Nam ý f. 37. redit ad rationem fie- nient & adorabunt coram te. Pfalm. 86. Apocalypſ.15. tus fui ; quum indicat , fuiſſe anxietatem univerſalem. cu- Ergo & Moab. Comparanda etiam Prophetia Efaiä jus ſigna vulfio capilli, barbæ abraſio vel evulſio, inciſio cap. 11: 14. Et volabunt in ſcapulas Palæftinorum ver- & laniatio manuum, ſaccus in lumbis , & Ýf.38. planctus sus occaſum, deprædabuntur filios Orientis , Edom in tectis & vicis foriſque omnibus. quia nempe ipſe frege- Moab extenfio manus ipforum , & filii Ammon obedien- rit Moabum inſtar vaſis, cujus nullus uſus, in quo nulla tiæ eorum. oudoxic, ut videatur melius effe id effe & conſervari, quàm 9.45. Hucuſque judicium Moab. Deus non in perpe- non eſſe. Talia ſunt on sin opriñs, vaſaire , in quibus nihil tuum iraſcetur , fed etiam aliquando miferebitur. Rom. videri poteft rectius, quàm iram exercere. II: 32. Utroſque inclufit ſub inobedientiam, ut utrorumque $. 40. Verſ. 39. 42. Denuò incipit ay tumSv miſereatur. Videmus autem , gentium ita iniferitum fúil- Moabi confternationem, ejulatum , fugam , pudorem. ita ut fe Deum, ut tamen quædam gentes cum Judæis include- factus fit deridiculum & conſternatio omnibus , qui circa rentur ſub iram & inobedientiam; atque adeò, quod pro- ipſum ſunt. Nempe advolare Aquilam. Confer Hof.8: 1. miſſum eſt de benedi&tione omnium gentium, id, in ple- Tanquam aquila. Aliquis inftar aquilæ. Intelligitur hîc nitudine , differri ad extremum dierum & ow té rescu s partim Nebucadnezar, quantum attinet ad priſcum Moa- v , conſummationem ſeculi. Quæ promiſlio exſtimulat, bum; partim Titus & Romanus exercitus , quantum at ut ad patientiam, & ftudium locupletandi regnum Chri- tinet citeriorem Moabum. Eam verò Aquilam extendere fti , & laborem ac preces , ita ad fugam communionis cum alas ſuas fuper Moab. h. e. terram ejus occupare. verf. 41. mundo, ut, tanquam Iſraël, falvemur, non verò, ut Moab, Capi Kerijoth vel urbes , & arcem teneri. Ideoque cor for- | judicemur. aima ) М. CAPUT 134 COM M E N T A R I US CAPUT XLIX. I D E filiis Ammon: Sic dixit Jehova: An filii non funt Ifraeli , num hæres non eft ipi? quare hæreditat Malcam Gad, & populus ejus in oppidis illus conſedir? 2 Propterea ecce dies veniunt, ait Jehova, & faciam , ut audiatur apud Rabbath filiorum Ammon barritus prælii; &fient cumulus vaftitatis, &filiæ ejus igne incendentur ; & hæredi- tabit Ifraël eos, qui hæreditarunt ipfum: ait Jehova. 3 Ejula, Cheſbon ; quia vaſtata eſt Ai; clamate , filii Rabbah , induite faccos, plangite & vaga- mini inter macerias : quia Malcam in exilio ibit, Sacerdotes ejus, & principes ejus una. 4 Quid gloriaris in vallibus - Fluit vallistua , filia illa averfa : quæ confidit fuis thefauris, di- cens : Quis accedet ad me? 5 Ecce ego adduco fuper te pavorem , ait Jehova Deus exercituum , ex omnibus , qui circa te funt , Gimpellemini, quiſque ante fe, & non erit, qui colligat vagantem. 6 Et poftea reſtituam ja&turas filiorum Ammon, ait Iehova. 7 De Edom : fic dixit Jehova Deus exercituum : An non eft amplius fapientia in Theman ? periit confilium à prudentibus a computruit fapientia ipforum? 8 Fugite, vertimini, in profundo conſidite, habitantes Dedan : quia calamitates Ejavi adduxi ſita per ipſum, tempore, quo viſitavi eum. 9 Sivinitores veniſſent tibi, non reliquam feciſſent racemationem ? ſi fures in nočte , perdidifſent , quantum fatis ipſis eſſet? 10 Nam ego denudavi Eſavum , retexi abfcondita ejus; &, fi abdat ſe ,non poterit. Vaſtatum eft femen ejus & fratres ejus, & vicini ejus, & ipfe non eft. II Relinque pupillos tuos ; ego vivificabo : & viduas tuas; mihi confident. 12 Nam fic dixit Iehova : ecce, quorum judicium non erat bibere calicem, bibendo bibunt ; &tu ille immunis effes? non immunis eris, ſed bibendo bibes. 13 Nam per me juravi, ait Iehova, quòd vaſtitas , convitium, defolatio & malediétum futura fit Botfra, & omnia oppida ejus futura fut defolationes feculi. 14. Auditum audivi à Jehova , & legatus in gentibus miſſus eft. Congregate vos @ venite contra eam, & furgite ad prælium. 15 Nam ecce parvum dedite in gentibus, contemtum in hominibus. 16 Horror tuus decepit te, ferocia cordis tui, habitans in fiſſuris petræ, tenens faftigium collis. Cùm nidum tuum in alto collocaveris, ut aquila, inde faciam te deſcendere, ait Jehova. 17 Et fiet Edom vaftitas : omnis præteriens illam obftupefcet (vel anhelabit, five fufpirabit) & fibilabit fuper omnibus plagis ejus. 18 Inſtar everfionis Sodomæ & Gomorræ & vicinorum ejus; dixit Iehova; non habitabit ibi vir, & non commorabitur ibi filius hominis. 19 Ecce tanquam Leo aſcendet ab elatione Jordanis in manfionem afperi , cùm momento faciam il- Lum currere ab ea: & quis juvenis , cui mandatum dabo de ea ? Nam quis eſt, ut ego ? quis faciet me præfto eſſe? & quis paſtor, qui ſtabit coram me? 20 Propterea audite confilium Jehova , quod cepit de Edom , & cogitationes iphus , quas cogitavit de habitatoribus Theman. Si non diſtrahent eos parvi ovium! ſi non faciet obſtupeſcere fil- per ipſis manfionem ipforum! 21 A voce cafus ipforum mota eft terra: clamor exſtat, cujus vox ad mare rubrum auditur. 22 Ecce, tanquam aquila afcender & volabit & expandet alas fuas fuper Botſra; & fiet cor for- tium Edom in die illo,ut cor mulieris, quæ fe affliétat. 23 De Damaſco. Pudefa&ta eft Chamath & Arphad: quia famam malam audiverunt , liquefatti funt: in mari eſt formido, quiefcere non poteft. 24 Remiſſa eſt Damaſcus, vertit ſe adfugiendum, & tremorem apprehendit : anguſtia & dolores apprehendit eam, ut puerperam. 25 Quomodo non relicta eſt urbs gloriationis ; civitas hilaritatis meæ.? 26 Propterea cadent juvenes ejus in foris ejus , & omnes viri belli continebunt fe in die illo (vel immobiles erunt) ait lehova Deus exercituuni. 27 Et accendam ignem in muro Damaſci, qui comedet palatia Benhadad. 28 DE IN JE RE MI Æ CAP. XLIX. 135 V 28 De Kedar & Regnis Chatſor , quæ percußit Nebucadreſar Rex Babel, fic dixit Iehova: Surgite, aſcendite in Kedar, &vaſtent filios Orientis. 29 Tentoria illorum &oves illorum accipient, cortinas eorum &omnem ſupelle&tilem eorum , & camelos eorum auferent fibi, & prædicabunt fuper ipfis; pavor undiquaque eſt. 30 Fugite , vagamini valdè, in profundo confidite, habitatores Chatſor , ait Jehova: quia confuluit contra vos Nebucadreſar Rex Babel conſilium & cogitavit contra illos cogitationem. 31 Surgite, aſcendite ad gentem tranquillam , habitantem fecurè , ait Jehova; cui nec valvæ nec veftis funt ; feorfum babitant. 32 Et fient cameli illorum præda, & multitudo pecoris illorum ſpolium, & ventilabo eos in omnena ventum , amputatos angulo, & ab omnibus , quæ juxta illum ſunt , adducam calamitatem ipforum, ait Iehova. 33 Et fiet Chat for habitaculum draconum , vaſtitas in ſeculum ; non habitabit ibi vir, & non com- morabitur in ea filius hominis. 34 Quod fa&tum eft verbum Iehovæ ad Ieremiam prophetam ad Elam in initio Regni Zedekiæ Re- gis Iuda, dicendo: lorum. 35 Sic dixit Iehova Deus exercituum : Ecce ego frango arcum Elam , præcipuum fortitudinis il- 36 Et adducam in Elam quatuor ventos à quatuor plagis cæli, & ventilabó eos in omnes ventos hos ; & non erit gens, quò non venient propulſi Elam. 37 Et faciam , ut conſternetur Elam coram inimicis fuis , & coram quærentibus animam ipſorum, & adducam ſuper ipſos malum, fervorem iræ meæ, ait Iehova, & mittam poft eos gladium , donec confecero ipfos. 38 Et ponam ſolium meum in Elam, & perdam inde Reges & Principes, ait Iehovah. 39 Et fiet in extremo dierum, reftituam ja&turas Elam, ait Iehovah. $. 1. Erf. 1. De filiis Ammon. In hoc ca- , do , quòd habitarent locos montibus circumvallatos, & pite continentur quinque prophe- propterea inacceſſos. Quod indicant verba jactantiæ & tix: de Ammonitis, Idumæis, Da- ferociæ plena: Quis veniet ad me . Alii tamen per oppy. maſco, Kedar & Elam. In hujus intelligunt in planitiem. quòd gloriati fuerint in ferti- prophetiæ ſcrutatione, ad veritatem | litate agri ſui & opibus ſuis. Item fiduciam in opibus & ejus deprehendendam & demon- theſauris. Videntur intelligi non tantùm bona repofita , ſtrandam, neceffe eft, ut bene conſiderentur prædicata , fed etiam munitiones, in quibus tutò & fecurè videban- cui tempori illa apta fint : deinde, ut ordo prophetiæ e- tur bona poflidere & eis frui. Prænunciat , vallem ejus tiam non negligatur ; denique , ut conſideretur diverfus fuere, ut, quæ colliqueſcunt , veluti ſanguine occiſorum, ſtatus eorum populorum. Non enim femper foli & fui | vel inundantur. Vocat Ammonitas filiam averſam. quo fuerunt, ſed aliquando cum aliis mixti ; ita ut poffint cum nomine etiam Judæos inſigniverat cap. 31:22. Poflunt & his populis etiam alii intelligi, & fortaffe etiam majores Ammonitæ atque Moabitæ dici filii averſi, quia & ipfi & potentiores ac celebriores ipfis. Prima ergo prophetia in patre ſuo Loto ad foederis focietatem cum Abrahamo ad eſt de filiis Ammon, quibus culpæ datur, quòd terras po- | foedus yocati & , habitantes juxta Ifraëlitas , proximè ada puli Dei, nempe tribus Gad, quæ ultra Jordanem habi ducti videbantur. tabat , & Ammonitis finitima erat, invaſerint , atque ita $.5. Verf. 5. Ecce ego adduco ſuper te pavorem ex omnia fecerint terram Malcam, ſive Dei falſi , quem five Dei falli , quem illi adora- | bus locis circa te. Undique arctaberis. Ex omnibus parti- bant. Is dæmon vocatur.& Milcom & Mõlech. 1. Reg. bus imminebit tibi calamitas. Et propellemini quiſque ante 11:5.7. de quo in ſuperioribus actum. ſe. Ecclef. 9: 1. Omnis ante ſe. Quiſque tendit ad occaſio- $. 2. Verf. 2. Propterea. Hic verſus duo dicit. 1. Re nes fuas, & ab eis ducitur. Eft & ante ſe poſitum ad fignia gionem Ammonitarum vaftatum iri. 2. Ifraëlitas occupa- | ficandum profectum. Pfalm. 85:14. Fuftitia ante ſe ibit. turos locum Ammonitarum. Quod ad primum attinet, proficiet , progredietur. ex cap. 15:21. patet , Ammonitas quoque inter illos eſſe, $.6. Verf. 6. Et poſtea reftituam, &c. Nempe illo qui vaſtandi funt. Et facilè potuit fieri, ut Nebucadreſar tempore, quo Ecclefia liberata erit ab hoftibus fuis & Judæam invadens illis non pepercerit. Nam is venit , tan omnes populi ei fervient. Nam eo ipſo Ammonitis non quam diluvium aliquod. Quod alterum attinet, illud non eſt facta felix admodum, quòd Ifraëlitæ inceperunt in me- potuit fieri, niſi poft captivitatem Babylonicam ; & quo- dio illius habitare. Nam ipſa Judæa facta eſt vaſtitas. Et dammodo fa&um eft , quando Judæi bellum gerentes adhuc tanto temporis tractu non apparet reftitutio Ammo- cum Regibus Syriæ, & fe in libertatem afferentes etiam vitarum. Ergo pertinet hoc ad extremum dierum & com- hos vicinos ſuos magnam partem fibi fubjecerunt, iiſque plementum promiffionum omnium. perſuaſerunt, ut fæderati fui effent, & iifdem uterentur $.7. Verf. 7. De Edom. Hæc prophetia pleraque ver- ritibus : ut Joſephus teſtatur. De quibus Judæorum fuc- ba eadem habet cum prophetia Obadjæ. Neque de alio ceſſibus loquitur Zacharias cap. 12. verf.6. ubi prophe- fubjecto poſſumus eam intelligere. Edom aliquando hoftis tat, principes Judæ fore inftar foculi ignis in lignis, in- fuit Ifraëlitarum ; deinde Iſraëlitis paruit. Poftea rebel- Kartædæ in manipulo, e comeſuros ad dextrameadlæ- lavit, & tempore Jeremiæ proprios Reges habuit. Non vam populos undiquaque. Sed præterea conſtat , Judæos i eft incredibile', Idumæam quoque vim Chaldæorum ſena poft captivitatem Babylonicam habitaſſe paſſim per to fiffe; fed tamen, quæ in hac prophetia dicuntur, non via tum Orientem. dentur illo tempore eſſe completa. Veriùs & planiùs $.3. Verf. 3. Mandat ejulatum oppido Chesbon , in fi- competit hæc prophetia in Idumæos , poftquam facti ſunt nibus Ammonitarum pofito, ob vaftitatem Ai: & filiis unus populus cum Judæis. Judæi per Edom ſolent intel- Rabbah luctum & vagationem mandat , quum Malcam in ligere Romanos , & nunc imperium Chriſtianorum , fin- exilium iverit , & ſacerdotes ejus ac principes una. gentes , aliquem Idumæum fecerdotem religionem Chri- 9.4. Verf. 4. Irridet gloriationem in vallibus. Cre- | Rianam propagaſſe tempore Conſtantini , & fimilia ; quæ M 2 demon- 136 C O M M E N T A R I US tores. .accipimus , ut Belgae תִּבְטַחְנָה pro הִבְטַחו .hi confdat & demonftrari non poffunt. Sed hoc eos volentes later , He- ſunt, non habent. Deum enim folum vocant patrem fuum, rodem ex Idumæis fuiſſe ( quod Joſephus teftatur , derra- & non nominant patrem in terris, Matth. 23. verf. 9. & hens auctoritatem Nicolao Damaſceno, ant. 14: 2. ) & à patribus carnis , quibus olim fub lege cum toto populo Idumæos juxta prophetiam fa&tos eſſe bæreditatem. Nu- ſubjecti fuerant , ejiciebantur extra ſocietatem populi. E- mer. 24. verſ. 18. idque , antequam Herodes rerum poti-fai. 66:5. retur apud Judæos. Etillos Hierofolymam habuiffe pro $.12. Viduas tuas, h. e. noli vexare eam Ecclefiam , fua metropoli, & templum pro templo fuo, & contra quæ non habet maritos in terra , Efa.54: 1. fed fponfum Romanos ftetiffe cum Judæis, tanquam templi propugna- | agnoſcit Chriftum , qui in cælis eft. Omitte eam, ut mi- . . S. 8. Annon eſt amplius ſapientia , c. Irridet Judæo- | Lxx. memo1 Joe cry. Kimchius : Sufficit unum fignum fæmini, rum & Idumæorum ftultitiam, qui , viam falutis & con- ni generis. verfionis ſuæ aſpernantes, alia conſilia iniverunt. Quale $. 13. Verf. 12. Quorum judicium non erat. Si permiſi eft, quærere juftitiam ex operibus , & quidem ſecundùm tibi , ut vexares filios meos & filias meas , qui jufti funt, legem Mofis, h. e. legem præcepti carnalis , faftis ; ea gentes in eos incitares , ut "diriflimis ſuppliciis affice- gratia velle templum & cultum carnalem ſemper effe ; | rent eos: putaſne te evaſurum : Confer Deuteronom.22: propterea Chriſtum prædicatorem juftitiæ Deirejicere & 19. — 25. Sub Nerone & Chriftiani Romæ fæviſlimè nolle cum gentibus unum fieri in libertate Regni Dei; excarnificati ſunt, & bellum Judaicum eſt concitatum. Romanis adulari ad conſervationem templi & populi; De Chriſtianorum perfecutionibus loquitur & Pfalm. 32: compertâ Romanorum crudelitate & avaritiâ atque pro- 30.& 44: 23. Efai.64:4. Et tu ille immunis effes ? tu, qui fanitate , rejicere eorum victimas , & armis fe in liberta- talis es , non biberes calicem ? tem vindicare. Hæc fapientia ipforum ipfos peſſundedit. Innuit autem , eos , fi fapientes effe voluiſſent, falvos effe Deuter: 32:40. Quod facturus erat judicium , affirmat ra- $. 14. Verf. 13. Nam per me juravi, dicens , Vivo ego. potuiſſe , nempe , fi Chrifto incunctanter & fine diſſimula- tione ducta à vita fua. quia fe ipfe abnegaret , nifi judicium tione obedirent. Nam ita promiffum ipfis erat , Pfalmo hoc faceret: fi fineret manere templum & facerdotes & 81. & fideles conſervati ſunt. principes & politiam & urbem perſecutricem, Zoph. 3. S.9. Verf. 8. F ubet fugere Dedanæos. Similis compel- f. 1. &, quum velum carnis Chrifti fractum effet , non latio verf. 30. Verba illa non nifi imperativè capi poffunt. tolleret velum oppanſum oculis gentium , nec liberum in- Lxx. Bettóvere eis noé Frozv. Sic & Chaldæus & Joſeph Kim- troitum daret gentibus & Chriſto daret regnum, eumque chius. Sed R. David contra diſputat. Imperativum in exaltaret. In ftuporem , in convicium , in vaftitatem ; in ma- forma Hophal non reperiri. Id verum non eft. Vide Job. ledi&tum erat Botfra. Quemadmodum Efai . 63.¥. 1. per 24: 24. Opponit etiam , quod pppo dicendum fit, fi Botſra vel Boſtra intelligitur ænigmaticè Hierofolyma. ſit imperativus. Atqui etiam infinitivus non per Pathach quæ , derelicta à Deo, &, expulſo Chriſto ac diſcipulis formatur. Jubet fugere & non reſpicere, & alicubi ſe in ejus , nihil fuit, nifi 7 arx hoftium Dei & metropolis profundo occultare, & latebras quærere. Dedan nepos Idumæorum. Verum eft. Boſtra Idumæorum non am- Abrahami ex Ketura. Gen. 25:3. Vicini pofteri ejus & plius extat. Sed, quæ illa fuerit & quæ eius calamitas, urbs ejus nominis Idumæis. Ez. 25:13. A Theman Deda- parum ſcimus. Forte evanuit , ut multæ urbes ſolent pau- nem uſque. Jubet igitur vicinos fugere,quia adduxerit calami- latim contabefcere. Stephanus. Bósega, tónos e egeći ces. tatem ſuper Eſavum, tempore, quo ipfum viſitaverit. Efa- Ammianus lib. 14. de Arabia. Hæc quoque civitates habet yum fine dubio nominat, ut faciat in mentem venire pro- | inter oppida quedam ingentes , Boftram & Gerazam atque phanitatis ejus. Conferenda hîc Prophetia Malachiæ Philadelphiam, murorum firmitate cautiffimas. Hanc pro- cap. 1: $1.3.4.5. Unde perſpicuum eſt, Efavicalamita-vinciæ impofito nomine, re&toreque attributo , obtemperare tem adhuc differri poft folutam captivitatem Babyloni- legibus noftris Trajanus compulit imperator , incolarum tri- more fæpe contufo, cum glorioſo Marte Mediam urgeret og $. 10. Verſ. 9. 10. Si vinitores, &c. Interrogative Parthos. Ptolemæus Gerafá & Boſtra in Arabia Petræa hæc legenda effe , evidens eft . Significat , calamitatem ponit. Brocardus Arabiæ attribuit Baftrum metropolim. Efavi majorem eſſe , quàm, fi vinitores vineam legiſſent, Quam dicit Buſrit vocari. Sed extra Idumæam. 1. Mac- aut fures nocturni damnum feciſſent. Venturos , qui non cab. 5:26. inemoratur Boſfora in Galaaditide. Sed, quic- tam quærant prædam, quàm perdant; pon cupiditati pro- quid fa&tum fit Boftris Idumæis, calamitas ejus non fu- priæ obfecundantes , quàm iræ divinæ inſervientes. Ideò perat aliarum urbium, quæ cecidere, fata. Atqui hic lo- dicit: Nam ego denudavi Ejavum , retexi latebras ejus. Et cus docet , debere eam effe ftupori, convitio, probro , lateret ? non poterit. Exemplum eft in Simone filio Gio- maledicto. Id profectò Hierofolymæ evenit. Quæ quo ræ duce latronum , qui in Sion habuerunt præfidium, jure Bofira appellari potuerit, jam demonſtravimus . Se- quum Hieroſolyma obſeſſa effet à Tito ; qui cùm in cu- culi . h. e. donec finiantur tempora gentium Luc. 21:24. niculis lateret & ignoraretur , in folo templi prodiit & Quod & ex verfu 6. intelligere eft & 48. cap. 49. verfu. captus eft & in triumpho ductus, & Romano more capite si notat integrum rei aut hominis aut conditionis rei plexus. Narrat Joſephus belli 7:20. Vaftatum est femen vel hominis tempus , & non ſemper omne tempus. ejies ea fratres ejus ex vicini ejus. Ea calamitas Judæos, Idu- mæos, Moabitas & Ammonitas pariter proftravit. Et 9.15. Verſ, 14. Auditum audivi. Nempe auditum E- ipfos non eft. Non eſt populus Judæus vel Idumæus , vel vangelii. Confer Efai . 52: 7. 53: 1. Legatus in gentibus Moabiticus vel Ammoniticus, miſſus eft. Apoftolus, ut Paulus. Congregate vos. Impe- $. II. Verf. 11. Relinque pupillos tuos. h. e. manum rium eft Dei. Quandoquidem Euangeliuin eſt annuntia- abſtine ab illis, qui non agnofcunt amplius patres carnis, tum gentibus , deftruatur Hierofolyma, tollatur velum neque habent in terris patrem , ſed Deum folum nomi- ab oculis , folvatur egypos. Quia jam inimicitia in- nant patrem fuum. Torquet hic verſus interpretes. Qui- terfecta eſt. Non opus eſt umbris , quando extat dam volunt eſſe ironiam. q. d. nullo modo viduabus tuis & ipfa imago rerum. Ne fit diſtinctio, quando façta eſt pupillis benefaciam. Fruſtra eos commendas mihi. Gro-pax. tius ita : Ego vivificabo , fi ſuperſtites erunt. Nulli erunt $. 16. Verf. 15. Nam ecce parvum te do in gentibus & fuperftites. Chaldæus facit apoftrophen ad Ifraëlem. Sed contemtum in hominibus. Judæi paflim quidem habitant , pleniflimus eſt ſenſus, quem explicavimus. Et is conve- fed ubique pauci funt, & contemti ſunt ac viles , & in ter- nit cum eo , quod legimus Pfalm. 82: 3. ubi Deus ftans ra ſua rari. Ita ipſorum terribilitas periit: &, quemad- in cetu Dei & inter Deos judicans jubet , ut judicent humi- modum Chriftum rejecerunt, Pfal. 22:7. ita ipfi vicillim lem & pupillum , inopem & pauperem juſtificent & juris ſui rejiciuntur ab omnibus. compotem faciant. Quos Deus Deuteronom. 32. Ýf. 19. $. 17. Verf. 16. Horror tuus. Poteft intelligi terribili. vocat filios ſuos & filias fuas, ii ſunt apud Edom pupil. tas tua. Ita Efai. 18: 2. Iſrael dicitur populus terribilis à lo. li. Nam patres carnis , quatenus & quia populus Dei co fuo ex ultra. Fuere Ifraëlitæ terribiles Pharaoni , Syris , Palæſti- Cam. Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CAP. XLIX. 137 ES Palæſtinis & aliis vicinis,deinde reducti in terram,& Græ- 1 $.23. Verſ . 25. Quomodo non reli&ta eft urbsgloriatio- cis: & majores fa&ti erant patribus ſuis neque tantùm in ter- nis, civit as hilaritatis meæ ? Quomodo auſi eſtis eam civita- ra fua, ſed in omnibus Afiæ Græciæque urbibus, in Ægy- tem exſcindere , quæ à nomine meo appellabatur? in qua pto item & Africa fuerunt terribiles multitudine & opi- ego libenter habitabam ? ubi unctus eft Chriftus : unde bus. Huic terribilitati opponitur diminutio & contemti- egreſſum eft verbum meum ad totam terram? Hanc in- bilitas. De qua ý . 15. juriam nomini meo illatam à vobis jam repeto. $. 18. Verf. 18. Sodomæ. Vide Deut. 29:23. Non ſe $.24. Verf. 28. De Kedar. Hæc prophetia, ſi literam debit ibi vir. Conf. E1.34: 11. 14.15. Eft revera terra Ju- ſpectes, ex parte faltem impleta eft per Nebucadneſarem : dæorum & Idumæorum vafta. Sed tamen major adhuc va- quandoquidem expreſsè dicitur, & Nebucadneſarem eos ftitas eſt in gente. Nullus enim in ea eft fapiens, nullus pru- percufliffe, &, contra ipfos conſilium cogitaſſe. Sed no- dens, funt omnes zemes gw pifío. & 1904 & dobás. Ecce tan- bis ulteriùs cogitandum eft de fequentibus temporibus , quam Leo. h. e. aliquis, vel aliquid fimile Leoni. &, quæ de iis temporibus prædicta ſunt, ſunt comparan- $. 19. Verf. 19. Manfionem aſperi . Hierofolymam fi- da cum hac prophetia. Quod fi fiat, apparebit , prophe- tam in montibus & collibus & cinctam deferto. Confer tiam hanc non eſſe completam eo , quòd fortaſſe per Ne- Pfal.125: 2. Cùm momentofaciam illum currere ab ea.q. d. bucadneſarem fugati funt, ut nemo maneret in loco fuo, fi- Etiamſi effecturus ſum , ut ille Leo, Veſpaſianus , ad par- quidem prædictum eft , Kedarenos habituros eſſe 7337glo- vum tempus inde recedat. Nam , cùm nuntius de morte riam & præcellentiam & multos milites arcitenentes ; & Neronis allatus eſſet , atque ita ceffaret imperium , quod poftea eam gloriam defituram eſſe. Adde, quòd, fi hiftoria Veſpaſianus exſequebatur , ceffavit oppugnatio, donec, in- teftetur , in Kedarenis talia faéta effe , qualia hîc prædicun- terfectis Galba, Othone & Vitellio , Veſpaſianus impera- tur , pofterioribus temporibus, & in harum rerum hiſtoria tor eſt factus. Hoc Chriſtus indicat per ngaóSwervi opeção reperiatur ratio , quare hoc loco poft Damaſcenos de Ke- mutilationem aut caftrationem dierum. Matth. 24:22. Non darenis agatur, dubitari non poflit,quin ea hiſtoria fit com- abfimiliter actum eft cum Hierofolyma, quum ea effet ob- plementum verum hujus prophetiæ. Jam verò de Keda- ſeſſa à Chaldæis. Ad tempus recefferunt, deinde inſtaura- renis exſtat prophetia Efài.21: 13. 17. in qua prædi- runt obſidionem, & urbem everterunt. Et quis juvenis, cui | citur , Kedarenos habituros eſſe magnam gloriam, & eam negocium dabo contra illam . Juvenem aliquem præficiam profligatum iri intra annum. Deinde conftat ex hiſtoria , ei evertendæ; quem nemo novit, quis fit. Is verò eft Titus. Romanum Imperium maximè in partibus Orientis affli- Quis faciet me præfto eſſe. h.e. quis mihi condiceret locum ctum fuiſſe per Sarracenos ; qui Iſmaëlitæ ſunt: in qui- & tempus ad conveniendum? Efai. 66:1. Quæ domus , bus Kedareni ſunt. Ratio igitur evidens eft, quare hoc lo- quam ftrueretis mihi ? Non ita molle eft intelligere provo- co poft Damaſcum de Kedarenis agatur. Nempe ut intel- cationem ad pugnam. Paftor. Ezech. 34:10. Oftendit, ligatur , quemadmodum in ſuperioribus fuccedens fenten- fibi rem eſſe cum paftoribus, & velle fe eos abolere, & oves tia ſemper pronuntiatur in eum , qui fuit miniſter exſe- ſuas ex manibus illorum eripere. Conf. etiam Zach. 11:3. quendæ ſententiæ prioris, ita etiam Deum finiturum eſſe 9.20. Verf. 20. Parvi ovium. h.e. minimi ex populo faftum & potentiam illorum , per quos vindictam ſumſerat Dei, qui Deo paſtori ſuo animas ſuas concrediderunt , ha- à Damaſco fub Romanis poſita; nempe de Sarracenis ; bebunt poteftatem in eos ad laniandum eos & lancinan- quorum Imperium in Aſia & Ægypto intra anni fpatium dum. Quod non tam de vexatione corporali intelligendum ut Efaias dicit , profligatum eft à Selimo II. Turcarum eft (quanquam etiam de ea verum eft; quoniam & pueris Imperatore. Et notandum eft in hac prophetia, quòd vo- funt deridiculo & ludibrio) quàm de laniatione animæ. cantur verf. 32. huewih enoto ubos, five mutili, præfectam Nam, quòd Chriftus nominatur à gentibus , quodque in extremitatem habentes; ad irrifionem circumciſionis Mu- ore omnium Chriſtianorum eſt verbum illud, quod legi- hammedanorum. Nam circumciſionem Iſmaëlitæ tan- tur Deut. 29: 25. - 29. id ipſis eſt perpetuum vulnus & tùm à Muhammede fufceperunt. indefinens laniatio cordis. Ovium mentio oftendit, paſto. $. 25. Verf. 34. Quod factum. Confer cap. 14:I. res verfu 19. intelligi paftores tanquam ovium. Obſtupeſce- 4611.47 : 1. Hæc prophetia agit de Elam. Eft autem re manfionem. h. e. homines omnium locorum , in quibus ea pars Perſidis . Stephanus : 'Eaúndur má ege Aaveíaucaeo's vivent. Poteft etiam ſic verti: Si non vaſtam faciet manfio- II spoixñ, Ereida élos. Inde dicuntur lav precios & nem ipforum propter ipſos. taupois. Si regulam illam hîc retinemus, quam in fupe- 5.21. Verf.21. Terra mota eft. Hoc certè factum eſt rioribus obſervavimus, de iis eam intelligemus , per quos propter caſum Hierofolymæ. Rutilius optat, nunquam Kedareni humiliati ſunt. Hi Turcæ ſunt. Sed confideran- Hieroſolymam captam effe. Ea converfio rerum in Im- dum eſt, quomodo foleant in ſcripturis appellari, &, perio Romano inde confecuta eft. De Botſra Idumæorum quod nomen adhuc poffit illis accedere. In ſcripturis ap- nulla fama eſt apud gentes. Nunc etiam horribilia Dei ju- pellantur Affyrii, nempe quia tenent Aſſyrian. Quem- dicia folent per exitium Hierofolymæ , tanquam per evi- admodum Judæi intuitu pofterioris temporis potuerunt dens exemplum, depingi. Clauſulæ hujus prophetiæ, quæ appellari Edom, ita fieri poteſt, ut idem populus ſortia- eft verſ. 19. 20. 21. reſponder clauſula prophetiæ de Babel tur nomen Elam; conjunctione Gentium facta , quomo- cap. 50:44:45.46. docunque. Porro tria prædicit hæc ſcriptura, 1. Debili. $.22. Verf. 23. De Damaſco. Ammonitas ſequitur E tatem & diſperſionem. 2.Quòd poſiturus ſit Deus folium dom. quo nomine intelliguntur ii, qui Ammonitas occu- fuum in medio illorum, hoc eft, quòd regnum habitu- paverunt. Tertium ordinem in judicio habet Damaſcus. rus fit inter medios ipfos, & quòd perditurus fit inde Re- İs, qui Hieroſolymæ finem impofuit,Damaſco venit. Da- gem & Principes. Quod poteft intelligi non tantùm de mafci erat ſedes præſidis Romani. Cùm Chriſtus natus ef- Rege & Principibus Elamitarum , fed de omnibus potea ſet, & Archelaus Viennam eſſet relegatus , Judæa Syriæ ftatibus ſeſe efferentibus contra Regnum Dei. 3. Quòd contributa eſt, atque ita Damaſcus eft facta caput Judææ, tandem fit illorum jacturas reftituturus. Cum quo confe- Hinc fulmen illud in Hieroſolymam: Quare nihil aptius ro, quod eft Efai. 19: 24. 25. ubi dicitur , Iſraëlem , id eft, quod intelligamus ſubjeétum hujus prophetiæ , quàm eft , Eccleſiam , fore tertiam Ægypto & Affyriis bene- Damaſcus poffeffa à Romanis. Damaſco & Chamathæ di&tionem in medio terræ , ut Ægyptii populus Dei, Aſa ( quæ Epiphania Hieronymo dicitur) & Arphad non po- Syrii opus manuum ejus , & Iſrael hæreditas Dei nuncu- tuit evenire calamitas fine calamitate Romanorum. Igi- petur. Sed, quia hæc nondum evenerunt, noftrum erit tur omnia mala hîc intelligenda funt , quibus Imperium tanquam in fpecula exſpectare , & obſervare, quid Deus Romanum debilitatum eft, donec Damaſcus in poteſtatem faciat. Certè reftitutio Elam & Moabi (de qua cap: Saracenorum venit. In ſpecimine hoc cernere eft multo- 48. verf. ult.) non videntur ſeparari poſſe, ſed eſſe ejul- rum locorum excidium in Imperio Romano. dem generis. M3 CAPUT 138 ο ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι υ S CAPUT L. 1 V Erbum , quod locutus eft Jehova de Babel , de terra Chaldæorum , per Jeremiam Pro- phetam. 2 Indicate in gentibus & præconiate, & attollite fignum ; præconiate , ne celetis : dicite , capta eſt Babel; pudefaétus eft Bel; confternatus eji Merodach; pudefaéta funt idola ejus ; con- ſternata ſtercora ejus. 3 Nam aſcendit contra eam gens ab Aquilone ; illa ponet terram ejus vaftitatem , & non erit has bitans in ea ; non minùs homo quàm beſtiæ palantur, abeunt. 4. In diebus illis & in tempore illo, ait Jehova, venient filii Ifraël, ipi & filii Judæ una; ploran- tes ibunt, & Iehovam Deum ſuum quærent. 5 Sionem rogabunt , viam , huc facies illorum erunt: Venite, & agglutinamini Jehovæ fædere perpetuo, quod non tradetur oblivioni. 6 Oves perditæ exftiterunt populus meus; Paſtores eorum fecerunt eos oberrare, montes averterunt cos; à monte ad collem abiverunt; obliti ſunt decubitus ſui. 7 Omnes invenientes eos vorarunt eos , & hoſtes eorum dixerunt ; Nonluemus ; pro eo, quod peccaverunt Jehova, manſioni juſtitiæ; cùm tamen exfpeétatio Patrum ipſorum eſſet le- hova. 8 Fugite ex medio Babylonis , & ex terra Chaldæorum exite, & exiſtite,ut arietes ante oves. 9 Nam ecce ego excito & facio aſcendere contra Babylonem cætum gentium magnarum ex terra Aquilonis , & aciem dirigent in illam ; inde capietur ; ſagittæ ejus ſunt ut herois felicis , qui non redit vacuus. 10 Et fiet Chaldæa ſpolium; omnes fpoliantes illam fatiabuntur, ait Iehova. 11 Quia lætamini , quia exſultatis , qui laceratis hæreditatem meam ; quia augeſcitis , ut vitula triturans, & hinnitis, ut caballi: 12 Pudefa&ta eft mater veftra vehementer, confuſa eſt Genitrix veſtra. Ecce extremum Gentium eſt defertum,arida & folitudo. 13 Obfervorem lehovæ non habitabitur, & fiet vaſtitas, quantum ejus eft : omnis præteriens Baby- lonem ſtupebit & ſibilabit ſuper omnibus plagis ejus. 14 Diſponite vos contra Babylonem undiquaque , omnes tendentes arcum : conjicite in illam; ne parcatis telo: quia Iehovæ peccavit. 15 Barritum facite contra illam circumquaque: porrexit manum fuam : ceciderunt fundamenta ejus , everfi funt muri ejus : quia ultio Iehovæ hæc est , ulciſcimini illam : quemadmoduna fecit, facite illi. 16 Exfcindite ſeminantem ex Babylone, &, qui teneat falcem, tempore meſſis : propter gladium op- primentem quiſque ad populum ſuum refpiciant, & quiſque in terram ſuam fugiant. 17 Ovis disje&ta Ifraël , quam Leones diſpulerunt. Prior voravit illum Rex Aſſur, & hic pofterior exoſſavit illum, Nebucad Retzar Rex Babel. 18 Propterea ſic dixit Iehova Deus Exercituum Deus Ifraël: Ecce ego viſto ſuper Rege Babel, & Super terra ejus: quemadmodum viſitavi ſuper Rege Aſſur. 19 Et reducam Ifraëlem ad manſionem ſuam , & fruetur Carmele & Bafan , & in monte Ephrajina & Gilead ſatiabitur anima ejus. 20 In diebus illis, & in tempore illo, ait Iehova, quæretur pravitas Ifraëlis, & non erit,& peccata Iuda, & non invenientur ; quia condonabo ei, quem reliquum faciam. 21 Contra terram inobedientiarum, afcende, inquam, contra eam,& adverſus habitantes viſitatio- nem : gladium ſtringe , & devove poft illos , ait Iehova , & fac ſecundum omnia, quæ præ- cepi tibi. 22 Vox belli in terra, & fra&tionis magna. 23 Quomodo inciſus eft & fra&tus eft malleus totius terræ ! quomodo facta eſt vaftitas Babylon in Gentibus ! 24 Aucupium tibi feci, atque etiam capta es, Babylon, & tu neſciebas : inventa es, atque etiam de prehenfa es: quia cum Iehova conflixiſti. 25 Aperuit Iehova armamentarium ſuum, & protulit inſtrumenta ſeveritatis fuæ ; quia opus id Domino Tehova Deo Exercituum in terra Chaldæorum. 26 Venite IN JE RE MI Æ CAP. L. 139 26 Venite illi ab extremo , aperite horrea ejus , aggerate illam, tanquam acervos , & devovete illam : ne fit iph reſiduum. 27 Gladio cædite omnes juvencos ejus, deſcendant ad ma&tationem. Væ ſuper ipfis , quia venit dies illorum, tempus viſitationis illorum. 28 Vox extat fugientium & evadentium ex terra Babel ad indicandum in Sione ultionem Jehova Dei noſtri , ultionem templi ejus. 29 Præconio concitate verſus Babylonem jaculatores , omnes tendentes arcum ; metamini contra illam undiquaque , ne fit ei effugium: rependite juxta a£tionem ejus ; fecundùm omnia, quæ fecit , facite ei : quia contra lehovam protervè ſe geſſit , contra San&tum Ifraëlis. 30 Propterea cadent juvenes ejus in foris ejus , & omnes milites ejus non movebuntur in die illo, ait lebova. 31 Ecce, ego contra te , protervia , ait Dominus Iehova Deus Exercituum , quia venit dies tuus , tempus, quo viſtavi te. 32 Et offendet protervia, & cadet , & non erit ipſi erigens , & accendam ignem in oppidis ejus , & vorabit omnia , quæ circa ipſum ſunt. 33 Sic dixit Iehova Deus Exercituum : injuftè vexati ſunt filii Ifraël, & filii Iudæ und, & omnes, qui eos captivos duxerunt , apprehenderunt eos , recufant eos dimittere. 34 Vindex illorum fortis eſt; Iehova Deus Exercituum nomen ejus eſt: aget caufam illorum , ad tranquillandum terram , & commovendum habitatores Babel. 35 Gladius ſuper Chaldæos, ait Iehova, & in habitatores Babel, & in Principes ejus , & in fa-. pientes ejus. 36 Gladius in vaniloquos , & leviter agent : gladius in beroes ejus, & confternabuntur. 37 Gladius in equos ejus , & in currum ejus , & in omnem colluviem , quæ eſt in medio ejus , & fient mulieres : gladius in thefauros ejus , & diripientur. 38 Aftus in aquas ejus , & exareſcent : quia terra fculptilium illa eft, & in terriculamentis in- faniunt. 39 Propterea fedebunt deſertivaga cum infulanis, & habitabunt in ea ftruthiocameli;& non babi- tabitur amplius etiam atque etiam, & non præbebit commorationem in ætatem & ætatem. 40 Inſtar everfionis , qua Deus evertit Sodomam & Gomorram , & vicinos ejus , ait Iehova; non habitabit ibi vir , neque commorabitur in illa filius hominis. 41° Ecce populus venit ab Aquilone, & Gens magna, & Reges ampli excitabuntur à lateribus terræ, 42 (Arcum & baſtam tenebunt, immanes illi , & non miferebuntur: vox eorum erit, ut maris , quod fremit, & equis vehentur) armatus , tanquam vir , ad bellum contra te , filia Ba- bylonis. 43 Audivit Rex Babel rumorem illorum , & remiſſæ funt manus ejus , anguſtia prehendit illum , cruciatus , ut parientis. 44 Ecce tanquam Leo aſcendet ab elatione Iordanis ad manſionem horridi , cùm momento facian currere eos ab illa : & quis juvenis , quem contra illam conſtituam : nam quis par mihi? & quis condicet mihi? & quis Paſtor , qui ſtabit coram me? 45. Propterea audite conſilium Iehovæ , quod cepit ſuper Babylone , & cogitata ejus , quæ cogita- vit de terra Chaldæorum. Si non laniabunt illos parvi ovium : fi non faciet ftupere ſuper il- lis manfionem! 46 A voce , quòd prehenfa eft Babel, commota eft terra, & clamor in Gentibus auditus eft. $. 1. Erf.1. De Babel. Hoc & ſequens ca- | eſt diligenter, de qua Babylone quidque loquatur; cùm put prolixè agit de judiciis Babylo- certum fit , à Prophetis ſpiritualiter per nomen urbis nis, & vaſtatione terræ Chaldæo- unius , aut hominis unius , aut terræ alicujus notari ta- rum. Conftar , Babylonem illam ve- le quid , quod idem nomen in ore vulgi non habet , tuftam ad eum modum exciſam & tametfi habeat convenientiam cum eo , quod propriè vaftatam eſſe , adeo ut nunc prope hoc nomen gerit. Ita Ef. 23. Tyrus , Sidon , Ægy- modum quæratur locus ejus, & nonniſi tenuibus veſti- prus , Tarſis, terra Chaldæorum, Aflur parabolice & giis poflit agnoſci. Hoc autem non ftatim factum eſt, ſed ænigmaticè ufurpantur ; & ex re ipſa five eventu con- multis ſeculis pòft . Ideo, etiamfi in his mentio fiat Me- ftat, quid per fingula nomina notetur. Babylon, cujus dorum, tamen iis non eſt affignandum omne judicium Apocalypſis facit mentionem , eft eadem, quæ dicitur Babylonis. Præterea alii quoque Prophetæ de Babel va & meretrix magna, quæ dicitur federe ſuper aquis mula ticinati ſunt, nominatim Efaias cap. 13.& 14. Ibi ma- tis, & vehi à Beſtia, eademque vocatur Pſeudoprophe- nifeftum eft , quandam partem judicii , eam fcil. ta. Intelligitur autem corpus quoddam eſſe Pſeudo- deſcribitur cap. 14. ſequi vocationem Gentium per Euan- prophetarum , & quafi civitatem , quæ poflit merito gelium. Accedit Apocalypſis , quæ in futurum de Ba- | appellari Babylon , non tantùm propter priſca Babylo- bylone quadam loquitur , & fimilia dicit illis , quæ & nis idololatriam & tyrannidem , & afflictionem populi Jeremias dicit . Igitur in hac prophetia attendendum Dei, quam ſerò exercuit, fed etiam propter ejus initia. V quæ M4 Nam 140 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S raturos. Nam initium Babylonis fuit conſilium hominum , de con- | Regem ultimi temporis conturbatum iri rumoribus ftituenda Republica & auctoritate erigenda , ut iidem nunciis partim ab Oriente, partim à Septentrione. Bohe- ſermones inter omnes homines conſervarentur, atque ita mia, Saxonia , Belgium , Dania , Norwegia, Suedia, fine manerent unus populus , licèt per totam terram habita- dubio funt populi Aquilonares reſpectu Babylonis , quæ in rentº; deinde , cùm Deus immififfet confuſionem lin- Apocalypfi deſcribitur. Nam ejus caput eft Roma. guarum , atque ita deſtitiſſet urbs illa ædificari, regno $.7. Ponet terram ejus vaftitatem. h. e. Incipiet illud Babylonico fundando operam dedit Nimrod tanquam facere. Apoc. 17:16. Deſertam facient illam , &c. Non adhortator & dux ad commune illud confilium exſe- erit habitans in ea. h. e. Aliquando fiet , ut in Babylone illa quendum. Ita Babylon vocantur, qui fibi in Eccleſia non reperiantur ampliùs Civis habens civitatem , & capi- fumunt auctoritatem docendi , leges præſcribendi, ju- ta, five præſidentes in Civitate. Nam & illi , qui eam Ci- dicandi , fub eo prætextu , ut veritas & Religio in ut veritas & Religio in vitatem conftruunt , dicunt, eſſe populum ſedentem ſub Mundo conſervetur, quafi id effici poflit per homines, capitibus & principibus præſidentibus. Dicit Ap.20:11. fi inſtitueretur certa fedes, & nominaretur aliquis ho- Thronum candidum magnum viſum iri , & ſedentem in eo, à mo caput Ecclefiæ, & ipfius ſociis cum ipfo, aut ipfi fi- cujus facie fugitura fit terra & cælum. & cap. 21: 1. Cælum ne ſociis , præfectis omnium Eccleſiarum , attribuere & terram priorem præterituram. tur poteftas interpretandi , judicandi , pronunciandi , $. 8. Non minus homines , quàm Beſtiæ. hoc eſt, & fax quid pro hæreſi aut articulo fidei haberi debeat , & reges pientes & infipientes receffuros. Efai. 35. verf. 8. dici- atque principes inducerentur vel adigerentur, ad iſta ju- tur, aggerem & viam, quæ via Sancta vocanda fit , futu- dicia rata habenda , & hæreticos ab illo dictos exftirpan- ram. Ita &, qui via inceſſerit, & leves five ftultos non era dum. Nos in lectione horum capitum non poterimus ta- lium Prophetiarum obliviſci, ut non, quæ communia $.9. Verf.4. In diebus illis & in tempore illo, &c. funt omni Babyloni, quæque item propria funt huic aut hoc eſt, Fier converſio multorum, & quidem etiam il- illi , diftinguamus. lorum, quos Deus ſeparaverat ab omnibus tribubus If- $. 2. Verſ. 2. Indicate in gentibus. Hic verſus latiſſimè rael, Deut. 29: 30. quemadmodum Jeremias etiam præ- patet. Notatur enim , aliquando prædicandum eſſe in dixit cap: 3:22. Hoc igitur dicit futurum , poftquam Ba- Gentibus , tanquam rem ad omnes pertinentem , quòd bylon ſpiritualis capta fuerit , five, poftquam Euangelium capta fit Babel, & confufi ſint Dii illius. Ita Apoc.14:8. in media Babylone fuerit prædicatum , & Eccleſia liberè Angelus aliquis, poft auditum Euangelium æternum, præ in ea agere inceperit. Iiſdem diebus x eodem tempore, ita dicat, cecidiſſe Babylonem. Quod repetitur c. 18: 2. Poft ut non rurſus folidetur & redintegretur Babylon, & lex quam prædicationem fequitur alia cap. 18:4. Exite ex il- injuftitiæ atque idololatriæ prævaleat , & fancti iterum la, popule mi. vincantur , antequam fuerint converſi Iſraëlitæ. Fehovan Ś. 3. Attollite fignum. Nempe ad conveniendum , & Deum ſimm quærent. Confer Hof. 3: 5. Mich:4:6. 5:2. ad porro expugnandam Babylonem & profligandam. Si- Rurſus Hof. 11:10.11. Efa. 11: 11. 12. Intelligitur au- gnum illud eft nomen Chriſti . Nam is fiat in fignum tem Chriſtus , prædicatus ad illum modum , quemadmo. populorum , Efai. II: 10. De quo figno etiam eft Matth. dum eft Ef.40: 9. 52: 7. 24:30. Et, quibus fugiendum eft ex Babylone , ut fal $.10. Verf. 5. Sionem rogabunt, id eft, de Sione ro- ventur, &, qui debent convenire, ut Deum ſequantur , | gabunt, five inter multas ſectas quærent veram Ecclefiam. & , qui debent pugnare cum Babylone , hoc fignum de- Viam. Poteſt hoc conftrui cum verbo rogabunt. Sed &, bent ſequi. niſi accentus obftaret , poffet reddi , facies ipforum erit in $. 4. Capta eſt Babel. id eſt, Exercitus , qui illam di- via, quæ tendit huc , vel verfus hanc partem, quafi dicat, ruet, intravit in illam. Dicitur enim urbs capta, quando non reſpicient ad dextram , vel finiftram , fed & progre- partem murorum ejus tenent hoftes, & cum civibus con dientur illâ viâ, quæ tendit huc, id eft , ad Regnum Dei, Higuntia medio ejus; etiamfi non tota fit deftructa, vel ad Chriftum Hierofolymis manifeftatum, ad communio occupata. Ita Zach. 14. Ýſ. 2. dicitur Hieroſolyma capta nem illorum , qui Hierofolymis donum Spiritus Sancti ac- ( quod myfticè intelligendum eft) quando hoftes perru- ceperunt. Ita ES.2: 3. Gentes dicuntur aſcendere ad mon- perunt mania ejus, atque etiam in medio ejus cum terro tem Domini. re verfantur. Nam ibi additur ; Et reliquum populi non ex $. Ir. Venite. Non poteſt verbum Hebræum capi in ſcindetur ab urbe. Capitur Babylon , & porrò'deftruitur. futuro , (ut Lxx.vertunt atsor ) fed fequens poteſt, ano- Capitur & Hierofolyma à Babyloniis, fed manet urbs fan- malè tamen, capi pro imperativo. Ita etiam explicat Au- eta, & reliquiæ in ea. Ctor Michlol Jophi , qui addit exemplum ex Joël. 4: 3. $.5. Pudef ačtus eft Bel. Idola Babyloniorum propriè vel 11. 189???/ Sunt verba ſe mutuò cohortantium, ut pudefieri non poterant. Nihil enim erant, niſi materia. ſe adjungant Jehovæ. Si placet premere analogiam, in Diabolus pudefit , fed non nifi per Regnum Dei. Ille verbo xa venite abfolvetur proſopopæia ; & in reliquis Deus, quem adorat Rex ultimi temporis , cum illo Deo, fignificabitur conſequens : Et agglutinabuntur Domino fa- qui quaſi in loculamento fuo colitur , ut eft Daniel. 11. dere perpetuo , quod non tradetur obiivioni. Et verò utrum- verf. 38. non injuria Bel, vel Merodach appellatur , ut & que vult prophetia indicare, & , quòd fe cohortaturi ſint Jupiter Capitolinus , aut fi quod aliud nomen eft, quod mutuò, eoque argumento cohortaturi, quòd Deus ha- ipſum deceat. Efai. 19: 1. dicitur, Deum venire in Ægy- beat promtum fædus , & ad id vocet , quodque id perpe . ptum , & idola Ægypti coram ipſo commoveri. Quando tuum fædus ſit: &, quòd unà ad Deum fint acceſuri & Deus cum Regno ſuo venit in imperium Romanum , ve- fædus cum eo facturi. nit in Ægyptum, & titubavit omnis idololatria Roma $. 12. Fædere perpetuo. Poteft hoc etiam conſiderari, norum, etiam Ægypti. Quando Euangelium æternum, ut ratio, quare non debeant dubitare accedere ad Deun five doctrina de juſtificatione , & fide in Chriftum , & per- rurſus , quia Deus fæderis fui non oblivifcitur, fcil. quia id fe&ione ſcripturæ, ac neceffaria illius fcrutatione, & li- perpetuum eſt. Confer E1.55: 3. Rom.11:28.29. Fæ- bertate conſcientiæ ac prophetiæ, in medio Papatu au dus Dei promtum eft omnibusetiam in milleſimos. Deus dita eft, & eam homines receperunt , & iis , qui eam re- ad id invitat omni tempore, & recipit, qui ad ipſum ac- ceperunt, datus eft locus in medio ejus; tum Babylon cedunt , & confugiunt ad Filium ; & , qui cum Deo foe- capta eſt; tum Sidus illud, quod antea adoratum fuerat, dus faciunt fuper facrificio & arcem ejus apprehendunt, cecidit in terram, & cæpit contemni, & omnes falli eos habet populum eis aestroínov ad conſervationem. Prophetæ inceperunt formidare; quemadmodum adhuc $. 13. Verſ. 6. Oves perdita. Hæc verba habent fpe- metuunt, & tota hierarchia ac omnis idololatria incepit ciem gerarcouë & querimoniæ de cæcitate plerorumque vacillare. Chriſtianorum , quod ſe paffi fint abduci à Paftoribus ſuis, $.6. Verf. 3. Aſcendit gens ab Aquilone. Priſcam Ba- quodque averfi fuerint per montes, hoceft, per Regna bylonem ceperunt Medi & Perfæ aliquantò magis ad A-hujus Mundi, quodque à Monte ad Collem iverint, h.e. quilonem politi ex parte. Sed & Daniel. 11:44. dicitur, ab una Republica in aliam , & obliti fint decubitus fui , live Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CAP. L. 141 tur , five loci, ubi ſolebant recubare, hoc eft , quòd non pof- ) ditur ſine fructu, mundus eft deſertum fiticuloſum. Paul- ſint redire in illum ftatum , in quo Eccleſia primitus ab lus Hebr. 6:7. infideles comparat terræ, quæ imbrem acces Apoftolis fuit collocata , qui ſtatus requiem & pacem il-pit ſpinas ac tribolos profert. Quæ eſt reproba o prope lis afferebat. Nunc verò eos ab una forma regiminis ad maledi&tionem , cujus finis eft in cremationem. Pudorem aliam formam regiminis vagari & revolvi , non aliter mundi etiam indicat Efaias cap. 23:4. Pudore confunde atque ſi à monte abirent ad collem, cùm tamen femper | re, Sidon ; quia dixit mare arcem maris , dicendo : Non hæreant in eodem luto , ut Eccleſiam æftiment cv a-og parturivi, neque peperi, neque educavijuvenes, extuli vir- ansóod & afpectabilitate; quemadmodum Mons & Colles | gines . Mare eft mundus ; qui queritur, fe non peperiſſe funt res aſpectabiles; mons notans multos collectos fub & educaſſe juvenes & virgines, h. e. fortes in Domino poteſtate humana; collis paucos quidem, fed eodem mo & caftos. Etiam mater lætantium fuper laceratione heredi- do collectos. tatis Dei eft metropolis eorum, civitas illa magna. Ita fi- $. 14. Verf.7. Omnes invenientes eos comederunt eos. qnificabitur , non eſſe, quòd lærentur admodum , quum Significat , multos Eccleſiæ hoftes excitatos fuiffe, & urbes Dei diruerint & difturbaverint. Nam ipforum ma- eos animadvertiffe defectionem in Ecclefia, & habuiffe, trem (eft phraſis hæc fatis ufitata) non profecturam ad- quod meritò reprehenderent. Quemadmodum revera in | modum & in infinitum graffaturam; quandoquidem gene Eccleſia Chriſtiana Turcæ poſſunt reprehendere cultum tium, quæ non obediunt Euangelio & civitatem fanétam imaginum , adorationem panis in Miffa, traditiones ho- infeftant , extremum eft defertum , fiticuloſa ♡ ſolitudo. minum, deſerto Euangelio. Unde videntur jufta effe il. Apoc. 17:16. ngnum fólw To týcs civ cu roles tres yo per leid, ning lorum arma, & non luituri , quòd invadant Eccleſiam. très oré press auth's Qengutay. Deſertam eam facient & nudano Scriptura facit hoftes loqui fecundùm veritatem ; quafi carnes ejus vorabunt , © cremabunt eam igne. dicat , ne hoftes quidem auderent illos impetere , niſi vi $. 21. Verſ. 13. Ob fervorem Domini non habitabitur. derent claré, Chriſtianos ab Euangelio diſceffiffe, & fa Mater veftra, five Metropolis veſtra. Ea eft ſcil. Ma- cere illa, quæ excufari non poſſunt. ter illorum , quæ eſt Mater omnium abominationum ter- $. 15. Manſioni juſtitiæ. Poteft hoc per appoſitionem ræ. De qua vide Apocalypfin. Florus Romam vocat Ma conjungi cum voce Jehovæ : ſed meliùs per covádě toy trem populi Romani. Non habitabitur. Deſeretur, mi- adjungetur. In ſanctos enim five fideles, qui ſunt habita nuetur , populus Dei ex ea egredietur , fiet habitaculum culum juftitiæ, peccarunt defectores & errantes , quos dæmoniorum & omnis avis impuræ. Apoc. 18:2. perſecuti ſunt & opprefferunt. Sancti five credentes funt $.22. Verf. 14. Diſponite vos vel aciem. Hîc eſt habitaculum juftitiæ, quia juſtitia Dei habitat in ipfis , & fynéasuars ad eos, quos Deus novit, ut inyadant Baby- frugifera eſt in ipfis & inter ipfos. Extra chorum fidelium lonem. Jubentur Sagittarii conjicere tela , eis non par- juſtitia non reperitur. Quia juftitiæ Dei non ſubjiciun-cere, quia Domino peccaverit. Babylon vetus & nova mul- & juftitiam non faciunt, h.e. nec Deum glorifi- tis modis rea fa&ta eft Domino. Ideò inftigantur à Deo , cant, nec proximum ſalvare ftudent, qui à fidelibus re quos ipſe novit, &, quos ad hoc quaſi ſanctificavit, ut, cedunt. acie ſtructa , tela in eam conjiciant. Significantur hîc $. 16. Cùm tamen exſpectatio patrum ipforum effet fe- omnes oppugnationes & prifcæ & novæ live ſpiritualiter hovah. Vel, peccaverunt exſpectationi, id eft, peccave- dictæ Babylonis. runt in Chriſtum , quem exſpectavit Ifraël, & cujus Re $. 23. Verſ. 15. Barritum vel ululatum facite. U gnum exſpectaverunt Apoftoli, & fideles primi; quod milites in acie folent hoftem invadentes . Sed poteft hîc Regnum illi impediverunt , quando, fugatis Regibus Gen- etiam intelligi clamor illorum omnium , qui præconio tium, & pace data, non propagarunt Regnum Chrifti, verbi oppugnant Babylonem. Porrexit manum ſuam. ſed erexerunt Regnum Beſtiæ & Anti-Chrifti. Vel , ut & Latinè dicimus , dedit manum ; quod eſt $. 17. Verſ. 8. Fugite. 172 plus eſt, quàm 03/ No- illorum lloruin , qui vičti tendunt manum , & petunt fibi tat, in omnem partem, quacunque poteftis, fugite, & parci. non fubfiftite, donec per omnes ambages perveniatis ad $. 24. Ceciderunt fundamenta ejus. Secundùm literåın Jehovam Deum veftrum. Quemadmodum civitatem il- | hoc fignificaret , quaſi terræ motu , aut , dehiſcente ter- lam myfticam vocat Babylonem , ita terram ejus, vel po- ra , fundamenta ſubfediffe. Allegoricè intelligi poſſunt pulos , in quibus illa eft, vocat Chaldæam, aut Chaldæos. columina civitatis illius five Regni illius. In Apocalypſi Confer Ef. 48: 20. Ut arietes. Vos præite finguli & eri- cap. 14: 8. prædicatur caſus Babylonis , ut & cap. 18:2. pite vos ab omni ſocietate Babylonis , ut nihil commu & poftea fit inftigatio , ut exeat ex illa populus Dei & non ne cum illa habeatis. Non tantùm ſequimini exeuntes , communicet cum ea. Everſi ſunt muri ejus. id eſt, Non neque exſpectate , donec alius prior exierit , ſed quiſque poteft reſiſtere invadentibus , etiam illis, qui volunt ſpiri- primus fit, &, quotquot poteft, fecum abducat. Similis tualibus armis eam oppugnare. evocatio ex Babylone eft Apoc. 14:9.18: $. 25. Quia ultio Jehovæ illa eft , vindicate in eam. $. 18. Verf.9. Nam. Suadet fugam ex Babylone ar Quemadmodum fecit , facite illi. Confer Apoc. 18:6. gumento imminentis excidii, quòd per Gentem Aquilo- | A'zódote auti, wa sh W Therédox ev ójiv, ray dead boze TE narein infligendum pronunciat. Quænam propriè ifta Gensoură dată ocie égzę otoñs Prima horum fic fortaffe He- fit, adhuc dicere non poffumus. Poffunt enim à Deo exci. braicè fonabunt : hapa napa/ Quantum fecitvobis tari ipfi Tartari cum aliis , five ducantur ab illis , five illos ex libidine & odio veritatis , tantum ei facite ex amore ducant, ad excidium Babylonis. Dan. II:44. dicitur, veritatis & juftitiæ & ex lege charitatis proximi. Impri- Regem ultimi temporis turbatum iri rumoribus etiam ab mis nolite ei permittere , ut loquatur ; ne audiatis eam Oriente. Et conftat, in Oriente excitatum effe imperium, & emiffarios ejus. Paterfamilias ne recipiat ejus filios & quod quafi fatale bellum gerit cum Rege Babylonis. Quan- miniſtros domum , ut audiat eorum doctrinam. Reges do dicit, Inde capietur , pateft intelligi, perentoriam de- & principes & magiſtratus, qui habent poteftatem in ci- ſtructionem à feptentrione venturam. vitate , quam habet paterfamilias domi fuæ , ne per- $. 19. Verf. 11. Quialætamini. Hîc objurgat quoſ- mittant eis in civitare loqui & ſeducere. Quemadmo- dam, qui vexabant hæreditatem Dei, h. e. fideles in me. dum ipſa vetuit, ne diceretur veritas , prohibete & im- dia Babylone poſitos , & aliquatenus ab ea ſeparatos , fed pedite, quantum poteftis, ne ipfa loquatur mendacium tamen non planè liberos à potentia, quæ fubfervit Baby- & injuftitiam. Quemadmodum ipfa vos cruciavit pro- loni. Quibus exprobrat lætitiam & exultationem, quòd movendo injuftitiam , ita vos crucietis eam promoven- impinguati fint, & hinnitum , inftar caballorum. do juſticiam. Facite , ut ei oculi doleant , & contabe- 9.20. Verſ . 12. Pudefa&ta eft mater vefird. h.e. Illa ſcat, videns progreffus veritatis & juftitiæ. Nolite ei Ecclefia , cujus vos filios dicitis, propter lætitiam veftram affentari. Omnes ejus blaſphemias & errores & peccata pudefit; nec tantùm, fed etiam mundus, unde vos eſtis, redarguite. Dicite ipfi, quæ fint judicia ipfius, quæ me- redigicur in deſertum fiticulofum , & planè fterile five ruit, quæque Deus in verbo ſuo deſcripſit; denique in- prorfus arenoſum. Quando verbum Dei in mundo au- tegro corde habete eam exofam , fugite eam, & nullo modo 4 142 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S > modo cum ea communicate. De ultione, quæ competit | ſuam: quemadmodum prædictum erat ab Efaia cap. 44: magiftratibus, quibus gladius non fruſtra traditus eſt, ni 28. Cyrus enim, cùm rerum potitus eſſet , poſt finitos an- hil attinet loqui. Hoc certum eft, qui fanguinem inno nos Lxx. imperii Babylonici edicto Ifraëlitis redire per- xium fuderunt & fundunt , & inſidiantur libertati con miſit in terram fuam 2. Chron. 36:21. 22. 23. Jeremias fcientiæ, eos etiam in penas homicidarum & proditorum | 25:11. 29: 10. de ea re locutus erat. Moſes etiam Deut. incurrere. Notabile eft, quod vult omnes pro virili vin- | 30: 1. 2.3.4.5. de reductione hac loquitur. dictam exercere, quia Domini ea vindicta fit. Alibi di. $.30. Verſ. 20. Queretur pravit as Iſraëlis. Conve- citur , ne vindicemus nos, quia Dei eſt vindicta. Hîc nit etiam hoc cum prophetia Mofis Deut. 30:6. Ibi di- vult, ut, quia ultio divina eſt, omnes vindicent. Nem citur : Et circumcidet Dominus cor veſtrum. quod phrafi pen noſtrum eft, non deſiderare ultionem ſed converſio- | Apoftolica dici pofſet, conſummabit conſcientiam veftram. nem errantium & perfequentium. Sed, quando lex jufti- Hebr. 9: 14. 10:14. 22. Non poteſt hîc intelligi, nul- tiæ divinæ imperat ultionem , cui Deus eam commenda- lum in Ifraële peccatum repertum iri. Nam dicit ; Condo- vit, fi is ceffator ſit , & pios negligat atque prodat perſe-nabo. Neque poteft fic intelligi: nullos fore in Ifraële quentibus, Deus repoſcetà manu ejus. contumaces. Nam dicitur ; condonabo iis , quos reliquos 5.26. Verſ. 16. Exſcindite ſeminantem , &, qui fal- | faciam. Ergo hoc intelligendum eft fecundùm promiflio- cem teneat. h. e. (minimum in ſenſu metaphorico) Nolite nem Novi Teſtamenti , quæ eft cap. 31:34. Neceſſe eſt relinquere Doctorem aut Epiſcopum ; illum, qui doceat, enim, hîc aliquid promitti, quod præcedentibus tempo- hunc , qui fructus colligat , ſive obedientiam exigat. Pro- ribus inuſitarum fuerit. Ut ficremittantur peccata , quema pter gladium vexantem quiſque ad populum ſuum reſpicient a admodum antea remiſſa non erant. Ita explicant etiam quiſque ad terram ſuam fugient. Qui venerunt commora notæ Belgicæ : Dominus fignificat, quòd perfectè popu- tum Babylone & ibi res magnas quærunt , propter gladii lo ſuo futurus fit reconciliatus per Meſſiam. Huc quadrant timorem cogentur confugere quiſque ad ſuos. illa. Zach. 3. verf. 9. Delebo peccatum terræ illius uno die. $.27. Verf. 17. Ovis diſjecta eft Iſraël. Hîc orditur | Et , quod Paulus Rom. Propheta novum fermonem , & , tanquam ab ovo, recitat fuiſſe uſque ad legem. Innuens , id per legem non fuif- Ifraëlis calamitates. Per Ifraëlem autem intelligimus ve ſe ablatum. verf. 20. Quia nempe expiatum non erat. los fideles & verum populum Dei, primò ſub Yeteri Te-Quando igitur expiatum eft, fi quæratur peccatum Ifraë- Itamento ; deinde & ſub Novo Teftamento. Hîc duæ lis, non erit. Ex quibus etiam intelligitur , non habi- præcipuæ calamitates, quæ fub Vetere Teftamento fue tum iri Iſraëlem , niſi qui crediderit in eum , in quo runt , & auctores earum explicantur. Iſraël eft inftar ovium eſt remiffio. Facta ſcil. ſeparatione credentium & emen diſperſarum , q. d. Ecclefiæ meæ femper conflictandum eft osvrwv in omnibus tribubus Ifraëlis. Quod & addita con- cum hoftibus. Et primo quidem tempore præcipui fue- firmant. runt, quafi duo leones, qui eam vaftarunt. Primus eſt Af- $.31. Quem reliquum faciam. Hîc innuitur magna ftra- fyrius , qui quaſi carnes ejus comedit: ſecundus Nebucad- ges Judæorum. Ita Ef. 10:20. 21. 22. 23. dicitur , reli- rezar, qui veluti exoffavit. Efaias 52: 4. uno nomine Al- quias reverſuras , & , Deum fa&turum eſſe in terra exſtirpa- fyrii utrumque complectitur. Quando Juda Babylonern | tionem. Ita Joëlis 3: 5.aut 2: 32. dicitur, evaſuros, qui abductus fuit, nihil propemodum relictum eft, quod pro nomen Jehovæ nuncupaverint. Paulus Rom. 11:5. dicit, tribu aut gente haberi poffet. Acã pe pae five reliquias ſecundum ele&tionem gratiæ fieri. Con- S. 28. Verf. 18. Viſito ſuper Rege Babel, ſuper ter- ferendum Rom.9:27. ra ejus, quemadmodum viſitavi ſuper rege Aſſur. Signifi 5.32. Verf. 21. Contra terram inobedientiarum. Sive cat, fe eodem modo acturum eſſe cum Nebucadrezare re- intelligas multiplicem & perpetuam inobedientiam , five ge Babylonio, quemadmodum egerat cum rege Affyrio- duplicem inobedientiam , nempe inobedientiam adverſus rum. Aſſyrii per Babylonios victi ſunt. Etiam Babylo-promiffionem, & rurſum adverſus Euangelium ; terra niorum imperium ceffaturum effe. Efaias cap. 10:16. 17. | inobedientiarum eft terra Ifraël. Nam ad nullam terram 18. 19. explicat totum ordinem regum Aſſyriorum & funt miſli prophetæ , nulli populo datum eſt verbum Dei Babyloniorum. Certum eft, periiffe regnum Affyriorum antehac, nifi'Iſraêli . De cætero in mundo non fuit unus & Niniven. De qua re etiam Nahum prophetat cap. I. magis inobediens , quàm alter. Neque hoc nomen una & 3. Similiter cum Babylonio & cum Babylone ačtum præ cæteris. Solus Ifraël meruit ita fingu- iri, hîc denunciat. Efa. 13:17. dicuntur excitandi con- lariter nominari, quia verbo Dei non obedivit. Et hinc tra Babylonem Medi. Dan. 5. verf. 27. dicitur , regnum Ezechiel crebrò domum Ifraël vocat "y inobedientiam : Belfazaris datum iri Medis & Perfis. cap. 6: 1. dicitur & 'yo na domum inobedientie. Cùm igitur dixiffet, Darius Medus accepiſſe regnum. Si illa conferantur inter ſe, non poteſt videri probabile , quod quidam dicunt, quem reliquumfaciam , atque ita magnæ partis populi ex- cidium innuiſfet Babylonios quendam Darium Medum conftituiſſe Re. , tanquam in re præfenti poſitus, vo- cat aliquem , qui afcendat & gladium ftringat , & devo- ratione Medi , ut occuparent regnum , qua venirent contra Babylonem? Veriùs videtur Xenophon vedt & omnia ex præcepto faciat. Is eft Titus. Sed præ- terea nominat habitantes viſitationem. h. e. urbem viſita- rem explicare , quòd Cyrus (quem etiam Efaias 45: I. nominat ducem ad perfringenda omnia obftacula) nomi- tam: quæ & Sophoniæ cap. 3. verſ. 1. dicitur urbs , cui ne & juffu Cyaxaris avunculi fui Medorum regis (hoc videndi copia facta eſt. Præterquam , quòd ea urbs e- nomen convenit cum vitløns Chaldæo. Quem Scriptu- tiam depofitum Dei acceperit. 7pp licet habere pro ra patrem Darii Medi nominat: ita ut Xenophon nomen mine, quale eft priu / Meritò Calvinus frivolum effe di- patris filio dediffe videatur) Babylonem cum exercitu cit, Pekod facere urbem Chaldææ. quæ mera hariola- ingreffus fit nocte , atque ea nocte Belfaſſar occiſus fit. tio eft. Sed dices : Quomodo in hac prophetia , quæ de Ita per Cyrum quidem res acta eſt, qui Perſa fuit; ſed | Babylone agit , poteft fieri mentio captæ & excifæ Hie- tamen Medus regnum accepit. Cæterùm , quod attinet roſolymæ ? R. 1. Quia declarandum fuit, quod de reli- Babylonem , ea à Cyro deleta non eft. De ejus defo- quiis dictum. 2. Quia Hierofolyma etiam voluit effe Ba- latione videndus eft Bochartus 4. libro Phaleg. cap. 15. bel: & fanè , quo tempore deſtructa eft, ut Ecclefia, Vix ſciri poteft , quomodo factum fit , ut ita fit deſo- | ita etiam hoftes Ecclefiæ Judæi fuerunt etiam Babylone. lata. Nam etiam tempore Alexandri fuit , qui Baby 1. Petr. 5. verf. 13. 3. Quia ordo rerum poftulat , ut in- lone mortuus eſt. Ut taceam Herodotum. Videtur vici- telligi poffit, de qua Babylone ab initio capitis locutus nitate Seleuciæ exhauſta eſſe, ut Plinius & Strabo docent. erat & deinceps locuturus , nempe ea, quæ futura erat poft Hæc propterea noſcenda fuerunt , ut intelligamus pro- excidium Hieroſolymæ , ut mentionem deſtructæ Hiero- phetiam Jeremiæ, neque putemus, omnia de illa Baby- folymæ faciat. lone dici. $.33. Verſ. 22. Vox belli in terra. Propheta conti- $.29. Verſ. 19. Et reducam. Connexum cum deftru- nuat quafi hiſtoriam rerum futurarum. Nempe , cum Aione Babylonici imperii eſt reductio Iſraêlis in terram Hieroſolyma deſtructa fuerit, tum deinde multa bella & aſpera gens meruit gem. Nam no- I N J. E RE MI Æ CA P. L. 143 14. verf. aſpera in mundo fore, & multos populos atque urbes con- & oppugnafti verbum ejus & juftitiani ejus , & offi- fractum iri. cium ejus invadere conatus es. Confer Er. 5.34. Verf. 23. Quomodo inciſus eft malleus ! Simplex 13. 14. ſenſus eſt: inter illos tumultus & bella &c fracturas ali $.37. Verf. 25. Aperuit Fehovah drmamentarium ſuum. quam urbem , quæ & malleus totius terræ & Babylon ana- Significatur , procedente tempore Deum , poftquam Ba- logicè nominari poflit, quæque ſpiritualiter Babylon ap- bel illa deprehenfa fuit , prolaturum ex omnibus partibus pellatur (ut ab Elaia cap. 14.) ita debilitatum iri & deva- tela iræ fuæ, &, ut eft verf. 26. addu&turum gentes ab Itatum, ut omnes homines cogantur admirari , quomodo extremo , ad vaſtandum omnia. Nam hoc fibi Deum ne- id factum fit. Nempe Conftantino venit in mentem im- gotium fufcepiſſe. Terram Chaldæorum parabolicè dicit perii fedem transferre Byzantium , quam novam Romam terram emosietāv defe&torum , conftruentium imperium fi- appellavit. Ea fuit occafio gentibus barbaris multis & mile Babylonico, ad adigendum totum mundum in verba magnis invadendi Italiam, & in ea novum regnum eri- hominis alicujus & fociorum ejus. gendi. Factum eft, ut vis imperii ceſſerit, & locum fece $. 38. Verf.28. Vox fugientium. Significat, nuntios rit Antichriſto. Sed & Totilas Juſtiniano infenfus totam & famam per fuperftites allatum iri Ecclefiæ, ad indicana Romain incendit & in cineres redegit. Quid deinceps de dam ultionem Dei ſuper Templo ſuo. Templum Dei Chri- Conftantinopoli factum ſit, & quomodo totum imperium ftus eft & Eccleſia. In litera five figura Templum Dei fuit Romanum exftin&tum fit, ut nunc non fuperfit , niſi per dictum , quod Hierofolymis erat. Romani reperiuntur myfterium , notum eſt. rei exciſi Templi manibus fadi, & interfecti Chrifti, & $.35. Verſ. 24. Aucupium tibi feci, five tanquam au- perfecutionis Chriſtianorum in primo tempore & in ulti- ceps infidiatus ſum, hoceft, tectè & diflimulanter id egi, mo tempore, & corruptæ atque oppreffæ Eccleſiæ. Ini- ut capereris; O capta es , cùm id neſcires agi atque fieri . nuitur, tantam ultionem fore , quantam merentur hæc Hæc verba jam rurfus ad noviffimam Babylonem optimè omnia. Confer Apoc. 18:24. accommodantur. Ita factum eſt. Priùs capta eft, quàm $. 39. Verf . 29. Præconio concitate. Amplius exagge fenfit. Nam Deus effecit , ut in ditionem Romanam, rat magnitudinem vindictæ. Sed imprimis jubet præconio quæ fuit ſub Conftantino , intrarent multi barbari. Et, concitari omnes , qui poflint vindictam illam exercere. qui barbari in Occidente imperiiim invaferunt , omnes Quod Ecclefia facit, quando prædicat abominationes re- deinde ſe ſubjecerunt Papæ Romano, cum finitimis regnis, gni Anti-Chriſtiani, & facit illud odioſum omnibus. Ut quæ partim ab imperio Romano abrepta fuerunt, partim verfu 15. ita & hîc jubentur facere ei , quemadmodum fecit. etiam acceſſerunt ad particulam imperii Romani : veluti Et additur ratio , quia proterve ſe gefferit contra Jehovan tota Germania & alia Aquilonaria regna. At, qui Orien- Sanctum Ifraëlis. Þ.e." deditâ operâ & contumaciter fe ei tem invaferunt , Papæ fe non ſubjecerunt. Videbatur oppofuerit . Nam , ut eſt Apoc. 2:21. Dedit ei Deus tema Papajam etiam in Oriente dominari, fancito imaginum pus , ut converteretur: ſed non eſt converſa. San&tus Ifraëlis cultu ac veneratione in Niceno ſecundo. Sed paulo poft eft affertor Iſraëlis, qui eft fanctus in Iſraêle, & in quo Muhammedani & Saraceni exorti funt, qui imperium Deus ſanctificatur, quique ut ſanctus de Ifraële ſolus ad Papæ coërcuerunt: ſub quibus licuit Chriſtianis verbo Deum accedere potuit , in quo Ifraël fanctus eſt, & cui Dei adhæreſcere & imagines non venerari. Hoc impe- facer eft. rium Zach. 5:7. comparatur cum orbe plumbeo , qui $.40. Verf. 30. Ideò cadent juvenes ejus in foris ejus , conjectus ſit in os Ephæ, in qua fedebat impietas. Non milites tui non commovebuntur. Infeliciter pugnabit Ba- fine cauſa Papæ excitarunt cruce ſignatos , qui terram fan- bel, quum hoc aget , ut viribus & exercitibus Ecclefiam ctam recuperarent ex manibus Saracenorum. Non is fo- ex medio ſui egreffam redigat in poteftatem. Sus fcopus illorum fuit , ſed partim , ut abſolutè domina $.41. Verf. 31. Ecce ego contra te , protervia. No- rentur , partim , ut ubique dominarentur. Sed effectum minat Babylonem hanc proterviam, quòd exemplum pro- eſt divina providentia , ut omnia iſta molimina in vanum terviæ fupra omnes futura eſſet. Innuitur autem tempus, caderent , & novum imperium exoriretur ex viliffimis quo Deus exſecuturus erat hanc ultionem : nempe, Turcis , qui & Conſtantinopolin & Græciam occuparunt. protervia ejus ad fummum venerit , & contra omnes con- De quorum progreffu vide Mich. 7: 12. victiones fuerit contumax, & illa auſa fuerit, quæ nemo 5. 36. Ex altera parte dicit Jeremias : inventa es atque fuerat aufus antea. etiam prehenſa es ; quia cum Jehova conflixiſti, h. e. reve S. 42. Verſ. 33. Injuftè vexati ſunt. Hîc declarat Jen latum eft Eccleſiis, te, quæ videbaris eſfe Sion , eſſe Ba remias , cauſam ulciſcendi Babylonios non tantùm effe, bylonem , & rea peracta es, atque in tuum quaſi carcerem quòd Deus per illos oppugnatus fit , aut , quòd contuma- es inclufa. Nam , cùm prædicatio juſtificationis Euan ces exſtiterint, & tea penitei , ſed etiam , quòd Eccleſiæ gelicæ fortiùs inciperet fieri , coacti ſunt Romani con- interſit, quæ in captivitatem abducta ſit & detineatur, ut cilium convocare, quod Tridenti actum eſt. In eo con- liberè Deo fuo fervire non poflit. Eam nominat Iſraëlen cilio ſe abſciderunt à communione fidelium & veritatem & Judam , quia etiam inter fideles eft aliqua diviſio, quem- loquentium ; quos anathemate ipſi percuſſerunt. Hîc admodum olim inter cæteras tribus & Judam. elucet divina fapientia. Non potuerunt ita loqui , ut $.43. Verf . 34. Vindex eorum robuſtus, eft. Chriftus non damnarent Euangelicam veritatem. Nam , fi eam patrocinium ejus ſuſcepit & Dominus ejus eft, & ipfa eft non damnaffent, actum fuiſſet de regno Papæ. Nunc, hæreditas ipfius. Qui cùm fortis & potens fit, & Deus exer- quia damnarunt retinentes ſermonem Dei, & fundamen- cituum fit , & juftus fit, non poteſt non cauſam ejus fuſci- tum confitentes , fe ab Ecclefia excluſerunt. Acceſlit, pere , ut terram quidem faciat requieſcere, ſed contra com- quòd Deus eodem tempore excitavit Saxonem Mauri- moveat habitantes Babel. Ideò populo ifti, & Principibus tium , alioqui fatis frigidum , qui, quod Wilhelmo fi- ejus , & Sapientibus , & habitantibus Babylonem, & va- lio Philippi Landgravii fpoponderat, Patrem à Cæfa- niloquis & fortibus comminatur gladium , ut farui fiant a re non iri detentum , coactus eſt armis , quæ gerebat & mulieres, & theſauri diripiantur, verf. 35. 36. 37. pro Cæfare , Cæſarem invadere, & eum adigere ad fe $.44. Verf. 38. Æftus in aquas ejus. Hoc convenit rendum pacem : quæ concluſa eſt Paffavii anno 1552. cum prophetia Efaiæ cap. 11: 15. de percutiendo Euphra- & confirmata Auguftæ anno 1555. Eodem tempore So- | te. Confer Apoc. 16:12. Significatur , enervatum & de- limannus in Hungariam incubuit, & coëgit Auftriacos bilitatum iri populum Babylonicum , ut non poffit magnos de pace cogitare. Æmulationes etiam inter Gallos & exercitus profundere, aut , tanquam fluvius , fupra ripas Auſtriacos exortæ ſunt, à quibus magna bella ſunt con- fuas effundi, quemadmodum eft El. 8:7.8. quia nempe ſecuta. Ita Gogo ſuus arcus ex manuexcuffus eft. Ezech. terra ſculptilium eft, & , cùm deberent in Deo gloriari , 39: 3. Ita fundamenta & laquei rupti ſunt. Pfal. 11:3. in terricálamentis inſaniunt. Ita fa&tum , ut gens contra gentem non ferret gladium, $.45. Verf.39.40. Deſertivaga cum inſulanis. De ani- Ef. 2. verf. 4. Quia cum Fehova conflixiſti , ut Anti- malibus hoc poteft intelligi. Quando Eccleſia ex Babya Chriſtus , conatus es eum de throno fuo detrudere, Ione exiit aut expulfa eft. Babylon facta eſt habitaculun Demonios cum و 144 C ο Μ Μ Ε Ε Ν Ν ز Τ TARIUS Dæmoniorum , &C. Apoc. 18:2. Sed quid fi etiam note tamen iri inftauratum: & fimilem exitum ejus fore cum tur cohabitatio hominum barbarorum ; in quorum pote- exitu: Hieroſolymorum; idque ob eandem caufam , quia Itate fint, ita ut nullam poteftatem amplius habeant : do- grave eft Deum ad certamen provocare ; neque quiſquam nec id conſequatur, ut imperium illud Babylonicum fi- poteft efficere ex ſe, ut Deus veniat ad ipfum : &, quia ve hierarchia planè exſtinguatur , ut Sodoma everſa eft, nullus paſor coram ipfo ftare potefi. . 40 $.49. Verſ. 45. Conſilium & cogitationem Dei ſuper $.46. Verf.41.42. Esce populus venit ab Aquilone. Id Babylone & terra Chaldæorum exponit : Parvos ovium facit ad declarationem modò dićtorum ; quomodo fcil. fu- eos raptaturos . Confer Ef. 33: 23. 24. Claudi diripient turum fit , ut apex ille hierarchicus pellatur , & terra Bax prædam, & non dicet procumbens , Æger ſum. Si non faciet bylonis feris impleatur. Apocalypſis cap. 16:12. videtur fupere ſuper eis manfionem. Ubicunque erunt oyes Chri- eos denotare Reges ab Oriente. fti, erit admiratio ſuper eis. $.47. Verf. 43. Audivit. Significat, Regem Babylo 5.50. Verf.46. A voce, quòd prehenſa eft Babel, como nis myfticæ , cùm audiverit initia motus illorum Regum, mota eſt terra. Quanti non motus extiterunt in mundo , ex trepidaturum , & remiſlis manibus futurum. Quod convenit quo dictum eſt, Romam eſſe Babylonem , & teneri de- cum eo , quòd verf. 38. dicitur de exficcatione aquarum. fectionis ! Et clamor, in terris auditus eft. Sine dubio , quum $.48. Verf. 44. Ecce tanquam Leo aſcendet, fubintel. priſca Babel capta eſt , id annunciatum eft in gentibus , ut aliquis. Hæc verba habuimus & cap. 49: 19.20. 21. In- folent magna opera nunciari. Sed deinde Babylon illa ita nuitur , fimile quid actum iri, arque actum eſt in Edom elamguit & periit, ut vix quiſquam interitum ejus fenferit. five in deſtructione Hierofolymæ. Nempe, ad tempus At altera Babylon cuni clamore in gentibus occidit. Con- quidem interpellatum iri oppugnationem Babylonis , ſed | fer Apocal. 18:9. 10.& feq. CAPUT LI. 1 SIC Ic dixit Jehova: Ecce ego excito contra Babel & in eos, qui ſedent in corde ſurgentium contra me , Spiritum deftruentem. 2 Et mittam Babyloni alienos & ventilabunt eam , & evacuabunt terram ejus , cùm fuerint contra eam undiquaque in die mali. 3 In eum, qui contenderit, contendat , qui contendit arcum ſuum , & in eum, qui ſe extule- rit in lorica fua, & ne parcitotejuvenibus ejus ; devovete omnem exercitum ejus. 4. Et cadent cadavera in terra Chaldæorum , & confoſſi in locis ejus , qui foris funt. 5 Nam non eft viduus Ifraël & Jehuda à Deo fuo , à Jehova Deo exercituum. Nam terra illo- rum impleta eft reatu propter fanétum Iſraëlis . 6 Fugite ex medio Babylonis, & fervate quiſque animam ſuam , ne contineatis vos in pravitate ejus. Nam tempus vindi&tæ illud eft Jehovæ : quod merita eft , ipſe retribuit ei. 7 Calix aureus Babel in manu Jehovæ inebrians totam terram : de vino ejus biberunt gentes : propterea infaniunt gentes. 8 Subitò cecidit Babel Gºfra&ta eft : ejulate fuper ea: accipite balſamum dolori ejus; fortaſſe fanabitur. 9 Curavimus Babylonem , & non eſt ſanata. Relinquite eam , & eamus quiſque in terram fuam; quia cælum tetigit judicium ejus & evečtum eft in ætherem. 10 Protulit Jehova juſtitias noftras : venite , & narremus in Sion opus Iehovæ Dei noſtri. 11 Tergite ſpicula , induite ſcuta : excitavit Iehova ſpiritum Regum Media : quia contra Babylo- nem eft cogitatio ejus ad deftruendum eam. Nam vindicta Iehova ea eft,vindi&ta templi ejus. 12 In muros Babylonis tollite fignum : tenete cuſtodiam: conſtituite vigiles : parate inſidiatores . Nam fimul cogitavit Iehova, fimul fecit, quod locutus eſt adverfus habitantes Babylonem. 13 Habitans ſuper aquis multis , ampla thefauris , venit finis tuus , ulna quaſtus tui. 14 Iuravit Iehova Deus exercituum per animam fuam: niſi implevero te hominibus , ut brucho, & fonuerint ſuper te, Euge! 15 Qui fecit terram viribus fuis , qui aptavit frugiferam ſapientiâ fuâ, & in prudentia fua exten- dit cælos. 16 Cujus eſt dare multitudinem aquæ in cælis in vocem , quique facit aſcendere vapores à fine ter- ræ , qui fulgura pluviam facit , & educit ventos ex apothecis ſuis. 17 Obbrutuit omnis homo abfque fcientia, pudefactus eſt omnis aurifaber ob fufle. Nam falfitas eſt fuſo ejus & non fpiritus in illis. 18 Vanitas illa, opus deceptionum: tempore viſitationis fuæ peribunt. 19 Non, ut hæc, portio Iacobi, fed formator omnium ipfe eft virga hæreditatis fuæ : Iehova Deus exercituum nomen ejus. 20 Malleus tu mihi, arma belli ; & diſfilire faciam per te gentes , & perdam per te regna , 21 Et diſfilire faciam per te equum & fefforem ejus, & di ſilire faciam per te currum & ve&to- rem ejus, 22 Et dif- IN JE RE MI Æ CAP. LI. 145 22. Et diffilire faciam per te virum & mulierem, & diſilire faciam per te ſenem da puerum, & diffilire faciam per te juvenem & virginem, 23 Et di ſilire faci.im per te paftorem & gregem ejus , & difilire faciam per te ruſticum doo ju- gum ejus , & diſſilire faciam per te prefectos & próceres; 24 Et rependam Babyloni de omnibus habitantibus in Chaldaa omne malum ſuum, quod fece- runi in Sion, ante oculos veſtros, ait Iehova. 25 Ecce ego contra te, mons perdens, ait Iehova, qui perdis totam terram, & extendam maa num meam contra té, & devolvam te de rupibus, & dabo te montem cremationis. 26 Ei non capient de te lapidem in angulum, & lapidem in fundamenta. Nam defolata ſeculi fies, ait Iehova. 27 Tollite ſignum in terra, clangite buccina in gentibus, ſacramento adigite contra eam gentes, præconio citate contra eam regna Ararat, Mimi & Aſchkenaz; conftituite contra eam ducem , facite aſcendere equum inftar bruchi, qui horret. 28 Sacramento adigite contra eam gentes , Reges Media, & præfectos ejus & omnes proceres ejus, & omnem terram poteſtatis ejus. 29 Et mota eft terra do territa eſt, quia confurgunt contra Babel cogitationes Iehova, ad ponen- dam terram Babel vaftitatem , ne fit habit ans. 30 Abſtinent fortes Babel à prelio , confederunt in arcibus, defecit fortitudo illorum , facti ſunt mulieres : incenderunt tabernacula ejus , fracti ſunt vectes ejus. 31 Curſor contra curſorem currit , &• indicans contra indicantem, ad indicandum Regi Babel, quòd capta ſit urbs ejus ab extremo. 32 Et trajectus occupati ſunt, & ftagna cremarunt igne, & milites conſternati ſunt. 33 Nam fic dixit Iehova Deus exercituum, Deus Ifraël: filia Babylonis , ut area, tempus eft cur andi ut calcetur, poft paulò veniet tempus meſſis ei. 34 Comedit me, conturbavit me Nebucadreſar Rex Babel, deſtituit me vas vacuum, abſorpſit me, ut draco , implevit ventrem fuum deliciis meis, protrufit me. 35 Injuria mea & caro mea ſuper Babylone, dicit habit ans Sionem, & fanguis meus fuper has bit antibus Chaldeam , dicit Hierofolyma. 36 Propterea fıc dixit Iehova : Ecce ego ago caufam tuam, & fumam vindictam tui, & exa- refaciam mare ejus, & deficcabo fontem ejus. 37 Et fiet Babel acervi, habitatio draconum, vaftitas & ſibilus , ut non fit habit ans. 38 Pariter, ut juvenes leones, rugiunt , mugiunt , ut catuli leonum. 39 Cùm incaluerint , ponam convivia ipforum, & inebriabo ipfos, ut exultent , & obdormiſcent fomno perpetuo, & non evigilabunt, ait iehova. 40 Deſcendere eos faciam, ut agnos , ad mactandum , ut arietes, cum ducibus arietum. 41 Quomodo capta eft scheſchach & prehenfa eft gloriatio totius terre! quomodo facta eſt vas ſtit as Babel in gentibus ! 42 Afcendit in Babylonem mare, ftrepitu undarum ejus operta eft. 43 Fatta funt oppida ejus vaftitas, terra arida & ſolitudo; terra oppidorum , in quibus non habit at ullus vir , & per que non tranſit filius hominis. 44. Et viſitabo fuper Bel in Babel, & educam deglutitum ejus ex ore ejus, eo non fluent ad ipſum amplius gentes. Etiam murus Babel cecidit. 45 Exite ex medio ejus, popule mi, & fervate quiſque animam fuam ab æftu ire Iehove. 46 Et we emolleſcat cor veſtrum, & metuatis ob famam, quæ auditur in terrs: dy veniet anno fama & poftea anno fama, & injuria in terra erit, potens ſupra potentem. 47 Propterea ecce dies veniunt , & viſitabo ſuper ſculptilibus Babel, &a omnis terra ejus pude- fiet & omnia cadavera ejus cadent in medio ejus. 48 Et canent fuper Babylone cæli & terra, & omnia, quæ in eis ſunt, cùm ab Aquilone venient vaftatores ipſis: ait Iehova. 49 Etiam Babel fuit, ut caderent cadavera Ifraëlis, etiam Babyloni ceciderunt cadaver a totius 50 Qui effugiftis gladium, ite, nolite ftare: mementote à longinquo Iehove, & Hierofolyma ve- niat vobis in mentem. sr Pudefacti fumus, quia audivimus opprobrium , operuit ignominia faciem noftram; quia ve- nerunt alieni adverfus ſancta domûs Iehova. N 52 Propte- terra 146 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 52. Propterea ecce dies veniunt, ait Iehova, & viſitabo ſuper ſculptilibus ejus, & in omni terra ejus ronchum ducet moribundus. 53 Ubi aſcenderit Babel in cælum, & ubi munierit celfum robuſtum ſuum, à me venient vaftana tes ei, ait iehova. 54 Vox clamoris à Babel, d fractionis magna à terra Chaldæorum. 55 Nam vaſtat Iehova Babylonem, & perdit ex illa vocem magnam : & ſtrepent unda eorum, ut aquarum multarum: editus eſt ſtrepitus vocis eorum. 56 Nam venit contra eam , contra Babylonem, vaſtator, & capti ſunt fortes ejus, confternatus eft omnis arcus ejus , quia Deus retributionum Iehova rependendo rependit. 57 Et inebriabo principes ejus , & Sapientes ejus, præfectos ejus &proceres ejus & fortes ejus, & dormient fomno perpetuo & 230n evigilabunt : ait Rex ille , cujus nomen eſt lehova Deus exercituum. 58 Sic dixit Iehova Deus exercituum : muri Babylonis , latum illud, denudabit ſe, & porte ejus alt & igne incendentur : & fatigabuntur populi pro eo, quod tanti eft atque inane, do nationes pro eo, quod tanti eſt atque ignis, defetiſcentur. 59 Verbum , quod præcepit Ieremias prophet a Seraje filio Nerija, filii Machſeja , cùm iret cum Zedekia Rege lude Babylonem anno quarto Regni ejus. Seraja autem erat princeps quietis. 60 Et ſcripſerat Ieremias malum , quod venturum erat in Babylonem, in librum unum; omnia verba hæc, quæ fcripta funt de Babylone. 61 Et dixit Ieremias ad Serajam: cùm veneris Babylonem, difpicies, & leges omnia verba hac. 62 Et dices : Iehovah, tu locutus es de loco hoc, de exſcindendo illo , ut non fit in eo habit ans, nec homo , nec pecus, ſed vaftitates perpetuæ exiſtant. 63 Et erit , cùm abſolveris legere libellum hunc , alligabis ei lapidem, & projicies illum in me- dium Euphratem. 64 Et dices: fic demergetur Babel, & non ftabit coram malo , quod ego adduco contra eam, en deferiſcentur. Hucufque fermones Ieremie. V teat. $. I. Erf. 1. Excito ſpiritum deftruentem, eft, cùm impetum fecerint in eam. Similis phraſis vel corrumpentem ; qui faciat , ut 2. Sam. II:24. Deut. 28:46. Innuitur hîc, aliquan- corruptis utantur conſiliis , & vitio- do omnes undiquaque homines Babyloni infeftos fitatem fuam ipfi promulgent, ut fore. ea latere amplius non poflit. Hæc $. 4. Verſ. 3. Non viduus. Olim fuit Ecclefia fide- verba conveniunt in Babylonem lium & filii Abraham tanquam vidua, ſive uxor derelicta myſticam imprimis , quæ ad tempus detinuit captiyum Ef. 54: 6. quamdiu ſerva habuit tabernaculum Dei . populum Dei, dum ei avoneiod egit, & zizania frumen- Chriſtus venit ad Ecclefiam fuam , qui fponfus ejus eſt, tis potuerunt permifceri. Significat, proceffurum eam in & ſuſtulit id , propter quod ſerva videbatur maritata. Ex pejus, & amentiam ejus manifeftam fore. 2. Tim. 3:13.9. illo tempore non relinquit illam viduam, & rurfus pa- $. 2. Qui ſedent in corde ſurgentium in me. Hæc duo- titur reduci in fervitutem. Hæc eft ratio , quare civita- bus modis intelligi poffunt, nempe, I. qui ſedent inter tem illam magnam, quæ vocatur Babylon, exfcindi opor- adverſarios meos, & non ſeparant fe ab ipſis, dum fe oc- cultant , aut non fatis magna utuntur perſpicacia ad vi $.5. Nam terra illorum. Nempe Chaldæorum, im- dendum , quis fpiritus regat Babylonem. Judæi animad- pleta eft reatu propter fanétum Ifraelis. Hæc altera ratio vertunt haſce quinque literas , quæ in Hebræo funt, re exſcindendi Babylonem. Tamen nec improbanda eft ſpondere literis vocis Sty2 per regulam converfionis, Belgica verfio, quæ parentheſin facit, & explicat quam vans dicunt, eodem modo quo juv reſpondet li- quamvis , ut fæpe folet poft soy uſurpari. Ita innuetur , teris 57 Poteft fieri, ut Judæis fuerit uſitata illa sezon Eccleſiam quidem in captivitatem illam venire propter voreseçic. Propheta tamen non uſus eft his vocibus, quòd culpas fuas, Gentibus ei admixtis ; fed tamen non deſer- voluerit nomina iſta occultare. Nam fatis fæpe ea com tum iri, ut loco fui alium fponfum adamet & admittat. memorat. Ergo ad fignificatum attendendum eft. Poffunt Servat Chriſtus, qui fignaturam beſtiæ non recipiunt in autem , qui in mediis adverfariis habitant per negligen- dextra & in fronte. Apoc. 20:4. & 13:8. tiam, innui; fed & 2. illi, qui acquieſcunt in corde & vo $.6. Verf. 6. Fugite. Confectarium hoc eſt, ut quif- luntate adverſariorum Chrifti, quibus ea voluntas eſt ru- que, dum tempus eft , fe feparet à Babylone & corde & pes, cui innituntur. corpore, & confeffione, neque ſe contineat , dum illa 6. 3. Verf. 2. Alienos. Ita hæc vox uſurpatur infra peccat . Nam tempus vindictæ inftare. Confer Apoc. 18: verf. 21. Notat homines non eodem fpiritu actos, ſed di- verſ. verſos à Babyloniis. Et ventilabunt eam. Hoc eft, lo $.7. Verf. 7. Calix aureus. Hæc eſt admonitio, qua quentur ea , quorum occafione manifeſtæ fient cogitatio- fuadetur fuga; nempe Babylonem illam ſplendidam & nes cordium , & feparatio fiet ita, ut vix poffint una ma divitem effe inftar calicis aurei in manu Jehovæ , hoc eft, nere, qui non idem fentiunt. Ita Baptiſta dicit, Chriftum qum homines, qui funt in mundo, qui non receperunt tanquam vannum manu tenere, Matth. 3:12. & Mala- chias cap. 3:2. eum fore inftar ignis aurifabri, & tan amorem veritatis , ut ſalventur. 2. Theff. 2 : 10. In hoc quam ſmegma fullonum. Et evacuabunt. Apoc. 17:16. calice igitur propinare hominibus vinum venenatum, hoc agnuc peſó los prothor ov evtl. Cum fuerint contra eam. Hoc eſt, omnis generis errores, &, quandoquidem Gentes de eo 4. bibe. Ι Ν Τ Ε R Ε Μ Ι Α CA P. II. 147 biberint , eas etiam inſanituras, ut ebrii ſolent; vel etiam, cos tempore viſitationis ſue perituros, ut eft verf. 17.18. inſanire & amentes eſſe : ut inde pateat , quanta vis fit Deinde, ut Eccleſia habeat certam conſolationem, & veneni , quod in ifto calice exhibetur. Alludit ad hunc Deum gloria ſua afficiat. Híc notandum aliquod difcri• locum Apocalypfis cap. 17:4. & 18: 3. ubi meretrici at men inter verba verſus decimi noni & 17. Cap. 1o. unde tribuitur calix aureus plenus abominationibus , & oivs Jus quidam vocem Ifraël huc advocant , tanquam neceffariò peł o no querces, id eft, vino venenato fornicationis. Ov- fupplendam. Nos id nobis non permittimus, neque etiam peo's reſponder Hebræo nen/ quod etiam venenum figni- cum aliis infarcimus Iple, nempe Deus, eſt virga bere- ficat. ditatis ipfius , nempe Jacobi. Quæ totul logic eſſet. Me- 5.8. Verſ. 8. Subitò cecidit. Hæc quidem etiam de lius eft fimpliciter hæc referre ad verbum 71', ut indices Babylone propria dici poffunt, quæ inopinatò capta eft, tur, Deum non minùs fibi formaſſe virgam hæreditatis & ex parte cecidit, & poftea tota evanuit. Sed, fi non propriæ , atque formavit omnia. Et non abfque cauſa id averfamur emphaſin prophetiæ hujus tam prolixæ, & ve- hîc inculcatur, quia in Babylone permittitur dici, Deum ritatem implementi, & prophetiam fimilem, debemus non habere certam hæreditatem, & hominem fe ipfum ea intelligere de fubito cafu Regni hierarchici ; quan- / formare & vivum facere. Imò, qui gratiam Dei effica- quam non totali. Cùm doctrina de juſtificatione fidei au cem adftruunt, vix feruntur. dita eſſet , & ventilatio fieret ubique atque inde perſecu $. 17. Verf. 20. --- 24. Malleus tu mihi. Hîc indefi- tio exiſteret , fubitò factum eſt, ut multis populis atque nitè loquitur , nec nominat , quem compellat : quemad- regnis concederetur pax, & Babylonii ſe ipfos colloca- | modum præſentes compellari ſolent. Ita prophetia loqui- rent inter mortuos per fua anathemaca , atque ita efficere tur, tanquam in re præſenti. Significatur aurem ; Deum tur, ut nulla ratione amplius confeffores veritatis cum elegiffe quendam , tanquam malleum , ad ifta omnia fa- Babyloniis conjungi poffent. Ex eo tempore jacuit au- ciendum & Babyloni retribuendum omnia mala, quæ fe- &toritas Antichrifti, & Tyrus fuit tanquam fcortum exſo cerat in Sione, aſpectantibus illis, quorum opera Deus letum , quod deſeriſolet. Ef. 23:15. vult uti ad retaliationem. $.9. Ejulate. Sarcaſmus eſt. Significantur hîc omnes $. 18. Verſ.25. Ecce ego contra te, mons perdens. Eft fermones hominum , quibus accuſant confeffores verita- ) apoſtrophe. Mons fignificat regnum ſive magnum popu- tis, ut hæreticos. In iis enim eft deploratio cafus Baby- / lum. Apoc. 17:9. ſeptem numerat'montes & verf. II. lonis. Dum enim accuſant eos, qui eam dereliquerunt & eis addit octavum, qui tamen ex feptem fit, de quo dicit, auctoritatem ejus conculcant , ut hæreticos, deplorant abiturum in interitum. Daniel cap. 7. dicit , quartam be- tanquam injuriam factam Ecclefiæ Romanæ. Accipite ſtiam combuſtum iri, verſ. 11. Ita hîc dicitur mons per- balſamum. Significantur ftudia hominum vel ad reconci dens tot am terram vertendus in montem incendii , qualis liationem faciendam , vel ad reducendum eos , qui difcef eſt Ætna vel Veſuvius vel Hecla. ſerunt, ad eandem civitatem. Quam vocant reformatio $. 19. Verf. 26. Et non capient de te lapidem. q. d. nem hæreticorum. non ſument ex corpore tuo aliquem principem , qui quali 3.10. Verſ. 9. Curavimus. Tiegows 7e Tronic. Innuitur, fic ædificium Babylonici imperii contineat. Lapidem in fun- aliquando dicturos homines , & Babylonem tanquam de damenta. h. e. qui rempublicam fuftineat & firmet. fperatam deſerturos , & fugituros judicium ejus. S. 20. Verf. 27. Tollite fignum. Significat , erigen- S. 11. Verſ. 10. Protulit. Rurſus eſt meg rw 770 TEOLÍC , dum effe fignum, ad quod concurrant homines. Et buc- qua fignificatur , juſtos inter fe dicturos, & occafioncm cina clangite. Significat, vel ad ſpiritualia vel ad carna- habituros dicendi, quòd Deus protulerit juſtitias ipfo- lia arma capiendum excitandos effe homines , & gentes rum , five quòd verbum de juſtitia Dei fit auditum , five facramento adigendas contra Babylonem , evocandaque quòd Deus opus mirabile fecerit, & eo patefecerit, ipſos regna Ararat , Minni & Aſcenas. Montes Ararat effe injuftè damnari & oppugnari. Quod fine dubio eſt opus in Oriente, notum eſt; in quibus Arca quievit. Geneſ. liberationis tenuium ex manu potentiorum. Hoc dicit 8:4. Qui Minnæi fint, non fatis liquet ; niſi quòd Dio- Apocalypſis cap. 3 :5. ferre ftolas albas. Liberati ergo fe nyſius eos conjungit cum Sabæis & ponit ad mare rubrum. cohortantur ad narrandum in Sione, hoc eft, Ecclefia, in verf. 959. Mivv choi me Sébcy te ĉ év zágoor K 2870 @nvoba A- qua regnat Spiritus Chrifti effuſus in Sione, & verbum, Scenas vulgo à Judæis fit Germanorum nomen. Alii in quod prodiit Sione, opus Dei fui. Phrygia eos collocant. Veriſimile eft , hic notari, dilli- $. 12. Verf. 11. Tergite fpicula. Ni fallor , hæc verba tiflimas gentes conſpiraturas in hoc , ut Babylonem per- etiam funt attribuenda liberatis , quibus fe mutuò cohor- đant. 900 vide Nah.3 : 17. tentur ad arma capeffendum, & militiam exercendam, $. 21. Verf. 29. Conſurgunt. More Chaldæo hic eſt five ut fe defendant adverſus omnes , five ut una cum aliis i 1727 plurale femininum tertiæ perſonæ. impetum faciant in Babylonem. Excitavit Jehova. Qua 9.22. Verf. 32. Stagna cremarunt igne. Neſcio, quem Si dicat, videmus, Deum excitaffe animum barbarorum; ſenſum habeat, fi dicamus, juncos, carices & arundines veluti Regum Mediæ, Perfarum, Tartarorum , Turca- ftagnorum eſſe combuſtos. Quid enim inde mali ? Melius rum ; quandoquidem deftinavit Babylonem perdere, & eft, intelligi ea ftagna, quæ folent naves & claſſes gerere, vindictam templi ſui ſumere. Operam igitur demus, ne iis combuftis, viſa tanquam exaruiſſe, ut nemo prohibeat nos imparati fimus. tranfitum. S. 13. Verf. 12. In muros. Eft irrifio eorum, quæ Ba $. 23. Verf. 33. Ut area. Mihi videtur, hîc fignificari, bylonii faciunt ad fe defendendum. Subinnuitur mutata Babylonem effe præparatam à Deo tanquam aream ad rerum facies , ut, qui folebant timeri ab omnibus , vicif- | convectandam meffem : ideoque calcandum eſſe ſolum fim timeant. ejus. h. e. omnem ſublimitatem Babylonis effe deprimen- 9.14. Verf. 13. Habitans ſuper aquis multis. Confer dam , ut in illa colligantur fructus regni Chriſti. Certè fi- Apoc. 17:1. Denunciat Babyloni finem quæftus & ſcor- gnificatur , Babylonem , in quam populi multi confuxe- tationis fuæ. rint , ut manipuli in aream conferuntur, jamjam effe cal- $. 15. Verſ. 14. Nifi. Sx 19 hîc ponitur proxy Oxycandam & triturandam : quemadmodum in meſſe area Declarat, quod eft verf . 13. veniſſe finem. Nempe, quia calcari ſolet. juraverit Deus, quòd illam , quæ colligebat populos in $.24. Verf. 34. 35. 36. Comedit me. Hîc introducie unum Ef. 57:13. 66:18. (unde dicitur habit are ſuper tur Ifrael conquerens de Nebucadnezarè & ipfius violen- aquis multis , hoc eft, præfidere multis populis) imple- tia. Ei reſpondet Deus verſ. 36. quod caufam Ifraelis ſu- turus fit hominibus, qui fpolient theſauros ejus , & euge ſcepturus fit, & eos ulturus ita , ut , etiamfi maria poſli- ſuper ea canant. deat, & civitate ſua five territorio complectatur, ea ta- $. 16. Verf. 15.16.17. 18. 19. Leguntur etiam Cap. men fit exficcaturus; & exarefacturus fontem ejus, ut nun- 10:12. 13. 14. 15. 16. Qui fecit. Jungendum cum Je- quam pollit profundere magnum flumen, h. e. exercitum. hova, quod eft verfu 14. Ita deſcribit Deum, ut often 9.25. Verl. 37. Fiet acervi. Hoc fignificat totius ju- dat ſtultitiam eorum, qui imagines faciunt, & concludat, dicii exitum. $. 26. N 2 148 COM M E N T A R I U S S. 26. Verf. 38. Pariter , ut juvenes leones , rugiunt. | inſerviverint omnes gentes fub imperio ejus ; ita etiam Hoc intelligendum eſt de omnibus principibus Babylo- omnes gentes pro Babylone dimicantes cadant. nis veteris & novæ, quòd omnes ſint violenti & cru S. 36. Verf . 5o. Qui effugiſtis. Compellat eos, qui deles. liberati ſunt initio ; quos ſuprà verf. 10. introduxerat $.27. Verf. 39. Cùm incaluerint, &c. Hoc ad literam gratulantes , quod Deus protuliffet ipſorum juftitias. Hos impletum eft in Balſaffare. Sed præterea ſignificatur, hortatur , ut procedant, & non fubliftant. Neque reſpi- quòd Deus daturus fit unum in manum alterius , ut, tan- ciant ad Babylonem, ut uxor Loti reſpexit Sodomam quam epulis & vino , fatientur carne & fanguine fratrum verfus : utque in quovis loco & tempore, quamvis diu- fuorum, & exſultent, & deinde obdormifcant, h. e. oc turnum videatur & lentum opus Dei, meminerint Jehom cumbant, ipfi quoque trucidati, væ, h. e. ejus , qui factus eft Iſraëli in Deum, neque rea 6. 28. Verf. 40. Et tanquam agni ad mactationem de- | linquant verbum ejus aut veritatem ejus : & ut cogitent de ducantur. Hierofolyma, h. e. ut animis ipſorum ſemper obverſetur $.29. Verf.41. Quomodo capta eft Schefchach? Eft ftatus Eccleſiæ optimus & maximus , quam vult Deus &- hæc vox admirantium , capi illam potuiffe , quæ erat glo- dificare , tanquam civitatem ſanctam. Confer Ef. 62:7. riatio totius terræ , & fieri vaftitatem in gentibus. No. Apoc. 21:2. minat illam Schefchach à 228, quod eft defidere. Geneſ. $.37. Verf. st. Pudefacti ſumus. Hæc eſt reſponſio, 8:1. Vide fupra cap. 25:26. qua liberati à gladio agnofcunt culpam fuam & fatentur $.30. Verf . 42. Afcendit . Reſponder ad præceden- pudorem , & , quòd audiverint probrum , atque ignomi- tem admirationem : aſcendiſſe mare contra Babylonem, nia texerit faciem ipforum ; eo quod alieni intraverint in & fluctibus fuis eam operuiſſe. Per id fignificatur, omnes ſanctuaria Iehove, h. e. quod non fatis vigilaverint , uc gentes in eam concitatas effe. Confer hîc locos Apoca- in Ecclefia conſervaretur verus ſenſus & fanus ſermo, & lypſeos , in quibus dicuntur montes & infulæ fugiſſe, ut eflent re vera fratres & ſanctuaria Jehovæ. cap. 6: 14. 16:20. 20:11. S. 38. Verf. 52. Propterea ecce, &c. q. d. Quando- $.31. Verf. 44. Et vifitabo. Redit ad prophetiam. quidem tam valida fuit avopía , ut fructus ejus mali redun- daverint etiam in Eccleſiam meam , viſitabo ſculptilia q. d. cùm igitur hæc vera ſint, quæ dixi, cùm introduxi admirantes vaſtitatem ejus, certum vobis efto, me vifi- | Babylonis & in tota terra ejus ronchum ducet moribundus. taturum ipfum Bel in Babel, h. e. falfum Deum , quem Nulla ſublimitas & munitio poterit vaftitatem à Babylo- $.39. Verſ. 53. Ubi aſcenderit. h. e. etſi aſcendar. illa adorat, & deglutitum ejus ex ore ejus erepturum, & tum gentes non amplius fluxuras ad eum. Quandoquidem $.40. Verf. 55. Et perdit ex illa vocem magnam. h. e. etiam murus Babylonis ceciderit. $. 32. Verf. 45. Exite ex medio ejus , popule mi. Ite- tionem de poteſtate & auctoritate ſua, edicta, ſententias, magniloquentiam Babylonicam , falſas doctrinas , gloria- rum iterumque hortatur ad fugam. Intelligitur, omnem anathemata. Confer Dan. 7:8. II. Pfal. 12:4. illam lentitudinem Dei ad hoc comparatam eſſe, ut aliqui 6.41. Verf. 58. Murus Babylonis ille latus denudabit ſerventur & tempore effugiant. ſe. Nempe uſque ad fundamentum, ut non maneat lapis $.33. Verf. 46. Et ne emolliatur cor veftrum. Mo- tegens lapidem. Confer phraſin Pfal. 137:7. Fatigabuna, net , ne trepident, cùm effugerint , propter nuntios & tur. Confer Hab. 2:13. famam. 8.42. Verf. 64. Sic demergetur. Confer Apoc. 18: $. 34. Verf. 48. Et canent. Deus faciet Cælum no- 21. Quod autem hanc prophetiam cum lapide conjici in vum & terram novam. Apoc. 21:1. Ef. 65:17. h. e. Euphratem voluit, id videtur ſignificare, quod ea fitæ- Jehovah erit rex in tota terra & coram ſenioribus ejus erit nigmatica & tanquam in profundum demerfa, ita ut fuo gloria. Ef. 24:23. Zach. 14:9. 10. 11. Ibi Deus, tan- tempore cum veritate ipfa fit proditura in lucem. Aut fi- quam lætus, benefaciet hominibus ; juftitia ex Cælo pro- | gnificatur , ita Babylonem abolitum iri, ut non memore- Spettabit de veritas ex terra germinabit. Pfalm. 85: 11. tur ampliùs, & omnes prophetiæ de ea non curentur, $. 35. Verf.49. Etiam Babel. Oftenditur hîc æqui- quarum eventus non fit ampliùs exſpectandus, verſa in hi- tas judicii Dei: quòd, quemadmodum Babel nulli uſui ftoriam prophetia. Hucuſque verba Ieremiæ, nempe pro- fuerit, niſi, ut fideles caderent in medio ejus, & huic reil phetica. ne avertere. 1 CAPUT LII. Flius viginti & unius annorum erat Zedekias , quum rex fieret, de undecim annis rex fuit Hierofolymis : nomen autem matris ejus erat Chamutal filia Ieremia de Libna. 2 Et fecit malum in oculis Iehova , ſecundùm omnia, qua fecit Iehojakim. 3 Nam propter ir am Iehove factum eft in Hierofolyma & Iuda, donec projiceret illos à facie fua, & rebellavit Zedekias adverſus Regem Babel. 4 Et factum eft anno nono , ex quo cæperat rex eſſe , menfe decimo, decimo menſis venit Nebu- cadrezar rex Babel, ipfé & omnes copia ejus, contra Hieroſolymam, & caftra met atè ſunt contra eam , & ſtruxerunt contra illam murum undiquaque. 5 Et venit urbs in oppugnationem uſque ad undecimum annum regis Zedekia. 6 Menſe quarto nono menſis (invaluerat autem fames in urbe & non erat panis populo terre) 7 Perrupta eſt civitas, & omnes milites fugerunt, & exiverunt ex urbe nocte per portam inha ter duos muros , quæ erat fupra hortum regis (Chaldæi autem contra urbem erant undi- quaque) diverunt verſus defertum. 8 Et perfecutæ funt copia Chaldeorum regem, & affecutæ funt Zedekiam in ſolitudinibus Hies richuntis, & omnes copie illius diſſipatæ ſunt ab illo. 9 Et prehenderunt regem &• deduxerunt eum adregem Babel Riblam in terram Chamath , & locutus eft cum ipfo judicia, 10 Et I N Τ Ε R Ε Μ Ι ΑΕ CA P. LII. 149 10 Et jugulavit rex Babel filios Zedekiæ cor am oculis ipfius , atque etiam omnes principes lude jugulavit Rible. H Et oculos Zedekia excæcavit & vinxit ipſum æreis catenis & deduxit eum Rex Babylonis Ba- bylonem , & dedit illum in cuſtodiam uſque ad diem mortis ejus. 12 Et menſe quinto, decimo menfis (hic annus nonus decimus regis Nebucadnezar , regis Babel) venit Nebuſar-adan præfeétus ſatellitum , ftetit coram rege Babel , Hierofolyme. 13 Et cremavit domum Iehova a domum Regis & omnes domos Hierofolymorum & omnem do- mum magnatis cremavit igne. 14 Et omnes muros Hieroſolymorum undiquaque diruerunt omnes copia Chaldæorum , qui erant cum præfecto fatellitum. 15 Et de imis populi & reliquum populum, qui ſuperer ant in urbe, & transfugas , qui transfu- gerant ad regem Babel, & reliquam multitudinem abduxit Nebufar-adan prefectus ſom tellitum. 16 Et de imis terræ reliquit Nebuſar-dan, præfectus ſatellitum, qui effent vinitores & agricola. 17 Et columnas æneas, qua erant in domo Iehove, & baſes & mare aneum, quod erat in domo jehove, fregerunt Chaldæi, & tulerunt omne as eorum Babylonem. 18 Et ollas & Scopas & forcipes & aſperſoria &• lances & omnia vaſa anea, quibus miniftrabant, acceperunt. 19 Et pelves & acerras da aſperſoria do ollas & lucernas ego lances & fcopulas , quod aureum erat, aureum, &, quod argenteum erat, argenteum, accepit prefectus ſatellitum. 20 Columnæ duæ erant , mare unum, & boves duodecim anei, qui erant ſub baſibus , quas fecit rex Solomo pro domo Iehova : non erat æſtimatio ponderis ari omnium vaforum horum. 21 Et, quod columnas attinet, octodecim cubiti erat procerit as columna unius , & filum duode- cim cubitorum ambibat eam, & craſſities ejus, quatuor digitorum, inanis erat. 22 Et corona ſupra eam erat area, &proceritas corone unius quinque cubiti; & rete ac malo- granata erant ſuper corona undiquaque, omnia area; & fimilia columna alteri, & ma- logranata. 23 Et erant malogranata nonaginta & fex inventum : omnia malogranata centum reti addit a undiguague. 2+ Et accepit prefectus ſatellitum Serajam pontificem primum & Sephaniam, pontificem alte- & rum, & tres cuſtodes liminis. 25 Et de urbe accepit aulicum unum , qui erat prefectus militibus , & feptem viros de iis, qui apud regem verfari ſoliti erant , qui inventi ſunt in urbe, & fcribam principis exercitus, qui in exercitum fcribebat populum terræ , & ſexaginta viros de plebejis, qui invenie- bantur in medio urbis. 26 Accepit , inquam, eos Nebufar-adan præfeétus ſatellitum, & abduxit eos ad regem Babel Riblam. 27 Et percuffit eos rex Babel & interfecit eos Rible in terra chamath: & migravit lehuda de terra fua. 28 Hic eft populus, quem abduxit Nebucadnezar anno ſeptimo , Iudai, ter mille & viginti e 29 Anno decimo octavo Nebucadrezaris abduxit Hierofolymis animas octingentas triginta & duas. 30 Anno vigefimo tertio Nebucadrezaris abduxit Nebufar-adan prefectus ſatellitum Iudæos, animas ſeptingent as , quadraginta & quinque. omnes animæ quater-mille & fexcent e. 31 Et faktum eſt trigeſimo ſeptimo anno exilii lojachini regis Iude , duodecimo menſe, vigeſimo quinto menfis fuftulit Evilmerodach rex Babel anno primo regni fui caput lehojachini regis Iuda & eduxit ipſum ex carcere, 32 Et locutus eft cum eo bona, & dedit folium ejus ſupra ſolium regum , qui cum ipſo erant Ba- bylone; 33 Et mutavit veſtes carceris ejus; & edit panem coram ipſo ſemper omnibus diebus vitæ fuæ. 34 Et Juftentatio ejus perpetua data eſt ipſi à rege Babel in fingulos dies uſque ad diem mortis ipſius, omnibus diebus vitæ ejus. tres. N 3 $. 1. Quæ 150 COM M E N T A RIUS IN CAP. LII. Q $. I. Uæ hoc capite narrantur , eriam le cubiti dimidium fingulis adjiciunt, ut fędem coronæ: guntur 2. Reg. 24. à verf. 18. & cap. Eum cubitum negligi à Scriptura. Quod autem ad tem- 25. uſque ad finem. Pauca ſunt, in pus fuſionis ſpectet, inde conjiciunt , quia longitudinem quibus verba capitis hujus ab illis di- dicit: quæ eft erectæ columnæ altitudo. Etiam noftro- ſcrepant , ut non planè fint eadem. O rum quidam exiſtimant , triginta quinque cubitos eſſe ftenditur in eis veritas eorum , quæ Je- longitudinem duarum columnarum. Sed noftram de hac remias prophetaverat de excidio Hie re fententiam aut conjecturam ad Ezechielem in typo roſolymæ. Incipit à regno Zedekiæ. Ejus ingenium ape- Templi, quod is vidit, explicamus. rit & perfidiam narrat, & captivitatem & calamitatem, $. 1 2. Verf. 22. Quinque cubiti. Vide in Lexico no- & abductionem populi, cremationem templi & urbis, ac ftro in nas / Corona, lilii quodammodo formam ha- rerum ex templo ablationem. $.2. Verf. 2. Et fecit malum. Nempe permiſit Ju- cubiti altitudine infinuata fuæ, ut ita dicam , fedi. Supra bens, in univerfum quinque cubitos altitudinis habuit, dæis adolererebus coeleſtibus, idololatriam domi exer- cere, fervos dimiffos in fervitutem retrahere, non dedit quam extitit altitudine quatuor cubitorum. 1. Reg: 7: 19. Supra ventrem lilii, inde, ubi malogranata & rete, operam , ut juſtitia Dei prædicaretur, & myſterium ve- ſive cancelli, ad fummum uſque , trium cubitorum alti- ritatis explicaretur, & paffus eft prophetas opprimi, at tudo. 2. Reg. 25:17. que iſtiuſmodi alia. $. 13. Verf. 23. Nonaginta fex. Ita ut in angulis qua- $. 3. Verſ. 3. Nam propter iram factum eſt in Hiero- tuor efſent quatuor mala; atque ita in uno quolibet ordi- folyma do Juda. Evenit, ut & rex & principes & facer- ne centum. In ventum. h. e in lateribus quatuor verſis ad dotes & prophetæ, five interpretes legis ac feripturæ pro- quatuor plagas cæli. In fingulis lateribus viginti quatuor. pheticæ, & doctores populi & plebs malum facerent. Duo autem o'yu ordines erant malogranatorum ; ut do- Notatur, Deum non dediffe ipfis petrívorov. Signum iræ Dei eft, quando homines non refipifcunt. Et rebellavit . malogranata fuerunt ſingulis coronis . 1. Reg. 7: 20. dil- cemur 1. Reg. 7: 18. 2. Chron. 4:13. Ducenta igitur Contra datam fidem ; atque ita nomen Dei profanavit. fepta quinque filis & inclufa duobus filis ; ita ut feptem Vide Ezech. 17:18.19. $. 4. Verſ. 4. Murum, cum turribus. Ita Titus ur- fila ambiverint coronas. 1. Reg. 7:17. quæ fila lineis bem muro circumdedit . Jofeph. belli 6:13. Lxx. ali malogranata diſtinguentibus connexa fpeciem Retis vel quando vertunt aeteszsoy : & haud fcio , an non vexo verſus non leguntur 2. Reg. 25. Cancellorum aut Craticulæ exhibuerunt. Verba hujus à pay commodiflimè deducatur. Videtur deduci à par Speculari; ut izmin murus à pn proſpectare. $. 14. Verf. 24. Pontificem alterum. Videtur is eſſe, de quo Jerem. 29:24. $. 5. Verf. 7. Chaldæi autem. Videtur notare, quòd $. 15. Verf. 25. Scribam principis exercitus. 2. Reg. in ea parte minus præſidii fuerit , ita ut perruperint per 25:19. eſt 10077/ neque tamen fequitur , fcribam effe aliquam portam , vigilibus depulfis: quia nempe exer- citus circa urbem totus erat, & in ea expugnanda occu- ducem exercitus. Nam articulus etiam regenti aliquando additur , vel potiùs, quod regitur , adjungitur nominis patus. . $. 6. Verſ. 9. Iudicia. h. e. expoftulavit cum ipfo. quod regere aptum eft, & articulum habet. 6. 16. Verf. 29. Anno octavo decimo. Supra cap. 32: Vide cap. 39:5. I. annus decimus Zedekiæ dicitur octayus decimus Ne- $. 7. verf. 11. In cuſtodiam. Hebraicè ; domum cura- tionum. ubià cuſtodibus obſeryaretur, bucadrezaris. Nempe annus octavus decimus Nebucad- $. 8. Verf. 12. Decimo menſis. 2. Reg. 25:8. dicitur nezaris incidit in partem anni decimi Zedekiæ : ita ut etiam undecimi Zedekiæ pars in illum incidat , quo urbs feptimo veniffe Hieroſolymam. Hîc : Venit Nebuſara- capta & populus abductus eft. verf. 12. dicitur annus de- dan , ftetit coram rege Babel Hieroſolymis. Senſus eft, ag- greſſus eft facere voluntatem Domini ſui Hierofolymis, & cimus nonus Nebucadnezaris , quo venit Nebuſaradan & cremavit domum Domini . Venerat feptimo : aggreffus eft cremavit templum. Quia expugnatio urbis facta eft , an- no deciño octavo necdum finito, ei anno allignavit hanc facere, quod mandatum ipfi erat , decimo. Non eft ne- ceffe, ut, quod quidam cenſent , quidquam in hiſce locis tranſportationem. poftquam venit Nebufaradan & ur- bem inflammayit. Apparet autem , plurimos interfectos mutemus. $. 9. Verf. 19. Scopulas. Ita vertit Junius. Exod. elle, ubi tam pauci abducti ſunt. Quanquam Grotio ſu- 25: 29: eft hoc inter inftrumenta menfæ ; ut & Num. 4:7: Spectus eft hic numerus , ut æquo minor. 2. Reg. 24: 14. Significantur aureæ virgæ interpofitæ panibus propofitio- 16. alius eft numerus deportatorum. Dicuntur deportati nis, ne muceſcerent. Ita videtur Hebræis. 10000. & viri ftrenui 7000. & fabrorum ac collegiorum $. 10. Verf. 20. Boves duodecim. 2. Reg. 16: 17. 1000. Quidam ſummam conficiunt 18000. Jeremias di- narratur, Achafum boves illos abſtuliffe. Ergo fequentes cit, Judæos abductos 3023. Interpretum quifque pro ſe reges eos reftituerunt. nizipo nin Chald. Do nina fuiffe conſervatos , quum Jechonias veniret in poteftatem hos numeros conciliant. Intelligere autem eft, plures LXX. versé two of Jozené ons. Torquent ſe interpretes in hujus Chaldæorum; plures autem fuiffe interfectos, quum ca- loci explicatione. R. Sol.conjectat, nnn dici pro 5xx / peretur urbs & dirueretur; quum tam pauci fuperfuerint, Kimchius ftatuit ellipſin. Poffunt verba ita diftingui per qui potuerint deportari , ut terra non planè vacua relin- dowód:ev. Boves quod erat ſub labris. Erant ſub labris rotæ æneæ. Sed fimplicius fortè eft, nib? capere latè , ut & queretur. Ex quo patet, oracula Jeremiæ & Ezechielis in eis fuiſſe impleta. Porro, ſi conferamus hunc nume- mare complectatur. Nam revera hoc erat ;/ quod rum cum numero eorum , qui cum Sorobabel redierunt niji/ Aquam continebant. Ergo fignificat , qui boves in Judæam, qui fuerunt 42360. Ezr. 2: 64. Neh. 7:66. erant fub aliquo labrorum. Quum res nota effet, nihil ne- ultra quos etiam Ezra fub Artaxerxe Mnemone ſupple- ceffe erat eam diſtinctiùs dici. mentum adduxit, intelligemus, quemadmodum in Æ- $. II. Verf. 21. Et columne : proceritas. Altitudo co gypto , ita creviſſe Ifraëlitas in Babylone. lumnæ dicitur octodecint cubitorum fuiffe. Id de fcapo $. 17. Verf. 31. Evilmerodach. Hujus & Beroſus & intelligendum effe, docet ratio. Nam , fi, quod fubjicitur Abydenus & Ptolemæus meminerunt. columnæ, five ftylobaten appellare mavis, &, quod co $. 18. Verf. 32. Supra ſellam regum , qui erant cum lumnæ ſuperponitur, quocunque id nomine nuncupes, ipſo in Babel. Rex Babylonius erat rex regum. o Becordeus cum corona adjungas, triginta quinque erit cubitorum opézas ut poftea vocati Perſarum reges. Etiam Roman; altitudo vel longitudo. ut eft 2. Chron, 3:15. Rabbini reges nominarunt, ut Herodem ; & habuerunt reges ſer dicunt, duas columnas ſimul fuſas fuiffe, & deinde divi vos. Ita Benhadad Syrus fuit rex regum. 1. Reg. 20:24. ſas. Longitudinem fuiſſe triginta ſex cubitorum. Unius JERE 151 JEREMIÆ Τ Η R Ε Ν Ι. CAPUT T 1. I Uomodo conſidet ſolitaria urbs illa populofa? Faéta eft, ut vidua , preampla in genti- bus ? princeps in provinciis facta eſt obnoxia ? 2 Flet noétu, & lachryma ejus ſuper gena ejus eft: non eft ei confolator ex omnibus amantibus eam; omnes amici ejus fefellerunt eam, facti ſunt ei inimici . In exilium ivit Iuda propter virium defectum & propter amplitudinem operis; illa conſidet in gentibus , non invenit , ubi requieſceret : omnes perſequentes eam aſſequuntur eam in anguſtiis . 4 Via Sionis lugent fine frequentantibus conventum condiétum ; omnes portæ ejus defolatæ funt, Sacerdotes ejus gemunt, virgines ejus maſtitia affectæ ſunt , & illa in amaritudine ver- Satur. 5 Fačti funt hoftes ejus caput. Inimici ejus tranquilli ſurt: quia Iehova mæftitia illam affecit propter multitudinem defectionum ipſius: pueri ejus abierunt captivi ante hoſtem. 6 Et exivit à filia Sion omnis majeſtas ejus"; facti ſunt principes ejus , ut cervi, qui non repe- riunt paſtum, & abierunt deſtituti viribus coram perfequente. 7 Si recordatur Hierofolyma dierum impotentiæ ſuæ, acerbitates ejus funt omnia amabilia ejus , quæ fuerunt à diebus priſcis; dum caderet populus ejus in manum hoftis & non eſſet opitulator ei. Viderunt eam hoftes, riferunt fuper Sabbata ejus. 8 Peccatum peccavit Hieroſolyma. Propterea comploratio facta eft; omnes, qui honor abant eam, vilipendunt eam, quia vident nuditatem ejus ; etiam ipfa gemit & retrocedit. 9 Impuritas ejus in fimbriis ejus eſt ; non cogitavit exitum ſuum, & deſcendit mirabiliter ; non eft confolator ei. Vide, Iehova , paſſionem meam, quia magnificat ſe inimicus. 10 Manum ſuam extendit hoſtis in omnia amabilia ejus ; quia videt gentes, quæ intrarunt Sanétuarium ejus, de quibus præceperat, non venient in cætum tibi. II Omnis populus ejus gemunt quærentes panem , dederunt amabilia ſua pro cibo, ad reficien- dam animam. Vide, Iehova, & intuere, quòd exſtiterim vilis. 12 Non ad vos, omnes, qui tranfitis viam. intuemini di videte, an fit dolor par dolori meos quo afflicta ſum, quam mærore affecit Tehova in die æftus ire fue. 13 A celſo miſit ignem in oſa mea, do ſubegit ea, pandit rete pedibus meis, fecit ut retro aver- terer, dedit me deſolatam, toto die languentem. 14 Coagment atum eft jugum defectionum mearum in manum ejus, complicata funt , aſcende runt in collum meum , fecit offendere vires meas , dedit me Dominus in manus ejus , cui non poffum refiftere. 15 Aggeravit omnes fortes meos Dominus in medio mei , edixit contra me tempus & conventum ad frangendum juvenes meos, torcular calcavit Dominus virgini filiæ Iuda. 16 Propter hæc ego fleo, oculus meus defcendit aquis, quia elongatus eſt à me confolator reficiens animam meam ; aſtiterunt filii mei defolati, quia pravaluit inimicus. 17 Expandit Sion manus fuas, non eft confolator ei. Præcepto convocavit lehova lacobo circa ipſum hoſtes ejus : exſtitit Hierofolyma fæditas in medio ipforum. 18 iuftus ipfe eft Iehova, quia ori'ipſius immorigera fui: audite, agite, omnes populi , & vie dete dolorem meum , virgines meæ & juvenes mei abierunt captivi. 19 Vocavi amafios meos , illi deceperunt me: facerdotes mei & ſeniores mei in civitate exfpira- runt. nam quafiverunt cibum ſibi, quo reficerent animam ſuam. 20 Vide , Iehova, quod arētum mihi ſit, viſcera mea conturbata ſunt, verſum eſt cor meum in medio mei, quia immorigera exſtiti: foris orbos facit gladius, domi tanquam mors eft. 21 Audi N 4 152 COM M E N T A R I US S.I. tum eft. obnoxius & cogitur aliis fervire. 21 Audiverunt , quòd gemo ego ; non eft confolator mihi : omnes inimici mei audiverunt malum meum, exhilarati ſunt , quia tu feciſti. Ubi adduxeris diem, quem vocaſti, fient, ut ego. 22 Veniat omnis malitia illorum coram te, & fac illis , quemadmodum feciſti mihi propter omnes defectiones meas ; quia multi ſunt gemitus mei & cor meum languidum eft. Hreni ſunt in hoc libello: qui Haman confideret, fe poffe totam gentem pariter tollere Jeremiæ adfcribuntur. Thre- uno die, fi Rex modò id permitteret. Atque iftud qui- ni Jeremiæ ſuper morte Joſiæ dem de abductis. mentio fit 2. Chron. 35: 25. 8.5. Verf.4. Viæ Sionis lugent. De ftatu civitatis hic Neque tamen cenſeo, eum verſus agit. Hierofolyma erat urbs Dei magni , in qua threnum contineri in hoc fcri- Templum ejus, quæ ad hoc inſtituta , ut ibi Ifraëlitæ pto. Caput primum continet coirent in unum, & nomen Dei celebrarent, & Deo fa- threnum accommodatum ca-crificia offerrent in lætitia. Nunc autem dicit, & vias ptivitati Judæorum primæ, qua abductus eſt Jechonias Sionis , hoc eft, tum in ipſa civitate tum extra eam , lu- cum principibus & præcipuis , nempe Senatoribus, Du gere fine accedentibus ad cætum condictum ftatis tempo- cibus, magiftris fabrorum, & omnium collegiorum , ita ribus agendum, ut Sabbato , feftis diebus atque novilu- ut non relinqueretur , niſi fæx populi. Vide 2. Reg. 24. niis. Hilareſcunt viæ , quæ ferunt homines agminatim verf. 14. Jeremias cap. 24. comparat abductos eo tem- contendentes ad eum locum, ubi coram Deo compareant, pore cum ficubus optimis, relictos autem cum ficubus ubi resti ſe invicem afpiciant, & ex mutuo aſpectu ædifi- pellimis. Similiter etiam Ezechiel de iis judicat. In hoc centur. Lugent eædem viæ, fi vel vacuæ ſint & nudæ, threno loquitur Jeremias , ſed interloquitur etiam Sion vel faltem nemo ea gratia per eas ambulet. Portæ pate- per profopopæiam. Non auſim dicere , hæc ſcripta effe bant ad excipiendas tribus. at eæ folitariæ funt. Sacerdo- poſt geſtam rem. Æquè patheticæ lamentationes prophe- tes minimè induti ſalute & juftitia , nedum lætitia, ſed ticæ & 197070 marzod's futurarum calamitatum leguntur in fa- cooperti mærore cum gemitu & fingultu , apud altare ver- cris, & in ipfo Jeremia. Negare non poffumus , partem fantur. Virgines , quæ choreas libenter ducunt , vel orna- horum capitum loqui de rebus futuris. Nihil impedit igi- tum amant & civitati faciunt in decore ſuo magnificen- tur , quò minùs totum fcriptum fit propheticum. In tiam; quarum etiam fuperbia ab Efaia cap. 3. deſcripta quatuor capitibus eſt acroſtichis. Quintum ea lege ſolu- eft: nunc mærent. Civitas tota in amaritudine jacet , ita ut longillimè abfit à feſtiva exſultatione. $. 2. Verf. 1. Quomodo. Miratur 1. urbis folitudi- nem, ita ut vix in illa compareat cætus hominum; quæ tio hæc eſt amaritudinis, quia Fehovah civitatem.merore $.6. Verf. 5. Facti ſunt hoſtes ejus caput. Magna ra- antea fuerat valde populofa. 2. Quòd facta fit, ut vidua, affecit propter multitudinem defectionum ſuarum, hoc eft, hoc eft, quad proceres & viri ab ea fint abducti. Quòd, cùm infignis, nobilis & præcellens in gentibus antea ef- eorum, quæ egit, tanquam Dominum non haberet, & ſet, nulli genti cedens , quoad dignitatem , cumque ci- Giftunt. Deus autem ita illam mæftitia affecit, ut hoftes contra atque oportebat eos agere , qui in fædere Dei con- vitates & provincias ſubjectas haberet imperio fuo, jam ejus , atque ita hoftes Dei, fecerit caput (Confer Deut. vertimus pro fieri tributum. Vocabulum Hebraicum di- 28:44.) & inimicis ipfius dederit felicitatem & tranquil- litatem ; quæ eſt materia indignationis. Nec tantùm , citur non tam de donis, quæ quis cogitur offerre, quàm de fervitute, quam quis cogitur pati. Ita Solomo de It fed etiam pueri abeunt captivi coram hoſte, ubi multa ac- raële ſumſit triginta millia hominum , qui opus facerent miſeros in terra aliena & impura, extra terram & popu. cumulantur mala , nempe dilectiflimis privari , eos videre in Libano , qui dicuntur bp/ quaſi tributum à toto po- lum Dei; & eos eſſe in manu hoftium. pulo huic rei erogatum. Confer 2. Chron. 8: 8. item Prov. 12: 24. pigritia fiet tributum, hoc eft, piger fit $. 7. Verf. 6. Et exivit ex Sione omnis majeſtas ejus. Queritur , quod decus & ornatus civitatis ablatus fit. S. 3. Verf. 2. Flet. Attribuit civitati fletum noctur- Nam , ut antè diximus, quicquid in pretio fuit in civitate, num & diurnum, ita ut lachryma ſemper per genas ma- ablatum eft. Miſeratur & Principes, qui ita inopes coa&ti net. Quo fignificatur civium fletus. Hoc malum exagge- fint perfecutores fuos antecedere , ut effent inftar cervarum rat , quòd nemo illam confoletur ex omnibus amicis ejus. paſtu carentium. Ibi amicos vocat, non veros amatores ejus, fed adulato S. 8. Verſ. 7. Si recordatur. Ad cumulum malorum res ejus , quos deinde verf. 19. vocat amafios. Item, hoc accedit, quòd in ifta fua paſſione vel inopia , cujus non quòd ſocii ejus eam fefellerint, & ei exftiterint inimici; poteſt non meminiffe, dum populus ejus cadit in manus nempe quòd vicini populi, qui videbantur illi favere, & hoftis , dum auxiliatore caret, dum hoftes illam vident cum quibus foedera pepigerat , eam deſeruerint, & in ca- & rident ejus Sabbata; quòd, inquam , in recordatione lamitate, non tantùm non conſolentur eam , fed etiam ri- miſeriæ ſuæ ei vertant in acerbitatem omnes ejus amabili- deant & infeftent. tates , quæ fuerant à diebus priſcis. Amabilitates Hiero- S. 4. Verf. 3. In exilium &c. De Juda dictum erat folymæ ſunt Templum, altare , Sacerdotium, Feſta, Gen. 49. quòd manus ejus eſſet futura in cervice hoſtium, omnis cultus , eloquia Dei penes illam depofita, nomen quòdque inftar leonis juvenis vel leonis vetuſti effet recu- populi Dei. Hæc illi in ea amaritudine fiunt acerba. Vox biturus, & nemo eum excitaturus. Atqui is Juda in exi- hæc iup cum 27. jungitur & infra cap. 3: 19. ubi eſt lium it, idque propter defectum virium. Quod fine du- fingulare "gion / ubi ex appoſito patet , fignificari, quod bio oppofitum eſt fortitudini Leoninæ. Virium autem defectus eſt ex multitudine operis. Quia ita delaſſata eft acerbum & grave eft, nempe ut abfinthium & venenum. Juda, hoc eſt, multitudo Judæorum, & ita vires fuas Alioqui Ef. 58: 7. concretė ? dicuntur , tanquam confumfit, ut non potuerit refiftere, fed coaéta fuerit pati rebellati , hoc eſt, qui cum adverſitatibus conflictantur. vincula & fequi ducentes. Sed & hoc malum eò gravius Igitur 7?? eft res non oblectans, ſed acerbitatem efficiens eft, quòd confidens inter gentes (quæ in gentibus non pa- & dolorem. Quod ad conſtructionem verborum attinet , tiebatur fe recenferi, Numer. 23: 9.) non invenit locum non ftatuimus axioma copulativum. Ita enim efficeretur quietis , fed & ibi exagitatur à perſecutoribus fuis , qui fenfus infipidus. Potius eft ftatuere ellipſin particulæ con- illam comprehendunt in areto. Nam non potuerunt Judæi nexivæ ab initio , & copulam in voce Typraccipere pro ire, quo voluerunt ; & omnes gentes fuerunt ipfis infen- vinculo antecedentis & confequentis. Venuſtū admodü eft fæ, fueruntque obvii omnium injuriis, adeo etiam , ut opponere D'imP& Dipp. Et res ſe ita habet:Sioni,quç 3. tot IN THRENOS JEREMIÆ. CA P. I. 153 tot ornamentis fuit decorata , eo ipfo tempore in tali ftatu $. 12. Verf. 10. Manum fuam. Continuat propheta illa ornamenta tam amabilia fuerunt övesdongi & expro- loqui de Sione, & exponit caufas & rationes illius fera brationes peccati; ut ſignificatur verſu ſequente; maxi- monis , quem attribuerat Sioni. Et primo quidem de ins- mè, quia hoftes ea occafione irridebant Sabbata Dei; mici exaltatione loquitur. Quia nempe hoſtis injecit ma- quæ ad hoc data erant, ut eſſent Ifraëlitis in fignum, ad num omnibus defiderabilibus ejus , hoc eſt, contrectavit cognofcendum , quòd Jehovah eſſet ſanctificator eorum , faneta, quæ folis facerdotibus , & ne omnibus quidem , Exod. 31:13. Ezech. 20: 12. Similis conſtructio eft in- licebat tractare, quæ Deo dicata erant, & ipſius pro- fra verſ. 21. colo poſtremo. Adduxeris diem, quem vo- pria ; quæ dicuntur defiderabilia Sionis , quia non tantùm cafti, &r fient, ut ego. h. e. Ubi adduxeris eum diem, figuræ erant futurorum bonorum, quæ animo præcipie- fient, ut ego. bant , fed etiam pignora & ſigilla redemtionis & juftitiæ $. 9. Verf . 8. Peccatum peccavit. Hæc eſt quafi re- in Chrifto dandæ. Neque enim voluptas & deſiderium fponfio & évbuto forge ad quæftionem, quomodo , unde Iſraëlitarum erat videre domum magnificè ædificatam , incipit Threnus. Reddit rationem, quare id contigerit, & in ea aurum & argentum, immolare victimas, eafque ut ita deprimeretur Hieroſolyma. Non eſſe mirandum, adolere, aut etiam de illis comedere; quotidie lavari; quòd ita cum ea actum eft, quia peccatum peccavit ; id eft, aſpergefe altare fanguine; diſtinguere cibos & dies, & ita peccavit, ut rea facta ſit. Omnis prava actio in fe eft fi quæ iſtiuſmodi erant uſque ad tempus correctionis im- peccatum , quia à fine & ſcopo alienat. Sed, poſtquam poſita , quæ in ſe erant jugum, quod ferre non poterant; fædus gratiæ inter homines notificatum eſt, peccatum di- imprimis, quia præ deſiderio futurorum elangueſcebant. citur neglectus foederis ; quia id negligendo efficitur , ut Tum', quòd viderit in ſanctuario ſuo eos , quibus propter quis maneat in reatu, ſive ut ira Dei maneat ſuper ipſo. | legem Dei non licebat in cætum Ifraëlis venire. Eft in Joh. 3: 36. Hoc modo non peccatum in graviore ſignifi-verbis Jeremiæ Apoſtrophe ad Deum. catu ponitur Pfal. 32: 5. Hol.12:9. Confitetur Jeremias, S. 13. In ſanctuario fuo, quòd ipfi datum erat , non filios Hierofolymæ fædus Dei reliquiſſe, atque ita ſe in gentibus. Nihil gravius poterat accidere Sioni, hoc eſt, reatu conſtituiſſe, & iram Dei in ſe provocaffe: atque fidelibus ad Sionem accedentibus , quàm videre à genti- ita , cùm eſſet feliciſlima, factam effe miſerrimam & di- bus profanari fanétuarium fuum , quod ipſis datum erat , gnám comploratione. Nam 77? deducimus à 793 : quod ut thronus Dei habitantis in medio ipforum ad fanctifican- vide Job. 2: 11. Pſal. 69: 21. Belgæ hoc vocabulum ex dum ipfos, velut populum peculiarem. Id verò omitti pofuerunt, tanquam fi idem eſſet cum 1777, quod exftat & non cuftodiri à Deo, ita ut profanæ gentes, quibus infra verſu 17. Et, fi etymon aſpicias, non multum in- non licebat in cætum venire (Deut. 2 3. verf. 4. 1. Reg. tereſt. Neque quod ad rem attinet. Nifi quòd 77'po. cap. 11. verf. 2. Nehem. 13. verf . 1.) in id intrent, in tiùs notat complorationem, 77. averſationem. Lxx. 177735 quod ne Ifraëli quidem intrare licebat', erat Ifraëlem pro- explicant eis oorov, 77?? eis dirone Ompelébw. Chaldæus fanum declarare & indignum divina oknyásod five inhabita- prius besoni, poſterius poup xnnx. Miferiam Hiero- tione ; & fanctuarium rejicere, ut non-Sanctuarium, ne- que domum Dei. folymæ explicat duobus modis. Primò, quòd, qui eam antea honoraverant & in pretio habuerant, nunc eam vi- $. 14. Verf. 11. Omnis populus ejus. Quod debilitatem Sionis attinet , eam hîc defcribit: omnem populum ejus lem habeant ; quia viderint ipfius nuditatem. Nuditas Hierofolymæ & totius Ifraélis eft manifeſtatio imbecilli fuperftitem eò reda&tum eſſe, ut quærant panem cum ge- tatis totius legis & obſervationis ejus ad juftitiam paran- phetias ) vendant, ut pane poflint reftituere animas fuas. mitu, & ut fua pretioſa (ex: gr: volumina legis & pro- dam. Nam, quando & illi, qui legem illam habent, & eam faciunt, incidunt in illas plagas,& in tantam miferiam, funt verba Sionis , quæ petit à Deo, ut afpiciat vilitatem Vide, fehova , & intuere , quòd extiti vilis. Hæc rurſus patet , quòd ifta omnia nihil profint ad juftitiam. Secun- ſuam. Quando populus Dei contemnitur , contemnitur quod perdiderit parrheſiam fuam & non poflit in Jehova Deus. Quæ vendebant pro pane, apud eos, quibus vende , pretio. gloriari, ut in Deo ſuo. $. 10. Verf. 9. Impuritas ejus in fimbriis ejus eft. Sen- 9.15. Verf. 12. Non ad vos. Continuatur fermo Sioa ſus eſt , peccatum ejus publicum eſſe & diſſimulari non nis. Verba fic poffunt accipi : Non vos imploro, non ad vos clamo , ſed ad Deum. Eſt elliptica oratio , quæ per- poffe , quemadmodum fordes; quæ fimbriæ veſtium ad- hæreſcunt. Impuritas fine dubio fignificat to é us Zeyćnov mittit fupplere, quod maximè commodum eft. Quare &, quòd caruerit puro corde. Cor fide purificatur: fine autem non ipfos , fed Deum compellet , ipfis rationem ea cor præputiatum eft . Hierofolymam autem infidelita- dat, & ipfis exponit caufas fletus ſui. Jubet igitur , qui tem ſuam multis modis prodidiffe & publicaſſe , Jeremias viam tranſeunt , intueri & videre. Per hoc obiter nota- in tota ſua prophetia ſæpe coarguit. Impudentiæ eft, tur, Sionem factam Truegédesy poc. Confer Rom. 11:22. quòd & peccatum fuum non texit. Accedit ftupor, quòd Primò jubet illos conſiderare , an ullus dolor ſit fuo fimi- lis, non cogitavit de exitu ſuo, ſive de eo, quod eam mane- quam Fehova morore in die ire ſuæ affecerit. Alibi ret; ideo eam mirabiliter deſcendiſſe & occafionem præ- comparatur etiam plaga Hieroſolymæ cum plaga Sodo- buiſſe rogandi, quomodo ? & jam non invenire conſola- mæ. infra cap.4:6. 6.16. Verf. 13. A celſo. Iram Dei explicat. 1. Qudd $. 11. Vide , Jebova. Hæc funt verba tanquam Sio- ignem immiferit ex alto in offa fua, & omne os ſuum ſube- nis, veluti ſi ea in ſcena compareret. Ea verba oftendunt, gerit. hoc eft, quòd & medullas ſuas exhauferit, & offa Sionem interim reſpicere ad Deum ſuum, & confugere Tua quaſi contriverit, ut fe erigere nequeat , quaſi oſta ad illum , qui illi plagam inflixit. "notat inopiam vel effent in cinerem redacta. Poft nomen plurale utitur affixo debilitatem , vel etiam pafſionem debilitantem. Argu- fingulari , quod fignificat fingulorum offium contritio- mentum , ex quo fpem concipit & fiduciam compellandi nem. 2. Quòd rete extenderit pedibus , hoc eſt, quod Deum , eft ipfa pallio & debilitatio, qua adducitur ad eam incluferit ita , ut evadere non poffit. 3. Quòd eam humiliandum fe coram Deo. Confer cap.3: 33. Nam non retroëgerit , ut nec coram hoftibus ftare poffet , & non debilitat ex corde fuo & mærore afficit filios hominis. & haberet fiduciam accedendi ad Deum. 4. Quòd eam de- Nah. 1: 12. Si debilitavi te , non debilitabo amplius. Ad- derit attonitam & defolatam vel omnibus rebus orbatam. ditur & altera ratio fpei, & fiduciæ ad invocandum Denique s. Toto die languentem. Deum; quia magnificat ſe inimicus. Præcipuus inimicus $. 17. Verf. 14. Coagmentatum eft. Hîc alterum eft in eſt is, de quo Pfalm. 8: 3.& 44:17. Serpens videl. anti- fermone ad tranſeuntes. Confitetur multitudinem pecca- quus, inter quem & mulierem conftituta eft inimicitia. torum ſuorum & defectionem, h. e. eorum, quæ egerit, Gen. 3:15. Ergo Zelus Dei fagitat , ut populum ſuum tanquam excuffo jugo. Nam yuo propriè ſignificat de non penitus rejiciat, atque in eo fe patiatur trium- ſciſcere ab alicujus imperio; quod ſolet dici frangere jua phari. gum , rumpere fupes. Defectiones fuas collectas effe torem. 154 COM M E N T A R I US gum 330 in manu Dei & coagmentatas, & factas eſſe jugum , quod vel non faciebant;neque gloriam Dei eſſe nominari Deuri fibi imponeretur , per coacervationem. Vocabulum pytalis populi . Quod fi animadvertant populi, intelligent, eſt des Afgøyelson ex contextu explicandum. Significari Deum Ifraelis eſſe majorem omnibus diis , & juftitiam autem coagmentationem defeftionum, tanquam in unum Iſraelis effe majorem omni eo, quod poteft caro ; & di- corpus , inde patet ; quia intelliguntur in manu Dei mul- ſcent dicere, Vivit Dominus, in veritate & juftitia. Vir- tæ defectiones factæ unum jugum. Deinde, quia additur | gines mee @juvenes mei. Preciofillma pars populi . Solet complicata ſunt, q. d. conglutinatæ connexæque, ut di- Scriptura his vocabulis etiam metaphoricè uti & m su prot- velli à fe invicem nequeant. Tandem dicit, eas defeftio- nixãs. Vide Zach. 9: 17. vel 10:2. E1.2 3:4. Pfal.45:15. nes aſcendiſſe in cervicem fuam, tanquam jugum , & id ju- 1 2. Cor. 11: 2. Apoc. 14:4. 1. Joh. 2: 13.14. Ita nipay. feciſſe vires ſuas offendere & corruere. Qui non vult Cant. 1: 3. Quorum anima recta eſt in timore & amores ferre jugum Dei, neceſſe eſt , ut ferat jugum peccatorum virgines vocantur; qui fortes in Domino', juvenes. Sio- ſuorum. Deus autem , qui defectiones populi in manum nis etiam virgines & juvenes, hoc eft, fanctiſlimi & opti- ſumſit , populum omifit & tradidit eum in manus ejus, mi, quorum fides recta & fundata erat , in captivitatem cujus vim ſuſtinere, & cui reſiſtere non poflīt. 'Avv to see- | abierant & in poteſtatem gentium venerant. Tov dicunt Græci. $. 22. Verf . 19. Vocavi amafios meos. Confitetur etiant $. 18. Verſ. 15. Aggeravit. hoc eſt, tanquam aggerem peccatum fuum, quòd fcortata fit cum alienis & illis pla- aliquem cumulavit & calcandos præbuit fortes. Cætum cere voluerit fpe utilitatis. Eos vocat amafios ſuos , hoc indixit @ conventum ad frangendos juvenes. Denique eſt, non veros amicos , ſed ſimulatores amoris ad illam torcular Sioni calcavit. hoc eſt , tanquam uyas vineæ con contaminandam in mutua complacentia. Non aliter,quàm jectas in lacum conculcavit omnes. in fequiorem ſenſum, capitur hæc yox. Vide etiam Hof. $. 19. Verſ. 16. Propter hæc ego ploro. Claudit hoc 2:7. Zach. 13:6. Monet autem , ut fpeétent, quomodo alloquium tranſeuntium , indicando , hanc eſſe cauſam fibi ceſſerit ifta ſcortatio : nempe ut vocati illam decepea fletus fui, quandoquidem etiam nemo fit conſolator, & re- rint & fruftrati ſint, atque evenerit, üt ſacerdotes & fe- creans, atque etiam ipfi filii ſui ſtupeant, quòd prevalue- | niores in urbe exfpiraverint. In urbe, inquam, non in rit inimicus, hoc eft , ipfi pii à piis patribus educati in fide manu hoftium, præ fame, quum quærerent cibum ad re- Iſraêlis attoniti ſtent, & ftupeant, Diabolum ita de Regno ficiendam animam. Judæi ab Ægyptiis & omnibus regi- Dei triumphare. bus, cum quibus fædus fecerant, deſerti ſunt, nemine auxi- Ş. 20. Verf. 17. Expandit Sion manus fuas. Verba ſunt liante, & eò reda&ti ſunt neceſſitatis, ut & facerdotes & prophetæ Ignvêvla , quibus declarat , Sionem non im- ſeniores populi egerent pane. meritò conqueri de derelictione, quòd non fit ipfi confo $. 2 3. Verf. 20. Vide , Jehovah. Hoc tertium eft in lator; cùm paflis manibus opem & confolationem petat; fermone Sionis. Confugit ad Deum & eum invocat. Of . at Jehovah, tanquam edi&to , convocaverit circa Jacobum fert autem Deo cor contritum , propterea quòd immori- hoſtes ejus & Hierofolyma extiterit in medio ipſorum res gera exftiterit. Cordis habitum conlevūs explicat. Ara abominabilis, ut menftruum aut menſtruata fæmina , quam | čtum mihi, viſcera mea fervent , verfum eft cor meum in non tangunt omnes, qui ſancti volunt effe. Nam Ifraëlitæ medio mei ; quia immorigera extiti, h. e. mea inobedientia traditi in manum hoftium non potuerunt non videri cosu me etiam atque etiam contriſtat. Tum oftendit ftatum gais, exofi Deo, & ipfi oſores generis humani ; quippe, miſerrimum , quòd & foris gladius infeftet , & domi tana qui propter legem cum nullo gentili commiſcebantur , & quam mors occurrat, hoceft, quòd domi vivere non mi- omnes , tanquam impuros & canes , fugiebant. Igitur, in nùs acerbum ſit, quàm mori. ſua miſeria non viſi ſunt digni miſeratione; cum primis , S. 24. Verſ. 21. Audiverunt. Allegat apud Deum cùm à Deo excitati effent contra cos hoftes , qui veræ reli- hoftium crudelitatem, qui, cùm audiverint illam ingens gioni & pietati inimici erant. miſcentem , non fint folati, &, audito malo ejus , exhila- 9.21. Verf. 18. Juftus ipfe eft. Rurſus ſunt verba Sio- rati fuerint; etiamſi illos non lateret , quòd Jehovah id nis uſque ad finem. In iis 1. juftificat Deum ; nempe, feciſſet , neque haberent rationem ullam putandi, feciſſe Jehovam juftum eſſe, h. e. amatorem & teftem veritatis, id Deos fuos. His ſubjungit, quid ipſos maneat, nempe qui fe non abnegat, fed fit, quod eft; & rectè ac non Deum vocaſſe certum diem, qui cùm venerit ipfos fore, præter morem fuum, nec aliter , quàm ipſum deceret, quemadmodum ipſa erat , hoc eſt, eodem modo tractatum & fæderi, quod cum ipfa fecerat, conſentaneum effet, iri. Nam, quemadmodum in lege & prophetiis Ifraelitis fecum egiſſe : quandoquidem immorigera fuerit & non tranfgredientibus fædus denunciata eft fua caſtigatio, ita obediverit ori ejus , hoc eft, non in fide & ſubjectione etiam hoftibus fua pena. Hæc cum facilè fcire poſſent, animi acceperit verba ejus , neque ea retinuerit, fed, pro- nihilominus lætati funt, & expleverunt animum fuum priis uſa conſiliis & fecuta falſos doctores , ea elegerit fa- illudendo Sioni. Quemadmodum verſ. 18. invitat omnes cere, quæ Deo odiofa erant , & per quæ non poterat non populos, ut conſiderent dolorem ſuum, quem ferebat eò, irritari ; qualia funt idola facere , ſanguinem fandere, quia non obediverat; ita in oratione ad Deum teſtatur , fe ſcortari, violentiam exercere, in fuis factis juftitiam, & non offendi hoftium ſuorum felicitate & fecuritate , qui, in fuo nomine gloriam Dei, & in propriis viribus fidu-, audito malo ſuo, exhilarentur ; quippe quum ſciat, Deum ciam ponere ad felicitatem confequendam ; denique ſcor- vocaſſe diem , quo hoftes ſimiliter judicentur ; qui certò tari cum mundo, & gentibus confidere, non Deo. 2. Ipfa venturus fit. Fient : ut ego. Non meliùs cum ipſis agetur. præconium facit apud populos ; quos invitat, ut ſpectent Neque tamen eadem eft conditio fidelium in calamitate, dolorem fuum ; cùm virgines ſuæ & juvenes ſui captivi quæ injuftorum & lætantium populi Dei exitio. Nam abierint. Eft eorum, qui in judicium Dei & caftigatio- juſtus in terra retaliatur; & habet receptum in morte : fed nem inciderunt, non indurare & efferare cor ſuum, fed ubi manet improbus? agnoſcere culpam cum dolore, quem amor Dei efficiat; $. 25. Verf. 22. Veniat omne malum eorum coram te. & confiteri eam; imò alios quoque monere, ut caveant, Petit igitur , ut Deus tandem agat judicium, & fic cum ne in fimile judicium incidant. Dum populos vocat ad hoftibus agat, quemadmodum ſecum egerat , propter de- ſpectaculum doloris fui, fignificat , judicium hoc editum feftiones fuas. "Nam, hoftibus valentibus , vigentibus, eſſe in Ifraele & Juda , ut gentes cognofcant Deum, & in- & lætantibus, nullam eſſe fibi, Sioni, reſpirationem. Atqui telligant, Deum aliter rectè coli, quàm, quemadmodum ſuſpiria fua infinita eſſe & cor languidum. Imminent infide- Ifraelitæ eum vulgo coluerant , neque hanc effe juſtitiam libus & improbis judicia, ut detur éveas & évá 4 og is, rela- Ifraelis, ea facere vel non facere, qualia ipſi faciebant ! xatio & refrigerium, fidelibus. 2. Theff.1: 7. A&r. 3.19. СА, IN THRE NOS JEREMI Æ. CA P. I I. 155 CAPUT II.. 1 Uomodo obnubilat in ira ſua Dominus filiam Sionis , conjecit de cælo in terram decus if- raëlis, & non recordatus eſt ſcabelli pedum fuorum in die ir æ ſue?? 2 Deftruxit Dominus , & non ufus eſt clementia , omnes manfiones lacobi, diruit in excande- ſcentia ſua munimenta filie Iuda; alliſet terra, prophanavit regnum, & principes ejus. 3 Incidit in fervore iræ omne cornu iſraëlis, retro reduxit dextram ſuam à conſpectu inimici, & exarſit in lacobo , ut ignis flammæ , qui vor at circumquaque. 4 Contendit arcum fuum , ut inimicus, ſtans dextra fua, ut hoftis, (vel, ſtat dextera ejus , ut dextera hoftis ) ego interfecit omnia deſiderabilia oculi ; in tabernaculo filie Sion effudit, tanquam ignem, aſtum ſuum. 5 Geſjit ſe Dominus, ut inimicus ; deftruxit Ifraëlem , deftruxit omnia palatia ejus (Sionis,) corrupit munitiones illius (Iſraëlis) & multiplicavit in filia juda mærorem & maſtitiam. 6 Et rapuit , tanquam horti, tugurium fuum ; corrupit locum condićti conventus ſuum ; fecit lehova, ut in oblivionem veniret in Sione feſtivus conventus & Sabbatum ; & rejecit in feveritate iræ fue regem & facerdotem. 7 Repulit Dominus alt are fuum, polluit ſanktuarium fuum , incluſit in manum inimici muros palatiorum ejus , vocem fuftulerunt in domo Iehove, ut in die feſti conventus. 8 Cogitavit Iehova corrumpere murune filiæ Sionis, tetendit lineam , non avertit manum fuam à deſtruendo, & fecit lugere antemur ale & murum ; pariter languent. 9 Demerſa funt in terram portæ ejus , perdidit & fregit vectes (ſive obices) ejus: rex ejus ego principes ejus in gentibus, fine lege : etiam prophetæ ejus non inveniunt viſionem à lehova. 10 Confident in terram, immobiles ſunt ſeniores filiæ Sion , injecerunt pulverem in caput ſuum, induerunt ſaccos, demittuni in terram caput ſuum virgines Hierofolyma. II Conſumti ſunt lachrymis oculi mei, fervent viſcera mea, effuſum eſt in terram hepar meum, propter fractionem filiæ populi mei, cùm volutantur puer & lačtens in plateis urbis. 12 Matribus fuis dicunt : ubi frumentum & vinum? Dum volutantur , tanquam confoſſus, in plateis urbis, dum fe effundit anima ipſorum in finum matrum ipforum. 13 Quid conteſtabor te? quid affimilabo tibi, filia Hieroſolyme ? quid exæquabo tibi , ut com- Soler té, virgo filia Sion? nam magna eft , ut mare, confraétio tua; quis medebitur tibi ? 14 Prophetæ tui viderunt tibi temerarium & inſulfum, & non detexerint oculos ad pravit c- tem tuam ad reducendum captivos tuos : & viderunt tibi pronunciationes temerarias ago ſeductiones. 15 Comploſerunt ſuper te manus omnes tranſeuntes viam, ſibilant & movent caput fuum ſuper filia Hierofolyma : An hac eſt civitas , quam dicebant perfectionem pulchritudinis , hila- ritatem toti terræ? 16 Panderunt contra te os fuum omnes inimici tui. fibilarunt & frenduerunt dentibus : dixerunt: Abſorbſimus: certè hic dies , quem expeétavimus ; invenimus, vidimus. 17 Fecit Iehova, quod propofuit ; abſolvit diétum fuum, quod edixit à diebus priſcis: deftruxit, non eſt uſus clementia, & latificavit ſuper te inimicum, extulit cornu hoftium tuorum. 18 clamavit cor ipforum ad Dominum. Mure filie Sion, demitte, inſtar torrentis , lachrymam de die & nocte, ne des intermiffionem tibi, ne contineat ſe pupilla oculi tui. 19 Surge, vocem attolle in nočte, in principio vigiliarum; effunde, inftar aque, cor tuum co- ram facie Domini: tolle ad ipſum palmas tuas ſuper anima puerorum tuorum , qui von lutantur præ fame in capite omnium vicorum. 20 Vide, lehova, e intuere: cui feciſti fic? num comedunt mulieres fructum fuum, pueros palmis tractatos ? num occiditur in fanctuario Domini facerdos & propheta ? 21 Decubuerunt in terram foris puer & fenex, virgines meae juvenes mei ceciderunt gladio: occidiſti die iræ tuæ : mactaſti, non ufus es clementia. · 22 Vocas , tanquam die conventus, formidines meas undiquaque, & non extitit in die iræ leho- ve, qui evaderet & qui ſuperſtes eſſet: quos palmis tractavi& educavi, inimicus meus confecit eos. $. I. Hoc 156 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S *H $. I. Oc caput agit de deſtructione Hiero- | Sionis effuderit iram ſuam , ut ignem. Significatur tem- ſolymorum & templi, & regni do- plum , quod erat vice tentorii conventus, ubi Deus fe mus Davidicæ abolitione. Eft hîc præfentem exhibebat Mofi & populo. primò deſcriptio mali, cum interro $. 5. Verf. s. - - 8. Gelſit ſe Dominus , ut inimicus. gatione , quomodo id contigerit? hoc eſt, non patris inftar caſtigavit, fed hoc fecit, quod uſque ad verſ . 13. Secundò reſpon- Diabolus ipfe faceret. Totam politiam Ifraëlis diſſolvit, fio, qua 1. Concedit, nihil fimile effe , quo prolato Hie- corrupit omnia palatia Sionis , perdidit munitiones Ifrae- rofolymam poflit folari, verf. 13. 2. Cauſam omnem re- lis, & Judam , cujus eſt promillio. Genef. 49: 10. im- fert ad prophetas , verf. 14. 3. Quòd propterea , ſecun- ' plevit morore atque mæftitia ; cùm contra filii vocati dùm verbum Dei & confilium per prophetas patefactum, . fuerint , quibus convenit lætari & gaudere in Deo fuo. hoftibus Hierofolyma fit contemtui,docet verſ. 15. 16.17. De templo dicit, id ablatum effe, tanquam vile tugurium, Tertiò conſilium , quod dat, ut Sion fleat apud Deum, & corruptum eſſe locum , ubi venire ad Ifraëlitas & illis verf. 18. 19. Quartò oratio Sionis, verf. 20. 21. 22. reſpondere folebat. Queritur , quòd ita effecerit, ut nec $. 2. Verf. 1. Quomodo obnubilat? Sionis privilegium feftum nec fabbatum ageretur. Quodque rejecerit & re- erat, ut illuftris effet in toto mundo, & luceret coram eo gem & facerdotem ; qui tamen figura erat facerdotis ven- nitens omnibus ornamentis ſuis . Abfque illo populo effet, turi, & qui debebat pro populo ftare & expiare peccata nemo erat in tota terra , qui Deum agnofceret, & nomen ejus. Quòd rejecerit & altare & fanctuarium, idque pro ejus celebraret. Mirum igitur videbatur, Deum obnubi- fædo & impuro habuerit: quod muros palatiorum tra- lare Sionem, & eam ex conſpectu tollere, ut cognofci diderit hoftibus , qui intraverint domum Jehovæ, & ibi urbs Dei non poſſet, quafi de regno concedat Satanæ , & impium clamorem tantum fuftulerint, quantus effe fole- ei mundum relinquat. Nominat hîc Deum Dominum , bat in feſtiva panegyri. De muris, quòd Deus decreyerit quo ſignificatur, quòd fibi acquifiverit populum , & ele- illos perdere, & cos menfus fit ad deſtructionem , neque gerit hæreditatem. Videbatur igitur abnegatio Dominii impediri ſe paſſus fit aut pænitudinem conceperit; fed & repudiatio hæreditatis ita Sionem obfcurare & tegere. lugere fecerit & languere & murum & antemurale. Muri , Exaggerat rem, dum dicit, conjecit de cælo in terram de- | qui ftant infracti, in quibus propugnatores ſunt robufti, cus ifraëlis . q. d. Ifraëlis gloriam, quæ erat non terre- vegeti, alacres, exſultare videntur & funt hoftibus terro- ftris , ſed cæleftis , nempe, quòd Deum haberet Dom ri , illis autem , qui iis circumvallantur , fiduciæ. At muri num, quodque in ccelo haberet patriam , hanc confuta- | convulfi , dejecti , deſerti lugent & languent . Neque enim vit, abnegavit ; rejecit etiam Ifraëlem , tanquam gentem refiftunt hofti vel latroni, vel feræ beſtiæ, & à corde com- aliam, quafi nomen ejus non in cælo, ſed in terra fcri- morantium intra ambitum eorum non auferunt trepida- ptum eſſet. Et non recordatus eft fcabelli. hoc eſt, ita tionem. egit, tanquam fi nunquam elegiffet in populo Ifraëlitico $.6. Verſ. 9. Progreditur ad port as , quas dicit, fra- habitare. Scabellum pedum Dei dicitur , ubi ftat, ubi &tis opicibus, in terram merſas , hoc eft, folo æquatas, ſe manifeſtat, tanquam veniens ad Sionem. Id erat tem- quafi terra eas abforbfiffet. Quandoquidem autem metro- plum, & nominatim inoccherov , propitiatorium. polis hæc regni fuerat, declarat, una cuin ea Reges do $. 3. Verf. 2. Deftruxit Dominus. vha / Dicitur ab | Principes abiiſſe, & jam eos inter gentes verfari; cùm decus Ifraëlis fuerit fecretum eſſe à gentibus, & cum illis abſorbendo. Notat autem abolere & corrumpere ad eum nec numerari, nec miſceri, ſtudentem facere , quæ populi modum , quemadmodum abſorpta non extant. Notatur Dei funt. Hoc decus etiam ablatum oftendit ; cùm dicit, hîc, quòd hæreditatem Jacobi fecerit inhabitabilem. Ad- eos effe fine lege, hoc eſt, ſine inſtitutione. Non, quòd dit everfionem arcium , ut nuſpiam tuti effe poflint. Af furgit ad regnum. Profanavit regnum. Regnum filiorum libri legis fuerint conſumti; ſed, quod non fieret infi- tutio & returners & in cætibus & in familiis , quemad- David erat regnum Dei. Solomo dicitur conſediſe in throno Dei. 1. Chron. 29: 23. quippe erat regnum in eum modum in populo Dei fieri oportebat. Eft hæc inſtitutio populum, cujus rex erat Deus. Igitur & Dii vocabantur de juftitia. Nam citra hanc nulla inſtitutio poteft appel- lari 77in. Fuit etiam apud gentes multus ſermo de bonis principes populi , quia verbum Dei ( Joh. 10:35.) ac- ceperant, ut legem cum poteſtate imponerent populo, moribus , virtute ac vitio. Sed totus is fermo non fuit imperantes , ut ea fierent, que Deus jufferat; &judican- 7pin lex , five, ſi attendamus ad indolem vocis, demon- tes eos, qui non facerent aut contra facerent. Reges uneti ftratio vie. Adhæc Prophete non inveniunt vifionem à Dei appellabantur. Quod de aliis regibus non dicitur: qui | Jehova. Fuit inter Judæos captivos Jeremias , Ezechiel vocantur unéti hominum. Vide Michæ 5:4. Cyrus yo & Daniel. Hi pauci ſunt. Rari præterea erant in populo catur unétus Domini Efa. 45: 1. propterea , quod nego-Dei, qui haberent drendere for five revelationem ordina- tium ei dederat reftituendi populum in fedem fuam, & riam; nempe per verba Mofis & Prophetarum : quæ permittendi ædificationem templi ac urbis. Igitur regnum non fit in populo, extraordinariæ viſiones non multum apud Ifraëlem facrofan&tum erat. Nam apud eos regnare juvant, quippe quæ ferè eodem fermonis genere , quo non poterat, niſi quem Deus elegiſſet. Vide Deut.17:15. | lex & prophetæ cæteri , proponuntur, & faciunt quidem Atqui Deus per Nebucadnezarem fuftulit regnum filio non attendentes inexcufabiles; neminem autem fanant, rum Davidis, atque ita id profanavit , hoc eft , ita cum niſi eum , qui ſe à lege & præcedentibus Prophetis doceri eo egit, ut cum aliis regnis gentium. Et principes ejus. | fiverit . Quare etiam Chriſtus vulgo receptus non fuit , hoc eft, omnes miniſtros regni , imò etiam fenatum five quia ſermonem Dei non habebant manentem in fe, hoc presbyterium populi. eft, nefciebant, quis ſenſus eſſet dictorum Mofis & Pro- $.4. Verf. 3. Incidit omne cornu, hoc eſt, nullum re- phetarum. Quare fignum evidens iræ Dei eft, fi non fint, liquum fecit Iſraëli defenſorem. Retrotraxit dextram qui doceant, quique habeant Spencénufos, revelationem fuam. Qui hactenus dextra fua tutatus eft Ifraëlem , & Spiritûs , ut in bona conſcientia , & cum demonftratione non fivit hoftes in eum pro libitu graffari, jam retro dex- veritatis ad conſcientiam loqui poſſint. Etiamſi igitur tram extenſam reduxit, ut inimico non refifteret. Quin fint multi do&tores, fi ipſis defit revelatio , ut cognofcant etiam factus eſt Jacobo , ut ignis vorans. Imò, Arcum mentem Spiritus fancti , haud mulum populo prodeſſe fuum tetendit , ut inimicus , & destra ejus ftat , tanquam poffunt. dextra hoftis . Ibi participium mafculinum præmittitur , $.7. Verf. 10. De ſenioribus. Eos non jam ſedere in & ei fubjungitur nomen , quod ſolet uſurpari, ut fæmi- thronis ad judicandum , ſed in terra , & quidem immotos, ninum. Maſculinum valet neutrum. Hoc in verbis fre- pulvere in caput inſperſo, & in faccis: ut , fi qua præ- quens eft. Vide faltem Job.42:15. Porro miratur , quòd ftantia fit in populo, ea confiftat in eo , ut præ cæteris Deus omnia deſiderabilia oculi, hoc eſt, non peffimos quis fit indutus luctu & amaritudine. Denique de virgini- quoſque, fed optimos & præftantiffimos , interfecerit. bus , quæ folebant incedere recto guttere , ut eft Ef. 3: 16. Hinc porro exaggerat malum, quòd in tentorium filie eas demittere caput. fi 5.8. IN THRE NOS JEREMIÆ. CA P. II. 157 earum. $. 8. Verf. 11. 12. Ita enumeratis malis , antequam tes exhilaratum iri propter Hieroſolymam , & ad eam procedat ulterius, interferit fignificationem commotionis cum gaudio accurfuras & confluxuras. Vide Ef. 2:4. fuæ. Tantum enim erat malum cumulo additurus , ut co- Hag. 2: 7.) Utque inimici fibilantes do frendentes dens geretur teftari de fe, quomodo ipfe afficiatur ab hoc malo: tibus gloriarentur , ſe deftruxiſſe, & diem , quem exfpe- nempe, quòd præ fletu confumantur oculi fui , conturbentur ctaverant , vidiſſe. vifcera fua, bepar ſuum in terram effufum fit, hoc eſt, quòd $. 12. Verf. 17. Conceſſo hoc, docet, non debere præ ardore vitalia ſua confumantur, & in pituitam vel id mirum videri ; quia Deus fecerit , quod cogitavit , alium humorem corruptum reſolvantur, atque ita ex cor- &, quod dixerat fe facturum effe , quodque dicendum pore ejiciantur, ut in Phtiſi & alia corruptione fieri folet. præceperat Mofi & Prophetis ; quamvis ita lætifica- Hic quidem dolor verſatur circa omnem confractionem verit Satanam inimicum , & hoftiuni cornu extule- populi (filiam populi dicit pro filiis populi) maximus ta- rit. men hujus doloris ſtimulus hic eſt, quòd volutentur pueri $. 13. Verf. 18.-19. Clamavit cor ipforum ad Do- & lactentes in plateis civitatis , hoc eft, quod paflim in minum. Hæc funt dicta , tanquam per ſoliloquium. Pro- civitatibus ( dicit enim ?? fine articulo, locutione in- pheta apud fe teftatur , fe videre & fentire, quòd multo- definita) parvuli Judæorum jaceant fine cibo neglecti, & rum cor ad Dominum clamet compunctum ifta contefia- os me popeye pa bor: vel etiam fruſtra implorent matres & flagi- tione. Quando enim homines audientes conteſtationem, tent fruges & vinum , effundentes animas ſuas in finum fcunt, credendum eft, cor eorum conclamare ad Dominum, fatentur culpam & Deo dant gloriam, & veritatem agno- Facile autem intelligere eft , in tanta anguſtia, quàm rarum fuerit & difficile commemorare fædus Dei, (hoc eft, eum , cujus peculium eft Ifraël, qui falvator & & per fpem gratiæ divinæ exhilarari. ſanctificator ejus eft) in quo confiftit converſio; quæ $. 9. Verſ. 13. Quid conteftabor te ? Eft refponfio citra cognitionem Domini nulla eft. Credenda eỉt illa ad interrogationem , quæ eft ab initio : Quomodo? Re- pænitentia cordis habens fructum confeffionem, tim pro- ſponſio hæc pertinet tum ad conteftationem, tum ad con- ter fructum illum , tum propter prædi&tionem Dei; qua- folationem. 'Conteſtatio verfatur in demonſtratione cau- lis eft Deut. 30: 2. quòd in malis illis ſe converfurus fit læ horum malorum & juftitiæ Dei ; ut unuſquiſque intel- dat, quid facere debeant reliquiæ Ifraëlis , ut conditio il Ifraël ad Deum. Pofitâ igitur hâc hypothefi, conſilium ligat,unde hæc mala proveniant, atque ita fit aptus ad con- lorum in melius convertatur. Eos compellat ſub nomi- filium accipendum,quo uſus hæc mala avertat,aut reſtitua- tur in integrum.Habet reſponſio hæc propofitionem& ex- ligi eos, qui intra muros eos folebant congregari. Pro- ne muri filia Sion. Facile intelligere eft, per muros intel- ſecutionem. In propofitione primo loquitur de conteftatio- pheta autem non filiam Sionis nominat , ſed muros filie ne ; fed in exfecutione primò de conſolatione. Quid con- teftabor te? q. d. quid opus eft tibi in mentem revocare Sionis ; quod non eſſet relicta civitas. Neque adeo quic- legem Dei & verba Prophetarum, & tuam infidelita- quam fupererat , quàm fragmenta quædam murorum; tem, & duritiem , ac multiplicem pravitatem , & per ea quorum fimiles erant Judæi paflim diſperſi , pauci reli- excitare conſcientiam tuam, ut teftis fiat juſtitiæ judicii qui de multis. Auctor illis fit, ut die atque no&te lachry- hujus ? Ita interrogando ſignificat, id vix opus eſſe. Ta- mas profundant, tanquam torrentem , fine intermiilione. men poſtea id peragit . Quid afſimilabo tibi, vel exæqua- Atque etiam noétu furgant, & vociferentur, fingulis vi- bos ut conſoler te ? Solemus nos conſolari, quando vide- giliis effundentes cor fuum coram Deo , & orent pro ani- mus miſeriores' nobis , aut quando fupereft aliqua fpes ma puerorum ſuorum, præ fame tabefcentitm , hoc eft, mutationis in melius. Propheta libere profitetur, fe ni- jubet illos omni loco & omni tempore retinere medyo- hil reperire cum Sione comparandum in miſeria : neque riam divinorum beneficiorum, neque obliviſci divinarum etiam in toto mundo ullum , qui medicinam malo facere promiffionum, & ftatus feliciſſimi, in quo antea fuerant, poffit aut velit. Omiffa igitur hac confolatione , tanquam ejus quærere in deliciis hujus mundi , fed perſeveranti & mærore atque triſtitia compungi , neque remedium inutili , accingit ſe ad conteſtationem , & deſiderio in fide , in confeflione peccatorum fuorum , $.10. Verf. 14. Culpat Prophetas , quòd viderint in abnegatione propriæ juftitiæ, tanquam effuſo corde ipſi temerarium & inſulfum, & clauſerint oculos ſuos ad coram Domino , petere ab ipſo miſericordiam & pce- pravitatem ejus , ne jacturas Hieroſolyme inftaurarent, nitentiam ſuper malis, maximè in charitate fuorum li- fed illam potiùs in malum impellerent porro. Significat, berorum , non tantùm famem corporis patientium , fed fi Prophetæ laboraffent in hoc , ut Judæi rectè ſentirent maxime defectum inſtitutionis (quæ, ftante republica, de Deo & ipſius juſtitia , & Deum fanctificatorem ama- rent ac glorificarent , & idololatriam , vim, turpitudi- potuerat eſſe abundantiſſima, in illa autem miſeria erat nem fugerent , atque fe invicem excitarent ad juftitiam parciíſima) ne illi penuria cibi animarum perirent, afli- milati gentibus , inter quas verſabantur. faciendam: & Prophetis ad illa hortantibus voluiffent obe- S. 14. Verſ 20. Vide , Jehovah. Similia cap. 1. verſ. dire : tum damna Hierofolymæ fuiffe reſtituenda & re- II. & 20. Sunt verba Sionis, h. e. totius cœtus Ifraë- paranda. Nunc autem Judæos delectatos fuiſſe menda- lis, ubicunque eſſet, qui tanquam mater hîc introduci- cio , atque ideo iis datos fuiffe Prophetas , qui deliriis tur orans , & quiritans ad Deum. Hîc ſuis eos infatuarent. Cùm dicit , Prophetæ tui, ſignifi- minus fubftituitur vox Jehova. Dominus enim Sionis pro cat , qui tibi grati fuerunt. Non detexerunt oculos ſuper eft Fehova. Vide Pfal. 110:1. quia & vindex Ifraëlis peccatum tuum; connixerunt. Sie haben durch die finger eft Sanctus Ifraelis , cujus nomen eſt Iehovah. Efai . 41: geſehen. Eadem phrafis cap. 4: 22. De deceptione Pro- phetarum vide Ezech. 14. quomodo nimirum fieri pof- tuis , fed populo tuo, qui de nomine tuo appellatur , fo- ſic ſit, ut Prophetæ live Theologi ac populus conſulentes deratis tuis , qui norunt nomen tuum & fiduciam habent Deum, h. e. adeuntes Scripturas, non videant in illis in te. veritatem , ſed quamvis perperam , fumant ex Scripturis 6.15. Num comedent matres fructum ſuum , pueros pal- mes purav erroris & peccati , & in iis aliquid inveniant , mis formatos ? Significat extremitatem malorum ; quòd quo abuti poflint ad propriam perniciem. matres miſericordes coactæ fuerint filios ſuos , parvulos S. 11. Verf . 15. 16. In duobus hiſce verfibus eſt recèns natos , qui manibus ferebantur , comedere. Con- our zaenors. Concedit, illud factum effe, quod videba- fer Deut. 28: 54.-57. Levit. 26:29. Num occidetur.Rur- tur minime expectandum eſſe , nempe, ut omnes pre- fus ex altera parte demonftrat ſeveritatem iræ Dei, quòd tereuntes irriſerint & fubfannaverint ſpem Ifraëlis , com- in ipſo fanétuario Domini occiſus fuerit Sacerdos do pro- plodentes manus , & nominatim , quod Jehova Deus pheta, qua nulla major profanatio loci fancti fieri poterat. ipfius , & habere templum in medio ejus , atque in eo $. 16. Verf. 21. Decubuerunt. Poft privatas ædes & habitare diceretur. ( Hoc enim fignificat, quod di- fanctuarium producit in aſpectum vicos & locos publicos, cit , An hæc eſt urbs confummata pulchritudine & hila- in quibus jacebant fine diſcrimine interfecti omnis ætatis ritas teti terriè? Gloriabantur enim Judæi, olim gen- & fexus homines, mactati inftar pecudum. $.17. Verf, 221 nomine Do- ز 158 C O M M E N T A R I US $. 17. Verf. 22. Vocas , tanquam die condi&ti. Poftre-, tudine in Ægyptum tranfierunt, inde non reverſi: cæ. ma querimonia tria complectitur. I. Quòd nullus terror teri autem ita diſperſi funt , ut vix ullus reperiretur deſit, ſed omnia mala , tanquam ex condicto, Deo vo- | uſpiam incola. 3. Quod inimicus Sionis (reétè & hîc cante, conveniant. 2.Quòd nullus fit fuperftes; intellige, Satanam intelligimus ex Gen. 3: 15.) conſumſerit filios qui civitatem & rempublicam inſtaurare poffit . Notan- Sionis , qui in fpem novi feminis & propagandæ rei- dum hîc, quòd & Gedalja , qui datus erat reliquiis in publicæ accuratiſſimè educati ac formati erant. caput, interfectus eft , & percuffores cum magna multi- c'A PU I 111. I 2 E Go vir ille, qui vidit exhauſtas vires per virgam excandeſcentiæ ejus. Me duxit & incedere fecit in tenebris & non in luce. 3 Certè in me identidem vertit manum fuam omni die. 4 Fecit inveteraſcere carnem meam & pellem meam , fregit oſa mea. 5 Ædificavit contra me & circumdedit venenum & moleſtiam. 6 In tenebris fecit me conſidere, ut olim mortuos. 7 Sepivit circa me , & non exeo , gravi ære me oneravit. 8 Etiam , quando vociferor &• quirito , intercludit orationem meam. 9 Sepivit vias meas cæfo lapide, tramites meos corrupit. 10 Urſus inſidians ipfe mihi eſt, leo in latibulis. II vias meas fecit retrogradas & abrupit me, poſuit me defolatum & attonitum. 12 Tetendit arcum ſuum , & pofuit me, tanquam fcopum telo. 13 Fecit intrare in renes meos filios pharetræ fuæ. 14 Exſtiti riſus toti populo meo, cantilena eorum omni die. 15 Exfatiavit me amaroribus , irrigavit me abſinthio. 16 Et comminuit ſcrupis dentes meos , cooperuit me cinere. 17 Et removit fe à pace anima mea, oblitus ſum boni. 18 Et dixi; Periit perennitas mea, & ſpes mea à Iehova. 19 Recordare inopiam & acerbitatem meam , quæ eſt abſinthium & venenum. 20 Recordando recordatur & deprimitur apud me anima mea. 21. Hoc revocabo ad cor meum, ideò fuftinebo me. 22 Studia Tehovæ quod non defecerunt, quod non confumtæ funt miferationes ejus, 23 Recentes matutinis. Ampla eft veritas tua. 24 Pars mea Iehova , dixit anima mea ; ideo fuftinebo me ip , vel opperiar ipſum. 25 Bonus Jehova exſpectantibus se, animæ , quæ curat ipſum. 26 Felix, qui & opperitur & continet fe ad ſalvationem Jehova. 27 Bonum eſt viro, ut ferat jugum in pueritia fua , 28 Sedeat folus & contineat fe; quia fuftulit & pofuit fuper ipfum; 29 Ponat in pulverem os ſuum (fortaſſe eſt exſpectatio ) 30 Præbeat percutienti ſe malam , ſatietur probro. 31 Nam non rejicit in perpetuum Dominus , 32 Sed , ubi mærore affecerit , etiam miferetur , ſecundum multitudinem gratiarum ſuas rum. 33 Nam non debilitat ex corde fuo & mærore afficit filios viri; 34 Ut comminuat ſubter pedes fuos omnes vinctos terræ ; 35 Ut dimoveat judicium viri coram altiſſimo; 36 Ut torqueat hominem in lite fua. Dominus non videt? 37 Quis dixit & extitit, quod Dominus non præceperit ? 38 Ex ore Altiſſimi non exeunt mala & bonum ? 39 Quid murmurabit homo vivens? quiſque ſuper peccatis fuis murmuret. vel , quiſque ſupra peccata ſua? 40 Per IN THRENOS JEREMIÆ. CAP. III. 159 40 Perveftigemus vias noſtras &fcrutemur, & convertamur ad Iehovam. 41 Feramus cor noſtrum in manus ad Deum in cælis. 4,2 Nos defecimus & inobedientes exſtitimus : tu non condonaſti . 43 Texiſti te ira (vel induiſti iram, & perſecutus es nos: occidiſti, non ufus es clementia. 44 Tegmen nube fecifti tibi, ne tranfeat oratio. 45 Purgamentum &ºnauteam ponis nos in medio populorum. 46 Aperuerunt contra nos os fuum omnes inimici noſtri . 47 Pavor & fovea exſtitit nobis , deceptio & fractura. 48 Rivis aquarum deſcendit oculus meus propter fracturam filiæ populi mei. 49 Oculus meus manat & non ſubſiſtit , ſine intervallis, so Donec profpeitet & videat Iehovah ex cælo. 5.1 Oculus meus vim facit animæ meæ propter omnes filias urbis meæ. 52 Venando venantur me, ut aviculam, qui inimicitiam in me gerunt fine caufa. 53 Manciparunt foveæ vitam meam & conjecerunt lapidem in me. 54 Fluunt aquæ ſuper capite meo: dixi , excifus fum. 55 Nominavi nomen tuum, Iehovah, ex caverna ima: 56 Vocem meam audiviſti: ne exſurdes aurem tuam ad anhelitum meum, ad quiritationem meam. 57 Appropinquaſti in die , quo vocabam te: dixiſti, Ne metuas. 58 Egiſti, Domine, caufam animæ meæ , aſſeruiſti vitam meam. 59 Vidiſti , Iehovah, torſionem meam: judica caufam meam. 60 Vidiſti omnem vindi&tam eorum , omnes cogitationes eorum de me. 61 Audiviſti convitium eorum , Iehovah, omnes cogitationes eorum contra me , 62. Labia ſurgentium adverſum me & meditationem eorum contra me toto die. 63 Sedere illorum & ſurgere illorum intuere : ego cantilena ipforum. 64 Reddis ipfis condignum , Iehovah , juxta opus manuum ipforum. 65 Das ipfis obdurationem cordis, exſecratio tua iphs. 66 Perſequeris cum ira, & profligas ipfos deſubter cælo Iehova. S.I. N hoc capite Jeremias 1. conqueritur de ſua $.7. Verf.6. In tenebricofis fecit me confidere , ut olim miſeria, uſque ad verf. 19. 2. İngemiſcit ad mortuos. Quemadmodum mortui feparantur à vivis, & Deum, verſu 19. & 20. 3. Confolatur ſe & non communicant cum ipforum gaudiis: ita ego ſocietate omnes fui fimiles, verf. 21. –39. 4. Ad hominum & oblectamentis eorum carui. monet & hortatur, ut quiſque, omiffa mur 5.8. Verſ. 7. Circumſepſit me , ut non exeam , ære me muratione, vias ſuas fcrutetur, ad Deum con- operavit. Vel notat captivitatem ſuam ſive incarceratio- vertatur , & eum ex corde invocet. verſ. 39.40.41. Hîc nem , vel ſignificat , fe, tanquam catenis gravibus vinctum ſubjicit formulam confeffionis & implorationis verſ. 42. & muris cinctum, non potuiſſe exire & fibi conſulere. 47. 5. Redit ad commemorandos fletus ſuos & in- $.9. Verf. 8. Etiam, quando vociferor , intercludit ora- jurias, quas à popularibus paffus erat, & calamitatem, quæ tionem, hoc eſt, nihil facit Deus , tanquam exaudiens ora- videbatur eſſe fine remedio ; ex qua Deum invocaverit: & narrat, Deum fibi adfuiſſe', & hoftes fuos ultum eſſe, à fi orationem meam interclufiffet. Ony deducimus à no, tionem meam , fed perſeverat in duriter me habendo , qua- verſu 48. uſque ad finem. $. 2. Verl. 1. Ego ille vir fum. Generalis propofitio quod notat obtarare. Sed hîc ad orationem refertur, & querimoniæ & getriacus eft: fibi uni præ cæteris evenil notat, obturatis auribus prætermittere. ſe, ut in virga excandeſcentiæ divinæ ſentiret afflictionem 9. 10. Verſ . 9. Sepivit vias meas. hoc eſt, quò mittit d debilitationem. Quippe à juventute Jeremias nihil aliud me, non poſſum procedere, ſed infeliciter ambulo per of- audivit, quàm mala populi , nihil aliud cogitavit, nihil di- fenfionem & titubationem. xit:&hoc ipfum ei cauſa fuit perpetuarum vexationum.Ita S. 11. Verf. 10. Urſus. Improvifis & fubitis malis virgam Dei primus fenfit, & fine illa nunquam fuit in me infeſtat, tanquam fi ex inſidiis me impeteret. Ita in vita. me impetum faciunt urſi & leones, ipſo non prohibente , Verf. 2. Me duxit & ire fecit in tenebris. Miſe- tanquam fi ipfe inſidiaretur mihi, & me vellet dilaniare. rum eft vivere in metu, in exſpectatione malorum , in dem $. 12. Verf. 11. Vias meas fecit retrogradas. hoc eft, eię & triſtitia. Id hîc fignificatur. Nullam fe habuiſſe cogor ſemper cum pudore abire. Et abrupit me. Alii la- materiam gaudii , fed perpetuò & in mærore & in metu ceravit me. vel confregit me. Vox Hebræa femel tantùm Verſatum eſſe. legitur. Eft tamen nota Chaldæis , qui ea utuntur pro pa $.4. Verf. 3. Identidem vertit manum ſuam. hoc eft, & 707 / Nota eft & Arabibus , qui aliquando per eam fi- plagas mihi infligit & indeſinenter & varias. Nam & pro- gnificant difcerptionem , aliquando amputationem. Syrus prii dolores , & dolores communes & fympathia cum aliis Rom. 11:17. nyang ponit pro erzaceed õvey. Ita nos bonis funt plagæ Dei. hoc loco, Abrupit me , tanquam ramum ab arbore. Id $.5. Verf.4. Fecit inveteraſcere carnem meam. Senſus requirit ordo querelæ. Cogor recedere, nullibi admittory eſt, vitalem ſuum ſuccum exhauftum eſſe , & fe ita debi- ayellor ab omnibus hominibus , ſolas ſedeo deſolatus, ftu- lem factum, ut conſiſtere nequeat , quafi oſſibus fractis. pens, attonitus. Non tam bene obfervatur iſta ånga:61c, $.6. Verf. s. Ædificavit, &c. hoc eſt, omni amaro- fi poft vias retrogradas ponatur dilaceratio vel difcerptio , re me circumvallavit & moleſtia, ut nec perrumpere , nec & tum deſolatio aut ſtupor. erumpere aliqua poflim.Coactus eſt Jeremias manere Hie $. 13. Verſ. 12. Tetendit arcum ſuum. Omnes increpa- roſolymis, & non licuit ei exire. tiones Dei effunduntur in me: ego omnibus, tanquam fco- I $.3: pus 160 COM M E N T A R I US pus, proponor , in quem ſagittas ſuas conjiciant & nequi- | hæreditatem propriam , in oppoſitione eorum, quæ in tiam effundant. terra ſunt, intelligitur, etiamfi fanctuarium ablatum fit $. 14. Verf. 13. In renes meos. Conſigor dolori- | & altare & facerdotium (quod tum ad tempus quodanti- bus. modo ceffabat) nihilominus Ifraelem retinere fuam hæ- $. 15. Verf . 14. 15. 16. Riſus , cantilena. Irrideor ab reditatem , & in Deo etiam juſtitiam fuam habere , adeo- onnibus popularibus meis & cantilena ipforum fum. De- que poffe & debere exſpectare revelationem juftitiæ Dei, nique cibus meus inihi eft inftar ſcruporum, quibus dentes & cum ea etiam Regnum ipſius. quæ Chriftus conjun- mei conteruntur , & ego amaritudinibus impleor , cinere git Matth. 6: 33. Deus enim non poteft Ifraeli eſſe ju- autem obruor. ftitia, quin etiam habeat Regnum. Ideò etiam oportuit $. 16. Verf. 17. Et removit ſe. Anima mea concepit facerdotium reftitui, ut Chriſtus nafceretur fub lege, & illuu aizí ze es peca , nunquam mihi pacem futuram effe , & juftitiam adduceret , eamque prædicaret Judæis & gen- omnem boni cogitationem expectoravi. tibus. $. 17. Verf. 18. Et dixi, Periit perennit as mea.hoc eft, Ideo fuftinebo me illi. Non poteft Deus fallere & fru- non poſſum amplius fubfiftere. risa fignificat continua- ftrari eos, qui eum elegerunt pro parte ſua , five quorum tionem a eséggewe vel & psáčews , effe vel I agere. anima dicit, Jehova eſt pars mea, id eft, qui in Deo de- Et ſpes mea. hoc eſt , nihil amplius in hac vita exſpe- | lectantur , ut parte ſua. Non poteft enim haberi ab eis pro ctandum habeo boni à Jehova. Hactenus gerhochopio's & parte & non fieri pars ſive hæreditas eorum, quia non po- querimonia. teſt negare, ſe dignum effe, ut ametur ab homine, tan- $.18. Verſ. 19.20. Recordare. Eft zespoon' ad Deum & quam pars ſua. oratio. Non enim propter iſta mala abjicit fiduciam fuam. $.24. Verf . 25 --- 29. Bonus eſt Jehova exſpect an- Petit, ut Deus velit recordari ſuæ amictionis & acerbita- tibus ſė. Hoc eſt conſectarium, quod deducitur ex eo, tis; quæ fit, ut abfynthium & venenum : de qua cogita- quòd fidelium pars eſt Jehova. Deus non fallit nec pudo- re non poflit , quin aniimo penitus confternetur & con re affici finit eos, qui ipfum exſpectant. Exſpectat Deum, cidat. qui certam fidem habet futuri adventus Dei , ideoque $. 19. Verſ. 21. Hoc revocabo ad cor. Hoc tertium præfentibus non delectatur, ſed futurum adventum Dei membrum eft, nempe conſolatio fui & aliorum. Reperi- deſiderat, & ad eum fe præparat, ut Dei gratiam. pro- re ſe aliquid & revocare ad animum, propter quod ſe in miffam poflit experiri & ad eam pervenire. Anima , que fpe & exſpectatione fuftineat. ipſum quærit, quæ ipfi intendit & ipfum curat. Anime id $. 20. Verf. 22. Studia Fehove. Hoc illud eft, quo tribuitur , quia ei & fitis ac fames convenit. Quorum fulcit animum fuum , quod Deus gratioſus & mifericors pars eft Dominus , ii eum exſpectant & eorum anima eft. Gratiofus, ut habeat ftudia fidelia rigy épe Ceménnies, ipfum quærit, eumque omni cupiditate profequitur. Pars ut eſt Rom. 11:29. Quod hîc dicit, non deficiunt. unn enim illorum eft non in præfens tantùm, fed in futurum. eſt pro inn, , ex reſolutione F Dageſch. Poteft etiam spe ſalvati ſumus. Rom. 8:24. Deusæternus eft, & æ- verti, Gratia Dei funt, quòd non fumus confumti. q. d. ternum illorum bonum eft, quorum pars eft. Igitur bo- Signum gratiæ Dei & ftudiorum ejus erga nos eft , quòd tant, illorum pars eft. Quippe eum habent & eligunt nus eft Dominus exſpectantibus fe. Nam, qui eum exfpe- non omnes periimus. Sed hic fenfus præſupponit alterum: Gratias Dei non eſſe finitas. Quia Dei ftudia funt émetee- pro parte fua ; & Dominus fe illis attribuit, ut partem perftites funt , fignum id poffunt habere, fuam conſerva- & juffu ejus exſpectant ipſum ; & exſpectando ipfum foe- dus cum eo faciunt: & jam fentiunt Deum bonum ſuum tionem eſſe fignum gratiæ Dei, ut tolerantiam ipfius falu- tem habere poffint . Quare malo, ut in primo membro fit & hæreditatem ſuam , quia in eo deliciantur. Denique cares ardy. Simplex ordo , quòd ftudia Jehova non defi- quafi non poffet effe bonum æternum hominis exfpe&tan- cjunt, vel nunquam defecerunt , q. d. quòd nullum exem- tis ſe. Felix. Nomen bonus lîc ſignificat beatum. Sic plum eſt pænitentiæ & mutationis amoris Dei, imò quòd Deum gratiæ pænitere non poteft ; hoc illud eft, quod aggreditur, dum demonſtrat, quod felicitati nihil obfit Jer. 44: 17. Jeremias hîc alteram partem confolationis non conſumtæ ſunt, non finitur Dei mifericordia. In nul- opperiri Deum in filentio & cum latione jugi , quod Deus lo malo relinquit fuos. Sed hoc fortaffe eſt ton ſtudii. mis Deus animam fui fitientem non poteft relinquere va- impoſuerit. Nam apud Deum effe ſalvationem. Impri- imò nullum eft teinpus , quo non vult miſericordiam fuam cuam. Hoc dixerat verfu præcedenti. Si homo interim in malis ſit, Deus ſalvat eum. Docet autem hiſce, quid $.21. Verf. 23. Recentes. Poteft referri ad proximum fit exfpeétantis Deum. Nempe ſperare , opperiri · miſerationes , vel ad utrumque pofitum in verlu 22. gra- lere, nec commovere fe, & jugum ferre, non recalcitra- tias & miferationes. Per hoc autem fignificantur multa , re, ſed id libenter ſuſcipere, etiam in pueritia ſua, ſe- quæ Deus quotidie agit circa bonos & malos, quibus & dere ſolitarium, hoc eft, non quærere focietatem & a- bonitatem fuam oftendit & longanimitatem. Inter cætera eft hoc,quòd Deus Ifraeli dedit reliquias , & reliquiis de- ! minum, & continere ſe, hoc eſt, nonægrè ferre, indi- micitiam mundi, nec triſtari propter derelictionem ho- dit prophetas , ut Jeremiam , Ezechielem, Danielem. gnari , iraſci. (Confer Job. 36: 13.) idque propterea , $. 22. Ampla eft veritas tua. Veritas hîc reſpicit ad quia Deus jugum impofuerit. Innuit, non poffe jugum promifliones, q. d. non eft res parva , quam à tuis pro- ab hominibus imponi, quod Deus non imponat. Et os millionibus exſpectamus; imò majus eft, quàm quod co- ponere in pulvere & imprimis nunquam deſperare. Hoc gitari poflit. Non igitur eft abjicienda ſpes, neque cogi- dicit per ifta, Fortaffe eſt exfpe&tatio. Quæ particula for- tandum de veteribus bonis, quæ Ifraeli evenerunt, quæ taffe non eft dubitantis , neque timentis, fed probabilem videntur periiffe: fed ad majora animus erigendus eft. exſpectationem habentis. Nempe ad gloriam Dei perti- $.23. Verf. 24. Pars mea eſt Jehova. Inde æftiman- net, eum falvatorem reperiri in magnis anguftiis, Pfalm. dum, quid à veritate Dei exſpectandum fit. Deus & vo 9:10. Ideo fuos permittit venire ad extrema, ut fint luit amari ab Ifraele , ut pars ipforum & fors; & juftum tanquam puerpuræ , quæ eniti non poffunt. Efai . 37: 3; eft, ita Deum amare; quia, cùm Deus nobis propona- Deinde pertinet hoc ad probationem, quæ utilis eft ad tur, ut bonum, & hæc terrena etiam oblectent, ut bo- experientiam fidei. Rom. 5:4. Jacob. 1: 12. Hebr. 12: na, injuftum eft , vel Deum non præferre aliis rebus, vel yf. 11. Ergo felix eſt, qui jugum libenter ſuſcipit : quia non velle habere cum aliis , fi ea dentur ; atque ita aliis re & ſibi confulit per animi tranquillitatem, & Deum glori- bus contentum effe ; vel Deum non habere pro fufficientificat, tanquam partem fuam, & experitur in ſe ſpem vi- bono, & eo folo nolle eſſe contentum. Quòd fi autem Deus eft pars Ifraelis, forte ipſis alliguata, tanquam in $.25. Verſ.30. Prebeat percutienti malam. Ad exſpecta- partitione bonorum & Deus fe Ifraeli donavit, tanquam tionem etiam refert patientiam & receptionem injuriæ, & non exercere. vam. IN THRENOS JEREM I Æ. CA P. III. 161 & non amolitionem opprobrii . Confer Matth. 5:39. modum ab eo cogniti fumus ; ideo dicimus, Deum effe Nihil autem folet accidere durius contumelia & irri in cælis , & coelum eſſe ſanctuarium Dei, & Deum inde fione. nobis benefacere. Ibi enim eft fpes noftra. Idque eò S. 26. Verf. 31. Nam non rejicit in perpetuum. Hîc majore de cauſa, quia ibi Chriftus eft fedens ad dexteram rationes ferendi & ſperandi allegat , & explicat, quare | Dei, & pro nobis intercedens : quem Veteres Angelum beatus fit, qui ita exſpectat lebovam. Nam non rejicit in lebove & paſtorem & lapidem ac vindicem Ifraëlis appel- perpetuum Dominus. Qui Dominus eft, cujus funt illi , qui | labant , nos verò etiam fratrem noſtrum primogenitum & eum partem ſuam dicunt , non poteft eos in perpetuum re Salvatorem TETE NEW feléov nuncupamus; qui, ut ex celo jicere, fed neceſſe eſt, ut eos aliquando aſſerat ſuos & vin- venit, ita in cælum rurfus afcendit, & inde venturus eft, ut dicet & pro vultu irato ipſis oftendat fix?. hoc eft, gra nos aſſumat ad fe. Quando igitur cor noftrum attolli- tiam five dedo xls. mus ad Deum ; eumque potentem, qui poteft nos in $.27. Verſ. 3 2.- 38. Sed, ubi mærore affecerit. Alte æternum vivificare & gloria ac lætitia complere; qui eſt rum, moerorem eſſe mutandum in magnam lætitiam pro in colo: etiam cor noftrum attollimus ad cælum , & ad pter miſericordiam & ftudium Dei, & quidem eò majus , Mediatorem Teftamenti æterni , & ad hæreditatem no- & enixius ; quia non merore afficit ex corde & ſeriò; ſed ftram ac patrimonium , quod in cælo nobis ſervatur in ſeriò & ex corde miſeretur , & cum ftudio enixo. Hoc Chrifto, anhelamus & afpiramus. Atque ita cum palmis dicit verſ. 33. Idque confirmat amplius verf . 34. 35. 36. corda attollimus orantes, quando in fide, ſpe acchari- quia non debilitat eò uſque , ut comminuat ſub pedes ſuos tate oramus. In fide , credentes Chriſtum & ad gratiam vinetos terræ, hoc eſt, qui in terra ab hominibus vincti Dei in Chriſto & juftitiam ejus confugientes. In fpe , funt, & in die es cou omnem conjecti ; non propterea appetentes & deſiderantes bona , cùm omnia , quæ Deus etiam inciderunt in iram Dei, ut, quemadmodum homi- promiſit fidelibus , tum maximè cæleftia. In charitate , nes excandeſcunt in illos , & illis malè volunt , ita etiam orantes pro omnibus, pro fratribus , pro Ecclefia & Ec- illos velit proterere, tanquam fi illius voluntas eſſet alli cleſiæ incrementis , regno, repurgatione à fcandalis, il- gata voluntati hominum : quia etiam non poteft judicium luminatione & fanctificatione perfecta. alicujus evertere, qui ad illum pertinet, tanquam judicem , $. 30. Verf. 42. Nos defecimus. Incipit oratio five qui eſt altiſſimus , & altior omnibus cellis, & potentior | formula orandi uſque ad verſum 48. Eft hîc confeffio omnibus dynaſtis,apud quem ſupremæ poteſtates non ſunt defe&tionis & inobedientiæ. Defe&tio fignificat abnega- eyva su . Denique, quia non poteſt quenquam in con tionem dominii. Intelligenda receflio ab eo, qui eſt vin- tentione ſive lite ſua juſt a fuofraudare jure. Hîc occurrit dex Ifraëlis , quem Dominum nominaverat, verf 31.& 37. cogitationi ineptæ , ſed, quæ familiaris eft homini. Domi Inobedientia notat omillionem mandatorum ejus. Man- nus non videret? quafi dicat , fi quis impatiens fit, is ita data Domini noftri recapitulantur in uno, ut diligamus agit, tanquam fi cogitaret, Deum non videre. Atqui hæc fratres & omnes homines. Qui , quod juffus eſt, non fa- ineptiſſima cogitatio eft. Hoc oftendit verf. 37.38. cit, is dicitur in eodors; qui autem Dominum ſuum Primò nihil effe , quod Dominus non præceperit five & præcepta ejus abnegat & rejicit, is dicitur yvis, ro- effe jufferit; fecundò, diſtributionem bonorum & malorum scéensyövor@. Et hoc dicitur de iis, qui Deum Domi- à folo Deo fieri: id illius ita proprium effe, ut, fi id negetur, num ſuum dixerunt verbo , non opere. Qui quando non negetur altitudo ejus. faciunt mandata, ut dictum, ſunt inobedientes vel im- $. 28. Verf. 39.40. Quid murmurabit. Hîc 4. mem morigeri. Quando autem alium Deum , alium Domi- brum eft: admonitio. Notanda tranſitio. Concludit ex num, dicunt, aut aliam ejuſdem Domini legem obtru- præcedentibus, non eſſe, ſuper quo homo vivus reétè mur dunt aut fingunt, ſunt óvopes. Ita , qui aliam legem ju- murare poffit. Quafi dicat , nullam conditionem eſſe into- ftitie fibi proponunt, ſunt avogi. Ergo de gentibus lerabilem viventi , cui Deus adhuc dat vitam , & in vita quidem, quæ Deum non agnoverunt, dicitur , quòd fint occaſionem fui glorificandi & fidem fuam experiendi? D'NON é pouf Tw201, peccatores: de Ifraëlitis autem , &, Unicam murmurationem juftam eſſe , ſuper pecca- qui à nomine Domini , qui eſt Chriſtus, denominati ſunt , tis fuis. Si continues orationem , fenfus erit, Non effe dicitur deficere. Vide Efaiæ 1:28. & alibi. Succedit murmurationem adjiciendam ad cætera peccata. Quum teftificatio fenſus judicii Dei & rectitudinis ejus. prorogetur vita & prolongetur Dei patientia : exiſtiman- $. 31. Tu non condonafti, quaſi dicat, tu rectè atque dum eſt, tempus vitæ ad hoc concedi , ut quiſque deploret juſte ufus es ſeveritate. Phrafis fumta ex Exod. 23:21. ſua peccata , & eo fine (ut eft verf . 40.) vias ſuas pervefti- Non condonabit defe&tionem veftram. & Deut. 29:20. get , tanquam palpando , & conſilia & actiones ſuas retra- Non volet lebova condonare illi. Quemadmodum nos Stet & fcrutetur, id eft, penitus pernoſcat, ut convertatur fædus tuum rejecimus ; ita tu nos rejecifti à foedere tuo, ad Dominum, hoc eft, mutet ſua conſilia in melius, confu- & ab ejus fignaculis. Id ita effe oftendit effectis docenti- giendo ad illum & ambulando cum illo. Habet empha- bus juſtam Dei iram, verf. 43. 47: fin to , uſque ad. Oportet eñ éygiſes Deo appropin. $.32. Verf. 47. Pavor. Accumulat hîc omnia, quæ quare , eumque ac naturam ejus & virtutes ejus & volun- ad perniciem & interitum faciunt. Rem proponit, tan- tatem ejus & bona ejus & judicium ejus accuratè cogno quam in emblemate : ut fi quis juxta puteum ftet, aut in ſcere, & ſuam voluntatem ac conſilium divinæ voluntati præcipitio , & terrore corripiatur & prudentiam non ha- ac confilio exaptare. beat, neque præcipitium animadvertat , ſed etiam decipia- $.29. Verf. 41. Feramus cor noſtrum. Non vult ſub tur , ut puter fe non poffe conſiſtere in loco fuo , fed debe- fiftere miſeros in objurgatione ſui , fed jubet etiam Deum re ab eo digredi : fi gradum promoveat, neceffariò con- invocare." Hîc autem non prohibet quidem elationem fringetur lapſus in barathrum. Ita actum eſſe fecum, con- palmarum, fed poftulat, ut cor fuum in palmas ferant ad fitetur hîc Ifraël. Pavore repletos animos fuos fuiffe pro- Deum , qui in cælis eft. Dicit, cor noſtrum. Dum alios pter malam conſcientiam , propter terriculamenta exte- monet, fe illis conjungit , neque fe à peccatoribus eximit. riora; tum collocatos fe fuiffe in præcipitio, hoc eft, cor noftrum , quafi dicat, uno corde omnes invocemus extra viam fuiffe , atque ita extra ſpem falutis ; præterea , Deum.Qui in ccelis eft.Qui non tantùm terram fecit,fed & deceptos ſe eſſe per falſos prophetas & proprias cupi- colum; & cælum præparavit, ut locum , ex quo majefta- ditates , ut magis magiſque recedendo à via , quæ eft fi- tem ſuam & potentiam & gratiam oftenderet, & in quo ſe des in Chriſto , tutos ſe putarent, vel fcortando cum oftenderet, & gloriam ſuam manifeftaret ad yitam & fac | gentibus & illarum idolis , five fiduciam fuam collo- tietatem & gloriofam lætitiam ſuorum. Ibi effe dicitur cando in carne. Ita ſe in barathrum præcipitaſſe & Deus, ubi ſe manifeftat. Quemadmodum dicitur non confractos effe inftar fragilis urcei; ut ne teſta quidem fuiffe in turbine , procella , terræ motu , igne ; quia Eliæ, utilis fuperfit. Rectè autem talis fractio conmemoratur, fe non manifeſtavit in his , neque eum allocutus eft. 1 Reg. ut fignum viæ , quæ oppoſita eſt paci & juftitiæ, quam 19:11. 12. Quia in cælo cognofcemus Deum, quemad- in fædere Dei percipimus. * Vox hwng duplici- O 3 ter 162 COM M E N T A R I US ter conſiderari poteft. I. Ut compoſita , prout ) egerint, &, quàm pertinaciter ſe perſecuti fint, & in ex- compofitum eft. Tum non derivabimus à 17Nw / Nam tremum uſque periculum deduxerint, ut videretur tan- evanogáce non permittit, ut fimul x & 17 quieſcat , vel, quam aqua eſſe merſus, & apud ſe dénei pea Joe vé zx habe- ut s quiefcat in radice, quæ terminatur in 7/ Deduce- ret. mus autem ex et, quod eft obliviſci, decipi ſive mutuum S. 39. Verſ. 55:56. Nominavi nomen tuum. Vel, in- dare. Quemadmodum nne eſt à Ny/ II. Ut fimplex, vocavi nomen tuum , hoc eſt, te nominatim vocavi. Opor- quemadmodum duo præcedentia nomina carent articulo. tet enim nos fcire , quem inyocemus, & non aliquem, Sic derivabimus à verbo sun; quod vide Gen. 3; 13. gnofcere, & nomen ejus confiteri, hoc eft, de eo crede- ſed verum Deum invocare ; atque ea propter euin co- & notat decipere. Ita redimus ad eundem ſenſum. $.33. Verf. 48. Rivis aquarum. Quandoquidem fra- re & dicere, quæ de eo credenda & dicenda ſunt. Hîc Etionis commodùm mentionem fecerat, hîc redit ad fuam gratias Deo agit de exauditione , nempe quòd non ne- querimoniam , & teſtatur dolorem fuum & fletum per- Particula 5x poteft explicari minime ; ut futurum fit glexerit fuos anhelitus & quiritationem ſuam , verſ. 56. petuum propter confractionem totius populi Ifraëlitici: hoc & fequente verſu. pro imperfecto. Poteft tamen etiam explicari Ne, & erit $. 34. Filiæ populi mei. h.e. omnium filiorum populi repetitio orationis ac petitionis. mei. Populus enim conſideratur , ut mater fingulorum. 5.4.0. Verf. 57. Prope acceſſiſti in die , quo vocabam Deinde filia, in fing. numero, forma fæminina , dicitur te, dixiſti , ne metuas. Gratias agit, quòd Deus fibi in- pro univerſitate filiorum. Sic Ef. 47: 1. Filia Babel, cluſo , & in foveam detruſo, miferit auxilium ; & ita con- filia Chaldeorum dicitur pro, univerfi filii Babel & folatus fuerit , juſſeritque bene ſperare. Chaldæorum. Ita frequens eft, fæminino ſingulari notare 8.41. Verf. 58. Egiſti cauſam animæ meæ, hoc eft, multitudinem vel collectionem. Ut Ef. 40:9. prædica in conſcientia regis & quorundam ſervorum ejus effecifti, trix Sionis notat prædicatores Sionis. ut judicarent, mihi injuriam fieri, & me ex morte eri- $. 35. Verf. 49. Intervallis. Di9 idem valet cum piendum decernerent , atque ita vitam meam afferuifti, 7709, quod eft cap. 2: 18. à verbo 119 fubfiftere , non quippe rem tuam, & cujus cura ad te pertinebat. Domi- progredi. Vide Hab. 1:4. Pfal. 77: 8. fed hoc deri- depoſitum , conſignaveram. 1. Pet . 4:19. no vivimus , Domino morimur. Quam in manus tuas , ut vatum ſumit 17 ab initio. Solent enim verba imperfecta admittere derivata non unius imperfectionis , & litteræ $.42. Verf. 59. ----- 63. Vidifti torſionem meam , fi- quieſcentes inter ſe permutantur: ve mei, quòd meus ſermo, mea legatio, mea fideli- $. 36. Verf. 5o. Donec proſpectet du videat Iehovah. tas ab hominibus peflimè accepta fuerint, mihique in- Significat, fe non ceſſaturum antea à ploratu ſuo, quàm juria facta fit. Híc & fequentibus verfibus quatuor ex- Deus de cælo proſpectet. Profpetare conſignificat ſui ponit reliquam perſecutionem , poftquam ex fovea edu- manifeſtationem , ut , qui exſertat caput fuum , ut , quæ accufatjuris contorfionem. Verfu fexagefimo exponit vin- &tus eſſet, & in mitiore cuſtodia eſſet poſitus. Hoc verſu foris funt, inſpiciat. Vide Pfal. 14:2. Notat, ſe cum fidelibus exſpectare Dei manifeſtationem ex cælo , hoc dictam illorum ; quomodo ultionem å ſe ſumferint, pro eft, talem liberationem populi, quæ demonftret, Deum eo, quòd verum dicendo ipfis moleftus fuerat; & cogi- ejus auctorem effe : nifi hoc etiam ulteriùs extendendum probria cum cæteris cogitationibus adverfum fe. Verſu tationem eorum adverfus ſe. Verſu fexagefimo primo op- eft ad vittationem populi , & φανέρωσιν θεε αν σαρκί , ac manifeſtationem juftitiæ Dei in Chrifto. Quòd autem fexagefimo fecundo accuſat labia, & meditationem ad- propheta hîc loquitur, id de fe & fui fimilibus dicit, in verfariorum fuorum, quòd femper fibi fuerint contraria. quibus unus Spiritus & idem affectus eft. Et hoc exem- Verſu fexagefimo tertio exponit omnem illorum conver- plo fuo alios commonefacit , ut non defiftant à ſua fationem & actionem , quòd , five ſederent , five ftarent, fupplicatione , donec Deus ex cælo deſcenderit , & ipfum cantilenam fuam facerent . Ex his fatis intelligi falutem illis attulerit. Ita Eccleſia Chriſtiana monetur poteft, quid verſu quadragefimo feptimo per non five Ef. 62: 6.7. ut non conſileſcat, donec Deus poſuerit deceptionem intellexerit: nempe , quod fuerint in po- Hieroſolyma laudem in terra. pulo Øgeva TOTEU & ſeductores , qui eum in foveam im- $. 37. Verſ. 51. Oculus meus vim facit animæ meæ. pulerint. hoc eft , quæ video , ea funt tam miſerabilia , ut expu $.43. Verf. 64.65. Reddis ipſis. Vertimus hoc in in- gnet diritas eorum meam oupezébeser, & animam meam, dicativo, ut fit narratio , expoſitio & approbatio divinæ alias condoleſcentem miſeris omnibus, etiam miſeriam ultionis. Coaceryantur hîc multæ pænæ. In genere di- meritis, cogat iraſci , propter filias urbis mee, iis , cum cit, quod mala , in quæ inciderunt, meriti ſint opere ma- quibus mihi perpetuum negotium fuit. Nam illi funt nuum ſuarum. In ſpecie verf. 65. quòd Deus det ipfis caufa hujus calamitatis , quam ego deploro; qui, quum opertionem cordis , ut non poffint videre atque intelligere, ego à Deo miffus populares meos admonerem, ut conver- quid ſibi falutare fit. Confer Ef. 6:10. quodque exſecra- terentur ad Deum, & iftam calamitatem lucrifacerent, quæ tio Dei in illos incumbat, quæ nempe legi fuerat addita. ipfis imminebat , obftiterunt mihi , & fecerunt , ut Vide Deut. 28. imprimis verf. 28. mihi non haberetur fides , & homines in fuis per $.44. Verf. 66. Addit perſeverantiam ire Dei , quz ſuaſionibus confirmarentur. Ita fignificat , fe, tametſi, eos profliget , donec ſub coelis Dei non fint. Sine dubio etiam illis indoleſcat , tamen rurſus commoveri etiam rex & principes ejus non minimam partem hujus culpæ ad iram, & cogi approbare Dei juftam indignationem fuftinuerunt , quòd Jeremias & ipſius prophetia , atque erga ipſos , & ipfis inſultare , & fuper malo ipforum admonitio tam pravě accepta ſunt. Evenit autem illis, gaudere; quatenus bonum erat, ut ſeductorum illorum ut deinceps nullam haberent talem poteſtatem in populo, & hoftium veritatis exemplo multi converterentur ad & regnum domus Davidis jaceret in pulvere; donec Deum. Deus proſpectaret de cælo , ut eſt verf. 20. Ergo in iſto $. 38. Verf. 52.53.54. Venantur me. Vel, venati dolore prophetæ fuper Eccleſia & populo hæc eſt ipfius funt me. Narrat verfibus tribus , quàm ſceleratè fecum confolatio, quòd hoftes veritatis non fuerint inulti. CAPUT IN THRENOS JEREMIÆ. CA P. IV. 163 CAPUT IV. I populi mei. Q Uomodo obfcuratur aurum? mutatur aurum optimum effundunt ſe lapides fan&tuarii in ? primoribus vicis omnibus, 2 Filii Sionis , illi pretioſi, æftimati contra aurum folidum, quomodo reputati ſunt pro lagenis teſtaceis, opere manuum figuli ? 3 Etiam cete promunt uber, lactant catulos fuos: filia populi mei immanis faéta eft, ut ftru- thiones in deſerto. 4. Adhærefcit lingua lačtentis ad palatum ejus præfti: pueri petunt panem ; qui frangat ipfis, non eft. $ Qui edebant delicatè, vaftati funt in vicis: qui geftabantur in purpura , ample&tuntur fter- quilinia. 6 Et major extitit pravit as filia populi mei præ peccato Sodomæ , quæ everſa eſt, tanquam mo- mento , &in qua non doluerunt manus. 7 Puri erant Naziræi ejus præ nive, nitebant præ lacte; rubebant præ ipfis carbunculis , figura eorum erat, ut Sapphiri. 8 Tenebris opacata eſt præ nigrore forma illorum , non cognofcuntur in publico, adhæreſcit pellis eorum oſi eorum, exaruit , facta eſt, ut lignum. 9 Pulchriores extiterunt exanimati gladio , quàm exanimati fame : quia illi fluunt confolli à germinibus agri. 10 Manus mulierum mifericordium coxerunt pueros ſuos , extiterunt cibus ipſis in confra&tione filiæ 11 Conſumſit Jehovah excandeſcentiam fuam, effudit æftum iræ fuæ , & accendit ignem in Sio- ne, qui comedit fundamenta ejus. 12 Non crediderant reges terræ, & omnes habitantes frugiferam , quòd intraturus eſſet hoſtis & inimicus port as Hieroſolyma. 13 ob peccata prophetarum ejus, pravitates facerdotum ejus, qui fuderunt in medio ejus fangui- nem juſtorum, 14 Vagati ſunt cæci per vicos , coinquinati ſunt ſanguine ; quod non poterant, tetigerunt vefti- mentis ſuis. 15 Recedite, quifquis impurus; clamabant ipfis ; recedite, recedite, ne attingatis: quando avolarunt, etiam vagantur ; dicunt in gentibus: non amplius cohabitabunt. 16 Faciem Jehovæ , qui diviſit ipſos, non addet quiſquam intueri. Faciem facerdotum non acce- perunt , ſeniores non funt miſerati. 17 Quamdiu fuimus , conficiebantur oculi noſtri ad auxilium noftrum vanum: pro fpe&tatione no- ſtra profpectabamus ad gentem , quæ non ſalvaret. 18 Venati funt paffus noftros, ne iremus in plateis noftris. Appropinquavit finis nofter, impleti funt dies noftri, quia venit finis nofter. 19 Velociores extiterunt perſequentes nos aquilis cæli: in montibus ardenter profecuti ſunt nos, in deferto infidiati funt nobis. 20 Halitus narium noftrarum , un&tus Jehovæ , captus eft in foveis illorum , de quo dicebamus: In umbra ejus vivemus in gentibus. 21 Exhilarare & lætare , filia Edom , habitans in terra Utz. Etiam ad te veniet calix, inebria- beris, & nudabis te. 22 Finita eft pravitas tua , filia Sion: non addet quiſquam te in exilium educere: viſitavit ali- quis pravitatem tuam, filia Edom, oculos detexit ſuper peccata tua fiye animadvertit in peccata tua. S.I. Tiam hoc pertinet ad eandem calamita- Sionis, & deportationem ejus. Quo fignificatur alterum tem deſtructionis Hieroſolymæ & tem- excidium populi , urbis & templi, fine fpe reſtitutionis , pli & regni. Tantùm quædam dira ex & Sionis fpiritualis poft deinde futura exaltatio. preſliùs wao tu mi & oculis ſubjicit. In $. 2. Verf. 1. Quomodo obfcuratur aurum ? Hoc po- fine autem verf. 21. 22. irridet lætitiam teft intelligi de pulchritudine hominum. Nam eos cum Idumæorum ; quibus denunciat fimi- auro comparat verf. 2. Melius tamen eft, hîc diſtinctum lia , declarans , in hoc urbis excidio abſolutam effe pænam aliquid intelligere ; nempe , quòd illuſtris Dei habi- tatio "E 04 164 C O M M E N T A R I US tatio in medio Iſraelitarum per hanc calamitatem ceffet, pulchriores & faniores. Dan. 1: 15. Nunc autem eoſ quodque nomen illud pulcherrimum , Jekova Deus Ifrae- dem præ nigredine effe vultu tetrico , & vix cognofcı; lis, ceffante iſta inhabitatione, in opaco ſit, nec amplius quin pellem eorum oſſibus adhæreſcere, & aridam elle in- in populo niteat , quemadmodum antea , quum templum ſtar ligni. Hæc omnia oftendunt , Deum filios Sionis pro ftaret, in quo conftabat Deum in nube habitare inter vilibus teftis habere ; etiam illos, qui votum fuum Deo Cherubinos , ex qua loquebatur aliquando; quam ſedem folverent. occupaverat , igne cælitus miſſo ad conſumenda ſacrificia, 5.8. Verf. 9. 10. Quàm exanimati fame. In duplici & fumo implens templum. 2. Chron.5: 13. & 7:1. plaga oftendit , quàm viles habiti fuerint : quòd non Qua ratione nullus Deorum, quos gentes colebant, fe tantùm gladio interfecti fint , fed & fame. Et hîc po- manifeftaverat. Sed omnis ea gloria, deleto templo, ob- ftremum priori gravius demonftrat : tum, quòd inter- ſcurata eſt; quafi Jehovah non effet, nec effet Deus Il- fećti gladio habuerint aliquam pulchritudinem ; dum fan- raelis. Per aurum igitur intelligit, quod optimum & pu- guis ex illis fluxit à cibis five germinibus agri . Quod riflimum eft, & nitorem fuum non deponit. Hanc no- fignum eft, eos validos & vivos mortem obiiffe: cùm ſtram expofitionem firmant, quæ fequuntur, verba : ef- contra fame enecti ſint aridi & exſucci. Quod fignum fundunt ſe lapides fanétuarii in primis quibufvis plateis , eft longæ debilitatis & prolixæ mortis. Tum, quòd ma- hoc eft, ſparſi ſunt per omnes vicos , ita ut lapis fuper tres miſericordes etiam voraverint filios fuos ſuis manibus lapide non ſit amplius , in domo Dei. Effundunt ſes coétos. Quod argumentum eſt doloris diri & intolerabi- quaſi fponte & ultro, veluti Deo abeunte ex domo fua, lis, quem fames vivis affert, qui poteft etiam sofylw ex- & totam illam dillipante ; quemadmodum ædificia , in ftinguere. quibus eft pyrius pulvis accenfus, diſlilire ſolent. $.9. Verf. 11. 12. Conſumſit. Hæc eft quafi refpon- S. 3. Verſ. 2. Filii Sionis pretiofi . Deus quippe Sio- fio ad interrogationem verlu primo pofitam : quomodo nem elegerat, ut in ea habitaret in ſeculum : ut eft Pfal. fcilicet illa mala populo Dei contigerint? Reſpondet, 68: 68. 69. Neque elegit lapides, fed homines, quibus quòd Deus iram fuam effuderit , & quidem totam , in fe voluit manifeſtare, & quos voluit protegere. Qui igi- ipfos. Nempe ifta omnia fieri non poterant, fi Deus pro- tur inftar auri habebantur, nunc reputantur, ut lagena pitius effet. Propitius autem eſſet , fi in fædere ipſius teſtacea. Confer Jerem. 19:1. & 11. Similis locutio eft manfiffent. Quandoquidem autem in foedere ipfius non Efa. 30:14 Cùm dicit, opus manuum figuli , antitheſis' manferunt , in hoftem ipfis verſum eſſe, & eos tractare eft ad id, quòd reputabantur opus manuum Dei. non modò, ut alienos aut fervos nequam , ſed, ut hoftes, 5.4. Verl. 3. Etiam cete. Probat, quòd filii Sionis imò proditores regni fui , profanatores nominis fui, 8c pro viliffima teſta habiti ſint; quia viliores habiti ſunt, fub nomine fuo regnum Diaboli confirmare fatagentes. quàm pulli cetorum. Nam cetos etiam mammam pro- Plurimum intereſt inter peccatum infidelium & peccatum mere pullis ſuis. Hoc Junius de phocis interpretatur, hypocritarum ac defectorum fædus Dei in ore fuo feren- quem fequuntur Belgæ. Sed Bochartus in Hiero-zoïco tium, Pfalm. 50:16. Quòd Deus omnem iram ſuam ef- part. I. cap. 7. ex Ariſtotele, Plinio, Æliano, Oppia- fuderit , hoc eſt, voluerit oftendere, eos ſub maledictio no docet , cete, ut & Delphinum, Phocam & Balænam ne eſſe magis, quàm ullos gentiles, oftendit in effectu , mammas habere & lac. Vide Ariſtotelem Hift . anim. quòd accenderit ignem in Sione , qui comederit fundamenta lib. 3. cap. 20. Jeremias docet, non tantùm infantes If- ejus , & præter opinionem ac contra fententiam omnium raelitarum five filiorum Sionis minùs curari, quàm catu- hominum hoftes & in portas Hieroſolymorum adduxerit los cetorum ; cùm tamen Deus voluerit appellari Deus verf. 12. Non crediderunt reges terre & omnes habitantes etiam feminis Abrahami ( quod eft verf. 4. ) fed etiam frugiferam, quòd intraturus eſſet hoftis & inimicus portas parentes adeò infelices eſſe, ut cogantur effe immanes, Hierofolyme. Quia experti erant tot ſeculis, Deum in ea quemadmodum Struthiones, qui ponunt ova & oblivi- urbe habitare, & illi populo præfidere, ut populo fuo. fcuntur. Job. 39:14 16. Qui character nobis facilè Præterea fuit populus Judæus numeroſiflimus : & urbs perſuadet , hîc Struthiones intelligi. Quod Bochartus mul- munitiffima. Narrat Joſephus 7. årác. 16.py. Titum, tis contendit. quum munimenta Hieroſolymæ contemplatus eſſet, dixif- $.s. Verſ. 5. Qui edebant delicatè. Pertinet hoc eo- ſe: Evy Jam v moderíode pele e ngu geòs é tãvde épvm dem , nempe , quòd filii Sion habeantur pro vilibus teftis : Pétrov Iz dzáss noe geadv. éme zaięés Te dyJpámoy öl un xavcu si quippe cùm partim adultiores , qui non niſi in deliciis ci- aeo's téras ti's mueyes dova) ; Ezechiel cap. 21:26.27. bum capiebant, jam in publico fint abſque conſilio ope ac 28.29. vel 21.22. 23. 24. teſtatur, Nebucadnezarem non folatio : partim pueri, qui geftabantur in purpura , am credidiſſe auſpiciis & extorum indicationi, proſperam fo- pleet antur ſterquilinia. re expeditionem in Hieroſolymam ; etiam jurantibus aru- $.6. Verf. 6. Et major exftitit. Comparat hîc pæ- fpicibus; niſi, quum mentio fieret ab ipſis peccati Ju- nam Sionis cùm pæna Sodomæ , ut majorem ; quia nem- dæorum. pe Sodoma momento everſa eſt, atque ita fine fenfu: ne $. 10. Verf. 13. Ob peccata Prophetarum. Iram Dei que fatigatæ ſunt, vel doluerunt in ea manus , quemad- imputat Prophetis & Sacerdotibus Sionis, qui & peccata modum in Sione evertenda manus hominum delaffatæ fecerint & pravitates , hoc eſt, contra veritatem ac ju- ſunt: ita ut cum multis angoribus , terroribus, malis, ftitiam locuti fint, legem Dei non obſervaverint , ſed, ut diris, ac fævis longo tempore fuerit conflictandum. Se- gentes, quæ fide & charitate Dei carent, nihil niſi malum verum eft Dei judicium, quando improbos in loco fpe- fecerint : interim juſtitiæ adverſarii exftiterint, & eam per- tanțium five tanquam theatro ftatim & momento brevilli- fecuti ſint , adeo ut non tantùm innocentes, fed & juftos 90- mo edidit. Job. 34: 26. Sed hic locus docet , fi com- dio juſtitiæ occiderint. Quòd omnino de fidelibus & Pro- plofio forbita improborum non fit præcipitatio in ma- phetis Dei, aſſerentibus juſtitiam Dei, accipiendum eft. jora tormenta , feliciores eſſe, qui, quum pereunt, id $. 11. Verf. 14. Vagati ſunt cæci. Hæc de Sacerdoti- non fentiunt, piis, qui plerumque etiam nodos , magis bus dicuntur. Oftendit, Sacerdotes & Doctores populi quàm improbi, in morte experiuntur. Pfal. 73:4. Deum maximè irritaſſe: quia in illis etiam edita funt exem- $.7. Verf. 7. 8. Puri erant Naziræi ejus. Honor ille pla. Videlicet, quòd in publico , ut cæci, vagantur , ne- & decus populi erat , quòd ex juvenibus ipfius fumeret fcientes , quò eant, &, quum ſanguinem fuderint , fan- Deus Naziræos. Amof. 2: 11. Qui per tempus voto fe guine inquinentur. Non enim licebat Sacerdotibus ca- abdicabant à vino & ficera & nitela carnis. Quippe ale- daver tangere. At nunc tangunt omnia veſtibus fuis bant comam: quod ő mipgy videbatur & minùs elegans. Id etiam , quæ non poterant , hoc eft , quæ iis non li- autem faciebant , ut fe humiliarent , & in precibus ac cebat tangere; quæque adeò nauſeæ ipſis erant & abo- meditationibus , aliiſque fanctis exercitiis, verſarentur. minationi. Solitos autem fuiffe illos nihilominus effe puros & niti $. 12. Verf. 15. Recedite. De iiſdem loquitur : quòd, dos , & colore ſano , &c figura venuſta. Quemadmodum qui puritatem legalem alias diligentiffimè cuftodiebant, etiam Daniel & focii ejus in fua frugalitate inventi ſunt præcone adhibito vel fervo, qui juberet omnes immundos de IN THRENOS JEREMIÆ. CAP. IV. V. 165 de via recedere (quòd imprimis de Sacerdote maximo funt additæ vires , ut ubique nos affequantur, & non pof- credendum eft. Vide Levit. 21:1—40) jam , poft- | fimus effugere. Quod dicitur verf. 19. quam avolarunt , tanquam flocci aut glumæ à vento im $. 16. Verf. 20. Halitus narium noftrarum. In cumu- pulſæ, è loco fancto , etiam vagentur , hoc eſt , ad omnes lum malorum addit, quòd etiam lum malorum addit, quòd etiam regnum exſtinctum ſit , locos fine diſcrimine accedant. Teſtatur præterea , illos ad ut nullus unctus Domini in pofterum futurus fit, ſub cujus eum contemtum redactos effe, ur & gentes dicerent, eos umbra habitent in gentibus, ut à vicinis tuti effe poflint. non amplius cohabitaturos, id eft, in pofterum nullos ſacer- De deſtructione regni Davidici prophetat & Jeremias & dotes fore, qui victimas Hierofolymis Deo offerant, in Ezechiel, & Amos & Efaias. medio gentium. $. 17. Verf. 21. Exhilarare & lætare , filia Edom. $. 13. Verſ. 16. Faciem Jehove. Hæc verba poſſunt Ironia & Sarcaſmus hic eſt. Significat ; Idumæos ftultè accipi, ut verba gentium. Sed mihi videtur , re&tiùs ea exhilarari ſuper cafu Hieroſolymæ: quippe etiam ad ipfos accipi, ut verba Prophetæ. Quod enim dicit , etiam eve-tranſiturum eſſe calicem. Cùm dicit: quæ habit as in terra nit. Tantùm obſervetur , vocem span / poſſe etiam red-Uts, ſignificat , eos non habere partem in hæreditate ter- di, quam ipfis impertiverat. vel fanè, quam partem de- ræ fanctæ. derat, ut affixum referatur ad DD/ Senſus erit , nemi- $. 18. Verf. 22. Finita eſe pravitas tua. Apoſtrophe nem illorum in pofterum faciem Dei viſurum , quam vi- ad Sionem plena confolationis, quòd hæc calamitas fit extrema filiorum Sionis , quam debuerint ferre propter dere erat fors & pars filiorum Aaronis , nominatim Sacer- dotis maximi. Id etiam Jeremias vaticinatus eft cap.3:16. pravitatem popularium fuorum & communionem cum ea: Nam, etiamfi templum reftitutum ſit, tamen in eo arca quòdque nullus hoftis ( Propheta imperſonaliter loquitur) eos in exilium acturus ſit ampliùs. Confer Efa. 40: 2. ubi non fuit, neque osv osors, quam viderant priſci facerdo- tes. Addit caufam : quòd non reveriti fint ſacerdotes , effe vicem Hierofolymæ ; & tum fubjungit præconium docet Propheta, in captivitate Babylonica conſummatam neque miſerati fint ſenes. Nam & Jeremias facerdos erat, &alii Prophetæ, quos contumeliis & ludibriis divexa Johannis Baptiſtæ, & revelationem gloriæ Dei, yſ. 3.5. Vide & Zach.9:7. Hinc patet, quod excidium Hieroſo- lymitanum fecundum & diſperſio Judæorum per gentes $. 14. Verf. 17. TUTV / Senſus: omni tempore , quo non pertineat ad filios Sionis , ſed ad hoftes Dei & filiorum fuimus populus , oculi noftri ad vanum auxilium refpexe- Sionis, Efa. 66: 6. Deut. 29:21. 22. 32: 19. & fequen- runt, gentis, quæ ſalvare non poterat. Zedekias Ægy- tibus. Id declarat altera Apoſtrophe ad filiam Edom, prios reſpexit . Tempore Ezechiæ Thirhaka Æthiops ipfi quando dicit, viſitavit pravitatem tuam, detexit oculos fuppetias tulit, movens contra Sennacheribum. Achaz ſuper peccata tua. Fhrafis hæc viſa cap. 2: 14. Quod ver- Affyrios ſibi conciliavit amicos adverſus Syros & Regem l ſu præcedenti denunciabat futurum, id hîc jam recitat , ut Ifrael. Ita & fecerunt aliàs. Nunquam toto corde Deo faétum. Prophetæ futura vident , in Spiritu , tanquam confili ſunt. Hoc peccatum eſt, cui fubjungit poenam. præſentia , & illa eminus é.00 álovtry, atque etiam verba $. 15. Verf. 18. Venati ſunt. q. d. juftam pænam facti nobis adminiſtrant , quibus poffimus opera Dei narrare noftri luimus. Ad gentes reſpeximus , gentes venatæ ſunt fecundùm Prophetias eorum. Excidium igitur templi & nos, ut & in foris noftris incedere non poffemus, donec urbis Hierofolymæ, quod ſecutum eſt, & factum per Ro- venit terminus nofter, & dies noſtri completi ſunt, ut manos , eft excidium arcis Idumæorum, non domús Dei; Deus effunderet iram ſuam. Quo tempore hoftibus noftris & difperfio populi ſimiliter diſperſio Idumæorum eft. runt. CA P U T V. 2 AS Recordare , Jehova. Quid evenit nobis : intuere & vide opprobrium noftruma . 3 Orphani exſtitimus ſine patre, matres noſtræ, ut viduæ. 4 Aquas noſtras pro argento bibimus , arbores noftræ pro pretio veniunt. Ś In collo noſtro trudimur: delaſſati ſumus , & non conceſſum eſt nobis requieſcere. 6 Ægyptiis dedimus manum , Aſſyriis, ut ſatiaremur pane. 7 Patres noftri peccarunt , & non ſunt: & nos pravitates illorum portamus. 8 Servi poteſtatem habent in nos: qui eripiat , non eft, ex manu eorum. 9 Pro anima noſtra afferimus panem noſtrum , propter gladium deferti . 10 Cutis noſtra , inſtar fornacis æftuant propter procellas famis. II Matronas in Sion violarunt , virgines in oppidis Judæ. 12 Principes manu eorum ſuspenſi ſunt: facies ſeniorum non funt honorata. 13 Juvenes molam tulerunt, & adoleſcentes in ligno offenderunt. 14 Seniores à porta deftiterunt , juvenes à cantilena ſua. 15 Deſtitit hilaritas cordis noftri, verſa eſt in luétum chorea noſtra. 16 Cecidit corona capitis noſtri. Væ nobis , quod peccavimus. 17 Super boc fa&tum eſt lauguidum cor noftrum ; ſuper his obtenebrati ſunt oculi noftri. 18 Super inonte Sion , qui factus eſt vaſtus; vulpes ambulant in eo. 19 Tu, Jehova , in feculum ſedebis : folium tuum in ætatem & ætatem. 20 Quare indefinenter obliviſceris noftri; relinquis nos in longitudinem dierum? 21 Converte nos , Jehova, ad te, & convertemur: inſtaura dies noftros , ut olim. 22 Sed ſpernendo ſpernis nos , efferbuiſti in nos vehementer admodum. $. 1. Dilie 166 C O M M E N T A R I US ponendum , cui ea competunt , fi- ceſſerit aliis , & domus ipforum peregrinis. Hîc nihil com- S.I. Iligenter animadvertendum eſt , de $. 3. Verf. 2. Sequitur narratio uſque ad verf. 15. quæ quo ſubjecto hoc caput loquatur. Re- habet diſtinctas partes, in quibus oftendit, in quantum movenda funt illa ſubjecta, quæ non ceciderint opprobrium. Conqueritur enim poffunt ſuſtinere omnia prædicata : id S. 4. Primò, quòd hæreditas ipforum averfa ab ipfis ve in litera , five in metaphora. Non modiùs intelligere poffumus & magis ex vero , quàm , ſunt verba exulum Judæorum poſitorum in captivita- quod mundus aut ea pars mundi , quæ data Chriftianis fuit, te Babylonica. Nam & in Mofe & in Prophetis ha ut locus habitationis (Pfal. 107:4. 7. Apoc. 12: 6. 14.) bebant illi confolationem , quòd illorum captivitas non & erat pars hæreditatis ipſorum ; quia Abrahamo & Chri- diu duratura eſſet ; quodque Deus, mifertus eorum , da- | ſto promiffa eft hæreditas mundi , Rom.4:13. venit in ta ipfis converſione , eos reducturus eſſet in terram fuam, poteftatem alienorum & nihil ad Ecclefiam pertinentium. & multiplicaturus , & tum corda illorum circumciſurus quòd, inquam, ibi in medio ipforum exorti funt multi per prædicationem remiflionis peccatorum. Deuter. 30: homines Chrifti nomen nominantes , qui doctrina & vita 31.1.2.3.6. Jeremias regnum Babylonicum determina- oftenderunt fe à Chriftianis alienos , negantes vera , affe- verat 70. annis. in præcedenti etiam capite verſ. 22. dixe- rentes falſa & facientes mala, & non Chriſtianè, hoc eſt, rat, confummat am eſſe pravitatem filiæ Sion : quemad- liberè & fanétè viventes ; fed doy paikaló elp os & doppelicon- modum etiam Efaias cap. 40. dicit: Conſolamini , confo-TES, & alioqui præter nomen Chriſti & Sacramenta ejus, quia implevit ſtationem ſuam, quæ in Eccleſia ſunt externa & terreſtria, nihil habentes verſ. 1. 2. Idem cap. 8: 23. primum tempus afflictionis di- fupra gentes impuras. Unde Eſaias 64:5. verbis prioris cit levare , hoc eft, & ftatim partem oneris auferre, & tan Eccleſiæ conqueritur , quòd omnes facti fint inftar impu- dem totum jugum amovere. Atqui in hoc capite eſt fermo ri. Hoc ſignificavit Chriftus per parabolam Zizaniorum. eorum, qui deplorant longa mala , quæ & ferant filii, Johannes 1. epiftolæ cap. 2. dicit, jam multos Antichri- dudum exſtinctis patribus ; & ita longa , ut videantur ftos factos effe. Idem in Apoc. cap. 1 3. dicit, loco Dra- continuari per omnem longitudinem dierum; & exprimi conis, qui deceſſerat, beſtiam conſediſſe in throno, hoc tur quidem petitio converſionis ; fed non item apparet eſt , multitudinem aliquam potentia mundana munitam indicium impetratæ ; fed potiùs rejectionis & iræ vehe- per nomen Chriſtianorum diſcretam à multitudine, quæ mentis. Propter eandem cauſam etiam non poſſumus ac- fuerat corpus Draconis , ſine fide, in obedientia, quæ ex cipere hunc Sermonem, ut Judæorum in ultimo tempore vocante non eft (Gal. 5:6.) totum orbem occupaffe , 8c reſipiſcentium & orantium pro popularibus fuis. Qualis | fanctos opprefliſſe. oratio exftat in Pfalmo 85. & Jerem. 3:21. & fequenti $.5. Verf. 3. Secundò, Quòd fa&ti fint, ut orphani , bus. Nam & in Levitico cap. 26:44.45. dicitur, quod fine patre, & matres ſuæ , ut viduæ. Quando fideles, lo- Deus eos non rejecerit , neque faftidiat, etiamſi multa co docentium & regentium per verbum Dei & benignam mala ſuper eos venerint ; ſed recordaturus fit ipfis fedus inftitutionem , ac judicium & correptionem five éasy gou , patrum. Et Hof. 3. dicitur, quòd in fine dierum fint pro- fine dominatione (quales Apoſtolus Patres vocat 1. Cor. peraturi ad Jehovam Deum ſuum, & Davidem Regem 4:15.) accepit pædagogos, qui confederunt in thronis , ſuum. Ergo quærenda nobis eſt hiſtoria, quæ verificet & quibus judisium datum eß ( Apoc. 20:4.) tum ipfi in- hanc Prophetiam , & impleat iftos planctus. Si igitur ceperunt eſſe, tanquam orphani, &, per quos verbum bene attendamus , inveniemus , illa omnia impleta eſſe Dei acceperant (qui matres rectè appellantur) tanquam & impleri in populo Dei, qui hoc nomen geflit, ex quo viduæ. Qui priores in Chrifto funt in quovis loco , per Deus animadvertit pravitatem Edomi : ut eft in fine ca- quorum veſtigia alii incedunt in fingulis locis, matres ſunt. pitis præcedentis. Sic igitur nobis ante omnia cogitan- Eccleſia nullum patrem in terra debet nominare , niſi dum eft : etiamfi in fine capitis præcedentis dictum fit, Deum , neque ſponſum aut Dominum , nifi Chriftum. quod confummata fit pena Sionis ; id tamen non ita ac Quando igitur fideles ſubjiciuntur hominibus , eorumque cipiendum eſſe , quali in pofterum populus Dei caritu- præceptis & judiciis, eam fpeciem habent, quafi Deus rus effet amictionibus. Illud enim tantùm fignificat , illorum Pater non effet, neque ipfi filii pleno jure , fed quòd Hierofolyma illa terreſtris in fervitutem generans tanquam orphani tutoribus ſubjecti; & Eccleſiæ matres, debeat in pofterum ſperare liberationem, ita ut non fit in quaſi non haberent virum, fed economis ſubjectæ eſſent, poteftate hominis impedire cultum Dei ; qui tunc ad cer viro mortuo, vel abſente. Chriſtus dicit Joh. 14:18. tum locum erat adférictus. quandoquidem Eccleſia erat | Non relinquam vos orphanos , venio ad vos. Significat, evocanda ex ifto loco, & in toto mundo in omni loco mu- Chriſtianam Ecclefiam ab initio fpeciem habituram or- mus purum Deo oblatura , Mal. 1: 11. fine reſpectu ad phanorum ; quia non habitura erit Principes & facerdo- ullum montem aut domum; neque habitura Sacerdotes , tes , quales habuerat populus Ifraeliticus. Negat tamen, quibus fubjiciatur , tanquam neceſſariis ad expiationem illos orphanos fore , qui tales Principes non haberent. peccati aut ad purificationem , fed in toto mundo, ut ter- Nam fe venire ad eos, five perpetuò fidelibus fuis & Ec- ra Dei, fine impuritatis accufatione verſatura ; cum li. clefiæ adeffe. Quando igitur Pædagogi & Principes po- bertate relinquendi omnes, qui nomen Dei non profiten- teftatem habentes Eccleſiæ præficiuntur, & eam in pote- tur purè & caftè, & fe aggregandi fratribus duobus vel ftatem redigunt; tum id factum eſt probrum Ecclefiæ & tribus. Quæ fanè libertas etiam in duriſſimis afflictionibus Chrifti; quali , fi tales Principes non effent, derelicta magnam præbet confolationem. Interim , quales ami- effet à ſponſo fuo, & fideles Patrem non haberent. Ita dtiones & tentationes Eccleſia , poft judicatum Edomum, Pfal. 12:5. exponitur confilium eorum, qui poteftatem effet expertura , ex querimonia hac perfpicere eft: quæ in Eccleſia erant erecturi; quòd di&uri eſſent, Quis Do- querimonia convenit, ſecundùm partes quidem omnibus, minus nobis ? Confer Hof. 10: 3. Hoſeas cap. 14:4. di- qui initia & profectum afflictionum experiuntur, fecun- cit; In te miſerationem conſequetur pupillus. Quod ita ac- dùm autem totam fummam iis , qui iſta impleta & priori cipi poteft, Qui in mundo nullum Patrem nominant, ni- tempore & ſuo tempore conſpiciunt, & finem illorum fi Deum; vel etiam , qui tanquam pupilli tractantur , dum deſiderant, &, cùm videant, nihil boni ſperandum effe, fubjiciuntur tutoribus & curatoribus , ti miſerationem con- nifi homines convertantur ad Deum , orant Deum, ut fequentur. convertat eos; & interim vident hominum pertinaciam, at 5.6. Verf. 4. Tertiò, Quod aquas ſuas pro argento bi- que ex eo colligunt, quòd Deus illos rejecerit ; quanquam bant. Aquæ Ecclefiæ funt ex, quas Chriſtus ei paravit, idem cum orantibus & deplorantibus miferias ſuas nomen & propinavit. Quæ aquæ in publico pofitæ funt à Chri- ferant; quodque decreverit Deus pænas de illis fumere. fto ; ad quas invitat omnes. Vide Proverb. 9:5. Hîc igi- 5.2. Verf.I. Ab initio eſt propofitio orationis; quæ petit, tur conqueritur Eccleſia , eas aquas fibi eripi, ut eas non ut Deus velit recordari,quid evenerit Chriſtianis, Dei diſci- habeat in poteſtate, neque inde poflit bibere pro libitu; pulis, ſanctis & juftis appellatis : & in quantum opprobrium quippe quia homines eas aquas rediģant in fuam potefta- inciderint. tem; ita ut neceffe fit, ab illis emere. Per hæc fignifica- tura IN THRENOS JEREMIÆ. CAP. V. 167 3 tur, verbum Dei , quod datum eft toti Ecclefiæ, ra- & fibi fubjecerint Reges ac coëgerint poteftatem fuam i- rum fore , & non iri propoſitum publicè omnibus, ſed plis concedere in omnes cives , ut pro libitu cum illis parcè, & pro pretio ; non tantùm magno emolumento agere poffent , atque etiam ii ipfi Principes ac Reges, terreno, fed etiam compenſatione redditi honoris & re- | quibus poteftas à Deo data eſt, non poflint vel audeané cognitæ poteftatis. Id ita factum eſt. Fontes facrarum li- vel velint ciyes ſuos eripere ex manu jervorum. Hoc eſt terarum non ſunt fideliter explicati in omni lingua, imò illud parvum cornu , de quo Daniel. 7. Inter ſeryos il- negleéti funt; rarus fuit, qui eos adire poffet. Exempla- | los eft ille Deus, quem Rex agniturus erat, Daniel. 11: ria ipfa Latina fuerunt cara. Sermones Ecclefiaftici abun- verf . 39. Nam ſervi; quando ipfis Regibus ſuperiores darunt humanis cogitationibus , & vocabulis doctis ſapien- fiunt , ut Reges illis poteftatem ſuam tradant ( ut eft tiæ humane. Vix quicquam rectè ex facris literis di&um Apocal. 17:13.) fine dubio habentur loco Dei, ut i- eft. Præterea etiam paulatim factum eſt, ut non liceret pſis tribuatur auctoritas, non humana, ſed divina. Quum omnibus ſcripturas legere in lingua vernacula. Qui audire enim ſervi jure humano non poflint fieri domini domi- vellent aliquam particulam ſermonis Dei, ii cogebantur norum ſuorum ; reftat, ut, tanquam prophetæ, fe præ- Itare coram Principibus , quorum poteftatem recogno- ponant dominis fuis , & ipforum poteftatem fibi tradi ſcerent , à quorum ſenſu dependerent, & quibus da- poſtulent. Qui cùm non habeant millionem à Deo ad a- rent ſpiritum , hoc eft , quos crederent , aut profite-liquid imperandum, quod Deus non dixit, & tamen im- rentur ſe credere, habere ſpiritum ſanctum ad non erran- perent, quæ Deus non dixit; conſequens eft, eos ſe fa- dum. Præterquam, quod iidem facti ſunt Principes ter- cere Deos. rarum. Initia hujus mali depingit Apocalypſis cap. 6:6. $. 10. Verf. 9. Septimò, quòd cum periculo anime ubi jubetur ſedens in equo nigro, hoc eft , rector Ec- afferant panem ſuum, &c. Significatur, etiamfi domine- cleſiæ famelicæ trutinam gerens in manu , ut inftitores tur improbitas, tamen effe Eccleſiam & fideles, qui cu- folent , ad appendendam mercedem, chænicem triti- piant audire verbum Dei, & id accipere , tanquam panem ci & tres chænices hordei pro denario dare , hoc eft , animarum fuarum. At fideles non poſſe id audire & do- aliquam partem veritatis divinæ cum tripla menſura eo imum referre fine periculo vitæ, propterea quòd iſti ſervi rum, quæ omnibus hominibus nota funt, pro mercede & Reges ſervis ſervientes ac poteſtatem fuam tradentes to- Eccleſiæ diſpenſare. Confer etiam Hof. 12: 8. Et ar tum Mundum converterint in deſertum: quemadmodum bores noſtre propretio veniunt. Arbores Ecclefiæ funt ar- & Apocalypſis cap. 17: 3. oftendit meretricem magnam bores vitæ ferentes fruétum vitæ ad alimoniam & fa- & beftiam in deſerto. Deinde, in eo deſerto ubique gla- nationem Gentium. Apocal. 22: 2. Eccleſia quidem dium ftrictum graſſari in omnes , qui non accedunt ad non recuſat communicare in omni bono cum docenti- Meretricem, & cum ea ſcortantur, fed panem ſuum pe- bus ut eſt ad Galat. 6: 6. ſed hîc ſignificatur pre- tunt, undecunque poſſunt; ita ut omnia loca fint plena tium , quod cigegrepdãs & per ut, covežios accipitur ; latronum & grafiatorum. Hoc Apoftolus fimpliciter dicit quo unus fit major altero. Verbi caufa , quando iis, 2. Tim. 3: 12. Qui volent piè vivere , perſecutionem fem qui donum docendi habent, non licet docere, nifi con- rent. Adde Apoc. 13: 15. 17. ceffa poteftate tanquam à ſuperiori , atque ita non licet S.11. Verſ. 10. Octava pars eſt, quòd pellis ipforum ipfis fructum ſuum præbere, niſi foluta mercede ſubje- æftuet , inftar fornacis , propter procellas famis. Hoc eft, étionis: vel, quando illi, qui ſe gerunt pro docentibus , quòd Eccleſia Chriſtiana langueat uſque ad mortem, & mercedem & pretium poſcunt , & hoc agunt , ut eam parum abfit à deſperatione rerum bonarum , ac lucis , quæ colligant ; & ſibi ſubjiciunt fortem Domini, ut princi- illi oriatur , & tenebras illas difpellat, hoc eſt, periclite- pes ; qui cum arboribus é uQind©éor comparari folent. tur, ne & ipfa incidat in mortem fecundam. Huic fylvæ folet comparari Eccleſia habens Principes & $. 12. Verf. 1 1 — 14. Nonò, quòd, cum Deus dominos fidei ac ſermonis. Sionem aliquam ſeparaffet , & conftituiſſet Ecclefiam , $.7. Verf.5. Quartò, quòd trudantur & impellantur tanquam Judam, in medio Gentium , eique dediſſet a- ab hominibus , &c. Quòd defatigentur & non permittan- liqua oppida, in quibus pacificè viveret , non fubjectis tur quieſcere, hoc eft, quòd ifti pædagogi fe faciant Do- poteftati fervorum, tamen poft tempus parvum hæc opa minos, & leges imponant, & faſces importabiles, & eos pida Judæ à perſecutoribus fuerint oppugnata , & expu- ferre cogant line intermiflione, aut requiete. Hîc com- gnata ; & quòd in iis omne nefas exercuerint , nempe, parandum eft jugum , quod Chriſtianis impoſitum eſt, quod uxores & virgines violaverint. Quod fecundum li- cum eo , quod veteribus Ifraelitis impofitum eft. Cùm ta teram exaudiri poteft. Quis enim neſcit , propter impu- men Religio Chriftiana ſit fimplex, & minimè pompati- rum coelibatum ſcortationem & adulteria frequenta- ca, & Chriſtus requiem dederit ſuis. ta eſſe .. Item , quòd Proceres & Principes boni fint $. 8. Verf. 6. Quinto, quòd coacti fuerint ferre Æ- occiſi , excarnificati & fufpenfi , non tantùm occiſi gyptium & Affyriacum imperium , fi vellent vivere. Æ, fed etiam in furcam fublati ignominiæ & contumelia gyptium imperium eft imperium populi Romani. Nam caufa. Calvinus vertit : Principes ſuis manibus fufpenfi dicio populi Romani dicitur ſpiritualiter Ægyptus. Vi- funt. Notaretur , quod principes fint redacti ad magnas de Apocal. 11:8. Jam vide cap: 19. Efaiæ , & quæ anguſtias & in inexplicabiles labyrinthos conjeti, in qui- non uno loco dicuntur apud Zachariam de Ægypto & Ar bus perierint. Quid ? quod principes & éžrcicy, dum fyrio. Partim Eccleſia facta eft civitas Romana; partim fuam poteſtatem dederunt Beftiæ , ſcortantes cum ma- in dicionem Affyrii venit. Affyrius autem dicitur tempore gna meretrice , fibi videntur á yzóvlim & laqueum ipfi N. Teſtamenti is populus , qui venit in locum veterum circumdediffe , & in ineluctabile exitium fe præcipi- Affyriorum, qui dominatur in Oriente, & profectus ex taffe ? Item ; quòd ſeniores in nullo pretio fuerint, fi- Oriente bellum infert occidentalibus. Vide Mich.s:4.5. ve ætate graves intelligas , five etiam Doctores & Se- & 7:12. niores Ecclefiæ ; five omnes denique civitatum recto- S: 9. Verſ. 7. 8. Sextò, quòd ea calamit as longa fit, res. Quos conſtat à Beſtia pedibus fuiffe conculcatos. & ad nepotes protrahatur & quotidie fiat durior do a- Pertinet igitur hic verſus ad illam adávlus, qua effe- ſperior ; nempe ut & ſervi dominentur in eos, nemo cum eſt , ut principes & poſt ma- eripiat. Ut fimplicillimè hoc interpretemur , cogite- gna certamina , & quorundam effractionem , adorave- mus, prædictum eſſe, fore, ut quidam tas dočas blaf- rint Deum illum peregrinum , de quo Daniel ſcribit phement, & fe efferant ſupra omnem Deum nuncupatum, cap. II. & ad illam é mu posv, qua omnis 77 W TEIX & dczce quod céboopa five auguftum dicitur. Nempe illi fi- eft contumeliosè pedibus fervorum fuppofita. Quod fua ne dubio funt ſervi. Neque enim vocantur door aut op- venibus mole impofitæ fint, & faſces lignorum adoleſcen- Gasos. Conditione nihil funt, niſi privati in Republica : tibus , hoc eft , quòd imprimis juvenes & adoleſcen- qui reſpectu Regum folent ſervi nuncupari. Ergo prom- tes coëgerint ferre præcepta , quæ conſcientiæ ſunt gra- tum eft intelligere , Ecclefiam conqueri, quòd tales fub- via quodque per hæc juventus ſit corrupta , ita ut diti etiam politicam poteftatem redegerint in ordinem, conciderint, & offenderint. Denique , quòd neque in public 168 COMMENTARIUS IN THREN. JEREMIÆ, CAP. V. tur. publico ſeniores' præfideant amplius inter fratres , quem- , throni & Regni Dei perpetuitate ; cum qua non videtur admodum in cætu, ubi verbum Dei proponitur, pietaſ- convenire, quòd ita Deus Ecclefiæ fuæ pertinaciter obli- que accenditur, & judicium exercetur , debebat & fole- viſcatur , & finat eam tamdiu in probro jacere, ut videa- bat fieri: quodque juvenes defiftant à cantione ſua, hoc tur illam reliquiſe per longitudinem dierum , hoc eft, eft, à pfalmodiis ſuis. Confer Hab. 3:14. & Zach. 14: quamdiu dies terræ erunt, uſque ad judicium noviſſimum. verſ. 1.2. $. 17. Verf. 21. Succedit petitio fpecialis, qua petit, $. 13. Verf. 15. Confirmatio ; in qua argumenta funt, ut Deus Chriſtianos velit convertere ad fe. Quo notatur quæ quafi faciunt ad impetrandam liberationem à tali op- apoftafia. ut fcil . ab erroribus fuis converſi ad cognitio- probrio. Argumentum primum eft, quòd nulla lætitia nem veritatis & amorem ejus , Deo ferviant in fpiritu. in Eccleſia Chriſtiana fit (cùm tamen bonum Regni Dei Hac enim gratia & efficacia opus eſſe, ut convertantur. fit lætitia ſpiritus) & quòd hilarit as ejus in lu&um fit ver- Deinde , ut Ecclefiam Chriftianam reftituat in ftatum ſa, cum choreis. Choreæ fignificant conventum fratrum priftinum, ut fint, quemadmodum erant diſcipuli Apo- ad celebrandum Deum; & mutua charitate fe exhilaran- ftolorum, & hæredes mundi fint, & hæreditas fua rever- dum. Intelligitur, hoc bonum ab Eccleſia periiſſe, pro tatur ad ipfos, & in ea non fint peregrini. vide verf. 2. & pter diflidia, ſuſpiciones, rixas , obtrectationes, qualia , omne probrum , quod poftea ſubingreffum eft, abolea- diminuta charitate , vigere folent. Cujus diminutio ab abundantia apoftafiæ provenit. Matth. 24: 12. $.18. Verſ. 22. Tandem in fine addit confeflionem S. 14. Verf. 16. Hîc immoratur propheta', & miſcet juftæ iræ Dei, qui Chriſtianos in illo ftatu pofitos, ut de complorationem Ecclefiæ; & quafi ejulationem , qua de- fe invicem habeant iftas querelas ( nam , de quibus quere- plorat, quòd ufque adeò peccaverint , ut corona capitis la fit, Chriſtiani nominantur ) rejecerit, & in eos vehe- ipſorum ceciderit. Corona Chriſtianorum eft verbum Dei menter exarferit, ita ut non velit omnium errantium mi- purum putum, ejus fana intelligentia , & veræ fidei con- fereri, & ita rem Chriſtianam reftituere; fed decreverit feffio, concordia, inutua charitas , & ftudium bonorum judicia fua exercere, & perdere corrumpentes terram operum. Sine dubio , quando ſpiritus propheticus facit (Apoc. 11:18.) & magnam tentationem adducere in c- Eccleſiam deplorantem , quod corona ejus ceciderit, ali- mnes habitantes terram , & facere, quæ à fpiritu prophe quid illorum vel ifta omnia intelligit. tiæ de judiciis Dei in Babylonem & meretricem dista $. 15. Verſ. 17. Ex eo igitur dicit, & cordi languo- ſunt. Bene hîc notandum eſt, verfum ultimum ſignifica- rem, & oculis tenebras effe. Languorem cordi, ut fint re- re, quod petitio verfus penultimi non fit impetranda. miſſæ manus , & genua labantia , & parva ſpes. Tenebre Quod ita intelligendum eſt, eam non iri impetratum , ut oculorum , ut in rebus Dei parum videant; faltem nihil avertantur judicia, quæ prædicta ſunt. Nam petitio ver- videant , quod ipſos oblečtet , aut ipfis pro luce fit, fus penultimi nullam aliam hypotheſin habet, quàm de- quandoquidem Mons Sion fit vaſtus, hoc eſt, Chriſtiani formationem Ecclefiæ. Ideo eſt accipienda , ut petitio & fideles nuſpiam habeant eos cætus , in quibus triticum , eorum, qui quidem illam deformitatem Ecclefiæ vident, & vinum & oleum abunde naſcatur , & in quibus non fint at judicia nondum viderunt, fed vident tamen, ea appro- plurimæ fpinæ, atque fentes ; quodque vulpes per illam pinquare, propter iram Dei, & indurationem hominum, ambulent, hoc eſt, callidi potiùs, quàm fapientes, quæ- & ea cupiunt precibus fuis avertere. Hæc igitur pertinent rentes commodum fuum , & frugibus noxii. Confer ad threnos Ecclefiæ. Quæ autem prophetiæ loquuntur de Cant. 2: 15. Quò pertinent etiam, qui non ædificant Ec- | iis, quæ Deus facturus eft cum fidelibus inter judicia & clefiam falubribus fermonibus, & doctrina, quæ eft fe- poft judicia ad ipforum bonum & glorificationem Regni cundùm pietatem , fed falſas doctrinas ferunt. Dei, ea non pertinent ad planctus & lachrymas, ſed ad $. 16. Verſ. 19. 20. Secundum argumentum ducitur à Cantica; quorum ſpecimen eſt Efa. 12. & 21. F I N I S. OI0000 hanan do COMMENTARIUS I N PROPHETIAM EZECHIELIS. Accedunt xix. Typi æri inciſ, qui exbibent San&uarium, quod vidit Propheta ejuſque partes & menfuras earum. ауру тимиот АТАНАС SEKITE ту Fol. 3 PR Æ FAT I O ako A D COMMENTARIUM IN combe EZECHIELE M. E BENIGNE LECTOR. Unuchus Candaces reginæ /Ethiopum dynaſta , quum legeret caput quinquageſimum tertium Efaiæ; interroga- tus à Philippo, numquid intelligeret ea, quæ legebat? faffus eſt, ſe, niſi ducem habeat, id non poſſe; & viciſſim rogavit Philippum, de quo, quæ verba legebat, intelligen- da eſſent; ipſone propheta, an alio? Quod tam diligen- ter, auctore Spiritu Dei, ſcriptum oftendit, non fruftra editam effe fcripturam propheticam, fed, qui cam di&tavit, eam etiam velle legi; &, fi dux ſit, eam poſſe intelligi: generoſi autem animi & amantis Deum eſſe, non eſſe contentum lectione, ſed deſiderare & quærere intellectum , & cu- pere fcire, de quo dicta & ſcripta ſint, quæ Prophetia dicit. Fieri igitur non poteft, quin homines non negligentes verbi Dei, legentes rèv ampulungu dógov fer- monem propheticum, cupiant intelligere, quid is dicat. Atque etiam Petrus laudat eos, qui ei attendunt; eumque prædicat effe inſtar lucernæ in ſqualenti loco; eique tribuit eam efficaciam, ut, fi quis ad eum attendat, futurum fit, ut dies dilucefcat, & phoſphorus in ejus corde oriatur. Quid igitur ? Ille ne- gabat , ſe intelligere poffe ; Petrus eum comparat primùm lucernæ , deinde diei diluceſcenti & phoſphoro. Quid igitur eft, quare ille negaverit, ſe propheticum fermonem intelligere poffe abfqueductore? Nempe funt in prohetiis ænigma- ta; quæ quidem intelligi poffunt, faltem in ſignificatu lato & indefinito ; at non facilè, nifi accedat ce midshie Igitur Eunuchus ille, imprimis, quum apud Judæos eo tempore ſterilis effet do&trina de Chriſto & parca atque etiam depra- vata, indiget doctore: at, quo tempore Petrus ſcripſit, clavis cognitionis non amplius potuit à Scribis occultari: quippe quum myſterium Dei & veritatis , quæ fecundùm pietatem eſt, quod præteritis temporibus fuerat tacitum , h.e. non annunciatum, in Chriſto fuerit per sgwelv & manifeftum factum. Rom. 16: 25. 26. Quod fi igitur quis Chriſtum intuens & ante oculos habens velit ocu- lum reflectere ad præcedentes prophetias, fine negocio animadvertet, de quo Prophetæ locuti ſint; nempe de Chriſto & ejus paſſionibus & conſequentibus gloriis. 1. Petr. 1: 11. ad quas etiam pertinet dominatio ejus inter hoſtes, & victoriæ de eis. Pfalm. 110: 1. Nam, ut idem Apoftolus dicit A&tor. 3:24. omnes Prophetæ, à Samuële , &, qui poftillum locuti ſunt, prænunciarunt dies hos, h. e. dies Chriſti. Quod quum ita fit, non tantum eos, qui non dubi- A 2 tant; 4 E PR Æ F A T I O. tant, Spiritum fan&tum effe per prophetas locutum, fed multò magis Chriſtia- nos, & præfertim Chriſtianos, qui longo feculorum cractu jam Evangelium au- diverunt, & plurimas rerum converſiones in mundo viderunt, convenit velle in- telligere ea, quæ legunt, ideoque attendere & inveſtigare, de quibus ea di&ta ſint, & quid ea dieta portendant. Sine dubio enim ad fidem figendam roborandam- que pertinet cognoſcere opera Dei, quæ ſecundùm prophetias facta ſunt. Dein- de utile eft ad convictionem illorum, qui Chrifto non obediunt, ut ipfis de- monſtretur, Chriſtum ea feciffe, quæ fa&ta funt, & Ecclefiam ſuam collegiſſe at- que exornaſſe, eamque potentia fua confervaffe, & judicaffe hoftes fuos. Con- venit parrare opera Dei. Hæc autem effe opera Dei, quem nominamus & invo- camus & in quem credimus, Scriptura Prophetica oftendit. Efficax hoc argus mentum eſt ad convincendos Judæos & gentes & eos, qui à veritate , quæ fecun- dùm pietatem eſt, deviant, camque relinquunt. Digna certè funt opera Dei,quæ glorificentur & celebrentur. Longè nos oportet abeſſe ab ea cogitatione, quæ in mundo fiunt, fieri fortè & caſu & non fieri conſilio Dei. Meminit verò etiam Scriptura festes de la five irriforum, qui di&turi ſint ultimis temporibus, Ubi eft promifſio adventus ejus? Omnia enim, ex quo patres occubuerunt, ita manent à principio conditionis. 2. Pet. 3:4. Quòd fi autem tales irriſores futuri funt fub ultimum dierum, & ea irriſio erit multis perniciofa atque peſtilens , quomo- do illi malo occurremus, ſi Sermonem propheticum negligamus ? Nam, quando illi dicunt, omnia manent ita ab initio conditionis, quid illis eſt reponendum, niſi illud , nononinia manent ſic à conditione prima : ſed dies alii venerunt , quàm priores fuerunt, & hi ſunt dierum ultimi? Nam, quæ arite ultimum dierum fieri debebant, fa&a funt: atqueita dies mutati ſunt. Et hi dicuntur iumain sey irriſores; de quibus loquitur & Pſalmus primus verf. 1. Homines veritati reſiſtentes & eam exſibilantes, ſcommatiſque ac ſophiſmatis eos, qui eam docent, fatigantes & co- rum ftudium ac laborem eludentes. Plurimum verò eorum irrifionem oftendit verfaturam circa temporum differentiam. Nam inducit cos dicentes: Omnia fic manent ab initio. Clarum verò eft, Spiritum ſanctum per hæc non tantùm denotare, fi qui omni prophetiæ reluctentur, & verbum Dei totum contemnant ; ſed &, fi quis partem prophetiæ ftudeat eludere. quemadmodum Judæi negant, veniffe dies Chriſti, eos minimè recognoſcentes juxta Propheticum ſermonem : & Pontificii negant, ea fa&ta eſſe, quæ fingunt debuiſſe fieri, antequam veniret Antichriſtus, atque adeo inficiantur, Antichriſti dies veniſſe. Qui quidem re- cipiunt fermonem propheticum, illi prophetarum Veteris Teſtamenti, hi Apo- ftolorum & Evangeliſtarum : at utrique prophetia non re&tè utuntur, fecundum ſuas cupiditates ambulantes : hi etiam vel des vocant & arrogantes, qui conan- tur, tempus Antichriſti veniſſe, ex Scripturis demonſtrare; clamantes , librum prophetiæ eſſe obſignatum & legi non poffe. Non poteft negari, utrorumque irrifionem effe peſtilentem, & eſſe ſcandalum ac lapidem offendiculi ingentem in via Domini, ne regnum Chriſti perveniat ad omnes gentes. Quare etiam am- bigi non poteft, quin utrorumque tergiverſatio & irrifio, & fiqua fimilis eſt, bre- vi hac fententia Petri debeat videri denotata. Neque verò minùs periculofa eft ignoratio differentiarum temporis, quàm irriſio. Qui irrident, volentes & ope- ram PR Æ FAT I O. 5 ram dantes, ut ignorentur & non demonſtrentur temporis differentiæ, dicunt; Omnia manent ſic: idem cogitant & dicunt ignorantes. Præceptor nofter do- cuit nos orare: Adveniat regnum tuum. Quid igitur ? An volentes ignorabimus naturam regni Dei & ftatum, & differentias, quæ in eo funt, &, quid remoretur ejus maximam amplitudinem ; neque defiderabimus, aut orabimus, ut veniat ad omnes, & voluntas Dei fiat in terra, ut in coelo; atque ita vacui erimus ſpei re- focillantis & charitatis ardentis & anhelantis ad omnium bonum,& ut maximum fit Deinomen in toto mundo? Ergo regna quidem gentium graflabuntur in mun- do, & habebunt plurimos, qui pro eis certent; milites verò Chriſti nec certabunt pro ipſius regno, &, quomodo id veniat aut ſufflaminetur, & quod ejus tempus fit, & ubi Chriſtus cum Spiritu ſuo adſit, & quid operetur, tantum non liben- ter ignorabunt? Quid igitur impediet, quò minùs omnes habitantes terram adorent Beſtiam ? & Eccleſiam ac regnum Chriſti putent id effe ; in quo fplen- det thronus Draconis, h. e. Satanæ; atque ita nominantes Eccleſiam Chriftiado- rent Draconem? Quod, proh dolor! à multis fieri videmus. Cujus rei cau- fam quam aliam dicemus, niſi, quia homines ab ineunte ætate nihil aliud a- gunt, quàm ad quod ipſis dux eſt vana converſatio, & fua prudentia nituntur ad adipiſcendum bona huius feculi, de juſtitia verò & ſalute vel non cogitant vel id cogitant, quod ingenium cuique fuum fuggerit, verbuin autem Dei non niſi obiter infpiciunt, hariolantes, quod cuique lubet, ad pleraque non at- tendentes, & laborem, qui ad diſcendum requiritur (nam quid fine labore & attentione diſcitur?) fugientes . Atqui Deus in verbo ſuo nos docuit ſuf- ficienter; &, fiunquam verum fuit, quod dicit Bileam Num. 23:23. Sta- tim dicitur Jacobo & Ifraeli, quid molitus ſit vel decreverit Deus: id in Novo Teſtamento verum eſt. Quippe promiffiones Novi Teſtamenti longè ſunt ube- riores promiſfionibus Veteris Teſtamenti, Ponam, inquit, in medio eorum le- gem meam & in cordibus eorum fcribam. h. e, non neceſſe erit adiri locum, ex quo repetatur verbum Dei, nulla erit exſpectanda acceffio verbi Dei ad co- gnoſcendum Deum, fed, in quorum cordibus ſcripta erit lex Dei, in medio omnium pofita, ii cognoſcent Deum, tam parvi, quàm magni. Omnes filii tui diſcipuli Dei. Effundam fpiritum meum in omnem carnem. Juvenes & vir- gines prophetabunt. h e. per verba Dei, quæ pervenerint ad omnes, intelli- gent, quid Deus fecerit, quid agat, quid moliatur in poſterum. Si igitur un- quam dignum fuit attendere ad fermonem propheticum, nunc dignum eſt atten- dere; ſiunquam indignum fuit eum negligere, nunc erit. Imprimis , quum vi- deamus, multos, qui negligunt, in judicium, quod de ipſis ſcriptum eſt, præ- cipitare. Neque timendum eft nobis, ne vel inutilis vel noxia fit nobis futura le&tio aut meditatio prophetici fermonis ; quem Petrus lucernæ & phoſphoro comparat. Quamvis enim & Judæi in prophetiis non reperiant Chriſtum, & fibi polliceantur jam aliquot ſeculis Chriſtum, cujus regnum fit de hoc mundo, qui ipſos efficiat beatos & potentes in hoc ſeculo; quamvis Papæ fe&tatores ad Ro- manæ Ecclefiæ exaltationem rapiant, quæ de Iſraele ſpirituali di&ta funt, &, quæ ad redarguendum errorem faciunt, non videant; quamvis multi in vanum temere multa , tanquam ex Prophetiis , prædixerint : non tamen propterea A 3 defi- 6 PR Æ FATI O. definit ſermo Spiritus ſancti effe lux: fed eò magis eſt ad eum attendendum & id, quod errantibus nocuit, deponendum ac vitandum. Monet Apoftolus eum, qui prophetat , ut no7 évaeropéen of nisaus juxta fidei conformitatem prophetet. Rom. 1 2:6. Quod fi quis faciat, quomodo poterit falli? Nempe, qui hoc operam dat, ut ſciat, quid Deus dicat, &, quum fundamentum, quod eſt Chriſtus, didicerit, quæque clarè de juſtitia & vera pietate paſſim in Scripturis pofita funt, perce- perit, nihil audet de ſuo addere ad foedus Dei & legem foederis, neque aliud fundamentum ponere; & tum , quæ in Euangelio de Chriſto prædicantur, com- parat cum Prophetarum di&tis; porroque ordine in omnibus prophetiis animad- vertit harmoniam atque convenientiam, exempla deinde rerum geftarum ver- bis, fecundùm corum valorem & uſum, quem in Scripturis habent, aptat ; ita ut poffit dicere: Hoc eftillud, quod ſcriptum eſt, vel, Hoc factum eſt, ut implere- tur, quod ſcriptum eſt: feque continet intra illos cancellos, ut recognoſcat in factis veritatem promiffionis & prædi&ionis divinæ ; neque de iis, qux futura ſunt, pronunciat aliud, quàm, quod o'yx erots ar du poolzőv comparatio ſpiritualium cogit pronunciare: is, quomodo in errorem, legens propheticum ſermonem, incidere poſſit, nulla ratio dici poteſt. Quis enim poteft dicere, falli eum, qui judicat, de Chriſto di&tum aut de Chriſti diſcipulis, quod de Chriſto & diſci- pulis ejus verè dici poffe, conſtat: aut de Judæis , hæreticis , aliiſque hoftibus Chriſti & juſtitiæ ejus & regni di&tum effe, quod fimiliter , de iis dici poffe, ne- gari non poteſt? Mirantur quidam, fiquis fæpe de Chriſto vel Antichriſto di&ta prophetarum accipiat: mirantur, fi quis autumet,quæ in regno Chriſti fa&a funt, deſcripta à prophetis effe, vel, ea, quæ evenerunt, eveniſſe, ut implerentur Scripturæ. Quorum eſt admiranda ofcitantia. Nam de quibus rebus oportuit prophetas loqui, ſia&ti Spiritu Chriſti locuti ſunt, quàm de iis rebus? Nonne te- ſtimonium Jeſu Chriſti eſt Spiritus prophetiæ ? A poc. 19:10. Non audebimus credere, Spiritum præferre lucem Eccleſiæ univerſæ , quæ erit uſque ad ulti- mum diem, & teftimonium præbere veritati? Quæ igitur utilitas prophetiæ eſt, fi id non præſtat? Sunt ex altera parte quidam, qui prophetias ubique crepant & multa prænunciant magno cum zelo, & valde tumultuantur, qui comperiun- tur ignorare, quid dixerit Scriptura de iis, quæ fa&ta funt, &, quia more Judæo- rum, non fecundùm evahoius nissus fidei conformitatem , fed fecundum ſuas cupi- ditates , aut ſaltem ſua aegu ei peale, præjudicia, quædam verba, è ſedibus ſuis avul- fa, interpretantur, non agnoſcunt, faéta effe , quæ facta ſunt, & ea futura pronun- ciant, quæ facta ſunt, & ea futura pronunciant, quę nunquam fient , neque prę. di&ta funt. Quos quando audimus, non oportet nos Ogertat, percelli & pertur- bari, ſed attendere ad ea, quęcerta funt, &, quum agnoverimus, que facta ſunt, caput attollere, in ſpecula ftare, &, quid Deus faciat, animadvertere, ſcientes, Deum tempora pofuiffe in fua poteſtate, neque poſſe nos omnem modum at- que ordinem rerum futurarum definire, ſive, quia Deus aliquid in operibus, quę prçdixit,voluit ante rem latere,five,quia noftra ea eſt tarditas, ut non advertamus omnia, quę oportet, five Deus ſuo tempore conſtituit illuminare oculos, & face- re, ut fideles cognoſcant tempus viſitationis fuę &, queimminent, ita videant, ut dubitare non poffint , fe videre , quę antè deſcriptafunt. Neque enim quis quid videt PR Æ FATI O. 7 videt in prophetia , nifi Spiritus eum faciat videre, & ea argumenta ac ſigna ei oftendat in ſermone ſuo, unde habeat wineg poekes, certamque & indubitabilem perſuaſionem. Quod nos attinet, qui jam pridem & ftuduimus & compulſi fui- mus ſermonem propheticum meditari, conſcii nobis ſumus , nos in ea meditatio- ne verſatos cum timore: & quidem co majore cum timore, quò vidimus pluri- mos mezőv Gas y poepes torquere ſcripturas ad propriam perniciem, nempe ut non dent veritati locum. Ideoque, ut propterea non putavimus, ſcripturas eſſe relinquen- das, ita legem nobis diximus, ne recederemus ab eis vel ad dextram vel ad fini- ftram, neque indulgeremus conjecturis noftris, fed proprietatem & uſum verbo- rum ac phrafium diligentiffimè ſcrutaremur, neque quicquam, niſi analogia lin- gux & fidei & uniuscujuſque textus ſcopo atque ordine, prophetiarumque har- monia addicente,diceremus. Quod ftudium fi dicamus nobis vel injucundum ac tetricum vel etiam infrugiferum extitiſſe, & erga Deum ingrati eſſemus, & non paucis piis doctiſque viris contradiceremus ; quorum certè judicium apud nos non parum valet ; quos ſcimus amare veritatem & quærere, & nihil favori dare. Eorum judicium verò id apud nos effecit, ut nunc etiam auderemus obſequi pe- titioni Bibliopolæ, egregii viri, &, quæ in Ezechielem, inſtigantibus & operam accommodantibus præſtantiſſimis javenibus, qui jam in Eccleſia Chriſti funt præceffores & in ea ædificanda miniſterium non inutile præſtant, di&tavimus & deinde nonnihil exaſciavimus, typographéo committere. Nemo in eis accuſa- bit brevitatem. Mihi enim Hieronymus benè videtur dixiſſe ad Zachar. 7. Que plana funt, velociter tranſeamus, ut in obſcuris fpatium differendi fit. Non enim lon- gos florenteſque traffatus, in quibus plaufibilis ludit oratio , ſed commentarios ſcribimus : quorum officium eft præterire manifefta, obfcura diſſerere. Deinde prolixitas lectori tædium affert, brevitas & lectorem invitat & memoriam non fatigat. Longus fermo fæpe multitudine verborum rem potiùs involvit , quàm exponit . Et vix fieri poteſt, ut ab alienis abftineat. Unde oriuntur volumina , quæ vix attolli poſſunt , neque haberi , niſi a locupletibus. Mediocris brevitas neceſſaria & , quæ ad rem pertinent , faltem , quæ Commentatori data ſunt, dicit, & lecto- rem præſtat cùm agrexkxò tum workvov i örav, eumque excitat ad ſingula medi- tandum & ruminatione diducendum. In conſideratione autem hujus pro- phetiæ non potuit nobis non in mentem venire Chriſtus & Eccleſia & juſti- tia ac regnum Dei. Nam quid aliud poffumus a Spiritu Dei doctore exſpecta- re? Unicus ſine dubio ſcopus omnis prophetiæ eſt nos adducere ad juſtitiam & benedictionem in eo, qui patribus promiſſus eft, & ab injuſtitia atque ma- ledictione abducere. Quò pertinet animadvertere, quomodo Regnum Dei ad nos veniat, quibuſque gradibus ac modis appropinquet tempus, quo Deus perdet, qui terram corruperunt , & omnes populi audient Euangelium & vel accedent ad Chriftum vel ei mentientur. Ezechiel igitur ante omnia videt Fi- lium hominis in throno Dei ſedentem, eique miniſtrantes fanctos Angelos, & eum viventem in Eccleſia, eodem Spiritu mota, quo & Angeli moventur, quæ per quatuor animalium ſpeciem exhibetur. prophetat deinde de excidio Hieroſolymæ & templi in ſuo tempore per Nabuchodonoforem ; idque ut fi- niatur Judæorum idololatria, & violentia & avaritia ; ita tamen, ut reliquiæ A 4 con- no 8 PR Æ FATI O. conſerventur, docer falſorum prophetarum fruſtrationem & interitum. 0- ſtendit, Dei judicio fieri, ut non intelligant prophetiam, qui ad eam accedunt cum concupiſcentia & corde præoccupato idolorum & errorum amore. ad- umbrat ingratitudinem Ifraelis & imprimis Judæorum , fupra Samariam &x. tribus, ſcortationem, dum fecerunt voluntatem gentium & cum eis ſcortati ſunt; ita tamen ut declaret, Deum aliquando Hieroſolymæ daturum gentes, ſub nomine Samariæ & Sodomæ, filias,ſed ex Teſtamento alio. perfidiam Re- gum Judæ corripit. confutat Judæos, putantes, fe luere peccata parentum, & non propria, & reſipiſcentibus vitam promittit. reges Judæ leonibus compa- rat, qui propter violentiam fuam capiantur à gentibus ; omnem feriem guber- nationis Ifraelitarum, ex quo ex Ægypto educti ſunt, explicat ; atque ibi often- dit diſcrimen inter præcepta , quæ ad vitam ſunt , & dogmata , quæ non ſunt ad vitam, & Sabbati finem ; uti ſcilicet juſtitiam propriam & veram juſtitiam, quæ eſt Dei redimentis, ſanctificantis, juſtificantis, diſtinguerent: & promit- tit facrificium boni odoris ad reconciliandum eos; gladio autem filii ſui ex- ſcindendas eſſe omnes arbores, declarat ; coronam & præſentem & fecuturam abolitum iri, ut regnum & judicium Chriſto humiliato tradatur. peccata i- tem Samariæ & Hieroſolymæ explicat. vaticinatur etiam de vicinis, Ammo- nitis , Moabitis, & Tyriis, atque inibi Antichriſtum regem fpiritualis Tyri ex- ſibilat. Sic de Ægypto & priſca & fpiritualiter nominata, & de Edomo. Pro- phetæ officium deſcribit, ut admoneat populum de exitio veniente. Eique imponat neceffitatem id exſequendi. Paſtoribus populi abrogatis, alium palto- rem excitatum iri à Deo, prænunciat. Prophetat reductionem Ifraelis in terram fuam, & fanctificationem ejus per aquam puram,h.e.fanguinem Chrifti,& exſuf- citationem multorum, tanquam ex mortuis. eoque docet fidem in Deum, qui excitat mortuos, ad ſpem reſtitutionis Judæorum & converſionis gentium, co- rumque unionis in regno Chriſti . Antichriſtum porrò ſub nomine Gogi deſcri- bit, & tum novum Templum Dei ſpirituale à Chriſto conſtruendum in ænigma- te depingit, & civitatem fanctam & hæreditatem Ifraelitis & profelytis commu- nem affignat. Atque ita in prophetia de Eccleſia N. Teſt. victrice, repurgata à ſcandalis & coagmentata per vinculum pacis, finit. Hæc Prophetia antè deſcri- bit,eo fine,ut & non impingamus in ſcandala,& in omni tentatione humiles ſimus ac grati, fidemque & fpem in Deum retineamus. Cæterùm omnes hoſce labores noſtros non aliter æſtimari cupimus, quàm adjumenta iis, qui ad ſcripturarum le- &tionem accedunt, ut, ſi fortè,promtiùs videant rem,de qua cogitandi occaſio eſt; &, quum in bona conſcientia examinaverint omnia, ita ut dubitare de mente Spi- ritus ſancti non poffint,dent Deo gloriam,ac, mendacio relicto, veritatem ample- &tantur (Neque enim domini fidei cujuſquam eſſe præſumimus ) deinde ut, qui ingenio funt majore, aut potiùs, quorum oculos Deus illuminat, ut ampliùs vi- deant, quàm nobis videre datum eſt, id ad communem Eccleſiæ ædificationem conferant. Credibile enim eſt, velle Deum aliquando librum Prophetiæ effe li- brum apertum & legi atque intelligi ab omnibus, faltem à multis. Quod quum fiet, glorificabitur Deus, ut bonus re&tis corde & verus in omnibus promiſſioni- bus ſuis. Decætero nos Deum oramus, ut nobis & omnibus det reverentiam & timorem atque amorem verbi ſui, extra quod nulla eſt ſapientia & prudentia, & in viis ſuis nos ducat ad beatam immortalitatem. Scribebam Lugduni Batavorum a.d. 2. Octob. 1668. JOHANNES Coccejus, Fol. 9 E Z E CHI E L P R O P H E T A 1 E. CAPUT I. T fa&tum eſt anno trigeſimo , quarto menſe, quinto menſis (eram autem in medio exulum apud fluvium Chebar) aperti ſunt cæli, Gvidi viſio- nes Dei. 2 Quinto menſis , inquam , (is erat annus quintus captivitatis regis Hojachin) 3 Fa£tum fuit verbum Jehovæ ad fecheſkelem filium Buzi ſacerdotem inz terra Chaldæorum apud fluvium Chebar. & facta eſt ſuper illo, five impetum fecit in illum ibi manus Domini. 4 Et vidi, & ecce ventus procellofus veniebat à ſeptentrione , nubes magna , & ignis fe ample- itens, & Splendor illi (nubi) erat circumquaque ; & ex medio illius velut chaſmal, ex medio, inquam, ignis s Et ex medio illius exiſtebat Species quatuor animalium: & fic erat afpeétus illorum; Species bominis illis erat. 6 Et quatuor vultus erant unicuique, & quatuor alæ unicuique illis. 7 Et pedes illorum ; pes retus: & planta pedis illorum , ut planta pedis vituli: & ſcintillabant inftar æris candentis. 8 Et manus hominis infra alas illorum ad quatuor regiones illorum : & vultus illorum , Galæ illorum quatuor illis erant. 9 lunéta una alteri alæ illorum : non vertebantur , cùm irent ; quodque ante ſe ibat. 10 Et ſpecies vultuum illorum , vultus hominis ; & vultus leonis ad dextram quatuor illis , vultus tauri adlævam quatuor illis, & vultus aquilæ quatuor illis erat. 11 Et vultus illorum ; & alæ illorum erant paſſæ furſum: cuique duæ jun&tæ alteri , & duæ tegentes corpora ipforum. 12 Et quodque ante ſe ibant, quo erat ventus, ut irent, ibant , non vertebantur, cùm irent. 13 Et ſpecies animalium ; aſpectus eorum erat ut prunarum ignis ardentium , ut afpe£tus flamma- rum. Is ambulabat inter animalia: & fplendor erat igni , & ex igne prodibat fulgur. 14 Et animalia currebant & revertebantur inſtar ſcintilla. 15 Et vidi animalia , & ecce rota una in terra juxta animalia ad quatuor facies ejus (rotæ.) 16 Afpeétus rotarum & opus illarum velut Tharſis: & fpecies una quatuor illis : & afpeétus illa- rum & opus illarum , tanquam fi rota veniret in medium rotæ. 17. Ad quatuor regiones ſuas , cùm irent, ibant ; non vertebantur , cùm irent. 18 Et apſides illarum (& altitudo illis erat & timor illis erat ) apſides, inquam , illarum plenæ erant oculis circumquaque quatuor illis . 19 Et , cùm irent animalia , ibant rotæ apud illa : & , cùm tollerentur animalia de terra , tolle- bantur rotæ. 20 Quocunque ferretur fpiritus ad eundum , ibant : eð Spiritus ad eundum erat: Grote tolleban- tur contra illa : quia fpiritus animalis erat in rotis. 21 Euntibus illis, ibant, &, ſtantibus , ftabant, &, cùm tollerentur de terra , tollebantur rotæ contra ea: quia fpiritus animalis erat in rotis. 22 Et ſpecies ſupra capita animalis, expanfum, tanquam glacies terribilis, extenfum fupra ca- pita illorum ſupernè. 23 Et fub expanſo alie eorum re&tæ una ad alteram: unicuique duæ tegentes hinc, & unicuique duæ tegentes inde corpora illorum. 24 Et audiebam vocem alarum ipforum , ut vocem aquarum multarum , ut vocem omnipotentis , cum irent; vocem loquela , ut vocem exercitus : cùm confifterent , remittebant alas ſuas. 25 Et extitit vox fupra expanfum,quod erat fupra caput illorum: cùm confifterent,remittebant alas. 26 Et fupra expanſum , quod erat fupra caput illorum , tanquam afpeétus lapidis Sappir , ſpecie throni : & ſuper ſpecie throni ſpecies ut afpeétus hominis ſuper illo erat furſum. 27 Et IO ο ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S 27 Et vidi tanquam chafmal, ut afpectum ignis introrfum undiquaque , ab aſpectu lumborum ejus furfum ; & ab afpe&tu lumborum ejus deorfum vidi, ut afpeftum ignis ; cui fplendor erat undiquaque. 28 Velut arcus , qui exiſtit in nube in die pluvio, ita aſpectus Splendoris undiquaque erat. ille erat afpeétus fpecieigloriæ Jehovæ : & vidi, & cecidi in faciem meam; & audivi vo- cem loquentis. ز 6.1. N hac prophetia ſunt ſeptendecim periochiæ | buum: nempe à morte Jaroboami ſecundi , qui fuit ex propheticæ five viſiones. Prima viſio eft ca- pofteris Jehu. pite primo, fecundo & capitis tertii verſi- $.4. Notatur etiam hoc verſ. 1. locus exhibitæ vifio. bus quindecim. Quam vidit quinto die quar- | nis . Eram in medio deportatorum apud fluvium Chebar. ti menfis anni quinti captivitatis Jojachini . Confer cap. 3 : 15. 23. In Chaldæa , ut eft verf. 3. & Secunda à verſu fexto decimo capitis tertii cap. 1 1 : 24. Fluvii hujus nomen etiam Græcis innotuit. uſque ad finem feptimi: quam vidit o&avo die à prima. Ptolemæo auctore, zabá eges & ou orbeges fluvii Mefopo- Tertia capite octavo , nono, decimo , undecimo; quam tamiam interſecant. Strabonis debbpoes & Marcellini A- vidit anno fexto , menfis fextidie quinto. Quarta à capi- | bora idem fluvius effe videtur. Chaboras in Euphratem te duodecimo uſque ad viceſimum variis alloquiis Dei fe exonerat , ubi & oppidum Chabora à Ptolemæo po- conftat. Quinta capite vicefimo , quam vidit anno ſepti- nitur. Deus terram Canaan vocat terram ſuam. In ea do- mo, menfe quinto, decimo die menſis. Sexta cap. 21. mum habebat & populum, cui eam hæreditatem dederat, 22. 23. Septima cap. 24. quam vidit anno nono menſis Sed, quum populum ex ea educere incepiffet , eum non decimi die decimo. O&ava cap. 25. Nona cap. 25. De deferuit, fed quafi cum eo in exilium ivit, deditque eis ciña cap. 26. 27. 28. quam vidit anno undecimo, pri- prophetas etiam in medio gentium in terra impura, atque mo menſis. Undecima capite 29. uſque ad verſ. 17. quam etiam viſiones in ea exhibuit indices maximarum rerum, vidit anno 10. menfis decimi die duodecimo. Sed huic ut Danieli & Ezechieli: quod Judæis poft excidium tem- annectitur, quæ eft ejuſdem argumenti : quam accepit pli ultimum diſperſis per totam terram non contigit. A- anno 27. menfis primi primo : à verſu 17. capitis 29. biit ab illis prophetia. Chriſti verò diſcipuli prædicarunt ad verſum viceſimum cap. 39. & alia, quam acceperat Evangelium & prophetarunt. quos illi aſpernati ſunt: at- anno 11. die feptimo menſis primi : cap. 30. reliquo. que ita Spiritum Dei ex Synagoga ejecerunt. Ibi eft Deus, Duodecima cap. 31. cujus dies eſt anni 11. prima menſis ubi viſio, h. e. derárufss revelatio per verbum ipfius. tertii. Tertia decima cap. 32. cujus dies prima & quin- Ibi habitat , ubi verbum ejus amatur & fide recipitur. Ibi ta decima menſis duodecimi anni duodecimi. Quarta ſanctuarium eſt. cap. II: 16. Jojachin & , qui cum eo decima cap. 33. cum qua continuari poteft, quæ incipit abducti, optima pars populi, à templo elongati erant, verſ. 21. quam accepit pridie, quàm nuncius veniret de fed non à Deo, qui ipſos comitatus eft: fignificans jam capta urbe, anno 12. menſis decimi die quinta. & eft tum, inftare tempus, ut equitet in deſerto, h. e, regnum cap. 34. Quinta decima cap. 35.36. Sexta decima cap. habeat in gentibus in toto mundo (ut eft Pfal. 68:5.) ne- 37.38.39. Septima decima cap. 40. 41.42. 43. 44. 45. que habere Judæos, qui Hierofolymis manferant & tem- 46.47.48. Cujus dies eft quarta menſis primi anni 25. plum adhuc videbant, ullam præ illis , qui in captivitate exilii & quarti decimi captæ urbis. erant , gloriationem; qui Prophetis Dei non obediebant $. 2. Verf. 1. & 2. Notatur tempus primæ viſionis. & templo illi fidebant. Nam, etiamfi durum eſſet fideli- Fuit annus quintus exilii Jojachini. Incidit igitur in me bus carere illo pignore foederis Dei; ex quo exſpectabant dium tempus regni Zedekiæ : quo pacatus erat Judææ adventum Chrifti & apparitionem gloriæ Dei in terra illa ſtatus. Conftat autem , eo tempore etiam falſos prophe- & apud templum illud; qui ob eam cauſam Hierofolymam tas extitiſſe, qui dicerent, Jechoniam reductum , & ju- | efferebant fupra fummam lætitiæ ſuæ, Pf. 137:6. tamen, gum Babylonii fractum iri : regemque Zedekiam, fæde- Zedekiam fæde- quum intelligerent, abolitionem regni domus Davidis, ra cum vicinis feciſſe contra Babylonium. Vide Jer. 27. quod geſferat ufque hactenus , effe gradum ad regnum Dei & 28. Ita cum ſecuritate & infidelitate hominum & cum & Chriſti, poterant fe in exilio ſuo mirificè conſolari. falſis Prophetis fuit certandum Jeremiæ in Judæa, & E- Quo ferè tota hæc prophetia pertinet : nifi quòd & ea, zechieli in Chaldæa. quæ Chriſti adventum conſecuta funt, & adhuc confequi $. 3. Fuit is annus trigefimus : ut ex hiſtoria ſacra co debent, perſpicuè fatis explicet. Ita & hæc, ut omnis pro- gnofcitur, ab anno octavo decimo Joſiæ , quo paſcha ce- phetia , eft teftimonium Jefu. Id enim eft ſpiritus pro- lebratum & fædus cum Deo renovatum eft. Vide 2. Reg. phetiæ. Apoc. 19:10. 23:23. & 2. Chron. 34: 8.27.28. 29. 30.31.35:19. $.5. Aperti ſunt cæli, & vidi viſiones Dei. Loquitur Negari non poteſt, eam æram notabilem fuiffe & me is , qui eas viſiones vidit ; cujus nomen ponitur verf. 3: morabilem Judæis. Joſias poft pafcha hoc regnavit annis Quum dicit, apertos fuiſſe cælos , ſignificat , fe id , quod 14. Jojakimus 11. Adde 5. annos Jojachini , erunt 30. vidit, non vidiffe , tanquam ex terra ortum , aut primò Poft illud pafcha interceflit menfis propheticus, anno in terra exftans , fed tanquam de cælo deſcendens: atque rum , non dierum, ad hanc viſionem , qua veritas pa- | adeò, id, quod vidit, fuiffe vifiones Dei, h.e. exhibita fchatis & regnum Chrifti & Novi Teftamenti bona mox, à Deo viſa. Matth. 3:16. Et ecce aperti funt ipfi cæli dom ſed multis intervenientibus calamitatibus, repræſentan- | vidit ſpiritum Dei deſcendentem velut columbam & ver da oftenduntur. Scaliger deducit à Nabopollaffaris es sientem ſuper illum. h.e. vidit ex fummo cælo, quo uf, Spoveouo. Nihil impedit, quò minùs hæ æræ coincidant. que acies pertingebat , non ex alia parte , vel ab ortu vel Sed folebant Judæi jam tum annos Nebucadnezaris nu ab occafu, fed ex ipſo, inquam, cælo deſcendentem. merare. Vide 2. Reg. 24:12. Calvinus exiftimat, an- Quando autem aliquid de ccelo deſcendens in aſpectum zum octavum decimum Jofiæ etiam Jubilæum fuiſſe.. venit, neceffe eft, cærulum illud, quod fupra nos eft, Id nos in medium relinquimus. Veliin autem cogitari, videri ſpecie illa, quæ videtur deſcendere , diffifum & prophetas fcripfiffe ita, ut continuaverint librum Dei & reſeratum. Joh. 1:52. Ab hoc tempore videbitis cælum hiftoriæ populi Dei, &, quum annos regis etiam exſu- apertum, & angelos Dei aſcendentes de deſcendentes fua lantis diſtinguant ab alio computo , non poffe alium nu per filium hominis. Quum nihil videtur fudo cælo, niſi merum intelligi , niſi de æra notabili proxima , quæ illud fublime candens (ur Poêta loquitur) clauſum ftin&ta fit ab annis regum. Ef. 7: 8. dicitur : Dum labun. quodammodo eft cælum : quum quid in eo fpectatur, tur fexaginta quinque anni , conſternatus erit Ephraim in- tanquam aſcendens aut deſcendens , coelum videtur fra populum. Notatur æra notabilis in regno decem tri- aperiri . Sed ifta metaphora eſt ab aſpectu oculorum ducta, di- Ι Ν Ε Ζ Ε C HI E LI S CAP. I. duéta, quum ſignificetur, evidentibus argumentis cogni- | fecutus eft ftatus miſer plenus triftitiæ & obfcuritatis. cum iri , angelos filio hominis adeſſe. Actor. 7:56. Ecce, Nam ad feptuageſimum annum fuit continuata captivitas. video cælos apertos & filium hominis ad dextram Dei ft an- Tamen, etiamli obſcuritas & triftitia fuerit, fuit etiam tem. Vidit in coelo non modò, quod omnes vident, quuin protectio. Nubes enim eft aliquid, quod recreat ab æftu. furfum oculos efferunt , videlicet , convexum luce perfu- Vide Ef. 25:5. fun, fed in eo gloriam Dei & filium hominis ftantem ad $. 11. Videtur tertiò cum nube ignis ſe ample&tens , non dextram ejus fubitò apparere confpexit. Hoc enim ut ipfi diffundens fe & incendens quicquam ac devorans , ſed ſe confpicuum effet , Deus effecit. continens. Intervenit ifti calamitati Deus, qui eft ignis $.6. Cælum dicitur thronus Dei , aut etiam domus. devorans , & charitas , & lux: qui fe exhibuit populo vin- Non, quòd Deus locum habeat; qui ipfe eft fump & o dicem & affertorem, oftendens, ſe adhuc velle habitare mnium quodammodo , quæ funt , nominacíesov ac habita- in medio ipforum , & ſe continere neque illos conſumere eulum ; quia in ipſo funt : fed, quòd gloriam fuam ex coelo propter peccata illorum. Tribuitur nubi ſplendor , fine oftendat , & in cælo ſe patefaciat fanctis Angelis & jufto- dubio ab igne interlucente. Deus enim ad Ifraëlitas in ipfa rum ſpiritibus confummaris. Igitur , quum filius Dei ince captivitate deſcendit cum luce & gratia illuminationis, pit in terris manifeftari , dictus eft defcendiſſe de cælo : quia ut converterentur ad Deum ex toto corde, ut promitti- antea ſe in terra ad eum modum , ut, quum in terra verla- tur, Deut. 4:29. 30.31. Et quæretis inde Dominum Deum retur, non manifeftaverat; in cælo autem cognitus fue tuum & invenies , quia requires eum toto corde tuo eo tota rat. Ea deſcenſio etiam per hoc, quod Ezechiel vidit de anima tua: quum ar&tum tibi erit .... & converteris ad cælo defcendens , fuit figurata. Nam inter illa eft Filius Dominum Deum tuum & obedies voci eius. & Deut. 30.2. hominis fedens in throno Dei. Et converteris ad Dominum Deum tuum , & obedies illi. $.7. Vifiones Dei, quia ex cælo demonſtratas ; ideo $. 12. Ex igne procedit quaſi chaſchmal. Quæ vox re- que divinas & à Deo oſtenfas. Quis enim habet poteſta- petitur infraverſ. 27. & cap. 8: 2. In quibus locis id, quod tem quippiam ex cælo oftendendi , nifi Deus: Et, qui comparatur cum Chaſmal , etiam comparatur cum alia re inter vila loquutus eft, quique teſtatus eft , ſe ea oftendif- fimili , nempe cum igne introrſum lucente, & cum iti h.e. fe, eft Deus. candentià , ut ita dicam , qualis eft in cælo ſudo radiis per- $. 8. Verf.3. Indicatur videns & Dei circa illum ope- fuſo & tamen non ſplendente aut radiante , ut Sol fplen- ratio. Extitit verbum Jehovæ ad Ezechielem filium Buzi in deţ & coruſcat. Diftinguitur enim à ma) Splendore , ful- terra Chaldæorum apud fluvium Chebar ; & fa&ta eft fuper gore, verf. 27. & ab us igni, qui folito more fulget , cap. illum manus Jehová. Ezechiel fuit facerdos, ut & Jere- 8:2. Utrumque autem & , quod ſplendet , & , quod can- mias. Pater utique & ipſe facerdos , atque , fi fpectes offi- cium , doctor Ifraëlis. Sed, an is quoque propheta fuerit, barbenel explicat Spon his verbis : nippo vsa yös jing det , communi nomine appellatur us ignis cap. 8:2. A- non poteft conftare. quanquam Judæi dicunt, quorum Prophetarum patres nominantur, eos patres etiam Pro- purum , phetas fuiffe. Etiamſi plerique facerdotes recetliffent à via,eft in igne , expers fumi, quod oculus' non poteft attingere, tamen Deus fervavit Aharoni femen fidele & fanctum, à | id probat, & etymologiam facit um&s & ???quod apud prout eft. Lxx. explicant a extcov. Clariſſimus Bochårtus quo prophetiam non abftulit , per quod populum erudivit . Talmudicos alicubi pro auro rudi venit. Vide Aruch & Quod nomen Ezechielis attinet , id factum eft quafi à D. de Pomis & Buxtorfium. Mihi videntur Lxx. potiùs sapin , h. e. convaleſcet aut fortiter aget Deus. Fidem fuam explicabant patres per nomina , quæ indebant filiis ſuis . fuccinum intellexiffe, quàm elettrum , quod eft metallum Dere, quod nomen ſonat ignominia mea , rationem edecit, zejópos ze vaš nej Dęgópx. Succinum enim limpidum eft aut metallorum mixtura , ut Euſtathius ad Dionyſium die re non poffumus ; niſi quòd ea tempora fuerint ignominiæ & in fe quali lucem habet , quemadmodum Smun Chaſmal & contumeliæ. Duo autem dicitur Deus circa illum ope: apud Ezechielem deſcribitur. Ergo ex igne prodiit aliquid ratus. I. quòd verbum Dei ad eum fa&um fit, h. e. quod luminofum, candens & lucis in fe plenum. Deus ipſum allocutus fit, quòdque audiverit verba Dei, eaque acceperit, velut depoſitumn, ad ea narrandum & $. 13. Verf. 5. Inde igitur exiſtunt quatuor animalia communicandum cum fratribus. 2. quòd manus Dei in &, ut eft verf. 15. juxta animalia rotæ : & fupra animalia ipfo fuerit efficax, & fecerit, ut videret , quæ alii homi- expanfum, ut glacies , verf. 22. & fupra expanfum thro- nes non viderunt: deinde ut omnium meminiffet, vi- quæ ſedet quaſi homo. verſ. 26. Hæc eſt ſumma quo derat & audiverat ; & ut intelligeret mentem Domini & vifionis . Nubes magna cum igne : ex medio ignis candens mandata ipfius faceret. Etiam inculcatur hoc verſu, id aliquid : ex eo animalia, rotæ , expanſum, thronus, , ſe- factum effe in Chaldæa. Quæ inculcatio infinuat, Deum, dens in eo , à cujus lumbis ſplendor inftar iridis. quemadmodum eft Deus totius terræ , ita nulli terræ al $. 14. Qui hæc fimul ita animo complexus fuerit, ut ligaffe fua zoektual & regnum ſuum: ut, quocunque quafi oculis obverſentur , is , aut hofpes erit in fermonibus in loco conveniamus, ut commemoremus nomen ipfius, Dei, aut ftatim perſpiciet, quid hæc fignificare poflint, ibi ipſum præfentem effe cum Chriſto & Spiritu ſuo, per- fecundùm ea , quæ Deus in verbo fuo locutus eft. Quod in fuafi fimus. Euangelio annunciatur, id conveniens fuit, ut , ante rem $.9. Verf. 4. Initium vifionis eſt procella veniens ab | prædicatam , in vifionibus conſpiceretur. Chriſtus re- aquilone. Debemus implementum omnium iſtorum quæ- gnans , habitans in Eccleſia , angelos miniſtros fubjectos rere in rebus evidentibus, & , quantum pote, in ſcriptura habens , ex Deo prodiens , eft id, quod ut in Promiflio- "commemoratis. Imprimis , cum omnia ifta emblemata ne, ita in Euangelio, nobis proponitur. Id per hæc viſa &ænigmata proponantur fine éminúod atque enodatione. ſignificari poteft, & quidem venuftè atque eleganter. h. e. Unde lector deber fibi putare dici: de copice ofxwvyšivillæ res aptæ funt,ut præbeant occafionem cogitandi,quod Šminvocáto. Hic eft fapientia. Qui habet mentem, exponat , per verba Promiffionis & Euangelii audita cognoſcimus Statim poft illa tempora procella ingens incubuit in ter- & credimus. ram fanctam ab Aquilone veniens, nempe exercitus Ba 9.15. Quod cùm cogitamus , tanquam indicatum à bylonius; qui terram , urbem, templum proftravit, & | Deo, non errare nos , fed mentem Dei habere, certi effe populi magnam partem ex ea ejecit . Quamvis enim Pro- poffumus . Imprimis , quia ea verba , quæ Ezechiel acce- plieta non eſſet poficus in Judæa , ſed in Chaldæa , atque pit loquenda , idem pandunt. Diximus aliâs , talia emble- aded in regione , quæ erat Judææ aquilonaris: tamen mata vel ænigmata eſſe inſtar deſcriptionum , quæ fiunt procella illa à Septentrione ad Auftrum pervadens ei fi paucis & rudibus lineis. quemadmodum quum homo de- gnificavit motum gentium etiam remotiùs verſus Occi-fcribitur linea extremum ambitum fpeciei humanæ refe- dentem habitantium & verfus Auftrum, h.e. in Judæam | rente, aut equus , aut domus , aut turris. quomodo pueri pervadentium. carbone aut creta multa pingunt in parietibus. Quales li- $. 10. Procellam fequitur nubes magna. Expeditionem neæ rem , quam vel puer in animo habuit , facilè exhibent & eruptionem populorum aquilonarium verfus Auftrum & faciunt in cogitationem venire ei, qui eam rem obviam habet nus, in 12 COM M E N T A R 1 US habet. Ita, qui animo volvit perpetuò & contemplatur , phim ſint nomina Angelorum , Angelos intelligendos effe. Chriſtum & regnum ejus & Eccleſiam ejus , quum videt | Ad quod ita refpondeo. Quamvis certum fit, per Che- aut legit talia emblemata , non poteft dubitare , quin ea darubim aliquando ſignificari Angelos: ut apparet ex Ge. ta fint ad ea , quibus tam evidenter reſpondent, amplius neſ , 3. verf . 24. ubi dicit Moſes, Deum locaſſe in aditu cogitandum. Paradiſi Cherubim, ad cuftodiendam viam arboris vitæ : $. 16. Dicamus igitur órógegãs & Ós CV túto hujus öegéo tamen ex eo non fequi, per Cherubim nunquam fignifi- Molarem atque veritatem ; aut faltem, cui rei in men cari Ecclefiam , live homines , in quibus Deus habitat, tem revocandæ & ſignificandæ hæc viſa apta atque ac- qui faciunt voluntatem ejus. Ex ipſa ſpecie, quam vidit commodata fint. Deus habitans lucem inacceſſibilem, | Ezechiel, clarum eft, per animalia ſignificari aliquos, atque ita quaſi nube tectus , & non viſus, manifeftans ſe, in quibus Deus in Chriſto regnat. Humana autem fpe- ut ſanctum, ut vivum & potentem , (id ſplendor ignis),& cies fine allegoria fignificat filium hominis , qui eſt in re- qui eſt charitas ( id notar candentia) tandem exhibet glo- gno Dei. quem vidit & Daniel cap. 7. verſ. 13. notans riam fuam in Filio hominis regnante, cui ſubjicitur & Ec- populum fan&torum Excelſorum. verſ. 27. In templo etiam cleſia , in omni parte mundi eadem, variis donis ornata, quin Cherubim, inter quos dicebatur habitare Deus , fi- & fan&i Angeli, eundem cum Eccleſia Spiritum haben- gnificent homines juſtos, fieri non poteft. Nomen Che- tes , in quibus ipſe pariter vivit & habitat. Quatuor enim rubim non ſignificat propriè naturam Angelicam. De animalia ſignificant Eccleſiam redemtorum: quemadmo- quo agendi locus erit cap. 1o. verſ. 14. Quod attinet voca- dum explicatur Apoc. 5: 8.9. Ergo hactenus mens hujus bulum Seraphim , quod occurrit Efài. 6. verf.2. id figni- viſionis eſt: brevi invaſuram eſſe populum Judaicum gra- | ficat ignea corpora. Quid autem ea notent, Efaias non di- vem procellam belli; fuperſtites ex eo bello, quanquam in cit. Si maximè Angelos notent, non fequitur, non no- triſtitia, tamen à Deo protectum iri: & Deum velle adhuc tare & homines. In hac autem viſione per Cherubim ma- in medio ipforum habitare, nondum quidem manifeſta- gis intelligimus homines , in quibus regnum Dei eft, tum, tamen non fine magnificentia ac majeſtate,& demon- | 1. quia forma hominis ad hoc cogitandum nos invitat. ftratione potentiæ fuæ, & non exercere iram ſuam ad illos 2. quia revera Chriſtus regnat in hominibus, & operatur conſumendum, ſed potiùs ipfis lucem futurum , & in ipfis omnia in eis, quæ per illa , quæ de animalibus dicuntur, excitaturum flammam charitatis: deinde verò manifeſta- notari aptè poſſunt. 3. quia nobis adftipulatur Apocaly- tum iri divitias Dei in exhibitione Angeli Teftamenti ad pſis.4. quia aliud eft in vifione, quod potiùs & clariùs An- oftenfionem jufticiæ & fanctitatis Dei & miſericordiæ gelos fignificat. Scitum autem eft, quando ad id , quod la- ipfius ; à quibus virtutibus velit nominari maximè: tum tiùs fignificat , adjungitur aliquid reftrictiùs fignificans , extituram effe Ecclefiain à Deo vivificatam & in ea re tum illud folere accipi item reſtrictiùs. Poterant quatuor gnum Dei in Chriſto : & Ecclefiæ permiſtos fore fanctos | animalia ſignificare & angelos ; fed , quia Rotæ eos diſtin- Angelos miniſtros Chrifti ad falutem electorum. Quæ re&tè notant , animalia Ecclefiam notant: quemadmodum liqua parte viſionis operofiùs deſcribuntur. Apoc. 5. propter prædicatum, quod ipſis attribuitur, non S. 17. Animalin. propriè Gã ce (nam vox Hebraica à vi- notant Angelos. ta denominatur ) ſignificant aliquid vivens & vitalem mo $. 20. Velim hîc notari, quatuor capita non poſſe ac- tum habens, cum vitæ manifeſtatione. cipi , ut repræſentantia genera animalium, in quibus fci- $. 18. Quatuor dicit, alludendo ad quatuor mundi pla. licet angeli habeant poteftatem: nempe , ut leo feras om- gas; ut intelligatureſfe Eccleſia ex omnibus gentibus: ut nes, bos omnia manſueta animalia , aquila omnes aves , eſt etiam Apocal . 5. verf. 8.9. Quatuor animaliať vigin- homo denique hominem repræſenter. Equidem neſcio, ti quatuor ſeniores procedebant coram Agno, - canent an Angeli ita omnia in omnibus adminiftrent. Et meritò canticum novum, dicentes: Dignus es , qui accipias librum deſideret hîc aliquis reptilium inftar, ut & piſcium , fi illa ( aperias figilla ejus , quia maefatus es , @gemiſti Deo nos in mens emblematis. Mirum etiam , quare illa animalia in ſanguine tuo ex omni tribu & lingua & populoeggente. Ita ſanctum ſanctorum recepta fint, quum brutis in cælo nul. ſancta civitas habet quatuor latera cum fuis portis. Eze- lus fit locus , quod per fanctum ſanctorum notabatur. De- chiel. 4.8. verf. 32. 33.34:35. Quòd autem animalia hæc nique, quomodo tauri , lcones , feræ & manſuetæ pecudes ſibi invicem conformia ſunt, id fignificat, Ecclefiam, dicant , quia emiſti nos. quoad veram ſuam & neceſſariam formam , eandem effe 9.21. Non debemus refugere claras metaphoras, ubi ubique, & ubique Deum in Chrifto per Spiritum ipfius earum locus eſt, præfertim , ubi propriæ fignificationis habere propinquum, imò in ſe viventem & manentem. non eft locus, Chriſtus, quum de fermento Phariſæorum Nemo exſpectet à nobis commemorationem aliarum ex- & Sadducæorum locutus effet, & diſcipuli id de fermento poſitionum: quas viri do&ti jam retulerunt. fortaſſe ta panis intelligerent, increpiti ſunt à Chriſto , quòd de me- men non omnes. Quis enim poteft omnia omnium cogi- taphora non cogitaffent. Matth. 16. verf.6. - 12. Ita tata recognofcere? Nobis certè non vacat. Et turbant mens læva fuit in Judæis, qui, quum Chriſtus loquere- magis illa curioſè narrata & refutata , vel potiùs repudia- tur de corpore fuo , id defignans nomine templi (quia erat ta (neque enim omnia refutari merentur) quàm ædifi- veritas templi, quod figura extiterat) de templo mani- cant. Quum non poſſumus dubitare de eo, quod viſa fi- bus facto cogitarent. An, quia , quod manibus ſtructum gnificare poffunt, fcimus, id nos rectè cogitare. In aliis eft , propriè eft domus , ideò putabimus , id oino dóun peca omnibus deerit aliquid, ob quod res non exæquet viſio- veriflimè eſſe & nominari domum Dei ? Neutiquam. Deus nem. Teneamus hîc, ab eo profectam eſſe hanc viſio- enim non habitat in domibus manuftructis. Quum Zam nem & prophetiam Ezechielis, qui talis vult cognofci. char. 6. verf. 12. dicitur: Ille ædificabit templum Domic Atqui is eft verus Deus. Quippe cujus gloria per hanc vi- ni: quis tam finiſter erit, ut intelligat lapideam domum; fionem indicatur , ut eft verf. 28. Quod, collata hac vi- quæ jam erat ſtructa à Zorobabele & non erat deftruen- fione cum Promiſfione, & dictis Mofis ac Prophetarum, da & rurſus ædificanda. Nam Chriſtus ad templum ma- ut & ex re ipfa, pater. Deus enim verus eft vivens in ho- nu factum venturus erat , non ut id ftrueret. Etiam hîc minibus , eifque peccatoribus, & quidem non niſi cum mentio eſt tauri, leonis, aquilæ : an ideò intelligemus patefactione virtutum fuarum ; ideoque in Chrifto. Deus, tauros , qui gramen comedunt; leones , qui laniant pe- cui hæc gloria detrahitur , & fic jactatur , eft non-Deus. cora; aquilas , quæ appetunt cadavera ? Neutiquam: quia non fit ſuis in Deum, h. e. non eft juftitia , ſanctifi- fed tauros, leones, aquilas , qui conftituunt domum & cator & Dominus ſui populi. Unde Judæi eum ignoran-regnum Dei, & in quibus eft Spiritus Dei. Hoc enim ex tes dicuntur ſacrificaſſe non-Deo. Deut. 32: 17.& per non- viſione hac planum eſt. Si his metaphoris ipfa Scriptura Deumipfum ad zelum provocaſſe. verſ. 21. Speciem huma- non uteretur , amplius eſſet hæfitandum. Nunc, quum , nam animalibus attribuit, quoad corporis formam. Ho- Scriptura interprete, metaphoras has & parabolas poſli- mines enim notantur. mus intelligere, nullam cauſam video ſcrupuli & metus; 9. 19. Sed hîc mihi objici poffe video , quum quatuor ne fortè peccemus, intelligendo , quod per metapho- hæc animalia dicantur Cherubim, Cherubim autem & Sera- ram, duce Scriptura , intelligi poteft. quali & diſcipuli pecca- Ι Ν Ε Ζ Ε C HI EL I S CAP. 1. 13 veri. II. peccaturi fuiffent temeritate aliqua, fi cogitaſſent, fibi cap. 1: 15. dicuntur öpebob za Ang as Cévo. Quod potiùs 'u- cavendam effe depravatam doctrinam Pharifæorum & nius linguæ effe autumo, quam Græcæ & Hebrææ. Quan- Sadducæorum. Si hoc volumus , quoties Iſraël dicetur, quam cum viro doctiflimo facio, qui etiam explicat es femper intelligamus Ifraëlem ſecundum carnem ; quoties candens. Significant ignem divini ſpiritus five charitatem Babel , urbem illam , quæ ad Euphratem fuit pofita ; quum in ambulatione illorum, eamque lucentem , five manife- Elias dicitur Mal. 4. negemus id intelligendum de Johan- | ftam ad conſcientias. Eft enim ambulatio fancta in via ſan- ne Baptiſta. Quare nolim metaphoricum ſenſum verbo- &ta non ſine zelo. rum Scripturæ à literali ſeparari. Is eft literalis verborum $. 26. Verf. 8. Manus humanæ infra alas. Humana ſcriptorum ſenſus , quem omnia verba conjuncta inter fe operatio ſignificatur , quæ deceat imaginem Dei. Sub alis. & conſerta optima ratione prudenti exhibent ; five voca de quibus mox. Manus humanæ ad quatuor latera h. e- bula in propria notione capiantur , five in metaphorica. in toto mundo actio ubique eadem conſpicua. Vultus ale- Quum Chriftus dicit Matth. 24:28. Ubi enim fuerit cada que ſuæ quatuor animalibus ſignificant omnia icóniuga in ver, ibi congregabuntur aquila : literalis ſenſus poftulat, omnibus. Chriſtus eſt omnia in omnibus. Col. 3. ut non cogitemus de veris aquilis , nifi propter parabo- Etiamfi fint in Ecclefia & magni & parvi, tamen nemo lam , fimilitudinem & ænigma. etiamſi idem dictum Jobi in Eccleſia, h. e. in fidelibus, ita parvus eft, ut Chriſtus cap. 39:33. de veris aquilis accipiendum ſit. In libro pa- in eo non ſit omnia. Nam & parvi cognoſcunt Dominum , rabolarum fi quis dicat omnia in proprio tantùm fignifica- Jer. 31:34. & unctionem habent & noſcunt omnia, 1. Joh. tu eſſe capienda, contradicet ipfi titulo libri. Si quis à 2: 20. & alio doctore non indigent, verſ. 27. Habent prophetis abeſſe velit metaphorarum ænigmata , contra eundem Deum & Patrem, eundem Dominum, eundem dicet Scripturæ , quæ dicit, Deum locutumn eſſe ænigma- ſpiritum omnes, idem verbum , eandem fidem , ſecun- ta. Pfal. 38: 2. Si quis à viſionibus metaphoras & emble- dùm cujus &vedogé au per verbum Dei omnia diſcere pof- mata rejiciet , viſiones faciet veritate vacuas. Nam vix funt. Eph. 4:4.5.6. Rom. 12:6. Cum qua iookie fi- ulla eft vifio fine illis : ut res ita geratur , quemadmodum , dei pugnat , quòd quidam cenfent, effe aliquos in cathe- quæ prophetis ſunt viſa. Ideò & ipfi prophetæ de fignifi- dra ſedentes, qui doceant , interpretentur , tradant, le- catione inquirunt, & fæpenumero eam accipiunt: alicu- | ges ferant , fententias dictent in Spiritu ſancto ; qui in aliis biautem parabola & ænigma relinquitur explicandum le- nihil operetur , niſi obedientiam ad illam dictaturam, ut etori. Non velim igitur novam regulam condi : Verba | ita non omnes eundem fpiritum adoptionis filiorum & lie Scripturarum non eſſe accipienda in metaphora : fed potiùs bertatis & illuminationis habeant. diligenter attendi, ubi proprietas, ubi metaphora, ubi $.27. Verſ. 9. Ale fignificant vim & potentiam ele- utraque habeat locum. Quid enim impedit , cur non ali- vantem & alacritatem & celeritatem. Confer Efai. 40. cubi utraque notio locum habeat, ut fenfus fit eò latior, verf . 31. Et exſpectantes Dominum inſtaurabunt vires , & uberior intelligentia? Veluti, fi quis in illa petitione ; aſcendent evehenturque alis, ut aquile”, vel aquilarum. Panem noftrum da nobis ; intelligat & cibum animæ & cor $. 28. Alarum binæ jungebantur ſupernè tanquam vo- poris : quî peccabit? lantium & furfum tendentium. In motu obſervatur, ab- $. 22. Verf. 6. Quatuor facies & quatuor alas unicui- fuiſſe retrogradationem aut circumgyrationem. In viis Dei que attribuit. Sed hoc poftea exſequitur. non retroceditur, non eft via curva ; fed omnes actiones, $.23. Verf. 7. Incipit à pedibus deſcriptionem yec- | licet in vario ſtatu, directæ ad regulam, & nulla decli- 0 14wréegev. Fuiſſe pedem rectum. Significatur to bęboszódon natio oculorum ad dextram vel ad finiftram, h.e. nulla five erectio fiduciæ , oppoſita genibus labantibus. Planta deflexio intentionis à fcopo & regula. Prov.4: 25.26. five infima pars pedis vitulina fignificat gradum fixum & 27. Oculi tui antrorſum intueantur , palpebræ tue re&tà non vacillantem. Pura ab impuris quadrupedum diſcri- | intendant ante te. Libra vel ad libellam"& amuſlim dirige minabantur ruminatione & fillione ungularum. Levit. 11: orbitam pedis tui, & omnes viæ tuæ manebunt , nec peria 3. Ruminatio meditationem ſignificat, fillio ungularum bunt. Ne declines dextrorſum vel ſiniſtrorſum : aufer pedem gradum fixum. Conſtantia fine meditatione pertinacia tuum à malo, Philip. 3:14. Ad ea, quæ antè funt , me inſu- eft : meditatio fine conſtantia vafrities. Qui meditatur per extendens perſequor , quâ Scopus vocat, ad brabéum ſua id, in quo ftare poteft , & in eo ftat , is purus eft. Nemo pernæ vocationis. poteft confiftere cum ratione , nifi in vero. Poteft huc re $.29. Verf. 10. Vultus quatuor animalium notant ferri, quod eſt Ef. 54:14. In juſtitia firmus mane. Item virtutes aut perfectiones , quarum in animalibus illis fal- Rom. II: 20. Fide ftas, & verſ. 22. Si maneas in bonita tem ſimulachrum eſt. In homine eſt ratio, veri cognitio te. Et 2. Tim. 3: 14. Tu verò mane in iis, quæ didiciſti. | & amor. Etiam pravus homo non libenter vult falli. In Et 1. Joh. 2:27. Et , quemadmodum docuit vos , manebi- amore veritatis eſt imago Dei. Facies leonis ſignificat ani- tis in eo. Ubi videmus cogitationem & mesoo xlis & do mum magnum & intrepidum. Prov. 28: 1. Jufti, ut leo Xipegcícer five to ne e pegegn xévey, didiciſſe ac percepiſſe con- juvenis, confidunt quiſque. Facies tauri notat loboriofi- jungi cum conftantia & permanfione in eodem. Juſtus eſt, tatem & patientiam. Cornua fignificant fortitudinem ad ut arbor plantata ad rivos. Habet radicem. Pfal. 1. verſ. 3. debellandum omnes hoftes. Confer Deut. 33. verf. 17. Matth. 13. verf. 21. Eft fundamentum ſeculi. Prov. 10. | Primogenitus tauri ejus cornua habet , o cornua monoce- rotis ſunt cornua ejus : illis feriet populos. Facies aquile $.24. Quamvis animal quodque habeat leonis vultum, pernicitatem aut perſpicacitatem & fagacitatem ad in- tamen non habet leonis pedes & ungues , ad laniandum fa- veniendum cibum, quod eſt #7ã pego five Chriſtus mora &tos, nec aquilæ ; ne hominis quidem plantam : quæ non tuus. Match. 24. verſ. 28. Quod facies leonis ad dextram tam apta eft ad fignificandum to poverova to' ellszete's& fir- collocatur , neſcio , an ad fignificationem pertineat , mitatem veſtigii. Lxx. hîc habent océan lepelé. Chald. cùm cap:41:19. facies leonis conftituatur ad lävam five 123320 1921: quod notat pedes rotundos. Id fequitur R. in oppoſita parte faciei humanæ: quæ hîc collocatur in Solomoh. Miror , id placuiſſe do&tiffimo interpreti . anteriori parte. S. 25. Scintillantes pedes inftar aris candentis. Sic $.30. Non abſurdè dixerimus , in vultibus illis ordi- enim potiùs verto , quàm politi. 5p leve ſignificat prima nandis rationem haberi ordinis virtutum , quæ funt in fi. correpta , non læve prima producta . Tamen, quia 5 de. Eftin fide 1. cognitio & amor veritatis. 2. fiducia. etiam velox notat, & acutum in ſecando yelox eft, unde 3. labor & perpeffio dolorum ex charitate. 4. fpes & ap- & oču dicitur tum acutum tum velox, p??? notat acuere. petitio diſceffus ad Chriftuin ad fruendum plenitudine bo- Atås acutum non aufim dicere ex 55p. men quod Græcimalium alius eſt. Leo, vitulus, homo , aquila volans. norum ejus in gloria. In Apocalypfi cap. 4:7. ordo ani- sia Goy & sepaaegu explicant. Afine eſt purere. Solent Et cap. 6. hæc aniinalia producuntur loquentia cum aa imperfecta themata apud Hebræos ſua derivata permuta pertione figillorum. Habet Ecclefia fidelium illas virtu- re. De hac re etiam egimus Dan. 10:6. & Apoc. 1:15: tes ſemper, ſed alio tempore alia virtus magis manifefta- & 10:1. ubi pedes comparantur cum columnis ignis, qui tur in ea. Ita fub primo figillo magis cognita eft fiducia : B fub fca verſ. 25. 14. C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S fub fecundo patientia: fub tertio fapientia & diſcretio veri munem utilitatem diſpenſari , ſibi ipſi teftis eft: ut Johan- à falſo: fub quarto abnegatio terreſtrium & fublatio fui in nes ait 1. ep.cap. 5:6. Spiritus eft, qui teftatur , quòd fpi- cælum; quando regnum hominum in mundo nomen Ec- | ritus fit veritas. clefiæ obtinuit. 6.37. Verſ. 14. Animalia currebant rodibant. Si- $.31. Verf. 11. Poſtfacies deſcriptas de alis agit. Su-gnificatur Ecclefiæ in mundo motus perpetuus. Non ha- pernè & junctas & ſeparatas animalium alas indicat. Sub bet certum locum , cui affixa ſit, quemadmodum Ifraël throno animalia vifuntur. Erectæ ſunt verſus thronum; glebæ terræ Canaan affixus erat. Deinde, in quo loco eſt, conjun&ta funt ſingulorum alæ , five animalia alis fupernè vult progredi & fe effundere. Si ei refiftatur, eò violen- ſeparatis fe invicem tangunt (quemadmodum & in tem tius Bidezetey & omnia proruit obſtacula. Expulſa, qud plo Cherubini alas jungebant. 1. Reg. 6:27. Vide etiam venit, ſibi ſubjicit homines , & , unde expulſa eft, tan- in arca Exod. 25:20.) quia ſine claudicatione eſt intentio. dem vi redit. Cum his convenit , quòd dicitur Chriſtus Alæ plurium erectæ fimul ſpeciem columnarum foli , cui vehi in deſertis , Pfal. 68. verf. 5. prodire in equo coronatus thronus fuperimpoſitus , exhibent. Ecclefia & omnia cum arcu vi&tor & ut vincat, Apoc. 6. verſ. 2. Eccleſia membra ejus ſe efferendo ad thronum concorditer , quif- fugere in deſertum e ibi habere locum præparatum, in quo que fuo in loco domum ex columnis ædificatam inhabi- alatur , Apoc. 12:6.14. dari fugam inter rupturam mon- tandam Chriſto regi fe præbent. tium, Zach. 14: 5. Denique, ut fermentum maſſam , ita $. 32. Duabus alis corpus ſuum tegunt. Non habent glo- totam terram implere. Matth. 13:33. Si rem putemus , riationem in ſe, verecundantur in infirmitate corporis ſui apparebit p?? nihil commodiùs notare poffe , quàm fcin- coram Deo apparere. Quæ in ipfis eft me pendice, ut ſe ele tillas, quæ per ſtramen combuftum aut fomitem incenſum vent, eadem eft in ipfis ingenuitas , ut fe abnegent. Ergo diſcurſitant. Talmudici explicant 779 diſperſionem. Et alarum utrumque miniſterium eft, & accipere ac ferre pe eſt diſpergere. Chaldæus habet 1773. Sed quare muta- thronum, & coram throno abſcondere nuditatem. ret propheta vocabulum? Abarbenel explicat coruſcatio- $.33. Ergo, ut paucis rem expediamus , per alas fides nem , lucem , quæ apparet in tenebris & ftatim abfconditur , intelligitur, qua fideles ſe elevant ad Chriftum , ut ipfi in ita ut oculus figi in ea non poſſit . Is vult intelligi celeritatem Chriſto & Chriftus in ipfis inveniatur. Ea attingunt & angelicam. Verba Prophetæ aliud fignificant : Quemad- recipiunt regnum ejus. Ea fides eft in omnibus fidelibus. modum ſcintilla currit & redit, ita animalia hinc inde mo- Unus Dominus , una fides. Ephef.4:5. Eadem fide tegunt ventur , & nunc in uno , nunc in altero loco apparent. Ut corpora ſua. h. e. abnegant dignitatem , ſapientiam, po- tentoria Kedar, ita cortina Solomonis. Cantic. 1:5. Quem- tentiam , juſtitiam propriam. Qui in fide juftus eft, ju- admodum Iſmaelitæ Nomades cum gregibus ſuis vagan- ftus eft, ut acélus, impius & condemnatus , & ut non tur , ita tentoria Chriſti in mundo vagantur , & variis in operans. Nain fides, quæ ad juftitiam imputatur , eft locis apparent. credere in Deum, qui juftificat injuftum. Rom.4:5. Il $. 38. Verf. 15.-21. Ab animalibus tranſitad rotas. lorum eft Chriftus & in illis regnat & cum illis regnat, Rotæ vifæ ſunt in terra juxta animalia ad quatuor facies. In qui ad eum confugiunt, ut, unum facti cum ipfo , jufti rotis obſervatur fpecies ſardonychis, & to crónandov. Mo- fint in ipfo, & fciant , fibi peccata ſua remitti. Beatus , tus congruus & rectus: verf. 17. altitudo formidabilis & qui confugit ad ipſum. Pfàl. 2: 12. Qui confugiunt ad abfides plenæ oculis. verf. 18. Motus earum cum motu a- ipfum, habent poteftatem apprehendendi ſpem , quæ eft, nimalium & ſimilis elatio. verf. 19. Motus autem adſcri- ut anchora animæ firma & certa , quæ intrat intra veluin.bitur Spiritui. Nam ſpiritum animalis in rotis fuiſſe. . 20. Hebr. 6:18. 19. Sic Phil. 3: 9. Et reperiar in ipſo non ha- Simul iviffe,ftetiffe, fublatas fuiffe, ob eam caufam. Ýf. 21. bens meam juſtitiam , quæ eft ex lege, ſed juſtitiam Dei in $.39. Ut hæc intelligamus , ponendum eft, quòd hæ Chriſto per fidem ad fidem. rote fignificent 1. aliquid pertinens ad Eccleſiam, 2. ratio- $. 34. Verf. 12. Inceſſus rectus repetitur : de quo verf. nale, 3. Spiritu eodem præditum , 4. habens ſeſe , ut rotæ 9. Reperitur autem , ut annectatur cauſa motus. Quò erat ſe habent ad currum: ut animalia fint tanquam columnæ ſpiritus, eò ibant. Motus Ecclefiæ eft à Spiritu ſancto , qui throni, hoc vero præbeat quandam fuftentationem ani- eam ducit, & in hoc mundo etiam circumducit. Interim malibus tanquam columnis. nulla eft in motu circumflexio , nulla mutatio intentionis, $.40. Nihil occurrit, quod hiſce prædicatis ſubſterni nulla diſceflio à fide, à via. poſlit, nifi fan&ti angeli, aetxeance movebule, Te M.Tró pefu.cz $.35. Verſ. 13. Attribuit animalibus ſpeciem ignis : és el gasové av Afel To's pérov?as manegroueétu owinescu, Spiritus qui etiam fuper Apoftolis apparuit, Ad. 2: 3. Ignis eft miniſtratores , qui mittuntur ad miniſterium eorum , fpiritus habitans in Eccleſia , eamque faciens & ardere cha-reditaturi ſunt falutem. Heb. 1: 14. Ii igitur conſiderantur ritate ac zelo , & lucere verbo veritatis , actione virtutis & in hac viſione non, ut ſubjicientes Ecclefiam, quemadmo- patientia affictionis. Quòd hicignis faciat ardere & lucere dum, cum dii nominarentur , etiam Chriſtus ipfis fubje- fideles, ſignificatur eo, quòd animalia dicuntur viſa, ut ctus fuit, Pfal. 8:6. Hebr. 2: 7. ſed ſubjecti Chrifto & pruna ignis ardentes , ut faces, vel flamme. Quod autem propter Chriſtum ſervientes Ecclefiæ,& cum ea ſervientes & Spiritus cognofcatur in medio Ecclefiæ & fidelium per Chrifto. 1. Pet. 3:22. Eph. 1:21. 22. 23. Apoc. 19:10. verbum fuum & dona , fignificatur eo, quòd dicitur ignis $.41. Species Tharſis, h.e. fardonychis (ita enim ju- ambulare inter animalia & ſplendorem habere. dicavimus explicandum Cant. 5: 14.) ſignificat non carnis $. 36. Fulgur ex igne exiens fignificat primò evidentiam fubftantiam , fed virtutem convenientem fpirituali naturæ Ecclefiæ & regni Chrifti in mundo. Nam , etiamfi mun- | in refpectu ad hoc miniſterium. Eft in fardonyche albor & dus Eccleſiam non cognofcat, quia & Chriftum & patrem nitor , ſed rubore temperatus. Quemadmodum in iride hi ejus non cognoſcit, & verbo Dei non credit, neque id colores aliquid fignificant , (de quo verf. 28.) ita etiam in intelligit, tamen Eccleſia propter verbum , quod habet rotis. Significant autem fanctitatem & Qiravoqwzrías. Com- in ore , & fugam ſordium mundi, & pafliones ac patien- para mihi myriades fan&titatis in monte Sinai comparentes tiam , eft in mundo admirabilis, & occultari non poteft, cum igne, voce , terræ motu. Angeli Ecclefiæ inferviunt ut civitas in monte. Matth. 5: 14. Secundò terrorem, depoſita formidabili majeftate. Et eorum ſanctitas eſt a- qui manifeftationem regni Chrifti in mundo conſequitur: mor gloriæ Dei . Gloria Dei eſt laus gratiæ ipfius. Gratia quemadmodum', fulgure viſo , omnis homo percellitur. Dei per ſanguinem Chrifti obſignata eft. Sanguis Chrifti Nam perid, quod auditur in ore Ecclefiæ & in ea vide- juſtitiam & ſalutem Ecclefiæ importat. Ergo angelorum tur, damnatur improbitas hominum & injuftitia, & ma fanctitas eft amare fanctificationem Dei in facrificio & fa- la conſcientia fodicatur. Notandum eft, hoc fulgur exire | lutem redemtorum. Ergo illorum lux ſanguine tincta ab igne, qui eſt inter animalia h. e. à Spiritu , qui verfatur eft & Sardonychem exhibet. Rota in rota ſignificat ple- in Eccleſia , & fe manifeſtat tum verbo & revelatione , niflimum confenfum omnium angelorum. Non funt re- tum donis, quæ verbo reſpondent , & imprimis fide ver- trogradi, non circumgyrantur. Recta eft femper inten- bi & charitate. Vide 1. Cor. 12. Ita Spiritus loquens in tio. Rotunditas rotarum fignificat æquabilitatem in mo- verbo & operoſus in Eccleſia, & dona ſua faciens ad com. | tu ſive actione omni. qui han $.42. Oculi Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε L Ι S CΑΡ. Ι. $.42. Oculi in apfidibus ſignificant fapientiam & vigi- triumphanti Chriſtithrono , & eum quaſi trahit in omnem lantiam. Formidabilis altitudo fignificat multitudinem partem, quocunque vadit. Cùm autem fubfiftit, Chria inenarrabilem & potentiam magnam & terrorem, quem ftum etiam ad manendum invitat, & tum quaſi alas dimit- ſua præſentia faciunt in mundo. Moventur cum animali- tere videntur fideles. Quemadmodum enim alæ arrecta bus & cum iis efferuntur. Semper adſunt Eccleſiæ & thronum quafi excitant & auferunt, ita demiffæ thronum membris ejus. Unus agit Spiritus Ecclefiam & angelos. propiùs ad ſe recipiunt. Ideoque una ftant, una efferuntur , una procedunt. Sive $.49. Verſ.25. Dicitur autem , vocem extitiſſe ſupra enim Ecclefia progrediatur in mundo , cum eccleſia vel expanfum & fic ſubftitiffe animalia & alas dimififfe. Quæ niunt angeli; ſive ſubfiftat in aliquo loco , ei præfto funt eſt vox regis Chrifti; nempe imperium ejus , quo conti- ad bonum ipfius, ad averruncandum omne maluni, ad net gentes, eafque jubet quiefcere,& Ecclefiæ locum da- fubigendum five adducendum eos , qui ad corpus Eccle re, ubi ſubfiftat, &, ut eft in Cantico, dilectam non exci- fiæ pertinent. Sive abeat Ecclefia ex aliquo loco, una tare, donec velit. abeunt, & tum ſuccedunt in illorum locum dæmonia im 5.50. Verſ. 26. Supra expanſum capiti animalium ſua pura, & conditio illorum hominum, à quibus abit Ec- perpofitum vifus eft tanquam thronus ex Sapphiro. Sap- cleſia, eſt deterior, quàm unquam fuerat. Matth. 12: phirus autem in facris literis eft gemma rubra: ut videtur 43.45. Quum impurus ſpiritus exiverit ab homine , tunc innui Thren. 4:7. Thronus gratiæ in fanguine ædificatus proficiſcitur & aſumit ſecum ſeptem ſpiritus nequiores ſe, eft. Nam Deus fibi mercatus eſt populum fuo fanguine. ingreſſi habitant ibi : & fiunt poftrema hominis illius deterio- In throno viſus eſt tanquam homo. ra prioribus. 9.51. Verf. 27. Et fpeciei hominis tribuitur aſpectus $.43. Verf. 22. 23.24. Supra animalium capita vi- chaſmal, ut ignis introrſum undiquaque fe pleni, à lumbis ſur- fum eft coelum inftarglaciei terribilis ; ad quod arrečte ale Sum ; & rurſus à lumbis deorſum ſpecies ignis cum Splendore. fuerint. verf. 23. ita tamen, ut aliis alis texerint corpora. $.52. Verſ. 28. Ita ut ſplendor ille fuerit inftar iridis Hæc fuperiùs dicta de alis repetit ita , ut addat, ſe vocem in die pluvio. Eft aliqua differentia in parte ſuperna & in alarum in motu animalium audiviffe inftar aquarum multa- parte inferiori à lumbis. Superior eft, ut Succinum, aut rum, inftar vocis omnipotentis , vocem articulatam, inſtar ignis purus, limpidus. Inferior eft, ut ignis cum fplendo- exercituum. Item, quòd, quum ſubſiſterent , remiſerint a- re inftar iridis. las. verf. 24. Deinde, vocem fupra cælum , quod erat ſu 5.53. Si ullus locus eſt, qui imperet ſui confideratio- pra caput illorum , extitiffe, & fic animalia fubfiftentia de- nem, is hic eft. In folio conſpicitur tanquam filius homi- mififfe alas. nis. Deus tion eft &nbewódoe Oo, hominis forma prædi- $.44. Per cælum illud expanſum fupra capita anima- tus. Spiritus enim eft. Joh. 4: 24. Non eft Deus ex pro- lium intelligimus tu du mois degevors h. e. fpiritus juftorum pinquo & non ex longinquo: qui cælum & terram ima conſummatorum. Glacies terribilis hîc dicitur cum arti- plet. Jer. 23:23.24. Quomodo & Apoftolus argumen- culo. Græcè diceres, si neúseno s pobegge. Demon- tatur Actor. 17:24. 29. Deum feciffe cælum & ter- ftrativum hoc videtur nobis aliquid viſibile ſubſpecie gla- ram. Non igitur in ftructis manu templis habitare ; neque ciei denotare: nempe videmus cælum ſudum tanquam in manibus coli, ut indigentem ullius ; quum ipſe det oinni- gentem glaciem. Eftin eo lux & limpiditas. Spiritus fan- bus vitam & halitum & omnia : & feciffe ex uno fanguine étorum habent lucem meram & cum nulla re luctantur , omnem gentem hominum habitare in omni ſuperficie tera quæ tanquam heterogenea offendat : ut in perſpicuis five ræ, & definiviffe præordinata tempora & terminos habi- limpidis nihil eſt ése eggfuès, quod viſum offendat. Habet tationis eorum: ut quærerent Dominum; fi qua palpa- Eccleſia in terris etiam carnem, cum qua luctatur: quæ rent eum & invenirent. quanquam non longè abſit ab unos in cælo eft, expers luctæ eft ; impletur divina luce. Con- quoque noftrum. Nam inipfo nos vivere , & moveri & ceptus hujus ænigmatis fimpliciſſimus eft , ea, quæ ad Ec- eſſe. quemadmodum & quidam Poëtarum dixit. Cujus & cleſiam pertinent, fuperna habere firmitatem, folidita- genus ſumus. Cùm igitur fimus genus Dei, non debere tem , puritatem & lucem plenam. Ale arre&tæ ad hoc ca nos putare, Deum eſſe fimilem auro vel argento, aut la- lum fignificant Eccleſiæ militantis, maximè in motu, pidi, figuræ artis & cogitationis humanæ. Deus non ha- aſpirationem & affectationem ad ſuperna. bitat in templis. Confer etiam Ef. 66:1. Non indiger 9.45. Sed alæ remittuntur , cùm animalia ſubſiſtunt. ut ullo. Manibus non colitur. Spiritus enim eft. Omnibus ita quafi deſcendat hoc cælum cum throno fuo, & pro- dat omnia. Ubique vult quæri. Omnibus adeft. In eo pius ipfis fiat. Datur aliquando conſiſtere Eccleſiæ in lo- enim vivimus & movemur & fumus. Vivimus , qui ſu- co. Ibi Eccleſia non tam tendit ad fuperna, quàm votis pra so sivey & moveri etiam habemus cogitare, & qui- ac ftudiis Hierofolymam cæleftem in terram deducit. dem verum. Ideò homines genus Dei & imago ejus funt, $. 46. Strepitus in alis, cùm moventur animalia de lo- non pecudes. In eo , quo homines fumus , imaginem co in locum , ſignificat ſermonem , rumorem , famam, tu- Dei gerimus. Id eſt incorporeum & inviſibile. Ergo multum , quæ funt in mundo, quando Eccleſia movetur. Deus nec materiam habet , nec figuram. Igitur Deus Eft vox aquarum multarum, & creſcit & fit vox omnipo- vetuit fibi imaginem fieri. Imaginem Deo facere eft com- tentis. Ecclefia fine voce magna in mundo non eft, im- mutare gloriam ejus. Pfalm. 106. verſ. 20. Et mutarunt primis , quando vadit de loco ad locum: &, quod loqui- gloriam fuam in forma bovis comedentis herbam. Rom. 2. eft verbum omnipotentis Dei, potens & efficax , acu- verf. 23. Mutarunt gloriam incorruptibilis Dei in fimilitu- tum ſupra omnem gladium ancipitem, penetrans uſque ad dine imaginis corruptibilis hominis. Ideò Deus non voluit diviſionem animæ & fpiritus , & judicans cogitationes & fibi imaginem fieri : nec manu , nec animo & cogitatione. imaginationes cordis, Hebr.4: 12. ad plantandum cæ $.54. Abarbenel facetur , eum , qui inſide throno , fi- lum & fundandam terram. Ef. 51:16. gnificare Deum optimum maximum. Et verò etiam Se- $.47. Eft illa vox articulata . Nam onay libenter ad | niores viderunt Deum Ifraëlis Exod. 24: 10. & Efaias 557 refero ; five 17 fit fervile five tanquam radicale. No- cap. 6. Ratio Abarbenelis eft, quia ſpecies humana inter tum eft, imperfecta ſuas formas in derivatis permutare. omnes ſpecies animalium eft præftantiilima. Altera , quia Eft hoc annotatum, ut intelligatur, vocem effe docen- emblemate regis Dei regnum ſignificetur. Nos non infitia, tium , interrogantium, reſpondentium, diſceptantium : mur, Deum emblemate fignificari poffe: fed, fi in hac qualis eft vox caftrorum five exercitus. Nam in exercitu vel alia viſione nihil notatur, quod manifeftetur ad fenſum, vox eſt à colloquio hominum , maximè in certamine, dicemus , nullam effe cauſam , quare Deus in emblemate quando ſe mutuò cohortantur aut cum unanimiter regi fuo tali ſignificetur. Longè compendiofiùs & digniùs potuit acclamant & ånadó 80%. Qualis encenderung's mon appelDeus loquens induci, qui ſe regem appellet. Deinde per latur. Vide Num. 23:25. Quod aprillimum huic loco: narrationem talem videtur Deo attribui figura , & quaſi ut intelligamus , in Ecclefia femper fonare laudes regis approbari cogitatio de Deo, ut formam humanam haben- $.48. Alis attribuitur vox, quia vox procedit à fide. te: quæ potiùs immážes & increpatione corrigenda aut Fides autem , ut diximus, Eceleſiam militantem annectit expellenda erat ex animo. tur, B2 $.55. Ar 16 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S $.55. Atlongè certior & fapientiæ divinæ convenien- , quum affimilatur iridi , arcui, qui in nube exfiftit in die plu- tior eft cogitatio de Rege, quem Dominus dicitur ungere vio , ſignificatur , etiam in ira recordari Deum miſericor- ſuper Sion monte fancto ſuo, Pſal. 2:6. quem folum no diæ. Habac. 3:2. Nam, ut notum eft, Iris eft facramen- minat filium fuum , & cujus genituram dicit effe æternam; tum fæderis aut jurisjurandi Dei, quo fuam & gratiam & qui habet poteftatem poftulandi terram & gentes hæredi-Meem. ego o paíces five longanimitatem humano generi addixit. tatem ; quem jubentur omnes oſculari; ne irafcatur. Cu-Cui gratiæ fignificandæ arcus , quafi cælum aut terram jus ira dicitur brevi exarfura. Ad quem qui confugit, bea- circumplectentis, colores apti ſunt. Eft in eo quafi mixtu- tus prædicatur. Cogitatio , inquam, de Filio hominis, ra fulvi & rubri& viridis coloris. Per fanguinem Chriſti qui, parvo tempore minoratus , dicitur gloria & honore fit , ut ſanctitas, zelus , ira ac juftitia Dei non minus , quàm coronandus,fub cujus pedibus omnia ſunt ponenda. Pfalm. bonitas & miſericordia, nobis innotefcat, & , quum pec- 8: 6. Pofito enim , quod fit Filius hominis , cui promiſſum catori terribilis fit, ei etiam amabilis fiat. eft regnum, cui competit federe ad dextram Dei, Pfalm. 5:58. Claudit viſionem quafi per rubricain. dicit enim, 110: 1. in throno Domini, Zach. 6:13. cujus eft judi- quid illud fuerit, quod viderit. Hæc ſpecies gloria Fehove. cium, Ezech. 21:23. & quidem judicia Dei, Pfalm. 72: Ergo Jehovah viſus eſt in throno fedeus fpecie hominis. 1. Ef. 11: 3. 4. qui illas promifliones audiverit, hanc aut Sic Exod. 24: 10. item Efai. 6: 1. Gloria in hiſtoria Mo- fimilem viſonem audiens vel legens , non poteft de ea non fis dicitur res gloriofa & magnifica Dei præfentiam te- cogitare: imprimis ſi norit, eum elle etiam facerdotem , ftans. Hæc viſio non fuit res glorioſa; qualis fuit nubes (Zach. 6:13. Pfal. 110:4.) & fine eo nos non poſſe eſſe vel ignis : fed adumbratio gloriofæ apparitionis Jehovæ in Dei populum , aut ad Deum accedere. Jer. 30:21. Et, carne cum regno fuo. Ita Efa. 40:5. dicitur, Revelatum qui de eo cogitaverit , nihil aliud poteſt libi perſuadere, iri gloriam Jehova. Quando Deus faétus eft, quod erat , quàm, viſionem hanc exhibitam eſſe nobis, ut omnibus h. e. onnem fuam virtutem , gratiam, divitias , poten- quafi notis nobis innoteſcat , five , ut cognoſcamus magni- tiam , fapientiam , veritatem reipſa demonftravit cs tñ odel- tudinem ejus regis & qualitatem regni ejus. Qui fi cogitet zásod, quum manifeftatus eft in carne ( 1. Tim. 3: 16.) glo- de Rege, quem Deus unxit, qui per hoc emblema figni- ria ipfius revelata eft. Johannes cap. 1 2. dicit, Efaiam vi- ficari poteſt, minimè peccabit. Si etiam fermo & promif- diſſe gloriam Chrifti, verf. 41. Nam gloria Chrifti de- fio Dei illa eadem ei attribuenda doceat : ſaltem , fi Euan- monftrata eft gloria Patris manifeſtata. In Chrifto viſa eft gelium talia de eo prædicet. Nam quis poteft repudiare gloria unigeniti à patre. Joh. 1: 14: Tota viſio appellatur Euangeliſtam , qui talem annunciat Regem Ifraëlis & Ec- gloria à præcipuo. Nam & alibi gloria & 919 diſtinguun- cleſiæ , qualem Prophetæ viderunt ? aut lapidem , ad quem tur , cap. 10. Interim omnia ifta ad gloriam Jehovæ per- omnis oculus debeat converti , in quo omnes cælature ejus tinent. Viſus eft hic filius Dei, ut caput & rex cum fratri- extant , Zach. 3:9. Si Judæum Abarbenelem ſequimur, bus ſuis tum beatis in cælo, tum militantibus in terra , & horum omnium oporteret obliviſci, & tantùm cogitare , fervis fuis , ac confervis fratrum fuorum, & propter Deum regnare, qui ſoleat fibi in Scripturis oculos , aures, miflis, angelis. naſum, Os, faciem , brachium , pedes, metaphoricè at $. 59. Cùm vidiffet , narrat , fe in faciem cecidiffe , vel tribuere (qui tamen nuſpiam ſibi attribuit formam homi- præ infirmitate & terrore ; vel ob reverentiam & adorandi nis) & eifubjici Eccleſiam & omnia , fine rege Chriſto. I-caufa: quod Pfalmus 95: 1.6.imperat iis , quibus apparer: ta ut à cogitatione regni Dei cogitatio Chrifti & meriti Nam rupem ſalutis nominat Jehovam, & poftulat, ut co- ejus exclufa fit , etiamfi diſertis verbis Propheta dicat , fe ram eo ſe profternant, eumque adorent, it Dominum vidiffe ſedentem in throno di orgiás poils czy bęárow, in fimi- omnium , qui vocem ejus audituri ſunt. Atque rupes ſalu- litudine hominum. ut loquitur Apoftolus Phil. 2: 7. tis eft is lapis, quem Deus pofuit in Sione ex ogzwrociov & la- 8.56. Hæc quum ita fint, non eft nobis fas dubitare, pidem explorationis; quo notificato per cælaturas fuas , quin per ſedentem in throno ſignificetur Chriftus , & per Deus delet peccatum totius terræ. Pfal. 118:22. Efa. 28: ea, quæ de eo dicuntur , doceamur, quæ fit ipfius magni- 16. Zach. 3:9. Sed ex ſequentibus apparet , etiam vires tudo , aut quis ipſe ſit. Totus igneus eft, fupernè ignis pu- non fuiſfe in Propheta, ur confiftere pergeret, poftquam rus , à lumbis ignis cum fulgore. Quid hoc aliud, quàm, viſa contemplatus fuiſſet. Non enim ftatim concidit, ſed, quod inducitur dicens Ef. 1: 1. Super me eft Spiritus Do- poftquam omnia diſtinctè in oculos ipſius & animum in- mini ? Ipſe, fecundùm Spiritum ſanctitatis (Rom. 1:4.) traſfent. Daniel etiam, quum magnificam viſionem vidif- eft lux inacceffa , pura , foli Patri nota (Matth. 11:27.) & fet, cecidit in terram. cap. 10. Nulla eſt vis in peccatore charitas æterna. Ipſe, quatenus ſe humiliat, & inter nos ad ftandum coram Deo & luce ipfius & gloria ejus , nifi à verſatur, eft fanctus , purus & lucens. Spiritu Dei corroboretur. Confer cap. 3: 24.25. $.57. Vel, quemadmodum in imagine, quam vidit 6.60. Poft illa narrat Propheta, ſe audiviſſe vocem lo- Nebucadnezar, caput primum regnum five initium re- quentis. Deus enim non contentus fuit & ipfi & popu- gnorum fignificat, ita in hoc emblemate poteſt notari, lo & nobis fymbolum illud obtuliffe, fed etiam ea lo- quòd Chriftus manifeftetur primò in fua charitate & gra- quutus eft, quæ vilis ſunt convenientia & illorum mentem tia: deinde etiam in ira , fed cum ſplendore. Qui Splendor oftendunt. eos CAPUT II. I 2 Em dixit ad me : Fili hominis , ſta in pedes tuos, & loquar tecum, Et venit in me ſpiritus , cùm loqueretur ad me; & fecit me ſtare in pedes meos : & audi- vi ſermocinantem ad me. 3 Et dixit ad me: Fili hominis , mitto te ad filios Ifraël, ad gentes maximè rebelles , quæ re- bellarunt in me : ip1 & patres ipſorum defecerunt à me ad ipfum hunc diem. 4 Et filios (duri facie & firmi corde ſunt) ego mitto te ad illos : & dices ad illos : fic ait Dominus Tehovah. $ Et illi , ſi audient & fi non audient (nam domus inobedientiæ funt) cognoſcent , quòd propheta extiterit in medio ipforum. 6 Ei tl, fili hominis, ne metuas ab ipfis, & à verbis ipſorun ne metuas : quia refra&tarii & Spinæ tecum Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELI S CAP. 11. 17 V tecum ſunt , & in fcorpios tu conſides , à verbis ipforum ne metuas , & propter ipfos ne confterneris ; quia domus inobedientiæ funt. Et loqueris verba mea adipfos , five audiant ſive non audiant. Nam inobedientia funt. 8 Et tu, fili hominis, audi , quod ego loquor ad te: ne ſis inobediens , ut domus inobedientiæ il- la. Aperi os tuum & comede id, quod ego tibi do. 9 Et vidi , & ecce manus porreta ad me, & ecce in illo volumen libri. 10 Et expandit illud coram me; & illud conſcriptum erat ante & in poftica parte : & fcriptum erat in eo, lamenta & gemitus & heu. S.I. Erf. 1. & 2. In hoc capite incipit , rectè accipiuntur ; tamen uge7’ito xls funt applicanda iis , præparatio Prophetæ ad Prophetæ quibus Chriſtus erat appariturus in carne. Nam ad omnes munus ſubeundum. Principiò erigi- generationes conſequentes Ifraëlitarum miffus eft Eze, tur. Vox audita ipfi, quâ jubebatur chiel, teſtis revelationis Domini. Atque hæc eſt deſigna- ſtare in pedes , ut ad ipfum loquere- tio & deſcriptio eorum , ad quos mittebatur Propheta. tur. Filium hominis nominat, qui Deus fe oftendit memorem foederis fui, quod cum patri- viſus , ut filius hominis: quaſi diceret; Mi frater. Pfal. bus pepigerat. Nam promiſerat ipfis, fe fore Deum ſe- 22:23. Narrabo nomen tuum fratribus meis. Cum dicto minis ipforum , & in ſemine ipſorum benedictum iri gen- intravit in ipfum Spiritus , qui ipſum erexit & confirma tes. Ideò non abftulit ab ipfis verbum fuum & fpiritum. vit, ut non labafceret , fed verba loquentis audiret. Et Habebat enim in populo no Có respepeo reliquias , & hoc age- in hoc etiam typus regenerationis. Deus nos jubet furgere bat, ut eos , qui in captivitate erant, fecundùm promiſ- ex morte , in qua jacemus; fimul Spiritum in nos mittit, fionem , converterer ad ſe. qui vivificet nos , & faciat erectos ftare. Talis eft corro 6.5. Deinceps informat Prophetam , quem apud ipfos boratio in omni bono. Jubemur facere officium, & Deus nominare deberet miſfionis fuæ Auctorem. Dices ad il- facit, ut faciamus. los : Sic dixit Dominus Jehovah. Senſus eft: quòd debeat 5.2. Verf. 3. Munus Prophetæ incipit determinare; dicere , fe vidiffe humanam fpeciem in throno , & à thro- Mittote , nempe , ut ftatim dicit, ad filios Ifraël. Hîc no vocem, quâ juberetur ſedentem in throno appellare Ifraëlitas vocat gentes , fignificans duodecim tribus. Ea Dominum Jehovam. Neque fanè alius, quàm Dominus fe- voce eos æquiparat reliquis gentibus , ut non populum. hovah Prophetiæ Auctor & fidei legem ferens potuit no- Confer Hof. 1: 9. Sed eo , quod ſequitur, Qui rebelles minari. Sic Ef. 40:9. Noli timere, dic, ecce Deus vefter. funt in me, eos infra reliquas gentes dejicit. Diſtinctè di Dominus fignificat præcipuè proprietatem peculii; quòd cit eos rebelles, (cum articulo, notans, hoc ipfis pro-electi ſint ipfius, nempejure Redemtoris. Fehovah notat prium quaſi eſſe) & rebelles exſtitiſſe in fe. Priori indolem zavé jefu ovy o nepésiv, h. e. eum , qui omnem non modò illorum deſcribit, quæ & à Mofe eft notata , quod fit Po- virtutem , ſed etiam opulentiam ſuam divinam ipſo facto pulus durâ cervice Altero deſignat , objectum Rebellio- præftat peccatori. Hic pronunciatur pro eâ voce Elohim ; nis ipforum ſe eſfé. Nempe Regnum Dei, quod eſt re- quia Hebræi vitabant inter gentes pronunciationem no- gnum juftitiæ in Chrifto , ipfi admittere non volunt, ei- minis Jehovah. Et ita ferè apud Ezechielem. In punctis que reſiſtunt; & regnum Dei in mundo volunt trahere ad habemus typum lectionis ufitatæ inter Judæos. Inde non fe. Volunt eſſe hæredes mundi ſecundùm promiffionem fequitur, Prophetas fic pronunciâffe hanc vocem. Literæ factam Abrahamo , ſed repugnant Chrifto , ne gentes notant, quâ voce & quâ emphaſi locuti fint Prophetæ. ipfius hæreditas ſint, & eum rejiciunt, jugum ipfius abji: Puncta exhibent prolationem ufitatam Judæis. Nil igitur ciunt & funes rumpunt. ut eft Pfal. 2: 3. Pertiner hoc ad nobis periit. Ifraëlitas omnes, qui tunc partim in captivitate erant con $.6. Verſ. 5. Suadet fiduciam loquendi in nomine ftituti , partim adhuc in Judæa agebant. Neque tantùm fuo, tanquam Domini Jehovæ , per promiffionem, quâ ad eos , qui illo tempore vivebant , ſed etiam eos, qui vi- pollicetur, ſe curaturum , ut fermo ipfius non cadat in ter- furi erant rem & veritatem illius viſionis , ad quos regnum ram, ſed Ifraëlitæ , five auſcultent five non , fint aliquando Dei venturum erat, quod illis fymbolis adumbrabatur. experimentis cognituri , Prophetam in medio ipſorum Cujus rei teftis eft Pfalmus ſecundus & octogeſimus pri- exſtitiſſe, & non návov in nomine non Dei tanquam Dei mus & nonagefimus quintus. Participium ponitur , ut no- | locutuin eſſe. Notandum hîc Vau in voee wr? effe Tapés- men; cui ſubjicitur verbum. Ita duplex participium Pfal. & nihil nifi mutare præteritum in notionem futuri: 130:5. pas pu apa? binien pre vigilibus matuti- ita ut valeat, v? cognofcent. Similia paflim. Vide Pfal. nis obſervantibus five excubantibus ad matutinum. Articu- | 25:11. & infra cap. 11:17. Interferitur elogium eorum lus additur epitheto , ut Pfalm. 19:11. Dipnn. Am- repetitum , quòd fint Domus inobedientiæ , h. e. familia plificat illorum rebellionem duplici modo: inobedientium. Sic Ef. 1:4.gens peccans , populus cooper- $.3. Primò quòd ſint Apoftatæ , quemadmodum Pa- tus pravitate , ſemen maleficorum , filii degeneres. rupeſt tres illorum. Notetur hîc, loqui eum, quem viderat in å meldetu inobedientia , & opponitur fidei & obedientiæ throno ſedentem ; eum Patres deBuere recognoſcere Re- omni. Ita in verbo auſcultare ineſt fignificatio credendi. gem & Dominum. Quando igitur in Decalogo dicitur : Cùm familiam five domum inobedientium appellat , docet , Non erit tibi Deus alius : intelligitur Deus manifeftandus effe apud ipſos Tore?eg ne ed do 70, non obedire nec credere. in carne. Hic per Angèlum , qui eft Angelus Teftamenti Quare argumentum impudentiæ & duri cordis in Judæis & affertor, & vocatur Jehovah, Patribus propofitus fuit. eft, quod doctrinis mieg 7e gedé tous adhæreſcunt. Con- Qui non crediderunt in Mediatorem Teftamenti, filium fer 1. Pet. 1:18. Nam , fi revererentur Scripturas , non Dei, defecerunt à Deo. Verba Tıp & yuo nonnihil dif-confiderent dictis patrum ſuorum , & facta ipforum non ferunt. Illud ſignificat oppugnationem Regis & Domini, approbarent. Non alia ſunt , quæ Judæis exprobrat Ste- hoc abnegationem Domini ſive Regni. Ita Ef. 53: 8. Yv9 phanus Actor. 7:51. Dura cervice homines & incircumciſi defe&tio & apoſtaſia populi dicitur cauſa Chriſti occiſi, ut corde & auribus : vos femper Spiritui ſancto refiftitis , ut pa- & plagæ ipforum. Vide etiam, quæ de vro & Dyös di- , tres veftri, etiam vos. cimus ad Dan. 8:23. & 9: 24. 5.7. Verſ. 6. Prænunciat Prophetæ , eum non tan- 6.4. Verf. 4. Secundo, quòd filii fint imprimis per- tùm non auditum iri , fed etiam propter verba Dei in peri- fricta fronte & firmo corde. Sapientes in oculis fuis : ada- culum venturum, cùm fint refractarii, ſcorpiones & Spine. mantes opiniones ſuas ; quæ funt radix fru&tificans vene- Jubet autem , ne illos metuat, neque curet verba ipforum; no & abſinthio: & propter illas rejicientes teſtimonium quippe quum non mereantur diéta ipforum fidem , ne- Dei. Hæc de filiis, ad quos tum mittebatur Ezechiel, que habeant auctoritatem , quæ fint dicta domies inobe- dientie, 3912 B 3 18 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S dientia, h. e. Patrum & filiorum infidelium. Obiter hîc / nes petit librum fibi dari , qui ipfi traditur deglutiendus. notandum , quòd in verſu tertio per vocabulum Patrum Qui libenter audiunt verbum Dei, illis omnia panduntur , non tantùm indicentur majores, ſed etiam principes , ju- quæ in verbo Dei fcripta funt, & ipforum memoriæ infi- dices , ſeniores. Sic Dan. 9:6. guntur , & cordi infcribuntur , ut ea retineant , per ea ſa- $.8. Verf. 7. Confirmat eum contra timorem promiſo pientes fiant & prudentes , atque etiam rerum futurarum, fione , futurum eſſe, ut loquatur verba fua ad ipſos, five quiſque ſecundùm menſuram gratiæ ſuæ, quantum necef- audiaut & credant & patiantur illa dici, five non, & eum fe eft, providentes & confcii. loquentem impedire conentur. Verbum Son, quod & ýf. $. 10. Verf. 10. Antequam librum deglutirer , often- 5. fignificat non tantùm defiftere , ut nay, ſed etiam fim- ditur is ipfi expanſus. Is fuit ſcriptus ante a retrò, ut ſcil. plici negatione non eſſe vel non agere. fignificetur abundantia expoſitionis myfteriorum Dei & $. 9. Verf. 8. & 9. Monetur tamen, ut ipſe audiat,& quafi walcovcovós. Olim in adverſa membranâ vel tabula cum fide atque obedientia excipiat verba Dei, & non tantùm fcribebant; à tergo , niſi verba abundarent, non exhibeat fe inobedientem inſtar reliquæ gentis. Hîc adhi- fcribebant. Hinc Juven. Sat. I. betur fignum five emblema , quo oftenditur , ei adfuturam Scriptus & in tergo , nec dum finitus Oreſtes. plenitudinem eloquiorum Dei, tanquam fi librum Dei, Neque tantùm copia & abundantia fcriptorum ſignifica- in quo myſteria ipſius ſcripta ſunt, deglutiviſſet , & in ven tur , ſed etiam , quòd omnibus obvia fit in omni parte fcri- tre contineret, ex quo, tanquam ſcatebra, ea effundere pti ejus fententia & intentio. Deinde obſervat qualitatem poffet , fi modò aperiat os, h. e. ea cupiat agnoſcere & au- fcriptorum , nempe , quòd fuerint lamenta & gemitus & ve dire. Idem Emblema eſt in Apoc. cap. 10:9. ubi Johan- ) vel Heu. i. e. Sententiæ graves in populum Ifraëliticum. CAPUT III. Et dixit ad me; Fili hominis , quod invenis , comede ; comede volumen hoc: & abi , lom quere ad domum 1ſraël. 2 Et aperui os meum, & fecit me comedere volumen hoc. 3 Et dixit ad me : Fili hominis , ventrem tuum facies comedere , & viſcera tua implebis volumi- ne hoc , quod ego tibi trado. Et comedi, & fuit in ore meo, ut mel dulcedine. 4 Et dixit ad me: Fili hominis , abi , adi domum Ifraëlis , & loquere verbis meis ad ipfos , 5 (Nam non ad populum profundorum labio & difficilis linguæ mitteris) ad domum Ifraël : 6 Non ad populos multos profundos labio & difficilis linguæ , quorum non intelligis verba. Si non adillós mihiſem té, illi auſcultarent tibi. 7 Sed domus Iſraël non volunt auſcultare tibi, quia illi nolunt auſcultare mihi. Nam omnis do- mus Iſraël durâ fronte & intra&tabili corde funt. (lorum. 8 Ecce dedi faciem tuam firmam contra faciem illorum, & frontem tuam firmam contra frontemil- 9 Ut adamantem firmum præ rupe dedi frontem tuam , non timebis illos , nedum ut conſterneris coram ipſis , quia illi domus inobodientiæ funt. 10 Et dixit ad me: Fili hominis, omnia verba mea, quæ loquar ad te , accipe corde tuo & auri- bus tuis audi. 11 Et abi, adi exules populares tuos , & loquere adillos, & dices ad illos: Sic dixit Dominus Fehovah: live audiant , hve non audiant. 12 Et ſuſtulit me ventus,& audivi poſt me vocem motus magni:Benedi&ta gloria lehovæ ex loco fuo. 13 Et vox alarum animalium exoſculantium fe invicem erat ; & vox rotarum contra ea; & vox motus magni. 14 Et ventus , inquam , ſuſtulit me & abſtulit me. Et ibam amarus in æſtu fpiritus mei, Gʻma- nus Iehovæ ſuper me invalefcebat. 15 Et adii exules , cùm meta eſſet maturarum frugum , ſedentes juxta fluvium Chebar , & qui ibi fedebant, & fedi ibi feptem diebus in medio illorum ftupens. 16 Fa£tumque eft , finitis ſeptem diebus , factum eſt verbum Domini ad me , dicendo. 17 Fili hominis, ſpeculatorem dedi te domui Ifraëlis, & audies ex ore meo verbum , & admone- bis illos ex me. 18 Cùm dixero improbo , Moriendo morieris , & non admonueris illum ; & non locutus fueris , ut admonitione abducas improbum d via ſua improba, ad vitam et conciliandam; ipfe impro- bus in iniquitate ſua morietur, & fanguinem ipſius ex manu tua requiram. 19 Et tu cùm admonueris improbum , & non converſus fuerit ab improbitate ſua , & à viâ fua im- proba ; ipſe in pravitate fua morietur , tu autem animam tuam eripuiſti. 20 Et, cum averſus fuerit juftus à juſtitia fua, & fecerit injuſtitiam , & dedero offendiculum co- ram ipſo ; ipſe morietur: quia non monuifti ipſum, in peccato fuo morietur , &non memora- buntur juſtitiæ ejus , quas fecerit , & fanguinem ejus ex manu tua requiram. 21 At tu, cum monueris ipſum , juftum , ne peccet juſtus , & ipfe non peccaverit; vivendo vivet, quia monitionem accepit; & Pu animam tuam eripuifti. 22 Et ve- I N Ε Ζ Ε C Η Ι Ε Σ Ι S CAP. III. 19 tecum. 22 Et venit ſuper me ibi manus Jehovæ, & dixit ad me, Surge, exi in vallem , & ibi loquar 23 Et furrexi & exivi in vallem : & ecce ibi gloria lehovæ ftabat , inftar gloriæ , quam videram apud flumen Chebar . Et cecidi in faciem meam. 24 Et intravit in me ſpiritus, & fecit me ſtare in pedes meos ; & locutus eſt ad me & dixit ad me: intra, include te in domo tua: 25 Et tu, fili hominis , ecce circumpofuerunt tibi funes , & ligaverunt te illis , & non egredieris in medio illorum. 26 Et linguam tuam faciam adhærere palato tuo, & obmutefces , & non eris ipfis vir redarguens, quia domus inobedientiæ ſunt. 27 sed, cùm loquar ad te, aperiam os tuum, & dices ad ipfos , fic ait Dominus Iehovah; qui audit audiat, qui non audit, non audiat : quia domus inobedientia funt. $. I. Erſ.1. Continuatur Præparatio Pro- | quàm ipfos credituros fuiffe. Per hæc fignificatur, 1.Quod phetæ per ſymbolum , quod eft tra- major induratio & majora obſtacula fidei ſint in Galilæis , ditio voluminis ad comedendum il- quàm in Tyriis. 2. Quòd magis conveniat Deo & eum lud; quo fignificatur revelatio my- deceat dare Tyriis reſipiſcentiam,quàm Galilæis. 3. Quòd ſteriorum Dei, quâ ipfum inſtructu- Tyrii & aliæ gentes ad fidem impofterum yocandæ ſint. rus erat, ut in nomine ipſius poffet 9. d. Sijam eſſet tempus vocationis gentium , eſſet in Ty- loqui , de quibus populus & Eccleſia impofterum per E- riis efficax manus mea & gratia mea, ut crederent. Ita hîc zechielem debebat edoceri. ſignificatur , aliquando futurum effe , ut verbum Dei non $. 2. Verf. 2. Narrat, ſe volumen avidè ore accepiſſe. mittatur ad Ifraëlitas, fed ad multos populos ête egyrács852 $. 3. Verſ. 3. Profequitur Deus verbis comeftionem qui audiant illud. voluminis , quibus affirmat, volumen hoc intraturum in $.6. Verf. 7. De Iſraëlitis pronunciat , illos recufam ventrem & repleturum viſcera ipſius. Nimirum , qui avi- turos eſſe ipſum audire , quemadmodum ipſum legan- dè audiunt verbum Dei, in illorum cor & omnia quafi tem non audiverint. Docet, non eſſe exſpectandum Pro- viſcera intrat verbum Dei, fitque in ipfis theſaurus , ex phetæ, ut magis ipſum audiant , quàm Dominum , qui quo affatim poſfint ſemper depromere omnem doctrinam mittebat ipſum. Dominum non audiebant ; quia verbum neceffariam ; nec tantùm , fed totos ita implet , ut ſine il- ejus non habebant manens in ſe, hoc eſt, non credebant lo non cogitent , conſulant, deliberent, appetant quic- Moſi, neque ei auſcultabant; quem fciebant effe fervum quam. Ita totus homo per illud fit novus. Narrat fibi ver Dei fidelem. Sic Chriftus etiam Judæos arguit Joh.5: bum fuiſſe dulce in ore inftar mellis , quo ſignificatur, cogni- 38.46. Et quid tandem eft, quod non crediderunt Ju- tionem verbi Dei conjunctam effe cum maxima ſuavitate, dæi? Nonne credebant, Deum dediffe legem? Eam ſan- quia eft verbum bonum, & fapientia & vita animæ. Con- &am & bonam effe ? Deum jufliffe vitari peccata , qualia fer Apoc. 10: I. Pharifæus ille vitabat: Luc. 18:11. Nonne crediderat $.4. Verf.4.& 5. Hîc porro præmonet Prophetam Mofi, qui omnia præcepta fecerat à juventute ? Matth. de eventu prædicationis apud Ifraëlitas , quanquam ejuf- | 19:20. de quo tamen Servator dicit, difficile ipfi effe in dem linguæ homines , h. e. jam affuetos illis verbis , quæ regnum coelorum intrare, verſ. 23. Nempe amabant ter- Propheta erat locuturus. Nihil enim locuturus erat no-reſtria , & externa ſpecie ſanctitatis contenti ſe juſtos pu- vum & barbarum ipfis, fed, quæ jam Mofes & alii Pro- tabant, neque cogitabant , quid ad juſtitiam legis requi- phetæ locuti erant. Nam non tantùm hîc cogitandum eft reretur , & quæ effet juſtitia Dei & quod regnum coelo- de Dialecto , ſed etiam de ipſo fermonis argumento. Ita rum, & quis Chriſtus. Efa. 19:18. loqui lingua Canaan eft uti verbis Propheta $. 7. Quare igitur non audiunt? Sunt impudentes & oba rum & Apoftolorum. firmato corde. Impudentes. non pudet illos ad Deum acce- 6.5. Verf.6. Deinde exaggerat inobedientiam Iſraë- dere ſine Chrifto, fine juſtitia ejus , & eum Deum fuum litarum , eò quòd non fint populi multi, ſed populus u nominare non in veritate. Obfirmati corde , qui nulla ra+ nus. Monet autem , niſi miſiſſet eum ad illos , nempe Il- tione à fuâ fententia poſſunt dimoveri. Id affirmat de tota raëlitas , illos, nempe populos multos diverfarum lingua- domo Iſraëlis , nempe , exceptis paucis fidelibus , pro- rum, incognitarum Prophetæ , audituros fuiſſe fermo- phetis & eorum diſcipulis. Hoc autem propterea dicit, ne nem ipſius & ei auſcultaturos. Hæc videtur fimpliciffima putent, hoc tantùm dici de manifeftis improbis , & non de conſtructio verborum. Diftinguendum illos , illi. tanquam illis, qui ſibi videbantur ſapientes & jufti. de diverſis dictum. Senfus eft, tempus nunc eſſe , ut mit $. 8. Verſ. 8.9. Ne res ea Prophetæ timorem incute- tantur Prophetæ adhuc ad Ifraëlem , ad quem etiam ipſe ret, promittit illi Ta pincí ces & fiduciam ac conftantiam ad- Dominus venturus erat; cujus prodromi erant Prophe- verſus impudentiain Judæorum , ita ut illos non timeat & tæ. nam adventum ejus prænunciabant. Actor. 7. $1.52. propter illos non conſternetur eâ de caufâ, quod immori- Tamen etiam non diſplicet illa conſtructio : Si non, mi- geri ſint. Siljem te ad illos , populos, auſcultarent tibi. Quæ erit a- $.9. Verf. 10. Hiſce præmiffis , inftruit Prophetam , poſiopeſis injurejurando ufitata. At dices , deſiderari al- ut attentè accipiat verba fua , & fic parato corde ea au- terum fi. Reſpondeo , Hebræos fæpenumero præteri- diat. Igitur in ordine verborum obfervandum eft, quòd tum cum futuro jungere, ut illud notet antecedens, hoc præmittatur Ledoxin of nepas tñ eseña receptio cordis aua autem conſequens , & quidem fine particula hypotheci- ſcultationi. Oportet enim in audiente fiduciam effe erga ca, aliquando adhibita copula ante conſequens , aliquan- loquentem & cupiditatem audiendi , ut auris officium fa- do & illa omiffa. Exemplum eſto , quod eft Prov. 6:31. ciat , atque ita verbum inſtilletur cordi & inferatur. Rea Onyar o xx!! , inventus fuerit , hoc eſt, ſiin- ) vera auris non audit, ubi cor auditum non accipit & non ventus fuerit, folvet ſepties. Cæterum non puto , verba patet ad illud recipiendum , faltem ad conſiderationem & Dei fic accipienda effe; Niſi obftaret populorum barba- | dijudicationem five á vé xesoiv. 1. Corinth. 2: 14. docet ries , fe miffurum fuiſſe Prophetam ad illos. Nam, cùm Apoftolus, toi av stipegc7Ješ Tv Spockerãs évcer elveaza Euangelium prædicandum eſſet, non obftitit ea Deo , ne que Spiritus San&ti ſunt, ſpiritualiter examinari eg dijudi- mitteret Apoftolos in totuin mundum. Sed ſententia pa- cari. 'hoc eft, non fine amore & timore Dei, quem inſe- tet. Simili modo Chriſtus Matth. 1 1. verf. 21. exagge- rit Spiritus Sanctus. Nam fides eſt donum Dei. Non rat duritiem cordis Galilæorum , dicens , Tyrios citiùs, dixerim, eſſe ossegy meszeegu. Neque in re ipfa eft priùs B4 audire , 20 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R T U S audire , quàm corde accipere. Sed, poſtquam Propheta, que etiam ex rotis prodierit eadem vox , nempe quod non monitus erat, Deum ipfi verba ſua dictaturum, etiam mo tantùm fuerit vox Ecclefiæ, fed etiam angelorum. De- netur , ut ea excipiat non tantùm aure, fed corde & aure. nique, quòd illa vox fuerit valde magna , ut terræ motus Quamdiu cor abeſt, auris nihil rectè audit . Apprehen- alicujus, & quidem magni; quo notatur mundi motus , denda eft igitur oratio, quam intelligere & retinere volu- qui factus hactenus eft, & fit propter prædicationem E- mus , imprimis animo, & fic etiam audienda. Quid faci- vangelii . lius fenfu verborum Dei: Accipe corde & fic audi ? h.e. $. 13. Verf. 14. Redit ad id , quod inceperat Ýf. 12. audi cupidè & cum attentione. Ita Act. 16:14. aperuit Do-Narrat, Spiritum ſe non tantùm ſuſtuliffe, fed & abſtu- minus cor Lydia , ut attenderet iis, quæ dicebantur à Paulo. liſſe, nempe ex illo loco, ex quo viderat gloriam Dei. Quod Deus efficit in fuis , hoc præcipit ipſis. Nam efficit Deinde narrat, quòd fequenti tempore iverit amarus in inillis, ut obedientiam præcepti, & ideò per præceptum. æftu Spiritus , hoc eft , quod meditatio iftius vifionis, in Quod ad confolationem & fiduciam obedientium facit. qua imprimis audiverat de inobedientia Iſraêlis & viderat Ex præcepto enim ſciunt , quid Deus in ipſis operatus ſit. volumen , in quo fcripta erant lamenta & gemitus & væ, in Norunt, inquam , quibus præcipitur attentio , quum at illo magnum æftum & mærorem effecerit . Quòdque ma- tendunt, ſe habere Spiritum Dei, qui fibi aperuerit cor nus Dei ipſum non fiverit quieſcere , ſed impulerit, ut ad- ad attendendum. Poffunt dicere ad Deum , quod eft in iret populares ſuos & illis viſionem exponeret. Pfalmo 27: 8. Pro te dicit cor meum : Quæritefaciem meam. $. 14. Verf. 15. Quòd tandem venerit ad exules po- Faciem tuam quærimus , Domine. Sic: Pro te dicit cor pulares ſuos eâ parte anni , quâ fruges maturæ ſunt,& qui- meum, Verba mea accipite corde & auribus. Ad verba tua dem, cùm metæ in agro pallim vifuntur. Sunt, qui sa attendimus , Domine: quæ nobis ſunt preciofiora auro, 5x volunt effe nomen loci, & quidem ejus, quem di- dulciora melle. $. 10. Verſ. 11. Deinde mandatur , ut , ita percepto lemæum non invenio in Mefopotamia , niſi gendo ad Eu- cunt à Ptolemæo appellari Thelba. Atqui ego apud Pto- verbo Dei, adeat exules & ad illos loquatur in nomine phratem. Alioqui Ezr. 2:59. & Neh. 7:61. Thelmelach Domini Jehovæ , quem viderat ; neque curet , illine au- diant nec ne. Diſcamus , audiendum effe prius , quàm lo- pretantur & Haeſcheri , fluvii intellige. Quafi is ſit ozcorbeges & Thelcharſcha nomina locorum ſunt. Iidem inter- quamur: auſcultationem inutilem effe fine cordis præpa- Prolemæi. Durum eft dividere in 7! / Audaces illæ con- ratione ad doctrinam Dei recipiendam: quod didiceri- mus , loquendum eſt fine pavore, ad eos , ad quos necef- je&turæ funt. Conftat , legi à Judæis aunt, at fecundùm fe eft: idque in nomine Chrifti , ut qui eſt Dominus & Je-literas legendum eſſe X1 7 Si prius ſequimur, verfio hæc hovah. Atque hæc eſt prima viſio, qua præparatur ad pro- erit: & conſedi . illi confidebant ibi ; e conſedi ibi Septem phetiam obeundam. Qua I. in Emblemate ob oculos po- dies ftupens in medio eorum. Sed, fi literas fequimur & ac- nitur mittens, & forma regni ejus. cap. I. II. Deſignan- centum, ſenſus erit , quòd eos popularium adierit , qui jux- tur ii, ad quos mittitur. cap. 2. verf. 3. & ii accuſantur ta fluvium Chebar habitabant, & eos, qui unà cum ipſis defectionis. ut intelligatur cauſa mittendi. III. Nomi- habitabant. natur mittens. verſ. 4. IV. Promittitur, legationem ipſius $.15. Teftatur autem , , quòd nihil dum cum ipfis fue- non carituram effectu. verf. 5. V. Munitur propheta ad- ric locutus , fed filens , quaſi ftupens & attonitus, inter ipſos verſus timorem. nam futurum , ut omnia loquatur ad eos. federit & egerit. Hæc eft occafio fecundæ compellatio- verf.6.7. VI. Ipfe jubetur eſſe paratus ad excipiendam nis. Nam, finitis ſeptem diebus, declarat, fe à Deo admo- prophetiam , per fymbolum præbiti voluminis ad deglu- nitum eſſe officii: quippe cùm eum ſpeculatorem conſti- tiendum. verf.8.9. 10. cap. 3. verf. 1. 2. 3. tum ea ratio- tuerit . Qui fi negligat admonere, vel improbum , ut is ne , quòd mitteretur ad populares , jam affuetos audire convertatur , veljuſtum, ne is recedat à juftitia fuâ, futu- verba Dei, &, quòd aliquando gentes credituræ fint ſer- rum eſſe , ut illi quidem pereant , fed Deus fanguinem il- monibus ipfius. verf. 4. 5. 6. tum, quòd muniendus & ar- lorum ex manu ipſius repofcat. mandus fit fortitudine & conftantia ad non cedendum If $. 16. Quod attinet Septem dies , in eo numero non aa raëlitarum impudentiæ & contumaciæ. verf.7.8.9. quod liud myſterium quærimus , quàm quod & homines, quum mandatum præparationis cordis ad audiendum & ad lo- actio aliqua continuanda effet aliquot dies, hebdomadâ quendum concluditur verſ. 10. 11. Liceat hîc nobis mo- plerumque eam terminaverint ; procul dubio memores nere de Ştilo Prophetæ, vel, quo Deus dedit Prophetæ feptem priorum dierum originis mundi. Ita etiam Deus loqui. nempe , eum non eſſe quidem parcum verborum, illum numerum in actionibus ſuis continuandis voluit ob- ſed nec ſuperfluè abundantem. Diſtinctè omnia & parti- fervare: ut fcil. in operibus Deicongruentia aliqua poflet culatim inculcat : nihil vult ignorari : diligens eft . Ideò animadverti. Sunt, qui volunt, viſionem primam, & alte- aliquando repetit dicta, ut aliquid notabile nondum di- ram item, exhibitam in Sabbato. Et verum eft, Sabbatum cum addat; ne quid præterfluat aut prætermittatur. propterea à Deo inftitutum eſſe, ut in eo maxirnè de Deo $. 11. Verf. 12. Ita finitâ primâ viſione, à Spiritu ab- fan&tificatore, qui eft Redemtor Ifraëlis, haberetur fermo. latus fuit Propheta. Cùm auferretur, audivit poft Je vo- Tamen, fi ftilum totius libri intuear, non poffum dubitare, cem motus magni. Articulatam vocem dixerat fuiffe cap.1: / ſidebuit à nobis animadverti, in Sabbato hæc gefta effe, 24. Sermonem, quem audivit, pronunciat. Benedi&ta glo- quin operam daturus fuerit Propheta , ut id etiam difertè ria Jehovæ à loco ſuo. Animalium iſta vox eſt, quâ glorifi- diceret & inculcaret . cant eum , qui eſt dažu T'Ješ, gloria Dei, h. e. in quo om $. 17. Quod dicitur in vſ. 20. de juſto recedente à juſti- nis virtus Dei manifeftatur, quæ quidem homini manife- tiâ fuâ, intelligendum eſt , non ratione divinæ juftificatio- Itari poteft, & maximè gloria juſtificationis. Ei attribuunt nis, fed ratione judicii charitatis, quod homo de homine orogía, benedi&tionem. ut Apoc. c. 5:12. Grozic ſigni- debet ferre. ficar hîc creaturæ rationalis omne judicium, ſenſum, af S. 18. Qui enim fidem profitetur, & fidei congrua facit, fectum, opus conſentaneum gloriæ five præftantiæ divi- pro jufto habendus eſt à nobis. Sed tamen omnes, qui ita næ in Chrifto manifeftatæ. Aloco ſuo. Cùm gloriam Dei jufti funt apud nos, indigent perpetuâ cohortatione,ne gra- vidiſſet in ſpecie hominis fedentis in throno , apparet, tiam in vacuum acceperint, h. e. ne ſermonem de gratia fic gloriam Dei debuiſſe revelari in certo loco. Animalia, recipiant, quaſi gratia inanis & infrugifera effet; &ne à ſua h. e. Eccleſia , hoc optant unicè, ut gloria Jehovæ benedi-juftitiâ ſe avertant, h. e, à confeffione fidei ad abnegatio- catur, non tantùm in loco a Mov EPG Fecs ipſius, fed etiam nem veritatis ; neque ad veritatem , quam cognoverunt & inde à loco manifeſtationis ipfius: intellige per totum acceperunt ex parte, adjiciant doctrinam dæmoniorum mundum. Simile Malach. 1: 5. Vos dicetis, magnificetur mendaciloquorum,ne veritas in mendacium exædificetur; Jehovah ultra terminum Iſraëlis. aut ad mundi inquinamenta relicta redeant, ut canis ad vo- $. 12. Verf. 13. De ea voce amplius memorat , quòd mitum : fed fidei perſeverantiam præſtent. Quippe cùm illa facta fit alis animalium fefe exoſculantibus mutuo, hoc fides, quæ non perfeverat, non fit vera fides. eft, per conſpirationem fidei, quæ eft in Eccleſia: quòd $. 19. Cæterùm Propheta hic ad loquendum inftigatur his IN Ε Ζ Ε C C HI EL I S CAP. III. IV. his argumentis. 1. Quòd ipſi impofitum fit officiun, de $.21. Verſ. 22. Hac admonitione peracta , narrat, quo ſit rationem redditurus. 2. Quod finis officii ſit vivi manum Dei rurfus in fe fa&tam efſe , five fibi fuperveniſſe, ficare eos , qui morituri ſunt in pravitate ſuâ; ita ut ex fl hoc eft, Deum in ipfo operatum eſſe fingularem motum delitate miniſterii magnum bonum dependeat . 3. Quòd, ad obediendum voluntati Dei; ſimulque fibi edi&tum ef- nig locutus fuerit, animam ſuam eripere non poffit , fed | fe, ut exiret in vallem ſive planitiem, ut denuo Deus cum Deus ſit animam pereuntis ab ipfo repofciturus. Obiter ipfo loqueretur. hîc edocemur in verf. 20. nos non debere effe contentos, $.22. Verf. 23. Quo faéto , eodem modo viderit glo- fi viam juſtitiæ & veritatis cognoverimus , & juftis an riam Dei, ut ante : quodque ceciderit in faciem. numerati fuerimus, fed debere nos attendere ad nos ipfos; $.23. Verſ. 24. Fuerit autem erectus , inceflente Spi- & id agere , ut fides in nobis fit radicata. Quippe , li fit ritu , ut fteterit in pedes fuos. Tum igitur fibi dictum eſſe, in homine cor durum, poftquam audivit execrationem, ut domum iret e ſe includeret , nempe ad tempus. & ex corde non receperit amorem veritatis , folet Deus , $.24. Verf. 25. Ratio redditur, quòd populares ipfius propoſito offendiculo, manifeſtare hypocriſin , atque ad- laqueis ipſum circumdederint & tantùm non vinxerint. Igi- eò eum in peccato ſuo perdere. ut dicitur verf. 21. Un tur monet, ne exeat in medio eorum. de conficitur , curam miniftrorum etiam impriinis verſa $. 25. Verſ. 26. Quinimò declarat, fe ipfius linguam ri circa illos , qui nomen dederunt Chriſto, ut illi aver refrenaturum , ita ut obmuteſcat, & non fit ipfis vir redar- tantur ab omni via mala, & ita radicentur, ut non aver guens , quia ipfi immorigeri ſint. Quanquam autem hæc ef- tantur à juſtitia fua. Reos ſanguinis facit negligentia in iſta let pæna incredulitatis live obftinationis Judæorum, qui parte. jam tum, cùm filentium & mæſtitiam Ezechielis ſuſpe- $.20. Quod in hac pericopa dicitur de morte, id vix Atam haberent, in ipfum oculos conjecerant , omni ex par- intelligendum eft de morte corporis. Quippe docti ſumus te, ut obſervarent , quid locuturus & facturus eſſet, fi à Solomone, juſtum & improbum eodem modo mori. fortè in fermone illum caperent , ipfumque in periculum Quod dicit & Pfalmus 49: 11. Quia videt ſapientes mori, conjicerent , atque ita ipfum quafi indagine cinxerant : ta- &c. Atqui hîc juſto vita affignatur, improbo autem mors. men hoc etiam pertinet ad caſtigationem Prophetæ , ut Quum igitur in morte corporis non diftinguantur, & in non adeſſet ipfi gratia & neponožce ad quidquam loquen- vita hac miſeriores fint plerumque juſti: neceffe eft, in dum cum popularibus ſuis, atque ita fungendum officia telligi ea, quæ fequuntur hanc vitam. Ut, quum mor- ſpeculatoris, & ad redarguendam eorum injuftitiam , quo tuus fuerit juftus , credamus , eum vivere; quum mor- ipſe animæ fuæ conſuleret. quæ caftigatio conveniebat tuus fuerit improbus & injuftus , credamus , eum morte ipſius tarditati & tergiverſationi. Nihilominus tamen de- graviore mortuum effe , etiam ea, qua pecus moritur. clarat, ſe aliquando locuturum ad ipſum , & tum aperturum Licèt enim improbus pecori affimiletur in morte, quia os ejus , ut in nomine ipfius loquatur , five obediant , five non moritur abfque fpe: tamen eo non eft defunctus. Eo enim audiant. non explevit judicium. CAPUT I V. Y ET tu, fili hominis, accipe tibi laterem, & pone illum coram te, & delinea ſuper illo urbem , Hierofolymam. 2 Et pones contra illam obfidionem & ædificabis contra illam turrim, & fundes contra illam ag- gerem, & dabis contra illam exercitus, &* pone contra illam arietes undiquaque. 3 Tu autem cape tibi ſartaginem ferream, quam adhibebis parietem ferreum inter te & urbem illam : & dirige faciem tuam ad illam, ut ſit in obſidione, & obfide illam. Signum id do- mui Ifrael. 4 Et tu decumbe in latus tuum lævum, & pones pravitatem domus Ifraël ſuper eo. Totidem die- bus, atque cubabis ſuper illo, feres pravitatem illorum. s Ego autem dedi tibi annos pravitatis illorum in totidem dies; trecentos &- nonaginta dies. Ita feres pravitatem domus Ifraël. 6 Et abſolves hos, & decumbes in latus tuum dextrum, & feres pravitatem domus Jehudæ. Qua- draginta dies, diem pro anno, diem pro anno dedi hoc tibi. 7 Et ad obfidionem Hierofolymæ diriges faciem tuam , et brachium tuum erit denudatum , et pra- phetabis contra eam. 8 Et ecce dedi ſuper te funes, et non verteris d latere tuo ad latus tuum , donec abfolveris dies ob- fidionis tuæ. 9 Et tu cape tibi triticum et hordeum et fabas et lentes et milium et zean ; et dabis illa in vas unum : et facies illa tibi panem per numerum dierum , quibus eris decumbens in latus tuum : trecentis et nonaginta diebus comedes eum. 10 Et cibus tuus , quem comedes, in pondere viginti fclorum in diem erit: à tempore ad tempus comedes illum. II Et aquas in menfura bibes, ſextam partem hin, d tempore ad tempus bibes. 12 Et placentam hordeaceam ; comedes eam, et illam, in ſtercoribus, inquam , excrementi humani parabis eam coram oculis ipſorum. 13 Et dixit Iehovah, Sic comedent filii Ifraël panem fuum impurum in gentibus, quò eos pro- pellam. 14 Ei COM M E N T A R I US 14. Et dixi , Ah Domine Iehovah ; ecce anima mea non eſi contaminata & cadaver ac laniatum non comedi à juventute mea & ufque hactenus, & non intravit in os meum caro abomi- nabilis. 15 Et dixit ad me: Vide , dedi tibi excrementa boum pro ſtercoribus hominum , & facies panem tuum cum iis. . 16 Et dixit ad me; Fili bominis, ecce ego frango baculum panis Hierofolymis , & comedent panem in pondere & informidine, & aquam ad menfuram in ftupore bibent. 17 Ut deficiantur pane C aquâ , & ftupefiant, quiſque & frater ejus , & contabefcant in pravi, tate fua. $. I. Oc capite , quod primò expectandum, nentur in Hierofolymæ excidio, ipfa prophetia clarè o- erat, Prophetæ fignificatur; nempe ſtendit. Nam difertè cap. 5:2. dicit, cum illis diebus fi- obſidio & oppugnatio Hierofolymæ niri dies obfidionis. cum fame, & fequens diſſipatio Ifraë $.6. Quod autem attinet annos quadraginta portandi licarum & Judæorum inter gentes, peccati Judæ, illi inchoari poffunt ab initio prædicationis in quibus impurum cibum comedant, Jeremiæ, nempe à decimo tertio Jofiæ, atque ita fimi- nempe , nullo pro animabus ipſorum oblato ſacrificio. liter finientur in anno , quo Hierofolyma capta eft. Siau- Hof. 9:4. & in terra impura , ubi figna reconciliationis tem quis malit eos inchoare ab anno octavo decimo jofiæ non ſunt, & deftructo in terris templo, in quo Deus tan- & renovato fædere, (unde annus triceſimus currebat) quam ſanctificator Ifraëlis habitare dicebatur. terminabuntur in anno vicefimo tertio Nebucadnezaris : $. 2. Propheta fuftinet hîc perſonam Dei exſpe- | quo confummata eft deportatio. Jerem. 52:29. Nihilo- Etantis poenitentiam , & tandem tum decem tribus, tum minus, finientibus annis 390. jubetur intendere obfidio- ipſam etiam Hierofolymam exſcindentis & auferentis. ni , brachio nudato,& contra illam prophetare. Interim $. 3. Dum hoc typo fungitur , jubetur decumbere in jubetur aſſumere cibaria , & ex illis ad pondus & ad men- latus lævum, & deinde dextrum , ad ferendum peccata, ſuram quotidianum demenſum capere. Quo notatur fa- tum decem tribuum & Judæorum fimul, tum tribus Ju mes in obfidione futura. Ea re jam non Dei typum gerit dæ particulatim. propheta , ſed populi. Præterea jubetur placentam hora $.4. Prophetia enim hæc non tantùm reſpicit regnum deaceam facere & eam ſubigere cum excrementis huma- decem tribuum. Nam, etiam abductis multis decem tri- nis ; in quorum locum ſubftituuntur bubula: quo ſignifi- buum, tamen etiam mittitur Propheta ad domum Ifraëlis cabatur, quòd impuro cibo Judæi uſuri effent in gentibus. & plaga ei dicitur eventura. Vide cap. 5:5. Cibus nofter fanctificatur per intercellionem, 1. Timoth. $.5. In univerſum huic decubitui aflignantur dies tre 4:5. quæ eft interceffio facerdotis noftri. Nam ei omnia centi nonaginta , in quibus quadraginta ſunt proprii tribus fubjeéta funt. Ifraëlitis igitur panis purus erat, qui fume- Judæ, Nam ex verſ. 9. apparet, totum tempus effe tre- batur , datis primitiis & intercedentibus expiationibus , centorum & nonaginta dierum : quippe per quos paratis quæ in lege præſcriptæ erant; quandoquidem hæ erant cibariis veſciturus erat. Itaque verſu 6. non vertimus, cùm teftimonia fanétificationis ipſorum per fanguinem Chrifti. abſolveris hos , decumbes in latus tuum dextrum ; fed, co $.7. Hæc eft procella illa , quam viderat Ezechiel abſolves hos e decumbes, h. e. ita abfolves hos dies, ut cap. 1:4 per dies quadraginta decumbas in latus dextrum, & tum 5.8. Quòd Propheta jubetur primò decumbere in la- brachium denudes & prophetes contra Hierofolymam. tus lævum , videtur fignificare, Deum initiò communia Hi anni trecenti & nonaginta rectè putantur à diviſione peccata duodecim tribuum ita tuliffe,ut interim non deſie- regni uſque ad captam Hierofolymam & incenfam. Hoc | rit operari. Deinde verò ita ſe ferre peccata Judæorum , autem modo reperiuntur. Rehabeam regnavit annos fe ut manum contineat,& definat quicquam facere in bonum ptendecim : Abijam tres: Aſa quadraginta & unum : eorum. Inter eventa obfidionis & deportationis ponitur Jofaphat viginti quinque: Joram poft patris mortem qua- & ftupor. Nam, quòd ita aétum eft cum Hierofolymis , tuor. Habes annos nonaginta. Athalia fex: Joas quadra- planè præter fpem evenit. Videbantur enim omne offi- ginta: Amazjah quindecim cum Joas filio Achabi. Ja- cium impleffe: quippe celfa & idola amota, & Pafcha ma- roboam fecundus rex Iſraêl uſque ad initium Azariæ vi- gnacum religione celebratum erat, & fædus inter Deum ginti fex: Azarias rex Judæ quinquaginta duos. A Jo- & populum renovatum; quare etiam Prophetis omnia chami initio uſque ad Hofeam regem Ifraël novendecim mala prædicentibus irati ſunt omnes, putantes, nonjuftum anni: Hoſeas novem annos regnavit ufque ad feptimum effe,ut tale excidium infligeretur reſipiſcentibus. Atqui illi Ezechiæ : Ezechias poft captivitatem Samariæ viginti eundem animum fervabant, cùm Mofis inſtituta facerent , tres: Manaffe quinquaginta quinque: Amon duos : Jo- quem habuerant, cùm illa non facerent; quò major illo- fias triginta & unum: Jojakim undecim: Jojachin pau rum culpa fuit, cùm intellexiſſent, Mofis præcepta fervan- cos menſes: Zedekias undecim. Hi ſunt trecenti. Sum- da effe, & ad illius verba non attenderent , & Deum in hy. ma, trecenti & nonaginta. Quòd autem hi anni termi- | pocriſi colerent. C Α Ρ U Τ V. I Et tu , fili bominis , accipe tibi cultrum acutum ; novaculam tonforum accipies illam tibi; & facies tranfire fuper caput tuum et barbam tuam : et accipies tibi lances ponderis et diſtribues illa. 2 Tertiam partem igne cremabis in medio civitatis , finitis diebus obfidionis ; et accipies tertiam, gladio circa illam ; et tertiam ſparges in ventum , et gladium ſtringam poft ea. 3 Et capies inde parum numeratò, &illigabis ea oris tuis. 4 Er ܀ 23 I N CAP. V. N Ε Ζ Ε C HI E L.I S 1ܢܳܐ tuas. eunte. 4. Et de iis adhuc capies, & conjicies ea in medium ignis , & combures ea igne; ex eo exibit ignis ad totam domum Ifraël. 5 Sic dixit Dominus Jehova : Hæc eft Hierofolyma. In medio gentium pofui eam, &circa eam erant terræ. 6 Et refractaria fuit judiciis meis , ut improbè ageret præ gentibus ; & ſtatutis meis , præter- ris , quæ circa eam funt. Nam judicia mea ſpreverunt ; & ſtatuta mea ,, non ambulave- runt in eis. 7 idcircò fic dixit Dominus Jehova: Quia turbulenti extitiſtis præ gentibus, quæ circa vos ſunt; in ſtatutis meis non inceſliftis, & judicia mea non feciftis , &° ſecundùm judicia gentium, quæ circa vos ſunt, non feciſtis. 8. Idcircò ſic dixit Dominus Jehova , Ecce ego quoque ipſe contra te ſum , & faciam in medio tui judicia coram oculis gentium , 9 Et faciam in te, quod non feci, & cujus ſimile non faciam ampliùs, propter omnes abominationes 10 Idcircò patres comedent filios in medio tui, & filii comedent patres fuos. Et faciam in te judi- cia, & Spargam omnes reliquias tuas in omnem ventum. II Idcircò, vivo ego, dixit Dominus Jehova, ſi non, quia ſanctuarium meum polluiſti omnibus dete- ſtabilibus tuis, & omnibus abominationibus tuis , etiam ego abſtraham , & non parcet ocu- lus meus, atque etiam ego non utar clementia. 12 Tertium tui peſte morientur , & fame conſumentur in medio tui ; & tertium gladio cadent in circuitibus tuis; & tertium in omnem ventum Spargam, & gladium ſtringam poſt eos. 13 Et conſummabitur ira mea , & faciam acquiefcere ardorem meum in illis , & confolationem ac- cipiam: &' cognofcent , quòd ego Jehova locutus fim in zelo meo, quum confummabo æſtum meum in illis, 14 Et dabo te in vaftitatem & in opprobrium in gentibus , quæ circa te funt, coram omni trans- 15 Et exiſtet opprobrium & blafphemia , exemplum & ftupor gentibus , quæ circa te funt, quum faciam in te judicia in ira dº in ardore & in redargutionibus ardoris : ego Fehova locu- tus fum. 16 Quum mittam tela famis mala in eas , quæ extiterunt corruptio , quæ mittam ad perdendum vos , &* famem augebo ſuper vos, &frangam vobis ſcipionem panis. 17 Et mittam in vos famem et feram malam , et orbabunt te ; et peſtis et ſanguis tranſibit per te: et gladium adducam fuper te: ego Jehova locutus fum. S.I. Erf. 1. Hoc capite continuatur de- , diſcretionem Deus fa&turus fit inter remanentes in terra , ſcriptio calamitatis Judæorum.Pro ut alios gerar in finu , alios autem comburat, non tam igne pofuerat cap. 4. fimulachrum obfi- materiali, quàm igne iræ fue, tradendo eos in maledi- dionis Hierofolymæ. Præter illa, | &tionem & perpetuam malæ conſcientiæ vexationem , quæ mandaverat Prophetæ , tan- | quòdque is ignis ſeu hoc judicium & maledictio hæc fit quam perfonam Deigerenti , etiam proceſſura ad totam domum Ifraëlis , exceptis illis, quos hoc eſt, quod jubet illum accipere novaculam & omnes in finu fuo quafi retinet. Quocirca , quæ de excidio pilos capitis & barbæ demetere. Per hoc fignificatur to- Hierofolymitano dicuntur in hoc capite , non tantùm tius populi, qui hactenus nomen tulerat populi Dei, qui funt accipienda de primo excidio Hieroſolymæ, fed & Deo veluti ornamento eſſet, repudiatio. Vide Hof.r: 9. de ſecundo: aut faltem ita explicanda ſunt, ut utrique Jubetur pilos demeſſos trutina in tres partes diſtribuere. excidio conveniant. Attamen , fi rectè rem perpenda- Significatur judicium Dei, quo fingulis in populo & Hie mus , utriufque hic typus eſt. Quidam enim pili poſt rofolymâ ſuam attribuit fortem. captam urbem includuntur oræ veftis. Et ex his pars $. 2. Verf. 2. Tertiam partem jubet accendi igne , fi- traditur igni, qui inflammat totum Ifraëlem. Eft igitur nientibus diebus obfidionis. Id explicatur yſ. 12. quòd duplex crematio, una prior , altera pofterior. Pofte- pars fint peſte atque fame conſumendi. Ita nempe, rior crematio eft illorum , qui in orâ veftis inclufi e- ut filii patres , patres filios devorent. Tertiam partem ju- rant , quoſque Deus quaſi in finu geflit, & non diſper- bet feriri gladio , quo fignificatur trucidatio Judæorum fa- fit in terras. Hi funt autem illi, qui & initio non ſunt cienda circa Hierofolymam. Tertiam partem jubetur abducti à Nebucadnezare , &, qui ex Babylone reducti ſpargere in ventum , quam Deus ftricto gladio ſit perſecu- funt, & libero commeatu ex omnibus terris, quem ha- turus. Quo notatur abductio populi in captivitatem & fuga buerunt præcipuè ſub Romanis, ufi funt, & in terra do- in omnes partes, ubi tamen in perpetuo timore atque metu micilium fixerunt. Hos igitur in duas partes diſcernit. vitam degant. Erant illi univerſi pauci in comparatione illorum , qui & $. 3. Verf. 3. 4. Porrò jubetur de tertia parte capere tot plagis interierunt & in diſperſione manferunt. Duæ parum numerato , idque includere oræ fuæ. Significatur, autem partes ſunt. Una,quos Chriſtus tanquam oves fuas , Deum in illa diſſipatione certam partem populi, ad nu liberavit ex Regno tenebrarum, & ex manu Principum , merum, quem ipſe noverit , in terra retenturum eſſe. Ju- & ex illo populo eduxit, & fibi fecit adhærefcere. Alte- betur ex illis etiam accipere & in ignem conjicere & igne ra autem pars funt illi, qui in Chriftum non crediderunt , cremare. Inde oſtendit ignem exiturum ad totam domum If- & inciderunt in iram Dei: quæ primò Hierofolymis arſit 3 raëlis. Significatur , quantum ego videre poffum, quòd deinde verò ad omnium tribuum homines in diſperſione agentes V tertia 24 COM M E N T A R I US rum. 4. agentes & Euangelio non credentes pervafit, fecundùm negaſſe, & legem juftitiæ mutaſfe ( ut eft Roman. 9:31.) comminationem Deut.29:21. & 32:20.-- 25. Quæ ira & id faciendo , quum fapientes effent in oculis fuis, feo- etiam edidit fimilia exempla in Judæis eorum, quæ Nebu- ftendiſſe impudentiores & ftultiores gentibus. Nam nul- cadnezaris tempore erant perpetrata. lus gentium, etiamfi veniam fperet à Deo fine demonftra- 5.4. Verf. 5. Hic verfus parabolam incipit explica- tione juſtitiæ Dei & agnitione ejus, vel etiam putet, ſe re: nempe intelligi Hierofolymam , quam ſcilicet Deus peccatorum fuorum pænam fatisfactionibus & piaculis delegerit tanquam domicilium in medio gentium & terra- redimere, tamen ita amens fuit, ut putaret , juftitiam ſuam & ſanctitatem eſſeritus & ceremonias obire; quem- $.5. Verf.6. Culpam, qua merita fit Hierofolyma, | admodum Ifraëlitæ putabant, fuam juſtitiam & fan&ita- ut abjiciatur à Deo, definit, quòd immorigera extiterit tem effe obire ea, quæ Moſes præcepit, & gloriam Do- adverſus judicia Dei & ftatuta five definitiones ipfius , & mini eſſe, quòd ipfi Ifraëlitæ vel Judæi nominarentur. ut improbė ſeſe geſſerit magis quàm gentes & terræ circum- eft Efài. 66:5. Rom. 2:17. Hæc autem , ut apparet, ma- pofitæ. Præcepta Dei appellantur judicia & ftatuta vel gis conveniunt in Judæos, ad quos Chriftus miffus eft & definitiones . Vide Exod. 15:25. Malach. 4: 4. Ezech. Euangelium. 20:11. Fudicia, quia annexum habent judicium. Defi- $.7. Verf. 8. Culpæ pænam conjungit. Quemadmo- nitiones, quia certum modum habent, & nihil ab illis dum tu, Hieroſolyma , es contra me, ita ego etiam fum poteft detrahi vel illis addi ſine corruptione veritatis , quæ contra te. Progreditur in explicatione judicii ſui ſuo mo- eſt fapientia & prudentia. Præcipuè igitur fic appellantur re particulatim. 1. Faciam judicia coram gentibus , hoc eſt, præcepta fæderis operum Ezech.20:11. Lev. 18:5. De- omnibus gentibus te faciam meegí desy poc exemplum, ut di- inde præceptum fidei per charitatem operantis, Exod.15: ſcant Deum timere & juftitiam ipfius non contemnere. 25. Denique etiam placita five dogmata : quia & illa non 2. Faciam fingularia judicia, qualia nec antè nec pòft feci pendent ab hominum arbitrio , & in contemtores eorum vel faciam. Non poffumus non intelligere hoc de ultimo judicium paratum eſt: præcipuè verò, quia anima illo- excidio Hieroſolyinæ, quod longè dirius fuit primo. Con- rum eft fides & nova obedientia. In obſervatione judicio- fer Matth. 24:21. Erit enim tunc afflictio magna, qualis rum Dei eſt juſtitia , quemadmodum contra in contemtu non extitit ab initio mundi huc uſque, nec futura eft. Efaias injuſtitia. Nam Hierofolyma fe conftituit r wey, hoc eft, apertè duo tempora diſtinguit ; prius levius , pofterius ere Eh, nga@xez ezuide lis. Unde facilè intelligitur, hîc le gravius. cap. 8:23. Ergo Hierofolyma , ut Sodoma , gen- gem fidei & reſipiſcentiæ intelligi. tibus in exemplum proponenda fuit . Et propofita eft, fi- ve ultimum excidium folum intelligas, five prius cum eo $.6. Verf.7. Quum dixiſſet , quod Hieroſolyma feſe conjungas. Bis enim facta cft exemplum: ut jam verf . magis injuftam conftituerit præ gentibus , id explicat, prædictum obfervavimus. Ita ut pateat , quod verf. 2. di- quòd fcilicet turbulenti extiterint præ gentibus : & neque citur , completis diebus obfidionis , rectiflimè in eum ſenſum præcepta Dei obfervaverint neque gentium inftituta. Ver- accipi , ut'notetur confequens primæ obfidionis in hac pa- bum Den habet formam infinitivi cum affixo. Radix rabola. erit 1977/ quæ tamen nihil ſignificat. Credibile eft, effe $. 8. Verf. 10. Inter exempla plagarum maximarum verbum fictum ex și/37: quod & multitudinem & turbam eſt, quòd patres & filii ſe mutuò effent comeſturi. Deine fignificat. Notatur hoc verbo & ea, quæ fequitur , de-de , quòd , inflictis judiciis gravibus , reliquias effet diſper- fcriptione , quòd Judæi ſe improbos confiituerint eligendo ſurus in omnem ventum. Nempe ut nullibi in toto mundo & quærendo juſtitiam planè diverſam cum à Divino præ- fint tanquam populus rempublicam habens. Confer Hof. ſcripto five lege juſtitiæ, tum ab opinione omniuin gen- | 3:4. Dan. 9:27. tium. Nam non habuerunt juſtitiam fidei , neque ſuam ju S.9. Verſ . 11. Defcribit mala, quæ priùs ipfis im- ftitiam poſuerunt in abftinentia à malis factis, & bono- miffurus ſit, ut deinde reliquias diſpergat in omnem ven- rum operum ac laudabilium operatione, quemadmodum tum. Nempe, quòd nullo modo parciturus fit , idque, honeftiores inter gentes; ſed ſuam fanctitatem pofuerunt quia fan&tuarium Dei contaminaverint fuis impuritatibus 86 in iis rebus , per quas declarabantur impuri. Vide Eze- abominationibus . De qua re videndus Malachias cap. 1. chiel. 20. verſ. 25. 26. Hoc eſt igitur turbulentum effe & Non ſunt hîc tantùm intelligenda idola , quæ intulerunt multa commiſcere, quæ mifceri & conjungi non poſſunt, in templum; ſed etiam ſcortatio & idololatria ſpiritualis , Συγκλώθειν το ασύγκλωσει, & Τυρβάζεα αει πολλά. Νam quam fecum intulerunt in templum , quando videri volue- fateri peccatum , & juftitiam ponere in propriis operi- runt Deum verum colere. Quandoquidem autem Hiero- bus, & expiationem peccati tribuere ſanguini pecudum, folyma & tota domus Iſraël , ut eft verf. 8. gentibus exem- & obſervationem illorum præceptorum, in quibus homo plum fieri debuit, diſcamus imprimis, qui ex gentibus fu- pro impletione legis præceptorum , quae mus & judicium Ifraëlis videmus , nulla re Deum magis qui facit in illis vivit, & Deum ſanétificatorem dicere, & offendi , quàm profanatione nominis fui. Non enim de- tamen veram fan&tificationem non agnofcere , nihil nifi bemus putare , fatis effe, ut non faciamus aut dicamus ea, conturbatio , implicatio & perplexitas eft. Quum dicit quæ faciunt & dicunt , qui in errore verſantur. Deus po- Secundùm judicia & vóperuga gentium, quæ circa vos funt , ftulat, & , niſi ſeipfe abneget, non poteft non poftulare , non feciftis , Ifraëlitas declarat damnabiliores gentibus. ut in nobis glorificetur, & non propter noftra dieta ac fa- Verum eft, hoc etiam modo Ifraëlitas minùs excufabiles cta ac vanitatem contemnatur : quod fieri neceffe eft, fi effe, quàm gentes , quando mutarunt Deum ſuum , quia ea fint caufa , quare mundus non accedat ad Deum & E- id nullæ gentes fecerunt ; ut Jeremias ipfis objicit cap. 2. vangelio credat. verf. 11. (norant enim , à quo accepiſſent legem; $. 10. Yux vertimus abftraham. Lxx. dobb oop af ore, quod gentes neſciebant : quæ tamen, quum opinionem repellamte. Significatio verbi hoc loco lata eft. Notat ab- Numinis alicujus animo concepiſſent, ejus reverentiam lationem & fanctuarii & verbi ſui & benedictionum fua- retinuerunt ) attamen hoc loco alio modo Ifraëlitæ de- rum & Spiritus & Prophetiæ & regni Dei & reipublicæ primuntur infra gentes. Non enim dicit, eos deflexif- ab ipfis, tota, inquam, domo Ifrael. ſe ad Deos gentium & inftituta gentium , atque adeò $. 11. Verf. 12. Quòd igitur eos tum peſte, tum fame, Deum fuum cum diis gentium, & legem Dei cum le tum gladio interfecturus fit, & reliquos ſparſurus in omnem gibus & vouéuges gentium permutaſſe : fed, eos nec gen- ventum , ita tamen , ut gladium etiam poft ipſos ftringat. tiuin ſtatuta feciffe, aut moribus earum uſos eſfe; at Confer Efai.6.yf. 13. Nempe Judæi, poftquam diſperſi que ita nec Deos eorum nominaffe, neque cultus & do- funt in géntes , primò omni tempore fub metu gladii gen- gınata uſurpaſſe. Quod profectò fi feciffent, malè fe- tium vixerunt. deinde etiam gladio Adriani Cæfaris oc- ciſſent; &, ut dixi, Deum fuum & legem ejus cum ciſi funt maximo numero. Taceo alias eorum calami- non-diis & doctrinis dæmoniorum permutaffent. At eos pejus feciſſe, hoc eft, retento nomine Dei & verbis $. 12. Verſ. 13. Oftendit iram ſuam planè in illos deſa- Dei fui Deum fuum & juftitiam ejus & regnum ejus ab- vituram,donec Deus fibi quodammodo fatisfaciat ipforum tates. penis, I N E Ε Ζ Ε C HI ELI S CAP. V. VI. 25 9: pænis, ut ita cauſam habearc agnofcendi, quòd ipfe Je-, ſit demonſtratio perfidiæ & defectionis ipforum ; non ħova locutus fuerit in zelo ſuo. Nempe Rupes ſalutis, caſtigatio , qualis filiorum , ſed ultio, tanquam hoftium. quam indignè tractaverant. Confer Deut. 3 2:20. & feqq. Ef. 1: 2.4.66:6. Confolationem accipiam, ultionem ſumam, Occultabo faciem meam ab ipfis , videbos quis fit futurus | ab hoftibus , ab inimicis meis. Vox Domini retributionem finis ipforum , quid tandem ačturi ſint. Ægrè ipfis faciam: pro merito reddentis inimicis fuis. Primus locus de excidio ad zelum provocabo eos. Nam ignis fuccenſus eſt in ira mea, Hierofolymæ per Chaldæos, alter de ejuſdem excidio per Qardet ufque ad infernum inferiorem. Quis igitur poterit Romanos loquitur. ftare coram ira Agni? Vænobis, fi nos ſimiliter agamus, $. 15. Verſ. 16. 17. Deinde notát tempus, quo judi- atque illi, qui propter nos tam ſeverè habiti ſunt, ut vi. cia illa in ira & excandeſcentia & redargutionibus excar- deremus judicia Dei in illis , ut etiam fanguis illorum , defcentiæ erat editurus. Conſtructio id notat. Quum fecero coram nobis mactatorum noftro bono , fruftra effuſus jure judicia , quum immittam tela famis ipfis. Significat enim, nobis poflit imputari & à nobis exigi! Vocabulum zelus | fe illa judicia facturum tunc, quum tela famis miſerit in fignificat cauſam iræ, nempe amorem gloriæ Dei & ele gentes. Prænuncia calamitatum immittendarum Judæis ctorum. Confer El. 6. Zelus Jehove Dei exercituum eft fames inflicta gentibus. De qua prophetavit Agabus faciet boc. Zelus erim oritur ex amoris flagrantia , exci- Actor. 11: 28. & Malachias cap. 2: 3. Ordo igitur judi- tantis iram adverſus eum, qui rem amatam lædit ac violat. ciorum hic eft. Fames immittitur gentibus ; quæ cor- $. 13. Verf. 14. 15. Effectus vel confequens pæna ruptiflimæ effectæ funt. Eadem fames immittitur Judæis eft vaftitas terræ , ignominia Judæorum inter gentes , ) ad eos deſtruendum. Nam ipfis fames ſuperadditur , non blafphemia eorum , per quorum manus hoc excidium pro- ex increpatione ſementis , ut prior , immiffa gentibus , ſed curandum erat , exemplum erudiens , Tu egédany pes five ex violentia hominum. Nam oſtendit, ſe miffurum fà- mw@egvespa's, ut ſcilicet gentes afficiantur timore, & pro- mem cum malis beftiis , hoc eſt, violentis hominibus pter tale exemplum judicii timeant Chriftum & juftitiam (quales ficarii, latrones multi) qui eos orbos faciant; ejus inſectari. & erant gentes agnituræ judicium Dei & & peſtilentiam ac ſanguinem pervaſurum eos. quemadmo- Juſtitiam ejus , & revelationi divinæ credituræ , Deut. 29: dum Hieroſolymæ factum, quum illam Johannes , Elea- 24.25. 26. 27. 28. item ſtupor, tum in multis neſcientibus zarus, Simon & Idumæi occupaſſent. Nam alii alios oco judicia Dei : tum in gentibus omnibus admirantibus duri- cidebant. Denique , ſe gladium addu&turum contra eos. tiem cordis in Judæis per illas plagas non converſis nec hu- Vefpafiani & Titi ſcilicet. Clarum eft , Prophetiam hanc miliaris. Quemadmodum evenit, ut Judæi cauſa eſſent non fubfiftere in expugnatione urbis per Chaldæos. Cæ- ſtuporis & admirationis omnium hominum , quòd tam terùm animadvertendum, quomodo tempora nobis de- claris prophetiis admoniti, ita percufli, nihilominus non ſcripſerit Deus, ne quid defit ad convictionem Judæorum. agnoſcant, ſe ideò plagå affectos , quòd Deum ſuum & Trecentos nonaginta annos tulit Deus pravitatem totius regem ſuum abnegaverint, rejecerint, occiderint. Signi- Ifraëlis fub regibus, filiis Solomonis & aliis. Nam , quum ficatur igitur hac voce, Deum ita illos induraturum, ut, Solomoh commeritus eſſet abjectionem Ifraëlis ; tamen quum gentes illuminentur, ipfi pertinaciter hæreant in fuffecit Deo, domum ejus tantùm caftigare fillione regni ſuo errrore, atque ita exemplum fiant concluforum in in- unius in duo regna. Quum regnum decem tribuum fini- obedientiam. Rom. 11:32. & ita reliquiis Ifraëlis Hierofolymam accedendi li- $. 14. Quum faciam in te judicia in ira & in ardore @ bertas data eſſet, exſpectavit Deus adhuc omnium tri- in redargutionibus ardoris. Horum primum norat volun- buum converſionem ; nominatim Judæ, poftquam fub tatem amoliendi & tollendi co dutgv, quod moleftum | Joſiâ fædus renovaſſent. Nam tum maximé accufavit eos eſt & ægritudinem affert. Alterum notat punitionem ac Deus per Prophetas , quod non ex animo & in veritate celeratam & accumulatam , tanquam ab eo inflictam , qui atque cognitione veritatis , ejuſque amore ſe convertir- ira ardet. Hoc eft, quod in Pfàlmo fecundo prædicitur fent ad Deum. Jeremias eo tempore prædixit captivita- verf. 12. Oſculamini Filium , ne iraſcatur. Nam brevi tem ſeptuaginta annorum. Daniel, quum ſeptuaginta anni exardeſcet ira ejus. Ita Moſes Exod. 23:21. Nam non captivitatis finirentur , ſeptuaginta ſeptimanas deciſas ſu- condonabit defe&tionem veftram. Nam quid boni poteft ei per populo & urbe: poft quas ſanctuarium & urbs & po- reliquum effe , qui Salvatorem & falutem Dei rejecerit? | pulus penitus exſcindenda eſſent. Ezechiel excidium Hie- Hebr. 2: 3. Tertium , redargutiones ardoris, ſignificat | roſolymæ per Chaldæos & per Romanos conjunxit hoc tantum ardorem , per quem convincantur , ut , niſi ferrei capite. Nam in eo explicatur, quid poft captam à Chal- &amentes fint, non poffint non ſentire , quod ſuus ftatus dæis urbem futurum effet. tum , CAPUT VI. 1 2 per- E? T factum eft verbum Iehova ad me dicendo : Fili hominis, pone faciem tuam verſus montes Ifraël, & prophet a adverſum illos . 3 Et dices , Montes Iſraël audite verbum Domini Iehova; fic dixit Dominus Iehovah monti- bus & collibus, profundis & acclivitatibus : Ecce ego adduco contra vos gladium ego dam veftra fana. 4 Et defolabuntur altaria veſtra, & frangentur veftra chammanim, & faciam cadere cada- vera veſtra coram ſtercoribus veſtris. $ Et dabo cadaver a filiorum Ifraël coram ſtercoribus ipforum, diſpergam osfa veſtra circa altaria veftra. 6 In omnibus habitationibus veſtris oppida deſolabuntur , & celfa (five fana) vaftabuntur , ut defolentur & rea fiant altaria veftra, & confringantur & aboleantur ftercora veſtra, & incidantur veſtra chammanim , & deleantur opera veſtra. 7 Et cadet exanimatus in medio veftri, & cognoſcetis , quòd ego Jehovah. 8 Et reliquos faciam, dum erunt vobis effugientes gladium in gentibus , dum difpergemini in terris. с 9 Er 26 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S S V 9 Et recordabuntur , qui effugerint de vobis, mei in gentibus , ad quas captivi deducti erunt ) cum quorum corde fornicante, quod à me diſceſſit,& oculis fornicantibus poft ſtercora ipſo- rum, conflictatus fueram: & tædio afficientur apud ſeipſos propter mala, quæ fecerunt ſecundùm omnes abominationes ſuas, 10 Et cognoſcent , quòd ego fim lehovah , [qui] no18 fruftrà locutus fim, me fakturum ipſis ma- lum hoc. II Sic ait Dominus Iehova: percute manu tua & fupplode pede tuo & dic, Ah, propter omnes abominationes malitiarum domus Ifraëlis, qui gladio, fame de peſte cadent. 12 Longè remotus peſte morietur , & propinquus gladio cadet, & ſuperſtes ac retentus fame morie- tur, & conſumam aſtum meum in ipfis . 13 Et cognofcetis, quod ego fim Iehova, quum erunt cadavera eorum in medio ſtercorum ipforum circum altaria ipforum, ſuper omni colle alto, in omnibus verticibus montium, eo fub omni arbore viridi , & fub omni ilice frondofâ , quo loco dederant odorem fragrantie omnibus ftercoribus fuis. 114 Et extendam manum meam contra eos, & dabo terram vaftitatem & folitudinem pre de- ſerto Diblatha , in omnibus habitationibus veftris, & cognoſcent : quod ego fim lehovah. Erf. 1. 2. 3. Ab urbe, tanquam tiam in illo , utique conſervaret illum. Etiam in templo obſeſfa , jubetur propheta fe con- Hierofolymitano , quanquam à Deo juſlum eſſet ædifi- vertere ad montes Ifraël, hoc eſt, cari, patuit ; Ifraëlitas in eo Deum non coluiffe. Quòd totam terram ; & , quemadmodum fi etiam nobis id contingat , ut domus congregationum prophetaverat contra urbem ita noftrarum & profeuchæ fædentur ac deitruantur, id ipfum prophetare contra eos,& quafi cum quoque fignum eſt, nos non in ſpiritu & veritate Deum ipfis præliari. Imprimis nominatur auctor fententiæ Do- coluiffe, fed religionem noftram in adeundo certo loco minus Jehovah, is, cujus eſt populus proprius, qui fit, poſuiſſe. Cæterùm negligenda non eft feveritas & Sport- quod eſt. quod declaratur verf. 10. Qui non in caſſum locu- nia Dei, quæ hîc fignificatur : Deleturum Deum & ipſos tus fim, quòd illaturus effem ipfis malum hoc. Jehovah & opera ipſorum ; ut vix monumentum fuperfit eorum, eft, qui & virtutes ſuas , & divitias fuas, & potentiam quæ ipfi fecerint ; urbium, domorum , fanorum , alta- ſuam , demonftrat , & promiſſa ſua exhibet, & verbum im- rium, ipfius adeò templi Dei & altaris ipfius. Hæc facta plet, & nec mutatur , neque ſe abnegat, neque abnegari funt, quum Romani urbem & templum exſciderunt, & patitur. Tum diſtribuit totam terram in partes; montes, poftquam ea exſcidiſſent. Fana & celſa funt diruta ante lacunas , clivos y acclivitates. Quid fint mina, ex Pfal. templum , poft illa templum , deinceps urbes Ifraëlita- 23. diſci poteft, & ex cap. 7:16. Dicitur à riso in al- rum. quemadmodum hoc tempore vix ullæ ſuperſunt. tum erigi. Significat latus montis five abruptum & præ- Nam ante reductum populum in terram non omnia illa ceps, five inclinatum & mollem afcenſum habens. De impleta funt. Unde rurfus patet , Prophetiam hanc fe ul- nuntiatur gladius , qui deftruet altaria. nina dicuntur teriùs extendere. propriè Bzvoi . inde videntur dici Baugé. Nempe in locis &io cadaverum in medio ipſorum & additur effectus & $.4. Verf.7.---10. Repetitur tanquam in clauſula proje- eminentioribus ponebant altaria & fana , ubi adolerent, in quibus Deum colebant, animo gentili accedentes & offe- fructus, quòd cognituri fint, quòd ipfe fit Jehova. Hoc in- rentes fua munera non in fide ; putantes, Deum delectari telligendum eſt de eo, qui viſus eft fupra Cherubim in facrificiis, &, dum Sacerdotio Levitico contenti effe non throno ſedens. Hoc explicat , dum oftendit , fuperfutu- voluerunt , in typo veritatem , hoc eſt , Sacerdotium ros, qui id cognofcant, nempe, qui effugituri ſint gla- Chrifti & unicam ejus oblationem , abnegantes. Quare dium; fed ſpargendi fint in terras . Eos igitur recordatu- etiam prima pæna decernitur in inſtrumenta fuperftitiofi rosfui in gentibus captivos , quòd cum ipforum corde & cultus. verba $. 2. Verſ. 4. 5. Modum perdendorum Celforum de- fcribit . Altaria deſolata fore, ut nemo ad illa accedat of- Pnv nou tñ noe die áuti vñ Trogusuécn. Judæus gloffator ferendi caufa. Chammanim confractum iri. Pertinent ad explicat per humiliavi me apud ipſos, quòd inſtrumenta cultus idolorum. Ignoramus, quid rei hoc per prophetas fuos humiliter inſtiterit apud cor ipforum. nomine appellatum fit. Ita prophetiæ impletæ funt: quæ Mihi videtur major adhuc effe emphaſis , nempe, quòd, prænunciant omnium illorum abolitionem. Tamen Efa. quamdiu Ifraëlitæ in terra egerunt, Deus five filius Dei 27: 9. hoc nomine defignatur aliquid ſimile aut analogum, fe ipfis propofuit confringendum, cum tamen ipfi recede- quod etiam tempore Novi Teſtamenti eft abolendum & rent ab ipfo. Igitur in captivitatem deductos recordaturos exſcindendum. Cadavera ipforum projectum iri ante ſter- paflionum Chrifti ipfis expoſitarum & in typis præfigura- cora ipforum (ita vocat omnia idola & inftrumenta vani tarum, & tædio affectum iri malorum fuorum , quæ fe- cultus ) nec tantùm, fed etiam offa illorum circa alt aria cerunt; atque ita cognituros , quòd ipſe fit Jehovah , qui Sparſum iri. verf.5. In principio hujus verſus eft repetitio, non fruſtra de illis playis locutus fit. Nam Jehovah ſignifi- qualis Zach. 6:12. 13. Jef. 26: 15. Joan. 3: 31. cat , qui fit , quod eft; quo pertinet , quòd nec fruftra lo- $. 3. Verſ. 6. Ne quis putaret, hoc futurum eſſe tan-quatur. ut ſupra oftendimus. tùm in aliqua parte terræ , docet, id in omnibus habita $.5. Verf. 11. - 14. Hic jubetur propheta manu, tionibus fore, ut fimul & urbes & fana deſtruantur , at- pede, voce abominationes domus Ifraël deteftari, & qui- que ita deleantur opera ipſorum , quicquid ipfi fecerint. dem eas exaggerare à malis confequentibus ; gladio , fa- ſenſu "; me, peſte, & omnis iræ effuſione ufque ad deſolationem quæ notant deſolationem & ftuporem. Non tamen eſt de totius terræ , donec fiat inſtar deſerti vafti & triftiffimi, terius , id explicari ſuo proprio fenfu, qui eft reum fieri, quod deſertum Diblathah vocatur. verſ . 12. 173.37! Txw17 luere reatum. Puniuntur altaria , per quæ Deus non pro- eft idem , quod alias dici folet, syn znym, hoc eſt, pitiatus,fed irritatus eft,& quando illa deſtruuntur,damna- dereli&tus & incluſus. ut , qui evadunt in arces , fpelun- tur totus ille cultus. Nam, fi Deus haberet complacen- | cas, urbes munitas. -Graece pronuntiari pole susen נִשְׁבַּרְתִּי אֶת לִבָּם הַזוֹנָה СА. Ι Ν Ε Ζ Ε C H I EL I S 27 CA P. VII. CAPUT VII. 2 EI factum eft verbum Iehoua ad me, dicendo. Et tu, fili hominis ; fic dixit Dominus Iehova: Terre Ifraël finis eſt; venit finis in quatuor or as terra. 3 Nunc finis ſuper te eſt, & mitt am ir am meam in te, do judicabo te ſecundùm vias tuas , de dabo ſuper te omnes abominationes tuas. 4 Et non parcet oculus meus tibi, & non utar clementia. Nam vias tuas fuper te dabo, e abominationes tuæ in medio tui exiſtent ; & cognoſcetis , quòd ego fim Iehovah. 5 sic dixit Dominus Iehovah : malum unum malum , ecce venit. 6 Finis venit : venit finis , evigilavit ad te : ecce venit. 7 Verit orbis ad te, qui ſedes in terra : venit tempus: propinquus eft dies, conturbatio , e non clamor montiune. 8 Nunc ex propinquo effundam ardorem meum ſupra te, & conſumam ir am meam in te & ju- dicabo te fecundum vias tuas ; & dabo ſuper te omnes abominationes tuas. 9 Et non parcet oculus meus & non utar clementia: ſecundùm vias tuas ſuper te dabo ; & abominationes tuæ in medio tui exiſtent, & cognoſcetis , quòd ego Iehova percutiam. 10 Ecce dies , ecce venit : exivit orbis, effloruit virga, gemmas protruſit contumacia. 11 Vis ſurrexit in virgam improbitatis non ex illis , & non ex multitudine ipſorum, & nora ex ſtrepente ipforum; & non eft ejulatus in ipſis. 12 Venit tempus, advenit dies: emens ne latetur, & vendens ne lugeat. Nam fervor eſt in omnem multitudinem ejus. 13 Nam vendens ad rem vendit am non redibit , etiam dum in vivis vita illorum. Nam viſio eft in omnem multitudinem ejus, quæ non avertetur ; & quiſque , cujus in pravitate vita eſt, non confirmabuntur. 14 Clanxerunt cum clangore & parando paraverunt omnia, &* non eft , qui eat ad prælium : quia aſtus meus in omnem multitudinem ejus. 15 Gladius foris, & peſtilentia & fames intus: qui in agro, gladio morietur; & , qui in urbe, fames do peſtis devorabit illum. 16 Et, fi evaferint evaſores ipſorum, exiſtent in montibus , ut columba vallium, omnes frem mentes; quifque in pravitate fua. 17. Omnes manus remittentur , & omnia genua abibunt aque. 18 Et induent faccos, de cooperiet eos tremor, & in omnem faciem pudor erit, & in omnibus capitibus calvities. 19 Argentum fuum in publico projicient, & aurum ipforum in menftruum fiet : argentum ipforum & aurum ipforum non poterit ipfos eripere in die excandeſcentie Iehova : animam fuam nors ſatiabunt & viſcera fua non implebunt : quia offendiculum pravitatis ipforum ex- ftitit. 20 Et decus ornatus ejus, quod in erectionem pofuit, & in quo imagines ſuas abominabiles , fæditates ſuas , fecerunt: propterea dedi id illis in menftruum. 21 Et dabo illud in manum peregrinorum in direptionem, & improbis terre in polium: & pro- phanabunt illud. 22. Et avert am faciem meam ab ipſis, & prophanabunt reconditum meum, & intrabunt in illud violenti, & prophanabunt illud. 23 Fac catenam. nam terra impleta eſt judicio fanguinis & urbs impleta eſt violentia. 24 Et adducam peffimas gentium, & hæredit abunt domos illorum, & abolebo erectionem robu- ſtorum , &prophanabuntur, quæ ſanctificant ipfos. 25 Cura venit , & quærent pacem, & non erit. 26 Calamit as ſuper calamitatem veniet, & rumor ad rumorem exiftet, & quarent viſionem à propheta, & doctrina peribit à facerdote, & confilium à fenioribus 27 Rex lugebit , dá princeps induet ftuporem & manus populi terre confternabuntur : de via ipfo- rum faciam cum ipfis, & judiciis ipforum judicabo ipfos, & cognoſcent', quòd ego fim Jehova. C 2 28 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S S.I. V aut per ultimum tempus 2. Erf . 1. 2. 3. 4. In hoc capite diftin- cum illo habens commune. Erit enim effufio iræ & ardo ctius de judicio Ifraëlitarum agitur. ris & judicium fecundùm vias & abominationes. Vie no- Imprimis dirigit orationem ad ter- tant conſilium , intentionem & electionem medii ad con- ram Ifraël, quatenus ea theatrum fequendum favorem Dei, aut ad obtinendum bona ejus. iræ Dei exftitura erat. Cui etiam Mala via & periens , eft ſuperſtitio & prava religio: op- Moſes cap. 29. Deut. verf . 2 2. pla- pofita viæ juftitiæ. Abominationes dicuntur omnia dicta, gas comminatus erat. Finem eſſe terre Iſraël, indicat. facta , cogitata , quæ cum veritate Dei & nomine ac gloria Eum finem veniſſe ; & quidem in quatuor plagas terræ ipſius non conſpirant ; five illa fint apud homines proba- nunc veniffe . Finis ſignificat hîc tolerantiæ divinæ termi- bilia, five talia fint, ut etiam confcientia omninò ab iis num. Hab. 2: 3. fit mentio finis q mebecnées five tem- abhorreat. Nam , qui alieni ſunt à juſtitia Dei, talia fo- poris conſtituti pro vifione , donec veniret præco. Id | lent facere , in quibus fe mutuò damnant. ipſum ſolet notari per finem dierum priorum. Efa. 2 : 1. $.4. Verf. 9. Repetit, quod dixerat verf. 4. Sed ita, Dan. 11:35. iſta wege ermeie prorogatur uſque ad termi ut addat aliquid fingulare; nempe , quòd Jehovah ſitis , num ſuum. Alibi se zén ratione rei, de qua agitur, qui percutit. Tale fore iftud judicium, ut omnibus appa- explicandum eft : ut Dan. 11:40. in tempore finis arieta- reat', non forte fortuna communem aliquam bit contra ipſum rex Auftri, nempe , cùm Anti-Chrifti re- proterviam , ut aliis gentibus , irrogari ipfis plagas , ſed ab gnum ad finem properabit . Matth. 24: 14. finis fignificat eo, quem nominabant Deum ſuum, quemque non agno- mundi cum noviſſimo die. Hîc, ut di- fcebant. Superiùs dixerat , quòd ego fim Jehovah: quo cum eſt, terminus divinæ tolerantiæ & colophon five tectè accuſatur abnegatio Salvatoris & divinitatis ejus, conſummatio plagarum fignificatur. Inceperant plagæ in Hîc, cognoſcetis , quod ego Jehovah percutiam , nempe, decem tribubus , conſummatæ funt in tribu Juda, non quem vos nominatis Deum veftrum. Facilè apparuit, Ju- tamen uno tempore. Nunc dicit, toti terræ imminere dæos non percuti à Diis Babyloniorum. Nam Dii Baby- conſummationem plagarum , nempe ut terram judicet loniorum & Aſſyriorum non potuerunt fervare reges Al- ſecundùm vias fuas, & fuper illam det omnes abomina- fyrios & exercitus eorum : & Sancherib, cùm blafphe- tiones , neque illi parcat. Unde intelligimus , finem dici, maſſer Deum Ifraëlis , maſſet Deum Ifraëlis, ipfe coram diis ſuis interfectus eſt 1. Ratione longanimitatis ; per quam adhuc pepercerat. à propriis filiis , ſecundùm verbum Dei Ifraëlis. Deinde, Ratione terræ;quam totam nondum percufferat. 3. Ra- Deus Ifraëlis hæc curaverat prænuntiari particulatim. tione plagarum , quæ tantæ ſint , ut omnibus abominatio- Dii Babyloniorum nihil dixerant de iis rebus , quas Ne- nibus coarguendis ſufficiant. Quod dicit per ſequentia;abo- bucadnezar erat geſturus. Quum igitur conſtet, Deum minationes tuæ in medio tui exiſtent, quafi dicat, rurſus Ifraelis hanc plagam utramque per Babylonios & Roma- apparebunt, tanquam fi uno die commiſſæ eſſent, quæ nos Ifraelitis inflixiſſe, idque Ifraelitæ , qui fuperfuerunt, toto tractu temporis commiſſæ ſunt , nempe ut omnis ho- cognoverint; neceffe eft, eos in fcedere Dei non perman- mo intelligat & ad animum reyocet , quæ viæ & quæ facta fiffe, & non cognoviſſe Deum ſuum. Igitur , quum ipſi Ifraëlitarum iſtis plagis coarguantur & caftigentur. Finis teftentur, eum, quem ipfi Deum ſuum nominant, ipfis five ſcopus judicii additur : & cognoſcetis, quòd ego fim inflixiſſe hæc mala ; 8c Deus teftetur, ſe ea inflixiſſe , Jehovah, hoc eft , cognoſcetis , quòd vos & patres veſtri quòd eum non cognoverint: teftis eft Prophetia hæc in Jehovam non agnoveritis., neque colueritis , ignorantes, ore eorum, quòd Deum ſuum non cognoverint : quia Angelum Teftamenti revera Jehovam effe. Ea cognitio ſcil. eum non glorificant, ut Salvatorem & juftitiam ſuam, eſt converfio à fapientia carnali & prava opinione de Deo atque adeò non juſtificant ipfum , fed potiùs injuftitiæ & ad veram fidem & amandum Deum & juftitiam peccato- mendacii auctorem faciunt. ris in Filio. Quæ converſio & reſipiſcentia promittitur $. 5. Verf. 10. II. Appropinquationem diei & mali , quam notat per ecce, inculcat per finitionem orbis. Quan- S. 2. Verſ. 5. --- 7. Perfeverat in exaggeratione mali do circulus ductus eſt circa centrum , in fe ipfum redit, & imminentis. Per prophetam Deus voluit graphicè, & quidem fine interſtitio ; ita , abſoluto tempore toleran- tanquam hiſtoricè, figillatim defcribi imminens excidium, tiæ, reditura & in medium proditura erant omnia peccata ut , qui neglexiffent iſlam præmonitionem , eſſent évapoaó- per Dei vindictam , ut , Dei vindictam , ut , quando numeratori fuerint omnia antoi, multi etiam , in carne quidem judicarentur fecun- ära expoſita , redit per omnia, & in unâ fummâ univerſa dùm homines i viverent autem fecundùm Deum Spiritu. exhibet. Vocabulum 77793 & hîc & verſ. 6. vertimus 1. Pet. 4:6. Reliquiis id inftrumentum cognofcendi cau- orbem, circulum. Nam Ef. 28: 5. ir aug. 201 as reſpon- fam & juftitiam iftius excidii; nempe ignorantiam falutis det te hagy. corona. Ibi non ſignificat manè. Alludit hîc Dei, incredulitatem , propriam ſapientiam , gloriationem in propria potentia & juftitia ; & uno verbo , quòd Salva- Prophetia ad Coronam regiam. Patet ex fequenti op; torem , qui Ezechieli in viſione demonftratus eſt, non quod eft fceptrum. Innuit , coronæ circulum exiviffe. cognofcerent, atque ita vero amore Dei carerent. Nam, Jam eſſe tempus , ut appareat , quid corona & regnum Il- ubi fides Servatoris non eft , ibi amor Dei effe non poteft nupp eft notio virge & fceptri. Dicit, Virgam illam five raëlitis , qui regem petiverant, attulerit boni. Ita in voce , calamitatem vocat malum malum; quafi dicas nenov sicó- fceptrum regium floruiſſe, fed malos fructus protuliffe. 2. 190v aut rexices reex lub. Nam , ut Matth. 6: 34. neexice Nam contumaciam & proterviam gemmas inobedientiæ, fignificat rem malam , ita hîc prius -wn fubftantivè ufur- infidelitatis , ratiocinationis contra verbum revelatum pro- patur , alterum autem adjectivè. Non abfimilis redupli- trufiffe. Deinde (verſ. 11. ) violentiam , quæ oppofita catio in eadem voce eft Hof. 10:15. Dryn ny, malitia in malitiæ veftræ vel malitas malitiæ veftre: ut hoc mutue- bitatis. Virga improbitatis dicitur fceptrum improbitatis mur à Juris conſultis. Belgicè redderes : een quaet quaet: improbi . Violentia gignit dominationem improbi. Ha- Pfal. 125: 3. Sceptrum improbitatis notat dominationem Hanc malitatem oſtendit, quia eft finis , qui venit , qui bet violentia inſtar feminis , quod radicatur, fruticat , expergefactus eſt , qui palam venit, qui ex ordine, per- furgit, confirmatur in virgam, quæ fit fceptrum domina- qui habitant in terra, qui in tionis. Confer Ezech. 19:14. David à Deo appellatus propinquo eft, qui eft dies conturbationis , & non ovatio- fuit dominator juftus by timoris Dei . 2. Sam. 23: 3, Hoc nis montium. enim idem eft cum 177: quæ vox eſt fceptrum , quod dicitur germinaffe ex violentia , dicitur Ef. 16:10. propria calcatoribus uiæ & vinitoribus , qui Sceptrum improbitatis. Intellige dominatorem improbum. folent turmatim non fine jubilo, cantu,& multo ftrepitu, Magnum malum eft , & quidem populo Dei, ablato fce- vindemiam facere. ptro Dei, & gubernatione juſtorum , tradi in manum do- Verf. 8. Emphatica eſt admodum illa nırótas. minatoris improbi; & quidem ita tradi , ut propria vio- prop & ftrepitus eſt, quando vindemia fit. Sed hîc alia lentia eos ad tale regnum deducat, ut id videatur ex ipfo- mebumahalius ftrepitus, minimè iſtiuſmodi , & nihil rum injuriis efforuiffe. Improbus ille rex abfque dubio eft Deut. 30: 2. . 3. Ι Ν Ε Ε Ζ faftus regum / יָפָה ad formam ,דָמָה Ζ Ε C HI E LI S CAP. VII. 29 Nebucadnezar: fed non folus, fed omnes ſucceſſores ipfius manus remiſſas , genua labantia , veſtitum fordidum fi- Medi & Perfæ, Græci, & , poft paryum tempus corona gnum humilitatis , trepidationem , pudorem, calvitiem ſpuriæ (de qua Ezech.21: 31. ) Romani. Propheta vo ob eyulſos crines. luit etiam oftendere , id regnum extraneum effe. Ideo $. 13. Verſ. 19. Præterea declaratur , aurum & argen- dicit , non eſſe ex ipfis ; & diftinétè , neque ex multitudine tum ipforum projiciendum ab illis eſſe, neque illos ereptu- ipforum, quemadmodum in decem tribubus multi reges rum. Hoc dicit , innuens illos fiduciam in auro pofuiffe, ex multitudine exſtiterant ; neque ex ftrepente ipſorum , five, quòd putarent ſe milites poſſe conducere auro fuo , q. d. neque ex & oquédovra évtõv. O gwary po's regibus five quod ad ornatum templi id contuliffent, & ea re ſe vanitati deditis folet effe communis. Plutarchus Antonio Deo gratiores eſſe putarent, five quòd aurum illud, aut tribuit fíor Opvery pooli cer vitam fireperam. Innuitur hic pecudes pecunia emtas , darent pro redemtione animarum filiorum Davidis. Surrexiſſe ſceptrum , quod fuarum , * & putarent , eam veram redemtionem effe non fit ex filiis Davidis : fed alium regem & alios domi- | aliam redemtionem requiri. Tum deinde ipfos ex auro & neque nos, non ex Davide oriundos & ex filiis ipfius faftuofis , obtinuiſſe in ipſos poteftatem. Deſt ad formam Ratio ; quia extiterit offendiculum pravitatis ipforum, argento fuo non impleturos animam ſuam aut vifcera fua. DIR? vel ???/ Ut enim hoc ex 792; ita hoc ex hoc eſt, quia aurum ipforum fuerit ipſis occafio peccandi. , / Verbum 777 valet égfúero vel zág9ve. $.6. Verf. 11. Et non eft ejulatus in ipfis. Ita , inquit, $. 14. Verf. 20. Præterea id, quod in terra erat fplen- auferetur fceptrum domus Davidis , & poteftas legitima didiflimum & ornamentum Ifraëlis, quo nobilitatus erat principum, & libertas regem fibi conftituendi , eique præ omnibus populis, id declarat ipfis ceffurum in nau- fuccedet fceptrum improbitatis , ut etiam nemo fit in ipſis, ſeam, five rem fædam , qualis eſt menftruum. Intelligi- qui leffum faciat , ejulet vel plangat. Solebat enim regi- tur verò templum , cui conjungit imagines abominandas bus planctus fieri. Clamabatur: Ab Dominus ! ut eſt & deteſtabiles, quas fecerint in eo. Rationem templi Jerem. 34:5. At Prophetia indicat, Neminem leffum profanandi dicit eciam , quòd id pro fiducia pofuerint. facturum regno & reipublicæ. Coactum enim iri omnes fixa eſt id, io rézce pegus jefe. Deus eft genuino Iſraëli diffimulare mærorem ſuum propter dominationem tyran-pixy, & Chriſtus. vide Ef.4:2. Confer Amos 6: 8. & ni. Igitur il contractum eſt ex 70!, & idem cum 'm ibi notata. Ita Habac. 2:4. Chriſtus & Say , hoc eſt, Mich. 2: 4. Hoc malum magnum eſt: quippe cùm fit clivus Sionis ac Morijæ montis inter fe opponuntur. Cli- planè contrarium ei, quod Ifraëli promiffum erat, ſi in viis Dei ambularet. Erant ſub Dei fceptro, fub judici- cogitarunt, Deum ipſis futurum fan&uarium , Ef. 8:13. vatur , cujus anima non eſt re&ta in illo , præcone. Non bus fratribus , patribus. Habebant promillionem, princi- 1 & fanctuarium illud manu factum , quod deftruendum pem ipforum exiturum ex ipfis. Jerem. 30:21. Hîc Deus erat , habuerunt eos abdicat, & non vult illorum rex appellari. Hof. 1:9. hîc eft fingularis numeri. Ad Ifraëlem id referendum. San- fiducia ſua. Pronomen & verbum pro Judices , reges timentes Deum non dantur : domus Da- vidis diruitur: fceptrum aufertur: Chriſtus non fiftitur: dunt. Non ampliùs de auro & argento loquitur. &tuarium autem intelligi, omnia prædicata clarè often- & pro ductoribus ad juſtitiam præficiuntur ipfis impulfo- res ad injuftitiam , idololatriam, improbitatem. 9.15. Verf. 21. De templo pergit loqui: ſe id diri- piendum traditurum eſſe alienis & improbis terræ in ſpo- $. 7. Verf. 12. Alio modo explicat vaftitatem terræ; lium : & eos profanaturos illud. nempe quòd emtor non fit gaviſurus , neque venditor mee- ftus futurus , quia æftus fit futurus in omnem multitudinem S. 16. Verf. 22. Adhuc id illuftrat à ratione, quòd terre. Qui olim vendebant , lugebant ; quia ad tempus nempe averterit faciem fuam ab Ifraëlitis, & quod ideo tanquam non habentes hæreditatem inter fratres verfa- profanaturi ſint Dei reconditum, hoc eft, ipfum San&tum bantur. Interim poſſeffione gaudebant ementes. Nunc Sanctorum, quam ſibi propriam contra eventurum erat, ut ementes prædia non gauderent: gerat. Quam profanationem defcribit: quòd in intimum quippe nihil poflidentes, & pecuniä, jacturam facientes: fanctuarii fint intraturi violenti prædones & latrones, contra vendentes non lugerent, quippe acceptâ pecuniâ, Nam violatio loci fan&ti eft, fi non ſanctus aut præter aut liberati ære alieno, & facilè cum omnibus carentes Deum alius , qui ad introeundum vocatus non eft , in eum hæreditate patrum. intret. Ita Pompejus ſub ſecundo templo in templum in- 9. 8. Verf . 13. Ideò addit, vendentem non reverſurum travit & id vacuum invenit , qui hujus profanationis pæ- quidem ad hæreditatem fuam five agrum venditum; in- nam tulit, quòd in litore Palæſtinæ occiſus eft & fepul- cus. Quando Deus faciem avertit ab hominibus , etiam terim tamen vitam ipforum, vendentium ſcilicet, inter vivos fore, hoc eft , vitam pro ſpolio ablaturos. Quorum templum , quod inter homines collocaverat, ut inquina- prius confirmat , quia vifio fit in omnem multitudinem cefferunt Turcis. Quam caufam effe putamus , nifi , quia tum deſerit. Ædes , in quibus Chriftus nominari ſolebat, terræ, quæ non fit reverſura. hoc eſt, quæ omninò ha- nomen ejus prophanatum eft in eis ? Affixum fæmininum bitura fit effectum. Notetur hîc paronomaſia inter 2017 in Hebræo neutrum valet. & piña / Quod autem dixerat , inter vivos vitam ven- dentium perinanſuram, id hîc reſtringit & limitat, nem- S. 17. Verf . 23. Jubet prophetam facere catenam. Ca- pe, quòd, cujuſcunque vita eft in pravitate ipfius , ii non tenä uſus eſt in vinciendis captivis, iiſque abducendis. fint convalituri. Syntaxis Hebræis familiaris, ut nomini Ratio: quia urbs & terra reatu ſanguinis & injuria fint re- collectivo fingulari verbum plurale adjungatur. pleta. $. 9. Verf. 14. Hîc adumbrat aliud terræ malum, $. 18. Verſ. 24. Nam ſe adducturum peſſimos gentium, nempe, ut nullus animus fit in fortibus , Deo iraſcente. qui occupent ipſorum domos, ipfis fcilicet deductis in wwoninas eft. Clangunt buccinis, apparatus eſt omnium captivitatem. Porro Deum aboliturum celfitatem robu- rerum, & non eft, qui exeat in bellum. ftorum, atque ita profanatum iri ſanctificantia ipſos. Nota 9. 10. Verf. 15. Huic malo adjungit malum aliud, ut, om anomalè di&um effe pro 1894 / Non dicit ip dum fugiunt gladium, domi conſumantur fame ac peftilen- Sanctuaria , fed D'vi? fanétificantia. Hoc autem di- tia, ita ut, qui in agro eft, à gladio , qui in urbe, fame citur et držav: quæ fcil. putantur fanctificare. Eft enim & peſte conſumatur. cię wveidi. Deus revera unicus eſt ſanctificator Iſraelis. Cæ- $. II. Verf. 16. Superſtites fore tanquam columbas teræ perſonæ & res , dum ſanctificabant ad carnis puri- frementes in montibus per acclivia , hoc eft, quòd pallim tatem (Hebr. 9:13.) ipfos impuros declarabant, ut eft per totum mundum inter omnes populos fint palaturi, Cap. 20:26. In hiſce verfibus , 20.--24. apparet præci- afcendentes & deſcendentes, de uno loco in alium tranf-puum Ifraelitarum peccatum, quòd templum habuerint euntes cum gemitu & fremitu, ut columbæ gemunt & pro cauſa animum celfum gerendi , five fiduciæ, 77010 fremunt. παρρησίας και υποστάσεως και καυχήσεως, ωe9στιγωγής ωθος $. 12. Verf. 17. Huic fremitui & vagationi adjungit * geày : & tum ipſum cum perfonas & res templi pro C3 fanctis و وه 08 30 COM M E N T A R I U S زا ſanctificantibus: non animadvertentes , quo fine illa inſti- | enim dat prophetis viſionem, facerdotibus doctrinam, tuta eſſent, &, quòd ipſum templum diceretur peccatis ſenioribus vel fenatoribus confiliums regi animum , duci- Ifraelitarum inquinari , & expiandum eſſet quotannis à bus promtitudinem , populo manus fortes & robuftas. fæditatibus illorum , Levit. 16: 16. Quæ quando defunt , nulla falus fupereft populo: etiamfi $. 19. Verf. 25. Tandem pro rebus tranquillis & ani- pro rebus tranquillis & ani- multi ſint. quemadmodum Judæi multi fuerunt & pauci mo ſecuro denuntiat venturam in terram follicitudinem, facti ſunt. Quare conſervatrix Reipublicæ eft pietas. Nam ut puſpiam inveniant pacem ; unâ calamitate alteram exci- impietas & fuperftitio facit, ut Deus faciem ſuam aver- piente, rumore rumori fuperveniente. Tum neque apud tat. ut eft verf. 22. Pietas autem eft, cognofcere Fehovam, prophet as vifionem , hoc eſt, cognitionem operis Dei & hoc eft, cognoſcere Filium Dei ſanctificatorem & jufti- confilii ipfius : neque apud Sacerdotem legem aut do&tri- tiam fuam, & eum amare. Ex via eorum. Quemadmodum nam veritatis, aut confilium apud feniores repertum iri. non quæfiverunt me, ita non invenient me , ſed ego aver- $. 20. Verf. 27. Regem ipſum mæftum , principem, tam faciem ineam ab ipfis. Faciam cum ipſis.Confer Ezech. hoc eft, omnes Regis legatos, duces , præfectos , atto 17: 17. Zoph. 3: 19. Verbum facere hîc abfolutè ponitur nitos , populum confternatum fore. Habes hîc omnes or & fignificat patrare, omnia conficere. Ich wiles mit ihnen dines Reipublicæ Ifraelis. Regem , & omnes ipfius præ- aufmachen , oder verrichten. Judicabo eos fecundùm judi- fectos , cum populo : &, qui à Deo erant dati, prophe- cia ipforum. Prophetas damnarunt , blaſphemos judica- tas , facerdotes , feniores. Hi funt tres paftores de quibus runt , ejecerunt ex Synagogis , occiderunt Chriftum ipſum Zachariæ cap. 11: 8. qui his nominibus deſignantur Mal. & diſcipulos illius extremis & pellimis modis perfecuti 2:12. Vigil, reſpondens , offerens munus. Sacerdoti hîc funt. Ita agam cum ipfis viciſlim. Claudit totam com- attribuitur lex five doctrina juſtitiæ. Vide Mal. 2: 4:5. minationem juftificatione judicii ; quòd ex via ipſorum 6.7. Non erant tantùm conſtituti ad offerendum , fed cum ipſis a&turus fit, & judiciis ipforum ipſos judicaturus : maximè ad docendum. Vide & Deuter. 17:9. Apparet addito fine & eventu, ut cognofcant, quod ipſe, qui lo- autem , falutem reipublicæ à Deo uricè pendcre. Ille | quebatur, effet Jehovah. C Α Ρ U Τ VIII. I E E T factum eſt anno ſexto, menſe ſexto , quinto menſis, ſedebam domi meæ, & ſeniores Iude ſedebant coram me, & cecidit in me ibi manus Domini Jehova.. 2. Et vidi, & ecce ſpecies tanquam ignis: ab eo , quod apparebat tanquam lumbi ejus , deor- fum erat ignis, & à lumbis furſum, ut ſpecies luminis , ut apparet chaſmal. 3 Et porrexit quafi manum, & apprehendit me cirro capitis mei : & tulit me ſpiritus inter terram er inter cælum; & detulit me Hierofolymam in viſionibus Dei ad oftium porte interioris fpectantis ad boream: ubi erat ſedes fimulachri amulationis ad emulationem provocantis. 4 Et ecce ibi erat gloria Dei Ifraëlis juxta fpeciem, quam videram in valle. 5 Et dixit ad me : Fili hominis, tolle, age, oculos tuos verſus aquilonem. Et fuftuli oculos meos verſus aquilonem; & ecce à borea porta altaris fimulachrum æmulationis hoc ira introitu erat. 6 Et dixit ad me: Fili hominis , nunquid vides , quid illi faciant ? abominationes magnas, quas domus Ifraël faciunt hîc , ad longè recedendum à fanétuario meo ? Et adhuc rurſus videbis abominationes magnas. 7 Et introduxit me in oſtium atrii ; da vidi , & ecce foramen unum erat in pariete. 8 Et dixit ad me; Fili hominis, age, perfode parietem. Et perfodi parietem : & ecce oſtium . 9 Et dixit ad me: Veni & vide abominationes malas, quas ipſi faciunt hic. 10 Et intravi & vidi, & omnis figur a reptilis & pecoris & deteſtabilis, & omnium ſtercorum domus Ifraël efformata in pariete circumquaque. II Et ſeptuagint a viri de ſenioribus domus Ifraèlis & laazanjahu filius Schaphan ſtabat in medio illorum ) ftabant cor am ipſis, babentes finguli thuribulum ſuum in manu fua, & abundantia nubis ſuffit us aſcendebat. 12 Et dixit ad me: Numquid vidiſti, fili hominis , quod ſeniores domus Ifraël faciunt in tene- bris quiſque in penetralibus ſpeculationis fuis? Nam dicunt, Iehovah non videt nos , deſeruit Iehovah terram. 13 Et dixit ad me : Adhuc rurſus videbis abominationes magnas ; quas illi faciunt. 14 Et deduxit me ad port am domus lehove ſpectantem aquilonem verfus: atque ecce ibi mulie- res ſedentes deflentes Thammuz. 15 Et dixit ad me: Numquid vidifti, fili hominis ? adhuc denuo videbis abominationes magnas 16 Et deduxit me ad atrium domus Iehova interius , & , ecce ad oftium templi Tehovæ inter porti- cum & inter alt are quafi viginti & quinque viri , quorum poſteriora ad templum Iehova, & facies ad ortum, & illi adorabant antrorfum ſolem, wnum erat. prehis. 17 Et Ι Ν Ε Ζ Ε Ζ Ε C Η Ι Ε L I S C-A P. VIII. 31 17 Et dixit ad me : Numquid vidifti, fili hominis ? An leve erat domui Iehudah, preut fa- cerent abominationes, quas faciunt hîc ? Nam impleverunt terram violentia, & conver- tuntur ad ægrè faciendum mihi, & ecce illi mittunt crepitum in nalum ſuum. 18 Atque etiam ego faciam in ardore; non parcet oculus meus, neque clementer agam: & cla- mabunt in auribus meis voce magna & non audiam illos. V $. I. Erf. 1. Quandoquidem in fuperiori- | voce penultima. Vide fimile Pfal.45: 5.9. Fuit Saphan bus fæpe dictum erat de abomina- pater Achikam, qui Jeremiam defendit, Jerem. 26:24. tionibus & ftercoribus domus Ifrael, Cujus filius Gedaljah. Quem rex Babel præfecit Ju- hîc exempla proferuntur. Patitur dææ, capta Hieroſolyma. 2. Reg. 25 : 22. Jerem. 39: propheta ecſtaſin in medio ſenio 14. 40:5. Fit & mentio Gemarjæ filii Saphan fcribæ rum, qui fedebant coram ipſo domi | Jerem. 26:10. Saphanſcriba nominatur 2. Reg. 22: 3. ipſius, hoc eſt, qui ad audiendum verbum Dei ex ore Fortè idem ille, atque etiam pater Jaazaniæ fuerit. Ut ipfius venerant. notetur , filium à fenfu patris & fratrum recefliffe. 6.2. Verf.2. In ecſtaſi videt quafi ignem , ſed in for $.5. Verſ. 12. Addit, dictum ſibi eſſe , talia fieri in ma humana , tanquam igneum hominein, quia illi lum- tenebris à principibus in conclavibus , in quibus vel me- bos & quafi ſuperiores & inferiores partes attribuit. Sed ditationes fuas inftituere folerent, vel oculos fuos oble- ignis ille in inferioribus partibus fuit ut ignis vulgaris, in ctare. navn enim & de oculis & de corde dicitur. vide fuperioribus partibus , ut purum & lumine perfufum Efa. 2:15. 79pm nisi ſunt gede po be a Jervé. Lxx. décor. quippiam , ut in Chaſmal. De diximus ad cap. I. Pfal. 73: 7. 995 nippo ng tranſgreſſi ſunt , fupera- verf. 4. & 27. Lxx. vertunt och en pege evopès, q. legiſſent runt, cogitationes cordis. Peerle o pace. Addit præterea co- x'x / Fortè ita legendum putarunt . Sed nihil neceffe eft, gitationes eorum de fe : quod dixerint, Deum non vi- quicquam in lectione mutare. Ezechiel d. 1. non dicit dere ipfos & terram reliquiffe. Confer Cap. 9: 9. In hac ür, fed 7$/ Humanam ſpeciem fuiffe , fatis indicat, viſione fecundum genus idololatriæ oftenditur, fed ve- quum diftinguit partes ſupra lumbos & infra lumbos. To- latè. Non eft neceſſe, hoc ita accipere , quafi vel revera ta ſpecies ignea fuit, fed cum diſcrimine. Supra purum formis animalium thurificaverint, vel foli illi, qui id re- lumen , infra & fplendor. Indicatur & fanctitas divina & vera fecerunt , hujus idololatriæ rei fuerint. fgyptio- charitas , & ea cum manifeſtatione cùm iræ tum gratiæ rum eſt animalia omnis generis adorare. Populus Ifraë- apud homines. liticus eo tempore nitebatur ope Ægyptiorum, & ad il- $. 3. Verf. 3. ---- 6. Tum narrat ſe arreptum cirro ca los ſpectabat , tanquam conſervatores , ex quorum manu pitis & à vento ablatum ev peor egevá poeng & deductnm Deus illos liberaverat & in quos , ut & Deos ipſorum, Hierofolymam: primò quidem ad oftium portæ interio- | judicium exercuerat. Exod. 12 : 1 2. Num. 33 : 4. ris ſpectantis verſus aquilonem ; ibique fe vidiffe gloriam 2. Sam. 7:22. Hoc revera nihil aliud eft, quàm hono- Dei Ifraelis, ut priùs, &, juſſu ejus excitatum , lublatis rem confervationis populi Ifraëlitici tribuere diis Æ- oculis , ab aquilone portæ altaris vidiſſe ſimulachrum 2- | gyptiorum, & Deum accufare , tanquam deſertorem mulationis. Victimæ cædebantur ad latus altaris boreale terræ fuæ & populi fui, quafi fruftra ipfius ope eſſent coram Deo: quemadmodum etiam ipſum altare erat co- nixuri ; atque etiam , dum putarent, fe poffe fimul Je- ram Deo. Infra in porta aquilonari & juxta eam conſti- hovam Deum ſuum nominare, & diis Ægyptiorum niti, tuuntur menſæ , quibus carnes victimarum imponantur. Deo non tribuere ſcrutationem cordium & renum : quafi cap. 40:38. 39.40.41.42. Quod in eo loco, juxta al- ipſos non videret aut negligeret. tare collocatur, id in loco Dei collocatur. Confer Er. $.6. Verf. 14. Tertiò narrat, fe deductum ad portam 14:13. Ibi in portæ introitu videt propheta ſimulachrum aquilonarem domus Dei; ibique inveniſſe fæminas de- emulationem faciens. Non eft explicatum, cujus rei fi- flentes Thammuz; five is Oſiris eft five Adonis. Vide mulachrum fuerit hoc. Nobis fufficit hîc cogitare de Theocritum in Idyll. 15.& 30. item ejuſdem vel Bionis omni falfa opinione & imaginatione , quam habuerunt Epitaphion Adonidis. Plutar. Sympoſ. 4. ubi feſta gen- Ifraelitæ de Deo & Chriſto. Interim , quòd ibi gloria tilium comparat cum Judaicis, Eundem de Ilide & Oli- Domini Dei Ifraëlis ſpectata fuit in emblemate hominis, ride. Sed non deterius eft , illa ignorari. Quantopere Ju- eo ſignificatur , Filium Dei, qui carnem induturus erat, dæi , imminente excidio urbis , amaverint Ægyptios, ex effe dominum & habitatorem templi, & adoratum fuiffe Jeremiæ cap. 42. & 43. apparet , ubi narratur, Judæos, à veris Ifraelitis. Qui autem illum non adorarunt , illos qui in terra remanſerant, omninò conftituiſſe in Ægyptum non niſi figmentum aliquod cerebri fui & fimulachrum | fugere, commorandi cauſa, ne in Babyloniam abduce- aliquod Dei , qui nulli rei aflimilari poteft, adoraſſe. rentur. Conftat etiam , reges cum Ægyptiis regibus foe- Confer Ef.40:18.25. Ubi fimiliter Chriſtus revelatus dera percufliſſe adverſus Babylonios. Non debet igitur in carne five gloria Dei revelata omni carni opponitur af- mirum videri , ſi facra Ægyptiorum etiam intraverint in ſimilationi Dei cum ulla re. Summa : qui Deum in Judæam & Hierofolymam , & Judzz fæminæ etiam ea Chriſto non cognoſcit & adorat, is adorat id, tanquam didicerint. Solet ita fieri. Quorum homines amicitiam Deum , quod eft , ut homo, vel fecundùm ſapientiam ambiunt, quorum opibus & potentia nituntur , ad quos vel fecundùm fanctitatem vel fecundùm potentiam. Nam confugiunt; eorum religiones aut fuperftitiones & im- Deo attribuit humanam infipientiam , vitiofitatem , im- pietates non abominantur , iis locum dant, & cum iis potentiam. Hoc primum abominabile & minimum erat, communicant non illibenter. Quid non fecit Solomohin commune omnibus Ifraelitis, Jehovam Deum fuum no- gratiam uxorum fuarum ? Si id blanditiæ fæminarum im- minantibus & juftitiam Dei per Chriftum præftandam ad petrare poffunt, quid non imperabit metus & trepidatio gloriam ipfius non agnofcentibus, fed reputantibus Deum mendicantium opem atque conſervationem? Neque pu- juſtificare ex operibus ; quæ ſibi videbantur fecundùm tandum eſt, hæc tantùm pertinere ad eas fæminas, quæ legem facere. Hoc tamen Deum abigebat à fuo ſanctua- ita egerunt; fine dubio hac viſione accuſantur omnes , rio. Confer Jer. II:IS. quorum cor reſpiciebat ad illas abominationes. Homo $.4. Verf. 7. 8. 9. 10. II. Secundò narrat, ſe dedu- non ſanctificatus à Deo, qui ſe non dignum judicat vita Sum ad oſtium atrii. Ibi juſſum facere oftium in pariete ; , æterna, nihil tam ftultum & ineptum eft, ad quod non quod fecerit ; tum juffum intraffe & vidiſſe ſeptuaginta per nequitiam & libidinem ſe projiciat. viros ex ſenioribus five primoribus populi, & nomina $.7. Verf . 15. 16. 17. Quartò narrat, ſe vidiſſe ante tim filium Suphan, (viri illuftris, fine dubio) cum thuri- oftium templi Domini inter porticum & altare tanquam bulis & fuffitu coram figuris animalium omnis generis. viginti quinque homines , tergo ad templum verſo , facie In phrafi nota & coreó de toy & *). covecopes'y own d'opeo cum ad ortum , adorantes folem. De hoc fcelere teſtatur , id C 4 majus 32 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S majus eſſe omnibus aliis: quod nimirum, abrenunciato Dei, cum ipſo conjungi (hæc enim gentilium fuit fen- Deo, adorent creaturam , & tanquam crepitum in na- tentia) at Deum fummum ita abdicare , & eum quidem fum fuum mittant. in verſ. 16. eſt oman pro fibi patefactum, & ei ægrè facere, tam contumelioſè, & Olimen; quod alludit ad pronomen perſonæ ſecundæ, ejus honorem corpori vita carenti dare , id ſupergreditur uit propheta de viginti quinque hominibus , quos viderat omne flagitium & omnem profanitatem. Doctiflimus Ju- in viGone, loquens una opera præfentes , ad quos viſio- nius verba , quæ nos de crepitu interpretati ſumus, fic ver- nem referebat, increparet , tanquam ejufdem fceleris tit: præmittunt ramale ante faciem fuam. Quæ ego qui- reos. Eft etiam deflexio orationis in verf. 17. ubi pro "px dem non intelligo, nec puto ex Hebræis effici pofle. He- dicitur DJs / Iepub Tengo eniin hoc eft. Revera, qui bræi in voce Sox ftatuunt bio por correctionem Deum contumelia afficit, ſe ipſum inhonorat, & non Scribarum. h. e. quòd Scribæ eum locum fic interpreten- tantum nares fed animum ſuum inceftat. Quod Prophetiatur, q. non DPN fed as fcriptum effet. Et cłarum eft, dicit verf. 15. Videbis abominationes magnas præ his quid locus & res dici poftulet. Facile eft 7yip ex re ipfa (Lxx. pcigovce zétwy. neque aliter verti poteft) eo fignifi explicare tanquam à 79/ Non indecorum fuerit, ad rem catur, ultimum ſcelus eſſe maximum : nempe , planè tam difam innuendam vocabulum ex etymo ambiguum omiffo Deo coegélo & porgeim, qui eſt Spiritus, qui ſe | abufione aliqua inſolenter deflecti. Quod verò dicitur , oftenderat Ifraelitis vindicem & Salvatorem, qui ad ipfos | An leve erat domui Judæ, præ ut facerent abominationes, locutus erat de cælo, qui fædus cum eis fecerat, qui ipfos id phrafi fimile eft laco Ef. 49:6. Senſus eſt: An illas tam diligenter docuerat, qui ſanctificator ipforum erat, abominationes facere tanti ipſis non eft vifum , niſi etiam & volebat agnoſci, ut juſtitia eorum, qui ipfis viam ac- hoc adderent: ita ut hoc auctoramento & libidine hæc cedendi ad fe per fanguinem Teſtamenti per facrificia o extrema faciendi adducti fuerint ad illa minora facien- ftenderat; eo, inquam, omiffo , & poft tergum rejecto, da? quafi indignum ipfis fuerit tantùm in illis inſanire & & contumeliâ affeéto , ipfius altare conſecrare Soli, rei illis ſe conſpurcare: niſi eciam fuam contumaciam & fu- corporeæ , aſpectabili, vitæ & fapientiæ experti, cujus perbiam & durum ac petulantem animum oftenderent tantùm eft fpacium ſuum decurrere & calore ſuo attingere tum violentia tum exacerbatione Dei. Et folent ea effe omnia , ut eft in Pfal. 19. Nam in animalibus aliqua vita conjuncta. Impietas perſequitur pietatem. Non vult eft, hominis mortui etiam ſpiritus fupereft, & videntur enim à pietate damnari & pudefieri, & ignem fuum h.e. illa coli, non, ut fummus Deus , fed animalia quidem, malam confcientiam in ſe exſumari. ut in quibus inferior quædam poteftas & vis ſe exſerat , 6. 8. Verf. 18. Ex his igitur omnibus concludit, fen- fortaſſe angelorum; homines autem demortui , ut fpiritu tentiam fuam , qua ftatuerit ipfis non parcere & clamantes ſuo angelicis virtutibus aggregati ; atque ita, ut exercitus ita, ut exercitus non audire, juſtam eſſe. a. CAPUT I X. I ET T clamavit in auribus meis voce magna, dicendo: Facite, ut accedant , quibus man- datæ ſunt viſitationes urbis, & quiſque inftrumentum ſuum perdens in manu fua teneat. 2 Et ecce ſex viri veniebant à via porte ſuperioris , que verſa erat ad boream & quiſque habe- bat inſtrumentum diſſipatorium ſuum in manu fua : & vir unus in medio ipſorum indu- tus talari, habens atramentarium ſcriptoris ad lumbos fuos. Et venerunt & fteterunt juxta alt are aneum. 3 Et gloria Dei Ifraëlis tollebatur de ſuper Cherubo, ſuper quo fuerat, ad limen domus, & cla- mavit ad virum indutum talari, ad cujus lumbos erat atramentarium fcribe. 4 Et dixit Iehovah ad ipfum, tranſi in medio urbis, in medio Hierofolyma , & figna ſignum ſu- per frontibus virorum fufpirantium do gementium propter omnes abominationes, que fiunt in medio ejus. 5 Et his dicebat in auribus meis : Tranfite per civitatem poft ipfum & percutite; me parcat oculus veſter & ne ut amini clementia. 6 Senem, juvenem, & virginem , & pueros & fæminas occidetis occidione, & adomnem virum, ſuper quo fignum erit , ne accedatis ; & à Sanctuario meo incipietis. Et inceperunt à viris ſenibus , qui erant ante domum. 7 Et dixit ad ipſos: Contaminate domum & implete atria cadaveribus; exite. & exiverunt & percufferunt in civitate. 8 Et factum eſt , cùm percuterent , & relinquebar ego : & cecidi in faciem me am & clamavi, & dixi: Ah! Domine Iehovah, numquid perdis tu omnèreſiduum Ifraëlis , dum effundis aſtum tuum in Hieroſolymam? 9 Et dixit ad me: Pravitas domus Iſraël & Iuda magna eſt valdè admodum, & impleta eſt terra fanguine ; & urbs impleta eft declinatione : quia dixerunt; Reliquit lebovah ter- ram, et Iehovah non videt. 10 Atque etiam ego , non parcet oculus meus, et non utar clementia: viam ipforum in caput ipforum dedi. 11 Et ecce vir ille indutus talari, in cujus lumbis atramentarium erat, referebat verbum di- cendo, feci, quemadmodum præceperas mihi. $. 1. Verf. 1. IN EZ E CH I EL IS CAP. IX. 33 4:14. Tum ſeptentrione: qua à , h. e. $.1. Erf. 1. Hoc Caput agit de latitudi- Nam etiam in ea viſitatione Deus non eft fine populo, qui ne ſive extenſione judicii, quoad ho- ejus tanquam veftis eft. Si lineas veftes intelligas , puri- mines ad civitatem Hierofolymita- tas eorum intelligetur , opinor. nam pertinentes, & de cuſtodia pro $.4. Verf. 3. Videt propheta gloriam Dei Iſraelis borum in populi occidione. Eft au- tranſlatam à Cherub ad limen domus. Hic quidam defcen- tem prophetia genealouſión. Audit ſus eſt: quem fi maximè propriè , aut proximè proprie propheta vocem , qua jubentur ii, quibus demandata vi tatem, velimus intelligere, non poffumus, niſi de in- fit alio civitatis , cum armis fuis admitti. Nam, cùm di- carnatione filii Dei, intelligere. Quem deſcenſum fi in- cit, facite accidere, intelligitur, præceptum eſſe datum telligimus, intelligetur excidium per Romanos actum. non tam ipfis illis, qui viſitaturi civitatem erant , quàm Sin, ſignificabitur defcenfio virtutis. Quod tamen ſe mi- cuftodibus civitatis , qui hactenus illos arcuerant. Ita A-hinon admodum probat. Et verò miſlio Spiritus fancti poc.7: 1. quatuor angeli demonſtrantur tenentes quatuor evidentiùs facta eſt ante excidium poftremum. Ex hac ventos terræ. Cap. 9. rurſus verf. 14. quatuor angelio- hypotheſi habebimus hîc illam hiftoriam. Hierofolymam ſtenduntur ligati ad fluvium magnum Euphraten. Hacte à gentibus undiquaque obfideri, Mich. ap- nus Angelus Domini caftra metatus erat circa Hierofoly- parere Chriſtum ; tum mitti Spiritum fanétum. Ef. 48 : mam & fuerat ei pro muro igneo. Nunc proponit edi- verf. 16. &tum , ut non inhibeant eos amplius , qui viſitationem ci S.s. Verſ. 4. Hic exprimitur voluntas Chriſti media- vitatis peracturi erant , ii, qui hactenus eos impediverant, toris efficax, propter quam Spiritus ſignayit ſervandos de ne accederent: quemadmodum Dan. 10: 13. Gabriel populo Ifraëlitico. Signum eft in fronte. Datur autem dicitur reſtitiſſe principi Perfiæ. Ergo, 1977quod eft ingemiſcentibus & ſuſpirantibus propter abominationes. formæ piel, ſignificabit hîc, finite accedere. Signum illud eft nomen Agni publicè per confeflionem $. 2. Verf. 2. Tum videt ſex viros advenientes à portâ prælatum. Confer Apoc. 14: 1. Acceperunt fidem ſeptentrionis. Sine dubio ſignificatur omnis exercitus an Chriſti & Teppinoic ad confitendum & ad glorificandum gelorum venientium cum turmis populorum, per quos nomen ejus ii , quibus diſplicuerunt abominationes Hiero- Hieroſolyma exciſa eft. Venerunt autem illi populi à folymæ, h. e. qui crediderunt Mofi & prophetis. Illi parte etiam Hierofolyma infirmior enim ſoli potuerunt deteftari confilium Judæorum, & fuit , ut Joſephus teftatur. Quare autem ſex monftrentur, Chriſtum revelatum agnoſcere. Quòd in fignum verti- vix à nobis dici poteft. In Apocalypfi capite feptimo qua-mus , in eo fequimur Lxx. qui vertunt, do's onuciov. Vo- tuor dicuntur , tanquam fi ab omni plagâ unus angelus fit. cabulum legitur etiam Job. 31:35. DID Ecce figna- Hîc poffumus dicere fignificari commotionem totius ſe tura mea. Neque neceſſarium fuit, ut diceretur nis, ptentrionis ad invadendam terram Sanctam , & Hierofo- quum verbo in uteretur, cui nomen hoc cognatum Iymam, ut fingulis quidem plagis tres aflignentur , atque eft; quod propriè deſcriptionem notat. Alladitur hîc ad ita toti orbi duodecim: hîc autem intelligatur totus fe- fignum , quod juffi funt Ifraëlitæ in domibus & poftibus ptentrio & oriens effuſus in terram ; fi de expugnatione ſuis facere in Ægypto ea nocte , quum pertranſiturus erat Babyloniorum fermo eft: quemadmodum in ultimo exci- éno gpsutn's per totam Ægyptum , ut percuteret primoge- dio per Romanos facto feptentrio & occidens executio- nita. Tum Ifraelitæ tuti fuerunt per fanguinem agni pa- nem divini judicii fecit. Junius vult hîc reſpici ad duas fchalis ; qui erat typus : in deletione Hierofolymæ & principales portas trium regionum Hierofolymæ. Sed de populi fervantur , qui invocant nomen Domini. Joel. 3: 5. portis Hierofolymæ egimus ad Pſalmum quadragefimum vel 2: 32. qui adfperfi funt corda fanguine Agni Dei, octavum. Non puto illa quadrare. Kimchius ad duces | Hebr. 10: 22. 1. Pet. I. 2. h. e. qui corde credunt, Chaldæorum refpici putat, qui nominantur Jer. 39:3. quòd Deus excitaverit Chriſtum, & ore confitentur eum Atqui non ſunt ſex, ſed vel octo (ut ipfe putat) vel qua Dominum , ut eft Rom. 10:9. Hæc funt analoga Scri- tuor, ut ego exiſtimo. Deinde certi quidem nominan- pturæ & linguæ Hebraicæ. Qui explicant , forma Tau, tur ; at illi non ſoli fuerunt. Additur : Et omnes reliqui & dicunt, Samaritanos ultimam literam Alphabeti He- principes regis Babel. Inter executores judicii, qui vocan- braici formare inftar crucis , atque adeo, ſignandas fuiſſe tur nipe h.e. nipa nis viri viſitationum, conſpicitur falvandorum frontes ſigno crucis, quædam fibi dari pe- unus talari indutus (Ita vertunt Lxx. cideduixàs nochen. Et tunt , quæ vix concedi poſſunt: nempe, tunc in ufu fuif- D'72. alicubi notant membra. ut fit q. d. 00772/fe Samaritanum characterem, & non hodiernum , quo Chaldæus, quia? way indutus veſtes, h. e. totus vefti- Biblia noftra exarata funt, quem your quadratum appel- tus. Et convenit, ni fallor, quod eft Apocal. 1: 13. c- lare ſolent : & ipfos Samaritanos mutaſſe figuram literæ dede palcov modren. Sed alii deducerent å 72/ quod per ultimæ : & nomen in eſſe tantùm literæ nomen, non au- jous explicatur , ut fit linum) cum atramentario not arii. tem habere ſignificationem. Sed ea petere , audacia eſt. Monftratur autem conftitiffe apud altare æneum , quod Grotius exiftimat, literam ultimam alphabeti notari, fed erat ante templum. Quo notatur , ſine dubio, quòd ipfis ut initialem literam vocis :7pin / Hæc frivola ſunt. Cæ. datus fuerit locus apud ipſum altare, quo typicè fiebat terùm eft hîc etiam allufio ad Deut. 6 : 8. ubi jubentur expiatio peccati. Ex quo intelligimus , Deum hanc viſi- Ifraelitæ habere legem Dei pro monilibus inter oculos tationem urbis decreviffe , quòd offerendo facrificia irri- | ſuos. Manifeftum eft autem , non aliud fuſcipiendum fi- taſſent ipſum, & reatum cumulaſſent, non verò peccata gnum in frontem , quàm, quod Deus Ifraëlis jufferit ei ſua expiaſſent. quemadmodum Pfal. so. docemur, pe- inſcribi . Neque enim alio figno falvi erimus. Spiritus cuina facrificia non eſſe id facrificium , per quod fædus fanctus, qui datus eſt fidelibus , eft iis omegnis, & nota, contrahitur cum Deo. Vide ibidem verf. s. Unde igi- qua Chriftus & Pater ejus fuos agnofcunt, & , qua nota- tur debebat procedere benedi&tio , inde procedit ira, quia tos , ut fuos, conſervant. Qui aliud zo gery mea in fron- quæfiverant juſtitiam in fuſione fanguinis pecorum. Non tem aut in manum dexteram recipit, quid illi exſpectan- aliter Apoc. 14:18. exit ab altari habens poteftatem in dum eſt , niſi ut audiat, Non novi te : non es meus : non ignem &c. Vir indut us talarem fignificat fymbolicè Spi- geris fignum meum & Patris mei? ritum Dei, qui facit, ut probi fint ſignati in frontibus $.6. Porrò, quòd in viſione, ad exſcindendam Hiero- fuis, h.e. ut per confeffionem omnis generis pateat ipſo-folymam, & gloria Dei Ifraëlis ad limen templi ſiſtitur, rum fides. Is conftituitur inter ſex viſitatores , tanquam & rurſus fupra Cherubinos afcendit, & vir indutus tala- dux illorum futurus , ut, fecundùm directionem ipſius, | rem venit , & ſignat falvandos: id clarè fignificat , Poft non notati occidantur, notati autem conſerventur. Ita apparitionem gloriæ Dei in Chrifto & ejus aſcenſio- Ef. 59:19. Nam veniet , ut fluvius, hoſtis: Spiritus Do nem in cælum, & effufionem Spiritus fanéti, & con- mini inſignis eft & q. vexillifer eſt in eo. verfionem ovium Chrifti ad ipfum, & præparationem $. 3. Veſtis talaris fignificat eos , quos Spiritus portat inopum gregis , excidium urbis & templi venturum & fibiconjunctos habet, in quibus habitat & operatur. fuiffe. Omitto hic commemorare reſpondentem typum duo- 34 M M E N T A R I U S со мм runt. duorum Angelorum, qui milli Sodomam eam everte ret (quo notatur paucitas ſuperftitum) oftendit , ſe com ploraſſe excidium urbis. $.7. Verf. 5. Significatur voluntas Chriſti efficax cir $. 10. Verſ. 9. 10. Hîc eſt juſtificatio judicii, quòd ca pænas incredulorum. terra impleta fit ſanguine & urbs declinatione, h. e. apo- §. 8. Verf. 6:7. Ad oftendendam judicii ſeveritatem ftaſia à rege ſuo & lege Dei & via juftitiæ: quòdque dixe- omnegenus hominum nominat , & jubet à ſanctuario ſuo rint, Jehovam terram deferuiſſe, & non videre, h.e. initium fieri. Filius Dei templum etiam fuum fanétua- | quòd ita agant , ut qui hoc dixerint. Nam Judæi tempo- rium nominat. Ita Jerem. II: 15. Quid dilecto meo in re viſitationis Chrifti & prædicati Evangelii cum Roma- domo mea? quare diutiùs habitaret in domo mea? Ma- nis fcortabantur & alium dotabant , Pfal. 16. dicentes : lach. 3:3. Ét derepente veniet ad templum ſuum dominus Non habemus regem, nifi Cæfarem: quemadmodum tem- ille & angelus Teſi amenti. Deut. 33:12. Dile&tus Do- pore Zedekiæ cum Ægyptiis fornicati ſunt. Tantæ igitur mini habitat ſecurè fuper ipſo , vel apud ipſum. Benjami- | culpæ ſententia accommodata pronunciatur , fe confti- nem. Executio promcė ſequitur. Initium fit à ſenibus ſe- tuiffe nulli ipforum parcere, ſed viam ipforum in caput dentibus coram domo. Si Joſephum conſulamus , inve- ipforum revolvere. niemus , non tantùm à Romanis, fed & ab Judæis ipfis $. 11. Verf. 11. Habetur dicerogeope's viri cum atra- & Idumæis diriſlima patrata fuiſſe in ipſo templo, ante- mentario, renunciantis, fe feciſſe mandatum , five volunta- quam urbs expugnaretur. tem mediatoris impleviſſe, ut intelligamus, ad quos no- S. 9. Verſ. 8. Propheta , cùm ſe folum fupereſſe vide-tandos Spiritus mittitur à Chrifto , eos & fignari & falvari. C APUT X. I ز Er vidi , & ecce ſuper cælo, quod erat fupra caput Cherubinorum , tanquam lapis Sap- phir, ut ſpecies tanquam throni videbatur fuper ipfis . 2 Et dixit ad virum indutum talari , dixit'inquam: intra inter orbem ad id, quod fub che- rubino eft, & implepugillos tuos prunis ignis è medio Cherubinorum, & projice ſuper civi- tatem. Et intravit coram oculis meis. 3 Chermbimi autem ſtabant ad dextram domus , cùm intraret ipſe , ille vir : & nubes implebat atrium interius. 4 Et levat a erat gloria lehove de ſuper Cherubino ad limen domus, et impleta fuerat domus nube et atrium impletum fuerát ſplendore glorie Iehova. s Et vox alarum Cherubinorum audit a erat uſque ad atrium exterius , ut vox Dei omnipoten- tis , cùm is loquitur. 6 Factum igitur eft, cùm preciperet viro induto talari, diccndo ; Cape ignem ex medio orbe, de eo, quod inter Cherubinos eſt; intravit et ſtetit juxta rotam. 7 Et porrexit Cherub manum fuam ex medio Cherubinorum ad ignem, qui erat in medio che- rubinorum , et tulit et dedit in pugillos indutitalari; et accepit et exivit. 8 Viſebatur autem Cherubinis ſpecies manus humane fub alis ipforum. 9 Et vidi, et ecce quatuor rot & juxta Cherubinos erant, rotæ fingula apud fingulos Cherubinos, et ſpecies rotarum erat, ut color lapidis Tharſis. 10 Et , quod attinet ſpecies ipſarum, inſtar unum quatuor illis erat, tanquam fi effet rota in medio rote. Il Cùm irent , ad quatuor later a ſua ibant , non circumvertebantur, dum irent, ſed poft locum, ad quem ſpectabat caput, ibant ; non circumvertebantur , dum ibant. 12 Et tota caro ipforum et abſides ipſarum et manus ipforum, et ala ipforum, et rota, plena erant oculis undiquaque: quatuor illis ſua rotæ erant. 13 Rotæ , illæ, inquam, nominabantur Orbis in auribus meis. 14 Et quatuor facies uni erant. Facies unius facies Cherubh, & facies ſecundi facies hominis, & tertii facies leonis, & quarti facies aquila. 15 Et levabantur Cherubini (hoc eſt animal, quod vidi juxta fluvium Chebár) 16 Et, euntibus Cherubinis , ibant rotæ juxta illos, &, cùm tollerent Cherubini alas ſuas , ut levarentur à terra, non circumvertebantur rot æ etiam ipſa, ut non eſſent juxi a illos. 17 Cùm ftarent, ftabant, &, cùm levarentur , levabantur cum illis. Nam spiritus animalis in iis erat. 18 Et exiverat gloria Iehovæ de limine domus & fteterat fuper Cherubinis. 19 Et fuftulerant Cherubini alas ſuas , & levabantur de terra coram oculis meis, cum exirent, & rotæ juxt a ipſos, & ftetit ad oftium portæ domus Iehova orient alis, & gloria Dei If raëlis ſuper ipfis erat ſupernè. 20 Hoc eſt animal, quod vidi fub Deo Ifraëlis ad fluvium Chebar ; & cognovi, quòd Cherubini effent. 2. Tua- Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε L I S CAP. X. 35 2. Quaterna facies uni do quatuor ala uni; do tanquam manus hominis fub alis ipſorum 22 Et, quod attinet ſpeciem facierum , eædem erant facies , quas vidi ad fluvium Chebar ; tum Species ipforum, tum ipſos: quiſque ad id, quod è regione facierum ejus erat, ambula- bant. erant. $. I. V pro- Erf. 1. 2. 3. Cum fuperiori cap.9. i gentem & multos ſermones concitavit. Quòd autem, in- verf.3. mentio facta eſſet deſcenſus trante viro talari induto, nubes operuit atrium interius : gloriæ Dei Iſraëlis de folio ad li- id fignificat , quòd Ecclefia Dei vivi eam ſpeciem accepe men domus, hîc per é megugoy re- rit apud populum , qui in litera ambulabat , ut in ea ſcan- petit deſcriptionem throni & coeli dalizarentur, non minùs , quàm in Chrifto fcandaliſati & animalium & rotarum , quæ am- fuerant. pliter in cap. 1. ſunt expoſita. Sed huic deſcriptioni in $.5. Verf. 9. 10. 11. 12. 13. Repetit hic deſcriptio- terſpergitur hiſtoria rei viſæ poſt deſcenſum gloriæ Dei de nem rotarum & motus illarum & animalium , ut oftendat, throno. Nempe, quòd Deus Ifraël dixerit ad virum ta- quid verf. 2. fuerit nominatum Galgal; quod ſignificat lari veſte indutum, ut caperet ignem fub Cherubinis de orbem. Id vocabulum Pfal. 77: 19. ſignificat univerfum medio animalium & conjiceret in civitatem. Id notat in- ätherem. Hoc nomen non poteft Emphaſi carere. Ne cendium civitatis & iram Dei effufam in populum. Et que enim Spiritus voluit ludere vocabulis. Sine dubio hoc præcepto hîc propofito verſ. 3. explicatur ſitus ani- aptè per hoc intelligimus Myriades fanctitatis in toto malium ſeu locus , cùm intraret; nempe, quòd fteterint mundo circumvallantes Eccleſiam. Ita intelligimus iram juxta latus dextrum templi, hoc eſt , ad meridiem. Quod- Dei effundi in civitatem, jubilantibus omnibus angelis que nubes impleverit atrium interius. & deftructionem illius adjuvantibus. Confer , quòd Ja- $. 2. Verſ. 4. 8. Cui rei explicandæ repetitur nar cobus cap. 3: 6. dicit À Teogon od glucoews, orbem eorum , ratio defcenfus gloriæ de throno ad limen domus , eique quæ orta ſunt. adjungitur , quod, ea deſcendente, domus fuerit impleta $.6. Verf. 14. Rurſus de quatuor faciebus agit , & nube, & atrium impletum fuerit ſplendore gloriæ jeho- pro nomine niw / quod erat cap. 1. ponit nomen 3:179/ væ. Quodque vox alarum audita fuerit ad atrium exte- Unde intelligimus, hoc nomen eſſe totius animalis rius , tanquam vox Dei loquentis. Tum redit ad narra- pter pedes, & unius ex quatuor animalibus , propter fa tionem de viro induto talari accedente ad rotam verſ. 6. ciem: 377 eſt arare. Taurus eſt spothe. Et accipiente ignem, quem porrexerit Cherub verf. 7. $.7. Verf. 15. 16. 17. 18. Incipit narrare elationem Et ¥1.8.animadvertit, manus humanas fub alis viſas fuiſſe. Cherubinorum à terra ad diſcedendum ex loco fuo. Hîc $. 3. Qui mandat ignem accipi & conjici in civitatem, in Parentheſi repetit vetuftam deſcriptionem motus ani- eſt fine dubio is, cui data eft omnis poteftas in coelo & in malium & rotarum ; & immiſcet narrationem aſcenſus terra. Qui ignem conjicit in civitatem , five ira divina po- gloriæ Dei Ifraëlis de limine domus in thronum; poſt pulum & urbem obruit, etiam ipſe habet divinam volun- quem animalia erexerint alas ſuas & ſe levaverint de terra; tatem. Nam per illud conjicere ignem nihil ſignificatur , ita ut fimul cum ipſis rotæ progrederentur. Aſcenſio glo- nifi ipſum velle, ut in dolore habitent, & ut urbs inflam- riæ Dei eſt aſcenſio Filii Dei in thronum fuum. Afcenfio metur & in cinerem redigatur. Quòd autem hoc fit ex yo- nem Chrifti in cælum ſequitur exporrectio alarum, hoc luntate illius, qui ftat ad limen domús ; id fignificat , eft, fidelis voluntas membrorum Chrifti, ut Chrifti re- omne judicium in manus 'Filii traditum eſſe, quia filius gnum extollatur & proferatur , cum promtitudine pro- hominis eſt. Joh. 5:27. Qui dicitur ftare ad limen domus grediendi cum ipſo , ut aves , quæ ad provolandum fe velut ſervus paratus facere voluntatem Dei, vel tanquam comparant, alas extendunt. Cum fidelibus etiam Angeli procedens ex templo & domo fua & fe populo oftendens. abeunt. Rurſus, quòd ea Perſona , cujus voluntas reſponder vo- $. 8. Verſ. 19. Narrat , ſe vidiſſe , quòd conſtiterit ad luntati Mediatoris , intrat in medium rotarum, ut acci- oftium portæ domus Domini orientale. Erat templum piat ignem porrectum, id fignificat , I. Spiritum Dei fitum in parte orientali urbis Hierofolymæ , eique oppo- effundere iram ſecundùm poftulationes Eccleſiæ. 2. Eum fitus erat mons oliveti. Quòd dicitur gloria cum animali- venire in medium Ecclefiæ, ut illud defiderium in ea ex- bus ftetiſſe in aditu fimul urbis & templi, poftquam glo- citet. Ita videmus , quomodo Eccleſia folvat & liget & , ria Dei in throno collocata fuit, id fignificat, quòd poft quomodo folutum & ligatum ſit in coelis , quod Eccleſia Chriſti afcenfionem in cælum non priùs in atrium , in quo ſolvit & ligat in terra ; & , quàm benignus fit Deus , qui ftabant Ifraëlitæ , veniendum fit, fed quòd Chriſtus & etiam ſententias fuas non exſequatur in hoftes ſuos , nifi Eccleſia ejus ftatim inveniatur in propatulo obvius genti- cum beneplacito Eccleſiæ & tanquam ex voto illius, bus undiquaque affluentibus, fine templo manu facto. Re- Quòd animalia videntur conſtitiſſe ad dextram domus, id peritur , inquam , gloria Dei Ifraelis ſuper animalibus, hoc mihi videtur ſignificare , quod Eccleſia tum habuerit gcégev eft, vocatis electis fidelibus : neque opus eft eam quæri eam , quam poterat habere , facerdote ad Aram accedente. alibi. Nam facerdos à latere meridionali aſcendebat altare. Fuit $.9. Verſ. 20. Repetit in fine, hoc idem fuiſſe animal, tum Eccleſia in ftatu purificationis , quæ fiebat , cùm de- quod viderat apud Auvium Chebar , & quædam diſtincte fcendiffet gloria Iſraëlis è throno. obſervata annotat: ut , quòd hi fuerint Cherubini, hoc eft, $.4. Nubes, quæ , gloriâ Dei deſcendente de throno, quòd illa animalia idem fignificaverint, quod Cherubini in implevit domum , fignificat habitationem Dei in populo templo & fuper arcâ. Quæ obſervatio hunc uſum habet : cum ſpecie humili. Quòd autem atrium implevit ſplendor Deum non habitare propriè inter Cherubinos ex auro fa- glorie Jehova , id fignificat , quòd, Sermone habitante atos, in quibus nulla eſt vita , nulla cvégzeto, nullus motus ; inter homines, vifa eft gloria ejus , ut unigeniti à Patre, | fed inter Cherubinos , qui ſunt şi el, habent in ſe vitam in toto Iſraële. Licèt enim omnes Ifraëlitæ non cognove- habent oculos , quibus vident, habent in ſe lucem veritatis rint Dominum gloriæ & Gloriam Domini ; tamen omnes & ignem charitatis , & eas virtutes , quæ per quatuor ani- audiverunt verba ejus & viderunt aut cognoverunt facta malia , tanquam per emblema , ſignificantur, fructum cha- ejus , & pafliones ejus. Quæ fuerunt radii gloriæ Dei. ritatis & vitæ Dei in ipſis. Deum adeffe illis , qui ipſum Nam per ea fideles, qui habuerunt ſermonem Dei (no- glorificant.Habere Deum templum,in quo habitet,etiamſi minatim promiflionem ) manentem in ſe, cognoverunt Domus illa ex materia manibus hominum ſtructa diruatur. eum Filium Dei vivi. Vox alarum audita ad atrium ex- Non alligari hoc templum loco. Id effe aliquamdiu in ter- terius fignificat confeflionem fidelium , qui Chriftum vi- ra, ra, fed & locum habere in cælo. Tollit enim fe alis ex derunt in carne, quæ in populo toto Judaico famam in- terra in cælum. Ibi effe, ubi Gloria Domini & Deus Ifraelis 36 C O M M E N T A R I US Iſraelis eft ; & Deum Ifraelis eſſe, ubi illud eft, h. e. ubi eft Hebr. 7:26. Talis nos decebat Pontifex. Non dece illa animalia funt. Deum Ifraelis in omnibus ubique eun bat nos ſine tali Pontifice accedere ad Deum & quicquam dem eſſe , & Spiritu uno vivificare illa animalia, h. e. eos, ab ipſo petere. Nam contumelia afficeremus Deum, in quibus eft, in toto mundo. Eos recta incedere, non de- quaſi eſſet Deus peccatoris ſine facerdote & facrificio. flectere ad dextram aut finiftram. Deum Ifraelis fequi, | Ita Jerem. 30:21. Princeps ejus ex ipſo erit. quem faciam quocunque is vadit. quemadmodum & de centum quadra- accedere ad me. quem dabo facerdotem. qui accedet ad. ginta quatuor chiliadibus dicit Apocalypfis cap. 14:5. me , cum ixemeine & oblatione. Nam quis eft , qui in fi- quòd fequantur Agnum , quocunque vadit. Ex his etiam dem ſuam recipiat cor ſuum , ut accedat ad me? Cui eft intelligere eft, quemadmodum Animalia hæc reſpondent illa fiducia , ut , peccator quum fit , fe offerat mihi judi- Cherubinis , ita eum , qui in throno fedet, reſpondere hi- candum , aut pro ſe aut alio quicquam petat , quo dignus laſterio & arcæ. Eum effe inceshesov weg te det pestboy , propi- fit? Hæc igitur tam diligenter inculcata omnia ed per- tiatorium publicè propofitum , non in adyto incluſum ; tinent , ut Ifraelitæ cogitationem fuam & fiduciam abdu- ad quod accedere poflint omnes in fide ſanguinis ipfius. cerent à materiali templo & elementis mundi, & quære- Rom. 3:25. Quòd autem Arca fignificet Chriftum, pa- rent Deum in Chrifto , & regnum Dei per fidem Chri- tet. Quid enim arca ex ligno , in qua eft lex Dei & tabu- fti in ſe erigerent ; neque contriſtarentur nimium , quum læ fæderis, ſignificare aliud poteft , quàm Mediatorem audirent, templum illud deſtructum & prophanatum iri: Teftamenti , Sacerdotem óporogices, fructum terræ neque mirarentur , id deſtrui. Quippe quum Deus ferre (Ef.4:2.) h. e. filium hominis (Pfal. 8:6.) in cujus me non poflit, teniplum id, quod nihil aliud erat, quàm fi- dio eft lex Dei, qui Dei voluntatem facit: ut eſt Pfal. gura, haberi tanquam rem ipfam ; quafi ea domus & res, 40:9. Quid aurum, niſi præftantiflimam naturam & quæ in domo ea continebantur , Ifraelem fanctificare & dignitatem ejus poteſt notare? Quid Deus ſuper arca ha- purificare & quicquam ad juftitiam ejus conferre poſſent. bitans , niſi, Deum eſſe in Chrifto, & in eo adiri & in- Quod revera erat templum facere fiduciam & gloriatio- veniri placatum & propitium? In Chriſto nos decere ac- nem fuam. ut eft cap. 7:20. cedere ad Deum , ſine illo & extra ipfum non decere. ut I ET CAPUT XI. tulit me Spiritus , & deduxit me ad portam domus Jehovæ anteriorem , quæ fpeéta- bat verſus orientem : & ecce in oſtio portæ viginti quinque viri : & vidi in medio il- lorum Jaazanjah filium Azzur & Pelatjab filium Benaja , principes populi. 2 Et dixit ad me: Fili hominis, bi ſunt illi viri, qui cogitant vanum , & qui confulunt conſa- lium mali in urbe håc. 3 Et qui dicunt , non in propinquo funt ædificandæ domus. Illa eſt olla, &‘nos caro. 4 Quare propheta contra illos , propheta , Fili hominis. Ś Et cecidit in me Spiritus Iehovæ , & dixit ad me; dic , fic dixit Iehovah, fic dixiſtis , domus Ifrael, & aſcenſiones fpiritus veſtri ego novi. 6 Et multiplicaſtis exanimatos veſtros in urbe bac, & impleviſtis vicos ejus cadaveribus. 7 Quapropter hic dixit Dominus Iehovah, Exanimati veſtri, quos pofuiftis in medio ejus , illi ſunt caro, Gilla eſt olla ; & vos educendo educam ex medio illius. 8 Gladium metuiſtis, & gladium adducam contra vos , ait Dominus Iehovah. 9 Et deducam vos ex medio ejus, & dabo vos in manum peregrinorum , & faciam in vobis ju- dicia. 10 Gladio cadetis, ad-limitem Ifraelis judicabo vos, & cognofcetis , quòd ego fim Iehovah. II Illa non erit vobis olla & vos eritis in medio ipſius caro: ad terminum Ifraelis judicabo vos. 12 Et cognoſcetis, quòd ego fim Iehovah , in cujus ſtatutis non ambulaftis , & judicia non feciſtis, fed fecundùm judicia gentium , quæ circa vos funt, feciſtis. 13 Et factum eſt , cùm prophetarem , Pelatjahu filius Benaj æ mortuus eſt ; & cecidi in facien meam & clamavi voce magnâ, & dixi : Ab, Domine Iehova, confummationem tu facis cum reſiduo Ifraelis? 14 Et faktum eſt verbum Iehovæ ad me , dicendo: 15 Fili hominis , fratres tui , fratres tui , viri cognationis tuæ , quibus competit vindicatio tud, & tota domus Iſraelis univerſa, ii ſunt, quibus dixerunt habitantes Hierofolymam , elongamini à Iehovah; nobis illa data eſt , terra nimirum, in hæreditatem. 16 Quapropter dic, fic dixit Dominus Iehovab: quia elongavi eos in gentibus , & quia difperfi eos in terris , exſtiti ipfis in fanétuarium paucorum in terris , in quas venerunt. 17 Idcirco dic, ſıc dixit Dominus Iehovah; Colligam vos ex populis & fimul auferam vos ex ter- ris , in quas diſperſi eſtis, & dabo vobis terram Ifrael. 18 Et venient eò, & auferent omnia deteſtabilia illius & omnia abominabilia illius ex ea. 19 Et dabo illis cor unum, & Spiritum novum dabo in medio ipſorum , & auferam cor lapideum ex carne ipforum , & dabo ipfis cor carneum ; 20 Ut in ftatutis meis ambulent & judicia mea obſervent, & ea faciant ; & fient mihi in popu- lum, et ego fiam ipfis in Deum. 21 Sed IN E ZE C H I EL IS CAP. XI. 37 21 Sed ad cor deteſtabilium ipſorum & abominabilium ipforum cor illorum ambulat: viam ipforum in caput ipforumededi; ait Dominus Iehovah. 22 Et fuftulerunt Cherubini alas ſuas, &rotæ juxta illos, & gloria Dei Ifraelis ſuper ipfis e- rat fuperne. 23. Et aſcendit gloria Iehovæ de medio urbis , & ftetit ſuper monte, qui eſt ab oriente civitatis. 24 Et Spiritus tulit me, & deduxit me in Chaldæam ad exules in viſione in Spiritu Dei ; & aſcen- dit à me viſió, quam videram. 25 Et locutus fum ad exules omnia verba Iehova, qua me fecerat videre. $. I. 0 Uum Propheta in ſpiritu conſtitutus $.7Multiplicaſtis cadavera veftra. Cædibus injuſtis eſſet in portæ Orientalis aditu , ibi vi- graſſati eftis. Judices injuſti, veritatis oppugnatores, in- der Viginti quinque homines acceden- nocentium occiſores , non poſſunt non metuere gladium. tes , quorum cogitationes ipfi aperiun- Neque hîc tantùm de cædibus & perſequutione piorum tur, contra quos jubetur prophetare. cogitandum eft , ſed etiam de animarum perditione. Nam Quod quum faceret , vidit aliquem eo- principes populi iidem magiſtri & doctores Ifraelis eſſe de- rum mortuum cadere in terram. Ea re bebant. Qui quum non docerent Deum cognoſcere & a- confternatus , quum exclamaffet ad Deum, numquid ei mare ac revereri & colere, cauſa fuerunt, ut multa mil- decretum eſſet reliquias Ifraelis exſcindere ? ad hoc re- lia morerentur in peccatis ſuis. fpondet ei Deus, quòd abductis in exilium daturus fit ter S. 8. Verf. 7. Propheta igitur prophetare jubetur , ram, & cum ipſis bene acturus, & promiffiones ſuas ipfis quòd interfecti ipſorum aut illorum culpâ occiſi, ii ſint, impleturus. quibus Hieroſolyma effet pro olla. Quo fignificatur , $. 2. Verf. 1. Deducitur Propheta ad portam orien- quòd Hieroſolyma non effet cædenda gladio hoftili, ſed em domus Domini , vel in illam introducitur ; ubi vi- quod effet capienda, & quòd captivi ejus eſſent deducen- det viginti quinque viros , quorum duos noverat. Hic ex- di. Quòd interim fcelere inteſtino multi perituri effent , plicatur cogitatio multorum in Iſraele de Hierofolyma, qui vim tyrannorum non effent effugituri ; quòdque per quòd fcil. non tutum eſſet ibi habitare, ac domos ftruere ; tyrannos in anguftias eſſent compellendi , ut fame more- quia habitantibus in illa fit tanquam olla, in qua caro co rentur in urbe; quemadmodum certè, cùm Titus urbem quitur. Quæ cogitatio erat contraria verbo Dei, quo ju- obfideret, factum eft. bebantur agere poenitentiam , ut maneret civitas & ipſi $.9. Verſ. 8.9. Ex altera parte oftendit , fe ipfos e- conſervarentur. ducturum ex civitate , & gladium, quem timebant, ad- $. 3. Verf. 2. De illis teftatur Deus Ifraelis, quòd co- duéturum adverfus eos. Et eos traditurum in manus ho- gitent vanum, & conſulant malum : nempe, contemto ver- ftium vel peregrinorum, & tum in ipfis judicia exercitu- bo Dei, cùm civitatem impleviſſent ſcelere, cogitarent po- rum. Gladium timetis. Conſcientia veftra vobis dictat , tiùs de civitatis deſertione, quàm ut illam tum pietate ſua vos dignos eſſe, contra quos gladius veniat. Ita fiet. Vos tum etiam operibus ſuis ædificarent, quemadmodum ýſ. 3. non timetis , niſi eos, qui corpus poffunt occidere; Deum dicitur. Quidam cenfent , hanc eſſe irrifionem eorum, quæ vero, qui & corpus & animam poteft in gehennam con- dixerat Jeremias cap. 1:13. Is vidit ollam exfumatam. jicere, non timetis . Igitur utrumque vobis eveniet. Eri- Sed ex verf. 8. patet , quod verè timuerint gladium. non pietur vobis urbs & terra; judicia in vos exercebo ; oc- igitur irriſerunt Jeremiam, qui prædixerat, gladium eſſe cidam yos; in peccatis veftris moriemini. Peccata veftra yenturum ab Aquilone. Ego putem effe confilium politi- non remittentur vobis , donec moriamini. Efa. 22: 14. cum. Non eſſe permittendum , ut juxta Hierofolymam æ 9. 10. Verf. 10. IL. I2. Atque ita declarat futurum, dificentur domus. Inde oriri annonæ charitatem. Multi- partim , ut effugere non poflint, ſed gladio occidantur, tudinem in urbem receptam in diſcrimine cum omni pe- partim , ut ad Terminum Ifraelis judicentur: & civitas nuria laborare , ita peſtilentia & fame perire. Zacharias ipfis pro olla non ſit, ut cognoſcant , quod ipſe fit Domi- cap. 2: 8.9. dicit : Pagis habitabitur Hierofolyma, propter nus , cujus præcepta ſpreverint. Hi viri oftenduntur ex- multitúdinem hominum & pecudum in medio ejus. Et ego ero tra portam orientalem, quafi in aditu templi; ut docea- ipfi, ait Dominus , murus undiquaque , & in gloriam ero in mur, quæ mens fuerit in pleriſque accedentibus ad tem- medio ejus. Quod poft captivitatem Babylonicam , ut be- plum , nempe, quòd domus Dei vel divina inhabitatio nedictio, promittitur, id hi homines pro malo reputant : non eſſet Hierofolymæ præſidio; & quod habitantem in- quia timent gladium. nempe quia igneo illo muro carent, ter Cherubim non cognoverint. Quod hîc dicitur: Secun- & Deum non glorificant in medio fui. Efaias cap. 22: dùm inſtituta gentium feciſtis , comparandum eft cum verf. 8. 9. 10. 11. fimiliter docet , ablatum eſſe veluim aut fcap. 5 :7. ubi dicuntur non feciſſe ſecundùm ftatuta gen- tegmen Judæ , & tum homines de munienda urbe cogita- tium. Hæc probè concordant. Imitabantur gentiles, vel re', & non refpicere ad eum , qui id formabat á longinquo, fovendo opiniones gentiles, vel etiam aſſumendo ritus & fa- hoc eſt, ad Deum , qui id prædixerat, & omnia ad civita- cra gentilium. Hactenus imitabantur gentes ; fed non fa- tem obſidendam comparaverat. ciebant , ut gentes , quæ integrè Diis ſuis ferviebant. $.4. Verf . 4. Jubetur , & quidem cum inftantia , con- Nam Ifraelitæ nomine Dei abutebantur, & ipfius populus tra illos prophetare. videri volebant. Vide dicto loco. 8.5. Verf. 5. Narrat , fe commotum eſſe à Spiritu $.11. Verf. 13. Narrat, fe vidiffe aliquem ex viginti ſancto ad prophetandum, & ſuggeſtum, quod propheta- quinque viris exſpirantem: ſeque magna voce clamâſſe ret in nomine Domini, nempe, Deum cognoſcere cogita- an Deus deftrueret reliquias Ifraelis? Hinc fecundæ Pro- tiones ipſorum. phetiæ ſumitur occafio, quæ incipit verſ. 15. Prophetæ 5.6.v1.6. Et illorum cogitationes procedere ex malâ con- opinio erat , eos, qui habitabant Hierofolymis , eſſe re- ſcientiâ & furore ad omnia fagitia committendum. Teſtatur liquias Iſraelis. Deus ipſum docet, alios eſſe, quos ha- Deus,fe cogitationes eorum noſcere. Quæhomines cogitant beat pro populo ſuo. Ad eundem modum Jerem. cap. 24. temerè & ipfi non examinant , ea putant Deum latere. Et ii, qui in prima captivitate abducti erant, comparantur cum talibus cogitationibus accedunt ad templum:quum ta cum ficubus bonis, & Zedekias ac principes ipfius & re- men in Deo non habeant fiduciam; atque etiam non poflint liquiæ, quæ manſerant Hierofolymæ, comparantur cum Deum invocare: quem nec norunt, nec amant. At Deus il- ficubus malis. Id caput ejuſdem eft argumenti. las cogitationes videt , & non curat externam oſtentatio $. 12. Verf. 15. Hîc exponit cogitationes Hierofoly- nem. Orationem non puram non exaudit Deus: abomina- mitanorum, quòd ipſis terra data effet hæreditanda ſeu pof- tio eſt. Jac. 4:3. Petitis, & non accipit is ; quia malè petitis.' fidenda, quódque dicerent abductis, Recedite à Domino. > D Ia 38 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S In ſermone Prophetico eſt interruptio quædam. verf. 15. voulcw. Et hæc lectio fundit ſenſum clarum , & quem no- ſubjectum explicatur , verf. 16. de eo fubjecto prædicat | lis aliter expreſſum. bona. Subjectum : Fratres tui , fratres tui, homines , S. 15. Attribuit dicentibus: Elongamini à Fehovah: qui vindicant te, & totus Iſrael, quibus dicunt ſedentes dicere : Nobis data eft illa hereditas. Nos, qui fedemus Hierofolymis ; Recedite à Domino : Nobis data eft terra | judices in terrâ, fine dubio fumus hæredes terræ, & ve- hæreditas. Hic verſus oftendit corruptionem doctrinæ & rus Ifrael. Igitur nobiſcum ſentire debetis, fi vultis eſſe judicii in Ifraele. nempe, quod fedentes Hierofolymis participes hæreditatis. Et noſtrum regnum perpetuum dicerent adhæreſcentibus Jehovæ, Recedite à Jehovah. eft . Ille, quem vos Jehovam dicitis, non eft unus ex Sedentes Hierofolymæ ſunt non modò cives Hieroſolymi- | nobis. Ille non eft hæres terræ. Relinquite igitur illum. tani, accedentes ad templum ; fed maximè principes po- | Sed lapis, quem reprobant architecti , fit axeggay.co puli, Senatores fupremæ curiæ. quorum erat vindicare caput anguli. Pfal. 118:22. veritatem & falſam de Deo ſententiam damnare atque eli $. 16. Verſ. 16. Igitur pronunciat Deus de abductis ininare ex populo. Confer Nehem. 11:1. De illis igi- fratribus Prophetæ , & conſanguineis , qui Prophetam tur dicit, quòd & ipfi receſſerint à Jehovah & non rece- fratrem vocare non dedignarentur, atque adeò eum affe- dentibus ab eo dicant : Recedite. Hæc ipforum doctri-rerent velut ſuum, itemque de tota domo Iſrael, h. e. il- na, hæc ſententia, hoc præceptum, hoc judicium eo- lis, ex toto Iſraele, quibus adhæreſcentibus Jehovæ di- rum eſt. Illuftremus per id, quod factum eft poft capti- cunt ſedentes Hierofolymis , Recedite à Jehovah : quan- vitatem Babylonicam , imminente fine Reipublicæ. quam eos elongaverit in gentibus , & difperferit in ter- Johan.9: 22. Jam conſtituerant Judæi , ut , fi quis ris; quia tamen ipfis fit factus in fanétuarium ; quamvis eum confiteretur Chriftum , extra ſynagogam ejiceretur. paucorum: fe ipfos recollecturum. Quid ante captivitatem Babylonicam factum fit, in Jere $. 17. Quum dicit: Et extiti ipfis fanétuarium, allu- mia patet. Is ipfis , etiam quum fædus renovaflent cum dit ad ſanctuarium Hieroſolymitanum , quo confidebant Jehovah, quotidie verbis Dei dixit, quòd nondum con- ii, qui relicti erant Hierofolymæ. Docet , ſe eſſe fan- verfi ſint ad ſe. Nominatim docet eos, quòd Deus non Ctuarium Ifraelis, hoc eft, fe per inhabitationem fuam exegerit in fædere facrificia ; neque eis deſectetur. Often- in ipfis eos ſanctificare. Nam ocńuwors ſive inhabitatio Dei dit, Jehovam futurum juſtitiam ipforum. Chriſtum præ- in tabernaculo, quod pofuerat in medio Ifraelis, fignifi- dicat. Eam prophetiam non potuerunt audire. Illi qui- cat habitationem Dei in Chrifto & carne ejus , & in eis , dem non dixerunt totidem verbis : Recedite á Jehovah. ) qui ſunt ipfius, tum in cælo , tum in terra. Deum autem Sed, quum Jehovam non agnoſcerent , & quomodo is fieri fanctuarium , etiam Efaias dicit cap. 8:14. Et erit juſtitia Iſraelis futurus effet , & putarent, legem juftitiæ fanétuarium, hoc eſt, apparebit in carne ad fanctifican- effe , quæ imperat opera & fervitutem imponit; aliam dum electos. Ita Apocal. 21: 22. Dominus enim Deus tem- verò doctrinam damnarent ; & fideles urgerent, ut loque-plum illius eft & Agnus. Eft in medio illorum , ut fancti- rentur ea , quæ ipfi loquebantur: id tantundem fuit, ac ficet ipfos , eft ipfis domus & manfio. Subeft & altera fi- fi dicerent, Recedite à Jehovah. Nam, qui jubet à le- gnificatio. Habuerunt me ſanctuarium, hoc eft, acceffe- ge juſtitiæ recedere, jubet recedere à Jehovah. Atque runt ad me, ut fanctificatorem ſuum. Debuerunt Ifraeli- etiam eo fine oftendit Deus Ezechieli vifionem fedentis in tæ, dum accedebant ad fanctuarium manu factum , me- throno, ut cognofcerent, Deum manifeftandum in car ditari & difcere acceſſum ad Deum in Chriſto, vero facer- ne. Quoties Prophetia dicit: Et cognofcent , quòd ego fim dote, & hilafterio. Fideles, qui in captivitatem abducti Iehovah: toties accuſantur Ifraelitæ, quòd non cogno- funt , audiverunt verba Dei etiam in captivitate, & Spi- ſcant Jehovam. Efa. I:27. Relinquentes Jehovam ſunt, ritum Dei docentem habuerunt in medio fui, & accelle- qui, quum Chriſto nomen dederint, à lege ejus ad aliam runt corde ad Chriftum, & eum habuerunt pro vero ſan- Diftinguuntur à peccantibus idololatris cuario: neque putaverunt, à ſe per abductionem à mate- gentilibus , & à deficientibus Judæis. riali fanctuario aliud, quàm pignus externum, ablatum $. 13. Quamvis autem principes Judæ, fedentes Hie- effe, & communionem cum multis fidelibus, & habita- roſolymis, jubeant recedere à Jehovah ; funt tamen in tionem in ea terra tionem in ea terra , ad quam Dominus venturus erat. Ifraele toto , qui ipfi affixi ſunt. Nam, quibus dicunt, propter quam cauſam Hierofolymam ferebant ſupra fum- Recedite , elong amini , ii faciunt cum Jehovah & ad illum mam lætitiæ ſuæ, Pfalm. 137:6. Opponuntur exſules, accedunt. Eos Spiritus dicit fratres Prophetæ: quippe quibus Jehovah fuit fan&tuarium, ſedentibus Hierofoly- habentes unum Patrem in cælis, & filios Patriarcharum. mæ & accedentibus ad ſanctuarium materiale, jubentibus Nam, qui longè abeunt à Jehovah, non funt filii Abra- à Jehovah recedere , quibus Jehovah non fuit fanctua- hami, non fratres accedentium ad Jehovam. Eofdem no rium, quia non acceſſerunt ad eum, neque crediderunt minat homines vindicationis. Tamen hæc etiam de cogna- in eum, neque ſperaverunt ozývavorv ipfius in hominibus & tis intelligi poffunt. Nempe dediffe Dominum Prophetæ Pavéeworv ev owezi, neque no te esconde o de peç kõv per fan- fratres & cognatos fidei conſortes & hæreditatis : uti guinem Teſtamenti, neque fanctificationis Dei participes etiam ex tota domo Ifraelis. Diſtinguit tamen inter fra- facti ſunt. tres, confanguineos aut contribules & populares Iſraeli S. 18. Quod additur dym wyp/ Lxx. explicant - tas , quibus dicunt, Recedite, & illos, qui dicunt , Re- giac mo peixeòr. Sed royn de numero & duratione ac tem- cedite. Et eos, qui dicunt , Recedite, vocat Sedentes pore dicitur. Kimchius teſtatur , in correctis codicibus Hierofolymis : quod à fenatu, doctoribus & prophetis po- fe reperiffe wipps per Pathach ; attamen in quibufdam puli, & facerdotibus apoftafia & lex apoftafiæ & prayum judicium procederet. Quod & Pfalmus 82. oſtendit. Is cum Kametz. In Manuſcripto fuit 07????, ſed ſcalpello enim prænunciat, Deum conftiturum in cætu Dei & in eraſum eſt inferius punctulum. Maforah annotat, bis re- medio deorum , hoc eſt, principum populi, judicaturum': periri. Et alterum v7pp eft Efa. 8: 14. Sed ſolent etiam & eos accuſaturum, quòd perperam judicent, & inno- abſoluta conjungi cum alio fubitantivo. pyp w7p eſt pro centes affligant. OYN 07?? v???/ Ita aliquando abſoluta junguntur. quod $. 14. Abarbenel hîc legit pa, in præterito, & fic explicat contortè. Neque enim ſenſus rotundus &, qua- tantùm in Genitivo. Subintelligendum eſt conſtructum in non per appofitionem in eodem caſu explicari poteft, fed lem velis talibus verbis dictum , inde naſcitur. Quanquam ftatu regiminis . ut rhin nya pi$7 illa arca fæderis Do- & noftri quidam id ſequuntur. Atqui boni codices habent mini. Significatur, Deum aliquibus , paucis, in captivi- span in Imperativo. Ita & manuſcriptus Bibliothecæ no- tate, daturum eſſe converſionem ad fe ex toto corde. Id îtræ. Et in margine Maforæ annotatio: 4 hoc eſt, non promiffum Deut.3o: 2. Et converteris ad Dominum Deum amplius reperitur cum Pathach. Atque ita editum eft . tuum , & auſcult abis voci ejus. Paucitas hæc opponitur Etiam Lxx. ois sinov evrois oi ne in čvTES 'legxozchnines multis. de quibus eft Efa.53 : 1z. Dabo ipfi partem in Morgey are qe me & rugíso gpeño dedozey gñ eis nanggo multis de ipfe peccatum multorum tulit. Rom. 8:29. legem difcedunt. ز UC Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELI S C Α Ρ. ΧΙ. 39 Ut ipſe fit primogenitus in multis fratribus. Senſus empha- , rum in placitis confiftentium : tum fine dubio cor circum- ticus eff. . d. Hi funt Ifraelitarum primi, quibus ego ciditur nova aliqua circumciſione éxe. Og Torstw non manua- exſtiti fanctuarium , (illi enim ſine ſanctuario terreſtria | li. ut eft verſ. 11. Tunc enim cor aſpergitur à conſcien- me fanctificantur & ad me accedunt ) & quidem fanctua- tia mala. Hebr. 8: 9. 14. 10:2.22. Quando autem con- rium non cum numeroſo populo, neque eo collecto in u- fcientia peccati ( ut nondum expiati) aufertur, tum cir- num; fed ita , ut pauci hîc, pauci illic ad me accedant, cumciditur cor nova quadam circumciſione. Tunc igitur & ego accedam ad paucos hîc illic. Ideo colligam eos & exiftit in homine aliud cor & alius animus. Tunc amor in medio illorum fiam fanétuarium plurimorum, hoc eſt, Dei ſe ipſo fit major ; quippe pro desnio & Q66w formi- primò ipſorum & filiorum ipſorum ex omnibus tribubus dine , metu, & triſtitia , induit lætitiam & 75cộộncico , five collectorum , & denique omnium gentium. Efa. 66:23. | meliorem ſpem, per quam prope accedit ad Deum. Con- Quod ſanctuarium Ezechiel in ænigmate deſcribit cap. 40. fer Efa. 61: 1. 2. 3. Hebr. 7:19. Promittitur hoc ipſis & fequentibus. etiam fidelibus five exſpectantibus falutem Ifraelis. Igitur $. 19. Verf. 17. 18. Promittit igitur , fe illos colle- intelligitur aliquid novum & antea non datum. etarum & recepturum ex populis & terris, & iis daturum $.21. Cor & fpiritus quando diſtinguuntur, prius no. terram Ifrael. Deut. 30:3. Jerem. 24:5.6.7. In 'nşa?! tat judicium , alterum notat animum five ſtatum ejus. Vau abundat, & tantùm eſt converſivum. Confer cap.275. Nempe cor unum poteſt notare, 1. certas & fixas cogita- Videmus , hanc etiam promiffionem pertinere ad omnem tiones , fine difceptatione & ambiguitate. 2. confenfum domum Ifraelis . Omnes Ifraelitæ, qui unquam in capti- inter omnes. Antequam Chriftus appareret in carne & vitatem deducti fuerunt, edicto Cyri acceperunt liberta- Euangelium prædicaret, & myfterium pietatis in aprico tem redeundi in terram patrum ſuorum. Neque tantùm collocaretur , fideles ſine dubio multa ignorarunt , & ſcru- redierunt, qui primò redu&i funt cum Sorobabele, ſed, tati funt , quomodo opus falutis proceſſurum effet , in quicunque voluerunt ex omnibus tribubus. Et inter tri- quod & quale tempus Deus eam contuliffet : imprimis, bus non fuit tum diſcidium, ut tempore Jaroboami primi quum Doctores populi non fungerentur ſuo officio. Exem- extitit. Omnes idem ſanctuarium terreſtre adierunt, par- plum ſume. Jam venerat Chriſtus , & Nathanael dubi- tim in fide , partim utcunque ; omnes Judæi appellati tat, an ex Nazareth bonum provenire poffet. Tales dubi- funt; omnes paruerunt Senatui Hierofolymis reſidenti, tationes & cæſpitationes multæ etiam in Apoſtolis fue- ubicunque habitarent. Et hæc eft colle&tio ; quòd facti runt. Etiam poft Chrifti aſcenſum in cælum quæfitum ſunt unus populus : cum qua conjungit receptionem, quòd eft, An gentibus imponenda eſſet lex Mofis? Promittit ſcilicet ipfis paravit & munivit viam & q. portam apertam igitur Deus, ſe dubitationes illas & ignorantias illas fana- per quam accederent; & domum , ad quam accederent turum , & effecturum, ut haberent fideles certam , fixam cum precibus & oblationibus fuis : (Lxx. ciodégope.com sej & firmam cogitationem ac ſenſum apud fe ipfos, & de owego. Potiùs owétcs sej ciodéžopcy) & denique , Et dabo fundamento ſalutis deque juſtitia & lege juſtitiæ & regno vobis terram Ifrael. hoc eſt, tradam illam in veftram ma Dei idem cogitarent ac dicerent. Id verò ut efficeret Deus, num & poteftatem, & vos conſtituam ejus dominos , ut neceffe erat Chriftum mit:i, & legem fidei in medio o- yos & terra Iſrael non fitis ſub poteftate gentium, neque mnium publicari; ut eſt apud Jeremiam cap. 31:33. ut in poteſtate eorum, qui vobis dicunt, Recedite à Jeho- ita omnes cognoſcerent Dominum, ut eſt verf. 34. Cum vab. Vobis. intellige, Tibi & fratribus tuis ac conſangui- hac promiſlione concinit ea apud Jeremiam cap. 32: 39. neis & toti domui Iſrael, quibus dicunt fedentes Hierofo- Et dabo ipfis cor unum & viam unam, ad timendum me lymis , Recedite à Jehovah. Non, quod vivente Eze- omnibus diebus. Conferenda eft etiam oratio in Pfalmo 86: chiele id futurum eſſet, aut viventibus plerifque illis, qui verf. 11. 1' Aduna cor meum ad timendum nomen tuum. in captivitatem abducti erant: fed, quod tamen partim Id hîc promittitur non ſingulis tantùm, fed omnibus fra- illud Deus facere incepturus effet , vivis adhuc quibuf- tribus. dam in Babyloniam abductis (Daniel enim vixit adhuc $. 22. Spiritus porrò novus , ut & ex dictis patet , fi- ſub Cyro ) partim piorum cæteris & filiis eorum id Deus gnificat alium animi habitum; ut non amplius timerent effet præſtiturus. Quomodo autem id futurum ſit, expli- | & triſtarentur & litirent atque eſurirent falutis exhibitio- cat verf. 18. Et venient eò , nempe fratres tui, fideles ex nem , ſed lætarentur; non mærerent, ſed hilares eſſent, domo Ifrael. Aliquando loquitur in ſecunda perſona, ali- etiam in afflictionibus & in ipſa morte; non ftarent ad fan- quando in tertia vide verf. 19. Venit eò Sorobabel cuarium terreſtre, ut ſervi , fed propè accederent, ad cum comitibus ſuis , & Efdra cum fuis, & Nehemias, petendum maxima Dei promiſſa, quæ etiam in hoc fecu- &, quotquot deinde, uſi libertate fua , eò habitatum | lo Eccleſiæ ſunt danda ; pro fpiritu hebeti induerent ope- conceſſerunt, vel etiam , quum alibi habitarent, ad fe- rimentum gloriationis; filii Dei fierent ( Joh. 1: 12.) Ita, quum potuerunt , profecti funt. ut factum , quum & non amplius vellent effe Servi: neque quærerent do- effunderetur Spiritus ſanctus in Pentecofte, Actor. 2. Et mum manu factam & urbem non manentem, ſed regnum amovebunt omnia deteftabilia ejus & abominationes ejus inconcuſſum & urbem fundamenta habentem ac patriam exea. Populum reformare ( ut vulgò loquimur) & ad cæleftem tantùm quærerent, & ad hæreditandum gentes legem Moſis obſervandam ducere cæperunt Eſdras & ſe pararent. Nehemias : ſed Maccabæus & fratres ejus ex tota terra $. 23. Additur his: Et auferam cor lapideumex medio omnia idola ſuſtulerunt, imò etiam vicinas gentes ſube eorum, & dabo eis cor carneum. Mofes dicto capite Deu- gerunt & coëgerunt circumciſionem accipere , & recu- teronomii trigeſimo poſt promiffionem circumcidendi fantes exſciderunt. cordis rurfus promittit pe7dvosce ac refipifcentiam , verf. 7. S. 20. Verf. 19. Sequens promiſlio pertinet ad redu- & fequentibus. Non poffumus hæc non pro parallelis ha- &tos ex captivitate & collocatos in terra , & tempus, quo bere. Senſus igitur eft, Quibus Deus dederit fpiritum terra ipſis data fuit, & eam expurgaverunt ab idolis. Et novum , eos porrò etiam ab erroribus & peccatis fuis daboipfis cor unum, & fpiritum novum dabo in medio ve- purgaturum , &, quod per ftuporem & torporem pec- ftri. Similia cap. 36: 26. Tantùm pro eo, quòd hîc di- pro eo, quòd hîc di- caverint , & condonaturum & emendaturum , ita ut citur cor unum , ibi legitur cor novum. Non poteft dubium ex ftupentibus & focordibus fiant vigilantes, attenti ad effe , quin hæc promillio coïncidat cum ea, quæ eft Deut. verbum Dei & ei non opponant pertinaciam. Innuitur 30:6. Et circumcidet Jehovah Deus tuus cor tuum & cor ergo, non tantùm omnes homines ante regenerationem ſeminis tui ad diligendum Jehovam Deum tuum toto corde habere cor filiceum , durum , & mortuos in lapſibus tuo du tota anima tua propter vitam tuam , feu , ut vivas. & præputio carnis effe ; fed etiam in ipfis credenti- Ubi intelligitur circumcifio quædam cordis, quæ antea bus ſupereſſe poſſe ruditatem & ftuporem , ut in mul- non fuerat facta: nempe illa , quam Apoftolus explicat tos errores & peccata incidant: idque omninò futurum Coloff. 2 : 14. Quando enim tollitur necellitas exhiben- | eſſe. Quemadmodum fanè apud Efaiam . cap. 64: 6. di Chirographum fibi contrarium , & non amplius fubji- conqueruntur fideles de corruptione Eccleſiæ. Et exti- citur peccator fidelis mois do y pegoor , five legi præcepto-timus , ut impurus , omnes nos, &ut veftis menftruata , . D 2 ombes 40 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R T U S omnes juſtitie noftræ, &emarcuimus , ut folium , omnes | apud Jeremiam cap. 31:33. quòd eam pofiturus eller in nos , &pravitates nofiræ , ut ventus , auferunt nos. A medio omnium, & ſcripturus in cordibus : præceptum, gitamur moribus malis & erroribus. Quod eſſe dictum de quod Moſes Deut. 30: 11. 12. 13.14. dicit eſſe propin- Eccleſia Chriſti, ordo Prophetiæ oftendit iis , qui ad eam quum in corde & ore. Quod Paulus Rom. 10:6.7.8.9. attendunt. Quid Apocalypfis, nonne dicit, ſervos Dei 10. interpretatur præceptum fidei. Vocat tamen defini- errare & idolothyta comedere & ſcortari? Apoc. 2 : 20. tiones & judicia, quia præceptum hoc latum eſt valde, Omitto alia. Nonne Chriftus dicit , Ita in agro Domini & cùm plurimas veritates , tum omnem receffionem à frumenta & zizania permixta fore, ut periculum fit, fi malo & omnem charitatem complectitur. Neque opus quis zizania velit colligere , ne & frumenta exſtirpet ? eſt hîc quærere de præceptis (definitionibus & judiciis ) Matth. 13:29.38. Quia ſcilicet in multis ſimiles futuri quæ funt legis placitorum, carnalibus , impotentibus & ſint ſibi fideles , pueri tamen in Chriſto & carnales (1 Cor. | inutilibus ; ut Paulus loquitur. de quibus Ezech. 20:25. 3:1.) & filii maligni. Igitur hoc loco , Auferam cor Nam ea non funt omnis temporis , fi opus externum fpe- lapideum , plus ſignificat, quàm vivificabo ex morte in etes. Sed, fi veritatem & nucleum & rem eorum ſpectes , peccatis , regenerabo, incipiam ſanctificare: nimirum, continentur in præcepto fidei & charitatis. Omnia enim quod magis magiſque vetuftum hominem in fidelibus fit illa præcepta concernunt ritus & geftus & tractationem mortificaturus , & ftuporem illum , per quem erroribus elementorum mundi , quæ ita tractata nullum in ſe uſum & peccatis implicati fuerint, ut corrumperetur Eccleſia habebant, ſed tantùm dýrworv av ol Mailes lw ſignificationem in doctrina, converſatione & regimine, fit perfectiùs fa ſpiritualem. atque ita inſerviebant promiflioni & legi fi- naturus. Ita Efa. 57:16. 17. 18. Non in ſeculum conten- dei . Quare, ubi lex fidei & charitatis obfervatur, ibi dam, do non in perpetuum efferveſcam: ſed ſpiritus à me etiam illa lex, quoad virtutem ſuam & valorem & figni- inundabit, & animas ego feci. In pravitate avaritiæ ejus ficationem , obſervatur. Nam illorum præceptorum non efferbui, & percutiebam eum , occult ans faciem. Gef- | tantùm verba fignificabant actum carnalem , fed actus car- ferveſcebam; Gibat averſus in via cordis fui. Vias ejus nalis fignificabat operationem ſpiritualem. Contra , quan- vidi , & fanabo eum & ducam eum & rependam conſola- do promiffio eft verſa in Euangelium, illam legem actu tiones ipfi & lugentibus ejus. Culpa eſt, initiis conten externo obſervare, eft Euangelium, & fædus Dei, & tum eſſe & non intendere profectui. Etiam , qui Chriſtum juſtitiam , & regnum ejus , abnegare ac repudiare, & rea- cognoverunt, & in eum crediderunt, debent orare, ut tum pro juſtitia , impuritatem pro purificatione conſcien- cor faxeun ex medio fui tollatur; debent fibi ſuſpecti ef- tiæ introducere. ſe, nec agere fecundùm ſuas ratiocinationes ; neque pu $. 25. Quum dicit Obſervent & faciant illa, duo in. tare, quod cogitant, eſſe à Spiritu ſancto: verùm fufpi- dicantur: Primò opus mentis: alterum totius hominis. rare & orare, ut ad TENGéante, perfectionem, poflint per- Mentis opus circa præcepta eſt ea habere in precio, ea venire. cum Paulo, Philip. 3:10 — 14. In eo peccat | diſcere, ea ante oculos ponere , ut regulam & typum obe- homo, quòd fui fiduciam non poteft deponere , ut ad dientiæ, ea amare, & fe ad ea componere velle ac ftude- vera bona & omnem abundantiam Spiritus atque omnes re: non verò obliviſci, negligere , poft tergum rejicere: benedictiones anhelet, ut dona Dei. Videmus hîc, qui- ſtudere bonam conſcientiam habere in omnibus; atque ita bus Deus eft in fanctuarium, eos omnia ab ipfo, & qui- nihil temere dicere aut facere, ſed wineg pogices & certi- dem interveniente facrificio, accipere, & in ſanctuarium tudinem animi ex præcepto quærere. Opus totius homi- & templum Dei per gratiam ipſius exædificari. Quod nis eft fecundùm illa judicare , loqui , agere & omnia qui negant, fe fibi Deum faciunt, vires fibi arrogando , membra fua Deo victimam rationalem exhibere. Neque quas non habent; & Dei potentiam negant, quaſi non enim gratia juſtificationis poteft effe non ad vitam ; & vi- poffit hominem fanctificare ; aut gratiam ac veritatem , ta hominis non eſt niſi operatio bona cum lætitia. quafi & minus velit, quàm poteft, aut minus ſentiat, $. 26. Et erunt mihi in populum. Ut populus ad Re- quàm videtur dicere. Fructus doni eft verf. 20. Ut in de gem & Dominum , imò Salvatorem ſuum, ita ad me finitionibus meis ambulent, & judicia mea obſervent , & accedent, ut à me accipiant mea dona, & mihi gratias faciant ea. Quod dicitur Mich.4:5. Nam omnes gen- agant, & mea verba audiant, & meam voluntatem fa- tes ambulant , quiſque in nomine Dei ſui: & nos ambula ciant, & me glorificent, & oculis meis, ut præmiatoris bimus in nomine Fehöve Dei noftri in feculum & perpetui- fui, ſe probare cupiant, & me non deſerant. Nemo hîc tatem : id imprimis hoc loco intelligendum eſt : quafi collocatus in medio , nullus vicarius, nullus focius. Ec- dicat, ut neminem dominum , legiſlatorem, doctorem cleſia reſipiſcens fe fiftet Concionem Dei vivi, 1. Tim. 3: nominent præter me ; me autem regem fuum , docto- | ¥f. 15. non gregem deorum nominatorum. Hæc eft una rem ſuum , dominum ſuum non cum Üno & abnegatio- promiffionum Novi Teſtamenti Jerem. 31:33. 32:38. ne , fed in veritate, nominent. ut dicant: Jehovah eft Significatur hîc animus & opus fidelium , fed, quod Deus judex noſter , Jehovah legiſlator nofter , Jehovah rex in ipfis eft operaturus. Nam non eſt ſimplex prædictio, noſter. Ille ſalvat nos. Elai . 33: 22. Ut & Jehovam fed promillio. Quippe id conſequitur ex cordis lapidei dicant effe legiſlatorem ac doctorem ſuum , cujus & verbis ablatione & datione cordis unius & animi novi. Poffet in & Spiritu regi atque agi velint: & viceverſa, legiſlato- eis verbis etiam gratia & benedi&tio divina intelligi; fed , rem fuum ac regem ("Chriſtum ſcilicet ) fateantur effe quia alterum fubjungitur , Et ego ero ipſis in Deum , quum Jehovam : & nullius legiſlationem accipiant, nullius xé- & illud animum fidelium fignificare poflit & benedictio- egevuse ſignaturam ſuſcipiant vel in frontem vel in dextram nem Dei; ne interpretatio noſtra eadem fit in utroque, manum, niſi ipſius. Hoc eft, quod dicitur Joel. 3: 5. non deterius faciemus, fi occaſione prioris animum Ec- Omnis , qui invocabit aut nominabit nomen Jehove, eva clefiæ , occafione poſterioris benedictiones Dei cogite- det , & falvlis fiet. mus. Ergo , Erunt mihi populus , eft, faciam, ut ſe ex- $.24. Ambulare hîc eft agere cum intentione confe- hibeant mihi populum , non alii, non ſubjicient ſe ulli ho- quendi bonum & finem fuum attingendi. Igitur id notat mini, non ſcortabuntur à me: non fervient aliis dominis. tum verba Dei loqui, tum præcepta ipſius facere. Dice- De quibus eft Efa. 26: 13. Domine , Deus noſter, domi- re, præcepta Dei folius eſſe facienda, & ea facere. Ea nati ſunt nobis domini preter te. In regno Dei nullus yerè præcepta vocat definitiones & judicia. Prima vox notat Deus, nullus legiſlator, nullus 'nominatus Deus , nullus propriè cujufque rei modum & circumſcriptionem. Chri- dominus , præter ipfum , locum habet : alioqui non verè ftus dicit in Pfalmo 2. Narrabo ad vel juxta definitum. appellaretur Regnum Dei in evndicesoaſ temporis præteriti, Quod nullam additionem aut detractionem admittit. Ju- quo dii nominati fuerunt. dicia vocat, quia Deus fecundùm ea judicat. Sunt enim S. 27. Et ego iis ero in Deum. quemadmodum illi data in foedus, atque ita cum promillione; cui contra mihi fe exhibebunt, ut populum meum; ita ego viciſ- ria eft comminatio, noe liege , maledictio & damnatio , at- fim me exhibebo ipſis, ut Deum ipſorum. non ut regem à fædere, amicitia & communione rejectio. Non & dominum , qui præcepta gravia imperet , qui opus poteſt hîc non intelligi Lex Domini, de qua promittitur imponat, qui oneret , qui jugo premat , qui tributum que exi. Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε Ι Ι S HI E L I S CA P. XI. 4.1 exigat, qui delaſſet & in ſervitutem redigat, & fuæ vo eo ordine, fine interruptione. Hæc promiſlio incepit im- luptatis & utilitatis caufa moleftiam fubire cogat populum; pleri, cùm miſſus eſt Angelus ad præparandam viam Do- fed Deus , qui nullo indiget, qui glorificari vult, 'ut po- mini Efai.40:3. Malach. 3:1. &4:5. Et hîc ea pars tens, ut bonus, ut rectus , & amari, ut verum & folum veritatis & gratiæ à Chrifto afferendæ etiam intelligitur, bonum, & qui fibi deſponfat populum ſuum, ut ſponſam quæ ſequitur multiplicem repurgationem. Nam repurga- fuam , per fidem, ut fibi vivant, ſua caufa lætentur & in tio terra, de tio terre, de qua eft verf. 18. durat, donec ſcandala on ſe glorientur. Adhibetur hîc illud nomen, quo Deus o mnia tollantur ex regno Chriſti. Matth. 13:11. Gratia mnem bonitatem fuam complexus eft in promiflione, Chriſti non ftatim eſt omnium aut quaſi omnium. Efaias Gen. 17:6. Facio tecum foedus , quòd futurus fim tibi do dicit cap. 10: 21. 22. Reliquum convertetur, reliquum femini tuo in Deum. Intelligitur autem hoc loco confum- 7 acobi, ad Deum viétorem. Sit licet populus tuus , ut fa- matio in danda tum hæreditate gentium , tum æterna glo-bulum maris , reliquiæ convertentur. Conſumtio deciſa eft, ria. Voluit enim Deus & Chriftum regem Ecclefiæ ma- inundans juſtitia. Id recitat Apoftolus R : 27.28. gnuin fieri in mundo , & eum totum ei ſubjicere; & ita Et judicia exercenda in gentes immorigeras & recedentes in oculis gentium cognoſci Deus Ifraelis : idque populo à Deo non tacet Scriptura. fuo promiſit; & neceffe eft , Eccleſiam adduci ad Deum, $. 30. Verf. 21. De Hierofolymitanis contra pronun- & cognofcere , quemadmodum cognita eft. Neque enim ciat, quod ipſorum cor ambulet ſecundùm cor deteſtatio- divina potentia permittit, ut non eos , quorum Deus eft, num & abominationum ſuarum. Hîc per deteftationes & & in anima & in corpore gloriofiflima & immarceſcibili abominationes intelliguntur non tam imagines , quæ cor lætitia impleat, cum immortalitate ; & ita ipfos fui defi non habent, quàm Diabolus, & homines doctrinas dæa derii & amoris compotes faciat. Uti enim amor Dei non moniorum loquentes; qui ipfis videbantur effe Prophetæ eft integer, in quo non eft æftimatio Dei, ut melioris o & verbum Dei loqui. Quos etiam Eſaias vocat cap. 8:19. mnibus rebus mundanis , & ejus cognitionis , poft certa-hariolos & iygas espúzs. Declarat, ſe viam ipſorum in men & fidei ac charitatis exercitium obtinendæ , defide- caput ipſorum revolviſſe. Hoc primò in eos, qui Hiero- rium ; ita etiam Deus non fieret fuis in Deum , integrè, folymis adhuc erant , dicitur. de quibus ita Jeremias in niſi deſiderio ipforum ſuo tempore ſatisfaceret & in anima comparatione priùs deportatorum , cap. 24: 5.6.7.8. & in corpore. 9. 10. Ut ficus ill as bonas : ita agnoſcam exfules Jude, $. 28. obfervandum etiam tempus hujus promiflionis quos ejeci ex loco hoc in terram Chaldæorum, in bonum : implendæ. Complectitur fanè hæc prophetia omne tem- & ponam oculos meos ſuper ipfos in bonum, & reducam eos pus uſque ad ultimum judicium & reſurrectionem mortuo in terram hanc , & ædificabo eos do non deftruam , cu rum. Attamen initium illius eft proximum tempus. Jam plantabo & non evellam : & dabo ipfis cor ad cognofcendum in captivitate quibuſdam erat Deus in fanétuarium pauco me, quòd ego fim Jehovah; du erunt mihi populus & ego rum. Eos collecturus erat & recepturus & daturus ipſis ero ipfis Deus ; quia convertentur ad me toto corde fuo. Et, terram Ifrael. In eam venturi erant & eam repurgaturi ab ut ficus ille male, que non poffunt comedi pre feditate , idolis. Id factum poft captivitatem Babylonicam. Tum fic dabo Zedekiam regem Jude & principes ejus & reliquias conſecuturum erat , ut daret ipfis cor unum & animum no- Hieroſolyma , quæ ſuperſunt in terra hac, d eos, qui ſe vum. Tum , inquam , affectus fervitutis mutandus e dent in terra Ægyptiorum : & dabo eos in commotionem , rat in affectum filiorum. Quod non potuit fieri, niſi per ſuper malo , omnibus regnis terræ , in opprobrium , in exem- exhibitionem Chriſti & regni ejus & prædicationem plum, in dicterium, in meledi&tum in omnibus locis, quò Euangelii. Quid poftea operaturus fit Deus in Eccleſia ſua, eos pellam: & mittam in eos gladium , famem, & peftem, ſequentia verba ſummatim indicant. donec omnes pereant à terra, quam dederam ipfis & pa- $.29. Judæus Abarbenel oinnia rejicit in tempus aliud, tribus ipforum. Sed præterea etiam in illos, qui olim non quod necdum venerit : quod vocat tempus vindicationis. accepturi erant cor unum & animum novum. Et id etiam neſciens , vindicationem & redemtionem factam eſſe , Jeremias teftatur cap. 30: 23.24. ubi, quum dixiſſet, quia, quæ fit redemtio & aſſertio Iſraelis, ignorat. Ita- Princeps ejus ex ipſo prodibit , &ego faciam, ut accedat que, fecundùm ejus fententiam, prophetia hæc, de re ad me : &, Eritis mihi in populum , & ego vobis ero in collectione & cæteris, nondum cæpit impleri. Quum ta Deum: addit: Ecce procella Domini ardor exivit, turbo men conſtet, captivitatem folutam eſſe, permiſſum eſſe ſe trahens , ſuper capite improborum, non-juftorum , ma- omnibus ubique redire in locum fuum , & multi etiam mebit. non avertetur æftus iræ Domini , donec fecerit cu reducti fint, adjuvantibus regibus, & templum ædifica- donec extare fecerit decreta cordis fui. In extremo dierum tum fit, & terra Iſrael data fit reductis, & idola ſublata conſiderabitis hoc. fint ex terra, & Chriftus venerit & redemtionem pere $. 31. Verf. 22. 23. Narrat, fe poftea vidiſſe , quòd gerit, & populum fuum afferuerit, & Euangelium præ- animalia fuftulerint elas ſuas , &c. & gloria Fehove de dicatum fit, & credentes Spiritum filiationis acceperint, civitate in montem oppoſitum profecta ſit; qui eſt mons iſque in Eccleſia clariflimè fit manifeftatus, & Ecclefia oliveti, (Zachar. 14:4.) in quo monte Chriſtus fæpè credentium (quemadmodum Ezechiel prædicit ) ab illo verfatus eft, & ex quo aſcendit in cælum. tempore ita emendetur. Idem Judæus exiftimat, promiſ S.32. Verf. 24. 25. Narrat , fe in ſpiritu reductum eſſe fionem hanc pertinere ad omnes homines ultimi temporis. ¡ in Chaldæam, & vifionem à fe abiiſſe vel aſcendiſſe. Verba vehementer hallucinatur, imò temerarius eft. To autem , quæ audiverat , ſe enarráſſe exulibus. Id fuit ta enim hæc promiſlio eft illorum, quibus dicitur , Rece- medium confirmandæ fidei exulum , qui, utut exules & dite à Domino: quod Deus ipſis daturus fit ſemen, quod pauci, Deum habebant habitantem in medio ſui, quem poft ipfos perpetuum eſſet, cui hæc omnia contingerent, pro fanctuario haberent. In quo 1 2017 CAPUT XII. ET venit ad noc verbum Jehova , dicendo : Fili hominis, in medio domus inobedientiæ illius tu habitas ; quibus funt oculi ad viden- dum , & non vident; aures funt illis ad audiendum, & non audiunt ; quia domus ino- bedientiæ funt. 3 Tu autem, fili hominis , fac tibi apparatum exilii , & in exilium abi de die ante oculos ipforum : exulatum proficiſceris ex loco tuo in locum alium ante oculos ipſorum. Fortaſſe videbunt. Quandoquidem domus inobedientia funt. D 3 4 Et COM M E N T A R I US 4.2 4. Et proferes apparatum tuum, qualis eft apparatus exilii, interdiu ante oculos ipforum : & tu exibis veſpere ante oculos ipforum , ut exulatum euntes ire folent. 5 Ante oculos ipſorum fac tibi foramen in pariete, & effer per illud. 6 Ante oculos ipſorum humero portabis, in caligine efferes , faciem tuam teges , ut non videas terram. Nam prodigium dedi te domui Iſrael. 7 Et feci ſic , quemadmodum juſſus eram: apparatum meum protuli , qualis eſt apparatus exilii, de die ; & veſpere fodi mihi in pariete manu ; in caligine extuli, humero portavi ante oculos ipforum. 8 Et factum eſt verbum Jehova mane ad me , dicendo: 9 Fili hominis, nonne dixerunt ad te domus Ifrael, domus illa inobedientiæ , quid agis ? 10 Dic ad eos : hic dixit Dominus Jehovah: Princeps eft hæc ſarcina (vel hæc pronunciatio) Hierofolymis, & tota domus Iſrael, in quorum medio illi ſunt. II Dic: Ego portentum veſtrum. Quemadmodum feci, fic fiet illis , in exilium in captivitatem ibunt. 12 Et Princeps, qui eſt in medio ipforum, fuper bumero feret in caligine, & exibit ; parietem perfodient, adefferendum per eum: faciem fuam teget , ut non videat oculo ipfe terram. 13 Ét expandam rete meum ſuper eum , &tenebitur reti meo, & deducam ipſum Babylonem, in terram Chaldæorum , &illam non videbit, & ibi morietur. 14 Et , quotquot circa ipſum funt, auxilia ipfius , & omnes alas ipſius, ventilabo in omnem ven- tum, & gladium ſiringam poft illos. 15 Et cognofcent, quòd ego fim Jehovah , me ipſos diſpergente in gentibus & ventilante inter- ris. 16 Et reliquos faciam de ipſis homines numerabiles à gladio , à fame , à peſte , ut narrent omnes ſúas abominationes in gentibus , ad quas venerint : & cognofcent, quòd ego fim 7ebovab. 17 Et faétum eſt verbum Jehovæ ad me , dicendo: 18 Fili hominis , panem tuum in motu comedes & aquam tuam in concuſſione & formidine bi- bes. 19 Et dices ad populum terræ : Sic dixit Dominus Jebovah de habitantibus Hierofolymam in ter- ra Iſrael, panem fuum in formidine comedent, Cºaquam ſuam attoniti bibent , ut vaſta fiat terra ipſius à plenitudine fua , propter vim omnium habitantium in ea. 20 Et urbes habitat æ defolabuntur , terra vafta fiet , & cognofcetis , quòd ego fim Jehovah. 21 Et factum et verbum ebovæ ad me, dicendo: 22 Fili hominis, quid fibi vult proverbium hoc vobis in terra Iſrael, nimirum : Prolongabuntur dies, & peribit omnis viſio ? 23 Quapropter dic ad ipſos. Sic dixit Dominus Jehovah: Abolevi di&terium hoc, & non utentur eo amplius in Iſraele , ſed (loquere ad ipſos) prope abſunt dies, & verbum omnis vifionis. 24 Nam non exiſtet amplius ulla viſio temeraria & divinatio blanda in medio domus if- rael. 25 Nam ego Jehovah loquar , qualecunque verbum loquar, & fiet; non protrahetur amplius ; ſed in diebus veſtris, domus inobedientiæ , loquar verbum & faciam illud: ait Dominus Jehovah. 26 Et factum eſt verbum Jehovæ ad me, dicendo: 27 Fili hominis ; Ecce domus Ifrael dicunt ; Viſo, quam ille videt, eft in dies multos , & in tempora longa ipſe prophetat. 28 Quapropter dic ad ipfos : Sic dixit Dominus Jehovah: Non protrahetur amplius tempus omnium verborum meorum : qualecunque verbum loquar , etiam fiet : ait Dominus Jehovah. S.I. Erf. 1. Duo præcipuè tractantur in tamen non videant, &, cùm aures habeant ad audien- hoc capite. 1. De exilio populi Re- dum, tamen non audiant. Deuter. 29:4. dicitur: Non giſque Zedekiæ. 2. De Prophetiæ dedit Deus vobis cor ad cognoſcendum & oculos ad viden- celeri completione. dum, & aures ad audiendum. Dupliciter dicitur quis ha- $. 2. Verfu 2. eft præparatio ad bere oculos ad videndum &c. 1. Si quis ita illuminatus fit, eam Prophetiam: Nam oftenditur ut hoc, quod oportet , videat & intelligat. Hoc non ratio, quare Deus velit agere verbis tam difertis, & de cadit in irregenitos. Nam irregeniti non ſunt eò uſque il- fingulis rebus ita per inculcationem loqui. Nempe, quòd luminati, ut videant hoc, quod oportet videre. "Ided habitaret in medio domus inobedientiè, & quidem tantæ dicit Apoftolus , Animalem hominem non poffe ea, quæ inobedientiæ , ut , cùm habeant oculos ad videndum, Spiritus funt, cognofcere; quia ſpiritualiter explorantur. V 1. Cor. Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε Ι S CA P. XI. 43 1. Cor. 2: 14. 2. Si quis hactenus illuminatus fit, ut mul $.4. Quare autem voluit Deus ipfos non ignorare, ta videat , per quæ duci poflit ad videndum , quæ oportet quis exitus futurus eſſet Regis Zedekiæ & populi ? Ut, videre ; atque imprimis illud verbum, in quo continetur | ſi Zedekias & populus ante rem factam non agerent vera ſapientia,agnofcat pro verbo Dei. Qui huc ufque per- pænitentiam, tamen hæc prædi&tio eventu comprobata venerunt,poffunt tamen non audire,non videre;quod opor- | effet ipfis cauſa agnoſcendi & argumentum convincens, tet audire & videre. Poffunt enim de eo, quod vident,& de quòd Rex & populus ob inobedientiam & incredulita- eo , quod audiunt , non rectè judicare; idque per oppoſitio- | tem & falſam de Deo fententiam ( qui tamen Gbivide- niem ſapientiæ carnalis, quæ docet etiam verba Dei extor bantur omnia facere fecundùm legis præſcriptum ) eſſent quere. Quod qui faciunt , non jam errant vulgari more,ſed | in exilium acti, & cogerentur verbum Dei fcrutari & ve- ita indurantur, ut putent , id, in quo errant , effe ver ritatem ex eo diſcere. bum Dei. Quales vix fanabiles ſunt. Cauſa autem non in- $.5. Verf. 3. 6. Jubetur Propheta de die proferre telligendi verbum Dei eſt inobedientia. Sapientia enim apparatum exulantis , & in exilium quafi proficiſci : idque carnalis & ejus amor eſt revera inobedientia. Similiter lo- veſperi , efferendo per foramen parietis , ferendo ſuper bu- quitur Jerem. cap. 5:21. Ubi dicit, Populus ſtultus , | meris in caligine, te&ta facie , idque, ut ſit portentum domui fine corde : qui habent oculos, & non vident ; aures , & Ifrael. Portentum hức non notat miraculum , fed tantùm non audiunt. Idem cap. 6:10. Ad quem loquar du conte- rem non vulgarem & inſolentem , quæ excitaret ad co- fabor, ut audiant ? Ecce præputiata eſt auris eorum & gitandum de alia re. Ita , quæcunque egerunt facerdotes non poffunt attendere. Ecce verbum Dei exftitit ipfis op & Ifraëlitæ in templo ; fuerunt portenta , hoc eſt, mo- probrium, non dele&tantur eo. Ita Chriſtus Joh.8:43. Qua- nimenta. Nam, ni illa aliquid magnum fignificarent, re meum ſermonem non cognoſcitis? Quia non poteſtis audire ftultæ & ociofæ forent geſticulationes. Hoc modo Jo- ſermonem meum. Quia ita fapientes & prudentes eftis apud fua filius Jozadak & focii ipfius homines portenti dicun- vos , Efa.5: 21. ea eft veftra perſuaſio, radix fruticans tur Zach. 3:8. Ita , niſi Ezechiel, vir magnus & fa- felle & abſinthio tam altas radices in vobis egit, tantopere cerdos , illis agendis aliquid ſignificaret, & quidem juſſu æftimatis zelum Dei, quem habetis fine cognitione ; ut Dei, fatuus aut mente captus haberi potuit. Atqui ne- ne audire quidem & conſiderare meos ſermones pollitis. mo poterat eum pro deliro & defipiente habere. I- Non erat in eis humilitas , ut cogitarent, ſe fortaſſe non- dum recte intellexiffe verba Dei. Videbantur fibi viden: deoque fuit necefié, omnes hoc actu excitari, ut requia rerent, quid illa portenderent ? Chriſtus cum pueris tes. Joh. 9:41. Fatebantur, fe verbum Dei habere : fe ſuis fuit à Deo in figna & portenta domui Ifraël. El. 8: Chriftum regem exſpectare. Sciebant, ſecum aliter actum, 18. Novus doctor fuit ipſis Chriſtus & fermones inau- atque cum gentibus , quæ fuerunt ſurdæ & cæcæ. h.e. ditos locutus eft cum diſcipulis ſuis; deinde virtus Dei quæ omnia ignorabant, quaſi nihil vidiſſent, vel audi- potens illos comitata eft , ut viderent magna & nova , viffent ; & verò nec audiverant , quæ Ifraël , nec viderant. qualia nunquam viderant. Lxx. réeges vertunt. Quemadmodum gentium nomen eſt ſurdi & cæci: ita 8.6. Quod phraſin & verba Prophetæ attinet, quibus Ifraëlitarum, videntes , fapientes, prudentes. At quid de utitur in recitatione , equidem nihil video , quod cum ve- illis Efaias capite 42:18.19. 20. Surdi, audite ; & cæci, in- tuemini videndo. Gentes vocat. Quis cæcus nifi fervus meus, nuſtate linguæ pugnet. Miror, doctiffimis viris talia vi- ſa effe, qualia fi mihi etiam videri dicerem, profectò face- Ifraël, & furdus , ut angelus meus , quem mitterem? Quis rem vim animo meo. Purus, terſus, gravis fermo eft : fed, cæcus, ut is, cui pax oblata eft? & cæcus, ut fervus Domini? pro re nata , diligens inculcatio per vocabula aptiffima. Vides multa, & non obſervas: aperit aures, & non audit. Audit , quæ vult; quæ non vult , ad ea furdus eft. Et hoc Pronunciet quis zārce, paulum fubfiftat in fingulis, vi- | oportebat eft, quod dicit : quia domus inobedientie ſunt. Nolunt facere, quod Deus vult (ut eft Joh. 7: 17.) hoc eft, no- $.7. Verſ. 7. & 8. Propheta teſtatur, fe ita feciffe. Haa lunt fe fubjicere juftitiæ Dei ; quia volunt Deum aſſimila- etenus Parabola. Narrat deinde, fe fequenti mane inſtru- &tum effe de affabulatione five parabolæ ſignificatio- re iis, quæ in rebus creatis funt. Ideò non credunt in Chri- ftum Filium Dei & hominis, qui ipſorum juftitia fit. Ideò verba Dei non intelligunt, &, quæ cogerent eos fateri $. 8. Verſ. 9. 10. 11. Jubetur autem , fi interrogent veritatem , fi ad ea attenderent, ea diftorquent. Inobe- ipfum Ifraëlitæ , quid faceret ? reſpondere. Ea reſponfio, dientia illorum, hoc eft, ámsick, infidelitas , quòd Deo five inſtitutio de ſignificatione , duas partes habet. Primò, teſtanti non volunt fuas ratiocinationes ſubmittere & co Principem & populum , qui unà vivebant , & quiſque in ram ipſo obmuteſcere, eique ſimpliciter acquieſcere, fa- medio fratrum habitabat, vel potiùs , in quorum medio cit , ut non videant , neque audiant , atque , etiamfi omnes erant rex & regis præfecti, miniſtri, auxilia : eſſe ſimilem ſyllabas Scripturæ habeant in memoria, tamen verbum iſtius ſarcine. Poteft etiam vocabulum ip7 de rebus in- Vei non habeant manens in ſe, h. e. neſciant, quid Deus telligi, quæ erant in populo , desx70xãs. Ut enim farci- teftetur. na illa auferebatur , ita Princeps & Populus, & , quæ in $. 3. Et hæc non dicuntur præcipuè de illis, qui in ca- populo erant, auferenda erant. Quod dicit verf. 11. quo ptivitate erant ( de illis enim meliora cap. 11:16. dieta | innuit, Iſraelitas partim abigendos, partim deportandos. funt ) ſed de domo Ifraël, in cujus medio habitabat, five Quia tamen vox Nang etiam dicitur pro 777 Nya prolatio- in exilio five domi agerent. Hi ita domus inobedientia ne verbi , licebit etiam fic explicare : Princeps eft hæc erant, ut haberent å misio & oxanegrace s ces quaſi tulene- fententia in Hierofolymam eu in totam domum Ifrael, in egédlv. Synedoche tamen ea eft. Nam Ezechiel & fratres quorum medio illi (principes , ut fingulare ſit collectivum: ejus & contribules & omnes in omnibus tribubus , quibus aut etiam duces Principis ) ſunt. Manifeftus fenfus: Re- reliqui dicebant , Recedite à Iehovah, excipi debent, ut ges & principes funt caufa ejus , quod ego hac mea actione habitantes in medio domus inobedientiæ. Sed hi longè deſigno Hierofolymæ & toti Ifraeli: nempe, quòd illa minima pars populi erant. Ideò Deus ipfis fuit ſanctua- deferenda, expugnanda, capienda eſt, & hic vel fugiet rium paucorum. Hi tamen, quia fal populi erant, qui po- vel deportabitur in exfilium. Reges Ifraelis & Judæ ple- pulus erat inobediens , eò magis debuerunt veritatem di- rique fuerunt caufa omnis mali. Quanquam Ifraelitæ , cere, & non defatigari; fi fortè hæreditatem Dei & fuam quum liberi effent, & à nemine cogerentur mala facere, à amplificare poffent : faltem , ne illorum ſanguis ipſis pof- , ne illorum fanguis ipſis pof- nemine prohiberentur bona facere , non ambularunt in ſet imputari. Etideo, propter ipſorum pervicaciam, vo ftatutis Dei: ut ex libro Judicum apparet : tamen & ma- luit Deus , Prophetam , non tantùm loqui volentibus au-") jor vis fuit ad populum in peccatum impellendum in regi- dire , ſed coram omnium oculis ea agere , quæ ſolent age- bus ( quemadmodumapparuit in Jaroboamo, in Manaſie) re , qui in exilium proficiſcuntur ; ut omnes habe- &, fi qui boni fuerunt, qui recta faciebant ſub ipfis, vití rent occafionem rogandi , quid illud fibi vellet ? funt tantùm regibus grata facere. De regibus verò agit atque ita ignorare non poſſent, quod Deus ipfis notifi-Propheta cap. 19. Efaias c. 1. quum dixiſſet ♡ſ.24. & 25. cabat. ſe ulturum hoftes fuos, & ſcorias eorum ablaturum, dicit verſ. 26, ne. D 4 C O M M E N T A R I US tur , > verſ. 26. fe redditurum Hierofolymæ judices & conſilia-, fcirent, Deum non rectè cognofci aut coli ab habitatoribus rios, ut antehac ab initio fuerant , h.e. rempublicam Se terræ Iſraël, & ideò terram illam defolatam futurain effe: natoribus adminiſtrandam traditurum , non Regibus. In | atque ica Deus Ifraëlis ipfis innotefceret , & ejus reveren- quorum medio illi ſunt. Simile ftatim verf . 12. Et princeps, tiâ Ifraëlitis exſulibus ſe benigniores præberent. Confer qui eft in medio eorum. Quod non de folo rege intelligen- Jerem. 40: 2., 3. dum , fed de illo & præfectis populi , officiis regis. In S. 15. Sic dixit Dominus Jehovah de habitantibus Hie- quorum medio illi ſunt. quorum illi funt duces , à quibus roſolymam. „ hîc notat obje&um. ut Genef. 20:13. Dic circumvallantur, qui ſunt auxilia & ale eorum , qui eos mibi, h.e. de me, Frater meus eft. Quomodo & hx ufurpa. ſequuntur & cum illis faciunt, & eorum peccata imitan- tur eodem capite verf. 2. Sic Pſal. 3: 3 Multi dicunt ani- illis confidunt, & non quærunt regnum meum , ne mæ meæ, hoc eft , de anima mea , Non eft falus ei in Deo. que volunt effe populus meus , ſed illorum principum, Item Ef. 45 : 24. Mihi dixit hoc eft , de me dixit. qui moriuntur. Ihren. 4:20. Spiritus narium noftrarum. Ita wegs Hebr. 1:7. Ad Angelos , h.e. De angelis.Ut de- live reſpiratio noftra, unetus Domini captus eſt in foveis | ſoletur terra ejus , Hierofolymæ. LXX. toç açov ved tai vñ. de quo dicebamus : Sub umbra ejus vivemus in gen- | Particula tenir notat , terrorem Hierofolymitanorum tibus. fore prænuncium vaftitatis & deſolationis terræ. Nam $. 9. Verf. 12. Specialiùs hîc agit de Principe, quòd Deum illum pavorem & anxietatem ipfis injecturum , onuftus farcina , in caligine , per foramen , tecta facie, ut non audeant obviam ire Babyloniis & eis in aditu terræ exiturus eſſet. Ita multos principes exiviſſe, indubium eft. refiftere, ne terra vaſtetur: ſed, ut panem ſuum & aquam Rex ipſe nocte fugam adornavit. Faciem ſuam operiet: edant & bibant cum anxietate, & terram deſerant, eam- ne cognofcatur, aut præ pudore. Etiam David ita egref. que non defendant ab exercitu Nebucadnezaris , eamque ſus eſt Hierofolymis. 2.Sam. 15:30. Ut non videat ter-depopulandam & defolandam relinquant , ſeque includant ram oculo. planè involvet caput. Ita opertus & in nocte intra munitiones Hieroſolymæ, ejufque obfidionem in deſinet terram videre, quæ eſt data hæreditas populo, quam fedentes Hierofolymis dicebant fibi datam effe he: pavore perpetuo exſpectent. $. 16. Ob violentiam omnium habitantium in ea. Pro- reditatem : quam contaminaverant fua inobedientia & pterea quòd omnes habitantes terram ufi funt violentia, violentia. Coactus eſt fe ipfe indignum teftari, qui vide-h.e. per vim injuftè egerunt , & innocentes opprefferunt, ret terram, quæ dicebatur terra Dei. & rapuerunt aliena. Imprimis intelligitur violentia exer- $. 10. Verſ . 13. Secundò , Principem aliquem, h. e. cita in pios , amantes veritatem myfterii Dei, quod per Regem in fuga deprehenſum iri; & deducendum effe in Mofen & Prophetas patefactum eſt. Quum dicit: Et op- Babyloniam , & eam non viſurum,quippe excæcatum, & pida habitata defolabuntur , ſignificat, non tantùm tel ibi moriturum. Expandam rete meum. Chaldæos hîc muideg five agros vaftatum iri, quos reliquerint fiducia vocat Deus rete ſuum. Eos ipfe adduxerat , ipſe eduxit urbium munitarum, ſed etiam ipfas urbes populofas, atque è caftris noctu, & fecit, ut comprehenderent regem. Quod ita terram vaſtam fore, derelictam , deſertam , inornatam , Doug nueices & forte fortuna fieri videtur, id Deus di- incultam. Eum pavorem vwo puro Efaias cap. 22: 2. 3. rigit. à quo & fortis judicium. Prov. 16:33. Efaiæ cap. Clamoribus plena urbs ftrepera , civitas exſultabunda: inte- 48: 14. Chaldæi dicuntur brachium ejus , quem Dominus remti tui non interemti gladio , & non, qui in prælio occu- diligit. Hiftoriam vide 2. Reg. 25:4:5. buerint : omnes duces tui fugerunt pariter, ex quo arcus vi- S. 11. Verſ. 14. Porrò omnia ipfius auxilia & alas sus, conftriéti funt , omnes præſentiſſimi tui conftri&ti ſunt & populum , diſlipatum iri in pariter, eminus fugerunt. Nimirum, ubi in populo non omnem plagam mundi ( 2. Reg. 25; 5. Et omnis exerci- eft fiducia, non animus erectus, non alacritas (cujus nutri- tus ejus diſipati ſunt ab ipſo.) & nuſpiam à gladio tuta fo- cula eft bona conſcientia) ibi nulla falus eft , fed neceffe eft re. Confer cap. 5:2. & urbes & aulas fieri ollas & lebetes excoquendis homi- $. 12. Verf. 15. Ut ita cognofcant , quod is , qui id nibus, & terras vaſtari & omnia difſipari. Et cognofcetis, prædixit , fit Jehova, quem ſcil. non agnoverant, ut prehendantur alium Deum coluiffe : quàm, qui ipfis in de nempe, vos, popule terræ. Ita jubetur Propheta verbis dicere fim ferto in Sinai apparuerat. hovah. Nam verba Dei, quæ recitat Propheta, non di- $ 13. Verf. 16. Additur denuntiationi malorum mo- riguntur ad Hierofolymitanos , fed de iis loquuntur ad derationis promiſlio, per quam Deus fit conſulturus glo- gentes. Judicia Dei, quibus caftigat populum fuum , funt riæ fuæ. Nam ſe paucos reliquos conſervaturum , qui ſuas ad hoc comparata, ut, qui non cognofcunt Deum, cogno- ipforum abominationes narrent in gentibus , ut & illæ co-ſcant Deum, & eum cognofcant fanctum effe, & nolle gnofcant, quòd ipſe ſit Jehovah. De his reliquiis loqui- videri Deum illorum, qui fan&titatis ejus exfortes funt, & tur etiam cap. 11:16. Phrafin Hebraicam, Homines nume- juſtitiam ejus abnegant. ri , quæ frequens in facris, animadvertere licet etiam in $. 17. Verf. 21. 22. Incipit agere de celeritate comple- Theocriti za ej.cz eidem im is. ubi dicitur , äexo pegere's do tionis Prophetiæ. Exprobrat Ifraëlitis contemtum Pro- Tromāv. Numerabiles de multis. Numerabiles, h. e, paucos. | phetiæ. Vulgare dicterium apud ipfos eſſe, Omnem vifio- S. 14. Verf. 17. 18. 19. 20. Alius Typus five aliud em- nem perire , diebus prolongatis , h. e. Prophetas loqui de blema proponitur. Jubetur Propheta in tremore panem futuro tempore & illos mori , & deinde nihil fieri eorum, edere & aquam bibere. Id emblema explicatur verf. 19. quæ prædixerint. Ita plerofque obfirmare animum ſuun & 20. Sic habitatores terræ in duela panem ſuum come contra prædictiones Propheticas. furos attonitos, & terram yaftatum iri à plenitudine fua, $.18. Verſ. 23. 24. Jubet igitur pronuntiare , hoc di- h. e. oingápole , five omnibus rebus , quæ eam imple- Sterium mox ceffaturum; quippe adveniffe diem & rem bant, hominibus, animalibus , urbibus, domibus , the- omnis viſionis. Neque porro futurum , ut quis videat te-a fauris, vineis, hortis, fructibus : idque propter violentiam merarium & divinet blandum in medio domus Ifraël. Ex- habitatorum : ut cordi duro, audaci , temerario rependatur ftiterant in populo multi falli prophetæ , qui grata auribus terror & pavor. Hæc prophetia deſtinata eft gentibus. & blanda prænunciabant , ut ab hominibus honoraren- Et dices ad populum terræ. Nempe, non tantùm ad exſu- tur & amarentur. quales erant in precio. Sed, quum vi- les, fratres fecundùm carnem , fed & ad omnes alios ho- derent , diebus protractis, eas prophetias evaneſcere, cæ- mines loci, in quo habitas. Anno fexto migrationis Joja- perunt homines cogitare, vanam effe omnem prophetiam. chini hoc factum. Anno demum nono Zedekijä obfedit Apoftolus 1. Thell . s: 20. 21. jubet , ut non pro nihilo Nebucadnezar Hieroſolymam. Tribus annis antè jube-reputemus Prophetias , fed, omnia probantes , bonum re- tur Ezechiel ufurpare eam conſuetudinem edendi in tre- tineamus. Quo non tantùm monemur, ne contemnamus more, in anguſtia, in formidine: & hominibus fui loci nóggy i meg orkugu five ſcripturam ( imò de eo fermo indicare rationem hujus facti; ut illi fcirent , hoc eſſe con non eſt. nam ejus non poteſt aliud probari & aliud rejici) filium Dei Ifraëlis patefactum Prophetæ, non verò poten- fed ne contemnamus vel elucidationem Prophetiæ veteris tiam ac confilium Beli aut aliorum deorum Babylonis : & ' vel etiam prænuntiationes rerum venturarum , in nomine Dei IN E Z E CHI E L IS CAP. XII. 45 Dei faétas , verum omnia diligenter examinemus, & fi verbum Dei certum, & doceat, noftras eſſe benedi&tiones , quis nos moneat de officio & de omittendo malo, parea- quæ in eo promiſſæ ſunt, ut eas nobis poffimus in bo- mus ( fiquidem in nomine Domini compellemur ) { na conſcientia polliceri. Quò magis autem ultima tem- & bona quidem expectemus , quæ Deus promiſit cre pora appellent, & cognoſcetur , quæ Deus fecerit fecun- dentibus & in foedere ſuo manentibus; mala autem dùm verbum ſuum , eò minùs prophetiæ fallaces & blan- metuamus, quæ comminatus eft inobedientibus : inte- dæ locum invenient. rim nihil temerè faciamus. Suggerit autem hîc Deus, S. 19. Verf. 25. Propinquitatem complementi fpe- quòd per deſtructionem Hierofolymæ primam inchoanda cialiùs explicat, quòd verba Dei eventura fint iftis ho- fit impletio omnium Prophetiarum priorum : quòdque minibus viventibus , ut auditores prophetiæ fiant teftes deſitura fit Prophetia fallax & affentatoria; quippe quum veritatis ejus, & pondus ejus ſentiant. Sic & Chriſtus Deus miffurus effet Prophetas veros , ut Haggæum & Matth. 16: 28. dicit adftantium quofdam non guſtatu- Zachariam , quorum Prophetiæ ftatim habituræ effent ad- ros mortem, donec videant filium hominis venientem in ſtipulantem eventum; per quos, ut & Malachiam, tempo- gloria. Et cap. 24:34. illam ætatem non præterituram, ra ſequentia uſque ad Chriftum erant deſcribenda ordine, donec omnia fiant', h. e. fieri incipiant. tam evidenter, ut nemo falſus Propheta exſurgere potue $.20. Verf. 26. 27. 28. Aliud dicterium ex eodem rit, qui in nomine Dei falfum potuerit pronuntiare , quod | fonte refellitur. Dicebant enim, Ezechielem vaticinari non ex yolumine Prophetarum, quorum dicta per res ipfas de rebus diu poft futuris. Reponit, verborum fuorum jam exſtantes fidem apud omnes inveniffent , poſſet con veritatem paulò poft conſpectum iri. Qualecunque loquar, futari : donec Chriſtus appareret & in ipſo veritas pro- etiam fiet. nempe in proximo. Hic copulativa pro da miſlionis & figurarum confpiceretur. Si poft captivitatem ponitur , ut & aliàs fit. Et profectò ita eft. Habuerunt Babylonicam venit Jeſus & is Pſeudopropheta fuit atque patres promiffiones , quarum eventus in longum dilati etiam diſcipuli ejus , ut ftatuunt Judæi: hæc prophetia funt. Abrahamus novit, non fibi, fed femini fuo datam non eft vera. Sed fermo Chriſti & diſcipulorum ejus non eſſe terram , in qua ſemen ſuum habitaret , ut tandem in poteft nominari vifio temeraria, quia fortitus eft eventum. femine ſuo benedictio perveniret ad omnes gentes. Moſes Neque divinatio aſſentatoria, quia fuit contrarius concu de ultimis temporibus prophetavit. In pſalmis multus pifcentiæ Judæorum , eofque ex lege & Prophetis redar- eſt fermo de Chriſto & Eccleſia Novi Teſtamenti. Inter- guit. Sanè etiam multi multa de prophetiis , quæ cefferunt longa tempora , antequam illa fierent. Sed circa exftant in Veteri & Novo Teſtamento , futilia dixerunt, tempora Jaroboami ſecundi & Ezechiæ exorti funt pro- & vanitas eorum ac temeritas manifefta facta eſt. quem- phetæ, qui de rebus proximis inceperunt loqui. Ita Efaias admodum Judæorum prophetiæ , quæ extant in ipſorum cap. 7. & 8. definit tempus , quo prophetia fua cæptura commentariis , oftendunt. Eft nobis cum illis & cum fit habere prima implementa: ſexaginta quinque annis fi- Pontificiæ Cathedræ ſatellitibus etiam controverfia de nientibus : antequam puer recèns natus poffet dicere , pa- impletione prophetiarum. Extiterunt etiam noftris tem: ter mi, mater mea. Cum illis autem initiis connectit cæ- poribus , qui prophetias ex Scriptura voluerunt videri tera. Jeremias tertio decimo Jofiæ incepit prophetare; proferre, quae falſæ compertæ funt. Atque ideo mul- multis contradicentibus , & omnia faufta promittentibus. tis vile eft verbum Propheticum , tanquam non habens Is fub Zedekia filio vidit ipſe ſuarum prænunciationum certum intellectum & certa eventa atque implementa , ſed veritatem. Ezechiel hæc prophetavit quarto , tertio , fe- ambiguum , obſcurum & nullam demonftrationem præ- cundo anno ante obſidionem : ipſum diem cæptæ obfidio- bens, & tale , ut eo etiam fallaces & ad gratiam hominum nis notavit cap. 24: 1. 2. Prophetavit is etiam de rebus loquentes abuti poflint. Verùm , fi quis attendat ad verba poftea, & quidem ufque ad finem mundi futuris : fed ita , Dei & nihil ad illa addat , nihil in illis mutet , & volue- ut prima ftatim extiterint , cum quibus ſequentia connexa rit voluntatem Dei facere, h.e. myſterium fidei animo funt; atque adeo poſſimus cognoſcere, quid eorum jam humili & Deum amante amplexus fit, & poffit diſtinguere impletum fit, & quid ex iis, quæ facta funt, conſequatur. inter mala & bona, facilè dijudicabit , quibus verbis quæ Ita etiam de iis , quæ necdum impleta funt , prophetat ex eventa apta fint & accommodata , ut eorum implementa proximo. Semper enim prius implementum eft prodro- videri poffint. Certè eò res rediit, nulla ut prophetia mus ejus , quod ſequitur. fallax & blanda poffit ad nos afferri, niſi quis fimul afferat 2 CAPUT XIII. I faftum eft dicendo: Fili hominis , propheta ad prophetas Iſraëlis, qui prophetant; & dices prophetis ex corde fuo, Audite verbum Jehova. 3 Sic dixit Dominus Jehova : Væ fuper Prophetis illis ftultis , qui ambulant poft ſpiritum ſuum, & adid, quod non viderunt. 4 Ut vulpes in defertis , Prophetæ tui, Ifraël, extiterunt. Ś Non aſcendiſtis in rupturas & feciftis maceriem pro domo Ifraelut ftaretis in bello in die Fehove. 6 Viderunt temerarium & divinationem mendacii, qui dicunt , Ait Jehova; @ Jehovah illos non mift, & fperant, conſtabilitum iri verbum (vel, conftabilitionem verbi). 7 Annon viſionem temerariam vidiftis & divinationem mendacii dixiſtis , & [quidem] dicentes, Ait Iehova; quum ego non locutus fim ? 8 Quapropter fic dixit Dominus Iebova: Eò quòd loquimini temerarium &vidiftis mendacium; ideò ecce ego ad vos , ait Dominus Iehova. 9 Et erit manus mea in Prophetas videntes temerarium & divinantes mendacium : in cætu populi mei non exiſtent & in Catalogo domus Iſrael non fcribentur, & in terram Ifrael non ve- nient : & cognoſcetis, quòd ego fim Dominus Iehova. 10 Quoniam, imò quoniam fecerunt oberrare populum meum , dicendo, Pax, & non eft pax: & ille ſtruit parietem , & ecce illi oblinunt illum inepto: II Dic 46 C O M M E N T A R I U U S 11 Dic ad eos , qui oblinunt inepto, & cadet. Extitit imber inundans, & vos, lapides grandinis magnæ , cadetis , &ʻventus turbinum ſe effindet (h.e. erumpet). 12 Et ecce, ceciderit paries, non dicetur ad vos, Ubi te&torium , quod illeviſtis ? 13 Quare fic dixit Dominus Jehova, Effindam (five faciam erumpere) ventum turbinum in æftu meo, & imber inundans in ira mea exiſtet & lapides grandinis magnæ in æftu ad conſum- mationem: 14 Et evertam parietem,quem obleviſtis inepto,&admovebo ad terram,& denudabitur fundamen- tum ejus: &,quum ceciderit,conſumemini in medio ejus:& cognofcetis, quòd ego fimlehova. 15 Et conſumam æſtum meum in pariete & in oblinentibus illum inepto ; & dicam de vobis : Non eſt paries, & non funt oblinentes illum ; 16 Prophetæ lſraëlis, qui prophetant Hieroſolyma , & qui vident iph viſionem pacis , quum non fit pax; ait Dominus Iehova. 17 Et tu, fili bominis, pone faciem tuam contra filias populi tui prophetantes ex corde fuo, & pro- pheta contra eas, 18 Et dic, fic dixit Dominus Iehova , Væ confuentibus pulvillos fub omnibus axillis manuum, facientibus culcitras ad caput omnis ftaturæ ad venandum animas. Numquid animas vena- bimini populo meo & animas vobis vivificabitis ? 19 Et profanaſtis me ad populum meum pro pugillis hordei & pro fruſtis panis , ad mori faciendum animas, quæ non morientur, & vivificandum animas , quæ non vivent , dum mentitæ eſtis populo meo , audientibus mendacium. 20 Quapropter fic dixit Dominus Iehova, ecce ego adverſus pulvillos veſtros , ubi vos venamini ani- más, ut fint avolantes ; & lacerabo eos à brachiis veſtris (& dimittam animas, quas vos venamini quoad animas ) ut fiant avolantes. 21 Et lacerabo culcitras veſtras, & eripiam populum meum ex manu veſtra, & non erunt amplius in manu veſtra prolaqueo ; & cognoſcetis , quòd ego Iehova. 22 Propter hebetationem cordis juſti mendacio , quum ego id non affecerim dolore , & quidem ad firmandum manus improbi , ut non revertatur à via ſua mala , ad vivificandum ipſum. 23 Quare temerarium non videbitis , & divinationem non divinabitis amplius ; & eripiam popu- lum meum ex manu veſtra : & cognofcetis,quòd ego lehova. 24 Et venerunt ad me viri quidam ex Senioribus Ifraël, & federunt coramme. $. 1. Erf. 1. Hoc Caput agit de judicio tuit Deus per Mofen Deut. 29: 19. ne fibi promitterent Prophetarum &c Prophetiffarum. De pacem ambulantes in confiliis cordis fui. Quippe cor homi- Prophetis uſque ad verf . 17. Inde de nis eft valde malum , ægrum , languidum , & ejus conſilia Prophetiſlis. Quod dictum eft cap. non conſpirant cum divinis conſiliis. Ideò & prophetan- 12: 24. Non exftituram amplius vi tes ex corde fuo, & temerè docendi & futura indicandi fionem temerariam : id hoc capite partes fibi vindicantes , vocat ſtultos , h.e. tum fapientiæ confirmatur & inculcatur : ita ut prophetantibus viris & divinæ & veritatis expertes, tum confcientiæ bonæ non foeminis exprobret ipforum temeritatem & ftultitiam, & ftudiofos, tum ſibi confidentes & ſecurè vanas opiniones prænunciet ipfis abolitionem. pro veris ſententiis & illuſiones pro divinis viſionibus am- $.2. Verf. 2. Propheta ad Prophetas Ifraëlis , qui pro- plectentes , nec diftinguentes inter bonum & malum , ſed phetant. Sermo idem omnibus prophetis intimandus fe ipfos in periculum, pudorem , infamiam præcipitantes. erat; quanquam temerarios prophetas tantùm perftrin- Qualibus meritò tribuit nomen 57 ftultus , cogwv, mor- geret. Ad quorum pudorem facit, quòd ita fiftuntur iu- tuus in peccatis, ut Pfal. 14: 1. nec minùs nomen inconfi- dicandi omnibus. Sed & ad verorum prophetarum confir- mationem & confolationem facit damnatio temerario- derati, inſani , amentis, va, 50, bruti, ftolidi , 55.173 furiofi. qualia nomina in Scripturis ideò frequentantur, ut $. 3. Et dices prophetis ex corde fuo. Confer verf. 17. cogitemus , quàm periculofum fit , fequi opiniones & ubi eſt prophetantibus. Prophetis ex corde fuo , h. e. qui ul- conjecturas aut concupifcentias fuas, & ad promiſfiones trò & proprio confilio ac lubidine exiftunt prophetæ, & Dei, ad verbum ejus & fædus, non attendere, &, omiſſo non mittuntur à Deo. Prophetæ dicuntur, qui loquuntur foedere Dei, vel quafi ex Scripturis vel fine Scripturis ali- tanquam verba Dei. Ideò verf. 7. formula fermonis eo- quid docere aut fibi aliiſque promittere. rum eft, Ait Dominus. Dupliciter autem loquitur quiſ 9.4. Verſ. 3. Qui ambulant pofi Spiritum ſuum : non piam verba Jehovæ : vel, quum interpretatur verba Dei ég! Teu av sú pocłe teš, moventur & impelluntur à Spiritu jam audita, & ex iis, vel eorum prætextum , aliquid do- Dei, ut loquantur , quod loquuntur , ſed ſequuntur fpiri- cet aut promittit aut denunciat, credendumque proponit; tum ſuum, h. e, animum ſuum, propriam ſapientiam & vel, quum dicit, fe aliquid vidiffe vel audiviffe , vel vigilan- concupifcentiam , eique indulgent ; & eunt ad id , quod tem vel in ſomnio, vel in ſpiritu , quod Deus ipfi demon non viderunt , h. e. quod per zé deižu my Úpos7c demon- ftraverit. Quando igitur quis docet , quod ex verbis Dei ftrationem fpiritus ipfis non fuit factum manifeftum, & jam auditis non didicit ac percepit, & verbis Dei vult pal- | Deus ipfis non revelavit; quanquam ipſi ſe vidiſſe putent. liare, præter mentein & fenfum eorum ; vel dicit, ſe ali- | Prophetæ ſtulti & flagitiofi hîc dicuntur omnes doctores quid vidiffe atque audiviſſe, quum nihil viderit vel audi- | populi, qui in falfis fuis opinionibus populum confolati verit ; vel dicit id divinum , non in sneg poesą ac certi- ſunt, & ipfis talia facientibus , qualia faciebant, tanquam tudine , quod non eft divinum, ſed illufio fpiritus impuri: verè reſipiſcentibus, bonum promiſerunt ; five tantùm cum is eft propheta ex corde fuo , non miflus à Deo. *Ve- niterentur literâ legis , five etiam jactarent extraor- dinarias "V rum. IN E ZE CHI E L I S. CAP. XIII. 47 parati ad $.5, Verf. dinarias revelationes. Et ſine dubio fuerunt etiam tum in , bus Chrifti, præliandum eft. Igitur , qui exſpectant populo, quos Diabolus infatuavit , exhibendo illis viſio- diem Domini, debent eſſe armati & pugnam. nes, per quas illos ſeduceret. Sed, eriamfi tales viſiones $.7. Verf. 6. Taxat illorum temeritatem, quòd di- vidiſſent, rectè tamen de illis dicitur , quòd non viderint. xerint , Deus dixit ; quum Deus ipſos non miferit:& Ubi enim exftat verbum Dei, lex & conteſtatio , (Ef. 8: tamen ſperaverint , fe épe nedouvohcesy, fe loqui, quod non 20.) ibi nulla viſio pro viſione Dei debet haberi, quæ cadat in terram , fe veritatem verbi ſui præftituros. non examuſlim conveniat cum lege & conteſtatione. $. 8. Verf. 7. Convincit illos temeritatis, quum lo- Nulla promillio ullius boni eft Divina promiſfio , qua cuti ſint, quod Deus non locutus fuerat. Qui videt, me- ullum bonum promittitur illi , qui non in fædere Dei ditatur , excogitat , audit , loquitur, quod Deus non eſt fteterit & in Deum crediderit & juftitiam ejus am- locutus, is temerarium & mendacium videt. Non eft plexus fuerit , & ex corde ad Deum converfus fue- revelatio divina, quod audit ; non à ſpiritu Dei, quod rit. loquitur. Significat Deus , pofſe pſeudoprophetas con- 4. Dicit illos extitiffe inftar vulpium in vinci. Atqui & veri Prophetæ dicunt, Ait Dominus ; defertis ; h. e. nocuiſſe vinea: Dei. Confer Cant. 2:15. & falfi. Quomodo igitur eos convincemus? Siid loquan- Pulchrum hoc emblema eſt: quo depinguntur homines tur , quod Dominus loqui non poteft , certi effe poſſumus, aſtuti, verſipelles , infidiatores , qui fe inſinuant in domos , Dominum non eſſe loquutum. Nempe , fi pacem pro- qui obtrectant bonis , qui corrumpunt ſuis ocnogicus & mittant iis , qui non quærunt juſtitiam Dei & in fædere zenso nogicus ſimpliciorum mentes. Rom. 16:18. Cogi- ejus non ftant : fi terrificent fideles. Vide verſ. 19. Sed, temus faltem , fuiſſe viros tales in populo , quales Phari- quemadmodum ii, qui audiunt , debent probare & di- ſæi fuerunt. quorum profeffio fuerit, ut eſſent fanctiores fcernere ſpiritus ; ita etiam illi, qui loquuntur; five tan- reliquis & legem perfectiſlimè obſervarent ; qui ſimpli- quam ex Scriptura loquantur, five novam revelationem ciorum animas poſſederint, tanquam magiſtri axesbeias, videantur accipere. Si non convenit cum dverogie & & quæſtiones ac caſus conſcientiæ ipfis & multiplicave-conformitate fidei, quod loquuntur docentes , aut ipfis rint & expediverint (quales plurimæ funt in Talmud) qui in mentem venit ; non eft ex Scriptura , quod quis me- omnes impuritates & puritates illis demonftraverint, ditatur. Si non conveniat fidei , vel prophetiæ præceden- & juſtitiam Dei illis non oftenderint , fed illos juſtos in ti, quod cui videtur revelari , Deus id non eft locutus. fuis factis dixerint, & ab illis viciſlim lautè & benignè Nota , in DPD! Vau eſſe émetekajo, & ſignificare, cu habiti fint; reftiterint autem veris prophetis injuſtitiam quidem. Simile Dan. 9:27. Et quidem uſque ad conſum- etiam talium fanctorum & religioſorum accuſantibus, mationem ou divolguécn. & negantibus , eos noffe Deum ; eoſque criminati fint $. 9. Verſ. 8.9. Declarat, quia loquuti fint temera- & calumniati, & perſecutiones in eos excitaverint: an rium dos mendacium viderint , ſe contra ipfos fore, atque non illi optimo jure cum vulpibus deſertorum compara- | manum ſuam in ipſos fore: Geos fore exfortes concilii po- buntur? Tales ſunt, de quibus Paulus 2 Tim. 3: 6. Ex puli & catalogi domus Iſraël five ex hæreditate Ifraëlis eji- bis funt , qui ſe infinuant in domos , & captivas agunt ciendos & exturbandos eſſe, & in terram Ifraëlis non ven- mulierculas cumulatas peccatis , quæ aguntur concupiſcen- turos. Ita cognituros Ifraelitas, quòd ipfe, qui manifeſta- tiis variis. Occultant fe, non patefaciunt animum ſuum, tus erat Ezechieli , cui contradicunt Ifraelitæ , fit Domi- tegunt ſe religionis prætextu; ut illa aſtuta animalcula nus Jehova. Innuitur hîc reverfio pænitentium ex Baby- quærunt , ut lateant. Ubi in maceria fiffura eft & rima, lone in terram Ifraël ; de qua cap. 1 1: 17. Nulli pſeudo- ingrediuntur illa: ita hi infirmas mentes mulierum & prophetæ reducti funt, fed verorum prophetarum filii imperitorum hominum quærunt, quas irretiant & fub cum Sorobabele & Efra reducti ſunt; & ad eos ſe reliqui jugent. Uti vulpes vineas corrumpit : ita hi fructum aggregaverunt. Ad id exemplum Pharifæi , Scribæ & vineæ Dei intervertunt , & faciunt , ut ea non ferat Legiſperiti docentes falſam juſtitiam , quum Chriftus ap- fructus bonos. Chriſtus etiam Herodem vocat vulpem, paruit , & ſibi promittentes liberationem à poteftate Ro- indicans animum verſutum & per inſidias nocere ftu manorum , deleti funt ex catalogo veri Ifraëlis, & hæ- dentem. Luc. 13: 32. Judas loquens de falfis fratri- reditatis mundi non fa&i funt participes. Deus enim eos bus dicit verf . 4. Tagessédades , ſubintrarunt. Talis feparavit ab omnibus tribubus Iſraêlis. Deut. 29: 21. eſt etiam o čvogoro os de pesoplios homo peccati, 2. Theſſ. Improbi non conſiſtunt in cætu juftorum. Pfal. 1:5. de- 2:3. qui tandem in templo Dei confidet , h. e. inter lentur ex libro vitæ & cum juftis non fcribuntut. Pfal. epiſcopos fedet, & declarat, fe effe Deum. 69:29. Qui fcribunt nomina ſua inter filios patriarcha- $.6. Verſ 5. Exprobrat, quòd non fteteript in ru rum , inter credentes , quorum falſa eſt gloriatio ; eorum ptura , neque maceriem fecerint Ifraeli , h. e. quòd non nomina ex libro viventium delentur , quando manifeftum occurrerint , vel hoftibus gregem infeſtantibus aut ince-fit, eos habuiſſe quidem nomen viventium, quod ipfi fibi ftare volentibus , vel Deo iram inferenti; neque popu- arrogarunt, ſed mortuos fuiſſe. Tunc enim non amplius lum reconcinnaverint, & in unum compegerint, neque cum viventibus numerari poffunt , imò & ipfi cum eis fcandala ex medio illius arcuerint; (hoc enim eft quafi nolunt numerari. Ita Judæi, nolentes Chriſtiani appel- circumſepire & munimentum eicircumdare ) ut ita Iſraêl lari , nomina ſua tollunt ex catalogo Ifraelis. Ex qua etiam poffet ftare in prælio in die Domini , h. e. ſubſiſtere ad- recognoſcitur Chrifti Domini divinitas. verſus omnes tentationes, Chriſto apparente. Quamvis 8.10. Verſ. 10. Juſtificat hanc pænam ex eo , quòd fe- enim multi fint dies Domini, quos ipſe determinavit & cerint populum errare: ex quo conſecutum eft, ut alius æa præſtituit ad exhibendum gratiam ſuam , vel ad exercenda dificaret parietem, quem ipfi levi calce ineptè obleverint, judicia ſua, tamen maximè infigniter nominatur dies Do- quafi ifta calx parieti poffet conciliare ſoliditatem & ftabi- mini dies apparitionis ipſius ; qui eſt partim humilitatis, litatem. Significatur , populum , per verba ipforum ſe- partim regni, tum in militia & certamine , tum in victo- ductum , pofuiffe falfum fundamentum & in eo collocaf- ria; partim judicii, ut tradat regnum Patri. De quo die fe fiduciam ſuam , & fecundùm id inftituiffe judicium prophetæ loquuntur. Amof. 5:18. Ve concupiſcentibus fuum & omnes actiones ſuas : Prophetas autem ſive do- diem Domini. Quid ad vos Dies Domini ? Is tenebræ lo etores populi tale opus collaudaffe , & verbis Dei detor- non lux. Malachias cap. 3:2. Et quis eft , qui fuftineat tis & in nevo@avé as ac vanos fonos reda&tis incruſtaſſe, diem adventus ejus , & quis , qui fubfiftat , quum appare- & juſtitiam atque impletionem legis vocaſſe, non aliter bit ? Nam ille eft, ut ignis conflatoris & ut ſmegma ful- , atque fi per ipforum collaudationem & approbationem lonum. Item Mal. 4: 1. Et inflammabit eos dies veniens. fieri poſſet ut non-fundamentum effet fundamen- & verf. 5. 6. Antequam veniat Dies Domini magna datum ; & id, quod inædificatum erat, paries folidus & terribilis , ne veniam do percutiam terram anathemate. | ftabilis. Habet Chriftus inimicos, cum quibus,ut Chrifto, ita illis, $. II. Verſ. 11. Denuntiat parieti ruinam & tecto- qui Chrifti funt, pugnandum eft. Pfal. 110: 1. eſt multis rii ablationem , per imbrem , grandinem , procellam. fcandalo. Ef. 8: 14. Reſiſtendum igitur tentationi in die $. 12. Verſ. 12. Et tum tectorium illud, quod parieti fecerat > 48 COM M E N T A R I US fecerat ſpeciem muri folidi , evaniturum. Dei enim ju- crederent mulieribus mentientibus in nomine Domini & dicia oftendunt , non effe folidum murum , quod everti- ſeſe Prophetiſſas jactantibus. Pone faciem tuam ad filias tur; & non fuiſſe juſtificationem Divinam approbationem populi tui. Lxx. she cou to @caros Tev cox é mi red's Juzcelé eges hominum. Judæi fuerunt ante templi deſtructionem di aces 0%. Defige in illis oculos, congredere cum eis ex ad- ligentes in externa obſervatione legis Mofaicæ. Hic viſus verſo, erige vultum contra eas , & eas acriter & ferio ob- eft ipfis murus aheneus. ut non admodum diſſimili in re jurga. Suntne igitur etiam obiurgandi & increpandi , qui Poéta loquitur. Prophetæ fuis viſionibus & fpeciofis ra- docent, qui prophetant, & quidem in nomine Domini: tiunculis eum murum obleverunt. Ita viſi fiint lapides Religiofæ fæminæ ? nipahan? quæ fe præ cæteris ſanctas benè conferruminati & conjuncti inter fe. Sed Deus & accuratas obſervatrices legis profitentur ? Prophe- tanquam procella templum & urbem disjecit. Ita di- tarum enim & prophetiſſarum idem inſtitutum , ea- ſturbavit opera illorum & parietem illorum diflipavit. dem ſecta eft. Et folent tales doctores habere tales de Tum omnes & commentationes & ratiunculæ Prophe votas affectatrices , per quas nomen ſibi faciunt & exiſti- tarum perierunt. Verſ. 11. elegans eft apoſtrophe. Vosy mationem, & captivas agunt omnis ætatis fimplices ani- lapides grandinis magnæ, cadetis. Quæ non caret emphafi, mas. Non fruftra hæc tam nudè nobis funt expofita. ut fæpe poëtarum apoftrophæ. Significat, quum Pro Nam illa extiterunt tú 7:06. Inde nobis capiendum eſt ex- phetæ non audiant, habere Deum lapides fibi dicto au emplum. Quemadmodum tunc egerunt devotæ & reli- dientes , qui cadant in illos. Grandinem fimiliter com- giolæ , docentes, diſſeminantes , colorantes mendacem minatur Apocalypſis cap. 16:21. & Efaias cap. 32: 19. doctrinam & promittentes bona malis, bonis autem ma- Sed ea ſpectant ad ultima tempora. Vide & Ezech. la comminantes : ita poffunt & alio tempore agere fuper- 38:22. ftitiofæ fæminæ, ocioſè domos circumambulantes, ob- S. 13. Verf. 13 : - 16. Hic continuat illam denun- trectantes aliis , loquentes perverſa. 1. Tim. 5:13: Piæ tiationem everfionis populi, & yanæ fpei ipforum , & au fæminæ audiunt , difcunt , domi requirunt , quod diſcen- Storitatis Do&torum tanquam per grandinem & procel- dum eft, modeltæ funt , operi fuo inſtant, non garriunt lam, ut ædificantes murum cum ipſo evertantur & oppri- | de rebus , quas non intelligunt, non ſunt & M0710Tíoxo- mantur. Verſ.14. dicit , fe parietem conjecturum in ter 701, obtrectatrices, odiofæ buccinatrices alienarum lau- ram, & denudatum iri fundamentum ejus. Significat , ita dum; quas prædicant de iis , pro quibus Qvoršviel > ftul- diſturbatum iri opus Judæorum ( quod faciebant cohor- tæ & nugaces femellæ. tantibus Prophetis , & quod putabant fibi murum effe $. 16. Verf. 19. Demonſtrat , illas ipfas animas ſuas adverſus iram) ut omnibus appareat , quod fit fundamen non eſſe vivificaturas , cum populi ſui animas aucuparen- tum illius operis, cui id ſuperinædificaverint. Nempe, tur, & Dominum apud populum ſuum prophanarent, hoc quòd non exſtruxerint domum ſuam in rupe, fed in are eft , non fancta & Deo decora ad populum de ipfo dice- na. Matth. 7:24. 25.26.27. Quòd non confifi fuerint rent, atque ita populo inſererent opinionem malam de Deo & veritati, ut illa cum ifta opinione facerent; fed Deo , idque pro pugillo hordei & fruſtis panis. Cujus rei cordi fuo & hominum mendaciis. Quod hîc fundamen- | hoc confequens erat, ut illi putarentur mortem mereri , tum appellatur , id Moſes Deut. 29: 18. vocat radicem | quibus vita parata erat; & illi vitam putarentur obtenturi , fruticantem veneno & abfinthio. Poteft quis etiam vero qui non erant victuri. Liquet, fuiffe diſputationes in po- fundamento fuperftruere ftramina , ftipulas , ligna, quæ pulo de lege juftitiæ, & veros prophetas ac diſcipulos pereant in igne; ita ut ipſe ſtructor operis ſalvetur. 1. Cor. eorum non acceffiffe ad communem fententiam , ideoque 3: 12.15. Sed, qui ftramen exædificat in murum ſuper viſos dignos morte & omnibus cruciatibus; contra autem, falfo fundamento , & operis ſui jacturam facit, & ipfe qui cum Prophetis & Prophetiffis faciebant , quibus cum opere ſuo perit. Id dicit verbis fequentibus : Et ca vulgus affentiebatur , quique eis offam præbebant , illos det, do conſumemini in medio ejus. Femininum pro neu viſos effe fanctos & juftos, hæredes terræ, ut eſt cap. 11:15: tro accipere licet. Het ſal ballen/ ende ghy fult daer in $. 17. Culcitre & pulvilli , quos dicit eas conſuiſſe ad vergaen. LXX. r) ME CE TEY SJ ownedfat Ceate uer' inév zav. aucupandum animas , funt fermones vani, doctrinæ Pro mpina fortè cenfuerunt legendum impin?/ & credi ad ſeducendum comparatæ, falfæ fententiæ prolatæ vel bile eft, quòd neſciyerint , quonam fpeétaret affixum fæ cum magnorum nominum nominatione , vel palliatæ mininum. verbis legis malè intellectis, vel etiam revelationes novæ S. 14. Verf. 15. 3 px? dicam de vobis : nempe, five illuſoriæ five confi&tæ. Et non eft veri abfimile, Prophetæ, ut eft verf. 16. Senfus eft : érvizsoy de vobis quum quærerent viſiones videre & fomnia pati, & cupe- canam , triumphabo de vobis , notificabo omnibus, me rent prophetare ſecundùm concupifcentias fuas, etiam & opus Judæorum , quod parabant , ut ftarent ejus be- Deum permififfe Diabolo , ut eas infatuaret & eis illude- neficio in die malo, & incruſtationem ejus , quam fece rer ſpectris ſuis, ut fe putarent viſiones Dei vidiſſe & runt Prophetæ, & incruſtantes illud Prophetas, damna- verbum Dei annunciare: non cogitantes , cujus fpiritus viffe, ideoque fuftuliffe, & illos à me ſuperatos effe, & filiæ eſſent. Hæc autem mendacia ſunt pulvilli & cul- coram me & ira mea non fubftitiffe. Sed fortaffe hæc in- citræ, quibus fcil. fecurè incumbant homines, nihil ti- telligenda ſunt de Judæis, qui fuerunt tempore Jeremiæ in mentes mali. ninap? / L xx, vertunt 76órcesca Bené. Ifraële, non autem de opere Judæorum,quod fecerunt fa Nam nao poteft notare l'ém2 Có nav. Chald. y' pane/ Id lutis & juftitiæ cauſa fub templo fecundo, neque de do- explicatur velamina. quod verum videtur. Vide Ezech. &toribus illorum Pharifæis. Atqui ubi eft paries illorum? 16:16. Syr. xmon operimenta. Velamenta capitis pof- ubi tectorium ? Eadem caufa eft : idem judicium. Et pri- funt intelligi, quæ prohibent, ne quis attollat oculos. mo quidem tempore non eſt effufa excandefcentia ad con- $. 18. Dum mentimini, h. e. falfum dicitis , populo ſummationem ufque (ut eſt verf. 13. & 15.) ſed conſum- meo, audientibus mendacium. Scriptura non tantùm eum matio ſecundo tempore facta eft. Dan. 9:27. Ef. 10: 23. dicit mentiri , qui fciens prudens loquitur , quod novit $. 15. Verf. 17.18. Hîc jubet Prophetam vaticinari effe falfum : ſed etiam eum, qui id temere loquitur, quod adverfus Prophetiſfas prophetantes ex corde fuo & con neſcit effe falſum , fed & vult & opinatur verum eſſe. Au- fuentes pulvillos fub axillis & culcitras facientes ad caput dientibus mendacium. h. e. non amantibus veritatem , ſed omnis ſtaturæ h.e. parvorum & magnorum , ad venandum amantibus tenebras & mendacium ; illi aures obturanti- animas . Oftendit, in populo Ifraelitico eò impudentiæ | bus, huic eas aperientibus : non habentibus verbum Dei proyectas fuiffe etiam fæminas , ut auderent docere, tan- manens in ſe. quam ex verbo Dei , quod Deus ipfas non docuerat, ne- S. 19. Verf. 20:21. Denuntiat, fe pulvillos & culci- que per Scripturam, neque per Spiritum ſuum; idque, ut tras laceraturum , ut, quemadmodum plumæ folent, la- homines facerent ſecuros, & ita animarum aucupium ceratis culcitris, flante vento , ayolent, h.e. mendacia illa- exercerent; quæftum facientes ex hominum interitu; quos rum in fumum abeant, & pollicitationibus pacis contraria docebant fpernere coniminationes verorum Prophetarum. omnia eveniant. Hyperbaton in verbis Ezechiëlis,five pa- Itemque , tantam fuiffe in populo vecordiam , ut facilè rentheſin, annotavimus. In parentheſi oſtendit bonum ex lace- Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε Σ Ι S CAP. XIII. XIV. 49 laceratione culcitrarum oriturum. nempe ut animæ, quas quam Apoftolus commendat quærendam Hebr. 6:11.) aucupabantur Prophetiſfæ, & quidem quoad animas, h.e. & improbos confirmaverint , ne redirent à via ſua mala. Hea homines , quoruin animabus infidiabantur, liberi eva betare cor jufti eft lætitiam , alacritatem , promtitudinem dant, ab illis inſidiis , & laqueis mendaciorum , quæ illæ ad bonum faciendum, & divinas promifliones expectan- loquebantur, non irretiantur & capiantur impofterum. dum , imminuere. $.20. Given primo loco poſitum notat ipfos homi $.22. Verf. 23. Explicat , quomodo erepturus fit po- nes, qui habent animas. Alterum up-nş notat ani- | pulum ſuum ex manu ipſarum , nempe faciendo , ut non mas eorum , quas petebant inſidiis fuis. Ideò cum priori prophetent amplius. Quo notatur , 1. Quòd Deus jam- eſt articulus. Lxx. rom éğumo sexã Tails of oxoès, des optigima jam inchoaturus effet telam impletionis prophetiarum & σρέφετε τας ψυχάς ω των. Magisex verbo: εξαποτελώ τις promiffionum , quæ à ſeculo per prophetas fuerant propo- fokes, des opéra Anę sve te stogós. Similis phraſis Deut. fitæ. Per quam impletionem omnis falfa prophetia præ- 33: 11. 1977 0 yp deflige lumbos (h. e. quoad lum- cedens erat confutanda. 2. Quòd paulo poft Deus N. T. bos) eos , qui ſurgunt in eum. Et Genef. 3:15. 0x9 79129 promifliones erat præftiturus. In quo hoc continebatur,le- conteret te caput , quoad caput , in capite. Rem clariùs di- gem Fehovæ , id eft , legem juftitiæ, fore in medio omnium, cit verf.21. Et eripiam populum meum ex manu veftra. quod alius verbi expectatio tolleretur , neque ulla viſio vel reve- ita ut non amplius doceat frater alterum &c. ut ſcil. omnis repetit verf. 23. Eft dura res & q. captivitas audire men- dacia paflim ab omnibus di&ta & celebrata, & iis circum- latio acciperetur fine demonſtratione ex verbo certo & fonare aures & animos tentari, & veritatem non audire, | dicare, & pii non amplius eſſent in poteftate illorum , qui fundamento ; & quivis de falſis prophetis facilè poſſet ju- & non permitti vel oculos attollere, & profpicere ad ea, quæ imminent. Servitus eft , cogi cum iis conflictari. In- ſeducerent aut feducerentur , tanquam ceconomorum , cu- felices ſunt, qui ita vivunt, ut nihil niſi mendacia audiant. ratorum aut principum: quemadmodum veteres fub po- teftate illorum erant , qui vel ipfi decipiebant, vel decipie- Ita Judæorum & Pontificiorum & gentilium literi à te- bantur ab aliis. Vide, quàm bonum fit & quàm jucundum neris unguiculis capiuntur, & ambulant in vinculis. At fratres ſedere etiam atque etiam unà coram Domino do- objici prædam iis, qui venantur animas , ut fervent eas , & eas ad Deum adducant , feliciffimum eft. De iis loqui- piendum ejus leges , traditiones , do&rinas, interpretatio- etore & paſtore ſuo, & non ftare coram improbo ad acci- tur Jeremias cap. 16:16. Confer etiam Matth. 4:19. nes, judicia. Vide Pf.133: 1. Ef.23:27. Prov.14: 7: Abi Non eft putandum, non peccare illos , in quorum pote- ftate eft arcere doctores fallitatis , fi eos admittant, & eis Scientiæ. Juftum eft apud Deum , eos , qui non agnoſcunt ex adverſo viri ftolidi, & hoc eſt, quia non agnovifti labia permittant venari animas. Johannes 2. epift. ¥1. 10. ve- verba ſana, quæ ad pietatem funt, quæ fapientes faciunt ad tat tales recipi domo. falutem , tradere in manum viri ftolidi, ut cogantur coram $. 21. Verf. 22. Declarat, fe ex manu illorum ereptu- | ipfo ftare & illius dictata audire & vomitus devorare. rum populum ſuum , eò quod hebetaverint cor jufti, fal- S. 23. Verf. 24. Narratur id , quod eft occafio ſe: fa caufa ; quem Deus non terruerat, vel dolore affece- quentis prophetiæ. Hebræa ad verbum fic fonant: Er rat, ( Deus enim non terret credentes & confugientes ad venit ad me homines. Sic Job.42:15. Et non inventum ſe, , neque eos cruciari vult. Dicit enim: Beat 14s, qui ſe re- eft mulieres pulchræ, ut filiæ Fobi. Venerunt ad Ezechie- cipit ad ipſum. Pf.2:12. Beati eſurientes juftitiam. Matth. | lem , ſacerdotem , & qui prophctabat in nomine Domi- 5:6. Jusjurandum illis dat, ut eos inftiget ad apprehen: ni, fortè cum aliis, etiam quidam de ſenioribus Iſraêlis , dendam ſpem expofitam. Hebr. 6:18. Dicit eis : Noli & confederunt coram ipfo; ut audituri ſermonem Dei. metuere. Genef . 15: 1. Hoc opponendnm illis , qui negant quemadmodum folent pii convenire,ut audiant ſermonem & damnant su wineg poeia iazida certitudinem ſpei: 1 an Seanańcemos. CAPUT XIV. I 2 ET factum eft verbum Iehovæ ad me , dicendo: Fili hominis , viri hi fecerunt aſcendere ſtercora fua in cor fuum & offendiculum pravitatis fuæ vel ſuum dederunt coram facie ſua. An reſpondendo reſpondebo ipſis ? 3. Quapropter loquere cum ipfis & dic ad ipfos : Sic dixit Dominus Iehova; Unuſquiſque de do- mo Ifraël, qui fecerit aſcendere ſtercora ſua in cor fuum , & offendiculum pravitatis fuum pofuerit coram facie fua, & venerit ad prophetam ; ego Iehova reſpondeo iph in ea re , in multitudine ſtercorum ſuorum. 4. Ad prehendendum domum Ifraël in corde fuo,qui abalienati funt à me in ſtercoribus ſuis univerſi. 5 Quiapropter dic ad domum Iſraël ; fic dixit Dominus Iehova, Revertimini ac reducite à ſtercoribus veſtris, & ab omnibus abominationibus veftris abducite faciem veftram. 6 Nam unuſquiſque de domo Iſrael, & de peregrino , qui peregrinatur in Iſraële , & se ſeparat , ne ſequatur me, & facit aſcendere ſtercora fua in cor fuum, et offendiculum pravitatis ſuum ponit contra faciem ſuam, et venit ad prophetam , ut conſulat illum in me, ego Iehova re- Spondeo iph in me. 7 Et dabo faciem meam in virum illum et faciam ipſum ſtupentem in fignum et in di&teria , et ex- ſeindam eum ex medio populi mei : et cognoſcetis , quòd ego frim Iehovah. 8 Et propheta cum ſeducetur, et loquetur verbum : Ego Iehova ſeduxi prophetam illum , et exten- dam manum meam contra ipſum, et profligabo ipſum ex medio populi mei Ifraël . 9 Et ferent pravitatem fuam : ut pravitas conſulentis , ita pravitas prophetæ erit. 10 Ut non errent amplius domus iſraël, ne ſequantur me, et non fædent amplius ſe in omnibus defe- Etionibus ſuis : et fiant mibi populus, et ego fiam ipfis in Deum, ait Dominus Iehova. E II EL 50 M M M E N T A R I U S COM excitentur. De ea re agit ufque ad refpondeat, fed tantùm repetitur , cum qua intentione ve- II Et factum eſt verbum Domini ad me, dicendo: 12 Fili hominis , terra cùm peccabit mihi prævaricando prævaricationem , & extendero manum meam contra illam , & fregero ipſi virgam panis , & mifero in illam famem, & excidera ex illa hominem & beſtiam : 13 Et extiterint tres viri bi in medio ejus , Noach, Daniel & Ijob; illi in juſtitia ſua eripient ani- mam fuam, ait Dominus Iehova. 14. Si beſtiam malam fecero tranfire per terram , & illam orbam fecero , & extiterit vaſtitas ſine tranſeunte propter beſtiam. 15 Tres viri hi in medio ejus, vivo ego, ait Dominus Iehova, fi filios et ſifilias eripient. Illi foli eri- pientur, et terra erit vaſtitas. 16 Aut gladium adduxero in terram illam , et dixero , Gladie , tranſi per terram; et excidero ex illa hominem et pecus; 17 Et tres viri hi in medio ejus ,Vivo ego , ait Dominus Iehova , non eripient filios et filias , fedilli foli eripientur. 18 Aut peſtilentiam miſero in terram illam, et effudero æſtum ſuper illam cum fanguine, ad exſcin- dendum ex illa hominem et pecus , 19 Et Noach, Daniel et Ijob in medio ejus , Vivo ego , ait Dominus Iehovah , fi filium , fi filiam eri- pient. ipſi injuftitia fua eripient animam ſuam. 20 Nam fic dixit Dominus Iehova : quantò magis , cùm quatuor judicia mea mala, gladium et fa- memet beſtiam malam et peſtilentiam, mih in Hierofolymam ad exſcindendum ex illa bo- minem et pecus ? 21 Et ecce fuperftitatur in illa evaſto, qui educuntur, filii et filiæ : ecce illi exeunt ad vos, et vide- bitis viam illorum et facinora illorum, et confolationem accipietis ſuper malo , quod induxi Super Hierofolymam, nimirum omni eo , quod feci venire ſuper eam. 22 Et confolabuntur vos , quum videbitis viam illorum et facinora illorum; et cognoſcetis , quòd non de nihilo fecerim, quicquid feci in illa, ait Dominus Iehova. Erf. 1. 2. Egerat de Prophetis & teft alium ſenſum parere;fed mihi videtur deterior. 1. Pro- Prophetiflis, hîc agit de conſulen- pter accentum , qui ante hanc vocem deberet eſſe diſtin- tibus prophetas , & oftendit, in ipfis guens & cum ea continuans. Atqui contra eſt. 2. Quia , quare falli prophetæ per eam lectionem non declaratur , quomodo Deus tali verf. 11. In primis ponit regulam : niat confulens. Ergo, quod rectius eft , præferamus, Si quis veniat ad prophetam , ut verbum Dei ex ipſius ore Deum iis , qui cor fuum onerarunt ſtercoribus , reſponde- audiat , five is loquatur tanquam ordinariam revelationem re in ftercoribus fuis. Ex quo diſcimus, verbum Dei ita habens per verbum ſcriptum, five loquatur tanquam ha- comparatum eſſe , ut iis, qui ſunt epoheis nga ásherrli, bens revelationem extraordinariam; fi is, qui adit pro- indociles & non radicati, non adimatur omnis occaſio phetam, in cor fuum fecerit aſcendere ftercora ſua , & of- verba Dei torquendi ad propriam perniciem; non ita , fendiculum pravitatis poſuerit coram ſe; indignum eſſe, ut ii, qui inquinamenta fua diligunt, & veritatis amorem cui Deus reſpondeat. Duo hîc dicuntur, propter quæ non receperunt, ftatim omnem veritatem in ea videant. homini negatur divina reſponfio. 1. Amor rei nihili. | Opus eſt revelationé oculorum ad videndum mirabilia , Nam id rectè ftercus vocatur. Tale ftercus eft juſtitia pro- quæ funt in lege. Opus eſt comparatione fpiritualium , pria, quæ ex lege eft, non juftitia Dei ex fide Chrifti, & quæ non niſi ſpiritualiter confiderantur , ideoque ab ho- magna opinio de fuis operibus & nomine, & omnibus minibus animalibus cognoſci non poffunt. 1. Corinth. 2: prærogativis externis, quas Ifraël inter cæteros homines 14. 15. Ergo, qui legit verbum Dei non cum amore ve- jactare poterat. Quam juftitiam etiam Paulus oxúbence & ritatis, is nihil in illo inveniet, niſi, quod cum amore va- Inuíc ſtercora & damnum vocat Phil. 3:7.8. Malachias nitatis, & eo non fanato, cognoſcere poteft; qualia e- cap. 2: 3. fefta Judæorum vocat ftercus. Conjiciam ftercus tiam ipſe Diabolus neceffe habet proferre , ut homines'de- in vos, ftercus feſtorum veftrorum , & toller vos ad ſe, vel cipiat: ea autem , in quibus juftitia & vita conſiſtit, ex ea ſecum , quum illud everretur. Facere aſcendere in cor eſt non difcet. Confer Joh.5:42.44. Novi vos , quòd amo- talibus rebus dare locum in affectu fuo. 2. Offendiculum rem Dei non habeatis in vobis. Quomodo poteftis vos credere , pravitatis ſuæ ante ſe ponere, h.e. pro doctrina Dei ſive qui gloriam à vobis invicem accipitis, & gloriam , quæ eſt à lege ipfius , quæ eft lucerna pedum, ut homo ambulans folo Deo , non quæritis : non offendat, eos homines fibi doctores legere & fibi fe- $. 3. Verf. 4. Sapientia hujus judicii & juftitia demon- quendos proponere, qui non poffunt eſſe , niſi offendicu- ftratur , nempe, ut domus Ifraël deprehendatur in corde fuo , lum , in quos offendens peccet, re&ta difcedat. Verbum önın vide Efai. 65: 1. & Ezech. qudd fefe abalienaverint à Deo fuo in ftercoribus h. e. ut ita ab errore in errorem, à pravitate in pravitatem proficiendo, 20:3. Lxx. Szexes g. magis magiſq; expertes fiant bonæ conſcientiæ,& tandem $. 2. Verf. 3. Tali igitur homini de domo Ifraël decla- coram Deo rei peragantur apud animos proprios. Nam rat ſe reſponſurum in ea re, in multitudine ſtercorum ejus, fieri non poteſt, ut non tandem , fequentes errores ſuos, h.e. fe immiſſurum efficaciam erroris prophetæ, ut reſpon- incidant in ea, quæ apertè pugnant cum veritate & juſti- deat conſulenti ita , ut non fanetur, neque convertatur à tia Dei, & in eis contradicentes habeant ro's donijerspro- pravis opinionibus & amore vanitatis , ſed maneat in mul- bos rectos corde. titudine ftercorum fuorum. Ita na fæmininė dicetur pro $.4. Verf. 5. Subne&titur cohortatio five admonitio , neutro , & per pleonaſmum erit pronomen cum nomine , ut convertantur ipfi & alios revocent à ſuis ftercoribus quod fæpe fit. Sed Keri eft ; venienti. Quæ lectio non po & ab omnibus abominationibus faciem fuam ayertant. Quod $.1. caufam effe & IN E Z E C H I EL IS CAP. XIV. SI Quod hîc ftercora appellat , id Moſes dicit Radicem , quæ occultationem eorum, quæ ad veritatis cognitionem ne- fru&tificat veneno & abfinthio. ceffe eft animadverti. Non abfimilis eft hæc ſeductio illi, 6.5. Verf. 6. Ea autem ratione ad pænitentiam eos qua utuntur belli duces : qui aliquando fimulant ſe fuge- cohortatur, quòd, nifi id faciant , fint indurandi , live Il re , five currunt , ut fugientes, & dant occafionem hofti- raëlitæ ſive profelyti fuerint, & daturus fit ipfis Deus do- bus opinandi , quod fugiant, ut eos avellant ab arcibus &tores & prophetas , qui conſulentibus contra Deum re fuis & munimentis & in locos ipſis incommodos, fibi au- fpondeant contra Deum. Ita factum eſt , cùm Chriſtus tem ad ipſos cædendum commodos, deducant. Nam & apparuit . Populus conſuluit mortuos de vivis , contra Chri- Deus facit eos videre id, quod ad fophifma faciendum ftum Deum fuum, & prophetæ contra Deum reſponde- idoneum eft ; & non dat ipſis videre , quòd fophifma fa- runt. Confer Efai. 8:19. ciant. In conſertione eorum , quæ Deus dicit, obſervan- $.6. Verf. 7. Quodque porro eventurum fit, ut Deus dum eft, prius eſſe caufam , alterum effectum. In primo ita conſulentem fit in ftuporem acturus, ut fiat fignum & prædicato quodammodo reperitur , quod in ſubjecto eſt. exemplum ; & denique excifurus. Hoc etiam evenit in quod habet illam vim: quemadmodum induxi ad loquen- apparitione Chriſti. Profecerunt magis magifque, dum dum , ita etiam extento brachio eum profligabo. Tenea- legerunt facras literas , in commentatione fophiſma- mus autem , fi quando quis erret , & errorem fuum magno tum, quibus falſas opiniones de juſtitia , de Chriſto, molimine conetur defendere , & veritati pertinaciter refi- & reguo ipfius confirmarent , & veritatem oppugnarent. ftat, & eam cavilletur & calumnietur , neque ad illam ve- Sed ea omnis calliditas hunc exitum habuit, ut cogeren. lit attendere , ut refipifcat à fuo errore , hoc eſſe indicium, tur ftupere, & nihil haberent, quod dicere poffent de iis quòd Deus talem dederit in reprobam mentem , & einon rebus , quas Deus fecit contra illorum fententiam & ex- velit ignoſcere. fpectationem. Denique Deus populum excidit. Et ad $. 8. Verf.9. Æquiparat conſulentem & prophetam hực incumbit velum cordibus ipſorum in lectione Vet. in pæna. Ratio paris pænæ eft , quòd & conſulens veniac Teftam. 2. Corinth. 3: 14. Neque tantùm hoc evenit ad prophetam habens cor plenum ftercore & oculos of- Judæis , fed etiam proſelytis , hoc eft, hæreticis & falfis fendiculo: & propheta , ut Baalam , mercedem injuſti- Catholicis , qui ex gentibus ad verum Ifraëlem acceffe- tiæ à talibus captet & eis cupiat placere : atque ita invicem runt, & Chriſti nomen fufceperunt, ita ut in corde fuo fcortentur. ftercora ſua retinerent, & pro Deo docente offendicula $.9. Verf. 10. II. Judicii fructum defignät, ut non ſua intuerentur. aberrent amplius veri Ifraëlitæ , ſpectato tali exemplo ab- $.7. Verf.8. Deus attribuit fibi cvépreo, operatio- erracionis & profligationis , & Deum non deferant , neque nem & efficaciam circa prophetam ſeductum , & ei com- fe inquinent in fuis Apoftaſıis , fed fiant Deo populus , ut minațur profligationem ex populo fuo. Ita Rabbini ex & ipfe illis fiat Deus. ut promiſerat cap. 11:20. Ex hoc populo Dei profligati ſunt; ita Antichriſtus: ita Hære- loco apparet , quòd fieri Deo in populum commodè expli- tici. Quod autem dicit, Egoillum ſeduxi, ſignificat, Deum cetur ſe gerere, ut populum Dei decet. Cujus oppofitum eſt 1. Non dediffe illi oculos illuminatos ad cognofcendam descoíce vel évouée. De qua dixerat: Et non contamina- veritatem. 2. Ita determinaſſe, & definiviffe, ut illa ipfi bunt ſe amplius omnibus fuis avoué os & defe&tionibus. Quando ſuggererentur , & in mentem venirent, quæ plaufibiliter quis quid dicit & facit ex fe ipfo, non conſulto ore Dei, cum ſophiſmate ad deceptionem poterant proferri. Ob- tanquam non habens Dominum , id eft vun dvopice, defe- fervare eft in Hæreticis aliquando admirabile ingenium in Etio à Deo & lege ejus. Maximè, fi quis mutet legem , & iis excogitandis, quæ tamen , fi introſpiciantur, nihil niſi legem non-Dei pro lege Dei recipiat. Clarum eft ex Pro- ſophiſmata funt ; ut cogamur ſæpe obſtupeſcere, illos phetiis , Chriftum per yus & defe&tionem populi exſcin- hoc cogitaffe , quod vix cuiquam venit in mentem , cùm dendum fuiſſe ex terra viventium , Efii. 53: 8. & iis defe- tamen id, quod fideles vident & credunt , videre non pof- &toribus denunciat Efaias fractionem cum peccatoribus. Efa. fint. Ingenium eft à Deo , illuminatio mentis eft à Deo, 1:28. & in eodem dicto mentio fit deſerentium Jehovam, fanctificatio item. Apparet igitur, Deum non eſſe ocio- qui fint conſumendi. Certè hæc Prophetia fignificat, If- fum , quando homines errant & errores docent , five, raëlem , atque adeò Ecclefiam Dei, quæ eft verus Ifraël, quando ex erroribus extrahuntur. Imprimis jufta eft Dei aliquando liberatum iri à fedu&toribus & à defectoribus & ſententia, Indignos eſſe luce, qui , quum habeant oculos évouécus ſuis; ut foli Deo credant & illi ſoli obediant. Si- ad videndum , tamen lucem oderunt. Dignos eſſe , à qui- miles promiſfiones paffim obſervare eft. Conveniunt,quæ bus abfcondat faciem ſuam. Deinde non dat illis revela- jam vidimus in capite undecimo. tionem oculorum, ut videant, quæ oportet. Præterea $. 10. Verf. 12. In reliqua parte Capitis agitur de fin- dat ipfis folertiam, eruditionem , memoriam multarum gulari modo agendi ĉum Ifraëlitis , & imprimis Hierofo- rerum: ut & fibi docti & fapientes videri poffint & aliis, lyma, præ aliis terris atque gentibus. Oftendit Deus, ſe & ea gloria exultent. Tum verò facit animadvertere illa , aliquando ita agere vel egiffe cum aliis populis , ut inte- quæ materia poffunt eſſe co@topobow. Ita videmus , ad-gros exſcinderet , & tantùm juſtos aliquos conſervaret', verfarios veritatis magnum artificium & magnam erudi- | idque inflictis plagis fingulis. Ponitur autem exemplum tionem afferre ad extorquendas facras literas & ad proba- fidelium & juftorum hominum nomen Noachi, Danielis biles faciendas doctrinas dæmoniorum , & ad refiften- & Jobi; qui & jufti fuerunt , & ſervati ſunt. quorum dum veritati. Quod ingenium non poffunt habere, nifi à primus vidit judicium primi mundi & folus cum fuis , ipſe Deo. Nec fagacitate uti poffunt, nifi Deo ad hoc afful | octavus , per aquas falvatus eft : ſecundus fuit inter abdu- gente. Etiam conſcientiam excitat Deus , ut videant er- tos in Babylonem cum Jechonia , æqualis Ezechielis , roris ſui conſequentiam, & propterea veritatem oppoſi- | fine dubio tum clarus inter illas gentes &Ifraëlitas ; qui tam conſequentiæ erroris fui oderint, eamque ſimul ever- vidit primam pænam Judæorum & ex leonum cre erea tere ſatagant ; atque ita de malo in pejus erunt. Neque ptus eft, & vixit , ufque dum vidit captivitatem ſolutam. Satanas talia ſuggerere poſſet abſque Deo. Nam & ille ni- | Tertius vixit in terra Utz extra populum Iſraëliticum , hil habet à fe, nili malam voluntatem. Quando Satanæ & vidit ftragem filiorum ſuorum , etiamfi juftus effet ; & tribuimus ſeductionem, non debemus illum facere divi- vidit confolationem & compenſationem dolorum ac la- num principium malum , aut malum Deum, cum Mani-borum fuorum. Dicit, fi iſti homines in illa terra fint, td- chæis ; quafi non , dum ipfe peccat, dependeat à Deo men, peccante terra, fe omnes excifurum , ita ut illi tan- bono, & id, quo peccat, habeat à Deo bono. Quemad- tùm ferventur, & nullos fervent: hoc eft, Deum habere modum hoc loco diſpenſatio ſeductionis Deo attribuitur . illud ufitatum, idque ipfius judiciis conſentaneum effe. ita etiam 1. Reg. 22: 19. 20. 21. 22. 2. Chronicor. 18: Arlongè aliter agere cum Judæis & Hierofolyma. Nam 78, 22. Significat igitur mind five dare Tãy vel ads. Primò fe non immittere fingulas plagas , ut per eas confi- vão ( quo verbo Lxx. utuntur ) cum traditionem in con- ciantur ; quod Deo facile eliet: ſed quatuor ſuas magnas cupiſcentiam , & per eam in errorem, & ſuppeditationem plagas immittere in ipſos , tum ut oftendatur horribilis corum, quæ ad errorem perfuadendum facere poffunt, & pertinacia populi, tum ut Deus agat cum illis mitiùs : E 2 qui 52 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S pro- Pfalm. 12:3. verſ. 25. qui in alios alias plagas , magno cum diſcrimine , effundat. , fomnium Nabuchodonoforis interpretatus eſt. Ijobraz Utita fimul ſeveritatis , fimul patientiæ in hoc judicio fit dicem verbi, h.e. puppactos , in fe elle , nempe fidem Sal- exemplum: quippe qui ita agat cum iſto populo, ut Rex vatoris , capite nonodecimo teſtatus eft. Quod fi confi- cum civitate rebelli, fed forti, quam parva manu non pof- deramus , animadvertemus , aptiſſimè hos tres viros no- fit expugnare, ita ut neceſſe ſit omnem ſuum exercitum minatos eſſe, quos non eft dubium per fidem falvatos effe, contra illam educere. Cùm tamen non à robore Judæo- & ſine operibus legis. Nam Noach & Ijob non accepe- rum , aut numero , id proveniat , quòd Deus ipfos una pla- runt legem: Daniel exſul fuit & nihil legis obſervavit, ga non conficiat , fed à Dei propoſito , fervandi multos ex nifi, quod privatim obſervari potuit. Et igitur hæc ipfis , ut ii deſinerent errare, & à Deo recedere, & fefe in- miſlio confolationi illis , qui in veſtigiis fidei illorum am- quinare, atque fierent ipſius populus, & ipfe iis fieret in bulant. Habac. 2. verf.4. Juſtus in fide illius præconis vi- Deum: quemadmodum dicitur verf. 10. Secundò, quòd vet. Atque etiam per illa exempla demonſtrantur preva- ne per quatuor quidem plagas illas ipfos conficiat, qui ricatores , qui Deum nominant aut Chriftum, & omnia peccaverunt; ſed curet ex Hieroſolyma educi ſuperftites, externa faciunt, & facramenta Eccleſiæ attrectant, & filios, filias , idque propter finem hunc, ut, qui jam ab non habent veram & vivam fidem in corde : quorum ani- ducti erant in captivitatem, quæ melior pars populi erat , ma non eft recta in illo præcone , qui poſt viſionem in fi- cognoſcerent ex ipforum factis , cùm illos viderent, quàm ne venturus erat & non mentiturus. Habac. 2. Ýſ. 3. qui juſtum ac propemodum neceſſarium fuerit Deum Hiero- ambulant in conſilio improborum, & juſtitiæ expertium, ſolymam cum templo funditus evertere, &, inſpectis il. Pfalm. 1. verſ. 1. & blanda in corde & corde loquuntur. lorum moribus, conſolationem caperent ſuper tanto ma- lo, & Deum juſtificarent, laudarent, eique gratias age $.12. Verf.14. Si malam beftiam faciam tranfire per ter- rent, quòd iram illam in Hierofolymam effudiſſet , at ram. Sunt malæ beſtiæ non tantùm leones , lupi & urſi; que ita ſcorias ab Ifraële abftuliffet , ut eſt Efai. 1 : fed etiam cuniculi , & mures , & locuftæ , & erucæ. Vi- de Joëlis 1:6. Nec tantùm , ſed etiam longè illis nocen- S. 11. Verſ. 13. Ipfi per juftitiam ſuam eripient ani- tiores , tyranni , prædones , ficarii, injufti judices, & quot- mam ſuam. hoc eſt, iplī animam ſuam pro ſpolio auferent, quot vel gregem Domini corrumpunt doctrina venenata, non peribunt cum cæteris; falvabuntur. Per juſtitiam vel ftatum civitatis turbant & concordiam ex ea tollunt. fuam. Hæc vox notat vel recta facta , vel jus , quod quis $. 13. Verf. 15. Vivo ego. Ita Deus jurat per fe ipfum: habet ex fædere Dei. Quum dicitur, eos erepturos animam quia non poteſt jurare per majorem. Solus hoc dicere po- ſuam , ipfum jus ſignificatur. Reliquum eſt, ut juſtitia hîc teft, qui habet vitam in feipfo , vel illud affirmans, quod notet recta facta. Ét verò id hæc vox fignificare poteft: verum eft, quia ipſe vivit; vel illud negans , quod falfum & quidem fecundùm analogiam fidei. Juftitiam & judi- eft, quia ipfe vivit; vel illud promittens, quod à vita ipfius cium facere paffim dicitur. Illud eft recta facere, hoc re- indiffolubiliexſpectari poteft ; vel illud minitans, quod prehendere falfitatem & injuftitiam, & ab injuſtis fe fe- omninò facturus eft, quia vivit, &, quemadmodum vivit, parare. Deus juftus eft ejufiitias diligit, h. e. juſta facta. & mori non poteft, ita etiam nequaquam poteft mentiri, Pfalm. 1 1. verf. 7. Qui juſtitiam facit , jufius eft . 1. Joh. vel ſe ipſe abnegare, nec poteft nifi rectam & fanctam vo 3. verf.7. Juftitia hîc opponitur res zyn prævaricationi : luntatem habere. qua quis fe fidelem alicui fimulans clam & tectè contra 6.14. Si filios aut filias eripient. Non negat Dominus, ipfum facit . Qua culpa maximè ira Dei excitatur & inte- fe aliquando propter pios conſervare reſpublicas , & pa- ritus civitatum acceleratur. quando fcilicet ii, qui ſe po- rentibus piis aliquando largiri vitam filiorum & filiarum : pulum Dei nominant, fcortantur. Fuſtitia è contrario no- ſed hoc dicit: In Aliis omnibus gentibus non eſſe exſpe- tat omnia rectè cogitata , dicta , facta : ſed non fine fide, Standam nifi totalem deletionem ; quia nihil promiſerit primo recto opere peccatoris, quo purificatur cor, Act. ipſis de conſervatione reliquiarum ; &, fi voluerit exem- 15. verf. 9. Nam ſine fide non eft charitas. Ea enim per plum in perdenda aliqua gente ftatuere , penas graſfaturas charitatem operatur. Galat. 5. ¥f.6. Charitas eft ex fide etiam in filios & filias fidelium , & eis non parfuras , quia non fucata. i. Timoth. 1:5. Non fine confeffione vel parentes habuerint pios & fideles. Idque, fine dubio , eò adftipulatione in fædus Dei ſuper ſacrificio. Pfalm. 5o.' certiùs , quia filii & filiæ fidelium fint, & eorum fidem yſ.5. Non fine confeflione peccati. Nam , qui non con- non imitantur. Similiter & civitati non prodeft, quando fitetur peccatum , in eo veritas non eft. 1. Johann. 1: 8. Deus eam judicare vult, quòd jufti in medio ejus fint : ſed 9.10. & bearus, ac proinde juftus eft, qui peccatum con eò minùs ipfi parcetur; quia & animas eorum exacerba- fitetur ; quia illud Deus condonat. Pfalm. 32: 1. 2.5.6. runt fuis malis factis & eos excruciarunt, & non funt imi- IO. II. Quod igitur Deus dicit ad Ezechielem de juſtitia tati eorum juſtitias. Noachi, Danielis, Jobi, id minimè adverſatur juftitiæ 9.15. Verf. 16. Vel gladium adducam. Non venit gla- fidei , hoc eft , juri, quod accipimus per fidem. quemad- dius fortuitò. Omnis gladius ftri&tus Dei voluntatem effi- modum Abraham credidit Deo, & Deus hoc ei reputavit cit. Annumerat Deus cædendos gladio. juſtitiam. Genef. 15. Ýf. 2. Ita, quum dicitur Pinchaſo $. 16. Verf . 18. Et effundam ardorem meum in eam ſuum factum reputare ad juſtitiam , Pfalm. 106:31. quia cum ſanguine. nempe, ut gladium comitetur peftilentia. id ex fide factum eſt, ſignificatur, id judicatum effe, ut Poteft etiam verti, propter ſanguinem. ad punienda ho- factum ex fide & Sengi wpist , hoc eſt, teftimonium juſtitiæ, micidia & injuftitiam hominum, qua fe invicem excarni- vel, ut rectè factum , & factum jufti; quia ex fide: at- ficant. que ideò ei affignatum eſſe præmium obedientiæ & fru 9.17. Verf. 20. Nam fic dixit Dominus Jehovah. Vo- ctum fidei ac juftitiæ per promiffionem valituram in æta cula ' eft ætiologica. Sed fententia habet Begeixudoglav. tem & ætatem. Igitur fideles per juſtitiam ſuam eripiunt Reddit rationem , quare ſuperiora commemoraverit. animam ſuam, quia juſtitia eorum falutem & conſervatio- Quantò magis ? Si, quum fingulas plagas mitto, per eas nem Dei adducit; quippe quum Deus ſervet fædus, & facio vaftitatem: annon verifiniile eft, me omni meo fer- fructibus juftitiæ donatæ in Chriſto teſtimonium det. Ita vore uſurum , ut deleam omnes improbos Hierofolymis, jubemur ngerepzole as the ow melan operari ſalutem, h. e. & folos juſtos , qui ſuſpirant & ingemiſcunt propteraba operari ea , quæ funt falutis ( quia funt ſanctificationis) & ominationes ejus , faciam ſuperſtites, quandoquidem qua- cum vita ac beatitudine connexa ſunt. Philip. 2: 12. At tuor meas plagas fimul in eam miſi? Quomodo malæ be- que hoc ex ipfis illis exemplis , quæ hîc nominantur , ma ftiæ in Hierofolymam miſſæ ſint, non liquet. Nam non nifeftum eft. Noach fuit hæres juftitiæ ex fide. Hebr. 11. conftat, leones, pardos atque alias iſtiufinodi belluas in verſ. 7. Nam is & fidem ſuain teftatus eſt fabricando ar urbem irrupiffe, & in ea ſtragem feciſſe. Sed hoc con- cam, & eam explicavit, quando benedixit Semo & Ja- ftat, tempore ultimi excidii eam fuiſſe plenam immani- pheto , & Canaanem ad ferviendum damnavit. Nam be- bus hominibus, quorum ſævitia feritatem beſtiarum fu- nedictio Japheti in Chriſto habet effe&tum. Daniel de peravit. Credibile eſt, etiam ante captivitatem Babylo- Chriſto prophetavitin omni prophetia, & ftatim , quum nicain talia acta eſſe. Ipfi reges vocantur leones Ez. 19:2. Et in IN E Z ECHI E L IS CAP. XIV. XV. 53 Et injuſti judices , implentes urbem cædibus , leones ſunt. | pedit , quò minùs fit adverſativa locutio. Sed ecce. Etiamſi Vide Soph. 3. Ýf. 3. quanquam ibi fermo eft de alio tem ita agere foleam cum aliis gentibus , quas deleo: tamen pore. Jam videmus cap.9. Ýſ.9. terram fuiſſe plenam ſans non ita agam cum Hieroſolyma. Nam fupererunt reli- guine. Oftendit hic verſus , quid ominandum fit, quan- quiæ. Er, eas eductum iri ad reliquos exſules , dicit. Sed do Deus tales plagas, aut tot plagas immittit in popu- exilium , ajunt, eſt gravius morte. Imò Deilonganimi- lum? nempe effe prævaricationem in populo, eumque tas eft falus. Docet autem, effe dignum, qui exſcindatur. quamvis Deus ſæpe retra- bus cognituros, quòd non ſine caufa Deus Hierofolymam hat manum, & non effundat omnem iram fuam. everterit: ut æquiori animo ferant urbis & templi exci- $. 18. Verf. 21. Et ecce ſuperfit in ea evafio. Nihil im- dium, Deo gloriam dantes. Confer cap. 12: 16. I E 2 V CAPUT X V. H T factum eſt verbum Jehovæ ad me, dicendo Fili hominis , quid fiet lignum vitis præ omni ligno : furculus , qui extitit inter arbores Sylvæ? 3 An capietur ex illo ullum lignum , ex quo fiat quicquam ? numquid capient ex illo paxillum ad Suspendendum de eo ullum vas? 4 Ecce igni datum fuerit in cibum: utrumque extremum ejus comederit ignis, & medium ejus ambuſtum fuerit : numquid proderit ad quicquam? 5 Ecce, cum integrum eſſet, non fiebat ex eo quicquam ; multò minus, fi ignis id comederit &am- buftum fuerit,fiet ex eo quicquam. 6 Quapropter fic dixit Dominus Jehova, Quemadmodum lignum vitis inter ligna ſylvæ , quod dedi igni cibum : fic dedi habitantes Hierofolymam. 7 Et dabo faciem meam in ipſos. Ex igne exiverunt, &ignis comedet cos , & cognofcetis , quod Ego ſim Jehova, quum ponam faciem meam in ipfos. 8 Et dabo terram vaftitatem ; propterea, quod prævaricati ſunt prævaricationem: ait Dominus Febova. $.1. Erf. 1. Hoc Caput fuccenturiatur | loquitur de populo , tanquam una perſona ; & de filiis, præcedenti . In illo oftenderat di- tanquam repræſentantibus fuos patres , eorumque locum verſitatem modi agendi cum Ifrae- implentibus. Ita oftendit exæquatum iri judicium Judæo- litis, & cum aliis gentibus. In hoc rum cum judicio cæterarum gentium prævaricantium. oftendit feveritatis in exitu fimili- Syp enim ſignificat prævaricationem, qualis eft patroni tudinem : quòd nempe habitantes clientem prodentis adverſario, & adulteræ in matrimo- Hierofolymam aliquando traditurus fit igni , & terram va- | nio cum mccho ſe miſcentis. Confer cap. 14: 12. Præ- ftam effe&turus , fervatis fidelibus & juftis. Rationem hu- varicatio igitur hîc fignificat , quòd fe nominarent popu- jus rei reddit, quòd fint inftar ligni vitis , quod nec inte- lum Dei, non in juſtitia & fide. Sed hæc parabola con- grum poteft aptari ad inde efficiendum quicquam , ne cernit omnes, qui verbum Dei tractant. Vites ſunt. Non dum quoad exteriora crematum , & quoad medullam ſunt proceræ & robuftæ arbores valido ligno præditæ. ambuſtum. Sed hîc cogitandum fupereft , quare habita- | Debent in id laborare , ut verum & fuum fructum profe- tores Hieroſolymæ comparet cum ligno vitis , & non rant , qui delectet Deum & homines , illum glorificando, cum aliis lignis ſylvæ? Nam, cùm alii populi, velut li- hos lætitiam bonæ conſcientiæ in ipſis efficiendo. Si fru- gna alia , poffint efſe utiles ad hoc vel illud bonum uni- &tum hunc non ferant , cætera , quæ habent, inutilia ſunt, verſi, quomodo non populus Ifraëliticus aut cives Hie- & ipſi ſarmenta funt ad nihil utilia, niſi ut comburantur. roſolymitani & maximè Doctores & præſides populi re- Similis eft parabola Chriſti Matth.5: 13. Vos eſtis ſal ter- fidentes Hierofolymæ , poterant effe ad quicquam utiles , ræ. Si verò fal fatuus fiat, quo ſalietur ? Ad nihil valet, velut alii populi ? Nempe Deus aliis populis dedit fa- niſi ut projiciaturforas e conculcetur ab hominibus. Si Chri- pientiam aut aliam quam induftriam ad faciendum aliquid ftiani, imprimis doctores , fiant infipidi, ad nihil profunt, utile in mundo. At habitantibus Hieroſolymam dedit le- & ftultiſlimi omnium reperiuntur , & meritò omni contu- gem, & illi, relictis omnibus rebus , acceperant ſpeciem melia digui reputantur. Videtur Deus hîc præcipuè nota- arboris frugiferæ , ut vitis uvas daturæ. Vide Ef. 5. Cùm re doctores populi. Nam parabola hæc dicit, fe defigna- illi igitur aliud non tractent , niſi legem , & uvas tamen re ſedentes Hierofolymis, h. e. Senatores , Sacerdotes, non tulerint , ut vitis; imò partim comeſi ſint & conſum- Levitas , ftudiofos legis. quorum unicum erat opus vaca- ti, & quoad optimum, veluti medullam , ambufti; non non re templo,cultui Dei & doctrinæ. Quorum doctrina poteft ab illis exſpectari, ut vel per fapientiam profint effet fa&ta infipida & infipiens, nihil in ipfis fuit, quod u- mortalibus, vel per artificium , vel per ullum opus aliud, ſum ſui præftaret , propter quod amabiles eſſent, propter quod Deus dedit cæteris gentibus faciendum. quod conſervarentur. 6.2. Quòd dicuntur cremati in exterioribus , id fignifi $. 3. Verf. 5. 6.7. nota, Vau effe converſivum, cat , divinis plagis vim politiæ eſſe enervatam. Quòd di- idemque conſecutivuin, five conjungens confequens an- cuntur ambuſti quoad medullam , id fignificat ipforum Do- tecedenti in axiomate hypothetico. Nam præteritum po- Etores & fapientes eſſe per divinam iram excæcatos & in- tentiale eft: cum quo particula hypothetica intelligitur. duratós. Quapropter provuntiat de illis, quòd exiverint Verf. 6. Y yy eſt lignum vel arbor filvæ. Singularis col- ex igne ad tempus , fed poftea ignis eos comelurus fit: lectivus multitudinem notat. Lxx. cr rois žúrons doopeão quemadmodum factum eſt per Romanos. Tempore pri- Sic Apoc. 22:2. žároy Gwas, arbores vitæ. Verf. 7. Daba mæ deftructionis educti ſunt ex igne & venerunt in Baby- faciem meam in ipſos. Omnem operam enixè dabo ad eo- loniam , ut dictum Cap. 14. $1. 2. Redierunt Hierofoly- rum exitium. fic eodem verſu. Quum ponam faciem meam fed ut igne comburerentur. Quod intelligendum in ipfos. Quum ipſis iracum meum vulrum oftendam. eft de filiis ipſorum eodem ingenio prædicis. Prophetia Pfalm. 34. ¥ſ. 16.17. Oculi Domini ad juſtos , & aures ejus quum mam, E 3 $4 VC O M M E N T A R I U S ejus ad implorationem eorum. Facies Domini in facientes tur. Nimia eft ftultitia hominum , qui, quum caftigatio malum, ad exſcindendum ex terra memoriam eorum. Rur- Dei videtur abiviſſe, relabuntur ad priftina fua peccata & ſus: Ex igne exierunt. Conſervati ſunt & erepti ex igne: deliria , quafi Deo gratias acturi iis , quibus offenderant ; ambufti, nondum combuſti. Illi perſeverant in fuis ma- atque ita ſe planè dignos igne & confumtione demon- lis. Igitur ab igne eodem , ex quo erepti ſunt, comburen- ! ftrant. CAPUT XVI. 2 tuum. ; E: Textitit verbum Domini ad me, dicendo: Fili hominis,fac ut ſciat Hieroſolyma ſuas abominationes . 3 Dices autem, fic dixit Dominus Jehovah ad Hierofolymam: Effolio tua & genitura tua ex ter- ra Cananæi eſt: pater tuus ille Amoræus, & mater tua Chittæa. 4 Et, quod attinet genituram tuam , quo die genita es , non præfeétus eſt umbilicus tuus , & aquis lota non es in nitorem, & fale ſalita non es, & fafciis involuta non es. S Non indoluit tibi oculus ad faciendum tibi ullum horum per clementiam exercendam in te ; fed projeéta es in faciem agri in faſtidio tui, eo die , quo genita es. 6 Et tranſibam præter te, & videbam te, cùm te præberes conculcandam in ſanguine tuo, & dice- bam tibi : In fanguine tuo vive : dicebam, inquam, tibi, in ſanguine tuo vive. 7 Amplificatam, tanquam gramen agri, dedi te, & major fa&ta es , & magna facta es , & perve- niſti ad elegantiam elegantiarum ; ubera conſtiterunt, & capillus tuus germinavit. At tu nuda & difcooperta eras. 8 Et tranſibam præter te, & videbam te, & ecce tempus tuum erat tempus amorum : & expandi oram meam ſuper te & texi nuditatem tuam, & juravi tibi & intravi in fædus tecum, ait Dominus Jehovah: & facta es mea. 9 Et lavi te aquis , & eas affundendo ablui ſanguines tuos à te, & unxi te oleo. 10 Et indui te acupiéto, & calceavi te taxo, & cinxi te byfo, & operui te ferico. II Et ornavi te ornamento, & dedi armillas in manus tuas & torquem ad guttur tuum. 12 Et dedi monile ſupra nafum tuum & circulos ad aures tuas , & coronam ornatus in caput 13 Et ornaſti te auro ac argento: & fuit veſtimentum tuum byſjus & fericum &acupi&tum : fimi-- lam & mel & oleum comedebas, & pulchra evafifti vehementer admodum; & profecifti ad regnum. 14 Et exivit tibi nomen in gentibus ob pulchritudinem tuam. Nam perfe&ta res erat in decore meo, quod pofui fuper te: ait Dominus Jehovah. 15 Et confiſa es pulchritudini tuæ , & fornicata es propter nomen tuum: & effudifti ſcortationem tuam in omnem tranfeuntem : qui potitus eft. 16 Et fumifti de veſtibus tuis, & feciſti tibi celſa variegata , & fcortata es apud illa: que non is- trabant, & quod fieri non debebat : 17 Et accepiſti ornamenta tua, de auro meo & argento meo, quod dederam tibi, & fecifti tibi imagi- nes maſculi, & fornicata es erga eas. 18 Et accepiſti veſtes tuas acupiétas , & cooperuiſti eas ; & oleum meum ac fuffitum meum poſuiſti coram ipfis, 19 Et panem meum , quem dederam tibi (fimilam & oleum & mel feci te comedere) eum , in- quam, dediſti coram eis in odorem gratum : & fa&tum eft : ait Dominus Jehovah. 20 Et accepifti filios tuos & filias tuas ; quas pepereras mibi, & maktaſti illos ipſis ad comeden- dum. Numquid parum id eſt præ fornicatione tua? 21 Et jugulaſti filios meos, & dediſtiillos, cùm tranfire feceris eos ipſis . 22 Et cum omnibus abominationibus tuis & fornicatione tua non recordata es dierum adolefcentia tuæ, cùm eſſes nuda & retečła: te conculcandam præbens in ſanguine tuo extitiſti. 23 Et fa&tum eft poft omne malum tuum (vævæ tibi, ait Dominus Jehovah) 24 Et ædificaſti tibi fornicem, & feciſti tibi celfum in omni platea. 25 Adomne caput viæ exædificaſti celfum tuum, & feciſti abominabilem pulchritudinem tuam, & divaricaſti pedes tuos omni tranfeunti , & multiplicaſti fornicationem tuam. 26 Et fornicata es cum Æg yptiis vicinis tuis magnis carne , & amplificafti fornicationem tuam , ut mibi ægrè faceres. 27 Et, Ι Ν Ε Ζ Ε C HI E LI S CAP. XVI. 55 27 Et, ecce , extendi manum meam contra te , & diminui demenfum tuum, & dedi te in animan odientium te filiarum Palæſtinorum , quas pudebat viæ tuæ fceleftæ. 28 Et fcortata es cum filiis Aſſur, eò quòd non eſſes fatiata. Et ſcortata es cum ipſis atque etiana non es fatiata. 29 Et amplificaftifornicationem tuam erga terram Canaan ufque in Chaldæam : atque etiam in hoc non es fatiata. 30 Quàm languidum eſt cor tuum , ait Dominus Jehovah? Cùm facias omnia bæc , opus fæminæ meretricis proſtitutiſima (g. d. predominantis.) 31 Cùm ædifices fornicem tuum in capite omnis viæ, & celfum tuum feceris in omni platea. Et non extitiſti , ut meretrix, ut laudares mercedem. 32 Mulier adultera fub viro ſuo accipit apud alios. 33 Omnibus meretricibus datur munus: at tu dediſti munera tua omnibus amaſis tuis, & largita es ipfis , ut venirent adte undiquaque in fornicatione tua. 34 Et extitit in te contrarium inter mulieres in fornicatione tua : &' te ad ſcortandum procati non funt, &,cùm tu dares mercedem , merces tibi data non eſt. Ita fa&ta es contraria. 35 Quapropter , meretrix, audi verbum Jehova. 36 Sic dixit Dominus Jehovab: quia effuſa eſt ærugo tua (& revelata eſt nuditas tua) in fornica- tione tua ſuper amaſios tuos, & fuper omnia ſtercora abominabilia tua , & ficut fanguis fi- liorum tuorum , quos dediſti ipſis. 37 Quapropter ecce ego colligo omnes amaſios tuos , quibus ſuavis extitiſti , omnes , quos ama- fti, ſupra omnes , quos odiſti: colligam, inquam, eos contra te undiquaque & denudabo nuditatem tuam ipfis , & videbunt omnem nuditatem tuam. 38 Et judicabo te judiciis mecharum & fundentium fanguinem : & dabo te ſanguinem æftus ac zeli. 39 Et dabo te in manum illorum , & diruent fornicem tuum, & deftruent celfa tua, & detrahent tibi veſtes tuas & accipient ornamenta tua , & deſtituent te nudam ac rete?tam. 40 Et facient aſcendere contra te cætum , & lapidabunt te lapide , & concident te gladiis fuis. 41 Et cremabunt domos tuas igne, & facient in te judicia coram mulieribus multis & faciam, ne his amplius meretrix, atque etiam mercedem non dabis amplius. 42 Et faciam requieſcere ardorem meum inte, &recedet zelus meus à te, & tranquillus ero & non ægrè feram amplius. 43 Propterea quòd non recordata es dierum adoleſcentiæ tuæ , & commota es contra me in omnibus his : &etiam ego , euge ! viam tuam in caput dedi , ait Dominus Jehovah : & non feciſti ſcelus illud fupra omnes abominationes tuas ? 44 Ecce omnis paremiaſtes de te adagium feret , dicendo: ut mater ejus filia ejus. 45 Filia matris tuæ tu es faſtidientis virum ſuum & filios fuos ; & foror fororis tuæ tu es , quæfa- ftidiverunt viros fuos & filios ſuos. Mater tua Chittaa & pater tuus Amoræus. 46 Et foror tua major eft Samaria & filiæ ejus , quæ habitat ad lævam ; & foror tua minor te, quæ habitat ad dextram tuam, Sodoma & filiæ ejus. 47 Et non fecundùm vias illarum ambulaſti & fecundùm abominationes illarum fecifti : ut parum faſtidientis id fuit; et corrupiſti te præ illis in omnibus viis tuis. 48 Vivo ego , ait Dominus Jehovah, fi fecit Sodoma foror tua , ipſa et filiæ ejus , quemadmodum feciſti tu et filiæ tuæ. 49 Ecce hoc fuit peccatum Sodomæ fororis tuæ : ere&tio , fatietas panis , et tranquillitas aut felici- tas conftans erat illi et filiabus ejus , et manum inopis et egeni non apprehendit . So Et exaltatæ funt , et fecerunt abominationem coram me, et removi illas , cum vidi. SI Et Samaria ut dimidium peccatorum tuorum non peccavit ; et multiplicaſti abominationes tuas præ illis, et juſtificaſti forores tuas in omnibus abominationibus tuis , quas feciſti. 52 Etiam tu fer ignominiam tuam, quæ patrocinata es forori tuæ in peccatis tuis , quæ abomind. bilem in modum commififti præ illis , quæ juftæ funt præte: atque etiam tu confundere et fer ignominiam tuam , dum juſtificas forores tuas. 53 Et reparabo ja&turas earum, damna Sodomæ et filiarum ejus, et damna Samariæ et filiarum ejus, et damna ja&turarum tuarum in medio illarum. 54 Ut feras ignominiam tuam et fubterfugias præ pudore ob omnia , quæ feciſti, cum confolata il- las fueris . E 4 55 Et fo- 56 C O M M E N T A R I US 55 Et foror tua Sodoma & filiæ redibunt ad priftinum fuum, & Samaria & filiæ ejus redibunt ad priftinum fuum, &tu & filiæ tuærevertemini ad priftinum veftrum. 56 Et non extitit Sodoma foror tua in fabulam in ore tuo in die ere&tionum tuarum? 57 Antequam renudaretur malum tuum , ut tempore opprobrii filiarum Aram, & omnium circum- ſitarum filiarum Philiſtinorum flagellantium te undiquaque. 58 Scelus tuum & abominationes tuas tuliſti: di&tum Domini. 39 Nam fic dicit Dominus Jehovah: faciam tecum, quemadmodum fecifti, quæ fpreviſti adjura- tionem , ut irritum faceres fædus. 60 Et recordabor ego fæderis meitecum facti in diebus adoleſcentiæ tuæ,et erigam tibi fædus feculi. 61 Et recordaberis viarum tuarum, & ſubterfugies præ pudore ; cùm accipies forores tuas majo- res te ad minores te, & dabo illas tibi in filias , & non ex fædere tuo. 62 Et érigam ego fædus meum tecum, & cognofces , quòd ego som Jehovah. 63 Ut recorderis & pudefias, & non fit tibi amplius apertio oris propter ignominiam tuam, cum expiabo tibi uſque ad omnia, quæ feciſti: ait Dominus Jehova. V $. I. Erf. 1.2. Hujus Capitis propoſitio | ribus fimiles aliorum hominum , ut impuri. Nam & cap. eft verf. 2. ubi dicit : Indica Hie 20: 8. exprobrat Ifraëlitis,quòd in Ægypto ipfa non obtem- roſolymæ abominationes fuas. Nam peraverint fibi , ſed abominationes oculorum ſuorum retinue- etiam fupra de habitatoribus Hierofo- rint, & ftercora Ægyptiorum non reliquerint. lyme egerat , ut Cap. II: 15.& 14: $.4. Quòdque nemo hominum inventus fuerit, qui 21.22.23. & 15:6.7. Ergo in hoc vel eum populum falvaret ex reatu communi omnium ho- capite abominationes illius aperit . Homines, qui con minum vel etiam ex proprio ftatu miſerabili , propter ſcientiam bonam à fe repellunt, & feipfi non examinant, quem omnibus hominibus erant faſtidio, ita ut nullus ho- neque cogitant, Annon mendacium eft in manu mea: mo cuperet vel fimilis illorum efle , vel cum illis habere fed ita fapientes ſunt in oculis ſuis, ut omnia viſa cordis ſui communionem: quippe cùm nihil haberent niſi circuin- approbent , quafi errare & labi non poſſent; opus habent, cifionem , & verba promiffionis , quæ plerique non intel- ut redarguantur, & fibi oftendantur, ut videant , quales ligebant , ita ut gloriatio in gratia & juſtitia Dei cum amo- fint, & de fe ipfi judicare cogantur. Id dum jubetur face- re & timore Dei penes ipfos non eſſet: quæ funt ornament- re Propheta , indicat Deus , illos tam duro corde effe, ut ta & decora populi Dei : & vero Scriptura de eis in Ægy- non humilient ſe coram Deo, neque ſatis æftiment fua | pto pofitis loquens non commemorat eorum virtutes , & peccata. Arguit autem in principibus Hierofolymæ inex- fidem , ſed potiùs infidelitatem , injurias mutuas , & reje. cufabilem ingruitudinem & libidinem ac petulantiam, ut &tionem Mofis, qui liberator ad ipfos mittebatur ; qui o- qui velur data opera & de induſtria Deum irritaverint , ftendebant, ſe vix credere, liberatorem fibi à Deo dan- tanquam fenon judicantes dignos Dei gratia & vita æter dum ex medio ſui, dum volentem conciliare fratres , qui na, & volentes perire ea mercede, ut fe omnibus fædita- | jam opus vindicis fecerat, rejecerunt , dicentes, Quis te tibus commacularent. Notandum autem eſt, Deum fa- conſtituit judicem ? Numquid & me vis interficere: ditates illas ſymbolicè ipfis ob oculos ponere & per alle- | Exod. 2: 14. atque ita coëgerunt eum fugere. Præterquam goriam ſcortationis : ut, quod fecerant animo , ejus tur- quòd ipfi omnium hominum , quibus dillimiles erant, vi- pitudinem intelligerent ex comparatione cum corporaliderentur eſſe maximè faftidiendi. fcortatione. Nihil enim eſt , corpus habere purum ab at $.5. Notandum hîc, quòd tria in ftatu Ifraëlitarum tactu alieni corporis, fi animus ſcortetur. Ideò & Apo- concurrerint. Primò reatus communis, qui ſignificatur calypſis cap. 14: 4. virgines vocat , non , qui conjuges per fanguinem. Secundò, defe&tus omnis hominis, qui non habent, fed, qui non ſcortantur cum alio Deo & à poſſet remedium afferre; quod notatur , cùm dicit, ocu- vero Deo & Chrifto ſponſo ſuo non recedunt , ſed eum lum non condoluiſſe ipfi, ut faſciis involveret vel lavaret ſequuntur , quocunque vadit, &, ut caftæ conjuges ſolent , &c. h.e. quicquam faceret , quod ad vitam aut ad decus Tecundùm præceptum Dei, ubique præſto ſunt Chriſto pertineret. Tertiò , quòd fuerit faftidium animæ , nem- Sponſo fuo. Vide Gen. 3:16. Viro tuo occurſabis & femper pe aliis hominibus. verbi caufa , ipfis Ægyptiis & aliis præſto eris. etiam gentibus. quorum illis odioſi fuerunt Ifraëlitæ , 5.2. Verf. 3. Imprimis exprobrat Hierofolymæ ori- quòd ipſis eſſent diffimiles , & non vellent unus populus ginem ſuam, quòd pater ipſius ſit Amoræus & mater Chit- cum ipfis fieri; gentibus autem omnibus fuerunt faſtidio, $æa. verf. 3. Idem repetit verſ. 45. fed per ev Qeváreacou. quiaverba , quæ à patribus acceperant , erant ftultitia in Hîc enim indicatur naturalis origo, ibi exemplar , quod oculis gentium, & quia miſerabilis illorum ſtatus videba- pofteriores imitati ſunt, quemadmodum filii mores pa- tur arguere , quòd illi Deum creatorem coeli & terræ ſuurn trum ſuorum folent imitari. Revera enim Hierofolymita- Deum, & non cæterarum gentium Deum dicerent, id ni, , proceres & doctores Iſraëlitarum , & tribus Judæ ex vanum & ftolidum effe. Ex quo animadvertimus, pri- Amoræis & Chittäis funt. Geneſ . 38: 2. narratur, Ju- mò, Iſraëlitas non in propria juſtitia fuiſſe à Deo dile- dam apud Adullamitas vidiſſe filiam viri Cananæi , quam eos , & eam toto tempore cohabitationis Ægyptiacæ duxerit uxorem ; deinde , quòd filio fuo acceperit uxo non habuiffe. Secundò , neque in circumciſione ipforum rem Thamar ; fine dubio etiam ex Cananæis ; ex qua fue- juftitiam pofitam fuiſſe. Tertiò , inter Ifraëlitas nullum runt Perez & Zerach. Ergo Amoræi & Chittæi Judæo- fuiſſe , ut & inter alios homines , qui Ifraëlem ex reatu & rum avi fuerunt. injuftitia redimere poſſet : quippe cùm nullus inventus 3. Verf. 4.5. Præterea demonſtrat miferabilem fta- fuerit, qui charitatem illam haberet, quæ in redemtore cum totius Iſraëlis, in quo fuit conſtitutus, quo die natus eſſe debebat. eft is populus, hoc eft, cùm fuit in Ægypto, &jam tem $.6. Verf.6. Dehinc incipit commemorare beneficia pus appeteret, cùm Deus eum vellet ex medio populi e ſua , ut oftendat eorum ingratitudinem. Beneficia iſta ſunt; ducere & eum populum peculiarem facere, nempe quòd $.7. Primò, quòd illius populi habuerit rationem, tum fimiliter fe habuerit atque infans projectus in foeditate eumque aſpexerit , & ad eum dixerit , in ſanguine tuo vi- fua & pedibus hominum ac beſtiarum expoſitus. Quod ve, h.e. quod illum juſſerit vivere, non obftante reatu & {cil, nullum in illis decus apparuerit & quòd communi ho- morte, in qua jacens inventus fuit , quemadınodum puer, minum reatui fuerint impliciti, & cogitationibus ac mo- qui non tantum fanguine fædatus eſt, ſed cujus fanguis . etiam CAP. 57 . XVI. a eft fuper populo Ifraëlitico , quum exiret ex Ægypto , eſſent liberi & tanquam filii Dei agerent. Primitus enim Υ Ν Ε Ζ Ε C HI I E L I S CAPetiam manat , atque ita quaſi in morte jacet. Hîc eſt re enim č080!, ém0?e,wpbbor of zuñs Jea, fine Deo, aliend- petitio ſignificans fixum & certum propofitum. Quo no te à vita Dei. bis ſignificatur , vitain noftram planè à gratia, fudoxia & $. 11. Notandum autem eſt, quòd Deus non tantùm megolod, propoſito ac beneplacito Dei, pendere. Neque lavet , ſed ungat ; h. e. non tantùm condonet peccata, ut hîc notatur vita animalis, quam habent & gentes : ſed vi ea non puniat , fed & Spiritu ſuo ſanctificet. Quippe , ut ta ſpiritualis, eademque æterna. Neque obftat,quòd eidem prima pena peccati eſt; fanctificationis exſortem fieri; i- fæminæ poftea decernitur mors, & quòd de ea defectio à ta prima liberatio à pæna eſt vivificatio , quæ eſt ſanctifi- Deo fuo dicitur. Nam , quod juſfa eſt vivere, id dicitur catio. Deinde , fine fide nemo fit particeps gratiæ. Ea con- propter fanctos patres ; in quorum locum veniunt pofteri tinetur in eo , quod Deus fe dicit ei juraviffe & in fædus degeneres: quæ arbor aut proſapia quum aſſimilecur uni cum ea intraſſe. Fædus enim hoc fit per ong rogíaw, quòd perfonæ,contraria de ea dicuntur.Confer Jerem.2:3.5.19. Deus fit verus & potens ad præftandum id, quod ipſi jura- 8.8. Verf. 7. Secundò, quòd dederit ei incrementum, verat. Fædus , quod habet fimilitudinem contractus ma- feceritque eam (in allegoria loquitur , tanquam de puella trimonii, fide amoris Dei, ut Sponfi ſui, contrahitur. Præ- una) creſcere inſtar graminis agri, ita ut adoleverit & ma terea per unctionem fumus in eo, qui eſt cauſa juſtitiæ : ut gna effe&ta fuerit , & pulcherrima facta fuerit , uberibus fir- | fecundùm legem , vi dexará para & meriti vitæ, & à mor- mis, promiſſo capillitio. Per quæ fignificatur populi in te liberemur & vitam accipiamus , ut membra ejus, in quo gens multitudo , propter quam cæperit effe fpečtabilis. Id eft falus , & hæredes ac fponfa Dei. ta tamen, ut effet adhuc nuda. $. 12. Veſtes & ornamenta ſignificant exaltationem rei- $. 9. Verf . 8. Tertiò, quòd Deus tranfiverit ad illam publicæ conftitutis ſenioribus, judicibus , doctoribus , pro- & viderit illam aptam nuptiis , & alam fuam expanderit phetis, facerdotibus ; ut ita nihil ad ornatum populi deef- fupra illam , & nuditatem ipfius operuerit , h. e. quòd, ſet. Addit armillas, torquem, ornamentum frontis ſu- quum in illam multitudinem creviſſet, ut tempus videre pra naſum, inaures. Per ea intelligi poffunt fanctæ leges tur , ut Deus illum populum affumeret è medio populi, regundis actionibus manus , quæ effent in fronte pro ſigno, & ſe regem ejus declararet ; tunc eum prorexerit, &affe- | & ſigilla in manu , & femper auribus inſonarent. Deni- ruerit. Nec ineptè hîc cogitabimus de gloria Dei, quæ que coronam impoſitam capiti, quòd omnes in populo & deduceretur . Quòd verò dedit Deus populo libertatem , ut quiſque , quod bonum tinuò ſubjungit, Et juravitibi , id fignificat declarationem effet in oculis fuis , poffet facere, & neque cogeretur ma- Dei, quam notificavit populo , ftatim atque eum afferuif- lum facere, neque prohiberetur bonum facere : & omnes fet & eduxiſſet ex Ægypto. nempe , quod ipſe eſſet ipfo- principes & ſeniores nihil poffent , invito populo , quip- rum Deus. quod & in decem verbis , quibus foedus cum pejudicantes ſecundùm leges & cum populo conſulentes ipfis fecit, præfatus eft, in quibus & adjecit, quòd popu in commune. Prophetia nos non finit hanc libertatem po- 1o credenti & parentes honoranti daturus eſſet beatitudi- | puli non animadvertere ; quia poftea verſ. 13. regni men- nem & vitam longam in terra , quam paratus erat ipſi dare. tionem facit. Ergo notandum , quòd libertas prima Il- $. 10. Verſ. 9. 10. 11. 12. Quo juramento prævio di- raëlitis fuerit, ut corona capitis: ne illos , qui libe- cit, fe in fædus cum ipſis veniſſe , eam laviffe & unxiffe, ri & non fub dominis effe poffunt , pæniteat fuæ liber- & acupicto , calceis, cingulo , ferico induiffe. Denique tatis , aut , eam non ferentes eaque utineſcientes , eam omnibus modis ornaſſe. Ergo hîc figuificatur , quòd Deus decoquant. palam coram omnibus gentibus populum illum aſſumferit $.13. Verſ. 13. Addit cum abundantia omnium re- ad ſe, quemadmodum ſponſus uxorem ſolet, deducens rum etiam regnum. Primò commemorat, quod ſub judi- illam in terram ſuam, ut maritus uxorem domum ducit, cibus in ftatu libero ditati admodum fuerint. Quamvis e- imò quaſi in lecto fuo collocaverit , quòdque cum ipfo ma- nim fæpe à vicinis premerentur , tamen & ultionem exer- trimonium iniverit. Ad quod fignificandum dicitur , quòd cuerunt, & diripuerunt ſpoliatores ſuos , & per intervalla ipſis juraverit , nempe, ſe fore ipfis in Deum , quemadmo- diu quieverunt , & pacis bonis graviſi ſunt. Denique eò o- dum ſponſus ſponſæ dicit , fe eam amare & uxorem cupe pum & potentiæ proceſſerunt, ut regem habere & ejus ma- re; quodque venerit cum eo in fædus , quemadmodum gnificentiam fuftinere & duces atque exercitus alere poſſe ſponſus ſponſæ, credenti ſe amari à ſponſo, & eum fe- viderentur. Deinde igitur addit, quod indies ad pulchri- quenti , obligatur, ut illam nunquam relinquere poflit ; tudinem profecerit , & ad regnum proceſſerit . non, quòd quòdque ea ratione ipfius populus factus ſit, quemadmo- fuerit melius ſub fingulis eſſe regibus , quàm ſub judicibus; dum uxor , quæ fequitur fponfum , fit fponfi . Nempe , quippe cum regia poteſtas officeret fingulorum libertati qui credunt Deo dicenti, ſe amare homines peccatores, quodammodo ; ut, fi bonum facerent ſub bono rege, vi. & velle amari ab ipſis & fibigratias agi, ut donanti juſti- derentur potiùs regi obſecundare & morem gerere , quàm tiam & vitam, iis Deus fæderatus fit , ita ut in Deo, ut Deo; fin malos reges haberent, difficiliùs bonum face- ſuo , gloriari poflint; iique unum cum Deo fiunt, & vi rent : ſed, quòd per regale faftigium celebriores & illu- ciſſim lege Dei tenentur, ut, quemadmodum hæreditas ftriores eſſent cun&ti & formidabiliores hoftibus ſuis, & ipſius ſunt, ita illi ſoli adhæreſcere debeant. Et illis qui- per reges fuos dominarentur populis vicinis ; quippe cùm dem , qui crediderunt, addixit utrumque, nempe beati- | ita ſoleat fieri, ut victoriæ regum redundent in bonum to- tudinem & longævitatem, & quidem in terra. quemad- tius populi, & ad tuendam regiam dominationem ex po- modum Jofua & Caleb, qui perfecto corde Deo adhæſe- pulo victore ſumantur legati vicarii reges & regium impe- runt , hæreditatem conſecuti ſunt , & cæterorum filiis rium exercentes. Hoc factum eft fub Šaulo, Davide, So. dedit intrare in terram patribus promiffam. De juramen- | lomone; cui omnis terra paruit ab Euphrate Gazam uſ- to explicatiùs agitur Ezech. 20:5.6. de fædere verò am que. plius dicemus ad verf. 61. Lotio ſignificat non quidem ta $. 14. Verſ. 14. Addit gloriam & celebritatem nomi- Iem juſtificationem, qualis eft in Novo Teſtamento (de nis inter gentes ob pulchritudinem , quæ fuerit perfecta quo infra verf. 59. -- 62.) quæ excludit évé pevnov a res,ob majeftatem Dei pofitam fuper ipſis. Exemplum ha- éu delas recordationem aut commemorationem peccati; ta bemus in Solomone, ad cujus ſapientiam cognoſcendam ex men ſignificat addictionem vitæ æternæ & condonatio omnibus populis venerunt , qui fapientia delectati ſunt, & nem reatus ſive non punitionem ejus (licèt is adhuc exta inter eos regina Noti. Tenendum vero eſt , ſupremum, i- ret) propter Chriftum & juftitiam ejus , & juftitiam Dei mò unicum , decus populi fuiſſe , quod Deus majeſtatem aliquando in Chriſto manifeſtandam. Unètio notat collo- fuam ſuper eo collocavit, h.e. non tantùm Deus eorum cationem Spiritus fancti in medio ipforum. In quibus nominari voluit, & templum apud ipſos habere, quod duobus eft veriſſimum diſcrimen, quo Deus ipſos diftin. in toto mundo non habebat apud ullum populum ; fed xit à reliquis gentibus, quas in reatu & morte & impuri-etiam Deus ac fan&tificator illorum cognoſci voluit; tate ſua fivit manere ; quas ut non jullit vivere , ita ipfis rea- quatenus illis notificavit juftitiam fuam , & per legem tum fuum imputavit, & Spiritum ſuum negavit. Fuerunt fidei & charitatis eos fecit videri ſapientiores & pruden- tiores $8. C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S tiores omnibus populis. Deut. 4:6.7.8. Et obſervabi- | paronomaſiam alludit ; dicens, ninas', non venientide tis & facietis. Nam hæc eft ſapientia veftra & prudentia Senſus eſt, non veniſſe ad Ifraëlitas, ſed Ifraëlitas illa veftra in oculis populorum : qui audient omnes definitiones il commentos eſſe ex corde fuo ; quemadmodum dicitur de las, c dicent: Tantum ſapiens & prudens eft gens magna Jaroboamo 1. Reg. 1 2. 33. 2. Reg. 17: 19. Is Jaroboam hac. Nam quæ eft gens magna , quæ habeat deos propinquos clariffimus celſorum auctor fuit. Addit propheta 97/ fibi, ut Jehovah Deus nofter eft, quotieſcunque invocamus Poteft fuppleri ex, ut intelligamus zo pesa Seor , quod eum ? Et quæ gens magna, quæ habeat definitiones & judi- non oportet fieri. Poffet etiam explicari, quod nihilum ciajuſia, qualis eft lex ifta omnis, quam ego propono vo- fit, five in nihilum redigitur, , 7 to Meridiy záverza vel bis hodie. Cæterùm ex hoc dicto perſpicitur, quare Deus fosceton : ut Cap. 21:27. vocula s'y nominaliter ponitur populum Ifraëliticum ita magnum fecerit ; nimirum , ut cum eodem verbo. Poteft hîc etiam confiderari oppofi- Dei gloria & divina veritas ac doctrina juftitiæ Dei, fa- tio inter nima & n17, cujus eft dicere Tos fum & fiam, pientia & prudentia vera, per ipſos innoteſcerent genti- ci pedi ve zevý com.cy. Nam bamah eſt id , quod & nihil eft & bus, & nomen Dei magnum fieret in tota terra. nihil fit. Dicebant quidem , fe Jehovam adorare , fed , $.15. Verf. 15. Commemoratis tantis beneficiis, in- cùm Jehovah eò non veniret , adorabant , quod ibi erat , cipit arguere populi ingratitudinem & facta mala. nem- nempe celfa & vitulos five Cherubinorum ſpecies , de qui- pe, Primò, quòd is catus, comparatus uxori pulchræ, bus non poteft dici, quod de Deo dicitur , venire a fieri. pulchritudine ſua confifus fuerit , h. e. quòd ifta ornamen Hæc enim funt Dei propria ; qui venit ad illos , qui ipfum ta & imprimis divinam cohabitationem fibi tanquam pro- invocant, Exod. 20:21. & fit, quod eſt. priam vindicaverit , quaſi auferri non poffet ; quodque $. 17. Arguit in ea fuperftitione etiam concupifcen- perperam iſta habuerit pro argumentis gratiæ divinæ falu- tiam oculorum , quod fcil. celfa variegaverint. Sine dubio taris & remiflionis peccati & juftitiæ : fi non pro caufis imitantes ornamenta templi & ſculpturas ac texturas ejus : juſtitiæ & vitæ. Secundò, quòd ſcortatus fit fuper nomine quæ non ad otiofam contemplationis voluptatem , ſed ad juo, h.e. quòd, propoſito nomine fuo, quemadmodum inftitutionem facta erant. i Ev7encome's eft, quòd omnia meretrices cellis ſuis affigere nomen ſuum folebant, invi- illa ornamenta non dignatur appellare, nifi nomine varie- tarent undique vicinos ad illud nomen amandum & hono- gationis. quòd nihil in eis fit, niſi variecas colorum. Non randum , & fua facta imitandum, & fic animatis ſe ami- fuerunt Ifraëlitæ contenti adolere apud templum. Parum cos & confentientes exhibuerint. Hoc interpretatur Efaias id vifum eft effe ad cultuin. Non voluerunt minùs religio. cap. 66:5. ubi proponitur , tanquam Symbolum Judæo- li videri , quàm gentes ; quæ ubique faciebant altaria. Vo- rum, hoc: In nomine meo glorificabitur Dominus, hoc eft: (luerunt innotefcere hominibus, quid ipfi facerent, ut & Gloria Domini eſt, quòd ego nominor Judæus, & fa- alii omnes homines ſimiliter agerent & fecum ſacrificarent cio illa, quæ de me, ut Judæo, dici poſſunt: &, qui & fecum epularentur apud altaria. Multi id putant ad id faciunt, ut Judæi nominentur , Dominum glorificant; propagationem Euangelii & amplificationem regni Dei neque alia eft Dei gloria , qua velit glorificari ab homini- facere, fi eadem verba loquantur cum aliis errantibus , bus. Ita Ifraëlitæ plerique profelytos adjunxerunt fibi; aut nefcientibus, quid loquantur ; ipfi verò ea intelligant quos fecerunt filios gehennæ magis , quàm ipfi erant, fuo modo; vel, fi doctrinæ certæ verbi Dei taceantur Matth. 23. verſ . 15. dum illis perfuaferunt, ad juftitiam aut mutentur in gratiam hominum, qui eas credere non & falutem fatis effe nominare verbotenus Jehovam Deum volunt, quia ſupra captum ipforum funt, & quia Deum Abrahami, quemadmodum ipfi faciebant, Deum unum volunt habere ſimilem iis , quæ norunt in creatura ; vel, dicere, & iiſdem inftitutis uti cum ipfis. Quod cùm fa fi leges recipiamus de indifferentibus , ut vocant, & li- cerent, non effecerunt, ut gentes jurarent in nomine Do- citis. Sed apparet, eos non quærere confenfum in veri- mini, Vivit Jehovah, in veritate, & fibi in eo benedice- tate & concordiam in pietate, fed tantùm concurſum plu- rent. Vide Jer. 4: 2. 12: 16. Sed, gentibus ita ipforum rimorum hominum. Quod Scriptura appellat ſcortatio- nomen æſtimantibus & facta imitantibus , interimque ſuas gentiles opiniones retinentibus , eafque ad Deum tranſfe- $. 18. Cæterùm, quòd cgly vertimus apud ea, id fentibus , uſi ſunt tanquam ejuſdem foederis confortibus, non eò fecimus, quaſi non intelligeremus , etiam expli- & tanquam hæredibus juſtitiæ adblanditi funt. Tales cari pofle ad ea, erga ea. Nam revera ſcortati funt erga cel- profelyti dicebantur im Judæi facti : quæ phrafis fa: ea dilexerunt , ea amarunt. Narratur aliquis ftatuæ optimè explicat phraſin Ezechielis , ſcortari ſuper nomine alicui intabuiſſe. Ælian. var. hiſt. 9: 39. Plin. 36: 5. fuo. De hoc genere fornicationis dicit, quòd eam effude- & Val. Max. 8: 11. Clemens Al. protrept. 17: 30. 31. rit in omnem tranſeuntem , quodque ei adhæſerit . nempe Comm. Ifraëlitæ lapidibus ſuis & variis eorum coloribus , quòd omnes accedentes ad terram Canaan imbuerint tali- & vitulis, quos fecerunt, intabuerunt. Quamvis enim bus opinionibus, ut, Judæorum nomine fuſcepto, tan- Jehovam ſe dicerent colere, tamen, quia eum ignora- quam membra ejufdem civitatis & populi haberentur, & bant, & is ibi ſe non manifeftabat, neque ibi memoriam in ea commixtione mutuò exultarent , quemadmodum nominis fui poſuerat , neque is erat, ut eo cultu delecta- fcortantes in commixtione carnis exultare folent. Hoc retur, relinquitur, eos figuras, quas ibi fecerant , inftar erat præputiatos corde & carne introducere in ſanctua- Cherubinorum, qui erant Hieroſolymis , faltem in ta- rium. Ezech. 44:7. petibus & aulæis, adoraſſe, & cum eis ſcortatos eſſe. Un- $. 16. Verf . 16. Progreditur à falſo Judaiſmo , quo de & Jeroboam dictus eſt vitulos adoraffe. Quàm proba- imbuerint proſelytos, ad falfam devotionem : quòd fcil . bilia eſſent celfa Ifraëlitarum etiam gentibus , apparet ex illa mulier veſtimenta ſua ſumſerit, ut faceret celſa varie-Ef. 36:7. Et, fi dicas, Fehove Deo nofiro confidimus: annon gata. Deus, inſtituto facerdotio Aharonis & collocataille eft, cujus celfa e altaria Ezechias amovit . dixit Jude arca in tabernaculo, ac deinceps in templo, non voluit Hierofolymis , coram altari hoc adorabitis ? extra locum , quem ipſe elegiffet , & non in altari, quod Verſ. 17. . Præterea accuſat coetum , erat ante arcam & tabernaculum ſive templum, ſacrificia quòd ex auro & argento ſuo fecerint imagines viriles, & in offerri; ut ita doceret populum , per unum facerdotem eas ſcortati fuerint , five coram iis procubuerint , habentes & uno facrificio juſtitiam noftram confici, neque fe de eum affe&tum erga imagines , quem debebant habere erga le&ari multitudine vi&timarum, ſed fide; & ut eſſet in Deum, & putantes, Deum fimilem effe imaginibus, aut ta- uno altari præparatio ad totum facerdotium Aharonicum lem , ut in imaginibus coli & honorari poflit ; atque ita fal- abolendum. Contra Iſraëlitæ in multis locis , etiam , poft- fum numen adorantes: quem cultum explicat verf. 18. 19. quam Deus elegiffet habitationem in Sione, adolere in. quòd fcilicet imagines veſtiverint, unxerint, coram iis ftituerunt ; quæ loca Scriptura appellat celſa. opp eft fuffitum fecerint, panem fuum coram ipfis pofuerint, of- idem, quod rip collis , locus celſus. & videtur inde dedu- ferendo munere. Quando gentibus fuerunt affimilati fa- &tum Bapos altare; cujus prima ſignificatio forte eadem ciendis altaribus in tota terra, relicto myſterio, quod ſigni- eft cum fignificatione vocis bzvòs clivius. Propheta hîc per ficabatur per tabernaculum five templum & arcam , & fi- guras nem. $. 19. 18. 19: IN E Z ECHI E L I S CAP. XVI. $9 guras hominis & vituli, leonis , aquilæ habuerunt pro in- proget, & puter, ſe juſtum eſſe. Præterea , cùm omnia bea Itrumento cultus : proximum fuit, ut non putarent care- neficia ifta à Deo fanctificatore ad fanctificationem accea re ſapientia gentilium inftitutum , qui imaginem maſculi piſſent , non debebant putare, fi in omnibus locis facrifi- faciebant, ut coram ea procumberent, atque etiam no cia offerrent, fe eò gratiores Deo fore. Denique non de- mina, quibus geutiles ea inſigniebant, non abhorrerent; bebant iſtis rebus , quas à Deo acceperant, fervire Diis a- quale Baal, o de asoons , ó fzov: vel 77 ó Baliacúov, re liis , & colere Deos in ſimilitudine hominum : multo mi- gnator. Quæ nomina cùm non eſſent horrenda, ſed ma- nùs filios fuos illis mactare. Certè nihil tale fecerunt Ifraë- jeftatem aliquam divinam fignificarent, & gentes perſua- litæ, ut Deus illos educeret ex Ægypto: ibi folam cir- ſas cernerent, effe Deum creatorem cæli & terræ omnium cumciſionem habuerunt, nullum fabbatum , nullum alta- dominum; & hominem eſſe ita factum , ut effet dév@ re aut tabernaculum , non cætera legis; & tamen Deus Ječ, qui etiam inter omnia animalia folus haberet cogita- eos affumfit in populum; & hoc beneficium non acquifi- tionem de Deo, & amicus Dei fieri poſſet : propter has verunt mactando filios fuos. Credibile eft, eos ad illam & fimiles rationes putarunt Ifraëlitæ, gentilium cultum immanitatem, ut hoftia procideret mactatu mæſta paren- non eſſe adeò abſurdum , & poffe Deum etiam in tali o- tis, provectos uomo nasce ac ftulta imitatione Abrahami, pere coli, in quo ipfius ſapientia maximè manifeftaretur ; qui, Deo volente tentare fidem ejus , juffus immolare Ifaa- ut viderentur in imagine hominis Deum colere, ad cujus cum, id facere paratus fuit. Hujus autem crudelitatis ori- imaginem is factus eft; five Deus eſſet fimilis formæ five goeft opinio mala de Deo & juftitia. De Deo, quòd is non. Nam Deum in imagine colentes potuerunt nihilo- non poflit condonare peccata & juſtificare ac vivificare im- minus de eo diſputare, an Deus haberet figuram , nec ne. pium , aut non velit. De juftitia , quòd putarent , ſe debe- Facile igitur fuit, ut etiam non ineptum putarent, ima- re facere, quo mereantur vitam , & pro peccatis ſatisface- ginem hominis facere, ut eam haberent ante oculos in re, ac fuis inalis iram Dei placare. Vide Mich. 6:7. An cultu fuo, & Deum ea ratione coli & devinciri exiſtima- dabo primogenitum meum pro defe&tione med, fructum ventris rent. Ifraëlitæ, quum ex Ægypto commodùm egrelli mei peccatum h.e. pro peccaro animæ mece? Quando homo eſſent, neceffarium putaverunt , ut haberent aliquod fi- à lege juſtitiæ vera & juftitia Dei aberrat, & juſtitiam quæ- gnum, oculis aſpectabile, apud quod adoratio fieret. nec rit in fe aut alibi, omnis à pesa T8 ori poslo, vexatio cor- rejecerunt vitulum , quem ipſis fecerat Aharon, five de poris proprii , imò crudelitas & immanitas , & carnifici- induſtria evenerit, five præter induftriam , atque ita nu- na ſui fuorumque , poteft videri Dezoneic, cultus Dei, mine, illa ſpecies eveniffe videretur. Quod interpretatur pietas & religio. Atque ideò etiam gentilium fuperftitio , Scriptura , eos commutaffe gloriam ſuam in formam bo- tanquam gravior & ſeverior, præ jugo , quod Deus Iſraë- vis comedentis gramen. Notandum hîc eft, quum quis litis impoſuit, tanquam magis honorans Deum, magis figuram hominis maris, ſenis aut juvenis, aut fæminæ, placere potuit. Quam religionem quum folam noffet Lu- fecerit , ut coram ea procumbat, nihil intereſſe, quo no- cretius , in ea verba prorupit: Tantum relligio potuit ſud- mine appellet: videlicet an appellet Deum, aut aliud fan- dere malorum ! Nos dicamus : Tantum ignoratio Dei & Aum nomen ei tribuat. Nam Scriptura hoc ipfum fcorta- juftitiæ ejus potuit ſuadere malorum. Quæ quam poteſta- tionem vocat , coram tali figura procumbere vel tanquam tem habeat in animos honinum , etiam illi teſtantur, in munus ponere. quibus complentur, quæ Apoftolus dicit Coloff . 2:23. S. 20. Verf. 2021. Inter illas figuras maſculinas, Quæ ſunt prætextum quidem habentia ſapientiæ in voluntaria quas fecerunt Ifraëlitæ , eſt etiam , quam nominarunt religiofitate & humilitate & corporis vexatione , non in hono- Molech. ut apparet ex verf. 20. in quo eſt acceflio ad vul- re aliquo , ad impletionem carnis. Jugum legis non viſum eſt garem idololatriam. Infuper igitur accuſat eos, quòd fi- jugum hominibus volentibus Deo ſatisfacere: quod ta- lios ſuos & filias ſuas ipfis mactaverint , quos Deo pepererat, men revera jugum erat fcientibus , ſibi in Chriſto datum hoc eft,quos pepererat ita, ut nominarentur illud femen,de iri libertatem prope accedendi. quo pronunciata erat promiſlio Dei, quòd ei futurus effet $. 22. Verf. 23.24. 25. Præmittit ,872.500 opeos decla. in Deum: quoſque Deus ipfi dederat fecundùm promif- rationi majoris mali; nempe , quòd fibi quaſi cellum ædi- fionem multiplicandi feminis , ut ftatim , atque ratione u- ficaverit, & locum editum in omni area: in quo proftaret, ti incepiſſent, ipſum Deum potuerint cognofcere. Hanc tanquam meretrix. Quod etiam vocábulo fæditatem ob ſcortationem exaggerat per conteſtationem , numquid pa- oculos ponente indicatur verf . 25. rum eft præ ſcortatione tua ? yel ſcortari te? Nota, literam $.23. Verf. 26. Nimirum , qui cum filiis Ægyptio- cum nomine 37 vel or videri vacare. Sic 1. Reg. 12: rum ſcortati fint, & quidem immodicè, ad ægrè facien- 28. nibyp 37 nimium eſt aſcendere. Confer Ef. dum Deo, h.e.qui Ægyptiis confiſi fuerint, tanquam o- ſupra cap. 8: 17. Ita fimplex ſenſus effet, Annon fufficit pitulatoribus , & conſervatoribus ſtatus fui : cùm interim tibi ſcortari? An hoc parum eft , niſi etiam addas homi- non cogitarent de Dei amicitia retinenda. Hiclocus tefta- cidium & cædem filiorum meorum , eofque des onderss, niti hominibus, & quidem impiis & idololatris, & ab eis tur, quàm fpurcum in oculis Dei ſit & quàm horrendum, transferendo illos ad ipfos, quafi non eſſent mei. Niſi ta- falutem exſpectare. Nam id etiam gravius dicit, quàm men me fallit ratio , to je hîc non abundat. Nam verf. lios fuos ac filias mactare idolis. Deus eduxerat eos ex Æ- fi- 23. & 24. declarat, Meretricem hanc etiam majora au- fam. Itaque , quamvis illa maxima fint flagitia (quod de gypto. Illi, diffifi Deo fuo, faciunt fædus cum Ægyptiis monſtrat verf. 21.22.) tamen videri ſcortationem non hac aborninabilibus. Quum Deus eos ſeparaſſer à gentibus : & diis eorum , ut eos falvent. Mox cum aliis gentibus ſola libidine inſtigatam occepiſſe , fed tantùm per hæc ad & de illis dictum effet , ſeparatim habitaturos, e in gen- majora voluiffe progredi. verf. 21. Dum abſolutè. ut tibus non paſſuros ſe numerari. Num. 23: 9. Hæc culpa Mich. 5:2. Ideò om dabit eos. abdicabit , deſeret , tra- eft valde vulgaris. Prophetiæ fæpe accuſant deſcendentes det , abjiciet. 1. Reg. 14: 16. Servanstar ( dabit in Ægyptum auxilii caufa: non loquentes de illis tempo- Iſraëlem, abjiciet , propter peccatum Jaroboami. Ita cap. ribus. Id verò Ezechiel nominat , Proſtituere fe omni- 17:22. De ny vide & Ezech. 20:26. bus , inftar publici ſcorti, hoc eſt, omnes invitare & omni- 8.21. Verf. 22. Hîc exprobrat , quòd cum omnibus bus ſe promtum oftendere ad peccandi focietatem. Ne- fcortationibus & abominationibus non recordata fuerit que enim facilè fieri poteſt, quin , qui cum impiis foe- Synagoga dies fuæ adoleſcentiæ, cùm eſſet nuda , & fuif- dera facit , cogatur aliquo ipſis gratificari, quod veri- ſet projecta in ſanguine fuo, & expoſita ad conculcatio- tas & juftitia non fuadet . Fecerunr Patriarchæ fædera nem. Nam oportebat Judæos non putare , juftitiam eſſe etiam cum illis, quicum ipſis non erant in foedere Dei; pofitam in eo , quòd quis nominatur Judæus , & habet cir- nempe , quibus illi promittebant , fe illis non nocitu- cumcifionem & reliqua legis , atque ita fornicari ſuper no ros; ftipulantes viciffim , ne fibi noceretur. Abraha- mine ſuo : cùm antea fuiffent nudi & expofiti proculcatio- mus habuit fædus cum viris quibufdam infignibus, qui- ni. Nam , quæ à dignatione divina datur eis gratia , ea non bus uſus eft non tantùm , ut amicis , fed etiam, ut auxilia- poteft effe caufa , ut homo fuperbiat, & fibi quicquam ar- toribus. Non abludità veriſimilitudine, eos communem 49:6. & cum 60 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S $.27. Verſ. cum ipfo habuiſſe religionem & fidem. Licet igitur fanè 31. 34. Præterea addit, quòd not paciſci de pace , de bono communi procurando , de com- pacta fit mercedem , quod adulteræ ſolent facere , fed ipfa merciis, de mutua defenſione. Sed non licet pactum inire dederit mercedem, & munerata fit Amafios, ut in ea exfti- de ſocietate peccandi: neque licet confidere exercitibuis | terit contrarium. Nam neque ab Ægyptiis , neque ab Af impiis. Plerumque eventus oftendit , talia auxilia valde fyriis vel Chaldæis quicquam boni acceperant Ifraëlitæ, damnofa elle. Propheta regi Judææ, qui conduxerat ex ſed contra magnis mercedibus eorum gratiam redimere Ifraëlitis decem tribuum copias ; diſſuadet , ne earum o coacti funt. Huc alludit & Pfal. 16:4. Multiplicabuntur pera utatur. 2. Chron. 25:7. O rex , Ne veniat tecum exer- | dolores ipſorum, qui alium dotant, hoc eſt, qui pro filio Dei, citus Ifraëlis ; quia non efí Dominis cum Ifraële, omnibus fi- rege ac Deo Ifraëlis, eligunt alium regem, & cum eo fcor- liis Ephrajim : ſed venitu, fac, confirma te ad bellum. Ali- tantur , & ita quidem , ut dotem ſeu mercedem ſcortatio- ter faciet te Dominus offendere coram inimico. Nam eft vis nis non accipiant , fed dent. in Deo ad juvandum á ad corruere faciendum. Aſæ dictum $. 28. Verſ. 35. 36.37. Hîc eft præfatio ad fenten- eſt 2. Chron. 16:7: Quia nixus es Syris & non ni xus es in tiam: citatur , ut meretrix, ad audiendam fententiam. Domino Deo tuo : ideò evafit exercitus Syrorum ex manu tua. Quandoquidem ærugo illius , pudendis renudatis, effufa Eft prudentium principum id curare , ut habeant popu fit in ſcortatione ſuper amafios , & fuper ftercora amabilia, lum pium, juftitiam exercere, malis obniti, vigilare, hoc eft , idola , & ficut ſanguis filiorum ejus , (hactenus in- fortiter agere, Deo fidere. Qui ifta omittunt, & aliena dicatio peccati& ratio pænæ. Æruginem vocat alludendo auxilia ſpectant hominum impiorum, qui perſequuntur ad fpurcitiem & fæditatem , quæ in meretricio concubicu pios, qui idola colunt , folent ab iis, quos Scriptura a- folet effundi ; unde & morbi diriſſimi exiſtere folent) ideo mafios appellare ſolet , decipi & circumveniri, & liber-' Deum colle&turum omnes Amafios , quibus grata fueric tatem , quam quærunt, amittere. Achaz conduxit Aſſy- meretrix illa, & , quos ipſa dilexit , præter illos , quos ipfa rios contra Syros. Sed illi cooperuerunt totam Judæam. odio habuit, cum quibus in rixam incidit (ut ſolent ſcorta El.7: 20. Noſtri ævi hiſtorias commemorare nihil ne aliquando cum ſuis amafiis rixari. Ita Judæi inciderunt in ceſſe eſt. Judæos hîc accuſat propheta, quòd neglecto rixam cum Affyriis , quos conduxerant, ut bellum infer- officio & cura religionis & abjecta fide, confugerint ad rent Syris) contra ipfam & renudaturum pudenda illius , omnium opem , cum ignominia Dei, & illorum fidei fe ut ea videant , hoc eft , injuftitiam , infidelitatem , cor alie- commiſerint, & iis placere ftuduerint , idque , ut fe libe- num à Deo, auferendo omni ejus ornamento & veftibus rarent à divinis virgis. Quod, ut fædam proftitutionem ejus, propalam manifeſtaturum. Unde colligimus , quod ſui , diffamat. deſtructio templi& captivitas Babylonica fit teſtimonium $. 24. Verf. 27. Oftendit, fe populum caſtigaſſe & injuſtitiæ Ifraëlitarum & dereli&i fæderis Dei. demenlum ipſis diminuiſſe (in allegoria uxoris perſeve $.29. Verf. 38. Deinde, quòd judicaturus fit illam rat) hoc eft , populum depauperaffe , ut non æquè lautè, judiciis mecharum & fanguinem fundentium. Nempe, ut antea , viveret. qui folet eſſe effectus communium pla- quoad hoc pofterius, quòd ipfam daturus fit fanguinem garum. Nominatim, quòd ipfos dederit in animam, hoc excandefcentiæ & zeli, hoc eſt, tantam copiam fanguinis eft, cupiditatem , filiarum Pheliſtim, quæ oderant ipfos, in populo fit effufurus , ut appareat tum Dei ira, tum etiam five civitatum Philiſtinarum. Quibus tribuit odium Ifraë. æmulatio adverſus imagines & fallos Deos, & pro fangui- lis: quia reliquiæ Cananæoruni erant. Cauſam autem o ne filiorum fuorum , quos pepererat fibi; quippe filiorum dii perſeverantis indicat, quòd eas puderet viæ Ifraëlita- Abrahami , cujus ipfe Deus eft. rum ſceleitæ. nam Palæſtinæ urbes , ut & Tyrus ac Sidon $. 30. Verf. 39. Quoad alterum verò,nempe judicium etiam , veteriævo ſapientiæ & eruditionis claritate infi- mæcharum , ſe traditurum eam in manum Amaliorum & gnes fuerunt;& conftat , literaturam ad Græcos pervenil- exoſorum , eoſque cellam ejus & ſuggeſta diruturos , hoc fe ex Phænicia; inde quoque colonias in Africam fuiffe eft, omnem locum , in quo populus Ifraëliticus fe tanquam deductas: adeò ut priſcis temporibus Phænices gentium populum Dei jacavit coram oculis gentium, & in quo fapientiflimi fuerint, quemadmodum Apoftolorum tem cum jactatione nominis populi Dei gentibus voluit place- pore Græci videbantur veniſſe in ſapientiæ pofſeflionem. re , & cum illis peccavit, & non Deo; ſed falfis Diisgen- İmputat igitur Ifraëlitis, quòd Phænices & Palæſtini, & tium , cum quibus amicitiam contraxit , & quarum opibus reliquæ porrò gentes, per ipſos non fuerint ædificati, ut confifa eft , ſuffitum fecit. Eofdem veftes ei detracturos & deſererent ſuam idololatriam, & ad Deum converterentur: ornamenta , & nudam deftituturos. imò, quòd illis fuerint ſcandalo; quippe cùm nec veritatem $. 31. Verſ. 40. Tum deinde, coacto cætu , lapidatu- de juftitia Dei ipfos docerent , & in inſtitutis Dei, quem ros, & gladiis diffe&turos. Hæc alludunt ad obfidionem ur- Deum ſuum dicebant , non ambularent. Hanc caufam di- bium & imprimis Hieroſolymæ. Solebant enim in obſi- cit, quare Deus dederit ipſos in manus ipforum. dionibus baliſtis vel catapultis lapides jactari,arietibus mu- 6.25. Verf . 28.29. Porrò progreditur in amplificatione ri perrumpi, obvii profterni & gladiis lacerari . Alludere ſcortationis Iſraëlitarum , ut convincat illos opetuvońtes, Spirituin propheticum ad id, quod fa&tum eft, quis neget? reſipiſcere neſcios , cùm dicit, ſariatos non fuiſſe , quafi di- 41. Tum incenſuros domos , & alia item cat, nunquam illos pænituiſfe ſui conſilii , ut non ponerent judicia irrogaturos coram oculis mulierum multarum , hoc fiduciam in hominibus ; quamvis ab illis non eſſent adjuti, eft, multarum nationum , regnorum , rerum publicarum fed potiùs decepti. Oftendit enim in contrariam partem, ut ita fieret Hieroſolyma megi desynge & exemplum toti eos fcortatos eſſe cum Affyriis, & verſus Septentrionem & mundo impofterum ; atque ipſa deſineret ſcortari, & mer- terram Canaan , h. e. per totam terram Canaan , quæſiviſſe cedem non daret amplius, hoc eft, ut fieret populus five amalios , & porrò progrediendo uſque ad Chaldæos fcor- multitudo contemta, cum qua nullus regum, nulla reſpu- tationem exercuiſſe, id eſt , fiduciam in illis collocâſſe, & blica fædus faceret & focietatem iniret,quæque cum nulla ipfis ftuduiffe placere auxilii cauſa; & neilla quidem con- gente & natione haberet ſocietatem & communionem. fpiratione fatiatos effe. Conftat enim, quod, quum fædus Quemadmodum hoc tempore funt Judæi ubique , & fue- feciſſent cum Affyriis five Chaldæis , eo fpreto , fædus fe- runt etiam ante excidium urbis per Romanos factum paf- cerint cum Ægyptiis adverfus illos, fim in omnibus partibus mundi. Non , quod eò meliores $. 26. Verf. 30. Concludit, cor debile & languidum fint & à meretricio ingenio ſanati : ſed quòd neque tem- eſſe in Ifraële , quale eft in ſcortatoribus & meretricibus, plum , neque idola habeant, cum quibus fcortentur , ne- quod non poteft fpernere ullam voluptatem , & omni con- que fædera faciant cum ullis hominibus ; quippe non ha- cupifcentiæ fuccumbit . Id oftendit comparatione mere- bentes rempublicam , reges & principes. Quemadmodum tricis proſtitutiffimæ & maximi nominis , quæ fibi ubique de illis vaticinatus eft Hoſeas capite tertio. fellam facit & omni tempore omnibus locis, quantum pof S. 33. Verf. 42. Denique fe ita acturum cum eo coetu, fibile eſt, omnibus fe exhibet ; qualis fuit Meffalina Clau- tanquam meretrice , ut ſatisfaciat iræ fuæ , five omnem i- dii uxor , quæ , ut vulgaribus voluptatibus frueretur , in lu- ram ſuam effundat , dum zelus fuus ab ipfo recedat , & re- panar frequentiffimè conceffit. quieſcat,& non amplius ægritudine lancinetur; & ira quafi in mife- $. 32. Verf. Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε L I S CA P. XVI. 61 in miſericordiam vertat, ob extremam ipfius miſeriam, of. Sententiam interrogativam mutant in affirmativam. Hæc declaranda ex Deut. 32: 22. & feq. Innuitur ta Illud autem & Tus eſt ſuperfluum. men , aliquando iram Dei à Judæis receffuram eſſe, ut eft S. 35. Cæterùm , quod attinet particulam No, non Lev. cap. 26: 44. 46. Confer Luc. 21: 24. Rom. 11: poffum à me impetrare, ut eam accipiam pro n? ecce. 25. Quod & ex tine capitis intelligitur. Vide verf. 60. $. 34. Verf. 43. Rurfus caufam hujus ſeveritatis red- quanquam etiam Lxx. vertant id' . Nullum exemplum ſimile eft. Dixerat, fe ita ſatisfacturum ſuæ excandeſcen- dit, quòd non recordata ſit dierum pueritiæ fuæ, & omni- bus iftis modis contra Deum irritata fuerit. Verba partis tiæ, ut definat ægrè ferre. Igitur capio illum fonum , ut ſecundæ hujus verſiculi habent aliquid ænigmatis. Sunt vocem jubilantis. qualis eſt npo/ Neque dubitavi ver- autem exponenda , tum ex aliis Prophetiis, tum ex re ge- tere, Euge! Eft enim vox triumphantis. Hæc diligen- ter conſideranda ſunt. Chriſtus fleyit ſuper Hierofolyma. ſta; ita ut explicatio cum proprietate verborum maximè conveniat: quod poffunt feliciùs & faciliùs facere, qui Sed id fruftra fuit. Fletus fui irrifionem riſu & fanna com- rem vident, quam qui illam non viderunt. In verbis illis penſavit . Ef. 16:9. 11. Pfal. 41:11. Ita eft in Pſalmo (quæ habent ſenſum interrogandi : ut & verf. 56. & 17: fecundo. Sedens in cælo ridet eos, Dominus ſubfannat eos. 9.) diſtinguitur pt fcelus aliquod ab omnibus aliis abo Prov. 1:25. Atque etiam ego in calamitate veftra ride- minationibus , & quidem addito articulo, quaſi denote- bo , fubfannabo, quum veniet pavor veſter. Sciant , qui contemnunt Deum & verbum ejus reſpuunt, Deum ali- . tur aliquod certum, magnum & incomparabile ſcelus. Notabile eft, quòd eodem vocabulo utitur & Jerem; ipſos interficere. h. e. Deum in ipfis demonftraturum quando ſuper ipfis cantaturum He! & ipſi volupe cap. II: 15. ubi dicit, Quid dilecto meo in domo mea? Facere ne illud, fcelus , inquam, illud, multos? do caro fanctitatem & juftitiam ſuam , ut ſeveriſſimum ultorem & fanéta, tranfibunt à te. hoc eft , carnes fanctæ. Senfus: zelotypum, & qui gaudet fapientiæ fuæ & potentiæ de- Delines facrificia offerre. Secundùm hæc igitur nobis vi- fritiem & violentiam. Quantumvis enim Deus poflit uni- monftratione, qua eluſerit omnem hoftium ſuorum va- detur in penultimo colo effe quædam quafi exultatio ul- toris ſeveriflimi, qui iræ fuæ fatisfecit & émovíztoy canat, non ſemper ita agit, ſed quaſi filentio , quum ipſe nihil vi- co nutu omnem hoftium furorem compefcere; tamen & inſultet hoftibus ſuis: quaſi per ſarcaſmum : In his ver- deatur agere, imò etiam hoftibus fuis videatur allucere, bis, Atque etiam ego seuge! viam tuam in caput dedi. In ultimo verò colo per interrogationem convenit conſcien- tamen omnia ita gubernat , ut tandem in fumma rei ipſe victor ſit. Vide Ef. 18:4. tiam de maximo fcelere fuperaddito omnibus abomina- tionibus antea memoratis, quo oftendat , ſe non eſſe me- $.36. Verf. 44. Hîc incipit conſequens hujus judicii morem dierum juventutis fuæ. hoc eft, non recordari explanare, quòd omnis paræmiaſtes de Iſraele paroemiam ipſos vel ex quanta miſeria liberati effent, & quis ipſos li- & parabolam fit di&turus , nempe filiam eſſe fimilem ma- beraſſet , quis ipfos allocutus eſſet , quis foedus cum ipfis tri. Quod proverbio veteri dici folet. Keză nó egoe @ re- feciffet, quis nominatus ipfis effet dux & rex populi, quis nav dív. Significat, omni homini, qui velit hoc prover- osch vwory fuam inter ipfos pofuiffet. Ergo intelligendum bium ufurpare , Hierofolymam exemplo futuram. Eadem eft fcelus, I. quo maximè & evidentiffimè oftenditur , mens Stephano Actor. 7: 51.52. Quemadmodum patres quòd eum Deum , qui fe ipfis revelavit, quum eos edu- veftri , ita bo vos. Quem prophetarum non perſecuti ſunt ceret ex Ægypto, ignorarent & rejicerent. Nempe patres veftri? Difcamus, non eſſe tutum moribus 71c7e9- Deum, apud quem eſt Angelus , in cujus medio eft no- Te pod Tous vivere, & verba à patribus accepta loqui. men ejus, cui dati funt ad eos ducendum & conſervan-Magna pars felicitatis eft ex bonis & fidelibus nafci: &, dum; in quo Deus ipfepræfens eſt populo; in quo, tan- propter patres , propinquum effe Deo & verbum ejus au- quam in templo , hoc eft', carnem humanam gerente, pof- dire. Se & liberos prodit, qui cum infidelibus fe con- fer & vellet manifeſtari inter ipfos : qui effet facerdos & jungit. hilaſterion five propitiatorium, per fidem fanguinis fui. $. 37. Verf. 45. Parabolam explicat , quòd revera ſe II. quod maximum eft & fuperat omnes abominationes. gerat inftar matris ſuæ, faftidientis & virum ſuum & fi- III. quod antea à Mofe & prioribus prophetis eſt indi- lios ſuos. Nempe Chittææ matris & Amoræi Patris. catum. Ita ut articulus , qui alioqui notar, effe rem no- Nec tantùm , ſed quòd etiam afſimilata fit forori fuæ , tam-, de qua agitur , poflit accipi i ev ce tróanov five revo- | ideoque inciderit in idem judicium. Peccata parentum cationem in memoriam. Talis prophetia eſt Deut. 32: non excuſant filiorum peccata : imò accuſant filios, quòd IS. Et ſceleratum in modum fædè tractavit s imò cada non reſipiſcant à viis malis parentum ſuorum. Deinde hîc ver fecit, rupem ſalutis fuæ. Hoc Malachias cap. 2:11. innuitur degeneratio à ſanctis patribus, & ab eorum corde per excellentiam vocat abominationem. Itaque hujus co five Qegvýhod, Mal. 4: 6. Luc. 1:17. Quòd Patrem li paraphraſis iſta effe poteft. Et quid diſputas, quid mur- Deum non habeant. ut eſt Joh. 8:41.42.44. Vos ex pa- muras , quid tergiverfaris, quafi jufta fis', & non defece- tre diabolo eſtis. Quòd non poffint connumerari, nifi ris à Deo tuo (quemadmodum hoc tempore Judæi pu- Chittäis, Amoræis, &, ut föroribus fuis , Samariæ at- tant, ſe folos in toto mundo verum Deum agnofcere) | que Sodomæ : quippe nihilo meliores illis , & perfecte non ne fecifti illud fcelus, (Græcè fignificantius. cósí earum implentes fimilitudinem , ut jure merito filii A- étreinotes to põ cou? vel Germanicè : Haftu daſz frevell-moræorum & fratres Samaritanorum & Sodomitarum fuck nicht gethan? nempe, quod ego in verbo meo dixi vocentur. Quemadmodum filii Abrahami poſſunt prove- futurum effe ut fiat , & quidem à te ? Nonne Salvatorem nire ex gentibus , ita ex Abrahamo fecundùm carnem tuum repudiafti? Nonne lapidem, qui eſt fundamentum poffunt provenire, qui non ſint filii Abrahami. Rom.9: & angulus, reprobaſti? Nonne contra Jehovam & 7. Non , quia ſunt ſemen Abrahami , omnes funt filii. Chriftum ejus conjurationem feciſti? & eorum funes Non habent Judæi gloriationem , quòd ſint femen Abra- rumpere & à te abjicere voluifti? Nonne filium Dei re hami, quamdiu Chittæorum ſenſum & mores imitantur, gem à patre unétum ſuper monte Sion irritafti? Nonne & non ambulant in veſtigiis fidei Abrahami. alium dot aſti; & dixifti: Non habemus regem , niſi Ce $. 38. Attribuit Hierofolymæ & matri ejus aſperna- farem? Nonne Evangelium repudiafti? Nonne voluiſti tionem mariti & filiorum, hoc eft, contemtum Dei crea- addere ſatiatam fitienti? Nonne ſatiatos vis retrahere toris , & faltem per tolerantiam fuam & longanimita- in ftatum fitientium? Deut. 29:19. Nonne fideles & tem vocantis ad reſipiſcentiam, & dilectionem ſui tan- fitientes ac defiderantes falutem , ut prophetas , & fatia- quam mariti . Qui Deum creatorem non diligit, ut ſpon- tos ac per Evangelium exhilaratos , ut Apoftolos meos fum , is ſcortatur à Deo. Ita Hof. 2 : 18. Illo die voca- & qui crediderunt ex fratribus tuis & gentibus , perſecuta bis . Vir mi, & non vocabis me amplius, Baali, bere mi. es & atque ita ægrè feciſti filiis meis do filiabus meis ? Deus honoratur & juftificatur , quando amatur, ut fæ- Deut. 32:19. Nonne dixifti: In nomine meo glorifica- dus nobiſcum faciens in fide , ut unum cum ipfo fimus bitur Dominus : non verò in nomine Chrifti: Ef. 66: 5. in Chrifto , & per ipfius juſtitiam ad vitam perveniamus. LΧΧ. έτως εποίησας τίω ασέβειαν επί πάσαις ταϊς ανομίας | Qui γult apud Deum juftus effe alia juftitia , mechatur F cum 62 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S §. 39. q. cum Deo alio. Filios faftidire dicitur, quòd illos immo S. 46. Verf. 55. Repetit, Sodomam, Samariam, let non Diis, & illorum falutem negligat. Hierofolymam reverfuras effe ad priftina. Sunt docti, qui Verf. 46. Hîc de forore utraque & majore & hujus verſiculi membra non accipiunt copulativè, fed minore agit, quarum altera major ad lævam five ad fepten connexiyè : d. Si Samaria & Sodoma revertatur ad trionem ponitur , Samaria , ad dextram h. e. ad Auſtrum priſtinum ſuum ftatum , etiam tu reverteris ad priftinum minor , Sodoma. Samaria dicitur major, quia majus re tuum ftatum. ut non fit promiſfio boni, fed irretractabi- gnum erat (Confer cap. 23:4.) Sodoma dicitur minor, lis denegatio. quemadmodum Poëta dicit: Antè leves quia minus regnum erat. Solent vetuftiores filii dici ma igitur paſcentur in æthere cervi Aut Ararim Parthus bi- jores , quia priùs adoleſcunt , quàm feriùs nati. Ætatis bet aut Germania Tigrim. Sed, pace magnorum virorum cauſa Sodomam non dici minorem, ſatis evidens eft. Alii dixerim , nihil tale portendit phrafis & fermo Prophetæ ; Samariam majorem Sodoma dici putant, quia ampliùs fed contrarium. In qua ſententia me juvat verſus ſexage- peccaverit. Sed an & magis, quàm Hieroſolyma? fimus primus : ubi, tanquam ex propofito , pronunciat $.40. Verf. 47. Teſtatur, Hieroſolymam & Judæam Deus , Se Hierofolymæ daturum eſſe forores ipfius in filias, amplius deliquifie, & pro parvo faftidiviffe in viis illarum ſed ex alio fædere. Si daturus eft Deus Hieroſolymæ fo- incedere. 2. opo Lxx. a&o peixeglv. q. d. Parum abeft, rores filias, utique & Hierofolymam & Samariam & So- quin corruperis magis, quàm illæ. Atqui in fequentibus domam ſorores ejus reftitui oportet. Sed hîc nobis non longè præfert Hieroſolymam illis in ſceleribus. Videtur tam cogitandum eft de urbibus , quàm de reliquiis ac po- ergo rectiùs in hunc ſenſum accipi. quafi parvum , fafti- fteritate earum urbium. Non enim omnes homines $ dium id fuit. 177 participium pro abſtracto. Quod folere EVOC réaews interierunt. Servata eſt Tſoar, & fortaffe fieri, non eſt incognitum. Vel fanè, ut expreflimus , Ut quidam dare da pešntes reliquarum civitatum. Ef. cap. 15: parum faſtidientis, h. e. quod quis faſtidiat, id fuit: nem 6. Moab vocatur 797refiduum Adamæ. Lxx. pe facere, ficut illæ. Petulantibus ingeniis non ſatis eſt, to geté 2017rov'A despecé. Qualis autem Hierofolymæ & Sa- vulgari modo infanire, & cum multis peccare. Noſci vo mariæ & Sodomæ reftitutio futura fit , ex verf. 61. intel- lunt fingulari & infolenti nequitia. ligetur. Significatur enim vocatio gentium , quarum in- 6.41. Verf. 48. Jurejurando confirmat , Sodomam ftar & quaſi mater eft Sodoma. Per Samariam intellige- non feciffe fimilia. Confer Match. II: 23. 24. Siin So mus omnes, qui à fædere Dei defciverunt, abducti ſunt, domis facte eſſent virtutes, quæ factæ ſunt in te, manfifcum gentibus mixti ſunt. Sic Jer. 3 : 18. Niſi malis per Sent uſque in hodiernum. Sed dico vobis , terre Sodomorum Sodomam & Samariam intelligere fimilia regna , aut fimi- tolerabilius erit in die judicii , quàm tibi. Innuitur , non les populos: quemadmodum ſunt in mundo gentes , quæ adeò corruptam fuiffe Sodomam, ut non decuerit Deum verbum Dei necdum receperunt , ut Sodoma; & , quæ eam conſervare, & eam convertere per prædicationem verbum Dei audiverunt , & ab eo defecerunt, ut Samaria Evangelii & miracula. Judæos, qui audiverint & tot mi- tani. Quomodo ſolet in ſcriptura Babylon , Ægyptus, racula viderint, & non reſipuerint, ut vel audire volue- Tyrus non tantùm propriè, fed & impropriè & xc7 évca rint, licèt nihil haberent, quod veritati Evangelii oppo- 20zécev , accipi. Apocalypfis cap. 11:8. Civitatem ma- nerent , longè indigniores effe gratia Dei. Jurat Deus per gnam etiam Sodomam ſpiritualiter dici affirmat. Quin fe ipſum. Ideò dicit: Vivo ego. In ipſo autem jurejuran- etiam, fi afpiciamus diſtributionem ſecundùm locum, qui do eft deosás mois. Si fecit. Id valet : non fecit. Deus, eft in Propheta, intelligemus eos, qui ad ſeptentrionem, qui judicavit Sodomam, peccatum ejus explicat. Non & qui ad meridiem ſunt, ut ſit önn of zx fefón, univerſa ham debemus peccare cum fpe, non deductum iri peccata 10 bitabilis. Matth. 24: 14. Niſi duo regna innuuntur, in ftra in judicium. quibus Deus ultimo tempore poft iram etiam gratiam $.42. Verf . 49. 50. Enumerat peccata Sodomæ, quòd exerciturus eft: quorum alterum folet Aſfur, alterum alto & erecto fuerint animo ; faturi pane, felices & tran- Ægyptum nominare. Vide Ef. 19:24.25 quilli, & manum pauperis non apprehenderint, & , cùm $.47. Verf. 56. Tunc ait ceſſaturam fabulam Sodo ea re exaltati eſſent, fecerint rem abominabilem. Simul mæ ex ore Judæorum , quam folebant in die elationis ſuæ addit, Deum ipſos amoviſſe, ſimul atque id viderit. Con-crepare, ſcil. fe ipfos præferentes Sodomitis, & ſe juſti- fer Gen. 18:21. Cùm primum inciperent illud facere, ficantes præ illis in diebus feſtis ſuis. quod honefti homines non faciunt , ex inſolentia & @96 $.48. Verf. 57. Explicat, quod dixerat de fabula So- yiz, Deus ipforum fecuritatem & luxuriem punivit, non domæ, quæ perpetua fuerit in ore Judæorum, antequam indulſit ipſis, non dedit tempus ad pænitentiam. Ita no- revelaretur ipfius malum , quod patefactum innuitur tem- tatur celeritas pænæ. pore opprobrii Aramæorum & Philiſtinorum. Id exem- $.43. Verf. 51. Ne Samariam quidem dimidium pec- pli caufa allegatur. Si meliores Sodomæis exftitiffent, cati ipforum æquare. Judæos fratres ſuos , Sodomitas, non tradíti fuiſſent in manus Syrorum & Palæſtinorum. Samaritanos , juftificatfe & quafi immerentes fupplicio Coactos fuiſſe tum filere de peccato Sodomæ , cùm pec- affectos oftendiffe. Habuit Hierofolyma etiam pios reges, catum inveniretur in ipfis, & alienigenæ ipfis convicium & prophetas multos; atque aliquoties cum Deo redinte- facerent. Ex hiftoria & Prophetia cognofcitur, gentes gravit fædus. Sed nihilominus in animo retinuerunt Ju- Deum Ifraëlis habuiſſe in veneratione, & non niſi fiducia dæi ftercora fua, & non verè ad Deum ſe converterunt, peccatorum Ifraelis auſas fuiffe Ifraelem aggredi. Poteſt etiam, quando celſa diruerunt, quia non receperunt etiam intelligi probrum , quod dixerint Syri & Palæſtini amorem veritatis & juftitiam Dei non quæfiverunt. Im- Deo: quemadmodum aliquando Syri dixerunt , Deum pofterum verò, quando & Chriftum rejecerunt & cruci- Ifraelis effe Deum montium, & Palæſtini arcam juxta fixerunt, & Evangelium rejecerunt, & Spiritum cæli- Dagon collocarunt. Tum Judæi in jactatione fua con- tus effuſum blafphemarunt , multis parafangis & Sama tra gentes potuerunt allegare deſtructionem Sodomæ : riam & Sodomam præceſſerunt. quâ Deus ipforum oſtenderit, fe etiam judicem gentium $. 44. Verf. 52. Igitur pronunciat, Hieroſolymam effe. Hanc igitur fabulam ex ore ipforum excifum iri , in- quoque debere ferre opprobrium ſuum , quia patrocinata nuit, ut non opus fit allegare judicium Dei in Sodom, fed fit forori ſuæ, h. e. utrique forori. Confer verf. 45. Ver- Hieroſolyma fiat ipfis in exemplum. bum 599 pro patrocinari eſt 1. Sam. 2:25. Patrocina- $.49. Verf. 58. In hoc verſu oftendit , illum pudo- ta dicitur fororibus, quafi dicens, non fuiſſe dignas pæna rem , eumque falutarem, in quem dandi erant reſtituti in Samariam & Sodomam, quia ipſa amplius peccaverit, & integrum cum Sodoma & Samaria, eſſe talionem fceleris ſalva ſit. Æquum igitur, ut & ipfa pudefiat & confundatur. ipfius & abominationum ipſius. De ſcelere vide verf. 43. $. 45. Verf. 53. 54. Promittit hic reſtitutionem & 5.50. Verf. 59. Quippe Hierofolymitanos adjuratio- Sodomæ & Samariæ & Hierofolymæ in medio illarum ; nem factam in nomine Dei ſpreviffe, & fædus rupiffe. ut ferat ignominiam ſuam. In fententia hac eft mira fpe- Non poffum perfuaderi, hoc tantùm intelligendum eſſe de cies vindictæ, quæ confiftit in fancto pudorė, qui oritu- rupto fædere, quod fecerat Zedekias cum Nabuchodo- Tus fit ex reftitutione & reparatione. noſore ;. quum conftet, Hierofolymam Chriſtum & cum Chriſto I N E Z E C H I EL IS CA P. XVI. 63 fed ex Chrifto fædus Dei rejeciffe, & hujus ſceleris pænam tu-, reditas erat terra Canaan, & ut templum in ea effet, & liſſe. Adjuratio, quam ſpreverant, quum Chriftum re- ſacerdotium Aharonicum in ea exerceretur , electa à Deo, jecerunt, eft Exod. 23:21. Cave tibi, do auſcult a voci ut memoriam nominis ſui ibi poneret; & ut ibi ſederet ejus , ne refrageris ipſi : quia non condonabit defe&tionem acccEvré evov & Senatus populi, principes & imperium vejiram , quia nomen meum in medio ipfius eft. & Deut. | habentes , nominati dii . Sed non ex illo Teſtamento, 18:19. Et erit vir , qui non aufcult averit verbis meis, quod proprium eft Hieroſolymæ terreſtris, dantur Sama- quæ loquetur in nomine meo , ego requiram ab eo. & Deut. ria & Sodoma ei filiæ. non, inquam , Samaria & Sodo- 29:20. Non volet Dominus ignofcere ei. & toto Cantico ma vocantur, ut fint filiæ Hieroſolymæ terreſtris , ſub cap. 32. & Pfalmo 2 : 12. Oſculamini filium , ne irafca- Senatu ibi reſidente, accipientes ab eo legem præcepticar- tur. Beatus omnis , qui ſe recipit ad ipſum. Pſalm. 95: 1. nalis five placitorum, (hanc enim illi principes tantùm Venite, cantemus Domino , clangamus Petræ falutis no poterant imponere) & accedentes ad templum manu ex- ftræ, venite, adoremus , & flectamus nos , 'ingenicule-ſtructum, & altare fanguine pecuino imbutum , & do- mus coram Domino , qui fecit nos ---- hodie - fi vocem ejus mum, in quam non liceret intrare, & in qua vel hilaſte- auditis : ne obdurate cor veftrum. Hæc eft adjuratio, de rion non eſſet (nam poft captivitatem Babylonicam non qua dicit Deut. 29:19. Et fiat , quum audiet verba Ad- | fuit) aut effet inclufum & ab aſpectu remotum ; ut non jurationis , ut benedicat fibi in corde fuo , dicens : Pax mi- effet ipſis manifeſtata & in expedito, fine remora , apud hi erit , quum in confilio cordis mei ambulabo : ut addat ſa- quam in terra detinerentur, via ad ſanctuarium cælefte & tiatam fitienti. h. e. ut tempus fatietatis & fitis non inter- thronum gratiæ. Et apertum eſt, quare Sodoma & aliæ nofcat, atque adeò datorem ſatietatis, Rupem falutis, gentes non potuerint dari Hierofolymæ terreſtri filiæ ex rejiciar. Cujus loci comparatio non permittit mihi, ut in Teſtamento ejus : quia Abrahamus ſine lege habuit pro- præſenti loco ejus obliviſcar. miflionem , fore eum hæredem mundi ſiye patrem multa- $.51. Verf. 60. Igitur Deum memorem quidem fore rum gentium. Lex autem poft promiffionem ſubintravit. ſui foederis , quod in diebus adoleſcentiæ cum eo populo Promiſlio enervaretur & evacuaretur, ſi gentes fierent filii pepigerat : non in fide Abrahami, h. e. libera, fine lege. Deinde 8.52. Verſ. 61. Sed fore, ut Hierofolyma accipiat gentibus eft promiſſa benedictio in femine. Lex autem ſorores ſuas filias non ex fædere fuo. Lxx. c Gör en alga iram operatur. Quæ non eſt benedi&tionis. Ideò & E- zens of. Cogitandum hîc eft , quid per nomen foe- faias cap.54:1. gentes fore non filios maritatæ , ſed fi- dus fignificetur. Nam ea vox propriè quidem notat foe-lios fterilis, &, quæ virum non habebat , vaticinatur. dus five pactum de pace, amicitia , communione & fimi- Quod Apoftolus explicat Gal. 4:24. 27. Targum expli- libus : fed & ab Apoftolo Paulo explicatur voce Alegurong cat: Etiam non feciſti legem. q. d. etiamſi non fecerisle- in notione Teſtamenti. Idque ideò, quia ſecare fædus in gem. non ex eo, quòd obſervaveris fædus tuum, multis locis notat promittere , & , tanquam ex pacto ad- miſericordia. Sed paraphraftes non fatis attendit ad ver- dicere rem bonam, & quidem ex is as we Jé DewS, ſive ex ba Prophetiæ. Dicit enim verſu 60. Recordabor federis ſolo propoſito : &c yox o'?? pro tali addictione uſurpa- mei tecum faéti in diebus adoleſcentiæ tuæ. Ergo ex foe- tur. Quæ quando eſt addictio hæreditatis , percommodè dere eft, quòd Deus dat Samariam & Sodomam filias, Teftamentum explicatur. Quando autem vox hæc pro foe- quodque fædus æternum five Teftamentum æternum cum dere ufurpatur , folet etiam legem juſtitie , frederis fa- ipſa erecturus eft. Nam, quod Abrahamo promiffum ciendi, five communionis cum Deo obtinendæ caufa fuit, id quoque fidelibus ipſius filiis promiffum eft , nem- propoſitam, ſignificare. Ita , quum Jer. 31:32. Iſraê- | pe hæreditas gentium. Aliud eft dicere, ex obſervatione fitæ dicuntur irritum feciſſe fædus Dei , intelligitur , eos fæderis tua', aliud, ex Teftamento tuo. Statim atque non fervaffe legem juftitiæ, à via receffiffe , atque adeò fe convertitur quis ad Deum , & fidem Deo habet , & ad ju- ftitiam Dei confugit, accipit jus ex Teftamento & pacto, indignos feciſſe promiſlis legi juftitiæ annexis. Idem au- tem Jeremias verf. 31. dicit , Deum facturum cum domo etiamfi antea non obſervaverit pactum. Fædus Dei eft Ifraël & Juda 10 mn nga feedus novum. quod Apofto- expofitum omnibus & obſervatur. 2. Sam. 23:5. Gratiæ Davidis æternæ offeruntur , ut expromtæ, omnibus re- lus , ut & Chriſtus , Teftamentum novum dixit. Et ma- deuntibus ad Deum. Ef. 55:1.2.3. Non poffunt Sama- nifeftum eft, à Jeremia enumerari bona'ex propofito dan- ria & Sodoma Hieroſolymæ dari filiæ , niſi fideli & ad foe- da, tanquam hæreditatem. dus Dei redeunti. $. 53. Et lex juſtitiæ quidem , poftquam peccatum intravit in mundum , alia dari non poteft, quàm Lex fi- Deraſch: omni si gh7839700D x's phone x2 8.55. Memorat etiam Abarbenel expofitionem ex dei. quamvis poffint addi precepta , in quibus homo non vivit. ut eſt cap. 20: 25; five soy pre de placita & præ- Non dedi eos Abrahamo patri tuo in foedere inter ſegmenta. tuo. cept a carnalia , imbecilla & inutilia (nempe ad juftitiam, Genef. 15:18. 19.20. 21. promittit Deus Abrahamo, licèt non-inutilia adædificandam & exercendam fidem, fe femini ipfius daturum terram illam à fluvio Ægypti uf- & efficiendam humilitatem) né zei ugeoes drog fró vecs, uſque que ad Euphratem. In eo fanè patrimonio Samaria & So- ad tempus correctionis. ut eft Hebr. 9:10. Quæ præce- doma continetur: fi nihil aliud niſi Samariam & Sodomæ pta quum adduntur ad legem reſipiſcentiæ & fidei , non vicina intelligas. Sed, fi omnes gentes intelligas , in eo dixerim foedus aliud fieri, aut legem juftitiæ mutari . A patrimonio non continentur: fed hæreditas dantur ex alio braham & , qui ante Abrahamum fuerunt , patres juſtifi- . Teſtamento; cujus declaratio eft in his verbis promiffio- cati funt ex fide, fine illis præceptis. Neque putandum nis : Et in ſemine tuo benedicentur omnes gentes. Hinc eft, Moſen , Aharonem, Davidem & Prophetas juſtifi- perſpicuum eft, quæ Ezechiel vidit cap. 40. & fequenti- catos eſſe vel in folidum vel ex parte ex præceptis carna bus, non eſſe intelligenda de templo manu facto & hære- libus & eorum obſervatione : licèt ea obſervatio effet ditate terrena & fervitute : quia, quod ibi prophetat, actus imperatus à fide & amore Dei, & nominatim amo etiam ad Sodomam pertinet. Vide cap. 47: 8. Sodoma re dominii Dei & amore veritatis , ut libenter confiteren- autem non eft filia ex Teftamento Hierofolymæ terreftris, tur , quod verum erat, ſe adhuc ſacrificio indigere. Ideo- quæ fuit tempore Ezechielis. Quando dicit , Quum acci- que, ut patet , melius eft, nos hoc loco vocabulum n'?) pies forores tuas majores te & minores te filias , pluralis, five feederis exponere de Teſtamento. quia Teſtamentum quo utitur, oftendit, quod de Samaria & Sodoma dictum Novum in locum Teſtamenti Veteris venit: lex autem eft, non de folis illis dictum effe, fed de omnibus genti- juſtitiæ , fæderis cauſa data , non eſt alia. bus , majoribus & minoribus. Abarbenel verò per Joro- $.54. Clariflimum igitur eft, mentem Spiritus hanc res majores intelligit Samariam & filias ejus. Sed neſcio, eſſe, Samariam & Sodomam filias Hierofolymæ fore ex quo pacto filiæ Samariæ majores forores Hierofolymæ di- alio Teftamento , quàm, quod Hierofolyma terreſtris ci poflint : quum ipſe Abarbenel eò cenſeat Samariam di- primò accepit . Accepit Hierofolyma terreftris initio ci majorem , quia erat metropolis plurium tribuum. quod Teſtamentum hoc, ut eflet metropolis populi , cujus hæ- de filiabus Samariæ non poteft dici. $. 56. F 2 64 C O M M E N T A R I US $.56. Verf. 62. Quum dixiſſet , Non ex fædere tuo : { five , uno verbo, niin opgrozíces , adftipulationis & con- ſubjungit, Et erigam ego fædus meum tecum, & cogno- | fellionis. qui eſt yóp Qu in ob Je eias lex libertatis. Jam igi- ſces , quod ego Jehovah. Quando negat, ex foedere ſuo tur clariflimè patet, Novum Teftamentum pendere, non Hieroſolymam accepturam Samariam & Sodomam filias, à Veteri Teftamento , quod proprium fuit Ifraelitarum, & fædus ſe erecturum cum ea promittit , apertiflimè in- quod præterit, ex quo gentes non dantur filiæ Hieroſo- troducit fædus , h. e. Teftamentum , novum , ex quo & lymæ , ſed ex Teftamento Dei, quòd jam declaravit Hieroſolyma ſit mater , & Samaria ac Sodoma cæteræ- Deus Abrahamo & omnibus patribus anterioribus, per que gentes fint filiæ. Mater eft Hieroſolyma ex hoc Te promiffionem , fore eos patres gentium ; quod & repe- ftamento: quia promiffio eft Ifraelis, eum eſſe hæredem tiit Ifraeli in diebus pueritiæ. Ita ut jam facile fit diftin- mundi, & in ſemine Abrahami benedicuntur gentes (vi- guere Teſtamenta Dei. Primò illud, quo Deus decre- de Actor: 3: 25. 26.)& quia ex Hieroſolyma egreditur vit juſtificare electos per fidem. Cujus filius eſt Abraham. lex. Ef. 2: 2. Hieroſólymæ effufus eft Spiritus fanctus, Deinde primum Iſraelis; quo conftituuntur hæredes ter- & inde profectum eſt Evangelium in totum mundum. ræ Canaan. quod non caret peéperts querela & by Vana gloriatio eft Romæ contra Hierofolymam. Non Roma exivit Evangelium , fed Hieroſolyma ; neque ad dominatione feveriore. Tertiò Teſtamentum fecundum Ifraelis: folos Romanos pervenit. Hieroſolymæ filii fumus , non quo & Ifrael accipit filiationem & gentes bene- Romæ. Roma , fifalva eſſe vult, neceffe eft, ut fiat filia dictionem cum juſtitia fidei cu teret bod. Hierofolymæ, h. e. legem, quæ inde egreffa eft , acci- 9.59. Verf. 63. Ut recorderis & pudefias. Effectus piat, & nihil præterea accipiat aut tradat. Hieroſolyma cognitionis Jehovæ eft pudor, nempe contradictionis & incepit eſſe mater , quia Apoſtoli & fideles inde nobis blaſphemiæ ſuæ, & falfæ juftitiæ. Dixerat verf.61. re- prædicarunt Evangelium. Hierofolyma, quæ fcelus com- cordaberis viæ tuæ do confunderis , quum accipies ſorores miſit & deſtructa eft, redibit ad priftinum ſuum & fiet tuas filias. Certè fignificat, quòd non habituri ſint glo- rurſus mater : quando Judzi convertentur, & cum eis riationem præ gentibus , quum gentes illis dabuntur filii . gentes multæ intrabunt. Nam Judæos per gentes oportet ad zelum incitari. $. 57. Et cognofces , quod ego Jehovah. faciam , ut $.60. Et non fit tibi amplius apertio oris. Ut non ha- cognofcas, quòd ego , qui loquor, fim Jehovah. Subin- beas, quod contradicere poflis. Nempe converfio Ju- telligere eft, Deum fe exhibiturum talem, qualem fe dæorum eò uſque ſuſpendetur , donec non amplius poffint oftenderat in viſione : &, quum Hierofolyma fcelus in contradicere : quum apparebit fignum filii hominis ex ipſo perpetraſfet, & ſcelus fuum atque abominationes fuas cælo: quum injuſtitia omnis claudet os ſuum: quum re- tuliſſet , deinde facturum , qui hæc loquitur, Dominum ges imponent ori manum , & videbunt , quæ narrata ipfis Iehovam , ut cognofcat , eum eſſe Iehovam, quem abne- non erant. Matth. 24:30. Pfalm. 107:42. El.52:15. gaverat & blaſphemaverat , judicans eſſe blafphemum , 5.61. Propter confufionem tuam. vel, Alee Tlui curga- eum dicere Jehovam. Hanc enim litem habet Salvator ztráv os. Quia pudebit te contradicere. Vel etiam, quia cum Hieroſolyma; An ipfe fit Jehovah: quemadmo- omnes tuæ cogitationes fruſtra erunt, & eò redigeris, ut dum liquet ex Ef. 45. cujus victoriam jurejurando affir- nullam ſpem habeas amplius. Toties jam Judæi putarunt mat verf. 23. 24. 25. Per me juro, exit ex ore meo juſtitia, fe Chriftum habere, & falli ſunt. Et omnia ipfis periere verbum , quod non revertetur: Mihi Se flectet omne genus figna temporis, quo venire eum oportuit. jurabit omnis lingua. Tantum in Fehovah (de me dixit) 8.62. Quum expiabo tibi de omnibus, quæ feciſti. Quum juſtitia omnis & robur: ad eum accedet quivis du pude- ea remittam & condonabo , fed propter dyz mungon & po- fient omnes excandeſcentes in ipſum: in Iehovah juſtifica- ftulationem Sacerdotis , qui non eft è gente Aharonis, buntur & gloriabuntur omne femen Iſraelis. Quando If neque offert victimam mutam. Chriſti poftulatione & rael & Gentes juſtificantur in Jehovah & gloriantur , ut propter ipſius juſtitiam condonabuntur Judæis peccata : habentes paratam in ipfo juſtitiam, tum Iehovah fit, quum ipfe ſatisfactionem fuam ipfis dabit, & ipſos ſan- quod eft , fit Iſraeli in Deum. Quibus verbis hæc pro- guine fuo aſperget. El. 52: 15. miſlio inlinuata eft cap. II: 20. Tum non tantùm Jew $.63. Dicit Dominus Iehovah. Hæc verbi ratificatio. Entixws, fed & cv ciethod in ſenſu cognoſcunt, quòd ipſe Sed & nofcendus eft is , qui loquitur. Dominus , redem- fit Jehovah. Conferendus cum loco hoc Jer. 31: 34. tor peculii per ſacrificium & rúrgov datum : qui eft Ieho- Cognoſcent me , Jehovam, & parvi & magni. vab, qui fit , quod eft, oftendit virtutes ſuas & Patris, S. 58. Inde cognoſcitur , nullas tum futuras umbras, & ſuam ſufficientiam & fapientiam & veritatem promif- ut rerum futurarum ; nullam commemorationem peccati, fionum ſuarum , h.e. Chriftus. Nam filius hominis, cui ut nondum expiati: & legem Domini in publico ponen- datur poteftas in omnia , quia ipfe fibi emit Ecclefiam ; eft dam forelegem fidei & gloriationis & gratiarum ačtionis, Dominus omnium & Jehovah. I CAPUT XVII. Ez factum eſt verbum Iehovæ ad me dicendo. Filii hominis, dic enigma o parabolam ad domum Ifraël. 3 Et dices , fic dixit Dominus Iehovah: Aquila magnamagnis alis , longis pennis, plena plu. ma, verſicolor , venit in Libanum, & accepit lanuginem cedri. 4 Caput ftolonum ejus abſcidit , & dedit illud in terram inftitoris, ina urbe negotiatorum pofuit illud. $ Et accepit de femine terre, & dedit illud in agro Sativo , accepit ad aquas multas, circum- ſpectè pofuit illud. 6 Et germinavit & faétum eſt vitis abundans, humilis ſtatura , ut fpeétarent rami ejus ad ipfam, & radices ejus ſub ipfo effent, & facta eſt vitis: & fecit palmites, & promiſit decoros palmites. 7 Et erat aquila aliqua magna, magnis alis, ampla plumis, & ecce vitis hac curvavit radi- ces fuas ad eam, & ramos ſuos mifit adipfam, ut irrigaret eam ab areis plantationis fue. 8 113 IN E Z ECHIELIS. CA P. XVII. 65 8 In agrum bonum apud aquas mult as er at plantata, ut faceret ramos, do ferret fructum , ut fieret vitis ingens. 9 Dic, ſic dixit Dominus Iehovah: Profperabitur ? annon radices ejus rumpet & fructum ejus decidet, & is exareſcet ? omnes frondes germinationis ejus exarefient , & non cum brachio magno , eo cum populo multo, ut tollatur à ſuis radicibus ? 10 Et ecce plantata ſit. Num profperabitur ? nonne, attingente eam vento orientali, 'cxare- ſcendo exareſcet? in areolis germinationis fuæ exarefcet. 11 Et factum eſt verbum Iehova ad me dicendo. 12 Dic, age, domui inobedientia : an non noftis, quid hac fibi velint? Dic: Ecce venit Rex Babel Hierofolymam, & accepit regem ejus & Principes ejus ; & eduxit eos ad ſe Baby- lonem. 13 Et accepit de ſemine regio , & pepigit cum eo fædus, & fecit illum intrare in adjurationem, eto potentes terra accepit : 14 Ut eſſet regnum humile, ne extolleretur, ut fervaret fædus ſuum, quò confifteret. 15 Et rebellavit contra eum, mittendo legatos ſuos in Ægyptum, ut daret ipfi equos & populum multum. Nunquid profperabitur? An evader faciens hæc? &, quum irritum fecerit fædus , evadet? 16 Vivo ego , ait Dominus Iehovah, fi non in loco regis , qui ipfum regnare fecit , cujus adjura- tionem contemfit , & cujus fædus irritum fecit, cum ipfo in medio Babylonis morietur. 17 Et non cum exercitu magno & cætu amplo aget cum illo Pharao in bello , quum fundetur ag- ger, & ftruetur turris ad ex ſcindendum animas multas. 18 Et contemfit adjurationem , ut irritum faceret fædus, & ecce dedit manum ſuam, & omnia hæc fecit : non evadet. 19 Quare fic dixit Dominus Iehovah: Vivo ego , fi non adjurationem meam , quam contemſit, & fædus , quod irritum fecit , dabo in caput ejus. 20 Et pandam fuper ipfo rete meum, & capietur in decipula mea, & deducam ipſum Babylo- nem, & diſceptabo cum ipſo ibi prævaricationem, qua prævaricatus eſt contra me. 21 Et quod attinet omnia ipſius perfugia, in omnibus ejus exercitibus ; gladio cadent , & reli- qui in omnem ventum expandentur, & cognoſcetis , quòd ego Iehovah locutus fim. 22 Sic dixit Dominus Iehovah : Et accepi ego de lanugine ceári alte codedi : de capite ftolonum ejus molle decidam, & plant abo ego in monte alto & eminenti. 23 in monte celfitatis Ifraëlis plant abo illud , & feret ramum & faciet fructum, & fiet cedrus ingens, & habit abunt ſub ipſa omnis avis omnis ala, in umbra ramorum ejus habitabunt. 24. Et agnoſcent omnes arbores agri , quòd ego Iehovah humiliaverim arborem alt am, exalta- verim arborem humilem, exarefecerim arborem viridem , & fecerim germinare arbo- rem aridam. Ego Iehovah locutus fum & feci. $. I. Erf. 1. In hoc capite duo tractan- , dixit. Nebucadnezar invenit cedrum. Regnum domus tur. I. In parabola vitis, plantatæ Davidis ante Nebucadnezarem fuit, ut cedrus virens, ab aquila, & ſpectantis ad aliam aqui- procera, odoratą. Accepit de lanugine, & caput ftolo- lam, oftenditur deſtructio regni Ze- num, id eft, reges & principes. Babylonem vocat ter- dekiæ fine ſucceſſore, tum propter raminftitoris & urbem mercatorum. Erat Babel frequens iram illius aquilæ , quæ plantavit, mercatoribus, quemadmodum nunc & Bagdad. Illac tum propter iram Dei, cujus adjuratio ab ipfo ſpreta erat: tranfitus eft ab occidente in orientem, & vice verſa; Item uſque ad verſum 22. II. In eadem allegoria promitti- à feptentrione in meridiem & contra. Sed, quòd cedri ca- tur plantatio regni Chriſti; ad finem uſque capitis. pita in urbe mercatorum dicuntur effe pofita , id fignifi- $. 2. Verf. 2. Jubet Prophetam ænigma & parabolam cat, eos , qui abducti erant, non poſitos fuiffe ad germi- proponere. Ulus ænigmatum magnus eſt in Scriptura. Au- nandum , fed ita habitos fuiſſe , ut lignum cedri à merca- ditorem rapiunt ad confiderandum : memoriæ inhærent; toribus haberi folet. Nebucadnezariub Aquilæ magnæ, lucem ingentem faciunt, cùm intelle&ta fuerint; minori validis alis , plumis multis & variis præditæ, parabola cum offenfione audiuntur ; præbent docentibus docendi proponitur , ad innuendum, quid homo aquilino ingenio cięyesov; faciunt, ut fratres inter ſe communicent unà præditus , habens magnum imperium & multis populis in ſcrutandis ſenſibus ænigmatum occupati. imperans, & imperii efficacia ac promtitudine militum $. 3. Verf. 3. 4. In parabola exhibetur Nebucadne-velox, in promtu habens vindictam , facturus fit, fi plan- zar rex potens , & multos populos ſubactos habens, ma ta ab ipſo plantata ad illum non reſpiciat, hoc eft, fi rex jeſtate inſigni præditus. De eo dicit, veniſſe in Libanum, ab ipſo conſtitutus contra illum rebellet. & accepiſſe lanuginem cedri, caput ftolonum decidiſſe & de $.4. Verf. 5. Beneficium Nebucadnezaris proponit duxiſſe in terram inftitoris , pofuiſe in urbe negotiatorum. ſub parabola accepti ſeminis terræ & pofiti in agro feminis Id explicatur verſ. 12. veniffe Regem Babylonis Hiero- | terræ apud aquas multas , cum circumſpectione & cura. folymam. Libanus erat limes ſanctæ terræ. Qui à ſepten | Id explicatur verf. 13. Semen terræ dicitur Zedekias pa- trione venit, per Libanum intrat. Mons igitur ifte po truus Jechoniæ, qui erat tanquam unus è populo, tamen nitur ad fignificandum regnum & potiffimam arcem regni oriundus ex illa terra, ſive ex ifto populo, non Babylo- Hieroſolymam , & , quia cedris abundabat Libanus , un nius aut alius feryus Nebucadnezaris extraneus, qualem de meditabatur ſumere parabolam , Libanum pro Sione / potuiſſet ſummx rerum præficere. F 3 V $.$. Vert 66 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 1. S. 11. Verr . Verf. 17. S.s. Verſ. 6. Dicit, hoc ſemen creviſſe & factum eſ- $. . Deinde Pharaonem magno exercitu ſe vitem abundantem , fed humilem. Hæc in Parentheſi non depulfurum illum ab obſidione urbis , atque ita illam legi poſſunt. Nam, quæ fequuntur , oftendunt, qua lege vitem non irrigaturum, ſed, tanquam à ſe non plantatam, pofuerit hoc femen , nempe ut extenderet ramos fuos ad neglecturum. ipfam aquilam, & radices ejus redtæ effent. Eveniſſe por $. 1 2. Verf. 18. 19. Obfidionem autem præceſſuram ro, ut fieret vitis; faceret ramos, & quidem decoros ra ad excidium multarum animarum : tum, quia fpreverit mos. Hiſce fignificatur, quod explicatur verf. 13. & 14. adjurationem, eum omninò non evaſurum, ſed ſe id, quod quòd fcilicet obftrinxerit Zedekiam beneficio & fædere, fecerat , in caput ipfius redditurum; nempe , quòd ſpre- ut fibi fidelis eſſet; quòdque eo fine potentes terræ ab verat adjurationem in nomine Dei, & fædus Dei irritum humile ; quemadmodum vitis fecerat. Quum interrogat: An proſperitate utetur? An eft humilis in comparatione cedri ; & in ifta humilitate evadet ? fignificat, omnem confcientiam teftari , eſſe ex- confifteret, nemine novas res moliente. fpectandos triſtes hujus facti exitus : quum Deus , cujus $.6. Verſ. 7. 8. Sub parabola Aquilæ alterius Pha nomen in conſpectu hominum contemſerat , id non eſſet raonem regem Ægypti innuit. Vide verf. 15. & 17. Si- | impunitum fiturus. Atque, etiamfi verum Deum non gnificatur ftultitia Zedekiæ , qui reſpexerit ab aquila ad omnes cognoſcant, tamen omnibus natura inſitum eſt, de- aquilam, hoc eft , à raptore potentiore , fed benefico, & beri cam reverentiam Deo omnipotenti ( quem nemo fædere juncto , ad raptorem alium minùs potentem, infi- ignorare poteſt) ut eum nemo in vanum teftem aut judi- dum, nullius beneficii auctorem, ſed dirum aliquando cem nominet. Quod qui fecerit, eum videri hoftem Dei, perfecutorem, & cujus tyrannis magis erat metuenda, & indignum, cui homo alius credat aut confidat, eum- quàm alterius. Quòd defecerit Zedekias ad illum, expli- que inter amicos habeat. quippe qui Dei judicium con- catur parabola arboris ramos ſuos extendentis ad aquilam, temnat. Habuit fortaſſe Zedekias colores & excufatio- & radices ſuas porrigentis ad eam à fuis areolis, in quibus nes , quare non putaret ſe teneri. nimirum , quòd Baby- circumſpectè pofita erat, & ad aquas multas , ut ab aquila lonio nihil deberet, quòd eum nulla injuria irritaviſſet. irrigetur. Stultitia eft , eum , qui nullo bono indiget , & Ita Judæi ante ultimum excidium inviti paruerunt Roma- permanens in foedere omnibus commoditatibus frúi po- nis , & cupidè illis rebellarunt; quòd putarent , fe Ro- teft, fpectare ad alium hominem raptorem, ut is ſuppe- manis non debere fubjacere, fed Deo, & Romanos nul- ditet ea, quæ ad incrementum neceffaria ſunt: quemad- lo jure in ipfos imperium exercere : ferò cogitantes de modum fi vitis fita fit in agro bono ad aquas multas , ut Deo, quem reliquerant, quem abnegaverant , quum poffit facere ramum & fructum ferre & ingens fieri , radi- Chriftum rejicerent; & de libertate, quam prodiderant, ces fuas extra illum agrum porrigat, in deſertum aut ad quum fe fub Romanis præfidibus eſſe expetiverunt Syriæ aquilam. contributos. Sed Nabuchodonoſor Jojakimum invafit, ut $.7. Verſ. 9. Oftendit, quid veriſimile fit facturam vaſallum Ægyptii, hoftis fui. Et, fi nulla cauſa ipfi fuif- illam aquilam, priorem nempe: quòd radices fit lacera- ſet invadendi Hierofolymam, tamen Zedekias regnum tura, præ indignatione, fructus diſlipatura , ita ut exa acceperat ab ipfo , & ipfi tributum & fidem juraverat : & reſcat tota: &, parabolæ mifcens veritatem , venturam fine peccato , quod juraverat , poterat præſtare. Ideoque Aquilam cum valido exercitu , ut vitem ab radicibus tol- tenebatur jurejurando. Neque juvabat illum , quòd effet lat, hoc eſt, regnum Davidis exftirpet , ut nullus amplius de domo Davidis , cui Deus dediſſet regnum ; quòd po- Rex ſit; quandoquidem is, quem fingulari animi modera-pulus illum regem agnofceret; atque adeò fuo jure vide- tione dederat populo regem ex ſuis, ei infidelis exftiterat. retur rex effe, & liber effe debere. Factus erat feryus, & $. 8. Verf. 10. Hîc amplius demonſtrat , etfi ea vitis liber , niſi volente domino, aut liberante ipſum Deo , non tollatur à radicibus , fed plantata maneat , nihilomi- fieri non poterat. Non poffunt reges , ut non ſervent jus- nus tamen exarefactum iri & virorem ac fuccum ſuum re-jurandum fubditis datum , imò Deo, prætexere, pugna- tinere non poſſe etiam in loco fuo, fi modò Eurus illam re cum ſuis juribus & cum ſua libertate, quod juraverint ; tetigerit: quia radices ſuas ab aquis multis ad aquilam in- fi id, quod jurarunt, non pugnet cum lege Dei : quid, fi id curvaverit . Nam vitis, quæ in folo fuo aquam non bibit, etiam lex Dei exigat fierii An proſperabitur,qui id fecerit? non poteſt non exareſcere. Hinc licet intelligere, quid $. 13. Verſ. 20. Se igitur tanquam reti & laqueo ipfum fignificet per aquas multas. Zedekias plantatus erat in capturum , & deducturum Babylonem (innuitur fuga Ze- terra Dei, in urbe fancta , in qua Deus habitabat, & indekiæ , ex qua retractus eft. Confer cap. 12:13.) & fe illius nomen juraverat Nebucadnezari, cui Nebucadne- diſceptaturum Babylone cum ipfo de prævaricatione zar ipſum quodammodo commendaſſe videbatur , aut ſal- ipfius. Prævaricationem nominat, quòd jurans Babylo- tem reliquiſſe omni benedictione afficiendum. Ab hoc nio fe quidem Deum ſuum nominaverit, quem amaret & avertit Zedekias cor fuum , & refpexit ad aquilam Ægy- timeret , fed, quòd corde averſus fit ab ipfo, & fiduciam ptiam , tanquam bonorum fuorum datorem. Ex quo con- poſuerit in hominibus, atque ita cum illis ſcortatus fit. fequitur, vitem hanc fine hoc alimento non poſſe confi $. 14. Verf. 21. Denique copias ipfius & perfugia ftere aut fructus ferre. Nam etiam in parabola vitis non ipfius , in quibus fpem pofuerit (rurſus innuitur fuga) debemus tantùm fpectare humilitatem, fed etiam genus Deum occiſurum gladio , & reliquos diſlipaturum. Clau- arboris , quæ ſcil. gignit liquorem, qui delectat Deum dit hoc ſolemni clauſula ; cognituros, quòd ipſe fit Jehova. & homines. Vide Jud. 9:12. Nam Zedekias cum popu $. 15. Verf. 22. Hîc Deus ſe fert Auctorem tranſlati lo ſuo conſtitutus erat in illo loco, beneficio Nebucadne Jechoniæ in Babyloniam. Ego accepi, ego dedi. Dedi, zaris, tanquam populus Dei fructificans ipfi; five fru- h. e. étédung tradidi , abdicavi, projeci. Supra jam ita &tum intelligimus celebrationem virtutum Dei & nominis verbum hoc abfolutè venit cap. 16:21. Notat autem, ſe ipfius , & omnem ſanctitatem , five progeniem , in qua quidem de arbore illa & illius lanugine live eminentiis ac- amor & timor Dei effet. cepiſſe aliquid & abjeciffe , fed non propterea totam ar- $: 9. Verſ. 11. 12. 13. 14. 15. Sequitur præfatio ad borem abjeciſſe: verùm ex propaginibus ejus fumturum ÈMIRÓ Rov. verf. 12. in colo primo jubetur Iſraelitas , ut regem, cui omnia fubjiciantur. Promittit porrò, ſe de ca- domum inobedientiæ, interrogare, an non fcirent, quid pite ftolonum ejus, h. e. Jechoniæ (vox 77 cedrus in illa fibi vellent. Qua interrogatione illis exprobrat ftupo hoc loco & fæmininè & non femel maſculinė uſurpatur. rem & malitiam , qui quum tam facilè poflint judicare Vide & verf . 4.) deciſurum molle aliquid , & plantatu- įpfi de fuis fa&tis , quàm facile eft judicare ex ifta parabo- rum illud in monte alto & eminenti. Innuitur Chriſtus la, quid futurum eſſet tali viti, tamen illa facerent. Por- | Dominus oriundus ex Jechonia per Zorobabelem. Mol- ro deinde , ut jam defcripfimus, parabolam explicat verſ. | le fignificat , qui non potentia humana inſtructus futu- 12. 13. 14. 15. rus fit, ſed qui Deo obediens eumque timens fit exftitu- $. 10. Verf. 16. Pronunciat judicium, interpofito ju- rus. Decifio fignificat mortem. *Confer Ef. 53 : 8. ramento per feipfum, quòd rex moriturus fit in loco re-Dan. 2:45. & cap. 9: 26. Tum ſe illud molle plan- gis , qui ipſum conftituerat. taturun, hoc eft , ipfum Chriftum regem fore & regnum IN E Z E CHI ELIS CA P. XVII, XVIII. 67 regnum amplum habiturum in membris fuis in toto mun- , adjicitur , ne prænunciatio deftruendi regni Davidis effet do conſpicuis. abſque confolatione erigendi regni Chriſti. Eft autem ob- $. 16. Verf. 23. Explicat , quòd in monte celfitatis fervanda proceflio regni Chrifti. Chriſtus eft molle & te- Ifraël illud plantaturus fit, hoc eft, in monte Sion , five nerum quid, & deinde deciditur, tum plantatur in monte monte domus Domini, qui ut altior erat omnibus mon- | Sion , tum creſcit, facit ramum, fructus, fit cedrus in- tibus in toto mundo ; quia domus Dei tantùm in illo gens , præbet umbram omnibus avibus omnis alæ. In- erat : ita longè altior futurus erat, quum rex regum in eo terim principes & terim principes & reges mundi id regnum plerique igno- manifeftaretur, & Spiritus fanétus effunderetur & fanctum rant, aut etiam oppugnant, & tandem cum ftupore divina fanctorum ungeretur. (Confer Efa. 2: 1.) quòdque de- judicia animadvertunt. Confer Ef. 52: 13. 14. 15. Et, inceps ramos & fructus ſit laturum , & futurum in cedrum quæ non narrata fuerint ipfis , viderint. Cognoſcent ſci- ingentem , ita ut fub ipſo habitent omnes alites magnæ & licet , quod ipſe humiliaverit arborem altam , regnum do- parvæ , nimirum ſub umbra ramorum ejus ; hoc eft, mus Davidis mundanum : & exaltaverit arborem humi- quod omnes gentes fint acceſſuræ ad ipſum', tanquam uni- . lem , Chriftum filium Davidis ſervum dominantium. cum ſuum perfugium ; quòdque tandem pace ſint fruitu- | Quòd ipfe exarefecerit arborem viridem , Judæos : & ræ fub protectione illius folius, regibus & principibus ei gemmare fecerit arborem aridam , gentes. Et , quando- inſervientibus ad præftandam pacem confugientibus ad quidem etiam Antichrifti cætus eft, ut quercus robuſta ipſum. Confer Matth. 13:31. & 32. & frondoſa, Eccleſia autem , quæ illum fugit & ad Chri- S. 17. Verf . 24. Fructum aut conſequens hujus fui ftum redit, eſt ut arbor arida; etiam vicillitudo eadem operis oftendit ; ita cognituras omnes arbores agri, hoc expectanda eft. Ef. 1: 30. 31. Nam fietis , ut quercus mar- eſt, principes & potentes hujus mundi, ut & populi If ceſcentibus foliis , & ut hortus , cui non eft aqua. Et erit raëlitici proceres, quòd Deus humiliaverit, exaltaverit, abundans arbor in ftuppam & , qui eam tractat, in ſcintil- exarefecerit , gemmare fecerit, quòdque ita locutus fue- lam , & ardebunt uterque fimul, nemine reftinguente. rit & ita fecerit. Hæc admonitio huic capiti commodè ! Vide etiam Pſal. 37:34. 35. 92:8. 13. 14. 15. CAPUT T XVIII. I 22 ET. I factum eſt verbum Iehova ad me dicendo : Quid vobis, vobis, inquam, qui hoc dicterio utimini in terra Iſraëlis, dicendo: Patres comedunt omphacem, & dentes filiorum ftupent ? 3 Vivo ego, ait Dominus Iehovah, fi erit vobis amplius ferre dicterium hoc in Ifraële. 4 Ecce omnes anima meæ ſunt , pariter anima patris atque anima filii meæ funt: anima pec- cans illa morietur. cùm fuerit juftus & fecerit judicium juftitiam ; 6 In montibus non comederit, & oculos fuos non fuftulerit ad ſtercora domus Ifraël, & mulie- rem proximi ſui nonpolluerit, & ad mulierem menftruatam non acceſſerit ; 7 Et neminem vexaverit , pignus ſuum, pignus debiti, reſtituerit, rapinam non rapuerit , panem ſuum efurienti dederit , & nudum operuerit veſte; 8 in fænus non det, & lucrum non capiat , ab injuftitia avertat manum ſuam , judicium ve- ritatis faciat inter virum & virum; 9 in ftatutis meis ambulet, & judicia mea obfervaverit, ut faciat veritatem , juftus is eft, vivendo vivet, ait Dominus Iehovah. 10 Et genuerit filium violentum, fundentem fanguinem, & fecerit fratri vel unum ex his ; (vel fecerit , ab! vel unum ex his.) IL Et is omnia hæc non fecerit , ſed etiam in montibus ederit , uxorem proximi (ui polluerit. 12 Inopem degenum vexaverit, rapinas rapuerit, pignus non reftituat, & ad ſtercora fuftu. lerit oculos fuos, abominationem fecerit. 13 In fænus dederit , & lucrum acceperit : vivetne ? Non vivet : omnes abominationes has fecit , omnino interficietur , fanguis ipfius fuper ipfo erit. 14 Et ecce genuerit filium, & is videat omnia peccata patris fui, qui fecerit, & , cum viderit, non faciat fimilia. 15 In montibus non come derit, & oculos fuos non fuftulerit ad ſtercora domus Ifraëlis, uxorem proximi ſui non polluerit : 16 Et neminem vexaverit, pignus non ceperit , et rapinam pon rapuerit , panem fuum efurienti dederit , et nudum operuerit vefte. 17 Ab inope abduxerit manum fuam, fænus et lucrum non acceperit , judicia mea fecerit , in ftatutis meis ambulaverit : ille non morietur propter pravitatem patris fui ; vivendo vivet. 18 Pater ipfius , cum fraudationem exercuerit , rapinam egerit in fratrem, et, quod non bonum eft, fecerit in medio popularium ſuorum : ecce mortuus eft in pravitate fua. 19 Et dixiftis; Quare non fert filius de pravitate patris. Atqui filius judicium et juſtitiam fece- rit , omnia ftatuta mea obſervaverit , et fecerit ea : vivendo vivet. F4 20 Anima 68 M C Ο Μ Τ Μ Ε Ν E N T A R I US 20 Anima peccans illa morietur, filius non feret de pravitate patris, & pater non feret de pra- 'vitate filii; juſtitia juſti ſuper ipfo erit, & injuſtitia injufte ſuper ipfo erit . 21. Et improbus , cùm convertetur ab omnibus peccatis fuis , quæ fecerat , & obfervaverit omnia ſtatuta mea, & fecerit judicium & juftitiam : vivendo vivet , non mo- rietur. 22 Omnia delicta ipfius, quæ fecerat, non imputabuntur ipſi: in juſtitia fua, quam fecerit, vivet. 23 Numquid vellem mortem injuſti ? ait Dominus Iehovah. Amnon, cùm revertatur à viis ſuis, vivet? 24 Et, cùm averfus fucrit juftus à juſtitia fua, & fecerit injuſtitiam, fecundum omnes abomi- nationes, quas fecerit improbus, fecerit ; vivet? Omnes juſtitiæ ejus, quas fecerat, non venient in mentem; in prævaricatione fua, qua prævaricatus fuerit , & in peccato fuo , quod peccaverit, in iis morietur. 25 Et dixiſtis : Non recta eft via Domini. Audite , agite, domus Ifraël: An via mea non recta eſt? numquid non via veſtra non funt recte ? 26 Cùm averfus fuerit juſtus à juftitia fua fecerit injuftitiam, & mortuus fuerit propter illa; in injuftitia ſua, quam fecit , moritur. 27 Et, cùm conver ſus fuerit improbus ab improbitate ſus, quam fecerit , & fecerit judicium & juftitiam, ipfe animam fuam vivificar. 28 Et enim videt & convertitur ab omnibus delictis fuis , quæ fecerat. Vivendo vivet , non mo- rietur. 29 Et dixerunt domus Iſraël: Non recta eft via Domini. An viæ meæ non recte ſunt , domus Ifraël? Numquid non via veſtræ non recta ſunt? 30 Quapropter quemque fecundùm vias veſtras judicabo vos, domus Iſraël, ait Dominus Iehoa vah; Convertimini e convertite ab omnibus defectionibus veftris ; & non erit in vobis offendiculum pravitatis. 31 Abjicite à vobis omnes defectiones veſtras , quibus defeciſtis, & facite vobis cor novum , & Spiritum novum: & quare moriemini , domus Ifraël? 32 Nam non delector morte morientis , ait Dominus Iehovah: Ergo convertite (yos & alios) de vivite. V $.1. Erf. 1. 2. Caput hoc agit de jufti- Hæc intelligenda funt ratione illius temporis, quo Deus ficatione viarum Dei contra mur altam arborem erat humiliaturus, & humilem exaltatu- murationem Ifraëlitarum , quoad rus, ut eft cap. 17:24. hoc eſt, inſtante regno Chriſti, juſtificationem peccatoris viventis. Nam fuperioribus temporibus aficiones ferè fuere com- Imprimis confutat opinionem Ju- munes , & multi pii fuere involuti caſtigatione patrum & dæorum de caufa fuarum afflictio- fratrum ſuorum. Nunc igitur innuit inftare tempus, ut, num: quæ opinio proponitur per adagium uſitatum inter certè poft captivitatem Babylonicam, quæ in Zedekia Judæos: Patres comedere omphacem five acidam uvam, erat conſummanda , ab omnibus tribubus Ifraël ſepa- ut Tertullianus explicat'; & dentes filiorum ftupere. hoc rentur, qui vellent addere ſaturam ſitienti. Deuter. 29: eft: filios luere immeritos delicta patrum. Quod videtur 19.20. Concinit huic prophetiæ Jeremias cap.31:29.30. convenire cum eo, quod dictum eſt in Decalogo, Qui in illis diebus non dicent amplius : Patres comederunt om- viſitat peccata patrum in filios. Opinio Judæorum hæc phacem, & dentes filiorum ftupent. Sed quiſque in pravi. eſt, peccata patrum, qui fuerunt in deſerto , in ipfis vin-tate ſua morietur: quiſquis comederit omphacem , ejus den- dicari, & ejus culpæ, quæ tum admiffa eft, caftigatio- tes ſtupebunt hoc eft , dabitur omnibus occafio ſe con- nem eſſe præſens exilium ; faltem partem aliquam pænæ vertendi ad Deum, aperietur porta omnibus : nemo nifi imputandam eſſe iſti peccato. Nempe putant, fe nullo per propriam éisíces infidelitatem & perſeverantiam in ſuo eximio peccato mereri tam calamitoſum & tam lon- malo morietur: ceffabit inimicitia, per quam ſeparatæ gum exilium. Ita hodierni , qui volunt videri præcepta gentes à populo Dei; ceffabit jugum impofitum Ifraëli- Dei obfervare , in ſe putant retaliari peccatum patrum , tis propter tranſgreffiones patrum. ftante adhuc templo commiſſum , quod dicunt effe odium $. 3. Verf. 4. Proteſtatus de jure fuo in animas & pa- gratuitum ſive line cauſa; Din nyv / Hæc eſt opinio tris & filii ex æquo, declarat , non morituram , niſi ani- eorum, accuſantium patres & ſemet ipſos juſtificantium. mam peccantem. In phraſi eſt reduplicatum: quem- Confer Matth. 23:29. 30. Ve vobis , Scribe & Phari- admodum Efa. 24:2. 17133 Dy? ut populus , ita facer- Sæi hypocritæ , quia ædificatis ſepulcra prophetarum, do dos , &c. Jof. 14: 11. my "napa ip "nipo quales erant ornatis monumenta juſtorum; & dicitis: Ši fuiſſemus in vires meæ illo tempore, tales funt etiam vires mee nunc. diebus patrum noftrorum , non eſſemus participes in San- Dan. 11: 29. nying?? nönig um s'? bo non erit , ut guine prophetarum. prius , etiam pofterius. Significat , fe habere poteſtatem $. 2. Verf. 3. Negat, addito jurejurando , fe' paffu- mifericordiam exercendi , non obftante peccato patris , rum , ut impofterum hoc dicterio uti poflint. Quod cùm atque adeò non tantùm habere poteftatem in animam pa- dicit, innuit, paulò poft futurum eſſe , ut cogantur pro- tris, ad eam vel fanctificandam & cuftodiendam à morte, pria delicta confiteri, & agnoſcere judicium Dei, quo vel permittendam fibi & mutabilitati fuæ ad peccan- is bonos à malis ſeparat, ut bonis fit benè, malis malè. dum, atque ideò animam filii reatu obftringendum; ſed I Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELY S CA P. XVIII. 69 ſed etiam in animam filii ad eam à reatu & peccato & peccata & donans juſtitiam. Deinde id, quod facere ju- morte liberandum. Non tantùm à voluntate patris pen- | ftum eft eum, qui juſtificatus eſt , atque ita ſervus juſtitiæ dere vitam & mortem filii. Porro, ſe illam miſericor- | effectus eft. Juſtitia enim , quam facere dicimur, noſtra diam exercere decreviſſe, atque adeo non morituros cos, recta facta notat; qualia ſunt fides cordis , confeffio oris, qui ſeſe convertant; fed omnem hominem , qui peccat, charitas, & omnia opera charitatis. hoc eft, peccare perſeverat, moriturum. Nulla eft ani $.7. Verſ.6.7.8.Imprimis eſt hîc abſtinentia à malo,& ma , quæ non peccaverit. Nam, Adamo peccante , pec- boni operatio digna juſto ſiye juſtificato: qualia funt , quæ caverunt omnes. Rom. s: 12. Sed, qui convertitur , di- juſtificati fugiunt. 1. Non communicare cum idololatria citur non peccare, &, qui in peccato perſeverat , dicitur externa, interna : ut, quòd non comedit in montibus ; peccans. Ef. 1:4. Ngin na 'n Ve genti peccati. hoc eſt, non quod per fe malum fit, in aliquo loco cibum capere, nihil nifi peccanti, depe Zvostw non reſipiſcenti . Proverb. ſed quia in pleriſque montibus Baruge alt aria erant. Ideo 11:31. Nyin! YÜT '? 98 quanto magis improbus & pec- in iftis locis accumbere & ea loca deligere ad epulandum cans ? Unde & gentes dicuntur de posete aos peccatores. erat eorum, qui volebant communicare cum ifto altari, Matth. 26:45. Rom. 3:7. Galat. 2:15. Quia ſcilicet & comedere immolata non Deo: five diceretur Jehovah gentes, quæ funt extra populum Dei , tantùm faciunt ibi adorari, ut in celſis , five Baal aut alius Dæmon ac fi- malum. Nam in illis fides non eft, & proinde neque cha- citium numen. Quando altaria talia in montibus non ſunt, ritas, neque bona ac purificata conſcientia, neque purum in montibus edere , cidonódul Quraiv, idolis immolata come- cor, neque fanctæ cogitationes, fed fummum, cor du- dere eſt communicare cum apoftatis, qui à verbo Dei ad aliud verbum , à vero facrificio ad aliud facrificium & ad plex, eligens bonum externum propter malum , non ex amore boni, & à quibuſdam malis externis abftinentiam cultum Dei arcium in loculamento ſuo, &, fi quid fimile non ex eſt, deflectunt. Nam & hi dicuntur in celſis adolere. 2. non quæ peccavit , morietur , manifefta effet contradictio in hoc tollere oculos ſuos ad ftercora domus Ifraël, hoc eft, non Capite. Afferitur enim vita reſipiſcenti. Omnis autem re- lectabatur : neque fpem in iis rebus habere , in quibus IL- habere voluptatem in iis , quibus vulgus Iſraëlitarum de- fipifcens peccavit. Ergo non omnis anima , quæ pecca- raëlitæ fpem reponebant: neque illud defiderare, quod vit, morietur: quia non eft anima, quæ non peccaverit. ii vulgo defiderabant. Placebant populo , qui habitantes Omnis enim anima opus habet , ut convertat ſe. Quæ convertitur, vivit : quæ non convertitur , moritur. Rectè in terra Canaan vocarentur Judæi , literam in ſuo corpore 1xx. v tuzný o pecae tri vdove. geftarent, templum apud fe haberent, & facerdotes , & 9.4. Hîc mori eft amplius , quàm in terram & pulve- juftitia . Concupiſcebant dominatum in gentes. Hæc funt in rem redire. Omnes homines , qui peccant , qui non pec- ftercora, quemadmodum & Apoftolus Paulus ea omóberdos cant , hoc eft, qui non refipifcunt, & qui reſipiſcunt , in appellat. Phil. 3:8. Non , quod ea , quæ à Deo inftituta pulverem videmus redire : fed non omnes moriuntur. Nam reſipiſcentes vivunt , etiam, quando moriuntur. erant, non haberent utilitatem fuam, fed quòd iis dele- Quare hic verſus non eft accipiendus de judicio Dei, quod dum delectationem & juſtificandum hominem non magis Stari & iis confidere fit illis abuti, quòdque ad efficien- fequitur peccatum : fed de gratia & modo percipiendi gratiam , & gratiæ latitudine , nempe quòd Deus illam Deum oculos ad illa tollere. Per oculum enįm fignificatur apta fint, quàm ftercora: quòdque ſit abominatio apud voluptas, defiderium, fiducia. Quòd hæc ftercorum ap- $.5. A verf. 5. uſque ad 19. explicatur id, quod di&um pellationem mereantur , patet in patribus, qui ifta non ha- animam peccantem mori , ratione filii, qui ha- buerunt, & non quæfiverunt, & alia juſtitia juſtificati buerit parentem juftum, ut intelligatur , juftitiam patris funt. 3. Non violare uxorem proximi. Hîc ſignificatur filio injufto non prodeffe ; atque ita Judæis eripiatur glo- coêrcitio concupifcentiæ , quæ caftitati eft contraria. riatio in Abrahamo & patribus : quafi JDDin merito Nam etiam in corde poteft quis mochari. Deinde figni- ipforum, ut Judæi loqui ſolent, hæredes regni coelorum fịcatur etiam fuga ſcortationis, qualis apud Ifraëlitas vulgò futuri effent. Confer Matth. 3:9. Rurſus ex altera parte, | admittebatur. Dimittebant uxores, eafque faciebant ſcore quod obliquè innuitur in eadem ſententia, omnem refi- tari ; dimiſſas ducebant alii. Atqui dimiffa tenebatur lege piſcentem , & in peccato non perſeverantem , victurum: viri prioris, & ejus uxor erat. Unde etiam dicitur , cùm id demonſtratur exemplo filii jufti patrem injuftum ha- nupfiffet alteri viro , priori marito eſſe contaminata. Deut. bentis , cui injuftitia patris non obeft , quò minùs vi 24:4. 4. Non accedere ad menftruatam. Hîc notatur vat. Ita oftenditur id , quod Deus dixerat , fuam effe caftitas obfervanda in matrimonio. Nam etiam propria animam , & patris & filii, Deumque non impediri per conjuge poteft quis abuti. Lepvãs hîc tegitur hic abufus. peccata patris , quò minùs miſereatur filii , eumque & Nempe re&us uſus matrimonii eft, ubi quæritur femen , fanctificet & juftificet & vivificet. Atque ita adimitur Ju- & quidem Dei. Juftus fibi temperat in uſu etiam conju- dæis murmuratio contra illud, quod eft Ef. 65: 1. Refpon- gis , ne illam adhibeat ad libidinem. 5. Neminem vexare, di non interrogantibus , inventus ſum non querentibus, hoc eft , nemini' gravem atque moleftum effe, cui Porro in hiſce verſibus occurrit eisovicue's hominis juſti, conſcientiam parcere poflit. Opponitur hîc bonum, nem- qui victurus eft; bis directè , ſemel indirectè, dum de- pe, pignus debiti reftituere. Hoc intelligendum eft fecun- fcribitur injuftus, qui moriturus eft. dùm legem de pignore neceſſario. Vide Deuter. 24: 10. $.6. Verf. s. In genere dicit juftus. Quod quando di 11. 12. 13. Exod. 22; 26. 27. Et pendet hoc ex præce- citur de peccatore , qui vitæ hæres exſtiturus eft, indubiè denti, neminem vexabit. Nam pauperi pignus neceffaa ſignificat eum , qui credit cum fideli Abrahamo, cui fides rium non reftituere , eft pauperis vexatio. Altera ſpecies reputata eft juſtitia. Quod etiam ex verbis ultimis verf. 9. vexationis eft rapina ſive injuſta occupatio & detentio rei poterit intelligi . Alioqui hæc verba etiam quadrant in alienæ. Ei opponitur bonum, ut efurienti panem ſuum eum , qui opera præcepta facit , ut in iis vivat. Quanquam det; du nudum operiat vefte , quæ funt charitatis com- enim talis inter homines non reperiatur, qui nimirum fa- munis. 6. In foenus non dare. Id optimè jungitur præce- ciat illa, quæ qui facit, in illis vivit, & non peccet; denti. Dare pauperi , & non capere fænus, fi mutuum fit. propterea non definit vera eſſe illius deſcriptio. Melius Chriſtus etiam dozv & dávesov conjungit. Luc. 6:30.35. tamen eft, ut primo modo accipiamus, ut in hac defcri- Mutuum date, nihil inde ſperantes. Matth. 5:42. Roganti ptione quaſi typum Abrahami , Ifaaci & Jacobi, qui fe te da. Geum, qui velit d te mutuum accipere, ne averſeris. converterunt ad Deum , contemplemur. Facere judicium | Non vult vendî beneficium.Ergo hoc quoque ad vexatio- eſt diſtinguere inter bonum & malum , inter improbos & nem pauperis referri debet. Nam lex diftinguit inter 2013 juſtos : facere juftitiam eſt eligere & amareid, quod ve- creditorem, qui habet jus petendi ufuram in commercio, rum eft, quo Deus glorificatur, maximè id, quo Deus & eum , qui pauperi per mutuum ſubvenit; à quo acci- glorificatur & juſtificatur , ut juſtificans improbum , hoc | pere fænus eſt vexatio. Deuter. 23: 20, 21. collato cum et, fine abnegatione legis ex fententia legis condonans Exod.22:25. Vide de hoc etiam P[15:5. Hîc adjungitur capere exercere velit. erat verf. 4. per 70 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S capere lucrum. Videntur hæc duo differre. Fortaffe hunc perpetrat quicquam illorum : qui, quæ patrem juftum fa- in modum, ut 70? fit compenſatio lucri ceflantis & pe- cere dixerat , non facit, ſed contra facit illa, quæ mala riculi: non fit præterea pars quæftus & emolumenti. funt; quæ enumerat verf . 11. 12. 13. Qualem hominem Major igitur abſtinentia fænus non accipere, quàm lu- indignum eſſe vita , omnis conſcientia teftari poteft , aded crum non petere. Advexationis ſpecies adjungitur inju- ut & homines talem interficiant, & ipſius fanguis ſuper ſtitia omnis . quod feptimo loco numerare poffumus , fi ipfo fit , hoc eft, à nemine repetatur , tanquam fanguis in- raptum à vexatione diftinguamus. Jungitur fænori & lu- noxius. Cùm igitur ex eo ipfo, quod homines judicant, cro ex mutuo, quod pauperi datur: ut intelligamus , etiam pateat , talem hominem interficiendum effe, etſi patrem inter non pauperes és tes ouvernéry usik & commercio fer- juftum habuerit; quantò minùs apud Deum proderit ipſi vandam eſſe æquitatem , ut quifque , qui emit, qui vendit, juſtitia patris, ut vivat, qui in ſimili reatu eft: Phrafis, qui opus locat, qui redimit , qui mutuum dat, qui accipit, quæ eft verſ. 10. 7?N? Toán ns , explicari poteft &, fi quæ ſunt alia ouvenidery picio, utrique fuo non careant ex ſimili, Levit. 4: 2. hop ons? 777?/ Eft in his ng fructu vel operæ precio. Cùm de injuſtitia vel iniquitate quod comprehenfionem notat : cui aliquando ſolet, in dixiſſet, progreditur ad judicium inter partes , fi fortaſſe pleniori ſermone, reſpondere 5. ut Gen. 9:11. Sed, ut judex ſit. s aliquando ſolum ponitur, ita & valens 7? / Sed, $. 8. Verf. 9. In claufula hujus cingueouă adjicit obſer- quod attinet vocem n», eam Chaldæus explicat zona's, vantiam ftatutorum Dei & judiciorum. Sunt autem præ- ut & Belgæ. Pollit tamen eſſe interjectio , ut cap. 6: 11. cepta Dei omnis generis & ftatuta & judicia. Statuta & 21:20. Kimchius accipit pro ins/ five definitiones, quia nihil addendum aur detrahendum $. 12. Verf. 14. 15. 16. 17. 18. Rurſus , peccatum eft: judicia, quia adjunctam habent ſanctionem , fecun- patris non obeſſe filio reſipiſcenti, fimiliter ex re ipfa de- dùm quam Deus judicat. Ubi vigent ſtatuta non bona, monftrat: fi nempe, cùm viderit peccata patris fui, ea & in quibus non vivunt , nempe placita , tamen , ut ftatuta fuerit abominatus & ea fugerit; qualia ordine recitantur Dei, funt obſervanda propter debitum obedientiæ & fi- verf. 15. 16. 17. fique in fide , in charitate, quæ funt fia- dei : ſed ea non debent fieri ftercora , attollendo oculos ad tuta Dei & judicia', ambulaverit , non moriturum eſſe ea, ubi illa non vigent & tempus earum præteriit. Am- propter peccatum patris, fed victurum. Et ratio additur , bulare in ftatutis Dei, eft verè ambulare in fide & chari- quia pater pænam fuam tulerit. verf. 18. Quippe fufficere tāte. Præcepta Dei omnia in unico præcepto pe levos ces pænam patris. Verſ. 17. Ab inope abduxerit manum ſuam. reſipiſcentie continentur, ut liquet etiam ex hujus capitis ne ipfi vim faciat, aut ei moleſtus fit , eum vexet , & af- verf. 21. 23. 27. 30. 31. 33. Ut autem homo converta flictionem amictioni addat. tur ad Deum, neceffe eft , eum credere, Deum pofſe con $. 13. Verf. 19. Hîc opponit murmurationem Judæo- donare peccatum & vitam donare, & eam velle donare rum adverſus fententiam Dei, qua vitam addicit filio re- reſipiſcentibus. ut ex promiſſione vitæ præcepto reſi- cedenti à peccato patris. Quæ obmurmuratio fignificat piſcentiæ addita patet. Oportet igitur credere, Deum murmurationem Judæorum contra Euangelium , quo velle dare juſtitiam fuam: atque adeò velle dare Chriſtum gentibus ambulantibus in fide & charitate , & tum paga- ad juſtitiam. Quare primum in converſione ad Deum eft nam idololatriam tum Judaicam fuperftitionem fugienti- fides , & quidem in Chriſtum, quæ operoſa eſt per chari- bus vita addicitur, cùm putent , indignum effe , ut filii tatem. Unde patet , omnia præcepta charitatis in defini- | Abrahami pro injuftis habeantur, & nlii gentilium ido- tionibus & judiciis Dei intelligenda eſſe. lolatrarum pro juftis cenfeantur. Quibus reſpondet , ex $. 9. Qui igitur in illis ambulat , femper ad metam fædere iis, qui in ftatutis Dei ambularunt, vitam expe- perfectionis procedens , & ea ſervat , ut cum aliis alio-Etandam effe. rum legibus Dei legem non commutet, & ea fervat, ut $. 14. Verf. 20. 21. Redit ad theſin fuperiùs pofitam, ea faciat , & animo & membris, & ut faciat veritatem, quòd anima peccans moritura fit. Idque declarat : Filius ex amore ſcil . veritatis, &, quia hæc præcepta facere eſt non portabit de pravitate patris , d pater non feret de veritatem facere, hoc eft, id, quod cum veritate Dei pravitate filii. Non hoc dicit : filium peccatoris non naſci conſentaneum eſt: is affirmatur effe juftus , hoc eft, jus in peccato : fed, filium juftum non habiturum partem in habere ad petendam vitam. quæ ipfi addicitur. Juftus eft, pæna patris injufti ; & viciflim, patrem juftum non ha- vivendo vivet. biturum partem in pæna filii injuſti. Ideò addit: Juſti- $. 10. Ea juſtitia oritur ex fædere Dei acceptato & tia jufti fuper ipfo erit : & injuftitia injufti fuper ipfo erit. opgrozí five adftipulatione ad ftipulationem & legem re- Juftitia manebit ſuper ipfo, non auferetur abipfo. Juſti- fipifcentiæ & fidei. Et , quia oritur ex adftipulatione ad tia eft vita. Eft enim charitas & optima hominis operatio legem fidei, eft juftitia non propria hominis , fed juſtitia cum lætitia. Ea charitas & lætitia non auferetur ab eo. Dei, quæ donatur in Chrifto. Vivendo vivet. etiamfi Similiter impietas , reatus , ira, manebunt ſuper injuſto, moriatur, in morte non peribit , ſed vivet Deo; & in mor & non auferentur per juftitiam alîus hominis, qui pater te non manebit, fed reſurget. Quòd Propheta enumerat aut filius exftiterit; & ipfi foli nocebit. quafdam ſpecies inalorum, & liberalitatem erga egenos $. 15. Verf. 21. Hîc incipit alteram partem propofitæ exigit, & juftitiam in ouveré y Mail five commercio, & ab initio theſeos explicare & juſtificare. Nempe, quòd rectum judicium ; & tum poftulat obſervationem ſtatu- improbus, qui reſipiſcit à peccato fuo , ut in ftatutis Dei, torum & judiciorum Dei : eo docemur , reſipiſcentiam hoc eſt, lege fidei & charitatis ambulet, judicium & ju- non admittere quædam peccata. quemadmodum & Apo- ftitiam faciat , ftatuta Dei teneat , hoc eft , ea habeat pro ftolus 1. Cor. 6:9. de quibuſdam peccatis dicit, ea non regula fua ; & ab ea regula non recedat , fed eam obſer- debere effe in hæredibus regni cælorum. Sunt autem fi- | vet & faciat; victurum & non moriturum. Ex quo intel- milia ex illis exemplis intelligenda. Deinde docemur, ligimus, quod in ſententia Dei fupra pofita , cùm dicit illa mala fugienda effe & bona facienda per fidem & pro-juftum viéturum & improbum moriturum , neque juftus in- pter amorem Dei & ſanctitatis, quæ divinis præceptis telligatur , qui nunquam peccavit, neque improbus , qui defcribitur. Notandum eſt etiam , quòd Prophetia hîc ſub damnatione fuit; & quòd anima peccans ſignificet ho- non agat de juſtitia, quæ eft ex lege. Neque enim deſcri- minem à pet pcevónov , qui peccare non deſiſtit. Interim, bit hominem carentem peccato & omnia legis perfectè quum dicit: Qui convertitur ab omni peccato fuo , & ob- adimplentem. Quod autem legem cerimonialem attinet , fervaverit omnia fiatuta mea : fignificatur , Non ſalvare fatis clarè innuit Prophetia , quod opera illius legis , fi pro niſi reſipiſcentiam ſinceram & minimè claudicantem , quæ juftitia habeantur , fiant ſtercora. omne malum abominatur & deteftatur , & omne bonum $. 11. Verf. 10. --- 13. Parentis juſtitiam filio non pro- | amplectitur. Nam finceritatis eft non eligere partem, & deſſe; ut in ea gloriari & fpem ſuam fundare poffit; de- reliquam repudiare. Nemo poteft duobus dominis fer- monftrat per 130767zo szy filii effrenis, omnia repagula juris vire. Matth. 6: 24. Nulla eſt conjunctio aut cornmunio & pudoris perrumpentis , homicidæ , qui in fratrem fuum lucis & tenebrarum,Chriſti & Belial juſtitiæ & injuftitiæ: non Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε L I S CAP. XVIII. 71 7um, §. 17. ſi quis non poſſumus jugum Chriſti & id, quod infideles ferunt, 1 $.23. Verf. 30. Concludit , fe quemlibet fecundùm fimul ferre. 2. Cor. 6: 14. 15.16. Ex toto corde ſervien- | vias ſuas eſſe judicaturum , & juftos ab injuftis ſeparatu- dum eſt juſtitiæ. Rom. 6:17. Qui ambulat ſincerus , fal- rum ; eoque argumento illos monet , ut convertantur & vabitur ; & perverſus , utens duabus viis , in una corruet. convert ant ab omnibus fuis defeétionibus, ne hoc ipfum, Proy. 28: 18. nempe defectiones ipforum , fint ipfis in offendiculum pra- $. 16. Verf. 22. Quod dixerat viéturum , non moritu- | vitatis. id explicat per remiflionem omnium delictorum. $. 24 Verf. 31. 32. Jubet autem , ut abjiciant à ſe Cùm dicit, in juftitia fua , quam fecit , vivet , fignifica- omnes fuas defectiones , & fibi faciant cor novum & Spiria tur ipſa obedientia fidei, quæ vocatur juſtitia, quia eft tum novum, hoc eſt, veriora judicent, & meliùs erga fe actus peccatoris ei conveniens , per quem folum juſtificat animati fint ( Confer cap. 11:19.) quippe nullum effe Deum, ut juſtum & juſtificantem improbos. Ita 1. Joh. | emolumentum in morte , neque ſe dele&tari morte morien- 3: 7. Facere juftitiam eft credere in eum , quem dedit tis; tanquam hæc fumma fua gloria fit, punire peccato- Deus ad juſtitiam, & juftitiæ in ipfo datæ ſervire. Rom.6: rem , aut major , quàm & juftificare & glorificare reſipi- 16. 18. ſcentem: aut nihil voluerit facere ad laudem gloriæ gra- Verſ. 23. Hujus judicii juftitiam demonftrat tiæ fuæ in Chrifto. Repetit in fine mandatum reſipiſcen- Deus vel à natura fua, vel à gloria fua. Nempe interrogat tiæ, cum promiffione vitæ , five potiùs mandato 1720- cujusvis conſcientiam , an fuum fit diligere mortem im- Béat Cañs ciwie , occupandi & apprehendendi vitam æter- probi, aut ea delectari, & non potiùs , eo reſipiſcente à nam. ut Paulus loquitur 1. Tim. 6:12. 19. Hi poftremi viis ſuis, vitam ipfi donare? Hîc poffumus attendere ad verfus indicant , non eſſe veram reſipiſcentiam, nomen, quo utitur. Vocat ſe Dominum Jehovam. Jehova vera quædam dixerit, falſa damnaverit , re&ta quædam fe- fignificat eum, qui dives eft gratia, & eam manifeſtare cerit, prava quædam defierit facere, ad pios accefferit, vult. Dominus eum, qui habet hæreditatem in mundo. nifi etiam fibi fecerit cor novum & fpiritum novum. No- Conficitur ex hiſce, quemadmodum gloriofum eft Deo vum non eſt cor , quod eligit aliquid veri dicere & aliquid fic nominari , ita & gloriofum effe Deo non delectari boni facere, non ex amore Dei & fanctitatis ejus. Ita, morte improbi, five non quærere tantùm gloriam juſtitiæ qui gaudent ftatim atque ſermonem bonum audiunt, non & zeli , fed etiam ex demonftratione miſericordiæ. Certè ideo etiam habent cor novum & fpiritum novum. qui non non dele&tari morte improbi, five peccatoris , reſipiſcen- habent radicem. Matth. 13: 20.21. Et de talium defe- tis. Juſtum enim eft apud Deum, reſipiſcentem vita do- ctione locutus eft verf. 24. Ideò Apoftolus hortatur, ut nare, qui eſt Dominus & Jehova. In his enim vocabulis | firmum retineamus principium gloriationis, fi velimus intelligitur cauſa juſtificationis , nempe juſtitia Dei. Deus participes Chrifti eſſe , Hebr. 3: 6. 14. Col. 1: 23. ſigni- enim juſtificat juftè & fecundùm legem eum , qui emtus ficans , neminem participem Chriſti effe , nifi , qui perſe- eft peculium. Juſtitiam redimentis & dignitatem precii verat. Unde ſequitur , fidem, quæ deficit , non effe veram non poteft abnegare. Juftus igitur eft & fidelis, ut remit fidem, quæ juftificat & Chrifti participes facit. tat peccata confitentibus ea. 1. Joh. 1: 9. $. 25. Quòd autem jubemur nobis facere cor novum do Ś. 18. Verf. 24. Similiter ex altera parte oftendit , ju- Spiritum novum, id nihil detrahit gratiæ Dei, quò minùs ſtum deficientem non victurum, & ipſius prævaricatione cor novum & Spiritus novus fit divina creatio. Tantùm omnes juſtitias , quas fecerit, obliteratum iri . Non eſt hoc fignificatur , quando Deus nos regenerat & fanétificat, opus multis ambagibus ad hujus loci expofitionem. Non id effici in nobis , ut ipfi noſtri cordis malitiam & ftulti- loquitur de verè juſto, fed de illo, qui aliquas juftitias fe- tiam & torporem & duplicitatem cognofcamus, & id de- cerit ; nimirum , qui vera locutus fit, qui pro veritate ponere , exuere & mortificare, & componere , coagmen- tare, unire ad amandum folum Deum & timendum folum zelaverit, & fimilia fecerit , qualia jufti facere folent. De hypocrita illum Deum , & malas radices ex eo eruncare fatagamus & alla- agere, preva- ricatio. Hoc enim dicitur de adultera , quæ fert nomen boremus, & in cogitationibus cordis noftri nobis non be- conjugis , & ſe proſtituit macho. Denique ipſum illud nedicamus. In quod qui non incumbit & in eo efficiendo reverti à juſtitia fua indicat i asboucliegv, horarium , mo- totus non eft , ut nempe cor fuum , cogitationes fuas, vo- mentaneum. Atqui talis non habet radicem. Qui radicem luntatem fuam det Deo & adftringat, is longè abeft å cora non habet , juftus verè non eſt. Sed tamen juftus appella- Gibi faciebat cor noyum , quum orat Deum, ut fibi creet de novo & fpiritu novo, quem Deus creat. Ita David tur , & eſſe ſperatur , quia , quod juftum eft, facit. cor novum. Pfal. 51:12. Corpurum crea mihi , Deus ; & $. 19. Verf. 25. Rurſus opponitur murmuratio Ju- dæorum, quòd via Domini non fit re&ta: quibus reſpon- Spiritum promtum ac firmum nova in medio mei . Nam, fi det, conveniendo ipſorum conſcientias , fuper eo, quòd bis , etiam oramus & fufpiramus , ut Deus id in nobis quid boni cogitamus , nifi Deo non confidimus, ſed no- fe potiùs ipſos juſtificent, quam Deum , & viam Dei po- efficiat. Ita voluntas noftra cum divina conſpirat: ita Deus tiùs damnent, quàm fuam. $.20. Verf. 26. Juftificat, quod de morte juſti incon- circumcidamus corda ; ita, faciens nobis cor novum , fa- facit nos velle; ita circumcidens corda noftra facit , ut ſtantis dixerat ; quia is in peccato fuo moritur , & in in- cit, ut nobis faciamus cor novum. Prima novitas in corde juftitia fuâ. eſt, ut ſibi diſplicens velit ſe effe noyum. $. 21. Verf. 27. 28. Quod autem dixerat de vita peç- $. 26. Et quare moriemini , domus Ifraël? Vos, qui catoris pænitentis , id quoque juſtificat ex eo , quòd judi- quòd judi- eſtis filii patris, cui promiſſa eſt benediétio gentium in fe- cium & juftitiam faciat ; quòd videat ſive obſervet judi- | mine ipfius , an delectamini morte? & maledictione : & cia Dei, & convertatur ab omnibus defe&tionibus fuis ; vos non dignos judicatis vita æterna ? Quid boni eft in ut nempe illas oderit & deteftetur, atque ita judicium morte? In fervitute peccati: in ira in indurationes in Dei præveniat: quemadmodum alter ille deficiens à ju- ignorantia Dei? in æterno fletu & frendore dentium? in ſtitia fua ad injuſtitiam relinquit viam juſtitiæ, quam co tenebris ? in turpitudine? in pudore. in igne? in dele- gnoverat , & Spiritum Dei contumelia afficit, & juftitiam tione reipublicæ veftræ ? in diffipatione generis veftri: Dei fpernit, atque hoc ipfum , quod rectè antea fecerat, ut etiam in hac vita fiatis exemplum divinæ dolomias, & damnat. Dequalibus vide Hebr. 6:4. 5. 6. 10:26. 29. in vobis monftretur gentibus , quomodo Deus agat cum S. 22. Verf. 29. Annectit repetitionem querelæ de inobedientibus , prudentibus in oculis fuis , quibus condo- Judæis , quòd blafphement vias ſuas. nare non vult. מעל oftendit vocabulum CA- 72 C' Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S I 2 reliquorum cum fato Regum vi- viderit , Leonem prædatorem fuum infirmatum , vičtum, C Α Ρ U Τ XIX. Tu U autem fer threnum de principibus Ifraëlis, Et dic: Quid mater tun? Leana, que inter leones recubuit , inter juvenes leones edus- cavit catulos ſuos. 3. Et educavit unum ex catulis ſuis, qui juvenis leo factus eſt, qui didicit prædari; hominem voravit. 4 Et audiverunt de eo gentes, in fovea earum captus eft, & deduxerunt eum hamis in A- syptum. $ Et vidit Leæna, quòd infirmatus eſſet (Leo juvenis deductus in Ægyptum) periiſſet exfpectatio fua; & accepit unum catulorum ſuorum , juvenem Leonem pofuit eum. 6 Qui ambulavit inter Leones, juvenis Leo exſtitit, & didicit prædari, hominem vor avit. 7 Et cognovit viduas ejus, & urbes eorum defolavit, & defolata eft terra & plenitudo ejus ad voce rugitus ejus. 8 Et invaſerunt ipſum gentes undiquaque ex provinciis, & expanderunt juxta eum rete fuum, in fovea ipſarum captus eft. 9 Et dederunt ipfum in cavea hamis, & deduxerunt ipſum ad Regem Babel, deduxerunt eum in arces, ne audiretur vox ejus amplius ſuper montibus Ifraël . 10 Mater tua, u vitis in ſanguine tuo apud aquas plantata, frugifera & frondoſa facta eft ab aquis multis. 11 Et exftiterunt ipfi rami robufti, in fceptra dominantium, & exaltata eft ftatura ejus uſque inter frondoſas arbores, & vifus eft (ramus ) in altitudine fua, in multitudine mal- leolorum ſuorum. 12. Et evulfa eft cum aſtu, in terram projecta eft, & Eurus exarefecit fructum ejus : avellendos Seſe prabuerunt & exaruerunt: ramus robuſtus ejus, ignis devoravit eum. 13 Et nunc plantata eft in deſerto , in terra nu da & fiticulofa. 14 Et exivit ignis ex ramo palmitum ejus , qui fructum ejus comedit , & non exſtitit in eara- mus robuftros , ſceptrum ad dominandum. Threnus illa & facta eft threnus. $. I. Erf. 1. Hîc eſt infcriptio. Conti 8.5. Verſ. 4. De quo audiverint gentes, quarum fo- net enim hoc caput threnum fuper veâ captus ſit, quæ ipfum abduxerint in Ægyptum. Hoc principibus , hoc eft, regibus If- evenit Jehoachazo Jofiæ filio: 2. Reg. 23:33. 34. raëlis. Quanquam fata Principum $.6. Verf. 5. Rurſus de eadem leæna dicitur, quod deantur eſſe conjuncta ; neque po- adimpotentiam redactum. Ita verbum "no Eſ. 53: 10, tuerint Reges tolli fine reliquorum Principum humilia- notat viribus privare & ad extremam impotentiam redi- tione: tamen, quia regni hîc denuntiatur finis, Princi- pum autem five judicum poteftas non ſignificatur interitu- gere. ria dicitur pro mona: quod eft maſculinum, ra, oportet , ut de Regibus & principibus adminiftris re- verbum formæ , fi literam fervilem ſpectes , Niphal, fi giæ poteſtatis hunc threnum exaudiamus. Duo autem hi vocales , Hophal. Similis mutatio vocalium eft Nahum. funt, de quibus in hoc capite nominatim agitur, Joachaz 2:6. only pro vnavo. qualia etiam alibi reperiun- & Jechonias. ita tamen , ut Jojakimi, qui inter Joacha- tur. Quia verbum maſculinum eſt, rectè refertur ad 997/ zum & Jechoniam intercedit, non fit nulla mentio ; & $.7. Cùm igitur vidiſſet leæna mater, victum & ad de- Zedekias denique denotetur cauſa incendii, quo fructus bilitatem redactum effe fuum Leonem graffatorem , & ex- vitis confumtus eft , & ablata eft regia poteſtas à po- fpectationem ſuam interiiffe , accepit aliquem ex catulis pulo. fuis, & eum leonem prædatorem poſuit, hoc eft , Regem S. 2. Verf. 2. Comparatur populus Judaicus I. Leæ- conſtituit. Hic Jechonias eſt. Intercedit autem regnum næ , quæ inter leones recubat, & inter juvenes leones fuos Jojakimi, qui natus 25. annos regnare incepit, & 11. an- catulos educat. II. Viti magnos & robuftos palmites ha- | nis regnavit. Ejus præteritio videtur fignificari per id co- benti. verf. 10. lon, quo dicitur, quòd periiſſet exfpe&tatio fua. Nam $. 3. Quod primam parabolam attinet , Populus hic leæna, hoc eft, populus , poterat exſpectare fub Jojakimo habuit fortitudinem & potentiam inter populos vicinos. ("regni inftaurationem & confirmationem ; quia fub ipſo Solent populi in Scripturis per fymbolum animalium five Nebucadnezar repulit Ægyptium, & ipfi ademit omnia, beftiarum proponi. Hic populus etiam in Teſtamento quæ habebat à Rhinocoruris ufque ad Euphratem. 2. Reg . Jacobi leoni comparatur. Gen. 49:9. Id fymbolum & 24:7. Nam videbantur fub Babyloniæ Rege vires ali- fortitudinem notare poteft & violentiam. Híc in deterius quando poffe recuperare , quippe cùm is longiùs abeffet . accipitur. Recubans, hoc eſt, viribus fuis nixa , terribilis | Verùm , cùm ille mortuus eſſet , & idoneum fuccefforemn vicinis, imperterrita, ſedem fuam inter alios populos ob non haberet , fuffectus eſt in ejus locum puer Jojachin, tinens. Ei leænx attribuuntur catuli , quos educaverit, habens annos octodecim. ut eft 2. Reg. 24: 8. Dicitur quoſque venari docuerit, hoc eft, principes , regum filii quidem 2. Chron. 36: 9. Filius o&to annorum Jojachin, quos aluerit inter medios leones prædatores & docuerit quum rex fieret. Sed puto, non intelligi annos Jojachini : belligerare, gladium ftringere, homines occidere. verùm denotari annum regni Nebucadnezaris. Ita enim 6.4. Verf. 3. Narrat, quòd aliquem fuorum catulo- legitur 2. Reg. 24:12. Et accepit eum rex Babel octavo rum educaverit, qui fa&tus fuerit leo prædator, & didice- anno regni fui. Ita catulus conſtitutus fuit Leo prædator , rit prædas agere, laniare, & homines voraverit. quanquam illas vires non haberet. ز $.8. IN E ZECHIELIS CAP. XIX. 73 5.8. Verſ. 6. Attamen hîc narratur de eo , quod am nedictione populus Ifraëliticus , tribus Judæ , familia Da- bulaverit inter leones, & leo prædator exftiterit , hoc eft , vidis. factis violentiam Regum adultorum xquaverit. Nota, $. 13. Verf. 11. Exftiterunt ei virge robuſte ad fceptra zo'nin feu ézfúero ſignificare aliquando id, quod eft,fe præ- dominantium , hoc eft, ex ea orti funt reges potentes. Al- ſtare talem. titudo illius ( hic loquitur desxkrās: Nomen , quod per $.9. Verſ. 7. Dicit de eo, quòd didicerit prædari, quòd didicerit prædari, pronómen ſignificatur , fuccedit in verſu ſeg. Eft enim quòd homines voraverit: quòd viduas hominis occiſi co 1792 Ramus robuſtus) crevit ufque inter arbores perple- gnoverit , quòd urbes hominum vaftaverit, quòd terra & xas , ita ut vitis illa videretur exæquare monarchas poten- plenitudo ejus defolata fuerit à voce rugitus ejus. Id dicit tiflimos: itaque in proceritate ſua & multitudine ramo- Scriptura , quod fecerit malum in oculis Dei, quemadino- rum fuorum ille ramus ſpectabilis factus eſt. Ramus ille dum patres ipſius, de quibus Scriptura impietatem, vio- fortis non videtur ſignificare unum aliquem Regem , fed lentiam , tyrannidem prædicat. Credibile autem eft , Je- multos reges potentes ex domo Davidis, five domum Da- choniam hæc feciſſe abundantiùs , etiamſi parvo tempore vidis. regnaverit, cùm , ut adoleſcentes ſolent , temerarius ef- $. 14. Verf. 12. Narrat, eveniffe, ut vitis evellere- fet, &ë ad ftabiliendum regnum ſuum populum vexare ex tur per excandeſcentiam, in terram projecta fit, ut ventus actionibus inciperet , ita ut multi fedes fuas relinquerent. orientalis fruétum ejus exarefecerit , ut palmites velleren- Nam vox rugitus edicta videtur notare. Ubi Leo rugit, tur & exareſcerent , utque ramum illius robuftum ignis de- omnia animalia fugiunt, & terra deſolatur. In principio voraverit . Hæc dicuntur in parabola tanquam in vzvoluca verſus dicitur , minns vil du cognovit vidu as ejus. Id of. Æquum eft autem , ut , quemadmodum hæc de vite puto explicari poffe, quòd ne viduabus quidem peperce- dicuntur , ita etiam ad populum ( qui alias etiam vitis in rit. Lxx. sej évépce to roup sega od ouré. Videntur fufpicati legen-Scripturis appellatur ) diftinctè applicemus. Vitis evelli- dum ymu pro / Sed quomodo reliqua conciliem, tur. Ita populus ex ſedibus fuis aufertur. Et per Affyrium non video. Alii ripipas interpretantur ut iminys: quo- Nebucadnezar paulatim Judæos ex ſedibus fuis aufert. modo eft Ef. 13:22. Sed quid eſſet, Et cognovit palatia Projicitur in terram. Jacet populus in terra aliena fine ejus? Neſcio enim , an poflit verti : contrivit s afflixit. radicibus. Ventus orientalis fructum exarefacit. Ifraëlitæ Et ejus ad hominem refpicit, ni fallor. & Judæi in terra aliena ob multiplicem calamitatem fiunt $. 10. Verf.8.9. Narrat, gentes undiquaque impetum debiles, imbelles , inopes , pavidi, miſeri. Palmites vel- in illum feciſſe, (cxx. ex verbo édeszow énº aj tov čovn. Forte luntur do exareſcunt. Multæ familiæ extinguuntur malè explicemus , é mé 0 sva otu. Vel, Pofuerunt circa & ad incitas rediguntur. Ramum robuftum ignis devo- illum gentes ex provinciis , gentibus undiquaque excitis rat. Familiam regiam Zelus Dei perſequitur. Davidis eum circumfederunt & circumdederunt) rete ſuum expan- | tugurium collabitur. dile. Babylonii cum gentibus vicinis venerunt, & Hie- 9.15. Verf. 13. Nunc autem ipſa vitis fit plantat a in rofolymam obfidione cinxerunt. Ita in fovea gentium ca- deſerto , in terra ficcitatis & fitis. Significatur hiſce de- ptum eſſe, & concluſum in cavea deductum effe ad Re- portatio Babylonica. Ventus orientalis dicitur Nebucad- gem Babyloniæ , & collocatum in arcibus, hoc eft, in ar- nezar, Babylon vocatur deſertum. Nam, ut terra fan- cium aliqua. Jojachin enim captivus fuit uſque ad regnum cta eft propter inhabitationem Dei & culturam per ver- Evilmerodachi. 2. Reg. 25:27. bum ipſius inftar frugifere, ita reliquus mundus eft inftar $. II. Ut vox ipfius non amplius audiretur ſuper mon- deſerti. tibus Ifraël, hoc eft, ut edicta ipfius terribilia inter Iſraê- $. 16. Verſ. 14. Vite igitur, five populo, in hac con- litas non amplius audirentur. Verfum 5.6.7.8.9. in- ditione conſtituta dicit , ignem prodiiffe a ramo ramorum terpretantur quidam de Jojakimo patre Jojachin. quem ejus , hoc eſt, aliquem principem inter principes ; five à Pharao conſtituit regem. Et de eo quidem legimus, quòd quo alii principes dependebant, five familiam regnantem Nebucadnezar euin vinxerit catenis , ut eum Babylonem multis inferioribus principibus circumvallatam , exftitiffe abduceret 2. Chron. 36: 6. ſed non , quòd abduxerit ip- cauſam incendii novi, quod incendium devoraverit fru- fum. 2. Reg. 24: 6. dicitur , eum occubuiffe , & ita ei {tum vitis, ita ut non extiterit in illa vite five in ifto po- fuccefliffe Jechoniam. Ex quo intelligere eft, eum non pulo ramus fortis , ſceptrum ad dominandum, hoc eft, po- perductum effe Babylonem , fed in itinere exfpiraffe : ita teſtas regia abolita fit. Confer Jer. 22: 30. ubi Jechonias ut ei evenerit,quod Jeremias de eo pronunciat Cap.2 2:19. jubetur fcribi fterilis, hoc eſt, pro ſterili reputari: quia ex Sepultura afini ſepelietur , tractus & projectus ultra portas ſemine ejus non fit futurus rex. Zedekias incendium hoc Hierofolyma. & cap. 36: 30. Cadaver ejus erit projectum excitavit : quo incendio conflagravit poteſtas regia & aftui de die do frigori nocte. omnis eminentia aulæ, omnis ducatus & præfectura , quæ $. 12. Verf. 10. Hîc eum leonem affatur in threno Regem folet comitari . Claudit threnum hoc epilogo. ſecundo , ipſiuſque matrem comparat cum vite. Mater Threnus erat , &threnus faéta eft , hoc eft, cùm populus tua, ut vitis in ſanguine tuo , hoc eft , in qua vite fanguis jam propter deportationem Jechoniæ planctu & Jamento iſte, ex quo tu natus es, fuit fæcundus ad gignendum pal- | dignus eſſet , magna calamitatis adjuncta eft accellio, cùm mites & ramos. Plantata ad aquas , frugifera & frondo- regnum in Zedekia , cum urbe & templo , planè abolitum ſa exftitit ab aquis multis , hoc eft, abundavit divinâ be- eff. non C Α Ρ U Τ Χ Χ. I ET fatum eft anno feptimo, menſe quinto , decimo menſis , venerunt quidam de ſenioribus Ifraelis ad conſulendum Jehovam, & federunt coram me. 2 Et factum eſt verbum Jehovæ ad me , dicendo. 3 Fili bominis , loquere cum ſenioribus Ifraelis, & dic adillos: Sic ait Dominus Jehova ; an ad confulendum me vos veniftis? vivo ego, fi refpondebo vobis, ait Dominus Iehovah. 4 An judicabis illos,anjudicabis, fili hominis? Abominationes patrum ipforum fac illos cognoſcere. $ Et dic adillos ; fic dixit Dominus Iehovah : quo die elegi Iſraelem , fuftuli manum meam femi- G ni 74 COM M E N T A R I US ni domus Jacobi & innotui ipfis in terra Aigypti ; ſuſtuli , inquam , manum meam ipſis , dicendo , Ego Jehovah Deus vefter. 6 Eo die ſuſtuli manum meam iphs, de educendis ipſis ex terra Ægypti in terram , quam explora- veram illis , manantem la&te & melle, quæ eſt decus omnium terrarum. 7 Et dixi adipſos , Quiſque abominationes oculorum ſuorum projicite , & ftercoribus Ægypti ne inquinetis vos : ego Jehovah Deus veſter. 8 Et inobedientes exſtiterunt in me, & non voluerunt auſcultare mihi , quifque abominationes fuorum oculorum non projecerunt , & ſtercora Ægypti non reliquerunt : & cogitabam ef- fundere excandeſcentiam meam ſuper ipſos , ut conſumerem iram meam in ipſis in medio Ægypti; 9 Et feci propter nomen meum, ne profanaretur ante oculos gentium , in quarum medio erant, ante quarum oculos innotueram ipſis , ut educerem eos ex Ægypto. 10 Et eduxi eos ex Ægypto, & deduxi eos in deſertum. IIEt dedi ipſis ſtatuta mea, & judicia mea feci eos cognofcere , quæ facit homo & vivit in illis. 12 Atque etiam Sabbata mea dedi ipfis , ut eſſent in fignum inter me & ipſos , ad cognofcendum , quòd ego Jehovah fanétificem cos. 13 Et inobedientes exſtiterunt in me domus Iſrael in deſerto ; in ſtatutis meis non ambulârunt , & judicia mea ſpreverunt, quæ faciens homo vivit in illis : G Sabbata mea profanarunt admo- dum: & cogitabam effundere excandeſcentiam meam in ipfos in deſerto,ut conſumerem ipſos. 14 Et feci propter nomen meum , ut non profanaretur ante oculos gentium, ante quarum oculos eos eduxeram : 15 Nihilominus tamen ego ſuſtuli manum meam ipſis in deſerto de non introducendis ipſis in ter- ram, quam dederam manantem la&te & melle , quæ decus eſt omnium terrarum : 16 Eò quòd judicia mea ſpreverunt , ſtatuta mea, non ambulârunt in iis, & Sabbata mea pro- fanârunt , quia poſt ſtercora illorum cor illorum ibat. 17 Et indoluit oculus meus ſuper ipſis , ne perderem eos , & non feci cum ipfis conſummationem in deferto. 18 Et dixi ad filios ipforum in deſerto : In ſtatutis patrum veftrorum ne ambuletis , & judicia ipſo- rum ne obſervetis , &º in ſtercoribus ipſorum ne polluamini. 19 Ego Jehovah Deus veſter , in ſtatutis meis ambulate, & judicia mea obſervate & facite ea, 20 Et Sabbata mea fanétificate , & erunt in fignum inter me & vos, ad cognofcendum , quòd ega Jehova Deus veſter ſim. 21. Et inobedientes exſtiterunt in me filii, in ſtatutis meis non ambularunt, & judicia mea non ob- ſervarunt ,ut facerent ea, quæ faciens homo vivit in illis, Sabbata mea profanarunt:& cogi- tavi effundere excandeſcentiam meam in ipſos,ut conſumerem iram meam in ipfis in deferto. 22 Et reduxi manum meam, & feci propter nomen meum , ne profanaretur ante oculos gentium, an- te quarum oculos eos eduxeram. 23 Nihilominus tamen ego ſuſtuli manum meam ipſis in deſerto de diſipandis ipſis per gentes, & de Spargendis ipfis per terras. 24 Eò quod judicia mea non fecerunt, & ftatuta mea ſpreverunt, & Sabbata mea profanarunt, & poft ſtercora patrum ſuorum fuerunt oculi ipſorum. 25 Atque etiam ego dediüpſis ſtatuta non bona &judicia , in quibus non viverent. 26 Et impuros illos declaravi cum donis fuis , cùm traduceretur omne aperiens vulvam , ut ipfos in Stuporem agerem, ut cognofcerent, quòd ego Jehovah. 27 Quamobrem loquere ad domum Ifraëlis , Fili hominis, & dic ad illos: Sic dixit Dominus Je- hovah, Adhuchacre blafphemarunt me patres veſtri, dum contra me prævaricati ſunt. 28 Quippe introduxeram eos in terram , quam ſuſtuleram manum meam me daturum ipſis, & vide- runt omnem collem altum , & omnem arborem frondofam, & facrificârunt ibi ſua ſacrificia , & dederunt ibi ægritudinem oblationis fuæ, & pofuerunt ibi odorem fragrantiæ fuum , & libaverunt ibi ſua lihamina. 29 Et dixi ad ipfos ; Quid celfum ? quò qui veniunt , vos eſtis. Et nuncupatum eſt nomen ejus Bamah uſque ad diem hunc. 30 Quocirca dic ad domum Ifraëlis : fic dixit Dominus Jehovah: Numquid, dum in via patrum ve- ſtrorum vos polluimini, & poſt abominationes eorum vos fornicamini ; 31 (Et ferendo dona veftra , traducendo filios veſtros per ignem vos polluimini per omnia ftercora veſtra in hodiernum) Ego reſponderem vobis, domus Ifrael: vivo ego,ait Dominus iehovah, fi refpondebo vobis. 32 Et, Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε Σ Ι S CA P. XX 75 32 Et, quod afcendit in fpiritum veftrum , minimè fiet , quod vos dicitis ; Fiamus, ut gentes, ut fa- miliæ terrarum , ut miniſtremus ligno & lapidi. 33 Vivo ego, ait Dominus Jehovah, fi non manu valida, & brachio extento, & excandeſcentia effu- faregnabo fuper vos; 34 Et educam vos ex populis , & colligam vos ex terris, in quas diſſipati eſtis, manu valida & bra- chio extento , & excandeſcentia effufâ ; 35 Et deducam vos in defertum populorum, & difceptabo vobiſcum ibi à facie ad faciem. 36 Quemadmodum diſceptavi cum patribus veftris in deferto Ægypti, fic diſceptabo vobiſcum , ait Dominus Jehovah. 37 Et traducam vos fub virga, & introducam vos in vinculum fæderis. 38 Et excerpam de vobis rebelles & deficientes à me; ex terrâ peregrinationis ipſorum educam ipfos, & in terram 1fraëlis non intrabunt , & cognofcetis, quod ego Febovah. 39 At vos, domus Ifraël , fic dixit Dominus Jehovah , quiſque ſtercora ſua , abite, colite, & poſtea, Si vos non auſcultatis mihi, &, inquam, nomen fanétum meum non profanabitis amplius donis veſtris & ftercoribus veſtris. 40 Nam in monte fanto meo, in monte celfitatis Iſrael , ait Dominus Jehovah, ibi colent me omnis domus Ifrael univerſa, in terra ; ibi acceptos illos habebo, & ibi requiram ablationes ve- ſtras, & primitias ferculorum veftrorum cum omnibus facris veſtris. 41 In odore fragrantia acceptos habebo vos, cùm educam vos ex populis , & congregabo vos ex ter- ris , in quibus diſſipati eftis, & fanétificabor in vobis ante oculos gentium. 42 Et cognofcetis , quòd ego lehovah , dum adducam vos ad terram Iſrael , ad terram , quam fuftuli manum meam me daturum patribus veftris. 43 Et recordabimini ibi vias veſtras, & omnia facinora veſtra, quibus polluti eftis, &tædio affi- ciemini coram vobis ob omnia mala veſtra, quæ feciſtis. 44 Et cognofcetis , quòd ego Iehovah, dum facio vobiſcum propter nomen meum, non fecundùm vias veſtras malas, & fecundùm facinora veſtra corrupta , domus Ifrael, ait Dominus Iehovah. V $. I. Erf. 1. - 4. Cum quidam ex fe $. 3. Verf. 3. Quod negat , fe ipfis reſponſurum , id nioribus veniffent ad Prophetam , & fignificat , ipſis neque in tota Scriptura promtum neque ſediſſent coram ipfo (quod eft eo apud Deum reconditum eſſe verbum, quod ad conſola- rum, qui parati funt audire alium lo tionem ipforum faciat. Imò illos inidoneos effe ad au- quentem: unde ſedentes coram Domi diendum verbum ſuum. Quum homines fruſtra audiunt no funt , qui attendunt ad verbum yerbum Dei, & id in falſos ſenſus torquent , juxta fter Dei, ut unici do&oris, Ef. 23: 18. Confer. cap. 13: 24.) cora, quæ ante oculos habent , Deus occultat faciem fuam ad conſulendum Deum , hoc eſt, ad interrogandum Pro- ab ipfis , non loquitur illis amplius. Nulla eſt in verbo phetam , numquid aliquod verbum Dei haberet , quod Dei conſolatio, quæ ipſis dicta ſit. Decipiunt ſe ipfi, fi ipfis renunciaret: accepit Propheta verbum Dei, quo ju- putent, fe in eis habere partem. bebatur illos accuſare hypocriſeos , ut qui non veniſſent 9.4. Verſ. 4. Quòd dicit: An judicabis ipfos? An ju- ad conſulendum Deum, & ipſis ſignificare, quòd Deus dicabis ? id notat , An ſecundùm verbum meum pronun- ipfis non effet reſponfurus. Verbum, quo Propheta hîc ciabis de ipſis & redargues ipſos ? Qui éréyxs, qui redar- utitur , eſt etiam verf. 31. & cap. 14:2. & Efai. 65: 1. guit , judicat. Subintelligitur , Seniores Ifraël veniſſe ad Lxx. in hoc capite vertunt, darxeo y conecy. audiendas juſtificationes , laudes, encomia & confolatio- $. 2. Noſcere hinc eft morem Ifraëlitarum, ordini di- nes; quali jufti eſſent: ſed dignos eſſe, qui judicentur & vino fervientium. Accedebant ad eos, apud quos vide- demonftrentur eſſe rei maledictionis. Attamen ne ad hoc bant effe Spiritum Dei. Non contemnebant za ekonale quidem idoneos eſſe, ut judicentur à Propheta. Perdi in divina. Deus aliquando per facerdotes , aliquando per eis operam & oleam. Id eſſe laterem lavare. Dignos eſſe, alios illos alloquebatur. Quos cognoſcebant in nomine qui dimittantur & ſine confolatione & fine objurgatione. Dei loqui, eos , volentes videri pii , auſcultabant. coram Quemadmodum Apoftolus etiam monet , quofdam ho- eis fedebant audituri verbum Dei. Maximè in rebus du mines eſſe rejiciendos , averſandos , ne colloquio quidem biis & in neceſſitatibus. Quemadmodum tunc erectus dignos haberdos. Tamen indulget affe&ui Prophetæ , erat omnium animus , partim de Hierofolyma ſollicito- ut cupidi falutis ipforum , ut illis abominationes . pa- rum , partim de fine fuæ captivitatis, & cum douce ege.ddtrum ſuorum notas faciat. Significans , illos ignora- xóv]w. Jactabantur etiam falfæ prophetiæ. Sed ſenio- re, qua re patres ipforum Deum offenderint & fe in- res five ſenatores Iſraêlis ad facerdotem , à quo aliquoties dignos fecerint fua gratia , & iram in ſe provocaverint; correpti erant , tamen accedunt, confulturi Dominum. atque ideò in patrum ſuorum yiis & abominationibus Rectè facimus , fi etiam hoc tempore in Novo Teſtamen- fecurè pergere , & ab eorum ingenio non recedere. Ita to, quum habeamus tot Prophetias , (ut vix videantur Pfalm. 49: 20. jubemur ad memoriam & ætatem eo- novæ effe neceffariæ ) conjungimus operas , ut eas ſcrute rum, quos patres & duces habuerunt, quorumque fimi- mur , & unà quærimus audire, quid dicat Dominus. ut les funt illi, qui potentes ſunt in ſeculo hoc & fibi invi- eft in Pfalmo 85: 9. Hoc eſt, quod.jubet Apoftolus cem benedicunt, accedere : inventuri quippe , quòd ii 1 Theſſal . 5: 20. Prophetias ne pro nihilo ducite. Certè fint , qui nunquam viderunt &c videbunt lucem. Ita non deciperemur aut turbaremur multis prophetiis ády- & ex altera parte , fi volumus in viis Dei ambulare , re- 2015, quas neſcimus, unde ſint: quibus credere non pof- deundum eſt ad patres, ad eos , inquam , qui teftimonium fumus , niſi cum prophetiis præcedentibus eas videamus | juſtitiæ reportarunt , ut cor noftrum ad illorum cor con- conſpirare, & non alia dicere de quibusvis temporibus, formemus. quorum nubem producit epiſtola ad He- quàm qnæ illæ dicunt. bræos cap. II. Ita reyocamur ad Abrahamum, Rom.4.& Ef. 51:26 G 2 76 C O M M E N T A R I US Ef. 51: 2. Malachias docet, quendam Eliam mittendum à regno peccati, à conmemoratione peccati & fervitu- fuiſſe ante adventum diei Domini, qui corda filiorum re te, à miſeria denique omni: & contra manifeftatio bo- duceret ad cor patrum. Malach. 4:5.6. nitatis & majeſtatis ſuæ in ipfis. Jam cap. II: 20. vidi- S.5. Prophetæ quotidie jubebantur ad populum cla mus , hanc promiffionem dare Ecclefiæ jus fperandi liber- mare, Convertimini, convertimini. Multi eo tempore, tatem & affertionem & hæreditatem gentium. Non po- quo imminebat templi deſtructio , videbantur fibi juſti, teſt, inquam, ea minus aliquid fignificare, quàm hoc, Ego quòd neque Baal colerent , neque in celſis adolerent, & in fiam vobis fapientia & juſtitia & fanctificatio & redem- inſtitutis Mofis ambularent. "Ideò non credebant Pro tio. I. Cor. 1:30. Certè , qui nobis fit à Deo fapientia phetis prænunciantibus everfionem templi & urbis. Et & juſtitia & fanctificatio & redemtio , is nobis fit in Senatus populi & Sacerdotes crediderunt fibi compefcen- | Deum : quia in eo omnes promifliones Dei fiunt Næ & dos illos Prophetas , qui poft talem reſipiſcentiam adhuc Amen. 2. Cor. 1:20. flagitarent reſipiſcentiam. Hoc exemplo etiam non tule- $. 10. Verſ. 6. Præterea teſtatur , fe ipfis fuftuliſſe ma- runt Pharifæi Chriftum. Stephanus ad hunc modum Se- num, hoc eſt, juraſſe. (Confer Ex. 6:8. Deut. 32:40. natui notas facit abominationes patrum, capite feptimo Apoc. 10:5.& 6.)quòd eos deducturus effet ad terram Actorum, ut Ezechiel hoc capite. Quod digniflimum con manantem melle & lacte, decus omnium terrarum , five ſideratione eft. quippe cujus ſcopus eſt oſtendere , quare quòd terra illa eximios quofdam fructus ferret , aliis ter- patres ſe reos fecerint iræ & tot judiciorum, quæ ipfis ſu- ris negrtos , quale eft opobalſamum , five quòd fertilita- pervenerunt. Hîc nucleus totius legis eſt. Notabile au- te anteftaret plurimis terris, five quòd Deus in ea terra tem eft, quòd eorum cogitationes & facta vocet abomi- ſedem ſibi delegerat , & in ea conftituerat gloriam ſuam nationes, manifeſto documento , quòd in corde, in quo manifeftare hominibus. Exodi tertio verf. 8. eft hæc non eft recta fides , nihil poflit eſſe , niſi abomina- promiffio. Et deſcendi , ad accipiendum eum è manu Ægy- tio. ptiorum , & ad deducendum eum ex terra illa ad terram $.6. Igitur dictatur ipſi fermo redargutionis & ex- bonam do ſpaciofam , ad terram manantem latte d melle , probrationis , quo omnia ordine tempora populi Ifraëli ad locum Cananæi , Chittai , Amorei Perizzæi, Chiva tici derexuntur , & oftenditur, quomodo infideles exfti- væi Low Jebufæi. Vide etiam Exodi 6:4.5.6.7.8. Obfer- terint Deo, & immorigeri , & effecerint , ut Deus ipſis vemus hîc, promillionem terræ dandæ eſſe acceflionem hanc diſperſionem, quæ tum inceperat fieri, commina ad meliorem promiffionem, Fiam ipfis in Deum. Neque retur, & ut eum non peniteret hujus comminationis , fed enim , donanda illa terra & omni terrena benedictio- eam in actum deduceret. Quibus verf. 32. & feq. fubne- titur, quid impoſterum Deus cum Ifraëlitis ita diſperſis licèt id teſtimonium effet , quòd futurus effet ipfis in ne in ea, demonſtravit ipfis , quid effet fieri ipfis in Deum: acturus effet. Atque hæc eſt quinta revelatio ; quæ ei da Deum. Quinimò Geneſeos 17. clarè dicit', ſe fore ipſis ta eft anno feptimo , biennio ante obfidionem Hieroſo- in Deum, quum dederit eis eam omnem terram habi- lymæ. tandam , & proinde eam impleverint. quemadmodum S. 7. Incipit ab Ægypto. Teftatur, Deum in Ægypto etiam in id tempus opus ſuum primarium, quo fe demon- elegiffe Ifraëlem, hoc eſt, incepiſſe cum illis agere tan ftraturus erat Deum eorum, confert Deut. 30:5.6. Jer. quam cum populo fuo proprio, omiflis Ægyptiis & aliis 3:16.17 gentibus. Eligere hîc fignificat aſſumere , aliis relictis. Ita enim ex od cv ázicou a sú peca?@electi in ſanctificatione Spi- Dei, quibus declarat propofitum fuum , ſunt Dei jura- $. 11. Dicit : Suftuli manum meam. Promiffiones ritus funt aſſumti per illuminationem & fančtificationem menta. quia non poteft ea mutare. Nam fine pæniten- Spiritus ex multis aliis. 1. Petr. 1: 1. 2. tia ſunt dona gratiæ & vocatio Dei. Neque putandum $. 8. Dicit igitur, quòd, quo die eos elegit five aſſum- fit, ut cum iis ageret , tanquam cum populo proprio, ſe eft, Deum mutaffe jusjurandum ; aut minus feciffe, ipfis notificarit ( in phrafi Vau conſequentis eft aut mepén- quàm juraverat. Revera enim Deus ex Ægypto in ter- joy. Confer Hof. 11:1. Quum puer effet Iſrael dile- ram Canaan deduxit, quibus id deſtinatum erat; propter quos toti Ifraëli fynecdochica oratione dictum fuit, Deum xi eum. Et abundat ) & manum ipſis fuftulerit , quòd fu- turus effet ipſorum Deus. five Angelum Domini deſcendiffe ad eos ex Ægypto in 5.9. Tunc illos elegit five aſſumere incepit , quum mi- terram bonam deducendum. Ita implevit , quod dictum fit Mofen ad ipſos, ut coram ipfis & coram Ægyptiis erat Abrahamo Gen. 15:16. Ætate quarta revertentur buc. miracula faceret', & Ifraëlitis annunciaret liberationem. Tunc vidit Moſes Angelum Jehovæ in rubo ardente , & $. 12. Verſ. 7. Teſtatur, quòd ipfos admonuerit ibi- ejus vocem audivit, qua fe declaravit Deum Abrahami, dem in Ægypto, ut ſe pro Deo fuo haberent, atque adeò Iſaaci & Jacobi. Exod. 3:6. 13. & nominavit Iſraëlem abominationes oculorum fuorum abjicerent , hoc eft, fuas populum ſuum , verf. 7.10. Et verſ. 18. jubet Mofen cogitationes , cupiditates , confilia, & quicquid ipfis vide- & Seniores Ifraëlis ad Pharaonem accedere & ipfi dicere: retur rectum, tanquam abominabilia , abjicerent & abne- Jehovah Deus Hebræorum obvius eft nobis factus. garent , unicè id ftatuentes , quod Jehovah eſſet Deus Hoc verbum etiam audiverant à Patribus, & fignum fæ- ipſorum , & ei tanquam Deo fuo gratias agere ſtudentes : deris in carne fua geftabant,circumcifionem. Confer Gen. nominatim , ut non polluerentur ftercoribus Ægyptiorum, 17:7.8. Et erigam fædus meum inter me & inter te & inter hoc eft, ut omnem cultum Ægyptiorum & inftituta ipfo- femen tuum poſt te in generationes eorum , in fædus feculi: rum haberent pro ftercoribus , & in nulla re cum ipfis quòd futurus fim tibi in Deum & femini tuo poft te: doda- haberent communionem. Hanc enim ipforum cont ami- bo tibi & ſemini tuo poft te terram peregrinationum tua- nationem effe, ut non poflit in ipfis Deus habitare, & rum, terram Canaan , in poſſeſſionem ſeculi; & fiam ipfis eos pro fuis agnofcere. Fides in Deum , ut Deum fuum, in Deum. Summa omnium beneficiorum in eo contine- atque adeò & juftitiam fuam & ſanctificatorem fuum , quòd Iehova ſe appellat Deum Ifraëlis, & quidem, purificat corda , ut fiant Dei habitaculum. Deus non ha- qui futurus eſſet ipfis in Deum , h.e. qui fe exhibiturus bitat in corde, niſi id purificans. Quare, ubi fides in ipfis effet veracem & misow, ut, fe ei rectè credidiffe , ex Deum , qui fan&tificat peccatorem ita, ut eum fimul ju- periantur , & eum Deum Amen, h. e. eum , cui gratia-ftificet, non eft, ibi non eft purum cor; non recta de Deo rum actionem & glorificationem poftulanti, ' Amen, cogitatio, non fincerus erga Deum affectus. Omnia illa, five fósito , fiat , reſpondere liquidò, atque ita ipfi per quæ de Deo cogitabant aut cogitare poteft homo extra amorem ejus legem glorificandi ipfum fibi dicere poflint. hoc , quòd is juftificet impium , & propterea amandus Perſpicuum autem eft , fignificari, Deum aliquid fa- | fit, & glorificandus, & cum illa veritate non conſentien- cturum, fecundùm potentiam fuam & divitias gra- tia , ſunt abominationes : etiamſi fapientia ea videatur in tiæ fuæ, propter quod non poflint non ipfum celebra-oculis cujuſquam. oculis cujufquam. Dicit , Abominationes oculorum re & glorificare: imò propter quod poflint in ipſo glo- pro iis, quæ re&ta effent in oculis ipſorum ; quia riari. Id vero eft fine dubio liberatio ab ira & rouler er regile , erant abominationes in oculis Dei. Sapientia hominum tur , Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELY S C Α Ρ. ΧΧ. 77 ز hominum apud Deum eft ftultitia ; quemadmodum fa- cap. 18: 5. ubi Deus per Mofen hortatur ad obe: pientia Dei apud homines eſt fultitia. 1. Cor. 2: 14. Hoc dientiam omnium præceptorum , eo argumento, quòd eft, quòd lex jubet, ut circumcidant fibi cor. Deut. 10: ita futurum ſit, ut obſervent ea ftatuta & judicia, que 16. Uno verbo, hæc eft lex pe covobas, reſipiſcentie à qui facit homo in illis vivit, hoc eft, quod fint perven- falſis opinionibus & vanis cupiditatibus, ad ooo tn Cean turi ad veram fanctitatem & imaginem Dei. Quod ver- De as fanétitatem veritatis, & ſanctum amorem veritatis. bum debebat hunc uſum habere apud Ifraelitas , ut Quæ veritas eft: Jehovam nobis fieri in Deum , juftificare omnia Dei inftituta & placita referrent quidem pri- impium , & fidem reputare juftitiam, quæ credit in ipfum, mo ad fidem, fed ipfam etiam fidem ad reſipiſcentiam, ut juſtificantem impiom. Rom.4:5. five charitatem Dei & proximi ; quæ duo præcepta S. 13. Quum igitur cum hac lege reſipiſcentiæ & fi- funt maxima in lege. Matth. 22: 36.374 38.39.40. dei Deus affumſerit Ifraëlitas ex Ægypto, clarum eft, Quando igitur hîc dicitur , quòd Deus ipfis dederit fi- Deum non aliud fædus cum ipfis feciffe, quàm cum A-ve notificaverit hæc præcepta , innuitur Decalogus : brahamo fecerat : & eos affumfiſſe ex beneplacito ſecun- fed non ſignificatur , quòd Decalogus fit fædus operum dùm promiffionem , quòd futurus effet Deus feminis five lex operum fæderis faciendi cauſa data ; fed, quæ Abrahami fecundùm Teftamentum fuum , non ſe- fit natura præceptorum , quæ funt in decalogo. Quibus cundùın dignitatem ipforum. præceptis debebant formari ad veram petcévola, h. e. tum $. 14. Verf. 8.9. Ex altera parte commemorat ipfo- ad amandum Deum , ut fanctificatorem fuum atque adeò rum inobedientiam, quòd non voluerint ad fe attendere. juſtitiam fuam, tum ad amandum proximum, & morti- Verbum hoc auſcultare Deo , quando dicitur reſpectu ficandam cupiditatem contra præcepta Dei . Magna verbi promiffionis, fignificat obſequium & obedientiam. bonitas eft, quòd Deus non tantùm conſcientiæ reli- Teftatur , illos non projeciffe abominationes oculorum | quit dijudicationem boni & mali, neque tantùm often- fuorum, neque deſeruiſfe ſtercora Ægyptiorum. Libenter dit, conglia hominis propria effe abominationes , ſed erant in Ægypto , nolebant periclitari, ut liberarentur ex etiam catalogum officiorum & capita ac fontes virtu- Ægypto & abftraherentur à ftercoribus Ægyptiorum.quæ tum , itemque genera vitiorum, quæ virtutibus contra- magis fugienda erant, quàm dura fervitus, quam patie- ria ſunt, in decalogo clarè propofuit : idque eo fine, ut bantur. imprimis , quia Deus fe ipfis offerebat, ut eos ad- cognoſcerent, ad quid Jehova effet Deus ipſorum, nem- du&turus ad locum , quem ipfis exploraffet, atque adeò pe ut eos ſanctificaret, & ut fcirent, quàm longè abeſ- optimum , ubi cum ipfis effet impofterum familiariter ſent à poſſibilitate propriæ juftitiæ; ac propterea Jeho- acturus , ut rex cum populo ſuo. Quod non fuit ipfis vi- vam, ut Deum ſuum, invocarent ſériò, ut ipfos fan&ti- ſum tanti. Quorum focietate delectati ſunt, ii ipfis non ficaret ; denique ut cognofcerent direcce w pigu neceffarium diſplicuerunt admodum neque foeditates eorum. Hîc ad ipforum fanctificationem. Quare hallucinatio peri- commemorat, qua clementia erga ipfos uſus fuerit in Æ- culofa eft, per opp ftatuta live definitiones intelligere gypto ; quòd , cùm cogitâffet effundere excandeſcen- dó y pose C: five placita. quafi & de illis dicatur, qui fecerit tiam ſuam in ipſos in Ægypto, hoc eft, juftam occafio- ea bomo , vivet in eis. Quid? Annon præcepta iſta, quæ nem haberet eos in ipfa Ægypto conſumendi (cujus iræ moralia vulgo vocamus ( neſcio , quàm bono more ) ſunt juftæ fignum fuit, quòd Deus eos à Pharaone duriter opp definitiones , quibus nihil addendum aut de- tractari, & filios ipforum occidi ; & , quum veniſſet Mo- trahendum: In placitis non effe vitam fes & Pharaonem allocutus effet , iis duplicari onus & docebit. inſuper percuti fivit) quòd tamen propter nomen ſuum, ne $. 16. Verſ. 12. Præterea, ſe ipſis dediſſe Sabbatafua. id profanaretur coram gentibus (coram quibus ipfis inno- Clarè diſtinguit Sabbata & præceptum de Sabbato , à tuerat, Exod. 6:2.3.4.5.6.7.8. qui locus illuſtrat & præceptis, quæ qui facit, vivit in illis. Nam verba at- verf. 5.) ipſos eduxerit ex Ægypto , & deduxerit in de- que etiam non poffunt eſſe exegetica ; & ita in fequenti- ſertum Pfal. 106: verf. 7. 8.9. 10. 11. 12. Patres noftri in bus verf . 13. 16. 19. 20. 21.---- 24. femper eodem mo- Ægypto non animadverterunt mirabilia tua, non recor do diſtinguuntur præcepta , quæ qui facit, in eis vivit ; dati ſunt multitudinem gratiarum tuarum vel ftudiorum & Sabbata. Et folum alicubi ponitur exegeticè, ſed At- tuorum , do exacerbarunt propter mare ad mare rubrum. que etiam non memini. Novi, Pfalm.18: 1. dici, Quum. Et ſalvos eos fecit propter*nomen ſuum, ad notificandam eripuiſſet eum Dominus è manu omnium inimicorum ejus , potentiam ſuam. & cætera, &è manu Sauli. Sed, quis non videt , ibi Saulum no- $. 15. Verf . 10. 11. Quæ in deſerto acta , recenſentur minari, ut præcipuum. Méga aronus eſt, Sabbatum, hinc uſque ad verf. 27. Et 1. quidem narrat de patribus five ceſſationem , donéces , effe præceptuin potiffimum eductis ex Ægypto uſque ad verf. 18. Deinde & de filiis inter ea , quæ facit homo & vivit in iis. Conſiderari il- verſ. 18. & feqq. Teftatur , quod ipſis dederit ftatuta lud velim , Scripturam non debere ita exponi , ut videa- ſua, & judicia ſua ipfis notificârit, quæ faciens homo vi tur contrarium ejus dicere , quod verba fimpliciter capta yit in illis. L x x. Tai nee scény parli pes sey Co dosegel poeto po8. portendunt. Quando præceptum de ocio conjungitur Statuta dicuntur præcepta-, quæ habent certum modum, conftantiflimè per verba Atque etiam cum eis præceptis , ut nihil addi demive poflit. Nam pri eft modus certus quæ qui facit in eis vivit , fimpliciflima vocabulorum ac- & definitus. Eadem præcepta appellantur judicia : quia ceptio eft, præceptum de ocio non eſſe ejuſdem naturæ fecundùm ea judicium inftituitur. Sæpenumero apud cum reliquis ; atque adeò quidem , ut , fi fingamus , Eze- Mofen illa vocabula conjunguntur, ut Exod. 15: 25. 26. chielem ea voluiſſe diſtinguere , non poflimus jure poftula- Ita Mal. 4:4. Vocabulum utrumque repetitur verf. 25. re, ut aliter locutus fit. Perſpicuum eft, Ezechielem , vel Ex qua collatione conftat, præcepta Dei eſſe duùm ge- potiùs Deum , qui verba ſua ponit in ore Ezechielis, de nerum, neque omnia hoc elogium ferre poſſe, quod hîc induftria voluiſle præcepta ſua diſtinguere , & diligenter additur, qui ea facit , vivit in eis. Quo non ſignificatur inculcare, non omnia ſua præcepta effe ejus naturæ , ut di- addita promiſlio vitæ ad obedientiam fuadendam , ſed jus ci debeant ea, quæ qui facit, in eis vivit. An igitur ita oriens ex ipſo facto opere ad petendam vitam , tanquam balbum dicemus Deum, & ita doo paçks rñ, ut relique- mercedem, virtute operis. Apoftolus Rom. 10:5. & rit dubium , an vellet præceptum de ceffatione cum Gal. 3: 12. oftendit , hanc efle formulam legis operum. illis connumerari à nobis , nec ne? ut perinde poflit intel- Et revera ita eft. Nam, qui opera facit , ei merces repu- ligi,diftingui præcepta & non diſtingui?ut mihi liceat;quia tatur ex debito , & non ex gratia, Rom. 4: 4. atque ita novi, aliqua generis cum genere conjungi propter certam vivit in opere. Qui autem credit, cùm peccator fit, Je- rationem, ideò contrarium ejus dicere, quod verba di- hovam Deum ſuum eſſe, ea quidem fide juſtificatur & cunt:Quemadmodum Pontificii interpretando verba Cæ- in ea vivit, ſed non juſtificatur & vivit opere, ut is , qui næ faciunt, ut, quod intelligi poteft. Hic panis eft corpus facit omnia præcepta , in quibus eſt vita; neque meum , ſonet, Hæc res non eft panis, fed corpus meum. Sed, vit virtute fidei , fed virtute Dei juſtificantis impro- quia nihil temerè dicendum eft, quandoquidem Scri- bum. Rom. 4: 3. 4. Alludit hîc Ezechiel ad Lev. ptura hîc facit mentionem præceptorum , quse qui facit, verſus 25° vi G 3 78 C O M M E N T A R I US facit, in illis vivit, & de Sabbati ſive ocii fine peculiariter fi illa non eſſet ipforum hæreditas , & familiæ fuæ ac ju- loquitur , quomodo non temere &, non auctore Deo, lo- | mentis quietem darent , ita tranſigerent, ut in ore fer- quitur , qui dicit , Præceptum de ocio comprehendi ſub rent confeffionem fpei ſanctificationis ſuæ ; id de cætero præceptis, quæ qui facit , in eis vivit ? Theodoretus. agerent, quod ſanctam gentem decebat: hoc argumento Αναγκαίον και επισήσαι, ότι η αξοστογμάτων τύπων και τη δι Iſraëlitæ inter omnes gentes erant manifeftum fa- καιωμάτων ή ζωήν τοίς φυλάτεσι παρέχειν διαμλίων med uri , quòd Deus ipfos fan&tificaturus effet à reatu, orée Ecte de zaóelov. Neceſſe eſt ſcire , quòd ab his præce- qui eos jam tum fan&tificabat à fervitute peccati. ptis & juftificationibus, quæ vit am obſervantibus præftare $.17Atque ea fides & fpes fanctificationis futuræ fu- polſunt, Sabbat a ſeparaverit. Intelligit this sozics. Et turus fuiffet in iis arrhabo , ex quo Ifraëlitæ certum habere revera hæc præcepta diſtincta funt. Nam illa præce- poterant, Jehovam ipſis dediffe fpiritum fuum ad ipfos pta, in quibus vivit homo, qui ea facit , funt legis operum, fanctificandum, & impofterum ipſorum redemtorem fo- quæ ex fe non mandat fidem gratiæ & juftificationis pec re. Et hoc præcipuum erat , quod Ifraëlitæ debebant fa- catoris. Gal. 3: 11. Atqui Sabbati ſive ocii finis eft longè cere , & quidem debebant facere mediante iſto ſigno. alius , qui hîc additur ex Exod 31: 13. nempe, ut effet in Alioqui enim reſipiſcentia , quæ eft effectus ſanctifica figuum inter Deum & inter Iſraêlitas , quod ipſe Jehova tionis, præceptis, quæ qui facit vivit in illis , exigitur. eos ſanctificaret. Ea eft autem ſanctificatio à reatu & fer- Ita ut, fi ea mens Spiritus fancti effet, Præcepta , quæ viture peccati . Quare Sabbatum pertinet ad figna fæde- faciunt ad fanctificationem , data effe, ut cognofceretur , ris gratis. Quamvis enim æquitas fit , ut fanctificemus Jehovam effe fanctificatorem ipforum , caufa non fit, cur Deum fanctificatorem noftrum, & tempus quietis, quam id non dicatur de omnibus præceptis, quæ qui facit, in eis ipſe nobis dat à miſeria, à fervitute peccati, à fiti & exſpe- vivit. Nam ea data funt ad eget poln , atque adeò ad ctatione , ab accuſatione, à jugo, lanctè traducamus, &, oftendendum , quòd Deus ipfos fanctificet. Quare igi- quod tempus inter neceſſaria opera cum Eccleſia dedica- turid diceretur de ocio & ceffatione ab opere imprimis? verimus divini nominis fanctificationi, id ei impendamus : Ideoque Judæi peccant , qui non intelligunt, Sabbatum tamen hæc omnia præſupponunt gratiam Dei, five fan- datum eſſe in fignum, quod Jehovah ipſos ſanctificatu- ctificationem illam, quæ præfupponit reatus impuritatem rus eſſet à conſcientia peccati , ad libertatem & quietem, & peccati. Deinde Sabbatum inter umbras numerat Apo-quæ figurabatur per illam quietem ſive ceffationem: pu- ftolus Col. 2:16. Nam res externa habens dyarogíaw tantes, nullam eſle fanctificationem , nifi per præcepta , &, cum re promiffa , fi mandetur eo fine , ut fit fignum, per omnia præcepta ſe ſanctificari ; quum etiam fint per quod cognofcatur , tanquam per pignus à Deo datum, præcepta, per quæ impuri declarantur, ut, impuritatem Deum eam rem promiffam effe effecturum , eſt umbra & ſuam agnoſcentes , ad ſanctificationem & refuerong facramentum , non minùs atque circumciſio ( quæ erat owwe du Cews purificationis confcientie anhelarent, & , in ſignum fæderis Dei, & quod Jehova Deus Abrahamni fide , ſpe ac defiderio illius, ſancti eſſent. futurus eſſet) erat figura & facramentum circumciſionis, $. 18. Quod dicitur, in fignum inter me do ipfos , id ni- quæ non fit manu. Ita in Sabbato Judæorum ceſſatio im- perata erat fignum quietis, quam Ifraëlitæ conſecuturi ad compellandum, eo mediante, Deum , tanquam Deum hil aliud notat , quàm , ut eſſet pignus à Deo datum ipſis, erant, cùm Deus id perfeciffet , quod ad eos ſanctifican- luum, & ab eo fanctificationem, qua verè liberi fierent dum à reatu requirebatur. Itaque ipſum ceſſare erat pro- & ad tranquillitatem & requierem à fiti & deſiderio , & fiteri ſpem illius fanctificationis. Nam non debebant ceſ- à conſcientia peccati ad conſcientiam conſummatam , ad- fare & non commemorare , quòd Deus ipfos ſanctifica- ducerentur. Ita Abrahamus accepit fignum circumcifionis turus effet. Cæterùm, qui habent aliquod Sabbatum, te figillum juftitiæ fidei. Rom. 4:11. ut ipagó on uço eis Jeòva nentur id fanctificare. Omne tempus fanctificare tenemur ex lege operum. Et fatemur, præceptum de fanctificatio interrogationem ad Deum , aut fiduciam ftipulandi à Deo. 1. Petr. 3:21. Habet igitur feriatio Ifraëlitarum tan- ne temporis omnis effe fummam omnium præcepto- quam vim ftipulationis bonæ confcientiæ à Deo, ut eis, rum , quæ qui facit , in iis vivit. Sed illa fanctificatio non confiftit in non operando , fed in operandis fanctis, &tificationem illam neceffariam , in qua ut eſt conſumma- vi fæderis fui, ut , qui Deus ipforum effe vellet , daret ſan- & licitis fanctè operandis. Id præceptum non tum pri- tio conſcientiæ, ita ex ea eſt etiam confummatio amo- mum acceperunt Ifraëlitæ. Natura & conſcientia id do- ris , in gratiarum actione & lætitia. Deuteron. cap. 30: 6. cent. Sed feptimi diei fanctificatio per ceſſationem ab operibus eft Gignum divinæ fanctificationis, ut umbra & $. 19. Obſervandum igitur eſt, quòd Promiſfio, qua figura futurorum bonorum. Significat enim aliquam li- declaravit, fe fore Ifraëlitis in Deum, habeat hanc bertatem in futurum exfpectandam , cujus caufa effet fan- vim, quòd futurus ipfis effet fanctificator, h. e. quòd eos ctificatio quædam divina, h. e. redemtio & purificatio liberaturus eſſet à reatu , qui eos impuros faciebat , & ab à conſcientia peccati. Quam non fuiffe fub lege, tefta- accuſatione peccati , tanquam exftantis & nondum de tur Apoftolus Hebr. 10:1. 2. 3. 4. Id igitur, quo tefta- leti, & ipſis daturus cor purum , in quo eſſet amor con- bantur eam fpem, (nempe necífaria ceſſatio ab opere per fummatus , fine metu, qui tormentum habet , cum læti- totum diem fub pæna mortis ) non potuit manere , ex- tia & gratiarum actione. Et hoc fignificant omnia Dei hibita re & fpe ipforum impleta : quemadmodum nec inftituta. Circumcifio , Pafcha, Tabernaculum, Altare, circumcifio. Neceffe eft enim , quæ res adhibita eft ad Sacerdos, Sacrificia, imprimis pro peccato, & Expiatio illud miniſterium , ut fignificaret conſcientiam nondum tabernaculi à fæeditatibus filiorum Ifraëlis. purificatam , eam, quando id miniſterium ceſſat , de S. 20. Hoc igitur potiffimum erat in lege , quam fungi . Itaque in præcepto hoc ceffandi in ſpe hujus fan- | Deus ipſis dedit , nempe , ut deſiderarent fanctitatis Dei ctificationis continetur planè præceptum non ceſſandi fieri participes ; &crederent & faterentur, fe, ut impuros, hoc modo amplius, quum ea ſanctificatio veniſſet. Tem- | indigere purificatione & aureáiod, redemtione , ut poſſent pus quietis , quæ datur in Novo Teſtamento, ſancti-participes fanctitatis Dei fieri ; & concupiſcerent videre ficare eft moralis æquitatis , fed, quæ nititur hypotheſi, illud facrificium, quo Deus ſanctificans ipſos ſanctifica- quæ hypotheſis fanctificationem determinat ad eum retur, & juſtificans ipfos juſtificaretur : atque interim gra- modum fan&tificandi , qui convenit illi quieti. Ita- ti effe pro illa ſpe ſtuderent, & in ſe ſanctitatis initia, ut que, qui quietis hujus funt compotes effecti , dum arrhabonem , requirerent. eam fan&tificant non debent admittere priftinam fer $. 21. Animadvertere enim debebant , non eſſe vitutem & inquietudinem & confeflionem conſcientiæ Gibi tantum data præcepta, quæ qui facit in eis vivit ; nondum conſummatæ ac purificat : ita, in quo die fed etiam Sabbata five ceſſationes, in fignum & pignus in libertate conveniunt, ut lætentur , debent id facere ex inter Deum &ipfos , quod Deus ipfos fanctificaret. Ex charitate, non ut ex neceffitate omittentes opus. Si igi- quo poterant intelligere , præcepta de operibus , quæ qui tur Ifraëlitæ eum diem, quem Deus ex numero fepti- facit in eis vivit, non eſſe ipſis data , ut quærerent in eis vi- manæ exemerat, ut eo die non tangerent terram, qua- vere ; ſed ut, poftquam cognoviffent, quæ juſtitia neceſſa- و 112 IN E ZECHIE L IS CA P. XX 1979 rum Rom. 3:27 verent. ria effet ad vitam , abnegarent juſtitiam ſuam ; &, quan- rent in eis : non de illis ad majora tranfirent , ficut in Euan- doquidem Dominus declaraffet, ſe ipſos ſanétificare vel gelio promiſſum eft. Quid enim? Annon temerarium eft, le, crederent , ipfum , qui legem fuam abnegare non reſtringere vocabulum vitæ ad vitam hanc? Quando igi- poteft (& propterea etiam præceptis his hoc elogium ad tur legimus apud Habaccuc cap. 2:4. Juftus in fide ejus didit, quod, qui ea faciat, in eis vivat, ut pateret , ju- vivet : annon intelligimus vitam æternam , quam adipi- fitiam Dei requirere talem obedientiam ad vitam dan- fcimur fide Chriſti? Quis dixit ipfi, Iſraelitas & Abraha- dan) daturum eſſe facrificium , quo purificari poffet ipfo- | mum non cogitaffe de vita glorioſa, aut eam non defide- rum conſcientia, & facerdotem , cujus obedientia jufti raffe: Quæ igitur ipforum fanctificatio eft, fi non habue- eſſe poffent: & per gratiarum actionem & charitatem Dei runt fancta & juftitiæ ac veritati convenientia deſideria, & fui præcepta illa ftudiofiflimè facerent, & contraria odif- fuerunt contenti bonis hujus vitæ, quæ eft paucorum die- fent & fugerent facere. Annon Dominus eft Deus Abrahami fecundùm 8. 22. Quæ quum evidentia fint , patet clariſſimè, potentiam ſuam & quemadmodum amari & glorificari di- verba decem, per quæ Deus fædus percuflit, quatenus gnus eft, nempe ut Deus æternus & bonum æternum & fanè foedus per ea pepigit cum Ifraelitis, non habere eam qui omnia ſit in ſuis? Deinde ne illud quidem ferendum mentem , ut Ifraelitæ quærerent vitain in factis fuis , aut eft, quòd juftitiam fidei & operum confundit . Nam, ſi putarent, fe, qui peccatores erant, & ſanctificatione in- Ifraelitæ in operibus debuerunt vivere, &, qui Deo non digebant , facere poffe , in quo viverent. Quod putan- fuerunt refractarii, ut Moſes, Joſua , Caleb, vitam ex tes Judæi à lege juſtitiæ aberrarunt. Rom. 9: 31. 32. operibus conſequuti funt, juſtificati utique ex operibus Ad quem errorem addiderunt alium non minùs gra- funt & habuerunt gloriationem apud Deum, vem , quòd putarunt, oblationes ſuas & facrificia & car- quam Apoftolus negat Abrahamum effe conſecutum. nale fervitium efle partem illorum operum, in quibus vi Rom. 4: 2. Nos jam demonſtravimus, Præcepta , quæ qui facit in eis vivit , effe ipfis data , non, ut quærerent $. 23. Cæterùm , quare Apoftolus etiam decalogum vitam in eis , fed ut eſſent typus fanctitatis & inſtrumen- alicubi legi operum accenfear, oftendemus, Deo volen tum fanctificationis ad reſipiſcentiam : quippe quum te, ad verf. 26. Non poſſumus autem facere , ut hîc non Deus ab ipſis poftularet fidem in fe, ut Deum ipſorum recitemus, quæ doctiſſimus Calvinus annotavit de Sab- & ſanctificatorem & ſanctificatorem , hoc eft , Redemtorem , Purifica- bato. Sic igitur is ait: Nunc ergo tenemus , cur Propheta torem conſcientiæ, juftitiam, vivificatorem & Glorifi- de Sabbatho loquatur , cùm tamen commendaverit priùs catorem. totam legem , cujus pars erat Sabbathum , nempe quia il S. 26. Non eſt omittendum , quod dicit : Atque etiam lic fulgebat gratuita Dei adoptio : & fimul cognoſcere po- Sabbata mea dedi ipfis. Nehemias cap. 9:14. (diftin- terant Ifraelitæ, fibi patere ad Deum acceſſum , illum fo- guens etiam ipſe sabbatum ſanctum à cæteris præceptis ) re placabilem : deinde von fruftra fe fuille adoptatos , ſed dicit: Notum feciſti ipfis. Nam cum præcepto ceflandi petendum effe à Deo , ut eos renovaret ſuo Spiritu, eto fuit etiam notificatio diei, quo Deus quieverat ab opere to vitæ curfu.eos regeret. Fuit igitur bæc fumma ingrati- fuo. Quo eniin die duplicata fuit menſura Mannæ , is dies tudo, violare Sabbatha, quemadmodum paulò pòft dice- fextus ſeptimanæ fuit : quo die nihil in agro inventum eſt, tur. Hic autem locus docet, Deum non fuiſſe oblectatum is dies feptimus eft , in periodo reſpondens ſeptimo à quiete velotio populi , cùm juffit feriari ſeptimo die: ſed creatione lucis. Notificatio igitur hæc facta eſt cum mi- alium finem fuiſſe ſpectatum. Unde colligimus , prece raculo. Notandum autem eft, quòd, quum Sabbati no- ptum illud fuiffe umbratile . Sunt enim, que per ſe Deo tificatio fit facta per Manna tum duplicatum , tum non placent & præſtanda funt : alia verò tendunt in diver- vifum in terra, ea ipſa re Ifraelitis indicatum fuerit, qua- ſum finem. Nam Deum unum colere &c. per fe & fimpli- li in re conſiſteret ipforum quies. nempe ut non labo- citer funt pietatis officia ; ſed Sabbathum non fimpliciter rantes ederent panem vitæ de cælo deſcendentem , & nec per se Deo placuit. Debemus ergo in alium finem re- quidem maximè non amplius viſum in terra , poft dupli- Spicere : fi volumus tenere veram rationem hujus præcepti.catain menſuram ejus ; quando fcilicet non tantùm cogni- Ét ideò dicit Paulus; ſabbatha fuiſſe inter umbras earum tus eft, ut docens, vel ut opera Dei operans , ad often- rerum , quarum corpus eft in Chriſto. Nec verò primus ita dendum , quòd ipfe fit potens ad vitam dandum ; ſed locutus eſi Ezechiel. ſed potiùs ſumſit ex Moſe. Tametfi etiam patiens & moriens in cruce & fepultus , ad aufe- enim in decem verbis non exprimitur difertè'Sabbathum rendam & fepeliendam maledictionem & benedictionem fuiffe fymbolum fanétificationis , Moſes tamen poftea o- afferendam. Et eventus docet, eum diem, quo Chriſtus ftendiť Exod. 31: 13.14. illum finem fuiſſe Sabbathi, defiit videri ut docens & patiens , tanquam confummato Seo confilio Deum populo mandalſe, ut ſeptimo die quie- opere, fuiffe Sabbatum. Quare opus Dei & fan&tificatio ſceret. Deinde: Oftendit ergo, duntaxat Sabbathum ex Sabbati ac quietis Dei ( quam Pfalmus 95. prænuncia- ternum eſſe ſymbolum ou, quod fub fe myſterium ſpirituale vit, & Efaias cap. 28:12.) eſt credere in eum , qui de- complectitur. Jam fequitur, Sabbatum fuiffe ſacramen- ſcendit de coelo, & mortuus eft, ut cibus nofter fieret, tum, quia viſibilis fuit gratiæ invifibilis figura. Et hoc hoceft, in nobis eſſet & nobis daret vitam ; & non am- etiam fatis clarè exprimitur verbis Prophetæ, cùm dicit , plius ea facere, à quibus per ipſum juftificamur: nempe datum eſſe Sabbathum , ut eſſet in fignum. Hac igitur vo per quæ olim ſub lege non juſtificabantur, neque ut cauſas ce oftendit , promiffam fuiſſe regenerationem veteri popu- juſtitiæ, neque ut fructus , neque ut ſigna juftitiæ. Quem- lo, idque verbo, ut ita loquar, viſibili, quia Deus non admodum revera per Sabbatum non juſtificabantur, ſed tantùm loquutus eft , fed voluit etiam ſymbolum aliquod tantùm accipiebant fiduciam ſtipulandi à Deo ſuo fan&tifi- & pignus vel teſſeram extare ſuæ promiflionis. Notanda cationem omnem. etiam locutio efi , inter me & vos : ex qua colligimus , $.27. Sabbatum in deferto datum & notificatum eſt. mutuam eſſe conventionem in Sacramentis , quia Deus fe Nam antea & præceptum ociandi non fuit , & Ifraelitæ nobis obftringit, & viciſſim fidem damus. &c. neſciverunt, quis eſſet dies ſeptimus. In Ægypto nihil $. 24. Quod verò addit Prophetia, ad cognofiendum, eft ipſis dictum de Sabbato. Abrahamo item & Ifaaco & quòd ego Jehovah fančtificator vefter, id notat , Ifraeli- Jacobo. Ne Noacho quidem quicquam de eo dictum eſt. tas , utentes hoc facramento & pignore & ejus fiducia | Unde Patres pronunciant, eos non orchEcrlovy five ocia- Deum convenientes & petentes illam liberationem & fan tos eſſe ſeptimo die. Quod ipſum argumentum eft, præ- &ificationem , potuiſſe ſcire & debuiſſe certos eſſe, quòd ceptum de Sabbato non eſſe ejuſdem naturæ cum præce- revera Deus fanétificator ipforum eſſet. Sacramenta enim | ptis, quæ qui facit in eis vivit. Si enim in ceſſatione eſſet inftituta funt ad ceppncios & varósze arv & xúxmoiyfiduciam, | vita , & ceffare effet vivere vita Dei, hoc eft, optimam ſecuritatem & gloriationem. suvegyescs edere, & pars imaginis Dei & fanctitatis, uti- $.25. Taxandus hîc nobis Hieronymus , qui ita anno que & Noacho & Abrahamo & reliquis fanctis, & in tat : Hæc præcepta do juſtificationes & obſervantiam Ægypto Iſraelitis notificari debuit. Hoc neceſſe fuit ad- Sabbathi dedit Dominus in deſerto, ut facientes illa vive monere ad intellectum verſiculi, qui ſequitur. G4 S. 28. Verí, 80 CO M M E N T A R I US $.28. Verf. 13: Poftquam teſtatus fuerat de inſtitu- etiam filiorum , quod non ambulaverint in ftatutis , quæ tione Ifraelitarum fa&ta in deſerto , teftatur etiam de ipfo- qui facit homo vivit in iis , & Sabbata Dei profanaverint. rum inobedientiâ : & ea quidem patuit in omnibus Ifrae-Non conqueritur de omiſſione obſervationis cæterorum litarum murmurationibus : & in peccato vituli, propofi- præceptorum , fed de omiſlione converſionis ad Deum, ti ad adorandum & feftum ei celebrandum. Hic tamen amoris Dei & proximi , quæ ſune naturalia debita , ciávics debent intelligi omnia, quæ de Ifraelitarum inobedientia uende , in quibus confiftit fanctificatio : deinde culpat in- narrantur uſque ad illud tempus, quo Deus ipfis fignifica- fidelitatem , quòd fe non habuerint pro Deo fuo, five ri juflit, quod efſent morituri in deſerto. De quorum in- fan&tificatore fuo , eamque fidem diligenti obſervatione fidelitate loquitur Apoftolus ad Hebr. 3 : 18. 19. Quod figni non fuerint teſtati. autem dicit, Ifraelitas Sabbata Dei profanaſſe admodum , $.36. Verſ. 22. 23. 24. Addit rurfus , quòd juftam id non ſignificat, quòd inverecundè & contumaciter opus habuerit occaſionem delendi eos etiam in deſerto, quod- fecerint Sabbato. Id enim Mofes non narrat. Qui potiùs que nihilominus reduxerit manum ſuam, & fecerit propter teftatur, quòd, quum reperiſſent virum colligentem fe- nomen ſuum ut non prophanaretur coram oculis gentium. ftucas in agro, eum in cuftodiam conjecerint, & , Deo Quod Hieronymus refert ad clementiam erga gentes. fuper ea re conſulto , juxta dictum ejus, eum lapidave- Nam etiam gentes voluit Deus per Ifraelitas adducere. rint. Numer. 15 : 32. 36. Potius igitur eft , ut, Quòd tamen juraverit ipſis in deferto , fe ipfos diſlipatu- quod res eft, dicamus , notari, eos non uſos effe Sabba- rum in gentibus , & fparfurum per terras : repetitâ caufâ, to, ut figno inter Deum & ipfos , ad cognofcendum, quia ftatuta Dei fpreverint, Sabbata profanaverint, ocu- quòd ipſe Jehovah ſanctificaret ipfos, hoc eft, quod fi- liipforum fuerint poft ftercora ipſorum. Ea fententia le- dem in Deum fan&tificatorem non habuerint, & ad chari- gitur Levitici cap. 26:33. Et vos ſpargam per gentes, tatem ex puro corde, conſcientia bona & fide non fi&ta & ftringam gladium meum poft vos. Liquet autem, eam non fine connixi, & omnino fædus, de juſtitia Dei in orationem, quam habet ad Ifraelitas in eo capite, non Chriſto , irritum fecerint: quodque Sabbato tanquam fi- tam eſſe comminationem , quàm prædictionem & prophe- gno inter Deum & ſe non fint ufi : fed putaverint, fabba- tiam. Certè prophetia & prædictio eft Deut. 30:1. Et rizare five ociari effe fanctitatem fuam & partem juftitiæ erit, quum venerint in te omnia verba hæc, benedi&tio do fuæ. Quemadmodum & apud Amoſum teſtatur Deus, maledictio , quam pofui coram te, revocabis ad cor tuum quod ſibi non ſacrificaverint in deſerto, & portaverint ta- in omnibus gentibus , quò pepulerit te Dominus Deus tuus. bernaculum Molech. Amos 5:25.26. Calvinus: Deus Pfalm. 106:26.27. Et extulit manum ſuam ipfis , quòd hic non tantùm accufat veterem populum , quòd feriat us non eos proftraturus eſſet in deſerto: & quòd femen eorum ellet fuerit , ſed quia neglexerit finem & legitimum ufum Sab- proſtraturus in gentibus , ou difperfurus in terris. nem- bathi. A.barbenel hic nos revocat ad inobedientiam Ifrae- pe ut ſanctificaretur Deus in ipfis , per caftigationem ipfo- litarum in primo Sabbato. Vide Exod. 16:27. 28. Sed rum & per iram in contumaces , in medio omnium Prophetia loquitur de profanatione Sabbati poſt pronun- gentium ; quæ lecturæ erant in libris Ifraelitarum ciata Decem verba. quam legem à Deo accepiſſent, quibus beneficiis affe- $. 29. Præterea in hoc verſu teſtatur , ſe jam tum ha- &i effent , quàm refractarii & rebelles fuiffent , & co- buiffe juſtam occafionem eos conſumendi in deſerto. gnituræ judicia, quæ fecundùm fententiam Dei in ipfos $. 30. Verf. 14. 15. Teftatur de ſua peger og sumie, quòd veniſſent ; atque ita ad veri Dei cognitionem adduce- ſcilicet non effuderit iram ſuam in ipfos , ita tamen , ut ju- rentur. Taverit ipſis , quòd non introdu&turus effet ipſos, intellige $. 37. Verf. 25. Addit etiam alterum modum caftiga- patres , in terram &c. Confer Pfalm. 106:26. ubi plu- tionis, quòd dederit ipfis ftatuta non bona , & judicia , in ra exempla inobedientiæ recitantur à ¥. 13. Num.14: 12. quibus non viverent. Sunt ea fine dubio ftatuta Dei. Nam Deus ad Mofen dicit, fe populum percuffurum peftilentia, patet , talia ftatuta populo per Mofen fuiffe data; quæ hoc & illum exftirpaturum. Moſe tamen intercedente, hanc nomen ferre poflint. Quis enim dicet de omnibus ftatu- ſeveritatem oinittit, & Ýſ. 20. jurat , iſtos homines terram tis & fingulis, quòd in illis fit vita , fi quis ea fecerit , non effe viſuros. Ýf. 21. 22. & 29. 30. 31. 32. &c. quodve ea feciffe , aut talia præcepta habere, fit ad vitam $.31. Verſ. 16. Oftendit hîc caufam hujus ſeveritatis, neceffarium? Apoftolus ea vocat dogmata, h.e. placita, quod judicia Dei ſpreverint , Sabbata violaverint, hoc eft, Ephef . 2: 15. Coloff . 2: 14. legem præcepti carnalis , neque reſipuerint & converterint ſe à malis ſuis viis , neque Hebr. 7: 16. & drogeoco suge le coeqzès præcepta carnalia , fidem falutis profeffi fuerint, fed, quòd cor ipſorum poft cap. 9: 10. iiſque tribuit To á oteves rj éve penès, imbecil- ftercora ipforum iverit. litatem & inutilitatem, Hebr. 7: 18. ita & Nehemias $. 32. Verf. 17. Hîc, poft commemorationem cle- cap. 9:13. 14. diftinguit inter ftatuta bona , & inter ſta- menciæ exercitæ erga populum , ne ipfum per peftilentiam tuta in genere, & ab utriſque Sabbata diſcernit. Moſes ftatiin totum deleret , tranſit ad ea, quæ egit in deſerto etiam Deut. 30: 15. 19. teftatur , fe vitam & mortem qui in deſerto morituri erant. Quod benedictionem & maledictionem , bonum & malum , co- Ýf. 14. inceperat dicere, & feci propter nomen meum &c. ram ipfis pofuiffe, & monet, ut eligant bonum. Quo nil id hîc abſolvit, dicens , & indoluit illis oculus meus , & non aliud fignificatur , quàm, debere Ifraelitas diſtinguere in- feci cum ipfis confummationem, hoc eft, exſtirpationem. ter præcepta, & ſanctitatem non reponere in obſervatione $.33. Verf. 18. 19. 20. Deinde, quòd in deſerto dein- dogmatum externa, & legem juftitiæ, quæ utilis eſſe po- ceps egerit cum filiis ipforum. Quanquam, quæ poftea lo- teſt peccatori, diſtinguere à lege juftitiæ, quæ peccatori cutus eft ad Ifraelem, locutus eſt etiam ad patres , qui ad inutilis eft, eumque in maledictionem conjicit. Notan- huc vivebant, tamen oftendit, ſe maximè habuiſſe ratio- dum autem eft, hoc factum effe in deſerto. Siquis igitur nem filiorum; ideoque totam legem , etiam eam , quam dicat cum Grotio, hæc verba illud fignificare, mentem ipfis anté dederat Ifraelitis, ſignificat ſe dediffe filiis : ut apparet ademi, ita ut , meis legibus contemptis, ipſi ſibi leges face- ex verf.25. Nam filii erant eam legem executuri in terrâ. rent duras de mortiferas , & in eo imitetur Chaldæum $. 34. Teftatur, ſe filiis inculcâſſe idem , quod & pa- & Rabbinos : mirabimur profe&tò, quomodo Deus dicat, tribus inculcaverat, nempe ut in ftatutis patrum fuorum fe ipfis dediffe ftatuta & judicia patrum; de quibus dixerat non ambularent, & per illorum ftercora non commacu- verſ. 18. In ftatutis patrum veftrorum ne ambuletis , doo larentur , fed , cùm ipfe eſſet Jehovah Deus ipſorum , judicia eorum ne obſervetis. Quod valet tantundem, atque ſua ftatuta & judicia obſervarent, & Sabbata ſua ſanctifi- fi dixiffet: Vidiftis, quid veſtri patres fecerint, & quo- carent, ut eſſent in ſignum inter fe & ipfos, quòd ipfe modo ego ipſos profternere inceperim in deferto , ut non effet Jehovah Deus ipforum ; & ut eo ſigno in ftipulatio- intrent in terram, quam promiſi patribus, Abrahamo , ne bonæ confcientiæ uterentur. Hîc nota , tanquam fyno- Ifaaco, & Jacobo. Nunc igitur vos introducam in ter- nyma effe hæc duo , Deus ipſorum , Sanctificator ipforum. ram. Igitur nolite illorum dicta & facta ſequi , ne- Confer verf. 12. Item Lev, 22:32. 33. que unquam a Saddoans patrum in futurum habeto- $.35. Verf. 21. Rurſus conqueritur de inobedientia te pro regula : ſed meas definitiones retinete , & in 1 judi IN Ε Ζ Ε C HI ELI S CA P. XX 81 judiciis meis ambulate. Unde patet , non fine abſurditate ex fecratio eſe factus pro nobis. Gal . 3:13. Neque tan- dici, quòd Deus ipſis dederit vel ea, quæ jam patres im- tùm perverſis fuiffe jugum ( ut quidam malè loquuntur ) morigeri fecerant, vel poftea patres fuis filiis erant tradi- | ſed magis rectis corde & non quærentibus juftitiam in illis , turi, pro lege. Hieronymus poft alia annotata , minùs patet , quia Petrus affirmat de patribus, qui in Chrifto apta, fic annotat . Potefi & hoc dici , quòd ante offenfam falutem fperarunt, eos non potuiſſe id jugum ferre: &, decalogum tantùm acceperint, poſt idololatriam verò & quia Scriptura nobis libertatem ab illa obedientia , ut fin- blafphemiam, multiplices legis ceremonias , ut Deo potiùs gulare donum , commendat , & illa opera facere velle offerrent victimas, quas demonibus offerebant : le com vocat jugo fervitutis innodari. Galat. 5: 1. &, qui ſub paratione facrilegii levius fieret, quod non erat per ſe bo- ea lege fuerunt , vocat ſervos , qui autem ab ea liberi num, & nequaquam malum, quia Deo offerebatur, & funt, vocat filios, & dicit accipere ſpiritum adoptionis tamen non bonum, quia boni auctorem offenderant. Cal-filiorum. Ita ut revera in eorum præceptorum impofitio- vinus fic annotat : Deus ergo dedit leges nön bonas , ne conſiſtat 7yą ſive dominatio , quam Deus exercuit in quando paſſus eft miferos illos trahi ſub magnam conge- ruptores fæderis, ut Jeremias loquitur cap. 31: 32. five riem errorum. Fuerunt enim ille leges non bone. Quin éénese neglectus. ut vertitur Hebr. 8:9. Nam filios tra- dam violenter torſerunt hunc locum , dum putant vocari tare , ut fervos (Gal.4: 1.) eſt épedév évrtov, negle- legem ipfam à Moje promulgatam non bonam , quòd fit etiùs eos habere. Nam fervos non ferimus in ulnis & adhi- mortifera, teſe Paulo. Sed corrumpunt Prophetæ ſenſum. bemus menfæ & accuratè, honorificè & ftimerãs habe- Deus enim hic legem ſuam comparat cum gentium ſuperſti- mus, ut filios juftæ ætatis, qui chari nobis funt; ſed ſe- tionibus. $.38. Hæc merentur confiderationem. Animadverto gregamus & vilibus minifteriis addicimus, & vilibus ci- bis jubemus eſſe contentos. Quod ejéresces , neglectum & igitur, faftidium ſapit. Non ſunt bona , ut in quibus vita ſit. ut $. 39. I. Quòd, quum Deus fignificatur manum ſuam ab Ifraelitis abduxiffe & eos induraſſe, tuin id clarioribus in illis non eſt juftitia ; fed commemoratio peccati anni- Ezechiel dicit, quodammodo explicando primum. Nam verbis explicetur. Vide Pfalmo 81:13; Et dimifi eum in verfaria, & exactio chirographi, & confeflio conſcien- vifionibus cordis ipforum. Eant in confiliis fuis. Ét Deut. tiæ peccati adhuc nondum deleti. Ideò per Chriftum no- 32:20. Occultabo faciem meam ab ipfis : videbo, quis bis annunciatur juſtificatio ab illis , quæ juſtificare non finis ipforum. $. 40. I I. Quòd hîc fermo fit de eo, quod in deſerto poterant fub lege. Actor. 13:39. Non funt bona. Quia egit Deus cum filiis eorum, quos eduxerat ex Ægypto. & correctio five mutatio in melius , exclufa eft rgebilovén- quamdiu illa præcepta incumbunt, exſpectatur dóegweis Quorum errores fi hîc intelligendi ſunt per definitiones non bonas , quas Dominus ipſis dederit : nulla cauſa eft, quare & non povecz Tech po eyi we odds via ad ſanctuarium cce- pris melior ſpes, per quam prope accedimus ad Deum, non etiam dicatur patribus dediſſe ſtercora Ægyptiorum leſte, Hebr. 9:8. comparato cap. 10:19.20. non ape- & abominationes oculorum ipſorum in Ægypto , & de- ritur Novum Teftamentum & ejus bona (promiſſa melio- diſſe ipfis inobedientiam in deſerto ; & violationem Sab- bati, & contemtum præceptorum bonorum vocare de ra ) non exhibentur , & non auditur illud verbum bonum finitiones non bonas , quas ipſis dederit. Nam idem Euangelii, Efa.52: 7. neque datur hæreditas mundi , & benedicuntur gentes fuit in filiis, quod in patribus, & non magis omiſit fi- gentes in femine Abrahami , neque duo lios monere, quàm patres : ut poflit dici ipſis dediſſe talia cumcifio cordis , quæ promittitur Deut. 30:6. quam creantur ad unum novum hominem; non datur illa cir- ftatuta. 5.41. III. Quòd verba Prophetæ prinò & propriè fi pergeremus loqui, multæ Scripturæ eſſent deſcriben- De poflint intelligi de quibufdam ftatutis ; quæ Deus ipfis dz. Neque putandum eft, poffe omnia præcepta dici ea impofuerit. Quod quum ita fit, non nifi temere id poffe effe, in quibus vivat , qui ea facit, quia obedienti Deus negari, nifi maxima & evidentiflima caufa fit. 8.42. IV. Quod non poflint omnia præcepta , quae ex fide facienti opera bona, in quibus imago Dei conſi- vitam promiſit. Nam Deus vitam promittit credenti & Deus dedit per Mofen, comprehendi ſub præceptis, que ftit. Et in hoc conſummatur fædus Dei. Accefforia au- qui facit in eis vivet , & de Sabbato. "Atqui , fi hîc tem illa præcepta ſunt partim ad exercitium fidei data, ut non intelligimus præcepta à Deo data , præter ea , quæ facramenta ; partim, ut inſtrumentum confeſſionis & de- qui facit, in eis vivit ; tum de omnibus præceptis dicen- clarationis peccati nondum expiati. Quæ fola facienti ni- doctrina Pauli. Is enim legis operum tenorem hunc dicit; hil promiffum eft. Non facienti mors pæna di&ta eft: Qui fecerit illa, vivet in eis. & ab eis diftinguit placita; quia ea negligere eråt inobedientia & abnegatio fidei ac præceptum carnale, legem inutilem & infirmam. Et pro juftitiæ Dei. Eorum autein obſervatio fidelibus ad jufti- tiam coram Deo nihil addidit: quanquam ad ftatuminan- fectò quis auderet dicere præceptum de diſcrimine cibo- dam fidem data effent; ſed cum magno terrore. Interpre- rum elle ex iis, in quibus vivit homo , qui ea facit? aut præceptum de ſacrificio pro peccato? tunc igitur facrifi- te autem Apoftolo , ea verba, que qui fecerit , in eis vivet, cium pro peccato præftaret vitam. Atqui illa omnia fa: infinitis parafangis diſtent inter ſe, in fuis operibus vivere, non ſunt legis fidei. Galat. 3 : 12. Rom. 10:5. Ita ut cere poſſunt etiam mortui & ſervi: quemadmodum multi Ifraelitæ in Scripturis appellantur. &, in fide vivere. $.43. V. Quòd revera præcepta , quæ dogmata dicun- $.44. VI. Quòd hîc debeant intelligi ea præcepta, in tur five placita, vulgò cerimonialia , fint præcepta non bo- quibus eft rejectio Ifraelis, ut impuri, cum donis ſuis. ut & in quibus non vivitur. Non funt bona , ut in qui- clarum eſt ex verſu 26. bus confiftat imago Dei & vera ſanctitas hominis. Nam $.45. VII. Quòd hîc non agatur de lege, ut occiden- ea Abrahamo & patribus, qui ante eum fuerunt, non ſunt te. De qua agitur 2. Cor. 3 : 6. ubi litera vocatur. Ea eſt data. Non ſunt bona, ut jucunda. quia funt grave & im- enim lex operum ſeparata à verbo gratiæ & à fide Chrifti. portabile jugum. Actor. 15:10. Efa. 10:27. Lex ope- Quæ tantum abeft ur inſcribatur cordi, aut vivificer ho- ratur iram. Rom.4: 15. Filii Abrahami , qui ex operi- minem audita; ut euiu pejorem efficiat, & non fiat lex bus legis funt (hoc eft, qui, ex quo filii Abrahami ſunt, cordis : atque ita maneat litera. Et Moſes quidem ita etiam fub lege ſunt, & filii Abrahami non cenſentur abf- mortis miniſterium accepiſſe dicitur, non, quòd is non que operibus legis, Rom.4: 16.) Sub malediétione ali- | propoſuerit populo vitam & benedictionem & Chriſtum, quatenus funt , Gal. 3:10. tum quia fub pæna maledi- atque ita fuerit miniſter Spiritus: fed quia fuit miniſter e- &ionis ipſis injungitur abftinentia à rebus in fe bonis & pu- jus, quod folum tantùm occidit: Spiritus autem minifter ris & patribus antea conceflis, & oblatio pro peccatis: fuit in minori gradu. Non enim fuit miniſter Spiritus Hoge- tum, quia omnis pendens de ligno declaratur exſecratio cíces. Dei. Quod poterat etiam fideli & juſto contingere: & $.46. VIII. Quòd nullo indicio cognofcatur , hîc, contigit jufto ſervo Dei , Chriſto. qui inde oftenditur dum opponuntur præcepta bona , in quibus vivit, qui ea na , facit, 82 C O M M E N T A R I U S و لك ولا TES cry] &c. facit, & de Sabbato ; & præcepta non bona: opponi le- | bernaculum expiare à fæditatibus Ifraelitarum, Lev. 16. gem Dei & præcepta aut placita gentilium. id clarè oftendit, Deum requirere ſacrificium pro pecca- $.47. IX. Quòd fcopus totius Prophetiæ fit, accu to & fanguinem , quo purificaretur ſanctuarium cælefte, fare populum, quòd Deum fanctificatorem non agnove hoc eſt , fine quo non effet fanctitate Dei dignum , ut rint & coluerint per fancta opera: fed obſervatione exter Deus peccatoris vocaretur , & cum peccatore haberet na legis cerimonialis, fine fide, fe putaverint legem jufti- fædus, pacem, amicitiam, communionem, & eum fa- tiæ operatos. Non eft dubitandum, quin Iſraelitæ , quum ceret hofpitem coeli. Deinde, quamdiu ea victima non non cognoſcerent Filium Dei manifeftandum in carne, effet oblata, tamdiu manere conſcientiam peccati, & non & Sacerdotem fecundùm ordinem Melchiſedec, dediti dari meliorem spem , per quam prope accederent ad Deum; fuerint altari, templo, facrificiis Aharonicis: quafi ex & viam manifeftatam ad ſanctuarium Dei. Quamdiu au- res aliquid ad juſtitiam facerent. Quæ opinio maximè in tem conſcientia peccati , expiandi , & nondum expiati , illis viguit , quando videri voluerunt ſe convertere ad manet , tamdiu manere peccatum & impuritatem , mani- Deum ſuum & legem ejus facere. Conftat, eos à prophe- feftum eft . Non, quod Ifraelitæ omnes fint expertes re- tis, quum non progrederentur ulteriùs, increpitos , ue, generationis & ſanctificationis , quamdiu eſt tabernaculum qui longè à juftitia Dei abeſſent , & ftercora colerent, & altare ( nam per fidem purificabatur cor eorum , faltem non Deum. Ideò etiam Ezechiel vidit ſedentem in thro- ad amorem Dei) fed, quòd eorum peccatum, quod fa- no filium hominis, quando gloriam Domini vidit. A quo cit indignum communione Dei, non effet deletum. Ideo- docetur explicare Senioribus populi differentiam inter què in purificatione confcientiæ eft ipforum Tenciwoss con- præcepta : & quòd ea præcepta non fint data , quafi vi- Jummatio . Hebr.9: 14. 10: 1. Evidens eft , inter præ- vificare poffent, & juftitia in illis eſſet. Quin etiam doce- cepta Mofis effe illud, quo Ifraelitæ vetiti ſunt ipfi fuas tur, Eum, qui apparuerat ipfi in viſione , ipſis dediſſe oblationes in altari offerre. Igitur optimè cohærent ver- has leges, & ipfis hoc onus impoſuiſſe. Addamus his an ba: Dedi ipfis ftatuta non bona &c. & impuros eos decla- notationem Theodoreti: Τινές εν παύτα εις τίω ' ειδώλων ravi cum donis ſuis. έλαβον θεραπεία και το έδωκαι αντί πωεχώρηστι νενοηκότες. 9.50. Si porro volumus attendere Apoftolo, diſce- δηλοι δέ εισιν εδαμώς τίω ή αρημένων κατειληφότες Αά- mus, omnia δόγμα five placita effe data είς χειρόγραφον, &c. neid zoe, Onair , dinge w rois dexcusas page loc, ad fubfignationem manûs contra ipfos. Coloff. 2: 14. a toined cute! Ev Sport Orgy Shoe) cv autorse aérd Omnia igitur fuerunt ad hoc comparata, ut, ea dogmata TÁ TUY Te's deve sóyss & vélek. megéfnous j sucólo nga tee 78 - faciendo & obſervando , faterentur, ſe conſcientiam peca å drões de réserve éréeges dura's aeg száy peror megatecati habere , & non habere direzúre waiv redemtionem. Con- dyoze rom megoñamor. , Solus ulos eu mois de uíces duveepubérons fer, fis, duos locos. Hebr. 10:2. Alioqui ceffaffent of- Tragé zelv, mei eurei puruxñ re nga ágonbas sles o ferri, quòd nullam amplius conſcientiam peccati haberent avecynach wv vópe aux exeiva Teiegébce aty Ace ÚOV Tou [ leg. Ticús-cultum exhibentes, ſemel purificati . Epheſ . 1 : 7. In quo habemus redemtionem per fanguinem ipfius , remiffionem Š. 48. Verf. 26. Adjungit huic oneri etiam rejectio- peccatorum. nem Ifraelitarum ab altari cum ſuis muneribus tanquam $. 51. Quod Ifraelitæ ex ipfa re debebant intelligere, impurorum. Sic Knio eft impurum pronunciare Levit. 13. & non obſervabant , ſua ſtercora , hoc eft, fuas opinio- fæpe. Olim patres facrificabant omnibus in locis. Exod. nes & ſententias ac confilium proprium afferentes ad le- 24:5. facrificant juvenes filiorum Ifrael: cujus facrificii ctionem legis : de eo ipſos hîc admonet Ezechiel, ut di- fanguine afpergitur populus. atque is fanguis appellatur ſcerent diſtinguere inter præcepta Dei, & animadverte- ſanguis teſtamenti , ſeu foederis : quia ſubſtituebatur pro rent, fe & propriis operibus non poſſe vitam adipiſci, fanguine, qui ad ratificationem Teſtamenti & ad ougaogácen quum præcepta, in quibus vivit , qui ea facit , non fecif- fæderalem effundendus erat. Poft illa Deus elegit Aharo ſent, neque facerent; & præcepta, quæ non ſunt evcena nem & filios ejus facerdotes , qui offerrent victimas in al-razice, neceſſaria , ut Theodoretus loquitur, ſed dorypcelos tari, quod conftituendum erat coram tabernaculo ; o- placita , ut Paulus loquitur, non effe apta atque idonea mneſque alios fub pæna mortis vetuit accedere : quin ad auferendum peccata; tum, quia valor ifte in eis re- etiam fanctificationibus Ifraelitarum attribuit pravitatem, | bus, de quibus hæc præcepta data funt, non erat ; tum, Exod. 28:38. imò ipfi tabernaculo. Lev. 16:16. De- quia lex commemorationem peccati facit quotannis ; tum, nique vetar ſibi offerre facrificia alio in loco. Deut. 12: quia Iſraelitæ diſerto præcepto arcebantur ab altari , atque verf. 5. 6. Cùm igitur Dathan & focii ejus dicerent, to ita impuri declarabantur , hoc eſt, conſcientiam peccati ha- tum populum effe fan&tum, Num. 16:3. Deus interlo- bentes, & eam deponere non permittebantur: nedum ut cutus eft & demonſtravit, quiſnam ſanctus eſſet, quem- in iis cauſa juftitiæ & vitæ effe poffet. Ex quo id clarè effi- que ad fe vellet accedere. ibid. verf. 5. Quando autem ciebatur , tanquam neceffarium conſequens, 1. ipfos Deo Aharon & filii appellati funt fancti , reliquus popu- Sanctificatore indigere, & quidem 2. ea ſanctificatione , lus vocati funt non fancti. Hæc res igitur fuit ma qua purificarentur à conſcientia peccati : propter quam im- gnum documentum Ifraelitis & evidens argumentum, ne puri declarabantur. 3. neceffe effe credere in eum, qui vo- in oblatione facrificiorum conſtituèrent ſanctitatem ſuam, lebat in carne manifeſtari , & filius hominis effe & nuncu- vel cauſam juftitiæ ullo modo ; utque recognoſcerent, pari, ut manum fubfignat am dogmatis five placitis cruci fe, quamdiu facrificia offerenda erant per miniſterium affigeret. Aharonis & filiorum ejus , tamdiu omnibus Ifraelitis fine $.52. Et hæc eft, fine dubio, genuina mens Prophe- exceptione impuritatem incumbere, à qua effent ſanctifi tæ, ſcopo ejus conveniens , habens de destin & demon- candi. Unde intelligitur , quòd Deus fe fanétificatorem Arationem certiffimam , conſentanea legi & prophetis, ipforum appellaverať, id complecti etiam purificationem & Euangelio. Quæquum fit non tantùm utilis obfervatu, à confcientia peccati. Quamdiu enim homo non eft purifi- fed & neceffaria inculcatu ad converfionem Judæorum, catus à conſcientia peccati , aliqua fančtificatione adhuc & detergendas nebulas multarum mentium : qui eam non indiget. videt, & hanc, quæ antiquis etiam non omninò ignorata $.49. Notandum hîc eft, quod dicit , impuros eos de- eft, expofitionem, præfractè rejicit, & Judæorum ex- claravi, pertinere ad omnes Ifraelitas. Nam, etiamfi A. poſitionibus magis dele&tatur, mihi profectò non poteſt haron & filii ejus admitterentur ad altare, tamen, I.quod videri rectè judicare. cæteri Ifraelitae abftenti fuerunt ab altari, id argumentum 9.53. Atque ex his, quæ diximus, apparet , quare fuit, neminem Ifraelitarum habere oblationem Deo di- Præcepta, quæ qui facit in eis vivit, ab Apoftolo Legi, gnam, quæ Deo accepta & grata effet , & tanti, ut pro- quæ per Mofen addita eft, accenfeantur. Nam, quando pter eam condonaret peccata. Nam Aharon & filii ejus propter tranfgreffionem horum præceptorum & non per- non erant meliores aliis ; & non habebant oblationem fectam impletionem aliquid imponitur faciendum, tan- meliorem oblationibus Ifraelitarum. II. Quòd Aharon & quam expiationis ergo , aut ferendum ; tunc ea præ- filii etiam jufli ſunt facrificia pro peccato offerre, & ta cepta accipiunt faciem legis. Lex placitorum eſt data propter IN E ZE CHI E L IS CAP. XX. 83 > proprer tranſgreſſionem illorum præceptorum , quæ qui eò venitis. Quid igitur eft Bamáb? nihil certè eſt. Als facit in eis vivir. luditur ad id, quod eft Exod. 20:23. In quocunque loco $.54. Porrò teftatur, fe Iſraelitas, filios eorum, qui commemorabo nomen meum, veniam ad te & benedicam ti- in deſerto impuros declaraſje | bi. Quandoquidem Deus ipfis interdixerat ne omni cum doris fuis , quum tranfire faceret , vel quum tranfire in loco offerrent facrificia, & ipfi accedentes Dei nomen juberetur aut traduceretur omne aperiens vulvam. Hæc non commemorabant, in veritate fcilicet , ergo in Ba- Phraſis fumta eft ex Exod. 13:12. ubi Deus jubet omne måh non commemorabat Deus nomen ſuum, neque ve- primogenitum fibi traduci, cùm in terram intraſſene. Id niebat ad illos. executus eft Deus in deſerto. Num. 3:45. Accipe Levi $.61. Verf. 30. 31. Cùm hæc de patribus jufliffet tas pro omni primogenito in filiis Ifrael:, pecus Levi. Prophetam dicere, jubet eum ſeſe convertere ad ſéniores tarum pro pecore illorum : & fint mei Levitæ. Ego Jeho- imò ad domum Ifrael, & accufare eorum impudentiam vah. Ica Num. 8:6. & 19. quòd, cùm ſe macularent in via Patrum , & fornicarentur $.55. Quidam hîc cum Judæis fupplent per ignem & poft ipforum abominationes ; atque etiam , offerentes do- Molocho. Id de ſuo apponunt , quod illis licet tollere. naria fua, tranfire facerent filios fuos per ignem (quafi ut Ifraelitæ omnia primogenita filii ipforum & fructus ventris ipforum Mich. 6:7 pof- per ignem traduxerint ; quamvis ab Amoſo dicantur fent eſſe propitiatio peccatorum ipforum , & non effet o- tuliſſe ſcenam Molochi, quia tabernaculum portabant, | pus filio Dei ) atque cæteris etiam ftercoribus fuis ſe pol- quemadmodum cultores Molochi ſcenam Molochi por- | luerent , tamen putarent Deum ipſis reſponſurum , & ipfo- tabant, eodem ſenſu præditi, quo illi: non tamen legi rum orationes exauditurum, & verbuin confolationis ipfis mus, Ifraelitas in deferto filios ſuos per ignem traduxiffe. editurum. Negat igitur iteratò, ſe ipſis reſponſurum. Hoc culpatur in Ifraelitis , qui in terram intraverant $.62. Verf. 32. Hîc incipit loqui de rebus futuris. verf. 31. ubi longè alius modus eft loquendi. Orditur á propoſitione cogitationis ipſorum, quòd futuri 9.56. Addit finem hujus faéti, ut eos in ftuporem adi- fint inftar reliquarum gentium colentium lapides Cligna. gerem, hoc est, ut ipfos redigerem ad ſilentium, ut nul- | In præcedentibus Deus jufferat exponi, quòd & in Ægy- lam invenirent cauſam & occafionem præſumendi de pro- pto teftatus effet patribus , & jurâffet , fe ipfis fore in pria juftitia, &, ut Apoftolus loquitur ad Rom. 3 : 19. Deum. Hoc teftimonium requirit fidem & fpem: cui ut os ipforum obturaretur , & ipfi, æquè ac totus mun- opponitur hæc Judæorum deſperatio , cogitantium , quòd dus, fierent vaó desgi, obnoxii divino judicio. impofterum nullus cultus in mundo futurus eſſet Dei, qui 6. 57. Denique , ut cognofcerent', quòd ego fim Jea nominatus erat ab Ifraelitis accedentibus ad tabernaculum hovah. Oportet enim de ſe deſperare, qui vult Deo pla- & templum, ſed quòd ipſi quoque fimiles futuri effent re- cere, & fe planè abnegare, qui Deum vult glorificare. liquis gentibus adorantibus ligna & lapides: quafi Deus Exponenda funt hæc verba ex virtute vocabuli Jehovah. juramenti ſui oblitus eſſet. Hæc deſperatio eſt infidelita- quod notat eum , qui fit , quod eft: in quo continetur tis: quòd non crederent , Chriftum ex fe oriturum & fieri in Deum , fieri ſanctificatorem. Quandoquidem enim Euangelium pacis, juſtitiæ & libertatis inter fe prædica- impuri declarabantur, & jubebantur in Deo ſanctificatore turum: quòdque eo fine à Deo eſſent electi ex gentibus , gloriari , cognoſcebant , aut cognofcere debebant , ut Chriſtus inter ipfos manifeftaretur. Quo argumento Deum ſuum ipfis procuraturum purificationem à conſcien- confutat Eſaias cogitationes Achazi cap. 7. qui timebat, tia peccati per Divs ſatisfactionem, & remiſſurum qui ne Judæa cederet Syris & Ephraimitis. Quia Chriſtus dem peccata , fed non ufurum mera non punitione peccati. venturus erat, non poterat Judæa cedere illis, qui cul- In oblationibus autem ipforum non effe fatisfa&tionem aut tum Dei exſtirpaturi eſſent. Nam templum & fynedrium juftitiæ caufam. debebat manere uſque ad Chriftum. Gen. 49:10. Non 5.58. Verf. 27. Pergit dehinc ad exprobrandum pec poterant igitur à Deo fic abdicari, ut permitterentur in cata, quæ commiſerant in terra Canaan, non obftante, gentibus fervire ligno & lapidi, & non reduci in terrain quòd Deus jam in deſerto ipGs pronunciaffet diſperfionem promiffam patribus, eorum in gentibus. Jubet Prophetam continuare ſermo 6.63. Verf. 33. 34. Igitur hac occafione jurat, fe in nem redargutionis , hoc modo: Etiam per hoc blafphe- ipfis regnum habiturum manu valida de brachio extenſo, mårunt me Patres veſtri , cùm prævaricarentur in me. & fic illos edučturum ex populis du colle&turum ex terris , in Prævaricatio eft inftar occultæ mæchationis, ut, cùm quas diſperſi erant. Effudit Deus iram primò in Ifraelitas mulier ſe fimular fidam fuo conjugi, & clam rem habet & Judæos , deinde etiam in cum adultero. Ita hîc fignificatur idololatria occulta , rant. Confer Hagg. 2:21.22. 23. Ego commoveo cælum non, quòd cultus , qui ab ipſis exhibebatur , eſſet occul- ý terram. Et evertam thronum regnorum, profliga- tus , fed, quòd palam eum cultum vellent videri in no- bo robur regnorum gentium, do evertam currum do vecto- mine Dei exhibere, cùm tamen Deum non cognofcerent, res ejus , & deſcendent (cadent ) equi & ſeſſores eorum , nec amarent, nec cultus ille ad honorem ipfius faceret : quiſque in gladio fratris fui. Illo die, ait 'fehovah Deus imò cum blaſphematione Dei conjunctus effet, quafi Deus exercituum , accipiam te, Sorobabel, fili Schealthiel, el Ifraelitarum ita vellet coli, ut Dii gentium, & honor i- ponam te ut figillum. Nam te elegi. Ueliberarentur Ifrae- plius eſſet , multas vi&timas nomini ipfius paflim cædi. | litæ ex captivitate , Affyrii per Babylonios , Babylonii Qui cultus rejicitur in Pſalmo 40.&50. per Perſas oppreffi funt: Perſas imperio Græci exuerunt : 6.59. Verſ. 28. Id explicat, quòd, cùm introduxiſſet Græcorum imperium laceratum eft in multas partes: Æ- ipfos in terram ſecundùm jusjurandum, quod dederat ipſis, gyptii & Syri reges inter ſe bella geſſerunt : 'Syri & Æ- fub omni arbore viridi, & in omni colle facrificia & fuffitus gyptii in poteſtatem , denique & dicionem Romanorum , & libamina obtulerint. Factum id contra verbum Dei; pervenerunt. Sub Romanis data cft omnibus pleniffima ex proprio confilio. Quo teftati funt , fe magis volupta- libertas commeandi per totam terram , & Judæis acce. tem oculorum & celebritatem ſumtuoſæ ſacrificationis af- dendi ad templum. Quemadmodum ea Pentecofte, quâ fectare , quàm gloriam Dei : quippe qui verbum ejus effufus eft Spiritus fan&tus, ex omni regione fub cælo fue non haberent manens in ſe: qui patres in deſerto fæpiùs runt Judæi & profelyti Hierofolymæ. Sed bene tenendum obteſtatus fuerat , eoſque docuerat, quis verus cultus ef- eft, quod fequitur ſet. Vocat ea facrificia ægritudinem, quòd ægrè ipfi fa $.64. Verf. 35. Et introducam, inquit, vos in defern tum populorum. Hæc funt temporibus diſtinguenda. 1. eft 9.60. Verf. 29. Præterea teſtatur , fe ipſis exprobraf- reditus ex Babylone, cùm, edicente Cyro, omnibus fa- fe cultus illius inanitatem ipfo vocabulo : quanquam & ta eft libertas redeundi in terram , & Zorobabel cum per Prophetas ad ipſos locutus. Vocabulum Bamáh, fi fuis fociis redierunt, quos fecutus eft Efdra cum aliis : ad ſonum vocis artendas, eft np xa / Id ſignificat venit ? quos ſeſe receperunt alii ex omnibus tribubus , qui vo- quid? quafi dicas , putariſne , eò venire quicquam? Et, luêre. Et hi coadunati ſunt, ut unum templum haberent quid eft, quod eò venit? Non Deus illo yenit, foli vos Hierofolymis , & ſub uno fenatu effent unus populus. Deut. cerent. 84 COM M E N T A R I US cap. Matth. 25:32. po- Deut. 30: 3.4. Jerem. 3: 14. Erant tum fervi Perſa- numeratos in Iſraele , qui fint fui, qui fint Iſrael Dei. rum, & poftea Deus illos habuit populum ſuum ſub di- Neque enim omnes , qui ex Ifraele ſunt , ſunt Iſrael ; fed, cione Græcorum. Tandem etiam vindicavit illos ab quos Chriſtus numeravit. Idem fignificatur Efaiæ omni poteftate alienigenarum , & folus inter ipfos Rex | 49:6. per retentos Iſraelis reducere aut convertere. Hoc fuit , eofque fecit majores patribus ſuis, &, in teftimo- eft, quòd Apoftolus olu innoy lw dicit Iſraelein. nium libertatis, permiſit Alfamonæis , ut Diadema ſu $.68. Verſ. 38. Adjungit beneficium aliud, nempe merent. Ne hæc quidem liberatio facta eft abfque irâ ef- feparationis ovium electarum & in fædus affumtarum ab fuſâ, & brachio valido. Cùm igitur hoc factum eſſet, infidelibus. Selig am ex vobis rebelles de deficientes à me. paulo momento introducti ſunt in defertum populorum, Confer Deut. 29 : 21. Et ſeparabit eum (qui volet sa- quando Judæa facta eft pars dicionis Romanorum & Ju- tiatos vel retrahere in conditionem ſitientium , vel etiam dæi partim in terra , partim extra terram, inter medios delere ) Dominus ab omnibus tribubus Ifraelis &c. gentiles paflim habitarunt. Deſertum dicitur mundus non habens culturam ad fructum ferendum Deo. In ejus op $.69. Addit, fe eos edu&turum ex terra peregrinatic- poſito óc xx peévn kabitabilis fignificat populum, in quo cul- nis fuæ , ſed neminem eorum intraturum in terram Ifraelis. tura & fruétus eſt. Non rectè Hugo Grotius defertum po- Rationem reddit, quare dixerit , fe ex ipfis excerpturum pulorum interpretatur terram defertam à populis. Nun- rebelles & deficientes à fe : & explicat , quomodo eos ex quam receſſerunt populi ex loco, quem habitaverant, ut ipfis excerpturus & ſelecurus eſſet. Quod enim dicit: Judæi in eo habitarent: nunquam gens Judaica abiit à re- | Quia ex terra peregrinationis ipſorum faciam eos exire: liquis hominibus, ut habitaret in deferto. Neque eft fty- id fignificat, quòd hactenus communionem cum ovibus lus fcripturæ , quando locus deſolatus & inhabitatus fi- Dei habituri fint, ut non minùs atque illæ ex terris exilii gnificatur , appellare defertum populorum : quin vox He- fui ſint exituri : atque ita infideles & rebelles & defecto- braica 99 non connotat deſertionem , ut latina vox, ut latina vox, res, qui regnum ſuum abnegabunt , cum ovibus ſuis, ſed dicitur ab agendis pecoribus , adeò ut defertum po- quas ipſe numeraverit, & in fædus adduxerit, fore co- pulorum potiùs fignificet deſertum , in dem loco: videlicet vel in terra, vel in diſperſione in Sy. ſunt quo puli , quàm , in quo non funt populi. Efai. cap. 21: nagogis iiſdem : toto ſcilicet illo tempore, quo, poft verf. 1. Defértum maris dici videtur terra tota affi- Cyri edictum, liberum fuit in terram redire & templum ta mari. In qua etiam terra Canaan continebatur . Igi- adire. Quia commune erat futurum hoc beneficium , ideo tur dicit , ſe cum ipfis ibi eſſe diſceptaturum à facie ad dixit, quòd defectores effet ab ovibus fuis & populo fuo faciem , hoc eft , ſe venturum ad ipfos, ut fe videant, & feparaturus : ut non manerent in eadem congregatione , loquentem audiant, & cum ipſis litigaturum de juſtitia, neque unâ templum adirent, aut Synagogas unâ frequen- quemadmodum eft in Pfal. 82 : 1. Ibi, nempe, in deſer- tarent amplius. to gentium , quod vocatur magna urbs, nominata ſpiri $.70. Altero autem colo explicat modum ſegregatio- tualiter Sodoma do Ægyptus ; in qud Dominus nofter cru- nis : Et in terram Ifraelis non veniet , fcil. quiſpiam eo- cifixus eft. Apoc. 11:8. quæ urbs eſt ſedes beſtie, quæ rum. Hoc ut intelligatur , fciendum eft , reductionem & defertum vocatur Apoc. 17:3, Ifraelis ex captivitate Babylonica ad hoc comparatam $. 65. Verf. 36. Amplius declarat modum apparitio- fuiffe , ut in terra multiplicarentur & tum Chriſtus ad eos nis. Quemadmodum diſceptavi cum patribus in defer- veniret, & morte ſua peccatum expiaret , & tum genti- to Ægypti: quafi dicat, non minùs immediatè atque lo- bus prædicaretur Euangelium , & Ifrael fieret hæres mun- cutus fum cum patribus &c. Audiverunt enim patres vo- di. Id cognofcere eft ex Jeremiæ cap. 3 : 16. Et erit, cem ejus, qui dicebat: Ego fum Jehovah Deus tuus, ita quum multiplicabimini & fructificabitis in terra Canaan Judæi audituri erant vocem ipfius Dei, quem in emble- in diebus illis, ait Dominus , non dicent amplius, Arca mate viderat Ezechiel fedentem in throno. Viderant fæderis Domini , & non afcendet in cor, ou non mentio- Deum in nube : ita viſuri erant eum in carne. Confer nem facient de ea, & non viſitabunt , & non fiet amplius : Efa.52:8. Oculo in oculo videbunt , quum convertet Do- verf. 17. Illo tempore vocabunt Hieroſolymam Solium Do- minus Sionem. Ex hoc loco perfpicuè conftat , quare vi- mini ( Deo manifeftato in carne, & ubivis verba Deilo- fus fit in forma hominis, qui locutus eſt ad Ezechielem. quente & facie ad faciem, oculo in oculum, viſo ) do Et evidenter hinc liquet, non alium manifeftatum eſſe in confluent ad eam omnes gentes ad nomen Domini Hierofoly- carne , quàm eum ipſum Angelum, qui locutus eſt ex mam. Verf. 19. Et ego dixi: Quomodo te ponam in filiis ! monte Sinai. Et dabo tibi TERRAM DESIDERII, HÆRE- $.66. Quod autem dicit, diſceptabo, eo ſignificatur, DITATEM Decor Am exercituum gentium! Quan- quod Ifraelitas , & inter illos oves ſuas , inventurus effet, do gentes accedunt ad Hierofolymam ad nomen Domini, veniens ad ipfos, aberrantes à veritate, ita ut neceſſe ha- tum Ifraeli datur terra gentium, ut primò habeant locum biturus fit eas redarguere & de errore convincere. Ver- habitationis , deinde gentes ipfis mentiantur , denique bum Dei ad homines primò illis eft difceptatio, qua Deus ut ſedeant fideles in arcibus terræ & gentes populo fan- eos, ut errantes, redarguit, & conteſtatur, ut fibi re &torum ſerviant. Daniel. 7. Efaias fimiliter cap. 14: fpondeant, quo merito ſuo ſe fugiane? & annon dignus verf. 1. 2. dicit : Miſerabitur Dominus Jacobum dueli- fit, ut ad fe redeant, ſe amen, & fibi gratias agant : Vi- get adhuc Ifraelem, & conftituet eos in terra ſua, bo citlim Deus homini poteſtatem facit fecum diſceptandi & accedet profelytus ad ipfos & adjicientur ad domum Jacobi: ſe interrogandi, Annon poffint ab ipſo petere remillionem & accipient eos populi & introducent eos in locum fuum peccatorum, & vitæ adjudicationem; quippe cùm eam (populorum , intellige) & eos fibi , ut hæreditatem, petant in veritate? Efa. I:18. vindicabunt domus Ifrael in TERRA DOMINI. Er- 9. 67. Verſ. 37. Præterea prædicit, quòd eas fit tra- go terra gentium fiet terra Domini & domus Ifraelis, five dučturus fub virga, cu eos adduéturus in vinculum fæderis, Ecclefiæ. Non igitur terra Canaan poſt captivitatem Ba- hoc eſt, quòd eos fit numeraturus, quemadmodum paftor bylonicam &, Deo patefa&to in carne, (quum etiam Ju- oves folet numerare; quodque ita numeratos fit adductu- dæa facta effet pars deferti populorum) erat habenda pro rus in vinculum foederis , hoc eſt, per fidem uniturus fibi, terra Ifraelis, fed totus mundus, & initio omnis locus , ut habeant fædus & amicitiam cum Deo, & ipfius popu- in quo Euangelium erat prædicandum & Eccleſia colli- lus fint: atque in eo fædere ſint colligati inter fe vinculo genda. Quin etiam Mofes Deut. 29: 22.23. deſcribit pla- indiſſolubili Spiritus & charitatis. Clarum eft, hoc intel gas illius terræ, in qua manſuri erant non obedientes Euan- ligendum eſſe de ovibus Chrifti, hoc eft, de iis, qui ipfi gelio, onerati exſecratione, & feparati ab omnibus tribu- dati ſunt , qui ſunt ipfius. Numeratio ſignificat curam bus Ifraelis. Unde clariflimè apparet , Iſraelem non habi- Chrifti circa fingulas oves fuas , ne qua ex illis pereat. turum eſſe eam terram anathemate percuffam pro fua Ita Johan. 10:14. Ego fum paſtor ille bonus , & cognofco terra. mea. Hinc eft; quòd Chriſtus dicit, Non veni niſi pro 6.71. Jam non poteft ignorari , quid illud fit, quod pter oves domus Ifrael. Significat , fe habere certos & dicitur , In terram iſraelis non veniet ; qui ſeparatus erit ab ovi. Ι Ν Ε Ζ Ε CHI E LI S CAP. XX 85 ovibus , rebellis , defector. nempe non fient participes & | Nam. q. d. Non indigeo vobis. Ego habeo Ifraëlem , confortes regni Dei & Chrifti & Ecclefiæ in gentibus ; quem numeravi meum (vide verf. 37.) integrum , qui fed, ut maledicti, in mundo extra ſocietatem fanctorum mihi cultum offeret. Id dicit futurum in monte ſuo fan&to. vivent. Unde patet , feparationem illam ventilabro Euan- Novimus , etiam Ecclefiam Novi Teſtamenti, quæ re- gelii pacis , juftitiæ , libertatis , prædicati gentibus & Ju- | liquit terram Canaan Judæis & gentibus conculcandam , dæis factam eſſe. Quia enim in Chrifto & Euangelio iſto vocari montem Sion, montem ſanctum Domini. Nam ſcandalizantur, per infidelitatem fuam ab olea ex ſecantur Chriftus, lapis deciſus à monte, creſcit ipfe in magnum & extra vitem jacent aridi & conculcati , excluſi à regno montem. Dan. 2. Nihilominus hoc loco (neque enim Chrifti. Et cognoſcetis , inquit, quòd ego fim Jehovah , hoc amamus fenfus metaphoricos , ubi literæ proprietas retine- eft, factis ipſis fiet manifeftum, quòd ego fim , qui ſum, ri poteſt) intelligimus montem, quem Deus elegit, ut & promifliones meas impleam. ibi altare eſſet & templum , in quo memoriam nominis $.72. Verſ: 39. Hîc rurfus increpat Ifraëlitas præſen- fui collocaret: imò ubi Filius Dei manifeſtatus diſcepta- tis & pofterioris temporis , quibus tanquam nuncium re ret cum populo & diis, & oves ſuas ad fe vocaret & colli- mittit . Jubet illos abire, & ftercoribus ſuis ſervire etiam geret, & ungeretur effuſo cælitus Spiritu ſancto. Non impofterum , fiquidem ipfi nolint obedire, ne profanent no- quidem erat futura arca & nubes fupra arcam, fed ipfa men ſanɛtum ſuum ſuis donis ý ſtercoribus. Dicit : vos , do- | Hieroſolyma erat futura Solium Domini, ut antea ex Jere- mus Ifraël. Certum eft , hîc compellari eos , qui ftercora | miæ capite tertio vidimus. amant & Deum ſuum non agnofcunt, nec amant. Quem $.76. Addit, in monte celfitatis Ifraël. Mons celfita- admodum fupra commemoravit , fe in deſerto aliquoties tis dicitur mons celfillimus. id non eft intelligendum de occafionem habuiffe ipfos perdendi, & tamen ſe revoca- proceritate & altitudine montis ratione menfuræ. Fue- viſſe ab ira , non propter ipfos , fed propter nomen ſuum : runt enim alii montes altiores in terra Iſraël. Efaias capi. ita hoc loco, etiamſi dixiſſet verſ. 33. ſecum manu valida te ſecundo verf. 1. dicit, In fine dierum illorum montem regnaturum in ipfis, declarat , fe illorum, qui ftercora a domus Domini elatum iri ſupra omnes montes , ut in nullo ment, multitudine & nomine non indigere , neque eo monte, ne quidem in monte Sinai, ita apparuerit Deus, gaudere, quòd ſe Deum ſuum nominent, quum neque quemadmodum in illo monte. nempe, ut non legem de- cognoſcant fe , neque ament. Significat, quandoquidem derit, fed gratiam & veritatem fecerit, Joh. 1. verſ. 17. ftercora amenr , fionininò induxerint animum , non au & gloriam ſuam & juftitiam fuam demonftraverit , & ſcultare fibi , fe ipſos non impedire , quò minùs abeant & Spiritum ſuum dederit & ſanctum ſanctorum unxerit. ftercora fua colant, dummodò ne profanent nomen ſuum, Quæ quando facta funt, tunc mons domus Domini re- nominando fe Deum ipſorum , & offerendo dona apud vera factus eſt mons celfitatis Ifraël, hoc eft, mons If- altare fuum, non abdicatis ftercoribus ipforum. Quippe, raëlis altiſſimus omnium montium & gloriofiflimus, quo qui honorare Deum vult, eum oportet Deum cognoſce- nullus mons altior & gloriofior futurus eft. Hæc appel- re, & ei auſcultare, h.e. attendere ad fermonem ejus in latio montis Sion notat tempus, quod Prophetia defi- timore ipfius & amore gloriæ ipfius , & ita rectè intelle- gnat, quo tota domus Iſraël Deo fit cultum oblatura. In- Etum & non propter pravas opiniones diſtortum conſer- telligitur enim tempus revelatæ gloriæ Dei, ut eft Ef. 40. vare in corde bono; atque ita , fi tempus fit legis fervitu- verf.5. tempus viſitationis , tempus onnyá osws Dei in hoa tem ferendi, dona fua offerre in fide. Siquis autem exter- minibus, quæ eft alia ab inhabitatione ſuper arca. Zach. na facta quædam habeat, aut bona eroget aut corpus ſuum 2. verf. 14. 15. tradat excarnificandum, & cognitionem ac fidem verita $.77. Colent me, h.e. cognoſcent me & credent in tis non habeat, fed in animo foveat opiniones ftultas & me & mihi cultum verum charitatis offerent, & membra ſtercoreas, & talia de Deo loquatur , is Dei & Chrifti no- fua mihi fiſtent facrificium vivum & rationale. Ita non co- men profanat. lent aliquod phantaſma & figmentum cordis fui: quia co- $.73. Quemadmodum hîc dicit: Abite , ſervite fterco- gnoſcent me & gloriam meam & falutem meam , & me ribus veftris : ita in Pfalmo 81:13. Abeant in confiliis ſuis. fanétificatorem ſuum experientur. Non colent Molech, Id continetur in eis verbis : Occultabo faciem meam ab ipfis, ut patres in deſerto. Amor.5:25. 26. Tota domus Ifraël. videbo, quis finis ipforum.q. d. Sinam eos uti confiliis fuis, electi omnium tribuum, quos faciam tranfire ſub virgam, & fpes fuas fe&tari, donec omne confilium & fpem con- five numerabo. quafi dicat, Etiamſi vos recedatis à me, fumſerint. Ita hodie agi cum Judæis manifeftum eft,quum, tamen ego ero Rex & Deus Ifraëlis & omnium tribuium neſcio quos, Chriſtos & prophetas ſectantur. in quibus ejus. Populus, quem ego præcognovi, mihi adhæreſcet nulla nora Chrifti eft , nihil, quod cum di&tis Mofis ac & me colet. Hæreditatem meam non perdam. In terra prophetarum conſentiat. Quia neſciunt , quis fit Chriſtus , dicit, ut intelligamus, quando Dominus venturus erat omnem, qui venit in nomine ſuo , accipiunt pro Chriſto. ad Ifraëlem in deſerto gentium, id non futurum eſſe ex- Iijam ita vivunt in mundo, ut omnibus hominibus fint tra terram, puta terram Canaan , juratam patribus. Præ- , quum pateat omnibus eorum ftultitia: &, terea dicit, quòd Ifraëlitas fit gratos & acceptos habitu- dum fequuntur conſilia ſua & ftercora ſua colunt , non pro rus , & requiſituris ipforum conſecrata. Ita Malachias fanant nomen Domini; quia Dominus eos abdicavit & à cap. 3. verf. 5. 6. dicit de Angelo Teſtamenti five fæde- regno fuo & à populo ſuo ſeparavit, & nullum eſt tem ris, ſedebit conflans eo purgans argentum , eg purgabit plum, in quo Deus collocaverit memoriam nominis fui, filios Levi & fundet eos, ut aurum es ut argentum , & ad quod accedant. Tradit eos ſervitio ftercorum ſuorum, erunt Domino Offerentes munus in juftitia , e ſuave erit & eripit eis oblationem donorum ſuorum, ne nomen Dei Domino munus Judæ & Hieroſolymæ, ut diebus feculi ega amplius profanetur. ut annis priſcis. Filii enim receſſerant à corde patrum. 6.74. In verſione & pofteajunximus cum verbo profa- Quorum cor ad cor patrum reductum foret, ut in fide mabitis , ita ut voculam & repetiverimus , addito, inquam. offerrent munus , eorum munus Domino fuave futu- Tales repetitiones frequentes ſunt. Tuncé poſtea fignifi- rum erat. Requiram, hoc eft, rationem munerum ha- cabit, Servite ftercoribus veftris & deinde non denuò acce- bebo, tanquam libenter infpiciens ea, & in rationes meas dite ad templum meum, ut ibi dona veſtra offeratis profanan-relata , quæ accepto vobis tulerim, ut ea rependam vobis do nomen meum. Poteft etiam fine repetitione hic ſenſus omni benedictione. effe, & nunc impofterum ſervite ftercoribus veſtris , eiſ $.78. Verf.41. Cauſam acceptationis hîc affignat: que operam date ; fi non auſcultatis mihi. Hoc fortaffe non Per odorem fragrantiæ acceptos vos habebo, hoc eft, quod minùs fimplex eft. dicitur quoice ocasios Sacrificium boni odoris. Epheſ. 5:2. $.75: Verſ . 40. Cùm abdicaflet domum Ifraëlis, Repetit circumftantiam temporis , cùm educam vos ex pca nempe fibi non auſcultantes , rurſus promittit in antitheſi pulis , & collegero vos, aut unum populum fecero, ex terris, illius abdicationis , vel potius gloriatur, totam domum If | in quibus diſperſieſtis. Confer y ſ.34. Deinde hoc ipfum fa- raëlis fibi fervituram, quaſi dicat, Vos abite , ego nihi-crificium , quod odorem fragrantiæ vocaverat, explicat lominus habeo Ifraëlem ; qui mihi ſerviet. Id valer vocula quaſi à formâ,aut gratiam ab effectu: San&tificabor in vobis H coram 86 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S tur; in ut ut condonantis peccata & vitam donantis live coram gentibus. Sanctificatus eft Deus in Ifraëlitis , quia Quamdiu durat illa ſecretio, tamdiu mundus eſt defertum ſanctificatus eſt in aliquo Ifraëlita , nempe Chrifto , Ef.5: populorum. Statim quidem Chriſtiani funt feparati à Ju- 16. Ipfe filius Dei ſanctificatus eft in filiis Ifraël , ambu dæis , & inceperunt cernere hæreditatem gentes: fed & lans in medio illorum', tanquam frater, &, ut facerdos , gladius perſecutionis ipfis occurrit, & errarunt in deferto, fe offerens pro ipſis. Rurſus Pater & Filius ſanctificatus eſt non invenientes locum habitationis , Pfalmo 107:4. do- in Ifraëlitis, quando ſibi populurn fanctum ex medio il nec datæ mulieri, h. e. Ecclefiæ , alæ, quibus fugeret in lius ſeparavit, & in illo , præcipuè Apoftolis, per ipfo- deſertum , ubi habebat locum præparatum , ubi aleretur à rum fermonem , & finceram ad Deum converſionem, de- / gentibus , Apoc. 12: 6. 14. Pfal. 107: 7. Sed poftea monſtravit , ſe Deum ſanctum eſſe. Coram gentibus , ut gen exorta eft Beftia in Civitate magna, quæ Babylon dici- tes videant, & cognofcant illam Dei fanctificationem in qua fan&i fuerunt veluti captivi.. Apoc. 13. quo ipfis. Confer cum his cap. 36. verf. 23. Sanctificatur etiam tempore civitas fancta fuit calcata à gentibus, Apoc. 11: Deus per pænas hoftium fuorum. Sed hîc agitur de fan 2. Eo tempore elapfo , exire cæpitex Babylone populus dificatione Dei in Ifraëlitis per gratiam. Et, quum cer Dei: fed is nondum ſedet in arcibus terræ , nondum vider tum ſit, requiri ad ſanctificationem Dei, ut Dei Ifraëlis, , omnia fibi ſubjecta. Etiam ab initio Chriſtianis fe admi- | peccatorem , tanquam facrificium , juftitiam five perfe- funt ex Eccleſia. Quidam etiam receſſerunt ab ea , quum atam obedientiam , ad condemnandum peccatum , antea effugiſſent eos, qui in errore verfantur. Sed, quan- per id etiam conſcientia peccati & impuritas auferretur ab do gentes ex terra Dei excluſæ funt , & omnes gentes fer- Ifraële , non poſſumus non hoc loco id facrificium & ejus viunt Ecclefiæ: tum mundus eſt terra Dei, & terra Iſraë- effectus intelligere ; quandoquidem in fuperiore tempore lis. Confer verf. 38. Et Deus juravit hanc terram patri- idà Propheta non indicatur oblatum. Siigitur verum eft, bus, ut , quando Abrahamo dixit , patrem multarum quòd, reductis in terram Iſraëlitis , Deus fanétificandus gentium dedi te ; quo dicto illum fecit heredem mundi fuerit in ipfis, dubitari non poteft, quin eo tempore, an Rom. 4. verf. 13. 16.17. propter quam promiffionem te novam diſperſionem , facerdos ſecundum ordinem Mel etiam Filio datur jus poftulandi gentes hæreditatem Pfal. chifedec, Filius Dei, vir Germen , facrificium ſuum ob- 2. verf.8. laturus fuerit, atque eo & Deum & populum ſuum fan $. 80. Verf. 4.3. 44. Claudit hanc prophetiam promif- ctificaturus. fione , quæ peculiariter Ifraëlitas videtur fpectare, quòd $.79. Verf. 4.2. Hiſce adjungit beneficium regni & tunc five ibi, quando mundus factus fuerit Dei & Ifraëlis hæreditatis mundi. Et cognoſcetis , quòd ego fim Jehovah, five Chriſtianæ Ecclefiæ terra , ipfi (intellige ta's. 20173'5, cům deducam vos in terram Iſraëlis, terram , quam elevavi reliquos , quos hactenus dimiferat in confilio cordis fui, manism meam me daturum patribus veftris. Cùm educti ef- Pr. 85:13. quorum plurimi aliquot feculis in terram Iſraê- ſent ex terra diſperſionis fuæ in terram patribus datam, & lis non intrarunt , ut eft verf. 38. quemadmodum nec , qui in ea collecti effent , debuit in medio illorum apparere ex gentibus ad Ecclefiam deducti non deftiterant rebellare, Deus, ut mons ſanctus nominari poffet , & mons celfitatis & à Deo defecerant) fint recordaturi, & ad animum revo. Iſraëlis , in quo Deus fanctificaretur in ipſis oblato facrifi- caturi vi as ſuas , & ftudia fua , quibus fefe fæ daverunt, quòd- cio boni odoris. Sed ipfi nihilominus tunc futuri erant que tædium malorum ſuorum,quæfecerunt,fint paſſuri,quòd- conſtituti in deſerto populorum, hoc eft, mundo à gentibus que fint cognituri , quòd ipfe fit Jehova, cùm agat cum ipfis occupato & abundante omnibus abominationibus , caren- propter nomen ſuum, non fecundùm vias illorum corruptas . te tum cultura , tum bonâ fruge, vacuo divinâ inhabita-Non, quia quiſquam hoc meritus fit, ut regnum Deive- tione , ante Dei viſitationem fcilicet, & , Deo viſitante niat, fed, quia velit per miſericordiam magnificare no- illos, adducendi erant in vinculum fæderis. Tum ex ine men ſuum & id gentibus notum facere, ut ,id nominantes, dio eorum erant ſecernendi rebelles & deficientes à Deo. ) falvæ fiant. Similia his vide cap. 34:31. & cap. 36:31.32. Α Ρ U Τ XXI. | E T factum eſt verbum Fehovæ ad me dicendo : Fili hominis, pone faciem tuam verfus auftrum, & ftilla verfus meridiem, & propheta in filvam agri meridiei. 3 Et dic ſilvæ auftri , Audi verbum Jehovæ : fic dixit Dominus Jehova: Ecce ego accendo in te ignem , qui devorabit in te omnem arborem viridem, & omnem arborem aridam ; non exſtinguetur flamma flammans : & inflammabuntur in te omnes facies ab Auſtro verſus Boream. 4. Et videbunt omnis caro, quòd ego Jehova accenderim illum , non extinguetur. $ Et dixi, Ah Domine Jehova ! illi dicunt de me , nonne parabolas loquitur ille ? 6 Et exſtitit verbum Jehovæ ad me dicendo: 7 Fili hominis , pone faciem tuam verfus Hierofolymam, & ftilla verſus fanctuaria, & prophe- ta in terram Ifraël. 8 Et dices terræ Iſraël , fic dixit Jehova; Ecce ego ad te , & educam gladium meum ex, vagina fua, & exſcindam ex medio tui juftum & improbum. 9 Propterea quòd excidero ex te juſtum &• improbum , idcirco exibit gladius meus ex vagina ſua in omnem carnem ab Auſtro Boream verſus. 10 Et cognoſcent omnis caro , quòd ego Jehova eduxerim gladium meum ex vagina fua, non redi- bit amplius. II Et tu , fili hominis , fufpira; cum fra&tione lumborum & cum amaritudine fufpirabis coram 12 Et fiet , cùm dicent ad te , Propter quid ſuſpiras tu ? dices Propter quid ſuſpiras tu? dices ; propter rumorem , quia oculis ipforum. venit, Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε L I S CAP. XXI. 87 venit , & liquefiet omne cor , & remittentur omnes manus, & hebetabitur omnis Spiri- tus, ĉ omnia genua manabunt , ut aqua; ecce venit & fa&tum eft, ait Dominus Jehova: 13 Et factum eſt verbum Jehovæ ad me , dicendo : 14 Fili hominis, propheta & dic : Sic dixit Jehovah; Dic; gladius gladius exacutus eſt, atque etiam perpolitus. 15 Ad mactandum ma&tationem exacutus eſt; ut fit ipſi corufcatio , perpolitus eſt (aut hilarabi- mur) virga filii mei, ſpernens omnem arborem : 16 Et dedit illum ad poliendum , ad capiendum manu: ille exacutus eſt gladius , &* ille politus eſt, ad dandum illum in manum occidentis. 17 Clama & ejula , fili hominis; quia ille venit in populum meum , ille in omnes principes Ifraë- lis. Formidines ob gladium exftiterunt cum populo meo : propterea percute femur. 18 Nam exploratio eſt, & quid, ſi etiam virga Spernentis gladii non exiſteret ? ait Dominus Jehova. 19 Et tu, Fili hominis, propheta, & manum manu feri , & duplicabitur gladius , qui tertian partem ſui erit gladius exanimatorum , ille gladius profani illius magni , penetrans ipſis; 20 Ut liquefcat cor , & multiplicentur offenfiones, contra omnes portas ipforum dedi aciem gladii . Ah! faétus eft in coruſcationem , involutus ad ma&tationem. 21 In unum dirigitor , ad dexteram vertitor , fac impetum , ad lævan vertitor. Quò facies tua contendit? 22 Atque etiam ego feriam manum manu , & faciam requieſcere excandeſcentiam meam : ego Jehova locutus fum. 23 Et factum eſt verbum Jehovæ ad me , dicendo : 24 Et tu , fili hominis , pone tibi duas vias , quibus veniat gladius Regis Babel ; ex terra una exeant ambæ ; & fpatium para, in capite viæ urbis para. 25 Viam pones , quà veniat gladius, nempe Rabbath filiorum Ammon, & Judam in Ieruſalem munita. 26 Nam conftitit Rex Babel in compito , in capite duarum viarum , ad aufpicandum: levigavit te- la , interrogavit imagines, infpexit jecur. 27 Dextrum ei fuit auſpicium Hierofolymam , ut poneret arietes , ad aperiendum foramen conquaf- ſatione, ad tollendam vocem cum barritu , ad ponendum arietes in portas , ad fundendum aggerem, ad ædificandum turrim. 28 Et extitit ipſis tanquam auſpicium vanum in oculis ipforum. Iuramenta juramentorum illis. At ille (hoc eſt, aliquis) commemorabat peccatum , ut caperetur. 29 Quapropter , fic dixit Dominus Tehova : Quandoquidem feciſtis , ut in memoria eſſet pravitas veſtra , cùm nudatæ fint defe&tiones veſtræ , ut afpiciantur peccata veſtra in omnibus ftu- diis veſtris ; quandoquidem in memoria eſtis; manu capiemini. 30 At tu, profane improbe , princeps Ifraël, cujus venit dies, in tempore pravitatis finis : 31 Sic dixit Dominus Iehova: Auferendo auferam cidarim , & tollendo tollam coronam. Hæc ea non eft. Quæ humiliata eft, exaltando exaltabo , & altum humiliando humiliabo. 32 Corruptum , corruptum , corruptum ponam illam (etiam hæc nihil exftitit) donec veniat cujus eſt judicium, &dem illúd. 33 Et tu , fili hominis, propheta , & dic , fic dixit Dominus Iehova ad filios Ammon, & ad pro- brum illorum : dic, inquam, gladius , gladius eft ftri&tus , ad mactationem politus , ut Sufficiat, propter fulgur. 34 Cùm videas tibi vanum , cùm aufpiceris tibi mendacium , ut des te ipfam ad cervices profano- rum inter improbos , quorum venit dies , in tempore pravitatis finis. 35 Reconde in vaginâ fuâ : in loco , ubi creata es , in terra originis tuæ judicabo te. 36 Et effundam fuper te feveritatem meam , ignem excandefcentiæ meæ exſuflabo contra te, & dabo te in manum hominum brutorum , fabricantium deftruens. 37 Igni eris cibus , fanguis tuus erit in medio terræ, non eris in memoria. Nam ego Iehovah lom cutus fum. H2 $. I. Initia 88 C O M M E N T A R I US I verf. 7. auftre ? $. I. Nitio hujus capitis eſt ſermo tum paraboli- | alio gladio acuto & polito. Prior gladius exiverat Baby- cus, tum propriè rem explicans ; quo figni- lone , & rediit Babylonem, qui excidit primò Hieroſo- ficatur , judicia Dei jam jam exercenda effe; | lymam , deinde Babylonios. Hic gladius fingulari qua- primò quidem in Hieroſolyma & terra Ifu | dam diligentia defcribitur , ut valdè acutus & valde ful- raël, deinde in terra feptentrionis , à verſ. | gens. Hic eft gladius Romanus five ab occidente veniens. I. ad 11. Eum ait acutum factum effe , ut corufcet , hoc eft , ut fit $. 2. Verf.2. Propheta conftitutus in Babylonia ju- terribilis in toto mundo. betur faciem ſuam dirigere verſus Auſtrum, hoc eſt , Hiero $.7. Verſ. 14. 15. Inter deſcriptionem gladii , tan- ſolymam , quæ erat lita in climate auftraliori : & ftillare quam in Parentheſi, interponit exceptionem iræ per gra- (hoceft, verba facere , fundere, Mich. 2: 6.10.) verſus tiam. aut hilarabimur. Hic aut eft exceptivum : ut Lev. meridiem; hoc eft, verſus fanctuaria , quæ erant meridiem 26:41. Et introducam eos in terram inimicorum ipforum verſum. Pluraliter dicit San&tuaria , vel, quia plura erant (aut tunc flečtetur cor ipforum præputiatum) & tunc abſol- fanctuaria ab hominibus inftituta præter id, quod volun vent pravitatem ſuam. Senſus : Excepto, quòd tunc quo- tate Dei factum erat ; vel, quia non tantùm de ſanctuario rundam corda flectentur. Ef. 27. verf . 4. 5. Quis poner Solomonis, fed etiam Zorobabelis prophetat. Ifraëlitæ me vepres, ſentis, in prælio? Aggrediar a accendam eam in prælio, in exilio', vertebant faciem fuam ad locum ſan- pariter : aut apprehendet arcem meam, faciet pacem me- cuarii orantes. 1. Reg. 8:44.48. Id fecit & Daniel cap. cum; pacem faciet mecum. h. e. fi tamen quis, apprehen- 6:11. At nunc jubetur Propheta contra ſanctuaria prophe- | fa arce mea, confugiens ad rupem falutis Chriſtum, defi- tare. quia nempe Judæi id habebant pro fiducia ſua, cap. nat me offendere & contra me irritari, & pacem petat; 7:20. quafi, propter templum, & cultum , qui ibi exer- pacem obtinebit. Ita hoc loco , Aut hilarabimur , valet, cebatur, Deum & gratiam ipfius haberent in poteftate. Excepto , quòd in ira recordabimur miſericordiæ, ut eſt quemadmodum ſunt, qui exiſtimant , Deum à fe incan- Habac. 3:2. tari poffe, ut ad verba & opus eorum externum efficiat in 6. 8. Hilarabimur, in plurali. Verba Dei renunciare dis, in quibus volunt, animum purum à reatu , à macu, Prophetam, perſpicuum eft. Mox nominat Filium ſuum. la, à peccato, & juſtitiam. Jubet etiam prophetare ad Unde intelligitur, eſſe hîc ſermonem Patris de ſe & Fi- filvam agri auſtralem. Eft hîc ellipfis vocabuli v repe- lio. Ita Pfalmo fecundo narrantur verba Patris de Filio: tendiante alterum nomen , cum quo conſtruitur. Con Dominus dixit ad me: tu es filius meus ; ego hodie genui tl. fer verf. 3. Per hoc ænigma ſignificatur terra Iſrael Ita Exod. 23. verf. 20. 21.22. loquitur de eo , ut An- gelo. Ita de eodem loquitur , ut Propheta, Deut. 18: $. 3. Verſ. 5.6. Ita Deus ipfe explicat ad querelam 18. Ita Pater loquitur de eodem , ut judice, hoc capite Prophetæ : nempe , populum parabolas irridere & aſper- verſ. 32. Dum veniat is, cujus eft judicium, & dem illud. nari. verſ. 5.6. Quod proprium eſt prophanis. Scriptu- | Similis pluralis eft & Ef. 66:5. Et ſpe&tabimus lætitiam ram, clamant , eſſe parabolicam:ideo intelligi non poffe. veftram. Hof. 12:5. Ibi loquebatur nobiſcum. Noti funt Quòd fi quis etiam eis conetur ſen!us Scripturæ demon- alii loci, in quibus Deus de fe loquens utitur plurali. In ftrare, cos ſuperbiæ & arrogantiæ infimulant; quafi fibi noftro & eo Hofeæ eſt diſtinctio perſonarum , quibus folis darum effe præſumant intelligere , quod nemo intelli- | plurale convenit. Et profectò, quid mirum, Deum de git. Quid aliud, quàm oftendentes animum ſuum , quòd lua odoriz loquentem, loqui etiam de Filio fuo ; qutim nolint Scripturam intelligi: Zach. 6: 1 2. dicatur: Et confilium pacis erit inter utrume $.4. Verf. 3.7.8. Terra Iſraêl dicitur filva, quia in que, nempe Dominum & virum Germen, ſedentem in ea erant arbores, quales illæ, de quibus dicit verf. 3. Ar- throno ejus : bor viridis, arbor arida. Item cap. 17:24. arbor alta, ar 5.9. Operæ pretium erit hîc quafdam interpretationes bor humilis, &c. Erant in terra Iſraël demcy soica prin- conferre & examinare. Lxx. onws apá'çns oázsok, öğúve, cipes atque poteftatem habentes, dii nominati; erat populus, aws gfóneis sía Sosotv, é tobuen es meiegó avoiy oợáce, l'ex- qui fibi videbatur quercus juſtitie , virere inftar palmæ. Vi- DefoeSzálls Tv žúrov. Quid in his eft, quod videri poffit debatur illa terra paradiſus Dei. Hæc in alia parte orbis exprimere illa verba: '3 biv vv 18 7097 ? Velim, non erant. Ideo terra Ifraël dicitur filva agri, quippe emi- illos, qui pertendunt, literis Hebraicis retentis , puncta neris in mundo per ſuas arbores, ut ſilva in agro. Prophe-effe reformanda ex verſione ſeptuaginta interpretum, hîc tiæ res eſt denuntiațio venturi gladii, qui exſcindat jufium experiri ingenium ſuum , & illis literis puncta fubjicere, e improbum. Quod de filva dicitur per figuram ignis com- quibus ſuppoſitis literæ exhibeant illa Græca. Credo, burentis lignum viride & aridum. Significat porrò, hunc quia nefciverunt vim verborum , eos Criticos egiffe & gladium, ſemel eductum contra populum Dei & fan- | alia cenſuiſſe legenda. Tamen verſu 18. legerunt 03v, Stuaria ejus , graffaturum effe ab auſtro verſus fepten- quod hîc vertunt opále. vertunt enim quam. Chaldæus trionem , ita ut non redeat in vaginam. Quod fymbo- | hunc ſenſum reddit : Eò quòd gaviſi ſunt domus Judæ licè dicitur verſ. 3. de infiammatione vultus omnis ab e Benjamin de tribubus Ifraël , cùm in exilium iverunt , nezarem fuerint peracta Dei judicia in terra Iſraël, tum errandum poſt imagines ligneas. Quis in tali interpreta- etiam gladius fit perſecuturus Babylonios, ita ut ab Hie- tione ullam religionem poteſt animadvertere.? Hoc non roſolyma verſus Babylonem nulla gens evadat pænam eft interpretari", fed muțare verba Dei vivi. Quomo- gladii. ? -1? 8.5. Verf.4.9.10. Quum dicitur, gladium non eſſe redi- | exſcindendum tribum filii mei exivit, & fpernit omnem ar- turum in vaginam, five ignem accenfum non esſe exftinguen- | borem. Id eft verba infarcire. Abarbenel de eo dicit: dum, eo ſignificatur , ab illo initio Deum in poſterum, nipa os nun i'N Id non quadrat verbis. Ipfe autem uſque dum omnes populos Chrifto fubjiciat, judicia hoc modo interpretatur . Fortes & nobiles homines coli- fere continua acturum effe in gentibus repugnantibus tumeliæ ducere, fi feriantur fufte. Id rufticis & opifici- Chriſto & regno ipfius locum non dantibus. Hinc fa- bus, ſervis & vilibus quadrare. Malle eos gladio percu- ctum, ut hiſtoriæ gentium à bellis Babyloniorum ex- orſæ ufque ad hunc diem narrent crudelia bella & po- te hilarabimur & non dolebimus , quum non , ut ſervi, per- ti honoris cauſa. Igitur fenfum Prophetæ eſſe. Aut for- pulorum ac regnorum deletiones vix interruptas. Jube cutiamur fufte , ſed gladio, quum tribus filii mei five fami- Eur Propheta , cùm expofuiffet parabolam de fulva agri: lia refpuat omne lignum, h.e. refpuat percuti fufte. Hoc ingemiſcere cum fractione lumborum & amaritudine ; &, interrogatius de gemitus cauſa, reſpondere, quòd inge- eft irridere Scripturam , non interpretari . Ex verf . 17. mifcat ſuper rumore veniente cum omnis cordis liquatione, apparet , gladium non eſſe materiem gaudii . Verbum remiſſione manuum , hebetatione fpirituum & vacillatione ge- & , nuum. Hæc eft præfatio ad fequentem prophetiam. men '? filii mei referunt ad Deum id pronunciantem. $.6. Verl. 11. 12. 13. Hic incipit Propheta loqui de Deinde vocem wav faciunt fæminini generis , quum fit maſculi. > Ι Ν Ε Ζ Ε C HI E LI S CAP. XXI. 89 vocare. maſculini. Id, quod ex verſu 28. comparet : noxido" y tanquam vile & nullius precii ac dignitatis: & imprimis 7735/ Præterea illa vox non poteft hîc ſignificare tri- omneid, quod eminebat in populo Dei, ut deinceps non bum: ut idem verſus 18. teſtatur. R. Solomoh de wwis fit fervus & liber, fed omnis principatus & poteftas fit a- dicit, tuy rio's 15 09 Nov na'n pos Interrogatio : An bolita in Ecclefia. Ex verfu fecundo patet, Populum Ifraël nobis eft lætandum adhuc ? Sed quid in aut ? Deinde fic parabolicè dici Silvam agri. & ex verf . 17. 'intelligi hîc effent verba Prophetæ & popularium. At ſunt verba Dei, & populum & principes populi. Ita Zach. 11:2. dicitur quæ recitat Propheta : ut ex voce '2 apparet. Rab. Sol. Sylva vindemia. $. 12. Verf. 16. Jubetur Propheta dicere verbis Dei, tio filium meum. Imò verò gladius eft ſceptrum, quo per- quòd Filius jam dederit illum gladium ad poliendum, ut cutit hoftes fuos. Quare ex his fpeciminibus Judaicarum apprehendatur manu. Loquitur in tertia perſona Deus interpretationum patet , eos non reperiffe rationem ido- ipfe. Et dedit illum ad poliendum. Neque poteſt hîc no- neam verba Prophetæ interpretandi. At noſtra interpreta-minativus alius ſubintelligi, quàm qui fumi poteſt ex ver- tio facilis eft & analoga prophetiis aliis, fine ulla violen- / fu præcedente. Filius meus. Gladius hic à Græcis exa- tia. Gladius ad mactandum eft acutus factus & perpolitus cutus eft, à Romanis apprehenſus , qui eo uſi ſunt ad (excepto , quòd hilarabimur Ego & Filius meus) qui eft occidendum homines. Eft exacutus gladius. Ploce. ut in Sceptrum Filii mei , & fpernit omnem arborem ac pro vili illo: Ex illo Corydon Corydon eft tempore nobis, Senſus eſt : habet. Evolvamus hoc. Filius meus habet ſceptrum fer-| Gladius ille ita acutus factus eft, ut verè gladii officium reum, quo confringat hoftes fuos, ut vas figuli. Id fceptrum præftare poffit, ad faciendam 79 m vaftitatem. eft gladius. Is gladius ipernit & pro vili habet omnem ar $. 13. Verf. 17. Jubetur Propheta clamare , ejula- borem. Is eft acutus factus & perpolitus ad mactandum. re, femur ferire, eò quòd gladius iſte venerit in popular Hæc tamen ira habet exceptionem , nempe sudoxies & lum Dei, in omnes principes Iſraëlis , nempe tres paſto- hilarationis meæ & Filii mei. El. 27:5. res exſcindendos uno menſe. Zach. 11. verf. 8. Ita ut S. 10. Hilarari enim fignificat dxev, ſive geſtire apud populum Dei exſtiterint formidines gladii. Quis bene facere. Confer Deut. 30.9. Nam revertetur Domi- poteft fatis admirari conſilia Dei? Gentes Europææ mul- nus Jie? 7. wie? ut hilaretur ſuper te ad bonum, quemad. tiplicatæ funt , bellis gravibus & fævis exercitæ funt ad modum viy hilaratus fuit fuper patribus tuis. Ef. 62: 6. Hi- ufum armorum , & animatæ ad effundendum fangui- Laritate Sponfi Super Sponſa hilarabitur (umur) ſuper te Deus interim Romani creverunt, qui & Gallos & Hiſpanos & nem , imperium Perſicum venit in earum poteftatem kuus. Er.65:19. Et gaudebo in Hierofolyma, "nuw! e hi- larabor in populo meo. Recreabo me in eo ,,præftabo mi- & 'deinde totam Græciam , Ægyptum populos Italiæ & partem Germanorum, & Britannos Afiam ufque hi voluptatem in eo. Jer. 32:41. Et hilarabor Super illis, ad Taurum montem & Euphratem uno imperio occupaa ut benefaciam ipfis. Apparet , & illud is exceptivum, & illam hilarationem Dei , quæ notat sidoxice & voluntatem crefcens avaritia ad crudelitatem accendit. Hæc eft fecu- runt , quoſque imprimis tantæ opes , & cum opibus fibi oblectamentum & voluptatem creandi , effe vocaburis pofita ad radicem arborum : de qua loquitur Baptiſta la promiffionis, quæ in Moſe extat , & nos ad eam re- Matth. 3. verf. 10. & Efaias prophetat cap. 10; 33. 34. $. 11. Deinde continuat deſcriptionem gladii, quòd bilis , qui ad hoc comparatus fuit , ut veniret in populum Hic eft ille gladius magnus , acutus , corufcus, formida- fit ſceptum filii ſui. Per appoſitionem junguntur, Gladius, Dei & principes illius exſcinderet. Hic eft ille annocciſor: ſceptrum filii mei. Sumtum hoc item ex antecedente Pro de quo eft Hof. 9:13. phetia , quæ eft Pfal. 2: 7.9. Tu es filius meus. Conquas- ſabis eos ſceptro ferreo. Hinc igitur patet , Hilarabimur, $. 14. Verf. 18. Hîc juſtificatur excidium principum effe dictum à Patre de ipfo & Filio. In eodem Pfalmo Ifraëlis, ex eo , quòd probatio fit facta , atque ideò etiam verf. 8. dicitur: Poftula à me , & dabo gentes hæreditatem ſceptrum ſpernentis exiftere oporteat. pria eft na proba- tuam e posſeſſionem tuam fines terra. Quando Filius po- tio, exploratio. Efai. 28:16. Ubi Chriſtus dicitur lapis ftulat hæreditatem , tum Filius hilaratur , & fibi parat probationis , quia pofitus eft in furrectionem & cafum, in voluptatem ac Patri. Quando Pater hæreditatem Filio ſignum contradictum , in judicium , ad diſtinguendum in- lībi voluptatem & Filio. Ef il ter oves Dei, & eos , qui ad Deum non pertinebant, qui lud hilarari omninò idem, quod habere pon voluptatem. verbum Dei non habebant in fe manens. Nomen fria hîc ut Pfal. 16: 3. in quibus eft omnis voluptas mea. Efaiæ cap. folum ponitur. Subintelligitur verbum fubftantivum ſe- 52: 15. dicitur Servus Dei, h. e. Chriſtus, filius Dei,cundi adjecti, quod vocant: ut fæpiffimè fit. Non po- gentes aſpergere. h. e. per amorem ſuum & clementiam teft hîc alia exploratio intelligi, quàm ea , ad quam fun- fuam in ipfis efficacem effe velle ſanguinem ſuum. Et Ef. dandus erat in Sione lapis. Non enim facta fuit ſecretio 53: 11. Si poſuerit ſatisfactionem anima ejus. h. e. fi amor eorum, qui in lege juftitiæ quærenda non aberrarunt , ejus det ſatisfactionem & eam tranſcribat in aliquem. Vi- iis , qui aberrarunt, niſi , poſtquam lapis ille, Chriſtus, po- demus , Filio datam eſſe poteftatem & gratiam exercendi fitus effet , & is fuiffet plurimis ſcandalum, ut eft E1.8: 14. & iram. Nam ſceptrum ferreum, qui eft gladius acutus; forma Pyal, quod eft nomen: Tamen potiùs dedo mi egen Lxx. de derechos). Numquid putarunt , eſſe verbum in eft inftrumentum iræ. Ideò verf. 32. Filium notat per eum, cujus eſt judicium. Hæc autem à nobis minimè ne scy debuiſſent. Imò doxepiscoide égfoon. Sed nec Ef.28:16. gligenda funt, neque admittendæ Judaicæ expofitiones. rectè verterunt nó fou To AUTENģ. Non enim indicatur lapi- Quippe quum ex his fcopus totius Prophetiæ nofcatur: dis præftantia , ſed ejus uſus ad probandum rectos corde. nempe quòd is ſit oſtendere iram Filii Dei, de qua eft Confer Habac. 2: 4. Quanquam verum fit, quòd fit lapis Pfalm. 2. verf. 12. quam non effugient, qui non obediunt Todo Tennis, index tos, vaipa, dérope@. Chriſtus etiam ipſi. Si tantùm in hoc colo vis verborum & analogia pro- comparatur eodem fenfu cum igne conflatorum & ſme millionis à nobis urgeretur , fortaffe violenti poſſemus vi- gmate fullonum. Malach. 3:5. deri. Sed in ſequentibus ea funt, quæ non permittunt , $. 15. Fruftra facta eſfer exploratio & manifeſtatio cogi- ut ab hoc fenfu vel latum pilum diſcedamus. Deinde, tationis ex multis cordibus (Luc.2:35.) fi non fubfequere- quòd ſpernat omnem arborem. Eft hîc Participium foemi. tur aliorum affumtio, aliorum rejectio. Nullus agricola ninum referendum ad an non ad ogn / quod multi fa- ventilat frumentum & ſeparat paleam à frumento, ut pas sciunt , fequentes Judæos. Neque eft id foemininum, tiatur paleam in area permanere & aream non purget, & neque in hoc capite fæmininė ponitur. Gladius Hebrai- rurſus frumentum cum palea confundat. Ubi eſt probatio cè vocabulo foeminino dicitur, ut Machærd. Machera dovei recoéc; ibi oportet ſequi aſſumtionem probatorum, dicitur primò acuta fa&ta & expolita ad mactandum ; dein- donium, & rejectionem improborum & odoxéneau. de ea nominatur Sceptrum Filii Dei: denique dicitur ea S. 16. Fruſtra Chriftus fuiſſet humiliatus, ut fieret dem fpernere omnem arborem, Gladius dicitur fpernere ar- lapis probationis , fi non & fceptrum ipfi datum eſſet , quo borem, hoc eft, exſcindere omne procerum in mundo , fceptio oinne indignum diſcerneret & fequeftraret. Fal- H 3 luntur ab 90 CO M M E N T A R I US luntur Hebræi, qui putant, hîc nomen wow feminine u vis imperii ultimi erecti in feptentrione, hoc eſt, in Ger: ſurpari, quia noxin adjungitur. Non eft fyntaxis conve mania & circumpofitis Regnis , cujus initium eft in Caro- nientiæ, fed rectionis. nosis autem ad 2 referendum lo Magno. Quintò dicit , quò deſtinat ire facies tua ? ue eft.Et poſſet neutraliter explicari.Exõ? eg» Frege Cap egyšu? a. priora ſunt vel imperantis vel permittentis, ita hoc colon h.e. I rex mariposas rige Cipegvôons. Quòd autem av maſculi- | poteft accipi vel uit inhibentis , vel ut ſignificantis admira- nè bilem tranfitum gladii. Quanquam & aliter illa verba capi ponatur, verbum 777 indicat. Patet hinc , in verſ. 15. ??? We fignificare ſceptrum filii mei, non tribus filii mei. I- | poflint, nempe ut valeant, concede ad unum. ut, qui gla- dius fuerat duorum , fiat unius , atque ita in una parte de- ta ut clariflimum fit, hæc dici tanquam memoribus co- bilitetur. Ita , quod diximus de Monarchia , poterimus rum, quæ in Pfalmo fecundo fcripta ſunt. Auditores alli- dui Prophetarum non poffunt ignorare vocabula eorum & intelligere in verf . 19. ubi dicitur gladius tum multorum eorum non meminiſſe : certè ea non debent illis videri no- profanorum, tum profani magni. Hic autem in verf. 21. explicabitur , quomodo gladius hic locum mutet. Nempe va. Ita cum Nicodemo locutus eft Chriftus per nota vo- cabula prophetiarum , ita in omni prædicatione vocabula imperii. 2. fit duorum principum in diviſione imperii. 3. ut fit 1. unius principis, intellige, uſque ad diviſionem promiflionis & oraculorum Dei aſſumſit, & effudit , mo- se ſcatebræ , ænigmata ab antiquo. Matth. 3: 12. dicitur cedat ad dextram , & faciat vim. 5. concedat ad finiftram. fiat unius principis , exſtincto imperio in una parte. 4.con- vannus in manu ipfius effe ad repurgandum aream. De his 6. habeat mirabilem tranſitum. Nam , ut eft Zachariæ de- rebus loquitur , ut narrans , tanquam præſentia , quæ futu: cimo verſ. 13. Sceptrum Ægypti recedet. Hæc funt tem- ra erant , fed à Deo decreta. pora gentium breviter adumbrata , per quæ Hieroſolyma $. 17. Verf. 19. Vix poffumus dubitare , quin hîc pro- calcatur. Toto illo tempore gladius vix eft aliorum , quàm cedat prophetia ulteriùs , & loquatur tam de gladio ftrin- impiorum, & quidem imprimis impii iftius magni, 8 A'vóper. gendo ultimis diebus, de quo eft Deut. 32. verf.41.42. Et effectus gladii eft, ut colliqueſcant corda, & multipli- quàm de gladio , quo primò cæſi ſunt inobedientes. Ju- centur offendicula, feu, quod Apocalypfis dicit, prodeat betur Propheta manum manu ferire : & verf. 22. Deus di- in equo pallido is , cui nomen eſt Mors, & ponè ſequatur In- cit: etiam ego feriam manum meam , qui geftus diverfus eft fernus . Apoc. 6: 8. à geſtu imperato in fuperioribus verf. 17. Eft enim potius 8.21. Verf. 22. Atque etiam ego. Hîc eſt émrvíxlov , quo plaudentis & inſultantis. Quod ad ipſum gladium attinet , Deus declarat , fe aliquando triumphaturum , & fatisfa&tu- dicit, gladius conduplicabitur tertia ſui parte. quod fim rum excandeſcentiæ ſuæ. pliciter ſignificare poteſt, fiet fe ipfo major tertia parte. $. 22. Verf. 23. Hîc & in ſequentibus , ufque ad verf. Magnus fuit gladius Romanorum , quo cæſus eſt populus 30. agitur de gladio Nebucadnezaris , venturi contra Hie- Judaicus : led longè major factus eſt is gladius , quando rofolymam , cui cauſa procatarctica & occafio adoriendi Judæi ſubacti funt & totus oriens Romanis ſubjectus fuit. Hierofolymam futura fit commemoratio peccati ipſorum; Multò etiam amplior factus eft, quando occidens ad im- abfque quo fi effet , ipfe Nebucadnezar contra Hierofoly- perium Romanum adjectus eſt: Item, quando adverſaria mam non fuiſſet venturus. Unde concludit,quandoquidem imperia funt erecta, quumque multi Reges in omnibus ipfa Hierofolyma caufam præbuerit ſperandi hoftibus fuis , partibus terræ exftiterunt bellicofi & avidi fundendi fan- quod non fruftra arma contra ipſam expedituri fint, futur guinis. rum etiam effe , ut manu capiatur. $. 18. Pronunciat, hunc effe gladium Syn/ Quod. $.23. Verſ. 24. Jubet prophetam duas adumbrare ambiguum eſt. Poteſt enim notare cadavera & profa- vias , per quas veniat gladius Regis Babel ; vias diſtantes nos. Statim fignificat profanum , quum dicit , gladius fpatiis , & tendentes ad urbem. xa ſignificat para , & ita profani magni. Notatur, inter omnes improbos exfticus eſt Jof. 19:15. 18. 7, ſignificat fpatium, ubi nempe confi- rum profanum quendam magnum. Vix autem dubitari ftat Nebucadnezar facra faciens cum exercitu fuo. Sic ve- poteft , quin ille inter improbos vocandus fit fančti ſi- nit 1 El. 56:6. mus. Ei teftatur imminere hunc gladium. Niſi potius $. 24. Verf. 25.26.27.28.29. Jubet præterea dua Genitivus hîc notat poffeffionem , ut intelligamus, gla- plicem viam conftituere, unam verſus Rabbath metropo- dium tradendum effe profanis hominibus , & impri- lin Ammonitarum , (Stephanus : Po@6cb é pe poevee tónis ons mis profano magno. Ità forfan meliùs conveniet , quod ógevās ’Aegelbos. néze?cy o 's decé goss ) alteram verſus Judam , ſequitur: penetrans ipfis. Quod puto fimpliciflimè ſigni- & quidem Judæos habitantes Hierofolymis urbe muni- ficare , gladium hunc non tantùm adverſus exteros tiſlima. Nebucadnezaris intentio non alia erat , quàm Itringendum eſſe , ſed etiam adverſus domeſticos , ut Ægyptum debellare. In via erant imprimis hæ duæ ur- ſe mutuò oppugnent , qui in eiſdem penetralibus funt. bes, quarum alteram neceſſe erat redigere in poteftatem , Quemadmodum infra cap. 38. verf. 21. dicit: Gladius vi- ne poflet circumveniri. Eodem conſilio etiam Nebucadne- ri in fratrem erit. zar Tyrum oppugnavit & cepit ; ut & Gazam. Sed in- $. 19. Verf. 20. Oftenditur porro , mucronem gladii ducitur hîc; ut deliberans, quam ex duabus adoriretur , datum iri in omnes port as ipforum, idque , ut liqueſcant cor Rabbam , an Hierofolymam. Adhibuit aruſpices. Omni- da, multiplicentur offendicula , hoc eft , ut omnes bus ritè præparatis cecidit victimam , inſpexit jecur. I- molles & carnales deterreantur , ne Chriſti nomen fufci- bi aruſpices reſpondere , fignificari proſperam expeditio- piant, & , qui fufceperunt, à fide deficiant. Tum , in- nem fore in Hierofolymitanos. read tegñacy regem ad expe- terpofitâ exclamatione , declarat , gladium hunc futurum ditionem in Judæam. Nebucadnezar non credidit, ha- effe in fulgur , hoc eft, potentiam mundanam , & propo- buit pro vano & illuforio reſponfo, tum, quòd urbs mu- fitum exfcindendi in hominibus futurum eſſe acre & in- nita effet ; tum, quòd templum Dei ibi effet, fub cu- gens: tamen addit, involvi gladium & dolis tegi ad ma- jus præfidio urbs illa ſemper fuiſſet tuta ita ut multi ctationem. Reges & populi manum ei inferentes fuerint pudefacti; $.20. Verf.21. Alloquio & quaſi præcepto dirigit ut inter cæteros Sanherib. Ibi aruſpices jurare & deje- gladium, ut aduneľur. credo , ut onnium Regum & Prin- rare, ſe nihil per dolum reſpondere & fallaciam. Tan- cipum gladio accinξtorum fit μία βελή & μία γνώμη μηum dem vi&ta eft Regis pertinacia , quum quis diceret , Ju- confilium a una ſententia, ut tradant poteftatem ſuam Be-dæos à Deo fuo deſciviſſe , & in legem ejus peccal- Itiæ, & imagini ejus , atque ita fiat Monarchia multos Refe, & de ea quotidie corripi à Prophetis. Ideoque Re- ges fub ſe complectens. Deinde , cede ad dextram. Dex- gem vocari à Deo per ifta figna, ut à rebelli populo exi- trum mundi latus eft meridies. Fortè fignificat , gladium gat pænas. Quare juſtificatur Dei judicium , quòd illo- conceffurum ad Iſmaëlitas. Tertiò dicit , pone. hoc eft, im rum peccata fint palain & manifeſtata omnibus , ita ut gen- petum fac. Activum pro reciproco. Confer 1. Reg. 10: tes etiam poflint intelligere, Judæos in fædere Dei non 12. ubi fimiliter verbum D'z/ Cæterùm de invaſione ftetiffe, fed pravitatibus, defe&ionibus & peccatis com- gladii à meridie agit & Mich. 5: 4. 7:12. Quartò, adla- meritos effe , ut tradantur in manum. Quo tempo- vam concede. Løva mundi pars eſt ſeptentrio. Poteſt notari re Nebucadnezar ita deliberaverit , fcriptum non eft. Sed, Ι Ν Ε Ζ Ε C HI EL S CAP. XXI. 91 rus nuata, و Sed, quum confer , & Jojakimum captum effe à Baby- / -15? ut nihil reputantar. Efa. 23. verf. 13. Hic eft populus loniis,'& , eo capto , vaſa ex templo elata, & Jojachi- -- ss to' pendevegfócz , ad nihilum redactus eft. Ita & zo num ; & tum cepiſſe Babylonium omnia, quæ habuerat & nominaliter capitur Job. 24:25. & notat topen dov. à eft , antea ita Babylonium deliberaffe , qua via aggreffu- Ergo Phrafis hîc fignificat topen der givea). In nihilum re: effet Ægyptium: qui tempore Joſiæ bellum geflit a- digi. Verbum 1n convenit cum voce tanquam maſculi- pud . na. In tertio colo promittitur adventus ejus , cujus eſt jut- fe, Deum etiam per figna, quibus utebantur gentiles fu- dicium, hoc eft, Chrifti Joh. 5: 22. & quod ipfi judi- perftitiofi , Nebucadnezari promififfe expugnationem Hie- cium daturus fit. Pfalm.72:1. Dicit hic locus, effe ali- roſolymæ; & eum ad rem aggrediendam animatum fuiſſe quem, cujus fit judicium. Deum óehozy itu dece definivil eo argumento , quòd, quia deferuiffent Deum fuum, etiam fe virum, in quo judicet habitabilem. ut eſt Actor. 173 31. nec Deus fan&tificaffet nomen fuum profanatum inter gen- ipfius. Pfalm. 110: 1. Non poteſt orbis judicari , nifi per ſperandum effe, ut Hierofolyma maneret in hoc ftatu, do- fubjicienda pedibus ejus. Pfalm. 8: 7. Ei, qui ſedet ad dextram Dei , ponendi ſunt hoftes ejus fcabellum pedum tes, & pravitatem Judæorum in oculis gentium punivil- | hominem, quum Deus dederit Filio fuo homini potefta- fet : & Hierofolyma manu capta effet. Nam hucuſque non tem poftulandi gentes hæreditatem & poffeflionem fines fuerat capta. Jojakim non in urbe captus fuit , fed extra urbem ; ut videtur. Jechonias exivit ex urbe & ſe dedi- terræ ; & jufferit omnes ad eum confugere , ut falvi fint. dit certis conditionibus. Sub Zedekia obfidio fuit conti" uncto, obedire nolentibus , vincula ipfius rumpere &c à ſe Ejuſdem enim eft iraſci hoftibus fuis & fibi, regi à Deo donec caperetur. Quæ expugnatio de Tung Na- abjicere fatagentibus. Pfalm.2. Chrifti eft judicium, quo humi 2:6.7.8. fcilicet non tantùm damnet peccatum, ut poftulans vindi- $.25. Verf.30. Hîc convertitur ad principem Judæo- Etam ſecundùm legem & dominium in peccatorem ad rum, & tribus verſibus explicat mutationem coronæ in Roman. 8: 3. ſed etiam eos , qui Deo non cre- Ifraële. Principem compellat profanum improbum. (modunt, ab omnibus tribubus Ifraëlis feparet , & confugien- ſignificat omni fanctitate vacuum. Sin eſt non ſanctum. tes ad ſe beatos præſter. vwa notat eum , qui damnabiliter conturbat ordinem, qui $.28. Dare hocjudicium eft in folio collocare ad judi- que juſtitia caret , qui eſt see Gede druge oulée, condemnatus. candum, atque ita judicandi copiam facere , five ad judi- Vide Pfalm. 109: 7. Quum diſceptabit , exeat you conde- candum vocare. Hujus adventum promittit conjunctum mnatus. Inter eos , qui carent juftitia, diſtinctio eft. cum abolitione coronæ fecundæ. Dum veniat , cujus eft fignificat eum, apud quem nullus pudor, nulla religio, judicium. hoc eft, Hæc interim fient, dum veniat: hæ nulla virtus eſt. Lxx. Bebna ovome. Sic etiam verſu res vixerunt factæ , quum ipfe veniet. Non veniet , ftan- hoc 9. vocabulum interpretamur. Ei denuntiat, diem ejus adve- te regno domus Davidis ; neque etiam fub regno Affa niffe, nempe principis Judæ , ut nempe regnum abolea- fuerit. Ex quo facilè intelligitur, quòd Jacobus dicit Ge- monæorum : fed , poftquam regnum utrumque abolitum tur; quippe cùm fit tempus pravitatis finis, hoc eft, tem- pus', quo pravitas finem fit adductura. Nam , cùm Deus neſ, 49:10. Non recedet fceptrum à Fuda e legiſlator è diu toleraffet Reges improbos, tandem tempus venit, quo medio pedum ejus, donec veniat Siloh, id non ita accipien, pravitas finem allatura erat , quum invitationi ad poeni- dum effe, quòd & ſceptrum regium & diſciplina legiſlato- tentiam non parerent; quam fi agerent , in ftatu perſeve- rum ſimul debuerint perſeverare uſque ad Chriftum : ſed, rare poffent. Pravitas åpe Cevón 7c poft multas admonitio- quòd non utrumque fimul debeat recedere ante adventum nes , & caftigationes , & exempla judicii & longam tole Chrifti , quafi dicat , Non, fi recedat ſceptrum, etiam rantiam , eft pravitas finis. deſinet lex populo imponi , & populus habere judices , $.26. Verf . 31. Primò denuntiat non tantùm finem niat. In eo loco vertunt Lxx. Szó xestty. Quod viden- feniores , facerdotes , antequam Siloh, h.e. Chriftus vea Zedekiæ , fed etiam finem Regni. Id dicunt ea verba, au- tur feciſſe ex im / Sed id obfcurum eft: nifi referatur ad feram cidarim, coronam. Secundò vaticinatur de corona intermedia , quòd illa non fit, hoc eft , quòd ea non fit illa ſceptrum: cui reſervatum eſt Sceptrum & Regnum. ipfa, quæ promiſſa eſt. Chriſtus dicit, égcó ciper. Ita de Hic locus dicit: Cujus eſt judicium. Sed & hîc omittunt hac corona dicitur , at són ést. Solemus ita & Germa-Lxx. nomen : mee gredo Niſi voluerunt to movna per set- nicè loqui. Deſe is'et niet. Intelligitur corona Affamo-guned explicare. Cæterùm tempus nati Chriſti huic Pro- næorum: quæ quidem conceffa eft populo , ut ſignum & phetiæ convenit. Natus eft Chriftus fub Herode Aſcalo- argumentum, quòd Deus ipfos liberâlſet, ſecundùm pro- nita , qui ab Affamonæis coronam ad fe tranſtulerat. Ves millionem ſuam , à jugo gentium , quòdque ipfos majo- nit ad populum Judæum , ut prædicaret Euangelium , & res feciffet patribus ſuis. Ideo etiam attribuit huic coro cum diis diſceptare eoſque judicare (Pfalm. 82: 1.) in- næ altitudinem : fed ea non fuit data , ut ea oble&tarentur, ciperet , quum Judæa ſub rege , neque Affamonxo, ne. quaſi cum hac datum effet Regnum Iſraêli, quod promif- que de Herodis ſtirpe eſſet, Archelao Viennam relegato. ſum erat patribus. Alia igitur corona fuit exſpectanda, Videmus igitur , coronam pofteriorem ad nihilum redan ita ut hæc & hæc potuerint opponi. Tertiò indicat, quis Aum eſſe in adventum , vel fub adventum ejus, cujus erat futurus fit ftatus coronæ exaltandæ. Quod humiliatum judicium. fuerat , exalt abo. non dicitur pro 1 on in pauſa re $.29. Verf. 33. Deinceps agitur de Ammonitis. An- tea oftenderat , Nebucadnezarem deliberaffe, utrum Hie- tracto accentu. ] autem hic eſt cum verbo relativum : roſolymam invaderet , an Rabbath metropolin filiorum ut in 1987, 1977), & fimilibus. Contra dicit: altum hu- | Ammon. Notum eft, Ammonitas & cæteras gentes ir- miliabo, ubi tribuit coronæ, tum futuræ tum præſenti, rififfe Judæos , & in eos opprobria jeciſſe. Vide Ezech. altitudinem , é pre pozy contra regnum Dei: quæ ratio eft , 25: 3.6. Ideò in confolationem filiorum Iſraël narrat fa- quare neutra corona ſubſiſtere poflit. Ei autem , qui exal- ta filiorum Ammon. Tribuit igitur eis opprobrium & cona tandus , tribuit humiliationem præcedentem : ut & cap. vicium ſeu blafphemiam. Non eſt tantùm intelligenda eo- 17. ¥1.24. rum blafphemia , qua affecerunt populum Ifraël, dum fue- $. 27. Verſ. 32. Ter dicit , coronam corrupturum , runt populi ſeparati: fed etiam blaſphemia , qua blaſphe- ut fit may res corrupta. Hoc intelligendum eſt de corona marunt Chriftum & juftitiam Dei ac regnum ejus, miſti domus Davidis, que non uno tempore amicta & corru- Judæis. Nam, ut conftat ex Joſepho, Judæi etiam Am- pta fuit , donec tota auferretur. In fecundo colo loquitur monitidem occuparunt : atque ita Ammonitæ Judæis de alia corona , de qua verfu præcedente dixerat, eam permixti ſunt. non effe veram & fperatam coronam. De ea dicit, quòd $.30. Verf. 34. Jubet Prophetam illis denuntiare, nihil exftiterit. sy enim non poteſt hîc niſi nominaliter effe gladium ſtrictum, politum ad mactationem , ad coma capi : ut venit Daniel. 4:35. Et omnes habitantes terram prehenfionem five univerſalem occidionem , & ad fulgurd- tionen: H4 92 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S tionem : & quidem , dum ipſi ſibi temerarium vident & di-, ciendam illam cædem. Is gladius quaſi in vaginam reduz vinant mendacium. hoc eft, Eo tempore eum gladium étus eft , quum Romanæ res debilitatæ funt. Qua occa- effe ftringendum, quo ipfi putaturi ſint, fe participes eſſe fione uſi Arabes fub Muhammede & ejus ſecutoribus ter- factos promiſſionum Ifraëlis , & expectaturi Regnun ras Romanorum in Oriente occuparunt, & validum ac Chriſti juxta morem hujus feculi; quum regnum Dei, latum Imperium erexerunt. Notum eft, fub Heraclio quod ad ipfos pervenerat, non accepiſſent ; & fibi falu- Imperatore Muhammedem fuiſſe. Quo tempore in Oc- tem fpopondifſent à templo. Cujus falſæ ſpei eum even cidente de Imperio nihil fupererat , niſi Exarchatus. Ope- tum indicat, ut Ammonitæ addantur ad colla prof ano- | ræ pretium eft hanc reductionem gladii in vaginam fuam rum inter improbos ; quorum dies veniebat in tempore pra- explicare verbis Willermi Tyrii : qui ita initio libri primi. vitatis finis. quaſi ſpes Judæorum & vanas oraculorum cum prædictus Auguftus ( Heraclius ) vi&tor reverſus de Dei interpretationes eo conſilio adoptaffent , ut focii eo- Perfide adhuc in Syria moram faceret , & per Modeftum , rum in pænis forent, qui ob ftultas ſpes fuas , juſtitiæ virum venerabilem , quem Hieroſolymis ordinaverat Epiſco- Dei exfortes ſe proſtituebant ad omne flagitium, ad om- pum, Eccleſiarum ruinas , quas Coſdroe Perſarum ſatrapa nem blaſphemiam , & Chriſtum crucifixerant & Chriſti nequiffimus hoftiliter dejecerat, in priorem ftatum, datis fideles perſequebantur . quod peccatum illorum fupre- ſumtibus neceſſariis , reformari præcepiſſet : Homar filius mum fuit, quo menſuram ſuam impleverunt, & hoc ef- | Catab à Mahumeth tertius , erroris & regni ſucceſſor, cum fecerunt, ut in perpetuum exſcinderetur ipforum politia | infinitis Arabum copiis egregiam Palæſtinorum urbem Ga- & templum & facerdotium. zamjam occupaverat violenter. Unde poftmodum Damaſce- $. 31. Ad colla illorum, inquit, ut proſtratorum , norum fines cum fuis legionibus infinita multitudine , ut cadavera utrorumque miſceantur. Ex qua commixtio- quam ſecum trahebat , ingreffus, Damaſcum expugnaverat, ne in ſupplicio liquet, hæc eventura fuiſſe Ammonitis in prædi&to Imperatore adhuc in Cilicia rei exitum expectante. vana ſpe fe mifcentibus cum Judæis. Eft hîc animadver- Quod cùm ei nunciaretur, quòd Arabes in tantam elati ſu- tenda ingenii humani ſtupiditas. Ammonitæ & Moabitæ perbiam de ſua multitudine præſumentes Romanorum fines & Idumæi ſemper Ifraëlitis adverſi fuerunt. Tempore invadere & eorum urbes fibi vendicare non vererentur: via autem ultimo, quum immineret Judæis finis, acceſſe- dens , quòd ei vires non ſuppeterent , ad occurrendum tante runt ad eos non in fide &c amore veritatis , neque in multitudini , ut eorum conſumeret inſolentiam , maluit ad quæftione juſtitiæ ac regni Dei. Ita impleverunt vaticinia propria ſospes redire , quàm , viribus imparibus , bellorum Dei: ad quæ non attenderunt. Se dubiis committere caſibus. Sic ergo, eo diſcedente , qui af- 5.32. Velim autem conferri hunc verfum cum trice- fli&tis civibus tenebatur patrocinium miniſtrare , Arabum in, fimo. Ubi de principe Iſraëlis, hoc eſt, de Rege Zede- valuit violentia, ita ut fubitò eo infra tempus modicum à kia, dicitur. Ejus diem veniſſe in tempore peccati finis. Laodicia Syriæ uſque in Ægyptum univerſas occupaverint Notatur finis Regni. Succedit verf. 31.32. vaticinium regiones. Sub Romano Diogene omnis terra à Laodicea de Regni finitione ; atque etiam de regni facerdotum Syriæ ufque ad Hellefpontum eſt erepta Romanis. Sed, abolitione: & regno Chriſti. De quo quum dixiffet ; quomodo Romanus gladius coercitus fit, patet. Planè dandum ipfi effe judicium : prophetare jubetur de fine fcilicet, quemadmodum prædixit Michæas cap: 7:12. alio, nempe improborum expertium juftitiæ , juſtitiam Dies ille, « ad te veniet ab Aljur ad civitates munitas , & Dei contemnentium , & de peccato , quod finem illorum à civitatibus munitis ad Auvium aliquem magnum , Danu- acceleraturum fit, nempe ne fint populus amplius, ne bium; & ad mare aliud à mari, Ponto, Boſporo, Hel- que habeant altare, facerdotes , ſanctuarium , impofte- leſponto. Denique novimus , gladium illum ferrei im- rum. Quod fine dubio eft judicium aliquod eorum, quæ perii primò cuſum in falcem & ligonem , deinde veniſſe Chriſto peragenda data funt. In eo judicio conjungit Am- in poteſtatem meretricis & fornicantium cum ea & Be- monitas, yana ſperantes , non cadentes ad pedesq. ftan- ftia regum. Quod & Apoftolus dicit, quum dicit, Quod tium improborum , fed in cervices jacentium , ut fimul ma- detinebat , ex medio abiturum effe. 2. Theſl . 2:6.7. ctentur, & cadavera cadaveribus cumulentur. Quod fa 8.34. Verſ. 36. Modus judicii explicatur , quod fci- cit ad dve değev regni Chriſti: id veniſſe, & Chriſtum in licet ſeveriſſimum futuruin fit, & per homines vel arden- throno , h.e. ad dexteram Dei, in throno Domini, con- tes vel brutos, artifices inſtrumentorum dyanteiw, agen- ſediſſe , priuſquam Ammonitæ cum profanis improborum dum. Hi homines bruti artifices inſtrumentorum noxiorum conciderent & profternerentur. ſunt partim Chriſtiani nominati , fed non intelligentes 8.33. Verf. 35. Duplex hîc compellatio eft. I.ad Chriſtianam religionem. qui hoc epitheto brutorum etiam örojpouzluj five occiſorem : qui jubetur gladium reconde ornantur Pfalm. 92:7. 94: 8. qui à Pontificibus excita- re in vaginam: vel etiam Sum intelligi poteft, ut infiniti- ti in terram ſanctam ita loquebantur) expeditionem fu- vus , valens gerundium in Do, ut ſuppleamus 32 $ / Re- fceperunt : partim Turcæ, imprimis ſub Selimo 11. Con- condendo recondam in vaginam ejus. quale verſ. 31. No- fer Efai. 21: 13. 14. 15. 16. 17. tatur, hunc gladium ita ftri&tum in vaginam recondendum denuntiat. Igni eris ad comedendum. n eris. Maſculi- $.35. Verſ. 37. Conſumtionem tanquam per ignem effe. 2. Ad filios Ammon. In loco, ubi creata es, originis tuæ judicabo te. Nomen ning eſt ut nii cap. num genere communi. Sic mox cap. 22. Ýf. 4. tim pro 16:3. ubi Lxx. ń pise cé. Significat Prophetia, etiamfi $m/ & cap. 26. Ý1.14. rurſus 7797n pro 'min/ Ethan Gladius ille ſtrictus in vaginam ſuam condatur; tamen fi- | pro 'yon, Eam dicit ita futuram , ut nemo vindicet illo- lios Ammon non ita evafiffe: fed Dominum eos judica- rum fanguinem , fed, qui illos exſciderint, tanquam be- turum in loco ortus ſui. Orti autem ſunt Ammonitæ ex nè re geſta , felices & fortunati fint. Hoc dicit , fangui- urbe Zoar, quæ erat in finibus Judææ ad mare mortuum. nem eorum in terrâ futurum, ut quem nemo aſpiciat aut Ergo notatur introductio Ammonitarum in iſtam regio- curet. Ita Efa. 26:21. Revelabit terra ſanguines ſuos. h. e. nem , ut eam poſlideant. Factum hoc, quando Arabes fanguis effuſus in terra requiretur. Vide Plalm. 9. řf. 13. terram fanctam occuparunt. Nam Ammonitæ pars Ara- Requirens ſanguinem. Job. 16:18. Terra ne tegas ſangui. bum ſunt. Vide Ezech. 25:4. A parte tota gens appella- nem meum. Vide etiam Ezech. 24: 7. 8. Denique prædi- tur. Non poteft cuiquam effe obſcura hiſtoria hujus Pro- cit, illorum memoriam non ſuperfuturam. cap. 25:10. phetiæ. Romanus gladius eft is, qui ftri&tus erat ad fa- Nonmemorabuntur filii Ammon in gentibus. in terra CAPUT I N EZ E CHI E L 1 S 93 CAP. XXII. C Α Ρ U Τ ΧΧΙΙ. I 2 à te. E? T factum eſt verbum Domini ad me, dicendo : Tu autem , Fili hominis, numquid judicabis, num quidjudicabis urbem illam fanguina: riam? Gº facies illam fcire omnes abominationes ſuas. 3. Et dices, fic dixit Dominus Iehovah: O civitas, quæ fundit fanguinem in medio ſui , ut veniat tempus ejus; ¶vit ſtercora fuper ſe, ut impura effet . 4. Propter fanguinem tuum, quem fudifti , rea fa&ta es , & ftercoribus tuis, que comparati, impura faéta es , & feciſti appropinquare dies tuos & veniſti ad annos tuos: idcirco dedi te oppro- brium gentibus, & pipulum omnibus terris. 5 Propinquæ & remotæ à te illudunt tibi, O impura nomine , ampla conturbatione. 6 Ecce principes 1ſraëlis, quiſque brachium ſuum extitit in te ad effundendum ſanguinem. 7 Patrem & matrem vilipenderunt in te ; cum peregrino egerunt per calumniam in medio tui , pupillum & viduam vexarunt in te. 8 Sanéta mea ſpreviſti, & Sabbata mea profanaſti. 9 Viri obtreétationi dediti extiterunt in te ad effundendum ſanguinem, & in montibus comede- runt in te, ſcelus fecerunt in medio tui. 10 Nuditas patris fuit rete&ta in te, impurum à menſtruo compreſſerunt in te. 11 Et vir cum uxore proximi ſui fecit abominationem , & vir nurum ſuam fædavit per ſcelus , & vir fororem ſuam, filiam patris ſui compreſſit in te. 12 Munus acceperunt in te adfundendum fanguinem , ufuram & lucrum accepiſti, & quæftum feci- ſti de proximis tuis per calumniam, & me oblita es, ait Dominus Iehovah. 13 Et ecce percutio manum meam propter quæftum tuum, quem exercuifti, & propter fanguinem tuum, quæ extiterunt in medio tui. 14 An conftabit cor tuum, an firmæ erunt m'anus tuæ in dies, quibus ego agam tecum? Ego Iehovala locutus fum @feci. 15 Et diſipabo te in gentibus , & Spargam te in terris, & planè auferam impuritatem tuam 16 Et profanaberis in te coram oculis gentium, & cognofces, quòd Ego lehovah. 17 Et fačtum eft verbum Iehovæ ad me : dicendo. 18 Fili hominis , extiterunt mihi domus Iſraël ſcoria: omnes funt æs , &ſtannum , & ferrum, & plumbum in medio catini, ſcoriæ argentum extiterunt. 19 Quare fic dixit Dominus Iehovah ; quia extitiſtis omnes fcoriæ , idcirco ecce ego colligo vos in medium Hierofolyma. 20 Colle&tione argenti & æris & ferri & plumbi & ſtanni in medium catini, ad exſufflandum con- tra id ignem ad liquandum: fic colligam in ira mea @ ardore meo , & deſtituam & liqua- bo vos. 21 Et cogam vos, & ſtabo contra vos in ignem excandeſcentiæ meæ, & liquefcetis in medio ejus. 22 Urliguatur argentum in medio catini, fic liquabimini in medio ejus, & cognofcetis, quòd ego le- hovah effuderim ardorem meum in vos, 23 Et factum eſt verbum Iehovæ adme: dicendo. 24 Filı hominis, dic illi , Tu es terra , quæ non eft purificata , cujus pluvia non extitit in die feve- ritatis. 25 Conſpiratio prophetarum ejus in medio ejus eſt, ut leo rugiens, lanians : animam vorarunt , pof- Seſſionem & pretiofum accipiunt, viduas ejus multiplicarunt in medio ejus. 26 Sacerdotes ejus vim fecerunt legi meæ: & profanarunt fancta mea ; inter profanum & fanétum non diſtinxerunt, &, ut impurum & purum dignoſceretur , non fecerunt , & Sabbata mea neglexerunt, & profanatus ſum in medio ipſorum. 27 Principes ejus in medio ipſius, ut lupi laniantes , ad fundendum fanguinem , ad perdendum ani- mas propter quæftum faciendum. 28 Et prophetæ iphus illeverunt ipfis ineptum , videntes temerarium & divinantes ipfis menda- cium, fic dixit Dominus Iehova, cùm Iehovah non effet locutus. 29 Populus 94 C O M M E N T A R I US *V 29 Populus terre per calumniam fraudaverunt, et rapuerunt rapinam, et inopem atque egenum te- xarunt, et peregrinum per calumniam fraudaverunt non in judicio (ſine æquitate) 30 Et requirebam ex illis virum, qui faceret fepem, et ftaret in ruptura coram me pro terra, ne illam corrumperent, et non inveni. 31 Et effudi in illos ſeveritatem meam , igne excandefcentiæ meæ confumfi illos: viam illorum in caput illorum dedi : dixit Dominus Jehovah. $. I. Erſ. 2. Jubetur hîc propheta judi- , atque ita illum contemſerint; qui fe patrem pupillorum e care urbem Hierofolymam, tanquam viduarum vindicem profeffus eft Pſal. 68:6. urbem ſanguinariam. Judicant pii & $.7. Verſ. 8. Tum, quòd Sancta Dei contemſerint, h. e. ſententiam etiam pronunciant in federis fignacula & eas res , quæ Deo fuerant oblatæ. eos, qui non convertuntur, fed ex Quas qui attrectat, anathema fit . Qui quid præfumebat ore Dei. In iſto judicio eſt indicatio contrectare, quod foli facerdoti licebat contrectare vel omnium abominationum ejus. comedere; is ſe facerdotem faciebat: quum tamen eum 6.2. Verf . 3. Imprimis , quòd urbem ſanguinariam declaraffet impurum. ut dictum c.20:26. Porrò, qui quid dixerat, defendit , quòd fundat fanguinem in medio fui, facrum pollui ſinebat, Deum contemnebat. Mal. 1 : 12. idque ut veniat tempus ejus , h. e. in tanta copia , tamque Dum dicitis , Menſa Domini polluta eft. Quafi dicerent, perſeveranter , ut veniat tempus ejus , impleta menſura. | Menſa Domini non reſpuit, quod inquinatum eſt. Sed Deus enim peccatoribus tolerantiæ tempus admenſus eſt. fub hoc contemtu elementorum mundi five rerum terre- Similiter cap. 21:30. & 34. Zophoniæ cap. 3: 1. voca- ftrium conſecratarum alia majora continentur; videlicet tur urbs opprimens. Chriſtus Matth. 23:32. oſtendit, contemtus facrarum literarum. Nam, fi elementa mundi ſui temporis Judæos impleturos menſuram patrum fuo- non funt comtemnenda, quæ funt figuræ & umbræ re- rum. Præterea ei imputat, quòd ftercora fecerit , five the- rum , quas promiffio Dei fidei, fpei & charitati propo- Saurizaverit ſuper ye , ut iis fe obrueret, ut fæda atque im- nit: ipfa promillio & totum verbum , quod ad ſancti- pura fieret. Ut Deum , qui domum apud eam habebat & ( ficationem hominis veram (non tantùm carnalem puri- in ea habitabat, & fanctos à fe pelleret. Verbum mpytatem) comparatum eft , debet ſanctum & preciofum ſignificat hic lucrari, comparare, acquirere , ut Geneſ. | haberi; & cùm diligenter legi atque audiri , adhibito 12:5. Apoftolus ad Phil. 3 :7.8.9. oftendit , quænam animo humili & ad obfequium parato , tum etiam non fint illa nonce répon five zépda' Emuí os as ou vá nov > lucra da- falfari & corumpi fucis expofitionum ex proprio inge- mni á ſtercorum. nio & concupifcentia ac cegueireen depromtarum. Ita , $. 3. Verf. 4. 5. Igitur concludit, quandoquidem & fi res facerdotibus à Deo addi&tæ non debent attingi ab ſanguine fuſo fit rea, & ftercoribus fuis faéta fit foda, cùm aliis , & id fieri abſque facrilegio non poteft : fi quis, ferit dies ſuos approximare, h. e. dies judicii fui, & vene- quod Chriſti folius eſt , quod eft Dei fanctificantis & ju- rit ad annos fuos five juſtam ætatem habeat, h. e. fatis diu ftificantis , fibi arroget, aut alii , qui non eſt Jehovah , tri- tolerantia Dei fuerit abuſa , dandam ipſam eſſe gentibus op- | buat ; nonne facrilegus erit? Denique , quum nos nomi- probrium. Ita ut terræ & propinquæ longinquæ ipfi illu- nemus populum Dei , populum fanctum , populum pecu- dant , ut fædum nomen habenti, & plurimum conturbatd. | liarem (nam hæc funt nomina Ecclefiæ* & fidelium in Fædum nomen ſignificat, quòd nihil boni de ea dici potue- Scripturis) fi non cuftodiamus nos ab omni inquinatione rit, nihil fancti , nihil præclari, nulla fapientia , nulla pru- corporis & fpiritus , nonne rei erimus, quòd contemna dentia, nulla pietas , nihil , quod & humanus intelle&us mus fancta Dei & Deum ſanctum ; Vide 1. Cor. 3: approbat & gentes ipfæ requirunt ad decus & honorem & 17. 6:19. 20. 2. Cor. 7: 1. Quòd Sabbata Dei profana- laudem. Conturbatio eft , quòd nihil ordine in ea ageretur, verint , atque ita teftati fint, ſe non credere in Deum fan- nihil decenter , nihil per concordiam , per conſenſum, per &tificatorem fuum, neque cupere , ut Jehovah ipfis fiat charitatem , per ópóvora , nihil pacificè, ut in feſto choro, Deus, & ipfos fanctificet. Vide cap. 20: 12. ut ab iis , qui unum Deum noverunt & amant & colunt, 5.8. Verſ. 9. Quòd obtre&taverint unus alteri ad fun- Tolet fieri ; ſed omnia conturbatè, per rixas, per faétiones, dendum ſanguinem. Eft in obtrectatione magnum ſcelus. per ſeditiones, per vim. Petrus in priore epiſtola cap. 2: 1. inter cætera, quæ de- 9.4. Verf.6. Hîc in ſpecie deſcendit ad peccata prin mus 15:3. jufti & non vacillaturi proprium dicit non ob- poni poftulat, nominat no Guacemides, obtre&tationes. Pfal- cipum , quæ ipfi fecerint , quæque fieri permiſerint. Prin- cipes fuerunt quiſque fibi brachium ſuum, h.e. fibi confili trectare proximo. Nihil proclivius : nihil ufitatius : ni- funt, & violentiæ ſuæ, Deum verò non timuerunt, ne- a- in eo fiduciam collocarunt. Abigail 1. Sam.25:31. vel auris inceftatur. Præfertim, qui volunt videri fan&ti lio colloquaris ; ftatim de tertio fermo eft. Vel lingua que monet Davidem , ne induceret in animum fibi ſalutem fa- & jufti, aliis detrahunt. Magnos fe faciunt , dum aliis cere. Id hîc dicitur effe fibi brachium. Porrò arguit, eos hanc ſui fiduciam ſumliſte ad effundendum ſanguinem. præbent occafionem minoris faciendi proximum. Ea re 5.5. Verf. 7. Arguit vilipendium parentum , quorum tionem proximi. Et hac maledicentia maximè laborant aucupantur gratiam. Nundinantur famam & exiſtima- honorem imprimis mandaverat lex cum promiffione. magnæ civitates. quas maledicas propterea Cicero vo- Quippe, fi quis non honorat parentes, per quos vitam & verbum Dei & omnia, quæ in mundo habet, accepit , ne cat. Sed Propheta hîc notat fsoveromels & obtrectatio- Deum quidem honorat , à quo hæc accipit per parentes. fuiffe linguam acutam magis , quàm in religionis negocio. nem, quæ petit animam. Et putamus , in alio crimine Qui autem eos honorat, h.e. ipſis paret, & eis fervit. Quum apud improbos nihil fit capitalius , quàm rectè fen- quatenus parentes funt , & jufta aut licita imperant ; & tire & non approbare vulgi errores? Quum ipfi contem- amat ac in iis gloriatur , quatenus ſe verè parentes præ- Itant, is Deum ipſum honorat: & non fallacem habet fi- nerent facra (ut dictum verf . 8.) cui potiùs detraherent, duciam ad Deum expectandi mercedem , ut honoris Dei, rent, quàm, qui ſcrutaretur Mofen & prophetas , cum & quem in odium atque periculum vitæ adducere ftudea jta parentum. Deo faceret, homines non aſpiceret , & ab iis gloriam $.6. Peregrinum injuria affecerunt. Peregrinos com- non quæreret , & juftitiam Dei & Chrifti regnum mendaverat populo Deus nominatim, ut qui ſolum Deum magnitudinem affereret ?? Putabimuſne igitur parvumi vindicem haberent, &, quia ipfi peregrini extiterant, & effe, fi etiam hoc tempore illi, qui bonam & inoffen- à Deo ſervati. puiy fignificat præcipuè eam injuriam & fam conſcientiam ſtudent habere coram Deo , propterea fraudationem, , quæ fit per judicium , quæ injuria érheeia fint in odio , ſuſurris inceſſantur , novatores appellen- dici folet. Præterea , quòd pupillum & viduam vexarint, tur, irrideantur , infidiis appetantur ? Quòd ſuper tibwa 16. > & mon- Ι Ν Ε Ζ Ε C Η Ι Ε Σ Ι S CAP. XXII. 95 ta fit. tibus comederint , hoc eſt, idolothyta comederint. Cone $. 15. Verf. 25. Impuritatem civitatis oftendit per fer cap. 18:6. corruptelam omnium ordinum. Prophetas conſpiraſſe, $.9. Verf. 10. II. Quod fcelus fecerint , nempe dete- h. e. quaſi ex compofito , foedere , conjuratione lege Gibi gendo nuditatem patris , comprimendo menſtruatam, vio- invicem dicta fe mutuò obligaffe ad id docendum, quod lando uxorem proximi & nurum (Quod imprimis ſcelus non erat verum , & ad impediendum , ne veritas docere- appellatur) & fororem. reſt 1. cogitatio five animi tur. Eos fimiles eſſe leonis rugientis & laniantis , animas co- propofitum. 2. In ſpecie propoſitum peccandi. Ideo Chal-mediſe, h. e, homines innoxios occidiſſe. Tralatitium erat dæus folet vertere j'ayn nyv / Sunt autem illa pudenda & Judæis Prophetas Dei occidere. Et eorum accuſatores inter honeſtas etiam gentes execrabilia atque deteftanda. præcipuè erant prophetæ , h. e. qui reputabuntur inter in- Nam partim ea pugnant cum reverentia parentibus debita, terpretes legis , quafi dicas Theologos. Eos Hierofoly- partim cum fine & inftituto, propter quod Deus & ſexus mæ pactum inter fe feciffe, quam doctrinam ferre vel non diftinxit, & femen viro dedit; partim cum unitate duo- ferre vellent, &, ut farta tecta maneret ipforum auctori- rum in matrimonio; partim cum horeſtate cohabitatio- tas , ad fanguinem uſque perſecutos eſſe, qui cum ipfis nis conſanguineorum. non facerent, neque ipfis obedirent , aut etiam illis con- $. 10. Verſ . 12. Item, quòd munus acceperint, nem- tradicerent. Eofdem posſeſſionem & pretioſa accepiſſe, hoc pe judices , ad fundendum ſanguinem, h. e. ad omnem fa- eft, eripuiſſe hominibus bona, & viduas multiplicaffe. ciendum injuriam ; unde odia & rixæ & fufpiria ad De- Patet, etiam tum fuiffe concilia, & definitum fuiffe , um: quæ, etiamfi fanguis non effundatur, pro homicidio quid dici aut non dici deberet , & fecundùm illa ftatura funt apud Deum. Quod ufuram & quæſtum acceperit. acerbè judicatum fuiſſe. Credibile etiam eſt, ibi inquiſi- De ea re vide ad cap. 18:8. Quod proximos fuos fecerit tionem fuiſſe. Nam & Saulus ſe Inquiſitorem obtulit in quæftum ſuum per calumniam. Denique , quòd Dei obli- | Chriſtianos. Atqui, fi pafcere populum Dei vellent, de- bebant legem Dei proponere , & non aliter , quàm fecun- 5.11. Verf . 13. Exaggerat hæc peccata , imprimis dùm præfcriptum Dei, judicare. Satis Ecclefiæ eft , fi quæftus injuftos & fanguinem effufum, quæ oftendit ad præcepta Dei obſerver: non indiget Deus humanis legi- fummum procefliſſe: quod indicatur geſtu admirantis & bus & conſpirationibus & opibus. obftupefcentis , nempe complofione manus. $. 16. Verf. 26. De Sacerdotibus dicit, quòd vim legi $. 12. Verſ. 14.15.16. Interrogat urbem de fiducia & fecerint , vel eam torquendo, vel ejus veros ſenſus & cla- animo,quem habitura fit iis diebus,quibus ipſe eam vifita- vim cognitionis, ut eft Luc. 11:52. auferendo & occultan- turus fit: puterne, fibi animum præſentem & vires ſup- do, atque ita tollendo Doctrinam Dei à populo ipfius. peditaturas , ut confiftat coram ipfo: Tum concludit, fe Cætera , quæ contra legem Mofis dicuntur peccaffe, o- locutum eſſe & feciſſe, h.e. jam in eo eſſe, ut faciat: nem ſtendunt contemtum & Dei legiſlatoris, & promiffionis pe ſe illam diffipaturum eſſe per gentes , & omnem foedi- ipfius , ac fæderis & Chriſti promiffi. Confer yf. 8. tatem ab illa ablaturum effe penitus , donec fæda fiat in ſe $:17. Verf. 27. Principes (intelliguntur, qui cum ipſa, five foeditatem & profanitatem fuam ipſa intelligat | imperio funt) comparat lupis voracibres , quippe & fan- coram oculis gentium , & cognoſcat , quòd ipfe fit Jehovah. guinarios & rapaces. Ad fundendum ſanguinem, ad per- Quod dicitur verſ . 15. Tenéiw ole ensu Ipe poi ce doos, id dendum animas propter quæftum faciendum. Diſtinguereli- notat planè auferre. Lxx. inneheldni enge greepoíce coś in og. cet fundere ſanguinem & perdere animas. Non omnis , qui Ab urbe fæditas ablata eft , quando fædè facientes ab illa fundit ſanguinem, etiam perdit animam. Apoftolos & ablati funt. Sed, quia modo de civitate locutus erat , ut fanctos Dei Prophetas interfecerunt Judæi : fed animas ſpargenda in gentes , etiam de civibus hæc intelligenda | eorum non perdiderunt. Quæ anima non avertitur ab a- funt. Promiſit Deus converſionem iis , qui in captivita- more veritatis , à deliciatione in Deo, ea, etiam in tem erant deducendi, Deut. 30: 2. Et per captivitatem morte, non perit . Anima falva eſt , quæ amat Deum. & excidium urbis ablati ſunt Reges , qui impiè egerant, Amor Dei interire non poteft : quia Deus non poteft ut reductis redderentur ſeniores & judices, quales fuerant fieri non amabilis: nec foedus fallere; neque exſpectan- ante Reges. Ef. 1:25.26. Itaque factum eſt, ut ſelecti ex tes ſe eludere : neque quærentes fruſtrari : neque juſtos exulibus cum Zorobabele & poftea cum Efdra eò habita- deftituere ſuo bono. Ergo anima amans Deum perdi & tum concederent, &, cùm nova civitas conderetur , viris perire non poteft, ut fit orba Deo & amore ſuo & de- pietate & virtute conſpicuis ornaretur. Quanquam ne illa liciis fuis , & bono fuo & mercede ſua ac hæreditate. quidem puritas diu duravit. Quia de urbe hîc fermo eft, Rurſus poteft anima perdi, dum corpus non occiditur. intra hunc ſenſum nos continebimus : alioqui gentis diffi- Quando ſcilicet terror & vis adhibetur, ne veritas dica- pationem, quæ in magna parte inde à captivitate Babylo- tur & audiatur, & ea fubtrahitur hominibus, & lex in- nica continuata eft, & deinde per novum excidium urbis juftitiæ hominibus præfcribitur, & per illa animæ irre- aucta , tandem in converſionem Judæorum definere no- tiuntur & illaqueantur , ut veritatem non quærant & vimus. Deum non glorificent. Propter talem violentiam & ta- $. 13. Verf. 17. --- 22. Hierofolymam porrò com les leges Potentia brachii humani obſequens ſeductoribus parat catino , in quo argentum cum ſcoriis & omnis gene- & falfa docentibus vocatur infernus, Apocalypf.6: 8. ris métallo conflatur; ut boni cum malis in ea congre- | Ut enim falſi prophetæ per mendacia fua ſeducunt homi- gatione per iram Dei contabeſcant: quandoquidem om nes & eos in mortem ſecundam præcipitant: ita, qui do.. nes, h. e. plerique , facti fuerint ſcoriæ Ýſ.17.707 Opoctrinam falfam prædicari jubent, & veritatem doceri ve- dicitur per condem, quod patet ex Ýſ. 20. 21. 22. tant, fe præbent Morti Infernum , ur mortuos in morte $. 14. Verſ. 24. Rurſus Hieroſolyma objurgatur , ut detineant. Quemadmodum Infernus detinet cadavera. terra impura , five non purificata; quæ alias nominabatur Utriuſque violentiæ caufam dicit Propheta Avaritiam. terra ſancta. Quæ indigna fit, ut pluvia ipfius deſcendat Qui in areegxñ funt & in alto loco conſtituti , fi, ſuper ipfam in die ſeveritatis. Pluvia cùm ſæpe deſcende- quemadmodum occafionem habent, velint fervire cu- rit in terram infrugiferam , & ea fructum non tulerit, fi- piditatibus fuis, & delicatè ac ſplendidè vivere ; non gnum id eft, eam eſſe malam & infoecundam & maledi- poffunt effugere, ne fiant avari, djegøóng. (ut Hefio- tioni proximam. Hebr. 6: 8. Dicitur Deus per imbrem | dus reges appellat) & violenti & injufti & mendacii viſitare terram. Terra impura indigna eft, quæ vifitetur à adverfus veritatem & juftitiam fatellites propter lu- Deo. Quando non naſcitur veritas ex terra , Pfal. 85:12. | crum. conveniens eft, ut coelum terræ convertatur in æs , & plu $. 18. Verſ. 28. Rurſus hîc in ſcenam producit pro- via in pulverem. Hîc autem præterea innuitur, civita- phetas , tum ut Doctores, tum ut futurorum interpretes: tem illam indignam eſſe divina inhabitatione, & miffio- quòd eos principes defenderint , iis patrocinati fint, & ne Spiritus Sancti ad ipfos. Ideoque eam aliquando relin- auctoritatem conciliaverint per ſua mendacia, quæ in no- quendam eſſe incultam , & fpinis , & omni ſpecie maledi- mine Dei locuti fint. Inter Principes & Vanos doctores &tionis horrentem. eſt plerumque concordia. Mutua muli ſcabunt. Reges poteftas 96 COM M E N T A R I US poteftatem fuam dant Beſtiæ & Meretrici ſedenti in ea. illum volentem facere fepem & obviam ire Dominore- Rarum exemplum eft Rex & Princeps amans veros pro- pulerunt. ut nolentes ulla re impediri judicia Dei & fuf- phetas , h. e. Verbum Dei rectè & plenè fine blanditiis Aaminari. Suadebat Jeremias , ut dederent ſe Nebucad- renunciantes ex facris literis. Pauci funt Davides; Jofa- nezari , & verbis Dei promittebat, eos falvos & incolu- phati, Ezechiæ. De te&torio inepto vide cap. 13; 10. mes manſuros. Sed ne hoc quidem conſilium admiferunt, $. 19. Verf. 29. A præftitibus ad plebem deſcendit, verùm ſe tanquam volentes ſcientes in extrerna mala præ- cui attribuit calumniam, rapinas , vexationem innoxii & cipitarunt, & plagas Dei amplificarunt & ignem accen- egeni, peregrini oppreffionem, negato ipfis judicio. ſum exſufflarunt certatim amplius. Fuit ipfis Jeremias $.20. Verf. 30. Oftendit, ſe non reperiſſe in ipfis, qui nuncius venientis iræ Dei, ut vel illa hora eam exclude- ſepem faceret , & fibi venienti ad deſtructionem terræ ob rent per fidem & pænitentiam. Sed nemo ipfi habuit fi- viam iret. hoc eſt, omnes illos fuiſſe fecuros , & nec de dem. emendatione fui, nec de emendatione proximi cogitaffe. $. 21. Verf. 31. Ex iis rebus concludit, fe effudiffe Fuerunt fanè inter ipfos Prophetæ , ut Jeremias. Sed & | ſeveritatem fuam in ipſos, h.e.jam mox effuſurum. CAPUT XXIII. I 2 ET factum eſt verbum Jehova ad me, dicendo : Fili hominis, duæ mulieres, filiæ matris unius, extiterunt. 3 Et fornicatæ ſunt in Ægypto, in pueritia fua fornicatæ funt ; ibi compreſſæ funt ubera earum, & ibi ſubagitarunt ubera earum virginum. 4 Nomina autem illarum ſunt: Oholah major, & Oholiba ſoror ejus : & extiterunt meæ , & pe- pererunt filios & filias. Et quod attinet nomina illarum , Samaria eft Obolah ,& Hierofo- Zyma Obolibab. $ Et fórnicata eſt Oholah ſub me, & concupivit fuos amaſios, Aſſyrios propinquos. 6 veſtiti hyacinthino , præfe&ti & principes, juvenes amabiles univerfi erant, equites , feffores equorum. 7 Et dedit fornicationem ſuam ſuper ipſis (præcipuum filiorum Aſur univerf erant) & in oma nibus, quos concupivit, omnibus ftercoribus eorum contaminata eft. 8 Et ſcortationes fuas ab Ægypto non dereliquit. Nam cum illa concubuerant in pueritia ejus, & illi ſubagitaverunt ubera illius virginis , & effuderunt fornicationem fuam in ipſam. 9 ideo dedi illam in manum amaſorum ejus, in manum filiorum Aſſur, quos concupiverat. 10 illi renudarunt nuditatem ejus, filios ejus & filias ejus acceperunt, & ipfam gladio occiderunt; & faéta eft nomen mulieribus, & judicia fecerunt in illa. Ir Et vidit foror ejus Oholibah , & corrupit concupiſcentiam ſuam præ illa, & fornicationes fuas præfornicationibus fororis ſua. 12 Filios Aſſur concupivit , præfectos & principes , propinquos , veſtitos accuratè , equites, ve&tos equis. Iuvenes amabiles univerſi erant. 13 Et vidi, quòd contaminata eſſet ; via una ambabus. 14 Et addidit ad fornicationes fuas. Vidit enim viros pietos in pariete, imagines Chaldæorumpia Et as minio. 15 Cin£tus cinguli in lumbis eorum , abundantia coloratorum in capitibus eorum , ſpecies tribuno- rum univerſi erant , fimilitudo filiorum Babylon, Chaldæorum , filiorum terræ nativi- tatis ipſorum. 16 Et concupivit ipſos , ſecundum afpe£tum oculorum fuorum , & miſit legatos ad ipfos in Chal- dæam. 17 Et venerunt ad eam filii Babel ad concubitum amorum , & contaminarunt illam fornicatione ſua: &, cum contaminata eſſet in illis, receſſit anima ipſius ab ipſis. 18 Et renudavit fornicationem fuam, & renudavit nuditatem fuam, & receſſit auima mea ab ipſa, quemadmodum receſſerat anima mea a forore ipſius. 19 Et amplificavit fornicationes fuas , ut recordaretur dierum pueritiæ fuæ, cum fornicata eft in Ægypto. 20 Et concupivit pellices eorum , quorum caro erat caro afinorum , & quorum imber erat imber equorum. 21 Et revihfti fcelus pueritiæ tuæ, cum fubagitarentur ab Ægypto ubera tua, propter ubera pxe- ritiæ tuæ. 22 Idcirco , oholibah, fic dixit Dominus Iehovah, Ecce ego excito amafios tuos contra te , à quibus receſit anima tua, & faciam eos venire contra te undiquaque. 23 Filios Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELI S C Α Ρ. ΧΧΙΙΙ. 97 23 Filios Babylonis , & omnes Chaldæos, viſitando & vociferando, & recedendo ; omnes filios Affur cum ipſis. luvenes amabiles , præfećti & principes univerſi ſunt, tribuni co vocati, equitantes equis univerſi. 24 Et venient contrate, cum ſtrepitu currus to rotæ, & cum cætu populorum, ſcutum & cly- peum & galeam adhibebunt contra te undiquaque: & ponam coram ipfis judicium, ego judicabunt te judiciis fuis. 25 Et dabo zelum meum in te, & facient tecum in aſtu, naſum tuum & aures tuas auferent , & poſtremum tui gladio cadet: illi filios tüos do filias tuas accipient , & poftremum tui comedetur igne. 26 Et detrahent tibi veſtes tuas , & accipient ornamenta tua. 27 Et abolebo ſcelus tuum à te, & fornicationem tuam à terra Ægypti, & non tolles oculos tuos ad ipfos, & Ægypti non recordaberis amplius. 28 Nam fic dixit Dominus Iehovah, Ecce Ego do te in manum eorum, quos odiſti, in manum eorum, à quibus recefſit anima tua. 29 Et facient tecum cum odio , & accipient omne id, in quo laborafti, & relinquent te nuda- tiſſimam , & revelabitur nuditas fornicationis tuæ, & ſceleris tui, & proſtitutionis tua. 30 Faciendo facient hæc tibi pro eo, quòd ſcortata es poft gentes , propterea quòd contaminata es ftercoribus illorum. 31 in via fororis tue ambulaviſti, & dabo calicem ejus in manum tuam. 32 Sic dixit Dominus Iehovah: Calicem fororis tua bibes profundum illum & latum; erit , ad deridiculum & famam, amplius, quàm contineri poſſit. 33 Ebrietate & mærore impleberis , calice vaftitatis & deſolationis, calice ſororis tua sam marie. 34 Et bibes illum & evacuabis, & teftas ejus corfringes, & uberø tua rumpes, quia Ego locu- tus fum, dixit Dominus Iehovah. 35 Quapropter , fic dixit Dominus Iehova , quia oblita es mei, & rejeciſti me poſt tergum tuum, etiamtu fer ſcelus tuum, & proſtitutionem tuam. 36 Et dixit lehovah ad me; Fili hominis, numquid judicabis oholam & Oholibam? Indica igitur ipfis abominationes fuas. 37 Nam mechate funt; & fanguis eſt in manibus eorum , & cum ſtercoribus ſuis mæchat æ funt ; atque etiam filios fuos, quos pepererunt mihi, traduxerunt illis in cibum. 38 Adhuc hoc fecerunt mihi ; contaminarunt Sanctuarium meum eodem die , & Sabbat a mea profanarunt. 39 Et, cùm jugularent filios fuos ſtercoribus ſuis, intrarunt in ſanctuarium meum eodem die, ut profanarent illud : & ecce fic fecerunt in medio domus mee. 40 Imò etiam mittebant ad viros venientes de longè; ad quos legatus miſſus eſt; & ecce vene- runt, quibus te laviſti, fucaſti oculos tuos, & ornaſti te. 41 Et conſediſti in lecto honorato (vel glorioſo) menfa parata coram eo, ſuper qua ſuffitum meum & oleum meum poſuiſti. 42 Et vox multitudinis tranquilla in illa, & ad viros, pre multitudine hominum, adducun- tur sabei ex deſerto : & dederunt (hæ fæminæ) armillas in manus ſuas , coronam decoris in capita ſua. 43 Et dixi: Vetulæ mæ chatio ? nunc fornicabuntur fornicationibus ejus , etiam illius ? 44 Et ventum eft ad eam, ut venitur ad mulierem meretricem : fic venerunt ad Oholam dan Oholibam mulieres fceleratas. 45 Et viri juſti, illi judicabunt eas , judicio mechantium, & judicio fundentium fanguinem. . Nam mæchantur illæ, & fanguis eſt in manibus illarum. 46 Nam fic dixit Dominus Iehovah: fac aſcendere contra eas cætum, & da illas in commotio- nem & in direptionem. 47 Et conjicient in eas lapidem cætus, & adornabunt illas fuis gladiis. Filios earum & filias earum interficient, & domos illarum igne cremabunt. 48 Et abolebo ſcelus ex terra, & exemplo coërcebuntur omnes mulieres, & non facient ſecun- dùm fcelus veftrum. 49 Et dabunt fcelus veftrum in vos, & peccata ſtercorum veftrorum feretis: & cognofcetis, quòd ego Dominus Iehovah. I 6. I. 98 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S S. . Erf. 1. 2. Alio modo , atque ſupe- Ægypto, & fecerit fibi populum , & cum ea locutus nii, riore Capite factum eft, juſtificat & tabernaculum ſuum in medio ipfius poſuerit. Tum, judicium Hierofolymæ : nempe quòd genuerint filios do filias. Significatur multiplicatio quòd fcortata fit inftar Samariæ , populi Ifraëlitici in terra. & fcortationem fuam non fine fu $. 4. Verf. 5. Hîc agit de ſcortatione Samarie live fione fanguinis innoxii exercuerit , decem tribuum. Quòd cæperit amare Affyrios. Omittit quòdque non fuerit exemplo pænæ Samariæ commota, hîc Prophetia cæteras culpas Samariæ ; videlicet , quòd ut per reſipiſcentiam judicium ſuum effugeret. Duo igi- in celfis adoleyerunt , quod Baales coluerunt; quafi eas tur regna & duas civitates introducit fub figura duarum non adeò imputaret : nimirum , quòd fcortatio ejus ma- mulierum (mulier populum hîc ſignificat. vide verf. 10. nifeſta facta fit per fiduciam in hominibus. Quæ fiducia & 48.) ſororum, filiarum unius matris. Supra c.16:45. imputatur idololatriæ : quòd fcilicet potiùs Diis Aſſy- matrem deſignat Chittæam five Chittæos, & Amorræos riorum, quàm Deo ſuo, confifi fuerint. In hiſtoria facra populos. Alioqui omnes à Sarah erant oriundi. Filiæ etiam habet teſtimonium hæc cum Aſſyriis fcortatio. Me- ſcortantes, quum ſint filiæ matris fidelium, eò magis fe nachem mille talenta argenti Puli dedit, ut manus ejus fcelere alligant. Non eft indignandum, fi meretricis filia cum ipfo effent, ut regnum in manu ejus confirmaret. Id etiam ipſa fcortetur: ſed mirandum potiùs , fi ea proba argentum contulerunt Ifraëlitæ , finguli quinquaginta ſi- fit & à matris moribus abhorreat. At fanctæ & caftæ ma clos. 2. Reg. 15: 19. Hoſeas factus eſt Salmanalfari tri- tronæ , ejuſque nobilis , filiam , cui nihil deeft ad ſplendo- butarius. 2. Reg. 17: 3. Sed, quod Propheta hîc dicit, rem, ſcortari & ſe proſtituere, id omnis homo meritò aptiflimè convenit cum eo, quod actum eſt fub Mana- indignatur. Ita Meffalinam Auguftam fæminam , aut fi hemo. Appellat Aſſyrios procos Samariæ. Quòd inhia- qua alia iſtiuſmodi eft in hiſtoriis memorata , omnes ha rent ei regno. Et addit propinquos five propinquantes. bent pro nauſea. Habebant Oholah & Oholibah matres | Quia veniebant Affyrii ad terram. ut 2. Reg. 15:19. di- ſanctas, hoc eft, patres ſanctos, quibus fuerat commer citur. Viſum eft Manahemo bonum cum Affyrio fædus cium cum Deo & familiaritas, quibus Teſtamenta data | facere, tum ut ſuum regnum eſſet ſtabilius, tum ut nemo erant, quibus promiſſum erat femen , cujus Deus eſſe auderet invadere clientem aut amicum regis tam potentis , vellet Dominus, cui daretur terra multorum populorum, ut tunc erat Affyrius. Id propinquos repetitur verf. 12. ex quo prodiret Salvator mundi, quod haberet primas in Nefcio, annon potiùs étoimgi , promti , expediti, non regno Dei, cui fervirent , imò cujus hæreditas fierent fubterfugientes, pedem conferentes , appropinquare ge- omnes gentes. A quibus debebat benedictio deriyari ad ſtientes, intelligendi fint. gentes , eos fcortari cum gentibus, & fe illis , quæ ſub ma 8.5. Verf. 6. Oftenditur cauſa, quare amorem fuum ledictione erant, fimiles præbere , imò ad illas confugere ad Affyrium converterint, nempe quòd viderint eos bene & illis confidere, quantum ſcelus ! Et non debemus pu- veſtitos veftibus colore ſplendido, & partim præfectos & tare à nobis alienum eſſe de tali turpitudine cogitare. Ve- principes, partim juvenes amabiles, equììm domitores , nimus in locum eorum , à quibus regnum Dei ablatum equis inſidentes. Hæc enim ſunt, quæ set tw fov pof- eft. Vindicati fumus ab Ægypto & Babylone: nec mi- fint hominem delinire & facere, ut cum illis, qui tales nori cum brachio. In procinetu ſtamus hæreditandi mun- funt, velit eſſe, & non tantùm pacem , ſed & amicitiam & dum. Tempora enim approximant. Quid nos facimus , communionem cum ipfis habere. ut intremus in id regnum? Imò qua non re impedimus $.6. Verf. 7. 8. Dicit, quòd fe ipfis proſtituerit, & ſpem noftram? Numquid injuria putabimus de nobis di- eos ad fecum fcortandum invitaverit, quòdque omnibus cum videri poffe , quod fub nomine Ephraimi & Judæ de eorum ftercoribus & inquinamentis contaminaca ſit. Ita quibufdam , tanquam nomen populi Dei habentibus , di- tamen, ut fornicationem fuam Ægyptiacam non deſe- &tum eft Hof. 11: 8. Quomodo dabote. Ephrajim ; tradam ruerit, cui jam in pueritia fua operam dederat, hoc eft, te, Iſraël? quomodo te dabo , ut Admah, & ponam te, quòd retinuerit affectum erga Ægyptios & aliquanto ma- ut Seboim? 5.2. Verl . 3. Oftendit , illis mulieribus familiare effe gis.cum Ægyptiis, quàm cum Allýriis , fecerit. 2. Reg. & perpetuum fornicari & fe proſtituere. Arguit, eas ſcor- qui miſerat legatos ad So regem Ægypti, e non cura- tatas eſſe in Ægypto : fcortatas eſſe in pueritia fua , ibi vit deferri munus , ut antehac quotannis : & in poteſta- ubera earum compreffa, & quidem ubera virginitatis. Sic tem redegit eum rex Aſyriæ & vinxit eum in carcere. fupra cap. 20. verf. 5. dicit, quòd in Ægypto innotuerit $.7. Verf. 9. 10. Declarat, ſe igitur tradidiffe Sama- Ifraëlitis , & verf. 7. quòd jufferit ipfos ſuas abominatio- riam in manum Alfyriorum , qui ipfius pudenda nudave- nes abjicere & ſtercora Ægyptiorum, & verf.8. quòd id | rint, filios &- filias abduxerint, ipfam occiderint, hoc non fecerint. Hîc autem intelligitur , illos habuiffe cúd-eſt, regnum & politiam per magnas ſtrages ſuſtulerint , ita xíce in Ægyptiis & eorum moribus , & invitos etiam edu- ut faéta fuerit nomen mulieribus , ut mulieres aliæ five po- etos effe ex Ægypto, libenterque fuiſſe ſervituros Ægy- puli illam nominaverint , & de ea judicium fecerint , quòd ptiis , &, fi Deus permitteret, etiam circumciſionem fcilicet juftè occiſa eſſet. omiſſuros , & unum populum cum Ægyptiis futuros. $. 8. Verf. 11. 12. Dehinc aggreditur accuſationem Quod de pleriſque intelligendum eſt. Nam fuerunt inter Oholibe, hoc eft, Hierofolymæ. Ponit theſin , quòd illos fancti, propter quos fignaculum foederis , quod ac- perditiùs fcortata fuerit, quàm foror ſua , nominatim ceperat Abraham, retinuerunt. Pueritia illi tempori alli- | cum Affyriis cum Affyriis , in quibus intuita fuit omnia illa , quæ gnatur, quia hæc initia populi fuerunt, & eo tempore Obolah. Neque enim poterat eos diligere, ut fratres ſe- verbum Dei habuerunt non in iſta copia , qua poftea. Vir- cundùm carnem, ut populum Dei, à Dei nomine ap- gines fuerunt , quia non didicerant in familia Patriarcha- pellatos. rum habere imagines , aut alium Deum, præter Jeho 5.9. Verf. 13. Concludit, Se vidiffe , quòd contami- nominare. nata fuerit , quodque una via eſſet duabus fororibus. Et $. 3. Verſ. 4. Nomina iis facit , quorum alterum eſt à vidi. Experimento cognovi, illam eſſe meretricem & culpa, alterum à Dei beneficio. Oholab enim ſignificat adulteram. Animadvertendum hoc. Deus animos ho- habens tentorium fuum ; Obolibab, in qua eft tentorium minum & profunda cordium per doxeperio & experimenta meum. Ohola major natu dicitur, vel quia maximi natu detegit. Venerat Pul. Manahemo placuit illa amicitia: filii Jacobi, aut illorum pofteri ſunt inter decem tribus ad Deum patrum ſuorum non eft reverſus. Venit Pekach ( Juda enim eſt quartus ) vel, quia Jaroboam primò crea- & Rezin adverſus Judam : Achaz non voluit experiri po- tus eft Rex, & deinde Rehabeam à Juda receptus fuit:tentiam Dei aut gratiam ipfius , vel fignum petendo ; cùm antea totus populus de onere populi levando cum quod & offerebatur. Aliud confilium iniit . Miſit legatos Rehabeamo egiffet: vel, quia plures tribus in illo regno ad Tiglath Pileſerem regem Aſyriæ , dicendo : Servus fuerunt. Dicit porrò, utramque fororem fuam factam tuus & filius tuus fum. Aſcende, & ſalva me ex manu eſſe. Significatur, quòd Deus totam gentem eduxerit ex regis Syria , & ex manu regis Ifraël, qui ftant contra me. 2. Reg. vam , Ι Ν Ε Ζ Ε C HI E LIS CA P. XXII. 99 rum. נקע 2. Reg. 16: 7. 2. Chron. 28:21. Hinc apparet , quod cietatem illorum appeterent, ad fundendum fanguinem , ſcortatio Hierofolymæ fit turpior & obfcænior ſcortatio- ad communicandum ſua fcelera & flagitia. Barbaræ enim ne Samariæ. Nam Deus neminem miſit ad Manahemum, gentes in auxilium vocatæ nihil poffunt aliud, quàm fan- qui ipſi firmitatem regni & falutem promitteret; quem- guinem fundere in gratiam vocantium, & eos ipſos ſuis admodum Efaias ad Åchazum miffus eſt, & verbis Dei fceleribus opplere. Dicitur Hieroſolyma pellices Ægyptio- ipfi optionem dedit etiam fignum petendi. rum adamaſſe. Pellices ſunt uxores ſervili conditione. De- $. 10. Verf. 14. Arguit , quòd , non contenta ea ſcor- fideravit Hierofolyma effe inter fervos Ægyptiorum. tatione, quâ fatis manifeftatum erat , quòd adulteros ma Jojakim rebellavit Nebucadnezari fiducia Ægyptio- gis diligeret , quàm Deum , proceſſerit ulteriùs , & cæ- perit delectari Imaginibus Chaldæorum, hoc eſt, Diis $. 15. Verf. 21. Claudit hanc commemorationem Chaldæorum , qui fai & picti erant inſtar virorum Chal- quòd vifitaverit ſcelus pueritiæ ſuæ, hoc eft, ejus réegus dæorum. Eft hîc & GUTEA SO MO'S & la succo uo's five irrifio; & experimentum fumferit. cùm Dii dicuntur imagines hominum: & , cùm Judæi 16. Verf. 22. 23. 24. Hîc denuntiat Hierofolymæ, dicuntur non abominando Deos Chaldæorum dilexiſſe quòd priſtinos amafios Chaldæos , à quibus amor illius imagines Chaldæorum. Poterant Chaldæi dicere, ſe ima- recefferat, fit excitaturus & adducturus contra eam: qui gines non adorare , ſed numina , fpiritus potentes , qui fint illam inviſuri , & jubilaturi & receſſuri. Tum omnes in talibus corporibus apparuerint. Nihilominus Spiritus filios Aſfur cum ipfis. Junius hæc vocabula putat ſigni- fanctus non dubitavit eos non appellare deos , ſed imagi- ficare tres partes Affyriæ. Sed ea parum habent verifimi- nes Chaldæorum. Difcamus hinc, quid judicare debea- litudinis . Videntur hæc de Chaldæis dici. Vocem yip mus de imaginibus omnibus , quæ habentur in veneratio- ad vel Upp, ut affinem, referimus. quæ yerba in ne. Si verum nomen earum quærimus , ſunt imagines ho-hoc capite exſtant verf. 17. & 18. Et addit ſarcaſmum , minum ſimilium eis, qui eas adorant, venerantur , hono- cùm eos eodem modo defcribit, quemadmodum antea rant; & nihil amplius funt. deſcripferat , ut dilectos ab ea , nempe juvenes amabiles , $. 11. Verf, 1s. Oftendit , nihil magni in iis figuris præfectos , principes , tribunos, & quidem vocatos. (Vo- eſſe, quod illos potuerit delectare , nifi quòd cingula in caverat enim Achaz. Lxx. ovo pagoss's) & in equis vectos, illorum, quòd habuerint fpeciem tribunorum, fpeciem curruum & rotæ. Nam verbum 137 Cmiş nego pufos ex lumbis geftaverint , quod fafciæ colorata in capitibus ut celeriter venirent. Eos igitur venturos cum ftrepitu Chaldæorum, ſpeciem filiorum illius terræ, unde Judæi re ipſa interpretamur. Putamus autem effe nomen fictum nati erant. Nam Abraham ex Ur Chaldæorum eductus ad expreſſionem ftrepitus & tumultus. Item cum cætu po- eft. Ubi patres ejus coluerunt Deos alios. ut Jofua dicit pulorum, cum fcutis magnis & parvis, ut & tecti fint ad- cap. 24: 2. Subintelligitur , Abrahamum ex ea terra evo- catum effe, ut ipfe cum filiis ſuis non coleret Deos alios; propofiturus fit judicium , hoc eft, ipſis , ut judicibus , verſus tela, & tutò ad pugnam prodeant. Quodque illis & introductos ipfos in terram , in qua Deus in medio ipfo- permiſſurus caufæ fuæ vindicias & zeli juſti ſui exſecutio- rum habitabat, & familiariter cum ipfis loquebatur. Ipſos nem: & ii fint eam judicaturi, hoc eſt, quod ii de Hie- verò contemnere hoc beneficium ; & cupere fimiles effe roſolyma fint ftatuturi, quid commerita effet ſua ſcorta- Chaldæis. tione, quæ Deo ſuo non eſſet confifa. $. 12. Verf. 16. 17. Igitur Oholibah, ftatim atque has S. 17. Verf.25. ---29. Tribuit fibi zelum, qui eſt maxi- imagines vidiffet , exarſit in ipſos Chaldæos, quorum mus mariti in uxorem adulteram. Quodque naſum & au- imagines viderat , & miſit legatos ad ipfos. Illi verò ve res fint preciſuri , hoc eft, quòd omne decus Hierofoly- merunt ad concubitum amorum, & eam fædarunt. hoc eft, | mæ fint ablaturi, templum , regnum , régem, Judices, Sa- yenerunt , ut Hierofolymam eriperent ex manu coarctan- cerdotes, prophetas, & cætera , quæ ea urbs habebat tium. Cùm Joſias , qui Pharaoni Necho contra Chal. eximia. Tandem , quòd filios abducturi fint , illam cre- dæos eunti occurrerat', in prælio interfectus effet , & maturi, veſtes detracturi, & ornamenta ablaturi. Ita effe- Jehoachaz filius ipfius Rex unctus eſſet , eum removit eum iri, ut definat ſceleratè ſcortari , ſcortatione, quam Pharao , & vinxit, & mulctam terræ impoſuit. Regem exercuerat inde ab Ægypto, & non attollat oculos ſuos autem conftituit Eljakimum, quem nominavit Jojakimum ad ipſos , hoc eft , non reſpiciat amplius ad Ægyptios, 2. Reg. 23. Tum verò Nebucadnezar Rex Babel afcen- & Ægypti non recordetur amplius. Quippe cùm Deus eos, dit, & ejus fidei ſeſe commifit Jojakim , eique ſervivit per quos oderat , & , quos antea dilexerat, contra eam effet ad- tres annos 2. Reg. 24: 1. Prophetia hîc explicat affectum ducturus , & eam traditurus in ipſorum manum , qui cum Judæorum erga Chaldæos , quòd illos mallent imperium odio omnem ſævitiam fint in illam exercituri, & illam obtinere, quàm Ægyptios , in quibus tamen nihil pote- denudaturi, ita, ut appareat illius ſcortatio , hoc eſt, ut rat ipſis placere, nifi quòd viderant imagines ipſorum , omnibus patefiat , eam à Deo ſuo, eoque fponfo fuo , de- quas colebant. Quas cùm non abominarentur, quia po- | feciffe , & eum non amare, eique non confidere. pulum iis fervientem haberent in pretio , atque ei confide $. 18. Verf. 30. Eam ſcortationem interpretatur, af- rent, hoc imputat ipfis Scriptura, quòd eas imagines di- fectare ſimilitudinem & communionem gentium, & illa- lexerint. Succedit tertia ſcortatio cum Ægyptiis. Statim rum ſtercoribus inquinari. Stercora dicuntur illarum enim , atque ſe polluiffet Oholibah cum Chaldæis , recef Béopa Ce & omnis vana religio. fit amor ejus ab ipfis. Nota in Hebræo copulam conne- $.19. Verf. 31. 34. Docet, quàm jufta fit Hie- étentem antecedens & confequens fine figno antecedentis. rofolymæ pæna ; cùm fit fimilis pænæ Samariæ , cujus Et polluit fe, & recefſit anima ejus ab ipfis. hoc eft, ftatim peccatum erat imitata. Dabo calicem ejus in manum tuam. atque polluerat ſe, recellit. Lxx. sej épurévén ev durois si Decernit igitur, omnino fore , ut bibat eum calicem , απέση η ψυχή αυτής απ' αυτών. . latum , profundum , ita ut inebrietur, &, ut ebrii ſolent, $. 13. Verf. 18. Cùm autem recefliffet amor Oholibæ irrideatur, & ſubſannetur , denique, ut continere non à Chaldæis , non deſtitit propterea ſcortari, quafi ſcorta- poſſit. Plena ebrietate & mæſtitia fiat. Ut bibat calicem tionis poenitentia duceretur : fed etiam tum publicè libi- defolationis & defolationis , hoc eft, maximæ defolatio- dinem fuam & nuditatem proftituit, invitans omnes ad nis : &, ut omne dicat, calicem Samariæ , utque illum concubitum. Igitur dicit Deus , animum ſuum ab ipſa re- ita bibat , ut ebibat , calicemque frangat, & ubera ſua rum- cefilfe, ut à Sorore ipfius. pat; quemadmodum ſolent, qui nimiuin biberunt, vo- $. 14. Verf . 19. 20. Nempe cùm illa in amplitudine miturire, &, dum vomunt, coarctari . ſcortationis fuæ recordata effet dierum pueritiæ fuæ, & $. 20. Verf. 35. Sententiæ conclufio eft, quandoqui- ſcortationis in terra Ægyptiorum , ut defideraverit effe dem oblita fit Dei, & eum non curaverit , ferat fuum cum pellicibus illorum , cùm grandem carnem inftar Afi- fcelus & fcortationem. Hinc patet , quare nominaverit norum & fluxum inftar equorum haberent, hoc eft, cùm id omne , quod fecerunt Iſraëlitæ , ſcortationem. Debe- Ægyptii effent paratiflimi ad obſequendum illis , qui ſo- bant foli Deo adhærere, & quidem , ut Sponſo fuo yel Marito JE I 2 IO COM M E N T A R I US Marito ſuo. ut eſt Hof.2 : ut & ipfi omnium ſuorum Dei, & altare. Igitur , quum Oholiba ſive Hieroſolyma bonorum gloriam darent, & ipfum diligerent , & animas fe iis rebus efferret , id fuit tantundem, atque ſi altare Dei, ſuas ipfi committerent, & ipfi foli & placere vellent ac tum quorugherov, tum Jupescetóhesov , coram lecto ſuo, in ftuderent, & ipfi confiderent. At illi nec quæfiverunt quo fcortabatur , & in quo gentibus ftudebat placere, po- ipfum cognoſcere, nec cum amarunt , neque fpem in neret tanquam menfam , in quo fuffitum fibi curaret appo- ipfo collocaverunt, neque ipfi confifi funt : fed fecuti ni : quumque ad homines longinquos mitteret , eofque in- funt opiniones fuas & conſilia fua , & quæſiverunt homi- vitaret ad fe in tali lecto ſedentem & talem men lam ha- nibus placere , & in anguftiis ſuis confifi ſunt homini- bentem coram ſe; id fuit tantundem, atque fi eos invitaret bus. ad concubitum & ſuavitatem ac jucunditatem capiendam $. 21. Verf. 36. Rurſus jubet prophetam , fi velit ju- ex ſuffitibus & odoribus ac unguento in menfa ſua pofitis . dicare Obolam & Oholibam , illis indicare ſuas abomina- Profectò in cultu Judaico, li demas ſignificationem & tiones. Aliquando dicitur in Scripturis judicare quempiam Chriſtum, nihil eft , niſi pompa & oblectatio oculorum. pro patrocinari alicui , vindicare aliquem. Sed hîc notat Neque eft mirum , libenter ea fuiſſe celebrata ab eis, qui accufare . Rogat Prophetam , an ferat animus ipſas judi- poſſent ſibi perſuadere , fe eam sarees ces exercendo fanctos care , nempe ut ſeemendent & judicium Dei antevertant, & juftos eſſe. Qui quum id libenter facerent , non erat , faltem reliquiæ Samariæ & Hieroſolyma. Hoc enim cha-quare timerent pænam transgreflionis : quum etiam ad ea, ritas imperabat , ut faceret , fi etiam vellet pro ipfis inter- quæ gravia videbantur, addiderint ſponte onus aliud. Qua- cedere & eis patrocinari. Nam & hoc modo ſenſus accipi re non perverſis erat lex onus & jugum, ut quidam autu- poteft. Numquid cupis pro illis intercedere & depreca- mant, fed fidelibus. quemadmodum ex cap. 20. verf.26. ri? Siis animus tuus eft , indica ipfis abominationes ipſa- intelligi poteft. rum, ut ipfas pudeat viarum ſuarum & pæniteat; & judi- S. 25. Verf. 42. Narrat igitur , quum mififfet Oholi- cio meo occurrant. bah ad viros ex longinquo venientes , extitiſſe in ea vo- S. 22. Verſ. 37. Abominationes earum hæ ſunt, quòd cem turbæ felicis & nullum malum metuentis: confluen- mechatæ fint, & habentes manus ſanguine plenas , cum tibus ſcilicet multis ad eam , cum quibus fe oblectaverit in ftercoribus ſuis , & eis filios ſuos , quos Deo pepererant , in pompis fuis & folemnitatibus feſtivis & aliis ceremoniis . cibum obtulerint. Neque contentam fuiſſe eam viris nobilibus illuſtribus & $. 23. Verſ. 38. 39. 40. Quodque eodem die Sanctua- potentibus , qui acceſſerint: Sed, pre multitudine bo- rium Dei polluerint , Sabbata ipfius violaverint, & , cùm minum inſuper adductos fuiſſe Sabæos ex deſerto. Multi małt afſent filios ſtercoribus ſuis, etiam venerint in fan- enim homines multos adduxerunt; etiam Sabæos ex de- magis placere voluerint, quàm Deo : & cor ipforum decli ferto.: Et fæminas illas ( redit ad plurale: ſed utitur verbo maſculino un" pro ninn, ut communi genere ) pofuiſſe naverit ad Deos alios. deinde , quòd fanguinem innoxium in manibus fuis armillas & coronam decoram in capitibus fuderint, & quidem in gratiam falforum deorum: fine ſuis. Primum eft, quod in his verbis ſignificari poteft , dubio perfequendo prophetas & prophetarum difcipulos, quòd fe oftentaverint regno. Omnia, quæ habuerunt Il- veritatis affertores : & adhæc, quod etiam filios fuos, raëlitæ in utroque regno, quæ potuerunt gentes permo- quos Deo pepererant, ftercoribus fuis obtulerint & ma- vere, ut cum illis vellent focietatem quamvis inire, vel Staverint. Infuper, quòd, cùm id feciffent, intraverint etiam illorum facris participare, vel denique illos expete- fanctuarium Dei ad id prophanandum. Imò, quòd ita fe- cerint in domo fua. Hæc poftrema ad Hieroſolymitanos fcentes Deum vel voluerunt gentibus placere , vel eas in- re, ut haberent eos in poteftate, quando illi non cogno- pertinent, & maſculino plurali efferuntur. Vix credibile vitarunt ad facra fua aut focietatem atque amicitiam cum eft, quòd potuerint ad illam inſaniam delabi. Sed hoc ipfis jungere ſtuduerunt , imputantur ipfis, ut ornamenta clarum eft, quum gratiam Dei in Chriſto non cognoverint, meretricia . Id ad generalem fententiam referendum eft . non putaverint fe fatis religioſos,nifi fævirent in chariflima Omnia, quæ habent homines, qui volunt videri populus fua pignora ; vel non voluerint videri minùs religiofi, Dei & religiofi , verbum Dei, facramenta , congregatio- quàm gentes, quæ liberos ſuos immolabant. Quemadmo; nes in nomine Dei, Prophetæ, Apoftoli , fancti, illuſtres dnm de Agamemnone carmina veterum narrant. Quòd doctores , martyres , omnes pii, qui in eo nomine ambula- autem fimul intraverunt ſanctuarium Dei, quo Deus tefta- runt , quod illi temere affumunt , quando illi ſe proſtituunt batur, fe ipfos fanctificaturum habitando inter ipfos veriùs, mundo , nihil funt niſi ornamenta meretricia , ad hoc afa quàm in templo habitabat , & per verius ac præftantius fa- ſumta, ut decipiantur homines & ad ſcortandum allician- cerdotium, quàm in templo exercebatur , id extremæ de- tur. Qualia nos intelligere oportet Apoc. 17:4. per mun- mentiæ fuit. Sed , fi hoc miramur & deteftamur , dum ju- dum meretricis magnæ. dicamus Oholibam , quid dicemus de illis , qui Chriftum, Deus habitavit in nobis , quique eſt facerdos ſecun- $. 26. Verf. 43. Hîc Deus ſe narrat quaſi miratum , dùm ordinem Melchiſedec , abnegant, imò, quum nomen quòd vetula adulteris operam daret. 1399 eft fæmininum ejus in ore ferunt , tamen ſe alio ſacrificio five merito vi ex 7. Verbum niha dicitur de Vetula Geneſ. 18: 12. tam promereri poſſe putant, aut oblatione alia vel fatisfa- Item, quòd etiam cum illa, vetula , fornicaturi effent. ctione remiffionem peccatorum fibi obtinendam putant? Vetula dicitur Hieroſolyma , quòd tot feculis jam habuiſ- Præterea accuſat, quòd miſerint ad viros è longinquo ve- ſet notitiam Dei, & templum Dei,& à nomine ipſius vo- nientes , quibus fe ornaverit , nempe Oholiba. Tranſit cata eſſet, & femper à Deo fuiffet defenfa . Mirum igitur enim hîc à duabus Sororibus ad unam. 72'y myny / Lxx. fuit, eam novas religiones quærere , novos amicos , nova επισιβίζε τες οφθαλμές σε. tutamina. Apoſtolus Hebr. 5 : 12. dicit ad Hebræos: $. 24. Verf. 4i. Quodque, tanquam meretrix, conſe- quum deberetis effe doctores propter tempus , rurſus opus derit in alto lecto, menfá ſtruct å coram eo, cui fuffitum habetis , ut quis vos doceat , quæ fint prima element a ora- ſuum & oleum ſuum impoſuerit , hoc eſt, quòd fefe often- culorum Dei . Qui diu audiverunt verba Dei, eos mirum taverit tum in terra benedicta, tum in monte templi & eft ea non intelligere, & ambiguos effe, & fluctuari, & atrio domus Dei, & habuerit cor ad gentes & illarum ido- fcortari . Nam, fi illi ſint åshes u701 & incerti, certum id la , volueritque omnibus iftis rebus , quæ à Deo in alium indicium eſt , eos fuiſſe éixegals émanopovas auditores finem inſtitutæ erant, placere gentibus, tanquam fi eodem obliviofos , Jacob. 1:25. & ofcitabundos audiviſſe , ne- modo ipfa Hieroſolyma ſuum Deum haberet, quemad- que fcrutatos effe fcripturam , aut operam ſtudiumque in modum fingulæ gentes ſuum, & Deus ita ſocietatem cum ſupervacuo poſuiſſet. De qualibus rurſus loquitur Paulus gentium diis poſſet inire, quemadmodum Hierofolyma Heb.6:7.8. Terra , quæ bibit pluviam, quæ in eam cecidit, cum gentibus , aut , quemadmodum gentes putant diver- & profert ſpinas ac tribulos , inepta & reprobata ac male- farum gentium Deos inter ſe ſocietatem & amicitiam co di&tioni proxima ; cujus exitus eſt crematio. Exſpectat lere. Volebant enim Judæi propterea eſſe in honore,quòd Deus u Meganego upíos cum longanimitate, ſed ea longa- haberent terram bonam , & montem , in quo eſſet Domus nimitas ira compenſatur. Rom. 2. verf.4.s. In altero colo, in quo ز Ι Ν Ε E Ζ IOI pore Z ECH I EL IS CAP. XXIII. colo, quum dicit: Igiturne etiam illius fcortatione fcor- | ligitur verbum finitum. Notat autem adornationem di- tabuntur : intuetur , fine dubio , Oholibam , hoc eft, gnam civitatibus impiis. Lxx. ro Cezévrei in imperativo. Hieroſolymam. Indignatur, quum elegiſſet Hierofoly $.30. Verf.48.49. Finem judicii, ut fcelus deleatur mam, ut eſſet quafi fàl terræ & lux mundi, eam ipfam ex terra , & ut aliæ mulieres , id eſt populi, capiant exem- jam extitiſſe auctorem & ducem ad ſcortationem. Per Jo- plum, ne ſimiliter peccent. 901) Lxx. Teidoubé cov). faphatum , Ezechiam , Jofam fuerat vindicata. Per Ma- Habet aliquid ex Niphal & aliquid ex Hithpael. Qui naffen & Jofiæ filios ea pedibus calcată eſt. Talis eft que- exemplo ou pegvíce 9), idque ſinit apud fe valere ad petu- rela de Hieroſolyma apud Efaiam cap. 1: 21. Quomodo lantiam libidinis refrenandam & animum in ftatu mode- degeneravit in meretricem civitas fidelis, plena judicii; ftiæ & fobrietatis retinendum , is dicitur 2017/ Id dici- in qua pernoctabat juftitia , nunc autem latrones ! & quæ tur etiam 7019 A12 accipere exemplum. Denique ut, quum fequuntur. Magnum negocium ſuſceperant Ifraëlitæ & Judæi accedentes ad domum Dei , tanquam populus Scelus ipſarum ipfis impofitum fuerit , & peccata ftercorum ipfius : nempe ut eſſent duces cæcorum, lux eorum , qui in "lerint , cognofcant , quòd ipſe fit Dominus Jehova, qui quæ fecerant propter ftercora ſua ) tu- tenebris erant , infipientium rectores & caftigatores , do- ifta fecerit , quemadmodum dixerat. Cognoſcetis . alii &ores puerorum. ut eft Rom. 2: 19. 20. Eos igitur fieri falfam juftitiam docere, innocentes & juſtos , ut prophe- Hieroſolymam fieri exemplum omnibus populis impoſte- auctores apoſtaſiæ, & abnégare fidem & veritati refiftere, quidem experimento & ſentiendo, quid fit à Deo ſponſo ſuo deficere : alii exemplo. Voluit Deus Samariam & tas Dei, occidere, & omnem apparatum cultus Dei ha- bere, ut ornamentum meretricium & illecebram ad affo- rum, ut Deum Ifraëlis & fanétificatorem ejus non nomi- narent Deum ſuum, niſi in veritate & juftitia, & ita in ciandum fibi homines non cognoſcentes Deum, puden- dum & deteftandum erat. Chriſtus etiam fimiliter indi- nomine ejus jurarent , nec errandi & ſcortandi occaſio- nem præberent aliis, & ſeſe caftos conſervarent , neque gnatur , quod Pharifæi circuirent mare atque aridam , ut unum proſelytum facerent : quo fa&to, facerent illum duplo participes fe facerent peccatorum & blaſphemiarum alie- narum , patiendo fe adiri ab impuris , ut impura ſcorta. amplius filium gebenne , quàm ipfi erant. Matth. 23:15. $. 31. Animadvertendum hîc eſt, quòd, quo tem- $.27. Verſ. 44. Narrat porrò, ita ventum eſſe ad eas, hæc prophetia edita eft, jam tum Samaria fuerit ut ad ſceleratiflimas meretrices. Nempe fine omni pudo- capta ab Affyriis , & regnum decem tribuum finitum. re. Qui ad meretricem accedit , pudorem priùs exuit & Quum igitur nihilominus hæc prophetia loquatur de fu- verecundiam. Novit enim, cam non delectari honeftate, turo tempore, quid dicemus? Quomodo enim Propheta decoro , virtute , caftitate , ſanctimonia. Ita acceſſerunt potuit vaticinari de re præterita ? Dico: Totum judi- peregrini ad Hierofolymam non deponentes ſuam impie- cium Samariæ non fuiſſe completum ante hoc vaticinium. tatem , ſuos errores , fua peccata : ſcientes, ſe Hierofo- Salmanaffar cepit quidem Samariam , fed eam non ever- lymæ placere in fuis impuritatibus. Ita proſelyti Scriba-tit:collocavit autem in ea peregrinos. 2. Reg.17: 24. Igi- rum tantùm mutarunt nomen Dei fui in nomen , quod no tur, quum templum ædificaretur à Judæis, incolæ Sa- minabant Judæi, fed nihilo effecti meliores , aut de Deo mariæ Artaſaſtam monuerunt , ne pateretur ædificari Hie- meliùs fentientes.Ita potuit etiam multitudo habens Chri- rofolymam , & , quum id obtinuiffent , co prætextu etiam ftianorum nomen & in medio ſui fideles , oppreſſâ veri- | ædificationem templi impediverunt. Vide 1. Efr. tatejuſtitiæ, fuſceptis omnibus errantibus, & tantùm ex- 17.21.23. Poftea autem Ariftobulus & Antigonus filii terna Ecclefiæ affumentibus, fieri Babylon & mater ſcor- Hyrcani eam expugnaverunt & diruerunt (MOC TOLOzE6 78- torum & abominationum terræ. Apoc. 17:5. Quando ov) & habitatores abduxerunt. Joſeph. de Bello Jud. errantes & errorem defendentes atque pro fundamento lib. 1. cap. 2. imò Hyrcanus eam ſolo æquavit , &, tor- habentes & apertè peccantes ſe obtrudunt Eccleſiæ, ade- rentibus inductis , effecit, ut ne veſtigium quidem oppidi unt eam , ut fcortum. Si eos admittat , patitur ſe adiri, fupereſſet. Twory v Mevloev &rix dusov rois adregé špong Totýn ut fcortum. oces. Antiq. lib. 18: 18. Idem tamen lib. 14. Antiq. c. 8. $.28. Verf. 45. Igitur viros juſtos eas judicaturos, ut & de bello lib. 1. c. 5. dicit , juffiffe Pompejum inter alias mechas & homicidii reas. Juſtos dicit à juſto facto & civitates Samariam liberam eſſe. & c. 10. Gabinii juſſu Sa- jufto judicio, non à juſto animo. Ita diabolus Juſtus di- mariam inftauratam eſſe. Cæterùm de ruderibus Samariæ citur ratione captivitatis , quam redegerat in poteſta- fcribit Brocardus Monachus hæc verba:Non facilè dixero, tem ; at violcntus ratione redemtorum à Chriſto. Efa. quales & quant as ruinas in hoc loco viderim, ut etiam lon- 49: 24. gè excedant ruinas , quæ Hierofolymis cernuntur. Vocat $. 29. Verf. 46.47. Nam ſe adducturum cætum con- | devaſtatam civitatem , cujus fitum dicit pulcherrimum tra eas , & traditurum in horrorem & in direptionem. In fuiffe. Hæc quum ita fint', neceffe eft, ita ftatuamus , expofitione judicii eft allegoria fuperiùs ufurpata. Nam Prophetiam ad ulteriora tempora ſe extendere, & non urbes pronunciat tractandas, ut meretrices. Per lapida- tantùm non loqui de præteritis, fed etiam de calamitate tionem poffunt intelligi, quæ fundis & baliſtis in eas urbes per Romanos inflicta & vaftitate, quæ poftea conſecuta conjecta funt. Vocabulum xeft infinitivus: ſubintel-'eft, loqui. 4:10. CAPUT XXIV. ; EI factum eſt verbum Iehova ad me anno nono , menfe decimo , decimo menfis , dicendo : Fili hominis , ſcribe tibi nomen hujus diei, hunc ipfum diem: invafit Rex Babel Hiero- folymam hoc ipfo die. 3 Et dic ad domum inobedientiæ parabolam , & dices ad ipfos : Sic dixit Dominus Iehova: Pone ollam, pone, atque etiam infunde illi aquam. 4 Collige fruſta ejus ad illam, omne fruſtum bonum , femur & humerum, optimum offium ad plenitudinem ingere. 5 Optimum ovium cape , atque etiam pyram offium fub ipſa: fac eam fervere, quantum poteft : etiam cocta ſunt oſſa ejus in medio ejus. 6 Propterea fic dixit Dominus Iehova : Va, urbs ſanguinis , olla, cui ineſt fua arugo, & cujus I 3 IO C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S ortus eft. Dies hîc etiam notatus cujus ærugo non exivit ab illa : ad frufta ejus , ad frufta ejus fac illam exire : non cecidit ſuper illa fors. 7 Nam ſanguis ejus in medio ejus extitit , in nuda rupe pofuit eum , non effudit illum in terram, ut fuperinjiceret pulverem. 8 Ad excitandam excandeſcentiam, ad ſumendam ultionem poſui ſanguincm ejus in nuda rupe, ut non tegatur. 9 Propterea, fic ait Dominus Iehova , Va urbs ſanguinis , etiam ego magnam facio pyram. 10 Multiplicando multiplicabo ligna , accendendo accendam ignem , omnem carnem inger am, & faciam bullire bullitionem, & offa adurentur. II Et ponendo ponam illam in prunas ſuas vacuam , ut incalefcat, & aduratur as ejus , eo confletur in medio ejus impurit as ejus, conſumatur arugo ejus. 12 Fruftra fatigavit, & non exit ex illa, quàm multum eft aruginis ejus ; in igne eſt ærugo ejus. 13 Pro impuritate tua ſcelerata , quòd purificavite, & non purificata es , ab impuritate non purificaberis impofterum, donec fecero requiefcere excandeſcentiam meam in te. 14 Ego Iehova locutus fum; venit, & feci, non detraham, & non indoleſcam,& non mutabo ſententiam: ſecundùm vias tuas, & fecundùm ſtudia tua judicarunt te; ait Dominus Iehova. 15 Et factum eſt verbum Iehovæ ad me, dicendo : 16 Fili hominis, ecce Ego capio à te defiderium oculorum tuorum per plagam, & non planges, e non flebis, & non veniet lachryma tua. 17 Ingemiſce, contine te; ſuper mortuis, luctum ne feceris, ornatum tuum alliga tibi, & cal- ceos tuos pone in pedibus tuis, & ne obnubas myft acem, & panem miſerorum (vel viro- rum) ne comederis. 18 Et loquebar ad populum måne, & moriebatur uxor mea veſperi; & faciebam mane, quem- admodum juſſus er am. 19 Et dixerunt ad me populus: An non indicabis nobis, quid hac nobis , cum tu hæc facis? 20 Et dicebam ad ipfos: Verbum Iehova ad me factum eſt, dicendo. 21 Dic domui Iſraël : fic dixit Dominus Iehova: Ecce Ego profano Sanctuarium meum , erection nem robuftam veftram , defiderium oculorum veftrorum, & cui compatitur anima veftra: & filii veſtri ac filie veſtræ , quos reliquiftis , gladio cadent. 22 Et facietis , quemadmodum feci, myftacem non operietis, do panem miſerorum non come- detis : 23 Et ornamenta veſtrain capitibus veftris erunt, & calcei veſtri in pedibus veftris ; non plan, getis & non flebitis, & cont abefcetis in pravitatibus veſtris, & fremetis quiſque ad fratrem fuum. 24. Et fiet lecheſkel vobis in portentum : plane , quemadmodum fecit, facietis : cùm venerit illud, cognoſcetis , quòd Ego Dominus Iehova. 25 Tu autem, fili Hominis : nomne , quo die capiam ab ipſis robur illorum, hilaritatem decoris ipforum, deſiderium oculorum ipforum, & id, ad quod attollunt animam fuam, filios ipſorum & filias ipforum, 26. Eo die veniet , qui effugerit, ad te veniet , ut audire faciat aures ? 27 illo die aperietur os tuum apud eum, qui effugerit, & loqueris, & non obmuteſces amplius , deris ipfis in portentum, & cognofcent, quòd Ego Ichovah. S.I. Erſ.1.5. In hoc Capite agitur , Nam hæc vox notat æruginem. Lxx. vertunt iov; quod de excidio urbis & templi. Reve ex ipfa re patet. Et poteft deduci à obri, quia eft æris lata eft hæc prophetia eo die, quo corruptio, morbus & quafi ſcabies. Per æruginem fignifi- Nebucadnezar Hieroſolymam ad catur ſanguis, intellige prophetarum Dei, & omnium ti- mentium Deum. Neque enim dubitandum eft, quin illi, 2. Reg. 25:1. Menſis Jer. 39: 1. qui falfam juftitiam cum prophetis redarguerunt, & , quæ Utrobique annus nonus Zedekiæ dicitur. Comparat ur- Judæi agebant, reprehenderunt, omnemque obſervatio- bem olla eneæ, quæ ad fummum ufque impleta aqua & nem legis abolendam docebant ; fuerint in publico carnibus ſuperponatur igni flagrantiſſimo, quo aqua con omnium odio, & , tanquam improbi atque hæretici, fumatur, carnes & oſſa adurantur , ærugo tamen ollæ, fuerint occiſi. Secundum fruſta ejus fac eam, nempeæru- quamvis excandefactæ , non tollatur , fed , omni remedio ginem, exire. Paraphraſis horum hæc fit. Tu, propheta, fruftra adhibito , fundatur, &.colliquetur , ut ita ærugo | verbis meis, quæ pono in ore tuo, tanquam auctor judicio- ejus in ipfa conſumatur. rum meorum, jube congregari in medio Hieroſolymæ $. 2. Verf, 6. 17 yn non eſt confundendum cum ob confertiffimam multitudinem, & Nebucadnezarem ejuf- Hof.z: 15. Quod eſt à "Sm, & notat monile, ornamentum. que exercitum numerofum , congregationem populo- rum Ι Ν Ε Ζ Ε C HI E LI S CA P. XXIV. 103 po- .Gr . tricula ayel4uy חֶמְדַת נָשִׁים cat rüm, tanquam ignem , adduc , qui urbem , tanquam ol- / fitum eſt. Ita omnia verba nudandi & tegendi conſtruun- lam , faciat deſpumare, ut in interitu multorum homi tur cum utroque; eo, quod tegit, & eo, quod tegitur. num appareat fanguis innoxius effuſus Hieroſolymæ, Per Metaphoram 1797. jina eſt rejicere confilium, con- quemadmodum olla aqua plena æruginem ſuam ſolet igne filium non admittere in animum, ei ſe non fubjicere. Prov. Suppoſito deſpumare. Quicquid enim in olla æruginoſa 1: 25. Ita hîc fignificat auferre , avertere mala, quæ coquitur , æruginem reſipit. Deus comminatus erat. $. 3. Non cecidit ſuper ea fors, h. e. fine delectu , $. 10. Verf. 15. 16.17. Templi excidium.figurat abla- omnes, tanquam rei fanguinis fuſi, in urbem includan- tione uxoris Ezechielis ab oculis ipſius, quem jubet ad tur , velut particulæ in olla: ſine forte, quia nullus inter populum loqui manè, quòd Deus ablaturus effet volupta- illos delectus eft. Ita fupra Cap. 11. qui remanſerant Hie- tem oculorum ipſius, & quod deberet abftinere ab omni- roſolymæ poft tranſportationem Jechoniæ, improbiili- bus , quæ folent ufurpari' à lugentibus. Nominatim ne mi omnium declarantur verf. 15. & fequentibus. panem miſerorum comederet. Du enim hîc habet pro- $.4. Verf. 7. Sanguis ejus in medio ejus extitit, h. e. I priam notionem , quam & fingulare vis habet. Alioqui tota fanguine impleta eft. In ſplendente petra poſuit illum, enim plurale ſignificat viros. Qui in luctu erant , ciba- h. e. publicè illum fudit fine diffimulatione, ut intelliga- bantur ab amicis, & is cibus habebatur pro impuro , quia mus , fanguinem innoxium per judicia effuſum eſſe. Ita erat cibus impurorum. Vide Hof. 9:4. Lxx. tamen ver- faciunt , qui putant, ſe facrificium Deo offerre, quando tunt ögtev evdpôv. Poteſt fanè explicari panem marito- effundunț fanguinem. 350,7 fi'ny Lxx. dewmeleid. For- rum, viduorum fcilicet. ab w'r / Quòd uxorem vocat te legendum λειoπελοία. $. 5. Verf. 8. Dicit Deus , fe quoque dediffe fangui- Daniel cap. 11:37. ubi amorem uxorum legitimum vo- SI Tara concupiſcentiam oculorum , ad id alludit etiam nem Hierofolymæ in ſplendentem petram , h. e. ſe fuiffe homicidia & injuſta judicia Hierofolymæ in con- . fpectu ſuo. Confer Pf. 90:8. ſanguis, qui jure effunde- S. 11. Verf. 19. 20. 21. 22. 23. Cùm igitur ita eve- tur, dicitur combibi à terra & tegi, quia non vindicatur niffet, & propheta fe ita gereret, Judæi quæſiverunt, in effundentem. Vide Ezech. 21:37. Contra, qui fan- quid illa portenderent. Quibus reſpondet , fe accepiſſe guis vindicandus eſt, illum dicitur terra non contegere. verbum Dei, quòd Deus effet profanaturus fanétuarium Job. 16:18. aut etiam ſuo tempore retegere. Ef. 26:21. ſuum, quod illi habebant pro re magna , propter quam Sanguis Hieroſolymae hîc fignificat ſanguinem ab Hiero- celfos animos gererent, (confer cap. 7: 20.) quæque folymitanis fufum. præftaret ipfos invictos (Lxx. tilgiós pes, peúcty poigcóc 9.6. Verſ. 9. --11. Poftquam aqua conſumta in old ouwv) quam oculi ipforum appetebant, & cui indoleſce- la, & carnes atque offa incinerata, jubet eam ollam fuper | bat anima eorum: quòd nempe gentibus id traditurus ef- prunis poni vacuarn , ut incaleſcat æs ejus , ut ita impuri- fet, qui in illud intrarent, id deftruerent , atque adeo ex tas ejus , five ærugo ejus confumatur. Significatur , poſt medio tollerent , ut nulla major fanctitas unius loci, quàm acres dimicationes , & fufum multorum fànguinem, Hie- alterius, ſupereſſet . Quòdque filii ipforum & filiæ eſſent roſolymam coarctandam eſſe, ut fame & morbis reliqui gladio cafuri, quòdque, eo fåeto, nullum triftitiæ & lu- confumantur, aut ea neceffitate emendentur. ctus ſignum ſint edituri, quemadmodum propheta fece- $. 7. Verf. 12. 13. Declarat, operam hactenus fru- rat. nimirum , quia inter Ethnicos, & eos quidem do- ftra fumtam , quòdquc civitas illa iftis omnibus modis minantes , vivebant, inter quos talis comploratio etiam non potuerit repurgari. Ideo decernit, ne purificandam ridicula fuiſſet. Futurum igitur, ut in peccatis fuis conta- quidem amplius effe, cùm ſit civitatis impuritas malitio- | befcerent, h. e. mala conſcientia urerentur, neque folatium fà, & cum obftinato propoſito e dovole. Din ab på aliquod haberent, & tantùm fremerent quiſque ad alium. vel pis deducimus. Omiffa particula q. d. In nihilum, in Ezechielem autem hujus rei portentum fore. nullum fructum fatigavit Deum conflatorem & purifican- dicatum effe, quod eo die, cùm Deus fànctuarium fuum; $. 12. Verſ.25.26.27. Præterea fignificat , fibi in- tem. Inaa purificavite , h. e. operam dedi, ut te pu- (quod vocat arcem eorum, hilaritatem ornatus &c: ut fi- rificarem conflando. Conatus ſignificatur, non effectus. gnificet, illos fan&tuario confiſos, non Deo, & vim fuam Similis metaphora Mal. 3:4. Notanda eſt hæc oratio. Deum fuum habuiſſe, Hab. 1:11.) & filios ipforum, at- Quia purificavite, vel operam dedi, ut te purificarem. que filias ablaturus effet , aliquis , qui evaſerit, venturus Oftendunt hæc finem omnis illius æftus. Exarſit ira, tan- fit, qui aures omnium eo nuncio impleat, & tum ipſum quam ignis , ut conflaretur , h. e. purificaretur. Nimi- liberè locuturum eſſe , & ad nuncium illum, & ad reli- rum , ut partim conſumerentur impii & violenti homines, partim reliqui defifterent à fua impuritate, hoc eft, ab- cap. 33:21. Verba Dei ad Ezechielem obſervanda funt. ješta idololatria & falfis de Deo & juſtitia Dei opinioni- Non dicit, quàm citò venturus fit fuperftes, qui effugiſ- bus, & Deo gloriam darent, credentes verbo Propheta- fer: Sed, Annon illo die, h. e. illo tempore aliquis, qui rum; & deſinerent perſequi veritatis profeſſores , & ab- evaferit , veniet ad te ? q. d. Quum urbs fuerit capta & ftinentes ab immunditiis & inquinamentis Hierofo- deleta, veniet , ne dubites, aliquis , qui effugerit cla- lymæ. dem. Non tantùm rumor ad vos perveniet , fed & , qui $.8. Non purificaberis amplius , fed in tua impuritate rei præfenti interfuerit . Tunc igitur liberè locuturus es conficieris & deftrueris cum templo. ut ex fequentibus ad ipfos. Venit autem primus nuncius anno duodecimo clarum eft. Nam , quum Deus eam purificare aggreſſus menfe decimo , quinto menſis. quum urbs capta eſſet an- fit, ipſa autem non fit purificata, indicium id eft, eam no undecimo, menfe quarto. ut Jeremias dicit cap. 52: eſſe inquinatam ex propoſito , & fe vendidiſſe ad fe conta- 5.6. Interceſſit annus & ſemeſtre, antequam veniret nun- minandam. Nam, quum nipi ſignificet propofitum , de- cius, qui effugerat. Sed non tantum temporis interve- cretum animi, hoc loco notat ſtudium & induſtriam ſum- niffe, cenfet Clariſſimus D. Conftantinus L'Empereur, tam ad peccandum, rejecta bona conſcientia & pudore. fautor nofter , dum viveret , fingularis, memoria & lau- 8.9. Verf. 14. viax-> Non detraham. yıą figni- de perpetua digniſſimus. Vide eum diſſertatione præmiſ- ficat nudare rem , vel reducere, quod rei tegendæ impo- ſa libro Halichoth Olam. I CAPUT X X V. EI T factum eſt verbum Iehova ad me, dicendo : Fili hominis, pone faciem tuam ver ſus filios Ammon, & propheta contra ipfos. I 4 3 Et 104 COM M Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S 3 Et dices filiis Ammon: Audite verbum Domini Jehova. Sic dixit Dominus Iehova: quia di- cis, euge, ſuper ſanctuario meo , quia prophanatum eft, & fuper terra Ifraël, quia de- vaſtata eſt ; fuper domo Iuda, quia iverunt in exilium. 4. Idcirco, ecce Ego do te filiis Orientis in hereditatem, & conftituent arces ſuas in te, & da- bunt in te tabernacula fua'; illi comedent fructum tuum, & illi bibent lac tuum. s Et dabo Rabbam manfionem Camelorum, & filios Ammon recubitum ovium: & cognoſces , quòd ego iehova. 6 Nam fic dixit Dominus Iehova: quia feris manum & fupplodis pedem, & lætaris omni im- petu anima fuper terra Iſrael : 7 Idcirco, ecce Ego extendi manum meam contra te, & dedi te in direptionem gentibus , & ex- fcindam te ex populis, & faciam perire de terris; profligabo te, d cognofces, quòd ego Iehovah. 8 Sic dixit Dominus Iehovah; quia dicit Moab & Seir; Ecce ut omnes gentes domus Iuda. 9 Idcirco , ecce Ego aperio latus Moabi inde ab urbibus, ab urbibus , inquam, ipſius, inde ab extremo ipfius, decus terræ Beeth-Hajefimoth, Baalmeon & Kirjathajim uſque. 10 Filiis orientis, ultra filios Ammon , dabo id in hæreditatem, ut non commemorentur filii Am- mon in gentibus. IT Erin Moabfaciam judicia, & cognofcent , quòd Ego Iehova. 12 Sic dixit Dominus Iehova: Quia fecit Edom, ſumendo ultionem, domui Iehuda , &, quum rei falli effent, ultionem fum ferunt de ipſis : 13 Idcirco , fic dixit Dominus Iehova, extendam manum meam ſuper E dom , & exſcindam ex ea hominem & beftiam, & dabo cam vaftitatem à Theman, e Dedanem uſque gladie cadent. 14 Et dabo ultionem meam in Edom per manum populi mei Ifraël, & facient cum Edom ſecun- dùm ir am meam , & cognofcent ultionem meam, ait Dominus Iehova. 15 Sic dixit Dominus Iehova: Quia fecerunt Palæſtini in ultione, & ultionem ſum ferunt cum impetu in anima ad deſtructionem , inimicitia ſeculi. 16 Idcirco, fic dixit Dominus Iehova: Ecce Ego extendo manum meam in Paleſtinos , & ex- ſcindam Ceretheos & perdam reliquum littoris maris. 17 Et faciam in ipſis ultiones magnas cum redargutionibus excandeſcentia , & cognofcent, quòd ego Jehova, cùm dabo ultionem meam in ipfis. $. I. Uum Cap. 23. & 24. a&tum effet de , his lubentiam, appetitum , & defiderium. Eft igitur urbis Samariæ & Sanctuarii deſtructio- vaja yw efferri cupiditate , vel procedere libidine. Unde ne, atque ita quaſi de ſublatione no- verbale nomen eſt vaja upv / Lxx. vertunt, 'se forñs minis divini ex mundo, conſequens 08, ex anima tua. erat, ut fe converteret ad gentes, ea re lætantes, & Deum Ifraelis con- 9.4. Verſ. 8. Quod ad Hiftoriam five implementum temnentes. Igitur in hoc Capite Am- attinet, Conftat, Ammonitas nullos eſſe jam in mundo, monitis, & Moabitis ad Orientem vicinis, Idumæis Au h. e. nullum eſſe populum Ammonitarum. Conftat ſtralibus, Palæſtinis ad mare fitis, denunciat judicia & etiam , poſt reductionem Judæorum ex Babylone Am- ultionem hujus petulantiæ & u@gewe five contumeliæ. monitidem fuiffe poffeffam aliqua ex parte aliquamdiu à $. 2. Verf . 1. 2. 3. 4.5.6.7. Ammonitis guudentibus / Judæis , mox verò ab Arabibus , & partem 'A edebias pollutione Sanctuarii, vaftatione terræ Ifrael; & dedu- fuiffe. Arabes autem filii orientis funt. Et in iis partibus &tione domus Judæ in exilium , denuntiat , quòd illos da- habitarunt filii Ifmaël, ut apparet ex Geneſ. 25:18. A- turus fit filiis Orientis in hæreditatem , qui in Ammoni- lioqui verum eft, Ammonitas etiam à Nebucadnezare tide & arces & tabernacula ponant , fructuſque ipforum fuiffe vexatos , & in captivitatem redactos , qui cum Ze- percipiant, & in primaria urbe Rabbah (quam Hiero- dekia paraverant fædus inire contra Aſfyrium. Vide Je- nymus ſuo tempore Philadelphiam appellatam dicit , De rem. cap. 25:21. & 27:3. Non convenit tamen, ut eo locis Hebr. & ad Ezech. cap. 21: 25. & ad hunc locum, ftatim tempore, quo lætati funt excidio templi & urbis , ubi docet, eam à Ptolomæo Philadelpho hoc nomine hæc pæna ipfis fuerit inflicta. Joſeph. Antiq. lib. 12. nuncupatam, qui Arabiam tenuerit cum Judæa) pves cap. 12. fub nomine Arabum indigitat Ammonitas ultra fuas pafcant tuto : &, quia manum percufferint, pedem Gileaditidem habitantes , ut patet ex fine Cap. 11. ſupploferint & omni impetu in anima lætati fint ſuper ter $.5. Verf. 9. 10. II. Moabitis fimiliter denunciat, fe ra Ifrael; ideo denuntiat, quòd ipfos daturus fit in præ- aperturum latus illorum ab omni termino , & eos , præter dam gentibus , & excifurus ex populis, & perditurus ex filios Ammon, daturum filiis Orientis in hæreditatem , terris , imò profligaturus. ita ut extinguatur quidem nomen filiorum Ammon in S.3. In verf.6. və 1989-597, cui reſpondet verf. gentibus, in Moabitis autem faciat judicia. Medaba 15. Ünn usw., ad affectum vel lætandi , vel ultionem Moabitarum urbs ab Hyrcano fuit expugnata. Jofeph. ſumendi referendum eft. Deduco mný ex ure, quod fi- Antiq. lib. 13. cap. 17. Facit idem Moabitarum men- gnificat Job. 1. & 2. in omnes partes ire atque procedere. fuiffe loca in Moabitica reſtituere Arabibus. cap. 2 3. in- tionem cap. 21. & 22. ubi narrat, Alexandrum coactum Inde etiam deduco win, quod eft cap. 27. cap. 27. Ezech. verf.6. & uirp verf. 29. & fignificat remum , ubi & Dup di- numerat octo civitates Moabiticas , quæ etiam, exceptâ ter ea, quæ tum tenebant Judæi fub Rege Alexandro, cuntur remiges verf. 8. & 26. vps autem fignificat in Pellâ, Judaicos ritus receperint. Quod cùm Pellenfes a 0 recuſa- Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELIS CA P. XXVI. 105 recuſarent , civitas eorum diruta eft. Hinc eft, quòd no- , Hyrcanus , Simonis Maccabæi filius , Idumæam occupa- mine Moab alicubi in prophetiis populus Judaicus ino-vit, & iis edixit, ut circumciderentur, niſi vellent è bediens Evangelio nominetur , totum ſcil. à parte. Ef. 17. propriis pelli ſedibus. At illi amore patriæ admiſerunt & Moabitis hîc conjunguntur habitatores Seir, verf. 9. circumciſionem & reliquam juxta Judaïcos ritus vivendi 8.6. Verſ. 12. 13. 14. Idumæis improperat , quòd formulam , atque ex eo inter Judæos recenſeri cæperunt. ultionem ſumſerint de Judæis, & quidem tum, cùm Ju- Joſeph. Antiq. lib.13.cap. 17. Confer notata ad Malach. dæi luerent peccata ſua. Illis denuntiat, fe yaſtitatem edi 1. verf.4. &c. curum eſſe in Edom, & fumturum de illis vindictam per 5.7. Verf. 15.16. Palæſtinis fimiliter exprobrat vin- populum ſuum Ifraël. Vide Zach. 12 : 6. ubi fignifican- | dictæ ſtudium & implacabile odium. His denuntiat, ſe tur victoriæ Judæorum de vicinis gentibus , inter quas Bi Ceretheos exciſurum, & perditurum reliquias littoris ma- leam Idumæos numerat. Num. 24: 18. ut & Amoſ. 9: 12. ris. Confer Zach. 9:5.6.7. & quæ ibi notata. I С А Р ОТ XX VI. I factum eft anno undecimo , primo menſis, extitit verbum Iehova ad me, dicendo : Fili hominis, quia dixit Tyrus ſuper Hierofolyma, euge, fracta eft, valva populorum, revolutum eft ad me, implebor , defolata eft! 3 Propterea fic dixit Dominus lehovah: Ecce Ego contra te, Tyre, & faciam contra te aſcen- dere gentes multas, quemadmodum mare facit afcendere fluctus fuos, 4 Et perdent muros Tyri, & diruent turres ejus, & auferam pulverem ejus ab ipfa, & dabo il- lam nudum-et-ſplendens petra. 5 Expanſio fagenarum fiet in medio mari, quia Ego locutus fum, ait Dominus Iehovah, & fiet direptio gentibus. 6 Et filiæ ejus, quæ funt in agro , gladio occidentur , & cognoſcent , quòd Ego Iehova. 7 Nam fic dixit Dominus Iehova : Ecce Ego adduco ad Tyrum Nebucadnezarem Regem Babel ab Aquilone , Regem Regum , cum equis & curribus & equitibus , & cætu, & populo multo. 8 Filias tuas in agro gladio occidet, & dabit contra te turrim , & fundet contra te aggerem, & eriget contra te ſcutum. 9 Et arietem ſuum dabit in muros tuos, & turres tuas diruet gladiis ſuis. TO Ab agmine equorum ejus operiet te pulvis eorum, à voce equitis do rota & currus contremi- ſcent muri tui, cùm intrabit in portas tuas, quemadmodum intratar urbs perrupta. II Ungulis equorum ſuorum calcabit omnes plateas tuas, populum tuum gladio occidet , &, quod attinet columnas tuas robuſt as, id in terram deſcendet. 12 Et ſpoliabunt copiam tuam, & diripient mercem tuam, & diruent muros tuos , & domus tuas deſiderabiles deſtruent, & lapides tuos & ligna tua & pulverem tuum in mediis aquis ponent. 13 Et faciam ceſſare ſtrepitum canticorum tuorum , & vox cithararum tuarum non audietur amplius. 14 Et dabo te nudum petræ , expanſio ſagenarum fies, non ædificaberis amplius : quia Ego le- hova locutus fum , ait Dominus Iehova. 15 Sic dixit Dominus Iehovah Tyro: Annon à ſono ruine tuæ, quum gemet , qui exanimatur , quum cædes fiet in medio tui, commovebuntur inſula ? 16 Et deſcendent à thronis ſuis omnes principes maris, & removebunt chlamydes fuas, & vefti- ment a ſua acu picta fibi detrahent, tremores induent, in terram defidebunt , & trepi- dabunt in momenta, da obſtupeſcent fuper te ; 17 Et ferent ſuper te threnum & dicent tibi : Quomodo periiſti, qua habitabaris è maribus, urbs, quæ celebrabatur , quæ erat valida in mari, ipſa & habitatores ejus , qui dede- runt terrorem ſuum omnibus habitatoribus ejus ? 18 Nunc trepidant infulæ, die ruina tua , & confternantur inſula, quæ funt in mari, ab exi- 19. Nam fic dixit Dominus Iehovah: Quum dabo te urbem defolatam, ut urbes , qua habitata non fuerunt ; quum faciam aſcendere contra te abyſjum, & operient te aqua mult æ ; 20 Et faciam te deſcendere cum deſcendentibus in foveam ad populum feculi ; & habit are te for ciam in terra inferiori, in vaſtitatibus à ſeculo cum deſcendentibus in foveam , ut non babiteris: dabo decus in terra viventium. 21 Nebulas dabote, & non eris, & requireris , & non reperieris amplius in feculum , ait Domi- nus Iehovah. tu tuo. $. I. Ab 106 C O M M E N T A R I US 14. cap. 29. verſ. Calendis ejus menfis , à quo is an- $. I. B Ammonitis , Moabitis, Idumæis, filias , hoc eft, oppida & pagos fubjectos, à gentibus Palæſlinis ad Tyrios accedit. in agro gladio occidendas. Quandoquidem in fequentibus, $.2. Verf. 1. Quod dicitur una præfertim cap. 28. ubi eft Threnus ſuper rege Tyri, mul- menfis , rectè videtur explicari, ipſis ta allegoricè dicuntur , vix poffumus dubitare, quin Spi- nus incipiebat. Hierofolyma quidem in unum cumulum conjecerit . Ita ut quidem hîc intelli- tum nondum capta nec cremata erat. Nam capta eft quarti gamus propriè eam cladem, quæ denique confummata menfis die nona & exufta die decimo menfis quinti, Jer. 1 eft per Saladinum , deinde verò etiam extinctionem illius 52:6.12. Sed prophetia repræſentat gaudium Tyri, an- regni & magnæ civitatis, quæ , tum per metaphoram , ut tequam occafio gaudii data effet, aut captæ urbis nuncius fpirituale emporium & metropolis nundinationis ſpiritua- veniffet ad Ezechielem. Deus enim videbat animum Ty- lis in mundo , tum propterea , quòd aliquando Tyrus ejus riorum. pars fuit, Tyrus appellatur. Nam & in prophetiis Tyrus $. 3. Verf. 2. Hîc eft fumma caufarum exultationis nominatur , ut metropolis gentium vocandarum per Euan- Tyriorum fuper caſu Hierofolymæ : nempe , quòd Hie- gelium. Pfal. 45:13. & 87: 3. & Hof. 9: 13. Quid igitur roſolyma fracta fit, valva populorum. Hierofolyma di- mirum, fi eodem nomine ſpiritualiter deſignetur impe- citur valva populorum , vel, quia in Oriente Hierofoly- rium illud magnum , in quo , ut Ecclefia primò invenit ma erat nobiliſſima urbs, & à multis populis adibatur; locum habitationis , ita etiam apoftafia & évopekce domi- vel, quia Hieroſolyma habebat promiſlionem, gentes ad natur ; & illius metropolis ? illam confluxuras. Eſa. 2: 2. 3. Jerem. 3:17. Spes Tyri $.5. Verf.7. 13. Hîc oftendit, quis minifter ju- ex Hieroſolymæ deſtructione nata hæc eft, quod impo- dicii primi futurus fit. Is eft Nebucadnezar : cujus aggref- ſterum non habitura effet æmulam magnitudinis , fed im- | fio & oppugnatio &c deſolatio vivis coloribus depingitur plenda eſſet; tanquam in umbilico orbis habitabilis po- & oculis fubjicitur uſque ad verſ . Infra lita. Quodque de Hierofolyma actum eſſet, quippe de- 18. memoratur ea res , ut facta , anno 27. atque ita ſexto vaftată. Non poteſt negari, in Scripturis fieri mentio- decimo anno poft hanc prophetiam. Salmanaffarem jam nem magna alicujus civitatis , ejufdemque emporii , quæ habuiffe negocium cum Tyriis , quam Sidon, Arce & fcortetur cum omnibus gentibus, & fe pro Hierofolyma Palætyrus ad eum defeciſſent, Joſephus ex Menandro adiri velit, atque ex illius ruinis & jacturis locupletari tradit Antiq. lib. 9.c. 14. Idem Antiq. lib. 10. cap. 11. ftudeat , & in imminutione Sanctæ civitatis exultet. Item ex Philoſtrato tradit, quòd Nabuchodonoforus per trede- dubitari non poteft, quin fimilia judicia de illo emporio cim annos Tyrum oppugnaverit . Idem primo adverſus pronuntiata fint: atque ita fub nomine Tyri ea Civitas Appionem ex Phænicum hiſtoria hæc recitat. 'Emì’Es0w- magna aliquando exaudiri poffit. Αpud Judeos veteres | βάλε 5 βασιλέως επαλιός κασε ΝαβεχοδονόσορG- τίω Τυρον indubitatum eſt, Tyrum aliquando non propriè , ſed alle on teice ngu dereco rett tő tov é ací ascoe Buda érn directo estad goricè capi. Antiquam effe Tyrum, patet ex cap. 19. ršto v druges ces & Tesb@nocer. It hobalo rege , oppugnavit Joſuæ verf. 29. Sed quædam fuit poftea dicta menos de Nabuchodonoforus Tyrum annos tredecim. Pof hunc Túc , munastupa : quæ fortaſſe tempore Jofuæ jam Baal regnavit decem annis. Poft hunc judices conftituti fuerit. Notant Docti, Homerum Sidonis quidem memi- funt. niſſe , ſed non Tyri. David cum rege Tyri coluit amici $. 6. Verf. 14. Additur, Tyrum ponendam effe in tiam & Solomo. David etiam in Pſalm. 45. & 87. Tyri nudam petram , expanfionem retium , neque ædificatum mentionem facit in prophetia de Novo Teſtamento & iri amplius. Abarbenel putat, hoc dictum effe de manoső gentium vocatione, ut & Hoſeas cap: 9:13. Zacharias Tyro. Eam enim dirutam &c non reædificatam effe. Poft c.9:2. Tyri mentionem facit, ut extantis. ut & Nehemias expugnationem per Nebucadnezarem factam Tyrios in 13:16. Ét conftat ex Curtio & aliis, Tyrum ab Alexan- infulam fe recepiffe , ut in ſedem tutiorem. (Sane huic dro Macedone expugnatam effe. Verùm & Tyriorum cogitationi favet, quod Jof. 19:29. dicitur nun any mentio eft in Actis cap. 12:20. Ita & apud Joſephum. Multorum doctorum & philoſophorum patria eft. Tem uſque ad urbem munitionis Rupis vel Tyri. Videtur enim pore Hieronymi fuit pulcherrima & nobiliffima Phæni- donem infulanam Tyrum muris perruptis feciffe mari arcem Tyri & urbem diſtinguere ) Alexandrum Mate- ces civitas. út ipfe dicit in commentario. Quum Chri- meabilem , ita maris inundatione deletam , & poftea re- per- ftiani regnum in Palæſtina obtinerent, fuit fedes Archie- ædificatam non effe. Attamen Curtius lib. 4. cap. 4. di- piſcopalis , cujus Archiepiſcopus Wilhelmus Tyrenſis eam defcripſit lib. 13. cap. 3. Idem narrat Brocardus. cit: Multis ergo cafibus defunéta & poft excidium renata Leonardus Rauwolffius dicit in Itinerario ſuo, edito A. nunc tamen , longa pace cunéta refovente ſub tutela Roma- C. 1581. eam fatis amplam ipfi viſam , quum præterna- ne manſuetudinis , acquiefcit. Junius fic prophetiam ex- vigaret. part. 3. c. 1. p. 305. Sed auctor Itinerarii Gallice plicat, ad tempus non reædificatum iri. Poffemus dicere, confcripti editi A. C. 1657. M. I. D. P. Canonicus quod non redierit ad priſtinam amplitudinem. De qua San-Denyſianus teſtatur p. 45. Tyrum hodie nihil effe Plin. lib. 5. cap. 19. Tyrus quondam infula prealto mari nifi acervum ruderum cum quibufdam cafis piſcatorum. tis operibus continens. Olim partu clara , urbibus genitis Septingentis paffibus diviſa.nunc verò Alexandri oppugnan. Supereffe tamen Arcis partem & murorum Turrium , ac munitionum. Item p. 613. dicit , eam deletam à Saladino | Lepti. Utica, & illa Romani Imperii amula terrarum A. C. 1291. quum , capta Ptolemaide , habitatores Chri orbis avida Carthagine , etiam Gadibus extra orbem con- ftiani eam præ metu deſeruiſſent. De qua re ita Marinus ditis. Nunc omnis ejus nobilitas conchylio atque purpura Sanutus lib. 3. part . 12. cap. 22. Eodem die , quo Ptole- conftat. Circuitus xix. M. paſſuum efi intra Paletyro in- maida capta eft , Tyrii civitatem vacuam in vefperis relin- cluſa. Oppidum ipſum xxii. ftadia obtinet. Quod à Plinio quentes victoribus fine ictu gladii abſque tumultu belli oc- belli Hierofolymitani non tanta fuit. Quod verò attinet videtur dictum ratione veteris magnitudinis. Tempore cupandam liberè , aſcenfis navibus » reliquerunt : in craftino præſentem ejus ftatum , quem antea diximus , eum etiam que quod libuit. Efaiæ cap. 23: Tyrum allegoricè inter- teftatur Georgii Sandiſch Itinerarium Anglicum lib. 3. pretati fumus de magno Emporio fpirituali. in fine; ubi dicit, Tyrum illam celebrem nunc nihil eſſe nifi S. 4. Verſ. acervum parietinarum , ita tamen, ut aſpectus ipfius 3.4.5.6. Denunciat, fe Tyro fore ad. fit magnificus & ſpectatorem ingeniofum fua pulchritu- verſarium & gentes numeroſiſſimas , inftar fluctuum ma- dine inftruat. Itinerarium Legati Gallici des Hayes ris, contra eam adduéturum. Eas muros & turres dirutu. pag. 441. dicit ; ibi jam non effe domum, quæ fit inte- ras , & pulverem ejus ablaturas , ita ut fiat nitens petra : gra, nifi unicam. Reliquas domos effe deftruétas , neque intellige, in quibus locis petrofa eft. Nam alioqui ager füpereffe , nifi fornices & cryptas , in quibus ducenti . expandendis retibus. Ipfamque à gentibus diripiendam; & verba Prophetiæ & fcopum ejus obſervare. Et, quod quidem I N E Z ECH I EL IS CA P. XXVI. - 107 turce. habet vim par- quidem fcopum attinet, is optimè noſcitur ex cap. 28: movenda ex loco fuo. cap. 16: verf. 20. quòd fint fugi 26. ubi quafi epilogus eſt omnium prophetiarum, quæ capite 25.26.27. 28. continentur: nempe Deum decre 9. 10. Verf. 19. 20. 21. Verſus ultimi tres inter ſe co- ville , ut recolligere Ifraelem, ita judicia edere in omnes, hærent. Uno axiomate, in duobus verfibus, conjun- qui flagellant eum undiquaque; ut habitet fecurè. Quod guntur Civitatis magnæ ſive Emporii magni diſtinciæ ca- profectò non de urbe Hieroſolyma accipiendum eft, fed | lamitates, & Ecclefiæ exornatio. Eft autem axioma co- de Eccleſia collecta ex Judæis & gentibus five filiis Hie- | pulativum antecedentis & conſequentis. Conſequens an- roſolymæ cæleſtis. Gal. 4:26. Nam , fi de Hieroſolyma | tecedenti adjungitur per literam Vau, quæ reædificata à Nehemia id intelligendum eſſet, vacillarent ticulæ ix tunc. Notatur autem , calamitates illas Tyri multæ prophetiæ , quæ ftragem ejus prænunciarunt; & præceffuras , & tunc terram viventium condecoratam iri . hæc ipfa non foret impleta, fed ejus contrarium eveniffet. Hiſce ſubjungitur extrema humiliatio & abolitio Tyri, Quod autem verba Prophetiæ attinet, verſus quidem tanquam nebulæ. verf.21. Quæ in verf. 19. & 20. di- ſeptimus , octayus, nonus, decimus & undecimus, ſine cuntur, ea equidem non puto dici per owwalpolguey & ac- dubio , loquuntur de eo, quod Nebucadnezar effecit: cumulationem Synonymorum. Conſiderandum diligen- at , quod verſu duodecimo, tertiodecimo & quartodeci ter eſt, annon in Tyro fpiritualiter dicta ſingula cola figni- mo dicitur, id non neceſſariò de Nebucadnezare & illo ficent fingula judicia. Aliquando Roma fuit vaſtata , ut tempore accipitur. Et ſpoliabunt copiam tuam. &c. Im- | effet inftar urbium nunquam habitatarum. Totilas illam perfonaliter id dictum , non, ut illa, quæ præcedenti- | concremavit. Aliquando eam operuerunt aquæ multe, bus extant verſibus, cum determinatione & deſignatione | h. e.gentes ex omnibus partibus effufæ , ita ut ejus nulla eorum , qui id facturi ſint. Optimè ea fluent, fi ea impo- | fuerit poteftas. Tyrum propriam aquis opertam fuiffe Iterum diſtinctis temporibus efficienda intelligantur. No non apparet. Metaphoricè hoc igitur accipiendum. Dein- bis igitur etiam licet dicere, Prophetiam Tyrum pro- de Deus illam fecit deſcendere ad populum ſeculi cum de- priam ac ſpiritualiter dictam uno nomine deſignaſſe ; ut ſcendentibus in foveam , h. e. fivit illam reste!eựv . Tum ſignificetur , aliquando nullam metropolin gentium exti- illam fecit habitare in terra inferiore , quafi inferno , in turam effe , aut urbem munitam five civitatem magnam vaftis d ſeculo, h. e. Deus fecit, ut multæ gentes & mul- atque altam, five dicionem ac regnum latè patens ac va ti ex gentibus illam relinquerent & defertam facerent lidum , quod propter excidium Hierofolymæ , hoc eft, ut vix unus ad illam accederet habitandi cauſa, cùm ipfa civitatis ſanctæ, exultet. Confer Efa. 26: 5.6. Quia fuo ore in Concilio Tridentino ſe inter mortuos collocaf- depreſſit fedentes in alto, civitatem arduam; humiliabit | fet, h. e. fe à verè fidelibus ſeparaſſet per ſua anathemata. eam, bumiliabit eam uſque ad terram , faciet eam attin Tum verò Deus Ecclefiam, terram viventium , eductam gere pulverem; calcabit eam pes , pedes inopis , veſtigia | ex Babylone honorayit pace & multis dotibus ornavit. infirmorum. Notabile etiam hoc eſt, quòd, quo tempo- Quando Tyrus ſepelierur & inter mortuos collocabitur, re Tyrus ab Alexandro exciſa eſt, etiam Thebæ , filia five, quando populus & capita civitatis magnæ, quæ fe Tyri, ab eodem eft diruta. Quæritur etiam Carthago co dicit Ecclefiam & vult haberi mater fidelium in toto lonia ipſius, ut & aliæ urbes; ut non tantùm Nebucad- mundo , & eft Emporium; quando, inquam , is populus nezar filias ejus in agro occiderit. cum capitibus ſuis fe fepårabit à fidelibus per legem men- $. 7. Verf. 15. 16. Proſequitur cafum Tyri conſter- | dacii & injuftitiæ, atque ita extra ſocietatem fidelium natio & luctus, & lamentum infularum ; atque etiam lu- | & regnum Chrifti ponet , ut in eo non appareant , qui fi- dus principum maris , eorumque tremor perpetuus & | deles & vivificati à Spiritu Chriſti cenferi poflint, neque ftupor ob cafum Tyri . Cùm ea civitas negotiatrix eſſet, aliter poflint haberi , qui in eo funt , quàm errantes , ve- fieri non potuit , quin multorum opes cum ea urbe perie- ritatis amorem non habentes, mortui in peccatis: tunc rint, atque ita mærendi & lugendi ac plorandi cauſam exfiftet terra viventium, h. e. tunc fideles, cognoſcen- habuerint. tes & amantes veritatem , congregabuntur , expulſi à Ş. 8. Verſ. 17. In threno eft admiratio interitus ejus, communione errantium per anathemata & perfecutiones . quòd habitata fuerit ex maribus , h. e. quod ad illam | Ita Efaias cap. 26: 14. dicit , Mortuos non reviviſcere. complendam undique per omnia maria confluxerint ho- | Fideles autem dicuntur viventes , quia habent Spiritum mines; quod celebrata fuerit ; quod fuerit fortis in ma- vitæ in Chriſto. In quibus eft cognitio falutaris veritatis ri , ita ut maris vim non metueret; quod ipſa perierit & ejus amor, cognitio boni & lætitia in eo, ibi vita eft. cum habitatoribus ſuis , qui dederint terrorem ſuum omni- Vita eſt Deum & Chriſtum cognoſcere & ante oculos ha- bus habitatoribus ejus , h. e. qui imperio gravi & ſevero bere. Joh. 17:3. Mors eſt amare & facere mendacium. totam civitatem continuerint & frenaverint. Diſtinguun- In ea igitur terra viventium declarat ſe daturum decus , tur habitatores , qui cum imperio ſunt, à reliquis habi- ut Apoc. 3 : 4. dicitur : Ambulabunt mecum in albis. De- tatoribus , qui vel in civitate habitant , vel jus illius civi- dit Deus Ecclefiæ Reformatæ pacem in multis regnis & tatis habent in omnibus coloniis. Tam igitur magnificam quidem mirabiliter , &, qui maximè opprimebantur civitatem , cujus Senatores regibus æquales erant, inte omniumque humillimi erant, cos Deus evexit & poten- rire, miſerabile erat. In eo exhibetur typus Tyri fpiri- | tes effecit mirum in modum. Nec defuerunt ſpiritualia tualiter nominatæ , h. e. illius civitatis , in qua qui ſe- chariſmata. Certè apud eam lux veritatis & cognitionis dent aut præſident, præfumunt, totum orbem debere facrarum literarum magis magisque eſt amplificata. Efa. ipfis parere, & in ipfos reges , tanquam cives fuos , ju- 60:1. 2. Surge , luce, quia venit lux tua & gloria Do- riſdictionem exercent. Confer Efa. 23:8. Quis conſuluit mini ſuper te orta eft. Nam ecce tenebre operiunt terram, hoc contra Tyrum coronatricem ? cujus negociatores ſunt caligo nationes , at ſuper te exorietur Dominus & gloria principes, inſtitores ejus honorati terra ? ejus ſuper te confpicietur. Chriftus eft decus Eccleſiæ. $.9. Verf. 18. Dicit, die caſus Tyri trepidaturas do Efa. 4: 2. Illo die erit Germen Domini (Filius Dei) in confternatum iri inſulas , quæ funt in mari ab exitu ejus, decus & gloriam, fru&tus terræ (Filius hominis) in Tyriſcilicet. Ego hoc libens interpretarer de Tyro ſpiri- erectionem & ornatum evadentibus Ifraelis . Cujus gloria tualiter appellata ; quæ mare implevit inſulis , poftquam filiis Viri pro ignominia eſt. Pfal. 4: 3. Addit Efaias. illa extitit five exiit ex profundo. Ita loquitur Apoca- "Sanctus vocabitur , qui reliquus erit in Sione & Hierofo- lypfis de Beſtia priore cap. 13:1. quòd aſcenderit ex ma- | lyma, qui ſcriptus ad vitam Hierofolymis : ubi laverit ri. Civitas autem magna vocatur imperium magnum vel Dominus fordes filiarum Sion. verf. 3:4. h. e. quando ſepa- maximè propter jus civitatis, quæ illius imperii eſt me- rabit Apoftatas & doétrinam injuſtitiæ ex ea. tropolis. Poftquam illa metropolis conftituta eft, etiam $. 11. Impofterum fit nebula , h. e. quanquam habeat in mari exortæ ſunt multæ infulæ, tanquam terræ vi- | magnam fpeciem & faciat tumultum & terrorem, & re- ventium , h. e. Ecclefiæ particulares dependentes à thro-deat ad ſcortationem ſuam , Efa. 23: 15. 16. 17. id ta- no parço té news participantes cum illius elatione. De men non eft ftabile, ſed, ut nebula diſparet, & ſereno iis inſulis dicitur Apocalypf. 6 : verf. 14. quòd fint cælo non confpicitur , ita & ipfa non eſt amplius, que- ritur 108 COM M E N T A R I US ritur & non reperitur. Qui finis ejus defcribitur Apoca- mam, & ex hujus jactura ditari quærat. Una enim eſt lypſeos 17:16. & cap. 18:21. & 20:11. De ninsa quafi Tyrus , quæ uni opponitur Hierofolymæ, non de- vide Efa. 17:14. & Job 18:14.& 24:17. Tunc igitur terminatione loci, ſed fimilitudine & communione in- Tyrus non eft amplius , quando nulla civitas eſt amplius genii & ftudii. & nullum Emporium, quod fe efferat contra Hierofoly- I 2 Call ha N ce & lia C A PUT XXVII. E? T factum eſt verbum Jehovæ adme, dicendo: Et tu , fili hominis , fer ſuper Tyro threnum , 3 Et dices Tyro fedenti ad introitus maris , negotiatrici populorum , ad infulas multas , fic dixit Dominus Jehovah: Tyre , tu dixiſti, ego fum perfecta pulchritudine. 4. In corde marium termini tui; architecti tui perfecerunt pulchritudinem tuam. Ś Abietibus ex Senir ædificarunt tibi omnes tabulas ; Cedrum ex Libano acceperunt , ut facerent malum apud te. 6 Quercubus ex Bafam fecerunt remos tuos, afferem tuum fecerunt ebore in lignis cedri optime (five Theaſchur) ex infulis Chittæorum. 7 Xylinum cum Phrygiano opere ex Ægypto erat expanſum tuum , ut eſſet tibi pro velo; byacin- thinum & purpureum ex inſulis Eliſcha erat tegumentum tuum. 8 Habitantes Sidonem & Aradum extiterunt remiges tibi; ſapientes tui , Tyre, fuerunt in te, illi naucleritui. 9. Seniores Gebal & fapientes ejus extiterunt in te concinnatores tui : omnes naves maris & nau- tæillorum extiterunt in te ad negocia tua exercenda. 10 Perfæ & Lydi @Putæi extiterunt in copiis tuis milites tui : ſcutum & galeam fufpenderunt in te; illi fecerunt te reverendam. II Filii Aradi & copiæ tuæ in muris tuis circumquaque; & Gammadæi in turribus tuis exti- terunt: clypeos fuos fufpenderunt in muris tuis circumquaque: illi perfecerunt pulchritt- dinem tuam. 12 Tharfis negotiatrix tua præ copia omnis abundantiæ ; pro argento , ferro, ftanno & plumbo; quod dederunt (five eſſe fecerunt) apothecas tuas. 13 Javan (ſive Iones) Tubal & Meſchech funt mercatores tui ; cum animabus kominum & vaa fis æris fecerunt eſſe mercaturam tuam. 14 Ex domo Togarma equos & equites & mulos fecerunt eſſe apothecas tuas vel repoſita tua. 15 Filii Dedan mercatores tui; infulæ multæ mercatura manus tuæ, (h.e. habent commer- cium tecum arbitratu tuo) cornua eburna & hebenum retulerunt munus tuum. 16 Syria eſt negotiatrix tua propter multitudinem operum tuorum pro Nophech , purpura , opere Phrygionico, & ByNo & Ramoth Ġ Cadcod, quæ dederunt in apothecis tuis. 17 Juda & terra Iſrael ſunt mercatores tui; tritico Minnith & Phænicis &melle & oleo & opta balſamo ; quæ dederunt mercaturam tuam. 18 Damaſcus negotiatrix tua pre multitudine operum tuorum , præ multitudine omnis abundan- tiæ , pro vino Chelbon ĉlana nitida. 19 Et Dan atque Græcus, qui perpetuò in itineribus verfantur , in apothecis tuis dederunt: fer- rum nitidum , calia @calamus in commercio tuo extiterunt. 20 Dedan negotiatrix tua veſtimentis mutatoriis ad inſidendum. 21 Arabia & omnes principes Kedar , illi ſunt mercatores manus tuæ , agnis , arietibus , hircise illis negotiantur tecum. 22 Mercatores Seba & Raama funt mercatores tui, fumma omnium aromatum , &* omni lapide pretiofo , quæ dederunt apothecas tuas. 23 Charan & Canne & Eden , mercatores Sabæ; Aſſur, Kilmad negotiatrix tua. 24 Illi mercatores tui rebus perfectiſſimis, voluminibus hyacinthi & acu piłti & gazis Beromim, funibus ligatis & cedratis in commercio tuo. 25 Naves Tharſis habent cantatrices tuas, mercem tuam ; & impleta es & glorioſa extitiſti ad- modum in corde marium. 26 In aquas multas induxerunt te , qui te impulerunt ; ventus orientalis fregit te in cor ma- ne EI 11: tei fla ME eft gu tab ex fuit & fi MO lui ПО N tu Xa C CE rium. 27 Abun- IN E ZECHI E L IS CAP. XXVII. 109 9.1. T 27 Abundantia tua & apothecæ tuæ , merces tuæ , nautæ tui, naucleri tui , concinnatores tui, proxenetæ tui live Sponſores commercii tui, & omnes milites tui, qui in te, G omnis cætus tuus , qui in medio tui , cadebant in cor marium in die ruinæ tuæ. 28 Propter vocem clamoris nauclerorum tuorum commovebantur fuburbia. 29 Et deſcendebant ex navibus fuis omnes tractantes remum , nautæ , omnes naucleri maris. in terram conſiſtebant. 30 Et auditum faciebant fuper te voce fua & clamabant amarè, & furfum projiciebant pulverem Super capita ſua , in cinere volutabantur. 31 Et faciebant propter te calvitium & induebant faccos , & plorabant propter te in amaritudi- ne animæ planètu amaro. 32 Et ferebant propter te in ejulatu fuo threnum, & lamentabantur fuper te: Quis, ut Tyrus ; ut illa, quæ occidit in medio maris ! 33 Cùm exirent apothecæ tuæ ex maribus , fatiafti populos multos z multitudine abundantiæ tuæ @mercium tuarum ditafti reges terræ. 34 Tempore Tui effractæ ex maribus in profunda aquarum merces tuæ & omnis cætus tuus in me- dio tui ceciderunt. 35 Omnes habitantes infulas ftupuerunt fuper te, ®es illorum horrore correpti funt, fuerunt turbatis vultibus. 36 Negotiantes in populis fibilarunt fuper te: nebulæ extitifti, & non es in feculum. Hrenus Tyri hic eft, ut præſcribitur collectæ, & ex iis impetum fecerunt. Quum igitur ex Jaa verf. 2. Summa eſt, omnia maxima, van ſint Chittæi, & propter eos five juxta eos fit iter ab quibus illa pollebat, bona uno ferè Occaſu in Ortum contra Affyrios & Hebræos, neceſſe momento periiſſe & concidiffe cum eft , Chittæos in infulis aut locis maritimis non procul Ty- totius ferè mundi conſternatione & ro habitaſſe. Menander apud Joſephum de Antiq. lib. 9: mærore plurimorum: quippe quum 14. dicit de Elulæo rege Tyri,&ta, rosévrov Korlaiava cafus Tyri ad omnium civitatum damnum pertineret. Et everancúores weganyá geto dura's témov. Hic , quum Chittei hæc quidem poffunt intelligi de Tyro propria , five, cùm defeciſſent, cum claſſe egreſſus eos in poteſtatem redegit. . Nebucadnezar illam excidit , five, cùm Alexander Ma- Fuit in Cypro Citium, unde Zeno Kileùs. Chaldæus hîc cedo eam devicit & expugnavit. Sunt tamen etiam intel- habet x??os Apulia. ligenda de emporio quodam alius generis, quod & Tyrus $.3. Verſ. 7. 8.9. Hinc ad telas five illa, quæ expan- & Babylon appellatur : ut conſtat ex Efa. 23. & paralle- duntur', five linteamina, procedit: quòd effent Xylina, lia verſus 23. Apoc. 18. ubi colon ſecundum de Babylo- cum acupicto , ipfa quoque vela; quòd tegerentur byaa ne ufurpatur , quod de Tyro erat dictum in prophetia cintho & purpura ex inſulis Eliſa, hoc eft, Infulis maris Efai. 23: 8. Multis verbis deſcribuntur omnia bona Ty Ægei . Vide Bocharti Phaleg. p. 1. 1.3.4. Quòd Sidonii ri: idque fit hoc fine, ut, quæ maximè à civitatibus di- & Aradii remiges ipfis effent & naucleri. Sapientes autem ligi folent, pateat, nullius effe pretii, & eſſe meram ya- Tyri apud illam refiderent. Hæ civitates genuerunt Tyrum; nitatem, & non habere alium fructum , quàm ploratum fed ita filia matres ſuperavit, ut optimi illarum Tyriis in- & ejulatum. Sive enim hoc ſive illo modo, omnia pe- fervirent, obeuntes quidem nauclerorum & remigum offi- & pereunt nobis. Præterea in catalogo non reperi- cia, fed non Senatorum. Similiter , quòd Seniores five Se- tur Theſaurus permanens & habitatio Dei. natores & Sapientes Giblitarum (Lxx. Br6abav.) fuerint $. 2. Verf. 3.4.5.6. Qua re oftenditur vana effe glo- ipſis concinnatores, murorum reftauratores & domorum. riatio Tyri , quòd fcilicet effet perfectiſima pulchritudi- Strabo lib. 16. O' ä mugár aos ó doctròs dine e Aceo deceios ne. Pulchritudinem Tyri ponit in opportunitate ad com- ési muišta. Tñ gg Accodriveíc minoré ces tro aí Zvice, tó , te llom mercium , quòd termini ipfius fint in corde marium, hoc veidou sej To H gézaesov sej tri rá Gence eit do Aegediwy eft , quòd undiquaque ſit maribus circumdata. Item , acused Honra. &c. Cafăubonus & Bochartus legunt angen quod ad perfectam pulchritudinem eſſet ædificata. Quòd nóce. Stephanus . l'é Ecemoce tóxis Douvirns , ls Engilia yea tabulæ domorum & navium , mali, remi, tranitra eflent auxâs nozv, ó de Erçá Gay Eugías o noso Acco che nel cs. (Vi. ex optima materia. Tranſtra imprimis non tantùm ad u- de & Ptolemæum in Syria cæle) ---E" sing mbege A'essblouse ſum, fed etiam ad decus : quippe ex cedro ( alii buxo γέβαλα. unde εβαλκοός. Ptolemaeus etiam Γαβαλα & cum eboris incruſtatione. Utitur Propheta voce vypnumerat inter Morvísing tránets plego gaiss, quæ eft illa Heca- quæ & in conſtructione tabernaculi adhibetur. Non pof- tæi. Et eam hoc loco intelligimus. Vide & Pfal.83:8. & ſunt intelligi nifi afferes tegendis navibus. Duo na ple- 1. Reg. 5:17. Quòd Hebræa 7ayyp av? Lxx. hîc ver- rique accipiunt pro arbore , quæ hunn dicitur. quam vo terunt douais drauậv, inſcitè fecerunt. Mox verf. 13. ipfi lunt eſſe buxum. Uvx dicunt. Meminit hîc Chittäo vertunt êu treiav. rum. dicens: Ex inſulis Chittæorum. Ergo Chittæorum $.4. Verſ. 10-24. Antequam de Tyriorum com- non una infula eft. Genef. 10:4. Cenfetur aut cenſentur mercio pergit dicere, Tyrum defcribit , ut arcem & ut Do- ona inter filios Javan. Numerorum 24:24. dicitur: minam terrarum. Nempe, quod Perſe , Lydi & Putæi in Naves à manu , hoc eſt, à latere Chittæorum venient, exercitu ipfius fuerint & ipfi militaverint & in excubiis i- & debilitabunt Aſſyrios, & debilitabunt Hebræos. No- pfius fteterint in muris ipfius. Perfæ qui ſint, notum. A- tum eft, eodem itinere veniſſe naves Græcorum & Ale- fiaticus populus fortis. Lydi fortaſſe funt illi, qui in Afia xandri ad domandos Affyrios five Chaldæos, & Roma- minore celebrantur. Putæi ſunt à Put filio Chami, Africæ norum ad domandos Hebræos. Unde colligo, nec Ma- incolæ. De iis iterum cap. 38: 5. Item Aradii & Gam- cedoniam, neque Italiam, ( ut Hieronymus vertit ) effe madæi. Lxx, pódenes quafi legendum cenfuiſſent ou Chittim. Neque enim venerunt ex naves à latere Italiæ, aut ex loco hanc fignificationem vocabuli eſſe conje&ta- fed harum aliquæ ex Macedonia , aliquæ ex Italia. Da- runt. Aliqui Nanos intelligunt. An, quòd in altis turribus niel. 11:30. dicuntur Naves Chittæe , quæ erant Ro- viderentur proceri homines nani? Alioqui nani non ſunt manæ. nempe , quia in portubus Chittæorum erant idonei milites. Chaldæus ; xpo2 Cappadoces. Dehinc de reunt, 706 K C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S de amplitudine commercii : ubi varias gentes nominat,, Statione, quam profitentur , nihil niſi lucrum & volupta- quæ Tyrum contulerint omnes opes fuas, ita ut poffide- tem conficere ſatagunt. ret opes omnium gentium. Hoc tractat uſque ad verf. 25. $.5. Verf . 25. Claudit deſcriptionem abundantiæ & Gentes has omnes enumerare, quid attimet? Nam com- pulchritudinis Tyri, quòd naves Oceani nihil habuerint, plectamur animo eas gentes, quas Tyrus potuit navigan- niſi Tyri Cantatrices & merces (Nam acúvdelv ut ſit, a- do attingere, quæque notæ fuerunt illo ſéculo : & pute- ptiflimum eſt ) ita ut lætitia Tyriorum in totum mare ſe mus, de iis locutum eſſe prophetam. xſ. 12. Tarfis quin effuderit, & voluptas ipforum ex toto orbe venerit; Ty- Cilicia ſit, equidem non dubito. Neque tamen id impe- riis arbitrium omnis negotiationis habentibus. quod innuit dit, quin id nomen latiùs prolatum fit. Potuit enim inde verf. 15. & 21. ubi commercium ſub manu Tyri ponit. Colonia etiam in Hiſpaniam deducta eſſe. verſ. 13. Fa $.6. Verf. 26 ---31. His opponit eos , qui ipſam van Græcos notat. Thubal & Meſech nominantur & infra flagellaverint & verberaverint, quemadmodum mare re- cap. 32:26. & cap. 38:2. 3. & 39: 1. Bochartus vult mis verberari ſolet, qui illam in aquas multas deduxerint , effe Mógsste Ti Geolusso Pertinent ad familiam Japheti. hoc eft, dejecerint in profundum pelagus: quòdque con- verſ. 14. Togarmah nepos Japheti ex Gomer. Eufebius fracta fit, tanquam vento orientali , & fimul impulſa in Armeniam ei attribuit : quem ſequitur Bochartus. Ýf. 15. cor marium. Remis & vento fuerat Tyrus facta glorioſa : Dedan orientales effe ferentes ebur, minimè dubium eft. tanquam vento & remis in mare deturbatur. Aperta eſt al- In verbis Prophetæ eft parentheſis, qua fignificatur, qua lufio. Lxx. Jņix Drin vertunt oi xwarette om. Simi- ratione Tyro cum Dedan ſit commercium : quia nempe liter loquitur Prophera cap. 28: 24. 26. Onis O'NUN inſula multæ fint negociatio manus ejus , hoc eft , quia ubi Lxx. & nuncáv7cv evrós. Sed de eo, quod remiges cum infulis multis habeat negociationem arbitratu fuo. verberant aquam, metaphoram effe ductam , fatis ex præ- Ita ut etiam ad illos pertingeret fama Tyri, atque ita Ty- fenti loco apparet. Hîc jam colliguntur omnia, ut, qua- rum requirerent & ſuas merces eò afferrent. De cæteris fi uno halitu, oftendantur omnia deftructa, Tyro in mare non eft quod verba faciamus. In quibus fi etiam aliquid corruente. Ut verò hanc ruinam exaggeret, oftendit, il- nos latet, five gentium, five mercium nomina fint, fine la in mare ruente , naucleros clamorem ſuſtuliſſe , ut in damno fidei & charitatis ignoramus. Sufficit , quòd Tyrus magna tempeftate fieri folet, quippe mari per caſum Tyri nobis deſcribitur, ut arx maris, (quemadmodum appel-emoto. quo clamore contremuerint Suburbia ; quum, latur Efa. 23:4.) & quafi metropolis gentium, (unde qui in navibus eſſent, non auderent in iis fubfiftere, fed filia Tyri dicitur pro gentibus , ad quas Euangelium fertur in terram deſcenderent, vocem extollerent, pulverem in Pfalm. 45:13. ) grata gentibus , & gentes gratas habens , caput conjicerent, in cinere volutarentur , capillos velle- idque ob merces, quas & afferebant gentes & accipie- rent, faccos induerent , denique nihil non facerent , quod bant, & ob lucrum, quod quiſque faciebat accedens ad dolor folet fuadere. eam, quòdque ipfa capiebat ab accedentibus ad eam : ita $. 7. Verf. 32. Attribuit etiam ipſis Threnum cum La- ut intelligatur tota dedita lucro & voluptatibus : habens mento. Quòd illa urbs parem non habuerit, quæ ita ad quidem commercium cum Juda , fed nihil inde referens , nihilum redacta fit in medio mari. nifi fructus terræ ; cæli autem depofitum , quod apud Il $. 8. Verſ. 33. 34.35.36. Hîc rurſus comparatur tem- raelem erat, non requirens. Quare Tyrus clariflimum eft pus abundantiæ, quo ditavit reges, & tempus confractio- ſpeculum eorum , qui , quum prope acceſſerint ad Ec- nis cum ipforum etiam regum horrore, qui in vultibus i- clefiam, tamen nihil aliud quærunt, quàm lucrum & pſorum contractis & corrugatis, &, cæli tonantis inftar, vitæ fplendorem, & vanitatem ac voluptatem: ac multò turbatis appareat: & negociatorum in populis ſuper ea fi- magis eorum, qui verbo Dei & rerum fpiritualium tra- bilatione. quippe quum nebula facta fit. CAPUT XXVIII. I 2 T factum eft verbum Jehovæ adme, dicendo: : Fili hominis , dic principi Tyri, fic dixit Dominus Jehovah: quia fe exaltavit cor tuum Ĉ dixiſti, Deus fum , ut Deus , conſedi in corde marium, cùm fis homo & non Deus, dediſti cor tuum, ut cor Dei. 3 Ecce ſapiens es præ Daniele, nihil obfignatum te celatum eft. 4 In fapientia tua & prudentia tua feciſti tibi opes, & paraſti aurum & argentum in theſauris tuis. 5 In multitudine Sapientiæ tuæ per negotiationem tuam multiplicaſti copias tuas, &exaltatum eft cor tuum in copiis tuis. 6 Idcirco, ſic dixit Dominus Jehovah, quia feciſti eſſe cor tuum tanquam cor Dei, 7 Idcirco, inquam, ecce ego adduco contra te peregrinos , violentos gentium , qui ſtringent gladios ſuos contra pulchritudinem fapientiæ tuæ, & prophanabunt ſplendorem tuum. 8 Ad foveam facient te deſcendere, & morieris mortibus prophani in medio marium. 9 An dicendo dices, Deus ſum, coram interfe£tore tuo? at tu homo es , & non Deus, in ma- nu prophanantis te. 10 Mortibus præputiatorum morieris in manu peregrinorum : quia ego locutus fum , dixit Domi- nus Jehovah. II Et fa&tum eft verbum Domini ad me, dicendo: 12 Fili hominis , fer threnum ſuper rege Tyri, & dic ipf: Sic dixit Dominus Jehovah: Tu es fignator menſura , plenus ſapientiæ & perfeétus pulchritudine. 13 In Éden, horto Dei, extitiſti; omnis lapis pretiofus eft tegmen tuum. Rubinus, Topazius, Ada- mas, Sardonix, Schoham & Faſpis, Saphir, Nophech @ Barekat & aurum: opus tympano- rum tuorum & fiftularum tuarum in te in die , quo creatus es, aptata ſunt. 14 Tir Ι Ν E Ε II Ζ Z E CHI E LIS CA P. XXVIII. 14 Tie Cherub, unétio tegentis: & poſui te five feci te eſſe, in monte Sancto Dei extititi, in medio lapidum ignis ambulaſti . 15 Integer tu in viis tuis , à die, quo creatus es, donec reperta eft injuſtitia in te. 16 in medio negotiationis tuæ impleverunt medium tui injuria , & peccaſti ; & prophanavi te de monte Dei, & perdidi te, Cherub tegens , ex medio lapidum ignis. 17 Elatum eſt cor tuum in pulchritudine tua, corrupiſti ſapientiam tuam propter ſplendorem tuum : in terram conjecite, coram regibus poſui te ad aſpiciendum te. 18 Præ multiplicatione pravitatum tuarum per injuſtitiam negotiationis tuæ prophanaſti fanétuaria tua : & feci exire ignem ex medio tui: is devoravit te, Ĉ poſui te cinerem in terra ante oculos omnium fpe&tantium te. 19 Omnes cognoſcentes te in populis attoniti fuerunt propter te : nebulæ extitiſti & non es in ſen culum. 20 Et extitit verbum Fehovæ ad me, dicendo: 21 Fili hominis, pone faciem tuam verſus Sidonem, & propheta contra eam. 22 Et dic, fic dixit Dominus Jehovah: Ecce ego contra te , Sidon, & gloriofus fiam in me- dio tui. Et cognofcent, quòd ego fim Jehova, cum faciam in ea judicia , & ſanctificabor 23 Et mittam in eam peftilentiam , & fanguinem in plateas ejus , & judicabitur prophanus in medio ejus, quum gladius contra eam erit undiquaque: & cognofcent, quòd ego Je- hovah. 24 Et non exiſtet amplius domui Iſrael ſudes molefta & Spina dolorifica undiquaque , qui flagellant ipfos: & cognoſcent, quòd ego Dominus Jehovah. 25 Sic dixit Dominus Jehovah: Quum colligam domum Iſrael ex populis , in quibus ſparſa ſunt , Sanctificabor in eis ante oculos gentium , & confidebunt in terra fua, quam dedi ſervo meo Jacobo; 26 Confidebunt in ea fecurè, & ædificabunt domos, & plantabunt vineas , & ſedebunt ſecuri; quum faciam judicia in omnibus flagellantibus ipfos undiquaque: & cognoſcent, quòd ego Jehova Deus ipforum. in ea. V IO. verf. 11 $.1. Erf. r. Eft in hoc capite I. Senten- ( abutitur, & à nemine vult reprehendi, tanquam fi errare tia dicta in Principem Tyri : quæ non poſſet aut locum Dei obtineret: multò magis abo- exprobrat ei ſuperbiam, ¥í.2 - 6. minabilis eft Deo arrogantia eorum, qui putant , ſuæ fa- & poenam ei denunciat, Ýſ.7 cultatis eſſe vel juſtificari & ſalyari, vel regnum cælorum II. Threnus fuper rege Tyri. erigere, conſervare, propagare, aut aliquid ad hominis 19. III. Sententia in juſtificationem ex ſe conferre; quique putant, fibi datam Sidonem. verf. 20-24. IV. Promiflio pacis Ifraelis. | effe poteftatem dictandi, quæ credenda fint ſine dubita- yerf. 25. 26. tione, & præceptis homines obligandi & judicium agen- $. 2. Verf.2. Princeps Tyft in genere increpatur, quòd di, ita ut nemo dicat, quid facis? cor illius elatum fit: nempe quòd dixerit , Ego fum Deus, $. 3. Verl. 3. Per ironiam perſuaſio principis Tyri de &, conſedi ſeſſione Dei in corde marium. Uſurpatur pri- | femetipfo indicatur, nempe de Sapientia, & primò co- mò vocabulum sx , quod fignificat potentiam ; deinde gnitione rerum ſecretarum. Tu ſapientior es Daniele , nul- vocabulum nis, quod fignificat auctoritatem obligan- | lum arcanum tibi non revelatum eſt. Daniel, ut patet ex di ad fidem & obedientiam cum adjuratione fine commi- | cap. 9. in libris ſcrutatus eft, & quædam non intellexit. natione execrationis. Reprehenditur hic faftus ex eo , Hic rex Tyri, fibi interpretationem arrogans fcripturæ & quòd fit homo & non Deus potens. Nempe Deus nulli ho-jus edicendi credenda, irridetur, quòd de nulla re dubi- mini dat vel potentiam independentem, vel auctoritatem tet & de omnibus pronuntiare audeat, quum non fcrute- & poteftatem Dei . Duo ifta , quæ crimini dantur, figni- tur verbum Dei; quaſi ſapientior fit Daniele, qui ſcruta- ficant primò perſuafionem de viribus propriis. Secundò tus eſt Scripturas ; qua ille Tyri rex non putat ſe in- perſuaſionem de poteftate ad obligandam fidem hominum, digere , quafi nihil arcani fit , quod non habeat per- & judicium exercendi, tanquam vice & loco Dei. Deo fpectum , & omne myſterium ex fcrinio pectoris fui fcilicet ratum habente, quod ipfe judicaverit. Sine dubio proferre poffit. Rex Tyri propriæ fortaffe nihil de hæc dicta ſunt de illo, qui ſibi talia arrogat. De rege Ty- Daniele audivit. Eft hîc ſermo de eo , qui Danielem ri propriæ, quæ fuit, antequam à Nabuchodonofore ex novit. pugnaretur, nihil fingulare legimus, quare magis corripi $.4. Verf.4.5. oftenditur occafio iftius perſuafionis , mereretur, quàm alii principes. Sed tamen rex Tyri glo- quod per ſapientiam & prudentiam carnalem fibi compa- riofus , ſui æſtimator & admirator , & fe efferens in pro- raverit divitias & per negotiationem ſuam multos fibi aſſo- ſperitate fua & civitatis fuæ , aptus & idoneus fuit, ut ciaverit, qui propter utilitatem propriam tueantur ipfius fieret typus & hieroglyphicum fymbolum ejus , qui Eccle- auctoritatem. fiam convertit in Emporium, & in ea vult regnare, & fe $. 5. Verf. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Repetitur crimen dicit Vicarium Dei effe. Facile etiam eft, etiamfi nihil elationis , quòd cor fuum dederit five effe fecerit , ut tale ſcriptum eſſet & Scriptura non innueret nobis, ſe ci-cor Dei : hoc eft, quòd tribuerit cordi fuo cogitatio- vitatem aliquam magnam, quæ ſanctos opprimit, Ty- | nes infallibiles, quoties de religione, de fide, de veri- rum appellare, ita argumentari: Si Deo diſplicet arro tate, de juſtitia , de judicio, de ſenſu verborum Dei, gantia in rebus humanis, ut, quum quis ſuæ fapientiæ & de eo, quod utile eft Eccleſiæ aut inutile, cogitet: ita uc potentiæ aliquid tribuit magnum, & quis ſua poteftate ) non indigeat verbo Dei, ut per id doceatur , neque à quo- quim K 2 II2 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S quam doceri poflit. Etiamſi enim dicant, fibi Spiritum exercitatiflimus. Similiter , in Tyro Spirituali qui præli- ſanctum adeffe, quando cogitant & loquuntur (quemad- det , poteft exiftimari prudentillimus & callidiflimus modum Apocalypſis cap. 13: 15. dicitur, Beftiam de- quoad omnem artem politicam, non tantùm ad compo- diſe Spiritum Imagini fue) tamen revera dicunt, fe ha- nendam civitatem , ſed etiam ad transformandam Eccle- bere cor Dei. quemadmodum & Apoftolus dicit 2.Theſ. fiam in formam Civitatis terreftris & ad hoc efficiendum, 2:4. quòd declaraturus fit , fe effe Deum. Nam , quum ut etiam pii & fideles ad tempus in ipfius regno atque Ci- nulla ſit promillio, fore unum homineni, qui doceat & vitate, tanquam hofpites, viverent , & illum tanquam judicet.& leges ferat abfque errore; neque in Scripturis miniftrum Dei in pretio haberent. Conſummata pulchri- dicatur , id operari Spiritum ſanctum, ut tali uni homini tudine. Cui ad commendationem ſui & principatus fui credamus, & certum fit, Spiritum ſanctum non operari nihil deeft. fidem dicti hominis , de cujus fidelitate non exſtet di $. 10. Verf. 13. In Eden, Paradiſo Dei, extitiſti. vinum teftimonium atque adeò non 797.I @peles : conſe- Hæc literaliter de rege Tyrı intelligi non poffunt, fed de quitur, fi quis affirmet, ſe non errare ; & id credi ve- rege Tyri ſpiritualiter appellatæ optimè intelligi poffunt. lit: eum fibi cor Dei affumere , & ſe declarare eou- Abarbenel obſervat, initio dici Principem , deinde Regem. on mentiri neſcium ex ſe ipſo, quemadmodum Deus eft Conjicit , fuiſſe adminiſtratam Tyriorum rempublicam å folidis & mentiri non poteft, quia & mutari ac mori per Principem (& verum eft, per disegesòs adminiftratam non poteft. effe poft oppugnationem Nebucadnezaris ) deinde per Rea 5. 6. Jam hîc non ineptum erit conſiderare , quòd, ex gem. Non repudiamus eam obſervationem. Eft autem quo tempore talis declaratio facta eft, is, qui hoc de fe aliquid aptius in noftra explicatione. Fuerunt primò ma- declaravit , non tantùm fuit princeps magnæ civitatis, gnæ illius Civitatis Principes. Tandem unus aliquis eo- quæ propter dvarogios dici poteft Tyrus, fed etiam Ty- rum declaratus eft Rex & Caput. Ita Apocalypfis capite ri illius , quæ fuit in Phænicia , princeps factus eſt. Pau- tertio decimo diſtinguit inter foudongo@holu, hoc eft, lò poft enim ſuſcepta eſt expeditio in terram ſanctam , ut multos Epifcopos fibi fumentes fapientiam & loquentes loquuntur. Et Sylveſter II. cujus dictatus noti funt , cum auctoritate, quæ à Deo non erant revelata : & cizóvca primus ejus expeditionis ſuſcipiendæ auctor fuit. Suffi- & Imeis Imaginem Beſtiæ ; qui eft Rex & Caput; unus cit, quòd analogia oftendit, Metropolin gentium com- quidem cæterorum principum , fed fupra cæteros eleva- modè poffe nominari Tyrum. Civitas illa magna Apoca tus. Qui 377 139 Rex adverſarius appellatur Hof. 10:6. lyptica ſpiritualiter nominatur Ægyptus & Sodoma ; & Quando foli datur Spiritus , qui eum faciat infallibilem, Meretrix magna nominatur Babylon •; & Hierofolyma & poteſtas ferendi leges, & omnium rerum arbitrium , Efai. 63: 1. vocatur Botfra ; & Johannes Baptiſta vo- tum creatur Rex, qui antea tantùm erat 72 dux, insa catur Elias : & Chriſtus vocatur David; & meretrix A-@. Habet Ecclefia ex dono & mandato Chriſti pocalypſ. 2. vocatur Jezabel; & Jehu à Jezabele vocatur nya pláss , anteceſſores. Ex iis , quum ii fibi fapientes vi- Zimri: quid impedit , quare non Metropolis gentium e-ü effent , exortus eft Rex , dominus linguæ omnium tiam vocetur Tyrus , & Princeps ipfius , qui ſibi tribuit Pfalm. 12: 5. ponens os ſuum in celo , ut lingua ejus Cor Dei, Princeps Tyri? $. 7. Denunciat, quòd addu&turus fit peregrinos, in Eccleſia , habens arbores vivas frugiferas & imprimis li- perambulet terram. Pſalm. 73: 9: Paradiſus Dei eft cognitos homines , violentiflimos gentium , qui ftri- gnum vitæ, Chriſtum, in medio fui. In Eccleſia autem Eturi fint gladium contra pulchritudinem ſapientiæ ipfius eft ipſe paradiſus coeleftis, quia Ecclefia, quæ eft in ter- & fplendorem ipfius profanaturi , quique ipfum fint de- ra, evcen e Qaréiwory habet cum cæleftibus. Ephef. 1: 13. dubluri in faveam , ita ut moriatur morte prophanorum Philip. 3: 20. Apocal. 7:15. Infra cap. 31:8. 9. etiam & præputiatorum. ( ut eft verf. 10.), Sarcaſmus interpo- mentio fit paradifi Dei. ubi fignificatur mundus, quem nitur 1.9. Quemadmodum, quum aliquando Papa Cle- Deus multis populis & regibus ac principibus exornayit. mens à Carolo Borbonio captus effet & contumeliosè ha- Sed hoc loco, ubi Eden paradiſus Dei diſtinguitur ab a- bitus, nihil profuit dicere: Ego fum Vicarius Dei: ita , lia terra , per paradifum non intelligimus totum mun- quum occidetur. $. 8. Occilio regis Tyri eft non unius hominis interfe. dum, ut varias viegxdes & eminentias habentem. Erat terra Iſrael , tanquam paradiſus , plena principibus & &tio , fed deletio illius nominis & poteftatis. Quemad- modum dicti Dii apud Ifraelitas mortui funt & ceciderunt poteftatem habentibus , qui etiam Dei appellabantur: in quorum medio Deus domum habebat, in qua habi- Pfal. 82:7. h. e. roetns on Inous aboliti ſunt, 1. Cor. 2: 7. tare dicebatur. Inter eos erant eloquia Dei , & Spiri- ita Antichriſtus etiam morietur, hoc eft , HOL TOLO gáity, boletur, ne habeat idem nomen , eandem auctoritatem bantur. Ea terra contigua erat Sidoni & Tyro. ut ap- tus Dei docens, & Prophetarum oracula quotidie audie- & poteftatem. 2. Theff. 2:8. Non audemus tamen di- cere, hoc futurum eſſe fine magna cæde. Mors præputia- paret ex Jof. 19: 28. 29. Ideoque Tyrus tantùm non torum eft mors in peccatis, quam non fequitur memoria pars erat terræ fan&tæ. Accedit , quòd Chiram cum Da- vide & Solomone amicitiam coluit, & hunc adjuvit in cum benedictione. In medio marium , quia in medio ma- rium conſediſti , ut Deus. Confer Apoc. 17:1.15. Ma- ædificatione templi. Fuit & Chiram filius patris Tyrii, , ria fignificant populos totius mundi. $. 9. Verf . 12. Threnus eft pe pantazos. Nam ea deplo- rael anathemate percuffa eft , Eccleſia & terra , in qua nem ad opera ænea faciendum. Sed, poftquam terra Il- ratio potiùs convenit hominibus, qui magni faciunt prin- eft Ecclefia & verbum Dei prædicatur, & Spiritus fan- cipem Tyri. Nihilominus tamen infunt in Threno quæ- ctus id frugiferum facit, ut plantacio Dei & quercus ju- dam , quæ competunt fidelibus miſerantibus humanam ftitiæ progerminent fragilitatem & divina judicia cum tremore recognoſcenti- rectè bortus Dei appellatur : bus. Enumerantur hîc prærogativæ ipfius ufque ad alte- quæ & in Scripturis Sannoinx pefón five frugifera appel- rum colon verf. 15. Culpa ejus verf. 15. colo altero ; latur. 16. 17. interitus verſ. 17. 18. 19. Compellat ipſum fa S. 11. Foreſpondet Græco infór. Notat, quod ac- gnatorem menſure. Allufio eft ad morem Emporii . În- ceperit communionem cum fidelibus , & eorum factus ftitores in emtione & venditione utuntur menfuris. Pu- fit particeps. Et hoc poteft intelligi x dočes, quamdiu blicæ auctoritatis eſt menſuras, ut & monetas, fignare. Av Lx eíusle Adverſarius non eft revelatus. Poteft etiam Parabolicè intelligitur is, qui videtur in Ecclefia habere intelligi ne t'ená Desces ſecundùm veritatem de iis , qui in jus edendi regulam & Canonem eorum, quæ credenda, prima fede federunt, & egerunt officium pædagogorum agenda & judicanda ſunt. Tribuit ipfi fapientiam perfe- 1 in Chriſto. Notandum autem, quòd prophetia loquatur étam, nempe ut fit in iis, quæ ad gubernationem civita- de toto ordine five ſerie fuccedentium principum , imò tis , ad diremtionem controverſiarum , ad legum fcri- regum , Tyri, tanquam de uno: ex quo fit, ut contraria ptionem , & alia , per quæ civitas & ordo & bonum prædicata videantur de eodem dici , quæ funt diſtincti Civitatis atque ejus fplendor & exiſtimatio conſervatur, temporis & diſtincti ſubjecti proprii. $.12. Omnis ز IN EZ E CHI E L I S CA P. XXVII. 113 $.12.Omnis gemma tegumentum tuum,&c.& aurum.q.d. $. 17. In monte ſancto Dei extitifti, hoc eſt, intrafti Gemmæ in auro. Hæc comparanda ſunt cum mundo me in cætum credentium, & illis connumeratus es , tanquam retricis magnæ Apocal. 17 : 4. Per eas gemmas notatur unus eorum , qui acceſſerunt ad montem Sion & confors omne, quod excellens eſt in Eccleſia, quod ab homini- factus Hierofolymæ cæleftis. Nunquam legimus , Tyrios bus videri & audiri poteft. Quæ faciunt ad fucum & in- reges factos eſſe profelytos fæderis & populi Ifraelitarum. cruſtationem erroris & mendacii. Confer Deut. 33: 21. Tantùm Hiram tempore Solomonis cum Solomone ope- legiſlator incruſtatus ferens legem aliam, & quidem, ut ras junxit in templo ædificando : quod non eft fatis iad in nomine Chriſti. Scilicet in Ecclefia eft Chriftus & verborum horum ſignificatum explendum. Nam non le- Chriſti nomen , Spiritus ſanctus , fides , prophetæ , gimus , illum circumciſum fuiſſe, & ita adeptum jus ftan- Verbum Dei, Sacramenta , opera Dei inirabilia, vir- diin monte fancto Dei in eo loco, in di in monte ſancto Dei in eo loco, in quo folus Iſrael fta- tutes & patientia fanctorum , veritas, fapientia & pru bat. dentia, remiffio peccatorum, juftitia, &c. Hæc omnia, $. 18. In medio lapidum ignis ambulaſti, hoc eſt, am- divina quaſi manu comprehenſa, (ut gemmæ in auro con bulafti in medio lapidum vivorum, 1. Petr. 2: 5. homi- tinentur ) ſunt Principis Tyri ornamenta , quæ habet, num habentium Spiritum ſanctificationis, vera charitate quatenus Chriſtianus effe videtur. Nam ea Chriſtianorum fagrantium, & luce Veritatis radiantium. Ita fideles cum funt. gemmis comparantur. Zach. 10:1. Nam lapides coronæ S. 13. Opus tympanorum tuorum du fiſtularum tuarum inſignes funt in terra ejus. Inter eos, qui ordinem princi- propter te in die creationis tuæ exaptat a ſunt. seinerían- pum Tyriorum conftituerunt , & à Beſtia habiti ſunt pro cu. Principes terreni cum omni pompa , atque imprimis Vicariis Chrifti , Apoftolis , regibus & facerdotibus , ſuaviffima muſica, folent initiari: non defunt ipfis tubæ, etiam fuiſſe fideles, fed ad eum modum errantes, ut Co- tympana, tibix & omnia inſtrumenta, quæ vel in prælio rinthii errabant, putantes, rectum eífe, ut dicerentur ef- uſum habent vel in convivio & chorea. Si ſpectemus Re- fe vel Apollo , vel Pauli, vel Cephæ, concedi facilè gem Tyri ſpiritualiter appellatæ , inveniemus , eum & pro- poteft . De cæteris , qui voluerunt elfe & haberi Prophe- priè & allegoricè cum initiatione & creatione ſua hæc ha tæ, Imago Ecclefiæ & Chrifti, & fuerunt Pſeudopro- buiſſe parata. Nam & Epiſcopi non fine talibus organis phetæ & Imago beftiæ, hæc accipienda funt ret dažav, creantur, multò minùs caput Epiſcoporum. Et illud ca- quoad jactationem & gloriationem. Obſervandum , à put, ex quo conftitutum eft caput (innuitur autem crea- Propheta hîc notari ingreffum gentium, hominum pec- tus eſſe Epiſcopus ab hominibus ) habuit tympana & fi- cati, mentientium Chrifto, in Eccleſiam & eorum mix- ſtulas, five tubas tibiaſque, hoc eft , voces prædicantium turam cum fidelibus : de qua Apocal. 11: 3. Gen- nomen ipſius, ipfique adulantium & aſſentantium ad i tes , quibus datum atrium exterius , civitatem fanétam pfum exhilaranduin & Toegeví sem ipfius incendendam. . ita calcabunt. Judæ verf. calcabunt. Judæ verf. 4. Subirrepſerunt quidam homines, Apocal. 13. dicitur , quod Pſeudopropheta dixerit ho olim præfcripti ad hoc judicium , improbi , Dei gratiam minibus, ut facerent Imaginem Beftiæ. Innuitur, fuiffe transferentes ad laſciviam, & folum berum ac dominum prædicatores auctoritatis primæ fedis, fuadentes homini noftrum Jefum Chriftum negantes ; alios autem dominos , bus, ut Epiſcopum primæ fedis haberent pro Imagine Efa. 26: 13. prophetas novos , Pontifices alios Deos Eccleſiæ (hoc eft, pro eo, in cujus lege, dicto , ſen alios (Dan. 11:39. ) nominantes. tentia, actibus, cerneretur , propter obedientiam, ſen- S. 19. Verf. 15. Integer fuifti in viis tuis à die crear fus & poteftas ac juriſdi&tio Ecclefiæ five multitudinis, | tionis tue. Hîc diftinguitur tempus operantis myfterii ini- quæ Beftia dicitur & eft populus Regni mundani, fe au-quitatis & A’vópez manifeſtati. Tribuitur ipfi integritas tem gloriatur effe Eccleſiam Chriſti, cui portæ inferorum viarum ante revelationem injuſtitice ipfius , & quidem à die non poflint prævalere) & Vicario Chrifti ac Dei: quafi creationis ipſius. Quo fignificatur , quòd ille ordo , in quo in ipfius dicto & confilio ſpectetur voluntas Dei, & quis primam ſedem rex Tyri ſpiritualiter dictæ obtinet , & illa fit Deus. ſocietas profeffionem rectæ fidei tenuerit contra hæreti- $. 14. Verf. 14. Tu Cherub unétio tegentis. Cherub cos & phanaticos homines; & quidem ab illo tempore, fignificat vel angelum, in quo Deus habitans manifeftatur quo judicium eſt datum ( Apoc. 20:4. ) Epiſcopis, at- Eccleſiæ, ut fub vetere Teſtamento, vel totum corpusque ita Epiſcopi principes creati funt. Quorum principa- fidelium, templum Dei, in quo ipfe habitat. Ironicè hîc tus in Nicæna Synodo prima conſtabilitus eft dogmate, Rex ſpiritualiter dictæ Tyri appellatur Cherub, tanquam qui tantùm conſuetudine & uſurpatione hactenus inva- fi effet angelus & Apoftolus Dei, in quo Deus vellet ma- luerat . Quod apparet ex Canone Nicæno. Tè De gacice In nifeftari. Notandum eſt, pronomen s Tu poni in genere xec teítw. Veteres conſuetudines obtineant. Hic locus o- foeminino ; quod fieri 272, per algoogpedy, vulgaris opi- ftendit , quòd eodem tempore fint poſita fundamenta nio Judæorum eft. Anti-Chriſtianæ dominationis , quo recta fides expoſi- $.15. Præterea un&tionem tegentis vocat, q. d. unctum ta eft. Nam , quo die creatus eſt Princeps Tyri , qui à tegente , vel unétum ad tegendum, fi pronomen capia- evafit Rex Tyri, integer fuit, quoad verba dicenda. Re- mus pro fubftantivo. Quomodo potiùs accipiendum eſſe, / eta dixit , aliena non admiſit. Habet hanç jactantiam Ro. ſuader verſus 16. Chriſtus revera eſt ſcutum & tegmen mana Cathedra, nullum hærefeos virus ad illam adrepſif- Eccleſiæ. Ejus vicarium ſe dicit rex Tyri , tanquam fi fe. Id nihil amplius eft , quàm fi cum Propheta di. unctus eſſet ab ipfo rex, aut accepiſſet Spiritum Sanctum cant, Paparum doctrinam integram fuiſſe , quoad ver- proprium ad privatam interpretationem Scripturæ per pri- ba fundamenti & regulam , inde à tempore, quo crea- vilegium & auctoritatem non communem. Si tectionem tus eft primæ fedis Epiſcopus , uſque ad manifeftatio- ipfi uncto attribuamus, erit unctus ad protegendum, ut nem injuftitiæ ipſius. Innuit enim Propheta , aliquan- ſit tanquam interceffor & Sacerdos ftans pro populo ad a do injuſtitiam in eo reperiri: in qua eſt diſcellio & apofto- vertendam iram. Revera autem eft velum & tegmen , fia à vera via fia à vera via ; à qua diſceditur , quando ad verba ve- quod interponitur inter Deum & homines , ut Deum non ra , & veritatis partem cognitam , adjunguntur , quæ poflint cognoſcere ; cui ſubjiciuntur homines , ut non o illis non ſunt conſentanea , & illa evertunt , aut alie- bediant Deo. na ſunt , & pro fundamento habentur. Quod quum $. 16. Et dedi te. Rurſus fexus fæmininus. Dedit au fit , etiam fundamentum tollitur. Nam fi funda- tem, five eſſe fecit, erexit, excitavit illum Regem cum mentum aliud habetur , quod fundamentum eft , non ſociis ſuis in judicium eorum, qui non receperunt amo habetur fundamentum. Ita poteft quis in via eſſe ad rem veritatis, ut falvarentur. Zachar. I1: 15. dicitur civitatem , & , quum ad bivium venerit , deviare & Chrifto, ut accipiat inſtrumenta paſtoris ftulti, hoc eſt, aberrare. Qui verba fundamenti habet , videtur etiam ut illa admittat & patiatur in Eccleſia proponi & oftentari fidem fundamenti habere. Hactenus in verbis integer & exerceri , tanquam inftrumenta paftionis Dominicæ. eft & habetur pro fideli. Sed , quando aliud funda- Er verf. 16. Ecce ego excito Paftorem in terra , qui pereun mentum ponit, quod in fundamento vero non eft , at- tes non viſitabit , &c. que etiam veritatem , quæ in fundamento eſt, abnegat, eam- 2 K 3 114 COM M E N T A R I US re. eo, quatenus inter fideles & inter vinsultos ductores fide. / Gal. eamque perſequitur anathemate & fuppliciis ( verbi cau- | profanati ſunt à monte Dei. Id enim factum eſt illo mo- fa, fi juſtitiam Dei abneget, & propriam juflitiam velit do. Cùm reperta eft ipfius iniquitas , reprehenfus & re- erigere , five ex toto, five ex parte ; fi facrificium aliud dargutus eft: quam redargutionem ille noluit ferre & a- pro peccato, præter unum , inducat; fi jubeat Deum ar- gnoſcere. Cùm igitur damnaret reprehendentes fe, & il- cium in loculamento ſuo coli ; fi neget potentiam ejus , quod los excluderet à ſocietate fua, factum eft, ut fe ipfe ab- ad formandam pietatem traditum eft Eccleſiæ , nempe fcinderet à fidelibus & communionem cum ipſis non ha- ſacrarum literarum , quæ poffunt hominem ſapientem fa- | beret amplius, tanquam impurus. Eadem fors Ecclefiæ , cere ad ſalutem per fidem Chrifti ; fi tollat præceptum quæ & Chrifti. Ef Chriftus lapis offendiculi, & repro- Dei de non facienda Dei imagine, neque colenda ulla batur ab ædificantibus : tunc & , qui in Chrifto funt, unà imagine; fi, quæ Dei ſunt , creacuris attribuat ; & præ- cum ipfo reprobantur. Tunc verò dicitur eis, qui Chrifti cipiat, quæ fcripta non funt, quafi ex fcriptis Deus non funt, Exite hinc , fugite ex Babel, impurum ne tangi- cognofcatur ; atque ita aliam legem det) tunc invenitur te. Efai. 48: 20. 52:11. Habent præceptum Chri- injuſtitia in ipſo , tum dzemde nós Te Jó éyou @ , revelatur is, fti. Chriftum ſequuntur , quocunque vadit ; alium non qui à lege diſcedit. 2. Theff. 2: 3. Vocabulum anby Lxx. ſequuntur , neque ejus vocem audiunt. Non accedunt vertunt zi üdruhuoco Meliùs fuerat èdzic. Qua voce ad eos , in quibus Chriſtum non inveniunt. Dein- Apoſtolus utitur 2. Theffal. 2: 12. Pfalm. 107: 42. de & fententiis damnantibus & violentia coguntur exi- Videbunt recti & lætabuntur; Quow-omnis injuſtitia claudit os fuum. Pfalm. 125: 3. Non requieſcet ſceptrum lus inter fideles, inter doxiuxs, reperiaris , & ne veſtigium $.23. Et perire te feci ex medio lapidum ignis. Ut nul- improbitatis ſuper forte juftorum, ut non extendant jufti quidem tuum inter eos fuperfit . Huic loco reſpondet , anya ad injuftitiam manum ſuam. Efa. 26:10. Miſe- quod eft in Pſalmo 10: 16. Jehovah rex ſeculi & æterni- rationem conſequatur improbus , non diſcit juſtitiam, in tatis . Perierunt improbi (juſtitiæ Dei expertes ) ex terra terra rectitudinis Sw: injuftè agit , & non videt erectio- ejus , ex regno , ex populo ejus. Non eſt fidelibus fafti- nem Domini. dienda ſua paucitas , quando repurgantur à multis impro- S. 20. Verf. 16. Cauſa corruptionis & peccati often- bis five non juftis in Chrifto ; quando per eos non turban- multitudo injurie. Ille , qui conſedit inter pædagogos Candum cum ipfis, non in communes plagas abftrahuntur, ditur effe multitudo negotiationis , & cum negotiatione . tur, non impediuntur in opere bono , non ſcinduntur in partes , non ſeducuntur infirmi, non alliciuntur ad pec- Chriſtianos in prima fede, amplificatus opibus , quæ e- tiam regibus invidendæ erant (de quibus etiam Ammia- ut uno humero Deum colere poflint. $.24. Nominatur Cherub protegens , quia profligatus nus teftatur , loquens de Damaſo & Urſicino rivalibus ex medio lapidum ignis nihilominus habet, qui ei ſe ſubji- poteftatis ) cæpit religionem habere quæfiui, & per eam occafionem deinde Eccleſia, cui is præſidebat, impleta ciant, & illum pro angelo Dei habeant, ut velint ab eo . eft injuria & non recto judicio: ibi peccavit , calculum protegi, & fub illo velo effe . Confer dicta ad verf. 14. addens falfitati, damnans veritatem. Verbum peccaft: charitas & lux) liberari à Rege Tyrio, ut non is folus ita lapides ignis ( lapides vivos , in quibus eft hîc non ſignificat leve delictum. Hof. 12:9. Omnes , qui exeat, fed multi cum ipfo, atque ita fideles pauci ma- ſe defatigant in me, non repérient in me pravitatem , quæ fit peccatum. Pfalm. 32:5. Et tu condonaſti pravitatem tium effe fub Rege Tyri. Sub quo qui ſunt, fub velo ſunt. neant unâ, in comparatione multitudinis majoris volen- peccati meam. Pravitatem meam, quæ erat peccatum ; quæ me reuin faciebat iræ, quam commiſeram, verbum Nihil enim vident, nifi quod velum illud ipſos permittit videre. Cælum non intuentur, pluviam non accipiunt, tuum rejiciens ponè tergum meum. Peccaſti hîc opponi fole non tanguntur, nifi ipfius arbitratu. Quod velum, tur ei, quod verfu præcedenti dicituť, Integer extitiſti. impofitum omnibus populis & omnibus gentibus , Efaias Apoftafia notatur. dicit abolendum, cap. 25:7, $. 21. Sequitur judicium. I. Profanavi te ex monte Dei, &• feci te perire, Cherub protegens , ex medio lapi- intermittitur ratio ejus. Quæ quanquam & ratio jam dictæ $.25. Verf. 17. Secundus gradus pænæ fequitur. Sed dum ignis. Primum judicium eft feparatio Regis Tyri ex civitate fan&ta & ex medio fidelium, ita ut in medio illo pænæ dici poffit, tamen ita accipienda eft, ut caufa fit , rum locus ipfius non reperiatur. Profanavi te à monte Dei . quam, ut profanus , periiffet è medio lapidum ignis ; ta- Mons Dei in Novo Teſtamento dicitur ille mons, de quo men cor ipfius exaltatum fit in pulchritudine ejus , Sapien- Danielis capite fecundo legimus , quòd Lapis defeétus de tiam fuam corruperit fuper fplendore fuo. Ut de corruptio- monte creverit in magnum montem , qui totam terram im- ne fapientia rectiùs poflimus judicare, conſiderandum pleverit. Ea eſt multitudo fidelium , qui ad Chriſtum ac- eft hujus Regis officium. Epiſcopus vocatur. Sapien- cedunt, & in quibus Chriſtus vivit. Eft mons : quia no- tia ipfius fuerat imprimis docere, &, inftar fapientis ar- ſcitur & illuftris eſt in mundo; quatenus eft innumerabi- chitecti, bonum fundamentum ponere, & in eo , ut to- lis multitudo ubique Dominum nominans Jeſum Chri- tam doctrinam , ita etiam Ecclefiam totam, ædificare. ftum, ipſum adorans , verbum ejus in ore habens , fi- Vide 1. Corint. 3: 10. 11. 12. Ephef . 2 : 20. 21. 22. gnum Patris ejus in fronte ferens, & non admittens alios Deinde Sapientia ipfius fuiſſet , fe præſtare patrem. dominos & aliam legem non recipiens. Eft mons Dei, quemadmodum Apoftolus, qui Galatas parturiebat , do- quia Deus habitat in fidelibus , tanquam in templo. In nec Chriftus in ipfis efformaretur. 1. Corint. 4: 15. 16. eo monte fuit Rex Tyri, antequam injuftitia reperta eft in Gal. 4:19. Conftat autem, plures maluiffe effe pedago- dium parvulorum & pædagogos numeratus fuit, quamdiu rinthios d. 1. Facilius id enim erat, nec tanti laboris. Tan- retinuit ſermonem Dei bo teſtimonium Jefu , & non dedit ta enim non erat charitas, quanta in Apoftolis. Apoc.2: zégger pica Impíx ſignaturam Beftia , hoc eft, legem verí. 4. Sapientia pædagogorum in Chriſto eſt hæc , ut fallæ Eccleſiæ , & bene, faltem de ordine & fede, po- pueris in Chrifto 1. Cor. 3: 1. proponant veritatem fun- tuit ſperari; nempe, eam reformationem (ut omnis mun- damenti, & verbum Dei , tanquam regulam fidei , & dus locutus eft ) pati poſſe. Rex Tyri propriè nunquam omne nomen præter Chrifti nomen repudient, & omne ſedit in monte Sion, & Hierofolymis , in templo Dei, alienum à fundamento redarguant , atque etiam objurgent, quod manibus ſtructum fuit. quemadmodum patres aut pædagogi pueros objurgare ſo- $. 22. Profanavi te. ut 5803 Bébudov , profanum & lent, donec fenforia eorum exercitata fiant ad difcretio- fanctitatis expertem dejeci de monte meo fancto. Quem- nem boni à malo : Hebr. $ : 14. atque ita evadant admodum Chriſtus, lapis ille offenfionis & rupes falutis, ré24401, in quibus ſermo auditus fit fàpientia, Cor. 2:6. deciſus eft de monte; atque ita ille mons, hoc eſt, ille & viri , ad menfuram ftaturæ ning á pauta I populus , à quo excifus eft Chriſtus , profanatus eſt à eorum , quos impler Chriſtus. Epheſ. 4: 13. Poffunt communione Chriſti; ita etiam Rex Tyri & Tyrii ipfius habere poteſtatem , ut pædagogi , & tamen auditores x2.50o, fuos IN E Z E Z E CHI E L IS CA P. XXVIII. JIS ret luos parturire , ut patres. Rex Tyrius hîc etiam in ini- , Ipfum & adjutores ejus de induſtria doctrinam fuam cor- tio in viis fuis fuit rectus , & ea ratione factus eſt rumpere, & falfitatem cum falfitate copulare, & omne magnus. Nam hæreſes damnavit rigidè : & receden verum , quo falſitas videatur redargui poſſe, eliminare, tes à fermone veritatis & Eccleſiæ acriter objurgavit, Scripturam omnibus modis torquere , & fibi quodam- & judicavit ſeverè. Quod & Hoſeas teſtatur cap. 12: 1. modo oculos eruere, veritatem , quæ in Eccleſia do. Fuda adhuc obftinatè perſeverat cum Deo, & cum San cetur , cavillari , calumniari, blaſphemare; ipfam fidem étis eſt fidelis. Pertinet huc etiam, quod in Pfalmo 4 : Scripturarum convellere & docere, eam divinam cogno- 5. dicitur, Irafcimini , & ne peccate. O filii viri, fi ira- fcinon poffe , niſi per ipfius dictum, & , quod ipſe priùs fcimini & fententias pronunciatis , pronunciate in eos , cognitus fit, quàm Scriptura , & conſequenter, quàm qui digni ſunt. Apocal . 6:6. Oleum & vinum ne laſeris . Chriftus ; negare vim Scripturæ ad demonftrandam ve- De quibus locis antehac cogitationes noftras communi- ritatem & refutandam falfitatem. Quod ad mercaturæ in- cavimus. Debuit, fi voluit ſapienter agere, & exiſtima- juſtitiam attinet , notum eft, Regnum illud Civitatis ma- tionem ſuam retinere, ac primus eſſe , in eo perfiftere. gnæ Emporium dici propter nundinationem ſpiritualem. Sed corrupit Sapientiam ſuam , &, omiffo verbo Dei, Nempe emuntur officia & poteſtas folvendi & ligandi: foli dominationi fe dedit & paftoris ftulti inſtrumenta emitur remiffio peccatorum : emitur liberatio ex pur- uſurpavit. Zach. 11: 15. 16.17 Atque etiam menda- gatorio : qui docet , accipit mercedem Bileami, ut do- cium locutus eft ; & id credi juffit fub anathemate , & ceat falfitatem & maledicat veritati & Eccleſiæ. Apo- veritati anathema dixit. Eo facto á meno 4 ato five ipfe fe calypſeos cap. 6:5.6. iniquus Inftitor præfectus alicui abſcidit à monte Dei & ex medio lapidum ignis fe multitudini , tanquam paftor Ecclefiæ, jubetur dare pro expulit. Ne tum quidem fapienter fe geflit. Sed denario chænicem tritici & tres chonices hordei. Quan- intuitus fe ipfum & fe comparans ſecum ipfo, admi- do autem triticum planè fubtrahitur , & nihil niſi pa- ratus eft fuam pulcritudinem & fplendorem fuum: quòd | leæ venduntur , eft , fine dubio , injufta & improba illa ſcilicet tot magni & fapientes viri, tot principes , tot negociatio. Et hæc negociatio fit in ſanctuariis. Habet populi, tot Reges , ipſe Imperator cum ipfo remane- quippe Tyrus Sanctuaria. quemadmodum erat San- & tanta potentia , tanta dignitas , tanta fapientia , | Stuarium Hierofolymis in monte Morijah. Habet do- tot Monachorum ordines,& veteres & novi, & imprimis mos amplas & arduas bene exſtructas , in quibus dicit Jefuitæ, fecum facerent. Hæc pulchritudo & hic ſplen- Chriſtum eſſe. Ita Deum cælorum facit Deum arcium, dor alio modo depingitur Apocalypſeos capite nono. quem colit in loculamento fuo & Gueio ſuo. Daniel. 11: Stella cadit de coelo. Epiſcopus quidam de monte Dei & ! 38. Matth. 24: 23. Ecclefiæ ſanctuarium eft Deus & ex medio lapidum ignis depellitur. Teftes Dei aſcendunt Agnus. Apoc. 21:22. Imò ipfa eſt templum Dei. in cælum , ut habeant auctoritatem : ipfe , qui de cælo 1. Cor: 3:16. 6:19. At Civitas magna habet fanctua- locutus erat, cadit in terram. Datur ei clavis putei abyſi. ria, quale Hierofolymitanum fuit, & locum , unde pro- Accipit in ſua parte poteſtatem omnem : fed illa eft po- deat lex & judicium, & altaria & facrificium aliud, & teftas aperiendi puteum Ayfli. Aperuit, & prodiit fu- Sacerdotes , qui id offerant : qui dicunt aliis, Concede mus magnus : & obtenebratus eft Sol & aër ex fumo. In in iftam partem. Nam ſanctior te fum. Ef. 65:5. Quum de locufte. Datum eſt ei feducere & ad partem fuam tra- adhuc lapides ignis effent in medio ejus , verbum fidei au- here multos homines, inter quos regnant homines, qui diebatur & non damnabatur palam , Chriftus nomina- cum locuftis comparantur. Illi quærunt mortem & non batur, Triticum & hordeum præbebatur etiam in illis inveniunt. Quærunt ignorantiam & evcucinci av priſti- fan&tuariis , revera domibus mercaturæ. Poftquam la- nam reducere ; fed non poffunt. Ita clarè lux fulget. Ideo pides ignis inde eje&ti funt, aliud nomen ibi nominatur , de induſtria peccant. defectio apertè prædicatur, injuſtitia docetur, idolola- $. 26. Judicii igitur gradus ſecundus eft. In terram tria multiplex palam & fine dillīmulatione , non tectè projeci te coram regibus , ad fpe&tandum in te. L x x. Edozec amplius, exercetur. Quid igitur illa fanétuaria funt, nifi anot deny poskad övey. ut ipfis exemplum fieres. Sup- es uv sú pece a área Jepax ? Apoc. 18: 2. Nam , ubi do- profane domus & καιοικητήρια δαιμόνων & φυλακή παν- plicium hoc in eo conſiſtit , quòd Deus non tantùm &trinæ dæmoniorum audiuntur, & quidem cum manda- auctoritatem, quam habuerat in Eccleſia , illi ademit , fed & fecit illum judicari ab omnibus,& tam impotem fecit,ut recipiunt timentes aliquid recipere, non auctore Deo, to eas recipiendi, & cum exſecratione eorum, qui eas non fuerit omnibus tyrannis exemplum. Quippe qui pati co- geretur, in maxima parte orbis fe irrideri. confutari, tione præcipuarum partium veritatis , qualis eft do- & adorare non Deum eique credere ; & cum damna- proſcribi. Coram regibus duo fignificare poteft . I. ante ut , &trina de juſtitia Dei in Chrifto : ibi fanè dæmonia ha- & diſcant Deum timere. 2. per reges , ut qui ejus dejectio bitant; &, fi aliud diceremus, cum Scriptura non lo- ni operam dederint. Ita fanè fačtum. Cùm Papa para porii ab ipfo illius Rege per injuſtitiam mercatura ejus, queremur. Profanata igitur ſunt fanétuaria illius Em- ret bellum contra Euangelicos , Deus excitavit Solyman- quia abundat pravitatibus & quia in eis profecit. Et num, Henricum II. regem Galliæ & Mauricium Saxo- nem. Coram illis cecidit Cæfar Carolus V. Ita coactus quis bona conſcientia cum Rege Tyri poflit habere eſt pacem facere Anno. 1552. Quæ Auguftæ confirmata communionem , & illum fuum vel patrem vel fra eft A. 1555. Exillo tempore in pluribus regnis Refor- trem vel caput & principem & prophetam & facerdotem dicere? matio facta eſt . In Scotia & Anglia & Hibernia. Belgium fæderatum etiam ſe in libertatem vindicavit. Sed non eft fecit ex medio ipfius exire ignem ; quo dicitur confumtus , S. 28. Verſ. 19. Gradus judicii tertius eft, quòd Deus neceffe omnia commemorare, quum ea opera Dei ne- mini ignota fint. Succeflit tempus, de &c in cinerem ſuper terra reda&tus coram omnibus. Sequitur, quo Efa. Et erit in die illo , & oblivioni tradetur Tyrus Septuaginta quòd omnes cognofcentes ipſum ſtupeant fuper ipſo. Deni- annis, tanquam diebus regis unius , h. e. deferetur, immi- ni fallor, fignificat fanguinaria confilia , inftigationes re- , non fit , nuetur , deridebitur, confutabitur, contemnetur. $.27. Verf. 18. Interfertâ novâ culpâ, pergit ad ter- & bella inde conſecuta. De quibus loquitur Apocalypfis gum ad bella contra Ecclefiam: quos dicunt Hæreticos; tium judicii gradum. Culpa: quòd, multiplici pravitate cap. 16: 14. Sunt enim Spiritus demoniorum facientes & iniquitate nundinationis ufus , ſua ſanctuaria profana- figna : qui exeunt ad reges terre & totius habitabilis , ad verit. Apoftolus dicit de iis , qui veritati reftituri erant congregandum ipfos in bellum diei illius magne Dei omni- pofteriori tempore, 2. Tim. 3:15. Mali autem homines potentis . Et cap. 20:7.8. Et, quum finiti fuerint mille & præfiigiatores proficient in pejus, facientes errare der- rantes. Non eft dubium , quin idem à Spiritu hîc indi-ducendum gentes , in quatuor plagis terre , ut congre- anni , Solvetur Satanas ex cuftodia fua, & exibit ad ſea cetur : Creſcere Regis Tyrii pravitates , eum injuftam mer- get eos in bellum. Ignem ex medio Regis Tyrii exi- 6 aturam exercere, & ſanctuaria fua profanare. hoc eft , I viſſe, apertum eft. Quid enim jampridem auditum K 4 eft ge 116 C O M M E N T A R I US ز eft aliud, quàm Claſſica belli facri ad exſtirpandum hæ- 1 ma tempora referre, & de rege Tyri propriæ pleraque reticos? Quis in Gallia, quis in Belgio excitavit perſe- dici non poſſe. Denique , ubi analogia eft, ibi eft idem cutiones. Eorum bellorum eventus indicatur. Is vora- | judicium. vit te : & feci te eſſe cinerem coram oculis omnium $. 34. Verf. 25. 26. Sequitur prophetia de bono Ifraë- videntium te. Bella illa, quæ funt excitata adverfus pro- lis. Quum colligam domum Ifraëlis ex populis, in quibus feſſores Religionis Reformatæ , fuerunt auctoribus eo- Sparſi ſunt, ſanctificabor in illis coram oculis gentium. Fa- rum exitioſa: & quidem adeò, ut fierent tanquam cinis tendum eſt, Deum ſanctificari per pænam eorum, qui in terra. Si genua debilia , quæ hominem erigere non elongantur à Domino , & fædus ejus aſpernantur. Sed poffunt , rectè dicuntur ire aque; etiam rectè populi de probè confiderandum eft, qudd etiam hæc diſperſio , quæ bilitati & non valentes fubfiftere coram adverſariis fuis, Judæis evenit poft captivitatem Babylonicam, pertineat quique coguntur facere pacem, & terras adverſariis dare, ad eam fanctificationem Dei . Quod ne ipfi quidem Ju- dicuntur jacere in terra inftar cineris. dæi negabunt. Quare , fi in hac fanctificatione Dei fubfi- $. 29. Additur, Coram oculis omnium videntium te. fteremus , oporteret dicere , nihil adhuc de illa promif- Significatur confufio , ignominia , & pudor. Quòd fione impletum eſſe. Durat enim adhuc diſperſio Judæo- omnibus hominibus manifeftum fuerit , conſilia Regis rum fecundùm carnem, & fupplicium eorum, in quo Tyri & amicorum ejus vana fuiffe, & fpem hoftium Ec- Deus ſe ſanctificat. Sed eft & alia Dei fanctificatio, qua clefiæ decollaſſe. ipfe fe fanctificat. De ea loquitur Efaias cap. 5:16. Et $. 30. Additur tandem : Nebule extitiſti. égfós , factus exaltatus eft Jehovah Deus Exercituum in judicio, Deus es. Ut nebula , quando incumbit, magnam fpeciem ha- ille fanctus ſanctificatur per juftitiam. Eam fcilicet juſti- bet , & ingens moles eſſe videtur, ſed levi vento disji- tiam & id judicium , per quod Sion redimitur & liberatur citur & diſlīpatur: ita tu fuiſti cum regno tuo , ut fumus, Ef. 1:27. Quo judicio condemnatur Peccatum accufans. ut nebula terribilis , & diſperiifti. Et non es in ſe-Rom. 8: 3. Qua juftitia five obedientia , ufque ad mor- culum. Cogitandum, annon hîc ſubinnuatur Eurus ne tem crucis, vero facrificio boni odoris, demonftratur ju- bulam disjiciens ; de quo Scriptura non uno in loco lo- ftitia Dei, Rom. 3:25. & fanctitas ejus , volentis con- quitur. Hæc eſt éyé awois & noobdegmoss , abſumtio & donare peccatum, & fanctificare peccatorem, eumque abolitio ejus, de quo loquitur Apoftolus 2. Theſſ. 2:8. In juſtificare etiam ab iis , quæ Ifraëlem juctificare non verbis prophetæ abrupta brevitas rem fubitam poteft de poterant, & vitam æternam ei donare ex gratia. Quæ notare. Confer Apocal. 18:8.21. Tyrus propria tan- fanctificatio Dei fignificata eft per facrificium anni- dem poft longam moram ſubitò deleta eft; ut ad cap. 27. verſarium , quo fanctuarium manu factum expiatum oftendimus. Quid Tyro ſpiritualiter nominatæ eventurum & purificatum eft ab omnibus fordibus filiorum IC fit, & quando & quomodo , extra Scripturas dicere non raël . Nam cujuwois five habitatio Dei in peccatore poffumus. Deum ipſum inquinaret , niſi interveniret facrificium, $. 31. Verſ. 20. Hîc incipit prophetia adverſus Si- quo Deus, volens habere fædus cum peccatore, fan&tifi- donem. Sidon à piſcatu nomen habet. Antiquior eft cetur , ut ita cognofcatur nomen ejus, quod eft Sanctus, Tyro, & Tyrus Sidoniorum eft colonia. Non habemus & is, qui accedit ad ipfum , accedat cum glorificatione in hiſtoria illuftre hujus prophetiæ implementum. Ut ali- fanctitatis ipfius & in amore ejus. Quod fi autem fanctua- bi, velut Efa. 2 3. ita etiam hîc per Sidonem poſſemus rium terreſtre non fine fanguine potuit eſſe inter homines , intelligere regnum aliquod , cui Tyrus illa ſpiritualiter quanto meliori fanguine opus erat , ut purificarentur diēta dominans debet fuam aut principatus fui originem. cæleftia habitacula , ut, fine contaminatione Dei, pec- Quid promptius intelligere, quàm quartum Imperium , catores in id recipi poffent ? Hebr. 9:23. Cùm igitur quod Dan. 7. fignificatur per Beftiam Prophetia abfolutè loquatur, dicens. Et ſanctificabor in $. 32. Verf. 22. 23. Dicit, quod contra Sidonem ex eis , atque ita hîc non poflit intelligi fanctificatio non pu- peditionem fufcepturus fit, & in medio ejus fe glorifi- rificans conſcientiam accedentium ad Deum : & eam caturus. Non abſurdè hæc verba ita intelligemus : fanctificationem fui diſtinguat à fanctificatione fui per Deum decreviffe nomen fuum & veritatem Euangelii & fupplicium inobedientium & diſperſionem ; quippe regnum fuum glorioſè afferere & vindicare in medio illo- quum eam oftendat futuram poft colle&tionem Ifraelis: rum, qui Tyrum & Regem Tyri exaltaverint. Tum com non poteft dubitari, quin ea Sanctificatio Dei intelliga- mutat perſonam , & in tertia loquitur , quòd facturus fit tur, qua Deus fe ſanctificaturus erat per facrificium. De judicia in ille, & ſe ſanctificaturus in illa: Neſcimus, an qua rurſus loquitur cap. 36:23. de Sidone hoc, an verò de Tyro debeamus intelligere. 5.35. Dicit autem : Sančtificabo me in ipfis. Nam fan- Videtur enim poſſe eſſe ſermo ad Sidonem de Tyro. Quic- ctificatio Dei per ſacrificium eſt fan&tificatio ejus per quid fit, de iis, qui Tyro fuppetias ferunt, hæc intelligen- obedientiam, uſque ad mortem, & quidem crucis. Et da funt & de ipfa Tyro. Quibus comminatur peſtem, in ſemine Abrahami benedi&tio gentibus erat obyentura. Sanguinem , gladium, ita ut profanus judicetur in medio il- Ex Iſraêle utique eft falus. Quare, quemadmodum in lius. promiffione dicitur indefinitè, In ſemine tuo , ita hîc , $.33. Verf.24. Tum deinde domui Iſraël, h. e. Ec- Sanctificabor in ipfis , hoc eft, in aliquo ipforum ; nempe clefiæ non fore ſudem aut ſpinam undiquaque illos, qui ipfos in Filio hominis, filio Davidis. Jer. 23:5.6. flagellant. Plus quàm manifeftum eft , hanc prophetiam $.36. Coram gentibus. Quidni . Quum futurum id ſe extendere ufque ad id tempus, quum Iſraêl non habi- effet, quum eſſent deducti in deſertum populorum, Ezech. turus eft, qui eum flagellent, h. e. quo Ecclefia in Re- 20:35:36. & per gentium manum effet interficiendus gno Chrifti habitabit ſecura ſeorſim. ut eſt Pfal. 4:9. Chriſtus (Nam ex imperio & judicio erat accipiendus : Efa. Nam Eccleſia Chriſtiana eft femen Abrahami, Iſaaci & 53: 8. ita ut alius effet, qui poteftatem haberet , alii, Jacobi. Et magis fideles Novi Teftamenti ſunt filii Ifraë- qui judicarent; ille Pilatus, hi facerdotes & feniores po- lis , quàm, qui fuerunt fub Vetere Teſtamento. Nam ii in puli, & populus) & ftatim per prædicationem Euange- ſervitutem nati funt. Atqui Ifraël fuit liber, & liberæ funt lii gentibus effet notificandus. filii Novi Teſtamenti. Quamdiu Eccleſia ſub perfecutio $. 37. Subjungit, Et fedebunt in terra fua , quam dedi nibus eft & conflictatur cum Apoftatis, tamdiu non eft fervo meo Jacobo. Nulla vis efficiet , ut ea fit terra Ca- libera à flagellantibus. Non eft neceffe , ut oftenda- naan : in qua intelligantur collecti . Chriſtus & Abra- mus, talem victoriam effe Ecclefiæ promiffam. Omnes ham, & Jacob & verus Ifraël habet promiffionem de ter- Prophetiæ eam pollicentur. Ergo , quæ de Rege ra gentium ipfis danda. Chriſto data eſt hæreditas gen- Tyri & Sidone dicuntur, pertinent ad ultimum tem- tium. Pfal. 2: 8.22:28. 29. 82:8. Abraham dictus eſt pus proximum liberationi Ifraëlis à flagellantibus ipfum. Pater multarum gentium. Ita Jacobus. Terram Canaan Itaque non tantùm omnia benè & clarè & ex ordine con autem derelinquendam fuiffe , & anathemate percutien- veniunt in principem Tyri ſpiritualiter dictæ, fed & ma- dam, quum Chriftus veniffet, Prophetiæ docent. Ergo nifeftum eft, cogi nos argumentis invictis hæc ad ulti- hîc intelligitur terra gentium Chriſto datarum : ut & alibi quartam IN' E Z ECHIELIS CA P. XXVIII. XXIX. 119 & alibi oftendimus. Hoc nempe dicit Prophetia , etiamſi | fuos in falces : quum leones , lupi, urfi cum agnis & bubus cogatur domus Ifraël exire ex urbe & terra ( quæ jam fa- erant recubituri , & ſe puero regendos permifuri . Efa. II. menta probare poſſent. Interim , niſi ipfe rerum ordo & phetia (quæ tamen unicum fuit inftrumentum plantandi prophetiæ cum re convenientia me ab illa criminatione Eccleſiam & erit erigendi & propagandi ) admoneris , excuſent, nihil cauſæ dico , cur non iniquus cenſor ha- tollas cachinnum, damneſque Spiritum ſanctum quali bear. aliquid tanquam aoğlcs dixerit nulli intelligibile & naſi $.40. In tranſlatione Hebraiſmum mutavi in phraſin , cerei inſtar in omnes fenfus flexile. Sed illi quidem , ubi fert Latinus ſermo. Hebræi enim agnoſcunt im Deus revelabit oculos illorum , videbunt mortem ſuam quam perſonale verbum activum fingulare in tertia perſona; | & ad vitam aſpirabunt (Potens eft enim Deus , ut illos non item Latini. Germani imitantur, præpofito Men, excitet , Ezech. 37.) quemadmodum , eos effe mortuos, Galli præpofito on vel l'on. Men ſal een Menſchenge non, niſi Deo oculos aperiente, cognitum eft. Sed li- beente fien/ ende daer beneben een tercken bouwen. ceat aliquantulum in hoc loco morari. On verra, on baſtira. Hæc eſt ſimplicillima verſio, & alia omnis contorta. Æquivalet auțem ſenſus pallivus , gum, ut mortuum , aliofye mortuos fpiritualiter , ipfi $. 41. Obſervo I. Non omnes, qui ſepeliunt Go- ut expreffimus . Præterea. Syy os verti ſceleton. Aptius funt vivi. Primò quoad vitæ fontem , quæ eſt fides in enim eft & magis ad rem fingulare nomen collective Deum in Chriſto nos ſervantem. Licèt enim factum fit, accipere. Ita fæpe accipitur , non pro uno offe, ſed pro ut & ftulti viam fanétitatis agnoverint , ut non errarent compage oflium. Vide Job. 2: 5. 19:20. 30:30. Pfalm. & deviarent ad Duo declinantes : tamen ipfi verè fapien- 102:7. Thren. 4: 8. Prov. IS: 30. 1"Tſijun verti ber- tes omnes non ſunt facti. Licèt etiam dicatur , impuros mam & monimentum. Adhibetur in Scripturis notando non tranfituros iſtá viả, Efa. 35. non fequitur tamen , ſigno in agro viavè pofito ad quidvis deſignandum. Jerem. omnes, qui eam viam agnofcunt, eſſe fanctos. Sed is 31:21. item tumulum mortuo fuperingeſtum, aut no- tantùm & fapit & ſanctus eſt, qui ambulat ea via. Multi tam tumulo impoſitam. 2. Reg. 23:17. Syntaxin quod enim agnofcunt viam, & hactenus non funt defipientes attinet , fimplicitas Hebræa , dicens, Et tranſibunt, & vel impuri, quia non blafphemant viam veritatis , neque videbit, hoc eſt, videbitur , &c. hunc ſenſum gignit: fe contaminant peccatis defectorum ; interim viam agni- Dum Tranfeuntes five Ephori & Luſtratores Eccleſiæ tam non verè infiftunt & tenent. Ita fieri poteſt, ut ſepe- functione fua fungentur & opus inſpectorum facient: tum liens alios mortuos & veritatis tenens profeflionem nihi- conſpicietur , &c. Procedente fcrutatione terræ , Deus lominus fuo tempore non fit compariturus inter vivos. ita benedicet Paftoribus & Rectoribus Eccleſiæ , ut , licèt Secundò quoad vitæ veræ doctrinam, quæ túra- & vber propter infirmitatem aut negligentiam , aliquamdiu vene pwors forma & defcriptio eft pietatis. Alii enim aliis me- num lethale graffatum fit, tandem in apertum veniat & | liùs , perfectiùs , planiùs myfteria pietatis explicant. Ma- detegatur Sceleton hominis , hoc eft , doctrina , quæ non net in quibufdam ignorantia , in aliis privata opinio de eft confentiens cum fide electorum Dei aut pietate, in hoc aut illo doctrinæ capite, alii periculoſis formis lo- quibuſdam animadvertatur. Reperientur quidam : fub quendi non abſtinent , dum vel verbis Scripturæ non figura hominis , mortui. Hominis figura erit in ipſis, utuntur eo fenfu, quo Scriptura, vel fibi nimium indul- quoad exteriora, profeſlionem ſcilicet Chriſti, ut fe ab gent in did ex lors ivez wnions oo días. Nógges phraſibus hu- illo denominent, & converſationem forte etiam in qui- manæ adinventionis ad res facras adhibendis. buſdam rebus honeftam , fed nullum fpiritum, nullam vitam in ipſis invenient ; aut faltem, fi fecundùm do- $.42. Obferyo II. Tales defectus in cognitione ve ritatis & fermone de myſteriis verbi gignere pravas opi- &trinam ſuam æſtimandi ſunt, pro mortuis erunt habendi. Neque enim de fide illorum, quam habent in corde, & niones; quæ etiam fæpe ipfum fundamentum fidei con- de fiducia in Deo ac gratia ejus nos poſſumus judicare ; vellunt. Ex plurimorum vivorum nævis toleratis ad fed tamen hoc,& non aliud , præſumuntur credere , quod tempus colligi hominum vitio corpus doctrinæ mortuæ. profitentur. Tales quum animadvertent five Tranſeun S. 43. Obfervo III. Divina providentia fieri , ut tes , ſive etiam Alii, ut ita in Tranſeuntium veniant no- | periculofæ opiniones & phraſes in vomicam quaſi colli- titiam, quid tum fiet? Duo fient. 1. ædificabitur juxta gantur : quò faciliùs pofſint ejici ex corpore Ecclefiæ. herma aut monimentum. Ad quid? Ut viator caveat & Gignuntur quidem diffidia , lites , ſchiſmata , & in iis , non contaminetur per eos. Quid igitur hoc? Magna mole | fateor , utrinque peccatur fæpe : ſed tamen Deus in- de dogmatibus iftis mortuis (neque enim funt róga terim , quod fuum eſt, agit, qui Sordes Sionis Efai. 4. Swñs verba vitæ ) diſputabitur, admonebunt multi, re vult expurgari. futabunt, opponent doctrinam doctrinæ, ut quivis in $. 44. Obſervo I V. Omninò diligenter eſſe caveri- telligat , illam doctrinam non effe doctrinam vitæ. 2. de- dum à talibus , qui negant veras dum à talibus , qui negant veras ſententias, quas Scri- nique fepelient Sepelientes. hoc eſt, Illi, qui ad ſepe-ptura docet, & dicunt, quæ Scriptura non docet. ne- liendum lecti funt. intellige Paſtores & Rectores Eccle que unitatem Ecclefiæ in cothurnis verborum effe quæ- ſiæ de illa doctrina judicabunt, quòd extra Eccleſiam, rendam. Ex quibus nulla pax ſperanda eſt; certè qui- terram viventium, eliminanda fit, & in ea fonare non dem ædificatio fic fiftitur; & veritas ſinceritafque Euan- debeat : quòdque illi, qui pertinaciter eam doctrinam gelii , quæ niſi una effe non poteft, occultatur & inhi- propugnant, inter fratres habendi non fint. Hactenus in betur, cum injuria Dei & Eccleſiæ; & denique pro vi- genere & quafi de individuo vago locutus ſum. neque quis vis hominibus ſceleta hominum in Eccleſiam coacer- à me exſpectet , ut ad individuum fignatum tranfeam. Nolo confundere & exacerbare, fed admonere, & ( fi fieri pofſit. O utinam det Deus!) è verbo Dei clariffi- Ecclefiæ, ut omne, quod ægrum mortique vicinum eft, $. 45. Obfervo V. Officium illud effe Inſpectorum mo eos erudire & emendare. Patiantur, quæſo , quicun- | five doctrinam five mores concernat , diligenter notent que illi funt, quos hîc denotatos exiftimo , nos exqui- & animadvertant ; neque effe inſpectionem relinquendam rere in prophetiis , quæ de viſitationis noftræ tempore uni homini. dicta ſunt, & diligenter ruminare. Credant, nihil cer- tius de veritate Eccleſiæ & religionis ftatui poffe, utut S. 46. Obſervo VI. Poffe Eccleſiam repurgari à fubtilis fit nomopos humani ingenii , quàm quod Dei non-fanis fententiis , etiamfi non fit Papa. Hic enim prænunciatione fubnixum eft. Dicitur Jacobo & Iſraeli, multi Tranſeuntes five Speculatores & multi Sepelien- Ecclefice , quid faciat Deus. Num. 23:23. In Scripturis tes, non verò Unus ſolus Speculator & Sepeliens, me- defcribuntur , qui Ecclefiæ judicandi ſunt. Judæ verf. 4. Neque putet quis, extra veram Eccleſiam poſſe interpre- Obſeryo VII. In eliminatione dogmatum pro- tationem prophetiarum eſſe. Audiebant olim Judæi ab | ceſfum legitimum retinendum eſſe. Et quidem hoc ordi- Apoftolo, quod eſt Actor. 13:40. Videte, ne vobis (u-ne. 1. Ut quis videat Sceleton hominis. Oportet te perveniat, quod di&tum eſt in Prophetis : Videte, Ò Con- | ipſum benè exploratam habere doctrinam fanam & temtores & admiramini lo difparete , &c. Vide & tu, in conſcientia effe convictum de repugnantia doctrinæ ne in fimilem incidas typum judicii, qui quum ex pro- rejiciendæ ; ideoque benè & accuratè fenſum ejus & vantur. morantur. S. 47: P 2 ipſum 172 COM M E N T A R I US tuos. ( . C C , , , ipſum primum ejus teda cognoviffe. Neque enim tereffet inter fingulorum Demonſtrationes & Rejectio- propter phrafin unam atque alteram ftatim univerfa alicu- nein Dogmatis per Antitheſin Veritatis. Eft profectò jus doctrina damnanda & infamanda eft , fi non cum omni- magnum abfurdum , fingulis Paftoribus dare poteftatem bus principiis & ſequelis errorem quis ſit amplexus. 2. Ut docendi, monendi, conteftandi, & conjunctis non dare quiſque pro fe, quemadmodum accepit donum à Deo, poteſtatem rejiciendi falſitatem contrariam veritati rece- moneat , doceat, confutet , convincat ; fi fortè poflint ptæ omnibus ; aut vel Gngulis dare poteſtatem eliminandi excitari è fomno fuo , & non mortui fed ſoporati compe- malos mores aut prava dogmata ex Ecclefia, vel nul- riri; aut Deus ipſis det è mortuis reviviſcere : faltem ut, lis etiam dare. Quorum tamen alterutrum neceffariò qui vivunt, fibi caveant. Hoc eft in prophetia Not am ſequeretur, fi Presbyteria , Claſſes, Synodi non admit- juxta fceleton ædificare. Tenendum hîc, debere iftam tantur. admonitionem inftitui in ſpiritu lenitatis , ut ſit nota, non S. 50. Obſervo X. Sæpe in fepeliendis & rejiciendis rota aut crux. Item debere id, quod contra ſcelecon ex- | dogmatibus errare Eccleſiæ miniſtros. Nam, ecce, illi, ftruitur, verè eſſe Notam, quæ fidem facere poflit, il- quibus datus eft locus in Valle multitudinis Gogi, dum , nam elle do&rinam fanam, hoc eft, manifeſtationem ve- per ſtabilitionem falfitatis femetipſos oftendunt mor- ritatis ad conſcientias. Talem notam alibi appellat Scri- ptura Tabulam cedrinam ( Cant. 8. verf. 9. ) quæ nihil $:51. Obſervo XI. Solius Dei effe efficere, ut Ec- aliud notat, nifi Explicationem Scripturarum. 3. Ut ab cleſia repurgetur, & fepeliantur, quæ fepelienda ſunt, omnibus denique, poft fufficientem admonitionem, op- non ſepeliantur ea, quæ funt vitæ & faluti connexa. Ic- pofita falfitati veritas ftabiliatur. quam fi non receperint circò non eſſe requirendam auctoritatem & fapientiam diffentientes, per ſe planum eft, per veritatem effe fepul- humanam ad uniendam & repurgandam Eccleſiam ; fed tam falfitatem. Et hunc gradum Prophetia fic deſignat: debere nos eſſe contentos ordinario miniſterio verbi ; cui Donec illud ſepeliant Sepelientes. Actus communis mul- Deus vult benedicere: certè quidem ita per illud vult torum conjunctorum fatis apertè notatur. Atque id inde Eccleſiam regere, ut nunquam definant effe , qui veri- liquet , quòd ædificatio notæ (quæ per fingulos fieri po- tatem fundamentalem doceant, ut Eccleſia fervari pof- teſt) à fepultura diftinguitur ; quæ niſi conjunctim fieri lit. non poteſt ; rectis corde conſentientibus in judicio. 8:48. Obfervo VIII. Effe officium Paftorum & Re- bonæ & præjudicium contrariæ effe in Prophetiarum te- $. 52. Obſeryo XII. Ingens firmamentum caufae corum non tantùm videre corpus mortuum in Ecclefia , ftimonio de iis rebus , quæ in Ecclefia aguntur; de qui- neque tantùm confutare, admonere ; quod eft notam jux- bus homines inter fe litigant: five ſenſum generalem in ta ædificare : ſed etiam fepelire , five inemendabiles ex thefi conſideres, five etiam ad hypotheſin per legitimam cætu ejicere , & do&rinam ipfam exitialem rejicere. & fufficientem demonftrationem deſcendas. Clariflimum enim eft, 1. quofdam verf. 14. ad hoc ipſum deligendos dici, qui id faciant cum Ephoris jam confti- S.53. Non dubito, quin , qui hæc legent, quibus- tutis, ut poteftatem illam habentibus; fiantque illorum que non ignotum eſt, quid in Ecclefia Reformata ante Adjutores. 2. dici, hoc ipfis committendum effe, ad annos quadraginta octo factum fit, intelligant, de quo purgandum terram, &, eo facto , purgatum iri terram. A&tu Ecclefiæ loquatur Prophetia ; dummodò admitta- Si autem hoc facientes peccarent, fanè non purgaretur tur , Gogi Sepulturam effe rejectionem do&trinæ Pa- ſed inquinaretur. Peccarent autem non tantùm panæ. illi, qui ifta poteftate uterentur , fed etiam illi, qui eam $. 54. Adhuc tamen video dubitari poſſe, utri parti poteftatem, legitimo ordine & modo (uti dictum eſt) (quia ſchiſma factum eft) atteſtetur Scriptura de huma- exercendam, eis committerent. Quæ certè inquinatio tione Cadaveris. Utraque enim pars præſumit , ſe errores Terræ foret. Eft autem illa poteſtas non ea , quam Gog noxios & peſtilentes rejeciſſe. & Magog fibi attribuunt: nempe poteftas damnandi fine S. 55. De hoc non dicam multa , neque circumſtan Scriptura , cum ea auctoritate , ut omnibus neceſſe fit tias prophetiæ in fubfidium vocabo (quæ non notat Ecm id judicium ſequi , quia à talibus hominibus pronuncia- cleſiæ Reformatæ defectionem , fed repurgationem; tum eſt. Et, inquam, tantùm poteftas fidem fuam de eamque Ecclefiam vocat Ifraëlem, quæ impetum fufti- clarandi , & teftandi , quòd talis doctrina fit contraria nuit & fuftinet Gogi) neque quòd manifeftum eft, cujus Scripturæ , quam fratres non oporteat docere. Quod partis dogmata magis confentiant cum iis, quæ inter Pon- quum illi , quibus inſpectio commendata eſt , ftatuerint, tificia dogmata funt rejecta & fepulta (in quibus licèt & rectè atque verè ftatuerint, tum fideles, non auctori per omnia non conveniant ipfi Papiftæ , tamen in radice tate fententiæ, ſed veritate , ad affenfum obligantur ; ad conveniunt aliquo modo; &, utcunque diffentiant, ta- quam ſunt perducendi demonſtratione veritatis, non im men hactenus præſupponitur, non effe mortale, hoc vel perio adigendi. Ita judicium exit ad juſtitiam , & id illo modo fentire. quod ipſum ignorationem veritatis ſequuntur omnes recti corde. Pſalm. 94: 15. arguit ) fed tantùm iis , qui fe fentient notatos, offeram $.49. Obſervo IX. Eſſe in Eccleſia legitimum cæ. ipforum fpeculum ex 2. Petr. 2:17. 18. 19. 20. 21. 22. tum tum Presbyterii, tum Claflium, tum Synodorum. Hi, (loquitur in prophetico catalogo corruptelarum Ec- Nam 1. focietatem plurium in eodem opere humationis cleſiæ Novi Teſtamenti, quem cap. 2. contexere inſti- Prophetia indicat difertè : verſ. 14. Sepelientes cum tuit, more prophetarum , dilxlrős vel indigitativè. q.d. Tranſeuntibus. 2. uniformitas actus id confirmat. Nifi Ecce, alii prodeunt corrumpentes viam pietatis. Hiau- enim Paftores & Rectores cætum facerent in particulari- tem ſunt, &c.) ſunt fontes fine aqua ( ſceleton hominis, bus Ecclefiis , iique in tractibus , regionibus , provin- docentes neque ad gloriam Dei, neque ad pietatem, nem ciis, nationibus congrederentur, perque Delegatos Ec- que ad confolationem ) nubes à turbine acte ; quibus ca- cleſiæ diverfarum nationum communicarent, uniformi- ligo tenebrarum in ſeculum ſervata eft. Preturgida enim ter Humatio & Reje&tio inutilium dogmatum fieri non vanitatis loquentes ineſcant in concupiſcentiis carnis , in poffet (Alius enim rejiceret , alius non, ) atque ita nec laſciviis , eos, qui Vere EFFUGER ANTIL- purgaretur terra ( quippe non parili fuffragio rejiceren- L'os, Qui In ERRORE VERSANTUR, (Qui tur errores ) imò nec revera effet Humatio. quis enim, cum reformata Eccleſia Gogi communionem, in qua ſunt quod unus vel alter rejicit, à tota Ecclefia rejectum cen- ſeducentes & errantes, 2. Tim. 3: 13. effugerant ) L I- febit ? Nam ne unus quidem Paftor ex una particulari BERTATEM illis promittentes , qui ipfi fervi ſunt Eccleſia unum improbum hominem vel unum dogma corruptionis. A quo enim quis ſuperatus eſt, ei do man- ejicere poteft fine confenfu collegarum ; multò minùs cipatus eft. Si quidem enim , quum effugiſſent inquina- pauci privatim judicantes ex toto Ecclefiæ corpore) de- menta mundi in agnitione Domini do Servatoris Jeſu nique Humatio ab Ædificatione Notæ, quæ Prophetia Chrifti, iis verò rurſus implicati ſuperantur , faéta funt perfpicuè diftinguit, nihil differret: hoc eft, nihil in- ipfis pofteriora deteriora prioribus, &c. Vide mihi, quæſo, terra IN E Z E CHI E L IS CA P. XXXIX. 173 quæſo , fine præjudicio , deſcriptionem certorum Ec- tur erit vertendum vel explicandum, alicujus urbis. Ut cleſiæ corruptorum. 1. Agnoverunt Dominum & Ser- Daniel. cap. 11. verf. 3. & ſurget rex fortis. hoc eſt, vatorem Jeſum, cognoverunt viam juſtitiæ (quid aliud, aliquis rex fortis. Et fic manifeſtum eft in Græco difcri- quàm viam , qua juſtificatio obtinetur, fine qua nulla eft men inter Tróars & ý Tóng. Eft quidem & Hebræis in in homine juſtitia , nulla nova & fancta vita? ) 2. effuge- carminibus & prophetiis ufitatum , ut fine articulo vo- gerant cum iis , quos illiciunt , iftos homines & commu ces in emphaſi ponantur , five ita , ut notetur plena figni- nionem iftorum hominum , qui manent & verſantur, ficatio in prædicato tanquam proprio. Ita y eſt Rex, tanquam in Via , in SEDUCTIONE (qua , niſi non quivis five aliquis è multis, neque præcipuus, fed Antichriſtiana? de qua 2. Theſſal. 2:11. & 2. Tim. 3. is, cui hoc nomen vel attributum in plena & vera ſigni- verf. 13.) effugerant inquinamenta mundi. 3. loquuntur, ficatione q. proprium eſt. ut Pfalmo 45. verſ. 1. & in genere, turgida vanitatis, crepant res magnas cum Pfalm. 72. verf. 1. Item , ubi fingulare collectivè po inani oſtentatione. placent fibi, omnia fuo judicio fub- nitur pro toto genere; ut p?y juſtus pro omnes juſti: jiciunt, omnia vocant in dubium , & , quum debeantrectus pro omnes re&ti : vrz improbus pro omnes Scripturam loqui in emphaſi, energia & drvééred, eam ipfam loquuntur, ut turgida vanitatis, & tales Scripturæ improbi. Primo modo pºis Juftus , ut proprium dici- cap. 5 3. verf. 11. & your improbus dant interpretationes , quæ ex illa faciat corpus turgens tur de Chriſto Efai. multis ſuperfluis humoribus & inane ſoliditatis, hoc eft, (o čvou @) appropriatè de Antichriſto Efai. cap. 11. omnia Scripturæ in hyperbolas convertunt, & tūs, ali- verf. 4... Quomodo autem trónos urbs, ville , pro urbe quo modo , non in genuina & plena Pegavupeix intelligen- Hierofolyma accipi poflit , aut , ubi fimile reperiatur, dam docent. In fpecie, Promittunt libertatem iis , qui non incidit mihi. 3. quòd non bene poteft dici, multi- ſunt in concupifcentiis & laſciviis. In concupiſcentiis & tudo eſſe aut fieri nomen , ubi multitudinis extinctio facit laſciviis naturâ eft mortuus omnis homo: etiam ille , qui nomen. 4. quòd illa multitudo extincta perincommodè audit fermonem veritatis; etiam ille, qui agnovit viam dicitur multitudo ejus urbis. 5. quòd hîc 7pinn? Ha- juftitiæ , fi non vivificetur à Domino. Hoc enim ex præ- monah eſt , obſervantibus Maſorethis & atteſtantibus dicatis S. Petri liquidò apparet. Talibus igitur promit- i omņibus codicibus , fine Mappik , & fic non poteſt tunt libertatem , hoc eſt, promittunt & afferunt , illos reddi, nec , ut prior interpres reddidit, multitudo ejus , effe LIBEROS à vinculis Satanæ & Peccati ad ſervien- | (tum enim requireretur Mappik) neque ut pofterior, dum Deo & juftitiæ fine Gratia & Auxilio Dei efficaci, İlla multitudo. Hoc enim eſſet inno Hehamón • ozna, qua Filius ipſos LIBEROs faciat. At Scriptura nullam neutiquam verò ain? Hamonáh. 6. quòd ſupervacuè LIBERTATEM à peccato novit, niſi quæ eft SER- hîc de nomine & fama ac gloria, quæ ex ſepulta multi- Vitus juſtitiæ: quemadmodum in ftatu peccati SER- tudine proveniet , diceretur. Jam enim de omnibus If virus peccati eft idem cum LIBERTAT E juſti- raëlitis , qui egreffi fuerint ex urbibus , fufficienter di&tum tiæ, qua homo non poteft fubjici Legi. Rom. 6:20. 22. eft verſ. 13. Erit ipfis in nomen die, quo glorificabor. & Rom. 8:7. Propterea & S. Petrus ipſos brevillimè & Quid opus eſt rurſus idem dici? Et notes in illo verſu, nervofifſimè refutat : teftans , ipfos effe Servos cor- ubi hic vel talis ſenſus indicatur, effe phraſin longè aliam ruptionis, non LIBEROS, licèt tantam cognitionem & aptiorem. 7. quòd hyperbaton in oratione Prophetæ veritatis acceperint. Et hæc eft quidem Antitheſis S. Pe- ftatuitur , quod venuftatem & claritatem ejus deftruit tri oppoſita illorum Theſi five Promiffioni. Argumen- fine caufa. Sic enim ordinanda eft. Donec ſepeliant illud tum, quo utitur ad Antitheſin firmandam , accedit. A Sepelientes in vallem multitudinis Gog & purgent terram. quo quis fuperatur , ejus fervus eft. Qui victus eft à Pec- Atque etiam nomen id erit urbis , vel in nomen erit urbi cato, feipfum liberare non poteft ; & ad exeundum è multitudo ejus : quomodocunque hoc verteris. Propter ſervitute liber atque indifferens minimè eft. Conſideren- has aut fimiles cauſas doctiſſimi interpretes Belgici in tur hæc in timore Dei, & verè Chriftum Dominum & hunc fenſum maluerunt vertere : Atque etiam erit no- Salvatorem agnoſcamus , & in eum , ut talem, creda- men urbis ( quæ in valle ſepulturæ vel ad eam erit fita) mus : non dubitantes , quin Chriftus mortuus fit ad redi- Hamonah , hoc eſt, multitudo. Prudentiſlimi Interpre- mendum fibi populum , cujus Dominus ipfe effet , quites fine implemento certo videntes difficilem hunc locum eſſet ſuum peculium , quem Salvaret fuo Spiritu &.gratia, eſſe, maluerunt hoc, quod affequebantur, dicere, & tum folus eum regenerans ad fidem , qua ipfi inſertus juſtus Lectori judicium & ulteriorem inquiſitionem permittere. eflet coram Deo , tum ſanctificans ad novam vitam; & Et ita in reliquis fecerunt. Veruntamen nulla urbs hoc reſuſcitaret ultimo die. nomine Hamonah unquam innotuit, quæ fita effec in valle $.56. Verf. 16. Eft Quartus Gradus REPUR- tranſeuntium & ſepulturæ. Chaldæi interpretis tranſlatio GATIONIS Terræ , nimir. Abolitio Nominis urbis fic ſonat Latinè: Et etiam eò conjicientur occiſi celforum magnæ reliqui in Eccleſia. Atque etiam Nomen Urbis urbis , cujus multe ſunt congregationes , & purgabunt Hamonah. Èxaminanda verſio , quam alii habent. Unus terram. Hæc verſio fimplicitatem fyntaxeos obſervat & (cujus memoria in benedictione ) ſic habet : Quin etiam in Hebraico textu nihil mutat, niſi quòd nin? Hamo- nomini civitati erit multitudo ipfius poftquam mundave na (ita enim diſtinctè exprimitur) non - mappicatum rint terram. Id ita explicat, Multitudo hic illic victa do accipit pro mappicato Muinnhamonáh. hoc eſt , Ha- cæſa erit gloriæ non tantùm Judæis , ſed ipfi quoque urbi mona non accipit, ut nomen proprium fimplex, ſed ut Hierofolymæ. Alius priori fuccenturiatus , Ifta multi- vocem compoſitam , appellativum nomen cum affixo, tudo (exciſorum ) nomen (dabit) civitati (Hierofo- ut fit multitudo ejus. Sed exprimam , age, quomodo lymorum ) poftquam mundata erit terra. Eandem fen- Chaldæus paraphraftes ex mente ſua Hebræum fuiſſet tentiam molliori orationis flexu explicat. Juvabo & Ego tranflaturus : Et fepelient etiam nomen urbis , cujus eft pro virili illam expofitionem , fi fortè defendi poflit. Si multitudo , & purgabunt terram. Ante vocem Ajiny enim non poflit molliùs ex verbis Hebræis deduci, pro- ftatuit ellipſin relativi, quæ eft ufitatiſſima. Pro nomen pter ipfam torturam Syntaxeos effet rejicienda. Vide igi- urbis interpretatur . Celſi urbis , q. d. nominatiflimi & tur , an fic effe poflit. Et erit etiam nomen civitatis , illuftriflimi urbis. Pro verbo ſepelient , quod nos ad- hoc eft , fama & gloria civitatis , multitudo ejus ; dimus , dicit , conjicientur eò occiſi vel cadavera ( fic etenim repurgabunt terram. Duriuſcula fyntaxis & vexeg's eft cadaver Græcis ) celforum urbis. Facit igi- phraſis , fortè fine exemplo , imprimis omiſſo verbo tur nobiſcum Chaldæus.Et R. Solomoh verbum ſepelient 7777 erit , & Dy pro Dis. Sed tamen hoc tranſeat. repetit. Summo jure. Quid enim ſimplicius, quàm ut vo- Sed habeo contra illam expofitionem hæc. 1. quòd in cabulum hujus verficuli per copulativam duplicem fupe- tota pericopa Hierofolymæ non eft facta mentio. 2. quòd riori verſiculo junctum eodem in caſu accipiatur , nimir. hy módos urbs fine articulo dicitur, non ho médis, accuſativo? Donec ſepeliant illud Sepelientes in vallem ut in deſignatione eximiæ alicujus rei fieri folet. Igi- Multitudinis Gog, atque etiam Nomen Urbis Hamone. P 3 Nullum 174 C O M M E N T A R I U S 1041 da) mg fer RO left AN 2011 & kue ver Ichi 20 Atri B. fed un par ite Fall Go dol dat Del à qua va teu Nullum ſupplementum; nihil detortum ; uniformis ora- | Noftri moris non eft futura prænunciare, fed facta few tionis fluxus. Deinde quid fimplicius, quàm ut illud, cundùm prophetias notare cum Speculatoribus Ifraelis. * & purgent , confentiat cum colo non tantùm extremo Interim neceffe eft, Sanguinem Hierofolyme pirita eli- præcedentis verſus , fed etiam, fine hyperbato , primo minationis vel incendii abſtergi , equè ac sordes Sionis hujus verſus. utintelligantur ſepeliviffe & fceleton & no- per ſpiritum judicii. Efai. 4. Neque fieri aliter poteft, men , & utroque ſepeliendo purgaſſe terram. Neminem quàm ut Stellæ cadant de cælo. Matth. 24. & Apoc. 6. offendat Soph Paſuk. Verſus facit, non periodos. Res ut erubeſcat Sol & pudefiat Luna, & Rex ſit Dominus nota eſt pueris Grammaticorum. Concludamus , pen- in monte Sion & in Hieroſolyma, & coram Sen 10- dere colon primum hujus verſiculi ex præcedente. Donec R1 B us ejus fit gloria. Efa. cap. 24. verf. 24. Confirmat Sepeliant illud Sepelicntes in Vallem multitudinis Gogi, id benedictio Tranſeuntium in opere ſuo. De quo antea. atque etiam nomen urbis Hamonah, & purgent terram. Hoc facto , purgata erit Terra. Sed manum de tabula., Satis de Syntaxi. Simplicitas orationis, evidentia rei in- Deus Spiritum fuum largiatur omnibus regibus & mini- ſignis &momentofæ examuſlim quadrantis, abfurda alîus ftris Ecclefiæ , ut meminerint, fe homines effe , ut cogi- omnis interpretationis quem non movent, eum nihil mo tent, quæ fit natura regni Dei, ut non introducant fce- vet. Cum lapidibus nobis res non eſt, ſed cum homini- ptrum hujus mundi & fceptrum improbitatis in Eccle- bus, qui judicio pollent, &, ut fpero , quærunt veri- fiam. Reliquis autem largiatur in verbo & opere ædificare tatem. Patet igitur profectò ex dictis, quòd Animad- proximos cum omni lenitate & prudentia, iiſque, qui verfionem ſceleti & Ædificationem notæ juxta illud , fit audiunt, reſpicere eum , qui ex cælo loquitur , & verbo fecutura non tantùm Humatio Sceleti, fed & Nominis ejus obedire & fecundùm carnem neminem recognoſce- Urbis Hamona. De hac re videndum eſt. Vox Hamo re: Omnibus deinde , qui in catino ignis funt pofiti, pa- nab novum & inauditum nomen eſt, formam habens no tientiam , liberationem , falutem. Amen. Hîc eft pa- minis proprii, facilis intelligentiæ. Urbs , quæ appella- tientia ſanctorum. Beatus , qui in Domino moritur à nunc. tur Hamonah in myſterio , eft illa Urbs magna, quæ fæpe Nam requieſcet à laboribus fuis & merces ipfius ſequitur in Apocalypfi memoratur. Ut in ſuperioribus diximus , ipſum. Apoc. 14: 13. eft alluſio ad jactationem Papalium. Catholicam vocant $. 57. Verf. 17. Incipit Tertia pars capitis , quæ de- ſuam Eccleſiam , idque fecundùm promiſlionem Abra- fcribit Judicium GOGI, verſibus quatuor. in hamo factam, Patrem multitudinis gentium dedite. Mul- quibus eft invitatio volucrium & ferarum terræ , ut con- titudinem gentium tanquam in civitatem unam collectam gregatæ veniant ad cænam Dei. Verba funt expreſſa & Papa fibi fubjicit, & dicit eam eſſe eandem ipfam multi- metaphora illuſtris. Intelligo cladem Gogi extremam, tudinem, cujus Pater eft Abraham. Concedit Scriptura, qua profternetur. de qua fupra in fummaria recenſione ju- habere eum multitudinem & urbem, hoc eft, unionem diciorum Gogi verf. 4. colo pofteriori. Dedi te omni vo- iftius multitudinis ; fed ita, ut non fit in vero Nomine latili cæli, & feris agri in cibum. Quod ad explicationem collecta & unita , in quo debebat colligi: Nomen in Scri- attinet , hactenus res certas atque evidentes applicavi- pturis notat auctoritatem , dignitatem , præeminentiam, mus ad prophetiam : impofterum non habemus , nifi alii minores denominentur , cui jurent, & facra- conjecturam tum de ſenſu verborum tum de rebus ipfis. mento dicant, quod actibus fuis dictiſque præſcribant, Res enim illæ nondum geſtæ ſunt. Magis igitur labora- ut, quod in iſto vel iſto nomine feciffe & dixiſſe compe- bimus de theſi & ipfo genere rerum, quàm de hypotheſi riantur, id videantur rectè dixiffe aut feciſſe. Dedit ipfi five particularibus rerum exemplis , earumque circum- nomen fupra omne nomen. Philip. 2: 9. Non eft nomen ftantiis ; hac in parte cum veteribus prophetis fcrutantes , aliud datum in hominibus , in quo nos oporteat ſalvari. in quod & quale tempus Spiritus præſignificaverit hæc Acor. 4: 12. Nomina hominum. Eminentiæ, quæ no- judicia Hoftium & Beneficia Ecclefiæ, quæ fortaſſe non minantur inter homines. Apoc. 11:11. Nomen blafphe- nobis , ſed pofteritati noftræ , parata ſunt. 1. Petr. 1. miæ, Auctoritas ab hominibus conficta cum injuria di- verf. 11. 12. vinæ majeſtatis. Apoc. 13: 1. Supra omne nomen , quod $. 58. Annoto autem primò, Cædem Gogici exer- nominatur in hoc ſeculo & in futuro. Ephef. 1:2 1. Per citus diſtinguendam effe â fepultura prænarrata. 1. propter genus eminentias intelligit , quales funt prin- ordinem enarrationis, & ſummariæ propofitionis, quæ cipatus, poteftates, potentiæ, dominationes, & fimilia. eft verf. 4. 2. propter analogiam aliarum Prophetiarum. Quod tandem eſt illud nomen urbis magnæ & Ecclefiæ Qualis eft Apoc. 19. Ubi invitationem volucrum ad coe- Catholicæ falſò dictæ , quæ colligit gentes non in nomine nam Dei (verſu 17.) præcedunt ifta , quòd Chriſtus Dei : Uno Verbo, EPISCOPUs presbytero præla- gladio acuto , egrediente ex ore ipfius , fit percuſſurus gen- tus & presbyterium fibi fubjiciens. Hoc nomine abolito, tes ; quod notat Verbi efficaciam ad turbandum Eccle- ceſfaret Papa, Cardinalis, Patriarcha, Archiepifcopus, fiam Romanam & Reformatam Ecclefiam ex ea liberan- Suffraganeus , Presbyter fine officio presbyteri & omnia dum. quod deinde gentes fceptro ferreo fit rečturus. De- quæ inde dependent & conſequuntur. Conſtat, in Scriptu- nique fubjicitur verſ . 17. Cædes magna & epulum para- ris Epiſcopum & presbyterum idem officium, idem no- tum volucribus. At verſ . 19. 20. poft indicationem vi- men elle. Sed item conftat , eſſe presbyteros laborantes etoriarum Chriſti Hoſtes eorumque conatus & exitus in in verbo, & folummodò gubernantes. Credibile eft, ſcenam fimiliter producuntur. Præcedenti octavo deci- Epiſcopi nomen in Presbytero illo, qui doceret, aut toti mo capite Apocalypſeos ſunt iſta diſtincta. Caſus primus collegio præſideret ( fortè primò ad tempus, deinde per Babylonis, qui fit per abruptionem communionis fide- vitam ) fediffe ; cæteros presbyteros nominatos eſſe. Hinc lium. verf. 2. Admonitio populi Dei, ut ne communi- poteftatis diſcrimen introductum eſſe. De iis alii. Quum cent cum peccatis ejus. verf . 4. Excitatio ad reddendum armatura Papæ combureretur & Gog fepeliretur, non ei ſecundùm opera fua. verf.6. Denique hypotypoſis ul- ftatim hoc Nomen unà ſepultum eft. In agro partim rari, timi caſus. Rurſus cap. 17. verf. 17. Gradatim proponi- partim pulli manſerunt iftius nominis ; in Sylva vindemiæ tur Odium meretricis , defertio, voratio carnium ejus , multi. In honore fuerunt & precio, quamdiu Gogum combuſtio. Cap. 16. verf. 12. Euphrates fignificatur ex- ſepeliverunt. Poftquam cæperunt fepulta refodere, no- ficcandus , ut paretur via regum ab Oriente. Deſtructio men fuum divinæ juffionis colore exornare , compres- poft deſtructionem. Efa.cap. 19. verf. 16. Timor Ægy- byteros contemnere, fanguine fe maculare ; poftquam pti ob agitationem manus Domini, ut dent pacem Ec- cceperunt quidam Sceleti ſepulturam dolentes per hos clefiæ. verſ. 17. Metus & trepidatio Ægypti ob Eccle- Nomen Urbis magna in Ifraëlem reducere conari , ut fiam invalefcentem. verf. 18. 19. 20. oppreflio & affer- Papis & Epiſcopis (de quibus nova auguria extiterunt, tio Ecclefiæ in Ægypto, hoc eſt, intra terminos terri- bonos futuros effe adeò ut modeſtè ſe gerant) denuò torii Papalis; deſcribitur. verf. 21. & 22. Percuflio Æ- orbis Ecclefiæ ſubjiceretur: vidimus quibufdam in parti- gypti cum fanatione : unde cognofcet Ægyptus Do- bus Nomen hoc fepultum, & unà id detractum iis , qui minum ( faltem in parte) & vovebit votum & folvet, id gerebant. Sed & viſitatos videmus. Efa. 24. verf. 22. hoc eft, (ni fallor ) jurabit Ecclefiæ & meliùs, quàm antea , lan qu qu G E nomen hoc na Gie V I C 8 1 ſc н (di ta q tu 1 1 le 1 1 Ι Ν Ε Ζ E ZE CH I EL IS CAP. XXXIX. 175 antea , obſervabit juramentum. Video hîc duas rationes, , lim , quum diceretur quibuſdam : Sic dixit Dominus faria quibus applicari poflit: unam extantem in fædere quo- étus Iſraelis, in converfione & quiete Salvabimini, in dam Regni Illuftris ditionis Papalis cum populo Refor- | tranquillitate & fiducia erit victoria vejira: Noluerunt. matæ religionis fanctiùs, quàm olim foedera à Papiftis Dicebant enim : Non , ſed in Equo fugiemus (Iccirco fx- fervata funt , fervato : alteram in pace facta in Imperio gerunt) Et in Veloci vebemur. Iccirco leves fuerunt per- Romano , & inter Hiſpanos ac Belgas. Verſu denique 23. ſecutores ipforum. Efai, 30:15. &c. propterea tot clades eſt de Affyrii ingreſſu in Ægyptum & Ægyptiorum in accepit Ifrael, ut vix reftaret ei VIR; Efai. 59: 16. Aſſyriam, & fervitute Ægyptiorum. De quo fupra. Hoc | ſed Manus nulla effet & nullus eſſet deſertus & in- autem eft diverfiflimum à prioribus. Sequitur verf. 24. clufus , hoc eft, de Iſraële partim deferto partim incluſo & 25. de congregatione populorum ad Ecclefiam. Hæc actum eſſe videretur. Deut. 32: 36. Excitavit autem fufficiunt. Annoto fecundò triplicem differentiam inter Deus Zelum ſuum & brachium ipſius auxilium tulit ipfi, yerba Ezechielis & Apocalypſeos cap. 19:1. quòd Eze- majoraque per PUEROS, PUELL AS, MULI E- chiel invitat aves & feras terre ; Apocalypſis tantùm RES effecit in VIROS & FORTES, quàm V 1- aves volantes in medio cælo. 2. quod Ezechiel epulum in- R I potuiſſent cogitare. Ita Jehoyah oftendit, ſe eſſe ſtruit in montibus Ifraëlis: de quo nihil in Apocalypſi. Deum Ifraelis. Videamus, iſtoc experimento edocti, 3. quod Apocalyplis invitantem facit Angelum ftantem ne carnali brachio confidamus. Terret me valdè, quod in Sole. Ad priorem partem Epuli magni pertinet cap. lego Pfal.68:31. Diſſipavit populos, qui prælia cupiunt. 38:21. Et vocabo contra ipfum in omnes montes meos gla- | Avertat hæc Deus in inimicos ſuos : Pax autem fit ſuper dium. Item, Efai. 25: 6. Et faciet Dominus exercituum Ifraëlem Domini. Erit ſanè aliquando, quum dicemus : omnibus populis in monte hoc epulum opimitatum , epulum Aſſur non falvabit nos ; in equo non vebemur ; neque di- fecum. hoceft, faciet, ut, quod ipſis initiò fuerat epu- cemus amplius ; Deus nofter; ad opus manuum no- lum delicioſum , exitu fit amarum & triſte. Ad alteram ftrarum. Nam in te miſericordiam invenit Pupillus. Hof, partem ſpecialiùs, ut videtur , pertinent cap. 39:18..19. 14:4. Item Efai. 25: 7. 8. Et abolebit Dominus in monte hoc $.63. 3. Cognitio gentium de Judicio Dei in Eccle- faciem veli indu&ti omnibus populis : & tegumenti inftrati ſia peracto. Et cognoſcent Gentes, quòd ob pravitatem omnibus gentibus. Abolebit Mortem ad fummum uſque. fuam exulaverint domus Ifrael , propterea quod prævari- Gogum , qui eft Mortis fecundæ auctor , five mortiferæ cati fuerint contra me : & ideò occult averim faciem meam doctrinæ propheta , abolere incipiet in monte hoc, donec ab ipſis & dederim eos in manum hoftium ipforum, & ce- illum totum aboleat. Et de hoc actu Epuli Apocalypfis, ciderint in acie gladii omnes illi. Verf. 23. Cognoſcent ut conjicio. Igitur & Angelus invitans flat in Sole, ut ipfæ Gentes pravitatem & prævaricationem , ob quam cap. 12. mulier dicitur amicta Sole. Putem enim, futu- Ecclefia facta fuerit alienæ poteftatis & gladio ceciderint ram illam partem Epuli , quum Ecclefia Dei præfentis li- defenſores ejus. Pravitas eſt in eo , quod diſcrepat à re- beratione tanquam Solis radiis fulgebit in oculis totius atitudine præfcriptæ formulæ: Prævaricatio eft in oc- mundi & hoftium fuorum oculos punget. Quare & aves culta & per hypocriſin velata defertione partium Dei & vocatas in Apocalypfi certum genus hominum notare pu- fornicatione cum Hoftibus Dei. Pænæ ſunt evidentes, tem. Et fanè fuo modo Aves intra cælum & Terram yo- Exilium , Traditio in manus hoftium, occifio. lantes ſunt optimum hieroglyphicum Muſulmanorum, $.64. II. Conſequentia judicii tum in Ecclefiam tum qui nec Judæi, nec Gentiles , nec Chriſtiani funt, ſed ali- in Hoftes Eccleſiæ exerciti ſunt quid medium. $. 65. Verſ. 24. 25. 26. 27. 28. 1. Reſtitutio in inte- 5.59. Verf. 21. Incipit Quarta capitis pars de Judicii grum cum infigni amplificatione. Verf. 24. 25. 26.27. Gogo irrogati effectis, & conſequentibus beneficiis in 28. Quorum primus indicat , judicium finitum eſſe: fé- Eccleſiam conferendis. cundus Reſtitutionem pollicetur: tres reliqui juſtificant $.60. I. Effecta ſunt tria. hanc reſtitutionem per oppoſitionem judicii à fine utriuf- $.61. 1. Experimentalis cognitio in Gentibus alie- que. Pro imparitate ipſorum & defeétione ipſorum feci natis ab Ecclefia , Præcellentiæ Dei (qui Rex Eccle- cum ipſis , & occultavi faciem meam ab ipſis. verf . 24. Ic- fiæ folus eft ) & juftitiæ in judicio , & potentiæ in plaga. circò • fic ait Dominus Deus , nunc reftituam Ifraëlem in verf. 21. integrum (Hebraicè, reducam captiva Iſraelis) &, illo $.62. 2. Cognitio Ecclefiæ impofterum non obſcu- non contentus , miferebor Totam domum Ifraelis.com randa de regno Chrifti folitario cum nemine communi- zelabo pro nomine fanéto meo. verf. 25. Iftud TOTAM cando Verl. 22. Et cognoſcent Domus Iſraelis , quod E- alludit ad Rom. 11:26. Et fic Totus Iſrael ſerva- go Jehovah Deus ipforum fim, ab illo die dam in poſterum. bitur. Cauſa eft Zelus Dei & Amor gloriæ nominis In poſterum non dabunt honorem Chrifti ulli homini; ipfius. Vide Efai. 9:6. Anunc in ſeculum Zelus Domini fed in folum Chriftum Filium Dei, qui eft verè JE- faciet hoc. Efai. 59: 17. & induit, ut chlamydem. Ze- HOVAH, Deus revelatus in carne, credent, eique ſe llum. Efai. 48:11. Propter me , propter me faciam. Nam docendos verbum ſuum committent , citra auctori- quomodo profanaretur nomen meum. Et gloriam meam tatem humanam; eo uniente continebuntur ; per mini-alteri non dabo. In tribus reliquis eft, ut dixi, juſtifica- ftros ejus nulla potentia humana inſtructos gubernabun- tio beneficii, per oppofitionem judicii, à fine utriuſque. tur, eiſque obtemperantes, ut loquentibus in nomine Argumentum tale eft ; Si Ifraelitæ ita tulerunt ignomi- Dei, oftendent , ſe non hominibus, fed Deo obedire. niam fuam , ut ſanctificatus fim in ipfis coram oculis gen- Nomen Urbis magnæ fepultum manebit. Præterea Sce- tium ; æquum eft, ut & colligam illos. Ratio eft, quia leton hominis defoſſum non refodietur , ut quis putet Zelus meus poftulat , ut non tantùm fanctificer in ipfis in Eccleſia VIM SUAM Esse Deum suum, per judicium caftigationis , fed etiam beneficum me er- Habac. 1: 11. hoc eſt, Se poffe per fe ipſum falvari. ga illos præbeam. Nam ex eo ſolo , quòd punio five ca- Neque id tantùm de Vera & Æterna ſalute accipien- Itigo, non cognofcerent, quòd Ego Deus ipſorum & dum eſt, ſed & de temporali aſſertione. Quo in genere illi Populus meus ſint ; fed, fi & deportabo & colli- multi peccare horrendum in modum videntur, qui fa- gam , perfectè cognofcent, me effe Deum ipforum. Hæc ciunt brachium humanum cauſam falutis fuæ. Sanè.& eft connexio verſuum trium. In quorum duobus primis FERAS TERRÆ vocat Deus ad vorandam carnem (videlicet parte poſteriore verf. 26. & priore verſ. 27.) fortium ; fed illæ tamen non funt Deus nofter , nec Il quali per parentheſin, quam pofuimus illuftrandi ſenſus raël quidem , fed funt FERÆ TERRÆ. Et tamen caufà, exaggeratur culpa, qua Eccleſia hanc caftigatio- quidam omnem ſpem in FERIS TERRÆ pofitam nem commerita eſt tribus rationibus ; 1. quòd in pace habent. Qua re vehementer offenditur Deus noſter. Sed & abundantia omnium rerum prævaricati fint contra quàm multa iſtiuſmodi auxilia ceciderunt, quàm mul- Deum. 2. quòd pacem illam conſecuti fuerint poft afili- ta Foedera in caffum fuerunt, quot hominum confilia ctionem gravillimam perlatam ab inimicis , atque ita diffipata funt, quot arces & munimenta perierunt! 0-1 cum notabili coercitione hoftium. 3. quod ante omnia ab errori- } S per 1 P 4 176 ο ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι 0 S erroribus & impuritatibus populorum per agnitionem ve ab ipfis , quia fudi ſpiritum meum ſuper domum Ifraelis, ritatis effent converſi. Quibus cauſis vehementer aggra- ait Dominus Deus. Confer Apoc. 7:15. 16. 17. IT: 1;. vatur culpa Eccleſiæ. Verba ipfa non opus eft hîc repeti, 15:4. 19: 1.2. 5. 6. 7. 8.9.20:1. & feqq. Efai. os: quæ fic ordinata (quæ ordinatio eft fine vi & contorſione 18. & feqq. cap. 66: 22. &c. Zach. 14:8. &c. Efai. 60. fili fermonis , & eum facit leniflimè fuere) nullam ha- & pluribus aliis in locis. bént obfcuritatem. Tantùm ad verſum 28. annoto , $.68. Hæc in præſens , amice Lector, excitatus ipfe 1. quid fit collectio populi in terram ſuam. 2. quanta illa ab aliis piis & doctis hominibus volui tecum communi futura indicetur. ut nemo maneat reliquus. De primo care, ut excitarem ſinceram mentem tuam , offenſas Quemadmodum captivatio vel exilium non importat ne- multorum vel riſus non verens; quibus ego omnibus be- ceffariò migrationem ex ſuo loco in alium (Quid enim in- ne eſſe cupio, quantum in me eſt. Quædam funt , quæ tereſt , utrum in alieno, an in meo folo vivam fub aliename in hac cogitatione mea , quam quidam fortè temera- poteſtate & alieno arbitratu?) ita collectio in terram fuam riam judicabunt , vehementer ſolantur ; videlicet 1. quòd non neceffariò connotat reditum corporalem in locum fcio hoc vaticinium eſſe verbum Dei. 2. quòdque id no- ſuum ſive in patrium ſolum. Ecclefia Novi Teſtamenti bis ad meditandum & ex aliis ſcripturis ipfifque rebus ge- non habet folum , cui affixa eſt . Sed tum dicitur effe in rendis interpretandum relictum eſt , æquè ac fcripta , per captivitate vel exilio, quum vel mixta eft per communio- quæ docemur; tum , quia ipſa illa docentia fcripta ex nem externam hypocritis, pſeudoprophetis & tyranni- prophetiis exſtructa funt, tum , quia multò maxima pars dem in cætu exercentibus : vel libertate conveniendi eft | Scripturæ funt prophetiæ , quarum lectio & meditatio privata , neque publicè aut privatim laudes Dei per præ- minimè abdicari & negligi poteft . Habetis firmiorem conium veritatis enarrare liberè poteft. Colligitur ergo propheticum fermonem, cui bene facitis , quòd atten- in terram fuam, 1. quando per Dei beneficium cætus ditis , ait S. Petrus. 3. quòd mihi nihil aliud propofitum purior eft, cui poflit ſe pius fine offenſione conſcientiæ eft, quàm regnum Chrifti quærere & contrarium vitare, aggregare, atque adeo feducti ab erroribus , gravati à ju- ac tempus viſitationis noftræ agnofcere : & mihi con- go liberantur. 2. quando libertas conceditur , & quidem fcius fum , me de futuris nihil definire temere. 4. quod plurimis in locis, conveniendi publicè, veritatemque fi non in hypotheſi applicatio noftra ubique æquè recto profitendi. De tali reductione intelligendus eſt Efai. 11: talo procedat (quod alius judicabit. Fortè enim ipſi, ubi 11. & fequentibus. Efai. 49. Efai. 60. Efai. 66. & alibi. ceſpitemus , minùs animadvertimus) tamen fieri non po- Zach. 10. &c. De altera : Quanta erit illa collectio five teſt, ut in toto genere fallar. 5. quod nemo prudens ita quàm perfecta. Non relinquam ibi adhuc quenquam. Di- judicare poteft, Scripturam in explicandis rebus minu- cit in hanc mentem Zach. 14: 5. Et veniet Deus meus, tis vel populi Ifraelitici vel gentium urbiumque vicina- Ô Tu, cum qua funt omnes Sanéti . Pf. 94: 15. Ad de- rum (quarum nec ulla certa cognitio ad nos pervenit) monſtrationem juſt e-caufæ exibit judicium , quod ſequen- fuiſſe largam, in rebus N. T. maximis parcam, impri- tur omnes recli corde. Sed fanè, quomodo hæc implenda mis unde maximæ res ante finem feculi adhuc futuræ pen- fint, equidem adhuc vix poffum concipere. Eft tamen dent. 6.quòd mihi perſuaderi non poffe videatur neque Deus potens, ut colligere ſcandala ex populo ſuo, Matth. ulli prudenti , tam feliciter poffe aliquem vel in una vel 13: 30. ita quoque colligere omnes fideles in unum. in multis prophetiis errare, ut omnes applicationis par- Matth. 24:31. Nefcio , an aliquis audeat hoc colon di tes exacte fine ulla contorſione, fine difficultate intelli- cere impletum in Judæis poft Syrorum expulfionem. gendi (quæ Lectori judicaturo offeratur) ad captum etiam Quod ſi factum eſſet, typus rei majoris fine dubio effet. plebejorum , ſecundùm omnium vocum energian & me- Et ſunt magnæ res actæ , quæ typum præbent, explicata taphorarum lucidiflimam & ufitatiſſimam fignification Zach. 9. & 12. ab initio , ſed minimè æquantia magnifi- nem in rebus infignibus & magnis fuant, & tamen id centiam hujus dicti : ut ego quidem cenfeo. ipfum Spiritus fančtus non, faltem principaliter (nam in $.66. 2. Beneficium fecundum , conſequens judicium Antiocho ipfo eſſe quendam typum ; & ei verba quædam præfcriptum , eft Communicatio uberioris fpiritûs , ut prophetiæ aliquo modo aptari poffe, tandem concedere- deinceps non fit abſconſurus faciem ſuam ab Eccleſia, mus) deſignaverit. Claudo cum dicto Hof. 14:10. Quis donec hanc militiam in cæleftem triumphum com- eſt Sapiens ? & confideret iſta: Prudens ? & cognofcat ea. Nam recte ſunt vie Domini , & jufti ambulant in eis. At $.67. Verf. 29. Et non occult abo adhuc faciem meam. defe&tores offendunt in eis. mutet. с A P U T XL. tulit me. 1 V igefimo & quinto anno exilii noſtri, in principio anni, decimo menfus, decimo quarto anno , poſtquam cæſa eſſet urbs : ipſo hoc die venit ſuper me manus Iehova, et tranſ- 2 In viſionibus Dei tranftulit me in terram Ifrael, & fecit me requieſcere in monte alto admo- dum; & fuper eo erat tanquam ſtructura urbis ab auftro. 3. Et deduxit me eò, & ecce vir: aſpectus ejus, ut aſpectus eris: & funiculus lineus erat in manu ipſius , & calamus menfure : & ipfe ftabat in porta. 4. Et loquutus eft ad me vir ille; Fili hominis, vide oculis tuis, & auribus tuis audi , & pone cor tuum ad omnia, quæ ego te facio videre. Nam, ut tibi videndi copia fieret , deductus es huc. Indica , quæcunque vides, domui Ifraël . 5 Et ecce erat murus extra domum undiquaque, & in manu iftius viri erat calamus menſure ſex cubitorum , in cubito & palmo. Et menfus eft latitudinem ſtrućtura calami unius , et proceritatem calami unius. 6 Et acceſſit ad portam , cujus facies erat verſus orientem , et aſcendit per gradus ejus : et menfus eft limen port e calami unius latitudinem, et limen unum calami unius latitudinem. 7 Et IN E Z E CHI E L IS CA P. X L. 177 -7 Et thalamus erat calami unius longitudine, eau calami unius latitudine; & inter thalam mos quinque cubiti: & limen portæ ultra porticum porta, quæ erat introrfum, calami unius. 8 Et menſus eſt porticum port a introrſum calamo uno: 9 Et menſus eſt porticum portæ oéto cubitis & margimes ejus duobus cubitis: & porticus portæ erat intrò, 10 Et thalami porta verſus orientem tres hinc & tres hinc. Menſura una tribus illis : & men- Jura una marginibus hinc & hinc erat. 11 Et menſus eſt latitudinem oftii porte decem cubitis : longitudo portæ erant tredecim cua biti. 12 Et limes ante thalamos erat cubiti unius , &• cubiti unius limes, hinc : &thalamus ſex cuba bitorum hinc, & ſex cubitorum hinc. 13 Et menfus eft portam à tecto thalami ad tectum ejus latitudinem viginti & quinque cubito- rum, oſtio contra oſtium. 14 Et faciebat margines ſexaginta cubitos, & fecundùm marginem erat atrium, atrium , in- quam, porta circumquaque. IS. Et anteport an introitus uſque ante porticum porta interioris erant quinquaginta cubiti. 16 Et feneſtre conniventes erant thalamis & verſus margines eorum intra portam undiqua- que; & fic porticibus: erant, inquam, feneftræ undiquaque introrſum , & in mar- gine palme. 17 Et introduxit me in atrium exterius: & ecce celle & pavimentum; factum atrio circum- quaque. Trigint a cella erant ad pavimentum. 18 Et pavimentum hoc erat ad latus portarum, contra longitudinem portarum, videlicet pa vimentum inferius. 19 Et menfus eft latitudinem ab ante port am inferiorem ante atrium interius extrorfum centum cubitos; quæ verſus ortum & aquilonem erat. 20 Et portam, que fpectabat ad feptentrionem, atrii exterioris , menfus eft, inquam, longitu- dinem ejus, & latitudinem ejus. 2.1 Et thalami ejus tres hinc, & tres hinc erant: & margines ejus & porticus ejus, id erat fen cundum menfuram portæ prima, quinquaginta cubiti longitudo ejus, & latitudo quin- que & viginti cubiti. 22 Et feneſtra ejus, & porticus ejus & palma ejus juxta menfuram portæ ſpectantis ad or- tum. Septem,autem gradibus afcendebatur ad eam: & porticus erant ante eos vel an- trorfum. 23. Et porta erat atrio interiori contra portam , quæ erat verſus ſeptentrionem & verfus or- tum: & menſus eſt à portâ ad portam centum cubitos. 24 Et deduxit me ver ſus meridiem: & ecce porta erat verſus meridiem: & menſus eſt margi- nes ejus do porticus ejus juxt a menſuras has. 25 Et feneftræ erant ei, & porticibus ejus circumquaque , ut feneſtre he. Quinquagint a cut- biti longitudo , & latitudo viginti quinque cubiti. 26 Et gradus ſeptem aſcenſionis ipſius & porticus ejus antrorfum : & habebat palmas unam hinc & unam hinc in marginibus ſuis. 27 Et port a erat atrio interiori verſus meridiem; & menfus eſt à porta ad portam verſus meri- diem centum cubitos. 28 Et introduxit me in atrium interius per portam meridionalem, & menfus eft portam meri- dionalem juxta menſuras has. 29 Et thalamos ejus & margines ejus & porticus ejus juxta menſuras has: & feneſtre ipſi erant & porticibus ejus circumquaque: quinquaginta cubiti longitudo, & latitudo viginti quinque cubiti. 30 Et porticus erant circumquaque: longitudo viginti quinque cubiti, & latitudo quinque cu- biti. 31 Et porticus ejus erant ad atrium exterius, & palmæ in marginibus ejus : & gradus octo aſcenſus ejus. 32 Et introduxit me in atrium interius ab oriente; & menſus eſt portam illam juxta menfuras bas. 33 Et thalami ejus & margines ejus & porticus ejus paribus menfuris erant: d feneftræ illi erant, 178 COM M E N T A R I US erant, & porticibus ejus circumquaque: longitudo quinquaginta cubiti, latitudo quin- que & viginti cubiti. 34 Et porticus ejus ad atrium exterius : & palme in marginibus ejus hinc & hinc : dočtogra- dus aſcenſus ejus. 35. Et deduxit me ad portam ſeptentrionalem , & menfus eft pares menſuras. 36 Thalamos ejus , margines ejus, & porticus ejus : & feneſtras habebat undiquaque : longi- tudo quinquaginta cubiti, & latitudo viginti quinque cubiti. 37 Et margines ejus ad atrium exterius, do palma erant in marginibus ejus hinc & hinc : & octo gradus afcenfus ejus. 38 Et cella, atque oftium ejus infiftebat marginibus portarum ; ibi abluebant holocauftum. 39 Et in porticu portæ dua menſa erant, hinc, & dua menſa hinc, ad mactandum in eas ho- locauftum, & pro peccato, & pro reatu. 40 Et ad latus exterius aſcendenti ad oftium portæ ſeptentrionalis erant dua menſa, e ad latus alterum porticus porta menfa due. 41 Quatuor menſ& hinc, & quatuor menſe hinc ad latus porte , octo menſa: in eas mactabant. 42 Et quatuor menſa holocauſto lapides caſi, longitudine cubiti unius & dimidii, & latitudine cubiti unius & dimidii, & altitudine cubiti unius : in illas deponebant vafa, quibus mactabant holocauftum & facrificium. 43 Et uncini palmi unius aptati erant introrfum undiquaque: & in menſis caro oblationis. 44 Et extra port am interiorem erant cella cantorum in atrio interiori, quod erat juxta pora tam ſeptentrionalem: & facies earum erat verſus meridiem. Unum juxta portarn orientalem verſus ſeptentrionem. 45 Et loquutus eſt ad me: Hac cella, cujus facies ver ſus meridiem eſt, eſt ſacerdotum , qui cum rant domum. 46 Cella autem , cujus facies eſt verſus ſeptentrionem, eſt facerdotum , qui curant altare. Hi ſunt filii Zadok, qui accedunt de filiis Levi ad Iehovam, ut ei miniſtrent. 47 Et menfus eft atrium, longitudinem centum cubitos, & latitudinem centum cubitos, quadra- tum, & altare erar ante domum. 18 Et deduxit me ad porticum templi, & menfus eft baſin porticus quinque cubitos hinc & quin- que cubitos illinc: & latitudo porta erat tres cubiti hinc, et tres cubiti illinc. 49 Longitudo porticus viginti cubiti, et latitudo undecim cubiti: et in gradibus, quibus aſceram debant, erant baſes ejus. Et columna erant in bafibus: una hinc et una hinc. "V | מִנְגֶד fent EXPLICA TIO VERBO RU M. S.I. Erf. 1. Tranftulit me.] Hebr. de $.9. Verf.6. Et intravit in portam , cujus facies erat duxit me illo. Illo abundat , ut in verſus orientem. Hæc eſt porta atrii exterioris , pofiti in Germaniſmo, heeft mp daer he- fpacio , quod peribolus ambit. Nam totum fpacium, nen gevoert / id eft , wech ge- quod murus exterior five reibona cingit, hoc modo voert. Ita you abundat Ef. 48: diſtribuitur. 1. Spacium quadratum infra gradus atrii ex- 16. Ibi eram, id eft, eram. Ita terioris. 2. Atrium exterius : ad quod afcenditur feptem Ecclef. 3:17. Super omni opere ibi eft, id eſt, exſtat, qui gradibus. 3. Atrium interius altius exteriore: ad quod omni operi præeft. Rabbinis familiare DN 0. Ibi eft. afcenditur octo gradibus. Quod deducit ad folum' templi: pro réexd exftat. German. Daer is. poſt quod eft folum Structuræ alius verſus occidentem. 6.2. Requieſcere] Sic cap: 37:. Qua parte non ambitur ab atrio exteriori. S. 3. Verſ. 2. Āb auſtro] Lxx. &méværk, quafi legif S. 10. Et aſcendit in gradibus ejus. Nempe ſeptem, ut patet ex verf. 22. 26. ubi portæ ſeptentrionali & me- 9.4. Verſ. 3. Æris] Splendentis , relucentis. ridionali ſeptem gradus attribuuntur. Totidem igitur funt $. 5. In porta] Non dicit, in qua porta. Portæ peri- gradus portæ orientalis. boli non defcribuntur. $. II. Et menſus eſt limen portæ , limen primum. Et $.6. Verf. 5. Murus] fleeibona cingens totum lo- limen unum, hoc eſt, limen alterum. Portam intrans cum ſanctum five ſanctuarium , & ſanctum diſtinguens à confiftit in limine; cujus latitudo fex cubiti. Mox ad- profano. Confer cap. 42:20. huc in limine uno pergens conſiſtit, ejuſdem latitudinis. $.7. In cubito & palmo] Hebraiſmus : pro cubitum Utrumque limen ad longitudinem portæ pertinet , ut ap- & palmum habentium. Cubitus hujus perticæ fuit major parebit ex verf. 21. Limen autem fecundum oportuit effe vulgari cubito menfura palmi five quatuor digitis. Vide paulò altius primo : alioqui enim non eſſent duo limina ; cap. 43: 13. Herod. Clione cap. 178. é di Becorañia uñ- fed unum. χος & μετείε επ πήχες μέζων τεισι δακτύλοισι. de Babylo Ş. 12. Verſ. 7. Thalamus] Hebraicum xn fortè de- nia menfura loquitur. Artifices dicunt, cubitum vulga- rivandum ab xnx venit , intravit , unde & fins rem eſſe menſuram ab éyxõve uſque ad finem manûs in verſ. 15. pugnum collectæ, majorem verò ab éyxãve ufque ad fi $. 13. Inter Thalamos.] Dum pergeret ab uno thala- nem digitorum : qui excedit quatuor digitis. Sed eadem mo ad alterum , fpacium intermedium menſus eſt, cubi- menfura eft à manu ufque ad axillam. Vide cap.41:8. tos quinque. Nam thalami non cohærebant inter fe, fed $.8. Latitudinem ſtructuræ] id eft, craflitiem muri. quinque cubitorum ſpatio diftabant. Hoc intelligendum de Ι Ν Ε Ζ Ε C HI ELI S CA P. XL. 179 de diſtantiâ primi thalami à fecundo, & fecundi à tertio. nem portæ menfurandam è limine ſecundo, demtis tha- Nam primus thalamus à ſecundo limine diftabat duobus lamis , verſus limen tertium. quum menſus eſſet trede- cubitis. Quod intelligetur ex verf. 11. & 21. Duplex cim cubitos , incidit in limitem unius cubiti, quem feor- hoc intervallum quinque cubitorum Villalpandus foli- fim ponit; fed ea occafione commemorat, etiam ab al- dum facit & muro effarcit. Atqui mirum foret , non fin tero fine talem limitem fuiſſe, comprehenſum ſcilicet cu- militer murum æquè craffum dari portæ , ubi limina ſunt, bitis illis tredecim. Eft autem ha limes in utroque fine ante thalamos & poſt thalamos. Deinde in porta ſepten- nihil aliud, quàm interſtitium inter marginem & limen : trionali in his quatuor ſpaciis neceffariò ſunt ponendæ quod interſtitium eandem altitudinem habet cum via por- quatuor menſæ : quæ in ipſa via portæ non poſſunt poni tax neque putem , limen fecundum & tertium altius vel commodè. depreffius via portæ faciendum effe. $. 14. Et limen.] Hoc tertium limen ante porticum , $. 26. Verſ. 13. Et menfus eſt tectum porte à tecto five in exitu portæ. D1918 ad verbum , à juxta por- | thalami ad te&tum ejus.] Significat, thalamos & portam ticum, h. e. ftatim excipiens porticum, Porticum autem habuiſſe tecta. Particula ? pà, ad fignificat incluſio- portæ nominamus ſolum aut ſpacium aut viam portæ nem, hoc eft, menfuram tecti portæ & thalamorum duo- utrinque parietes (ut aliàs columnas) habentem cum te- rum utrimque in latitudine eſte viginti quinque cubito- sto , per quod ſpacium aut quam viam tranſitus eft à duo- rum. Nam latitudo luminis portæ funt 1o. cubiti. Tha- bus liminibus ad tertium limen. Ea porticus eft pars lami utrinque faciunt 12. cubitos. tecum operiens utrim- portæ. que marginem , quem oportet intelligere poft thalamos, 9.15. Verf . 8. Et menfus eft porticum porte intrò ca- 2. cubiti. prominet utrimque fuggrunda ſemicubiti. erit lamo uno.] Hoc fecundùm longitudinem porticûs intel- cubitus. Summa viginti quinque cubiti. Hæc ex ratione ligendum eft: non , quòd longitudo porticus indicerur, ædificii & ipfo numero fubintelligenda dantur. Nempe fed, quòd, poft illam longitudinem menſuratam , ange- ab extremo parietis thalami portæ Orientalis ad Septen- lus menſus fuerit latitudinem porticûs portæ, Voluit trionem uſque ad extremum parietem thalami verſus me- enim indicare minimam latitudinem portæ , inter thala- ridiem funt cubiti viginti duo. Tectum ipſum ultra parie- mos utrinque pofitos fcilicet. Nam longitudinem liminis tem utrimque extat cubito & femiffe. Sub tecto autem & fpacium , quod eft inter limen & marginem primi tha- funt capita trabium : ut eft cap. 41: 25. 26. Illa tecti lami, à pariete ad parietem , non eft menfus: ſed tan- projedura utrinque eft ad tegendos margines & ornamen- tùm latitudinem portæ inter thalamos oppofitos. ta eis impoſita , à ftillicidiis. Suggrundam id folemus įdi- $. 16. Verf. 9. Et menfus eft.] Tunc menſus eſt. cere: Græci ycoon. Vatablus latitudinem viæ portæ fa- Quum ſcilicet menfus eſſet à limine ſecundo in porticu cit 1o. cubitos: quum Scriptura-8. dicat , inter margi- menſuram perticæ, h. e. fex cubitorum. Tunc igitur, in nes. Ita major latitudo portæ fuiffet. ea parte porticus, menſus eſt latitudinem portæ. $.27. Verf. 14. Et faciebat margines.] De margini- 6.17. O&to cubitis & margines ejus duobus cubitis.] | bus thalamorum exterioribus verſus atrium loquitur. Otto & duo faciunt decem: quæ eft latitudo oſtii por $. 28. Sexaginta cubitos.] Tres thalami habent mar- tæ. verf. 11. Duo cubiti ſunt marginum , intra quos mar- ginem in recta linea viginti cubitorum , (fiquidem margi- gines erant octo cubiti. Vatablus dubitat, utrum margi; nes eos circumeunt) bis quinque cubiti interſtitii inter pri- nes finguli fint fingulorum cubitorum, an duorum. Sed mum ac fecundum , item fecundum ac tertium thalamum res manifeſta eſt. In longitudine margo eft unius cu- | (vid. verf. 7.) funt 10. cubiti. paries verſus atrium thala- biti. mos connectens continuum marginem habet cum palmis. . 18. Margines ejus.] Hebr. b q. d. arietes. Erunt triginta cubiti unius lateris, & triginta alterius , Ita in ædificiis appellantur prominentiæ , ſolo pauld al- nempe ab extremo marginum ante thalamos ad extre- tiores; in quibus aliquid collocari poteft . Credo , quòd | mum: qui juncti faciunt ſexaginta cubitos. contra pedem arietent, & ambulantium gradum coer $. 29. Et ad marginem atrium portæ circumquaque. h. e, margo exterior parietis thalamorum & interſtitio- $. 19. Porticus portæ intrò.] Hoc eft inter limina & rum ejus circumdabatur à pavimento atrii , in quod porta thalamos, & penetrabat in ſpacium , quo thalami diſpe- deducebat. Cum voce vun debet repeti vox hun. Ali- fcebantur. Contra R. Salomo extra murum. quando Hebræus fermo poft nomen cum articulo ftatim $.20. Verf. 10. Thalami portæ.] affiti portæ. Non ponit aliud nomen cum articulo, ante quod prius in ftatu enim affiti erant maceriei aut loricæ alii , ſed tranſeunti regiminis ſubintelligitur, ut n'yan jina pro pirs 117$? portam occurrebant ad dextram & finiftram. D'un arca illa, arca federis. $. 21. Verſus ortum.] Nimirum à templo, atque ita egredienti hinc & inde erant thalami tres, in linea ten- 9.30. Verf. 15. Ante port am introitus.] Ita appella- dente ad orientem. Quod bene notandym. Deftruit hoc tur porta primi acceffus: qualis hactenus deſcripta eft por- fententiam eorum , qui thalamos non juxta viam porta ri; quafi, quia templum verſus occafum erat, per por- ta ad orientem. Non puto tamen, hanc folam ita appella- ponunt: ſed thalamum primum juxta limen portæ po- nentes ſecundum removent; & tertium adhuc longiùs : tam orientalem fuerit intrandum (nam & aliæ portæ me- ita ut, exempli gratia , juxta portam orientalem fit utrinmorantur) fed, quòd porta exterior accedenti priùs oc- que thalamus ad dextram & lævam, duo autem reliqui currerit , quàm porta interior. Potiùs igitur verterem por- utriuſque lateris tendant ad ſeptentrionem & auftrum. At- tam acceſſus in oppofitione porte interioris. qui omnes thalami portæ orientalis funt in linea , quæ ten- $.31. Quinquaginta cubiti.] Infrà centum cubiti men- dit à templo verſus ortum. furantur à porta inferiore ad atrium interius. Vide verſ. S. 22. Verf. 11. Latitudinem oftii porte.] Quod Iu- 19. 23. 27: Sed quinquaginta cubiti faciunt longitudi- men portæ folet appellari. nem portæ inferioris. Vide verf. 21. Qui continentur in $.23. Decem cubitos.] Vid. verf. ubi latitudo centum cubitis: ut & quinque cubiti porticus portæ atrii ticus funt octo cubiti cum duobus cubitis marginum. Si- interioris , quæ in atrium exterius procedit. verf . 30. 3,1. Hebraica fic fonant: Apud faciem porte acceſſus ad ( $. 24. Longitudinem portæ tredecim.] Vide ad verf. pro 5$) ante vel apudfaciem porticus porte interioris so. 21. R. Salomo altitudinem intelligit: quem ſequuntur , cubiti. Ut pun ? facies porte dicitur finis porta Junius & Haffenrefferus. Refutat Kimchius. Belgæ. de currens egredienti (vide verf. 10.) verfus orientem (& fic lengte. Nunquam in hâc prophetiâ longitudo portæ fi- in fine portæ verſus occaſum) ita facies porticus dicitur gnificat altitudinem. initium porticus. Id; quod erat ante portam acceffus in $.25. Verſ. 12. Limes. ] Obſervandus ordo menſu- atrio exteriori uſque ad initium vel aditum porticus porta rationis. Menſus erat liinina, thalamos, interſtitia tha- | interioris , erant quinquaginta cubiti. lamorum , margines, lumen portæ, five latitudinem por $_32. Verf. 16. Feneſtre conniventes.] Hoc eft, al- ticus minimam; tum ſe accingit ad reliquam longitudi- terâ parte latiores. Prout vel ad lucem admittendam vel ad ceant. 9. por- militer in porta. OC- 180 C с Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S 5. q. d. ante 1 1 ( 1 ] I C 1 1 ad proſpectum commodum fuit. Nam ad lucem ab alto, limes primi thalami: & limes inter marginem tertii thal- admittendam utile fuit, ut, quod infra feneftram effet , | mi&limen tertium : qui faciunt tredecim cubitos. Ca- intrò declivaretur ; & profpicienti deſuper commodum | terùm ultimum limen , quod erat ante porticum erat ex- erat , ut feneſtra extra obliquaretur , ne viſus impedire tra marginem & limitem thalami tertii. Ne quid ob- tur. Ita in porta. Quæ accepit lumen etiam per ipfos tha- | fcuri ſuperſit, ordine menſuræ hæ funt. Limen 6. limen lamos , feneftratos & verſus atrium & verfus viam por- alteruni 6. limes 1. margo. 1. thalamus 6. interſtitium tæ. Villalpandus hîc pro feneftris dat opus reticulatum. 5. thalamus ſecundus 6. interſtitium fecundum thala- Junius ex Rab. Judâ vult vitris repletas. Convenit, pa mus tertius 6. margo 1. limes 1. limen 6. Summa so. Er- rietes thalamorum craflitiei mediocris effe ; veluti dimi- go 13. cubiti, de quibus verf. 11. comprehendunt duo diati cubiti: ut fpacium thalamorum ſit quinque cubito- interſticia , 10. margines duos , 2. & limitem, 1. rum quadratorum. $. 46. Et latitudinem viginti quinque. Vide verf, 13. $. 33. Et verſus margines intra portam.] Si thalami $.47. Verſ. 22. Et porticus ejus Daub habuerunt feneſtras intra portam, utique afliti fuerunt fe, porro verſus. voozhenen upt. fic verf. 26. Neque portæ,non autem muro,ut volunt Junius &Haffenrefferus enim ante gradus effe poffunt. Quia porticus gradus com- $. 34. Et fic porticibus.] Unam porticum in plures di- plectitur , & , quia finguli gradus fuam q. porticum ha- ftribuit; quæ diſtincta latitudine erant. $.35. Et in margine palmæ.] Adjectæ parietibus tha- bent, numero multitudinis appellat. Gradus igitur feptem, quibus afcendebatur ad atrium inferius, porticu tege. lamorum & porticuum inter feneſtras. bantur. $. 36. Verf. 17. Et introduxit me in atrium exte- $. 48. Verf. 23. Et verſus ortum.] Conf. verf. 19. rius.] Poſt deſcriptionem portæ narrat, quid viderit in Atrii latitudo à portâ ad portam eft centum cubitorum. atrio exteriori, nempe eo , quod nondum deducebat ad Conf. verf. 15. & 19. templum , fed poft quod adhuc aliud atrium altius pro- $.49. Verf. 26. Afcenfus ipfius] af ávce 6é oers. Parti- omni parte Cellas & pavimentum. De his cellis iterum cipium in fenfu fubſtantivi . Conf. verf. 31. $.50. Verf. 30. Longitudo viginti quinque cubiti da loquitur cap. 42: 10. 11. 12. Vocabulum navi? videtur latitudo quinque] Junius hîc facit quinque decades. Haf- peperiſſe Græcum régen. Alioqui Lxx. hanc vocem fenrefferus viginti quinque: & vult effe librarii ſphalma. amant reddere zaloqunércov. Quidam hæc conclavia vel | Villalpandus vertit veſtibula & interpretatur poftes in- aulas ( five quocunque modo libet appellare) in medio ter thalamos, quos dicit altos fuiffe viginti quinque cu- atrio ponunt, ut pavimentum atrii eas circumdet. Id mi- bitos. Sed rectiùs Kimchi monet, eſſe porticus alias non- nimè convenit. Rectiùs ponuntur in atrii exterioris ex- dum commemoratas in inferiori atrio, quod ex verfibus tremis, in crepidine: ut atrium totum uſque ad atrium feqq. intelligere eſt. Nam verf. 31. memoratur porticus interius fit liberum & apertum. Æquales vidit eas do- ad atrium exterius , & verf. 33. alia porticus in atrio in- munculas vel oixiorzs vel aulas. Dubito, rectiùs ne fta- teriori. Rurfus verf . 34. porticus ad atrium exterius de- tuantur non continuæ , an continuatæ. Si enim non con- fcribitur. Ita verf. 37. Intelligitur veſtibulum five pro- tinuæ fint , etiam à lateribus feneftræ dabuntur: & inter pylæum includens & operiens gradus octo. Longitudo eft has cellas profpe&tus ex atrio exteriori in aream muro cir- fecundùm latitudinem portæ , quemadmodum longitudo cumſeptam, & vice verſa. Atrio igitur exteriori in cre- veſtibuli templi eſt ſecundùm latitudinem templi. Lati- pidine ejus danda eſt partim lorica , aut murus , partim tudo autem veſtibuli eft s. cubitorum. h. e. palmorum 35. hæc triginta conclavia, quindecim ad meridiem & quinde- Nam cubitus vulgaris 6. palmorum eft, (Palmus fexta cim ad ſeptentrionem: ante ea verò conclavia pavimentum. pars cubiti. Hier. ad verf. 5.) at Angelicus 7. palmorum. $. 37. Verf. 18. Porrò dicit, pavimentum continuum in ea diftantia à muro fuftinente loricam atrii interioris fuiſſe ad portas & juxta longitudinem earum. nempe pas collocandi ſunt gradus octo fatis longi. Singuli erunt qua- vimentum inferius. Ex quo intelligitur , etiam fuiſſe pa- tuor, minimum, palmorum five pedis latitudine. Si ita, vimentum fuperius in atrio interiori. fummus gradus habebit palmos ſeptem. $. 38. Ad latus.] na pro 977/ R. David explicat $. sr. Verf. 32. In atrium interius ab oriente] Nam verf. 3o. & 31. Innuitur , eum eductum effe in atrium ex- $. 39. Contra.] Hebr. now?, h. e. procurrebat cum terius : ubi porta meridionalis habebat porticum five longitudine portarum. propylæum. Hîc igitur rurſus ab oriente introducitur in $. 40. Verſ. 19. Et menſus eſt latitudinem] Atrii. atrium interius, ut videat menſurationem interiorum: 6.41. Ab ante portam.] Ab initio portæ. & mox verſu 34. educitur ad menſurationem exterioris porticus. Inde verf. 35. deducitur ad portam ſeptentrio- $.42. Centum cubitos. ] Conf. verf. 15. . ] nalem , ut videat menſuras interiores verf. 36. Et mox ubi dicit, à porta ad portam, h. e. ab initio exterioris educitur, & videt (verf . 37.) menfuram exteriorum : ubi portæ ad initium interioris portæ. Utraque porta atrii eſt vox 198 pro quo fupra eſt rºbus verf. 31. & 34. Non interioris habuit oppoſitam portam in atrio inferiori , ver- opus eft, ut dicamus effe fphalma. Nam porticus gra- ſus ortum & Aquilonem , æquali diſtantia 100. cubito- duum habent margines, in quibus palmæ , parietibus rum. Hæc eft latitudo atrii exterioris. junctæ. Igitur dicere margines & porticus idem eft. $.44. Verf. 20. 21. Et portam , que ſpectabat ver $.52. Verf. 38. Hîc jam præter portas commemorat fus Septentrionem , menfus ejè fecundùm longitudinem & aliquid viſum juxta portas. Principio, quod fuerit cella , latitudinem.] Portæ orientalis menfuras figillatim dedit, five conclave cum oftio, juncta marginibus portarum. Hic quoad longitudinem, hujus longitudinem omnem fimul rurſus nomen regens in medio fubintelligendum eft : ut exhibet ; quum dixiſſet , verf. 21. thalamos de margi- ſup. verſ. 14. De eâ dicit, quòd ibi abſterferint Holocau- nes & porticus fuiſſe juxt a menfuras portæ prime. ftum. Kimchius exiftimat, hoc tantùm de ſeptentrionali 5.45. Quinquaginta cubiti longitudo ejus.] Hanc fum- porta intelligendum eſſe, quòd victimæ ad feptentrionem mam explent numeri in deſcriptione portæ primæ pofiti. altaris cædi debuerint. Alii referunt hoc ad omnes portas. Limen unum fex cubiti: Rurfus limen alterum fex cu Si veritas cum Kimchio facit, (pro quo militat ratio) ne- biti, verf.6. Tres thalami octodecim cubiti. Et denuò ceſſe eft, portam unam, propter diverſas partes, portas di- limen ſex cubiti verf. 7. Tum longitudo reliqua portæ ci: quemadmodum & partes porticus graduum dicuntur tredecim cubiti verf. 11. Denique limes , unus cubitus. Diphs in plurali. verf. 31. 34. verf. 12. Hinc conftat, fuiſſe bis quinos cubitos inter tha 8.53. Verf. 39. In porticu portæ due menfæ hinc doo lamos , nempe inter thalamum primum & fecundum qui- duæ menfa illinc.] juxta viam portæ , nimirum in inter- nos, inter fecundum & tertium iten quinos (non , ut qui- ftitio thalamorum. Eas menſas dicit fuiffe ad mactanda in dam vult, duos cum dimidio) & duos cubitos inter limen eas holocauſta , facrificia pro peccato & reatu. h. e. ut ſecundum portæ & primum thalamum : in quo fpatio fuit mactatarum yictimarum carnes in iis reponerentur. 0 d / עֲבֵר & צד per $.54. IN E ZECH I EL IS CA P. XL. XLI. 181 4-4. no- por- $.54. Verf. 40. Rurfus, ad latus ] extra portam a- meridiem, fronte verſus ſeptentrionem verfa , ad latus ſcendenti ad oftium portæ hinc & inde fuiſſe duas menſas | lævum portæ orientalis. Haffenrefferus ponit cellas duas alteras. Dicitur antea aſcendere Hebraicè, qui furgens a juxta orientalem portam habentes oftia verſus occiden- bit ad locum aliquem, live altiorem five non. Poteft hoc | tem, & juxta portam ſeptentrionalem ac meridionalem etiam referri ad rationem opticam. Omnia diftantia viden ponit ſeriem cellarum utrimque oftiis verfis ad orientem tur nobis altiora loco, in quo ftamus. & c occidentem. Quod non convenit fcripturæ. $.55. Verf. 41. Summam colligit quatuor menſarum $.59. Verſ. 45.46.47. Narrat , fibi dictum de certâ utrimque : & uſum repetit, ut in illas mactarent. cellá ad meridiem verſå, quòd illa fit facerdotum obfer- $. 56. Verf. 4.2. Præterea animadvertit, quatuor vantium domum. Et de cella ad aquilonem fpect ante, quòd menſas ex cæſo lapide paris longitudinis, & latitudinis , ea fit facerdotum obfervantium altare. Quodque fibi indi- nempe fefqui cubiti ; & altitudinis cubiti, pro Holocau. catum fit, cos eflè Filios Zadok , accedentes ex Filiis Le- eft In voce #%'a: Kimchius cenfet abundare, quod fæpe fit, men maſcul. tnx; quod vertimus neutraliter unum. In- ut Pfal. 25:11. telligitur autem cella , ut patet ex verf. 46. Hîc fuccedit 6.57. Verf. 43. Præterea animadvertit Dinben / So- menſura atrii, nimirum intimi, in quo altare. Quadra- let hoc verti lapides focarii. Et ita Kimchius hîc. Sed do. tum id fuiffe , centum cubitorum latitudine & longitu- mus illa non erat ad coquendum. Targum explicat ????, dine. Quod intelligendum eft de area atrii, demtis hoc eft, uncos , in quibus fufpenderunt facrificia. Metis : in qua altare & gradus ad veſtibulum templi, & co- lumnæ. thurgeman hoc explicat 11 paxillos. Haffenrefferus in to- tâ domo five atrio difponit hæc. Sed 1:22 poteft reddi in- domus. Primò occurrit veſtibulum domús : ante quod in- $.60. Verf. 48.49. Dehinc agitur de menſuris ipſius trorſum , nempe intra Cellam, abftergendis holocauftis cidit in Ajil, five aliquid folo altius , habens quinque cu- deftinatam. Quod de Palmo dicitur, id Junius accipit de bitos. Id baſin vocamus. Tales baſes utrinque erant. De Iům. Notat etiam , fe in menfis vidiffe carnem oblationis. quibus dicit verf . 49. parte ſecundâ, quòd in illis colloca- tæ fuerint columne utrimque. Interim obſervat latitudi- Kimchius monet 1777 legendum eſſe per Kamets longum nem portæ , non oftii, ut vult Junius, ſed laterum, trium & a raphatum. Menſas celle conjungi, quia & cella & cubitorum utrimque. Longitudinem verò veſtibuli notat menfæ carnibus victimarum deſtinatæ ſunt , perſpicuum viginti cubitos. quam R. Salomo & Kimchi volunt effe ad eft. by latitudinem templi : vide 1. Reg. 6: 3. Latitudinem $:58. Verf . 44. Cùm occafione celle deſtinatæ ab- veſtibuli dicit undecim cubitos : & Elim, margines aut ba- Sterfioni holocaufti egiffet de menfis & uncis , deinceps agit ſes ejus fuiſſe in gradibus , quibus afcendebatur. hoc eſt, de áliis cellis ; nimirum extra portam interiorem in atrio sallitas fuiffe gradibus & quafi inftitiffe: ut columnæ ipfis quod juxta portam ſeptentrionalem erat, fuiffe cellas can. gradibus imminerent. Gradus hic non numerantur . Et forum, quidam codices malè D'nių. Manuſcriptus & vix plures duobus poffumus ftatuere, ut folum, in quo meliores habent D'H) ita ut præter eas fuerit una in eo- templum pofitum, cum atrio interiori quaſi continuetur : dem atrio juxta portam orientalem habens frontiſpicium niſi quòd non dipp alicujus altitudinis fupra id exſtet. Cui verfus ſeptentrionem ; cùm cæteræ haberent verfus meri- gradum damus, ad inſcendendum. Falluntur, qui folum diem. Illam igitur cellam, quæ habebat frontem verfus templi altius faciunt octo gradibus. Nihil tale in Scriptus ſeptentrionem, oportet fuiffe remotiorem à porta verſus & neceſſe non eft. ra 2 orbitos. CAPUT XL I. son I ET deduxit me ad templum : & menfus eft projecturas ſex cubitis latitudinem hinc , & ſex cubitis latitudinem hinc, latitudinem , inquam, tabernaculi. 2 Et latitudo oſtii erat decem cubiti: & latera oſtii quinque cubiti hinc & quinque cubiti hinc. Et menfus eft longitudinem ejus quadraginta cubitos , & latitudinem viginti cu- 3 Et intravit introrſum , &menfus eft proje&turam oftii duos cubitos, & oftium ſex cubitis , & latitudo oſtii erat feptem cubiti. 4. Et menfus eſt longitudinem ejus viginti cubitos & latitudinem viginti cubitos ante templum, & dixit ad me: Hoc eſt ſanctum ſanctorum. $ Et menfus eft parietem domus fex cubitis, & latitudinem coſtæ five lateris (id eft, exedra) quatuor cubitos undiquaque circa domum. 6 Et, quod exedras attinet, exedra ſuper exedram erat tribus & triginta vicibus : & intra- bant in parietem , quem habebat domus pro exedris undiquaque, ut continerentur, & non infererentur parieti domus. Et dilatabatur fpatium, & circumducebatur furfum furfum exedris. Nam ambitus domus furſum ſurſum undiquaque erat domui. Ideo latitudo domus erat furfum: & fic infima [per ſcalam aut cochleam] aſcendebat verſus ſummam ad median. 8 Et vidi domui altitudinem circumquaque. Fundamenta exedrarum plenus calamus , ſex cubiti ad axillam. 9 Latitudo parietis, quem habebat exedra extrorfum , quinque cubiti: & , quod relictum erat inter exedras domus Q IO ER 182 COMMENTARIUS 10 Et inter cellas , latitudo viginti cubitorum circa domum undiquaque. 11 Et oſtium exedræ in reli&tum ſive aream, oſtium unum verſus ſeptentrionem , & oftium unum verſus meridiem: & latitudo loci areæ quinque cubiti undiquaque. 12 Et ſtructura, quæ erat ante hoc ſegmentum ( five aream] plaga obverfa mari [ſive ad oc- caſum] latitudine ſeptuaginta cubitorum: Gºparies ſtructuræ quinque cubitorum latitu- dine undique : & longitudo ejus nonaginta cubiti. 13 Et menfus eſt domum, longitudinem centum cubitos. Erat autem fegmentum [five area] & Structura ac parietes ejus longitudine centum cubitorum. 14 Et latitudo faciei domus & arca verſus ortum centum cubiti. 15 Et menſus eſt longitudinem ſtructur& ante ſegmentum [five aream domus] quæ porro verſus tendebat ad occafum , & cujus Attikim [five poſtes] erant hinc & hinc, centum cubi- tis: &templum interius , & veſtibula [five porticus ] atrii. 16 Limina , & feneſtræ conniventes , & Attikim [poſtes ] circa tria illa erant: juxta limen tečtorium ligneum circumquaque: & terra,quod erat ad feneſtras, & feneſtræ teétæ erant, 17 Uſque ad id, quod ſupra oſtium erat, atque etiam domus interior, & extra, & in omni pa- riete circumquaque , in interiori & exteriori, juſtis menſuris. 18 Atque id inſtructum erat Cherubinis & palmis. Et palma erat inter Cherub & Cherub, @ bollen duas facies habebat Cherub. diep analonsignia 19 Et facies hominis ad palmam hinc, & facies leonis ad palmam hinc fa&ta erat per totam do- mum undiquaque. 20 A terrâ ufque fupra offium Cherubim & palmæ fa&tæ erant : & paries templi ſimiliter. 21 Templum habebat poſtes quadratos : & quod attinet ad faciem fan&ti , idem afpe£tus 22 Altare ligneum trium cubitorum altitudine, & longitudo ejus duo cubiti: & habebat angulos ſuos; @ longitudo ejus , & parietes ejus lignum. Et loquutus eft ad me: Hæc eft men- ſa, quæ ante Jehovam eſt . 23. Et duæ fores erant templo & fancto. oruc nob 24 Et fingulæ fores habebant duas fores, duas plicaturas forium , duas fingulis foribus.it 25 Et fačti erant in illis, in valvis templi, Cherubim & palmæ, quemadmodum fafti erant pas rietibus. At trabs lignea ante porticum erat foris. 26 Et feneſtræ conniventes, & palmæ , hinc & hinc erant in lateribus veſtibuli, & exedre domus, & trabes. Se Milo erat. YOU op V $. I. Erf. s. Ad templum. ] Poft vefti- que paries. Otium habet ro. cubitos. Paries utrinque /bulum fequitur templum , quod eft 5. cubitos. Sunt item 10. Summa 20. Jam, quæ ad o- fanétum & ſanctum ſanctorum , cum ſtium ſpectant , ifta funt. Margines utrinque cubitales. appendicibus. Manent octo cubiti oſtii. Cæterùm hi margines, additis S. 2. Projecturas. ] Id eft , pa- | quinque cubitis parietis uſque ad parietem longitudinis , rietem , in quo oftium, utrimque funt fex cubiti. quod verf. 1. dicitur. cum marginibus, excluſa parietis per longitudinem tem 9.7. Longitudinem ejus. ] Nempe templi, non totam, pki dueti craſſitie. ſed in priori parte, hoc eft, fancto. Sanctum etiam in $. 3. Sex cubitos. ] A pariete lateris paries frontiſpicii templo Solomonis habebat 40. cubitos. 1. Reg. 6: 17. habebat in latitudine domus quinque cubitos ( vid. Ýf. 2.) $. 8. Et latitudinem. ] Nimirum fpatii inter duos pa- ſed intra oftium, ponè januam erant utrimque margines rietes laterum. unius cubiti. In capite illorum marginum erant poſtes ſu $. 9. Viginti cubitos. ] Et fic in frontiſpicio, decem ftinentes januam five fores. cubiti oſtii , & bis quinque cubiti parietis , in quo oftium, $.4. Latitudinem. ] Id eft, in latitudine domus. Mox ad parietes laterum, vocat latitudinem tabernaculi. Domus vocatur tabernacu $. 10. Verſ. 3. Et intravit introrfum. ] in fanétum lum , quia ei reſpondet. Et tabernaculum hîc fignificat fanctorum. id, quod exſtructum eſt. Nam oſtium ſtructuram non ha $. 11. Proje&turam oſtii. ] Ut verf. 1. Notantur mar- bet, fed yacuum eft. gines cum poftibus fores ſuſtinentibus. 8.5. Verſ. 2. Oſtii decem cubiti. ] Nempe fupra mar $. 12. Et oſtium fex cubitos. Nempe inter margines , gines inter ipſos muros, five quantum in muro patebat. & excluſo pofte mediano. Nam eo incluſo inter margi- $. 6. Latera oſtii. ] Sunt ambæ partes muri in fronti- nes erant ſeptem cubiti: quot cubiti poft fores patebant. fpicio ufque ad murum lateris. Ut res clariflimè pateat, Nam primo angelus menſus eſt id , quod patebat ad utrum- totum ſolum templi metiamur. Mekom mynnach utrinque que latus poftis mediani : deinde menfus eft, quantum pate- 5 cubiti. Sunt 10. Area nuda utrinque 20. cubiti. Sunt bat oſtium poſt fores. Poftis igitur habuit craſlitiem cubiti. 40. Summa 5o. cubiti. Exteriores muri exedrarum 5. cu $. 13. Verſ. 4. Longitudinem ejus. Templi ſcil. reli- biti. Sunt 1o. Latitudo infimæ exedræ 4. Sunt 8. Pa- liquam. rietes templi 6. cubiti. Sunt duodecim. Vacuum templi $. 14. Viginti cubitos. Quidam hic addunt duos cubi- in latitudine 20. cubiti. Summa rurſus 50. cubiti. Jam tos craflitiem intergerini parietis. Sed fcriptura eam frontiſpicium templi, demtis parietibus & exedris live crallitiem non commemorat : verùm per oſtium lon- appendicibus , ita partitur. In medio eſt offium, utrin- gitudinem metiens viginti cubitorum longitudinem addit IN E ZECHIE LIS CAP. XLI. 183 ز addit ad quadraginta. Quemadmodum veſtibulum men- / bitorum. Diodati accipit , niſi fallor, de ſpacio inter furatur cum parietibus, & thalami , ita etiam fan&tum murum templi & parietem appendicum. Quod à Villal- ſanctorum. In templo Solomonis non erat ſeptum , fed pando fumſit . Atqui id erat quatuor cubitorum , verf.5. velum. Vide 1 Reg. 8: 8. Nam 1 Reg. 6:16. non ſe non quinque. ptum intelligitur , fed pavimentum adyti cedrinum , quum $. 29. Verſ. 12. Et ædificium.] Hoc eſt ædificium a- reliqui templi pavimentum eſſet abiegnum. liud in templo, ſitum poně templum ad occaſum. $. 15. Latitudinem viginti cubitos ad faciem templi. $. 30. Ante aream. ] Procedenti ab ortu & templum Hoc eft, ante templum reliquum , cujus longitudinem prætereunti per aream , in quâ templum erat fitum, oc- menſus erat quadraginta cubitis. Hæc phralis recurrit currebat illud ædificium. verf. 12. & 13: 9.31. Verſ. 13. Domum.] Hoceft, . $. 16. Verſ.s. Parietem domus. Poft latera oſtii quin $. 32. Longitudinem centum cubitos. ] Hoc poftea ex- que cubitorum , verf. 2. plicat, quòd fcil. illa longitudo non ſit ſolius ſtructuræ , $. 17. Exedra. Hebr. Cofte. fignificat appendicem fed cum ſtructura etiam ejus, quod reliquum erat de areâ, laterum templi. Prius autem metitur fpatium quatuor cu- quam vocat 77. five fegmentum, nempe quadratum fo- bitis, deinde verſ.9. extremum parietem ejus coftæ five lum ſua ſepe cinctum. Hofce centum cubitos Haffenref- appendicis metitur quinque cubitis. Talis appendix erat ferus conatur efficere ex folâ ſtructura. Sed peccat, quòd etiam in templo Solomonis i Reg. 6:5.6.8. veſtibulo attribuit in fronte murum ſex cubitorum; quod S. 18. Verf. 7. Quatuor cubitos . In regione imâ. Nam in verbis Prophetæ non eft; quòdque murum interſtitii regiones ſuperiores erant latiores, verſ. 7 inter fanétum & fan&tum fanétorum facit craffum duos cu- $. 19. Circumquaque. ] Non tantùm ad latera domus , | bitos ( quod etiam Propheta non dicit) quòdque ita lon- & ponè domum , fed & antè , juxta veſtibulum por- gitudinem ſpatii templi facit fexaginta duorum cubito- tæ utrimque, ita ut veſtibulum , quod in latitudine ha- rum : cùm Propheta tantùm dicat, angelum menſum ef- bebat undecim cubitos , prominuerit tantum duobus cu- ſe quadraginta, & deinde viginti cubitos ; quaſi per o- bitis. ſtium. Et certè , quicquid intra fores fancti ſanctorum S. 20. Verſ. 6. Tribus & triginta vicibus. ] In tribus fuit, ad id pertinuit. Deinde verò textus noſter in longi- ordinibus ter undena conclavia fuerunt. Quomodo autem tudine partem areæ ſtructuræ adjungit. Dicitur tamen lon- diſtributa fuerint in iftis tribus ordinibus , Ezechiel non gitudo domûs , denominando à potiori . & fic verſ. 14. in explicat. Tantùm verf. 16. dicit domum habuiſſe Atti- latitudine aream comprehendit. Cùmque verf. 11. di- kim. Credibile eft igitur inter Attikim five columnas pa- cat, locum derelicti circumquaque fuiſſe quinque cu- rieti allitas & parietem exteriorem cum interiori conjun-bitos , rectè & ante & poft templum quinque cubi- gentes , eafque pervias, fuiſſe conclavia aut gallerias. tos ponemus. Hi erunt decem cubiti. Latitudo mu- $. 21. Intrabant in parietem , quem habebat domus ri extimi & exedræ ante & poſt octodecim cubiti. pro exedris. ] Hoceft, partem muri templi inferiùs craſ-Craflities muri templi ante & poft 12. Longitudo fioris, ut reciperet trabes ſecundæ exedræ. Idem paries ſpatii interioris fexaginta. Façiunt centum cubitos. templi tenuior erat in ſummâ contignatione. Ita trabes $. 33. Verf. 14. Latitudo fimiliter facit centum cubi . exedrarum in parietem templi proprium non intrabant, & tos. ] Locus ſive ſtatio dereli&ti utrimque 10. dereli&tum u- in eo non hærebant, fed in ſuo proprio pariete: qui erat trimque 40. Exedra cum pariete utrimque 18. Muri tem- pars muri in inferioribus regionibus. pli 12. Latitudo templi inter muros 20. $.22. Verf. 8. Vidi domui altitudinem circumquaque. ] $. 34. Verſ. 15. 16. Hîc redit ad ædificium occi- Indicat , totam domum undique habuiffe altitudinem dentale, de quo in verf. 12. inceperat agere. Dicit , quandam fupra exedras , in qua altitudine fuerint feneftræ, id fuiſſe ante aream, qrup-by / Hæc verba poſ- Confer 1 Reg. 6:4. de feneftris vide verf. 16. Illa autem funt conjungi cum quod illa continuata fuerit poff altitudo par indigitatur undique. Nulla hîc mentio turris : quam quidam, neſcio unde, addunt. ſe, hoc eft, ad plagam pofteriorem five occidentalem. $.23. Fundamenta. ] Rectè puto Belgas accepiſſe de Nam plaga orientalis dicitur anterior. Poffunt etiam rem altitudine parietis infimæ exedræ juxta templum. ferri ad ædificium, quòd illud fteterit in eo folo, quod $.24. Reli&tum. ] Extra ſtructuram domus. erat poft aream templi five ad occidentem ejus: etiamfi $.25. Verſ. 9. Inter. ] In Hebræo eft 13, Videtur dicatur ante eam fuiſſe, nimirum occurrens progredienti poni pro 12, ut initium verſus 10. quemadmodum in lon- ab ortu. Ei ædificio attribuit Attikim , hoc eft, colu- mnas quadratas parietibus aflitas , ubi opus , pervias. Hic gioribus periodis fieri ſolet, continuetur cum his verbis. $.26. Verf. 10. Inter cellas ] Haffenrefferus ſpatium tribuit ei longitudinem centum cubitorum : fed verf. 12. qui erant inter exedras & cellas facit quinque cubitorum, & poft cel- nonaginta cubitorum. nempe intra muros , las viginti cubitorum. Sed viginti cubiti dantur relicto quinque cubitorum : vel cum muris, ut poftes extiterint ſpatio verfus cellas ; quas cellas deſcribit cap. 42: 3.4. &c. per 5: cubitos: In fine hujus verfus & initio 16. etiam $. 27. Verf. 11. Oſtium exedre. ] Fortaffe fingulare & Attikim. Templum fcil. habuit feneftras in illâ alti- templo & veftibulo atrii attribuit limina, & feneftras, hîc eft collectivum. Sed id non affirmo. tudine, quâ exſtitit ſupra exedras. verſ. 8. Attikim ve- $.28. Loci. ] Hebr. Dip?/ ſignificatur fpatium pu- rò fuerunt ad murum templi & conjunxerunt parietem rum , ſuperans conſtructiones omnes , in quo dabatur con- exedrarum cum eo, ita ut perrupti eſſent, nimirum ad fiftere, aut ubi Relictum fubfiftebat. Area autem hæc al- commoditatem tranſeundi, faltem in ſuperioribus conta- tior erat atrio exteriore, ſupra quod extabat ; in cujus bulationibus. parte erant Attikim. Igitur Dip? hîc non ſignificat lo- $. 35. Verf. 18. Duos vultus. ] Villalpandus hofce cum , ut aliâs , fed vel aliquid five habens cipip fta- vultus dividit, & quidem etiam roftrum aquilinum, & os turam & altitudinem , fupra folum areæ nudæ, five id, bubulum diftinétè in frontibus pingit. Sed hic locus often- in quo eſt fiare ſupra aream dereli&tam. To fñrea ' sa Godit, Cherubim fuiſſe corpora humana cum pedibus vitu- ne des pe pdfós poſſimus dicere. Lxx. & paros dienos. linis, alis aquilinis; vultus autem tantùm duos in plano Vulgatus : loci ad orationem. Chald. paJONI / Sed apparuiſſe. Nam duo reliqua animalia per pedes & alas commutat ſyntaxin regiminis in ſyntaxin convenientiæ, ut fignificabantur. Unius autem Cherubini facies humana e- & Pagninus : loci dereli&ti . Quod tamen in regimine ac- rat verſa ad palmam, alterius leonina. cipi poteft. Illud plures imitantur. Atqui dereli&tum , fi $.36. Verf. 21. Poſtes quadratos. ] Hebr. poſtem qua- ve area pura , patebat in latum viginti cubitos. verſ. 10. drate. Ubi fæmininum pro neutro , ſenſu ſubſtantivi. Syrus & Arabs nihil ad rhombum. Clariflimum eft, non q.d. poftem quadraturæ. Poftis collectivè. Notat id, poffe hîc oftium aut lumen oftii intelligi. Hoc Mekóm ham- quod cardines januarum fuftinet. mynnach in utroque latere habens quinque cubitos facit $.37. Verf. 24. Duas fingulis foribus. ] Hebr. duæ 10. cubitos. qui fi deſint, non erit area templi centum cu- 1 januæ uni, & duæ januæ alteri . גם $.38. Verſ. 184 C O M M E N T A R I U S $. 38. Verf. 25. Trabs lignea.] in muro templi appa $. 39. Verf. 26. Et feneſtre.] Hoc eſt , ubicunque rebat trabeatio fupra veſtibulum : quippe templum habe erant feneftræ , palmæ utrinque affitæ erant inter duos bat tectum. Tectum autem bene tegebat murum. Ideoque cherubinos. D'ion pro Dian Dy/ trabes non nihil exftabant. Et inibi quoque erant, ut in $. 40. Et exedræ domus do trabes.] hoc eſt, cum aliis ligneis, eadem ornamenta, quod dicitur verf. 26. trabibus five trabeatione. CAPUT XLII. 1 ЕТ eduxit me in atrium exterius. Viam quod attinet, erat via ſeptentrionis. Et deduxit me ad cellam, quæ erat contra aream , & quæ erat contra ædificium , ad ſepten- trionem. 2 In facie longitudinis cubitorum centum erat oſtium ad ſeptentrionem: &latitudo quinquagin- ta cubitorum. 3 Contra vicenos atrii interioris, & contra pavimentum atrii exterioris erat Attik adverfus At- tik (poſtis adverſus poſtem) in tribus regionibus five ordinibus. 4 Et ante cellas ambulatio decem cubitorum latitudine ad intimam, via cubiti unius , & oſtia earum verſus ſeptentrionem. 5 Et cella ſuperiores curta. Nam demordebant Attikim (poſtes) ab illis , ab infimis, & à mediis (vel, præ infimis & præ mediis ) ſtructuram. 6 Nam triplicatæ erant, & non habebant columnas , quales funt columnæ atriorum : ideo de- curtabatur de inferioribus, & de medis (vel præ inferioribus & præ mediis ) de terrâ , vel folo. 7 Et maceries, quæ erat extra juxta cellas verſus atrium exterius ante cellas: ejus , inquam, longitudo erat quinquaginta cubiti. 8 Nam longitudo cellarum, quæ erant atrii exterioris, quinquaginta cubiti. Et ecce ante tem- plum centum cubiti. 9 Et infra cellas has erat fpacium, quod deducebat ab oriente, quum perveniret ad illas , ex atrio exteriori. 10 In latitudine maceriei atrii verſus ortum, ante aream & ante ſtructuram cellæ erant. II Et via erat ante eas fecundùm afpe&tum cellarum , quæ erant verſus ſeptentrionem. Ut longi- tudo earum , ita latitudo earum ; & omnes exitus earum , & ut ordinationes earum & ut oſtia earum. 12 Etiam ut oſtia cellarum, quæ erant verſus meridiem: oftium in capite viæ: via ante (vel intra) maceriem te&ta (vel apta, vel aptam) via orientis in introitu illarum (vel juxta introitum illarum. ) 13 Et dixit ad me: Cellæ ſeptentrionales, cellæ meridionales, quæ funt contra aream, ſunt celle fanétæ : ubi comedunt ſacerdotes , qui propinqui funt Jehova , fan&ta fan&torum. ibi deponentur fancta fan&torum & munus , & pro peccato , & pro reatu. Nam locus hic fanétus eſt. 14 Cùm intraverint ipſi , ſacerdotes , inquam, tunc non exibunt ex fan&to in atrium exterius : & ibi relinquent veſtes fuas, cum quibus miniſtrabunt (nam fanétæ illæ ſunt) & in- duent veſtes alias , & appropinquabunt ad ea, quæ funt populi . 15 Et perfecerat dimenſiones domûs interioris, & eduxit me per portam, quæ fpe&tabat ortum verfus , & menfus eft illam undiquaque. 16 Menſus eſt plagam orientis calamo menfuræ quingentis calamis pro calamo menfuræ undiqua- que. 17 Menſus eſt plagam ſeptentrionalem quingentis calamis, pro calamo menfuræ undiquaque. 18 plagam meridionalem menfus eft quingentis calamis, pro calamo menfuræ. 19 Circuivit ad plagam maris, menſus eſt quingentos calamos, pro calamo menfuræ. 20 Ad quatuor plagas menſus eſt eam. Murum habebat circumquaque longitudine quingentorum, & latitudine quingentorum, ad difterminandum inter ſacrum & profanum. 8.1. Erf. 1. Eduxit me. ] Nimirum , ex $. 3. Ad cellam. ] Duplicem. Unam , atrio interiori , in $.4. Quæ erat contra aream. ] in qua templum, ad altare , & per quod adibatur tem- latus ejus; & alteram , quæ erat contra ſtructuram, nem- plum. pe quæ verſus occafum poft aream templi erat. Propofi- $. 2. In atrium exterius. ] Sine tio hæc eſt, in qua diviſio quædamn cellarum atrii exterio dubio atrium illud, quo ambitur in- ris. Eò deduxit Prophetam Angelus , ut videret Cel- terius ; per quod deductus fuerat ad atrium interius & tem- | lam contra aream templi hinc , & inde Cellam contra plum. Structu- quo collocatum V I N EZ E CHI E L IS CA P. XL I. 185 Structuram pofticam, hoc eft, celļas ordine poſitas , qui | infimæ; five, quod idem eſt , medias non attigiſſe ter- ordo inde incipiebat. Dehinc igitur primò agit de Cella, minum infimarum, nec ſupremas mediarum. vidit contra aream templi. quam $. 11. Verf. 7. Obſervat maceriem ſeu ſepem extra $.5. Verf . 2. In facie longitudinis cubitorum centum. ] | ſtructuram hanc juxta cellas , hoc eſt, productam cum eis Cella una ſita erat in ſpatio longo centum cubitos, & lato ab area templi verfus exterius atrium ante cellas. Ea ſepes quinquaginta cubitos. finivit pavimentum atrii exterioris: de quo verf. 3. Hanc 5.6. Erat oſtium ad ſeptentrionem.] Per quod ingreſ- lepem ait fuiffe quinquaginta cubitorum longitudine. fus eft in ædificium illud ab atrio exteriori. Per id ingre- Fuit ea in latere occidentali. diuntur facerdotes in ſanctum. verf. 14 $. 12. Verf. 8. Dehinc diftinguit longitudinem mace- $.7. Verf. 3. Contra vicenos atrii interioris . ] Com- riei & cellarum, quæ à templi area procurrit in atrium ex- para cap. 4.1. verf . 10. ubi dicuntur viginti cubiti fuiffe terius , à longitudine maceriei cum ſtructura ; quatenus inter cellas. Nempe de area templi viginti cubiti (tot u- | {pacium hoc cellarum in longitudine oppofitum eft tem- trinque erant) reſponderunt cellis templo oppoſitis, ita | plo. Ea autem parte fuiffe centum cubitos. Intelligimus ut inter templum & cellas interjicerentur. Eos vicenos igitur, ſtructuram hanc & aream ejus , maceriei inclu- cubitos hîc tribuit atrio interiori: quia atrium interius eft fam , ab atrio exteriori diminuere quinquaginta cubitos in atrium templi. Pauci gradus funt ad templum , ſed non longitudine centum cubitorum. Quo fit, ut maceries hæc, ad folum templi, five aream. Ergo area pura atrio inte- qua longitudo eft, definat in angulum atrii interioris, in riori accenſetur. Sed propheta dicit, alios Attikim fuiffe quo eft altare. Latitudo enim hujus areæ refpondet longi- verfos ad eos vicenos cubitos, alios autem ad pavimen- tudini portæ Septentrionalis atrii interioris. tum: feu, quod perinde eſt , alios poſtes ad meridiem $. 13. Verſ . 9. 10. Infra cellas bas. ] Atrii exterioris verſos fuiſſe, ubi erant viceni cubiti atrii interioris : alios area veniens ab ortu, quæ debebat ambire atrium interius ad feptentrionem, ubi erat pavimentum exterioris atrii ; & fic ad folum templi accedere , propter haſce cellas inter has cellas & cellas alias ejuſdem atrii exterioris, coercebatur, & infra illas erat, ita ut in atrio exteriori $. 8. Attik. ] Vide cap. 41:15. pins deduco à pns | locum ſanctum & atrium interius ambire à tergo verſus q. d. abruptum vel perruptum. R. Salomo explicat per Occafum, progrediendo verſus meridiem, non liceret, 1999 / Sed ex verf. 6. pater , fuiffe quidem poftes, at non nifi præteritis hifce cellis . Hic de aliis cellis agit , quæ inftar columnarum , que in atriis eſſe ſolent. Attikim au- fuerint in atrio exteriori, nempe in pavimento , ut dictum tem non funt cubicula vel ut vult Haffenrefferus, cap. 40: 17. ad latitudinem maceriei atrii, hoc eft, in latitudine atrii ad maceriem ejus , quæ verſus ortum erat. quia inſerviunt ceilis. Lxx. soch. Adverſus Attik. ] adverfà fronte , vel in una ferie. Loquitur de macerie atrii exterioris. Item è regione arex Rabbini hujus & ſequentium verſuum intelligentiam reji- templi: & è regione ſtructuræ, quæ poft templum. ante ciunt in adventum Eliæ: & , qui illorum aliquid volunt templi ad ſeptentrionem. eas fuiſſe viam notat, ut ante eas, quæ erant è regione dicere, rem faciunt obſcuriorem. $. 14. Verſ. 11. 12. Notat etiam , fuiſſe cellas cum $. 9. Verf. 4. 5. Liceat & nobis divinare. Structura oftiis verſus meridiem: viam autem fuiffe ante maceriem fuit cella verſ. i. fed continens multas cellas , verſ. 4. Ea. verſus ortum, eamque rectam atque commodam: ut de- rum cellarum fuit triplex ordo , ita ut cellæ fupra cellas ef- fent. Monet de oftiis ad feptentrionem patentibus , nem- ducamus 7520 à Rabbinico van vel 1937. Nifi malis refer- pe interiorum cellarum. Nam de cellis, quæ primò oc- re ad 121, ut fit via tecta, nempe à macerie. Oſtium in currebant , non dubium eft , quin oftia earum pateant capite vie, hoc eſt, ab oftio erat via in atrium, ita ut in verſus meridiem: quum tantùm unum oftium verſus fe- macerie eſſent contra oſtia cellarum aperturæ & fores. ptentrionem patuerit. Inter oftia cellarum fuerunt poftes $. 15. Verf. 13. 14. Hîc oftendit, ſibi ſignificatum ab quadrati extra parietem exſtantes . Ante cellas erat ambu- angelo , quòd hæ cellæ oppofitæ templo duplices vel ge- latio , latitudine decem cubitorum & quidem uſque adinti- | minæ, ita ut pars earum eſſet ad feptentrionem, pars ad mam cellam. Intima cella quum dicitur , fignificatur, meridiem, etiamfi in atrio exteriori effent, nihilominus fuiffe quendam receffum & quafi penetrale , in quo cellæ eſſent cellæ ſanctitatis : eaſque deſtinatas effe facerdotibus, aditæ fuerint, per oftium , cujus mentio eft verſ . 2. 'quod ad comedendum fancta ſanctorum , eaque ibi deponen- adibatur à Septentrione. Cella autem quæque via cubiti dum , & veſtes ſuas ibi relinquendum. Cellas ſeptentrio- unius adibatur , qua poftis ille quadratus in viam five am nales & meridionales dicit duas partes illius ædificii, quod bulationem exftabat cubiti menſura. Itaque ambulatio li erat contra aream templi ad ſeptentrionem. In qua plaga bera 10. cubitorum latitudinem habet: adjecto autem cu ſola etiam culinas ponit infra cap. 46: 19. 20. Non poſlu- bito utrinque inter poftes ante ofia tricliniorum habet la- | mus igitur cum Haffenreffero facere duas iftiuſmodi gemi- titudinem duodecim cubitorum. Verſus ſeptentrionem natas ſtructuras juxta templi utrumque latus, feptentrio- oftia , intellige cellæ interioris. Ante oftia mediarum & nale & meridionale ; nifi de noftro aliquid velimus adde- fummarum erat via. Ergo poſtes illi perrupti erant, ut re. Et probè notandum eft, quòd per hanc ſtructuram & pervii eſſent, ut per poftes eos mediæ cella onnes adiri oſtium ejus , quod in atrium exterius patebat verſus ſepten- poſſent. Quia etiam via ante cellas medias debebat habere trionem, facerdotibus aditus detur in atrium interius , fi- fuam latitudinem, ergo illæ cellæ fuperiores breviores e ne dubio per gradus octo; & à loco mactationis victima- rant & retractiores : ita ut via ante media triclinia eſſet ſu- rum partes epulandæ ipſis delatæ fuerint in culinas huic pra inferiorum cellarum primorem partem. Et fic quo- ftru&turæ adjectas, & inde in triclinia, atque facerdoti- que via, quæ erat ante triclinia tertia , erat ſupra primam | bus appoſitæ. Mactatio autem vi&timarum fit ad latus al- partem tricliniorum ſecundæ regionis : atque ibi quoque taris ſeptentrionale: ubi & menſæ, in quas carnes victi. poftes oportet eſſe pervios. Hoc dicitur , arcus five At- marum reponi dicuntur. tikim aut poſtes pervios demordiſſe fructuræ aliquid ab $. 16. Verſ . 15. Abſolutis dimenfionibus domus in- infimis & mediis, quia fcil. hi poſtes in infimâ regione de- terioris, hoc eft, templi , & eorum, quæ ponè tem- bebant jam effe fundati inter triclinia infimi ordinis , at- plum, & ad latus templi, & in atrio tum interiori, tum que ita etiam in media regione, ut via ante tertias eſſet fu- exteriori fuerunt, dicit, ſe eductum , nempe ex atrio ex- per iftis poftibus. teriori per portam orientalem , de quâ cap. 40:6. Nar- $. 10. Verf.6. Ideo hi poſtes diftinguuntur à columnis rat porrò , quod angelus illam menfus fit undiquaque, atriorum ; hoc eſt, quales in atriis effe folent, in co js: hoc eſt, quòd affita portæ & incluſa peribolo, per quæ ne cogitemus , columnam fuiſſe fuper columnam pofitam, ibatur ad portam , menfus fit. Villalpandus & Diodati & parietem fuper parietem, fed quoad terram , five ſo dicunt, fuiſſe extra portam peribolum quingentorum ca- lum & pavimentum , medias decurtaſſe de imis, & ter- | lamorum , ita ut angelus, undecunque inciperet , metire- tias de mediis , tertias non eò uſque porrectas fuiffe , quo tur quingentis calamis, & quodque latus haberet quartain uſque mediæ porrectæ erant ; neque medias , quouſque partem, nempe calamos centum viginti quinque, hoc eft, cybie Q3 186 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI S cubitos ſeptingentos & quinquaginta. Haffenrefferus ex- pheta dicit , in calamo menfure. Hæc quidem vis eft. plicat, Menſus eſt calamis in calamis menfure. Tum vox Confer cap. 45: 1.2. O omnino verſ. 16. 17. 18. 19. abundaret. Et pro- с A PUT XLIII. I 2 E? T deduxit me ad portam , illam portam, quæ fpeétabat verſus ortum. Et ecce gloria Dei iſraelis venit ab ortu , & fonus ejus erat ut fonus aquarum multarum; & terra reluxit à gloria ejus. 3 Et erat fecundùm afpe£tum fpeciei, quam videram: ſecundùm fpeciem, inquam , quam vi- deram , cum venirem ad perdendam urbem : & viſones erant ſecundùm fpeciem apud fluvium Chebar: & cecidi in faciem meam. 4. Et gloria Jehovæ intravit domum vià porte , quæ fpe&tabat verſus ortum. Ś Et ſuſtulit me ventus, & deduxit me in atrium interius , & ecce implebat gloria Jehova domum. 6 Et audivi mecum loquentem de domo: (@vir ſtabat apud me) 7 Et dixit ad me; Fili hominis , locum folii mei, locum , inquam, plantarum pedum meo- rum , ubi habitabo in medio filiorum Ifrael in ſeculum, vides : & non contaminabunt amplius domus Iſrael nomen fanétum meum ipſi ®es ipſorum ſcortatione fua & cada- veribus regum ſuorum, celfis ſuis. 8 Cum ponerentlimen fuum apud limen meum, & poftem ſuum apud poftem meum; & paries eſſet inter me & ipfos, & contaminarent nomen ſanctum meum abominationibus fuis , quas fecerunt: & confumſi eos ira mea. 9 Nunc elongabunt fornicationem ſuam, & cadavera regum fuorum à me, & habitabo in medio ipforum in ſeculum. 10 Tu, fili hominis, indica apud domum 1ſrael domum hanc, ut confundantur ob pravitates fuas, & metiantur proportionem , ſiverectam menſuram. II Et , fi confufi fuerint ob omnia, quæ fecerunt , formam domûs , & difpofitionem ejus , &*exitus ejus , & introitus ejus , & omnes formas ejus , & omnia ftatuta ejus , &* omnes formas ejus , & omnes leges ejus fac eos cognofcere, & pinge coram oculis ipforum, ut obſervent omnem formam ejus , & omnia ftatuta ejus (five definitiones) & faciant ea. 12 Hæc eft lex Domus. In vertice montis omnis terminus ejus circumquaque fan&tum Sanctorum eft. Ecce bæc eft lex domus. 13 Et hæ funt menfuræ altaris per cubitos. Cubitus habet cubitum & palmum. & gremium cubi- ti erat. & cubitus latitudo : &terminus ejus ad oram ejus undiquaque. Spithama erat hic unus : & hoc dorſum altaris. 14 Et à gremio terræ uſque ad fpatium inclufum inferius duo cubiti: & latitudo cubitus unus : & à fpatio minori uſque ad fpatium majus quatuor cubiti: & latitudo cubitus : 15 Et ad focum quatuor cubiti, & à foco ſurſum cornua quatuor. 16 Et focus duodecim longitudine , cum duodecim latitudine , quadratus in quatuor quadris ſuis. 17 Spatium autem quatuordecim longitudine , cum quatuordecim latitudine ad quatuor quadras ſuas erat: G terminus circumquaque cingens illud (vel cum eo) dimidium cubiti & gremium illi cubitus undiquaque: Et gradus ejus erant verſus orientem. 18 Et dixit ad me: fili bominis , fic dixit Dominus Jehovah. Hæc funt ſtatuta altaris, quo die fiet , ad offerendum fuper illo holocauftum, &ad ſpargendum ſuper eo fanguinem. 19 Dabis ſacerdotibus Levitis , qui ſunt de ſemine Zadok , qui accedunt ad me ait Do- minus Jehova , ad miniftrandum mihi , juvencum filium armenti in facrificium pro peccato. 20 Et accipies de ſanguine ejus, & dabis in quatuor cornua ejus, & in quatuor angulos Spatii, in terminum undiquaque: & expiabis illud, & propitiabis. 21 Et accipies juvencum pro peccato, & aliquis comburet illum in loco deſtinato domas extra. ſan&tuarium. 22 Et die fecundo offeres hircum caprarum integrum pro peccato : & expiabunt altare , modum expiarunt juvenco. quemad- 23 Cum IN E Z E CHI E LIS CA P. XLIII. XLIV. 187 23 Cum abfolveris expiare (vel pro peccato offerre) offeres juvencum filium armenti integrum, & arietem de ovibus integrum. 24 Offeres , inquam , illa coram lebova, & conjicient facerdotes fuper illa falem, & facient illa holocauſtum Iehovæ. 25 Septem diebus facies hircum pro peccato indies , @juvencum filium armenti, & arietem de ovia bus, integros facient. 26 Septem diebus expiabunt altare, & purificabunt illud, & implebunt manum illius facer- dotis.) 27 Et abſolvent hos dies, & erit die oétavo & impofterum facient facerdotes ſuper altari holocaus- fta veſtra & pacifica veſtra, & acceptabo vos: ait Dominus Iehova. V $. I. Erf . 7. Celfus fuis.] Poteſt hîc eſſe | tuor cubitorum , qui dicuntur fuiſſe inter fpatium majus 80 ellipſis copulæ non inufitata ftylo minus. Kimchius dicit , Neſcimus , utram vocet majorem ſcripturæ , cùm copula ponitur cum IV. Si latitudinem & longitudinem ſpectemus , inferior penultimo nomine & omittitur cum erit major: fi altitudinem , ſuperior. Ergo à ſecundo il- ultimo. lo ſpatio furgit altitudo quatuor cubitorum , ubi eſt focus: $. 2. Verſ. 10: n'on] Utme- qui appellatur #1 (Conf. Ef. 29:1.2.) & xin. Puto , tiantur juftas menfuras. Vide Ezech. cap. 28: 12. hanc vocem deducendam effe à 1781 videre & Dexs. S. 3. Verf. 13. Gremium. ] Pr' foſſam Hieronymus quod fcil, in confpe&u Dei fit. Tandem addit fupra fo- vertit. Sed mox dicitur 3 five dorſum altaris , hoc eft, cum quatuor cornua live anſas. Quemadmodum autem dorſum terræ , aut ſtructura ſuſtinens altare. Itaque eft ab imo ſurſum verſus altitudinem altaris exftruxit: ita de- baſis & fundamentum altaris, quod dicitur 710 fundamen- hinc latitudinem & longitudinem deſcendendo fignificat. tum Lev. 4:7. Altitudo ejus erat cubiti. Gremii ſimilitu- | Nimirum , quòd focus in omni latere habuerit duodecim dinem habebat , quia in ora ejus lorica erat , ut in eâ bafi cubitos. Spatium, quod includit in five focum , habet altare, tanquam in gremio , reſideret. Hæc bafis habebat quatuordecim & longitudinis & latitudinis: quia utrim- in latitudine unum cubitum , nempe ultra ſtructuram alta- que cubitus accedit. Hîc autem tacet quadratam menſu- ris. Corona autem ſive lorica , quæ appellatur terminus , ram ſecundi ſpatii & fundamenti , quia ea per fe plana eft. erat altitudine ſpithamæ , five dimidiati cubiti. Dicitur | Nam ſecundum fpatium habuit fexdecim cubitos, baſis au- unus terminus, quia adhuc alter erat in ſummo. vide verf. 1 tem octodecim in longitudine & latitudine. Repetit autem 17. Aliàs termini hâc menfurâ in domo non erant. de altitudine termini live loricæ aut coronæ,& fpithamam $.4. Verſ. 14. 17. A baſi igitur ſurgebat altare interpretatur dimidiatum cubitum. Vel etiam alterum ter- per duos cubitos , ubi erat ſpatium quadratum, in quo re- minum ſummo addit,ut ſummum fpacium fit gremium foco. liquæ altaris partes collocatæ erant. Hoc appellatur 70. Tunc addit gradus , quos dicit fuiſſe ad orientem. Altare Hæc vox reperitur etiam 2. Chron. 4: 9. & 6:13. ubi Solomonis habebat viginti cubitos longitudinis & latitu- dicitur Salomo conſtitiſſe in fuggeftu in medio 91. & fle- dinis , altitudinis decem. 2. Chron. 4: 1. Hoc altare ha- xis genibus coram toto populo Deum adoraffe, & preces huic dat decem. qui & foſſam cubiti addit. Sic erunt 20. bet ſeptem cubitos altitudinis. Tamen Villalpandus etiam ad illum effudiffe. Rurfus de altari uſurpatur Ezech. 43: cubiti in longum & latum, ſcil. excepta bafi. 19. Haud fcio, an id nomen debeat referri ad 7x cinxit, $.5. Gradus ejus. ] Confer Exod. 20:25. Ubive- an ad Try continuit, claufit. Nam videtur Spatium inclu tantur Ifraëlitæ gradibus aſcendere ad altare. Poffumus fum fignificare. Nec enim facile conjicere eſt, quomodo igitur exaudire afcenfum. Hebræi in tractatu Middoth, poffit referri ad 1, juvit. quanquam id ipſum ad yy, rectè quem edidit Cl. V. Conftantinus L'Empereur, tradunt referri poflit. Hoc igitur fpatium fuit vacuum per latitu- | fuiffe , id eft, molliter elatum quaſi clivum, per quem dinem cubiti. Hinc furrexit ſtructura alia , altitudine qua- aſcenderint ſacerdotes ad altare. Eum ponunt ad meridiem. CAPUT XLIV. 1 2 ET reduxit me vid porta Sanctuarii exterioris fpeétantis ad ortum; & ca erat claufa, Et dixit ad me Jehova: Porta hæc clauſa erit , non aperietur , & nemo intrabit per eam : quia Jehova Deus Ifraelis intravit per eam: & erit claufa. 3 Quod attinet principem , princeps eft , fedebit in ea ad comedendum panem coram Jehova : à via porticus portæ veniet, & à viâ ejus exibit. 4 Et introduxit me per portam ſeptentrionalem ad ante domum: &vidi, & ecce impleverat glo- ria Fehovæ domum Iehovæ : & cecidi in faciem meam. 5 Et dixit ad me Jehova : Fili bominis , adverte cor tuum, & vide oculis tuis , & auribus tuis audi omne id,quod ego tecum loquor,tum omnia ſtatuta domus Jehovæ ,tum omnes leges ejus: & adverte cor tuum ad introitum domus cum omnibus exitibus fantuarii. 6 Et dices ad inobedientiam , ad domum Iſrael: Sic dixit Dominus Iehova : ſatis eſto vobis omnes abominationes veſtras commiſiſſe, Domus Iſrael. 7 Cùm introduceretis peregrinos præputiatos corde & præputiatos carne , ut eſſent in fan&tuario meo, ut profanarent eam , Domum meam ; cùm offerretis panem meum , adipem & fanguia nem ; & irritum facerent fædus meum ſupra omnes abominationes veſtras. Q4 8 E2 188 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S dum ipfis. 8 Et non obſervaſtis fancta mea : & pofuiftis obſervantes obſervationem mei in San&tuario meo vobis. 9 Sic dixit Dominus Jehova; omnis peregrinus præputiatus corde & præputiatus carne non in- trabit fanétuarium meum , imò omnis peregrinus, qui eſt in medio filiorum Ifraël. 10 Sed Levitæ , qui receſſerant à me,cùm erraret Ifrael, qui errarunt à me poſt ſtercora fua , ferent pravitatem fuam. II Et erunt in fanétuario meo miniſtrantes, curationes apud portas domas , & miniftrantes domus : illi małtabunt holocauſtum & facrificium populo ; & illi ftabunt coram ipſis ad miniftran- 12 Quia miniſtraverant iphs coram ftercoribus ipforum , & exſtiterunt domui Iſrael offendiculum pravitatis : ideò fuftuli manum meam fuper ipfis , ait Dominus Jehova , &•ferent pravita- tem fiam. 13 Et non accedent ad me , ut facerdotes fint mihi & ut accedant ad omnia fanéta mea, ad fančta Sanctorum; & portabunt ignominiam ſuam, &abominationes fuas, quas fecerunt. 14 Et dabo eos obſervatores domus ad omne opus ejus ad omne quod fiet in ed. 15 Et ſacerdotes Levitæ filii Zadok, qui obſervarunt obſervationem fan&tuarii mei , cùm errarunt filii Ifraël à me , illi accedent ad me , ut miniſtrent mihi, & ftabunt coram me , ut offerant mihi adipem & fanguinem, ait Dominus Jehova. 16 Elli accedent ad fanétuarium meum , & illi accedent ad menfam meam , ut miniſtrent mibi , & obfervabunt obſervationem meam. 17 Et erit , cùm intrabunt in portas atrii interioris , veſtes lineas induent ; & non aſcendet in ipfos lana , cùm miniſtrabunt in portis atrii interioris & intro. 18 Ornamenta linea erunt in capitibus eorum , & femoralia linea erunt in lumbis ipſorum: non ac- cingentur in fudore 19 Cùm verò exibunt in atrium exterius , in atrium exterius', ad populum, exuent veſtes fuas , in quibus miniſtraverant, & deponent eas in cellis ſanctuarii , & induent veſtes alias , & non fan&tificabunt populum veſtibus fuis. 20 Et caput fuum non radent, & cæfariem non promittent : tondendo tondebunt capita fua. 21 Et vinum non bibent, omnis facerdos ,cùm intrabunt in atrium interius. 22 Et viduam ac repudiatam non ducent fibi uxores , ſed virgines ex ſemine filiorum Ifrael: & vi- duam, quæ extiterit vidua à ſacerdote, accipient. 23 Et populum meum docebunt diſtinguere Sanctum & commune , &º internoſcere inter impurum ac purum. 24 Et ſuper controverſiâ illi ftabunt adjudicium ; judiciis meis judicabunt eam: & leges meas ac definitiones meas in omnibus temporibus meis obſervabunt , & fabbata mea fančtificabunt. 25 Et ad cadaver hominis non accedet , ut impuretur: ſed propter patrem, & matrem, & filium, & filiam, fratrem & fororem , quæ non nupſerit viro, polluent ſe. 26 Et, poſtquam purificatus fuerit , feptem dies numerabunt ipſ. 27 Et, quo die intrabit in fanétum , in atrium interius ad miniſtrandum in fanéto , offeret ſacri- ficium pro peccato fuum , ait Dominus Jehova. 28 Et erit ipfis hæreditas , quòd ego hæreditas ipforum : & poffeßionem non dabitis iphs in Iſraele: ego poßeßio illorum. 29 Munus , pro peccato & pro reatu , iph comedent ea: & omne devotum in Iſraele ipforum 30 Et primitiæ omnium primorum de omnibus, & omnis ablatio omnium , omnes , inquam, ablationes veſtræ ſacerdotibus cedent; C* primitias paſtarum veftrarum dabitis facerdoti, adquieſcere faciendum benediétionem in domum tuam. 31 Omne cadaver & morticinum , tam de volucri atque de pecude , non comedent facerdotes. erit : CAPUT XLV. ET T, cùm forte partiemini terram pro hæreditate , auferetis ablationem Jehovæ ſanctum de terra , longitudinem , viginti quinque millia longitudinis , & latitudinem decem millia IN E ZE CHI E L IS CAP. XLV. 189 millia. Hoc fanétum in omni termino ſuo quaquaverfum. 2 Erit ex hoc ad fàn&tum ſpatium quingentorum per quingenta quadratum quaquaverfum : & quinquaginta cubiti pomærium iph quaquaverfum. 3 Et poſt menfuram hanc metieris longitudinem viginti quinque millia & latitudinem decem mil- lia: in eo erit fanétuarium, ſanctum fanétorum. 4 Sanétum de terrâ hoc , ſacerdotibus miniſtrantibus fanétuario erit , accedentibus adminiſtran. dum Iehova , & erit ipſis locus pro domibus , & Sanctum ad fanétuarium. 5 Et viginti quinque millia longitudinis & decem millia latitudinis erunt Levitis miniſtrantibus domui , ipſis, inquam, poſſeſſio, viginti cellæ. 6 Et poſſeſsionem urbis dabitis quinque millia latitudinis, & longitudinem viginti quinque mil- lia: juxta ablationem ſancti: toti domui Ifraelis erit. 7 Et principi hinc & inde ad ablationem fanétitatis , & poffeffionem urbis , ante ablationem fan- {titatis , & ante posſeſſionem urbis à plaga maris verſus mare,& à plaga ortus, verſus ortum: & longitudinem juxta unam partium à termino maris ad terminum orientalem. 8 Terræ hoc erit ipfi in poſſeſionem in Iſraele, & non vexabunt amplius principes mei populum meum ; fed terram dabunt domui Ifraelis ſecundùm tribus ipſorum. 9 Sic dixit Dominus Jehova: Satis vobis , principes Ifraelis: vim & vaftationem auferte , &ju- dicium ac juſtitiam facite : auferte expulfiones veſtras à populo meo, ait Dominus Iehova. 10 Lances juftæ , & Epha juſta, & Bathus juſtus ſit vobis. 11 Epha & Bathus menſura una erit ; ut capiat decimam & Chomer Bathus ; & decima Chomer fit Epha : ad chomer erit menfuratio ejus (five proportio.) 12 Et ficlus ſint viginti geræ : viginti ſcli, viginti quinque ficli , quindecim ficli mina erit vo- bis. 13 Hæc ablatio , quam auferetis : Sextam Ephe de Chomer tritici: & fextabitis Epham de Cho- 14 Et ſtatutum olei, (ſtatutum Bathi, Bathi olei :) decimam Bathi de Coro: decem bathis, chomer. Nam decem Bathi Chomer. 15 Et agnum unum de ovibus , de ducentis , de irriguo iſraelis , in munus & in holocauſtum, & ile pacifica ad expiandum pro ipſis : ait Dominus Jehova 16 Omnis populus terræ erunt obligati ad ablationem hanc principi in Iſraele. 17 Et principi incumbet , holocauſta, & munus , & libamen in feſtis & in menſibus & in fabbatis, in omnibus ſtatis diebus domus Ifrael: ipſe præftabit pro peccato , & munus & holocauſtum & pacifica ad expiandum pro domo iſraelis. 18 Sic dixit Dominus Jehova: Primo, primo menſis accipies juvencum filium armenti integrum, expiabis fanctuarium. 19 Et accipiet facerdos de ſanguine ſacrificii pro peccato , & dabit in poftem domus , & in quatuor angulos ſpatii altaris, & in poſtem portæ atrii interioris. 20 Et fic facies feptimo menſis de viro errante & de fatuo: & expiabitis domum. 21 Primo , decimo quarto die menſis erit vobis Paſcha , feſtum ſeptimanarum dierum ; azyma come- 22 Et faciet princeps in die illo, pro fe & pro toto populo terræ ,juvencum pro peccato. 23 Et feptem diebus fefti faciet holocauſtum Jehovæ feptem juvencos, &feptem arietes integros in diem, feptem diebus; & pro peccato hircum caprarum in diem. 24 Et munus Epham in juvencum & Epham in arietem faciet, et oleum , Hin in Epham. 25 Septimo, quinto decimo die menfis in feſto, faciet fimiliter ſeptem diebus , tum pro peccato , tum holocauſtum, tum munus , tum oleum. mer hordei. dentur. V $.1. Erf . r. Quum facietis cadere terram furis ; & cuilibet tribui affignat fuam menſuram & fuum in hereditate , h. e. cùm projicietis locum atque ordinem in hæreditate , vel juxta ſanctum, fortes terræ , ut quæque tribus hære- vel remotiùs à fancto. Quemadmodum autem intelli- ditatem in ea cernat. Significatur au- gitur , hæreditatem tribubus aſſignari à Deo ; ita etiam tem terræ diviſio. Sed phraſis fum- intelligitur, Dei vocatione, propoſito & electione pro- ta eft à ſortitione. In Pſalm. 16:5. | venire femen , quod, in duodecim tribus diftributum Tu tenes fortem meam. Significat, ſibi partem & hære- hæreditatem accipiat, fuo quodque in loco. Ita Ephef. ditatem eſſe aflignatam voluntate Dei, ut certa eſſet fua 1:11. dicit : In quo etiam ex angcógn ufu , hoc eft, vel hæreditas , neque penderet à fortis incertitudine, fed q. ſortem accepimus , vel , forte le&ti & du&ti fumus. Deus ipſe fortem collocaret manu. Ita etiam in fortitio- Sortis judicium eſt à Deo. Proverb. 16: $1. 33. ne hac res agitur. Deus ipfe diſtribuit terram certis men- ' Quod igitur à Deo datur & allignatur , & , qui hære- > 190 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S hæreditatem accipit à Deo, & hæreditas Chrifti fit , rectè & totidem verfus occafum : in latitudine verò fex millia xinesat dicitur. Kangov autem eſt son, quia ſors proji- nongenti, hoceft, verſus Septentrionem tria millia, qua- citur & cadit. dringenti & quinquaginta ; & totidem verſus Auftrum. $. 2. Auferetis ablationem Domino.] Præcipuum ali- Siquidem cubitis metimur hoc Præcipuum , non calamis . quid feparabitis Domino ; ut is habitet in medio veftri, 5.7. Verf. 4. Et fanétum ad fan&tuarium. In Hebræo & ut cultus illius inter vos conftituatur. antanaclaſis eft, 27??? v??? h. e. locus ſanctior ad ftru- $. 3. Longum viginti quinque millia, & latum decem aturam fanctam. Tota portio 25000. in latitudine 10000. millia. Longitudo hæc inter ortum & occafum eft. vide eſt ſancta , verf. 1. ſed aliquid de ea , ut præcipuè ſanctum cap. 48: 10. Cæterùm hoc verſu & fecundo & tertio & pro Sanctuario decerpendum erat; reliquum verò domi. quarto de ea particula Ablationis five Præcipui agitur. bus facerdotum deftinatur. Nam facerdotibus ager non Huic adjicitur particula altera etiam viginti quinque mil. datur. lium longitudinis, & decem millium latitudinis , pro Le $. 8. Verſ. s. Viginti celle. Portionem , in qua habi- vitis. de qua eſt verſ. 5. & cap. 48:13. Succedit portio tent Levitæ, definit viginti quinque millia longitudinis quinque millium latitudinis & viginti millium longitu- & decem millia latitudinis. Et, per appofitionem , id dinis pro civitate & fuburbio. verf.6. & cap. 48:15. fpacium vocat viginti cellas. Non profectò, quod Le- Efficitur ergo fpacium Ablationis five Præcipui inter Se- | vitæ debeant in viginti cellis habitare (quare enim 25000. ptentrionem & Auftrum viginti quinque millium : quæ ipfis aflignarentur?) fed, quod locus aut portio Levitarum latitudo ejus dicitur cap. 48: 8. Hæc autem Ablatio aut debeat Viginti cellas ædificatas habere. Ita, ut inde locus Præcipuum per totam latitudinem terræ extenditur, ab ipforum viginti cella nominari poflit. Non funt autem ortu ad occafum , æquali latitudine viginti quinque mil. per Cellas five Gazophylacia intelligenda minuta &z an- lium. Cæterùm , quod ultra & citra quadratum viginti guſta ædificia , ſed planè augufta & magnifica multis quinque millium eſt, ad ortum & ad occafum, portio Prin- commoditatibus inſtructa. Olim Levitæ erant fparfi cipis eſt. cap. 45:7 per duodecim tribus , & ipfis erant attributa wpp ny op- $.4. Hoc Sanctum. Dedicatum fanctuario & facerdo- pida refugii , afyla. Hîc Levitæ colliguntur in unum, tibus. De fanctuario priùs agit verf. 2. & iis attribuitur locus ad habitandum inſignis Viginti $. 5. Verf, 2. Ex hoc fpatium quingentorum.] Confer cellis vel aulis, non tam ad recipiendum hofpites , quàm C. 42:16. 17. 18. 19. Docti putant , intelligi quingentos ad recipiendum multos ex omnibus tribubus venientes cubitos : nimirum , quod proportio ita exigat, ut , cùm ad diſcendum verbum Domini ; & quafi præparandam atrium exterius habeat ad omne latus centum cubitos oblationem omnium , ut fit ſanctificata in Spiritu fan&o, ſupra longitudinem & latitudinem atrii interioris, atque ita habeat trecentos cubitos longitudinis & latitudinis, facerdotum & Levitarum jam determinatum. Ita mox $.9. Verf. 6. Juxta ablationem fanéti. Juxta locum murus hic, circumdans atrium exterius , fit quingento- verf. 7. diftinguitur Ablatio fanétitatis & Poffeflio urbis : rum cubitorum. Sed neſcio , an hæc ratio fit fatis valida. quæ unâ fumta faciunt, ut in longitudine, ita & in lati- Certè c. 42. verf. 17. 18. 19. dicuntur quingentæ per- tudine, 25000. ticæ in latere. Eæ facerent in omni latere ter mille cubi- tos & in fumma duodecies mille cubitos. Præterquam decim ficli mina erit vobis . "Non poffum adduci, ut cre- $. 10. Verf. 12. Viginti ficli, viginti quinque ficli , quin- verò , quòd is numerus habeat myſterium , ut etiam dam Spiritum hîc Minam compofuiffe ex tribus parti- numerus cubitorum foci altaris , & bus inæqualibus , ut voluerit ſignificare, minam effe fexa- rum , ita etiam videtur potiùs requiri , ut locus fit ca- pax magnæ multitudinis ad fanctuarium accedentis. ginta ficlorum. Non eft necefle , ut hîc rationes Græco Deinde falluntur in menfura atrii interioris , & con- quidem van Hebræum vocabulum origo Græci pvã & rum & Latinorum cum Hebræis planè conveniant. Eft fequenter exterioris. Nam atrium interius habet qui- dem centum cubitos quadratos , fed inter portas. Portæ Latini mina : non tamen propterea ubique idem pon- autem fingulæ funt quinquaginta cubitorum longitudi- dus ſignificat. Igitur & Mina Attica diftinétè dicitur ex ne. Ergo atrium interius habet cubitos ducentos inter uſu Athenienfium. Pollux lib.9.c. 6. nertines pvão exced ſeptentrionem & meridem ; centum verò & quinqua- degexuais enou ro'y. Quid ? fi dicamus , in loco noftro Mi- ginta ab ortu in occafum. Ergo latitudo atrii exte- nam triplicem diftingui ? I. magnam ficlorum viginti rioris eſt quadringenti cubiti. Præterea atrium exte- quinque, h. e. drachmarum centum. Nam ficlus eft T- rius fequitur area templi centum cubitos longa, & rur- reádecexpo. Quippe dimidium ficli eft sid qaz pyv. Matth. ſus folum ſtructuræ pofticæ totidem cubitorum. Qui 17:24. collato Exod. 30:13. quanquam ibi Lxx. ficlum ſunt trecenti & quinquaginta cubiti longitudinis. Atqui dicant Nagy Mov. Sed fine dubio ficlus facer à ficlo com- in atrio exteriori à porta ad portam interioris ſunt cen- muni & vulgari diverſus fuit; & dimidiatus ficlus non ali- tum cubiti. Conficitur fumma quadringentorum & quin- ter , quàm fecundùm modum facri, penſus fuit. Ex. Mat- quaginta. Si igitur peribolus tantùm habebit quingen- thæo fatis patet , eos, qui dimidiatum îiclum exigebant , tos cubitos quaquaverſum , ab atrio exteriori diftabit in sidenx po petiviſſe. Joſephus 3. Ant. 9. 8 z cixa bilde latitudine tantùm quinquaginta cubitis : in longitudine no Españou Aplinas de pescu spaez pois sé os aegas. Sic Hie- verò tantùm viginti quinque. ron. in Ezechielem. Hefych. Eíxa eu te ręc dpax Mov ’AA- . . nov. Vide Martinii Etymol. in Siclus. II. Mediocrem torum , metieris . Ut ita compleatur menfura partis facer- ficlorum viginti, h. e, drachmarum octoginta. III. Mini- dotum , longæ viginti quinque millia , latæ decem millia; mam ; ficlorum quindecim, h. e. drachmarum ſexaginta, continentis quingentos, five cubitos , five calamos , pro Cæterùm vult Scriptura liquidorum & aridorum menſu- minutiores: ſanctuario. Ergo, fi ſanctuarium obtinebitter mille cubitos ras magnas certo modo conſtitui , & juxta eas in longum & latum, & pomerium quinquaginta undique, & ex altera parte nummos in juſta bonitate & pondere h. e. centum longitudinis & latitudinis: fupererunt in lon- exhiberi, eaſque in fummas colligi, & , fi major moneta gitudine quidem viginti & unum millia & nongenti ; hoc fit, eam numerum minutorum nummorum in bonitate & eft, verſus ortum decies mille nongenti & quinquaginta, pondere exæquare. numerus porta- CAPUT XLVI. I Sdixit Dominus Iebova : Porta atrii interioris fpe&tans adortum erit claufa fex diebus operariis : & die fabbati aperietur, & die novilunii aperietur. 2 Et Ι Ν Ε Ζ Ε C HI EL I S CA P. XLVI. 197 2 Et intrabit princeps per veſtibulum portæ de foris , & ftabit apud poftem portæ : & facient sa- cerdotes holocauſtum ejus & pacifica ejus : & adorabit ad limen portæ & exibit: & porta non clandetur ufque ad vefperam. 3 Et adorabunt populus terræ verſus oftium portæ illius in fabbatis & noviluniis coram Jea bova. 4 Et holocauſtum, quod offeret princeps Domino in die ſabbati, ſex agni integri, & aries integer. 5 Et munus Epha in arietem, & in agnos munus donum manus ejus; & oleum Hin in Epham. 6 Et in die novilunii juvencus filius armenti integer quiſque (nimirum omnibus noviluniis ) & ſex agni &ariesintegri erunt. 7 Et Epba in juvencum, & Epha in arietem faciet donum; & in agnos , quemadmodum aſſeque- tur manus ejus : & oleum, Min in Epha. 8 Et, cum intrabit princeps, per veſtibulum portæ intrabit, & vid ejus exibit. 9 Et, cùm intrabit populus terræ coram Domino ftatis temporibus , qui venerit per portam aqui- lonarem ad adorandum , exibit per portam auftralem: &, qui intraverit per port am au- Stralem, exibit per portam aquilonarem : non revertetur viâ portæ , per quam intraverat, ſed ante ſe exibunt. 10 Et princeps in medio ipſorum , quum intrabunt ipſi, intrabit, &, cùm exibunt, exibunt. I Et in feftis ac ſtatis temporibus erit munus Epha in juvencum , & Epha in arietem , & in agnos donum manus ejus , & oleum Hin in Epha. 12 Et , cùm faciet princeps voluntarium , holocauſtum aut pacifica voluntaria Domino , aperiet (quis) portam verſus ortum ſpectantem, & faciet (aliquis ſacerdotum) holocauſtum ejus & pacifica ejus, quemadmodum faciebat in die ſabbati, & exibit , & claudet ( aliquis ) ni portam , poftquam exierit, 13 Et agnum anniculum integrum facies holocauſtum in diem Jehovæ , fingulis matutinis facies il. lum. 14 Et munus facies ſuper ipſo fingulis matutinis , fextam partem Epha, & oleum , tertiam Hin, viinus ad irrigandum ſimilam, munus Domino , ftatutis ſeculi ,jugiter. 15 Facient agnum & munus & oleum quotquot matutinis holocauſtum juge. 16 Sic dixit Dominus Jehova : Cùm dabit princeps donum alicui de filiis ſuis : hæreditas ejus eft ; filiis ipſius erit , pofleſſio illorum erit in hæreditate. 17 Et , cùm dabit donum de hæreditate fuâ uni de ſervis ſuis , erit ipſius ufque ad annum liberta- tis , & revertetur ad principem: tantùm bæreditas ejus filiis ipfius, ipſis , inquam, 18 Et non accipiet princeps de hæreditate populi , ut opprimat eos , deminuendo de poſſeſſione in ipforum ; de pofleffione fuâ hæredes faciet filios fuos : ne diſpergantur populus meus quiſque de poffeſione fua. 19 Et introduxit me per introitum, qui erat ad latus portæ ad cellas fanctas pro facerdotibus , spen Etantes adaquilonem : & ecce ibilocus in extremo verſus occafum. 20 Et dixit ad me : Hic eſt locus , ubi coquent ſacerdotes (oblatum) pro reatu & pro peccato : ubi coquent munus ; ne efferant in atrium exterius ad fanétificandum populum. 21. Et deduxit me in atrium exterius, &fecit me tranfire ad quatuor angulos atrii: & ecce atrium in angulo atrii, atrium in angulo atrii. 22 In quatuor angulis atria erant atrii caminata (vel cinčta muro ) quadraginta longitudine, & triginta latitudine: una menfura erat quaternis ,angulatis. 23 Et ſeries undiquaque in illis undiquaque , quaternis illis; & culinæ fa&tæ erant infra ſeries un- 24 Et dixit ad me : Hæ domus coquentium , ubi coquent miniſtrantes domui ſacrificium po- puli. erit. diquaque. 1.1. V Erf. 19. Per introitum, qui erat ad dum pertranſit cellas, quarum frons erat verſus meridiem, latus portæ , Septentrionalis, (vide incidit in ambulationem ante cellas, quarum oftia ſpecta. cap. 42:2.) ad cellas fanétas pro fa- bant Aquilonem. cerdotibus , ſpectantes ad Aquilonem. S. 2. In extremo, un Confer Exod. 26; 22. Per introitum enim à Septentrione, | 23.27. CAP. XLVII. 192 C O M M E N T A R I US C A PU T XLVII. 1 ET facies domus ortum verfùs erat) & aquæ deſcendebant infra à latere domus dextero, ab auſtro altaris. 2 Et fecit me exire per portam aquilonis , & circumduxit me exterius ad portam exteriorem, via; qua ſpectat adortum, & ecce aqua deftillabant de latere dextero. 3 Cùm exiret vir ille ad ortum (erat autem linea in manu ejus) menfus eſt mille cubitos & fecit me tranfire per aquas , aquas talorum. 4 Et menfus eft mille , & fecit me tranfire per aquas, aquas genuum: & menfus eſt mille, & fecit me tranfire aquas lumborum. 5 Et menfus eft mille , torrens erat , quem non poteram tranfire (quia altæ fa&tæ erant aquæ) aqua natationis; torrens , qui tranfiri non poterat. 6 Et dixit ad me, An vidiſti, fili hominis ? & deduxit me, & reduxit me in ripa torrentis. 7 Cùm reduceret me, ecce in ripa torrentis arbor multa admodum hinc & hinc. 8 Et dixit ad me : Aquæ hæ exeunt ad Galilæam anteriorem , & defcendunt in defertum, & in trant in mare. In mare educuntur, & fanantur aquæ. 9 Et erit omnis anima viva, quæ fe movet ( vel , que je movet) quocunque venerit torrens gemi- nus , vivet: & erit piſcium genitura magna admodum. Nam, ubi venerint eò aquæ hæ, ſa- nabuntur & vivent , quocunque venerit torrens bic. 10 Et fiet , ftabunt fuper illo pifcatores ab Engedi ad Eneglaim : expanfio retium erunt : juxta fpe- cies ſuas erit piſcatio, ut funt piſces maris magni, multi admodum. II Cænoſa illius & paludes ejus non fanabuntur , Sali data funt. 12 Juxta torrentem crefcet in ripå ejus hinc & hinc omnis arbor cibi , cujus folium non marceſcet , & cujus fructus non finietur: in menfes ſuos præcoqua dabit. Nam aquæ ejus è fanétuario egrediuntur : &erit fructus ejus cibo, & folium ejus in fanationem. 13 Sic dixit Dominus Jehova : Erektio termini (vel hic terminus ) quo hæreditandam accipietis vobis terram , duodecim tribubus Ifraël, Joſeph funes duo. 14 Et hæreditabitis illam quiſque , ut frater fuus : quia ſuſtuli manum meam de dandå illa patria bus veſtris ; & cadet terra hæc vobis in hæreditate. 15 Et hic terminus terræ. Ad latus ſeptentrionale d mari magno via Chethlonem, qua itur ad Zedad. 16 Chamath, Berotha, Sibraim , quod eſt inter terminum Damafci, & inter terminum Chamath: Chazer Medium , quod eſt ad terminum Chavran. 17 Et erit terminus à mari Chazer Enon, terminus Damaſci, & aquilonare aquilonem verfus, terminus Chamath. Et latus aquilonis habes. 18 Et latus Orientale per Auranitidem & per regionem Damaſci , & per Giliaditidem , & per ter- ram Ifraël, terram Jordanis, à termino ad mare prius metiemini. Et latus Orientale habes. 19 Et latus auſtrale verſus auſtrum à Thamar uſque ad aquas contentionum Cades , torrentem , ad mare magnum. Et latus auftrale verſus auſtrum habes. 20 Et latus occiduum mare magnum à termino ufque adid, quod è regione eſt, qua itur Chamath. Hoc latus occiduum. 21 Et diſtribuetis terram hanc vobis , tribubus Iſräel. 22 Et erit , fortem ejus jacietis pro hæreditate vobis & advenis commorantibus in medio veftri, qui genuerint liberos in medio veſtri : & erunt vobis , ut indigena, in filiis Ifrael. Vobiſcum. ſors-eorum-cadet pro hæreditate in medio tribuum Ifrael. 23. Et erit in tribu, apud quam commorabitur advena , ibi dabitis hæreditatem ejus: ait Dominus Fehova. 1 CAPUT IN E Z E CHI E L IS CAP. XLVIII. 193 CA PV T XLVIII. I una. T hæc funt nomina tribuum : à termino ſeptentrionali juxta viam Chetlon , qua itur Chan matham, Chafar-Enan terminus Damaſci verſus ſeptentrionem juxta Chamatham. Et erunt illi latus Orientale ad Occidentem: Dan una. 2 Et ad terminum Dan, à latere Orientali adlatus occiduum, Aſcher und. 3. Et adterminum Aſcher, à latere Orientali & ufque ad latus occiduum, Naphthali una. 4 Et ad terminum Naphthali , à latere Orientali adlatus occiduum, Manaſſé una. Ś Et ad terminum Manaſſe, à latere Orientali ad latus occiduum, Ephrajim una. 6 Et ad terminum Ephrajim , à latere Orientali , & ufque ad latus occiduum , Rube. 7 Et ad terminum Ruben, dlatere Orientali ad latus occiduum, Juda una. 8 Et ad terminum Jude , à latere Orientali ad latus occiduum , erit ablatio , quam auferetis , vi- ginti quinque millia latitudinis , & in longitudinem porrecta , ut aliqua partium, à latere Orientali adlatus occiduum : & erit fanétuarium in medio ejus. 9 Ablatio , inquam , quam auferetis Jehovæ , in longitudine habebit viginti quinque millia, in latitudine decem millia. 10 Et bis erit ablatio fancta : facerdotibus verſus feptentrionem viginti quinque millia, & ad Occidentem latitudo decem millium , ad Orientem latitudo decem millium, & ad Auſtrum longitudo viginti quinque millium , & erit San&tuarium Jehova in medio ejus. II Sacerdotibus , inquam , fan&tificato , de filiis Zadok, qui obſervarunt obſervationem mei; qui non errarunt, cùm errarent filii Ifraël, quemadmodum errarunt Levitæ , 12 Ipſis , inquam , erit ablatio de ablatione terræ , Sanctum San&torum, ad terminum Levi- tarum. 13 Et quod attinet Levitas , juxta terminum ſacerdotum viginti quinque millia longitudo, & latitudo decem millia. Omnis longitudo viginti quinque millia, & latitudo decem millia, 14 Non vendent de ea, & non permutabit quiſque &ʻnon faciet tranfire primitias terræ : quia fans &tum Domino eft. 15 Et quinque millia , quæ reliqua funt in latitudine ante viginti quinque millia non-fanétum id erit urbi in habitationem @ſuburbium: & erit urbs in medio ejus. 16 Et hæmenſuræ ejus : latus ſeptentrionale quingenta & quatuor millia: &latus auſtrale quin- genta & quatuor millia : & dlatere Orientali quingenta & quatuor millia: & latus oc= ciduum quingenta & quatuor millia. 17 Et erit fuburbium urbi verſus ſeptentrionem quinquaginta & ducenta ; & verfus auftrum quin- quaginta & ducenta ; & verfus orientem quinquaginta & ducenta ; & verfus occafum quinquaginta & ducenta. 18 Et reliquum in longitudine juxta ablationem ſan&tam , decem millia verſus ortum, & decer millia verſus occidentem (erit autem juxta ablationem fan&tam) illius , inquam , proven- tus erit in cibum colentibus urbem. 19 Et,quod attinet colentem urbem, colent ipſum ex omnibus tribubus Ifraël . 20 Tota ablatio viginti quinque millia per viginti quinque millia multiplicata. Quadrantem au- feretis cum ablatione fanétitatis ad poffeffionem urbis . 21 Et reliquum principi hinc & hinc ad ablationem fan&titatis & ad poſſeſſionem urbis ante viginti quinque millia ablationis ufque ad terminum Orientalem ; & verſus occidentem ante vi- ginti quinque millia ad terminum occidentalem , juxta portiones (tribuum) principi erit : & erit ablatio fanétitatis, & fanétuarium domus. 22 Et à pofeſſione Levitarum, & à poffeffione urbis (id in medio ejus, quod erit Principis , erit) inter terminum Juda & inter terminum Benjamin principis erit. 23 Et reliquæ tribus. A latere orientali ad latus occiduum, Benjamin nna. 24 Et ad terminum Benjamin à latere orientali adlatus occiduum Simeon, ung, 25 Et ad terminum Simeon à latere orientali ad latus occiduum 1 ſachar, una. R 26 Et 194 UC O M M E N T A R I U S 26 Et ad terminum 1 ſachar à latere orientali ad latus occiduum Zebulun, una. 27 Et ad terminum Zebulun à latere orientali ad latus occiduum Gad, una. 28 Et ad terminum Gad ad latus auſtrale verſus meridiem erit , inquam, terminus à Thamar ad aquas contentionis Cades, ad torrentem, ad mare magnum. 29 Hæc terra, quam ſortiemini de hereditate tribubus Ifrael: & ha diviſiones illarum (vel por- tiones ) ait Dominus Iehova. 30 Et hi exitus urbis . A latere aquilonari quingent a & quatuor millia menfura. 31 Et porta urbis erunt juxta nomina tribuum Ifrael: Portæ tres verſus aquilonem : port a Reum ben una; porta Iehuda una ; porta Levi una. 32 Et in latere orientali quingenta & quatuor millia, & porte tres: & quidem porta 1oſeph una, port a Benjamin una, porta Dan una. 33 Et latus auſtr ale quingenta de quatuor millia menfura, e portæ tres: porta Simeonis una, porta Ifachar una, porta Zebulun una. 34 Latus occiduum quingenta quatuor millia; portæ illorum tres : porta Gad una porta Aſcher una, porta Naphtali una. 35 Circuitus octodecim millia. & nomen urbis à die, Iehovah ibi. V Ýf. 1. $. 1. Erf. 8. Ablatio] Nomen Therum | tudo , non vendent de ea. Nam copulativa in Hebræo re- mah fignificat , quod à tota maſſa, génxdut fæpe. De tota longitudine & latitudine nihil tanquam ex og Sivece, feparatur & au- vendent ; neque ulla fiet permutatio , neque primitiæ ter- fertur, ut confecretur Deo. Lxx. ræ alienabuntur. per å Q cées pa folent explicare. Hoc $.9. Quia Sanétum Domino eſt] Quod dedicatum eſt loco habent Trap An T @oe.orã ad minifterio Levitarum, id Domino fanctum eft. explicandum id, quod fomat , ablatio , quam auferetis. Hîc $. 10. Verf. 15. Quinque millia reliqua in latitudine] fignificatur pars terræ non dividenda pro hæreditare , fed In linea porrecta à Septentrione ad Auftrum. Nam longi- feparanda tum pro Principe, tum pro Civitate , tum pro tudo eft ab ortu ad Occaſum. Vide ¥1.8. habitacione Sacerdotum & Levitarum , tum pro Sanctua $.11. Ante 25000.] Quæ longitudo partis Levita- rio. Ei allignat inter Orientem & Occaſum (quæ eſt lon- rum; cui Reliquum annexum eft. gitudo, quæ non definitur) viginti quinque millia latitu- $. 12. Non ſanctum ] Sr notat nouvòv , quod omnibus dinis à Septentrione ad Auftrum. Vide fupra cap. 45. promiſcuè eſt expoſitum & non confecratum ac ſecretum 8. à communi. Maluimus non-fan&tum dicere , quàm profa- 6.2. Verf.9. Ablatio , quam auferetis Fehova ] To num. Id enim videtur quid impurum notare. Lxx. canega tam partem eximiam five ablationem incipit partiri. Parti- reiziopest. alienė. Quia non eft ea pars facerdotum & tur autem inter Dominum & Principem. Vide verf. 21. Sanctuarii aut Levitarum , ideo communis & non-fan&ta di-, Portio Domini in medio eft, producta à termino Septen- citur. trionali ad Auſtralem. Reliquum ad Orientem & Occi $.13. Urbi in habitationem e“ ſuburbium.] Erit partim dentem Principi cedit. Vide yf. 21.22. pro domibus & ædificiis urbis, partim pro agro urbis , & $. 3. In longitudino viginti quinque millia] Totidem fuburbio. ſunt latitudinis , in portione Domini. Vide verf.20. Sed, $. 14. Verſ. 16. Et hæ menfuræ ejus.] Urbis, quæ fci- quum latitudinem ejus dividere vellet in tres partes , id licet erit in medio illius portionis, ut modò di&um yf.15; priùs facit: & cum deinde conſummat latitudinem viginti Quadrata urlos: in omni latere quater mille & quingenti quinque millium. calami. $.4. Verf. 10. Sacerdotibus ad ſeptentrionem ] Prima $. 15. Verf. 17. Suburbium ] Quo undiquaque Urbs pars præcipuæ portionis , Deo attributæ , eft verſus Se- cingitur. ptentrionem, habens in longitudine viginti quinque mil- $. 16. Quinquaginta & ducenta. ] De quinque milli- lia calamorum, & in latitudine decem millia . Calamo- bus fi demas 4500. fupererunt quingenta . Horum dimi- rum, dico, non cubitorum. Nam non eft moris eximiam dium eſt ducenta quinquaginta. quæ fuburbio allignantur quantitatem parvis menſuris metiri. Et textus argumen- non tantùm verſus Septentrionem & Auftrum , ( ubi am- tum fuppeditat cap.45: 2. ubi ſanctum dicitur Quadratum plius fpacium non fupereft , fed etiam verſus ortum & oc- habens quingenties quingenta. Hi funt calami. cap. 42:17: cafum. 18. 19. Et , quum pomorium Sancti definit; diftinétè $. 17. Verf. 18. Et reliquum in longitudine ] Quæ eſt dicit, quinquaginta cubiti. Hæc pars aflignatur Sacerdo- viginti quinque millium. Urbs obtinet 4.500. potiùs cau tibus & Sanctuario. Sanctuarium autem habet, ut in loco lamos , quàm cubitos. Quater mille quingenti cubiti fa- dicto , cap. 42:16. 17. 18. 19. 20. cognofcimus , quin cerent pedes 7250. Sunt ftadia duodecim. Joſephus 6. gentos in quovis latere calamos, hoc eft", ter mille cubi- bell. Jud. cap.7. de Hierofolymis : Tôs zóne css • mūs xóm tos: cum pomerio undique 50. cubitorum. %AG raday Lab Teases resor. Idem contra Appionem 5.5. Verf. 11. De filiis Zadok] Confer cap.44: 15. lib. I. ex Hecatæo hæc citat : Miu z trénos óx vedi zevním $.6. Verf. 12. Ad terminum Levitarum ] Pars facer YOVTEL PSC 225cc so syesy thi neh melegv. dotum pertinget ad terminum Levitarum, ubi incipiet is egoíaupege. At Apocalypfis cap. 21:16. facit civitatem pars Levitarum verſus Auſtrum. ſtadiorum duodecies mille. Suburbium utrinque junctim 5.7. Verf.13. Fuxta terminum ſacerdotum viginti quin- 500. Sunt 5000. Hi de 25000. relinquunt bis decem que millia] Ea pars Levitarum fimiliter habet verfus Se millia. Quæ allignantur agro urbis ad panem fervientibus ptentrionem & Auftrum viginti quinque millia longitudi- urbi. nis, latitudinis verò decem millia verſus ortum & occa $.18. Juxta ablationem fan&tam ] Portionem Levita- fum. rum & feptentrionaliorem facerdotum. Hoc inculcat. Bis $. 8. Verf. 14. Omnis longitudo ] Quod hîc incipit enim dicit. dicere , id continuat verfu quarto decimo. Solent Hebræi $. 19. Verf. 19. Colent ipſum ] Quum nomen notans nominativum rei folum præmittere, & de ea per prono- urbem Hebræis fit foemininum, nihilominus utitur pro- men prædicare, quod volunt. Ita hîc. Longitudo, lati- nomine mafculino. quod neutraliter fi accipimus , refe- καλεσι δι' αυτών remus I N N EZ E CHI E L IS CAP. XLVIII. 199 remus ad urbem. Ita & fæmininum affixum five prono- i modò dixi, Ablationem fan&tam vocat Portionem Sacer- men ſolet poft mafculinum poni, ſimiliter pro neutro. dotum & Levitarum fimul. Sic & verſ. 18. Hæc tota Senfus eft. Colentes urbem fine diſtinctione ſumendos effe portio habet vicies mille cubitos latitudinis . Hujus qua- ex omnibus tribubus Ifraëlis. drans ſive quarta pars ſunt quinquies mille cubiti. qui, ut 9.20. Verf. 20. Tota ablatio ] Nomen 7pian ablatio vidimus verf. 15. aflignantur urbi. Et ita hîc, in poſſesſion vel && cége pigs (Lxx. e TrepX Ww dicunt ) non uno modo di- nem Urbis. Ergo Non-ſan&tum eſt quadrans ſancti in latia citur in hac prophetia. Primò ſignificat id totum , quod tudine. to his valet hîc Oy, cum, præter. Alii malè nyny inter tribum Judæ & Benjamin interjicitur in latitudine mutant in MP12?/ Alii quadrantem vertentes , intelligunt 25000. longitudine autem indefinita verſus Ortum & Oc- quart am partem non in quantitate , ſed in diſtributione : ut cáſum. Vide verf. 8. Deinde eft ablatio de ablatione, nem- ſint 1. Locus fanctuarii. 2. Terra facerdotum. 3. Terra pe ſanctum ſan&torum , pro facerdotibus. verf. 12. Rurſus Levitarum. 4. Poffeflio urbis. Sed aliud eft nya?, aliud verf. 18. ablatio ſanctitatis dicitur , quod datur Sacerdo- Ya? p?n; aliud quadrans, aliud quarta pars. Quarta pars tibus & Levitis. Hîc jam totum illud, quod complecti- poteft effe improportionata cæteris partibus , ſed quadrans tur portionem Sacerdotum & Levitarum & urbis , voca- eft quarta pars magnitudinis. Deinde hi peccant, quòd tur Tota ablatio. Lxx. Trãev je nepxh. Ea habet quaqua- totam ablationem vocant ſan&tum , cùm hic quadrans fit verſum vicies quinquies mille calamos, opinor , potiùs , non-fan&tum &, ut commune, à fan&to diſtinguatur. quàm cubitos : niſi verbis prophetæ vim facimus. Hæc in typo, quem ſubjicimus , meliùs intelligen- $. 21. Quadrantem auferetis cùm ablatione ſancta] Ut tur. ORIENS. 10000 Portio Sacerdotum. 10000 Portio Levitarum. 5000 Non-fanctum. eine 250 oos .00 5+ SEPTENTRIO. 25000 A: 250 B 250 MERIDIES. 500. 4500 250 Moto 2011 OCCIDENS. A. Sanctuarium habens undiquaque 500. B. Urbs babens undi- quaque 4500 Bongo tur. $.22. Reliquum Principi] Quod fupereſt extra qua- Solomoh. Sed Jericho non eft in termino Auſtrali terrae dracum Ablationis verſus Orientem & Occidentem inter fanctæ. Vide Jof. 16:1. & 18:21. terram Tribus Judæ & Benjamin in latitudine vicies quin $.25. Ad torrentem ] Qui alias folet dici Sinyn yng quies millium cubitorum aut calamorum, Principi afligna- torrens Ægypti. Sic & Belgæ : Nae de beke henen. Ita & R. Solomoh. Vide Jof. 15:4. Sed in Hebræo eft, qan, $.23. In medio ejus ] Quod Principi attributum , ut ei quod Hæreditatem notat. Ita vertunt Lxx. & Chaldæus. includatur. $. 26. De hæreditate ] Nam tota terra eft hæreditas : $.24. A Thamar ] Chaldæus ab Hierichunte. Ea folet fed ea non coca forte diſtribuitur tribubus ; quia in ea eft appellari ng TV urbs palmarum. Hoc fequitnr R. Ablatio. TYPUS Ra TYPUS SANCTUARII, Atriorum , Templi & Structurarum; quæ vidit EZECHIEL. N $. I. On tantùm Angelus monſtravit Prophetæ omnes partes Sanctuarii & menfuras ejus, ſed etiam jullit eum ea, quæ viderat, defcribere, hoc eſt, cùm verbis, tùm lineis, oculis Ifraëlitarum fubjicere; quemadmodum nimirum quàm optimè & facillimè formam Sanctuarii mente concipere poſſent. Et nos igitur, quum ver- ba Prophetæ , quàm accuratiſſimè potuimus, examinaſſemus, dedimus operam, ut, ſecundùm menfuras Propheticas, omnia loca & partes Sanctuarii delinearen- tur à nobili & celebri Mathematico Samuele Carolo Kechelio ab Hollenſtein, p.m. ut ipfi oculi judices & teftes fierent aptiſſimæ diſpoſitionis & ſtructuræ. Atque etiam Bibliopola, vir egregius, Editor hujus Commentarii, non pigratus eſt conducere, haud parva mercede, Architectum & Cælatorem, utrumque peritiſſimum; qui laborarunt, quæ animo conceperamus, diligentiſſimè deſcri- pta lectori in aliquot tabulis contemplanda exhibere. Vidimus quidem & ab aliis excula ſchemata: Ca- Itellionis; id, quod Lavaterus exhibet; Haffenreferi; Villalpandi: quoddam etiam à Judæo factum, quod è Palatinatu ad me miſit Vir Reverendus Johannes van Dalen, Sereniſſimæ Viduæ Pálatinæ à facris con- cionibus, amicus nofter vetus & certiſſimus. Sed vidimus in eis notabilia fphalmata. Quæ ipfa acuerunt noſtram diligentiam ad conſiderationem verborum Prophetiæ accuratiorem. Erit igitur hujus contem- plationis prima utilitas, ut oculorum inſpectio fidem faciat noftræ verſioni; quum patebit, omnia loca Sanctuarii & partes ſuis menſuris ita deſcripta eſſe, ut nihil deſit, nihil ſuperſit, & omnia ſint ordinatiſſima atque aptiſlimè collocata; atque ita fenſus verborum Prophetæ , quibus narrat, quæ vidit, fiat, quàm pote, clariſſimus. Deinde, ut omnis forma Sanctuarii ſine negocio memoria comprehendatur, &, quod Spiritus intendit, tanquam per parabolam luculentam, ſignificare, obvium ſit ruminanti & in ipfa re, h. e.exædi- ficatione Templi fpiritualis, promtiſſimè animo occurrat. PRIMA T A BU L A S. 2. Exhibet totum Sanctuarium incluſum peribolo ſeu muro 6.cubitos craffo. qui in lateribus ſingu- lis habet quingentos calamos, ſex cubitorum, hoc eſt, 3000. cubitos, in univerſum 1 2000. Ezech. 42: 16. 17. 18. 19. 20. S E Cu N D A TABUL A S. 3. Exhibet veſtigium Atrii exterioris, & , quæ id complectitur. Subjicitur ſcala 400. cubitorum. Ea enim latitudo ejus eſt intra peribolum, à Septentrione ad Meridiem. Longitudo autem eſt 450. ab Ortu ad Occaſum. Habet tres portas, orientalem, feptentrionalem, meridionalem. Hæ reſpondent portis atrii interioris, in quo portas oportuit medium fui lateris obtinere. Atrium interius exteriori includitur , ut ratio dictat. Neque plura atria vidit Propheta. Ita ut hallucinati ſint, qui plura fecerunt. S. 4. Ante portas ſingulas eſt veſtibulum, cujus tectum 4. columnis ſuſtinetur, cujus fpacium intraco- lumnas longum eſt 25. cubitos, latum 5. cubitos. 5.5. Ad portas aſcenſus eſt 7. gradibus : qui peribolo includuntur. Ezech. 40:6.22.26. Porta habet duplex limen 6. cubitorum; Viam inter trestħalamos, & tertium limen 6. cubitorum. Longitudo fingu- larum portarum eſt so. cubitorum. Latitudo te&ti 25. cubitorum. A fine portæ atrii exterioris ufque ad primum limen portæ atrii interioris ſunt 5o. cubiti. Portæ accuratiùs exhibentur Tab. III. IV.V. S. 6. In atrio exteriori eſt pavimentum, & ad peribolum ſitæ 30. cellæ feu aulæ, 15. in utroque latere. Ezech. 40:41. eæque quadratæ æquales. cap. 40:10. II. 12. Artifici viſum fuit melius, conjungere ha- rum cellarum vel aularum aliquas, quàm fingulas ſeorſim collocare. Quod tamen fieri potuiffet. Hæcel- læ poſitæ ſunt contra aream templi & contra ædificium occidentale: atque etiain ad maceriem orientalem. cap.42:10. Ante eas eſt via, quæ tendit ab occafu ad orientem intra ſeptum ſive maceriem commodam. verf, 12. S. 7. In codem atrio in quatuor angulis ſunt quatuor atria parva, longa 40. cubitos, lata 30. in quibus culinæ pro ſacrificiis populi. Ezech. 46: 21. 22. 23. 24. Notavimus literis a a a a s. 8. In atrio exteriori ſunt etiam gradus octo ante portas atrii interioris, & veſtibula carum. Ezechiel. 40:30.31.34:37. 3 min $.9. Juxta portam Atrii interioris orientalem ſunt conclavia ad ſeptentrionem & meridiem; hoc pro facerdotibus obſervantibus altare, Ezech. 40:44.46. illud pro facerdotibus curantibus domum. Ezech. 40. verf.45: S. 10. Septentrionalis porta habet intra porticum 4. menfas, & juxta porticum quatuor, & rurſus qua- tuor alias: omnes duodecim. Ezech. 40:38.39.49.41.42.43. $. 11. Eam portam ferè contingit cella deſtinata abluendis holocauſtis. Ezech. 40:37. In ea ſunt paxilli, ex quibus victimæ ſuſpenduntur. verf . 43. S. 12. Ad latus ejuſdem portæ funt & cellæ cantorum. Ezech. 40:44. $. 13. Inter TABULA I. UIT Septentra 122 ALS a.a.a.a. quibus culinze h TAB. II 2.1 7-30. Friginta cella Jeu auliz quatuor parva atria in coquendis Jacrificys populi B.B.B.B Dua bafis quibus impofita columnæ €. Cella obſervantium altare 5. Cella obſervantium Templum Cella abluendis victimis Cella cantorum Domus gemina 1ęíseros pro facerdotibus Culina coquendis facrificis facerdotum Solum Templi Altare holocauſti 10 YY λ.λ. Р P . pl. pl.fl.pl. Porta. Occidens . 28 UN AVAN MA 67 30 1 3 LUNCH ELMEZ Structura poftrema a JE STESS 27 B V ' B es 26 5 25 R I V 6 24 Templum A TR E 9 B B . 23 2 8 Meridies. X II I v M e 22 e TUD) n LITIN דוברז Tiis DO la Atrium interius no... st IT) OT EILL). INT) VWR KELLEN M E lo 21 OL REA VAATA 2 C E x T E R I 20 11 V L F 110 STIL a Tina RA HVALA 67 18 27 16 15 14 13 :: 12 Oriens 200 250 304 20 30 40 Tos Tooz Toft Lulu Scala Cubitorum. TAB. III. Veſtigium Portie a a e. Terminus L. 12 I Veſtibulum columnis inclufum . 6. Gradus in alüs . in alys 8. Limen 6 cubitorum. d. Irmen alterum 6 cubitorum . cubiti. Ff. Margines quorum fines diftant 30 cubitis. . gg: Margines exteriores in 30-cubitos protenfi . h. Thalamus primus 6 cubitorum . Jnterſtitium 5 cubitorum k. Thalamus fecundus f. Jnter fritium 5 cubitorum m. Thalamus tertius 6 cubitorum . n. Terminus cubiti o. Limen tertium 6 cubitorum Latitudo tecti 25. cubitorum P.p. Latitudo vice 9.9 porta inter margines 8 cubitorum 1. m k 19 9 P Р е e P. 6 a 10 201 30 4° Scala cubitorum 50. TAB. IV. Spectus Provesibah. bo SE 20 20 30 50 Scala 60 Cubitorum . TAB. VIE Apertus lateris prie et Vefabule பாப்பா II UN USU THUTTUNITIlln! III HITUTE TIபல்வேO THE 50 20 30, 49 20 d Scala 50 Cubitorum Pool 1 610 do a aa a TAB. VI Suggeftus 5 cubitorum cingens aream Templi bb. YalSpor five area nnda . c c Murus Templi exterior 5 cubitorum , feneftris diftinctus . dd. Oſtia ad exedras . Exedræ XI diftinctae poftibus pervys . ffff. Murus interior Templi 6 cubitorum in imo , trium in fummo . Area 10 et Vich g. Sanctum et Sanctum Sanctorum 6o cubitorum longitudine , 20 latitudine . h. Altare ligneum in Sancto . i. Ofríum Templi cubitorum. k. Veſtibulum 20 cubitos longum , ulatum , 1. Gradus. mm. Dicebafes columnis gerendis. e e. rum Templi Occidents ਬ GOTHI BHIMUBGI 180 | || B 1400161 36 10 Bolo 0164 Plohlolo 15 BOL. Pulolololo Hol BITA 18 IBIBITA 0115116118110 IBUMUSUHTHTHUSIBOBOIBU Roldal BGH 1818 RIHMA101 Ba| ALIPLARI AISI gelees | P| herope FC 2018 Quel alalla loro alle 101 1011010 lolo lo bielefeld doo|4 b b Meridies Sepientric d d HHHHHHHHHHATH KUA TOTON e e Rollou0101011 Hial blololol k PEMILIE POMPE O BIOLOMBIA | Joll loodi oldu 1911801911 SAAT OPHTHaIedalolell ဝ MAIS BUAH ATA PARURE BIHRio Baldone allalaanan adalah t m m Oriens 20 20 201 sol go 30 4° 50 60 yol Scala 100 cubitorum. . TAB. VII. S2 RETI Frontiſpicium Temple Veftibuli at Exiderarum דר Se TAFIT HISTER HOTELLER 80 go u oo 301 4° 501 bo 7° Scala 109 cubitorum un et Veſtibuli. DITT STORT L LES TIEM.LAI MIP IMIT 150 UI 202 Ft 188 60 701 80 901 T 100 rius veftibuki, et Commiffura perietum Templo Exedrarumg, Diſtinctio per etis Templi interioris. X jumi NI 60 701 801 99 rool 20 mie TAB. X. ТАВікі. mut OM WATTS Templum et Exedra demto frontfpicio Lemon FBI.) JM 200 20 301 501 80 60 401 701 2001 gol 201 Scala 100 cubitorum , TAB. XIII NA From Oriental uto utriusa TAB. XII. Occidens + H + Septentrio HH 10 Oriens 10 Iraut TAB. XV. Facies 18 Teisėy8 interior . Cum postibus paulatin retrocedentibus . WWW w 1990 ISO 00 IH IH Facies 18 Tsisėyx exterior perfus Septentrionem . TAB. XIV. NE UUTI I II I 30 10 40 Scala Cubitorum et partium utriusq, Atry. 3608646 UTTI HI IALIH 12 ELA Red Ammann DDD TREATMENTIDO 2018 lu 11 TOUT ANTI/21 TOPORRVIROS LET TIL 2011 VE HH TAB. XIX. Altare IY p us ' SANCTUARII, &c. * 6. Zimer. 6. Limon I. Termia nus. mus 5. Inter- MHS. 5. Inters flitium. 6. Thalas 224s. I. Termia 25. 6. Limena $. 13. Inter extrema portarum limina & inter portæ orientalis limen extremum & folum tem- pli patet Atrium interius 100.cubitos. Ezech. 40:47. In eo ſitum altare. Hæc res non rectè ad- verſa fecit alios in atriis & portis deſcribendis mirum in modum aberrare. S. 14. Ex atrio interiori aſcenditur gradibus (paucis nimirum) ad templum. Ezech. 40:49. S. 15. Solum, in quo templum, eſt 100.cubitos longum & latum. De quo & templo diſtin- Atiùs in Tabula VI. VII. VIII. IX. X. XI. S. 16. Verſus occidentem eſt Structura habens in longitudine 90, in latitudine 70. cubitos. Paries eſt s.cubitorum. Ezech.41:12. Cum parietibus longitudo eft 100. cubitorum. verſ. 15. Solum hujus ſtructuræ quadratum eſt. Maner fpacium vacuum inter templum & ſtructuram hanc 20. cubitorum. S. 17. Ab angulo areæ quadratæ templi ducitur maceries verſus Septentrionem per 50.cubi- tos in atrio exteriori . Ezech. 42:7. & rurſus ab occaſu in ortum (nempe uſque ad angulum atrii interioris, qui eft inter feptentrionem & occaſum ) per 100.cubitos. In hoc fpacio Atrii exte- rioris eſt Cella gemina, media via diſtincta, reisey @ $, ex adverfo Templi, Ezech. 42:8. cujus ſuperiora conclavia paulatim retrahuntur. De ca accuratiùs Tab. XII.XIII. XIV.xy. Τ Α Β u L A Τ Ε R TI A $. 18. Exhibet veſtigium portæ. Ante portam ſunt 4. baſes fuftinendis columnis, quibus te- Aum veſtibuli incumbit. Spacium inter columnas & portam eſt 25. cubitorum longitudinis & 5.cubitorum latitudinis, veſtibulum portæ. In peribolo includuntur feptem gradus. Tot gra- dus ſunt portarum atrii exterioris. Adatriun interius aſcenditur gradibus octo. Longitudo por rorono tæ eſt so.cubitorum. *Ea longitudo ita conficitur. Primum & fecundum limen faciunt 12.cu- bitos. Succedunt tres utrinque thalami juxta viam portæ. Eorum longitudo & latitudo eft6.cu Aitiam. 6. Thalar bitorum; puta , cum parietibus. Efficiuntur 18. cubiti. Interſtitium geminum eſt 5. cubito- rum. Fiunt 10. cubiti. Thalamos cingunt margines paullùm elati à terra, cubiti latitudine, ſu- ftinendis palmis. Vocantur ?', quod ſonat arietes. Margo angularis primi thalami à limine diſtat Termino vel Limite unius cubiti. Demta longitudine thalamorum de via portæ , inde à li- 1. Margas mine ſecundo ufque ad marginis angularis thalami tertii finem ſunt 13. cubiti. Ezechiel. 40:II. Marginem illum excipit terminus alter cubiti latitudine, h. e. fpacium inter marginem & limen. Tum limen 6. cubitorum. Thalami autem pofiti ſunt juxta viam portæ. Ezech. 40: 10. tenden- do ad ortum utrinque. S. 19. Per Thalamorum margines intra & extra portam ducta linea eſt 30. cubitorum. Ea longitudo bis ſumta eſt 6o. cubitorum. Ezech. 40:14. S. 20. Portæ tectum planum eft. Id, ubi latiſſimum, eſt 25. cubitorum. Ezech. 40:13. Ea la menſura ita conficitur. Margo exterior 1.cubit. Latitudo thalamorum 6. cubiti . Margo inter 10 rior 1. cubit. Viæ inter margines latitudo 8.cubiti: inter thalamos 1o. cubiti. Ezech. 40: 9. 10. Te&tum utrinque prominet cum capitibus trabium, ut tegat & margines cum palmis, dimidium cubiti. Fiunt 25. cubiti. T A BU L A Q u A R T A S. 21. Exhibet Afpectum portæ & veſtibuli cum tecto: quod lorica ſeptum. Sub quo capita trabium ornamenti cauſa cernuntur. Addita eſt ſcala 60. cubitorum. T A Bu L A Qu I N T A §. 22. Exhibet aſpectum lateris portæ & veſtibuli. Latus portæ palmis exornatum eſt. Addita eſt ſcala 5o. cubitorum. T A BU L A S EX TA S. 23. Exhibet aream quadratam 100.cubitorum. Et in ea veſtigium Templi. Area illa dici- tur 1772, q. d. Sectio. Ezech. 41: 13. 14. In area hac eſt rap dereliétum, ónail@gu 20. cubitorum. Ezech. 41:10. idque ad utrumque templi latus. Area tota ambitur orâ five podio aut ſuggeſtu paulò altiore: quod m? bip? appellatur, q. d. Confiftentia dereli£ti. Is ſuggeſtus habet 5. cubi- tos latitudinis. Ezech. 41:11. In quo eft feira was ſive lorica, ubineceſſe eſt. 5.24. Domus habet Exedras. quæ funt triplices. Ezech. 41:7. fuperiores latiores inferiori-- bus. ibid. Infimæ habent altitudinem 6.cubitorum.verf.8. Paries templi inferior in ima regio- ne eft6.cubitos craſſus, in ſecunda 5. in tertia 4. fupra tectum exedrarum quod exſtat, habet craffitiem 3. cubitorum. Exedræ infimæ latitudo eft 4. cubitorum, Ezech. 41:5. fecundæ igitur f.cubiti, tertiæ 6. cubiti. Paries exterior eſt craffus 5. cubitos. Itaque tecti exedrarum latitudo eft 12. cubitorum. Paries exterior cum interiori jungitur per Attikim, hoc eft, poſtes pervios. Ezech. 41:16. Per eos exedræ diſtinguuntur, ut in univerſum ſint triginta tres. Ezech.41:6. undecim fcilicet in quavis regione. In medio latere eſt oſtium ad exedras. cap. 41:11. Exedræ, ut & paries templi ſupra Exedras, habent feneftras conniventes. Per cochleas aſcenditur ad fu- periores Exedras . Templum fupra Exedras habet altitudinem undiquaque. Ezech. 41:8. S. 25. Templi fpacium eft in longitudine 60.cubiti (nempe 40. fanci, Ezech. 41:2. 20. ſan- &ti fanétorun cap.41:4.) in latitudine 20. cubiti. cap.41: 2.4. S. 26. Ante templum eft veſtibulum 20. cubitorum longitudine & 11. cubitorum latitudine. Ezech. 40:49. Veſtibulum annectitur Templi parieti interiori. Latitudo ejus fic conficitur. Exedrx 6. I. 24. 25. R 3 T Y p us SANCTUARIIс , &c. IO 8 d 12. 50 5 20 Exedræ latitudo 4.cubiti. Parietis exterioris 5. cubiti. In podio ſeu ſuggeſtu 2. cubiti. Fiunt undecim cubiti. In ſuggeſtu ſuperſunt tres cubiti ante veſtibulum. Longitudo veſtibuli ſic menſuratur. Oſtium templi & veſtibuli 1o. cubiti. In pariete frontis templi ab oftio uſque ad pa- rietem veſtibuli 3. cubiti utrinque, & ſic ab oftio veſtibuli ad parietem ejus (aquilonarem & au- Itralem ) intus. Ezech. 40:48. Remanent 2. cubiti utrinque; craſſities parietis veſtibuli aqui- lonaris & auſtralis. Ergo 20. cubiti longitudinis, & 11. cubiti latitudinis complectuntur parie- tes veſtibuli 2.cubitorum. S. 27. Frons templi. Paries extimus 5.cubiti utrinque. Exedrarum latitudo 4. cubiti utrin- què. Paries interior 6.cubitorum utrinque. Hinc ad oftium in ſancto 5. cubiti utrinque. Ezech. 10 41:2. Oſtium 10.cubiti. In oſtio ſunt baſes unius cubiti utrinque ſuſtinentes poftem cum cardi- 10 nibus. Manent 8. cubiti pro valvis. Ezech. 41:1. S. 28. In templo altare ligneum eſt. Ezech. 41:22. Sanctum à ſancto ſanctorum diſtinguitur pariete: in quo fores geminæ triplices. Ezech. 41:23. 24. S. 29. Solum templiquadratum centum cubitorum, cap. 41: 13.14. ita metimur. Suggeſtus s utrinque 5. cubitorum: hypäthron five area nuda 20. cubitorum utrinque: paries exterior exe- a drarum 5. cubitorum utrinque: exedræ imx latitudo 4. cubiti: paries interior templi 6. cubito- 20 rum: fpacium templi inter parietes 20. cubiti. Hæc latitudo. * Longitudo iſta. Suggeſtus 5. cu- 6bitorum fuftinens parietem veſtibuli 2. cubitorum. Latitudo fpacii veſtibuli 9. cubiti. Paries in- terior templi 6. cubiti. Longitudo ſpacii templi 60.cubiti. Paries interior ad occaſum 6. cubiti. 20 Latitudo exedræ 4. cubiti. Paries exterior 5. cubiti. Suggeſtus 5.cubiti. S. 30. Ante live Aream Templi ſunt gradus. s. 31. Apud gradus ſunt duo o ſeu duo ſtylobatæ gerendis columnis. Hi ftylobatæ qua- % drati ſunt, undique 5.cubitorum. Ezechiel. 40:48. col. 1. & verf. 49. Proſcala hîc funt lineæ fe cundùm longitudinem & latitudinem ductæ, quarum intercapedo eſt 2. cubitorum. VII $. 32. Exhibet Frontiſpicium templi, Exedrarum & Veſtibuli; pas five poſtes pervios in 100 lateribus ſupra tectum Exedrarum eminentes. Item fenywa pesa in Suggeftu in latere occidentali. Τ Α Β ι Ι Α LA VIII S. 33. Exhibet latus Templi & Exedrarum & Veſtibuli : & parietes ante & ponè templum procurrentes: item partem loricæ ambientis ſuggeſtum, cum columna, cujus ftylobates aflidet gradibus. Loricæ tecti malogranata ornatûs cauſa impoſuit artifex. Eirei occaſionem dat locus cap. 9:1. Percute malum , ou commoveantur limina. h.e. Percute ſummatempli, ut com- $ 5 10 S TAB u L A S 5 Amoſi cap. moveantur ima. Τ Α Β u L. A IX S. 34. Exhibet tecti loricam, capita trabium ſubtecto, fornicem intra templum, & latus in- terius, cum feneftris , inque eo palmas & Cherubinos duplici facie, ſeptum diſtinguens ſanctum à ſancto ſanctorum, & altare. Tum ad dextram latus interius Veſtibuli ſeptentrionale 9. cubitos latum; cum palmis & Cherubinis; item latus oftii templi & in eo poftem ad valvas ſuſtinendas; & latus oſtii veſtibuli feptentrionale : ad finiftram verò Exedrarum contabulationes & in ſupe rioribus regionibus amplificationem, muri autem diminutionem; item Exedrarum diſtinctio nem per poſtes pervios, etiam fupra tectum Exedrarum extantes : denique partem fervráca MOT@ ſive loricæ in Suggeſtu ad occaſum. Omnia ad menfuram. Scala 100. cubitorum ſub- jecta eft. TAB u L A X S. 35. Exhibet aſpectum interiorum templi ab ortu, & nominatim valyas foribus triplicibus factas in ſepto inter Sanctum & ſanctum ſanctorum: Ezechiel. 41:23.24. 25. ac rurſus palmas & Cherubinos in tectorio ligneo & in ſepto ac valvis. ibid. verſ. 18. 19. 20.25. TABULA XI S. 36. Exhibet Templi & Exedrarum & ſuggeſti ponè templum loricas; Cæteroquin, demto frontiſpicio, fornicem, & Septum inter Sanctum & ſanctum ſanctorum, Exedrarum lumen , contignationes, perruptos poſtes, qui >'pini Attikim dicuntur. T A BU L A XII S. 37. Exhibet Veſtigium Structurægeminæ terseys five triplicem contignationem habentis; templi Arex, in Å trio exteriore, affitæ, deſtinatæ facerdotum conviviis. Sunt hæ cellæ áulawes ownel, fibi invicem obverfa, diſtinctæ via 10. cubitorum : feu potiùs 12. fi adjicias, quod recedit inter exſtantes poſtes, ſpacium. Singulæ domus in imo latæ ſunt 19. cubitos. Paries ad Septen- trionem in medio latere habet Oſtium, per quod tranſitur in mediam viam. Muris perpetuis à Septentrione ad Meridiem tendentibus diſtinguuntur Cellæ in ima, media & fuprema regione. Paries anterior ab Oriente ad Occaſum tendens, habens oſtia ad cellas imæ regionis, juxta mediam viam utrinque eſt, cum poftibus extantibus cubiti latitudine. Secundus paries inter Orientem & Occafum cum oftiis eſt anterior paries cellarum ſecundæ regionis . Tertius eſt paries cellarum tertiæ regionis . Hos parietes fornicibus incumbere, facile eft fubintelligere. Quartus T Y P U S SANCTUAR II, &c. T A Bu L A Quartus & extremus paries, qui ad ſeptentrionem eſt, Cellas trium regionum prætexit. In eo eſt Oſtium in medio. Extremus paries verſus Meridiem ſolo templi adjunctus eſt. Feneftræ, quæ in eo funt, intelli- guntur eſſe in ea altitudine, qua folum templi exſuperat . Nam ſtructura hæc in Atrio exteriore eſt; quod octo gradibus Atrio interiore & folo Templi, & adhuc minimùm duobus gradibus Suggeſto folum Tem- pli circumdante, humilius eſt. Latitudo ſtructuræ totius, cum via decem cubitos lata, eſt so. cubitorum; quam ſcala adjecta oftendit: eademque longitudo. IN TABULA XIII S. 38. Apparet latus Orientale utriuſque reuséyx cum ſuis pas live perruptis poſtibus: qui per totum ædificium introrſum cellas diſtinguunt, & fornices præbent ſuſtinendis anterioribus parietibus ſuperioruin cellarum, in quibus ſunt oftia admittentia ad illas. Hi poſtes in ſecunda & tertia regione perrupti, faciunt cellas retractiores; quod Ezechiel dicit demordere de illis. TABULA XIV $. 39. Exhibet frontem resséye facerdotalium cellarum extimam verſus Septentrionem cum Oſtio, in atrio exteriore. TA Bu 1 A XV S.40. Oftendit faciem intimam & reuséys occurrentem ei, qui à Septentrione introgreditur in viam mediam, quæ facies item Septentrionem fpectat: cui obverſa eſt fimilis ſpectans Meridiem. In ea obfer- yandæ funt cellæ ſuperiores retractiores inferioribus, & earum oſtia, & via ante eas per poſtes pervios. T A BULA XVI 8.41. Palmas cum Cherubinis eorumque duas facies, humanam & leoninam, hinc inde ad palmas ver- fas, exactiùs oftendit. Vide Ezech. 41:18.19. XVII S. 42. Exhibet Columnam cum Corona & Malogranatis: quales binæ fuerunt ante templum Solomo- nis. Ex deſcribuntur 1. Reg. 7:15.16.17.18.19.20.21. 22. 2. Reg. 25:16.17. 2. Chron. 3:15. Jer. 52:21. 22. 23.ubi, ſis, vide Commentarium noftrum. Ex Ezech. 40:48. 49. patet, ftylobaten columna- rum patere in quadrum quinque cubitos. Ei quadro aptè convenit columna, cujus orbis ſit 12. cubito- rum. quemadmodum dicitur 1. Reg: 7:15.& Jer. 52:21. Altitudo columnæ dicitur 18. cubitorum. Id de ſcapo intelligendum, ut rectè docet Petrus Martyr. Quod autem in Chronicis dicitur, longitudinem five altitudinem columnæ fuiſſe 35. cubitorum, id, ni fallor, facile eſt explicatu. Quanquam Interpre- tes & Hebræi & noftri hîc titubant. Ineamus rationem hoc modo. Stylobates habuit quinque cubitos qua- quaverfum. Viginti igitur cubitorum eſt hoc quadratum. Vix poteſt aptè in tanto ſpacio collocari co- lumna, cujus peripheria minor ſit vulgaribus cubitis duodecim. Ejus diameter, fecundùm proportionem 7. ad 22. erit cubitorum trium, palmorum quatuor, digitorum 3. cum zi/ Qui columnarum menſuras docent, diametrum fexies ad ſcapi proceritatem fumunt : ita tamen, ut quædam ornamenta columnæ complectantur. Quod fi admittimus, columnæ altitudo cum ornamentis foret cubitorum 22. 2. palmorum 5. digiti unius cum zł/ Quumque corona habeat 5. cubitos, reſtabunt pro Trabeatione & Stylobata 7. cu- biti, 2. digiticum i/Nos, fugientes to aíces exércos, fic curavimus exprimi columnam, ut 18. cubiti fac ciant nudum ſcapum, 5. cubiti coronam columnæ ſuperimpoſitam. Qui funt cubiti 23. Deſunt cu- biti 1 2. ad 35. Hosjuſlimus partim ſtylobatæ partim trabeationi & ornamentis columnæ attribui juſta pro- portione. Templum Solomonis altum fuit 30.cubitos. Corona igitur fupra tectum templi eminuit. Ma- gnificum opus exære & fpeciofum ac dignum reliquaſtructura. Τ Α Β u L A XVIII S. 43. Eſt ſcenographia omnium ſtructurarum & partium Utriuſque Atrii; reſpondens Tabulæ II. XIX S. 44. Exhibet Altare holocauſti. Aboriente ſunt gradus five aſcenſus. Inimo Altaris ſinus eſt cubiti altitudine cinctus limite cu 10 epscto. Supra eum eſt quadrum duos cubitos altum, cubiti latitudine quaqua- verſum extans. Supra id eſt quadrum quatuor cubitos altum. In ſummo focus duodecim cubitos påtens in omnem partem, & is cinctus ambitu quatuordecim cubitorum undique. Corona aut terminus circuit {pithamæ altitudine. In angulis quatuor ſunt cornua. Vide Ezech. 43:13. 14. 15.16.17. $.45. Monitum etiam te volo, AMICE LECTOR, in titulo nos curaſſe cælari typum Primæ Viſio- nis; quod eſt Emblema Hominis ſedentis in throno, ſuper Expanſo, limpido inſtar glaciei, in figura la- terculi (quod ſumſimus ex Exod. 24. verf. 10.) ſub quo ſtant in terra quatuor Animalia cum quatuor facie- bus, humana, leonina, taurina & aquilina : & juxta illa volyuntur totidem rotæ rotis implicatæ, quarun abſides oculis plenæ ſunt. Harum tres in conſpectum veniunt. Lux & fulgor è nube erumpens & omnia circumvallans pofticam abfcondit. Emblema hoc eſt, non imago. Aúnacos & ſignificatio hîc ſpectanda eſt, T A B u L A non forma R4 SIGNI- 196 COM M E N T A R I U S SIGNIFICATIO TEMPLI EZECHIELIS. CA P. XL. V S.I. Erl. 1. Tempus hujus viſionis di- | quaſi lacinia aut procellio montis Sion anguſtior. Vide ſertè notatur quoad annum & diem. commentarium noftrum ad Pfal. 48: 3. Si templum mate- Decimo quarto anno poft templum | riale & manu factum notaretur , eſſet conftituendum in monte Sion , urbe Hierofolyma , & tribu Judæ. Nam ver- ਦੇ ਹੋ exciſum, quaſi duabus hebdoma- Dia dibus vaftitatis & quietis terræ fini bum Dei extat, quo ſignificatur, Deum alibi templum tis. Apertum eſt, editam eſſe hanc materiale non habiturum. Vide Pfal . 78:68. Et elegit trie viſionem ad confolationem Ifraëlitarum , ut , qui templum bum 7udæ , montem Sion , quem diligit. & 132: 13. 14. non haberent aut viderent, contemplatione hujus templi Nam elegit Dominus Sionem, appetivit in habitationem fibi. interim occuparentur , & meditarentur , quid ifta viſio fi Hæc requies mea in perpetuum , hic fedebo vel habitabo ; quia gnificare poflit. appetivi eam. Atqui hic non eſt mons Sion: nifi dicamus, $. 2. Dies eſt decimus menfis ſeptimi, qui vocatur dies & Sionem in altitudinem & proceritatem elevatum iri & Kippurim five jejunii. Vide Levit . Cap. 16: 29. Nam in alium locum eſſe migraturum. Quod fi fieret, nihilo- principium anni Judæis eft menſis feptimus : cujus nume minus tamen non conveniet verbo Dei, qui tribum Ju- nia fingularem cultum habet. Levit. 23:24. 25. Conve- dæ elegit. Atqui hic templum extra tribum Judæ confti- nit hæc viſio in eum diem, quo aliàs fecundum legem du tuitur. plex hircus fiftendus erat, fortè diſcernendus ; quorum $. 8. Accipiamus igitur , quod certum eft, domuin unius fanguis erat intrò ferendus in fanctum ſanctorum , hanc & urbem hanc fore illuftrem & fpe&tabilem in toto ad expiationem fanctuarii ab omnibus peccatis Ifraëlita- mundo, non aliter, quàm , fi in monte altiſſimo eſſent rum; alter autem vivus, tanquam onuſtus peccatis, in pofitæ. Vide Matth. 5: 14. Vos eftis lux mundi. Non po- deſertum mittebatur ad Azazelem , h. e, ut A. E. non teſt civitas occultari, quæ in monte fita eft. Deinde etiam malè interpretatur , Dæmonem defectorem. Quippe Dæ- altitudo poteft fignificare communionem cum cæleſti- mones per hircos & capros etiam notantur in fcripturis. in bus. Epheſ . 1:10. Philipp. 3: 20. adde Apoc. 21: 10. quo notatur populi defectoris repudiatio & traditio in ma $.9. In eo igitur monte vidit primò Civitatem poſitam num Satanæ & inclufio in inobedientiam, & dimiffio ipfo- ab auſtro; fed eam hîc non deſcribit : verùm infra cap. rum in deſertum mundi, ut inter gentes vagi in peccatis 48: 15. & fequentibus. Differt aurem deſcriptionem fuis moriantur. POLE ejus, ut priùs defcribat-templum in eodem monte fibi $. 3. Quid igitur aptius poterat illo die exhiberi, quàm demonftratum, quod pofitum intelligitur ad feptentrio- ænigma templi purgati ab inquinationibus Ifraëlitarum , nem. Quod cùm ei demonftratum eſſet, cum deinde de- & , quod pollui atque inquinari non poſſet, & ad quod monftrat , quo in loco fitus fuerit ille mons in terra, etiam ipfi defectores per novam gratiam erant revocandi, quam daturus effet Deus populo ſuo hæreditatem , & ideò ut in eo miniftrarent Deo? Nam ita nobis hoc templum deſcribit partitionem illius terræ. cap. 45: in inicio, & proponitur , ut ſignificetur, non polluendum per exteros porro cap.47.& 4.8. Hinc jam efficitur , monftratum eſſe & præputiatumn cor ac carnem habentes ; deinde Levitæ Ezechieli , quòd populus Dei habiturus effet & templum, quidam, qui cum Ifraële aberraverant , admittantur ad & civitatem & terram hæreditate obtinendam. miniſtrandum ſacerdotibus filiis Zadok. $. 10. Templum autem hîc conſtituitur extra civita- $.4. Hoc templum non eſſe templum materiale ſecun tem , quemadmodum & Apoc. 21. verf. 22. dicitur, dum , quod Zorobabel deinde ædificavit , facilè ex reipfa Templum non effe viſum in civitate , quippe quum Do- patet. Nam & fructura alia illius fuit, & illud templum minus & Agnus ipfius templum fint. Atque ideo apud inquinatum eft, & poftea deſtructum. Ezechielem de urbe dicitur , quod nomen ejus à die ſit, $.5. Judæi exiſtimant , hoc eſſe templum materiale DOMINUS IBI. Quo fignificatur ; Deum præfen- tertium. Quod an verum fit , ex tractatione ipfa diver tem eſſe ipfis velle & pro fanctuario in civitate ipforum , ſis locis patebit. Interim , cùm & ipfi in conſtructione omnibus nimirum & colentibus illam civitatem & acce- templi myfterium quærant , non ægrè ferent , fi nos, dentibus ad illam. quid illa ſignificare poffent , fi aliquando tale templum $.11. Quo non obftante , populus diftinétè, ut ha- exftructum effet, duce Scriptura rimemur. Deus in tem- bens templum & conveniens in templo, & rurſus, ut ha- plis manu factis non habitat. Ideò, fi qua ejus domus di- bens civitatem , & conveniens in civitate, conſiderari po- citur in terra, elle figura veræ domus éxei po trový te judi- teft. canda eft. $. 12. Et, quatenus quidem populus habet templum , $.6. Verf. 2. Locus , in quem in Spiritu Ezechiel ſignificatur populi communio cum Deo & acceſſus ad raptus fuit, eft terra Iſraël. Nam terra Iſraêl eft hierogly. Deum; quatenus autem fignificatur habere civitatem , in phicum emblema Eccleſiæ ſanctificandæ ex toto mundo; qua Deus habitet , notatur , populum inter fe habere coma quemadmodum terra Ifraël fuit decerpta ex reliquo mun mercium, focietatem , regionem , ordinem , Deo venien do , tanquam poffeflio Dei, in qua ſe manifeſtaret, & te ad ipfos & fe ipfis familiarem exhibente: quatenus au- quam præſentia fua fanctificaret: in cujus oppofitione re tem populus idem demonftratur terram hæreditare, ſigni- liquus mundus vel mare vel deſertum appellatur. Certum ficatur , fingulos habere partem in hæreditate mundi, & in eft, quòd hîc fignificetur , Deum daturum eſſe populo ſuo bonis, ut nulla re indigeant. hæreditatem'in mundo , quemadmodum Ifraëlitis terram S.13. Templum collocatur ad ſeptentrionem, urbs ad Canaan dederat. auftrum. Non , quòd una plaga cæli potior fit altera , fed 6.7. Cæterùm dicit, fe depoſitum effe in monte alto potiùs , ut indicetur, Dei regnum totam terram occupa- admodum , in quo ipfo monte fuerit tanquam urbs verſus me re, & Septentrionem & Auftruin. ridiem. De eo monte amplius cognofci poteft ex cap. 48: $.14. Si præterea hîc myfterium eft, fortaſſe eſt ſigni- 8.9.13. &c. Olim erat templum in monte Sion five ap- ficatio ordinis ; quafi innuatur , priùs fore, ut populus pendice montis Sion, monte Morijah. Is mons in ipfa nofcatur, ut habens templum , & quidem in parte mun- civitate Hieroſolyma incluſus erat, neque habebat tan- di, quæ vergit verſus ſeptentrionem: Deinde autem , ut tam altitudinem, ut debuerit dici mons valdè altus. Et habens civitatem ; & quidem non tantùm in parte mun- Hierofolyma,diviſa in ſuperiorem civitatem & inferiorem, di, quæ eſt ad Septentrionem , fed etiam eâ , quæ erat templo , quoad hanc, verſus ſeptentrionem , quoad il- eft ad Auſtrum : cùm nimirum congregati fuerint ex ter- lam , verſus occafum. Verſus meridiem tantùm Ophlas, ris ab ortu, ab occafu, ab aquilone, & à mari, nempe Auſtra- 1 Ν Ε Ζ Ε C HI ELIS CAP. XL. 197 me. Auſtrali. Pfal. 107: 3. quafi diceret , populum, cùm fe tur, & deducuntur per domum Dei, ut videant, quid fe diffuderit uſque ad auftrum , tum etiam maximè habi Deus ædificer, & ubi Deus habitet, & quid in domo ſua turum inftar civitatis. Quod non valde abhorret à verifi- faciat , & quomodo in ea colatur & glorificetur, iis in militudine: cùm videamus, primis temporibus Euangecumbit , aliis hæc nota facere, imprimis domui Ifraël, lium prædicatum & receptum fuiſſe magis in partibus fe per generationem Dei filiis , ut & ipfi eadem audiant & ptentrionalibus , & nunc verſus auftrum vix aliqua pars videant omnia. populi Dei reperiatur. $.21. Verf. 5. Murus primò notatur; quo ſignifica- $. 15. Ergo & in hoc verſu habemus tanquam propofitur ſeparatio fancti & non-ſancti. cap. 42: 20. Deinde tionem totius vifionis. Nam oftendit, ſe in terram fan- complexio & cuftodia eorum, qui ad templum Dei per- &am deductum & in ejus medio in monte alto collocatum tinent. Zach. 2:9. Deus promittit, ſe fore domui Ifraël ad videndum templum ante omnia: in cujus tamen meri murum igneum. dionali latere viderit effigiatam urbem; quæ tamen ipfi $. 22. Porrò, ut ad menſurationem illius muri accedat, ftatim non fuerit monftrata. repetit , in manu Monftratoris fuiſſe calamum menforium $.16. Verſ. 3. Et deduxit me illò nempe in aliam par- ſex cubitorum : ita ut quivis cubitus palmi menſura excede- tem oppoſitam urbi, ut deinde ex reipſa patebit. Loqui- ret vulgarem cubitum. Errat Villalpandus poft Hierony- tur detrikrãs: aut fimpliciter explicandum eft, abduxit mum, qui putant , perticam folo palmo auctiorem eſſe per- eica ſex cubitorum. Verba Prophetæ aliud dicunt. Sex cu- 6.17. Offertur ei imprimis monftrator & éžnys pfc. bitorum, in cubito & palmo. Sex cubitorum fingulorum Is monſtrator nominatur Vir, cui tribuit afpe&tum æris menſura eft cubitus & palmus. Eo docetur plenitudo gra- fulgentis, & funiculum & calamum. Quo fignificatur fan tiæ & abundantia. accorcio Apoſtolus folet appellare. Si Atitas & puritas cum vita ac robore perpetuo ; deinde no inter homines regia menſura eft major vulgari, non tam s titia omnis menfuræ ac modi donius Dei : imò & poteftas quia Regum eft abundantem menfuram accipere , quàm , dandi cognitionem operis Dei & nominis ipfius & gra- quia illorum eft omni liberalitate & bono cives ſuos im- tiæ , qua cum hominibus conjungitur , ut habitet in ipfis. plere: quare non ſtatuemus menſuram Dei, eamque gra- Matth. II:27. Nemo Patrem novit , niſi Filius , & , cui tiæ & veritatis & potentiæ, abundantem : voluerit Filius revelare. Similiter in Apoc. cap. 1: 12. 13. $.23. Metitur igitur muri illius altitudinem & craſſi- 14. 15. 16. defcribitur is, qui Johannem fecit videre, tiem integro calamo. Nam amplitudinem inuri demum poſt quæ vidit . Atque is cap. 10. 1. 2. introducitur ftans in dimenſionem templi & atriorum ejus ponit cap. 42: 20. arida & in mari habens pedes , ut columnas ignis. Rurſus Notatur autem per proceritatem & crallitiem parem fta- cap. 21. unus ex feptem angelis verf. 9. oftenditur habens bilitas cuſtodiæ Ecclefiæ & fufficientia ejus indefecta, per- calamum aureum ad menfurandam civitatem & portas petua, inexpugnabilis , infuperabilis. A porta five aper- ejus verf. 15. & verf. 17. dicitur menſura hominis, quæ eft tura periboli ducitur Propheta ad portam interiorem atrii , angeli. Cap. etiam 11: 1. datur ipli Johanni calamus , & quod exterius dicitur: cui reſponder alia porta atrii, quod is jubetur metiri templum Dei. Prima notificatio menſu. | interius appellatur ; in quo eft altare, & per quod aditur ræ operis gratiæ eft Filii, quæ fit per verbum & rem ipfam.templum. Itaque duo atria intra peribolum demonſtrata Secunda eft angeli cælitus milli, five ex hominibus exci- funt, diverſa altitudine. Maxima eſt periboli capacitas : cati docentis & demonftrantis , quod fit opus Dei & ipſius neque de eo fpatio quicquam præterea indicatur prophe- ædificatio, & quid eò non pertineat. Ef denique cujuſvis | tæ , niſi, quod quaquaverſum patuerit per menfuram 500 credentis metiri templum Dei ejufque amplitudinem, calamorum , h. e. cubitorum ter mille ; ita in univerſum turres , palatia , agnoſcere , admirari, celebrare, & à fuerint cubiti duodecies mille. non domo Dei diſtinguere. Vide Pfal. 48: 13. 14. Cir $.24. Neceſſe eſt à nobis conſiderari Eccleſiam , aut cuite Sionem á obite illam in circulum : numerate turres ejus. fingulos fideles, primò, ut per portam intrantes & intra Advertite cor veſtrum ad antemurale : diſtribuite palatia peribolum admiſſos, ad atrium verò utrumque & , quæ ejus , ut narretis generationi pofteriori. Nam hic Deus , in eis ſunt, & templum , & in omnia penetrare geſtien- Deus nofter in feculum & ſempiternum. Ipſe ducet nos ſupra tes. Ea indoles eft omnium fidelium. Quum fidelis per fidem in Chriftum , ut veracem teftem & falvatorem à $. 18. Stabat in porta. Opus eſt nobis duce & demon. Deo nominatum , in Eccleſiam intrat , & in fanctuario ftratore regni Dei. ' Hoc officium fubit ipſe Chriftus per Dei eft , jam ſimplice fide falvus eft. Nec tamen eſt Spiritum fuum , qui tam diſertè & palam nobiſcum loqui- recta five adultus, ut fapientiam in omnibus videat , tur , nos vocans ad domum Dei (Confer Prov. 1:20.21. ſed tamen novit , Chriftum Eccleſiæ factum effe fapien- & сар. . 8:1. 2. 3. cap. 9: 1. 2. 3.) quàm familiariter & im- tiam. 1. Cor. 1. verf. 30. & eam ſapientiam quærit, nea mediatè loquitur homo cum homine; aut hîc Ezechiel fi- | que atria domus Dei & ipfam domum Dei fpernit, aut bi videri potuit audire vocem iſtius viri. non anhelat ad illa , quæ fecreta funt & non videntur S. 19. In porta. Aditus ad domum Dei eſt per por- in hoc ſeculo, fed furſum verſus pergit , faltem votis. In- tam: neque licet in illam intrare, nifi per portam. Joh. terim potentia Dei continetur in corpore Chrifti, con- 10:1. 2. Chriſtus eſt porta verf.2. Qui enim in ipſo eſt, junctus cum omnibus iis , qui ingreffi funt , mediante particeps eft domus Dei: imò domus Dei eft. Hebr. canone , quo Eccleſia Dei circumſcribitur ; quod eft 14.& 6. Porta hæc eft periboli five muri, quo totum fan- verbum per Prophetas & Apoftolos ad duodecim tri- &tuarium circumdatum eft. De quo verf. 5. & cap. 42: bus Ifraëlis dictum. Intra hos cancellos ſe continet , 16. 17. 18. 19. id verbum retinens, & id non deſerens , neque adden . $.20. Verſ. 4. Duo Monſtrator Prophetæ injungit; do, neque detrahendo , neque permutando. Ita habet 1. Ut oculos & aures accommodet ad videndum & au fundamentum , qui eft Chriſtus in porta eos excipiens diendum. Similiter nobis di&tum eſt, ut & verba Dei non & formulam pietatis five inftrumentum doctrinæ i. in vanum dicta eſſe finamus , & opera ipfius , maximè con- | pfis oftendens; cui affiguntur per timorem & amorem ſtructionem domus ſuæ & erectionem regni fui, diligen- Dei. ter obſervemus. 2. Ut indicet, quæ viderit, domui Il Verf.6. Acceſſit ad portam. Docemur , 1. Fi- raël. Non funt reticenda opera Dei, atque etiam , quæ ex deles, quum ingrefli ſunt, habere ductorem in omnem verbo Dei didicimus de menfuris operis Dei & canone veritatem. 2. Fideles fine eo nihil poffe. 3. Dari progreſ milliovis (Rom. 15:18.19. 20. 2. Cor. 1o: 13.14.15. fum ad pleniorem cognitionem Dei & Chrifti & fapien- 16.) atque ædificationis Domus ejus, ſive de omni æco. tiæ totius myſterii, & prudentiæ & regni Dei ac confilio- nomia gratiæ atque iræ. Deus, quibus vult, hoc revelat rum ipſius. Facilè patet, eos , qui introducti ſunt, dum primitus ; five hoc difcant per vifionem , five ex verbo. in peribolo fubfiftunt & ducentem non ſequuntur , poſſe Verba enim Scripturæ funt geómv suçue. Quæ magna digna- multa, quæ ad omnem illam fapientiam pertinent, igno- tio eft , effe nos diſcipulos Dei, & non hominum. Efa.54: rare & in multis hallucinari, atque etiam, dum unus al- 13. Joh. 6:44. 45. 1. Joh. 2: 27. ſed , qui à Deo docen- teri conatur viam demonftrare ad interiora Sanctuarii, poffe mortem. 3: $.25. 198 Μ с о м м Е ad inſulas maris. Quò pertiner Efa. 41:2. Quis excitavit cubitorum , latiorem portam facit, & locum præbet Ε Ν N T A R I US poſle evenire, ut nitantur in vanum , & inter ſe diſſentiant, 9.31. Verf.7. --- 12. His verſibus oftendit , juxta omnes tamen manu Dei retenti in amore Chriſti & verbi viam portæ oftenfum fuiſfe thalamum , cujus menfura ef- Dei, & præparatione cordis ad ipfi obediendum. 'Quem- fet calamus in longitudine & latitudine, & poſt thalamum admodum autem neceſſe eſt fingulos credentes proficere quinque cubitos , & in fine porticûs portæ live viæ por- & propiùs accedere ad Dei Secretum ; ita etiam tota Ec tæ, limen tertium. Tum menſum eſſe Angelum latitudi- cleſia diſtinctis temporibus majorem illuminationem ha nem viæ portæ in diftantia à limine calami unius , atque bere poteft. Et Scriptura Efa. 11:9. dicit , certo tempo- ita inter thalamos fuiſſe viam octo cubitorum , extra mar- re terram abundaturam cognitione Domini, quemadmodum gines thalamorum. Nam , iis comprehenfis , fuiſfe decem mare aquis plenum eft, & Daniel cap, 12; 4. ultimo tem- cubitorum, verf. 11. Cæterùm tres thalamos utrinque pore multos ſcrutaturos & fcientiam abundaturam. Nem fuiſſe pari menfurâ. Viam autem portæ à limine fecundo pe , cùm hæreſes multæ excitatæ fuerint & revictæ , cùm ad limitem five ſpatium inter marginem thalami tertii an- Antichriſtus denudatus fuerit,cùm apparuerint judicia Dei gularem & limen tertium fuiffe tredecim cubitorum, intel- & veritas prophetiarum , certum eſt, majorem eſſe in Ec- lige, præter longitudinem thalamorum. Et talem limi- cleſia cognitionem. tem etiam fuiffe in initio thalamorum. verf. 12. $. 26. Cujus facies erat verſus Orientem. Quemadmo $.32. Thalami hi tres ad dextram & ſiniſtram poſiti dum templum Solomonis habuit Sanctum ſanctorum ver- fignificant cuftodiam, qua Deus confervat eos , qui am- fus Occidentem; ita & hîc: & non tantùm Propheta du- bulant in Chrifto, ut, quocunque ſe vertant, citur ab Oriente, fed etiam gloria Dei dicitur intrare per no Gourl & fuſcipiantur , & alloquio Dei, qui ſe patefa- portam Orientalem cap. 43: 2.& 44; 2. Non eft hoc di- cit, ut Patrem, Filium & Spiritum fanctum, ducantur, mittendum abfque conſideratione. Convenire autem exi- promoveantur, exhilarentur. Domus enim hæc Deieft, ftimo , quod Noachus dixit, Deum vocaturum eſſe Ja- & via Dei, & porta eft Chriftus , in quo reperitur Deus phetum , ut habitet intentoriis Semi. Atqui Japheti poſteri ſuſcipiens , obfervans , monens , ducens , teftans , exhila- profecti ſunt habitatum in inſulas maris, h.e. terras, quæ rans , denique faciem fuam oftendens. Neque hîc quæren- funt Palæſtinæ ad Occafum. Et Efa. 42: 4. dicitur, quòd dum eft, quis thalamus cui perſonæ affignandus fit, quia inſulæ fint præftolature Legem Chrifti . Intelligimus igi- & ad dextram & ad ſiniſtram & in quovis conclavi repe- tur, falutem quidem effe ex Judæis : regnum autem Chri- riuntur tres, qui ſuſcipiunt domeſticos Dei. fti per prædicationem Euangelii primò maximè proferri $.33. Spatium , quod eſt inter thalamos, quinque ex Oriente eum, cui juſtitia occurrit ſecundum pedem ejus quatuor menfis , quæ ſunt in porta. De quibus infra. De h. e. quis miſit Paulum ex Judæa in Europam, ut, quo- latitudine portæ inter margines hoc obſervari poteft, cunque veniret , inveniret germina juſtitiæ , five filios etiamſi ambulatio in via Dei omnium nec fimiliter fit in- promiffionis, Chriſto datos propter juſtitiam ipfius? In- citata , neque planè ad eandem lineam & modum , tamen nuitur igitur, nî fallor, profectus regni cælorum, cum non excedere limites divinæ præſcriptionis; &, qui in ea profectu fapientiæ & cognitionis , nempe ab ortu ad oc-incedunt, quocunque fe vertant , juxta viam nihil repe- cafum, donec in ortum revertatur prædicatio Euange- rire, niſi palmas & Cherubinos , & palmarum atque Che- lii eâdem viâ, nempe tendendo verfus Occaſum, atque rubinorum memoriam, ut ad eos accedant. Significant ita tandem totus mundus cognitione veritatis impleatur. autem Cherubini eos, quos Deus vivificavit, & in qui- S. 27. Per gradus; nempe ſeptem. Vide verſ. 22. 26. bus habitat, five in cælis ſive in terra fint. Palmæ etiam Septem hi gradus poffunt fignificare ſeptem tempora con- juſtos ſignificant in domo Domini virentes & creſcentes certationis fub feptem tubis ; ut, qui ad ſeptimum tem- in rectitudine ſua ftantes ; maximè eos , qui pluribus pus pervenerint, ad altitudinem atrii hujus videantur per exemplum præbent, & quorum memoria eft apud ho- venille. Quibus dictum eſt , quòd eo tempore omnes pro- mines in benedictione. Qui cùm in rupe pofiti fint, per phetiæ , & , quæcunque ſervi Dei loquuti funt , debeant margines illos eam rupem, à qua: ſuſtentantur, intelligi fieri. Apoc. 10:6.7. convenit. $. 28. Limen. Poft gradus duo metitur limina , & , ut $. 34. Præterea latitudo fatis ampla ſignificat, ambu- res poftulat, unum paullò altius primo. deinde fequitur lationem in via non effe folitariam , fed multos unâ, qua- via portæ ; &tum limen tertium. Tria hæc limina ſignifi- manibus junctis, fibique invicem opitulantes, per eam cant tres teftes, qui teſtantur in cælo & in terra. 1. Joh.5: incedere. 7.8. Cùm enim hic ſtatus Eccleſiæ fit ftatus fidei, qui $.35. Limites, qui inter limina & thalamorum mar- adumbratur per ſtationem in atrio : nihil re&tiùs per triali- gines intercedunt , mihi videntur fignificare ou pe peletov, mina intelligere poffumus, quàm tres teftes, qui unum funt &, quia diximus, thalamos ſignificare Dei cuſtodiam & & in unum funt, qui in porta reperiuntur , quæ eſt Chri- quaſi excubias , nominatim mihi videntur notare cúxosegu Itus. Dum credimus in Chriftum, credimus in Patrem, Bondescen , Hebr. 4: 16. ut , qui in limine fteterit, & pro- Sermonem & Spiritum; &, dum habemus Chriſtum, ha- gredi velit, jam ante ſe habeat Cherubinos & palmas, h. e. bemus Patrem , Sermonem & Spiritum: & Pater, Sermo inſignia ornamenta domûs Dei & in primo veluti progreffu ac Spiritus , nobis manifeftant portam Sanctuarii , faciunt ftatim perveniat ad inuion Job. 23: 3. h. e. ftationem que, ut in ea ftemus. 2. Cor. 1:21. 22. Dei, ubi ipfe eft nuk præſidium , Zach. 9: 8. & rurſus $.29. Calami latitudinem. Æqualis latitudo trium li- non moveat pedem à loco divini præſidii , quin mox li- minum eandem ſignificat auctoritatem & potentiam , five mini reddatur. to fv eivey. Siquæras , quæ perfona per ſingula limina fi- 9.36. Verf. 13. Hîc latitudinem portæ in tecto,etiam gnificetur ? Reſpondendum eft, eam perfonam, fine qua thalamos operiente, deſignat viginti quinque cubitos. Un- Filius nec eft nec cognofci poteft, & cujus eft dare Filium de efficitur, tectum ultra margines in ſolo pofitos aliquan- & in eo condemnare peccatum , & Filium glorificare , & tulum prominuiſſe, ut omnia farta tecta fint. Et hoc rur- de eo teftari, eſſe primum limen. Unde patet , ſecundum fus ſignificat complexionem divinam & defenfionem: eſſe Filium , propter quem & cujus miſſu ac petitione datur q.d. eos, qui in ifta via funt , undique eſſe circumvalla- Spiritus ſanctus , per quem charitas Dei effunditur in cor- tos, contectos, munitos, & non niſi in eo, qui eſt porta dibus noftris. & via vel conſpici, vel cognoſci, vel contingi poffe : & $. 30. Limen in porta eſt ferè lapis ſuſtinens poſtes & eam portam eos , qui in ea ſunt , in oronaneía exhibere in latera portæ,quæ dicuntur 'Opa nins q. d. ulnæ liminum. gredientes in atrium Domini , in quod nemo poteft intra- EL. 6:4. & præbet firmum ftatum ingredienti. Quare li- re, qui non fteterit in tertio limine, h. e. qui factus fuerit mina ſunt , ut fundamenta portæ , & firmamenta ftantium particeps lætitiæ Spiritûs. Et verò eos , qui primum li- in porta. Via fidei eft via Dei, & divina auctoritate atque men tenuerunt, ad hoc limen certis menſuris, quas Dei potentiâ fundatur. Deum autem cum lapide five petra gratia definivit, deductum iri. comparari , propter durabilitatem & immutabilitatem, $. 37. Verf. 14. Sexaginta. Quandoquidem Scriptura non ignotum eft. alibi hunc numerum habet inter myſticos, ut Cant.3: 7. & cap I N Ε Ζ Ε C HI ELY S CAP. XL. 199 2 n 3 1 6.39. $.40. & cap. 6:7. non audemus hic eum præterire , quafi fine fpe&tare, quaſi ad locum divinæ émpowe ces & ad faciem caufa margines portæ ad fexaginta cubitos redigantur. Dei Doctoris fui, Judicis fui folius, propriùs intuendam Nempe palmæ & Cherubini in marginibus , tanquam in anhelare : deinde autem etiam ad tantum bonum adiitti, fundamento fuo, ftant. Hoc eft fundamentum Apoftolo- fuperatis difficultatibus impedientibus , & ipſa ſupra arces rum & Prophetarum , qui, ratione duplicis temporis , terræ evecta. XXIV. presbyteri dicuntur. Et civitas de cælo deſcendens $.44. Quòd autem via ante cellas viſa eſt, notat com- dicitur haberexI1. fundamenta. Quinquies duodena funt munionem etiam illorum inter fe, qui ubique privatim fexaginta. Cherubini & palmæ , avatá pat domûs Dei, colloquuntur ; quod etiam notant oſtia in Tendagv atrii ftant in bali, quam duodecim teſtes collocarunt. Ita do- ducentia. Neque enim , qui privatim colloquuntur, à cemur, Deum non eſſe præſentem , nifi ubi verbum xII. publico cætu dillident, aut fratrum acceffum formidant, legatorum auditur; & , ubi id auditur , præfentem effe. aut habent aliquid, quod non velint efferre ad fratres : Matth. 18:20. fed idem in omnibus locis Sanctuarii & dicitur & auditur $.38. Verf. 16. Addit etiam portæ thalamis feneftras. ad eandem fidem , quam Spiritus operatur in omnibus per Quod fignificat lucem veritatis apud conſcientiam & il- | idem verbum : quanquam non fine varietate menfuræ. luminationem oculorum mentis ad fciendum , quæ fit Quæ varietas eft occafio conjunctionis fratrum perfectio- ſpes vocationis , & quæ divitiæ gloriæ hæreditatis Dei rum & minùs perfectorum , ut ſe invicem ædificent, do- in fanétis , &c. ut eft Ephef. 1. verf. 18. 19. 20. Neque nec ad unum perfectum vel virum vel ædificium conſum- enim tenebræ ſunt in via Dei, fed veritas, & puritas, mentur. Ephef.4: 13. Septum, quod prætexitur viæ & lætitia. Hæc enim per lucem fignificantur. ut 1. Joh. ante cellas, fignificat , tales congreſſus à Deo prote- 1. verf. 6.7. gi, & à populo Dei non turbari; atque etiam remo- Verſ. 15. Deinde metitur Angelus fpatium ta eſſe ab oftentatione, e da Covcíes revodožid vanaque glo- atrii exterioris reliquum ufque ad atrium interius five' ini- ria. tium portæ atrii interioris , quatenus id occurrit egredien $.45. Verf. 18. 19. Pavimentum erat ad latus porta- ti. Ei ſpatio dat quinquaginta cubitos: quæ eft longitudo rum. Menfurus erat latitudinem totius atrii ab initio por- oú pe pee?p, tum , ut atrium exterius multos capiat, tum , tæ ad initium portæ utriuſque atrii. ut eft verf. 19. Præ- ut tendenti alacriter ad atrium interius via non fit nimis mittit igitur , atrium etiam juxta portas procurrentes in longa , atque ea brevitate incitentur ad celfitudinem atrii atrium habuiſſe pavimentum. Ut intelligamus , ambu- ſecundi five interioris occupandam. lantibus in toto atrio & ſtructuras Dei conſiderantibus pa- Verſ. 17. Tum igitur narrat fe deductum in vimentum & ſolum æquale ac planum fubſtratum eſſe, five atrium exterius , quod verf. 14. dixerat circa portam eſſe. dari verſantibus in domo Dei tutum acceſſum ad omnia, In eo duo obfervat, pavimentum & cellas triginta : de quæ facit Deus in domo fuâ:& nominatim ad portas con- quarum pofitu infra agit cap.42:10. 11. 12. Pavimentum fiderandas etiam foris five verſus atrium, & ibi compa- ſignificat, ei, qui per hanc portam ingreffus fit, ambula- gem thalamorum per continuationem parietis, & fene- tionem planam , in lato , & fine offendiculo effe. ītras, & palmas cum Cherubinis, h. e. monumenta divi- $.41. Quod attinet triginta cellas undique ad mace næ gratiæ, ornamenta domūs Dei & memoriam virorum riem pofitas, pari longitudine & latitudine, prætextas via ſanctorum , inſpiciendum. & macerie, cum oftiolis in atrium patentibus , id fignifi $.46. Cæterùm in hoc atrio præterea ſunt in quatuor cat , eos , qui in illo atrio funt , habere non tantùm publi- angulis quatuor parva atria : de quibus eſt cap. 46:21.22. cos , fed etiam privatos & ſeparatos congreffus ad collo- | 23.24. De quibus hîc Propheta non agit, quia uſus illo- quendum. Sine dubio enim hæ cellæ pro iis paratæ funt, rum eft, ut ſine pro culinis populi . Atqui de illis agi non qui in hoc atrium veniunt , ut in illas fe recipere & in iis poterat, antequam de ſacrificiis actum eſſet. Igitur & colloqui poflint. nos ſpiritualem illius figni conſiderationem eoufque diffe- $.42. Nomen Hebræum 7.90l? admodum eſt affine Græco régn. Et poflit aliquis dubitare , annon fit Græcæ $.47. Verf. 20. 23. A contemplatione portæ 0- originis : imprimis , cùm etiam pº? dicatur , vacillante, rientalis deducitur Propheta ad contemplationem portæ ut in perigrinis ſoler , elemento. Et mirum non debet vi- Septentrionalis. Quo ſignificatur , etiam à feptentrione deri, Græcum vocabulum ab Hebræis affumtum, cùm dari ingreſſum in domum Dei, eamque patere etiam ad & Solomonis ætate popcov cognitum fuerit, quod Cantic. iftam plagam, neque opus effe circuitu ad portam orien- 3:9. eſt 1'?98 / Qualia fortaflis & alia obſervari poffunt. talem. Quo monemur, non eſſe in terris certum aliquem Aut id Græcum régen ex Hebræo derivarem. Notat au- locum aut nomen in certo loco conftitutum , quod deti- tem locum publicum ad colloquendum inftitutum. Etiam- neat illos, qui adire domum Dei geſtiunt. Et, dum re- fi omne conclave deinceps per Hebræum ſignificetur. Er- gnum Dei progreditur ab Oriente verſus Occidentem, ad go in eo , quod diximus, conſiſtamus; in atrio exteriori id vocari imprimis ſeptentrionales populos. parata fuiſfe undiquaque conclavia , in quibus coïre poſſint $.48. Omnia autem hîc funt eadem, fine ullâ diffe- ad colloquendum de Deo & nomine ipfius & mirabilibus rentiâ. Eftioón@ trists æquè precioſa fides venientium ab ipfius. Qualem congreſſum non tantùm licitum , fed etiam Aquilone, & venientium ab Oriente. Et notabile eft, ſanctum , Chriſtus oftendit dicto loco Match. 18:20. & quod etiam in primâ portâ obſervari potuit, nihil perti- Zach, cap. 3: 10. & Malach. 3:18. nere ad domum Dei illos, de quibus eft Efa. 66: 17. Quż Cæterùm conſiderandi ſunt, qui in hoc atrium se fan&tificant & purificant ad hortos poft unum in medio : ingrediuntur, ut progrediantur in atrium interius , &, five hoc ita intelligatur , ut Mediatorem unum , qui eft qui, quum in interiori fuerint , in hoc atrio verſantur. porta , prætereant : five fic, ut unum in medio inter fe & Qui progrediuntur, vident ante ſe altitudinem & domum Deum conſtituant, eumque fequantur in hortos , ante- Dei, ubi Deus ſe tanquam rex in gloria ſua manifeftet, quam ad veram portam accedant. Gradus ſeptem hîc & fciunt, illum eſſe locum Sacerdotum offerentium in al- exprimuntur. verf. 22. qui numerus in prima porta reti- tari gratas Deo oblationes. Id progredi eft defiderare co cebatur. Adduntur etiam gradibus porticus five latera & rain facie Dei illuftri& gloriofa apparere, cognofcere fa- te&tum , ut gradus in veſtibulo reperiantur. Clara eft fie pientiam ejus, & fanctitatis ipfius participem fieri magis gnificatio ; & fingulos , qui aſcendunt , & Ecclefiam , magisque, & fe gratas victimas Deo fiftere , & xeã dum deducitur eò, ut videatur ſtare in atrio priori, ha- ze z apar pesón pociri. Illorum autem, qui in atrio interiori bere nap/ ut eft Efa. 4: 6. h. e. tegmen , defenfionem , fuerunt, & quafi à conſpectu Dei redeunt, eſt narrare, munitionem. quæ viderint, quæque audiverint, & progredientes ad $.49. Quod verf. 23. dicit, portam atrii interioris è pergendum incitare. Neque tantùm fingulorum ille pro- directo reſpondiſſe portæ atrii exterioris, id notat, viam greffus eft, fed etiam Ecclefia univerſalis habet illam con in Sanctuario eſſe rectam , quà tenditur ad te nesómn@: ne- ditionis fuæ varietatem , at priùs videatur ftare in atrio que debere eum , qui ingreffus fuerit , reſpicere aut diyaga- exteriori, & de longè, aliquando non fine nebulis, pro- ri, antequam ad Tideóm perfectionem pervenerit ; fed oblitum remus. $.43. 200 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S oblitum eorum, quæ retrò ſunt', ad illa fuperextendi , comparatio ambulantium, quafi in via juftitiæ, in omni quæ antè funt. Phil. 3: 14. Periculofum eſt in viis Dei parte mundi; ut idem dicant omnes , & eundem cano. fubfiftere, & ſibi ſatisfacere, cunctari, tergiverſari. Pof- nem teneant. Ut ita fiat, quod eft Efa. 60:21. Totus ſunt quidam videri ingrelli per portam, qui cum gaudio populus tuues univerfi juſti. Videtur hîc prærogativa quæ- acceperint ſermonem de ſalute & gratiâ, quæ eft in Chri- dam concedi portæ Orientali, deinde Septentrionali, ut fto , & hactenus illuminantur, ut initia ſermonum Dei videatur Meridionalis ſive venientium à Meridie via ea- accipiant. Sed, fi illi fe ad circumvagandum laxent, & dem effe, quæ fuit Apoftolorum, qui venerunt ab O- non animum habeant prodeundi ad TE netton ce , poſſunt cal riente, & illorum, qui eos fecuti funt, tum Ecclefiæ, care atria Dei & ea contaminare. Quemadmodum dici- quæ in Septentrione reformationem quæfivit. Nam & tur Apoc. II: 2. atrium exterius gentibus darum eſſe cal Dan. 11:44. dicitur, Antichriftum turbatum iri ab Ortu candum. Qui videntur in domo Dei eſſe, quamdiu no- & à Septentrione. Prædicatio Euangelii in Septentrione men portæ & teftimonium Dei de porta atque habitatio- | facta multum eum turbavit. nem Dei inter homines ferunt. Vide de talibus Hebr. 6. $.58. Verf. 38. - --- 43. In atrio interiori juxta por- verf. 1.-5. tam Septentrionalem demonſtrantur prophetæ cella deſti- 50. Verf. 24. 25. 26. Narrat Propheta , fe dedu- nata ablutioni holocauftorum, & menfæ deftinatæ impo- &tum à feptentrione ad meridiem, atque ibi quoque vidiſ nendis carnibus victimarum vel etiam victimis mactandis. fe portam fimilem paribus menſuris. Quemadmodum jam Præterea inſtrumentis mactationis. Notantur etiam unci antè oftendimus , poreſt hîc notari, quòd Eccleſia fuerit vel paxilli , nempe , ex quibus ſuſpenderentur partes viſura incrementa fua tandem etiam à meridie. Quod ubi abluendæ, diſſecandæ, detergendæ. Oblationes autem que ſimiles portæ , notat , non dari ingreſſum in domum trium generum dicuntur : holocauftorum, pro peccato, Dei niſi per unam fidem. pro reatu. Hîc non ſignificatur , id, per quod juftitia im- 5.51. Verf. 27.—- 31. Oftendit,fe per portam oppo- petratur, & peccatum aboletur , necdum extare ; aut in ſitam portæ meridionali atrii exterioris introductum fuiffe hoc templo ſpirituali locum habere victimas carnales ; ſed, in atrium interius. Conjectura eft non improbabilis, fi- ab iis , qui intrant, & reperiri victimas paratas , & , quo- gnificari, quòd Eccleſia univerſalis ad illum gradum , qui tieſcunque deliquerint , novo quaſi actu fidei Deo propo- lignificatur per atrium interius , demum fit perventura, ni id, quod ſemel pro peccatis oblatum eſt, idque pro- cùm plenitudo gentium ex omni parte intrabit. Rom. II: poni, ut purum & juftificatum. Qui primò intrant in atria 25. quo tempore, ut ibidem Apoftolus innuit, etiam fi Domini , fciunt, eſſe altare, in quo facrificium fit Deo nietur induratio Judæorum. Quòd fi etiam diffenfiones acceptum , ut non imputet peccata ipforum , fed, qui quædam tollantur ex medio Chriftianorum, qui in funda- aſcendunt ad altare interius , clariùs , diftinétiùs vident mento conveniunt, non parum adjumenti ad elevationem Chriſti pafliones & contritionem animi ipfius , & ou ré- Eccleſiæ ea res afferret , fecundùm illa , quæ ſunt Mich.4: 6elen & oupe Tedescer ipfius , & , dum ſuum peccatum ipſi 6.7.Zophon 3: 19. 20. Adde Pfal. 107: 2. 3. & 106:47. exhorrent, ſentiunt horrorem , quem Chriftus tulit ob 5:52. Cæterùm elevatio in atrium interius non con- peccata noftra & pericula noſtra, cùm dixit, Tranfeat à tingit tantùm Eccleſiæ univerſali in toto corpore, viſis il me hic calix. Vident etiam amorem illum incomprehen- lis, quæ Prophetiæ ante prænuntiaverant; ſed etiam fin- fibilem Chrifti, quo dilexit nos ad gloriam Dei, atque gulis fidelibus in profectu cognitionis & lætitiæ. ita dilectioni Dei dilectionem noftri incluſit, dum perfe- $.53. Altitudo atrii interioris fupra exterius eſt octo étiùs ad fanctificationem nituntur, & amorem divinæ fan- graduum. Habent finguli fideles imprimis octo , in qui- &itatis in ſe experiuntur. Vident facrificium , quo Deus bus ſe exerceant, ut non infrugiferi videantur 2. Pet. 1: 5. delectatur, & femper , tanquam recens , intuetur, deter- 6.7. Suppeditate in fide virtutem , in virtute cognitionem , ſum , ablutum, h.e. à Deo juſtificatum. &, dum in fidu- in cognitione temperantiam, in temperantia patientiam, in cia ipfius ad Deum accedunt , ac perunt, ut Deus id re- patientia pietatem , in pietate amorem fratrum , in amore ſpiciat, faciunt quodammodo, ut iterum iterumque co- fratrum dile&tionem erga omnes. Et, quod Petrus vocat ram Deo fit, & quafi adducunt, mactant, offerunt. Hoc mi Zopnoscev, id pulchrè cum Emblemate graduum con- eft illud facrificium juge, de quo dicitur Dan. 12: 11. id venit. Nam, ut ex fide ſecundum & ex fecundo tertium remotum iri per tempus, ut ponatur abominabile ftupo- procedit, ita gradus gradui infiftit & inhæret, & à pri- ris. Nam, cùm illi , qui Ecclefiam docere debebant , non mo in ſecundum aſcenſus promtus eft. Et verò his & fimi- rectè de juſtificatione loquuntur, aut faltem non id loquun- libus modis emblema graduum explicare non inconve- tur , quod poteft & oportet dici , fit etiam , ut invocatio niens eft. Nam id nihil aliud poteft ſignificare, quàm fi non fit proba & recta in pleriſque, qui Chriſtiani vocan- deles tolli in altum, ad Deum propiùs infpiciendum, va tur. Atque hinc , procedente tempore, conſequitur, ut riis divinis donis. aliud facrificium introducatur , quod eſt abominabile , & $.54. Cenſeo interim inquirendum , an non octo gra- arguit ftuporem ejus , qui id ponit. dus etiam fignificent partes temporis, quo ad univerſalem 8.59. Quare hoc Propheta viderit apud portam Se- Ecclefiam. Ita cogitare licet, an unus gradus ad feptem ptentrionalem, fortè hæc cauſa eſt , quam Kimchius etiam priores debeat adjungi, qui ſeptem videantur obtineri ab ftatuit ; quia olim ante tabernaculum mactabantur victimæ ingreſſis atrium exterius; an verò de novo ſeptem parti- coram Jehova ad latus altaris Aquilonare Levit. 1: 11. culæ temporis rerum inſignium varietate diſtinctæ hîc de- nempe, quòd afcenfus altaris effet verſus meridiem , atque beant intelligi: quemadmodum Apocal. præter feptem ita latus aquilonare ſpatium præberet mactandi ; ſed poteft Ecclefias, figilla, tubas , etiam phialas diſtinctè cap. 16. & hîc & illic eadem effe fignificatio , doctrinam de merito & ſeptem tonitrua cap. 10. inſpergit. Chriſti & juftificatione vindicatam à corruptelis & clariùs $.55. In atrio interiori portæ fimiles funt portis atrii explicatam primùm in feptentrione auditum iri. exterioris. Quod fine dubio notat , Ecclefiam & fideles $. 60. Menſe reſpondent altari, fine quo victima Deo in profectu eundem Chriftum reperire & eoſdem teftes, non eſt accepta , & per quod victiina fanétificatur. Matth. quos ab initio cognoverunt , atque ita creſcere is this érí- 23: 19. gewory Jež ad cognitionem Dei. Col. 1: 10.3:10. $.61. Inftrumenta mačiationis ſunt illa, quæ fecerunt, 9.56. Deinde non mutari viam juftitiæ , quaſi initium ut Chriftus moreretur pro peccatis noftris. Pfal.69: 10. ejus fit fides, & progreffus per merita , fed totam perfici Zelus domus tuæ devoravit me. Hic fine dubio femper eft in per fidem: quemadmodum dicitur juſtitia Dei ex fide in conſpectu Dei, fine quo paflio non eſſet facrificium boni fidem. Phil. 3: 9. Rom. I: 17. odoris , Eph. 5:12. Paxilli , unde animalia fufpenderentur $.57. Verſ. 32.35.37. Narrat , fe circumductum detergenda , abluenda, &c. fignificant exaltationem Chri- ad portam orientalem & feptentrionalem , nimirum qua- iti palli ad illum juſtificandum. Nam conftat, Deum , cùm fi ad comparandas menſuras harum portarum cum menſu- mortuus effet Dominus, eum tanquam manu ſua tenuiffe ris portæ Meridionalis. Quod poteft eam indicationem & affervaffe oftendendum paulò poft purum à reatu noftro habere; fore, ut, cùm plenitudo intrabit , fiat diligens 1 & à Sponſoris debito abſolutum $. 62. Verſ, Ι Ν Ε Ζ Ε E ZECHIELIS CA P. XL. 21 5.62. Verf.44. 46. Obfervat cellas cantorum in | ftinétè, vel etiam ex gentibus. Unde perſpicitur , non atrio interiori & facerdotum curantium domum, & facer- carnalis generationis eſte fucceffionem in hoc jus , fed ex dotum curantium altare : quos dicit effe filios Tzadok, vi promiſfionis; qualis extat Jer. 33: 18. Sacerdotibus qui de filiis Levi habeant jus accedendi ad Deum, ut ei Levitis non excifum iri à conſpectu Dei, qui offerat bolo- miniftrent. In atrio interiori five in profectu fidelium & cauftum omnibus diebus. Eccleſiæ dantur cantica nova; ſunt, qui celebrent no 9.65. Porrò Sacerdotibus attribuitur cura domûs & men Dei, & omni ſignificatione lætitiæ ipfi gratias agant. cura altaris: quod imprimis Apoſtolis attribuendum eſt, Apoc. 14: 2. 3. dicit, viſos Citharedos , quorum can quorum ſermone homines adducuntur ad domum Dei & tum nemo potuerit intelligere, nifi centum quadraginta altare ejus , ut ad id accedant in lætitia & bona con- quatuor millia redemtorum de terra. Cap. 15:2. 3. Vi- fcientia. dentur ftantes in mari vitreo cum citharis canentes Canti 9.66. Rurſus etiam ii, quorum non eft accedere ; reji- cum Mofis doo Agni. Qui accedit ad Deum , etiam canit ciuntur ciuntur ; non audientes aliam fententiam , præter iftam, Deo in corde fuo, fed maximè canunt illi, qui lætantur quæ eft Efa. 8: 20. Si non dicent ſecúndùm verbum hoc: in amictionibus & cæteris ad canendum incentores funt, quibus non eft aurora! Quotquot enim non Apoſtolorum qui, quod Mofes prædixit, & Chriſtus conformiter Sermonem fequuntur , iis non eft jus & fas conjungere ſe dixit, plenè narrant atque explicant, ut poffint omnes fidelibus, & omnino ad domum Dei & altare ejus accede- dicere ne damen , atque ita domus Dei impleatur gau re non poffunt. De quo amplius ad cap.44:9. Deinde dio, concentu , fymphonia , jubilo ac triumpho. verò notatur hîc, effe judicium inter illos , qui videntur $.63. Verf. 45. Sacerdotum mentionem facit. In N. | accedere; nempe, ut, qui non accedunt ad altare, atque Teſtamento Chriſti beneficio omnes funt facerdotes in nomine Chrifti Deum non invocant , neque pertinent 1. Pet. 2:9. Exod. 19:5.6. Apoc. 1:6. Quia creden- ad Domum Dei, cùm dicant, fe velle ad altare accede- tibus in Chriſtum datum eft jus propè accedendi ad re, & vel verba Dei non habeant in ore, yel alia præ fe Deum , Hebr. 7: 19. 10:19. Quæ via in Veteri Te- ferant & dicta & facta , judicentur alieni & ad domum ftamento non fuit manifeſtata, quando accedentibus ad Dei non pertinentes. Deum in via objectum fuit templum terreſtre, apud quod 8.67. Verf. 47. Menſura atrii , quæ eſt centum cubi- per totam vitam conſiſterent, Hebr.9:8. Nihilominus torum in quadrato ſpatio , five decies mille cubiti quadra- tamen diſtingui poſſunt Chriſtiani in Sacerdotes , Levi- ti, ſignificat, magnum eſſe numerum , eumque Deo co- tas, populumque fidelium. Quemadmodum etiam fit gnitum, & ab ipfo determinatum & decòrum Deo ac do- Efa. 66:21. Üt & Apoftolus Rom. 15. fibi tribuit mi- ) mui ipfius , ftantium ad altare, & Deum apud id adoran- nifterium ſacrum circa predicationem Dei, ut fiat oblatio | tium , tum in communi fide, tum in majori cognitione, gentium grata , fanétificata in Spiritu fanéto. verf. 16. tum in martyrio & ſpecialiori ſui, opum ſuarum & cor- Sunt, qui alios antecedunt, funt, qui ſequuntur acce porum ſuorum, ad Chriſti ſacrificium honorandum & ce dentes ad altare Domini. & inter præcedentes reperiun- | iebrandum conſecratione. In Pfal. 22:30. dicuntur ge- tur, qui primi acceſſerunt, & oblationem Chrifti ad ho nua flexuri coram Deo, tum, qui in foveam deſcendunt, norem Dei & fidem plurimorum prædicarunt; ſuaſque h.e. morientes ; tum , qui animam fuam non vivificant , pafliones, orationes, virtutes adjunxerunt ſacrificio Chri- cùm eam vivificare poffent. Apoc. 6: 9. animæ mactas tanquam libamina. torum propter ſermonem Dei & teftimonium agni viden- $.64. Angelus Prophetæ loquens infra cap. 44. quof- tur procumbentes ad altare. Quod autem diximus de cer- dam Sacerdotes diſtinguit à quibuſdam Levitis verſ. 10. to & magnifico numero, qui Deum deceat, id convenit II. 13. Item verf. 15. Unde colligimus meritò, qui- cum Pfal. 16:6. Hæreditas mihi decora eft. buſdam , qui primi acceſſerunt ad altare, & paflionum $.68. Alludit hoc Johannes Apoc. II: 1. ubi fibi ait Chriſti pro Eccleſia participes facti ſunt, ejuſque facrifi- datum calamam ad metiendum domum Dei, & altare do cium celebrarunt ac toto mundo propofuerunt, tanquam adorantes ad illud. Quòd ibi jubetur verſ. 2. projicere verum incoudy, hic quaſi perpetuum miniſterium dari, atrium exterius , id non ſignificat, numeratos Dei non tanquam ſi ſemper ſtent apud altare, neque ab illo rece eſſe in atrio exteriori, fed, qui per atrium exterius non dant, nemoque accedat ſine ipſis. Hi vocantur filii Tza- pergunt ad interius , ut in eo quoque numerari poflint, dok. Non, quòd nulli ex filiis Tzadoci aberraverint , gentes eſſe, foras projiciendas , & inter Chriſtianos non quando aberravit Iſrael; neque quòd neceſſariò hi primi cenſendas, qui per ſolum nomen Chriſtianorum & verba Sacerdotes fint ex femine Tzadok ; fed, quod ftent in quædam illorum irrepſerint in medium illorum, & viſi fide Tzadok , qui fuit tempore Davidis, &, in fide pro- | fint atria Dei calcaſſe. miſfionis factæ Davidi , ipfi adhæſit. Et ob eandem cau $. 69. Altare ante domum. Id altare Apocalypſis po- ſam vocantur filii Levi, quòd in fide patriarcharum , at nit in coelo. Cap. 8:1. 3. nempe , quia is, per quem ac- que ita Levi, Chriſtum agnoverint , ſuſceperint, & cum cedimus ad Deum , & in quo oblationes noſtræ ipfi ac- ipfo paſlı ſint, nobifque teftimonium de Chrifto relique- ceptæ funt, jam non manifeftatur in terra amplius , ut fint. Hos igitur intelligimus Apoftolos , Evangeliſtas, | oculis corporis olim conſpiciendus fuit, ſed ſanctorum prophetas , & omnes , qui primi Chriſtum amplexi ſunt, ſpiritibus manifeftatur. Nihilominus idem eſt in terra. & in nomine ipfius Deum invocarunt, fuaque holocau- Matth. 18: 20. Apoc. 2:1. Ubicunque in nomine ipfius ſta, oblationes, voluntaria munera, & imprimis libà-Pater invocatur , & in fide ac charitate ipſe Deo fiftitur men ſanguinis ſui, pro Eccleſia , (Col. 1:24.) Deo ob- habitans in corde accedentis ad Deum , ibi quaſi facrifi- tulerunt. Jam porro cum illis, tanquam genuini filii , cium ejus renovatur , ibi fædus cum Deo fit, mediante conjungi debent, qui, accepto ſermone veritatis , in eo facrificio, ibiſuſpiria , vota , gratiarum actiones Deo of- perftiterunt, & ufque ad facrificia fua , & effufionem ſan- feruntur, quæ ipfi grata ſunt. Et, cùm homo membra guinis fui , quando opus fuit, proceſſerunt : ut non tan- ſua offert Deo rationalem victimam, cùm fe & fua im- tùm de martyribus , fed etiam de confeſſoribus, hoc in- pendit nomini Dei, Deo placet in Chriſto. Quamvis telligamus: certè ue diſtinguantur ii, qui, errante Iſrae Chriſtus ſemel paſſus fit, & peccata aboleverit, tamen le, errarunt, five tum , cùm Chriſtus condemnatus eft, etiamnum patitur in fuis , atque hâc ratione ipfius paflio- five tum , quando Antichriſtus in templo Dei conſedit . nes nondum finitæ ſunt. Col. 1:24. Deinde valor facris Nempe prærogativa aliqua datur iis , qui à puero fidem ficii in totum mundum fe extendit. Apoftolorum & Martyrum tenuerint , ut cæteros omnes $. 70. Verf. 48. 49. De partibus altaris & forma ejus præcedant. Efaias dicto loco oftendit, ſacerdotes affu- videbimus infra cap. 43:13. & feqq. mendos effe vel ex omnibus fratribus Ifraëlitarum indi- fti, 09 CA 202 COM M E N T A R I US CAPUT XLI. S.I. "Ic incipit agere de templo, cujus ob miſlionem , quæ eft Efa. 60: 21. expectandus eſt is ſta- fervare eft quatuor partes. quæ funt tus, in quo poflit dici, Populus tuus omnes juſti. Et Zach.. 1. Veſtibulum. 2. Sanctum. 3. San 14:5. Omnes ſanéti tecum. Quod cùm factum erit, ha- &um fanctorum. 4. Exedræ ambien- bebit Eccleſia etiam aſpectabilitatem palatii regii, imò tes templum in triplici contignatione. | divini , in mundo ; ita ut, quæ foris videri debent, foris $. 2. Verf.1.--9. Ante veſtibulum videantur; quæ intra in domo Dei eſſe debent, videant funt gradus; qui hîc non numerantur. Ideoque nec multi in ſe, qui ad domum Dei pertinent , & proximis ineſſe, à nobis conſtituendi ſunt. Et Propheta Ozu i pov five ſub- tum propter teſtimonium Dei in Scripturis , tum propter divale , quod ad utrumque latus templi nudum eft viginti | fructus ipforum, non dubitent. cubitorum, (cap.41: 10.) atrio interiori attribuit. Cap. $. 8. Sed, ut aliquid etiam de partibus dicamus , quæ 42: 3. In ejus autem circuitu eft quafi corbes quinque funt quatuor, Veſtibulum , fan&tum , fan&tum fanétorum, cubitorum latitudine ; fine dubio paulò altior pavimento. Exedra: In genere notandum eft, quantacunque fit di- 5.3. Conftituamus igitur unum gradum verſus altare ftinctio fidelium, tamen effe & unam domum & com- procedentem in pari altitudine cum ifta soibéd. Ei ſuper- munionem omnium cum omnibus, qui funt in domo, ponatur alius gradus , cui pavimentum templi reſpondeat, nihilque eſſe clauſum iis, qui ad eam pertinent. Deinde, ex quo detur ad latus deſcenſus in forcédes: five sorbas re- dari profectum ad ſanctum ſanctorum, in quo conſum- ſpondeat pavimento templi & veſtibuli, & in eam afcen- matio eft & tenei wors. Et, quod quidem attinet ænigma ſus ſit per gradum unum aut duos. Hypæthrum ipfum erit Ezechielis , per San&tum ſanctorum intelligemus caele- intra qibé de æqualis altitudinis cum atrio interiori. ftem ftatum in terris, quem adipiſcitur Eccleſia Novi $. 4. Veſtibulum extenditur ante fores templi viginti Teſtamenti. Comparandum autem hîc eft, quod legitur cubitorum longitudine, latitudine undecim. Quod opor- | cap.43 : 12 ; ubi totus terminus montis vocatur Sanétum tet intelligi eam altitudinem habuiffe, quæ proportionata sanctorum. Unde intelligitur , neminem in hoc templo ellet; ita ut faltem tectum veſtibuli cum tečto exedrarum vel etiam in atriis ejus verè efle , qui planè fit expers & - continuetur. Nam cap. 41: 7. dicitur domus habuiſſe resérews confummationis Novi Teſtamenti. Sed clarum ambitum ſurſum verſum. Apud gradus conftituitur utrin- eft, in ipfa Teresómne dari profectum ad plenitudinem fa- que baſis gerens columnam impofitam. pientiæ , prudentiæ & lætitiæ. Igitur cogitemus, fi quan- $.5. Qui ad altare acceflit, & in eo facrificavit, is fit | do Eccleſia collecta & emendata inſtar domus habeat in in templo Dei columna. Prov. 10:25. Juftus funda- | mundo , tum tamen alios , tanquam in veſtibulo conſti- mentum ſeculi. Apoc.3 : 12. Qui vicerit , faciam eum tutos & longiùs profpicientes, alios, ut proficientes , alios columnam in templo Dei mei, & non exibit ampliùs. ut in intimum admiſſos, set to mérgovis daugeãs § Jež 8.6. Et ſinguli quidem fideles , qui in altari adorârunt, éni vñs, ſecundum menſuram Doni Dei , quod in terra fiunt columnæ, Bebox WJÉVTES ÉS TS 28150 confirmati in datur , conſiderandos effe: ita ut ſemper alii alios præ- Chrifto. 2. Cor. I: 21. fed cun&ti funt templum, do- cedant , iifque manum porrigant, ut appropinquent & mus Dei. 1. Tim. 3: 15. 1. Pet. 2: 4. 5. Ut in domo ipfi; ut eft Col. 1: 28. Cæterùm iidem , qui intus ſunt, ſunt multi lapides , in fundamento collocati, in fuo ordi- etiam jus habent , ut aflītas templo exedras, five (ut cum ne unus alterum ferens , inter ſe conjuncti, compacti, co- vulgo loquar) gallerias adeant, & quidem per gradus ea- hærentes , uniti per angulos; ita Eccleſia eſt domus , ha rum , non tantùm ad tertiam , ſed etiam in tectum earum, bens fundamentum , quod eſt Chriſtus, adquem, ut la- | afcendant ; five, ut farta tecta domus obſeryent, five, ut pidem vivum , accedunt , à quo vivificantur omnia mem- foras proſpiciant, & , quid Deus agat in regno fuo, in- bra Eccleſiæ, propter varia dona non unum locum obti- tueantur , tanquam in fpecula ftantes & , quæ promiffa nentia, inter ſe cohærentia per vinculum charatatis & uni- funt, exſpectantes, ut populos undiquaque advenientes tatem Spiritùs ; & lapis angularis ipfe idem Chriftus eft, & afluentes oculis eminus excipiant ; (Efa . 49:11. 60: qui omnia continet & unit. Ephef . 2 : 20. Eccleſia verò 5.6.7.8.) five fe oftendant de domo Dei, & inde voce eft habitaculum Dei , qui in ea res fuas agit, theſauros fuâ, tanquam buccinâ, fignum aliis faciant, eos advo- fuos habet , ibi quæri vult & inveniri , & potens , atten cent, iiſque lætitiam ſuam oftendant, & eos moneant: tus , ac ſedulus , efficax, imò dives , magnificus & glo- denique , ut pro domo Dei vigilantes. riofus apparet. Nec tantùm tota Eccleſia domum Dei fa $. 9. Quòd fingulis ordinibus undecim attribuimus cit, ſed etiam quivis fidelis templum Dei eft , quoad fpi- exedras, convenire videtur cum undecim cortinis taber- ritum & corpus. I. Cor. 3: 9. 16. 17. cap. 6:19. Et naculi. Exod. 26: 7. Tres ordines faciunt, ut cogite- Eccleſia ſingulis membris fe domum exhibet , quibus li mus de tribus, qui ſunt unum; qui nobis diſtinctè nomi- cetin eam intrare & in ea divitias Dei intueri ac ſuavitati-nantur, & diſtinctas operationes se tlu) oinovonios fibi bus ejus deliciari. attribui volunt, & per eas operationes gloriam divinam $. 7. Præterea conſiderandum eſt, Ecclefiam tum ſuam in domo Dei manifeſtant. Ita Pater exhibuit in ve- maximè domûs inftar habere, quando non permiſcentur teri Teſtamento Prophetas; Filius per Patrem cognitus fideles cum hypocritis, zizaniis, Pſeudoprophetis, be- ' & aditus , diſcipulos fuos ; Spiritus fanctus impetratus, ſtiis : fed quando , qui conveniunt , purè in nomine Do- à Patre & filio datus, Apoftolos & fecutores illorum: mini conveniunt, & recti invicem facies ſuas vident. qui tandem , victis difficultatibus, deftru&tis deſtructori- Pfal. 11:7. ita ut poffit Eccleſia conſiderari alio tempo- bus terræ, ftabunt tanquam in tecto , ut illi, qui vel cum re, ut conſtituta in atriis, & tandem, ut Domus Dei | palmis , vel cum citharis Dei veniunt ex amidione ma- collecta in unum. Eft quidem femper Eccleſia conſpica- gna, vel ſtant fuper mare vitreum. Apoc. 7:9. 10. 14. bilis, I. quia verbum Dei eft in mundo, quod docet, 15:2. quibus fideles , tanquam fratribus , poflint uti, vel cum $. 10. Verſ. 8. Quod verò Propheta dicit, ſe obſer. lætitia , vel cum luctu quidem , ſed non fine fpe. 2. quia vaſſe altitudinem domus undiquaque cap.41: 8. nempe ſemper in mundo funt, quibus , tanquam fratribus, in bo- fupra exedras ; id , fi rationem domus fpectes , ad hoc na conſcientia uti poffimus fecundùm Scripturam. Sed ta- comparatum eſt , ut fint in ea altitudine feneftræ , eæque men funt & tempora , in quibus finguli aut pauci in omni- fatis altæ , per quas lux copiofiflima coelitus in domum bus locis coguntur conqueri, fideles defeciſſe. Pfal. 12:1. Dei infundatur. Nam regnum Dei eft regnum lucis. Ta- cùm domus Dei diſſipatur, & fæditatibus atque abomi men etiam notare poteft, quòd templum hoc connexio- nationibus confpurcatur, quod tamen Apoc. cap. 11. do nem cum cælo habeat , quodque gloria ejus fit eyehenda cet tantùm fieri in atrio exteriori. At, fecundùm pro- | magis magiſque, ut ſemper aliquis videat quicquam ex- celſius I N EZ E C H I EL IS CA P. XLI. 203 doar celſius eo loco, in quo ipfe eft ; aut , quod nemo unus in | quæ habitat in iis , atque ita ipfos facit lapides five rem domo Dei fic excellat, ut non in templo Dei aliquid vi- ftabilem & permanentem. deat fupra caput alia atque alia ratione. $. 17. Palme & Cherubini non, ut puto, fignificant S. 11. Verſ. 9. 10. 11. In area templi vidit Propheta imagines , quales ſuſpenduntur in templis eorum , qui ſe verſus cellas in atrio exteriori pofitas, tum propiores, profitentur facras literas non velle legere, ſed ornamenta atrio interiori ad ſeptentrionem templi adjunctas , tum re domus Domini, non tantùm, quæ fingulis temporibus motiores, maceriei atrii exterioris attextas , fpatium nu- | apparent inter homines , ſed etiam , quorum memoria'vi- dum , quod dereli£tum vocat , viginti cnbitorum , nem- get inter eos, qui ſunt in terrâ, ut fibi cum ipfis vivere pe uſque ad sorbé dae ſive aggeftum aut ſuggeſtum quinque videantur. Memoria jufti eft in benedictione. Pfalm. cubitos latum , totam aream ambiens , quod locum dere 112:6. Prov. 10:7. lifti vel potiùs ere&tum dereli&ti , aut ftatum dereli&ti no $. 18. Cherub, ut ex cap. 1. & 10. liquet, eſt emble- minat. Puto, Talmudicos por dicere talia fuggefta ma compofitum ex quatuor animalibus , quæ in viſione five toros , in quibus conſidere liceat, vel inſiſtere cel etiam Apocalyptica cap.4: 6.7.8.9. & cap. 5 : 6.8. fiorem , à Græco soibos vel sods , quod eſt à sebbw cal memorantur. Hîc ſinguli Cherub habent pedes vitulinos, 60, ut Dipp à Op. Hos viginti cubitos, ut & antea alas aquilinas , corpus hominis , faciem duplicem homi- notatum , ad atrium interius refert cap. 42:3. Eftque is nis & leonis. $. 19. Palmæ ſignificant juſtorum perpetuum viro- locus paratus , tum ad lucem accipiendam in exedras , tum ad aditum exedrarum à Septentrione & Meridie, tum rem. Pfal. 92:13. Palmæ inſignia victoriæ ſunt. Apoc. ad ſpectandum templum in exterioribus ſuis. Quemad- | 7:9. Aliter palma fignificat in Cantico cap. 7:7. ubi modum autem ii, qui & à fidelibus & à reliquo mundo tamen fponfæ tribuitur ftatura & proceritas , ut palmæ , ſpectantur & cognofcuntur cum iis verbis, ea fapientia, five palmæ æqualis. Notat fanè etiam so opgav, patien- prudentia , paflionibus & patientia, omninoque operi- tiam furſum contra onus nitentium. bus , quæ decent domum Dei, in Exedris effe videntur ; $. 20. Verf. 2 1. Poftes templi ſignificant zo'égapesa yušáov five etiam , qui ex domo Dei profpiciunt civitatem Dei rej so ou 6e6fcopior. Quod verò ſanctum habuerit undique & afluxum gentium, & opera Dei in mundo : ita fideles, eandem faciem, id notat toivémpou o griseas, aquè pre- qui eos cognoſcunt , & faciem illorum quærunt, & cum cioſam fidem , zongorov @eginposcommunem ſenſum, five iis communicare geftiunt, ſeque parant, ut fimiliter gece- quòd omnes erga ſe invicem eodem modo aniinati & af- asižav tey, funt illi, qui in hypäthro ambulant, furſum fe&ti fint, olu kvórn box of ddamomla unitatem fraternita- fcil . ſpectantes aut auribus accipientes, quæ de domo tis., C F &vos ge& cxvebs @ eszbe my sú regelou les év túi Dei audiuntur, aut gradum ftruentes, oculis intentis , ad ng zo erv nev@yš ne pouve ça psónv , unius Dei & Domini do oftia Exedrarum, h.e. ad veftigia i Jsareisoma w. Sancti Spiritus unam gloriam & gratiam ubique manife- $. 12. Suggeſtum autem , quo area & domus cingitur ftatam. vel ad confidendum vel ad inſiſtendum, videlicet auc ad $. 21. Verf. 22. Alt are in templo vidit ligneum. Ni- celfiorem contemplationem aut ad multitudinis in atrio hil hîc de auro, nihil de ſuffitibus. Sed vocatur menſa allocutionem comparatum eft. Nam &, in atrio quifunt, pofita ante Jehovam. Lignum eft fructus terræ. Menſa Dei non eft alius non ſine ſermone & adhortatione funt. quàm is, cv w ó tòs Eudoxeš, in quo $. 13. Verf . 12. Sequitur in viſione prophetica ali- Deus habet acquiefcentiam, qui Deo ad laudem gloriofæ quid, quod generaliflimo nomine appellatur ftruétura, gratiæ ipfius exhibet tanquam grata fercula fidem, pre- quemadmodum etiam murus extimus. cap. 40:5. Sed ta- ces , charitatem , virtutes, labores , lachrymas, fufpirja, men huic ſtructuræ attribuitur paries quinque cubitorum, mortes fuorum : ita ut, ni fallor, in hac menfa omnes & verf. 15. Spins five fulcra aut poftes quadrati. Hu- in Domino morientes , qui deſcendunt in pulverem cum jus ſtructuræ nullus uſus indicatur, neque etiam forma, gratiarum actione & bona fiducia animas ſuas Deo appo- fed tantùm longitudo & latitudo in areâ centum cubito- Hi enim funt fructus Chriſti hominis, ut & obedientiæ nant epulandas & in communionem gloriæ transferendas. rum. Quemadmodum in tabernaculo Mofis & Solomo- nis templo fan&tum ſanctorum ſignificabat cælum, & in- ipfius , qui tanquam altare pofitus eſt inter homines, ut in eo accedamus ad Deum. troitus facerdotis in illud aſcenſionem Chrifti in cælum : $. 22. Verf. 23. 24. 25. Forium hîc mentio eft & ea- ita, poftquam in Novo Teſtamento per Chriftum nobis rum ornatarum palmis ac Cherubinis. Fores continent, coelum apertum eft, in hoc emblemate Ezechielis per qui intus ſunt & excludunt alienos. Chriſtus , qui eft por- Sanctum ſanctorum intelligimus ftatum cæleftem , quem habent credentes Evangelio in terrâ; per ſtructuram au- invitantur, qui foris funt, ut accedant, etiam, qui in- ta, qui habet in ſe omnia ornamenta domus Dei, quibus tem , quæ ponè fequitur , meritò intelligimus id, quod trarunt, cuſtodit. Atque idem quoque ipfe arcet alienos. fidelibus adhuc repofitum eft in coelo Singu Qoy sej Tegn- | Aliis enim eft eis èvészeolv, ad reſurrectionem , aliis eis occuencyšíor. Col. 3: 3. 1. Pet. 1:4. 5.14. De menſura nihil poffumus dicere, nifi quòd tam , aliis odor mortis ad mortem. Et , ut illis 7 lãozv, ad caſum, & Evangelium aliis odor vitæ ad via excedat menſuram illorum , quæ funt in terrâ. Et ita trahit, aditus eſt facillimus , ita illis , quorum mentes menfuræ illarum partium in verf . 13. 14. & 15. inter ſe Deus hujus mundi excæcavit, 2. Cor. 4: 4. aditus non comparantur, ut area utraque ſit par, ſtructuræ tamen magnitudo fuperet. Nempe, qui templum Dei funt hîc | etiamſi tee my su pecilance & prevmek ces du siis in zegevious spiri- tantùm eſt difficilis, fed omninò impoflibilis. Atque in terrâ, & ad id accedunt , idque vident, etiam recipiun-tualia nequitiæ in ſuperccelefiibus Ecclefiæ inſidientur : tur in domum illam divini ſecreti; in qua tamen omnia ſunt majora & meliora, quàm in terra vel cogitari potuit. Ephef. 6: 12. tamen domum Dei vaſtare & contaminare non poffunt. Igitur per templum quidem fignificantur ta ri zesce regni $.23. Verſ. 26. Præter cætera jam memorata, quæ coelorum, , per ſtructuram autem ulteriùs pofitam ses éw 8- rurſus commemorat , narrat, fe & in Veſtibulo & in Exe- ecívice ejus. Joh. 3: 12. $. 15. Verf. 16. — 20. Hîc agitur de liminibus , fe- ficiis pro ornamento habetur: ſed decus tamen illud à ne- dris domus vidiſſe trabes prominentes. Trabeatio in ædi- neftris , poftibus , tectorio ligneo cum Cherubinis & pal- ceflitate ædificiorum originem habet. Videtur notari de- mis; quæ ícil. fuerint affabrè facta fuis in locis. Deus & fenfio eorum, qui in domo Dei funt in terra. Confer E- Chriftus rupes falutis eſt limen : idem eſt lumen: idem fa:4:6. Deus eft ſuis clypeus. eft ft lapis angularis & fuftentatio totius domus. Quemadmodum autem $. 16. Tectorium ligneum fignificat, ut mihi videtur, clefiæ defenſio & fecuritas eft ab omnipotentiâ Dei, quæ tecti firmitas & foliditas eft à frequentiâ trabium , ita Ec- totum ædificium conſtare ex fructu terræ. h.e. homini- in omnia fe extendit , & nulli parti domus Dei deeft. bus carne præditis ; quorum firmitas eft à rupe falutis, , quos Deus S 2 CA- 204 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S. CAPUT XLII. V $. I. Erf. 1. - 12. Narrat Propheta, ſe| tur , & ſanctæ præ toto atrio dicuntur; id fignificat , ne- eductum in atrium exterius per por- mini ex populo Chriſtiano aditum ad facerdotium hoc tam Septentrionis , atque ibi fibi de- negatum effe. Quòd autem hîc facras veftes dicuntur re- monftratas cellas tum ſolo templi linquere, res acturi cum populo, & inter eum ambula- affitas , tum attextas parieti five fe- turi; id fignificare poteft , hanc prærogativam effe fine pto atrii exterioris ex adverſo ftru- oſtentatione , neque facere diſcrimen inter fratres, quoad Eturæ pofticæ & templi, & porrò Orientem verſus. poteftatem aut nomen, quaſi id cæteris nominandum fit. S. 2. De affitis folo templi primò agit, & demonſtrat, Ambulatio duodecim cubitorum (adjuncta via ad cellas) eas habuiſſe oftium verfus Septentrionem; & fuiſſe pari facit nos recordari duodecim Apoftolorum , qui primi latitudine & longitudine, nempe loquendo de toto fyfte- ſunt in hoc ordine. Amplitudo & multitudo cellarum mate cellarum : fuiſſe in duplici ordine, ſeparatas per notat multitudinem talium Sacerdotum filiorum Zadok, ambulationem decem cubitorum , ita tamen, ut cubitus qui non errarunt cum Ifraële , ut alii Levitæ. utrinque penetraverit inter poftes ad cellas adeundum. $.5. Diſtincta altitudo cellarum notat, etiam in hoc Quòd teisega, fuerit fuperioribus cellis curtioribus. Ha- facerdotio profeétum eſſe, & pauciores in fummo verfari : rum cellarum ufum fuiffe ; ut Sacerdotes in iis comede- iis tamen ampliorem lucem allucere ; quanquam tota rent fan&ta ſanctorum : utque fancta ſanctorum ibi depo- ſtructura ad ampliflimam lucem capiendam accommodata nerentur, & veſtes facerdotum , quoties ad populum vel eft. Quod in Septentrione he celle locantur (Nam Pro- lent adire. Ergo apparet , per has & per ambulationem pheta non narrat , fe tale quid vidiſſe verſus Meridiem) inter has cellas & ex his cellis facerdotes aſcendere in id vel propterea fit , quia etiam menfæ , in quas mactan- atrium interius, & ab altari rurſus ad eas redire. tur victimæ , verſus Septentrionein funt, vel , quia Se- $. 3. Quandoquidem per facerdotes in hoc emblemate ptentrionis gloria eft, meridionali parti mundi in hac Sa- Ezechielis diſtinctè intelleximus eos, qui primi ad Chri- cerdotii prærogativa præire. ftum , altare Dei, acceſſerunt , & participes paflionum $.6. Poftes tranſitum habentes ſignificant fuftentatio- ejus fa&i funt; itemque, qui à prima pueritia in fide Chri- nem, confirmationem, compaginationem & communi- ſti educati præcedentium triverunt veftigia per eandem cationem in eo, qui robur & firmitudo ipforum eft. viam: conveniens eft hîc intelligi communionem, quam $.7. Verf. 9. 12. Duplicatæ cellæ frontibus op- illi inter fefe fpeciatim habent, meditantes myfterium pofitis notant intuitum & conſpectum, quem habent inter Chrifti, & verba Dei, quæ hæc explicant, ad confir- fe, quo & mutuo exhilarantur & fe invicem obſervant. mationem & abundantiam cognitionis atque lætitiæ ; ut $. 8. Verf. 15. Hîc agitur de cellis atrii exterioris, ita parati & exornati decorè in eadem fide identidem ad de quibus egimus ad cap. 40: 17. altare Dei revertantur, & in eo Deum adorent. $. 9. Verf. 20. Hîc eft menfura periboli extimi: de 5.4. Quòd autem in atrio exteriori hæ cellæ ponun- 'quo vide Cap. 40:5. CAPUT XLIII. V $. I. Erf. 1. ___ 5. Narrat, ſe vidiffe Chriſtus, ut ibi habitet. Ad hunc modum dicitur Pfalm. gloriam Dei venientem ab ortu , eo 68: 5. vehi in campeftribus , & habere currus myriadas modo , quo eam viderat bis : & millium duplicatas , in quibus Dominus fit; idque in eo intrantem in donum cum fono, & monte, quem Dominus elegit. verf. 17. 18. Et , quòd luce magna; ita ut atrium interius acceperit rebelles , ut habitent decus Dei. verſ. 19 gloria Dei impleverit. Per hæc in $. 3. Non venit abſque voce. Vox venientis eft, ut dicatur , cujus hoc templum ſit, ſive quis in eo habitet ? aquarum multarum. Nempe venit cum prædicatione Nempe Deus manifeftatus in carne. Nam cap. 1. & 10. Euangelii & cum ſermone hominum de eo per totum dicit, gloriam Domini fuiſſe fupra ſolium in forma homi- mundum frequentato. Ubique enim auditum eſt, eſſe nis. Et verò etiam Prophetæ dixerunt , templum umbra- quofdam Chriftianos, qui crederent in Jeſum Chriftum tile manibus factum eſſe templum dilecti Jehovæ , Angeli crucifixum, ei, ut Deo, hymnos canerent , ſeque confo- Teftamenti. Deut. 33: 12. Jerem. 11:15. Malach. 3: 1. derarent ad opera charitatis, ad vitanda vitia , ad facienda Et, cum Zacharias dixerit cap. 6. quòd vir germen fit bona opera, ad fugiendam idololatriam , & ad mortem ædificaturus templum Jehovæ aliud, quàm, quod tum pro illo nomine fubeundam. Hinc inquifitio , diſputatio , Zorobabel ædificabat & jam dudum ædificare inceperat contradictio , confutatio errorum, blaſphemiæ impiorum, ( quia hoc verè templum Dei non erat. &, quia longinqui confeffiones fidelium , fententiæ judicum, diverfæ men- venturi erant impofterum, ut iftud templum unâ ædifica- tis clamores ſpectatorum , cantus morientium in ignibus. rent: &, quia Zorobabel non eft germen , quod à fe ipfo Hi funt én cs dcery usi, cum quibus Rex venit in templum germinat; neque etiam is vel Rex fuit vel Sacerdos effe fuum , aliis gaudentibus , aliis dolentibus , quemadmo- potuit ) & in eo feffurus , ut Rex & Sacerdos, & quidem dum in triumpho riſus victorum & ejulatus ſubactorum, in folio Domini: fieri non poteft, quin templum hoc fpi- qui in carceres trahuntur,folent commiſceri. Nihil magni- rituale fit templum illius germinis , ut ab ipfo inhabitetur. ficentius excogitari poteft & gloria Dei dignius , ut victo- Et hoc quoque apparet ex eo, quòd, cùm Dominus pro- ria fit victoria fidei. mittit, ſe venturum & habitaturum in Ifraële, tum ligni $. 4. A gloria ipfius reluxit terra. Renudatæ funt ficitur Filii Dei incarnatio. omnium cordium cogitationes. Juſtitia Dei & Sapientia $.2: Quod dicitur veniſſe ab Oriente , id fignificat, recondita à mundo in conſpectu omnium pofita eft . An- Chriſti regnum per operationem Spiritus fan&ti ab Orien- gulus non fuit , in quo veritas non audiretur five ap- te habere exordium & progredi ad Occidentem , ad in- probata five contradicta. Conſcientiæ hominum ubi- fulas maris. Quò mittityr Spiritus fanctus , cum verbo que teſtimonium dederunt veritati, Regnum tenebrarum Euangelii, ut homines fubjiciat Chriſto, eodem venit diffipatum eft. Nemo deinceps periit, niſi iratus luci. Atrium Ι Ν E Z E C H I EL IS CA P. XLIII. 205 C le id it. 5) ni m C iz ta ta D- 0 |- 1. Du 14. à er to le Atrium interius plenum fuit gloriâ ipfius. Cùm Soloy myfterii Dei experiri, ut, cùm viderint, quibus rebus moh dedicaret templum, & arca in adytum depofita eſſet, fignificandis omnis ratio hujus domús congruat, fibi de Sacerdotesque exirent , nubes implebit domum Domini, cognitione myfterii Dei & regni cælorum poflint gratu- ita ut facerdotes non poſſent confiftere propter nubem : lari. quia impleverat gloria Domini domum Domini. 1. Reg. $.9. Quartò, indicatio præcipuæ legis hujus fanctua- 8:10.11. Quod Solomoh interpretatus eft ; dum teftatus rii. Quæ ifta eft. In vertice montis omnis terminus ejus eft, Jehovam dixiſſe , ſe habitaturum in caligine. Yf. 12. circumquaque fanctum ſanctorum eft. hoc eft, Deus ſe Quod ibi geftum eft in typo, id Ezechiel de reipfa dicit. manifeftat in hoc templo , ut Deum placatum , ut patrem Nempe Chriſtus ita habitat in templo, ut non tantùm omnibus domum Dei quærentibus , parvis & magnis fanctum ſanctorum , aut fanctum , fed ipfum atrium ipfius omneſque facit liberos , datque ipſis poteftatem accedendi fedes ſit, ſeque conſpiciendum præbeat omnibus acceden- ad altare & intrandi in penitillima fine formidine ac metu; tibus ad altare. Ipfe quippe eft altare, & ipfe eft Sacerdos, & , qui minimus eft in hoc monte, intra muros Dei, ma- & ipſe eſt facrificium. Ideò non poffunt eſſe alieni à con- jor eſt Sacerdote maximo , qui fuit in templo Salomo- ſpectu gloriæ ipfius, qui prope altare funt. nis. Matth. II:11. Apocal. 1: 6. & 5:10. I. Petr. 2:9. $.5. Verf.6. -- 12. In his recitatur fermo Domini collato Exod. 19:6. templum occupantis ad Prophetam , auditus de domo , $. 10. Verſ. 13. - 17. Sequuntur menſuræ altaris ita ut vir ſteterit apud ipfum. Quæ defcriptio intimatio explicatæ fermone audito à templo , cùm ftaret homo nis fermonis fignificat, Deum non loqui ad nos niſi in apud prophetam. Hoc Sanctuarii potiſſimum eft. Nam Filio ſuo, codemque Filio hominis , habitante in Eccle- in facrificio eſt reconciliatio: fine qua non datur inhabi- fia, & quidem per os Ecclefiæ five fidelium. tatio Dei in hominibus; & fuper facrificio fit öng ogía, $.6. In fermone hoc eft primò declaratio, quòd hoc ut habeamus fædus cum Deo, Pfal. 50:5. & in confeflio- templum id fit, in quo velit habitare inter Ifraëlitas five ne ſacrificii eſt celebratio Dei & glorificatio ipfius. ibidem veros five falſos; illos, ut participes fint inhabitationis verſ.23. omniſque cultus fidelium in altari gratus eft. Heb. fuæ, hos , ut videant opera ſua in domo ſua & extra eam , 13:15. 16. quod & Ezechiel innuit verf. 27. & ftupeant. Dum hoc dicit, fignificat, Ezechieli exhibi- $. 11. Quod attinet altitudinem altaris, ea diverſa eſt tum eſſe emblema veri templi, quod manibus hominum ab altitudine altaris Solomonis: quod habebat decem cu- ædificari non poteſt. Significanti ſpeciei tribuitur nomen bitos 2. Chron. 4:1. Hoc autem habet ſeptem cubitos. ſignificati. Cæterùm hac ipfa declaratione rejicitur aliud nempe finus eft cubiti unius , fpatium inferius duorum, templum , quale ab hominibus ftrui poteft : quòd fcili- fuperius quatuor. Eadem altitudo foci: nempe à fpatio cet nullum iftiuſmodi templuin fit locus folii ipfius & inferiori . verf . 15. Si verò focum quatuor cubitis altio- locus plantarum pedum ipfius. Confer Efa. 66: 1. rem facias ſpacio ſuperiori, erunt undecim. Sed melius $. 7. Secundò, diſtinctio hujus templi à templo, quod eſt connectere verſ. 15. cum eo, quod eſt in verſu fuerat antea. Hoc templum eft incontaminabile : illud spacio minore. ita , ut quatuor ulne à ſpatio minori ( duo- contaminatum eſt per ſcortationem Ifraëlis & regum ejus; rum cubitorum ), ad patium majus quatuor cubitorum al- quia ingrediebantur in illud, qui habebant Deos alios. titudinis, do uſque ad focum fint. Nam terminus , unde Qualis ſcortatio in cap. 16. & alibi accuſata eft. Hæc incipiunt menfurari quatuor cubiti altitudinis foci, non fcortatio regibus tribuitur , quia reges & principes ipfo- eſt niſi in verf. 14. Habentur igitur feptem cubiti. rum ad omnem impietatem populo fuerunt duces. Item $. 12. Hæc altitudo , ni fallor, ſignificat, altare cum per cadavera regum ipforum, nempe, quia reges multi aſcendentes in Domum Dei erant viva cadavera, homi- venire. Ecclefia habet feptem tempora : ut notum. Al- Eccleſia ſeptem temporum, quoad virtutem fuam , con- nes mortui in peccatis & præputio carnis fuæ, imò bis tare unum fufficit Ecclefiæ feptem temporum, & ea in inortui. Denique per celſa fua, h.e.omni commentitio ipfo unitur, 8c virtus ejus in eam effunditur. Nam Ec- cultu , dum putarunt , fe accedere ad Deum & Deo place-clefia feptem temporum funt ii homines , in quibus dona re, non accedentes ad hoc altare. Item per hoc, quod accipit, qui de cælo deſcendit & in coelum afcendit. reges ipforum junxerunt limina ſua liminibus divinis, & Pfal. 68: 19. Hanc ſuo fanguine Chriſtus emit, Aftor. poſtes poſtibus , & contaminarunt nomen ſanctum Dei. 20:28. hæc eſt hæreditas ipſius , quæ ipfi forte divina Quo non ſignificatur , impiè feciſſe regem Solomonem , attributa eft. Pfal. 16:5.6. Tres autem regiones altaris, quòd habuit regiam juxta templum. Nam id impium non fuit: quia nec David impiè fecit, quòd arcam recepit inferius duorum cubitorum ; & 71, ſpatium majus nempe pin ſinus, unius cubiti ; 1 fpatium minus five domum fuam. Sed hoc ſignificat , reges fibi arrogaffe au- ctoritatem parem divinæ, & religionem fuis placitis fub- quatuor cubitorum ; in quarum partium fummo eft focus jeciffe , & populum à limine Dei ad limen fuum abduxif- duodecim cubitorum quadratorum : videntur mihi figni- ſe: aut faltem fuuin nomen & auctoritatem ita connexuiffe ficare voluntatem Patris, Filii & Spiritus fan&ti, qua ex- cum nomine Dei, ut Deum voluerint videri ipſorum ar- hibitum eft id, per quod Sacrificium Deo oblatum & ac- bitrio reliquiffe regnum ſuum, & religionis ordinationem. ceptum factum eft. His igitur declarat eveniffe , quod meruerant: nempe, $.13. Duodecim cubiti foci notant teftes, qui fuerunt ſe illos conſumfiſſe in ira fua. Quo , ut alibi, notatur regni in duodecim tribubus Ifraëlis , & nominatim duodecim terreſtris ablatio à domo Davidica. Hoc autem tempore Apoftolorum conſpirationem. Per cos teftes in Spiritu tale eſſe templum demonſtrat, ut fornicationes fuas fint fancto notificatum eft id, per quod facrificium oblatum & elongaturi ab eo, & cadavera regum ſuorum. Ex quo cla- acceptum factum eſt. Quod eft Spiritus æternus in Chri- rum eft, in templum hoc & atrium interius non poffe in- fto. Hebr. 9:14. Duodecies duodena ſunt 144. Qui nu- trare ſpiritualiter ſcortantes , mortuos in peccatis , adolen- merus eft eorum, qui ad Chriftum pertinent. Apoc. 14:I. tes in celſis, & nomen humanum ac poteſtatem humanam Qui Deo funt in Chriſto grati & accepti. in regnum Dei inferre conantes. S. 14. Vocatur banyo & Spa, Har-el, & Had. $. 8. Tertiò, præceptum de indicatione hujus templi riel. Hoc vocabulum legitur Efa. 29: 1. 2. Non videtur in domo Ifraël, ut confundantur , & diſcant veram men- ambigendum , quin dicatur à vifione Dei & demonſtra- furam metiri, &, fi confuſi fuerint, deſcribendis omni- tione ejus. In eo enim sudboxcã Efa. 42: 1. In fide noftra, bus partibus templi, coque depingendo. Quo notatur, quatenus per eam teftem & teſtimonium accipimus, pri- verum intellectum hujus emblematis eum eſſe, qui parit mo reſpicimus Deum patrem , qui teftimonium dedit fi- rectum judicium & diſcretionem fan&i à non-ſancto, regni lio: deinde Spiritum ſanctum , qui loquutus eſt in Pro- lucis à regno tenebrarum. Nam recta menfura eſt finis phetis , & jam tum pignus fuit miflionis filii , quam ex- hujus emblematis, & ex fignificato ejus pendet. Voluit pectabant patres , five ut prophetans , five ut regenerans autem Deus & rem ipfam publicari in Ifraële & in mundo & ſanctificans, & Patri quidem æconomicè unum opus &, cùm hoc ænigma, tum alia iſtiuſmodi non negligi, attribuitur nempe creatio. In ea enim cognoſcitur poten- fed pios in eorum conſideratione profectum cognitionis tia voluntatis unius ſine manifeſtatione trium perfonarum; S3 ſed ]. ES 0 d ز ។ a n 1, lo 5. m Ja 9 ut 2 1 2 206 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S .bi repo2147ntur ves dotm348# אֲשֶׁר יָפְקְדוּ שָׁר דִבְרֵי הַבָּיִת cas ſed fantificatio, & ea quidem , ut inhabitantis & ut doni, Dei volentis per miſericordiam fanctificare & juſtificare atque intercedentis , oftendit, eſſe etiam in Deo fpiri- peccatorem & cum eo communionem habere. tum. Porrò redemtio & , quæ ex illa noſcitur , fponfio & $. 19. Jubet porro eum juyencum comburi extra ca- nominis divini manifeſtatio ad fapientiam & amorem ſtra. Per cremationem intelligere folemus conſumtionem ipfius, & regnum , quod poftulanti datur , oftendit etiam per Zelum , Pfal. 69: 10. five mortem , quæ ſequitur ex filium patrisæterniæternum datorem Spiritus ſancti. Hæc abundantia charitatis. Extra fanétuarium hîc interpretor ſeptem, (fcilicet, Creatio , Sanctificatio, Interceflio , ut non ad eum modum,quo præcipitur in Levitico, ut hircus, Arrhabonis , Redemtio , Sponfio , Nominis divini mani- cujus fanguis intro ferendus erat, cremaretur extra caftra : feftatio , Regnum ) præcipua funt, ad quæ, quæ de Deo quo ſignificabatur , Chriſtum paffurum extra Hierofoly- nobis revelata funt, à nobis revocari poflunt. Certum eft ma; Hebr. 13:11. fed potiùs intelligo, quòd Chriftus autem in altaris cognitione, & acceſſu ad illud totum cul- fervus circumciſionis , Rom. is: 8. factus fub legem , tum Dei, atque adeò confeflionem nominis ipfius conti- Gal. 4: 4. nondum invenerit Ecclefiam in illo ftatu, qui neri. Ideoque altare ad iftum modum nobis proponitur, fignificatur per hoc ſanctuarium: vel etiam, quòd, cùm quafi palam diceretur , in Deo, qui eſt juſtitia noſtra, pateretur , nihil habuit. Dan. 9:26. non unum , fed multa diftinctè eſſe animadvertenda ad 9.20. Crematio facienda 1:2) pan? / Hoc verti- gloriam ipfius & confolationem noftram. Et ſatis eft , ut mus, locum deſtinatum domus. propriè notat viſitatum , talia emblemata id generatim moneant. Tunc deinde iis, curatum vel depoſitum, aut depofitarium domus : quafi di- qui exercitatos ſenſus habent in Scripturis , promtum eft, Dº . ea multa , quæ in Deo juſtitia noſtra, notificata funt, & Ita ex analogia linguæ eruta notione vocabuli, etiam ad credimus , explicare. rem ipfam facile, ni fallor, perveniemus. Nempe habet $. 15. In dorſo altaris viſus eſt etiam terminus ſpithama domus alicubi depofitarium five cuſtodiam , in qua affer- menſura. Is poteſt notare ſanctitatem , excellentiamque ventur ea, quæ in domum transferenda ſunt. Hoc modo ejus , in quo eft juftitia noſtra. Mediator ipſe eft xeze accepto vocabulo, liquebit, Chriftum debuiſſe pati in esopfi cu o pauz7wnão ſecretus à peccatoribus. Præterea illa Ecclefia , que erat Φρερε μύη εις τίω μέλε στον πίσιν nemo poteft communicare cum altari , ut partem fibi vin- drengea upelnoy, Gal . 3:23. Jubetur , ut aliquis cremet. dicet in fan&tificatione & juſtificatione efficienda. Solius Imperſonaliter loquitur. Imperſonalis locutio aliquando Dei gloria eft, quòd eft juſtitia noftra Efa. 45:24. 25. explicat , quod à multitudine fit. Miſeria Ecclefiæ ac- non eft cum ipfo alius , Deut. 32: 12. nemo præter ipfum cendit illum ignem , quo Chriftus conſumtus eft. falvat , Ef. 45:21. Denique, quod in altari offerimus, &, $. 21. Tempus ſecundum eft, quod fequitur Chriſti qui ſunt in communione ejus, continentur ab eo, & non oblationer. Hoc vocat ſecundum diem. Eo die, ut & fex excidunt. Ideò limes dicitur facere pipi finum vel gre- fequentibus diebus five temporibus , jubet offerri pro pec- mium. Hæc illi typo vel ænigmati funt évé noge. Cornua cato hircum caprarum:& in holocauftum juvencum & arie- ſupra focum videntur mihi ſignificare poteftatem & celfi tem , injecto ſale. Non fignificatur hîc, quod aliud facri- tatem. Gradus notant, dari communionem cum altari ficium pro peccato fit, quàm , quod femel oblatum eft ad perceptionem ſanctificationis & juſtificationis : & ne ab eo, qui id offerre poterat: fed potiùs , quòd Chriſtus ceffe effe, ut, qui ad altare accedunt , in id aſcendant & ſe fit afferendus & confitendus unicus Sacerdos, & unica vi- toti totos committant. Cibus , qui ad vitam eſt, ex altari etima pro peccato. petendus eft. Qui Deo vult facrificium offerre, ipſumque $. 22. Quòd autem hîc hircus fumitur , id referri poteft honorare & invocare, in filio, qui facrificium ad nomen & fpeciem , quam habet Chriſtus in mundo. tulit , id offerre & Deum invocare debet. Verſus orien Eft enim vlasno pelu a & pro Apoftata judicatus. Cujus tem conftituuntur gradus. Inde venit gloria Dei. & , qua exorbitationis Symbolum in hirco eſt: quod animal eft via Chriftus præivit, ſequendus eft. Denique recta pro- petulcum, & vix regitur. ſpiciendum eft ad habitationem Dei & thronum gloriæ, $.23. Holocauſtum autem fignificat pafliones fidelium qui eft in cælis: cujus typus hîc ad occidentem ponitur. ſe vel amore vel ipfo facto totos Deo confecrantium uf- $. 16. Verf. 18. 27. Hîc exponit modum cultus que ad mortem. Juvenci & arietis emblema ſignificat la- Dei in altari. Sacerdotium attribuit Levitis, qui ſunt de borem, conftantiam in agnita veritate, agnitionem Chriſti femine Tzadok. vide 40. cap. verf. 46. Eos igitur oéto paſtoris , filentium in paflionibus. Sal injectus notat to diebus vult quafi initiari, ut deinde offerant populi obla- p0ng7ov abſentiam corruptionis. 1. Petr. 3: 4. Nam ſal tiones. Mihi videtur, hîc ſignificari, quòd octo tempo- | facit carnem é onanov. ribus futura fit oblatio, tanquam certæ familiæ, & deinde $. 24. Hiſce igitur modis purificato altari & glorifica- univerſalis. Primum tempus interpretor tempus appari- to Deo , qui eſt in Chrifto mundum reconcilians , peccata tionis Chrifti in carne, quo fideles, qui non erraverunt condonans, vitam donans , oétavo tempore dicit futurum, cum Judæis , habuerunt jus accedendi ad Deum cum vi ut Sacerdotes ſuper altari faciant holocauſta do pacifica po- etima Chriſti, quæ eft expiatio pro peccato. Succedunt puli: quæ Deus accepta habiturus fit. Populi igitur mul- feptem periodi temporis Ecclefiæ Novi Teftamenti, titudo & to Faceopese to vão plenitudo gentium accedit quarum ultima habet victoriam ejus. De quibus poftea. ad altare die octavo, ſub tuba ſeptima. $. 17. Victima hîc eft juvencus , filius armenti, hoc eſt, S. 25. Offerunt autem illi & bolocauftum & pacifica, ſubrumus. Notatur Chriſti potentia & puritas & libertas. h.e. imprimis totos fe Deo devovent. Holocauſtum offe Nullum enim jugum ſuper ipfo erat , cum onus noftrum runt , qui in fide baptiſmum ſuſcipiunt. Baptizantur enim ſuſcepit . Sanguine ejus vult aſpergi cornua & angulos in mortem Chrifti & fuam. Vide Rom. 6: 3. 4. 5.6. W live mercá mec7o, & totum terminum. Significatur Col. 2: 11. 12. Deinde pacifica offerunt , de quibus come- enim , fanguinem debere referri ad eum, cui data eft omnis dunt offerentes , hoc eſt, fructus fidei ad honorem Dei poteftas in cælo & in terra, filium Dei, & ad fan&tifica- ferunt, ex quibus ipfi capiunt lætitiam , vel foli , vel cum tionem Jehovæ , qui habitat in nobis , ut fit juſtitia noſtra. aliis, qui in illis fructibus communionem habent. $.18.Hanc dicit expiationem & propitiationem altaris. $.26. Sacerdotes ea faciunt fuper altari, quatenus mul- Sanguine enim teſtamenti fuſo eſt fancta & irreprehenſibi- titudinis illius oblationes verbo & præcepto præparant, lis Dei in hominibus habitatio, & eorum ſanctificatio & ut fint ſanctificatæ in Spiritu ſancto. Et ita omni tempore juſtificatio. Confer ad Rom. 3:25.26. Confer etiam Lev. fit ; ut junior fidelis eum , qui ante ipſum in Chriſto fuit, 16:16. ubi dicitur Tabernaculum expiandum ab omni- | ſequatur , & cum ipfo accedat ad altare; atque ut is pro bus fæditatibus filiorum Ifraël. Non abfimiliter Hebr. 9. accedentibus oret. Nam in Eccleſia ſemper valent ceú- verf. 23. dicitur, celeſtia purificata effe facrificiis me Žess. Ita, qui ad Deum in Chrifto accedit , ipfe facerdos lioribus, quàm , quibus figuræ cæleſtium purificantur. eft; dum adducitur , munus eft. Efai . 18: 7. Efai.66:20. Quo fignificatur, Deum ipfum contaminari communione Pfal. 110: 3. Qui adducit, ratione ejus, quem adducit,& cum peccatore, niſi pax concilietur per facrificium nobi- cujus victimam præparat , & , pro quo orat atque interce. lillimum, in quo poflit demonftrari fanctitas & juftitia dit, Sacerdos eft. CA patri ob- Ι Ν Ε 207 Z Ε C H I EL IS CAP. XLIV. Ζ E С А р UT U T XL I V. V $. 1. Erl. 1. 2. 3. De porta fanétuarii , tam vitam agere poflit , ſed etiam , ut audiat verbum Dei, * exteriore ad ortum ſpectante narrat, & in pace, line metu, confeffionis ſacrificium Deo offerre eam ſe reperiſſe claufam , fibique poflit . Ideoque cap. 45:16. imponitur Principi, ut holo- dictum, claufam manfuram , quia caufta, munus, libamen in feftis , noviluniis & fabbatis , & Fehovah Deus Ifraëlis per illam omnibus ſolennitatibus domus Ifraël præſtet , & paret pro intraverit. Significatur , quâ viâ peccato , munus , holocauſtum, pacifica, ad propitiandum Chriſtus ivit, neminem, poffe ire. Poft Chriftum nemo domum Ifraëlis. Chriſtus de manags of owInesas hæc omnia venit, ut ipfi fuccedat in facerdotio aut in regno. Vide præſtitit electis , ut habeant, quod in fide Deo offerant. Hebr. 7: 3.24. Non habet Chriſtus vicarium : nullus Princeps politicus præftat populo, ut verbum Chriſti au- alius ab oriente veniet ad occupandum regnum in omni- diatur , atque ita populus cognofcat facrificium , fuper quo bus gentibus. eft fædus faciendum cum Deo. Quando hoc facit , eſt $. 2. Datur tamen Principi in ea porta ſedere ad come revera 3'71 ) éves géans , Efa. 32:8. Et tum habet epulum dendum panem coram Jehovah, ita ut à veſtibulo veniat fuaviflimum bonæ conſcientiæ , & aliqua ratione cum & eâdem vià recedat. Ezech. 34: 24. promittitur Ifraèli, Chriſto & ipfius opere communicat, fubferviens ipfi in quòd fervus Dei David princeps ipſis futurus fit: qui regno ipſius. Et hoc notatur , quando dicitur , gentes Ec- verſ. 23. etiam Paftor & quidem unicus dicitur. Jam clefie ſervituras , & gloriam ſuam in civitatem ſanctam verò in hac etiam viſione mentio fit Principis , cui in hæ- ilaturos reges ipſarum, ac fore Eccleſiæ Dunis baju- reditate terræ aflignatur certa portio , pro ipfo & filiis los, quod vulgò nutritios dicimus. Ita porrò eidem datur ipfius. Is nobis diſtinguendus eft à Rege Chrifto, qui ſedet in atrii interioris porta videre in altari offerri facrificia , ad dextram Patris. Reftat igitur , ut intelligamus eos, qui populo per ſe parata , & in limine portæ adorare, atque politicam aut æconomicam poteftatem habent in alios Deo, qui ipfi dederit populum ſuum tanto beneficio affi- æquè cives & hæredes regni cælorum. Illis hîc tribuitur cere, & ad ſacrificium confeflionis offerendum omnia ſub- una prærogativa, quòd fedeant in porta, per quam in- miniftrare, agere gratias in omni humilitate. greffus eft Dominus, ad comedendum panem coram Do- $. 5. Verſ, 4. 16. Narrat, ſe introductum per mino. Capite 46: 2. eidem tribuitur jus intrandi certis diebus in portam orientalem atrii interioris , ibique ado- portam feptentrionalem vidiffe domum plenam gloriâ | in nominatim introitus & exitus ſanctuarii: ac porrò Ifraë- lor, ſignificant prærogativam aut alsnovicu , quam ha- litis inobedientibus dicere, finem effe jam imponendum bent pii principes ac magiftratus ac domini inter fideles. abominationibus ipforum: quòd 1. introduxerint præpu- $. 3. Non poteſt hîc intelligi aliquis , qui ſuccedat in tiatos corde & præputiatos carne ad profanandum domum facerdotio. Nam Sacerdotium datum eft filiis Tzadok. | Dei, & irritum faciendum foedus Dei. 2. quòd non ob- Et Princeps hic non poteft accedere ad altare cum illis: fervaverint fancta Dei, neque conſtituerint obſervantes non, quòd excludatur ab altari, ( à quo nullus fidelium obſervationes Dei. Igitur deinceps non intraturos pere- excluditur ) fed, quòd nullus accedat ad altare nomine | grinos præputiatos corde, & præputiatos carne. & titulo principis, tanquam poteftatem habens in facerdo 9. 6. Eft hæc diſtinctio ſanctuarii hujus à fanctuario tes ; quæ eſt aperta hominis, dicti Pontificis Maximi, priori. Olim Ifraëlitæ introduxerant in ſanctuarium præ- qui cum gentibus in atrium exterius introductus eſt, ex putiatos corde , eoſdemque præputiatos carne. Nam, ta- clufio: qui fe facit facerdotum , ut facerdotum , princi- metſi Judæi diligentiſſimi fuerint in arcendis præputiatis pem, & ante omnes ad altare accedere, aliiſque facultatem carne & carnali circumciſione non circumciſis, tamen, accedendi dare , fuum putat. quia, quos circumciderant de gentibus, & profelytos fece- 8.4. Aliud igitur hîc eft cogitandum, quod Principi rant, non adduxerant ad veram fidem , ſed docuerant ope- attributum eſſe videatur eo , quod ipfi datum eft comedere ribus fuis confidere ad juſtitiam , fecerant eos filios gehen- panem in port a orientali. Chriſtus, ut fæpe monitum eft, næ magis , quàm ipfi erant. Matth. 23: 15. Quemadmo- eſt porta, & quidem omnis five unica porta. Tantùm in dum apparuit in Idumais, qui, ſubactiá Judæis , coacti ipſo gloria Dei manifeſtata eſt , cùm in Oriente apparuif- funt circumciſionem admittere, & poftea facti ſunt furio- fèt, fic per eum gloria Domini in Ecclefiam , ut templum fiffimi hoftes veritatis , & fe inter cæteros alam templo & Dei, intravit. Chriſti in illo ftatu conſtituti ſocietas ne- populo plenam abominationibus præftiterunt: quos notat mini datur , licèt nemo , niſi per Chriſtum , in templum etiam Obadias, nominatim verſu duodecimo. Definit igi- intrare poflit. Nam nemini licet quicquam loqui, quæ tur, eos , qui ſunt præputiati corde , effe quoque præpu- ipfe non eft locutus. Verba Dei loqui ſolius ipfius eft. Ita tiatos carne: h. e. totos in carne eſe, licèt membrorum intrare in Eccleſiam, ut ſermones proprii in Eccleſia au- | aliquod habeant mutilatum. Confer Rom. 2: 25. Imò ntur , ne principi quidem datum eft . Hoc enim effet ipfam circumcifionem gerere in carne, quæ eſt fignum intrare per portam orientalem ad conftituendum in Eccle- fæderis, cum ignoratione fæderis Dei, eft carnale opus ſia thronum , ex quo loquatur. At gloria Dei per Chri- manus habere pro juftitia. Dicit igitur Deus , in hocfan- ftum in Oriente patefactum , & verba Dei loquentem, | quarium tales non effe intraturos. Spirituale enim hoc femel intravit in templum, & in eo thronum poſuit. Tan- fanctuarium tantùm illos recipit , qui ſpiritu Deo ſerviunt, tùm Principi conceditur, quaſi cum Chriſto in Oriente & gloriantur in Chriſto Jeſu , & non confidunt in carne : conſtituto edere & bibere & cum ipſo adorare, atque in | Phil . 3: 3. ' qui , ut circumciſi ſunt corde', ita ſunt etiam hiſce ipfi affociari; fed non, ut ulteriùs pergat & folium circumciſi corpore in Chrifto. Coloff . 2:11. & corpus lotë collocet in templo , aut , ut Princeps facerdotum, ad altare aquá mundå. Hebr. 10:23. Quippe abfoluti à reatu , accedat. Cum Chriſto panem comedere, quod Principi quo per circumciſionem non plenè abfolvebantur , quate- datur , erit fimili voluptate affici. Chriſtus dicebat Joh. nus non liberabantur à conſcientia peccati. 4:32. ſe habere eſcam , quam diſcipuli ignorarent. Nem $. 7. Levitis porrò, qui recefferint à Domino, cùm pe, ut faceret voluntatem ejus , qui miſerat Chriſtum, & 1 erraret Ifraël, qui tulerint pravitatem fuam, committit ipfius opus perficeret. verf. 34. Id efcam ſuam vocat, quia hanc curam , ut cuftodiant portas domûs , vel potiùs, ut ex ea re voluntatem percipiebat. Igitur de Principe cibum curantibus portas miniſtrent. Item, committit ipfis mi- ſumente in hâc portâ fimiliter cogitabimus, ei datum effe niſterium domûs, & ur mactent holocauftum & facrifi- capere voluntatem & lætitiam bonæ confcientiæ, quòd cium populo: ita ut non accedant ad facerdotio fungen- fecerit opus, quod ipfi datur faciendum,ut Principi. Quod dum & fancta tractandum;ut ferant ignominiam ſuam,&c. non tantùm eft præftare populo, ut tranquillam & paca- Notat imprimis , quòd erectionem hujus ſanctuarii ante- cedat à 208 C O M M E N T A R I. U S 4: 2. ; poteft cedat tempus, quo Iſraël , cum pleriſque Leyitis, aber- | dos reperiri. 2. Cor. s: 3. fed indutos Chriſto. Gal. 3:27. raverint , cùm Levitæ aberraverint poft ftercora fua, & coque, non ut olim manifeftatus eſt, cum factus eſt meseca miniftraverint populo cum ftercoribus fuis. Stercora If- lege & peccatum , quamvis in omni patientia: ſed jufti- raëlitarum funt opinio falſæ juftitiæ, abnegatio juſtitiæ ficato & fecundùm carnem non amplius cognito. Neque Dei, aflimilatio Deicum peccatore. Pfal. 5o. Phil. 3: 8. enim amplius eft agnus Dei portans peccata mundi ftans quod & alibi apud Ezechielem notatum eft. ſub ictu & deftinatus ad offerendum: fed fructus terræ $. 8. Quemadmodum filii Tzadoki funt ii, qui, quo nitidus & purus, qui , ut ipfe in gloriam intravit, ita in tempore Chriſtus rejectus eft à Judæis, illum non rejece- erectionem & in ornamentum factus eſt Ifraëli. Efai. runt, fed amarunt & in ipfum crediderunt; ita Sacerdo- | Si eò reſpiciamus , quòd oves peculium funt tes & Levitæ cujuscunque familiæ, qui in Chriſtum non illud fignificari, quòd Sacerdotes hi debeant coram Deo crediderunt , fed eum reprobarunt, & eorum poſteri, comparere non ut geſtantes oyes Chriſti. Alioqui ob- ſunt illi, de quibus hîc fermo fit. Atqui indicatur hîc vium eſt unicuique cogitare , quòd non debeant affu- Prophetæ, quòd illi pravitatem ſuam laturi ſint. h. e. mere veftitum ovium in fpeciem , ſed ipfi potiùs oves quòd ab ipfis non tantùm regnum Dei, fed etiam civitas effe. & templum, & functio & populus auferendus fuerit, & $. II. Verf. 18. Nominatim dat capitibus ornamenta diu omittendi fuerint , ut contabeſcerent in peccatis & lumbis femoralia. Non pugnat hoc cum Apoſtolo, fuis. Attamen & illis conceditur locus in ſanctuario hoc, qui 1. Cor. 11. viros vult orare capite aperto , quia vir ſed non fine pudore; pudore tamen fancto & falubri, eo- gloria Deieft. In V. T. Pontifices gerebant mitras cum que inevitabili; quod non poterunt eſſe, ut filii Tzadok, lamina aurea , cui inſcriptum erat Sanctum Domini. Signi- duces ad Chriftum, & nomen illud geſtare , quod eft ex- ficabatur , populum Judaicum effe adhuc ſub velo , nec- preſſum Pfal. 16: 3. ubi, qui dati ſunt Chriſto in terra, dum in plenam libertatem affertum. Apud Ezechielem Sanéti , vocantur duces eorum , in quibus eſt omnis voluptas ornamenta dantur capiti , non velamenta. Confer Efa. Domini. Relinquitur tamen illis miniſterium circa portas, 61:3. 10. cap. 62: 3. ubi dicitur , eris corona ornatûs in ut non introeant incircumciſi corde & carne: ut, qui an manu Domini & cidaris regni in manu Dei tui. Non mi- tea urſerunt circumciſionem carnis , nunc urgeant cir- cir- rum igitur, Chriftum , debile illud & infirmum germen cumcifionem cordis ; & cæteroquin ad omnia minifteria terræ , inſtar lini , dari facerdotibus accedentibus ad præfto fint; quippe ad hæc miniſteria præcipuè inſtructi, Deum pro cidari, ornamento ac corona regni. Facile eſt cùm ab initio verbum Dei audiverint , ut , reſipiſcentes ab explicatu, quid fignificent femoralin: nempe confeflio- errore fuo , tanto majore cum fortitudine & vi demonftra- nem & velationem nuditatis noftræ, non per hypocriſin, tionis fuppeditent peregrinis, ex mundo advenientibus , fed per enecationem cupiditatis ; & affumtionem juftitiæ rudibuſque ac pueris, quibus indigent ad cultum Dei : & non fuæ. nominatim mastentipfis holocauftum & ſacrificium , h.e. $. 12. Quod autem vecat accingi in fudore , id ita acci- facrificium pro peccato oblatum oftendant, atque ea re pio , facerdotes Dei non debere fibi arrogare juſtitiam ſacerdotibus inſerviant, h. e, præeuntibus ad altare, ut ii propter labores fuos aut quafi non folum indumentum juz- & de gentium acceſſu, & de Levitarum converſione ac | ftitiæ ipfos commendaret Deo fine opere ipforum. Hoc fideli miniſterio poflint Deo gratias agere, & præcipue enim eſſet fudore fuo fædare indumentum gloriæ atque id gloriari de hoc fructu fidei atque patientiæ fuæ. Quod olidum efficere. cùm fit, Levitæ iſti fine invidia facerdotium hoc ſpeciale abdicant, & non attrectant, neque fibi arrogant eam glo- pulum in atrium exterius quod inculcat iteratione ) ve- $. 13. Verf. 15. Juber porrò, cùm prodibunt ad po- riationem , quæ Sacerdotibus filiis Tzadok folis com- ftes fanctas relinqui in cellis fanctuarii , ne fan&tificent po- petit. pulum veſtibus fuis. Eâ re ſignificatur, non, quod vult $. 9. Eft in regno gratiæ , quantumvis nulla ſit diſtin- Chaldæus , ne miſceantur populo (contrarium enim planè ctio inter Judæum aut Græcum , fervum aut liberum, efficitur ; nempe ut non differant à populo , fed cum illo tamen magna differentia inter eos, qui præcedunt, & mifceantur: depofitis quippe veftibus fanctuarii) fed ut, alios verbo, opere ac patientia lucrantur , & eos, qui ſe- quando ad quemvis unum Chriftianum accedunt , tum quuntur : itemque inter eos , qui à pueritia Deum invo- quidem ornamenta illa intrinſecus retineant, at non jactent cârunt in Chrifto , & eos, qui, diu derelicti, aberrantes à apud fratres , aut ullam prærogativam fibi ufurpent, fed, vera via, poft multas blaſphemias & multa ſcandala data; ut fratres , cum fratribus omninò converſentur. Addit: tandem fero per eximiam miſericordiam & quaſi novam ne fančtificent populum veſtibus fuis. Non eft ea mens, excitationem mortuorum , veluti abortus quidam, à Deo quaſi non debeant operam dare ſanctificationi fratrum , affumuntur. Qui ut gloriationem eandem habere non pof- fed, quòd fe fanctificando præ cæteris apud fratres non ſunt, quam alii , ita non poffunt eſſe fine pudore perpe-debeant fratres ſuos reos facere & devotos. Eccleſia intus tuo actuum priſtinorum. Confer cap. 16: 61.63. 20:43. eft gloriofa, & coram Deo in bona conſcientia lætatur 36:31. fidelis quifque, habens apud ſe calculum album, quem $. 10. Verf. 17. Hîc præcepta dat Sacerdotibus, ut dat Sacerdotibus, ut nemo novit, niſi, qui eum accepit. Nemo autem nomen & in ſequentibus. Intelligere poffumus illa præcepta de fuum & auctoritatem ſuam & prærogativam fuam & pro- omnibus accedentibus ad altare. Veſtes lineas illis dat ; fectum fuum alii obtrudit, & propter illa alios vult à ſe vetat, ne laneæ geftentur in atrio interiori. Lana ab ovi- dependere, eofque quaſi ſibi ſanctificare. Sic enim xolam bus fumitur. Ovis, fi ſpectes naturam, eft animal, quod vébemos faceret illos. Confer Ef. 65:5. per ſe viam non poteſt invenire, ſed aberrat. Rurſus, $. 14. Verf.20. Præcipit de capillitio nec radendo cùm mactatur , filer. Eft in ovibus habendis opulentia nec promittendo, fed decore tondendo. Paulus 1.Cor.11. quædam & merroc. Agnoſcunt etiam vocem paftoris docet, virum non decere rouğu: quia hoc mulierum eft; fui, & eum fequuntur. Ita ovis præbet parabolam ad quibus ut natura dedit pulchritudinem majorem , ita eas fignificandum peccatorem, patientem , hæreditatem , fi non dedecet, quæ natura fuppeditat , adjumenta pulchri- delem. Linum ex terra fumitur& in tegumentum paratur. tudinis modicè curare ; nempe capillis tanquam velo Cæterùm, ut ænigmatis hujus ſignificationem eò faci- utentes, & eos in capite componentes. Cùm verò vi- liùs deprehendamus, cogitare oportet , quod in interiori rum dedeceat, comtum effe inftar mulieris, & coma fine atrio verſari & à portis ad altare accedere fit non actus aut comtu, in fudoribus & laboribus , virum faciat horridio- motus corporis, fed actus interioris hominis in lætitia rem: ideò Apoftolus comam reprobat: quæ & in po- fefe fiftentis apud altare , quod eft Chriſtus, & in eo pulo Judaico communiter non probabatur ; niſi quòd gratias Deo agentis, ac pro proximis intercedentis , feque Naziræi crinem ad tempus promittebant, & Simſon Na- ad communionem paflionum Chriſti offerentis. Pfal.132: | ziræus perpetuus capillum fuum non totondit: ut & Sa- 9. 16. dicitur , Sacerdotes indutum iri juſtitia de Salute. muel. 1. Sam. Ii 11. Apoſtolus indicat , fæminam, fi Oportet igitur illos, qui fic accedunt ad Deum, non nu non velit habere tectum caput, fimiliter facturam, ac fi rade- IN raderetur. In viro autem 1 que reprobat , quod qua capite nono verf. 8. t egrellis , capillos tanqi dictum fit ænigmatic quaſi hi homines, a fint eſſe raſi. Nam quòd hi homines ſe quippe qui pertiner 32:42. dicitur capite comato in nominatur adver eft re ſponſi crinibus tiæ cognoſcere beant abftiner beant ſe facer non debeant dum capillie §. 15. Ve opus eſt hîc rc precum noft nione oblat tiam. Na carnis pray dere ad D dignum Hinc AJ eſſe Spir $. 16 Vult du nem aut telligi negant cerdot Chrif fed fa velc pare me ali initur ei tempus feptem su ium interius , ad mini- 3 cum pro peccato fuo. sris etiam tempus it. une, hoc eft, à con- reptione infirmita- weant. ut creatio- Sitationis & luatûs nuum ſuam , in qua ut cum facrificio 10 12 TI cerdotibus hæ. lis eft poſſeflio ia Jehovah eft væ confecran- dere. 1. Cor. e, & patien. omnibus bo- Balat. cap. 6. exe D HO 1 η στομαίοις & Non hæc religio fic Sit nautea. em pollu- rcis: ita commy- nis & ex snomen nipſam SM sigille Job pl- JUS tangitote : & ego Efa.5 2:11. 12. terrâ Hof. 2: 2.1 deſerto erraturo 107:4. Futun fiæ, fic errant fugeret in loci gentibus nutri phetia , ſancta II.2. hoc e nutriretur, il ras, tanquar ram aliquar quæ pugna 11:7.8.8 ex Babylo vineam, civitatem Dicit et turum i rum , & urbem attame verf. 4 §. mat quer pibi uln tur eto. poi lesr fint teri qui faci do nib & bi ovo Teſtamento arrentium uſque eft, non vetu- funt veritatis ; Ova, quæ funt arnis. Nova, rrupta. Ideo quæ opponi- te, quæ op- quod eft in quæ eft in ut pro fe & indùm antè 110 annun- fempe, uc diatur ab um pof- cantico auſtum Holo mem- frert m, & nim- uitu : t10 pii tur 10- .m- 18- am un am joc 7 I $. 1. dieses quòd ESTU33 52 572ÚDEŽE***82818 80 로​를 ​들​로 ​E ", ut gratus do facrificia quod con. vera fapere effe eft id, s & inter iritu Dei, compa- ea. im jun- que ea Criiex- i quo ; fed runt. ri & Ita- icti- nni are ms an- - od nc ile 12- Ι Ν Ε Ζ Ε C HI E LI S CAP. XLVIII. 215 mus , rio, Sacerdotibus ; Levitis, & ci- notatur , quòd, quæ ad cultum Dei, ad miniſterium ver- Quemadmodum & Sponfa Dilecto fuo promittit, ſe præ- | Chriſti principis , difcrimen futurum fit inter terras , & bituram nova cum veteribus. Cant. 6:13. Quòdque fru terra Dei, quæ eſt terra gentium , (Efa. 14.: 2. Jer. 3: Etus hi futuri ſint cibo, h. e. fapidi, ut comedantur, & folia 19.) non futura fit hæreditas , aut terra fancta : fed, fanationi, h. e. quòd & doctrina atque profeflio fe pro 1. quod Ifraël, qui in Eccleſia Chriſtiana eft , aliquando batura fit conſcientiæ & ipfi actus externi converſationis illam terram poffeffurus fit, poftquam tempora gentium quotidianæ fint futuri honeſti, redolentes fidem & cha finita fuerint. Luc. 21:24. Jer. 30: 18. 19. 20. & 31: ritatem , & ad lucrifaciendos homines ac fanandos ido- 38.39.4.0. 2. quòd Eccleſia Chriſtiana ubivis ita habita- nei. 1. Pet. 3:1. Cauſam autem hujus feracitatis dicit, tura ſit, quemadmodum olim Ifraëlitæ in terra ſua habi- quia aqua torrentis ex fan&tuario egreditur , h. e. quia is tarunt. 3. quòd non habituri ſint in medio fui, qui palam fermo eſt fermo Dei & commemoratio fæderis Dei ac ipſos conturbent & inquietent. Nam tota hîc datur in promillionum ejus. Quod verbum non redit ad Deum va hæreditatem : & promiffum eft, Ecclefiam feſſuram in cuum. Efa. 55:II. arcibus terræ. Deut. 33:29. Efa.58:14. $. 8. Verf. 13. --- 20. Attribuit populo Dei terram, $.9. Verf. 21. 22. 2 3. Pari jure attribuitur hæc hæ- quam juraverat Deus fe daturum effe patribus Iſraëlita- reditas fraëlitis & advenis. Quo tollitur difcrimen gen- rum : & eam fuis terminis deſcribit. Id non debet accipi tium in Eccleſia Chriſtiana. Confer Efa. 56:3. 4. 5. ad eum modum , quaſi ſub Novo Teſtamento, in diebus CAPUT X LV III. $. 1. Erl. 1. ----7. 23. ---- 29. Duodecipis &, quæ in ea includuntur , pleraque in fuperiori . cim tribubus tota terra diſtribuenda bus explicata ſunt. Tantùm verf. 14. cavetur , ne, quod allignatur extra portionem Princi- datum eſt Sacerdotibus & Levitis , vendatur , aut primi- pis, & in ea ablationem pro fanctua- tiæ terræ alienentur : quia ſanctum Domino ſunt. Quo vitate. Non poffumus caufam edere, bi, ſanctificata funt, interverti & averti non debeant. quare iſto ordine tribus collocentur , ut aliæ Septentrio $. 5. Verf. 16. Civitatem quod attinet , ea , ut & ſu- naliores , aliæ Meridionaliores fint. Tantùm hoc vide- pra monuimus , non complectitur ſanctuarium , & tamen non nihil ad veterem diſtributionem hanc eſſe ac non procul à ſanctuario abeſt: ut intelligamus , fanctua- commodatam. Attamen magis obfervandum eft, rium &, quæ ad id pertinent, omnemque ejus rationem 9.2. Primò, quòd quibuſdam tribubus alius locus hæ- atque ordinem non pendere à civitate ; fed tamen leges, reditatis allignetur , quàm quem olim obtinuerant. Quo jura, tribunalia , fora, judicia, curias, politica negotia docemur, priſca illa præteriiſſe, & deſiiſſe terram eſſe &, quicquid fimile eſt, Sanctuario inſervire , ut cunčti at- pignus rerum futurarum & cæleſtis gloriæ, quemadmo- que ſinguli tranquillam & quietam vitam agere poffint in dum olim fuerat ; neque adeò igitur Ifraelitas requiſitu- omni gravitate & pietate. 1. Tim. 2:2. ros, quibus limitibus olim data fuerit hæreditas & ager $.6. Verf. 30.----35. Civitatis portas diſtribuit jux- patribus ipforum. Et, quandoquidem Chriſtus debebat ta tribus, & portis facit nomina à tribubus. Quod mihi prodire ex Bethlehem, ut loco familiæ Judæ , reliquis fa- videtur nihil aliud fignificare, quàm , omnes fideles unius miliis Judæ ſuum locum obtinentibus , Mich. 5:1. cla- civitatis effe, & eam communionem tum in rebus ſpiri- rum eft, hanc terræ poffeffionem & diſtributionem fe- tualibus, tum in rebus terreftribus habere , quæ fratrum qui exhibitionem Chriſti. Inde etiam perſpicuum eft, effe debet: & in civitate hac memoriam & benedictio- fanctuarium non fore aſpectabile & manu factum : quia nem Patriarcharum, & omnium , qui promiſlionem & hoc non ponitur in Sione. Atqui fanétuarium manu fa- verbum Dei acceperunt, idque ad pofteros propagarunt, étum non voluit Deus habere niſi in Sione: ut & ſupra nunquam interituram , ſed nomen illorum recens & vi- annotavimus ex Pfal. 78: 68. 69. & Pfal. 132:17. vum in ea fore; neque nominaturos patres , qui in terris $. 3. Secundò , quod omnibus tribubus & earum ad- | coïverint in focietatem rerum terreftrium propter terre- venis ſive profelytis eadem allignatur menſura. Atqui Jo- ftrem locum & communem ejus acceffum ; five yet to ex@v- ſua diſtribuit terram in proportione bonitatis terræ & fe- Tecs étra os añs & míloupce habentes in Babylone, Ci- cundùm numerum capitum, quæ erant in ſingulis tribu- vitate illa magna: neque aliud verbum in ea civitate au- bus: ut fingula capita tantundem in terra Iſraëlis poflide- ditum iri, quàm, quod ad hofce duodecim Patriarchas, rent. Hic vero tribubus tantundem affignatur', quafi & per eos ad filios ipforùm , pervenit; nempe verbum omnium tribuum filii effent æquali numero & profelyti gratiæ , quæ eft in Chrifto : niſi quod ex promiflione E- ſimiliter. Quo docemur, ut totam Eccleſiam unum cor- vangelium factum fit, quod ipſis præevangeliſatum eſt, pus fore, ita ſingulos fore, tanquam unius matris filios, ipſique cv ágance of & gaudio ſpei præguftaverunt. neque in regno Chriſti unum præ alio pluribus gaviſurum $. 7. Verf. 35. Tandem obſignat hanc prophetiam filiis , cùm promiffio feminis ſpiritualis pertineat ad nomine urbis , quod ei dicit à die, h.e. ex quo dies fuit, omnes , & quivis unus , qui novam nativitatem in Chri- vel ante omne tempus, datum: quod eft , JEHOVAH fto obtinet , illam debeat fidei omnium, qui ante ipſum (I BI, fignificans, Deum ante jada mundi fundamenta in Chriſto fuerunt, eorumque fpei, & labori, & verbo, elegiſſe libi populum peculiarem, in cujus medio habita- quod in omnium confeſſione eft. Præterea docemur per ret, & fic quidem conſtituiſſe populum colligere, & hanc æqualitatem , propter communionem ſanctorum Eccleſiam ſuam glorificare, ut tandem omnis hæc pro- quemvis in terra habiturum, quod fatis eft. quemadmo- | phetia ad plenum in veritate explicata conſpiciatur. A dum etiam in Mannæ datione, qui "sultum collegit, &, die . Vide fimiliter dictum Efa. 43 : 13. Jehovah ibi qui parum , parem menſuram domi repererunt. Vide in tota Civitate, non in sepcio aut ciborio inclufus , aut in deſerto & clauftris, fed in toto Iſraele habente maí- $.4. Verf. 8. ---- 22. Quod attinet poffeffionem Prin- 760Mga in Cælis. F. I N I S. 2. Cor. 8:13. 15. Admonitio ad BIBLIOPE GUM. Typus Sanctuarii , Atriorum, Templi & ſtructurarum , quæ vidit EZECHIE L, cum Tabulis XIX. inſerendus eſt poſt paginam 195. ) ou COM Belo utpatientens pendant que dig de proti sotëri tudat auch elektro A con fria al forno gratis tebou pils binados SR-101 are mababamos bernua pellebo addition on puuhastel bybia? , ctorie lango al primo Loop Carlsone con nebol Am, Barra de protein Pe O cuditoille Cinsi boup. ons les Seone che de los trivia on insta the nature op enige beheshindo os Det er lige trodde at pups en oferta รายการที่นา นา เป็น อบ ขายแล้ว 1 ราย เป็นโรงแรมใน เมืองนม trols abocat simre to get to stop anel van vil dette forte /-eye risulto be boup estado de comoup fra Vokal komme metabolisme sub contatore SLEV JUFDE Niezare up ili je to tunin 2 1 моятотата в обліпого А De 10 bin limo TA IN tot menigse flor loanbnsnet OBSERVATIONES A D DANIELEM. ACCEDIT PR Æ FATI O EXHIBENS ΣΥ Γ' Χ Ρ Ο Ν Ι Σ Μ Ο Ν PROPHETIÆ M OSIS & D A N I E LI S. 1 PR Æ FATI O. 3 , quod > lux ; in eorum , Mnia, quæ in mundo funt, teftantur , fe elſe work pocela facturas , & fatentur, se habere effe£torem & confervatorem potentem , ſapientem, bonum; & ipſa mens ſe ſentit eſſe factam ad cognofcendum aliquid fe melius, potentius, beatius, ex cujus cognitione lætitiam ſaturam percipere poſsit ; & conſcientia homini di&tat , eſſe diſcrimen inter malum & bonum (illud, cujus hominem pudeat, quodque in alio non ferat , propter quod irafcatur , quod habentem oderit ; hoc, quo exultet & glorietur , ob quod laudari cupiat , quod in alio etiam admiretur , habentem dignum amore judicet ) atque adeò eſe judicem ; cujus etiam ira quotidie cernitur : & Chriſtiana religio facit eos, qui bonam à ſe non repellunt conſcientiam, ut ament id, quod optimum eft, & id honorent, deque eo fentiant , quemadmodum eo dignum eft , & id qua- rant, & in ea quæftione per charitatem plurimos ad ejufdem beatitudinis quæftionem im- pellere , & juftitiæ compotes facere ſtudeant : Chriſtus adeò , teſtis verax eft vera quo divina , ut veritas , fapientia , potentia , ita charitas , . Spectatur. Sed ea est humanæ mentis ſtultitia & malitia , ut cupiat magis effe exfors lucis & cognitio- nis juftitiæ Dei & ſui boni , & nihil effe aliquando & perire , poft brevem voluptatem hujus temporis , quam in cognitione & amore veritatis habere fpem certam vitæ æternæ. Quod quum dico , poſum videri rem dicere incredibilem : at ego ſčio, me dicere rem certam. Et pauci fortaſſe ſunt tamen ſunt) qui ſe cò propellunt , ut cupiant ſe eſſe fine Deo & hne spe', & ſibi id perſuadere omni conatu allaborent : tamen , quo propendeat humanum inge- nium , focordia, quæ vix excutitur à timentibus & amantibus Deum , & ipsacím Fő, & , quòd nemo cogitat iram Dei, quemadmodum accommodatum eft ad timorem Dei, manifeftè pro- dit. Deus verò , qui, ut s. Johannes dicit , Charitas eſt ; ut in nulla parte noftris morbis non confuleret , & nullius remedii noftræ vecordiæ nos expertes relinqueret , etiam prophe- ticum fermonem nobis dedit , per quem cognofceretur Deus & rector ac brabeuta omnium , quæ fiunt in mundo, & pater Chriſti atque eorum, qui funt in Chrifto ; ſeverus autem judex qui ipſum & juſtitiam ipſius aſpernantur. Neque tantùm ſummatim locutus eft de ve- ritate, de juſtitia , de regno fuo, de judicio ; fed etiam diftinétè temporum ordinem per Spi- ritum fuum delineavit , ita ut non difficile fit , ſcrutanti & attendenti , temporum figna co- gnofcere & tempus viſtationis fuæ obfervare , & impofterum fine errore & pudore in ea exfpe- &tatione futurorum , tanquam ſpeculatorem , perſeverare , & opera Dei atque venientes vel tentationes vel judicia hoſtium Dei operiri. Quod quum ita fit, non poteſt non eſſe & utiliſſi- mum & valde neceſſarium , fcrutari propheticas fcripturas. Ex quibus intelle&tis quemadmo- dum cognoſcimus prænotionem & providentiam ac confilium Dei omnia moderans , & regnum iprus : ita negle&tus earum non poteft non videri contemtus Dei & bonitatis ipfus ac regni : pravus verò intelle&tus non poteſt non facere præjudicium fidei veritatis. Sed , quoniam nobis res eſt partim cum illis , qui ad prophetias non attendunt , & hoc tam luculentum teftimonium divinitatis non curant , per quod efficaciſſimè commoveri poſſent ad amorem facrarum litera- rum; quippe , quas hoc argumento conftat non potuiſſe niſi à Deo omnium rečtore & prænoto- re provenire : partim cum illis, qui, propheticum verbum legentes atque etiam in id commen- tantes, faciunt ea , quæ prophetia ad judicium & damnationem prædefcripfit : ut Judæi & apoſtatæ , qui Dominum relinquunt : quanquam etiam alias de prophetia egimus : age, non- nihil de ea etiam hic præfemur . præfertim , quum non deſint viri egregii , qui id à nobis fla- gitent. Præfabimur autem ita , ut omni homini pateat , poſſe Chriſtianum ex prophetiis ju- dicare in bona conſcientia , & eas meditari abſque temeritate , annotantem ea , quæ facta funt, & in filentio fpeculantem ea , quæ adveniunt. Principio extra dubitationem eſſe debet , fuiſſe Möſen , Samuelem, Davidem, Efaiam , Danielem , & cæteros , qui nominantur pro- phetæ, item Jefum , qui dicitur Chriftus , Paulum, Johannem, Matthæum & cæteros , qui habentur Jeſu Chriſti Apoſtoli : & eos fuiſſe eo tempore, quo eos fuiſſe ſcriptum eft ; & locu- tos eſſe ac ſcripiſſe ea , quæ ipſorum nomini dičta & ſcripta aſſignantur. Quod fi quis dicat , illos non fuiffe fuis temporibus , neque locutos eſſe aut fcripfifjë ; neceſſe eſt, dicat , vafrum quendam hominem & impoſtorem exſtitiſe nuper , poftquam pleraque , quæ prædi&ta dicuntur , facta A 2 P R Æ F A ΤΙ 0 pa- eorum , falla effent, & perfuafiſse omnibus ubique hominibus , ut crederent , fe libros illos à tribus fuis & anteceſſoribus accepiſſe , quos non acceperint: aut , aliquando integrum populum & maximam multitudinem Judæorum & gentium recipiendo tales libros factos ele teftes quæ nunquam viderint vel audiverint , quaſi ea vidiſſent & audiviſſent . quia in libris illis fcriptum eft, tum populum totum numeroſiſſimum vidiſſe & audiviffe , quæ vila como audita narrantur tempore Mofis, & eis , qui viderunt & audiverunt , librum illum , qui con- tinet narrationem viſörum & auditorum populo, à Mofe traditum eſſe : tum alia ætate Jejum & illius diſcipulos , nominatim Paulum, locutos effe, feciſſe , paſſos effe, prædicaſſe coram po- pulo & gentibus , quæ tanquam ad teftes & confcios in libris Novi Teſtamenti fcribuntur. Eos igitur libros receptos eße unanimiter ab ignaris dictorum, factorum, perfonarum ; & eorum teſti- monio comprobatos. Imò etiam in vetuſtis exterorum libris mentionem talium rerum fieri , quum tamen nihil , qui eos fcripferunt , de rebus in Scriptura traditis ſciverint : quippe quum fcri- pturæ nondum eſſent ; fi&ta-, ut diximus, longè poft illorum tempora. Præterea fingendum eſt etiam, annales populi Judaici, qui in libris Moſs, Samuelis , Regum , Chronicis , Ezra , Nehemiæ continentur, falfos eſſe , & 7ofephum aliofque fcriptores finxiſſe , quæ ſcripſerunt. Item , quæ de ſermone prophetico videantur effe facta, ea omnia poft rem factam eſſe dičta, non prædiéta. Verbi caufa : de abominabili conſtituendo in loco fanéto & defolatione Hierofolymæ & ſequutura diſſipatione illius gentis dictum effe nihil, nibil apud Danielem fcriptum eſſe, an- tequam eæ res fierent : Chriftum non prædixiſe mortem fuam , neque inſtituiſſe S. Cænam pri- die mortis fuæ : & ea , quæ leguntur Matth. 24. non prænanciaffe. Porrò, quæ nuper facta funt, & nunc fiunt', non eſſe prædi&ta in libris illis, fed omnia hæc fcripta modò emerlife, & oracula eorum etiam in veterumi Chriſtianorum libros ſubito per fraudem irrepiſſe. Denique , quæ legimus , & nondum faéta videmus , ſed ut futura & nondum completa nobis fe offerunt , ea nul- lo modo effe futura. Aut certè , nihil factum eſſe eorum , quæ in libris propheticis leguntur. Atque hæc propemodum putidum eſſet dicere & inculcare, niſ eſſent homines tam vecordes , ut negent prophetiam , & numeroſiſſima eſſent examina eorum , qui ad eam non attendunt , con- temnentes fcripturam partim omnem , partim eam novi Teſtamenti; quidam etiam eorum , qui prophetiam & ſcripturam agnoſcere videri volunt , contra auctoritatem ejus , quam ex fe habet , di- Sputarent:quæ omnis tam evidenti & illuftri &º indubitabili notorietate(ut ita loquar) fulget. Sed nos ad alterum caput , de quo inſtituimus præfari ,, convertamus : nempe , qui fit prophetiarum ordo. quem , fi prophetiæ revera funt divina oracula , & confiliorum Dei expreſſionem habent, & ad confolationem Ecclefiæ in ſpe editæ ſunt, Gutiles debent eſſe ad omnes ſuos fines , opor- tet eſſe pulcherrimum , fapientiſſimum & planè divinum. Animadverti igitur poteft, non fta- tim à principio omnem prophetiam explicatam , fed paulatim clariorem & uberiorem factam eſſe. Prima prophetia eft"Geneſ:3: 14. 15. 16. 17. Ea oftendit, decretum effe Deo, 1. ho- minem multiplicare , & ei tempus ad converſionem dare & per affli&tiones exercere , uſque ad 2. fæminam & ejus femen aliquod fančtificare ; inter quod & Satanam atque semen ejus fit inimicitia & certamen. 3. dare ſemen ſanctificans. 4. id legi & poteftati Satanæ ſubjicere ad patiendum. 5. Satanam pedibus fanctorum fubjicere. 6. eumque per femen omni fua poteſtate fpoliare. in quo continetur abolitio maledi&tionis & mortis. Secunda eft, qua per Noachum prædicata fuit pænitentia &, quòd finis omnis carnis venturus eſſet poſt annos I 20. Geneſ. 6:3. & ſeq. Tertia eft, promißio de tolerantia hominis ufque ad diem noviſfimum. Geneſ. 8:21. 22. 9: 11. Quarta eſt de ftatu filiorum Noachi, Geneſ. 9:25. 26. 27. quæ prænun- ciat, 1. Deum ſé manifeſtaturum Semi pofteris , ut Deum ipſorum : & Canaanis poſteros ſervos futuros Deo & Semi poſteris , h.e. Ifraëlitis . 11. Japheti poſteros (gentes Occidentales oppoſitas Palæſtina) ſuo tempore adductum iri ad communionem pofterorum Semi , cum quibus Deus fædus habere voluerit , ut in ipſis radicarentur , & familiæ illius participes fierent : per Spiritum Chriſti ſcilicet , qui ex semo eſt. 111. Tum etiam Canaanem fervum & non hæredem futurum. Quod in Iſraelitis , Idumæis , Moabitis , qui ex Amorræis ( ut propheta loquitur) erant, & Deum ac regem Ifraelis rejiciebant, quum unus populus facti effent, completum eft. Quinta et promiffio , quæ Abrahamo contigit , per totam iphus vitam ei aliquoties repetita. cujus duæ ſunt potifſimùm partes . 1. Semen ipſius hæreditaturum terram Canaan. ita tamen, ut quadrin- gentis annis fit peregrinum in terra non fua, & affligendum , &, deletis affligentibus, reducen- dum ad locum illum , & in ea multiplicandum adeò, ut impleat terram , uſque ad Euphratem. Gen. 12: 7. 15: 13.14, 18. 11. Eo tempore , quo implebit illam terram ſemen iphus , ſe ei fore mortem. A D' L E C T O R E M. S fore in Deum , Gen. 17:8. h.e. juſtitiam adducendam curaturum ; (hoc enim opus erat fieri, ut Deus eorum nominari poßet: & , quod differtur in poſterius tempus, fignificat aliquid majus quod præceſſerat. confer fer: 31: 1.33.) & daturum ei femen , in quo benedicantur in quo fibi benedicant omnes familiæ terræ. Gen. 12:3. 22: 18. Ita eum futurum patrem multa- rum gentium. Gen. 17:5; ut ipfus filii dicantur , non tantùm , qui ex ipſo orituri ſint , ſed etiam, qui ab ipſo originem tracturi non fint. Et id ſemen vocatum iri in iſaaco. Genef. 21: 12. hoc eft, iſaacum fore & patrem Seminis, in quo fibi benedi&turæ gentes , & exemplar fibi benedicentium in eo femine. Gal. 3: 28. Porrò id ſemen fore, ut ſtellas cæli. Genef. 15:5. hoc eſt innumerabia le, & in omnibus locis viſum. Et hæc promiſio eſt repetita Jacobo. Sexta eſt oraculum de Jaco- bo & Eſavo , quum adhuc in utero eſſent. Majorem ſerviturum minori. Genef. 25:23. quod citat Apoftolus Rom. 9:12. & Malachias cap. 1: 2. 3. Quam pomiſſionen declarat benedi- Etio ifáaci . cap. 27:27. 28. 29. qua non tantùm Jacobum prædicit futurum hæredem terræ opie mæ & fru&tuum ejus , ſed etiam populorum, &nationum , qui iph ſervituri eumque adoratu- ri fint, & dominum futurum fratrum fuorum , & adoratum iri à filiis matris fuæ. Et quod jam Abrahamo di&tum erat , Qui ipfi maledixerint , maledictos fore; qui benedixerint , bene- dictos. quia nempe , qui bæredi benedi&tionis maledicit , etiam benedi&tionem rejicit; qui au- tem ei benedicit , benedi&tionem Dei approbat, Ĝ eum , ut Deum etiam fuum , amat , ſibique benedicit cum benediétis & juftis. Porro in benedi&tione Eſavi explicatur, quis ſtatus Edomi- tarum fit futurus ad tempus, donec fiat , ut etiam illi adorent Jacobum. quæ certè adoratio pro- priè ejf adoratio filii Jacobi, in quo eft benedi&tio . Is igitur ftatus Elavi pofterorum defcribitur. 1. opimam terram poſſeſſuros. 2. per gladium fuum vi&turos. 3. aliquando fubjugatum iri à fi- liis Ifraël. 4. deinde obſtinatione ufos avulfuros jugum eorum à cervice ſua. Hæc igitur futu- ra erant priùs , quàm adorarent ipfum , & cum populis aliis ei ſervirent. Ita Idumæi primo fue- runt liber populus gladio ſe ſuo tutans: deinde à Davide fuba&ti funt , 2. Sam. 8:14. à Jorda mo filio Fofaphati defecerunt , & regem fibi conſtituerunt. 2. Reg. 14:7. Partem eos habere cum gentibus fibi in Chrifto benedicentibus , prophetia hactenus aperuit. Nam prophanitatem fuam non exuerunt etiam , quum ſub manu fudæ eſſent. In verbis Iacobi ultimis , Genef. 49. eſt notabilis prophetia de Iuda. verf. 8. 9. 10. 11. 12. In qua prophetia hæc continentur. I. Fra- tres ſuos ipſum confeſſuros, minimè abnegaturos. Reliquerunt tribus decem tribum Iuda & abnegarunt: ſed poſtea in nomen ejus conceſſerunt. II. Eum hoftes ſuos perſecuturum. Fa- étum in occupatione terræ , & maximè poft captivitatem Babylonicam. III. Filios patris ejus eum adoraturos. propter filium Regem ad tempus, civili adoratione: & rurſus, propter filiunt ejus Filium Dei. IV. In regno victurum hoſtes ; V. regnum retenturum. VI. Sceptrum regium à Juda non receffurum , recedente ſceptro decem tribuum ; faltem fore in Iuda legiſlatores ex ipſo natos, donec veniat Silóh. vil. Venturum Silóh. hoc eft , auctorem quietis & Sab- bati, post laborem fub legiſlatoribus. VIII. Eum venturum , legis vigente exercitio, adeo- que fub lege. IX. Ei obedituras gentes. & quidem hoc ordine, ut pullum fuum q. novi- ter acquiſitum , gentes, jungat viti, fidelibus ex Abrahamo prognatis ; & filiam aſinæ ſuæ, Judæos poſteros eorum , qui fub lege fuerunt , jungat opimæ viti , Ecclefiæ ex gentibus col- leftæ. X. Eum lavaturum fideles fuos fanguine, & fanguine baptifaturum. Xl. Eum ſe de monftraturum infpeétorem cordium & renum, & ſeverum judicem hypocritarum , & puros den- tes habiturum , hoc eſt, non habiturum pro cibo grato putreſcentes in peccatis. Atque hæ funt præcipuæ prophetiæ , quas patres acceperunt: quas in librum Dei retulit Moſes, teftis Dei fi- delis in tota domo ejus. Nam omitto la climanggagé pelucetquæ Spiritus poftea indicavit eße åsinge é uspeo ut Melchiſedecum, & duas uxores Abrahami. De quibus Pfalm. 110. Hebr . 6. & 7. ES. 54: 1. Gal. 4. In Levitico eſt infignis prophetia , quæ continetur in benedi&tionibus & maledi&tioni- bus , cap. xxvj. Notabilia hæcin benedi&tionibus. I. Quòd poſiturus fit , tabernaculum ſuum in me- dio ipſorum ; & , fi fcil. id revereantur, non ſit abominatura anima ſua ipſos, verſ. 11. alioqui ablaturus fit ab ipſis tabernaculum fuum. 1 1. Quòd deinde ambulaturus fit in medio ipſo- rum , & futurus ſit ipſis in Deum, & ipfi , fi fibi credant , fint futuri ſuus populus. verſ. 12. Quod inter promiſiones Novi Teſtamenti eft : ut Ieremias oftendit cap. 30:21. 22:31:33. In maledi&io- nibus autem , I. Deum everſurum templum , & terram vaſtitati traditurum , & populum di- Sperfurum per gentes. verf. 31. 32.33. 11. Aliquos confeffuros peccatum fuum in gentibus. verſ. 40. 111. Deum recordaturum foederis ſui & terræ , verf. 42. (quam ſcilicet elegerat, ut in ea viſitaret populum ſuum , verf. 12.) hoc eſt venturum ad eos. IV. Deum nolentes ſibi credere A 3 6 PR Æ F A ΤΙ T 1 mo. Ο credere & præputiatos corde rurſus diſperſurum , ĉº terram defolatam futuram. verf. 41.42. Un- de intelligitur , populum Dei tunc fore eos, qui non eſſent præputiati corde , fed corde circumcih ; & eos non curaturos hæreditatem terræ Canaan : quum illa defolata futura fit. V. Deum nihilo- minus eos, diſperſos & præputiatos corde , non rejeciffe , fed recordaturum fæderis fui, quòd Deus illorum eſſe conſtituerit, & ea cauſa ex Ægypto eos eduxerit. verſ. 44. 45. Habes in his 1. captivitatem Babylonicam. 11. Rehpifcentiam captivorum, ut Danielis. 111. Redu&tionem in terram, & millionem Chriſti. Nam fædere illis addixerat , fe daturum Chriſtum auctorem be- nedi&tionis. IV. Excidium populi per Romanos. V. Converſionem Judæorum in tempore poſtre- In libro Numerorum eft inſignis prophetia pronunciata per os Bileami. Ex ea collige- mus quædam notabilia. Numer. 23: 9. dicit , Ifraelem eſſe Populum, qui ſeorſim habita- turus fit, & inter gentes ſe non cenfiturus. Cap. 24: verſ. 7. Regem ejus ſuperiorem fore Agago , & regnum ejus elatum iri. verſ. 17. Procedere ftellam 'ex Jacobo , & ſurgere Sceptrum ex Ifraele: & defligere angulos Moabi , & diruturum omnes filios Sethi. Stella q. in nočte procedens eft regnum Davidis & filiorum ejus. Inter ejus res geſtas eft vi&toria de Moabitis. Sceptrum, quod ftellam ſequitur, non jam eft in nocte, ſed eſt sol juſtitiæ , faciens diem , Chriſtus. cujus potentiâ aboletur omnis caro , ut regnet in gloria, in beatitudine æterna. Addit fignum temporis, quo Chriſtus appariturus erat. verſ. 18. 19. Quum Edom futurus eſſet hæreditas , Iſraele ſtrenuitatem exercente, tum dominaturum eſſe ex Jaco- bo eum , qui perdet fuperftitem de civitate, hoc eſt, qui non habiturus fit regnum de hoc mun- do, fed regnum mundanum , non cedens fuo regno, & illud excludens, perditurus fit uſque ad extremum. Confer Efai. 26:5.6. Apocal. 18:21. Quum dicit fuperftitem, notat urbis (quam Apocalypſis civitatem magnam nuncupat) cafum poft cafum. Signum temporis, quo Chriftus regnum offurus erat , indicat illud, quòd tum idumæus populus futurus fuerit hæreditas Ifraelis, & U- nus cum Iſraele populus, qui antea inimicus exſtiterat ; quodque adhuc populus ille unus Ifrael Idumæos habens conjunctos res geſturus ſit. quod poſt Maccabæos fecit Herodes. Idem de Amalek verſ. 20. prophetat, Principium gentium Amalek, & finis ejus ad interitum. Confer Exod. 17:16. Rurſus de captivitate Aſſyriaca prophetat utens nomine Kenæorum, qui aſſociati erant Ifraelitis. verſ. 21. 22. Arduum ſedes tua, & pone in rupe nidum tuum. Sed erit ad ex- terminandum Kajin. Kenitæ ex ſede ſua exterminabuntur. Quoufque ? Affyrius te capti- vum aget. Non planè exterminaberis: tantùm in captivitatem ageris. Denique de excidio Reipu- blicæ iſraeliticæ & regni Aſſyriorum , Græcorum , Romanorum pauciſſimis verbis ita vatici- natur. vers . 23. 24. Eheu, quis vivet, ex quo illud ftatuet Deus ? Tantæ erunt ftrages , ut vix videatur aliquis poſſe eſſe superftes. Nam naves à parte Chittæorum venient , & de- bilitabunt Aſſur, Græci , & debilitabunt Eberum, Hebræos , Romani : atque etiam ille erit in interitum : Græcorum & Romanorum imperium peribit: quia perdetur ſuperſtes de ci- viţate. ut eft verſ. 19. Deuteronomii cap. 29. fædus paciſcitur cum Ifraelitis etiam in futu- rum, ut non fit in ipſis radix fruticans veneno & abſinthio, ut, audientes adjuratio- nem, fibi fpondeant pacem cogitantes fuas cogitationes & eas non abnegantes, nomi- natim, ut addant ſatiatos ſitientibus , & tempus fitis five exſpectationis à tempore fatieta- tis & gratiarum a£tionis non diſtinguant ; vel, ut , primo ſitientes , hoc eſt, fideles ex pro- miſſione defiderium habentes ſalutis & fpiritus promiſfionis , & deinde fideles fatietatem conſecutos & credentes Euangelio perdere ſtudeant . verf. 17. 18. Quod fi faciant , mina- tur eis , fore, ut Deus id non condonet , fed 1. ſeparet credentes à non credentibus omnium tribuum , verſ. 19. 20. 2. terram non credentium omnibus plagis oneret. verſ.21. 22. 3.gen- tes inter fe loquantur de judicio hoc, & juſtitiam ejus agnofcant , & fibi gratulentur de re- bus illis revelatis. verf. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 4. Deus deleat nomen ejus , qui id fecerit , de ſub cælo. verſ. 18. quod, minimum , notat, eos non amplius nominatum iri populum Dei , & principes populi Dei, & ſacerdotes , aut cives populi habentis principes & ſacerdotes . Mal. 2: verf. 12. Si igitur evenerit, ut aliqui non credant Euangelio annuncianti pacem, ſalutem , jufti- tiam, ſatietatem , & ad perſecutionem fperantium (à patribus fa&tam ). addant perfecutionem ſatiatorum , hæ comminationes fiunt prædi&tiones. At enim verò, ita futurum esſe, dicit prophe- tia. Ergo prædi&tio hæc eft eorum, quæ eventura erant populo habenti terram, politiam , nomen populi, ſacerdotium, principes. Mofes autem , imo Deus, ut hæc clariora faciat, in primis ex- plicat, quæ ſatietas danda fit populo, & quo tempore. cap.30. Nempe 1. eventuras ipſis benedi- Etiones exſecrationes, & ipſos diſperſum iri in gentibus , five abducendos eſſe in captivitatem. 2. Deum A D L Ε Ο Τ Ο R Ε Μ. 2. Deum ipſis daturum reſipiſcentiam in captivitate verf. 1. 2. 3. Deum ipſos recolle&turum ex omni loco & redućturum in terram ipforum. verſ. 3. 4. 5: Quod fine dubio faétum eft, quando per edictum Cyri omnibus, qui erant de populo Dei, libertas data eft redeundi in ter- ram ſuam; atque etiam primitie quedam cum præfecto Sorobabele de tribu Iuda, Benjamina & Levi reducía ſunt, da Urbs edificata, & templum , dum urbs munita , atque etiam alii cum Eſra adducti ſunt. Licuit ex eo omnibus, ubicunque eſſent, redire in patriam: @re- dierunt , quorum corda tetigit Deus. qui autem manferunt , fua culpa manferunt in terris alienis impuris, & ibi impurum comederunt , ut Hoſeas dicit cap. 9: 3. Tamen & illi certis temporibus ad feſta profecti funt Hierofolymam. ut apparet ex hiſtoria Pentecoſtes, in qua ef- fufus eft Spiritus ſanctus in Apoftolos . Actor. 2. Et omnium tribuum homines , qui non fuerunt ad alios Deos abduéti, ad templum Hierofolymitanum ſpectarunt , & Synedrium ibi ſedens obſer- varunt. Ita facti funt unus populus. Hæc fufficiunt ad impletionem promifſionis reducendi Ifraëlis . 4. Deum ipſos majores & plures effecturum patribus fuis. Confer ler. 3; 14. 16. Hoſ : 4. ES. 10:22. quò pertinet rerum patratio , & hæreditatio Edomi, ut in or aculo Bileami viſum. s. illo tempore circumciſurum Deum corda Iſraëlis & feminis ipfius, circumciſio- ne aliqua, fine dubio, qua antea non erat facta; ablatione conſcientiæ peccati, ut nondum ex- piati, & timoris ad ferendum jugum fub poteftate principum & poteftatem habentium : ad amo- rem Dei etiam majorem , quàm antea, cum gratiarum aétione & lætitia, in qua fatietas confiftit. 1. Johan. 4: 18. Rom. 14:17. Gal. 4:5.6.7. Ier. 31: 14.25. Pfalm. 132:10. 14. 15. In hoc tempus non convenit , ut ſit arca, aut quæratur , aut fiat, ier. 3: 16. ſed potiùs , ut Hieroſolyma vocetur folium Jehovæ, Ier. 3: 17. ega ut obligentur fracti corde , & lugentes confolatione recreentur. ut prædicetur annus dedos. Eſ. 61:1. 2. 3. ut prædicetur redemtio, Salus, juſtitia , pax. Pſalm. 40: 10. II. ES: 52:7. fupra quod nihil eft majus , aut ad bonam conſcientiam & acceſſum ad Deum , aut ad ſpem , aut ad amandum Deum cum gratiarum actio- ne ac lætitia neceſſarium , quod fidelis ſibi optare poffit in mundo. Cum qua circumcifione eft pa- tefactio Novi Teſtamenti , ler. 31. & hæreditas mundi. Ier. 3: 17. 19. Ei tempori aſſignat Moſes, quod præceptum amoris Dei non fit longinquum ab ipfis futurum , ut putetur petendum ex cælo vel ultra mare, aut ex abyſlo , ſed futurum eſſe propinquum in ore & corde. verſ. 11. 12. 13.14. quod repetit & explicat Apoftolus Rom. 10:6.7.8.9. Promittit etiam Moſes Dei nomine conſervationem fidelium & Ecclefiæ, & ejus perpetuam purgationem , ut converta- tur ad Deum & præceptum amoris Dei à Moſe datum. Et hæc quidem de Satietate & Satiatis. Sed de defectione & perſecutione filiorum ac filiarum Dei ex altera parte vaticinatur Canticum , quod eft cap. 32. v.6.15.16.17.18.19,20. Unde colligere eft;rejectionem ipforum decretam effe: quidem cum irritatione per gentes. verf. 20.2 1. Tamen & ibi predicitur defectio gentium & exor- tus Vitis ex agro Sodom, verſ 32. Itemque tempus retaliationis,quum ſcilicet Ecclefia, populus Dei, cætus ſervorum Dei, mult a paſſa propter Dei caufam & eò uſque liberata , ut manum aliquam habeat , videbitur ad incitas redacta, da manus ejus abiiſſe. verf.35.36.37.38. In fine predici- tur condonatio peccatorum ad lætitiam omnium gentium. verf.42. Omitto prophetiam, que eſt in benediétione Mofis. Deut. 33. Quamvis enim in ea contineantur tempora collectionis , ten- tationum , emendationis , amplificationis Ecclefia gentium : tamen, quia illa Benedictio eft eius poem odesées . & ex ſequentibus prophetiis Veteris & Novi Teftamenti ea tempora ita clarè co- gnoſcuntur, ut , adhibita earum luce, eadem tempora in Moſis Prophetia conſpici poſſint , ideò ina hac præfatione non putavimus Benedictionem hanc, ut exemplar Prophetiæ , eſſe explicandam. Ex hiſce autem prophetiis , quas invenimus in lege, hæc precipuè conficimus. I. Frophetias has inter fe conjunctas effe quaſi unam prophetiam , fe mutuò illuftrare. 11. Prophetiam hanc congruere cum rebus geftis & eventis adeò, ut pleraque illius pars rebus grandibus , in- Signibus cu valde evidentibus impleta ſit. 111. Fingi non poſſe à quoquam, hec non ſcri- pta fuiſſe à Mofe, & Moſen illo tempore non fuiffe , quo fuifle narrátur, á librum legis nora fuiſſe in manu Ifraëlis per annos amplius quadringentos ante edificatum templum : & Abra- hamum fuiffe & promiffiones accepife annis amplius quadringentis ante datam legem. Hec enim fi quis fingat, comminiſcenda funt multa impoſſibilia & abfurda : ut fupra demonſtravi- IV. Quandoquidem in his eſt exemplum divine prophetia, ſcripturam , in qua ea conti- netur, verè divinam eſſe. quemadmodum etiamnum apparet divina veritas , potentia & pro- videntia , dum , quemadmodum dixit ad Moſer, Prophetia Cantici, ut pars ſermonis Dei ad Mofen, integra eft in ore Iudæorum uſque ad hoc tempus, & eft teftis adverſus ipſos. V. in Moe eſſe Canonem omnis veritatis , atque etiam Prophetia, & ab eo tempora non tantùm priora à poſte- rioribus, mus. A 4 8 PR Æ F A T I O rioribus , ſed do pofteriora , hoc eft, tempora Novi Teſtamenti , in fuos articulos diftinéta effe ; in quibus omnem prophetiam conſequentem contineri neceſſe eft. Quemadmodum au- tem non dificile eft , in Moſe tempora priora & poſterior a diſtinguere & in ordinem ac fe- riem perpetuam redigere ; ita etiam ſperandum eft, que ſequentes prophete loquuti funt, la adhibeatur diligentia de Deus det oculos ad videndum , & homo ad prophetias accedens nona ponat ante oculos ſcandalum peccati ſui , (ut eft Ezech. 14: 2. ) quoad rerum ſummas, ir Mojis vaticiniis non difficulter repertum iri , e ſuis temporibus fingula earum poffe diftri- bui: dummodò ne quis , non contentus ea , que extant ad prophetias revocaſſe , etiam de futuris temere velit pronunciare extra dicta spiritus ſancti. in hoc enim le&tio & fcrutatio prophetiarum fe continet , ut cognofcatur veritas Dei; & teftimonium Dei de iis, que audita & faca ſunt omnibus temporibus; ut cognofcatur tempus apparitionis Chrifti & qualitas ejus, figna illius tum precedentia, tum comit antia, tum conſequentia; ut cognoſcant Iudæi defe- ctores & , qui Dominum reliquerunt, judicium de ſe ſcriptum, & ab eo liberentur per fidem; ut fideles habeant patientiam & ſpem, & in fpe ſtudeant omni labore & contentione virium, maximè predicatione da illuſtratione veritatis, & vera emendatione vite , omnes gentes Chri- ſto lucrari. Quandoquidem autem multi ita in lectione Prophetiæ verfantur , ut non videant ordinem aut connexionem, & , cujus temporis fint quæque, vix animadvert ant ; atque etiam ſunt pii & docti viri, qui flagit averint à nobis, ut aliquod ſpecimen our % aguio peãy ace onlinã ipfis conaremur exhibere : vifum eft nobis , tanti id effe, ut in eam rem animum & cogitationem intenderemus. Nihil eft enim, quod magis probet, rem, qua refpondet parti prophetie , effe ve- rum implementum prophetiæ quam, 1.fi antecedentibus prophetie partibus res in hiſtoria an- tecedentes refpondeant. 2. fi idem ordo rerum Sapiùs in prophetia reperiatur. 3. fi in paralle- lis prophetiis a partibus over ngóivats plenius rei circumftantie aut res conjuncte explicate inve- nantur. Igitur , ut Specimen aliquod ordinis & ouy megveopš rerum in prophetiis prediétarum exhibeamus , non opus eft , ut id ex noftro promamus ingenio , quum Spiritus fanétus nobis dederit prophetiam Danielis , in qua omnis textus five tela, ut ita loquar , &, ut ipſe Spi- ritus cap.10: I. loquitur , finem, omne, inquam, agmen rerum & articulorum tem- poris expoſitum eſt. Incipit Daniel à Nabuchodonofore & fimit in regno Chriſti , five in ea e- Latione regni Chriſti, qua extolletur, quum omnia regna mundi ipſius erunt , & omnes popu- li, nationes & lingue ipſius populo ſervient. Totum tempus diſtribuit in duas partes : id, quod precedit Chriſtum principem, Daniel . 9:25. hoc eft, fedentem ad dexteram Dei, ut ef Pſalm. 110: 1. & tempus inde fluens uſque ad tempus finis. ut eſt cap. II:35. Nabucho- donoforem hec hiſtoria exhibet efferatum. quemadmodum Eſaias dixerat , Infignem ( inter re- ges Affyrios ) fore tabum. Efa. 10: 18. Hujus temporis ſunt omnes prophetia de crematione ur- bis & templi, & populi ſudaici deportatione ultra Damaſcum, in Babyloniam. quales Bileami Num. 24:22. Aftur captivum te ducet. Quos verò Bileam umo nomine Aſſyrii norat , ( Nam & Affyrium nominat , quem Græci erant debellaturi ) quod & Scriptura folet facere, eos Daniel duos often lit regnantes populos : Babylonios primò, deinde Medos ac Perſas. de quibus & Eſaias vaticinatur cap. 13. & 21. Quod autem Eſaias cap. 21:5. vidit, in Babylonios ſupremum ter- rorem irruiturum inter epulas, id Daniel oftendit factum in Belfatzare cap. 5. Is porrò ex Medis regem Darium exhibet , ex Perſis primum Cyrum, & quartum poſt eum Xerxem. cap. 1 1:2. De Cyro nominatim Eſaias vaticinatus eft cap.44:28. 45:1. Id imperium partim per imaginis alte- ram partem , Pečtus argenteum, ſignificatum eft, partim per arietem, de quo cap. 8: 3. 4. 20. dr, Dario regnante, Daniel confideravit ſeptuaginta annos Babylonis & vaftitatum Hierofolyme, quos determinaverat Ieremias cap. 25:11.12. & cap.29: 10. Vide Dan. 9:2. Tum etiam fe convertit ad confitendum peccata populi et ad deprecandum iram. Dan. 9. atque eo exemplo cognoſcimus ve- ritatem promifſionis : quòd Deus in captivitate daturus effet multis pænitentiam. Deut. 30. Eo tempore miſſus eſt Gabriel ad Danielem, qui ei indicaret, ſuper populum & urbem fanctam deciſas eſie ſeptuaginta annorum hebdomadas: et uſque ad Chriſtum principem, ab edi- cto de reſtituendo & ædificanda Hierofolyma interceſuras feptimanas tum feptem, tum fexaginta duas, hoc eft, non minus annis 483. Fore autem interim quædam tempora angu- ſtiæ. Attamen eo tempore urbem ædificatum et habitatum iri. Daniel. 9: 25. Exiit hocedi- ctum primo anni Cyri. Efr.I: 1. Et, quod adificationem templi attinet , eam feliciter proceſſuem ram prophetarunt 1 ggaus et Zacharias : adificationem autem murorum impetravit Nebe- mias ab Artaxerxe ſecundo. Hanc ædificationem predixit David Pſalm. 51: 20. et 102: verſ. 14. 15. 17. et Eſaias cap. 52: 2.colo primo : Excute pulverem, ſurge, ſede, Hierofolyma. De A D L ECTORE M. 9 11:4 qua eft De Perfarum rege quarto vel poft primum quarto vaticinatur Daniel, eum omnes excitaturun adverfus regnum Græcorum. cap. 11:2. Eum Xerxem effe, nemo ignorat. Atque hæc eft occa- fio data Gracis, ut cuperent invadere regnum Medorum five Perſarum. Gracia regnum ter- tium eſt in Imagine ſignificatum per ventrem aneum, cap. 2. Id cap.8. exhibetur in emblema- te Hirci, qui contra arietem ab occidente venit. Rex primus illius Regni adumbratus per cor- nu magnum eft Alexander philippi filius Macedo , cap. 8:5.21. cujus potentiam indicat .cap. 8: 6. 7.8. 11:3 Hoc regnum ſignificat Bileam per naves à parte Chittim venientes , fubigentes Aſyrios . Numer . cap. 24. verf: 24. Ejus primi regis exitus celer & ſubitus indicatur cap. 8. verf.8. 22. In hoc rege non abfolvi regnum tertium , refpondens tertia parti Imaginis , per- fpicuum eft. quia is rex tantùm dicitur cornu Hirci , & loco ejus quatuor ſubnaſcuntur. cap. 8: 8. 21. 22. Quòd quatuor regna dicuntur proditura ex gente, pro eo dicitur cap. diviſum iri regnum ejus in quatuor ventos cæli. Duorum ex illis regnorum, Sy- riæ & Ægypti , reges quofdam & eorum conflictationes inter ſe, do ſtatum varium Ifraëlis fub eis recenfet Propheta cap. 11. donec pertingat ad cornu illud parvum ( de quo eſt cap.8: 9. ---- 14.23.24.25.) Antiochum Epiphanem ; cujus hiſtoriam fine anigmate deſcribit verſ. 21. ---- 32. Terminus hujus anguſtia eſt juſtificatio ſancti, cap.8: 14. & victoria populi nofcentium Deum ſuum. De quibus dicit verf. 32. corroborabunt ſe & patrabunt. Quo verbo fignificatur , quod Bileam dicit : Ifraël aget ftrenue: Num. 24: 18. nempe ut & vin- cula.colli ſui rumpant, Eſ: 52. verf.2. & Edom fiat hæredit as , Num. 24:18. "fiant que ma- jores patribus ſuis, Deut. 30:5. Quo tempore, in teftimonium libertatis, etiam diadema erant Jumturi ſacerdotes. De qua corona loquitur Ezechiel cap. 21:31. colo ſecundo. Hæc corona ea non eft, nempe corona , quæ promiſſa eft. Negat autem Propheta, coronam illam , poſt coronam priórem ablatam , eſſe coronam, quia regnum illud non erat ftabile futurum. Nam ejulatu fuo (ES: 52: 5. effecturi erant principes Hierofolyma , ut ea ego ludaa fieret pars dicionis Principis advenæ ſive intrantis ( Dan. 9: 26.) & Damaſcus fieret caput ejus, hoc eft, syrie contribuerentur (quod facile intelligitur fubindicatum ES: 7: 8. collato verſ. 14.) & ita quaſi introducerentur in deſertum gentium, ubi Dominus cum ipſis difceptaret facie ad faciem, ut cum patribus difceptaverat in deſerto Agypti. Ezech. cap. 20:35. 36. circumſidente eos filia legionum five populo habente legiones. Mich. 4: 14. Hic princeps advena eft ille Rex, de cujus mirabili felicitate & fuperbia loquitur Daniel cap. 11:36. Rex quarti imperii , quod in imagine notatur per crura ferrea. In cujus diebus Lapis de monte deciſus , qui non erat futurus in manibus , evaſurus erat in ma- gnum montem , hoc eſt, ſub quo Chriſtus , poftquam diſcept aſſet cum populo fuo ( ut Ezechiel dicit, & Pſalmus 82. ) ex populo ſuo do terra viventium erat exſcindendus, Dan. 9: 26. Eſ. 53:8. antea percuſſus in mala , quum judex Ifraelis eſſet. Mich. 4: 14. Tempus mani- feſtatioriis ejus etiam hoc modo ex Daniele cognoſcitur. Omnia, quæ cap.8. continentur , ante- cedunt Chrifti im dáveres. in quibus eft Antiochi Epiphanis infamia. qué occafio eft , ut fuo tem- pore juſtificetur ſanctum, & cognoſcentes Deum ſuum rem feliciter ger ant & perpetrent. Se quitur deinde fides quorundam & eorum prædicatio inter multos, hoc eſt, gentes, & multorum acceſſus ad eos per hypocriſin. Id ſub rege, qui Syros & Agyptios reges ex Macedonibus oriůn- dos excipit, futurum fuiffe, clarum eft: qui cá edicta pronun ciat contra Deum Deorum, eru mox nuncium remittit Düis patrum fuorum , ſcil. ut mentiens Chrifto. Dan. II: 34. 35. 36. 37. Et quis eſt Deus arcium cultus in loculamento ſuo, nifi Chriſtus, qui dicitur eſſe in ste pein? Oportet igitur fub eo Rege factam effe Chrifti prædicationem , eam que primò oppugna- tam, deinde receptam. De chriſti perſona & nativitate loquitur idem Micheas cap. 5:1. De regno autem ejus Daniel cap. 9:25. & Bileam Num. 24: 17. 19: da Michaas 5 : 3. Et ſta- bit & pafcet in robore Domini , in erectione nominis Jehovah Dei fui ; & conſide- bunt: quia modò magnificabitur uſque ad terminos terræ. Verùm , antequam de regno quamur , de exciſione Lapidis five Chriſti adhuc in hoc our agovtomo quædam animad- vertenda funt. nimirum , quare excifus fit? per quos excifus fit ? &, quid eos moverit ad eum excidendum? Daniel dicit , intra ſeptuaginta hebdomadas deciſas ſuper populo & ur- be, antequam eæ finiantur , fore expiationem pravitatis, do unctum iri fanctum fan- Ctorum, & poftea memorat exciſionem Uncti, & ei tribuit tum principatum, tum abo- litionem facrificii & muneris. Per hæc fignificatur , quæ cauſa fit exciſionis Chriſti . Un- ctus quippe erat ante jałta mundi fundamenta , Prov. 8:23. hoc eft , deſignatus erat rex & dominus Eccleſia , populi Dei ; & quia peccatum expiandum & juftitia adducenda 2 ai 12 el S e OS Et 0 n lo- U- i U f- 2: la. De erat, PRÆ F A A ac TI O erat facerdos. Igitur aliquid offerre debuit. Sacerdos enim conftituitur ad aliquid offerendum. At nibil dignum Deo, ad eum fanctificandum , offerre poterat , nifi feipfum & corpus fuum. quod antecedentibus facrificiis (que peccata expiare e juſtitiam præftare non poterant. Alioqui enim expiatio peccati da juſtitia adductio in poſterum non fuiffet promiſſa & exſpectata ) ſignificatum eft . Ergo exſcindi debuit è terra viventium : &, hoc precio expoſito, fieri princeps & dominus populi Dei confummatus . Hac de cauſa facerdos appellatur Pſalm. 110. verf. 4. Zachar. 6. verf. 13. & dicitur accedere ad Deum, ler. 30:21. @angelus five mediator 1 Teſtamenti fæderis, Malach. 3: 1. cujus eſt fanguis Teſtamenti five fæderis, Zach.9: 11. præfigura- tus Exod. 24: 8. ut ita exſtet facrificium , fuper quo fædus faciamus cum Deo, Pſalm. 50:5. que ſacrificia juſtitiæ dicuntur Pfalm. 51:21. juſtitiæ , inquam, qua Deus fanctificatur, ES: 5. verſ. 16. & Sion redimitur. Ef. 1. verf. 27. Ita manifeftum fit, quomodo de ipfo dica- tur, Deum pravitatem omnium noſtrum in ipſum feciſſe incurrere, &, quum ea exige- retur , ipſum fe fubmifiſſe, & ejus vibice nos fanari, ejuſque animam ponere ses ſatis- factionis precium, & eum multos aſpergere. Eſ: 53:6.7.5. 10. 12. cap. 52:15. Exfcinden- dus autem fuit , operam id dante populo ipſius. ES: 53: 8. Exciſus eſt ex terra viventium à de- fectione populi mei. ut ſcil. alium dotarent, Pfalm. 16:4. principem advenam, Dan. 9. verf. 26. cum quo fcortarentur. Ab architectis reprobandus er at lapis, qui erat futurus ca- put anguli , Pfalm. 118:22. cum maleficis erat numerandus, Eſ: 53:12. probrum homi- num & rejectamentum populi debebat fieri, Pſalm. 22:7. Id Moſes clarè dicit in Cantico Deuter. 32:15. Adeò autem generali propemodum conſenſu populi id futurum erat , ut , quum exſcinderetur, non eſſet ullus ipfius. Dan. 9:26. ſed cingeret eum cætus maleficorum, Pſal. 22: 13. 17, elongaretur autem frater & amicus. Pfalm. 88: 19. ut, diſperſis ovibus, Zach. 13:7. folus torcular calcaret. Ef.63: 3. Iccircò etiam à monte , hoc eft , populo exſcindendus dicitur Dan. 2:45. quia populus eum reječturus erat, & traditurus occidendum gentibus ; quo facto, defiturus er at effe membrum illius populi: rediturus in habitabilem ad inchoandum regnum melius. unde ta princeps appellatur. Conſiderandum etiam, quid moverit populum ad occi- dendum Unctum. Prophetia Danielis populo, qui occidit Unctum , attribuit yua defectio- nem. quod Pfalmus 2. dicit Rumpere funes , abjicere jugum. Eidem attribuit ftuporem. Cap. 9:27. Et ſtupentibus opponit pyp ouvert's. cap. 11:33:35. cap. 12. verf. 10. Deuter. 32:15 dicuntur recalcitrafie, & Deum reliquiffe , & rupem ſalutis ſuæ flagitioſè tra- Čtaſſe. verſ. 17. facrificaſſe non deo. nempe , quia Deum 1 fraëlis non erant cogmituri . Paulus dicit I. Cor. 2:7.8. Si fapientiam Dei cognoviſſent, non dominum gloriæ crucifixifient. De ſtupore eorum loquitur & Efaias cap. 6. & cæcos ac furdos vocat cap. 42:19. Paulus dicit, quòd Iſrael legem juſtitiæ perſequens ad legem juſtitiæ non pervenerit; quia non ex fide, fed ex operibus legis. Chriftus Ioh. 5:38. de ipfis dicit , quòd fermonem Dei non habeant permanentem in fe, quòd Mofi non credant. verſ.46. Moſes autem Deuter. 29: 18. figni- ficat, in ipfis fuiſſe radicem fructificantem veneno & abſinthio : ideoque audientes adju- rationem fibi benedixiffe, & pacem fibi fpopondiſſe, ambulantes in cogitationibus ſuis. Eſaias cap. 29. à verſ. 10. ſtuporem populi & vanas cogitationes ipfius graphicè defcribit. Ca- pite verò s. verſ. 19. 20. 21. tribuit illis, quòd fapientes fuerint in oculis fuis, & prafum- ſerint, ſe opus Dei cognituros, quum id extitiſſet ; Chriſtum , quum veniſſet , ignorari à ſe moms poſſe: & in ea ſuperbia bonum malum , dulce amarum, lucem tenebras dixerint. Haban cuc cap. 1: 11. jam tempore Nabuchodonoforis tribuit populo , quòd vires ſuas Deum ſuum ha- beant. Eſaias etiam expreffiùs de ludais ſé Chrifto opponentibus prædicat, quòd dicant: In no- mine meo glorificabitur Jehovah. c.66:5. quod tantundem valet, acfi dicant: Gloria Dei eſt, quòd ego Judæus dicor , & facio ea , quæ lex Mofis imponit. Quod quid aliud eft , quàm dicere : Mea juſtitia eſt, quod dico & facio ea , quæ dico & facio; neque aliud quippiam à me requiritur, quo Deum glorificem , quod cognoſcam & confitear? Ineft in ea perfua- fione fiducia in carne, in circumciſione, in obſervatione legis carnalis , in facrificiis , in decima- tione omnium rerum , & fi que alia iſtiuſmodi funt. De qualibus proteſtatur Deus, quòd fuper iis non fit eos redarguturus Pfal. so. quod illis non delectetur. Pfal.40.851. quod nihil deiis dixerit, quum eos educeret ex Ægypto. Ier. 7:22. Daniel autem, quando ſtuporem iis tri- buit , in quos deſtillatura fit dimotopíte do excidium, quum idem antea locutus eſſet de expiatio- ne pravitatis , de adducenda juſticia æterna, de prophetis obfignandis, de fancto fan- Ctorum ungendo , de Chriſto occiſo & principe, de ablatione ſacrificii & muneris, at- que adeo libertate (quam Eſaias dicit prædicaturum Chriftum, cap. 61. verf. 1. 2. 3. cum juſtitia A D L E C T O R E M. if juſtitia Dei ſcilicet. ut eft Pfalm. 40:10.11.) apertiffimè infinuat, hæc omnia populum illum non intellecturum , neque crediturum, ego tñ ámbiu incredulitate effractum iri illos ramos olex, ut Paulus dicit Rom. IT: 20. Planè , ut & Habacuc dicit cap. 1:5. Molitur opus in diebus veſtris , quod non credetis, quum narrabitur. Nam, fi illa cognoſcerent & crederent , & iis cognitis låtarentur , & propterea gratias agerent, atque ita fædus cum Deo facerent per operogáves, non eſſent ſtupentes, & in eos non deftillaret rigor . Unde eſt illa oppofitio inter juftum & injuftum Habac. 2 :4. Ad clivum ſubducitur, cujus anima non eſt recta in IPS0; & juftus in fide IP'SIUS (præconis non mentientis) yiyet. Quia igitur per tempora progreſi ſumus, quæ terminantur in Chriſti morte: etiam tempora Regni ipfius confideranda funt. quod ita faciemus , ut precipuè ad Danielem Moſen refpicia- mus: quod & in fuperioribus fecimus. Neque enim omnium prophetiarum cúynesov inſtituere no- ftri ocii eft. Primum hic illud eft, Chriſtus excifus fit princeps. Dan.9:25:26. Filius ho- minis (in quo Dominus filium hominis viſitarit) paulifper minoratus præ Deo aut diis , etiam angelis, gloria & honore coronatur. Pfalm. 8:5:6. Lapis reprobatus ab archite- Ctis fit caput anguli . Pfalm. 118:22. Peccato enim expiato, cor fidelium circumciden- dum erat à conſcientia peccati; Deut. 30:6. & juſtitia æterna adducta etiam predicanda erat, Pſalm.40:10. II. eg lapis , qui erat rupes ſalutis , debebat evadere in montem ma- gnum, qui implerer totam terram , ut Abraham fieret påter multarum gentium, & omnes familiæ terræ in ipfo benedicerentur & fibi benedicerent. Ideoque d morte non debuit deti- meri. Nam, quomodo potuiffet homo juſtificari in ipfo; fe ipfe non ejer juſtificatus? Si Sanctua- rium manu factum debuit juſtificari, multò magis verum fanétuarium debuit juſtificari . Dar. 8:14. Eſ. : 8. Quomodo ungi potuit ſanctum ſanctorum , & Spiritus filiationis, qui fa- cit accedentes ad Deum facerdotes & reges, & deducit ad id, quod intra velum eſt, effundi , fi ipfum ineshesov non fit in ſancto ſanctorum, hoc eft , in cælo? Quem dum ſpiritus nobis teſtatur efle in cælo, facit, ut, tanquam filii ad patrem, ita in Chriſto accedamus ad Deum. Quemad- modum facerdos per homines Unctus oleo terreſtri in ſanctum Sanctorum manu factum intra- bat: ita neceſſe erat, Unctum Dei in ſanctum ſanctorum non manu factum intrare. Pla- pum eft, quomodo Daniel ipſis vocabulis ad Mofen & legem prophet antem remittat. Confidere autem debuit facerdos in throno Domini , Zach. 6. in cælo, Pſalm. 2. in altum aſcendere, Pfalm. 68. conſidere ad dextram Dei , facerdos æternus, Pſalm. 110:1.4. Quod modum regni attinet, is non humanus eft , neque de hoc mundo. Lapis hic non eſt in manibus , non ho- minum manibus geftatur aut impellitur. Non eſt 'reğnum ejus, quale in civitate magna : quia perdet ſuperftitem de Civitate. Num. 24. Major humana eft ipfius potentia , quia deſtruit omnes filios Seth, ib. fed & mortuos vivificat. Deut. 32. Regnat igitur per verbum & Spi- ritum ſuum. Nam non Itupentes in populo ſunt cives regni ejus , fed owwel, Dave, tum in populo, Dan. II: verf. 33. tum exfra populum, Dan.cap. 12:10. illuminati oculos mentis ad cognofcendum regem & juftitiam ejus, eum amantes. Quod à fpiritu ejus eft. Nam eft ab unctione, qua ungitur fanctum ſanctorum. Dan.9:25. Quemadmodum ſanctum ſancto- quod ungendum erat, non eſt corporale & manu ftruétum (quia ungitur, ftante fan- étuario terreſtri, quod , poſtquam unctio illa data eſſet, deſtruendum erat, Dan. 9:26.) it a quoque unctio non eft unctio olei naſcentis ex terra : fed olei ſancti , quo Deus ungit, Pſalm. 89:21. quale eſt oleum alacritatis, quo unćtus eſt Chriſtus, Pfalm.45: 8. quod eft fpiritus Dei, EM. 11:2. Prudentes autem docent & faciunt intelligere. quod per verbum fit. Non poteft autem id aliud verbum eſſe, quàm verbum de Chriſto exciſo da principe, de expiaro peccato e juſtitia adducta, Dan. 9:25. & iis , quæ hiſce con ſent anen & connexa funt. Hic eft modus regnandi . Sanctuarium manu factum ibi non eft. Nam id, quod erat antea, deftrui debebat, & penitus exſcindi fine fpe reftitutionis . Sanctuarium verò melius erat futurum, quod ipſe ædificaret. Zach. 6:13. In eo non ſunt ſacerdotes offerentes facrificium & munus , ut olim (Nam, quæ erant, ceſſatura erant, Dan. 9:27. fed omnes ſunt facerdotes Deo, Exod. 19:6. quippe ſunt domus Dei do Sanctum ſanctorum. Dan. 9:25. populus illorum , qui ſancti ſunt Altiflimis, Dan. 7: 25.27. Ipforum ſacrificium eſt juge ſacrificium, Dan, 12:11. mempe facrificium confeſſionis , öpg dogács en ewérews, Pſalm. 50: 23. munus illud purum, quod offertur Domino in omnibus gentibus , dum magnum eſt nomen Domini in genti- bus, Malach. 1:11. Ita tamen, ut, qui alios faciunt intelligere juſtitiæ participes fieri, Dan. 11:33. 12:3. fint eorum refpeétu vel, ut Levitæ , præparantes ipforum munus , Rom. 15: 16. vel, ut Sacerdotes, Ef.66:21 qui, quos docent é ad juſtitiam adducunt , gratum mu- rum , 1 1 S a 7100$ PR Æ Æ F .. > F A TI I O mous Deo fiftunt. Ef: 18:7. 66:20, Supereft, ut de Regni preceſſione videamus, in ea anim- advertenda, 1. populi collectio. 2. certamen. 3. Chriſti judicia. 4. victoria. Populi collectio his verbis breviter d Daniele indicatur. Prudentes populi docebunt multos. cap. 11: 33. In multis continentur & gentes. Secundùm promiffionem : In te benedicentur omnes gen- tes. Ergo quidam ex populo (Ifraële) habent ouverav & credunt , & iidem prelucent aliis multis , ut ii quoque intelligant, &, intelligentes , Deum glorificent & fibi benedicant, gram tias agentes pro juftitia in Chrifto data. Oportebat enim femen Abrahami effe exemplum bene- diétionis gentium. Sed verbum Dei non debebat intra populi pomæria permanere verùm ex Sione & Hieroſolyma exire ad gentes, Ef. 2:3. Attamen hoc non erat futurum , nifi ad irritationem populi inobedientis : ut eſt in Cantico Mofis verf. 21. Ad zelum eos provocabo per non-populum. Qui multi attendunt , intelligunt & credunt, hi non accedunt ad po- pulum illum , cujus pars fuerant , qui ipſos docent. Nam, ut ex Daniel. 2. patet, populus Chriſti non eft idem cum eo , à quo ipſe exçiſus eſt. quia mons , in quem creſcit lapis à monte ex- fe&tus, non eſt is mons, à quo exfe£tus eft lapis. Fit igitur per verbum Chriſti ſeparatio eorum, qui per ſtuporem id rejiciunt, & eorum, qui id prudenter animadvertunt & credunt. De qua ſeparatione loquitur Moſes Deut. 29:20. Et feparabit eum Dominus in malum ab omni- bus tribubus Ifrael. Sed fortaſſe pauci erant futuri, qui ftuperent & in Chriſtum non crede- rent; & gens Salva erat futura majori ex parte. Hoc eſt, quod Iudai ſibi perſuadent. At verò, qui terram erant obtenturi, & urbem & ſanctuarium , ii erant futuriſtupidi . ut ex Daniel. 9:27. ex Deuter. 29: 21. cognoſcitur. Non poterat terra à paucioribus teneri, & fine principibus. Eſaias cap. 10:21. 22. 23. claris verbis dicit, Reliquias redituras ad Deum for- tem, etiamfi populus ſit, ut arena maris. Alibi ſalvandi vocantur pa evaſio. Toël. 3 : 5. Ita, quum Deus populo, quem ex Ægypto eduxerat, dixiſſet, ſe ei dare terram Canaan , tamen plerique propter infidelitatem in eam non intrarunt , ſed lofua & Caleb & pueri, cum facerdoti- 'bus e Levitis: in quibus verbi Dei veritas conſtitit. Non potuit autem non fieri ſeparatio , quia per vocationem gentium effectum eft, 1. ut ceſſare inciperet ſacrificium & munus. Nam gentes, qua vocande erant , ut fibi benedicerent, & juftítiam Dei reciperent , non poterant ullo modo ad hoc vocari , ut facrificia & munera pro fe offerri poftularent, quali juſtitia necdum eſſet adducta, & per ſanguinem Chrifti nondum eſſent purificate ab omnibus peccatis : duo cum gentibus debebani fideles è Iudæis ita vivere , ut eas non cogerent Judaïzare, Galat. 2: 14. nec adjungerent ſatiatos ſitientibus. Deuter. cap. 29. verſ. 19. 2. ut ſtupentes fi- lios & filias Dei vexarent atque ægrè eis facerent. Deut. 32:19. ut olim fitientes', pro- miſfionem exſpectantes , ita nunc ſatiatos , ex Euangelium recipientes, perdere ſatagentes; & blaſphemarent atque rejicerent Euangelium, Deoque ita ægre facerent. verf. 21. Quum igitur ſeparatio neceſſariò fieri debuerit , & reliquiæ tantùm ad Deum fortem fuerint reverſura, Multos autem dočturi fuerint prudentes populi , facilè apparet , eo ſignificari felicitatem predicationis Euangelii per Apoſtolos . Que etiam indicatur, quando in Cantico dicitur , ad 'emulationcm de invidiam atque agritudinem Iudæorum ceffurum, quod Deus operaturus erat ira gentibus. Bileam voce tu dominabitur id etiam innuit . qua voce & Pſalmus 110:2. utitur. qua notatur ſubjectio ad obediendum per mandatum & potentiam. Eſaias difertèc.41:2. Quis excitavit ab Oriente, cui juſtitia occurrit ad veftigium ejus?. cap. 54: 1. Plures ſunt filii deſolatæ , quàm ejus , quæ habebat virum. Quanquam autem verbum Dei fuerit egreffurum ex Sione ira omnem partem , ES: 54:02. 3. tamen potentiſſimè id in Inſulis maris five verſus Occi- dentem er at prædicandum , ita ut ibi maximè quaſi ſedes regni Chriſti & Ecclefiæ primò figeretur, ribi validiſſimè & vehementiſſimè erat oppugnandum. Nam à Rege, qui poſt Antiochos en Ptolemæos futurus erat , maximè erat infeſtandum. Ejus autem metropolis in Occidente eft . Nam naves præter latus Chittæorum venerunt contra Antiochum. Unde naves , ibi ſedes illius Regis . Quum adeò felix effet prædicatio Euangelii, ad invidiam Iudæorum & regnantis populi love Regis in mundo dominantis , quum Chriſtus etiam fædus populo- rum eos pacem firmaret & prævalere faceret ad multorum falutem , Daniel. cap. 9. verſ. 27. conſecuta eſt etiam fidelium probatio. Quam Daniel cap. II. verf. 33. his verbis indicat: Et offendent five corruent gladio & flamma & deportatione & direptione die- bus multis. Id futurum erat juxta edicta Regis , cui tum omnes reges parituri erant ; in cujus etiam dicionem conceffura erat Iudaa, ut ejus princeps eſſet, Daniel . 9:26. Edicta hæc notat cap. 11:36. Contra Deum deorum loquetur mirabilia. Claudius quidem' juffit Judæos Roma exire; urde & factum, ut Iudæi fideles fimul exirent: ſed Nero primus Chriſtianis ſaviffima A D L E C T O R E M. 13 10 3. 1- 213 Ila -1 00 2 U 7, De i Ft EX 28 j f Ta Jæviſlima irrogavit fupplicia. Vix cæperat Nero fanguinem Chriſtianorum fundere, & excitatum efi bellum Judaicum , quo periit populus, urbs , templum , ſacerdotium. Dan.9:27. Ita vetus cælum & vetus terra amota ſunt. ut eſt Hagg. 2. Factum id per naves juxta Chittæos venientes. Num. 24:24. per populum Principis Advenæ. Dan. 9:26. Quanquam ea re judicatum eſſet inter populos , Judaicum , qui gentes in fervitutem redigere conabatur , & populum è gentibus colle&tum, qui libertatem tuebatur (Ef. 2:4. Mich. 4: 3.) tamen non ceſſavit perfecutio fide- liųm , quamdiu Rex ille ejufdem animi ac ſententiæ fuit. ideò dicit Daniel, diebus multis. Qui qua ratione Apocal . 2 : 10. dicantur dies decem, ad eum locum explicare conati ſumus. Et hacte- nus quidem hocregnum quartum merè ferrum. ut de cruribus dicitur Dan. 2. Duæ in his periodi temporis Ecclefiæ Novi Teſtamenti. Sequitur tertia : quam defcribit Daniel cap. 11:34. Et, quum corruent, adjuvabuntur auxilio parvo , & adjungent ſe ad eos multi per aſſentationem. Significatur, Chriſtianis in ultima perfecutione dari auxilium. Id præftitere Conftantius & Con- ftantinus ejuſque filii. In hunc temporis articulum incidit Regis mutatio quoad religionem. de qua eſt Dan. II:37. Ad deos parrum ſuorum non attendet. Hic eſt exortus Leonis. Dan. cap. 7. Hîc quidem incrementum inſigne accipit Eccleſia Chriſtiana : fed & multi per aſſentatio- nem accedunt ad Eccleſiam. Hæ funt gentes intrantes in Civitatem fanctam. Apoc. 1 1. Hægen- tes mentientes Chriſto. Pſalm. 81. Qui eſt exortus Beſtiæ, de qua Apoc.cap. 13. Tum incepit Civi- tas magna. Nam throni collocati funt , in quibus confederunt , quibus judicium datum eſt. Apoc. 20:4. Tunc deſiit Regnum quartum eſſe merum ferrum. Exinde eſt ferrum & teſta. Sine dubio autem tunc amotum eſt ſacrificium juge. Dan. 12:11. Accedunt judicia , per erectionem duo- rum Regnorum Chriſtianis contrariorum, Arriani & Mahomedici: quæ per urfum & pardum (7- gnificantur Dan. 7. Procedit hæc res in periodum quartam. ubi eft Regnum quartum capitis fepti- mi. in quo decem cornua , cum quibus crefcit parvum cornu, coram quo tria ex prioribus de- fringuntur, hoc eft , Antichriſtus , cui reges tandem poteſtatem fuam tradunt, cujufque manife- Stationi non reluctantur amplius. ita ut Rex confociatus cum Deo quodam peregrino colar deum arcium in loculamentoſuo, Dan. 11738. & iis , qui ſe præſtant arcium munimenta & fir- mamenta , cum deo illo peregrino diſtribuat pramia , inter cætera & terras five diæceſes ; ſed, accepta pecunia. Hoc eſſe abominabile ſtupens vel ftupentis, de quo Dan. 12:11. nemo poteft dubitare . Huic cornu five deo attribuitur cap.7. quòd cogitet mutare tempora & le- gem: quodque juxta Altiſſimum loquatur grandia, & populum eorum , qui ſunt Sancti Altiſſimi , vel, quorum texiloumice eft in cælis, incipiat abolere. De qua perſecutione etiam lo- quitur cap. 11:35. Et quidam de prudentibus corruent, ut conflentur, purgentur, deal- bentur. Quo fignificatur , fideles etiam tum probatione indigere propter mixturam cum hypocritis, & diſtinctione ab eis , & correctione , ob multos errores ac fordes. ES:4:4. Hoc cornu ſive hic Deus cum fuo cætu eft fine dubio vitis illa ſpuria , de qua Deut. 32: 32. & Legiſlator incru- ſtatus, Deut. 33:21. De hac apoſtaſia loquitur Paulus 1. Tim. 4: 1. 2. 3. & 2. Theſal. 2 : 3. ---- 1 2. Capite 7. Danielis tempus , quo fan&ti fint dandi in manum Beſtiæ, defignatur, Tem- pus, tempora , & dimidium temporis. Id rurſus commemorat cap. 12:7. Idem Apocalypſis repetit cap. 12:14. Quinetiam periodum Daniel oftendit , quando cap. 7. oftendit , Thronos collocatos eſſe & Permanentem dies conſediſſe, & fanctis datum eſſe conſidere & ju- dicare, libris apertis, hoc eft, datum eſſe fidelibus convenire in nomine Chriſti & apoſtatas (quos Dopen improbos five non-juſtos appellat cap. 12:10.) judicare , apertis libris Scripturæ. Refe- rendum huc ex parte , quod Dan. I 1. verf. 44. dicitur , Turbabunt eum, regem , rumores. Da- niel cap. 12: 7. etiam populum ſanctum ſeparatum & fepoftum , qui habeat manum , innuit. Clarè autem teſtatur , cap. 1 1. verf. 44.45. Regem , commotum vocibus auditis , magna cum ira bellum geſturum & in eo progreſſus non parvos habiturum; ſed venturum ad finem fuum & non habiturum opitulatorem. Quod fexta periodieſt. Difertè dicit, Chriſtum , qui ſtat pro po- pulo fancto, exfurrecturum , & fore magnam anguſtiam , fed evafurum populum Danielis, omnes ſcriptos in libro. Imò & manum populi ſancti diſſipatum iri. cap. 12: 1.7. Cum hoc eventu conjungit finem illorum omnium. Exſtant prophetiæ inſignes , quæ adid tempus perti- nent. quas ante oculos habere æquum eſt, qui opera Dei exfpeétant. Quales vel in Eſaia non pau- cæ. ut capite 2. 19. 23.24. 25. 26. 27. 30. 31. 32. 33.59. 60. 65. 66. de quibus agere jam non licet , tum, quia præfationi huic alios cancellos dedimus, tum , quia adhuc in obſervatione eo- rum,quæ fecundùm illa prædi&ta fiunt,verſamur. Porrò promittit, multos ex dormientibus in terra pulveris evigilaturos, & eos ad vitam æternam fore: & hos,qui non evigilaverint,in probrum B æternum : f. i On 53 m 0, w ad in V. is lii mi & low 9. bis ie- 271 CA Dit mile 14 PR Æ F A TI O AD LE C T O R E M. MODA000) æternum fore. Prudentes tum fplendidos fore , &, qui multos ad juſtitiam adduxerint. Dan. 12:3. Meritò cum hoc eventu conjungimus to Beatus , quod eſt verſ. 12. Et convenit, quod de regno Lapidis & populi fanctorum dicitur cap. 2. & 7. Et hæc funt periodi feptime. Mo- ſes in Cantico Deut. 32:42. & Deut. 33: 24. 25. 26. 27. 28. 29. illud, Beatus , explicat. Pro- culdubio bue referenda eft impletio pleniffima promiffionis, In femine tuo benedicentur omnes gentes: & , quod de Ifraële reaſſumendo promittitur Levit. 26. verf.44.45. Quòd fi aliorum dormientium in terra pulveris evigilationem exſpectare licet , non licet de Judæorum evigilatione deſperare. Attamen erunt & tunc multi, qui non evigilabunt. Nihilominus omnes populi ferviene populo fanétorum. Quorum tamen regnum propterea non erit regnum de hoc mundo : neque ſacerdo- tium aliud, quàm quo accedunt ad Deum in Chriſto , juge ſuum offerentes facrificium. Scripfi a.d. 31. Maji 1666. OFW 0000 OBSER- OBSERVATIONES Fol.is A D D A N I E LE M. 6.1. Emini poteft videri fupervacua dicaverint , & non etiam ex prophetiis demonftraverint lectio & meditatio prophetia- veritatem credendam, nec Apoftoli ex iis confecerint, rum, quæ in V.T. editæ funt. In Jeſum effe Chriftum, & totam ſuam præconiationem vo- iis enim Chriſti verba & facta & luerint ex verbis Mofis & Prophetarum ab auditoribus regnum & bona regni ejus expli- fuis judicari , atque hac demonftratione fidem propaga- cantur. Infuper dedit Spiritus verint. 2. illi, qui dicunt, Si Antichriſtus veniffet, hoc & prophetis & omnibus falutem ex- illud factum effet. quod nondum factum eſt. Fingentes ni- fpe&tantibus cudécimov & incenti- | mirum aliquid à prophetis dictum , quod ab eis dictum vum fcrutandi , in quod do quale tempus Deus contuliſſet non eſt. Ita & Judæi excipiunt adverſus fidem Chrifti, Chriſti paſiones de ſecuturas glorias. 1. Petr. 1: 11. Neque non curantes ea , quæ vident & audiunt, quia non vident, de nihilo eft cognofcere ea,quæ in regno Chriſti facta ſunt: quod fe in Chriſti adventu viſuros fibi perſuaſerunt. Ad per quæ vel regnum Chriſti prolatum & exaltatum eſtvel quorum reductionem ab errore non velle agere, quantum etiam hoftes ejus puniti funt & adhuc ingrati & fideles pu- agi poteft , non eft facere cum Paulo Apoftolo. Fateory niuntur. Quanquam enim ipſa opera Dei videamus, & illi, non tantùm Judæos & eos, qui in errore verſantur, multa qui credunt,ſentiant,fe eífe in regno Dei & videant illorum loqui t'emere , tanquam ex prophetia, quæ in prophetia infelicitatem, qui ſub judicio jacent: tamen & credentibus non funt; multos etiam prædicere, quæ non fiunt : fedid prodeſt ad radicationem fidei, & prodeft ad converten- fit, quia , quæ Deus repoſuit in fua poteftate, non re- dum eos, qui in judicium inciderunt, fi liquidò certiſque linquunt in Dei poteſtate, ſed affeveranter dicunt , quid, demonftrationibus cognofcant, hæc opera iræ aut gratiæ quando futurum fit, non contenti , ut ſcrutentur , in quod à Deo ipfo, ut nomenclatore & præcone, diſertè indicari, & quale tempus ſua promiffa Deus contulerit, & cum ſan- qualia ſint. Nam is eft ftupor eorum, qui ſub ira manent, &tis in ſpecula ftent: quibus ſatis eſt , ſi, quæ vident, no- ut, quum judicium in ipfos graſſetur , nihilominus fentire rint referre ad ea, quæ prædicta ſunt. in quo non eft te- nolint, ſe judicatos eſſe & in pæna verfari: quin & hoc di- meritas , ſed fides, & glorificatio veritatis Dei. centibus iraſcantur & eos blafphement. Quanti vero eft, $. 2. Inter Prophetas non ultimum locum obtinet Dao noſſe tempus vifitationis fuæ, &, fi patiendum ſit, ſcire, fe niel: nominatus à Deo ninaph u18 vir amabilis vel ama: pro regno Dei pati? & fcire, cùm laborem fuum tum do tus: etiam ab Ezechiele propheta à fapientia & ſecreto- lorem ſuum non periturum & fructu cariturum: Chriſtus rum Dei cognitione laudatus Ezech. 28: 3.Cujus prophe- vult nos fcire & certis fignis cognofcere, quòd prope fit tiam legendam & animadvertendam ipfé Salvator com- præ foribus. Matth. 24:33. Non noftrum igitur eſt, id mendat Matth. 24: 15. quem etiam Ezechiel cúm de- nolle ſcire atque cognofcere. Profectò aliud ingenium eft precatoribus Noacho & Jobo conjungit cap. 14. fidelium, qui in die verſantur, quibus dies Domini & ulla $. 3. Eft autem id in ipfius prophetia ſingulare, 1.quòd viſitatio non venit, ut fur in nocte: aliud eorum , qui di- | non eft locutus de Babylonica captivitate, ut illi, qui ante cunt: omnia omnibus temporibus ſimiliter fiunt , nihil fit eam fuerunt ; atque ideò non poteft ea referri ad ſuperiora novi, non videmus opus Dei, quod prophetæ loquuntur, tempora. 2. quòd indicat adventum Chrifti, & tempus nondum eſt prope. Quos Spiritus vocat un creces irriſo- | ejus & qualitatem temporis ejus. 3. quòd continuata ſe- res. 2. Pet. 3:3.4. Eft verò talium ?uite 1 % tüüv affatim | rie explicát mutationem, quæ eventura erat in imperiis uf- hoc tempore. Quorum inftar ſunt duo hominum genera. que ad ultimam Ecclefiæ anguſtiam. De ea igitur prophe- 1. illi , qui dicunt , nemo poteft intelligere prophetias, niſi | tia, obſequentes piorum votis ac ftudiis,quæ cogitavimus habens ſpiritum propheticum, h. e. revelationem novam, in lectione ejus , cum iis compendio communicabimus : qualem habuerunt ii prophetæ , qui ea verba locuti ſunt, Deum rogantes , ut nobis det oculos mentis illuminatos Ex prophetia à nemine quicquam demonftrari poteft. So- ad intelligendum verba ſua & opera ſua animadverten- 1 us Chriſtus & Apoftoli potuerunt indicare mentem pro- dum , ut nihil niſi certum & manifeftum ad omnium con- phetiæ. Quafi Chriftus & Apoſtoli tantùm myfteria in- ! fcientiam dicamus , & voluntatem ejus faciamus. CAPUT 1. V Erf, 1. Anno tertio regni Jojakimi , regis Juda , venit Nebucadnezar, rex Babel , Hierofo- lymam &oppugnavit eam. Verf.2. Et dedit Dominus in manum ejus Jojakimum regem Judæ,& partem vaforum domus Dei:& deduxit ea in terram Sinear,ad domum Deorum ſuorum,&vafa intulit in theſaurum Deorum ſuorum, Verſ. 3. Et dixit Rex Aſpenaſo , præfecto aulicorum ſuorum , ut adduceret de filiis Ifraël, & de ſemine regis & de proceribus. Verf 4. Pueros , in quibus non eſſet ullum vitium, & formofos & feliciter proficientes in omni fa- pientia, & perfpicaces ad cognofcendum , & diſtinctè cognofcentes, & in quibus eſſet facultas ad ſtandum in palatio regis ; & ut doceret eos literas & linguam Chaldæorum. Verſ . s. Et ordinavit illis rex demenfum quotidianum de cibo regis & de vino epularum ſuarum ; Ĉut eos educaret annis tribus , & ut iis finitis ſtarent coram rege. Verf.6. Et fuerunt inter eos de filiis Judæ Daniel, Chananjah, Miſchael & Afarjah. Verf.7. Et impofuit eis præfečtus aulicorum nomina , videlicet Danieli Baltaſar; & Chananje Sadrach; & Miſchaeli Meſchach ; & Afarje Abednego. Verſ. 8. Et Daniel induxit animum , ne pollueret ſe cibo regis & vino potus illius , &petiit a præ- feto aulicorum , ne inquinaret ſe. Verſ. B 2 16 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S 9.4: Verf.9. Et dedit Deus Danielem eſſe ad benignitatem & mifericordiam coram principe aulicorum. Verf. 10. Et dixit princeps aulicorum Danieli; timeo ego dominum meum regem , qui ordinavit cibum veſtrum & potum veſtrum : quare videret vultus veſtros tetricos , præ pueris , qui funt ejuſdem vobiſcum vigoris , & obnoxium faceretis caput meum regi? Verf. 11. Et dixit Daniel ad promum condum , quem conſtituerat præfe&tus aulicorum ſuper Da- niele, Chananja, Miſaele & Afaria. Verſ. 12. Periclitare, age, ſervos tuos dies decem, & dent nobis de ſativis , quod comedamus, & aquam , quam bibamus. Verf. 13. Et infpiciantur coram te ſpecies noftræ , &Species puerorum, qui comedunt cibum regis, & , quemadmodum videbis , fac cum ſervis tuis. Verf. 14. Et auſcultavit illis, quantum ad rem hanc , & periclitatus eft illos dies decem. Verſ. 15. Et, finitis diebus decem , apparuit ſpecies ipſorum bona & Sanæ carnis præ omnibus pue- ris comedentibus panem regis. Verf. 16. Et perfeveravit promus condus auferre cibum eorum , & vinum potus eorum , & dare illis ſativa. Verſ. 17. Et pueri illi quatuor , dedit illis Deus cognitionem felicem , profectum in omni litera- tura & Sapientia; & Daniel ſagax erat in omni viſone & fomniis. Verf. 18. Et , finitis diebus , cùm juſſit rex eos adduci , adduxit eos princeps aulicorum in con- Spectum Nebucadnezaris. Verſ. 19. Et locutus eſt cum illis rex & non inventus eſt de omnibus, qui æquaret Danielem , Cha- nanjam , Miſaelem & Afariam , &* fteterunt coram rege. Verf. 20. Et, quantum ad fapientiam , quæ perfpicacitate & animadverſione indiget , quod re- quiſivit ab illis rex, invenit eos decies peritiores curioſarum artium profeſſoribus , qui erant in omni regno illius. Verf. 21. Et fuit Daniel ufque ad annum primum Cyri regis. Umma capitis primi hæc eft. Narrat h. e. érzéves & non tardos ad diſcendum & percipiena $. 5. I. Nebucadnezaris expeditionem dum, & perſpicaces ad cognofcendum, h. e. memores in Judæam adverſus Jojakimum, & exi auditorum & perceptorum , attentos, induſtrios , nihil cum ejus , captivitatem Jojakimi regis, & negligentes ; & diſtinctè cognofcentes, h. e. recto judi- partis vaforum domus Dei: quæ is poſue- cio rem à re diſtinguentes , priora cum pofterioribus , po- rit in theſauro deorum ſuorum. verf. 1. 2. fteriora cum prioribus conjungentes , feparantes ea, quæ Hîc legimus , anno tertio Jojakimi regis Fude veniſe Ne- non funt ejufdem naturæ. quales fcilicet apti atque idonei bucadnezarem régem Babel Hierofolymam, & eam oppu- effent, qui coram rege ftarent, & ei miniſtrarent. Qua gnaſſe. Jeremiæ cap. 25:1. Annus quartus Jojakimi di- reimpletum eft , quod Efaias prædixit cap. 39.: 7. Quod- citur primus Nebucadnezaris. nempe quartus Jojakimi à que inter eos fuerit Daniel, Chananjah, Mífchael & A- fratris deportatione. Jeremias ibidem à tertiodecimo Jo- ſarjah de filiis Judæ. III. Quomodo hi animum induxe- fiæ tunc numerat annos viginti tres. verf. 3. Is primus rint fe non polluere cibo regis : atque id impetraverint à nus, quo Nebucadnezari incepit ſervire , primus Nebu- promocondo, quem fuper eis conftituerat præfe&tus au- cadnezaris numeratur. 2. Reg. 24: 1. dicitur, quòd tri- licorum. I V. Quomodo regi fuerit probatus eorum pro- bus annis ſerviverit Jojakimus Regi Babel. Ita autem fectus , & quoad ſapientiam longè fuerint reperti peritio- conficiuntur undecim anni, quibus Jojakimus regnum res curioſarum artium profeſſoribus in toto regno. V.Da- uſurpavit. 2. Reg. 23:36. 2. Chron. 36:5. Quarto factus nielem ſupervixiffe regno Babylonico & fuperftitem fuiffe eſt ſervus Babylonii. Septimo rebellavit.' Decimo obfef- primo regni Cyri regis. Id præfatur hiſtoria propter ea, ſa eſt urbs , undecimo capta. Id factum feptimo Nebu- quæ exftant infra cap. 10. chadnezaris dicitur Jer. 52 : 27. Jechonias, qui rex fuit $.6. Verf. 4. Feliciter proficientes in omni Sapientia. tres menfes & decem dies, in captivitatem abiit anno fignificatur ey závoice & facilitas diſcendi & percipiendi. octavo Nebucadnezaris. 2. Reg. 24: 12. Zedekias tamen Perſpicaces ad cognofcendum. id eſt, non tantùm memores octayo decimo. Jer. 52: 28. qui undecim annis rex fuit. præceptorum & auditorum , fed etiam diligentes, & ad 2. Reg. 24:18. Nebufaradan deinde templum combuſlit fingula attendentes , nihilque negligentes. Diftinétè co- anno Nebucadnezaris nonodecimo. 2. Reg. 25: 7. Jer. gnoſcentes. Hæc eft virtus judicii, quâ res à re diſtin- 52:12. Daniel annum, quo fervus Babylonii factus eſt guitur , priora cum pofterioribus conjunguntur, &, quæ Jojakimus, primum Nebucadnezaris non numerat. Nam non ſunt ejufdem naturæ , feparantur. cap. 2: 1. fecundum dicit, quo is in ſomnio imaginem vi 8.7. Verf.10. Ejuſdem vigoris . Poteft fa ab animo ad dit : quojam tres pueri triennium minimùm in Babylonia corpus tranſlatum eſſe & ſignificare vigorem ætatis & cor- egerant. Si; quod & Daniel & liber ſecundus Chronico-poris ad creſcendum in ftatura & robore. Ejufdem vigoris , rum cap. 36: 7. dicit, Nebucadnezarem partem vaſorum id eſt, qui vos non antecedunt ætate, ftatura, & robore templi accepiſſe & intuliſſe in theſaurum deorum ſuorum corporis. conjungendum eft cum exitu Jojakimi, ut fit in Chroni $. 8. Verſ. 11. Promum condum. In Hebr. anm. cis: dicendum eſt, Danielem tertium Jojakimi dicere à quod quidam pro nomine proprio habent: alii promum rebellione ejus , nec tamen primum Nebucadnezaris cen- interpretantur. Probabilius eft, ut ſit nomen officii; quia ſere eum, quo is Jojakimum abduxit, mox etiam Jecho- | articulum non folent Hebræi addere nominibus propriis. niam : fed fortaſſe eum, quo Hieroſolyma deleta eft & Quale autem officium ſignificetur, ex actu patet . An ſit non fuit rex amplius in Judæa. I I. Curam Nebucadne- evo Melo troin puléon ex six & p; quòd promi condi ſit zaris , ut homines idonei de Iſraelitarum filiis & de ſemi curare, ut apothecæ & promtuaria femper plena fint ne regis , & de proceribus pueros legerent, vitio caren & familiæ neceffitatibus reſpondeant : in medio re- tes, formoſos , feliciter proficientes in omni fapientia | linquo. S 2 СА. I N D A N I E L I S CA P. II. C Α Ρ U Τ ΙΙ. VI Erf. 1. Et anno fecundo Regni Nebucadnezar fornniavit Nebucadnezar fomnia, & affli&tavit se spiritus ejus , & fomnus ejus abruptus eſt apud ipſum. Verf. 2. Et juſſit Rex vocari omnium artium peritos & Magos & Chaldæos, ut indicarent Regå Somnia fua; & venerunt & fteterunt coram Rege. Verf. 3. Et dixit ipſis Rex: Somnium fomniavi & affli&tus eſt ſpiritus meus ad cognofcendum fomnium. Verf.4. Et locuti ſunt Chaldæi ad Regem Syrè: Rex', in ſecula vive: dic fomnium ſervis tuis, & interpretationem indicabimus. Verf. s. Reſpondebat Rex & dicebat Chaldæis: Verbum à me exit ; fi non notificaveritis mihi Somnium &ʻinterpretationem ejus , in fruſta concidemini , & domus veſtræ ſterquilinium fient. Verf.6. Et, fi fomnium ĉ interpretationem ejus indicabitis , munera & largitiones & honoren magnum accipietis à me. Quamobrem fomnium &• interpretationem ejus indicate mihi. Verl. 7. Refponderunt fecundo & dicebant : Rex fomnium dicat fervis fuis , & interpretationen indicabimus. Verf.8. Refpondebat Rex & dicebat: Pro certo cognofco, quòd tempus ematis , quia vidiſtis, exire à me verbum, Verſ. 9. Quòd, fi fomnium non feceritis mihi notum , una ſit lex veſtra , & logon , mendacium & corruptum paretis dicere coram me , donec tempus mutetur. Quamobrem fomnium dicite mihi, & cognofcam , quòd interpretationem ejus indicaturi ſitis mihi. Verf. 10. Refpondebant Chaldæi coram Rege , & dicebant: Non eft homo ſuper arida, qui , quod Rex dicit , poſſit indicare : quia nullus rex , princeps & imperator talem rem exigit ab omni artifice vel Philoſopho vel Chaldæo. Verf. 11. Et res, quam Rex exigit , difficilis eft, & alius non eft, qui eam indicet coram Rege, præterquam Dii , quorum converſatio cum carne non eft. Verf. 12. Propterea Rex iraſcebatur & efferveſcebat admodum , & jubebat perdi omnes fapientes Babylonis. Verl. 13. Et lex exiverat, & fapientes interficiebantur ; & quærebant Danielem & focios ejus, ut occiderentur. Verſ. 14. Tunc Daniel retulit conſilium & rationem ad Arjoch principem ſatellitum Regis , qui exiverat, ut occideret fapientes Babel. Verſ. 15. Respondebat & dicebat Arjocho poteſtatem habenti à Rege : Propter quid lex iſta feſti- natur à Rege ? Tunc rem notificavit Arjoch Danieli. Verf. 16. Et Daniel intravit, &petivit à Rege , ut tempus daret ſibi, & quidem ad interpre- tationem indicandam Regi. Verf. 17. Tunc Daniel domum fuam profectus eft, & Chananja, Miſaeli & Afaria fociis fuis rem notam fecit, Verf. 18. Et quidem ad miſericordiam petendam d Deo cælorum fuper arcano hoc; ut non perde- rentur Daniel & ſocii ejus cum reliquis ſapientibus Babel. Verſ. 19. Tunc Danieli in viſone noftis arcanum iftud revelatum eft. Tunc Daniel benedixit Deo cælorum. Verſ. 20. Profabatur Daniel & dicebat : Sit nomen Dei benedi&tum à feculo & in feculum , C14 jus eſt fapientia & præpollentia. Verf. 21. Et ipfe mutat opportunitates & tempora, transfert Reges & erigit Reges , dat ſapien- tiam fapientibus , & cognitionem cognoſcentibus diftinétè. Verſ . 22. ipſe revelat profunda & occulta , novit , quod eſt in tenebris , & lux cum ipfo habitat. Verſ. 23. Tibi, Deus Patrum meorum, confiteor , & laudem do , quòd fapientiam & præpollen- tiam dediſti mibi , & nunc fecifti me noſſe, quod petivimus à te, quia , quod dicit Rex, feciſti nos ſcire. Verſ. 24. Idcirco Daniel intravit ad Arjoch, quem conſtituerat Rex ad perdendum ſapientes Ba- bel: ivit & hc dixit ei: Sapientes Babel ne perdas : fac me intrare ad Regem, & interpreta- tionem Regi indicabo. Verſ. B 3 18 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S Verf.25. Tunc Arjoch in feftinatione introduxit Danielem ad Regem , & fic dixit ei: Inveni vi- rum de exulibus Judæ , qui interpretationem Regi notam faciet. Verſ. 26. Refpondebat Rex & dicebat Danieli (cujus nomen erat Belt-Schatzar) An potes tu mi- bi notum facere fomnium , quod vidi, &• interpretationem ejus ? Verf. 27. Reſpondebat Daniel coram Rege , & dicebat : Arcanum , quod Rex exigit , non ſapiena tes, artifices , periti, ſectores poffunt indicare Regi. Verſ. 28. Sed eft Deus in cælo, qui revelat arcana, & notum fecit Regi Nebucadnezari, quid futurum fit diebus pofterioribus. fomnium tuum & viſiones capitis tui in cubili tuo hæ funt. Verf. 29. O Rex , cogitationes tuæ in cubili tuo adſcenderant , quid futurum effet poſtea ; &rea velans arcana notum tibi fecit , quod futurum eſt. Verf. 3o. Et ego , non per ſapientiam , quæ in me fit fupra omnes viventes , arcanum hoc revela- tum mihi eſt: ſed, ut interpretationem Regi notam facerem & cogitationes cordis tui recognos fceres. Verf. 31. Tu, Rex, videbas , & ecce imago una magna (imago hæc permagna & Splendor ejus eximius) ſtabat coram te, & afpe&tus ejus terribilis. Verſ. 32. Ea imago , caput ejus auri puri, peétus ejus & brachia ejus argenti, venter ejus & fes mora ejus æris. Verf. 33. Crura ejus ferri, pedes ejus partim ferri & partim teſte. Verſ. 34. Videbas , dum defectus eſt lapis , qui non erat in manibus & percutiebat imaginem in pedibus ejus ferreis êteſtaceis , & comminuit eos. Verſ. 35. Tunc comminuta funt fimul ferrum , teſta, æs , argentum & aurum , & fa&ta funt ut palea ab areis æſtivis, & fuftulit illa ventus, & nullus locus inventus eft ipſis: & lapis, qué percufferat imaginem, faétus eſt mons præmagnus , & implevit totam terram. Verſ . 36. Hoc fomnium : & interpretationem ejus dicemus coram Rege. Verf . 37. Tu, Rex, Rex Regum , cui Deus cælorum regnum , opes , & robur , & dignitatem. dedit, Verf. 38. Et in cujus manum , ubicunque habitant filii hominis , feras agri & volucres cæli des dit, & quem fecit habere poteſtatem in omnia illa ; tu es caput aureum. Verf. 39. Ét pojë te ſurget regnum aliud infra te, ®num tertium aliud æreum, quod domina- bitur in tota terra. Verſ. 40. Et regnum quartum erit robuftum, ut ferrum ; quia ferrum comminuit & infirmat omnia : Gutferrum , quod conquaſſat omnia hæc, comminuet & conquaſſabit. Verf.41. Quòd vidiſti pedes & digitos partim teftam figulinam & partim ferrum : regnum divia ſum erit , & de firmitate ferri erit in eo , quia vidiſti ferrum commixtum teftæ luti. Verf . 42. Et quod attinet digitos pedum partim ferreos , partim teftaceos : ex parte regnum erit robuftum , & partim erit fractum. Verſ. 43. Et quòd vidiſti ferrum mixtum teftæ luti , mixti erunt femine humano, & non erunt cohærentes hic cum illo, quemadmodum ferrum non commiſcetur cum tefta. Verf . 44. Et in diebus Regum illorum eriget Deus cæli regnum , quod in ſecula non corrumpetur, ®num ejus populo alii non relinquetur: comminuet & confumet omnia hæc regna, & ipfums ftabit in fecula: Verf. 45. Quandoquidem vidifti, quòd à monte excifus eft lapis , qui non erat in manibus & comminuebat ferrum, æs, teſtam, argentum & aurum. Deus Maximus notum fecit Regi, quod futurum eſt poſtea, & certum eſt fomnium , & fidelis interpretatio ejus. Verf. 46. Tunc Rex Nebucadnezar cecidit in faciem ſuam , Danielem adoravit, & munus ata que odoramenta juſſit adoleri iph. Verf. 47. Reſpondebat Rex Danieli & dicebat: Ex vero eft, quòd Deus vefter fit Deus Deorum & Dominus Regum &revelator arcanorum : quia potuifti revelare arcanum boca Verf.48. Tunc Rex Danielem majorem fecit, & dona multa magna dedit iph , & dedit iph, pote- ſtatem in omnem provinciam Babel, & fecit eum Præfe&tum antiſtitum fuper omnes fapientes Babel. Verf.49. Et Daniel petiit à Rege , & conſtituit fuprà opus Provincie Babel Sadrach, Meſchach & Abed-Nego: & Daniel erat in porta Regis. $. 1. Cas I N D A N I E LI S CAP. 11. 19 cerent, gena 1 velationem illius ſomnii conſecutus ſit ria revelata ſunt. Eam paulo diligentiùs conſiderabimus. Apite ſecundo commemoratur prima $.4. Recitatur verf. 20. 21. 22. 23: gratiarum actio prophetia, quæ confiftit in indicatione Danielis pro fe & fociis fuis . Quæ gratiarum actio non in ſomnii, quod viderat Nebucadnezar, vanum deſcripta eft hoc loco.. Nam ea convenit omnibus, & expofitione ejus. Quod Daniel re- quibus per Danielem & alios prophetas hæc & alia myfte- precibus fuis & fociorum , quum quæ 6.5. Deum cælorum nominat verum Deum ; qui cæ- rerentur , ut cum ſapientibus Babel occiderentur: quibus lum & terras complet, ita ut non procul fit ab unoquoque, rex irafcebatur , quòd pollicerentur , ſe fomnii ſignifica- & ab omni opere, quod fecit; quem cæli & cæli celo- tionem indicaturos, quum tamen fomnium indicare non rum non continent five fuftentant, ut locus. In ipfo enim poffent. Qui videbantur ſuo ore condemnati, quum di- confiftunt omnia. Qui alio modo in cælo cognofcitur at- Diis ſolis id notum effe , quorum converſatio non que in terra. At alii dii, qui in terris coluntur, ſunt opus fit cum carne, & tamen jactarent ſe, tanquam divina in- manuum hominis , & habentur dii certarum regionum ſpiratione , fecreta indicare poffe , quæ per fomnium in- aut partium mundi , aut ſunt partes mundi aut fidera , quæ dicarentur. Non dixit Nebucadnezar, fe oblitum eſſe in- | in cælo viſuntur. Fideles invocant patrem ſuum , qui eſt fomnii. Neminem torquet inſomnium, cujus oblitus eft. in cælis ; ubi & Chriftus eft ad dextram Dei ſedens : unde Sed ita judicabat, eos quidvis mentituros, fi fomnium ipfis eum exſpectant venturum, ut eos affumat ad fe. Ita præivit indicaret: ſin verò fomnium indicarent, tum ſibi certum Danieli & nobis David Pfal. 115:2. 3. Quare dicent fore, quòd & mentem fomnii eſſent indicaturi. verf. 9. tes: Ubi eft Deus ipforum? quafi , diruto templo, Deus Jufta fuit ea regis præſumtio. Nam promiſlio Chaldæo- noſter.exftin&tus effet. At Deus noſter in cælis eſt. Ibi thro- rum yaniſſima erat, fe indicaturos mentem inſomnii, fi num collocavit , ibi civitatem nobis paravit , ut Deus no- id audirent. Neque enim eſt hoc artis humanæ & erudi- fter. Hebr. 2: 16. tionis ullius. Ne veri quidem prophetæ potuerunt un S. 6. In gratiarum actione eft 1. Celebratio nominis quam profiteri, ſe intelligere omnia ænigmata prophetia- Dei . Sit nomen Dei benediétum à feculo in ſeculum. rum ſibi revelatarum. Ita Daniel de ſe profitetur cap. 7: | Mutuò fe exhortantur focii ad benedicendum nomen 15. & cap. 12: 8.9. ſe non intellexiffe, quæ audiebat. Dei. Id verò eft non tantum de Deo credere & dicere Quædam enim ænigmata prophetiarum Deus vult effe oc- omnia, quæ ad illius excellentiam pertinent, fed etiam culta uſque ad tempus, quo res eſt exſtitura : ut tum, ei, ut nominato inter homines , attribuere omnia , quæ qui rem viſuri erant, intelligant, de qua re Deus antea ad veritatem & decentiam illius nominis faciunt. Nomi- fuerit locutus. Et talia Deus poteft dici pofuiſſe in ſua po- natus erat Deus Abrahami, &c. Id fignificat Daniel 5:23. teftate. Quod igitur dicit Rex: verbum à me exit ( Nam ubi invocat Deum patrum ſuorim. Jubet igitur focios fuos xos participium eft ) verf. 5. 8. non notat: Obliviſcor: fateri, id nomen Deo competere in veritate & cum maxi- ſed pronuncio , decerno , edico. Pronunciat enim , fi non in- ma gloria. Quod viſio , quæ ipfi revelata erat, confirma- dicent fomnium, eos contruncandos eſſe. Pronunciat, bat. Nam in ea oftenditur regnum Chrifti , per quod pro- fiid non indicent, eos paratos eſſe coram ſe dicere non mifliones patribus factæ, poftquam Deus, ut Deus ipſo- appena 17379 logon , (id eft, nugas , ut Job. 6:25.) men- pletæ & Abrahamo hæreditas gentium datur. rum, per eum ſanctificatus & juftificatus eſſet, ſunt com- dacium & corruptum , donec tempus mutetur. hoc eſt, do- nec alia negocia illam curam excludant & vanitatem ipfo- omnem æternitatem. ut & agnofcatur ante jacta mundi 5.7. A feculo in ſeculum. A principio fué cecs & in rum occultent. Chald. verf . 11. coguntur fateri & ape fundamenta omnia fua opera rectè ordinaſſe, &, ex quo rire nuditatem fuam : quòd nempe nullo afflatu divino aut nominari voluit Deus peccatoris, & Abrahami, id rečtè, inſpiratione illuminarentur , quodque hi ſpiritus , quibus glorioſè & laudabiliter feciffe. Quæ gloria ipfius æterna ſerviebant, arcana Dei revelare non poſſent. & immutabilis eft. Deus enim unus eft & non mutatur. $. 2. Verf. 2. Omnium artium peritos. Duobus nomi-Neque aliter, quàm in veritate , fan&titate , juſtitia Deus nibus Hebracis aut Chaldaicis exprimendis hoc ponimus hominis peccatoris nominatur. , , $. 8. Tribuit Deo ſapientiam & potentiam. Sapienza bus exponamus ea Hebraica, neque etiam novimus di- tiam. qui noverit, quid ad gloriam fuam faciat, & quæ ftinctè, quales artes aut quæ profeffio per illa vocabula fint omni tempore pulcra & decora. O profunditas divi- fignificata fuerit. Græcus vertit é zeloode's soj leséges. qua | tiarum & Sapientie du cognitionis , dicit & Paulus Rom. nixus ratione, neſcio. Exod. 7:11, non dicuntur , 2:33. Potentiam. quòd omnia , quæ vult, facit in omni- qui in eodem verſu D'n DPD? Sapientes de magi | bus creaturis fuis , in angelis, in hominibus , in toto mun- dicti fuerant. Lxx. ibi quoque é acorde's vertunt. Sed, do: ita ut nihil fit in mundo , quod non ſit opus ejus , & quid tum differant à Paqueingis & poíggis , ignoro. & diſpenſationi illius, ut caufæ primæ , ſubjectum ſit. Ex quidem libenter. Deus voluit nomina Baalim abolere ex ipſo, per ipfum , ad ipſum omnia. terra. Hof. 2. Zach. 13. quid ni etiam nomina vanarum 8. 9. Sapientiam & potentiam Dei refert ad certa artium ? Nam cui uſui illæ ? Nonne ea recolere , quæ opera. Veteres fecerunt in ſuperſtitione fua, eſt dara opera eva $. 10. I. Et ipfe mutat opportunitates du tempora. nefcere? Utinam verò non tantùm vanitatum iftiuſinodi, Gr. & Moooi soenge's ze zeóv8s. Mutat res hominum & fta- Se ſed & multorum peccatorum nomina ſepulta eſſent, & ipfa | tum eorum, & ipfe non mutatur , neque aliud nomen ed peccata ignorarentur ? accipit. Verba illa in ſuo pondere accipienda ſunt: nempe $. 3. Quòd commemoratur, Danielem petiviſſe à rege, prout ditat myſterium revelatum. Nam in eo indicatur ut tempus fibi daretur ad interpretationem regi indican- magna temporum & opportunitatum mutatio : ut nempe dam, & cum ſociis miſericordiam petiviſſe à Deo, id fiant alii dies , aliud feculum, alia órxs pefón, ut priora ultimum fuit remedium vitæ confervandæ. Neque erat abeant & omnia fiant noya. Regnum enim Chriſti novas id Deum tentare, ſed ad eum , ut Salvatorem ſuum , con res adducit , & vetera abolet, quæ non ſunt regni ipſius, fugere. quum non haberent cauſam non ſperandæ exau- donec fiat novum cælum & nova terra , & ita fiant nova, ditionis . Nam, quum Deus populo ſuo foleat arcana ſua ut nihil de veteribus relinquatur, ne illud quidem cælum, notificare, magis erat, cur ſperarent, Deum ad gloriam ( Apoc. 21: 1. Ef. 65:17.66:22. ) quod per hominum fuam effecturum effe, ut per fervos ſuos notificaret id fe- figmentum & feductionem Diaboli vifum eſt eſſe cælum, tes cretum regi, quod jam per ænigma cæperat regi notifica- quum non fit, fed fit tegmen & velum impoſitum oculis xe. Sciebant enim, non contemnenda effe omnia infomnia, hominum, Ef. 25:7. ut verum cælum & arcam Dei in non turbulenta , in quibus eft elegentia & ratio : & no- cælo non videant. Apoc. 2: 19. 15: 8. rant, Deum etiam gentibus ad gloriam populi fui velle $. I. II. Transfert reges & regna & erigit five ſtare myfteria ſua revelare. Debebant igitur experiri, an hanc facit reges & regna. Hæc de regnis mundi dicuntur. Quæ gratiam à Deo impetrare poffent, ut in vita conſervarentur non confiliis hominum & eorum prudentia aut brachio & Deus glorificaretur. exiftunt aut conſervantur , ſed nutu Dei. Qui aliquando erigit , qui- it 7, 491 ache Cai B 4 OBSERV A T I O N E S. erigit potentes in mundo, ad parvum tempus, donec per lo homine , quantumvis ſapiente, indicari potuiffe. Ý1.27. eos egerit , quod voluit , fivefit caſtigatio Ecclefiæ, five II. Deum unum eſſe in ccelo ; & eum revelare arcana. bonum ejus. Ita Babylonius fuit in virgam ; Cyrus ad dan- Itaque omnium aliorum deorum cultores id ſecretum dam libertatem ; alii ad ædificandum templum & urbem ; ignoraffe. Nullos enim deorum eſſe, qui arcana revelent. Græci ad tentationem & ad implendum mundum verbo Prophetiam effe à Deo ſolo: cujus confilio definito omnia Dei; Romani ad abolendam politiam Judaicam imprimis. fiunt. Eum in cælo eſſe. quemadmodum explicavimus $. 12. III. Dat ſapientiam ſapientibus du cognitionem ad verf. 19. Regvum autem habere & hominibus ſe ma- cognofcentibus prudentiam aut diſtinctionem rerum. Omnis nifeftare & opere ex cælo, & in terra , & revelatione my- ars hominibus utilis, omnis cognitio , omnis eloquentia , fteriorum , tum in prophetis, tum iis , ad quos mittit pro- omne conſilium , omnis prudentia , quæ in mundo eft, ab | phetas. Etiam per infomnia notificare conſilia ſua, ut ti- ipfo eft. Quidni cognitio ipfius & veritatis, quæ eft fecun meatur ab hominibus : & dare ſpiritum ad fomniorum in- dùm pietatem ? Quæ in ſcripturis attribuitur tf diese auf d | terpretationem. Daniel ſubinnuit , eum effe Deum ſuum, revelationi? Sicut Hagarem fecit Deus,ut videret puteum & à fe cognitum per verbum ipfius, & invocatum à fe. aquæ, quum de vita Iſmaëlis deſperaret : ita eis, qui men Quod & Nebucadnezar ſe intellexiffe oftendit verf. 47. tem Dei in Scripturis veftigant & cognofcunt, aperit ocu III. Deum notificaſſe Nebucadnezari, quid futurum fit los, ut cognofcant mirabilia ex lege ipfius. Et , quemad- diebus pofterioribus. Id enim regem in cubili fuo anxiè modum olim in fapientia Dei per fapientiam non cogno- quæfiviffe. Habere igitur Deum etiam rationem gentium, fcebat mundus Deum , ita bonum ipfi viſum eſt nunc per & nolle eas amplius ſuas vias & ſua conſilia ignorare ; & ſtultitiam verbi crucis falvare credentes. 1. Cor. 1:21. incipere paulatim ea ipſis exponere. IV. Deum id Ne- Lapis à monte deciditur. Rejiciunt enim ipſum architecti. bucadnezari notum feciffe per fuum minifterium: neque Idem fit in magnum montem. Deus enim dedit eum in verò ſe arte aliqua aut fapientia id effe affecutum (Po- lucem gentium, ut cognoſcant Dominum gloriæ , quem tuiſſe enim Deum cujufvis minifterio id Regi notum fa- principes populi ipfius non cognoverunt. 1. Cor. 2: 8. cere ) fed ad hoc à Deo delectum eſſe : fine dubio, ut $.13. I V. Ipſe revelat profunda dy occulta. Myfteria, cognofceret Nebucadnezar Deum , à quo ipſi arcanum quæ hominibus ſunt incognita. quale eft myfterium pieta- hoc manifeftum factum eft, ut ipium revereretur & in tis & falutis. Idque ita notificat , ut redundet cum omni vias ipſius inquireret. Eum enim effe Deum Danielis & ſapientia & prudentia. Etiam , quæ conftituit facere in fidelium Judæorum, quos Rex in captivitatem inceperat mundo, non celat populum ſuum & fideles fuos, ut nihil abducere, cujus colendi vafa ex templo ipſius ablata in eis improviſo & imparatis eveniat, & fit ipfis velut parti- domo deorum ſuorum ſacrilegè collocaverat. tudo gravidæ aut fur in nocte ; & ut ſperent ac precibus 6. 20. In hoc exordio obſervamus tanquam Lemma & admoveant'exaltationem regni Chrifti,& ea ſe conſolentur Propofitionem. Deus motum fecit , quid futurum fit in ex- in omni labore, dolore & anguftia. tremo dierum. Aynx aliquando notat omneid, quod di- $. 14. V. Novit , quæ funt in tenebris. Quæ ab homi- ftinguitur à nrisa, principio : ſcil. quod pofterius prin- , rum, futura, quæ omni tempore cogitaturi & facturi funt cipio eft. Alicubi D'DAN fignificat in extremo homines. Pfal. 139: 2. Intelligis cogitationem meam à dierum horum, antequam fcil. hi dies & hæc tempora mu- longinquo. verf. 16. Et in libro tuo fcripta funt ; dies » qui igée tray of si resgão té twv, fub ultima dierum horum. Quip- tentur. Sic eft Ef. 2: 2. Cui refpondet Hebr. 1: 1. Tº formati funt , quum non eſſet unus in ipfis. Ita ante funda-égétrov o si legão tionem mundi deſtinavit Filium ſuum Mediatorem Tefta- pe ibi notatur Tipo yp finis præftituti temporis , Habac. menti, Prov. 8:22 23. Ephef. 1. 4. videns lapfum Adami. 2: 3. Sed in hoc loco fufficit explicare , pofterioribus die- O profunditas cognitionis Dei. Rom. II: 33. bus; ita tamen, ut ipfi ultimi dies terræ & in Our Téad ce 5.15. VI. Ét lux cum ipſo habitat. 1. Tim.6:16. gãs cei õva confummatio feculi in viſione hac includatur. Nam orxwv é@cocitov . lucem inhabitans inacceſſam. Non funt à Nebucadnezare incipit viſio & progreditur uſque ad fi- apud ipfum tenebre. 1. Joh. 1: 5. Non ignorantia , non nem mundi. Ideò dicit verf. 19. Poft hæc. Nota autem cum conje&tura , non error , non amor mendacii. Veritas eſt iis , quæ Tecólo dicuntur futura , etiam exhiberi præſens, lux: quia cognofcitur , quia amatur , quia lætificat, quod jam W. Quomodo & Apocalypfis loquitur. $. 16. Dehinc convertit ſe Daniel ad Deum. O Deus $. 21. Quid Nebucadnezar de futuris temporibus co- Påtrum meorum. Quem non patres mei finxerunt, fed, qui gitaverit, dicere non poffumus. Hoc tamen dicere poſſum innotuiſti patribus meis, & ipfis fignificafti, te velle eſſe mus , dignum ipfo fuiſſe cogitare de regnis antecedenti- Deum ipforum, hoc eſt, id facere, quod à Deo ſibi amico bus & de fuo regno , & à quo ac quare rex effet ? & nomi- & ſecum unito, ab ipſius potentia & veritate, fan&tè ipſum natim, An ejus , qui pofuit homines in terra , & illis re- amando & ut bonum fuum quærendo, & te juſtificando, | ges dat , quos vult, voluntas fit , ut, tanquam ſagena piſces petere & expectare poſſent , & ita voluiſti , ut in te gloria- capiunt piſcatores , ita reges capiant homines, Hab. 1:16. Tentur, & à te peterent omnia, quæ ad vitam & pietatem &, dum hoc faciunt, nulli animæ parcant? & an hoc ſem- {unt. Qui patribus noftris promiſifti , te ipſis daturum eſſe per futurum fit, ut, quemadmodum lupus minores piſci- femen, & nondum es oblitus promiffionis tuæ : quia nos culos, ita homo hominem deglutiat,fine fine, fine judicio; adhuc te nominamus Deum noftrum. & ea gratia à Deo ſint condita cælum & terra ? $. 17. Tibi confiteor, quòd Sapientiam & robur dedifti $. 22. Sequitur recitatio inſomnii verf. 31. --- 35. mihi. Sapientiam, ut cognofcam te & veritatem tuam. S. 23. Tranſit ad interpretationem verf. 36. Interpreta- Robur , ut in fide petiverim à te revelationem myfterii tio continetur verf. 37. --- 45. Ea habet quatuor partes. hujus. Id tibi confiteor & tibi acceptum refero. Non enim I. De capite aureo verf.37.38. II. De brachiis & pecto- meum eft. Et te laudo , qui id feceris in gratia & memor re argenteo & ventre ac femoribus æneis.verf.3 2. III. De promiffionis tuæ. Ita etiam tibi confiteor & te laudo, quòd cruribus ferreis, pedibuſque partim ferreis partim teſta- exaudiveris petitionem noftram & indicaveris mihi, quod ceis , verf. 40.41.42.43. IV. De lapide dillipante ima Rex à me petebat. Cujus myfterii indicatione nobis noti- ginem & in montem creſcente, verf. 44.45. ficafti, quæ molitio tua fit, & quomodo appropinquent $. 24. De capite aureo hæc. Tu es caput aureum , h. e. tempora , ut regnum Filii tui , quod promiſiſti patribus, regnum tuum & filiorum tuorum notatur per caput au- adducas , ut fias nobis conſummato actu in Deum. Quo- reum. In imagine hac caput nihil ſignificat, niſi primum modo hæc omnia nobis, & multò majori jure, conveniant locum five tempus. Nam non ſignificatur corporis reli- dicenda , in propatulo eft. qui dependentia à capite , aut, fi quid aliud per caput ſigni- 6.18. Hiſtoria narrat, quomodo ad Regem adductus fit ficatur aut ſignificari poteft. Fortaffe tamen notatur regni Daniel verf . 24.25. & à rege interrogatus. verf. 26. Ser- illius unitas five vera monarchia. Nam caput in corpore mo Danielis ad regem habitus continetur verf. 27. ---- 45. unum quid eft fine pari. Aurum notat præſtantiam & no- In eo exordium eft verf. 27. ---- 30. bilitatem regni (quam innuit verf. 37.) fed comparatives 9. 19. In exordio I. docet regem , Arcanum hoc à nul- nempe ratione regnorum fequentium , quæ deteriora -funt I N D A N I E L IS CA P. II. funt & minùs humano generi commoda , neque pretii | Syria & Ægypto. quibus nullo modo affentiri poſſumus. tanti. Patet ex hiſtoria capitis primi, Nebucadnezarem 1. Quia Prophetia cap. 8. Alexandrum & fucceffores ejus bona indole, induſtria , artibus , ſcientia, fapientia vehe- unum regnum facit: neque hîc cauſa erat Alexandrum à menter fuiſſe delectatum, & voluiffe uti miniftris quàm fuccefforibus ſuis ſeparandi. 2. Quia planè non potuit fie- optimis , iiſque aulam fuam effe inſtructiffimam. Verùm ri, ut in imagine exhibente regna futura impofterum non in regnis hiſce non tantùm illos reges, fed & populos eo contineretur Romanum Imperium. Nam quomodo finem rum, quos fub imperio fuo habuerunt, ut ipſorum cor- invenit imperium Græcorum , niſi per Romanos Roma- pora, conſiderare oportet. Nondum ita nos autem facere populum illum , qui eſt lapidis è monte mundus , nondum ita immanis factus, ut deinceps. Et defracti, nimis magnum poftulatum eft. Certè Romani inter ſubjectos ejus fuerunt in ipſa Babylone fan&tiflimi & Cæfares & populus eorum per amplius trecentos annos optimi viri: ut Daniel & focii ejus , ad quos deinde ac- non ſunt poplus fanctorum. 3. Quartum imperium Chri- cellit Jechonias & Ezechiël. De illis prophetia dicit, ftianæ Ecclefiæ fuccumbit. At regnum fuccefforum A- quòd efſent fructus boni ; qui autem in terra Ifraëlis man lexandri non ftetit uſque dum Chriſtiani eſſent in mundo. ferant , putres & fædi fructus efſent. Vide Jerem. cap.24. 4. Lapis de monte deciſus eft Chriftus. Is ſub quarto im- & cap. 29: 10. 11. 12. 13. 14. & verf. 16. 17. Quæ funt perio debuit naſci & occidi. Hoc igitur eft quartum impe- conſentanea promiſlioni, quæ extat Deut. 30: 1.2.3. rium, ſub quo occiſus eſt. Id verò Romanum eft. De quo Cùm dicit , omnia eſſe in manum ejus data , ubi homines & Apocalypfis c. 11:8. s. Convenientia Romani imperii habitant , id prophetiam aliquam includit, nempe Nebu- 1 & mutationum ejus cum eis , quæ dicuntur de quarta ima- cadnezaris regnum mirificè amplificatum iri. Nam & Æ- ginis parte, facit,ut per verba parabolæ intelligi poflit Im- gyptios ſubegit poft Palæſtinos & Tyrios , & omnes in perium Romanum. At verba Spiritus fancti non implen- Afia verſus occafum habitantes. Quod Græcos attinet, tur præter ipſius mentem & intentionem. Imperio igitur ii illis temporibus nondum fuerunt admodum celebres. Græcorum fucceflit imperium Romanorum, maximè, Quemadmodum autem in Euangelio Lucæ cap. 2: 1. Ro- quando Seleucidæ & Lagidæ defecerunt. quanquam La- mana dicio vocatur oiks pefón, habitabilis : quomodo & gidæ etiam coacti ſunt confugere ad Senatum Romano- Polybius loquitur : επικροτηθέντες χεδόν άπαντα τι εξ' τίω rum, & eorum auxilium implorare adverſus Antiochum oixs psió Lens šZ 2015 TEYTÁ VO VTC sy resciné Teguv vad pion Epiphanem ; nec tantùm , ſed etiam ipfi dillidentes inter sexlu s me os tiño Pas procéwy. ita Daniel dicit hic , Animalia | fe à fenatu jus & judicium exſpectarunt. Tandem Ptolo- u volucres ornnium locorum, in quibus homines habita mæus Pompejum , ad fe confugientem , occidit, & Cæſa- bant, in marum illius eſſe data : quòd nulla ſupereſſet rem Alexandriæ prodere voluit. qui vix inſidias ejus effu- gens, quæ ei poſſet reſiſtere , & apud quam , fi vellet , per git. Cleopatra ab Antonii partibus ftetit contra Augu- ſuos , non poſſet aucupia & venationes exercere. ftum ; &, ne in triumpho duceretur, morſu aſpidis vivendi S. 25. De brachiis ac pectore argenteo , & ventre ac finem invenit: in qua regnum Lagidarum defecit. Itaque feminibus æneis loquitur verf . 39. Et poft te ſurget aliud Auguftus imperavit ſolus , nullos habens in Oriente aut in regnum infra te. Hæc eft explicatio pectoris & brachiorum Africa æmulos. Hoc igitur imperium unum quidem fuit argenteorum. Per fecundam regionem in corpore fignifi aliquamdiu , fed, quia deinceps poft Romam nova Roma, catur regnum ordine ſecundum. Materia argenti ſignificat | Byzantium , ejus caput fuit; non minùs eleganter per duo aliquid minus , quoad decus , nobilitatem & amabilitatem crura adumbrari potuit , quàm imperium Perſicum per regni ſecundi. Ideò dicit: infrate. Omnia Perfæ poſſe- duo brachia ſignificatum eſt ; quia imperium primò apud derant, quæ Babylonii : fed non fuerunt ſemper victores. Medos, dein apud Perſas fuit. Omitto Cyri expeditionem funeftam ipfi , ut quidam nar S. 27. Validum & robuſtum inftar ferri dicitur hoc re- rant. Sub Cambyſe regnum non fplenduit : minùs fub gnum, quia inftar ferri , quod comminuit & debilitat Magis. Darius non fuit ftirpis regiæ : & is in Græcos infe- omnia, omnia comminuit. Nam per Romanum imperium liciter belligeravit,ut & Xerxes. Crefcebant tum res Græ- effectum eſt , ut nulla in maxima parte orbis eſſet domina- corum: qui Perſis fiebant évk e 201. quos,niſi auro fuo tur- tio, niſi Romanorum. Præterea geſſerunt Romani bella barent, metuere cogebantur. Notabilis etiam regni illius contra Perſas, & eos fæpe contuderunt. infirmitas fuit Cyri minoris & Artaxerxis Mnemonis fra S. 28. Et,quòd vidifti pedes & digitos, &c. Imperium trum bellum. Denique luxus effecit,ut regnum Alexan- Romanum quartum eft in mundo. De quo vaticinatus eft dro eſſet exei zwrov. Quòd tamen in pectore duo brachia in etiam Bileam Num. 24: 2.4. quando dicit: Naves præter typo ſunt, per id intelligimus , quòd regnum illud fit dua Chittæos venient, & debilitabunt , non tantùm Aljur, fed rum nationum, Medorum & Perſarum ; quia primus rex & Eber. Diſtinctis enim temporibus venerunt claſſes præ- ex Medis fuit, cæteri ex Perſis. Vide c. 5:28.8: 3. Et re ter Chittæos h. e. ab occidente. Primò, quum Græci gnum tertium aliud æreum. Per ventrem & femora notatur Perſas domuerunt; deinde, quando Romani Græcos, Per- imperium Græcorum, quod in Alexandro incepit, & à farum domitores , domuerunt, atque etiam Judæos perdo- Ducibus ipſius continuatum eſt, qui regna inter fe partiti muerunt, eofque ad impotentiam redegerunt. quod factum funt. De qua partitione loquitur cap. 11:4. Duo tamen eft fub Veſpaſiano. Et fortaffe,quando Daniel dicit,omnia potiora regna inde exſtiterunt, Lagidarum in Ægypto, hæc comminuet & conquaſſabit, in animo habuit ipfam Seleucidarum in Aſia: quorum potiflimam hiſtoriam ex quoque Judæam, & templum & urbem. Certè, quando plicat cap. II. De hoc regno iterum loquitur capite 8: 5. | templum &c urbem ſubegit Romanus,ſubegit illud & com- & ſequentibus. Etiam Bileam Num. 24: 24. de hocre- minuit, quod à nemine hactenus comminui poterat. Sem- gno loquitur his verbis : Et naves præter Chittæos (ve per enim, etiam capta urbe, conſervatus fuerat populus, nient) & ſubigent Aflur. Claflis, quæ venit à latere Chit- qui Dei populus vocaretur. Sed oftendit prophetia, etiam tæorum , ab occidente , ab inſulis maris , venit. Quæ Za- hoc regnum in interitum abiturum, ut Bileam loquitur; charias poft captivitatem Babylonicam de illis propheta- | quod Apocalypfis imitatur cap. 17: 8. 11. quando dicit, vit c. 2. & 6.& C. 1 2:2.3.4.5.6. ibi recognoſci poffunt. Æ- és encaeson indigd. Daniel autem ductu imaginis hujus reum dicitur hoc regnum,quia dominationem duram exer- oftendit , qua ratione abeat in interitum. citurum. Tota terra hîc notat præcipuam illam partem or $.29. Ante omnia animadvertit, illud imperium non bis, Afiam cum Ægypto , atque ita potiſſimam partem A- manfurum idem. Crura enim ferrea erant, pedes partim te- fricæ, & Græciam totam uſque ad Scytas five Germanos. Ifta, partim ferrea. Ergo talis debuit fieri in imperio iſto Quales gentes tunc habebantur pro Barbaris & vix homi- mutatio , ut, quod merum ferrum fuerat, & unum folidum nibus, faltem non pro gentibus , aut populis rempublicam imperium, incipiat eſſe diviſum. Quamdiu illud imperium habentibus. Romani aatem tunc adoleſcebant. fuit merè ferreum, obſtitit revelationi Antichriſti. Quod $.26. De cruribus & pedibus loquitur verf. 40.---43.Et Apoftolus notat 2. Theſſ.2:6. ubi dicit, & nunisquid deti- regnum quartum erit robuftum,&c. Reſpondet hoc quartæ neat,ſcitis . & Ýf. 7. tantùm, qui detinet nunc, ut ex medio parti imaginis , five cruribus & pedibus ferreis. Sunt , qui fiat. h. e. utillud vel non ſit amplius,quod nunc detinet,& putant, quartum regnum eſſe fuccefforum Alexandri in l'éqe tredi&vel definat impedire , & fic è medio fiat five ab 3 3 obni. 22 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S 7 obnitendo vei impediendo defiſtat,nefcilicet vel impedire , educi cæpit, ut haberet fibi res ſuas: ut fa&um fuperiori poflit vel impedire velit Toy" Avongo, quò minùs ſerevelet | feculo, anno 52. & 55. & denudet. Quæ denudatio quum in variis partibus con $.31. Abarbenel per pedes partim ferreos partim teſta- fiftat , etiam deceflio de medio nec unius temporis nec ceos intelligit imperium Chriftianorum & Muhammeda- unius modi eft.Sed hoc explicavimus ad illum locum. De porum. Sed illa imperia duo non mifcentur ſemine huma- tinebat tunc imperium Romanum ſerviens Draconi. quod | no , nec funt ut unum regnum aut una familia. Muſul- purum putum ferrum erat. Sed Draco debuit de loco fuo | mannicum igitur imperium ad hanc ftatuam non pertinet. decedere, ut eft Apoc. 13: 2. & debuit finiri tempus ſer- | Neque neceffe fuit, in uno typo exhiberi imperia omnium vitutis Draconis , ut beftia introduceretur cum ſuo pſeudo- partium mundi. Dei revelantis myſterium intentio fuit propheta & imagine beſtie. Romanum imperium, ut tunc | indicare , quæ regna fibi invicem ſuccedant, donec re- erat, impediebat revelationem Antichrifti ; quia beſtia & | gnum Chriſti erigatur , & cum quibus regnum Chriſti imago ejus non potuerunt in mundo exiſtere in imperio maximè colluctabitur , quæque propter regnum Chrifti, Romano , quamdiu imperium Romanum in eo ftatu fuit: ut id creſcat , comminuentur & diſſipabuntur. Grotius & principes ita animati fuerunt. Ergo tempus , ei ſtatui per ftatuæ pedes intelligit Regnum fuccefforum A- imperii definitum , priùs debuit abire. Ultima autem par- lexandri in Aſſyria & Ægypto. Lapidem ex monte po- te illius imperii id debuit ita mutari,ut pro uno imperio ef- pulum Romanum , qui eſt à monte Palatino. Id imperium fet diviſum imperiumyh.e.ut in eodem imperio effet duplex perpetuò manſurum, quia fedes Eccleſiæ. Idem inge- poteſtas humana fumma: nimirum poteſtas politica, & ea, nium videbimus c. 7. Sed 1. regnum , quod per Lapidem quæ dicitur ecclefiaftica: cùm ſc. poteftas politica, gla- | ſignificatur, eft Regnum ſanctorum ab initio. 2. Lapis ille dium gerens , fe fubjecit poteftati cuidam diétæ ecclefiafti- | exciſus eſt. 3. Lapis non in manibus fuit. 4. Si Romanum cæ, armnis carnalibus volenti regnare in terra,tanquam Di- | imperium debuit manere , quare Oriens totus à Turca eſt vinæ. ut cognoſcere eft exc. 11:38. Quanquam & illa po- occupatus? Bileam Num. 24: 24. Atque etiam ille ad teſtas , dicta ecclefiaftica , nihil, niſi quod carnis eſt, potuit interitum. nempe, qui Eberum debilitat. quod Romani imperare. Quale eft præcipere, quid dicendum ſit & quid magis, quàm Græci, fecerunt. non dicendum ſit, quid faciendum ſit , aut rectè fieri poflit $. 32. De lapide imaginem diflipante loquitur verf. religionis ergo & reprehendentes neque morem gerentes 44. 45. 4.6. Et in diebus regum illorum , h. e. antequam judicare hæreticos, & magiſtratui,gladium gerenti,tradere illa quatuor regna finiantur , &, quum jam quatuor regna occidendos. Regnum hoc unum eft & non eft unum. Non effe cæperint: itaque eſt unum , quia diſtincti homines ſummum in eodem regno | pars pars vel quantum tempus quarti imperii præterierit, quum tenent imperium, & una poteſtas non concedit alteri de iis Deus regnum aliud excitaret , non poteft ex hac icone ſtatuere, de quibus ipfa ftatuit. Et, quia duplex illa juriſdi- intelligi , niſi quatenus mutatio in quarto regno fieri non &tio non eſt accommodata ad pacem & concordiam : ideò potuit, niſi occaſione alterius regni. Nam regnum Chriſti etiam magna certamina inter iftas poteſtates extiterunt. eft web00025 & prætextus regnum geminandi & duplex quod Daniel inſinuat “f.43.explicat autem c.7:24. Unum efficiendi. Ex hoc verbo erroris redarguitur Abarbenel tamen hoc imperium eſt, quia miſcentur ſemine humano, ut | Judæis , qui hac ratione Chriſtianos refutat , quòd regnum rurſus eſt y ſ. 43. Iidem enim populi fubjiciuntur utrique Chrifti fit cum imperio quarto,quum tamen regnum quin- poteftati; &,qui alteram poteftatem gerunt,ex altera parte tum debeat exiftere, abolito regno quarto,quemadmodum naſcuntur. Quòd autem partim dicitur robuftum, partim de cætera regna fibi invicem ſucceſſerunt. Verba ejus ſunt: bile & fractum; id fignificat , aliam poteſtatem effe legiti- | n4277 nigyan no'xa nohun 18 san 'n noon mam,& gladio armatam;aliam autem gladio,ut ajunt,defti- | 198 07177 x 12507 nne 5377 in) h. e. Regnum tutam, & eo tamen utentem , & folo mendacio fubnixam ; | quintum veniet poft confummationem & terminationem illo ſcilicet, quòd Deus velit regnare per aliquem vicarium quarti regni , quemadmodum fuit unumquodque regnorum fuum , cui dederit talem in ſpiritualibus & temporalibus poft antecedens. Quod fi verum eſſet , non potuiſſet dici à poteſtatem. Non poteſt hoc myſterium meliùs explicari, Propheta: In diebus quatuor illorum regnorum excitabit quàm Bellarmini verbis, quæ leguntur tomo ſecundo de Deus regnum aliud. Quin & docet Prophetia, Lapidem Clericis l. I. c. 30. circa finem. Sacerdotes du omnes clerici illum ſuo tempore dillipaturum effe totam illam ftatuam ſuum babent principem ſpiritualem, à quo non in ſpirituali- illifum pedibus ejus. Ea tempora igitur diſtinguenda funt, bus folùm ſed etiam in temporalibus reguntur. neque fieri Quum igitur ftatuam illam imminuerit & dillipaverit ; poteſt, ut duos agnoſcant principes in rebus temporalibus, tum præcipuè fiet lapis in montem magnum. cảm, juxta Euangelium, nemo poſſit duobus dominis fervire. $. 33. Eriget Deus coli, &c. Neceſſe eft, hoc regnum Et: Ecclefia verè una tantùm eft,& nullo modo du&: civitas non effe de hoc mundo; Joh. 18:36. quia cum illis regnis autem una eſt materialiter & duæ formaliter. Nam Ecclefia concurrit, & non facit diviſionem in illis , neque abolet continet omnes Chriſtianos Catholicos, five fint Clerici ſive illa regna, niſi quatenus fibi adverſantur. Prösterea hoc Laici. Si quis autem confideret Cætum Laicorum , non ut regnum æternum eft, neque fpatiis temporis hujus mundi Chriſtiani ſunt, ſed, ut cives vel quocunque alio modo, is co includitur. Manet igitur , quando nulluin regnum erit in- tus Eccleſia dici non poteft. non igitur duæ fingi poſſunt Ec- ftar regnorum, quæ funt in mundo. Conf. 1. Cor.15: 24. clefice, ac multò minùs eſſe. At Cætus Laicorum do Cætus | Neque alii populo relinquitur hoc regnum h.e. conditio hu- Clericorum formaliter duæ Civitates dici poffunt, quoniam jus regni non mutabitur , ut alio atque alio tempore popu- in ipſis etiam temporalibus rebus diverſas leges habent , di- | lus hujus regni fit alius atque alius : quemadmodum Chri- verſum principem diverſa tribunalia : & tamen materiali- fti regnum ſucceſſit regno ſeniorum , quos no athegmov, abo- ter unam tantùm Civitatem faciunt , quia unam urbem in- | levit , & populus Chriſtianus non eft fimilis populo prin- habitant & ſub ejuſdem principis protectione vivunt , &c. cipum prioris ſeculi. Manet igitur hoc regnum, quantum Hæc conduplicatio Regni in Apocalypfi ſignificatur per attinet gcõpe, populi & genuinam ejus indolem,unum & in- Beftiam ac Pſeudoprophetam ſive Meretricem. Et Dan.7. variabile: licet aliter atque aliter fe habere videatur , dum per cornu parvum creſcens inter cornua alia : &c. 11:38. | ftant illa regna, & poftquam illa diſſipata funt : neque de per Regem & Deum peregrinum,quem rex agnoſcit, cum populo in populum tranſit,licet in omnibus populis fit hu- quo diſtribuit terras, &c. jus regni populus; quemadmodum Regna mundi de po- $. 30. Decem digiti hîc poffunt fignificare decem re- pulo in populum tranſeunt,& funt certi loci regna, quem ges, qui una hora fimul cum beſtia regnum tenebunt: ut libi vendicant. quod hic populus & hoc regnum non facit . eſt Apoc. 17: 12. non, quòd non plures fint reges in illo 9. 34. Quare aberrat Abarbenel Judæus , putans Re- regno colligati per fictitiam illam poteftatem divinam, ex gnum illud, quod ipfe quintum nominat, fore regnum cer- orti ex imperio Romano : fed , quod aliquo tempore, quo tæ nationis in certo loco habitantis , quemadmodum Il- Deus voluit imprimis vim fuam demonſtrare, non paucio- raël eſt natio diftin&ta & terram Canaan pro hæreditate & res decem futuri eſſent: illo nempe tempore, quando præ- patria habet. Cui putat competere hoc regnum. Non dicatum eft Euangelium æternum,& Eccleſia ex Babylone enim eft regnum certæ nationis , neque affixum loco. Quem- IN D A NI ELIS CA P. II. gnum manam vocant ز 23 Quemadmodum aufi funt Romani Regnum Chrifti Re- | verbo , ſed cum nomine lapidem. Sine manibus diceretur Romanum appellare. Tantundem enim eſt , Eccle- potiùs 1???? , aut. I; non in manibus aut in non ma- fiam Romanam credendam dicere, atque Regnum Chri- nibus. Confer Dan. 8:15. 10. TOIN? fine manu con- fi Romanum nuncupare. Quod autem illi Eccleſiam Ro-fringetur. & cap.11:20. S'9N3 N90 DIN D'pg , Chrifti regnum effe non poteft. Quod fcandalo Judæis el. papa , & paucis diebus confringetur non per sram non per bellum. Vocula "? non eſt ſupervacua: quæ re- Unde Abarbenel rectè argumentatus eft, Eccleſiam Ro- manam non eſſe Regnum aliud à quarto , quia eft ipfum fpondet Hebræo , qui. Neque aliter dici poteft, la- quartum , aut pars ipfius. Sed hujus regni ea natura eſt, pidem non fuiſſe in manibus , h. e. manibus portatum aut ut à populo nullo occupari poflit. Nam , fi quis populus manu projectum vel impulfum, & percuffiſje imaginem: Chriſti populum afligat & fuget , regnum illius non occu- quàm ea phraſi, qua utitur Daniel. Dubium vero minimè pabit , etiamſi locum populi Dei , quem is tenuit, occupet. eft, quin ea expoſitio, ut genio linguæ congruens , ita fit $.35. Quandoquidem vidiſti, quòd à monte, &c. La- veritati rei five hiſtoriæ aprillima. Chriſtus autem à monte, pis ſignificat eum, qui eſt & manet , & vitam in fe habet, h.e. populo ſuo, excifus eft non abfque manibus , fed 263- & potens eſt ad fuftinendum omnia , & , qui ad eum con Giv evón.wy manibus hominum nullam legem habentium. fugiunt, compingendum in unum, tanquam angulus; & Actor. 2:23. Sed Chriftus non hominum auxilio, ope, conſervandum, & fuftinendum, ut rupes. Ideo enim di- deſtinatione, impulſu, conſilio afligit regna mundi, ut fa- citur fačtus in montem magnum , quòd multi lapides (vivi) ciat locum regno ſuo. ad illum accedant, & cum eo conglutinentur, & ab eo $. 39. Qui non erat in manibus do percutiebat. h.e. vivificentur , '& coagmententur & conſerventur in fimili- qui, quum non effet in manibus, tamen percutiebat imagi- tudine magni montis. Hic eft lapis, de quo Ef. 28: 16. Pf. nem. In manibus h. e. qui non adjuvabatur per homines, 118: 22. de quo & Jacob locutus eſt Gen.49:24. qui vo aut manibus hominum ferebatur, fed ipſe ſe movebat , catur Petra 1. Cor. 10:4. & Petra ſalutis, Deut. 32:15. quemadmodum etiam a ſe germinaverat do creſcit. Zach. Pf. 95:1. Nullus enim alius lapis eft, qui fiat in montem 6:1 2. Habet enim vitam in fe & potentiam & poteftatem. magnum, & cujus regnum in ſecula maneat , præterquam Joh. 5:26. Non fuit hic lapis manu impulfus aut pro- ille, qui verè eſt rupes, & præter quem nulla alia rupes, jectus, ut incideret in imaginem : licet manibus legem non nullus alius fervator eft, Pfal. 18:36. *habentium , Aldi zesgãy evópay, fuerit à monte , hoc eft, S. 36. Exciſus eft à monte. Hîc rurſus indicatur alius à populo ſuo exciſus. mous , hoc eft , populus alius , à quo diverſus eft ille popu $.40. Et comminuit ferrum, æs, &c. h. e. potentia fua lus, cujus regnum non finitur. Et oportet lapidem illum effecit , ut nullum veftigium maneret regni Babyloniorum, ex eo populo effe. Chriſtus ex Judæis eſt. Judaicus popu- Perfarum, Græcorum, Romanorum, & quidem tum ejus, lus cum magno monte comparatur etiam Apoc.8:8. Ne- quod ſine diviſione fuit , tum ejus , quod in diviſione eſt; que poteft alius populus intelligi. Si enim lapis, cujus re- five ut nullum tale imperium fuperfit, qualia fuerant ante- gnum æternum eft, eft Chriſtus ; populus , unde exſcindi- cedentia imperia illa, quæ omnia Chrifto & regno ejus tur, eſt populus Judaicus. Inde enim exfcinditur, unde eft. fuerunt adverſaria. Oportet igitur hunc lapidem effe filium hominis, & fecun 8:41. Quemadmodum imago illa una eft, ita etiam vi- dùm carnem fratrem illius populi, unde exſcinditur. Quod dentur partes imaginis unâ effe, & unâ aboleri. Quamdiu autem exſcinditur , id fignificat, quòd fui non ſint credituri una imperantium mens, tamdiu una Imago. Mens una eſt, in ipſum. Joh. 1: 11. quòd ædificantes illum fint repro- | quamdiu non volunt effe Ecclefiæ nutritii, & in eam in- baturi. Pſ. 118:22. quòd utrique domui Iſraëlis fit futu- ferre gloriam ſuam. Hactenus multi,qui fibi viſi ſunt amici rus offendiculo: ut eft Ef. 8: 14. quòdque illum non tan- Chrifti & regni ejus , inſerviverunt Beſtiæ & imagini Be- tùm reprobaturi, fed etiam occiſuri fint: ut, cùm appa- ftiæ. Illis abolitis, demum omnia illa imperia fimul ſub- ruiſſet inter ipſos; deinceps inter ipſos non appareat , ne- lata videbuntur. Adhuc regnat Nebucadnezar, Artaxerxes que communionem cum illis habeat , ſed illos ſeparet à re- Longimanus , Antiochus , Nero, Domitianus & fimiles gno fuo. Deut.29:21. Ef. 53:8. dicitur exciſus ex terra vi- | adverſarii in iis , qui fimilia faciunt. ventium. Dan. 9: 26. exfcindendus dicitur Chriſtus, ita $. 42. Quòd autem dicitur verf. 35. lapidem illum fu- ut nibil babeat. Sunt & alia oracla, in quibus mors Chriftiturum eſſe in magnum montem , id ſignificat , Chriſti popu- prædicta eft , &c ea quidem per Judæos inferenda. lum majorem fore omnibus illis regnis, & quidem con- $.37. Cæterùm, quum dicitur lapis à monte quoque fpicabilem in mundo fore per nomen & præcepta regis deciſus , clariflimè oftenditur , in diebus horum regnorum fui , quæ in ore populi futura ſunt: & eò, quòd ſinguli fore montem five populum , qui fit quadam faltem ratione conformabuntur morti ejus , atque ita forma Chrifti in diftinctus à populo horum regum, nempe ut populus Dei. | fingulis apparebit. Quòd porro dicit, & implevit totam Itaque populum Dei uſque ad quartum regnum manſu terram, id notat, Chriſtum habiturum regnum in omnibus rum, ut etiam cum eo fit aliqua temporis parte. Sed non gentibus , & aliquando reftitutum iri Chriſtianæ Eccle- liquet , illum populum in eo ftatu manſurum. Quando fiæ jacturas fuas, ut in omnibus locis , in quibus nomen enim lapis ab illo deciſus creſcit in magnum montem , qui Dei ante fuit nominatum, habitet Eccleſia nominans no- totam terram occupet , clarum eft , non poſſe alium popu men Dei. Sed de amplificatione Eccleſiæ expreflius agi- lum eſſe, tanquam montem, qui dicatur populus Dei. tur cap.7:27. Clariflimè autem hîc docemur,Hoc regnum $.38. Molinæus in Vate fuo per Lapidem intelligit Ec- non ita impleturum totam terram, ut tollat reges, domi- clefiam, natam ex Rupe Chriſto. Nam pro monte Rupem pro monte Rupem nos, magiſtratus , quamdiu in terra multiplicabitur. Nam vertit. Putat autem, poffe conferri locum, qui eft Ef.51:1. & reges ac reginas nutritios ac nutrices habet Eccleſia. OPONY T Sp 1939 intuemini Petram, ex qua caſi eſtis ; Reges fuam gloriam conferunt in eam. Omnes populi ipfi & ad foramen ciſterna; ex quo effoſſi eftis, h. e. quo effoffo pulis , neque indigebit capite aſpectabili , qui, ut rex terre- ſervient. Populus autem hujus regni erit in omnibus po- effluxiftis. Ibi fideles compararitur cum rivo aquæ , quæ ex petra & ciſterna fuit : pater autem cum petra cæſa, ma- fit, qui ſedeat in certo loco , ſed erit populus illius lapidis, nus , eum cogat in unum, & cui in temporalibus obnoxius ter cum ciſterna perfoffa comparatur: & Sarah: quos Deus fecit foecundos, quafi aquam ex rupe dem. Et ille lapis non habet vicarium. Nam ipfe non eft nempe Abraham mons factus per acceſſum & adjun&tionem ad eum lapi- aut ciſterna clauſa, rupem cædens & ciſternam perfodiens, in manibus. Manus hominum & arma,quæ hominum ma- educeret. Hic eft lapis,qui à monte non decidit;fed decidi- tur: ita ut mons ftet in loco; lapis, pars montis , abeat à nus tractant, non funt ipfius opes & arma. Immediatè cum monte, & fiat mons, poftquam irruiffet in imaginem. Hæc ipfius, quifquis in ipfo eft, & pars montis hujus five populi ipſo copulatur , per ſpiritum ipfius & per obedientiam non funt illis fimilia. Sed interpretes alia omnia cogitarunt, eft. Quod autem illa quatuor imperia per lapidem hunc quia 1:72 xy verterunt , fine manibus ; atque id retule. deftruuntur , cauſa eft, quia excludunt regnum Chriſti, & runt ad nuns exſectus eft. Atqui id non conjungitur cum ei ſervire nolunt. Tempora horum regnorum & tempora gentium 24 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S gentium conculcantium Hieroſolymam explentur fimul. , & ipfius , & crediderunt in Deum, ut juſtitiam fuam, imò Vide Luc. 21:24. etiam gentes ei mentitæ funt & mentiuntur. per quod ef- 9.43. Contra Judæos autem ex Icone hac obſervamus, fectum eft, ut quartun imperium eſſet duplex: dum gen- quandoquidem lapis , qui fit magnus mons, omninò eft tes ſe pro Eccleſia venditant, & loco Chriſti Pſeudopro- Chriſtus filius Davidis, neceſſe eſſe, eum jam veniffe. phetam pro Rege fuo & Domino fidei habent, & regnum Nam ex monte erat venturus , hoc eft, ex populo rem- ſuum mundanum putant eſſe regnum Chriſti. publicam & compactionem ac panegyrin habente. Si nunc $:44. Narrat porrò hiſtoria, verf. 46.47. Nebucad- veniat Chriſtus, non ex monte, hoc eſt, non ex populo nezarem pronum in faciem cecidiffe, & Danielem adoraſ- veniet, neque priùs ad populum veniet. Nullibi enim in fe, & munus atque odoramenta ei adoleri jufliffe: non, toto mundo eft reſpublica Judæorum, certè in terra ipſis quòd putaret, Deum effe , fed, quòd agnofceret divinum data non eft. Deinde, Chriſtuin moriturum fuiffe. Nam in eo fpiritum effe, & eo tanquam amico uti; ideoque à monte decidi eft exſcindi ex terra viventium. Præterea, nullo honore fatis magno poſſe à fe honorari. quodque eum reſurrecturum ex mortuis. Neque enim regnare po- faffus fit, Deum Danielis & fociorum ejus effe Deum teft, ut filius hominis, niſi reſurgat à mortuis , neque rex Deorum & Dominum regum & revelatorem arcanorum. credi, niſi reſuſcitatus , ut fiat mons magnus. Item , eum Deinde, verf.48.49. quòd Danielem conftituerit provin- Deum effe. Rupes enim eſt. Neque eft alia rupes , nifi ciæ Babel præfectum & omnium fapientum Babel : Da- Deus nofter. Adhuc, eum regnaturum divino modo, non niel autem præfecturam Provinciæ petiverit attribui fo- per opem manuum humanarum aut per arma carnalia. ciis , ipfe autem in porta Regis manſerit . Ideoque regnum ipfius fore regnum ſpiritus ipſius, & per $. 45. Quòd Daniel impetravit fociis , ut præficeren- ſpiritum ipfius eum populum fore unum cum ipfo. Ideo- tur negociis provinciæ Babel, id connexum eft cum hiſto- que id regnum futurum fine tranſlatione à populo in popu- ria capitis tertii: in quo explicatur , quid ipfis , ut præ- lum. Quia nulla reſpublica , ut reſpublica, id regnum fectis Provinciæ , acciderit, quum Imago à Nebucadne- continebit & fuftinebit. Qua in re miſere fallitur Abar zare propofita fuiſſet adoranda , quam jufferat à Satrapis 80 benel, putans , hoc regnum tale fore , quale quatuor alia, provinciarum præfectis dedicari, ipfique non paruiſſent quæ habuerunt certum nomen & locum. Imò docemur, ei mandato , & propterea accuſati effent: nempe quod in id regnum non fore ſimile prioris populi. Ipfe enim fit ignem conjecti & ex eo incolumes erepti ſint. Unde con- mons, abſciſſus à monte, non amplificat montem , à quo fecutum eſt, ut Rex rurſus agnofceret Deum Ifraëlis po- abſciſſus eſt. Porrò, Jeſum eſſe Chriſtum. Quia in diebus tentiflimum & præſentiffimum liberatorem , vetueritque, horum regnorum venit ad populum Ifraëliticum, ante fub graviſſima pæna, ne quis eum blaſphemaret. Ad hoc quam is defineret effe populus : & venit ut Petra. Quia opus divinæ potentiæ & gratiæ reſpicit Paulus Hebr. II: & dixit, fe effe filium Dei in potentia , & opera ſalvatoris 34. in his verbis : éc6ECEV desce pe by Trueg's , extinxerunt fecit, & verba Dei locutus eft ad gloriam Patris: & exci- ! vim ignis. Ita , quum populus Dei inter gentes captivus ſus eft: & non eft in manibus, non manibus hominum eſſet, non dereliquit eos Deus , fed gentibus etiam often- bajulatur aut regnum ejus provehitur: & regnum jam ha- dit,ſe eſſe ipſis clypeum & Salvatorem, & gloriofum atque bet magnum in mundo eorum, qui loquuti ſunt verba Dei admirabilem ſe in eis & circa eos exhibuit. nezar. Α Ρ U Τ I 1. V Erf Erf. 1. Nebucadnezar Rex fecit imaginem auream proceritate cubitorum ſexaginta, latitudine cubitorum fex. Pofuit illam in valle Dura in provincia Babylonis. Verf. 2. Et Nebucadnezar Rex mifit ad congregandum fatrapas, antiſtites & præfe&tos, principes judicum, thefaurarios , legumperitos , miniſtros publicos & omnes habentes poteftatem in pro- vinciis , ut venirent ad dedicationem imaginis, quam erexerat Nebucadnezar Rex. Verf. 3. Tunc congregabuntur fatrape, antiftites & præfe&ti , principes judicum , thefaurarii, legumperiti , miniſtri publici & omnes poteſtatem babentes in provinciis, ad dedicationem ima- ginis , quam erexerat Nebucadnezar Rex, & ftabant coram imagine, quam erexerat Nebucad- Verſ. 4. Et præco clamabat cum contentione virium: vobis dicunt (hoc eſt, edicitur ) populi, nationes & lingua. Verf. s. Quo tempore audietis vocem cornu, fiſtula , cithare , fambucæ , pfalterii, Symphoniæ & omne genus cantus, procidetis ĉº adorabitis imaginem auream , quam erexit Nebucadnezar Rex. Verſ. 6. Et , qui non ceciderit & adoraverit , è veſtigio conjicietur in medium fornacis ignis ar: dentis. Verf. 7. Propterea ſtatim atque audiebant populi vocem cornu , fiftulæ, citharæ, fambucæ, pſalterii & omne genus cantus , cadebant omnes gentes, nationes & linguæ adorantes imaginem auream, quam erexerat Nebucadnezar Rex. Verf.8. Quam ob rem ſtatim accefferunt viri Chaldæi, & accufarunt Indæos. Verſ. 9. Profabantur & dicebant ad Nebucadnezarem Regem: Rex, in ſecula vive. Verf. 10. Tu, Rex , poſuiſti dogma, ut omnis homo, qui audiret vocem cornu , fiftulæ, cithara, fam- bucæ, pſalterii, &Symphonie , & omne genus cantus, procideret & adoraret imaginem auream. Verf. 11. Et, qui non caderet atque adoraret , conjiceretur in medium fornacis ignis ardentis. Verſ. 12. Sunt homines Judæi, quos conſtituiſti ſuper officio provinciæ Babel', Schadrach, Me- Schab & Abednego. Homines hi non habuerunt tui, Rex, rationem. Deos tuos non colunt, & imaginem auream , quam erexifti, non adorant. Verf. 13. IN S D. A N I E LI S. CA P. III. 25 Verf. 13. Tunc Nebucadnezar in commotione & ardore juſſit adduci: Schadrach, Mefchach & A- bednego, Tunc viros hos adduxerunt ad Regem. Verf. 14. Pronunciabat Nebucadnezar & dicebat ipſis: An de induſtria, Schadrach, Meſchacha & Abednego; Deos meos non colitis , & imaginem auream , quam erexi, non adoratis ? Verf. 15. Nunc, ſi parati eftis , ut, quo tempore audietis vocem cornu , fiſtulæ , citharæ , fambu- cæ, pſalterii & ſymphoniæ , & omne genus cantus, procidatis & adoretis imaginem, quam feci: benè eft. At , fi non adorabitis , è veſtigio conjiciemini in medium fornacis ignis ardentis : & quis eſt Deus , qui liberabit vos ex manibus meis ? Verf. 16. Reſponderunt Schadrach, Meſchach & Abednego , & dicebant Regi Nebucadnezar : Non opus eſt nobis ſuper hoc verbo, ut refpondeamus tibi. Verf. 17. Ecce eft Deus noſter , quem nos colimus , qui poteſt liberare nós à fornace ignis ardente, & à manu tua, ô Rex, liberabit. Verf. 18. Et ſi non, notum ſit tibi , ô Rex, quòd Deos tuos non colamus, & imaginem auream , quam erexiſti, non fimus adoraturi. Verf . 19. Tunc Nebucadnezar impletus eft excandefcentia, & forma vultus ejus mutata eft contra Schadrach , Meſchach & Abednego. Pronunciabat & jubebat accendi fornacem feptuplo amplius, quam folebat accendi. Verſ. 20. Et viros eximios robore , qui erant in exercitu ejus, juſſit ligare Schadrach, Meſchach & Abednego ad conjiciendum in fornacem ignis ardentem. Verf. 21. Tunc viri bi ligati ſunt cum chlamydibus ſuis, femoralibus ſuis, pileis ſuis & veſtibus fuis , & conjeéti funt in medium fornacis ignis ardentis. Verf. 22. Propterea , eò quòd verbum Regis feftinabatur & fornax fuccenfa effet amplius, viros bos, qui fuftulerant Schadrach , Meſchach & Abednego , occidit ſcintilla ignis. Verf. 23. Et viri bi tres, Schadrach , Meſchach & Abednego, ceciderunt in medium fornacis ignis ardentis, ligati. Verſ. 24. Tunc Nebucadnezar Rex obſtupuit , & ſurrexit celeriter. Pronunciabat & dicebat conſ- liariis fuis : An non viros tres conjecimus in ignem ligatos ? Refpondebant & dicebant Regi: Verum eft , ô Rex. Verf. 25. Pronunciabat & dicebat: Ecce ego video viros quatuor folutos ambulantes in medio igne, & noxa non eſt in iis : &fpecies quarti ſimilis eft filio Deorum. Verſ. 26. Tunc acceſſit Nebucadnezar ad oftium fornacis ignis ardentis. Pronunciabat & dicebat : Schadrach, Meſchach & Abednego fervi Dei Altiſimi, exite & venite. Tunc exibant Scha- drach, Meſchach & Abednego ex medio ignis. Verf. 27. Et congregabantur fatrape , antiſtites & præfeéti, & confiliarii Regis, videntes vi- ros hos, quòd non habuiſſet vim ignis in corpus ipſorum , & pilus capitis illorum non aduftus ef- ſet, @chlamydes illorum non mutatæ effent , & odor ignis non tranfiviſſet per ipſos. Verf. 28. Pronunciabat Nebucadnezar & dicebat: Benedi&tus fit Deus Schadrach, Meſchach & Abednego, qui mifit Angelum fuum, &liberavit fervos fuos, qui confih fuerunt iph, & ver- bum Regis tranſgreſſi ſunt, & dederunt corpus fuum, ut non colerent, neque adorarent ullum Deum, niſi Deum ſuum. Verſ. 29. Et à me poſitum eſt decretum, ut homo omnis populi, nationis, & linguæ , qui loque- tur errorem ſuper Deo Schadrach, Meſchach & Abednego , in fruſta concidatur , & domus ejus ſterquilinium fiat: quandoquidem non eft Deus alius , qui poſſit eripere hoc modo. Verf. 30. Tunc Rex fecit procedere Schadrach, Meſchach & Abednego in provincia Babel. N S. 1. Abuchodonoſor, ut apparet , fuit vir catus adeſſet', & id eſſe poſitum in hominis poteftate, magnanimus & fplendidus. In capi- | (quemadmodum Auguftinus 8. de Civitate Dei cap. 23. te ſecundo cognovimus , quomodo teſtatur, Hermetem Triſmegiſtum tradidiffe , habere ho- cognoverit Deum Ifraelis . Nunc hoc minem poteftatem faciendi Deos, faciendo eis corpora ) in capite videmus , quòd religioſus viſi ſunt ſibi valde fapientes , fi preciofa iftiuſmodi & im- voluerit effe Rex. Magnam imagi- mania corpora ſpiritibus illis ( qui ſe teftabantur in il- nem fecit ex auro, eam voluit ab omnibus adorari: & lis habitare velle. Dæmones hi erant ) facerent. Quod imprimis initiari à ducibus & præſidibus provincia- quum pium judicaiſent , & præterea ſtatuiſſent , cum rum. Daniel non adfuit : quia tale officium non gere- regnis ſuis rectè non iri actum , fi non in religione conſen- bat. Neque enim omnes homines aderant. Non cre tirent omnes populi , & crederent , nemini poſſe recte do , fuiffe Nabuchodonoforum tam bardum, ut crede- diſplicere ſuum inftitutum , edictis homines vocarunt ad ret, hoc effe Deum , quod ipfe feciſſet. Sed , quando illas ſuperſtitiones exercendas , propoſitis pænis feveriſfi- hominibus perſuaſum fuit, Deum poffe coli in imagine, mis. Ita, éokovte s elvcy oo Dos géneogévqnozev, putantes , se ut fymbolo , ut corpore , cui neſcio quis fpiritus inyo. Sapientes effe,ftulti facti ſunt. Rom. 1; 22. Nabuchodo- C nofor 26 Ο Β S Ε R ν Α Τ Ι Ο Ν Ε S noſor priùs Deum Danielis magnificaverat. At ipſe idem pronunciata ( tanquam incantatum ) in quodam elemento, non vult propterea videri non colere Deos fuos. Igitur in | & ibi velle honorari auro, argento, lapidibus preciofis, eorum honorem erigit hanc imaginem. Id apparet ex verſ. mufica, ingeniculatione hominum ? An tali cogitatio- 12. 14. in quibus diſertè diftinguit inter Deos fuos & ima ne & opinione homo fit fimilis Deo vivo & vero? An hæc ginem auream. Quemadmodum & focii Danielis faciunt opinio purificat corda ? An hæc dicere eft narrare virtutes verf. 18. Dei? Sed etiam dicitur Deus arcium ibi ſacrificari pro vi- 5.2. Nemo debet putare, hæc fine caufa tot verbis vis & mortuis. nempe ut priùs comedatur (idque propter tam accuratè deſcripta effe. Non funt aliena ab iis, quæ myfterium unitatis ) & incipiat effe in homine , tamen non Daniel in prophetia tota tradit . Eft hæc luculenta effigies magis in homine fideli, quàm infideli, aut in muſculo: non illius Regis, de quo loquitur cap. 11: 36.37. 38. hoc eft, ut maneat in eo, (quod unit as requireret) ſed ut definendo illorum regum , qui in ultimo imperio poteftatem obti- effe ibi, cum deſitione accidentium elementi, deftruatur & nent unus poft alium. Ille fe dominum religionis facturus fic fiat facrificium. Et hoc eſt facrificium si'wdéas! erat. Ille relicturus erat Deos patrum fuorum , gentilium. $.5. Taceo jam de imaginibus, in quibus Babylon nova, Chriſtum autem erat nominaturus. Tamen honoraturus ad exemplum veteris Babylonis fub Nabuchodonoforo, erat Deum arcium in loculamento ſuo: ut, qui putaret, dicit ſe verum Deum colere : cui ipfa idio Jeaá pecck facit eas datam effe hominibus poteftatem , ut facerent ei Deo imagines , ut res conjunctas , & q. corpora. (quem fingerent velle habitare in templis manufactis ) $.6. Angeli etiam & homines demortui coluntur , ado- etiam loculamentum , & facerent eſſe in eo loculamento rantur, invocantur : & coluntur in imaginibus. præſentem, ut in eo adoretur & honoretur. Ita futurum $. 7. Sed quid apertius, quàm, quòd lex adorandi Deos erat, ut, qui Chriftum agnoviſſet verum Deum & for- regis & imaginem à rege factam, eadem fit cum lege,quàm tem, & majorem diis, quos coluerat antea, idem pro- de religione dat rex Babylonis novæ : qui abſque lege ſua poneret aliquid aſpectabile, in quo , prolatis verbis certis (quæ humana potentia armata fit ) regnum Dei efle non ( fi etiam poteftatem accepiffet à Deo quodam is, qui ea poffe, imprimis credi & pro certo haberi ab omnibus con- verba pronunciaret ) præſens effet Chriſtus , atque ita pro- tendit, idque negantes morte afficit, & non putat effe nuncians illa verba cum poteftate , & intentione faciendi , Deum, qui ex manu ejus eripiat. ut ille Babylonius, vf. 15. quod facit Eccleſia , faceret corpus Chrifto, & faceret $. 8. 'Verſ. 25. Vidit Nabuchodonofor quatuor in factorem ſuum. fornace ambulantes liberos , & quartum fimilemjas ? $. 3. Convenit exactè, quòd ea adoratio Dei, quem filio deorum. verf. 28. dicit, Deum altiſſimum (verf. 26.) facit homo , vel quem homo fibi videtur feciffe eſſe in lo- miliſſe angelum ſuum & eripuiſe ſervos ſuos. Quòd dicit: culamento ſuo, omni genere cantus & melodiæ ac muſi- fimilis filio deorum : id 'fic acceperim : fi efſent homines carum deliciarum ornatur & jucunda fit. nati ex diis, non poſſent eſſe pulchriores & præftantiori $. 4. Quod attinet eum ipfum cultum , nihil planè in- forma, quàm quartus ifte eft. tereft inter cultuin Deorum, quos colebat Nabuchodo $. 9. Verf. 29. Legem , quam propofuit Nebucadne- noſor in imagine, & cultum Dei arcium in fuo loculamen zar , ne quis in toto regno ipfius perperam de Deo Ifraëlis to. Dii Nabuchodonofori habebantur pro dii, magnis loquereturfub pœna or go to pé ces ſive contruncationis mem- & potentibus. Deus arcium nominatur nomine Dei ve brorum & diruendæ domus atque in ſterquilinium redi- ri. Dii Nabuchodonoſori non erant veri diis, quia vole- gendæ : eam, inquam , legem non improbat Daniel. Ne- bant coli in imagine, in loco, & credi ibi eſſe præſen- que enim improbanda eft. Nam quomodo pius princeps, tes, ad nutum hominum. Deus arcium , qui perfuafit ho- habens poteftatem, ut pater in liberos , dominus in fervos, minibus, Deum cælorum eſſe Deum arcium , & velle qualem habuit Nabuchodonofor, dabit licentiam fubje&tis coli in loculamento &, ad nutum , intentionem & verba ſuis blaſphemandi Deum verum ; quem cognoſcit, quem ab hominibus pronunciata , ibi eſſe; qualis, quæſo, eſto amat? Nihil niſi furor & infania & impietas poteft homi- Numquid veri Dei cultus ( qui eſt in ſpiritu & veritate) eft nes incitare ad loquendum mala & non recta de Deo vero, credere, elle eum, ad intentionem hominis & verba ab eo qui ſanctus & juftus eft & infignibus operibus innotuit. CAPUT IV. Narratur humiliatio Nabuchodonofori, & ejus præ- Rex, & recitatur edictum , quo is fuam humiliationem dictio per Danielem , juxta inſomnium , quod habuit ipfe omnibus expoſuit. V Erf . 1. Nebucadnezar rex omnibus populis , nationibus & linguis , qui habitant in omni terrå. Pax veſtra amplificetur. Verf.2. Signa Gºmirabilia, quæ fecit mecum Deus Altiſſimus, viſum eſt mihi indicare. Verf. 3. Signa ejus quam ſunt magna, & mirabilia ejus quàm funt valida! Regnum ejus eft re- gnum æternum , & imperium ejus per ætatem & ætatem. Verf.4. Ego Nebucadnezar tranquillus eram in domo meâ & felix in palatio meo. Verf.5. Somnium vidi & perterrebat me, & cogitationes ſuper cubili meo et viſiones capitis mei conturbabant me. Verf. 6. Et à me edi&tum eft, ut introducerentur ad me omnes fapientes Babel, ut interpretatio- nem fomnii mihi notam facerent. Verf. 7. Tunc intrabant omnium artium periti, Chaldæi & ſectores : & fomnium dicebam coram ipſis, & interpretationem ejus non notificabant mihi. Verf.8. Tandem intravit coram me Daniel, cujus nomen eſt Beltaſar, juxta nomen Dei mei, & in quo Spiritus Deorum fan&torum eft, & fomnium coram eo dixi. Verf. 9. Beltaſar, magiſter Philoſophorum , in quo ego fcio eſſe Spiritum Deorum fan&torum, & cui nullum fecretum negotium faceſſit: viſiones fomnii mei, quod vidi, et interpretationem ejus dic. Verf. 10. Et quod attinet viſiones capitis mei ſuper cubili meo, videbam, et ecce arbor in medio terræ , cujus proceritas magna erat. Verf. 11. I N D A N I E L IS CA P. IV. 27 per eo. Verf. 11. Crevit arbor et invaluit , et altitudo ejus accedebat ad coelum , et confpe£tus ejus ad fi- nem totius terræ. Verf. 12. Frondes ejus pulchræ et fructus ejus multus , et cibus omnibus in eâ erat: ſubter ea ſe tegebat (vel obumbrabat, aut fub illâ obumbrabatur) fera agri, et in ramis ejus manebant volucres cæli, et ab illâ cibabatur omnis caro. Verf. 13. Vidi in viſionibus capitis mei in cubili meo; et ecce vigil et Sanctus de cælo deſcende- bat. Verf. 14. clamabat fortiter et fic dicebat: Incidite arborem , et detruncate ramos ejus , deſtringite frondes ejus, et diſipate frutum ejus ; fugiat fera deſubter eâ, et volucres à ramis ejus. Verf . 15. Veruntamen ſtipitem radicum ejus in terrâ relinquite , et quidem in vinculo ferreo atque æreo in gramine agri, et rore cæli madefcat, et cum animalibus pars ejus fit in berbâ terræ. Verſ. 16. Cor ejus ab homine mutabitur , et cor feræ dabitur ei : et ſeptem tempora tranſibunt fu- Verf. 17. In deciſione vigilum eſt verbum, et in di&to ſanctorum rogatio: ut cognofcant viventes, quòd poteſtatem habeat Altisſimus in regno hominum, et, cui vult, det illud, et humillimum hominum conftituat ſuper eo. Verf. 18. Hoc eſt fomnium, quod vidi ego Nebucadnezar: et tu , Beltaſſar, interpretationem ejus dic: quia omnes fapientes regni mei non poſſunt interpretationem mihi notam facere; at tu po- tés, in quo Spiritus Deorum ſanctorum eſt . Verſ. 19. Tunc Daniel, cujus nomen eſt Baltaſar , attonitus tacuit circiter horam unam, et cogi- tationes ejus turbabant eum. Refpondebat Rex et dicebat: Baltaſſar, fomnium et interpretatio ejus ne perturbet te. Reſpondebat Baltaſſar et dicebat: Domine mi, Somnium fit oforibus tuis et interpretatio ejus hoſtibus tuis. Verf. 20. Arbor, quam vidifti, quæ crevit et invaluit , et cujus altitudo pertingebat ad cælos, et cujus confpetus in totam terram , Verſ. 21. Et cujus frondes pulchræ erant, et fru&tus copioſus, et in quâ cibus omnibus erat, ſub qua manebat fera agri, et in cujus ramis habitabant volucres cæli: Verſ. 22. Tuis es, ô Rex, qui creviſti et corroboratus es ; et magnitudo tua crevit et pertigit ad cælos , et imperium tuum ad finem terræ. Verf. 23. Et quod vidit rex vigilem et ſanctum deſcendentem de cælo et dicentem : incidite arbo- rem illam , et corrumpite illam; verumtamen ſtipitem radicum ejus in terra relinquite , et qui- dem in vinculo ferreo atque æreo in gramine agri, & rore cæli madefcat, & cum feris agri fit pars ejus, dum feptem tempora tranſeant fuper ipfa : Verf. 24. Hæc eſt interpretatio , ô rex , & decifio Altiſſimi ea eft, quæ evenit Domino meo Regi. Verf. 25. Et te pellent ab hominibus, & cum fera agri erit manſio tua , & herbam , tanquam bo- ves, te facient guſtare , & rore cæli madefies , & ſeptem tempora tranſibunt ſuper te , donec co- gnoſcas , quod poteſtatem habeat Altiſſimus in regno hominum, &, cuivult, det illud. Verf. 26. Et quòd dixerunt , relinquendum effe ftipitem radicum arboris : regnum tibi firmum eft, ex quo cognoveris, quòd poteſtatem habeant cæli. Verf. 27. Quamobrem, ô rex , confilium meum placeat tibi, & peccata tua per juſtitiam avelle, & pravitates tuas per gratificationem inopum ; forte fit prolongatio tranquillitati tuæ. Verf. 28. Omne evenit Nebucadnezari regi. Verf . 29. Finitis menſibus duodecim , ſuper palatio regio Babylonis ambulabat. Verſ. 30. Pronunciabat rex & dicebat: An non hæc eſt Babél magna, quam ego ædificavi domum regni robore virium mearum &º in honorem majeftatis meæ. Verf. 31. Adhuc verbum erat in ore regis, vox de cælo cecidit : Tibi dicitur, Nebucadnezar rex; regnum tranfit à te ; Verf. 32. Et ab bominibus pelleris, & cum fera agri manfio tua, herba, ut boves , cibaberis, & ſeptem tempora tranfibunt fuper te, donec cognoſcas, quòd poteſtatem habeat Altißimus in regno hominum, & , cui vult, det illud. Verf. 33. E veſtigio verbum confummatum eft fuper Nebucadnezare, & ab hominibus lepulfus eft, & herbam, ut boves, comedebat, &rore cæli corpus ejus madefcebat , adeo ut pili ejus ut pennæ aquilarum creverint , & ungues ejus ut volucrum. Verf. 34. Et ad finem dierum ego Nebucadnezar oculos meos ad cælum levavi, & intellectus meus ad C 24 23 Ο Β S Ε R ν Α Τ Ι Ο Ν Ε S V ad me rediit , & Altiſimo benedixi, & eum , qui vivit in æternum, laudavi & honoravi; cujus poteſtas eſt poteftas feculi , Gregnum per ætatem et ætatem. Verſ. 35. Et , qui habitant in terrâ , ut nihil reputantur , & , quemadmodum vult , agit in exercitu cælorum & habitantibus terram, & non eft , qui impediat eum , & dicat ipſi: Quid facis ? Verſ. 36. Štatim intelle&tus meus revertebatur ad me , & ipfa dignitas regni mei, majeſtas mea &Splendor meus revertebatur ad me, & me conſiliarii mei et magnates mei quærebant , et fis- per regno meo firmatus fum, et majeſtas major addita eft mihi. Verf. 37. Nunc ego Nebucadnezar laudo et exalto et glorifico regem cælorum , cujus omnia opera ſunt veritas , et cujus itinera funt jus, et qui, qui ambulant in fuperbia , poteft humiliare. $. I. Erf. 13. Vigil & Sanétus. Non aliter quod Latinis eſt redimere , aut Græcis Aurešas. Nam notar id hoc loco poffumus accipere , quàm quidern liberare , pro quo Latinè redimere dici poteft, verf. 17. in decifione vigilum efi ver fed non in eadem emphafi . Notat enim liberare eruendo bum, doo in dicto ſanctorum rogatio. ex manu & eripiendo , ut Pfalm. 136:24. Thren. 4:30. Daniel huc reſpiciens verf. 24 dicit : at redimere , au tebay , eſt precio liberum facere propriè. Deciſio altiſſimi hæc eft. Et Altiſimi | Jam vero non poteft dici, niſi ineptè, peccata effe libe- quoque mentio erat verſ. 17. Nos non poffumus hîc per randa , eruenda, eripienda , per juſtitiam. Non habet vigilern & fanctum intelligere angelum aetaegendy . Nam hîc locum phrafis, quæ eſt Actor. 27: 21. zeedoze olur iis non convenit definitio & fententia. Alibi etiam ſcri- übesvs ut redimere peccatum dicamus , pro redimere pa- pturarum de Deo ſermo fit in plurali, & quidem per vo nam peccati, & hoc, pro ernere veniam per ſatisfactio- cabulum fanéti; ut Jof. 24: 19. ita Proverb. 9:10. & nem. Nam verbum pro nihil habet cum iftis commune. 30:3. & Hof. 12: 1. Neque aliter venit Dan. 7:18. $.4. Verſ. 32. Et ab hominibus pelleris, & cum fera vox vel ſaneti vel excelfi , de quo deinde. In hoc fermone agri manfio tua. Verf. 16. Cor ejus ab homine mutabitur, non voluit Deus difcedere à more ſuo, ſed loqui ſecun- & cor fere dabitur ei. Cap.5: 21. Ab hominibus depul- dùm veritatem myfterii Sanctæ Triados: cujus teſtimo- fus eft, & cor ejus cum beſtiis pofuit , &c. Fuit illa #cegs- nium omnibus gentibus debebat innoteſcere. Ipfe textus Pegorin, ſed non ordinaria, fine dubio. Miræ funt me- verf. 17. & verf . 24. tribuit poteftatem uni Regi cælo. lancholicorum imaginaciones. Etiam mortuos fe aliqui rum. Nihilominus tamen nominantur ſancti & vigiles , qui firmiter perfuafum habuerunt. Quidni potuerit homo habent commune conſilium & decretum. Quod commu Deum non timens & fe ipfe ac ſagenam fuam adorans , ne confilium Rogatio vocatur. Quod eft divpus Troncèshomo , inquam , conſcientiam fuam nunquam interro- Ubi enim plures confulunt & decernunt, ibi fit rogatio. gans, & opinione fui inflatus , animum accipere ferum & Et debuit hoc etiam per edi&tum Nebucadnezaris genti- | immanem, & à dæmone in deſerta agi, & acrieſtro exa- bus innoteſcere , ut haberent occaſionem inquirendi in gitari; & ad cibos non humanos appetendos compelli, myiterium hoc, cujus revelatio facta eft Ifraeli, ut diſce- cùm id etiam obfervemus evenire fois zuflávous. Equi- rent, quomodo Deum honorare & glorificare deberent, dem magis miror, hominibus, qui, ut videntur, mentis $. 2. Verf. 24. Que evenit , hoc eft, quæ deciſio compotes ſunt , evenire, ut in evidentibus ftupeant, & promulgata eft Regi . verum cognoſcere non poffint : quemadmodum multi phi- $. 3. Verf. 27. Peccata tua per juftitiam avelle. Sic lofophi per fapientiam non invenerunt Deum, Judæi per verbum hoc ufurpatur Exod. 32: 2. 3. Significatur , pec- verbum Dei non poffunt invenire juftitiam Dei, & alii câta projicienda eſſe per juſtitiam. Neque enim malum ni- hoc etiam tempore fuam čvoetes gearseilso: magis , inquam, fi per bonum ex animo tolli poteft . Per peccata hîc in id miror, quàm hominem Inezád ita privatum fuiffe co- ſpecie re&tè intelligemus non quæſtionem veri Dei, blaf- gnitione fui, ut putaverit fibi vivendum effe, ut bovi aut phemias & idololatriam. Hæc mala deponuntur per ve onagro. Satis magna habemus documenta,notitiam verita- ram fidem , amorem veritatis ,glorificationem Dei. Hoc tis, rectum judicium , prudentiam, diſcretionem, eſſe enim rectum eſt & juftum peccatori, ut Deum juftificet à luce Dei. Eo lucente, videmus lucem. Pfal. 36: 10. & glorificet, quatenus bonus eſt peccatori. Quam viam Poteft Deus filios Adami peccatoris facere moriones: ut reperiret Nebucadnezar , demonftratum eft ipfi , effe in quidni Jneso Tree Jais? Megaſthenes videtur hanc Size Inei coory cælo vigiles & fanctos conflium habentes de hominibus, vocare è pavlopóv. Dicit enim : o pli Je or looss Treeg mgõpega tum de longanimitate , tum de fublimatione in regno, tum spéviso. de juſtificatione. Debebat igitur hac occaſione uſus por $.5. Verf. 34. Ego Nebucadnezar. Continuantur ver- ro ex Daniele diſcere, quid eſſet juftitia. Alterum ,quod ba edici. Nam a verf. 28. hiſtorica eſt narratio non in emendandum erat Regi , dicitur pravitates , hoc eft, perfona Nebucadnezaris. Daniel ex verbis edicti & fuis omnia non re&tè facta, & injuriæ illatæ hominibus. Hæc hiftoriam concinnavit. docet avellenda per miſericordiam exercendam erga inopes. 9.6. Verſ. 35. Ut nihil. 77 pro ss eft: & hoc nomi- Nam Reges & poteftatem habentes illis maximè debent favere & præfto effe, qui ſunt omni ope deftituti, & qui naliter venit, quemadmodum & x5 Efai. 23: 13. 777's vexantur à potentioribus. Quod Latinus vertit, redime, nihil facium eff, & Ezech. 21:32. meshti, quod ineptè fecit. Nam nulla ratione ſignificat verbum fontis id, ex verbo fonat: Etiam hæc corona nibilum factum eſi . CAPUT V. Narratur impium factum Belfatzaris, & ipfius corre Medis ac Perfis. verſ. 27. porrò, eadem nocte occiſum ptio per fcripturam infcriptam parieti in conſpectu ejus. eſſe Belſatzarem. verſ. 28. per quam indicatum ei fuit, regnum ipfius diffolvi & dari V Erf. 1. Belſchatzar rex fecit convivium magnum magnatibus fuis mille , & coram mille iftis Verf . 2. Belſchatzar juſſit in potu vini afferri vafa aurea et argentea, quee extulerat Nebucadnezar pater ejus ex templo Hiroſólymitano,ut biberent in eis rex et magnates ejus uxores et pellices ejus. Verf.3. I N D A N I E L IS CA P. V. 29 poteſtatem habebit. ter tuus rex. Verf. 3. Tunc allata funt vafa aurea , quæ extulerant ex templo domus Dei, quod erat Hierofoly- mis , & biberunt ex eis rcx & magnates ejus, uxores ejus & pellices ejus. Verf. 4. Biberunt vinum , & laudarunt Deos aureos , årgenteos, æreos, ferreos,ligneos & lapideos. Verf. 5. Eadem horâ egreſſi ſunt digiti manus humanæ , ac ſcripſerunt è regione lychnuchi , in te- itorio parietis regii palatii, rege ipſo vidente partem manus , quæ fcribebat. Verf.6. Tunc regis ſplendidus color mutatus fuit, & cogitationes ejus ipſum perturbarunt , cingula lumborum ejus fuerunt reſoluta, & genua ejus invicem fe colliferunt. Verf. 7. Clamabat rex fortiter , ut adducerentur Aſtrologi, Chaldæi, & haruspices. profabatur & dicebat ſapientibus Babyloniæ : Omnis homo , qui legerit fcripturam iftam ac interpretationem ejus indicaverit mihi , purpura in duetur , & torques aureus erit in collo ejus ac tertius in regno Verf. 8. Tunc ingrediebantur omnes fapientes regis, &non poterant fcripturam iftam legere, vel interpretationem notam regi facere. Verf.9. Ergo rex Belſchatzar vehementer conturbatus fuit, ejuſque color immutatus, ac magna- tes perplexi. Verf. 10. Regina propter verba regis & magnatum ejus in locum convivii ingreſſa , prolocuta dixit: Rex, in fecula vive. Ne perturbent te cogitationes tuæ, & color tuus ne commutetur. Verf. 11. Eft vir in regno tuo , cui fpiritus Deorum ſanctorum eft, & in quo temporibus patris tui lux , intelligentia fapientia par fapientiæ Deorum inventa eft, & rex Nebucadnetzar pa- ter tuus , præfeétum magorum , aſtrologorum, Chaldæorum, haruspicum conſtituit eum , pa- Verf. 12. Quandoquidem fpiritus excellens , peritia & intelligentia, interpretatio fomniorum & indicatio ænigmatum , ac folutio implexorum inventa eſt in iſto Daniele, cui rex impofuerat no- men Belſchatzar, advocetur nunc Daniel, & interpretationem indicabit. Verſ. 13. Tunc Daniel addu&tus fuit coram rege, Grex proloquens dixit ad Danielem : Tune es ille Daniel , ex deportatis Judææ, quos tranſtulit rex pater meus ex Judæa? Verf. 14. Audivi de te, quòd fpiritus Deorum fit inte, & lux @ intelligentia , & fapientia ex- cellens inveniatur in te. Verf. 13. Nunc adducti ſunt coram me fapientes & aſtrologi, ut fcripturam iſtam legerent, & in- terpretationem ejus notam facerent mihi, fed non poffunt interpretationem rei indicare. Verf. 16. Ego verò audivi de te, quòd poſlis interpretari, & nodos ſolvere. Nunc ergo ſi poteris ſcripturam iſtam legere, & interpretationem ejus indicare mihi, purpura indueris, & torques aureus erit in collo tuo , & tertius in hoc regno poteſtatem habebis. Verf. 17. Tunc refpondens Daniel dixit coram rege: Dona tua tibi ſunto , & congiaria tua alii da- to: veruntamen fcripturam iſtam legam regi, &• interpretationem notam faciam ei. Verf. 18. Tu, ô rex: Deus excelfus regnum & amplitudinem , gloriam & decus, dederat Ne- bucadnetzari patri tuo. Verſ. 19. Et ob'amplitudinem , quam dederat ei , omnes populi , nationes & linguæ tremebant ac timebant à conſpectu ejus. Quem volebat , occidebat, &, quem volebat , vivum confervabat : quem volebat , extollebat, & , quem volebat, deprimebat: Verl. 20. Sed, cùm elatus eſſet animus ejus, ac ſpiritus ejus obduratus , ut ſuperbè ageret , de- poftus eft de folio regni fui, & dignitatem abſtulerunt ab eo. Verf. 21. Etiam ab hominibus pulfus animum ſuum cum beſtiis pofuit, cum onagris habitatio ejus fuit , herbis, ut boves, cibarunt eum, et rore cæli corpus ejus tin&tum fuit , donec agnoſceret, quòd poteſtatem haberet Deus excelſus in regno humano, et quem vult , præficiat ei. Verf. 22. Tu autem filius ejus Belſchatzar , non ſubmiſiſti animum tuum , quum totum hoc fcires. Verſ. 23. Sedcontra dominum cæli extuliſti te, & vaſa domus Dei attulerunt coram te, tem, & magnates tui, uxores tuæ & pellices tuæ vinum bibiſtis ex eis, deofque argenteos & aureos, æreos, ferreos, ligncos & lapideos , qui non vident, neque audiunt, neque intelligunt, lau- daſti: Deum verò, in cujus manu eſt animatua, & cujus funt omnes viæ tuæ, non glorificafti. Verf. 24. Itaque ab eo eſt miſla pars manus iftius , & fcripturaifta eft exarata. Verf. 25. Hæc autem eft fcriptura illa, quæ exarata eft : MENE MENE TEKEL UPHARSIN. Verf. 26. Et hæc verbi interpretatio: MENE (id eſt) numeravit: Numerávit Deus regnum tuum, & confummavit illud. Verſ. 27. TEKEL, (id eft, Appendit) Appenfus es lancibus, & inventus es deficiens. Verſ. 28. tu au- C 3 30 OBSERVATIONES Verf. 28. PERES (id eſt, divifit) Diviſum eſt regnum tuum, traditumque eft Medis ac Perfis Verf. 29. Tunc juflit Belſcharzar, ut induerent Danielem purpurd, & torquem aureum collo ejus, ac proclamarent de eo , poteſtatem habiturum tertium in regno. Verf. 30. Ea ipfa nocte interfectus eſt Belſchatzar rex Chaldæus. H Ή quo nihil nihil poterat age- 6.1. Abemus in hoc capite cataſtrophen | bitans in figurata materia. Apocalypſis cap. 9:20. hunc regni Babylonici, five Chaldæorum, locum imitatur: ſignificans, non ſapientiores efie Baby- in cæde Belſatzari: qui per luxum & | loniis, qui tempore ultimo habent imagines. Cæterum impietatem meritus eſt, ut divina in fuit fortaſſe unus in illo ceetu, qui mentionem vaſorum ipſum pronunciaretur fententia, & ea Dei fecit, ftatim regi & omnibus placuit facrilegium & ftatim haberet effectum. impietas & nemo repertus eft, qui meminiſſet operum S. 2. Quæritur de hoc Belſatzaro , quis ille fuerit. Dei & ipſius gloriam affereret. Ita Deus protrahit ea, Sunt , qui putant , eſſe eundem cum Evilmerodacho. quæ ſunt in hominis corde, ſunt in hominis corde , etiam vino , fæviffimo tortore. Quod admittere non poſſum. quia Jeremias dicit cap. 27: $.6. Verf. 8. Non poterant legere. Quare non potue- $1.7. Et ſervient ipfi omnes gentes, & filio ejus , & fi- rint legere, multi multa comminiſcuntur, Rabbini præ- lio filii ejus , dum veniat tempus terre etiam ipſius. In ne- fertim. Volunt , inſolenti ordine fuiſſe pofitas literas. pote igitur Nabuchodonofori folutum eſt id imperium, Nobis fatis eft, Deum voluiſſe hæc à Daniele primò, & non in filio. Efaias cap. 10: 18.19. Affyriorum regni pe- abipfo prælecta demum ab aliis quoque legi. fæpe fit, ut riodum ænigmaticè defcripfit. Omitto Sanheribum &e in antiquis libris vel fcripturis manus non familiaris nihil jus ſucceſſores. De Nabuchodonoforo dicit : Dopon niſi alio præmonftrante legere poflimus. Poffunt igitur Dois & erit ut tabes, qui eminentiſſimus. qui gloriofilli multæ rationes excogitari , quare verba legi non potue- mus omnium erit, erit, ut ſanies aut tabum. Nabuchodo-rint: fed certum definire, non eft neceffe. $. 7. In Danielis fermone eft primò gravis & modeſta nofor rex regum factus eſt ut fera beftia. Et reliquum arbo- rum erit son funtoy, facile numerabile ; puer ſcribet eas. rejectio donorum regiorum: ut quibus ipſe non indigeat: Duo enim tantùm fequuntur illum. Minimus numerus eft cum promiſlione indicandi ſcripti & ſenſus ejus. Secundò binarius. Quòd igitur hic Belſatzar filius Nabuchodono commemoratio humiliationis Nabuchodonofori & reli- fori dicitur , & is pater ipfius, id intelligendum eft non piſcentiæ ejus. verf. 18. --- 21. Tertiò indicatio caufa miffæ proximè, fed gradu altero. Herodotus dicit Labynitum manus, quæ ſcriberet, nempe quòd ea fit factum Zoute To I Tre ogos éqüréo révo poa quem Cyrus regno pri- regis, cui exemplum avi Nabuchodonofori non profue- vavit. Idem narrat, fuiſſe ógrlw & genio indulfifle Baby- bulus fuerit , laudaverit Deos manibus factos , & Deum, rit , licèt id ſciret, & facrilege vaſis Deo ſanctificatis a- lonios, quum urbs caperetur: Clione cap. 188.& Idem teftatur Xenophon lib. 7. xugot. Megaſthenes se in cujus manu halitus & vita ejus, (quam nemo fibi dat, βαοσοάρασκον appellat παϊδα Νηριγλιουάρε. Ιd nomen quam non dant Dii, qui halitum ipfi non habent, aut vo- cum Belſchatzar non parvam cognationem habet, tranf- lunt videri habitare in materia figurata , cui halitum non pofitis quibufdam literis . Quid enim propius eft, quàm dant) & cui omnes viæ ipfius , fine zobu eundem vocans. Sed non fatis convenire videtur; verf. 22. 23. 24. Quartò indicatio fcripti. $f. 25. Quin- Benooze as aç@u? Beroſus paulò longiùs abit sa Googooéz- re; cui refpondendum erat de omnibus a&tionibus, quæ debebant effe ad honorem ipfius , non fuerit reveritus, quòd dicit, eum puerum ſolos menſes novem regem fe, & ab amicis , malæ indolis figna prodentem, fubla- tò ſcripti explicatio. verf. 26. 27. 28. tum eſſe de medio. Quod Scaliger interpretatione adjuvat mini cuilibet fuos dies: ita & regnis. Jeremias propheta $. 8. Verf. 26. Numeravit. Annumeravit Deus ho- p. 580. Megaſthenes dicit, eum puerum fuperftitem pa edicit numerum annorum regni Babylonis. De qua pro- tri fuiffe, & mortuum eſſe Braio uóqq. quod non eft ne- ceſſe ita intelligere , quafi in pueritia mortuus fit. Sed Je- phetia loquitur Daniel cap. 9: 9. Ita autem pofuit nu- remias dicit, gentes fervituras filio filii Nabuchodonofo- definiviffe etiam opportunitates interitus eorum. Quæ res ri. At fecundum illos fuerit filius filiæ , Nitocreos, uxo- ris Nerigliffari . atque etiam ipfe affinis Evilmerodachi demonſtrat , divinam providentiam rebus mortalium quatuor annis regnaverit. Cogimur ex illis, quæ funt ævi præfidere: quando apparet, eos, qui pereunt, ita peri- prioris, multa ignorare : quæ fi æquo animo ignoremus, re, ut id peccata ipforum cognoſcantur meruiſſe. Sed, & propterea cum nemine digladiemur , erimus fortaſſe quia homo ftupet ad Dei opera, & omnia forti fortunæ non infipientiores : adeò multa bona ſuperant diſcenda, adſcribit, ne Deus érés ezuça effet , ac teſtimonio feipfe quæ fcire poffumus , & ignorare nos non ægrè ferimus. deftitueret, qui omnia facit, ut homines ducat ad pæni- Ét fortaſſe illi, qui ea fcripferunt, non putaverunt ad fe tentiam , & per Prophetas antea de judiciis ſuis locutus pertinere, ut ea plus quàm obiter cognoſcerent. eft, & in reipfa fententiam fuam pronunciavit. Ita Moſes $. 3. Mille magnates convivio excepit rex. Cteſias a Pharaoni, ut Daniel Belfazari interpres fuit divini decreti pud Athenäum deipn. A. p. 146. teftatur, Perfarum re- de ipfius & regni ipfius cafu. gem δειπνήσει με ανδρών μυξίων πεν ακιχιλίων. . $.9. Verſ. 27. Appenſus & inventus es levior. Alius $.4. Verf. 2. NIO Spo? co grápanorve. Vinum ipfi tibi prælatus eſt, qui regnum tuum poffideat. mentem ſanam ademit. ev olyo Toxią żowtic. Ephef.5:18. S. 10. Verf. 28. Diviſum eſt regnum tuum & datum Eft homo 4 uginos in poteſtate legis membrorum natura- eft Medis ac Perfis. Equidem puto, hæc verba eſſe cla- liter : quid non fiet, ſi caro vino armetur? Meritò timet riſlima. Simul à Belſatzare & Babyloniis ablatum iri re- Jobus, ne filii ſui inter epulas Dei obliviſcantur & ei vale- gnum, & datum iri duabus gentibus fociis , Medis ac dicant in corde fuo. Quid mirum , quum animus fuerit Perfis. Nabonedus dicitur fuiſſe in & Babvaão@, & à gulæ & ventri gratificatus , eum privari dominio mem- Babyloniis lectus rex. brorum & luce Dei $. 11. Verf. 30. Rex Chaldæus. Sine dubio hoc dici- $.5. Verf. 4. Deos aureos. quia in iis nihil, niſi ma tur , ut intelligatur fuiſſe ultimus rex Chaldæorum vel teria, & materiæ termini, quæ figuram reddunt vel ho- Chaldæus. De ejus fucceffore loquitur cap. 6 : verſ. 1: minis vel alius animalis. "To edonor dès ésiv c zoopw. | Ita caput aureum , quod in Statua viderat Nabuchodono- quia non eft, quod eſſe dicitur , nempe mens potens ha- for, præteriit. СА- IN 31 D A N I E L I S. CA P. VI. C A P U T VI. Narratur de Dario Medo, ſucceſſore Beltſatzaris quo- , diſcerpendos conjici jufferit cum liberis & uxoribus, & modo per calumniam ab ipfo obtinuerint magnates, ut per edi&tum omnibus imperaverit , ut metuerent Deum Daniel in foveam leonum conjiceretur: quomodo ora leo- Danielis. Denique, ut Daniel proſperè egerit in regno num fuerint compreffa, Hebr. 11:13. quomodo Darius Darii & Cyri. Danielem extrahi , calumniatores verò ejus in foveam VE toto regno. Erſ. 1. Et Darius Medus accepit regnum , natus circiter annos fexaginta & duos. Verf. 2. Viſum fuit Dario & conſtituit ſuper regno fatrapas centum & viginti; qui eſſent in Verf. 3. Et fupra eos eparchos tres: ex quibus unus erat Dániel: quibus fatrapæ illi redderent ra- tionem, & rex non pateretur damnum. Verf. 4. Tunc Daniel hic fuit præfe&tus eparchis & ſatrapis ; quia fpiritus uberior in ipſo erat & rex cogitavit eum præficere toti regno. Verf. 5. Ergo eparchi & Satrapæ ftudebant caufam reperire adverfus Danielem ratione regni:& nullam caufam & corruptelam poterant reperire ; quia fidelis erat , &nullus error & corruptela inveniebatur in eo. Verf.6. Tunc viri illi dicebant : Non reperiemus adverſus Danielem hunc ullam caufam, niſi repe- rerimus in eo in lege Dei ejus. Verſ. 7. Tunc eparchi & Satrapæ illi convenerunt ad regem , & fic dicebant illi: Darie rex , in fecula vive. Verf.8. Confilium ceperunt omnes eparchi regni, antiftites & ſatrapæ , conſiliarii & præfe&ti, fta- tuendi ftatutum regium & firmandi interdiétum , ut omnis , qui petiverit petitionem ab ullo Deo & homine intra dies triginta, niſi à te, ô rex , conjiciatur in foveam leonum. Verſ. 9. Nunc , rex , ſtatuas interdiétum & lignes ſcriptum , quod non fas ſit mutare, fecundùm le- gem Medorum ÖPerſarum, quæ non variat, vel, refigitur. Verf. 10. Secundùm hoc rex Darius fignavit ſcriptum & interdi&tum. Verf. 11. Et Daniel , cum reſciſſet , fignatum eſſe ſcriptum , intravit domum fuam. Erant autem iph feneftræ apertæ in cænaculo ejus contra Hierofolymam: & vicibus tribus de die flectebat ge- nua & orabát ac confitebatur coram Deo fuo, quemadmodum fecerat antehac. Verf. 12. Tunc viri illi convenerunt & repererunt Danielem petentem & implorantem coram Deo fio. Verf. 13. Tunc accedebant & dicebant coram rege de interdiéto régio: An non interdi&tum ſigna- ſti, ut omnis homo, qui petiverit ab ullo Deo & homine intra dies triginta , niſi à te, ô rex', con- jiciatur in foveam leonum ? Reſpondebat rex & dicebat: Vera res , fecundùm legem Medorum & Perſarum, quæ non refigitur. Verſ 14.Tunc pronunciabant & dicebant coram rege: Daniel, qui eſt de exulibus Judæa, non habuit tui, ô rex, rationem, & interdicti , quod fignaſti ; ſed vicibus tribus de die petit petitionem ſuam, Verf . 15. Tunc regi, cùm rem audiſſet , vehementer difplicebat, & ad Danielem advertit animum ad liberandum ipſum; & ufque ad occaſum ſolis ſtuduit ipſum eripere. Verf. 16. Tunc viri illi conveniebant ad regem, & dicebant regi: Scito, ô rex ; quòd lex ſit Medis Ĉ Perfis, quòd nullum interdi&tum & ftatutum , quod rex ratum fecerit, fas ſit mutare. Verf. 17. Tunc rex dixit & adduxerunt Danielem , & conjecerunt in foveam leonum. Pronuncia- bat rex & dicebat Danieli: Deus tuus , cui tu ſervis indeſinenter, is liberet te. Verf. 18. Et adve&tus eſt lapis unus, & pofitus eſt ad oſtium fovea , &fignavit eum rex annulo ſuo & annulis magnatum fuorum , ne mutaretur voluntas ſuper Daniele. Verf . 19. Tunc abiit Rex ad palatium ſuum , & perno&tavit jejunus, & oble&tamenta non admifit , & fomnus ejus deftituit ipſum. Verf. 20. Igitur Rex mane furrexit cum luce, & cum feſtinatione ad foveam leonum evaft. Verf.21. Et, cùm prope abeſſet à fovea, Danielem voce doloris plena inclamavit. Profabatur Rex'; & dicebat Danieli : Daniel , ferve Dei vivi, Deus tuus, cui ſervis perpetuò, an potuit te libe- rare à leonibus? Verf . 22. Tunc Daniel cum rege locutus eſt : Rex, in ſecula vive. Verſ. 23. Deus meus mifit Angelum ſuum & claufit os leonum, & non læſerunt me ; quia coram ipso C4 32 Ο Β S Ε ν Α Τ Ι Ο Ν Ε S ipſo juſtitia reperta eft mihi , atque etiam coram te , ô rex, noxam non feci. Verf. 24. Tunc regi vehementer placuit: & Danielem juſſit educi ex fovea : & eductus eſt Daniel ex fovea, & nulla noxa reperta eſt in ipfo, quia confiſus erat Deo fuo. Verf. 25. Et dixit rex & adduxerunt viros illos , qui calumniati erant Danielem ; & in foveam leonum conjecerunt ipſos, liberos eorum, & uxores eorum; & non pervenerunt ad fundum fovea, cùm corripuerunt eos leones, & omnia oſſa eorum comminuerunt. Verf. 26. Tunc Darius rex fcripfit omnibus populis , nationibus & linguis , qui habitabant in tota terra : Pax veſtra abundet. Verf. 27. Mea hæc eft animi ſententia , ut in omni imperio regni mei tremant & timeant propter Deum Danielis, qui eſt Deus vivus & manens in fecula, ®num ejus , quod non corrumpitur & imperium ejus ad finem ; Verf. 28. Qui liberat & eripit & facit figna & mirabilia in cælis & in terra ; qui liberavit Da- nielem de manu leonum. Verſ. 29. Et Daniel hic proceſſit feliciter in regno Darii &º in regno Cyri Perfe. S.I. Erf. 1. Et Darius Medus accepit re eum accepiſſe regnum , & c. 9. conftitutum eſſe regem. Em gnum. Non ignotum eſt, doctiffimos argumento valdè nititur Scaliger. Non tamen video, qua- viros inter ſe diſceptare , an hic Da re non pofſit videri accepiſſe regnum à Deo , aut à Cyro & rius fit idem cum Nabonido , cujus duobus populis,atque ab iis conftitutus eſſe Rex. Animad- quidam veteres faciunt mentionem. verto in hiſtoria Danielis, eum Darium ex legibus Me- quem dicunt ab Affyriis electum re dorum & Perſarum regnum geffiffe,non ex legibus Baby- gem & victum à Cyro, expugnatis Borlippis , quo , relicta loniorum , Chaldæorum vel Affyriorum. Id certum eſt, fine præfidio idoneo Babylone, confugerat , Carmaniæ in hoc Dario Medo eſſe initium regni Medorum & Per- præfestum fuiffe. Cum qua narratione non conſentit Xe- farum ; quod per arietem cornupetam fignificatur cap. 8. nophon. qui tamen non longè abfuit ab iis temporibus & Non puto, nos obligari , ut omnia credamus, quæ Hero- Cyri z undeson ex ingenio veriſimiliter & proximè verita- dotus , Cteſias, Beroſus, Megaſthenes , ipfe etiam Xe- tem rerum geſtarum ſcribens, cauſam non habuit , cur de nophon de illis regnis fcripferunt, etiam, quæ ipfi non vi- fine regni Babylonici & tranflatione ejus ad Medos ac derunt. Satis eft, quòd veftigia eorum , quæ Scriptura Perſas non vera & omnibus nota ſcriberet. Daniel dicit, clariùs explicat, in iis fcriptis reperimus. V С А Р ОТ VII. V Erl. 1. Amo primo Belfazaris, Regis Babel, Daniel fomnium uidit, & vifiones capitis ipfius Verf.2. Pronunciabat Daniel & dicebat: Videns exſtiti in viſione mea per noftem : & ecce quatuor venti cæli impetum faciebant in mare magnum. Verf. 3. Et quatuor animalia magna aſcendebant ex mari-, quæ differebant hoc ab illo. Verf . 4. Primum,ut Leo,& habebat alas aquile.Perſeveravi videre,donec evulfæ (aut deplumat æ) ſunt alæ ejus , & ſublatum eſt ex terra, & in pedes tanquam homo conſtitutum eſt, & cor hominis datum eft ei. Verf.5. Et ecce animal aliud fecundum fimile Urſo, G inlatus unum conſtitutum eſt, & tres coſtæ in ore ejus erant inter dentes ejus : & fic dicebatur ei: ſurge , comede carnem multam. Verf.6. Poſtea vidi, & ecce aliud , ut Pardus, Ĝºid babebat alas quatuor volucris in dorſo fuo: & quatuor capita habebat id animal ; & dominatio data eſt ipſ. Verf. 7. Poſtea vidi in viſionibus noétis , & ecce animal quartum metuendum & terribile, & robu- ſtum admodum : idque habebat dentes ferreos magnos ; comedebat & comminuebat, & reliquum pedibus ſuis conculcabat ; atque id diverfum erat ab omnibus animalibus,quæ ante illud fuerant, E habebat decem cornua. Verſ. 8. Conſiderabam cornua,&'ecce cornu aliud parvum aſcendebat inter illa , @tria de cornibus prioribus eradicata ſunt coram illo : & ecce oculi , ut oculi hominum,erant in cornu hoc, & os lo- quens magna. Verf. 9. Perſeveravi videre, donec folia pofita funt,& Permanens diebus confedit, cujus veſtitus erat, inſtar nivis candidus,& pilus capitis ejus,ut lana pura:folium ejus ſcintilla ignis,rotæ ejus ignis ardens. Verf.10. Fluvius ignis manabat & exibat ab ipfo; millies milleni ſerviebant ei,&ʻmyrias myriadum coram eo ftabant:judicium confedit, & libri aperti ſunt. Verf. 11. Videre perfeveravi: tunc à voce verborü magnorü,quæ cornu id loquebatur;videre,inquam, perſeveravi , donec occiſum eſt id animal , & perditum eſt corpus ejus , & datum eſt ardori ignis. Verf. 12. Et, quod attinet reliqua animalis, (Vel animalia) tranſlatus eſt dominatus illorum , & prolongatio in viventibus data eſt ipſis ufque ad tempus & opportunitatem. Verf. 13. Videre perſeveravi in viſionibus noétis , & ecce cum nubibus cæli tanquam filius hominis veniebat, & ad Permanentem diebus acceffit, & coram illo prope conftitutus eft . Verf.14 I N D A N I E L I S CA P. VII. 33 Verf. 14. Et illi datus eſt dominatus & dignitas & regnum, &omnes populi , nationes & lingure iph ferviebant, dominatus ejus dominatus feculi, qui non transfertur, & regnum ejus , quod non corrumpitur. Verf. 15. Infirmatus eſt animus meus , meus, inquam, Danielis, in medio corporis, & viſiones ca- pitis mei perturbabant me. Verf. 16. Acceſſi ad unum ex ſtantibus , certum quærebam ex eo fuper omni hoc, & dixit mibi, & interpretationem verborum notificavit mihi. Verf. 17. Hæc animalia magna , quæ funt quatuor, quatuor Reges, qui furgent ex terra. Verf. 18. Et accipient Regnum fanéti Altiſimorum , & poſſidebunt Regnum in feculum, & in fecu- Ium feculorum Verſ. 19. Tunc velui certius cognoſcere de animali quarto,quod erat diverſum ab omnibus, metuen- dum admodum, dentes habens ferreos, & ungues æreos,comedens, comminuens , & reliquum pe- dibus conculcans. Verf. 20. Et de cornibus dećem,quæ in capite ejus erant,& alio, quod afcendebat, cadentibus coram eo tribus,& quod cornu habebat & oculos,& os loquens magna,&* fpeciem magnam præ ſociis ſuis. Verf. 21. Videre perſeveravi , & cornu hoc faciebat bellum cum fanétis, & prævalebat illis. Verf. 2.2. Donec venit Permanens diebus , & judicium datum eſt fan&tis Altiſſimorum, &* tempus venit, & regnum obtinuerunt fancti. Verſ. 23. Sic dixit; Animal quartum , regnum quartum exiſtet in terra , quod diverfum erit ab omnibus regnis, & comedet omnem terram, & triturabit illam, & comminuet illam. Verſ. 24. Et cornua decem; ex illo regno decem Reges ſurgent', alius ſurget poft eos, & is diver- ſus erit à prioribus , & tres reges humiliahit. Verf. 25. Ei verba juxta Altiffimum loquetur, &fantos Altiſſimorum abolebit, & cogitabit mu- tare tempora & legem, & dabuntur in manum ejus ad tempus & tempora,& dimidium temporis. Verf. 26. Et judicium confidebit , & dominatus ejus transferetur ad profligandum & perdendung in finem. Verf. 27. Et regnum , & dominatus , & majeſtas regnorum ſub omni cælo data eſt populo fan&to- rum Altiſſimorum, cujus regnum regnum ſeculi , & omnia imperia ipfi fervient & obedient. Verf. 28. Huc ufque finis verbi . Ego Daniel, multum cogitationes meæ perturbarunt me, & fplen- dor meus mutabatur apud me, & verbum in corde meo fervavi. A P. VII. In capite ſecundo ex inter 6.4. Exhibitum eſt hoc fomnium Danieli primo anno pretatione fomnii Nebucadnezaris de Balſatzaris , qui ultimus fuit rex Monarchiæ Babylonicæ. imagine non unius metalli cognitum eft; | Non erat tempeſtivum , ut tunc demum in viſione depin- Chriftum oriturum fuiſſe fub quarto im- geretur Babylonicum imperium. Et, quod de Leone di- perio , & eum , poftquam exciſus effet citur, & ejus duabus alis , & earum deplumatione, & ex populo ſuo, habiturum fuiffe regnum | ejus erectione in pedes, & quòd hominis cor datum eft ei, magnum, & tandem confracturum eſſe omnia regna ad non apparet , quomodo in Babylonicum imperium conve- verfaria. Nondum ex illa prophetia clarè conftat , quale- niat. Violenta ſuntquæ tum à Judæis,tum ab aliis dicuntur nam regnum fit quartum , cum quo eſt ultima concer hoc fine, ut videantur hæc de Babylonico eſſe dicta impe- tatio. Utrum fe fcilicet id ipfum apertè opponat Chrifto , rio. Præterea verf. 17. dicitur, eos Reges orituros eſſe , vel an tedtè & fub nomine Ecclefiæ. Deinde , quia, ftanteil- Surrečuros. Igitur tempore Balfatzaris nullus Regum illo. la imagine, five parte ultima imperii per eam denotati, rum fuit. Scio,quum Nebucadnezar cogitaret de rebus fu- magnæ mutationes in mundo futuræ erant, ne deeffet fi- | turis,exhibitum ipfi in imagine effe etiam Babylonicum im- delibus inſtructio de illis mutationibus , & ut ſuo tempo- | perium in aureo capite:ſed non dicitur de illis quatuor im- re etiam Judæi potentiùs de Regno Chriſti convinci pof- periis, ea extitura effe in terra, & quidem præcedente tem- fent, exhibita ſunt in hoc capite quatuor Regna , quæ ex- peftate ventorum flantium in mare: verùm cap. 2: 29. di- ftitura erant in mundo , antequam populus Chrifti regnum citur, poſt te ſurget , de fecundo imperio. adipiſceretur. Simul hinc patet , quodnam Regnum ma $.5. Quòd fi putamus,idem eſſe planè ſubjectum hujus ximè fit illud, quod in imagine dicitur Regnum diviſum. | ænigmatis ; quare nulla hic eſt mentio lapidis de monte ex- Nam , quod hic quartum eft, illam diviſionem clarè ex- ciſi, quemadmodum cap. 2. fed tantùm memoratur judi- plicat. Ita etiam patefcit, quibus modis crura ferrea pau cium Chriſti exercendum fub quarta beſtia ? Hoc fatis latim abeant in pedes partim teſtaceos, partim ferreos. magnum argumentum eft, omnia hæc Regna ſequi appa- §. 2. Summa igitur capitis eft hæc: Quatuor Regna ritionem Chrifti: nec poffe Perſicum aut Græcorum im- præceſfura effe Regnum Ecclefiæ, five Chrifti,in omnibus perium per ullum horum animalium intelligi. terris. Nam , tametfi Chriftus regnet, ex quo habet in 6.6. Nempe voluit Deus per Danielem nos cognoſce- terra populum, qui ipfi obedit, & nullum præterea Deum re omne giãngs & só oux téty omnem formam hujus ſeculi , aut Dominum nominat, atque etiam fideles fint reges, quæ præterit; voluit regibus dominatum quæfituris often- quando non ferviunt, & regnent cum Chriſto , quando dere, quàm in yanun laborent , & quòd ipfis fuperventuri Chrifti populus per ipſos amplificatur ; tamen eft aliquod fint alii, coram quibus ipfi fint humiliandi ; voluit docere, Chrifti regnum, etiam in terra , quod exſpectamus; cujus regnum fuum & Chrifti non eſſe de hoc mundo , & aliud reſpectu Apoftolus Corinthios negat adhuc dum regnare, effe regnum humanum,quod ſe gerit pro regno Dei & Ec- Cor. 4:8. quando omnia regna mundi Chrifto & Ec clefia, eftque revera aliquod regnum terrenum , qualia per cleſię ſervient. Dequo Daniel in hoc capite loquitur v1.27. Beftias exhibentur,aliud efle Eccleſiam , populum Altiſſi- $. 3. Summam prophetiæ indicat Spiritus Danieli verſ. morum, five in pugna , five in pace , quum regna mundi ei ſerviunt: $. I. "C I 17. & 18. 34 OBSERVATIONES renis , atque 6.7. ſerviunt: voluit docere tempus & qualitatem temporis, ( eſt . Ergo caput vel fumma verborum ſunt omnia verba. Ita quo Chriftus debuit apparere in carne : voluit Judæos fuo Pfalm. 119: 160. caput vel ſumma verbi tui veritas, h. e. tempore per prophetiam convinci: voluit homines uni- omne verbum tuum. verfos moneri, vanas effe omnes cogitationes de rebus ter $. 16. Verf. 2. Quatuor venti impetum faciebant in ma- etiam de ftatus politici confirmatione & fe- re magnum. Primo offertur Danieli Mundus, ut Mare, & licitate, quando non pro fundamento ponitur pietas, five, quidem à ventis agitatum. Significatur, per tempus nullam quando non civitas propterea colligitur, & ad hoc omnia | fore terram five locum habitationis pro Ecclefia , ubi nu- parantur, ut quiſque in pace vitam tranquillam agere pof- triretur, ubi ſementis fieret , ubi fructus colligerentur. O fit in omni pietate & gravitate. portet igitur etiam magnum illum montem igne ardentem Ad hunc finem comparatæ funt viſiones Danielis. (à quo Lapis deciſus eft, qui in magnum montem creſcit) In prima viſione exhibetur ovú ofis omnium temporum in Judaicum populum maledictum,in mare conjectum eſſe, an- quatuor notabilibus imperiis ; & in ea Chriſti adventus & tequam hæc quatuor Regna exoriantur. Itaque hic,ne coer- regnum proficiens ad deftructionem omnis contrarii regni. ceamus latitudinem ſignificationis verborum Prophetiæ, Significatur autem , Chriſtum venturum fub aliquo illo- intelligimus omnes commotiones in Mundo, per quas Ba- rum regnorum. Cap. 8. deſcribitur , quomodo finienda fit bylonicum, Medicum & Perficum, Græcorum item impe- ſervitus Judæorum, in quam per Babylonios compacti ria everfa funt,ut & cam, per quam Mons magnus conje- erant ; & quid paſſuri effent, uſque dum juftificaretur fan- ctus eft in mare, five bellum Judaicum. Denique omnia &tum.Cap.9. numerus 70. hebdomadum proponitur , ante bella , quæ Romani geſſerunt , antequam nomen Chriſti quem finitum venturus erat & moriturus & regnum in- fuſciperent. Præterea tamen intelligimus etiam illos mo- choaturus Chriſtus: poft quem finitum Hierofolyma &tus,per quos quatuor ifta Regna exftiterunt. Ita mens æni- templum exſcindendum erat. Cap. 11. explicatur, quo- gmatis hæc erit. Magni motus in mundo infrugifero erunt, modo Perſis Græci , & in Syria ac Ægypto reges fibi in- & multa regna evertentur. Tum deinde exorietur regnum, vicem infefti fucceffuri ſint , donec alius rex veniat , cujus quod q. è mari egredietur & in terra confiftet, quum mun- non una mutatio explicatur , & inter eas ſocietas ejus cum dus incipiet habere fpeciem han five frugiferæ terræ, & Deo peregrino,cum quo diſtribuet præmia munimentis ar- ſementem verbi accipiet: erunt deinde adhuc tria alia re- cium, quæ evadit in extremam Eccleſiæ anguſtiam. Cum gna, & tum demum dabitur Eccleſiæ regnum. Ad illum his vifionibus comparanda eft hæc capitis 7. Nam omnes ferè modum Haggæus univerſam omnium regnorum ever- viſiones funt una prophetia. fionein fummatim complectitur cap. 2: 21. 22. 23. Ego $. 8. Non dicit Daniel , quando oriturum fuerit pri- commoveo coelum & terram. Qevert am ſolium regnorum mum horum quatuor regnum , quod cum Leone compara- & profligabo robur regnorum gentium , &evertam currum tur: ſed dicit , aliquando datum iri regnum populo Altifſi- brečtores ejus du cadent equi & Selfores eorum, quiſque in morum; antequam autem hoc fiat, futurum imperium in- gladio fratris fui.Tunc capiam te Sorobabelsſerve mi,& po- gens & validum, & in eo duplicem poteftatem, quod & nam tesut annulum vel figillum.nam te elegi.Quæ autem re- cap. 2.& cap. 11. oftendit. Sub hoc imperio judicium ali gna in mundo;ut mari,debuerint everti per procellas illas,ex quod actum iri, libris apertis, de verbis magnis, quæ locu- aliis viſionibus facilè cognofcitur:quæ modò recenſuimus. tura erat aliqua illius imperii poteftas : propter quæ verba $. 17. Verf. 3. Et quatuor animalia magna aſcendebant fanéti occidendi erant. ex mari. Verf.17.dicitur furgent ex terra. Poftulat hic lo- $. 9. Si pro certo ponimus, populum Altiſſimorum eſſe cus explicationem allegoriæ. Mundus fine pacifico cultu montem illum, in quem creſcit lapis ab altero morte deci- per Euangelium eſt mare: ubi Euangelium pacificè prædi- fus , h. e. Chriſtus reje&tus & per mortem exciſus ex po- catur, terra eft. Hæc animalia ex mari in terram afcende- pulo Judaico; dubitari non poteft, quin fanéti, quibus bel- runt, five cum animalibus his apparuit terra. Ita de beſtia lum facit cornu creſcens hujus beſtiæ,fint fidelesChriſtiani, prima decem cornuum dicitur Apoc.13: 1. quòd ex mari $.10. Si porrò verum eft , regnantes ad ultimam ufque aſcenderit. Animadvertendum eft, quod Apocalypſis allu- Ecclefiæ anguftiam, abnegatis patrum diis , daturos pote- dat ad hanc Prophetiam.Hic eftLeo, Urſus, Pardus & aliud ftatem ſuam Deo alii terreno, cum quo præmientur Dei mirabile. Apocalypſis tribuit fuæ beſtiæ aliquid Leo- arcium defenſores, dubitari non poteft , quin illi regnantes nis, Urfi, Pardi, & præterea decem cornua. non futuri ſint dediti idololatriæ gentilium. Nam, qui dant riſimile eſt, per hæc animalia notari quatuor Monarchias', poteftatem ſuam Deo peregrino , quem non noverant pa- quia quatuor ſunt; multò magis eſt veriſimile, hæc anima- tres idololatræ , recedunt ab idololatria gentilium. A qua lia replicari in beſtia Apocalyptica, quæ ex hiſce quatuor non poteft recedi, niſi vel per Judaiſmum vel per Chriftia- quaſi conflata eft. Quòd fi autem verum eft, Apocalypſin niſmum, aut utriuſque mixturam aut depravationem fuum Inerov componere ex his quatuor, non poteft quarta Chriſtianiſmi. beſtia totum imperium Romanum notare. Nam in Apoca- $. 11. Accedit, quòd fanéti,quos exterminare ftudebit, lypfi Beſtia à Dracone ſeptemcipiti diſtinguenda eft. Beſtia in medio populi ejus ſunt. thronum Draconis tandem occupat. Noftra obſervatio $. 12. Sed, quæ religio ejus futura fit, clarum eft. Apex hîc eſt,Regnum, quod oritur in mundo,quando mundus re- ejus eſt, credere, Deum ſuum in arcibus bo loculamentis efcipit culturam Euangelii, atque ita ex mari incipit eſſe ter- fe, ώδε είναι. ra, non ftatim effe Regnum Ecclefiæ, neque unum , neque $. 13. Quum igitur nihil magis perfpicuum poflit eſſe, duo, neque tria , neque quatuor. Etiamſi enim Chriſtus re- quàm h. e. , quartam beftiam Chriftiani nominis homines gnet, ex quo conſedit ad dextram Patris, & fideles regnent deſignare, qui facient talem perſecutionem,& talem idolo- cum ipſo Apoc.20:4. tamen nondum fieri id,quod Prophe- latriam committent: & nullo verbo indicet prophetia, ſub tia hæc dicit øl.18. & 27. neque adhuc omnia Regna munda quarta beſtia futurum , ut Chriſtus appareat & regnum eſſe Chrifti,&Patris ipfius ut eſt.Apoc. 11:15.vel Ecclefiam ſuum ordiatur ; aut etiam ea beſtia religionem fuam mu- ſedere in arcibus terræ, ut eft Ef.58:14. perſpicuum eſt. In tet , nifi quòd parvum cornu illius majus fit: abfque omni eo autem maximus error committitur à multis,quòd,quan- dubitatione concludendum eft,quartam beftiam non ſigni- do Mundus Chriſtianorum nomen affumit, exiftimant , ficare integrum imperium Romanum , fed tantùm extre tum Chriſtum præftareEccleſiæ illud promiffum regnum: mam ejus partem. cùm contra evenerit, ut tum quidem gentes inceperint nu- S. 14. Hinc igitur apparet , leonem, urſum, pardum, trire Eccleſiam, ſed & intrare in civitatem ſanctam, men- collocandos effe juxta quartam beſtiam & ante eam; &, tientes Chriſto , eamque calcare; & ita ortum fuerit Ec- quia fub illis etiam nullum indicium eft Chrifti nati,occiſi, cleſiæ periculofiflimum certamen. aut regnare incipientis, certiffimum habere poffumus, qua $. 18. Verf. 4. Primum ut Leo. Eft Leonis magna for- tuor hæc regna poſt natum Chriſtum exiftere debuiſſe. titudo & vis & generoſitas. Licet nobiliffimæ huic belluæ $. 15. Verſ. 1. Somnium ſcripfit , fummam verborum di- comparare imperium Chriſtianorum primum,Conſtantini sit Significatur, quòd fcriptum recitaverit multis , neque nimirum & fuccefforum ejus. viſionem illam occultaverit , ut ftatim ex øſ. 2.cognoſcere $. 19. Fuit & tunc beftia multitudo imperans , non Ec- Si ve- clefia IN D A N I E LI S CA P. VII. 35 pro Eccleſia, & pollit , neſcio. cleſia : quia non habuit fidem Chrifti , fed tantùm volun- , tatem. Duæ hæ beſtiæ , urſus & pardus, eft collectio ifta- tatem loquendi, quod Principes loquebantur,& id patien- rum beſtiarum , de quibus loquitur Efa. 56: 9. omnes fera di dici; atque ita mentiendi Chriſto. Illa beſtia ſe vendi- agri, venite ad comedendum omnes feras fýlvæ, id eft, tavit pro Eccleſia habita eft, & adorata. quandoquidem Ecclefia Chriſtiana in Sylvam mutata eft, Fuit tamen illa beſtia generofior & melior ſequentibus. ut certi homines in eâ incipiant habere ziex W & principa- $.20. Habebat alas aquile. Imperium id conftabat dua tum , & in ifta ſylva graſſantur multă beftiæ, adducturus bus magnis partibus, Oriente & Occidente. Unde etiam \ ſumn alias beſtias, quæ in ea ſylva non funt , ſed extra funt, evenit, ut duo fimul Imperatores effent, unus Orientis , ut illas beſtias , quæ in fylva ſunt, devorent. Et per hæc alter Occidentis , apud Romam novam & veterem. Ale animalia intelligitur leo redactus ad eam parvitatem , ut Aquile ſunt magnæ & validæ. Unum imperium habuit ftet tanquam in veſtigio humano. Non poteft dici, impe- duas partes , utramque magnum imperium. Apoc. 12:14. rium Babylonicum fuiffe imminutum, & tamen ad tempus Datæ ſunt mulieri duæ ale aquile magne. h. e. duo regna relictum. Totum enim fimul averſione tranſíatum eft à ex multis regnis imperii Romani. Aquila infigne eft Ro- Babyloniis in Medos, & eorum ſocios Perſas. mani exercitus. Sed & Nebucadnezar & Ægyptius cum $.29. Et habebat alas quatuor volucris. In imperio Aquila comparantur. Cæterum Babylonicum imperium corpus & alas diſtinguere poffumus : ut per alas intelliga- neſcio an rectè dici poflit bifidum. mus quatuor magnas partes imperii Romani, quæ per $. 21. Donec deplumatæ funt ale ejus. Clarum eft, figni- Muſulmannos avulſæ ſunt, Syriam, Africam, Aſiam, Græ- ficari imminutionem imperii in utraque parte, Oriente & ciam. Alioqui enim longiùs extra imperium Romanum Occidente. Quæ deplomatio imperii Babylonici videri hoc regnum extenditur. $.30. Et quatuor capita. Quemadmodum imperium $. 22. Et fublatum eſt ex terra, & in pedes tanquam ho- | Medorum & Perſarum cap. 8:3. effigiatur per arietem duo mo conftitutum. Hoc eſt, parum ſpatii retinuit,quemadmo- cornua habentem: ita hic imperium Muſulmannicum, in dum veſtigii humanijaut,quod corpus hominis ere&ti tegit, | quo non una dynaſtia exſtitit , exhibetur per qua- ſpatium parvum eft in comparatione ſpacii, quod Leo cum tuor capitum. Dynaftiæ præcipuæ ſunt, primò Chaliphæ duabus alis expanſis tegit. Fuit autem imminutio hæc im- | Bagdadenſes in Syria : ſecundò Sultani Ægyptii cum periChriſtiani facta per duo fequentia animalia : cum qui- Mamluchis in Africa: tertiò in Aſia Suitani Iconienſes : bus ad tempus ftat, ſed imminutum , quod ex deſcriptione quartò in Græcia Turci Othmanidæ. Et, quandoquidem ſecundi & tertii animalis patet. hoc animal, quemadmodum à Daniele dicitur, dominatum $. 23. Et cor hominis datum eft ei. Ille populus defiit | accepit; (quod factum eſt in dynaſtia Othmanidarum , ma- regnare, & bella gerere, & convertit fe ad diſputationes, ximè fub Selimo ) videmur non injuriâ quatuor capita de ad artes Rhetoricas , ad philofophiam , & alia, quæ ho- ho- quatuor hiſce dynaſtiis explicare: licet certi effe non pofli- mines tractant , qui non allimilantur belluis. Nam, qui mus,an non alia adhucdynaſtia in eo populo oritura ſit. Suf- his affimilantur , bella gerunt , laniant , fanguinein fun- ficit enim, eſſe quatuor capita, donec accipiat dominatum. dunt. Ita Græci & Latini , decreſcente imperio , ſe dedi $. 31. Et dominatio data eft ipfi. Hoc eft, incepit effe derunt hominum ſpeculationibus & ſermonibus. magnum & validum imperium poft magnas & varias con- $.24. V1.5. Animal aliud fecundum fimile Urſo.& in la- certationes. Nam, ut ex Mich. 5:4. 5. conftat, prior tus unum conftitutum eft. Ignobilius hoc primo & ſevius. | invaſio Affyrii habitura erat impedimentum, & repellenda Intelligitur hic regnum non inftar fulvi leonis , ſed inftar erat quadantenus; nempe ut Chriſtiani eriperent occupata fuſci urfi,turpe & minimè amabile aut honorabile, Gotho- quædam, & terminos Aſſyriorum ingrederentur, excitatis rum , nimirum, Arianæ hæreſi addictorum, ut & Vanda contra eos ſex , ſeptem, hoc eft, multis , regibus. Chriſtia- lorum &Longobardorum.Qui conſtituti ſunt ad latus Leo- ni, ſecundùm hanc prophetiam, trajecerunt mare, & in nis unum, nempe ad occidentem. Hinc apparet, Leonis Syria , Palæſtina , Ægypto , Aſia, bella cum Sarracenis regnum ab Urſo non totum ftatim tolli. gefferunt, & regnum Hieroſolymitanum & alios principa- S. 25. Et tres coftæ erant in ore ejus , inter dentes ejus. tus erexerunt. Sed rurſus , quemadmodum prædi&um Hoc eft, tres terras præcipuè devoravit, Italiam, Galliam, Hol. 13: 8. Deus ipſis occurrit tanquam fera beſtia in Hiſpaniam. illa expeditione. Deinde verò, ut eft Mich. 7: 12. vene- $. 26. Et fic dicebatur ei;Surge, comede carnem multam, runt Affyrii non tantùm ad Auvium , ſed etiam ultra mare, Hic limes, hic terminus illius eft à Deo deſcriptus. Quum & à mari ad mare, certè jam aliquod, nempe à Boſporo ad multam carnem voraverit,deſinit eſſe. Nam,fi quę reliquię mare Adriaticum. Certè ita imperium, quod Leo habe- ſunt regni Gothorum , comprehenduntur in alia beſtia. bat in Oriente, totum ſublatum eft. Porrò, quemadmo- $.27. Verf.6. Poftea vidi,& ecce aliud,ut pardus. Apo- dum Efaias vaticinatur cap. 21: 16. uno anno five intra calypfis c.13:2.dicit,primam beſtiam fuiffe fimilem pardo. annum vertentem per hanc dynaſtiam ablata eft gloria Ke- Hoc intereſt inter Apocalypſin & Danielem , quòd Apo- dar, id eſt Saracenorum , tum in Syria Damaſci , tum in calypſis unam beſtiam proponit, intelligens eos, qui Chri- Ægypto. Factum id à SelimoSolymanni patreAnno 1516. ftum nominant,& non habent fidem in Chriſtum, quod fa- , ac fequenti . Eſaias cap. 23: 13. dicit, quòd Aſſur certum ciunt & Chriſtiani dicti populi, & Ariani & Saraceni . Da- populum, aut terram, quam ænigmaticė terram Chaldæo- niel autem certum regnum, quod & ipfum nominat Deum rum nominat , fundarit barbaris : quo fignificatur , quòd Abrahami,&vult videri benè de Chriſto ſentire, ſed magis per Solymannum Hungariæ multa loca occupata fint, ad diffentità veritate Chriſtiana , quam alia, deſignat. Ergo coercendam potentiam Cæfaris religionem oppugnantis, varietas & maculoſitas, quæ in omnibus eſt, ab Apocaly- | Anno 1526. Efaias rurfus cap:43: 14. commemorat, illos pli denotatur. Et quidem in tertio hoc animali animad- vocatos eſſe ex terra Babylonia propter Ecclefiam. Nem- vertendus eſt character dictinctus à duobus prioribus. pe Solymannus præter opinionem fubitò ex Oriente do- $28. Primum animal catholicum eft, quoad profeffio- } mum rediit, ut Ecclefiæ laboranti ſubveniret. Cæterùm nem , & cor leonis videtur fpondere in fidei fortitudine. etiam Germanorum rex aut imperator Romanus coactus Secundum fuſcum Arianum eft. Tertium magis adhuc à eft pacem cum Othomannidis facere, & muneribus eam Catholica Eccleſia diſcordat : quemadmodum poft Aria- eblandiri. Efa. 19: 23. dicitur , venturos Affyrios in Æ- nos populos Sarraceni longè aliam faciem religioni indu- gyptum , & Ægyptios in Aſyriam & fervituros Ægyptios xerunt,negantes, Jeſum Chriſtum effe filium Dei, & fuif- | Affyriis. Novimus , imperium Romanum poffeffum à Pa- ſe, , antequam naſceretur: ( quanquam dicant , illum eſſe pa vocari fpiritualiter Ægyptum Apoc. 11: 8. Et Papæ Spiritum Dei) & negantes, eum eſſe paffum pro peccatis. adverſarium præcipuum effe Turcam , qui juftâ ratione neque recipientes integrè fermonem propheticum aut A- Afyrius nominari poteft. Dubium eft , an, quod ibidi- poftolorum ; & ei adjungentes falſas prophetias Mahume-citur de adventu Affyrii in Ægyptum, & de ingreſſu Ægy- dis, & Judaica dogmata renovantes. Hoc regnum ter- ptiorum in Aſſyriam, debeat intelligi de rebus olim factis, tio loco venit, & omnes colores hujus animalis habet. an de rebus gerendis,poft implementa verſuum præceden- Imprimis pardi effrenatam rapiendi & laniandi ayidi-' tium. Sed hoc non eft dubium, quod hic dicitur, Ægyptii fer- 36 Ο Β S Ε R ν Α Τ Ι Ο Ν Ε S ز mè fervient Affyrio,(fic enim poffunt verba TVN ng 1999 ex $. 38. Habebat decem cornua. Hîc per decem cornua plicari; & nulla eft ratio , quare non debeant fic explica- aliud quid intelligimus , quàm Apoc. 13: 1. 8 17:7.12. ti: & exemplum deſidero, ubi in ifta phrafi ns notet intelligendum eſt. Decem reges in Apoc, eodem tempo- cum. Ellipfis etiam dura eft. Servient Domino. Si Ser re cum beſtia habent regnum: hi decem reges non fimul vient cum Aſyrio, fervient, cui Aſſyrius , donec & Af- | regnant , & cornu parvum poft eos exiftit, hoc eſt , poft- fyrius convertatur: quod deinde dicitur verf. 24.) quod igi- quam illi inceperant effe,& tres de primis coram eo cadunt . tur ibi dicitur , fervituros Affyrio, fi Pardus eft Affyrius, Qui per decem cornua intelligunt vel decem poteftates dubium non eſt, pertinere ad explicationem verborum Romanorum , vel decem primos Cæfares, vel decem re- Danielis ; dominatio data eft ipfi. Efaias præterea cap. 30: ges Syrorum atque Ægyptiorum, nobis coguntur conce- 31. dicit, Aflyrium baculo percufurum , fimulque prophe- dere, ut & nos non de unà regnantibus ea interpretemur, tat, Aſſyrium propter vocem Jehovæ confternatum iri. Et fed de regnantibus fucceflivè. Ut verò id oftendamus non cap.31:8. Affyrium caſurum effe gladio non hominis. Quod improbabile effe , folum hoc argumentum nobis fufficit, fortaſfe etiam de poſteriore tempore intelligendum eft. quòd perinde in imagine cap. 2. quatuor imperia fimul o- Zach. 10: 13. dicitur, dejectum iri erectionem Aſyrii , & ftenfa funt, quæ tamen non fimul & eodem tempore fue- ſceptrum Ægyptii abiturum. Quanta igitur adhuc domina- runt. Ita & in tertio animali quatuor dynaſtiæ , quæ tamen tio tertio animali fit danda, paulò obicurius videtur. Di- unà non ſunt, fimul in ſuo fymbolo oftenduntur . Si intelli- um eft Efa. 33: 19. aliquam partem Ecclefiæ non esſe geremus decem reges uno tempore exſtantes , neceſſe eſſet vifuram homines barbaros , vifuram autem eſſe terram la- id intelligi vel ratione totius periodi hujus animalis , vel tis ſpaciis, Alioqui ſatis ex dictis patet, tertium animal fuif- ratione alicujus temporis. Illud effet audax poftulare : ſe tånquam majſam plumbeam, comparatam ad coercendum quum prophetia aliter commodè poflit explicari . Alterum regnum injuſtitie. Zach. 5: 8. etiam ex hac prophetia fine audacia definiri non poteft. Verf . 7. Animal quartum. Si rectè conſtituta funt Tamen ex Apocalypſeos cap. 17: 12. intelligimus , poſſe animalia tria præcedentia, non poterit ignorari quartum.Id dici decem reges cum beſtia regnantes récen de gev, eodem enim pofterius eſt tribus, non abolitis , ſed ut cum illis po- tempore. Non poteft à nobis negari , tres reges uno tem- tuerit conjungi. In hoc ſine dubio præcipuè reperiri de- pore regnantes coram creſcente cornu effringi: & fortaſ- bent, quæ de beſtia prima dicuntur Apocal . 13. Quod fis id verum vidit feculum noftrum : ſed tum decem cor- etiam ipſa prædicata oftendunt. Neceſſe eſt etiam , hoc nua fient pofteriora parvo cornu; quum ſint priora. Ta- animal effe octavum illum regem, de quo Apoc. 17: 17. men nihil impedit , priora dici ratione poteftatis, licet Ex Gallia, parte imperii Romani, prodiit. Franci tamen effractio fiat in perfonis hæredibus poteftatis à patribus erant. Exarchatum eripuit Longobardis eumque Papæ acceptæ, cum parvo cornu luctantibus. Sed, quum et- tradidit. Ita Leonis veftigium in Occidente fublatum eft. 1 jam de fucceffivè fummi gradus dignitatem obtinenti- Quin & nomen Imperatoris Romani in ſe tranſtulit. Ini- bus interpretari poflimus , quid vetat id facere ? Opti- tium hujus regni eſt poſt initia Muſulmanorum. Ideò ergo hoc intelligimus de familiis regnantibus ac ſu- quartum hoc animal ordine eft. Non tamen inde fequi- premum gradum poteftatis habentibus. Eæ decem fue- tur, ei nihil negocii eſſe cum tribus prioribus. Nam revera runt uſque hactenus: prima Carolina , fecunda Saxonica, cum Leone habuit negocium , cujus dicionem hoftibus tertia Salica, quarta Suevica , quinta Hollandica, ſexta ereptam Papæ attribuit : eum verò in Oriente agnovit . / Anglica, feptima Auſtriaca, octava Naffovia , nona Lucel- Urſum verò devoravit. Cum Pardo luctatur adhuc. burgica, decima Bayarica. Et per cornua intelligere fami- $.33. Daniel dicit , hoc animal fuiſſe metuendum da lias regnantes non inſolens Danieli. Nam Perfarum & terribile. Intelligitur regnum Caroli M. ac ſucceſſorum Syrorum atque Ægyptiorum ſucceſſorum Alexandri fin- ejus, tum in imperio Germanico, tum in Gallia. Sed cum gulis cornibus notantur dynaſtiæ cap. 8. Et tutò poffu- hoc animali etiam debent intelligi cæteri reges , quos cum mus in his familiis acquieſcere , quia non plures nobis con- eo conjungit Apocalypſis cap. 17. 12. qui acceperunt po- fiderandæ funt , quàm, quæ fuerint, dum agatur judicium. teftatem cum beſtia eodem tempore. Ita Spiritus propheticus apud Danielem cap. II: 2. qua- S. 34. Et per dentes ejus ferreos poffumus intelligere tuor tantùm reges Perfiæ dicit, cùm tamen plures fue- omnes illos, qui poteftatem habent cum illa beſtia. Ter- rint. Ita in regno Seleucidarum fiftit in Epiphane, tan ribilis ea non tantùm omnibus aliis regnis, fed & imprimis quam ultimo regum, & reliquos omnes præterit , quia fanctis. Quòd niſi Deus hoc animal inteftinis bellis gra- non merebantur appellari reges , vel memorari . Jam enim viflimis premeret, quid cum ejus terribilitate comparari | Romanus axioma Regis occupaverat ſub Epiphane. Vide, poffet: imprimis, poftquam hujus animalis quædam mem quæ de illis dicimus in locis de Antichrifto pag. 77.ed.pr. bra viam invenerunt ad opes totius mundi convehendas. S. 39. Verſ. 8. Cornu aliud parvum aſcendit inter illa. Legendus hîc etiam Ezechiel cap. 38. & 39. explicans Ergo , ut regnaret eodem tempore cum illis. Verf. 24. potentiam & terribilitatem hujus regni. Nam hîc eft Gog dicitur : ipfe diverſus erit à prioribus. Nam non erit prin- & Magog. Nullus in prophetia locus eft Gogo & Mago- ceps talis, quales alii reges , ſed per mendacium obtine- niſi in periodo hujus animalis. bit poteftatem in omnibus regnis tanquam propheta aut $. 35. Dicitur comediſſe & comminuiſſe , & yſ. 23.co- Deus. Et nihilominus regnuin ejus erit de hoc mundo. medijſe totam terram &illam triturasë & comminuiſſe . Quod non ejuſdem generis rex futurus fit , ut cæteri, id Notum eſt , Germanos & Francos , & iis confederatos ex actibus ejus apparebit . Significatur autem, qualifcun- populos , aut quocunque modo conjunctos, paſlim res que ille fit, pofterior temporali poteftate regia in hoc magnas gefliſſe, in Europa, Aſia, atque Africa. Et, fi pla- regno , quam poteftatem decem reges five regnantium fa- cet vocabulum terræ extendere, Indiæ & litorum Afiæ,& miliæ fucceflivè erant habituræ. Ex quo etiam illud prom- Americæ conculcatio ab hoc animali facta eft. Reges enim tum eft intelligere, quòd creſcendi occafionem nacturus Occidentis inter fe cohærent & conſociati funt per volun- fit ex favore & liberalitate regum , qui priores ipſo futuri tatem unam ſerviendi & poteftatem fuam tradendi ei mul erant. Papa plurimum debet Carolo & filiis ejus, maximè titudini , quæ fe fubjicit Pſeudoprophetæ , Meretrici: Ludovico , qui Pius vocatur. Nam ab illis aecepit terras quæ multitudo ab illis vocatur Ecclelia. multas. Accedit, quòd iidem inftituerunt multos novos $. 36. Reliquum pedibus ſuis conculcabat. Hæc beftia Epiſcopatus , eoſque non mediocriter ditarunt ; qui gentibus , quas redegit in poteftatem, magnum jugum im- Epiſcopi deinde ſe pro principibus geſſerunt. pofuit, nempe ferendi erroris & legis injuftitiæ. $.40. Et tria de cornibus prioribus eradicat a funt coram $. 37. Atque id diverfum erat ab omnibus animalibus. eo. Vide & vſ.20.&24. Ex his intelligitur, non potuiſſe id Quia nempe ſub hoc regno demum manifeftatur Antichri cornu ſtatim ad fummum faftigium pervenire , fed habuiſſe ſtus : & fub nomine Catholicæ Ecclefiæ eft Antichriſtia certamen cum tribus regibus illius ordinis , qui prior illo num. Igitur non reperitur in hac beftia fententia ullius eſt. Habuit Papa certamen cum Othonibus ex familia Sa- præcedentium animalium , inque hoc regno longè alia xonica : qui partim extincti ſunt fine pofteris; partim in conftitutio tandem extitit , quàm antea. cognatis ea familia humiliata fic eft coram Papa, ut Lotha- rius ſe Papæ ſubjecerit. de quo verſus eft : go, Rex D A N I E L IS CA P.. VU. Rex venit ante fores, jurans prius Urbis honores , pletarunt ipſum, ea fpe , ut familiæ ſuæ ipfius favore di- Mox homo fit Pape, recipit, quo dante, coronam. gnitatem ſuam retineant; quòdque is honor ipfi datur , Siquis tamen putet, non tam commodè domum Saxoni ut reges coronet : quòdque omnes Reges, dum jurant cam dici eradicatam & humiliatam coram parvo cornu, & defenfionem Catholicæ religionis , ſimul per errorem ju- reputet , quod in Lothario factum eft, ferius fuiſſe ; & rant defenſionem poteftatis ipfius ; quòdque populi nullos eum egiffe, ut amicum Paparum : fortaſſe non minùs re- | alios reges ferunt, quàm qui ipfi dant poteſtatem ſuam. Stè ſubſtituemus Carolinam familiam, cui Papæ objece- Nam Beftiæ in his omnibus regnis præcipuus vigor & va- runt Italos Imperatores ; unde factum eſt, ut Germa- | lor eſt. niam non teneret; donec etiam in Gallia periit & extin $.44. Verſ.21. Videre perſeveravi, eg cornu hoc faciebat &ta eft. Ex Salica familia fuerunt Henrici, quorum cum bellum cum ſanctis. Conf. Apoc.13: 7. Subintelligitur, ani- ſede Papali ſuper inveſtitura Epiſcoporum magnæ fuerunt mal hocfive regnum hoc habere permixtos ſančłos. San&ti lites. Donec Henricus Quintus eam coactus eſt cedere autem ſunt, quorum peccata ablata funt,quorum corda pu- Calixto Ann. 1122. Tunc dicitur Ecclefia creviſſe in mon rificata funt, qui jufti ſunt, qui ſe non commaculant cum tem magnum. Poft hunc Lotharius Saxo Papæ fupplex mulieribus, h. e. qui non ſcortantur cum multitudine ulla , fuit. In Suevica familia fuit Fridericus Barbaroffa, cu ut eam fequantur in di&tis & factis. Subintelligitur etiam jus cum Papa acerrima certamina notiſlima ſunt. Ea cer hoc: San&tos non credere verbis illius magnis, neque tri- tamina continuavit Fredericus Secundus excommunica- buere illi cornu ſpiritum , fed redarguere dicta , quæ non tus à Papa. Qui, cum in Palæſtinam profe&tus effet , & funt x7 to 24megape peſsov ſecundùm id, quod ſcriptum eſt ; quæ- ibi Papam adverſum & proditorem expertus eft. Dein- que non convenit dicere fratribus : &, eos in apertum ve- de à Papa depofitus eſt Ann. 1245. Unde conſequuta eft nire atque ita eos probari , quemadmodum dicit Pf. 11:5. diſſenſio Guelphorum & Gibellinorum. Mortuus is eſt|Fehova juſtum probat . Cæterùm bellum fecit iis : h. e. aſper- Ann. 1250. Filium ejus Conradum Innocentius perſe- rimis ſententiis & perſequutionibus illos ftuduit extingue- quutus eft . Eum interfecit Manfredus Frater, qui & ipſe re vel à veritate agnita depellere. å Papa Alexandro Quarto excommunicatus eft. Conra $.45. Et prævalebat illis. Hæc explicantur in verſ. 25. dinus Conradi Filius ex ſententia Papæ Clementis Quarti per hæc verba, Sanctos excelforum five Altiſſimorum abole- decollatus eft. Ann. 1268. Heinſius vero Frederici filius bit : & mox , dabuntur in manum ejus. Ibi Sancti dicuntur mortuus eft Ann. 72. Poft longum interregnum tandem Sanéti Altiſſimorum, h. e. Sancti Dei, qui eft Altiſfimus , Rudolphus Habfpurgenſis Imperator factus eſt Ann. Pater & Filius & Sp. S. Et intelliguntur horum eſſe & iis 1 273.Illæ igitur familiæ tres Excommunicationis Papalis facri facti. Nam San&tum etiam illud eft , quod eft Sanéti fulmine tactæ interierunt. Poft illa tempora Imperatores qui autem Altiſſimorum funt, liberi ſunt ab omni fervitute Italiam vitarunt, qui veftigiis terrebantur , quæ videbant alterius & nemini ſe fubjiciunt,niſi Altiſſimis. Præterea in- in Italiam , fed non ex Italia. Ita folebat Rudolphus joca- | telliguntur habere acceffum ad Deum atque ei fe offerre ri , utens hoc verficulo: victimam vivam, ſacrificia juftitiæ, Deut.33:19. & habere Quia me veſtigia terrent , focietatem cum illis, qui in cælo ſunt. Nam, qui ſunt fan- Omnia te adverſum Tpectantia, nulla retrorſum. cti Deo , ut Sacerdotes & ut facrificia , illi non fecundùm 5.41. Et ecce oculi , &c. Per hoc fignificatur émono mcarnem aut literam ſanctificantur ad locum aliquem terre- & ištríc. Eodem modo tribuitur Pſeudoprophetæ Apo- ftré, qui dicatur ſanctus præ alio. Hofce igitur abolebit,h.e. cal. 13. Habebat cornua duo inftar agni, & imagini beftia abolere incipiet, non ut faciat illos deficere & relinquere dabatur fpiritus. verf. 15. ,. Ut oculi hominum. Ita poteft legi: ut notentur humani $.46. Et dabuntur in manum ejus. Ut nuſpiam fint li- oculi, qui in iſto cornu in viſione aliquid fignificent. Pof- beri, ſed cogantur vel mori, vel tacere, vel latere. Additur ſunt autem ſignificare aftutiam aut humanam ſolertiam ac etiam tempus. Per tempus eo tempora dimidium temporisa prudentiam fuperiorem omni regum aliorum prudentia. hoc repetitur cap. 12: 7. ubi , quod hîc dicitur 299 dicitur qua effectum eſt , ut regnum illius cornu conſtabiliretur & yn dimidium: & Apoc. 12:14. ubi legimus pelou nauigi's conſervaretur. Eft opus , in quo viget cvépyesce & subvã dimidium temporis. Sed Daniel hîc ei menfuræ temporis & Tu av ou polevad of zrovneius cu Tois êtreceriors. Poteſt etiam attribuit pugnam illius cornu in fanctos. Apocalypfis au- legi, ut oculi hominis , i. e. Filii hominis, cui foli nomen tem ei attribuit nutritionem mulieris in deſerto agentis. hominis competit. Nam omnes homines degenerarunt ab Quæ conjuncta funt. Nam hoc cornu , quod loquitur ma- eo , qui homo primitus creatus fuit. Solus filius hominis gna juxta Altiflimum , venit in nomine Chriſti & poftulat ſanctus eft & imaginem Dei habet. Illius fe vicarium ja- uſerpationem nominis ipfius, & populi facultates ſuas li- Eat ille Rex, qui per cornu parvum notatur. beraliter erogant, ut proferatur regnum Chriſti. Sic e- $.42. Et os loquens magna. Reſponder verf. 25. Et nim putant regnum Chrifti propagari , quando propaga- verba juxta altiſſimum loquitur. 75? propriè ſignificat ad tur regnum Beſtiæ. Et revera utrumque propagatur fi- latus. quod valec juxta. quidam vertunt contra. Sed, fi mul. Per verba veritatis propagantur fancti & multipli- ve intelligas , quòd loquutus fit tanquam vicarius Dei, cantur, quibus Deus dat illuminatos oculos mentis, ut five quòd loquutus ſit hic Rex contra Deum , five , quòd veritatem per ea cognoſcant ejuſque amorem recipiant. In loquutus fit, ut Deus & fe declaraverit effe Deum, gran ore cæterorum , qui veritatem ignorant, & non quærunit, dia fine dubio loquutus eft. compara Apoc. 13:5.6.11. fed falfitatem amant , verba illa ſunt verba blanda, adula- & 15. 16.17. Pfal . 73: 8.9. de his: Ex alto loquuntur : toria , abnegatio odii: quorum ſuperſtitione regnum cor- ponunt os ſuum in cælo. Loquuntur tanquam de cælolo- nu firmatur. Solet Daniel per il tempus intelligere an- quentes, quum ipforum fit ex terra loqui. Joh. 3:31. Pfal. num. Vide cap. 4:13. Annus ex duodecim menſbus 94:20. infamat thronum , qui ab hominibus putatur effe compoſitus habet 360. dies. Hic numerus ter fumtus ad- conjunctus & aſſociatus throno Dei. An ſociabitur tibi | dito dimidio facit mille ducenta & ſexaginta , quot dies thronus nequitiæ ? Apoc. numerat cap. 11:3. Eadem numerat menſes qua- $.43. Verf . 20. Et ſpeciem magnam præ fociis ſuis. La- | draginta duos cap. II: 2. & cap. 13.5. Tot menſes ſunt tiùs patet Imperium ejus , quàm Regum illorum , inter annorum trium & dimidii. Apertum eft, Spiritum in A- quos ſurgit. Quia, cùm iſti reges finguli ſuo tempore ha- | pocalypfi voluiſſelucem facere huic loco. Eadem cap. II. beant regnum primarium quidem , ſed cum aliis regibus v1.9.dicit tres dies & dimidium fed,quemadmodum 1260. multis; hoc cornu habet regnum in regnis omnium. Vi- | dies funt totidem anni: ita tres & dimidius dies ſunt anni delicet non tantùm in loco , cujus Rex dicitur Imperator annorum. Nam anni mille, de quibus eft c. 20:2.3.4.5. in Romanus ; fed etiam in locis cæterorum Regum, qui po- illo ſpacio comprehenduntur : quod indicat convenientia teftatem fuam dant Beftiæ. Et ad potentiam ejus facit, prædicatorum. Ante Danielem Hof. 6: 2. ad hoc tem- quòd omnes, qui loquuntur in illis regnis, loquuntur ver- pus oppreffionis ſanctorum alludit. Vivificabit nos poft bi- ba ejus, & omnis illorum honor atque auctoramentum duum, die tertio faciet nos reſurgere, er vivemus coram ipſo. pendet ab ipfo, & quòd potentiffimi in populis agris locu- | Cæterùm , quod de hac quatuor temporum diverfitate di- D cicur , 38 Ο Β 5 Ε Κ ν Α Τ Ι Ο Ν Ε S citur, id quoque referri poteft ad quatuor voces, de qui- | omni mutanti Euangelium femel prædicatum. Hoc dicit bus eſt Apocal. 14:2. &6. Nempe quòd fancti non uno Apocalypſis zosparus ſignaturam ponere in frontibus in teinpore , neque uno modo fe patefecerint, & ter com- dextris manibus Apoc. 13: 16. ubi debet effe fixa lex Dei. prefli fint, quarto autem tempore comprimi non potue- Exod. 13: 9. riat. Quod etiam Daniel innuit, quum dicit, San£tis ju $.49. Verſ. 9. Donec folia pofita funt & permanens die- dicium datum effe, verf. 22. rum conſedit. & mox verſ. 10. judicium confedit & libri $. 47. Interim verf. 25. amplius dicitur de molitione | aperti ſunt. Hoc tangit breviùs verfu 22. Et judicium da- hujus cornu: & cogitabit mutare tempora & legem. Muta tum eſt fantis Altiſſimorum. Et rurſus verf.26. ca judicium re tempora aliquando generalius fignificat, ut cap. 2:21. confidebit. Per hæc fignificatur , ut planum eſt, non ali- Atque ita non eft alienum ab hoc cornu. Cogitatio enim qua contradictio aut redargutio. Nam, niſi contradictio illius eft transferre reges & regna nova erigere ; & con- | aliqua facta fuiſſet, San&tos non oppugnaffet. Hoc fignifi- tendit , fibi fummum magiſtratum in mundo datum eſſe, catur; ſanctos collocatos eſſe in thronis ad judicandum & animam omnem ſibi debere effe fubjectam. Deus mu cum Chrifto , hoc eſt, ita , ut appareat , Permanentem tavit tempora in gentibus , ut tempori ignorantiæ fucce- diebus in medio ipforum effe, & loqui & judicare in mea dere tempus lucis. Deus habet tempus tolerantiæ , ha- dio ipforum , & verba ipfius propria audiantur & cogno- bet etiam excandeſcentiæ. Hoc cornu putat , ſe neceffa- fcantur. rium effe, ut tempora ita mutentur in mundo: ſuum effe $.50. Hic confeffus diſtinguendus eft à thronis, quos facere varegu dextov, tribuere populis remiſſionem pec- Johannes vidit poni Apocal . 20:4. in quibus non tantùm catorum, Eccleſiam convertere ; & rurfus per excom- quidam conſederunt , fed etiam, qui ſederunt in eis , eis municationes fuas populos ſubjicere iræ. Sed Deus di- | judicium datum eſt: h. e. eis data eft poteſtas judicandi ſtinxit duo tempora, imprimis id, quod anteceffit re fine Eccleſia , & tanquam judicibus; à quorum judicio gnum Dei, & id, quo regnum Dei revelatur. Cogi- | non poſſet provocari. A quibus thronis & à quo judicio tat cornu hoc antiquata reducere & renovare, & nova ab- Johannes diſtinguit thronum candidum magnum, & fe- olere. Poterat olim facrificium offerri in terra , tanquam dentem in eo, à cujus conſpectu fugit cælum & terra & ad expiandum peccatum: quod tamen revera peccatum inſulæ ; & judicium , quod actum eſt , libris apertis , h.e. expiare non poterat. Poftquam Chriſtus ſe ipſum obtulit, per demonſtrationem ex Scripturis. Et hoc eſt judicium, eſt remiſlio à prophetis promiffa , & non eſt amplius ob- de quo loquitur Daniel: quod eſt judicium Permanentis latio pro peccato. Atqui hoc cornu inſtituit , ut facrifi- dies , & ſanctorum , qui ex libris apertis judicant, datum e- cium quotidie offeratur pro peccatis vivorum & mortuo- nim eſt ſanctis Altiſſimorum : non hominibus certis, qui rum , abfque quo ea remiſſa non ſint in fide Chriſti. Po- ſedent in thronis. San&ti autem judicant, quando ex fcri- terant olim cibi quidam ad tempus prohiberi, tanquam pturis per demonſtrationem Spiritus juftificant veritatem impuri & inquinantes, quia homo adhuc habebat con & damnant omne mendacium in nomine Chriſti. De quo ſcientiam peccati ; qui ea lege impurus arguebatur: poft- | judicio promittit Pfalm. 94:15. Ad juſtitiam redibit judia quam Chriſtus purificationem peccatorum attulit, purus cium ; quod ſequentur omnes reéti corde. non, qui homines eft homo , qui credit; purus eft ei omnis cibus per fermo- intuentur, fed, qui bonam conſcientiam habere ſtudent nem Dei & interceffionem Chrifti. At cornu hoc vetat & eam habent, Deum folum quærentes & amantes & ei cibos certos certis diebus, tanquam illis diebus inquinan- ſoli obedientes ac verbum ejus ita retinentes , ut ſciant , fe tes propter præceptum ſuum ; quafi adhuc uſus rerum Dei cum Deo facere. lege ulla poſſet dici coinquinans peccatorem fidelem. 0 9.51. Primarius judex, cujus ſunt Sancti, & cui auſcul- lim erat mons domus Dei, ubi ſedebant ſeniores , quibus tant, cum quo loquuntur & à cujus fententia non diſce- cogebatur populus Dei obedire: qui dii vocabantur, quip- dunt , eandem mentem habentes, & eandem veritatem pe vicem Dei placita imponentes cum poteftate, & indi amantes & approbantes , eft permanens diebus , hoc eſt, is , cantes verbum Dei, tanquam Deo ipſis præſente & per cujus dies non tranſeunt & anni non finiuntur. Pſ.102:28. illi non omninò fideles extite- Nam pny dicitur de re permanente. Vide Efai. 23: 8. runt. Poftquam Chriftus rex factus eft , pofita eft lex Dei Quanquam Deus nofter non eft novus (vide Deuter, 32. in medio omnium , & nemo eft, qui docere poflit eum , Vf. 17.) tamen veremur eum antiquum dierum appellare. qui eam habet fcriptam in corde, quòd non cognoſcat quod propriè fonat Tiedosov, jei vel 12%. Eft hîc ufitatum Deum , fed ſua vel doctrina vel lege indigeat ad cogno- | in fcripturis ogórwegv. Nam ſolent Deo attribui anni ac ſcendum Deum. At cornu hoc magna loquitur , & ma dies, ſed cum additione, quæ æternitatis immutabilita- jora , quàm unquam ſeniores locuti funt. quibus quidem tem & à tempore diſtinctionem notat : quale eft: Dies concredita funt oracula Dei, ut ab eis peterentur: quique ejus non finiuntur. Ita hîc: permanens dierum: cujus dies quodammodo legiſlatores fuerunt: fed non dixerunt, ſe non prætereunt. Notatur ergo o eido, o album. Is accepiſſe verbum & legem aliam , quàm , quæ ſcripta eſt . porro deſcribitur , quòd veſtis ejus fuerit inſtar nivis albæ Hoc cornu dicit: fibi concreditum eſſe verbum Dei, & | & capillus capitis ejus inftar lanæ puræ. Quo notatur , abfque fuo nomine ſciri non poffe, quod fit verbum Dei, eum non agnoſcere pro fuis, niſi fandos; quemadmo- neque abſque ſua interpretatione intelligi , neque euées dum ipſe ſanctus eft. Ad phrafin explicandam poteft con- immediatè inſcribi cordibus omnium fidelium à Deo : & ferri Pfalm. 45: 9. Sint igitur illa diſtincta , habet ſan- per id, quod ad omnes pervenit, non cognoſci Deum: &tiſfimam carnem & fancti dependent ab ipſo & ſunt or- & fe habere verbum aliud dignum receptione & neceffa namentum capitis ipfius. Cum iis autem, qui impuri funt, rium ad cognoſcendum Deum : & poffe leges præſcribe- nullam habet communionem. Solium ejus ſcintille ignis. re: & in eis non poffe errare : & propterea ſibi ſubjici de- ! Ubi regnat, ignem facit. Habitat in corde calido , ubi bere etiam , qui in Ifraële dicebantur Dii , ( veluti Aharo- charitas eft, ubi ſedes ejus eft. Sed regnum ejus inaccef- nis filios ) qui tamen foli Deo fubjiciebantur & eo ſolo fum eft hoftibus, qui ei ſunt, ut palea ad ignem. Rotæ ejus minores erant. Olim impuritas legalis erat, fi quis conju: ignis ardens. Regnum ejus Beátery five vim facit, Matth. ge eſſet uſus , & non poterat facrificium offerre , donec el 11:12. progreditur cum flamma ignis. Pfal. 50: 3. & eft ſet purificatus: quæ impuritas legalis ceffat in N. Teſt. efficax. Hoc cornu omnes conjugatos dicit effe impuros, & vetat $.52. Verf. 10. Fluvius ignis manabat & exibat à co- ad ſuum altare accedere , quia facrificiurn offerre non pof- ramipſo. Intelligitur vérizoongice & my blanc. Hæc de- fint: quanquam concubinarios & fcortatores non arceat fcriptio addita eft, ut intelligatur , quomodo Chriſtus regnet , & quomodo judicet, &, quòd non indigeat ope $.48. Et legem. Hoc eſt docere aliud, præter id, quod hominis ad regnum fuum , & quòd illud intra nos fit & à feculo auditum eft, & quod in Euangelio annunciatum fentiatur in corde, neque fpeétetur oculis anggonen? @so eft: cùm tamen , quod Jeremias dixit , femel lex Dei in Refpondet, quod eft in Apocalypfi cap. 14:1, Ecce d- publico fit propoſita, nec tantùm propofita, fed etiam ex- gnus ftans ſuper monte Sion, cum eo 144000. habentes now plicata ad omnem conſcientiam, & ävágurese di&tum fit men patris ejus fcriptum in frontibus. 'Confeffio fidei in Deum, ab eo. IN D Α Ν Ι Ε Σ Ι S CA P. VII. 39 Deum , quæ oritur ex corde , in quo fides eſt à Sp. S. , eft | minatu. At verſ.26. dicitur Transferendum effe dominatum fignum exercitus Chriſti. ad profligandum atque perdendum uſque ad finem fuo nem- $.53. Millies milleni miniſtrabant ei. Non eſt ſolus, pe tempore. præſto ſunt ipſi Sancti Angeli, qui mittuntur propter eos , $.59. Credibile igitur eſt , totam Babylonem aliquan- qui hæreditaturi ſunt falutem. do nuſquam fore. Propterea autem verſu II. dicit : Hæc $.54. Et myri as myriadum coram eo ftabant. Habet e omnia confecuta eſſe à verbis magnis , quæ loquetur cor- tiam populum, quem ipſe cognofcit & à quo cognoſcitur. nu: quòd imperium hoc dirui oporteat, ut non audian- Joh. 10:14. Et hi non ſunt pauci. Apocal. dicit 144000. tur amplius verba illa magna , quæ etiam occafio fuerunt cap. 7:4. 8. & cap. 14: 1. interfectionis ejus & lacerationis. Nos ita interpretando $.55. Cum Chrifto confederunt & alii . Fudicium con- fequuti fumus lectionem, quæ eft in Codice Plantiniano , fedit, i.e. datus eſt fanctis locus ad conſidendum alicubi. & interlineari, quam etiam Waltonus exhibet. Sed ma- Confeffus feniorum inſtitutus eft , & in conſeſſu libri aper- nufcriptus Bibliothecæ noftræ non habet No Ixv in ti ſunt. Reliqui fan&ti ſtantes unà judicarunt. Nam ſanctis fingulari , fed nin NY in plurali. quod fignificat, judicium datum eft. Sic & Apocal. 20:12. Teſtes Dei reliqua animalia. quod multæ verfiones fequuntur. Ma- qui interfecti erant , & jacebant in foro civitatis magnæs forah etiam hîc annotat, ter reperiri. Nemipe ter reperitur furrexerunt in pedes ſuos & aſcenderunt in cælum. Apo- Nin plurale, animalia, fi & Vf.12. fic legimus. Verf. 7. cal. II:II. Sacris libris tributa eft fua auctoritas, & cæ- perunt homines eos legere, & coacti funt hoftes verba 12. 17. Rab. Sol. & Aben-Eſra & R. Saadjah etiam le- eorum audire & illa redargui ſe pati. Hoc eſt Euan- gerunt plurale. Hic explicat in 1992. Secundùm per gelium æternun. Apocal . 14:6. Non intelligitur hîcju- hanc lectionem hæc erit interpretatio : Et reliqua animalia dicium ultimum ; quia eſt judicium de verbis grandibus quod attinet , ablata eft dominatio eorum, & prolongatio in cornu parvi, quorum occafione beſtia laceratur & profi viventibus data eſt ipfis uſque ad tempus & opportunitatem. gatur; ut deinde omnis natio & gens ſerviat populo, qui id directè oppofitum erit vſ.26.ubi dicitur, quarto animali ſunt San&ti Altiſſimorum. non tantùm adimi poteftatem, fed etiam id perdi & profli- $.56. Videre perfeveravi , tunc à voce verborum magno- gari ad finem ufque. Quòd nempe cæterorum imperio- rum, &c. donec occiſum eſt animal. Confero , quod eſt rum non ftatim corpus deleatur, etiamfi dominatio aufe- Apoc. 17; 16. Et decem cornua , quæ vidiſti ſuper beſtia, ratur : quarti autem cum dominatione etiam corpus pro- ii odio habebunt meretricem e defolatam facient eam fligetur. Quemadmodum cum poteftate fynedrii, fácera nudam. & carnes ejus comedent, & ipſam comburent igne. dotio & templo tota Judæorum reſpublica profligata eft Quanquam enim hoc de meretrice dicatur, quæ fedet in Be- (quæ olim erat beſtia huic recenti fimilis ) ita hæc beftia ſtia, hoc eft, de Pſeudopropheta & imagine Beſtiæ ; ta- occiditur & comburitur , & non eft amplius , quando tol- men pertinet etiam ad Beftiam, ut patet ex verf. 17. &, litur nomen, quod nominat , & locus nominis , & reges quia Beftia cum Pſeudopropheta prehenditur & conjici- non dant ei poteftatem fuam. Potuerunt eſſe nominati tur in ftagnum ignis. Apocalypf. 19:20. Diſtinctè dicit Catholici mentientes Chriſto, etiamſi non haberent re- Daniel : Occifum eft e perditum corpus ejus ớ traditum gnum ; Arriani fimiliter ; ut & Muſulmanni , ablata po- eſt ardori ignis . Minus eft, quod primum. Gradata in- teftate , eſſe poſſunt ; at non poffunt effe Papiftæ. fi non fit telligitur deſtructio. Eft occiſio, laceratio corporis, fru- Papa prophetans , aut cathedram tenens , aut reges ei pote- ftorum conjectio in ignem. Occifio poteft intelligi ſpiri- | ftatem fuam dent. Etiamſi igitur fic aboleatur hoc re- tualiter. Nam in Ezechiele 39: 11. dicitur Gog & tur- gnum, nihilominus tamen poterit Chriſtus veniens ad ju- ma ejus eſſe fepelienda. Quando autem ii, qui videbantur dicium invenire gentes mentientes Chriſto, irriſores, fecu- vivere , comperiuntur & demonſtrantur mortui, occi- ros, doctrinis hominum obedientes, cupientes inftituere duntur. Poteſt tamen etiam intelligi languor beſtiæ, ut dominatum in conſcientias : quemadmodum nunc Judæi non habeat eandem potentiam , quam antea. Mauritius cupiunt reſtitui ſuum ſanctuarium, & id futurum fperant. Elector, Henricus II. Rex Galliarum, Soleimanus, fece- Sed qualia hæc finr, dies offender. Nobis ad futura præ- runt Carolum Imperatorem impotentem; is abdicavit ſe videndum, parum, fateor, ey gavoías eſt. Tantùm, quod imperio & regnis. Ferdinandus I. Maxiinilianus II. Ru- attinet ablationem dominarus etiam tertii animalis , eò re- dolphus II. in infirmitate ſua coluerunt Turcam , & quie- fero, quod eft Efai. 14:24. 25. Juravit Dominus : Si non, tè in imperio vixerunt. Corpus etiam laceratum est. Nam quemadmodum delineavi, ita exiſtit, &, quemadmodum con- ſecundùm tres religiones principes & civitates diviſa ſului , ita ftat: de frangendo Aſſyrio in terra mea, e quòd ſunt. Ita inter reges beftiæ aſſociatos non manſit concor- eum in montibus meis conculcabo:& recedet ab eis jugum ejus, dia , nec in omnibus fuit voluntas tradendi poteftatem eo ſarcina ejus ab humero ejus recedet. fuam beſtiæ, ut antea fecerant. Denique bellum exarſit $.60. Verf. 13. Et ecce cum nubibus cæli tanquam filius inter Hiſpanum & Belgas , in Gallia inter Ligam & re hominis veniebat, & ad permanentem diebus acceſſit, & coram ges, inter Hiſpanum & Gallos , inter regem Bohemiæ illo propè conftitutus eft . & Cæſarem Ferdinandum. Iſtis bellis animal hoc quar $.61. Verſ. 14. Et ei datus eft dominatus. Hiſce red tum igne crematum eſt. Quanquam necdum eſt bellorum fpondent , quæ funt verf. 18. & accipient regnum fan&ti finis. Celforum. Item verf. 27. Et regnum & majeftas data eſt po- S.57. Verf. 12. Et quod reliqua attinet animalis, trans. pulo fan&torum Excelforum. Hiſce collatis, apparet, per Fi- latus eft dominatus eorum. Ýf. 26. & dominatus ejus trans lium hominis in viſione fignificari populum ſanctorum , qui feretur ad profligandum. Convenit, quod eft Zach.10: 13. Deo Sancto Sancti ſunt, quorum znirsu pigu eft in cellisa Et fceptrum Ægypti recedet. Apocalypfis dicit cap. 16:9. Nam negari non poteft,per permanentem diebus, ſedentem in Magņam Civitatem in tres partes fore, a Civitates gentium throno , cum quo alii conſederint judicaturi , intelligi poffe caſuras & Babylonem magnam in recordationem venturam co Chriſtum regem judicem, cui datum eft omne judicium. ram Deo ad dandum ei poculum vini excandeſcentiæ iræ fue. Quod autem Ecclefia fignificatur per Filium hominis , ea cap.18: 8. Uno die effe venturas plagas Babylonis , & c. 19. hunc populum non ut coactum in unum & con- Ýf. 20. Vocatum iri volucres ad epulum magni Dei, ut come gregatum adductum iri ad Chriftum, ſed congregatum iri dant carnes regum , &c. & prehenſum iri beſtiamá Pſeudo- ex omnibus partibus terræ , ut ſinguli undiquaque conve- prophetam & conjetum iri in ftagnum ignis . Cæterùm & nientes & accedentes ad eos,qui coram rege ftabant (ut eſt Efaias c. 19:23. Ægyptios ſervituros Åſſyrio. Diximus , verſ. 10.) fiant unus populus, atque ita hic populus accipiat Aſſyrium pertinere ad tertium animal. Facilè autem co regnum ; nempe ut non amplius patiantur Jan&ti celforum gnoſcitur, Ægyptum eſſe quartum animal. De tertio ani- | afflictionem & oppreffionem beſtiæ quartæ , aut ullius be- mali di&um eft yf.6. Dominatus datus eft ei. ftiæ ; fed potius ubique regna & reges ipfis ſerviant. Quod $.58. Et prolongatio in viventibus data eft ipfis uſque ad attinet modum hujus congregationis, dicit Propheta : tempus o opportunitatem. Non totum hoc imperium fi- ſe vidiſſe Filium hominis venientem cum nubibus cæli, quo mul deftruitur: reſtant quidam, fed fine poteſtate ac do notatur primò celeritas , fecundò divina vis , tertid acceſſus notatur , D 2 40 OBSERVATIONES tatem. acceffus è longinquo , quartò conſpicua & glorioſa multo- | hoc notat Chriſti ſeſſionem ad dextram Dei, ut Saadjah rum ad Chriftum converſio. Confer Matth. 24:30.31. vult; quid erit ejus adventus cum nubibus cæliz Anad- Apparebit fignum Filii hominis in cælo, tunc plangent om ventus cum nubibus cæli præcedit ejus feffionem ad dex- nes tribus terræ. Et mittet angelos ſuos cum tuba ac voce ma tram Dei. Noftri concedent, Chriftum veniſſe ex alto , gna, e congregabunt eletos Dei à quatuor ventis ab extremo | quafi cum nubibus,& deinde aſcendiſſe in altum. quod do- cælorum ad extremum eorum. Item E1.60: 3. & feqq.& Ef. cemur Pſal. 68: 19. Eph. 4: 9. Sed quomodo hæc jungi 66:19.20. Poteft etiam quintò intelligi per nubium fubve- poffunt: Venit cum nubibus cælio pervenit ad permanen- &tionem, quòd converſi abftrahantur à rebus terreſtribus tem diebus? Deinde non poteft dici, Chriſtum demum ve- & à regno terreſtri & à cathedra terreftri ad celſa, & fo- niſſe, poftquam ultimum animal aut cornu ejus grandia lo- lium Chrifti. Eft enim populus ſanctorum , quorum patria cutum eft. Nam poft Chrifti adventum ventura erat de- & civitas eſt cælum. fectio. Quum confediffet ad dextram Dei, regnaturus erat $. 62. Quod autem dicitur , regnum dominationem inter hoftes & hoftes paullatim debellaturus, Pfalm. 110. illi datum iri , id intelligendum eft ratione capitis & regis. Longè igitur meliùs omnia fluunt , fi, quod Daniel per fi- Ita Apocalypſ. 11:15. facta ſunt regna mundi Domini no- lium hominis fignificari dicit, tantùm intelligamus , nempe ftri & Chrifti ipſius. Hoc dicitur in fcripturis regnare , ut populum, qui ſunt ſan&ti Altiſſimorum. Neque magis mirum 1. Corinth. 4:8. & Actorum 14:21. intrare in regnum videri debet , eum venturum cum nubibus cæli , atque id , Dei; quatenus id dictum pertinet ad totam Eccleſiam. quod dicitur , quoſdam tanquam nubem volare & tanquam Dicitur Deuter. 33:29. Calcare Celſa vel arces terræ eo columbas ad cancellos fuos. El. 60: 8. gentium. confer etiam Efaiæ cap.58:14. Satis regnat Ec $.66. Poteramus videri defuncti, quum interpreta- cleſia , quando reges & reginæ fiunt ejus curatores & nutri tionem dederimus verbis & rebus aptam: atque ita nulla ces, & gloriam ſuam inferunt in Civitatem Dei, Apocal. | alia demonftratione indigere , quàm ea , qua folemus uti: 21:24. &, quando pro Eccleſia militat populorum poten- Verba Spiritus Sancti non implentur citra intentionem e- tia & arma , ut nemo poflit illi nocere. Efai.23:18. dicit, | jus. Nihilominus tamen, quia certum eſt, velle Deum quæftum Tyri, h. e. Spiritualis emporii, ceffurum ſedenti- hæc fuo tempore intelligi, & fimiliter certum eſt, non bus coram Jehovah , ut edant ad fatietatem, & ad veftitum omnes intelligere hanc prophetiam ( quod manifeftum durabilem. eft: quia multi interpretes hæc multò aliter accipiunt) $.63. Convenit Prophetia cap. 2. Ýſ. 44. ubi dicitur: & eo ipfo indurari multos, ut judicium Dei adveniens Deum excitaturum regnum , quod in æternum non corrumpe non videant, & in id quaſi dedita opera incurrant, quia fur. Tantùm hoc obſervandum eft ante omnia, hoc re putant, ſe hæc aliter interpretari poffe; Judæi etiam hic gnum non poſſe fibi promittere, niſi ſanctos & quidem præ cæteris cæci ſunt', fecundùm verbum Dei, quod eft Janęłos Deo: h.e. nullos, nifi Deo addictos , & fan&tos | Efai.4.2: 19. Quis cæcus , nifi fervus meus, & ſurdus, ut an- Celſorum: & in id neminem intrare, niſi qui per fidem tol- gelus meus, quem mitterem iccircò non debemus deeſſe no- litur in altum , & ad Chriſtum propè accedit . neque aliam ftris partibus , quin omnibus modis demonftremus veri- eſſe rationem colligendi hoc regnum, quàm ut homines adducantur ad Chriftum : idque in eo confiftere , ut popu $.67. Imprimis negari non poteft, Deum voluiffe , ut li ei ſerviant ; quoad ftatum hujus ſeculi: h.e. ut reges non cognoſceremus , qualis futura fit cataſtrophe , quis even- impediant illud regnum, & gloriam-ſuam in id inferant; tus & exitus omnium motuum & bellorum in mundo. Di- non ut illi, qui de hoc regno ſunt, dominentur , ut reges cit Efaias, cap. 2:4. Non diſcent amplius bellum. Id, mini- terræ, aut fruantur admodum lautitiis terræ : quia regnum mum, ſignificat, non fore amplius, qui doceat, bellum effe eft San&torum , qui Celſis addicti funt, quorum hæreditas eſt inferendum religionis cauſa , aut profeflis religionem vea incælis. rain. Etiam Paulus I.Theff.5:3. innuit imminente adven- $.64 Multi per filium hominis intelligunt Chriſtum : tu Domini, quoſdam, quibus dies Domini veniat in ma- qui ex Pfalmo 86. ſæpe in Euangelio vocatur ó vòs 5 éy- lum, di&turos: Paxeft & nihil metuendum. Daniel autem in Spóre, filius ille hominis. Prophetat enim Pfalmus de Chri eo finit: Quòd omnes poteſtatem habentes populo fan&torum fto, dum dicit, Dominum viſitare filium hominis & ad Celforum ſervituri ſint & obedituri. Facies ultimorum tem- eum venire, & tum filium hominis primò minorari, deporum hæc eft. Erunt, qui poteſtatem habeant , in civita- inde gloria & honore coronari : quod verum eft in Domi tibus & rebuſpublicis. Erunt populi, nationes, linguæ.v.13. no viſitante potiſſimum, (qui, dum viſitat filium hominis, Hi ſervient populo Dei, h. e. nutrient eum , honorabunt, fit frater ejus) deinde etiam, propter communionem ejus, facient commodè habitare, ut tranquillam & quietam vi- in hominis filio viſitato. Rom.6:8. Epheſ. 2:5.6. Saad tam agere poffit, in omni pietate & gravitate. 1. Tim 2:2, jah ad hunc locum : 19273 IT'PP 17? ifte eft Chriſtus juftitia Fuſtus eft Deus: juſtitias diligit , h. e. rectè dicta & facta. noftra. & eum quidem venturum vectum afino , hoc eſt, Ideò rećti videbunt invicem faciem ſuam. Pfalm. 11:7. & faftu mundano, velut in equis : fed à Deo Facient igitur Poteſtates , ut fideles convenire poffint ad honoratum iri: Angelos cæli cum ipfo venturos. Id ædificationem & accenſionem charitatis. Homini Chri- pa- rabolicè notari per nubes cælorum. Quòd autem dicitur , ſtiano non poteft effe dubium , quin idem fit, quod prædi- admotus ad permanentem diebus , id explicat ex Pfal. 110: cit Apocalypfis c. 11:15. Fa&ta funt regna mundi Domini yſ. 1. Dixit Dominus domino meo , ſede ad dextram meam. noftri & Chriſti ejus. Ita plenitudo gentium intrabit: etiam Ifraël. Rom. II. Nihilominus erunt etiam tum irriſores Solomoh Jarchi etiam intelligit nung no regem Chri- & increduli, nihil mali fibi exſpectandum putantes,& non ftum. Aben-Efra citat quendam, qui idem dicit. Eum non corrigit. p), inquit , tantùm filius hominis eft populus ſan- cundo , & illud clarum eft, quòd fancti, quibus regnum agnofcentes , quæ erunt facta fecundùm prophetias. Se Etus Ifraël. dandum eft, fint ſan&ti Celforum , non populus fecundùm $.65. De hac explicatione dico , I.Certum effe, quòd literam populus Dei dictus, habens locos dietos fanctos per filium hominis in viſione five ænigmate debeat intelli- in terra, ad quos ei liceat accedere : fed populus revera gi populus San&torum hactenus à Beſtia oppugnatorum. II. Sanctificatus per fidem, & non quærens ea, quæ in ter- Certum eſſe, quòd Chriſtus intelligatur, quando dicitur, 'ris ſunt, fed habens zoaíroupes in coelis. quodque adeò Cornu creſcens locuturum grandia juxta rəy altiſſimum. nec populus Iſraêliticus Veteris Teſtamenti , populus III. Chriſti eſſe judicium, de quo eſt ý8.9. IV. Non pof- deorum nuncupatorum ; neque populus di&tus Catholi- ſe hîc intelligi adventum Chrifti , qui antecedit ejus feflio cus & drogacías à fide docens & habens regnum in tera nem ad dextram Dei. In quo Saadjah fallitur. Si venit cum ra , terrenis armis adminiftratum , hîc intelligi poflit . nubibus cæli, venit vel ex longinquo, vel ex alto. Ita Nam verum eft, & Ifraëlitas fuiffe habitos ut impuros , Chriftus fuo tempore veniet: qui ſedet ad dextram Dei. & debuiſſe fan&tificari ab impuritatis exprobratione; Si Chriſtus intelligendus eſt, omninò intelligendus eft e & , Chrifti regnum non eſſe , neque unquam futurum , jus adventus ex cælo. V. Si ita intelligamus , non ſatis vi de hoc mundo: atque fuiſſe venturam direçaoies & dvojicev; deo , quid fit; Ad permanentem diebus admoverunt eum. Si neque poffe populum defectorum & legem juſtitiæ mu- tantium fine pompa I N D A N I E L IS CA P. VII. 41 h 1 c De den 21 0. f pe ز m de lla i: ca am on im 0) ens aia ic eft quo 20+ rk- tantium elſe hæredem regni. Tertiò ne id quidem dubita- | Romanum vel à Regibus , vel à Conſulibus, vel à Cæſa bile eft, quòd, quum in quarto regno fit cornu loquens ribus. Porrò, Iſraêlem illum , qui Jefum Chriftum reji- grandia , & conans mutare tempora & legem , & abolens cit , effe populum fanctum, hæc prophetia non probar. fanctos , fieri non poffit, ut id non fit intelligendum de At, quid de eo judicandum fit, oftender Prophetia capi- aliqua parte dimo swoi os & perſecutionis ſanctorum , de qua tis noni. San&ti celforum ſunt neceffariò illi, qui credunt loquitur Chriſtus & Apoftoli & nominatim Apoc. c. 13. in lapidem decifum de monte, h. e. Chriftum manibus le- Atque adeò quòd non priùs accipiant ſancti Celſorum re gem non habentium excifum ex terra & populo Judaico. gnum , quàm illa perfecutio finita fit. Neque igitur pof- ut vidimus cap. 2. Chriſto autem & iis , qui in ipfum crea fe dici, Regnum hoc datum eſſe vel durante tempore Ve- dunt, teſtimonium dant omnes Prophetæ. Daniel autem teris Teſtamenti, vel, durante perſecutione fub Novo hactenus nobis demonftravit, fub quarto Regno (in pri- Teſtamento. Profeétò planum eft, fi quis dicat, Re ma viſione ) Deum erecturum regnum , quod non fit gnum fanctis datum effe fub Veteri Teftamento, eum ne- tranſiturum in alium populum: & id effe regnum Lapidis gare Regnum Chrifti & ei oppoſitam ſervitutem Veteris five Petræ, & tamen deciſi de populo fuo, h. e. Dei & Teſtamenti, fanctificationem in fanguine Chrifti & ei hominis ; & non manibus eum ferri, neque armis huma- oppoſitam declarationem Ifraëlis pro impuro, & perfe- nis niti. Quare igitur tam cæci ſunt Judæi & tam temera- cutionem volentium piè vivere fub Novo Teſtamento. rii, ut eum dicant cornu parvum in quarta beſtia, qui à Quartò clariflimum eft , judicium, de quo loquitur Pro- populo illo, qui folus olim fuit populus diſtinctus ab om- phetia , non eſſe judicium ultimum : &, id ſequi vexa- nibus gentibus & populis regnorum omnium , per mor- tionem fanctorum per cornu parvum. Ejus autem judicii | tem ablatus & decifus prædicatur Rupes falutis , & falvat modum effe hunc, ut libri aperiantur , & ex illis pronun- gentes per fidem Patris fui, & cujus populus à cornu para cietur de mutantibus legem. Impoffibile eft, ut ad eam vo perſecutionem patitur ? Grotio primum animal Leo judicationem non pertineat Ecclefiæ Reformatio , & eft regnum Babylonicum ſubNabuchodonoſoro forte & fævum. prædicatio Ecclefiæ Reformatæ, & judicium de verfán- Ingens fphalma in limine. Nabuchodonoſor dudum mor- tibus in errore, quo pronunciant fideles, eos verſari in tuus erat. Non poterat dici, Regnum ejus ſuſcitatum iri. errore , idque ex libris demonſtrant, iis , inquam, libris, Secundum Urſus Medo-Perſæ raptores magni , prædones. ex quibus id judicari poteft, & quos in judicio fub Chri- Tertium Pardus Alexander variis moribus. Ale quatuor fto præſide faciendo aperiri dignum atque conſentaneum celeritatem majorem Chaldaica ei notant. Capita quatuor ei eft. Impoſſibile, inquam , eft , ut hîc non intelligatur funt quatuor poſt Alexandrum duces, Perdicca , Seleucus , judicium, de eft Apocal. 20: 11. 12. Quintò ſimi- Ptolemæus , Meleager. Quid igitur Alexander ? non ca- liter clariffimum eft, parvum cornu creſcens & magna lo- put? ut cornu dicitur cap. 8:5.. In promtu reſponſio. quens eſſe temporibus Novi Teſtamenti, & effe potefta- Quatuor capita ſuccreverant loco unius. At hoc Daniel nec tem quidem terrenam , fed non fimilem reliquis cornibus. vidit , nec ſcripſit. Unde igitur id innotuit Grotio . Atque ita hîc diviſum regnum notari, idem , quod cap. 2. Quartum terribile & mirabile ipli ſunt Macedones regnantes Sextò apertum eft, Animal quartum reſpondere quartæ in Syriad Ægypto. Decem cornua decem reges ſævituri in parti Imaginis , fed non toti. Neque enim eft Imperium Judæos. Qui ? Ptolemæus Lagi , Seleucus Nicator , Pto- Romanum , quod totum ferrum eſt , ſed illud , quod par- | lemæus Eupator , Ptolemæus Euergetes, Seleucus Callinicus, tim ferrum partim tefta eft. Septimò, ex eo fequitur , Antiochus Magnus , Ptolemæus Philopator, Ptolemæus tertium animal non eſſe Græcorum Imperium. O&avo, Epiphanes, Seleucus Philopator , Antiochus Epiphanes. ſecundum non eſſe imperium Medorum & Perſarum. No- Omittit aliquos. Cornu parvum eidem Antiochus Épipha- no, primum non effe Chaldæorum. De quo certè à Da nes. At idem cornu decimum. Quæ verò tria cornua co- niele illo tempore dici non potuit, Deum id poſt magnos ram eo effracta , de prioribus? Seleucus frater , Demetrius mundi motus excitaturum in terra. fratris filius, Ptolemæus Philopator (poftea Philomea $.68. Uteò magis confirmemur in vera ſententia, 0 torem dicit) Ægypti rex. Atqui hic non effractus , fed peræ pretium fuerit , etiam proponere quaſdam interpre- fpoliatus. Demetrius , ut & Philometor, non eſt inter tationes exorbitantes. Abarbeneli primum animal eft re- decem cornua. Cum nubibus cæli venit tanquam filius ho- gnum Babylonis : ſecundum Darius & Cyrus ſeu Perſæ : minis. Summa cum celeritate venit populus Romanus. At- tertium Alexander & quatuor fucceffores ejus : quartum qui Danieli q. filius hominis , qui cum nubibus cæli ve- vult effe reges Romanorum; conſules intelligi per den- den- | nit, eſt populus ſanctorum. Ejus poteftas eft æterna. Ma- tes; Cæſares cornua, quorum ſub decimo Hierofolyma net etiam nunc imperii Romani , acciſi alicubi, ſed aucti in deleta fit: cornu parvum Regnum Papæ, quod Romæ aliis partibus , & nomen & majefias. Atqui ſanctis datur ortum eft poft deletam Hieroſolymam; quod dicit in- imperium. Imperium tandem maximum (id eft Romanum choatum effe per diſcipulum Jefu. credo, Paulum intel- perveniet ad unius Dei cultores , Chriftianos , qui ſunt Fudai ligit. Parvun fuiſſe , quamdiu nihil niſi doctor Chriſtia- myſtici, quorum rex Chriftus fuit Judæus ex Fudeis. Chri- norum fuit. Coram eo fracta eſſe tria cornua, hoc eſt, tres ftiani perpetuò compotes erunt magnorum regnorum. Judi- formas regiminis, Reges, Conſules, Cæfares. Vel et- cium dabitur fantis, Judæis. Ii obtinebunt regnum , fient iam, tres Cæſares , Julium , Auguftum, Tiberium , mor- cú cóvouge. Ergo regnum Aſſamonæorum eſt regnum lan- tuos effe ante Jeſu legem prædicatam. Populum ſancto- | etorum, & ex illo tempore regnant fancti? Quid igitur di- rum eſſe Ifraëlem. Laudat etiam Talmudicos , qui Jeſum cendum de ſervitute Judæorum & excidio, de Chriſtiano- dicunt eſſe cornu illud parvum. Miſer Judæus putavit, | rum perſecutionibus? Ubi defectio & avopice , prædicta fub hoc eſſe regnum Jeſu, quod eft Papæ, & Papæ legem N. Teft. ? Fortè defectores ſunt, qui perfecutionem pa- effe legem Jeſu. Offenſus in Papa blaphemat Jeſum & do- tiuntur, & fan&ti, qui perfequuntur, quia Chriſtiani dicun- &trinam ejus , quatenus ejus pars eft in ore Papæ. Sed Je- tur & regnant. Hæc potuerunt fe probare viro ingenioſo. furegnum non eft ex mundo. Ideoque in beftiis illis cen- Jam mirari deſine, Gi Prophetia dicat,fore èue Treeix les irriſo- ſeri non poteft. Quod ad decem cornua attinet , Daniel res ultimis temporibus. Nobis autem in omni prophetiæ non dixit, Hierofolymam datum iri in manum decimi, interpretatione debet commendata eſſe & veritas fidei, ne Et à Veſpaſiano ad Conftantinum , qui ceſſerit Papæ Ro- quid contra ejus everozio ac conformitatem dicamus,& pa- ma & Italia , magnus faltus eft. Deinde jam demonftra- rallelia prophetiarum, quæ mutuò ſe illuftrant, & foliditas vimus , primum animal non poſſe effe Babylonios, atque implementi. Nos in fequentibus etiam animadvertemus , siccircò nec quartum poffe fignificare totum Imperium quomodo & illa per hæc & hæc per illa illuftrentur. LIC en- i- ni- ffe Hea da 10 im n- ta- 13. nt, VI- : ta. 7. ad iri- di- ini am res 1011 Sea um Yos era ter deò ulus holl tera flit . COS, nie; im , flery D3 CAPUT my- ium 42 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S CAPUT VIII. Verl. 1. A Nuo tertio regni Belfsbatzarregis vifo exhibita eft mihi, mibi , inquam , Danieli, , mihi exhibita . in Verſ. 2. Et vidi in viſone: & faétum eſt, cùm viderem, & ego eram in Suſan arce, quæ eft in Elam provincia : Vidi, inquam, in viſione:& ego conftitutus eram ad rivum Ulai. Verſ . 3. Et fuftuli oculos meos , & vidi , & ecce aries unus ftabat anterivum & is habebat cornua duo , eaque cornua erant alta , & unum erat altius altero , & altum aſcendebat poſterius. Verf. 4. Vidi arietem illum cornibus ferientem verſus mare & Aquilonem & Auftrum , & nulla animalia ſtabant coram eo , & non erat, qui eriperet ex manu ejus , & faciebat fecundùm volun- tatem fuam, & magnus evadebat. Verf. 5. Et ego confiderabam , & ecce hircus caprarum veniebat ab occaſu in faciem totius terræ, Ĉº non erat, qui tangeret terram, & hircus ille habebat cornu ſpeciofum inter oculos fuos. Verſ. 6. Et venit ad Arietem illum habentem duo cornua , quem videram ſtantem ante rivum , currebat contra ipfum cum ardore virium ſuarum; Verf . 7. Et vidi eum pertingentem juxta arietem illum, & exafperabatur adverfus eum, & percuf fie illum arietem & fregit duo cornua ejus ; & non fuerunt vires in ariete , ut ftaret coram ipſo, & projecit illum in terram , & conculcavit illum , et non habebat aries , qui eum eriperet ex manu ejus. Verf. 8. Et hircus ille caprarum crevit admodum: cùm autem robuſtiſſimus eſſet , fra&tum eft cornut illud magnum, et aſcenderunt velut quatuor loco ejus, verſus quatuor ventos cæli Verſ. 9. Et ex uno de illis egreſſum eft cornu unum minus quam parvum ; et crevit amplius in all- ſtrum et ad ortum et ad decus. Verſ. 10. Et crevit ufque ad exercitum cælorum, et dejecit in terram de exercitu illo, et de ſtellis, et calcavit illas: Verſ. 11. Et uſque ad principem exercitus crevit , et ab eo fublatum eſt juge, et projecta eſt ſedes Sanctuarii ejus. Verſ. 12. Et viciſſitudo dabatur fuper jugi in defe&tione, et projiciebat veritatem in terram, et per- egit et profperè proceſīt. Verf. 13. Et audivi unum fan&tum loquentem, et dicebat unus ſanctus vis dezvce loquenti,quouſque vi- fio, viſio jugis et defectionis ftupendæ ? dare et fan&tum et exercitum conculcationem ? Verf. 14. Et dixit ad me, ufque ad vefperas matutina bis mille et ter centum , et juſtificabitur Sanctum. Verf. 15. Et factum eft, cùm viderem ego Daniel vifionem, quæfivi diſtin&tam intelligentiam, et ecce ſtabat coram me tanquam vir. Verf. 16. Et audivi vocem hominis inter Ulai, et vocabat, et dicebat, Gabriel, explica iſti viſum. Verſ. 17. Et venit juxta ſtationem meam , et, cùm veniret , conſternatus fum , et cecidi in faciem meam, et dixit ad me : Animadverte, fili hominis. nam ad tempus finis eſt viſio iſta. Verf . 18. Et, quum loqueretur mecum, ſoporatus eram in faciem meam in terram, et tetigit me , et fecit me ſtare in ſtatu meo. Verſ. 19. Et dixit : Ecce ego tibi notifico, quod fiet in extremo excandeſcentiæ. Nam præftitutum tempus habet finen. Verf. 20. Aries, quem vidiſti, habens duo cornua, Reges Mediæ et Perhia. Verf. 21. Et juvenis ille hircus rex Græciæ. Et cornu magnum , quod inter oculos ejus , eſt rex primus. Verf. 22. Et, quod confractum eſt, et loco ejus exiſtebant quatuor : Quatuor regna ex gente exi- ſtent, et non cum viribus ejus. Verf. 23. Et in extremo regni ipforum, cim confummabunt defe&tores,furget rex pertinax, intelli- gens ænigmata. Verf. 24. Et roborabuntur vires ejus , et non per vires ejus, et mirabiliter perdet et profperè aget , et faciet, et perdet numeroſos vel robuftos, et populum fan&torum, Verf. 25. Et propter ingenium fuum faciet , ut profperetur fraus in manu iphus et in corde fuo ma- gnus fiet, vel magna faciet, et in tranquillitate perdet multos , et contra principem principum ſta- bit, et fine manu confringetur. Verſ.26. I N D A N I E L IS САР. VIII. .43 V Verf. 26. Et viſum vefperæ ac matutini , quod di&tum eſt, veritas eft. Tu autem abſconde viſo- nem , quia in dies multos eſt. Verf . 27. At ego Daniel confra&tus fum & infirmatus fum per dies, & ſurrexi & feci opus regis, & obſtupeſcebam ob'viſum hoc , & non erat , qui declararet , vel, qui obfervaret meum ſtuporem ſcilicet. 8.1. Erf. 1. Poft eam, quæ mihi exhibita eft , Hebræo. Primum vocabulum notatætatem illius generis in initio. Hoc in eum finem dictum animalis, alterum fpeciem. Neque enim notatur hircus videtur , ne hæc viſio putetur eſſe præ cæteris piloſus & hirſutus. Ita Hebræus fermo dicit ejuſdem argumenti cum præcedente, 19 yiv bos juvencus , per mest etv. Vide Pfalm. 69:32. quæ eft cap. 7. Voluit Spiritus San- Quòd autem Græci regnantes cum hirco comparantur , ra- &us Danielem, & per eum nos, ad tio eſſe videtur , quod petulantiſfimè & infolentiffimè ſe explicationem ænigmatis, quod eft in Imagine cap. 2. do- geſſerunt. Medorum & Perſarum regnum cum ariete com- cere, primò de ultimis temporibus cap. 7. Nam ejus capi- paratur, quippe in regibus iſtis major apparuit modeſtia & tis vilio terminatur in regno fanctorum, in quo & viſio gravitas. Hircus fignificat omne Græcorum imperium. imaginis : deinde de proximis, quæ ante exhibitionem . Grotius: Respondet bircus hice ventri a cruribus ftatud. Mefliæ eranteventura, cap.8. poftea de mediis , nempe de Item pardo a feræ quartæ. Imò, quia totum Græco- exhibitione Meffiæ & deſtructione Hieroſolymæ. cap. 9. rum regnum unius Hirciadumbratione intelligitur, non eft denique ordine omnia connectere à tempore Perſarum, ul | putandum , id ipſum imperium in ſtatua non conſtituere que ad στυτέλειών δ' αιώνα. cap. ΙΙ. unum regnum. nedum, per duo animalia, pardum & mira- 5.2. Verſ. 2. Ulai, in vifione viſus eft fibi effe apud Alu bilem illam, notari. vium Eulæum. Nam & deinceps hujus fluvii mentio fit in $. 8. Etnon erat, qui tangeret, vel tangens terram. Nem- viſione. pe hircus non erat tangens terram. Poteft fignificari ſum- 5.3. Verſ.3. Stabat autem ante rivum : verſus Orientem, ma celeritas , quippe cùm propheta non viderit pedem fcil. Per hoc ſignificatur ſedes illius regni. Vetus , portam. poni in terra. Atqui nunquam Hebræis 431 eft porta, ne Chaldæis qui $. 9. Cornu ſpecioſum inter oculos. h. e. in fronte media. dem hoc fono. Neque eft nomen proprium, ut Chaldæum Verſ.21. hoc explicatur , de primo rege Græcorum ; qui ſine in Hebræo retinendum fuerit. Ishabebat cornua duo. Signi- dubio Alexander fuit. Nam nemo Perſas affixit & debel- ficatur dynaſtia Medorum & Perſarum.Conf.c.5:28.Gro- | lavit , niſi ipfe. Ea victoria explicatur verſ. 6.7. atque eft tius mavult cornua multa. q.non cornu ipſam dynaſtiam no nota ex vulgaribus hiſtoriis. taret. ut verf. 8. quatuor cornua non funt finguli reges. $. 10. Verſ. 8. Fra&tum eft illud cornu magnum, hoc eft, $. 4. Et altum aſcendebat pofterius. Dynaſtia Perfarum. mortuus eft Alexander Magnus , annos duos & tringinta Cyrus ex Perfis fuit. is ſecutus eft Darium Medum, Conf. | ætatis habens, & paulo amplius. c.6:1. Nihilominus tamen per Cyrum deſtructum eft im $. 11. Et aſcenderunt velut quatuor loco ejus. Id explica- perium Babylonicum,fecundùm Prophetiam,quæ eft Efa. tur Ýſ. 22. item cap. 11:4. Notum eft ex hiftoriis, duces 44:27. & cap.45:1.2.3. Idem Efai.13:17. Medis tribuit Alexandri inter fe diu de fummapoteſtate conflictatos effe. deſtructionem Babylonici imperii. & cap. 21:2. Aſcende, Tandem notabilia regna permanſerunt ; in Ægypto Lagi- Elam: oppugna, Media. Et ita Strabo lib. 11.p.524. darum: in Syria & Babylonia Seleucidarum : in Aſia mis Mndice to pole Ta acesov o Asíces vigner to mchons no laborons nore alii; in Macedonia alii dominati funt. τίω ? Σύρων (revera Χαλδαίων) δρχω, ύσερον δ' υπο Κύρα $. 12. Et non cum viribus ejus. Ita cap.11:4. non ſecun- a legoãy ápolespedeãoz. Atqui etiam Perlis dominantibus dum dominatum ejus. Medi viſi imperare. Et Græci, qui bella geſſerunt cum $. 13. Verf. 9. Et egreſſum eft cornu unum minus quàm Perſis, Medos eos appellare folent. Apud quos pendi Cesv parvum. Antiochus Epiphanes , qui obſes fuerat Romæ, dicebatur , qui rebus Perſarum faveret. Nempe primi in non hæres regni, fratre mortuo,fugatis fratris filiis,regnum eo imperio Medi. Quare minimè veroſimile eſt, quod ipfe occupavit, & crevit in Auftrum Orientem, & decus, quidam dicunt, Darium Medum effe, neſcio quem, Nabo- | h.e. magnas res geflit adverſus Ægyptios & Orientales nidum , qui à Babyloniis conftitutus fuerit rex. Nam non populos & Judæam , quæ hîc nominatur decus. Confer convenit, ut Medi dicantur imperare Babyloniis, quando 2.Sam. 1:19. O decus, decus Iſraëlis , cecidit in celfis tuis Babylonii eligunt Medum regem. Medo igitur ſe ſubje- | caâaver. Ezech. 20:6.15. item Dan. 11:16. Terra Il- cerunt, non Medis. Ita in Imperio Romano toties trans raël non tantùm propter bonitatem fuam & fertilitatem, latum imperium dicendum foret , quoties Imperator non fed etiam propter inhabitationem Dei , & ejus manifeſta- ex Roma fuit. Illi fruſtra argumentantur ex cap. 6: 1. ubi | tionem in carne, & effufionem Spiritus San&ti cum prædi- dicitur accepiſſe regnum. Quaſi hoc fignificet , ei regnum à catione Euangelii gratiæ, vocatur terra decoris, & decus Babyloniis delatum eſſe. Atque idem verbum legitur cap. omnium terrarum.In vſ.23.dicitur,in fine regni illorum exfti- 6:18. Et accipient regnum ſancti cel forum. Conftat autem, turum illum regem ; quod bene notandum eftad intellectum Sanktos non accipere regnum, niſi, deſtructis prioribus re- Ýf.36.c.11. Nam Epiphanes fuit poft Antiochű Magnum gnis. Longè probabilior eft narratio Xenophontis, quòd | victum, cùm Ægyptii ad eas anguſtias eſſent redacti,ut Se- Cyrus quafi militaverit Cyaxari, regi Medorum, avunculo natus Romani auxilium cogerentur implorare; cùm jam fuo , & ei mortuo ſucceſſerit. Facilè autem fuit Dario tri- | Perſeo Macedonum regi immineret, ut in triumpho Ro- buere nomen Patris Ahaſveros, quod Græcè Xerxes , Cya mæ duceretur ; atque ita regnum illud Græcorum tantùm Xares , & inter Judæos Græcè loquentes A wrñpo expri- non perveniſſet in poteſtatem Romanorum. Nihil enim mi potuit. vide cap. 9: 1. attinet,an poft Antiochum aliqui quaſi reges fuerint in Sy- $.5. Verf.4. Verſus mare ſeu Occaſum, Aquilonem ria. De quo videbimus dicto verſu 36.c. II. Additur yf. Auſirum , i. e. verſus regiones occidentales , ut Aſiam mi- 23. Cum conſummabunt defe&tores. Hic dicuntur c. 11.yſ. norem, Syriam,Palæftinam, Græciam: (vide cap. 11:2.) pulus, cui oblatum eſſet foedus Dei, & qui populus Dei 30. deſertores fæderis San&ti. In toto mundo nullus erat po- verfus Scythas Aquilonares & Ægyptios Auftrales. $.6. Verf.5. Hircus caprarum. In Hebræo eft vocabu- nuncuparetur, præter Judæos. Plerique autem Judæorum lum,quod notat quandam quaſi adoleſcentiam , & ideo ad- fædus Dei irritum fecerant & tunc, & antea, fed tamen ad ditur caprarum. Quemadmodum enim dicitur, plana fummam impudentiam non erant progreffi, ut palam dice- juvencus filius armenti, & ning 12. V Pullus filius Aſina- præputia facerent, & diis gentium adolerent, ut tunc; rent, ſe non velle habere partem cum Deo Ifraëlis, & fibi rum. Zach. 9:9. & jus ?? agnæ gregis ; ita dicitur hir- quod ipfi facerdotes fecerunt. cus caprarum, quafi dicas, recens à materno la&te. $. 14. Ibidem dicit , ſurget rex pertinax & intelligens $. 7. Verl. 21. Juvenis ille hircus. Appoſitio eft in ) anigmatum. Significatur ipfius confidentia & audacia, ver- futia D A 1 OBSERVATIONES futia & aſtutia , quiſciret hominibus uti, & opportunitati | tium nihil haberet probabile, voluerunt Templum Dei bus ;& hominum confilia, quamvis occulta , perſpecta ha commutare in Templum Diaboli, &, quod de ipfis fcri. beret. Confer cap. 11:20. ptum erat verbis tam fignificantibus , tanquam data opera $.15. Verſ. 10. Et crevit uſque ad exercitum coelorum. impletum ibant, ut ſeipſos in judicium hoc præcipitarent. Hoc exponitur verf. 24. Et roborabuntur vires ejus & non De voce ne vide cap. 9:27. per vires ejus. Nempe potiùs per culpam Judæorum cor 9.25. Verf. 14. Uſque ad vefperas matutina 2300.h.e. roborabitur,& quidem uſque adeò proficiet, ut & numero totidem dies. Annotatio verfionis belgicæ num. 70. Hoc fos perdat de populo fan&torum, hoc eſt , de fidelibus populi eft, fex annos, tres menſes, octodecim dies. Nam currente anno Judaici . Qui verfu 10. comparantur cum exercitu cælo. | 143. Seleucidarum vaftatio five defe&tio à vero Dei cultu ina rum & cum ftellis. Quemadmodum in coelo omnes qui- cepit, 1. Maccab. 1:21. & anno 149. quum Antiochus mora dem ftellæ lucent, fed tamen ſunt quædam majores, quze tuus eft (1.Mac. 6:10.) defiit. Alii hos annos fic putant : præ cæteris eminent; ita in populo Ifraëlitico omnes qui- Anno 142. die fexto menfis fexti, quum Sacerdos Jummus dem fideles lucebant; quippe É MÉ 20VTES To'y nógov of arme el cese | Onias ( aliás Menelaus di&tus) ſuam operam Antiocho obtulit præ ſe ferentes fermonem veritatis (Phil. 2:16.) attamen in- | (Ios. antiq.lib. 6:6.) incepit vaftatio, & anno 148. die 25. ter illos, propter diſtinctionem, quam faciebat lex, quidam | noni menfis purgabat Judas Maccabeus templum, 1. Mac:4: prælucebant, ut principes , qui dii appellabantur , & facer- | 52. Hi funt ipfi 6. anni, tres menfes, & o&todecim dies. Hie- dotes. De his igitur dicitur quoſdam dejeciſſe in terram & ronymus: Centefimo quadrageſimo tertio anno à Seleucoin- conculcaſſe. quod intelligi poteft de rečtis & probis, qui greſſus Antiochus Hierofolymam univerſa vaſtavit , reverſus- violentiam ipfius experti ſunt. que anno tertio in templo pofuit ftatuam Jovis, & ufque ad $. 16. Verf. 11. Et ufque ad principem exercitus crevit. Judam Maccabæum, id eft , uſque ad annum centefimum qua- Id exponitur verf.25. Quod cùm confideret ingenio ſuo, drageſimum octavum per annos vaftitatis Hierufalem ſex,con- & fraus in manu ipſius ſuccederet, cor ipfius creverit, mul- | taminationis autem templitres, duo millia trecenti dies tres tiſque in tranquillitate perditis, fteterit contra principem menſes ſunt completi, poft quos templum purgatum eft. Quin principum, h.e. Deum ipfum , & Chriftum Filium Dei , dam pro duobus millibus trecentis duo millia ducentos legunt : qui major eft omnibus regibus & in nominatos Deos ha- ne ſex anni ( tres menfes ſupereſſe videantur. Abarbenel ait, bet regnum & imperium , oppugnaverit. Diſtinctiùs hæc li 2300. dies fint, futuros annos 6. menfes 3. dies Ne explicantur cap. 1 1. verf. 30. 31.32. Sæviet contra Fædus gat autem , in hiftoriis id tempus Antiochi perſecutionum ſanctum. Et profanabunt ſanctuarium. Et violantes fædus reperiri . Chriſtianos hiftorias fingere. Igitur,quum dies hi faciet hypocrifiuti. eſſe non poffint, nec feptimanæ, nec menfes, annos eſſe non §. 17. Et abipfo ſublatum eft juge. Ab ipſo, nempe rege, calamitatis ab Antiocho illatæ , fed illius, in qua jam ver- qui per cornu fignificatur. Vel à principe principum, ut is fantur Judæi , ut à veſpera ad mane tot putentur. Idem fen- ſpoliaretur & careret honore quotidiani facrificii. Confer tire Abrahamum filium Chija & R. Levi filium Gerſom, cap. II:31. & Moſen Nachmanidein Gerundenſem. Sed eosinitium $. 18. Projecta eſt ſedes ſan&twarii ejus : nempe principis non rectè pofuiſſe. ideò deceptos effe. Ipfe in diviſione principum ; hoc eft", facer cultus neglectus eft, vel etiam regni poft Solomonis obitum initium calamitatum populi abominabile deſolans conftitutum eft, ad profanandum tem- ponit. Finem illorum annorum incidere in annum mundi plum. Vide rurfus cap. II. verf. 31. Et fine manu con (ut Judæi computant)5263. Tum fore, ut Meſſias rurſus fringetur. Morbo enim periit Antiochus Epiphanes. uniat Ifraëlem. Sed & illud tempus abiit. Abarbenel au- $.19. Verſ. 12. Et viciſſitudo dabatur ſuper jugi in de tem fingit , dicere Danielem , quod non dicit. Non enim fe&tioné. Vocabulum Nas non tantùm fignificat magnas dicità veſpere ad mane eſſe 2300. ſed veſperas & matutina copias, ſed etiam militarem ftationem. Vide Job.7: 1. & na 2300. fore, tum juſtificatum iri fanctum. Et verò fan- 14: 14. Ergo hîc fignificatur intervallum, per quod effi- ctum juftificatum eſt per Judam Maccabæum à blaſphe- ciatur , ut juge non ſit juge, ſed ceffet eſſe juge & quotidia- mia gentium. Quum auten Spiritus declaraverit, id fore num facrificium. Hujus autem viciſſitudinis cauſa dicitur poft id intervallum, quod Deus ei rei admenſus ſit, & fpa- defectio, nempe multorum Ifraëlitarum. ut jam di&tum ad cium hoc adeò prope in hiſtoria reperiamus, nihil neceſſe eft ulteriùs fatagere , quomodo fcriptores illi , quibus uti- $. 20. Et projiciebat veritatem in terram , nempe cornu. mur, annos menſe que computaverint, aut an dies fatis ac- Veritas ſignificat illa verba, quæ Deo glorioſa funt, & per curatè annotaverint. quemadmodum nec prophetia , quæ quæ nomen ejus celebratur, quorum negatio non poteft eft cap. 9. de 70. ſeptimanis nobis imponit neceffitatem eſſe vera , fed eft veritatis divinæ deſtructio. Paulus fæpe omnium temporum illorum chronologiam accuratè per- doctrinam Evangelii vocat veritatem. Veritas una eſt. Ea nofcendi. Cæterùm, fi annum rpore Scripturæ facias die- quoque in V. T. valuit & ab Antiocho oppugnata eft. rum 360. menſes dierum 30. dies 2300. facient annos 6. $.21. Et peregit. Sic verbum en abſolute ponitur ýf. menſes 4. dies 20. Sin annum facias 365. dierum , erunt 24. & cap. II: 17. 28:30. Item Pfalm. 22:32. 37:5. 6. anni, & ſupererunt dies 110. tres fcil , menfes, & aliquid Efai . 44:22. Significat autem patrare, live omnia facere. amplius. Verfu 26. confirmatur hæc temporis definitio, S. 22. Et profperatum eft , nempe ad tempus : quemad- quòd ea fit veritas. modum exponitur yerf. 13. 14. S. 26. Et juſtificabitur fan&tum , h.e. judicium exerce- bitur, quo juftificetur,quod fanctum eſt,videlicer Princeps S. 23. Verſ. 13. Et audivi unum San&um loquentem. Principum & populus ſanctorum & veritas proculcata & Hæc verba in primo colo pofita neceſſariò ſignificant fer-feederis fanctitas. Huc pertinet, quod dicitur verf.25. fine monem unius fancti, quem ſermonem exceperit unus ſan- &us, dicens ad tov deživce loquentem. Palmoni non poſſumus & 2. Maccab. 9:5. De victoria autem fidelium docemur manu confringetur. De morte Antiochi vide 1. Mac. 6: 8. fimpliciùs explicare, quàm per o deūve, ut ſit idem cum Pe- loni almoni. Vide Ruth.4:1. & 1.Sam.1:4. & 2.Reg.6:2. rum, intelligemus etiam paulò poft Chriſtum apparitu- capII:32. Si aliquid tribuamus magnificentiæ verbo- Ergo eſt hic unus ſanctus loquens, & unus fanctus dicens ad aliquem loquentem. Deinde fermo loquentis ad Da- rum , in cujus fanguine eſt ſanctificatio & juſtificatio habi- tationis Dei in hominibus. nielem řf. 14. Interrogat autem unus ſanctus de duratione viſionis. Hic przy jungitur cum fequenti per ellipſin re- rat hîc Daniel, veniffe tanquam virum , &t ftetiffe coram ſe; $.27. Verſ. 15. Quafivi diftin&tam intelligentiam. Nar- petendi nominis fün. Ideo vertimus viſio jugis. eumque nominatum effe Gabrielem, & juffum eſſe interpre- $.24. Et defectionis ftupentis , h. e. improbiffimæ & tari ſibi vifionem ; idque factum eſſe. impudentiflimæ. Nihil enim erat abſurdius, quàm , quod $.28. Verſ. 16. Voce humana audita inter fe & Eu- defectores illo tempore faciebant , qui divinitatem & veri- læum fluvium verf. 16. ( Neque enim veriſimile eft, ex tatem Dei Ifraëlis nuper experti in exfilio Babylonico & ipfis aquis audiviſſe) reductione ex eo, & videntes harum prophetiarum Danie- 9. 29. Verf. 17. Narrat, fe ex acceſſu ejus confternatum lis impletionem in rebus tam manifeftis , cùm religio gen-1 ejfe & infaciem procidiffe. Illum verò ſibi notificaffe, quod verf. 23. I N D A N I E L IS CAP. IX. 45 vifio ifta eſſet in tempus finis. Se autem ſoporatum fuiffe, fed Ratio evidens eft. Deus promiſit populo ſuo falutem, ju- à Gabriele eretum. verf . 18. Quod fignificare poteft , ita ftitiam,libertatem,regnum Dei.Ergo non poteft effe perpe- actum iri cum Ecclefia , quemadmodum agebatur cum tua excandeſcentia.Ergo eft tempus præftitutum excande- Propheta: Nam in exſpećtatione finis Eccleſia fuit tan- fcentiæ.Omne autem præftitutū tempus finem habet. Hinc quam ſoporata, non habens Prophetas , videns tumultus in evidenter probatur , non potuiſſe evenire novum excidium mundo, & neſciens definitam à Deo periodum, & tempus Hierofolymæ & templi & populi, ejuſque diſſipationem, adventus Chriſti. quæ per Romanos facta eft, antequam annus gratiæ veniſ $.30. Verf . 19. Ecce ego tibi notifico, quod fiet in extre- fet, h.e. Chriſtus apparuiſſet . Innuitur etiam his verbis; mo excandeſcentie. Significatur, efſe jam excandeſcentiam. Tempus aliud deinde venturum, quo populum immorige- Cùm Ifraëlitæ ex Ægypto educti effent, cùm irritum fe- rum erat abjecturus, & fideles ab onere & moleſtia cum ciſſent foedus Dei, Deus impoſuitipfis legem (quæ operata improbis ferenda liberaturus. Nam in regno Chriſti non eft iram.Rom.4:15.) & omnes viros, qui ex Ægypto pro- eft neceffe cum improbis communicare ; quia non eſt lo- dierant , in deſerto proftravit: poftea fæpeipfos per hoftes cus , quem cogantur fideles adire , in terra , in quo necelle afflixit: quanquam & identidem per judices füblevavit. fit defectionem tolerare & defectionis pænas experiri. Deinde dedit ipfis Regem in ira fua. Poft Solomonis Tempus , quo fideles coguntur vivere , ut fervi, eft megteam mortem factum eſt ſchiſma , & defe&tio decem tribuum uíce & præfinitum tempus. evenit. lllæ abduétæ ſunt in Aſſyriam.. Juda ſuperftes ipfe $. 31. Verf. 26. Jubetur Daniel obſignare viſionem, quia quoque incidit in anguſtiam. Efai. 8:23. duplex anguftiæ in multos dies. Quo notatur , debuiffe Danielem hanc pro- tempus facit: primum, quod levet. Ea eft anguſtia illata à płetiam fidelibus hominibus tradere conſervandam, ut, Babyloniis. Hujus anguftiæ, quæ præcedere debebat le- cùm res gerenda eſſet, & gefta effet , hæc prophetia exſta- vationem, & ablationem omnis oneris, indicat eſſe finem ; ret. Confer fimile præceptum, Efai. 8: 16. & , appetente extremo illius , hanc afflictionem Antiochi 5.32. Verf.27. Narrat, fe propter eam vifionem ve- eſſe eventuram. Addit:nam præftitutum tempus habet finem. ) hementer excruciatum fuiffe non parvo tempore. C Α Ρ U Τ Ι Χ. Verf. 1. A Nno primo Darii filii Ahafucri , de ſemine Medorum ; qui Rex conftitutus eft fuper regno Chaldæorum : Verf. 2. Anno, inquam, primo, quum Rex eſſe incepiſſet, ego Daniel conſideravi in libris numerum annorum, de quibus exftiterat ſermo Jehovæ ad Jeremiam Prophetam, de conſummando vaftitati- bus Hierofolymorum feptuaginta annos. Verf. 3. Et verti faciem meam ad Dominum Deum, ad quærendam orationem & fupplicationem, cum jejunio & ſacco & cinere. Verf. 4. Et precatus fum ad Jehovam Deum meum, & confeſſus fum, & dixi: Obfecro, Do- mine, Deus magne & metuende, qui ſervat fædus & ſtudium diligentibus fe & fervantibus præ- cepta ſua, Verl. 5. Peccavimus & perperam egimus atque impiè, & rebellavimus, & receflimus à pre- ceptis tuis, Verf.6. Et non auſcultavimus ſervis tuis Prophetis, qui loquebantur in nomine tuo ad Reges noftros, Principes noftros Ĝ Patres noſtros & ad omnem populum terræ. Verſ. 7. Tua, Domine, eſt juſtitia, & nobis convenit pudor faciei, ut hoc die,viro Judæ & habitan- tibus Hierofolyma , & omnibus Ifraëlitis, propinquis & longinquis , in omnibus terris, quo pepil- liſti eas propter prævaricationem ipforum, qua uſi ſunt adverſum te. Verf.8. Domine , nobis convenit pudor faciei , Regibus noftris, Principibus noftris , & Patribus no- ftris, qui peccavimus tibi. Verf.9. Domini Dei noftri eft mifericordia & condonationes, quia rebellavimus ipſi Verf. 10. Et non auſcultavimus voci Jehovæ Dei noftri, ut ambularemus in legibus ejus , quas pro- poſuit nobis per fervos ſuos Prophetas ; Verf. 11. Et omnis Ifraël transgreßi ſunt legem tuam , & receſſerunt , ut non auſcultarent voci tuæ : & deftillavit ſuper nos exſecratio & adjuratio , quæ fcripta eft in lege Moſis, ſervi Dei; quia peccavimus ipf. Verf. 12. Et fecit exftare verba fua, quæ locutus eft fuper nobis Ĝ ſuper judicibus noſtris , qui judi- cabant nos, de adducendofuper nos malo magno , quod non eſſet fačtum ſub toto cælo: quemadmo- dum factum eſt Hierofolymis: Verſ. 13. Quemadmodum fcriptum eſt in lege Moſis , ipſum omne malum hoc venit fuper nos, & non ſupplices fa&ti fumus Iehovæ Deo noftro , ut converteremur à pravitatibus noftris , & ut animada verteremus veritatem tuam (vel proficeremus in veritate tua) Verf. 14. Et vigilavit Iehovah ſuper malo, & adduxit id fuper nos. Namjuftus eſt Iehovah Deus noſter ſuper omnibus operibus fuis, quæ fecit, & non auſcultavimus voci ejus, Verf. 15. Nunc ergo , Domine , Deus noſter , qui eduxiſſi populum tuum ex Ægypto manu forti , fecifti tibi nomen, ut hoc die : peccavimus, impiè egimus. Verf. 16. 96 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S Verf. 16. Domine, fecundùm omnes juſtitias tuas, avertatur, age, ira tua Gʻardor tuus ab urbe tua Hierofolymis , monte fan&to tuo. Nam propter peccata noftra & propter pravitates patrum noftro- rum Hierofolyma & populus tuus ſunt opprobrium omnibus locis, quæ circa nos funt. Verf. 17. At nunc exaudi, Deus nofter, orationem ſervi tui & Supplicationes ejus, & fac, ut luceat facies tua ad fan&tuarium tuum vaſtum, propter Dominum. Verf. 18. Attende , Deus mi , aurem tuam et audi , acue oculos tuos et vide vaſtitates noſtras et urbem , fuper qua nomen tuum nuncupatum eft. Nam non freti juſtitiis noftris nos effundimus supplicationes noftras coram te, fed freti mifericordia tua magna. Verf. 19. Domine, audi, Domine, condona, Domine attende et fac, ne tardes, propter te, Deus mi: quia nomen tuum nuncupatum eſt ſuper urbe tua et ſuper populo tuo. Verf. 20. Et adhuc ego loquebar et precabar et confitebar peccatum meum et peccatum populi mei Ifraëlis , et effundebam ſupplicationem meam coram Iehova Deo meo pro monte fan&to Dei mei: Verſ. 21. Adhuc, inquam, loquebar in precibus, et vir ille Gabriel, quem videram in vi- fione antea, advolitans celeritate maxima pertingebat ad me circa tempus doni veſpertini; Verſ. 22. Et docebat et loquebatur mecum, et dicebat: Daniel, nunc egreßus fum, ut faciam te di- ſtinctè intelligere. Verf. 23. In initio fupplicationis tuæ exivit verbum , et ego veni ad indicandum, quòd dile&tus tut lis. Ergo conſidera fermonem, et animadverte vifonem. Verf . 24. Septimanæ ſeptuaginta deciſa ſunt ſuper populo tuo et fuper urbe ſancta tua ad coërcen- dum defe&tionem, et ad confummandum peccata, et ad expiandum pravitatem , et ad adducendam juſtitiam æternam , et ad obfignandum vifionem et prophetam , et ad ungendum Sanctum Sanctorum. Verf. 25. Et cognoſce et animadverte abexitu ſermonis de reducendo et de ædificandis Hierofoly- mis uſque ad unétum principem ſeptimanas ſeptem ; et ſeptimanas fexaginta duas , quibus denuo ædificabuntur quoad forum et foſfam : et in anguſtia erunt quædam tempora. Verf. 26. Et poft feptimanas illas ſexaginta duas exſcindetur Un&tus, et non erit ipſi quicquam: et urbem et fanétum corrumpet populus Principis advenæ , et finis ejus erit cum inundatione , et uſque ad finem belli decifæ funt defolationes (vel eſt decifio vaſtitatum.) Verſ. 27. Et faciet prævalere fædus propter multos feptimana una, et dimidio ſeptimanæ faciet ceſſare facrificium et donum , et fuper ala abominationum erit defolans , et quidem ufque ad con- fummationem et deciſionem, quæ deftillabit in ftupentem. V $.1. Erf. 1. Anno primo Darii,&c. Conf. 1 minum directè vel indirectè appellet. Quod non eſt eri- cap.6: 1.8:20. Ex ſemine Medorum. buendum titubationi linguæ, fed fidei. Agnovit enim Do- Inde dicitur Medus cap. 6:1. Rex minum , eundemque Deum & Jehovam, in cujus nomine conftitutus eft. Cyrus enim ei regnum Jehovam Deum fuum invocaret : quemadmodum nos tradidit. Super regno Chaldæorum, Chriſtus docuit facere Joh.14. & 16. h. e. toto Babyloniorum imperio. $.4. Verf.4. Domine Deus magne & metuende. Imprimis $. 2. Verf.2. In libris , h. e. in libris facris. Ita & nos proponit fibi in oratione nomen Dei: & in eo conſiderat Babaid, h. e. libros dicimus. Septuaginta annos. Vide Jer. jus ad habendum populum & voluntatem habendi popu- 25:11.12. 27:9.29:10. Exactum jam tum erat imperium lum , & , quòd ipſe cum cæteris fidelibus Ifraëlitarum po- Babylonicum. De quo dictum erat Jer. 29: 10. viſitatum pulus ipfius & hæreditas effent. deinde potentiam ipfius iri ipfos,cùm 70. anni Babyloni impleti eſſent. & tum quo- magnam; tum quòd metuendus effet propter magnitudinem que ipfum Regem Babel viſitandum eſſe , cap. 25:12. In potentiæ, & quia in ipfo eft hominis bonum ac vita,& quia terim Nebucadnezari & filio ac nepoti ejus fervituras gen- fanctus ac juftus eft: tum gratiam & veritatem. Veritatem, tes cap.27: 7. Hoc igitur termino expleto, cùm Babyloni- quando dicit, ſervans fædus. Gratiam,quando dicit, ſervans cum imperium non effet amplius , atque ita 70. anni ſine ſtudium. Fædus enim fignificat promiffionem datam & dubio efAuxiſſent, à quocunque etiam initio eſſent compu- acceptatam : unde exfiftit amicitia & conjunctio inter tandi ; Daniel ſcrutatur libros & verba apud Jeremiam po- Deum & inter hominem. Studium verò ſignificat bene- ſita, ut inde, quid fperandum eſſet impofterum,difcat. No- placitum benefaciendi: ex quo oritur fæderis oblatio & verat enim , promiffum effe per Mofen Deuter. 30:1. 2. affumtio in foedus. Præterea notat conftantiam propofiti fore, ut in exſilio fuo converterentur ad Deum,& ue Deus & ejus perfectam exſecutionem. Ex hoc fædere naſci- converteretur ad ipfos. tur jus petendi à Deo tum omnia falutaria, tum ea, quæ 8.3. Verſ.3. Vertifaciem meam ad Dominum Deum , h. e. promiffa funt. Hoc jus & hæc fpes eft eorum, qui dili- animum meum compoſui & obfirmavi ad orandum , & gunt ipſum , hoc eſt, qui omnibus Dei virtutibus delectan- omni humiliatione mei atque ſuſpiriis ac meditatione hoc tur, atque adeò diligunt Dominum, per quem Pater ſan- egi, ut ſpiritus precum mihi rectam & dignam Deo ac fin- ctificatur : abfque cujus cognitione fi fit , neque vira ceram precationem di&taret , & ad precandum me aptum tutes Dei cognoſci neque amari poffunt à peccatore . faceret. Utitur hîc Daniel voce Dominus ; quæ ftilo pro. Hæc igitur eft in precando neceſſaria bonæ conſcientiæ phetico non ſignificat tantùm Dei jus in creaturas,& quòd teſtificatio. Et,qui quærit orationem , interrogat animum omnia ei coguntur parere atque ejus voluntatem facere;fed fuum de amore Dei & foederis Dei, quod Dominus no- multò magis notat jus habendi populum & hæreditatem biſcum facit. propriam inter homines peccatores. Deinde in oratione 5.5. Addit,& fervantibus præcepta ejus. Hocfignificat, Danielis animadvertere eft, quòd nunc Jehovam,nunc Do- ! non deferentibus præcepta ejus,neque ca contemnentibus, ſed I N D A N I E L I S CA P. IX. 47 fed ea facere annitentibus. Ut in fide eſt charitas & amor ciei & quidem in omnibus terris exilii illorum. fignificans, Dei,ita charitas cavet omnem ſcortationem cum aliis diis, nihil eſſe ipſis reli&um, niſi ut ipſos pudeat , h. e. ut dolo- principibus, magiſtris, prophetis ; & eft ſincera & opero- rem fentiant in animo fuo,& apud homines non glorientur, fa , non ſegnis & infrugifera. Qui amant , hi funt illi, qui ſed confufi & humiles confiteantur cauſam ſui exilii , nem de foedere & gratia Dei gloriari poffunt, & tum à gratia pe prævaricationem, h. e. quòd, cùm populus Dei appellati conſtantiam, tum à fædere plenitudinem bonorum fibi fuerint, non ut populus Dei ſe geſſerint , fed illum abnega- promittere poffunt. verint & blafphemaverint. Eft enim prævaricatio recta & $. 6. Verſ . 5. Peccavimus , &c. Poftquam Deo de grato nomine occultata perfidia , adverfatio & op- diffet ſuam gloriam, confitetur culpam Ifraëlitarum ý.s.-- pugnatio. 8. Confitetur primò peccatum. Id, ut diſtinguatur à reli $. 10. Verf. 8. Nobis. Pudorem hunc extendit ad quis, quæ apponuntur , notat hîc oblivionem Dei, égpe- omne genus hominum. quod probe obſervandum eft. die geš ignorantiam Dei five potiùs non recognitionem Dei nam hæc confeflio jugulat Judæorum gloriationem in fi- & non quæftionem Dei five åJebant. Eft enim surt delitate ſuorum principum & patrum, quorum traditiones é pouz toáveis propriè aberrare à ſcopo. Maximè autem à fe dicunt obſervare, & fecundùm quorum interpretatio- ſcopo aberrat, qui ad fcopum non collimat. Secundò nem legem & prophetas interpretari ſe debere affirmant. pravitatem. Id notat multos a&tus pravos, nec cum recta Si ante captivitatem Babylonicam convicta eſt fynedrii regula , aut veritate ac jure & beneplacito convenientes. infidelitas, non poteft fynedrio poft eam attribui infallibi- Tertiò édé estan. Id verò juxta indolem Hebrææ vocis litas. Non enim poteſt oftendi verbum , quo jubeantur ſignificat aſpernationem divinæ juftitiæ , quæ in oblatione parere fuis fenioribus per omnia magis poft captivitatem, fæderis offerebatur, & affectationem fálfæ juftitiæ & viz quàm ante illam. Chriſtus multis in locis oſtendit ipfo- non perducentis ad juſtitiam. Quartò rebellionem, quòd rum fermentum in doctrina , & quòd per ſuas traditiones ſcil . non tantùm non receperint jugum Dei, fed etiam re- legem Dei folverint. Matth. 15. Etiamſi igitur eſſent gnum Dei evertere conati fint. Quintò receſſionem àpra Eppinp legiſlatores,qui fuerunt ufque ad Chriftum, (unde ceptis Dei, ut ea non retinuerint , neque in illis manferint, & Chriſtus vult, ut homines omnia, quæ dicerent effe fer- fed illa interpolaverint aut mutaverint cum præceptis aliis. vanda , fervarent & facerent: nempe, quæ non erant de Præcepta Dei vocat judicia ipfius. quia nempe ſecundùm Súren , aut omninò in bona conſcientia obſervari poterant ) ea judicium agitur vel ad juftificationem vel ad damnatio- tamen nec laudantur omnia illorum præcepta (vide Efai. niem. Ita alibi dicuntur definitiones & judicia. Ezech.20 : 3: 1. ) nec promiſlio extat, fore , ut illi non depravarent 11.25. Mal. 3: 22. vel 4:4. Exod. 15:25. D! quod legem , aut clavim cognitionis non abſconderent. Aliud eſt pro 9] 10 vertimus voce receſſimus ; quamvis & Lati- præfecerat eos populo ; aliud,omiffa lege Dei & ejus ſcru- eſt præcepta, etiam gravia , ferre ob reverentiam Dei, qui nus fermo & Græcus non reſpuat infinitivos pro imperfe- tatione, illis credere , tanquam fidelibus doctoribus, & ad Stis aut perfectis. Uno autem vocabulo contenti fuimus, eorum nutum vel recipere vel repudiare, quæ loquebantur quia & Hebræus textus uno tantùm vocabulo utitur. Prophetæ & poft eos Chriſtus ac Apoftoli . $.7. Verſ. 6. Et non auſcultavimus. Adjicit ad præce $.11. Verf. 9. Domini Dei noſtri,&c. Quemadmo- dentes culpas contumaciam adverſus admotiones & obte- dum Deo dederat gloriam juftitiæ ; ita eidem tribuit glo- ſtationes Prophetarum, quorum laudat fidem; quòd locuti riam miſericordiæ. atque ita rurſus veritatem fæderis divi- fint in nomine Dei. ni , quod Deus pepigerat cum Ifraële , & promiffionis, $. 8. Qui locuti ſunt in nomine tuo. h. e. ita, ut nullum quòd ipſorum Deus futurus effet , agnoſcet. Nam in fædere alium Deum nominarent, quàm Jehovam , nullum alium quoque fcriptum eft de miſericordia, quam Deus exerci- auctorem verbi,quod loquebantur, nullum alium, cui con turus erat in populo , poftquam illius rebellionem cafti- fiderent & à quo juftitiam ac falutem exſpectarent: infti- gaffet. Eam miſericordiam oftendit populo effe neceffa- garent autem ad præcepta ipfius obſervandum: neque lo- riam propter generalem defe&ionem, quam deſcribit in querentur figmentum cordis proprii ; ſed revocarent ad fine verſus noni, verſu undecimo & parte duodecimi;quòd ſermonem primitus auditum, & ad amorem atque timo- rebellaverint , neque attenderint ad vocem Dei ad ambulan- rem creatoris omnium & fanctificatoris fui impellerent. dum in legibus ejus , h. e. in omni demonftratione viæ pa- Deinde ita, ut nulli non notificaverint voluntatem Dei, cis, juftitiæ ac vitæ, quam Deus ipſe ſua voce initiaverat nempe regibus , principibus , h. e. magiftratibus à regibus loquens Decalogum ad ipſos ; quamque identidem per conftitutis; atque etiam fynedrio fummo:patribus hoc eſt, Prophetas illis propofuit & renovavit. Quo docemur, omnibus populi ſenioribus, præfe&tis, præpofitis : denique verba, quibus via juſtitiæ monftratur, primò inde habere toti populo five plebi. Hîc obfervandum eft nomen patris auctoritatem, quia voce Dei prolata funt ; quod tam palam pofitum in contradiftinctione plebis. Ita patres dicuntur in fa&um eft & tantam obtinuit fidem inter homines, ut de epiſtola ad Hebræos cap. 12: 9. ubi patres carnis vocan- inceps nullo feculo de eo poflit dubitari. Ideo Daniel faa tur in comparatione patris fpirituum. Erant illi maximè tetur , Ifraëlitas reos eſſe ſpretæ Divinæ vocis. Præterea patresfamilias five $ na "unt capita familiarum ac gen- verborum illorum auctoritas confirmata eft repetitione & tium , & divina ordinatione atque fuffragiis populi ad hoc explicatione Prophetarum; qui fua prædicatione effece- conſtituti erant principes, ut haberent populum in difci- runt, ut lex occultari non poffet ; & veritatem ac fanctita- plina , quemadmodum patresfamilias eos, qui in eorum tem ejus ad conſcientiam demonftrarunt; falfitatem au- poteſtate ſunt, & non tantùm regerent , legibuſque & judi- | tem coarguerunt & hypocriſin; ſæpe etiam venerunt cum ciis frenarent, ne peccarent (quod bene moratis civitatibus potentia Dei,&illa prædixerunt, quæ deinde Deus non fi- & populis neceſſàrium eft) fed etiam , ut cogerent atque vit cadere in terram atque evaneſcere. Culpam hanc con- compellerent populum obſervare ftatuta Mofis , qua de temtæ legis Dei & vocis Dei toti Iſraëli imputat Ýſ. 11. cauſa Dii dicti funt. Ex illis & poft illos & fub illis erat parte prima. Deinde agnoſcit veritatem Divinæ commi- plebs , quoad carnem. Quum Daniel negat , populum au- nationis & adjurationis , quæ in libris Moſis deſcripta eft. ſcultaſfe verbis prophetarum, Deum teſtem auctorem ver- quod etiam pertinet ad adftruendum auctoritatem libro- biſui , nominantium & Dei nomen gloriofum ad amorem rum Mofis. Quod vf. 12. & parte 13. explicat. Illic Dei explicantium ; tacitè inſinuat, eum partim aures ac- verò amplius confitetur duritiem populi, quòd, cùm illa commodaſſe falſis prophetis & ſeductoribus, quos neſci- mala inciperent fieri & venire fuper ipſos, tamen non facti rentzunde venirent,& qui non recta de Deo & cum nomine fint Deo fupplices, neque feriò veniam deprecati fint & ipfius ac virtutibus convenientia loquebantur ; partim in- Spiritum amoris atque timoris ipfius petiverint fibi& fra- ſuper habuiffe cognitionem Dei & gloriæ ejus , & in fuis tribus fuis , ut recederent à fuis pravitatibus & in veritate peccatis , vanifque ftudiis , contabuiffe. Dei proficerent. Igitur (quod eft verſ. 14.) Deum vigi- $. 9. Verſ.7. Tua , Domine , eft juſtitia. Tribuit Deo laſſe ſuper malo , h. e. cum ſtudio , diligentia & cura id ita juftitiam, uit, qui cum ipfis egerit decenter, & non vio- repræſentaffe , ut comminationem veritas non deftitueret. laverit pactum fuum. Contra Ilraëlitis tribuit pudorem fa. In qua re Deum juſtificat, quòd eorum inobedientia hoc ز merica 48 OBSER V Α Τ Ι Ο Ν Ε S merita fit, quia non obediverint illi, qui & Deus ipſorum | habendi. Cùm igitur ſanctuarium Dei vaſtatum eſſet, & nominari voluit, & juftus eſt ſuper omnibus operibus fuis , quae partim non adiretur à longinquis, partim in loco ejus ab fecit. Hoc enim eft fummæ ingratitudinis, quòd eum, qui adeuntibus nihil niſi veſtigia iræ cernerentur , habuerunt ipſis fædus ſuum obtulerat præ omnibus populis, & glo- fideles argumentum fperandi reſtitutionem ſanctuarii; quia rificari in illis volebat ; ( quum tamen nihilo meliores cæ fieri non poterat, ut Deum confilii fui pæniteret, & , teris eſſent) aſpernabantur. fummæ autem audaciæ & per- tanquam fi ipſum ejus pæniteret , domum inter homines vicaciæ , quòd non aufcultaverunt voci ejus , qui juftus eſt habere nollet. Sed maximum eft, quod in fine ſubjun- ſuper omnibus operibus fuis , hoc eft, cujus judicium in gitur , propter Dominum. Quo fignificatur , omnem gra- peccatum per totum mundum graſſatur , adeo ut omnes tiam Dei firmam & certam effe in Domino , hoc eſt, eo, creaturæ, quantumvis vanitati fint ſubjectæ propter gra- qui conftitutus eft hæres omnium, & cui à patre præce- tiam , tamen etiam cogantur iræ ipfius miniftrare. nam, ptum datum eft oves ſuas redimendi ſanguine ſuo. Quem ut Genef. 3: 17. etiam terra propter hominem maledi&ta eft . | & David in Spiritu Dominum ſuum appellat Pfalm. 110: Igitur nec amor Dei tam amabilis, nec timor Dei tam me verf. 1. qui debebat venire ad domum Dei, ut eft Malac, tuendi & magni in Ifraëlitis fuit. Itaque decuit Deum in 3: 1. Non igitur propterea , quia aliquando nomen loco iis manifeftare iram, qui afpernari erant gratiam. Hæc au- pronominis ponitur , hîc debet videri ſupervacua nomina- tem eò faciunt , ut pateat , nihil fupereſſe ad ſpem, niſi Di- tio Domini apud Dominum , quum certò conftet, fideles vinam miſericordiam. nihil à Deo potuiſſe petere, niſi propter Dominum. Nul- $. 12. Verf. 15. Domine, Deus nofter, qui eduxifti,&c. la ratio eft, quare non, quemadmodum Apoftolus Paulus Cùm demonſtraſſet, ſpem reftitutionis Iſraëlis unicè de Deum invocat Alca T Kveis, per Dominum, etiam Da- pendere à miſericordia & condonatione Dei: ut eft yf.9. niel cenſeatur invocare. Quod fi Daniel non voluit, quare amplius hic ſpem illius miſericordiæ confirmat: quòd fcil. non dixit , Propter te : Omnino, dum memorat Dominum, Iſraêlis Deus appellari voluerit, & eum, ut fuus effet popu- indicat aútgazozv. Neque eft, quod quis putet , propter lus, ex Ægypto eduxerit; atque ita fibi fecerit nomen Dominum , perinde valere, atque fi dixiffet , propter te, Do- tum potentiæ tum gratiæ in perpetuum , ut nempe ſemper mine, quemadmodum verfu 19. loquitur. Aut negandum Deus Iſraëlis nominetur. Hoc argumento propoſito, eft, fanctos prophetas & fideles Veteris Teſtamenti ha- non ftatim progreditur ad deprecationem , & petitio- buiſſe ſpem redemtionis per Chriftum , & euin Aſſertorem nem, ſed iterato confitetur, quòd peccaverint & improbè ſuum & Dominum fuum & Dominum , à jure hæredita- egerint, fcil. quòd longè à via recefferint , & pro vera jufti- tis accipiendæ, nominaſſe : aut , fi id negari non poteft, tia falfam ſecuti fint. . Idque eo fine rurſus confitetur, ut nig per audaciſſimam impudentiam ( quæ in Judæis eft) deponat atque exuat omnem fpeciem fiduciæ in operibus, abfque hæſitatione affirmandum eft , quando Propheta probitate atque juſtitia propria. Quandoquidem enim propter Dominum & in nomine Domini orat , eum ſpectare Dei intentio erat, ut oftenderet , in illo populo nullam redemtionem & redemtorem : fine quo nec decebat ad effe juftitiam & nullas vires ad procurandam & invenien. Deum accedere. cujus fi Daniel non meminit , neſcio dam juftitiam ullo modo;neceſſe fuit, ut Daniel hæc orans cur Biopn vip vir amatus nuncupetur. Non poterat Deum juſtificaret , & aliis quoque exemplum præberet ſui clariùs fidem ſuam (temporeænigmatum) indicare, quàm abnegandi, & Deo confeffionem plenariam omnis fanctifi eo modo loquendi fecit . Quòd igitur Daniel ftilum va- cationis & juftificationis reddendi. riat,& Ýſ. 17. dicit, Propter Dominum , & verf. 19. Dom $. 13. Verſ. 16. Secundùm omnes juſtitias tuas , h. e. minum compellat , eumque Deum ſuum appellat , & orat, ſecundùm omnia , quæ hactenus rectè fecifti , ad oſtenden- ut veniam det propter ſe ipſum : id nos non paucesc , fed dum, quòd tu & bonus & rectus fis , condonans peccatum, fidei in myſterium Dei cớ Patris & Chriſti expreflionem ela ſed nec illud diſſimulans aut per conniventiam tranſmit- fe, firmiter credimus. tens: nec peccatori remittens peccatum aliter, quàm jufti $. 16. Verf. 18. Attende, Deus mi. Poteft hæc com- ficando ; nec juſtificans ſine ſanctificatione. Tales juſtitie pellatio ad Deum Patrem referri, qui fe Deum Ifraëlis no- funt omnia opera Dei circa populum: quæ partim ſunt minari voluit, & tanquam Deum Ifraëlis invocari. Petit redemtio in populum, partim omnis inftitutio & in viam autem, ut audiat & videat defolationes populi , & urbis , fu- ductio, partim benedictiones, partim caſtigationes, & per quâ nomen Dei nominetur , h. e. quam Deus voluit ſuam maledi&tionum in contumaces exempla. Confer Deuter. urbem nuncupari. Conf. Pf.78:68. & 132: 13,14. Nem- 30:12. Ei erit, quum venerint illa omnia fuper te, benediétio pe haudquaquam convenit, ut , quod Deus elegit & fuum & maleditio, quas poſui ante te , revocabis ad animum in om vindicavit, ipfi eripiatur. Petitionem autem fuam in eo nibus gentibus ; & converteris &c. Hoc fundamento pofi- fundat , quod rectè petat; quippe ſecundùm foedus Dei; to , orat, ut avertatur ira Dei ab urbe Hierofolymis & monte non cum perſuaſione de propriis bonis fa&tis , fed per com- San&to ipſius : nempe ut convertat Ifraëlem ad fe , eumque pellationem & commemorationem miſericordiæ Dei.Hoc reducat in terram ſuam , & ad locum ſanctum ſuum, h.e. enim tantùm eſt fædus Dei, ut confugientes ad miſericor- quem delegerat ad habitandum, & in quo volebat patefa- diam Dei eam inveniant. cere gloriam fuam, miffo filio in carne, ut illa fierent, quæ $. 17. Verſ . 19. Domine , dudi, &c. Hæc compella- promiſſa erant patribus , quæ defcribuntur infra verſ . 24. tio optimè poteft referri ad Servatorem, five Mediatorem Hanc petitionem urget ab opprobrio , in quo Hieroſolyma & Teſtamenti . Petit autem duo. I.ut audiat & condonet. 2.ut populus Dei, h. e. fideles ſancti & fæderati Dei, jacebant attendat & faciat. & non differat five tardet. Quo cenſen- coram omnibus gentibus propter peccata ſua« pravitates dus eſt Daniel petere non tantùm ædificationem muro- patrum ſuorum, qui Deum offenderant omnitempore, ex rum Hierofolymæ, fed etiam confummationem omnium, quo in terra habitaverant. Non enim poterant fideles de- quæ verus Iſraêl exſpectabat , quæque ipfe facienda fufce- fperare , etiamſi parvo tempore propter peccata & aberra- perat , ut placerent 'Deo facrificia juftitiæ , ut eſt Pfalm. tiones in opprobrio pofiti eſſent : quia Deus non poterat | 51. ¥f. 21. Hanc petitionem etiam urget : quia urbs hæc obliviſci foederis fui, aut permittere, ut exſpectantes ſe pu- ipfi data & affignata eſt, ut apud eam glorificet nomen defiant , auit ut hoſtes populi & Dei ipfum Deum in popu- | patris facrificio fuo , & ut inde mittat fceptrum regni ſui, lo impune irrideant. Euangelium , & ibi effufione Spiritus Sancti initiet popu- $. 14. Verf. 17. Exaudi orationem fervi tui. Singuli lum liberum , ingenuum & voluntarium , qui virtutes fideles, qui Deum invocant in fide , cum bona confcientia, ipfius annunciet. Hæc eft enim vis verborum poftremo- habent libertatem & poteftatem petendi ea, quæ in federe & in promiflione continentur. $.18. Verf.20. Adhuc loquebar. Narrat, quid conſecu. $. 15. Et fac, ut luceat facies tua ad ſan&uarium tuum. fit fua oratione, & quàm ſubitò id factum ſit: nempe, In eo valida ratio eft ad petendam condonationem , quia quòd, quum adhuc in iftis meditationibus verfaretur, & fi- fine illa non poterat refpici fanétuarium Dei, five domus, ne dubio animum jam defixum haberet in contemplatione quam ipſe pofucrat inter homines : quod pignus erat pro- regni Dei & beneficiorun Chriſti, & proinde nondum poſiti habitandi inter homines, & cum iis communionem abſolvillet orationem ſuam, refponfum ipfi datum fit. rum. tus 9.19. 2 I N D D A N I E L IS CA P. IX 49 in qua per æ $.19. Verf. 21. Et vir ille Gabriel, quem videram in tellectum in aprico ponendum pertinere, delibabimus. initio, &c. Refpicit ad caput octavum verf . 16. Angelus Sententia igitur fimplicillima horum verborum hæc eft : Dei, qui Danieli aperuit myfteria viſionis , quæ capite 8. Datum effe à Deo Ifraëlitis, ut adhuc fint populus; h. e. continetur, de ablatione jugis ſacrificii , & de juſtificatione habeant politiam fub Senioribus fuis , five Legiſlatoribus ; fanéti, five ſanctitatis , etiam miffus fuit ad myfterium & diftin&ti fint ab omnibus gentibus , obſervantes præce- 70. feptimanarum revelandum. Is nominatur Gabriel: pta Legis ; & ut habeant urbem, quæ Saneta dicatur, ad quod ex etymo ſignificat, vel, o de corózns peão Jeos o duveer quam accedant, ut in ea compareant coram Deo ; quippe tós, vel, víxn peš o gecs. Hoc nomen non eft unius an Deus habiturus ſit templum. Dicit, populo tuo, &, geli proprium, ſed omnium myriadum ſanctarum. Ex urbe fanéta tua, ad notandum eundem populum, cujus quibus unus loquitur nomine Dei ad homines , quod ad Daniel erat membrum , & eandem urbem , ex qua Daniel glorificandum Deum facit. Loquitur autem, ut miniſter erat abductus. Ita Habac. 2:3. Nam adhuc eft vifio ad Dei, & ut potens in Deo, nec fine Deo. Hoc eò facit, ut tempus definitum. hoc eſt, verbum Mofis & Propheta- fciamus, ſanctos angelos effe circa nos , quia ſunt ſervi Do rum dicetur ac narrabitur, & figuræ atque umbræ Legis mini noftri ; & eorum cuſtodiam nos facere tutos ; quia ufurpabuntur & prophetabunt, & erit fides promiflionis ſunt potentes in Deo. Illis tamen non deberi invocatio- atque exſpectatio uſque ad tempus definitum, Confer nem & cultum propter eafdem cauſas : & nos conſecutos Daniel. 11:35: Deinde, eum ftatum populi & urbis non eſſe in gratia Dei dignationem maximam , quòd ad ſanctos iri abruptum , donec illa facta fint , quæ Ifraël exſpectabat angelos adducti ſumus tanquam conſervos, & idem geri- fecundùm promillionem. mus nomen cum ipfis. Nam quivis fidelis poteft appellari $.27. Ea autem ſunt ifta. Primò Coërcitio defe&tionisa Gabriel : quia folum Deum Dominum habet, & in eo Defectio eft illius populi, quipopulus Dei vocatur , qui omnia poteft. Legem Dei accepit. Innuitur, populum illum magna ſui $. 20. Advolans celeritate maxima. Propriè, in defa parte effe defectorem. Ef.48: 8. Sed inſignis & maximè tigatione. Quod accipi poteft de defatigatione videntis , illuftris defectio eſt illa , qua rejecturi erant regem ſuum. quòd oculi celerem illum motum ferre non potuerint. De qua eft Efa.5 3: 8. Pfal. 2: 1. 2. 3. De defe&toribus Per metaphoram autem etiam de advolante angelo dici po- jam locutus erat cap. 8: 12. & 23. Coercitio defectionis teft, ut qui videretur celeritate conſumere omnes vires. eſt rejectio populi apoftatæ & ejus ſeparatio ab omnibus Hocin viſione ſignificat præſentiam Dei, & promtitudi- tribubus Ifraelis ; ut eft Deuter. 29:21. quæ fit tunc , nem ad opus gratiæ faciendum, ad conſolandum fideles; & quando Judæi & gentes vocantur per Euangelium fine enixam voluntatem angelorum,atque cupiditatem loquen- | lege. Quæ vocatio accepta vel rejecta neceſſariò facit di- di de regno Chriſti, in eo videndi fapientiam, bonitatem ftinctionem inter apoftatas fæderis rejicientes legem Dei & potentiam Dei. Confer 1. Pet. 1: 12. & regem à Deo datum, & inter eos , qui regem & fædus $. 21. Circa tempus doni veſpertim. Non erat tunc juge Dei fe agnofcere profitentur: Ex quo illud confequitur, ut facrificium ; ceffabant dona ifta. Sed Deus voluit often- in poſterum non poflint nominari populus Dei, qui regem dere, hoc, quod fignificabatur per munus veſpertinum, & regnum cælorum & Euangelium non confitentur aut eſſe coram oculis ſuis , nempe mortem Chrifti. Chriſtus | abnegant : quemadmodum olim, cùm Chriſtus manè affixus eſt cruci, poft meridiem inter duas veſperas , | nigmata difceretur & per figuras , omnes , qui verba pro- eo tempore, quo munus veſpertinum offerebatur, exſpira- | miſlionis & ænigmata legis in ore habebant , & figuris ute- vit. Confer Pfal. 141:2. bantur , etiamfi Chriftum , qualis promiffus erat , non con- $. 22. Et docebat , & loquebatur mecum. Significat , | fiterentur , indiſtinctè tanquam populus Dei ad templum quòd diſtinctè & fine ænigmatibus cum ipſo locutus ſit. accedebant , & populus Dei vocabantur. In quo tamen Et revera ſermo angeli eſt tam planus & plenus, ut eum magna culpa fuit facerdotum , qui ab hac labe ipfi non non poflit non intelligere , niſi ſtupens , ut loquitur fuerunt immunes , qui legem Dei non docuerunt, & mul- tos fecerunt offendere in lege, & clavim cognitionis ab- $. 23. Nunc egreſſus ſum , ut, &c. Hæc poſſunt ſic ca ſconderunt , & in templum introduxerunt homines in- pi, q. d. antea locutus tecum ſum , & obitupuiſti ſuper circumciſos corde, & proinde etiam carne. Malach. 2: 8. viſione, & non erat, qui te edoceret , cap. 8:27. Nunc Luc. 11:52. Ef.44: 7. Etiam ſanè fub Novo Teſtamento veni , ut ſine parabola & ænigmate explanem tibi myſte- contingit apoftafia, & reperitur populus, qualis antea fue- rium Dei. Appetit enim tempus, ut ænigmata fiant ſer rat, defe&tor nimirum & carnalis ; fed is non eft , quamvis mo clarus. fit: Apoc. 17:8. quia non habet appellationem populi $.24. Verf. 23. In initio ſupplicationis tuæ. Hoc jam neque legem carnalem à Deo ; & potius illi funt popu- indicat promtitudinem Dei ad reſpondendum. Deum lus, qui inde exeunt , Apoc. 18: 4. quàm illi, qui ibi funt: audire, antequam juſti clament. Igitur verbum exiviſſe | de quibus etſi ſit ſpes; quia etiam inter illos eft nomen in ipſo principio orationis, h. e. fibi à Deo notificatum effe, Chriſti & verbum verum : tamen ſuſpecti ſunt, ne Sint po- & in choro angelorum publicatum , quid Deus decreverit tius zizania , quàm frumenta, propter errores , quos ha- in poſterum facere , & quantum tempus urbi ſanctæ fit de bent cum defectoribus communes. Et, qua ratione Judæi finitum. Angeli enim id fcire non poſſunt, niſi exeat à apoftatæ feparati funt à tribubus Ifraëlis, eâdem hi defe- Deo verbum : qui tempora & opportunitates poſuit in fua cores , & omnes , qui à veritate deficiunt , ab Eccleſiâ fe- parantur. Porrò Deus etiam templum & facerdotium & $. 25. Et veni ad indicandum, quòd tu dile&tus fis. urbem & politiam Judæis defectoribus ademit , quæ erant h.e. ut indicatione myfterii cognoſceres, te dilectum eſſe. inftrumenta vel occaſio defectionis. Hæc præferebant Ergo confidera ſermonem, & animadverte viſionem. Si Chrifto & regno ejus. Hoc quidem non eft factum intra uterque imperativus capiatur , ut excitatio ad ačtum, rectè 70. ſeptimanas. Sed intra 70. ſeptimanas factum eſt ini- vertimus. Sed ita non abundabit admodum ſententia. Si | tium coërcendi defe&tionem: quemadmodum dixi, per fe- autem alterum imperativum capiamus pro conſequenti & iparationem populi fidelis , fructum Deo ferentis, à popu- fructu, qui etiam per futurum enunciari poffit, rectiùs lo defectore, ejuſque fuccefforibus. Nam hæreticos & verterimus : & intellige viſionem , vel etiam , doce & fac apoftatas fub Novo Teſtamento ſolet Scriptura Judæis inteligere viſionem. Prov: 3:4.& invenito gratiam, pro , apoftatis adjungere & pro eodem genere hominum cenſe. Ginvenies. Ergo ſenſus hic effe poteft , conſidera fermo re. Quotquot enim ad fideles Iſraëlis , ut Apoftolos , ac. nem, & intelliges viſionem; myfteria & ænigmata tibi cedunt, ſunt Ifraël : &, quotquot fuſcipiunt ſcripta Mo. patefient. Imò etiam poteris docere alios & erudire. fis, Prophetarum, five Chriſtianos ſe nominent, five non, S. 26. Verf. 24. Septimane &c. De hac prophetia qui communicant cum incredulitate Judaica , Judæi ha etiam aliâs fcripfimus. Nominatim in Conſideratione re bentur. fponfionum & quæftionum Judaicarum cap.52. $. 24. & $. 28. Secundum eft confummatio peccatorum. Hic fequentibus , ufque ad finem capitis. Nos hoc loco , quæ duplex lectio eft, una fecundùm vocales , quam exprefli- in repetitione hujus loci videbuntur ad fimplicem ejus in mus ; altera fecundùm literas , ad obfignandum. Non hoc E dicit yerf. 27. manu. ego 50 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S uno die. dicit Angelus , intra illud tempus defitum iri peccari, ut quæ res ipfis plaga extiterit. Et eum populum dediſſe fês deinceps nulli fint , qui peccent , aut peccatores dici me- pulcrum juſti cum improbis & cum divite, quum non feciſſet reantur. Satisfit oraculo, fi intelligamus,intra illud tempus | injuriam ob dolus non eſſet in ore ejus. futurum effe, ut incipiant gentes converti ad Deum, at $. 34. Poftremò (nam quid opus eſt multa dici ad illa, que ita in univerſum dici non poílit , gentes eſſe à Deo quæ ipſi fomniant fine Scripturis?) deſtructio templi & derelictas , ire in viis fuis , Deum non curare, peccatores populi, quæ hîc prædicitur , dicitur futura 1797 conſum- effe, five , tantùm peccare; quemadmodum ſuperioribus matio, ut id, quod deſtructum fuerit, nunquam reftituatur. temporibus dicebatur , qui extra populum Ifraeliticum verf.27. Quæ igitur amentia eft, fingere fibi, exilium effe erant, effe à pigepoza's. Alioqui enim Judæi ftupidi, ut expiationem, quum fit rejectio: & non agnofcere expia- eſt verf. 27. ut defectionis, ita peccati, rei futuri erant. tionem veram facerdotis fecundùm ordinem Melchifedec Efaias cap. I: 28. jungit defe&tores , peccatores & relin- & juftitiam ab eo adductam, quæ eft juftitia Dei? quentes fehovam: ita autem jungit, ut eos diſtinguat : S. 35. Promittitur igitur hîc, futurum effe, ftante po- & hifce fimul vaticinatur conſumtionem ; quæ longè litia ac urbe, ut facrificium juſtitiæ offeratur (quemad- pofterioris temporis eft. Poffunt autem diſtinctè intelligi, modum eft Pfalm. si: 20. 21. ) atque ita nulla ampliùs Judæi, gentes, & Chriftum deferentes, ſeque Anti-chriſto fiat commemoratio & exprobratio peccati, neque chiro- jungentes. graphum contrarium ipfis à fidelibus exigatur (Col.2:14.) S. 29. Tertium eft expiatio pravitatis. Etiam ſanctis quo confiteantur, fe indigere facrificio. Quodnam autem & juftis adhæret quædam pravitas. Si pravitas fanctis ad-hoc facrificium fit, ex verf. 26. cognofcitur , ut ex verf.27. hærefcens expianda adhuc fuit , multò magis peccata, quæ quòd poft illud facrificium nullum exigatur facrificium. antecedunt fanctificationem. Hinc patet , nulla peccata Expiare propriè eft per aórcov obliterare , & delere. Con- per legem Mofis aut facrificia fecundùm eam oblata ex- fer jam Zach. 3: 9. Delebo pravitatem totius illius terre piata fuiffe. Nam, ſi per ea fuiffet eorum facta expiatio , nulla alia expiatione opus effet , quæ fieret in pofterum. 6. 36. Quartum eſt adduétio juſțitiæ æternæ. Hoc con- Neque hîc 12 fignificat tantum condonare : fed notat junctum eſt cum tertio. Neque enim tantùm promiffa eft condonationis cauſam. Condonationem quidem impofte-condonatio peccati , fed juſtificatio & benedictio. Quod rum promittit Jeremias cap. 31: 34. Cordonabo pravita- Angelus dicit, adducendum effe,id ſine dubio antea addu- tem ipforum , & peccatum ipſorum non recordabor ampliùs. etum non fuit. Ita Pfalm. 132. promittitur in futurum iz Ubi nova condonatio, nova expiatio. Nam, ubi expiatio, Sione Sacerdotes Dei indutum iri juſtitia , verf.9. & falute ibi condonatio. Ideò in lege dicebatur, condonabitur,quum verf. 16. Ita Ef. 42:6. dicitur ad fervum Dei, Ego Jehova expiatio per facrificia facta eſſet. Ubi nova condonatio vocavi te cum juſtitia:& cap. 53:11. dicitur , quod juftus promiſſa eft, etiam expiationem aliam fieri oportet , ut ſe- ſervus Dei fit juſtificationem conciliaturus multis . Juftitia quatur textiwors confummatio & purificatio confcientiæ, hæc eft jus filiorum. vide Ef. 54:17. Fuit Abraham ju- & ſacrificia impofterum ceſſent. ftificatus per fidem ad fperandam vitam æternam: ſed cau- $. 30. Miferi Judæi hîc coguntur alia omnia commi- | fa juſtificationis ipfius , to dosegelas pese Chriſti, non exſti- niſci. Íta Abarbenel dicit: Per captivitatem Babylonicam tit; & Patres non ſunt conſummati fine nobis , Hebr. 11: vindicatum fuiſſe neglectum Sabbati vel anni fabbatici; | 40. & nullus juſtorum in Vetere Teſtamento potuit pro- fed punitionem cæterorum peccatorum , idololatriæ , in- pe accedere ad Deum, tanquam nullo facrificio ampliùs ceſtorum & adulteriorum, homicidiorum,diftuliſſe Deum indigens , & ad petendum atque accipiendum, quod Deus ultra has 70. ſeptimanas in hanc migrationem diuturnam. fapienter ad honorem Filii ſui reſervavit ultimo temporis quafi per hoc defe&tio idololatriæ ipſorum confummetur, donandum Ecclefiæ in hac vita. Quemadmodum Chri- & peccatum adulterii obfignetur , & pravit as homicidio- ftus femel mortuus non ampliùs moritur ; & femel juſtifi- rum expietur. catus eft: ita jus fidelium & poteftas accedendi ad Deum $. 31. Omnia peccata agnofcunt, folum id non agno non tollitur , neque ii ſubjiciuntur ampliùs legi , per quam ſcunt, quod Deus ipfe dicit. Nam Deus caufam hujus declarentur impuri, aut neceffitati offerendi alterius facri- exitii dicit, quòd Rupem ſalutis improbè tractaverint: ficii; & jus hoc non aufertur ab ipfis, fed conciliat ipfis quòd filios & filias ejus vexaverint: quòd anima ipforum vitam æternam Efa.55: 3. Expiatio & juftitiæ adduétio non fuerit re&ta in illo præcone , quem Deus poft tempus conjuncta funt : & Scriptura eum , cui remiffa funt pecca- Prophetiæ dedit ; quòd ei non crediderint; ( Nam juſtus ta, beatum dicit. Rom.4:5.6.7.8. Beatus autem non eſt, in fide ejus vivit. qui credit in lapidem , quem Deus funda- qui juftus non eſt. Ideò Chriftus dicitur falvos facere ex vit in Sione, non precipitabit aut confundetur) quòd in peccatis, hoc eft,ex reatu ad certam vitæ fpem & poffeflio- colle falutem quæfiverint, hoc eft,in templo manibus ftru nem deducere. Non potuit remiffio peccatorum à juſtitiæ eto ; & fe fuperbè Deo oppofuerint; quòd quietem Dei datione feparari : quia fruſtra eſſet peccati remiſlio abfque reſpuerint, Ef.28: 12. quod Jehovah factus in fanctuarium dono juſtitiæ. Nam peccator nullo modo ex lege per pro- ipſis fuerit lapis offendiculi, Ef.8:14. quòd lapidem,qui eft priam juſtitiam poffet ad vitam aſpirare. Peccator enim angulus , rejecerint, Pfal. 118: 22. quòd nomen Domini eft. Deinde non datur remiffio peccatorum citra ſenten- non invocent ( Nam , qui nomen Domini invocat, ſalva- tiam legis. Daretur autem, fi fieret abſolutio fine obedien- bitur. Joël 3:5. ) quòd filium non fint exofculati. Pf. 2:12. tia & juftitiæ donatione. Lex nihil niſi obedientem jufti- Atque ideò ipſis fiupor attribuitur verf.27. qui contrarius | ficat. Quia folum hoc fupererat remedium, ut in Media- eft obſervationi verbi Dei & operis ejus & fidei . tore cenferemur,uniti ipfi per fpiritum ipfius (qui fide pu- $. 32. Quòd putant, longum exilium eſſe expiationem rificat corda) non potuimus in ipfo cenferi tantùm ad ve- peccati , hoc eft, retaliationem (quum deberent intelligere niam peccati & non ad jus vitæ : neque ipſe Mediator fa- expiationem per facrificium & remiffionem) in eo quo- &us fub lege potuit habere tantùm illud, per quod extin- que à prophetia abeunt. Nam Ezechiel cap. 18. dicit, gueretur debitum, & non habere diretoris five obediena Deum aboliturum hoc proverbium , Patres ederunt om tiam, quæ effet meritum mercedis ſeu vitæ æternæ. Quare phacem, da dentes filiorum ftupent. &, qui reſipiſcunt à etiam in Chrifto capite, qui in eo eft , invenit utrumque, peccatis patrum, victuros. Quid? an fanatur defectio per veniam & juftitiam Dei. Quocirca & Daniel hîc difertè defe&fionem ? Nam Hofeas cap. 3. dicit, Ifraëlitas ſeſu- & diſtinctè conjungit expiationem peccati & adductionem ros dies multos &c. & in fine dierum quæfituros Deum juftitiæ aterne. Videbatur data effe expiatio etiam in Ve Suum & Davidem regem fuum. Fatentur , hoc de exilio tere Teſtamento , fed illa expiatio non habuit comitem ad- præfenti dicum. Ergo hactenus, dum ita ſedent,non quæ- duet am juftitiam æternam. quia , etiamfi poft oblatam ho- runt Deum ſuum & Davidem regem fuum. ſtiam pro peccato nunquam peccarent, ut ſpeciale facrifi- $.33. Neque poſſunt negare Szaszecices. Nam Ef.53:8. cium ab ipfis pofceretur , tamen quotannis die Kippurim dicitur Fuftus, ſervus Dei, qui juſtificationem conciliat erat inftauranda 8c repetenda oblatio hirci & afperfio ta- multis, ex terra viventium excifus ex defectione populi five bernaculi per fanguinem ejus , cum quo intrabat Sacerdos, popularium ejus , qui loquitur, & prædicat illum Juftum; | ad purificandum tabernaculum ab omnibus fæditatibus Ifraëlis. I N D A N I E L IS CA P. IX. ST Ifraëlis. Et illo fanguine cæleftia non purificabantur , ſed tur, qua demonſtratus eft Princeps falutis confummatus. tantùm terreſtria , hoc eſt, per illum ſanguinem non fancti Nam Chriſtus non uno modo unctus eſt. Quando accepit ficabatur Deus, ut per idoneum facrficium, propter quod Spiritum promiflionis à Patre, & eum effudit in Apofto- fancta & juſta haberi poffet inhabitatio Dei in peccatore, los & in diſcipulos fuos : illos , ut effent teſtes omni ex- & ejus receptio in cælum five in gloriam Dei. Quemad- ceptione majores reſurrectionis fuæ , & verbum Euangelii. modum autem Apoftolus Rom. 5: 16. dicit, quòd to publicarent; hos , ut libertate filiorum uterentur in fide ad es Creo fit en Tomcov ang24.7") poéTW eis desgi ospigo , do- Euangelii: tum declaratus eft Dominus & Chriftus, Ad. num five id, quod Deus nobis donat in Chrifto , fit ita 2:36.& quidem collocatus ad dextram Dei. Sed ejus un- meritum juftitiæ, ut fimul multos lapfus tollat & oblite &tionis participes facti funt Apoftoli & diſcipuli Chriſti ret: ita etiam Gabriel terminum à quo, pravitatis ex tanquam templum Domini, & quidem tanquam fan&tum piationem,præmittit & terminum ad quem,juſtitiam æter- Sanétorum : quemadmodum Ezech.43:1 2. dicit , omnem nam, ſubjungit ; licèt in Chrifto fimul ſint portatio pec terminum circumquaque in monte ſancto eſſe fancium fan- cati & obedientia, & per obedientiam ſe humiliaverit ad torum. Quo emblemate fignificatur, fub N. Teftamento, mortem, eamque mortem crucis. Phil. 2: 8. Sed tamen quod eſt ultimo tempore , non eſſe diſtinctionem inter Ec- caulis aliquantulum diſtinguuntur. Nam juftitiæ caufa cleſiam cæleftem & terreftrem , ita ut, qui in cælis funt, eſt obedientia; quæ eft divoców poc. Rom. 5: 16.18. Sed conſummentur abfque illis, qui in terra ſunt. Eph. 1: 10. condonationis cauſa eſt & paflio ; per quam Deus condo- Heb. 11:40. fed eos, qui in terra funt,nullo velo prohiberi nans peccata ſanctificatus eft, & per quam Sacerdos offe ad Deum accedere prope, & Deum videre in Chrifto, & rens facrificium boni odoris conſummatus eft. Efai. 5: 16. habere cauſam ſalutis exſtantem , & jam adductam , & effe Hebr.2:10. 5:8.9. Nam, ut obedientia charitatis eft caufa Prophetas ac diſcipulos Dei, cognofcentes Jehovam, & vitæ, quam accipimus in Chrifto : ita paflio Sacerdotis non exſpectantes aliam doctrinam aut meganieic. Ita enim juſtijamantis, & petentis animas noftras, ejuſque Filii Dei, ex illis , quæ præcedunt ,hoc pofterius explicare proclive fanctificat Deum, qui peccata non punit in credentibus. eſt. Ubi enim eft abolitio earum rerum , quas habens & S. 37. Quintum eft obfignatio viſionis du Prophetæ. quibus utens populus aliquis poterat dici populus Dei, & hoc eft, ut exſpectatio & mentalis viſio (quales funt vi effe defector; & ubi non eſt diſtinctio inter gentes , inimi- fiones in fomniis aut in figuris ) vertatur in viſum oculo- citia interfecta ; ſed exſtat expiatio pravitatis , & non re rum, aut fidem viſorum ac narratorum per teftes idoneos, quiritur ſacrificium pro peccato; ubi exftat divegréw pigu, &, qui & , quod Lex & Prophetæ prophetaverant, id incipiat in accedunt ad Deum , ſunt de desecy w refúoi juſtificati, & qui- rebus ipſis exhiberi. Copfer Matth.11:12.13. Hab. 2: 3. dem eis co ' TIL VTE Nès perfectè & in ſempiternum , ut non ubi præco & index viſioni opponitur. Joëlis 3: 1. dicitur, fit juſtificatio durans in annum, & inftaurationem purifica- effuſo Spiritu Sancto filios & filias prophetaturos. Quod tionis flagitans (Hebr.10:3.) ubi exftat Euangelium æter- ſignificat , eos locuturos eſſe ex ore Dei, & verba ejus, num & nullus ampliùs Propheta exſpectatur ; & vifio con- veritatemque ſibi à Deo revelatam , eſſe locuturos : fed ita verſa eſt in rem manifeſtam & omnibus expoſitam: ibi tamen hoc neceffe eft intelligi, ut non afferant aliud ver hæc Eccleſia eft ut ſanctum ſanctorum, felicior, quàm Sa- bum Dei, quàm quod ad omnes pervenerit. Nempe poft cerdos ingrediens in ſanctum ſanctorum manu factum ; Moſen & Prophetas omnes erat venturus Propheta ali- quippe unum facta cum illis, qui in cælo funt. Eph. 1: 10. quis , qui loqueretur verba Dei, & diceret , quod à ſeculo $.39.Non poſſe hîc intelligi unétionem fancti ſanctorum tacitum erat : quia nemo de ſeilla poterat dicere aut etiam manu facti oleo terreſtri, evidens eft. Nam fanétuarium facta teftari. Poft illum nemo ampliùs focium debuit do manu factum deftruendum dicitur verf. 26. Non ungitur cere , dicens , cognoſce Dominum, tanquam habens verbum | fanctum, ut deftruatur. Deinde fanctuarium terrenum & peculiare & proprium , fine quo Dominus cognoſci non manu factum non erat totum ſanctum Sanctorum. Hoc poſlit : quali non cognofcerent Dominum, in quorum cor ſanctuarium eſt ſanctum ſanctorum. 'Neque poteft aliud defcripta eft Lex, quæ omnibus propofita eft. Jer 31:34. fanctuarium manu poft deſtructionem prioris ftruendum Quando igitur is venit, obfignatus eft Propheta , quia nul- | intelligi: quia feptuaginta feptimanæ ſunt ad hoc deciſæ, lus poft eum venit, qui aliud Euangelium prædicet. Et ut poſt eas deftruatur ſanctuarium manu factum, non, ut ex hoc dicto plus quàm apertum eft, ante finem 70. ſepti- | ftruatur novum. Quod etiam ftrui non poteft. Nam , fi manarum venturum fuiffe regnum Meffiæ, atque ita futu- ftrueretur , ftrueretur à Chrifto. Ejus enim eft ædificare rum,ut prophetiæ complementum incipiat videri in rebus templum Domini. Zach. 6: 12. 13. Sed non erat ædifica- ipſis. Judæi fatentur , hin's nas aina sy dwa turus Chriſtus templum materiale: quia ad templum ma- Tºp Prophetias omnes vaticinari uſque ad dies Meſic teriale exſtructum venturus erat. Mal. 3: 1. Veniet ad tem- vel de diebus Chrifti. Ergo prophetia compleri incipit id effet templum Ezechielis. Atqui id eft fpirituale, non plum ſuum. Deinde, fi templum materiale futurum effet , tunc , quando Chriftus venit . Mifer Abarbenel cogitur materiale. quia dicitur ædificandum in alio loco, quàm in fe hoc modo confolari: Deciſas eſſe has 70. Septimanas ſu- per populo fuo, ut poft illas finitas compleantur prophetiæ de monte Sion vel Morijah (qui tamen eft unicus locus tem- ipforum exilio & redemtione & reſurrectione mortuorum. pli materialis. Pfal. 78:68.69.& 132:12.13.14.15-16.) Ergo initium complementi prophetiarum erit longum hoc & quia dicitur fluvius ex templo proditurus ad fanandas exilium: non adventus Chrifti. Atqui ipſe recitat verba aquas maris &c. quæ funt parabolica & ænigmatica: ut Veterum , quæ fignificant, In diebus Chriſti efſe comple- & illa de hæreditate terræ aliter diftribuenda. Potiùs igi- mentum prophetiarum. Certum eft: Prædicatio Verita- tur Ezechielis prophetia eft divina quædam vox clarè fi- tis prophetiæ, hoc eft , Euangelii, eft obfignatio Prophetae gnificans , vetera illa terreſtria omnia præteritura & non rum. Nam ad hoc deciſe ſunt ſuper populo & urbe. Nam, elle, ftante urbe , poftquam illa excufferit ſuum pulverem, & vifionis. Eam dari oportuit ante finem 70. feptimana- amplius cogitatum iri de iis. $.40. Hæc igitur funt, quæ Angelus fignificat futura Itante populo & urbe, hæc fieri debebant , non, foluto po- pulo & deftructa urbe. & ftante politia fub legiſlatoribus , poftquam in terram $. 38. Sextum eft unctio fanéti ſan&torum. Quod Vete- reducti fuerint. De ordine earum rerum, quem tenet pro- res maſculinè capiunt. Sed vip notat vel fanctitatem vel quiſque de ratione ordinis cogitare, prout ei datum fuerit phetia, non eft follicitè & anxiè laborandum. Poteft enim ſanctam rem. Poteft intelligi, quicquid ſanctitatem præci- myfteria regni cælorum intelligere. Sed fortaffe paraphra- puam habet. Ita non ineptè de perſona fancta dicitur. Sa- fis adhibita rationem ordinis manifeftam faciet. Igitur cerdos maximus in Vet. Teftamento laminam auream in ex verbis Angeli naſcuntur neceffariò tales cogitatio- fronte geftabat, cui inciſa erant hæc verba : 17175 , nes , quæ di&tant hanc paraphraſin. Deus adhuc con- h. e. & 2.00 tel nueio. Lxx, reddunt: ezéclusa xveksi tinuabit tempus evoziñs & ſeveritatis , quod nunc eſt. To- Exod. 28:36. Is typus Chrifti erat. Et Chriftus Mal.2:11. lerantiæ fcilicet, qua fert nationem defectricem populum vocatur το άκου Ο κυρίε , ο αγαπά. Νihil vetat hic un ſuum nuncupari, quaque fert gentes, quæ nihil nifi pec- &tionem Chriſti intelligi : dummodo illa unctio intelliga-cant, ut illis non inducat gravius judicium. Severitatis , E 2 (ita 52 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S (ita Dyr innuitur ſuum tempus habere cap. 8: 19.) tum 6.43. Verſ.25. Et cognofce, vel cognofces &c. Jubet An- qua fideles gravabat, quibus fub Vetere Teſtamento lex, gelus non tam Danielem, quàm lectores hujus Prophetiæ propter tranfgrefliones,atque ita ira, ex-ſecratios condemna- procedente tempore exſpectantes falutem Ifraëlis diftin- tio , impofita erat; puta, ad ſubſcribendum præceptis car- ētas periodos in 70. feptimanis animadvertere , atque pro- nalibus five placitis chirographum : tum qua gentes omit cedente tempore ita figna temporum , ut eft Matth. 16: 3. tebantur, & finebantur ire in viis ſuis. Hoc tempus tole- obſervare. Quas periodos fi obfervarent, poterant fcire, rantiæ finier Deus. Et quidem , antequam 70. ſeptimanæ aliquantum de 70. hebdomadibus præterfluxiſſe , & prorogatæ clementiæ in populum defectorem & urbem, poterant ſeſe ad afflictiones præparare & in eis ſe confo- quæ ſanctuarium manu fačtum habet , interpolatæ tempe- lari. ſtivarum caſtigationum quarundam tempore, finitæ fue 6.44. Jubet igitur I. animadvertere ſeptem ſeptimanas rint, incipiet Deus populum defectorem à populo fideli ab exitu verbi de reducendo & ædificandis Hierofolymis. ſeparare, atque ita defeétionem coercere; gentes autem non Quod additur, uſque ad Chriſtum Principem, non ſignifi- amplius finet pergere in peccatis fuis , fed incipiet ad fe cat, Chriftum venturum ftatim , finitis 49. annis poft edi- convertere , atque ita confummabit peccatum. Ea gratia ctum de reductione Judæorum : fed, in ſpe & exſpecta- autem & pravitatem expiabit & abfterget, ut non fit am tione adventus Chrifti & regni ejus primò obſervandos plius , quippe adducta eterna juſtitia; ut ceſſent illa , per eſſe 49. annos, & animadvertendum, quid Deus in iis qux populus tuus diſcernitur ab aliis populis & propter fit acturus. Ideò obſervandus ordo verborum Prophetiæ. quæ urbs tua carnaliter fancta appellatur. Ita mutabitur cognofces ab exitu verbi uſque ad Chriftum principem ſe- tempus vifionis ænigmaticæ & mentalis & prophetæ in ptimanas ſeptem do ſeptimanas fexaginta duas. Hoc eft, tempus aſpectus imaginis rerum & fruitionis bonorum Ex quo exiverit verbum de reducendo & ædificando , ex- promifforum , quæ funt Novi Teſtamenti, & populus fpectabis Chrifti principatum : fed interim animadvertes fidelis accipiet ſpiritum promiffionis fanétum, & fient ii , diſtinctè feptimanas ſeptem & fexagint a duas. Illas , qui- qui ad ipfum pertinent, fan&tum ſanctorum , facerdotes du bus nondum , fi ædificabitur urbs, & munietur. Has , reges Deo. Urbs autem & politia duratura eft, ut hæc fiant, quibus & ædificabitur & munietur urbs. Verbum de redu- Septuaginta ſeptimanas. cendo non eft verbum Dei vel prophetiæ de reftitutione 5.41. Quæ non funt ſeptimanæ dierum, fed feptima- populi & urbis, diu ante rem gerendam editum, ( nam id næ annorum: ut apud Ezech. 4: 6. dies pro anno dicitur ; tempus præterierat, & impofterum obfervari non pote- & Levit. 25: 8. ninaw i'aSeptem ſabbat a anno rat, neque erat tempus ædificandæ urbis, atqui etiam rum, hoc eft, feptimanæ. Eft autem hic allufio ad 70. 7. ſeptimanæ ſunt tempus ædificandæ urbis. Nam in illis annos vaftitatis, de quibus ſupra verſ. 2. Inſinuat, Deum quoque fpectanda erat vis verbi de reducendo & ædifican- 70. illos annos vaftitatis penfàturum feptuaginta feptima- do ) ſed eft primum, quod de reftitutione Judæorum in nis, procul dubio non dierum, fed annorum, ut amplius locum fuum promulgatum eſt. Id exftat 2. Chron. 36: fit in beneficio , quàm in caftigatione. 'Nam etiam ex res 22. 23. & Efr. 1: 1. 2. 3. 4. Quando autem omnibus totidem ſeptimanis dierum fieri non poſſent. quod aper- datur poteſtas redeundi in terram fuam, & populi juben- tum eft. Annus autem comparatur diei. Quemadmodum tur redeuntes fublevare ; conceditur etiam ipſis domos dies alter fit, quando ad nos redit ſol: ita, quando fol ædificare Hierofolymis ; quemadmodum & templum. tale tempus iterum facit, poſitus in eodem loco Zodiaci, Quamvis igitur in edicto Cyri non contineatur licentia novus a. muniendi urbem , nihilominus tamen continetur licentia dies eſt: qui dicitur non tempus recidivum in Scripturis. Eadem opera oftendit Angelus, ſpem Ifrae- ædificandi urbem. De annis, qui intercedunt inter edi. lis appropinquare, & poft 70. hebdomadas, five, iis finien- ctum Cyri & Chriſti afcenfionem in cælum , &everfam tibus , Chriftum exſpectandum eſſe: ut tunc poflit videri urbem, diximus in Conſider. reſp. & obj. Judaicarum cunctari & tamen præftolandus fit, ut qui non poft tempus cap. 52. S. 64. --- 67. ( malè expreſſum 74. 77.) venturus fit. Hab. 2: 3. $.45. Uſque ad Unétum Principem. Non dicit , ufque $. 42. Quanquam autem hæc ita ſint, nihilominus Deus ad Principem unétum ; quemadmodem folet dici II'Unjo), poſuit etiam hæc tempora in ſua poteſtate. Nulla enim eſt hoc eft, facerdos unétionem habens. Nomen unétus hic eft neceffitas putandi, Deum hic voluiſſe indicare ipſum an fubftantivum , & nomen princeps hic eft epitheton, five num paffionis Chriſti, ita ut quivis hanc Prophetiam le- appofitum. Nomine Un&tus intelligitur is , qui non habet gens potuerit definitè dicere, quo anno Chriſtus paffurus unctionem in figura, fed, qui eam habet in re, nempe fu- effet. Nam fufficit, quòd definitè ſciverunt, non minus per quo eft Spiritus Jehovæ Ep.61:1. fuper quo requieſcit 70. hebdomadibus, hoc eft , annis 490. deciſum eſſe fu- ſpiritus fapientiæ & prudentiæ &c. Ef. 1:2. 3. qui eſt per urbe fancta, ut templum in ea ftruatur , & domus à verè Sanétum Fehovæ ; qui ante montes fundatos unctus Judæis ſtructa non relinquatur ipfis deſerta ; ut eſt Matth. eſt, Prov. 8:23. qui eſt Sacerdos , & Rex juſtitiæ , qui cap. 23. verf. 38. Deinde , quod definitè ſciverunt, ftante poteft accedere ad Deum, Pfal. 110: 1. 4. Jer. 30:21. fine urbe, Chriſtum exſpectandum effe ; &, cùm veniffet , cujus præſentia & introductione in gloriam non poterat tum demum eſſe diruendam , &, ex eo non eſſe exſpectan ungi ſanctum ſanctorum, Joh.7:39. Quando addit Princi- dum ampliùs. Quòd autem numerus annorum non ita præ-pem, tanquam appofitum aut éní detov, ſignificat, Chri- ciſè determinetur , ex yerſ, 25. ampliùs pateſcet , ut & ex ftum habiturum effe duplicem ftatum; primò ſervitutis verf. 27. Neque ullo modo credibile eft, Deum voluiffe & Teadvá cew5, deinde gloriæ & vef és cecss five regni. Hoc fidem noftram ſuſpendere à chronologia , vel , ut Apofto- ergo fonant illa verba: donec Chriftus fiat omnium fum- lus loqui amat, fuecedogious. Porrò nemo poteft conque- mus & omnium primus , & prodromus in ſanctum ſancto- ri, nos hoc modo ex tempore definito facere tempus in- rum, & primogenitus ex mortuis. Confer Col.1:8. Supera definitum, & tollere argumentum , quo demonftretur, eft, ut notemus , diſtinctionem Hebraici codicis hanc inſi- Chriſtum veniffe. Nam 1. non omninò facimus indefini nuare conſtructionem: de reducendo & ædificandis Hiero- tum tempus. Nam definitum manet , non eſſe tempus mi- Solymis ufque ad Chriftum Principem, hoc eſt, in ſpem regni nus 70, ſeptimanis. 2. Non tollimus argumentum , quo Chriſti in Sione manifeftandi,& unctionis ipfius in ea urbe demonſtretur, Chriſtum veniſſe, ductum à tempore: tum, | perficiendæ. Verba enim fic optimè capiuntur : Ad ædi- quia tempora anguſtiæ non poffunt effe longa aut etiam ficandum Hierofolymam, donec Chriftus regnet. Pf. 51:19. longiora temporibus boni & pacis ; tum , quia ſeptimanæ Ædificabis muros Hierofolyme, Tunc grata habebis ſacri- hæ funt deciſe fuper populo & urbe ſancta, & tempora an- ficia juſtitie. &c. guſtiæ non poffunt extendi ultra terminum feptimanarum, $.46. Et feptimanas ſexagint a do duas. Pendent hæc à h. e. ultra deſtructionem urbis & templi & politiæ. Quan- verbo, verbo, cognoſce atque animadverte. Secunda hæc eft pe- do igitur ſanctuarium & urbs deſtructa funt, intelligitur , -riodus animadvertenda & obfervanda : qua durante, iti- tempus & feptimanarum & anguſtiæ præteriiffe,& neceffe dem notanda erant opera Dei,quæ Deus per alios Prophe- effe , ut ea fačta fint , ad quæ gerenda deciſæ funt hæ fepti- tás aut per alias viſiones ipfi Danieli explicaverat vel ex- plicaturus erat. Quippe illo quoque tempore opera Dei inſignia ز و manæ. I N D A N I E LI S CA P. IX. 53 inſignia exftitura erant , quæ haberent uſum tubarum ad | habet populum. Antequam autem Princeps fieret, five prænunciandum adventum Chrifti. Omnes illos annos exaltaretur , oportuit ipſum exſcindi. Ita Pfalm. 22. qui conjungit uno charactere , nempe , quòd rurſus ædificabi- prædicat Euangelium, oftendit, ſe priùs fa&um effe op- tur quoad forum &-fosfam , fubintellige, urbs fancta. Quo- probrium populi , & ne egéddy pecco Ita Pfalm. 40. &.69. ad fórum, ut habeat portas ( nam fora apud portas erant Ef. 53: 8. dicit illum excifum ex terra viventium propter & domos per totum urbis ſolum , ubi non funt fora ; & defectionem vel ex defectione populi vel popularium illius, muros fuperpofitos profundis illis vallibus , quæ Hierofo- | qui de Juſto loquitur. Ea defectio populi ſignificatur à Da- lymæ erant pro foffa, & valli tu og tro tõv, ad muniendam niele , quando dicit, Et non erit ei quicquam. Nam nemo urbem ſuperiorem; denique follis manu factis , ubi pro- viſus eſt cum ipſo , niſi ſoli malefici cum ipfo crucifixi ; ſo- funditas yallium naturale munimentum non præftabat. lus torcular calcavit, Ef. 63: 3. hoc eſt , folus laboravit in Ergo ſeptimanis illis 62. attribuitur, quod per Nehemiam hoc, ut carnem domaret,& regnum peccati exſtingueret. cæpit fieri , qui ab Artaxerxe Mnemone impetravit pote- | Fugerunt & diſcipuli , ut eft Zach.13:7. Reges & Princi- ſtatem muniendi urbem, Neh. 2: 1. à cujus anno vigeſimo pes, nationes & Gentes contra ipſum conſpirarunt, Pfal. 2. uſque ad Chriſti trigefimum tertium boni Auctores pu- Circumftitit illum cætus malignantium & canum do mono- tant annos 4. 17. At feptimanæ 62. faciunt annos 434. ceročum, Pf.22. Neterram quidem obtinuit , ad quam ve- Quare hæc periodus complectitur ædificationem templinerat,tanquam proprietatem ſuam, ut eft Joh. 1:11. Deni- five potius abſolutionem ædificationis templi, quæ con- que deſcendit ad inferiores partes terræ. Eph.4: 9. Hoc tigit fub Dario patre Artaxerxis. Angelus dicit: rurſus, facto, & ipfi Regnum debebatur;& poterant tolli facrificia nempe poft vaftitatem præcedentem, ædificabitur: quia & munera,& fanctuarium cum populo exſcindi.Satis aper- hic mos eſt urbium habitatarum, ut quotidieædificentur: tum eſt, non prius unétum fieri Principem, & poftea ex- Tantundem igitur hoc eſt, atque fi dixiſſet, oixiaduce ). Scindiyſed prius exſcindi, & poftea fieri Principem, atque ita Et verò etiam murorum ædificatio fæpiùs facta eſt, vel, ungi ſanctum fanétorum. Angelus ordinem aptiſſimum ſer- quando pomæria prolata ſunt , vel, quando veteres muri vavit, jubens in exſpectatione Regni Chrifti obſervari ſe- inftaurati ſunt. Herodes circa adventum Chriſti in ædifi- | ptimanas ſeptem,& rurſus 6 2. Deinde verò non priùs Re- canda urbe, & muris, & turribus , & templo reficiendo , gnum Chriſti exſpectari , quàm exciſus effet , id eft , facri- magnificus fuit. Hoc eft igitur opus, quod Deus attribuit ficium pro peccatis obtuliffet . Et tum non exſpectari Re- populo per illud tempus ; ut plerumque in pace ædifica- gnum terreſtre, quale geſſerant David & Salomon , falva rent domos & muros. urbe, & falyo populo,& manente templo atque facrificiis; $. 47. Et in anguſtia erunt tempora quædam... Sic cap. quemadmodum fibi Judæi poftea perſuaſerunt: ſed longe 11:13. Non poſſumus exponere: & quidem in anguſtia aliud Regnum, in quo non agnofceretur talis populus; củ- temporum. Hoc enim non eft verum , niſi intelligas quo- | jus omnes prærogativæ auferendæ erant; quia defe&tio fi- rundam temporum. Et, fi voluiffet ſignificare perpetuam nienda erat ; imò inter Gentes : quia peccatum conſumman- anguſtiam , qualis fuit circa primam ædificationem muro dum erat. Quæ hîc Judæi comminiſcuntur de aliis Chri- rum, non debuiſſet addi vox temporum , fed fimpliciter, in ftis,indicavimus in Conſideratione reſp. & object. Judaic. anguftia , vel, & quidem in anguſtia. Ergo reftat , ut in C. 52. quæ piget repetere. Verba isq? propriè fonant, telligamus, fore is nousegis iNois, ſuis atque commodis Et non erit ipfi . Quod ſignificat , nihil habebit. Nam eft temporibus atque opportunitatibus (five tempora inclu- | mihi, notat habeo. Hæc eſt ſimpliciſſima interpretatio. Ši dantur feptimanis 70. five ad eas accedant & adjungantur) de culpa ſermo eſſet,ſignificantiùs dictum fuiſſet, puis in aliquam anguftiam & rurſus recreationem. Qualis fuit an vel up'? Non erit ei culpa vel judicium. aut tale quid, guſtia, cùm impedirentur ædificare templum fub Dario quale legitur Ef.53:9. Satis intelligitur, eum fine ſua culpa Hyftaſpis , & vetarentur áb Artaxerxe Longimano : ut eſt exſcindi , qui eft unctus , & quidem , ut fit Princeps, & ut Eſi. 4: 5.6.7. ubi poft Cyrum memoratur Darius , Al- cum ipfo ungatur ſanctum ſanctorum. Unde efficitur, eum fuerus, Artachſchaſcht , quemadmodum Græci poft Cy- exſcindi ad expiandam pravitatem , & adducendam jufti- rum & Cyri filium memorant Darium Hyftaſpis, Xerxem tiam : atque adeò propter electos. Si fic explicemus,quem- & Artaxerxem Longimanum. Anguſtia etiam magna fuit fuit admodum explicavimus,patebit,quare ftatim fubjungatur, ſub Affuero Eſtheræ marito ; quæ tamen in gaudium urbem perditum iri , nempe ad puniendam defectionem. vertit. Quam yidetur Efras innuere verf. 6. cum dicit, $.49. Et urbem & ſanctum corrumpet &c. Hoc qui- fcripferunt adverſationem: niſi quòd Efra dicit, infeſta- dem futurum erat propter interfectionem Chriſti, & poſt tionem fcriptam adverſus habitantes Judæam & Hieroſo- illam, non ante illam; non tamen ftatim ; quemadmodum lyma : in libro autem Eſther narratur , edictam fuiſſe inter- | verf. 27. oftenditur. Cæterùm Angelus dicit, quando fectionem omnium Judæorum in omnibus regionibus ſub-Chriſtus exſcindendus erat Chriſtus exſcindendus erat , populum habiturum eſſe jeétis Regi Perfarum. Per tales anguftias factum eſt, ut alium Principem , qui advena effet, & non ex ipfo illo po- diu ædificaretur templum , & non abfolveretur : quemad- pulo. Judæi, cùm hæc prophetia ederetur , erant ſervi modum eft Efr. 5:11.& 16. Confer Joh. 2:20. Talis Medorum. Poftea erant futuri fervi Græcorum , ut intel- etiam eft anguftia, quæ Danieli demonftrata eſt cap. 8: 9: ligitur ex cap. 8. Cùm in ea ſervitute eſſent conſtituti , 10. II. 12. 14. &c. quæ etiam defcribitur cap. 11. verf. etiam futurum erat, ut conculcaretur ſanctum , & juge : 30. 31. 32. Conferendæ hîc funt Prophetiæ loquentes fed tandem fanétum juftificandum erat. Ex aliis Prophe- de ftatu Judæorum uſque ad Chriſti meestíc; præcipuè tiis conftat, Judæos deinde magna incrementa habituros Haggæi & Zachariæ. fuiffe , & majores ſuis Patribus futuros fuiſſe. In ea eleva- S. 48. Verf. 26. Et poft ſeptimanas illas fexaginta duas tione continetur & libertas, & corona, Efa. 2: 2. Ezech. exfcindetur unétus , & non erit ipfi quicquam. Non dicitur 21:31.32. Ubi innuit quandam coronam non genuinam, hîc , quàm mox id futurum fit poft finitas 6 2. feptimanas. & quæ ad nihilum erat redigenda. Ea erat corona Aſlamo- Ex illo tempore erat Chriſtus exſpectandus, & oblatio næorum. Eam in fe tranftulit Herodes alienigena , ſed ta- ejus , in fingulos dies. Un&tus non poteft intelligi, nifi is, men proſelytus , ex Idumæis, gener Hyrcani ultimi Regis. cujus unctione ungendum erat ſanctum ſanctorum , & Sic fceptrum & poteftas jam videbatur aliquo modo alie- cujus morte efficienda erat expiatio pravitatis, & adducen- nis data. Sed & majus quid fupererat. Populus ſcortatu- da juſtitia ſeculorum,ante cujus mortem non poterant tolli rus erat cum filia Dei alieni, Mal.2:11. hoc eſt, cum Ro- facrificia ac munera, & cujus interfectionem Deus erat ul- | manis, & Principem advenam, qui planè non eſſet ex ipfis, turus excidio urbis ; is, cujus eft Regnum : quique adeò exoptaturus; quemadmodum fecerunt, quando Romæ ac- eft Lapis . Ergo, quemadmodum cap. 2: 34. dicitur, lapi- cufarunt Archelaum, & deplorarunt miſeriam fuam,quam dem exſcindendum eſſe , ita hic dicitur , unétum exſcinden- exantlaverant ſub Herode & Archelao, & poftularunt , ut dum eſſe, id eft, facerdotem & Regem ; imò rupem ; quip- fub Romanis Præſidibus eſſent. De qua ejulatione intelli- pe illum, ſuper quo futurus erat fpiritus Jehove. Idem ille gi poſſunt verba Efaiæ c. 52:5. Exeo igitur fuit Judæa Pro- eſt unctus Princeps. verf. 25. Nam ad hoc unetus eft, ut ſit | vincia Ceſaris,& Ceſar fuit Judæorum Princeps.De quo e- Princeps. Princeps eft, quando in gloria conftitutus eft, & tiam dixerunt;non habemus Regem,nifi Cæfarem, Joh 19:15 Quando E 3 54 Ο Β S Ε Ρ ν Α Τ Ι Ο Ν Ε S Quando igitur futurum erat , ut poft libertatem redirent in prædicare in coetu magno , Pfal. 40: 10. Et lex Dei debe poteftatem Principis alienigena; id fignum erat, Chriftum bat procedere ad gentes ex Hieroſolyma , Efa. 2: 3. Hoc jam jam effe facrificium oblaturum pro peccato. Cum duo autem debebat fieri, pacatis gentibus. illa comparantur ; Non erit ipfi , & Princeps alienigena, S.Ss. Et dimidio feptimana faciet ceſ are facrificium intelligitur , Populum , rejecto Chriſto, alium dotaturum, donum. Intelligitur illa feptimana ultima: ideò additur ut eft Pfalm. 16:4. Intrans hic dicitur , ut Efa. 27:6. In- articulus z úvce Tré Amorv. Senfus eft, hoc futurum, ante- trantes , venientes , weg onaótxs , exteros , radicabit 7a- quam finiatur feptimana integra poſt mortem Chriſti. cobus. Oppoſitum eſt Jerem. 30:21. Erit Princeps ipfius | Tum igitur regem Chriſtum facturum effe, ut ceſſet facri- ex ipſo, & poteftatem habens in ipſum ex medio ipſius exi- ficium. Per Chriſti mortem five excidium facta eft expia- bit. Hujus igitur Principis populus (habebat enim Re- tio pravitatis ; & adducta eft juſtitia æterna. Poft illud gnum ſuum extra urbem ſanctam , & populum Judæum) tempus non poterant facrificia offerri, ut chirographum, hoc eſt, Romani excifuri erant urbem & fančtum , quem- quo teſtarentur , fe nondum habere facrificium propitians. admodum factum eft. Coloff: 2:14. Quanquam igitur ad tempus uſurparentur 9.50: Et finis ejus erit cum inundatione. Finis ejus , etiam à piis & fidelibus , ut ſigilla gratiæ , non amplius , ut poteft fubintelligi, fanctuarii. De inundatione loquitur & chirographum, exhiberentur : tamen debuerunt auferri Efaias cap. 1o. verf. 22. & aboleri, ne videretur in illis fieri évéé çevnors as die pazlas; $.51. Et ufque ad finem belli eft deciſio vaftitatum. commemoratio peccati. Hebr. 10: 3. debuit velum ab ocu- Ergo erit bellum. Matth. 24: 7. Excitabitur Gens contra lis hominum auferri, Zach. 13:1. Ergo , quod non am- Gentem. Bellum opponitur fæderi, de quo verſ. 27. Ante plius poterat offerri eo fine, propter quem inftitutum erat, bellum erat exſcindendus unctus , quia etiam poft eum ex id debuit cum omni choragio & omnibus appendicibus cifum duraturum erat fædus. Non poſſunt igitur intelligi umbrarum atque figurarum, & cum tota ſervitute & lam Principes occiſi in bello,ut volunt Judæi: dicentes,Agrip- cerdotio, quod erat fecundùm legem præcepti carnalis , & pamn & Monobazum occiſos eſſe , & eos intelligi per un cum eâ ipfa lege, tolli de medio , ita, ut & principes , Etum exciſum. De cujus etiam rei veritate nihil conftat. quibus executio illius legis demandata eråt, abolerentur Imò conftat , Agrippam Romanorum amicum fuiſſe , & & antiquarentur. Pfalm. 82: 7. 1. Cor. 2: 6. Nam fa- vixiffe poft deftructam urbem , & hiſtoriam Joſephi de ca- cerdotium ſecundùm ordinem Melchiſedec uni Chriſto pta urbe legiffe. Id enim Joſephus teftatur. Sed, etiamfi per jusjurandum Dei dacum eſt, Pfalm. 110: 1.4. Signi- verum eſſet, Judæorum illi reges non erant. neque tanti id ficatur hîc, ante deſtructionem templi futurum effe, ut eft, ut vaticinatione dignum ſit. Joſephus id nec verbo inciperent ſacrificia & munera ceſſare ac non ufurpari ; commemoravit. Denique hic un£tus intelligitur, qui nempe ab iis, qui ad populum Dei erant aſſumendi, h.e. Princeps futurus erat: Cogitet modò quivis tergiverſator, libertatem Chriftianam & prædicatum iri, & in fide ac- fi voluit Spiritus Danieli hoc indicare, quod de Chriſto ceptatum iri à gentibus , iifque ad iifque ad partem hæreditatis prædicatur in mundo, an debuerit aliter loqui. Sanctorum admiffis , & unctis in Sanctum ſanctorum cum $.52. Decifio vaftitatum, poteſt ſignificare To Sbízo fidelibus Judæorum. Hoc primo evenit in Cornelio circa ugy õ égnuásce wy, hoc eſt, vaftitates rigidas , ſine commi- medium ſeptimanæ primæ. ſeratione , aut exceptione, aut conſervatione reliquiarum , $. 56. Per nomen nur autem intelliguntur omnia gúna fa&tas. Quod in fine verſ. 27. amplius declaratur. Moebe mactata, five fint holocauſta, five confefliones & $. 53. Verf. 27. Et faciet prevalere fædus. Poterat votiva, five pro peccato aut reatu , five pacifica, ſive etiam hoc quidem imperſonaliter accipi, ſed id minus conve- juge. Nam, etiamfi id adhuc offerretur in templo , non ta- niens aut fignificans eft. Imprimis , quia præcedit nomen, men nomine & voto fidelium ex gentibus offerebatur. Per quod & fubintelligi poteft & fubintelligi debet, nempe donum intelliguntur omnia , quæ fecundùm legem præter Chriftus princeps. Eft enim hoc opus Chriſti regis. Quem- facrificia vel poterant vel debebant offerri. admodum etiam Zach. 11:4. introducitur Chriſtus nar- $. 57. Et ſuper ala abominationum erit deſolans. Cla- rans , fibi di&tum à Deo, ut paſceret gregem occidionis . E rum eft, quis ſit ille defolans; nempe populus principis ad- juſdem igitur eft facere prevalere fædus , nempe ſupra de venæ, qui erat perditurus fanctuarium & urbem. Ala crerum exſcindendi & vaſtandi. Fædus ibi fignificat pa- abominationum poteſt fanè intelligi extrema ora abomina- cem , quam Deus pepigerat omnibus populis , five inter tionum. Ita Efa. 24: 16. dicitur , ab ala terræ, hoc eſt, omnes populos fecerat. Zachar. 11:10. Nam, quando ab ora terre. Ita fignificabitur, omnem abominationem Chriſtus apparuit , debuit effe pax, & omnes ferè populi judaicam ab extremo ad extremum exftirpatum iri. Adeò uno imperio debuerunt contineri. Vide Efa. 7:15. ut , quodcunque habebant Judæi & in quo exultabant, & 4.5. Quemadmodum Luc. 2: 1. narratur , totam orx- cui confidebant , poflit appellari βδέλυγμα ερημώσεως και h, e. μίω fub Augufto fuiffe, & ad nutum ejus omnes profe- βδέλυγμα ερημωθησό μεμον, five ερημωτέον ahominabile va- Etos effe in fuum locum 5 diegyes meat, five ut nomina fua ftandum. Sed ala etiam eft pro defenfione & protectione. . profiterentur: Ita Zach. 11:7. dicit Chriſtus , ſe accepiſſe Res & hiſtoria etiam huic explicationi ſuccinit. Nam ve- virgam ſuam , clementiam , aut fuavitatem , ad pafcendum nerunt Idumæi & templum occupaverunt , atque etiam gregem: deinde autem verf. 10. fe incidiffe eam virgam, & deinde redierunt, & bellum cum Romanis inchoarunt, irritum feciſſe fædus , quod pepigerat omnibus populis , hoc & gefferunt, unà cum Zelotis, nefariis hominibus, eo- eft, ut eft Apoc.6:4. pacem åbſtuliſſe à terra. Hanc igitur rumque ducibus, Simone, Eleazaro, & Johanne; qui pacem dicit Angelus Chriſtum principem feciſſe prevalere omnes ſe geſſerunt pro templi protectoribus, ejuſque quafi ſeptimanam unam, h. e. non minùs ſeptem annis. Neque ala & clypeo. Sed illa ala erat abominabilis, & in deſola- enim definitè hinc poffumus determinare,quantum tempo- tionem abiit: venit defolator ſuper eam. Unde perſpicuum ris interfit inter mortem Chrifti,& bellum Judaicum.Hof. eft, eam alam rectė appellari pdeavy por égapecoews. Ita 3: 2. ænigmaticè amplius temporis fignificatur. Zachar. Graecus : και επί το ιερόν βδέλυγμα ή ερημώσεων. Εt in 11: 8. dicitur , quod Chriftus aboleverit tres paſtores uno templo abominabile deſolationum. Chriſtus eò refpicit menſe, triginta annis. Μatth. 24: 15. ο ων έν ίδητε το βδέλυγμα η ερημώσεως και 8.54. Porrò declarat angelus, Chriſtum pacem hanc to pro ev algo Adveya 5 11 @hty, ésais à tómo égio (o avce- darurum propter multos. Zach. 11: 7. dicitur, Chriſtum uváox oy voete) TÓTE o čo tỉ ledecid Qougéiwedevéti te pafturum gregem occidendum ad præparandum inopes gregis. l ógn. Quum videritis Abominabile defolationis, quod dictum de quibus etiam loquitur verf. 11. Hi multi erant futuri . I eft per Danielem Prophetam , ftans in loco Saneto (qui le- Deus enim non voluit populum fuum rejicere; ſed volebat git, confideret ) tunc , qui in Judea erunt , fugiant ad oves diſtinguere ab bircis, & immorigeros ſeparare ab montes. Marc. 13: 14. dicitur éscs, 2x = det, ftans , omnibus tribubus Ifraëlis ; Deut. 29:21. Deinde poffunt ubi non oportet. Apud Lucam c. 21:20. reperiuntur illa : hic intelligi illi multi, qui pertinebant etiam ad regnum | 3 αν ίδητε κυκλαμινίω ιο σρατοπέδων τω Ιερεσαλήμ, τότε Chriſti: de quibus eft Ef. 53:11. propterea partem ipfi Wő te , on [gen eV végé pavors és viñs. quum videritis Hie- dabo in multis. ifempe, debebat Chriftus juſtitiam Dei rofolymam cinétam ab exercitibus , tunc cognoſcite, quòd & 40: proa I N D A N I EL IS C À Ê. IX. 55 $ 43. 44. Propinqua fit ejus defolatio. Nam exercitus ſunt to ign cat cæcos & ſurdos , induratos , tempapelées , ut eſt Efa. pašv defolans. quod dicit Daniel opin. Deſolans autem 42:19. & 29:10. & 6:10. Rom. 11:7. imò hoftes, ut venit ſuper alam abominationum h. e. protectores abomi eos appellat Efaias cap. 66:6. Hæc eft juſtificatio illius nabiles. Dum ala dicuntur & abominabiles, intelligun- duo co píces , quòd nempe populus, qui fuerat nominatus tur ſtare in loco fancto. Ala protectionem etiam fignificat populus Dei, hoc ſuo ftupore, infidelitate ac odio veri- El. 18:1. Væ terræ obumbrationis Alarum , quce ſunt ul- tatis hoc mereretur. Qui alioqui, fi voluiſſet Deo obedi- tra fluvios Cuſch. h. e. quæ fidit auxiliis Tirhakah Æ re, & omnibus bonis regni Dei potitus fuiffet, & manſil- thiopis. Quum viderent, Deum recefliffe à fe, putave ſet in perpetuum. vide Pfal. 81:16. adde Luc. 19:42. runt, templum & urbem defendi poffe hac ala Idumxo- ium, Simonis, Johannis, Eleazari hominum fcelerato 9.59. Ex hac igitur prophetia od Ive ang masas conſtat; rum. Ii meritò habentur ßd'avy pes abominabile: & qui eum populum , in quem illa confumtio deftillavit , non dem egypáscows defolationis , tum , quia deſolationis urbi | poſſe vocari fan&tum ſanctorum , non ſanctos Altiſſimo & populo cauſa extiterunt, tum , quia ipfi defolatio fue rum; neque eorum eſſe regnum ; quod regna cætera eli- runt. Nam venit ſuper eos populus principis advena , qui dit & univerſum orbem implet, ut eft cap. 2. &7. Popu- templum deftruxit. Ita Moab, h. e. populus Judaicus ha- lus , cujus fanctuarium deftructum eſt, qui bello illo pro- bitans etiam in Moabitide & cum Moabitis unus populus fligatus eft, ut non fit populus amplius , & , qui cum illo factus , quum fruftra defatigatus effet in Celſo, h. e. apud populo faciunt, non funt hæredes mundi. Potiùs funt locum deorum aliorum, Romæ, induxit in animum re abominabiles cum iis omnibus , qui voluerunt effe ala & verti ad ſanctuarium fuum ad orandum (nullus populus templi & urbis ; quippe participes ejuſdem drogue ob ces & habuit ſanctuarium diftinctum à Celfis, niſi Judæi) do Suporis. Cujus ftuporis eſt, putare, Chriſtum non ve- non potuit. Nam & ala abominationum impedivit, & niſſe ad Hierofolymam ftantem & templum ftans : quum defolator, qui fuper eam venit, & fanétuarium corrupit. tamen Malachias cap. 3: 1. dicat , Angelum foederis, Dow Efa. 16: 12. Equidem fui olim in ea fententia, Alam minum, venturum ad templum ſuum. Quum David pro- abominationum dici Cæfarem , qui in hac prophetia no- phetet Pſalm. i 32. Deum elegiſſe Sionem & ibi voluiſſe minatur Princeps advena. Cogitavi etiam , eandem alam Davidi cornu excitare , & Sacerdotes induere juſtitia do poſſe dici deſolatricem, quia , quum protectionem ejus Salute. Et Haggæus cap. 2. Deum pacem & copiam gen- ſperaffent Judæi, evenit, ut per eam defolarentur. Præ tium daturum fub templo fecundo. & Jeremias clarilli- terea conſtruebam by? cum verbo , & verba me- mè cap. 3: 17. dicat: In diebus illis , quum reducti ex dia, Et faciet ceſſare facrificium & manus , parentheſi in- Babylone creverint in terra , & in tempore illo, Arcam cludebam. Poftea autem conſideravi, non poffe à me ſu- Domini non futuram , neque fabricatum iri , fed Hiero- mi, o 7:3 in genere maſculino venire : &, quòd Chri- folymam futuram folium Domini, h. e. Dominum vi- ſum iri in vicis & domibus Hieroſolymæ, non minùs non tam bene de Cæfare aut exercitu Romano dici (quia propinquè , atque ſuper arca olim vifus erat : & gentes ad jam tum Romani templum & Antoniam obtinebant, diu fi ad Hierofolymam vaticinetur futurum ftatim atque eam confluxuras. & Zacharias cap. 9:9. adventum Chri- ante excidium Hierofolymæ. Chriſtus autem jubet anim-exactor, poft recuperatam libertatem , tranſiturus erat. adverti rem futuram) quàm de Idumæis & fceleratis illis Stuporis infignis eft, quod Angelus dicit , futurum laben- defenſoribus. Igitur in hifce douté gaus pagulo acquie- tibus 70. Septimanis, id differre poft finem illarum jam ſco , ut in liquidiflimo ſenſu. Quum templum & urbem occupaſſent illi impuri defenſores, venit contra eos Ve- adductionem juftitiæ æternæ, & unctionem fancti ſancto- amplius ſeſquimille annis. nempe, expiationem peccati, ſpaſianus & Titus. Ingeniofè, fed minùs folidè D. Dio- rum. Stuporis eft , non animadvertere, ſanctum fancto. dati: Exercitus Romanus deſolator veniet ſuper alis A- rum ungendum, ftante fanctuario ; non eſſe fanctum ma- quilarum, quæ funt infignia & facra militia Romane. quæ funt abominatio. Et quidem ufque ad confummatio- ſanctum ſanctorum manibus factum. Extremæ temerita- nibus factum, ut & ftuporis eft, nihil exſpectare ſupra nem d. decifionem. Et hîc uſurpatur, ut Gen. 13:3. & alibi. Significat , defolationem proceſſuram ad confum- 1792. confummatio & profligatio facta eſt. Voluntariæ cæ- tis eft, fibi promittere templum reſtituendum , poftquam mationem , Eſa. 10:23. & depice , ut eft ad Rom. II: 22. confer dicta ad yerſ. 26. citatis eſt, Chriſtum, de quo loquitur Daniel, nolle eſſe illum , cujus eft hæreditas gentium, & pro eo fubftituere 9.58. Que deftillabit in ftupentem, h. e. manabit tan- nunc Cyrum , nunc Joſuam facerdotem , nunc Sorobabe- quam fluvius , & liquabitur five effundetur in fipentem. lem , nunc Agrippam & Monobazum. Sed fcandalo eft Stupentem verto , quia non poſſum commodè vertere ipfis Chriftus & juftitia ejus. Ideò Scripturas data opera defolatum. Quomodo enim commodè dicetur conſum- torquent, enervant, & evacuant. &, dum volunt facri- matio u ditoluiu deſtillare in defolatum, quum per eam efficiatur defolatus ? Commodillimè autem vertitur fim- ficia aliquando rurfus offerri, non timent ſententiam di- etam Efa. 66. pro idololatra & homicida eſſe aliquando pens. Et de admirantibus & attonitis uſurpatur. ut Efa. habendum , qui illa fecerit. Neque eft aliud ferè , quod 52:14. 037 7? ware attoniti fuerunt , ſtupuerunt, | facit , ut eos, qui credunt in Chriſtum, admirentur & ſuper te multi. Job. 17: 9..si by Dimps upeobftupe- | pro ftultis habeant, quàm quòd non vident illud agona ſcent recti ſuper hoc. Ex qua fignificatione eſt suo Job. I entov in Chriſti regno , quod fibi imaginantur, nulla Scri- 21:5. & OPiMus Dan. 8: 27. Inde pe ftupor. Je- ptura duce: &, quod maximè eorum ftuporem & dvos rem. 8:21. Neque aliter poffumus explicare Onu yun ancia oftendit, quòd necdum poſſunt credere, Chri- Dan. 8 : 13.& DDigi yupo Dan. 12:11. Hîc autem no- ftum venifle, & maximam partem Iſraelis per infidelita- tem periiſſe. Quippe quum Chriſtus debeat venire ad ſa- tantur ii, qui vident opus Dei & audiunt verba ejus , & lutem Ifraelis. Iſraelem autem non poffe vocari minimam non cognofcunt , nec intelligunt , ut eft Efa.6: 9. ideo- | ejus partem. Quorum ea temeritas jam olim fuit, ut in que duração non el ONTEM, & ftant dveon, tanquam mente , ? capti, épobeg vantos, attoniti. De quibus etiam dicitur $37, Toti Iſraeli pars eft in futuro ſeculo. De Synedr. Hab. 1:5. Pri nan? admiramini ad vos invicem , & cap. II. Qui debebant animadvertere, quod dictum fuit miramini: quia opus molitur in diebus veſtris, quod, de introducendis in terram Canaan illis , qui educti funt quum narrabitur , non credetis. Indicatur igitur mentis ex Ægypto, completum fuiffe in Iſraele , quia Joſua & alienatio, cognitionis & fapiertiæ carentia, &, quòd Caleb cum pueris intrarunt. Deinde, quod hic Daniel omnia ipſis evenerint præter fpem & exſpectationem ; ut, diſertè dicit, Chriſto interfecto& in regnum evecto, po- quemadmodum mirati erant, Jefum fe vocare filium Dei, pulum, qui urbem & fan&uarium obtenturus erat, itu- ita etiam mirari coacti fuerint, templum , urbem , popu- | pidum & incredulum fore & excifum iri. Qui fanè fa- lum funditus & in perpetuum exſcindi. In quo ftupore & ciunt maximam populi partem. Cum quibus convenit, in qua admiratione adhuc hærent. Ideò Scriptura eos yo- quod Efaias dicit cap. 10: 21. 22. 23. Reliquum rever- 1 % 1 C 1 11 li lo n N it 2 60 E E 4 tetur. > 56 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S tetur, vel convertetur, (ut innitatur Domino fanéto If | Maroto piov. Phrafibus his & Gabriel ucitur) Dominus fe. raclis in veritate , verf. 20.) reliquum Jacobi , ad Deum hovah Deus exercituum facit in medio totius terræ. Et viétorem. Nam, fi exftiterit populus tuus , Iſrael, ficut Joël. 3 : soin monte Sion erit evaſio, erunt reliquiæ, quæ arena maris; reliquum revertetur in eo. Conſumtio deciſa evadent. eſt , inundans juſtitia. Nam confummationem & abſcillum CAPUT X. V Erf. 1. Anno tertio Cyri, regis Perſarum , verbum revelatum eſt Danieli , cujus nomen appel- latur Beltfazar , & veritas eſt illud verbum , & ſeries rerum magna eſt, & animadverte rem , & conſidera illam in vihone. Verſ. 2. In diebus illis ego Daniel exſtiti lugens ſeptem ſeptimanas dierum. Verſ. 3. Cibum gratum non comedi , & caro atque vinum non intravit in os meum, &non unxi me, donec complerentur tres ſeptimanæ jufte. Verf.4. Et die vigeſimo quarto menſis primi eram juxta fluvium illum magnum Tigrim. Verf. 5. Et ſuſtuli oculos meos , et vidi , et ecce, vir unus , indutus talari, er lumbi ejus cin&ti erant auro Uphaz. Verſ. 6. Et corpus ejus , ut Sardonyx, et facies ejus , ut ſpecies fulguris , et oculi ejus , ut fiamma ignis , et brachia ejús et pedes éjus , ut afpe&tus æris candentis, et vox fermonum ejus , ut vox turbæ. Verf . 7. Et vidi ego Daniel folus viſionem iftam , et viri , qui erant mécum , non viderunt viſio- nem , ſed tremor magnus cecidit fuper illos et fugerunt occultando ſe. Verſ. 8. Et ego fupereram folus, et vidi viſionem magnam hanc , et non reli&tæ ſunt mihi vires, et splendor meus apud me verſus eſt in deterius, et non retinui vires. Verf.9. Et audivi vocem ſermónum ejus, et , cùm audirem vocem ſermonum ejus (ego autem ex- ſtiteram ſoporatus ſuper faciem meam, et facies mea erat terram verſus) Verf. 10. Ecce, manus tetigit me et commovit me , ut recumberem in genua mea et palmas ma- nuum mearum. Verf. 11. Et dixit ad me : Daniel, vir amabilis , attende ad ſermones , quos ego loquor adte, et Sta in pedes tuos , quia modò miffus fum adte; et , cùm loqueretur mecum verbum hoc ; conſtititre- mebundus. Verf. 12. Et dixit ad me: Ne timeas, Daniel. nam à die primo , quo appuliſti cor tuum ad animad- vertendum et ad jejunandum coram Deo tuo , auditi ſunt fermones tui , et ego veni propter te. Verf. 13. Et princeps regni Perſarum ftabat adverſum me unum et viginti dies, et ecce Michael, unus principum primorum , venit ad juvandum me, et ego Superfui ibi apud reges Perſarum. Verf. 14. Et veni, ad edocendum te id, quod eveniet populo tuo poſterioribus diebus. Nam adhuc elt viſo in dies. Verſ . 15. Et, cùm loqueretur mecum hunc in modum, defixi faciem meam in terra et obmutui. Verf. 16. Et ecce, inſtar filiorum hominis tangebat labia mea, et aperiebam os meum et loquebar, et dicebam ad eum , qui ſtabat ex adverfo mei: Domine mi, in viſione multis doloribus oppreſſus fum , & non retinui vires. Verſ. 17. Et quomodo poterit fervus Domini mei hic loqui cum Domino meo hoc? Atqui , quodad me attinet , modò non ſupererant in me vires , & balitus non relinquebatur in me. Verf. 18. Et addidit, & tetigit me tanquam homo , & confirmavit me, Verf. 19. Et dixit : Ne timeas , vir amabilis , pax tibi ; corroborare & corroborare. Et , cùm loqueretur mecum, confirmavi me & dixi : Loquatur Dominus meus , quia corrobora- fti me. Verf. 20. Et dixit: Sciſne , quare venerim ad te ? & nunc revertar , ut prælier cum principe Per- ſarum , &, me exeunte, ecce , princeps Græciæ veniet. Verſ. 21. Verùm indicabo tibi, quod exaratum eſt in ſcripto veritatis. Et non eft unus , qui ſe confirmet mecum contra hos, niſi Michael princeps veſter. Ers 1. Anno tertio &c. Hoc verſu | nátivum , tum à Babyloniis impoſitum , ejus, cui viſio indicatur, quo tempore hæc viſio hæc contigit, diligenter inculcatur. Præterea aſſeveratur revelata fit, nempe fub Cyro Rege, veritas verbi, & indicatur , id pertinere in tempus pro- anno ejus tertio : poſtquam ſcilicet | lixum: quod vocatur bizal say. 'Hoc nomine fignificatur edicum de reſtituendis Judæis pu- ordo rerum, & in ſpecie ordo militiæ; in quo vigil in blicatum eſſet. Nomen etiam tum locum vigilis , miles in locum militis venit, & quiſque $. I. V habet I N D A N I E L I S 57 CA P. X 2 A I habet tempus fuæ functionis aut ftationis. Vide Job. 14: $. 7. Facies , ut ſpecies fulguris. Indicat eum, in cujus 14. Magnum autem tempus comple&itur hæc prophetia facie habitat lux , & in cujus cognitione eft lux. & multiplicem variarum rerum ordinem , quia pertingit $. 8. Et oculi ejus , ut flammæ ignis. Hic & fequens uſque ad reſurrectionem mortuorum, & tempora cam character , ut aliquid fignificans in Chriſto , notatur A- proximè antecedentia. Eft quoque hic le&toris inſtigatio poc. 2:8. Qui habet oculos , ut flammam ignis, is terri- ad confiderandum rem , h. e. ad recognofcendam verita- bilis eft hoftibus , & illum nihil latet. Ex fe ipfo enim ef- tem viſionis in rebus gerendis. fundit lucem , ut cognoſcat omnia. 9.2. Verf. 2. 3. Narrat præcedentem fuum luctum $. 9. Brachia ejus & pedes. Propriè, tre cei Te's Trédesa continuatum per tres ſeptimanas. Quæ caufa Danieli fue- $-10. Inftar eris candentis. Ita & Ezech. 1:7. Alii rit lugendi, non indicatur. Credibile tamen eſt , quòd terſum & politum intelligunt. Et Chaldæus explicat per propter ftatum populi Dei ſollicitus fuerit. nitens. Sed affinis vox eſt 1777: unde potiùs ſignificatio $. 3. Verf. 4. Notat diem & locum vifionis. Nem- videtur deducenda, quàm à 52, quod leve fignificat , pe vigefimo quarto die menſis primi, & apud fluvium Chiddekel, h.e. Tigrim. Qui à rapiditate videtur dictus priore correpta , érupege; non autem lave priore longa acov. Ex illa autem radice non longè remota (folent au- hoc nomine. $.4. Verf. 5. Suftuli oculos meos, h. e. proſpectavi in tem apud Hebræos derivata imperfectorum aliam ea, quæ ante me erant. Et ecce vir unus indutus talari. aliam habere imperfectionem , five quietis five defectus) Videtur enim zodáens, quod eft Apoc. 1 : 13. reſponde- fignificabit hæc vox candens. Pro ære candente dicit A- re vocabulo Hebraico, quod hîc eft : quod propriè foliditatem æris & limpiditatem thuris. Poteft fignifica- pocalypſis 20. Augalbanov, ad fignificandum, quòd habeat membra ſignificat , ut per Ellipſin notetur veſtis omnia membra tegens. Quod attinet deſcriptionem hujus viri, ti, quòd, qui loquitur, brachia & pedes habeat folidos putat gravillimus interpres , eam hoc fine inferi, ut nobis h.e. potentiam infractam, & quòd ſanctus fit, & omne non ſanctum tanquam igne conſumat. conftet, Danielem hæc verba audiviſſe & confignaſſe ex ore non vulgaris hominis , fed Angeli ; qui iſta ſpecie Da- $. 11. Et vox fermonum ejus, ut vox turbæ. h. e. yox nieli oblatus fuit. Idem rejicit cogitationes de ſignifica- magna & clara & penetrans. tione eorum , quæ tam diſtinctè & diſerté, tanquam in- $. 12. Verf. 7. Narrat, fe quidem folum vidiffe: ta- fignia perſonæ ſublimioris, memorantur. Attamen cla men præſentes magno tremore correptos fuiffe , atque rum eft, nec temerè iftam fpeciem exhibitam fuiffe Da- adeò aufugiſſe, ut fe abſconderent , aut per occulta & la- nieli , nec fruftra eſſe conſignatam : neque fufficere, ut tebras dilapſi ſint. propter ſingularem aliquam magnificentiam hæc inſignia $. 13. Verf.8. Narrat porrò in ſequentibus , quomo- in viſionis indice fuiffe dicamus. Apocalypfis fimilia de do ipfe perterritus fuerit, & tamen paulatim fuerit confir- Chriſto dicit: & aliquoties repetit & inculcat, quæ in matus ab eo , qui loquebatur. Nempe, quòd, cùm jace- Chriſto viſa Johanni. Vide Apoc. 1. & 2. ac 3. in princi- ret humi omnibus viribus fpoliatus , manu ſe tangente pio epiſtolarum. Adde etiam cap. 10:1. Quòd fi verò hæc commotus fuerit, ita ut niteretur confurgere manibus & inſignia aliquid ſignificare poffunt, quod de fubjecto ve genibus. verf. 10. Tum, quàm blandis verbis compella- rum eft, & fortaffe fimilibus phraſibus in Scriptura indica- tus fuerit, & , juffus conſiſtere, conſtiterit, ſed treme- tur: nihil prohibet , per hæc viſibilia inſignia ea adjuncta bundus. verf. 11. Ubi loquens ſe indicat miſſum ad Da- vel attributa, quibus fignificandis ifta emblemata apta nielem. Unde colligere licet, perfonam hanc divinam funt, intelligi. Quidam intelligunt hîc Chriftum. Sed is eſſe, diſtinctam à Mediatore, habitantem in hominibus, appellatur in hac prophetia Michael . Porrò cogitandum & vivificantem homines , atque adeò miffam ad homines. eft, an hîc poflit intelligi Angelus miniſter, five, an hoc $. 14. Verf. 1 2. Verſu hoc & duobus fequentibus eft permittant ipfius prædicata. Atqui nullus eſt Angelus fermo ejus , quem viderat Daniel , ad ipfum: quo ipſum miniſter, qui poflit dicere, ſe folum ftare contra Princi- | jubet metum ponere; quippe cùm veniret propter verba pem Perfiæ, h. e. Diabolum aut Angelum Diaboli, & Danielis aut propter ipfum: cujus oratio fuerit exaudita non habere adjutorem , niſi Michaëlem. Ubique teftatur ftatim atque ſe compofuiffet ad confiderandum & jejunan- Deus , opera fua & Chrifti effe etiam opera Spiritus fui, & dum. Ex quibus intelligitur , Danielem tempore jejunii eum docere prophetas & revelare arcana Dei, & eum eſſe ſui confideratione divinorum myfteriorum occupatum à Chriſto impetratum & ab ipſo mitti ac donari. Cæte- | fuiſſe. Quòd autem nunc venerit poft tres ſeptimanas five rùm , quod attinet veſtem talarem, ea ſignificat, aut certè 21 dies, caufam reddit, quòd Princeps regni Perfiæ fibi fignificare poteft , amictum regni , & dependentiam popu- tantiſper reftiterit : quòd autem venerit, caufam effe , li , in quo velit, geftans eum , cognofci & condecorari.quòd ipfe apud Reges Perfiæ relictus fuerit, five quòd Qui templum Spiritus funt , etiam veſtis ejus ſunt. abegerit Principem Perfiæ, ut ipfe folus Reges Perfiæ $. 5. Et lumbi ejus cin&ti auro Uphaz. Aurum ſignificat, haberet in poteftate: idque, adjuvante ipſum Michaële, quod eft præftantiflimum. Cinctura adſtringit veftem, & uno Principum primorum. Hæc ſine dubio ænigmatica & præbet éro upeasti v promtitudinem ad opus. Ecclefia ei, qui parabolica funt. Per Michaëlem quem intelligamus , di- eam geſtat, robore divino adjungitur. Atque is etiam fpiciendum erit cap. 12:1. Quanquam etiam cap. 10: 21. promtus atque paratus eſt ad progrediendum & ope- Vocatur is in Novo Teſtamento 'Açzaényleac, Judæ randum. verf. 9. Apoc. 12:7. dicitur ipſe & Angeli ipſius pugna- $.6. Verf. 6. Et corpus ejus , ut Sardonyx. Hanc enim recum Dracone & Angelis ipſius. Hic autem alius Ange- gemmam potiùs intelligimus, quàm Beryllum thalal lus pugnat cum Principe Perfiæ, & Michael ipfi auxilio fium. Nam ea gemma viridis eſt. Non eft credibile, híc eft. Ut fimpliciter rem intelligamus , ante omnia confe- virorem notari. Sardonyx autem eft, ut unguis impofitus remus locum Zach.4:6. non copiis , neque viribus , fed carnibus. Qui color eſt corporis vividi & fani. Cant. s: Spiritu meo. Quid prohibet, dicere, hîc inftar eſſe ejus, 14. Sponfi manus comparantur orbibus aureis , quibus quod Petrus 1. epiſt. 1:11. dicit, in Prophetis locutum Sardonyx inſertus fit. Ubi fine dubio unguis per Sardo- effe Spiritum Chriſti ? Cujus certè eſt Diabolum & An- nychem notatur. Non debet nos movere, quòd Tarſchis gelum ejus fugare à potentibus hujus mundi, & ipſis bona dicuntur ire naves , ut per eam vocem mare intelligamus . I conſilia ſuggerere, & animos eorum flectere ad benefa- Eft enim primò nomen hominis , deinde gentis, item ter- | ciendum Ecclefiæ. Ergo notificatur hîc Danieli, ſupe- ræ, in qua illa gens habitavit : quæ eft Aga minor vel pars riori tempore conatum eſſe Diabolum, Principem & ejus; ubi & patria Pauli Tarſos, & Sardes ; unde Sardius, Deum hujus mundi, & angelos ejus , animum Regis Per- Sarda & Sardonyx: denique fortaſſe maris magni alluentis fiæ avertere à voluntate benefaciendi populo Judaico; eam oram, & Oceani. Poteft hic fignificari popéewozs fed Spiritum Chrifti virtute meritorum ejus & juftitiæ cv tf en xancia, manifeſtatio Spiritus in Ecclefia, & vi- ipfius viciffe. Nam Spiritus , qui molitur contraria Spi- vacitas ac fanitas , quæ eft ab eo , qui hic loqui- ritui , qui à Deo mittitur , & cum Michaële eſt, non po- teft effe Spiritus bonus. Princeps Perfiæ hic non eft ipfe Cyrus 2 1 MO ľ, US id sto till til" tur. 04 $8 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S Cyrus. Nam, eo fugato, manet Spiritus à Deo miſſus | mam mihi hanc operam, ut repugnem & reſiſtam Diabo- apud reges Perfiæ. Neque ullus homo potuit præter Cy- | lo Principi mundi , qui in eo totus eft, ut noceat Eccleſiæ rum appellari princeps regni Perſia. Ezra cap.4:6. nar- five populo Dei per Reges Perfiæ, & impediam conatus rat , quòd hoftes Judæorum confiliarios conduxerint con- ejus & angelorum ejus. tra Judæos omnibus diebus Cyri. Igitur hic verſus indi. $. 23. Et, me exeunte , princeps Græcie veniet, h.e. cat , divinitus impedita eſſe conſilia iſta nefaria , ne quid ego tandem deſeram Reges Perfiæ & non ero cum ipſis; auctoritate Cyri ftatueretur, quod grave eſſet populo Dei. & corrumpentur confilia eorum ; & tunc mihi bellum erit Cæterùm per hæc indicatum eſt, omnem illam benigni- cum principe Græciæ, h.e. cum angelo Diaboli, qui tatein Dei & curam attribuendam eſſe juſtitiæ Chrifti; conabitur populo Dei nocere per Reges Græciæ , penes qui hactenus in omni anguſtia populum Dei portaverat, & quos ſumma poteftas erit. Quum Perfæ dominarentur, erat afferuerat & falvaverat. Efa. 63: 9. Ideo Michaël infra princeps regni Perfiæ. Perlis domitis, non fine opera Sa- dicitur Princeps Ifraelis . Et cap. 12: 1. ftans ſuper popu- tanæ homines inter ſe committentis ad mutuam cædem, lo Dei, h. e. megiscí pelu a dv7ē, interpellans pro eo. Ange- princeps Græciæ venit. Ita Apoc. 12. Draco eſt Satanas lus igitur hic non priùs debuit venire ad Danielem, quàm, dominans in mundo per Romanos. Satanas, deſtructo uno quum nunciare ei poſſet, fugatum effe Satanam per fe. regno mundi, regnat per alterum. Ita femper lis eft Ec- S. 15. Unus principum primorum eft primus Principum, clefiæ per Spiritum Dei cum principe hujus mundi , re- maximus inter Principes , u nepana Tracions d'exñs. Col. 2: gnum habente aliquod in mundo, vel etiam multa regna, 10. Inde cap. 12:1. dicitur Princeps ille magnus. Sine donec regna mundi fiant Dei & Chrifti. Poffumus autem dubio, qui cap. 8:25. vocatur Princeps Principum. hîc Græciam latiflimè accipere pro omni imperio , quod $. 16. Quod eveniet populo tuo pofterioribus diebus. in Occidente in pofterum excitandum erat. Et verò, fi Populo tuo , h. e. Judæis. Ita diſtincte populus Danielis ſequentem Prophetiam inſpiciamus, apparebit, quòd, cap. 9:24. Notatur is populus, cum quo Daniel propter quæ geſta funt ab Alexandro & fuccefforibus ejus , fint legem conjungebatur in moder súpaik, & ex quo natus erat. tanquam præparatio quædam ad conftituendum illud re- Pofterioribus diebus , vel in poftremo borum dierum, h. e. gnum , de quo incipit loqui cap. 11:36. cum quo maxi- antequàm hi dies mutentur in alios dies, & veniat jórns ma lis Eccleſiæ, & à quo maximum periculum. Gro- pubín a pénzool. Ita explicandum eſſe, patet ex fequenti- tius hîc abſurde fingit ftudia & factiones inter angelos bo- bus. Nam adhuc eft vifio in dies. Quemadmodum loqui- nos : quas Chriſtus exſtinxerit. Vide Job. 25. Deus facit tur Habacuc cap. 2 : 3: Senſus : Exfpectatio promiflionis pacem in celfis ſuis. adhuc protelabitur , nempe periſta tempora, quæ partim $.24. Verf.2 1. Sed indicabo tibi , quod exaratum eft cap. 8. partim cap. 9. deſcripta ſunt. Ergo hæc viſio ma- in fcripto veritatis. i. e. quod in libro Dei ſcriptum eft. gna ex parte ad hoc comparata eſt, ut per quaſdam res ge- Qui loquitur , loquitur , non ut is, qui audiverit tan- Itas deſcriberetur tempus illud, quo civitas & populus ad- tùm , fed etiam , ut qui viderit. huc debebant permanere: & interim ſignificatur, qui fta $. 25. Et non eft unus, qui ſe confirmat mecum adverſus tus populi in parte ejus temporis futurus fit. Non tamen hoc. Nemo ex omnibus contra principem Perſiæ & prin- putandum eft, Prophetiam hanc non progredi ulteriùs. cipem Græciæ pugnat mecum, niſi Michael princeps ve- Nam & ipfe finis dierum priorum & apertio feculi novi, ſter. Spiritus virtute Ghriſti refiftit Draconi & Beſtiæ. & quæ gerenda erant fub regno Chriſti in clauſula ſeculi, Potentia divina eft, qua iis reſiſtitur. Sed illa exerceri non apertè in hac Prophetia deſcribuntur. poſſet decorè, fi abeſſet jus Mediatoris ad habendum re- $. 17. Verſ. 15. Narrat Daniel, ſe inter hæc verba gnum & hæreditatem. Princeps autem populi Dei , at- vultu in terram defixo obmutuiffe. que etiam Eccleſiæ Novi Teftam. quæ habet rem cum $. 18. Verf. 16. Porro tanquam filium hominis teti- regno Jayan, non poteſt eſſe, nifi Chriftus. Nam Eccleſia giſſe labia ſua, ut loqueretur. Quæ loquela eft fignificatio nulli Angelo fubjecta eſt. Atque, etiamfi Angeli in Vet. doloris & virium projectarum , adeo ut non poflit ipſe tam Teftam. habuerunt in miniſterio poteftatem imponendi pufillus cum tam magno loqui. legem, & continendi populum in officio pro virili ſua, ad Ş.19. Verſ . 17. Rurfus igitur tanquam hominem ſe obediendum Principibus , quibus mandatum fuit urgere tetigiffe & confirmaſſe per verba, fcilicet quibus jubere obedientiam legis : tamen nullus angelorum vocari po- tur non timere, fed animo forti eſſe. Ideoque ſe tandem tuit princeps populi Dei. Neque ullus angelus habet vim & confirmatum fuiſſe , & fiduciam ad audiendum verba viri jus ad eripiendum Diabolo principatum mundi atque ita illius accepiffe: uſque ad verf.20. In his licet obſervare reſcindendum fententiam legis addicentis peccato & fedu- typum Ecclefiæ paulatim à nullo ad parvum robur , ad fta- ctori regnum in omnes homines. Notandum autem, quod tum, ad fermonem , denique ad fiduciam , parrhefiam & fi Chriſtus eft princeps populi Dei, eum fuiſſe , antequam robur viri creſcentis inter ea, quæ Deus eam videre fa- veniret princeps Græciæ, & per intercellionem ſuam ira cit. Quod autem aliquis tanquam homo & labia tetigiffe ritos feciſſe conatus Principis Perfiæ : quemadmodum ad loquendum & rurſus tetigiffe ad confirmandum dicitur, hîc legitur. Nomen Michael notat: quis efi, ut Deus id procul dubio ſignificat, Ecclefiæ dari Spiritum inyo- omnipotens ? Hoc nomen rectè darur Filio, & quidem cationis & illuminationis & parrheſiæ ab eo, qui eſt homo. Mediatori, five, quia ipfe eft ó meu Tonech tee, & nemo $. 20. Verſ. 20. Cùm igitur Daniel confirmatus effet, | poteſt ei refiftere, & nemo ipfi eſt par , qui poflit facere, & animo præſenti ad audiendum, narrat, quid fibi dixerit quod ipfe facit; atque ita de ipfo dicendum eft, Quis eft vir ille viſus in magnifica ſpecie. ut Deus? five, quia Filius patefecit gloriam Dei & 0- $. 21. Scis, quare venerim ad te? q. d. meminiſtine, ſtendit, Deum non effe fimilem hominibus, & habere quid tibi dixerim, quo fine venerim ad te? nempe ut in- gloriationem ſupra omnes Deos. Nam, in quo dicarem tibi eventura populo tuo. Dei cernitur, quòd nemo fit ipfi fimilis, is videtur, de $. 22. Et nunc revertar, ut prælier cum Principe Per- fe loquens & fe nominans , omnes provocare, num quem Sarum. h.e. ego, qui nunc tecum loquor, deinceps fu cum Deo comparare poflint ? illa gloria tum ipſ. с Ар UT XI. V Erl. I. Et , quod me attinet , anno primo Darii Medi fteti in confirmationem & in munimena Verſ. 2. Et nunc veritatem indicabo tibi. Ecce , adhuc tres reges ftabunt Perſis : quartus ditabi- tur divitiis magnis præ omnibus , &, quum confirmatus fuerit in divitiis , excitabit omnia con- Era regnum Græcorum. Verſ, IN DA NI ELIS CAP. XI. 59 > $ 3 n 16 tea ca D rum , J. st A t. 7 23 11- . Verf. 3. Et confiftet rex fortis ac præpotens , & exercebit poteftatem amplam , & aget fecundum voluntatem fuam. Verf. 4. Et, ut confiftet , frangetur regnum ejus, & dividetur in quatuor plagas cæli, & NON poſteritati ejus , & non fecúndùm poteftatem ejus , quam exercuerat. Nam derelinquetur re- gnum ejus & quidem aliis præter bos. Verl. 5. Et confirmabitur rex Auſtri, & aliquis ex principibus ejus ; & vincet illum , & domi- nabitur. Imperium ejus magnum erit. Verf.6. Et ad finem annorum fociabuntur , & filia regis Auftri veniet ad regem Aquilonis ad con- ciliandam complacentiam : & non obtinebit vim brachii, & non ftabit vis & brachium ejus ; @tradetur illud, &, qui adduxerant illam & genitrix & confirmator ejus "( five retinens eam) per temporailla. Verl. 7. Et ſtabit ex ſurculo radicum ejus ſtolo ejus , & veniet ad exercitum & invadet arcem regis Aquilonis & faciet in illis & confirmabitur. Verſ. 8. Atque etiam Deos ipſorum cum fuſilibus ipſorum , cum vafis defiderabilibus ipforum ar- genteis & aureis , inter capta auferet in Ægyptum : & ipſe annos aliquot ſtabit magis , quàm rex Aquilonis. Verf. 9. Et veniet aliquid in regno regis Auſtri , & revertetur ad terram ſuam. Verf. 10. Et filii illius bellum gerent (ſe incitabunt) & aggregabunt turbam exercituum amplo- Eveniet & inundabit & tranfibit & redibit & bellum geret (five incitabit fe) uſque ad arcem cjus. Verf. 11. Et exacerbabitur Rex Auſtri & egredietur & præliabitur cum eo , cum rege Aquilonis, & excitabit turbam amplam , & dabitur illa turba in manum illius. Verſ. 12. Et , cùm fublata fuerit turba illa , efferetur cor ejus ; & faciet cadere myriades, & non invalefcet. Verf. 13. Et rurfus rex Aquilonis excitabit turbam majorem priore &, finitis temporibus quibuf dan , annis , veniet cum exercitu magno & opibus multis. Verf. 14. Et illis temporibus multiſtabunt contra regem Auftri, & filii violentorum populi tui tol- lentur , ad reſtituendum viſionem, & corruent. Verſ. 15. Et veniet Rex Aquilonis &fundet aggerem , & capiet urbem munitionum, & brachia Auftri non ftabunt & populus deletuum ejus ; & non erit vis ad ſtandum. Verf. 16. Et faciet de eo , qui veniet ad ipfum , ſecundùm voluntatem ſuam, & non erit , qui ftet coram ipfo ; & confiftet in terra decoris & omnia venient in manum ejus. Verf. 17. Et parabit ſe adveniendum cum robore totius regni fui, et æqua cum ipſo erunt, et per- ficiet , et habentem mulieres dabit ipfi ad corrumpendum illud et hoc non ftabit , neque ipfius Verf. 18. Et convertet faciem fuam ad inſulas et multas capiet , et cesſare faciet dux probrum ejus iph, ſine probro fuoregeret iph aliquis. Verſ. 19. Et convertet faciem ſuam ad arces terræ ſuæ, et offendet , et cadet, et non inve- nietur. Verf. 20. Et ftabit in loco ejus, qui faciet tranfire exaétorem decoris regii et paucis diebus frange- tur , idque non per iram neque in bello. Verf. 21. Et ſtabit in loco ejus Spretus , cuique non tribuerant majeſtatem regiam ; et veniet in tranquillitate et occupabit regnum per blanditias. Verf. 22. Et brachia inundationis inundabuntur coram ipſo et confringentur ; atque etiam princeps føderis. Verſ. 23. Et ex conſociatione ad ipſum faciet fraudem et afcendet et corroborabitur cum pauca gentis. Verf. 24. In tranquillitatem et opima dicionis veniet , et faciet , quod non fecerant patres ejus et patres patrum ejus , prædam et Spolia et opes illis difperget , et contra arces excogitabit artes, idque ad tempus. Verf. 25. Et excitabit vires ſuas et cor fuum contra regem Auftri cum magno exercitu ,, et Rex Au- ſtri incitabit ſe ad prælium cum exercitu magno et valido admodum; et non ftabit , quia excogi- tabunt contra ipſum artes. Verf. 26. Et edentes cibum ejus frangent eum et exercitus illius inundabit & cadent cadavera multa. on ce at- im fia et. idi ad re 50- & ita du. lod erit. ir- um BUS em mo cre eft Jere or12 des nem lente bi- ON ul. Veri. 60 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S Verf. 27. Et, quod attinet duos illos reges , cor illorum erit ad noxam , & ad menfam unan mendacium loquentur ; & res non proficiet. nam adhuc eſt finis tempori præſtituto. Verf. 28. Et revertetur ad terram fuam cum opibus magnis , & cor illius erit contra fædus fan- &tum , &• perficiet & fic redibit in terram ſuam. Verf. 29. Ad tempus præftitutum revertetur & invadet auſtrum , non erit, ut primum , ita poftremum. Verf. 30. Et enim venient in ipſum naves Chittææ , & hebetabitur , &redibit; & exardefcet contra fædus fanétum & perficiet : & redibit & animun advertet ad defertores fæderis Sancti. Verf. 31. Et brachia fupra illud ftabunt, & profanabunt Sanctuarium arcem illam , & auferent juge & dabunt abominationem defolantem. Verf. 32. Et improbè fe gerentes erga fædus faciet hypocriſ uti per blanditias ; at populus agno- fcentium deum ſuum tenebunt (vel confirmabuntur) & perficient. Verf. 33. Et prudentes populi docebunt multos & corruent gladio & flamma, captivitate & di- reptione dies multos. Verf . 34. Et dum corruent, adjuvabuntur parvo auxilio ; & adjungent fe adillos multi per blanditias. Verf.35. Et ex prudentibus quidam corruent ad conflandum in ipfis &adpurgandum & ad deal- bandum ufque ad tempus finis. Nam adhuc eſt aliquid præſtituto tempori. Verſ. 36. Et faciet pro voluntate ſua Rex & efferet ſe & magnificabit fe fupra omnem Deum , & contra Deum deorum loquetur mirabilia & profperè aget , donec conſummatus fuerit rigor. Nam decifum factum eft. Verf. 37. Et non habebit rationem Deorum patrum ſuorum : & non habebit rationem defiderii mu- lierum : & non habebit rationem ullius Dei; quia ſupra omnia magnificabit ſe. Verf. 38. Et Deum arcium in loculamento ſuo bonorabit , & Deum quendam , quem non agnove- rant patres iphus, honorabit auro & argento & lapide pretiofo & defiderabilibus. Verf. 39. Et faciet , munimentis arcium cum Deo peregrino , quem agnoverit , multiplicabit ho- norem (vel majorem faciet honorem) & faciet illos poteftatem habere in multos & terram di- ftribuet pro pretio. Verf . 43. Et tempore finis arietabit cum ipfo Rex Auſtri, & inhorrefcet contra ipfum Rex Aqui- lonis cum curribus & equitibus & navibus multis , & veniet in terras & inundabit & tran- ſibit. Verſ. 41. Et veniet in terram decoris , & multæ (terræ, vel urbes , vel civitates hve homi- num cætus) corruent , & hi præfervabuntur à manu ejus ; Edom & Moab & primitiæ filiorum Ammon. Verf. 42. Et extendet manum fuam in terras , & Ægyptus non erit falva (five effugiet). Verf. 43. Et poteſtatem obtinebit in recondita auri Gargenti, & in omnia deſiderabilia Agypti, & Libyes & Chuſchitæ erunt in veftigiis ejus. Verf.44. Et rumores conſternabunt illum ab oriente & abaquilone : & exibit cum ardore magno ad profligandum & ad anathemate delendum multos. Verf. 45. Et plantabit tentoria Appadnó inter maria montis fan£ti , & veniet ad finem fuum, & non erit auxiliator ipſ. $. 1. Erf. 1. Anno primo Darii fteti in | tantùm Creatoris omnium, fed & Filii Dei, qui Media- confirmationem & munimentum ipſi. tor eſt Teftamenti, cui hæreditas debetur, & Spiritus Hoc interpretes referunt ad Darium Filii, qui eſt paracletus & arrhabo. Hic locus poteft Medum. Quæ mihi videtur eſſe te conferri cum eo , qui eft Ef. 48:14. 15. 17. Quem fe- nuis & ſupervacua cogitatio. Hoc bova diligit , faciet voluntatem ſuam in Babel, do bram volunt: angelos adfuiffe Dario Me-chium ejus ſunt Chaldæi. Ego locutus fum, & vocavi eum, do & Cyro ad fubigendam Babylonem. Sed, quemad- adduxi eum, & profperè proceſſit. Non à capite in occulto modum hic angelus in præcedenti verſu excludit ab ope locutus fum : antequam id fieret , ego eram ibi: de nunc omnes , præter Michaelem : ita hîc etiam debet intelligi Dominus Jehovah miſit me & Spiritum ſuum. Septuaginta exclufio omnium angelorum , in quibus vita & vis non interpretes hic dicunt: Anno primo Cyri. Quiſine dubio eſt ad auxiliandum. Si autem intelligamus eum , qui mit- voluerunt indicare tranſlationem imperii à Chaldæis ad titur ad auxilium Eccleſiæ cum Filio, facile erit intelli- Perſas. Cap. 9. habemus revelationem factam Danieli an- gere hoc verbum , ut indicationem myfterii maximi; no primo Darii Medi. Poffumus igitur hîc intelligere, nempe, quod, quemadmodum Spiritus operatur jure quod Spiritus Dei propter interceflionem Filii efficax fue- Filii, ita Filius operetur per Spiritum, & quòd Spiritus rit in Dario & Cyro, ut omnia compararentur ad libera- voluntatem faciat Chrifti, & fideles ipſius conſervet, & tionem & ad reductionem Judæorum : ut in Prophetia hæreditatem fuam ipfi fubjiciat. In quo pofita eſt conſo-cap. 9. dictum eft : atque ita ſe Filio præftiterit évte pó- latio Eccleſiæ. quòd novit, ſe confervari potentia non poteva övnih crpe Scewójelper ting oxúe apige, ad populi falutem & regni IN D A N I E L IS CA P. XI. 6) fegni Filii admonitionem. Quemadmodum Ef. 59:16. $.6. Et non pofteritati ejus. Nam regnum primò de- dicitur: Salutem ei præftitit brachium ejus, & juftitia ejus latum eft Aridæo fratri , cujus nomine duces ſuas provin- Juftent avit ipſum: ita omninò hîc dicit Spiritus, Se Filie cias obtinuerunt. Hercules filius Rhoxanis puer neglectus Dei fuiſſe apprehendentem & roboramentum. Zach. 4: 6. eft , & poftea interfectus cum matre. Non exercitu neque viribus , fed per Spiritum meum. Sine $. 7. Et non ſecundùm poteftatem ejus. Quia nullius dubio multus fermo & magnæ deliberationes interceffe fuccefforum fuit par potentia vel dignitas , vel majeftas; runt, ut tandem decerneretur inftauratio politiæ Ifraëlis. aut etiam imperii ſtabilitas. Neque fine Deo effectum eſt, quòd Daniel inter primos $. 8. Nam derelinquetur regnum ejus. hoc eft, pauci regni Darii locum obtinuit (vide cap: 6:1.) & dubium ftabilem habebunt poffeflionem eorum, quæ occupave- non eft, quin per Danielem Reges hi Darius & Cyrus runt. Ita efficiebatur , ut , qui alium expuliffet , expulfio- edo&ti fint, quæ Efaias nominatim de Cyro , quæque Jere- nem ipſe metueret , neque videretur diu prædam fuam re- mias de regno Babylonis prophetaverat : in quibus oracu- tenturus. Atque etiam Græciæ magna pars ſe in libertatem lis meditandis Daniel totus fuit. Atque ideò etiam opor- vindicavit, &, qui eam occupaverant, coacti ſunt eam tuit Darium videre & cognofcere, quàm charus Deo fuo | miſſam facere. Daniel eſſet. De quo Danielem locutum eſſe Dario , ap $.9. Et quidem aliis præter hos. h. e. tandem regnum paret ex dicto capite. In Hebræo hîc eft 'TRY/ftare meum, ejus perveniet in poteftatem aliorum, præter illos, qui pri- fubaudi, erat, h. e. ftabam. De phrafi vide, ſis, ad Job.9: mi illud occuparunt. Nam tandem Græciam & Macedo- 27. In fumma , non debet nobis mirum videri, fi Prophe- niam, Afiam ufque ad Taurum, regnum Attali teftamento tiæ cum fide Chriſtiana congruant, &, fi ex illis diſcamus; datum, Pontum, Armeniam , Syriam, Palæſtinam;& Æ- nos in Deo habere & potentiam & juftitiam & pegun Mga gyptum occuparunt Romani: Parthi regiones ad orientem ftudium paracleti atque arrhabonis , qui datus nobis eft. occuparunt. Sed ne illi quidem in poſſeſſione hujus imperii Magis mirandum eſſet, hæc non dici , quàm mirandum manſerunt. Ad hoc dictum oportet nos reſpicere in ſequen- eſt, dici. Ideoque non audiendi funt, qui talia elogia at tibus, in quibus conſpicientur illi,qui prioribus dominato- tribuunt angelis miniftris, & Chriſti veram potentiam ; & ribus cum latiffimo imperio ſuccedent. voluntatem Spiritus non agnofcunt: nec magis illi, qui $.10. Verf.5. Et confirmabitur rex Auftri,ſive, Äiftra- diſtinctis temporibus præficiunt populo Dei, olim ange- lis plage. h. e, qui occupaverit Auſtralia regni, fumto dia- lum quendam, nunc Chriftum; & fingunt ſtudia & factio- demate & nomine regis,confirmabitur. Is eft Ptolemæus nes inter angelos, quas Chriſtus compefcuerit . Lagi, qui & Soter appellatus eft : cui ceflit Ægyptus & A- $. 2. Verf. 2. Et nunc veritatem indicabo tibi. Is idem, rabia. Vide Juſt.1.13. Quod autem inter Notia hîc intelli- qui Filii Dei voluntatem facit,etiam nunciat fidelibus,quæ gatur Ægyptus,patet ex ýf.8. Ptolemæus Lagi primus eſt, Deus conftituerit facere in mundo. quem Daniel notat. Cum eo jungit Antigonum ý .s. De- $. 3. Ecce, adhuc tres &c. Cambyſes, Darius Hyfta-inceps de Philadelpho loquitur ý 1.6. de £uergete yſ.7. de ſpis, Xerxes. Efr. 4: 5.6.7. nominantur hi Reges : Cy- Philopatore verſ. 11. de Philometore verf. 25. Atque hi rus, Darius, Ahaſuerus, Artachſchaſcht. Deinde verf. 24. ſunt Ægypti reges, quorum res tanguntur à Propheta. Darius, & cap. 7. alter Artachſchaſcht. Deinde Nehem. §. 11. Et aliquis ex principibus ejus. Hîc particula p?ex 92:22. Darius. Hic catalogus probè convenit etiam cum eſt diſtributiva. Solet autem ante eam particulam ſubintel- hiftoria Græca , nifi quòd omittitur Cambyſes, &, qui lectum omitti so us vel, TON, aut, fi quid fimile eft; ut interceſſerunt inter Artaxerxem Mnemonem & Darium infra øſ.35. Conf. Job.6:25. Num.24:19. Matth:2 3:34 Codomannum, cum quo bellum geflit Alexander. Pro- Apoc. 2: 10.3:9. 11:9. Sic Dan. 8:10. Senſus eft , regem phetia hîc tres nominat : non , quod plures non fuerint fu- Auftri non folùm viribus valiturum , ſed & aliquem alium turi, fed quòd de tertio illorum, h. e. quarto , qui vocatur ex ducibus Alexandri. Quis ille fit, ex ſequenti dicto ap- Xerxes, rem inſignem erat pronunciatura: quòd is dives parebit. admodum & potens futurus fit, & omnia excitaturus con $. 12. Et vincet illum. Rex Auftri illum alterum vali- tra regnum Græcorum. Quod ex hiſtoriis , quas pueri di- diorem cæteris. Ergo ille alter eft Antigonus ; de quo eſt dicimus , notum eſt. Non puto neceſſe eſſe , inter Reges apud Juft. 1.13.&is. Is victus eſt à Ptolemæo & fociis : Perſarum numerare Magum , qui fuit ante Darium. Si inter inter quos fuit Seleucus Nicator, qui cum pofteris ſuis poft tamen quis illum numeret , quartus erit Xerxes filius Da- hanc victoriam tenuit Syriam.Qua de caufa in hac prophe- rii, non omnino , fed poft Cyrum. Phrafis Scripturæ re- tia reges Aquilonis , terræ oppoſitæ Ægypto, nominantur. linquit in dubio , utrum quartus à Cyro, an poft Cyrum, $. 13. Verf. 6. Et ad finem annorum fociabuntur ; ſive, numerari debeat. confociabunt ſe. Hæc imperſonaliter dicuntur. Germanicè 3. Et confiftet Rex fortis. Poteſt etiam efferres, fai inen ſich bereenigen. Ex quibus verbis intel- verti, Surget. Rex fortis dicitur abfque articulo , q. d. ligitur , interim multa bella & magnas diſcordias futuras. aliquis rex fortis & præpotens. Nomen hîc pofitum à $. 14. Et filia regis Auftri veniet ad regem Aquilonis. vincendo deducitur,q. d. victoriofus. Id de Græcis intelli- | Filia Ptolemæi Philadelphi Berenice deducetur ad regem gendum eſſe, ex cap. 8:5. & 21. agnoſcitur. Patet etiam Syriæ & Afiæ Antiochum eð. Et non obtinebit vim bra- ex prædicatis hujus regis , five ex rebus geſtis & diviſione chii. Non obtinebit potentiam, ut ſibi auxiliari poflit. regni ejus. Non dicit, ftatim ſurrecturum , fed , aliquando $.15. Et non ftabit vis du brachium ejus. h. e. Phila- furrecturum. Darium Codomannum Hieronymus quar- delphus morietur, & Berenice per liberos ſuos, quos pepe- tum decimum numerat, & monet , poft Xerxem omitti rerit Antiocho, non obtinebit imperium. hîc novem reges. Alexandrum tamen q. cum Xerxe com $. 16. Et tradetur illud , nempe brachium, h. e. liberi mittit , quia ex bello Xerxis conſecutum eft, ut Græci | ejus , &•> qui adduxerant eam, h. e. amici Berenices , qui de nullâ re magis cogitarent,quàm de inferendo bello Per eam adduxerant ad Antiochum, & ipſa genitrix ejus , fis, & de eâ re in illorum conventibus orationes haberen- brachii, & confirmator ejus , ſive, retinens eam. h. e. An- tur. Agefilaus rem tentavit ante Alexandrum , ſed is ab | tiochus Theos, qui eam , repudiata Laodice, in matrimo- Ephoris revocatus eft. De felicitate Alexandri loquitur nio habuerat. Seleucus Callinicus filius Antiochi nover- ſecundum colon hujus verſus. Ejus res geftæ à Curtio , cam Berenicen cum filio & amicis occidit: ut narrant Ju- Arriano, Plutarcho aliiſque deſcriptæ funt. ftinus & Appianus. Antiochus Theos primus eſt regum S.s. Verf. 4. Et , ut confiftet , frangetur regnum ejus. Syriæ, de quibus agit Prophetia. De Seleuco Callinico Duo hîc intelligi poffünt. Primò, quòd citò regnum ejus loquitur yf. 7. de fratribus Seleuco Cerauno & Antiocho frangetur , quemadmodum citò ad potentiam illam pro- Magno verf. 10. De hoc folo verf. 13---19. De Seleuco greſſus eft . Secundò, quòd in ipfo victoriarum curſu, vel Philopatore. Ýf.20. De Antiocho Epiphane verf.2 I---2.9. potiùs, in triumpho, morietur. Dividetur in quatuor pla $. 17. Verſ. 7. Et ftabit ex ſurculo radicum ejus folo gas Coli. h. e. Imperium , quod ſub uno fuerat, à multis ejus. Berenices radices funt Ptolemæus Lagi. Surculus fuftinebitur ducibus ipfius , tanquam præfe&tis , in omni radicum ejus eft pater Philadelphus. Stolo ex ifto furculo parte & plagâ mundi. Confer cap. 8; 8. & 22. eft Euergetes frater Berenices. F $. 18. $.4. Verl. 62 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S $. 18. Et veniet ad exercitum & invadet arcem regis 6. 31. Ad reftituertdum vifionem. h. e. cum eo eventu; Aquilonis. h. e. is , ut regnum occupabit , ita quoque ut Moſes & Prophetæ de integro liberè prædicentur:Nam exercitum conſcribet, & invadet munitiones Seleuci Cal- | viſio ſignificat verbum divinæ revelationis : ex quo nafcia linici , ad vindicandam ſororis injuriam. Vide Juſtin. tur meditatio, conſideratio, illuminatio , rerum futura- 1. 27. & Appianum in Syriacis. Prophetia oftendit ea , rum præceptio , prædicatio veritatis. Vide Proy. 29: 18. quæ in rebus geſtis illorum regum funt maximè notabilia, Ergo ad reſtituendum non fignificat intentionem violento- quæque pertinebant ad ftatum populi Judaici. In his au- | rum, ſed conſilium Dei ; cui ipfi neſcientes, quid face: tem exemplis præterea oftendit, quàm vana fint regum rent, inferviverunt : quaſi data opera fe efferrent , ut viſio confilia, & quomodo iis ea, quæ illi comparant ad ſuas conſtitueretur, h. e. omne exercitium religionis. utilitates , plerumque cedant in exitium. Putavit Phila $. 32. Et corruent. Nempe, ut reftituatur viſio, & delphus, fe generi fuo optimè confulere, fi filiam fuam ipfi eliminentur ex populo, & definant in eo eſſe poten- collocaret Antiocho: qui in ejus gratiam Laodicen repu- tes. diavit. Sed ea res peperit exitium filiæ ipfius , & conjecit $.33. Verſ. 15. Et veniet Rex Aquilonis. Hic & va- duo regna iſta in bella inexplicabilia : quibus fe denique let nam. Explicatur enim, quomodo corruituri ſint. Oc- mutuò attriverunt. Interim duas illas virgas Deus etiam caſio veniendi fuit, quod duce Scopa ei quædam in Syria paravit, ut obiter per eas populum ſuum caftigaret. fuiſſent ademta: cum Scopa autem faciebant tunc violen- $. 19. Verf. 8. Atque etiam Deos ipforum. Grotiusti Judæorum. Expeditionis hujus progreffus in reliquo annotat, abducta elſe vaſa fimul & fimulachra duo millia verſu explicatur. Hiſtoria hæc eft. Antiochus Scopam fu- quingenta : in iis etiam fimulachra, quæ Cambyſes olim gavit, Sidonem, arcem Sionis , Syriam, Ciliciam , Ly- ex Ægypto in Perſida aſportaverat: ob quæ reducta Pto- ciam recepit, totam Syriam fibi fubjecit. Ptolemæus au- lemæum III. ab Ægyptiis Euergeten dictum effe. Hæc | tem Epiphanes & ejus auxilia non potuerunt ei reſiſtere. ab Hieronymo fumta. Videndus Joſephus Antiq. lib. 12. cap. 3. Livius lib. 33. $. 20. Verf. 9. Et veniet aliquid in regno regis Aufiri, Appianus in Syriacis. & revertetur, &c. h. e, in Ægypto excitabitur ſeditio, & $. 34. Verf . 16. Hoc verfu amplius explicatur victo- propter illam cogetur Euergetes reverti in regnum ſuum. ria Antiochi, nominatim , quòd venturus fit in terram Hieronymus tradit, eum aſportaſſe prædam ad 4.0000. fanctam, quòdque omnis ea ventura fit in manum ejus. talentorum argenti . Intravit enim Hieroſolymam, & Scopæ milites, qui in $. 21. Verf . 10. Et filii illius bellum gerent, vel, ſe arce erant, obfedit. Phrafis hîc eft Hebræa fimilis Græ- incitabunt. Intelliguntur filii Seleuci Callinici , nimirum, cæ, quæ eſt 1. Petr. 5: 9. ubi dicitur te durch of Tree Impecem Seleucus Ceraunus , & poftea Antiochus Magnus. Et 7WV tñ eden pózyz ÉTTE Nsrat , h.e. univerfaliter evenire . veniet. nempe Antiochus Magnus. Ejus felicitas in il- Judæi libentes conceſſerunt in ipſius poteftatem , maximè, lâ expeditione indicatur verbis hiſce : du inundabit & quia vilio ſivereligio reftituta eft, & Antiochus liberalis tranfibit. Is Judæam cum Cælefyria occupavit , pro- erga Judæos fuit, remittendo tributa, & largiendo pecu- dente eam Theodoro Ptolemæi Philopatoris Toparcha. des, pecunias , ligna ad templi ſtructuram & ad cultum Ita Grotius ex Polybii lib.4. peragendum. Vide Joſeph. d. 1. S. 22. Et redibit, & bellum geret uſque ad arcem ejus. $.35. Verf. 17. Et parabit ſe. Hebraicè , ponet faciem Hæc eft Antiochi M. fecunda expeditio contra Ptole- Suam. mæum Philopatorem: de cujus fucceffu Grotius ex Po $.36. Ad veniendum cum robore &c. Poterat etiam lybio ; nempe, quòd venerit Raphiam uſque locum mu- verti, ad invadendum robur &c. Sed in ſenſu non eft mul- nitiflimum in finibus Ægypti. tum difcriminis. Juftinus dicit : Antiochus Rex Syriæ $. 23. Verf. 11. Et exacerbabitur rex Auftri. Rex occupare Ægyptum ſtatuit. Appianus: "Argumeloveen- Ægypti Ptolemæus Philopator. μον άς χον7Gναρπασό μεμG-. S. 24. Et præliabitur cum eo , cum rege Aquilonis. $. 37. Et æqua cum ipfo erunt. Hoc eſt, utetur potiùs h.e. cum Antiocho M. ad Raphiam. blanditiis , quàm vi. Id explicatur per ſequens, du ha- $. 25. Et dabitur illa turbà in manum ejus. h. e. turba bentem mulieres dabit ipfi , hoc eft, Antiochus filiam fuam Antiochi tradetur in manum Ptolemæi. Cleopatram Ptolemæo Epiphani dabit in matrimonium. $. 26. Efferetur cor ejus. Ptolemæi Philopatoris. Ma Hebraicè dicitur, filiam mulierum. Filius & filia phrafi jora homine cogitabit. Nam voluit intrare in templum Hebraica fignificat aliquando eum vel eam , qui vel quæ Dei, & iram concepit adverfus Judæos. Vid. 3. Mac- habet rem, cujus filius vel filia dicitur. Mulieres autem cab. 1:10. & Jof. Antiq. 12: 3. & faciet cadere myria- ) dicitur pro regnis Ezech. 10:41. & 23:2. Simpliciter des , & non invaleſcet. Videtur rectè explicare Grotius autem filia mulierum fignificat filiam non nudam aut inco- ex Hieronymo: quanquam dejectis multis millibus, non mitatam , fed multas mulieres adducentem. Syriam & tamen prævalebit, ut interficiat Antiochum, vel capiat, Judæam dedit ei Antiochus pro dote. vel in ordinem redigat. Ita prius do valebit idcircò: alte $. 38. Ad corrumpendum illud , Regnum Ptolemæi. rum , nihilominus tamen. Senfus : Quandoquidem cor De fucceffu hujus confilii fic loquitur : non fiabit hoc, ne- ipſius ſe extulerit , ideo Deum ipſi negaturum fructum vi- que ipfius'erit , nempe filia , ſed potiùs erit in rem mariti. &toriæ, fed, quanquam dejecerit myriadas, tamen non $. 39. Verf. 18. Et convertet faciem ſuam ad inſulas. convaliturum. h. e. operam dabit expeditioni adverſus Romanos, in Oc- $.27. Verf. 13. Et rurfus rex Aquilonis, &c. hoc eft, cidente poſitos, ubi erant mare, & infulæ maris . Antiochus M. collecto, exercitu ampliore expeditionem $.40. Et capiet mult as. Videlicet loca quædam Thra- fufcipiet in Syriam , eamque recuperabit , pulfis Ptolemæi ciæ & Græciæ, Rhodum, Samum, Eubeam, Delum. præfectis. Id factum eft, mortuo Philopatore, cum puer Vide Liv. lib. 35. Florum lib. 2. cap. 8. & Appianum. eſſet Ptolomæus Epiphanes. $.41. Et ceſſare faciet dux probrum ejus ipfi. h. e. ali- $. 28. Verſ. 14. Multi ftabunt contra Regem Auftri. Me- quis dux, veluti Æmilius Prætor, claffe ejus victa, faciet, morat Hieronymus,etiam Philippum Regem Macedonum ut definat laceffere Romanos. vide Juftin. lib. 31. extremo. ſocietatem iniiſſe cum Antiocho Magno ad invadendam $.42. Sine probro fuo regeret ipfi aliquis, nempe Lucius Ægyptum. Scipio frater Africani. Ab eo victus eſt Antiochus terre- 5.29. Et filii violentorum populi tui tollentur. Signifi- ftri prælio , cùm turpiter deferuiffet loca in Thracia & cat, in populo circa iſta tempora futuros violentos , im- Græcia occupata . Pax ipfi data eft , ea lege, ut omni Aſia pudentes & fæderis tranfgreffores. Tales fuerunt, qui in cederet cis Taurum montem, elephantos & naves trade- gratiam Ptolomæi Euergetæ religionem patriam abjece- ret, quot vellent Romani, belli impenſas ſolveret , cer- runt, quærentes res magnas. tum tantùm numerum navium haberet. Vide Appian. in $.30. Tollentur. Verbum Hebræum habet formam partim Syriacis & Juftin. lib. 31. & alios. ex Niphal , partim'ex Hitphael. quæ forma poftrema uſur $.43. Verf. 19. Et convertet faciem fuam ad arces terre patur Num 23: 27. Poterit verti efferent ſe. nempe adver- fuæ. Cùm graveæs ei folvendum effet , animum induxit IN D A N I E L I S CA P. XI. 63 quarto, plum Beli. {poliare templa terræ fuæ,& de facra pecunia mulatam ſol- , tatione , atque ca quidem, ut rex Aquilonis & rex Auftri vere & fe locupletare. deſinant effe reges; qui eventus in præftitutum tempus di- $.44. Et offendet & cadet &c. Juſtinus libro eodem latus eft ; ut ita finem habeat iſtorum dominatio & mutua dicit, eum interfectum eſſe cum omni militia apud fanum oppugnatio: quemadmodum dictum eft in verſu Didymæi Jovis, cùm illud vellet ſpoliare. Strabo lib. 16. Et aliis præter hos. dicit, eum interfectum à barbaris volentem ſpoliare tem $. 60. Verf. 28. Et revertetur ad terram fuam, bocor illius erit contra fædus ſanctum. Docet, quid rex Aquilonis $.45. Verf. 20. Et ftabit in loco ejus , qui faciet tranf- | Antiochus facturus fit in reditu in terram ſuam poft pri- ire exactorem decoris regii. vocabulum Hebræum iterum mam expeditionem adverſus Ægyptum. Nam vaſtavit Ju- habemus verf. 21. & 38. Eft à f, quod fignificat locula- dæam, occupavit Hierofolyma , intravit in templum & id mentum, ſedem parat am ad ftandum. Pro isodóan reperitur fpoliavit, & multos occidit & vendidit. vide 1. Macc. 1. El. 33: 22. ſiquidem ita licet appellare cavum, in quo ma- Dicit propheta, contra fædus factum, h.e. contra populum lus defigitur ad erigendum tentorium. Succeſſor Antiochi | Dei & contra religionem illius & contra confederatio- fuit Seleucus Philopator, qui & Soter. Is ab omnibus ſub nem Dei cum populo, tanquam nolens aliquem effe popu- ditis exegit pecunias,ut tueretur dignitatem Regiam; adeò lum Dei veri. De reverfione ejus in terram ſuam , vide ut etiam miſerit Hierofolyma, pecuniam ex templo fibi I. Macc. I: 24. dari petens. Vide 2. Maccab. 3: 3. 7.13. $.61. Verſ. 29. Revertetur & invadet Auſtrum. No- $.46. Et paucis diebus frangetur, non per iram, utAn tatur ſecunda expeditio in Ægyptum; & illius exitus: tiochus Pater interfectus erat. nempe quòd non fimilis futurus fit ſucceſſus priori. Hîc in 8.47. Neque bello. ſive aperto Marte; ſed inſidiis He- | Hebræo geminatur particula ?. Phraſis talis eft & Jof. 14: liodori, ut dicit Appianus. II. Ezech. 18:4. Ef. 24: 2. Hîc interponitur : ut in duo- $.48. Verf. 21. Et fi abit in loco ejus ſpretus , cuique bus prioribus locis. De ſecunda expeditione vide non tribuerant majeſtatem regiam , &c. h. e. frater ejus 2. Maccab. s: 1. Joſeph. Ant. 12:6. Antiochus Romanis obſes datus,non vocatus ad regnum , $. 62. Verſ. 30. Ēt venient in ipſum naves Chittaa. five quòd Heliodorus id præoccupallet, five quòd regnum Hæc locutio fumitur ex Num. 24:24. ubi dicitur , Et na- deſtinaretur filio fratris , homo alioqui non gravis , ſed hi ves à latere Chittæorum. Sine dubio ſignificantur naves ftrio potiùs ac morio dicendus , quàm Rex. venientes ab Occidente, ab inſulis maris, verfus quam $.49. Et veniet in tranquillitate , &c. Nomine tuto partem Chittæi fedem habebant. Ex eventu conftat , hoc ris regnum occupabit. Hoc eſt cornu parvum notatum loco notari naves Romanas. Miſſus eft à Senatu Romano Dan. 8: 9. Ergo hactenus in hac Prophetia docentur If- | Popilius Lænas , ut Antiochum vetaret intrare in Ægy- raëlitæ, quo ordine, & quo tempore hoc cornu oriturum ptum, aut, fi intraſſet, juberet exire. Nota eft hiſtoria. Ån- eſſet, ut ad tentationem imminentem eſſent parati. tiochus , quum in litore Popilio veteri amico dextram 5.50. Verſ. 22. Et brachia inundationis inundabuntur porrigeret, is ei tradidit fenatus decretum : quod quum le- coram ipſo. h.e. Heliodorus opprimetur & ejicietur ab giſſet, &, ſe deliberaturum , diceret , ab eodem juffus eft Eumene & Attalo: quemadmodum Appianus teftatur. in loco deliberare, antequam egrederetur ex circulo quem $.51. Atque etiam Princeps fæderis. Nempe Deme- circa ipfum & amicos in fabulo virga duxerat. trius filius Seleuci fratris aut frater, qui coactus eſt manere $. 63. Et hebet abitur, ( paruit Senatui Antiochus ſe- Romæ obfes. is princeps fæderis q. d. ó megüszépelo a tñs veritate Lænatis confternatus : Appianus : nullayeis ale gauns aut tñs ciebies, dicitur, quia per ipfum habuit évé zbože) &exardefcet contra fædus fanétum. In reditu il- fædus & pacem cum Romanis. . la egit contra nomen Dei, quæ in libris Maccabæorum $.52. Verf. 23. Et ex conſociatione ad ipfum faciet & apud Joſephum defcripta extant,ut & in libro mei auto- fraudem. h. e. fub fpecie procurandi bonum Demetrii aget regé tocco 20040pe. De illa impietate Antiochi eft & c.8:25. fraudulenter; ut ipſe regnet.invaleſcet autem cum parva 9.64. Et redibit & animum advertet ad defertores fee- deris fanéti.Significat, illum partim præſentem, partim per $.53. Verſ. 24. In tranquillitatem de opima dicionis legatos abſentem hoc acturum , ut apoftatæ rerum potian- veniet. Occupabit terras pacatas & tranquillas. Illis di tur , & adhærentes fæderi Dei opprimantur & exſcindan- Sperget. Largitionibus ſibi devinciet exercitum & focios, tur. Phraſis 78 797 recurrit verf. 37. Notat rationem ali- Attalum atque Eumenem. vide 1. Maccab. 3: 30. cujus habere. 9.54. Et contra arces excogitabit artes , idque ad tem $. 65. Verf . 31. Et brachia fupra illud ſtabunt. h. e. pus. Liber Maccabæorum notat, penuriam ipfi cauſam ex Erunt multi violenti, qui graffabuntur in pios, nemine peditionis fuiſſe. Syriam autem occupavit. obfiftente , vel etiam in pofterum confligent cum defen- 6.55. Verf. 25. Contra Regem auſtri. h. e. Ptolemæum foribus religionis, ut eos extirpeňt. Philometora. Sub fpecie reducendi Phyſconis Antiochus $.66. Et profanabunt fanétuarium. Quando profani invaſit Ægyptum, occupavit Peluſium, & fi quos alios los homines veniunt in locum ſanctum, & ibi profana agunt, ſanctuarium profanatur. 8:56. Et Rex Auſtri incitabit ſe &c. & non ftabit &c. $. 67. Arcem. Sanctuarium Dei erat arx Iſraëlis. Erat Ptolemæus Philometor inter Peluſium & Cafium mon enim domus Dei. Deus autem erat murus Ifraëlitarum tem proditione fuorum cæſus eft. Hoc declaratur verf. 26. igneus. vide Zach.9:8.&2:9. Poteft etiam explicari ſan- 27. Et quod attinet duos illos Reges. Con- ' étuarium, quod eft arx ab hominibus ſtructa, & ad quam ftat, Antiochum cum fororis ſuæ filio Philometore pacem homines refugiunt. feciſſe. Conſtat etiam duos fratres,Philometorem & Phy $.68. Et auferent juge. Vide Dan.8:11. 1. Macc. 1:48. ſconem, de regno inter fe pepigiſſe, ut avunculum Antio S. 69. Et dabunt abominationem defolantem. Colloca- chum, lub ſpecie juvandi alterum utriuſque regno inſidian- vit Antiochus in templo ſimulachrum Jovis Olympii. Sed tem, averterent. Rectiùs autem, in hoc quidem loco,intel- ad hoc abominabile pertinent omnes ritus Græcorum & in ligitur colloquium inter Antiochum & Philometorem,qui primis abnegatio veri Dei & foederis ipſius. Hoc abomi- hactenus bellum gefferant : quòd nempe hi duo ad u nabile erat partim ſtupefaciens , partim defolans. Omnes nam menſam mendacium locuturi fint: Antiochus , ut falfæ de Deo opiniones faciunt ſtupidum. Deinde conſe- qui cuperet bene utrique fratri : Philometor , ut qui pare- quitur ex abnegatione veritatis & ex falſa religione équipewa ret avunculo , & fratrem ad confortium regni admitteret: ors, deſolatio. Quemadmodum fanctuarium & fædus fan- quum tamen neuter iſtius animi effet. ctum erat arx & munitio:ita idolum & falſa religio eft de- 5.58. Et hoc non proficiet. h. e. neque hic neque ille ob- folatio. Supra cap. 9:27. vidimus Alam abominationum, tinebit intentionem ſuam. fuper quam venit defolator. quam Chriſtus vocat Bréroga $.59. Nam adhuc eft finis tempori præftituto. Id eſt, non Mrea égn peó gewg abominabile defolationis. Satis clarum eſt, is eft finis,quem illi duo reges in animo habebunt: ſed alius hoc, de quo agitur cap. II. eſſe tempore prius. Vide & eft finis & alius eventus conjunctus cum magna rerum mu- | infra cap. 12: 11. $.70. Verſ. 32. manu. COS. $.57. Verf. F 2 64 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S luet, $.70. Verf. 32. Et improbè ſe gerentes erga fædus. h. e. tos, Ef. 8:18. oves ipfius , quas è manu paftorum erat li- Juſtitiam, quæ eſt in foedere Dei, non quærentes. Subin beraturus,Ezech. 34: 10.11. 23.24. vigiles,ftantes in fpe- relligitur autem & juſtificatio habitationis Dei in homini cula. Ef.52:8. Verbum Saun? ad hunc modum Nehem. bus mox futura per fanguinem Chrifti. & $-71. Faciet hypocriſi uti. h. e. inquinabit atque pol- dum ad verba legis . Tum prudentes, h. e. fideles egreſſu- vel faciet oftendere atque manifeſtare hypocriſin | ros & docturos eſſe multos paflim in toto mundo habitan- fuam,per quam antehac fe fimulaverant populum veri Dei: tes, Judæos & Græcos; & ita do&turos , ut multi, catus yel faciet, ut ſimulent, ſe cum ipſo ſentire ; quum tamen magnus, veritatem cognoſcant & ex ftultis prudentes fiant. nihil quærant, niſi utilitatem ſuam , neque Græcanicos ri- Dubitari non poteſt, quum hoc ſecundum magnificen- tus fuſcipiant , tanquam amantes Deos Græcorum & be- tiam verborum non fit factum poft Maccabæorum tem- ne fentientes de religionibus eorum. pora , uſque dum Chriſtus apparuit in carne & paſſus eft & $.72. Et populus agnofcentium Deum ſuum tenebunt , reſurrexit & miſit Apoftolos ad omnes , quin præcipuè de nempe fædus. Hic fit diſtinctio inter eos , qui , quum non qui, quum non Apoſtolis & eorum fuccefforibus in prædicatione Euan- ſint populus, ad tempus in populo reperiuntur ,& eadem di- lii hoc intelligendum fit: de quibus dicit Jeremias c.3:15. cunt atque faciunt cum populo: itemque eos, qui funt popu- l & dabo vobis paftores ſecundùm cor meum. connectens tus; qui nempe cognofcunt Deum ſuum, h. e. qui nomen, hanc promiſlionem cum promiffione reductionis ad Sio- naturam & gloriam Dei perceperunt , & didicerunt, quid | nem. 'Incredibile eſt, hoc tam infigne opus Dei in hac ſit Jehovam effe Deum Ifraëlis ; & confugerunt ad illum prophetia non comparere atque animadverti . Phrafis ipſa & Ougaogácev five adftipulationem fecerunt ad fædus cum congruit prophetiis de vocatione gentium loquentibus. Deo pångendum ; & norunt, Jehovam eſſe Deum fuum; Ergo prædicatio fidei in gentibus futura poft perſecutio- & illum ſemper ante oculos habent; patique non poffunt, nem Antiochi, ut occafio futuræ perſecutionis, hîc in- ut nomen ejus blafphemetur. Notum eft, per cognitionem nuitur. Quomodo autem illa prædicatio proceſſura fit, Dei fignificari veram religionem & pietatem , eamque deinceps explicatur. Primò, quoad afflictionem ; Secun- cregyzugféles Gal. 5. Illi igitur non receffuri erant à foedere dò, quoad auxilium ; Tertiò , quoad defectionem & ejus neque impiè acturi contra illud. Ita Matt. 24: 24. & alibi utilitatem. Quoad afflictionem, dicitur : Et offendent five promittitur, fcriptos in libro agni & geſtantes nomen pa- corruent five labefa&tabuntur, per gladium , per flammam , tris fui in frontibus, quique reſurrectionis primæ participes per captivitatem do direptionem , diebus multis . h. e. Mul- facti ſunt , non defecturos à Deo & recepturos ſignaturam tis modis vexabuntur & debilitabuntur , partim traditi car- beftiæ, aut ſuccubituros morti ſecundæ. nificibus ad occidendum vel etiam ad concremandum : ut $. 73. Et facient. h. e. non deſtituentur ſucceſfu ; ſed, per Romanos factum eſt (de quorum decretis adverfus ut eft c. 8: 14. juſtificabitur Sanktuarium. Verbum Chriſtianam religionem eſt verf. 36. in medio) partim de- & facient , non tantùm fignificat , aliquid facient, fed ducti in captivitatem aut in exilium acti, partim præda ho- omnia facient , patrabunt, feliciter agent. In quo verbo ftibus facti. Eas afflictiones duraturas effe diebus multis, & non unius Judæ aut etiam fratrum ejus felicia certamina , fortaſſe tempore non uno , fed vicibus multis. Confer Act. ſed belli perpetratio & victoria & libertas inde conſecuta 14: 22. Si quis dicat , illa impleta effe iis temporibus , quæ & fubactio gentium vicinarum omnino intelligenda eft . fequuta funt Antiochi Epiphanis mortem, is quidem iné qualia præcipuè à Zacharia cap. 9: 1. -- 7. & 12:1. -- 6. non habebit contradicentem ; quafi non talia facta fint, uf- deſcribuntur: & prænunciantur El. 52: 2. & Num. 24: que dum ſacerdotes diadema ſumerent & fe in libertatem 18. 19. ubi fignificatur , hoc effe tempus , quod ſecutu- aſſererent , & vicinos populos ſubjugarent. Sed , quia etiam ra ſit apparitio Chriſti cum regno fuo. cap. 1 2:10. monemur , pofterioribus temporibus fore, ut $. 74. Verſ. 33:34. 35. Quæ geſta ſunt ſub Antiocho; multi conflentur & ſeſe dealbent, & ut ouvero, intelligant, ea fatis videntur effe expreſſa verf. 32. Quæ autem in his | neſcio, quare non hæc prima cum illis ultimis debeamus verſibus continentur , videntur eſſe majora , quàm ut in il conferre. Inprimis, quum omnia, quæ in hac prophetia fe- lud tempus includi poflint. Et fi rem probè conſideremus, quuntur , talia ſint, ut portendant fidelium tentationem , apparebit , nos cum iftis initiis conflictationis pro re amictiones & perſecutiones. Accedit, quòd Angelus ex- ligione adverfus perſecutionem poffe connectere , quæ preffè dicit, hæc, quæ verf . 33. 34:35comprehendun- deinceps gefta funt. Certè nullum ſignum eft , per quod tur , pertingere ufque ad tempus finis. Neque poteſt cui- adftringamur illi tempori, ut non poſſimus hanc prophe- quam magnus faltus videri å temporibus Antiochi Epi- tiam extendere ad fequentia tempora fub illis, quorum phanis uſque ad prædicationem Euangelii. Seſquiſeculum dominatum defcribit vſ. 36. & deinceps. Commodius fuit eft præter propter ad prædicationem Baptiſtæ. Et notum perſecutiones piorum in unum pugillum colligere, quàm eft, quàm rara fuerit feges fidelium eo tempore , quo is diſpergere. Ergo in primis dicit occaſionem perfecutio- prædicare incepit, qui miflus eft;ut viam pararet Domino, num pofteriorum & reduceret corda filiorum ad patres. Deviaverant igitur 8.75. Verf. 33. Prudentes populi docebunt multos. In à via patrum. In verbis Angeli legimus , prudentes po- hoc enim fenfu reperitur hæc vox c. 12: 3. Significat pro- puli docturos fuiſſe multos. quod certè non eft factum to- phetia,poftquam deſierit prima illa perſecutio & oppugna to illo tempore. Pauci admodum fuerunt bonæ frugis , & tio fæderis fanéti, & agnoſcentes Deum fuum feliciter tum Sadducæi, tum Pharifæi, doctrinam corruperunt. provenerint ; nempe ut juftificetur ſanctum , ut eft cap. 8. Quid dicemus ? An Chriſtus , quando venit, inventurus verſ. 14. & excutiant jugum gentium , & liberi fiant: ut erat paftores populi fideles in officio ſuo & non occultan- eft El 52: 2.colo altero , & , quemadmodum à prophetis tes clavim cognitionis ac regnum cælorum claudentes. prædictum eſt , nominatim Zacharia c. 9. & 12. vicinos Et non potiùs venit , ut gregem ſuum pufillum ex manu fuos redegerint in poteſtatem, nominatim Edomum,ut eft paftorum affereret, cum diis diſceptaret & paſtores abro- Num. 24: 18. tum deinde in Ifraële , populo nominato, garet ?' ut eft Ef. 40. Pfal . 82. & Ezech. 34. Qui ſunt illi, eventurum effe, ut pars illius ſint ſtupidi, (quemadmodum cum quibus Malachias contendit? Nonne ii tum erant, eft Dan. 9:27.)& lucem atque juſtitiam Dei non videant; | vel paulò poft extituri erant, donec adveniret Chriſtus?? pars autem fint ouveroi & opóvergin prudentes & confiderati, Angelus idem Dan. 9:27. populum, fuper quem deſtil- qui animadvertant opus Dei, & agnoſcant verba , quæ lavit conſummatio , ftupentem dicere non dubitavit. Hæc juffu Dei locuturus erat is, de quo Deus fædus fecerat, | igitur cogunt nos verba prophetiæ accuratiùs ruminari, & h.e. Chriſtus. quem cæteri non erant cognituri. Ef. 6: neque exponendo extenuare neque in arctum includere. 10.18:14.52: 14.53: 1. 2. 3. Expectandam proinde $. 76. Ordo Prophetiæ optimus eft. De Antiocho poft illa tempora Chriſti apparitionem , qui utrique domui di&tum eſt : dicit de fidelium ftatu impofterum eumque İfraëlis effet poſitus in offendiculum & fcandalum, Ef. 8. paucis verbis complectitur: tum pergit ad deſcribendum quem architecti rejecturi erant, Pf. 118. qui effet lapis à | Regem, qui impofterum regnaturus erat, verf. 36.&, dum monte ſuo exſcindendus. Dan. 2. Eum tamen quofdam ejus acta deſcribit , oftendit tempora tentationum & afili- effe cognituros , nempe diſcipulos Dei , pueros ipli dona- tionum. $.77. Neque, 9. IN D A N I E L I S CA P. XI. 65 rent. 6. 77. Neque , dum verba Prophetiæ in adeò multos cum labio blando , ut eft Pf. 12:3. & illud Tempus , quos dies & quidem uſque ad tempus finis , extendimus , uillo qui acceſſerant ad prudentes & fædus retinentes, pruden- modo præjudicamus ei parti veritatis & fenſus ejus , quæ tes perſequuntur ; & ita quidem, ut corruant. Hoc eft bel- eft illius temporis , quo Antiochus inter vivos eſſe defiit : lum Beſtiæ cum fanctis & victoria de fanctis. Apoc.13: 7. ſed tantùm hoc contendimus, nec poffe illa verba reſtrin Talis enim opugnatio , quæ conjuncta eft cum extinctione giad id tempus, neque quorundam verborum magnificen- ſanctorum, non potuit fieri, nifi de veritate & fundamento tiæ fatis fieri per hiſtoriam proximià morte Antiochi tem extitiſſet quæftio , & multi aliud fundamentum ponerent , poris. atque à fide defeciſſent. Si cui magnum videatur auxilium, 6.98. Verf. 34. Quoad auxilium dicit:&,dum corruent, quod nacta eſt Ecclefia, quum coërcitæ ſunt perſecutiones etiam primo tempore, quando jacebunt coram hoftibus gentilium idololatrarum, & quum Beſtia exorta eſt; is co- ſuis tanquam proculcandi , adjuvabuntur parvo auxilio. gitet, non dici Beatum , niſi qui exſpectaverit per multos Significatur, Deum non deſerturum eſſe ſuos & tandem dies : ut eft in fine capitis duodecimi: & fimul cogitet, id etiam ipfis paraturum eſſe auxilium humanum. Corrobo- auxilium , quod tum dabitur , fore longè excellentius & ratio Mattathiæ Affamonæi, & Judæ Maccabæi, & fra- majus, quàm unquam Ecclefiæ datum fit antehac:ideoque trum ejus , ac victoria eorum jam explicata eſt verf. 32. omne auxilium , faltem in ejus comparatione, parvum re- Et populus agnoſcentium Deum ſuum tenebunt foedus, vel &tè appellari:Utilitas hujus novæ perfequutionis indicatur confirmabunt fe, & patrabunt. Hîc autem notatur auxi his verbis: ad conftandum aliquos in ipfis & ad purgandum liuin, quod Deus daturus fit tões ouvetiis & animadverten- & ad dealbandum ufque ad tempus finis, Omnia illa perti- -tibus opus Dei in populo , poftquam multos docuerint , & nent ad Ecclefiæ bonum. Vult enim Deus & manifeftari jam ad invidiam multiplicati fuerint. Cupio etiam diffe fidem prudentum , atque ita conflationem fieri in multis , rentiam nominum horum obſervari. Alfamonæi & qui qui per dolum & affentationem cum ipfis conjunguntur, cum ipfis fecerunt, πώς ο εκασταζόμεμG- τω νόμω , ut Auctor ut, quod aurum fit, & quæ ſcoriæ fint, appareat. Vult Maccabaicorum lib. I. C.1:42. loquitur, dicuntur popu etiam fieri 77 purificationem, ut, qui ſunt detrimentum lus agnoſcentium Deum fuum: at, qui docent multos , di- Eccleſię& fcabies ejus, messa avroy,h.e.ſeipſos abſoindant. cuntur Prudentes , oculati , animadvertentes ex populo , in Quando in Ecclefia creverunt zizanie, hoc eft, filii Dia- oppoſitione imprudentium, cæcorum, ſurdorum, focor boli, habentes verba filiorum Dei quædam, & per ea cum dium, ftupentium. Horum fingularis character eſt atten iis communicantes, non fuit humanæ opis ea ab Eccleſia dere & conſiderare & docere multos; eorum autem, à qui- | feparare. Ergo factum eft,ut per demonſtrationem verita- bus diſtinguuntur, ftupere : at illorum nota eft , teſpicere tis manifeſtarentur, qui fædus ſanctum non tenebant , & ad Deum ſuum & ejus fædus retinere & magna opera pa- | aliud fundamentum tenebant , & per damnationem & per- trare manu: at eorum,à quibus diftinguuntur,deficere à fe- fequutionem , atque expulfionem tãV OUVETūv sou since- dereper improbitatem,fædus damnare,hypocriſin ſuam de- Bãi, ut apoftatæ , fe ipfos extra Ecclefiam colloca- nudare, blandis verbis regis Antiochi decipi , & in ejus gratiam adorare abominabile in templo pofitum. Nemo 9.81. Tertia utilitas eft exalbatio. h. e. ut veritatis non videt , deſcriptionem tam diſtinctam nos ducere ad defenſores eam explicarent paulatim pleniùs , clariùs , ni- diftin&ta tempora. tidiùs , poftquam ab hoftibus veritatis ſeparati eſſent. Ea- Hoc autem auxilium , quod primò ipfis parabi- dem verba repetuntur infra cap. 12:10. Ex quo etiam tur, dicit prophetia, non eſſe magnum auxilium. Quod il- apparet, hæc non eſſe explicanda de tempore Maccabæo- lud auxilium fit , ex ſequentibus apparet. Nempe id in rum, ſed referenda ad ulteriora tempora. Quòd verò telligendum eft, quo dato,multi ſe ad ipfos adjuncturi erant tempus attinet, additur hîc, uſque ad tempus finis. Confer per aſſentationem , aut per lubricum, ita nempe, ut nemo verſ. 40. & cap. I 2: 4. 6. Docemur, longas iſtas tenta- illis confidere poffet. Cum Euangelium inter gentes præ tiones fore & uſque ad ultima tempora; donec ſcilicet dicatum eſſet, poft multas perſequutiones, tandem extitit fiat, quod eft cap. 12: 2.3. h. e. donec omnia regna fiant Conſtantius Chlorus , qui in fuis terris pacem dedit Chri Dei & Chriſti. Additur, nam adhuc eft aliquid præftitu- ftianis , & ejus filius Conſtantinus Magnus , qui profliga- | to tempori : quafi dicat mestecuíce Dei nondum eſt finita , vit Tyrannos. Hîc non negligendum eft , Prophetiam ad tempus gentium nondum præteriit. Luc. 21: 24. Non- auxilium non referre, quod multi ſe aggregant ad pruden- dum eft tempus, ut excandeſcentia finiatur & regnum Dei tes , fideles , opus Dei & verbum ejus conſiderantes, qui veniat: in quod intrare oportet poft multas affli&iones. cupiunt multos docere ( quod folum opus hîc ipſis adfcri- | Act. 14:2 2. Ideoque auxilium , quod poft primas perſe- bitur ; quum Affamonæi filiis attribuatur opera facere) quutiones præbitum eft Ecclefiæ, magnum auxilium non idque non cenferi auxilium , fed conſequens auxilii parvi. fuit . Cum quo debet comparari,quod dicitur cap.12: 1. Hoc igitur viſum eſt auxilium magnum , ſed reipſa fuit $. 82. Verf. 36. Et faciet pro voluntate fua Rex. Poſt- parvum ; quemadmodum Spiritus hîc declarat. Majores quam egiſſet de retinentibus foedus & de prudentibus, h.e. enim tentationes ftatim ſequutæ funt, quia multi ſe adjun- fidelibus , & eorum multiplici tentatione, loquitur etiam xerunt per aſſentationem, blanda quidem loquentes in cor de rege,qui futurus erat poft tempora Antiochi Epiphanis; de du corde, fed & temeraria loquentes; ut eft Pfal. 12:3. cujus regis tempore eventura erant, quæ modò de pruden- Hinc diſputationes , diffidia , offenfiones mutuæ , tum tentatione dixerat. Poftquam enim illa , quæ fupe- ſchiſmatā , perſecutiones. Quod autem etiam reges ſe ad- riùs de illo dicta ſunt , eventum habuiffent; nihil fuperfuit , jutores præbituri ſint temeraria loquentium, ex eis, quæ quod de ipfo præterea dici poflit. de quo Appianus nar- dicuntur, patet. Nempe Draco dedit thronum rat, quòd obftupefačtus deceſſerit - Spoliatoque in Elymais fuum Beſtiæ,& gentes intraverunt in civitatem Dei, men templo Veneris, tabe perierit. Et cap. 8. de eodem vatici- tientes Chrifto & fidelibus. Alioqui hoc auxilium in Pf. natur Spiritus , neque aliud quid de ipſo dici, quàm quod 68. indicatum eft verſ. 13. per fugam regum. Et Efaias in ante dictis continetur, neque de illis, qui Antiochum ſe- 41:2. provocat ad hanc , tanquam argumentum evidens cuti funt in Syria, (regibus an pilis? quorum fata expofui- divinitatis Chriſti, qui coram Apoftolis & præconibus mus in libello de Antichriſto) ullum verbum amplius Euangelii reges dejecerit,& Eccleſiæ gladios multiplica- facit. Si,quæ fequuntur uſque ad finem capitis, ad ipſum verit inftar pulveris , & arcum inftar paleæ. Hæc eft pax, pertinerent, ca oporteret effe gefta, poftquam à Sena- de qua loquitur Efaias cap. 11:6.7. per quam lupus cum tu juſſus eft excedere Ægypto,& poftquam templum vio- agno ftabulatus eft. Item Michæas cap. 5:4.5. lavit: atque ita neceffe effet, eum denuo intraſſe in Ægy- $.80. Verf. 35. Quoad defectionem illam innuit, dum ptum , vel Ptolemaum expeditionem fufcepiffe contra dicit etiam poftea,quum multi ſe odjurexerint ad prudentes ipſum. quæ omnia dici non poffunt, fi veræ funt hiftoriæ. per aſſentationem, quofdam prudentium ruituros. Ex quo Neque fieri poteſt, ut hęc,quę fequunturfint repetitio eo- cognoſcitur, in ipfo cætu Ecclefiæ extituram eſſe perfe- rum, quæ antea dicta ſunt. Ita prophetia abrumperetur in quutionem , & prudentes in multorum odio futuros eſſe. Antiocho, & non pertineret ad tempus finis. contra atque ſcilicet diſtinguendum eft Tempus , in quo multi accedunt ipſa dicit #f.35.11fque ad tempus finis. Deinde in rebus ipfis 6.79: odia, de rege F 3 reco- 66 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S 1 Ol د recognoſcimus nimis evidenter eorum , quæ hic dicuntur, | fi conſul: ſi etymon ſpectes ? Habuit & civitas, fi opus ef- veritatem. Quare hæc velle de Epiphane interpretari , ni- | fet, dictatores, & quidem , poft Antiochi tempora , abſo- hil aliud eft , quàm nolle recognoſci ea , quæ facta funt & lutiflimè regnantes. Talis Sulla. Et Pompejus aliquam- fiunt, & de iis rectè judicari. Nobis non eft opus hariola- diu pouceg má ces geflit o trónews , tefte Appiano. mox Cæfar tione: fed, quemadmodum in fuperioribus, ita etiam in his Dictator : deinde Principes revera reges, & Beoordeãs ap- facile eft fubje&ta ex prædicatis deprehendere. Sunt, qui pellati, & plus quàm reges , dicti Auguſti & Ze6csoi. Quo- ab Antiocho ad Antichriſtum tranfiliunt. Quibus ne af modo igitur potuit Prophetia non uti vocabulo regis lo- fentiar, impedit me, tum, quòd Danielis decimo verſ. 1. quens de imperio Romano: five ſpectes illam ejus ætatem, dicitur, Hanc prophetiam feriem & ordinem, & q. agmen qüa Antiocho præcepta dedit, five eam, qua in immenſum aliquod rerum ſibi invicem ſuccenturiatarum comprehen- crevit, five eam, quæ ſecuta eſt Judæorum victoriam ab dere, tum, quòd inſunt quædam in hac prophetia, quæ hoftibus ſuis undiquaque ? Quæ victoria notatur, verf. 32. de Antichrifto non poffunt dici , neque poffunt dici, niſi Et patrabunt. Aut, ut nulla dubitatio fuperfit, verba Pro- de Rege, qui Antichriſto ſervit. Et Antichriftus non q. phetiæ fic maximè obvio ſenſu explicari poffunt: Tunc, fententiâ præjudicatâ in hanc prophetiam intrudendus eft, poft illos reges, (in Ægypto etiam extincto regno eorum) ſed liquidò ex hac Prophetia demonſtrandus: ut os occlu- erit rex , quifaciet ſecundùm voluntatem ſuam. datur tum Judæis, qui negant, aliquid de Antichriſto pre $.85. De illo igitur dicit, quòd fecundùm voluntatem dictum effe ; tum Pontificiis, qui alia omnia de Antichri- fuam facturus fit. Jam tum, quum Antiochus compreffus fto dicunt , quam quæ cum veritate ſunt conſentanea. Ve- eft, Romanus cæpit ad maxima afpirare. Vellejus dicit, lim autem & hoc notari, Antichriſtum non poſſe à nobis | Philippo & Antiocho devictis, ſummam imperii ad po- rectè cognofci, nifi in ſua ſede & civitate magna, in qua pulum Romanum perveniffe. vide etiam Florum l. 2. c. 8. dominatur. Igitur non poſſe cognoſci rectè abfque eo, Macedoniam ftatim, & regem Philippum, Antiochus exce- qui eum ad tempus detinet, & abſque eo, qui ei poteſta- pitsquadam cafum, quafi induſtria, fic adgubernante fortu- tem fuam tradit. In Imagine c. 2. deduxit nos ordine Spi- nasut quemadmodum ab Africa in Europam,fic abEuropa in ritus ad regnum Antichriſti, ut & c.7. Non putandum eſt, Afiam ultrò ſe ſuggerentibus caufis simperium procederet.ee Spiritum hîc fui oblitum effe, & non voluiſſe nobis hanc cum terrarum orbis fitu ipſe ordo victoriarum navigaret. Et ſcenam mutationis regnorum & varietatis tentationum efferet fe.Conceperunt Romani altiflimos ſpiritus. Vide Ecclefiæ integram exhibere. Florum, lib. 2. cap. 19. Ha&tenus populus Romanus pul- $. 83. Quando igitur dicit á Becordous Rex, intelligimus cher , egregius, pius , Sanétus s atque magnificus: reliqua eum,cujus juffui coactus eſt parere Epiphanes,q.d. Qui tunc ſeculi , ut grandia æque', ita vel magis turbida da feda; imperium habebit in orbe terrarum. Nemo in mundo fuit creſcentibus cum ipſa magnitudine imperii vitiis. poft Antiochum, de quo hæc dici potuerint, niſi de Ro S. 86. Et magnificabit ſe fupra omnem Deum. Hoc vo- manis: & verò de iis dici potuerunt. Vellejus. Duobus re cabulum etiam dués ln ſignificat. Extulerunt fe Romani gibus Philippo & Antiocho , qui à Macedonibus oriundi fupra omnes reges & dynaſtas, & conftituendæ religionis erant , haud multo poſt Carthaginem ſubactam , devičlis. Deorumque fingendorum, admittendorum, vel exclu- SUMMA IMPERII ad populum Romanum pervenit. dendorum poteftatem ſibi ſumferunt. Deinde & Roma Prophetia in Imagine oftendit quatuor imperia fe invicem æterna templis culta eft: principes fibi templa & aras di- excipientia. Neque poteft aliud quartum eſſe,quàm quod cari paffi funt: imagines principum à regibus adoratæ : per venit in locum tertii; nec tertium , quàm quod venit in lo-genium principis jurabatur , ſocci oſculis offerebantur: cum ſecundi; nec fecundum , quàm, quod venit in locum pro Jove fuos vultus fecerunt adorari. Poft mortem in primi. In primi locum venit regnum Medorum & Per Deorum numerum referebantur. Hactenus gradus ſuper, farum. Id explicatum eſt cap. 5. verf. 28. &c. 8. verf.20. biæ minor illo, qui ſequitur. In ſecundi locum venit regnum Græcorum.Id explicatum $. 87. Et contra Deum Deorum loquetur mirabilia. eft сар. 8. verſ. 21. Græcorum igitur regnum tertium eft. Hîc intelligimus omnia edicta contra Chriſtianos & fæa Ut verò clarè & certò cognofceremus,quod effet quartum viflimas perfequutiones : de quibus jam actum eſt verſ.33. regnum, duas familias in Syria & Ægypto regnantes longo Ita tamen, ut animadvertamus etiam poftea, mutato illo ordine recenſet, & inter eos diſertè meminit Antiochi regę, ſimilia eſſe facta , atque inde proveniffe novam perfe- Magni adverſus Infulas expeditionem molientis ; quem cutionem , de qua eft verf . 35. Poffunt fanè hæc videri di- dux aliquis coa&urus ſit ceſſare à probris & cui pro- cta de eo, qui talia facit: nempe Antichrifto , cornu parvo brum regeſturus fit. Deinde Antiochi Epiphanis, in quem (de quo cap: 7. ) fed non folo; quia non ſolus talia facit. naves venturæ fint præter Chittæos , per quas territus abi. Hîc autem de Rege adhuc fermo eft. turus fit ex Ægypto. Hac via nos deducit Prophetia ad $.88. Et profperè aget donec conſummatus fuerit rigor. quartum regnum, & id q. digito commonftrat: fignificans, Igitur Rex hic eft inftrumentum Rigoris & 'ſeveritatis : tunc fore Regem, qui acturus ſit fecundùm voluntatem quæ fuit exercenda in Judæos , itemque in illos, qui non ſuam ; & eum effe illum , cui rex Aquilonis coactus erat receperunt amorem veritatis , ut ſalvarentur ; quibus hic parere , quique patri ejus probrum regeſferat: quo tum Rex eft tanquam Infernus. vide Apoc. 6:8. omnes reges inferiores futuri fint. Romanum fcilicet. $. 89. Nam decifum factum eft, hoc eſt , fententia Lóa Tunc, inquam , quartum regnum , quod ferreum in fuis tou a facta eft in Judæos & gentes hypocritas , ſecundùm initiis eft, dominaturum. quam omnia judicia peragentur. $. 84. Romanus tunc regnabat , & regibus limites aſli $.90. Verf. 37. Et non habebit rationem Deorum pa- gnabat, & , quos vellet , liberos eſſe jubebat. Adeo ut trum ſuorum. Hæc eſt prima mutatio, quòd imperator Ro- vel hoc vocabulo ſolo explicetur poteftas ampliflima , & manus non attendet ad deos patrum fuorum. ó megoé'ss ousa quaſi unica. Nemo mirabitur , Regem dici Romanum , Tois non curabit eos, quemadmodum eos curaverunt pa- cùm finguli conſules Regium imperium habuerint & id | tres,veteres Romani à Romulo vel Numa Pompilio;nempe de legibus cap. 2. dicit : ut fimiliter eos dicat deos ſuos, & hoc faciat ad ea colen- Quibus autem regia poteftas non placuit, non ii nemini , ſed dum; quod illi fecerant. Deſinet adorare Deos, quos ha- non ſemper uni parere voluerunt. & cap. 3. Regio imperio ctenus Romani adoraverant. Neque enim hoc tantùm fi- duo funto: iique preeundo, judicando, conſulendo, prætores, gnificatur, quòd eos non habiturus fitin precio. quod po- judices , confules appellantor. c.5. dicit , ea, quæ lege de tuerunt & patres ipfius facere , tametfi geftibus colerent ſcripſerat , peene ſue civitatis eſſe. Appianus Syriac. p. Deos. Hoc factum eſt, quando Cæfares fe inceperunt 95. των υπείσων δυόδεηα πελέκεσι και διόδικοι ράβδοις (ώσες profiteri Chriftianos. Fuerunt inter Caefares Chriftianos oi Trí Acet Becorderos ) ze wspó cov. Politia illa primitùs regia proculdubio pii aliqui; ſed rurfus fatendum eft etiam , ple- fuit . Regia poteſtas in duos confules tranſlata eft: qui vel | rofque tantùm hactenus Chriſtianos fuiffe, ut omiſerint dividerent munia , vel alternis poteftatem & figna cultum antiquorum Deorum & irriſerint. poteſtatis pofliderent. Lacedæmoniorum politia re $.91. Hanc mutationem fequitur alia,indicata his ver- gia fuit, licèt duo reges effent. Et , quid eft az?, ni- bis:& non habebit rationem defiderii mulierum, neque ul- PE ol ME de Cod Po pc fc rel DI gy ti 110 H dele Ct RI hall del pi ne lius IN D A N I E L IS CA P. XI. 67 -dilectio אהֵבת נָשִׁים erga Jonathanem cum lius Dei. Id factum , quando fivit conculcari honorem dam illorum effracti ſunt coram ipfo. Primi Cæfares & matrimonii, contemto Euangelio. Nam Du ninn eft principes , qui religionem Chriſtianam amplexi ſunt, non legitimus feminarum amor , hoceft , uxorum. Nam ve profeffi funt fidem Papæ. Græci eum ignorant. qui etiam non minùs uxores ſignificat , quàm mulieres. Deus apud offenderunt hunc deum, quando viſi lunt epiſcopos alio rum locorum , ut Conſtantinopolis, huic epiſcopo æqua- Ezechielem cap. 24: 15. uxorem ejus vocat 929. DA re. ut in Concilio Chalcedonenfi factum eft. Obſervan- defiderium oculorum ejus. David 2. Sam. 1:26. comparat da autem in hac prophetia diſtinctio inter deum deorum , amorem ſuum hoc eft, Chriftum; deos , quos coluit Rex primò, quof- ne uxorum. De qua eſt Geneſ . 2:24. & Epheſ. cap.5: que poftea deſeruit, qui ſunt dii Græcorum, Jupiter & Ýſ. 25. --- 33. Apoftolus ad hunc locum refpexit, quum dixit, Spiritum difertè dicere, attenturos quofdam fpiritum, hoc eft , Chriftum, qui dicitur effe hic & in bafi- alii illius gregis; deum arcium in loculamento ſuo bonora- tibus ſeductoribus & doctrinis dæmoniorum , videlicet licis velle coli ; deum , cum quo rex diftribuit præmia prohibentium nuptias. 1. Tim. 4:1.3. Deum Deorum. Nam etiam regnum Chrifti oppugnabit cultum Dei arcium. Id inde patet, quia illi accipiunt po- $.92. Nam fupra omnia magnificabit ſe: etiam fupra munimentis arcium; qui eſt pſeudo-Chriſtus. $.97. Muniment a arcium funt homines, qui tuentur & alios Deos adorandos proponet populo Dei, &, qui teftatem in multos à Rege illo & Deo illo. Hi funt Épi- eos non adorabit, eos perſequetur; ut eft verf. 35. 9.93. Verf. 38. Et Deum arcium in loculamento suo fcopi, qui non ferviunt Chriſto, fed Imagini Beſtie, la mul terrarum Domini & pſeudo-prophetæ. Zach. 13: 5. honorabit. Non eft hic Deus colorum. Is enim non habi- ubi nota; fecit me emere. Ita Daniel: diftribuet pro pre- tat in arcibus & domibus manu factis , neque adoratur in terra certo aliquo loco ; de quo poflis dicere, Hic eft: defendunt cultum Dei arcium in loculamento ſuo ; quæ eft tio. Quod autem pſeudoprophetæ fint , apparet; quia Atqui religio hujus Regis in eo verfabitur, quòd condet multas arces, baſilicas ,"templa , monafteria ; & putabit, dicentes , Chriftum hic effe , vocat pſeudo-Chriſtos con doctrina dæmoniorum. Et Chriſtus Matth. 24: 23. 26. Deum ibi habitare, & velle effe ibi, & quidem in ſuo loculamento, meu clio , ut Deus hic fit, & hic adorari de Pſeudo-prophetas . Neque poffunt hi non eſſe pſeudo-prom phetæ : quippe cum Deo alieno ſentientes & fpiritum fibi beat. Hæc prophetia convenit cum Matth. 24:26. vindicantes : nempe quaſi divino inſtinctu ſine errore ta- $.94. Et Deum quendam, quem non agnoverant Patres ejus, honorabit. Vertimus Deum quendam : quia abelt lem religionem (quam Scriptura ſolet dicere cultum cel- forum ) defenderent. articulus. Is Deus deſcribitur, quod eum patres ejus non recognoverint, hoc eft , neque Chriſtiani , qui ante ipſum Aufiri. Hîc fignificatur, regem illum confociatum cum $.98. Verf. 40. Et tempore finis ariet abit cum ipforex fuerant , neque , neque Romani gentiles , neque ulli homines. Deo illo , quo auctore culturus erat Deum arcium in locu- Ideoque hic eſt Deus planè novus. Neque propterea , quia lamento ſuo , & cum quo difiributurus erat premia go @guas u ignotus, erit verus Deus. Paulus Athenienſibus prædicabat Deum incognitum ipfis , ſed non incognitum hoftem , eumque regem Auftri. terras munimentis arcium, tandem aliquando habiturum omnibus hominibus. Deinde Deus verus non vult hono- $.99. In tempore finis. Id vel fimpliciſſimè notat ter- rari auro. Præterea verf. 39. vocatur Deus alienus , & ita minum temporis à Deo præftitutum , quafi dicat , fua deſcribitur, ut intelligatur eſſe in terra & effe homo. Ac- cedit, quod nunquam Deus verus dicitur Deus énérera tempore : vel etiam ſignificat tempus imminentis finis il. lius imperii. Nam capite feptimo cognovimus , iinpea peregrinus. Nam peregrinus dicitur reſpectu Ecclefiæ five populi Dei. q. rium Romanum primùm habiturum eſſe ſpeciem leonis , d. quem Eccleſia & populus Dei non agno- deinde verò beſtiæ mirabilis decem cornuum , inter quæ fcit. Omnes homines ſunt pls gevor, bofpites & per creſcat paruum cornu. Interim verò oriturum effe regnum regrini , iis , qui ſunt domeſtici Dei. Qualis autem fit duplex, unum inftar Urſi, alterum inftar pardi. Hicigi- Deus ille peregrinus , ex fequentibus pateſcet. tur intelligimus , circa tempus illud , quo ultima illius $.95. Verſ. 39. Munimentis Arcium cum Deo pere- | imperii imminebunt, regem quendam Auftri cum ipfo a- grino, quem agnoſcet , five, cujus rationem habebit , mul rietaturum. Nihil proclivius eft, quàm intelligere Sarra- tiplicabit honorem. Rex ſociabitur cum illo Deo peregri- | cenos, Arabes , qui ab Auſtro, id eft, ex Arabia feli- no & ei tradet poteftatem fuam, & faciet voluntatem ejus. ce venerunt, & paffim extenderunt dominationem ſuam. Hic videmus explicationem ejus , quod cap. 2. dictum eſt S. 100. Et inhorrefcet contra ipfum rex Aquilonis. In- de regno duplici in pedibus Iinaginis; &, quod cap. 7. di- telligitur , Regem illum , quando rex Auftri cum eo &tum eft de parvo cornu creſcente inter decem cornua. confliget, habiturum regnum firmius in partibus mundi Regnum hoc ita mutandum erat, ut in eo regnaret aliquis Aquilonaribus. Convenientiflimum eft , conſideratis o- homo, tanquam Deus; & alius item; tanquam Rex Po mnibus circumftantiis, hîc intelligere expeditionem ad- liticus. Ergo hic Deus peregrinus non eft alius , quàm ima verſus Sarracenos ſuſceptam ab Imperatoribus , regibus go Beſtiæ five o čvou, qui ſe collocat in templo Dei, dar & principibus Chriſtianis. Antefignanus eorum fuit Go- declarat ſeipſum Deum , ſeque effert in omnem di&tum thofridus Bulionæus, qui etiam Hierofolymis rex coroa Deum & venerabile , live Auguftum. 2. Theff . 2: 4. Nec natus eſt. De iis expeditionibus legendum eſt volumen , puto neceffarium effe, ut eum proprio ſuo nomine defi- cui titulus eft Geſta Dei per Francos. De ea expeditione gnemus. Is, qui dicit, Ego ſum vicarius Chriſti, infalli- | intelligimus Hof. 13:7. Mich. 5:4.5. bilis, five doceam abfque Scriptura , five interpreter Scri $. 101. Et veniet in terras & inundabit & tranfibit. pturam , five leges dem , five judicem vel de dogmati- | Per Græciam & Afiam minorem multæ copiæ effufae bus', vel de fenſu hominum & de facto , quantumvis oc ſunt in Palæſtinam & alias terras. culto ; propter meum dictum & nomen recipienda eſt $. 102. Verf.41. Et veniet in terram decoris. Du- Scriptura pro verbo Dei, & fine eo recipi non poteft; bium hic prima fronte eft, utrum debeamus intelligere ego fum priùs cognitus , quàm Eccleſia, quàm verbum terram fanétam , id eft, eam , in qua Deus olim domum Dei, quàm Chriftus , hoc eft, ego ſum lux: Is profectò | & populum habuit, quæ tum erat decus omnis mundi: dicit: Ego fum Deus. Is, cui credit Rex, Deum, hoc an verò debeamus intelligere terram, in qua fe patefacient eft, Chriſtum eſſe in arcibus & loculamentis ; hoc eft, oi doxrugs , qui non erunt cultores Dei arcium ; aut etiam Chriftum effe hic: cui poteftatem fuam dat Rex, ut ho terram Chriſtianorum, in qua germen Domini fuerat "35? noret munimenta arcium, & eis fubjiciat homines in ter- in decus & ornamentum. Efai.4:2. Animus propendet ris : eft ille deus alienus, de quo Spiritus hîc loquitur. eò, ut pofteriora potiùs intelligamus. Confer verſ . 45. Quis verò poteft ignorare , qui is ſit, qui talia dicat & fa- | Analyſis hæc erit. Quando rex Aquilonis ita exaſperabi- ciat, & cui Rex ad hoc ferviat! tur contra regem Auftri, & in regno regis Aquilonis co- $.96. Hic Deus fuit incognitus majoribus hujus regis. letur Deus arcium in loculamento ſuo, Deum tamen quofa Nam & majores regis, quum deſeruiſſent deos anteceden- dam excitaturum, qui Ggnum ipfius in fronte præferant, tium, idola gentilium, diu reftiterunt huic deo; & qui- & eos ſe congregaturos eſſe, & terram aliquam habituros effe, 1 F4 68 OBSERVATIONES eſſe. Regem verò illum Aquilonis cum Deo fuo alieno ven- , Cuſchit æ erunt in veſtigiis ejus , id eft, Nigri, Africani, turum effe in terras illas ; ita- ut non tantùm fuppliciis in Æthiopes, Indi, Americani, qui fine dubio in partibus eos , qui volent piè vivere , fit fæviturus , fed etiam aperto Auſtralioribus progenies Chami ſunt, ipfi fervient. Con- bello. Ita bellum geſtum eſt per cruce fignatos adverfus fer Ezech. cap. 38:5. Ita igitur ipſius potentia amplifica- Tolofanos , qui Petrum Waldum fequebantur ; deinde ad- | bitur. verſus Bohemos, Huffi diſcipulos. Referri huc poffunt cæ $. 106. Verf. 44. Et rumores conſternabunt ipſum ab des reliquiarum iſtius fraternitatis in Calabria,deinde etiam Oriente & ab Aquilone , hoc eft, indies plura audiet no- in Gallia, Merindolii. Sed venit in omnem locum Chri- va, ingrata fibi & terribilia ; & quidem partim ab Orien- ftianorum, Et multe corruent. Id poteft explicari neutra te, partim ab Aquilone. Ab Oriente de creſcente poten- liter, quafi dicat , mult a corruent. Poffunt etiam fubin- tia Turcarum, qui, tranſito mari , Gallipolin occupa- telligi terræ aut civitates ; five eæ fint reſpublicæ, five runt , deinde Adrianopolin, deinde Conſtantinopolin, & ſocietates Eccleſiaſticæ. Poſſunt etiam intelligi quafi fe- | Afiam minorem totam fecerunt ſui juris & Sultanum Dan minæ, id eft, homines carnales & molles. Confer Zach. mafci & in Ægypto Mamlucos protriverunt, denique in 14:2. Et hi præfervabuntur à manu ejus. Ergo domina- Hungariam ipſam irruerunt, & magnam ejus partem oc- tionem ſuam in tempore finis extender latillimė. Attamen cuparunt. quorum jam eft latiffima dominatio. Hi ad Deus præparabit ipfi fiagellum. Ideòque non occupabit Pardum illum cap. 7: pertinent. Ab Aquilone audivit omnia, neque omnes ei ſervient. Edom & Moab & pri- | Rex prædicationem Euangelii in Germania, & id reces mitiæ filiorum Ammon. Confer Efa. 11:14. Ubi fimili- ptum à multis principibus & civitatibus, atque adeò & ter eſt prophetia de tempore adhuc citeriori: in qua figni- regnis extra Germaniam. ficatur, aliquando Eccleſiam prædaturam eſſe filios Orien $. 107. Et exibit cum ardore magno &c. Bellum eſt tis, & manum injecturam in Edom & Moab, & filios geftum in Germania cum Saxone Electore & Landgravio Ammon ei obedituros. Noſcitur imprimis, eos , qui præ- à Carolo: à Philippo bellum excitatum eft in Belgio, & fervabuntur, non eſſe de terra decoris, id eſt, non perti- per Ligam ſive confoederatos in Gallia. Huc referendæ nere ad Ecclefiam. Ut videatur fignificari, Deum illum ſunt omnes perfecutiones paflim factæ, ut & oppugnatio- peregrinum cum munitionibus arcium totam Ecclefiam nes Convallenſium. occupaturum. Quemadmodum enim Edom, Moab & $. 108. Verf.45. Et plant abit tentoria Appadnó inter Ammon non erant hæredes terræ Ifraelis , quæ dicitur ter- | maria mont is decoris fanéti , hoc eft, tandem ſuſcipiet ex- ra decoris : ita etiam hi præfervandi à terra decoris diſtin-peditionem magnam, ut reſtituat Deum ſuum alienum & guuntur ,ſaltem ab iis, ad quos pertinet terra decoris, h. e. Deum arcium tanquam in poſſeſſionem priſtinam : & ea mundus , in quo Chriſtus illuftratus eft. Per Edomum pof- expeditio hunc fucceſfum habebit, ut tentoriis fuis , hoc ſumus intelligere Judæos. Illi enim refervantur in id tem- eft, exercitu ſuo, impleat montem aliquem , hoc eſt, re- pus, quo ad Jehovam Deum ſuum, & Davidem regem gnum aliquod, quod poterit appellari mons decoris fanéti, ſuum revertentur, & ad gratiam Dei trepidabunt in fine quia nempe in eo erit Ecclefia , qua Deus vult ornari & dierum. Hof . 3:5. Per Moab & Ammon five primitias fi- illuftris effe in hoc mundo. Hucufque autem procedet il- liorum Ammon , nihil promtius eft intelligere, quàm po- lius expeditio, ut tentoria iſta ponat in angulo illius mon- pulos Orientis, cum Judæis aliquid commune habentes ; / tis , hoc eſt, inter maria ; ut reor, in aliqua Cherſone- quales funt Turcæ & Perfæ. Notum eft autem, eos poffe fo. Ergo, ut omittamus ambages , dicimus, hæc verba videri tanquam fratres Moabitarum & Ammonitarum. aptè intelligi de expeditione Ferdinandi fecundi ; quæ $. 103. Verf. 42. Et extendet manum fuam in terras. eouſque proceflit , ut videretur tota Germania eſſe in ipfius Notandum eft, regem illum non cenſeri folum, fed effe & Belgium verſaretur in maximo peri- quafi regem regum, five habere reges conſociatos; quem, brica Cherſoneſo inter mare Balticum & Aquilonare . culo. Eo tempore exercitus ipfius tetenderunt in ipfa Cim- in in beſtia Apocalyptica funt etiam reges uno tempore re- Taceo, quod etiam eruperunt in Velaviam , atque ita ac- gnantes cum beftia, & poteftatem fuam beſtiæ dantes; dicimus, nihil poffe addi ad illam violentiam, & non la- cefferunt ad finum Auftralem. Hoc quum dicimus, non Apoc. 17: 12.13. Quod igitur aliqui horum regum: qui tiùs, quàm factum eft, extendi manus & tentoria ipfius. unius corporis ſunt, faciunt, uni regi Aquilonis rectè at- tribuit. Extendet manum ſuam in terras. Luſitani & Ca- $. 109. Et veniet ad finem ſuum & non erit auxiliator Itellani invaſerunt multas regiones remotas verſus Orien- ipfi. Poftquam eouſque progreffa effet illa expeditio, rex ten & Occidentem, atque in illis maximam hominum Suediæ Guſtavus Adolphus in Germaniam venit, capta Itragem ediderunt . Hoc factum eft , volente & approban- | jam Veſalia & Hifpanis ex Belgio dimillis. Eventus illius te illo Deo alieno , qui etiam eis diviſit illas terras. Poftea belli hic fuit, ut Ferdinandus III. pacem fecerit, & Hi- deinde Hifpaniæ rex Carolus factus eft Imperator, & fpanus Belgio libertatem concefferit. Non tamen puta- Philippus filius ejus Lufitaniam fibi adjunxit. mus in eo finem ipfius effe. Nam, quæ fequuntur, pof- ſunt illum involvere & continere. Vocabulum Appadnó $. 104. Et Ægyptus non erit ſalva, id eft, Africa retinuimus, quia circumloquutione non poteft explicari. non evadet ipfius manum. $. 105. Verſ. 43. Et poteftatem obtinebit in recondita | Targum hoc vocabulo utitur pro raw , quod eft Jer. 43 : auri & argenti di omnia deſiderabilia Ægypti &c. Jam ¥f. 10. Et aliàs ferè idem in Chaldaica metaphrafi figni . didicimus per nomen notius intelligere aliquid latiùs pa- cat, quod is aut favno tentorium aut tabernaculum. De tens & majus, quod aliqua ratione idem nomen fuftinere ductum videtur ab 798; unde eſt tips, hoc eft, amicu- poflir . Nempe hic rex auri argentique vim magnam coa- lum ſacerdotale. Non videtur Spiritus fine cauſa hoc no- cervabit ex multis terris five vi oppreſlis five terrore ad | men uſurpaſſe , poftquam dixiffet tentoria. Voluit , fine commercia adactis, five etiam per negociatores & colo- dubio, notare, hoc bellum religionis cauſa geſtum iri, nos in iis partibus collocatos ; & nominatim in extremis & ad reſtituendum aliquod teption & tabernaculum, in Ægypti, five ad mare rubrum, five ad Nili fontes , five quo dicitur habitare Deus arcium, cum fuo facerdotio & in reliqua Libya: ut in Guinea & aliis locis. Et Libyes d'omni choragio, pompa , ornatu. redacta manum , 7 CAPUT XII. V Er Erf. 1. Et tempore illo Stabit Michael princeps ille magnus , qui ftat pro filiis populi tui : & erit tempus anguſtiæ, qualis non extitit , ex quo fuit gens , ufque ad tempus illud. & tem- poreillo evadet populus tuus, omnis inventus ſcriptus in libro, Verf.2. 1 N D A N I E L IS CA P. XII : 66 V Verf. 2. Et multi ex dormientibus terræ pulveris evigilabunt : hi in vitam æternam ; &° iſti in probra & in nauſeam ſeculi. Verf . 3. Et prudentes clari erunt fecundùm claritatem expanſ, &, qui multos juftos fecerint , ut stelle, in feculum & perpetuitatem Verf. 4. Ta autem , Daniel, abfconde verba illa & obfigna librum uſque ad tempus finis, quo fcrum tabuntur multi & major fiet cognitio. Verf. 5. Et vidi ego Daniel, & ecce duo alii ftabant, unus hinc ad ripam amnis, & unus hinc ad ripam amnis. Verf.6. Et dixit viro , qui indutus erat talarem , qui erat fupra aquas amnis, Quoufque finis ad- mirabilium eorum ? Verf. 7. Et audivi virum illum indutum talarem , qui erat ſupra aquas amnis @extulerat dex- tram fuam & ſiniſtram ſuam ad cælum &jurabat per viventem in æternum , quòd ad tempus ; tempora & dimidium, & cùm confummatum fuerit diſipare manum populi fančti, conſumman- da ſint iſta omnia. Verf.8. Et ego audivi & non intellexi, & dixi: Domine mi, quis eſt horum exitus ? Verf . 9. Et dixit : Abi , Daniel. Nam abſcondita & obfignata funt verba illa ufque ad tempus finis. Verf. 10. Purgabunt fe & exalbabunt fe & conflabuntur multi, & improbè agent improbi & non intelligent omnes improbi ſed prudentes (vel conſiderantes) intelligent . Verf. 11. Et à tempore , quo ablatum fuerit juge & ad ponendum abominabile ſtupentis , ſunt dies mille ducenti & nonaginta. Verf. 1 2. Beatus , qui præftolabitur & attinget ad dies mille trecentos & triginta quinque. Verſ. 13. Tu autem abi ad finem &º requieſces & ſurges ad fortem tuam, ad finem dierum. 9.1. Erf. 1. Et tempore illo ftabit Mi- , mnis generis mala, peftilentiæ, fames, annonæ caritas, quæ chaël , hoc eſt, illo tempore vel ſur- | etiam ex copia naſcitur , bella , tempeftates & fimilia. Vi- get vel perget ſtare. Quando nempe dimus bellum ingens & magnam anguftiam in Britannia. ille Rex , de quo hactenus ſermo | Conflixerunt Britanni cum Batavis. Dania ferè occupata eft , prodibit, & quando non inveniet | fuit. Omitto, quod geftum eſt in Sina à Tartaris, &à opitulatorem. Apoc.14: 1. videt Jo- Sinenſibus in Florida. Omittimus bellum inter Luſítanos hannes agnum ftantem in monte Sion & audit voces varias. & Caftellanos. Vidimus bellum Turcæ in Hungaria , poft Ergo Michael ftetit etiam tunc, quando Rex ille audivit multa millia Tranſſylvànorum occiſa, poſt bellum acre voces , quibus conturbatus eft. Proinde, quod hîc dici- | geſtum in Polonia & Boruflia. Videmus bellum Anglo- tur ftabit , poteft intelligi perfiftet. Nihilominùs tamen rum in Batavos , & modò vidimus anguſtias Bataviæ etiam etiam ſingulari modo poteft intelligi furgere , nempe ad à vicino hofte. Scriptura loquitur de adventu Regum ab faciendum id, quod neceſſe erat fieri , ad occupandum re Oriente. Apoc. 16:12. de diviſione urbis magnæ in tres gnum: ut eft Apoc. 11:17. 18. Quare, poftquam ille Rex partes & caſu urbium & gentium, & de recordatione Ba- non habuit opitulatorem , nondum omnia facta intelligun- bylonis , ut bibat poculum iræ Dei: de fuga inſularum & tur : fed potiùs ex illo tempore perpetuo quodam ordine montium, Apoc. 16: 19. 20. Omnes Prophetæ ferè de ea multa fieri, ; quæ funt opus Michaelis ; ut tandem eve neceffitate loquuntur. Matth. 24:30. Plangent & lamen- niat, quod eft verſu 2. & 3. tabuntur omnes familie terre. 9.2. Princeps ille magnus , hoc eſt, maximus. Confer $. 5. Et tempore illo evadet populus tuus , omnis inven- cap. 10. řſ. 13. Quemadmodum dicitur Rex glorie, Pfal. tus fcriptus in libro. Nempe Deus non patietur confici 24. & Deus magnus, Pfal. 95. &jubemur ipli tradere ma Ecclefiam ſuam , fed illam eripiet, & ex anguſtia libera- gnitudinem , Deut. 32. ita hîc vocatur Princeps magnus , bit fecundùm electionem & prædeſtinationem fuam. Con- vel potius ille magnus. h.e. fimpliciter Magnus, non ex or fer Hof. 11: verf.8.9. Quomodo dabo te , Ephrajim; tra- dine parvorum Principum , quorum principatus eft depen- dam te . Juda ? quomodo dabo te, ut Admah, tradam tesut dens & inefficax & impotens in ſeſe. Ita dicitur fimpliciter Seboim? Vertitur apud me cor meum, omnia pariter es Boxin, Col. 1: 18. & caput omnis Principatus, Col.2: 10:& fuent viſcera mea. Non faciam ardorem ire meæ, non re- Rex Regum & Dominus Dominantium , Apoc.19:17. Ec vertar ad perdendum Ephrajim. Nam Deus ego do non ho- cleſia non poteſt habere Principem, qui eſt parvus & im mo. In medio tui Sanctus eſt: & non intrabo in Urbem. becillis & non verè celfus. Eft enim populus Dei, neque Hæc de extremis temporibus dicta eſſe, apparet, quia fta- alium Dominum agnofcere poteft. Eft lapis, Dan. 2. eft | tim ſequuntur , quæ funt ultimi temporis. Non autem permanens diebus , Dan. 7. eft und us princeps , Dan. 9. effe dicta de Judæis, etiam liquet. quia regnum Dei ab eis Opponitur hic Princeps Regi & Deo, quem is agnoſcit, ablatum eft, ideoque Sanctus in medio eorum non eft. Di- cum quo is præmia diſtribuit. eta autem de Chriſtianis eſſe, evidens eft: quia populum $. 3. Qui ſtat pro filiis populi tui , hoc eft, pro ipſis in- fuum vocat. Diviſionem autem eos habere, ut Ephrajim tercedit, & pro ipfis pugnat , & cum ipfis facit. Filiis po- & Judam, clariſſimum eft. Neque quiſquam negaverit , puli tui , hoc eft, filiis ſanctorum & Prophetarum, qui per eam redargutionem locum habere, quamdiu Ephrajim & tinent ad familiam Danielis, filios Abrahami, filios Dei. Juda nominari poſſunt: donec Jehovam ſequantur. Etiam Filii populi Danielis ſunt ?? prudenter animadver- | ſpecialiùs exprimit, quos feryaturus fit. Deus ut leo ru- tentes & ambulantes ; five de Judæis fint, five de gentibus. | giet , & trepidabunt FILII à mari. Trepidabunt ut a- $. 4. Et erit tempus anguftiæ, qualis non exſtitit, ex quo vicula ex Ægypto, &ut columba ex Aſyria, & faciam fuit gens. h. e. gerentur magna bella ( nam per bella coar eos habitare apud domos ſuas , ait Jehovah. Etant ſe invicem homines) & magna tentatio, Apoc. 3: 10. $. 6. Verf. 2. Et multi ex dormientibus terre pulveris & magna afflictio. Apoc. 7: 14. Sine dubio in præcedenti- evigilabunt. Velim cogitari, an hîc neceffariò intelliga- bus fuerunt magnæ tentationes & afflictiones. Hæc autem tur univerſalis reſurrectio, quæ eft juftorum & injuftorum. intelligitur major illis, quia dicitur , talem non fuiſſe antea. Nam de ea non poteft dici, quod multi ex dormientibus e- Quales verò hæ fint ami&tiones, compendio dicit Efaias vigilent in ea. Tametfi enim omnes fint multi; tamen o- cap. 2; verſ. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Huc referenda o mnes non ſunt multi de omnibus. Et cum hîc diftinguanturz qui 70 Ο Β S Ε R V Α Τ Ι Ο Ν Ε S Rom. II. qui ſunt in vitam æternam , ab illis, qui funt in probra $. 9. Qui multos juftos fecerint , hoc eſt, qui multos din nauſeam ſeculi : & illi dicantur evigilaturi: non eft ad juſtitiam adduxerint. Fuſtitia vel notat recte cogitata, neceſſe in fecundo membro explere: & hi evigilabunt dy dicta, facta : vel jus ad conſequendum bonum , remiflio- erunt in prebra. Hoc eft aliquid ad textum addere , quod nem peccatorum & vitam æternam. Sunt igitur non audeo facere. Potiùs reliqui dormientes pulveris ter- qui juftos faciunt , 1. qui duces & adjutores fuerint multis ræ erunt in probrum, qui non evigilabunt, hoc eſt, qui ad veritatem cognofcendam, ad recta de Deo cogitandum non agent pænitentiam. Nam illi ſunt mortui, & ut ja- | & loquendum, ad Deum juſtificandum & glorificandum, centes in pulvere terræ. Similiter Efa. 26:19. cùm dici- quatenus nominatur Deus peccatoris ; & ad omnia recta tur; vivent mortui tui ; cadaver meum , furgent : evigi- & juſta faciendum ad gloriam Dei: ut fint é pre pola ira late de cantate, habitantes in pulvere &c. eadem hæc reprehenfibiles in die Domini. 2. qui hoc modo & per fignificatur reſurrectio. Et de ea loquitur Apocalypſis hoc ipfum multis duces ſunt & adjutores, ut fint jufti co- cap. 20: verf. 12. 13. ubi ſignificatur, judicium etiam ram Deo, five in Chrifto jus habeant ad credendam re- actum iri, apertis libris, hoc eft, homines judicatum iri millionem peccatorum ſuorum & vitam æternam ſperan- fecundùm illa, quæ fcripta funt in libro Dei five Scriptu- dam. Ex quibus patet, verum évbene geopov fivejuge ſacri- ra. Idem fignificat Chriſtus Matth. 24: 31. ubi dicit , ficium effe fidem in Chriftum & confeſſionem juftitiæ, convocandos eſſe electos Dei ex quatuor plagis terræ. quæ eft in communione Chrifti; & fructus Spiritus Chri- Confer Efai. II: 11. 12. Hof. 11:11. Huc referenda eft | fti. De qua juſtitia dicitur Efa. 54:14. Paņ7273 in ju- converſio multorum ex gentibus & Judæis : de qua ftitia conftabilieris . Id verò dicitur ad Eccleſiam Novi Teſtamenti, filiam patrum , qui fuerunt ante legem, non $.7. Erunt in probra , nempe non evigilantes ex fo- verò eorum , qui acceperunt legem , ut talium. 'Unde e- mno fuo. De quibus dicitur , eos conjectum iri in ftagnum videnter probatur, populum ſanctorum Celſorum, cujus ignis ardens fulphure , Apoc. 19. & 20. & tabe confum eft hæreditas mundi, non eſſe Judæos, qui non quidem tum iri, Zachar. 14. vide etiam Efa. 66:24. In nauſeam funt fimiles eorum, qui legem acceperunt, quoad fidem feculi , hoc eſt, omnis temporis. Hîc retinuimus vocem eorum , fed volunt effe eorum ſimiles, quatenus legis ſeculi, quum tamen in priori loco Diy ?, in vitam imperata fecerunt: minimè autem volunt fimiles effe A- ceternam. quia nempe voluimus exprimere vitam fine fi- brahami, qui juftificatus eft in præputio. neque agnoſcunt ne, & non adftrictam limitibus hujus ævi, quo homo vi- juſtum illum fervum Dei, qui in agnitione ſui juſtificatio- vit in terra. Beatus & fanétus eft , qui habet partem in nem conciliat multis , cujus anima ſatisfactionem ponit , reſurrectione prima: quia mors ſecunda non habet in eum hoc eſt, donat & applicat, qui gentes mult as afpergit , poteftatem, Apocal. 20:5. Quod prophetiam attinet, Chriſtum , qui exciſus eft , & pravitatem expiavit & paullum intereft, de qua reſurrectione hic verfus explice-juftitiam æternam adduxit. ut eft cap. 9: 24.25. 26. tur: fi dogma ſpectes, nihil intereſt. Nam hinc conftat, Neceſſe eſt, eos, qui multos juſtos eſſe faciunt, effe præ- vitam æternam fine fine conjunctam eſſe cum vivificatione cones juftitiæ Dei, quæ propriæ juftitiæ oppofita eft; & ex morte in lapſibus & præputio carnis. Eam fperandam non juſtificare homines, ut in fuis operibus caufam juris propoſitam fuiffe etiam fub veteri Teftamento in promiſ- | ad ſpem vitæ habentes'; quum peccatores fint. Multi, fione , quam acceperunt Patres, & in fædere, quod re- qui obfequuntur præconio juſtitiæ fidei , ſunt ( procul ceperunt. Et revera evigilatio eft ad vitam, hoc eft, a. dubio ) is populus, de quo eft Efa. 60: 21. Et populus morem Dei cum lætitia in Deo: quæ vita non poteft effe tuus omnes jufti. Quando Ecclefia exceffit ex Babylone fine fpe æternitatis. Deus enim non poteft amari ut tem & non audiuntur in ea verba ovomóces, fed tantùm verba porarium bonum vel uit bonus ad tempus vel ut fuppedita- | juſtitiæ , & non habentur fratres, nifi qui illis affentiun- tor temporalium bonorum. Hoc enim non eft amare tur, & ea profitentur , & opere non abnegant, non po- Deum , fed ea, quæ in hoc mundo ſunt, & ibi theſau- teſt haberi populus ejus expers juftitiæ. rum ſuum habere. Cæterùm , quorum eſt vita æterna, ii 9. 10. Verf. 4. Abfconde & obfigna. Confer cap. 8: quidem , ut corpus peccati deponant , moriuntur , fed Ýf. 26. Notatur, Danielem quidem librum hunc & via nec morientes eſſe deſinunt ( Nam vita, quæ eſt lætitia | fionem hanc non debere neceffariò omnibus communica- in Deo, ut bono æterno, non poteft intermori & exftin-re: fatis effe, ut fidelibus hominibus illum tradat diligen gui) & aliquando recipient corpus ſuum ad participatio- ter affervandum; qui porrò fimiliter attentis & prudenti- nem vitæ. Deus enim eft Deus ipſorum , quorum & cor bus eum communicent. Vel etiam , ut claudat, obfignet pus templum Spiritus fancti eft, & quorum eft Deus fe & in theſauris fuis reponat , ut pofteri & hæredes ejus eum cundùm potentiam ſuam. Poteft autem & corpus noftrum reperiant. Ita futurum eſſe;ut tandem perveniat ad multos, ex pulvere excitare. De qua reſurrectione loquitur Ange- & multi tum hunc librum,tum alias prophetias fcrutentur: lus verſ. 13. Sed, ut dixi, quod Prophetiam attinet, a &tum majorem eſſe futuram paulatim cognitionem. Deum liquantum intereſt. Nam, ſiverf. 2. & 3. accipimus , ut enim & res ipfas oftenfurum, ex quibus veritas hujus pro- loquentes de reſurrectione univerſali & ftatu gloriæ, fi- phetiæ deprehendi poflit (confer cap. 10:1.) & illumi- nietur prophetia in magna anguſtia, & tantùm hoc in bo naturum oculos, etiam quorundam tanquam jacentium in num Ecclefiæ dicetur, Scriptos in libro evaſuros. quod pulvere, ut videant & cognoſcant & animadvertant. Hic tum non ſignificabit , eos fuperfuturos illi anguftiæ, ſed locus probat conſervationem Scripturæ Propheticæ & hu- eos per anguſtiam non iri abforptum, ut pereant. Atque jus libri, ut extremo tempore poffint eſſe inſtrumentum ita vix quicquam erit in hac prophetia, quod ad confola- cognofcendi myfterium Dei, & uberioris ſcientiæ, & tionem Eccleſiæ & ad évé fižev ejus pertineat ; & omnis converſionis multorum. ſpes , quam habent, qui laborant & patiuntur, de ampli $. 11. Verſ. 5.6. Introducuntur hîc duo , hinc & in- ficatione regni Chriſti per totum mundum , videbitur per de ad amnem ſtantes, interrogantes de fine iftorum admi- hancinterpretationem expungi. Attamen & caput 2. & rabilium. Nos fine temeritate poffumus intelligere omnes, caput 7. in ea finiuntur. Igitur neque hi duo verſus in a quotquot fuccedentibus temporibus futuri erant exſpe- liam mentem capi poſſunt. étantes regnum Dei , & inquirentes , in quod & quale 5.8. Verf. 3. Et prudentes (oi owetos nga ogóvirgis tempus Deus illùm fplendorem Ecclefiæ contuliffet. attendentes ad verbum, diſtinguentes preciofum à vili, $.12. Verſ. 7. Eft reſponſio jurejurando confirmata: metam veram fibi proponentes & viam rectam eligentes quod ad tempus, tempora & dimidium, & , cùm conſum- atque inſiſtentes. Vide cap. II:33. 35. ) Splendebunt in matum fuerit diſlipare manum populi fanéti , omnia ifta fier ſplendoris expanfi . Efa. 60: 21. populus tuus omnes habitura fint finem. De diſtributione temporis vidimus jufti &c. Ergo liberábuntur à fordibus fuis , verbis otio- cap: 7:25. & Apoc. 12:14. Adjicit, fore , •ut manus ſis, quxſtionibus inutilibus , & cæteris, quæ faciunt, populi fanéti diſfipetur. Sic Deut. 32:36. cùm videbit , ut juſtitia fidei obſcuretur. Nam, fi prudentes & finceri quòd abiverit manus. Videtur fignificari, populum fan- manifefti fient, & erunt ſplendidi, neceſſe eſt , illos in- ctum admodum infirmum fore, ut manum non habeat, à ter ſe tum verbis tum moribus conſentire. qua protegatur & adjuvetur. Ergò, cùm fideles nullam habe- Ι Ν Π Α Ν Ι Ε Ι Ι S CA P. XII. 71 in AMORANDO habebunt opem, faltem in multis locis, & periclitabun- , lium, quod fidelibus exhibebitur. Ita Mich. 7:11. Eft tur de anima, in magna anguſtia, exfpectandum eft, ut dies ad ædificandum macerias tuas: die ille eodem elongabi- populus Dei evadat. tur ftatutum , recedetur à verbo Dei. Et ex Apocalypfis 6. 13. Verf. 8. Daniel narrat etiam inquiſitionem fuam cap. 12. & 13. patet, Beftiam fuccedere Draconi. Beſtia de horum exitu , five, quis futurus fit omnium illorum miſcetur Ecclefiæ. Deinde fore preſtolationem fine du- colophon? bio meliorum temporum. Hos porrò, qui in patientia & $. 14. Verf.9. Jubetur. Daniel abire & quafi auferre fpe & omni étoime.cía præftolati fuerint, jure beatos dici iftam quæftionem : quia oporteat illa eſſe abfcondita do poffe: quia nempe viſuri fint ea bona, de quibus eft verſu obfignata ufque ad tempus finis , hoc eſt, ea non clariùs 2. 3. Deinde fecuturam eſſe reſurrectionem mortuorum, dici, quàm dicta erant. atque inter cæteros etiam Danielis Ýf. 13. 9.15. Verf. 10. Additur ratio: quod multi & fint ſe . 17. Verf. 12. Quod verò attinet tempus auferendi exalbaturi & expurgaturi à communione peccati alieni, jugis , & conftituendi abominabilis , dicit effe partim dies & quòd ii fint conflandi, hoc eſt , probandi & exploran- 1290. partim inter præftolationem meliorum dies 1335: di, tanquam in igne. Igitur neceſſe eſſe , ut hæc non di- Nemo dubitaverit, quin hîc intelligantur anni. Tantùm cantur evidentiùs, ut poflit fidelitas & ftudium pruden- opus erit magna prudentia, ad illorum annorum figendum tium & animadvertentium exerceri, & ut hæc lateant initium , & ad reperiendum terminum, in quo finiantur improbos , alienos à juſtitia Dei, & illi improbè agant, anni 1290. Quandoquidem nos nondum omnia vidimus veritatem condemnent & perfequantur , fuperftitionem & fed videmur in ifta præftolatione adhuc effe , nihil poſſua idololatriam ftabiliant, nominatim cultum Dei arcium in mus afferre, niſi conjecturam , quam dies vel confirma- loculamento ſuo ; & hæc fcripta , futura in ipforum ma- bit, vel corriget. Si à tempore illo, quo in monte deco- nu, impleant inſcii: quanquam prudentes fint intellettu- ris ſancti reſtituta eft idololatria antea ejecta, hoc eft, Miffa ris faltem aliquam horum partem, ut ipfi non ſeducan- reftituta eft in Germania plurimis in locis, cum triumpho tur, moniti per prophetiam; & bonam ſpem retineant, errantium , qui ſcripſerunt ſacram Germaniam reſtaura- ſcientes, fe hæredes regni eſſe dictos. tam, in Bohemia præcipuè & Palatinatu, hoc eft, ab anno 1622. retro putemus 1290. annos, inveniemus an- $. 16. Verf. 11. 12. Nihilominus explicat Spiritus num 3 32. yel 333. quo Synodus Nicæna acta eft, & quodammodo colophonem iftorum omnium : nempe, fiti ſunt throni , in quibus quidam confederunt, quibus ju- po- juge ſacrificium ablatum iri, & quidem ad dandum abo dicium datum eſt, Apoc. 20:4. quorum magna pars minabile ſtupentis , hoc eft, veram orationem in fide, & Pſeudoprophetæ fuerunt, & Beltiæ imaginem condide confeffionem juſtitiæ Dei & regni ejus mutatum iri in ido- lolatriam, & doctrinam falfam , propugnandam ab homi- des. Nos hanc conjecturam noftram pluribus expofuimus runt, eum nempe , cui in ea Synodo tributa eſt prima ſe- nibus ſtupidis & dementibus, 2. Tim. 3: 9. minimè in cogitationibus ad Apocalypſin cap. 12. verf. 14. Dļaup owemois, prudentibus : quos verfu 10. impro- $. 18. Verf . 13. Tu autem abi ad finem, abſolve cur- bos nominat. Hoc eft, dimoszechcem multorum à fide futuram riculum tuum, & quieſces, intrabis in quietem , fun&tus effe, ita ut paulatim proficiat impietas & evopíc; donec laboribus & doloribus corporis tui , & ſurges ad fortem ea xéogy mas fiat & pro lege detur cum anathematiſmis, & tuam, cum piis in reſurrectione vitæ, ad finem dierum , tandem vi detur etiam iis, qui évopícn ejuraverant & eli noviſſimo dierum terræ. Apage ineptam interpretatio- minaverant. Jam cap. II: 34. obfervavimus , quòd occa nem: Vade ad negocia, tranquillè vives poſthac, prefe- fio , per quam hypocritæ acceſſuri ſint ad fideles, fit auxi- ' Euram tuam retinebis ad pleniffimam ufque ſenectuten. F I N 1 S. Souan ਕਿ COMMENTARIUS І I N PROPHETAS DUODECIM MINORES. DODECHALAIVOKE BOLHELV2 К. COWNEDALVBI02 in Nobilißimis Amplißimiſque Viris nisi D. AMELIO BOUCHORSTIO, Domino de Wimmenum, Ordinis equeſtris Affeffori, Rhenolandiæ Præpoſito & Aggerum Præ- fecto, in Collegium Illuſtriſſimorum D.D. Ordinum Generalium De- putato. D. GERHARDO SCHAEP, J. C. Amſtelodamenſis Reipublicæ Ex-Conſuli & ad Sereniſſimos Daniæ & Suediæ Reges Ex-legato. D. CORNELIO de BEVEREN Equiti, Strevelshoeckiæ, We- ſtiffelmondæ & Develſteinii domino, Dordrechtanæ Reipublicæ Ex- Conſuli & ad Sereniſſimos Britanniæ & Daniæ Reges Ex-legato. Academiæ Lugdunenſis Curatoribus Splendidiſſimis, EORUMQUE COLLEGIS Ampliſſimis Spectatiſimiſque Nobiliffimæ LU G D UN EN SIS R E I PUBL І I CÆ NEC NON С ON SU LI BUS D. MAURITIO vander AA, D. GVILLELMO PAETS J.C. D. SIMONI van BA ARSDORP J. C. D. FEUDONI van ZIJP, 30 llogoz ovi: into: Repair от с in forleis ons de muloy sogn ibus albivere Welci so mnoho Amplifimo , Confultiſſimoque Viro, tantode D. JOANNI À WEVELICHOVEN J. C. Reipublicæ Lugduno-Batavu Syndico & Nobiliflimis D. D. Curatoribus à ſecretis. Dominis toissandius fuis plurimùm colendis. i-insta Ulcherrima omnino Chriſtiani nomenclatura eſt, res magnifica jus nominis. Nam Chriſtianus, Chrifti, hoc eſt, illius hoininis, in quo plenitudo Deitatis habitat corporaliter, quique adeò eſt Filius Dei & æternus Deus, quem Pater hæredem omnium con- ſtituit, ovis, peculium , templum , fervus , frater, ſponſa, mem- brum, &, ne omnia dicamus illius nominis decora, amicus eſt. Abraham ami- cus Dei vocatus eſt; & Chriſtus ſuis diſcipulis dixit, Non dico vos ſervos ſed amicos meos, fignificans longè plenius uberiuſque vocabulum Amicorum di- ſcipulis ipfius , quàm Abrahamo competere. Nam, inquit, ſervus non novit ea, quæ facit dominus; at ego, quæcunque à Patre audivi, indicavi vobis, hoc eſt, totum falutis ſecretum, integrum ſapientiæ divinæ typum , univerfum P. * con- EPISTOLA DEDICATORI A. etiam opportunitatem præbet profectus noſtros ad omnium judicium & uſum publicandi, ita ad hoc faciendum cumprimis me inſtigat confilium veſtrum; qui dudum declaraſtis teſtatumque feciſtis, gratum vobis fore, ſi eo induſtria mea conniteretur, ut, quæ ad familiariorem omnibus reddendam Scripturæ vocem, tricas vanorum gloſſematum obliterandas, firmandas veræ religionis ſententias, difficultates minuendas, maximè vero ad Judaicarum aberrationum perplexitates diffolvendas facerent, quantum poſſem, cuſtodibus chartis com- mendarem. Quam divinam dignationem mihi fruſtrari religio eſt. Quod ut co- gnoſcant N. & A.D.D. V.V.commentarium hunc Vobis , quibus me meoſque commendavit veſtra in me propenſio, liſto; ita judicans ; fortius telum hæreſi- bus opprimendis & regno Chriſti afferendo non effe demonftratione pleniſſimi concentus Scripturarum. Quod ut ad ædificationem Ecclefiæ comparatum eſt, ita Deum oro, ut mihi largiatur pofteriora prioribus abundantiora præftare. Vos autem, N. & A. viri , pacem Hierofolymæ , veritatis & juſtitiæ fluminibus exuberantis, nobiſcum videre exopto. Scripfi Lugd. Batav.d.xxix. Auguft . Anno cl» l5C LII. Nobiliſ. & Ampliff. D.D. V.V. OBSERV ANTISSIMUS CULTOR. JO H A N. COCCEJUS. SD PRÆFA olibanon Bu PR Æ FATI O in lectionem Prophetarum eisazanxú. BENIGNE ET SACRARUM LITERARUM STUDIOSE LECTOR. Uum primùm animum induxi, hoſce meos Commentarios & fi quos alios iſtiuſmodi , Deo vitam & commoditatem fuppeditante , publici juris fa- cere ; non putavi me opus habere prologo galeato , quo vel conatum meum defenderem, vel le&tores invitarem, vel interpretationis rationem explica- rem aut juvarem claritatem. Neque enim fanè mihi vitio verti poteſtcui à viginti duobus annis munus VeterisTeſtamenti tabulas explicandi incubuit, quanta poflem attentione & diligentia fimpliciſsimos ac pleniſsimos di- vinorum librorum ſenſus veſtigare, & , ad quos profeciſſe mihi viderer, candidè communicare. quanquam ea hit ſeculi noſtri malignitas , ut pluri- mi ægrè ferre videantur, nobis ultra ea , quæ pueri accepimus, &', ur potuimus, percepimus , proce- dendum proficiendumque eſſe quotidie ; imò etiam facris ſcriptis tempus, induſtriam , curam , ftu- dium, meditationem diurnam nofturnamque vindicari. Quorum ignavia aut arrogantia aut ftupor ant averfio à verbo Dei ipfa per fe fatis noftram defendit in hoc genere mediocrem fatagentiam. Perſpicuum enim eft , ſi turpe eſt vel nolle proficere , vel etiam verbum Dei, in quo funt verba vitæ, negligere, quò utrumque malum communius eſt , eò minus vituperandum eſſe, qui utramque culpam quàm longiſsimè à se ſpreverit, & fe ab ea exemerit , ut neque negligat fcripturas , & in iis ipſis ad clariorem plenioremque intelligentiam proficere , & quouſque profecerit , ab omnibus judicari æſti- marique cupiat. Quod quemadmodum fieri non poteft abfque infigni utilitate, ita ad amorem facra- rum literarum augendum acuendumque permúltum facere candidam meditationum communicatio- nemputandum eft. Non quòd exiſtimem nobis licere de iis quidvis nugari, & ftolidis gloſsis neminent poſje* fcandaliſari aut etiam ab antiquo non verbum Dei tanquam lacernis vilibus & faccis ac panni- culis velatum aut tanquam nebulis fumovè obfcuratum , atque ita vim ejus (qua ſecat humanarum coagmenta cogitationum) hebetatam eſſe in cordibus errore induratis : fed quòd iis, qui in timore Deż facra monumenta traétant,ad delectum,adjudicium,ad intelle&tum,adubertatem ,imò ad formidinem O temeritatis cautionem utiliſſima ſit ipſa copia earum rerum, quæ circa quoſvis apices prudenter aut etiam ulla ratione cogitari poſſunt; diverſorum porrò ftudiis defe&tus lapſuſque fingulorum monſtren- tur : denique ipſa comparatio verioris fenfus Čº spebaúcews five diſtortæ & nugatoriæ expoſitionis, quid inter vivos colorés veritatis & fucum mendacio indučtum interfit , liquido oftendat . Tantùng igitur abeft, ut varietas interpretationum Scripturæ , quæ in mundum invectæ funt, nos debeat offendere , ut licèt ea hoftibus ejus præbeat occafionem Verbum Dei irridendi , quaſi id nafi cerei in- ſtar babeat, & non poſsit nos facere fapientes ad falutem , licèt etiam moleſtiam laboremque, fæpe etiam nauſeam & indignationem offerre videatur , nihilominus per eam ipfam & ſtudii alacritas ac- cendatur, & meditandi occafio multifariam ſuppeditetur, & tandem fapientia Dei & lux veritatis in eo clariſsimè noſcatur : certè quidem omnibus ignavis & inertibus, itemque illis , qui ſingulis in- terpretationibus nimiam vendicant auctoritatem , imò w Jeróws , vel malevolentiæ & ignavia , vel neto povñs five ſervilis obfequentiæ , quæ non eft ex vocante , & omiſæ explorationis meliorum excu- ſande color omnis adimatur. Nam quum Deus multos omni tempore excitaverit viros do&tos , vel Satan etiam perverſos, quorum alii ſincerè Scripturam exponere conati ſint , alii errores interpretana do five torquendo ſeverint , at nec illorum ſinceritas præftiterit expoſitiones ab omni defe&tu immil- nes , nec horum impietas ſuſtulerit verbum Dei aut extinxerit veri & boni ſenſus veſtigia , quid caufæ dicemus , quare non vigilemus , quare non follicitè inquiramus unius fidei fundamenta, & ad certißimam regulam omnia dogmata exploremus, & intra id, quod didicimus , nos contineamus , & porro à Deo diſcere nitamur, ſed fpiritibus ſeducentibus & vel humanum nomen ac humana dogmata proponentibus,vel ratiocinationibus fuis certas veritates convellentibus claufis oculis obtemperemus? quum Servator nofter nos docuerit, Regnum cælorum , ultimis cumprimis temporibus, fimilitudinem 4 babere P R E F A T I O. habere non modo hominis divina virgula thefaurum in agro defoſſum ante quæftionem invenien- tis ; fed &, ſuo tempore, mercatoris preciofos uniones gemmas, pro quibus viles aut fu- cate proftant venales atque obviæ , quærentis ; Matth. 13:45. cujus ſanè efi veritatem à fuco & adulterio diligentiſſima & accuratiſſima exploratione ſecernere. Porrò nec eò mihi prologo uten- dum putabam, ut redderem rationem tractationis meæ ; quum nec verborum multitudine involutam nec digreſſionibus luxatam difcinctamque commentationem proferamus , ſed cum verſione quàm po- tuimus fimpliciſſima planiſſimaque exegefin ſuccin&tam , qúa & vim vocum phraſumque explicamus Ĉterminos facros quaſi definitionibus ex divino verbo promtis illuſtramus, & rem ipfam , quam verba noſtro judicio denotare poſſunt, exponimus , & veritatem prophetiæ probamus ſine fuco & fal- lacia , fine tormentis & fiétis hypothefbus. quo paéto confidebam manifeftum fore omnibus , qui hæc noftra adire & legere non dedignarentur, nos imprimis bonam confcientiam habere in iis , quæ com- mentati fumus , & nullo clypeo ac defenſione indigere , præterquam ipſa evidentia interpretationis , Maximè quum noſtra omnis expoſitio , quantum per vires ingenioli mei præftari potuit , nihil habe- ret non fundatum in fcripturis, ſive res five modos loquendi ſpectes; & in omnibus harmonia & con- formitas communis fidei &totius myſterii prophetiæ confpiceretur: certus eram neminem,qui non vel addere aliquid vel demere geſtiret, noftram interpretationem culpare poſſe. Nunc duim commentarius hic in procinctu eft , ut ex nobiliſſimo ELSE VIẢIO R UM ergaſterio in lucem & manus hominum veniat, omnia mihi, non fine follicitudine & tremore, circumſpicienti in mentem venit, rem planè ſe aliter habere , neque fine alloquio Lectoris pii Librum hunc à carceribus dimittendum eſſe . Occurrit animo multitudo Judeorum, qui, faſcinati patrum fuorum traditionibus , plerofque terminos prophe- tiæ non intelligunt, ideoque Chrifti & regni ipſius cognitionem non tam non inveniunt in fcriptis hi- ſce divinis, quàm oblatam aſpernantur & ab ejus ſenſu excludunt. quippe, ut Apoftolus de eis teſta- tur, in le&tione Veteris Teſtamenti velum incumbit oculis ipſorum , præjudicium &• induratio. Cir- cumvallat nos multitudo Papiſtarum : apud quos, proh dolor, Chrifti regnum ſpirituale in regnum ho- minis carnale,Verbum Dei in humanam præceptionem Euangelium juftitiæ in doétrinam injuſtitiæ, libertatem in fervitutem, pietatem in ſuperſtitionem mutatam videmus. Qui,quum de regno hoc om- nes prophetiæ, quotquot de regno Chriſti, loquutæ fint, & ferid de pena infidelitatis venture in by- pocritaš ſint proteſtatæ , evidens argumentum præbuerunt humanæ cæcitatis & malitiæ , propter quam, ſine Spiritus Sanéti gratia, ea, quæ funt ſpiritus , nec recipere , nec , ut oportet , cognoſcere por teft homo animalis. Circumlatrant nos hæretici, qui Chrifto fuæ divinitatis faciunt controvérſiam; quorum in Scripturis enervandis, poſt Judæos, cum quibus faciunt,mirabilis verſutia eſt. Incumbunt nobis homines curioſ , qui exiſtimant , fe debere ab illis , qui Scripturas Propheticas interpretantur , exfpeétare vaticinationes de earum rerum, quæ in mundo geruntur , eventibus , eorumque eventuun temporibus : quorum & certum modum & tempora Deus poſuit in fua poteftate. Atque hic etiam ſe offerunt, qui, ſpiritu carnis elati,ea,quæ ipſis revelata non ſunt,tanquam ex Scripturis temere deter- minant, & falfis fubnixi hypotheſibus non audenda &º, quæ ipfis imperata non ſunt , audent ; atque ita fanè Dei judicia exequuntur, fed feipfos & Ecclefiam in diſcrimen manifeftum impellunt. quibus debebat in mentem venire Judæorum , qui Chriſtum juxta id , quod ſcriptum eft , traditum manibus impuris cruci affixerunt, & poftea, expectatione Chriſti,cujus regnum in id tempus conferebant divi. na oracula, faſcinati ſe in bellum, quo infidelitas illorum punita eft, conjecerunt. Debebant conſide- rare Romani illius pſeudoprophetæ ſibi ſpiritum Dei vendicantis errores & judicia. Non debebant obliviſci Monaſterienfis fpiritus, qui Papatum in ſcena oſtentavit, & per quem omnis Spiritus injuſa audere fuadens & docens ea, quæ demonſtrari ex verbo Dei non poſſunt, infamatus eſt pridem. Præ- ter hos funt , qui Ecclefiæ Reformatæ fuadent , ut redeat ad illos , à quibus ejecta eſt. Sunt eu maiestat five irriſores, qui nihil penſi habent, quid Spiritus dixerit Ecclefiis , neque conſilium ac machinatio- nem Domini afpiciunt , & opus manuum ejus non vident, Efai. 5:12. Quorum & ftudia, quum pro- Sperè res fluunt, nihil ad regnum cælorum attinent, & Spes, uovercante fortuna, ſive potiùs objurgan- te Deo, incertæ &ʻvagæ ſunt. qui propter alia omnia, quæ curant, Spem Iſraëlis ignorant, & facilè, fi quid concupiſcentiis obftrigillet, turbantur. Propter hos omnes , & fi quid ulterius eſt in hominum cordibus, quod eos abſtrahat à conſi- liis Dei & ſignis temporis cognoſcendis, qui diligentiſſimi ſolent eſſe in humanis vaframentis & nugamentis perveſtigandis, viſum eſt utile & officiofum ,tametſų non propter rem ipſam , quæ ſibi fufficit ad conſcientiæ devin&tionem , neceffarium , aliquid de facili tuto Scripturarum prophe- ticarum uſu præfari. Princis PR Æ FATI O. 12 US 10 S re 7 Principio illud firmiter tenendum eft , eaque perſuaſone animus ejus , qui ad Sacras literas ac- cedit, penitus imbuendus, quòd Sacra Scriptura non voluntate hominum lata fit, fed à viris Spiri- tu Dei aftis ita conſcripta, ut idonea atque utilis eſſet ad do&trinam , redargutionem, caſtigationem, correctionem , denique ad omne opus viri Dei. Ex quo conſequitur , eam eſſe demum veram foli- damque ejus intelligentiam, quæ conſcientiæ manifeſtam faciat veram fapientiam & pruden- tiam; ita ut nec in rebus ipfis quicquam poffis ftatuere juſtius, fanctius, benignius Deoque lauda- bilius , nec in modo loquendi venuſfius , pulchriuſque & convenientius. Adeò ut omnis interpreta- tio, quæ non fatisfacit conſcientiæ eum in modum ſed infra illud quod dignum eft Deo & majeſtate ac fapientia ejus defidit, (fic ut Spiritui San&to , tanquam pueris inexercitatis folemus , lapſantis ſtili veniam des) fufpe&ta meritò fit habenda. Quod in comparatione diverſarum commentationum plurimum afferet ponderis ad eam, quæ melior, Deoque dignior fuerit, approbandam. Cæterim quum Scriptura à Deo data fit, & divinam fapientiam prudentiamque contineat, quam homo ani- malis tum propter cupiditates & ratiocinationes fuas conſiliaque ſua naturaliter , (licèt atteſtetur Deo confcientia, fi qua eam cognoverit) averſetur & ftultitiam judicet: (quod facilè apparere poteft quâ in oppugnatione veræ religionis & Scripturæ, quâ in contorſione ejus multifaria, ufitata homini- bus, qui erroribus ſuis colorem & velum parant , quâ in cogitationibus noftris, quibus vulgo quotidie folemus noftram aberrationem & inobſequentiam tegere & excufare) tum quia ea per carnem & ſanguinem revelari & fine Spiritu Dei judicari non poſſunt; neque per ſe quis comminiſci fine reve- latione, nec, quanquam revelata, plenè, abſque ſincera ſcrutatione & Spiritus illuminatione fingu- lari, cognoſcere poteft : neceſſe eſt ante omnia, eum, qui accedit ad ruminationem Scripturæ, non af- ferre propriam voluntatem, concupiſcentiam contumacem, conſilium improbi , aut præfumtionem pri- vati ſpiritus, qui te ſcilicet faſcinet, ut ſapias ultra id quod ſcriptum efi , & aliquid vel ipſe creden- dum ſuſcipias vel alii obtrudas, quod Scriptura non dicit &' adley zou ac dizi desene av otprece? non di&tat & fuppeditat: Quodut evitemus, inhærendum est Scripturæ ut ſuficientiſimæ regula, & ejus fen- ſus per cógresov i tu su pusilexão comparationem fpiritualium eſt diligenter inveſtigandus. Hujus autem comparationis certiſſimum fundamentum eſt unitas myſterii , unitas Dei Ġº nominis illius, unitas fer- deris, unitas fpiritus ; nominatim quòd Teſtimonium Jesu eſt Spiritus prophetiæ. Apoc. 19: 1o. Adeò ut is Spiritum prophetiæ verè habeat, qui habet teftimonium Jesu in ſcriptura prophetica pa- tefa£tum. Quò pertinet, quod Pf.40:8. teftatur, eſſe aliquem expe&tandum, qui quum venerit, di- turus imò rerum documentis probaturus ſit, Se eum eſſe , de quo in Volumine Libri ſcriptum eſt. ob quam cauſam, utut non folam, etiam Sermo Dei appellandus fuit Chriſtus ; quippe quum nihil ſcris ptum fit & à Deo in libro fæderis propoſitum & de gratia Dei & juftitia & regno & judicio pro- miffum denunciatumque, quod in Chrifto non fit confummatum & confummandum; adeo ut, quee- cunque ſibi Deus reſervaverat dicenda & facienda , maximè ut liberanti hominem peccatorem ad ſerviendum Deo foli, id &lóqui & facere (adde & pati) Chriſtum oportuerit . Unde & Viſio voca- tur omnis prophetia, comparata ad Rem, Imaginem, Corpus, Splendorem, Præconium Chrifti & Re- gnum ejus : Ĝ Servator Matt. 11:12. 13. Omnes Prophetas quidem & Legem ufque ad Johannem Baptiſtam vaticinatos eſſe de futuris, teftatur ; cæterùm à diebus Baptiſtæ regnum cælorum vim fa- cere & potenter ſe inferre ad abolitionem tum fervitutis elementorum mundi (quæ regno cælorum mero contradiftinguitur) tum omnis injuſtitiæ detinentis juſtitiam , & ad ſubječtionem omnium. Item S. Petrus Actor. 3: 18. 19. 20. 21. 24. teſtatur , & Mofen & Samuelem & cæteros omnes prophetas de bis diebus , in quibus Chriſti paffio & refurre&tio & in cælum ſuſceptio conſummata ſunt , & in quibus debellari omnis pertinacia & tempora refrigerii expećtari debent , eſſe locutos ; imò omnium, quæ illi locuti ſunt, dans trésortiv five repræſentationem & exhibitionem in hos dies, quia bus Chriſtus in cælo manſurus eft & mittendus Ifraëli , confert , denique epiſtolæ prioris capite primo v. 10. 11. 12. vates priſcos de gratia nobis exhibenda in Chriſti redemtione, juſtificatione & regno ,eſſe locutos. Quibus fimilia plura conve&tare nihil neceſſe eft. Nam ex illis, quæ pofuimus, fatis perfpicuum eſt, quandoquidem omnis prophetia Chriſtum & juftitiam & regnum ejus indigitat, con- tendenda & comparanda eſſe ea, quæ paflim à Spiritu S. dicuntur; quæ quidem fecundùm tempora clariùs clariùſque exponuntur,& variis parabolis,figuris,ænigmatis & evidentibus fermonibus(quæ rayo'lip içunveica appellari confuevit) cumulatè declarantur & demonſtrantur ; inque ea comparatione perſeverandum, donec omnes partes myſterii univerſali totius chori prophetici ſuffragio perdiſcamus. Habet enim divina inſtitutio Scripturæ inftar auguſti palatii,in quo ordine confideant innumeri ſenio- res, qui viritim admiſſum novum diſcipulum erudiant, à collegis ſuis diéta confirment, roborent, or at re 112 ele us lin NE ra 124 래 ​100 expli- PR E F Α Τ Ι Ο. ur explicent , illuſtrent, nunc fufiùs dicta contrabant, nunc contractiora diffundant & diducant , generaliùs dičta diſtinguant , diftinéta generatim innuant , regulas exemplis fulciant , exempla in regulis judicent: ita ut omnium de eadem re agentium di&torum is ſenſus accipi debeat, qui eſt ullius, & qui nulli refragetur ; & plena inſtitutio ea demum cenferi, quce omnium virorum Dei fit vox, oupp avía Ĉu opuóvos.e. Quæ obſervatio magnum & illuſtre nesthesov præbet, ubi inter fe componantur interpretationes fubnixæ omnium fcripturarum harmonia & hngulorum vocabu- Lorum vellicationes & detorſiones. quas ſi admittamus, efficietur , ut Sanktuarium Dei (quod aperitur in Scriptura) inſtar habeat confefjus hominum ebriorum , quorum unus canit , alter fiet , tertius jurgatur , alius garrit , denique übi ddels zdavès o ddv éxét : quatenus omnis inter verba viro- rum Dei confpiratio & conteſſeratio per eas vellicationes & detorhones folvitur. Igitur, quum id pofitum nobis fit, unum effe fædus & unum myſterium pietatis, unum fcopum &nucleum prophetiarum omnium (in qua unitate diximus fundari comparationem fpiritualium) conſequens eft, ut & illud animadvertamus, Eſſe in facro Dei verbo diſtin&tas pericopas & quaſ j zorunács's popęáods (deformationes dixerit non tantùm Vitruvius , fed & Cyprianus ) omnis confilii Dei, quo is apud fe ab æterno fapientiffimè defcripfit & difpofuit vias & a&tiones fuas, quibus fe nomenque ſuum , poft peccatum , mundo manifeſtare ad gloriam fuam in miſericordia & judicio voluit. Earum pericoparum , five malis merozăv, aliæ breviùs , aliæ diduétiùs nobis opus Dei promunt; alice ipfum falutis cardinem & viam indicant , aliæ etiam temporis qualita- tem , & figna temporis, quo falus præſtanda fuit , inſuperque aliæ omne curriculum regni Chriſti feriemque temporum ejus , in quibus fonant buccinæ adventum ipfus ad judicium ultimum & ma- nifeftandam gloriam filiorum fuorum denunciantes, detexunt. Quæ meso you mihi videntur habere fimilitudinem cortinarum & afferum tabernaculi . Hæ cortina & aſſeres hi habebant vel anfulas vel fibulas vel nodos vel circulos orbeſque, quibus compaginari & conferi ac coaptari poſſent. Ita habent hæ mesoyum aliquid commune Gad perpetuum ordinem & conditionem regni cælorum & feederis Dei cum Ecclefia faciens, aliquid etiam in fingulis periodis privum ac proprium ; quo earundem vel rerum vel ſaltem periodorum diverfæ circumſtantiæ diverſique modi noſcitentur. Quibus ritè coaptatis unum ſyſtema totius prophetiæ oculis fubjicitur. velut ex variis particulis una mappa ; ex variis textibus unus spa procedoe's, integram quaſ piéturam offerens ; ex variis modu- lis una ou ribavíc componitur. Quò pertinet, quod Auguſtinus libro 20. de Civitate Dei cap. 17. dicit de Apocalyph: Apocalypfis fic eadem multis modis repetit , ut alia atque alia di- cere videatur, cùm aliter atque aliter hæc ipfa dicere inveſtigetur. Diſtingui itaque eas neko gai's futuri temporis hiſtoriam ( quid enim eſt prophetia niſi futuri temporis hiftoria?) ample- Etentes , & earum periodos cumprimis neceſſe eſt. In qua diftinétione & digeſtione temporum tota, ni fallor, ratio folidæ prophetiarum intelligentiæ confiftit . Hic video , aliquem minus 'in facris exercitatum ftatim mihi occurfurum , quæ via ac ratio fit illos periocharum & periodorum limi- tes diſtinguendi & digerendi ? Quibus antequam refpondeam , illud præmuniam , Tantùm abelle, ut temeritatis arceſſi queat is , qui fcrutatur tempora (quod ne Judæi quidem vituperant , licèt numerare & computare tempora fub maledicto pofuerint) ut non modò laudentur Sanéti & Prophe- tæ, (qualis Daniel, cap. 9: 1.) qui quæfiverunt & fcrutati funt , in quod & quale tempus figni- ficaret Spiritus Chriſti, qui in ipfis erat , Chriſti paſiones & SEQUENTES GLORIAS h.e. omnem manifeſtationem gloriæ ipfius in regno ejus : 1. Petr. 1:11. verùm etiam pro flagitio exprobret Servator Judæis , quòd Tempus non explorarent, Luc. 12:56. figna temporum digno- ſcere non poſſent, Matth. 16:3. ac proinde non agnoſcerent tempus fuæ viftationis, Luc. 19:44. Niſi quis putet, illo tempore & flagitiofum fuiſſe & periculofum, ea ignorare , noftro autem tempo- re tolerabile & minimè damnoſum eſſe, non poſſe indicare figna temporis prima viſitationis Judæo- um per itidis Servatoris, & omnes glorias Chriſti in regno ipſius jam demonftratas ignorare ; aut (ſi tibi concedam magnam fidem uno contentam tibicine & non multa roboramenta deſideran- tem, &, ſi fas , condonem multorum myſteriorum tot feculorum evolutione jam patefa&torum igno- rum referre ad ædificationem, confolationem, apologiam , fpem Ecclefiæ & convictionem Judæo- rum, gentium converſionem, pudefa&tionem eorum , qui Ecclefiam perturbant, corrumpunt, vexant & infeſtant . Atqui ſi Judæi non obfervantes tempora etiam viſitationem fuam neglexerunt , nobis fimiliter accidere æquè facile poteſt , ut regnum Chrifti , quod nunquam venit sesli Igone dows , ad nos veniens non agnoſcamus & vel repellamus vel non dignè excipientes præterire fiamus cum dul- no ciſſimis P R Æ F A TI IO. 5 1 ciſſimis ſuis fru&tibus. quales enumerat Pfal. 81:14. Si populus meus audiret me, Ifraël in yils meis ambularent, pārvo momento inimicos ipſorum flecterem & in hoſtes ipſorum refer- rem manum meam: oſores Domini mentirentur ipfi, & eſſet tempus illorum in feculum, & cibaret eum de adipe tritici. at de petra melle ſatiabo te. Nonne verbum Euangelii prædi- catum eſt in mundo & creditum ? Unde igitur tantæ diſſenſiones , defe&tiones , corruptelæ , vaſtatio- nes regnorum , niſi quia homines tempus viſitationis fuæ non agnoverunt & amorem veritatis non exceperunt ut ſalvarentur ? Nonne fuperiori ſeculo jubar veritatis ex tenebris emicuit , & per paſſio- nes fidelium Chriſtus glorificatus eft, & tranquillatione Ecclefiæ Reformatæ caufam ejus comproba- vit ? Quare igitur in nefanda ſchiſmata incidimus , & in manus hoftium traditifumus, & in mifera- bili perplexitate volvimur, & cum mundo omnibus malis urgemur, & probrum atque diēterium fis- mus iis, qui in errore verfantur, & tot homines fcandaliſantur : niſi quia regnum Dei veniens ad nos ignoravimus & non dignè excepimus ; quod nos docuiſſet Scriptura , ſi ad eam attendiſſemus ? Imd quare vel nunc , orto pacis diluculo , omnia tetram noctem minantur , nifi quia , omiſa conſideratione officii noſtri, cum Sponfa in Cantico lavimus pedes noftros & nos in leétum compoſuimus ? putavimus nos jam regnare , & incepimus aut perreximus ſervire voluptatibus noftris, non Deo, Profe&ò non abſque magna ratione dici poffe videtur , fi unquam , impleri , quod fcriptum eſt Apocal. 9: 20, 21. Et reliqui hominum, qui non ſunt interfecti plagis his, neque reſipuerunt ab operibus ma- nuum fuarum , ut non adorarent dæmonia & idola aurea & argentea &ærea & lapidea & lignea , quæ nec videre poſſunt, nec audire , nec ambulare : etiam non reſipuerunt à ſuis homicidiis, & ſuis incantationibus ſive magicis præftigiis, neque à ſuis fornicationibus, ne- que à ſuis furtis . Id ita eſſe, faltem ſuſpicari poteft is , qui audit adhuc obtrudi doctrinas, quas S.Pau- lus doctrinas dæmonum vocat ; adhuc aliquid ftatui præter verbum Dei, & cum jactatione fpiritus privati (quem bonum ſpiritum eſſe fidelibus probare non poffunt) dici & agi ; adhuc verbo Deifiden detrabi, & di&tis Dei ſenſum adimi: qui videt imagines omne genus , quæ ubi coluntur (vel etiam nimio in precio & in deliciis habentur) nihil niſi idola ſunt:qui videt bella non neceſſaria &omnium manus fanguine tin&tas , omnium animas ſanguinem ſitientes ; qui intelligit homines vel cum fpiri- tuali fcorto fornicari, vel cum mundo & concupifcentiis ejus mæchariftrenue; denique qui in plurimis inexplebilem avaritiam, in aliis peculatum, in aliis rapinas manifeſtas animadvertit . Quæ quum ita fint , quis arhit dicere, non effe neceffe, ut obſervemus tempus viſitationis noftræ , ut cognoſcamus , quid hoc tempore à nobis requirat Deus , quid moneat , quos judicet , quibus ut filiis loquatur , quæ ſpes fint pro bonis impoſterum , imprimis quum is ſit rerum ſtatus , ut alii ſingulari felicitate in fuis conſiliis procedant , alii in anguſtia & affli&tione verſantes ventura pertimefcant ? Porrò ſi, ut patet , flagitium eft , ignorare ſigna temporum , confequens eft, inexcufabiles fuiſſe jampridem Judæos , qui etiam illo tempore in prophetiis digerendis cæſpitaverint , & quæ ad fua tempora pertinebant , ex quibus Chriſtus cognofcendus erat , non agnoverint. Si autem inexcuſabi- les fuerunt , utique non funt oracula prophetarum tantis dificultatibus implicita, ut non homo pius & clavim cognitionis & ordinem operis Dei aliquem ad confolationem & fpem in iis pofſit reperire & cum fide retinere ; ſed ſemper cogatur ambigere & fluktuare. Quod fi verum eſſet, utique verum non eſſet , quod per Bileamum Deus reſpondit Balaco: E veſtigio dicitur Ifraeli, quid moliatur Deus. Num. 23:27. Proinde falfißimum eft, requiri ad prophetiarum intelligentiam & explicationem Spiritus donum extraordinarium. Quod ab Oſterodio cum maxima injuria verbi Dei di&tum refutavi- mus in Traétatu de Ultimis Moſis §. 648.649. Nam ſi hoc admittimus , nulla ex Scripturis Prophe- ticis demonftratio vel fuit unquam vel erit. Ita nec Dominum Jeſum promiſſum Chriſtum recipiemus ut demonſtratum & comprobatum per propheticum fermonem , nec Anti-Chriſtum omneſque falfos prophet as ex ſcripturis redarguemus , neque ea , quæ bona Iſraeli promiſſa funt, ad NOSTŘAM confolationem ample&temur. Verißimum eft , neminem fine Spiritu ſancto intelligere prophetias. Quod docet Joël cap. 3: 1. effundam de ſpiritumeo & prophetabunt. Prophetat, quicunque verba divina narrat, explanat, intelligit , credit , loquitur. Hoc igitur eſt opus Spiritus ſancti. Sed non eſt is ſpiritus , qui peculiariter & privatim detur uni homini, qui quid motu proprio Ğ impetu animi loquatur, cujus ai detin nec ipfe ullam acceperit nec aliis oftendere poflit, quemadmodum Papa ex motu proprio loquens & clerus narrans verba Papæ , & Enthufiaftæ hoc ſeculo prophetant. Vera pro- phetia Novi Teſtamenti (cujus ftudium Apoſtolus commendat 1. Cor. 14:1. Profequimini cha- ritatem, æmulamini ſpiritualia, magis ut prophetetis) eſt donum ordinarium fpiritus illu- minantis ad fidem ſcripturæ , accendentis & animantis ad ſtudium & fcrutationem ejus , tanquam opus 11 2 ON W PR Æ FAT I O. opus charitatis Dei & praximi , & prudentiam largientis ad alávesov redő To se permet ; & in ouyreiod * av du poolexõv öday vrou in omnem veritatem , vera demonſtratione fubnixam. Ordinarium, inquam, & commune. Unde Joël dicit , Effuſurum Dominum de ſpiritu ſuo in omnem carnem. & Jeremias cum Johanne (1. epiſt . 2: 27.) omnes fideles habere unétionem , quæ ipfos doceat, ita ut nullo egeant doĉtore alio, docente quod ipſa un£tio per verbum Dei certum non doceat. Et, quantumvis futurum fuerit, ut prophetia ignoraretur multo tempore , & per ignorantiam ejus multa in Eccleſia & in mundo peccarentur, nihilominus tamen promittit Spiritus, fore, ut extremis temporibus multi ſint ſcrutaturi , & major futura ſit ſcientia. Daniel. 12: 4. imò Apocal. 10: 1.9. 10. 11. oftenditur, Librum prophetiarum ſuo tempore , omnibus figillis re- Signatis , apertum fore, & datum iri comedendum fidelibus , ut Johannes, Apoftoli & Prophe- tæ per os ipſorum iterum prophetent coram populis & gentibus & linguis & regibus multis. Ouod quum in poſtremos dies collatum ſit , intelligitur , præcedentibus temporibus occultiora eadem futura fuiſſe. quod & Daniel dicit, cap. 12:9. Abi, Daniel ; quia abſconditi & obfi- gnati ſermones illi uſque ad tempus finis. Quod ne quis exiſtimet futurum fuiſſe rerum ipſa- rum omnimoda obſcuritate, & intelligendi impoſibilitate, fine hominum culpa , addit Prophea ta, verf. 10. Puros ſe præbebunt & dealbabunt fe & conflabuntur multi , &ʻim- probè agent improbi , & non intelligent ; & os ouvētes vel conſiderantes intelli- gent. Quamobrem etiam Spiritus fan&tus ad lectionem conſiderationemque horum paßim infti- gat. Quo pertinent iſta; Pfalm. 107: 43. Quis ſapiens ? & obſervet hæc ; & animadver- tant gratias Jehovæ. & Hof. 14:10. Quis ſapiens? & animadvertat hæc: prudens ? & cognofcat ea. Nam rectæ viæ Jehovæ , & juſti ambulabunt in eis ; at defectores im- pingent in eis. Quæ quum ita fint, apprimè dignum conſideratu eſt, quid obſtiterit, quò mi- nùs prophetiæ multis temporibus intelligerentur , ut debuerunt intelligi. Varia bicSe offe- runt, in diverſis & temporibus & perfonis , intelletas eloquiorum Dei impedimenta. Indica- bo quædam. Fuit 1. ignoratio linguæ , qua oracula Dei condita & edita funt. Atque etiam verbum Dei in Novi Teſtamenti fcriptis Græcè ſcriptum haberent Græci, ita tamen cenſea, ma- gnam caufam habuiſſe ſemper Græcos, ut ad ipſius phraſeos Novi Teſtamenti ſolidam intelligen- tiam Hebraica Veteris Teſtamenti conferrent. illi vero contenti fuere iis, quæ ſub Lxx. inter- pretum nomine malè verſa in omnium manibus verſabantur. Rariſſimus, imò nullus fuit, qui ad proprietatem , & veram indolem vocum phraſiumque noſcendam , adniteretur ; & vel dedigna- bantur uti magiſtris Judæis, vel etiam ab iis ipfis deſtituebantur. Nam & his prophetarum o- racula inceperant eſſe barbara : & Chaldaica paraphraſis nimia illis erat in æftimatione . De La- tinis quid dicam? apud quos portenti & criminis inftar fuit viſum, quum Hieronymus ex He- bræo melius aliquid vulgatis afferret. 2. Ignoratio terminorum Spiritus fanéti . dum iis quemli- bet ſenſum affinxerunt, & eos ponderibus juſtis non éxaminaverunt. 3. Nimia credulitas erga Judæos, qui tamen pridem ad fabulas converſi erant , traditionibus adhæreſcebant, ſcripturis Ludebant , eaſqué invitas ad quælibet tanquam parodias trahebant , denique , occultata clave cognitionis , per interpretationes fuas evacuabant & lacerabant. 4. Occupationes alia, abſtra- hentes à ſcrutatione : non dico jam ſtudium vanitatis , ſed concertationes carnales de divinis licet myſteriis, ſtudium conſtituendæ dominationis , modus docendi panegyricus ad plaufum populi ma- gis quàm ad fcrutationem & demonſtrationem veritatis ex Scripturis &ad profectum in earum co- gnitione accommodatus. Quibus addere fas eſt non tantùm fabulas hæreticorum, fed etiam Theo- logiam Scholaſticam , qua , omiſſo verbo Dei , vero credendi & Sapiendi fonte , quæſtiones inutiles & 1099 pouzó con ærumnosè ventilatæ ſunt ultro citroque , donec lingua hominum penitus divideretur. 5. Auctoritas eorum, qui temere quidvis de quovis five in verſionibus five in expoſitionibus dixe- runt. Quæ temeritas quum non poſſit eſſe à timore Dei & cum bona conſcientia , jure ſtatuimus, di- vino judicio effe&tum eſſe, ut docti quidam viri auderent non fatis explorata & in omnem partem conſiderata commentari, ut neceſſe eſſet ſequentibus vel cum iſtis larvis & cum illorum autoritate lučari vel à ſcrutatione denique quaſi propter invincibilem obſcuritatem abſtinere. 6. Negle&tus ve- ræ methodi & folidæ quyxehoius. Quam methodum foli illi, qui regnum Dei & juftitiam quærunt, invenire & tenere poßunt: improbi autem, h.e. juſtitiam Dei nec habentes nec quærentes , quan- tacunque ſedulitate & diligentia five potius curioſitate tractent ſermones Dei, nunquam inven nient, & demonſtratam ſtudio fummo evertent. Nam ipfe Deus ita proteſtatus eft, juſtitiæ Dei ofores in hiſce Dei viis nihil poſſe nih offendere. Igitur omnino ei, qui vias Dei agnofcere velit eam dem P R Æ À F F A TI O. dem enim viæ operum Dei & beé ces dioborecerías) ſunt deponenda præjudicia, exuendum confilium improbi (Pfal . 1. 1.) hoc eft , omnis humano ingenio excogitata ratio accedendi ad Deum & ci in peccato placendi, & induenda voluntas faciendi voluntatem ejus, (Joh. 7:17. ) in quantum illa. ab eo jam cognoſcitur, di&tante conſcientia & ducente ſcriptura apertifſima,& in quantum porrò co- gnoſcetur, cum propoſito illam indagandi etiam atque etiam. Deinde hæc indagatio ex ipfa Scriptura facienda eft : ut omninò nihil de Deo credamus & dicamus , quod Deus non dixerit & docuerit , se- quentes opinionem aut conje&turam noſtram aut ullius hominis,quantumvis eruditi, auétoritatem. Utut enim propter tarditatem & imperitiam noftram , imò & fegnitiem , quotidianis indigeamus fraternis adjumentis, &*, quicquid boni de Deo in libris veterum continetur , noftrum fit , nihilominus tamen , quicquid addiſcimus, etiam fuppeditante fratre quovis , ut fermonem Dei debemus recipere non ut fer- monem hominis: nempe ut ſit & comperiatur eſſe demonſtratio fpiritus , non autem di&tatus aut tra- ditio authentica extra ſcripturam vel mer for deportivas caçi es 16991, aut oeoa %pesos peātos. Dici non poteft, quant a noxa ſit , in fcriptis hominum acquieſcere, & fcripturas non velle integras diligentiſſimè per- diſcere. Nam ſi, omiſſa divina ſcriptura, narramus ea , quæ homines dixerunt, etiamſi illa recta fine (at quis hominum ſermone non offendit ?) mutamus tamen principium, fontem, regulam fidei. Quod eò minorem excufationem habet , quò fortiùs & vehementiùs inculcamus & dizuestopet goe, folam Scripturam eſſe fidei normam , ſolum Deum do&torem. Quæ impudentior hypocriſis eſſe poteft, quàm Deum doctorem ja&tare, & neſcire, quid Deus dicat, & id nec curare , nec quærere, at- que interim recitare id, quod homo dixit , cujus verba repeta, quia is homo in exiſtimatione mul- torum eft? Porrò quis nobis præftabit, ab hominibus omnia dieta eſſe, quæ ad utilitatem Eccle- he ex Scripturis difci & percipi poffunt? Itane obliviſcemur, omnem fcripturam, quæ divinitus infpirata eſt, etiam utilem effe ad doctrinam , redargutionem , correctionem , diſciplinam ? imme- mores erimus moniti Apoſtolici, Sermo Chriſti habitet in vobis adx ci ws locupletem in modum ? Sed quum hic animus fuerit facras literas adeuntis & nocturna diurnaque manu retratantis , ut tuta ſit meditatio, omnia, quæ difcuntur, in puro corde reponantur, eaque inter ſe comparentur diligen- ter, & divina , quæ in eis eft , fapientia recognoſcatur. Habent enim res Dei ångås Sims & everozicow , per quam ſapientia, omni ea fapientia , quæ in creaturis eft, major & excellentior, conſcientice animi, qui eſt tanquam lucerna divina in homine accenfa ruſpans omnia penetralia ventris , hoc eft , intima hominis , affulget & in homine phoſphori coruſcatione jucundiorem & diei exorientis fplen- dore clariorem lucem excitat. Noſcit hic pius animus diverſa divinæ veritatis capita ubique in Scri- pturis deſcripta. Animadvertit legem Dei & præceptorum divinorum virtutem , conſcientiam fuam de ea confulit & interrogat, Deique rectitudinem in lege tanquam fpeculo purifſimo divinæ imagi- nis, qua hominis naturam in creatione non exornaverat, tanquam externa & adventitia veſie, fed confecerat, in qua Dei juſtitia naturaliter cognofci poterat, niſi per peccatum deleta eſſet ca i- mago , & imago Satanæ indu&ta , recognoſcit. Secundùm hanc quid Dei, quid Satana ; quid Spiritus , quid carnis ; quid virtutis & laudis , quid item vitii & criminis ; quid denique bonum, quid malum fit, diſtinguit & diſcriminat. Plurimum ad cognitionem Dei profecit, qui in ſe nihil repererit , quod Deo oſtentare poſſit, cum quo tanquam facrificio boni odoris ad eum accedat. Quo cognito, facile eſt cognoſcere judicium Dei de homine : nempe Deum homini ſimilem non eſſe, poſt- quam homo Deo factus eſt per deli&tum diſſimilis ; atque adeò neutiquam Deum ſe abnegaturum, at non requirat in homine imaginem ſuam Gnudum decore fanctitatis induat veſtegloria, & hoften pro amico, profilio, decoret & pro juſto fervo præmietur. Juxta hæc agnoſcet debitum pelvobos ; e- juſque mandatum ubique in Scripturis inculcatum & explicatum. Quam Deus expectat tolerans ma- los & iis benefaciens incomprehenfibilibus & inenarrabilibus modis: atque ita neſcios refipifcere reos agit & obnoxios evincit. Qui facra oracula à capite ad calcem revolverit , pe@voies præcepto to- ties frequentato omne præceptum contineri facile intelliget , &adillius vel explicationem vel fua- fionem pertinere omnia,quæ in diviniſimis Eccleha ſcriniis continentur. Sanè quid eft præceptio A- moris Dei, intimata peccatori,aliud, quàm præceptio Converſionis ad Deum ? Nam ſi in peccato eft o- dium Dei & averfio ab ipſo, utique amare Deum poſt peccatum erit converti ad Deum. Cæterum quæ ht reverſionis ad Deum poſſibilitas in filio Adami ? &,fi is naturaliter odit Deum & non poteſt se Deo fubjicere, qua potentia ac gratia reſtituatur in ftatum imaginis Dei & amoris iphus ? quæ decen- tia hujus beneficii ? quæ ſalvatio à peccatis ? quis ſalvator ? quælibertas? quæ diftributio miſe- ricordiæ , tolerantiæ &ire ? quæ juſtitia? quæ communio juſtitiæ ? quæ perfe&tio reſipiſcentie? quæ dignitas? quæ remuneratio : que fpes ? quæ tempora salutis exhibenda ? quæ vindi&ta & 2 hi el *** is Mayoto PR Æ F A T 1 0. en Menors negle&tæ & alia fimilia, in quibus tum indoles refipifcentiæ, tum caufæ ejus, tum gi- bernatio, tum ſpes reſipiſcentium continentur , argumentum perpetuum fermonis prophetici conſti- tuunt. Quæ ſi ex Scripturis cognoſci non poſſunt , quis earum ufus , quæ utilitas fit, ignoro : qui verò ea ex Scripturis non cognofcit , eum habere mentem Chriſti, dici profeétò non poteft. Si verò hoc diſcunt ex verbo Dei omnes fideles, quanquam diverſo profečtu, nulla cauſa eſt , quare non debeat vi- deri veritas promiſfionis divinæ in illis impleri , quæ dicit, omnesfilios Zijonis futuros diſcipulos Dei & quidem fólius Dei; & Deum effufurum de ſpiritu fuo in omnem carnem , & juvenes virgineſque prophetaturos. Nam qui teftimonium Jefu habet , habet ſpiritum prophetiæ. Quapropter fidenter in Déo gloriari poteſt Ecclefia Reformata (cuijungo omnes, qui ubique ſunt in mundo, quotquot funda- mentum fidei & fpei rehpifcentium , ejufdemque fidei principem , au&torem & confummatorem Chriſtum ejuſque juſtitiam unicam, quæ Dei juſtitiaėſt, didicerunt & tenent ; de cætero parati credere omnibus, quæ ſcripta ſunt , “, ſi quibus in rebus cæcutiunt errantvè, non pro idolo & falſo fundamento errores fuos habent) ſe divino dono per fcripturas abrough nu for accepiſſe. Recognofcit enim rečtitudinem imaginis Dei, perfectionem legis, ruinam humani generis per peccatum ; ejus turpitudinem non extenuat; judicium Deijuftum in peccatorem , non tantùm pronunciatum , fed & faštis irrogatum, ſentit; tolerantiam Dei & beneficentiam ad reſpiſcendum ducem cum timore & tre- more æftimat; non placet fibi in ſeipſa; nihil putat ſe Deo, iph placiturum, poſle offerre, cum quo ac- cedat ad Deum ; confitetur & luget peccata ; non magis miferiis peccatum fequentibus quàm pudore & dolore ob Dei nomen profanat um per fe & per omnem carnem gravatur; atque ita , audita exſe- cratione legis , non benedicit ſibu pacemque ſibi vendicat in firmitudine cordis ambulans , ſed agnoſcit Dei tum fanétitatem, qui ſe abnegare non poteft non judicando peccatum, tum fufficientiam adjálvan- dum per Filium, tum gratiam & mifericors propoſitum ſalvandi per eum ad gloriam fuam : quippe in quo eſt perfe&tiſſima manifeſtatio nominis divini G diperov , atque ita fapientiæ verè divinæ omnem fa- pientiam humanam confundens theſaurus per verbum divinitus infpiratum & divino modo traditum ac prædicatum oculos animamque ita illuminans , ut in fideli exiſtat vera lux & lætitia conſentanea priſcæ Imagini Dei, cujus teftis &• index in homine reli&ta eft conſcientia. Ita de peccato, juſtitia & judicio Spiritus fan&ti érezzov audit & probat. Quod verò attinet gubernationem Dei circa Ecclefiam, cujus magna varietas ejt, certifque temporibus digeſta diſcrimina (de qua re nos meminimus maximè dicere conſtituiſſe,ita ut demonſtremus,quomodo juſtus tum in meditatione viarum Dei,tum in illarum proſecutione non impingat) diſcipulus Scripturæ novit Tempus gubernationis Ecclefiæ duplex eſſe, Promiſfionis & Euangelii ſive Annunciationis ; vifionis fecundùm ſpem , & vifionis ſecundùm Rem; Annum Tolerantiæ cum accuſatione in populo certo , & Excandeſcentiæ exercendæ in totum mundum partim per terrorem & fervitutem , partim per præteritionem & traditionem gentium in concupiſcentias ſuas , itemque Annum gratiæ & Acceptationis & Redemtionis & Libertatis, in quo Iſraeli danda eſt hæreditas mundi. Hæc tempora omnes verè fideles Chriſti diſcipuli diſtinguunt hi non numerando fecula & genealogias ( quod minimè neceſſarium eft) certè conditiones vetuſti temporis d præſenti ſeculo removendo & in libertate Chriſtiana cum bona conſcientia & gratiarum aétione am- bulando & onus novum peccati aut ſervitutis in cervices ſuas non recipiendo. Ut autem credat, hoc ſeculum non eſſe illud ipſum priſcum tempus ſervitutis & jugi ferendi ſed reconciliationis juſtitiæ & libertatis,in univerfum, quoad omnes, perfuadetur ipfa prædicatione pænitentiæ & juftitie & regni Dei in mundo & ejus effe&tu, nimirum donatione reſpiſcentiæ cumprimis,quam &• quiſque in ſe ſen- tit & per verba fa£taque proximo demonſtrat ; tum ſervilis operis Judæorum abolitione & non impo- fitione ejuſdem jugi in cervices gentium. Atque hactenus Eccleſia omnis verè Chriſtiana & poftremò Reformata ſupra omnes doétores fuos (intelligo eos , qui ſub Veteri Teftamento five verbum Dei five opiniones fuas funt locuti) infignem profetum habet. Sanè omnes juſti Vet. Teftam. ſciverunt , ju- ſtitiam , qua nixi ad Deum accederent, non eſſe ſua opera , multò minus obedientiam aut ſponta- neam alacritatem in offerendis facrificiis legitimis aut voluntariis ; ſed ſalutem & juftitiam eſſe Dei Aſſertoris, Redemtoris, feminis Abrahami & Davidis, per cujus facrificium debebat Dens fančtificari & regnum peculiumque & hæreditas Deo @ Chrifto ejus acquiri: attamen nec mo- dum redemtionis , nec libertatem juſtificationis comitem ſatis evidenter cognoverunt plerique. Qui verò non crediderunt Scripturis , fed opinati ſunt , in veræ juſtitiæ ignoratione , fal- fæ autem conſtitutione ( à qua opera ſervilia non ſeparaverunt ) confequenter & jufti- tiam Dei , & Deum juſtitiam iſraelis & gentium , & regnum ejus & libertatem re- pudiarunt , ipfumque dominum præconem libertatis interfecerunt . Quemadmodum autem impoſſi- PR R Æ F Α T Τ an I O. impoſſibile fuit , hofce fic opinantes non fic agere; ita illis , credentibus , inquam , in verba Moſis & prophetarum , proclive & facillimum fuit Servum Dei Juftum verba Dei loquentem & opera Dei facientem & opera diaboli diſſolventem & ea, quæ præfcripta erant, patientem agnoſcere, ef- fuso deinde fpiritu etiam in præputium , &, patentibus jam verbi promifſionis ænigmatis per Apo- Stolicam elucidationem & demonftrationem , tum juſtitiam ejus tum libertatis donum cum fumma lætitia & certitudine maxima amplecti . Igitur apud hos fuit veritas, lux, & bonum ; & fuavitate Domini ſatiati funt: illi lucem tenebras , tenebras lucem, bonum malum , malum bonum , amarunz dalce, dulce amarum appellarunt. Magna illa fanè eft Ecclefiæ Novi Teſtamenti prærogativa & gloria : quod, ut dixi , fcit, ea que de ſalute & confolatione Zijonis à prophetis fcripta funt, ad fe pertinere, & propter fe & fuam inſtitutionem , cautelam , directionem , confirmationem , confolatio- nem denique & ſpem fcripta eſſe. Non poteft igitur non tum promiſſionibus excitari , tum hortamen- tis & paternis convitiis tarditati carnis ingeſtis fodicari & exſtimulari , veræque tum charitatis in Deum & proximum (cujus lucrifactio in Domino eft hæreditatis noftræ augmentum) tum fpei, confo- latione verbi quotidiana fulciende , igniculis inflammari, ut fcrutetur inveſtiget , primò quidem que beneficia & judicia Deus decreverit in populum illum ſelectum ex omnibus gentibus , quibus tanquam infignibus notis interſtin£tum priſcum illud tempus (o ciòv o Poze grozam pelja) dove redozier Veterum ad præftolationem & agnitionem adventûs Salvatoris deduxerit. Quibus beneficiis & judiciis in- ventis , neceſſe eſt incidere in tempus revelatæ falutis ; quod tempus omnibus fuis characteribus & Signaturis diligenter à prophetis annotatum eſſe oportet. Quæ ſignaturæ & componendæ & fecun- dùm emphaſin veramque ac ingenuam verborum indolem candoremque ſpiritûs gratiæ accipiendæ funt. Quà in re plurimum aberrarunt Judæi, ignorantes, ut antè monuimus , regnum Dei & ju- ftitiam ejus. Reperiuntur fanè ænigmata , & parabolæ , multæque prophetiæ de rebus regni Dei a- gunt fub typo, vel per verba typica & figurata. Sub typo, quando fub nomine rei ac perfonæ figuran venturi ſuſtinentis defcribitur ipſe venturus. Quidenim mirum eſt , Chriſtum vocari v v.g. Davidem, quum iprus ſemen ſit, quum Davidis nomen in virtute & fignificatione ſua in ipfo fit pesélzwow, at- que ipſe hujus nominis ſpeculum fit , denique quum David, ut alii præcedentes typi, fuerint , fuo quiſque modo, ávarsas efáo tes y & Fé? Idem eſt judicandum de cæteris , quæ ejufdem naturæ ac generis funt. Etiam apud rhetores elegans & venuftum eft ab exemplo genus & porrò Specimen in- hgne denotaré. Quis Curios , Decios , Fabricios, Catilinas , Gracchos, Apicios , Cicerones , LQ- lios , Catones ignorat non eſſe tantùm privata nomina , ſed nomina generis , & cujufvis in eo gea nere eminentis ? Ita quæ in Pfalmo 2. 16.20. 21. 22.40.45. 69.72. & Cantico Canticorura dicuntur, intelliguntur non de Davide dici vel de Solomone , (quanquam particulæ quædam in exiliori fenfu quodammodo iis convenire videantur) ſed de Chrifto filio Davidis & Solomonis , cu- jus regni fpiritualis prodromi illi fuerunt fedentes in throno Dei, h. e.populo Dei præpohti ad illunt gubernandum carnali quadam ratione, & in quibus figuræ quædam Chriſti acciderunt , fidem fuo tempore facientes verioribus & melioribus rebus in Chrifto confpiciendis . Nam talia conftat effe fub- jecta, qualia eſſe permittuntur à fuis predicatis. Prædicata autem in illis funt majora vel homine vel peccatore. Denique in Jeſu Chriſto Domino & Eccleſia iphus funt ita cognita , ut rerum mole's verborum captum longè excedat. Quod irrefragabile argumentum eſt, ea de eo dieta effe , in quo in- fignis rerum veritas elucet. Quo argumento non tantùm in hoc genere , fed in omni prophetia on- uium dubitationum victrix fides fecurè utitur, id videri debere Spiritum Sanétum dixiffe,quod iphus operibus videmus eſſe repræfentatum & publicatum. Adeò ut non parodia fit & nugatoria accom- modatio, ſi quæ verba Spiritus Sancti rebus vihs fpeétatifque fedeant , fed ipfa mens & fignifica tio fummi doctoris, Fieri enim neutiquam poteft , ut præter mentem , intentionem & fignificationem ejus , qui omnia novit &facit , verba ejus in rem tranfeant. Dixi, etiam per vocabula typica de Chriſto agi ; ubi de Deo aut Deifilio fub nominibus figuræ veritas docetur. Ipfa enim Canalogia & ſubſtitutio figni pro re facit, ut nomina invicem permutentur. Ita Deus dicitur aſpergere hyllo- po, b.e. obedientiam Filii & mortem ejus ad purificationem conſcientiæ & imputationem juftitiæ credenti donare. Pſalm. 5 1. Quæ dixi, ufum habent in omnibus prophetiis ænigmaticis & parabo- licis ftve ſymbolicis de Chriſto loquentibus , five eæ illigatæ fint certæ operum Dei ſeriei, or- dini, atque ut ita dicam, catene ; five extra illum ordinem inſtar emblematum ferantur aut Sparfim, tanquam ftellæ extra aciem fixarum revolutæ , hiftoriæ iphque prophetiæ quamvis ætatem defcribentis & docentis ejuſque fidem explicantis intercurrant. Non omittenda hic de ænigmatibus fcripturarum neceſſaria admonitio , ea neutiquam facere ad celandam veritatem, sed 2 PR R Æ F A TI 0. rat , fed magis ad eam declarandam ; dummodò animus docilis menor ſit eorum, quæ didicit , & åvadozárus ebſervet ubique. Clara enim funt plurima , licet metaphorica & parabolica ſint. Quid clarius po- teſt fieri prima promiſſione , quæ in Paradiſo propofita eft: Deum poſiturum inimicitiam inter fæmi- Nam & ſerpentem illum ſedu&torem, h.e. diabolum. Nam quæ poteft effe poſitio inimicitia, inter fæminam & diabolum , niſi ſan&tificatio ad libertatem à fervitute diaboli , quam peccato contraxe- & odium peccati & amorem juſtitie ? Rurſus , Semen ejuſdem fanétificationis particeps Deum elegiffe ? Item , Semen aliquod contriturum caput ferpentis, b.e. iphius opera deſtructurum, & quidem patiendo morfim calcis. Itaque eum, qui pofiturus erat inimicitiam fanctificando, etiam vičturum eſe Satanam merito @efficacia. denique Deum fanétificantem femen mulieris, h.e. ho- minem exſtiturum? Quid, inquam, clarius ? licet nonnihil ænigmatis ſit in voce Serpentis. qui eft Seductor. Accedat promiſſio Abrahami, Ero Deus tuus & feminis tui: In ſemine tuo benedicentur & benedicent fibi gentes : Patrem multitudinis gentium dedi te. Quæ promiſiones tum fingulæ pro se, tum inter ſe comparatæ clariſſimæ funt attendentibus : quamvis negligentibus & non expen- dentibus aut vanas cogitationes fomniantibus obfcuriffimæ videri poflint. Non immorabor bis. Prudenti fatis hæc funt. Eò enim afpiramus, ut oftendamus , quomodo iis , qui in exfpe&tatione Chrifti & falutis pofiti fuerant, fecundum prophetias tempora tum prudenter tum modeſte diſcrimi- nanda fuerint. Nempe Deus non ftatim temporum ſeculorumque diſpoſitionem atque æconomiam patefecit : ſed ad eam rem lentè proceſſit: ſemper tamen aliquid refervans in propria poteſtate. Prima promiffio, ut liquet, tantummodò in futurum promittit viétoriam Seminis de Diabolo: tempus neque longum neque parvum determinavit. Satis id erat ad fidem & fpem in Deum collocandam. Exfpeétatio fub incerto termino exercitium & fidei & ſpei in patientia afferebat. Occifus eft Abel, periit Cajin. magnum fidei certamen ! Natus eft seth. Prophetavit in Spiri- tu Sancto Eva de semine in Setho ; ut eventus declaravit. Tempore Enos factum eſt ſchiſma inter homines, parté alia in nomen Jehovæ (jam tum notum) ſacramento quaſi dicente , alià in ignorantia & erroribus & vitiis jacente. Henoch exemplum ſanctificationis & juſtificatio- nis & glorificationis factus eſt. Piorum , nomen Dei agnoſcentium , confeſſ10 non diu manſit vinculum amoris ; vertit etiam in vinculum iniquitatis. Filii Dei non in Domino nuptias con- traxerunt: filii, matrum fimiles, faéti funt potentes in terra & viri NOMINIS. Ita vel à nomine Jehovæ nuncupando diſceſſum eft , vel nomini Jehova nomen. hominum fociatum copulatumque eft, ut, füb colore Confeſsionis piorum & diſciplina, mundana regnatio & re- ligionis ad hominum nutum & imperium revocatio quæreretur. Hoc hominum regnum diluvio, quo malitia hominis damnabatur & neceſſitas regenerationis quaſ per ſententiam declarabatur, extinétum eſt. In Noacho eleétionis & fan&tificationis & juſtificationis fpecimen novum eſt. Ejus conſervatio per aquas diluvii in Arca & ſalutis caufam in morte Servatoris , & ejus commu- nionem , ut medium hæreditandi juſtitiam, depingebat fidelium prudentiæ , & Spem vitæ in morte firmabat. Acceſſit renovatio fæderis. Additur ſigillum ex theſauris quaſ potentiæ divi- næ depromtum, Iris. Permittuntur omnia fidelibus: non tamen fine diſcrimine purorum & im- purorum animalium ; quorum hæc ſaltem à facrificiis fpernebantur. ita puritas facrificii Deo placentis ad condonationem peccati notabatur. Quod facrificium non aliud cogitari poterat, quàm Semen mulieris Victor Satanæ , cujus calcaneus à Satana terendus erat; idemque ejus potentiæ , ut poneret inimicitiam inter aliud Semen & diabolum. Poterant hæc fufficere ad do- Etrinam , &, purgante cor ſpiritu , ad fidem , ut vellent Deum amare , ut fidelem creatorem , ju- ſtificantem impium decenter , eique ſe vi&timas vivas, conſcientiam bonam ſervantes, tum fpeifi- gende tum gratitudinis caufa, offerre . Nibil in prophetia conſequente eft, quod non radicaliter in divina doctrina hucuſque uſitata contineatur. Quæ propterea enarravi, ut perſpicuum fieret, qua cla- vi in aperiendis prophetiis fequentibus & veteres uti debuerint , & nos , ad demonftrationem difpo- fitionis Dei circá gubernationem Ecclefiæ ex fequentibus oraculis , uti poſſimus. Nam firmiterid retinendum eſt, per oracula Dei, quæ fuccedunt , vetera affirmari , renovari , repeti , inculcari , ex- plicari, & myſterium Dei magis magiſque patefieri: denique poſteriora in prioribus, atque adeò om- nium primo, tanquam certiſſimo fundamento conſtrui; proindeque ab illis hæc minimè divellenda ef- ſe; ſed potius animo atque memoria prima proximis ultimiſque conjungenda. Ita fiet , ut, quænin ænigmata ſingula videri pofſint vnious & emeiegis aénye drogescorówns , fiant uxobp éppemeie five clara expli- catio; cumprimis ſi interim poſteriores priora Dei non tantùm verba, fed & opera (in quibus verborum veritas efl) diligenter contemplentur. Ita enim, fine dubio, verba Dei intelligenda מידור" fint PR Æ F A T I O. funt, ut fattis complentur. Et comperiemus, fi ita verba accipiamus , ut res & opera Dei ea proa bant , ſenſum verborum optimum ac proniſſimum eſſe . (Omnes prophetiæ; priuſquam habeant effectum , ænigmata & ambiguitates ſunt hominibus : cùm autem venerit tempus , & eve- nerit, quod prophetarum eſt; tunc Prophetiæ habent liquidam & certam expoſitionem. Irenæus 1.4. cap. 43.) Poſt diluvium primus Noacbus prophetiam edidit, verbis fuccin&tam, pondere & hgnificatione locupletem. Maledictus Canaan. En abdicatio quarundam gentium à vocationis gratia. Benedictus Jehovah Deus Semi. En fædus Dei cum Abrahamo. En Chriſti ex Semo prodituri denotatio. Pelliciet Deus Japhetum. En miſericordiæ exemplum in pofteris Japheti (qui per Europam diſperſi ſunt ) per miſſionem Euangelii ad ipfos; ®enerationem eo- rum. ut, quod de ſemine mulieris fanétificando olim dictum erat, illud ex Sethi filiis in Sem & po- ſtea Japheto continuaretur. Et habitabit in tentoriis Semi. En terminus vocationis Salutare Domini ex tentoriis Semi prodiens ; & Via ad illius communionem confeſſus cum Semo in iiſdem tentoriis. Reliquit quædam de vocatione gentium in myſterio ; quæ tamen ex poftea manifeſtatis tum verbis tum operibus eum ( qui à feculo novit opera ſua) in mente habuiſſe , facile recognoſci- mus. Verbi gratia. Libertati Chriſtianæ apprimè favet verbum, Habitabit in tentoriis Semi. Cum quo conſentit, quod alibi dicitur: Vocabitis quiſque proximum ſuum ſub vitem & fub ficum. Quando Deus declarat, se populum ex gentibus accipere per folam communionem fidei cum quovis beneditorum Semi poſterorum, impletur examuſfim hoc verbum , Habitabit in tentoriis Semi: nempe in libertate Ecclefiæ Nov. Teft. quæ eft Judæorum & Gentium. Vides tamen in his diftinétionem temporis duplicis ; illius , quo Semus heres benedi&tionis habebit Deum , & Japhe- thus erit fine Deo in mundo; & illius , quo Japhet adducetur inxusuz verbo ad communionem Se- mi. Quinetiam idem oraculum Canaanem ſubjicit Semo & Japheto in fervitutem. Quod ad ſeveri- tatem Dei in Cananæorum reliquiis ( ſed qui , ut eventus docuit , cum Judæis benedi&tionem Semi repudiarunt ) tanquam in a Goldeb y pork exercendam pertinet. Qua ſeveritate exercita , de mente hu- jus ænigmatis amplius dubitari nequit. Cui etiam pofteriores prophetiæ faciunt fidem. Non diu pòft oraculum hoc incepit executioni mandari: quando filii Noachi inierunt conſilium per NO MEN in- ter homines erigendum POPULI idem loquentis unitatem in mundo conſervandi. Quod confi- lium Babylonem peperit, exemplar Civitatis ſive Reipublicæ,in qua per nomen humanum, ſive aucto- ritatem perpetuorum in ætates traditionis antiquæ cuſtodum certam ſedem tenentium , omne genus bumanum in unam religionis formulam adigeretur. Nam illi quidem longè aberant ab ea phreneſi , ut putarent , talium hominum auctoritatem divinam eſſe; tantùm folertiam omnem & induftriam humanam religioni uni conſervandæ accommodandam exiſtimarunt. Sed Deus eſt abominatus hoc confilium , qui regnum ſuum à locis fedibuſque noluit dependere. Nam quis ſpondere poterat , eum Senatum , religionis & unorum verborum cuſtodem & veritatis ſequeſtrum ſcilicet ac vindicem, non mutaturum verba Dei , non aliquid additurum , non detra&turum , non importuno conſilio carnis interpolaturum? Fides & cognitio veritatis & timor Dei & bona conſcientia & fapientia docendi & fidelitas non ſunt carnis poſſeſſio. Divina ea dona ſunt , qui ea diſtribuit , cui vult. Spiritus, ubi vult , Spirat. Teſtimonium temporibus fuis. Unicuique Deus admetitur canonem minifterii . Mittit , quos & quò vult , totius mundi Dominus , nullius ad regni ſui ſuſtentationem ope, aucto- ritate, nomine , conſilio indigens. Cujus dona non queunt humana præventione occupari. Abraham poſt id tempus fidei icon, pater fidelium & hæres mundi in ſemine, fecundùm ele&tionem Dei, demonſtratus eft . Sic benedi&tio ad Semum coar&tari cæpit. Deus regnum fuum in anguſtias veluti contraxit . Unius hominis & ſeminis ipfius ufque ad Chriftum Deus nuncupari voluit. Labentibus ſeculis paulatim certiùs & diſtin&tiùs notata eſt (tirps & familia , unde salus proventura erat. Dum Abrahami poſteris promiſit & terræ Canaan hæreditatem , fimul locum oſtendit , in quo Deus ſe manifeſtaturus erat, fimul iis pofterorum , quibus terram dedit , ſpem feminis , Satanæ Triumphatoris & fan&tificatoris, propriam addixit ; & inter ipfos Judæ. Nam de eo pater Iſraël di- ſertè vaticinatus eſt, ad eum & regnum temporale in populo Dei & Spirituale, in gentes profe- rendum , pertinere. Eſt in his manifeſta temporis diſtinčtio , nempe , quod non femel dixi , in tem- pus expeétationis Chriſti , ut feminis benedi&tionem afferentis , & tempus Chriſti dati. Cum qua diſcretione temporis etiam utriuſque temporis qualitas obiter internoſcitur . Ad primum tempus pertinet poſſeſſio terræ Canaan , quam Deus patribus juraverat ; in poſtremum tempus confertur regnum Chriſti in gentibus , & fic confummatio ejus quod di&tum erat Abrahamo: Patrem mul- titudinis gentium dedi te. In te benedicentur gentes. Ad primum tempus pertinet regum & 3 legiſla- * * P R Æ FAT T 10 I legiſlatorum in populo Ifraëlitico dominatio: ad poftremum regnum Chrifti folius, indicata per hoc : Et Ipsi obedientia populorum : & Pax, per vocem Siloh indicata. In qua Chriſti exhi- bitione & regnatione cum pace completur , quod diétum Abrahamo : Et fiam lpsis in Deum. Genef. 17:8. Si paullo attentius promiffiones patribus fa&tas confideremus & conferamus (quem- admodum illos, non fine perpetuis precibus & fufpiriis , feciſe per totum vitæ tempus ex ipſorum in maximis tentationibus fiducia clarum eft ) liquebit , etiam illis admixta eſſe figna notabilia illius temporis , quo S EMEN calcans Serpentem appariturum erat. nempe Abrahamo ditum eft, priùs multiplicatum iri ipſum admodum, gentes ingentes & reges ex ipſo prodituros ; priùs terram peregrinationis iphus femini dandam & quidem totam in pofleffionem féculi, hoc eſt, im- perturbatam : & in tali demum conditione temporis venturam falutem , ut Jehovah femini fiat in Deum , hoc eſt, omnem gratiam &veritatem illis præftet. Plus enim eſt fieri in Deum , quàm cætera omnia terreſtria, quæ promifio ifthæc ample&titur: idque poſt cætera collocatur. Jeremias To fieri in Deum facit argumentum five ſummam Novi Teſtamenti. Sed id nemini obſcurum eſſe poteft , nih amenti Sadducæo neganti reſurrectionem & vitam æternam ; & ſuperbo Pharifæo ab- neganti juſtitiam Dei. Abrahamo porrò hgnificatum fuit , Semeniphus peregrinaturum & ſervi- turum ; ita quadringentos annos lapfuros : denique ſemen ipſius reverſurum in terram Canaan. Quinetiam limes hæreditatis ei explicatus eft, à fluvio Ægypti, apud Rhinocoruram, ad Euphra- tem. Hic fanè non eſt modus hæreditatis diſtributæ tribubus. Sed tamen eam terram impletura erat gens, quum Chriftus ad regnum occupandum venturus erat ; unde & pomeria regni Chriſti ad eos fines extenduntur Pſal. 72. Zach. 9. & alibi. Id facit ad explicationem figni adventus Chriſti, quod eft poffeffio terre ; ne fcil. id intelligeretur quovis modo, fed quum populus Judaicus ufque ad Euphratem obtineret & habitaret. Per i faacum patefaétum eft , Edomitarum regnum con- ftitutum iri , Edomitas Ifraëlitis fervituros Grebellaturos , antequam compleretur illud in Facobo, Adorabunt te filii matris tuæ. quo innuitur fignum innexum adventui Chriſti Hæreditas E- domi. ut explicavit Bileam Num. 24: 18. 19. ut & Edomi reliquiis contingeret , cum Judæis, Chriſti, quem ut Deum & Regem fuum adorarent , annunciatio ; juxta Aniofum , 9: 12. Jaco- bus filiorum fuorum fortunas delineavit , & in ea parte ultimi fermonis, qua agit de Juda, duca- tum Judæ in fubaétione hoſtium , regnum ejus, ejuſque amplitudinem & permanhonem (feil. in fchifmate) explicat ; receſlionem verd ſceptri (in captivitate Babylonica) ſubinnuit, ita tamen ut Legiſlatorum , hoc eſt, Synedrii imperium continuet uſque ad regnum Chriſti & hæreditatem gentium cernendam. Vides, optime Lector , quàm benignè & clementer quàm molli via oves ſuas antiquitus duxerit Deus ad cognitionem fui & Regni ac juſtitiæ fuæ, & quam opiparè illas ciba- verit in ipfis prophetiæ rudimentis . Quanquam autem in illis oraculis patrum quædam ita dieta fint, ut Deus non tantùm tempora , fed & modos quofdam gubernationis populi per conditionatas promiſfiones & comminationes, de regni vel continuatione vel ſublatione, fimiliter de terræ pof- Seſione vel continuanda ſub regno Chriſti vel adimenda, itemque per beneficia peculiaria & judi- cia, pofuerit in fua poteſtate : tamen perſpicuum eft, prophetias ad diſtributionem articulorum temporis paullatim procedere, & priores poſterioribus pro Canone effe: fecundum quem Canonem in onni prophetia tum primariorum articulorum temporis tum ſecundariorum differentia indagari cog- noſcique debuit & debet etiamnum. Ortus eft deinceps Mofes, qui ſtetit inter Deum & Ifraëlem, quum Deus Iſraêlem in populum aſſumeret eique ſe palam és megee hom emi Mēn & voce divina mani- feſtaret. Quo tempore Lex & fedus five pactum de obedientia in fervitute elementorum mundi , tan- quam figurarum , annexum Teftamento terram Canaan Iſraeli hæreditatem aſſignanti , præter Te- ſtamentum antiquum de hæreditate gentium & cæli danda in Chriſto per fidem , fubintrodu&tum eſt; & oppimo legiſlatores, de quibus Jacobus locutus erat, in throno collocati, & fic dii ap- pellatifunt , ut promiſſio, Fiam ipfis in Deum , non tam perfe&tè impleri , ſed ei , quod tum fie- bat , oppofita eſſe confpiceretur : quum hoc verbum Fiam ipſis in Deum omnem gratiam & veri- tatem includeret, & omnes alios deos Ifraëli præpoſitos excluderet. Idem Moſes tum per verba Bileami , tum per fua vaticinatus eſt diſtinctius de Chriſti paſſione & regno, deque beneficiis & judiciis, quæ Ifraëli erant antè eventura, deque deletione politiæ Judæorum & ipſorum rejeétio- ne Greaſſumtione fub regno Chriſti, deque Ecclefiæ Chriſtianæ gubernatione in variis periodis. Sed de iis oraculis non puto hoc tempore agendum prolixiùs ; quum ante biennium in manus ſtudioſo- rum venerint Confderationes meæ ad Ultima Moſs, boc eft , fex poſtrema Deuteronomii capita ; quæ mibi præbuerunt occahonem in eis demonſtrandi non tantum veritatem Religionis Chriſtiane, fed PR Æ F A TI O. ſed etiam Canonem prophetiæ Veteris & Novi Teftamenti : quem non obfcuris teftimoniis ex toto corpore Scripturarum colle&tis ita, nifi fallor, demonftravi , ut pius & attentus Le&tor in ſynoph fub- jantiam prophetiæ poflit recognofcere . Noſter certè iis componendis is Scopus fuit , ut præparatiorem haberemus ad reliquus noftras commentationes Le&torem, & ut Moſes illi oup.pavërtes viri Dei ob- fides fierent veritatis , eaque prælucente face minùs operofa & diffuſa eſſet impoſterum reliquorum prophetarum fingulorum interpretatio . Quod fi confequutus fum, est quòd feriò exultem. utut fit , five quis aſſentiatur & aſtipuletur deinceps, five quis contradicat , occafionem indies majorem nos habituros lucem veritatis (quæ occultari non poteſ7) videndi, certum eft. In libris Samuëlis (nam quid neceſſe eſt dicere de hiſtoria xnnøydni ces & Judicibus ?) regnum tribus Judæ introducitur, de quo vaticinatus erat Jacob; & fervitus Idumæorum, de qua Iſaac. Extant in illis duæ inprimis infignes prophetiæ de DOMO DAVIDIS & regno in ea, tum carnali , infirmo &ucaſtiga- tionibus obnoxio, tum fpirituali , firmo & perpetuo, ac ſalutem afferente. 2. Sam. 7: 11. 12. 13. 14. 15. 16. itemque in verbis ultimis Davidis cap. 23: 1. 2. 3.4.5.6.7. Quarum hæc peri- copa difertè diftinčtionem facit inter domum Davidis labilem Gminimè rectam cum Deo, & Teſta- mentum fibi divinitus firmatum & omnibus expoftum fanélèque obfervatum , quo Deus iph promi- ſerit falutem & omnis beneplaciti donationem eo tempore, quo domus ipſius alia , ex carne pullu- lans, non erat germinatura. Simul oſtendit , quàm infperatò multitudinem ſpiritualium filiorum ht habiturus; & quis exitus futurus fit filiorum Belial; undecunque naturaliter prognati fint. Ex- tat in Pſalmis non infrequens hujus prophetiæ explicatio. nominatim Pſalmo 89. & 132. Etiam Eſaias cap. 55: 3.4.5. hoc fedus Davidis de gratia fideli commemorat, & ad ejus communio- nem Judæos invitat. Non mirum igitur , ſi David in Pſalmis non ubique de ſemetipfo loquatur, ſed verba Chriſti, filii ſui , fæpenumero quaſi ſibi adaptet, ut Pſalm. 2. 16.40. & alibi : neque rarò illius regnum ſuis partibus & climatibus abſque ullo intuitu Iſraëlis priſci delineet : quandoque, hi ita vis , ſub perſona aut nomine Solomonis Chrifti regnum aut cum Ecclefia matrimonium ſpiritua- le repræſentet . ut Pfalm. 45. & 72. Sed de Pfalmis hoc tempore ifta fufficiant. Quibus Canticum Solomonis , perpetuum drama , quo Eccleſæ ad Chriftum addu&tio & gratia Chriſti in Eccleſia uf- que ad fubjeétionem orbis depingitur , adjungendum eft. Nam in Proverbiis , quanquam minimè ambiguum eft , fententiis & axiomatibus graviſſimis, ferè hypothehin aliquam aut parabolam in- cludentibus, aut ad generalem regulam bona & mala revocantibus , naturam regni cælorum & contrarii regni tenebrarum atque hypocriſeos proponi , tamen an fuo ordine omnia ad certa tempora referenda fint, altioris eſt indaginis . Sed liceat imbecillitati noftræ etiam hic , ubi ex præcedenti- bus priùſque cognofcendis proficiendum erat, ſequentium xetuiezwzóą ad priora aliquando reduci. Ap- pellimus paullatim ad eos fcriptores facros , qui præ cæteris prophetæ nuncupantur. quanquam ex 'dictis conſtare fufficienter poteſt , ne illos quidem, qui hiſtorici & dogmatici reputantur, vel prophe- tiis carere, vel non res geſtas fecundùm prophetias narrare, & imprimis promiſſionem, qua Teſtamen- tum Dei promulgatum eſt , quæ onnium prophetiarum matrix eſt, explicare ; ad cujus explicatio- nem omnis doeso seríe referenda eft : adeò ut nec Evangelia nec Epiſtola (præterquam quòd van rias de futuris temporibus prænunciationes continent) fine comparatione ad promiſlionem & pro- phetiam adquæ Chriftus provocat, & ex quibus Apoſtoli Fefum Chriftum demonſtrant) ſolide &, ut oportet , intelligi poſſint. Sed quod attinet eos ſcriptores , qui PROPHETÆ dicuntur (in quibus tamen paſſim etiam luculentiſſima totius federis explicatio eft) quis ad eos dubitabit accede- re cum ſpe conſequendæ intelligentia , qui vel ea novit , quæ patribus olim , ut fidei & fpei cyno- fura , fuerunt revelata? Numquid enim putabimus , prophetas à patribus, à Moſe, à Davide ſegre- ges aliud quid voluiſſe ſuggerere; aut illis, quæ antè di&ta funt , non lucem addere , fed tenebras offundere? aut omninò eos miſſos eſſe non ad ducendum & docendum Iſraelem & Ecclefiam , fed ad intricandum & obtundendum & obftupefaciendum ? Veruntamen, quæ noſtra tarditas eſt , ſa- pe id nobis accidit , primùm adeuntibus id adytum, imò divinum ſecretarium, quod Eunucho Actor . 8: 30.3 1. quem cùm interrogafſet Philippus: Intelligis ne, quæ legis? refpondit: Qui poſſem, niſi quis me ducat? ut, quod verum eft, fateamur, nempe tum lečtorem prophetiæ in- digere aliqua clavi & filo quodam Chi licet in facris abuti talibus) Ariadnæo, h.e. preparatione aliqua & Canone , quem fequens minimè aberret: tum nos non eſſe ſatis exercitatis fenfibus adco- gitationem rerum spiritus fancti: tum non animadvertiſſe opus Dei, quod animadvertendum erat, atque ita in iis, quæ certè per implementa lucent, cæcutire : proinde adjumentis & manudu- &tione opus habere. Igitur ut cum juſtis incedamus in viis Domini , non verò cum improbis in eis 4 offen- PR R Æ F A T I O. offendamus, aut cum ftupidis hæreamus & interim magis fedu&tioni quàm do&trinæ Dei pateamus; (quod & fieri aſſolet , ut negle&to confilio Dei noftrum ſequamur) cogitemus ſemper , Diabolum cumprimis id quærere, dum obſtruit aditum omnibus artibus, ut putent homines illum revera para- difum Dei eſſe impervium & fpinis potius quàm rofis refertum & homines magis excæcare & in errorem agere , quàm illuminare & ab erroribus extricare ac in veram viam ducere. Quapropter , iterum id dico , accedentes ad hanc partem ſcripturæ nihil afferamus à nobis & ab aliis hominibus præjudicatum , quod non demonftretur nobis ; folique verbo intendamus. Tim afferamus menten imbutam iis, quæ patribus de fædere & Teſtamento Dei revelata funt, quæ eadem in Chriſtopa- tent & Apoſtolis demonſtrantur . Dum legimus & relegimus , apertiſſimas ſententias memoriæ mandemus, &, in quibus claritas ſe aliqua oftendit, quam enucleatiſimè poffumus perveſtigemus, ut in vim illarum penetremus. Solet enim ſæpiſſimè evenire, ut nimis feſtinantes, &, quòd pute- mus nos pleraque optimè intelligere, ea non exa&tè penſculemus , & in agro domini non fodiamus uſque ad rupem, vel ad radicem, vel ad divinam ſcatebram, vel ad thefaurum ; eòque ipſó vel ba- fitemus in aliis vel etiam eis alienas fententias affingamus. Non enim tantùm male intelligere, & falfum pro vero opinari , in ignorationem eorum, quæ annexa ſunt, vel in lapſum ducunt, fed etiam non totum intelligere , quod intelligi debet & poteft; aut etiam extra fuum locum bonam alioqui ſententiam verbis, non eam portendentibus vel certè aliquid amplius fignificantibus , accommodare . In quo etiamſ nonlabatur do&trina , (nihil enim falſi docetur) tamen & cæfpitat do&tor non docens hoc, quod debebat docere, & offendit auditor , cui proponitur do&trina non cum ſua apodixi, & obex ponitur, ne doctor & auditor ad aliorum intelligentiam proficere poſſit. Ne autem nimis feſtine- mus, ubi claritas fe oftendit, vel quaſ attoniti fubfiftamus ubi difficultas fe offert , inquirenda eft diligenter propria cujuſque vocis ſignificatio, & omnis ejus ufurpatio etiam non propria , ſed meta- phorica aliovè modo figurata , animo obverſetur ; fimpliciſſima item & proniſſima molliſſimaque ra- tio conſtructionis & compoſitionis verborum omni ſedulitate veſtigetur. Qua in re-quum nobis aqua hæret quis enim non quotidie diſcere neceffe habet) utile eft plurium expofitiones aliquando con- ferre, ut quod nobis in mentem non venerat, aliis monftrantibus inveniamus. Nemo ita fe addicat uni au&tori , ut putet ei nibil adeſſe, quod abeſſe melius non fit, nihil item deeſſe. Sæpe etiam à Ju- dæis, à Chaldæo, à Græcis interpretibus vel in particùla vel in voce vel in phraſ vel in ipfa intel- ligentia verborum occurrit , quod plurimum ad ſimpliciſſimos & pleniſſimos Senſus exponendos pro- ſit. Si tamen interim non patiamur nobis imponi per malitiam eorum , qui ob ſuas hypotheſes.fcriptu- ram enervant, exinaniunt, detorquent, obſcurant. De quibus nobis in hiſce etiam commentariis frequens querimonia eſt. Inter ea, quæ figuratum ſenſum habent, ſunt illa inſignia , quæ pro hiero- glyphicis quaj ponuntur in Scripturis . Quæ quum plurima fint , fuis potiùs in locis, quam in hac præfatione tractanda funt. De illis tamen monendum eft , quæ, quum ſint gentium certarum vel ur- bium vel terrarum vocabula , ad aliud ſignificandum adhibentur , quod ftatim & ufu communi ac primæ nomenclationis jure non ſignificant. Verbi caufa. Paradiſus pro cælo ponitur , in quo juſtitia babitat; cujus fymbolum & pignus ille fuerat. Babylon dicitur pro multitudine in leges humanas & nomen humanum coacta unius religionis retinendæ cauſa. Talis enim ratio originem conſtituen- da Babyloni dedit. Accedunt cætera hmilia , Pæna divifionis linguarum five diffenfionum qua in re fruſtratio & tradu&tio confilii humani) defe&tio, idololatria, vis, Spurcities. Sodoma pro mundo ſcelerato & regno aut civitate ſceleratorum hominum omni turpitudine affluentium piè vivere vo- lentes perfequentium. Ægyptus pro quodam Imperio magno (cujus pars fortè aliquando Ægyptus fuit) in quo Eccleſia captiva fraude G tyrannide retinetur , ne hæreditatem ſuam adeat & Deum colat. Aſſyrius primò rex Ninives ; deinde Chaldæus ; tum Perſa ; denique Sarracenorum & Tur- carum dynaſtæ. Edom connot at populum Judaicum deficientem à regno Chrifti cum Edomitis , iph mixtis, & imperantibus. Tyrus pro gentibus Occidentis , & pro Civitate five republica hypocrita- rum in iifdem erecta , in qua viget rerum facrarum nundinatio . quæ civitas in Apocalyph defcripta eft. Iſrael aliquando duodecim tribus, aliquando decem tribus defe&trices ; pro re nata (nempe ubi hypotheſesid requirunt) totam Ecclefiam Chriftianam cum ſupplemento vocatorum è gentibus; & in ejus diviſione & fchifmate partem deteriorem licèt ampliorem : ut Yuda partem meliorem. Sin- gularum etiam tribuum nomina pro Eccleſia Chriſtiana in certis ætatibus & partibus, quadam ana- logia. Similiter Terra, & terra Ifraël pro Terra Ecclefiæ Chriſtianæ , & partes illius pro parti- bus hujus veniunt. Longum effet de omnibus dicere. Teneatur regula . Omnia prædicată conjun- Etim demonftrare inſtar definitionis aut nominis proprii ſubje£ta nominum analogorum. Etiam ex ferie PR Æ F A Tİ TI O. ſerie hiſtoriæ colligitur defignatio fubjeétorum. Sed ad hiſtoriæ feriem noſcendam meditatio hac vid tutò proficit. In ſingulis dićtis concipiatur generalis & indefinita notio ante definitam & determina- tam perfonis , temporibus, locis, ſpeciebus hverebus fingularibus: five, ut cum ſcholis loquamur, prits cogitetur de Theſi , quàm de Hypotheſi. Theſis referatur ad ſuam claſſem. Quicquid erit, pertinebit vel ad regnum Dei vel ad regnum Diaboli; &fi ad regnum Dei , ad tempus expectati chriſti, vel patefacti , vel ad omne tempus : eritque aliquid Dei vel Chriſti vel hominis, cuicuimodi id ſit. In hac meditatione potißimùm diceringenia verfatur. Theſis illuftretur exemplis, fi pote, variis. Si au- tem in prophetia fit rerum præcedentium & fequentium diſtinctio, ea exempla , in quibus hiſtoria or- dinem prophetiæ exprimit comprobatque, pro implementis habeantur. Quis enim dicet, ordinem re- rum ordini prædi&tionum convenientem & exaétè reſpondentem , abire à mente Spiritus Sancti & fi- gnificatione eloquiorum Dei? Abfurdum di£tu eft , id non ſignificari per verba , quod exprimunt @ animo prudenter & sincsös ea penſitantis repræſentant. In rebus humanis imaginis & corporis ſia militudo monſtrat pi&toris intentionem : in divinis pi&turis non faceret? Atqui Spiritum San&tum di- Etatorem verborum propheticorum nibil latet eorum , quæ fa&turus eſt . Igitur & opera Dei ac rerum corpora verba indefinitiùs difta ad ſe rapiunt , coguntque determinatè ea de fe intelligi. Id Apoſtoli animadverterunt in modo vocationis gentium. Actor.15:14-15.16.17.18.19. Quem locum hic legi velim & conſiderari . Sed quia necdum omnium dierum vefper venit,nec omnes prophetiæ in rerura . ordine & protelo per eas deſignato & defcripto implementum &eventum fortitæ funt tempus viſita- tionis præfentis cum præteritis à futuris diſtinguendum eft neceſſariò. In futuris autem non indul- geamus nobis & conje&uris noſtris, ſed ut dignum eſt fide & modeſtia Chriſtiana,quæ indefinitiùs di- cuntur & per prophetias parallelas non determinantur, reputemus, Deum illa voluiffe,quoad modum, perſonas, tempora, locos, ſpecies, eſſe poſita in ſua poteſtate. Quod nobis in onni noffra meditatione & commentatione propoſitum fuit ; nempe ut præterita & tempus viſitationis noftræ (quæ animadver- tiſſe fatis eſt ad noſcenda ligna regni Dei & contrarii, & temporum, quibus approximat promiffionunz divinarum dlange biscois five exhibitio & repræfentatio : à quo uſu opera Dei Tubarum nomenclatu-- ram fortiuntur ; quia nos ad vigilandum & ad simvoeg-Peziza debent excitare) à partibus illis prophe- tiæ, in quibus futura deſcribuntur, diſtingueremus ; & in illis quidem fepe definitionem fententiæ verborum ex operibus ipſis & rebus faétis atque extantibus fumeremus ; in cæteris autem compara- tione cum fimilibus verbis, rebus,prophetiis eſſemus contenti. Idſperamus Le&tori æquo nos approba- turòs. Et verò id fieri neceffe eft. Nam niid fiat, & temeritas conjecturis noſtris ſubjiciat eloquia Dei, meritò dici nobis poterit, quod dictum eſt Judæis oracula Dei de regno ipfius in circulum ſuarum co- gitationum adigentibus Eſai.55:8.9. Non ſunt cogitationes meæ cogitationes veſtræ. Subli- me eft cælum fupra terras: ita cogitationes meæ ſupra cogitationes veſtras. Qui aliter fa- ciunt, dum ſuas conje&turas , quaſ id eſſet verbum Dei , faciunt regulam confilii fui & aétionum fua- rum, fæpe non audenda audent , eoque fe & alios in mala enormia & judicia Dei de talibus antè de- ſcripta conjiciunt. Cujus rei terribile exemplum extat in Judæis. Et valde vereor , ne & hoc ſeculo fint, qui, abutentes ſcripturis,dum videri volunt fpiritu Dei incitari ad aggrediendum ea, quæ voca- tionem ipforum excedunt & mandata ipſis non funt,à fpiritu carnis elati alios quidem turbent,fe verò faciant partim flagella Dei ad judicia ipfius exequendū,partim exempla humanæ ftultitiæ & organa diaboli. quales erant Anabaptiſte Monaſterienfes.quorum exitus triles effe folent: nifi Deus ipforum mifereſcat. Neque verò fi tui aufus inferviunt exequendis Dei confliis , qui Eccleſiam vult calligare vel hoſtes punire,ideò tu rečtè facis,qui fuccenfus à gehenna ardes in vetita,certè non mandata.Spiri- tus malignus à Deo G ligatur & folvitur,& facit,quæ Deus prædefinivit, fed peccat. ab improbo, dicebat David,egredietur improbum fa&tum:mea autem manus non erit in te. Ex altera parte temeri- tas indefinita prædefiniendi ſucceſſu deſtituta fufpe&tum facit omne ftudium prophetiis impenfum, & ipfum Dei verbum irriſoribus propinat blaſphemandum. Sæpenumerò,quum Hieron. lego aliosque il- lius ævi interpretes, opto obſervatam hanc regulam, quæ monet diſtinguere és quæ funt , quæ ex- tant, ab iis, é pe ex edzéve as metail tecôte, quæ poft hæc,quæ funt ,futura ſunt; & eas partes, quæ noftra tempora non attingunt, inter fe conferre.non certè coëgiſſent prophetiam de vetuftis tantùm loqui, vel in ſe identidem revolvi,vel,quafi non eſſet prophetia,nugatoriis tropologiis (quibus tamen literam @ hiſtoriam fubfternendam benè monet Hieronymus ipſe paſſim) vel etiam adres ætatem prophetæ lo- quentis prægreſſas tranftuliffent : atque ita præjudiciis & falfis gloſſlis verbum Dei obſcu- raſſent. Quanquam enim in čegé pecoin five emblematis per viſionem oblatis etiam ea , jam extabant, aliquando offerebantur , nempe ut rerum inchoatarum & porrò detexendarum à Yv, que toto P R E F A T , I 0. tota Imago proponeretur , quod ipfa prophetia fatis clarè ſolet indicare , tamen non ita mullus est ordo in divinis oraculis & tam omnia confufa & hne indicio commemorationis veterum ſubitò à noviſſimis ad prima reſiliant. Poffunt ineisódece & conciones , que commemorationem præterito- rum habent & monitionem temporibus convenientem , à filo prophetiæ diftingui. qualia imeoide apud Hoſeam nonnulla funt. unde exempla peti poffunt . Sunt & alia inercédret , ubi , antequam abfolvatur integra prophetia, fub nova ſpecie jam expoſta reponuntur in eoſdem fines exitura Sic Apocal. 11. éſ lacidov menfurati templi & duorum teftium, tubarum jam explicatarum ſummam revolvens & fic in ſeptimam tubam ſe reſolvens. Ita Apocal . 15. & 16. phiale tex- tui prophetie inne£tuntur. Neque propterea , quod prophetæ frequenter loquuntur verbis con rum, qui res vident extantes, ideò exiſtimandum eft, eos loqui de rebus ipſorum ætate ſuperiori- bus, aut quæ ipfis vivis & arbitris geftæ fint. In fpiritu vident futura : imò in fpiritu induunt ven- turorum Ecclefiæ filiorum , qui res præſentės viſuri erant, iis rebus , quas deſcripſerant aut ſubin- nuunt , aptum affetum & verba. Unus enim fpiritus eſt fidei & charitatis, & totum Dei confi- lium, tota gubernatio regni Dei ad omnes pertinet. Quales orationes patheticæ illam certam tit- tamque reſolutionem habent , fore illo certo tempore, ut Ecclefia vijs Dei operibus talia cogitet, judicet , dicat. quah præmiſſum effet proſopopæiæ ufitatum proæmium , quod &alicubi præmit- titur, (vide Efai. 14:3-4.) in illo die dices talia, Ita & Aldimog.opeos animadverti alicubi debent, quum identidem aliæ aliæ perfonæ loquentes introducuntur , omiſſo variantis profopo- pæiæ indicio. Talis algaoge ouds eſt perpetuus in Cantico Canticorum. Item in Pfalm. 16. & in pluribus locis. Sed ad temporum diſtinctionem cumprimis neceffarium erit noffe ætatem propheta- rum. Quanquam enim ex rebus ipfis aliquando poffimus reſciſcere, h non quo tempore locuti fint ii, quorum ætās non eſt annotata & inculcata , aut ea oracula edita fint, quorum tempus & annus determinatus non eft ; faltem ante quod tempus & poft quod tempus locuti fint, quum in fuis fer- monibus præterita & futura diftinguunt (ita Nabumus ftante Aſyriorum regno convincitur prophe- taſjē, &*Habacuc. Malachias refecto templo poſt captivitatem fub ducibus ) tamen ; ubi ætas pro- phetæ & vaticinii expreſſa eſt, id multum facit ad rerum ordinem eò promtius nofcendum. Etas porrò prophetarum hæc eſt . Jonas & Hofeus fub Jaroboamo fecundo. item Amofus. Eſaias poſt Faroboamum in diebus Uhæ , Jothami, Achazi, Ezechiæ. quem & Hoſeas attigit . Michæas ſub Jothamo , Achazo, Ezechia. Zephanjah fubFoſia; ut & Jeremias , qui & finem regni dorůs Davidis vidit. In captivitáte Babylonica Daniel, & , qui illum laudat, Ezechiel. Reducibus în terram Haggæus & Zacharias prophetarunt. Ex hac ætatum digeſtione ad notandum rerum or- dinem boc adjumentum eft; quod prolixiora poffunt effe fpacia oraculorum, quæ priores cecinerunt: nempe ſi à ſuis temporibus incipientes progrediantur per omnia temporum climata ad noviſfimum tempus. Dico, poſſunt effe. Non enim femper funt. Nihil enim vetabat , quominus ex abrupto de certo agerent notabili tempore, verbi caufa, Babylonicæ captivitatis, aut apparitionis Chrifti,aut fta- tus Judæorum ſub Chrifti regno, aut Anti-Chriſti , aut Ecclefiæ exeuntisè regno ipfius & cum ipfius ira luftantis , aut denique ad libertatem & regnum nitentis : & h quæ funt fimilia infignia argu- menta prophetiæ ; quæ , ut folemus hiſtoriarum particularium tractationes ad tempora fua , quæ Chronologiæ & hiſtoriæ univerſalis ſcriptoribus diſtribuuntur , referre; ita nobis, ut res ipſa poſtula- verit , ad eas meroga's ſive, ut ita dicam, comprehenfiones , quæ una ſerie omnes temporum perio- dos proponunt, referendæ funt, & in fuis articulis collocandæ. Alterum ex ætatum diſtinctione ad- jumentum eſt, ut quum in prioribus hæ fitet aliquando cogitatio, utrum id, quod dicitur , ad proxima, ab edito ſermone, tempora pertineat , an ad ulteriora (quemadmodum in Eſaia & aliis antiquiori- bus tum Judæi tum noſtri interpretes nonnulla ad tempus Babylonis prioris referunt, quæ ad Baby- lonem myſticam ſub Nov. Teftament. pertinent ; ut ibi quærant implementa, ubi non ſunt, &Judæi etiam auda&ter fi&tas fabulas pro hiſtoriis obtrudant. qualis eſt hallucinatio illius , qui , ut cogat Eſaiam cap. 23. de Tyro vetuſta loqui, præter omne adhibitum tormentum etiam numeros ex- preßos @ ſex voces mutat ; quod Anno M D C XLV. in conjectura noſtra de Gogo & Magogo demonſtravimus) in ea , inquam, hafitatione ſubſequentes prophetæ (qui de anterioribus non poſſunt efje vaticinati) ſubveniunt , eam partem , quæ ultra ipfos eft, jam editæ ab ante- ceſſoribus prophetiæ retractantes & illuſtrantes. Ex quo facile eft judicare , ultimam om- nium Apocalypſın digito intento nobis monftrare , quid de rebus Ecclefiæ Chriftianæ prædixerint omnes priores. Nonnihil hîc video monendum de numeris, quibus utitur prophetia : quando & Hoſeas cap. 3. numeros PR Æ F A Τ Ι Ο. numeros quofdam proponit. Mala éyzebenors eft, inde occipere. nempe ut numeris annorum aliquand hiſtoriam accommodes. Prima cura eſto, characteres ipſos rerum contemplari. Numerus ante rem patientiæ firmamentum eſt; re completa, expoſitionis aptæ fignaculum. Parallelia numeri ad paa ralleliam rerum ducit. Unde non malè, quæ apud Danielem & Apocalypſin fimilibus definita nu- meris comperiuntur , ejuſdem eſſe temporis reputantur. Eft , ubi non foli numeri omne intervallum inter terminum inchoantem & finientēm ampletuntur , ſed vel temporis qualitas aliqua numerum Supplet, vel quod excedit numerum in divina poteſtate ponitur , ut non minus definito tempore Spacium notificatum intelligatur , reliquum verò, parvum fortaſſis, reticitum. Hæc noftra de hebdomadibus Danielis fententia eſt . qua ratione, quantum videre poſſum, omnis circa biſtoriæ exoticæ diſcordiam ſcrupulofitas tollitur. Nam quis putet, Deum voluiſſe adigere Eccleſam ad nea ceſſitatem certæ demonſtrationis temporum ex auctoribus gentilibus : & non potiùs, per qualemcun- que hiſtoriam , divina providentia conſervandam , divinam veritatem comprobari; ut poſſimus quafdam numerationes , benè an malè faéta fint, in medio relinquere , & emelév rois gevecropéens abſti- nere? Ubi non uterque terminus , inchoans & abſolvens , extat, ſciamus , præftolationem proro- gari, temeritatem definiendi excludi. ut Dan. 12: 11. 12. Vidimus amotum juge, repoſitum a- bominabile, quod illi vocant venerabile. Præftolamur terminum , non prædefiniendo jurgamur: ſcientes, quòdveniendo veniet, &non a Sameelespened. Supereſt , Amice Lector, ut, poftquam de ipſis oraculis comparandis fatis pro tempore, & quantum in univerſum dici fufficit, dixerimus , etiam opera Dei illuftriora, in quibus prophetiarum veritas hactenus comperta eft,delibemus (Nam eorum pertractatio & omnium partium ex prænunciationibus demonftratio, libri materia foret) ut faltem rudioribus ſuggeramus aliquas pharos , de quibus in lectione oraculorum Dei cogitent. Nam qui ſemper hit puer, & nihil ſciat eorum, quæ aéta funt, ad eum non major utilitas redibit ex iis, quæ faftis impleta funt, quam impletionem Apocalypfis apertionem Sigillorum indigitat) quàm ex iis , quæ necdum ſunt impleta. Redibit enim fine dubio femper utilitas ad eos , qui legent , etiamfi multa eorum , ut factis impleta funt, ignorent. nempe ut, citra diſtinctionem perſona- rum , locorum , temporum, Specierum, quæ regno Dei quæ item regno Diaboli deputentur, inter- nofcant: & in fimilibus (nam fimilia ferè femper accidunt) in bona confcientia ex officio judi- cent, confulant , agant , timeant , ſperent, gaudeant, gratias agant. Non tamen excuſari poteft Supina verborum rebus explicatorum negligentia in iis , quibus ætas & ocium diſcendi præbuit fa- cultatem. Neque hi plenam ex le&tis percipiunt utilitatem. Nam viva exempla, & multò magis implementa five pleræque prophetiæ hiſtoria & fortiùs afficiunt lectorem &auditorem, & veri- tatem Dei commendant, & Chriftum & Ecclefiam hucuſque demonſtrant: adeo ut non videatur expeétanda Judæorum aliorumque hoftium converſio niſi per faturam prædiétionis in faétis oſtenſio- nem. Animadvertant igitur rudiores, annon in iis, quæ legunt , iffa , quæ recenſebimus , à Deo prægnata obſervare poßint. Deſtructionem regni domits Jebu, & decem tribuum. Invafonem Sanheribi in Judæam, & Hierofolymæ liberationem, cum pæna Sanheribi. Deſtructionem Nine- ves. Ablationem ſceptri à domo Davidis, & captivitatem Babylonicam, deſtructionem urbis & templi; ſeptuaginta annos captivitatis; tranſlationem imperii ad Medos & Perfas; edi&tum Cyri de reducendis exulibus & templo reſtituendo ; anguſtias fequentis temporis ; quarti regis Perſarum Xerxis expeditionem contra Græcos; reſtitutionom templi & urbis Hierofolymæ ; tranſlationem imperii aš Macedonas; diviſionem ejus inter ſucceſſores Alexandri ; eorum lites de Syria & Ju- dæa; interim benediétionem & multiplicationem populi ; res geſtas inter Antiochum M. & Ro- manos; res geſtas Antiochi Ephiphanis; anguſtias populi & profanationem templi fub eo; libe- rationem Judæorum à jugo; eorum amplificationem & victorias contra vicinos ; nominatim Edo- mæorum adjunctionem ad fædus; Romanum imperium cingens Judæam; Chriſti nativitatem ex virgine fub cenſu, &tum cætera omnia, quæ de Domino Jeſu narrat Euangelica hiſtoria, tum aſcenſionem in cælos; effufionem Spiritus fan&ti in omnem carnem, nempe etiam in præputium ; at- que ita ceſſationem facrificii & muneris ; vocationem Judæorum ad tempus, in pace, per Apoſto- los ; & predicationem Euangelii in mundo ; excitatam per Fudæos & à Romanis perpetratam perſecutionem Chriftianorum ; bellum Judaicum & in eo interitum Templi & legis abolitionem @ populi partim excidium partim diſſipationem; poft decimam perfecutionem fublevationem Eccle- ha Chriftianæ & tandem pacem cum fubje&tione totius imperii, & introduktionem Beſtiæ hve mul- titudinis hominum animalium Ecclefiæ nomen gerentis, fidelibus circumfufæ , conſtituentis politiam mundanam & pro Ecclefia reputatæ , inque ea evečtionem Anti-Chriſti non fine occultis technis P R E F Α Τ Ι. Ο. technis Satanæ & deceptione ; in hypocriſi defečtionem multorum à fide, quam profeſſi erant , re- cipiendo Euangelium , ad aliud principium fidei & do&trinas dæmoniorum, tanquam fundamen- tum; certamina & manifeſtationes piorum ; eorumque coarctationem & redaktionem ad filentium : novam fundamentalis veritatis prædicationem cum perfecutione: perfecutionis coërcitionem: pa- cem & quietem Ecclefæ Euangelicæ : ejus labes : bellum ob religionem excitatum. Peritiores re- rum & diligentiores pericopas, quæ horum quædam figillatim non fine ænigmatis explicant , præ- cipuè quæ totum regnum Beſtiæ & hiſtoriam reformationis & magnæ anguſtiæ poftremò exantlande veluti in ſpeculo proponunt, veſtigabunt & colligent, in iiſque ea, quæ quotidie in variis regnis fiunt, quæque nunc nos turbant, quærent & animadverſa apud animum ſuum reponent, & pro occafione fe iis verbis , quæ Scriptura præit, confolabuntur , neque diritate mali, quod impende- re videtur, conſternabuntur, Deo animam fuam commendantes. Ne illud quidem nolim quæri, quare Apocalypſis res Novi Teſtamenti in ſeptem periodos partita fit? Annon id fit juvande memo- rie, facilitatis oftendendæ , & quia in Vet. Teſtam. non rarò quaſi ſeptem verbis, velut in ferto, omnis fumma præcipuorum operum Dei in regno Chriſti explicatur. Hæc, amice Leftor, in veſti- bulo tecum communicanda judicavi, quæ tironibus hujus Jžudii , quorum ratio fingularis habenda eſt, non inutilia fore ſpero ; quibus tamen, qui exercitatiores ſenſus habent, non valdè indige- bunt. Nam ſcriptura iis fufficit. Porro omnibus, qui Eccleſiam Reformatam oderunt , fi rationibus Dei ſe non patiantur duci , hæc ea mente propoſita eſſe volumus , ut fciant , fibi neceſſitatem eſſe impoſitam, ut ex Scriptura ſuas opiniones , & violentias omneſque conditiones nobis fortius clarius que demonftrent , quàm à nobis Ecclefiæ Chriftianæ veritas & conditio ex hiſce prophetiis explica- ta eft ; aut Scripturas ad eam demonftrationem inutiles eſſe, nihilque à nobis pro Regno Chrifti & contra ipfos probatum effe ac probari potuiſſe, evincant. 1. Theffal. 5: 19. 20. TO II N E T M A MH Σ Β Ε' Ν Ν Υ Τ Ε. Π Ρ Ο Φ Η Τ Ε Ι Α Σ Μ Η 'Ε Ξ Ο Υ Θ Ε Ν Ε Υ Τ Ε: Om0000 qorosado H O- Fol. 1 HOS E AS. CAPUT I. HI nibus convenire putamus , fi dicamus , à morte Jaroboa- Titulus & Rubrica totius Prophetiæ. mi II ad initium Ezechiæ effe annos ſexaginta. Nam poft Jaroboami finem regnavit Ullias annos 37. Jothamus 16. Verf. 1. Verbum Jehove, quod fuit ad Hoſeam fi- Achafo quidem etiam tribuuntur anni 16', fed ejus duode- lium Beeri in diebus Uſſia, Jothami, Achazi, E- cimus eft viceſimus ab initio Jothami. Vid. 2.Reg:15:30. Zechia; regum fude: or in diebus faroboami filii & cap. 17: 1. Sive autem Hoſeam juvenem incepiffe pro- Joas regis Iſrael . phetare dicamus, five paullo adultiorem , tantuni tempus & amplius in miniſterio exigere potuit. Prima Prophetia S.I. I c eſt 1. Genus orationis. ei commiffa effe videtur, quum generationi aptus effet & II. Cauſa principalis. III. in de matrimonio cogitaret. Juvenis Propheta exemplum gedice. I Ý. Tempus editæ pro- præbet juvenibus , fanctificandi juventutem ſuam , & eam phetiæ. confecrandi Deo, non Vacunæ aut Baccho; ut fiat quod $. 2. I. Genus orationis: Verbum eſt Joëlis 3 : 1. juvenes veftri viſiones videbunt. five Sermo. Ita appellantur in $.4. Regum contemporaneorum hiſtoria perutilis eſt Scripturis ſententiæ continentes ad cognofcendam mentem prophetix. Poteft hîc animad- rationem & conclufionem inde verti ſtatus Ifraëlis Politicus & Eccleſiaſticus. Pater Ja- deductam, ad ducendum auditorem. Eft ubi nogomorra roboami Joas urbes , quas Chafaêl ceperat, è manu Ben- tiocinationem vel aággy, hoc eft rationem notet. Etymolo- | hadadi ſecundi receperat . 2. Reg. 13: 5.25. Jaroboan gia enim , quæ uſum habet in Chaldaiſmo , & veftigia in | reftituerat terminum Ifraëlis à Chamatha five Antilibano derivatis in Hebraiſmo, importat ductum. Verbum Jeho- ufque ad mare deſerti. 2. Reg. 14:25. & reftituerat Da- ve appellantur præcepta ipfius , ſed & promiffiones & maſcum & Chamatham Judæ in Iſraêle. ibid. verf. 28. comminationes & teftimonia ipfias. Eft in illis ratio Florebant igitur res Ifraelitarum. Quò injucundior ſine & fapientia , quæ ad conſcientiam poflit manifeſtari, qua dubio fuit fermo prophetarum Amoſi & Hoſeæ omnia a- illa inducatur & ödhañ zou in viam veritatis & vitæ. trocia prædicantium. Quod ad conftitutionem exercitii $.3. II. Caufa principalis Jehovah. Indefinitè hoc religionis attinet, in Iſraele via Jaroboami primi coleba- accipiendum eft , quoad perſonas divinas. Is, qui eft, tur, à qua Jehu proavus fecundi non defcivit. In Judæa quique eſt quod eft, & fit, quod eft, verbum fuum popu- | Ullias & Jotham rectum fecerunt, fed ut Amazja hujus lo deeſſe noluit, quo ipſis manifeftaretur , quis fit: & avus, hoc eft non animo integro. Nam Amazias ad deos quis fieri vellet populo fuo. Sed & figillum veritatis pro- filiorum Seir deflexit , Ulljas Sacerdotium attrectavit , phetiæ eft , eſſe à Deo, qui non mentitur, neque pæni- , (quod tamen non fecit Jotham. 2. Chron. 27: 2.) & ſub tudine tangitur. Non poterat homo illa comminiſci, quæ his manſerunt celſa, h. e. fana & altaria Deo erecta extra exponunt myſterium regni cælorum. Infra cap. 12:6. templum Hierofolymitanum, 2. Reg. 15: 4:35. & po- nomen hoc Dei inculcatur, ut figillum dictorum ejus. | pulus corrumpebat ſe. 2. Chron. 27: 2. Voluerunt igitur Quæ autem illius dicti ſit emphaſis., ex Exod. 3: 14. videri valde religiofi & devoti: tantùm abeſt, ut æquo & cap. 6: 2.3. 34:6.7.8. Num.14: 18. Nahum, 1:2.3. animo potuerint ferre redargutionem prophetarum, co- diſcere eft. & de nomine 1717' plura dicta à nobis funt in rum religionem pro impietate infectantium. In ea ide Conſid. ad Ultima Mofis $. 22. ad 27. & $:791. ad 803. 10genoceie typus eft corruptelarum fequentis temporis. Unde Hoſeas paflim in accuſatione ætatum ſuccedentium $.4. III. Canecía ſignificatur iftis; Fuit ad Hofeam eo utitur. In uno exemplo omnis ſuperſtitio ſimilis præ- filium Beeri. De patre nihil nobis conftat , fueritne & ipfe damnatur. Achaz fuit impius & idololatra. Ezechias ex Propheta , annon. Illa eft Judæorum ſententia, an tra animo Deum coluit, & religionis exercitium ſecundum ditio ? HOSE Æ nomen eft & illius , qui eranegdéance de legem reftituit, falſi cultûs inſtrumenta amovit. Amoſum *Icegina. Et Hoſeas ultimus rex Ifraëlis fuit. Salutare no in Ifraele five regno decem tribuum docuiſſe , conftat. men etiam ab eo , qui ſalutis particeps non eft, geri po- | Hoſeas ubi prophetaverit, incertum eſt. Implementa fua- teſt. Sonat quaſi dicas Serva, idem quod Hofianna. Ho rum prophetiarum quædam ipſe vidit. ut in primo capite ſeam primum, qui & Iehoſua, typum extitiſſe Servato- animadvertemus. Forcallis & decem tribus deportatas vi- ris, extra controverfiam eſt. Propheta hic fanè , ut ty dit Ezechiæ anno fexto. pus Dei & Chrifti Servatoris, proponitur cap. 1:2. 3:2. $. 8. Prophetia Hofeæ omnia tempora amplectitur in- Fuit verbum Dei ad ipſum. hoc eft, Deus ipfi per inſtin-de á Jaroboami ſecundi regno uſque ad finem mundi, & &um fpiritus , fortè etiam per ecſtaſin , aut inſomnium , Ecclefiæ eventura in omnibus temporibus tum certamina hoc verbum publicè promulgandum intimavit. tum bona ediſſerit. Stilus, fi quis alius , conciſus & fuc- $.5. IV. Tempus publicatæ prophetiæ oftenditur cinctus eſt. Quò majore ponderatione fingulorum opus per indicationem regum contemporaneorum. Sunt reges eft. Judæ quatuor : Ifraëlis unus. Quare autem non cæteri re S. 9. Prophetiæ partes ſunt feptem; quarum oryxelod geș Iſraelis ponuntur : Fortaffe , quia non habentur pro tota hiſtoria ſequentium temporum luculenter ob oculos regibus , fed pro furibus. vide cap. 1:4. &7: 1. colo ! ponitur. Prima eft cap. 1. & 2. Secunda cap. 3. Tertia penult. cap.4. Quarta cap. 5. & 6. Quinta cap. 7.8.9. & 10. $.6. Súyxegva fuit Hoſeas Efaiæ , Ainofo & Mi- Sexta cap. II. Septima cap. 12. 13. & 14. chææ. Amoſus fub Jaroboamo II etiam prophetavit ; ſed non memoratur, ipſum ſub ſucceſſoribus Ulliæ phetaſſe. Michæas ſub Jothamo, Achazo & Ezechia do- Prima mese gen cap. I. & 2. cuit. De Eſaia non legimus , quòd fub Jaroboamo II prophetaverit . Igitur Hoſeas & Amoſo contemporaneus $. 10. Prima periocha diſponit ordine tempora I.ad fub Jaroboamo & Uffia; Efaiæ ſub Ullia & reliquis ; Chriftum. II. ad confummationem feculi . Habet ea Michææ fub Jothamo, Achazo , & Ezechia. Longævus perpetuam parabolam uxoris tum adulteræ tum legi- igitur fuit. Junius minimum tempus minifterii Hoſexfa- timæ , five integræ , tum liberorum nothorum & ge- cit annos quadraginta tres. Nos fatis cum Scripturæ ratio- nuinorum. Quæ & in proverbiis Solomonis frequeng A eft , & S. 1593; pro- 2 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 14. eft, & in Eſaiæ 57. & in Apocalypfi & alibi. Sed Hofeas, Quemadmodum fi quis cum fcorto habitet & cum filiis . fic agit, ut Ifraëlem nunc confideret ut adulteram, nunc fcorti , ita Jehovah habitat inter filios Ifraël; quia & pu- ut integram conjugem. In quo partim fynecdoche eſt, blicè (quafi cætu, qui matris inftar habet ) & privatim dum toti tribuit , quod eft maximæ partis; partim figni- ſinguli (qui funt ut filii: five malimus per matrem intel- ficatur converſio electorum. ligere cætum præſidum populi, qui patres folent appel- $. 11. Pars prima prime mesogña eſt prophetia veſtita | lari, per filios privatos five diſcipulos ) ſcortantur, h. e. figno habens 1. Accuſationem populi de ſcortatione. ab amore & timore mei defecerunt ad alios Deos. Hæc verf . 2. & 3. p.p. II. Denunciationem judiciorum in tri- accuſatio eſt. quam fequitur repudium nunciandum yſ. 9. bus gradibus & temporibus. Primus gradus eſt ýf. 3.4.5. Conjunctio Dei cum hominibus eft ut conjunétio conju- Secundus yerf. 6.7. Tertius verf. 8.9. gum in matrimonio ; dum , indicibili myfterio, ipfi uni- tur, & in communionem bonorum venit anima electa , I. Accufatio. & filios Deo educat. Vide Hof. 2: verf. 21. 22. Ubi vocatio eft ad amicitiam & communionem Dei, ibi eſt Verf.2. Initiò locutus eft Jehovah ad Hoſeam , ea obligatio amandi & timendi Deum folum (quæ eft fpiri- tualis águéia & exeqoutons tanquam columbæ. Matt. 10:16. Hoſeam tibi minam ſcortationis & natos ſcortationis. Nam non Cant. 6: 8.) & ipfi quærendi filios. Qui eo ul- que profecerunt in cognitione Dei, ut afſenſi ſint voca- ſcortando ſcortatur terra ne ſequatur Jehovam. tioni per gaudium , & velint haberi ſponſa Dei, fi igno- Verf . 3. Et abiit o accepit Gomeram filiam Di- rent verum fundamentum, & verain jg dogies fidei non blajim. habeant, qua ipſi inſeparabiliter conſocientur ; contra verò imaginentur ſibi, Deum alium eſſe, & aliis amicis S. 12. Veterum quidam exiſtimarunt, primo loco di- | oblectentur & placere velint, alioſque timeant , fcortan- ci, quod Initiò , in comparatione prophetarum, qui eo- tur & fedus Dei fui deſerunt, & quos ad eandem men- dem tra&tu temporis prophetarunt, Deus per Hofeam lo- tem educant , ii ſunt filii fcortationis , five filii meretricis. cutus ſit. R. Solomoh ſic vertit: Quo primùm tempore $. 16. Prophetæ obſequium , ut cum Chriſto, ceu locutus eſt Dominus ad Hoſeam five per Hoſeam , tum dixit unus puerorum ipſi datorum, fieret popularibus in fignum Dominus ad Hofeam. Sic eſſet ellipſis literæ 2 & voculæ & prodigium, Efai . 8: verf. 18. eft, quòd duxerit Go- men , & Vau effet conſecutivum. Sed poteſt ninn effe credecew, confummationem , ut ſignificet, Populum men- meram. Nomen ejus poteft videri onusculinór. Nam notat adverbium , ut 137 Pfalm. 120: verf . 6. Poteft hoc mo- furam fornicationis impleviſſe. Filia Diblajim. Eft alio- do videri eſſe comparatio ad pofteriorem prophetiam ejuf- qui affine nomen immanis deſerti. Ezech. 6: verf. dem, Hof. 3 : verſ. 1. Phraſis locutus eſt in Hoſea; poteft Dabo terram vaſtitatem maximam pre deſerto Diblatka. explicari de alloquio. Vide 1. Sam. 25:39. Et allocutus Scortum hoc myfticum , populus Ifraëliticus, ex my- eſt Abigajil. Confer Num. 12 : 2. 6.8. ubi colloquium | ſtico deſerto, id eſt mundo originem habet. Ezech. 16: Dei cum Moſe. Zachar. 1: 4. 9. 13. 14. Angelus collo- verf. 3. Vena tua & origo tua ex terra Cananæi eſt, pater quens mecum. Phraſeos tamen ea efficacia eft, ut, quando | tuus eft Amorrhæus, & mater tua Chittaa. de Dei colloquio agitur , illuminatio interna & obfignatio ad cor intelligatur. Sæpe connotat miniſterium ſermonis II. Denunciatio judiciorum. Dei ad homines perferendi. 1. Reg. 22 : 27. non locutus eft in me. h. e. per me. Heb. 1: 1. Cu tos megońsous, cv yr. Gradus primus judicii. $. 13. In prophetiæ parte prima five Accuſatione Ifraë. lis eft mandatum de ſigno, & verbum explicans & appli- Verf. 3. - concepit & peperit ei filium. cans id fignum ; tum paritio prophetæ, cum nominum Verf. 4. Et dixit Jehovah ad illum ; Voca nomen quorundam emphaſi . $. 14. Deus non juflit Hoſeam fcortari neque ipfo fa- ejus ji Zreël. Nam adhuc parum eft, a viſitabo &to , neque in viſione ( quemadmodum Ezechieli & ſanguines fi reelis in domum Jehu; @abolebo re- Joanni librum comedendum porrexit) quippe I. ſcorta gnum domûs Ifrael . ri & in facto & in viſione atque imaginatione peccatum Verf.5. Et erit in die illo, o frangam arcum Ifraë- eft. Sed reſpondebis, Deojubente , nihil turpe eſt. Et nos. lis in valle. Iizreel. dicimus , nihil Deus præcepit , nifi quod honeftum eft : nec a jubendo turpia , facit honeſta, que turpia ſunt. Sed d quia $. 17. Habes hîc fignum & prophetiam verbalem. fcimus , nihil Deum velle , nifi quod honeftum & cum ima- Signum eft in conceptione & partu filii : cui Deus nomen gine ipfius congruum eft, hoc præcipit , quod honeftum facit Ifreel. Ætas populi matura pænæ ad ætatem , unde eft. Hæc Hieronymus. quibus aſtipulamur. Deus , qui peccati exemplum & pænæ caufà profecta eſt, ut proles ſcortatores punit , non jubet fcortari. II. verba non co- ad matrem fe habet. Significatur igitur, mox ſecuturam gunt intelligere, id mandatum eſſe. III. id alienum fuiſſet ætatem , in qua Deus judicium fuum exſerere incipiat. à ſcopo Dei. Nam voluit Deus, ut propheta ſuſtineret Sexus maſculinus notat robur populi, in quo illum pæna perfonam ipfius , & ipfius amorem ac cohabitationem cum deprehendit. populo fcortante demonftraret. Sed Deus jubet vel in fa $. 18. Nomen factum proli ſumtum eſt à nomine urbis, &to vel in viſione ducere uxorem, quæ ſcortata fuerit, ubi reatus contractus eft, & pæna fumenda erat. Sed infra atque ita dubiæ fidei fit; ut etiam filii ab ea ſuſcipiendi fu- in hoc nomine ſpectatur etymologia cap. 2: verſ. 25. Nam fpecti ſint, ne fortè fint aliorum. Ita R. Solomoh 2'92 | de verſ. 2. & 24. cap. 2. confiderandum eſt, annon po- Hpambiguum , nothi, an ſui fint. Mirum eſt, virum tius analogia cum Iizreel notetur. honeftum ducere ſcortum , fed non peccatum. Et Salmon $. 19. Prophetia verbalis explicat in hac parte judi- duxit Rachab, quæ régun fuerat. Matth. 1: 5. Si fic cii I. imputationem culpæ ; nimirum effufi fanguinis accipiamus , ut jubeatur fcortum cum liberis ſcortatione Ifreele. Is fanguis Nabothi, 1. Reg. 21: verf. 1. pofte- antè quæſitis domum recipere, is ſenſus erit émeréseqQ. rorum Achabi & Iſebelis; Ahaſiæ & agnatorum ejus , Noftri volunt, eſſe parabolam meram. Nos non decerni 1. Reg. 9: verf. 15. 27. 30. 36. cap. 10: verf. 6. Quan- mus , utrum in re, an in ecftafi & viſione, an in verbo quam Jehu juſſu Dei illos occiderat, Deus tamen im- ſolo parabolicè hæc accipienda ſint. Ad ſcopum prophe- putat eum fanguinem , ut innoxium, imò & fanguinem tiæ perinde eft. Quid fi notetur ſcortatio ſpiritualis? qua- Nabothi ab Achabo effufum, domui Jehu, quia is com- fi dictum fit: Duc uxorem. fed fcito , te vix reperturum, municavit cum peccatis illorum. 11. duplicem ar- quæ integra fide in Deum fit. ticulum pænæ. Primus articulus eſt vifitatio fanguinis $.15. Ratio figni eſt Scortatio terre, hoc eft, populi Ifreel in domum , hoc eſt , pofteros Jehu. qui inftru- habitantis terram, à Jehovah. Plena fimilitudo eft hæc. mentum fuerat judicii Dei , fed non animo integro in ftatu, Ι Ν Η Ο но S Е Е СА Р. І. 3 1 2 $ 1 1 1 ftatutis Dei ambulaverat. 2. Reg. 10:31. Pænæ tem- | gelium profefli frangatur , fed viciſlim gentes inteſtinis pus. Adhuc paullum. Non diu erit. Ergo non diu ante cædibus conterantur. Vide Efai.9: verf. 3. Ezech. 38: mortem Jaroboami ſecundi hæc promulgata. Amoſus, verſ. 21. quoad pænæ •modum , exprelliùs dicit cap. 7: verſ. 9. fiabo contra domum , hoc eft, pofteritatem Jaroboami Gradus ſecundus judicii. cum gladio. Zacharias abnepos Jehu, filius Jaroboami , fexto regni menſe à Sallum interfectus eft. 2. Reg. 15 : Verf.6. Et concepit iterum, e peperit filiam: cui verf. 8. Junius vult, eundem fuiſſe annum mortis Jaro- boami. Alii exiſtimant , Zachariam per annos aliquot dixit ipfi ; Voca nomen ejus Lo ruhámah: (h. e. fub tutoribus fuiſſe. Hoc fatis cum rationibus Scripturæ Non adepta eſt miſerationem) quia non addam convenit. Ita Deus peccata parentum viſitat ſuper filiis. amplius miferari domum Ifraëlis; ſed ferendo per- Exod. 20: verf. 5. Cum hoc articulo judicii connecti- feram in ipſos ſententiam. tur abolitio regni domus Ifrael, hoc eft, decem tribuum , fcil. ne fit impofterum Rex in decem tribubus. Non fta- Verſ.7. Et domum Juda miſerabor, & falvabo ipſos tim tollit ipſum populum , fed regnum in populo. Suc in Jehovah Deo ipſorum; o non ſalvabo ipſos arcu, ceffores Zachariæ fuerunt non Reges , ſed latrones & ty a gladio, a bello, cum equis car equitibus. ranni, regum nomine indigni , cap. 7 : verf. 1. partim ftatim occiſi, ut Sallum poft menſem, Pekachjah poſt $. 22. In phrafi verſ. 6. non addam miſerabor , fimile biennium; partim auxilio hoftium de rapinis fuorum em- eſt 1 Sam. 2: 3. Hof. 6:3. Efa.47:5. Subintelligitur to regnum tenuerunt, ut Menachem pater Pekachjah, mhux In eodem verſu feram dicitur cum ellipſi conjugati 2. Reg. 15: verf. 16.20. partim cladibus notabiles fue- Niva, quod notat perlat am ſententiam. 2. Reg. 9:25. runt , ut Pekach & Hoſeas , qui beneficio Affyrii vix tan- Solomoh Jarchi paulò aliter: Diſtribuam ipfis portionem dem regium nomen pauliſper obtinuit: calicis fui: ex Gen. 43: 33. $. 20. Secundus articulus pænæ eft Confractio arcus If- $. 23. Signum hîc eft in prole & ejus nomine. Proles raelis in valle Iiſreel. Tempus: illo die, hoc eft mox, fexu fæminino ſignificat , Ifraëlem non iri emendatum deinde. Optimè Hieronymus : Quando ultus fuero ſan- magnis iſtis plagis , ſed ſecuturam ætatem aliam æquè guinem fezrael: tunc in illa die & in illo tempore, Arcus fcortatricem, quanquam debiliorem & imbecillorem præ- Iſraelis vocatur robur & animus bellicofus cum terrore ad cedenti. Nomen, quod divino juſſu inditur, verbis Pro- infeftos continendum. Pekach annis viginti dominatus phetæ explicatur: Quia Deus propofuerit decem tribus eſt, valuitque copiis & animofitate adeò, ut Judæam in- non miſerari, fed in illos ferre fententiam. Illuſtratur hoc vaderet, & uno die duodecim myriadas interficeret , & per miſericordiæ explicationem , nimirum quæ eft in fan viginti myriadas in captivitatem abduceret, 2. Chron. 28 : lute. Quæ falus reſtringitur ad Judam; fed rurfus cum verf.6.8. Quare & Efaias ei vip á gambcov, alacritatem, limitatione. nimirum ut ei quidem addicatur ſalvatio inz ftrepitum & triumphabundam animoficatem attribuit, Domino Deo ipſorum , fed negetur falus per arcum, gla- cap. 8: verſ. 6. & vulgò Arcus Iſraelis haberi potuit. dium, &c. Řes oraculo hoc fignificata eft ifta, Deum quem tamen Efaias titionem fumigantem nominat , cap. 7: | beneficium vocationis, quo hactenus ipfos cum reliquis verf.8. Hic arcus fractus eſt à Tiglath Pileſere rege Affy- tribubus dignatus fuerat, illi ætati , quoad maximame riæ, quem Achaz conduxerat , 2.Reg. 16: verf. 7. partem, & eorum pofteris ( exceptis reliquiis parvis) cap. 15 : verf. 29. Vide & Efai. 8: verf. 4:23. Notan- | deinceps negaturum, eoſque à conſpectu & à terra fua, dum autem eſt, in illo incepiſſe arcum Ifraëlis totius fran- in qua vocatio illa peragebatur , abjecturum, & ita il- gi, & poftea Ifraëlitas nihil feliciter bello gefliſſe, nifi los, ut reliquas gentes, à ſalvatione per Chriftum abdi- quòd Ezechias Palæſtinos fubegit Gazam uſque. Quod caturum , eofque fub inobedientia conclufurum. quod attinet tempus notatum Eſai. 7. verf. 8. Intra fexaginta fa&tum in deportatione decem tribuum in Aſſyriam. & quinque annos conteretur Ephrajim , ne fit populus, 2. Reg. 18: verf. 9. 10. 11. Aftrinxit igitur illam fal- Illi anni computantur à fine Jaroboami ad Samariæ exci- vationem, quæ patribus promiſſa erat, Judæ. Hæc au- dium. A morte Jaroboami ad initium Pecachi, qui20. tem ita accipienda non funt , quaſi nulla fpes fit etiam annis regnavit, ſunt anni 35. Pecacho ſucceflit Hoſeas, poſteris illorum communionis in ea ſalute. Contra eft qui regnavit annos novem. Jerem. 3: verſ . 18. Ilis diebus ibunt domus Judæ ad 9.21. In valle Iiſreel. Kimchi hoc putat dici, quia ſe domum Ifrael , du venient unà ex terra Aquilonis ira des regni fuit in urbe lifreel. Junius, ob convallem Iiſreel. | terram : quam hereditario jure poſſidendam dedi patria Foret hæc texv6rogice . Convallis lifreel prope Bethſea- | bus ipforum. Sed tamen non eft eorum alia ratio , 2 quàm nem five Scythopolin eft. Vide Jof. 17. verf. 16. 1. Reg. cæterorum gentilium. Rurfus ne hæc quidem mens cap.4: verſ . 12. Facilis in eam tranfitus ex Transjordà eft , quaſi Juda non fit caſurus in fimile judicium. A- nenfi regione. Nam & Midjanitæ tranſito Jordane in ea | liud enim cognofcemus in cap. 2. Sed quod non fit caftra metati funt. Judic. 6:33, ubi à Gideone profligati ceffatura tribus Judæ , antequam veniat Dominus Deus funt, cap. 7: 1. Cæterum Allyrius Gilead & Galilæam ipforum ad ſalvandum ipfos. Et quòd eam tribun & terram Naphthali, hoc eft totam oram maris Genne fit viſitaturus in terra ſua. Id cap. 2. declaratur , & fareth , fub Pekacho cepit & incolis ſpoliavit. In pro- conſentit cum Prophetia , Geneſ. 49: verſ. 10. Non pinquo illius maris eſt ea convallis inter montes Gilbox | recedet fceptrum à Juda legiſlator è medio pedum & Hermon. Urbes qua fugerunt Madianitæ , Judic. 7: | ejus , donec veniat Siloh, cui eft obedientia populo- verf. 22. 24. prope funt Janocham in tranſitu Jordanis rum. fitam. Hieron. Iezrael eft juxta Maximianopolin (ea S. 24. Porrò quòd eam falutem limitat , id maxi- dem eft Bethſean ) prope eam ſunt campi latiſſimi de val mam emphaſin habet. Vera falus eſt ea, I. qua homo lis magnæ vaftitatis , que protenditur plus quàm decem peccator à reatu & accuſatione legis ſervatur per da millibus paffuum. Ibi ab Affyriis cæfus Iſrael . Saulus sectorpon vópex primogeniti fratris ( quod confummatur quoque circa eundem locum cecidit . 1. Samuel. 29: in paifionibus ) tanquam per ſacrificium boni odoris , verf. 1. collato Judic. 7: verf. 1. Ergo is locus ad judi- quo fanctificetur Deus juſtificans impium. Eam attri- cia in hoftes Dei edenda fatalis fuit: fignificavitque Deus, | buit Jehova Deo ipforum. Si dixiſſet , Salvabo eos per ſe jam Iſraelitas pro hoftibus fuis , quales Madianitæ , ha me ipſum, eadem eſſet emphaſis, fecundùm analogiam bere. Eodem modo vallis & mons Megiddo fatalis fuit, Teftamenti. At nunc quando dicit , Salvabo ipſos in in eodem tra£tu; ubi Joſias cecidit. de quo Zachar. 12 : Jehovah , ubi Jehovah de Jehovah loquitur , perſpi- verf. 11. Apocal. 16: verf. 16. quo in loco fine dubio fi cuum eft, mittentem & miflum , donantem & donum gnificatur , Deum hoſtes Eccleſiæ in tale bellum congre- diftingui. Etiamſi enim quandoque evidentiæ caufa no- gaturum , ubi quidem cadant capita, & arcus populi Euan men repetatur, ubi aliàs pronomen poni folet A 2 7. & 1 0 1 11 le es m -12 ES TA 0 115 ti IS 1 1- 71 Il- un ut 9 Luc.3 14 4 COM M E N T A R I US Deut. 30: 6. Luc. 3. verf. 19. I. Sam. 12 : verf. 11. nihilominus ta ve denunciationem judicii: nimirum quòd Deus fit abi. men hîc nulla talis cauſa eft, fed illa fola , quòd falus alia turus ab illis , quòd ipſum non fint habituri. nimir. ad non eft, quàm ea, quæ per Filium Dei miffum in car tempus. Hoc enim tum promiſlio ſalvationis , verf. nem, auctorem federis, procuratur. II. qua homo pec- tum quæ ſubjiciuntur, cap. 2 : 1. oftendunt. Phrafis, 7: cator regeneratur & Filio Dei per ſpiritum Dei inſeritur, effe alicui , legitur & alibi. Vide Pfalm. 56:10. Hoc no- & inſertus fimul à ſervitute & anguftia ad libertatem & vi, quòd Deus fit meus. Cant. 2:16. Dile&tus meus meus lætitiam perducitur. quæ eft circumcifio cordis promiffa eft, & ego ipſius. Ezech. 16 : verf.8. Et facta es memo Pfalm. 119: 94. Tuus ego, ſerva me. Hîc indicatur abla- 9.25. In Jehovah. Particula hæc in ſignificat unita- tio templi cum arca , ut throno Dei, (Nam in nube tem donantis & dati. fic 2. Corint. 5 : 19. Deus erat in parebat ſupra operculum , inceshesov. Levit. 16:2.) in Chrifto mundum reconcilians fibi. Et Chriftus vocatur vir ductionem in terram. Jerem. 3:16. Non dicent amplius , captivitate Babylonica. Neque arca eſt reſtituta poft re- quidem, fed proximus Deo , Zachar : 13: 7: hoc eft. Arca federis Fehova , neque aſcendet in cor , neque recor. unam habens cum Deo naturam, & ipfi æqualis . Hoçe, dabuntur ejus , neque viſitabunt , neque fiet amplius. Ita nim infinuat to niny, ex noy? Jehovah, in quo Jehovah ante Chriftum non fuit reſtituta osesvocis inhabitatio Dei Salvat. fic memoratur Daniel . 9: 17. Fac lucere faciem per nubem. quanquam Deus per Haggæum cap. 2 : 4.5. tuam fuper fanciuario tuo devaſtato , propter Dominum. ) teftaretur, fe cum Verbo & Spiritu fuo effe cum ipfis, a- Sed confer Efai . 37:35. Propter me & Davidem fervum lio modo. Quemadmodum & Chriftus aliâs dicit, fe a- meum. Hæc eft veri nominis Salvatio , cujus ſalvationis biturum, à diſcipulis , nimir. quoad aſpectabile organum particeps ab omni miſeria ad veram beatitudinem trans- & templum corporis ; alibi , fe femper cum ipfis futu- fertur: rum : ita in V. T. præfentiam ſuam in fymbolo fuftu- $. 26. Ei opponit falutem , quæ fit per arma bellica, lit, præſentiam gratiæ non negavit ſuis. Nam & in ca- quam negat. Subinnuit oraculum ; conatus bellicos po- ptivitate Prophetas dedit. Interim ut ex hac prophetia puli in caflum cafuros , & talem non effe falutem, quæ conſequitur non reftitutio oznócews illius , quæ fuerat in promiffa erat. Unde vehementiflimè falluntur Judæi ex- templo Solomonis ; ita ex eadem conſequitur occultatio fpectantes regem & regnum terrenum, ut armis corpora- faciei ab illis, qui ſalvationem Fude præſtitam per Chri- lis militiæ ſerventur ab hoftibus fuis. Ex ea cauſa igitur ftum erant negleuri. evenit impofterum ; ut Juda bellum tentans fruftra eſſet, & ex anguftiis fuis armis non vindicarentur: Si igitur captivitate Babylonica , hîc effe fermonem. Ei verba $.29. Ordo retuin probat, non alia de re , quàm de quis contendat , hanc prophetiam impletam videri in E- exactè quadrant. Et quum verfus 7. manifeftè feparet Ju- zechia , fub quo Deus Judam falvavit per feipfum ; dam & Ifraélem, quoad exercitium miſericordiæ, quæ Efa. 36.& 37. dicam: Verba Prophetæ effe magnificen: feparatio tempore Ezechiæ primum ſpecimen habuit (de tiora, quàm ut in unius temporis liberatione & quidem temporali debeant videri completa. Ante omnia debere bitare, quis gradus judicii verſ . 10. deſignetur. Neque quo conſentiunt interpretes ) mirum eft, ullos poffe du- intelligi falvationem, per quam miſericordia Dei exerce- tur, quæ neceffaria eft etiam, quando homo ab hoftibus poteft verf.6. de abductione fub Pekacho facta intellia corporalibus non premitur ; à cujus communione exclus : Nam major pars regni fub ejus ditione manfit ; quod fuit miſericordiæ cujuſdam. Atqui dicit , non miſeras dit decem tribuum ætatem illam & ejus pofteros. Cum bor. ea autem ſalvatione ſecundariò debere intelligi liberatio- nem à neceſſitatibus corporalibus ſine arcu & gladio , &c. $. 30: Abarbenel mirè conturbat hanc prophetiam. Earum liberationum ſpecimen fuiffe ereptionem è manu Nam in primo gradu conjungit Domus Jehu deletio- Sanheribi : Poſtmodum ereptionem è captivitate Baby- nem, & abolitionem regni decem tribuum, & deportas lonica, Zachar. 4: verf. 6. quum interim malè ceflifiet tionem Babylonicam. quippe per Arcum Ifraëlis vult Joſiz bellicus apparatus, & filiis ejus rebellio contra Ba- intelligi tribum Judæ. Sed non video , quomodo tri- bus Judæ poffit vocari Arcus Iſraelis eo tempore, quo bylonios. Deinde ereptionem è manu Antiochi, quæ, licet parum auxilii habuiſſent, Daniel. 11: 33:34. di- decem tribus abductæ erant. Non omittit difficultatem à tempore , quòd , quum templum Hierofolymitanum vinæ tamen potiùs potentiæ fuit. Dehinc, falvatione ve- râ jam factâ per Chriſtum, fuftulit Deus equum & cur- exciſum fit annis (ut ipfe numerat ) 137. (ego numero rum, Zach. 9: $f.10. in bello Romano. 'Sequentibus 133:) poft Samariam , quomodo poflit dici Die ille? in temporibus Eccleſiam mirabiliter conſervavit & liberavit Reſpondet , reputari tempus parvum comparatione fæpiùs : noſtro etiam tempore ſic , ut eft Efa.59:16. diuturnitatis exilii. Sed quis jubet nos id tempus com- Deut. 32:36. parare cum longitudine exilii? Et, in valle Iiſreël, in- , Gradus tertius judicii. eadem menfura, qua viſitata ſunt peccata Achabi in valle Iiſreël. Ita abit å fimplicitate. Deinde nulla compara- tio eft inter pænam Achabi & deportationem Babyloni- Verf.9. Et ablaktavit Lorubamam, a concepit o cam. In ſecundo gradu ponit reductionem Judæorum ex Babylone , cujus reductionis non fint factæ participes peperit filium. decem tribus. Verba, quæ ibi ponuntur , manifeſte re- Verf. 10. Et dixit; Voca nomen ejus Loammi (h.e. fragantur huic applicationi. Non pergam miſerari , ſed Non populus meus ) Nam vos eſtis non populus pronunciabo contra ipſos. Illi hæc valent : Non iterum meus, cego non ero vobis. ſive denuò miſerabor ipſos , ut Judæ tribum , ſed manum efferam illis , five jurabo ipfis. Quæ explicatio contor- $.27. In prophetia hac fignum eſt filius, Ætas valida ta eft , ut patet. Ipfe aliam propofuerat coli poftremi & fortis. Additur tempus conceptionis, poftquam abla- expoſitionem per N??? numquid. q. d. putaſne condona- étaſſet filiam. Per hoc , ni fallor, fignificatur aliqua bo ipfis ? hoc eſt, non condonabo ipfis. Sed quia vide- moralongior. Nam Domus Judæ ſub Ezechia, Martaffe, bat hanc expofitionem fententiæ ipſius refragari , ideò Amone, Joſia, & filiis ejus aliquantulum ftetit poft de rejicit. Tertium gradum facit Abductionem Judæorum portationem Affyriacam. Anni ſunt centum triginta in captivitatem Romanam. Igitur in capite fecundo fi- bi permittit de futura , quam fomniant , redemtione, $.28. Nomen , quod inditur proli s applicationem ha- quævis fingere. Sed clara prophetia eſt. in ſecundo gra- bet in verbis Dei duplicem. I. per damnationem. quod du eſſe abruptionem miſericordiæ erga decem tribus: & ipfi fint non populus Dei. q. d. quidvis aliud potiùs , quàm in tertio gradu demum primam ablationem oknyárows; populus Dei. Vos. hîc non ampliùs dicit , domus Ifrael, quæ fuit in templo primo & non in fecundo. Non ante ut antè ; fed univerſaliter Vos. II. per declarationem fi- nec pòft orývocis fuit ablata à Juda, quàm in captivitate Baby- בְּאוֹתָה מִדָּה נְשִׁפְקְדוּ חַטאת אַחְאָב בְּעֵמֶק יִזְרְעֶאל , terpretatur tres. Ι Ν Η Η Ο S Ε Ε CA P. I. II. S pænitentiam: Babylonica. Interim fi Deus in captivitare Romana de- tiam, Vos eſtis non populus meus , & ego non ero vefter, claravit, ut declaravit, Judæos non eſſe populum ſuum , nimir, quia ſcortati ſint à Deo fuo dante ſemini promillio- quomodo Judæi noftri temporis fperant fe in fide illorum, nis adoptionem filiorum , & eum non agnoverint. II. quo- quos ea calamitas damnavit , falvos fore ? quam egerunt | modo interim Deus egerit cum ſuis. & III. quæ defecto- rum futura ſit reaſſumtio. Hæc autem methodus à noftra $.31. Ad extremum dico, fi neceſſe eſſet ſequi Abarbe- tantillum diftat, quòd, quum habeant judicia Dei initia nelem in primo gradu, & ibi per Confractionem arcus Ifrae- & confummationem, noftra quidem in fingulis gradibus lis intelligere captivitatem Babylonicam , nihilo magis ípectatipſa initia, ſed conſummationem trahentia, velu- poffet obſcurare prophetiam hanc, ne ex illa intelligatur ti fractionem virium bellicarum fub Pekacho, poft quem Jalus ante captivitatem Romanam . eſſe facta per Chri- conatus bellici quò majores , eò infeliciores fuerunt: ita ftum. Nam in fecundo gradu cum miſeratione domús , ut bellum cum Nebucadnezare ceſſerit infeliciter , & fic Judæ conjungitur Salvatio eorum in Jehovah Deo ipſo- deinceps : Non ero veſter, primò auferendo oxáu wory fu- rum. quæ in ſua veritate & emphaſi neceffariò accipienda per arcam; quam fequitur exterminatio ex Eccleſia, quæ eſt. Neque permittunt Prophetiæ , reftitutionem ex ca- eft domus Dei, in qua Deus habitat per ſpiritum ſuum. ptivitate Babylonica & Miffionem Chrifti feparari. quod Contra altera methodus confummatiora omnia intelli- etiam ex cap. 2. patebit, & ex ſequentibus periochis. $.32. Quòd fi in iftum modum ordinaremus prophe $. 33. Sed in methodo Abarbenelis hæc anomalia cul- tiam, tum cap. 2. haberet inkumov five declarationem , panda eft , quòd primum & tertium gradum pleniùs I. quomodo Deus proceſſerit ad ferendam illam fenten- ! ſecundum autem tenuius interpretatur. git. C Α Ρ U Τ 11. "H dò Pars ſecunda primæ periochæ agit de regno Chriſti uſque ad finem ſeculi. Habes hîc I. de dono filiationis. .verf. 1. II. de vocatione gentium , verf. 2. 3. III. de lucta Ecclefiæ cum Judæis & eorum judicio. verf. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. IV. de Eccleſiæ liberatione ex perſecutione. verf . 16. 17. V.de extirpatione idolo- rum & hæreſium. verf. 18. 19. VI. de pace danda inter multos hoſtes. verf. 20. VII. de Eccleſiæ purgatione five affixione ad nomen & fidem folius Dei. verf. 21. 22. VIII. de Ecclefiæ benedictione & amplificatione. verf. 23. 24. 25. res ſint, ex iiſdem meditationibus noftris ad ultima Mofis I. De dono filiationis. cognoſci poteft. Verf. 1. Et fiet numerus filiorum Iſrael ut are- Erit de 18 pog's evé ese pe@. Ita implendum erat, quoad ſe- $. 3. Multiplicationis modus per öğúp weg, indicatur. na maris, quæ non menſuratur , nedum ut nume men carnale , quod dictum erat Abrahamo , Sic erit retur ; ea fiet , loco ejus , quod dicebatur ipſis, Semen tuum. Geneſ. 15 : verſ . 5: In phrafi, non menſu- Non-populus-meus eſtis vos, dicetur illis, Filii Dei ratur neque numeratur , rectè obſervat Kimchius copu- vivi. ) milia, Efai. 5 : verſ. 27. & cap. 37:45.33. Pfal. 121: verſ. $. I. Ic verſus explicat , quomodo Deus 4 miſericordiam exerciturus fit non mo- $.4. Cum beneficio multiplicationis ſubindicat pro- erga tribum Judæ , ſed erga reli- pheta manfuram nomenclaturam Non-populus-meus. Huc- quias totius Ifraëlis poft exercitam fe- uſque enim, dum vocitentur Filii Dei vivi, diceretur veritatem in utramque domum in ipſis Non-populus, quippe nec arca, nec Cherubini, nec captivitate Affyriaca & Babylonica. oxývwors, nec ignis cælo demiſſus fuit in templo fecun- Notandum eſt hîc I. beneficium terrenum, multiplica- do. Solum hoc bonum fuit, exercitium externi cultus tio eorum , & quidem in terra. quod intelligitur ex & pædagogia legiſlatorum ſive legiſperitorum , ſecundùm verf. 2. aſcendent ex terra. I I. beneficium ſpirituale fi- prophetiam Jacobi , Genef.49 verſ. 10. Quod non liationis. quod illuftratur à contrario & minori. A con- fufficere ad populum Dei efficiendum , docet Malachias, trario, quòd, quum hoc beneficium accepturi ſint, re- facerdotes reos agens contemti nominis Dei. Et conftat, đè poſſit ipfis dici & di&tum fuerit, Vos eftis non-popu- Sadducæos fpem fidelium ſuſtuliſſe, Pharifæos clavim lus meus. A minori, quia non modd populus Dei, fed cognitionis abftuliffe, & propriam juftitiam docuiffe, & aliquid majus atque excellentius vocabuntur , Filii Dei legem non benè interpretatos eſſe , ac traditionibus fuis vivi. oneraſſe populum , & quidem in præjudicium legis. .S. 2. Quod attinet multiplicationem , ea prædi&ta eft Quid? quòd fub nomine ſociorum fubditi Romanorum, etiam à Moſe, Deut. 30: verf . 5. Et adducet te Jeho- & Idumæorum denique ſervi facti funt ? Igitur Efaias vah Deus tuus in terram, & hereditabis eam; bu bene- cap. 9: 2. Multiplicaſti gertem , non magnificaſti leti- faciet tibi & amplificabit te pre patribus tuis : Et tum tiam. Hinc Chriſtus dicit , fe veniſſe ad oves perdit as circumcidet cor tuum. Jerem. 3 : verf. 16. Et erit , quum domus Iſraelis, h. e. partim errantes, partim paftore ca- amplificati fueritis & fructificaveritis in terra . Buc. rentes & non cuftoditas, in univerſum famelicas & fola- Efai. 26 ; verſ . 15. Addidifti ad gentem, fehovab; ad- tio deftitutas. Quod verbum Chrifti confirmatur Ezech. didiſti ad gentem: glorificatus es : protulifti fines ter-34. toto. Interim Deus cum Verbo & Spiritu ſuo inter re. Eftque id fignum antecedens manifeftationem Dei ipfos fuit , & ſemen aliquod conſervavit , Hag, 2: 5. in carne. Vide de ultimis Mofis S. 267. & feqq. ul- Malach. 3:18. 19. 20. que ad 274. S. 288. 289. 292. ex Jerem. cap. 30: $.5. Quod attinet filiationem , ea intelligenda eft , yerf. 18. 19. 20. 21. 22. ut major nomine populi , atque ita nomine filiorum, quo- Cum multiplicatione autem debet intelligi conjunctio modo id unquam antehac geſſerant. Id oppoſitio india in unam rempublicam, (& ante illam reftitutio in ter- cat. In hoc eft explicatio promiffionum & prophetia- ram) denique occupatio vicinarum gentium. quantæ hæ rum, quibus dicitur, Iehovam fore ipfis in Deum, & ipfos A 3 6 C O M M E N T A R I U S tur. 9. & ipſos fore Jelove in populum. Vide Genef . 17: 7. ubi | Verf. 3. Dicite fratribus veftris, Ammi, h. e. Populss innuitur, quòd eo tempore, quum dederit Ifraëlitis o- meus ; c ſorori veſtra, Ruhámah, h. e. Diligi- mnem terram, Jehovah futurus fit ipſis in Deum. Le- vit. 26: 12. poſt promiſiones corporales multas , dicit, Ponam tabernaculum oxúvorge meum in medio veſtri. & ei $. 8. Sunt verba Dei . Nam inde à verf. 9. cap. i. ſubjungit tanquam longè majus , (quoad modum rei), & continuatur fermo Dei. Partim ea funt promifforia, para ambulåbo in medio veftri , ( quo notatur évorceere @ - tim a Soenarlisice. Hoc eft, in verf. 2. continetur promif- dypbce) de fiam vobis in Deum. Jerem. 30: verf . 21. 22. fio & prophetia de egreflione filiorum Dei ex terra: in Et princeps ejus ex ipſo exibit , quem ego proximum fa- verf. 3. eft compellatio Dei, qua auctor & hortator fit, ciam five accedere faciam ut facerdotem , &c. & fietis ut fratres nuncupent' populum Dei. mihi in populum , & ego vobis fiam in Deum. Sic & $. 9. Verſ. 2. Primò ponitur connexum antecedens Jerem. 31. verf. 33. ubi ea eft promiffio federis Novi. vocationis gentium , nimir. Congregatio filiorum Jude Ad eaſdem promilliones alludit & Hoſeas verf. 3. Dicite & Ifraël. Chriſto dati funt fines terre in poſſeſſionem, fratribus veſtris , populus meus: & verf. 25. Dicam non- Pſalm. 2:8. Per ipſum debuit vera fieri tribuum reconci- populo meo, tu es populus meus. Igitur Hoſeas oftendit, liatio in unum. Ezech. 37: 19.25. dominatus ejus à ma- nomen populi fic tribuendum Ifraëlitis , ut fint verè filii, ri ad mare & uſque ad fines terre. Zach. 9:10. Pfal. 72: h. e. ut fint liberi, imò filii Dei vivi, ut nullum ; quoad | verf . 8. Senſus fimplex eſt, debuiſſe ex omnibus tribu- imperium in religione & cultu Dei, patrem fint agnituri bus electos coadunari per paſtorem unum & per fidem & nifi Deum vivum. $. 6. De hac libertate filiorum loquitur Chriſtus fpiritum unum. Hinc igitur & Samaria recepit fermo nem. Actor. 8. Hebræi negant, hæc facta ſub templo ſea Johan. 8: verf. 35. 36. & Paulus Galat. 4: 1. 2. 3. 4: cundo ; quia ex Babylone duæ tantùm tribus reverfæ fue- Prophetavit de ea & Moſes Deut. 32:5. Filii ejus labes rint: Quafi non poſſit Chriſtus venire, nifi reductis de- ipforum. & verf. 19. Ob ægritudinem filiorum meorum: cem tribubus. In terra manſerunt reliquiæ. Ex terram & 2. Sam. 7:14. Ego ero ipfi in patrem , & ipfe mihi impleverunt ; & ſub uno Senatu fuerunt ; & ex eis Chri- erit in filium. quo non tantùm compellatio capitis ut fi- ftus Ecclefiam collegit. Qui abduéti erant, vocandi erant lii proprii & unigeniti, fed & membrorum in filios rece- cum gentibus , Jer: 3:16. 17. 18. prio propter ipſum indigitatur. Moſes eam intelligit $. 10. Secundò ponitur a Seosevg'ad egreffionem extra per Circumcifionem cordis, Deuter. 30: verf. 6. Cujus terram : Ponent fibi caput unum. Divino juffu ſepara- interpres eft Apoftolus, Coloff. 2 : verf. 11. 13. 14. 15. | bunt aliquem veluti ducem & cum eo turmam , qui præa qui docet , in Circumcifione cordis : quæ eſt exe-eg Tréin- paret ipfis locum extra terram. Caput hîc accipimus ut TQ, contineri expiationem peccati &č juſtificationem & Judic. 7: verf. 16. 20. 9:43. 44. Job. 1: verſ. 17- abolitionem chirographi & texuere principes ac pote 1. Sam. 13 : verſ. 17. 18. Paulus Apoftolus & Barna- ftates, quibus vetus populus fubje&tus fuerat, ita ut illis bas ad hoc electi & deſignati ſunt, Actor. 13 : ¥1. 2. 3. 4. Deus circumdatus & quaſi . 22:21. & ab Apoftolis recognitiGalat2 verſ: Ifraël nuncupatus fuerat filius , I. propter electos heredes canonem ſuæ miffionis & miniſterii fideliter impleverunt: domus cæleſtis. II. propter communionem in poffef- | hoc operam dante S. Paulo ut prædicaret , ubi antea Chri- fione hæreditatis terreftris, quæ erat fymbolum cæleſtis . ftus non fuerät nomitatus, Rom. 15: verf. 20. quò ſem- Sed quia huic fymbolo omnes fubjiciebantur , filiatio per ulterius pomæria régni Chrifti proferret, & ex terra, necdum erat conſummata: quia filius quamdiu puer eft: & ditione ejus prodiret magis magiſque. quod ftatim pro- nihil differt à ſervis , dum ſub tutoribus & ceconomis pheta præſignificat. eft , Galat. 4: verf. 1. imò quia aliqui fine fpe com $. 11. Tertiò igitur ponitur ipfa vocatio. Et aſcendent munionis cum Deo & domo ipfius in terra agebant fa- ex terra. Aſcendere phrafi biblica eft tantùm à fede fua cientes ea, quæ in litera poſita erant, quoad hos nomen ad locum alium & aliam ſedem proficiſci. Vide Gen. 49: filii merè externum erat. Hi enim erant ſervi peccati & verf.9. Aſcendiffi à præda. rediiſti ex bello. Judic . 20: non poterant manere in domo. Ideò etiam ipſis dictum Ifraëlitæ aſcenderant Bethelem , verf. 18. inde afcen- eft Non-populus-meus. Sed in Chriſto habemus acceffum derunt Gibeam. verſ. 18. 23. 28. 30. rurſus Gibea ad Deum & communionein cum beatis in juſtitia & liber- aſcendunt Bethelem. verf. 23. 26. &c via eò ducens aſcendere dicitur , verf. 31. Sic 1. Reg. 15: verf. 19. S. 7. Jam fi comparemus hunc locum cum cap.3:5. ubi | Áfa quærit , ut Baēla aſcendat ab ipfo , qui aſcende dicuntur Ifraëlitæ quæſituri Jehovam Deum fuum & Darat contra ipſum verf. 17. Reges aſcendunt in Moabiti- videm regem fuum. & cap. 11:1. ubi dicitur Filius Dei dem, 2. Reg. 3: verf. 21. unde aſcenderat Mofes. vocandus ex Ægypto: clarum eft, filiationem hanc in Fi- Deut . 34: verf. 1. Hoſeas cap. 8: verf.9. dicit Ifraëli- lio Dei, rege ipforum facto, ex ſemine Davidis , ipſis tas afcendiffe in Affyriam. At Salmanaſſar 2. Reg. 17: datum iri , quia illius tum fratres ſecundùm communio- verf. 3. dicitur aſcendiſſe in Palæſtinam. Poteft igitur fi- nem naturæ humanæ , tum filii ſecundùm regeneratio- gnificare , veteribus fedibus relictis novas quærere, ut nem erant. & quidem interveniente ipſius obedientia in | Exod. 1: verf. 10. vel ultra terræ limites expeditio- paflionibus , cujus fpecimen eft fuga in Ægyptum, & nem fuſcipere. Ex terra , hoc eft, ex Palæſtina in to- reditus ad Ifraëlitas ad ſerviendum fub lege. Deinde ei tum mundum , primò ad Synagogas conſtitutas e algun in rei veritate convenire nomen Dei vivi, h.e. Omnipo- ctoe, deinde ad gentes. Abarbenel enervat , qui yule (tentis , vitam habent is in fe , & vivificantis mortuos , intelligi egreffionem Judæorum non ex terra Iſraêl , ſed tum è ſpirituali tum è corporali morte, & fua vi refur- ex quavis terra in ultima collectione. Grotius intelligit gentis è mortuis ad probandum, quòd in ipſo vita fit, profe&tionem Galilæorum ad templum , Luc. 2: verf. 44. five quòd ipfe fit Spiritus vivificans , I. Cor. 15: 45. Sed Scripturas eneryare eſt eas irridere. Dux prima Alludit hunc locum Johannes in Euangelio cap. 1: 12.13. rius hujus expeditionis notatur à Michæa capit. 2: & Servator Joh. 3 : 5. ubi Nicodemo intimat neceffita- 'verf 12. 13. Afcendit effractor coram ipfis. nimirum fpi- tem regenerationis. Nemo poteſt ingredi regnum cælo- ritus per verbum efficax. effringunt , omne óxóg w picos rum nifi filius Dei. Hoc non funt homines natura, ne Il perrumpunt , & pertranfeunt portam , eo exeunt per faël quidem , fed ex gratia; quia ex promiffione. eam, & tranfit rex illorum Chriſtus coram ipfis, d7e- hovah ( Pater & Filius & Spiritus Sanctus ) in capite II. De vocatione gentium. five fronte ipſorum. Zachar. 9: verf. 13. Tetendi Ju- dam ; ut arcu implevi manum Ephrajimo , ou excitavs Verf . 2. Et congregabuntur filii Juda ca filii Ifraël filios tuos , & Sijon , in filios tuos, 6 f avan; & pofui te una, a ponent fibi caput unum, ex eſcendent cens L ut vinceret , &c. Secuturus erat ápoesope's five exterra. Nam magnus erit dies Iſreël. ſeparatio diſcipulorum à Judæis rebellibus ( quod hîc etiam d C 1 1 1 f tate. 7 е 0 b 1 n IN Η Ο S Ε Ε. CA P. i i. 7 oleum meum 3. etiam ex verf.4. intelligitur) Deut. 29:21. Et ſeparabit ut die nativitatis ejus, a ponam eam ut deſertum, eum Jehovah in malum ab omnibus tribubus. El. 52: 10. Oponam illam ut terramaridam, ca faciam illan 11. 12. Nudavit Jehovah brachium fanctitatis ſuum in oculis emori ſiti.. Salutem Dei noftri. Recedite , recedite, exite illinc (ubi Verf.6. Et filios ipfius non miſerabor, quia filii fcora tationis ſunt. principes ejulant & nomen Dei blaſphematur. verf. s. ) impurum nolite tangere. Exite è medio ejus , purificami. Verf.7. Nam fornicata eft mater ipforum, pudendum ni, portantes arma Jehove. Quia non cum præcipitantia in modum egit genitrix ipforum. Nam dixit, Ibo poſt exibitis ( fi in tempore feparemini) & in fuga non ibitis; amafios meos , qui dant panem meum a aquam ſed antecedet vos Fehovah & aciem coget Deus Iſraëlis. meam, lanam meama linum meum, $. 12. Quartò confirmatur aut inculcatur ea promillio: Quia magnus erit dies Ifreël. Hæc verba duobus modis o potus meos. poffunt accipi. I. ut per Iſrael intelligatur aliquid analo- | Verf.8. Propterea ecce ego interſepio viam tuam, enti- gum urbi Ifreel; nimirum Urbs perſecutrix, Zophon. 3: bus: & ducam maceriem, a tramites. fuos non in- verf. 1. in qua habitabant latrones , Ef. 1:21. hoc eft, veniet. Hierofolyma. Eodem modo vocatur eadem in ænigmate Verf.9. Et perſequetur amafios ſuos, & non affequc- Botſra, El.63: 1. propter analogiam & regnum Edomi in ea. Sic dies Ifreel erit dies Hierofolymæ , quod ſcil. ju- tur eos; o quæret eos, o non inveniet: & dicet; dicium de ea fumetur , Ef. 66: 6. Magnus is dies , quia Ibo , revertar ad virum meum priorem. Nambonum terribilis erit plaga ipſius. Hæc eft magna ratio egredien- mihi erat tunc, præut nunc. di ex ea & è terra. I 1. Poteft intelligi fecundùm etymo- Verf. 10. Atilla non recognovit, quòd ego dedi ipſi fru- logiam. q. d. Seminis Dei. quia Chriſtus , ubi pofuiffet mentum a muſtum a oleum, o argentum multi- anima ipſius ſatisfactionis precium , debebat videre ſemen. Ef.5 3: 10. Dies autem hujus feminis magnus futurus erat, plicaviipfi ea aurum, quod fecerunt in Baalem. El . 54: 1. & feqq. Ex his explicationibus primam maxi- Verſ. 11. Iccircò convertar & auferamfrumentum mè arripio, quippe conſequentibus apprimè congruam. meum in tempore ſuo, o muftumin tempeſtivitate & infra verf. 24. Ifreel ponitur , ut notans analogum urbi Sua;Q eripiamlanam meam en linum meum, quod idololatricæ & perſecutrició erat ad operiendum nuditatem ejus. $. 13. Verſ. Ef Dei negouybę su Cosad fideles egre- Verſ.12. Et nunc núdabo fcelus ejus in oculis amafiorum dientes è terra , qua ipſis auctor fit nominandi fratres fuos populum fuum, &c forores ſuas dilectam. Senſus eft hic. Dei ejus, o nemo eripiet eam ex manu mea. voluntatem effe , ut ubicunque reperiant idem femen, ni- Verſ. 13. Et abolebo omnem bilaritatem ejus, feftum mir. Spiritum Dei, & eandem regenerationem, ibi non ejus , novilunium ejús & Sabbatum ejus; & omnem dubitent recognoſcere conſortium cum fanctis in regno feſtivitatem (five congregationem) ejus. ipfius & dilectionem Dei. Nam fratres hîc debent intel- Verſ. 14. Et deſolabo vitem ejus a ficum ejus, de qui- ligi, qui pariter funt filii Dei vivi. Dilectio autem eft De- bus dicebat; Quæftus illa fünt mihi, quem dederunt parure@illa miſericordia & gratia in Chrifto exhibita. De qua cap: 1.9. Huic mE90099 goúce fefe opponebant Pſeu mihi amafii mei : Qponamilla in fylvam, a comen, do-apoſtoli, qui dicebant; non poſſe ſalvari , qui non re- det illa beſtia agri. ciperent circumciſionem & reliqua inſtituta legis, Actor. Verf. 15. Er viſitabo ſuper ipſa(ſive retaliabo ipſi) dies 15: 1. At S. Petrus à ſanctificatione Spiritus ad commu- Baalim, quibus fufitum faciebat, & induta monili nionem juftitiæ , & baptiſmi, ut figilli juftitiæ, & con- ſortium ſanctorum argumentatur , Actor: 15: 8.9. Vide ſuo & ornatuſuo ibat poſt amafios fuos; @ mei obli- & A&or. 11:9. 15. 16. 17. Ex eventu cognoſcimus , viſcebatur, dictum fehove. mentem Spiritus fancti in hac prophetia effe, fore, ut Deus aliquando manifefto argumento teſtetur, quòd cives Habetur hîc fuos & dile&tos velitæſtimari ex ſola regeneratione Spiri- I. Inftigatio ad contentionem cum Senioribus & princi- tûs five fraternitate fpirituali. Quatenus autem futuruin pibus Judæorum. Cujus officii ratio redditur, 1. à ju- erat, ut quidam aliter exiftimarent, qui præter fidem etiam ftitia. 2. à fine honeſto & utili. verf. 4.5. obfervationem cerimoniarum exigebant, quoad illos ver-11. Declaratio ſententiæ de filiis five difcipulis principum ba prophetiæ habent ſenſum increpationis. Maximè verò Judæorum; in arztére infidelium gloriantium in carne habet hæc í. Per negationem miſericordiæ ; ob communionem fententia definitionem divinam , quòd illi non propter ge- ſcortationis matris , verſ. 6.quæ ſcortatio æftimatur nerationem carnalem populus Dei reputandi fint. Jam n. & depingitur , verf. 7. præjudicatum erat', non eſſe populum Dei, qui non fint filli 2. Per expofitionem pænarum fecundùm ordinem exa Deivivi. Obſervanda denique in hac pericopa conteſferatio ſecutionis, quafi in hypotheſi & re præſenti: quæ dictorum & fenſuum ſpiritus prophetici. Moſes dixerat funt Deut. 30: 3. Deum poft captivitatem reftituturum jactu- (a) Præpeditio conjunctionis pacificæ cum ama- ras Ifraelis & eos miſeraturum. Hoſeas inde conficit, fore; fiis, & fruitionis illorum ; cum effectu pæniten- ut ante id tempus miſericordia Dei negetur populo: & tiæ. verf. 8.9. interpretatur, eam eſſe miſericordiam, qua ſalvat Judam in (6) Occultatio faciei à deſperantibus fruitionem Jehova Deo ipſorum ; & eam aſtringit ad id tempus , quo amaſiorum , ne agnofcant datorem bonorum vice nominis Non-populus nominandi erant Filius Dei via ſuorum ; fed permaneant in ſuperſtitione fua. verf. io. vi. Ita pofteriores prophetæ priores ſæpe illuftrant. (c) Ablatio bonorum ; III. De lucta Eccleſiæ cum Judæis, (6) Alimentorum & tegumentorum. verf . 11. (8) Feftorum, verſ. 13. & ordinis omnis, Pos & horum judicio. litici & Eccleſiaſtici, verf. 14. cum effectu aperiendiſceleris. verf. 12. Verf. 4. Contendite cum matre veſtra, contendite, (d) Oblivio in mulcos dies. verf. 15. (Namea non eſt uxor mea, o ego non ſum vir ejus) ut auferat ſcortationem fuam à facie ſua, adulte- 5.14. Verf. 4. Hic verſus eſt indirectè oppofitus verſi- ria ſua ab eo, quod eft inter ubera ſua: culo præcedenti, fi eum accipiamus ut increpationem eo- rum , qui contendebant cum fratribus fuis , quos non yo- Verf.3. Ne exuam illam nudam, o deftituam illam lebant recognoſcere pro populo Dei. q. d. Rečtiùs conten- detis A 4 8 COM M E N T A R I US pantur. decis cum matre veftra. Alioqui agit de altero officio fide- | vir ejus. Poteft etiam verti , quòd illa non fit. Ita e- lium; quibus ut auctor factus eſt recipiendi omnes filios rit materia contentionis. Non eft novum , ut maxima Dei pro populo Dei, & iis hoc nomen appropriandi, pars coetûs vocatorum , qui volunt haberi quod tamen vulgò fibi vendicabant Judæi, quia erant ex Dei, ex quo cætu etiam originem , ut naſcendi", ita pro ſponſa patribus ; ita jam ex altera parte iiſdem fit auctor conten & nofcendi verbum Dei habent pauci fideles , fint dendi cum matre fua. defectores & exſortes federis Dei. Neque contentio $. 15. Matrem fidelium filiorum Dei vivi indigitat vel paucorum cum pluribus eſt infolens & nullius exempli . totam panegyrin Ifraelis, cujus ſinguli videntur eſſe filii ; | Neque ftatim juftitia caufæ fecundùm plures eft defi- ut plerique explicant : quod tamen Abrabaneeli non pla- nienda. Alioqui privilegium Eccleſiæ eſt, eſſe uxorem cet. vel, quod fortaſſe & melius eft , cætum præſidum & Dei, & habere Deum maritum. De qua conjunctione principum populi; qui ſunt patres ſecundum carnem. Nam | ampliùs, verf. 18. 21. 22. Scopus contentionis eft, uc ii in ſcripturis patres appellari folent. Quemadmodum auferat ſcortationes ſuas , hoc eft, fymbola ſcortatio- autem multitudo filiorum appellatur filia, (ut filia Syon, num fuarum five ſcortationis fuæ à facie fua, & adul- filia Babel & fimilia) ita multitudo patrum carnis ma teria fua five fymbola machationis ſuæ à medio uberum ter appellabitur. Frequens fcripturæ multitudinem no- fuorum. Solent meretrices monilia & in fronte & in pe- mine fingulari fæminino notare. Filii autem horum di- ctore gerere. centur tum fideles contendentes cum matre five coetu $. 19. Allegoria ſic ad rem revocabitur, fi dicamus , patrum, quia ab illis acceperant legem & teftimonium , populum Iſraelem partim aliquid quafi in fronte prom- & ſub ipforum diſciplina vixerant , (ita Paulus legem tum geffiffe , per profeffionem: aliud in pectore occul- didicit fedens ad pedes Gamalielis ) tum qui in ipforum tum. In utroque fcortationem arguit. Scortatio una com- diſciplina adhuc continebantur & una cum ipſis errabant mittebatur in elementis mundi , hoc eft , rebus terreſtri- & filios Dei perſequebantur. Hi filii ſcortationis nuncu bus, quas Deus voluerat effe figna federis & brodesyresbos των έσερονίων , & σκιας των μελόντων και quando illis fer- $. 16. Manifeftum eft ex hoc loco , eodem tempore | viebatur fine fide Chrifti, & quando illis ſerviebatur cum duplex genus filiorum illius gentis , vel diſcipulorum abnegatione Chriſti exhibiti. Hoc indigitatur verf. 10. Synedrii & ductorum populi futurum fuiſſe; unum , qui Ubi arguitur quæftio Dei in templo cum ignovatione filii Dei vivi nuncupari debuerint, & fratres fuos, con ejus , qui dedit Iſraelitis omnia. Altera ſcortatio com- ſortes regenerationis , tantùm populum Dei appellare ac mittebatur cum gentibus , per fiduciam in illis , aut me. cum patribus carnis contendere debuerint; alterum , qui tum illarum ; præfertim quum utrumque effet caufa af- filii ſcortationis eſſent, & quos Deus non miſeraretur. Ex fectandi ignorantiam Dei & Chriſti. Contentio filiorum quo intelligitur, quod verf. 1. de filiatione Ifraelitarum & | Dei cum matre ſua , ſive cum patribus carnis, debebat verf . 2. de congregatione filiorum Judæ & Ifraelis dicitur , eſſe inculcatio refipifcentiæ ab adulterio fpirituali, fer- id non debere accipi univerſaliter. yitute elementorum mundi, & fiduciâ in hominibus. Hæc 9:17. Nos quidem, ut patet , hanc prophetiam re- pænitentia reſpondet circumciſioni cordis , qua gloriantur ferimus ad id tempus , quod ſequitur recollectionem filii Dei. Vide Phil. 3: verf. 3. Nos fumus vera circumciſio, Ifraelis poft captivitatem Babylonicam, & ejus multi-, qui in Spiritu Deo ſervimus , & gloriamur in Chrifto Jeſu, plicationem in terra. Ita uno filo applicamus prophe- | C non confidimus in carne. tiam hiſtoriæ. Quod certè proclivius eft, quàm abrum $. 20. Corroboratur hæc prædicatio pænitentiæ à pe- pere in medio filum prophetiæ & redire ad altiora tem na, quæ dum monetur vitanda , oftenditur fine pæniten- pora. Quod quidam faciunt ; qui putant hæc verba : cia eſſe inevitabilis. Vocate fratres veſtros , Ammi, & ſororem veftram , 8.21. Ea autein eft I. denudatio.quæ illuſtråtur compa- Ruhámah ; item illa : Contendite cum matre veſtra: ratione cum die nativitatis. Et juftum eft, fi maritus pertinere ad partem aliquam Ifraelis adhuc divifi ante uxori adulteræ veftes à ſe datas detrahat. Dies nativitatis captivitatem Babylonicam , & confequenter judicia, eft is ſtatus populi, quo Deus primùm ſe notificavit popu- quæ proponuntur , de Affyriaca captivitate intelligunt . lo , tum in Ægypto, tum in deferto, Ezech. 16:4.6.7.8. ut Hugo Grotius. quæ mera eſt implicatio hujus pro- Denudatio eſt in ftatum priſtinum redactio ; ut neque po- phetiæ luculentiffimæ , omnem ejus fuccum & virtu- litiam , neque terram , neque externum cultum à Deo in- tem exhauriens. Merus ftupor eft , ignorare mentem ftitutum, neque prophetas, neque vocationem Euange- hujus prophetiæ. Nam quod vel minimum ſignum eft, | licam, neque regnum Dei & Chriſti habeant. Confer quo moneamur , reſtringendam eſſe prophetiam hanc Hof. 3 ad partem gentis : aut redeundum nobis effe ad altio $. 22. II. Defolatio. Ponam ut deſertum. In deſerto ra tempora? & matrem fornicantem cum filiis fuis ef- | nulla fruges utilis , nulla delectatio , nulla habitatio. ſe tantùm in decem tribubus , non in tota terra 0 $. 23. III. Induratio. Ponam ut terram ſterilem. mnes defectores Chriſtum rejicientes ? aut judicia il- Quæ perpetuo caumate uritur , non fluminibus , non la , quæ fequuntur , non per Romanos amafios peracta venis fontium irrigatur , etiam pluviam ex cælo caden- effe , fed per Affyrios ? quaſi neceffariò repetenda ef tem fruftra accipit , nulla fruge hominibus utilis. ſent illa , quæ jam erant cap. I. tractata ; aut quaſi 6. 24. I V. Enecatio per fitim. Et enecem eam fiti, verf. 11. non cum Romanis etiam ſcortati ſint , & in illorum | De fame immittenda comminatio eft Amoſ. manus inciderint , & omnia palli ſint , quæ hîc de- | Servator Luc. 6: verf. 25. Ve vobis , qui faturi eftis , fcribuntur. Qui verò appellabuntur ante Babylonicam quia efurietis. Ef. cap. 8: verf. 21. Et tranfibit per il- captivitatem Ammi vel Rubamah? & poft illam? ni- | lam Sionem difficultatibus implicitus & efuriens. Sta- fi qui per Chriftum filii Dei vivi facti ſunt? Deni tus Veteris Teſtamenti ſive expectatio Chriſti ſub um- que an ab illo nomine excludentur Gentes , ad quas bris fiti comparatur , Deut. 29: verf. 19. Jerem. cap. 31: perlatum eſt Euangelium , quando egreſſi ſunt è terra, verf. 14.25. Priſci in ea fiti feryati ſunt. Poftquam Chri- hoc eft, populo Judaico in mundum , & ab iis credi- ftus advenit , & animam laffam ſatiavit , & implevit lan- tum eſt : Et quæ inſania eſt , aſcenſionem è terra in- guidam; qui voluerunt addere Satiatam Sitienti, in eam terpretari ambulationem quorundam in terra de uno ſitim conjecti ſunt, live in eam expectationem redemtio- loco in alium intra ejus terminos ? Porrò fola veritas nis , quæ ipfos enecet, ut fine confolatione hîc vivant, & fimplicitas noftræ applicationis fe tuetur, & omnes & urantur fuis afflictionibus & aliorum proſperitate, contortas expoſitiones facilè confundit. In applicatio- & in peccatis fuis moriantur. Magna plaga eft , quæ ne prophetiarum ad ſua tempora non fufficit quædam hac fententia illis injungitur , quod Chriftum , fon- ſimilitudo , ſed requiritur omnis ordo , circumſtantia , tem aquæ vivæ , non funt habituri , neque de ipſius pondus. bonitate guſtaturi : major, quod & fitiunt interim id, S. 18. Contentio cum matre imperata juſtificatur, quod. habuerunt in terris patres ipforum & ipfi , & addito : Quia illa non eft uxor mea, de ego non fum quod falſo expectant multis feculis ; maxima , quòd fiti verf. 4. moriun- I N Η Ο S Ε ΑΕ CA P. II. 9 unoriuntur, hoc eſt, quòd propter illam fitim pravam, | byloniis. Hoſeas notat eam,quam Judæi impenderunt Ro- quicquid reliquum erat de cognitione veritatis , abjiciunt, manis . Nam de iis rebus, quæ per Aſſyrios & Chaldæos ratiocinationes excogitant , quibus fiti fuæ blandiuntur , & | actæ funt ; in capite primo ſummatim cognovimus. Res fcripturas ita torquent & obfcurant,utChriftum & regnum eæ, quæ explicantur cap. 2. non acciderunt fub illis im- Dei & juftitiam ejus in eis reperire amplius non poflint; periis , fed fub Romanis. atque adeò planè in peccatis mortui jaceant, omne Teſta S. 28. Explicat eam fornicationem 1. in propofito mentum Dei ignorantes. ſequendi ipfos. II. in tranſcriptione bonorum ſuorum $.25. Verf. 6. Incipit hîc poft comminationem decla- | ipfis ut auctoribus & conſervatoribus. Bona illa enume- rare fententiam ſuam. Hic elt primò extenſio judicii ad | rantur , quæ funt omnia ea, quibus indiget uſus hujus filios. Et filios ejus non miſerabor. q.d. Nemo imponat | vitæ. In eo tertia ſcortatio eft, quòd affixi bonis ter- fibi ipfi, & puter , me iram meam tantùm in matrem, renis , neglecto bono coelefti & regno Dei, velint fer- hoc eſt, patres five præſides populi ftricturum. Putant | vire iis , in quorum manum Deus bona terreſtria illo- enim multi, fe eo tutos effe apud Deum, quòd ſuos do rum concluferat, propter ipſorum ingratitudinem. Im- Etores paſtoreſque fecuti funt. At ego , inquit Deus, plementum & hiſtoria eft Joh. 11. verf. 48. Si ipſum o- non miſerabor filios ; quia filii fornicationis ſunt. Ipfo- | mittamus fic , omnes credent in ipſum , venient Ro- rum fides eſt cæca obedientia , qua ruunt in aſſenſum & mani, & tollent noftrum do locum dor gentem. Item сар. obſequium fuorum præceptorum , à quibus cæcis & mor 19: 12. Is. Si hunc abfolvas , non es amicus Cæfaris. tuis ſe duci ſinunt , qui potiùs Diaboli verbum quàm Dei Quicunque ſe regem facit, contradicit Cæfari. Non ha- loquuntur; atque adeò pythonibus & hariolis dediti ſunt. bemus regem niſi. Cæfarem. Actor. 17: 7. Omnes hi c072- Efaias cap. 8: verſ. 19. Ita fides illorum eſt mera forni tra dogmata Cæfaris faciunt , regem alium dicentes effe, catio & apoftafia à Deo & lege ejus. Hofius Cardinalis ad Jefum. Non tum primùm cæperunt ita fornicari : ſed prolegom. Brentii lib. 2. de judicibus rerum Eccleſiaſt. | longè antea , nimir. quum petierunt à Cæfare Augufto , ait pag. 62. in 8. & p. 235. b. in fol. Non tenetur , in ne ampliùs per fuos reges gubernarentur, fed per præ- quit, è vulgo quivis omnem religionis doétrinam exacte | lides Romanos , & ut Syriæ contribuerentur. Jofeph. noſſe , multò minùs de ea judicare. Simplicium fides in | antiq. lib. 17. cap. 12. & 15. de bell. Jud. lib. 2. cap. 4.. majorum fide Salvatur. Documento nobis eſſe poteft Ve- & 7. Jam tum enim declaraverunt , fe Romanos opti- teris Teſtamenti populus ; cujus maxima pars quante mos maximoſque auctores conſervatorefque bonorum fuerit fimplicitatis , vel Pharifæorum illa verba planum fuorum agnofcere. Jam fecerunt fidem oraculo , quod eft faciunt , turba hæc, que non novit legem , maledi&ti apud Efaiam cap. 7: ,verſ. 8. Damaſcum non fore caput ſunt. Atqui ex hac turba multi Salvati ſunt : ex Pha- niſi Syrie , donec nafcatur è Virgine Immanuel. Hoc rifæis illius temporis vix quiſquam. Egregiè. Quaſi ea umbraculum dicitur Daniel. 9:27. ala abominationum. turba in fide Pharifæorum fuerit falvata , & non in fide & Cæſar, princeps advena. verf. 26. Filii Dei. Pharifæi judicarunt, eos neſcire legem , qui $:29. Verf . 8. Prima pena externa ſcortationis eſt non cum ipfis faciebant, & in quibus verbum Dei mane confuſio amoris illius , & obfeptio viæ, ut non pollit bat , qui Chriſti, ut veri paſtoris , vocem agnoſcebant. affequi ſuos amafios. Maceriem ſe ducturum minatur, ut Quod Pharifæi ignorantiæ legis deputabant, revera au non inveniat , quo compendio vel circuitu ad amalios tem ex fide promiſfionis procedebat. Hofius mallet, | fuos pervenire poffit; ut eorum congreſſu fatietur. Non nos eſſe fimiles illorum, qui ſecuti ſunt Phariſxos clau-abſonum eft , inter alia impedimenta conjunctionis & fis oculis. Quorum aſpectu Chriſtus Pharifæos vocavit concordiæ Romanorum numerare ipfam illam legem cæcos cæcorum duces. Sed Hoſius voce Phariſxorum præ- cerimonialem , quæ eſt revera pecólizou peger på pa- damnatur. Stomachantur enim hi , in vulgo non efferies intergerinus difterminans Judæos à gentibus. Eph. cognitionem legis, & ideò maledictum vocant. Quan- cap. 2: verf. 14. Fecit autem Deus , ut eodem tempo- ta cæcitas fuit in Cardinali, præſide Concilii Tridenti- | re & maximè cuperent frui Romanis, & elementis iftis ni, qui hoc argumento conatus eft efficere, Non tene- fervire. In quibus tamen variè turbabantur à gentilibus , ri vulgum exactè noſſe omnem religionis doétrinam. Quod natibus etiam ad templum nudatis à milite. Pertinent quum de ipfo fundamento intelligi poſſit, omninò im huc injuriæ præſidum, qui compilarunt & excoriarunt piè dictum eſt. Deus contra declarat, auditoribus & fe- ipfos. Denique quò magis Cæfaris miſſorumque gratiam etatoribus, qui per ignorantiam, eamque affectatam & implorarunt", eò citiùs in fatale bellum inciderunt. Vi- turpem , negligentiamque ac ſecuritatem ſequuntur patres de Joſeph, bell. Jud. libr. 2 : cap. 14. 15. 16. In ver- carnis in præjudicio de Chriſto & juftitia Dei, fe né bis prophetæ eft apoſtrophe : fed quæ ftatim mutatur gaturum effe miſericordiam; quia illa who povs non fit in orationem obliquam , ut continuet loqui in tertia per- ex Deo vocante, Galat. 5: 8. ſed ex Diabolo, Joh. 8: fona. Etiam in hoc verſu mirari licer Grotii applica- 43:44. Miſericordiæ negatio opponitur non tantùm gra tionem : cui interſepire vias Ifraeli , ne , dum perfe- tiæ regenerationis , fed etiam tolerantiæ & vocationi ha- quitur amalios ſuos , ( quod illi eft , imitari exempla &tenus continuatæ. De quo vide Hoſ. 3: 2. Dan. 9:27. gentium) illos affequatur , tantundem valet de- Zach. 2: verf. 4. 6.7.9. ducere in Aſſyriam, & loco adſtringere, unde non li- $. 26. Verf. 7. Demonſtratur fcortatio Seniorum I ceat exire. raelis; quos per matrem commodiſlimè intelligimus. Et $. 30. Verf. 9. Effectus fruſtratæ proſecutionis ama- eft illé ftilus vel hodie Pontificiis fatis notus ; qui per fiorum eſt mutatio confilii & poenitentia , cum agni- matrem Eccleſiam intelligunt eos, quos vocant Patres. tione melioris ſtatus ſub Deo rege. Nempe Judæi de- Scortationem pudendam dicit. & probat ex eo , quòdjeéti à Romanorum amicitia cogitarunt, majores olim bona fua Amafiis accepta tulerint, & propofuerint eos Deo confiſos & gentibus non innixos floruiffe ; fatius ſequi. igitur effe , ut ipfi pro libertate arma capiant , feque $.27. Amafios vocat ſcriptura, qui ambiunt animæ componant ad Deo foli ferviendum, & præter eum nul- affectum, eumque volunt devincire fibi , contra amo lum dominum admittant. rem , fiduciam ac metum Dei , qui ipli ſoli debetur. S. 31. Verf. 10. Scortatio alius generis hîc comme Ita amafius eſt Diabolus, 2. Cor. cap. II: verf. 2. 3. moratur : quòd etiam tum , quando populus fe decre- & mundus ; imprimis mundana imperia. Vocantur ve vit vindicare in libertatem foli Deo ferviendi, adeò de- rò ita etiam illi, quibus placeri non poteft, nifi abne- fciverint ab ipfius amore , ut & quis ille fit , qui de- gando & omittendo amorem & timorem Dei; &, in derit ipfis bona ſua , ignoraverint. Clarum dictum pro- quibus omiffo amore & timore Dei ſine fide verbi di- phetæ : Judæi , quando , abrupta Romanorum amici- vini fiducia ponitur. Nunquam illa vox in bonam partem , tia , Deo ſervire voluerunt , neſciverunt , quis effet , accipitur. Ita & Zach. 13: verf. 6. quibus plagis per- qui & patribus & ipfis benedixerit. Item: Deus, qui cuffime in domo amafiorum meorum. Vide ad Zachariam. I jam falvaverat filios fuos ex ipfis, & eis filiorum ifs- Ezech, cap. 23. explicatur fcortatio cum Affyriis & Ba- riam dederat , ignoratus ab ipſis eft. Item : Is , quem atque des igno- 10 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S bona. ignorarunt illi auctorem eſſe bonorum fuorum,"& quem ut | plum , urbem, politiam , facerdotes , ſeniores , prophe- blaſphemum damnaverunt & perſecuti funt , poftulan- tas , exercitum cultûs externi , ipfos fideles; quibus te- tem ab eis fidem & gratitudinem , eft revera Deus pa- gebatur nuditas populi. Denudatio illa eſt manifeſtatio trum ipſorum. de quo cap. 3. Hæreticis hîc obturatur | Sceleris peracti in Chrifto (quia fuerunt payan, os , qui , quum ſciaht Deum propter Chriftum fpre- | Deut. 32: 15.) & quòd ipfi effent 6°???, époçoves , qua- tum Judæos puniviffe , fimiliter & ipfi non agnoſcunt; les deſcribuntur Pfal. 14: 1. Eſ. 32:6. h. e. irregeniti , eum , quem illi ſpreverunt , dediffe patribus illorum omnia mortui in peccatis. 8.32. Bona etiam hîc enumerantur, quæ dederit. Vi- 9.36. Verf. 13. III. Abolebo omnem hilaritatem ipſo- detur fubeffe cauſa , quare eadem verba bis ponantur. Ni- rum, fefta,&c. D'TD Lxx. non malè zumyúzess. De mirum in mimeſi Judæorum literalem & terrenam figni- | Judæis hîc agi & deſtructionė templi per Romanos, ficationem habent : in Chriſti judicio poffunt etiam habe- | per quam cellaverunt univerfæ ceremonia , in lu&tum eſt re ſignificationem myfticam ; ut notent ea bona, quæ æ- verfa feſtivitas , ut Hieronymus dicit , extra contro- què ignoraverunt atque auctorem illorum. Nam fic in verſiam effe debet. Et per captivitates præcedentes fe- ſcripturis myſticis uſurpari ſolent. Et articulus emphaſin fta non funt abolita. uti eſt Nahum.2: verf. 1. In mon- eam videtur portendere, q. d. Verum frumentum , muftum, | tibus pedes nuncii prædicantis pacem : Celebra, Juda, oleum. Poffumus autem intelligere per frumentum & feſta tua. Abolitio illa eſt totalis & finalis . Dan. cap. 9: muſtum, doctrinam vivificantem & exhilarantem. Con- verf. 27. media ſeptimana faciet ceſſare ſacrificium doo fer Zach. 10: verſ. 2. Sic & Pfalm. 4: verſ. 8. Oleum munus. hoc eft , incipiet uſum eorum tollere. 'Amoſ. 8: fignificat ſpiritum prophetiæ & fanétificationis , qui fuit verf. 10. Mutabo fefia veſtra in luctum, &c. Malach. in patribus & fanctis . Imò magis fpiritum filiationis. i cap. 2: verf . 3. Çonjiciam ftercus feftorum veftrorum in qui fubintelligitur verſ. 1. in filii Dei vivi. Vide Zach. faciem vefiram & auferet vos ſecum , quando everre- cap. 12: verf. 10. Denique effuſionem fpiritus extraor tur. Ef. 66: verf. 1. 3. Poftquam Deus in cælo folium dinariam in apoftolos & fideles. Actor. cap. 2. fecun- fuum poſuit, qui maétat taurum , eß percutiens virum. dùm prophetiam Joêlis cap. 3: verf. 1. Argentum com Inter reliqua abolenda etiam Sabbatum eorum , hoc eft , modè intellexeris súasov , quod eft in Chrifti obedien- Judaicum continetur. Coloff . 2: verſ. 16. Nam & hoc tia , quam paflionibus didicit. Quo lytro aboletur re inter figuras eft. Inter ſuperiores captivitates Sabbatum demtio, quæ fiebat argento , El. 52: 3. Confer Exod. Mofaicum ne quidem interruptum eft. Aliud eft Sab- cap. 30: verf. 12. Aurum folet fignificare divinitatem. | batum Judaicum , aliud Chriſtianorum. Illud accuſat, Intellexerim ſanè oxývwozy in carne. De hoc conqueri- vetando opus, & obligat ad fervitutem & præfigurat : tur , quòd illud fecerint in Bahalem. id eft , mutave hoc tranquillat , & ſanctificat totam vitam tum priva- riot in Bahalem. Sic illa phraſis uſurpatur Jerem. 8: 8. tim'tum in cætu ædificationis cauſa frequenter agen- 10:13. fulgura in pluviam facit , hoc eft, mutat. Nic | do. hil eft , quòd Bellarminus putat, facere Hoſez notare 9. 37. Cauſa abolitionis eſt 1. rei ipfius natura. Quia facrificare. Mutarunt Judæi Chriftum Deum in carne umbræ poft corpus debent aboleri. 2. pæna fornicationis. revelatum , regnum cælefte & juftitiam Dei donantem, Quia Baalem in eis coluerunt, five ignorarunt, quem co- in idolum hominis, de terra regnum terreſtreinſtauran- lerent. Ita & Stephanus poft Amoſum A&or. 7: 43. accu- tem pro ipſis , qui ſervirent elementis mundi. Sed | fat populum de idololatria exercita in feftis & in taberna- Chriſtus talis , & Deus , qui juftum habet fervien- culo. Locus hic inſignis eft, quo probatur, cultum Ba- tem elementis mundi fine fide in eum, quem fanctifi- halis, qui improperatur Judæis, pofíe conſiſtere cum to- cavit, & miſit in mundum, Baal eft. Verus Deus ju ta ipforum religione , qua illi volebant videri Deum co Ntificat impium non ex operibus , fed ex gratia , in filio | lere , rejecto Chriſto. Abarbenel & Veteres Talmu- fuo. dici hunc locum reſtringentes ad decem tribus , ni- $.33: Abarbenel movet difficultatem in hoc verſu: tuntur falſa hypothefi, & in propriis fuis malis cæcu- quomodo dicatur Ifrael ignorare , quòd Deus Iſraelis tiunt. ipfi dederit omnia illa , etiam cum , quando poeniten $.38. Verſ . 14. IV. Defolabo ficum du vitem. Ar- tiam agit , & eum vocat virum fuum , & confitetur, | bores circa Hierofolymam omnes longo tractu ad agge fibi in ipfius conjugio benè fuiffe. Rejicit interpretes , ręs faciundos exciſas memorat Joſephus. Potes intelli- qui verba, Neſcivit illa quod ego, &c. referunt ad tem gere etiam ordines populi. Zach. cap. 11: verf. 2. Ponam pus , quo dicebat , ibo poſt amafios meos. Rectè illis in Sylvam, ut fit fine cura , fine ordine, fine munimen- objicit conturbationem ordinis . Ipfe fic explicat : pe- tis. Cauſa: quia imputabat illa amafiis fuis. ut antè di- nitentiam Iſraelis , quæ fignificatur per verba , redibo ctum. Conſequens : Comedent ea vel eos feræ terræ. ad virum meum priorem , non eſſe integrain ; nimirum Malæ beſtiæ erant milites Romani. Sed hîc fubintelli- ut renuncient Bahali & folum Deum auctorem fuorum guntur omnes gentes conculcaturæ Hierofolymam , per bonorum confiteantur, Rectè judicat, pænitentiam non omnia tempora gentium, Luc. cap. 21. verf. 24. neque integram notari ; fed in eo errat , quòd putat , notari tantùm, fed & regna & gentes mundi , inter quas diſper- Deum Baalibus affociatum. Hoſeas clarè vitium illius ſus eſt populus Judaicus. Confer phraſin Pfàlm. 80: 9. converſionis exprimit, ignorantiam ejus , quem maritum 13. 14. priorem nuncupaverat ; dum Chriſtum noluerunt agno $.39. Verſ. 15. V. Viſitabo ſuper illis five exigam, ſcere pro Deo patrum fuorum. repetam ab illis dies Baalim , quibus adolebat , & orna- $.34. Verf . 11. Incipit explicare judicia conſumma- ta monili ſüo do mundo fuo (Lxx. obleti je to le créolece xey tiora. I. Auferam frumentum meum & mufium meum Ce you toqueio evrñs) proſecuta eft amafios ſuos , & mei in tempore ſuo. duobus modis . I. In præparatione ju- oblita eſt. Continuatio hujus vaftitatis & indurationis in- dicii, five prodromo ejus. Is duplex eft; Fames magna, dicatur , ut & Deut. 32 : verf. 20. & Hol. 3: verſ. 3: E1. cap. 3: verſ . 1. Malach. 2: verf. 3. quæ fuit ſub | Mich.s: verſ. 2. tradet illos. Duratio illius abjectionis Claudio, Actor. 11: verf. 28. & ablatio vocationis per juſtificatur , ut retaliatio prolixitatis I. cultûs Baalis. Sub verbum bonum Euangelii , Zach. 11. verf. 9. Actor. hoc nomine omnis fuperftitio intelligitur. In vitulo pec- cap. 13: verf. 46. 18:6. Unde fequitur fames & ſitis carunt Ifraelitæ ftatim ab exitu Ægypti , Exod. cap. 32: ſpiritualis. Amof. 8:11. Hof. 2:5. 2. In exſecutione ju- verf. 4. deinde in Baal Peor; Num. cap.25. verf. 3. Oc- dicii, quum inclufos privabit omnibus vitæ ſubſidiis; ut cultius toto tempore deſerti, Amoſ. 5: verf. 25. Actor. 7 : narrat Jofephus : deinde terram eripuit: denique abjecit. verf. 42. 43. quum putarunt Deum habitare in templis induratos. manu factis, Actor. 7: verf. 48 & viſitationem populi 9.35. Verſ. 12. II. Eripiam lanam & linum meum, in carne ad falutem ignorarunt , neglexerunt, contem- quo tegebat nuditatem fuam. Effectus live ratio addi- ferunt, in ſcandalum verterunt. Dæmones habitant in tur. Detegam ſcelus ejus, &c. Credo ſignificari tem-l talibus templis, & talibus culturis delectantur , & pro- mittunt I N Ν Η Ο S Ε Ε C Α Ρ. CA P. II. Í ; NS2 ובימי מלכי יהודה אשר הרשיעו לחטא ועל הזמן ההוא נאמר & , cipi ; ut innuatur res manifefta 1uo tempore futura בזמן בית שני הן אמת שלא היתה בהם עבודת הבעלים אבל -miniine descriptione indigens . niriir . Deum aliquem coe כעסו את השם יתברך בהבליהםאסנגבורותיהם ומלחמותיהם ואת יי' לא דרשו ואם בברית הרומיים ואהבתם אותם שממנו que Ifraelem fecundum promiflionem fuccenturiatum נמשך עליהם מהרעות והחרבן ועליו אמר כאן כפי המשך המשל ותער נזמה וחליתה ותלך אחורי מאהביה ואותי שכחה נאםיי' רונה לומר ששמו בטחונס זמן הרבה בכהם וגבורותכם וענדוהו עטרות להם בימי החשמונים וזמן אחר שמו בטחונם ברומיים וקראום לעזרתם והם היו להם למוקש ושכחו in defer- tantur. mittunt favorem , tanquam juftis, ita colentibus ſe. 1- ) gitur dies Baalim eſt totum tempus veteris ritûs. Ab IV. De Ecclefiæ liberatione ex perſe- exodo uſque ad captivitatem Romanam putant Chro- cutione. nologi 1565. alii 1507. alii aliter. An hîc fubindice- tur menſura eadem, non liquet. Hoc liquet, quòd re- liaio Judæorun & terræ maledi&tio tam diuturna , fit Verſ . 16. Quocirca ecce ego pellicio IL LAM, & de- pæna longæ profanarionis nominis Dei. Vide & Lev. duco illam in defertum, & loquar ad cor ejus. cap. 26: verf. 43. Terra abſolvet Sabbatha ſua do illi Verf. 17. Et dabo illi vine as ſuas inde, e vallem Achor abſolvent peccatum ſuum. II. Fornicationis cum amafiis in oftium exfpeétationis, o reſpondebit ibi ut diebus ſuis. Vide Ezech. 16. & 23. III. Oblivionis Dei in Chriſto revelandi & revelati. Nam in hoc fiunt filii adoleſcentiæ ſuæ, aut die, quo afcendit ex terra Dei vivi. Cultus fine fide Chriſti , eft cultus Baal Agypti. fiducia in carne eft ſcortatio cum amaſiis. Subjicitur ſi- gillum fententiæ , dictum felove , qui eft nouzdrayves $. 41. In his oftenditur connexum judicii exercendi in & cujus verba non cadunt in terram, ſed funt Næ maximam partem Judæorum, quæ in matrem commil- & Amen. nem & filios ſcortationis diftribuitur. Connexum illius $. 40. Abarbenel neceſſariò hîc tandem cogitur aliquan- judicii eſt deductio alicujus cætus ex Ifraele in defertum. tum aperire oculos & de Judæorum ftatu huc uſque duran- | Illum cætum deſignat per dearlingo I L C Am. Quòd If te cogitare. Illius verba hæc funt : 173y 4VV 1179 raelem indigitet, clarum eſt ex verf. 17. illis verbis : ut 09xy pyp D D'Uova D'] Disyan in die , quo aſcendit ex Ægypto. Partitim tamen prædica- ta contraria de eodem Iſraele intelligenda funt. Poffet alio- DDR DAS ropn vvs bigyan pns nog 'npa qui Il Lam quafi per deren in dvZdrosoap melius con- ; ſuo , & tum populi conſervatum ab excidio & induratione , eum- ' veteri Ifraeli aſcendenti ex Ægypto, pelle&turum , ut cum filiis Dei fub capite jam memorato tum egrediatur. Jamdudum erat prædictum, Deum ſe- paraturum eos , qui ſibi benedicerent in obfirmatione :'XJOD 1770'» ne hoc eft', Conſtat , Ifraelit as cordis fui , ab omnibus tribubus Ifraelis & cum ter- Baalibus ſerviiſſe in diebus Judicum , atque etiam in ra ſua plagis affecturum , Deuter. cap. 29: verf. 19. diebus regum Ifraelis omnium , & in diebus regum Ju- 20.21. &c. Ergo Illa , quæ educitur in deſertum, de, in quibus improbum in modum peccarunt. Et de tem- ſunt tribus Ifraelis, à quibus feparati funt ii, qui ſcor- pore illo diétum eft:& viſitabo ſuper illam dies Baalim, quibus adolebat iis. Verum quidem eft , quod fub tem $. 42. Si hæc verba accipiantur, ut directa ad filios plo fecundo non fuerit in illis cultus Baalim ; fed ægrè contendentes cum matre jam defcripta, poſſumus repete- fecerunt Deo vanitatibus fuis , partim ſuis fortiter fa- re, matrem veſtram pelliciam , ut intelligamus partem itis do bellis , quum Dominum non quærerent vel con- | populi, ex quo nati ſunt. quales ſanè multi egrelli ſunt fulerent ; partim federe cum Romanis inito du eorum di cum Apoftolis & fidelibus extra terram , obiter magis ad- lectione, unde ipſis mala multa & excidium provenerunt. Hærentes, quàm ſincerè & verè inferti Chrifto & corpori & de boc dicit hic in contextu parabole ; Ornavit se ejus Ecclefiæ. quorum inftar funt, qui deinceps ei etiam monili fuo do mundo fuo, & fecuta eft amafios ſuos , in gentilitate agglutinantur , & externam Ecclefiam cum me oblita eſt, ait Dominus, quafi diceret ; pofuerunt fidelibus conftituunt. Ut ut fit, præferimus tamen prio- fiduciam fuam tempore multo in viribus ſuis du fortiter rem explicationem, ut Illam cum emphaſi pronun- faétis fuis , & ea ſibi pro coronis innexuerunt in diebus ciatum dergelixãs diverſum coetum fignificet, Chriſtia- Haſſamoneorum ; & alio tempore poſuerunt fiduciam norum videlicet; & ut hoc dicatur in compellatione filio- ſuam in Romanis , don eos vocarunt ad opem fibi feren- rum contendentium cum matre ſcortatrice, qui jufli erant dam. at ii fuerunt ipfis in decipulam. Qu obliti ſunt fratres ſuos appellare populum Dei, & forores ſuas dile- Domini , qui erat verus eorum clypeus. Quum videret Stam. Habebit igitur in illorum reſpectu vim confolatio- Rabbi, à quo non longè abit Kimchi, longam defer- nis. Nam quum in ſpiritu præviderent deſtructionem po- tionem à propheta innui , qua retaliarentur cultus Baa- puli Judaici, poterant, & meritò quidem , ſolliciti eſſe lim , gloriatio in fuis ornamentis carnalibus , proſecu- de Eccleſia Chriftiana in ea urbe & populo congrega- tio amicitiæ idololatrarum, & Dei oblivio; atque ob ta. Ad quod reſpondet Spiritus in hoc verlu, Educam il- ſervaret , hæc peccata etiam in templi ſecundi popu- lam in defertum. Quo obſervato , etiam mens illative lum cadere : coactus eſt agnoſcere , Romanam diſper- Iccirco (ne quis putet, eam hîc emphafi ſua carere) nof- fionem tam diuturnam hîc innui. Quare noftra expli- | cetur. Nimirum quia hanc, matrem fcortantem , Deus catio fornicationis in verlibus præcedentibus planè fta- , fe dixerat denudaturum & interfecturum fiti, & in eam bilitur . Nam Hoſeas tantùm repetit hîc fuperius expo- viſitaturum dies Baalim ; ne videatur oblitus federis ſita peccata ; & , innuens antiquitatem & diuturnita- fui, declarat , fe ILLAM, quæ jam ceperat egredi ex tem illorum, eis accommodat diuturnam retaliationem. terra, (in viſione diſtinctè propofitam , & tempore rei Non igitur in præcedentibus de decem tribubus poteſt vi-. gerendæ diſtinctè noſcendam , ut digito & vultu quaſi deri effe locutus. Neque fieri poteft, ut non ante Roma- | notari poflit , communi nomine cætus Ifraelis & filiæ nas plagas data ſit filiatio & miſericordia , & egreflio ex Sion nominandam ; adeò ut re&tè dicatur Ifraeli even- terra five vocatio gentium, & eretio regni Dei, in quo turum , quod iſti parti Iſraelis) pelle&turum porro ut ter- populus Dei vocandi fint cum Judæi tum gentes: ut in ſu ram relinquat , & oblivifcatur domus patrum fuorum , perioribus cognitum eft. Neque porrò negari poteſt, po- & deducurum in deſertum , & confolaturum. Memo- pulum Judaicum adhuc reum eſſe ignorati Dei : & quam ratur , Chriftianos paullò ante excidium urbis à ſpiritu vis publico ritu Baalim non colant, nihilominus oblivio-monitos excefliffe , & Pellam fe contuliſſe , in regione nem Dei, & ignorantiam ejus ab ipſis nuncupati in cultum Peræa ſitam. Utcunque fit, tum à Servatore , tum ab Apoſtolis præmoniti ſunt Chriftiani , inftare ruinam rei- publicæ, & maximam anguſtiam urbis. Servator dedit ipfis fignum Luc. cap. 21. verf.20. 21. 22. Quum vi- deritis cin&tam ab exercitibus Hierofolymam, tunc cogno- ſoite , quòd appropinquet deſolatio ejus. Tunc , qui erunt in Judea, Baalim imputari. I 2 M COM Ο Μ Μ tus , oraturos. verf. E N T A R I US Judæa , fugiant in montes ; & , qui in medio illius , tores (legiſſe interpretem D'??)) non adulteros , qui vla (NB) excedant , & , qui in agris, ne intrent in illam. nitores , ut pars muliebris , vinea , Cant. 8: verſ. 12. Nam he funt dies vindictæ , &c. Quis dubitet , quin (proh pudor! Et quare non alia omnia ipfi in mentem fermo Chrifti , ab Apoftolis fideliter repetitus & inculca venerunt illum locum legenti? Et quare hoc ftatim arri- fuerit weising's Quid, quòd prope ultimam neceſ- | puit? Phreneſis illa eft.) Affyrii miri vinitores erunt , qui fitatem ſub Albino Jacobus frater Domini ab Anano Pon- | Sanguinem multis educent, (habet in mente alluſionem ad tifice Sadducæo cum aliis Chriſtianis interfectus eft? Jo rem obſcænam) du vallem (quæ in amoribus idem quod ſeph. antiq. lib. 20. cap. 8. Quæ reliquis efficax Suafio vinea. fcil.) Áchor in initium inſtitutionis. Tum illos eſſe potuit ad maturandum abitum, quaſi audirent Domi carmen e posſuiov cantaturos ut in die afcenfionis , hoc ni vocem , Exite illinc , Ef. 52: 11. eſt, ante aſcenſionem ex Ægypto, hoc eft, fleturos & $.43. Deſertum locus perfugii fignificat Gentilitatem, Ezech. 20: verſ. 34. Mundus deſerto comparatur , quia $.49. Abarbenel cum veteribus quibuſdam hunc lo- in eo nulla fruges vitalis. Gentium converfio compara cum interpretatur de reductione Judæorum interram ſuam. tur converſioni deſerti in frugiferam , Ef. cap. 35: verf.i. Deducam illam per defertum gentium, hoc eft, faciam ur de quo mox. Et frequens eft in Scripturis oppofitio san propellantur de gente ad gentem & de regno ad regnum órxxuévns, & 997 deſerti in ſenſu iſto myſtico. Etiam aliud, da dabo ipfi vineas fuas inde, hoc elt , propter af- epiſtola ad Hebræos cap. 1: 6. & 2:5. priore voce in ſen-fictiones fuas reddam ipſis terræ ſuæ poffeffionem. Hæc ſu hoc myftico utitur. Quod Hoſeas hîc dicit de Eccle- ille multis verbis. Sed quis non videt, coactum id eſie. lia educenda in deſertum, totidem verbis iterat, Apoc. Chriſtiana Ecclefia reftituatur poſſeflio terræ fuæ, tamen Quanquam enim non negemus, fore , ut Judæis cum videntia Dei circa Eccleſiam in ejus eductione ex populo hîc longè aliud dicitur : nimirum , Deum effecturum , ut & perductione in deſertum. Eccleſiæ ex terra in deſertum gentium eductæ ex illo eft, fe eam confolaturum. Confer Genef. 34: 3. Ef.40: ditatem. Judæi certe negare non poffunt, Jefu Domini $. 44. Secundò dicit, ſe ibi ad cor ejus locuturum, hoc ipſo deſerto exiſtant & progerminent vineæ fuæ. Quod factum eſt, quando gentes traditæ ſunt Chriſto in hære. verſ. 2. nimir. ut facilè populi fui & paternæ domûs fuæ obliviſcatur. Pfalm. 4.5: verf. 11. Includit hæc pro- noftri nomen in gentibus effe prædicatum, fideles à Ju- miſlio confolationem in afflictionibus & perfecutioni- dæis exturbatos ſe ſeparaſſe ab ipſis, Chriſtianos five ex bus. Judæis ſive ex gentibus acerbiflima eſſe paſſos, in iis paf- $.45. Verf. 17. Promittit I. compenſationem amif- fionibus fidem illorum & patientiam, Deo loquente ad forum. Dabo vineas & propriè & metaphoricè. Dabo cor ipſorum , eluxiſſe , habuiſſe interim ſemper locum ipſis, qui alant & ſuſtentent, Apoc. 12: verf.6. dabo in mundo , tandem etiam opes regnorum & populorum locum habitandi , Apoc. 12: verf . 6. 14. Pfalm. 107: veniſſe in fidelium poteftatem , ut illis infervirent , ipfam- 4.7. imprimis cætus multos paffim confitentium que terram Ifraelis ab Eccleſia Chriſtiana fuiffe poffel- nomen Dei & Chrifti. qui vineæ dicuntur , ut propagines fam. Hæc quum negari non poffint , & in iis verba vitis illius , extra quam palmites non vivunt. Joh. 15: prophetiæ impleantur, quare dubitabimus , de ipfis elſe verf. 5. Quando ex deſerto dantur vinex Ecclefiæ, im- locutum Spiritum ſanctum , & comminifcemur tales even- pletur , quod eft Ef. 35: verf. 1. Exhilarentur fuper illis tus futuros & jamdudum fruſtra expectatos , quos ne ver- defertum, & fterilis. & gaudeat vaftitas , & floreat bis quidem aptare poſſimus ? tanquam rofa. Sic El. 41:18 19: 44: 3. $.46. II. Refrigerium è perſecutione. Et vallem A V. De extirpatione idolorum &t hæ- chor in oſtium expectationis , hoc eft, locum vindicandi refium. anathematis contrectati, five eum ipſum locum , in quo Deus caſtigaverit communionem cum idololatris in pec- Verf. 18. Et fiet in die illo, di&tum Jehove, vocabis, catis fuis per afflictiones & perſecutiones , faciet initium vir mi:& non vocabis me amplius, Baali, hoc eft, locupletationis & fubjectionis regnorum mundi certò ex- here mi: ſpectandæ in pofterum. Reſpicitur ad analogam caftiga- tionem anathematis ab Achane contrectati, Jof. cap. 7. Verf. 19. Et removebo nomina Baalim ex ore I L- Teftantur hiftoriæ, plerafque perſecutiones extitiſſe, Chri LIus, o non commemorabuntur amplius nomine ftianis ſe corrumpentibus. Vide Cyprianum ferm. 5.de fuo. lapſis. Quia traditam nobis divinitus diſciplinam pax lon- ga corruperat, jacentem fidem do pene dixerim dormien $.50. In verſ. 18. non tam dixerim eſſe apoſtrophen, tem cenſura coeleftis erexit , &c. Euſebius graphicè de- ut ftatim verſ. 19. in tertia loquatur de eadem, ad quam fcribit corruptelas, quibus provocatus fuerit Deus ad im- fuerat locutus verf. 18. ſed potiùs continuatio effe videtur mittendum Ecclefiæ Diocletianum. cujus verba recitat illius fermonis , quo, ut antè diximus , aliquam partem etiam Platina in vita Marcellini. Vallis Achor etiam E1.65: | populi Ifraelitici confolatur. Eſſe igitur hîc exiſtimo Con- verf. 10. in alia analogia ponitur. ſolationem Apoftolorum & fidelium contra pertinacem S. 47. III. Liberationem cum peſfundatione hoftium. amorem idolorum tunc in gentibus apparentem , imò quæ fignificatur fimilitudine cantici illius , quod cecinit etiam contra hæreſes fubnafcentes in Ecclefia, & ex Ju- Maria cùm Ifrael tranfiiffet mare rubrum, & Pharao in daiſmo originem trahentes, quorum religionem ea defi- eo fuiſſet ſubmerſus. Exod. 15. Eccleſia tranfiit per ma nitione notaverat , quòd effet Invocatio Baalis. Promit- re fanguinis, & hoftes ſunt opprefli . Pfalm. 68: verf . 12. tit igitur filiis Dei vivi, (quos cæperatalloqui verf. 3. 4.) Reges exercituum fugiunt , fugiunt, & manens domi par 1. ſemen, quod Deum nominet virum ſuum, &, í for- titur fpolia. Vide de fuga idololatrarum ad Deut. 32: | tè nominaverit Baalem fuum , defiftat ita nominare; 20. 31. Chriſtiana Eccleſia conſideratur ut eadem cum 2. effe&tum illius nuncupationis five exomologeſeos, Iſraele aſcendente ex Ægypto, propter reliquias , & re ut ab Ecclefia externa de qua hactenus locutus erat, re- liquorum , qui ex gentibus acceſſerunt, communionem moveatur nomen Baalim , & ut ii non amplius ſuo no- mine memorentur. Analyſis igitur hujus prophetiæ eft $.48. Hæfito fxpe , & vix oculis meis credo , quan hæc. do incido in quofdam etiam Chriſto nomen dantium com S. 51. I. Poft liberationem Eccleſiæ à perſecutio mentarios quum illos video nihil fani protuliffe. qua- nibus gentilium intraturos in Eccleſiam , fub nomine lis hic eft Grotii annotatio. Omnia hæc, inquit, verbis Chriftianorum , qui Deum nominent Baalem. quem- ambiguis dicta ſunt xa ocasiãsverba fumta ab ama admodum Judæi Deum Baalem nominaverant. Id fi- toribus. res longè alie. Deus decem tribus egregiè deci- gnificat de Deo habere gentiles opiniones. Báal e- piet. abducet in loca vaſta Aſlyriæ. loquetur ibi ad cor, nim eſt nomen idoli. Eft id quidem ſua natura &c in- hoceft, malè in fe animatos malè tractabit. dabit vini- dole bonum , quippe quod notet pzorg. ut & Hie- ronymus cum illis. I N HOS E CAP. 11. 13 Verf. 20. ronymus annotavit: Lingua Hebræa & Syra lya inter- | apertz commemorationis exterminationem indicare. pretatur • ¢ zovo id eft, habens. Si voluerimus dicere habens Quemadmodum & Zacharias cap. 13. & verf. 4. aper- me, dicimus oyu, eu apud utramque gentem uxores vi tam impugnationem Ecclefiæ per idololatras & hæreti- vos fuos vocant Baali, id eft, vir meus : quod intelligi- cos in occultam mutatum iri oftendit. tur habens me, do eft fenfus, qui habet me in conjugio. De S. 54. Cæterùm notanda hîc etiam oppoſitio hujus nique Aquila diligens & curioſus interpres : Vocabit , in- verſus ad verf.9. 10. Iſraël ſcortans dicebat , Redibo ad quit, me, vir meus , & non vocabit me ultra, habens me. virum meum priorem ; & non agnovit eum : At tu , in- ſta & Molech; ſed utrumque abufu contaminatum. Ipfe quit Deus ad quemvis fidelem, in deſerto me vocabis vi- Deus de ſe uſurpat conjugatum ad id fignificandum, quod | rum tuum, & non amplius me vocabis Baali. Abarbe- hîc notatur per vir mi. Vide Ef. 54:5. gyv pli neli concedimus , promiffum effe Iſraeli , ut in tempore oi f zouté's DE OS SEX TEQJGZ relor cz. & cap. 62: 4. terra tua redemtionis five aſſertionis & recuperationis, non am- maritabitur. Ibi Aquila pro noua izenpfón. Reſpondet plius dicant Deo Baali , dummodo confiteatur interim ei o fywy thú vóp@mu. quod Sponſo vindicat Baptiſta, Jo- Judæos Deum appellare Baali. han. 3 : 29. Sed Efaias cap. 62: verſ.s. & latiùs utitur yoce sya. Nam ut po' habet juvenis virginem caftam, VI. De pace danda inter hoſtes. (de paranymphis loquitur) habebunt te filii tui; & hi- larit ate ſponfi ſuper ſponſa hilareſcet fuper te Deus tuus. 20. Et pangam illis fedus eo die cum beſtia Enimverò eft generalius. Nam & oise de coons dicit Báal agri, & cum volucri cæli, reptiliterre; car- habbajith. Et Aben-Efra refert ſententiam cujuſdam cum, o gladium, o bellum frangam cx terra, ou Hiſpani, qui Baalem voluerit dici non man hyo domi faciam eos recubare ſecure. num domís exorientis five horoſcopi. Itaque cultum Baa- lis eſſe cultum fiderum. De horoſcopo & ejus orng decor 674 $.55. Hic verſus conjungit duos temporis articulosa fic Manilius 1. 2. & fortaffe tres , in quibus pax Ecclefiæ in mundo pro- Udus gelidis ut Phebus ab undis ficit. Enatat, & fulvo paulatim accenditur igne, $.56. Primus articulus eft pax , quam habituri erant Tetua templa ferunt Majå Cyllenie mate. fideles in mundo , admixtis irregenitis nomini Chriſtia- O facies fignata nota. quod nomen do ipfi no. In tertia loquitur , illis ; quod diſtinguendum à fe- Auctores tibi dant artis , quæ ducit Olympum: quente Te. Illis , inquam, quos vides ad te accedere ma- In qua fortunamnatorum condidit omnem gno numero , abjectis nominibus Baalim , faciam pacem. Natura, æquè illa ſuſpendit vot a parentum. Te autem mihi deſponſabo. Sic facilè ordinantur verba Præterquam igitur quòd Deus Baal appellari non po- Dei ad Eccleſiam. In illo articulo impletur hoc, quod teſt, ne deducatur in ordinem nominatorum homini- dicitur, Inimicos Dei mentituros ipſi. Pfal. 18:45.66:3. bus Baalim, & gentilibus opinionibus abnegetur, vel, 81:16. & oves cum leonibus cubaturas. Ef. 1: 6.7.8. ut Hieronymus dicit , ne dum aliud loquitur, alterius Hoc factum eſt, quando omnes principes mundi volue- recordetur, & virum nominans , idolum cogitet Eccle runt videri Catholici five Orthodoxi. Sed per hanc oc- fia: etiam id nomen per fe minùs expreffum eft, quàm cafionem fubintravit etiam Beſtia myſtica in Eccleſiam, Vir meus; ad fignificandam communionem Chrifti ut vel potiùs confirmata & amplificata eft in ea. In qua con- capitis cum Ecclefia. Qui etiam per allegoriam com fedit Anti-Chriſtus ut regnaret, ut Apocalypfis deſcri- munionis Sponfi & Sponſæ voluit communionem, bit. Alibi (nam partitim ſecundùm varias Ecclefiæ ter- quam Ecclefia habet fecum, adumbrari. Ephef. cap.s: ras illa accipere quid vetat?) fedus habuit cum volucri- bus cæli. Cum quibus certam gentem fymboliſare du- II. Deum effecturum , ut Eccleſia Deuin ap bium non eft. De reptili terræ quod dicitur, id ad Sa- pellet, Virum ſuum. Quando Ecclefiæ confeflio dici- | tanam, antiquum Draconem, refero, qui (ut ait Apoca- tur futura, Vir meus , & non, o fyw me, qui habet me lypſis) in carcerem inclufus eft, ne amplius gentes fedu- duo evidenter ſignificantur. 1. Vera ratio communicandiceret ad apertam idololatriam & cultum dæmonum. Ni- cum Deo, & verus titulus communionis bonorum ejus mis preffè quærere analogum in hiſtoria, fortaſſe éneteg- in concorporatione Chrifti & Ecclefiæ: quæ obfcura- obfcura- | xarias eſt. Novimus , quòd cum Gothis, Longobardis fi reputemur ut ſervi adjuncti familiæ ad promeren- aliiſque immanibus gentibus inve&is in folum Ecclefiæ, dum demenfum quotidianum per opera imperata ex pla- ipfi dederit pacem. de quibus intelligo Ef. 56: 8. 9. cito Domini : qualem juſtitiam ex obedientia doy peitev Quod cætus Anti-Chriſti & Chriſti in una communione fomniant Judæi. quibus fymbolizant omnes, qui ope- vixerit. Documentum illud clarum eft: non omnes illi, rum juftitiam tuentur. 2. Communio cum Deo fine cum quibus fideles pacem habent & externam commu- medio. Uxor enim non fubjicitur fervis. Ut fupra dixe- nionem , funt Eccleſia , nec fide cordis nec integra con- rat Filios , ita hîc dicit Uxorem. Igitur in regno cælo fefſione, ſed etiam beftiæ & dracones. rum nec Angelis ſubjicimur, Hebr. 2: 5. nec econo $. 57. Secundus articulus eft fractio arcus & belli ex mis & tutoribus, aut elementis mundi, Gal. 4: 2. 3. terra. Ex quo colligitur, futuram fuiffe ſeparationem Quocirca fi quis etiam Chriſtum velit eſſe vel merum ho- fidelium ab hypocritis, cum quibus aliàs pacificè vive- minem natum ex Maria , vel præditum effentia ſpiritua- bant; & ea re excitandam fuiffe perſecutionem etiam in li, fed creatâ ante reliquas creaturas , quandoquidem is bellum erumpentem. Terra, ut minimum, fignificat negat conjugium immediatum Dei & Ecclefiæ, vocat cctum vocatorum. Quæ videtur eſſe quaſi ditio regis Deum Baalem , & non Virum : & confequenter ido- Chriſti, reſpondens populo Ifraëlitico in terra Canaan lum, non Deum , adorat. Hi funt pſeudoprophetæ, de olim habitanti . Hic articulus temporis fuccedit ei paci, quibus Deut. 32:27. qui dicturi erant, Non-Jehovah in qua cohabitavit beſtia fidelibus. Occaſio autem per- fecit hæc. fecutionis eſt contradictio piorum adverſus doctrinam $.53. III. Confecuturum ex ea confeflione Eccle- hypocritarum, cum qua etiam multi fimplices & funda- fiæ, ut nomina Baalim non memorentur amplius : fed mentum verè retinentes incauti communicarunt. Cum paulatim magis magiſque etiam in mundo tollantur, in- hac prophetia comparandum eft, quod Ezechiel dicit de tereuntibus idolis & hæreticis ad filentium reda&tis. Huic | Gogo, ſe arcum ejus excuſfurum ex manu ejus. Ezech. expoſitioni favet R. Saadjah. de quo memorat Abarbe- | 39: 3. adi & Pfalm. 11:2. 3. Rurſus & Efaias nel, quod hoc colon ad gentes referat. Huc refer, quod verf. 4. colo 4. non feret gens in gentem gladium. Am- eft Zach. 13 : 2. Exfcindam nomina idolorum ex terra, plius verò eft', frangam bellum ex terra. de quo Efaias : hoc eft, ex Eccleſià, e non memorabuntur amplius non diſcent amplius bellum. Confer Pſal. 46:10. Benè notandum, prophetiam hoc loco non omnium $. 58. Tertius articulus eſt ſecuritatis. De quo & Baalim totalem abolitionem , ſed tantùm profeffæ & Pfalm. 4 : 9. Mich. 4:4. Quod non poteft intelligi, nifi B de verf. 31. 32. 8.52. cap. 2: 14 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S de eo tempore, quo omnia regna fervient Eccleſiæ. , cæli aut reptilibus terræ tanquam dotem daturum effe ; De quo paflim prophetæ. Nugas Abarbenelis de fi- | neque illa effe id, per quod habetur conjugium cum Deo derum infuxibus & fignificationibus minuendis hîc | (quemadmodum fanè putaturos incolas terræ ſcribit A- omitto. pocalypf. cap. 13: verf . 8. & quemadmodum hodieque putant, qui , Anti-Chriſti communionem habere , cen- VII. De Ecclefiæ conſervatione & affixio- clefiam fponfam Chriſti) fed longè majora in communio- ſent eſſe, communionem cum Deo habere , & effe Ec- ne ad nomen & amorem Dei. ne collaturum, nimir. 1. Fuftitiam; quæ eft donum Dei, h. e. adoptionem in filios cum remiſſione peccatorum. de Verf. 21. Et deſponſabo te mihi in ſeculum; ~ de- quo fupra cap.2: verf.I. 2. Judicium , quo judicatum eſt fponfabo te mihi in juſtitia @w in judicio , & in gra- fimul demonſtratus eſt ofor peccati, & juſtificatus eft tia & mifericordia: ut rectè juſtificans impium in Filio; ita ut , quicunque Verf. 22. Et defponfabo te mihi in fide; e cognoſces extra ipfum funt , nullam habeant ſpem, &, quanto- Jehovam. cunque furore, cum Satana judicato , adverſus Eccle- fiam inſurgant, neceffariò tandem peſfundentur, tum 6.59. Hæc pericopa ſuperiori fic fubnectitur , ut par- propter exemplum judicii peccatorum in Chriſto mani- tim é modrés Jwary contineat ejus, quod dictum eſt verf. 20. feftati, tum propter zelum pro Eccleſia: Vide 2. Theſ- p. p. partim conſequens perſecutionis & fracti arcûs ac fal. cap. 1: verf. 5. 6.7.8. 3. Gratiam, five propofi- belli." 'Eidéeywors eſt ejus, quod dixerat, fe pacturum ef- tum & beneplacitum, non tantum juſtificandi, fed & fe Ecclefiæ pacem cum feris & ferpentibus. Hic ſuberat fanctificandi , & confervandi & glorificandi. 4. Miſe- periculum fcortationis : quemadmodum Judæi per occa- | ricordiam, five voluntatem confolandi ini amictionibus, fionem pacis illius , & federis quod Deus pepigerat omni- etiam per peccata accerſitis , & remunerandi omnem bus populis, Zach. 11:10. ſub imperio Romanorum ſcor- perpeflionem pro nomine ipſius, denique reddendi mer- tati funt & amafios fecuti funt; ut antea cognovimus. Et cedem hæreditatis gentium ſervis ſuis, pro qua labo- oftendit ſpiritus propheticus , magnam meretricem ſeſſu- rant. Apocal. cap. IL : verf. 18. cap. 14: verf.13. Quod ram in bèſtia. Qui articulus in prophetia hac diligenter ipfum dicitur pænitudine affici ſuper fervis fuis : Deut. animadvertendus eft. Nimirum poftquam Ecclefia in cap. 32: verſ. 36. gentilitate liberata eſt ex perfecutione & tranſiit quaſi ex mari in terram, & cæpit habere vineas , & nomina Baha: dicium & gratia de mifericordia recognofcuntur , & per $.63. A parte Ecclefiæ eft fides , qua juftitia do ju- lim exciſa ſunt per confoflionem hæreticorum, Zach. 3. tum incepit beſtia manifeſtari in Ecclefia, h.e. múl: ugrogio Deo conjugium cum oblatione illarum Lou titudo hominum animalium fpiritu Dei deftitutorum, & tium poftulanti reſpondetur. De qua fide eſt Ef. 28 : 16. ſcortatio, h. e. dilectio ac fiducia in aliis omnibus præter dem conjugium cum Deo, ſponſo Ecclefiæ, contrahi- 53:11. Habac. 2: 4. Pfalm. 2: 12. Igitur ut per fi- Chriſtum, & proſecutio ac obedientia hominum fefe pro- ſtituentium, & per doctrinas ſuas ineſcantium ; & tan- mus, ita per fidem participes fimus dotis juftitiæ , ut heredes conſtituamur vitæ æternæ ex gratia. Bellarmi- dem fit perfecutio & bellum , quod tamen à Deo compe- fcitur. nus quum negare non poſſet, Chriſti juſtitiam nobis do- $. 60. Igitur adverfus hanc tentationem præmunit ri noftram non ut noſtra reputetur · ſed ut caufa fit jufti. nari & fieri noftram , non deſiit tamen tergiverſari; fie- verbo fuo Deus Eccleſiam, dum $. 61. I. Promittit, quòd femper Ecclefiam Chriftia- quaſi ullius boni in nobis cauſa fieri poffit Chriſti obe- tiæ in nobis inherentis. de Juſtif. lib. 1. cap. 23. §. ult. nam fit confervaturus fibi affixam tanquam uxorem fuam; dientia, & non imputari; aut quaſi initium noftræ fan- & quòd filiorum Dei nullus per créeyesen tūs a névas graf- &ificationis poflit eſſe poſt peccatum juftitia apud Deum; ſantem in pace illa fit abducendus à conjugio Dei. Hoc important verba , Et deſponſabo te mihi in ſeculum. Con- etiam hæredes, aut quafi denique id, quod noftræ he aut quaſi non per id, quo fimus Chrifti fponfa, fiamus fer Matth. 24: 24. 2. Theſſ. z: 9. 10. 11. 12. 13, 14. reditatis pars eſt, poflit eſſe noftræ hæreditatis caufa, ni- Apoc. 13 : 8. 17:14. 20:6. Cant. 6:8. Una eft colum- mirum ſanctificatio noftra. ba mea, integra mea. Reſpondet præſenti loco Pfalmus 110:4. Juravit Dominus, & non penitebit eum , Tu es $.64. Cæterum cujus efficaciâ fit Eccleſia fidem ad Sacerdos in ſeculum. Id enim hanc vim habet , ut diſci- communionem Dei habitura , ſignificatur , quum dicit : mus ex Hebr.7. tuum ſacerdotium erit æternum , & re. Deſponſabo te mihi in fide. Dei enim donum eft , Epheſ . conciliatio ac remiſlio per te impetrata erit perpetua nul- cap. 2: verf. 3. Ex ipſo fumus in Chriſto, ne quis glorie- lo tempore refigenda, neque ullum habebis facerdotii tur in femetipſo. I. Cor. cap. I : verf. 30. Deus nos ſibi tui ſuccefforem aut vicarium. Ut facerdotium æternum, conjungit dando nobis fidem. Grotii hîc iſta annotatio etiam unicum eſt, & excludit participationem aliorum eft: Te , quæ olim meretrix fuiſti, fi poſt bac fidem fer- facerdotum ; ita connubium cum Deo æternum exclu- ves: ſponſabo , id eft, ut ſponſam atque uxorem tračta- dit fuccedaneum connubium cum alio capite Ecclefiæ bo. quafi hic non prophetia ac promiffio fit, fed admoni- tanquam Dei & Chriſti vicario. Emphaſis hujus loci ifta tio de officio ejufque exactio. quod ipfa verba expreffa eft, ut clarè doceat , Ecclefiam Novi Teſtamenti (Nam refutant. Qui tales interpretationes , imò irrifiones, affe- de iis hîc agitur , qui pro eo, quod dictum fuerat ipſis, runt ad locos illos omnes obſcurandos , quibus gratia Non-populus meus vos, appellati erant filii Dei vivi) non Dei extollitur , nonne ſunt dolus Cx eZTO,? Sed hæc pro- habere alium ſponſum præter Deum. Deſponſabo te mi- phetia & fimiles, ut Ecclefiam inſtruunt, ita coarguunt bi. excluſivè. Non patiar te fieri conjugem alterius, qui hoftium Ecclefiæ errores , & funt expreſſa Dei fenten- non eft, quod ego fum. Unde confequitur, quum Chri- tia pro Eccleſia adverſus eos, qui illam turbant & blaf- ftus revera fit Sponſus, non poſſe fieri, ut is fit non phemant; &, orientibus talibus certaminibus, ex hiſce unum cum Deo, five non Deus verus, Deus Ifraëlis prophetiis intelligere eft, eas maximè pertinere ad ea is, qui hæc per prophetam Hofeam patribus declaravit tempora, quibus ea certamina oriuntur & multi à veritate ſeducuntur. propter nos. $. 62. II. Docet , quale hoc conjugium futurum fit, $.65. Quod in ultimo colo verf. 22. dicitur, Et co- five quid ex parte fua Deus fit præftiturus Ecclefiæ; & gnofces Jehovam; id latè patet. Primò enim notandum quid viciſfim Eccleſia ad communionem cum Deo fit eft, quod non dicat, Et cognoſces me , fed, Et cognoſces redhibitura: & cujus efficacia hoc futurum fit. Ex parte Jehovam. iteruin in tertia obliquè loquitur. Sine dubio ſua Deus oftendit, ſe non bona terreſtria, lanam, linum | intelligit eam cognitionem, quæ eſt vita æterna, Johan. & fimilia, qualia videbantur dare amaſii Synagogæ , ne- cap. 17 : verf. 3. Vera enim cognitio Febove eft , quòd que adeò pacem illam cum beftiis terræ & volucribus folus Pater fit verus Deus, habens & unicam Deitatem & fuffi- Ι Ν Η Ο S Ε Ε CA P. U. is fufficientiam ad juſtificandum impium , nimirum per do- loquantur myfterium Chriſti, & manifeſtent, quemadmoa nationem Filii ſui in redemtionem , & Spiritus ſui in re dum oportet. Col. 4:3.4. Confer Ef. 62:6.7. generationem : quodque is revera factus ſit, quod eſt, Fi $. 71. Secundum colon : Cælum refpondebit terre. lium donando; qui eſt Jeſus, Chriſtus, homo & Deus, Terra ſignificat in hac allegoria vocatos , auditores. Re- rex Ecclefiæ. Igitur promittit hîc, eam cognitionem, ſpondent doctores & ductores plebi , quando ipfos irro- quatenus eft in prædicatione & illuminatione , non iri fub- rant & irrigant ad frugem. Nam plebs comparatur cum latum ab Ecclefia. Quæ promiſſio opponitur tenebris arvo Dei, quod irrigatur vel cælitus, vel quaſi manu. regni Anti-Chriſtiani in pace & communione cum beſtiis Miniſtri qui irrigant, hîc magna dignatione cælum vocan- terræ furgentibus. Rurſus quatenus ex præcedentibus in- tur; ſed in contradiftinctione Dei ei reſpondentis. Alio- telligitur extituram perfecutionem & bellum, hoc colo qui enim & hîc valet : Cæli an pluunt ? Jer. 14: 22. notatur, quæ caufa & occafio perſecutionis ac belli futura Quando igitur Dei benedictione non funt miniftri vellen fit; nimirum agnitio nominis Dei per errores beftiarum acy ovvoegi, Judz 12. ſed rorem & pluviam dant, h e. vera occultati (quantum in ipſis) & obfcurati ; & agniti vin- bum fideliter &, ut oportet, loquuntur & manifeſtant ad dicatio. conſcientiam & captum plebis, tum refpondet cælum $.66. Adhuc quatenus in ipfa Eccleſia , quæ bellum terræ in Eccleſia. Confer Job 29: 23. Deut. 32: 2. patitur , ſolent effe caufæ provocantes afflictionem, no 5.72. Tertium colon. Terra reſpondebit frumento do tatur profectus Reformationis ad nomen & regnum Dei mufto & oleo. Frugibus fructibufque reſpondet terra, non magis agnofcendum. Denique quatenus per fractionem ut gignendis , fed ut plantatis five ſeminatis. Prophetia arcus & belli veritas divinarum promiffionum obſigna- | requirebat hîc nomen commune ſemini & fructui. Ided tur, & oftium prædicationi patefit, eatenus hoc colon nomen fructus primò in metonymia capit, denotando ſe- notat, futurum effe, ut experimento cognofcatur, quænam men; deinde propriè , denotando proventum. Utrum- fint illa, quæ Deus Eccleſiæ ſuæ promiſit, & hoftibus que tamen in metaphora. Eccleſia accepit bonum ſe- comminatus eft. men, quod eft verbum Dei, per Mofen, Prophetas, Chri- $.67. Sæpicule vidimus , communionem Dei & Ec- | ftum ipſum & Apoftolos prædicatum; & in Scripturis cleſiæ per conjugium adumbrari. Ex eo non ſequitur , in Eccleſia depoſitum. Eccleſia eſt arvum. Irrigatur à matrimonium effe facramentum, nedum organon juſtifi-verbi miniftris, ut frugem ferat. Vide Matth. 13. Fru. cationis aut fanctificationis Non magis ſanè quàm lotio etus Eccleſiæ, quos ex ſemine verbi per fotum & vivifi- omnis aut cæna omnis vel ante inftitutum Sacramentum cationem profert, funt frumentum , muſtum, oleum. Baptiſmi & Cænæ vel poft utriuſque inſtitutionem Sa- Hæc quando profert in fructu , tum reſpondet iiſdem , ut cramentum eſt, quia habet fimilitudinem inſertionis in ſeminatis. Contrarium eſt proferre labruſcas, ſpinas, tri- Chriſtum & ou as w poc? doewis, & imputationis juftitiæ ejus bulos (confer Hebr. 6:7.8.) hoc eſt non reſpondere fru- ad auferendam fordem reatûs noftri. mento, muſto, oleo ſeminato. Vide Matth. 13: 24.29. 26.27. Utinam videamus illum diem , ut terra (hoc eſt, VIII. De Eccleſiæ benedictione &am Eccleſia Evangelica), proferat tantùm frumentum, ad alendum & vivificandum ; muſtum, ad confolandum ; plificatione. oleum ad fanandum , & ad fragrantiam ſpargendam ido- Verf. 23. Et fiet die illo, reſpondebo, dičtum Jeho- Poffet etiam frumentum, muftum, oleum ſignificare fide- neum ; h. e. verbum fincerum cum converſatione bona! væ, cælo; & illud refpondebit terre; les, in quibus eft femeni Dei. Terra h. e. cætus vocatos Verf. 24. Et terra reſpondebit frumento, o muſto, rum ipfis refpondet , quando fovet , neque humore malo & oleo, & illa refpondebunt fizreëli. enecat, neque lolii luxuria ftrangulata Verf. 25. Et ſeminabo illam mihi in terra, e mife- $.73. Quartum colon. Illa refpondebunt Ifreeli. Su- rabor eam, que non eft miferata; e dicam Non- pra cognovimus , Ifreelem effe typum Hierofolymæ, ut urbis regiæ inter Ifraëlitas & perſecutricis . Talem ur- populo-meo , Populus meus es ; & ille dicet, bem, non latericiam aut ex materialibus ædificiis con . Deus mi. ftantem , fed ex hominibus, civitatem aliquam repræſen- tantibus, conflatam oportet intelligere ; & quidem à $.68. Hæc pericopa explicat, quid in fine dierum communione Eccleſiæ feparatam : quemadmodum Iſ- futurum fit, poftquam arcus & bellum fracta fuerint 'ex reel à tribu Judæ dillidebat. Nam ftatim dicitur femi- terra; ſaltem, poftquam Ecclefia ex tenebris cognoverit nanda in terra , hoc eſt, in cætu vocatorum. Refpon. Jehovam. Duæ partes ſunt hujus pericopæ. 1. Bene- dent hominibus frumentum, muftum, oleum , quando dictio Ecclefiæ. verf. 23. 24. 2. Multiplicatio Eccleſiæ. funt ad manum , five quando copia ipforum eft, ut vo- cata ſe ſiſtant; vel quando funt ad palatum, & non func 8. 69. Quod attinet primum , videri poſſit, intelligen- illis amara vel acerba , ſed dulcia & fapida. Jam diximus, ; dam effe abundantiam corporalium bonorum , per pro- frumento, mufto, oleo reſpondere terram , ut feminatis ; videntiam Dei : niſi hoc obftaret , quòd dicitur, fru- item reſpondet frumentum , muftum , oleum Ifreeli ut'in mertum refponfurum Ifreëli, cum illo conſequenti ef- ! fructu , ſi invenitur , fi præfto eft in copia, fi eft odor vi- fecto, ut ea plantetur in terra. quod neceſſariò fpiritua- | tæ ad vitam , & non amplius odor mortis ad mortem. In liter intelligendum eſt, & non provenit ex abundantia Judæis fitientibus & efurientibus verbum Domini & id opum terrenarum. Igitur, quum in fcripturis cælum, ter- quærentibus à mari ad mare & non invenientibus , ne- rasfrumentum, &c. etiam metaphoricè dicantur, ftatuen- que facras Scripturas intelligentibus , quia velum in cor- dum eſt, literalem ſenſum totius pericopre faltem etiam dibus ipſorum jacet, fic illud impleretur , fi ipfis præbea- includere metaphoricam notionem fingulorum iftorum tur certa interpretatio fcripturarum , demonſtrata ad con- vocabulorum. ſcientiam , & illi, omiffo præjudicio, quod velum dici- 6.70. In primo igitur membro funt quatuor cola; tur , incipiant ea demonftratione affici, ut habeant vo- quæ fingula fuam emphaſin habent. Eo die reſponde bó luptatem in lege Dei. In Papiftis, fi etiam liceret illis les cælo. Erit igitur tum cælum, quod Deum invocet. Scri- gere ſcripturas & audire demonſtrationes ex eis. Si fru: ptura meminit cæli alicujus abolendi in Eccleſia, & no mentum, muftum ; oleum ſignificant to'ę doxipers , tum vi faciundi. Ef. 65:17. Apocal. 21:1. Vide etiam an ea reſpondere intelliguntur Ifreëli , quando ſe mani: tea Apocal. 6:14. Hoc cælum eft, quod alloquitur feftant ad confcientiam eorum, qui in errore ver- Pſalmus 115: 16. O cæli, cæli ſunt Domini. Hoſeas fanè fantur. innuit, tale tum fore cælum , quod non aboleat , fed cui $. 74. Huic promiſlioni concinit, quod apud prox teſpondeat . Celum hoc ſunt ii, qui Eccleſiam regunt & phetas legitur de Auvio egreffuro ex fanctuario ad irri- docent. Quoruin vota, quæ ſecundùm Deum ſunt, ſunt gandam terram & ſanaturo maria , Ezech. 47. Zach. 14: illa, ut Deus coerceat hoftes, ut det oftium ſermonis; ut verf. 8. Ex hoc loco obſervandum eft, quòd Deus dec copiam verf. 25. B2 16 C O M M E N T A R I U S copiam ſpiritualis cibi ex verbo fuo, quòd ipſe auferat ve $. 76. Dicit Deus alicui populus meus dupliciter. lum à cordibus, quòd ipſe faciat, ut fapiat audientibus, & 1. Per tranſlationem è regno tenebrarum in regnum lucis; fit ipfis odor vitæ ad vitam. five per regenerationem. 2. Per atteſtationem & profe- S. 75. Secundum quod attinet, multiplicatio Eccle- cutionem amoris. Hîc intelligitur vocatio interna five fiæ promittitur tribus modis. I. dum promittitur Jif- regeneratio , cujus effectus eſt , ut homo dicat Deus mi. reëlis ſeminatio in terra. Similis locutio & res eſt Ef. Invocare Deum ut ſuum, eft tum abnegantis omnem jua 27: 6. Advenas radicabit Iacob. Rom. 11 : 23. roy ftitiam , extra illam , quæ in federe offertur, & omnem Exeivou d', êàv per' &fi pecíveos tñ emisie, łyn EVTSID hoortay. | mediatorem & ſanctificatorem extra Chriftum & Spiri- Dum fit frumentum, oleum & muſtum cibus homini, tum ejus , & confugientis ad arcem falutis , tum arripien- eo ipfo implantatur Ecclefiæ. II. dum promittitur, tisſpem expoſitam ad gloriandum in Deo per parrhefiam Deum miſericordiam exerciturum cum non dileéta. Eft orientem ex ſenſu & experimento fidei & gratiæ fanctifi- etiam hîc fimilis phraſis Apoſtoli Rom. II: 31. čvc c cantis. Non facile eft has promiffiones accommodare di- å v toà, identãos. Ill. dum promittitur, fore, ut Deus ftinctis fubječtis. Hoc patet, geminam effe hanc prophe- nuncupet populum ſuum , qui non eſt populus ; & is ei & is ei tiam illi, quæ legitur Efaiæ cap. 19:24. 25. & Mich. 4: reſpondeat , Deus mi. 6.7. Zoph. 3:19. CAPUT III. rum. Secunda periocha agit de viſitatione & limitata deſertione Judæorum & eorum reaſſum- tione in fine temporis. Prophetia hæc habet partes tres. I. Prophetat demonftratio- nem Amoris Dei apud Iſraëlem , cum ejus ingratitudine. verſ. 1. 2. II. Vaticinatur longam deſertionem, & ftatum populi in ea. verf. 3. 4. III. Promittit reaflumtionem. Quidam interpretes interpretantur prophetiam hanc de decem tribubus. Rabbini quidam, út David Kimchi & Abarbenel, fatentur, pertinere ad tempus hujufce exilii. Quæ etiam ſententia Hieronymi eſt. Et ratio in manifeſto eſt; quia ſermo eft non de domo Ifrael, ſed de filiis Iſrael; & Ephod pertinebat ad Judam; & converſio ad Davi- dem regem in ultimis diebus poft eum ſtatum multorum dierum , qualis hîc defcribi- tur, non decem tribubus convenit, quæ abductæ ſunt in captivitatem Aſſyriacam, ſed Judæis diſſipatis per Romanos. Pars prima. idololatria. Et fatis fuperque egimus de Ifraëlitarum de fectione in capite fecundo. Verſ. 1. Et dixit Jehovah ad me, Adhuc, abi dilige S. 2. 'Yux (quod vertimus pedamenta) quidam ex- fæminam amatam focio ea mechantem: quemad- ponunt ex nivous, quod videtur notare lagenas , Cant: modum amat Jehovah filios Ifrael; quum illi refpi- | 2:5. 2. Sam. 6:19. NÜN Chaldæis fonat fundamenta. ciant ad Deos alios, ea diligant pedamenta uva "0ux Ef. 16:7. tantùm præterea legitur, ubi non la- genas ſed termites uvarum, ſive ftipites vitium videtur Verf.2. Et emi illam mihi quindecim ficlis argenteis, potiùs denotare. Planè iftic deſignat potentiam quan- e chomere hordei o Lethec hordei. dam mundanam, quæ ftatuminet eos , qui externa fpea cie fapientiam divinam continere videntur. Eft igitur $. I. St in hac prophetia ſignum. Typus de- amare ped. uvarum , delectari hierarchia & dominatio- buit fieri iterum Propheta Servatoris. ne Seniorum & Sacerdotum in populo. Denique tota Jubetur amare fæminam dilectam à fo- mechatio eft, Dei regno & juftitia rejecta , fiduciam ha- cio ſuo & adulterantem. Tutiflimum bere in carne, & gaudere regno hominum ad fervitutem eft hæc in parabola accipere. Ne inci- elementorum mundi. Ea mechatio deſcripta eft damus in id, ut dicamus à Deo effe im Hieronymus vertit : vinacia uvarum : & interpretatur perata prophetis inhoneſta. quale eft vel fuam conjugem Lxx. néme picole pe loi sepido. coétiones cum vinaciis. res inutiles, traditiones hominum, doute qú De wy fomnia. adulterio fædatam retinere (de quo judicari poteft ex Je- rem. 3:1. Deut. 24:4. ubi dicitur dimiffa, ſi facta fital $. 3. De hujus populi fic affecti dilectione divina agi- terius, priori marito eſle polluta) vel maritos alios haben- tur hoc capite. Ea dilectio in tribus partibus nofcitur; 1. in impendio beneficii ante deſertionem. 2. in coër- tem appetere aut ducere. Si factum velimus intelligi , de- bemus verba intelligere mitiffimè, ne quid inhoneftum citione per tempus deſertionis . 3. in grātia reſipiſcen- imponamus prophetæ, & ut fcopus figni proximè attin tiæ ultimo tempore dandæ. Beneficium impenſum per gatur. Id foret diligere five beneficio demereri conju-meram parabolam , fine ſpeciali applicatione , ſignifica- gem lege focietatis conjugalis caftė & integrè dilectam, tur ; quando de Propheta dicitur , quod emerit fæmi- fed non redamantem , verum corde ad alienos amores in- nam certo precio. Verbum 177 pro emere, eft Deut. 2: clinatam ; & ad tempus quidem ab illa propter dubiam verf. 5. Alienum videtur , quod citant Hebræi ex Gea fidem abftinere, ad experiundam fidelitatem, & ad cafti- neſ. 50:5. Longè alienius, ut pro 1775 venditione ac- tatem ſervandam obligare , cum promiſfione reyertendi cipiatur. Mancipationem metonymicè ex Pfalm. 40:7 ad ipfam. Chaldæus : Et dixit Dominus mibi , adhuc abi, Deut. IS: 17. intelligere poſſis . vaticinare ſuper domum Ifraelis, qui ſunt ſimiles mulie 5.4. In precio prophetæ & 1. numerus, & 2. materia dilecta eft marito ſuo, & mechatur apud ipfum, notanda ſunt, & 3. menſuræ. & nihilominus diligit illam , dove non vult eam dimit S.5. 1. Numerus : Quindecim argentei ; quindecim E- tere. Quidquid fit de facto prophetæ, ſenſus parabolæ | phæ. Nam Chomer five Chor continet decem Ephas. evidens eft: Deum amaturum eſſe Filios Ifraëlis refpi- 7 Ezech. 45: 11. Lethech quinque. ut receptum eft apud cientes ad Deos alios. Quicunque Filium non habet, Pa Hebræos & noftros. Non poteft dici, quantum fibiper- trem non habet. Omnis religio, qua quæritur Deus non mittant Hebræi in numeri hujus applicatione. Antiqui juſtificans impium per fidem in Filium unigenitum , eft referunt ad decimum quintum menſis Niſan, quo re- E cap. 2. ri, que demti I N HOS A O SE E CAP. III. 17 adte. demti ſunt ex Ægypto. Nam 900 & you eundem litera- | lypticorum ; in quibus dies 1 260.& menſes 42. ſunt idem rum numerum efficiunt. Chomer & Lethech volunt de tempus. Quid fi igitur triginta annos patientiæ Chrifti di- notare 45. juſtos, in quibus mundus ſubſiſtit. Nam cho camus hîc intelligi. Nam five ab aſcenſione Chriſti in mer facit ſata triginta , Lethech quindecim. Peſikta cælum, five à Baptiſmo Cornelii, qui baptiſatus eft pri- colligit numeros in ſexaginta, & vult notari tres fectiones mus ex præputiatis Spiritu ſancto, NON MINUS (con- legis, in quibus ſunt ſexaginta præcepta; nimirum de Pe fer explicationem 70. ſeptimanarum Dan. 9. in tractatu fachin, de nuptiis, de noxis. Alius quintum decimum Ni de ultimis Mofis $. 330.) triginta annis , imo ipfi triginta fan ſubaudit, & quadraginta quinque, & quinque ex voci- | anni, rotundo numero, (ne cogamur, quod neceffe non bus, diebus, qui notent duos ; multis , qui fint tres. cum eft, de annis érida psí as Chrifti cum quoquam diſputa- hac paraphraſi: Si quinque diebus non exercueritis ido- re) interceſſerunt ad bellum Judaicum ; in quibus annis lolatriam , ego etiam redibo ad vos tertio menſe. Jona- hoc egit Chriftus , ut oves ſuas eriperet é manu paftorum than etiam reſpicit ad quintum decimum Niſan, & intro- intro- perdentium ipfas, &, abolito ſacrificio & munere (quoad ductionem in terram, ad offerendum fructus ejus. Rurſus uſum in Ecclefia) fecit, ut Eccleſia illis non ſubjiceretur in Peſikta accipiuntur hinc quinquaginta ad notandos amplius ; illorum etiam auctoritatem in politia magis ma- quinquaginta dies inter Paſcha & Pentecoſten. giſque imminuit. Quod attinet inateriam doni, Argentum $.6. 2. Per hordeum volunt intelligi, Ifraelitas fuiſſe videtur notare precii à Chriſto perſoluti & juftitiæ in eo ut pecudes. Nam hordeum eſſe cibum pecudum. Alii ad fundatæ propoſitionem per prædicationem Apoftolorum taxas hominum & agrorum alluſum volunt. Saadias di- & credentium ; Hordeum doctrinas Phariſæorum. quas Etus Gaon per quindecim Ephas vult intelligi Moſen, A- folas audiverunt Judæi, quum Chriſtiani ab illis receilif- haronem & Mariam , cum duodecim tribubus. Aben ſent. Quod factum eſt abruptiùs , poftquam Hierofoly- Efra dotem & cibaria fæminæ ipſi deſponfa deſignari mæ definitum eſſet, Gentes non effe onerandas jugo legis vult: alludi autem ad quindecim reges Judæ poſt Solo- cerimoniarum. Id factum decimo quarto anno poft con- monem : ita ut filii Joſiæ pro uno capiantur , quia fratres | verſionem Pauli, Gal. 2:1. Siclus & Epha eſt menſura fuerint. Quomodo & Matth. 1:11. ivoias de gévyzda toy plena ſecundum Scripturam. Tò pérgov od Matxe Jupics fuit is govícen € To's édeas's avri. item ad Abrahamum, Ifaacum apreje mlev. & Jacobum & XII. Patriarchas , quorum meritis exive- Pars ſecunda. runt ex Ægypto. Abarberrel vult intelligi XV. Prophe- tas , qui vaticinati ſunt de redemtione Ifraëlis, Davidem, Verf . 3. Et dixi ad illam; Diebus multis ſedebis min Efaiam, Jeremiam, Ezechielem, Hofeam, Joëlem, Amo hi; non fcortaberis, neque eris viri: atque etiam ego fum, Obadiam, Micham, Habacucum, Zephaniam, Da- nielem, Haggæum, Zachariam, Malachiam. Verf. 4. Nam diebus multis ſedebunt filii Ifrael fine $.7. 3. Per Chomer & Lethech vult intelligi exſecra- tiones 49. & 98. propoſitas in lege partim in Levitico par- rege, ea fine principe; e fine facrificio, & fine tim in Deuteronomio. In Chefeph vult alluſum ad defi- cippo: «ſine Ephod, & fine imaginibus. derium. in Seorim ad horrorem. Idem eas exſecrationes $. 10. Non accedo Abarbeneli & aliis , qui in colo ul- conjungit, quæ faciunt 147. juxta numerum annorum Ja- timo verf. 3. repetunt non ero. Etiam pro tamen, nihilom cobi, & Pfalmorum, ut Veteres numerant. Hunc nume minus, accipio. rum vult multiplicari per 15. Sic fiunt 2205. Eos eſſe $. 11. Hæc pericopa habet typum five parabolam & & annos , qui fluant ab initio captivitatum in diebus Jehu. ejus applicationem. Finem eſſe in'anno 5291. à condito orbe, ut Hebræi nu $. 12. Summa eft, Deum non rejeciſſe & abdicaffe pom merant. qui eſſet annus à nato Chriſto 1531. Tum ventu-pulum fuum omninò, fed fua apparitione in carne cum ly- rum Melliam. Plerique noftrorum , inquit Hieronymus, tro & æterna juftitia voluiffe populum fibi mancipatum, quindecim ad bebdomadam legis du ogdoadem Euangelii re ut, quamvis ipſum non noverint, nihilominus tamen ferunt, id eft, fabbatum & diem reſurrectionis , quo exer multos dies exſpectent, tanquam mulier exſpe- cetur circumcifio Spiritualis. Sed quomodo adultera mulier | Etans maritum ex terris longinquis. In parabola adjicitur utrumque in mercedem accipiat teftamentum, explanare in colo ultimo promiſlio reverſionis mariti ad ipſam. cui non poſſunt. Quadrageſimo quinto die ad montem Sina per explicando eft verf. s. Sed ſtatus intermedius deſcribitur venit populus, ftatimque altero die ut fanétificentur à coitu ratione quantitatis & qualitatis. Ratione quantitatis ſung fæminarum per triduum de ſe præparent ad accipiendam dies multi. Reſpondet ei , quod dictum erat cap. 2: 15. legem Dei, edicitur. Tranſa&tis diebus tribus quinquagefi- Viſitabo ſuper illam dies Baalim. Ratione qualitatis tria mo die Moſes aſcendit in montem, & decalogum Juſcepit. ponit. 1. Sedere marito. 2. non ſcortari. 3. non habere Sedet it aque populus Iudeorum, qui quondam 15. argenteis | maritum, ſive non habere fructum matrimonii. In verſ. 4 &45. modiis hordei eft condu&tus, poſt adventum Domini explicatur id diſtinctiùs. Salvatoris, viri fui expectat adventum. Kaj recolec chi $. 13. In univerſum conditio Judæorum in eo tempo- μου τα α. re iſta futura eſſe intelligitur, 1. ut Scripturam Veteris $.8. Nos ſanè ii fumus , qui non putemus ſine caufa Teſtamenti habeant & legant, & in ea ſcrutentur promiſ hos numeros effe pofitos. Sed neceffe eft, ut priùs pona fionem (quamvis velo impofito cordibus ipforum, ut non mus certam rem , de qua hîc loquitur : tum & numeros, intelligant eam,) & promiffionis exhibitionem, ignoran- menfuras, & materias applicemus ex parabola. Pono igi- tes eam factam, expectent. Hoc indicatur per verba : Se- tur , fignificari beneficium Dei exhibitum populo ante debis mihi. 2. ut non habeant in mundo potentiam ali- abitionem ab ipfo. Et hoc quidem beneficium vocatur quam, cui innitantur contra regnum Chrifti; neque etiam paſtio , Zach. 11: 4. quæ eſt effectus Clementiæ , ibid. occaſionem fefe contaminandi communione idolorum. verſ. 8. Cum paſtione autem conjungitur fedus pactum 3. ut non habeant principes & ſeniores , quibus jubjeđi inter populos, verf. 10. prævalens alæ abominationum fuerant ſub Veteri Teftamento. Nam illi Viri ſolent nun- deſolanti, Dan. 9:27. Paſtio eſt partim vocatio per ver- cupari. bum Evangelii, partim conſervatio cum bonis terræ. 8.14. Diſtinctior explicatio verf. 4. habet iſtas Jam, quod attinet numeros, bis quindecim ſunt triginta. $. 15. I. Remotionem regni & politiæ. Sine rege du Et Zacharias dicto loco dicit, Paſtorem Dei aboliturum fine principe, h. e. magiſtratu. Promillio, quæ eſt Geneſ . tres paftores populi uno menſe. verf. 8. Eft autem hoc 49:10. oftendit, non receſſurum fceptrum & legiſlato- etiam inter beneficia , quòd eo tempore Chriſtus auctori rem à Juda, donec veniat Siloh. Ergo uſque ad Siloh erat tatem Seniorum & Sacerdotum & Legiſperitorum ob- futurus Rex, vel faltem legiſlator, & fic politia & tem- ſcuravit, & tantùm'non fuftulit, ut populus ab iis ad Deum plum in populo Ifraelitico. Ex quo liquet , hanc prophé- fuum & Chriftum ejus converteretur. tiam non poffe applicari decem tribubus in captivitatem 5.9. Menfis ftilo biblico conſtat 30. diebus: ut liquet Affyriacam deductis. Clarum eft, prædici hic deletio- ex anno Diluvii, & comparatione numerorum Apoca- nem reipublicæ , ejectionem ex terra , abrogatio- ipſum per partes. B 3 nem 18 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S ta eſt. nem legis cerimonialis. Nam in ejus inculcatione ju- 1 vodsaekų, quæ exercetur in regno Anti-Chriſti. Huic dicia præſidum populi verſabantur. Ex implemento etiam parti reſpondet , quod in parabola dicitur, Non hujus verbi conftat, Chriftum , qui eſt Siloh, regnum ha- ha- eris VIRI. Nam & Anti-Chriſtus ſic poteft, & folets bens in gentibus, veniſſe ante hoc tempus deſolationis Ju- indigitari. De Theraphim ſic R. Solomo. Eæ funt ima- dæorum. Non enim poterant eſſe fine Rege & principes gines, quæ fiunt cum obſervatione unius horæ ad id compas niſi poftquam regnum Dei in Chriſto ad ipſos veniſſet. rate, do loquuntur ſua fponte, & indicant occulta. Jona- Poterant quidem effe fine rege , fed non & fine principes | than: no indicans. Idem in tota paraphraſi conſentit h. e. omni magiſtratu vel ſenatu. Sic enim populus non cum noſtra applicatione, quò magis miror, noftros etiam fuiffent. homines hanc prophetiam revocare ad decem tribus in S. 16. II. Remotionem facrificiorum. Sedebunt ſine Affyriam miffas. David Kimchi affentitur per omnia. facrificio. Sacrificia abroganda fuiffe, patet ex Ef. 66. In- Hi ſunt dies exilii , in quo hodie fumus. nec regem habemus nuerat id Hoſeas cap. 2:13. Daniel prædixit cap.9: 26. nec principem ex Ifrael. In poteftate fiquidem Gentium Sacrificia, quoad uſum totalem, non poterant aboleri; niſi fumus, & in poteftate regum ac principum earum. Non eft Chriſto donato. Vide Pfalm. 132: 16. Sacerdotes ejus | Sacrificium ad Deum, nec ſtatua ad idola colenda. Non eft induam ſalute. Jerem. 33: 18. Non exſcindetur facer- | amiculum Deo, quod nunciet futura per Urim & Thymmim. dotibus vir ante faciem meam offerens holocauftum. Sa- nec funt Theraphim ſive imagines idololatricæ , quæ pre- cerdotium debuit continuari uſque ad ejus verificatio- | nuncient futura juxt a opinionem credentium in eas. Sic nos nem in facrificio Chrifti , per quod falus impetra- hodie in hoc exilio fumus omnes filii Ifrael. Hieronymus ad eundem ftatum hodiernum Judæorum refert, in quem $. 17. III. Remotionem cipporum. Sine cippo. conjecti ſunt propter interfectionem & abnegationem Lxx. shany vertunt. Chaldæus N pp. Alicubi notat la- Salvatoris. pidem, qui in revñiga vel añrea eſt. ut Genef. 31: 45. 51.52. Exod. 24:4. 35:14: 20. Cippus eft & inftru- Pars tertia. mentum falſæ religionis , five idololatriæ gentilis. Lapis eft, in quem oleum effundebatur. Jacobus etiam notam | Verſ.g. Poftea convertentur filii Ifraël, e quarent talem erexit & oleo inunxit. Genef. 28:18. 22. 31:13. Jehovam Deum ſuum a Davidem regem ſuum , Lex eos vetuit haberi , ſub nomine generali religiofum fi a trepidabunt ad Jehovam bonum ejus inex- gnum tantùm vetans: Exod. 23 : 24. 34: 13. Ley. 26: tremo dierum. 1. Deut. s: 7. 12:3; 16: 22. 1. Reg. 14 : 23. Cippi in allegorico ſignificatu fit mentio Efai. 19: 19. Alibi $ 20. Hic verſus oftendit, futurüm, üt Deus miſeria ſtatuam ſignificat: 2. Reg. 3:2. 10:27. Sed velim hîc cordiam ſuam exerceat viciflim in Judæorum, quos indu- diftingui à D'ann. raverat, pofteris. Miſericordia illa poſita eft in dono pe- $. 18. IV. Remotionem prophetiæ. Sine Ephod. E- evoias , & converſionis ad Deum. De qua converſiones rat id amiculum Sacerdotis ſummi, in quo pectorale con ut per Mofis acceſſum ad Deum typicè fignificata , agit tinebatur, quod dicebatur pectorale judicii , & fic erat S. Paulus 2. Cor. 3:16. Quum autem ad Deum redit fymbolum poteftatis judicialis in Sacerdote, tanquam or Moſes; tollitur velum. Sic etiam Ifraëlitis accidit. dinario præfide reipublicæ. Inſertæ erant gemmæ, in- $. 21. Ex hoc loco oftenditur defectio Judæorum , ſcripta nomina filiorum Ifraël ; quo ſignificabatur A- qui in hac diffipatione funt, in eo ftatu; qui fuperiori verſu mor veri ſacerdotis, gerentis in corde fuo nomina Eccle- deſcriptus eft, à Jehovah & Davide rege fuo. Non enim fiæ electæ in libro vitæ deſcripta, & ea repræſentantis fi non habent Ephod & Theraphim , altare aut lapidem Deo Patri ut Sponſoris. ' Inferta erant eidem pectorali fuperftitionis cauſa erectum ; etiam norunt Jehovam 86 Urim & Thymmim. & quidem hoc erat teftimonium or Chriftum ejus. Patet etiam Jehovæ & Davidis regnum dinarii doni prophetiæ. Poft captivitatem Babylonicam ab ipfis quidem ablatum effe , interim tamen tegnum hoc non fuit Sacerdos cum Urim & Thymmim. & ceffavit effe in mundo. Neque enim, quando Deus abit à Judæis, prophetia poft Malachiam : donec effunderetur Spiri- tum definit regnum habere & populum in mundo. quem- tus in Apoftolos ; locuturos Evangelium fic, ut omni- admodum etiam capite 2. clariflimè intellectum eſt. Pa- bus deinceps promtum effet prophetare, Joël. 3 : 1. 2. tet & hoc, Regnum Dei & Chrifti idem effe : & tam re- Stolam facerdotalem (quæ 770 7729) ufurparunt etiam gnum Chriſti excludere ab Ecclefia regnum hominum, ſacerdotes in Dan & Bethel, & facerdotes Hierofolymi- quàm fi regnum Dei appelles. Ideoque Chriftum effe tani. Abolitio illorum omnium ſignificatur. ſed & cum unum cum Patre: & effe revera Jećévb gumov ſive Deum coërcitione, ne quid uſpiam tale conentur uſurpare. revelatum in carne, non Deum quendam & regem fubal- Norunt Judæi, per ædificationem templi Hierofolymi- ternum, fed verum Deum, verum Dominum , verum re- tani reſtrictum effe facerdotium ad illum locum ; neque gem, verum fponfum Ecclefiæ, quo amando & in quem poſſe ſacrificia in toto mundo, eo deftructo, offerri. Non credendo Eccleſia non mechatur, quemadmodum fa- potuit id perſuaderi Ifraëlitis , ſtante regno. Etiam poft ciunt, qui hominibus & diis fubalternis confidunt, vel fub- captivitatem Babylonicam Samariæ & in Ægypto facri- jiciuntur etiam externâ tantùm obedientiâ. Patet , Jeho- ficia obtulerunt. Nunc poft deſolationem Romanam vam hîc perſonaliter accipi: & Deum Ifraelis dici ac re- omnibus perfuafiflimum eft, facerdotii actum omninò gem ipforum, eſſe ejuſdem ſublimitatis & majeftatis. Nul- ceſſare. Vide in Miſna Codice Zebachim cap. 14. 6. 8. Ius enim Ifraëlis eft rex, niſi Deus ; nullus Deus ipforum, ana vw oh on :S nion nex3 0990173 1x2 Poſt- niſi qui & rex ipforum. Etiam illud non obſcurum eft, ad quam venerunt Hierofolymam , hoc eſt, ædificato tem- quem ultimis diebus trepidè accurſuri ſunt , eundem eſſe, plo, quod 177'nan na domus ele&ta nuncupari folet, quem ignoraverant dediffe ipfis lanam fuam & linum prohibita funt celfa ; & non eft illis utendi amplius li- ſuum , Hof . 2 : 10. & eundem eripuiſſe ipſis omnia: ni- centia. mirum Jehovam & Chriftum ejus. $. 19. V. Remotionem imaginum. Sine imaginibus, $.22. Cæterum effectus reſipiſcentiæ donandæ eſt Vide vocem hanc Genef. 31: 19. ubi verf. 30. often quærere Jehovam Deum ſuum , quem ſcil non quæfive- dit , fuiſſe inſtrumenta idololatriæ. Nam Laban vocat runt in hac longa diſſipatione : ignorantes Teſtamen- Deos fuos. 1. Sam. 19:13. Uſurpat & Zacharias cap. 10 : tum ipſius, propter quod dicitur Deus Ifraelis; & re- verf. 4. Imagines loquuntur vanitatem. Non eft dubi- gnum ejus , propter quod David dicitur rex ipfo- tandum , quin figuræ Veteris Teftamenti abrogatæ per rum. David autem intelligendus eft Chriſtus filius facrificium Chrifti ad cenſum imaginum pertineant. Hîc Davidis & per Davidem ut typum præfiguratus. Vide tamen imagines gentiles & Anti-Chriſtianæ intelligun- Ef. 16:5.cap. 55: verf. 3.4. Jerem. 23: 5. cap. 33:15: tur præcipuè. Quod Deus Judæos in illa induratione fit Ezech 34: 23. Querere eft ftudere, habere in agni- conſervaturus ab idololatria gentilium apertâ, & cing- tione & in communione. Poft quæftionem eſt Trepidatio i N Η Ο S Ε Ε. IV. 19 to main gño, in Apocalypfi fæpiùs Græci osóme dicere amant. Pfalm. 12: 2. 4 ad Jehovam , hoc eſt, feſtinatus & trepidus accurſus ad quæ funt, viſitatio populi notata per dilectionem ; ejus ipſum. Additur, & ad bonum ejus , hoc eft, gratiam in longa invitatio ad bonum Dei accipiendum , quod in Euangelio prædicatam , & in regimine Ecclefiæ mani- jo geche confummatur ; diſceffio ab Ifraële ad retalian- feftatam , ut frui poffint bonis regni cælorum. Non eft dum dies Baalim; denique miſeratio ejus ad eum plan- igitür verſ. 3. & ego ad te , negativè, fed affirmativè effe- tandum in terra. Hieronymus commentarium ſuum clau- rendum. dit his verbis : Præfens capitulum alii Judæorum ſuper $.23. Tempus hujus converſionis eſt Extremum die- Babylonica captivitate interpretantur, quando 70. annis rum. hoc eſt, ubi fignificet , tandem aliquando. Alibi defolatum eft templum, & altare di victime @ facera notat finem meheCréas ſtatutæ vifioni & politiæ carnali dotium non fuerunt , & poftea ſub Zorobabel in ſedes populi Ifraëlitici , & tempus eum fequens. Hîc notat priftinas ſunt reverfi . Alii , ut nos , in futurum deferunt ultimam periodum temporis Novi Teſtamenti . quæ ſep- tempus, & quæ fit caufa tam grandis offenfæ , ut tanto tima tuba dicitur. Vide Apoc. 10. verf. 7. Ultima enim tempore reli&ti fint , maximè cum idola non colant , præa tempora Novi Teſtamenti hîc neceſſe eſt intelligi, ubi in ter interfectionem Salvatoris aliam non valent invenire. antecedentibus de modo indurationis Judæorum ſub re Grotio religio eft ftatim hîc de Chriſto cogitare , quum gno Chrifti dictum eſt. Si vel obiter comparemus hoc ca David rex appellatur, & bonum Domini memoratur. Ni- put cum præcedente , inveniemus , in hoc explicari, , mirum extenuanda eft prius Scriptura ; ut quid eminen: quod in ſuperiori fuis articulis jam erat propofitum : ter notet adipiſcamur! CAPUT I V. In capite 111. explicatum eſt, quis ſtatus futurus eſſet Judæorum eo tempore , quo reta- liaturus ipſis erat Deus dies Balaam. Hoc capite iv. explicatur ſtatus externus Eccleſiae deductæ in deſertum, poſtquam Deus eam liberaſſet eo modo, quo modo liberaverat Ifraëlem ex Ægypto; in ea periodo temporis , qua nomina Baalim exciſurus erat, & pacem facturus illi cum beſtiis terræ, &c. denique arcum & gladium & bellum exciſu- rus. Nam de ſtatu fidelium jam dictum erat cap.2. verſ.21.22. Eft igitur hîc explicatio verf. 18. 19. 20. cap. 2. Non invenio hiſtoriam huic prophetiæ refpondentem in an- terioribus temporibus, ſcil . ante captivitatem Babylonicam , ubi diſſidium Ifraëlis & Judæ fuit. quod hîc verf. 15.& 17. alluditur. Ejuſdem temporis eft hæc prophetia, cujus eſt prophetia verf . 4. cap. 3. Eft hæc periocha prophetica III. Explicans corruptiones & caſtigationes Ecclefiæ Chriſtianæ externæ poft liberationem à perſecutione gentilium, uſque ad coërcitio- nem Anti-Chriſti. Res ipfa, ni fallor, & plenitudo fignificationis in ſententiis, & ordo rei geſtæ, & parallelia prophetiæ erit fignaculum noftræ applicationis. Quæ ſi non recipiatur , ur deſignatio ipfius hiſtoriæ, cauſa certè dici non poteſt, quare quis neget có trov vetuſti temporis poſteriore hoc tempore eſſe renovatum. Habet par- tes VII. bitationis, ibid. verf. 7. imò poftquam vine as ſuas videa Pars prima. runt, Hof. 2: 17. & conſederunt in loco præparato Ec- cleſiæ ad alendum eam , Apocal. 12:14. tum Deo data Verſ . 1. Audite verbum Jehova , filii Ifraëlis. Nam eft caufa contendendi cum ipſis. contentio eft Jehova cum habitantibus terram. Nam tionem. Dei enim confilium eft tum veris Ifraëlitis , tum $. 2. Citantur filii Ifraël ad audiendam hanc conten- non eft veritas, a non eſt pietas, o non eft agnitio illis , qui nomine Ifraëlis vocantur , tum Judæis patefa- Dei in terra. cere hoc judicium , ut ſanctificetur nomen ipfius apud Verf. 2. Exſecrantur ea abnegant, com homicidia ipſos. committunt, & furantur, & mæchantür. Erum $. 3. Prima accuſatio eſt partim in negatione requiſi- torum in Chriſtianis; partim in criminatione vitiorum, punt, & fanguis fanguinem attingit. Verl . 3. Iccirco luget terra, e languet omnis habi- quæ Chrifti Ecclefiam non decent. 9.4. Negat ineffe in terra , hoc eſt, in pleriſque voca- tans in ea, cum fera agri o volucribus cæli. Atque torum, 1. Veritatem , hoc eft, fermonem & profeffio- etiam piſces maris auferuntur. nem veritatis, intellige ſinceræ & incorruptæ. Sic veri- tatem Euangelii Apoſtolus Gal. 2:5.& veritatem, Eph. S. r. Æc pericopa habet propofitionem; 6:14. dicit finceritatem: Tờ ödžov génce defuiſſe jam accuſationem; judicium. Generalis tum, conqueritur. II. pietatem. Cheſed in genere figni- rubrica eft , Contentio cum habit an- ficat ftudium boni; quod habet duo objecta , Deum & tibus terram. Hæc phrafis oi nomex@v_ proximum: Ideò vocabulo generali pietatem vertimus. uſurpatur. Vide Apocal. i1:10. | ad pugillum contracti ſunt fideles ex filiis hominum. Teme- 13: 8. 12. 14. Terra dicitur cætus externus vocatorum, rarium loquuntur. IÍI. agnitionem Dei , hoc eft, timo- connotato loco , in quo habent habitationem tutam & rem Dei, & reverentiam. cujus eft omnia in nomine ipfius abundantem bonis. Sedere five habit are dicitur vel ratio- | facere. Vide Prov. 3:6. ne præfeffionis, de illis , qui quali familias habent in ex: $. s: Criminatur I. abnegationem , cum profeffione fe- terna Eccleſia; vel ratione pacis & tranquillitatis. Ecderis, & ſic exſecratione , cui vel feipfos vel alios fubji- cleſia educta ex terra Ifraël in deſerto erravit, ut inveni- ciunt. Rectè Abarbenel: 11081 "1vnina 1683 1033 ret viam ad urbem habitationis. Pfal. 107:4. Poftquam Nin 85 Subeunt execrationes legis , & abnegant Dominum Deus eos deduxitin viam rectam , qua irent ad urbem ha- ac dicunt , non eſt ipfe. quod didicit à Saadjah, cujus verba B 4 apud 20 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S apud Kimchium. Ignoratio veritatis fundamenti, & erro- | maris, &c. Vide noftram conjecturam de Gog & Magog rum admixtio , folet importare abnegationem illorum , | editam anno 1645. in verf. 20. quæ ex verbo Dei demonſtrantur. Quæ abnegatio eò im $.9. Abarbenel duobus modis putat ſe pofſe explicare probior eft, quò majori cum zelo verbum Dei fufcipiunt, hunc verſum. I. Terra & habitatores exſcinduntur per & exſecrationes infidelium in eo contentas fubeunt ipfi, feras , Affyrios ; Volucrem , Nebucadnezarem, gentem è yel aliis applicant. Pfal. 10:7. Execratione os ejus plenum longinquo venientem ; & piſces maris, Romani, congre- eft, & dolo ac fraude: fub lingua ejus eft ærumna dva gantur. 2. Terricolæ h. e. Ifraëlitæ, quibus alioqui erat nitas. Saadia. Ban nisg? x? Infra verf. 16. Ne jure- pars in futuro ſeculo , exſcindentur cum beſtiis & cum vo- tis, vivit Jehovah. Jer. 4: 2. Et jurabis, vivit Iehovah. | lucribus , & etiam cum piſcibus maris auferentur , hoc eſt, in veritate din judicio & in juſtitia, & benedicent fibi morientur ut bruta, ut anima illorum non ſuperſit poft in eo gentes, & gloriabuntur in ipfo. Poteſt etiam fic ac mortem. Ita putat fe le&toris fcrupulis ſatisfeciſſe. Sed cipi : Exfecrantur d abnegant : ut fit , dveze mail Gree's ifta coarguere nihil neceſſe eſt. condunt cum abnegatione veritatis. Doctrinam abnegan- tem redigunt in Canones ſub dya Jépock. Si hæc compare- Pars ſecunda. mus cum cap. 2:18. facilè intelligitur , id tempus notari, quo plurimi fuêre, qui Deum appellarunt Baalem ; pauci, qui eum Virum ſuum nominarunt & invocarunt. Verf. 4. At Vir ne redarguat,& ne contendat vir: $.6. II. Homicidia. Conſtat ex hiſtoria, ſub Conſtan populus tuusfunt, ut contendentium cum Sacerdote. tino & filiis ejus non tantùmArianam hæreſin invaluiſſe & Verf. 5. Et offendes de die, coffendet etiam Prophen alias , ac præterea multos errores , etiam altioris originis, ta tecum nofte, o, hei mihi, mater tua. fuiffe corroboratos; in quibus eft abnegatio : fed etiam inter filios ejus , aliaque civilia bella extitiffe , interim- Verf.6. Occiderunt populus meus fine ſcientia. quia que perſecutiones non defuiſſe. Tu ſcientiam fpreviſti, ſprevite, ne fis facerdos mihi: $.4. III. Furta, & IV. Mochationes. Quid impe & quia oblitus es legis Dei tui, obliviſcar filiorum dit, ea ſecundùm literam intelligere? Quinta criminatio tuorum etiam ego. videtur effe repetitio vel potiùs exaggeratio fecundæ. yp? Verf.7. Pro eo; atque amplificantur , peccarunt mihi; infra verf. 10. de multiplicatione dicitur. Ita & hîc po- gloriam eoruminignominiam mutabo. teft. Quò magis fe diffuderunt in copiam , eò crebriora funt inter ipſos bella & dillidia. Totus mundus fanguine Hæc pericopa habet judicium triplex , & quidem fuis oppletus eft. Unus ſanguis alterum attingit. Hæc videtur rationibus munitum. Agitur hîc I. cum duplici ordine. limplex effe verborum fententia . Legendæ hîc funt hiſto- primò , fub nomine Viri iterato. Secundò , fub nomine fan riæ rerum geſtarum Conftantini & filiorum ejus. quorum cerdotis, & prophetæ. II. cum toto cætu , ſub nomine tempore jam coepit ſanguis effundi; qui etiam fequentibus matris , & populi. temporibus majori cum copia fluxit. $. 10. Primum judicium inftituitur per improbatio- $. 8. Verf. 3. Et judicium: quod ponitur in luctu ter nem facti in ſpeciem boni , fed inutilis. Connexio eft ad- ræ, & languore habitantium in ea,cum feris terræ & volu- verſativa. q. d. Utcunque fit, quantumvis magnus ſie cribus , & ablatione piſciumn. In verf. 1. & 2. terræ luctus & languor, tamen Vir non redarguat, & Vir phicè videmus depictam beftiam Apocalypticam ab habi non contendat. intellige Virum, cujus eft redarguere & tantibus in terra adoratam. Apoc. 13. Ejus primam pla- demonſtrare & convincere, nimir. inftrumento verbi di- gam videtur notare verf. 3. quæ eft facta per imperatorem vini. qui mox propheta nominatur . In quo non tantùm gentilis profeflionis Julianum. qui fecit illam beftiam, five uſus Scripturæ fpečtari debet, & legitimum officium ; ue Ferram, lugere , ob amiffam auctoritatem Cæfaream & prophetæ dicuntur, qui prophetias explicant & enucleant, Ogóvov ac išscicus Draconis , Apoc. 13:2. & languere, ut & verbum Dei tractant, & fic fundamentum fidei & EC- parum abeffet, quin emoreretur, h. e. à nomine Chriſtiano clefiæ ponunt, 1. Cor. 14: 3:29. Ephef. 2:20. 3:5. recederet : cum (fic ? inclufivum , Gen. 7:21. 8:17.9:3. 4: 11. ſed etiam , se réven orv fecundùm jactationem , qui, 11.) feris terræ , hoc eſt , pleriſque principibus & bellato ut Viri, in comparatione cæterorum, tanquam fimplicium ribus , aliiſque tyrannis ; cum quibus cap. 2: 20. dicit fe hominum , donum prophetic fibi ita affumebant , ut præ- fedus feciffe Eccleſiæ; L volucribus. Piſces autem maris ter demonſtrationem etiam auctoritatem ufurparent. Hu- ablati ſunt : quia notabiliter coërcita eſt propagatio Euan- | jus viri erat, ſi ſpectes juftum & legitimum officium, gelii in gentibus. Confer Apoc. 16:3. ubi tamen de alio enérxgv. Spiritus interdicit &nbyxo, q. d. omittat potiùs tempore fermo eft. Hîc tantùm notatur, curſum Euange- l lewyzov , quia is non eft integer , fincerus & incorruptus. lii impeditum eſſe, ut vix caperetur anima vivens in mun Rurfus de Viro loquitur , cujus partes erant contendere. do,& transferretur ad vitam in regno cælorum. Nihil ta- Hoc jam officium eft eorum, qui gubernant Ecclefiam. men impedit, quò minùs & ſecundùm literam intelligan- Eorum enim eft peccantes compellare & rationem fa&ti tur hæc. Nam obſervare licet, frequenter prophetias eo exigere & objurgare. Hos vocat mox Sacerdotes. rurſus tempore, quo fpiritualiter implentur, etiam habere im non tam reſpiciens ad legitimum officium ; quatenus illi plementum literale five abſque metaphora, quo homines oblationem gentium parant , ut fit Sanctificata in ſpiritus admoneantur & excitentur ad recognoſcendas prophetias. Rom. 15:16. quo reſpectu Seniores & Epiſcopi peculiari Hieronymus. Hoc qui non credit accidiſſe populo Ifraël, modo ſacerdotes dici poffunt, Ef. 66: 21. quàm adjactan- cernat Thracias , Macedoniam atque Pannonias , omnem tiam, quatenus videri volunt offerre facrificium pro po- que terram, quæ à Propontide & Boſporo uſque ad Alpes pulo & illos propitiare; ut ex additis liquebit. Nam toto Iulias tenditur, do probabit cum hominibus & animantia capite talis ſacrificatio traducitur. De illo igitur Viro di- cunéta deficere. Sub Phoca narrantur ita fæviiſſe frigora, cit, ne contendat. q. d. fruftranea & ingrata mihi eſt illo- ut mare congelaverit & piſces perierint. Phraſis fimilis eft rum contentio. Jerem. 4: 25. Vidi , & ecce non erat homo ; & omnes volu $. 11. Reprobatio contentionis & redargutionis jufti- cres coeli fugerant. Et cap. 14: 4. Quouſque lugebit terra, ficatur , addita ratione. Et populus tuus , ſcil. ô vir con- du berba omnis agri exareſcet ? Propter malitiam habit an- tendens , eſt ut contendentium cum ſacerdote. Monet Kim- tium in ea conſumt a funt animalia da volatilia ; quia dixe- chius , quofdam hunc locum ita conſtruere, ut repetant runt : Non videt finem noſtrum. Propriè igitur hæc dicunt populum. Solet enim nomen regens poſt particulam omit- interitum hominum & animalium , etiam volucrum pro- ti; ut nomen additum quafi rectum in genitivo accipia- pter ficcitatem aut peſtilentiam , aut excidium hominum tur. Pfalm. 18. verf. 34. pedes meos ut cervarum. Efa. agros colentium. Ut hîc , ita Zephan. 1:3. Piſces maris cap.29. verf. 16. mutatio veftri ut luti. Prov.cap. 20. adjunguntur. Quem locum , fi placet , vide in notis no verſ. 2. fremitus ut leonis. Ea conſtructio huic loco ap- ftris. Ezech. 38: 20. Et commovebuntur coram me piſces 1 tiſlima eft. Senſium enim uberrimum gignit. Populus tuus, @ pers fatis gra- I N Η Ο S Ε Ε CA P. IV. 22 6 perſonate Sacerdos , qui tibi obedit, & propitiari per | idolothyta comedere. Eant , qui gloriantur de matre fua te fperat, eſt ut populus Dathanis, Abirami & Korachi, Eccleſia , quòd illa non poflit offendere; & qui negant, contendentium cum Aharone de facerdotio. Num. 16. in Eccleſia poffe is's dorimoss etiam ad tempus obſcurari, Pfalm. 106. verf. 15. 16. 17. Tu enim , quum facerdos aut fanctos vinci. Pfalmus 12. jam antè deplorabat pau- unus fit, Filius Dei, & ipfius ſacrificio ſint conſummate citatem fidelium five verorum Chriſtianorum. confcientiæ filiorum Dei, quum is intercedat pro Eccle $. 16. Secundum judicium diſertius percellit facerdo- fia in perpetuum , invadis ipfius officium , & ipfi contro tem five Virum contendentem. Sprevi te , ne fis ſacerdos verſiam facis de expiatione peccati & juftitia filiorum mihi, vel, accedas ad me. Exiſtimo , vocem 15 pro- Dei. Quomodo igitur tu cum quoquam contenderes de priè habere notionem accedendi. Sacerdos accedit ad veritate & fanctitate? Huc pertinet , Sprevi te , ne ſacer- | Deum pro populo : princeps Regi proximus adhæret dos fis mihi. Și cum hac reprobatione Viri ab officio con- lateri ipfius, ut ei à confiliis & pro manibus pedibuſque tendendi & demonftrandi, & denotatione populi illius , fit , populumque capiti connectat. Ita DVD DINO conjungamus 'cap. 2:20.21. ubi dicit , Vocabis me, Vir mi; &, deſponſabote Mihi in feculum: intelligimus, Exod. 19. verf. 22. & 17. Levit. 10. verf. 3. & Deum facere hîc diſtinctionem in Eccleſia externa inter 3??? eſt facerdotem conſtituere, Numer. 16. verf. s. illuminationem ſuam & demonſtrationem Virorum illo- | Jerem. 30. verf. 21. & filii Davidis alibi D'in). 2. Sam. rum , interque populum ſuum, & populum eorundem. cap. 8. verf. 18. alibi na 7? D'fjöx?. 1. Chron. 18. S. 12. Verf. s. Addit poft juſtificationem reprobatio- verf . 17. Ratio , quia tu cognitionem fpreviſti. In propa- nis atrociorem hujus judicii gradum, conſecuturum hanc tulo eſt , quàm fegnes fuerint Veteres in ftudio facrarum reprobationem contentionis & redargutionis. Et offen- literarum , quàm turpiter in earum interpretatione fint hal- des de die. Epifcopus, qui regere debebat Eccleſiam , ju- | lucinati. Et utinam etiamnum exterfiffemus eam labem! dicatur dignus , qui de die offendat , & ad hoc indurandus. Utinam égunveicos & weg onte os ftudium in vulgo effet , Offendit de die, quando malè & perverſè judicat. Ef. 28. quod effe debebat ! Utinam pudori non eſſet Theologo verſ. 7. offendunt in judicio. Offendit verò multò magis nihil extra fcripturam loqui ! Sed quid dicam de cir- de die is, cujus peccata publica funt. Qualia ſunt exceço- cumſpectione debita , ut écaróc xe toi effent? Vide 2. Petr. veice, & typhus ſeculi ; luxus ; avaritia; ambitio ; tyran- cap. 1. verf. 5. à qñ spetñ thu gvã Cıv. Judicii hujus ſum- nis ; feditiones ; cum antagoniſtis dimicatio uſque ad ma eft , quòd Deus jam tum ftatuit illos Epiſcopos ſe ex- profufionem fanguinis . Damafus & Urſicinus antago- tollentes fupra gregem non dignari minifterio præparan- niftæ rivales fedis eo certamine dimicarunt; ut uno die dæ oblationis gentium. Unde & reprobat illorum redare in Baſilica Sicinini centum triginta ſeptem homines truci-gutionem & contentionem. Executio in fequentibus per- darentur , anno Chrifti 367. Id narrat Ammianus lib. 27. fpicietur ; & ea quidem manifeftatur in eo, quòd traditi De his vide Efa. 56: 10.11. 12. Habac. 2: 9. Sed illa funt concupiſcentiis fuis ad ſerviendum curis ſecularibus ; offenſa hîc non fubfiftit . Lata ftrages morum & ordinis quod Deus tandem Eccleſiam fuam eripuit ex ipforum eft in regno illo Sacerdotum ; quæ hac ſententia decer- manu ; quòdque illos & illorum nomen aboliturus eft. nitur. Nam cadunt fidera de cælo. $. 13. Secundum conſequens ad utrumque Virum per $. 17. Tertium judicium eft in filios Sacerdotis fucati: tinet. Et offendet tecum propheta. Sacerdos five Epiſco- Eos diſtinguo à populo ejus. nimir. qui juxta ipfum præ- pus eft caufà, quare offendat & prophetas vir demonftrans funt illi populo , tanquam paternæ familiæ. Notum ; Prophetæ & interpretes fcripturarum nocte offendunt, quomodo etiam Papæ principes appellare conſueverint ubi meditantur. Cum ſacerdote , five rectore , doktor labi- filios fuos. Notum eft, quòd & per illos coronentur & tur , quia ad cupiditatem & ad placitum hominum pro- | in faftigium majeſtatis eleventur. unde Tyrus coronatrix. phetant & fcripturam torquent. Quin conſtat, nihil pro- Efa. 23. verf.8. In hac applicatione confirmamur, quia clivius eſſe , quàm uit provocationis cauſa , & ut diſcipulos illis tribuitur deca gloria , majeſtas. Duplex five divi- abftrahant poft fe , excogitent dogmata hominum judiciis fum regnum Danielis cap. 2.& 7. & pſeudoprophetam apta, ut Epiſcopale faftigium conſequantur. Actor. 20. cum capitibus Beſtiæ, Apocal. 13. Mortem & infernum, verf. 30. Confer Ezech. 14. à 1. ad 10. verf. Apocal. 6. quis hîc non apertè videt? Culpa originali- $. 14. Tertium conſequens eft offenſio matris. Ma- ter eſt in Patre illo, obliviſci legis Dei ſui , & contra le- trem quum appellat , imitatur etiam ftilum Curiæ Ro- gem aliam comminiſci . Pona infligenda filiis eſt I. obli- manæ. Cæterùm mater tua latiùs patet, quàm populus viſci ipfos. I I. mutare ipforum majeſtatem in ignominiam. tuus. Hoc cum gerala Creme pronunciat. Vide fimile Jer. Et juftificatur hæc pæna; quia juxta amplitudinem , & сар. 6. verf. 2. Exclamatio autem illa Deo 107" ev@postos potentiæ ſuæ ſublimitatem peccant Deo. Hinc igitur ca- miodow attribuitur (Vide & Mich. cap. 7. verf. 1.) eo fus montium , Apocal. 17. verf . 10. diviſio Imperii in modo, , quo & ftupor, Ef. 59. verf. 16. & condolentia plures , & uno tempore futuros decem reges; omnes ex- & fimiles affectus. Deus caſtigat Eccleſiam graviter , ternæ & inteſtinæ contritiones; tandem effuſio IG NO- quando patitur ex ea furgere homines perverſa loquentes MINI Æ in principes , Pfalm. 107. verf. 40. Sopho- & inficientes Eccleſiam , in qua nati & educati funt. nias breviter cap. 3. verf . 11. Tunc auferam è medio tui Apocal. cap. 2. verf . 20. oftenditur , id factum effe. In- exultantes faftutuos. Vide & Ef. 2, & quæ Apocalypſis eptè exponit Abarb. Similis ešttiti matri tue ; ut redar- | mæchis beftiæ comminatur. Longum eſſet , hæc exſe: qui, & infra de his : inprimis cap. 1o. $. 15. Concludit hoc judicium fimili comploratione de populo fuo. Actum eſt de populo meo fine ſcientia , vel, Pars tertia. quia caret ſcientia. Obſerva hîc gradationem. Populus tuus , o vir: Mater tua: Populus meus. Magna fine du- Verf. 8. Peccatumpopuli mei comedunt, cadpravi- bio corruptio eſt, ubi cætui ſic præſunt viri , ut non tan- tùm populus ipforum , fed & populus Dei erret, inquine tatem fuam attollunt animam ejus. tur & propemodum fiat &Qovla ! Chriftianum popu- Verſ. 9. Et erit ut populus, itaſacerdos; ca viſitabo lum fimilem fa&tum effe impuris , hoc eſt , irregenitis , Super ipſum vias ejus , ea facinora ejus retaliabo etiam Efaias cap. 64. verf. 5. conqueritur , & nomine ſolo reftare, ob invalefcentem dyvoolan qef. 1. Cor. 15. | Verf. 10. Et etiamfi comederint , non ſatiabuntur; ipst. verf. 34. Nimirum quid eſt populus Dei, qui Deum ſuum non novit? Quomodo fe poffunt ab hac criminatione de Scortati fuerint; non effundentur; quia Jehovam re- fendere, qui dicunt, Simplicitatem minorum in fide ma liguerunt obfervare. gorum ſalvari : & potiùs per ignorantiam, quàm per fcientiam effe definiendam fidem? Apoc. 2: 20. Sinis Fe $.18. Animadvertenda hîc culpa & pæna. Sabelem docere, & errare ſervos meos , & fornicari , & $. 19. Culpa eft I. Peccata populi in fructum cónver- guam te. teres 22 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι 0 S catur. 33: 21. tere. Hoc de iis , qui ſacerdotes videri volunt , intelli- | Verf. 14. Non viſitabo in filias veſtras , quod ſcortana gendum effe, clarum eft ex ponæ ſubjecto. Clarum etiam tur; & in nurus veſtras, quòd mechantur ; quia eft ex facto; quòd fcil, facerdotes in Eccleſia Chriftiana illi cum meretricibus ſe ſeparant, o cumproftibulis peccata pecuniis , reditibus , fundis, domibus , regioni- bus ditionibuſque redimenda propofuerint. quibus illi mi- ſacrificant : & populus, qui non intelligit, impli- rum in modum ditati funt. Item clarum eft ex altera cul- pa. I I. Attollere animam populi ad pravitatem ipforum. Hæc enim fimplex verſio & conſtructio eft; quam & A Procedit receflio. Habet hæc pericopa I. Accufatio barbenel approbat. Senſus æquè ſimplex & planus. Pro- nem. verf. 11. 12. 13. p. p. II. Judicium in cumulo ponunt populo legem ſuam : quæ lex non eft re&titudo , peccati. verf. 1 3. p. a. 111. Judicium in omillione viſi- fed pravitas, & omnibus verfutiis , ftudiis , commentis, tationis & coërcitionis: & ejus juſtificatio. verf. 14. ratiocinationibus, exſecrationibus fecundùm efficaciam $. 22. Verſ. 11. Accufat é(wegice, & dyesatncion, erroris ſuſpendunt animam populi ab ea pravitate. Non & owedhota xenQuin Esu Chefónu. quòd nec verbo nec po- póterat clariùs zabegey pest Beſtiæ explicari & indigitari, nis Dei emendentur. Eique caufam attribuit duplicem, quod imago beſtiæ facit ut magni & parvi ſuſcipiant in 1. fcortationem fpiritualem. 2. luxum in abundantia , inanu dextra ſua, Apocal. 13: 16. Quemadmodum illud five årsagdav. Si vinum & muftum in metaphora placeat eſt fucati Sacerdotis ; ita hoc Legiſlatoris incruſtati, Deut. intelligere , interpretatio erit ſumenda ex Deut. 32: 33: Apoc. 14: 8. Sed malo hîc literalem fenſum retinere, & $. 20. Pæna habet æquiparationem Sacerdotis & po- conferre cum Ef: 5: 22.& 56:12. Reſpondet mors ſe- puli . An hoc ad modum pænæ referendum ſit , an verò cunda in Apocalypſi. ad judicii aflimilationem; videri poteft dubium. Certè $.23. Ņerf . 12. Effectum áovvecices indicat ; nimir. liquet , Sacerdotes (Epiſcopos ita vocat hîc Scriptura) fa- Quod ii, qui vocantur populus Dei ( Nam per mimeſim etos eſſe, ut principes, quos vocant laicos. Et Zach. 13: s. & ſarcaſmum eos ſic compellat ) interroget lignum ſuum, oftendit , fore pſeudoprophetas , qui , abnegata fua pro- & quòd baculus fuus ipfis refpondeat. Fuiffe in ufu idolo- phetia propria , eaque aflignata alicui uni homini , de cæ latris poco de pescu Teids, conſtat. De quibus hîc Hierony- tero profiteantur ſe cultores terræ, hoc eft, principes fecu mus & Grotius. Eas Abarbenel ad fortilegium 1 lares, cuftodes reipublicæ; quorum officium fit judicia 1997 refert. Sed & fimiles fuperftitiones vocabulo exercere, pacem tueri, ut ſit proventus rerum tempora- manifeftæ impietatis prædamnantur. Primò hoc de ima- lium. Faſciculus temporum hoc dictum ad ſeculum à nato ginibus ligneis aliuſve materiæ rectè intelligi, haud oba Chriſto undecimum accommodat. Sic erit pænæ modus : fcurum eſt. Interrogatur imago, quando Deus vel San- quòd fcil. illi, qui ſucceſſores Apoftolorum & S. Marty- ctus invocatur in imagine. Indicat imago, quæ dicitur rum, & Sacerdotes haberi volunt, converſo in compen- docere. Habac. cap. 2. verſ. 19. Notum eft, imagines dium peccato populi fiunt mundani principes. Hoc ſcil. etiam cultoribus fuis fignificaſſe quippiam fcilicet. Si hoc videtur ipfis glorioſum. Sed eft divinum judicium, quo factum eſſet , fanè modum hujus criminis impleret. Non ipforum gloria mutatur in ignominiam, quemadmodum ſubſiſtimus in hoc implemento. Virgam conſulit ſuama ipfis quoque gloria Chriſti fuerat pro ignominia, Pf. 4:3. qui hominem habet pro auctore religionis , quem virga, Rurſus etiam fic verba accipi poffunt, quòd Deus, ut in manu pofita fecit & nominavit paftorem ſuum. Sta- fuperiori periodo oftenderat ſe obliturum filios Sacerdo- tim atque virgam paſtoralem adepti ſunt, habentur pra tis, & ipforum gloriam in ignominiam mutaturum ; ita iis, qui in negocio religionis decernere poſſint , qui non hîc decernat pænam ſimilem in Sacerdotes: ut fecundùm poffint errare cum fuo collegio pronunciantes. Hoc fanè vias ſuas du ſtudia ipfis fiat. nimir. ut non fatientur , eſt baculum interrogare ; baculum prophetam habere. quantumvis comederint, hoc eſt, ut Epiſcoporum ava- Quis dubitet ſermonem eſſe de iiſdem, de quibus loqui- ritia fiat inſatiabilis , & ftudium dominationis creſcat in tur Apocalypfis cap. 13. & fequentibus , fub nomine immenfum. Quod cernere eft in Papis, Patriarchis , Me- pſeudoprophetæ ? Debet populus Deum fuam interrogan tropolitanis, Archiepiſcopis, non modò multas urbes, re. Efa. cap. 8. verf. 19. & ab eo folo doceri, Phil. 3. ſed etiam provincias ſibi fubjicientibus. Item ut fcorten- verf. 15. Efa. cap. 54. verf. 13. Jerem. cap. 31. verf.34. tur de non diffundantur, hoc eſt, utipforum imperium 1. Joh. cap. 2.. verſ. 27, Match. cap. 23. verf. 8. in conſcientias, licet ingenio humano & mundo conve Miniſtri Ecclefiæ non debent nominari ut autores fidei & nientiffimum, nihilominus non extendatur , ſed potiùs obedientiæ. Hoc nomen blaſphemiæ eft. Index Eccleſiæ reſtringatur. Hinc Turcarum à religione defectio, & eft Chriſtus : & Spiritus fan&us. Zach. cap. 9. verf. 12. Sarracenorum dominatus , reſtringens & coërcens am Solent illi provocare ad Spiritum Dei promíſfum. Sed plificationem ut fidei Chriſtianæ, ita etiam ſuperſtitionis, Hoſeas pronunciat, Spiritum ſcortationis in errorem egif- & Imperii Anti-Chriſtiani. Dehinc defectio ab illo im- ſe. uti eſt 2. Theffal. 2. verf. 9. Quod addit: Et ſcortati perio multorum regnorum , Apoc. 17. ſunt , &c. oftendit , caufam judicii Dei, ut traderentur $.21. Juſtificatur hoc judicium, quia Sacerdotes Deum in iftam efficaciam erroris , eſſe , quia amorem veritatis dereliquerunt obſervare. Verbum hoc religionis eft. Vide non acceperint , live puro corde in Deum non credide- Jon. 2. verf. 8. Ezech. 38. verf. 7. Subintelligitur con rint , fed fcortati fuerint à Deo fuo , hoc eft, præter trarium ; Alius fe Deum facit, & fe proponit obfervan- | Deum Patrem & Filium per Euangelium propofitum,& dum, & illum obſervant omnes, & facerdotes & laici; hactenus pro Servatore quomodocunque agnitum , quod- qui eſt Anti-Chriftus. vis aliud fundamentum falutis poſuerint. $. 24. Verf. 13. Specialiùs fcortationem explicat ; quam ponit in facrificiis. S. 25. Alludit I. ad fimilitudinem ſuperſtitionis yetu- Verſ. 11. Scortatio vinum muſtum aufert ftæ Ifraëlitarum facrificantium extra illum locum , quem Deus elegerat. Vide Deut. 1 2. verſ. 5.6. Non quòd in Verf. 1 2. Populus meus lignum ſuum interrogat, ca Novo Teſtamento fit locus, in quo liceat cædere victi- mas ; fed quòd, ut Ifraëlitarum facrificatio in fanis vel baculus ejus indicat ipſi. Nam ſpiritus ſcortationis cellis erat abnegatio unius ſacerdotii & facrificii Chriſti , facit errare, ca ſcortantur à Deo fuo. ità qualiſcunque facrificatio , facta in terra poft unicum Verſ. In capitibus montium ſacrificant, or in facrificium à Chriſto peractum, æquiparanda eſt adoli- collibus adolent, ſub quercu că populo & terebin- tioni in celſis. Et fic in Scripturis habetur . Quis credide- tho vel ulmo ; quia bona eſt umbra illius : iccirco rit effe conſcientiam tam obtufam , ut illud neget impleri in facrificio Miffatico ? & hîc tempus illud notari, quo ſcortantur filiæ veftræ , a nurus veſtræ mechan- Transfubftantiatio , hoc eſt, panis in corpus Chriſti con- verſio ad hoc facrificium fingendum, pro dogmate haberi cæpta 9. IO. 1 Pars quarta. CON 13. tut. I N H O SE À CA P. IV. 23 32: ccepta ut? Taceo , quòd Pontificii loca altarium in mon- , fuorum unione, ut in Bohemia Calixtini. Interim poe- cibus ( ut & nemoribus ) libenter habeant. narum Anti-Chrifti non minima eft , quòd Deus tanto S. 26. II. Ad analogiam gentilium nemora deligen- | tempore non punit. Grandis offenſa efi, inquit hîc Hie- tium ad facrificia, horroris & voluptatis cauſa. Deus id ronymus , poftquam peccaveris , iram Domini non mereri. vetuit fieri. qui eſt lux , & non vult per homines obſcu- Fornicatus fuerat Iſraël à Domino Deo fuo & fpiritu form rari nomen ſuum , aut voluptatem oculorum in religione nicationis ſéductus : ideò fornicantur & filiæ ejus & pon- quæri, aut eam exerceri in nomine & fiducia hominum. Sæ, & abſque ulla vindiéta in ſuo fcelere relinquuntur: ut Comparantur enim poteſtates , fub quorum autoritate & quod filii & uxor vero parenti fecerant du marito, boc in patrocinio talis facrificatio exercetur; cum quercubus , | liberis ſuis & uxoribus fentiant, & ex proprio dolore in- populo , ulmo. Et regna ac populi, in quibus regnat ma- telligant dolorem Dei: qui in tantum iratus eft, ut nequa- gna meretrix, comparantur montibus , Apoc. 17:9. Per quam percutiat delinquentes , &c. Apoc. 2:21. Dediipſi facrificia illa etiam debent intelligi cædes ſanctorum. Vide tempus. Apoc. 22: 11. ó pura og's puzzue ou guitw él. Pſal. Joh. 16: 2. Apoc. 13:15. Efa.57:5. Adjicit judicium 73: 5. in ærumna hominis non ſunt, & cum homine non Dei codem verſu , quod eft tradere filias ad ſcortandum verberantur. da nurus ad mechandum. Hæc fecundùm literam intelli- genda eſſe, planum eft. Scortationem fpiritualem ſequitur Pars quinta. corporalis. Quantas fordes lex cælibatìs Clericis impo- fita, & vota vitæ monafticæ attraxerint, palam eſt. Hoc Verf. 15. Si ſcortaris tu, Iſrael, ne reus fiat Judas certè evidens eft , vix ullos fuiſſe Sacerdotes non concu neque veniatis Gilgalem, neque afcendaris Betha binarios. Lupanaria etiam tributo accepto Civitate do- nari, ut tuta fint matrimonia fcilicet. quaſi ad reftinguen- Verf. 16. Quia ut vacca refraétaria refractarius eft aven, a ne juretis, Vivit Jehovah. dum ignem oleum faceret, & concupifcentia uſu mitiga- retur, & non potiùs in vetita inardeſceret ; quum per Iſrael, igitur nunc pafcet Illos Jehovah ut agnum occafionem privatarum confeflionum fatis pateat aditus in lato. ad thorum. Hoc certum eft, illis locis, ubi regnat ſu- $. 28. Poftquam , ut videtur , in præcedentibus dixif perſtitio Papalis , nihil effe vulgarius ſuſpicione & fama | fet, ſe ſcortationem & adulterium non ftatim eſſe puni- adulterii. Eft etiam hîc allufio ad vetuftam idololatriam, turum , intellige eo fupplicio , quod merebantur , & quod quam ſequebantur epulæ , luxus, tripudia & reliqua. Vide præparatum erat impofterum; & hujus impunitatis cau- Exod. 6., Num. 25. 1. 2. Prov. 7. verf. 14. 15. 16. fam dixiſſet quorundam fecefſionem ad communionem 17. 18. 19. fcortorum, & populi implicationem & lacerationem : per- S. 27. Verf. 14. Non viſitabo. Dubium eft, debeatne git Spiritus prophetiæ oftendere , quod nihilominus Deus legi interrogativè', an ſimpliciter. Interrogativè fi legas, fibi feparaturus eſſet , qui nomen ejus rurfus affererent : & hic erit ſenſus : certè viſitabo; quantumvis vos minimè quòd ex ea re Schiſma extiturum effet, quale fuit fub id cenſeatis. idque propter ſedućtionem etiam aliorum. Rehabeam. nimir. ut recederent à fundamentum tenen- Si fimpliciter; fignificat, ſe tum non puniturum propter tibus , propter eorum illuminationem , quæ faciebat , ut quorundam vacillationem , qui ſcilicet fub eo regno agno- erroribus , quibus communicaverant aliquanto tempore, verant veritatem & fcortationem Ecclefiæ illius, & ta- renunciarent & contradicerent. men ſe ſepararunt à fanctis , ut cum meretricibus effent & $. 29. Eft autem hæc ſeceflio maximè analoga ſchis- communicarent; & quia pópulus aliquis jam ſeparatus à mati Jaroboami. I. propter rationem regni. Nam ut illic communione illa nihilominus implicatus firerit. Illi o duelin fiebat duplex regnum ex uno ; ita in Ecclefia duplex re- xãs. Neque eniin enallage commoda hîc eft. 1779: Siro gnum fit: aliis Davidem , hoc eft , Chriftum folum (vide doeltxor. Divy?? Sacerdotes Priapo mancipat as intelligit | Hof . 3: 5.) regem recognoſcentibus ; aliis hominem vi- Hieronymus. Deus fpiritualem ſcortationem, quæ ſub carium Chriſti & Dei juxta thronum Dei in cathedra col- Anti-Chriſto committitur , ignominiofiflimis vocabulis | locantibus. 2. propter rationem facerdotii. Ut enim Ja- perſequitur. Verbum was variè vertitur. Aliis eft hun roboam ſacrificabat extra Hierofolymam ; ita hîc , qui impingere. aliis wanun intricari , perplexari; aliis miro Vicarium ſacerdotem ſequuntur, volunt facrificium ha- Nu maz! 177 moleftia vie & oneris. Ex sipbré pro- cationis mutatur. 3. propter rationem prophetiæ. Ut bere in omnibus locis in terra. Unde etiam ratio juſtifi- ducit Jarchius , 7792 waan? defatigati ſumus vid. Ipfe enim illicerant prophetæ Baalis & celforum defenſores; Deut.1: 2. hanc phraſeologiam imitatur: 7'den 77 55 ita hîc Papa in Cathedra ſedens & Epiſcopi cum baculis nos noasno adeò Deus ſe quaſi angariavit ad feſtinan- fuis congregati prophetant & tanquam infallibile verbum dum. Targum alibi per trans contineri s alibi per Pas Dei loquuntur. Porrò ut ibi major pars defecit, ita & hîc: concerpi laniari explicat. Lxx. hîc ouueanexeats. In Arabi- & ut pars defectrix retinuit nomen Ifraëlis, ita & hîc , qui co Marc. 9: 26. Luc. 9:39. eſt pro optel egé17dv. Prov. pro o Telegá17 dv. Prov. | deficiunt, retinent nomen Catholicorum. quum tamen fit 10: 8.& 10. attribuitur ftulto labiis. Poteft ibi Qiumors, | aperta contradictio , Eccleſiam appellare Catholicam , fue peggis intelligi. Cognatum eft 1997 Job. 6:18. in quæ certæ Cathedræ nominique urbis & populi Romani ſe colligi . Alii cum 420 & 993 comparant. Sed ſenſus fit alligata. Quod tale ſchiſma fub Nov. Teftam. futurum prophetiæ liquidus eft , quofdam in regno illorum Sacer- fuerit, patet non tantùm ex Apocalypſi, ſed etiam ex Za- dotum ſeparatos tanquam populum, Dei fcilicet , vel la- | charia, qui cap.10: 8.9. iifdem vocabulis utitur in prophe- cerari vel perplexari & implicari. Et eam caufam effe , tia de ultimis temporibus. quare Deus non velit tum punire ſcortationem & adulte $. 30. Vetat ſpiritus, Judam à fcortante populo reum rium filiarum & nuruum. Nempe ſi conftantes extitiſſent declarari , intellige blafphemize & ſcortationis. Ad cu- & non iterum ſe miſcuiſſent cætui iſti, qui ab illo exierant, mulum enim impietatis hoc accedit , quòd , qui errant , vel etiam ſe intricaſſent ad quærendam compoſitionem etiam fundamentum & defenſores ejus damnant & perſe- cum eo , aut ſe ipfos ab invicem non laceraſſent, Deus quuntur. Poteft enim condonari, fi quis fundamento im- puniturus fuerat fcortationem & adulterium , ut conſe- prudens ftipulas inædificet ; fed ftipulas pro fundamento quentia & argumenta ſcortationis ſpiritualis. Conſtat ex habere, imò propter eas fundamentum tollere, & perſe- Apocalypfi & ex Hoſea alibi & aliis prophetiis , fub Anti-' qui eos, qui veritatem ejus veſtigant & confitentur, eft Chrifto profeffionem pietatis contra Anti-Chriftum ali- graviſſimum. Per hoc jam impletur , quod eſt Apocal. quoties reprimendam fuiſſe. Impunitas Anti-Chriſti & 13:15. Imaginem beſtie facturam , ut omnis non recipiens populi ejus merito imputatur iis , qui in certamine cum ſignaturam, & adorans imaginem beſtiæ, interficiatur. illo non fuêre conſtantes, & non adverfa ope Dei tum Poffunt etiam verba exaudiri, ut præceptum Judæ da- ſpirituali , tum corporali, ſe paffi funt vinci, ut vel rur tum ; ne ille ſe reum faciat. Sed forte hoc meliùs in ſe- ſus cum eis communicarent, ut Waldenſes; vel de com- quentibus animadvertetur. municatione certis legibus paciſcerentur, ruptâ fratrum $. 31. Verat porrò venire Gilgalem Beth-aver aſcenso 24 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S aſcendere. Gilgal per tempus (vide Jof.4: 20.5: 9.8:1.) fuit fedes fanétuarii & conciliorum populi , ut & ex libris Pars ſexta. Judicum & hiſtoria Šaulis apparet. Erat in termino Judæ Verf. 17. Aſſociatus efi idolis Ephrajim: miffum eum & reliquarum tribuum, cis Jordanem. In analogia fi- gnificat, non effe venienduin ad Concilium Ecclefiæ fac. defe&tricis Catholicæ, ut ibi priſco more controverſia $. 34. Hic verſiculus auctor fit piis omittendi certam rum deciſio fperetur: licet locus ejus fit propinquus , ut partem populi Chriftiani, quæ fub iiomine Ephrajim in- Gilgal Judæis. Olim Huflitæ Baſileam venerunt; nunc dicatur. Ex prædicato autem poteft cognofci fubje&um. vetat Germanos Tridentum ire. Hieronymus ſimiliter Aſſociatus eft idolis. Vocabulum Drarv pro idelis po- per Galgalam intelligit hæreticorum conciliabula. Magis ni folet. Alludit ad d'agy dolores. Nam & fingulare vetat adire Beth-averi, five Bethlebem nomine, re domum mendacii, vanitatis & idololatriæ, legitur ; 23 dolor meus , pro idolum meum. Efa. 48: 5. hoc eft, ipfam ſedem religionis falſæ ac corruptæ. Nam cum dolore & labore fiunt & coluntur, & dolorem ani- Bethele erat fanctuarium Jaroboami. Poftea à prophe- mi non minunnt, fed deſperationem & cruciatum affe- tis Beth-aven, hoc eſt , domus nihili, domus idoli, five, runt. Alioqui & y notat onda. Jer. 22:28. ut Aquila interpretatur, domus inutilis , nuncupata eft , $. 35. Dictum prophetæ poteft intelligi de iis, qui & nomine vicini oppidi. Vide Joſ. 7. verf. 2. 18: 12, 13. communionem habent cum idololatris in dogmatibus qui- Sive Bononiam intelligas , urbem Papalem ; five com- | buſdam & in ipfis imaginibus (quid enim verifimilius munionem cum Papalibus dogmatibus res facilis eſt ap- eft, quàm ut ii qui habent imagines cum idololatris in plicationis. Apocal. cap. 14. verf. 9.10. Qui beftiam Ecclefia ad docendum , fint focii idololatrarum? ) & fi adorat , &c. ipfe quoque bibet. Apocal . cap. 18. verf. 4. quid omninò eft, quod idolum nuncupari poflīt: tum Exite ex illa , popule mi, ne peccatis & plagis ejus com- conjunctionem & fedus cum iiſdem , etiam cum abomi- municetis. Communio illa fine dubio eft in falſo fidei fun-natione fratrum. Circa illos præcipitur , ut omitt ant eos. damento. exempli caufa , in dogmate de præfentia corpo- Vult non quæri magno ſtudio unionem cum illis . quæ ris Chrifti locali in cæna. fine præjudicio veritatis fieri non poterat. Similiter Apoc. $. 32. Denique vetat jurare ,Vivit Fehovah. nimir. 1. 3:11. Retine , quod habes. q. d. Noli omittere, quod alternativè. Aut ne aſcendatis Bethelem, aut nolite hoc adeptus es , in gratiam illorum. Subintelligitur hîc ftu- jurare. Confer Pfalm. so. verf. 16. 17. 18. 19. 20. Efa. dium quorundam inutiliter fumendum ad compoſitionem. cap. 48. verſ. 1. Vide phraſin & El. 19. verf. 18. 2. cer partium aut faltem tolerantiam fanciendam. Qua in re ut to quodam tempore & in certo negocio; neſcil. teme charitas aliquando excercetur , ita periculum eſt, ne ve- rent nomen Domini . Indigitari enim poteſt, fore quof- ritati vel per incruſtationem erroris, vel per ambiguos & dam, qui quum de cætero jurent in nomine Jehovæ , & ab hominibus excogitatos terminos, vel per abdicationen fic non fint habendi pro fcortatoribus, & Baalis cultori- ejus, quod ex fcripturis certo tenetur, præjudicetur. Cer- bus ; tamen communione inita cum Bethelitis ſive falli ta doctrina eft, non teneri Ecclefiam ad nimiam ovy sg Gia regni & facerdotii feétatoribus, etiam tum juraturi ſint, Gooty cum illis, qui præfractè idola ſua ( ita rectè nomi- Vivit Jehovah, fanciendo ſcil. inter ſe ſeparatam à fra-. nari poffunt dogmata , quæ Deus non docuit , Ecclefiæ tribus communionem , propter dogma illud, quod ſecum ad credendum obtruſa ) retinent, & cum idololatris ma- attulêre ex Bethel. Mirum , ni hoc quadret juramento | gis faciunt, quàm cum fugientibus eos. In hoe Ephrajin in Formulam concordiæ. renovatur typus tribûs Ephrajim , quæ habebat taberna- $. 33: Verf. 16. Decernitur libertas Ecclefiæ à per- culum Dei, & amiſit. Vide Joſ. 18. verf. 1. Pfalm. 78. fecutione, faltem ad tempus; propter Catholicæ Eccle- verf. 60. 67.68. fiæ recalcitrationem. In lege 711 710 eſt ångacsos ry αποθης. LXX. htc , ως δαμαλις πι ροισρώσει παρά σρησεν. Pars ſeptima. De ceftro, afiloque five tabano Hieronymus verſus Vir- Verf. 18. Receſſit potus ipforum; ſcortando ſcortan- gilii citat ex 3. Georg. Comparatur Ifraël , hoc eſt, Ec- cleſia , quæ in mundo nominatur Catholica, cum vacca tur : dilexerunt eam , cujus clypei dederunt igno- petulante & æftro percita , quæ faltu furioſo diſcurrit; miniam. sieque ſe vel jugo domari vel fepibus coërceri patitur , & Verſ. 19. Ubi conftrinxerit ventus illam in alis füriss conculcat fata læta, & in obvios incurrit. Furor Papi pudefient à ſacrificiis ſuis. ſtarum in Euangelicos fuperiori ſeculo demonftratus gra- phica hypotypoſi ante oculos ftatuitur. Judicium nullum $. 36. Verbum :977 explicamus in præterito, ut na aliud irrogatur perfecutoribus , nifi paſtio reliquorum ut Abenefra confert O Exod. 16: 23. alii 957 . Sed non agni in lato. Quidam hîc pænam Ifraëlis protervi imagi- video , quis locus hîc fit imperativo. Nam quod Vir qui- naneur, ut erret ſine paſtore, ut diſpergatur (per zaducciolo dam dodiffimus exponit dilexerunt date (ô ignominian!) ex ambiguo) ut fit prædæ, ut ſaginetur ad mactationem; clypei ejus , quis non videt, quàm durum fit? ut præciſiori pabulo cibetur, tanquam ovis , quum fit $. 37. Hæc pericopa oftendit languorem Ecclefiæ in vacca, Alii hypotheticè:atqui pavilſet.Hæc omnia coacta certaminibus cum regno Papali clypeos multos, hoc eft , funt. Pafcere ut agnum in lato, eſt beneficium , non certè protectores & dynaftas , habente , & ignominiam per il- Ifraëli proteryo, fed illis, quibus Ifraël cum vacca infa- | los dante & ad ebrietatem ac denudationem uſque propi- niente comparatus inſultat, conceffum. Quos verſ. 14. nante, Habac. 2: 15. 16. per Illos dfixkxãs, & populum, & verf. 15. per Iudam S. 38. Languor ille triplex eſt. I. quòd potus ipforum deſignaverat; eoſdem rurfus per dižev notat. Analyſis recefferit, hoc eſt, degeneraverit à priſtina fua generoſi- ſimplex verborum eſt , aliquos , quibus inſultat Ifraël tare; ut ex vino vappa vel acetum factum ſit. Non ab- æſtro percitus , paſcet Deus. Qui quidem erunt de eo- ) ſimile eft Efa. I. verf. 22. Potus tuus eſt circumciſus aut dem grege, cujus gregis quoſdam dixerat fupra cum ſcor- quafi caftratus aqua. Eſſe hanc increpationem eorum, tis ſe ſeparaſſe : & populum implicatum ; & Judam : alios qui Jehudah ante ea dicuntur , & populus Dei, & quos etiam vetuerat Gilgalam venire. Paſtio Dei fignifi- Deus tanquam agnos paverit in lato , & & quos juſſerat cat inſtitutionem fub doétore & rege Deo. In lato figni- omittere Ephraimum , ut focium idolorum, ex ſe pla- ficat amplificationem, & libertatem. Ut agnum , cum num eft. Mirum , ni in ſermonibus noftris , quibus miſericordia & lenitate, &, ut quaſi ſinu ſuo foveat. Er. tanquam potu animæ famelicæ debebant irrigari , vel 40:10. Hæc paſtio reſpondet ei, quod dictum eſt cap. aquofus & inſipidus humor, vel nimia acrimonia fuerit 2: 21. Defpondebo te mibi , &c. Latitudini autem re reperta. Ego credo, utrumque verum effe: (quæ enim fpondet ibidem verf.20. Arcum & gladium frangam ex cauſa nobis eft, ut ita ſuperbi fimus , ut putemus potiùs terra. de aliis loqui Scripturam increpantem, quàm de nobis? quum hæc quotidiana omnium piorum indignatio fit, non IN Η Ο S Ε ΑΕ CA P. IV. V. 25 non ita vel doctrinam Chriftianam vel Scripturam tra- | ſuis incantationibus, aut à fornicatione ſua , aut à furtis fuis. ari, ut oportet, & nec fimplices ita erudiri, ut pro 8.41. Verſ. 19. Oftendit, fore ut pudefiant à ſuis ficiant ad intellectum ſcripturarum, & eos, qui eruditi | facrificiis. Ego crediderim , intelligi hîc tum alia om- dicuntur, maximam partem per Iñroy & revodošíow, & nia, in quibus homo fibi placet, ut religiofus ; 8c ju- acres fanè fed minimè ædificationi aptas agere conflicta- ftitiam operum propriorum; tum inprimis mutuas la- tiones) & in doctrina Chriſtiana , partim deſerta locu- nienas, & cædes, per bella & perſecutiones. In mo- tione Scripturarum , adhibitos terminos vel Biblicos , dò citato loco Apocalypf.9:20.21. dicitur, necdum fed non in ſua emphaſi uſurpatos , vel neſcio à quibus reſipuiſſe ; hîc, pudefa&tum iri. Ulterior igitur hæc Scholafticis inventos ; partim tractationem quæftionum periodus eft . Tum autem pudefient , quando ventus paucarum eamque ſatis amarulentam in locum fanorum conftringet alas ejus, quam nimis dilexerunt, civitatisa verborum & inſtitutionis folidæ ex Scripturis , atque Ventus igitur aliquis conftringer alas civitatis magnæ. etiam manuductionis ad Scripturas , fucceffiffe. Quid di- Confer Efai. 27. verf . 8. Hof. 13. verf. 15. Cenſeo hæc cam de illis, qui voluerunt doctrinam veritatis interpo- comparanda cum aliis , quæ de citeriori tempore lo- lare, vel unam ex multis religionem efficere per verba | quuntur. Tantùm hoc dico, Utinam maturè nos pu- certo ſenſu carentia ? An verò etiam non in concioni- deat noftrorum facrificiorum , antequam ventus ille, qui bus noftris aliquando culpanda ſit inanis Todorogáce, con magnam civitatem magis etiam coarctabit , quàm co- fiderandum eft in timore Domini. Certè jubet Efaias arctata eſt, nos perftringat & tanquam glumam difflet. nos cap. 58. Sabbathum ſanctificare , & ab eo auferre | Comparandæ funt hîc iltæ prophetiæ , Elai. 24 : 23. loqui verba. Utcunque fit, quid in fermone noftro quo- 65: 13. 14. 15. 16. 66:24. Apocal. 11:15. &c. 19: tidiano eft, quo ædificari frater poflit? 20. 21. Ifthoc pudore , qui primò eft Eccleſiæ, maxi- $. 39. I I. Secundus languor eſt, quòd fcortati ſunt. mè tamen ipfius civitatis magnæ, abſolvitur contentio Significat, eos ipfos, quos Deus paverat, ut agnum, Dei cum habitantibus terram ; qui iftis gradibus nomina in lato, fornicatos eſſe, h. e. deſciviſſe à puritate reli- Baalim ex ore Eccleſiæ eripuit. Vide cap. 2: 19. Nam gionis Chriftianæ, & affectaſſe aliquid novum in reli- quod ibi dicitur , initium iſtic habet , ubi dicitur , & in fine dierum abfolvitur. gione. $.40. III. Dilexiffe eam, cujus clypei, h.e. prin- $. 42. Nos , qui ad citeriora tempora hoc caput cipes dederunt ignominiam , hoc eſt, Babylonem iftam applicavimus ; cui applicationi & veritas & ordo ren magnam, quæ Beth-aven & Jizreël hactenus nuncupa rum & conſenſus aliarum prophetiarum aſtipulatur; ta eft Efai. 23: 17. dicitur, Tyrum, h. e. magnam il- adeò ut & hoc caput rectiffimè appendix primorum lam urbem, metropolin religionis , poſtquam per annos duorum capitum videri poffit : non tamen impedimus, ſeptuaginta oblivioni' data fuerat , rediiffe ad ſcortatio- ne quis in antiquo Iſraêle sú toy peccatorum quærat. nem ſuam, & cum ea ſcortatos eſſe omnes reges terræ. Apo- | Qui ſi inveniatur, eò illuftriorem noftra peccata habe- calypſ. 9.verf.20. 21. accuſantur , qui non reſipuerint , ne bunt cenfuram. Tantùm ne quis ſibi perſuadeat , Spi- adorarent demonia , & idola aurea atque argentea , &- ritum Sanctum non cogitaſſe de noftris rebus , quibus rea, lapidea & lignea, quæ neque videre poſſunt, neque au- tam accuratè verba uſitato fcripturis more accepta con- dire , neque ambulare ; neque reſipuerint à ſuis cædibus, & à veniunt. CA p U T V. & V I. Periocha quarta exhibet judicium Dei in Eccleſiam vocatorum ad fanationem ejus. Et ab initio quidem ita loquitur Propheta , ut videatur compellare ſui ævi homines ; fed tan- dem in continuatione de tempore Novi Teſtamenti loquitur. Unde conſtat, eum in- primis quoque de analogo loqui eorum, qui tum erant. Partes hujus prophetiæ quatuor ſunt. I. Judicium Dei in Ecclefiam; ad pænitentiam quorundam excitandam peragendum, cap.v. 11. Hypotypoſis pænitentiæ quorun- dam, cap. vi. Vf. 1. 2. 3. II. Caſtigatio eorum , qui videbantur emendati , aut in pa- nitentium locum & nomen ſucceſſerunt, »1.4. 5. 6. 7. 8.9. IV. Vindicta idololatriæ & perſecutionis cum reſtitutione jacturarum Eccleſiæ, Ņf. 10. 11. CA p U T V. Pars prima. Judicii pænitentiani excitaturi gradus in hoc capite proponuntur tres. Primus gradus judicii. Verf. 3. Ego novi Ephraimum, e Iſraël non eſtoc- Verf. 1. Audite hoc, Sacerdotes, a attendite, cultus à me. Nam nunc quando fcortaris, Ephram domus Ifraël; e, domus regis , auribus jim, contaminatus eft Ifraël. per- cipite, quia veftrum eſt judicium. Nam laqueus Verf.4. Non permittunt ſtudia illorum, ut rever- fafti eftis in Mitzpah, a rete expanſum in Ta tantur ad Deum ſuum. Nam ſpiritus ſcortatio- bor. nis eft in medio ipforum, ca Jehovam non cognas Verf.2. Et małtare declinantes profundant, cego Scunt. fum difceptatio omnibus illis. Verf.5. Et refpondit Celfitudo Ifraëlis in faciemejus, C 26 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S sease Guis effectis . H e Iſrael ac Ephrajim ruunt in pravitate ſua; ruit , fcentiâ, non norunt ſatietatem. & illi paftores . Non no- etiam Jehuda cum ipſis. runt docere. Omnes ad viam fuam ſpectant , quiſque ad Verf.6. Cum ovibus ſuis, & cum armento ſuo eunt ad lucrum ſuum certatim. Venite, accipiam vinum, e por temus ficeram : & erit ut hodiernus dies craftini magnus, quærendum fehovam, & noninvenient : abſtraxit excellenter admodum. Adde Habac . 2 : 9.10. Mirum, fe ab illis. ni ifti , qui quum deberent docere, & facras Scriptu- Verſ.7 Contra fehovam egerunt perfidè ; quia filios ras nec legere' poſſent, neque intelligerent, ita ut opor- alienos genuerunt; nunc igitur comedet eos nova Lu tet , & ad eas intelligendas & exponendas ac inter fe conferendas non omne ftudium conferrent, interim ſe na, cum partibus ipforum. Verſ.8. člangite buccinâ in Gibea, tübâ in Ramah, reverâ fuerint laqueus & rete in fuis concilis , & re- opibus & potentia ſuffarcinarent, & luxui indulgerent, vociferamini in Beth-aven, Recipe te Binjamin. ges cum ipfis in fuis arcibus , occaſionem præbentes Verf.9. Ephrajim, defolatio fies, in die redargutio- infidelibus fentiendi & docendi dres egpepefíce , & dece- nis: In tribubus Ifraël notificavirem certam. dendi à via: 9.4. Verſ. 2. Scandalum exaggeratur à fuis effectis. S.I. Æc pericopa habet I. Attentionem, quæ funt I. Declinatio multorum. In voce D'un de- five Citationem perſonarum judican- clinantes. Confer Pfalm. 40:5. 101:3. Proverb.4:15. darum ad judicium. Vocat Sacerdo- | Numer. 5:19. &c. Quando Sacerdotes & principes ima tes, & domum Ifraëlis, & domum re- plicant & impediunt homines , quò minùs recta via gis. Hæc referenda funt ad ea tempo- procedant, fit conſequenter, ut homines declinent de ra , quibus primò Ecclefia Chriftia- via & devia fequantur. II. Mactatio declinantium, na regnum habere coepit; nimir . Conſtantini & Succef- & quidem profundando, h. e. multum ſanguinis et effun- forum ejus. Sacerdotes autem dicuntur Epiſcopi ; qui& dendo. Non abfimilis phrafis eft Efai. 31:6. Profun- ipſi ſic vocari volunt: tum quia illorum officium eft, po- darunt receſſionem. Alias Efai. 29: 15. qui profundant à pulum docendo & regendo præparare oblationem popu- Jehova, ubi poteft fubintelligi , apoftafiam ; vel fe ipfos. li, ut fit ſanctificata, & orare pro populo; tum quia de- | In hac ma&tatione debent intelligi judicia Ecclefiaftica, inceps habiti ſunt pro iis, qui ſacrificio ſuo expiarent pec- & omnes tribulationes impofitæ declinantibus per prin- cata populi. De qua re vidimus ad cap. 4. Eccleſiam ſub cipes aut Epiſcopos. Huc refer etiain abſciſionem pop- typo populi Ifraëlitici ( poftquam degeneravit in rempu- lorum multorum , Habac: 2:10. Adi etiam Zachar. 13. qualis fuerat populus Ifraëliticus, verf. 3. III. Diſputationes de Chrifto ad mutuam con- & Badles cæpit nominare ) diſtribuit in Iſraëlem ſive do- fufionem & confoflionem. Chriſtus ſive Fehovah ( talis, mum Iſraëlis & Fudam ; & in Iſraële ſingulariter Ephrai-qualis populo erat manifeftatus ; nimirum Salvator, fa- mi tribum notat. Ut & cap. 4. Hæc fecundùm analo-ciens filios Dei vivi; Vir Ecclefiæ; deſpondens illam giam accipienda funt, & diſtinctis temporibus diſtinótè. fibi; filius David, rex ejus , afferens bonum Dei: quem- Sic Ægyptus, Aſſur, Babylon, Elias myfticè fignificant admodum ex fuperioribus cap. I. 2. & 3. liquet ) debe- in prophetiis. Ex prædicatis autem facilè nofcitur, quæ bat illis eſſe doctor , illuminator , fanctificator, auctor pa- ſubjecta notentur. In hac quidem parte prophetiæ para cis; & propter Epiſcopos factus eſt Chriſtianis mate- phraſis, in conceptu indefinito, hæc erit . Aliquando ria mutuæ redargutionis & objurgationis ac judicii. fcil. habebit Eccleſia Chriſtiana multas terras & amplas, per ut unus alteri fuum Chriſtum, fuum Jehovam objice- quas ipfa extendetur eo modo, ut olim populus Ifraëliti- ret & exprobraret , & propter eum hoc vel illo modo cus extenſus fuit in duodecim tribubus per terram Ca- nominatum fe mutuis judiciis & conviciis onerarent. naan. Paulatim igitur tum transformabitur in rempubli- Poffunt illa & preſliùs accipi. Chriſtus in fide nomi- cam. Habebunt etiam tum domum regiam; & habe- natus & glorificatus debebat eſſe gloria & laus nomi- bunt Sacerdotes five Rectores , qui ipſos in diſciplina nantiam eum; fed, propter fcandalum facerdotum, fic Chriſti continere debebunt , ſed & fibi fument officium ut Chriſtus rectè & integrè nominatus fiat reprehenfio- facrificandi pro populo. Hiſce Deus intentabit judi- nis argumentum omnibus ; idque non obftantibus ipfo- cium ; idque es juſtius, quia reges & facerdotes fi- ran èxc Je pockougis, & confoffionibus declinantium. Im- bi fument & arrogabunt partes judicandi cum autori- | putantur profefforibus veritatis errores hæreticorum , quando ipfi eos fcandalizant deſtitutione demonftrationis, S. 2. Sequuntur II. Accuſationes. aut alioqui do&trinâ ac vita. M $. 3. Prima culpa eſt ſcandalizatio infidelium. Com : $.5. Verſ. 3. Secunda accuſatio eft hypocriſeos. Hic parantur , maximè reges , laqueo & reti expanſo; in fe profitetur teftem & notorem cordium. Confer A- Mitzpah ó Thabor. Mitzpah erat locus tribus Judæ, | pocalypſ. 2. verf. 23. Oftendit , quòd Ifraël ſe velet in quo fæpe conveniebant Itřaëlitæ in concilium. Jof. 15. mirum quòd amorem veritatis non acceperint ut ferva- & jašter nomine Chrifti; fed fe cor ipforum ſcire, ni- verf.38. Alius Benjaminis, Jof. 18:26. Junius vult re- {pici ad montem in tribu Gad ad Libanum, ex Jof. II. rentur. Probat autem , licet occultatam, averfionem verf. 3. Thabor , qui & Ithabyrius , in meditullio terræ animi à fe ipfo, experimento ; quòd, quum una quafi tri- erat ſitus. Hieronymus : Thabor mons in Galilæa fitus eft lim, ſcortata eft, ftatim Ifraël contaminatus eft. Ex- bus , ſed auctoritatem eximiam habens, ut Ephrajim o- in campeſtribus , rotundus ac ſublimis, o ex omni parte fi- emplum hujus verbi eft in Ecclefia Chriſtiana mani- nitur æqualiter. Vide & Joſeph. lib. 4. de bello Judaico. feftum, quod Orientales imprimis plerique fecuti funt & cerdotes in comitiis five conciliis , reges in ſua arce funt Græcorum five Conſtantinopolitanorum errores. Hi- laqueus & rete, fic agentes & docentes , ut magis im- ftoria plena eft hujus rei. Ex eo probatur, quòd non plicentur homines & offendant in doctrina Chriftiana, ſincero corde fe Chriſto & Ecclefiæ adjunxerint ; fed qui cir- quàm ut ad cognitionem myſterii Chrifti & veram pieta- quòd fuerint inimici mentientes Domino. Nam tem adducantur. Eadem metaphora eſt cap. 9: 8. Pro- cumaguntur omni vento doctrinæ, ii non habent veram pheta eft laqueus aucupis in omnibus viis ejus. Vide hîc de- ſcriptionem Epiſcoporum plerorumque Eſai. 56. verf. 10. $.6. Verf. 4. Ulterius atteſtatur , non effe exfpe- 11. 12. Specul atores five Inſpectores ( Epifcopi. Et eft tandam illorum pænitentiam. Nam 1. ftudia & im. in fonte vox Onis conjugata os morp Mitzpah ) ejus turn ſcortationis eſſe in medio ipforum. Confer cap. 4. and bresae ipforum eſſe contraria reſipiſcentiæ. 2. fpiri- funt cæci; quotquot ſunt , ignari funt ; omnes ſunt canes Vf. 12. Rediiffe Diabolum in domicilium ſuum, Matth. muti , qui non poſſunt latrare; ſtertentes, (non videntes; 12.31.45. Patere omni feducioni Diaboli, & effeipfis mal gvoeacia eft in fonte in a prin cubantes, aman- immiffam efficaciam erroris , ut non poffint reſipiſce- t es niëtare. Et canes ifti funt fortes animâ five concupi- re à laqueis diaboli . 3. ipſos ignorare Jehovam five myſte- tate. IN HOS E Æ A 2.7 CA P. V myſterium fidei , quæ Deum glorificat & ſanctificat ut | bel docet, & ſervi Dei idolothyta comedunt. Nempe juſtificantem impios per obedientiam & communionem ad iftam liberalitatem pii (ſed necdum agnoſcentes fa- filii fui unigeniti; id ipfos & neſcire & non curare. Con tis clarè Iſabelem , neque ei ut oportebat reſiſtentes) fer omninò cuin his omnibus cap. 4: 2. fuerunt duces ; hypocritæ per ſuperſtitionem imitati 6.7. Verf. 5. Amplius confirmat, quare pænitentia funt. ipforum exſpectanda non fit. Cujus rei quartam ratio $.9. Tertium in hac pericopa eft judicium. Id incipit neni ponit; quia & offenderint in ſua pravitate, (vi- | in verſ . 7. col. 3. Hujus propofitio eft in illis verbis : com de cap.4. verf. 5. 8.) & illa pravitas ac ruina ſit gene- | medet eos Luna nova, cum partibus ſuis. Lxx. no4 ta's ralis, nimirum & Judæ, h. e. illius partis, quæ qui- zahçeş cùrâv. quod reddidit Hieronymus, & cleros eo- dem adhuc retinebat veram doctrinam de Chriſti per rum. Nihil invenio certius ac clarius , quàm ut hiero- fona; ſed de cætero in pravitate cum reliquis commu- glyphicè innuatur novum Imperium , nova Monarchia. nicabat . Pravitatem hanc opponit divinæ teftificationi; Solent maxima Imperia & poteftates mundanæ , tanquam ut oftendat , tametfi Deus in faciem eorum reſponde- | habentes moderationem noctis hujus vitæ , Luna dici. rit, quod tamen non poflin- reſipiſcere propter pravi- | Vide Efa. 24:23. Apocalypf. 6:12. Ita Sol appellatur , tatem ſuam, h. e. dogmata perverſa & perverſiones fa- is qui illuminat (verè an fictė, principaliter an miniſte- crarum literarum. Deum teftem & evci dresov hîc nomi- rialiter ) Eccleſiam. Non abhorret ab hac allegoria etiam nat Celfitudinem Iſraëlis. Hoc eſt nomen Dei & Chri- | Jus Canonicum. Quid igitur, quæſo, proclivius eft hîc ſti . Amof. 8: 7. Juravit Jehovah in cel fitudine Jacobi. cogitare, quàm novam aliquam Monarchiam tenuibus Ezechiel. 24:21. dicitur & templum , semi dežero, p18 | initiis ſurgentem, & paulatim ad lucidum orbem profi- 589 PV ceo gen pega avuzép 6an y g'icegra. Ironia eſt. 'A cientem, eſſe conſumturam dynaſtiam illam Romanam, moſ. 6:8. Interpretes putant dici, Abominor celfitudi- | tanquam Lunam veterem ? Compara omnino Daniel. 7. nem Jacobi. Quod tamen rectius vertitur , Expeto. In verf . 4. & fequentibus, Leonem cum alis deplumatis , his autem , ut clarum eſt , pixu celfitudo , erectio, poni- | Urſumque cum tribus coftis in ore, & Pantheram. De tur metonymicè pro materia & cauſa gloriandi & eri- quibus diximus in libello de Anti-Chriſto. gendi caput. Diceremus nec úzen pegs. Qui titulus Dei plu $.10. Cum partibus ipforum. Sonaret hoc Græcè oru rimum docet. I. Quòd vera fides fit gloriatio in je- Tois xaneges ajtóv. Petrus 1. epiſt . cap.5: 3. dixerat , ne- hovah ; abjeéta omni gloriatione in fe ipſo ; quippe que as por CerveróÚCVTES T xangoo, h. e. ut dominantes ſorti- quum nihil habeat homo, in quo erigere caput & glo- bus aut hæreditariis portionibus. Non enim cætus parti- riari poflit. II. Quòd is, in quem credit Ecclefia , fit culares ſunt xaños fortes Epiſcoporum , fed tota Eccleſia revera is, in quo gloriari poffit, h.e. verus Deus: & eft fors & hæreditas Chriſti. Hîc Hoſeas oftendit, Re- quòd proinde Filius Dei fit naturâ unum cum patre. ges & Sacerdotes cum ſuis ſortibus conſumtum iri. Ita III. Quòd is fit gloriatio totius Ifraëlis , h. e. etiam factum eſt, per Sarracenos maximè. Abarbenel per men- eorum, qui antè exſpectaverunt eum. IV. Quòd Deus ſem intelligit menſem Ab, in cujus nonum diem accide- fit autor omnis boni in homine. V. Quòd nemo ha- rint pleræque calamitates Ifraëlis, videlicet fententia in beat ullam erectionem capitis & gloriationem, qui glo- exploratores terræ Canaan; deſtructio templi primi & riationem Ifraëlis non habet. Quòd dicit ſe respondiſe ſecundi , ( Joſeph.7. år. 9. méçı demeban nás pampos, decimo in faciem Ifraëlis, (vide fimilem phraſin Job. 16. ¥1.8. Augufti ) deſtructio Bitter : templi aratio per Tyrannum & Mich. 6. $1. 3. ) id intelligendum eft, quòd Deus, | Rufum: excidium Synagogarum Alexandriæ; expulſio ut núgn pega & gloriatio Iſraëlis , fatis claré innotuerit | Judæorum ex Hiſpania , &c. ipſis, eofque reos egerit. Nam & verbo prophetico ac $.11. Verf. 8. Eft hypotypoſis hoftis advenientis , apoftolico , & judicio Judæorum , & perſecutorum gen- & tumultum facientis. Loci, in quibus claſſicum cani tilium , & judicio beſtix, quod eft cap. 4. verf. 3. fe debuerit , funt tribûs Benjamin, Gabaa & Rama, vi- manifeſtaverat. Ad hæc accedit conturbatio Ecclefiæ cinæ fibi mutuò civitates. Illa in ſeptimo lapide ab Hie- Chriſtianæ , & tandem etiam invaſiones imperii, il- roſolymis fita. Hieron. Etiam Beth-aven in eadem tri- lud accidentes & comminuentes , primùm quidem in bu eft, faltem finibus ejus , Jof. 18. verf. 12.13; 7: 2. Occidente, deinde & in Oriente. Qualia , in ſuis pri- 16:2. Beth-aven, quæ quondam Bethel , in tribu Ephraim, mordiis , ſubintelleximus per mutationem gloriæ in igno- poft Benjaminem five poft tergum Benjaminis , ubi finia miniam. cap. 4: 7: tur tribus Benjamin, non procul in tribu Ephrajim ædifi- $. 8. Verf. 6. Confirmat amplius ratione quinta, cata eft. Hieron. Notatur, calamitatem fore propin- quare non poflint redire ad pænitentiam ; quia Domi- quam ei regioni, in qua erat pars ea Ecclefiæ, quæ Ju- nus fe abftraxerit ab illis. (Confer Cantic. $: 6.) Un- da appellabatur. Poft te , Benjamin, poteft etiam ſubin- de conficit , illos non reperire Dominum : idque exagge- telligi, eft hoftis; tibi imminet: vel retrocede , recipe rat , quòd cum gregibus fuis & armentis fuis Deum qua- te in pofteriora , i.e. Fuge ad penitiora , ad ulteriora, quæ rant. Juftificatur autem hoc verſ. 7. quia perfidè egerint poft te ſunt: cum Domino, & filios alienos genuerint. Perfidia eſt, fi $. 12. Verf.9. Judicium extenditur ad Ephrajimim , ne dubio , poſt factum cum Deo fedus, five approba- per minacem apoſtrophen. Jam fæpe diximus, per tum externa profeſſione mandatum fidei & pænitentiæ | phrajimum nos intelligere Græciam & metropolin ibi fi- ad confecutionem juftitiæ & vitæ , & fic receptum no tam. Ei comminatur hîc judicium pro tempore dila-- men Chriſti & familiam ipfius aditam , abnegare no tum uſque ad diem redargutionis, five demonftrationis. men, regnum, juſtitiam , verbum ejus, & ſanctificatio- nempe , quòd Deus in tribubus Ifraëlis rem certam no- nem ejus non demonftrare in converſatione. Filii alieni tiſicaverit. intellige, de Imperii Romani amolitione ex ſunt homines degeneres à fide & moribus Chriſtianorum: medio, 2. Theſſalon. 2: 7.8. & Habac. 2:5.6. 7. qui vel ab ipſis naturaliter generati & educati, vel ab cum manifeſtatione Anti-Chriſti & regni Chriſti con- ipſis titulo Chriftianorum affe&ti funt ; & talem poſte- fiigentis cum illo. De quibus paflim Scripturæ. Et fuit ritatem reliquerunt, qualis deſcribitur Efa.57: 1. Pfal. illa fides certiſlima ſub perſecutione Romanorum , ue 12: 1. Quærere Deum cum gregibus & armentis eſt opes liquet ex Apologetico Tertulliani. Sed, abolitâ perfe- fuas conſecrare, ad cibuin ſcil. Epiſcoporum , & con cutione, omnis metus Anti-Chriſti & occaſus Impe- fequenter ædificationem Ecclefiæ, ad meritum remif. rii ceſlavit; neque agnitum eft, quomodo Romanum fionis peccatorum , & ut Deus plagas ſuas averteret ab Imperium per mutationem crurum ferreorum in tibias ipſis. "Confer cap. 4 : 8. Peccatum populi mei comedunt. partim teftaceas partim ferreas Anti-Chrifto deceffil- Factum eſt hoc à plurimis ex ſuperſtitione ; quia ibi ad- fet. Articulus ille temporis , quo Ephrajim manſit, ditur , Ad pravitatem fuam extollunt animam ipſorum. aliæ autem partes Imperii ceciderunt , etiam exhibe- Interim certum eft, multorum etiam fuiſſe animum pro tur ab Apocalypf. cap. 17. verf . 10. Quinque ceciderunt, bum & fidem integram. Apocal. 2: 41.19. ubi piorum unus eſt. Vide libellum de Anti-Chriſto in iſtum lo- ezám & Algugvíce laudatur, in ifta periodo , ubi & Jefa- cum. C 2 Secuir 8. 28 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R T U S tiam meam. 5. ambitionem illam maxima diſlidia extiterunt. Non Secundus gradus judicii. poffum præterire hunc locum , quin quæram , fi quis ſit, Verſ. 10. Falti funt principes fude, ut retro moventes , qui putet , hanc prophetiam pertinere ad decem tribus , & tribum Judæ ante captivitatem Babylonicam, terminum: in illos effundam ut aquam excandeſcen- quandonam id factum fuerit, ut principes Judæ extite . rint tanquam limitum violatores , & quare principes Verf. 11. Fraudatur Ephrajim, vexatus judicio ; quia non regem dixerit , & quando Ephraim fecutus fit præ- induxit animum, ivit poft præceptum. ceptum principum Judæ ? imò etiam vexatus ſit judi- Verf. 12. Et ego fum ut tinea Ephrajimo, & ut pu- factum eft. Latini Græcos in fuis Conciliis miſerabi- cio ? Nam hoc additur. Atqui hoc inter Chriftianos tredo domui Jude. liter lacerarunt. Poft Concilium Chalcedonenſe ſub $. 13. Verf . ii. 13 Hieronym. vertit fordem , quafi ex tinopolitani & Romani Epiſcopi nulla Martiano propter Canonem ejus de paritate Conſtan- asis. fed eft ex 17k, ut Efa. 28: 13. Grotius per fordem pore Græci exofi , uſque dum in Concilio Florentino intelligit avaritiam: & vult Chaldæum aftipulari, qui quomodocunque unio inter Græcos & Latinos confti- persaing ina, h. e. oriww.5 Hörmavã edxias. quaſi tueretur. Qui noftram expofitionem mirabitur, miretur Chaldæis •ix fint fordes, & quidem , ut Latinis , notione etiam Hieronymum ſic dicentem: Transferunt principes avaritiæ. Juda terminos , quos poſuerunt patres eorum , quando ima $. 14. In hac pericopa oſtenditur culpa nova illius mutant mendacio veritatem , aliud prædicant quàm ab Apo- partis Ecclefiæ, quæ adhuc purior cæteris manſerat; uf- | ſtolis acceperunt. Quod eum de Chriſtianis dixiſſe , patet. que dum nova illa Monarchia Sarracenica, caput effe. "Abarbenel poſt Jarchium limitum remotionem vult el rens poft gentes plurimas barbaras Imperium Romanum ſe imitationem peccati Ephraimitarum. Sed id valde dia accidentes , Ifraëlem conſumeret ; excepta, hactenus lutum eſt. principali provincia, Græcia; quæ Ephraimo ea æta $. 16. judicium eſt partim præparatum in Judam , te reſpondebat. Sanè & communis culpa jam notata eft effufio excandeſcentiæ ut aquæ, quo fignificatur , Ifraëa verſ. in pravitate five regula non recta, quæ, Deo te- lem & Ephraimum immunem fore ab illo judicio, ſte, non permittebat, ut reſipiſcerent: Hîc verò often- quod tandem in Occidentales erat ftatuendum : para ditur progreffus in culpa, & quidem talis , ut inde confe- tim eſt præſens in utrofque. verf. 12. Id comparatur queretur Ephraimi fubjetio in præcepta hominum ad conſumtioni blattæ & tineæ five putredinis , aut, fi communem calamitatem. mavis, teredinis ; five cariei. Contemplari hîc oportet 9.15. Primum eſt , principes Fudæ fa&ti ſunt ut remo ea tempora , in quibus & Græcia & Italia in ſummis ventes terminum. Terminum removere eſt peccatum ava fuêre anguſtiis propter Sarracenos, eofque jam Hiſpaa ritiæ ; injuftitiæ, fraudis, perfidiæ in aliena poſfellio- niæ & partis Galliæ, & Africæ, non tantum Orienta, ne intercipienda. Ejuſdem indolis eft poteftatem fibi lium provinciarum potitos. non convenientem arrogare. Item figna regni Dei & diaboli adulterare : quod faciunt, qui Scripturas cor- Tertius gradus judicii . rumpunt falſa interpretatione , vel etiam per 18 prece- ptum, Sy peces tiewe dosy. In principibus Judæ , poſt in- Verl . iz. Et vidit Ephrajim morbum (five infirmi vaſos limites preſbyterorum collegarum fuorum , etiam tatem) ſuum, a Juda nauſeam fuam : @ivit ambitio , contendens ad dominatum in omnes epiſco- Ephrajim ad Aſyriam, ea miſit ad regem adver- pos, imò reges & principes, imd Chriſtianos, & ad mutationem regni Chrifti fpiritualis in dominationem ſarium. At ille non poterit vos fanare; neque curaa mundanam hominis alicujus, aperta eſt. Occaſione ca- bit à vobis naufeam. lamitatis Imperii in Oriente & Barbararum nationum in- Verf . 14. Nam ego ſum ficut fera (panthera) E- ỹaſionis in Occidentem cum ſublatione nominis Impe phraimo, ou ut juvenis leo domui Jude: Ego, ega rialis in Italia, remanente Exarchatu , Latini epiſcopi laniabo e abibo; auferam, & non erit eripiens. fimbrias extenderunt. Principes nominat , quia jus im Verf. 15. Ibo, revertar ad locum meum, donec rei perandi fibi fumebant Epiſcopi per id tempus : quod tamen ipſis interdixerat Chriſtus Matth. 20. 25. Pro fiant, eo quærant faciem meam: quum arctum ipſis pter eam rationem in Apocalypfi de 201 xay én U JE 291 , erit, palpando quarent me. ſervi & liberi diſtinguuntur in civitate magna : quod diſcrimen in regno Chriſti non eſt, Galat. 3. verf 28. $. 17. Ab uno malo ad aliud proficitur. Inter tot Eodem pertinet , quod mox verf. 11. dicitur de pre- plagas nemo penitentiam agit. Ideo argumento com- cepto. Similes jam erant principum ſeculi prioris five Il pertum eft, quia etiamnum, de quibus homines accu- raëlitaruin ſub Veteri Teſtamento, Matth. 23. verf.4. fantur , antiquitate defendunt. Quafi verò hæc non Quinimò erant ut principes feculares. de quo viſum fuerint caufæ plagarum. Quafi qui judicati ſunt , ca- cap. 4. verf.9. Arrogantia illorum depingitur compa- reant nihilominus culpa. Hujus pericopæ accuſatio in ratione illorum , qui limites tranſponunt, ut agrum ſuum eo verſatur, ut oftendat, tantum abfuiffe, ut emendaa amplificent. Id in Romanis Epiſcopis tam perſpicuum ti fuerint , Ephrajim & Juda , Græci & Latini, ut eft, ut nihil poflit eſſe clarius. Extenderunt enim fi- etiam peccatum peccato addiderint. nimirum , negle- nes & pomceria fua in infinitum. Exarchus ceffit., eto poenitentiæ remedio ab humana potentia id petive Reges Longobardorum paruerunt. Galli , Germani, runt. Id ſolet fieri. Non amat homo converti ad per- Angli obediverunt. Græci denique præcepto obſecun- cutientem ſe; fed in equis vehi, an avehi ? Efai. 30. darunt. Quod manifeftò factum eft tum, quando fub Ephrajim ivit ad Affyrium. Erat Affyrius, qui vexa- Irene & Caroli Imperium approbatum eft , quod habebat båt illos. Vide Mich.5:4. 7: 12. Ad Aſſyrium ivit, originem faltem ab approbatione Papali , & imagines hoc eft , aliam partem aut gentem , aut quaſi tribumi ad voluntatem Papæ receptæ funt. quanquam Čaro. ejuſdem gentis, quæ ipſum vexabat. Aſjyrius dicitur lus ea in re à Papa diſſenlit. Cujus tamen ſententia in prophetiis refpectu temporis Novi Teſtamenti totus poſtmodum victa eft. Quomodo deinde Papæ Epiſco- ille populus , habitans in iis regionibus , quas olim pos Occidentis imò & Imperatores & reges fubege- Affyrii tenuerunt. Sic olim Affyrii ſtrictè dicti Nini- rint non eft narrare noftri temporis. Tantùm em væ reges. Deinde Chaldæi. Poftea Perfæ. Sub No- phaſin phraſeos propheticæ obfervamus , fa&ti ſunt ut vo. Teftamento Sarraceni & Turcæ. Igitur Græci , terminum ſubmoventes. Quemadmodum enim , fi vicini quum premerentur à Sarracenis , ad Turcas profecti certatim limites ſuos proferant, inde maxima oriuntur funt. Utrique , Latini & Græci , miſerunt ad regem dillidia; fic etiam inter Epiſcopos Occidentis propter | Fareb. Lyranus Ægyptum accipit. Id fatis convenit > quia IN H OSÉ Æ CA P. V. VI. 29 quia Ægyptus in ſpiritu fignificat regnum Beftiæ , in pagem hierarchiæ & imperii fervientis Anti-Chrifto fo- Occidente maximè. Fareb poteft efíe verbum, quod, | luturum. omiſſo ex more relativo, ponatur loco participii. Tum $. 20. Verf. 15. Tandem reliquis adjicit receſſionen valeret patrocinaturum , tetve egy@vos plyov. Poteft etiam ad locum ſuum, ne ſcilicet ambulet inter ipſos; donec accipi ut nomen. quemadmodum farib eſt Pfalm. 35. pudefiant live obftupefcant aut rei peragantur , five verf. 1. Sic dicitur yon NT & utraque forma , ?& | luant. Quod , ne extenuemus vim verbi , fignificat, yx, item n9; & not. Sic erit Rex evlev ei defe @. Pri- | Deum etiam fuos , quos habebat inter ipfos, deſertu- mò tef Xesso'. Secundò principibus Judæ & Ephrajim. rum; nimirum ad anguftiam : quia non fatis conſtan- Tertiò, Regi Ephrajim. Is erit primò Papa. 1. An- ter ſe gefliſſent , fed etiam ſe palli eſſent implicari. ut ti-Chriſtus contrarius vero regi, & 2. adverſarius prin- vidimus cap. 4:14. Ita vincuntur ſancti, Apocal. 13. cipum Judæ ac Ephrajim , h. e. Epifcoporum Latino- | five traduntur in manum Beſtiæ , Daniel . 7. quod ta- rum ac Græcorum , qui vel Papæ in contentione de men non impedit , quò minus eos deſpondeat fibi in primatu erant rivales , vel autocephali eſſe volebant: perpetuum. cap. 2:21. Certè hîc additur effectus gra- deinde Imperatores Occidentis in Germania. in quo Im- tiæ ; qui eft ; quærere faciem Dei, & palpando ipſum perio eft fubftantia Beſtiæ quartæ deſcriptæ Daniel. 7. quærere in ar&to. Deſertio igitur hæc non eft derelictio & rex ac mons o&avus, Apocalypſ . 17. Ii Imperato- fidelium in mortem ſecundam , five defectionem ab res fuerunt Imperatoribus Græcis inviſi & contrarii. | agnita veritate ; ſed traditio in manum hoftium Dei , Hic locus oftendit, coarctationem Imperii fuiffe cauſam hypocritarum , regis adverſarii & ſatellitum ejus , uc erigendi regni Anti-Chriſtiani in Ecclefia & jurandi in perſecutionem ab illis patiantur, & ita caftigetur in il- nomen ejus ; quò ſcilicet major eſſet in uno vis , ad con- lis communio cum erroribus & faétis Beſtiæ temere tinendum Epifcopos in uno corpore, & per illos ac cum contracta & fiducia in carne. Hebræi abitionem Dei illis reges , adverſus imminentem vim hoftilem Sarrace- ad locum ſuum interpretantur ablationem ocená decis five norum. Conftat, tum Græcos , tum Latinos à Papa & fymboli præfentiæ Dei, quod erat in templo Salomo- Imperatoribus auxilia flagitaffe ; & Papam aliquoties nis inter Cherubim: quo templo deftructo id ablatum clallicum ad id bellum ceciniffe , & cruciatas edixiſſe. eft . Sed melior ochucozę juxta prophetias reddita eft Qui volunt ſermonem eſſe de populo Ifraëlitico ante ca- Iſraëli ſub templo fecundo in fine temporum. nimirum ptivitatem Babylonicam, cum verbo & mifit ſupplentécévesc filii Dei in carne cum effuſione Spiritus San- Juda, ®em ultorem volunt effe Tiglatpeleſerem. eti & protectione forti Eccleſiæ. Hæc oxówors non om- $. 18. Judicium Dei eſt 1. fruftratio auxilii talis. quia ni tempore æquè illuftris fuit in Eccleſia : fed ut illa partim auxilium vertet in oppugnationem, partim co- vilior receflit in captivitate Babylonica Nebuchodono- natus omnis in vanuin recidet. Germani etiam Græ- foris ; ita illuftris demonftratio regni Chriſti in Eccle- ciam , ut Imperatores , tenuerunt, occaſione auxilii con- ſia fuit obſcurata magis magifque , quum ea Babyloni tra Sarracenos ; & in expeditionibus in ipfos graves fi- fpirituali coacta eft cohabitare, imò quaſi intra portas ne dubio is fuerunt maximi exercitus. Turcæ ex auxi- | inferni defcendere. Quare & cap: 6:1.2. Eccleſia non liatoribus facti ſunt oppugnatores. Quæ in Syria & Æ. modò ut laniata & percuffa , fed quafi mortua intro- gypto à Chriftianis acta ſunt, non fuêre firma. Papæ ducitur. Nova verò ozývmors poft illas tenebras & mor- ipfi quæſiverunt potius debilitationem Cæſarum & re tem tum vivificatio & exſuſcitatio dicitur, tum exor- gum per Sarracenos , uc ipfi imperarent , quàm Sara- tus Dei tanquam Solis. cap. 6. verf. 3. Et Apocalypſis cenorum compreſſionem. Denique Occidentem miri- cap. 7. verf . 15. teftatur , quod poſt effecta apertionis ficis tragædiis implicuerunt, dum id egerunt, ut Epi- fexti figilli Sedens in throno iterum oxyvásod, habitabit ſcopos ad cælibatum conftringerent, & Imperatoribus ſuper ſanctis . & cap. 11. verf. 19. aperietur templum Dei eriperent inveſtituras ipſorum & juriſdictionem in ipfos in cælo, & videbitur arca Teftamenti in templo. Qui eſt & clericos. Sed maximè fruftratio auxilii inde erit, effectus tubæ ſeptimæ, quæ ſubordinatur ſígillo fepti- quia Deus non progredietur cum ipfis in aciem , & mo: ut res arguunt. Anguſtia proinde 8c deſertio in an- ftabit contra ipfos, & quidem cum potentia & ira fua. · guſia ordinatur hîc ut medium operans ſcrutationem di-- Cap. 13: 7. dicitur expreſliùs , in via Aſſur. quafi dicat ligentiorem voluntatis Dei & invocationem ardentio- in expeditione Aſſyriaca contra Sarracenos , & deinde rem ; ut ex fequentibus etiam cognofcitur. Cæterum Turcas. horum implementum non extat in hiſtoria decem tri- S. 19. Quod additur, laniabo, e abibo, auferam , buum. Illæ enim non egerunt pænitentiam in exilio , ne- memo eripiet , id ad ulteriora tempora extendi poteft . que reductæ ſunt; niſi in regno Chriſti per vocationem In illam fummam id redigitur , Deum eam totam com- Igentium. С A P U T VI. bit nos. Pars ſecunda. modò oftendimus, decein tribubus in exilio Affyriaco non competere illam pænitentiam. Neque verò demon Verſ. 1. Venite, & convertamur ad Jehovam. Nam ftrari poteft, iis competere pænitentiam cum iſtiuſmodi ille laniavit, ca ſanabit nos : percutit, & obliga- ratiocinationibus. Deuteron. 30. 1. 2. promittitur pæni- tentia Ifraëlitarum in exilio, poft quam reducantur in ter- Verf.2. Vivificabit nos à duobus diebus : die tertio re- hic fimile. Quid enim erit in captivitate illa poft duos dies, ram. Id factum eſt in captivitate Babylonica. Sed nihil ſuſcitabit nos, a vivemus coram illo. Verf. die tertio. Secundò promittitur pænitentia in adventu 3. Et cognoſcamus , profequamur ad cognoſcen- Melliæ. Is enim circumcidit cor. Et Mellias quidem die dum Jehovam, cujus ut auroræ puræ ortus eft: a tertio reſurrexit ex mortuis, & in ejus ſurrectione revixe- venit tanquam imber nobis ; ut ſerotina erudiet ter- / runt diſcipuli ipſius. Neque fieri poteft, ut ad Chrifti res ſurrectionem non fit hoc loco reſpectum. Non video ta- $. I. men, quomodo vel diſcipulis, interim, dum Chriſtus N his verſibus eſt proſopopæia fidelium fe fuit in fepulcro, hic fermo conveniat , vel etiam iis , quê mutuò adhortantium ad pænitentiam. Hic in Chriftum reſuſcitatum crediderunt. Nam ut tribuaa effectus eft laniationis & traditionis in angu tur diſcipulis Chrifti ante ipſius paffionem, minùs con- ſtiam. Hæc pericopa valde notabilis eft. veniens eft veniens eft ; qui non ſenſerunt manum Dei percil- Nam ex ea præcipuè poteſt intelligi, cujus tientem , & non quæfiverunt Deum abſentem , ut temporis fit hiſtoria hujus prophetiæ. Jam hîc. Dum enim Deus revertitur in locum fuum, tum ram. I C3 per- 30 C Ο Μ Μ Ε Ν Υ A R I US יחזינְנָא לִיוֹמִי נָחָמָתָא דַעֲתִידִין לְמִיתֵי בְיוֹם :tatur Chaldaeus Duos percutiuntur, & quærunt ipfum. Igitur ulteriùs progre- , ad patientiam in certamine cum Anti-Chriſto, ut, etiam- diendum erit in promiſlione, quæ eft Deuteronom. 30. fi videant ſe premi, & anteceſſores ſuos cecidiffe , nihi- ubi reperiemus verf. 8. & 10. pollicitationem pæniten- lominus tamen haud deſperent aut confeflionem ſpei ab- tiæ dandæ Iſraeli poſt circumciſionem cordium per Chri- | jiciant. Hulſus fertur in ultimo agone de oritura poft itum cæptam fieri, quam pænitentiam ſequatur exſecra- feculum pugna & reformatione prædixiſſe. Certè potue- tio hoftium & perſecutorum , & Ecclefiæ benedictio. runt pii etiam ex Apocalypfi eam fpem concipere, ubi Quemadmodum igitur hactenus vidimus, quomodo tra- oftenditur , victum iri fanctos per tempus & tempora diturus effet ſuos in anguftiam, ut ſeſe emendarent ; ita hîc | & dimidium temporis. Quo modulo temporis non tan- explicatur , quàm enixè & quàm conftanti ſpeid à fideli- tùm determinatur intervallum ab ortu Beſtiæ ad ſepa- bus fit faciendum. rationem Ecclefiæ ab ea; ſed etiam vices oftenduntur $.2. Proponitur autem hîc Collocutio piorum cum contradictionum , & quartæ vicis non abrumpenda aliis tanquam conſortibus fidei; qua continuatio, five victoriæ initium in quarto tempore. $. 3. Primò vocant eos ad commune ftudium pæniten- Hoſeas dicit, die tertio, intelligens tertium diem reſu- tiæ. Agite, revertamur ad Dominum. Eft in eo agnitio fcitationis , live reſuſcitationem tertiò iterandam. q.d. recellionis à Domino , & fignificatio propoſiti reverten- luctaturos cum regno Anti-Chriſti poſt primum ca- di ad ipfum , & adhortatio aliorum ad fufcipiendum fum tribus vicibus reſuſcitabit, & tum vivemus coram idem propofitum. Eft autem id propofitum revertendi , ipfo, ut rege & præceptore noftro unico , & lætabi- tum indefinitè propofitum examinandi actiones fuas ad mur in ipſo. regulam, & eas emendandi; tum definitè ſenſus & di- S. 6. Hæ tres vices excitationis Ecclefiæ opreſſz fplicentia & confeffio illorum peccatorum omnium aut (de qua oppreſſione eſt Efai. 57:1.) ſunt in Walden- plerorumque , quæ hactenus ſunt taxata & nominata , ut libus, Wiclefi & Huſli diſcipulis, & Reformatoribus quæ invaluerint in Ecclefia. Hoc propofitum de E- ultimis, Luthero, Melanthone, Calvino, & collegis phraimo & Juda enunciatur, quanquam non in omni- ipforum, comprobatæ. Verfum ſecundum fic interpre- bus eſſet , qui Ephraim & Juda appellantur. Innuitur hîc communio necdum interrupta fidelium & hypocri- : tarumEfai.19:20. perfequutores & perſecutionem pa- in u NPP NA NIMA, hoc eſt, Vivificabit nos tientes utrique Ægyptus dicuntur propter communionem diebus confolationis , qui venturi funt: in die vivificationis politiæ. mortuorum reſuſcitabit nos , eu vivemus coram eo. 6. 4. Secundò fuadetur pænitentia ; & quidem I. à dies interpretatur dies conſolationis . quos, ni fallor, S. caſtigatione. Deus laniavit & percutit. quafi dicat, Chri Petrus vocat recipe's åvcezługenişi Actor. 3:19. Sed qui- Itianam Eccleſiam per Affyrios , h. e. Sarracenos & nam fint illi dies conſolationis exſpectandi Iſraeli poft Turcas contruncavit & laceravit ; & fideles fuos per- fublatam ox"veoriy ex populo Judaico (quod fa&um in cutit manu Anti-Chriſti ; imò illos etiam premit" ea- deſtructione templi primi) difficile erit Judæis indica- dem manu, qua ferit Anti-Chriſtum & ipfius cætum. re. Sed textus Hoſex non habet , Vivificabit nos duo- Satis conſtat in Eccleſia Chriſtiana fub Papatu cre- bus diebus , fed poft duos dies. Interim animadvertimus hîc berrimos fuiſſe ſermones de Anti-Chriſtiana domina- fpem reſurrectionis mortuorum. Quæ eft fundamentum tione Paparum. Conftat etiam , qui meditati fint ſe- ſpei rerum aliâs carni non fperabilium. Vide Rom. 3. ceflionem ab eis. II. à fpe fanationis & obligationis. verſ . 17. Unde & regeneratio , & confolatio ac in- Si convertamur ad Deum; & reſtituet, quæ laceravit, ftauratio Ecclefiæ nonnunquam fub emblemate reſuſci- & obligabit fracta. Illam ſpem ratam effe patet ex lo- tationis mortuorum proponuntur. Hieronymus videtur co Deuteron. 30: 8.10. & hoc capite verf. 10. III.à Chaldæum ante oculos habuiſſe, quando iftæc annota- divina ope , ad vivendum coram ipſo. Ille vivificabit vit. Hebræi diem fecundum in adventu Chriffi ſui inter- nos, & excitabit ut vivamus coram ipſo, q.d. Certum pretantur , & diem tertium in judicio , quando Salvandi eft, Deum non defuturum noftris conatibus; & , etiam- Junt. Quod ut concedamus , refpondeant nobis , fi videatur aliquandiu deeffe conatibus noftris fuccef- dies prima? hoc eſt primus Salvatoris adventus', &c. fus, tamen non intermorietur femen, quod eft in no- Qui autem fecundum & tertium ſuſcipiunt , primum ſe bis, & femen, quod ipfi recenfebitur in feculum, non perdidiſſe teſtantur : quia primus es tertius fine primo intercidet. quippe dictum eſt cap.2: 21. Deſponſabo te non poteft appellari. Aliter Abarbenel, qui fe indicat mihi in feculum. Igitur fi maximè videamur cadere & fequi Jarchium : Poft duas vindiétas , quæ tranfierunt tradi in manum hoftium noftrorum , nihilominus ta- | Super nos , poft duo templa, que deftruéta funt, & die men aliquando ſurgemus in pofteris noftris , & vivet tertio, h. e. fub templo futuro exſuſcitabit nos , q vive- Eccleſia coram ipſo. Ita fignificatur confolatio, quam mus coram ipſo, quia neque cademus impofterum , neque habuerunt martyres , qui reftiterunt Anti-Chriſto, in captivi abducemur , quæ efi mors intellectualis : fed eo fuis paflionibus; quòd certi eſſent, tandem fuo labo- tempore faciet nos ftare , perſeverabimus in eo ftatua ri & ſuis paffionibus reſponſurum eſſe fructum Eccle- omnibus diebus terre, e vivemus coram ipſo, h. e. pera fiæ in emendatione & pace & amplificatione. Et hic feverabimus in cultu ejus , & non moriemur , & terra fructus Ecclefiæ etiam dicitur merces in Sacris literis, non defolabitur. Et tunc, in tempore illius ſalvationis , Vide faltem Apocalypf. 11. verf. 12. tempus dandi mer- cognoſcemus , perfequemur cognoſcere Dominum, &c. Ex cedem ſervis ſuis. Hæc ſpes eò efficacior redditur, adipfius ſenſu primus dies eſſet ftatus templi primi , fecun- dito, non longum effe, ut furgant & iterum non ca- dus ſtatus templi ſecundi, tertius erectio tertii. Sed hæc dant. cujus temporis prædicatio dicitur Euangelium e- opinio magnis laborat incommodis. ternum. Apocalypf. 14.6. quia deinceps non opprime $. 7. I. Quod capitis 5. finis ipfi terminabatur in ab- five non cadent amplius præcones ejus. Tempo- lationem oxuárews. Ea ablata eft in deftru&ione tem- ris brevitas exprimitur analogia temporis', quo jacuit pli primi. Ergo verba hæc, Vivificabit nos, erunt ho- Chriftus in fepulchro. Id illam vim habet, 9. d. Chri- minum in captivitate Babylonica pofitorum. Illis igitur ftus caput noftrum non eo fine reſurrexit è mortuis, priinus dies vel futurus erat vel præteritus. Si futurus : ut patiatur fuos fuccumbere & regnum tradat hofti non igitur ftatus templi Solomonis is eft . Si præteritus : bus. Significatur autem etiam, interim debere bis vel quare ftatus templi Solomonis erit primus. Item, quam ter eluceſcere teſtimonium veritatis contra Anti-Chri re deſtructio illius templi erit prima vindicta? 2. Non vi- Itum. detur fatis rationabile, tempora tantopere diſtincta tam, $.5. Vivificabit nos à diebus duobus five ultra duos que producta vocare duos dies. Niſi jam recurramus ad dies. q. d. Longiùs durabit Eccleſia, & regnum Chri- Pfalm. 90. verf. 4. 3. Prophetæ pacem & falutem pro- fti, quàm ut una vel altera emicatione finiatur. Exci- mittunt ſub templo fecundo. 4. Templi tertii mentio tabit nos tertio die. Simplex mens prophetiæ eft, hanc hîc gratis infulcitur ; quum illius promiffio nulla fit. ipfam & fimiles prophetias fore confolationi fidelibus imd quum illius exiftentia cum prophetiis diſertè quæ fit tur, pugnet. I N HOS E Æ. CA P. VI. 31 Ne- 8.9: pugnet. quod alibi demonſtravimus. 5. Falfum eft, hîc | manu perfequentium ipfos. Significat , quòd etiam tum, agi de tali excitatione, quam nullæ fequantur plagæ. Con quum Deus exaudiverit implorationem eorum , qui in an- trarium enim patet ex textu. Licet enim concedamus, in | guftia conſtituti erant, & eos paverit , ut agnum , in lato, die tertio futuram effe talem Ecclefiæ vivificationem, cap. 4:16. totus ille cætus non fit facturus oficium quam non fequatur oppreſlio Ecclefiæ , tamen veriflimum ideoque in caſtigationem novam & fatis acrem præcipi- eſt , fequuturam denotari meffem, hoc eft, tantam angu- taturus. Habet hæc pericopa 1. expoftulationem. vs. ſtiam, ut videatur de Eccleſia actum effe. Alioqui rectè 4.5.6. II. accufationem. verf. 7. 8. III. judicium. animadvertit Abarbenel, non poſſe tertium diem intelligi | verf. 9. diern reſurrectionis carnis: quippe quum reſurrectioni hic $. 12. Verf.4. Dividit cetum liberatorum in Eplirai- promiſſæ ſubtexatur quæftio Dei & tentationes Ecclefiæ. mum & Judam. atque ita notat ſchiſma inter fratres coor- Verum etiam eft , expectari reſtitutionem & confolatio- turn. Cum utriſque agit per Addubitationem, Quid fa- nem Judæorum, at non vi hujus verſiculi, fed vi verficali ciam tibi ? q. d. Quàm eft hæc ingratitudo indig ultimi : Quum reftituam ja&turas populi mei. Nam revera ſcio, quomodo eam vel condonem vel puniam. Crimina- abje&tio Judæorum eft rinmos. quod inter cæteranslá pec- tio eft de omiſlione pietatis. con, quum ſolum & abfo- Ce reſarciendum fperatur. In Ecclefia autem Chriftiana lutè ponitur , in bonam partem , ut hîc , fignificat ftudium tradita in manum Anti-Chrifti dies illos tres poft primum recti, quod Deo gloriofum & proximo utile fit. Itaque tempus agnoſcimus ; & jam tertio die cum duobus teſti- érem aliqua parte rectè exponitur ; latiùs borbons. Hebræi bus à Beſtia interfectis ipfam Ecclefiam revixiſſe vidimus, in ea voce feriam voluntatem & accuratain obfervantiam & , quamvis coar&tatam, tamen necdum ſupprimi potuiffe advertunt, definientes j'77:71990? D'obs niais bonitatem in- comperimus , certique fumus , minante veſperam die lu- tra lineam juris. Multa virtus & bonitas imperat , de qui- con orituram, & , meſſe finita , jacturas ejus eſſe repa- bus nulla in legibus humanis præceptio, nulla in tribuna- randas. libus conventio datur. Arguit, hoc ftudium citò evanuiffe. $.8. Verf. 3. Eft proſecutio cohortationis ad ftudium quod oftenditur comparatione nubis matutinæ, quæ plu- conftans & enixum cognofcendi Deum cum omni atten viam non fundit, (Vide & Judæ verf. 12. yeobacz avodpor) tione & circumſpectione. Igitur, inquit, cognoſcamus, & roris, qui fole orto diſparet. attendamus, animadvertamus , & perfequamur cognitionem $. 13. Verf. 5. Legendus eft interrogativè: & cum Domini. Perſecutio cognitionis Domini ipſa quoque ftomacho. Is enim oftendit beneficium illis homini- oopícev rota ogówozy five ou'vesiv habet ; & non niſi ex co bus impenſum. quod illis objicit tanquam ingratis. Id gnitione Dei proficiſcitur. Oportet enim cognofcere, eft, quòd Deus fit,& quòd verè per ſervos fuos locutus fit, & S. 14. 1. cædere prophetas , vel excidere partem prophema quòd hæc quæ locutus eft ipfo digna ſint, & fic recipere tarum. Nam a partitivum effe poteft : ut 2.Chron.28: 9. teſtimonium ejus, & try everozio cñs zísaws in co-occidiſtis in illis , hoc eft , quofdam illorum. Hîc mihi via gnitione partium myfterii & omnis exaggerationis ejus detur ſignificari abolitio quorundam Epiſcoporum , qui proficere. ſibi arrogabant definitionem fidei & interpretationis fcri- Suader hoc rurſus. I. à manifeſtatione ejus. Cu- pturarum , tanquam fallere neſciis propter afliftentiam ſpi- jus exitus eft uit Aurore pure. Hoc poteft referri ad tefta- ritus fancti . Hic prophetæ nominantur propter docendi tiſfimam én évetou Chrifti & regni ejus ; poteſt etiam autoritatem uſurpatam: infrà, Şacerdotes , ex alia caufa. confiderari ut xesthexov cognitionis Dei, ſcil . quòd ipfe Notum eft autem, multos eorum, qui, non contenti officio exoriatur illis, qui ipfum rectè quærunt, ut Aurora , & te- & docendi & demonſtrandi veritatem ex fcripturis , fibi nebras mentis & voluntatis totiuſque animi abftergat; arrogarunt infallibilitatem & poteftatem obligandi con- nimir. cæcitatem & opiniones falſas, malitiam & malam fcientias ſine verbo Dei, fuiſſe partim ſublatos (uc in Bel- conſcientiam. 2.Petr. 1:20. donec oriatur Phoſphorus in gio,) partim (reli&to nomine) cum iis commutatos , qui còrdibus veftris. Apocal. 2:28. Vincenti dabo ftellam ma- id non præſumebant; ut in Britannia & aliis locis. tutinam. $. 15. 2. Interficere prophet as di&tis oris fui. Conf. Eſai. $. 10. II. à benedi&tione & refrigerio. Et veniet no- 11:4. & fpiritu oris fui interficiet improbum. Intelligun- bis, ut imber , qui refrigeret & fructificet nos: & ut ſeroti- tur do&ores falſæ juſtitiæ, affumentes; uti dictum , privile- ma erudiens terram. Alioqui ſerotina pluvia dicitur illa, gium non errandi, & loquendi ſine demonftratione. Intera quæ implet & educat frugem. Interim ea quæeducat,etiam ficere di&tis oris, ſignificare poteft, vel fententiâ declara- ſementem prolicit. Sic ſemper in Eccleſia alii educantur, re mortuos, vel etiam eos abolere, vel eis adimere auctori- alii primo germinant. Conferendæ hîc promilliones cap. tatem & vigorem , ut non magis curentur quàm mortui, 2:20. 21. 22. 23. 24. vel eos cruciatu & tormento implere. Non intelligi hîc totalem abolitionem , ut non fint, planum eft, quia mox Pars tertia. memorantur Sacerdotes latrocinantes. qui etiam ſunt pro- phet a ſua jactatione. Reliqua igitur hîc intelligenda funt. Verf.4. Quid faciam tibi, Ephrajim ; quid faciam Apocalyp. 9: 1. quo Babylon primò per prædicationem Et hoc eſt tempus, quo magnum fidus de cælo cecidit , tibi, Juda? Et pietas veſtra eſt ut nubes matutina , ut Euangeli cecidit, Apoc. 14:8. & facta eſt habitaculum rospravertens @ abiens. dæmoniorum , cap. 18:2. quæ ipfa fe fepelivit ſuis ana- Verf. 5: Ideo excidi quoſdam in prophetis, occidi thematiſmis & à terra viventium, hoc eft, communione illos diétis oris mei; & judicia tuå ut lux exi-| Ecclefiæ exclufit. Ezech. 39: II. Deo etiam jubente bant? populum fuum exire ab illis. Apocalyp. 14. & 18. quo Verf.6. Nampietate dele&tor, & non facrificio; a Tyrus magna cæpit effe fcortum derelictum. Efai. 23: 14. Interfe&ti meritò reputantur , quia demonſtrantur mortuig agnitione Dei pre holocauſtis. & quidern morte ſecunda, Apocal. 20:4. & confideran- Verl . 7. Et illi, ut Adam, tranſgreſsiſunt fedus: ibi tur, ut cadavera , Efai.66:24. & poteftatem habentes in fruftrati ſunt me. illos funt Mors & Orcus, Apoc. 6: 8. Verf.8. Gilead, civitas operantium vanitatem, calca $. 16. 3. Proferre judicia Ecclefiæ inftar lucis , hoc eft, ta(vel lamoſa) à fanguine. non tantùm demonſtratione ad conſcientiam ex verbo, fed Verf.9. Et muricibus viri legionum focietas ſacerdo- & paſtione eorum, tanquam agni, in lato (ut eft cap. 2:20; etiam fa&tis, repreſſione hoftium , fractione arcus & gladii, tumviam evertunt (vel in via latrocinantur) Sici- & 4:16.) manifeftare bonitatem caufæ Ecclefiæ : quòd ma: quia fcelus fecerunt. ea cauſa Dei & regni ipfius eſſet. Jarchius & Abarbenel interrogativè: Numquid facerem judicium tuum inftar lu- $. 11. Hi verſus reſpondent cap. 4. verf. 17.18. Con- cis prodire ? ſenſu negativo. Ita evertunt textum; quia tinent enim expoftulationem cum illis, qui liberati erant è in fiia gente non inveniunt implementum. Interim volunt hîc C 4 32 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S hic effe increpationem Ifraëlitarum. Quam igitur culpam $. 19. Verf. 8. Sub nomine Gilead ( qui mons fuit & ipfis imputat propheta? Et fi ea in tota gente verſatur: tractus, quem tribus Ruben, Gad & dimidia tribus Ma. quare non emendant ? Si de eis loquitur prophetia , utique naſſe fortitæ ſunt, antequam reliquæ tribus hæreditatem verum erit, in ipfis non eſſe cognitionem Dei. adipiſcerentur, Num. 32: 1.29. dictus eſt autem is mons $. 17. Verf. 6. Habet inſtitutionem de beneplacito à tumulo tefte federis inter Jacobum & Labanem. Geneſ. Dei: quæ eſt Ætiologia expoftulationis propofitæ, vſ. 4. | 31:47:48. Hujus tractús in hieroglyphico five analogi- Oftendit , meritò fe cum illis jurgari, qui to otrov , ftudium co ſignificatu etiam mentio eft Zach. 10:12. ) ſub hoc; glorificationis Dei & charitatis proximi, reliquerint: quia inquam, nomine commodè poteft intelligi ea pars regio- id omittendo , negligant hoc, quo Deus delectatur , uti- nis Eccleſiæ Euangelicæ, ex qua primò idololatræ tan- que tanquam faciente hominem fimilem Dei . Conjungit quam Amorrhæi cæperunt depelli, in qua aliquis princeps autem ei ni yumoiy ges agnitionem Dei , nimir. in veri- Labanis fimilis fratrem ſuum Jacobum, hoc eſt, alios prin- tate myfterii falutis , præparatæ & donatæ in Chrifto, & cipes , aut reformatos , animo hoftili perſecutus eft , ſed, rationis ejus , qua fe Deum Abrahami & feminis ejus futu- Deo prohibente, non nocuit ipfis , verùm fancito federe rum promiſerat. Ea enim agnitio Dei eft id quo pietas ge- de non offendendo receflit domum; denique in qua pri- neratur, continetur, augeſcit. Coloff . 1 : 10. 3:10: His mæ reformatorum five ſecedentium à Papatu Eccleſiæ rebus comparat ſacrificia & holocauſta ; partim ut non inftitutæ funt. Ea regio forte Germania aut Germaniæ dilecta , partim ut minus dilecta. Hoc fermone etiam pars fuerit . Jam videamus , an ei competant prædicata. Ifraëlitæ monebantur ut fcirent , eſſe tempus , quo Eft civitas I. operam dans vanitati: 2, calcara , macerata, Deus nollet fibi facrificia offerri ; ut fic non ftatuerent, fubaéta ſanguine, fivelamoſa à ſanguins. ( vide zipy, Efai. juſtitiam eſſe in illorum oblatione, in ipfis etiam holo: 40:4. Jerem. 17:9.) Primum confiftit in ignoratione cauſtis. Eo vero exemplo præjudicatum eft de externi Dei & omiffioné glorificationis nominis ipfius. quod fieri operis , quantumvis laborioſi aut ſumtuoſi , inutilitate non poteft, quin voluptas hominis & quæftio verfetur cir- ad juſtitiam. Adeò ut fi quis holocauſtun offerat Deo, ca falſum finem , & ftudium occupetur in rebus frivolis & five corpus fuum comburendum tradat ſine fide & chari- malis. Poteſt etiam exaudiri communio cum apertis ido- tate, nihil fit. 1. Corinth. 13. verf. 3. Quinimò eſſe quæ- lolatris & doctoribus falfæ religionis . qui noe?'cgo gemis ope- dam , quæ nolit in cultu fuo Deus uſurpari amplius. Nam rarii vanitatis dicuntur. Secunda culpa eft in mutuis odiis ſacrificia mutarum pecudum abrogata funt. Univerſum diffentientium; bellis etiam inutilibus & injuftis inter fo- per hæc docetur , Ecclefiam liberatam à perſecutione | ciosejuſdem religionis: Pſeudo-prophetarum, omiffa agnitione Dei & vera pie- tate & charitate, fe ad alia convertiſſe, quæ vel Deo non $. 20. Verſ. 9. Exponit caftigationem, & eam juſtifi. placent , vel faltem ſine fide Deo non placent. Quæ- dens Sicima; auctores, Societ as Sacerdotum. inſtrumentum, cat. Caſtigatio eft occidio: cujus deſignatur locus, via tena nam illa fint , ex re ipfa facile intelligi poteſt. Chriſtus murices viri legionum. Quidam enim codices habent 'an? hac fententia utitur Matth. 9. verf. 13. ubi tuetur ſuam familiaritatem cum peccatoribus. Abftinere ab illis, Si legas, "an?, verti poteft , tanquam muricibus. uſitatâ el- habebat fpeciem facrificii; tanquam fi effet zelus pro no- | lipfi literæ 3 poft ɔ fimilitudinis, ut Prov. 7:22. Daya prd mine Dei. Sed Chriſtus teftatur, Deum non delectari tali ? ut incompede. Durum eft an accipere pro infinitivo facrificio. Sic poſſet accommodari locus Efai. 65. verf.5. verbi. Nobiſcum facit R. Meir , qui '90 refert ad 1797 Qui dicunt , Accede ad te, ne attingas me, qui ſanctus fum hamum piſcatorum. Vide Jarchium. Vir legionum non di- præ te, hi funt fumus in naſo meo. meo. . Deinde ibidem Serva-citur miles de exercitu, ſed Vir habens & ducens legionesz tor oſtendit , peccatores pænitentes effe gratiores Deo, | qui Imperator , spamogo's vocatur. Hujus verſiculi ſenſus quam Pharifæos cum omni fua juſtitia. Matth. 12. verf.7: abſque' hiſtoria non poteſt commodè explicari. Hoc in eodem di&to defendit diſcipulos fpicis Sabbato vullis genere dici, clarum eft; Ephraimum & Judam (quibus veſcentes & pietatem habentes & redarguit judicium nominibus partes diffidentes Ecclefiæ Reformatæ,quæ ex Pharifæorum de illis charitate deftitutum. Tenendum Papatu exiit , analogicè deſignari, jam diximus) per focie- eft , quòd damnare errantem fit quaſi facrificium, quod tatem Sacerdotum , five Sacerdotes in ſocietatem & fedus Deo minus placeć, quàm charitas , & fine ea non collectos ; aut ſocietatis alicujus federatæ duces, affli&um placet. iri. Eamque afflictionem fore vel nik? occifionem : vel de $. 18. Verf.7. In fequentibus eſt illatio à majori. Si ftructionem. Nam & deſtructio rerum non animatarum Deus abominatur facrificia & holocaufta, ( quæ tamen , Deus olim populo fuo injunxerat) & nihil eft apud Deum $. 21. Subjectum deſtructionis dicit viam, & quidem id abfque charitate fiat : quantopere Deo erunt abomina- Sichima, quod puto capi poſſe de extenſione deſtructionis; biles , qui frangunt fedus & fallunt Deum ? Atqui , in- / 9.d. Galaaditidem Sicima uſque deftruent. Nam de Gá quit , illi ruperunt fedus. Hæc latam fignificationem ha- laad ſtatim erat ſermo. Id ſignificaret partem non parvam bent. Simile quid eft Malach. 2. verf. 10. Rumpitur fe- regionis, quam dederat Deus Ecclefiæ , ut eam paſceret dus cum Deo, quando diſceditur à fundamento, vel fun- ficut agrum in lato. Si igitur hoc aliquando factum eſt, ug damento aliquid additur tanquam fundamentum. Ex eo Epiſcoporum focietas aut ſociati cum ipfis deftruxerint etiam fequitur ruptura fraternitatis. maximè fi id fiat cum terram Ecclefiæ magna parte, aut intutam fecerint ejus perfecutione aut traditione in manus perſequentium. viam muricibus hamiſque non tam militis quàm ductoris Rumpitur fedus Dei, quando diſceditur à pactis inter ho- exercituum, (quale factum fuperiores anni triginta ab anno mines. Quemadmodum Zedekias fedus & juramentum 1617. viderunt ) id non videtur effe alienum à ſenſu hujus Dei violavit , quando Nebucadnezari rebellavit. Quid prophetiæ. Murices illi poffunt effe omnes @eu Méce is po- horum de Ephraimo aut Juda dicatur , quod in facto liticæ , per quas Sacerdotes viam Ecclefiæ corrumpere compareat , confiderandum eft. Certè quidem ex tali potuerunt. Subindicari enim videtur, oſtentui quidem aliqua caufa vel talibus cauſis calamitates Eccleſiæ futuras cauſas privatas politicas , ſed effectum futurum, cefliffe , perfpicuè teſtatur Propheta. Ut Adam. For. ut corrumpatur via , ut illaqueentur conſcientiæ, ut fi- taffe hoc ponitur tanquam nomen proprium. Forte & deles, qui antea in lato ambulabant, in arcto fint conſti- hoc modo : Ut homo quis. intellige , ut quivis alius. tuti, & çircumdatis undique hamis vix poflint evadere non reveriti ſanctum nomen , quod ſuper ipſis nuncu- patum eſt : quòd Chriſtiani , Euangelici , Reformati Sacerdotibus malè tractandi & torquendi aut captivandi dicuntur. Non accipio , ut genitivum. Ut hominis . cradantur. Confer Zachar. cap. 14. verf . 2. Ibi Hieroſo- Nam fedus non eft hominis, fed Dei; qui in faciendo lyma appellatur tota habitatio Ecclefiæ Euangelicæ. Hic federe teſtis invocatur. Nifi forte fic, quaſi eſſet homo, fedes Ecclefiæ in analogia terræ Ifraëlis proponitur.Impri- quem teftem inyocarunt, & quafi fanctos ejus oculos latê mis Hofeæ prophetia oftendit,malum illud appropinquatu- te poffent. rum Judæ. Nam Sicima urbs tribus Ephrajim eft prope Benja- .dicitur רצח pro- > IN Η Ο S Ε Α. CA P. VI. 33 Pars quarta. Benjaminem. Poſſec quis cogitare, innui hîc fimilitudi- | tatio Ephraimi , redundans ad contaminationem Ifraëlis. nem terræ Canaan partium , in ſitu verſus Orientem & verſ. 10. 2. Judicium cum miſericordia conjunctum. Occidentem ; quafi indigitatum ſit, Sacerdotum deftru. nimir. Mellis, cum adjunctione facientis meſſem ad eum ctionem in partibus Orientalioribus , five eæ ad Ephraim coetum, qui dicitur Juda, & reftitutione jacturarum Eccle- five ad Judam ſpectent, habituram profectum , & in Occi- | liæ. Refolutio porrò textus hujus erit hæc. I. Per de dentalioribus fubftituram. Sunt non tantùm in aliis pro- ftructionem viæ faciendam à Societate Sacerdotum non phetiis , ſed etiam in Hoſea ſimiles loci , quibus innuitur, iri emendatum culpam Ecclefiæ: fed eam potius manife Eccleſiam liberatam femel à jugo Anti-Chriſti propter ftatum iri horribilem in modum. Id verò poteft referri fua peccata iterum paffuram oppreſſionem ejus, & quidem ad multiplices apoftafias , easque propemodum vulgares. uſque ad fpeciem victoriæ hoftium. De qua re etiam Mo- Quæ fuit poſitio Abominationis ftupendæ in iis locis, ſes in Cantico agit, verf. 36.37. Deut. 32. Et eft ille arti- unde ejecta erat , Daniel. 12:11. Sed progreditur Pro- culus in prophetia valde notabilis: qui eft quafi cardo ma- pheta ulterius , & oftendit ſcortationem Ephraimi. Pridem gnarum converfionum. diximus , per Ephraimum ſignificari in capite 6. hoc par- $. 22. Colo ultimo juſtificatur ea caſtigatio Eccleſiæ tem Eccleſiæ Euangelicæ , communicantem cum quibus- in ea parte. Quia fcelus fecerunt. 17 in genere ſignificat dam erroribus Papiftarum. Hujus fcortatio etiam cap. propofitum & decretum animi. In ſpecie verò, ut Chal-4: 17. indicatur. Et poteſt hîc notari Auxilium lacur dæus ſolet reddere, non nsy propofitum peccandi. Hinc Anti-Chriſto ad extirpationem alterius coetus , qui Juda pro peccato enormi de induſtria facto ufurpatur . Indefini- dicitur. Et notum eft, quale fuerit vulgo quorundam tum hoc eſt. An id intuitu hiſtoriæ fit definiendum : an dicterium, melius effe Papiftas fieri, quàm cum Refor- matis fentire. verò per antecedentia; an per parallelas prophetias : an per hæc omnia : Lectoris conſcientioſi erit conſiderare. $. 25. Neque in hoc ſubſiſtit propheta : ſed addit ; Una monitione opus effe videtur ; ne agamus, ut alii , qui Contaminatum effe Iſraëlem. Ne illam culpam extenda- per prophetias corripiuntur & manum Dei ſentiunt , & mus ad omnes omninò, capiamus hanc vocem pro maxi- tamen non agnoſcunt peccatum ſuum. Judæi , Pontificii ma parte Ecclefiæ. Simile fuit fupra cap. 5: 3. Ifta con- prophetiis non credunt . Si nos caſtigati fimiliter agere ve- vit potus ipforum, ſcortati ſunt, dilexerunt eam, cujus clypei taminatio explicari videtur cap. 4:18. Receſſit degeneraa limus, nulla cauſa eſt , quare nobis fides & humilitas dederunt ignominiam. Omitto fiduciam in ope Babylo- erga Deum noftrum magis quàm ipfis debeat at- niorum : omitto aſſentationem exercitam erga ipſos. unde tribui. dicitur, quòd Tyrus poft oblivionem ſcortatura ſit cuin regnis terræ. Efai . 23. ¥. 17. Notabile eſt, quod legitur Efai. 33:11. Concipitis paleam, &c. Mirum, ni ſignifice- tur ftudium reconciliationis coetuum non tantùm nominis Verf. 10. In domo Iſraël vidi horrendam rem. Ibi Euangelici, fed etiam Pontificii: quod ftudium plurimos eſt ſcortatio Ephrajim, contaminatus eſt Iſraël. hoc tempore dementavit. Ejus autem ftudii origo fuit, Verf. 11. Etiam, Jehudah, faciens meffemtuus eft; ftudium placendi Euangelicis circa quofdam articulos er- quando reſtituo jačturas populi mei. rantibus in ſuis formulis. Cauſa verò voluntatis placendi ipſis fuit ſine dubio in multis carnalibus nimius metus $. 23. I. Eſt confideranda phraſis hujus pericopæ. carnis. Ita intelligitur , quomodo hoc tempore rectè verf. 10. colo 1. horrenda res. Jerem. cap:29. verf. 17. dici poflit, per ſcortationem Ephraimi contaminatum eſſe D'WW d'un ficus horribiles. Jerem. 5: 30. Yunnu Ifraelem. Convenit, quod extat cap. 19:13. Araſtis im- Stupendum & horrendum factum eſt in terra. uti de fa&tis probitatem , &c. verf. 15. Malitia malitiæ veftræ. Quæ- puniendis loquitur. Jerem. 18: 13. jpnuy n'y vw nam hæ ſint culpæ, diligentis & circumſpecti facrarum li- horrendum fecit valde. Jerem. 23: Vf. 14. & in Prophetis terarum lectoris erit conſiderare. Confer omnino Apoc. Hieroſolyma vidi ya rem horribilem. Proverb. 23:7. $.26. II. Deum meffem facturum effe , vel continua- ? ? . turum eſſe. Confer Joël. 4:5. Apocal. 14: 15.16.19.20. di; Nam ut quod quis horret anima fua, fic illud eft. quippe Non immemorem fore Deum Babylonis, liquet ex Apoc. evomes illud. De voce vidi non puto diſceptandum , pro- 16: 19. & Hoſ. 4:19. pter fimilem locum Jerem. cap. 23. verf. 14. Alio $. 27. III. Deum nihilominus (hoc notat particula qui etiam dicitur Deus vidiffe , quando demonſtrat ſe vi- 1. etiam ) reftituturum jacturas populi fui : & in ea re- diffe, hoc eft , quando punit. In verf.2. 7'72. n poteft ftitutione Inſtrumentum meffis factæ acceſfurum eſſe ad verti, poſuit meſſem. Et quis effet , qui poneret meſſem communionem illius cærus , qui ſub nomine Judæ hacte- colligendam , nifi Deus . atqui is in prima perſona de ſenus notatus fuit. Cum hac parte prophetiæ convenit Hof. loquitur. Qui ſic , ſequentes Abenefram, vertunt: Etiam 2: 23. 24. 25. Seminabo Ifreëlem mihi in terra , &c. Hof. Juda tibi , o Iſraël , ponet plant as : nimio plus attribuunt 3:5. Pavebunt ad Dominum & ad bonum ejus in fine dierum. Judæ, & apoſtrophen faciunt duriuſculam. Ponere meſſem Hof.4. ¥f. 19. pudefient à ſacrificiis ſuis. Hic eft exitus poteft etiam effe facere meſſem. Sed quomodo dici poteſt, omnium prophetiarum. Hîc tantùm notamus ea, quæ in Jehude fieri meffem, five illum demeti , quando Deus re- fuperioribus funt parallela apud Hofeam: quod & in fe- ſtituit jacturas > Quod doctiſſimus Annotator in animad- quentibus faciemus. verſionibus conjicit , hunc locum pertinere ad meſſem $.28. Grotius hîc ſe torquet: Sed ô Juda ponet ari- Judæ factam per Pecachum, & remiſlionem captivorum, guſtias tibi poftquam ego rediero ad captivum faciendum po- id non poſſum probare. 1. quia non eſt ea reſtitutio dam- | pulum meum. Alieniſſimum eſt Talmudicum np: & norum populi. 2. quia non eft facta mellis, quum reſti- multò alienius to Digg av vertitur redire ad captivum tuerentur , fed quidam reſtituti poft factam demeſfionem. faciendum. Illud enim ubique in ſcripturis notat reftitu- Hieronymus : pone. quali effet imperativus. Conftat, tionem ablatorum, damnorum, jacturarum : reſtitutionem Chaldæum legiffe meg, in ea forma qua ut præteritum in integrum, Vide Job. 42: 9. Pfalm. 14: 7. ubi optimè tertiæ perſonæ accipi poteft. Lxx. & Hieronymus per Syrus: apya xnav '10 79707 so quum convertit Dom imperativum reddiderunt. Non putem tamen eorum co- minus captivitatem populi fui. Rab. Solomoh Jarchi redit- dices præ ſe tuliffe M12 fed, quia pronomen 14 tibi ſequi- tionem captivitaris explicat per converſionem ab averſatione tur , imperativum requiri exiftimarunt. Reſtat, ut fit par- Dei. quæ pivm appellatur. ticipium ponens meſſem , five faciens meſſem , & in 75 tibi $. 29. Ultimum hunc verſum Abarbenel , rejectis ex- fit appropriationis. ut Hof. 1: 9. poſitionibus aliorum , refert ad Judæ captivitatem ulti- $. 24. Igitur , fequentes ductum verborum , & paralle. Imam, Romanain ſcil. Etiam tibi, ó Juda, poſuit , hoc eft, larum pericoparum , dicamus eſſe hîc 1. Conteſtationem conſtituie tempus meſſis, h. e. deſolationis per Romanos, de horribili culpa Ecclefiæ. quæ quidem definiatur ſcor- etiamfi reverfurus fis ex Babylone. Sed hæc expofitio du- rillima 9:20. .Poteft red :תְּקִיאָנָה fequitur & כִּי כְמוֹ שֶׁעַר בְּנַפְשׁוֹ כֵן הוּא 34 C O M M E N T A R I US riſſima eſt. 1. Identidem redit ad eandem chordam, & eo non fuit magnificatum gaudium. Atque etiamfifa- prophetiæ filum non ſequitur. 2. Perſonas mutat. Non lus per Chriftum tum fuerit allata , (quod Judæi non eft, pono vel ponam ; fed, poſuit. 3. Durum eſt, ut Judam agnoſcunt ) nihilominus tamen in excæcatione & abje. diſtinctè nominet in deſolatione , quum tamen totus Ifraël | ctione & conculcatione Judæorum & incredulorum ſepa- per Romanos fuerit afflictus :-& reductio Judæ , unius tri- ratione ab omnibus tribubus ingens fuit simpec. Quare bus, ex Babylone , dicatur reductio populi Dei. idque uno id, quod factum eft poft captivitatem Babylonicam , non halitu. 4. Durum eſt , reftitutionem damnorum populi | poteft dici reparacio damnorum ſimpliciter. 5. Durum intelligere tam reftrictè. Nam etiamſi poſt Judæ tribum eſt , '?? ta étrospé Desy čpè interpretari per pe tol reductam Ifraël fuerit admodum multiplicatus , tamen in upéct cu pé. C A P U T VII. VIII. IX. X. Hactenus periochæ quatuor: quarum prima à tempore prophetiæ ufque ad Chriſtum, à Chriſti adventu primo ad finem ſeculi decurrit. Secunda autem vocationem, & abdica- tionem, & reductionem Judæorum ſub regno Chriſti explicat. Tertia ſtatum Eccleſiæ externæ poft cohibitam perſecutionem breviùs ; quarta eundem paulò planiùs cum ju- diciis &incidente reformatione defcribit. Quinta periocha eft rurſus univerſalis, deſcribens qualitatem temporum diſtinctorum : vi- delicet conditionem 1. Decem tribuum ufque ad captivitatem Aſſyriacam. cap. vii. II. Tribus Jude uſque ad captivitatem Babylonicam. cap. viii. 111. Ifraëlis recollecti uſque ad captivitatem Romanam. cap. ix. IV. Ecclefiæ Chriftianæ fub regno Anti-Chrifti , ut captivitate Babylonica nova cap.x. Prima pars. 1 с в рот VII. Caput hoc agit de abolitione regni in decem tribubus per captivitatem Aſſyriacam. Ejus pono tres partes, ſecundùm tres gradus abolitionis regni. Dei & prophetis crederent, celſa relinquerent , & in fide Deum colerent. Uffia ipfe facerdotium attrectare aufus Verſ. 1. Quum ſanaſſem Íſraëlem , manifeſtata eſt eft . Jaroboam viam Jaroboami primi mordicus retinuit. pravit.es Ephrajimi, o- malitiæ Samaria ; quod ope- e quo legere eft Amoſ. 7: 13. ram darent mendacio:c furvenit; effundit ſe exer- regni pro rege. Nam, Zacharia filio Jaroboami interfecto, $.3. Pæna duplex eft in hoc gradu. I. Fur intrat. Fur citus in campis. regnum occupavit Sallum , deinde Menahem , qui id re- N hoc verſu continetur primus gradus de- Huic pænæ reſpondet Hof . 1 :4. Abolebo regnum domis liquit filio Pekachjah; deinde Pekach , deinde Hoſeas. fructionis politiæ decem Tribuum. Notan- Iſraël, nimirum fubintroducto regni prædone. 11. Effun- da eft I. Cauſa: manifeftatio pravitatis, &c. dit se exercitus in campis. Is eft exercitus Pulis. qui fub II. Effectus pænalis duplex. $. 2. Cauſa five occaſio irrogandi judicii often- Mariahemo, per quem Sallum oppreffus eft in initiis regni , terram invaſit. 2.Reg. 15:19. 20. Is exercitus accepto ditur , Manifeſtatio pravitatis Ephrajim , & malitiarum Samariæ, quod ſcil. operam darent mendacio, argento receffit. Ita penitus exprimitur facto verbum Pro hoc eft, quòd non diligerent veritatem Teſtamenti di- phetæ, Effudit ſe exercitus. wini in lege & prophetis patefactam ad glorificationem Dei in fide , quæ per charitatem efficax effet ; extra quam fidem nulla eft fpes falutis , nulla juſtitia coram Deo. Opponitur ftudio & dilectioni veritatis ftudium Verf.2. Et non dicebant ad cor fuum, quòd omne mai & dilectio mendacii. quod fignificat falfam de Deo & lum ipſorum recordatus fim, ftatim circumvallabant officio fuo opinationem. Mendacium diſtribuit in dupli- ipfos facinora ipſorum ; ante faciem meam vene- cem fpeciem; pravitatem Ephraimi , quæ eft via domûs Jaroboami : & malitias Samariæ, hoc eft, idololatriam domûs Achabi. atque ita oftendit , id mendacium contra Verf. 3. Malitiä ſua lætificabant regem, o abnega- primum & fecundum præceptum Decalogi pugnare. tionibus fuis principes. Contra primum præceptum domus Achabi peccabat, Verf. 4. Omnes mechantur, funt ut fornax qua accen- Baalem adorans; contra ſecundum , qui viam Jaroboami ſa eſt à piſtore , qui ceſſat vigilare , ex quo depſuit ſectabantur adolendo , quanquam in nomine veri Dei, ex- maſſam, donec ea fermentetur. tra locum quem elegerat Deus, non per facerdotes filios Aharonis. Igitur , quòd deditâ operâ illud mendacium fe Verf . 5. Dies regis noftri! quem infirmant principes cuti fint , docet manifeftum eſſe fa&tum in ſanatione Iſraëlis. aftu à vino ; qui projecit manum ſuam cum irrifo- Sanatio Ifraëlis eft faéta per Jaroboamum fecundum; qui ribus. reſtituit terminum Ifraëlis. 2. Reg. 14:25.26.27. 28. Verf.6. Quando commiſerunt inſtar fornacis cor fuum, Addi poteft, quod Ullias Philiſtinos & Arabes debella- dum infidiantur; tota noéte dormivit piſtor ipſorum : vit , 8c ab Ammonitis & Moabitis cultus eſt. 2.Chron. 26:6.4.8. Hîc eluxit ftudium mendacii, quia neque cla- mane id flagrat, ut igne flammante. dibus neque beneficiis moti funt, ut ſcrutarentur legem Verf. 7. Omnes ipſa calent, ut fornax, e comedunt judices Secunda pars. runt. IN Η Ο S Ε ΑΕ CA P. VII. 35 7.8. col. 1. judlices ſuos. Omnes reges ipforum ceciderunt. Non $.9. Verſ.5.& 6. Defcribitur animi impotentia & luxus & Tangivés ex primis ſucceſlibus. Nimirum, quum Pe- eft qui clamet inter illi is ad me. Verf.8. Ephrajim popullis ſeſe miſcet; Ephrajim fačtus kach in irâ , qua uſque in coelum perrigit, 2.Chron. 28:9. uno die interfecit duodecim myriadas hominum, & vigin- eft ut placenta non con . iverſa. ti myriadas in captivitatem abduxit, (quæ ira comparatur hîc cum igne flammante, qui ardet in furno piftoris, manè, $.4. In his ſecundus gr adus deſtructionis regni contine poftquam per totam noctem dormiverit piſtor) tum erat tur. qui comprehendit 1.cædem regum , & cum iis judi occaſio epularum & luxuriæ, acclamandi regi ſuo, Illum cum, qui à regibus conſtituti erant, & iis favebant. ut folet eſſe diem regis ſui, arcủs Ifraëlis ! feque ingurgitandi vino ; fieri. verf . 7. col. 2. 2. Deſolationem dimidiati regni. & regi cum irriforibus chachinnos projectâ manu tollendi. verf.8. Antequam ad eum gradum deſtructionis regni de- $. 1o. In parabolâ , qua hîc utitur prophera , eft imago fcribendum deſcendat, utitur I. propofitione , quæ habet omnium improborum, in quorum corde ignis infernalis comtinationem mali propinqui. verf. 2. II. Exaggera- fuccenſus eft. Is ignis aliquandiu poteft coërceri, corde tione & hypotypoſi priofanitatis multiplicis. verſ. 3.4.5.6. compofito: five hoc fiat per anguſtias five in expectatione opportunitatis. Sed mane orto, quum opportunitas adeft, $.5. Verf.2. Propoſitio eſt oftendens mala graviora (Confer Mich. 2: 1.) ut fermentato jam pane opportu- præteritis ſubſequentia. quemadmodum & cap. 1:5. cum num eft eum coqui , tum ardet ignis flammans, & piſtor abolitione regni conjungitur fra&io arcûs. Decumulo ma- egregiè fuum opus facit. jori plagarum dicit, circumvallant ipſos fa&ta ſua, venerunt $. 11. Verſ. 7. II. Subditi conſumunt judices fuos. in conſpectum meum. Simile Pfalm.90:8. Veniunt in con- Ex eodem æftu hanc culpam deducit, quoʻæftu ardent ad fpectum Dei, quæ Deus non diſſimulat , ad quæ non con- fcortationem & ad noxam populi Dei. Ex eodem enim nivet. Quæ condonat, rejicit poſt tergum. Per hoc fignifi- eft etiam devoratio ſuorum judicum : imò & regum. Poft catur , talia mala ipfis imminere , quibus teftatum fiat per Zachariam cecidit Sallum', poſt Sallumum Pekachjah. omnia fecula, Deum vidiffe & non diflimulaffe,quàm mul. Deinde & Pecach. ta & ingentia ipfi commiſerint delicta. Hoc ſuum judicium $. 12. III. Omiſlio invocationis Dei. Non eft in illis, connectit cum opinione ipſorum,qua putaturi erant, Deum qui invocet me. Simili accuſatione utitur Pfalm. 14: 4. An jam expleviſſe menſuram judicii . Nimirum aliquantum ignorant operarii vanitatis ? comedentes populum meum , com temporis interceffurum erat , & recreandæ res Ifraëlita- medunt panem, Deum non invocant. Non peccant per igno- rum, & Arcus Ifraëlis primò erigendus & confirmandus ; rantiam, qui perfequuntur eos, in quibus nihil oderunt, nifi ut eſſet occaſiq cogitandi, Deum jam omnium peccatorum obedientiam præceptorum Dei; qui experiuntur Dei be- ultionem perfeciffe. Sed, inquit , ftatim atque illi hoc co-neficia ; qui interim Deum non invocant in bona conſcien- gitabunt , nimir. Arcu Ifraëlis in Pekacho confirmato, tia. Eadem culpa notatur Daniel. 9:13. Ea culpa eft ed tum circumvallabunt illos facinora illorum. Non , ſeu vix inexcuſabilior, quò major eft neceffitas : utin tot regum dicent hoc ad cor fuum , quin id fiat. Sic loquitur etiam occidione. Efai.33:23.63:9. Job. 15:30. Ingenium hoc humanum $. 13. I V. Allimilatio & conjunctio fui cum gentibus. eſt, priùs cogitare de Dei miſericordia , quàrn de pæniten-Ephrajim ſe miſcet populis. Confer Efai.7:2.5.6. Syri tia ; putare pænam omnem ſatis effe, parvam humiliatio- cum Ephraimo conlilium ceperunt invadendi & occu-. . nem etiam plus quàm ſatis ad iram avertendam; ideò iram pandi regnum Judæ, & fic tollendi culcum à Deo inftitu- ingruentem non avertere , ſed quafi jam tranfa&tum fit , de tum, & irritam faciendi promiffionem de fervandis legifia- novo peccare. Apud Lxx. interpretes duplex hallucinatio toribus in Juda uſque ad adventum Chriſti, Genef. 49: 10. in unam videtur conflata. Criticos egerunt. Quum neſci- Quo argumento ab Efaia confilium id irritum fore often- rent , quid fibi vellet illa oúveg 15, quam modò explicavi- ditur. Qui contra afferit, Damaſcum fore tantùm caput mus ,conjecerunt , legi debere 107', & ex Sa affumſerunt Syriæ , non etiam Judæ , donec veniat Emmanuel. Et fic alii 5 ut finale , pro otw5 , alii 3 in 3 mutarunt , & verterunt Judam gentibus non permiftum iri. In verbo Shan miſcet ds. Satis apparet, eos in tenebris palpaſſe. ſe eft metaphora ducta à Quedé megik piftorum. Ad eandem 5.6. Verf. 3. Incipit hypotypoſis factorum : quæ funt metaphorain mox alludit talio, quum dicit : Fa&us eft ut ifta. 1. Rex lætatur malitia principum ; principes abnega- placenta non verſata. tione fubditorum. Abnegationes ſunt hîc imprimis abnega- $. 14. Tandem colo altero verf.7. oftendit plagam al- tio promiffionis regni factæ Davidi; & cultus,quem Deus teram five gradum alterum deſtructionis regni , poft caſum juffit fieri Hierofolymis . Scilicet omnibus fuit gratum aliquot regum & judicum. Is gradus eft deportatio partis audire, Deum delectari æquè ipſorum ſacrificiis , atque il- dimidiæ regni in Aſſyriam. Hanc plagam , manens in pa- lis, quæ fierent Hieroſolymis ; neque ullam caufam effe, rabola piftoris, explicat emblemate placente non converſe. quare non æquè placeant. Promiſlionem ſemini Davidis Si placenta imponatur prunis & non convertatur , ab uno factam, quippe temporalis rei, conditioni annexam fuiffe ; latere uftulabitur & carbo fiet. Ita dimidium populi con- nunc regnum ipfis datum. Idololatriam domús Achabi Aagravitæftu ipforüm, in deportatione Tiglath Peleſeris, vindicaffe Deum ; ſed cultum in celſis ei non diſplicere. 2. Reg. 15: 29. Chald. NT Panem ſubcinericium vertit Nunc Deum reconciliatum populo ſuo eſſe,qui ita auxerit Hieronymus. Is éqxpvoices Græcis dicitur. Quod hîc apud ipſorum potentiam. Prophetas mala prædicantes delirare, Lxx. interpretes eft', éyxqupices & pee peerspleópe sv. Is ver- effe homines fcholafticos, diſputationibus nimis fubtilibus fatione non indiget , fed totus coquitur: ut reétè obfervat intentos. ut liquet Amoſi 7. Malitia notabilis eſt in con- Vir Doctiflimus Ludovicus de Dieu in ſuis animadverfio- filio occupandi regnum Judæ. Efai. 7;5.6. Lætitiæ regis nibus. 1.Reg. 19:6. D'una placenta prunarum : ubi in malitiâ populi & principum refpondet vier hilaritas & Lxx. éyxguçlos önveims. fed eſt placenta prunis impofi- skizombcors, commemorata Efai. 8: 6. ta, vel in prunis cocta. & Travbeceris. Athenæus tamen lib.3. 5.7. Verf.4. Subjungitur deſcriptio illius lætitiæ com- pag. 110. B. & drouvé egexcido & iyxeupianèt' ev@géé zbov víver, qua animadvertenda as dicit. Sed non eft, quod de vocabulis laboremus. 8.8. 1. mechatio & cum ea ardor indicibilis ad nocen- dum.qui ardor comparatur cum ardore furni accenfi à pi- ſtore : dum is quieſcit poft maffam five paftam ſubactam, ufque dum ea fermentetur. Cum Syris confpiraverat Pe- Verf.9. Comederunt peregrini vim ejus, o ipſe nora kach ; quæ mechatio erat: & omnia confilia & defideria agnovit; etiam canities ſe fparfit in ipfo, caipfe non erant invadere Judam, & in ea regem, fcio quem conſti- agnovit. tuere ; qui ſocius ipſorum eſſet. Illa conſilia interim occul- Verl. 10. Et reſpondit Celſitas Ifraëlis in faciem ejus ; cabantur,ut ignis in furno. quod dicitur verf.6. initio. Ubi piftoris analogum non poteft intelligi niſi Satanas injiciens e non reverterunt ad Jehovam Deum fuum: er in cor tam immanes cogitationes, non quæfiverunt ipſumin omni hoc, Verf . munis. In Tertia pars. 36 C O M M E N T A R I US Verf. 11. Et extitit Ephrajim ut columba ftolida ſine Deum non verè & propriè redemtorem agnoverunt: atque corde : Ægyptium vocarunt ; qui in Aſſyriam ita nec finem legis , neque facerdotii typici ufum, neque abierant. veram rationem juftitiæ cognoverunt;& fidem Chrifti pro- Verf. 12. Quocunque vadent, expandam ſuper ipſos omni illorum cultu fuit defeétio, & in omni bono etiam milli , ut in ipfo invenirentur, non receperunt. Iccircò in rete meum ; ut volucrem cæli faciam eos cadere: aliàs & præcepto opere gloriatio contra Deum. Judæi& quos ubi redargui curo, eſt ut fabella cætui ipforum. Sociniani, qui etiamnum veri nominis dvorú ze wcii negant, Verf. 13. Væ ipfis; quia fugerunt à me : Calamitas quid habent, quod non habuerint Ifraëlitæ ? & quid Iſraë. ipfis, quia defecerunt à me. Atqui ego redimo ipſos, litis defuiffe exiftimant? Hoc folam : quòd præter placi- tum Dei ſacrificaverint. Illius autem placiti nullam ratio- @illi loquuntur de me mendacia. Verf . 14. Et non clamant ad me ex corde fuo, quando mentum eft, Deum juſtificare peccatorem ex děy por nem edere poffunt. Omnium falfarum religionum funda- @ : ejulant in leftis ſuis : propter frumentum a muftum quod ipfum poflit variare fecundùm tempora ; non ex congregantur, divertunt in me. sidoxiz & Aluguet, five teſtamento , quod eft in Chriſto fo- Verf. 15. At ego caſtigavi, firmavibrachia ipforum: lo, & in illo ſolo fieri potuit. Synecdoche in fermone pro- @ad me comminiſcuntur malum. phetico animadvertenda eſt,quando de eodem Iſraële præ- Verl.16. Convertantur ; non ereétè : extiterunt ut ar- doche eft, quando Deus ipſorum appellatur ; & tamen ne- dicatur redemtio & mendacium loqui, de Deo. Eadem fynec- cus dolofus. Cadant in gladio principes ipforum, à gatur, ipfos illum quærere. verf. 10. Poteſt hoc etiam ac Severitate lingue ipforum. Hæceſt ſanna ipforum in cipi 2017 óvo pas moins de . terra Ægypti. $. 21. V. Hypocriſis in precibus. verſ. 14. Non cla- marunt ad me ex corde. h.e. ex amore & fiducia mei. Tri- $. 15. Hi verſus continent juſtificationem totalis de- buit ejulationem in le&tis. qui potius eſt goygumuós. Viden fructionis regni & populi decem tribuum. Catalogus tur pro exemplo hîc afferri poſſe clamor notatus 2.Reg. proponitur culparum ; tandem verf. 16. definitur ſuppli- 13:3.4. Hypocriſin probat , quia tantùm propter fru. cium membro fecundo. mentum congregaverint fe, vel cohorruerint, & paululum $. 16. In Catalogo peccatorum funt ifta. à via ſua deflexerint non ad Deum , fed in Deum & contra $. 17. I. Stupor ; (verſ. 9. 10.) quòd nec plagis ad de ipſum. Confer Jac: 4: 3. bilitatem uſque infictis , ex quibus quaſi ſenio laborare ref- $.22. VI. Ingratitudo poſt exauditas preces etiam hy- publica videretur;& non diu lupervičtura; neque verbis Dei pocriticas. verf. 15.. Et ego, quanquam illi malè precati (in quo gloriabantur, vel in quo gloriandum ipſis fuerat) effent , ut caftigavi', ita & confirmavi brachia ipſorum. Ni- facto ipſo comprobatis excitati revocaverint ad animum, mirum inde à Jaroboamo fecundo & uſque ad regnum quo in loco effent , ut converterentur ad Deum & quære- Pekachi; qui arcus Ifraëlis dicitur. Hoc beneficium. in- rent ipfum ; neque putaverint plagas fibi inflictas eſſe leta- gratitudo quæ ? Cogitant malum contra me. Quæ antea in les , & ad excidium tendere : fed putaverint effe tantùm parabola propofita fuerunt verf. 4.5.6, hîc apertiùs dicun- levia parvi temporis deliquia mox reparanda , ut olim fa- tur. Et funt omnino explicanda ex fæpiùs citato Elaiæ čtum erat. Sic ut Pharao ad extremum tentarunt Deum. feptimo verf. 5. 6. Dum commemorantur plagæ , explicatur emblema pla 5.23. VII. Hypocriſis converſionis. verſ. 16. Convera cente non converſa. Quid enim hoc, nifi quòd peregrini ſi fuerunt ? Addubitatio eſt. Nam fpecies quædam con- comederunt vim ejus : In eo confpicitur fraétio arcûs Irae. verfionis fuit,quum ad monitum Odedi captivi Judæorum lis. Hof. 1: 5. Principium verf. 10. convenit verbis & cum viatico dimifli funt. 2. Chron. 28: 9.10. 11. 12. 13. analogiâ rerum cum cap. 5:5. 14. 15. Sed illa converfio non habuit fructum abolitionis $.18. 11. Stultitia in quærendo remedio malorum: reatûs ; quem tamen viſi ſunt agnoſcere. Non erectè con- (verf . 11. ) nimir. quum maximam partem abiiſſent in Al- verfi funt. Particula 'y hîc ponitur ut cap. 11:7. Alio. ſyriam, imò fa&ti effent Aſſyrio obnoxii, (2. Reg. 17:3.) vocaverunt Ægyptios , qui ipfis fuppetias ferrent: (Vide qui potuiſſet verti , non eximiè , non egregiè. Sen! eft , Converſio illa fuit languida. Cùm tot homin, inter- 2.Reg. 17:4. ) à quibus liberaverat eos Deus. quod in- feciffent, non auſi ſunt, propheta & aliis quibuſdam non nuit verſ. 13. in medio. Hæc ftultitia comparatur cum adeò malis intercedentibus, etiam foeminas , filios & filias fimplicitate columbæ oberrantis & neſciencis quò volet. in ſervitutem redigere. Nihil præterea conſequutum eſt . Hanc ftultitiam ampliùs exaggerat in parabolâ aucupit, Non fuitilla poenitentia conjuncta cum parrheſía & animo dum oftendit , fe eos reti ſuo deducturum quocunque magno, ad abolendum reatum omnem. Fuerunt ut arcus doloſus, qui deftituit in die prælii. In ipfo diſcrimine nemo $. 19. III. Inobedientia ad redargutiones à Deo pro- apparuit, qui medicam manum afferret . Conf. Pfal. 78:9. curatas. ( verf . 12. colo ult. ) quæ factæ ſunt vel per pro- Zach.9 : 13. ut arcum implevi Ephraimum. Promiſlio ea phetas, vel per millos regis Ezechiæ. 2.Chron:30: 5.6.7. eft, qua Deus fignificat, fe hominibus ex Iſraêle electis 8.9.10. Inobedientia vase tudētaq. quòd ita illis accide- ufurum tanquam armis ad fubigendum Græcos: non cara rint verba prophetarum & pii regis Ezechiæ , quafi narra- naliter, fed fpiritualiter. Hoſeas hîc etiam innuit , debere tionem rei novæ & ad fe nihil pertinentis accepiffent. Et eos , qui poenitentiam agunt, fe præbere arcum Deo aut quidem quòd non tantùm ſinguli, privatim ; ſed coetus fagittam aut gladium ad fubjiciendum Deo alios. Sed hy- ipforum ita ea exceperint. verf. 13. hanc obedientiam pro- pocritæ funt ut arcus dolofus, qui vel deſtituit , vel ; ut fequitur qce7x.cloped , & comploratione miferiæ eorum. Hieronymus dicit, etiam percutit dirigentem. Hoc, inquit , Explicat porrò culpam, definiendo illam , Fugam Dei, ut bæreticis convenit, qui inftru&ti de ſcripturis fan&tis adver- qui à bono Dei& ab amore ejus receſſerint ad alia omnia : Sum dominum, legis & prophetarum & Euangelii verba ver- & defectionem, ut qui nolint ferre jugum Dei. tunt. Sic funt mizern is. $. 20. IV. Mendacia contra Deum redemtorem. Vf $. 24. Hiſce ſubjicitur Conclufio , reſpondens ei con- & omnibus malis : Ego redimerem illos , etiam è manu al clufioni, quæ eſt cap. 1:6. Ibi dicitur: Non amplius ad- fyrii: Ego redimo ipfos. Hoc præfero. Significat enim, fe dam miferari domum Ifraël, ſed pronunciabo in ipſos. Hic effe eum , in quo ſolo habet Iſraêl redemtionem ab hofti- dicit: Cadant principes ipſorum gladio. Hæc eft pronun- bus ſuis fpiritualibus & corporalibus, ut ſint peculium Dei ciatio fententiæ, complectens totius regni & politiæ de- & liberi fint apud ipſum; ut fic fiat etiam Juftitia & Glo- ftructionem per Aſſyriorum regem Salmanaffarem , fub riatio Ifraëlis, Redemtio autem illa eft veri nominis da rege Hoſea , regnante Ezechia Hierofolymis. Nam Drug aúzewors. Uberior ſignificatio fic patet. Et clariùs anti- principes ſignificat omnes magiftratus. theſis culpæ intelligitur. Mendacia de me locuti funt. S.25. Non ſatis habuit Deus in ſuperioribus explicuiffe Quate eft mendacium omnium infidelium ex Ifraële, qui | catalogum multorum peccatorum. Etiam hîc addit, juſti- nus voli- tent. ficationis I N H O SE Æ CA P. VII. VIII. 37 ficationis ergo , rationem ponderofam, Cadant &c. à ſe- abfuifſent , profligatione reipublicæ vindicari oportuille, veritate lingua fuæ. Dyr eft inter verba ſignificantia dete- | indicat , quòd hanc unam rationem addit ſententie, ut ſtationem, Ñum.23: 11.12. Et, Hæc eſt ſanna ipſorum in omnibus momentofiorem. Ita Deus fannam pro Sanna terra Ægypti. Abnegato Deo redemtore fuo, mittere reddit. Prov. 1:26. Solet etiam ſanna linguæ dici Sermo ad eum, é cujus manu Deus ipfos eripuerat brachio magno barbarus. Sic folet fieri. Barbaras linguas diſcimus , ut & manu extensâ, & ab eo fuppetias eblandiri, quid niſi | Deum ſubſannemus apud barbaros. Vide Ef.28:11.33:19. fanna eſt in Deum. Hanc unam culpam , fi omnes aliæ ' Pſal. 81:6. СА ОТ VIII. Hoc capite denunciatur deſtructio regni & ſanctuarii in tribu Juda. Parclaritas & fim- plicitas prophetiæ hujus capitis cum ea præcedentis. Habetur hîc I. Propoſitio. I I. Juſtificatio judicii. III. Concluſio & Sententia. Prima pars. Tunt. Secunda pars. A mus. Deut. 5: 27. & volebant videri implere verbum Dei. Atqui illi traditiones addebant , & per eas legem Dei violabant. Verf. 1. Ad palatum tuum tubam : Tanquam A $. 3. Hæc propofitio non poteft intelligi de templo Samariæ vel Bethelis, aliove. Nam nunquam Deus ifta quila eſt ſuper domum Jehova : quia trans- greſſi ſunt fédus meum, & à lege mea defece- lymitanum ita nuncupatur. Et hoc capite agi de calami- fana appellavit domum ſuam. Solum templum Hierofo- tate Judæ : patet ex verf 14. ubi concluditur Inflamma- tio urbium & palatiorum Judæ. $.1. Dpalatum tuum tubam. Tại son hş Aquila , Symmachus , Theodotio αν λάρυγγί σε στίλπιγξ. Hieron. In gutture tuo fit tuba. Lxx. xis nba- Hujus partis ſumma eſt probatio rationis in propofitio- πον αυτών ως γή βα7G- ως αλώπηξ. Patet fecundam vocem interpretari Nebucadnezaris. Hîc ne allegatæ , quare templum Dei fit dandum in manum to opn. Drufiuș: Legerunt pn pro ?, Concedo , ſi le- I. Objicitur invocatio Ifraelitarum & opinio de cogni- gerunt ſignificet, eos ita vel pronunciaffe vel animo fuo tione Dei. verf.2. concepiſſe. Nam ita ſcriptum fuiſſe in ullo codice, non ſequitur. Potuerunt pn & 70 interpretando confundere, II. Recenſentur facta, ex quibus probatur contra- vel criticè fic fcribendum effe judicare. énáms eft bove. rium : & quidem ut demonftret , judicia Dei ante- cedanea ipſos non emendaffe , ſed deteriores reddi- An & hoc legerunt pro piv? Quid fit gñaba?@ , in- diffe. certum eft. Hier. Grotius: 90x3 ( quid fi nya) minùs reétè habuerunt in ſuis codicibus. Primum membrum. $. 2. Excitatur à Deo propheta & omnes pii , ut , tan- quam ſpeculatores à Deo conſtituti, buccina canant ; ut Verſ. 2. Ad me clamant, Deus mi, agnoſcimus te, expergefaciant homines , fi forte imminenti malo per re- fipiſcentiam occurrere velint. Ezech. 3: 17. 33: 3. 7. Ifrael. Ef. 21:5. II. Habac. 2: 1. Ratio eft in imminenti tem- plo calamitate per Nebucadnezarem; quem Aquilæ com S. 4. Hoc verſu exponitur ſtatus controverfiæ inter parat Scriptura, Ezech. 17:2. & ipfius potentiam fuf- | Deum & Ifraelem, hoc eft, tribum Judæ & reliquias ficientem ad auferendum templum è loco fuo , atque | decem tribuum. Ponit , Ifraelem fibi vendicare tum Etorpecíev ad id exſequendum ſuo tempore futuram, vo- promiffionem , quæ facta eſt Abrahamo , Ero Deus latui Aquilæ librantis fe in alto æthere fupra id, quod tuus dos feminis tui. dum ſe Iſraelem cum parrheſia no- parat rapere ; ut lepuſculum. Sic Jerem. 48:40:49:22. minant. Quare & in fine cum emphaſi collocatur. Agno- Senfus eft. Nebucadnezar rex potens , velox, felix, ſcimus te nos , qui ſumus Ifrael . Hæc emphaſis etiam triumphans , imminet templo , ut id auferat ex loco "Cl. Viro D. Ludouico de Dieu obſervata , poft Hie- fuo, ut Aquila ſe librans in aëre ſuper lepuſculum. Addi- ronymum. Qui & in verſu 3. & 4. monet, Deum re- tur cauſa traditionis templi in manus ejus , quia I. Trans- ſpondere ad eam jactantiam , & demonftrare, eos jam- greffi funt illi , quibus datum eft templum Dei, ut in pridem indignos eſſe factos & judicatos iſto non ine. eo Deum adorarent , fedus Dei. Notanda eſt hîc muta Tum etiam fibi arrogare obedientiam ftipulationis, quæ tio perſonæ. Domum Jehova , Fedus meum. Sic Jerem. eft agnitionis Dei. Nam cognoſcere Deum eft vita æter- 11:15. Quid dilecto meo in domo mea? Eft igitur etiam na. Joh. 17:3. & Hof. 2: 7. Cognofces Jehóvam. & domus dile&ti Dei. Malach. 3: 3. Veniet ad templum Hof. 6: 6. Delector cognitione Dei præ holocauftis . & ſuum ille Dominus. Deus hîc de Jehovah loquitur , ut cap. 4: 1. non eft cognitio Dei in terra. Hæc invo- perſona una de altera. Tranfgreffio federis conſiſtit in catio & proteſtatio eft oppofita fententiæ Dei de ipfis, mutatione , five rejectione ftipulationis illius , per cu qua declaraverat eos tranfgreſſores federis & defecto- jus obedientiam fit applicatio Teftamenti Dei ad hære res à lege Dei. Datur in hominibus etiam tanta hy: ditatem juftitiæ & vitæ. Stipulatio illa eft fidei in Fi- pocrifis , ut putent ſe non tranſgredi fedus Dei & à lium Dei, ut redemtorem, efficacis per charitatem. Vi- lege ipſius deficere , fed Dei amicitiam & juftitiam de dicta ad cap. 7: verf. 13. II. Defectio à lege Dei ſive fibi vendicent , & proteſtentur , fe Deum cognoſce- à doctrina ipfius; quòa fcilicet Deum pro Domino & re : quum tamen & fedus rumpant & à lege deſci- legiſlatore fuo , faltem unico, non voluerint recognoſce- fcant. fed vel fibi fumſerint licentiam quidvis agendi, vel alienis imperiis ſeſe ſubjecerint. Defectio ipfis attribui- tur, quia cum patribus dixerant, Audiemus , & facie- Secun- re ; 38 COM M E N T A R I US1 verſ.5.- modorum libertatis , & diffili divinæ curæ ac follicitu- Secundum membrum. dini , contemnentes aquas Siloæ leniter fuentes , præ Oquéy poil & ftrepitu , quæ erant apud gentes circumfi- Duas fectiones habet. tas , voluerunt regem dominum , & principes ejus impe- ria exſecutioni mandantes : Quum Deus ipſos hactenus .I. Oftendit, depravationem ſecutam occaſione anti- per prophetam gubernaſlet, Hoſ. cap. 12: verf. 14. Sa- quæ caftigationis. verf. 3.4. cerdoteſque & judices &c patres ipfis præfeciſſet ; quo- II. Oftendit non effe fpem pænitentiæ in præſens. | rum imperium lene effet, & in verbum Dei ac conſenfum 14. P.P. populi propemodum reſolveretur. Deus eligendo regem ipfis obfecundavit; & primum quidem eum, quem ho- Sectio prima. mines digniflimum regno judicarent ; deinde virum fe- cundùm cor ſuum. In utroque manifeſtans, quid incom- Verf. 3. Rejiciebat Iſraelem bonus , inimicus perfe- modi afferret regalis poteftas . Quæ fanè non infinita data quebatur ipſum: eſt regibus, ut quicquid liberet, liceret : fed tamen ut Verf. 4. Illi fecerunt regem & non à me; principes, ( quæcunque de noi in heris ſuis, eadem illi in fuis regibus o non fui conſcius. Argentum fuum fecerunt ſibi ipfis multò melius erat , quàm rebellare : id enim cum . & idola, ut exfcinderetur. interitu reipublicæ conjunctum futurum fuiſſet. Adde, quem Deus elegerat, omnino ferendum fuiffe , donec $.5. Commemorat depravationem , quæ ſecuta erat eum Deus auferret. 1. Sam. cap. 26: verſ. 11. 12. Ne- priſcam caſtigationem. quæ depravatio cum effectu ſuo que mirandum eſt, fi Deus populum fuum in tantam fer- nondum erat lublata. vitutem tradidit; quum & ipfi poftulaffent regem , qua- $. 6. Verf. 3. Caſtigatio eft , quòd qui bonus eft , lem habebant gentes vicinæ , & non facile poffer evitari, ipſos rejiceret , & traderet inimico perſequendos, Reji- quin eo jure regnare vellet rex ipſorum , quo gentes vici- ciebat poteft explicari ex oppofito , non habebat illos gra næ regnabantur. Interim non habuiffe reges poteftatem tos , quippe illa funt oppofita. Pfalm. 44: 4.10. Pfalm. tollendi Synedrium & facerdotium, & inftituendi aut mu- 77:8. Collatio Hoſ. 1:9. non ero veſter , rem explicat. tandi cultûs ex libitu, & in ea re potuiffe ipfis refifti, pa- Rejectio demonſtrata eft ablatione arcæ ſub Eli ſacerdote tet ex cohibitione Ufiæ regis. Quid, quod principes cul- (quæ tametfi reftituta eſt, non rediit tamen in tabernacu- pantur, quòd non laceraverint veftes , quum Jojakimus li- lum, donec David ei locum in arce fua fecit, ubi poftea brum prophetiarum Jeremiæ laceraret & in focum conji- templum ſtructum eft) & mox perfecutione hoftis. Bonus ceret ? Fateor , reges exorbitantes non feditione ſed reve- dicitur Deus. I. quia ſanctus eft. 2. quia miſericors eft in renti reprehenſione cohibendos fuiſſe. Quid autem ſum- Chriſto. Hæc appellatio Dei rejectionis cauſam conti mus facerdos in reipublicæ reformatione potuerit in tyran net. I. quia ſanctus eft, & fe ipfum abnegare non poteft. no&eo, qui ſe feciſſet regem , aut folo populi conſenſu 2. quia illi bonitatem ipfius non agnoſcunt , fed affingunt factus eſſet rex, non vero à Deo unctus, id liquet in A- ipfi mendacia: ideoque etiam non poffunt effe hæredes thalia. gratiæ ipfius : quin ſi ipfis ignofceret, fedus & Teſta- $. 9. Ex quo apparet , quantopere peccaverint , tum mentum ſuum abnegaret. Confequens rejectionis eft Ho- principes , qui non interceſſerunt actionibus malis & ne- fiium perfecutio. Hoftis eſt hîc Nachaſch rex Ammoni- fariis regum, tum fubditi, qui regum ſuorum mandatis tarum. 1. Samuel. cap. 12 : verf. 12. Ex eventu appa- injuſtis paruerunt, & actiones ipforum imitati ſunt. Imi- ruit, Deum mififfe Nahas Ammonitam , ut quodammo- tatio hæc regum in fequenti colo indigitatur; ex quo co- do populum fuum abalienaret à fe & traderet in manum gnofcitur fructus regum conftitutorum; fub. ut argentum regum. & aurum ipforum converteretur in ftatuas. quò promtius Verf. 4. Dux culpæ caſtigationem ſecutæ. I. Fa- effet ad exciſionem. Hoc factum eft etiam à Judæis regi- cere reges & principes, inconfulto Deo. II. Facere ar- bus. Graviffimæ fanè hæ culpæ ſunt. 1. quòd quum in fta- genteas & aureas imagines. tu libero Deus ipfos conſtituiffet, & inter ipfos cathedram $. 8. Nullam caufam video , quare non utrumque ad Seniorum & Sacerdotis, ſucceſſorum Mofis & Aharonis, Iſraelem utriuſque domûs referendum fit. Agitur de ju- erexiſſet, promififfetque ejus cathedræ conſervationem dicio domûs Judæ; modò per Ifraelem in verf . 2. utram- uſque ad Chriſtum, fub qua fumma & unica auctoritas que domum defignaverat. In imaginibus faciendis utro- effet legis , & liberum quiſque fuffragium afferre poffet rumque culpa eadem eft. Quare non & in primo , confti- ad ordinandam rempublicam, maluerunt dis nexão čexeats, tutione regis & principum , Deo inconſulto ? Dicunt fpreto periculo tyrannidis & idololatriæ; ut & malorum , Judæi, Præceptum Ifraelitis fuiffe , quum in terram Ca- rege præeunte, major eſſet impetus ad corrumpendum naan veniffent, regem conftituere. Quare igitur tamdiu populum, & bona minorem haberent laudem ſincerita- id omiferunt: Utuntur teftimonio loci, qui eſt Deut.17: ) tis: quæ fpeciem habitura erant potiùs obedientiæ aut verſ. 15. Ponendo porres tibi regem , quem elegerit Deus aſſentationis humanæ. 2. Deinde quod ipfo actu patuit, non eſt mandatum, non ipfos, cum libertate, etiam legem Dei rejeciffe: quippe eft permiflio conſtituendi regis : tantùm eft interdictum qui manifeſtam in regibus idololatriam ferrent & cum illis conftituendi alium , quàm eum, quem Deus elegiffet. exercerent. Sed quod dicit, Aurum ſuum fibi fecerunt Præcedit autem, Et dices, ponam mihi regem , ut omnes idola , id extendendum eft etiam ad templum Solomonis, gentes , quæ funt circa me. Quibus indicatur , Deum non (quoad abufum ejus ; ut patebit ex verf. 6. ubi dicit , daturum ipſis regem, niſi occafione conſilii ipforum de Templum non eft Deus, innuens , pro Deo habitum à tadio incommodorum libertatis. Ergo pulo) & ad celfa. Planè eodem modo actum fub novo Saul non ex voluntate Dei, ſed ex populi errore rex fa- Teftamento. Voluerunt enim homines habere Epiſcopos &tus eft . Hieronymus . Petere enim regem non erat à Deo, regia poteſtate, & regem regum Papam. Exinde in ido- fed ab inſtinctu & confilio carnis; unde negat ſe conſcio lolatriam prolapî funt. Quare in prophetia hac Hoſex , factum effe , ut conſtituerent regem. Interpretare hinc imprimis hoc capite, in juſtificatione judicii Judæ ante Pfalm. 1: verf.6. Novit Deus viam juſtorum, hoc eft, omnia pro caufa affertur mutatio ftatûs liberi in regium Deo auctore , duce, impulſore, effectore viam bonam dominatum. tenent juſti. Rurſus contrarium Matth. 7: verf. 23. & TOTE www opeãs. Licet igitur tribus Judæ hactenus manferit in præcepto Dei, quòd Davidem & domum ejus, quam Sectio fecunda. Deus elegit ad regnum , ſecuti funt; quum decem tribus reges facerent ferè ex ſuo arbitratu : tamen in eo commu Hæc fectio verſatur in eo, ut demonſtret , non eſſe ex- nis ipforum culpa fuit, quòd pertæfi minorum incom- fpectandam pænitentiam Ifraelitarum , etiam Judæorum , $.7. faciendo rege po- & Ι Ν Η Ο S Ε Ε HOS E Æ CA P. VIII. 39 9. IO. in eo ftatu. Habetur hîc I. Propoſitio. verf . s. II. Con- cap. 1: 7.10.) & quia Deus non volebat conſpici inter il- firmatio , quoad templum deſtruendum. verf.6. III. Con- las in nube, neque ibi fe quæri & adorari jufferat ; iccirco firmatio, quoad populum templo abutentem. verf. 7. 8. dicit Scriptura , ipfos vitulum adoraſſe. Idem judicium ferendum eſt de cultu Judæorum plerorumque , quem 9. 10. II. 12. 13. 14. p.p. peregerunt in templo fine fide & fine intelligentia myfterii De primo. Chriſti. Verſ. 5. Rejecit vitulum tuum, Samaria: exarſit ira De tertio. mea in Illos. Quoufque? Non poſſunt innocen- tiam præftare. Confirmatio maturitatis judicii, quoad populum uten- tem templo, ducitur ab examine fructificationis & facto. $. 10. Hujus verſiculi fenſus fimplex eſt , Maturam rum Judæ, in comparatione reliqui Ifraelis. eſſe deſtructionem templi, & inutiliter differri eam ulte- riùs , exſpectando innocentiam. Definit, exarfiſſe iram Hîc eft 1. negatio fructificationis. verf. 7. 8. fuam in ipſos. Id probat judicio fimilis peccati : quia re 2. mali fructus oftenduntur. qui ſunt jecerit vitulum Samaria. (Obfervanda alternatio primæ (a.) fiducia in gentibus. verſ. & tertiæ perſonæ , ut verf. 1.) Nam dum peccatum idem (6.) multiplicatio altarium. verf. 11. in uno punit, oftendit, ſe iratum effe fimiliter peccanti (c.) alienitas à lege. verf. 1 2. bus ; licèt ad tempus pænam differat. Ex eo ſequitur , id.) facrificiorum inanitas. verſ. 13. p.p. dilationem pænæ eſſe protractionem iræ. Quærit, quo (e.) oblivio Dei probata ex quæfito remedio caſtiga ufque fcil. ardebit ira mea? Quamdiu non ſedabo illam , tionum. verf. 13. p. a. & 14. p.p. ut ipfis poflim miſericordiam exhibere? Vide Ezech. 16:42. Hæc ira aſſeveratur etiam in hiſtoria regum Ju- De fructificatione negata. dæ, ut ſub Ezechia 2. Reg. 20:27. Vide & Eſai.cap. 7. Addit reſponſionem ad occultam inftantiam: Agent for- taffe poenitentiam. Reſpondet : Non poffe ipfos innocen-Verf. 7. Nam ventum feminant, @turbinem metunt: tiam præftare, ſive, non eſſe idoneos, ut admittant inno Seges non eft IllI. Germen? Nonfaeit farinam. centiam. In eo ftatu eſſe, ut non poflint fe exonerare pec Forte façiet? Alieni abſorbent eam. catis , ut integrè & inculpatè Deum in templo fuo colant. Verf.8. Ubi abforptus eſt Iſrael, ibi fiunt in gentibus ut vas, in quo non eſt oblečtatio. De fecundo. $. 13. Ante omnia , ut probet , eos tranfgreffos eſſe Verf.6. Nam ex quo Tifrael ca illa eſt; faber eam fedus Dei, & veram non eſſe præſumtionem ipforum , fecit; & non eft Deus. Namfragmenta (ſcobes) quòd Jehovah fit Deus ipſorum , quòdque ipfum cogno- fiet; vitulus Samarie. verint ; & ineptos eſſe , qui inculpatos fe præſtent; ut eſt in præcedentibus propofitum : affert argumentum à ne- $. 11. Hic verſus occurrit cogitationi hominum ; quòd gatione fructus. Arbor enim cognoſcitur ex fructu. Co- Templum Hieroſolymitanum fit domus Dei , & arca gnitio Dei five quæftio ipfius ex cognitione ipfius pro- atque Cherubini thronus Dei. Ad hoc reſpondet, 1. de- fecta non eſt iners & ociofa, fed operoſa & ftudiofa ac finiendo caufam efficientem. Faber fecit illam , domum fructificans. Nam cognitio Dei, quæ quidem facit, ut vel arcam , vel illud , in neutro genere. Refpicit ad Deus nofter ſit, eſt femen Dei in corde , quod fructum verf. 1. Ut aquila eſt ſuper domum Fehove. Eft , in- habet , & quidem femini reſpondentem. 'Hoc ſemen quit, opus zeigonoin tov; & quidem ab initio primo, quo negat in ipſis eſſe: dum afferit , eos ſeminare ventum. domus vel tabernaculum vel arca vel Cherubini extite In illis , qui habent cognitionem Dei fidelem ; eſt ra- runt apud Ifraelem. Atqui Deus non habitat in tem dix ſive verbum Dei in bono ipſorum corde eſt ra- plis manu factis. Hoc ipfum igitur putare, Deum ha- dicatum per amorem, quo, animâ fitiente & efuriente bitare in talibus templis , error fidei eft: Actor. 7:48. juftitiam, & excluſa ratiocinatione in contrarium ; mens 17:24. Ef. 66: 1. ut & putare, Deum delectari cultu impellitur ad ratiocinationem Spiritus fan&ti admitten- in talibus templis præſtito, per fe. 2. negando divini- dam, ut apud animam figatur firmum judicium de do- tatem. Et non eft Deus. Subinnuit, à populo Judaico | &trinæ veritate ; quoque Deus fic perceptus recipitur haberi templum eo loco , quo Deus debebat haberi: ut rupes, cui ſe anima committat in bonis factis ; ad fa- dum ſcil. putabant ſe fanctificari per illud templum & illud templum & lutem in confolatione & fpe amplectendam. Qui ven- cultum carnalem in eo exercitum. Atqui ſolius Dei eft | tum feminant , illi non do&trinam veritatis ſinceram & expiare peccata Ifraelis & fan&tificare ipfos & adducere integram in animo ſuo concipiunt , quæ fit dux ad fi- ad Deum. Hinc confirmatur expoſitio verf. 4. ubi mo nem , motiyum & dire&trix actionum , & fundamen- nuimus , quod culpantur Ifraelitæ feciſſe aurum & ar tum fiduciæ ac refolutionis : fed primo quidem in gentum ſuum idola, id etiam ad templum Solomonis re- ipfis eft concupifcentia & amor vanitatis, deinde cum ferendum eſſe , ratione abusûs. 3. aſſimilando ipfum vi- notitia verbi Dei ex parte falfa opinio, vel verbis Dei tulo Samariæ. Fiet fruftilla, fiet vitulus Samarie. q. d. quibuſdam affuta ; vel etiam cortice verborum Dei Ego demonftrabo ipfo fa&to, æquè peccari in Templo, malè explicatorum incruſtata , atque ita fiducia in men- Arca & Cherubinis, atque peccatum eft in Vitulo Sama- dacio. Hinc igitur non poteſt mellis conſolationis & riæ : dum fiet fruftra , ut ille. fpei , fed turbinis colligi. qui turbo ſignificat malam $. 12. D'' vel deducendum eſt à 99 ſcintilla ; conſcientiam & deſperationem & diflipationem omnium vel à Talmudico NOU & av. De quo Aruch. In Mi- bonorum. draſch Koheleth in principio de politura lapidum ufurpa $. 14. Semen bonum in animo non eſſe , gradatim tur. Bis jam mentio Vituli Samarie. Is, procul dubio, demonſtrat. 1. quia non fit feges , live nulli culmi appa- eft Cherub factus à Jaroboamo ad ſimilitudinem Cheru reant. 2. Si culmi , non farina. 3. Si farina , non talis , quæ bi Hierofolymitani ; ut templum & altare fecerat ad fit permanens ad vitam ; aut cibus fidelium : fed res ab- eandem formam. Sed ſcriptura, quia non erant ex for- forpta ab alienis. Fideles habent femen , fegetem, & mæ fymbolicæ in templo Jaroboami ex inftituro Dei, farinam , eamque fuavem fidelibus folis & permanen- vocat Vitulum: quia inter cæteras erat forma vituli : tem in vitam. qualia ſunt recta intelligentia fcripturarum Vide Ezech. 1: & 10. Imò forma vituli in ſpecie 919 cum reje&tione errorum , velut lolii ; profeflio; ope- Cherub ab Ezechiele nuncupatur , cap. 10: 14. collato ra ex integro corde facta & quidem talia, qualia ab D 2 irre 40 COM M E N T A R I US irregenitis provenire non poffunt , quæ demonſtrant ſpi- ritum Dei in ipfis effe ad lætitiam & ipſorum & aliorum De fiducia in gentibus. fidelium. Hypocritæ etiam eò uſque aliquando proce- dunt, ut partem veritatis, & cum ea fcripturam, in ge- Verf.9. Nam illi aſcenderunt in Aſſyriam ; onager nerali, cum gaudio recipiant ; quippe putantes eam eſſe obfequiofam affectibus fuis ; hoc eft , quafi femen : fequi- Verf. 10. Etiam cumpaciſcebantur in gentibus , nihilo ſolivagus: Ephrajim, pacti ſunt amores. tur profeffio, & cum ea opera cerimonialia ; quæ ſunt quaſi germen : denique opus externum morale ; quod ſecius congregabameas;c doluerunt parum ab one- eft tanquam farina. Et in hoc eft quaſi delectatio ipforum re regis imperatorum. & fidelium , quoad illorum opinionem , horum verò ſpem ex charitate promanantem. Si hucuſque proce $. 17. Verf. 9. Vocula Nam poteft referri ad verf. 5. dant, (quanquam etiam hucuſque non procedunt fæpe) | ubi eft ultima pars theſeos. Non admittunt innocentiam. tamen illa farina talis eft, ut ab alienis abſorbeatur dupli- Sic folent diſtinctæ rationes per Nam repetitum propo- ci modo: ni: quemadmodum hîc verf. 6. 7.9. 11. reperitur. Po- $. 15. 1, Si hoc totum , quod habent, commune ha- teſt etiam referri ad proximè præcedens. quia argumen- bent etiam cum iis, qui irregeniti manent & in errori tum eft idoneum ad demonftrandum , quòd facti fint bus verfantur , etiam aperta idololatria : atque ita abil in gentibus , ut vas in quo voluptas non eft. Quippe lis nullo eſſentiali ſigno & argumento diſtinguuntur. Ver- qui tempore Achazi partim auxilium peciverint ab Ally- bi gratia. Judæi gloriabantur in lege Molis, & dicebant, riis, oblatis muneribus; partim eciam amicitiam & con- Jehovam Deum verum eſſe , & credebant Deum infti- federationem fecerint. Diſtin&tum eft genus federis, quod tuiffe facerdotium, idque legitimè exercentibus veniam fecit Achaz cum Affyrio, & quo Pekach filius Remaliæ peccatorum promififfe; interim non eſſe injuriam facien- ſe cum Rezine conſociavit . Illud erat és iporzic , hoc oupe- dam, & aliis a&tibus malis abftinendum ; effe etiam man- Mexxía. Illud ad arcendum data , quæ omittere , peccatum ſit. Hæc omnia erant ve- micoſque habendum. Ideò nominatur hoc Pecachi pa- ra. Sed hæc credentes non dividebantur à Samaritanis & &tum amorum.Achazum comparat onagro ſolivago propter fanorum cultoribus, nifi hoc folo, quòd illi legitimum incoërcitum impetum confilii proprii ; quum , fpreto cultum etiam extra unum illum locum exerceri poffe fta- conſilio Dei per Eſaiam propoſito, Efai. 7. quafi Deum tuebant; five quòd putarent jam non tenere legem Deut. aut paftorem non haberet, fuo folius confilio nixus Affy- cap. 12: verſ. 5. 8.9. five quòd putarent, diviſo regno, rium muneribus pellexit ad fibi fuccurrendum. 2.Reg. 16: Deum rejeciſſe Hierofolymitanum templum à cultùs pri- verf. 7. vilegio; quemadmodum ante id ædificatum, & arca ex $. 18. Verf. 10. Turpe erat, eos, qui ſe venditabant tra tabernaculum morante, libera erat facrificatio in omni pro ovibus Dei, & Deum paftorem fuum nuncupabant, loco, ut putant Judæi: five quòd putarent, multos locos tanquam onagros paſtorem non habentes ab Affyriis à Deo ad illum locum eſſe fanctificatos ; vel etiam , regiæ opem petere. Eo ipfo funt inventi ut vas non ad honorem. id effe poteftatis, locum cultui dicere. Sublato igitur hoc Sed illud magis etiam apparuit, quando Deus excitavit uno dillidio, fi Iſraelitarum communis credulitas fuiffet gentes & eas congregavit, ita ut etiam onus fuum ipfis verum ſemen, & fructus ipforum vera farina ; ſequeba- imponerent. Rex imperatorum dicitur Rex Affyrius , rex tur, Samaritanos in commune æquè eſſe fideles & fru- regum. Cujus onus fenferunt etiam fub Tiglath Peleſere, giferos cum fuo errore. Sed Deus eos, etiam hæc omnia | magis tamen fub Sanheribo. Ille impoſuit tributum: hic habentes, habebat pro alienis. Contradictio autem er urbes occupavit. Dicit illos parum doluiſe ab illo onere. roris illius de loco facrificii , non poterat videri verus ( Nam 35; videtur accipiendum pro bon five abobrino fructus vitæ Dei. Nam quid minus habebant patriarchæ, ut Abarbenel etiam vult. ) Quo innuitur , illos guſtaſſe qui in omni loco obtulerunt, iis, qui tantùm uno in loco imperia & onera Aſſyriaca ; & quantum intereſſet inter offerebant : fi nihil aliud fuberat? Repeti hîc velim, quæ fervitutem Dei & fervitutem regum gentium. Poteft dixi ad cap. 7: 13. 2. Abſorbent alieni farinam , fi omnis etiam legi abn; ab imo q. d. inceperunt aliquantulum de illa ſpecies populi Dei excutitur onere regis Principum , fubintellige, ferre. Ita f partiti- nem. Nam quod temporarium eft, id radicem non habet. yum foret , & fubaudiretur verbum nel conjugatum Matth. 13: 6.21. $. 16. Verf. 8. Ampliùs oftendit ab experimento, nomini Nip. quanquam in eo nomine poteft effe ſignifi- cos fructu vero fidei & pænitentiæ carere. Poftquam catio actionis; q. d. inceperunt paululum de latione oneris enim abforpti ſunt, facti ſunt in gentibus , ut vas fine gra regis principum. tia. amec Geniuías , cxoCQ &dóxspor, andès, ētepatès. ren slidoxícev notat. Confer Jerem. cap. 22: verſ. 28. De ſuperſtitione. Dum ſeparati à reliquis populis agebant , & fua facri- ficia peragebant , videbantur effe alicujus precii. Sed Verſ. 11. Nammultiplicavit fibi Ephrajim altaria ad poftquam è loco fuo avulſi & tranſlati funt ad gentes , peccandum, extiterunt illi altaria ad peccandum. quid habuerunt, quo fe populum Dei oftenderent , pre reliquis populis ? Si dicas, hoc quod Jehovam effe pu $.19. Parificat etiam in ſuperſtitione Judæos & Ephrai- tarent verum Deum: id quidem nihil erat. Si enim ea- mitas , jam judicium Dei paſſos. Suffecerat fructificatio- dem fuit de Deo opinio gentilium & Ifraelitarum , quid | nem negaffe, verf. 7. in federe cum gentibus , fiduciæ ad rem faciebat, quo nomine appellaretur ; quum etiam cauſa, pacifcendo , culpam Judæ propemodum parem gentes diis fuis honeſta plerunque nomina inderent ? culpæ Ephraim oftendiffe, verf.9. fed ut clarius faciat ju- Atqui credebant unum. Erant & inter gentiles, qui u- dicium , pergit ulterius , & oftendit, parem culpam eſſe num Deum credebant. Et Ifraelitæ ea, quæ Dei erant, Judæorum & Ephraimitarum: quòd multiplicaverint al- creaturis communicabant. Talia multa huc conferri pof- taria, & adolendo in eis peccaverint. De qua re antea di- ſunt. Debent filii Dei effe tales , ut inter homines reli- ctum eſt. Deus autem unum ſacerdotem & unum altare quos ſint tanquam pasõees, luminaria ; ut agnofcantur voluit eſſe, tum ut oftenderet, unius facerdotis uno fa- ii, in quibus eft voluptas Dei, Pfalm. 16. verſ. 2. El. | crificio expiatum iri peccata , ſeque de cetero non dele&ta- cap. 62: verf. 4. ut fint vafa ad honorem & gloriam, rifacrificiis ; tum ut ea effet præparatio ad abolitionem Sanctificata & utilia Domino ad omne opus bonum pre- facrificiorum carnalium. Ad peccandum. Confer quod parat a. 2. Timoth. 2:21. opus Domini ad gloriandum, ubique de Jaroboamo primo dicitur , eum feciffe peccare El. 60; verf. 21. Ifraelem. Notat etiam reum fieri. Tantum aberat illa facrificia eſſent ad propitiationem, ut etiam cumulum per UC peccato adderent. De I N H O SE Æ CA P. VIII. 41 و mus. Videmus , prophetam & multa altaria pro reatûs De averfione à lege. acceffione habere, & ipfa facrificia, fi nihil in eis fit, niſi externus ritus , quod vocant opus operatum , & im- Verf. 12. Scribebam ipfi amplitudines legis mee; ut pletio ventris , Deo non placere. Hieronymus oftendit alienum & fordidum reputatæ funt. veram hoftiam, quæ eft Chrifti oblatio. Eam unam af- ſerit, notans , per eam & Veteres ſanctificatos. Ejus cara $.20. Efaiæ cap. 42: verf . 21. Dominus volens : pro- communione ipfius vivificari omnem hominem. Nam & nem cibum affirmat. quod fanè nihil aliud eft , quàm pter juſtitiem ſuam , magnificabat legem five doctrinam, ad Veteres hoc referendum eſſe , clarè liquet. Docet e ingentem faciebat. Hoſeas duobus modis accipi po- teft , cùm dicit amplitudines legis five doctrine. nimi- porrò effe cibum credentium. Ergo & credentis Abra- rum 1. ut fignificet do&rinam multis modis repetitam, hami. Ergo per fidem manducari. In credentibus igi- explicatam , inculcatam. 2.ut fignificet myfteria legis, elle ; ac proinde nec facrificia externo ordine do ritu & peganéte , quæ in ea continentur. De qua fcriptura oblata , (NB. id ad homines Veteris Teftamentis ſpe ubique loquitur. Notandum eft, quòd Hoſeas non pro; ctat) nec eleemofynas , nec humilitatem , nec pudici- vocat ad a Soe docess, fed ad verbum fcriptum, & quòd tiam, quæ in illis nifi fimulata effe non poffunt, eorum verbo fcripto & multiplicationem inftitutionis & ex- pofitionem magnalium Dei attribuit. Quo dicto Judæi à Deo ſuſcipi. Hoc folo teſtimonio triumphamus de Pon- traditionum fe&tatores, & Pontificii etiam infufficientiæ tificiis , quod Marianus Victorius nobis opponendum accufantes Scripturam , penitus confodiuntur. putavit. $. 21. Culpa eſt , ea reputare pro alieno. Fit hoc, quando verus ſenfus non recipitur , & iccirco vel ſcri- De oblivione Dei in caftigatione. ptura rejicitur aut negligitur , vel etiam in alios ſenſus torquetur. Tunc enim veritas pro nauſea eft, &, quod Nunc , ubi recordatur Jehovah pravitatis pro veritate habetur, Deo nauſea (revocigáv X) eft. Quan ipforum, a viſitat peccatum ipſorum ; illi in do hoc dicitur de iis, qui clamant, Novimus te, intel- Ægyptum redeunt. ligitur', poſſe effe gloriationem in lege cum ignoratione | Verſ. 14. Et oblitus eft Iſrael faétoris fui, e edifi- & contorſione ſenſuum ejus. cavit templa: « Jehudah multiplicavit urbes mu- nitas. De inanitate facrificiorum. $. 24. Expreſſum Dei mandatum erat, ne reverteren- Verf. 13. Quod attinet ſacrificia uftulationum mea; tur in Ægyptum. At Judæi à Deo caftigati in Ægyptum mastant carnemer comedunt. Jehovah illa non ha- redierunt. Primò quum fiducia Ægyptii rebellarunt Ba- bylonio , ut Jojakim , Jojachin & Zedekia : deinde quum reliquiæ fe in Ægyptum contulerunt , affumto $. 22. Rationem vertendi nominativum abſolutum etiam Jeremia. Poteft etiam hæc particula ut pænalis in- per quod attinet , vide , fis, in animadverfionibus Do- telligi. Nam quum Joſias eſſet occiſus , in poteſtatem tiffimi Ludovici de Dieu. '39) Affixum refero ad no Ægyptii venerunt. qiw, hîc redditur e disíce , & non men præcedens : ut non n'a 'W Yı; & fimil. Sed no óvopía. Lxx. valde inconſtanter ſæpe vertunt. Hierony- men Dm7 alii à 377deducunt, alii uftulationis figni- mus j11iniquitatem , evopics. Iniquitas , inquit , ante ficationem habere volunt. Caldæus hîc: DIN 1? taip? legem; peccatum poft legem eft. Aliud eſt évore @ , ca- quidam Græci ingaan efúce, ab 37s Si conjecturæ locus, ficiens; cujus eft dvoubce yum. Sed pive, & non hoc rens lege , aliud broua, in legem peccans & ab ea de- dicerem notari 11.73 ( Nam offerentes de illis come- modo different : Illud opponitur recto, & notat actum debant. Lev. 7: 16.) five facrificia identidem repe- tita. pravum, regulæ rectæ non convenientem; vel regulam §. 23. Subeſt occupatio: Sacrificare eos Deo. Con-pravam. Hoc ab aberratione dicitur, & notat oblivio- cedit hoc , ut & Pfalm. 50: 7. Sed repudiat. Ne- nem Dei & quæftionem ejus , quod non eft Deus : & gat ea Fehove (iterum in tertia loquitur, quum de ſe conſequens aberrationis connotat , quod eft unionis ac tamen in prima continuet loqui. de communionis Dei carentia ; & reatus vindictæ. alternatione per- qua ſonarum jam diximus ad verf. 1. & s. Conferite- $. 25. Verf. 14. Comparat deſertionem & oblivionem rum Jerem. (1: 15.) placere & grata eſſe. Ratio eft ; Jehove factoris ipforum, (Deut. 32: verf. 6.) in Iſraele quia totus actus non eft talis , ut Deo gratus effe poflit . li fana, hi arces fecerunt. Illi confili funt confiliis fuis , & in Juda. Utrobique eam demonftrat in effectis. Il- Quid enim eft , Carnem mattare , & partim uftulare , hi brachio. partim comedere. Ad hujus loci illuſtrationem appone- mus verba Hieronymi. Omne ſtudium vittimarum in eo habent ; ut devorent hoftias, non ut per eas placeant Deo: nec fufcipiet eas Dominus , quas non illi , fed fuo ventri immolaverunt do gutturi. Unum autem effe al Et mittam ignem in urbes ejus, eo devorabit tare in Ecclefia , & unam fidem down unum baptifma , palatia illius Hierofolymą. Apoftolus docet: quod hæretici deferentes multa fibi al- taria fabricati funt ; non ad placandum Deum , fed in de $. 26. Concluſio hæc eft , reſpondens ei , quæ eft lictorum multitudinem. Propterea leges Dei accipere non Hof. 1:9. & hujus capitis principio ; oftendens , Aqui- merentur , cùm eas, quas acceperant antea , contemſe- | læ volitationem fuper templo Domini in illius conflagra- rint. Et fi quod dixerint de ſcripturis ; nequaquam di- tionem defituram effe. Id peregit Nebucadnezar. In ulti- vinis verbis , ſed ethnicorum ſenſibus comparandum eft. mavoce eft pronomen desvikndy , quod ad certam urbem Iſti mult as immolant hoſtias, & comedunt carnes earum: inter urbes eſt referendum. Eam ſcil. quæ habebat do- unam Chriſti boftiam deferentes , mec comedentes ejus mum Dei. ut ex verf. 1. intelligere eft. Vox Palatia com- carnem , cujus caro cibus credentium eft , &c. Illuſtris plectitur regia ædificia & templum. Nam & templum planè locus, & ad intelligentiam hujus prophetæ aptiffi- ! j???* palatium dicitur Jerem. 3o: 18. bet accepta. Tertia pars. po D3 CA C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S Prima pars. "H و ſe con- CAPUT IX. Hoc caput agit de excidio templi ſecundi poft captivitatem Babylonicam à Zorobabele ædificati. Id clarum eſt ex omnibus partibus prophetiæ : etiam ex ordine. Nam de capti- vitate Babylonica in cap. viii.actum eſt. Eſt in hoc capite algdomGros: & quidem I. fermo prophetæ. verſ. 1---9. II. fermo Dei. verf.10.11.12.13. III. Precatio prophetæ. verſ. 14. IV.Reſponfio divina, vſ. 15. 16. V. Renunciatio prophetæ de exitu lſraelitarum. vf. 17. Verf.6. Namecce abierunt ob calamitatem. Ægyptus congregat eos, Memphis ſepelit eos. Deſiderabile ar- Prophetæ primus ſermo I. Redarguit ſecuritatem Íſrae- genti ipforum , carduus hæreditat illa; urtica eſt in hitarum in ſua ſcortatione. V. 1. II. Monet piosgut ne com tentoriis ipforum. municent cum illis in ea ſecuritate. verf. 2.3.4.5.6.7.8.9. Verf. 7. Venerunt dies viſitationis; venerunt dies retri- butionis; fciant Ifraelitæ. Stolidus eft propheta , in- De Primo. Sanus vir ſpiritûs, (propter multitudinem pravitatis Verf. 1. Nelæteris, Iſrael, ad gaudium ufque , ut popu tuc) ca ampla eit infeftatio. li; quia fcortatus es à Deo tuo; dilexifti mercedem Verf. 8. Qui fpeculatur Ephraimim, eft cum Deo meo. ſcortationis apud omnes areas frumenti. Propheta cft laqueus aucupis in omnibus viis ejus, in- S.I. Æc prædicatio non uni tempori con- feftatio in domo Dei ipfius. venit . Imprimis exeo tempore,quando Verf.9. In profundon corruperunt,ut diebus Cibere, me- iverunt Romam , & deprecati ſunt, mor erit pravitatis ipforum, viſitabit peccataipforum. απηλλάχθαι βασιλείας και τοιωνδε αρχών. ατοθήκω και συρίας γεγονέαςυσο σεα $. 2. Hæc oratio indirecta eft quafi apoſtrophe ad eos τοϊς εκείσε πεμπομένοις σρατηροίς, ne am- ex Ifraele , qui Chriftum recognoverant. Quod Apoftolus plius eſſent ſub ſuis regibus , fed ut effent fub Romanis pre- Paulus imprimis in epiſtola ad Hebræos agit , idem hic fidibus, &Syriæ contribuerentur (quod fa&tum eft fub re- agitur ; ne fcil . ii, qui Chriftum agnoverant, cum reliquo. ge Archelao , quo, Viennam relegato , in provinciæ for- rum inſania communicarent. Sane verſ , 7. rurfus eft apo . mulam redacti ſunt Judæi, Jof. ág%. 1. 17:12. 15.) hæc ftrophe in iis verbis, propter amplitudinem pravitatis tuæ, ſcortatio evidenter commiffa eft. "Exinde maximè Impe- quod maximè ad Ifraelem fornicantem pertinet. Id color rium Romanum ipſis fuit Ala & protectio ; fed ala aboni- parentheſis eſt. Propheta quafi inter utramque partem nationum, Dan 9:27.& Cæſar princeps advena. ibid. De conftitutus, nunc ad hanc, nunc ad illam partem vertit. quo etiam dixerunt, quum Chriſtum vellent crucifixum , Non habemus regem , niſi Cæfarem. Et hæc eft illa pro- $. 3. In hac pericopa multa argumenta colliguntur , ſecutio amafiorum accuſata cap. 2.7. Si tum , quando Re- quibus argumentis reliquiæ Ifraelitarum à reliquorum imi- gem petiverunt, & libertatem ſuam abdicarunt, accuſan tatione & communione quærenda abfterrentur. fur rejecti Dei, ne rex ipforum effet; fi fornicati funt, dii. Vanitas gaudii demonftratur ex eo, quod, per Dei $ 4. Primum argumentum ducitur à vanitate iſtius gau- quando cum exteris ou pe pigsmios. aut imi plac zlos contraxe- runt: quid fuit accerfere Romanum magiftratum : Cum judicium , merces illa fcortationis erat ſcortantes fruſtra- hac fornicatione tribuit illis Diligere mercedem juxta 0- tura. Quando homines ubertatem omnium rerum aflignant mnem aream, h. e. fibi gratulari de fructu illius fcortatio- | amicitiæ hominum, Deus oftendit eam effe fornicatio- nis , nimir. pacatâ fruitione terrenorum bonorum. Qualis nem, benedictionem ſubtrahendo. Mihi videtur , hicim gratulatio eft Zach. 11:5. qui vendunt illas Romanis , di- primis innui illud tempus , quo, diſceptantibus Apofto- cunt , Benedictus Dominus , & ditatus fum.vel, dit abor. lis cum Iſraelitis , qui contendebant fe in Dei gratia eſſe, Putant, ſe luculenta mercede oves Dei vendidiſſe. Hanc & gratulabantur ſibi de fructibus terræ in amicitia Roma- gratulationem oftendit conjun&am cum lætitia,& quidem norum, Deus famem immiſit fub Claudio, quam ipfam non vulgari, fed ufque ad gaudirm, h. e. motum animi im- futuran Chriſtiani prædixerunt. De qua fame etiam ex- potentiorem. Confer Job. 3:21.& Pfal.43: 4. Eam læti- plicavimus cap. 2. verf. 11. Ea autem fames prænuncia tiam comparat cum lætitia gentium. Confer Matth.6:32. fuit famis ſpiritualis, de qua cap. 2. 5. Vide etiam El. 3: I. Ea tempeſtate ſub Auguſto Cæfare totus orbis quieſcebat, Malach. 2: 3. & magna fuit omnium lætitia,quod bonis fuis frui poffent. 5.5. Secundum argumentum ducitur à ftatu Ifraelita- Sed gaudere eſcis ventris fine alia cura, eſt ſervire ventri, rum poft captivitatem Babylonicam. nimirum quòd par- Id vocat Chriſtus thefauriſare fibi , & non in Deum divi- tim per defectionem (unde eos Ephraimum nominat , seet tem eſſe. Luc. 12:21. Igitur talem lætitiam improbat. dyce a orlon ejus Ephraimi , qui ante eam captivitatem defc- Formula eft dehortantis: fed verba valent improbationem, cit à regno & templo Dei. idque eò magis , quia totus quippe inutilis & fruſtraneæ lætitiæ. populus , quotquot Synedrio paruerunt & templo Hiero- folymitano adhæſerunt, Judæi appellabantur) in Ægy- De fecundo. ptum redierint ; ubi Onias templum ædificavit ; Joſ. ágx. 13:6. partim in Babylonia manferint , in terra im- Verf. 2. Area & lacus non paſcet ipfos , a muftuan pura, & ibi pollutum comederint. Quod etiam ad tradi- abnegabit eam Hieroſolymam. tiones ipſorum , ex quibus deinde Talmud Babylonicum Verl. 3. Non ſedebant (vel ſedent) in terra Jehove, a confe&tum eft, referri commodè poteft. Nam is cibus reverſus Ephrajimin Ægyptum, ca in Aſſyria im- Quod autem in principio verſus dicitur , duobus modis animæ non purus eft. Hæc in fine verſus perſpicua funt. purum comedunt. Verf.4. Non libant Jehova vinum, non fapiunt ipfi to capiatur. vix federant in terra Jehovæ , & ftatim accipi poteft. t. ut Non pro vix , & verbum in præteri- ſacrificia ipſorum; ut panis dolorum ipfis eft; omnes Ephraim, &c. vide fimile cap: 7:2.2. ut fit negatio de præ- comedentes illumpolluunt ſe. Nampanis ipforum pro Ifraelis: quia ibi Deus memoriam nominis fui conſtituerat. ſenti: non ſedent in terra Dei. Terra Dei dicitur terra anima ipforum non intrat domum fehova. Verf. 5. Quid faceretis ad diem temporis-conftituti , es quam fponte relinquere , quum pro fymbolo data eſſet, ad diem fefti Jehova? improbum erat. Certè, redditâ terrâ, in Ægypto fan- Stuarium condere. Mirandum eft, quum ad hoc auden- duma I N Η Ο S Ε Æ CA P. IX. tum 9. dum occafionem arripuiffent ex Efaiæ cap. 19: verſ. 19. leretur. Idem eft tempus ftatutum. Sed ut oftenderet , quod non hac prophetia Hofeæ ab illo conacu fuerint de- prætereuntia finiri , ut æterna tigantur , utrumque cona pulfi . Ex altera parte , quum Deus Judæos diſperſiſſet junxit . Deinde feftum Domini poteft dici à maštatione. per totum mundum, poterant co fideles inoneri, præ- In feſto hominum mactantur pecudes; in feſto Dei ma- fertim quum effet id tempus, ut exſpectaretur hæreditas &tantur homines inobedientes. Confer Ef. 29 : verf. 2. gentium , quòd Deus regnum fuum non in ceremoniis & erit mihi ut focus altaris. Hiſce igitur pofitis , in- & in ſubjectione ad terram illam vellet habere ; neque ad terrogat, quid faceretis? nimir. fi velletis cum illis com- diſpenſationes principum populi alligaſſet. Non poterant municare ? Nam live intelligatur cultus liber Novi inviti excedere ex Hieroſolyma & ex terra , quum illam , Teftamenti , abfurdum effet , velle retinere fervitutem etiam tum, quum promillio viſitationis populi in terra dum libertas manifeftatur, & lex ad finem ſuum decur- five apparitionis Dei in carne in medio populi futura ex rit. Sive intelligatur mactatio Domini, periculofum eft fpe&abatur adhuc , ipfi Ifraelitæ non ægrè reliquiſſent. reperiri inter illos. Hinc Chriſtus Matth. 24. verf . 20. Convincebantur Judæi, quum fideles ad ſervitutem vel. Orate , ut fuga veftra non fit in hieme aut in ſabbatho. lent compellere, hypocriſeos, qui terram & urbem & hoc eſt, partim fubitò in arcło tempore , Efai. 52: verf. 3- feſta ejus, & inprimis viſitationem promiſſam tanti non partim in opinione Sabbathi. Conclufio eft, Exeundum fecerant, ut in terra Jéhove (nam propter eam appari- | effe in tempore. tionem principaliter terra Fehovæ appellari poterat) ſub $. 8. Verf. 6. Perſequitur Hoſeas hoc argumentum ſpe videndi Deum in carne ne habitare quidein dignaren- demonftratione jam inceptæ fugæ Judæorum. Nam ecce tur. Horum cibi quum , ut oportebat, ſtante templo, abierunt ob vaftitatem. In ſpiritu loquitur tanquam ex- non expiarentur ritu legis , rectè dicitur , cos pollutum tante jam & geftê re. Eadem verba erant loquuturi A- comedijfe, & quidem in terra impura. ut alibi loquitur poftoli & fideles , ad Judaiſantes, ſuo tempore . Ægga Scriptura. Amoſ. 7:16. ptus colligit ipfos , Memphis ſepelit ipſos. hoc eſt, Mül- $.6, Verf. 4. Confirmatur id, quod di&tum erat in fi- 1 ti jam fugerunt in Ægyptum , quod in terra non pof- ne verf. 3. de pane polluto, quemadmodum jam decla- fint fubfiltere propter vaftationem : alii in locos fimi- ravimus. Panis illorum pollutus eft , quiả nec vinum Deo les. ibi non tantum hoſpitantur, fed & fepeliuntur. Ita libant , nec ſacrificia fua Deo offerunt , quæ funt ipfi fra- & mors intercipit fpem revertendi. Crediderim quidem grantiæ odor. Nam fine ſacrificiis omnia fub Veteri Te-ap in etymo ſignificare oursomeshin, qualis circa mor- tamento erant polluta; quibus proteſtacio fiebat de ſa tuos fit, atque adeo etiam Syrus, Pfal. 129: verf. 7. de crificio hilaftico', quo ipſorum & mens & conſcientia & oury hoped frugum ufurpat. item Rom. 12: verf . 20. ta- cibus purificari debebat . Comparat cibum eorum cum ci men 192 à 1922 libens diſtinxerim , tum hîc , bolugentium. Habent cibum, ut lugeniium: de quo qui cap. 8: 1. Optimum argenti ipforum carduus bereditat. *veſcuntur , polluuntur. nimir. qui mortuun tetigerant, Solent , qui fubitò fugiunt, & itineribus intutis ufuri aut in eodem conclavi cum mortuo fuerant , habebantur funt , argentum ſuum defodere ; cui ſpinæ increſcunt. polluti, & cibus eorum, & comedentes cum cis. Et ra- | Urtice ſunt in tentoriis ipſorum , quippe quæ dereli&ta fint tio redditur : Panis eorum animabus ipforum non intrat ab habitatoribus ſuis. domum Domini. Deus pro corpore hominis peccatoris Verf. 7. Quarto argumento tertium magis ura fubfiituit carnem animalium, & panem & vinum, qui- get. Nam & tempus præftitutum adveniffe , (ne ſcil. bus nutritur , ut oftenderet, expiationem peccati fa- quis caufetur, adhuc habendam eſſe communionem cum ciendam eſſe in carne ſimili carni peccatoris, & quidem Judæis , quia nondum advenerit tempus præftitutum fini carne veri Pontificis. Confer Ezech. 4: verſ. 13. Come- ceremoniarum) demonftrat ex eo , quod venerint dies dent panem fuum impurum in gentibus. Hic locus per- viſitationis : & tempus jefti Domini adeffe demonftrat, ſpicuè infamat omnem cultum Judæorum, quo jam in quia advenerint dies retributionis. Hoc autem rurſus in- exilio utuntur. Volunt Deo gratam effe meditationein de colligitur, quia advenerint dies viſitationis. Dies vi- legis cerimonialis, perinde ac fi legitima ſacrificia actu fitationis definio hîc dies apparitionis Dei in carne ad offerrent. Atqui Hoſeas clamat, quamdiu fas eſt ſacrifi. perambulandum Ifraelem pede ſuo. Deut. 33 : verſ. 3- ciz offerri , fi non offerantur , impurum cibum ipfo- Hæc enim eft Viſitatio proximè ad proprietatem voca- ram effe. Expoſitioni noftræ etiam Abarvenel aſtipru- buli accedens, & promiſſa in prophetiis. fic deſignata & latur. Mich. 7:4. ex Pfal. 8:5. Confer Luc. 1: 68.78. Et ab $. 7. Verf. 5. Secundum argumentum , quod eft verf.3. argumentum , quod eft verf.3. ea viſitatione pendet finis legis ceremonialis & judi- &4. ductum, ut patnit , à contemtu purificationis lega- cium. quia in ea eft joia doxipoCla exploratio. Vide Efai. lis in maxima parte Judæorum reipfa comprobato, ha- cap. 28: verf. 16. Efai. 8: verf. 14. Ezech. 21: verf. 18, bait fine dubio illum fcopum , ut oftenderetur, non in Namexploratio extat , & quid, fe etiam ſceptrum gla- meritò Judæis negari agnitionem Chrifti, ad cujus ad- | dii ſpernentis omne lignum non fieret , veniret? Ergo ventum tam negligenter ſeſe comparaſient: & fidelibus fi venerunt dies viſitationis- , venerunt etiam dies retri- non effe magni faciendam communionem cum Judæis | butionis . Rom. 1: verf. 18. Malach.4 : verf. 6. Conſe- propter legales ceremonias , quum ipſi pro placito iis quenter venit etiam Win five tempus illud præftitutum uterentur vel non uterentur. Huic argumento fubneéti- fini legis , ad abolendum facrificium & munus. Daniel. tur tertium , ductum à ftatu populi imminente , quo fua cap. 9. verf. 27. Coloff . 2: verf. 14. Ephef. 2: verf. 14. feſta celebrare & legales purificationes obire non poffit. 15. Chriſtus in diebus carnis fuæ in carne ſua extinxit Qua igitur de caufa vellent fideles cum ipfis communi- | inimicitiam , & feptum intergerinum folvit , legem , care, quum poft paullo uſus ceremoniarum deberet in- quæ eft in placitis. Ita finita eft legis accuſatio & præ- tercidi ? Eft hîc primò interrogatio. Quid faceretis in figuratio. Rurſus, quando un&ta eft Eccleſia libera , ex die temporis præftituti? Ponit eſſe tempus præftitutum, Gentibus & Judæis, tanquam fan&tum ſanctorum , ſpi- & deſcriptum fuis terminis , ultra quod non deberent ritu Dei, cæpit ceſſare uſus cerimoniarum. Reſtabant uſurpari ceremoniæ legis. Deea @co%Cuie eft & Habac. dies retributionis , ut templum cum cultoribus fuis Cap. 2: verf. 3 Adhuc eft vifio ad ftatutum tempus. & tolleretur : Daniel. cap. 9: verf. 27. Affeverandi causâ Galat. cap. 4: verf. 2. éxer the mer Cuíus og sameòs . addit : Sciant Ifrael . Poteſt etiam reddi : Cognoſcent Daniel. cap. 11: verf. 35. quis adhuc efttempus ad pre- Iſrael. ftitutum. Deinde, diem fefti Domini. Id opponitur fe $.10. Obftabat fidei hujus dicti (eo tempore, quo id fto humano ; Idque duobus modis. 1. quatenus diftin- fecundùm ptophetiam hanc dicendum erat) præjudicium &a eft ratio cultes. Feftum hominum agitur in carne & facerdotum & legis peritorum. Ii hîc lub vocabulo Pro- umbra. Feſtum Dei agitur in ſpiritu & veritate. Ibi eft phetæ & viri ſpiritis indicantur. Igitur argumentum quin- quod homo facere poteft ; hîc quod Deus operatur in tum adjicitur, tum ad difuadendam communionem cum homine. Sic erit indigitatio temporis, quo Deus reje-. Judæis in ceremoniis legis , tum ad confirmandam affeve- cuius erat figuras , ut tantùm in ſpiritu & veritate co- ! rationem, quòd immineant dies vindicte. > 5. It COM M E N T A R I U S pænam incide. 44 $.11.Hoc quintum argumentum tractatur Ýf.7. parte ſe- 1 hæc loquuntur; prophetæ & viri fpirituales in terra furo- cunda, & verf. 8. & 9. ris arguuntur. Quis igitur fupereft verus fpeculator Ifraë- 8. 12. Habes I. concellionem contradictionis Sacer- lis, niſi filius Dei? Cauſa autem, quare fic nominet , dotum & legiſperitorum; ſed cum ſarcaſmo: ut declaret eſt , quia de judicio , quod is Ephraimo, hoc eft iis, qui ipſorum contradictionem ex inſania proficiſci , & effe ho- | fe Judæos religione appellabant, fed non erant , inflictu- Ailem infeſtationem ; & illam inſaniam divino judicio rus erat, & de præftolatione ipfius & tolerantia hîc lo- ipfis inflictam eſſe propter peccata populi. Levis ac teme- quitur. Quafi dicat, qui datus eſt Eccleſiæ caput ſupra r'arius eft propheta. qui ſedet in cathedra Mofis ad inter- omnia, & tanquam rex curat & infpicit Eccleſiarn fuam pretandam legem & Prophetias , is agit leviter & ftultè atque etiam Judæos refractarios tolerat etiamnum , ſed in eo negocio. Furioſus eft vir ſpiritûs. Is qui folebat ge- videt & ad animum revocat ipforum infeſtationem, is, rere Urim & Thymmim, ut vir afflatus ſpiritu ſancto , is inquam, eft in cælo. Simile Pfalm. 2: 4. Sedens in cæla incitatur à Diabolo in inſaniam, ut dos guióanal@. Exem- | videt , Dominus fubfannat ipfos. De aliis expoſitionibus plum eft in Cajapha prophetante quidem fed ita , ut à hujus loci fufficiat Grotii veriflimum verbum: Duræ funt Diabolo ad decernendam Chrifti mortem impelleretur, omnes hujus loci expofitiones. Sed quod is Dy pro Dyfubfti- & ipfe non intelligeret, quæ diceret. Idem furor in fe- tuit , & temerarium eft , & æquè perplexum ſenſum quentibus continuavit . Propter multitudinem pravitatis fundit . Proximè ad veram explicationem accedit D. Dio- tuæ. Alloquitur eos, qui agnoſcentes Chriſtum propen- dati : Les guettes d’Ephraim ſont avec mon Dieu. hoc debant ad communionem Judæorum. Ideoque eos in ju- | eft, Excubitores Ephraimi ſunt apud Deum meum. quod dicio hoc Dei conjungit. Quia vos, inquit, propofuiftis vo- | vult intelligi de verorum prophetarum tranſlatione ad bis ante oculos ftercora veſtra & abominationes veſtras ; Deum per mortem. Sed peccat, quòd fingularem in plu- ideò tradidit Scripturæ interpretes & Sacerdotes in men ralem mutat : quodque non animadvertit , hîc agi de tem perverſam , ut tam inſana & temeraria doceant. De 710xómo non dormiente & intimè cognoſcente & fuo tem- tali judicio legere eft Ezech. 14:3.6.7.8.9. Et multa pore ultionem expetituro. eft infeſtatio, inquit; ſed eſt infeftatio, cvariwors, hoc $. 16. Secundò refpondet per criminationem Prophe- eſt, refiftunt ſpiritui fancto. Ador. 7:51. Hic locus cla tarum five doctorum populi ; quòd fint Laqueus Aucupis riflimè teſtatur , I. In die viſitationis populi prophetas & in omnibus viis Ephraimi , hoc eft, inobedientium Judæo- ſpirituales homines fefe fuiffe oppofituros Chrifto & regno rum. nimirum malè interpretando fcripturas & clavim ipfius , & perſecuturos fideles ipfius. Quod etiam ex cognitionis tollendo & traditiones ſuas extollendo im- Deut . 32. liquidò demonſtramus in tractatu de Ultimis plicabant populi conſcientias. Luc. II: 52. Item Molis. II. Ei contradictioni comitem futuram fuiffe vin- quòd fint Oppugnatio in domo Dei fui , hoc eft, quòd dictam. Miſeri igitur funt Judæi, qui illorum auctorita- ipſum non tantùm doctrina , fed violentiâ impediant, tem, qui Chriſtum perſecuti ſunt, & in pænam quo minus procedere poffint recta via ad Deum fuum. runt, etiam hoc tempore fequuntur. Denique (verſ. 9.) quòd profunde corruperint , ut diebus S. 13. Habes II. Reſponſionem comparatam ad a Gibee. Vide Judic. 19: 22. 25. & 20: 12. 13. 14.. moliendum ſcandalum præjudicii Sacerdotum & Senio- | Hæc eft peccati Judæorum exaggeratio. nimirum rum populi ac Legisperitorum. Ea ducitur Comparandum id effe cum peccato Gibeæ. quod fuit 9. 14. Primò à regno Chrifti. verf. 8. Speculans E peccatum clamans & judicum vindictam flagitans ; ut Sodomæ : interim tamen velabatur & defendebatur ab phraimum eſt apud Deum meum. Nota nipis non nomi- naliter hîc poni (nam per Tſere pun&taretur ) fed parti- habitatoribus Gibeæ, qui etiam armati cum Iſraêle judi- cium hoc exſequentes congrefli funt. Tale certè pecca- cipialiter five verbaliter. • [Monotão Pegipe. Phraſis, tum eſt Chriſtum interficere, & fideles ejus perſequi , & Ele cum Deo, non ſignificat aliquid minus, quàm eſſe in cælo. His verbis proteſtantur fideles de manifeſtatione populum ac gentes à fide ejus abducere omnibus & ratio- regni Dei; cujus ifta conditio eſt, ut fideles non fubji- cinationibus, & mendaciis , & violentiis. 1. Theffal. 2: verf. 15. 16. Chriſti cædem hîc exprefſè non ponit: fed ciantur angelis vel etiam principibus illis , quibus olim ſubjecti fuerant ; atque ita poffint gloriari in Deo fuo il- illam innuit , cum vindiétam fubjungit vifitationi Ýſ.7.& lumque opponere iis, qui nominabantur dii, ut dicant, dum meminit infeftationis in genere, y1.7.8. & dum E cum Apoftolo Paulo 1. Cor. 8:6. Nobis unus eft Deus phraimum vocat partem inobedientem populi , tanquam Pater. q. d. Quare nos fubjiceremur legi, atque ita prin- deficientem à regno Dei & filio Davidis. Conf. Hof.3: 5. cipibus illis, qui olim dicti ſunt dii in lege, quum Deus Judæis illius ætatis imputat, peccatum Gibeæ, Confer nos fecerit filios ſuos , Hof. 2: 1. & ipfe folus Deus no- Matth. 23:35. 1. Theſſal. 2: 16. Apoc. 18:24. fter nuncupari & agnoſci velit? Proteftantur etiam, ſe- $. 17. Exomnibus illis III. concludit, quòd is, qui dem five thronum regni Dei effe in celo : & regem ve- ad tempus per tolerantiam ſpeculabatur Ephraimum , re- caput Eccleſiæ, in eo conſediſſe. Jam Ho- cordaturus efſet pravitatis ipſorum & viſitaturus peccata ſea hæc prædicante erat in cælo. Nam Sermo in initio | ipſorum. Judicium attribuitur ſedenti in cælo apud Deum. erat apud Deum. Johan. 1: verf. 1.2. Sed verba Ho-Cauſa judicii eft pravit as in receſſione à doctrina in fide ſeæ accipienda funt, ut accommodata tempori ultimo, tradita in Scripturis: tum peccata, quæ cum tali corde, inſtantibus diebus vindi&tæ. Ibi fideles erant inculcaturi, quod Deum non agnoſcebat, commiferunt; imò etiam quod hîc dicitur ; Rex Ecclefiæ, quemadmodum in ini- omnia ea , à quibus per legem non poterant liberari . tio fuit apud Deum, &, quum vifitavit populum fuum, Actor. 13:39. Confer Joh. 8:21. Ego abeo, & qua- venit à Deo, ita jam rediit ad Deum, & fedet ut rex retis me, & in peccatis veftris moriemini. Rurſus híc u- in cælo tanquam throno gratiæ. Ille igitur , qui ex titur vocabulo viſitandi, ſed non ut verf. 7. Qui vifita- cælo eft & in cælo fedet, & fic ex cælo loquitur, no- tionem cum gratia non receperunt, eos manet viſitatio, bis auſcultandus eft, non homines. Ad hæc quum Deus quæ eft in retaliatione. habeat thronum in cælo , & ſponſor nofter in illud tanquam verum fanctuarium ingreffus nobis etiam adi- tum ad illud patefecerit, quare etiamnum ad facrarium Sermo Dei primus , fuccenturiatus ſermoni Prophetæ, tanquam cælo nobis adhuc claufo , venire- | Gentem Ifraeliticam univerſam inde à patribus accuſat mus ? Efai. 66: ¥f. 1. 3. Hebr. 10: 19. 20. 21. 22. inobedientiæ : & pronunciat fententiam in ipfos : idque Hebr.4: 15. 16. in comparatione Miſericordiæ in gentibus 15. Quando nominat eum, qui ſpeculatur Ephrai- citæ. mum, fatis clarum eft , eum loqui de Rege Eccleſiæ. Verf. 10. Vt uvas in deferto inveni Iſraelem; ut Quis enim poteſt eſſe Speculator Ephraimi & quidem a- pre- pud Deum , nifi filius Dei rex Ifraelis? Illi enim hoc no- cocem in ficu, inprincipio ejus vidi patres veftros: Illi men propriè convenit. Et verò prophetæ atque Apoftoli venerunt ad Baal Peor e ſepararunt ſeſe Pudendo Secunda pars. terreſtre, fe exer- idolo; IN HOS E Æ CA P. IX. quos ſentencia nem. idolo; c faéti funt abominationes fecundùm a- ſuperioribus fuftulit Propheta præjudicium prophetarum morem fuum. & ſpiritualium in populo iftius ætatis, ita Deus interlo- Verſ. 11. Ephrajim! ut avis avolabit gloria ipforum, quens tollit præjudicium majorum. Gloriam dicit avola- turam. Omnia quæ habebant gloriofa & eximia; Tem- à partu a ventre a conceptu. plum, Urbem, politiam , terram : imò & Copiam Verf. 12. Nam fi maximè educent filios fuos, tum hominum. 77719 à partu. Eft particula incluſiva. Non orbos faciam illos præ hominibus. Nam etiam ve il- tam frugiferi erunt impofterum atque olim. Hoc unum. lis, quum recedam ab ipſis. Deinde Orbos faciam eos pre hominibus. Tanta ftrage Verf. 13. Ephrajim! quando vidi Tyro plantatam in occidam filios eorum educatos & in virilem ætatem adul- ovili; Ephrajim, inquam, eſt ad educendum Oc tos, ut parentes orbi fiant, quanta ftrage nullos unquam cifori filios ſuos. homines affeci. Adjicit, ut aliquid gravius, Væ ipſis, quia recedo ab ipfis. Confer Deut. 32: verf.20. Occulta- $. 18. Conſiderandum eft ante omnia , quis hîc loqua- bo faciem meam ab ipfis. Senſus : Neque etiam contentus tur, & quos compellet. Loquitur is, qui etiam receffit ero, quòd orbos ipſos faciam, ut nullos alios , fed aliud ab Ifraelitis, & qui ad orbitatem eos redigit. Quia id, Veillos manet: quia recedam ab ipfis. Hæc fcilicet ma- verf . 9. ſpeculanti Ephraimum, qui eſt apud Deum, at- xima eft ipforum gloria; quòd Ego fum ex ipfis, & ve- tribuitur , licet etiam hæc verba accipere, ut fermonem ni ad ipfos, & regnum meum poſui inter ipſos. Sed & Speculantis Ephraimum, qui eft apud Deum. Compel- hæc gloria ipſorum avolabit ; quia recedam ab ipfis ; qui lat autem quofdam directe, & de quibufdam fub vocabulo Zachar. 9: 14. 11:9. Habac. 3: verf.6. Daniel. 9: nunc ſpeculor eos ad tempus. Confer Matth. 23:Ýf.38. . fcitur facilè, qui eft eos , qui Chriftum agnoverant, infor- verf . 27. Veteres Hebræi in voce tipa docuerunt elle mare de judicio inobedientium : in quos Tikkun Sopherim , hoc eft , prophetam voluiſſe dice- pro- nunciatur. re, à quibus caro mea eft. Ita eft apud Lxx. interpretes: $. 19. Sententia hæc habet I. Accufationem patrum. á ež uz iş du lãv. Hieronymus teſtatur , ita & Theodotio- II. Definitionem pænæ. nem vertiffe. Sic fanè clariflima foret quaſi comploratio Chrifti fuper Tois ou gavéaz słys cégage cognatis ſecundùm car- $. 20. In accufatione patrum communium (fcil. uſque ad tempus illud) eft primò Narratio dile&tionis fuæ : Je- cundo Éxprobratio defe&tionis ipſorum. Inveni ſive adii, dem facit ab experimento gratize in gentibus manifeftatæ S. 22. Verſ. 13. Væilli , propoſito in fine verf. 12. fi- accelli patres veftros tanquam uvis in deſerto, Verbum & iræ in Judæis . Dum Îyrus (quæ quaſi metropolis inveni vide Deut. 32:10. Senfus eft: Non aliter Iſrae- gentium maximè occidentalium , inſularum maris, con- lem exemi ex omnibus populis & ita ad eos accefli quafi lideratur, ut Pfalm. 45 : verf. 13.) habet filiam (hoc fruiturus ipſis, atque aliquis viator defatigatus ſolet exhi- eft cætum filiorum ) plantatam in óvili, five in habita- larari, ſi quando paucas uvas inveniat in deferto. Pfal. 89: culo aut paſcuo Dei : eodem tempore producit filios fuos verf. 21. Inveni Davidem fervum meum. 1 Sam. 13:14. ut occidantur , fcil. à Romanis. n babitatio fupino- Quæfivit fibi Dominus virum ſecundum cor fuum. In hiſce omnibus fignificatur non bonum, quod creatura ex ſe ha-zágnus eft hieroglyphicum Ecclefiæ. Vide Exod. 15:2. buit, fed quod habuit Dei dono. Nam de Iſraele con- 8 & 13. Habac. 2:5. Pfalm. 68:12. Efai. 33: 20. ftat ex Ezech. 16:4.5.6. non proprio vel merito vel fa- Jer. 50:7. Gentes ſalvantur ; Judæi occiduntur. quid ex- éto extitiſſe populum Dei , fed Dei miferatione. Non pectandum Judæis ? Teftatur hic locus, Non potuiffe abſque caufa eft, quòd in fimili parabola dicit, vidi pa- Judæos exſcindi, niſi jam inchoata vocatione gentium ; tres veftros precocem in ficu in ipfius principio. Innuit fi gentes non acceſfuras ad ovile Dei & Chrifti (Joh. 10: ne dubio patres horum , qui impleverant terram tempore Ýf. 16.) niſi in calamitate fidelium , five gentes non fuf- Chriſti, proprios, diſtinctos à reliquo Iſraele, quem in cepturas confeflionem Chriſti & nominis Dei & fidei captivitate Affyriaca reliquit . Hos igitur Patres veftros , etiam hoftes Dei ipſi mentiti ſint, id tamen non erat futu- Moſis ac prophetiarum per merum errorem. Licet enim in captivitate Babylonica vidi, ut fi quis plantaſſet ficum, eaque primum fructum ferat , fi quam præcoquam & eſcu- rum, nifi quòd hoftes & lupi filiorum Dei & ovium , qui lentam ficum in ea reperiat, folet exhilareſcere. Nam re- inter ipfos erant, vocem imitarentur. Clariffimum hunc duxit illos ex terrâ alienâ quaſi pænitentes. Deut. 30 : locum, in quo & voces ſignificantiflimæ & cúvacus wé. ter verf. 1. 2. 3. Prædicata ingratitudinis tum diſtinctè tum accommodatiſſima, aliovorfum ſpectantes interpretatio- cumulatè accipi poffunt, prout ſubjecta diſtinctè vel cu- nes mirum in modum detorquent. Pro exemplo fit Acu- mulatè acceperis. Malim diſtinctè. Primi, ftatim atque tiſlimi alioquin interpretis nova verſio Gallica , Ephrajim, venerunt ad Baal Phegor, ſcortati funt & fefe pudendo il- | pendant que je l'ai regardé, a eſté comme Tyr, planté en li conſecrarunt. Verbum 100 pro w.po? etiam in falſa re- un lieu plaiſant: mais Ephraim menera bors ſes enfans ar ligione eſt. Ex Ezech. 14:4. ubi ani, & yf.6. ubi u maſſacreur. hoc eft, Ephraim , dum ipſum intuitus fum, fuit ut Tyrus, plantatus in loco ameno : ſed Ephrajim edu- apparet ſignificare ſegregationem, qualis eft in rebus fa- cris, quæ à vulgari uſu ſequeſtrantur. De fecundis dicit: pofitio : Ephraim , ſed Ephraim? 2. quomodo png fe- cet filios ſuos occiſori. Vide quot errata. 1. Quæ illa op- Facti funt fdezéry pole. Etiam idola dicuntur bispe Bok- mel pofitum poteft dupliciter verti, dum , ut? 3. fupple- aún rica. Quid fi hoc innuat, ipfos ſibi factos eſſe idola: tur ipſum. 4. Negligitur accentus continuans cum vidi. on? cùm diligerent ſeſe. Vel, facti ſunt abom. tantum , 5. fuppletur fuit. 6. negligitur. 7.72in plantat a mu- quantum dile&ti ſunt. Sed fufficit , æquiparari eos pri- mis. Pro omni dilectione fua , facti funt Bozaún us- tatur in plantatus. le . Dilexerunt templum, aram, ſacrificia , patres car- nis , traditiones , fabulas , terram , Romanos , jufti- tiam fuam ; omnis illorum amor eos facit abominabi Eft oratio prophetæ, qua optat ipſis dari fupplicium les. Paulus Tit. I : verſ. 16. vocat Bdeauxld's, abomi- | minus. nabiles. Verf.14. Da ipſis, Jehovah. Quid dabis? Daipfis 5.21. Verf.11. Concludit fententiam in partem inobe- dientem,quam vocat Ephraimum, pronunciandam; ut obe- vulvam orbanteme ubera marcida. dientes obliviſcerentur patrum ſuorum , Pfal. 45:11. Au $. 23. Hæc verba inſerviunt explicandæ gravitati il- di, filia , obliviſcere populi tui & domûs patris tui. ne lius Vå , quod eft verf. 12. Et eſt in ea oratione pri- paterentur ſe gravari præjudicio patrum & traditio- | mò Apofiopeſis. Optaturus aliquid pro ipſis , non inve- num à patribus acceptarum. Quàm noxium fit Ephraimo nit, quid optet. Ed ſubnectitur Addubitatio five Deli- imitari patres fuos, re ipſa experturi erant. Ut igitur in beratio. Tum pergit petere mortem filiorum in utero vel & Tertia pars. fcil. 46 CÔ M M E N T A R I US be ( vel ab utero. Hippocrates in aphoriſmis ubera flaccida fa- | gere. hoc eſt, eis benefacere ut populo eximio & elécto. cit ſignum abortus. lib. 5. aph. 37. Junoaxi cy gas ei xéon Ita in captivitate Babylonica perrexit diligere. Fruftra i- W os person is csouns izvoi gé varten, exkongwoxes. Simile gitur Judæi expectant templum tertium & formam reipu- aphor. 53. Celſus lib. 2. cap. 8. Mulieri gravide ſi ſubi- blicæ eandem , qualis olim fuerat. Ratio additur : Omnes tò mamma emacruerunt, abortus periculum eft. Melius principes ipſorum ſunt rebelles. Eft paronomaſia. Vide fuerat , eorum pofteritatem non tantùm fic occidendam Pfalm.2: 10. 11. 12. Ergo illos non perget diligere, ut fed & fic deſerendam , vel nunquam naſci, vel ftatim mori. in tali forma fint, fub ſuis principibus, quemadmodum Matth. 18:6. Marc. 14:21. Luc. 23: 29. Beatæ fte- olim. Addit: Percuffus efi Ephrajim , radix ipforum exa- riles , & ubera, quæ non lactant. ruit; fruétum non facient. Quia mox ſubjicit de partu, optimè hoc intelligitur de danda ſterilitate ex parte. Vide Pars Quarta. verſ. 11. Radicem exaruiſſe dum dicit , Ephraimum com- Sermo Dei fecundus pergit in explicatione fententiæ ; parat cum arbore; quæ percuſa fit aliqua plaga, veluti jam quafi prælegi inceptæ řſ. 11. 12. 13. & per interlo- gangræna aut vermi. Solet enim ita radix exareſcere. Per hoc fignificatur , totam illam propaginem exciſam effe quium prophetæ declaratæ, verf. 14. ab olea, Rom. 11: 17. vel, quoad phyficam propagatio- Verſ. 15. Omnis ipforum malitia in Gilgale erat. nem , eis ademtam effe benedictionem Dei, per quam o- Namibi odi ipſos. Propter malitiam ſtudiorum ipſo- lim mirum in modum fætificabant. Ex altera parte, qua- rumex domo mea expellam ipſos. Non addam ipſos tenus propagabuntur interim, optimos ipforum fe often- dit interfecturum. Ne hoc acciperetur tantùm de morte diligere. Omnes principes ipforum ſunt'rebelles. corporali, de ea ýſ. 13. Prophetæ fermo tertius fubjicitur, Verf.16. Percuffus eft Ephrajim: radix ipſorum exa- ruit; fructum non faciunt. Etiam quum parient, Pars quinta. interficiam defiderabilia ventris ipforum. Verf. 17. Reprobat ipfos Deus meus; quia non obedi- $. 24. Per hæc declaratur illud Væ , quod eft verſ. 12. verunt ipfi: everuntpalabundi in gentibus. Sed principio occurrit prophetæ optanti, uti ne viros pa- riant. Reſpondet , Si párere non debuiſſent, quia Vein 9.25. Propheta tanquam Secretarius Dei extremam cumbebat ipfis, non debuiſſent parere inde à Gilgal; five partem fententiæ Dei explicat. notetur illud tempus, quo circumciſionem acceperunt, $. 26. Nempe hoc eſt interficere : Rejicere à ſeſe & à poftquam in Bahal Pehor fuerunt fædati : five magis illud cætu juftorum, Pfal. 1:5. adimere confolationem, fići factum , quod Gilgale petiverunt regem ; 1. Sam. 11: 16. & fame enecare, Hof. 2: 5. verbum Dei negare, Amoſ.8. & cap. 8: 5.7. 12: 12.17. Quo facto videntur abjeciſſe indurare. Quæretis me @nihilominus moriemini in peccam illud beneficium , quod Mofes cum lacrymis impetrave- tis veftris. Joh. 8: 21. Non enim inveniunt Chriſtum, rat , ne Deus ipſos haberet inſtar reliquarum gentium. qui quærunt non quomodo oportet; qui quærunt datum , Exod. 33: 2. 3. 4. 12. 14. 15. 16. Quia jam tum incepi quafi non datum; fiftendum in terris, jam ſublatum in illos odiſſe, hoc eſt, exſequi decretum illud de non dan cælos; regnantem corporaliter, quum regnet ſpirituali- da per miſericordiam pleriſque ipforum agnitione mei & ter; denique qui eum , quem quærunt, non agnoſcunt. Teftamenti mei. Si reſpectum eſt ad Baal Phegor , per | Ergo nec quærentes eum accedunt ad ipſum ; & quando hoc explicantur dies Baalim. de quibus Hof. 2: 15. Com nec accedunt ad ipfum, à ſuis peccatis non falvantur per parandum hoc cum loco Malach. I:3. & Efavum odi. ipſum. Ex noſtro loco cognoſcimus , etiam in Ifraële fuiſſe odium. Reprobat illos. Deut. 32: 2 i. Occultabo faciem me aria Rom. 6.7. 13. Quemadmodum autem Deus tole- ab ipfis , videbo , quis exitus ipforum futurus fit. Hof. 4 ravit gentem propter electos , ita & nunc non extinguit ipfa non eft uxor mea. ¥1.6. & filiorum ejus non miferebor. gentem, quia aliquorum vult mifereri. Hol. 3:5. Inte- | Hof . 3: 3.5. Diebus multis ſedebis mibi, Gunon habebis rim à Gilgal hucuſque dederat ipſis locum in domo ſua: virum ; poftea revertentur ; non ut habeant regem & prin- nunc contra declarat , fe illos expulſurum ex domo fua, cipes, &c. ſed ad Jehovam Deum ſuum & Davidem regen non tantùm templo, quod deſtructum eſt, ſed etiam Ec- fuum, & pavitabunt ad bonum Dei. h. e. ad fidem Euan clefia ( hactenus enim fuerant in Eccleſia externa ) idque | gelii . Palabundi : quippe fine rege, fine magiſtratu, fine propter malitiam factorum. Pergit: Non addam eos dili- | Ephod, fine imaginibus , fine ſacrificio, fine cippo. 16 D. Mu 120 WA hi ent Atis 8. 9: 2: cu Jest herb one FURA MA с A p U T X. bilan 1912 I 021 | 6 I UN IW Buy Quandoquidem præcedens caput finit in diflipatione Judæorum; hoc caput pertexit ſta- tum Eccleſiæ externæ, & ejus corruptionem explicat & reformationem, five aboli- tionem corruptelarum. Mirantur multi, prophetias ad citeriora tempora applicari : qui magis mirari deberent, fi prophetæ non deſcendifſent ad ultima uſque tempora; quaſi aur fpiritus Dei ea neſciviſſet, aut non curaſſet , aut neceſſe non fuiſſet Eccle- fiam ultimorum temporum in ſuis maximis certaminibus adjuvari & dirigi. Non mi- randum eft, fi veteres, quum non vidiſſent implementa , ad ſuperiora regreſſi ſunt tempora, & in eis rem quomodocunque quæfiverunt: qui tamen melius intacta reli- quiffent, quæ nondum facta viderant, feque ad experimenta ventura præparaffent. Nobis venia dari non poteft, fi in annorum amplius ſesquimillenorum hiſtoria veran- tem prophetiam & regnum Dei à regno Diaboli & ejus fallaciis diſtinguentem audire nolimus. Partes hujus capitis ſunt. I. Prima culpa, v1.1. II. Judicium. V ſ.2.3.4.5.6.7.8. III. Reformatio. verf. 9. 10. 11. 12. IV. Nova culpa poft reformationem. verſ. 13. V. Caſtigatio. verſ. 14. 15. TE IC 1944 001 121 mit ole ve 1. De I N HOS E Æ CA P. X. S ado- 42 gri. Pfalm. 119:. 129. Ut ſcorias aboleviſti improbos 1. De prima culpa. terra. Geminum id noftro loco. & illud Zachar. 9. 13. ut arcum apprehendi Ephraim. Verf. 1. Vitem ablaqueavit Ifraëlem, fruétum ponit 8.4. Ablaqueatio Ifraelis vitis eſt in ſeparatione infide- ipſi: Pro eo atque multiplicatur fručtus ejus, mul- lium ab omnibus tribubus , Deut. 29:21. in deletione tiplicat altaria; pro eo atque bona eft terra ipſius, templi & urbis, & abolitione trium paftorum , Zach. 11: verf. 8. & revelatione fontis pro peccato & menſtruo , bonos fecerunt cippos. Zach. 13:1. itemque in tentatione fidelium in variis af flictionibus & perfequutionibus; per quas multi hypo- $. I. I compares hanc pericopam cum præce- critæ ab Eccleſia amoti ſunt. Hæc fubintelliguntur in e- dente, apparebit, Prophetam facere diftri- ductione Iſraelis in deſertum, Hof. 2: 16. butionem Ifraëlis in duas partes. Alia enim $.5. Fruétum porit illi. hoc eſt, amplificat palmites ipfius pars repudiata à Deo & errabunda in- ejus , & propagines ejus , ut ampliorem terram occupent. ter gentes ſuperiùs notata eft. Hîc alia pars De cujus bonitate dicit in colo poftremo. Quod dicit notatur, quæ eft Ifrael vitis. hoc eſt,ha- bens communionem cum Chrifto ; qui eſt vera vitis , in ſuas inde ex deſerto vallem Achor in oftium expecta- cap. 2 : 16.17: loquor ad cor ejus ; & dabo ipfi vine as qua palmites habent commeatum ſpiritus & vitæ, & in tionis : Id fit pro commentario ad hoc colon. Palmites quo fructificant. Joh. 15: 1. 2. In hac denominatione vi- hîc intelliguntur tum frugiferi tum folis pampinis , ut di- tis vocabulum pro toto complexo fumitur , ut fignificet ximus, fuperbi. cum ftipite palmites , & quidem non tantùm palmites fru- §.6. III. Iſrael multiplicat altaria pro multitudine giferos, fed etiam ftolones & palmites ſteriles; qui ma-palmitum; affabrè facit cippos du ſtatuas pro bonitate terie tenus adhæreſcunt & fpiritus vitæque vitis non ſunt terræ. Altare Ecclefiæ unicum eft Chriftus in quo participes, fed folis pampinis luxuriant vitam oftentantes ramus Deum & cultum ei offerimus, hoc eft, glorifican- in nomine non in fructus effectu. tes Deum ut fanctificatum per Chriſti drxa wroc & in $.2. De Iſraêle igitur hoc modo conſiderato pronun- ipfum fide cordis recumbentes Deo agimus gratias & eum ciat tria. I. Ablaqueationem. II. Incrementum. III. Culo | honoramus bonis factis. Multiplicat altaria non tantùm pam. qui alios Chriftos fingit, ſed omninò qui igncrans jufti- $. 3. I. Ablaqueavit. Verbum Hebræum ppia for- tiam Dei quavis alia re Deo placere ſe putat. Declarat mäe Piel præteritum eſt ; & pendet à voce Deus meus. hæc ſententia, in plurimis , qui receſſerunt à Judæis & cap. 9:17. Verbum hoc vide Jer. 51:2. in cal Efa. 24: | ab idololatria, ac nomen Chriſti fufceperunt , fuiſſe égvason verf. 1. Nah. 2 : 3. Abarbenel poft alios: p. ppia 192 cio geš & vanas opiniones de juſtitia. Cippus eft lapis con- Mutatur genus nominis, & fingitur nova vocis pria figni- ftitutus in fignum ad venerationem Dei in certo loco. ficatio. Neque quicquam ad rem facit, quod in ea voce | Lapis Eccleſiæ eft unus, Chriſtus, fundamentum & ana explicanda multi interpretes lapſi ſunt. ut Aquila, qui gulus: qui ubique immediatè regnat. Quòd Deus bo- évodego, Symmachus , qui oroplačous tranſtulit, & Kim nam terram dedit Ecclefiæ Chriftianæ, id fuit occa- chi, 1919 53 jou vitis perdens fruétus fuos . Dili- fio conſtituendi Epiſcopos tanquam fundamenta & an- gentiffimus D. de Dieu nobiſcum animadvertit, & eu-gulos Eccleſiæ, ut certo loco & nomini in terris affixæ. bique fæmininum , & verbum pp) ubique tranſiti- II. De judicio. vum. Sed nimis latè vertitur evacuare. Ex locis ci- tatis patet , notari hoc verbo paftinationem in terra & Verf.2. Diviſit cor ipforum, nunc reifient. Ipſe decer- circum arbores. Qua cum radix nudetur & propagi vicabit altaria ipforum, vaftabit cippos ipſorum; nes auferantur, fæpè in metaphora fignificatur debilita- | Verf. 3. Quia nunc dicunt: Non eft rex nobis. Nam tio, deſtructio , coercitio. Eſſe agricolationis vocabu- lum, ex loco Jeremiæ & Nahumi patet. Hîc actio ad non timemus Jehovam, Orex quid faceret nobis? multiplicationem fru&us faciens apertè notatur. Latinum Verf. 4. Inftituerunt ratiocinationes, exſecratione te- verbum , quo utimur in verſione, diſci poteft ex Ca mere ufi funt , pepigerunt fedus : coeffloruit tan- tone de re ruſt. cap.5. Circum ole as autumnitate abla- quam venenum judicium in porcis (Super ſulcis) queato. cap. 27. arbores ablaqueato. Columell. de arbor. agri. cap. 10. Vites arboreſque quo citiùs ablaqueaveris, erunt Verl. 5. Ob vitulas Beth-aven formident, ô vicine valentiores. Palladius lib. 2. tit. 1. Ablaqueanda ſunt vites. quod Itali excodicare appellant. Id eft circa vit is Samaria : quia luget ſuper illo populus ejus, o po- radicem dolabra terram diligenter aperire, &, purgatis pa illius fuper illo gaudent, propter gloriam ejus, omnibus , velut lacus efficere , ut folis teporibus do im- quia migravit ab illo. bribus provocentur. Colum. lib. 4. cap. 8. Vitis abla- Verf.6. Etiam ille in Aſyriam deportabitur, munus queanda eſt. qùod opus adopert as oftendit æfiivas radicu- las , eaſque prudens agricola ferro decidit. Confer hîc regi adverſario. Pudor Ephraimum occupabit, a omnino Nahumi locum : Paſtinarunt illos paſtinatores pudefiet Ifraël à confilio ſuo. Gramos illorum deftruxerunt. Quod Johannes Baptiſta Verſ.7. Interiit Samariæ rex ejus, ut bulla Super- dixit partim ventilabro aream purgare, partim ſecuri ar ficie aquarum. bores à radice excidere, Matth. 3: verf . 10. 12. Chri- Verf.8. Et profligabuntur celſa vanitatis, peccatum ftus dicit purgare , palmitem infrugiferum tollere , Joh.15: Ifraëlis. Spina & lolium creſcet in altaribus eorum, verſ. 2. Efaias paſlinare & elapidare , Efai.5: verf. 2. Ezechiel cap. 21: verſ. 16. gladio ſpernente arbores ex- o dicent montibus, Tegite nos; o collibus, Ca- ſcindere. Idem hîc notatur. Conſtructionem, quam fe- quimur, res probat. Iſrael eſt vitis : Ifrael paſtinatur $.7. Judicium , quod Deus inflicturus erat Ecclefiæ non paſtinat. Igitur vertimus : Iſraelem paſtinavit . Chriſtianæ propter plurimorum hypocrifin & non fince- nimirum Deus meus. ut paulo antè dictum. Qui nomi- ram fidem, quatuor partes five gradus habet. nativus ftatim repetendus eft ad verbum fruétum po S. 8. Primus gradus eft diviſio cordium. Deus miſe nit illi. Unum reſtat monendum. Hebræos eleganter o- furus erat in ipfos fpiritum diſcordiæ. Similiter Pfal- mittere ſimilitudinis. Exempla habes Cantic. 1:. 3. mo 55: verf. 10. Corrumpe , Domine , divide linguam oleum effunderis. pro, ut oleum effunderis. Malach. 3 : ipforum. Diſcordia illa orta eft primitus ex certaminibus verf. Et ſedebit ut conflans & purgans. Efa. 21: *1.8. hæreticorum. Judicii hujus finis erat , ut rei fierent, hoc Et clamavit ut leo. Mich. 3:12. Tſijon ut ager arabitur. eft, ut appareret, eos non effe veros Chriſtianos & ju- Job.29:23. tanquam ad ſerotinam. 24:5. Ecce ut onani ftos, qui Chriſtiani vocitabantur. Quippe omni sento doctri. dite in nos. 5. 48 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S rum. 3. do&trinæ exagitabantur. Secunda pars verf. 2, poteft in-chas , & Archiepiſcopos lites fuêre. Quas enarrare lon- telligi, ut prænunciatio futuri; vel ut exemplum judicii | gum eſt. præfens. Nam in certaminibus hæreticorum , maximè $. 12. 3. Facta ſunt exſecrationes temerariæ , quod de cùm etiam Julianus reſtauraret idololatriam, & Chriftia- multis Canonibus intelligi poteſt propoſitis fub nis permitteret licentiam litigandi, multa altaria decer- Ex crationis & anathematis ; federa in Conciliis diver- poena vicata funt & multi cippi everli. Melius eft, ut ſecundam farum partium inter Epiſcopos inita , & inter eos, qui partem accipiamus , tanquam prænunciationem , con- prætendebant eſſe Monarchæ , atque principes politi- nexam verſui tertio, ubi eft ætiologica ab initio. Cupi- cos. Denique judicium Ecclefiafticum converfum in ve- mus lectorem advertere identidem , prophetias fe nenum & abſinthium , quod in porcis agri creſcit inter pe proponi ut hiſtorias , & q. in two TUTTÓ Od variam va triticum. nimirum , ut judicium exerceretur avano dei semasa riorum temporum conditionem. In fingulis autem ar- fecundùm canones & anathematiſmos humanos , abuno, ticulis etiam poffe verba reperiri tanquam commemo- ex plenitudine poteftatis, tanquam in fpiritu ſancto , ex rantia ſuperiorum temporum geſta vel etiam tanquam intuitu ejus, quod Papæ & Epiſcoporum intererat. Pla- promittentia comminantia aut prædicentia in pofte- nè fimilis ratio fuit imperii Nimrodici . Conſenſerant ho- mines ædificare urbem fedem nominis alicujus & auctori- $. 9. Verf. Oftenditur effectus primi judicii: ni- tatis ad confervandam unitatem fidei. Deus diflipavit hoc mirum Conatus regnum conſtituendi in Eccleſia. qui co conſilium. Nimrod ea occafione Babylonicum imperiun natus confiftit 1. in deliberatione. 2. in diſceptatione, de erexit. Hinc fpiritualiter Babylon dicitur reſpublica illa prærogativa ſcil. 3. in factis. Ecclefiaftica, in qua regnat homo ad conſervandam Ec- S. 10. 1. Deliberatio eſt concludentium neceffa- cleſiæ unitatem. Sic primus gradus judicii Diviſio cordium riam effe monarchiam in Eccleſia. Hæc concluſio ſub iis non profecit ad emendationem , ſed ad ponenda funda- verbis continetur : Non habemus regem. Sunt verba often- | menta Monarchiæ in Eccleſia. dentium defectum regiminis Ecclefiaftici. Rex nobis deeft. Ideo cum hæreticis conflictamur. Pfalmo 12:5. S.13. Verf. 5. Secundus gradus judicii divini eſt Abla- tio gloriæ à Rege & Patriarcha aliquo. Hic eſt Lingue noftræ dominum conftituemus. Quis eſt dominus nobis ? Zachariæ 13: 5. dicent pſeudoprophetæ , Ego riæ. Ufus eft, Metuere. Eo ipſo fubinnuitur , eos non $. 14. I. intimatio uſûs hujus judicii ad vicinos Sam. non fum propheta , ſed vir colens terram, quam mihi e- mendam præbuit homo inde à juventute mea. Apoc. 13; ſubjectum judicii; ipfum judicium ; confequens judicii ; metuere, fed potiùs in finu gaudere. Notandum eſt hîc Ýf. 14. Pſeudopropheta ſeducit habitantes terram , ut faciant imaginem Beftiæ. Conſilium Babylonicum eft, compellatio eorum, quibus judicium hoc debebat pro- conſtituere nomen, live auctoritatem, ad conſervandam deſſe; & caufa metuendi. Duas facit q. familias regnan- fidei unitatem. Confilii hujus rationes funt à ſpiritu ſancto tes in Iſraele, Ephraimum & Judam. De fchifmate quo nudè & fimpliciter propoſitæ. Prima, quia viderunt E- diximus ad cap. 4. Metropolin Ephraimi facit Samariam, piſcopi, populum , qui appellabatur Chriſtianus, Chri- | indigitans fedem imperii orientalis Novam Romam. Ne- ftum regem ſuum , qui eſt Jehovah, non timere. Sic rei mini incredibile erit, ultimi temporis res per analoga tunc acti ſunt ſuis fermonibus. Vulgo , inquiunt , non time- extantia deſignari; qui ſciet, & Eliam , & Babylonem mus Deum. Per fidem & timorem Dei Eccleſia conti & Ægyptum, & Davidem , & Tlijonem, & Tyrurn , neri non poteſt in unitate. Nam quærebant non focie- & multa alia av spesekxãs poni perſæpe ; hoc eſt, ſignifica- tatem fidelium & juftorun , fed communionem hypo- re aliquid faltem analogum. Samaria vicinos jubet metue- critarum in una confeffione. Inſpiciantur rationes Bel re. Nam plerumque illi, qui metropoli vicini funt, mi- larmini pro Monarchia ; eæ reſolvuntur in hoc prin- nùs metuunt, quàm qui in finibus ſunt. Jubet metuere ob vitulas Bethaven, Hoc Scriptura ponit pro Bethel; do- cipium : Fide & timore Dei non poffe contineri Ec- clefiam. Ex altera parte occurrit Rex , hoc eft , Im- mum nibili pro domo Dei nuncupans. Opportuna hîc no- bis animadverſio Doctiſlimi Lud. de Dieu , niha dici perator , rex & princeps politicus. contra quem exci- pitur: Quid faceret nobis ? Induitur vel potentia Epi- propter eo xív quemadmodum nipon, ning?. Nam ut fcoporum fingulorum , vel defectus potentiæ in Impe-hoc, quum fit nomen plurale fæmininum , uſurpatur tan- ratore, vel defectus poteftatis , quafi dicant, Solus im- quam ſingulare maſculinum ; ita etiam hîc nisay, vitula. perator non fufficit ad hæreticos extirpandos; & fi Notatur autem illuftrifſimus & primarius vitulus , hoc eft, maximè fufficeret , non eſt id poteſtatis ipſius Eccle- Cherub. Concertatio Romani cum Conſtantinopolitano fiam gubernare , ſed potius Ecclefiæ infervire & obe de primatu proponitur fub eo emblemate, quafi Betheli- dire ſuis paftoribus. Quin etiam poffunt ea verba acci- tæ ſacerdotes vellent præferri Samaritanis ob antiquita- pi , ut reſpondentium ad objectionem metus Regis , tem ſacerdotii fui ; contra Samaritani ob dignitatem ur- tanquam impedituri hoc confilium. Notum enim eft, bis fibi prærogativam affumerent . Nam Bethelitæ erant Imperatores , partim ut fautores hæreticorum, partim priores Samaritanis ſacerdotibus. Priùs Bethele conftitu- ut Imperii fui retinentes, obftitiffe monarchiæ Eccleſia- tum ſanctuarium ab Jaroboamo, quàm Samaria condere- fticæ. In hac confideratione verba hæc, Rex quid faciet tur. Ita prior Romanus Papa quàm Conſtantinopolitanus. nobis ? hunc valorem habebunt : Rex noftrum confi- Bethel iterum fignificanter ponitur infra verf. 15. Vitulas lium, tarn ſanctum 8c neceſſarium ſcilicet , non poterit dicit contemtim Cherubinos ab hominibus ibi factos. impedire. Vitulini erant pedes, formæ diverfæ : hinc vitulum & $. 11. Verf. 4. Sequitur 2. difceptatio de præroga- vitulas & vitulos vocitat. tiva. Locuti ſunt verba, vel, Rationes fuas protulerunt. Poftquam animo conceperunt monarchiam , fecunda co $. 15. 2. Subjectum judicii hîc funt vituli Bethelis, gitatio fuit, cuinam ſedi ea deberetur. Erat caput Im- | hoc eft, Imperator & Papa Romanus in Occidente. In perii Roma, & fedes Apoftolica: hinc Papæ fibi afw- analyfi prophetiæ ad inveniendum fubjectum primò po- Touge gedebur deberi judicarunt. Rurſus Conſtantinopoli- nendus eft conceptus indefinitus : Aliquid analogum Sa- tanæ Eccleſiæ Epifcopus nitebatur fplendore urbis fuæ ; mariæ & Betheli . Deinde facile eſt ſubjectum definitum quæ licèt ferior , tamen verior, erat Romani Imperii ex analogia ipfa & prædicatis oftendere. Judicium eſt metropolis. Hinclites; quæ proceſſerunt eò , ut tandem migratio gloriæ ab illo. Id deszekrās accipi poteſt. Con- in Synodo Chalcedonenfi Conſtantinopolitanus Roma- fer Hof. 4: 7. Gloriam eorum in ignominiam mu- no æquaretur. Leo Romanus , quia id monarchiæ obe- tabo. Quandoquidem de Eccleſia obtinente impe- rat, reluctatus eſt, ſed non ſub ea ſpecie, verùm fub ob- rium Romanum agitur ( ea enim fuccedit Ifraëli illi, tentu patrocinii reliquorum Patriarcharum. De qua re in quo Servator crucifixus eft ) & id imperium híc conſulendi auctores. Vide modò Bellarminum in præ- in Bethelem & Samariam dividitur , & utrobique Rex fat. ad Contr. de fummo Pontific. $. Ac, ut omittam. ſuus cum populo ſuo conſideratur ; ac deinde mentio fit $. Venio nănc. $. Denique. Sed & inter cæteros Patriar- occaſus regis Samariæ ; hîc autem antecedit migratio glorie IN H OSE Æ. CAP. X. 49 .) 7 gloriæ à Quoquam , cujus populus fuper ipfo luget: cer nus. Is Niſibin & magnam Meſopotamiæ partem Sapori tum eft debere intelligi declinationem imperii Romani Perſæ tradidit . A. C. 366. Valentinianus I. & Valens cum anguſtia Paparum in Occidente: quæ eft inibi occa- frater. Hic in Oriente præfuit. Hoc tempore , velut per fio novi regni. Nemo dixerit , eas res tanti non effe, ut univerſum orbem Romanum bellicum canentibus buccinis, tam brevibus ænigmatis non videantur effe defignatæ. Ef-excitæ gentes fæviſſimæ limites fibi proximos perſultabant. fectus judicii eft luctus populi: & exſultatio ſacerdotum Alemanni, Sarmatæ , Quadi , Pitti , Saxones. Scoti, Atta- ejus , vituli ſcilicet. Non mirum eft, Papam cum vitulo cotti, Auftoriani , Mauri ; Thracias diripiebant predatorii Bethelis hîc comparari, qui Ezech. 28: 14. Cherub you?" globi Gothorum. Perſarum rex Armeniis manus injectabat. eiguvei av appellatur. Tu (femininė) Cherub , unctio Ammian. 1. 26. Valens Arianus factus eft & perſecutor: protegentis ; & dedi te, in monte ſancto Dei extitiſti , in Sub his Damaſus factus eſt Pontifex: cum quo Urſicinus ter lapides ignis ambulaſti. De rege fpiritualis Ægypti de Papatu certavit. Ita ut in ſeditione in Sicinini baſilica loquitur. Is , in quo falſò deputatur eſſe oxívwozs Ješ & reperta fuerint 137. cadavera. Huic Damaſo folebat dia inhabitatio fpiritus fancti, rectè cum vitulo Bethelis, ut cere Prætextatus Præfectus Prætorio: Facite me Roma. falſo Cherubino, comparatür. næ urbis Epiſcopum , & ero protinus Chriſtianus. Hier. $.16. Exſultatio poparum , qui illi vitulo five falfo epift.6 1. de err. Joh. Hieroſ . Ita Paparum ſplendor maxi- Cherubino fervierant , ea eft, qua Epiſcopi Occidentis mis poteftatibus fuit invidendus. quidam, per occaſionem ruinæ imperii Romani & angu $. 19. A. C. 375. Gratianus & Valentinianus II. in Itiarum Ecclefiæ Romanæ, fe à Romanæ fedis obedien- | Occidente imperarunt, & Valenti A. C. 379. à Gothis tia ſubtrahere nifi funt, vel potiùs ei illos ad obedientiam cæſo Theodoſium I. fubftituerunt. A.C. 381. Synodus ſuam trahenti fortiùs reniſ. Exemplum eſt in Ravennati-Oecumenica Secunda Conftantinopolitana celebrata eft, bus, Afris, Mediolanenſibus, Aquilejenſibus , Gallis, ubi præter alios hæreticos damnatus Macedonius & A- Germanis . Autocephalia & hæreſis vocabatur ea obedien- pollinaris. Sedis Conſtantinopolitanæ Epifcopo data tiänegatio. Vide Sigonium de regno Italiæ lib. 2. ad an- 795c6ebcre vñs tipiñ's persona o vñs pópins éwiono trov. privilegia num 648. Hi omnes fine dubio gaviſi ſunt attenuatione honoris poft Romanum Epifcopum. Theodof. I. Arcadium majeſtatis & faftigii urbis Romanæ & fic imminutione affumfit & Honorium poftea : qui imperium inter ſe divi- potentiæ Paparum. Conſtantinopolitani interim impo- ferunt. Sub Honorio A. C. 402. Gothi Italiam, A.C. tentiùs gaudebant; quibus hîc propheta injungit timo- 408. Vandali & Alani Gallias ingrefli . Roma capta eſt ab rem. Cauſam timoris reddit verf. 6. per comminationem Alarico Gotho, A.C.410. Arcadio fucceffit Theodo- captivitatis Cherubi ſive Vituli Conſtantinopolitani. fius II. A. C. 408. Sub quo Pelagianum dogma Eccle- Etiam ille ( intellige, veſter Cherub ) in Aſyriam de- fiam turbavit. A.C. 412. Gothi , relicta Italia, Galliam portabitur , fiet fubditus & captivus Aſſyrii Regis , hoc ingrelli. Honorio Valentinianus III. filius Placidiæ ex eft , Turcarum : & quidem munus Regis adverſarii . Con-Conftantio Cæfare A. C.425. à Theodofio Cæfar ap- fer cap. 5: 13. Fiet Conſtantinopolitanus Epiſcopus mu- pellatus ſucceſlit. A. C. 427. 'Vandali ex Hiſpania in A- nus Romani Epiſcopi jam in Monarcham Ecclefiæ trans- | fricam penetrarunt. A. C. 431. Epheſina Synodus con- figurati : nimirum is ei fupplex fiet, & fubjicietur à ſuo tra Neftorium Epiſc. Conſtant, acta. A. C. 439. Car- Imperatore, & ille Romanus eum propinabit Turcis & thago capta à Vandalorum rege Genſerico. cum quo Va- tradet , rogatus auxilium. ut ex collatione capitis quinti lentinianus Africam partitus eft. A.C. 44.2. Attila Hun- apparet. horum rex Thraciam & Illyricum vaftare incipit. 6.17. Prophetia hæc oftendit I. confilium illud huma 9. 20. A.C.445. Valentinianus III. Imperator Oc- num de Monarchia erigenda in Ecclefia habiturum eſſe cidentis perenni fanétione decernit , ne quid tam epiſcopis fucceffum , ita , ut Rex adverſarius dominatum fuum ſit | Gallicanis quàm aliarum provinciarum, contra conſuetu- erecturus ; qui quidem & Chriſto adverſarius eſt, & cor dinem veterem , liceat fine viri venerabilis Papæ Urbis rivalibus ſuis , ut Patriarchæ Conftantinopolitano : & re æterne auctoritate tentare : ſed illis omnibuſque PRO gibus mundi , donec eos fubjugavit. ut cognoſcitur ex LEGE SIT, quicquid Sanxit vel fanxerit Apoftolicæ verf.3. Rex quid faciet nobis? 11. Eam Monarchiam fuc- ſedis auctoritas : ita ut , quifquis Epiſcoporum ad judicium ceffum habituram poft humiliationem Cherubi fi&titii tan Romani Antiſtitis (is Leo I. tum erat) evocatus venire quam Bethelitæ, abeunte ab illo gloria fua: & popis ipſius neglexerit,per Moderatorem ejufdem provincie adeſſe coga- libi gratulantibus de ipfius imminutione, ut fic tardiùs in tur, &c. A. C. 449. Synodus Epheſina Eutychiana , ipfius dominationem conſpirent. III. Hac imminutione dicta Leſtrica, acta eft. prioris Cherubi debuiſſe terreri alterum Cherub in illius $. 21. A. C.451. quum Marcianus Theodofio in Q- humiliatione fe elevantem, & ipſius vicinos, h. e. Orienta- riente ſucceſliſſet, Attila Gallias vexavit , ſed in campis les populos. Nam IV. Orientales invafurum fuiſſe Affy- Catalauniis cæſus eſt , ope Gothorum. Tum aéta eft Syn- rium ( ut & Michææ 7: 12.) & eò uſque per remotiores odus Chalcedonenſis , in qua damnatus Eutyches; à ad propiores & viciniores Conſtantinopoli penetratu- 630. ut ajunt, epiſcopis. Sed & de thronis patriarchali- rum, ut Cherub five Patriarcha illius in Aſſyriam deporte- bus talia fecerunt decreta : TⓇ fegvo tñs are eo bureeces pa- tur five in poteftatem Affyrii tradatur connivente, &, μης και Δια το βασιλέυειν την πόλιν εκείνίω , οι πατέρες ο κό- quum eſſet de auxiliis compellatus , negligente atque fic τως λίποδεδώκασι στις πρεσβεία. και το αυτον σκοπώ κινέ μενοι prodente rege adverſario. V. Ephraimum & Ifraëlem fico nel Tov meylónov & Jeo Qinése. Toe ÉTÉORO 7700 To love ng EO- vel eo facto pudefactum iri ſuper confilio fuo. βεία απένειμαν τω της νέας ρώμης αγιωτάτω θρόνω και λό- γως κρίναντες και την βασιλεία και συγκλήτω τιμηθείσαν πόλιν Hiſtoria hæc eft. και των ίσων δολαύεσαν πςεσβείων της πρεσβυτέρα βασιλίδι δώμη και αν τοϊς εκκλησιασικοίς ως κείνω μεγαλώνει $. 18. Onſtantini Magni fuit maximum in Orien πεάγμασι , δευτέραν μετ' εκείνω υπάρχεστιν, &c. Sedife- te & Occidente Imperium.ſub quo Nicææ nioris Rome , quòd urbs illa imperaret , Patres jure privile- Bithyniæ urbe prima Synodus 118. Epi- gia tribuerunt. Et eadem confideratione moticentum quin- ſcoporum celebrata contra Arium, A.C. 324. ut eft in quaginta Deo amatiſſimi Epiſcopi equa privilegia tribue- Chronico Euſebii ; vel 325. ut alii putant. In hac A runt Sanctiſſime ſedi nove Roma , recte judicantes , ur- lexandrini Epiſcopi fercice , exemplo Romani, confir- bem, quæ & imperio & Senatu bonorata fit, & equali- mata eft : cautumque, ne Epiſcopus fieret præter fenten- bus privilegiis cum ſeniore regia Roma fruatur , etiam tiam metropolitani : & porrò allaboratum , ne in Civi- in rebus Ecclefiafticis non ſecus ac illa extolli ac magni- tate una plures uno epiſcopi eſſent. Illius filii per tempus fieri, fecundam poft illam exiſtentem , &c. Hic Canon Orbem Romanum partitim , deinde Conftantius Arianus 'ad manifeftam diminutionem Papæ Romani faciebat. & perſecutor folus Imperium tenuit. A.C. 361. Julia-1. quia ipfius primatum aſſcribit nus Apoftata imperium obtinuit. Hic cum Perſis pu- & caufæ politicæ & caufæ politicæ , non verò juri divino & fucceffioni gnans cecidit. AC. 365. ( alii 363.) Jovianus Chriftia- Apoftolicæ. 2. quia æquando Conſtantinopolitanum E 70 ia DI 21 le ht , 110 ef 2. Elle 10 EUS OS & C ON nes ftitutioni patrum 20 ( Ana- ih 50 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S ( Anatolius is tum erat ) coërcet juriſdictionein Romani. dinem redigere conatus eft; ut & Pelagius II. per Smarag- 3: quia fine confenfu Romani ftatuit de jure thronorum. dum Exarchum : fed fruftra. uſque ad A. C.698. quo A- Ouce omnia cum Monarchia directè pugnabant. Ob has quilejenfe Concilium celebratum eſt. A.C. 568. Longo- cauſas Leo I. ſe acriter ei Canoni oppoſuit. Et hinc per- | bardi Ariani Italiam invafêre fub Juſtino Juniore. Hîcin- petuæ æmulationes: cipit regnum Longobardorum cum Exarchis Græci Im- S. 22. Valentiniano III. interfecto A. C. 455. machi- peratoris in Italia. A.C. 581. Chofroes à Tiberio victus nator cædis ipfius Maximus imperium invafit, Eudoxiam eft. Ita convaluerunt res Orientis aliquantulum. Auguftam conjugem duxit, eique ſuam machinationem $. 28. A. C. 587. Johannes Jejunator Conſtantino- aperuit . Quæ Genfericum Vandálum vocavit. Is Romam poli fub Mauritio concilium coëgit ; in quo ſe Oecume- fecundò cepit, theatra incendit, ornamenta , thefauros nicum appellari fecit. Contra Pelagius II. inſurgit. Gre- abſtulit . Avitus , Majorianus , Severus , Anthemius , gorius I. Romanæ Eccleſiæ rebus fatis coar&tatis humilia- Olybrius , Glycerius, Julius Nepos , Auguftulus ad A. tus, magis feriò videtur eam ſuperbiam deteftatus. Hi po- C.475. fuêre, qui ultimus fub Thrace Leone Occiden- ftremi Papæ nihil habuerunt, quo ſe fuftentarent , præter tis Imperator. Exinde Odoacer Herulus; Theodoricus, Canonis Niceni præjudicium, & præſcriptionem poffeffa Athalaricus , Theodatus , Vitiges, Theobaldus, Toti- dudum primæ fedis, ob urbis , cui præerant , dignitatem. las , Tejas, qui à Narfete victus A.C. 553. Omnes hi Qua collapfa, & ipfi contemni cæperunt ; nunc Conſtan- Ariani fuerunt , & per 78. annos Italiam tenuerunt. In- tinopolitano ſe contra eum efferente, nunc Ravennate, tra quod tempus bis Roma capta eft. nunc Aquilejenfi , nunc Mediolanenſi, captatis occaſioni- 5.23. Deficicnte imperio Occidentis nullus Catholi- bus , ſe ei fubtrahente. Hîc ipfis neceſſe fuit aliud funda- cus Rex fuit, ut dicit Baronius. Italiam Rex Arianus : mentum ſui primatûs arripere , nimirum jus divinum, in Gallias Burgundiones & Gothi , Ariani; Franci gentiles illis verbis Chriſti; illis verbis Chriſti; Tu es Petrus : item , Paſce oves meas : tenebant: Hiſpania & Africa, Vandalos; Oriens Euty- reconditum. Et quum foli Catholicorum dogmatum re- chianum imperatorem patiebatur. tinentiores eſſent, & fe hæreticis ac communionem illo- $. 24. A. C. 483. Felix 1 1 1. in Romano Concilio ac- rum admittentibus conftantiùs opponerent , cæteræ au- cufante Johanne Alexandrino Acacium Conftantinopo- tem ſedes veritatis deliquium identidem paterentur , (qua litanum primatûs repetitorem citavit & damnavit & ex re illis omnino nitendum fuit) admirationem & favorem communicavit. Acacius nomen Felicis è diptychis erafit. Catholicorum conſecuti funt. Neque fanè vel Leonis I. Euphemius , eo reftituto , juſſus eradere nomen Acacii, vel Gregorii I. doctrina fuit contemnenda. Ob iftas cau- tum à Felice tum à Gelaſio, in animum induxit Papam in ſas jactario divinæ inftitutionis non viſa eſt eſſe de nihilo. judicium vocare, & apud Anaftafiuin criminatus eft. unde Accedit Gregorii humilitas , qua facile meliorum amo- & ſchiſma in Oriente extitit. Papæ autem noluerunt Aca rem demereri potuit, ut ipfius con Gliis & judiciis ftarent. cii memoriam non damnantibus communicare. Operæ precium puto ex Bellarmini præfatione ad contro- S. 25. A. C. 494. Romæ primatus Papæ ex divino verfiam de Summo Pontifice apponere ſummam confi- jure, & jura Alexandrinæ & Antiochenze Ecclefiæ ſe- Stationis de primatu Græcorum adverſus Romanos. Pria cundùm Canones ſub Anaftafio & Theodorico à Gelaſio mi, qui feriò primatum Romani Pontificis oppugnarunt, vi- in concilio afferta. A.C.521. in gratiam Hormiſdæ à Ju- ) dentur fuiſſe Græci. Ipſi enim jam inde ab A. D. 381. E- ſtino & Epiphanio Conft . Epiſcopo Acacii & Euphemii piſcopum Conftantinopolitanum , qui antea ne Patriarcha nomina è diptychis erafa : nec tamen ceterorum , qui cum quidem erat, tribus Patriarchis Orientis anteponere & ſe- ipfis communicaffent ; quod Hormifdas pertendebat. cundum à Romano Pontifice facere voluerunt. Id intelligi $. 26. A. C. 525. Johannes Papa à Theodorico Con- poteſt ex Concilio II. generali, can. s. Deinde anno 451. Co ſtantinopolim legatus redux Ravenne in carcerem detru- Græci non contenti eum Epiſcopum Conftantinopolitanum ditur, in quo mortuus eft. Huic Johanni Juſtinianus ab Rom. Pontifici parem efficere conati ſunt. Nam in Synodo blanditur in Codice lib. I. tit. 1. de Summa trinitate. ubi Chalcedonenfi a&t. 16. definiunt Græci patres , non tamen dicit: Semper nobis fuit magnum ftudium unitatem veftre fine fraude y abſentibus legatis Romanis , Conftantinopo- apoſtolicæ fedis de ſtatum ſanctarum Dei ecclefiarum cu litanum Epiſcopum ita ſecundum à Romano eſſe debere , ut fiodire , qui hactenus obtinet & incommotè permanet, nulla tamen habeat æqualia privilegia. Neque hoc etiam conten- intercedente contrarietate. Ideoque omnes facerdotes uni- ti, temporibus S. Gregorii ai prædecefforis ejus Pelagii ejus verſi Orientalis tra&tus dio ſubjicere & unire ſedi veſtre nominis ſecundi circiter annum 600. Epiſcopum Conftanti- Sanétitatis properavimus. Plus , fateor, eſt ſubjicere quàm nopolitanum Oecumenicum, id eſt, orbis terræ five univerſa- unire. Et ex epiſtola Johannis & contentione Paparum lem Epiſcopum appellare ceperunt. Denique anno 1054. prædeceſſorum fatis liquet, quid Papæ voluerint. Juſti- apertè proŘunciarunt, Rom. Epiſcopum propter additionem nianus tamen putavit ad fe pertinere, ut , cui videretur, particule Filioque ad fymbolum Conſtantinopolitanum ex ſubjiceret Epiſcopos , & , fi videretur , Papam fubjice Sententia Synodi Epheſinæ , quæ id prohibuerat, de ſuo gra- ret fibi. qua in re non reſpondit fententiæ Paparum, qui 'di excidilſe & jam fummum ac primum Epiſcoporum om- fuerunt tunc & poftea. Nec ftatim, fi Juſtinianus voluit nium effe Pontificem Conſtantinopolitanum. Afrorum & Hirmatum ftatum Ecclefiarum , qui Nicena Synodo fan- | Latinorum diſlidia & horum antocephaliam & Simoniam, citus erat, ideò agnovit pro fundamento juris divini , Tu quam vocabant, de induſtria videtur omilliſſe Cardinalis. es Petrus. Ut ut fit, quemadmodum Pontificii querun $.29. Sed nos jam confirmationem prioris Cherub tur, Juftinianum fibi nimium ſumfiſſe ; ita nos dicimus, hoc eſt , Pontificis Romani , & pofterioris , hoc eft, Epiſ- Juſtinianum Papæ nimium dediſſe. Adde , quod idem copi Conſtantinopolitani dedućtionem in Affyriam confi- Juſtinianus novella 100. (quod & Nilo allegatum) Con- deremus. A. C. 602. Mauricius interfectus eft. A. C. ſtantinopolitanum facit Romano fecundum. Ex mente 604. Cofroes Perſa ulturus cædem Mauricii Phocæ exer- igitur Juſtiniani, Properavimus fubjicere, nihil aliud fo- citum immiſit. A.C.606. Phocas ſuccenſens Cyriaco nat , quàm , non eſſe quod conqueratur Papa , quum Con- | Conft. Epiſcopo nomen Univerſalis Epiſcopi Bonifacio Itantinopolitanus ei non prælatus fit , fed ſecundo loco. III. conceflit. quod nomen Gregorius eo ſenſu impug- collocatus. nans , quatenus id fignificat Epiſcopum fingularem, & cum §. 27. A.C.533. Juftinianus per Beliſarium Vanda- quo nemo eſt Epiſcopus , & ne à fuis quidem anteceffori- los Africa exegit. A.C.540. Chofroes Syriam invadit,"| bus uſurpatum dictitans , idque foli Chriſto vindicans, Antiochiam capit. A.C.553. Acta Synodus quinta Con- (vide 4. ep. 36.38.) fatis oftendit , fe non fuiſſe auſum id ftantinopoli, invito Vigilio Pontifice Romano. Qui & impugnare, quatenus fignificat primum Epiſcopum , cui in carcerem conditus eft à Juſtiniano.poftea autem Conci- reliqui Epiſcopi fint five conſtitutione Ecclefiaftica poſt- lium approbavit. Hinc Aquilejenſis, Mediolanenfis, Ra- poſiti, five jure divino fubjeti. Quanquam revera ita eft, vennenfis aliique eorum tractuum Epiſcopi ſeſe auctori ut Gregorius affirmavit ; Si unus fit Univerſalis Epiſco- tati fubtraxere Ecclefiæ Romanæ Synodui Conſtantino- pus , reliquis non conceditur effe Epifcopis, fed tantùm politanam ejurantes. Eos Pelagius I. per Narfetem in or vicariis aut delegatis Univerſalis epifcopi. Nam ut in eo ſenſu IN HOS E E CAP. X. $ ha } 8 0 1, .ܐ 0. Il 12 mi I. U. 0. Da 11. 10. 21 . F cha ſenſu accipiatur , quo poftea multi Epifcopi eo ufi funt, Magni Ottonis propagatum: ita divinitate ulciſcente delia nimir. ut fignificet Catholicum aut Eceleſiæ curam ge- &ta, que in ſedem Apoſtolicam perpetrarunt, pro arbitrio rentem in fua portione: neid quidem Gregorio placuit. amovendo & fubrogando Pontifices, &c. Scilicet oportuit Nam is apertè teftatur, id vocabulum à ſuis etiam ante hoc cornu & duo alia coram parvo cornu creſcente con- ceſſoribus , quibus generalis Ecclefiæ cura commiſſa , eſſe fringi. Dan. 7: 8.20. 24. Attamen ad hanc ftirpem per- rejectum. Pontificii volunt , inter Romanam & Conftan- tinet Henricus II. Bavariæ & Saxoniæ Dux, qui San- tinopolitanam ſedem ſuper competentia ejus juris fuiſſe ctus appellatur. Fuit enim avus ejus paternus Ottonis I. hactenus litem. Eam à Phoca fuiffe deciſam. frater. $. 30. A. C. 614. fub Heraclio Cofroes Hierofoly $. 34. A.C. 1027. Conradus Francus Imperator co- mam cepit, & Chalcedonem uſque pervafit; fed victus ronatus eft. A. C. 1046. Henricus III. Conradi nepos eft A. C. 627. ab Heraclio & à filio Siroe occiſus. Poft Gregorium VI. Papam abdicare coëgit, & Clementem paullo Perfarum regnum collapfum eft & ad Sarracenos II. conſtituit Papam, qui erat Epifcopus Bambergenſis . pervenit. Heraclius A. C. 629. Monotheletis aſſenſus A.C. 1061. electo Alexandro Il. abſque conſenſu Hen- eft. Hujus hæreſis artifices Athanafius Antiochenus , Cy- rici, Cadalous ei opponitur. Hoc ævo Simoniaci dice- rus Alexandrinus & Sergius Conſtantinopolitanus Euty- bantur Epiſcopi, qui baculum accipiebant ab Imperato- chis & Neftorii & Apollinaris hæreſes ſtuduerunt aduna re: Nicolaitæ , qui uxores habebant. A. C. 1073. Gre- re. A. C. 630. mortuus eſt Muhammed. A. C. 633. gorius VII. alias Hildebrandus Papa factus eft: durus Honorius Papa ftatuit nec unam nec duas voluntates in antagoniſta Imperatoris. A. C. 1076. Gregorius moni- Chriſto dicendas. tus abftinere à Pontificatu excommunicat & deponit Hen4 $. 31. A. C. 634.635.636.637.647.648. Sarra- ricum in Concilio Romano, & Dictatus ſuos promulgata ceni Damafcum, Ægyptum , Syriam , Hieroſolymam, lium Brixienfe , in quo Gregorius VII . deponitur. Ro- Ille A. C. 1077. Papæ fit fupplex. A.C. 1081. Conci- Antiochiam , Africam, Cyprum occupavêre. Sunt au- tem Sarraceni reverâ hi, qui per Aſyrium ab Hofea & dolphus Anti-Cæſar in prælio perit. A. C. 1095. Urba- aliis prophetis denotantur. Nam & Perfiam nus II. indicit expeditionem contra Sarracenos in terram occuparunt, A. C. 639. ut antè dictum eft. cujus reges poft occupa fanctam. de cujus progreflibus alibi. A. C. 1102. Hen- tum imperium, quod antea Affyrii & Chaldæi tenuerant, fub apertè in Scripturis Aſſyriæ reges nuncupantur. A. C. fchali II. Damnata hærefis Henriciana docens excom 639. Heraclius ećthe fin proponit à Pontificibus ordine municationem Ecclefiæ contemnere,& epiſcopi compulli damnatam. A.C. 648. Conftans Typum de filendis dua- jurare obedientiam ſedi Romanæ. A. C. 1105. Henricus bus voluntatibus proponit: quem A. C. 649. Martinus filius adegit patrem ad deponenda Imperii inſignia. in Synodo Lateranenſi damnat. A.C.658. Muavias Im $. 35. A. C. III. Henricus IV. (potius V. ) Ro- peratori tributum pollicetur pacis cauſa. nimir. in fingulos mam veniens , interpellatus de inveſtituris omittendis dies M. nummos & ſervum & equum. A. C. 669. Ra- (vel, ut Godefridus Viterbienſis narrat , quum Papa non vennas fe fubducit obedientiæ Romani Epiſcopi. A. C. poſſet præftare, renitentibus Epiſcopis , quod promiſes 672. Conſtantinopolis à Sarracenis obfeffa. A.C.680. rat, nimir. ut Imperatori relaxaret omnia Epiſcoporum Synodus VI. in Trullo, fub Conſtantino Pogonato. in regalia ) Paſchalem captivum detinuit : qui, ut libera- quo cum Monotheletis etiam Honorius P. Rom. damna retur, juramenti fide promiſit, fe Henricum nec de inyea tus eſt. A.C. 692. Synodus Quiniſexta , erratica, nova ftituris interpellaturum nec excommunicaturum. Idem materia rixarum. A. C.713. Sarraceni Hiſpaniam ingreffi tamen hoc privelegium ( fic enim appellabant ) Henrico eam triennio perdomuerunt. A. C. 717. Conſtantinopo- datum damnavit & laicas inveſtituras fub anathemate dan- lis denuò à Sarracenis obfeffa. tis & accipientis prohibuit. Hîc obiter vide conſcientiam $. 32. A. C. 726. Leo proponit edictum contra ima- | Papalem. Laudat Baronius ad A.IIII. num. 6. Johan- gines. cui fe Romani acriter opponunt. Gregorius II. nem Lugdunenſem epiſcopum : qui Ivoni Carnotenfi, ne- Papa cum Carolo Martello fedus init contra Imperato- ganti hæreſin effe actum inveftiendi à laicis uſurpatum , rein. A.C. 730. Gregorius II. excommunicat Impera- reſponderit egregiè , Licet id propriè hærefis non fit, affe- torem & Italos ab ejus obedientia revocat. A. C.751. rere tamen ac defendere fieri debere, indubitatam effe Zacharias , Exarchatu finito , aretatus à Longobardis, Pi- hæreſin. Relinquitur igitur , hærefin non effe , dicere, pinum conftituit regem Francorum. A.C. 754. ſub Con- fieri pofſe per laicos inveſtituram. Quemadmodum & Pa- ftantino Copronymo Concilium Conftantinopolitanum fchalis in privilegio negavit hæreſin contineri. Cur igitur 338. epiſcoporum contra imagines actum. A. C. 774. Pafchalis ipſe fuum privilegium & utentes eo anathemate Carolus Magnus Deſiderium Longobardorum regem ca notavit contra juramenti fidem: pit. A. C. 787. Synodus Nicæna ſecunda pro imaginum $. 36. A. C. 1122. Calliſtus II. extorſit Henrico, veneratione citra latriam habita à Conſtantino & ejus ma ut juri inveſtituræ renunciaret. Tum Ecclefia , ut ajunt, tre Irene. A. C.794. Francofordienfis Synodus , in qua crevit in montem magnum. Jam Papa erat Rex. A. C. contra imagines aétum. A. C. 800. Leo III, nomina 1125. Henricus , nulla relicta prole mafcula, decellit. vit Carolum Imperatorem. A. C. 814. Leo Armenus Sicque Dei juſto judicio defecit Occidentale imperium à rurſus imagines abolet. A.C. 817. Ludovicus I. dicitur i Germanis , cum eo ad impugnandam Ecclefiam funt abufi, Romanæ fedi Romam & Romanum ducatum & Exar- de tranſlatum ad Saxones', ajunt annales Baroniani. Ita chatum Ravennæ, & plures alias terras donaffe. A. C. alterum cornu coram parvo cornu effractum eſt. Lotha- 825. Collatio Parienſis de imaginibus non adorandis. rius imperium controverſum Conrado III. Suevo uſque $. 33. A. C. 884. Adrianus III. decrevit ; poſſe ad A. C. 1134. antagoniftæ reliquit A. C. 1138. A. C. Pontificem defignatum conſecrari fine preſentia regis aut 1157. Adrianus I V. Imperium ſuum beneficium dictans legatorum ejus, &: Ut moriente rege Craſo fine filiis re- rixas concitavit. A. C. 1177. Fridericus I. fertur ab gnum Italicis principibus unà cum titulo Imperii tradere- Alex. III. calcatus. A. C. 1187. fub eodem Friderico tur. Hinc A. C.888. ſciſlio Imperii, malaque plurima | Hieroſolyma occupata eft & regnum Hierofolymitanum ex tyrannorum fimul exurgentium factionibus orta ſunt. occidit. A. C. 1191. Henricus V I. fil. Friderici coro- Ipfi Epiſcopi prælia iniêre: & fedes Pontificia vehemen nam accepit à pedibus Papæ Clementis II I. Idem ex- ter nutavit. A. C. 919. Henricus Auceps regnavit in communicatus moritur A. C. 1197. A.C. I I 24.9. in Fri- Germania. A. C. 937. Otto I. Rex Germaniæ factus. derico II. aliud cornu coram cornu parvo, pridem con- A. C. 962. Romam venit & Imperator ſalutatur. qui firmato , eradicatur. Nifi potiùs in filiis ipfius fævitiam Papas in ordinem redigere conatus eft. quod exemplum Papalem expertis id factum putaveris. ſecutus Otho III. rebus Romæ compoſitis veneno pe S. 37. Non multò pòft A. C. 1273. imperium ad riit A. C. 1002. In eo extin&tum eft penitus ſtemma re Auſtriacos pervenit. Rodolphus I. Italiam pro derelicta guantium Ottonum , inquit Baronius , nonniſi in nepotem habuit. A.C. 1295. Bonifacius VIII. factus eft Papa, qui E 2 fe decla- PO Am Olle nen pa otto asi 54 en ex & am lis . TD pil ni C Š exer aco ació le Tor 70 all ofte el CO com 20 hli C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S ſe declaravit habere magiſtratum totius orbis. Circa idem , & in Seder Olam majore parte quarta. Editio Frobenia- tempus Otmanidarum dynaſtia oritur: pertinens ad re na ejus libelli tres baboth five port as ei facit. Et ubi de gnum Affyriorum. A. C. 1357. Turcæ Gallipolin occu- exilio Vituli agitur de deauratione item nec võ. Quid fi parunt: fequenti Adrianopolin. Sub Eugenio IV. cele- ibi narraretur , vel alibi, an continuò effet hiſtoria, bratum eſt Concilium Baſileenſe, & contra id à Papa Flo- hic refpicitur ? Vecors fim , fi credam effe hiſtorias , quæ que rentinum, A. C. 1439. Ad hoc venit Imperator Con- Judæi comminiſcuntur , ne videantur ignorare mentem ftantinopolitanus Joannes Palæologus cum Patriarcha prophetarum. Conſtantinopolitano: qui coactus eſt, faltem privatim , $.39. Quod verf. 6. additur de pudore Ephrajim & Pontificem adorare, & pedibus ejus ofcula offerre. Con- Ifraëlis ſuper confilio fuo , id partim poteft referri ad deſcenſum eſt etiam in quædam dogmata. Omnia fpe auxi- pænitentiam Græcorum , quòd fe Romano fubmififfent: lii contra Turcas. Ita Vitulus live falſus Cherub Sa- partim ad Latinorum de auctoritate Papæ conclufionem mariæ factus eſt munus Regis adverſarii tanquam patroni. in Concilio Conftantienfi & Bafileenfi. Determinatum Sed Eugenius eum nulla re juvit, fuis bellis intentus ; enim eft, Papam eſſe auferibilem ab Ecclefia , & Con- niſi quod per Julianum Cardinalem Ladiſlaum Poloniæ & cilium effe fupra Papam. Hæc fuit pænitentia quædam Ungariæ Regem adxumpendum fædus cum Turca impu- illius conſilii de Monarchia, faltem abfolutâ, quæ intel- lit. Qui in prælio ad Varnam A. C. 1444. cæſi funt. Suc- gitur in Apocalypfi cap. 13:15. Datum eſt ei dare ſpiri- ceflît Eugenio Nicolaus V. qui effecit, ut antagoniſta Fe- tum imagini, hoc eſt, adducere homines in opinionem lix in. Bafileenfi Concilio creatus fe abdicaret Papatu ; | infallibilitatis Papæ. Partim poffunt intelligi de ſecuta contentus honore Cardinalis. Hinc Papæ jam reges abſo- defectione multorum regnorum & populorum à ſede Pa- luti etiam fupra Concilium fe efferentes, contra fenten pali. tiam Synodi Conftantienfis & Baſileenſis. Huic rurſus $.40. Verf. 7. Tertius gradus judicii proponitur. Quod ſupplex fit Conftantinopolitanus petens auxilia contra enim verf. 6. tanquam comminatio in futurum prædice- Turcas. Papa ftipulatur obedientiam Patriarchæ Con- batur, id hîc ut actum & geftum narratur. nimir. İnteritus ftantinopolitani. Dum id agitur , Conſtantinopolis à Imperatoris Conftantinopolitani in ipſa urbe fua. Com- Turca occupatur A. C. 1453. Sic munus oblatum regi paratur cum interitu bullæ aquæ. Ita facilè; ita fubitò adverſario, principibus Chriſtianis bello implicitis , pro- | paucis diebus Conftantinopolis capta eſt à Muhammede ditur Turcæ, & Cherub orientalis abit in Aſyriam. Ne- | A. C. 1453. anno Friderici III. decimoquarto , Nico- que id abſque lucro Paparum. Calliſtus III. bellum edi- lai V. feptimo. cit in Turcam; decimam eo nomine imponit, & per fra $. 41. Videmus, tres verficulos ; quintum ; fextum tres mendicantes 115000 ducatos corradit . Quæ fuccef- | & feptimum comprehendere totam illam hiftoriam coar- ſores eodem prætextu tentarunt , omnia ad emulgenda | Stati Occidentis, cum fequentibus novorum regnorum marſupia fuêre comparata. & Imperii Romano-Germanici erectione, & poft multa $. 38. Quo jure in prophetia rex appelletur aliquis certamina culminis Papális eve&tione , ufque ad captam epiſcopus , evidens eſt ex re ipſa. Omitto jam epiſcopum, Conſtantinopolin, hoc eſt, annorum plus mille. Nam à fine quo nihil liceat agere presbyterio (poffet enim vicif- capta Roma per Alaricum A. C. 410. ufque ad captam ſim nihil agere abſque presbyterio ) fed epiſcopus habens Conſtantinopolin A. C. 145 3. funt anni 1043. majorem presbyterio poteftatem non folùm ordinandi fed §. 42. Verſ. 8. Additur, in comminatione, judicii & vocandi & judicandi; epiſcopus fupra epiſcopos ; pa- gradus quartus : qui eft Profligatio & extirpatio celforum triarcha Occidentis ; primus patriarcharum; ſine quo quo / vanitatis. quod intelligendum eft de partibus reipublicæ nullum concilium ratum ; cujus fententiæ leges in Occi- | illius, quæ nomine Eccleſiæ ornatur in mundo , & nihil dente : fine quo in Oriente ordo non poteft conſtitui : eſt niſi dominatus mundanus , excogitatus fub prætextu univerſalis epiſcopus jure humano; imò divino : qui à conſervandæ unitatis in fide ; fed Dei judicio in abomi- nemine privatim poteſt judicari & omnes judicat: qui nationem & falſa juſtitiæ ſtabilitionem atque exclufio- deponit & inſtituit reges, & regna transfert; dominus nem veræ Eccleſiæ proficiens. In celſi emblemate eſt multarum terrarum , ut donatarum : neque quoad illas 1. colliculus. 2. altare fuperinftructum. Ita hîc eſt in ana- fubje&tus donantibus : epiſcopos ad juramentum fidelita- logo regnum & populus five poteſtas mundana Ecclefia- tis adigens: epifcopos cogens non effe fubjectos regibus, | ftica invitans & cogens ad gloriationem in falſa juftitia & quorum terras poflident : auctor imperii capiendi vel non: cultum imaginum ac mortuorum & angelorum & ad re- imperatores faciens beneficiarios ſuos : habens potefta- ceptionem doctrinæ dæmonum. Eodem modo dicuntur tem in gladium imperatoris & regum , ut ad nutum ejus montes, in quibus ſedet Beſtia Apocal. 17. Elogium ſtringatur: habens reges tributarios & feudatarios, etiam Celforum eſt, quod fit peccatum Ifraëlis , hoc eft, quo à liberis populis electos: canonizans ſanctos in Eccleſia Eccleſia corrupta eft & tantùm non alienata à Deo. De invocandos: proprio motu & privato excommunicans ad altaribus dicit, Spine do triboli in illis naſcentur. hoc verſos: non fubje&tus concilio: infallibilis doctor & auctor | eft, fiducia illa falſæ juſtitiæ mutabitur in ſpinas & acu- traditionum non ſcriptarum & interpres fcripturæ:diſpen- leos conſcientiam fodicantes & inquietantes , ita ut non fans autorege to esxãs: habens omnem poteftatem Eccle- poſfint requieſcere , fed dies & noctes cogitent, quomodo fiaſticæ gubernationis ; omnis poteſtatis , etiam docendi poflint conſcientiam ſuam exſurdare & cauterio indurare & facramenta adminiſtrandi, fons; abſolvens & remit- & demonftrationem erroris fui ex ſcriptura elidere atque tens peccata, & indulgentias tribuens ; & populos in eludere. Vide Efa.57:20. 21. Apoc. 9:3.4.5.6.15. bellum cum quibufvis principibus auctorans: quid jam $.43. Tandem addit ultimum exitum: Fore aliquan- niſi Rex eft , tum Ecclefiæ tum populorum , AD- do, ut dicant montibus , Tegite nos , &c. hoc eft, ventu- VERSARIUS regibus & Regi CHRISTO? cui ras ſuper ipfos tantas anguſtias , ut præ metu neſciant , ubi & contraria mandat & cujus populum oppugnat. fuffugium debeant petere. Confer Efa. 2:21. Apocal. Hieronymus ad hunc locum ifta annotat: Tradunt He- | 6:16. Chriſtus accommodat hoc dictum ad excidium bræi, vitulos aureos à Sacerdotibus furtò ſublatos eſſe, Judæorum Luc. 23:29. 30. ex quo intelligere eft, tale & pro his æneos & deauratos repoſitos. Cùm igitur lu- fore excidium regni Anti-Chrifti & tam horribile, quale geret populus tempore anguſtie etiam vitulos aureos in- fuit excidium Judæorum. Quæ hoc verfu dicuntur, fuo ter munera cætera Affyriis regibus ab Ifraël rege effe di- , ordine debent impleri : fed hæc non funt intelligenda rectos exult abant æditui , quod fraus eorum nequaquam ut impleta ante hiſtoriam verfùs 9. quippe etiam in posſet argui vel deprehendi. Poftea: Deprehenſa enim fine capitis verſ. 15. mentio fit Bethelis , hoc eſt, Ci- fraus deauratorum vitulorum regi Ifraël literis indicatur , vitatis Anti-Chriftianæ , ut inſtrumenti caſtigationis & unde ſe placere exiftimaverant, inde vel maximè con- Eccleſiæ. funduntur, &c. In Commentariis Hebræorum, quos le- gimus , de his nec zzò. Grotius: Hiſtoria , quæ hic re- Spicitur , eft n07 tantùm apud Hieronymum hoc loco , ſed III. De Ι Ν Η Ο S Ε Ε CA P. X. per con- 53 agant & immunes fint à tentatione illa magna & amictio- III. De reformatione. ne, qua hoftes Dei deftruentur. Apoc. 3: 10. Quia ſer- vafti fermonem patientie de conſtantiæ meum, & ego te Verf.9. A diebus Gibea peccaſti, Ifraël. Ibi qui fte- Servabo es hora tentationis, quæ eft ventura in tot am ba- bitabilem ad tentandum habitatores terræ. Efai. 33: 19. terunt, non attinget eos in Gibea bellum contra filios 20. 21. Populum invalefcentem non videbis , populum pro- injuſtitiæ vel elationis . fundum labiis , &c. Vide Tſijonem , urbem conventûs no- Verf. 1o. In cupiditate mea colligabo eos, & congre- ftri ; oculi tui videbunt Hierofolymam commorationem gabuntur in illos populi dum adjungunt ad duos ſul- tranquillam , &c. Hactenus primum membrum hujus peri- cos fuos. copæ, nimir. promiflio conſervationis fidelium in generali Verf. 11. Et Ephrajim eſt vitula aſſuefaeta amans defectione ; & confolatio illorum, quòd eos non artin- triturare , ed ego tranfivi in optimum colli ejus : get prælium iræ Dei contra injuſtos. $.47. Verſ. 10. Secundum membrum hujus pericopæ jungam (vel equitare faciam) Ephraimum, ara- eft deſcriptio regiminis conftantium. Id eft bit Juda, occabit ſibi Jacob. $.48. I. in conjunctione eorum , ut ſcilicet Coetum fa- Verf. i 2. Seminate vobis ad juſtitiam, metite ſecun- ciant. Hoc primò in Huflitis contigit . Cauſam fignificat dùm pietatem ; novate vobis novale : eo tempus verfionem. Van eft muséangv. ut Hof. 11. 1. Gen. 27:34. Cupiditatem Dei. qui quali ſitit hominum ſalutem & con- eſt quarendi Jehovam, donec veniat & doceat ju- Efa. 6: 1. Duo eft pro ody. Propinquum 30k pro ftitiam vos. ansg. Non poffum aſſentiri Viro doctiffimo, qui à 70 $.44. Hæc pericopa agit de iis, qui non deficiunt ſed deducit. Stant inter peccatum Ifraëlis. 9. 49. II. In caſtigatione diviſionis illorum $. 45. Verf. :9. Dividit Eccleſiam externam in duas gregationem populorum contra ipſos. Quum jungerent ad partes ; illos qui peccarunt: quos vocat Ifraëlem : & il duos ſulcos , h. e. quum deſinerent unum jugum uno hume los , qui fteterunt & non cum ceteris ceciderunt. Nam ro ad unum fulcum & quafi lineam converfationis trahere, TS Steterunt in oppofitione verborum swip offendere , (confer phraſin Zephan. 3; 9. 2. Cor. 6: 14. Menyéveade & Sau cadere intelligendum eft. ut Efa. 8: 14. 15. Pfal.' &me eg ZuyBites å risois ) ſed disjungi & cum infidelibus ju- con- 20:9. Luc. 2: 34. és away nga eis évágoe019. Apocal gum trahere cæperunt; tum congregati funt populi 20: 5. αύτη έσιν ή ανάτασις η πρώτη. tra ipfos. nisi (Ita & Chaldæus legit mimpiy Etiam Lxx. $. 46. Prima apoſtrophe eſt ad Iſraëlem. Iſraël pec ryp . quod vide Pfal. 129: 3. Nam ut ſignificet oculos, e deriv å drxious. Oftendunt ſe Vau agnoſcere ) hîc ex cafti. Huic peccato, hoc eſt, defectioni tribuit prolixi- tatem. Inde à diebus Gibee. Poffumus ſecundum literam fieri non poteft. hiv, fontes notat. interpretari. A die peccati Gibex Benjamin. quod nar- $. so. Totius imperii Romani vires aliquoties colle- ratur Judic. 19. quod peccatum fuppar eft peccato So- &tæ funt contra Bohemos. Quamdiu unum fulcum & re- domæ. Spiritus ſanctus teſtatur, Sodomiticum hoc pec- gulam egerunt, populi coram illis fparfi funt. Notabilis catum & Sodomiticam malitiam permanfiffe in populo eft, fi qua alia , hiftoria Bohemorum & Ziſcæ. Poftquam Ifraëlitico & Eccleſia externa , quæ Ifraël dicitur fub inceperunt diverfis femitis incedere & quidam in Bafi- Novo Teſtamento, ufque ad illa tempora , quæ in fupe- leenfi Concilio certis compactatis reconciliari Romanis , rioribus attigit, & quæ in comminatione verſus octavus non amplius populi coram ipfis diſlipati ſunt: ſed ita circa prænotavit. Hæc cauſa eſt , quòd Efaias cap. 1: 9. 10. ipſos congregati ſunt, ut illi paullatim coarctarentur, & duces Ifraelis vocat duces Sodome , & populum, populum in illorum venirent poteſtatem , qui graves aliquando do- Gomorræ. & Ezechielis 16. dicitur Ifrael foror Sodoma, mini illis erant futuri. & majoris peccati damnatur verf. 48. ubi peccata Sodo- $. 51. Verf. 11. III. In coërcitione pugnacitatis, mæ explicantur: item quòd Apocalypfis Babylonem vo- Hieronymus hîc utitur excuſatione. Locus iſte imò omnia, cat Sodomam, Apoc. 11: 8. Gibeam dicere & Sodomam quæ hoc capitulum fequuntur , magnis obſcuritatibus in- perinde eft: nifi quòd illud connotat crimen hypocriſeos voluta ſunt. Nihil mirum, Hieronymo hæc eſſe obfcura & profanationis nominis Dei. Chaldæus peccatum Gi- viſa. I. quia necdum facta ipfius tempore. 2. quia mala bez exponit peccatum conftituti Regis. Ibi furrexerunt, Y cet initium capitis ad veterem Ifraelem decem tri- rebellarunt contra verbum meum, ut conftituerent ſuper fe buum retulerat: & jam tum fa&a cum dictis prophetæ regem. Sed Gibeæ habitavit quidem Saul; at ibinec pe ineptè cogitavit. 3. quia hanc habet confuetudinem ſermo non comparaverat ; nifi quòd de hæreticis quædam non titus nec unctus nec conſtitutus eſt Rex. Vindicatio pec- divinus , ut per tropologiam de metaphoram hiftoriæ expri- cati Ifraelis tanto tempore continuati dicitur bellum con- tra filios injuſtitie. plerique interpretantur quafi mat veritatem. Propheta unam partem populi fui vocar fcriptum eſſet by quemadmodum eft nyi& nyi, po Ephrajim, ut aliquoties di&um eft; cui attribuit appe- & ninho. Idque apprimè convenit cum alluſione ad fa- adfcribit vetuſto mori. Ita confueverat facere fub vexillo titum triturandi, h. e. niſi fallor, proterendi fratres. Id ctum Gibeæ. Chaldæus tamen vertit pso quod valet Anti-Chriſti. mans cenſemus habere Jod paragogicum. a hp aſcenderunt. at Lxx. éduios. Dom. de Dieu mallet Neque propterea verbum perdit vim regendi infinitum celfitudinis. A aby poffet formari ut nixa à 7783.) interveniente Lamed. Sivelis , affixum eſſe, erit, quæ Id ſonaret afcenfionem, é mu pozv. Certum eſt, bellum in fi- amat me , ut trituret. Sed alterum præferendum eft. lios injuſtitie effe,& in filios méę rews. R. Solomo niby per Coercitio eft in eo, quòd Deus dicit, fe collum ipſius nixa interpretatur , explicans feliciter farby pasy lwyw invafifle: h. e. Se humiliaffe eos , qui fratres ſuos prote- qui feipfos fecerunt ſupremos. qui nullum recognoſcunt rere gaudebant, in nobiliflima & optima fui parte. Notum fuperiorem. Quale bellum fit, ex comminatione, quæ eft , fuperiori ſeculo in Electore optimo viro & genero- verſ. 9. propofita eft, intelligi poteft. Nimirum cujus fillimo Johanne Friderico Euangelicos & cæteros princi- effectus erit, ut dicant montibus . Tegite nos , & collibus, Ipes Germaniæ fratribus ſuis fortaſſe plusquam fas erat cadite in nos. Divina patientia aliquando in vindi&tam , iniquos compreſſos eſſe. Confer , quæ de Ephrajim di- exibit, & tarditatem iræ pænæ gravitas penſabit. Con-cuntur , cap. 4: 17. folatio eft pro fidelibus , qui dicuntur Stantes , ÉS HÓTES $. 52. IV. In datione libertatis. Promittit, quòd five conftantes , eò quòd non deſeruerint fundamentum, 1. Ephraimum, (h. e. partem Euangelicorum deflecten- fed in fide fteterint, Matth. 24: 24. Promittit, eos non tem à regula ) junčturus fit currui, h. e. retenturus fit fub attacturum bellum contra filios injuſtitiæ, in Gibea, h.e. imperio fuo , ut neque redeat ad Ifraëlem illum peccan- Deum præbiturum effe locum fidelibus , in quo ſeparati à tem neque recalcitret : nifi fortè magis eſt, ut verbum id defectoribus (quorum locum myfticè Gibeam appellat) fignificet, Faciam equitare Ephraimum. ut notetur, Deum E 3 datu- 54 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ A R I U daturum eam potentiam & fucceffus, imprimis bellicos, effe, qui neget , judicia Dei effe jufta : & talia judicia ex Ephraimo , h. e. parti alicui nominis Euangelici, (de qua talibus cauſis proficiſci. Neque etiam exiftitio, effe quem- & cap. 4: 17.) ut hoftes communes Euangelicorum ipſi piam tam malevolum in ſemetipfum , qui tron malit in illo cedere & ipfis dare pacem, cujus opus eſt arare & occare, cætu eſſe; de quo hîc fermo eft ; quàm extra illum. Nam cogantur. Mauritius Elector præcipuum inſtrumentum | hîc fermo eft de optima parte ejus multitudinis, qui no- ejus pacis conficiundæ fuit. Et poftea' etiam excitavit men Chriſti fibi aſſumunt. etiamſi etiam vitia illius hîc Deus ex ea parte patronum Ecclefiæ in rege Daniæ & taxentur. quidni? An unquam profefli ſumus , nos per- Sueciæ. Efa. 19:20. & 11. quòd Iudas arabit , & Iacob | fectè fapere & loqui, & nihil effe in doctrina noftra & di- occabit, h. e. cultum in agro Dominico exercebit. ſciplina emendandum? An Deus non caftigat filios fuos , $.53. Verſ. 1 2. Adjungit promillioni Tupak uveoz , ut ut eos faciat participes ſanctitatis ſuæ ? Hæc fi nobis ve- 1. id ferant five doceant, unde juſtitia, h. e. fides juſti- | niant in mentem , non ægrè feremus nobis applicari hand ficans progerminet ; & 2. metant atque in horrea confe- reprehenfionem. Nimirum quòd non novaverimus nova- rant, h. e. in Ecclefiafticam communionem recipiant qux-le, fed quod araverimus improbitatem, h. e. quòd viam ta pietatem: h.e. primò non ſecundùm conſenſum in ali- | juftitiæ non plenè & clarè & fincerè propofuerimus , tum quo dogmate, quod non ſit didete och nge?" sú sé Eslow ; aut fe- Ephrajim, tum Juda. Quid enim. Si Scripturam non benè cundùm ſua odia & concertationes , ſed in veritate funda- | & ſolidè explicavimus, ut homines magis ad fcientiam ve- menti & charitate. Confer de top cap. 6:6. Vide fimi- ritatis procedere poffent, quàm in ignorantia detineri? Si lem allegoriam Matth. 13: 30.& 9: 36. 37. Joh. 4:35: diſputationes noſtræ fuerunt plenæ amaritudinis, & non 36.37:38. Res Rom. 15: 7. ſecundò juxta gratiam Dei tales, ut in iis promta effet demonſtratio veræ juſtitiæ; fed manifeftatam in hominibus, ut eos pro fratribus fuis agno- reliquimus ſcrupulum in animis adverfariorumQuid, fi ſcant , in quibus gratia Dei illuminans ad cognitionem ufi fumus iis terminis , qui no99 Mocxi as parerent? Quid fi veritatis & ſanctificans perſpicitur. Ita cap. 2; 3. mone- tantùm aravimus, & non feminavimus, h. e. diſputavimus bantur: Dicite fratribus veſtris , Populus meus : & forori contra falſitatem , fed non docuimus veritatem? Quid Gi bus veftris , Dile&ta eft. Et 3. ut novent novale, h. e. pur- fodiendo non fatis penetravimus ad fundamentum ; fed gatiffimum habeant agrum Domini à carduis & Ipinis. ne ſubftitimus in arena? Vide Luc. 6:48. Quid fi veritatem ſcil. ſeminent inter ſpinas. Jer. 4: 3. Res præcepta expli- impugnavimus ? Quid fi ea diximus, quæ Deus non dixit, catur Soph. 2: 1. Excutite vos & excutite alios. Vide & quæque trahunt conſequentias periculoſas poſt ſe: Quid fi Judæ verf . 22. 23. Additur fuaſio 1. ab opportunitate, peccata non denudavimus,ut oportuit? Jer:23:22. Thren. Tempus eft quærendi Dominum. Subinnuitur breve id tem 2: 14. Quid fi charitatem rupimus ? Non volo hîc defcen- pus fore, ut eam pacem habeant, fi non eo modo agant. dere ad ſpeciem. Neque enim fcopus hujus prophetiæ eft; Confer Apoc.3:3.11. 16:15. 2. à promiffione. donec ve ut ex ea determinetur una vel altera quæftio. Sed hic fco- niat & doceat vos juſtitiam. ut continuetur veſtra pax uf- pus hujus prophetiæ eft, ut cognofcamus,noftram Aratio- que ad id tempus, quo ipfe, abolitis doctoribus falfitatis, nem, h. e. extirpationem ſcandaloſorum verborum ( de docebit folus Eccleſiam ſuam viam juſtitiæ. Juſtitie do- quibus Apoftolus diſertè præcipit 2. Tim. 2: 15:16.23. &trina eft omnis do&trinæ cardo & caput. Innuitur hîc, ad- 24. 25. 26. & 1. Tim. 6: 3. 4. 20. Tit. 2:15. ) non fa- venturum tempus , ut Deus folus fit rex & doctor in Ec-atam effe fufficienter & integrè, aut eo modo, ut fperari cleſia. Vide Zach. 14: 9. Interim datum eſſe Eccleſiæ potuerit, Solam fidem juſtificantem & dignam juftitiâ Euangelicæ ſeparatæ ab Anti-Chriſto tempus laborandi converſationem ex aratione noftra proyenturam : atque & feminandi cum fpe regni illius citò adfuturi cum ipfo- | hac divina ſententia ac caſtigatione fuperveniente excita- rum bono & lætitia. ti, in fingulis diligentiùs , quid adverſus juſtitiæ do&tri- nam admiferimus, ſcrutemur , & id ipſum emendemus. $. 56. Interim omittere non poflum triumphum,quem IV. De nova culpa canit Franciſcus à S. Clara de Anglis A. C. 1634. quòd illo anno folenniter in Comitiis Doctoralibus Cantabri- Verf. 13• Araſtis improbitatem , injuftitiam meſſu- gienſibus definitum fit, Dari meritum ex pacto divino. iftis , ediftis fruétum abnegationis ; quia confifus Qui ſi dixiſſent , Bonis operibus retribui mercedem juxta es in via tua multitudine fortium tuorum. fedus gratiæ , quod inferyit Teftamento Dei ; nihil abſur- di dixiſſent: fed fi dixerunt, opera peccatoris mereri ex $.54. Paræneſin excipit reprehenfio. Non eodem ar- pacto ; & fic ftatuerunt juftitiam noftram , five jus ad pe- ticulo temporis omnia, quæ in prophetiis continentur, tendam beatitudinem non eſſe in folidum ab obedientia funt conjungenda; fed ſucceſſivè multa funt intelligenda, Chrifti, & ejus donatione, & hæreditatem filiorum in quæ ſunt diſtinctorum temporum. Docet hæc pericopa, ipfo juſtificatorum, fed à propriis noftris operibus , & Eccleſiam Euangelicam five reformatam poft datam pa- lege aliqua nova, & pacto ſuper nefcio quibus obedien- cem non eos fructus, faltem conftanter, prolaturam fuiſ tiæ laciniis pro juftitia acceptandis (quafi lex & fedus ſe, qui eſſent digni tum beneficio accepto & juſtificatione operum aliud pollit fieri extra illud, qui fecerit illa , vivet cauſæ Euangelicæ facta per compreſſionem perfecuto- in illis. ) indignam Deo & fanctitate ejus & Chrifto re- rum, neque beneficio expectando, ut regnum Dei ulteriùs | demtore ac juſtificatore fententiam protulerunt, & cum apud Eccleſiam manifeftaretur. In aratione culpat , quòd | Pharifæis & Papiftis ac Socinianis falfam juftitiam , quæ araverint improbitatem. Per hoc ſignificatur id , quod ju- eft pv?, araverunt. Sub federe operum homo, fi ftetif- Ititiæ Euangelicæ non eſt affine. Nam p73 & vw oppo- fet, meriturus fuiſſet ex pacto. Poft peccatum meritum nuntur. Uti per illud non tam ſignificatur , quod rectum Filii datur, & nullum præterea neque ex condigno , neque eſt; quàm quod (poft peccatum) facit ad jus vitæ titulo ex congruo , neque ex pacto. hæreditatis accipiendæ : ita per hoc non tantùm mala $.57. Sed pergamus , & quamvis cum rubore faciei , actio aut malum propofitum, ſed multò magis ſtatus homi- | audiamus, quid porro divina ſententia de nobis judicet. nis irregeniti, quòd eft vassos, re7eyp a čujú a sej roe bec Injuſtitiam meſſuiftis , hoc eſt , in veſtra horrea collegiſtis zex.espeſia, & manet ſub ira Dei,defignatur; quodcunque injuftitiæ operatores , & pafli eftis multa ſcandala inter etiam habeat confilium & conatum conſtituendi juſtitiam vos regnare : diſciplinam vel neglexiftis vel malè ex- propriam. ercuiſtis & ea abufi eſtis, complacentiam habentes in $.55. Aratio ejus improbitatis , five damnabilitatis eft operibus carnis. Ediftis fru&tum abnegationis. Abne- Aratio non integra,nec fincera, qua ſcil. non exſtirpatur & gatio eſt vel in diflimulatione veri , vel hypocriſi & eruncatur omne malum germen, & omne lolium; ſed id diffimulatione animi malè affecti, ut Pfalm. 18. verf. 44. relinquitur in opinionibus , quod non provenit ad fidem Adeat quiſque conſcientiam ſuam, quomodo diſſimula- juſtificantem. Non putem , effe hominem tam impuden- verit & non confeffus fit nomen Chriſti. Hoc certè hæc tem , qui neget, eam caſtigationem , quæ ſubjungitur , in prophetia in nobis deſiderat , quod & abnegaverimus Eccleſia Evangelica habere exemplum. Non puto etiam five diffimulaverimus aliquid verum , ut mundo pla- ceremus; I N HOS E £ CA P. XI. ceremus ; & ejus rei fructum à mundo captaverimus. , liberis. Mihi videtur eadem hæc paræmia hoc loco fic Denique addit , quòd confifi fuerimus in via noſtra no- ufurpari, non , ut fignificet , omnes omninò extirpátum ftris heroibus. Gibborim in Geneſi dicuntur imperatores iri, (id enim non permittit Aurora , de qua mox) ſed poft & principes; ut Nimrod. In hiſtoria regum præcipua calamitates & clades ingentes , & expugnationes muni- yirtute milites. Notanda eſt in apoſtrophe mutatio nu tionum , & quidem cum diriflima & ſæviflima vaftatione, meri pluralis in fingularem. quæ fortè non caret emphafi . | fore, ut etiam tutor & pater patientium perſecutionem, Tale quid eft in nobis taxatum Ef. 30:15. Sic ait Domi tanquam avium implumium , is qui patronus dicitur nus Deus Sanctus Ifrael: In converfione & quiete ſalvabi- Ef. 19:20. interficiatur. iſto modo , quo poft expugna- mini; in tranquillitate & fiducia erit victoria veſira: & tam Germaniam , & imprimis Magdeburgum , rex Sue- noluiſtis. Et dixiftis, Non: fed in equo fugiemus. ideò ciæ mactatus eft. De tali clade loquitur etiam Efaias cap. fugietis . &c. Cum pericopa hac debet conferri Eſai.8. 33: 7. Ecce heros ipſorum , clamant cum dolore forås ; & 59. Apocal. 3: 1. 2. 3. 14: 9. 10. 11. Item Hof. 4: & nuncii pacis, rei benè geftæ, amare flent. Qui victoa 17. 18. & Hof. 6: 4.5.6.7.8. Omitto jam alias pro riam nunciant, flent ob mortem victoris. phetias. Vix ulla eft, quæ hanc labem Eccleſiæ reforma $. 59. Verſ. 15. Primo colo exprimit cauſam efficien- tæ non attingat. tem & meritoriam hujus mali. Bethel, h. e. fedes fuper- ftitionis Roma, & ejus domini, quibus populi undiqua- V. De caſtigatione. que cingentes Eecleſiam (verſ. 10.) parent, fic fecit vo- bis. Supra cap.6:9. Societas ſacerdotum muricibus viri Verf. 14. Et ſurrexit tumultus-vaſtans in populis tuis, legionum, hoc eſt, Imperatoris viam corrumpunt. Cauſa or omnia tua munimenta vaſtantur , quomodo va- impulfiva eft malitia, & quidem mala. Propter malitiam ſtavit Salman Beth-arbel in die belli: mater ſuper malitia veſtra. filiis elifa eft. $.60. Secundo colo adjungit ad cumulum malorum novum malum, idque eò acerbius , quò magis eo tempo- Verf. 15. Ita fecit vobis Bethel propter malitiam ma re Eccleſia in fpe alicujus boni verſatura erat. Simul ali- litia veftræ. Cum aurora óccidit occidit rex Ifraelis. qua lux pacis affulferit, (quæ A. C. 1648. 39. Januar. concluſa eſt inter Regem Hiſpaniæ & Belgas; & inter $.58. Hæc pericopa complectitur caftigationem Ec- Cæfarem ac Galliæ Suediæque reges eodem anno 24. cleſiæ Evangelicæ. Ea confiftit in calamitate five clade Octobris) occidit Rex Iſraelis . Olim cogitavi hic de rege exercituum ; in occupatione locorum , fuperatis aut per- adverſario , (de quo verf. 6.) fed triſtis experientia nos ruptis munimentis. quemadmodum vidimus Palatina- cogit'inter caftigationes Eccleſiæ numerare interemtio- tum, Bohemiam , Moraviam , Sileſiam, Pomeraniam, nem regis alicujus (præter illum, qui in paræmia matris Saxoniam fuperiorem & inferiorem, Holſatiam, Cimbri- ſuper pullis fuit ſignificatus ) in Ecclefia Evangelica , & cam Cherſoneſum, & fic à mari Balthico ad mare Septen- quidem unici in ea parte, quæ reformationem profitetur ; trionale, & rurfus Rhenum, ad quem etiam Veſalia & qui etiam caput Ecclefie” in fuis regnis dictus fuit. Id aliæ arces , omnia ferè in poteftatem veniſſe. Ipſam va factum A. C. 1649. 30. Januar. Verbum hîc idem eft Itationem munitionum comparat quoad diritatem cima cum eo, quod extat verf. 7. ubi de abolitione Imperato- excidio Beth-arbelis à Salmane peractam. Hieronymus rum Conftantinopolitanorum agitur. Non tacuit hanc locum hunc ponit in finibus Pellæ trans Jordanem. Afti- caſtigationem Scriptura & alibi. ut Apoc. 14:20. Pfal. pulatur 1. Maccab. 9: 2. ubi fit mentio de Guaw. Sal 107:40. Cantic. 8: 7. Deut. 32:42. Fiunt hæc propter man is putatur effe Salmanaffar. Nos fi vellemus dirita- peccata Ecclefiæ. ut notatum eft verf. 13. confiſus es mul- tem illam cisóvo & fimilitudine aliqua exprimere, exem titudine fortium tuorum. Judicia Dei hæc funt, ut ſpiri- plar faceremus Solymanum. Hujus diritatis exempla tum diſcordiæ immitat populis, & tradat unum in ma- præbent imprimis Munda & Magdeburgum. In fine ad num alterius. Grave certè judicium eft, quòd per manus dit horribile exemplum calamitatis, quod dicit Elifio- populi fuo rege nimis confili interficitur ipforum fpes. nem matris ſuper filiis. Ita folet loqui ſcriptura de veozlać, Hæc nos animadvertere oportet, & de perſonis non te- five ave pullis incubante. Deut. 22:6. Inde rue egipstādes merè judicare. Datur etiain in piis error noxius, ſæpe de- loquendi genus uſurpatur, Genef. 32:11. Ne veniat d ftructione carnis expiandus , ut fpiritus fervetur in die Do- percutiat me matrem ſuper pullis , hoc eſt, patrem cum mini. 1 l CA PUT XI. Hoc capite eſt Sexta periocha: cujus partes duæ ſunt. I. Querimonia de corruptio- ne & ingratitudine Ecclefiæ vocatorum. uſque ad verf. 8. II. Explicatio gratiæ exercendæ ad conſervationem multorum. verf. 8. 9. 10. II. In prima parte ſunt tria membra. I. Commemorat inobedientiam exercitam à Judæis, poſt redemtionem, erga vocationem Evangelicam. verf. 1. 2. II. Commemorat oblivionem ſive ignorationem Dei, qui partim conflixerat cum inobedientibus, par- tim alios brachiis ſuis geſtaverat & fanaverat. verſ . 3. III. Commemorat peccatum introducti in Ecclefiam regiminis onerofi, & impænitentiam cum fruſtratione coër- citionis divinæ, & vocationis ad pænitentiam. verf. 4. 5. 6. 7. rum; Baalibus ſacrificabant, & ſculptilibus ſuffi- Pars prima. tum faciebant. ECAPITULAT Propheta omnem Membrum primum. gubernationem Ifraelis, & oftendit 6. 2. I. Statum ejus primum in pue- Verf.r. Quumpuer effet Iſrael, dilexi ipſum; & ex ritia, h. e. ftatum pædagogiæ & ſervi- tutis elementorum mundi. Nam hæc Ægypto vocavi filium meum. eft pueritia Iſraelis. Gal. 3: 24. 4:1. Verf.2. Vocarunt illos; ſic abierunt à conſpectu ipſo- | 2. 3. Hic ftatus eft Ifraelis ab eduétione ex Ægypto ul- $.1. R 56 COM M M E N T A R I U S cant, que ad Regnum Dei five Chriſti , fub federe primo. Je- rem. 31:32: Membrum fecundum. 3. IÍ. Millionem Filii Dei ad eum in eo ftatu; ut fieret minor etiam illis, qui vocantur dii, fervus dominan- Verf. 3. Et ego pedem contuli Ephraimo, accipiens il- tium , fervus circumciſionis, fub lege. Pfal. 8:6.El. 49: los inbrachiafua; a non cognoverunt , quod ſana- 7. Ef. 53:11. Rom. 15:8. Galat.4:4. Filium Dei in verim ipfos. emphaſi & dwósped (h.e. in omni valore ſignificandi, ut notet potentiam if it's non verò infirmitatem 48 9878) $. 7. Hîc proponit I. judicium fuum irrogatum E- de filio Dei unigenito accipimus, ut Pfal. 2: 7. 12. El.9: phraimo, h. e. pleræque parti rebellanti ; nimirum Ju- 5. Ezech. 21: 15. Prov. 30: 4. Caufa fic intelligendi | dæis infidelibus. Hoc judicium fignificatur voce may eft, quia dicitur in dvkdrasoan Iſraelis . Et verba in pro- | five ſit acuta à nomine maryn & affixo, five penacuta (ut prietate debent explicari , nifi id evidens ratio impediat. exemplaria habent) & prima perſona à verbo Sanm quod Et illa expofitio eft conformis promiffionibus , & prophe- fit ad modum verbi nunin unde 77mon Jer. 12: 5. Ut tiis, & imprimisilli, quæ eft Hof. 1 : 7. Salvabo ipſos in Jehovah Deo ipforum. & cap. 2 : 1. Vocabuntur filii Dei cunque ſit, ex re ipfa apparet, fignificari collationem pe. vivi. Habet etiam hæc expofitio auctorem fpiritum ſan- dis & conflictum. Lxx. oweré dove mo'y é pegeip. De hoc cum Matth. 2:15. Et hiſtoria fubfequentium ei adſti-judicio eft Hof. 2; 12. 13. 14. 9: 12. 13. 14. 15. 16. pulatur. Lxx. šš Aizim 78, PETE YGÓ REGU. TU TÉ uvce &078. Ergo S. 8. II. Geſtationem reliquorum , ut eos conſerva- legendum cenfuerunt ???? quaſi 1 in fine periiffct. Nem- ret & in locum fuum depòrtaret. Illos derekrão accipien- pe inconveniens putarunt de Iſraêle per antonomaſiam ac- dum, ut fæpe. Cum Ephraimo, inquit, contuli pedem, cipere filium meum. Obſervetur hîc', Matthæum verfio- qui alios in brachia fufcepi . Non mirum eft, defungi nem Lxx. interpretum emendaſſe. prophetam fola indigitatione: quod dum facit, oftendit, 8.4. III. Filii per fugam in Ægyptum ſubducti re fuo tempore, quum res geretur , manifeftum fore, quos vocationem ad populum. Vide Matth. 2: 13. 14. 15. Deus in brachia fua fuſceperit. Hîc repetendum eft cap.2: De hac fuga & conſequente cæde puerorum in Bethleem, 2. 16. On five participium five tertia præteriti conjun- & reditu ex fuga loquitur & Jeremias cap. 31:15. 16. gitur cum Ego. ut Efai. 28:16. 70? 17 Ecce me, qui Vox in Ramah audita eft , ejulatus , ploratus amariſſimi: fundavit. Rachel (matres Bethleemiticæ) flet ſuper filiis ſuis, re $.9. III. Sanationem Eccleſiæ, quæ eft in fracturæ muit confolationem admittere ſuper filiis fuis occiſis , quia concinnatione ſive diſſipatorum recollectione , & in com- Ille non eft. Ille desxlxãso vel, ex verfu fuperiore illud, penſatione jacturarum. Vide & hîc Hof. 2:17. cap.10:I. bonum meum. Major cauſa fiendi, quòd Chriftus, bo- Fruétum ei ponit. num Domini , non appareret, quàm quòd filii occiſi eſ $. 10. IV. plerorumque conſequentem ingratitudi- ſent. Alioqui fi is apparuiſſet, pro folatio id futurum nem. Et non agnoverunt, quòd ego eos fanavi; & cætera fuiffet. Sic dixit Jehovah: Arce vocem tuam à ploratu illa omnia feci. Hoſ. 10:1. Prout multiplicatur fructus & oculos tuos à lacrima. Nam eſt merces in opere precium eorum, multiplicant altaria , &c. Deut. 32: 27. Ne die tuum, d revertentur filius meus, falus mea, cum matre & Non-Jehovah fecit hoc. Qualis cæcitas fuit in Joſepho, ex terra inimici: & eft exfpe&tatio in extremum Judæis, qui non agnoverunt , quis ipſis dediſſet terram & tuis do revertentur filii ad terminum fuum: etiam Ifraël omnia, Hof. 2 : 10. talis fuit etiam in multis Chriſtianis : per Evangelium revocabitur. Quod attinet citationem qui ftatim poft tranquillationem Ecclefiæ & perſecutio- Matthæi, de ea Hieronymus : Lxx. tranftulerunt , filios nis abolitionem coeperunt diſputare, Utrum Deus ſolus ejus, quod in Hebraico non habetur, nullique dubium eft, illa omnia feciffet ; an Creatura cum Deo, h.e. Utrum Mattheum de hoc loco fumfille teſtimonium juxta Hebrain Chriſtus, qui hæc fecerat , eſſet perſona divina , & infini- cam veritatem. Nempe Lxx. judicabant legendum 13] ta; an finita , & creatura. Hoc omnes hæretici quæſive- quum putarent Ifraëlem deſignari. Hæc fuga eft ſpeci- runt. Hinc Hoſ. 4:1. Non eſt veritas , a nec agnitio men paffionum Chriſti. Reductionis hujus caufam facit Dei in terra. Amorem fuum. Amoris enim Dei eft, quòd filium fuum dedit imò tradidit pro nobis victimam. Joh. 3: 16. Rur- Membrum tertium. ſum hîc monemus, & vocem Amoris in emphafi accipi longè meliùs, de donatione Filii ad falutem, quàm de qui- Verf. 4. Funibus humanis trahebamipfos, rudentibus buſvis beneficiis, quæ Iſraeli ante id tempus præftita ſunt, dile&tionis: en faétus fum illis ut imponentes ju- quæ ipfi non profuerunt, quo minùs in ſua inmórk relin- gum maxillis ipforum: @porrexi ipſi cibum. queretur , exfors biogeoias illius , quæ datur per Chri- Verf . 5. Non revertebatur in terram Ægypti, con $.5. IV. Vocationem Ifraëlitarum factam Chri- Aſſyrius , ille rex ipfius fuit; quia recufarunt con- per verti. Itum, Mich. 6:9. Jerem. 23: 6.33:16. Pfalm. 2: 7. & apoftolos. Pfal. 8:3.68:12. Confer Hof. 2:4, Con- onfer Hof. 2: 4. Con- Verf.6. Et manſit gladius in urbibus ejus, & conſum- tendite cum matre veftra, &c. ſit artus ejus, o devoravit, à confiliis fuis. $.6. V. Inobedientiam, & quidem cum contumacia. Verf.7. Et populus meus cernui-pendent in fugam Sic abiverunt à facie illorum. Sic in apodofi ponitur , ut in protafi particula aſlimilationis fit fubintelligenda. q. d. mei: aderećtionem vocant eos; pariter non eri- Quò magis & ardentiùs eos vocarunt, eò majori dedigna- git quisquam. tione abierunt à facie ipforum, vocantium, ne eos audi- rent. Similis ellipſis Efai. 55: 9. Pfal. 48:6. Contra fa- S.II. In hac pericopa enumerat 1. culpas. 2. judicia. crificarunt Baalibus, h. e. fub nomine Jehovæ , quem vo- 3. impænitentiam. luerunt colere ſuis facrificiis , quum ille tamen declararet $. 12. Culpa prima eft jugum Chrifti afpernari & ju- ſe non dele&tari ſacrificiis, Baales & dæmonia & deos ni- gum hominum fubire. Quæ culpa exaggeratur à benefi- hili coluerunt. Suffitum fecerunt Sculptilibus. Reputat cio, Porrectione cibi. Scriptura pro fculptilibus etiam imagines facras & omnes $. 13. Jugum Chriſti fic deſcribitur, funibus humanis Chriſti figuras , quando fine fide & in tempore libertatis haben- trabebam ipſos. Nihil hoc aliud, quàm præcepta tur. Vide Zach. 10:4. Hof. 3 : 1. Cum his debent in- fanctiſlima, & congruentiſſima non tantùm conſcientiæ telligi etiam dii gentilium, quos coluerunt in cultoribus fimpliciter , quatenus illa dictat, quod re&um eft; fed ipſorum, quum rejecto regno Dei ipfis voluerunt place- Dei ipfis voluerunt place etiam confcientiæ hominis etiam conſcientiæ hominis peccatoris, quatenus conſcien- re. De quo Hof. 2: 7. tia cogitur recognoſcere, juſtificationem illam, quæ eft in Chrifto , eſſe Deo glorioſam & afferre homini peccatori confolationem, lætitiam & libertatem. Rudentes chari- Itum. tatis I N Η Ο S Ε Ε CAP. XI. 57 WA U w 18 16 leaves PIEM endi , quos apo O juos. Ghura 3. COM 2011 Pada Ve die fuitin camd tatis vocat vinculum illud, quo per Chriftum homo Deo $. 19. I. Celeritas. Non redit ille, & fit rex Afyrius, adſtringitur, & conjungitur cum fratribus ſuis. h. e. ftatim atque redit, fit fervus Affyrii . Confer phraſin $. 14. Ea eſt effufio charitatis Dei in cordibus noftris, Ef. 33:23. 63:9. Job. 15:30. Hof. 9: 3. Hic nobis ut amemus Deum, & proximum propter Deum. Hoc eft repetendum ex dictis ad Hof. 10:5.6. quando evi- jugum libertatis filiorum opponitur jugo fervitutis puero- denter redierint in Ægyptum five ſubjecti fuerint Regi rum five pædagogiæ, cui fubje&tus fuit Ifraël, cùm puer es adverſario. Valentinianus II 1. jubet Papæ decreta pro ſet, verſ. 1. Id patet tum quòd ftatus pueritia, (verf. 1. lege recipi, A.C.445. Phocas A.C.606. Bonifacio III. colo 1.) huic ftatui opponitur ; tum quòd filio dato concedit primatum in omnes Eccleſias; poft diuturnam (verf. 1. colo 2.) filii fiunt (Hof. 2: 1.) qui ei congluti- controverfiam, & humiliationem Papæ. A.C. 634. & nantur : tuin quòd tractio ifta opponitur jugo impofito 636. Damafcum & Hierofolymam capiunt Sarraceni. maxillis. Poft illa à Carolo imprimis expeditiones Chriftianorum $. 15. Aſpernatio jugi Chriſti ſignificatur per verba, in Sarracenos, Mich. s: 4. Sub Calixto II. Papæ in im- Extiti, ut imponentes jugum. Fugum meum, inquit , quod perio Germanico obtinuerunt jus inveſtituræ Epiſcopo- ſuave ero leve eft, quia eft conveniens cum conſcientia rum. A.C. 1122. Tum fuit rex Hieroſolymæ Baldui- hominis peccatoris , & obligat eum tantùm ad gratias a- nus II. Nihilominus & in Syria & in Ægypto Sarraceni gendas Deo & lætandum in ipfo, id habent pro gravi & fuperfuerunt. A. C. 1177. Papa Alexander Friderici col- moleſto, propter concupifcentias fuas. Rurfus prælatio lum calcat . A. C. 1187. Hierofolyma amiffa eft. A.C. jugi hominum eiſdem verbis declaratur; quæ fic etiam ac 1295. regnat Bonifacius & jus Canonicum Sexti acceſ- çipi poflunt: Illi me reputarunt pro fimili pædagogis il- fione locupletatum imperat. Cum eo regnat Othman. lis priſcis, qui injiciebant jugum maxillis eorum. Judica- | A. C. 1413. eſt concilium Conftantienſe, in quo deroga- runt, me exigere carnificinam corporis, & facta carnis, & tum Papæ imperiis. Si Rex eft tantùm is, cui nemo dia eis delectari. Contra eft cap. 6: 6. Pietate dele&tor (non cit, Quid facis? hîc detracta eft Papæ regia poteſtas. Sacrificio, & agnitione Dei pre holocauftis. ut & Baſileæ. A. C. 1431. Sed Eugenius IV. Bafileenfi $.16. Hæc culpa , ut dixi, exaggeratur à beneficio, derogavit, & Papam ibidem creatum contra ſe in ordi- nem redegit volentem , nimirum Felicem. Hîc Papa jam porrectionis cibi. Quod poteft intelligi 1. de abundantia omnium rerum. 2. de inſtitutione clara ex verbo : ubi fi- plenè Rex; quippe nec concilio fubjectus. In Concilio ne : Florentino A. C. 1435. Imperator Græcus Epiſcopum de oblatione cibi fpiritualis in verbo aä fatietatem. Si Conſtantinopolitannm quafi munus obtulit Romano, hoc modo explices, erit oppoſitio ftatus ſatiet atis ad fta- diflao ad Varnam cæſo magna pars Ungariæ amiſſa eſt. Hof. 10:6. Sub eodem Eugenio IV. A. C. 1444. La- tum efuritionis & fitis. Igitur tenentur rei illius interdi- Denique A. C. 1453. Conſtantinopolis capitur. Vide, ut éti, quo vetamur Adjungere ſatiatam fitienti. Deut. 29 : ftatim elevationem Řegni Papæ ſecuta fit elevatio Regni 19. Nam Chriſtum habere pro fimili pædagogis impo- Sarracenorum in Chriftianos. nentibus jugum, fervitutem elementorum mundi; idque $. 20. II. Celeritatis ratio eft : Quia recufant converti. cum ignoratione jugi humaniſſimi ( quod hominis con- fcientiæ eft convenientiflimum) & cum ejut neglectu ác Vide Efai . 66: 18. & Efai. 57: 10. S. 21. III. Judicii modus. Gladius in urbibus ejus contemtu: id reverâ eft facietatem à Chrifto deram ne- gare, & Eccleſiam redigere in ftatum fitis , quafi exſecra- manfit; & artus ejus confumfit : & devoravit. Confer Mich. 7:12. tio necdum eſſet expiata, & promiflio necdum præftita, & confcientia necdum conſummata. Hactenus fequimur $. 22. IV. Juſtificatio judicii. A confiliis ſuis, nimi- rum quòd judicarunt, Chrifti regnum confiftere in pæda- eos, qui Spis accipiunt pro nomine, ad formam 7oix gogia, & monarchiam voluerunt erigere in Ecclefia. Cona quam Kimchius in Michlol cum ea conjungit. Idem ta fer Hof. 10: 3.6. men in radicibus monet , quofdam accipere pro . $. 23. Impenitentia poſt judicium 1. Afferitur. Et tum fubintelligendum erit, nes; Porrigo ipfi, quod come populus meus pendent in fugam mei, h. e. Nihilominus ta- dere faciam. Confer Pfalm. 81:2. Dilai a os tuum & im men & non obftantibus iftis judiciis, ii, qui populus meus plebo illud. & Ef. 55: 1. 2. 3. Lxx. dwvý oop.cz. à sa vocantur, averſantur me & fugiunt, ut qui prono corpore fortè pro box acceperunt. Clar. Lud. de Dieu aliud fug projiciunt fe in fugam. Prono corpore cernui fugiunt à gerit : Et declinabo ad illum comeftorem. Szpix pro Sais quod multis vocantibus vel ad ftandum, ut conſiderent, me. Confer Jerem. 8:4.5. 2. Probatur ab experientia; at finin pro porn / Vorator eſſet bellua , quæ vorat & pe unde quò abeant, nemo impetrare poteft, ut vel erigant ſe- dibus proculcat. Dan. 7:7. Is vorator Aſſyrius effe pof- fe : utqui in curſu fubfiftunt. Imò monitores ſuos occi- ſit mox nominandus. derunt. ut Waldenſes, & alios teſtes veritatis. $. 17. Culpa ſecunda eft Redire in Ægyptum, h. e. præcipitare ultro in fervitutem ſimilem Ægyptiacæ. Urbs Pars fecunda. magna Apocalyptica Ægyptus in Spiritu vocari dicitur, Apoc. II: 8. Ratio evidens eft. Eft regnum humanum, idololatricum, admixtum habens populum Dei idolola Explicationis gratiæ exercendæ ad conſervationem tris, omnia agens aftu & vi ad populum Dei in ſervitutem multorum ſunt hæc membra. I. Deliberatio , cujus con- & communionem peccati & abnegationem juftitiæ, & clufio eft decretum clementiæ ac miſericordiæ. verf. 8. 9. regni Chrifti fubigendum , induratum contra verbum & II. Conclufio, liberandi Eccleſiam à communione Urbis plagas Dei, Eccleſiam mirabili potentia Dei & plagis magnæ. verf. g. colo ultimo. verf. 10.11. III. Promiſe multis liberatam retrahens, denique horribili modo inte fio pacis. verf. 11. colo poftremo. riens. Ad hanc analogiam accedit ratio politica; quia re- vera, quum illa civitas inciperet conftitui, Ægyptus pro- Verſ . 8. Quomodo dabote, Ephrajim; includam te, priè & zwei's wasovolos dicta, ejus pomeriis includebatur, Ifraël? quomodo dabote, ut Admah; ponam te ut &, quum caput ejus confirmatum eft in Regem, Ægyptus Šeboim? Vertitur apud me cor meum, pariter con- è manu Sarracenorum recepta ipfi fuit ſubjecta. Reditur in Ægyptum , quando fubitur jugum regis adverſarii, Verf.9. Non faciam affum ira mea , non iterum de- volvuntur (vel æftuant) viſcera mea. Hof. 10:6. Qui eft Papa Romanus in monarcham eve- Etus: de quo in præcedenti capite. Confer & Hof.5: ſtruam Ephraimum (Quia Deus omnipotens ego yerf. 11. fum o non homo; in medio tui San&tus non Ş. 18. Tudicium huic culpæ adhæreſcens eſt Traditio intrabo in Vrbem. in dominationem Affyrii. Per quem Turca intelligitur. Verf. 10. Poft Jehovam ibunt; ut leo rugiet. Nam Confer Hof. 5:13. judicii hujus animadvertenda 1.ce- leritas. 2. ratio celeritatis. 3. modus. 4. juſtificatio. ipſe rugier, trepidabunt filii à mari, Verſ, janis cutio . .אאכיל folus trum fini five gniti Dibuit juha COM fu Fugan onert dici. i& Denah mai 10 . Dician Peltin Cat 58 COM M E N T A R I U S Verf. ir. Trepidabunt ut avicula ex Ægypte, a ut ftatâ. Deus ut habitans in medio tui demonſtravit fanétia columba ex terra Alyrii; ea faciam eos habitare $. 28. Tertium decretum miſericordiæ eft negativum. in domibus fuis: dictum Jehova. Non intrabo civitatem. R. Sol. Jarchi & Saadjah hîc ali- quid addunt: Non intrabo in civitatem aliam præter Hie- $.24. Verf. 8. Eft apoſtrophe ad Ephraimum , h. e. rofolymam. Id addendo demunt. Deus negat fe ingrellu- aliquam partem Ecclefiæ reformatæ. Notandum hoc eſt, rum civitatem. Ergo ne Hierofolymam quidem. Multo ad fenfum hujus capitis & connexionem cum anteceden- nugacius eft illud veterum : Non intrabo civitatem fcil. te rectiùs animadvertendam. Sermonem inftituerat cap. Hieroſolymam ſupernam; antequam ædificavero Hierofo- 10:11. de Ephraimo, & verſ. 13. exprobraverat Ephrai- lymam infernam, five terreſtrem. Ad præcedens reſpici- mo & Judæ, ut partibus Ecclefiæ Evangelicæ , quòd tur; In medio tui. Eccleſia extra Civitatem notatur. In- injuſtítiam araffent : & hujus corruptionis caufa per Be- telligit Civitatem illam , quæ eſt reſpublica humana, co thelem inflictas plagas commemoraverat. De hoc populo confilio conflata, quo olim Babylon. De quo conſilio conqueritur verf.9. hujus capitis ; quòd non fuerint Babylonico eſt cap. 10:3.4.6.cap. 11:5. redit in Æ- emendati etiam exemplis Judæorum vel eorum, qui con- gyptum. 6. à confiliis fuis. De Civitate vide Apocal . 11: ceſſerunt in poteſtatem Affyrii. Tum verf.8. compellat 8. 17:18: Numer . 24: 19. Pfalm. 55:10. Typus eft nominatim aliquam partem, fub nomine Ephraimi indigi- Geneſ, 11:4. Struamus nobis urbem tanquam metro- tatam. de etiam eft Hof. 4:17.6:10. polin qua faciamus nobis nomen , auctoritatem , ne di- $.25. Igitur eſt hîc initiò mpakaspy's deliberationis; Spergamur & diverſi populi fiamus ſed maneamus unus quo fignificatur meritum confimilis judicii, atque Deus populus (verf . 6.), idem loquentes in nomine illo fupremo. Adamæ & Zebojim inflixerat. Sed oftendit mifericor- Cæterùm Apocal. 16:19. mentio fit & Civitatis magna diam ſuam cum demerito configere, hoc eſt, Gratiam in præter Babylonem. Et Éf.24:21 . 23. dicitur, Deum via Chriſto prævalere fuæ iræ : atque adeò Deum decreviffe fitaturum in exercitum cælorum & reges terre; & Jebo- hac ultima mundi ætate ſingularem vim miſericordiæ de- vam regnaturum in T/1101, & coram Senioribus ipfius futua monftrare in Eccleſia Evangelica multis vitiis corrupta, ram gloriam. Et ftatim cap. 25: 1.2. urbis deſtructio & culpis inquinata, ut olim in Apoſtolo Paulo, 1. Tim.1: prædicatur. Similiter de cafu fiderum prophetat Apocal. 12.15. Comparatio cum Adama & Sebojim fignificat ram, Efai. 65 : 17. & Deum ſolum regnaturum , Zachar. 6:13. & Deum facturum novum cælum & novam ter- 1. ingentem profanitatem dominantem in Eccleſia voca- torum. Unde & cap. 10: 9. cum Gibea comparantur. Deus paffurus fit, Ecclefiam Evangelicam redire ad com- 14:9. Ex quibus facile cognoſcitur , tantum abeſſe, ut 2. coarctationem, quæ videatur comminari totale exi- munionem Civitatis Anti-Chriſtianæ , ut etiam reliquias tium , quale fuit Sodomæ & Gomorræ. Hæc coarctatio Civitatis illius humanæque autoritatis in Ecclefia fit ex- ſignificatur etiam Deut. 32:36. Videbit, quòd abierit manus, &nihil fit reliétus inclufus. Vide fis, quæ ad il- tirpaturus, ut ſolus in ea per verbum & fpiritum fuum re- lum locum obfervavimus in Conſiderationibus Ultimo- gnet. Summa rei eft, Ecclefiam N. T. non eſſe alligatan urbi yel Hierofolymæ vel Romæ , nec formam civitatis & reipublicæ habere regnum Chrifti; & fuo tempore $. 26. Primum decretum miſericordiæ eſt de clemen- Ecclefiam eſſe feparandam ab iis,qui regnum Chriſti trans- tia. Non faciam æftum iræ meæ, h. e. prout peccata ve formant in civitatis terrenæ fpeciem ; & feparatos nun- îtra merentur. cap. 10: 15. mentio aurore fit. Zacha- quam ad illum ftatum reverfuros, ut Civitatis illius riæ 14: 16. 17. triplex tempus proponit. 1. diem fine lu- riis includantur. Gaudeo, Clar. D. Lud. de Dieu idem pome- ce craffa & liquida. 2. diem nec lucidum nec tenebrico- vidiſſe. Ium. 3. veſperum cum luce. Nofter hic locus oftendit, $.29. Hujus decreti exfecutionem defcribit verf. 10. Periculum exterminii ultra comminationem non exi- Deus rugiet, & fequentur illum , relictis hominibus Civi. tatem condentibus. Confer Mich. 4:5. Quid ille rugi- $. 27. Secundum decretum miſericordiæ eft Non re tus Dei fit, vix eſt dicere. Poteft enim intelligi potens petendæ deſtructionis . Confer Apocal. 3:10. Efai. 33 : commotio fpiritus (Apocal . 14:18. per Ignem talis mo- 6.19. 59:22. 60: 2. El. 19: 22. Hîc adjicitur ratio, tus animorum fignificatur) Inſignis occafio refpuendi au- nimirum 1. à natura Dei; qui eſt omnipotens Deus , & ctoritatem & poteftatem humanam juſto majorem, & Ef- non vir , ſcil. quem non pænitet; & qui poteſt bonitatem fectus clarus aut judicium fectus clarus aut judicium magnum dividens fententias fuam amplificare per potentiam. Homo quando habet animorum ; ex quo fcil. conſequatur , ut alii alias partes fervum contumacem, nihil poteft, niſi eum perdere : at legant, & quidam ſolum Deum ducem & ejus magiſte- Deus poteft eum fanare & fanctificare. Hanc gloriam rium, temperanda gubernatione Ecclefiæ fecundùm ver- ſuam vult manifeftare. Confer Efai. 59:16.17. Obſer- bum ejus , ſequantur. Nominatim verf. 10. trepidaturos va hîc, Eum , qui regit Ecclefiam Chriſtianam, homini ait filios à mari . (confer Deut. 33:23. In voce filiorum contradictoriè opponi. Atqui Chriſtus per gratiam fuam eſt ſignificatio fpiritùs filiationis & libertatis.) & verf. 11. & potentiam regit & fanat & fanctificat Ecclefiam. Igi- ex Ægypto tanquam aviculas, & ab Aſyria ut columbam. tur de ipſo poteſt dici Non-homo; nimirum ratione per- | Confer Efai. II: II. 19. 23. 24. 25. Hæc dies faciet fonæ ; &, fi naturam ſpectes , Non-merus-homo. Sic clariora. Confer Hof. 2:25.6:10. Hebr. 8:2. comparato Hebr. 3:6. Item Hebr. 7:28. S. 30. Quartum decretum miſericordiæ eft de Collo- 2. à Dei inhabitatione. Deus habet in cætu vocatorum, canda Eccleſia in ſuis domibus. Confer cap. 2: 20. ſed magnam partem ignorantium Deum , femen, dum in faciam eos fecurè recubare. Pfalm. 4: 9. Tu, Domine, ipfis habitat, in illo cætu eft. 3. à fanctitate fua manife- l feorfim-fécurè me facis habitare. rum Mofis. + turum. CAPUT XII. XIII. XIV. In his capitibus eſt Septima & ultima periocha prophetica: cujus partes ſunt 1. Diſtinctio Chriſtianorum in Ephrajim & Judam , cum oſtenſione caufæ illius denomi- nationis, & exitu. Cap. 12: verf. 1. 2. 11. Diſceptatio cum Juda in proſopopeia . verf. 3. uſque ad finem cap. 12. III. Judicium Judæ. cap. 13: 1. uſque ad verf. 12. IV. Judicium in Ephraimum, cum demonftratione miſericordiæ. cap. 13:12. 13. 14. 15. cap. 14:1. V. Vow IN HOSE C A P. XII. $9 nahia V. Vocatio Ecclefiæ ad pænitentiam, cap. 14: verſ. 2. 3. 4. VI. Promiſfio fanationis & amplificationis . cap. 14: verf. 5.6.7.8. cum compellatione Ephraimi paterna, ad rejiciendum idola. verſ. 9. VII. Epiphonema totius prophetiæ. cap. 14:verf. 10. Tum CA ren. Adulto =fal De primo. Terola Efpicia 1. el.11 ous et Metro ve die Sunus remo. H um ocje re, Fehou - fut ructio pocal . n ter- uchar. le, ut com- liquias i fit ex im rea gatam vitats mpore ti tralis OS Spomie poteftatem ad fui fanétificationem , aut meritum juftitiæ. Et cum Sanctis fidelis eft. San&ti ſunt partim Patriarchæ; Verf. 1. Circumdederunt me in abnegatione Ephra- Prophetæ, Apoftoli & fideles ; partim antonomaſtice jim, & in fraude domus Ifrael: “Juda adhuc fe Deus unus in tribus perfonis. Sanctus ut nomen Dei po- obfirmat cum Deo-omnipotente, o cum Sanétis per- nitur Job: 6:10.1. Joh. 2: 20. Epithetum nominis Dei ſeverat. in plurali Jof. 24:19. ubi illa parallelè conjunguntur, Verf. 2. Ephrajimpaſcit ſe vento, & perſequitur Eu- 12.00 & $3274. Nihil igitur impedit, quò minùs hoc loco Kedofchim plurativè pofitum ut nomen Dei ac- rum; toto die mendacium a violentiam multipli- cipi poflit ; quod & Kimchius difertè afferit. ut & Prov, cat; a fedus cum Affyrio percutient, & oleum in 9: I. Ægyptum transferetur. ubi nyo religiofam fignificationem habet. In hoc loco Æc eſt propoſitio , quze compendio | Deus de ſe loquitur in plurali. Et enimverò tota diſce- magis ad hanc emphaſin trahimurquia mox . S. 1. 5 explicat ftatum Chriſtianiſmi. Con- fiderat Chriſtianos, poft fugam idolo- ptatio in Ecclefia fuit , an tres illi, Pater, Filius & S. S. latrarum & pacem Éccleſiæ donatam $. 4. Tertium in hac pericopa eft Inclinatio partis il- per Conftantinum, ut populum ali- lius reipublicæ Chriftianorum , quam Ephraimum nun- quem aſpectabilem in republica : quemadmodum olim erat populus Ifraëliticus fub Solo- cupaverat. Fedus facient cum Aſyrio, & oleum in Æ- mone. Hunc populum dividit in duas partes, Ephrai- gyptum deport abitur. Ego hæc non poffum aliter accipe- quàm ut ſummatim complectantur in ænigmate to- mum & Judam. $. 2. Ephraimo adjungit Ifraëlem ; ut Ephraim in tam, ut vulgo loquuntur , fortunam imperii Orientalis : nimirum fchifmate regni reliquas tribus à Juda abſtraxit. Ephrai- mo attribuit cap. 14: 1. metropolin Samariain. Ephrai- ipſo facto & precariò maneat. De Affyrii impetu & pro- $.5. I. Affyrius ita ingruet illi, ut non nifi federe cum mo opponit hoſtem Affyrium : juxta Judam notat regnum greflibus videatur locus Mich. 7:12. qu ad te veniet ab Ægypti . Hæc allegoria in plurimis prophetiis reperitur : Aſſyria ad civitates muitas, 6 à civitatibus munitis ad quod fæpe jam in Hoſea eft demonftratum, & patet ex fluvium Iftrum, & in mare à mari, à mari, faltem, Ægæo #f. 19. Zach. 1o. & 14. Ephraimus ex ſuo prædicato, ad mare Adriaticum, &c. Verum eft, habuit Oriens id noſcitur. Cingunt me cum abnegatione : & domus Ifrael imperium , ut Affyrius ab ipſo pacem peteret. Heraclius cum fraude. Græca Eccleſia , cujus metropolis Conftan- Choſroi pacem dedit, poftquain eum maxima parte ditio- tinopolis , feraciflima fuit hæreſewn. in quibus eft abne- nis exuiffet. Juſtinianus I 1. à Sarracenis tributum pactus gatio Dei & Chrifti : quem tamen profitebantur & in- eft mille aureorum & equi ac fervi in ſingulos dies ; & hoc vocabant. Poffet etiam abnegatio intelligi ut diſſimulatio fedus rupit. Sequentes etiam quidam hoc tributum acce- odii Dei & veritatis. Et fic idem eſſet fraus , quæ attri- perunt. Sed verſa vice Johannes Conſtantinopolitanus buitur Iſraeli . In fraude agglutinatur Deo, qui non ha- Imperator à Bulgaro obfeffus petit auxilium ab Amura- bet fidem radicatam, ſed eligit opinionem aliquam & pro- the, qui & depulit inimicum ab obfidione, & Callipolin feffionem propter concupifcentias fuas, quibus putat eam effe accommodatam. Hæc fraus animadvertitur, quando Idem Amurathes Adrianopolin occupat. A. C. 1366. & conſenſu Imperatoris præmium quaſi retinuit, A.C.1360. homines omni vento do&rinæ circumaguntur. Ephraimo ibi ſedem regni figit. Andronicus A. C. 1390. patrem exprefliùs attribuit perſequutionem Euri, & quod pafca- Johannem & fratrem Emanuelem carceri incladit à Baja- tur vento. Per hoc fignificatur, quòd toti in vanitatibus ſite adjutus, cui promittit tributum, & magiftratum Con- mundi fint demerfi . Tandem attribuit illi, quòd multi- ftantinopoli Turcarum litibus componendis . Ab eodem plicet toto die mendacium & deftruclionem violentam. Bajaſite imperium impetravit Emanuel elapfus carcere, Mendacium fignificat fine dubio hæreſes exitiales. qualis A. C. 1392. cui etiam Philadelphiam tradit Emanuel Arii, quæ orta Alexandriæ ſedem maximè in Græcia in- per fe expugnatam. A. C. 1395. A.C. 1399. invocatus ab venit. Macedoniani, Eunomiani, Neftoriani, Acephali, Emanuele & vicinis Tamerlanes Bajafitem caftigat. A.C. Eutychiani, Monotheletæ Conftantinopoli aut nati aut educati ſunt. Omnes hi violentia ufi funt. Quanta deinde Conftantinopolitani regnum obtinet. A. C. 1424. Jo- 1412. 1413. Muhammed unus filiorum Bajaſitis ope violentia ufi fint Conſtantinopolitani Imperatores in Mo- hannes , quum femel atque iterum pacem ab Amurathe nafteriis & Imaginibus tollendis , dici vix poteft. Neque petiiffet, convertit ſe ad ejus fratrem Muſtafam. Ita ap- eft omittenda violentia exercita in mutationibus impe- ratorum. Huic parti apponit Affyrium, h. e. Perfas, Sar- paret Conftantinopolitanos in eas anguſtias veniſſe, ut, niſi favore aut diſlidiis Turcarum itare non poffent. racenos, Turcas. $.6. II. Oleum in Ægyptum deportabitur. Ægyptium $. 3. Altera pars eft Juda, cujus elogium & defini- & Allyrium regnum circumponit Ecclefiæ Scriptura u- tio eft, Adhuc obfirmat ſe cum Deo. Adhuc, dicit in re- bique. De Affyrio vidimus. Neque dubitari poteft, ſpectu ejus, quod ſequitur , cap. 13:1. reus factus eſt in quin, ut olim regnum Ægyptium fuit vicinius Judæ, ita Baal & mortuus eft. Obfirmat ſe. Confer Jer. 2: 31. nunc intelligatur id, quod ei parti Ecclefiæ, quæ Juda di- 17 decrevimus , ftat fententia. Genef. 27: 40. cùm 7'n citur, cohæret. Deinde Romanum Imperium, quod per- obſtinaveris. Pfalm.55: 3. "J'09 7'!$ obfirmo me & per- fequebatur Chriſtianos, Ægyptum dici, non tantùm pro- tinaciter pergo in querimonia mea. Habet affinitatem cum pter dominatum Ægypti, ſed etiam fimilitudi- 1777 dominári . Imperium quoddam animi in voluntatem nem afflictionis Pharaonis , negari non poteft. Hujus au- fuam fignificare videtur. Clariff . Lud. de Dieu comparat, tem tradux , quoad poteftatem politicam & hæreditatem cum Arabico 787 voluit. Cum Deo omnipotente. Ex hoc" perfecutionis , eodem jure, procul dubio, Ægyptus dice- liquet, quæ fit abnegatio partis alterius, nimirum ut dicat, tur; verbi gratia Roma & poteftatem in ea habens, cum Non-Jehovah, Non-Deus-omnipotens fecit omne hoc. | Imperatore & regibus ei annexis. Si quis tamen refrage- Deut. 32:27. Hoc enim facit omnis hæreſis ; Gloriam tur, eum remittemus ad Apoc. 11: 8. ubi magna civitas operum Dei dat ei, qui non eft Deus omnipotens , dum dicitur in ſpiritu , h. e. ænigmatibus prophetiarum , ap- Chriftum creaturam meram facit; vel fibi ipſi attribuit pellari Ægyptus. Ægyptus igitur eft regnum Papæ & verf . 10 IS CH Le rule Poten alis 10 endi 2 3&th atentias partes ragifte im yer: daturos filiorum verf . 11 . lumban. les facie le Collo : 20.0 q. Down 1 propter 200M IN regum DO 60 Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S IO. A regum cum eo machantium. Oleum, mea ſententia , fi Deum ſuum , ſcil. per ſubjectionem in dominationem hua gnificat idem quod ſceptrum: idque propterea , quia re manam. ut cap. 13:1. in culpæ accuſatione, & verf. 10, ges Chriſtiani , per quandam imitationem regum Ifraëlis, 11. ejuſdem capitis innuit. unguntur ab Epiſcopis. Unde uncti hominum dicuntur $.9. Argumenta autem diſſuadentia ducuntur Mich. 5:4. Oleum , in hoc ſignificatu, in Ægyptum de 1. Ab avaritia & dolo & injuſtitia exercentis domina- port ari , notat Imperium Occidentalibus, qui erant olim | tionem, & Eccleſiam ſibi ſubjicientis . verf, 8. Orientalium ſubditi, dari ; ita ut ipfi regnent in Oriente, 2. Ab exemplo prædamnato ſuperbiæ in Ephraimo. (Nam & Hieroſolymæ & Conftantinopoli imperitarunt verſ. 9. Latini) & foli regnent. Nam regnum Orientalium defe 3. Ab antiquitate regni Dei folius in Eccleſia. verf.10. cit, ut vidimus Hof. 10:7. Præterea. oleum poteſt capi parte prima. pro ſpiritu. Et Apoc. 13 : 15. dicitur, Datum effe le 4. A ſtatu Ecclefiæ reſtituendo in poſterum. verſ. 10. cunda beſtie dare ſpiritum imagini beſtie. Hunc fpiritum parte altera. etiam Conſtantinopolitani dederunt Papæ , quando cùm 5. A prophetarum correptione futura. in controverſia imaginum fe judicio Papæ, tum Floren 6. A viſionis abundantia , & prophetiæ veræ exſuſci- tiæ Eugenio I V. fe Conftantinopolitani Romano tan- tatione in pofterum. verf. 11 quam ſpiritum propheticum habenti ſubjecerunt. Certè 7. Ab everſione altarium , tanquam præjudicio facto quidem Conſtantinopolitanus non ampliùs æmulatur Ro- in Gileade , ad tollendum præjudicium ejus partis, manum, ut velit eſſe princeps & monarcha epiſcoporum. verf. 12. Hoc apud Papam hæfit. 8. Ab exemplo fugæ & ærumnarum Jacobi, ad con- folationem exſilium & ærumnas patientium. verf. 13. De fecundo. 9. Ab exemplo eductionis populi ex Ægypto & con- ſervationis per prophetam five per verbum Dei & illius renunciationem. verf. 14. Verſ. 3. Et lis eft Jehovæ cum Juda, o viſitandum pæna imminente Ephraimo; ad remotionem habet ſuper facobo ſecundùm vias ejus : fecundùm fcandali. verf . 15. facinora ejus rependet ipſi. $. 10. Verf. 3. Hic verſus duas partes gubernationis Verf.4. In utero calcem tenuit fratri ſuo, e in vi- da, & Retaliationem viarum fuper Jacobo. Tipp? pen- Eccleſiæ externæ complectitur , Contentionem cum Ju- ribus ſuis tanquam dux exercitus certavit cum . 5 : ? faciendum Deo. Verf. 5. Et certavit cum Angelo, a obtinuit ; plo- tet capiftrare. Oftendit , etiamſi pars Ecclefiæ Occiden- ampliùs ? quid oportet facere. Sic Pfalm. 32: 9. opora ravit & ſupplicavit ei: Bethele invenit ipſum, ca talis veritati de perſona Chriſti adhærefcat, elle nihilomi- ibi loquebatur nobiſcum. nus, quòd Deus cum ipfa contendat, videlicet de ungendo Verf.6. Et Jehovah Deus exercituum, Jehovah eſt rege Ægypti, & fervitute ejus, h. e de Anti-Chriſti regno & obedientia. memoriale ejus. Verſ.7. Et tu in Deum tuum verteris? Pietatem & debiti officii: quod concluditur verf. 7. Argumenta præ- $. II. Verſ. 4. Prima pars Contentionis eft Exactio judicium ſerva, o exſpecta Deum tuum ſemper. mittuntur. Verf.8. Inſtitor, in cujus manu ſunt lances doloſa, $. 12. Primum ducitur à gratia ele&tionis. Eccleſia fraudare amat. conſideratur ut à Jacobo deducta & eandem gratiam ex- Verf.9. Et dixit Ephrajim; Certè quidem ditatus perta. Hoc vult : Qui per gratiam electionis Dei ha- ſum! inveni ſufficientiam mihi: omnes, qui laſſan- bent, quòd funt populus ipfius , aliis ab eo beneficio re- tur in me, non invenient mihi pravitatem, que fit lectus, i Deum eligentem ipfos femper debent expectare; & non fubjici regno humano. Atqui Eccleſia per gra- peccatum. tiam electionis habet vocationem & cognitionem Dei, Verf. 10. Et ego Jehovah Deus tuus à terra Ægypti ; qua fit populus ipſius. Id ex eo conftat, quia Jacob in adhuc faciam te habitare intentoriis , ut diebus con utero tenuit calcem fratris fui, hoc eft, quum naſce- ventús. retur, tum apparuit argumentum & fignum divinum , quòd Deus Jacobum diligeret , Efavum verò odiſſet; Verf. I II. Et loquar contra prophetas; e ego viſio- & quòd minori major effet ferviturus. Vide Malach. 1: nem multiplicavi: ca per manum prophetarum af- verf. 2. Rom.9 : 10. 11. 12. Si igitur diſcretio gra- ſimilabo. tiæ facit populum , & non nativitas aut vis humana, Verf. 12. Si Gilead vanitas eft, certè temeritas extite- aut parentis meritum , aut illius poteftas aut induftria; runt ; Gilgale tauros ma&tarunt : etiam altaria ſequitur , quod Deus expectandus fit; non autem ho- mini fit attribuenda propagatio & coagmentatio Ec- ipforum ut tumuli fuper ſulcis agri. clefiæ. Verf . 13. Et fugit facob in agrum Syrie, o fer- S. 13. Secundum argumentum ducitur à graria fancti- vivit Ifraël pro muliere, ca pro muliere excubias ficationis , & manifeftationis fidei. Jacobus à Deo ha- egit. buit virtutem , & eam Deus ipſe voluit periclitari, & id Verl. 14 Et per prophetam fecit Jehovah Ifraëlem folus facere potuit. Similiter eft ftatuendum de omnibus aſcendere ex Ægypto, e per prophetam cuftodi- fidelibus. Homo autem nec fidem dare, nec fidem explo- tus eft. rare poteft. Quomodo igitur homo conſtituetur caput Ecclefiæ ? Verſ. 15. Agrefecit Ephrajim amariſſimè, & fan- $. 14. Verf. 5. Tertium argumentum à fide Chriſti. guinem ejus ſuper ipfo relinquet, e probrum ejus Jacobus rem habuit cum Angelo, qui tentavit eum; reddet ei dominus ejus. & Jacobus eum agnovit, & ploratu ac fupplici prece extorſi ei benedictionem. Nam flere & fupplicare non 5.7. Verfu 3. Eft propoſitio ad ſequentia. Oftendit eſt Angeli, progredi nitentis ; fed Jacobi retinentis, & 1. Deum habere litem cum Juda. 2. Deum habere viſi- benedictionem petentis ac exambientis. Qui folus Ja- tanda in Jacobo vias & facinora ejus. Averſu 4. ad finem cobo propoſitus eſt Mediator (Nam Angelus dicitur capitis eſt fermo contentionis cum Juda. Filius propter officium mediatorium. Vide Exod. 23: S. 8. Ejus partes hæ funt. verf. 20. 21. Ef. 63: 9. Malach. 3 : 3. qui & Dining I. Suadet adhæſionem ad Deum fuum. verf. 4. 5.6.7. dicebatur verf. 4. & Gen. 32: 28. propterea quia unum Il. Diſſuadet contrarium in verſ. 7. inclufum, verti in eft cum Patre tum eſſentia, tum potentia, tum gratia, tum teftandi IN HOS E Æ CA P. XII. 61 32: teftandi autoritate ad fedus fanciendum per fidem ) ut be $. 17. Verf. 6. Quintum argumentum ſumitur à pro- nedi&ionem ab ipſo flagitaret , is folus etiam Ecclefiæ prietate & veritate nominis Jehovah. quæ proprietas ad- Novi Teſtamenti datus eft Mediator ad benedi&tionis im- ftruitur ipfius jure, qui eft Deus exercituum. Qui eſt Deus petrationem. Nam fideles Novi Teftamenti ſunt filii li- exercituum, qui eft omnium dominus , & qui exercitus ha- beræ, Efai. 54: 1. Galat. 4: 24. hoc eft, Patriarcharum, bet, quibus manifeftet bonitatem fuam , atque ita etiam Abrahami, Iſaaci & Jacobi, qui non fuerunt hominibus Deus Abrahami , Ifaaci & Jacobi, & gentium, quæ funt ſubditi ad carnalem purificationem. participes benedictionis in ſemine Abrahami; is folus haa S. 15. Quartum argumentum à notificatione Dei ad bet hoc nomen Jehovah , & quicquid illud ſignificat, ipfi Jacobum. Jacobus Bethele locutus eft cum Deo Patre & foli competit. Atque ita falfum eft, quod Non-7 ehovah Filio. Solus igitur Filius fideles ad Deum adducit: neque faciat quicquam illorum , quæ funt Jehove. Confer Efai. opus eft aliis intercefforibus , neque Angelis neque homi- 42:8. Iccirco Angelus, quem imploravit Jacob, ut benea nibus. Nobiliſfimus eft hic locus, oftendens plures per- diceret ipfi , non poteſt eſſe non-Jehovah ; & homo non- ſonas in Deitate. Nam 1. eft hîc pronomen plurale. No- Jehovah non poteft benedictionem, fanctificationem jufti- biſcum. hoc eft , mecum & cum Angelo. Nam ex verf. ficationem præftare. 10. patet, Dei hîc ſermonem eſſe. Simile Genef. 1:25. $. 18. Hactenus argumenta, quibus probatur Theſis, 3:22. 11:7. Ezech. 21:15. vel hilarabimur, ego fcil. & Deum Ifraëlis expe&tandum eſſe ſemper. verf.7. hoc eſt, filius meus. Johan. 3: 11. teftamur ego & fpiritus. Johan. ab eo folo effe exfpectandam gratiam, ut det Ecclefiæ 14:23. ad eum veniemus Pater & ego. Qui locus planè eft regnum. Nam hæc eſt expectatio Eccleſiæ fecundùm ex præſenti loco expreſſus. In re tam evidenti non eft promiffionem factam patribus ; & hoc orat perpetud, neceffe eos refutare , qui ineptè & deſultoriè, nulla ha- quoties dicit, adveniat regnum tuum. Cui theſi addi- bita ratione perſonarum & REÉTIOVTG, ita implicant hunc tur firmamentum hujus fiduciæ , nimirum obſervatio locum , ut quid & quo fine dicere voluerit Propheta non pietatis erga Deum & homines , & judicii in fecretione appareat. 2. Mentio fit Jehovæ & Angeli , qui fit Elo- | 'eorum , qui non veniunt cum ſana doctrina & fancta him ; & quidem non miniſterialiter , ( Nam Deos miniſte-converſione. Ad hoc autem non eft neceſſarium ha- riales excludit cap. 13:4.) & Deus omnipotens, & bere caput terreſtre. ut mox demonſtrabit. Imò ca- Deus femper expectandus , Deus Iſraëlis, verf. 7. & Feho- put, quod præcipit ea , quæ in lege pietatis & judicii vah Deus exercituum verf. 6. Confer his Genef. non continentur , eſt huic regno & præcepto & fpei con- 25. 29. 35:9. 10. II. 12. 13. Præterea oftendit hic trarium. Interim accuſat Ecclefiam quod vertantur locus, Filium eſſe Mediatorem Patriarcharum , & eos cre- in Deum ſuum. Sic interpretamur, fequentes ingenium didiffe in ipſum. Item, Patriarchas per eum folum ad phraſeos, quæ eſt Thren. 3: 3. Certè in me vertitur, vertit ductos fuiſſe ad Deum abſque alio mediatore vel interceſ- manum ſuam toto die. Oppoſitum eſt certamini Jacobi cum fore. Conſequenter , nos , qui ſumus filii Patriarcharum, Deo in fide. nulla alia interceſſione indigere. Denique eos , qui $. 19. Verf. 8. Sequuntur argumenta amolientia an- non poſſunt nos adducere ad Deum (quia non funt tithefin ; quæ eft verti in Deum fuum ſcil. non omnem glo- unum cum Deo ) non habendos eſſe pro pontificibus, riam ei folidando ; & ſervando ea, quæ non funt compre- intercefforibus , capitibus Eccleſiæ. Et hic eft fcopus henſa in lege pietatis & judicii. Hoſeæ. S. 16. Hæc quum recognoſcerem , inſpexi notas Hu- injuſtitia hominum. inflitor , in cujus manu eft bilanxi $. 20. Primum argumentum ducitur ab avaritia & gonis Grotii, magni , quum viveret , literatoris. Is laudat dolofa , fraudare amat. Hic reprehenditur judicium , eruditiſſimum virum , quòd uno punęło mutato ſenſum opti- quod fit à non-Deo. Judicium Ecclefiafticum eft de- mum fecerit. Scio, eruditiſlimum illum virum non pro in- monftratio judicii Dei de fratre & non-fratre ad con- juria accepturum , fi nobis non permittamus ſententiam ſcientiam ex verbo Dei. Sed judicium hominis deſpo- ipfius ſequi : quæ ne variante quidem codicum lectione ticum injuftum eft & violentum: ut abfolvat improbos nititur, fed fola conjeura. Si probari poſſet varia lectio, & juſtos damnet. Hoc probatur 1. ab avaritia. quia noftra tamen retinenda effet ; quæ fenfum optimum gi- quærunt proprium emolumentum. Hof. 4. verſ. 8. Pec- gnit , ut jam demonſtravimus. "Sed non eft varia lectio. catum populi mei comedunt. Hinc inftitorem appellat. Chaldæus legit ut nos. Lxx. mutarunt , inquit Vir Do- Confer Efai. 32. verſ. 5.6.7. & Apocalyp. 6: 5. Et &iffimus; dum vertunt aeos cure's. Rabbini tuentur no- hinc refpublica illa dicitur Tyrus , & principes ejus nego- ftram le&ionem. Conjectura eſt , legi debere apy cum eo. ciatores Efai. 23. Apocal . 18. & ei tribuitur ém. Toeba Atqui Hebræi dicunt ipy nunquam upy. Quis audeat Apocal. 13. & dicuntur diligere mercedem injuftitize. non tantùm receptam lectionem mutare, fed & ſubftituere | 2.Petr. 2:15. Judæ verf. 11. 2. à lance dolofa, hoc eſt, inſolens & inauditum vocabulum ? Hoccine permittemus à regula iniqua , fecundùm quam judicant. Judicant Judæo homini aut hæretico , ut eo modo claritatem hujus fecundùm concupiſcentias fuas, & Canones , quos fe- textus obſcuret ? Nam, quæ Hebræi afferunt, ad expli- cerunt , ut fuis concupifcentiis inſervirent : non ſe- candum hunc locum facilè concedo Viro eximio effe cundum Scripturain folam , & veram ejus intelligen- dura & coacta : five Oſeas fingatur dicere, Deum ibi eſſe tiam. locutum ſecum & cum Amos: five Angelus fingatur di 5.21. Verf. 9. Secundum, argumentum ducitur à fi- cere, Deum eſſe locutum ibi fecum & cum Jacob: five mili culpa Ephraimi prædamnata. Eadem , inquit, Ifraëlitæ fingantur dicere, Deum ibilocutum eſſe de ipfis ; fuit præſumtio Ephraimi, quæ veftra eft. Non volue- atque ita by in nyo mutetur & infolenter explicetur. runt etiam illi agnoſcere, fe habere pravitatem , quæ Dei enim verba hîc funt , quod apparet ex verf. 1. 10. & peccatum effet , hoc eft , per quam Chriftum ad iram 11. & in toto capite non eft fignum , alias perſonas lo- provocarent. Vos tamen de ipſis aliter judicaftis. quentes introduci. Atque adeò temere facit Chaldæus fic Quod fi illi potuerunt ita in reprobam mentem tradi , præfans ad hunc verſum: pin? DN 799? propheta dixit & tamen prior eſt illorum vocatio, quàm veftra; cogitate, ad ipfos. Neque obftat, quod identidem de Fehovah in idem vobis poffe accidere, & homini hoc non effe attri. tertia loquatur. Hoc enim ipſum fit propter id myſte-buendum, quòd falli & labi non poſſit. rium Dei & Mediatoris , quod explicatur verſ. 5. Loqui- tur autem eo verſu de Angelo & Jacobo, qui Bethele in- mitur à ftatu Eccleſiæ præterito& futuro. Olim inde ab $.22. Verf. 10. Tertium & quartum argumentum ſu- venit Angelum , h. e. obvium habuit , & cum Deo & An- eo tempore, quo fuiſti in Ægypto (five intelligamus Æ- gelo collocutus eft. Neque minus vel cogimur vel poffu- gyptum literalem five Ægyptum analogicam , h. e. Impe- mus nobiſcum de Deo & Angelo exponere, quàm neceſſe rium Romanum gentile ) ego ſum Deus tuus, hoc eſt , eft agnoſcere Angelum appellari , quem Deum & quidem ego tibi propheta five doctor, facerdos & rex : & ego Deum Schaddai, qui fedus fecit cum Abrahamo & Ifaaco, folus te liberavi à fervitute Ægyptiaca. Quare igitur ellat Mofes. jam defideras prophetam , ſacerdotem & regem alium? F In 62 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R.I U S In poſterum etiam faciam te habitare in tentoriis , ut in die- 1 temerè fecerunt. Hoc probatur ; quia boves ma&tarunt in bus conventûs, h. e. illis diebus , quibus ego apparui tibi, Gilgal. In Concilio ma&tarent doctores Ecclefiæ Hulum nimir. in deſerto & in carne. Quemadmodum tunc fuit | & Hieronymum Pragenfem laborantes in arvo Domini . Eccleſia ſine capite vicario , ita & poftea erit : & quiſque Gilgal locus Concilii erat populo Ifraëlitico. Quòd autem habebit Ecclefiam domi; & congregabuntur etiam in par non benè fecerint ſuſcipientes jugum Anti-Chriſti , probat vis cætibus ad fe mutuò ædificandum. in quibus cætibus à deſtructione altarium, quæ & facta eft per Bohemos tum, humana poteſtas locum non habet. Confer Zach. 3:10. | & poftea per Euangelicos. Obfervandum eft, Contentio- Vocabitis quiſque alterum fub vitem & ficum. Notandus eſt nem hanc exire in id tempus , quod innuebat verf.2. nofter locus. Deus non vult Ecclefiam effe rempublicam; fed cveturn fratrum : qualis etiam paucorum effe poflit & Confolationem eorum, qui coguntur fugere propter re- $. 26. Verf. 13. O&avum argumentum pertinet ad domeſticus. $.23. Verf. 11. Quintum argumentum eſt commina- gnum Dei & ærumnas pati. Quibus proponitur exem- tio : quòd Deus olim locuturus ſit contra prophetas, intel plum Jacobi: qui habens benedictionem coactus eß fu- lige illos, qui loquuntur indemonftrabilia, & ea volunt re- gere à conſpectu fratris fui, qui ad ferviendum illi daana- cipi propter auctoritatem fuam. De his eſt cap. 4:5-6:5: tanda , coactus eſt ex illa exire : & etiam apud conſangui- tus erat: & quum haberet promiffionem de terra hæredi- Hi dicuntur pſeudoprophetæ Matth.24:5.11:24. 2. Theff. neos fuos coactus eſt fervire pro uxoribus ſuis. Deut.26:5. 2:10. & Apoc. 13: 11. $.24. Sextum argumentum fumitur à viſionis ubertate. dicitur Das 70 id reſpondere ei quod eft ou 170 docet vocatur Syrus periens five miſer, mee home. Quod hîc Vifionem multiplicavi. 1. quia clarè & fufficienter & plus D. Bockartus in fuo Phaleg 1. 2. cap. 6. ex Arabifmo , in quàm fufficienter veritas myfterii in verbo expofita eft. 2. quia prophetia in N. T. vulgata eſt fidelibus , ita ut ni- quo je 75 eft arvum , quantum licet conjicere ex ada- hil fit fidelibus proponendum tanquam verbum Dei, quod gio Erpenii octavo. Sed quid fi hoc fit Græcanicum non omnes fideles, ut verbum Dei patefactum toti Ec- cleſiæ in Scriptura, recipere & narrare poflint. 2.Pet. I. S. 27. Verf. 14. Nonum argumentum occurrit ſcan- verſ. 20. Prophetia non eft propriæ & privatæ unius aut dalo parvitatis in doctoribus Euangelii. Cui opponit effi- paucorum reſolutionis. Hiſce adjungitur promillio. Per caciam potentiæ divinæ comitantis prædicationem Mo- manum prophetarum aſſimilabo. Verbum 1797 vide Efai. 10. fis, ut prophetæ , non regis (neque enim fuit rex, ut quia nem & delineationem propoſiti iſtic. Sed Pfalm. 48:10. hic locus clariflimè teftatur) tum ad eductionem populi verſ. 7. Num. 33: 56. Jud. 20:5. Notat deformatio- dam poft Judæos , videntur libi colligere ex Deut. 33: 5. Propheta Dei; neque aliam perfonam fuftinuit. quod UNT reputavimus gratiam tuam. nimir. ut eft verf. 11. ut ex Ægypto, tum ad conſervationem in deſerto. Qui igi- nomen tuum, ita eft celebratio tui. Ergo eſt aſſimilatio. Sen- fus verborum Hoſeæ : Ego excitabo in Ecclefia, qui re- quemadmodum & per Apoftolorum verbum Ecclefia tur tam mirabile opus potuit efficere per prophetain, vocent experimenta & hiftorias ad prædictiones & ad in- fervata, quomodo non fimilia operaretur in iis , qui obe- ſtitutionem Dei, & hæc comparent inter fe, & fic pſeu- diunt verbo ipfius , per debiles licet miniftros demonſtra- doprophetæ confundantur. Ezech. 38:17. Dan. 12: 4. to? Ex eodem etiam argumento concluditur contra re- Dan. 7. verf. 10. Apocalyp. 20. verſ . 12. Hæc tria giam poteſtatem Anti-Chriſti. concernunt privilegium prophetandi , quod tribuitur ca- piti vicario. $. 28. Verf. 15. Decimum argumentum eſt contra præ- 5.25. Verf. 12. Septimum argumentum fumitur ab judicium Ephraimi fcil. oleum deport antis in Ægyptum , uit exémplo judicii. Videtur autem hîc includi reſponſio ad eft verf. 2. vel Cherubinum ſuum fiftentis regi adverſário occultam objectionem. Pars aliqua populi Chriftiani vi- munus, ut eft cap, 10:6. Magnum hoc fcandalum fuit po- debatur opponi poſſe , tanquam non feliciter fatis fe affe- pulo Chriſtiano , quòd etiam Imperator Conſtantinopoli- rens à dominatu Hominis. Obje&tio talis eft: Quoddam tanus & clerus fe fubjecit Papis Eugenio I V. & Nico- regnum voluit fe fubtrahere ab obedientia ſedis Papalis, & lao V. Deus oftendit, fe hoc ſcandalum fanaturum effe, hoftes ipſo- fruftra fuit. Sic Gilead ponitur cap.6:8. Hîc eft conceflio, nimirum effundendo fanguinem ipforum per & quidem cum damnatione. Fateor, inquit, Gilead (Ger- rum , & quidem dnycpáows, ita ut nec Papa nec ulli alii mania) fruftra fuit , quando ſe oppofuit Papæ , fub Cæfari- fanguinem illum vindicent. Hoc dicit ſanguinem ipfius bus Henricis imprimis ; imò nihilum eſt, h. e. fervit Anti- omittere ſuper ipfo. Hoc malum definit retaliationem Chriſto & vanis ipfius traditionibus. Conceſſioni adjun- probri , quod redditurus fit ipfi dominus ſuus, quem abnega- gitur ratio talis fruftrationis & relapſus in fervitutem ; quia rit , quum Dominum fidei Papam dixit. CAPUT XIII. rum. De tertio. Verf. 5. Ego te agnovi in deſerto , in terra deliquio- Verf. 1. Quum loqueretur Ephrajim tremorem , ille Verf.6. Pro paſtu ſuo ſatiatiſunt; ſatiati ſunt ca ex- pronunciavit in Ifraële; a reus factus eſt in Baal, tulit fe cor illorum: iccirco obliti ſunt me. a mortuus eft. Verf . 7. Et extitiipfis tanquam bellua; tanquam par- Verf.2. Et nunc addunt peccare @ faciunt fibi fuſile dus in via Affyrie. ex argento ſuo in prudentia ſua, idola; opus artificum, Verf.8. Occurrebam ipſis ut urſus orbus, & lacera- quantum ejus eft. Propter illa illi dicunt : Oui ma- bam clauftrum cordis ipſorum ; cedebam eos ibi ut étant hominem, vitulos oſculabuntur. leo; fera agri diffindebat eos. Verf. 3. Iccirco fient ut nubes matutina, «utros, qui Verl.9. Corrupit te , quod in me, in auxilium tuum. -prevertit abire; ut palea, quæ turbine diſipatur ab Verf. 10. Vbi eft rex tuus, ubinam? qui ſervet te in area, & ut fumus ex fumario. omnibus civitatibus tuis : « judices tui? de quibus Verf. 4 ego fum Jehovah Deus tuus à terra A dixiſti: Da mihi reges @principes. gypti, « Deum prater me non agnoſces, a Serva- Verf.11. Dabo tibi regem in ira mea, & auferamin for non eft præter me. excandeſcentia mea. 4. Et $. 1. CA- IN Η Ο S Ε Ι CA P. XIII. 63 OMNIR, C probe Ostua Itentis 11 ptern damma hared luoda doc fmo , i ex al anice it la mit dhe UGOS . CIUIO ! poput eraill, Ta fuit i obe onflia tra N pro rapi S.I. Apite duodecimo propofuerat de E- fecundùm literam verificantur. Alioqui etiam in termi- phraimo & Juda : imprimis verſu 3. norum fignificatione myſtica ſunt impleta. Fuflificatos & oftenderat, Deum habere diſceptatio- | fan&tificatos à Deo adorarunt ut deos. Item: operi luo nem cum Juda & judicium exercendum adſcripſerunt juſtitiam & dignitatem. Denique : Suas in Jacobum. Difceptationem cum Juda vires pro Deo fuo habent. Sed in implemento literali abſolvit illo capite. Subjicitur judicium: (tanquam in exemplari reliquæ idololatriæ contra fecun- & quidem primò in Judam , in hac pericopa. deinde in dum præceptum Decalogi) reliqua omnia analogicè con- Ephraimum. Judicii in Judam partes funt 1. Accufatio, tinentur. de duplici culpa. verſ. 1.2. II. Excitatio fidelium ad $.4. Hæc culpa exaggeratur 1. à cauſa dirigente. Per expectationem judicii; a. per ejus prædictionem, verf. 3. prudentiam ſuam. Ironice hoc dictum. Stultitia enim eft. b. per aſſertionem proprietatis gloriæ Dei, ad confirma- Rom. 1. verf. 22. 23. Sed in ironia emphaſis eft. Eft tionem fidei illorum. verf. 4. 5. c. per oftenfionem in- enim novum genus idololatriæ, extra verbum Dei, fre- gracitudinis defe&torum, fimul & periculi, quod cum tum ſua prudentia, non aliter atque fi motus proprius fit amore mundi conjunctum eft. verſ. 6. ill. Exem- dictatus Spiritus Sanci, cultum Dei indignum Deo coma pluin pænæ. verf. 7.8. I V. Comminatio deſtructio- miniſci. 2. à caufa efficiente. Totum eft opus artificum. nis regni. In quo eft culpa aliä, pertinens etiam ad plures. Confer Habac. 2. verf. 18. Hof. 8:6. 3. à modo cul- yerf. 9. 10. II. tus & ejus termino. Fundunt propter illa fanguinem hu- $.2. Verſ. 1. Accuſario prima eft, quòd Juda fit reus manum , atque eam fuſionem habent pro facrificio. quod faéties in Baal eo mortuus fit. Et hæc culpa exaggeratur ex rubinis; principibus Ecclefiafticis & politicis; ad quo- quidem non offertur Deo, fed vitulis. hoc eft, falſis Che- eo, quòd Ephraimum antè condemnaverit. Quum loquere rum oſcula (pedibus etiam figenda ) admittuntur, qui tur Ephrajim borrorem, hoc eſt, quum Orientales Epi- ſcopi loquerentur five docerent ea, quæ horrorem incu- plurimos homines ob cauſam imaginum , & reliquæ idom terent animabus fidelibus , five de perſona Chrifti five de lolatriæ, quæ cultui imaginum vel annexa vel analoga eft, primatu Conſtantinopolitani ; quia peflimi exempli erat verf . 12. Job. 31: 26. 27. Nihil frequentius eſt in re- interfecerint. Oſculum inter actus religionis eft. Pfalm.2. tot Eccleſias uni ſubjici , & æcumenicum vocari ; tum ille Juda (refer ad verf . 3. cap. 12.) pronunciavit (plenè gno Anti-Chrifti adoratione, & quidem per ofcula , in NuÐ Ny. vide Hof. 1: 6. Efai. 42:2.) in Iſraële. hoc ipſo altari Deo dicato ſedentium hominum, qui reputan- eft , damnavit Ephraimi errores in fide & tyrannidein in jactantia quum fit falla, nihil relinquitur, niſi ut compa- tur quafi Cherubini , in quibus Deus fedem fixerit. Quæ regimine. Hoc coincidit cum cap. 12:1. Ephrajim men- daciumo deftructionem multiplicat , at Juda adhuc obftina mi , vel etiam vitulo , quem fecit Aharon ; & ex analogia rentur cum imaginibus illis , quæ erant in templo Jaroboa- tus eſt cum Deo. Epiſcopi Occidentales damnarunt hære- vituli appellentur. ſes Orientalium & Gregorius Magnus imprimis damnavit dominatum in Epiſcopos. At qui ita judicaverant de tiana longi erat futura temporis, muniendi interim erant $. 5. Verſ. 3. Quandoquidem fcortatio Anti-Chri- Orientalibus, ipfi rei fa&i funt in Baale. hoc eft, in rege fideles, ne & ipfi rei in Baale & idolis fierent. Et pars ju- adverſario, quem non tantùm pro principe Epiſcoporum dicii eſt excitari contradictores. Nemo autem erat con- & regum , fed & vicario Chrifti & legiſlatore & facer- tradicturus facilè, qui non fperaret , majeftatem illam om- dote & propheta five infallibili interprete ſcripturarum habent. Minimè dubium eſt , Anti-Chriſtum, qui fe nem Anti-Chrifti diſperituram. Igitur Propheta alloqui. in templo Dei , hoc eſt, in Ecclefia collocat tanquam regni Anti-Chriſti. Sunt, inquit, ut nubes terram obtea tur filios Dei & illos jubet ſperare interitum totius inolis Deum, oprimo jure Baalem appellari poſſe. De eo verò hîc agi, hinc manifeftum eſſe poteft ; quia verſ. 4. prote: matutinæ, & cadent de cælo, qui jam quafi de cælo lo- gentes , fed , inquit Spiritus Sanctus, præteribunt ut nubes ftatur, nullum eſſe deum prater fe : & verſ . 10. exagitat quuntur. Sunt ut ros irrigans germina, fed citò abibunt. reges, & per totam prophetiam Sacerdotes & prophetas : Exhauſta calore ſolis illorum do&trina perit. Non pro- Reatum hunc in Baal extendit ad mortem. Reus factus eft ficit ad vitam & confolationem. Conglomerati funt & vi- mortuus eft. q. d. Non leviter reus eft fa&tus , ſed etiam dentur habere unionem , fed ut palea ab area ſpargentur. uſque ad mortem. Hanc mortem Apocalypſis ſecundam di- cit: quæ fignificat indurationem in errore & peccato poft Magna videtur ipforum potentia , fed eft fumus è fumaria egrediens, qui facilè diſlipabitur, agnitionem Chriſti & regni ac juſtitiæ ejus. Qui moritur $.6. Verf. 4. Etiam hoc & ſequenti verſu agit pro- non carnali morte ) ille moritur à vita, quam videbatur phetia cum filiis Dei, ad quorum confolationem omnia habere, & fic ſecundò moritur. Nam omnes ante agni- antè fcripta funt . nimirum fuppeditat ipfis argumentum, tionem. veritatis fumus mortui. Hæc eft prima mors. quo moveantur ad adhærefcendum Deo & vitandum com- Significat , Judam, hoc eft , plerofque Ecclefiæ Occiden- | munionem Anti-Chrifti. quod quum faciunt , ut dixi, eft talis non leviter communione Baalis & Baalitarum aſper- judicium aliquod defe&torum. Argumentum id eft Uni- ſos fuiffe, ut quidam , fine dubio, errorem de Papæ præro- gativa & doétrinis fundamento fuperaddiderunt ; ſed tas Dei & Servatoris. Ex quo conficit: Non agnoſcen- etiam introductam effe ignorationem & abnegationem oppofitione vicarii aut communicationis ſalvationis, fa- fundamenti. Quæ ubi ſunt , ibi vit a eſſe non poteft. Hinc cerdotii, interceflionis, quæ falsò jactantur apud Anti- Apocalyp. 20. verf. 5. negat , mortuos refurrexiffe per Chrifti farellites. Probatur autem à manifeſtatione Dei nifi folos illos , qui non adorarunt beftiam in Ægypto & in deſeịto , terra deliquiorum. nes tuo Jupetav. e imaginem ejus , & non receperunt ſignaturam ejus in missiq hison à 3ſenſu privativo. Talis eſt ra- frontem, aut in manum dextram. Hiſtoria hujus prophe; tiocinatio. Ego neque in Ægypto (live intelligas literaa tiæ complectitur omnes gradus elationis Papæ, ut quòd lem Ægyptum, in qua fervierunt Ifraelitæ , five analogam ipfe æcumenicus dictus à Phoca, quòd ipfe factus fupre- & fpiritualem, hoc eft , terram populi Romani perfequen- mus mundi magiftratus , quòd ipfius excommunicatio- tis Chriftianam religionem ) neque in deſerto ( five hoc fententia Dei reputatæ, quòd ille vicarius Chrifti, rurſus in litera five in analogia accipiamus) innotui populo infallibilis doctor, neceffarius facerdos & legiſlator reputa- meo cum Deo alio. Confer Deuter. 32: 12.39. Pfalm, 81:10. II. $. 3. Verf. 2. Secunda accuſatio eſt de fabricatione & $. 7. Nullo tempore Deus apparuit cum vicario. Mo- cultu imaginum. Præfatur: Addunt peccare. Poſtquam fen mifit in Ægyptum fecundùm promiffiones avis factas conftituerunt alium Deum , etiam inftituerunt alium cul- cum miraculis & potenti manu; neque ad ſanctifica- tum Dei. Fecerunt fufile five ſtatuam ex argento ſuo, idola, tionem , neque ad expiationem peccati , neque ad ju- hoceft, fimulacra , quibus cultus deferretur. Nam fimu- ftificationem ipſo vicario ufus eft : neque etiam ipfi lacrum , cui cultus defertur tanquam prototypo , ut illi lo- tribuit authoritatem loquendi aliquid indemonſtrabile quuntur , id vocat ſcriptura idolum, gyv dolorem. Hæc proprio motu : quia Deus ipfi præfens adfuit, & ipfe loquens I verylari fuitp nopol Nic mel es 10% umipa ationen abnegle elique mille annos , impi Lacer oschi nes pro um. tus eft. * Great fed CA F2 64 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο 5 per loquens atteſtatus eſt ipfi, ut fideli ſervo in tota domo ejus. Chald. xv ny joa xinaut pardus , qui ſe oceultat Ira nullus propheta proprio motu locutus eſt. juxta viam. To mwex pro verbo accipi poſſet. Infidior vel $. 8. Mofes non præfumfit effe Rex in populo, ſed infidiabar. juxta viam infidior. Si hoc modo legimus, contentus fuit elle Propheta in nomine Dei gloriosè fe erit quid generale; quòd Deus omnes conatus hoftium manifeſtantis loquens. At Papa prophetat ſine Moliste- irritos faciat, & inopinarò ipſos dilaniet. Sed altera lectio ftimonio; ea , quæ ex Moſe demonftrare non poteft; ex per 11s vel ut 750 pro les capiatur , quum & Lxx. ita proprio motu five it i Ne Jeau pigator; fine manifeſtatione legerint, videtur elle præferenda. quia fignatum aliquod Dei ipfi afiftentis ; imò cum manifeſtatione aperta ſpiri- tus mundi habitantis in plerifque Papis, quod ipſi fåten- exemplum exhibet, jam alibi in hoc etiam propheta nota, tur ; eo tempore , quo prophetia multiplicata & verificata referetur ? Papæ Romani omnibus Chriftianis indixe- tum. Et hoc etiam flagitat adverbium ibi. Quò enim & obfignata eft , & Deus non vult amplius Eccleſiam do- runt bellum ad recuperandam ex manu Perſarum & Sarra- etore indigere : &, poftquam expiatio facta eſt, ponit ſe intermedium cum facrificio novo ad remiflionem; & ad cenorum, quos Aſſyrios ſcriptura vocat , terram Pale- indulgentias & merita fanétorum , & ſatisfactiones pæna- cipes , reges , imperatores cruce fignati eam expeditionem ftinam , quam fantam vocant. Plurimi homines , prin- les earumque redemptionem pecuniariam remittit. S. 9. Sunma, non eft patefactus Deus, qui effet ju- / lufcepêre ; & in ea duriflima paſi ſunt & maximam par- tem in itinere, & ftitia noftra , niſi unus, & Deos dictos non ad hoc dedit vim hoftium interierunt. populo , ut per ipſos ad juſtitiam pervenirent. Jam verò $. 14. 2. Comeſio illorum in terra Affyrix. Erepta quum Deus in Novo Teſtamento fe patefecerit, ut juftitia eft denique Syria & Palæſtina Sarracenis, etiam quædam Eccleſiæ, & quidem fine ſervitute, neceſſe eſt, Deum fo. Ægypti (ne ſcil . Papæ Ægyptio regi in Scripturis ap- lum fine vicario & nuncupativis diis in Novo Teſtamento pellato deeffet titulus , & erectum regnum Hierofolymi- apparuiſſe. Ideò etiam addit : Et Salvator non eft præter tanum. Sed id cum omnibus coloniis Latinorum eva- me. cap. 1:7. Salvabo eos in Jehovah Deo ipſorum. Si nuit tandem , vi Sarracenorum & Turcarum funditus Deus nos ſervat abſque ſocio; ergo Chriſtus , qui eft veri erutum. Hoc exemplum judicii probè notandum eft. nominis fervator; eſt Deus non nomine fed naturâ, & is Nam hæc prophetia non eft verificata in tribu Judæ illa fervat fine vicario. Illud Judæis & Socinianis; hoc ju- fingulari , quæ fuit ante captivitatem Babylonicam vel dæis & Pontificiis oppofitum eft: illis Chriſtum merum etiam poft eam. Ea enirn punquam expeditionem fuſce- hominem afferentibus, cui tamen opera , quæ Deus fibi pit in Affyriam , neque ibi tam duriter & inclementer foli vindicat , attribuunt; hiſce Deo & Chriſto adjungen- habita eft. De decem tribubus hîc fermo non eft. Nam tibus vicarium in Eccleſia ſalvanda. de Ephraimno (ſed in analogo) poſtea loquitur. Ne- $. 10. Verf. 5. Exemplum proponit fidelibus , quo que etiam Ifraëlitæ iverunt in Aſſyrium , fed potius Affy- nixi exfpectent liberationem, imitantes fidem,charitatem, rius venit contra ipfos. Quod autem illi in captivitate mora & patientiam majorum fuorum. Ego te agnovi in deſerto, tui ſunt , id non reſpondet phrafi prophetiæ , quando dicit, hoc eft, quum Eccleſia deducta effet in defertum gentium, Comedam eos ibi ut leo, fera agri findet eos. Hof. 2: verſ. 16. ubi erravit incerta viæ & locum habita $. 15. Verf. 9. Apoſtrophe eſt hîc ad totum Ifraëlem, tionis non invenit famelica & ſitiens , anima ipfius ſe in. h. e. Ecclefiam , in contradiſtinctione tamen Ægypti. volvente , Pfalm. 107. verſ. 4. 5. ibi ego non deſerui Eccleſiam edocet de cauſa perditionis ſuæ, mny poteft effe ipſam , & , licèt eſſet abſque vicario Chriſti, nihilominus nomen (ut ou Deut. 32: 35.) aut verbum. Si hoc , ima tàmen per Spiritum Dei & fanctificata & congregata & perfonaliter ufurpatur. Si illud; vel erit, Corruptio tua eft . conſervata eft : & in illis anguftiis , quum premererur à xórwsi ut 1? Ecclef. 5:16. Tum ſenſus erit; Cor- gentibus, tion fuit deftituta conſolatione divina & ope. Ita ruptionem habes. quomodo vulgo, Corruptio tua ex te eft: igitur nunc, ſi vobis eſt renunciandum regno illi ſpecioſo vel peroxánas, Corruptio tua eft hæc, quod, &c. In colo & omni pompæ ejus , quod ſe pro regno Chriſti venditat, fecundo eft apofiopeliś. Quia in me , in auxilium tuum ſub- & poteftatibus ejus , ita ut ſolitarii & orbi fitis in mundo, verteris. Poteft hoc fuppleri ex Hof . 12:7. Poteft etiam imo vim omnium hominum experiamini; nihilominus aliter accipi. Nam in me, in auxilio tuo fub. eft falus ; funt tamen iccirco non defperabitis, ſed fimilem liberationem omnia: q. d. quia'extra me falus non eft, imò nihil eft. expectabitis, ut eft Hof. 6: 1. 2. Latitudo fignificandi apofiopeſin ſive conciſam orationem $. 11. Verſ. 6. Ne filii Dei res magnas in mundo de- peperit. ſiderarent & propterea cuperent eſſe cum improbis, often S. 16. Verſ. 10. Hic verſus in genere oftendit , eò dit , quantum fit in omnium rerum abundantia periculum. rem devenire Ecclefiæ , ut reges , in quacunque parte nimir. primum eſt ſatiari , hoc eſt, vel contentum effe no- fint, non, juvent eam. Ubi ejt rex tuus , qui ſalvet te in mine Chriſtiani, & non afferre ftudium ad plenitudinem omnibus civitatibus tuis . Non poteft verti , Ero rex ſpei , quæ fit radicata & fundata: vel facile ac ftatim ex tuus ; quia & 85ubinam nihil fic ad rem, & dicen- pleri fimplici veritatis doctrina , & contrahere faftidium dum fuerat falvabo te : item , unde pendet , & judia cibi cæleftis, neque ad tencbrnce progredi , Hebr.6:1. ces tui ? Cæterum fic foret promillio , quæ eft com. Secundum eft efferri corde. h.e. progredi in ſuis cupidita- minatio. Audio quofdam vertere , Sum : rex tuus ubi? tibus & in confiliis fuis promovendis, quomodocunque. Hoc poftremum quidem eſt ipfa res : fed phraſeologia Tertium eft Dei obliviſci, hoc eft , timorem Dei & fcruta- inſolens & inepta. Sit on idem quod 778 vel *. tionem verbi ejus feponere. Confer Pfalm. 10. verf. 11. Senſus clarus : Dehinc, fcilicet, poft tempus duræ tra- Poffunt igitur fideles cum Davide dicere , Bonum mihi eft, ctationis eorum , qui in Affyriam iverunt , hoc eft, quòd humiliafti me : quia, antequam humiliarer ego, erra- contra Sarracenos & Turcas; coarctabitur Eccleſia in bam. Pfalm. 119. Melior eſt conditio piorum in cruce, omnibus civitatibus fuis , & non adjuvabuntur à regi- quàm impiorum in omnium rerum abundantia. Pfalm. bus fuis , & judicibus fuis. Græcia ferè tota erepta 94: 11. Beatus homo, quem caftigas , Iah, è lege tua doces eſt Imperatori Conſtantinopolitano. De excidio Con- eum. ad tranquillitatem ei faciendam à diebus mali , donec fo- ftantinopolitani imperii habuimus cap. 10:7. & mox diatur improbofovea. habebimus cap. 14: 1. Fideles in Papatu à Regibus $. 12. Verſ. 7. 8. Exemplo judicii confirmantur fi prefli funt ; tantùm abeſt, ut ab illis adjuti ſint. Poft- deles, ne potentiam adverſariorum nimium extimeſcant: quam Ecclefia Euangelica cæpit habere tutores prin- & ut habeant argumentum, quo adverſarios confundere & cipes, capti funt duo primarii , Ele&tor Saxo & Land- perterrefacere poffint. Hoc exemplum eſt gravius. Poft illa in atfli&ione Ægyptiaca nova Ec- $.13. 1. Occurſus Dei violentus & durus , quo ipfos Clefiæ Rex Bohemiæ (quem cupiverunt habere Re excepit in via in Aſſyriam. Boni Codices habent 10 formati) victus eſt , Rex Daniæ ceflit , Rex Sueciæ fed quidam 110$ & Mafora, quod fignificat non aliâs re- occiſus eſt. Non defuit patronus , Efai. 19. verf. 20. periri cum Kametz. Hoc nomen fignificat gradum, greſſum. fed rex non potuit eos eripere. Efai. cap. 33. verf. 7. Nam, I N HOS E A CA P. XIV. 65 mes De quarto. 言​言​与​言​言​言​言​言​名言 ​Nam, ut eft Efai.59:16. Vidit , quòd non eſſet VIR | Ecclefia vel non habuit reges vel ab eis perſecutionem & debuit abire manus , Deuter. 32:36. imo Tyrus ſcor- paffa eft. tatura erat cum regnis terræ, Efai. 23. verf. 17. denique erat Deus viſitaturus fuper regibus terræ in terra. Efai. cap.24. verſ. 21. Hol. 10: 15. vidimus , Occidit rex Verf. 12. Conſtricta in faſciculo pravitas Ephraimi, Ifraëlis. $. 17. Objicit Eccleſiæ , quòd dixerint , Da mihi reconditum eft peccatum ejus. regem é principes. De eo jam Hof. 8. verf. 4. Hæc Verf. 13. Dolores parturientis veniunt ipſi. Ille eſt culpa eſt vetufti Ifraëlis, fed continuata in novo, nimir. filius non ſapiens. Nam tempus non ſubfiftit in par- libertatem fpernere, ſervos hominum fieri, religionis & titudine filiorum. juftitiæ arbitrium in unius poteftatem tradere , exultabun- dos faftu, Zoph. 3:11. admirari , colere , eis adulari , & Verſ, 14. Emanu inferni redimam eos, à morte vindi- confidere. cabo eos. Ubi peſtes tua (live aculei tui)ó Mors? ubi $. 18. Verf. 11. Denunciat , fe Ecclefiæ daturum venenum tuum, ô Inferne? Pænitudo abfcondetur ab aliquando regem , fed in ira fua, & ablaturum in excan oculis meis. defcentia ſua. Mirum , ni id faltem ex parte , tempo- | Verſ. 15. Quando ille inter fratres fero modo aget, ve- ribus noſtris impletum ſit. Nullo bono Ecclefiæ fačtus niet eurus, ventus Jthova è deſerto afcendens, eft rex Bohemiæ Fridericus , & in excandeſcentia & ille & alii ſublati ſunt. . Hæc futuri denunciatio connectitur & pudefiet fons ejus , e exareſcet rivus ejus: commodè irriſioni conſilii hominum regia poteſtate de- ille" diripiet thefaurum omnium vaforum ama- mentatorum : quæ irriſio congruit ei tempori , quum bilium. Pal ma PISA olya mel dal C Α Ρ U Τ XIV. Nam NE AB mor dicit Tem gypt ſtelli uelle 27 COM Xten nc no fus etia ; thil tioner parti ter Verf. 1. Luit Samaria , quia inobediens extitit Deo , emendando vitam & do&rinam, exercendo diſciplinam ſuo. Gladio cadunt: pueri eorum dilaniantur , a ſecundùm regulas Chrifti, & expectando gratiam Dei. fætæ ejus finduntur. Sed contra factum eft : Miſerunt & iverunt Romam , imò Ferrariam ufque & Florentiam , & cum Papa Roma- $. 19. H Dei in eam partem Ecclefiæ Chriftianæ, quæ Æc pericopa proponit exemplum ſeveritatis no pacti ſunt de auxiliis & fua in obedientiam ſedis Roma- næ ſubjectione. Ephrajim hactenus nuncupata fuit. Proponit autem hoc 3.23. Verſ. 14. Declaratur decretum Dei circa illos eo fine, 1. ut oftendat , in eo eſſe aliquam gratiam; tam inſipienter ſeſe gerentes. nimirum , Non eſſe futu- nimir. præſervationem à majori malo. 2. ut ſit præſa- rum , quod ex ea ſubmiſſione Græcorum conſecuturum gium judicii in Baalem & fcortantem cum eo Judam. eſſe videbatur , quodque fperabat 'Romanus Pontifex Partes quatuor ſunt. 1. Coarctatio Ephraimitarum, hoc & principes Papæ addicti. Nempe , fi confilium Im- eft, Eccleſiæ Orientalis. verſ. 12. 13. 2. Decrecum mi- peratoris Conftantinopolitani ſucceſſum habuiſſet, futua ſerationis in plaga. verf . 14. 3. Decretum punitio- rum erat, ut jugo Anti-Chrifti fubderentur , & reges nis Anti-Chriſti. verf. 15. 4. Exemplum ſeveritatis edi cum magna meretrice mochantes dominarentur eis , tum in metropoli Ecclefiæ Orientalis Conſtantinopoli. quemadmodum in occidente dominabantur. . Hujus cap. 14: I. contrarium decernit Deus. Redimam illos à manu Mor- $. 20. Verf. 12. Hic verſus ſignificat maturitatem ca- tis co Inferni. Hieronymus. Mors eft, qua anima fe- ftigationis hærefeon & omnium corruptelarum Ecclefiæ paratur à corpore. Infernus locus in quo animæ recludun- Orientalis. Meminerimus, paulò antè fermonem fuiſſe tur five in refrigerio five in pænis , pro qualitate meritorum. de divina oppoſitione, quam Chriſtiani experti ſunt in via Marius Victorius. Ubi ſunt hi, qui purgatorii locum poft in Aſſyriam , hoc eft, in expeditionibus adverſus Sarra- hanc vitam negant . Credant huic Hieronymi teſtimonio. cenos, cum negatione auxilii regum. unde occaſione ar- Quid igitur? Utrum locus refrigerium præbens eft pur- reptâ, digreffus eft propheta verf. 10. 11. ad generalem gatorium? Ergo purgatorium & paradiſus nihil different. fententiam de regibus. Igitur redit hîc propheta ad in- An infernus poenas infligens ? Tum purgatorium & Gea ftitutum , & oftendit jam maturuiffe peccata Ecclefiæ henna idem erunt. Nam quid omnes animæ vel in pur- Orientalis ad judicium, quæ hactenus fuerint ſepofita & gatorio vel in gehenna funt ? Hieronymus pios & im- affervata in faſciculo. Deus non oblivifcitur peccatorum, pios in inferno locat fecundùm corpus , quorum ani- ſed etiam in hoc ſeculo caftigat , licèt non ftatim. Ut va- mæ vel funt in refrigerio vel in poena. Sed animas pores in nubem coguntur , ut fundant pluviam ; ita multa tam diſpari ftatu utentes, modo quodam loquendi in delicta conglomerata & à pofteris non emendata , imò ac- inferno eſſe dici innuit. Nam ſecundùm uſum ſcriptu- ceffione novorum peccatorum cumulata ſolent in dilu- ræ corpora quidem omnium in inferno, hoc eſt, intra Yium malorum exuberare. LΧΧ. συσροφη αδικίας έφραίμ. terram aut in fimili loco corruptionis funt : anima 7113 legendum putarunt. autem corpus vegetans inibidem eſſe dicitur : ſed ſpi- ritus quo cognoſcimus & amamus Deum non in in- $.21. Verſ. 13. Primo colo hujus verſiculi oſtendi- ferno fed in paradiſo, apud Deum, in gloria eft. Spi- tur , Deo viſitante peccata Orientalium, anguftiam pro ritus autem improborum ſunt in inferno , qui eft carcer ceffuram uſque ad dolores partus, hoc eft, uſque ad ex damnatorum. Hinc Proverb.cap. 15. verſ. 24. Iter vite tremos & acutiflimos dolores , in quibus contietentur ſurſum prudenti, ad recedendum ab inferno , qui eſt deor- cum metu totalis excidii , ut parturiens folet conflictari ſum. Mortem hîc vocat Metonymicè Pfeudoprophe- cum metu mortis. tam, auctorem mortis fecundæ. ut Apocalyp. 6. verf. 8. $.22. Secundo colo oftendit , quomodo fe geſturi ſint Indigitat enim Bahalem, in quo reus factus erat Juda & homines illius loci in ea coarctatione ? nimirum, ut filius mortuus fuerat. Hof. cap. 13. verf. 1. Infernum fimili- infipiens, qui non ſubſiſtit in partu filiorum. Debuit in illa ter vocat Reges mechantes cum beftia & ei poteftatem ſuam. coarctatione fides illorum in Deum comprobari. Non dantes , Apocalypf. cap. 17. verf. 13. 17. qui etiam debuerunt opem quærere apud eum , quem illi pridem per nomen Inferni notantur Apocal. cap. 6. verf. 8. ftatuerant eſte ſuperbum illum, & Anti-Chriſtum. ut in- quia ut Inferiores partes terræ (quæ propriè bis in- fans, qui nafcitur, durat in partu&enititur: ita debuerunt fernus , adus dicuntur) ſunt carcer cadaverum & lo- fideles animam fuam Deo commendare in bonis factis, cus corruptionis & impedimentum vitæ ; ita hi reges fuis royes dicen og ind t com Mas Seologi vely Juram 10C cleli à a eren lio C & Regu to po res EL Oz ere | Sier F 3 66 CO Μ, Μ Ε Ν Τ Α RI U 5 rus, ſuis ediétis & tyrannide efficiunt , quantum pote, ut homi- , tentus præterea oftendit , fibi decretiim elle , Anti-Chu- nes in morte ſecunda, odio veritatis , quæ demonſtratur in ſtum, Bialem illum, peſſumdare. Præfatur , decretum id fcriptura , & erroribus fuis perſeverent. Aben-Efra ad eſſe fine pænitentia. verſ . 14. in fine. Gen.37:35.vituperat Veterem interpretem Latinum;quòd S. 25. Verf. 15. Ipſe decretum Anti-Chrifti peſfum- Sxw verterit Infernum. Homo imperitus linguæ Græcæ dandi exponit. In eo continetur & Latinæ putavit infernum ſemper fonare Gehennam. $.26. I. occafio judicii , nimirum tyrannis exercita in. Quanquam verum , Infernum hunc ad Gehennam ducere. ter fratres. Quum tanquam enager indomitus aget inter Sed & Ecclefia cum inferno hoc confli&tatur ut captiva. fratres. Xeſt onager , & hieroglyphicè homo liter, fe- At portæ inferni non prævalent ei. Hof. 6:2. indomitus, infrenis. Hinc optimè *??? deducitur. $.24. Modus redimendi eos è manu Mortis & Inferni Erit efferari . Fratres dicuntur, qui in cognitione veritatis eſt ille, quòd Deus totam illam gentem malis conſiliis & amore ejus federati atque uno ſpiritu concorporati funt; utentem tradidit in manum populorum Barbarorum , Sar- certè quidem propter eandem, quam profitentur , fidem, racenorum & Turcarum; fub quibus poffent, fi vellent, ut fratres inter fe amare debebant . Specimina illius tyran- utur in anguftia , Deum fecundùm conſcientiam fuam & nidis ſunt poft Waldenſes in Euangelicis tum in prima re- doctrinam Scripturæ colere. Redimamipſos. Virtute pre- formatione, tum poft pacem religionis . cii à me perfoluti & per potentiam magnam & manum 5.27. II. Inſtrumentum judicii: Eurus, ventus Doa validam eos eripiam è manu Mortis & Inferni, ut liberi mini è deſerto aſcendens. Confer Efai. 27:8. Apocal . 16: fint ad ſerviendum mihi. Vindicabo, ut meos, ut redemtos, 12. ut paretur via regibus , qui ſunt aboriente. Deſertum eſt ut fratres, ne extendatur in ipfos ſceptrum injuftitiæ. Pro- locus ſéparatus à terra & republica Chriſtianorum. Nam, pheta porrò verbis Dei ſubſannat Mortem & Infernum , & ut fæpe dicimus , Ecclefia cum san, oinxpeévn, frugiferd triumphat de Peftibus & Virulentia utriufque. Op vene five arvo comparatur; reliquus mundus cum deferto. num indomitum & vincens. Apoftolus vertitvings.1.Cor. $. 28. III. Coercitio Inimici Chrifti. Ea videtur in 15:55. Lxx. dixn. alii vízn. Symm. É oonecy i warnan Cs. tribus gradibus conſtitui. 1. in pudefaétione fontis. 2. in Hæc directè & immediatè ſpectant Anti-Chriſtum & ty- deſiccatione rivi. 3. in direptione theſauri rerum amabi- rannos ei ſupparaſitantes ; quos Spiritus Sanctus irridet, ut | lium. Primus gradus defignare videtur eam coercitio- fruſtratos ſpe fua: quum Deus comparaverit potentiam, nem, quæ in initiis perfecutionis facta eſt, A. C. 1552. per quam , licèt in affli&ione , eripiat magnam partem po- Fontes aquarum dicuntur imperatores populorum & exer- puli ex ipforum poteſtate & jugo. S. Paulus 1.Corint. 15. cituum. Pudef ačtus eft inſigni & illuftri modo Carolus V. 55.56. hinc efficit Triumphum Ecclefiæ de morte etiam quum videretur jam fons efle, mox fluvium effufurus. Sea corporis ; & verè: quia niſi mors à Chriſto penitus victa cundus gradus eft, ni fallor, coërcitio majoris impetus; eſſet, non ita propheta huic inſtrumento Diaboli ad mor- | quando hoftis fuvium emiſit contra Ecclefiam , & eam tem ſecundam inferendam comparato inſultaret. Pro- partim inundavit. Reſpondet, opinor, deſiccatio Euphra- phetia hæc eft generalis documenti applicatio , five exem- tis. Apoc. 16:12. Tertius graduis capitaliorem & decre- plum triumphi Dei de morte. Sic in aliis fcripturis ubi de i toriam plagam ſignificare videtur. cum quo comparo morte & inferno agitur, ut & de reſurrectione, hoc princi- Apoc. 16:19. Et Babylonis fa&ta eft mentio apud Deum.&c. pium tenendum eſt: Chriſtus triumphat de omni morte, | Theſaurus omnium vaforum amabilium eſt Eccleſia habens non de aliqua tantùm. Aut nulla aut omnis mors ab ipſo hierarchiam , cum omni pompa ac fplendore, auctoritate devicta eſt. Confer & Efai. 25:7.8. Deus hiſce non con- & poteftate, ac fapientia feculi. C A' P UT XIV. 9. 1. Verf. 1. Quum verſ. 14. capitis præcedentis dixiſſet, E manu inferni redimam illos; hîc oftendit, quomodo illa liberatio facta fit; nimirum per inductionem populorum barbarorum , tanquam ferarum beſtiarum , qui leones, hoc eſt, principes tyrannidem exercentes & Eccleſiælibertatem vendentes, devorarent. Efai. 56:9. Id innuit per Sa- mariæ plagam, hoc eſt , metropolis, Conſtantinopolitanæ urbis, expugnationem cum cæde virorum , puerorum & mulierum gravidarum etiam. Factum id ſub Papa Nico- lao V. paullo poft Concilium Bafileenfe, A. C. 1453. Idem excidium tetigit propheta cap. 10:6.7. Additur hîc cauſa: quia Deo fuo inobediens fuit. Præceptum fidei & refi- piſcentiæ n'eglexit: contra abiit poſt præceptum humanum. cap. 5:11. In verbis nota Vpx pron & Vņi'n7 refer ad 0:298 quod eft verſ. 12. 13. De quinto illius partis mundi ex manu Orci & Mortis) voluiſſe con, tinuari vocationem ad poenitentiam. Congruit hîc , quod Verf.2. Revertere, Ifraël, ad Jehovam Deum tuum; legimus cap. 2: 18. 19.21. 22. & cap.5: 15. 6. 1. & fe- quia impegiſti in pravitatibus tuis. quentibus. Item cap. 10: 11.12. Verf. 3. Accipite vabiſcum verba, & revertimini ad $. 3. Vocatio ad pænitentiam habet elegantiffimam in- Jehovam ; dicite ad ipſum; Quicquid accipis, pravi- peccatis & erroribus , à quibus reſipiſcendum erat . Quin formationem de modo poenitentiæ agenda accommodaro tas eſt; & accipe bonum:& retribuemus juvencos etiam includit hæc muaj ranous prophetiam,fore, ut femen labia noſtra. Dei, o domingo, ifto modo pænitentiam agant. Unde in Verſ. 4. Aſur non ſalvabit nos; in equo non equitabi- iis, qui hæc prædicarunt, & profeflī ſunt, ſe ita refipifcere, raus; & non dicernus amplius , dii noftri, operi ma- & pro ea profeffione acerba palli funt,requirenda eft Eccle- nuum noftrarum: quia in te miferationem conſeque- fia , faltem Pavépwaris tūv dozipar manifeftavio proborum. $.4. Invitatio ad pænitentiam habet duas partes. tur pupillus. 1. præceptum converfionis ad Deum : cum ratione. 1.2. Æc pericopa docet, Deum, poft expugna- 2. præceptum confeffionis, orationis, & voti quadrupli- tionem Conftantinopoleos & Imperii cis. verf. 3.4. Græcorum deſtructionem ( quo medio, ' $.$.$1.2. Redi ad Iehovam Deum tuum. Significatur,fore, ut intelleximus , erepturus crat Eccleſiam ut prædicetur in Ecclefia, quòd opus habeat pænitentia. 6.2. H Н Quæ IN H O SE Æ C À P. XIV. 69 CH un effie cerita s fica Styta tes cali PENME 10. deturi amali verCiti 150 & exo olus 1. US . SA opetus & ean Laphr : decire uparo n.&c habeis Korita Quæ confiftit in reverfione ad Jehovam, ut illum fide & $. 10. Votum eſt Primò de retributione labiorum pro amore & timore & fiducia pro Deo fuo habeat , hoc eft, vitulis. Vitulos labia. per appoſitionem illa dicuntur ad ipfius folius teſtimonium recipiat , ipfius falutem & jufti- indicandam fubftitutionem & analogiam. Pro vitalisla- tiain agnoſcat ,ipſius gratiam in regeneratione animadver- bia , quæ propter analogiam Spiritus Sanctus vitulos nun- tar & ductum fpiritus ejus fequatur , & confolationem cupavit, Pfalm. 51:21. Tunc aſcendent in altare tuum jua ipfius quærat. Ex tali revocatione ad Deum intelligitur, venci. Analogia in hoc eft , quòd quemadmodum per ob.. Eccleſiam , h.e. Vocatos per verbum Chrifti, partim lationem vitulorum fiebat confeflio debiti, & glorificaba- defeciffe à verbo Chriſti & fundamento fidei, partim cum tur Deus , ut fanctus, cui vita noftra obligata eſſet ob peca errantibus contraxiſſe communionem in multis. Abſque catum ; tum ut miſericors, recognoſcendo in typo obla- co enim fi effet , non opus habuiffent revocari ad pæniten- tionem fratris noſtri primogeniti ; & gratitudinis caufa tiam. Oppofita eft illa reverfio obedientiæ præſtitæ Baa- fiebat profeffio honorandi Deum in vita & morte impos li, & morti per eam obedientiam contractæ , in illis, fterum : Ita per labia noftra (corde di&tante ) confitemur qui fundamentum neglexerunt. cap. 13. ¥1. 1. Additur, peccata, confitemur fidem in Servatorem, profitemur ad fuadendam poenitentiam, accuſatio pravitatum; quæ obedientiam , & annunciamus virtutes ejus. Ad hoc alla- funt in lege five doctrina & judiciis (Hoſ. 4. verf. 8.) & fit S. Paulus Hebr. 13:15. retinens ex Græco resep Trey Xese factis pravis. Pravitates autem probat ex caſu. Offendi- newv, & igámov addens, aivýuteur gsòv. Hoſeas porro fti in pravitatibus tuis. Offenfio poſſet ftatui in ipfa pra- explicat Pfalmum 51: 21. tunc aſcendent in altare tuum ju- vitate & defectione. Sed quia hîc diſtinguitur à pravi- venci. Innuit enim is locus , olim , reædificata Sione, ob- tate, utique relinquitur , offenſionem effe caſum, hoc lata facerdotali vi&tima, reprobatum quidem iri alias vi- eft, ruinam boni ordinis, concordiæ, honeſtæ vitæ, etimas, ſed in altari non manu facto, fed Dei altari offeren- pacis, florentis ftatûs , propagationis & amplificationis, dos vitulos Deo placentes,non mutos & brutos,vitulos ſed omnium denique rerum bonarum. Hoc autem in evi cor ſincerum labiis virtutum divinarum confellionern & denti erat, quum totus Oriens eſſet in poteftate infide-annunciationem ſuggerens. Adde Pfal.69:32. Celebrabo lium ; Occidens intutus eſſet ; & præterea ſchiſmatibus nomen Dei, &c. Et placebit præ bove, vitulo, qui cornu pea Paparum vexaretur; denique coram Huffitis ftare non tit & pedibus qui fpargit arenam. Cæterum verba Prophe- poffent. tæ non tantùm analogiam, fed etiam permutationem ma- $.6. Verf. 3. Informat eos , qui propoſitum reſipi- nifeftè fignificant. q. d. Reddemus , non vitulos , fed labia , ſcendi concepiſſent , qua ratione ad Deum converti & h. e. non mutam & brutam victimam offeremus , fedra- accedere deberent. Accipite vobiſcum verba,& revertimi- tionalem , nimirum fidem cordis & confeflionem oris. ni ad Jehovam. Deo verba ſua reddenda ſunt per fubfi- Talibus enim ſacrificiis colitur Deus. Hebr.13:16. Rom. gnationem fidei, ſi volumus converti ad Deum. Neque | 12:1. Joh 4:24. Hoc teſtimonio Prophetæ fit reproba- poffumus quicquam aliud ipfi in facrificium boni odoris tio facrificiorum brutarum pecudum ; & confirmatur, Sa- offerre, niſi confeffionem & orationem ac votum ex pu- crificium , quo Deus colitur , eſſe ſpirituale ; multòque ro & fincero corde provenientia , cum parrheſia. Nam magis facrificium , quo peccata expiantur , eſſe cbedien- Sermo notat parrhefiam , Job. 19:28. Pfalm. 116: 10. tiam fratris primogeniti, quam is didicerit in paffionibus. 2. Cor.4:13. Vult Deus nos ad ſe accedere cum parrhe- Apparet , in dictis contineri ne otwory reformationis fa- ſia. De qua agit tota epiſtola ad Hebræos. ctæ in Ecclefia. $.9. Verba Deo (cum fubfignatione fidei & obedien- 6.II. Verf. 4. Secundò docet vovere abrenunciatio- ciæ repræſentanda) ſunt partim confefſio, partim oratio, nem fiduciæ in ope Affyriorum. Dicite, Aſſyrius non ſal- partim vota. vabit nos. Parallelia præcedentium & fequentium videtur $.8. Confeffio five otoporózmors eft in iſtis: Quicquid | flagitare, ut hoc accipiamus tanquam abrenunciationem. accipis, pravit as eſt. Etiam Abarbenel nobiſcum fupplet Alioqui poterat & fic verti : A Jur mon ſalvat nos. Sunt hps fed verbum nqn malè explicat ſenſu condonandi. Sen- hæc explicanda , indefinitè primò , ut typum ſenſus gene- fus breviſſimi di&ti eft, 1. Nihil Deum poffe à nobis ac- ralem concipiamus; deinde quærendum exemplum in hi- cipere , quod bonum fit. Nihil in nobis inveniri, quo gra- ad opem fibi ferendam. Factum hoc ab Achazo. Vide ftoria. In Ifraëlitis culpatur , quòd Allyrium conduxerint tiam ejus promereamur. Nec amorem noftrum anticipare Efai. 7: 20. Alioqui tum reges decem tribuum, tum re- amorem Dei. Denique nos nihil ad ſalutem noftram con- ferre; nullum ſacrificium boni odoris à nobis proficiſci, ges Judæ pofuerunt fiduciam in Ægyptio ut liberarentue ut pacem habeamus cum Deo. 2. Deum, h. e. Filium o- per ipſum ex poteſtate regis Affyriorum. Supra cap.7:11. nerari noftris peccatis, ipſumque ea accipere , dum Pater In Ecclefiæ Chriftianæ parte etiam culpatur nimium cum ea impingit in ipfum , & ipfum facit pro nobis peccatum. piùs ad rem. Ecclefiæ eft invocare Deum ſoſpitatorem Affyriis commercium, cap. 5:13. Sed accedamus pro- Confer Efai.43: 24. 25. Non emifti mihi argento cannam, ( adipe ſacrificiorum tuorum non irrigafti me: ſed manci- fuum, & illius opem exſpectare. Debet igitur opem Al- pafi me ſervituti peccatis tuis , fatigafti me pravitatibus tuis. fyrii, ut populi non-Chriſtiani , aſpernari. Sed Deus Ec- Ego , ego is fum qui deleo defe&tiones tuas propter me , & pec- natione illius in confcientiam per traditionem in domina- clefiam Græcam eripuit ex manu Anti-Chrifti & domi- catorum tuorum non recordor. Breviter: Non accipit Deus à nobis nifi peccatum , pro quo fanguinem fuum effundat ; quòd pii non habeant ullam ſpem auxilii in mundo , in tum Affyrii politicưin. Poffunt igitur hæc concipi vel fic, portans illud in crucem. Chaldæus. Propinquum eft tibi re- quo vel Ægyptius vel Allyrius dominatur ; vel fico que mittere peccáta. deprecentur ſe eripi ex manu Ægyptii per Affyrium; ita 5.9. Oratio. Et accipe bonum. Verum eft, verbum ut unam fervitutem, utur graviorem, cum alia fervitute nps, fi conftruatur cum, per metonymiam antece commutare neceſſe habeant. Jam quod attinet hiſtoriam, dentis fignificare afferre, præbere. Genef. 48:9. 2. Reg. notum eſt , Euangelicos non aſciviffe Turcam in auxilium 2:20. Sed non ea eft hîc conſtructio. Neque dubium ef- fuum, etiamfi Turca propinquus eſſet & immineret ho. fe poteft, quin propheta alludat ad Pfalm. 68: 19. Acce ftibus ipforum : ut Solymannus Carolo V. Item quòd piſli dona in hominibus. Is qui accipit dona in hominibus Euangelici abominentur fervitutem Tarcicam, & tum eft ab eo & donatus ab eo, qui donat ipfi dona in homi- | corporibus tum opibus omnibus illius jugum hactenus de- nibus; qui funt ipfius membra. Igitur hîc, ut in confef- | pulerint. Reftatigitur, ut in folo Deo reclinent ad præſi- fione præcedentis coli, eft oratio ad Filium Dei, ut fua dium ſuum. interceffione accipiat dona omnia bona in nobis , tanquam $. 12. Tertiò docet illos voyere, ſe in equis non eſſe membris ſuis ; atque ita virtute meriti ſui ex poteftate, equitaturos. Hîc occultè indigitatur peccatum ab Eccle- quam Pater ipfi dedit , nobis doniet in communione fui. ſia Euangelica aut ejus partibus commiffum , dum vel vo- Bonum. imprimis quod ad vitam & pietatem facit. 2. Pet. luerunt bello majorem quærere libertatem , vel etiam fe- 1: 3. deinde paceni , bonum ordinem , ædificationem & rocibus quibufdam populis ( qui equorum hieroglyphico propagationem Ecclefiæ. folent notari) nici ad defenſionem fui. De quo peccato F4 Ellos Orur iden er SA O Cum Vico- Cheta reli 5 nota ille.com C.quod 1. &# mam modi t. Qui it ſemua Unde piſce 7ECCH parts ne, nadrupedia unding milmil . vide 68 C O M M E N T A R I US- parte concinit vide Efai. 3015.16.17. Sic dixerat Dominus Fehovah | benefaciam ipſis gratis , fine ipſorum merito. In hoc eft Sanctus Iſraëlis: in converfione & quiete ſalvabimini; in tran- dilectio, non quòd nos dilexerimus Deum , ſed quòd ipſe di- quillitate ( ſecuritate erit victoria veftra: 6 noluiftis : & lexit nos & mifit filium ſuum propitiationem pro peccatis now dixiftis; Non , ſed in equo fugiemus : ideò fugietis, & in ftris . 1. Joh. 4. verf. 10. Prophetia oftendit , quod Deus levi vehemur, iccirco veloces erunt perſecutores veftri, &c. hunc amorem maximè eſſet exerciturus erga Ecclefiam Sed cum culpa fignificatur, fore ut Eccleſia agar pæni- Chriſtianam poſt communionem cum Baal. non tamen tentiam etiam fuper hoc, & bello auxiliiſque populorum fine hypocritarum pæna. Quorundam averfionem non renunciet. ſanat Deus, qui morti ſecundæ ſunt implicati. Sed mul- $. 13. Quartò docet vovere abrenunciationem huma torum ſimplicium & rudium , vel etiam tenentium fundae næ autoritatis, in negocio fidei & cultûs Dei. Dicite ; mentum & cuna erroribus vel errantibus communican- non dicemus amplius, deus nofter five dii noſtri, ad opera tium averſionem ſanat Deus: nimirum ut ita convertan- manuum noſtrarum. Hoc non tantùm de imaginibus , ne tur ad Deum, ut ſuperius deſcriptum eſt. Sanationis il- que tantùm de Baale ifto, h.e. Anti-Chrifto , ſed omni- lius cauſa eſt amor. Amoris ratio declaratur. Averſa eſt nò de omni ex patrív» xto accipiendum eſt: ſcil . Deum ira mea ab ipfo Ifraëles Non aliter averſa eft ira Dei, excitaturum eum zelum in Eccleſia , ut autoritatem in quàm facrificio Chrifti. Quo præftito, voluit ipſum hæ- confcientias omni homini, qui ab hominibus vel per ho- redem mundi fieri. ita tamen, ut interim reſervaverit fi- mines in ſublimitate conſtituitur aut in officio politico vel | bi poenam in hoftes fuos, mentientes fibi. Quanquam ecclefiaftico , abrogent. Cum hac pro- enim etiam ad gloriam Chriſti faciat, quòd inimici ejus phetia Efai. 33:22. Dominus judex nofter, legiſlator no mentiuntur ipfi; nihilominùs & gloriæ ipfius intereft , ut ſter , rex nofter , is ſalvabit nos. & ex omnes , quæ di omnes Ecclefiæ cognofcant , eum ſcrutari corda & renes, cunt , folum Deum fore regem in Zijon. Efai. 24:23. Apocalypſ. 2. verf. 23. & non judicare ſecundum id, quod Zachar, 14. 81.9. Notabile eſt, Prophetiam fic loqui, oculi vident & aures audiunt. Efai. 11. verf. 3. Igitur Non dicemus amplius. quod præjudicat vehementer illi o- | hypocritas , qui amorem veritatis non receperunt , puni- pinioni , in Novo etiam Teſtamento eſſe di&tos deos. At vit immittendo ipfis efficaciam erroris ut crederent menda- qui ſi ſunt , à Deo fic nominati funt, & à nobis nomi cio. 2. Theſſalon. 2. verf. 4. Quandoquidem autem mul. nandi . Sed nos non nominabimus ; ergo & à Deo nomi- ti pueri in Chrifto & fimplices hiſce erroribus impli- nati non funt. Enimverò illa appellatio deorum ſub Nov. cati ſunt , fupervenit Dei caſtigatio. Prophetia hæc te. Teftam. repugnat regno Dei, cujus ea natura eſt , ut Deus ftatur , caftigationem illam non eſſe comparatam ad folus fit rex, & abroget & antiquet di&tos Deos. Reſtat deſtructionem fidelium vel Ecclefiæ , fed ad ſanctifi- ut non ſint di&ti Dii niſi ab hominibus, & inter illos Deus cationem fingulorum & ad amotionem ſcandalorum , deorum Papa. Porrò cum hoc nomine omnia nomina æ ad exercendam deinceps benedictionem eò liberalio- quivalentia , & omneid, quod eſt ſolius divinæ poteftatis, rem. intelligi debet. 9.17. Verſ. 6. Ante omnia oftendit, Sefore ut rorem $. 14. Tandem informatur Ifraël, ut agnoſcat, Do-Iſraëli. omnis enim vita , viror ac fæcunditas Ecclefiæ minum eſſe eum , qui mifericordiam pupillo exhibet & eft à Deo , tum ratione meriti & dire cesó pg:10 , five modua conciliat, nimirum ut Mediator apud Deum , ut vorti- | Sáce bis , quam Filius Dei invenit; tum ratione fanctifica- cordiam potentiam habens apud homines. Pupilli dicun- tionis , quæ ita à fpiritu dicitur peragi , ut intelligatur, eum tur, qui in carne Patres & viros defenſores non habent. inhablitare in nobis, ut donum, & fic noftrum , ut arrha- Quales funt Ecclefiæ reformatæ illæ , quæ reges & capita bonem & paracletum. Eccleſiæ & præſules omninoque Viros non habent. Nam. $. 18. Benedictiones ſunt 1. ut floreat tanquam lilium. Connexio hæc caufalis vel innuit exemplum aut exem- h. e. feliciter creſcat & argenteo ac fragranti fiore ſe expli- pla; vel innuit ſpem futuri. Notetur, Eccleſiam in hoc cet. Hic eft profectus velox in cognitione veritatis & ejus mundo effe ut pupillam ; fed non eſſe pupillam , quia imperterrita conteſtatio facta imprimis à multis martyri- Deum patrem habet, qui eam miſeratur, & Chriſtumbus non minùs quàm doctoribus. Dominum , qui ei miſericordiam conciliat apud Deum & $. 19. 2. Radicatio ut arborum Libani. Hæc eft pate- homines. Vide Joh. 14:18. factio fundamenti, ejuſque tam alta inſertatio in animis hominum , ut inde exſtirpari non poflit , quantumvis ma- De ſexto. gnis procellis Eccleſia agitetur. 9.20. Verf. 7. 3. Propagatio. Ibunt propagines ejus. Verf. 5. Sanabo averfionem illorum, diligam ipfos ul- nempe in multis regnis & provinciis excitaturus erat Deus, tro : quia averſa eſt ira mea ab ipfo. qui deſererent Baalem, & accederent ad dozópezs. Verf.6. Ero ut ros Ifraëli, florebit ut lilium, ea per- ligi poffunt de paffionibus, in quibus maximè vis ſpiritus $. 21. 4. Demonftratio decoris ejus, ut olee. Hæc intel- cutiet radices ſuas, ut Libani. ad vigorem fidei & charitatis patefacta eft . Verf . 7. Ibunt propagines ipſius, & erit ut oleæ decor 9.22. 5. Diffufio odoris. Et odor ipſi erit ut Libani. ejus, e odorem habebit ut Libanus. Libanus cedris abundans latè fpargebat odorem. Voluit Verf.8. Denuo ſedentes in umbra ejus vivificabunt tientia in toto mundo manifeſtari, & confcientiam homi- Deus reformatam Ecclefiam in doctrina , diſciplina & pa- frumentum, o germinabunt ut vitis, memoria ejus num vividè per illorum q. odorem affici. ut vini Libani. $.23. Verſ. 8. 6. Protectio. Sedentes in umbra ejus. Verf.9. O Ephrajim, quid mihi adhuc cum idolis? E- Hîc fubindicatur Eccleſiæ coarctatio, ſed cum defenſione go reſpondi, & intuebor illum; Ego ſum ut abies vi- quorundam. ridis: à me fruétus tuus præfto eft. $.24. 7. Renovatio ſegetis Eccleſiæ per reſiduos. Ite- rum vivificabunt frumentum. Hæc nova fruges quoad ger- Hæc pericopa reſpondet cap. 2: 23. 24. 25. cap. 3:5. minationem comparatur cum vite ; quoad fragrantiam cap. 6:11. cap. II:11. ſenſibus quaſi inhærentem, cum vino Libani. Inter nobi- Habet ea propofitionem. verf. 5. Exergaſian. verſ. 6. lia ving Berytium & Tyrium ponit. Plinius. Ad Libanum 7.8.9. erat urbs Ampeloeſſa di&ta ob vini præftantiam. Plin.5: 17. $.15. Verſ. 5. Propofitio continet declarationem de- Hæc Grotio debemus. Fortè híc notatur, quod odor Ec- creti ſanationis & dilectionis ; & rationem ejus. cleſiæ pofthac ſuavior accidet hominibus extra Eccleſiam $. 16. Sanabo aver fionem eorum. Confer Jerem. 3:22. pofitis. ubi adhortationi jungitur promiffio. Inſtigationi ad pæ $.25. Verf. 9. Increpatur quædam Eccleſiæ pars fub nitentiam conjungitur gratia ſanans averfionem. Nilie nomine Ephraimi (confer cap. 4:17.) propter idola , nim Deus ſanet averſationem , fruftra & inutilis homini & objicitur eorum importuna retentio. De quibus vide erit vocatio ad converſionem. Diligam eos ultrò hoc eft, verf. 4. & confer Efai, 2: 17.19. Deinde ad ſuadendam abjectio- - I N H Ο S Ε Α. CA P. XIV. 69 abje&ionem idolorum omnium oftenditur divina Exau- , fum quadrat & ratio. Nam re&tæ funt viz Domini. q. d. ditio. Ego reſpondi ad preces , ſupra verf.3.4. & declara- deſcriptæ funt hîc viæ Domini. quæ rectæ funt, & cum tur divinum propoſitum, de curanda & inviſenda Eccle vera fapientia & prudentia congruunt. Deinde in illis ju- ſia reformata. ☺ intuebor eum. fortallis ad Pupillum hoc ftiibunt, h.e. Deus vult, ut illi , qui fidem veram ac co- emphaticè referendum eft. Nam membra membris com- gnitionem Dei atque ita fapientiam ac prudentiam ha- parari poflunt. Suadetur porrò abjeciio idolorum , h.e. bent, in iis ambulent , & fic manifeftentur in mundo; omnis auctoritatis humanæ , commendatione bonitatis non verò ambulent in ignorantiis, in erroribus, & pecca- Dei five Chrifti, 1. in protectione, vel etiam in jucun- tis : ut juſtitia ipforum hac ratione cùm ipfis tuin aliis diſſimo aſpectu. Ego ſum ut abies viridis. 2. in cauſatione comprobetur. Denique qui à fide aberrant & deficiunt à fructificationis. A me fru&tus tuus ſiſtitur. Chriſtus pro- Deo & federe illius, ii in viis Domini impingunt & ruunt; tegit & unit Ecclefiam: Chriſtus vivit vivetque in perpe- & quia non intelligunt nec credunt ifta , quæ in prophea tuum : Chriſtus eft vitis, extra quam palmites fructum tia ſcripta funt, ut in rectis viis Dei ambulent, iccircò in- ferre non poſſunt. Joh. 15:5. tricantur & impingunt in iis, quæ Deus facit, & in judi- $.26. Simile hiſce Efai.33:20. 21.22.Vide Kijonem, cia Dei hîc deſcripta incidunt , ut Judæi & alii ignorantes civitatem conventûs noftram. h. e. in qua Ego me tibi inve- veritatem. niendum & conveniendum liſtam, ut reſpondeam tibi & $.28. Secundò hæc verba exhibent xesti ejov veræ Sa- erudiam te & conſoler te &c. Oculi tui videbunt Hieroſo pientiæ & Prudentiæ. Poſſunt enim accipi, ut provoca- lymam , habitationem tranquillam; tentorium quod non re tio Sapientum & Prudentum. nimirum , ut , fi velint Sa- figetur ; non movebuntur paxilli ejus in perpetuum, & om- pientes ac Prudentes haberi , illa animadvertant & co- nes ipfius funes non rumpentur . Sed ibi ingens & princeps gnoſcant, & in viis Domini ambulent . Generale éclapese Jehovah nobis ; locus fluviorum amnium ſpacioſorum, per hoc eft: Sapiens ac Prudens illa conſiderat & cognofcit. quem non ibit longa navis & navis mågna non tranfibit per Qui illa non conſiderat & cognofcit, nec ſapiens nec pri- eum. Nam Jehovah eſt judex noſter , Jehovah legiſlator nou dens eft. Unde conſequitur , quòd vera fides & timor fter, Jehovah rex nofter. Ipſe Salvabit nos. Talibus teſti- | Dei ( qui eft fapientia & prudentia ) in hiſce verſetur ; fi- moniis nihil eft apertius ad excludendum ab Eccleſiæ ſal ve quòd teftimonium Jeſu Chriſti fit fpiritus prophetiæ. A- vatione omnem opem , dignitatemque; ab illius inſtitu- pocalypf. 19: 10. hoc eſt, qui Chriftum cognoſcunt & tione omnem ſapientiam & auctoritatem ; ab illius con- teſtimonium ipfius in fide accipiunt, habeant fpiritum gregatione & conſervatione omnem potentiam huma- & mentem prophetiæ & fint revera prophetæ. Unde A- nam; denique omnes di&tos deos : & ad afferendum Ec- | pocal. 22:9. pro , fratrum tuorum habentium teſtimonium cleſiam in libertatem fidei in Deum immediatæ , & par- | Jefu , ( quod eft cap. 19:10.) ponitur , fratrum tuorum rheſiæ accedendi ad ipfum ſine fubje&tione ullius hominis prophetarum. Chrifti teftimonium nonniſi per prophe- tanquam neceffarii doctoris ejuſdemque indemonftrabilia tiam & fpiritum prophetiæ cognoſcitur ; & fufficit, tan, ex verbo Dei docentis; aut judicis proprio motu & po- | quam clavis , ad intelligenda omnia prophetiæ myfteria : teftate divinitus conceffa judicantis , præſertion in placitis nihilque adeò ex prophetiæ myfteriis proferri poteft, aut externæ igeno procesos ; vel neceffarii facerdotis ad ex- debet, quod non in teſtimonio Jeſu concentretur: deni- piandum peccata. Ea porrò exclufio evidens eft ex anti- que integrum teftimonium Jeſu in prophetiis continetur. thefi , quam facit Hoſeas toto libro, prophetarum , ſa $. 29. Argumenta ad hanc provocationem fic coapta- cerdotum , regum. Quæ oppofitio iftam vim habet , ac fi buntur ; ut primò id pro fundamento ponatur, quòd Dei diceret, Nullus eſt doctor, facerdos, rex Ecclefiæ niſi viæ fint recte. h. e. quòd quæ Deus dicit ac facit, ad glo- Deus : aut Deus non eft doctor , facerdos, ſalvator , rex riam ipfius pertineant, & inter ſe conſentanea fint, ita ut Eccleſiæ , aut omnes alii id non ſunt. Omnes igitur ns- prima ultimis non diſcrepent, & ipfa facta verbis examuf- og poluor geod sou xúcsos auferendi à cervice Ecclefiæ, ut illi fim conveniant. Secundò quòd Deus velit juſtos , h. e. ju- fit unus Deus , Pater; & unus dominus Chriſtus : qui ftificatos per agnitionem Filii fui ambulare in viis Dei,h.e. quum fit rex & facerdos & doctor & Salvator perpetuus , quod decreverit ita gubernare mundum, & ita omnia fer ut pluſquam nezgufu @ Jeos rey xúero agnofcatur, neceſ- cunda atque adverſa temperare,ut juſti nunquam in dize elce fe eft. veniant & neſciant, quid fibi agendum fit; ſed potiùs , De ſeptimo. ut ipſorum juftitia probetur ambulando in viis ejus. In quo præſupponitur, Deum per prophetias informare fi- Verf . 10. Quis ſapiens eft? e conſideret hac: pru- deles, ut fàltem , quid fui officii fit, ad perſeverantiam , dens? & cognoſcat illa. Nam rečte ſunt via fer ex iis diſcere poflint. Tertiò, quòd Dei viæ tales fint, ut hove; ( juſti ambulabunt in eis ; @defectores im- qui veritatem non diligunt, fed ab ea deficiunt, innoden- tur & illaqueentur , & tandem in judicium à prophetis deſcriptum incidant. Harum rationum illud Confectarium S.27. Eft in his verbis primò Exhortatio & Incitatio eft: Regni Dei adminiſtrationem fic in prophetiis deſcri- fidelium , ut veram ſapientiam ac prudentiam habentium, ) ptam effe , ut illi , qui Deo obediunt , habeant claram de ad ifta , quæ in prophetia hac, tum in cæteris prophetiis , juftitia teſtificationem in illis, ad bonam conſcientiam ; fimiliter , deſcripta funt, conſideranda & cognoſcenda. contrà defectores non tantùm ignorent neceffariò opus Nam pertinet ad officium fidelium attendere ad verba pro-Dei & vias ejus , fed etiam per eam apud conſcientiam phetiæ & illa fcrutari. Vide Apoc. 1:3. 13:18. 22:18.19. piorum apertè damnentur. Pudeat igitur illos , qui ſe ob- Sanè negligere verba prophetiæ eft revera illis detrahere. trudunt pro neceffariis Ecclefiæ doctoribus , & non pof- Qui nec utitur , nec intelligit, nec fcrutatur , parum ad- funt nobis demonftrare ſenſus prophetarum & veritatem modum tribuit prophetiæ. Adi & Daniel. 9:2. 12:4. Dei; & negant Scripturam propheticam & apoftolicam 1. Petr. 1:11. Et eadem verba Jer. 9:11. In hunc ſen- facere fapientes & prudentes ad vitam æternam. pingent in eis. JOEL ز - 70 TO E L $.1. 03 Uidam putant , Joëlem fuifle mórzego Hoſex. qui tenent hanc regu- lam: Propheta , cujus tempus non indicatur, præcedenti ośrzegor@ eſt. Hieronymus hoc fequitur. Alii putant,eum fuiſſe ante famem illam feptennii , quæ fuit fub Joramo filio Achabi. 2. Reg. 8: 1. quia famem vaticinatur. Habet fimilem prophetiam etiam Jeremias cap. 14. unde ex fame, quam prædicit, nihil viderur certò colligi. Seder Olam Zuta ponit ſub Manafle ; cui Funccius accedit: anno- tante Druſio. quia decem tribuum non facit mentionem. Hoc fi ſequimur, proclive eſt, ſtatuere , Jeremiam & Joëlem de eadem plaga eſſe locutos: ideoque utriuſque dicta eſſe comparanda. Sunt qui putent, per locuftas & bruchos intelligi hoſtes populi & depopula- tores Chaldæos,Perſas, Græcos, Romanos. Id contendit etiam Abarbenel. Sed id fieri non poteſt: quia locuftæ comparantur cum exercitibus.C.2:4.5. Nos fimplicitatem ſequemur. ARGU ME N T U M. S. 2. Joël propheta , occaſione Siccitatis & Famis diuturnæ, monet inſtare Diem Do- mini, & hortaturinprimis Judæ tribum ad pænitentiam veram : & promittit, Deum, ubi zelaverit pro terra fua , parciturum populo fuo, & refponfurum illis, atque reſtituturum terram & benedictiones temporales ; eique beneficio annectit , ut tempore connexam, impletionem prophetiæ de dando Novo Federe per Chriftum cum effufione Spiritus San- cti in omnem carnem : & porrò ſigna adventum Domini antecedentia ; & promiffionem falutis fidelium ex omnibus gentibus. Tum deinde diem illum maximum liberationis Ec- cleſiæ & judicii gentium deſcribit. S.3. Similiter Jeremias agit. Is 1. deſcribit Siccitatem. cap. 14: 1. ad ř1.6. 2.oſten- dit Dei Garo zuzíces, quâ & Jeremiam vetat orare, & populi orationes rejicit , & falfis pro- phetis malum denunciar, ut & toti populo. De quibus agitur graphicè uſque ad cap. 16. Vſ. 13. ubi minatur pélızscíus. Tum ſtatim 3. promittit reductionem. cap. 16: 14. 15. Sed mox 4. redit ad exaggerationem cóns pro terra ſua (quem & indicat verf. 18. ) denique 5. promittit converſionem gentium. verſ. 19. 20. ſed 6. cum ſeveritate in Judæos fidentes homini & non Deo, h. e. Dei filio, exercenda. cap. 17. $.4. Partes, poſt titulum, ſunt quatuor. I. De ficcitate & fame, ut prænuncio diei Do- mini. II. Promiflio benedictionum temporalium. à cap. 2: 18. 111. Promiſſio benedi- ctionis fpiritualis in N. T. cap. 2:23. IV. Denunciatio judicii in gentes, ad reſtitutionem Ecclefiæ in integrum.cap. 3: 6. ad finem. S.5. Primæ partis membra ſunt tria. (A.) Hypotypoſis mali per ficcitatem & locuſtas efficiendi, verbis Dei propofita. cap. I. à Nf. 2. ad 13. (B.) Adhortatio prophetica Sacerdotum ad preces; ad . 18.& in precibus præitio. yerf. 19. 20. (C.) Divina adhortatio ad pænitentiam. cap. 2. ad vf. 18. Eft oratio izmugelio ješen conſtans profopopæiis & apoſtrophis.. C Α Ρ U Τ Ι. Titulus. Verſ. 3. De hoc filiis veftris narrate, @ filii veftri fi- Verf. 1. Verbum Domini , quod faftum eft ad foèlem Verl . 4. Reliquum erucæ comedit locufta; reliquum liis ſuis, & filii illorum generationi alii . filium Pethuel. $. 1. Fuit & Joël filius Samuelis, & alii; ſed ab his di- locufte comedit bruchus; & reliquum bruchi come- Itinguitur Propheta nofter nomine parentis. Quanquam , dit melolontha. ut funt ſemper ineptè curiofi, fuerint, qui putarent Samue- Verf. 5. Expergifcimini, ebrii, o flete, & ejulate, lem hîc appellari Pethuëlem. omnes bibentes vinum, ſuper muſto, quia excifum eft De primo membro ex ore veftro. Verf.6. Namgens aſcendit in terram meam, robuſta Verf. 2. Audite hoc, Seniores, e ad aures admittite, & innumerà; cujus dentes ſunt dentes leonum, cu omnes incolæ terra: An fuit hoc in diebus veſtris? quæ habet molares leonis catullientis. © an in diebus patrum veftrorum? Verf. 7. Pofuit vitem meam in defolationem, & ficum meam IN N JO JO 8.9. num. "H 1 ). d E L I S CA P. . meam in ſpumam; nudando nudavit illam, a proje $.7. Secunda apoſtrophe eſt verf. 5. ad Ebrios, h.e. cit; albuerunt rami ejus. omnes luxurioſos. Illi excitantur quafi ex fomno ( Nam Verf.8. Ejula , ut virgo cinéta ſacco propter maritum etőv Zöv tét vnzev ) ad Ejulatum. Non quafi ille ejulatus qui luxuriantur , ftertunt immerfi voluptatibus, imò ó arca juventutis fuæ. Deo placeat : ſed ut oftendat, Deum ita cum populo Verf.9. Exciſum eſt munus @ libamen à domo Domi-acturum , ut & illi, qui minimè ſolent curare , quis fit fta- ni; lugent Sacerdotes miniſtrantes Domino. tus Ecclefiæ & quid Deus deftinet facere ac faciat, h. e. Verf. 10. Vaſtatus eft ager, luget rus; quia vaſtatum quid Deus promiſerit de regno filii ſui & præftiterit, quæ eft frumentum, pudefit muſtum, languet oleum. judicia comminetur & exequatur , ( Amof. 6:6. Efa.5: Verf. 11. Pudefite, Agricola ; ejulate, vinitores; pro-dant, cogantur ejulare. Simile Efa . II. 12. 2.) manum ejus ſentiant; & qui lætitiæ operam 24:7. pter triticum o hordeum; quia periit meſſis agri. $. 8. Hic notandum. 1. Ebriis nullam aliam cauſam Verf. 12. Vitis pudefaéta eft, ficus languet; malogra- triftitiæ proponi , quàm privationem vini ab ore ipforum. natus , etiam palma malus; omnes arbores agri Quamvis terra eſſet in fymbolum data æternæ hæredita- aruerunt: quia pudefacta eft hilaritas à filiis homi- tis, nihilominus fuerunt in populo , qui nihil aliud ſpecta- rent , quàm gulam : folamque caufam haberent acceptan- di promilliones patrum ventrem. His neceſſariò pii mi- $. 2. Æc pericopa malum , tanquam præ- ſcebantur , per gentis illius ſecretionem ad cultum extera fens , exaggerat. Sunt autem quatuor num. Illi contra Deum murmurabant propter vinum & apoſtrophæ. triticum, Hof.7: 13. Hi ſuſpirabant propter abomina- $. 3. Prima ad Seniores & incolas tiones Hierofolymæ. Hæc mercenariorum five ſervorum, terræ. Et illos non quærentium hæreditatem ſed demenſum, permixtio $.4. invitat ad reddendum teſtimo- cum filiis gaudium filiorum debilitabat mirum in mo. nium de enormitate plagæ. Quo innuitur , leviùs etiam dum. eſſe punitam Ægyptum, Exod. 10:4. Sic in lege plagas $.9. 2. Quòd Deus vendicat terram ſuam. Ýf.6. Quo Ægypti comminatur populo inobedienti & defectori. Et notatur ftultitia hominum ſecurorum , qui putabant, ter- quanquam ibi quoque dicatur , nihil fimile futurum eſſe ram ſibi eſſe datam in hæreditatem ; & non cogitabant, poftea. Ýf.14. id tamen intelligendum eft limitatè. - 1. ra Deum iftam terram elegiffe ad demonſtrandas virtutes tionie Ægypti . 2. ratione vehementiæ plagæ in initio. fuas populo ele&to , & ad manifeftandum filium ſuum , faa Nam potuit gravior effe, & ſine dubio fuit , ratione du- lutare mundi. Hoc modo dicit , ſe detuliſſe Ifraëlem ad se rationis (Nam hæc plaga per annos duravit. Joël.2:25.) in pennis aquilinis. Exod. 19:4. Sed quia illa terra Dei & effecti. Nam ne totalis effectus in Ægypto exifteret, erat, debebant cogitare, ſe non per fervitutem externam, factum eft oratione Mofis. Sic par utrobique poteſt eſſe neque ad fatisfaciendum luxui ſuo illam poflidere. Profe- exercitus , aut etiam hîc minor , ſed effectus major. etò eft magnus ftupor Judæorum , qui non cogitant, Tere $. 5. Alterum officium , quod illis injungit , eſt ý ſ. 3. ram illam propter quid aliud terram Dei & terram ſan- ut narrent pofteris fuis ; ne memoria hujus plagæ intereat, Etam vocari, quàm quòd in ea voluerit coli per facrificia & fecuritas oboriatur. Confer Exod. 10:2. Opera Dei à populo Ifraëlitico & in ea ſanctuarium habere: quum ta- celebrari merentur omni tempore. Hiſtoriæ beneficio men expreſſè proteſtetur , fibi domum extrui non poffe, profunt omnibus, quæ femel facta ſunt. Contemnere ea & ſe non coli per facrificia muta, & aliam eſſe domum & oblivione ſepelire par culpa eft. Turpiſſima eft negli- | Dei in qua habitet, non manu factam , ædificandam à gentia hiſtoriæ operum Dei, maximè eorum, quorum Chrifto ; & Chriſti regnum non includi ſpaciis illius ipſe hypotypoſin propofuit in verbo ſuo. $.6. Verf. 4. Eft explicatio mali: ubi quatuor gene $. 10. 3. Dum dicit , aſcendiſſe gentem validam in ter- ra peftium fuccenturiata ſibi invicem unumque altero gra- ram ſuam, imputat luxuriofis deſtructionem & vaftitatem vius producit. Hæc non poſſunt propriis nominibus ac terræ ; quòd coegerint Deum immittere ipfi terræ Dei curatè explicari, quia magna eſt fimilitudo in multiplici gentem cum leoninis dentibus ad præripiendum fructum varietate. Scriptura hîc quatuor genera ponit. 1. DIA terræ bonis & malis , ad luxurioforum hominum pænam. quod à rua derivant: ut fit quafi detondens , zegoorseis. Sunt igitur luxuriofi homines cauſa, cur Deus immittat 2.1799 locufta, óneis, à multitudine hoc nomen. Et | tales plagas generales , quas & pii coguntur ferre, terris hoc videtur eſſe nomen generis. Hoc ponitur Exod. 10:41 & ut ſit apud populum ſuum ut vir ftupens. Jerem. 14:9 & Deut. 28:38. ubi nas in frugibus , & verf. 39. nysin Certum eft , nimis magnis quorundam opibus plerumque in vitibus , & Spas in arboribus & frugibus. 3. pudici- nihil nifi luxum ali , ambitionem fulciri , rerum pretia ac- tur à lingendo. Quod bruchum volunt eſſe. De quo He- cendi, mediocres depauperari , pauperes exhauriri. Hanc fych. Be&xm éx eides eido 'oveso xóm esot j clei za magas fervandum ex eo, quòd vitem à bruchis populatam & fi- autem culpam non ferent ſuo tempore impunè. Idem ob- ereide Beergev. Toe egevñvorö å térebov. ÊTE DOS pregé i on pokv- mor . Attelabus caret alis , ut ex Arift . Plinius. Sed phs cum fuam dicit, verf. 7. Bonum pacis folet adumbrari per eft infe&tum alatum. Nahum.cap.3. verf. 16. De povas idem Helych. óc rois xú tous Béregz@, geido irei putat , quòd propter ipſos refrigerium & confolatio hue da. Puto , quia eft vates iræ deorum , ut Plinius ait. Ju- mani generis pereat . nius melolontha. 4. z'on eſt à son. quod verbum tri- $. II. Tertia apoſtrophe eſt Ýf. 8. ad Ecclefiam five cætum piorum directa. Notanda buitur 78 79 Deut. 28:38. Levit. 1 1: 22. inter volu- $. 12. 1. paræneſis ad Ejulatum proficiſcentein ex tri- cres ſalientes quadrupedes, crura habentes fupra pedes , ftitia fecundùm Deum. Hoc innuit dum comparat ipfius puræ dicuntur, none, opp, Samn, . Inde & Jo- luctum cum luctu Virginis deplorantis maritum fuum in hannis Baptiſtæ cibus exerdes, ut curé ensov. Matth. 3:4. juventute deſponfatum. Populum Ifraëliticum comparat Strabo Æthiopes quofdam locuftis (ut interpretatur Pli cum Virgine defponfata necdum dedu&tâ domum. Qualis nius to éxesdes, lib. 7.cap. 30.) vičtitare ait. Uterque erat Maria deſponſata Joſepho, cujus dicitur peepeynsóun ex Agatharchide hoc fumfit; notante Caſaubono ad Mat- mérn govn' . Ita erat populus Chriſto deſponfatus : qui nec- thæum 21 & 22 Nach. 3: 17. eft ejuſdem generis. Qui- dum venerat ad eum. Jubet igitur lugere , ut ſollicitos de dam , ut & Grotius , volunt hæc proverbialiter dici. Ego nuptiis Sponſi animarum. Dum Chriftus fymbola fui con- verius puto , ut jam demonſtravi, occaſione talis plagæ jugii per iram deſtruit , collocatur Eccleſia in eo ftatu & excitari populum Ifraëliticum ad cogitationem plagæ gra- triftitia , in qua eft Virgo cui vel irafcitur Sponſus & repu- vioris , ut maturè agant pænitentiam. Interim verum eft, | dium mittit, vel cujus fponfus moritur, ut ita nuptiarum fimiliter veniſſe populos unum ſuper alium & relicta alte- fpes intereat. rius devoraffe. $. 13. 2. Ratio mandandi talem luctum , defe&tus mu- meris 12 TS terræ. O ? 2. . TO ~ 1 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι US $. 17: neris & libaminis à domo Dei. verf.9. Non quòd Deus | Verſ . 17. Putrefcunt grana ſub glebis ſuis ? vaſtata iis delectetur ; ſed quia Chriſtus eas dederat ipſi in fymbo ſunt horrea? diruta ſunt granaria? quia pudore af- lum oblationis fuæ ; & cum iis fymbolis tanquam cum chirographo ut ipſorum , quo faterentur debitum , ita fuo, ficit frumentum. quo promittebat adventum,dederat illi acceffum ad Deum Verf. 18. Quam fufpirat pecus! perplexantur greges in fiducia adventûs ſui. Ademtio verò proventûs agri, armenti! quia non eft pafus ipſis.etiam greges ovium unde confequitur defectus muneris & libaminis, teftatur luunt (vel ſtupent vel vaſtantur.) q. renunciationem matrimonii. ut in Hof. 1:9. non ero Verf. 19. Adte, Jehovah, clamo ; quia ignis comedit veſter. S. 14. Adjicitur etiam pro caufa triſtitia Sacerdotum , manſiones deſerti, a fiamma uſſit omnes arbores 1. quia dum negantur ipfis victimæ offerendæ repudiatur Verl. 20. Etiam pecudes agri glocitant ad te : quia a- . eorum cultus & facerdotium. 2.quia dum ipfis victus non fufficit, & talis ſtatus eſt populi & facerdotii, minus animi · ruerunt alvei aquarum & ignis comedit manſiones & alacritatis ipfis eft ad docendum populum.Ratio luctûs deſerti. facerdotum, quia terra & fructus terræ in vaſtitate ſunt, & eos q. pudet fe oftendere oculis hominum. h. e. quia facer- vocat ad id, quod ipſis conveniebat in tali tempore facere. In hac pericopa continentur tria. I. Sacerdotes dotium eorum & preces , per quæ debebant terreſtria pu- Idque eft duplex officium. rificari , incaſſum cecidêre ; & talis effectus ipſorum infi- delitatem & impietatem accuſat , quòd Deus non velit ac- $. 18. 1. propria humiliatio ; quia ipfis , ut accedenti- bus ad Deum, & miniftrantibus altari, conveniebat pec- ceptare munus ex manibus ipforum. Mal. 1: 10. Hinc no- fcitur ærumna V. T. populi; quòd miſtus fuit improbis & cata populi ferre & pro fuis peccatis divinam gratiam ex- orare. Compellat quoque ipſos miniſtros Dei ſui, partim ſerviliter animatis; quodque ſervivit hominibus & rebus terreftribus. ita ut & mortem atque amictiones tempora- | tius Ecclefiæ: partim ut Deum ſanctificent & glorificent, ut faciat fpem impetrationis à federe Dei & fide fua & to. les metuere & propter eas lugere cogerentur,& iiſdem non poffent fecurè & feriò lætari tanquam ſymbolis gratiæ ad quia ad hoc ipfum conftituti erant. Finis enim caftigatio- plenitudinem confolationis. Et, fateor , difcrimen inter impulſiva, Defečtu oblationum: tanquam fymbolorum num Dei eſt, ut glorificetur. Additur ratio ducta à cauſa adverfa. Nam quibuſdam etiam ipfi lætari poterant. ut gratiæ. Ubi enim ordinaria rativ ſanctificandi nomen Dei quod mundus eos odiſſet. Sed quod tradebantur in manus hoftium ad mortem , & privabantur externa benedictione riid, quod in ordinarii cultus acceptatione præfupponi- ceffat , & fymbola gratiæ negantur, ibi apparet deſidera- terræ , id fpeciem maledictionis ingerebat; quatenus cum tur, fcil. humiliationem fui & fidem Teftamenti Dei: e- promiflionibus bonorum temporalium comparabatur. | juſque demonſtrationem extraordinariam flagitari. Subjecti enim erant iſtis rebus. In N.T. pietas etiam habet $. 19. 2. populi congregatio in cætum, in quo Senio promiffiones hujus vitæ , fed illis non adſtringitur. Itaque res & incolæ terræ conveniant. Poteft tamen hîc nova & muidkicy fideles non terrent,ſed erigunt in ſpem,&,quod effe apoſtrophe ad Seniores; ut fit: Congregate, ô Senio- conabatur Job, cum gratiarum actione excipiuntur,ut par res, omnes habitatores terræ. Jubet indici jejunium. 172 ticipes facientes ſanctitatis Dei & fructum pacificum ju- vide cap. 2: 16.4:1. vel 9. eſt é@oeices, étoupes deva ſtitiæ reddentes exercitatis per eas. $. i5: Quarta apoſtrophe eſt ad Agricolas & Vinito dicitur ; quod purè ei affignatum, ſacrum. illud égcov , Nimirum quod à vili & impuro ſegregatum , id ſanctum res. vſ. 12. quibus mandatur pudor & ejulatus. & ratio ac- hocicegy. Utrumque vitp. Jejunium ſanctum , quod im- commodata utriſque diſtinctè & communiter additur, & in cumulum adjicitur , quia Hilaritas pudefa&ta eft ab Ho- purarum cupiditatum coercitione conſtat, ad Dei cultum directum in Iaude eſt. Hîc exigitur , ut præparatio ad pre- minibus. q. d. quia tale tempus eft, ut Hilares meritò pu- dere poflit fuæ hilaritatis . Hilaritati pudor attribuitur per auctoritate etiam publicâ intercedente. Sacerdotes juben- ces. Publicum ergo , indicendum à miniftris ſacrorum, fi&tionem five proſopopæian. Quemadmodum ý.5. exci- taverat à fomno fuo Ebrios ; ita hîc confundit Agricolas gandum populum. confer Efræ 10. verf. 5-7.8.9. 17782 tur jejunium indicere & convocare ſeniores ad congrea & Vinitores, qui laborant lucri& quæftûs cauſa, quem ex hominum hilaritatibus, dum fruuntur bonis terræ & genio cum jejunio junctum notat continendas manus ab opere : indulgent, percipiunt. ut precibus & agendæ pænitentiæ unanimes vacare pof- $. 16. Summa eft: Hanc plagam accommodatam effe fint. Ita ubi nxv imperatur , & inepesesc. Ley.23: 35. ut confundat juſtitiam populi, ebriofis & luxuriofis expro- Numer. 29:35. Deuteronom. 16:8. Sed Jerem. 9: 1. bret pollutionem terræ , Eccleſiæ deſiderium adventûs Dzia nagy fignificat cætum perfidorum. & Chaldæus Sponſi & veri Sacerdotis accendat , avaris & lucripetis amat vertere finn på'? congregati eritis. Finis jejunii & quæftum captantibus à peccato hominum & cibum ma-convocationis eſt clamor ad Dominum, cum fiducia im- nentem non operantibus pudorem incutiat, quòd veram petrandi omnia falutaria : in conſideratione cùm nominis hæreditatem non quæfiverint , fed fiduciam poſuerint in ipſius , tum federis ipſius. Ita Moſes Deum invocavit fi- opibus fuis, in labore manuuin ſuarum , & terram fibi ut ducia nominis fui , Num. 14:17. 18. Confer Joël. 2:13. hæredibus ad hoc ſubditam eſſe putaverint. Dum eum vocat Deum Ifraëlis , fedus commemorat; quo De ſecundo membro. promiſit ſe Abrahamo & femini ejus fore in Deum, quod in Chrifto præftitum eſt. Deo per facta loquenti fuccenturiatur propheta inſti $.20. II. Suadet talem humiliationem ab opportu- tuens Exhortationem ad ſacerdotes; iiſque præiens pre- nitate; quia hic dies fit valdè ominoſus & portendat gra- cibus ad Deum fundendis. viorem diem Domini imminentem, qua calamitas & va- Verf . 13. Accingite ſaccos, @plangite, Sacerdotes: ftitas , hoc eft, generalis deſtructio politiæ & urbis & ejulate , miniftri altaris ; venite , pernoctate in faccis, terræ à Deo omnipotente veniat. Id arguit ab enormi miniſtri Dei mei: quia prohibetur à domo Dei veſtri Dei: ita ut Deus adeuntibus ſe non oſtendat lucem faciei munus e libamen. ſuæ, Finis enim ſacri cultûs eſt, ut cum confolatione & Verf . 14. Sanétificate jejunium, edicite cætum cum cef- animo bono 1717 nina (ut eſt Neh. 8:10.) cum læti- ſatione, congregate ſeniores, omnes incolas terra, ad tia Dei ab ipſius facie recedamus, item à ſementis & an- domum Jehove Dei veſtri,& clamate ad Jehovam. nonæ interitu: denique à defe&u pabuli boum , atque Verf . 15. 'Abdiem! Nampropinquus eft dies fehova, etiam ovium; quæ tenuiffimo viéticant. Qui volunt il 15. eſſe profopopæiam facerdotum , conturbant analyſin @ tanquam vaftitas ab omnipotente veniet. & ſenſum. Verf. 16. Annon ante oculos noſtros cibus exſcinditur, $. 21. III. Orationis propriæ exemplum. Et hic à domo Dei noſtrilætitia & gaudium? 1. invocatio. 2. indicatio cauſæ impulſivæ, ad invocan- dum; I N J O E L I S CA P. II. 73 .Pfal ערן terræ. \ dum; quæ eft tum neceſſitas hominum , quia non tantùm compellat animalium vox , quàm eum , qui iis indidit opera hominum , ſed etiam manſiones deſerti , in quibus hunc inftinétum & vocem. Qui hac re voluit fignificare, ſponte gramen provenit, ſunt igne Solis tofta & adufta ; & fe uniuſcujuſque neceflitati tempeſtivè proſpicere. iin arbores omnes fimiliter:tum neceſſitas ipſarum beftiarum, Vetus : Quafi area fitiens imbrem reſpexerunt adte. Gro- quæ deftitutæ pabulo glocitant; atque ita per inftin&um tius dicit le neſcire, unde hoc fit . mavult legi cerva. & re- exemplum præbent hominibus ratione præditis imitan- fpici ad Pfal . 42. Fallitur . Verfio refpicit ad ngay quod dum. Nam ut corvi, ita hîc animalia dicuntur glocitare eft areola florum & aromatum , Cantic. 5:13. unde & ad Dominum. Nam naturali inſtinctu vocein edunt il- la animalia, quum cibo deftituuntur. Job.6:5. Quod di- Aquila vertit ingebocor à sec Cia: & ad verbum Etat natura , id eſt ab intelligentia. Non igitur alium 5:4. ubi jungitur money С А Р О Т U T II. cum tubis & fragoſa voce ad terrorem omnium incolarum De tertio membro. $.3. II. Propofitio , afferens, Diem Domini effe pro- Ad Apoſtrophen Prophetæ introducitur Deus lo- .pe. h. e. Diem excidii reipublicæ Ifraëliticæ, quod fu- quens, & explicans propoſitum ſuum, & confilium fuppe-turum erat in émipaveid & Kveis, non longè abeſſe. Reſpi- ditans. cit, ut dixi, ad verba prophetæ cap. 1: 15. Propheta au- tem reſpexerat ad dicta Legis, qualia Levit. 26. inprimis Propoſiti explicatio. verf. 19. 20. & feq.& magis Deut. 28:38. 39.40.41. ubi de pæna ápoeids & vermium. Tum additur verf. 45. Verf. 1. Clangite buccina in Tzijon, @ fragoremedi- & feq. Et venient ſuper te omnes he exſecrationes , &c. te in monte Sanéto meo; contremiſcant omnes incola Et erunt in te in ſignum & in portentum uſque in feculum: terra. Namvenit dies Jehova; quia propinquus eft. pro eo quòd non ſervivifti Domino Deo tuo in letitia & in corde bono præ abundantia omnium , fervies hoftibus tuis, Verſ. 2. Dies tenebrarumc caliginis; dies nubis ca quos mittet Dominus in te , in fame do fitid nuditate don opacitatis , ut aurora expanſa ſuper montes. Popu- penuria omnium:& dabit jugum ferreum in cervicem tuam, Ius multus eo numeroſus adeft! par ei non extitit à &c. Feret Dominus fuper te gentem è longinquo,&c.Quod ſeculo, & poft illum non addet ufque ad annos ge- autem talis dies futura eſſet dies viſitationis Domini, live nerationis generationis . dies Chriſti, apparet ex Deut. 29: 19. 20. ubi loquitur de Verf. 3. Ante illum comedit ignis, com poft illuminflam- 18. 19. ubi cùm egiffet de circumcifione cordis poft re- & . mat fiamma. utparadiſus terra coramipſo, e poſti- du&tionem ex Babylone dandâ , & juftitia fidei manife- pſum defertum ſqualens;atque etiam evaſio non fuit ei . ftanda per Chriſti deſcenſum de cælo & mortem , & re- Verf.4. Vt aſpectus equorum aſpe&tus ejus; & ut equi- furrectionem ex mortuis, oftendiffetque à ſe propofitam ita currunt. eſſe vitam & mortem , bonum & malum, benediētionem Verf. 5. Vt vox curruum , in fummis montibus ſaliunt: &ionem, fub comminatione interitus. Denique cap. 32: & maledictionem , adhortatur ad amplexandam benedi- ut vox flamme ignis comedentis ftipulam; ut populus 21. Sic Levit . 26:42. 43. ubi recordationi federis fub- numeroſus inſtructus ad bellum. jungit deſertionem terræ. Et hæc creberrima ſunt in pro- Verf.6. Propter ipſum terrefiunt populi; omnes vultus phetiis . Ita hîc per Joëlem dicit: Diem Domini fore collegerunt atrorem. Diem tenebrarum. confer Malach. 4:5.6. Quod au- tem yerf. 2. colo.2. dicitur , Dies nubis & opacitatis, Verſ.7. Tanquam heroes currunt ; ut milites aſcen- dunt murum; & quiſque viis ſuis incedit, & non di- telligi de contraria operatione illius Diei ; quàm de ut aurora expanſa ſuper montes. tam benè poteft in- ftorquent itinera ſua. ſimili expanſione. Nam erit ille dies lucis in gentibus mul- Verf. 8. Et quiſque alterum non trudunt ; quiſque viâ tis ; & fimul erit dies nubis impiis. Sic eâdem columnâ ſtratâ fuâ eunt; c per miſſile invadunt, non abrum-nubis illuminavit Deus noctem Ifraëlitis, & fecit tenebras & fulgura & fulmina Ægyptiis. & Ef. 5: 30. TEVO 2a ejul Verf.9. In civitate circumcurſant, in muro currunt, ngh Qãs, arētum & lux in deftillationibus ejus, terræ, erit. $.4. III. Confirmatio à magnitudine plagæ locufta- in domos afcendunt , per feneſtras intrant ut fur. rum, tanquam figni præcedentis. Et hîc obfervandum eft Verf. 10. Coram ipfo contremuit terra, commotiſunt argumentum à magnitudine ſimpliciter, & comparate; cæli; ſol a luna atrati ſunt, & ftella collegerunt quia excedit omnes plagas antecedentes fimiles ; & quòd fplendorem fuum. par non erit. Ergo erit ultima præmonitio in iſto genere. Verf . 11. Et Jehovah dedit vocem fuam coramexer- adventum diei Domini non erit par plaga iftiuſmodi ad Poffunt hæc intelligi , reſpectu populi Judaici : quod ante cituſuo; quia valde ampla ſunt caſtra ejus; quia ex- præmonendum. Roboratur argumentum ductum à ma- ercitus numeroſus-www-robuſtus eft, faciens verbum gnitudine 1. per connexum antecedens & conſequens ejus. Nam magna eft dies Jehova ea tremenda flammam , h. e. æſtum ; qui iram Dei fignificare pof- valde: & quis fuftinebit eam? ſit. 2. per effectum, vaftitatem terræ fertiliſſimæ , abſque ſuperftite. ut intelligatur , diem Domini terram & 6.1. Emo debet exiſtimare, hîc effe ocio-pulum florentiflimum totaliter conſumturum. 3. per ſam amplificationem. Scopus verbo- fimilitudinem exercitûs militaris in ſpecie equeftris, in rum Dei , quibus refpondet ad pro- curſu, in ftrepitu ( quem faciunt alis locuftæ ) fimili cur- phetæ fermonem & orationem , eft ap- ribus & igni : in numero ; in effecto, pallore hominum probare dictum ſuperiùs verſ. 15. cap. & populorum; (13989 raz non eft in fe retrahere decus & 1. ſcil. quòd hæc plaga locuftarum & fplendorem. Aliud quippe Fox aliud yap. Olla ponitur vermium fit prænuncia imminentis diei Domini. Ef in pro atrore ollæ. Collig pro atrore ollæ. Colligere atrorem eft fpiffo con- illis verbis fertoque & undique q. collecto atrore horribilem eſſe. $. 2. I. Præfatio jubens præconium rei denunciandæ Chaldæus binas. Habet aliquid de ze á pecale) in muro- G tes, punt viam. po- N rum 74 COM Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S dii, quo rum invafione ; in ordine ; (repetenda hîc verba Hiero-, Verf . 15. Clangite buccinâ in Zijon, Sanétrficate jeju- nymi à Druſio citata : Hoc nuper in hac provincia Palæſti nium, indicite abſtinentiam. navidimus. Cùm enim locuftarum agmina venirent, &a- Verf.16. Congregate populum, fanétificate comitium, rem , qui inter cælum que terram eſt , occuparent , tanto ordine ex difpofitione jubentis Dei volitant , ut inftar teſ- colligite Seniores, congregate pueros, a lactentes ſerularum , quæ in pavimentis artificis finguntur manu , ubera: exeat fponfus è penetraliſuo, car Sporfaetha- ſuum locum teneant , Go ne punéto quidem , ut ita dicam , lamo ſuo. unguevè tranſverſo declinent ad alteram) in animoſitate ; | Verf. 17. Inter porticum o altare fleant Sacerdotes in diſcurſatione per urbem , muros, domos, tum palam, miniſtrantes Jehova, a dicant : Parce, Jehovah, tum clam. verf.4.5.6.7.8.9. Per hæc innuitur , talem exercitum effe exſpectandum in die Domini, qualis hic populo tuo, o ne des hæreditatem tuam in oppro- eft : & hanc plagam ipſa fimilitudine hoftilem invaſionem brium, ut dominentur eis gentes. Quare dicerent in portendere. 4. per ſimilitudinem effectus in cælo, ter populis; Vbi eft Deus illorum? ra & fideribus. Coram ipfo , exercitu Dei, contremiſcit $.6. In hac pericopa obſervanda 1. oppofitio ad terra. h. e. Præſentia hujus exercitus facit, ut homini pra- cedentem fententiam. Et etiam nunc valet At nibilomi- videatur cælum concuti , terra contremiſcere, fol & lu- na obſcurari , ftellæ lucem fuam contrahere. Nam & fic- Domini ; tamen eftlocus poenitentiæ & precibus , neque nus.q. d. Licèt hic exercitus Domini fit prænuncius diei citas comitans plagam locuftarum (quippe ubi cix poso au- illa carebunt fructu. 2. authoritas. Dixit Dominus. Deo Atiores funt , ut fcribit Ariſt . de attelabis ) terram facit authore cum fiducia - reſipiſcentia & orationes fiunt rumpi, & fames conſequens aſpectum coeli facit tri- Item & injucundum. Pleniùs iſta explicat Plinius lib. II. 3. præceptum duplex , Converſionis & Orationis pu- blica. cap. 29. Etiam loginqua maria ab iis tranſeuntur con- tinuat a plurium dierum (quod maxime miremur ) fame quo- turam; quòd fit converfio ad Deum, h. e. derelictio ftu- 5.7. Præceptum de reſipiſcentiâ oftendit 1. ejus na- que, quam propter externa pabula petere ſciunt. Deorum deferebatur Deus, & affumtio ftudii, quo Deus iræ peſtis ea intelligitur. Namque & grandiores cernun- tur & tanto volant pennarum ſtridore, ut aliæ alites cre- quæritur ut finis , ut bonum, ut dominus & conſervator, dantur : folemque obumbrant , ſollicite ſuſpectantibus ponionem cum ipſo habeamus. Hæc converſio complecti- ut exemplar , cui affimilemur , ut unionem & commu- pulis , ne ſuas operiant terras. Sufficiunt quippe vires ; tur duo, non tempore diſtincta fed ordine, damnatio- Bu tanquam parum fit maria tranfilleimmenſos tractus nem, diſplicentiam & pudorem ob priora ftudia; amo- permeant dirague meffibus contegunt nube , multa conta- Etu adurentes, omnia verò morſu erodentes & fores quo- diorum , per quæ fit, ut Deus glorificetur in nobis per , que te&torum. Id ipfum, quòd folem obumbrant, ut ait miſericordiam. Atque ita totum converfionis opus eft Plinius, alati hi exercitus, portento eft, venturum aliquan- fidei, quæ apprehendit Deum , qui fummus finis , ut per do diem , quum per exercitum Dei cælum quafi convol- Chriſti obedientiam fan&tificatum , & ut fummum vatur , & fol & luna ac ftellæ obtenebrentur. ſcil. quum abolebit priftinam illam fpeciem regiminis populi per num per Chrifti communionem percipiendum , at- terrena elementa & principes ſeculi prioris ; & quum illi, que ita gignit & triftitiam fecundùm Deum & deſide- rium ordinatum juſtificationis & fanctificationis & vitæ ; qui lucere debebant in populo Dei, non lucebunt, & & ſtudium glorificandi Deum. fine autoritate, & fine luce fanæ do&trinæ erunt. deni- $.8 2. Ejus modum. Ex toto corde. H. e. fine clau- que cùm confolatio de Dei gratia peribit ex cordibus po- dicatione & hypocriſi. Intelligendum enim hoc. fecun- puli carnalis , pereunte & deftructo fymbolo inhabitatio: dùm conditionem & captum hominis peccatoris regeni- nis divinæ , templo, & cum eo omni cultu externo & ti, in quo manet lucta. Contrarium eft non ex corde con- omnibus legem judiciorum exſequentibus. verti , ſed in falfitate. quod damnac Jeremias in Judæis $. 5. IV. Concluſio. quòd Deus vocem fuam edi- cap. 3. 10. Tales funt duplices corde, dat oge, qui ali- derit ante exercitum ſuum , i.e. quod hæc plaga fit tan- quid arripiunt , quo fibi videntur Deum poffe obligare, quam clara vox irrefragabiliter teſtificans adventum ex- quo folatium ponunt pro tempore ; de cætero ercitûs Domini. Idque inculcatur demonftratâ propor Deum non audiunt. Ita Judæi deftruebant celſa, fed al- tione caftrorum Domini , per quæ facit voluntatem tari utebantur ut altari celfi, h. e. fine fide unius Media- ſuam; & diei fuæ imminentis, quam nemo poffit fuftinere. toris. q. d. Nulla caro poterit fe excuſare, quaſi non antea te- $.9.3. Ejus figna; cum jejunio &• fletu & planétu. Præ- Itatus fim judicium meum , quod exerciturus fum in in- eunte converſione cordis hæc funt bona, non ut ſatisfa&tio. credulos. Clara voce locutus fum ; in Mofe, in pro- nes aut merita, ſed ut ſigna veri zeli & veræ humiliationis, phetis. Res ipfa gefta loquitur. Caftra ampliſſima pro ut & proximus ædificetur. Servator Matth. 6. in priya- duco in populum hunc tanquam non juſtum; & faciunt tis & ordinariis jejuniis vult abeſſe oftentationem ; non illi yoluntatem meam ; nemine reſiſtente: ita olim, quum tamen vult , ubi publico dolore vel fanatione ſcandali dies ille iræ venerit, qui inſtat, exercitum ampliflimum opus eſt , dolorem noftrum eſſe inteſtatum. Sunt qui- producam, & nemo poterit ei refiftere. Confer Malach. dam homines , qui ſe volunt pro refipifcentibus habe- 3:4 ri, quando dixerunt, pænitet me ; & nolunt ab Eccle- ſia judicari; ſed manent duri , & ftomachantur, fi ali- Conſilium qua humiliatio ab ipfis exigatur. Error hic eft Eraſti, qui putavit, nullam in Semczv effe inftituendam in eum, qui dixerit, ſe pænitere. Verf. 12. Atque etiam nunc, dićtum Jehove,conver 6. 10. Modum externum illuftrat per drógomery Lace- timini ad me toto corde veftro, & cum jejunio, a rate cor veftrum do non veſtes. Agit cum illis hominibus, cum fletu, & cum planètu. qui ſeparant lacerationem cordis & veftis : & eos ju- bet omittere lacerationem veſtis , quippe ad oftentatio- Verf. 13. Et lacerate corda veſtra, a ne veſtes ve- nem folummodo comparatam. Et eft in hoc verbo pro- ſtras, redite ad Jehovam Deum veſtrum. Nam phetia. Cajaphas , audita confellione Chriſti, lacera- gratiofus & mifericors ipfe eft : longanimis mul- | bat veſtem; quafi audiviffet blafphemiam. Eum opor- tús gratiâ, co quempænitet ſuper malo. tuerat cor ſuum impænitens potiùs lacerare , h.e. damna- Verf. 14. Quis ſoit, convertetur & pænitebit ipſum, catum & peccatorem funt, mollire ; & colligationem re, terrere, omnibuſque iis rationibus , quæ contra pec- & relinquet poft fe benediétionem, munus O liba- pravarum ratiocinationum & concupifcentiarum rum- men chove Deo veftro. aut in pere. S. II. Item Ι Ν Ι Ο Ε LI S CAP. II. $.11. Item laceratio veſtium facta eſt res ftatuti apud | tranſeunt & non rectè definiunt ; ideoque in Theologia, Hebræos & in morem vertit. Deus non vult fe coli con hoc eft, in ſententiis de Deo & ratione falutis, Cimme- ſuetudinibus , præcepto humano introductis & Ho7 épo- rias palpant tenebras, & ſpem fuam ædificant in ſabulo , cí aCw ufurpatis. Converſionis laus quæritur apud Deum vel etiam confolationem verbi Dei transferunt ad laſcia & non apud homines ; niſi ubi ipforum-ædificatio id po- | viam. ftulat. Quando ea, quæ conjungenda funt , ab hominibus $. 15. Additur ufus Conſiderationis virtutum Dei, ſeparantur , ſolet ſcriptura meliorem partem eligere , & | Præfumtio etiam boni temporalis conſequendi aut reti- minorem quaſi abſolutè rejicere; ſcil. in tali ſeparatione. I nendi per pænitentiam ; oppofita Deſperationi & abne- Hof. 6: 6. 'Pietatem volo da non ſacrificium. Nempe ſine gationi malignæ. Quis novit , convertetur do pænitebit pietate. quanquam hoc etiam illam notionem habet, ut cum, du relinquet poſt ſe benedictionem, munus & libamen- oftendatur, Deum aliquando fimpliciter rejecturum fa tum Domino Deo veftro. Ýſ. 14. Quis fcit, eft pro 1598 for- crificia. Prov. 8: 10. Accipite diſciplinam meam tu non tafſis. Zeph. 2: 3. Dan. 4:24. A, púzote, 2.Tim.2:25. argentum. Illud fine hoc, non hoc fine illo. Hæc Dru- fius ponit. Adde 1. Joh. 3: 18. 1. Cor. 1: 17. non ba- Sunt illa vocabula præfumentis, (non dubitantis , ut recte ptiſare, fed prædicare. Non dedit me Diaconum ſed & Mercerus notavit in Lexico Pagnini ) & notant exclu- Apoſtolum; ſi avregría baptiſmi ſeparanda eſſet ab Euan- fionem deſperationis ; quæ per vşi ſignificari ſolet. Ef. geliſatione , hoc me voluit facere non illud. Ad illud | 57: 10. Jer. 2:25: 18: 12. Pænitebit. vide Jer. 18:7. verò alios conſtituit . Hebr.8: 11. Non docebit quiſque fra- poft ſe. alii, poft illum exercitum Dei. Benedictionem. trem, ſcil. ita ut Deus non doceat hoc ipfum , quod frater h. e. figna benedictionis in Chriſto. imprimis munus doo docet , in verbo ſuo & per ſpiritum fidei & diſcretionis libamen. Bona enim terrena habenda funt, ut ex illis jam datum. Confer 1. Joh. 2: 27. Non habetis opus , Deum celebremus. Prov. 3. 9. 10. ut quis vos doceat , niſi ut unctio. vos docet de omni 5. 16. Præceptum fecundum eft orationis. Poenitenti bus. datur fiducia orandi & invocandi Dominum. Ef. 1:15. S. 12. Laceratio cordis reducitur ad fontem, Reſipiſcen- 16.17.18. Lavate vos,&c. Venite, agite, & diſcepte- tiam. Et eft id colon tranſitio ad rationem præcepto ad- mus una. q. d. Quum egeritis pænitentiam , tum invoca- ditam. Ea ducitur à Dei attributis. Quia gratioſus do te me. Sine poenitentia non placent mihi preces veſtræ. miſericors eft ipfe , longanimis , do quem pænitet mali,. | Imò converſionis & cultús pars præcipua eſt coram Deo verf. 13. Hæc funt fumta ex manifeſtatione nominis , five cor fuum effundere, & eum é meg 07av atque ut Patrem in- viarum & bonitatis Dei, quæ eft apud Mofen Exod. 34: vocare. Vide Job. 23.7. Verba igitur , quæ hîc ponun- 6.7. Quo è megoth poele utitur & Moſes, Num. 14:16. Vi- tur , tam ſunt cohortatoria ad officium , quàm libertatem de & Nah. 1. 3. Pfalm. 103: 8. 9. Poſtulat igitur Deus dantia & fiduciam. Efaias cap. 58:5.6.7. jejunium fi- per Joëlem reſipiſcentiam proficifcentem non ex cogni- ne pænitentia ; cap. 1. 13. 13. cetum & abſtinentiam tione legis, h. e. pacti operum & dogmatum de ritibus, five feriationem fine eâdem damnat. Hîc dat Treppaoions fed ex fide promillionis , qua Deus ita perfectiones fuas quum pænitentiam egerint, Deum conveniendi. manifeftavit , ut oftenderet , fe eas opere ipſo probare $. 17. Modum publicæ fupplicationis deſcribit. Clan- & velle hoc fieri quod eſt & nominatur. Verbum enim, gite buccina. Eum uſum jam præſtant campanz. Jeju- quo Deus teſtatur , fe velle perfectiones fuas demon- | nium & 7)¥r: conjunguntur, ubi per hoc, ut cap. 1. in- ftrare, eſt promillio; & illa eft omnium , qui apprehen- telligimus maximè intermiſſionem operum. Sequitur po- dunt illam. puli , & quidem integri; convocatio : feniorum & puero- $. 13. Quinque elogia ſibi attribuit. rum & lactentium ; ſponſi & ſponſæ. quos neceſſe eſt in- S. 14. 1. Gratioſus, h.e. talis , qui dat gratis & dadãos, terim , ut cum cæteris coram Deo humilientur, convi- & nemini exprobrat, ſed quò plura dedit & quò plus ho- viorum & feftivitatum nuptialium obliviſci. Hæ perſo- mo expetit bonum ejus , eò cumulatiùs dat. Hujus elogii næ. Locus , affignatus facerdotibus , inter altare & por- fides includit abnegationem meriti proprii . 2. Miſericors | ticum , fcil . templi. h.e. proximè ante templum. Fi- h, e. qui habet fufficientiam , & voluntatem dandi pece gura illa eft populi expectantis apertionem aditus coe- catoribus Sponſorem & Pontificem ad demonftrandum li & veli ablationem per ſacrificium Chriſti. Nam juſtitiam ſuam , ut peccator juſtitiæ & falutis in illo fiat corpus Chriſti, quamdiu id ſub lege erat, velum erat. Ra- particeps , ad gloriam fuam. Quandoquidem aliam mi- tio movens ; quòd funt miniſtri Dei, inſtituti à Deo cum fericordiam nullam novit Scriptura , præter eam , quam promiffione. Objectum orationis Dominus. Oratio præ- exercet in Chriſto ; intelligitur, converſionem procedere ſcripta petit; ut parcat populo ſuo. h. e. dat iis, qui in bona ex fide mediatoris ad juftitiam & falutem , & includere conſcientia populus Dei ſunt, fiduciam accedendi ad agnitionem & damnationem injuftitiæ propriæ, 3. Lon- Deum , ut illis parcat , & propter ipſos parcat multis aliis. ganimis . Ea verò dupliciter Deo tribuitur in Scripturis . Secunda ratio fiduciæ eft, quòd fit hæreditas Dei, h. e. 1. circa eos, in quibus vult oftendere iram & potentiam peculium electum. Ita appellatur populus propter par- fuam. Rom. 9: 22. 2. circa eos & eorum cauſa , quos tem meliorem, Peculio Dei non convenit tradi in ор- non vult perire. 2. Pet. 3:9. Conſideratio igitur hu- probrium. quia eft opus Dei ad gloriandum. Ef. 60: 21. jus attributi facit tum ad terrorem , ne abutamur longa- Tertia ratio efti: 'eprecatione dominii gentium. Quod nimitate Dei & induremus nos occaſione illius : tum cum blaſphematione & perſecutione nominis Dei conjun- ad excitationem ftudii pænitentiæ: tum ad ſpem de fe- ctum eſt. Additur ratio hæc in fine verf. 17. Et includitur mine , quod Chriſto dedit ſervandum , cui non imputat in ea momentum ſpei, fedus Dei cum ipfis , quod Deus peccata , quos certò vocabit & fervabit . Confer cap. pepigit , & fide receptum eſt. Hieronymus cenſet , in ea 3:5. Ea ſpes facit, ut non èn xoe xão pelu ebtorpeſcamus deprecatione patere ænigma, nimir. quòd per locuſtas in bono opere. 4. Multus charitate five ſtudio erga eos , gentes intelligantur. Sed jam diximus , Locuſtarùm exer- qui diligunt ipſum, ut nunquam deſerat ipſos , & cumu- citum eſſe anteambulonem exercitus gentium. let omnibus bonis. Poſſet hæc doczy latiùs extendi; nimi- rum ad decentiam & voluntatem benefaciendi fine fine, Pars fecunda. & fatiandi vultu ſuo & fpecie ſui creaturam fuam , etiam peccato inquinatam. 5. Penitens mali, h. e. ita tollens Promiſlio duplex eft. 1. benedi&tionum corporalium. peccati pænam ab iis, qui refipiſcunt , quafi nunquam 2. benedictionum ſpiritualium. Sed hanc peculiarem para extitiffet lex aut verbum Dei peccatoribus pænas in- tem conftituimus. terminans. Hæc eſt juſtificationis gratia iram & accu Habemus hîc 1. indicationem caufæ beneditionis; il. fationem legis excludens. Sed illa non pertinet nifi ad luftratam à diverſo; ſcil. zelo Dei pro terra fua. verf. 18. eos , qui funt per miſericordiam Chriſto dati & ab eo 2. addictionem boni corporalis illuftratam (a) à remotio- redemti; & per fidem miſericordiæ Dei Chriſto in- ne contrarii in pofterum. verſ. 19. (b) à ſublationé mali. fiti. Tales Scripturarum voces plerunque homines verf.20. cum confolatione terræ & animalium.verf.2 1:22. I. Caua 1 3 G2 76 COM M E N T A R I US > $. 22. Tertiò promittit amotionem Aquile inaris ; & I. Caufa Benedictionis. quidem eum , ut exercitum conſiderat, cujus æ og Qúncescus Verf. 18. Et Zelavit Dominus pro terra fua, & com l'avantgarde ) in mare anterius , resómiado córas ras ( l'ar- rieregarde) in mare poſterius fit conjecturus. At quis il- paffus eft populo ſuo. leSané Locuſtarum exercitus fic auferri folent: Vide $. 18. Senſus eſt: Zelat quidem Deus pro terra ſua, Exod. 10: 19. Plinius lib. 11. cap. 29. Gregatim" ſubla- ſed & condoleſcit populo ſuo. Habebit & zelus effectum, te (locuftæ ) vento in maria aut ftagna decidunt. Porte habebit & condolentia. Sic, quod hic dicitur, in præ- hoc cafuque evenit. Imò divino nutu. Neque obfc urum terito exprimemus. 2. Chron. 15:4. fub verbis fimilibus eft, Prophetam ad Locultarum ablationem folitam ally- præteriti temporis futura enunciantur. sep. 209 &c. dere. Attamen hîc alium indigitare, certum habeo : ni- Et convertetur , & quærent eum & invenietur ipfis. &c. mirum eum , quem fuperiùs ailimilari per greges Loc uſta- Loquuntur ea prophetæ, ut in viſione. Igitur & hîc fen rum docuerat. Ut ſupra Locuftæ afſimilatæ Exercit, ibus fus eft: Deus quidem zelabit, ſed & condolebit. Zelus , & populis ; ita hîc Exercitus abolitio aflimilatur aboli tio- pro terra ſua, hoc eſt , terra Ifrael, quam Deus elegit ex ni locuſtarum. Nam cur locuftas Aquilonarem dicer et? omnibus terris, ut manifeſtaretur in ea, & ut fanctifica- | Hieronymus. Greges locuſt arum magis Aufter , quàm. A- retur à populo fuo Ifrael, (confer dičta ad cap. 1: 6.) eft quilo ſolet adducere, id eft, non ex frigore veniunt ſed ex is , quo Deus indignatus , quòd eam profanaffent, & calore : verùm quoniam de Affyriis loquebatur , locuſtaru eam exercuiſſent per Sabbata & annos Sabbaticos, quæ ponens fimilitudinem ; ideò Aquilonem interpoſuit : no.u dederat populo , ut conftaret, Dominum eſſe eum , qui veram Locuſtam , quæ ab Auſtro venire conſuevit : ſed ut ſanctificaret ipfos , terram nudat Ifraelitis habitatoribus fub locufta intelligamus Affyrios & Chaldæos . Aſfyrius: fuis, ut agat Sabbata fua. Levit. 26:34. 35. Jer. 16:18. hic & Perſicus populus eft. Ille abg Quaoxic & antecedens: Hæc zelatio effectum habuit in deportatione Babylonica. hicómodo quadrice & ſubſequens. Primum , nempe Af- ut liquidum eſt ex dicto loco Jeremiæ. Et ret aliabo pri- / fyrium & Chaldæum imperium, Oriens abſorpfit, Me- mùm altero tanto pravitatem ipforum & peccatum eorum ; dus ſcilicet. Hunc, nempe Perſicum, Occidens rapuit, propterea quòd profanaverint terram meam cadavere abo h. e. regnum Græcorum. Fætor & putor eft memoria foe- minabilium fuorum & abominationibus fuis impleverint da & damnata in ſeculis ; ita ut quivis homo judicium Dei hæreditatem meam. Condolentia fuper populo fuo , hoc eſt, in illis approbet. iis qui faciunt cum Deo fedus ſuper facrificio vero , $.23. Subjungitur conſolatio; & quidem in apoftro- Pfalm. 50: 5. eft etiam exercita tum conſervando reli- phe ad terram & duplex. prima, ne timeat ; fecunda uc quias , tum mirabili modo per reges Perſarum reftituendo gaudeat & denique lætetur. Dico hæc accommodatiffima ipfis & terram & templum & urbem : ſed maximè fpe&tat effe ad fignificandum terrorem á vellis Syrorum & Ægy- benedictiones fpirituales corporalibus fubtextas. ptiorum; ; quæ Daniel defcribit cap. II. Prophetarum mos non eft immorari in iiſler , ſed ulteriùs procedere. II. Benedictio corporalis. Fuerat ibi 1. timor. 2. gaucun five motus alacritatis ad bonum: denique 3. lætit , an victoria. Gaude do le- Verf. 19. Et refpondit Jehovah ea dixit ad populum tare, non eft dilogia. Genie . imo latare. Gaudium eft ſuum: Ecce ego mitto vobis frumentum, a mu- & in fpe, lætitia in poffetivac boni. Dominus magna fe- ftum, a oleum, o ſatiabimini eo: o non dabo cit. certè in reftitutione ex captivitate Babylonica. Sed de hoc jam ſupra. Quid verat maxima opera intelligere, vos ampliùs opprobrium in gentibus. quæ fecit in die Anguſtia per Maccabæos? Putabimusne Verf. 20. Et Aquilonaremillum longè amovebo à vo- illa opera potiùs tegi, quàm indigitari ; quum imprimis bis, ea propellameum in terram ſiticuloſam ova locus ad ea nos deducat? Non ego autor. Conſolatio ſtam ; anteriora ejus ad mare anterius, e finem ad pecudes eft valdè emphatica. Nam diem illum Angu- ftiæ fub Antiocho quale tempus fubfecutum eſt. Nonne ejus in mare pofterius: a aſcendet fætor ejus a pecuinum? Certè, fi quis contempletur prophetas nul- aſcendet putor ejus; quia magna fecit. los, dominantium libidinem , fe&tarum varietatem , tra- Verſ.21. Ne timeas, terra, gaude letare; quia ditionum importunitatem : adeò ut neceſſe fuerit ante Jehovah magna effecit. Chriſtum mitti Eliam, aut cum Eliæ fpiritu Johannem, Verf. 22. Ne timeas , quævis pecudum agri, quia qui converteret cor filiorum ad patres. Malach. 4. Non gramen ferunt manfiones deſerti; quia arbór tulit converſi quid funt, nifi pecudes agri? Deus tamen & has confolatur. Nam juraverat populo fuo, non iterum pro- fruétum ſuum, ficus e vitis dederunt vim ſuam. bro fore in gentibus. Et erat in ifta multitudine pecudum $. 19. Hæc pericopa de bonis corporalibus populo coetus juftorum expectantium falutem & confolationem jam decretis agit. Et refpondit : jam , antequam orent, Ifraelis. Sed horum conſolatio non fuit repræſentata : reſpondit . Decrevit enim orantibus dare. ſcil . poftquam quia bonis hujus vitæ fatiari non poterant. Sätietas ipſo- pro terra zelaverit , & condoluerit populo fuo in captivi- rum differebatur ad confolationem ſubſequentem. tate Babylonica. Orationes Eccleſiæ non ſunt caufæ & merita & motiva divinæ exauditionis, ſed ſigna à Deo præordinata ſuis beneficiis cum ampliori confolatione & ſua gloria effundendis. Habet promilliones fpirituales. 1. de datione veri do- 5. 20. In reſponſione primò eft promiffio ubertatis & coris juſtitiæ; quem Lex promiſerat, Deuter. 18:15, fatietatis. Eft enim inter pænas Non fatiari. Neque enim nimir. Chriſti; uſque ad cap. 3. 2. de effuſione Spiritus ſolo pane vivit homo, fed verbo Dei. fancti in omnem carnem ad multiplicationem prophetiæ, $.21. Secundò negatio deſertionis impofterum , ut fiant five evidentiam verbi Dei. cap. 3: 1. 2. 3. de ſignificatio- opprobrium in gentibus. Atqui, inquiet aliquis, quo ne diei Domini advenientis. Ýſ. 3. 4. 4. de conſervatione modo hoc verbum Dei impletur; quum tot feculis fuerint reliquiarum in die Domini. 31.5. Judæi opprobrium? Reſp. Loquitur hîc Deus ad popu- lum ſuum, hoc eft, Ifraelitas in federe ftantes. Vis autem I. De datione Doctoris ad juſtitiam. ſententiæ hæc eſt, impofterum , quamdiu Deus habitu- rus eft populum in Iſraele, non permiſſurum effe Deum, $.24. Hîc 1.verum gaudium denunciatur, & ejus caufa ut Iſrael ſit opprobrium in gentibus , hoc eſt, ita deferatur tibus , hoc eſt, ita deferatur, indicatur , ſcil. Deus virtutem nominis fui & fedus fuum ut gentes dicere poflint , ubi eſt Deus ipforum ? Quod implens. 2. donum Dei, Doctor ad juſtitiam, datus fi- autem Judæos jam per totum mundum diſperſos attinet , gnificatur. 3. ei adſcribitur omne donum terreſtre, cum illi funt Non-populus à Deo declarati. Et de eorum exci- abundantia. 4. fructus juſtitiæ indicatur , glorificatio Dei; dio infra eft cap. 3. & ceffatio pudoris populi Dei. & hujus caufa ; quia Deus Tertia pars ز IN J O EL IS CAP. II. 747 Deus miraculum fecerit cum populo fuo, dando eum , dendi in Domino ut Deo ſuo, ſcil. ſolo. Doctor verò il- qui eſt x? mirabilis ; & quia cognoſcat Deum effe cum le, odidcocaru, non tantùm juftitiæ doctor, fed & da- Ifraele ; & eum folum effe ; alioſque omnes nihil eſſe. tus ad juſtitiam. Ifque Chriftus: 1. quia ipfi hic titulus , Doctor , & juftitiæ , foli convenit; quippe qui , cùm do- Verf. 23. At, Filii Tſijon, gaudete, em latamini fructus juftitiæ ferimus. 2. quia promiffus eft. Verbum cet ſe imitari & fibi credere, docet id, quo jufti fimus & in Jehovah Deo veftro, quia dedit vobis Dostorem autem dedit & articulus ad promiffionem & fpem filiorum illúm ad juſtitiam : qui fecit vobis cadere pluviam Sionis refpiciunt. 3. quia datus eft ad juftitiam , hoc eft, primam c ſerotinamin primo menſe. ur purgationem peccati faceret in fanguine fuo, & accuſa- Verf. 24. Et implentur are& tritico, e abundant la- tionem Legis ac conſequenter ſervitutem Legis cerino- nialis tolleret. Fufiitia enim reatui & accuſationi opponi. cus muſto e óleo. tur, quando de peccatore ſermo eft. Verſ. 25. Et compenſabo vobis annos, quibus comedit 8.28. Non intelliguntur collective Dppinoy legiſla- locuſta, bruchus, melolontha @eruca , exercitus tores ſive Seniores urgentes legem. 1. quia potiùs hoc ipſo meus magnus, quem miſeram in vos. vocabulo o'ppinn fuiſſet uſus, ex Genef. 49:10. 2. quia Verf. 26. Et comedetis ca ſatiabimini, a celebra- | fine articulo fuiſſet locutus. Articulus enim certum indi- bitis nomen Jehova Dei veftri, qui fecit vobiſcum cat & illum quidem eximium & omnibus aliis eodem no- ad miraculum ufque; & non pudefient populus meus mine indigitatis oppofitum. Sic Naim ó megohens. 3. quia in ſeculum. legiſlatores non docuerunt juftitiam, fed accuſationem ; & propter eos nomen Dei blaſphemabatur. Efai. 52: 5. Verf. 27. Et cognofcetis, quòd in medio Ifraelis ſim 4. quia illi non ſunt dati ad juſtitiam. qui ipſi indiguerunt ego, cwego Jehovah Deus vefter a non fit pre-veſtiri juſtitia & falute. Pfal. 132. Non propheta quivis terea, & non pudefient populus meus in ſeculum. alius ; quia hi omnes non fuerunt lux & juftitia populi , ſed teftati ſunt de ea. Hîc autem agitur de Magiftro dato 8.25. Primò ſpectanda hîc eſt oppoſitio. Filios Sijon com ad juftitiam. Confer Jer. 23:5.6. 33: 15.16. Efa.53: pellat ſigillatim , eiſque proponit objectum lætitiæ fuum & Ýf. 11. in agnitione ſui juſtificabit Juſtus ſervus meus mul- proprium. Beſtiis terre permiſerat lætari ob ubertatem ; tos. Habac. 2:4. Juſtus in fide ejus , vivet. Hæc jujii- filiis Tſijon intimat lætitiam in Domino Deo fuo. Quid ve- tiæ datio continetur in yoce Salvatoris , & Sacerdot is. To ? An hoc intelligemus ita , ut filii Sijon propter uber $. 29. Colo ſequente 7'l vertimus, qui cadere fecit; tatem redditam jubeantur Deo gratias agere, & id acci- quafi fit , & is cadere fecit. I. quia verba hunc ſenſum pere tanquam fignum bonum? Reſp. Verba hæc in ſe, | ferunt ( Nam? eft fæpe relativum. Vide Numer. 23: 23. & quæ apponuntur, in ſua emphaſi capienda eſſe. Veram Proverb. 15:16.17. Hab. 2: 3. ) & nihil obftat , quò autem lætitiam in Domino Deo fuo habere locum, ubi im- | minus hæc ita vertantur. 2. quia aliâs repetitio ubertatis pletur promillio, & ubi Deus nomen ſuum manifeftat. datæ effet fupervacua , niſi hîc revocetur ad auctorem & Eam lætitiam excludere ſervitutem ; ut & formidinem datorem. Modò enim de ea acum affatim, 3. quia ſcri- amictionuin. Quid enim eft ſincerè gaudere in Domino ptura ei, quem Judæi ignoraturi dicuntur, tribuit, de- Deo fuo , niſi gaudere in exhibitione Novi Teftamenti per diſſe pluviam, &c. Hol . 2: 10. 4. quia idem eft Doctor Jeremiam promiſli? Neque enim aliis verbis plus ſignifi- | juſtitiæ, Doctor Ifraelis & Gentium, qui & Angelus fa- cantibus hoc ipfum fignificare poffet. Atqui fi bonum ciei , qui omnibus diebus fuftentavit & falvavit populum temporale ſpectemus, id fincerum bonum, & argumen- ſuum. Efai. 63: 9. Malach. 3:3. Et huic elogio conci- tum Dei reconciliati parere non potuit per ſe (poterat e nit Johan. 1: 1. 2. 3. 4.5. Hebr. 1: 2.3. Hebr. 12: nim auferri) & præcipuè illo tempore ; quia reſpublica vf. 26. & quòd idem primus & ultimus. Totus chorus poſt afflictionem Maccabaicam, licèt opibus creſceret , prophetarum & omnis fermo illorum de Chriſto hoc fa- indies tamen in pejus prolapfa eft. Quæ non potuit eſſe caufa gaudii. Denique mox venerunt in poteftatem Ro $. 30. Beneficium duplex tribuit Chrifto , dediſſe plu- Idumæorumque , & tandein deſolationem viam omni tempore opportuno , & benedixiſſe proventi- palli ſunt. Præterea filiorum Sijon gaudium conſtare non bus. Habemus & hic notam Chriſti. Venturus erat cum poteſt niſi impleta ipſorum ſpe. Atqui Ipes illorum fuit ubertate & pace & in populo admodum multiplicato. I- Viſitatio Dei ; ut diceretur urbibus Judæ, Ecce Deus dem dicit Efaias cap. 7: 15. Jam præteriit illud tempus ; veſter. Efai. 40:9. Accedit, quòd omnes prophetiæ in impoſſibile igitur eft, ut non venerit. Præterea, ob hanc hoc tempus concentrentur ; ſcilicet , poftquam Deus ze- caufam cum ifto dono venire debuit , ut noſceretur Conſo- laverit pro terra fua , quum populum reduxerit, quum ei lator Ifraelis. Quam eandem ob cauſam etiam morbos ab- benedixerit , quum eos liberaverit ab affligentibus è re ftulit. Denique libertatem & remiſlionem annunciavit. gno Græcorum, quum au tovo pícen acceperint, quum vi- Efai. 61:1. Hinc nafcitur illa Apodixis; Quicunque ju- cinos populos in dicionem redegerint, quod tum, immi- | ſta temporis circumftantiâ venit ad populum Ifraeliticuin, nente ſervitute novâ, Rex Tfijonis venturus effet. Vide & legem & verbis vindicavit & facto implevit & morbos Zachar. 9. & 12. & cum illis prophetiis & ipſa hiſtoria abftulit, is ipfe eft, qui & pluviam & ubertatem ipfis de- Joêlis prophetia in hunc ſenſum accepta convenit. dit. atque adeò eft verus Deus. Ratio conſequentiæ eft $. 26. Ratio ſubjecta huic explicationi fuffragatur. in illis teftimoniis, quæ eidem attribuunt docere, juſti- Quia dedit vobis Magiftrum illum. Miror, cur Druſius, tiam dare & pluviam. Hinc igitur eft, quòd miracula poft Chriſtianos & Hebræos interpretes ( inter quos ſunt, Chriſti funt teſtimonia divinitatis ejus. Hinc, quòd Chri- qui Meffiam intelligunt: ut Abarbenel ) fibi putaverit ftus imperavit ventis , mari, & malignis fpiritibus. Hinc; dubitandum, an ny sa hîc fit o ddeborece a Áv ; & quare ni- quòd Joh. 5 : 17. dicit, Pater meus hucuſque operatur, hil definiverit. Sed ſcopus Druſi, opinor, non fuit alius, & ego operor. Quibus verbis, ut & fequentibus , Se Pa- quàm meditaturo ſignificationem loci problema propo- criæqualem demonftrat, & opera divina declarat eſſe fua. nere, quod ſciret is explicandum & folvendum eſſe. Sed $. 31. Verf. 25. Promittit compenſationem annorum, magis miror Grotium, qui, cum Doctorem cum Vetere vertiflet, Ifaiam notari adjecit. Non poffum fatis indigna- quibus Locuftæ & alia animalia noxia voraverunt. Sub ri illum ftuporem. Quare non potiùs Joël feipfum indigi- quibus poffumus & debemus intelligere omnia mala ab hoftibus illata. Compenſatio autem illa non eft tantùm in fructu terreno, ſed in datione Doctoris ad Juftitiam: & S. 27. Per nrin debet intelligi Doctor. 1.quia fic com- quòd flii Sionis non pudefient ampliùs. quippe fervi- modè intelligi poteſt. 2. quia à pluvia, quæ 7?) vocatur , tus ipforum antè tolerata & amictiones in ſocietate car- diſtinguitur: 3. quia eft ad juftitiam. Sed pluvia non eſt nalis feminis exantlatæ per donum juſtitiæ & liber- propter juſtitiam , neque ad juſtitiam. 4. quia eft ratio gau- tatis compenſatæ funt abundè ; quandoquidem oninis a fictio tetur. manorum 2 و G3 98 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S afitio impofterum cedit in gloriam fidelibus & in fpei , Deus , fidem ſe facturum fuæ impove us. Huc referenda confirmationem, omnia teſtimonia Chriſti imdypics. fecundùm illud : ni- $. 32. Verf. 26. Promittit eſum ad ſatietatem. Quod svar og gav mãos, fidem faciens omnibus. Actor. 17:31. fi ex veritate interpretemur, juxta Efa.55: 2. Pfal. 22: Fides unius Dei his verbis: quòd ego, Dominus Deus 30. Johan. 4: 13. 6:35. nón de comeftione panis vefter, fim, & non fit amplius. Cognofcetis , nihil efle corporalis , fed de pane vitæ Chrifto intelligendum e- præter me. Omnes alios eſſe nihil. Nam 7077 Jen rit. Quid enim, An majores eorum non ſaturati funt pa- bovab Deus tuus eſt ſubjectum. Eft hæc formula glorian- ne? Certè quidem. Sed fatietas conſolationis eis non eft tis, Se effe omnia, alios eſſe nihil. Confer Efai. 45:5.6. data. Id adftruitur ex effectu. Et celebrabitis nomen Do-717877777" IN, Ego Jehovah & non eft præter me. 47: 8. mini Dei veſtri. hoc eſt, annunciabitis virtutes ejus, & 71 DEXT 'N Ego fum & præter me nihil. Deut. 32:39. veritatem manifeſtationis perfectionum ejus fecundùm id Confer Efai.40: 9. ad 18. Talis gloriatio Chrifti eſt Joh.8. omne,quod eft & promiſit ſe futurum. De ifto nomine eft yf. 24. 28. 13: 19. équó espite Per hanc gloriationem cap. 2: 13. Confer Johan. 17: 26. Hoc ipfum ex ratio- Deus fe opponit hominibus & creaturis omnibus, & ea- ne addita patet: Quia Deus fecit cum illis ad miraculum rum viribus & dignitati omnia derogat : damnatque o- uſque. Supra ſpem & opinionem magna & incomprehen- mnem eum, 1. cui vis fua eft Deus fuus, Habac. I: 11. vel fibilia cum ipfis operatus eft. Majus hîc neceffariò intelli- qui quicquam tribuit hominibus. Argumentum hinc pe- gendum eft, quàm Mofes fecerat . Neque Chriſtus par timus : Si in miſlione Chrifti Deus patefecit, quòd ipſe Moli fuiſſet, niſi æquè ignota & inexſpectata in ipfo, at- fit & nihil fit præterea , aut ullo in loco cenſendum fit; que adeò majora iis , quæ in Mofe viderant , in Chrifto ex- Efai . 2 : 22. ſequitur , quod Chriſtus fit unum cum Deo ftitiffent; qualia funt 1. incarnatio. 2. nativitas ex Vir- natura, & verè fit Jehovah. Idem argumentum eft Efai . gine. 3.Sanatio & multiplicatio populi ejuſque 4.tranquil. 42: 8. Ego te vocavi cum juftitia, & apprehendam ma- lario in mediis hoftibus. 5. obedientia. 6. reſurrectio. num tuam, du retinebo te, du dabo te in fedus populi, afcenfio in cælum. 8. effufio fpiritûs ſancti. 9. colle- in lucem gentium; &c. Ego Jehovah, hoc eft nomen meum, étio populi ex Judæis & gentibus , & eorum conſervatio & gloriam meam alii non dabo & laudem meam ſculptili- à mundo. bus. Similia Efai. 43 : 10. II. 44:6.8. 1 Corinth. 1. $. 33. Verſ. 27. Promittitur fecundùm fuperiora & Ýſ.29. 30. 31. Ut non glorietur ulla caro coram ipſo. Ex per illa experimentalis cognitio Unionis Dei cum Eccle- | ipſo autem vos eftis in Chriſto Jefu , qui factus eſt nobis fia, quæ tum colligebatur ex populo Ifraëlitico; Et co- Sapientia à Deo & juftitia & Sanétificatio & redemtio ; gnoſcetis, quòd in medio Iſraelis fim Ego: & veritatis fe ut , quemadmodum ſcriptum eſt, qui gloriatur, 'in Do- Et ego Jehovah Deus vefter. & veræ in folo Deo | mino glorietur. Conſequenter Judæi, quando redibunt ad Ifraelis divinitatis ; & non fit præterea , fubintell . Deus, | Deum in Filio, verè agnoſcent unitatem illius , & quòd Servator, Juftitia & Vita Ifraelis. cum effecto non pu- | nihil extra ipſum Sit. Contra , quamdiu credunt , defiendi iterum. Et non pudefiet populus meus in ſecu- | Meffiam eſſe hominem merum, &c ſe juſtificari per opera lum. legis ( etiam cerimonialis ) apud Deum , non cognoſcunt , $. 34. Chriſti exhibitio fine dono fidei inutilis eft. Ex quòd Deus SIT & nihil extra ipſum. Hactenus enim dono ubertatis per ſe non cognofcitur, Dominum in me non agnoſcunt ipſum Esse, quamdiu veram redemtio- dio Ifraelis effe. Nam illud bonum gentibus & incredulis nem non agnofcunt, & partim Sapientes fuos partim ſe commune eſt cum piis. Neque bona temporalia fuerunt volunt eſſe aliquid, & Chriſtum à Deo dividunt. Ita nec perpetua. neque in illorum fructu fitus eft fructus federis. eum 717 effe agnofcunt, qui Factus fit ipfe, quod Fides igitur incarnationis, hoc eſt, viſitationis Dei, de- eft fufficientia, dignitate & gratioſo propoſito; ſcil. re- ſcenfùs Dei de cælo, ut in medio Iſraele verſetur, & ut demtor & juſtificator Ecclefiæ fuæ. Ex comparatione frater ipforum fit, intelligenda eft. Cognitio autem hu- Efai . 47: 8. & Apocal. 18:7. fatis apparet , Paparum jus conjunctionis ſine certis Terpene sois non eft. Oftendit i præſumtionem eodem teſtimonio jugulari . 7. deris; CAPUT III. quo Apo- II. De multiplicatione prophetiæ five pa- 1 ter de Spiritu filiationis , gratiæ & precum accipienda eft , tefactione Verbi Dei per effufionem & non pudefient. cap. 2: 27.) fed de miraculoſa effufio- fpiritus fancti . ne ſpiritûs chariſmatum ; quæ certi temporis eft, & eft argumentum dati Chriſti & ſpiritús filiationis , & revela- Verſ. 1. Et erit poft illa, effundam fpiritum meum in tio regni Dei & medium perficiendi prophetiam , ut illa omnem carnem, e prophetabunt filii veſtri & fi- impoſterum fit ordinaria apud Ecclefiam. De liæ veftra: ſenes veftri fomnia fomniabunt ; juve- ftolus etiam loquitur , in lignum dari quædam dona extra- nes veftri viſiones videbunt. ordinaria. 1. Cor. 14: 22. quædam verò non tantùm in Verf . 2. Atque etiam in fervos e ancillas in diebus fignum infidelibus , fed in utilitatem fidelibus. $.3. 3. Notandum ſubjectum beneficii recipiens. In illis effundam Spiritum meum. genere. Omnis caro , hoc eft, citra diſtinctionem tribuum, (ut Leviticæ ) ordinis, (ut Sacerdotum & Levitarum & $. I. Rimò notandum tempus. Poftea. fcil . antiſtitum populi) & gentium , ut & rituum five legis. poftquam Deus zelaverit pro terra fua, Verificatum hoc primo in Cornelio, & quidem præpil- clementiam inceperit exercere cum popu- tiato. Actor. 10.11.& 15. Igitur & hoc teftimonium lo, miſerit muftum & frumentum, A continet Abolitionem legis ceremonialis & circumciſio- quilonarem propulerit, magna cum po- nis : dum promittit , fe effufurum fpiritum fuum in o- pulo fecerit, Doctorem dederit ad jufti- mnem carnem. Dices, Abrahamus ſpiritum habuit & tiam & cognoverint magnis & evidentibus documentis, ; circumciſus eſt. Reſp. Abrahamus ſpiritum fidei habuit, Deum effe in Iſraele, atque eum eſſe omnia, hoc eft, nul- & accepit fignum circuinciſionis ad introducendum du- lam opem, nullam falutem, nullam vitam , nullam ju- plex ſemen ; unum ex circumciſione, alterum ex liberta- ftitiam effe extra ipſum : Tunc confequenter effundet ſpi- te fidei . Jam verò introductâ circumcifione & facto po- ritum fuum. to poftea confirmat , in fuperioribus de da- pulorum difcrimine fi quibus datur Spiritus ſanctus fine tione Meſliæ , utpote effufionem ſpiritus præcedente, circumcifione , tollitur diſcrimen & nota diſcriminis . actum effe. Notandum , Effufionem , quæ notat copiam fpiritus S. 2. Hæc effuſio, quod 2. notandum, non fimplici- donorum extraordinariorum , effe quendam baptifmum , Actor. "Р Ι Ν Ι Ο Ε L I S CA P. III. 79 $. 5. A&or. 11:16. & quandam obſignationem doctrinæ fidei. | vel zelus , vel etiam incendia , qualia in bellis fieri fo- Gal. 3:2 lent. Sed hoc poftremum per Fumi palmas five columnas 5.4. In ſpecie ſubje&tum & donum determinatur. Sub- fignificatur. Confer Apocal. 6:4. 8:7. 8. Sed quod fu- jectum. Filii, filia Senes y juvenes , fervijancillæ, hoc eft, mum attinet id etiam habet fenfum hieroglyphicum. Non erit ibi mas & fæmina, præpolitus & fubje&tus, li- Apoc. 15: 8. fumus fignificat aggeftionem vanitatis in ber & fervus. Gal. 3:28. In Veteri Teftamento aliud dogmatibus & in opibus & in multitudine hypocritarum , erat jus maris, aliud fæminæ. Erat enim circumcifio ma- qua obftru&tus eft Eccleſiæ aditus. Vide etiam Ef. 4: 5. ris. Foemina per tempus habebatur impura. Patribus . Quod de converſione ſolis in tenebras , & Lune in Saiz- h.e. Senioribus ſubjiciebantur juniores. Denique diſtin- guinem dicitur , id imitatur Apocal. 6: 12. Poterant illa Ctio erat inter ſervos & liberos. Omnes , quanquam fi- triftitiam temporum fignificare. Speciatim tamen norant lii erant, nihil tamen differebant à ſervis. Subječti enim obfcurationem doctrinæ in Eccleſià, (Vide Apoc. 8: 12. erant umbris. Attamen comparativè liberi erant, quibus , ubi initialis obfcuratio) & fævitiam principum five tyran- alii ſubjiciebantur. Sic toti Iſraeli ſubjiciebantur gentiles, nidem. Sol enim eft hieroglyphicum doctorum & doétri- ut Cananæi, tanquam ſervi. Notum eft, Gibeonitas à næ : Luna (quæ luce ſua temperat noctem) folatium pa- Joſua fervitio mancipatos elſe. Et gentes ab interiori aditu cis, quod à politiis eft , fignificat. Atqui Apocalypfis ſanctuarii arcebantur. Præ Ifraelitis erant Sacerdotes & obſcurationem illam ſolis & lunæ demum ſub ſigillo ſexto- Levitæ, quilibet in ſuis miniſteriis , in quibus ſubjicie- ponit. Joël autem proximè diem Domini. qui intelligi- bantur illis iſraelitæ. Sacerdoti ſummo ſubjiciebantur o tur eſſe dies judicii in omnes infideles, Judæos in primis. mnes. Prophetia oftendit , hos omnes effe beneficio æ- Reſp. Sic eft. Dies Domini fuas habet partes. Singulis quandos , ſcil . per effufionem Spiritus fan&i. Nunquid partibus fui ſunt anteambulones. Imprimis dies ille habet etiam, ut tollatur ordo domeſticus & politicus & eccle- conſummationem in fine ſeculi , & maximè in ultimo fiafticus? Minimè: attamen ut tollatur ſervitus eccleſia- | judicio in apparitione Domini noftri ad reddendum uni- ſtica. Ea enim cum bonis promiflis eft úrúsala. cuique fecundùm opera fua. Iſta , quæ hîc dicuntur Promiſſa ſunt hæc : I. montera. 2. ŠvÚTVIC. anteceſſura , fic intelliguntur antegredi, ut & in lato fi- 3.ogg.cicy. Sed illa notant aliquid partim extraordinarium, gnificatu antecedant totum illud judicium Chrifti de partim ordinarium. Primi generis exemplum , in filiabus, hoftibus fuis , & , in notione ſpeciali, partes ejus illu- ſunt filiz Philippi. Actor. 21:9. Et ſic multi, qui lin- ftriores. guis locuti ſunt magnalia Dei; quum antea fuiſſent êygépe- MGT06. Actor. 2. & pallim. Sed donum extraordinarium IV. De Conſervatione reliquiarum eft teftimonium & medium doni ordinarii. quod indigitat in die Domini. Ef. 54:13. Et omnes filii tui docti Jehove. Jerem. 31: 33:34. Non docebunt amplius quiſque proximum ſuum. Ubi verò plena eſt revelatio verbi Dei, ubi omnis fidelis Verf. 5. Et erit , quicunque invocabit (vel nuncupa- legens & intelligens verbum Deipoteſt prophetare, vel bit) nomen Jehove, préſervabitur. Nam in monte ſaltem non aliter habere atque fi viſiones videret , ibi non Sijon ea Hieroſolyma erit effugium; quemadmodum poteft fieri, ut fit cathedra, cui fideles ſubjiciantur ad ju dixit Jehovah: & in ſuperſtitibus, quos Jehovah dicium : vel domini, quibus fubjiciantur ad actus exter- nos & ſerviles; multò minùs ut ſubjiciantur illi ad capti- vitatem conſcientiæ. Ubi enim eſt cognitio Dei,ibinon ſunt umbræ : ibi non eft judicium humanæ auctoritatis , Ex hoc verſu intelligere eft, ibi eſt acceſſus ad Deum, & fic non eft timor: ibi non eftexpectatio doctoris alterius vel doctrinæ ; neque adeò $. 7. 1. In toto mundo , atque adeò in ipfa terra prærogativa unius fidelis præ alio. Summa: Quod olim five populo Ifraelitico fore deſtructionem magnam pro- pauci viderunt in ſpiritu, miſli à Deo, ut loquerentur ad pter infidelitatem , qua Chriftum prædicatum non reci- populum, atque ita populo vice Dei eſſent, id jam vide- | pient, tum per pænas corporales , tum maximè per pæ- bunt omnes in fide verbi, neque habebunt opus, ut quis nas ſpirituales. Rom. 1:18. eos amplius doceat: niſi ut unctio non unum , fed omnes $.8. 2.Fore tamen tum, qui effugiant pænas ſpirituales, in verbo docet. Sic dum omnes viſiones videbunt, vifio & mortem ſecundam , præſervati ; tum etiam qui afli- & prophetia (quatenus per prærogativam fuit data) ob- ctionibus temporalibus non abfumantur. Atque illud eft ſignabitur. Dan. 9:25. Hinc in Nov. Teftam. prophete 2017 præfervari , velut è manu effugere. Efai. 49:24.25 dicuntur, & meg nesúetv , qui prophetarum verba inter- | Pfalm. 124:7. Gen. 19: 16. hoc eft, an ex ftrage pretantur. & perſecutione 'effugere. Gen. 14: 13. Idque fore le- cundum di&tum Domini , hoc eſt , decretum & pro- III. De fignis præcedentibus diem miffionem. Scilicet qui fcripti funt in libro, Ef. 4. fer- Domini. yabuntur. $.9. 3. Illos præfervatos & effugientes fore partim in Verf. 3. Et dabo ſigna in cælo ea in terra: Sanguinem Tsijone & Hierofolymis, partim in fuperftitibus , hoc eſt, @ignemo palmas fumi. ſupplemento feminis. $. 10. 4. Medium hujus conſervationis ex parte Dei Verf. 4. Sol vertetur in tenebras ea luna inſangui- fore vocationem, non ſcil. tantùm per verbum , fed & nem, antequam veniet dies Jehova magnus ille ca per fpiritum , eâ efficaciâ, quâ vocat ea, quæ non funt, terribilis. ut quæ funt , & qua vocat ætates ab initio. (Confer Actor. 2: 39. 777 & 7vide Jof. 10:20.) ex parte S. 6. Primo colo notari in ſpecie poffunt (ut diſtincta verò ſervatorum profeſſionem , & invocationem nominis à fequentibus ſpecificatis) figna non tantùm antecedentia Domini. quæ invocatio quia non eft nifi in Chrifto, & diem Domini. hoc eft, judicium Dei in incredulos, ſed quia Chriſtus adorandus & invocandus docetur, & quia etiam confirmantia fidem. Tale fignum in cælo fuit afcen- alibi prophetæ docent medium falutis eſſe fidem Chri- ſio Chrifti in cælum. In terra miracula patrata ab Apo- fti, Hab. 2:4. El. 53:2. concludimus , hunc Dominum ftolis. Sed præterea Joſephus memorat oſtenta , quæ præ- eſſe Filium Dei, verum Jehovah; & invocationem Do- ceſſerint excidium populi. Et talia impofterum quoque mini poni ut fignum libertatis à ceremoniarum jugo. funt viſa portenta fimilium judiciorum. In ſpecie verò in Joh. 16:21. In Chriſto enim exhibito demum approxi- Judæa fanguinis fufio frequentata , maximè fanguis mar mamus Deo. Quum dicit Profeſſionem nominis Domi- tyrum pro nomine Chriſti fuſus. qui & teſtis axiomate ni , præſupponit fimiliter nominis Domini manifefta- ornatur , 1. Joh. 5: 8. tanquam effectus Spiritus fancti. tionem in re ipſa & opere per obedientiam Chrifti & Ignis eſt vel omnis confumtio aut manifeſtatio iræ Dei, Dei teſtimonium de filio , in quo ipfi complacet. Et vocat. G fic 80 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S fic perinde ſubinnuitur abrogatio jugi. Confer cap. 2:26. $. 13. Judæis volupe eſt hæc explicare de diſlipatione celebrabitis nomen Domini. ſuæ gentis per Romanos. Et nos concedimus , talia ef- ſe illius temporis, quo Hieroſolyma deſtructa eft. Sed Pars Quarta. negamus , judæos incredulos effe illum populum , de quo hîc fermo eft. Habent illi alium characterem in facris, Hinc quidam ordiuntur cap. IV. quo poffunt à populo Dei diſtingui. Sunt illa impleta in Chriſtiano populo & quidem ordine. quemadmodum o- Agit de Judicio Dei in gentes ad liberationem & reſti- ftendimus. tutionem Eccleſiæ in integrum. Hîc eft I. propofitio u- trumque complectens. ¥1.6.7.8. II. Exergaſia duplex. De Dei opere in gentibus. I. judicii. Ea habet (a) Actionem cum Tyro , Sidone & Palæſtinis. $. 14. Hoc eſt triplex. I. Congregare gentes. 2. Fa- verf. 9. 10. 11. 12. 13. cere ut deſcendant in vallem Joſaphat. 3. diſceptare cum (6) Promulgationem belli gerendi contra Ecclefiam , ipſis. Ad explicationem facit ſcire, quid fit vallis Jola- & quidem duplici tempore. phat. 2. Chron. 20:26. mentio fit vallis Benediétionis, (a) per occafionem prædicati Euangelii, cum eventu in quam congregati fuerint Judæi ad benedicendum Deo coërcitionis, cap. 4: 1. 2. 3. poft triduum , quo fpoliarunt Moabitas & Ammonitas (b) ad judicium. & Idumæos, qui fe mutuò deleverant. Sunt qui putent, 2. 'liberationis & reſtaurationis Eccleſiæ. Ýſ. 8.9. 10. illam vallem effe eandem cum valle Kidron. Sed hoc non (intermixto exitu gentium per antitheſin. Ý1.11.) 12. 13. poteft effe verum. 1. quia prope locum illum, ubi clades hoftium contigit, fuit hæc vallis. 2. quia poft actas gra- Propofitio. tias demum ingrefli ſunt iter , Joſaphato præcedente , ut redirent Hieroſolymam. 2. Chron. 20:27. Pejus adhuc Verf.6. Namecce in diebus illis, o in tempore illo, errant , qui confundunt vallem Kidron & vallem ben Hin- quo reſtituam captivitatem Juda @ Hieroſolyma; nom: quum vallis Kidron fuerit ad orientem Hierofoly- Verſ. 7. Tum congregabo omnes gentes, a faciam mæ inter templum & montem oliveti: at vallis ben Hin- eas deſcendere in vallem 7ofaphat, o diſceptabo nom ad meridiem juxta latus Sionis. Jof. 15:8. 18: 16. cum iis ibi propter populum meum & hereditatem lius eft, Vallem benedictionis dici illam vallem, in cujus meam Ifraelem, quam diſſiparunt in gentibus, con extremo occurrerant hoftibus, in aſpectu deſerti Jeruel. terram meam diviſerunt. 2. Chron. 20: 16. Non improbatur nobis, locum con- Verf.8. Et ſuper populo meo conjecerunt fortem, agregationis & judicii ita hîc nominari allufione ad vallen dederunt puerum pro meretrice, e puellam ven- illam; quæ hîc Fofaphati vallis dicatur. Non tamen ita, ut certus unus locus indicetur ; fed potiùs ut qualitas judi- diderunt pro vino, o biberunt. cii ſignificetur ; quæ fcil. facilè cognofci poteft ex colla- Hæc propofitio complectitur quatuor; ſecundùm re- tione capitis 26. Ýſ. 22. 23. 24. lib. 2. Chron. & Ezech. rum ipfarum naturam fic ordinanda. 1. quibus injuriis 38:21. Zach. 14:13. Nam de ultimo judicio hîc fer- monem eſſe , nullo argumento convinci poteft. Imò gentes affecturæ fint Ecclefiam. 2. quid Deus fit actu- cum gentibus ? 3. quid præftiturus Ecclefiæ ? | bertas & ædificatio & abundantia doctrinæ ac benedi&io- contra, peracto hoc judicio Hierofolymæ promittitur li- 4. quando nis , Ýſ. 9. 10. &c. Quemadmodum Apoc. 16: 16. di- cuntur gentes congregandæ in locum di&tum Harmaged- De injuriis. don: ita hîc in vallem Joſaphat, propter analogiam & conſilii ac conſpirationis gentium , & judicii Dei , & $. 11. Hic notandum fubjectum recipiens. Populus præcedentis prophetiæ & a&tionum Eccleſiæ & fpolia- Dei , Hæreditas Dei Iſrael, Terra Dei. Ad plenitudi- tionis. Latet etiam caufa in nomine Fehoſaphat , quod nem expofitionis facit, ut populum Dei latiùs capiamus ; fonat, Dominus judicat. Ad quam etymologiam ftatim quàm Iſraelem, quæ hæredit as dicitur. Licet enim per If- alluditur, per verba : Diſceptabo cum ipfis. Confer E- raëlem intelligere ipſos Ifraelitas , ſed eos, qui funt he- zech. 38:22. reditas Dei, hoc eſt, electi. Pfalm. 33: 11. Per popu- S. 15. Hoc dicit prophetia. 1. Deum gentes congre- lum verò omnes credentes. Terram intellexerim tum ter- ram Ifraelis, in qua olim fuit regnum Dei manifeſtatum gaturum. Alibi hæc congregatio affcribitur auctori Dia bolo. Apoc. 16: 14. 20: 8. Sed propter directionem & primitus, tum omnem locum, in quo collecta fuit Ec- difpofitionem Dei, ipfi afſcribitur . Vide Efai. 66: 18. cleſia , & fic omnem populum qui à Deo & Chris Congregatio hæc eft Aſſociatio gentium in unum fenfum, fto fuit unquam denominatus , ex quo Ecclefia fuerit e- & imperium ac legem unam, & fedus; ut conſtituant ui- jecta. num diſtinctum populum adverſarium Eccleſiæ & ab ea $. 12. Injuriæ igitur hæ funt. 1. Populum Dei, hoc fecretum. Præfupponit hæc Congregatio gentium Ec- eft, Eccleſiam Chriſtianam, & in ea Iſraelem, bæredi- cleſiæ ſeparationem à Gentibus , poftquam Gentes Ec- tatem Dei, (cujus fupplementum ſunt DT10 Super- clefiæ , fcil. per profeſſionem nominis Chrifti, & articu- ftites , qui fecundùm carnem non ex Abrahamo vel Iſrae- lorum fidei fuerant permixtæ. Is autem ingreffus gentium le ſunt, propter quem tota Eccleſia Iſrael nominatur) dif- in Ecclefiam declaratur per hæc: Terram meam diviſe- pergere in gentibus. hoc eſt, exturbatos & profligatos re- runt, ſuper populo meo jecerunt fortem. digere ad anguftias, & impedire eorum cætus ad celebra $. 16. 2. Deum facturum, ut deſcendant in yallem Jo- tionem nominis Dei. 2. Terram Dei partiri. hoc eft, faphat. hoc eſt, ut conſilium ſuſcipiant & expeditionem tanquam fuam hæreditatem adire & partitim occupare, ut, contra Eccleſiam ab ipſarum communione ſegregatam, qui olim à Dei & Chriſti nomine nuncupabantur, nunc quemadmodum Moabitæ , Ammonitæ & filii montis aliena poſſeffio fiant. 3. Super populo Dei jacere fortem, Seir fufceperant ; & ingrediantur terminum Ecclefiæ, hoc eft, Redigere Eccleſiam Chriſtianam in fervitutem quemadmodum iſti ingrelli funt Judæam & & ſubjicere illam dominis , quaſi ſortito. 4. Vendere pue- uſque ad vallem Benedictionis tempore Joſaphati , rum pro meretrice de puellam pro vino , eu bibere. hoc S. 17. 3. Deum in eo conſilio & conatu ipſas oppref- eft, in gratiam meretricis magnæ & propter conſenſum furum, & eas commiffurum inter fe, ut fe mutuò quendam cum illa aut propter ejus terrorem, & propter gnent & confumant vires fuas : & hoc facto conteſtaturum fruitionem voluptatum damnare , deſerere, à pace ex cum ipſis litem , quod injuftè infeſtent populum ejus , do- cludere eos, qui ab Eccleſia ſunt nati; fed præterea ſunt imbelles, ut puer & puella. nec cogantur ei gloriam dare. TUS pervenerunt De I N JO E L IS CA P. III. 81 ram fanctam , quæ expeditio auctore Papa fuſcepta eſt, De bonis præftandis Ecclefiæ. tanquam præcipuus actus religionis : & genuit multos or- $. 18. Reſtituam captivitatem Jude & Hieroſolymæ. capta eft Sidon. Anno 1124.capta eft Tyrus. Anno 1160. dines. Anno 1096. ſuſcepta eft ea expeditio. Anno 1110. h.e. Reftituam in integrum. Ecclefiam oppugnatam par- Cogniti funt Waldenſes. Circa Anno 1170. floret Gratia- titur in duas quaſi partes. quod & alibi fit. nus, Lombardus & Petrus Comeſtor, Anno 1208. Bellum De tempore. contra Albigenſes & Tholofanos geſtum. Anno 1227. Fri- dericus Barbaroſſa in Paläſtinam movet. Anno 1253, Si- 6. 19. In diebus illis & in tempore illo , quo reſtituam, don capitur à Soldano Damaſci & Soldano Ægypti. Eo. congregabo. Vau abundans cum definitione connexi. Sic bertus Magnus Scholaſticorum pater. Sidonem emunt dem anno Sorbona inftituitur. Anno 1259. floret Al. Hof. 11: 1. & paflim. Senſus : Quum venerint dies illi & illa opportunitas , ut regnum meum in integrum refti- Templarii , Anno 1260. Tyrum, capta Ptolemaide , re- tuam, tum hoc erit antecedens & certum fignum ejus, Hinc liquet , quo tempore jure meritò etiam fecundùm lictam à Chriſtianis occupant Sarraceni , Anno 1291. quod ego molior : Congregabo gentes & eas ſinam eo ufque venire , ut , literam Papa rex Tyri dici potuerit, & principes , qui quemadmodum Joſaphat neſcivit, difpofitionem rerum Ecclefiæ habuerunt in Occidente, quid faceret; 2. Chron. 20; 12. ita etiam Eccleſia nul- las habeat vires. Deut. 32:36. Dan. 12:7. Ef. 59: 16. Tyrii. $. 21. Expoftulatio habet interrogationem. I. de ipſo- Matth. 24:33. rum jure ad communionem cum Deo. Quid vos mihi ? Exergafia. hoc eft, quæ eft vobis mecum affinitas & communio quod vos geritis pro Chriftianis & populo meo ? & quòd Ea deſcendit ad hypotheſin, eftque tum judicii tum vultis videri mei vindices , fcil. in repetenda terra fančta? beneficii. In priore eft actio cum certis gentibus , & pro- Atque ita literaliter & myfticè terram meam (de qua jam mulgatio belli. Sunt igitur membra tria. ter apud prophetam) vindicatis ? Eft quaſi dicat : Nun- quam novi vos. 2. de ipſorum gratitudine. Nunquid me- Membrum primum. ritum vos mihi rependitis ? hoc eſt, Hæccine eſt gratitu- do, quam mihi referatis , pro eo quod mortuus ſum extra Verf.9. Atque etiam quid vos mibi, Tyre & Sidon randam pro hæreditate, cùm ego vos liberaverim à fervi- ad recupe- O omnes termini Palæſtine ? Numquid meritum tute terrenæ hæreditatis? 3. de ipſorum merito. Et an vos rependitis mihi? Et numquid vos meremini de vos benè meremini de me? q.d. An hæc ſunt opera ve- me? Ocyſſimè reddam meritum veſtrum ſuper caput ftra meritoria , quibus me obligetis ad reddendam merce- veftrum. dem. quæ expoftulatio tam ad cætera opera cum opi- nione meriti facta , quàm ad certum hoc opus vindican- Verf. 10. Qui argentum meum & aurum meum acce- dæ terræ ſanctæ poteft referri. Eò minùs abhorreo ab piftis, & deſiderabilia mea optima intuliftis in tem- hac applicatione , quia 1. prophetiæ de ftatu terræ ſanctæ pla veſtra. & alibi loquuntur. ut Luc. 21:24. 2. quia hi conatus pro Verf. 11. Et filios Juda ac filios Hierofolyme vendi- maximè religioſis habiti ſunt eo tempore. 3. quia in iis diſtis filiis Græcorum ad elongandum eos a limite ipſo- eft character quartæ beſtiz Dan. 7:23. 4. quia indicant . circumftantiam temporis corruptæ maximè doctrinæ, & Verf. 12. Ecce ego ſuſcito eos ex loco, quo eos vendin expezy regni Anti-Chrifti. $. 22. Subjicit damnationem & denunciationem retri- diftis , & reddam meritum veftrum in caput veftrum. butionis juſtæ cum Sarcaſmo. Ea juſtificatur Verſ. 13. Et vendam filios veſtros filias veſtras per $. 23. 1. ab idololatriâ contra fecundum præceptum: manum filiorum Judæ; q vendent eos Sabæis, in quod Dei præftantiflima in templa ſua intulerint. hoc eft, quòd templa ædificaverint & dedicaverint Deo, Angelis gentem longinquam. quia Dominus locutus eſt. & Sanctis , cum altaribus & imaginibus , & repý 2.06 9.20. Hîc eſt 1. Expoftulatio. verſ. 9. 2. Accufatio. Ecclefiæ converterint in cultum idololatricum. ſcil. Chri- verf. 10. 11. 3. Comminatio. verf. 12. 13. Oecolampa- | ftum & juftitiam ejus , verbum Dei, facramenta , &c. dius per Sidonios & Palæſtinos intelligit Judæos incredu- verf. 10. Sic Apoc. 18. Meretrix magna introducitur los. Et fanè omnia illis quadrant. V.G. expoftulatio. Illi | triumphans omnibus ornamentis Eccleſiæ. quæ veftitu & voluerunt videri Dei populus , Deo gratias ſolvere, Deo gemmis hieroglyphicè notantur. Hieronymus : Eloquia benefacere, optima Dei cimelia, hoc eft , promiffionem Scripturarum & fententias fuis erroribus manciparunt. patribus factam aftrinxerunt ad domum fuam , hoceft, $. 24. 2. à venditione filiorum Eccleſiæ. Et vendidiftis templum , tradiderunt Romanis fideles perſequendos. | filios Judæ & Hierufalem filiis Græcorum. Hoc non pof- Tandem Deus excitavit Chriſtianos, ut occuparent Palæ- fum aliter explicare, quàm quòd filios Eccleſiæ tradide- ftinam & eam deinceps traderent Sabæis occupandam, rint educandos & imbuendos doctrina Ariſtotelica potiùs hoc eft , Turcis. Nam ſub Turcis plurimi Judæi habitant. | quàm Spiritus ſancti, utita longè amoverentur à fuo limi- Poft Eccleſiæ diſceſfionem à gentibus tenentibus Tyrum, te, id eſt, à veritate religionis Chriftianæ Huc faciunt pervenerunt in poteſtatem Turcarum. Sed tamen pofte- varii ordines monachorum. Nam monachatus do&trina riorum applicatio non fatis vivida eſſe videtur, & de Ju- gentium eft. quæ Gallos Cybeles facerdotes volebat eſſe dæorum pæna actum fatis, quando dictum, fore in Sion súvózess & virgines Veftæ. Huc Scholafticorum fyrma- & Hierufalem reliquias. Secundùm temporis qualitatem ta hoc tempore, quod notavimus, adinventa. Scholafti- igitur hæc pericopa explicanda eſt. Agitur de eo tempo ca verò doctrina per monachos fuit exculta , præcipuè re, quod ſequutum eft effufionem ſpiritus ſancti , ad abun- Dominicanos & Franciſcanos. ut nunc per Jeſuitas. dantiam & confummationem prophetiæ; & conſervatio- Quid? Annontota Hierarchia inventum eft filiorum Græ- nem reliquiarum in Sion , atque aded Judæorum calami corum. Conſiderentur facerdotia Græcanica & Romana. tatem, & vocationem ſupplementi . Quodque antecedit Ovum ovo fimilius non eft. Notandum verò, quòd eo- deductionem gentium congregatam in vallem Joſaphat, & dem tempore Inquiſitio & perſecutio Waldenfium fuerit reſtitutionem Eccleſiæ in integrum. Tyrus folet in prophe- acta. Principes & magiſtratus tradebant illos monachis ad tiis fignificare evligorgon Tyro metropolin gentium Ro- libitum excarnificandos. Nobilis inter illos eſt in hifto- mam. Ef. 23. collato Apoc. 18:23. Ezech. 28: 2. 3. 4. riis Corradus quidam Marpurgenfis Inquiſitor fævuis, qui à 5.6.&c. collato 2. Theff. 2. Poffet verò aliquis cogita- nobilibus trucidatus eft A.1234. fub Friderico Barbaroffa. re, etiam fecundùm literam factum eſſe Papam regem $.25. Comminatio continet talionem. Excitabo illos Tyri & Sidonis , ſcil. per expeditionem principum inter ex loco , quo illos vendidiftis. Habebat Deus inter venditos rum. illos 82 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S illos electos, quos non tam ex loco , quàm ex ftatu igno- | theſauro maximo deferent illos & abjicient tanquam quiſ rantiæ & fervitutis hominum Deus fe excitaturum pro- quilias. Ita fecerunt Wiclefi , Huflique diſcipuli, & qui mittit, ut deſerant ipforum communionem & fervitutem deinceps ſecuti ſunt. Qua ſeparatione facta filiis Sabæo- illam ac tyrannidem conſcientiarum excutiant. Quod au rum five Arabum (unde Mahomed) tradentur illi, qui tem dicit futurum, ut filii Judæ vendant Tyrios illos Sa- | in errore verſantur. hoc eſt, Sarracenis & Turcis. Ita fa- bæis id non intelligendum eſt de captivatione , quæ fit ma- ctum poft perſecutionem Waldenfium ; magis adhuc Huf- nu & venditione pro pecunia. Nam hæ non funt artes Ec- / fitarum. Et quid adhuc futurum fit, Deus novit. De eo cleſiæ. Filii Judæ agnita veritate & regno Dei tanquam ad Mich. 7: 12. ز "H Ή CAPUT IV. Secundum diſtinctionem Ariæ cap. 3: vf. 14. Sic & contemtum bellici motûs fuadet his verbis, Acce- dant , aſcendant. q. d. Quid timetis ? Sinite, ut afcen- Membrum fecundum habet duas Sectiones. dant, vos tantùm prædicate. Adhæc oftendit Prophetia, per providentiam Dei habituros illos, qui prædicant ver- I. De bello excitato per prædicationem Evangelii, bum ipfius , etiam animos partim ad pugnandum gladiis cum exitu defenfionis Ecclefiæ per fanctos Angelos. & haftis ; partim etiam ad patiendum. Primum, dum II. De bello contra Eccleſiam ſuſcepto , cum captiva- dicit, Cudite ligones , &c. Contrarium videtur effe Efa . tione Ecclefiæ & judicio hoftium. 2:4. Ex comparatione duorum iftorum locorum appa- ret, in Nov. Teftam. abfolutè & præcisè non fore pa- I. Belli præparatio & Eccleſiæ defenfio. cem , quemadmodum putant Judæi : fed non obftante promiflione pacis (quæ partim eft fpiritualis , dum tolli- Verſ. I. Prædicate hoc in gentibus ; ſanétificate bel- tur & fublată manet inimicitia, rupto intergerino pariete lum: excitate fortes; accedant, afcendant omnes legis ceremonialis; partim externa , & certi temporis ) verificandum eſſe verbum Domini, non veni pacem mit- milites. tere ſed gladium. Hic porrò locưs clarè docet, in Eccle- Verf.2. Cudite ligones veſtros in enſes, a falces ve- fia Chriftiana non tantùm invečtum iri multas corruptelas, ſtras in lanceas : Debilis dicat, Heros ego ſum. ſed & prædicatum iri contra eas; & hac occaſione excita- Verf. 3. Cogimini a venite,omnes gentes undiquaque: tum iri perſecutiones, & ipfos veritatem profitentes gla- a congregata ſunt. Illo fac ut deſcendant, Jeho- diis & haſtis reſtituros effe perfecutoribus. Ita fa&tum à Waldenfibus Tolofans ab Huflitis in Bohemia , a Wal- vah, Heroës tui. denſibus in Gallia, qui tempore Franciſci I. à Minerio exciſi ſunt, à Germanis, à Gallis, à Belgis, & qui labo- 5.1. Æc pericopa quatuor conſtat particulis . rantibus nuper ſuccurrebant. 1. Celeufmate ad Ecclefiam directo. 6.5. Alterum , dum dicit: Imbellis dicat , Fortis fum. verf. 1.2. Melius eſt hoc diſtinguere à præcedentibus , quàm cum 2. Provocatione gentium. Ýſ. 3. col.1. illis conjungere. Sic; qui armis pugnare non poteft, ni- 3. Indicatione eventus. Ýf. 3. col. 2. hilominus animum non deſpondeat, fed fortiter ad tor- 4. Precatione Eccleſiæ. ¥1. 3. col. 3. menta & paffiones accedat. $. 2. Celeuſma divinum jubet aliquam prædicationem, $. 6. Provocatio gentium eft verf. 3. Cogimini in unum & indictionem belli, & contemtum hoftium , & fiduciam & venite undiquaque. Non eft adhortatio vel approbatio; ac præparationem ad refiftendum hoſtibus. Prædicate hoc. fed provocatio. q. d. Dei confilium eft hoftibus permit- Pronomen hoc vel reſpicit ad fuperiorem prophetiam , ita tere , ut coëant in unum ( quemadmodum in Concilio ut oftendat, Deum efſe excitaturum inter Chriſtianos poft Conſtantienſi factum ) & accedant ad exſcindendum pro- introductas tenebras doctrinæ, qui Hoc prædicent, quod feffores veritatis, ut demonſtret, nihil eos poffe contra propheta prædicabat , fcil. de Chriſti juftitia, de nomi- Dominum. Quod in eventu apparuit. Hactenus enim non ne Dei, de falute invocantium nomen Domini , de con- potuerunt Evangelii doctores opprimere. De eventu in funmatione prophetiæ, de Anti-Chrifto fub Tyriorum, initiis hujus belli fic loquitur prophetia , ut 1. fignificet & Sidoniorum nomine indigitato , deque Anti-Chriſti Congregatos effe. Propheta accommodat verba fua homi- peccatis, quæ modò memorata : vel etiam Hoc eſt fim- nibus futuri feculi, inter quos res hæc debebat geri. Lo- pliciter derzekonov, quo notetur , excitaturum Deum , qui quitur tanquam in re præſenti. Simili ratione præit Eccle- prædicent inter gentes aliquid inſolens & inuſitatum, fiæ ad preces, ut invocent Deum, qui demittat fortes quod gentes nolint audire & Deus nihilominus velit per fuos , hoc eſt, Angelos (Pfal. 103:20. ) ad hoftes coër- eos prædicari . &, quod facilè intelligere eft , eos eſſe fi- 'cendum. quod & factum eſt. Legatur Æneas Sylvius de lios Judæ venditos filiis Græcorum, excitatos è loco, bello Huflitico & alii, qui de eo fcripferunt. Exitus bela quò venditi ſunt. q. d. Illos ex Scholis & Monafteriis li Germanici à Carolo V. geſti & Gallici contra Hugeno- effe prodituros. Sic paululum emphaſis mutabitur in tos, & Hiſpanici contra Belgas fimilis fuit, ut vel in pa- rem tamen eandem , prædicationem doctrinæ , quam pro cem, vel faltem in inducias terminarentur , fuperiori ſe phetia Joëlis continet, revolvemur. Hæc prædicatio facta culo & hujus initio. eft per Wiclefum, Huffum & alios conſecutos. 8.3. Significat prophetia , hanc prædicationem eſſe Sectio fecunda membri ſecundi. indictionem belli facri, partim directè, quia eft excitatio ad reprehendendum Anti-Chriftum , partim indirectè, Verf. 4. Excitentur a aſcendant gentes ad vallem quia præbet Anti-Chriſto occafionem perfequendi Ec- cleſiam. Pfalm. 120:7. Ego pacificus ſum. at quando lo- 7oſaphat: quia ibi ſedebo adjudicandum omnes gen- tes undiquaque. $. 4. Quum dicit, Excit ate fortes , hic ſenſus , nolite Verf. 5. Adhibete falcem, quia maturuit meſſis. Vem timere fortes, qui habent imperium in gentibus ; quòd nite, deſcendite, quia plenum eſt torcular; abun, illi iraſcituri ſint in vos & contra vos inſurrecturi. Ímo fic agite reprehendendo errores , ut qui nolitis illos quieſcere; Verf.6. Turbe, turbe in valle Sententia : quumpro- dant lacus; quia magna eſt malitia ipſorum. & irritare eos velitis. Fortes. Eft hîc vocabulum, quod & Gen. 6:4. 10:9. quibus in locis fimiliter intelligun pe erit dies Jehova in valle Sententie. tur Tyranni', qui conſcientias in captivitatem redigere fat- Verſ. 7. Sola Luna atrorem contraxerunt, & ftel- agunt. Hi fortes notantur per óé dny Orcum in Apoc. 6;8. la retraxerunt fplendorem ſuum. quor; illi ad bellum. In I N J O EL IS CA P. IV. 83 In hac pericopa eſt 1. Celeuſma generale, ſive Propofitio. ¥1.4. Membrum tertium 2. Exergaſia per partes : quæ ſunt (2.) Caſtigatio Ecclefiæ per meſſem & calcationem Agit 1. de Eccleſiæ purgatione & defenſione: cum torcularis. $1.5. promiffione conſervationis & pacificationis in pofterum. (6.) Dies ſententiæ proferendæ in hoftes: cujus figna verf. 8. 9. antecedentia ; Turmæ, & Solis ac Lunæ & fiderum ob 2. de Ecclefiæ benedictione. verf. 10. ſcuratio. verſ. 6. 7. Nam exitus gentium fequentibus , 3. de Ecclefiæ vindicatione per hoftium deletionem quæ loquuntur de defenfione & confolatione Ecclefiæ ; | juftam. verf. 1 1. includitur & permiſcetur. 4. de compenſatione vaftationis, ignominiæ, & de $.7. Verf. 4. Summa hæc eſt. Quum Deus prima vi- fertionis Ecclefiæ. verſ. 1 2. ce compeſcuerit motus bellicos contra Ecclefiam, Ange- lis Dei ipfam defendentibus ; fupereffe tamen aliud tem- Sectio prima membri tertii. pus, quo judicium de gentibus agetur. Et hujus rei eſſe hunc ordinem, Excitatum iri gentes (Apoc. 8:14.& Verf. 8. Et Jehovah ex Sijone rugiet, o ex Hie- 16: 14. 15. 16. 20:8.9.) & afcenfuras ſcil. in latitudi- rofolyma edet vocem fuam, a commovebitur cælur nem terræ, Apocal. 20: 9. in ipſam terram Eccleſiæ , Zach. 14:1. & perventuras uſque ad vallem Fofaphat, a terra; e Jehovaberit receptus populo ſuo, como hoc eft, quemadmodum Moabitæ & Ammonitæ & filii arx filiis Ifrael. Seir longè proceſſerunt intra terminos tribus Judæ , ita 'Verf.9. Et cognoſcetis , quòd ego Jehovah Deus veſter progreffus magnos facturos eſſe hoftes Ecclefiæ reforma- habitemin Sijone monte ſancto meo:0 erit Hierofo- tæ : fed illos progreſſus in judicium ipſarum verſuros , lyma fanétum, Alieni non invadent eam ampliùs. Efa. 25:6. Apoc. 11:18. Generalitas ſignificatur per i- fta. Omnes gentes undiquaque. Abarbenel $. 8. Verſus quintus oſtendit modulum & cauſam affi- &tionis Eccleſie. Erit partim , ut mellīs; partim ut cal- q. fit propter Zigonem. Sed textus clarè indicat ex Zijone catio torcularis. Hæc uberius explicat Apocalypſis cap.14. tanquam habitaculo. Et clarè refutatur ex fimili locutio- ne ftatim in Amoſo cap. 1. 2. & Jer. 25:30. Obſeryan- ubi de meſſe eit ¥. 14. 15. 16. de calcatione torcularis. da hic verſ. 17. 18. 19. 20. Meſlis dicitur deftructio communis partis cujuſdam Ecclefiæ, quæ arvi ſpeciem habet; hoc $. 13. 1. Connexio cum præcedentibus. Quum Sol & fine inſtituta , ut bona ſeges nofcatur & à conſortio ac quafi Luna obſcurata fuerit, tum Deus rugiet è Sione. ſtrangulatione malæ herbæ ſive zizaniorum liberetur. Fa $. 14. 2. Opus Dei. Primò rugiet è Sijone , &c. Po- tendum enim eft, in quibuſdam Ecclefiis dominari adhuc teft intelligi Dei nutus & imperium. Malim tamen intel- zizania, & frugem bonam ab iis quafi ftrangulari. quibus ligi Vocem verbi divini fortem & terribilem mundo in Ecclefia auditan, qua non tantùm illi, qui extra Ecclefiam aliter non videtur potuiſſe fuccurri, quàm proftratione u- niverſali, ut colligerentur bonæ notæ germina in fuos fa- funt, fed & qui doctrinam & regimen corrumpunt in Ec- ſces, zizania autem comburantur igne. Deus novit exi- clėlia, accufentur. Confer Efa. 4:4. Auditæ funt voces tum eorum, quæ incepta funt. Calcatio torcularis fignifi- Ecclefiæ, imò Dei ex Ecclefia, fed nemo attendit. Si enim verum eſt, quod vulgo dici folet , Vox populi vox Dei: cat effufionem fanguinis illorum , qui funt quafi fructus & germina hierarchie. Hæc enim per vitem, fylvam vinde- indignatio Ecclefiæ contra fallas doctrinas & regimen ty- nonne multò majore jure yox imò rugitus Dei reputabitur miæ, Arbores five Nemora folet indigitari. $.9. Caufa eft abundantia malitiæ. Vide Brightman- rannicum quorundam conantium Ecclefiam abducere ab ea veritate & libertate, ad quam Dei beneficio non fine num ad Apoc. 3:14. & fequentibus. Confer Pfal. 107: multi fanguinis impendio pervenit? Secundò Effectus vo- verf, 34. 39. Hof. 10:15. Efa.4: 4. . , cis. Commovebitur cælum du terra. Facies regiminis Ec- diei Domini in valle Sententiæ. nimir. Multas hinc inde clefiaftici, quod non eft fecundùm verbum Dei, abole bitur. faltem intra Eccleſiam reformatam, Simile Hebr. Turbas , five Cætus. Neſcio utrum hoc debeam intelli- 12; 27. Confer Apocal. 6: 14. 21: 1. Efai. 24:21. gere de cætibus Ecclefiafticis ſchiſmata facientibus : quo- De cesoró eft & Apocal. 11. & 16. Videntur hæc lon- rum quivis prætendit in ſe impleri, quod Abrahamo miffum eft; Patrem jim? turbe gentium dedi te. an verò giùs procedere, & non fubfiftere intra terram Ecclefiæ. Tertiò Connexum morûs. Dominus erit receptus populo turbas políticas , multas reſpublicas , diffilientibus mo- | fuo & arx filiis Iſrael. Neſcio, annon hæc diftin&um ali- narchiis, an multos exercitus aut inter ſe compugnantes, quid fignificent. nimirum 1. Deum fore tutamen populo faltern non fociatos, aut etiam fociatos : an verò denique Chriftiano. Efai. 4: 5.6. 2. Deum fe præbiturum ar- hæc omnia. Quemadmodum ſcilicet in valle Joſaphaticem filiis Ifrael. quam arripiant ſcilicet Éfa. 27:5. hoc fuerunt Turbæ, Ammonitarum , Moabitarum , filiorum eft, quòd converter Judæos , ut apprehendant arcem fuam montis Seir & Ifraelitarum : ita hîc. 2. Chron. 20. Chriſtum. Confer Deut. 32:36.& feq. $. 11. Verſus ſeptimus comparandus cum Efa. 24:24. 9.15. 3. Fructus operis Dei. Primò demonſtratio a- Apocal. 6: 12. Matth. 24: 29. In genere dici poteft, moris Ecclefiæ, & divinitatis fuæ. q. d. Deus ipfo ope magnam triſtitiam fignificari. Efai. 59: 9. Zach. 14:6. re teftatum faciet , quæ fit Zijon , in qua habitat. Et R. Ifaac Abarbenel intelligit: Influentias corporum ca demonftrabit, fe effe Jehovah , hoc eft, repræfentabit leftium gentibus bonum portendentium à Deo abolitum ipſis promiffiones ; & demonftrabit ſe folum Deum & ſive impeditum iri. Nugæ. Si penitius deſcendendum eft eos , qui dii effe volunt in Ecclefia, abrogabit: & de- in fcrutationem hieroglyphici, dicemus ſignificari plenam monftrabit, fe effe unum , imò Se Solum eſſe omnia : cæ- obfcurationem ordinis Epiſcopalis non tantùm extra Ec- tera nihil. Secundò fanctificatio. Et Hierofolyma erit fan- clefiam ſed etiam intra ejus pomeria ; ita ut vel nihil vel &tum. Sedes Dei purgata à falfis doctrinis & fcandaloſa parum ejus ordinis luceat: deinde & principum, ut ferè regimine. Efai.4: 3. omnes à via aberrent, vel cum Tyro fcortentur. Efa. 23: $. 16. 4. Promiſlio pacificationis impofterum. Et a- verſ. 17. Ea circumftantia erit præcedens proximè opem lieni &c. Non miſcebuntur amplius Eccleſiæ, qui illam Dei. More Nevochim de regibus gentium accipit. Ego feducant verbo, vel tyrannidem in ea exerceant. Tales uberius de omnibus, qui dominantur in Eccleſia. ita ut promiffiones de ultimo tempore paſſim extant. Vide mo obfcuratio facta tandem fit totalis. Convenit U's f'S Non dò Zachar. 14:21, erat VIR. Efai. 59:16. Paulatim illa lux obſcurata eſt 1. in Judæis. 2. inter Chriſtianos tertia pars. Apoc.8;12. 3. omnes. pro- Sectio 84 CO M. M E N T A R I US cum etiam meminit fcriptura. Pfalm. 107:35. 36.37.38. Sectio ſecunda membri tertii. Quod comparetur cum antecedentibus Ýſ. 33. 34. Ibi au- tem agitur de tempore hunc articulum præcedente. Efai . Verf. 10. Et erit in die illo, ftillabunt montes muſto; 29:16. Efai. 33:21. Efai.41:18. 19. 20. &c. De a- bundantia, Pſal. 65:10. II. 12. 13. & colles fluent latte, er omnes alvéi Juda ibunt $. 20. Inter Judæos de Fluvio hoc diverſa fententia eft. aquis; ea fons ex domo Jehovæ exibit, @irriga- | R. Solomoh & R. David Kimchi explicant x bit vallem Sittim. paròn. R. Saadja vult intelligi Jordanem per un boy quaſi ſit amnis Sittim. Abenefra dicit effe sus parabolam. S. 17. Vallis Sittim eſt ea, in qua ſcortati funt Ifraëlitæ filiabus Moabitarum: Num. 25: 1. vide & Mich.6: Sed Abarbenel queritur , analogum non effe ab eo expli- Ýf. 5. Erat autem in defertis ( campeftribus ) Moabita- catum. Ipfe primo tentat, an poffit fecundùm literam ex- rum ultra Jordanem, é regione Hierichuntis. Num. 22: plicare. videl. ut per miraculum in templo oriatur fons, Ýf. 1. juxta Liviadem , ait Hieronymus, trans mare mor- ut abundet Hieroſolyma aquis. Sed hîc fubfiftit, & non tuum , fexto ab ea diſtans milliario. Inde & Joſua miſit cogitat amplius de irrigatione vallis Sittim. Tum demon- exploratores Jof. 2:1. 3:1. Scortatio illa facta fuit ob- ftrat, ſe magis inclinare in metaphoram. nimirum ut hoc jecto Ifraelitis ſcandalo fecundùm confilium Bileami. intelligatur de verbo Dei exituro ex Hierofolyma (Efa.2.) Apoc. 2:14. Num. 31:16. Erat autem illa vallis ſteri in totum mundum, qui eft dignama hoceft, beredi. lis. Nam nisi, ſignificat fteriles locos & infrugiferos. ut tas ſtultorum. Meliùs intelligitur pars aliqua Ecclefiæ in- int niv Brocardus in terræ ſanctæ deſcriptione. Jeru- digens reſtauratione. Nam & Vallis Sittim pertinebat ad ſalem ... pofitaeft in terra montoſa. Montes enim ſunt in terram ſanctam. Non poffunt Judæi credere, ſeipſos in- circuitu ejus. habetque in circuitu terram fertilem do bo- digere illuminatione ; ideoque potiùs de gentibus mundi illuminandis hæc explicant. nam, preterquam ad Orientem doo verſus Jordanem. Pau- lò ante : A Jericho quatuor ſunt leucæ contra occidentem, $. 21. Sed quod attinet expofitionem illam , de origi- via quæ ducit Hieroſolymam... eft locus ipſe viſu horribi- ne hujus verbi exituri in mundum, duo monenda funt. lis. Idem, Deſertum quod eft inter Hierufalem & Feri- I. Euangelium , quod femel exivit Hierofolymâ, quo- cho: extenditur uſque ad mare Galilee & ufque ad defer- cunque tempore quocunque in loco propagetur, debere tum Thecoæ & Engeddi juxta mare mortuum. Idem fupe- cenferi exire ex Hieroſolyma : neque propter veritatis a- riùs: Campeſtria Jordanis ſunt loca plana uſque in Jeri- bundantiam neceffe effe reædificari templum. 2. Deum cho & ultra per totum deſcenſum Jordanis uſque ad mare nolle coli amplius in templo manu facto, aut cultu ſacrifi- Salinarum. Eft verò bww genus arboris. Ad cedros re- ciorum. Efai. 66:1. 2. 3. 4. & templum Ezechielis non ferunt Hebræi. Hieronymus , in eremo naſci, Spinæ al- poffe eſſe templum manu fa&tum. quia Deus nullum tem- be colore & foliis ; non magnitudine. Grandes , ut latiſ- plum manu factum vult habere niſi in Sion five monte Morijah. Pfal. 78:57:58. & 132: 13. 14. Atqui tem- fima ex illis tabulata cædantur. Lignum fortiffimum , iz- credibilis lævitatis & pulchritudinis , ita ut ex his vaſa Az, cujus alia diſtributio erit, atque olim. Ezech. 48: plum Ezechielis non eſt in Sion, ſed in medio terræ fan- torcularium , que és cev ds. zgj shaves appellant , ditifſimi quique & ſtudioſiſſimi faciant. Ea ligna in locis cultis do Ýſ. 8. 3. Templum & omnia, quæ in eo , effe fymbola. Hebr. 8: 5. 9: 23. Et verò niſi effent ſymbola, quo- Romano ſolo abſque Arabia ſolitudine non reperiri. Ex his arca facta eſt Exod. 37: 1. modo poteft Deus per ea coli: quum ipfe apertè eum cultum, in ſe, abominetur ? Stultum igitur eft, quando S. 18. po$ eft locus cavus , alveus, canalis, lacuna. fymbola nominantur , nunquam de re ſignificata cogitare; in qualibus aliquando aqua eft, aliquando æftu exhauſta imò fic fymbolum requirere, quafi nunquam id, quod deficit. ideoque foedi ſunt plerunque & ſordidi. Hîc pas fymbolo notatur , fuiffet repræſentatum , atque adeò fym- opponitur collibus & montibus. Non ita tamen, quem- bola vel fuiſſent fallacia , vel exſtante re etiam tum fým- admodum vult Abarbenel, ut perinde fit dicere sippy bola poffent manere, quod fi enim manerent , fallacia fie Lacunæ in montofis locis intelliguntur. Pfalm. 126: 4. rent, promittentia id, quod jam extat. Dequa re hîc comparátur Ecclefia fpoliata & nuda & vaſta Lacunis in plenius agere non poffumus. Hoc tantùm neceffarium e- Meridionali plaga. Nunc de ſententia. Promittitur hîc rit, non tàm probare verbo Dei & rationibus inde peritis, inſtauratio Ecclefiæ & abundantia fru&uum ſpiritualium Eccleſiam Chriſtianam ſuo modo eſſe templum Dei (quod pro vaftitate & fterilitate. Montes nulli inculti erunt & fanè ad confolationem fidelium vehementer facit ) quàm horridi , ſed culti, vinetis ovantes , & affluentes vino reipſa fanctificando Deum in anima & corpore noſtro pro- abundantiflimo. Idem Amoſ. 9:13. vel 8:28. Colles bare, quòd fimus templum ſpiritûs fancti: &, quando- armentis præbebunt pabula , & abundabunt lacte. Lacu- 1 quidem hîc Spiritus fanctus teftatur, Domum Dei largos ne Jehudæ, quæ folent æſtu arêre & fætere; abundabunt fluvios à ſemet effundere ad fæcundationem fterilium, in aquis perennibus. Quinetiam ex domo Dei exibit rivus & hoc nos exercere quotidie, ut illa abundantia fidei in no- irrigabit vallem Sittim aridam, fterilem & infrugiferam ; bis reperiatur, quæ etiam aliis poflit eſſe utilis. ut ita im- ita ut fiat ipfa quoque nous irriguum; ut eft de Circulo pleatur in nobis, quod Chriftus fecundùm has fcripturas Sodomæ Genef. 13:10. dixit Johan. 7:38.39. Qui credit in me , ut fcriptura di- $. 19. Clarum eft , Loqui prophetam de ſpirituali be- conferendum Prov. 5: 15.16. cit, ex ventre illius fluent fluvii aque vitæ. Cum quo nedictione & fertilitate & emollitione durorum cordium, & fructu fpirituali Ecclefiæ, qui fit ad ædificationem & confolationem & vitam, minimè verò ad offendiculum, Sectio tertia membri tertii. corruptionem & mortem; quemadmodum ſcilicet olim zizania in Eccleſia ſparſa erant, & offendicula & mors per Verf.II. Ægyptus in defolationem erit, a Edom falſas traditiones & expofitiones introducta. Spiritualis fi in defertum vaftitatis erit : propter injuriam filio- gnificatio probatur ex eo , quòd dicitur fluvius exiturus ex rum Juda, in quorum terra fuderunt ſanguinemin- domo Domini ad fanandum non tantùm defertum Hieri- chuntis, ſed ultra Jordanem ipfam vallem Sittim. Nam quis credat sent to onroy fluvium erupturum ex templo ad 9.22. Duo populi hic nominantur ſubjectum pænæ, hunc effectum. Eft & alibi fermo de fluvio exituro à tem- ut caufa maleficii in opprimendâ Eccleſiâ. Zach. 10: 13. plo, ut Ezech. 47: 1.8. Zach. 14:8. Apocal. 22:1. 14:18. de Ægypto ſpirituali dicimus, ex Apoc. 11:8. Præterea templum terrenum manibus factum ibi non erit. Hactenus certè omnia regna Ægypti ſunt vaſtata. Pharao- ut docet Apoc. 21:22. Ergo fpirituale templum : quod nes, Lagidæ , Romani, Soldani, Chriſtiani principes & or- eft Chriſtus fanctificans ; Ecclefia , quæ ſanctificatur & dines, qui ad tempus aliquod in Ægypto tenuerunt, nulli inhabitatur. Commutationis deſerti in frugiferam alibi funt. Eft autem Ægyptus terra eximiæ & antiquis fe nocentem. culis IN JO EL IS CA P. IV. 83 IM AN 2101 701 culis celebratiflimæ fertilitatis. Ita reguum Papæ fertile | furam eſſe perſecutionem ab improbis Deuin eundem & eft & uber. égáp.wote ei denunciatur hîc & Apocal. 17: verbum Dei idem profitentibus. qui adeò putent, fe Deo verf. 16. facere ſacrificium perſequendo Ecclefiam. Joh. 16:2: S. 23. Quod attinet Edom , ad Obadiam notamus , Matth. s: 11. 2. Deum per tempus diflimulaturum effe quantopere contendant Judæi, per Edomum intelligi Ro blaſphemationem nominis fui per eos, qui fe ab ipfius manos ; & quibus argumentis : quæ hîc non repeto. Ibi nomine cognominant ; & paffurum etiam ſanguinem fuo- probamus, Judæos ipfos intelligi per Edomum. Neque rum effundi tanquam noxium: eò uſque ut jam hoftes eft hoc alienum ab hoc loco. Judæi enim cum Idumæo Dei effundentes fanguinem innoxium triumphent tan- affectua adhuc in mundo funt. & ubi Judæi convertentur, quam in certo Dei teftimonio, quòd adeo felices fint Edom defolabitur. Quid autem vetet cum illis intelligere ipforum conatus & molitiones contra eos , quos ipfi ha- Turcas, inter quos agunt frequentiffimi, & qui eorum fi- bent pro impiis & hæreticis, licèt revera fint fideles & miles ſunt in circumciſione, in lotionibus , in templi re amantes Dei. Confer Pfal. 10:6. 3. Deum tamen mun- tentione (habent eniin primarium templum in Monte | do teftatam facturum eſſe innocentiam illorum , qui pro Morija) in ciborum delectu. Rurſus iidem alia ratione fide injuftè occubuerint. myſtica poſſunt Edor vocari, quia defecerunt ab Eccle $. 30. Id dicitur , Deum daturum ipfis judicium. Ita fia Chriſtiana ; & Jeſum Chriftum agnofcunt ; ſed non datum judicium illis, qui in primitiva Ecclefia paffi funt, ut oportet. Si Deus vellet & Anti-Chriſtianiſmum , & per deftructionem idololatriæ in Imperio Romano, imò Judaiſmum & Turciſmum & Sociniſmum, (qui in funda in toto mundo ferè ; & celebrationem nominis eorum, ut mento verus Judaiſmus five Turciſmus eſt) tollere: cer yerè martyrum Dei, in omnibus gentibus. Quod regnum tè diceremus meritò & Ægyptum & Edom defertum ipforum fuit , & non recipientium fignum Beftiæ ; licèt factas eſſe. Falfi fratres , qui hoftibus junguntur & fangui- per hanc occaſionem Beſtia emerſerit & fibi regnum vin- nem filiorum Judæ fundunt in terra ipforum, videant cu dicaverit. Ita Apoc. 6: 11. fiole albe datæ ſunt anima- jus ſpiritùs filii ſint, & ad quem gregem pertineant. Hie- bus interfectorum propter fidem & teftimonium Chri- ronymus non immeritò per Ægyptios & Idumæos intelli- | fti, dum hoftes Ecclefiæ coërciti ſunt, ut cogerentur Deo git omnes perſecutores & deceptores. cedere, pacem Eccleſiæ dare & fic innocentiam paffo- $. 24. Sanguis filiorum Judæ eſt fanguis innoxius. qui . rum vel recognoſcere vel prædicari ſinere, faltem agno- licèt ſæpe Deo reus fit, tamen quia Eccleſia dicere poteft fcere, fuum zelum non fuiffe fecundùm Deum. Apocal. cum Pſalte Pfalm. 44. Propter te occidimur toto die : İI: 13. quanquam Deus illo tempore non dederit his quoad illos, qui fundunt, fanguis innoxius eft. plenum judicium. Denique hoc ultimo tempore, often- $.25. Funditur Sanguis ille partim perſecutionibus & dit Prophetia , Deum vindicaturum omnem ſanguinem bello , partim omni oppreflione , partim fedu&tione, qua fufum propter nomen ſuum & innocentiam fervorum opus Dei in illis deftruitur, qui in terra filiorum Jude | fuorum, & illis redditurum mercedem ſuam , propter erant. h. e. externæ Eccleſiæ vocatorum adjuneti; par- quam laborarunt , in fructu regni Dei. Confer Apocal. tim traditione. 14: 13. Efai. 61: 8. Nam preciofum eft apud Deum, redire rem ad mortem fuis piis. Pfalm. 116:15. Non Sectio quarta membri tertii. poteft fieri, ut fanguis ipforum fit fufus tanquam aqua; Verf. 12. At Juda in ſeculum habitabit: @Hiero- glorificațio Dei per plures ab ipſis lucrifactos. Verbum fic ut nec hoftes pænam ferant nec ipfi fructum , qui eſt Solyma in generationem & generationem. hoc 72 jn Pihel ſemper cum negativa venit; excepto Verf. 13. Et innocentes declarabo, quorum forngui- loco hoc & Pfalm. 19:13. "apa ninadas ab occultis abfol- nem non pro innocenti trattavi: Et Jehovah habitat ve me. Lxx. in noftro loco: erguineo. Hoc vult & Gro- tius argumento notionis vocis paſſive 7p. Zach.5: 3. $. 26. Hæc pericopa continet promiſlionem compen- Adde, fi libet , Efai. 3 : 26. ubi fanè fignificat ocioſam ſationis malorum , quæ tulerit Ecclefia in temporibus an- eſſe. Sed hic locus non admittit fenſum ulciſcendi . Nam tegreflis. Pro tribus malis tria bona. fi primum np. notat ulciſcar , five puniam : ergo & fe- $.27. I. Perpetua habitatio pro diſlipatione : idque cundum. Sed'inuſitatum , ut dicatur Syrpa ulcifci fan- in oppofitione vaftationis Ægypti & Edomi. Confer guinem pro punire ſanguinem. Et hoc ineptum. Præterea Zach. 14: 10. & multos alios locos fimiles. qui affir- erit coactum & hoc, quorum ſanguinem , pro à quibus ef- mant 1. Eccleſiam intercidere non poffe. Quæ promiſlio fuſum ſanguinem. Nam fecundùm illos fenfus effet: Pu- eſt certum pignus, quo.certiores reddimur contra dubi niam eos; quorum homicidia non ultus ſum. tationem illam , Nos omnes effe homines, & pofſe falli: $.31. III. Divina inhabitatio pro deſertione. Con- Iccircò homini non poffe effe certum , cui Eccleſiæ ſe ap- fer Apoc. 7:15. Propterea ſunt coram throno Dei, era plicet. Prophetia reſpondet : Etiamſi omnis homo fit ſerviunt ipfi die noctuque in templo ipfius : & qui ſedet iza mendax, nihilominus tamen Eccleſiam Deum conſerva- | 'throno habitabit ſuper ipfis , &c. Promiſlio inhabitatio- turum in mundo; cui homo fe poflit in bona conſcien- nis, in perfecto quidem complemento , eft vitæ , quæ ſe- tia adjungere, poftquam fine præjudicio cum verbo Dei quitur mortem corporis, quoad ſpiritum; (Nam quando contulerit diſcretarum Ecclefiarum confeffiones. ut, corpus moritur propter peccatum , Spiritus eſt vita propter etiamſi non omnia poflit approbare, quæ in eo cætu, juſtitiam, Rom. 8 : 10.) quoad utramque partem poft quem puriorem invenit, inveniuntur, tamen teneatur fun- reſurrectionem carnis ; quando Deus erit omnia in nobis, damentum, & liberum ſit veritatem profiteri & errores nihil erit caro, peccatum, vanitas, maledictio, mors: at- taxare. Unde etiam factum eſt , ut quum ifta libertas ho tamen veritas illius etiam ad hanc vitam pertinet. Nemo minibus adimi cæpit; tum oi do xipgi feſe à reliquis ſepa- enim cælefte illud tabernaculum, quod de cælo deſcendit; raverint: fecundùm id, quod eft 1. Cor. II:19. 2. Éc- ſuperinduet, h. e. penitiſſimè induer, qui hîc fuerit nudus; clefiam poft certam aliquam concertationem non iri di- h. e. qui hîc communionem Dei & fanétorum non fuerit ſturbatum. sen habitabit. Plantabitur, congregabitur, conſecutus. 2. Cor. 5:1. 2. 3.4. pacata erit uſque ad finem mundi. Vel Sedebit. Nam $. 32. Cæterùm Joël & Apocalypfis inhabitationem Ecclefiæ eſt Sedere unà coram Domino. Pfal. 133: 1. promittunt, ut in noviſſima parte feculi Eceleſiæ dan- dam: non eò quòd tum primùm incipiet Deus Eccle- $. 28. II. Juſtificatio pro ignominiâ. Innocentes de fiam ſanctificare & in illa , ut domo fua , habitare : ſed in clarabo. Hujus generis eſt' dare ſtolas albas. Apocal. 6 : oppofitione præteriti temporis , quo reliquerat Ec- II: 7:13. Quorum ſanguinem , quum funderetur , non clefiam fuam, ut ei miſcerentur multi hoftes Deo men- habui five tractavi pro innocente. h. e. quos tanquam tientes; labio blando ſed duplici corde loquentes, imò impios fivi mactari. temerarium loquentes , nimirum ut per hypocritas , aud $.29. In hoc membro ſignificatur 1. Eccleſiam paf- faltem ad dex huear Qovég wou impoſterum, inveherentur H opinio- eum ando tare quod in Sijone. fy www www. la 1 se bo ad quo don fili Efai. 23:17. POLE 11 1:8 for null fee culs 86 Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S opiniones ſtultæ & temerariæ ; atque ita implicaretur ju- mis : & coram Senioribus ejus erit gloria. Unde & Joét go hominis tanquam Vicarii Dei & Chrifti, & captiva- | in eo prophetiam obfignat. Quæ noftra doctrina eft, ne de retur tanquam intra portas Orci concluſa , & vinceretur | fiftamus orare & laborare, donec & nos ipfi & fratres no- partim tracta ad communionem quorundam errorum, par- ftri verè effecti fuerint templum Spiritus ſancti : ur reve. tim non apparens nec publicè loquens in mundo , propter reamur Dei judicium, qui non judicat fecundùm id, quod vehementiam perfequutionis. A quibus malis quum oculus videt & auris audit. Novit is , qui fint fui ; & hy- paullò pleniùs ( Nam quis crédat ftatim omnia perdita pocritas punit. quod ut eò magis credamus in ultimo die recuperari poſſe?) liberata fuerit, quum verbum Dei fo- futurum , in hoc etiam ſeculo multos delet de libro vitæ, lum in Eccleſia habuerit auctoritatem non tantùm quoad | in quo ipfi fe viventibus afcripferant. Denique ne terreat oftenfionem principii , fed etiam quoad ufum ejus, & talis nos potentia mundi; fed fi, quod eft mundi, in nobis in- fuerit Ecclefiæ doctrina & profeflio , ut omnes , quippe veniatur adhuc , timeamus. Deus enim repurgat aream eam profitentes ore, fuppoſita per judicium charitatis, fuam. non vult inter ſtercora habitare. quæ fecundùm profeffionem oris & teftationem operis $. 35. Judæi, qui hanc prophetiam referunt ad dies omnia ſperat, fide cordis, liquidò judicari poſſint jufti Melliæ, fapientiùs agunt H. Grotio ; qui totam ante (El. 60:21. Et populus tuus omnes, jufti. quod explica- Chriſtum vult impletam. Cujus interpretationis vitia tur Efai. 33: 23. Populus habitans in ea condonata ba- | multa funt. 1. Tollere vatičinium de Chriſto & datione bens peccata) fine jugo præcepti humani, & ſine timore Spiritûs ſancti & de ftatu Ecclefiæ ſub N. T. atque eo fi- judicii humani, fine admixtione docentium perverſa ; | neſcripturam enervare & exinanire. 2. Suſpectam facere tum ftabunt coram throno Dei & non hominis, & Deus citationem hujus prophetiæ , quæ eſt in N T. an ea lità in ipſis fingulis & in toto corpore habitabit, ut folus rex Spiritu ſancto & ejus intentione. 3. Apertè implemen- & doctor & ſanctificator ipfius, & id manifeftum fiet, cla- tis, quæ prophetias explicant , & riflimè quidem omnibus ſcrutantibus Scripturam & in fi- ritum ſanctum impoflibile eft (quum fieri non poflit, ut de verba Dei & facta comparantibus; reliquis verò huc præter mentem Spiritus fancti fcriptura impleatur) con- uſque faltem, ut ftupeant & invideant. tradicere. Dices : Atqui nihilominùs Grotius quædam $.33. Connexio obſervanda eft: Et innocentes decla- docet verius in N. T. impleta effe. Reſp. Nihil relinquit rabo ? & Dominus habitat. Druſius vertit ætiologicè : N. T. nifi maqodices . Primum verò implementum aliud Nam. Malo copulativam retinere , ut non præjudicetur ponit: & tollit analyſin & Szá dereiv fecundùm tempora . interpretationi. Poffet etiam cogitari, an melius ſit vertere 4. Ipfam Scripturam facere incertæ expofitionis. Si enim pait participialiter: & rurſus, utrum in cafu reéto , an in quidvis de quovis licet dicere, quid intererit inter Scri- caſu quarto ? Et innocentes declarabo & Dominus habi- pturam & folia Sibyllæ ? 5. Torquere fcripturam temere. tans , vel, & Dominum habitantem. Sed & quemadmo- Facit Joëlem vaticinantem de Efaia. Et unde fcit, Joë- dum verf. 3. 937?? funt verba Ecclefiæ ſejungenda à pro- lem fuiffe ante Efaiam ? Doctorem juftitiæ illum effe . ſopopæia & apoſtrophe præcedenti : ita & hoc colon Atqui hîc doctor ad juftitiam datus. Et Efaias non fuit poteft à præcedentibus feparari, ut intelligatur eſſe émpá- Effufionem Spiritus fanéti interpretatur de filiis Efaiæ & . unos prophetæ verbis Ecclefiæ. Neque quicquam impe- Hulda. Diem Domini interpretatur de captivitate Ba- dit, quò minus diſcrete: Et mundum declarabo, ſed Do- minus habitat. q. d. Nolite timere, quum videbitis judi- univerfim per diem Domini intelligat abolitionem tranſ- & . mea, quæ faciam in gentibus ad vindicandum ſangui- euntium ad ftabiliendum regnum libertatis æternum. nem juftorum. Procedet illa vindicatio, fed Dominus ni- Quo dato, alia omnia in eadem emphaſi explicanda erunt. hilominus habitat in Zijon. Talia ſunt reliqua, in quibus nihil niſi motus Andabatæ. Habitatio Dei in Sijon non ſignificat habitatio- Prophetiæ non debentrapi ad quævis. Sunt hiſtoriæ re- nem templi manu facti in Sijone. Eft aliud templum & qese rum futurarum. Et figna temporum in illis animadver- egróin Wu , quod per templum illud materiale fuit adum- tenda funt. Et emphaſis retinenda. Imprimis quæ Chri- bratum , in quo Deus veriùs habitat. quod vir germen fto & Eccleſiæ N. T. funt propria, & fpiritualia beneficia conftruxit & conſtruit. Zach. 6:13. Verior inhabitatio non ſunt extenuanda. Denique Anti-Chriſtus hoftis re- eſt fanctificatio. Quòd fi autem Dominus habitat in Si- gni Chriſti non debet occultari. Quod vel maximè Gro- jon, ergo ubi habitat per ſanctificationem ad fidem Sijo- tius videtur quæfiviffe. Non debet Eccleſiæ eripi illa nis, ibi eft Sijon, & in hac inhabitatione verificatur pro- gloriatio, qua fe in verbo Dei abſolutam, & hoftes fuos miſlio, Deum in Sijone habitaturum in perpetuum. P1.78. ibidem ad judicium deſcriptos demonſtrare poteft : & ea Quod omnis prophetia intendit. Inftar fumañus ex Efai. parrheſia, qua juxta Dei ipfius exemplum , Efai. 41: 21, 12:6. Hinni canta, habitans Sijonem; quia magnus 22.23. holtes veritatis ad indicandum vel præterita vel eft in medio tui Sanctus Iſraëlis. Ef. 24:24. Et compun- futura poteft provocare. quod difficile erit, fi in Scriptu- getur Luna, & pudefiet Sol; quum regnum occupaverit ris ubique captivitatem Babylonicam vel Antiochum Fehovah Deus exercituum in monte Zijon Qu Hierofolya | fomniemus. cia $.34• AMOS. 87 A M O S. CAPUT I.. motum. D Verf. 1. Sermones Amoſi, qui fuit in pecuaria rei $. 2. Errat igitur D. Kimchi , qui hoc oppidum ponit operam dantibus ex Thekoa : quos vidit fuper Iføde- tur, fed quos viderit. id eft , qui ipfi per Deum ad animum in tribu Aſer. Sermones hinon Amoſi ipfius effe indican- Le in diebus Uzzia regis Judæ, & in diebus faro- ipfius fint revelati, ut eos eloqueretur. Tempus in genere, boami filii foas regis Iſrael, biennio ante terre Regnante Uzzia & Jaroboamo fecundo. Úzzias eſt Ju- dæ rex poft ſchiſma fa&tum nonus. qui & Afarias dici- tur. Coepit regnare A. 27. Jaroboami. Faroboam II. eft $. I. ICUNT Judæi , Amoſum pronepos Jehu, ex quarta domo regum Iſraelis, in ordine, fuiſſe impeditioris linguæ, & connumerato Zimri, decimus tertius. Hic incepit regna- propterea per ſcomma fenoy re A. 15: Amazja, centeſimo quinquagefimo fecundo fuiſſe appellatum. Non tamen poft ſchiſma. Ergo Ullias cæpit A. 179. & Jaroboami faciunt fidem, hanc caufam fuif- atque Ulliæ regna junguntur annis quatuordecim. Nam ſe nomini ipfius. Suſpicor , ex Jaroboam regnavit A. 41. Si igitur Amos prophetavit occafione nominis tale quid à | utroque adhuc utroque adhuc regnum obtinente, & hoc tempore accidit quibuſdam fuiſſe confictum. ut terræ motus, fieri nequit, ut is terræ motus contigerit ſunt fabulatores egregii. Genus vitæ notatur. Fuit in pe- tum, cùm Ullias ingreſſus eſt ſanctuarium ad thus offeren- cuariam rem tractantibus. Hoc enim eſt 72). 2. Reg. dum. quod tamen Hebræi veteres tradunt. Nam Uflias A. 52. regnavit. Jam fi ultimus Jaroboami fuerit is, quo 3:4. TOLLVO TEÓQoy Aquila vertit.Ipfe Amoſus ſe vocat Armentarium. Amoſ. 7:14. Educandis & paſcendis bo- prophetavit Amos, jam decimo fexto Ullias fuerit per- bus deditum apparet. Quum effe Tai3 fit & divitis , qui vitæ 36. Atqui Jotham, quum rex fieret, fuit natus 25. cuſſus lepra & amotus à rerum adminiſtratione, per annos ſeryos huic rei alat; convenit non minùs, id eſſe & paupe annos. Is verò; amoto patre, rebus præfuit, ut major do- ris ; qui habeat vitulam & duas oves. Ef. 7:21. Neque quid vetat, eum, cujus ſit armentum, ei quoque paſcendo Tanta eft certitudo Judaicarum traditionum. Hujus terræ mus. quod tanto antequam naſceretur fieri non potuit. invigilare. Erant enim cv789991 veteres. Ergo Amos fuit motus mentio eft & Zachar. 14:5. Joſephus fuorum fa- inter pecuarios & pi bubulcus vel ipſe proprium ar- bulas non ſatis cavit ; qui fic 9. antiq. cap. 11. Tum Rex mentum alens, vel cuſtos alieni; imò paſcens greges : commotus mortem illis, ni quieſcerent, minatus eft , & ecce cap. 7:15. certè quidem pauperculus , quippe quærens ibi terra vehementer concutiturfifoque fupernè templora- ſilveſtres ficus in cibum, aut etiam ad vendendum. Patria dius Solis os Regis improbum ferit , quod è veſtigio lepra eft vip Tekoa. Eft ea urbs tribus Judæ. 1. Chron. 2; contactum eft, acceſſit huic & aliud prodigium, quod eodem 24. 2. Chron. 11:6. Imminebat ei defertum. 2. Chron. terræ motu ante urbem in loco , qui dicitur Eroge, dimi- 20:20. unde patet, fuiſſe ad Auftrum Hieroſolymæ ver dium montis ad occidentem vergeñtis revulfum & per qua- fus Ortum , qua itur Engedi yerfus mare mortuum. Hie tuor ſtadia volutum obje&tu demum orientalis montis con- ron. Oppidum Thecue ſex millibus ad meridianam plagam ftitit, obſtruct a via publica la oppreſſis ruind bortis regiis. abeft à ſancta Bethleem, quæ mundi genuit Salvatorem, Hæc ego inter dona fcribo, Terræ motum notabilem frultra nullus eft viculus, ne agreſtes quidem cafe & fur- fuiſſe conſtat ex facris literis. Neque tam puto temporis norum fimiles , quas Aphri appellant mapalia. Tanta efi circumftantiam notari, quàm quòd Deus ſermonibus A- eremi vaftitas, que uſque ad mare rubrum Perfarumque o mofi etiam fignum addiderit, quo excitarentur Ifraelitæ Æthiopum atque Indorum terminos dilatatur. Et quia ad attentionem auditorum. Terræ motus enim infoliti & humi arido atque arenoſo nihil omnino frugum gignitur, fimilia videntur non eſſe de nihilo, fed habere aliquid cuneta funt plena paftoribus: ut fterilitatem terre compen- ominis. Quod tamen ipſum quale fit, ſemper ex Scriptu- ſent pecorum multitudine. ra, temporum mutationes deſcribente, veſtigandum eft. al 1:23 2010 CUM er ve hr fic 15: GA his & 21 W ipti ch Argumentum prophetia. Agit 1. de deſtructione regni & facerdotii in decem tribubus & in tribu Juda ; & 2. de erectione regni Chriſti ejufque benedictione. Prima pars eſt uſque ad cap. 9:11. (Plant. cod. cap. 8:26.) Altera ad finem. Duo ſunt in hac prophetia, quæ conveniunt cum Joëlis verbis. nim. I. Amof. 1:2. col. 1. & Joël. 4:8. II. Amoſ. 9:13. col. ult. & Joël. 4: 10. col. 1. Siquis conjecturæ locus, Joélem hæc potiùs ab Amoſo accepiſſe cenſuerim, quàm contra. Amos enim non fuit literatus. Deinde Joël explicat Amoſum ; ut Michæas Efaia poſterior illa, quæ ab ipfo fumfit cap. 4. Sed hæc permitto aliorum judicio. (a.) Cum Samaritanis ſeparatim; quibus denunciat In prima parte animadverto deportationem ultra Damaſcum. uſque ad cap. 6. (6.) Cum Hieroſolymitanis. Hæc prophetia affumit I. Propofitionem. cap. 1. 2. decem tribus, & eis conjungit Judæos. Comminatur II. Exergafiam. Ea habet duas partes. (6.) Afflictionem univerfalem per hoftem. qui funt 1. Generalem, qua Deus juſtificat judicium fuum in Affyrii . cap. 6. Hujus affli&ionis explicatur fignum ante- Judam & Iſraelem, uſque ad cap. 3. verf. 11. cedens, Excidium domus Jaroboami: & primus effectus 2. Specialem, ubi agit notabilis , exilium decem tribuum. cap. 7. & ſecundus H 2 capti- OS 88 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S captivitas Babylonica cap. 8: 1. 2. 3.4. in qua eft com dationem prophetarum ex ipfis, & admiſſionem juvenum minatio finis. ad pietatis & enseias exercitia. verf. 11. Culpa enormes (B.) Deletionem Reipublicæ & templi cum abolitio duæ objiciuntur, Agsséias violatio malitiofa, & prophe- ne ceremoniarum. cap. 8-: verf. 5. uſque ad verf. 26. ſive tiæ cohibitio. verf. 12. Hiſce ſubjicit proportionatum ef- verf. II. cap. 9. fectum iræ: Anguſtiationem cum privatione partim ani- mi, partim fugæ. verſ. 13. 14. 15. 16. 3. ab dowwecie, In fecunda parte agitur cap. 3 : verf. 1. - 10. De Erectione regni Davidis in Chrifto, ejuſque ampli- Comparatio judiciorum. ficatione:& reftitutione Ifraelis in & cum Eccleſia. Sunt ſex judicia gentium vicinarum ; cum quibus com- Propofitio. parantur judicia Judæorum & Ifraelitarum, Verf.2. Et dixit: Jehovah è Sijone rugiet, ca ex 1. Judicium Damaſci five Syrorum. Hieroſolyma edet vocem ſuam; o lugebunt man- Verf. 3. Sic dixit Jehovah: Ob tres defectiones Da- fiones paſtorum, o exarefcet caput Carmeli. maſci, a propter quatuor, non revocabo illud: $.3. Carmelum montem intelligimus, ut cap. 9: 3. qui propterea quod trituraverint tribulis ferreis Gi- in tribu Aſer' in mare procurrebat. Jof. 19: 26. Jer.46: lead. 18. uber, fæcundus & habitatus. Ef. 35 : 2. Inter reli- | Verf.4. Et immittam ignem in domum Hafaelis, cu qua terræ decora memoratur, ubi de vaftatione terræ agi- comedet palatia Ben Hadad. tur. Jerem, 4: 26. Strabo inter Aconem & Turrim Stra- Verſ. 5. Et confringam vettem Damaſci, & exfcin- tonis, quæ eft Cæfarea, ponit. Juxta eft fluvius Kiſchon, qui in mediterraneis ortus partim ad orientem in mare dam habitantemexvalle Aven (h.e. Vani) caute- Galilææ, partim ad Occidentem in mare mediterraneum nentem fceptrum ex Beth Eden (h. e. domo vo- provolvitur. luptatis) emigrabunt populus Syria Kiram; dixit $.4. Hic verſiculus eſt indefiniti temporis. Significa Jehovah. tur effectus Verbi Dei fonantis in Eccleſia , nimirum ex- terni regiminis fervitutem afferentis abolitio. Nam per $.6. In his judiciis tres & quatuor , hoc eft, tres imó paſtores rectè intelligimus omnes illos , qui contra diftin quatuor, uſitato Scripturis more dividendi numerum guuntur & non ſubordinantur Summo & Vero Paftori (vide Job. Ş:19. Prov. 6:16.30: 18.21. 29.) defectio- Deo. Vide Zachar. II: 2. 3. Si placeat, poteft reſtri nes dicuntur cauſæ non revocandi judicium, quod per &tiùs capi pro Effectu verbi Dei in carne manifeſtati in pronomen demonſtrativum , neutro genere accipiendum, deſolatione terræ totius. Senſus hic eft maximè ad lite- reſpiciens ad fequentia indicatur. Ita fimile affixum ad fe. ram. q.d. Nunc quidem verbum Dei, quod locutus eſt quentia referri demonftrari poteft ex Prov. 6:16. Pfalm. per Mofen & adhuc loquitur per prophetas, contemnitur. 139:16. Geneſ. 21:23. Alia poſuimus ad Job. 22: 1. Erit aliquando, quum Deus ipfe veniet ad Sijonem & Nobis in hoc loco aftipulantur Belgæ & Grotius. Defe- Hierofolymam, & in ea apparebit , & vocem fuam publi- &tiones five droguerías malim hîc, retenta proprietate, atro- cabit: (Non enim poteft de templo intelligi, quatenus ciùs accipere, quàm deli&ta fimpliciter. Damafcus Syriæ in eo nomen Domini invocatum eft : Sed quatenus Deus metropolis. de qua Strabo lib. 16: pag. 7.17. vès des venit ad illud. quia hoc promiffum eft . & Dei rugitus Mecsús ésiv o nou té plu co avràv Becordings non si dee pee oueg vil zcón non ex cælo , fed ex Sijone & Hierufalem , à propheta ρα Διαφερόντως επειινε μύη. έσι δε και η Δαμασκός πολις rum fermonibus diftinguendus) quae vox erit ut rugitus | αξιόλογος κεδονία και επιφανεστίτη ή παυλοι και τα περσικα και Leonis, quippe ſignificans iram ipſius. Hæc vox habebit hoceſt, itante Perfico imperio. Olim à Davide fuit ſub- effectum. Ut enim dicet , ita fiet. Tota terra lugebit. jugata, qui præſidium ibi conftituit. 2. Sam. 8:6. Rece- Non tantùm manfiones paftorum viduabuntur ovibus , pit Regem Reſon tempore Solomonis. 1. Reg. 11:24. fed & Carmel & cæteri montes fuis urbibus , arboribus, 25. Achabo Benhadad victus dedit Damaſci plateas. incolis, animalibus, cæteriſque ornamentis fpoliabuntur. 1. Reg. 20:24. Chafael Joramum filium Achabi cecidit Confer Jerem. 4:23. & fequentes. Vidi terram, & ecce in Ramoth Gilead, 2. Reg. 8: 23. Idem fub Joaſo filio droguey done evésby : d ad cælum refpexi , du non erat Achasjæ ivit oppugnatum Hierofolymam & muneribus lux illorum. Vidi montes du tremebant du omnes clivi cor averfus eft. 2. Reg. 12: 18. 19. Chafael & Benhadad rupti erant. Vidi , & ecce non erat homo , b omnes volu- amixerunt Ifraelitas , vivente Joachazo ; qui ita attrive- cres celi fugerant. Vidi, & ecce Carmel defertum erat, do runt vires Ifraelitarum, ut rex Joachaz non haberet niſi omnia ejus oppida everſa erant, à præfentia Domini, pro- quinquaginta equites , decem currus , decem millia pedi- pter æſtum iræ ejus. Nam fic dixit Dominus : Vaftitas erit tum. 2. Reg. 13:3:7. Cujus filio Joafo promittitur tri- tota terra, dos conſummationem non faciam. Propterea lu- plex victoria de Syris. ibid. 19. ut & factum, ita ut recipe- gebit terra, &c. Hoc factum eſt in captivitate Babyloni- ret urbes fibi ademtas. verf. 25. Jaroboamus ſecundus , ca & Romana. Diſcrimen eſt. Jeremias addit verſ. 26. fub quo Amos prophetavit, terminum Ifraelis reſtituit, & non faciam confummatum. At Amoſus 1. præſupponit ru- inter cætera Chamatham (ea Epiphania vel Antiochia) & gitum Dei è Sijon , & 2. conſummationem facit, cum Damafcum, 2. Reg. 14: 25. 28. Pekach Rex Iſrael & El. 10:22. 23. quippe nihil excipit , non limitat ſenten- Rezin filius Remaljæ Rex Syriæ Judam infeftarunt diebus tiam. Sed Joel cum rugitu Dei conjungit motum cæli & Jothami & Achazi . 2. Reg. 15:36. 16:5.6. Rex Affyriæ terræ & benedictionem Eccleſiæ in ultimo tempore. De Tiglath Peleſer rogatus & conductus ab Achazo occupa- quo agit Amof. cap. 9:13. (vel 8 : 28.) vit Damafcum, & egit Damaſcenos in exilium Kiram, & Rezinem interfecit. 2. Reg. 16: 8.9. Hoc vaticinatur Exergaſiæ pars Generalis. Amos hoc loco; & Efaias cap. 7:16.17: 1.2. $.7. Inter cætera delicta , quibus Syri aliquoties Deo 5.5. Ea juſtificat Judicium Dei in Judam & Ifrae- recalcitrarunt, ponit nominatim ut quartum, & principa- lem. 1. à decoro Dei. quod probat comparatione judi- le, triturare Gileadem tribulis ferreis. Confer 2. Reg. cii gentium ad vindicationem Ifraelis; cum judicio Ju- |13:7. Perdidit illos rex Syria da poſuit illos ut pulverem dæ & Ifraelis. ad cap. 2:9. 2. ab ingratitudine ; quam ad triturandum. Quod pertinet ad tempora Joachazi. demonſtrat comparatione beneficiorum & culparum. Be- Vide item de genere hujus trituræ Iudic. 8: 7. 17. 2. Sam. neficia hîc ponit fex. deletionem Amorræorum coram 12:31. Adde Habac. 3:11. Per iram trituras gentes. ipfis. cap. 2: verf. 9. liberationem eorum ex Ægypto, El. 25: 10. Triturabitur Moab ſubter ſe ut trituratur fi- tolerationem in deferto , dationem terræ. verf. 2o. cap. 2. metum. you Ef. 28; 27. S. 8. De- IN A M O SI CA P. I. 89 rorum in $. 8. Denunciatio pænæ ſpectar Hazaëlem & Benha cum Arabibus diffiderunt Judam, 2. Chron. 21:16. Poſt dadum , intellige fecundum. Vel etiam priorem. Nam vaticinium Amoſi ſub Achafo cum Idumæis invaſerunt Hafael Ben Hadadi prioris valdè fuperbi hominis fuccef- Judam, 2. Chron. 28:17. 18. Ezechias percuflit eos uf- for fuit. que Gazam. 2. Reg. 18. Gaza à Pharaone fuit cæſa. Jer. $. 9. Ignis immiſſus domui Hafaelis poteft intelligi | 47:1. Deinde venit in poteftatem Affyriorum & Perſa- zelus ille, quem concepit Rezin ad fubjugandam Judæam rum. Jer. 25: 20. Eam Alexander Macedo poft Tyrum & Hieroſolymam. qui fuit occafio deftruendi regni Sy- expugnavit. Quod memorat Diodorus Siculus. Dein- pænam crudelitatis ab Haſaêle & Benhadado ceps urbes Palæſtinorum venerunt in poteftatem Judæo . exercitæ. rum fub Maccabæis. De quo ad Zach. 9:5.6.7. Ita va- $. 10. Večtis Damaſti frangetur, h. e. portæ aperien- ticinium Amoſi impletum eft. tur hoſtibus. Confer Efai. 45 : 2. Cum Damaſco nomi $.13. Maxima defe&tio Gazz hîc memoratur , quòd nat Vallem Aven. quod vulgatus de campo idoli. Habet plenariam captivitatem egerint, (Lxx. captivitatem Solo- Ptolemaeus in Cele Syria primam urbem ηλί8 πόλιν. monis verterunt, quod Aquila απηρία μού & αναπεπλη- Hinc conjicit Grotius, vocatam vnv nypa, quæ hîc dici- sauló lw, Symmachus & Theodotio tedesco. Ita & verf.9. tur pis nupu. Sed quid fi eft Strabonis eund Berasassa's ? Nimis feſtinarunt boni viri, quum iftum ſenſum , qui nul- In Joſua fortè eſt 17 nypa. Jof. 11 : 17. 12: 7.Certè | lus eft, extulerunt) ut traderent Edomo. 7107 eft inclu- voluit Propheta hîc occultè taxare Damafcenorum in ido- dere. Vide Job. II: 10, Tradere in manus , inddvop. lolatria retinenda obſtinationem, quæ 1?nibilum nuncu Deut. 32:30. meddercy , five a Ba de deven. Deut.23:15. patur, quia & derov dv ész. & fim. Hoc intellexerim de invaſione, quæ facta eſt fub $. 11. Similiter de my ma ſentit Grotius , effe locum, Joramo filio Joſaphati, 2. Chron. 21:16. Nam inter qui rapsédesa Q tum Ptolemæo tum Straboni nomina- Arabes, quibus focii acceſſerunt Palæſtini, fine dubio tur . Strabo : mendeds og F Peacús 70 m vjl peéxes sy op fuerunt Idumæi. Nam illi vix poterant venire niſi per •09 178 anzõv, cù ranciou Š 816&v8 @ agedeos of as- Idumæam, & ita cum Idumæis. Nifi velimus à propheta wauw reixes moei Tho A Tree péar gião ció. 17p vulgatus Cy- rem deinceps fub Achafo geftam prædici. Vide 2.Chron. renen. Hæc verò in Africa eſtIbi tum non imperitabant 28:17. 18. Sic Belgæ etiam ad hiſtoriam applicant ; à Affyrii . Confer 2. Reg. 16:9. Meliùs conjicit Grotius, quibus mirum recedere Grotium , qui hîc mavult fequi in Albanian eſſe tranſlatos ; illo, ubi zúca fluvius eft. conjecturas fuas, quàm Scripturam. Ezech. 16: 27. quem Ptolemæus memorat. Sed idem & xúộpor & rue- tribuitur Palæſtinis, quòd erubuerint ob ſceleratam viam essizziv Syriam agnoſcit circa gradum longitudinis 70. & Ifraëlitarum. Puduit gentes vicinas Deum Ifraelis nomi- 71. latitudinis 34. 36. 37. nare & nihilominùs diis fallis adhærere. quod faciebant Ifraelitæ. Nam horum hypocriſis in omnem partem fuit manifefta. II. Judicium Gazæ ſive Palæſtinorum. Verf. 6. Sic dixit Jehovah : ob tres defectiones III. Judicium Tyri. . Gaza, imò ob quatuor, non revocabo illud, cò quod Verf.9. Sic dixit Jehovah: ob tres defe&tiones Ty- captivarint captivitate plenaria ad tradendum E- ri, imò ob quatuor , non revocabo illud : eò quod domo. tradiderunt captivitatem plenariam Edomo ; a Verſ. 7. Et immittamignem in murum Gaza e com non recordati ſunt federis fratrum. edet palatia ejus. Verf. 10. Et mittamignem in murum Tyri, come- Verf.8. Et exſcindam habitatorem ab Azoto, a te det palatia ejus. nentem fceptrum ab Aſcalon, a referam manum meam in Accarònem, o peribunt reliquia Palæſti $. 14. Tyrus cecidit in forte tribus Aſer. Jof. 19:29. norum; dixit Dominus Deus (five Jehovah.) Non eſt ſubacta. Jud. 3 : 3. Rex Tyri Hiram cum Davi- de & Solomone fedus habuit. Tempore Zedekijä сum $. 12. Palæſtinorum ſedes deſcribitur Jof. 13:3. Eo aliorum regum legatis etiam Tyrii fuerunt Hierofolymæ. ſcilicet ordine, quo & hîc ponuntur quatuor civitates eo- Jerem. 27:3. Ezechiel attribuit Tyro gaudium ob de- rum, à meridie verſus ſeptentrionem. Accenfentur hæ- letionem Hierofolymæ. Ezech. 26: 2. Éique commina- reditati tribus Judæ. Jof. 15: 45.46.47. Non ſubacti tur excidium à Nebucadnezare. verf. 7. Objicit regi Ty- funt, ſed relicti ad tentandum Ifraélem, Jud. 3 : 1.2.3.4. rio, quòd in monte fancto Dei fuerit . Ezech. 28: 14. Samgar eorum 600. cecidit 1790 79?pa. Jud. 3: 31. quamquam id & myfticum ſenſum habet. Nam Ef. Cum Ammonitis concutiunt terram, Jud. 10:8. Domi- | Joel. 3. per Tyrum intelligitur Gentium metropolis Ro- nantur in Ifraëlitas. Jud. 13:1. Durat ea fervitus ad an- ma. Amoſus objicit proditionem. Videntur adjuviſſe Pa- nos 40. Incipiunt hi anni à morte Abdonis : anno 298. fratrum , quod debebat valere ad amorem Ifraelitarum & læſtinos. Saltem non tulerunt ſuppetias Ifraelitis. Fedus poſt introitum in terram. Dominium hoc reſtaurare co- nati ſunt eo tempore , quo capta eft arca , & Eli occidit. Idumæorum. Tyrii adjuverunt Idumæos jus ſanguinis & anno 357. ab introitu. Vide 1. Sam. 4: 9. Sub Samuele, communis federis violantes. Ita Aben-Efra. Vulgò pu- quum aufi effent Ifraëlitæ conventum agere, Palæſtini tant reſpici ad Chiramum. Alia de Tyro habemus Zach.9. congregati ſunt adverſum illos, &, Samuele ſacrificante, à Deo fulminibus percufli . 1. Sam. 7: 10.11. Sub Saule Jonathan percuffit ftationem Palæſtinorum in Geba. IV. Judicium Idumæorum. 1. Sam. 13: 3. inde novi motus , Palæſtinis imperium retentantibus. qui & fabros Ifraëlitis ademerant. 1. Sam. Verf. 11. Sic dixit Jehovah: ob tres defe&tiones E- 13:19. Ibi rurſus ftatio cæditur à Jonathane & armigero domi, imò ob quatuor, non revocabo illud: eò quod ejus. I. Sam. 14. Bellum Palæſtinum continuatum eſt perſecutus eft cum gladio fratrem ſuum, & corrupit vivente Saulo. i. Sam. 14:53. in quo & Davidis fides miſericordiam ſuam, & laniavit in perpetuum ira eluxit cæſo Goljatho ; licèt bis poftea ad illos perfugien- tis : & Saul periit. 1. Sam. 31: 1. 2.4. Tandem David ejus, a excandeſcentia ejus retinuit etiam atque illos ſibi imminentes bis percuſſit, 2. Sam.s : 17.23.eoſ- etiam. que frenavit: & ademit illis urbem Gath. 2. Sam. 8:1. Verf. 12. Et immittam ignem in Theman a edet 1. Chron. 18:1. quod non ſine labore factum eſt, ut con palatia Boſtre. ftat ex 2. Sam. 21: 15. – 20. & 23: 9. 10: II. 1. Chron. 20:4.5.6.7.8. Sub Joramo filio Joſaphati $.15. De Edomo agimus ad Obadiam. Et eft res clara. Hic 23. & H 3 90 со Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι US Hîc propriâ notione venit. Tram Idumæorum contra If- ( Ifraelis. Nam unà cum cæteris gentibus dictum eft & raëlitas patri gentis imputat. Pater gentis punitus eft in | Ammonitis , Ef. 56:3. Non dicat peregrinus , Dominus pofteris ſuis; qui jufto Dei judicio & profanitatem ejus me feparavit à populo fuo. Senſus legis erat: Natos ex fi- & odium Jacobi, ut electi à Deo & prælati, ſunt imitati. liis Ammonitarum nunquam debere habere partem in re- Ira exaggeratur 1. ut procedens ad perſecutionem. Num. publica Iſraêlis , ut honorabile officium in ea obire pof- 20:18.20. 2. ut extinguens mifericordiam & condo- ſent. In illo quoque exemplo patet feveritas Dei vindi- lentiam in malis. 3. ut lanians, tempore Davidis. 2. Sam. cantis peccata parentum in filiis. Vide d. l. 5:4. Ammo- 8:13.14. Pfalm. 60:2. II. I. Chron. 18:12. Phraſin nitæ preſſerunt Ifraëlem tertio feculo ab introitu in ter- confer Job. 16:9. 4. ut creſcens in excandeſcentiam, & ram. Jud. 10:8.9. In ſpecie Gileaditidos iſtic mentio eft: nunquam ceffans. Hoc apparuit poftea in rebellione con ut & hîc apud Amofum. Cæfi autem ſunt à Jephta. Jud. tinua & populatione Ifraelitarum. Maximè tempore Jo- 11:33. Nachaſch rex Ammonitarum obfedit Jabeſch in rami & Achazi: ut antea dictum eft. ny. 1777 dicitur Gilead. quæ occaſio eligendi Saulis in regem. 1. Sam. pro hy) 7720 retracto accentu ob viciniam alterius. Po II: 1. Ille cæſus & profligatus eft à Saule. ibid. Tempo- teft verbum iftud hoc loco explicari, Obſervat, infidia- re Davidis Hanun filius Nachaſch Davidem provocavit , | tur, aucupatur omnes occaſiones nocendi. poſita, & populus duriter tractatus, 2.Sam. 12: 29.30.31. Sobi filius Nahas cibat Davidem in deferto, 2. Sam. 17: V. Judicium Ammonitarum. 27. Tempore Jofaphati Ammonitæ , Moabitze & Syri & Edomitæ expeditionem fufceperunt contra Judam , & Verf. 13. Sic dixit Jehovah: ob tres defe&tiones fe- | mutua clade confumti funt. 2. Chron. 29. Uliæ fuerunt liorum Ammon, imò ob quatuor , non revocabo il- tributarii, 2. Chron. 26: 8. Poft Amoſi tempora Jo- lud: eò quod fiderint gravidas Gilead ad prola- tham regem Ammonitarum ſubegit, coegitque fibi trien- tandum terminum fuum. nio ſolvere centum talenta argenti: & decies mille coros Verſ. 14. Et accendam ignem in muro Rabbab, e tritici. 2. Chron. 27:5. Sub Jojakimo turmæ Ammo- nitarum, Moabitarum, Chaldæorum invaſerunt Judam, comedet palatia ejus, cum clangore, in die belli, cum 2. Reg. 24: 2. Tempore Zedekiæ legatos habuerunt procella, in die tempeftatis. Hieroſolymæ, Jer. 27:3. Baalis rex Ammonitarum ſub- Verf. 15. Et ibit rex illorum in exilium, ipſe ca prin- ornavit Iſmaëlem, qui interficeret Godoliam. Jer. 40:14. cipes ipſius pariter: dixit Jehovah. 41:2. Jeremias fub Jofia vaticinatur contra Ammonitas tenentes terras Ifraëlitarum, Jerem. 49: 1. Etiam Zo- $.46. Ammonitæ ex Loto. Defectio illis attribuitur, phonias eodem tempore. cap. 2 : 8.9. &. Ezechiel contra quia promiſlionem acceperat pater. Dura Lex in eos & Ammonitas prophetarunt. Daniel. 11:41. primitiæ fi- Moabitas pofita eft Deut. 23 : 3. ne unquam ad cætum liorum Ammon myſtico ſignificatu dicuntur. Doe Mal- Ifraelitarum admitterentur. Quæ lex, ut obiter hoc dica cam eſt rex illorum. an Milcom Deus Ammonitarum. mus, oftendit, non femper duraturam fuiſſe rempublicam | Confer Jer. 49:1.3. U I 11. C Α Ρ U Τ alias gentes. rum combuſlit tanquam holocauſtum? in muro civitatis VI. Judicium Moabitarum. fuæ. Sic irâ Dei concitatâ in Iſraelem receſſerunt. ibid. Verf. 1. Sic dixit Jehovah : ob tres defeétiones Et videtur poftea factum, quod narratur 2. Chron. 20:1. Moab, imò ob quatuor, non revocabo illud: eò quòd Incolarum montis Seïr in Judæam. Sub Jojakimo vexa- combuſſerit oſſa regis Edom in calcem. runt Judam cum aliis. 2. Reg. 24: 2. Fuerunt & Moabi- Verf. 2. Et mittam ignem in Moabum, ea comedet tarum legati Hieroſolymis initio regni Zedekije, Jer. 27: palatia Hakkerioth: a morietur in tumultu Moab, 3: Variæ exſtant prophetiæ contra Moabitas . quædam cum clangore; cum voce buccine. videntur pertinere ad Moabum ſpiritualem. Ezech. 25 : 8. Peccatum illorum dicitur ; Quòd dicerent, Judam eſſe ut Verf. 3. Et exſcindam judicem è medio illius ; a nes principes ejus interficiam cum ipſo: dixit fe- 6.2. Factum, quod hîc objicitur , videtur id ipſum eſ- hovah. ſe, quod narratur 2. Reg. 3 : 27. Quod fi recipimus, non filium ſuum proprium ſed filium regis Idumæorum ca- $. 1. O ABITARUM hæc propemo- ptum bello combuſſerit: ut Junius exiſtimat. Porrò cre- dum hiſtoria eſt. Non occurrerunt dibile eft, poftquam rex Edom cum Joramo & Joſaphato Ifraëli cum pane & aqua, Deut. 23: veniſſet contra Moabitas, illique receffiffent, ut Moabi- 5. Imò conduxerunt Bileamum ad tæ domuerint Edomitas , & fic cum ipforum reliquiis ve- exſecrandum Ifraëlem. ibid. & nerint contra Jofaphatum. Urbis 571 in Moabitide Num. 22: 5.6. &c. Denique conſilio Bileami parue- mentio eft & Jerem.48: 24. runt, ut filias ſuas proſtituerent Ifraëlitis, cum quibus ſcor $. 3. Amoſus hîc brevi compendio vaticinatur non tarentur, & per quas implicarentur idololatriæ. Num. 25: | tantùm extinctionem regni, fed & reipublicæ in Moab. I. 2. & 31: 15. Apocal. 2: 14. Eglon Moabitarum Quod quidem adeò evenit, ut ne nomen quidem Moabi rex, affumtis Ammonitis & Amalekitis, oppreſlit Ifrae- ampliùs extet in mundo ; ut nec cæterarum gentium, quæ litas & imperitavit eis annos octodecim. Judic. 3: 13. vetuſtis ſeculis fuerunt celebres. quem interfecit Ehud : & unâ decem millia Moabitarum. 9.4. In fuperioribus exemplis patet, 1. quàm irrecon- ibid. verf. 29. Cum Midianitis venerunt & Amalekitæ ciliabili odio flagraverint gentes partim vicinæ populo & filii Orientis : fine dubio Ammonitæ & Moabitæ. Dei, partim etiam cognatæ, in gentem Ifraeliticam. Cui- Jud. 6:3, 7:12. Fuit & Sauli bellum cum Moabitis, jus odii caufa nulla alia fuit, quàm quòd in ſuis erroribus 1. Sam. 14:48. David parentes ſuos regi Moabitarum & vanitate nolebant increpari & redargui. Quod teſti- commendavit, 1. Sam. 22:3. Rex factus Moabitas ceci- monium eſt partim ingeniti hominibus odii contra ve- dit, & menſuravitillos, occiditque duas tertias fecitque ritatem ; partim gratiæ Dei, quæ in Ifraelitis ſe exſe- eos tributarios, 2. Sam. 8 : 2. Defecerunt ab Ifraële, ruit; quatenus & tulit populum iſtum recalcitrantem, , mortuo Achabo, 2. Reg. I: I. 3:5. Caſtigati à Jora- & frenavit, ut cogerentur manere fub jugo, & carnis mo, Joſaphato, & rege Idumæorum. ſed rex Moabita- perverſitatem in multis fuperavit : ut in prophetis. rum filium fuum primogenitum obtulit, an regis Idumæo- nominatim in Amoſo, homine bubulco feu opilione , illitera- "M M I N A MO SI CA P. II. 91 contemtus eorum. illiterato: per quem Deus breviùs plura clariùs vaticina- | 14. ( collato Pfal.go.) 29:11. 12. 13: 42! 19. 20.21 tus eſt , quàm per alios diſertiflimos prophetas. partim Jerem. 8: 8. 9. Extat magnum teſtimonium ignoratæ le- furoris Diaboli in Eccleſiam, qui ſéductos à ſe contra gis Dei, quandoquidem etiamnum legimus in titulo San- illam femper excitat: ita ut illa nunquam pofſit quiefcere. hedrin cap. 11. 9. 1. Omnem Ifraëlit am babere partem in 2. fan&titas Dei: qui ut omnem impietatem & profana- futuro ſeculo. Ita interpretabantur promiflionem. Atilla tionem nominis ſui,& contumaciam contra verbum ſuum, non ſpectabat femen carnale , ſed ſpirituale: ut in Iſmaele ita maximè oppugnationem Eccleſiæ non dimittit impu: & Edomo fatis patuit. Prophetæ quotidiè eos vocabant nitam. Quod Ecclefiæ eft confolationi. Sed & terrori ad legis ſententiam meliùs penſitandam. Sed adduci non debet effe impiis , qui ſe per hypocriſin adjungunt Eccle- potuerunt, ut ſe in diſciplinam traderent ſpiritui Dei. Id fiæ, & poft agnitam veritatem eam rurfus abnegant, aut in fequentibus apertiùs dicitur. Pæna , nempe qua Deus illi non convenienter & confentaneè vivunt. Hoc fine ſe ſanctificaturus erat coram mundo, eft Ignis conſum- Amoſus hæc Dei judicia proponit; ut oftendat, fi Deus turus & Judam & palatia Hieroſolymæ, hoc eft, templum in gentibus , quibus ita non innotuit, comtemtum ſui & domum regis ac principum. adeò vindicet, fieri non poſſe, quin ſeveriflimè puniat eos , qui ab ipſo vocati ſunt, & nomen populi Dei fufti VIII. Judicium decem tribuum. nuerunt & nihilominus ipſum vera fide non colunt. Con- fer Amoſ. 3: 2. Hîc eft I. propofitio judicii irrevocabiliter decreti cum expreſſione deli&torum. 11. Commemoratio beneficiorum cum exprobratione VII. Judicium Judæorum. Verſ. 4. Sic dixit Jehovah: ob tres defectiones fu- III. Specificatio pænæ. da, imò ob quatuor, non revocabo illud ; eò quod De Primo. Spreverunt legem Jehova, ca ſtatuta ejus non ob- ſervaverunt: deceperunt eos mendacia ipſorum, Verf. 6. Sic dixit Jehovah : ob tres defectiones If quæ ſecuti ſunt patres ipſorum. raëlis , imò ob quatuor , non revocabo illud : Eo Verf. 5. Et mittam ignem in fudam, o comedet pa quòd vendant pro argento juftum , egenum pro latia Hieruſalem. pari calceorum. Verf. 7. Qui proterunt in pulvere terræ caput te- $. 5. Juda primus dignitate , primus & in judicio : nuium, ar viam manſuetorum deflectunt'; e vir quippe & primus in delicto. Habebant enim legem Dei & templum; fed legem Dei fpreverunt, &c. Hinc prima ac pater ejus accedunt puellam ad prophanandum labes & fons omnis defectionis ; quæ primò in Ifraëli nomen fanétum meum. tis, deinde in ipſis Judæis patefacta eſt. Legem Dei [per- | Verſ. 8. Et in veſtibus pignore captis accumbunt a- nere eft oppofitum Ele&tionis legis divina. Lex Dei figni pud omne altare; e vinum multatorum bibunt in ficat hîc non tantùm doctrinam , qua Deus docet, quid domo Deorum ſuorum. faciendo fimiles ſimus Deo & ſancti; fed totam doctri- nam Dei, qua & hominis reatum accufat, & oftendit, Non revocabo illud, ſcilquod infra verſ. 13. & fequen- qualis obedientia neceſſaria ſit ad meritum vitæ , quaque tibus ſpecificatur. homini fides in Deum , ut teſtem ſolum & ſufficientem , $. 7. Culpæ Ifraëlis variæ funt. 1. Proditio. Poteft in- imperatur , & , quæ fit veritas converfionis , patefit. Po- telligi de fratribus Judæis, quos fæpe prodiderunt hoſti- terat fub hoc vocabulo etiam comprehendi teftimonium bus & non adjuverunt oppugnatos ab hoftibus , idque fui de juftitia hominis peccatoris. Et fanè, qui Deum verè regni ſtabiliendi cauſa , & ut ipſi in calceis ambularent, cognoſcit , ſecundùm legis præceptum , is tenetur Deo h. e. in pace commodiuſculè viverent. Nam diſcalceatum tribuere hanc fufficientiam , quòd fit miſericors , hoc eſt, incedere eft miferorum exulantium, Ef. 20:4. Hoc autem quòd in Filio poflit miſeris peccatoribus benedicere. At- conſequens erat non tantùm defectionis à domo Davidis ; tamen ipfum teftimonium voluntatis Dei de juſtificatio- | fed etiam defectionis à templo. unde & maledi&tum fuit ne per fidem (quod in lege propriè dicta non continetur, ipforum auxilium, 2. Chron. 25: 7. Credibile porrò eſt , fed ab ea, quatenus Iſraëlitis promulgata eſt, præſuppo- quum reges Ifraël vitulis facrificarent, & Baali, tum nemi- nitur) per alterum , Statuta propriè fignificatur. opo ni licitum fuiſſe illa facta reprehendere. Imprimis Achab dicuntur si dy pesce, quibus agendi libertas circumſcri- & Jeſabel perſecuti funt prophetas Dei. Tali tempore bitur à Domino , ita ut nihil addere liceat vel demere. | conveniens eſt proditio. Cæterùm Judæi in Chrifto fimi- Eorum, ut funt opera, nulla ratio redditur , niſi volun- liter peccarunt , quem tradiderunt gentibus pro rebus ter- tas Dei ut fupremi Domini. Res autem eæ, de quibus renis; quas putabant fe à Romanis percipere. Iidem pro- præcipiunt, in ſe continent umbram cæleſtium & futu- ditionis Judæ fuêre auctores & confortes. Credibile verò rorum. Igitur obſervatio ftatutorum eft fides integra & etiam eft , fic eos egiffe in fuis judiciis. infucata teſtimoniorum Dei de redemtione , & juftitiæ $.8. 2. Protritio tenuium. Verbum w hîc expo- 4. Lxx, MUTÉ W , YO COTICE TÉ W , dono & fanctificatione ac glorificatione electorum. Hu- | nendum eft ex 10. Et fic 8: jus teſtimonii omnis ratio eft beneplacitum Dei, & exclu- en reibw. Chald. NIS? ya qapur? qui conterunt in ditomne conſilium humanum, omnemyè additionem & pulvere terre.Hîcindicatur tum immiſericordia erga pau- detractionem. peres, Ezech. 16:49. tum oppreſlio Judæorum,tum perfe- $.6. Hiſce opponitur Fides mendaciorum propriorum, cutio diffidentium à communibus erroribus & blafphe- quæ illos fecerunt errare, five incertos agere & fluctuari. / miis. Caufa verò adhæreſcendi illis exemplum patrum. Inter $.9. 3. Declinatio vix manſuetorum. Kimchius de mendacia primum ſanè & maximum fuit, Deum remit- judiciis intelligit. Conferendum Job. 24:4. In univerfum tere peccata vel fine precio, vel precio operum proprio- intelligitur nið'ya violentia & terribilitas : qua efficitur, rum tum legis moralis tum legis cerimonialis. Unde ap ut modefti & manſueti vix audeant ipfis in via occurrere; paret , quàm facile adduci potuerit populus , ut in celſis ſed libentiùs delitefcant & de via decedant. Malum mag- ſacrificaret. Neque enim intelligebant cauſam , quare num eſt in republica & Eccleſia , hominem eſſe terribi- Deus dixiſſet, ante tabernaculum effe tantummodò facri- lem. ita ut cogantur alii fe ipfius moribus & voluntati ac- ficandum , & quomodo, arcâ captâ, fancti ubivis ſacrifica- commodare. Ita fit , ut nemo ipſis audeat in faciem ar- rent , ut Samuel. Unde, conftituto templo , non defifte-guere viam ipforum, Job. 21:31. & ut totus mundus bat populus in cellis facrificare, & Jaroboam licitum vo- ipſos ſequatur. Anti-Chriſti eft illa terribilitas, Pf. 9:20. luit videri in Dan & Bethel templum & altare inſtituere. 10:5. 18. Ita reges Iſraêlis fuerunt terribiles manſuetis . Efaias fuffragatur huic exprobrationi cap. I: 11. 12. 13. Diſcant Paftores Ecclefiæ à Mofe . modeſtiam & H 4 man- 92 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S Occurrere. divi- manſuetudinem: neque tales fint, ut boni ipfis vereantur $. 18. II. Ifraëlitarum eductio ex Ægypto. Poterat eos Deus relinquere in Ægypto: & nihilo meliores exti- $. 10. 4. Inceſtus. Exemplum in Abſolomo , quitoto tiſſent Ægyptiis. Sed miſeratus eſt ipſos, & potenti manu Ifraële ſpectante & approbante hoc fecit in uxoribus Da- eduxit ipfos. quamvis ipfi indigni effent. vidis patris fui. Additur ampliùs : intendi profanationem $. 19. III. Eorum toleratio in deſerto per 4.0. an- nominis Dei. Sic Abſolon intendebat manifeſtationem nos. Nam juraverat ipſis , eos , ut diffidentes Deo, non odii fui irreconciliabilis erga Davidem & contemtûs di- ingreffuros terram. Sed non ftatim delevit; verùm per vinæ legis. Notat propheta, tales fuiffe inter Ifraëlitas , | 40. annos & TS o Tropéencev avtis. Pf. 95:10. Actor. 13:18. qui non tantùm cum profanatione nominis Dei, fed ad $. 20. IV. Eorum introductio in terram , non ob- profanationem ejus inceftum fecerint. fine dubio, lit pla- ftante multiplici ipſorum ingratitudine & contumacia in cerent regibus idololatris , & feriò fe Deum Ifraëlis ab- deſerto demonſtrata. negaſſe probarent. Nam ad colendos Deos inviti com $. 21. V. Sanctificatio populi, non tantùm per circum- pulli videri poterant, niſi ultrò tranſgrederentur legem in ciſionem & cæteros ritus , fed etiam per quotidianam in- re, ad quam nemo eos cogeret. ftitutionem , & quidem per fratres ipſorum. quæ maxima $. 11. 5. Pignoris captio. Contra legem Exod. 22: dignatio eft, fumere ex ipſis, quibus notificet voluntatem 25. 26. Deut. 24: 12. 13. Job. 22:6. 24: 3. Nota : Pi- fuam, quique narrent fratribus fuis, quæ audiverunt à gnore capta hîc dici univerſáliter , quod tamen fecundùm Deo; ita ut certi eſſe poſlint, hoc, quod ab ipſis audive- legem de pignore injuſto, & à pauperibus capto explican- rant , voluntatem Dei effe. Confer Amol . 3: 7. Non facit dum eft. Non mirum igitur , fi & jurare dicatur, qui jura- Dominus quicquam , nifi revelaverit ſervis fuis prophetis. mentum non timet; & quodammodo juramentum omninò Num. 23: 27. Non eſi augurium in Jacobo , neque vetetur, quod more ſeculi vix aliter quàm temere & fine natio in Ifraële, ſtatim dicitur Jacobo & Iſraëli, quid agat fide ac cum hypocriſi fiebat, Matth. 5. Jac. 5. Similiter, Deus. Quemadmodum verò Deus dignatus eft ex ipſis quod Pfalmo Is. & Ezechielis 18. de ufura dicitur inde- affumere prophetas , ita quoque operatus eft in ipfis ad finitè; juxta legis mentem accipiendum eft. obedientiam; neque tantùm in ætate provectis, ſed etiam $. 12. 6. Multatio innocentium ad abundantiam vo- in juvenibus ; neque tantùm ad qualemcunque cultum , luptatis. ſed etiam voluntarium: qualis eft Naziræorum, qui ſua $. 13. 7. Idololatria. Apud omne altare. Unum al- ſponte fe coram Deo humiliant, preces ſuas coram Deo tare Deus dederat. Eft hæc idololatria contra ſecundum effundunt, & vota folennia ipfi nuncupant, & ea coram præceptum. Sed ea eſt interpretative idololatria contra toto populo cum gratiarum actione perſolvunt. Vide primum. Ideò addit. In domo Dei ſui. quod de domo | Num. 6:1. &c. Quorum etiam fingularis benedictio fuit. veri Dei non poteft intelligi. (Nam eam non habebant Thren. 4: 7. Habemus fanè in Naziræorum diſciplina in- Ifraelitæ decem tribuum ) fed de Deo, quem fibi finxe- ftar curandæ per omnem vitam fobrietatis & humilitatis, runt; ſcil. qui velit coli in templis ipforum. atqui is Deus ut incumbamus toti eis rebus , quæ ad regnum Dei & ju- verus non erat. Igitur verti, Deorum ſuorum. ftitiam ejus adipiſcendam faciunt: Sed ceremonia ceffat. $. 14. 8. Abuſus religionis ad voluptatem. Nam hîc Ideoque Servator jejunantes potiùs ungi vult, quàm actus religionis folus, quippe primarius , notatur , Ac- Ogozelv, ne hominibus conſpiciantur jejunantes. Hiero- cumbere do vinum bibere. Notetur mos accumbendi. nymus hîc recte Fabianum Encratitarum principem re- Kimchius annotat, quòd 71907 ſit 77on. prehendit, & cæteros Judaicos caupones miſcentes aquam $. 15. 9. Sui juris in proximum executio cum dolore vino, umbras veritati, Evangelii gratia legis neceſſita- & damno illius , ad celebrationem falſæ religionis &c fru- tem. ctum voluptatis , Jacob. 4: 3. §. 22. Inculcatur tum hoc tum cætera omnia beneficia, dum interrogantur, & ad conſcientiam conveniuntur, an hæc nibil fint? (' fic eft Ecclef. 8: 8. Prov. 21:30.) De fecundo. hoc eſt, Annon hæc fint maximi facienda ? Quid majus fibi præftitum velint ? Verf.9. Atqui ego profligavi Amorreum à facie ipſo- $.23. Docemur hinc:Quid maximè in gente æſtiman- rum; quorum proceritas erat ut proceritas cedro- dum fit, quidque eam maximè reddat glorioſam : fcil. rum; & erat pollens ut quercus : a profligavi Si Verbum Dei in ea audiatur: Si fint, qui prædicent il- fructum ejus fupernè ca radices ejus defubter. lud , ex ipfa : Si ſint, qui credant & fidem ſuam voluntario Verf. 10. Et ego feci ut aſcenderetis ex terra Æ- obſequio & gratitudine exemplari manifeſtent . Donum verò id Dei eft, ut hic textus indicat. Adeò ut , quæ vo- gypti; e duxi vos in deſerto quadraginta annos luntaria maximè effe folent , vota feria & corum ſolutio, ad hæreditandum terram Amorræi. fint Dei donum. Conferendus huic loco Eſaias capites: Verf. 11. Et ſuſcitavi ex filiis veſtris in prophetas; @ex juvenibus veftris in Naziræos. Án etiamni $. 24. Cum his comparatur æſtimatio tantorum bene- bil eft hoc, filii Ifraël? dictum Jehova. ficiorum. fcil. Quòd reniſi ſint Spiritui ſancto partim in- ducendo vel etiam cogendo Naziræos bibere vinum , & Verf. 12. Et Naziraos potaftis vino ; & prophetis fic voti religionem calcare : partim interdicendo pro- præcepiſtis, dicendo: Non prophetabitis. phetis, Ne prophetarent. Hîc eſt inſolita punctatio in pauſâ. $.16. Hîc multæ rationes confertim proponuntur. $. 17. I. Amorræorum deletio, ut vacua fieret Ifraëli De tertio. terræ poffeffio. Hoc exaggeratur primò à proceritate, abundantia & pollentiâ: quæ funt intelligenda ſecundùm proportionem. Ut cedri inter arbores; ita Amorræi in- Verf. 13. Ecce ego anguſtiam faciam ſubter vos; ter homines. Confer Num. 13: 28. 31. 32. 33. fion de quemadmodum arttatur plauftrum, quod plenum eft copia & abundantia accipiendum. Eft & Efa.1:31. Nam ſibi manipulis. 1on eſt poſſeflio. . 'on? Pfalm. 89:9. abundans decen- | Verſ. 14. Et peribit effugium à levi, a fortis non tia. Statim hîc declaratur , quid fion. nempe altas & contendet vim fuam ; & præpotens non eripiet multas habens radices , ramos, frondes , fructus. Secundò animam ſuam. à cauſa delendi eos; quæ eft ipfa illa culpa , cui fuccum- Verf. 15. Et tenens arcum non ftabit, & levis per bunt Iſraëlitæ. Hinc Ezech. 16: 2. dicit , Patrem Ifraë- litarum effe Amorræum. Hoc occultiùs hîc fubinnuitur ; dibus ſuis non eripiet ; e seſſor equi non eripiet & clariùs ponitur in Lege, Levit. 18:24. Deut. 9:5. animam ſuam. Verf. 16. 2. 3. I N A MO SI CA P. III. 93 Verf. 16. Et, qui corde fermo eft inter potentes; nu- cider , ita ut non agant fortiter. 2. Si robore cæteris præ dus fugiet in die illa. ait Dominus, ſtent, non tamen feſe eripient. Hîc rurſus diſtributio. Robuſtus ſe eriperet vel telo, vel pedibus, vel jumento , $. 25. Mala hîc denunciata ſunt Angufiia , Fuga, & vel viribus. Nihil horum fiet. Nam cum arcu non ftabitə fi non Internecio , certè Captivitas. Anguſtiam tribuit fugiens non habebit quò fugiat. Si verò inter robuftos terræ. Nam omninò vox Anguſtie eſt à terra & loco fuerit animofior, ifto die fugiet , & quidem nudus, hoc ſumta. Sevozwzic. orífis. Anguſtia eft, quando homini eft , fiet pix o. cus is you destro Cí v tns. Hæc quia de Iſraële bus introitus & exitus, conſilium & omnis machinatio 10. tribuum dicuntur , ad illos convenit reftringere. Hinc averruncandi mali adimitur. Comparat anguftiam homi- apparet , in bello nihil eſſe nec telum, nec confilium , nec num in terra ſua cum compactione manipulorum in plau- | animum, nec vires , nec pedum velocitatem : fed omnes itro: terram homines anguftantem & quafi excutientem rationes belli à Deo diſpenſari. Vanam igitur effe homi- cum plauftro ftridenti ſub manipulis. Homines in varia num ſecularium & Thrafonum jactantiam in oſſibus ſuis genera diſtribuit , ut dzogio & iungavices univerſalem & in animi ſui fortitudine & confilio ac prudentia. Tur- oftendat. Veloces , qui fidunt pedibus , ut fugiant. For pem verò & blaſphemam Deo effe Ecclefiæ cum iis , qui tes , quorum eft laborare , pugnare. 1. Animus ipfis con- aliam gloriationem non habent, fornicationem. CAPUT III. I Sequitur tertius locus, unde fumitur Juſtificatio judicii diyini generatim conſiderati. fcil. ab couvería. uſque ad verf. 11. Hîc habetur I. Excitatio ad mwegoo xohly. verf. 1. II. Pro- poſitio. verf. 2. III. Confutatio ratiocinationum. verf. 3. 4. 5. 6. 7. 8. IV. Acca- fatio douvecí as five évous adncias. verf. 9. 10. De primo. tioni de amore Dei inter caſtigationem; imprimis quo- ties ſe comparabant cum gentibus vicinis florentibus. Hoc Verf. 1. Audite verbum hoc, quod locutus eſt Do- exemplum fit omnibus populis , qui præconium Evan- minus de vobis, filii Ifraël; de tota familia, quam inter quos nihilominus funt, qui fimiliter corrumpuntur gelii, quod Ifraëlitæ non potuerunt audire, audiverunt. feci afcendere ex terra Ægypti : dicendo. & Deum tentant, interim perſuafi de eletione fua, ut Ro- NTIMATI O fignificat , neceſſe eſſe , ut $.1. mani. Neque enim minùs, quanquam multò minore, imò vel audiant & ad animum admittant ver- ritatis , quàm Ifraëlitæ putabant , legem ab ipfis recedere nulla cum ſpecie, ſe putant à Deo electos, ut fint baſis ve- bum hoc, vel ejus veritatem aliquando ex- periantur & fentiant. Autorem verbi Deum non poffe. De ipſis piis verum eft, caſtigare Deum pec- nominat. Prophetarum eft audita narrare, cata ipforum. Hebr. 12; 5.6.7.8. 1. Petr. 4:17.18. & nihil effutire è corde fuo. Objectum ver- Prov. II: 31. bi divini tota gens. Ne putarent, eum vel de paucis tri- bubus vel de hominibus fingularibus loqui. De tertio. Verf.3. An duo ibunt fimul, nifi quum coiverint? De fecundo. Verf.4. An rugit leo in ſylva, quando preda non eſt Verf.2. Tantùm vos agnovi ex omnibus familiis ter- ipfi? An dat leo vocem ſuam ex antro ſuo, nifi quum ra: iccircò viſitabo ſuper vobis omnes pravitates ceperit? veſtras. Veri.s. An cadit avicula in laqueum terre, non eſt ipſi decipula ? An aufertur laqueus de terra S. 2. Duo hic 1. Hypotheſis, & 2. Conſectarium. In e capiendo non capit? hypothefi eft our zo enors citá kola. Hoc fcilicet erat ; Verf.6. An clangetur buccina in civitate, & popu- quod Ifraëlitis faciebat animos ad tentandum Deum,quòd ſe in populum peculiarem à Deo electos ſcirent. unde pu- lus non trepidabit? An erit malum in civitate o tabant, vel Deum ipfis condonaturum peccata, vel etiam Jehovah non fecerit? fe non peccare in multis , quæ ipſis videbantur bona & ad | Verf.7. Nam non facit Dominus Deus (Jehovah) honorem Dei inſtituta. quòd fcil. Deus non permitteret quidquam, niſi revelaverit myſterium fuum ſervis . , . ſuis prophetis. non eft mihi agnoſcens , hoc eſt, qui mei habeat rationem. verf.8. Leorugit, quis non metuit? Dominus Deus Sic 17'nyt: Genef. 18:18. agnovi eum ut (Jehovah) loquutus eft, quis non propbetet? præcipiat filiis ſuis. Verbum @guxkugy eft hoc loco. Sic Rom 8:29. és megéwww. Sic in phrafi onine nyi. Con $.4. In hac pericopa confutantur opiniones populi. fer Deut. 4:20. Vos aſſumfit. cap. 10:15. Vos expeti- Sunt autem dicta rci p9.scdn & parabolica, numero fex: vit, ut diligeret , & elegit ex omnibus populis. Benefi- quibus fubjunguntur duo clara & fimplicem fententiam cium, quod conceditur , Electionis , eft tum ad manife habentia; & denique unum protaſi & apodofi conftans. ftationem Dei apud ipfos; tum ad gratiam regeneratio- $.5. Primo dicto aſſeritur neceſſaria coïtio duorum , fi * nis & vivificationis. Sed hoc certorum erat. Redunda-comperiantur unà ambulare. Ex quo ſequitur , Si Deus bat tamen ad omnes , quia tota gens ſeminarium electo- ambulet cum populo fuo, neceſſe effe, ut coiverint. hoc rum erat , & ex ipfis accipiebat Deus prophetas & Nazi- eft, Fieri non poffe, ut Deus adſit populo ſuo & ipſum ræos. cap.2:11. idque per media externa omnibus parata ſecundet in viis fuis, nifi in viis Dei ambulet; nifi in fe & adminiſtrata : quæ faciebat efficacia in quibus volebat. dere Dei fit. Sic refutatur falfa opinio de gratia Dei juſti- S. 3. Illatio eft Viſitationis omnium pravitatum: id- ) ficante & conſervante exercenda circa populum ambulan- que propter ſanctificationem nominis fui. quia non poteſt | tem in conſiliis fuis: quæ confilia Dei eſſe non poffunt. Deus abufum nominis fui omittere impunitum. Illatio Hoc vocat Lex ambulare cum Deo '?? temere & caſua- hæc eft oppoſita tum præſumtioni de condonatione pec- liter. Levit. 26:21. unde conſequitur , Deum quoque caei & favore Dei inter tentandum Deum ; tum deſpera- cum ipfis ambulare ??? nona ira caſuali, hoc eft, ita ut > אֵין לִי מַכִּיר ,ut in illo . הִבַּרְתִּי .h . e ( יָדַעְתִּי .ipfis errare Pfal. 142:5: ipfo- 94 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S De quarto. tiis fuis. ipforum opinionibus & ſpei minimè videatur reſpondere, ( vina voce; quæ comparatur ratione efficaciæ ad movena & fic tanquam yerbi ſui oblitus. Regula: Deſertio Dei eft dum corda rugitui leonis. Opponitur & hoc dictum ho- conſequens & argumentum deſerti Dei. Vide 2. Chron. minum opinioni vel potius no-nondee, iraſcentium prophe- 15: 2. tis , quòd prophetarent & non vel quieſcere ipfos finerent $. 6. Secundo dicto ex more leonis , qui in fylvis va in peccatis fuis & erroribus, vel clementiora & mitiora gans non rugit, niſi quum prædam laniandam invadit, ipſis loquerentur. Ita Achabus Michæ fuccenfebat, quod colligitur , Řugitum leonis in fylvis eſſe fignum apparen- non loqueretur ipfi bonum. Notandum eft hoc loco , Re- tis animalis, cum quo ávkacheetan habet , & iræ qua ſe velationem Dei in prophetis non habuiffe minorem effi- incitat in illud. S. Petrus Diabolum comparat curn leone | caciam, quàm habet rugitus Leonis in viatore. Jeremias rugiente ſcil. in inſultu. Nam dum quærit, filet. Hæc | vim verbi Dei comparat cum igne. Jer. 20:9. Adi & parabola poteft accommodari ad Deum. Dei rugitus (de 1. Cor.9: 16. N Mein éar per cücey genięwucy. quo cap. 1; 2. ). non caret cauſa fcil. irâ, qua veluti inci- tatus , infiliat in eos, qui ipſum irritant. Si Deus rugit, ergo eſt aliquid, quod Deum provocet ad iram. Deus temere non irafcitur. Poterat etiam accommodari ad Dia- Verſ. 9. Prædicate in palatiis , quæ funt Azoti, o bolum: ſed alterum colon, quod inſidias & captationem in palatiis, quæ funt in terra Ægypti: & dicite, connotat, ei aptius eft. Congregamini ad montes Samaria , e videte tv- 6.7. Tertio igitur dicto ponitur , Rugitum leonis in antro ſuo eſſe fignum captæ prædæ : & filentium leonis multus frequentes in ea, a fraudatos in medio non eſſe contemnendum , aut ei fidendum. Hæc parabola ejus. convenit Diabolo, qui infidiatur & quieſcit & filet ad Verſ. 10. Et non norunt facere re&tum ; ait Jeho- tempus , ut homines in poteftatem redigat. quo facto , vab: qui thefauriſant vim cvaſtationem in pala- terribiliter in illos infilit. Poteft hoc ipfum quoque referri ad Deum , qui quafi in habitaculo fuo ( quod & niya vocatur ) quieſcit & ſeſe continet ac filet ad hominum in $. 14. Accufat couveríciv circa omnia fuperiùs pofita ; gratitudinem. Quemadmodum verò leo jacens non con- nempe circa Dei fanctitatem , propter quam non com- temnitur, ut quis temere audeat ipfum excitare (confer municat cum malis ; Dei iram; Dei longanimitatem ; Genef. 49: 10.) fic Deo filenti inſultandum non eſt . inſidias Satanæ concupiſcentiam ineſcantis & aucupari Vide Pſal. 5o: 2 1. 2 2. ubi eft ginas e ne laniem. Simi non deſinentis ; vocem legis & prophetarum ; caftigatio- litudo à leone. nes & providentiam Dei; prophetiarum oracula myſte- S. 8. Quarto dicto oftenditur, quemadmodum avi- rium divinum pandentia. Vocat ad miraculi contenipla- cula non capitur laqueo, nifi fit aliquod désede & aliqua tionem Palæſtinos & Ægyptios: quos jubet exciri pu- decipula, ita hominem non illaqueari nexibus Satanæ, blico præconio facto ex teciis palatiorum. Sic enim fole- peccati & maledictionis , niſi concupiſcentia ſua extractus bat fieri. confer Matth. 10:27. Luc. 12: 3. Vocat eos & ineſcatus ſe innodaverit. Jacob. 1: 14. Proverb. I: 17. in rem præſentem. Ubi eft demonftrario I. malorum : 18. 19. 7:23 nempe 1. turbarum multarum. 2. fraudatorum. Turbæ $.9. Ouinto dicto ſignificatur induſtria Aucupis , qui ab externis ; Fraudationes à potentibus populi. Traditi non defiftit inſidiari aviculis , & non tollit laqueum , ante- ſunt in manum hoftium & in manum tyrannorum , & quam quid ceperit. Innuit effe vip; (Pfalm. 91: 3. ) au- nihilominus non reſipiſcunt. II. Impoenitentiæ; quòd cupem animarum indefatigatum , qui non prius defiftat reſciant facere rectum , hoc eft, quòd omninò inepti & aucupari , quàm ceperit. Unde conſequitur , Vigilandum inhabiles fint ad faciendum rectum. ref ? opponitur toi elſe femper & nunquam indormiſcendum , ne periclitetur Spuņa npr. Significat so o0'9", in quo non eft ad dex- anima noftra tram vel ad lævam deflexio. Impoenitentiæ probatio eft, 9. 10. Sexto dicto ſignificatur Sollicitudo & Vigilan- quòd injuriam & vafiationem theſaurizent, hoc eft, quod tia hominum in ftatu civili & vita corporis ac bonis hujus theſauros colligant ex vi & vaftitate pauperum , quam ipfi vitæ confervandis. Conſtituitur Speculator cum buccina. fecerint. Duplex hîc culpa. 1. injuftitiæ. 2. immiferi- Qui ſi buccinâ ſignum dederit , ftatim tota civitas concur cordiæ. Nam pauperibus etiam jufta actio remittenda eft. rit ad arma. Cognoſcunt enim , hoftem imminere. Sic | Levit. 25:35:36.37. Exod. 24:25. 26. Deut. 15 : 1. traducitur fomnolentia hominum in ſpirituali negocio. Conſtituit Deus vigiles. Ezech. 3: 17. 33: 2. &c. Ii ſunt prophetæ. His clangentibus buccina ſive tollentibus yo- Exergafiæ pars Specialis. cem ſuam inſtar buccinæ (Efa.58:1. ) nemo attendit, nemo pavitat. Ejus primum. Membrum agit cum Samaritanis ſeorſim, $. 11. Septimo dicto occurrit cogitationi hominum, uſque ad cap. 6. Judicium , quod inceperat comminari qui putant, Prophetas agitari propriis libidinibus , & , ut cap. 2: 13. &c. continuat , gradatim ; atque opportune vulgò loquuntur , paflionibus, & propterea ad vocem interſerit cauſas , & admonitiones. Habemus igitur illorum non trepidant. Provocat hîc ad fidem providen I. De Anguſtiæ ſuperiùs memoratæ latitudine & ef- tiæ divinæ. Non poffe effe in civitate malum , hoc eft, fectu. cap. 3: II. 12. 13. 14. 15. afflictionem ullam; adde & corruptionem : nifi Deus II. De fecuritate Samaritanorum & vano cultu. cap. fecerit. Firmiter tenendum eft, ita regi mundum à Deo, 4: 1. 2. 3. 4.5; ut nihil , ipſo invito , fieri poflit. Quomodo igitur civitas III. De plagis antecedentibus fruſtra adhibitis. verſ. aliqua poteſt vel afligi vel corrumpi per Satanam niſi in- 6. tercedente divino judicio & partim potentia efficaci , par- IV. De vera pænitentia. verf. 12. cap. 4. cap. s. verſ. tim traditione in efficaciam erroris? Sic prophetæ fem- per provocant ad ea , quæ Deus facit: quæ funt viva teſti De colophone afflictionis , exilio. verf. 27. monia illorum, quæ ipfi dicunt Dei juffu. $. 12. Oétavum dictum eft confirmatio fuperiorum. 1. De anguſtiæ latitudine & effecto. Poſuerat, nullum malum effe in civitate , quod Deus non faciat. Hoc probat à prædictione prophetica. Quia fcil. Verſ. 11. Quamobrem, fic dicit Jehovah, anguſtia omnia ſecundùm verbum prophetarum fiunt: nihil facit, eft, a quidem in circuitu terra; e faciet de- quod non antea declaraverit fe facturum. Quæ fiunt opera ſcendere à te robur tuum ; ea ſpoliabuntur palatia ſunt Dei, quia funt annunciantis illa per prophetas. Pro- phetarum voces non funt vanæ & inanes , quia verbis re- Verf. 12. Sic dixit Jehovah: Quemadmodum eripit rum teſtimonia aſtipulantur. $. 13. Nono dicto probatur neceſſitas vaticinandi, à di pastor ex ore leonis duo crura aut particulam auris, 2.3• II. I. ----26. tua. fic IN A MOS I CA P. III. IV. 95 fic eripientur filii Ifrael habitantes Samariam, in | tium habet Pollux lib. 2. cap. 4. ſect. 17. Relictionis angulo letti a in tibicine fponde. verò tenuitas ut indicetur , ait , relictum iri in angulo le&ti, Veri. 13. Audite, a conteſtamini domum Jacobi, in tibicine ſponde. Drufius per rør & i ſine ratio- ait Dominus Deus (Jehovah) Deus exercituum: appellatum, & quidem Damafci, ubi pauci habitave- ne vult intelligi non lectum & fpondam; fed locum ita Verf. 14. Quod, quo die viſitabo defectiones Ifraelis rint. Nam & port de Ifraëlitis Damaſci habitantibus Super ipſo, viſitabo in altaria Bethelis, e inci- accipit. At Damaſcus eſt ftatim puni. Quafi non hoc dentur cornua altaris a cadent in terram. fit, quod & Servator ſimili modo dicit Luc. 17: 34. Hac Verf. 15. Et percutiam domum bibernam ſuper do- | nočbe erunt duo in uno letto ; unus affumetur , alter omit- mum aftivam, o peribunt domus eburnea , a tetur. Non dubito, cum Aben-Eſra & Kimchio, per finientur domus multæ , ait Jehovah. pent non quidem idem , quod eft , fed tamen ali- 9.15. Anguſtiam,de qua fupra inceperat loqui, quam fi- quid'analogum intelligere. quod Amoſus ſui ſeculi voca- bulo nunc quidem intermortuo ſed tamen, ex analogia gnificaverat tantam fore,ut nemo ei poſſet reſiſtere aut eam loci , intelligibili indicarit. 4. deſtructio Altarium in evadere ; hîc exprefliùs declarat fore circa totam terram in circuitu. Nomen 13 fubftantivè. Subintelligendum Bethel , Forma deſtructionis additur, fcil . Inciſio cor- nuum altaris, ut cadant in terram. Cornibus altaris fole- verbum fubftantivum ſecundi adjecti. Vau pro D2 vel 75 bat aſpergi ſanguis. Declarat Deus , ſe olim teftaturum, vel Atque adeò. Confer cap. 4: 10. Ita, ut hîc, eſt omnem iſtum fanguinem fibi fuiffe abominationi. Sine Dan 9: 27. Eccl. 2: 3. 4: 1. 9:1. Gen. 13: 3. Sic VGA fide enim offerebantur illa facrificia. Adeò verum eft, Rom.9:23. Joh. 1:16. Diceres roh di Ć JE 2o@grocesov nullam Deo placere. 5. deſtructio domo- S. 16. Effectus. I. dejectio murorum , arcium. 7'717? rum regiarum. quæ defignantur domus hibernæ & æfti- imperſonaliter. Man wird deine feſtigkeit von dir ab væ. Ita fuis commodis ſerviebant homines, ut haberent werffen. 2. Spoliatio palatiorum. 3. plenaria populi fub- omnia examullim facta. Nec deerat ſplendor. Domum latio, pauciffimis reli&tis. Quæ comparatur cum devora- eburnam fecerat Achab. 1. Reg. 22: 37. Alii fine dubio tione oviculæ, relictis duobus cruribus aut parte auriculæ. imitati funt. David Pfalm.459. pre templis eboris ait 579 pos Chald. 77°N7 Dinon durum auris. 'Druſius. Alii effe veſtimenta Sponfi,ex quo ip/um exhilaraverunt. Com- cartilaginem auris. Sic Chaldæus vertit , quod eft in lege parat fideles, qui ſunt indumentum Chriſti ; cum templis Exod. 29: 20. 7ņ Druſius : Fortè ſeptum, quod mediam eburneis ; quia ita in iis inhabitat, ut eos reddat nitidifli- aurem quafi dividit. Quid fi, diviſum auris. hoc eſt, au mos & candidiflimos. Denique domibus vel amplis vel ris, quatenus à capite dividitur. Nam parte potiori infe- | multis finem denunciat; quæ finem non videbantur ha- ritur capiti. De qua re videndi anatomici. Nomina par- bere, vel ad numerum vel ad amplitudinem. CAPUT IV. κωσε se egy intelliguntur. quanquam illæ foleant inprimis spyvoão & II. De ſecuritate Samaritanorum maritis ſuis ad petulantiam eſſe duces. Melius & moc Jika & vano cultu. eft intelligere ipſos principes, magiſtratus , divi- tes populi: qui, ut petulantes & jugi impatientes, cum Verf. 1. Audite verbum hoc, Vacce Baſanis , qua vaccis opimis rectiſfimè comparantur. ſunt in monte Samaria ; que opprimunt tenues, que $. 3. Deſcriptio ulterior eft in culpæ expreſſione. $.4. Prima eft vis exercita in tenuibus & egenis: ea- vexantegenos: quæ dicunt domino fuo: Prabe, ut que duplex; Oppreſſio five fraudatio ; & Vexatio. Pri- bibamus. mum fit, quando præter jus vel res alicujus occupatur Verf. 2. Juravit Dominus Jehovah per Sanktitatem aut detinetur ; vel etiam homo in nexum rapitur. Jus suam: Ecce dies veniunt ſuper vos, a auferemini verò pauperis violatur non tantùm , quando non debitum aculeis, & pofterius veſtri hamis piſcatoriis . ab eo exigitur aut capitur; ſed etiam quando debitum ſe- Verf. 3. Et per rupturas exibitis , qualibet ante ſe, | 091 intelligere ita aftri&tè. Notat enim eos , qui in nullo cundùm legem non remittitur. Neque tamen neceſſe eſt can conjicietis in palatium: ditum Jehova. funt à? tá Nga. Sic Den nam Jerem. 52: I4. I5. Confer Verf. 4. Venite Bethelem & defe&tionem peragite; Jerem. 5: 4.s. In altero colo notantur pauperes , egeni, Gilgalem, & multum deficite : wafferte mane. vivendi mediis deftituti . Quorum manus quum fuiſſet Sacrificia veſtra, in tertium diem decimas ve- corroboranda , exprobratur, quòd eos judiciis vexarint. ſtras. Quod Græci érhessen vocant, Gloſſa, Tentationem & Verf. 5. Et adolete ex fermentato ſacrificium con- calumniam explicat, id genus injuriæ Hebræus ſermo in- feſſionis; & nuncupate voluntarias oblationes, pro- lumniam facere interpretatur. quod plerunque no per digitat verbo 37. quod & Hieronymus hîc clamate. Nam fic diligitis, filii Ifraël; dictum fubjungitur. ut Deut. 28:33. 1. Sam. 12: 3.4. ubi de Domini chovah. judice. Unde in Piel y*? Job. 20: 19. & 17 Judic. $.1. Æc oratio Samaritanos.propriè afpi- 10:8. Hoc autem maximè in judiciis vel nefariè intenta- cit. Iis improperat 1. vim. 2. temu- tis (quod tamen ad pưy pertinet ) vel nequiter eluſſs lentiam. primo verfi. 3. falfum cul- conſiſtere ut credam , facit locus Hoſeæs: 2. porn pixy ? tum. verf. 4.5. vexatus judicio. Efa. 58:6. D'xix? & D'YOT opponun- S. 2. Verf. 1. Compellat Vaccas tur. Summa hæc eſt: Potentes omnia per libidinem age- Baſanis . hoc eft, opimas , validas , bant; jura, judicia , judiciorumque formulæ, omnia ad petulcas. Confer Pfalm. 22:13. Solet talis ferocire & illaqueandum & eludendum, & exhauriendum & fatigan- jugum rejicere. Hof. 4: 16. Sed quare non tauros dixit? dum pauperem compofita. Quod peccatum quàm longè Efaias etiam cap. 32:9. 10. 11. ſecuros increpans vocat abfit à curiis hodiernis abfit à curiis hodiernis , norunt , qui earum trivêre li- filias vel puellas fecuras . Effæminati animi illa exprobra- | mina. tio eſt. Homerus : ezaiides intér' exooí. O verè Phry S. 5. Secunda culpa Ocium & temulentia. Dicunt ad giæ ,neque enim Phryges. Virgil. Mox verf.2. in maſculino dominum fuum , Cedò, bibamus. h. e. Regem invitant ad compellat. Non igitur folæ regis principumque fæminæ luxuriam & ebrietatem. Quum ipforum effet , operam dare per.ca- H 96 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R. I U S dare judiciis ad eripiendum pauperes ex manu potentio- y tentat. Nec mirum; quia ſuperſtitio eft opus carnis, in rum, illi contra turgidi bonis ex injuria congeſtis ocium quod fuo ingenio, Diabolo inſtigante , fertur : contra pie- & epulas confectantur , & regem alias ſatis proclivem ad tas cum carne, mundo & Diabolo ſemper luctatur. laſciviam invitant ad compotationes. Qualis rex cum fuis $. 10. In tres dies. Confer Genel 40:19. 20. 42: principibus compotans fuit Benhadad 1. Reg. 20:16. & 17.18. Exod. 19:14. Targ. ypj sons. Lxx. cis too " SATO TUTŠTUY Hof. 7: 3. 4. 5. Vide & Jer. 21: 13. 14.15. 17 peercu. Vetus. Tribus diebus. Hier. In diem tertium. inyong pej údrxíc neu erhgescs five oung od van oes Abenefra, Non in tertium annum ſed in tertium diem. verf. 17. regi exprobrantur. Adi & Ecclef. 10: 16. 17. 3°3 pro anno Levit.25:29. Sed non memini, Da muhu $.6. Verf. 2. Pæna verbi Dei cum juramento denun- | dici pro dun bhp. Deut. 14:28. præcipitur, ut ter- ciatur. Jurat Deus per ſanctitatem ſuam, aut fan&tum tio quoque anno decimæ deponantur domi dandæ Levi- fuum, hoc eft , per feipfum, vel per Filium , in quo ha-tis, viduabus & pauperibus. Is annus decime vocatur bitat. Id & Hieronymo ſe probat. Neque enim per mino- | Deut. 26: 1 2. quia fcil. illo anno periodus decimationis rem jurat , Hebr. 6:13. Quo fignificatur hoc loco non abfolvitur; ita ut tum fiat proteftatio & fiducialis oratio tantùm to é per béJE TOV Tňs Beañs , ſed etiam fimul Sigil. coram Deo. verf. 13. Hebræi exiftimant, (quos etiam lum ejus immutabilitatis ejuſque ratio, nimir. Sanctitas ſequuntur noftri; ut Hieronymus, quem citat Sigonius Dei, & , fi de Filio interpretamur (vide Malach. 2: 11.) de rep. Hebr. p. 177. Scaliger, Junius , Belgæ. Vide ad unitas Patris cum Filio. quam non poteſt dillimulare vel Levit. 27: 30. num. 39. Grotius , qui d'UTE Ogdeneltuv ap- abnegare, ut atteſtetur profanantibus nomen ſuum; qui pellat ad Deut. 14. & Tobit. I. Item Zanchius ) hic dicebantur populus Dei, quafi cum Deo haberent fedus intelligi "wyn decimas ſecundas. De quibus integer mediante filio Dei, femine Abrahami, promiſſo ipſis ad Codex eft in Talmud. R. Solomoh hanc diftinctionem ſanctificandum nomen Dei. Judæi conferunt Deut. 32: | munit argumento ducto à comparatione duorum locorum. 40. quafi Deus per cælum juret. Quæ verba conveniunt nimir. Num. 18:31. ubi permittitur Levitæ decimas de- Filio juránti per vitam patris & ſuam. cimatas comedere in omni loco : & Deut. 12:17. ubi 5.7. Pæna eſt. Extrabemini aculeis da bamis. Syn- vetantur ( omnes fcil. ad quos comeſio decimarum perti- taxis verbi paflivi neutraliter pofiti cum caſu activi. Ta- net. ut vult Abenefra ) decimas comedere in portis ſuis: lio. Uti vos fuiftis aculei & hami tenuibus, & eos colore extra locum , quem elegerit Deus. Quod dicitur Deuter. juris & nallis judiciorum irretiviſtis & quaſi piſcati eſtis: 14:16. Et Levite ne obliviſcaris : id R. Solomoh fic ex- ita ego viciflim injiciam malis veſtris hamos & tradam plicat: ut des ipfi decimam primam. Sed hoc eò non per- vos iis , qui homines ut piſces captant (Hab. 1: 14. 15. tinere, monſtrat verf. 28. qui docet , decimas tertii anni 16. 17, ) & non evadetis , ne unus quidem. Jerem, 16: pro Levitis effe. Ergo & duorum annorum. Exiſtimat 16. 17. alia piſcatio eſt in bonum, facienda per Apofto- Junius , hafce ſecundas decimas ceffiffe in fumtus fre- los. Abſurdè Targum per nijy intelligit qogözez's; quentantibus feſta. Sed tertio anno relinquebant eas do- idem , quod eft 77Did; & 71217 nivo vertit ???y 1317. mi, & tamen frequentabant fefta. Allegatur & Tobit. Lxx. priùs cv © 2015; alterum , eis aé En cas viwongesopefé's so 1: 7. à Scaligero. Ibi verò eft mentio decimæ triplicis. ? . Sic inquit verf. 7. την πρώτην δεκάτην έδιδεν τοίς ήoίς α- piſcium non cum ollis carnium. Ridiculè. nouns hîc quidam sav. (Aut intelligit 72147, aut quod eft wymn 19 mwyn; explicant ex Dan.11:4.ubi pofteritatem notat. Targ. dionua ame de altorelev sye toqevó peles, ng isa ricevov duce con isesezea .) Lxx. Ty's pe et évtióv. Licet conferas Pſalm. 109: 13. λήμ καθέκασον ενιαυτον. verf. 8. και την τρίτην έδιδαν οις $. 8. Verf. 3. Per rupturas exire , quando è portis & reequus. Scaliger hoc modo rem explicat. Sit maffa pro- oftiis non licet, eſt obfefforum & anguftiatorum. Confer ventuum ( poft ſpicilegium , relictum pauperibus : quod Ezech. 12:5.7.8. 12. A voce y eft 77879 in prover non minus fexagefima eſſe volebant Rabbini in Peah) bio, paip nya occafio facit furem. Quaque ante 6000. modii. Hinc Sacerdoti debebantur mun éxega ſe. h. e. ſparſe, palantes , neque ad relicta, & cara , ne θίνια five απαρχα και τα σίτε και το ελαιε , και των κεφών των ω- que ad focios reſpicientes. ungSony? eſt vel reciprocæ Césav. (Huc reſpicit Tobit his verbis : verf.6. Teds dotzea vel tranſitivæ ſignificationis. Projicietis vos: vel res ca- zee's sou tes descénces Tröv Javn Mcí Tuy ngu zi's 76 worx es as ras , an, liberos? in arcem congeretis. Sic Abarbenel: 2000 ,, og der Sty eu le vois i es coz mois sois é cepày men's to Conjicietis vos in arcem. Vel, ut Junius, projicietis id Juozasiesov Telvarv väv Zevyn poberan) Has vocant ibigaypian quod eft in arce. Verùm id potius relinqui folet, quàm to co ob causa to péya., & definiunt benignum quadrageſi- projici. Nifi forte in fuga. q. d. Res, quas olim con- mâ, mediocre so. minimum 60. Erunt 100. modii. Re- gelliftis in arcem veſtram, jam in fuga projicietis . Targ. linquuntur 5900. in maſſa. Hinc debentur decime prime ??!!??? "2323 jp 7937? pizņ: 1357. Lxx. sej droppeøýccate Levitis. nim. 590. Num. 18: 21. &c. Sed Levitæ ex ellet. Alii ex Talmude. non eft nie? vel mu?. Hinc rurfum decimas fecundas , hoc eft, 531. debuiſſe eis so vo ' a quave. Sic eſſet fajkum! & 17 vel 17 de fuis decimis debebant Sacerdotibus decimas. nim. 59. 531. Colono 5310 Abjicietis poteftatem & imperium veftrum. Sic R. Solo- detrahi, & despre või ot cu Hierofolymis, opinio Hebræo- moh. Sed confer totum hunc locum cum Ezech. 12, im- rum eſt: ita tamen ut tertio quoque anno reponerent do- primis verf. 12. 13. mi apud fe diftribuendas Levitis & egentibus. Denique S: 9. Verſ. 4. Sequitur rejectio cultûs ipforum, per reliquum coloni erant modii 4-779. ferè quinta parte de ironicam permiflionem. Nonnihil ab ironia diſcedit, maffà ſanctificatâ. Abenefra fatis indicat ad Deut. 12. & quando pro 1777. colite me dicit wud delinquite , no 14. illud de decimis fecundis effe traditionem. Equidem tans, cultum, quem putabant fe Deo præftare , effe apo- dubito, annon hoc quoque fuerit inter duobóscere illa ſtafiam. Cultus externus , qui non fit in fide, per media pa enoccio poplice. Matth. 23:4. Sanè 2. Chron. 31: 6. à Deo non præcepta, eſt interpretativè idololatria & de- præter é meio goes & diuchtas fit etiam mentio Dự fectio à vero Deo. Accedit, quòd in ipſa reſtrictione & verf. 12. b'x72. quod Lxx. omiſerunt. Id non poteft cultûs ad unum altare erat ingens ratio ; nimir. 1. unitas effe 'wv huyn. Sigonius. Sunt tamen , qui à S. Hierony- Sacerdotii, per quod approximamus Deo. 2. præpara mo diffentiant , & tertiam hanc decimam eandem effe cum tio libertatis à jugo cerimoniarum. Nam in uno altari de prima contendant: licitum autem fuiſſe ex prima decima bebant omnia altaria terrena tolli. Atteſtatur Ifraëlitis de 'aliquid fumere, da cum Levitis in templo epulari. Bux- ſumma diligentia: tum per vocabulum 1972. tum quan- torfius in lexico Talmudico decimas ſecundas vocat, quas do dicit, manè five ſingulis matutinis: tum quando per dederint Levitæ. quæ confumtæ fuerint Hieroſolymis. hyperbolen permittit illis in triduum afferre ſuas decimas. Quod non congruit expoſitæ fententiæ. Gomarus in Magnum ftudium & zelus folet comitari ſuperſtitionem Epiſt. ad Hebr. capit. 7. diftinguit decimas Levitis & falfam religionem: At contra tepor plerunque pios proprias , iis datas quotannis excepto anno tertio : & com- IN A M O SI CA P. IV. 07 quo co- & communes cum viduabus , pupillis & pauperibus. No- | na. 3. durities ad pænam. Sic & in fequentibus. Etiam fter locus agit de decimarum allatione , fcilicet ad locum fa- | ego, h. e. 1. Quemadmodum meruiſtis illa veftra luxuria, crum. Confer. Nehem. 10:38. 2. Chron, 31:5. Ergo oppreſſione, & apoſtaſia. 2. Quantumvis in cultu veftro non eft, ut intelligamus de tertii anni decimis , quæ non eſſetis aflidui , nihilominus tamen dedi: teftatus fcil.contra afferebantur , fed tantùm proferebantur, h. e. domi di- vos, cultum veftrum mihi non effe gratum. Pæna eft im- ſpenſabantur & diſtribuebantur. Sed eſt hyperbole. Deci- munitas dentium & defe&tus cibi. Quia propheta ſubjicit alia mate proventus veſtros ſingulis triduis . Apoftolus 1. Co- | facientia annonæ caritatem , convenit hic fimpliciter in- rinth.13: 3. é of apelow to vec toi twóp zoytré pex , & chari- | telligere negationem benedictionis divinæ, paupertatem, tate deſtituar , nihil fum. Amoſi ſenſus idem : Si in tridua quz conſequitur luxıım , fraudationes & expilationes, & fingula decimaveritis proventus veftros, donec perparum avarorum hominum artibus conflatur. Confer cap. 8:5. vobis ſuperfit , & fide in Deum careatis , quæ operatur | Multis modis , præter cæli terræque incommoda & hó- charitatem ; nihil eft. ftium rapinas, poffunt everti hominum fortunæ. 1. luxu. $. 11. Dat Ifraëlitis decem tribuum imitationem cul 2. foenore ad amplificandum rem , párandam potentiam , tûs à Deo inftituti, exercendi in loco electo. Ex & luxum fovendum capto. 3.decoctorum fraude. 4.0p- gnoſcitur , Ifraëlitas in ſuis locis eadem facere conatos ef- preſſione potentum. 5. Morbis & incommodis. Ita pal- fe, quæ Judæi Hierofolymæ faciebant. Confer 1. Reg. peres multiplicantur, divina benedictione ſubtractâ. Con- 12:32. Quod confirmat conjecturam Doctorum , Jaro- tra promiſerat Deus , Deut. 15:4.5.6. boamum Cherubinos feciſſe; quos Scriptura & viri fancti vitulos per ſarcaſmum appellitent. Prætextus Jaroboamo B. A'Geg ziew fine dubio is fuit ; quòd, regno diviſo, non ſine prophe- tia Achiją Siluntini, regi Deus permififfe videretur lo- Verf.7. Atque etiam ego denegavi vobis imbrem,quum cum cultui divino deſtinare. Attamen in tertio genere cultûs , quod eft in, (de quo verſus quintus loquitur ) trimeſtre eſſet ad meſſem: a plui ſuper civitatem Hebræi quidam putant effe aliquid ab Ifraëlitis contra le- unam, a ſuper civitatem alteram non pluebam. A- gem Dei factitatum. ger unus compluebatur, aager, qui non complue-a $. 12. Dicit Amos: Et adolete yoņp ( quod interpre batur, exarefcebat. tantur , è fermentato) confeffionem. Contra videtur effe Les Verf.8. Et palabantur due, tres civitates ad civita- vitic. 2: 11. apr 1ropas va? 19. in 17. Videtur ta- tem unam ad bibendum aquam, e non ſatiabantur: men rectiùs ſentire Abarbenel , reſpexiſſe hîc Amoſum ad e non rediiftis ad me. . : -? . dixiſſet ſimpliciter for 1792 contrarium dixiſſet legi Le $. 15. Præter magnam illam éoubelce, qua Elias per vit. 2: 11. At aliud eft, 771in yan 10 adolere vieti verbum Dei percuſſit terram Ifraëlis , alias ficcitates fuiſ- mam confeſſionis à fermentato, h. e. oblatam cum fermen- | fe, ex hoc & fimilibus locis conftat. Indicat tamen hæc tato. Sacrificium Confeſſionis non poteſt pertinere ad ea, prophetia, pænæ admixtam fuiffe clementiam ; ita ut quæ pro peccato offerebantur. Idcircò quum Chriftus paucis civitatibus daretur pluvia, licèt non ad ſatietatem rem facrificii hilaftici impleverit, nobis , qui in Chrifto multarum , tamen ad quandam fuftentationem, Oppor- accedimus ad Deum , relinquitur facrificium Confeflionis tunitatem pluviæ negatæ à circumſtantia temporis notat , five laudis offerre. Pfal. 50:14. 23. Hebr. 13: 15. Jam ſcil. trimeſtri ante meſfem. Meflis incipit in Judæa men- quid fibi velle dicemus hanc cerimoniam; quòd cum pla- | fe Niſan. qui eſt menſis I'Is maturarum frugum. Hujus centis azymis & fermentatis offerebatur? Rectè Junius | medio offerebantur primitie meſſís in paſchare poftridie in analyli. In Euchariſticis Deus panes quoque fermentatos | Sabbati. Levit.23:6.10.11.15. Is in noftrum Martium adeſſe voluit , ut oftenderet, noftram quoque infirmitatem ab cadit. Tres menſes antecedentes funt, ut Latinis Decem- ipfo ferri, câ obtegi dignitate Chriſti. Sive: Panis fermen- ber, Januarius , Februarius ; ita Hebræis 97 Qav nu. tati oblatio erat confeflio humilis, noftrum facrificium At Hieronymus Majum , Junium , Julium indigitari cen- non eſſe purum in fe , in quantum offerentes æftimari pof- fet. Exod. 23: 16. feftum meffis eft Pentecoſte. Breviter, funt: qui carne præditi ſunt, cum qua ſemper luctantur : à brumali folftitio ad æquinoctium vernum hi tres menſes gratas autem effe Deo in Chrifto , ut altari , primitias ſan- putantur. Hic imber , qui iſtis menfibus cadit, vipana čtificationis, quæ funt fructus juſtitiæ. Quæ per azyma no- | appellatur , & inſervit terræ molliendæ & aperiendæ ac tabantur. Sed hæc fidei myfteria ignorantes nihil niſi ſer- frugibus augendis. vire elementis mundi didicerant. Zelum eorum indicat his verbis: Nam fic dilexiſtis. Significat tradi illos jure in cupiditates fuas. Poteft & fic idem accipi: Nam fic dile- C. Uredinem cum brucho. xiftis Deum. Dilectio veftra intra hæc opera & formulas cerimoniarum fubfiftit. Verf. 9. Et percuſſi vos uredine co rubigine : pluri- mum hortorum veftrorum & vinearum veftrarum , III. De plagarum antecedentium @ficorum veftrarum & olearum veftrarum come- fruſtratione. debat bruchus; a non rediiftis ad me : dictum fe- bove. $. 13. Impænitentiam poft plagas aliquoties repetitas accuſat. Commemorat plagas quatuor. I. Famem, tri $. 16. Lxx. primum colon referunt ad homines. nocé - bus modis vel quatuor effectam, II. Peſtem. III. Gla- Toe zece o peãs cu muças cet nou cu incréqq. Deut. 28: 22. éve pasa dium. IV. Deſtructionem urbium. In primo genere ogoeke soy d xeje. Auctores volunt, Uredinem eſſe à nimia ponit ſiccitate, Robiginem équoíeln à nimio humore. 2. Reg.19. Ýſ. 26. oppu? 7797 uredine tatum ante maturitatem. A. Famem & penuriem cibi quo Dicunt ab Euro effe. Genef. 41:27. D'TRIDT Lxx. éve pe googs. Apparet , malum frugum effe plagam homi- num : ideò dicit, Percutiam vos. Secundùm annos hæc Verf.6. Atque etiam ego dedi vobis immunitatem den- diftinguit Kimchius rectè, q. d. Alio anno dedi à@egzíce tium in omnibus urbibus veſtris, a defe&tum panis alio uredinem , robiginem , bruchos & locuſtas : 8c non in omnibus locis veftris : & non rediijtis ad me. di-refipuiftis. $. 17. Secundum & tertium genus conjungit, Peſtem & gladium. Hoc facit ad oftendendam gravitatem fupplicii, $. 14. Tria hîc. 1. Judicii ad culpam relatio. 2.pa- quando & in manu Dei, & in manu hominis cadunt. I Verf. 10 quo modo. Etum Jehova. 98 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R T U S plicium. Verf.ro. Mifi in vos peftem, more Agypti . Oc- | , (f) Confutatio vanarum cogitationum: earumque du- cidi gladio juvenes veſtros, cum captivitate equo- rum veftrorum : & feci aſcendere fætorem caſtro- (c) Voti diei Domini, cum perſuaſione afferendæ im- rum veftrorum @ innares veſtras : e non rediiffis punitatis:& lætitiæ dandæ improbis. verf. 18. 19.20. (B) Fiduciæ in folemnitatibus & facrificiis, & ftrepi- ad me. tu cantionum. verf. 21. 22. 23. ingeſto verò officio. verſ. 24. & exprobrata occulta idolomania jam olim in deſerto $. 18. More Ægypti . vide Exod. 9: 3. & adde com- exercitâ. verf. exercitâ. verf. 25.26. minationem Deuteron. 28:60. Peſte Ægyptus amicta eftin pecudibus, non in hominibus. Exod. 9:15. Amo- I. Tranſitio. ſus in homines oftendit graſſatam. Peſtem & gladium alibi quoque conjungit Scriptura. ut Levit. 26:25. Deus Verf. 12. Propterea fic faciam tibi, Iſraël. promiſerat populo, fi ipfum diligerent, ſe ab ipſis averſu- rum omnes plagas Ægypti: contra , fi inobedientes eſ $. 19. Concludit , decretum fibi effe , pænam juftam ſent, impofiturum. Qui communicant in peccatis, me- referre ipforum inobedientiæ & impænitentiæ. Sic. Hoc ritò quoque communicant in pænis. In N. Teft. quoque adverbium poftulabat expreſfæ pænæ ſubjectionem. Sed plagæ Ægypti , fed fpiritualiter intelligendæ, denuncian- utitur apofiopefi; & differt ſpecificationem pænæ ulti- tur Babyloni ſive Ægypto ſpirituali. Apoc. 16. 029% mæ; quæ eft abjectio decem tribuum cum pofteritate à & in nares veftras . Et pro Sa etiam. fic Pfalm. 68:10. facie ſua; earumque abductio in terram impuram, ubi 1997? Jerem. 10:24. 1p! Zachar. 14:18. Omby commiſceantur gentilibus. Hanc nominat demum y1.27. 2. Sam. 15:34. N. Quia autem Deus decreverat ſervare reliquias , excitat in- terim eundem Ifraëlem, ut paret fe in occurſum Dei. D. Deſtructionem repentinam & tota- II. Propofitio. lem hominum & civitatum. Quandoquidem ita faciam tibi, para te in occurſum Verf. 11. Everti quædam inter vos, quomodo ever Dei tui, Ifraël. tit Deus Sodomam a Gomorrham; ® exſti- 9.20. Ne fcilicet veniens percutiam terram anathe. tiſtis ut titio ereptus ex incendio : @ non rediiftis mate. Denunciatâ pcenâ abductionis, conveniebat omni- adme. bus confternari , & ftare in ruptura, & , fi fieri poſſet, per veram pænitentiam avertere iram Dei: aut faltem, fi id Confer Efai. 1: 9. Luc. 13: 1.4.5. Job. 34:26. fieri non poffet, pluribus in impænitentia perſeverantibus, dare Deo occafionem ſervandi quaſdam reliquias. IV. De vera pænitentia, III. Confirmatio. Inſtructio de pænitentia agenda extenditur ad cap. 5. $1.27. Hic eft Confirmationis prima ratio ducitur à Dei dignitate. (a) Tranſitio. quæ habet inſtar Conclufionis, qua con- tinuet ſententiam & denunciationem judicii : quam ut in | Verſ. 13. Nam ecce formator montium, a qui ſuperioribus aliquoties abrupit ; ita & hîc per apofiopeſin creat ſpiritum, a qui indicat homini, qua fit me- differt uſque ad verf. 27. cap.5. ditatio ejus : qui facit' auroram caliginem; qui cal- (b) Excitatio Ifraëlis ad præparandum fe in adventum vel occurfum Domini. verf. 12. cat celfa terre : Jehovah Deus exercituum nomen (c) Confirmatio hujus paræneſews. ipfius eft. 1. à Dei dignitate. verſ. 13. 2. à dolore prophetarum, prævidentium magnitudi- $.21. Non eft quare te pigeat Deo paratum occurre- nem mali. cap.5: 1.2.3. re. Deus enim magnus eſt multis modis. 3. à promiffione Dei & ejus conditione: atque ita à $.22. 1. Is creavit totum orbem terræ. Hoc enim per fruétu. verf. 4. montes fignificatur. Conſignificantur autem' homines , qui 4. à vanitate & interitu idololatriæ exercitæ ab Ifraë- habitant in toto mundo. Ita fignificatur, totum mundum litis. verf.5. Hæc autem probatur à caufa. verf.6.7. à po- eſſe Dei, & gratiam Dei fpernendam non eſſe , qui ele- tentia Dei. verf. 8.9. gerit ex omnibus populis Ifraëlem. (d) Comploratio per digreffionem interſerta adhorta $.23. 2. Is creat ſpiritum. Quod non tantum de vento, tioni. Ea habet fed & de ſpiritu vitali in animantibus & hominibus intel- I. Soliloquium & q. Exclamationem de duritie cor- | ligi poteft : imprimis verò de productione animæ ratio- dis, quod oderint monitores. verf. 10. nalis in homine unoquoque. Confer Pfalm. 33:15. Za- 2. Apoſtrophen invectivam, qua char. 12: 1. Unde intelligitur, eam quoque efficaciam (a) demonftrat penam ipforum peccatum conſecutam, Dei in hac phraſi contineri; qua Deus illuminat , quos propter odium redarguentium. verf. 11. . & Deus fpirituum omnis (B) oftendit caufam illius odii ; multitudinem defectio- carnis appellatur Num. 16:22. 27:16. Hebr.12: 9. 72- num. verf. 12.P.P. τηρή πν δυμάτων. (v) oftendit actus illius odii in generali judiciorum cor $.24. 3. Indicat homini cogitata ſua. ſub. Dei; ante ruptione. verf. 12.p. a. omnia. Qui indicat homini cogitata ſua, partim per dicta- (9) oftendit conſequens odii, Prudentum filentium. men conſcientiæ & rationis , Job. 35; 11. Pfalm. 94: 10. Job. 38:36. partim per verbum revelatum , Amoſ. (e) Nova paræneſis accommodata præcedenti com 3: 7. Mich. 6: 8. Pfalm. 147:19. partim per Spiritum plorationi: qua hortatur ut intendant bono & oderint ma- Sanctum obfignantem id in cordibus , quod exterius au- Jum , & conftituant judicium. verſ. 14. 15. addita fuaſio- ditur, Pfalm.51:8. Hîc præfcribitur cogitationibus hu- ne à promiſſione vitæ & favoris Dei, aut faltem fpe cle- manis, quibus Deus quaſi antevertatur &ei conſilium mentiæ exercendæ erga reliquias Joſephi. verſibus iiſdem. detur, Efai . 40. Rom. 11. 1. Corinth. 2. Rurſus po- Hanc illuftrat verſ. 16. 17. à contraria ira, denunciata ob teſt intelligi de revelatione cogitationum hominis, Ro- culpam pofitam yerf. 10. ita ut verſ. 16. verſui 11. & 13. man. 2. verf. 16. Luc. 2. verf.35. Teſtimonium eſt in reſpondeat. & verf. 12. 14. 15. interferantur q. in paren- hac & in fimilibus prophetiis , per quas Deus popula thefibus. lo indicavit fenfus & ratiocinationes ipforum. Scopus eft, verf. 13. IN A M O SI CA P. IV. V. 96 verf. 4. 25. Ýſ. 6. fumus diſſimulare dolorem, quem animo eft , ut difcant illum revereri, qui non fecundùm id , gnum ſuum erigere in toto mundo, & non tantùm vulc quod oculus videt, vel auris audit, judicat, Eſai. 11: unius populi Deus dici , Rom. 3: 29. Gen, 17:4. com- parato cum verf. 6. 18:3. Efa.54:5. $.25. 4. Facit auroram caliginem. Hoc putem intelli $. 29. Notandum eft, quod non Dei nomen ponat gendum de ordinario curfu naturæ , quod Deus dies facit pro fubjecto & ei prædicata copulativè adjungar; fed ex longos & breves , mutans anni tempora, ver, æftatem, reliquis prædicatis unum faciat fubje&um, cui adjungat autumnum , hiemem. Quæ temporis varietas eft aptiffi- prædicatum nominis ,,n". Cujus ordinis ratio eſt 1. quia ma fructificationi terræ, & conſervationi hominum atque effecta Dei ſunt duces ad cognofcendum nomen Dei, animalium. De his temporibus agit Apoftolus A&. 14: imprimis ad cognofcendam æternam ejus potentiam & 17. Vide & infra Amoſ. s: 8. divinitatem. 2. quia nomen Dei ei debet appropriari , $. 26. 5. Calcat celſa terræ, h.e. Dominatur in mun- cujus ſunt ifta effe&ta: & , vice verſa, illa effecta ei, cu- do: partim coercens gentes , ut aliquam obſervent diſci- jus eſt hoc nomen. Et hinc apparet , Filium eſſe unum plinam, Pfalm. 94:10. item, ut non oppugnent popu cum Patre, quia nomen illud ipfi datur in Scripturis , ſive Tum Dei: partim evertens & erigens folia regnorum pro expreſſè , ſive dum virtus nominis ei attribuitur. Hoc eò beneplacito. pertinet , ut arguantur Ifraëlitæ non agnoſcere Deum , $. 27. 6. Eft Dominus in qui dicere poteft, Ego quia Chriſtum, quem exſpectabant, ut regem fuum Sum : quia eft Æternus & Immenſus : item , ſum quod non erant recepturi, ut Deum ſuum , ut factorem om- Jum; quia fimpliciſſimus & unus eº immutabilis : item, fio nium , &c. atque ita nomen Dei alienabant ab ipſo, de quod fum; quia neque abnegare ſeipſum neque perfectio- Chrifto cogitantes merè humanam naturam & tamen ei nes ſuas occultare poteft, quin eas demonſtret creaturæ attribuentes regnum in Eccleſia: ut & nunc Judæi fa- imaginem ſuam habenti; neque non implere decretum & ciunt. Porrò de hoc errore amplius cap. 5:18. & 26: verbum ſuum. Notanda phrafis facere hoc illud fenfu mutandi. Sic Efai. $.28. 7. Eft Deus exercituum, h. e. ille decrevit re- CAPUT V. Ratio ſecunda ducitur à dolore prophetarum præviden- & vindicandum fibi bonuin oblatum. Sic Genef. 12:2- tium magnitudinem mali. Luc. 21:19. xth oceat €. Verſ. 1. Audite verbum hoc, quod ego profero de vobis Quarta ratio confirmationis ducitur à vanitate & interitu lamentum, ô domus Ifraël. idololatriæ , quam committebant Ifraëlitæ contra ſecun- Verf.2. Cecidit,non addet ſurgere virgo Ifraëlis; omif- dum præceptum. ſa eſt, ut prolaberetur in terram ſuam; non eft quiil- | Verſ.5. Et ne quæratis Bethelem: & Gilgalem ne ac- lamerigat. cedatis; e Beer-Sabam ne tranſeatis. quia Gilgan Verſ . 3. Nam fic dixit Dominus Deus (Jehovah): la in exitium ibit, a Bethel erit in nihilum. civitas, prodiens mille viris, reliquos habebit cen-Verf.6. Querite Dominum & vivite, ne pervadat tum: & quæ prodibat centum, reliquos habebit de- velut ignis domus joſephi, ca devoret, & non fit ex- cem, domui Ifraèlis. tinguens, Bethelem. $.1. Enfus eft . Non oportet vos indurari & ftu- Verf. 7. Qui vertunt in abſinthium judicium, & jufti- pidos effe, quando mala imminentia vobis tiam in terram deftituunt. prænunciantur. Nos prophetæ jam illa, Verf.8. Faciens Pleiadas o Orionem, o mutans in quæ vobis evenient, prævidentes non pof- matutinum umbram mortis, a qui diem per noétem obtenebrat: qui vocat aquas maris @ effundit eas in concepimus , quin in lacrymas , in fufpiria, faciemterre, fehovah eſt nomen ejus. in lamenta prorumpamus. Sic Chriftus flevit fuper Hie- Verf.9. Qui facilitat calamitatem ſuper robuftum, co roſolyma; fic Efaias cap. 22:4.5. Summa lamenti eft, Iſraëlem proje&tum iri in terram, h. e. regnum Ifraëlis cum ut calamitas ſuper munitionem veniat. ipſa gente planè iri proftratum ; & orbatum omni megter : $. 3. Jaroboam primus conftituerat publicum cultum furrectionis, & fine ullo opitulatore. Secundò maximam in Bethel & Dan. Poſteri non videntur fuiſſe ea re con- multitudinem ad inſignem paucitatem redactum iri , ita tenti, fed & Gilgale, ubi olim fecunda circumciſio po- ut vix decima pars ſuperſit. Hæc omnia effecta funt per puli facta erat per Joſuam. ( Jof.5:9.) & ubi tabernacu- deportationem Affyriacam. de qua eft verf. 27. Vocat lum Mofis diu fteterat ; item in Beer-ſaba Judææ, pro- Virginem Iſraëlis , indigitans Rempublicam Regiam, & pterea quòd & Abrahamus ibi ſacrificaſſet, Gen.21: 33. eam quidem hactenus intemeratam, ut devicta non fuerit & Iſaacus, quum ibi Deus ipfi apparuiſſet, Gen.26:23. & edomita à Regibus gentium. Subeft etiam ironica mi- 24.25. ſacrificaſſe. Sic in Bethel. Geneſ. 28: 19. 35:1. ineſis jactantiæ puritatis & fanctitatis. Voluerunt videri Ifraëlitæ memoriam Patriarcharum co- lere & ipforum religionem imitari: ignorantes, appete- Tertia ratio ducitur ab oblatione vitæ,à Deo facta iplis, retempus libertatis , ideoque jugum reftrictum eſſe ad u- ſi quærerent ipſum. num locum , ut facilius & quaſi uno ictu tolleretur: & Deum non de multis locis , fed de uno in lege ipfis effe lo- Verf.4. Nam fic dixit Jehovah domui Ifraëlis, qua cutum , non attendentes. Sed legem Dei fine dubio pra- rite me e vivite. va aliqua interpretatione corruperunt. Confer etiam A- moſ. 8: 14. Hof.4:15. In denunciatione eſt partim 70.- $.5. Quærere Deum, quod reſpondet verbo 0917, eſt egno peroíce, partim antitheſis. Senim.& 1?$' funt oppo- habere Deum ante oculos , ejus rationem habere, eum fita. Illud enim ſignificat omnipotentem Deumhoc id,quod magni facere; eum interrogare & ſecundùm ipfius juſfa Nihilum eſt, five ametur & quæratur ut finis,five deligatur agere. Et vivite. Imperativus quafi pro futuro, Jerem.6: ut via & inftrumentum obtinendo fini, quicunque is fit. 16. Prov. 3:4. 4:4. Pfal. 37: 3.4. Eft in his quædam $. 4. In verf. 6. opponit iterum officium debitum ixuesi me egér in Cos, qua mnes conditionem præftantes facto ipforum, repetità promiffione ; cui addit commi- v.g. Quærentes Dominum , impelluntur ad arripiendum nationem illuftratam à cauſa. Conſumtionem Bethel I 2 compa 100 C O M M E N T A R I U. S timorem. . comparat cum combuſtione inexſtinguibili, & peccata IV. Comploratio. domus Joſephi, h. e. Ephraimitarum , qui habebant du- catum in decem tribubus, comparat cum igne conſumen Ef digreffio qet neces1x2 adhortationi interſerta. Hujus te. Ea peccata ſunt, vertere judicium in abſinthium, ego membra funt duo. 1. Soliloquium five Exclamatio de du- juftitiam in terram deftituere. verf. 7. Vertentes junge cum ritie cordis Ifraëlitarum , quòd oderint monitores. 2. A- domo joſephi. Juſtitia non ſignificat in Sacris tantùm ju- poſtrophe invectiva. ftè facta, fed imprimis fidem , qua Deum maximè fanéti- ficamus amplectendo juſtitiam ejus, ut juſtificemur. Fit- De primo membro. dicium non eft tantùm illud, quo terminantur controver- fiæ privatorum , ut oportet ; ſed maximè judicium de Verf . 10. Oderunt in porta redarguentem, q', qui peccatoribus, qui ſe admiſcent cætui populi Dei. Et te- loquitur integritatem, abominantur! nendum eft, in Vet. Teſtament, ſenioribus commiffam fuiſfe totam legem judicialem , ut illam exfequerentur in violatores totius legis. Rectitudo hujus judicii eft, pofterius ad omnes. Porta pro curia & comitio ponitur, $. 9. Prius colon pertinet ad eos, qui in porta fedent; cos, qui per fidem accipiunt juſtitiam Dei & bonis o- five omni loco judiciorum. Hîc exprimitur actus convex peribus eam teftantur , pro filiis Dei recognofcere; niens iſti loco, qui eft rimpin Preyn@. Notat autem qui eam nec habent nec profitentur , & vita non or- nant, redarguere , licet plurimum excellant in operibus & pravi. In geiere Sódergev. Tribuitur éneyx@ Spiritui tum defenfionem veri & re&ti, tum redargutionem falli fervitutis cerimoniarum. Accedebat ad pravitatem judi- Sancto tanquam Advocato Johan. 16:8. Advocati enim ciorurn , quòd Prophetas ėjenog pnoucích Jaroboami im- eft clientium cauſam defendere contra'adverſarios. Mun- probantes perſequebantur. . $.5. Verf. 8. Proponitur potentia Dei ad efficiendum dus eſt Adverfarius Eccleſiæ. Spiritus Sanctus caulam Apoftolorum & Ecclefiæ contra mundum tuetur. Cau- fa'illa eſt, 1. An mundus, hoc eft, tam Judæi quàm $.6. Primus effectus eft potentia Dei, quæ oftenditur ex creatione cæli, & fiderum diftinctos & certos curſus gentes , fit in peccato ? Hoc tenet Ecclefia. Defendit habentium in eo. Pro omnibus fideribus ponuntur duo Spiritus Sanctus quia non credit in Chriſtum. 2. An exſter notabilia circa cardines æquinoctiales. Hebræi veteres juftitia apud Ecclefiam ? Defendit Spiritus : quia Chri- habent pro ſignis oppoſitis 57py? p?, ita ut uno oriente dum: Defendit ; quia princeps mundi condemnatus eft, alterum occidat. Ita cum iis comparant vinum & ſcien- partâ Ecclefiæ juſtitiâ. Talis Fņpin debebat fieri in ju- tiam. Quando unum apparet, alterum occultatur. Eo- dem modo opponit Scriptura unna. Sic ſtabilitur ipfum Spiritum en byxove per os miniſtrorum fuorum o- dicio Iſraëlis. Sed eum trey xov oderant. Atque adeò conjectura Aben Efræ , quòd op non ſit Orion , quip- derant. Hæc igitur magna erat ratio geralco peš. Pofte- pe extra Zodiacum poſitus , fed Cor Scorpii. ut 7p? Ocu- rius colon ſpectat omnes & omnem opportunitatem lo- lus Tauri. quod illi dicunt 107 OKT 1997 29. Acce- quendi. Serino qualis eſſe debeat , docet Epheſ. 4: 29: dit, quòd experientia oftendat, ftellas moveri centum 1. Petr. 4:11. Loqui in Scripturis ſignificat Prædicatio- annis uno gradu & 25. minutis. Sic igitur hæc fidera olim nem & profeſſionem fpei & omnis ejus , quod credimus. propiora cardini fuerunt. Jobus cap. 9: 9. totum coelum Pfalm. 12: 3. Vanum loquuntur alter cum altero. Integrum. in Ardum, duos hoſce cardines & penetralia Auſtri di- loqui eft in ſermone, qui ad utilitatem compofitus effe de- ftribuit: Subintelligens etiam diſtributionem gentium fub bet, id quod bonum, verum & fanum eft, ad ædifica- illis fideribus. Job.38:31.7$ 12. appropriatur nistyp tionem proximi proferre. Abominatio illorum , eft vitium amcenitates : quia ver aperit ortu ſuo : & top hay pa at illorum , qui non afficiuntur iis fermonibus , quibus fina tribuuntur nivin rudentes: quia oppofitum fidus , ut cera & non fucata pietas inſtillatur. quando Sol eft in Scorpio, autumnum & hiemem & 78 $. 10. D'on notat perfe&tum, h. e. abfolutum. Mo- raliter yan ſignificat ſoliditatein & conformitatem conſis SEVO qwerow ( verfu 23. ) efficit. Qui poteft ver & autu- mnum, æftatem & hiernem facere, is profectò timen. liorum , cogitationum , proæreſeos, ftudii, actionum. dus eft . Is enim eft, cujus oculus excubat pro terra à Opponitur upp. Illius eft corde fimplici eſſe; hujus, effe principio anni ad finem ejus. Deuteronom. 11: 12. Qui duplici animo ac via. Hujus eft ratiocinari & murmura- totum coelum convertit, & machinam illam cæli & ter- re. Illius Deo ſe ſubjicere. Lucta tamen non facit, ut ho- tæ tam mirabili varietate diſpungit, ut nondum unus dies mo ſit non integer, licèt alio poflit eſſe minus integer. Du- extiterit alteri , quoad fignorum pofitum , per omnia plicitas eft in irregenito , ubi una prava cogitatio aliam , fimilis, is agnofcendus & timendus eft. Qui omnibus una cupiditas aliam pulſat. Lucta eſt in ſanctis. Illis tribui- gentibus tribuit locum , is & vos aliò poteſt abducere. tur cor fimplex & integrum: licèt nonnunquam in ratio- 6.7. Alter effectus: Qui mutat caliginem in matuti-cinationes deducantur à carne; quibus non ſuccumbunt , num, á diem no&te obtenebrat. Illa eſt in longitudinis die ut veritatem fundamenti abnegent, licèt fæpe eveniat , ut rum mutatione ordinaria varietas. Ita verò & Deus po- fundamento ftipulas ſuperinædificent judicio Dei combu- teft illuminare cæca corda gentilium , & Ifraëlitas ad ufu- rendas. David integro corde cum Deo fuiſſe dicitur, qui ram lucis cæcutientes in penitiores & graviores tenebras ratiocinationes pro idololatria non admiſit: licèt idem detrudere. non fine ratiocinationibus præceptum Dei tranſgreflus fit $. 8. Tertius effectus Vocatio aquarum maris earum- & adulterium commiſerit. Contra Solomoh, qui ratioci- que effufio fuper terram. Vide Job. 36:27.28.30.31. nationes de cultu idolorum , quafi in iis effet aliquid boni Vel intelligi etiam poteft de diluviis, generali & parti- tolerabilis , admiſit, dicitur corde non fuiffe integro , ut cularibus. Si Deus poteft aquas maris elevare, ut inun- David. De quo tamen probabiliter exiſtimamus , eum de dent terram, etiam gentes poteſt adducere , ut inundent Deo & falute verâ non dubitaſſe. terram Ifraëlis. Quartum eft expreflius ý . 9. Qui facilitat calamitatem ſuper robuftum, &c. Lxx.o2ldigãy owespepoy De fecundo membro. Éti izèv. Chal . ppn by gown 991p? qui poteft imbecil- lis addere robur, & robuftis demere, & efficere , ut levi Apoſtrophe invectivam continens eft tribus yerſibus. momento fortifſima dejiciantur. 11.10 eſt alioqui intran- Verſ. 11. Iccirco, propterea quòd conculcatis tenuem, fitivum. ut Pfal. 39:14. Job. 9: 26. Job. 10; 20. Hoc a lationem frumenti accipitis ab ipfo ; domos ex opponitur gravitati mali, ne dvopoen. Jerem. 8. ſ.18. , ſuper mærore. lapide caſo edificaftis quidem, fed non habitabitis cor meum languidum. inillis ; vineas deſiderabiles plantaſtis quidem, fed non bibetis vinum illarum. Verf. 12. 1 N A M O SI CA P. V. TO tunt. Verf. 12. Onia novi , multas eſſe apoſtaſias veſtras, | Verf. 15. Odio habete malum, & amate bonum, ca o numeroſa peccata veftra; qui oppugnatis juftum, conftituite in porta judicium : fortaſſis gratiâ pro- accipitis lytron, ii, qui egenos in porta ever Sequetur Jehovah Deus exercituum reliquias you Sephi. Verſ. 13. Propterea prudens tempore illo continet fe, Verf . 16. Iccircò (fic ait Jehovah Deus exercituum quia tempus malum eft. Dominus) in omnibus plateis planctus erit, ca in omnibus vicis dicent, Ho, ho; a vocabunt agri- Hæc apoſtrophe tria continet. $. 11. 1. docet, propter odium redargutionis & fer colam ad luctum, & planctum indicent peritis la- monis ſani peccata illorum non remitti. ita tamen ut ſub menti. intelligatur, ipfa turpiſſima peccata, divino judicio, hunc | Verſ. 17. Et in omnibus vineis planɛtros erit, quia contemtum & odium verbi veritatis fequi. Vide Rom. I. tranſibo in medio tui, dixit Jehovah. à verſ. 20. Peccatorum ſpecimina hîc ponuntur ea , quæ committuntur in tenuioribus , h. e. iis, qui non ſunt in ea minenti aliquo loco conftituti. nimirum eorum oppreſlio. tibus vitiis, de quibus comploraverat . ſcil . Ut $. 14. Officia , quæ præcipit, ſunt oppofita præceden- Chald. rap Lxx. roulengudualete #w7x's. Verbum He- 9.15. 1. quærerent bonum, & non malum. h.e. ut animi bræum eſt quodammodo non ſimplex fed compoſitum ex intentio & cura verſetur circa id quod bonum eft, & ita. vuia & bojó. Summa : Indignè habetis & proculcatis. abducatur à malo, ut animum ei nulla ratione adjiciant. υβρίζετε και κάποιείτε. Contra erant regendi ut Malum eſt partim quod eft fecundùm concupiſcentias D'Midi naya regnum ſacerdotum & hæredit as Dei, & mundanas, partim doé€40, ad quam pertinet etiam , velle ad cognitionem Dei & decoram Deo ſanctitatem in liber Deo placere per opera legis & fervitutem elementorum tate ingenua agendam excitandi. Dictum eft: 7299 179 s mundi . Id patet; quia hîc fermo eft de iis , qui fibi pro- Huc referri poffunt onera multiplicia impoſita diſcipulo- mittebant, Deum effe cum ipfis. Quod dicebant, quia rum cervicibus , &c. Matth. 23. npn 19 nsyn Chald. putabant omninò ſe voluntatem Dei expleviſſe iis facien- xpUpd?. Violentiam vult notari. Lxx. dio@ge inne- dis, quæ narrantur cap. 4. vſ. 4. Sic bonum eſt non tan- tùm quod lex Dei perpetua & confcientia approbat tan- x tre édit cecile. Quidam, Onus frumenti : quòd frumenti farcinam, quam non plauftro reveherent in horrea, fed quam rectum, fed multò magis illud opus, quod Deus humeris referrent , vi eripuerint. Sed funt civiliora latro- conſtituit medium juſtificationis , & quo præ omnibus c- cinia & æquè perniciofà, quæ fub fpecie juris capiun- peribus Deus ſanctificatur & glorificatur. Ita Moſes o- tur , & quidem, quando neceſſitas offerendi affertur. Sic ftendit, Se propofuiffe bonum & malum. quia idem eft miniſter repetendæ promiffionis; & minifter dandæ le- fit, ut nec judices officium facere velint, niſi muneribus invitati ; & conſtituant fibi magna precia. Similiter ligis ceremonialis , quæ in fe juſtificare non poteft. Deu- teronom. 30:15. 19. Efai. 52:7. Pfal. 109: 7. Mich. . doctor Eccleſiæ avarus fit & à pauperibus neceſſarias ob- 6:8. Efai. 1:11.&c. Galat. 3:21.4:9. Rom.7: 10. lationes accipiat. Chriſtus dixit, Gratis accepiftis , gratis Hebr. 13:9. Quibus dictis adde Ezech. 20:25. Eze- date. quo tametfi non tollitur alterum , Qui laborat dignus chiel diftinguit inter leges , quas fi fecerit homo vivet in eſt mercede ſua ; nihilominus tollitur avaritia & exactio. Ěum autem fcopum fuiſſe munerum imperandorum & ac- eis, & ftatuta non bona, in quibus non vivit homo, etiamſi cipiendorum apparet ex addito , Domos lapide cæſo ſtruxi- portet , in eis vivit, juxta fententiam federis operum : hæc ea fecerit . Illæ funt morales ; quas ſi homo fecerit, ut os ftis, Vine as nobiliſimas plantaſtis. Sed tolerabile erat, eos ſunt der Male , præcepta cerimonialia, quæ etiamſi homo utcumque amplam mercedem capere , dum- modo id exequerentur ex bona fide. Id verò negat pro- ftitiæ in illorum obſervatione non eft, neque fecundùm fecerit omnia, in illis tamen non vivit. quippe caufa ju- $. 12. 2. oſtendit , illos juſtum oppugnaſſe, etiam ſen- Apponit exemplum verf. 26. Oftendebam illos pullistos in fedus operum , neque fecundùm Teftamentum gratiæ. tentias vendidiſſe imò reos impunitos dimififfe accepto ſuis muneribus , traducendo omne primogenitum. Quippe in e mé y paint, quod hîc habent Lxx. (confer Matth. 16:26.) cerimoniis legis & oblationibus eft confeffio peccati & quod eft 93. & impediviffe curſum juſtitiæ in caufa ege- xerobregemov contra peccatorem, & pollutum ; & nomina- .? . puram & ſanctificationis indigentem, & quando loco pri- $. 13. 3. hujus tyrannidis effe&um oftendit, Silentium mogenitorum affumpfit Levitas & eos in diverſis partibus eorum , qui intelligerent veritatem & juftitiam , & atten minifterii admovit facris, totum reliquum populum arcuit derent Verbo Dei. *?pyn Daniel. 11:33. & 12:3. tanquam alienum , ſub pæna mortis , & procul ceu impu- fiunt σαωελοι και όλαβείς. non tain σιωεάζοντες. Ηoc enim rum ftare juflit. ibi per pan declaratur. Pfalm. 14:2. Spyn u?? ci özge $. 16. 2. ut oderint malum & ament bonum. Primum of- isiv o owsão. Chald. Namp. Is quippe eft idoneus ad To ficium ſpectat intellectum à voluntate directum & excita- awek tev alios , qui ipfe eft owwsão. Corruptiſſimus ſtatus tum; & vetat quid circa malum, quod convenit bono. Reipublicæ. Doctrina veritatis fecundùm pietatem in o- Hîc præterea voluntati aliquid imperatur circa malum. dio eft: falfitatis redargutio in abominatione: qui præ- ſcil.non modò non amare (ut qui fe indifferenter habet, funt, agunt ex libidine & avaritia: qui Deum timent & & id tamen patitur in aliis ) ſed id odiſe, h. e. omnibus vident, quod verum & rectum eft , filent. Sic aliquando modis in quocunque homine fugere & ejus communio- Sancti in Ecclefia à tyrannis poffunt vinci. Apocal. 13: 7: nis. Pfal. 97:10. Contra præcipitur amare bonum. quia nem vitare , quin oppugnare & evertere omnibus machi- Pæna hîc leniſfimè indicatur , fruſtratio cupiditatum. In hac digreflione ob oculos ponitur corruptela reipublicæ I. niſi ametur , non poteft ei animi cura incendi , ut diſca- requirens pænitentiam. tur , ut apprehendatur , ut fiat noftrum. 2. quia multi funt hypocritæ, qui zelum magnum oſtentant contra fal- V. Nova paræneſis. ſitates , nullum verò amorem veri & boni demonſtrant. Confer Efai. I: 16. 17. Contrarium hifce officiis erat in Ef continuatio paræneſews ad pænitentiam veram.Quæ fuperiori accufatione , Odiſſe énéyzová & abominari lo- paræneſis præcedenti complorationi eſt accommodata. quentem integra. Verſ. 14. Quærite bonum (five Intendite bono) a $. 17. 3. Conftituere, figere judicium. Verbum '977 non malum ; ut vivatis : « erit fic Jehovah eft non tantùm ftatuere in loco , fed fiftere , & milena & erit fic Jehovah Seycy. ut notetur Judicii conſtitutio in publico , ut pri- Deus exercituum vobiſcum , quemadmodum di- | mò certum & minimè claudum, deinde promtum para- ziſtis . tumque fit omnibus. Contrarium erat ſupra ý .12. Sua- I 3 foriæ pro officio pheta. ſed I 2 CO M M E N T A R 1 US ز foriæ rationes funt hîc. 1. Vita. quam fanè vitam beatam | noftre nocte es die cultum facientes Sperant pervenire. Sic intelligere neceffe eft ; quæ hîc inchoata durat in perpe- | Judæi hodierni, quoties Chrifti mentionem faciunt, fo- tuum. Ejus verò initium eſt conſolatio de gratia Dei. lent dicere , 172. nap 8. Veniat celeriter in diebus quam fallò fibi vendicabant in ſua impietate & injuſtitia. noftris. Fæmina illa apud Johannem cap. 4. verf. 25. Vo- Šic Deus erit vobiſcum , ut vobis promittitis. Ita zo reyesv. lebat videri expectare & defiderare Chriſti adventum. A- Matth. 3: 9. Pfalm. 10:6. 1. Joh. 2:6. Apocal. 18:7. moſus teftatur , illos homines in hypocryſi ſua optafíe ad- 2. Clementia exercenda erga reliquias Joſephi. Hic ſpei in- ventum Domini, cum illa opinione, quaſi tum lux fu- finuatio fit per particulamis cui refpondet Chald. wp?tura effet , hoc eſt, pax, & regnum, & remiſlio pecca- Lxx. 05. Quæ non eſt particula dubitantis fed præfui- torum, & plena omnium myſteriorum cognitio , etiam mentis . Adhibetur autem partim, ubi innuitur exſpectatio cum fructu hypocritarum. Quemadmodum etiamnum boni non definiti abſoluta promiſfione; partim ubi fal. Judæi expectant Meffiam , non qui caſtiget & judicet tem initium fpei requiritur.q. d. Si non poteftis inducere gentem fuam , fed eam liberet à jugo omnium popu- animum , ut firmiter credatis, Deum conſervaturum reli-Iorum. quias Joſephi; ſaltem ne abjicite ſpem : ſed potius facite $.20. Contra horum ftultam opinionem teſtatur A- periculum, annon vobis profuturum ſit, ut cum reliquiis moſus , eum diem non fore lucem ſed tenebras. Simili- aliquibus conſervemini. Etiam quando pænas videmus ter teſtatur Malach. 3:4.5.6.7. poft Efai. 53: 1. Quæ ante oculos, Deo adhæreſcendum eft. Si nemo alius, cer- confiderantes Judæi quidam vetuſtiores aufi funt & ad- tè quidem is , qui Deo adhæret , fervabitur , utut in carne ventum Chriftiaverſari, & pafliones ejus; faltem ne ipfi fecundùm hominem judicetur. In rebus temporalibus viderent. Sanh. pag. 357. edit. prior. & ratio additur ex (ita in caftigationibus ) fides ſpectat potentiam Dei, ut hoc loco Amoſi. pag.358. ejufd. edit. Unde patet , Ve. non deſperet ; citra determinationem eventůs: Dan.3:17. teres hunc locum de adventu Chriſti accepiffe. in gratia & cæleftibus fpe&tat & potentiam & veritatem $. 21. Sed duo explicanda funt. 1. quomodo dicatur & juftitiam Chriſti, & propterea cum exſpectatione futu- dies Domini. 2. quomodo negetur eſſe lux ? ri & gloriatione & voszkod ſperat. $. 18. Verf. 16. & 17. Ef denunciatio alicujus pe- vini. ut Job. 24: 1. & ita Rabbini recentiores volunt 5.22. 1. Dies Domini aliquando dicitur dies judicii di- næ, qua illuſtratur , quod dixerat de Conſervatione reli- eſſe mimeſin prophanorum , ut Efai: 5:19. qui dicunt , quiarum Joſephi. Denunciat autem mortes frequentes & confertas , ita ut in plateis five foris viciſque omnibus in potius repræſentat præſumtionem quàm irrifionem) qua- Feftinet , veniat , videbimus , &. ( quanquam locus agris & vineis lamenta fint. '7. Vide Mich. 2:4. Jer. 9. le & Jerem. 17:15. Confer Ezech. 12:22. 2. Pet. 3: 4: yſ. 20. Hinc quidam ni Ezech. 7: 11. &?! Ez. 27:32. Quod rectè rejicit Abarbenel , quia non poffunt tales dici Niphal 1779"1. Sam. 7:2. Chaldæis ons eſt congregari. O'?, concupiſcentes ; & illis reſponſio non quadra- De plangentibus vide Matth. 10:23. 11:17. Latinis ret, quæ convenit exſpectantibus reverâ lucem. Igitur præfica eſt plan&tuum princeps , Servio, quod hîc peritus hîc vult intelligi votum Judæorum de exitu decem tri- lamenti. In colo poſtremo quidam volunt eſſe hypallagen. buum, fecundùm verbum Dei. Sed nulla hîc nota eſt & fic Job. 38:31. Ezech. 39: 11. Sed non libenter ta tranſitionis ad aliud ſubjectum, ut cap. 6. verſ. 1. Melius lia admitto. Pronius eſt verbum Nyprod xgivě repetere eft fequi veteres, & analogiam Scripturæ, quæ promit- ſenſu indicendi. Itaque in verſione etiam duplex poteftas tit diem Domini ad ſalvandum populum fuum. Sub hoc ejuſdem verbi exprimenda fuit. Denunciatio hæc cum enim formali convenientius eft expeti diem Domini. De verf. 13. connecti poteft, ut verſ. 14. & 15. fint in me eo Joëlis cap. 2: 1. qui & tertio capite y f. 4. effunden- gergeord. Cauſa igitur mortium & lamentorum eſt odium dum fpiritum tradit in omnem carnem , antequam veniat veritatis & integritatis , corruptio judicii ad terrorem pio- dies Domini, h. e. judicium Chrifti in hoftes vel ad libes rum , ne audeant hiſcere. Cæterùm caufa efficiens eſt vi- randum Ecclefiam , à jugo & perſecutione populi carna- ſitatio divina cum ira: qualis Ægypti. Exod. 12: 12. lis. Amos verò cap. 9:10. & feq. diem Domini deſcri- Confer Exod. 23:21. 33: 3.5. Teſtimonium præſentiæ bit, quatenus deſiderari poffe videbatur. Dies verò Domi- Dei in populo eſt caſtigatio, qua ſanctificetur ipfius no ni dicitur in 21450añ five contradiſtinctione omnium pro- men , quaque fiat populus particeps ſanctitatis ipfius. Ea phetarum , atque ipfius Mofis. Quippe prophetiæ pro- præſentia eft manifeſtatio gratiæ , qua declarat ſe popu- mittunt Dei ipfius præfentiam. Efa. 40: 3.9. 10. 52:6. lum delegiffe. Denunciantur hæc in nomine Jehovæ , qui Et regnum Chriſti vocant regnum Dei. Efa.52:7: 54:5. deſcribitur à federe deftinato multis gentibus ; unde ap- Et ipfe Dominus juſtitia. Jer. 23: 6.33:16. Efa.45:25. pellatur Deus exercituum , & dominio five regno, unde vocans Hierofolymam. ibid. & Mich. 6:9. &c.'Igitur appellatur Dominus, dies Domini fignificat φανέρωσιν θεε αν σαρκί , ut ipfe verba Dei loquatur, quippe ex colo qui venerit : impetrationem VI. Confutatio. juftitiæ per verum facerdotium, quod eft fecundùm ordi- nem Melchiſedek , fecundùm vim vitæ indiſſolubilis ne- Confutatio vanarum cogitationum eſt duplex. I. de que principium neque finem habentis ; & regnum ſpiri- yoto diei Domini. 2. de fiducia in facrificiis. tuale in totum mundum , abrogatâ dominatione feniorum in populo, & cathedra Mofis ſublatâ, ut non amplius u- De primo membro. nus doceat alterum , fed Deus fit omnium doctor: fcil. quia per demonſtrationem ex verbo Dei pleniffimo & Verf. 18. Va optantibus diem Jehova. Quare vo clariffimo adducendi fint ſubditi ad fidem & obedientiam, bis dies Jehova eveniret ? Ille eſt tenebre e non nulli verò homini, tanquam fpiritum privatum habenti ad lux. novæ & indemonftrabilis ex verbo Dei veritatis fidem Verf. 19. Ve quum fugit aliquis leonem, & offendat fint ſubjecti, quemadmodum olim faltem hoc fine Syne- eum urſis ; intret domum ca applicet manum catio repeteretur, cum promiffione conſervandi apud ipſos ſuamparieti, & mordeat eum ſerpens. verbum Dei & cultum externum, Deuteron. 17. qui ta- Verf. 26. Annon tenebre dies Jehova non lux?' men clavim cognitionis fibi traditam fuftulerunt. Luc. e caliginoſus, non eft ipfi fplendor. II:52. $.23. 2. Quòd verò negatur, Eum diem fore lucem, 9.19. Oftendit, fuiſſe etiam tum in populo, qui ad quum tamen Chriſtus dicatur Sol juftitie, Malach.4:2. ventum Chriſti expeterent, verbo & jactantiâ, unà cum & cum ejus adventu lætitia denuncietur Zijoni, Zach. 9. fidelibus , qui ad revelationem juftitiæ toto corde anhe-yſ. 9. & falvatio & reftitutio captivitatis Ifraëlis ; & ei labant, Malach. 3:1. quem quæritis ; quo dele£tamini. promittatur regnum in totum Ifraëlem , &c. id iltam Actor. 26: 6.7. promiſſionis , ad quam duodecim tribus mentem habet, 1. quia Chriſti adventus non erat futurus ſpecio- IN A MO SI CA P. V. 103 ſpecioſus in oculis hominum. Efai.53:2. neque ventu: lumma, non defituram ab Ifraëlitarum ore. Carminibus rum erat regnum Dei vel a Yogampóre ws. Luc. 17:20. fed adjicit ftrepitum. jipa Chald. dung Lxx. ixov. Sa, Dominus appariturus erat in forma ſervi. Efai. 49:7. Pfal. Nablum, Heſychius ogzcevov pesos selv dvonxov . Ovidius : 8:6. Pfalm. 22:7. Phil. 2:7.8. 2. quia inde extitu- Diſce etiam duplici genialia nablia palma Ple&tere , convea rum erat fcandalum multorum in Ifraële , Efai. 8:14. ut niunt dulcibus illa modis. Idem Pſalterium. Chald. hîc reprobaretur à gente & principibus populi. Pfalm. 118: 79. Eft fo@tov. Sed quidam Utriculariam fiſtulamputa- 23. & exſcinderetur è terra viventium, poft multiplices vit. Si quid fimile hodie, erit Chelys. Vide Martinii injurias. Efai. 53: 8. Mich. 4:14. 3. quia Ifraélem tra- Etymologicum in Naulio & Pſalterio . Rejectio ſignifica- diturus erat ad tempus propter incredulitatem. Efai. 6. tur per te arv odii & repudiationis. quod eft reeleopárnois. Efai.8:15. Mich.4:14. 5:2. Hof.2:10.11.12.&c. Lxx. peuíonnee , etãoucy . per negationem acceptationis $.24. Quæ calamitas hîc ab Amoſo explicatur per pa: & intuitionis. Lxx. é megcito pecy o óx im@nést o pecu: per rabolam. in qua Rabbini putant indigitari I V. imperia : negationem odoratus ( Et eft verbi ti'n conſtructio in- per Leonem Affyrios, per urſum Perlas & Medos, per do- terveniente ? obfervanda , qualis & Exod. 30:38. pro- mum Græcos, quia templum ſub illis ftetit; per ſerpen- tem Romanos. Sed, fi liber ſingula perſequi, fic poteft pter locum Efai. 11: 3.) per jullionem auferendi ut rem moleftam. Confer Efai. 1: 11. 12. 13. 14. 15. Pſalm. explicari & applicari parabola. Chriſti regnum fugiunt & convertunt fe ad Romanos: Deus Romanos contra illos 90:8. 16.17. &c. Jerem. 7: 20.21. 22. Hæc reje&tio ferat à templo, & Diabolus ſeducens ipſos per fpeciem a bene offerrent, ſcil . ut faterentur fine dolo deli&ta , & di- concitat ; revertuntur ad templum. Sed Deus jam recef- intelligenda eft in feparatione cultus interni & veri . quem templi & facrorum externam eos pungit. Menſa enim vinæ fanctitati atteſtarentur & in Chrifto recumherent ad eorum eis facta eft in laqueum , & , jam deftructo templo, juftitiam , grata Deo erant , non in ſe , fed ufus illarum re- fub quo exſpectaverant adventum Chriſti ſui, in eo ftatu rum rectus. De tali conjungendorum ſeparatione & op- funt, , ut mortuis fint potius annumerandi quàm vivis , quia nihil in verbo Dei habent , in quo fe poflint conſolari. qui , pofitione egimus ad Joélis cap. 2: 13. ftante templo, adhuc aliqua Chrifti expectatione fuftenta- $.26. 2. Verum cultum præcipit. Judicium & jufti- bantur. Alioqui non diffitemur, quod Judæi poſtulant, tiam quid vocet , dictun eſt verf. 7. hujus capitis. Poftua Romanos effe inftrumentum plagæ ultimæ externæ. Et lat autem, ut ea provolvantur, ut aquæ , ut fluvius rapidus. hoc contra Judæos facit. Nam plaga hæc debebat diem Chald. 9222 979 Lxx. as mes pickpoiss a Euro. Confer Domini confequi , non eum multis annorum centuriis an- Pfalm. 85:14. Hab. 1:4. Efai.59:14. Significatur tecedere. promtitudo live é to spigoc, 15 no-, cinciso $. 27. 3. Patrocinium , quod à Patribus fumebant De fecundo membro. Iſraëlitæ , confutar. 1. quòd ceffaverint ſacrificia in deſer- to. Unde intelligitur , Poffe tolli, & fic non effe ipſum Confutatio fiduciæ in cultu ceremoniali duabus conftat Dei cultum, auc partem veri cultus in externis illis. Conf. partibus. 1. rejectione. 2. præceptione veri cultus. Efai. 66. verfibus primis. Pfalm. 40: 7. 8. 9. Notant 3. abnegatione cultûs veterum : qui in patrocinium cul- docti, ceffaffe facrificia poft habitationem juxta mon- tùs illius tempeftatis poterat allegari. tem Sinai, nimir. ab anno fecundo Exodi , menſe ſe- cundo, die viceſima. Sic Abarbenel. Nam & circum- Verf. 21. Odi, repudio feſta veſtra, e non odoror cifio ceffavit , & Pafcha , quod reſtaurarunt. Jof.5. congregationes veſtras. yerf. 1o. Verf. 22. Imò quum mihi offertis holocaufta & mune $.28. Alii dicunt, Ifraëlitas non obtuliffe , quippe maa ra veſtra, non accepto: a pacificum agnorum ve- culatos idololatriâ, ſed Levitas immunes obtuliffe. Verùm ſtrorum non intueor. hîc non redarguitur cultus Ifraëlitarum, ut approbetur cul- Verf . 23. Aufer à me ſtrepitum carminum tuorum: tus Levitarum. Poflit etiam dici, quòd , licèt obtulerint, Deo tamen non obtulerint. quem nondum verè cogno- (etenim , modulationem nabliorum tuorum non fcebant. Deut. 29:4. Sed, ut diſtinctior fit interpretatio, audio. hoc verſui ſequenti attribuo. In quo ipfis tabernaculum & Verſ 24. Et provolvatur ceu aqua judicium, ca jufti- arcam & Cherubinos portantibus imputat portationem tia ut torrens rapidus. tentorii regis fui (nomen hoc ifto in loco eft idololatri- Verf. 25. An facrificia & munus obtuliſtis MIHI cum ; quale 729 & 037: fortaffe Rex deorum, Prin- in deſerto, quadraginta annis, ô domus Ifraël? ceps horoſcopi, aut neſcio quid aliud intelligitur ) & ba- Verf. 26. At tuliftis tugurium regis veſtri, a loca- fews imaginum ftellæ deorum fuorum. Ab ævo putatum eft, ftellas vel eſſe animalia vel efle corpora quafi genio. mentum imaginum veftrarum , imaginum ſtella rum, quas intelligentia nuncupant, aut faltem eorum Deorum veftrorum, quos feciſtis vobis. vehicula. Hinc cultus fiderum. Quum Ifraëlitæ à talibus opinionibus non effent alieni , & Deum in Chrifto non $.25. 1. Rejicit in hiſce cultum omnem externum. ut agnofcerent plerumque, Cherubinos autem ur fymbola 1. feſta. quæ quia Sabbata nuncupabantur, Sabbatum, angelorum haberent fupra arcam; non injuria illos vocat quod ejuſdem generis erat, unâ intelligendum eft. Cætero- per irrifionem imagines aſtri deorun ipſorum : & arcam quin julli erant ter comparere coram Deo, in loco , quem locamentum imaginum; propter fimilitudinem. Nam elegerac Deus. In genere minxv, feri as ad conveniendum quum idololatræ fimile quid externum haberent, quale indi&tas. Lxx. Tempópers. Chald. jinyde 19772. Sacri- Deus inftituerat , quid , accedente idololatrico affe&tu , ficia, ut holocauſta , munera five oblationes ex farre , oleo, aliud dici poterat de Iſraëlitis, quàm quod de idololatris .. thure ; item pacifica, fub quibus intelligenda , quæ pro Vide Actor. 7:42.4.3. 44.48. Hieronymus : Ex eo tem- peccato, opspo Chald. piJump Lxx. ozu tapis pore, quo aurum in caput vituli transformarunt , dicentes : Dacias üpeciv. maliin pacificationem agnorum ſive altilium Ifti ſunt dii tui, Iſraël, qui te eduxerunt de terra Ægypti: veftrorum. Nam o's? Abarb. nipponn minnan toi omnia quæ fecerunt, non Deo ſed idolis feciſſe monſtrantur. & 917006. De bine ago in libello de Federe Dei ther. paullo poft: Dominus non ea , quæ offeruntur ; ſed volunta- 487: 488. 489: 490. 3. Cantiones, cum quibus debet tem reſpicit offerentium. intelligi omnis lectio facrarum literarum. Nam potiflima 9. 29. In verfiοne LΧΧ. eft ραιφών & ρεμφάν vel ρομφάν ſcripturarum carminibus inſerta funt: & Mofes Deut. 31. pro fab. quod eft ab ignoratione linguæ. Stephanus vel verbis Dei denunciat, Carmen ſuum non iri abolitum ab Lucas non fuftulit hoc, re expreſsâ contentus. Aliqui jua ore Ifraëlitarum uſque ad ultimum tempus : innuens Le-volunt elſe Saturnum ; & ficab Arabibus & Perſis dici. &tionem facrarum literarum , quarum pars id carmen & quod relinquo in medio. Scaliger ingeniofiùs quàm foli- I 4 9. diùs 104 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S diùs facit ex Græco allufionem ad nya ovy ut notetur, ciſi fuerunt. Herod. Euterp. Propheta obfcuriùs indica- zous Bgovzóūs. Grotius ex jipy quod eft 2.Reg. 5:18. vit, Ifraëlitas abductum iri extra terræ ſuæ limitem arcto- facit 1??? & fic pede Qov. Sed id non eft hujus loci. po's eft um: eventus docuit, & Stephanus memorat, Prophe- 1?, fish, raon. ja idololatricum Dan. 9:38. & Dung tiam veraffe, quando Ifraëlitæ x. tribuum non in Babylo- quam tribus Judæ, ſed ultra Babylonem , in locos Jerem. 7:17. 44; 19. ubi Junius doctè popana. Liba magis ad Aquilonem diflitos extra terræ fuæ ferè notitiam cum cómoeg Tây Té V. Similis huic loco eft Sarcaſmus, & ipem abdu&i funt . Neminem hîc debet turbare , quòd quum Cherubini vituli appellantur. Si ad præfens fecu: Babylon aliquomodo ad ortum eſt. Si progrediaris ſecun- lum hæc accommodemus , videbimus , eodem jure dici dùm meridianos, vel longitudinem , Babyloniæ meridia- poffe, quòd Pontificii ſub nominibus divorum Jovem, Sa- nus meridiano terræ fanctæ eſt orientalior. Viciffim fi turnum, &c. adorent. progrediaris fecundùm parallelos, five latitudinem mun- di , Babylonia , ut & regiones Mediæ aliæque, ad Aquilo- V. De quinto exergaſias membro. nem eſt evectior longè. Et hinc in Prophetiis, à Septen- trione aperietur malum, h. e. à Babylone. Colophon poenæ exprimitur verf. 27 $. 31. Ex Amoſo perfpicuum eſt, agi de x, tribubus. Ιdem confirmat Stephanus explicans το επέκεινα Δαμασκα Verf. 27. Et tranſportabo vos ultra Damaſcum, dixit per émézesvee Berburáva. Quæ explicatio non eft loci pro Jehovah, cui Deo exercituum nomen eft: loco pofitio, fed loci diſtinctioris pro indefinito. Commu- nior & indefinitior locus , Ultra Damaſcum ; quippe tota $. 30. Damaſcus eſt limes terræ ſanctæ ſeptentriona- coeli Aquilonaris plaga fuperans Damaſcum verbis Amoſi lis. Quod & D. Druſius in notis ad parallela dicit. ideo indefinitè intelligitur. Diſtinctior, ultra Babylonem. No- que idem malè afferit , quòd fit Judææ in occaſu& quòd temus , Abductionem ex terra Canaan , tanquam fymbolo propterea ab imperito hiſtoriæ ſcriba proveniffe neceffe civitatis cæleſtis , eſſe argumentum abdicationis populi & fit, quod eft Actor. 7:43. Sed non ita eft. Græci codi: exclufionis à regno cælorum, & reprobationis cultus ex- ces conſtanter habent Damaſcum in Amofo; neque dici | terni & juftitiæ ipſorum. Huic cladi implicabantur pii & poteſt , quòd Lucas vulgatam lectionem retinuerit . Potiùs juſti; quibus id in V.T. duriflimum fuit . Hinc igitur in dicendum, quòd Stephanus verba Amoſi cum interpreta- N.T. exilii dolendi nulla caufa eft, quum nullum fit coele- tione pofuerit, q. diceret: Ultra Damafcum , five extra ftis hæreditatis fymbolum in terra , cui ſubjiciamur . Inte- terminum terræ veftræ, hoc eft, ut eventus docuit, ultra rim Ecclefia N. T. fimile aliquid captivitatibus iſtis expe- Babylonem (in quam tribus Judæ deducta) in Mediam ritur. I. diſperſionem , ut impediatur exercitium ædifica- ipfam & Colchos (hoc eniin on?) & Iberiam. hanc enim tionis. 2. commixtionem cum hominibus improbis & do&ti autumant eſſe Chaboram. quamvis Junius aliter pietatem exofis. 3. Implicationem cum hypocritis & cenſeat in notis ad 2.Reg. 17:6. qui exiſtimat effe Cala cætu Anti - Chriſti per communionem partim externi cinem: & Chaboram Media & Affyriæ finitimam. quod fymboli, partim ignorantiarum & errorum. Pfalm. 1 20: nos in medio relinquimus. De Colchis , veriſimile eſt, ad 5. 6. Sententia hæc confirmatur quafi fubfignatione divi- eos penetraſſe Hebræos; quia Herodoti tempore circum- ) naj expreſſo nomine Dei. ut aliquoties ſuperiùs. CAPUT VI. Hactenus Exergafiæ fpecialioris ea pars, qua cum Samaritanis agit feorfim. Sequitur actio cum Hierofolymitanis . Pertinet à principio cap. 6. ufque ad verf. 26. cap. 8. vel 11. cap. 9. Tota hæc pericopa in duplici argumento verſatur. Agit enim de Afflictione Ifraëlitarum , uſque ad cap. 8. verf. 4. & de Deletione Reipublicæ deinceps. 1. De Afflictione. Leftinorum. Numquid meliores funt regnis hisAn major eſt terminus illorum termino veſtro? Hîc primò proponitur ſententia definitiva contra utram- Verſ. 3. Quiſeponunt diem mali, o admovetis ſeſſio- que domum Ifraëlis, cum expreſſione aliquot culparum nem violentia. communium. cap. 6. Secundò agitur de ligno antece- dente , coque evidenti , quod eft deftructio regni in x. tri. Verf.4. Qui cubant in le&tis eburneis, & computre- bubus. cap. 7:1-9. Tertiò de ordine executionis. ut Scunt in ſpondis fuis ; a comedunt agnos ex grege præcedat Éxilium x. tribuum cap. 7: 10.-17. fequa a vitulos ex ſaginario. tur Judæ. cap. 8: 1-3. Verf. 5. Qui minuriunt adnablium, ut David excogi- tarunt ſibi inſtrumenta muſica. Sententia definitiya communis habet Verſ. 6. Qui bibunt ex pateris vini, precipuo un- guentorum delibuunt ſe; e non afficiuntur ægritu- 1. Accuſationem. cap. 6.1-6. dine obfraktionem Joſephi . 2. Denunciationem malorum. verf.7.-II. 3. Defenſionem. verf. 12. 13.14. $. I. Æc oratio dirigitur ad principes utri- uſque domus Ifraëlis. qui deſignantur I. Accuſatio. à fede ſua, five , ut vulgo loquimur, loco reſidentiæ : qui duplex eft , Sijon Verf . 1. Va tranquillis in Sijone, & ſecuris in monte & Samaria. Propriè igitur ad Sena- Samaria : notatis precipui gentium, ad quos ac- tum & fupremum in republica utra- cedunt domus Ifraël. que ordinem ſpectat. Duo regna indigitat, quum dicit, Verſ. 2. Tranſite Chalanam ea videte; Qabite inde buntur 1. à vitioſa animi habitudine: Tranquilli , Securi. pre regnis his. intellige regnum Ifraëlis & Judæ. Deſcri- Chamatham magnam: a deſcendite Gathan Pa- Sic Efai. 32: 9. 10. 11. Supra cap. 4: 1. conferebantur H Ή cum I N A M O SI CA P. VI. 105 2 cum Vaccis. Securitas ſpecificatur infra verf. 3.4.5.6. | Vocat principes in rem præſentem , ut terras illas compa- 2. à prærogativa præ reliquis hominibus illuſtrata à præ- | rent cum duobus regnis Ifraëlis in bonitate, hoc eſt, fertilia rogativa Ifraëlitarum inter gentes. tate, abundantia hominum & divitiarum & omnium or- $. 2. ap? eft ut Num. 1: 17. 1. Chron. 12:31. 16:41. |namentorum, & in amplitudine termini. Convenit Deut. 2.Chron. 28: 15. 31:19. Efr. 8:20. in quibus legitur | 32: 8. & fequentibus. Eft hæc demonftratio benedictio- phrafis inaa spă expreſſi ſunt nominatim. Unde D'ap? nis divinæ, & ingratitudinis, & ftultitiæ, quòd fornicaren- fuerit o ovomeseal évtis. quorum nomina exprimuntur. tur cum gentibus iftis , & Dei non meminiſſent. Rurſus Verteris : Nominati primitiarum intergentes. Nominatur oſtenditur per hoc potentia Dei,qui, ut ipſos majores vici- autem is , cujus authoritas eſt ad obligandum alium, qui, nis gentibus fecerat, pofſic etiam eis minores efficere. vide illum auctorem nominet. five quid doceat five faciat . Ηinc υπεροχη & εξεσία vocatur όνομα. Εphef. 1: 21. 6. 8. Verf . 3. Accuſatur expreſſiùs culpa ſecuritatis. Apocal. 11:13. Sic Chriſtus habet nomen, in quo poffi- Claret verbum nin2 & van hic opponi . Chald spor mus falvari. A&or. 4:12. Phil. 2:9. Et nominare Chri- &19???. Sed malè fux & pmky quaſi de diverſis fermo ftum , eft fe Chrifto addicere & eum auctorem fidei ſpei- effet: ad quem lapidem etiam Grotius offendit. 2.Pet. 3. que ac facti ſui profiteri. 2.Tim. 2:19. Contra eſt nomen verf . 12. Officium eſt av den geč spécowy. Quod attinet blafphemiæ. in Apoc. Scitum eſt, Rabbinos non temerè. diem mali, is timendus erat. Sed abundantia omnium re- canonem (172507) tradere non expreffo nomine ejus , à rum faciebat , ut tempus ultimum approximare non intel- quo acceperint. ligerent. Confer Hof.7: 8.9. Confer Ezech. 12: 27. $. 3. Sic igitur hi , quos alloquitur Amos , habent no- Ita & Servator culpat ſui temporis homines, quòd non men in populo , non tantùm quòd, ut principes folent, no- agnoſcerent ſigna temporum. Luc. 12:56. Matth.16:3. mine tenus pafſim noſcitarentur , fed & quòd in nomine Quæ fanè culpa hodieque in plurimis hæret. Quid igitur ipforum & ipfis autoribus omnia dicerentur & agerentur. promovebant & prævortebant ? OPT na Chaldæus hoc Non dubium eſt , quin Sacerdotes & Senatus ſummus fibi refert ad N°'I oww czw.y. confer Pfalm. 133:1. Efai. arrogaverint magnam poteftatem in populo. ut leges con- 23: 17. Mos Synagogæ erat , ut ſederent poign Trei coram dendi. Matth. 23: 4. legem interpretandi dvvn ou Júvaço doctoribus; ſed ad pedes ipſorum. Hi quippe in cathe- quippe qui haberent privilegium non errandi. Jer. 18:18. dris, cæteri in folo. Hinc inqiro eſt Schola. Sedere in malè accipientes promiſlionem & præceptionem, quæ ex facris eſt docere & judicare. Ma nominaliter 2. Sam.23:7. tat Deut. 17: 8. 9. 10. 11. 12. quo loco ſpurii ſucceffores Breviter Sedes tyrannica intelligitur. Sic nia? No? Pfal. Phariſæorum,Papæ clientes, mirum in modum etiamnum exultant, ceu único clypeo fuæ autoritatis. quum tamen 94:19. Nota, Servari to apézov. Agit cum principibus; cathedra Mofis , in qua Pharifæi fedebant , diu fit abolita. Huc refer Pfalm. 1: 1. Drs ains. Confer Apoc. 18:7. operam. Pfalm. 82: 7. Atqui ut homo moriemini, co ut unus princi- Sedeo regina. Quis émomdou pokowy finis ? 'Arc Loveíce tő bís pum cadetis. ut omnia alia imperia occidere folent , aliis erectis, ita oftendit Spiritus Sanctus , quòd eorum, qui in & omnis cupiditas. lege dii dicebantur , poteſtas & juriſdiétio fuerit ceffatura cubitu & fomno. Somnus profundus & multus ; ut in $.9. Verſ. 4. Le&ti eburnei five in accubitu five in de- Neque verò ea ſtare poterat , abrogatâ fervitute legis ceri- cubitu & fomno. Somnus profundus & multus monialis in regno libertatis . Hinc Apoftolus Paulus eos dicit re Ceyzpéves . 1.Cor. 2:6. quo ſignificat, id agi illo fignificatio verbi nya, quæ eſt ſuperfluitatis , non vide- tempore, ut aboleantur. Cæterùm autoritas hæc ultimo tur ita commoda; quæ eſt Exod. 26:12. 13. Ezech.2 3. colo explicatur , Adiri & confuli eos à toto Ifraële ; puta verf. 15. Hoc convenit cum yny. Sed noftra notio eft fecundùm legem dictam & promifſionem, quæ extat Gen. | Jerem.49. Ýf. 7. Sic : 790 Talmudicis. Sno 49: 10. Non recedet prind. Vide St Malach. 2:4.5.6. Lxx. roo Geco abdôvres. Cibus opimus. scèę móbatov. He- Ob autoritatem hanc prophetae ordinaria venerunt in pe- fych. LΧΧ. έσθίονες ερίφες κ ποιμνίων και μοσχάρια και μέσα riculum , reprehendentes principes. ut Jerem. 8: 8.9. Bosgalov za negové, pane Chaldæis notius eft ???. Vide 23:35. Autoritas hæc extollitur comparatione Ifraëlis. & Malach. 4:2. Jerem. 46:21. in quo excellebant, cum reliquis gentibus. Eum appellat $. 10. Verf . 5. 6. Inter hæc ftudium Muſicæ, quod b'il cu David ad laudem Dei contulit , collatum ad pruritum au- verſ , 20. propter qualemcunque præftantiam , ſed quia rium, & ad effæminandum auditum, ut Ephremus loqui- Deus eam gentem elegerat præ cæteris , ut ei notificaret tur. Deinde civo Daugie, quòd crateribus vini capaciori. vias fuas. & quæ alia illius funt aerepá pšilo. Roman. 9. exigusiv) & prodigalitas ac luxus in optimis unguentis. bus id biberent (Notat Drufius , 8?! effe Athenæo verf. 45 $.4. Verf. 2. Exaggerat ipſorum aegré papoo à populi | eaque omnia , dum Joſeph confringitur. qua re illi non do- Ifraëlitici prærogativa in terreftribus , præ optimis lent. Vide 1.Sam. 22: 8. verbum ar fenfu ou peace descesa maximiſque regnis notis in vicinia & ifto feculo emi- | Confer cap. 4. plagas Dei, quibus non fuerant commoti nentibus. ad pænitentiam. Sed & cogita miſerum ſtatum populi in $. 5. Primus locus eſt Chalana. quæ in Affyria erat. ignorantia Dei, (quippe nuper fub Achabo Bahalem co- Grotius Callinifum effe putat oppidum ad Euphratem, luerant, & nunc Jehovam colentes adlıuc neſciebant , quis cui id nomen manſerit ad Ammiani tempora. Ammian. effet Jehovah ) in diffidio & ſchiſmate circa cultum pu- lib. 23. Vide Junium ad Geneſ. 10. ¥f. io. Sed Clariff. blicum, ( ſequebantur enim alii viam Jaroboami & celfa: Bochartus demonſtrat , eam eſſe in Ofroëna romóvimov. alii in templo adolebant) intelligi. imò & de imminen- Hieron. Seleuciam vel Cteſiphonta eſſe putavit. Hoc & te x. tribuum calamitate. Facilè intelligitur, Securitatem, Chaldæus extulit, & ea fuit fita in Chalonitide , cujus men- quæ hîc accuſatur , opponi timori Dei ; ejuſque originem tionem facit Strabo , Plinius , Polybius , Dionyfius , Pri- eſſe concupifcentiam; munimentum verò fàlſam perſua- ſcianus, demonftrante Bocharto, nasa memoratur Genef. fionem de divina directione , de juſtitia carnali , de ſua po- 10:10. Amoſ. 6:2. Efai. 10: 9. Ezech. 27. verf. 23. teftate, de electione populi perpetua. Quæ fuerunt caufæ zonderns túęp9v dixerunt quidam ex Græca verſione Elai. errorum & omnium malorum. 10:9. putantes turrim Babylonicam indigitari. quod rectè redarguit Bochartus. II. Denunciatio malorum. $. 6. Secundus locus eſt Hamatha : cui magnæ epithe- cum fit. Eam Hieronymus Antiochiam vocat. & magnam Verf. 7. Quapropter nunc migrabunt in capite min appellari in erkdreesoañ Hamath ſimpliciter , quæ Epipha- nia. Erat autem hæc prope terram ſanctam in finibus. Verf.8. Juravit Dominus Jehovah per animam ſuam, grantium; & recedet epulatio putrefcentium. Vide paulò poft verſ. 14. 5.7. Tertius locus eft Gatha, metropolis Palæſtinæ. dixit Jehovah Deus exercituum a concupiſco egoeren étionem 106 C O M M E N T A R I US &tionem facobi, a palatia ejus odi; O tradam ur- | Ea plaga exaggeratur, 1. dum denunciatur reliquis fcil. bem plenitudinem ejus. à clade bellica (de qua infra verf. 14.) 2. dum denun- Verf.9. Et erit, fi reliqui erunt decem bomines in do- ciatur omnibus vel decem in domo unâ." 3. dum ore turoi Hg the con & deſperationem fuperftitum. Scilicet pro. mouna, morientur. ponit domum cadavere funeftam; alium in penetralibus Verf. 10. Ettollet eum(h. e. aliquem mortuum)pa intimis decumbentem; proximum ſanguine , qui jufta truus ejus & cremator ejus, ad efferendum oſſa ex debebat facere mortuo , cadaver exportantem, & ſciſci- domo;ew dicet ei, qui erit in penitiſsimis domus, An tantem ex decumbente, Numquid ſit in ipfo fpiritús aut quidadhuc penes te? « dicet, Niſi! e dicer , Tace: virium ? Eumque reſpondere conantem : alterumque ferinoni intercedentem & filentium imperantem , ne quia non commemorandum eft nomen Jehova. fortè in mentionem Dei incidant, cujus mentio ipſis Verf. 11. Namecce Jehovah precipit,& percutiet do- horribilis futura effet propter malam conſcientiam. In ver- mum magnam rupturis et domumparvam fiſjuris. bis paullulum eſt difficultatis. $. 15. 19?? cremator ejus. non eft explicandum ; cre- $. 11. Gradus malorum quatuor ſunt: fed ordine re- mans ipſum, quafi in uſu fuerit cadavera cremare. Nam trogrado ab ultimo ad primum afcendit. Dixerat in fine Ifraëlitæ cadavera ſepeliebant. Etiam circa é a wotv cadd- cap. v. Deum effe x. tribus tranſportaturum. Hancpoe vera potius in valles præcipitarunt , quàm combure- nam tranſportationis extendit hîc ad tribum Judæ : licèt rent. "Ignominiofum fuit , quòd Joſias offa hominum non uno exilio abducti fuerint. Interim $. 12. Primum gradum fingulariter ad præſides populi, legitur Jerem. 34:5. id non de crematione cadaveris in- ſepultorum in altari Bethel cremavit. Quod de crematione ad quos reliquus populus accedit ad verbum Domini repe- telligendum eft. Vide 2. Chron. 16:14. ubi difertè crema- tendum ab iis , applicat; oſtenditque eos in principiis mi- tio adjungitur fepulturæ. Veriſimile eſt, folitos fuiſſe thy- graturos , quemadmodum principes in peccatis fuerant. miamata accendere inter ſepeliendum, fragrantiæ causâ, Tum adjicit effectum; Abolitionem epulationis hominum ne peftilenti odore inceftarentur. Alia eft nois quam putreſcentium & diffluentium. Chald. jan pinap jiwa? 191321. Sed Kimchius legit ſecundo loco 3, 1990ex 1123 Judæi vitabant ut idololatricam. In Codice y cap. 1.5.z. quod , '). : mors , fir R. Sol. fine per nisnon explicat. qui obſervat, in Tal- combuſtio, habet idololatriam. Majemonides in ' cap. 9. mudicis id uſurpari de conviviis in honorem divorum in- $. 4. fic effert cuin explicatione , vertente Dionyſio ftitutis; ut in honorem Baal Phegorà Moabitis. in Siphre Vollio ingeniofiflimo, quum viveret, juvene : Quocun- ad Num.25:5.vide & Jer. 16:5. ubi Talmud. Sax. quia in que in funere vaſa comburunt & fuffitum offerunt ( malim min.Sed Efth. 1:2. in Midraf. Ji pungan wippa na faciunt). apertum ( Majm. yma) eftzidolo cultum præfta- na v. Credibile tamen eft, Veteres epula idolor:r Puto , Hebræum illum à mente sou te pás ceas abi. viſſe. lacrarum & illorum etiam , qui convivia in templo veluti dio effe idololatricum : fed , Gentilem hominem , fi Non enim hoc vult , Omne funus cum incen- in honorem veri Dei celebrabant, quum fide Dei care funus faciat cum crematione , id facere idololatriæ rent, per ſarcaſmum quafi d'pix on? (Hof.9:4. ) hoceft, causâ. Eæ enim inferiæ erant, & diis manibus offere- panem dolorum & filicernium (h. e. Cænam funeralem, bantur. Legatur Virgilius lib. 6:Ýf. 177. Haud mora, fe- quæ à pollutis percipiebatur ) irrifiſſe. Sic per Millam ftinant flentes, aramque ſepulchri Congerere arboribus , ce- Papiſticam S. Cæna in nipvertitur , utinam non etiam loque educere certant. "& vf. 220. -tum membra toro de- pers multorum ex nobis prophanitatem & dzwoices . fleta reponunt ; Purpureaſque ſuper veſtes, velamina nota §. 13. Secunduş gradus , ſed tempore anterior, eft Tra- Conjiciunt. pars ingenti ſubiêre phereiro Triſte minifterium ditio urbis & plenitudinis ejus. verf . 8. Hæc autem con- ſubje&tam more parentum Averfi tenuêre facem. congefta firmatur à Dei tum Amore erga id, quo Jacobus gloriatur, cremantur Thuréa dona, dapes, fuſo crateres olivo. Lucr. tun Odio erga ejus Arces & palatia, h. e. Templa. Nam lib. 3. Et nigras ma&tant pecudes, quas manibus divis In- in primo colo eſt urna, quod explico ex Pfalm. 119. ferias mittunt. Imprimis nobiles erant inferiæ Cæſarum, verf. 20.40.174. Alij capiunt pro synn. collato Ezech. qui in divorum numerum hac Cremationis folennitate ré. 24:2 1. Sic utriuſque coli fenfus idem foret : & in Amofo ferebantur , de qua ceremonia Herodianus lib. 4. in prin- texbons. Nil impedit explicare, ut legimus. Ere&tionem cipio. ubi dicit, mezery pekárov Š n. nóvga top hierin Spania Iſraëlis interpretor ex Hof.5: 5. ut intelligatur Deus ipfe , ozete za trci ves slui'v zóne deixwo). Quod à Judæis funera fcil. Filius Dei, verorum Ifraëlitarum fiducia. Confen curantibus fa&titatum eſt, non religionis, fed humanitatis tiunt Chaldæus & Hebræi , per sippa fina intelligi term- diri corpora folita fuêre.quod ad es lợ100 udy pertinereSer- caufa fa&titatum eſt. quemadmodum & aromatibus con- plum : quod jön1 n17!?? vocat Deus apud Jerem. 12:7. vator demonſtravit Marc. 14: 8. Igitur proximus quivis, niſi ibi potius Ele&ti Dei notantur diſtinctià domo externa. fi non patruus, cui cov ulioiboy te te Sve@Tre , hîc 709 Sed templum fub palatiis continetur ; & eft odio propter appellatur , non ut quidam Judæus fomniat, Avunculus. hominum infidelitatem. Uterque autem affectus confir- Sic patrueles Aharonis filios Aharonis amoverunt ex fan- matur juramento & nomine Dei. Propheta præfatur, Do- &tuario. Levit. 10:4. minum , h. e. eum, cujus eft non modò univerſum , ſed Ec- cleſia , juraſſe per animam ſuam, Tum ponuntur verba Do- $. 16. Adefferendum oſſa. Cadaver integrum efferen- mini, qui nominat Auétorem fententiæ Jehovam Deum dum, ne remanentibus à putrefa&tione vel alia quavis re- exercituum. Planè quemadmodum in Pfal. 2. Filius intro- folutione oflibus, domus impuraretur: In luctu preſſit lex ducitur loquens in nomine Patris, verf. 7. qui locus eft cerimonialis. Chriſtus monuit Matth. 24: 20. orarent, clavis interpretationis fimilium. Denunciatur igitur præſi- ne fuga ipſorum fieret in Sabbatho , h. e. ne cum opinione dibus populi, qui de affiftentia Dei gloriabantur , Filium Sabbati cogerentur fugere. Dei fupra ipfos effe dominum Ecclefiæ, qui jam nunc per $.17. Interrogatio inſtituta ad recumbentem in inti- ſpiritum ſuum fignificet ipfis, Deum Patrem delectari mis ædibus non rogat de cadaveribus reliquis , ſed , quan- tius regno ſuo , quàm dominatione ipſorum , per quos no do is animam ferè ageret , quum efferretur alter , eo com- men Dei blaſphemabatur , Efai. 52:5. ideoque judicandi poſito, compellatione tentandum erat , Viveretne adhuc, populi carnalis & abolendi dominatus trium paftorum ini- & quàın propè à morte abeffet. Reſponſio ponitur imper- tium jamjam eſſe facturum , tradendo urbem & plenitudi- fecta, quippe ab interrogante coercita. Vox dog notat nem ejus, h. e. urbem, templum, regem, populum. propriè terminum, ubi quid definit. ut Pl. 2: 8.7"? 'oox. $. 14. Tertius gradus antecedens duos, jam præmiſſos, duale D'DOS Ez. 47: 3. quod ex loco explicant ????? talo- eſt verf. 9. nimir. Mortalitas five à pefte, five à fame. rum. Extremos pedes videtur notare. Sed & Das ponitur pro po- Ι Ν Α Μ Ο S I 107 СА Р. VI. . torrentem eremi. pro nihilo. ut Efai. 40:17. Efai. 34:12. Et fic maps | Verſ. 13. Quilatamini ob nibilum; qui dicitis: An- reſponder Efai. 41: 12. Hinc Deut. 32: 39. Imo ut 18 non robore noſtro accepimus nobis cornua? valet non eſſe, fic & box ufurpatur. Efa.5: 8.45:6.46:9. | Verſ. 14. Namecce ego ſuſcito contra vos, domus If- 2. Samuel. 9: 3. Prov. 26:20. Prov.14:28. In quibus raël, dictum fehovæ Dei exercituum, gentem: em perinde poterat poni j'vel 183. Aliquando valet idem affligent vos, inde quâ itur Chamatham, uſque ad quod ngu vel 7072, præter. addito vel omiſſoj?. ut E- ſai.54:15. 45:14. 47: 8. Alicubi pro 7S velp? venit. ut Num. 23: 17. Hinc 's dos eft nifi quòd , tantam quòd. ftæ, feptentrionalis & meridionalis. Qui hîc torrens ere- $. 20. In ultimo verſiculo duo termini ſunt terræ fan- ut Numer. 13:28. 2. Samuel. 12: 14. Deuter. 15: 4. mi ſive deſertæ planiciei dicitur , is alibi Torrens Ægypti Amoſ. 9:8. $. 18. Nunc ſenſus hujus loci explicandus eft. Ante appellatur. ut Efai . 27: 12. ubi reſpondet termino Orien- omnia obſervandum, effe orationem abruptam & coerci- 2.5 tam alterius interlocutione. Non poteft igitur accipi hic que ad Rhinocoruram: inter quam Pelufium rivus Nili five torrens de eremo veniens mare ingreditur. Vocatur & Tu. pro 1:8, quo quid adeſſe negatur fimpliciter : fed limitan- quod idem Nili nomen. di notione. quafi æger in animo haberet dicere ad inter- 9.21. Verbis verò horum verficulorum Propheta partim rogantem de ipfius vita & viribus : Nihil quidem in fe fu- exagitat Stultitiam populi,qui confiderint abfq; Deo bella à partes. interrumpi ſermonem ab altero. Caulâ redditâ non ab in- gerere & bonis terræ frui. Hæc irrifio habet iftas 9.22. I. interrogationem de poſſibilitate curſus equem terrumpente, fed à prophetâ, quia nomen Domini non ftris & arationis boum in petrâ. Liquet autem impofii- fit memorandum. Hoc autem unde fit, ut non nomina- bile effe, vel Equos decurrere in petrâ vel boves arare, rent Dominum in taneâ anguftiâ, fi infpiciamus eum, qui partim ob lubricum, partim ob duriciem , partim ob inæ- fermonem ægri coercebat , dupliciter intelligi poteft : pri- qualitatem. Hieronymus hîc per a intelligit bubalos. mò, quod is verererur , ne æger de Deo loquens ipſi, ut Satanas de Jobo futurum falfò jactaverat , benediceret. qui jugo colla non ſubmittunt ad arandum. Sed impoffibi- litas non ab inftrumento, verùn à folo notatur. Quod futurum in populo Judaïco prædixit Efaias cap. 8: 21. Secundò, fic accipi poteſt, ut interloquens men- $.23. 2. Compellationem, quâ fa&tum ftultum expli- tionem Dei faciendam ab ægro, ut folet fieri, abomine- catur. quod conſiſtit in (a.) converſione judicii ac fructus tur , tanquam fi omnis fpes effet irrita & fruftra fit divinæ juftitiæ in venenum er abſinthium. h. e. quòd diſciplinam, inftitutam à Deo ad malorum à bonis ſegregationem, cor- conſervationis meininiſſe. Utcunque fit, eò res redit , ut deſperatio de gratia Dei viguerit in populo. Qualem de- ruperint ; quodque juſtitiam Dei ignorantes fructum jufti- ſperationem etiam Ezechiel arguit cap. 18:2. quum pro- | lerint, fed contra in fuperftitionem & laſciviam ac ſcanda- tiæ, quæ per fidem obtinetur,charitatem ſcilicet, non tu- verbio dictitarent impii homines, Paires comediſſe ompha- lifationem proximi fe effuderint. (b.) letitia in re nihili. cem, & filiorum dentes fupere. quafi dicerent, Se pro- quod poteft effe regnum Jaroboami fécundi, utpote ante- pter peccata parentum puniri. quum tamen ipforum im- poenitentia tantas plagas mereretur; & ipfis poenitentibus quafi dicerent, Noftro marte equi noftri decurrunt , boves ceſſoribus paullò felicius. cum arrogantia de viribus ſuis. gratia effet exſpectanda etiam paternorum delictorum. ut- noftri arant. ur negandum non fit, filios ipfos fuiffe malos malorum pa- $. 24. 3. confutationem virium per oppofitionem af- rentum, & cum parentibus in reprobam mentem datos flictionis generalis : cujus cauſam principalem Deus ſe- effe ad demonſtrandam ſeveritatem Dei. ipfum dicit: ut oftendat, fe locum dare curſui equorum & $. 19. Quartum gradum exaggerat à conſequente, va- arationi boum. inſtrumentalem verò Gentem aliquam. cuitate & rupturis domorum. verſ. 11. quod declarat fo- re Dei præcepto, h.e. Divina diſpoſitione & ordinatio- non-populum. intellige Affyrios & Chaldæos. Omnia ta- men hæc & in Romanos competunt. Et hoc caput gene- ne infallibilem eventum habente. D'o'd? fortè à de- rale eft, & totalem deſtructionem à temporali & partiali . ? . pro y17. | deſtructione non diftinguit, ſed indefinitè agit. In ſequen- Talmudici fic quoque ufurpant. Alioqui fo'o? & pro | tibus verò eft quid magis definitum. Tantùm hoc ex cap. D'97 Deut. 32: 2. & alibi. Cant.5: 2. fic eft in He 6. diſtinctè intelligitur , Ifraëlitis fine Deo fibi potentiam bræo. b. Chald. eft ftillare. Affine degc@gros. Targum vindicantibus fore, ut Deus contra ipſos excitet gentem; hîc regnum magnum & parvum, plagam magnam & debilem quæ illos coarctet undiquaque , interfe&isque plurimis vel interpretatur. Puto, alienė. abductis illos in oppida concludat , ubi peftilentia & fame in magna deſperatione moriantur ; ut partim habitatorum III. Defenſio. verf. 12. 13. 14. penuriâ, partim hoftium violentiâ domus illorum con- fringantur aut rimas agant ; denique urbes , & imprimis Verſ 12. Numquid current in petra equi? num quis omnis multitudo & plenitudo auferatur. Hæc eſt re- urbs Hieroſolyma cum templo tradatur & exfcindatur, arabit bubus? quòd convertiffis in venenum judicium, rum ſeries ordine retrogrado hîc propofita, dum ab effe- @fruétum juſtitia in abfinthium? ctis ad caufas, à conſequentibus ad antecedentia aſcenditur, רצץ .רָצוּץ alibi pro כתנת Chaldaeo pro רְסִיס ducendum . Sic CAPUT VII. Poft fententiam definitivamſuperiori capite expofitam , fubjungitur in hujus capitis pri- ma parte ſignum antecedens executionem. quod eſt deſtructio Regni in x. tribubus. cap. 7. ad verf . 10. Hoc tamen fignum habet præcedaneas comminationes duas depre- catione averſas. Verf. 1. Sic monſtravit mihi Dominus Jehovah : a ignofce, age: quis (vel quifubfiftet Jacobus ? Nam ecce fingebat locuftas, initio crefcentis herba ſeroti- parvus eft. na: orecce ſerotina poft deſeétiones regis, Verf. 3. Pænituit Jehovam hujus. Non fiet, dixit Ie- Verf.2. At faktum eft, quum abfolviffet Locuſta co hovah. medere herbam terre : dixi, Domine Jehovah, Verf. 4. Sic monſtravit mihi Dominus Iehovah: a ecce Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 1 comedit partem. ecce præconiabat ad contendendamper ignem Domi-| Anachi tes pro adamante. quem is ſic appellatum vult,quia nus Jehovah; e comedebat abylum magnam, a venena , lymphationes & vanos metus abigat. Chald. 17200 f'?? murum judicii, pro his main. & deinde pro Pes ponit Verf. 5. Et dixi: Domine Jehovah, Omitte, age. Qui 11. refpondet id perpendiculo. Vide Thren. 2:8. 2. Reg. 21:13. quæ notavit Drufus. Adde Efai. 34: 11. Poſia fubfiffet facob? Namparuus eft. tio perpendiculi ſignificat judicium non tantùm ordinatum, Verf.6. Penituit Jehovambujus. Etiam hoc non fiet, fed etiam exactum , ſcil . Tale, quale iram Dei, vin exe- dixit Dominus Jehovah. crationis & meritum incredulitatis & nequitiæ eorum Verf.7. Sic monſtravit mihi: Et ecce Jehovah ſtabat oſtendere pollit. Illuftratur ſuper muro perpendiculi , & in manu ejus erat per- rire. Confer phrafin Prov. 19. yl. 11. Topana Das Spins $.6. Primò antitheſi contrarii: Non addam ipfi præte- pendiculum. Vérf. 8. Et dixit Jehovah ad me : Quid tu vides, uva hy niny, inngan. Chald. pins parips tiranteix xLxx. Amos? dixi: Perpendiculum. Et dixit Jeho-ong nmppi fic verl. 23.27. ubi Lxx. partim ole tiel on έκέτι μη ωοθώ το παρελθείν αυτον. Confer Εxod. 12: 13. vah: Ecce ego ponam perpendiculum in medio popur vejës, partim augenschmerzen. Senfus idem eft Hof. 1: ¥f. 6. li mei Ifraëlis; non addam amplius præterire ipfi . Dogma. Status Ifraëlis ante Chriſti adventum eft ftatus Verf.9. Et deſolabuntur celſa Iſaci, a fanétuaria evoxas, in qua Deus exercuit więc civ. Sed illa évozy & nic- Iſraëlis vaftabuntur: ea ſurgam contra domúm fa- georg habet finem : eique ſuccedit byl supeòs habens ſuum roboami cum gladio. initium & finem in populo. Eſai. 10:25. Dan. 8: 19. & fisi nuo annus gratiæ & deoa ws. cujus initium in electis $.1.$f.1. cp? herba corda explicatur. Hebræi nos docent, Ifraëlis & in ipforum plenitudine conſummatio. Rom.11: Solitam fuiffe primam herbam demeti onu?h. e. ad pabui. 25. 26.32. Secundò illuftratur judicium ab effectu, con- ſummato, & initiali: lum equorum; Ita deſectam herbam appellari 1. Hinc $.7. Effe&tus conſummatus eft vaſtitas celſorum Ifaaci, Targum hîc xa??? sme. Quum deinde herba in culo defolatio fan&tuariorum Ifraëlis. Rectè Drufius. Iſaac mum ſurgit, hoc appellari up??. Et pluviam , quæ eam tam Idum&os,quam Ifraëlitas comprehendit. Sed non rectè educat, eſſe vip?. quam defiderat ia. Pfalm. 72:6. ubi addit : Sed nunc ftri&tiis accipitur pro folis Ifraëlitis. ad Chald. "Baia ja Tu DV by NPIXION 32. At up? quos propriè concio ifta pertinet. Conftat ex prophetia Oba- Job. 24: 6. ad vineam relatum eft onweisesy, five matu- diæ aliiſque fimilibus & ex eventu, Vaſtacionem hanc in- ram vindemiam legere. up? enim in genere videtur eſſe cubuiffe in Idumæos cum Ifraëlitis conjunctos. Igitur cùm maturiis germen. Hieronymus, qui Sennacheribüm lo- de celſis loquitur , quæ fignificant locos Dei cultui contra cuſtam interpretatur, in principio imbris ſerotini , habet , & præceptum Dei dedicatos, Iſaacum nominat; utrumque addit , quando cun&ta virent oʻparturit omnis ager o diver- populum, Iſraëlem & Idumæos, notans ; cùm de fanctua- farium arborum flores in ſui generis poma rumpuntur, & cun rio, quod erat penes Judæos , Ifraëlem memorat. Vaſlitas Earum abundantiam rerum flores arborum atque berbe ſege- elſorum & ſanctuariorum habet comitem ftuporem five ium pollicentur. Lxx. roch idémaggvin (Chald. n???) indurationem hominum. Dan. 9:7. Dopisy aan deftilla- inneidou épzoptévn éw Arvo) nou ide' Bezza eisyon o Beccaócsa bit super ftupentem. Non enim magis domus lapidea tem- Hebræa forent: 1999 ju nxori ununnibyninna plum & fanctuarium Dei, quàm ipſe Ifraël, nuncupaba- Ineptè! Teftarur illa verſio , in populo Ifraëlitico ma- tur. Deſolatio fanctuarii à Romanis facta , quam comita- gnam fuiſſe ignorationem & negligentiam verbi Dei; & tur ftupor populi Judaici, ut adhuc fit velum fuper cordi- verum eſſe, quod Hieronymus ad cap. 6. Interpretes ali- bus ipſorum uſque in hunc diem, ab hac ſententia eximi quando non vertiffe , quod ſcriptum ejt, ſed de ſuo quod ſibi neutiquam poteft . Et verò deinceps diſtinctè deſolatio ul- videretur addidiſſe, imò mutaſſe. tima in fuo ordine indicatur. 6.2. Verſ. 2. os eft pro 9 Ponitur tanquam adver- 8.8. Initialis effectus Sententiæ divinæ eft deftructio bium temporis. Sic Efai. 4: 4. 24: 13. Drufius hæc po- in 3. tribubus. Hof. 1:4. Nam qui poft Jehu pofteros live regni domus Faroboami pergladium, quæ eft abolitio regni nit. Genef. 38:9. Num. 36:4. Exod. 20:23. napa ? Zachariam filium Jaroboami ſecundi fuerunt, latrones & - røyn Dus. Quis ftabit. Vocula '? connotat hic qua- fures fuerunt, non reges. Hof.7:1. 1973??? fur intrat. Sic litatem. ut Ruth. 3:16. Efai.51:19. &ta énydd Tee gurale fe res habet. Amoſus propheravit in diebus Uzziæ & Ja- Pindarus dicit pro mišta. roboami I 1. h. e. inter annum 179. & 193. poft ſchiſma. $. . . ut ad initium hujus prophetæ demonftratum. Mortuo Ja- blico præconio edicebat, fe diſceptaturum igne. Confer roboamo filius illius Zacharias, anno 38. Uſliæ rex factus Efai.66:16. & Ezech. 38:22. Quippe poft longam in- eſt in Ifraële. Is poft 6. menfes interfe&tus eſt à Sallumo. ftitutionem & patientiam debebat fieri diſceptatio cum qui ipfi; ut fur & latro fucceffit . Sed per menſem præfuit. populo carnali. ut deinceps factum. de quo Efai.5:5.6.Occiſus enim eft à Manahemo. qui 10. annis præfuit. Sub Per ignem intelligitur in univerſum ira Dei conſumens. quo Pul, & ipſe fur, cæpit populari terram. Succefſit fi- Quòd dicitur devoraffe abyſjum, intelligendum eft de fub- lius Manahemi Pekachjah hæres furis, qui præfuit bien- tractione benedictionis, ne vel abyflus quicquam ad bo- nio. Eum occidit Pekach filius Romoliæ tertius fur regni num populi proferret. Ut enim in abyſſo eft benedictio:& parricida. Præfuit 20. annis. Sub illo Tiglath Pileſer Gene1.49:25. benedi&tionibus coeli ſupernè, benedi&tionibus cæpit populum in exilium agere. Illi vitam & regnum eri- abyſsi jacentis infra. Deuter . 33: 13. fic& maledictio & puit Hoſeas fur quartus, qui præfuit 9. annis . Stabo contra: ignis. Job.31:12. Ignis is efi ad interitum (ita vocantur id eft, oppugnabo. Confer Efai. 31:2. Job.19:25. Pigs T Á TE Qgo pesen tis.qñs ) vorans. Partem. nec terre, nec agri Executio fententiæ in duabus partibus confiftit. 1. in regii , fed partem Dei five Ifraëlis hæreditatem , & fepara- | exilio x. tribuum. 2. in exilio Babylonico. tam ex toto mundo. $.4. De re. Viſiones hæ funt , quibus fignificatur , De exilio x. tribuum. Deum aliquoties veluti cogitaſſe exſcindere populum , ſed propter parvitatem Jacobi, ut ſubſiſtere aliqua ratione pof-Verf. 10. Et mifit Amazjah Sacerdos Bethel'ad Ja- fet, precibus piorum quaſi emollitum, iram ſuam conti- nuiſlê. Hujus autem iræ fine dubio effecta in re ipfa appa- roboamum regem Ifraëlis , dicendo: Conſpiravit con- ruerunt. Pofthæc igitur eft viſio monftrans abruptionem tra te Amos in medio domûs Ifraëlis. Non poterit tolerantiæ & judicii finem acipitium. Symbolum eft Deus terra ferre omnia verba ipſius. ſtans ſuper murum perpendiculi cum perpendiculo. Verf. 11. Nam fic dixit Amos: Gladio morietur fa- $.5. 7. Lxx. vertunt á dcépgavce. Et eft apud Plinium roboame Iſraël migrando migrabit à terra ſua. -Senfus eft : Pu . לְהָרִיב pro קוֹרֵא לָרִיב .4 .Vert .3 .9 Verſ, 1 N A MO SI CA P. VII. VIII. 100 Verf. 12. Et dixit Amazjah ad Amoſum: Videns, I tam Jaroboamo ; qui æquè bono jure effet Rex atque So* abi, fuge tibi in terram Judæ, qedeibipanem, ea lomoh. Jam Ifraëlem effe diviſum in duo regna : Regnum ibi prophetabis . non poſſe eſſe abſque facrario. Dixiffe quidem Deum , In Verf . 13. Sed Bethele non addes ampliùs prophetare . dum effe de uno certo loco, quia Deus poffit unum & al- loco, quem elegero. Deut. 12:5. Sed illud vel non intelligen- Nam ſanktuarium regis hoc eſt, & domus regni iſta. terum & tertium locum eligere. & quando regna divifit, Verf. 14. Et reſpondit Amos & dixit ad Amazjam: & regi dedit autoritatem , iccircò debere cenferi, Deum Non propheta ego eram, neque filius propheta; ſed elegiffe eum locum, quem rex elegerit. vel certè, divifione armentarius ea quærens ſycomoros. regni facta , hanc legem ceffare. quemadmodum , hac le- Verf. 15. Et accepit me Jehovah ab ovibus , quas ſe- genon obftante, Samuel diſtinctis in locis obtulerit. Si- militer, de facerdotibus fi quæreretur, quandoquidem quebar: @dixit ad me Jehovah: Abi, propheta ad Levitæ nolebant fungi minifterio extra Hierofolymam , populum meum Ifraëlem. conſequenter redire videbatur facerdotium ad omnes tri- Verf. 16. Et nunc, audi verbum Jehova : Tu dicis, bus: quorum fuerat facerdotium antehac. Hiſce & fimi- Ne prophetes fuper Ifraele, neque ſtilles ſuper domó libus ratiunculis fine dubio fuerunt ſeducti, ut, præeunte ipforum concupiſcentiâ, negligerent myſterium Dei, & Ifaaci. facerent ea , quæ Deus non juſſerat , putarentque, Verf. 17. Iccircò, fic dixit Jehovah, uxortua in civi- cultum five Hierofolymis five alibi Deo gratum eſſe abfa talem tate fornicabitur, c filii tui & filiæ tuæ gladio ca que fide Chrifti, dent, & ager tuus funiculo dividetur, e tuin terra $. 11. In Amofi verbis eſt primò allegatio neceflitatis impura morieris , eos Ifraël migrando migrabit à prophetandi à divina juffione. quam facit probabilem ex terra ſua. vitæ genere antiquo. quòd non fuerit propheta aut pro- phetæ filius , h. e. quòd non fuerit nomen ſuum profeffus $.9. In his verbis eft occafio explicationis Sententiæ, inter ftudiofos facrarum literarum ei ſtudio gorážov@es , fi- quoad executionem , & Explicationis prima pars ; cum ve, ut'nos loquimur , fcholafticos ( Nam alioqui ftudio- quibuſdam annexis. Occafio eſt partim Accufatio Amofi fum Verbi Dei non fuiffe, non eſt pium credere. Sed id ad ftudium , fortaſſe alioqui diligentius eorum induftriâ , qui quafi Amos conſpiraffet contra regem , & ei mortem vio- fe ftudiofos appellant, nec vacationem habuit ab aliis lentam eſſet interminatus. addito periculo : quòd terra rumnis ac ταλαιπωρίαις , & non proceflit ad μελέτίω 5' λέ- non eſſet verba ejus latura, & in animo retentura ; fed YELV rey ou Sm 7 cīv) aut doctor populi: imò contra, quòd ar- quòd ea in magnum malum fint abfque dubio eruptura. cum, & fortunas; quippe quærens fycomoros ad ven- mentarius fuerit quoad genus vitæ ; pauper', quoad vi- Partim eft occafio in Amazjæ alloquio , quo ipſum aman- dat in Judæam , cum oblatione viatici & victûs; & vetat dendum five veſcendum : actu, opilio. atque adeò nullis Bethele prophetare. addita ratione, quia fit Sanctuarium literis imbutus. Unde non poterat exiſtimari prophetias regis & domus regni. Hoc intelligendum de templo Be- ſpargere ad aliquam partem de divino cultu diſputantium thelenfi . q. d. Rex & Regnum Ifraëliticum ſanctuarium roborandam. Alienum enim hoc planè videbatur ab illo hoc inſtituerunt & frequentant: Ergo non licet tibi con- vitæ genere, cognitas habere omnes tricas quæſtionum, tra id prophetare. Si verò alius mentis es, & cum Judæis quæ inter doctos de legitimo cultu agitabantur. Contra facis, qui negant plerique (nam & ibi erant celſorum cul- quum prophetiæ Amoſi plenæ eſſent ſpiritualis ſapientiæ tores) non effe licitum Bethele & Dane offerre, abi hinc & fortitudinis, certiflimum id erat Tex peñerovquòd à Deo ad homines tuarum partium, miflus effer. $. 10. Satis clarum eſt , fuiſſe iſtis temporibus ſchiſma $. 12. Secundò eft in verbis Amoſi denunciatio penze in populo, & controverſiam de vero cultu , & an cultus ob interdictam prophetiam. Ea pana eſt partim privata , Dei deberet inſtitui in uno tantùm loco , Hieroſolymis ; ! Uxoris ſcortatio (confer Job.31: 10.) in urbe , ſcilicet an verò extra illum locum cultus Dei rectè exerceretur? | capta ab hoftibus , per vim: vel potius , ex paupertate, ut Videmus , qualibus argumentis ufi fuerint Jaroboamus corpore quæftum faciat; vel denique judicio Dei , ut im- primus & ipfius ſucceſſores & adſtipulatores. nimir. Quòd puritas domus Amazjæ manifeftetur sadhuc vivo & inco- Deus non adftrinxerit cultum ſuum ad unum certum lo- | lumi marito;& filiorum ac filiarum occiſio, partim com- cum. Nam tempore Samuelis & Davidis facrificia oblata munis, Agri partitio, mors in exilio. quod Ifraëlitis x. tri- fuerant diverſis in locis. Solomonem autoritate regia buum aflignatur. Repetit id fupplicium Ifraëlis , quod templum ædificaſſe; eandem autoritatem à Deo eſſe da- 1 jam cap. 5:27. & cap. 6:7. expreſſerat. CA PUT VIII. Pergit in explicatione Sententiæ definitivæ, quoad afflictionem; ejuſque alteram partem edit. nimir. captivitatem Babylonicam. verf. 1.2.3. Verf. I. Sic monſtravit mihi Dominus Jehovah: a imitari. niſi fortè termitem & terminum no Tu ogropecies ecce corbis æſtivorum-fruétuum. conjungas. Sed in ipfa re eſt major vis ad ſignificandum. Verf.2. Et dixit: Quid tu vides, Amos? Et dixi: ultimam collectionem ſcandalorum ad ejiciendum ea ex Corbem fruétuum. Et dixit Jehovahad me: Venit terra. Præceſſerat x. tribuum abductio. Tribus Juda ſu- finis ad populum meum Ifraëlem. Non addam am- perſtes erat. Hic fignificatur,quòd & in hac ultima quafi plius præterire ipfi. collectio futura fit, ut tanquam corbe fruétus , ex agro vel Verſ. Et ejulabunt carmina templi illo die : diétum ex hortis , ita & ipfi congregati auferantur ex terra. Sic Domini Jehovah: multum cadaveris in omni loco mellis & vindemia Joël. 4. Apocalyp. 14. Expoſitio in- dicar Finem. Hoc in ifto loco nondum intellexerim de projecit ft! Reipublicæ deletione perenni & perpetua ; fed de populi totali ablatione ex terra cum deftructione cultûs exter- $.1. Otandum hîc fymbolum & expoſitio. ni. Illud notatur per vocem , Ad populum meum. Symbolum eft in re & voce. In voc ne quid ejus fuperfit faltem in eo ftatu , ut populus 1?p_, quod æftatem notat & fru&tus &- Dei dici poſſit. Hoc , de ſublatione cultus externi , ſtate natos: cui voci ſono convenit 1'p. indicatur à conſequente. Ejulabunt carmina tem- finis. Hoc Latinus fermo non poteft pli. Quæ in templo ( ſubintellige Hierofolymitano: K quippe 3. 'N ΠΙΟ C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S quippe hîc antonomaſticè ponitur ) folebant pronunciari imò omnis ſanctificationis per fanguinem & Spiritum & cantari ſuavi modulatione , pronunciabuntur cùm fin- Chriſti. Nam quid fignificabant facrificia in numenia & gultu & ejulatu extra templum & terram. Confer Pfalm. | Sabbato offerenda , nifi Deum deftinaſſe populo fuo fani- 137: 1.2.3.4.5.6. Connexum plagæ eft multitudo cada- guinem purificantem à peccatis ad agendam ſpiritualem verum in omni loco projecta atque adeò in ipſo templo aut quietem & perpetuam tranquillitatem? ſolo templi. Hæc prophetia abrumpitur per voculam fi $.7. 3. Studii rerum terrenarum cum injuftitiâ. Quæ lentii. Poffet effe imperium filendi Deo. ut Zophon. 1:7. | in diminutione menſure rerum divendendarum, in augmento Hab. 2: 20. Sed abruptionem ſermonis effe, ſuadet accen- ponderis nummi accipiendi,& in corruptione libræ confiftit: tus continuans , qui præcedit. Ordo fermonis poftulabat(confer Mich. 6:10.) item in fænoris aut debiti exa- nominari eum, qui proje&turus effet multitudinem cadave- ctione immifericordi, ut argento ſuo abuterentur non ad rum omni in loco. Sed quoniam nomen ejus nec cogno- comparandum neceſſaria & juvandum afflictos, fed ad illos fcebant, nec commemorari volebant (Amoſ.6:10.) iccir- redigendum in poteſtatem. quamquam hoc & in proditio- co abrumpit per μίμησιν. nibus locum habeat, ut Judæ. Zach.11. Referri hoc etiam poteft ad argentum capitationis Exod. 30:12. quo puta- II. De reipublicæ finali deletione. bant ſe emere pauperes , h. e. rempublicam , in qua fideles opprimerentur. denique in rerum venalium adulteratione. 5.2. Hactenus à cap. 6:1. de Adicione præcedente Hæc etiam ſpiritualiter ac myfticè capi poflunt. Sed fuffi- deletionem finalem populi & reipublicæ Ifraëlitarum. ciunt illa , quæ-iſto modo civiliter fiunt, ad malitiam pro- Nunc ad ultimum actum poenæ accedit. Hæc pars conti- | palandam & judicium accelerandum. Eft enim in his fer- net tria membra. 1. diſceptationem. verf.4.5.6.7.8.vitus ventris & concupiſcentiarum fuarum. quæ eſt ido- 2. denunciationem judicii. verf.9.10.11.12.13. 14. cap. lolatria. Philip. 3: 19. Job. 31:24. 25. 28. deinde ab- 9: 1.2.3.4.5. 3. defenſionem judicii contra objectiones. negatio gratiæ & benedictionis divinæ. ab ea enim ſunt verf.6.7.8.9.10. expectanda omnia neceſſaria ; imprimis quum Judæis terra eſſet data in pignus cæleftium. Atque hi tales in Membrum I. Diſceptatio. dolo & injuftitia confidunt ad adeptionem eorum, quæ à Deo petenda & expectanda erant. denique eft in illis Verf . 4. Audite hoc, quiſorbetis egenum, idque ad abo-violatio charitatis. quum bona fuperflua non modò ad lendum inopes terre. avaritiam & quæftum infinitum haberent, ſed etiam ad Verf. 5. Dicendo : Quando tranfibit novilunium, ut oppreflionem fratrum tenuiorum : contra apertam Legis vendamus annonam? @ Sabbathum , ut aperiamus mercio capiendi, nimir . ut ſuperfit aliquid pro pauperibuss ſententiam. Hinc diſcitur finis ſive limes quæftûs è com- frumentum? ad diminuendummodium, & ad exag- non ad illos opprimendum , fed ad juvandum, five coma gerandum pondus, e ad corrumpendum trutinam modes, five dones : ut & ipfi nobiſcum vivere & Deo li- doloſam? berè fervire poffint. Verf.6. Ad mercandum argento tenues, en egenum S. 8. Æftimationem peccati exaggerat Juramentum Dei, pro pari calceorum? Et ut deciduum frumenti ven- fignificans immutabile propofitum non condonandi hanc damus? culpam. Confer Pfal.95:11. Sed quid eft, quòd Deus hîc Verf, 7. Juravit Jehovah per erectionem Jacobi, si jurat per Celfitudinem Jacobi ? pisa in facris literis non tan- obliviſcar unquam omnia opera ipforum! tùm fignificat Animierectionem , in bonam & in malam partem ; fed & id , propter quod quis animo magno atque Verf.8. Anpropter hoc non contremifceret terra, el elato eſt. Jam verò id, in quo verus Jacob máza Peover & mæreret omnis habitans in ea, o afcenderet ut Lux | celſo animo eft, eft ipſe Deus, five illum conſideres, ut au- tota cu expelleretur e deſideret ut amnis Æ- ctorem federis , nimir. Patrem , five ut Redemptorem, gypti? nimir. Filium ; ſive ut Sanctificatorem nimir. S.S. Conve- nit autem Deo Patri jurare per Filium , & vice verſa. Hof. 9.3. Prophetæ verba habent præfationem, accuſatio- 5: 5. fimiliter φράνημα Ιακως vel κρέυχημα Ιακώς pro Deo nem & æftimationem peccatorum. uſurpatur. Nam malè Lxx. iftic ''bes hic is egy pavian $.4. Accufatio eft $.5, 1. appetitûs exſcindendi egenos & inopes. In fe verterunt. Chald. hîc spray.7977: 022. Confer neque laus neque crimen eſt egeſtas & inopia five virium Pfalm. 106:20.& Amoſ.6:8. & juramentum Amof. 4:2. carentia : ſed ſubindigitatur , quòd jufti non aut faltem vix quæ re&tè annotata ſunt à Belgis interpretibus. Addit reperiantur in iis , qui divites & potentes ſunt in feculo. Drufius 2.Sam. 1:19. STV? Pa decus Ifraëlis. Pænæ Luc. 1:52.53. 1. Cor.r: 19.26.27.28.29. Matth.11:25. meritum deſignatur per interrogationem. 26. Efai.29:14. 1.Cor.2:7.8. quòdque juſti, etiamfi ali $. 9. Verfus autem 8. convenit cum parte verf.5.cap.9. quid habeant in mundo, non tamen eo oblectentur aut glo- nifi quòd hîc eft hix?, ibi $?9. Lxx. utrobique às To Cepeds rientur, ſed ut pauperes & inopes foli Deo confidant & & fignificarum hieroglyphici Fluvii hîc reddit Chaldæus, eum ponant fiduciam fuam & in eo glorientur. Inprimis morien? g? regem cum exercitibus ſuis. Mafora quoque verò hîc fignificatur Chriſtus & ipfius diſcipuli. Nam & annotat, on 5. non extare alibi deficiens. Ergo fecun- reverâ Chriftus non erat futurus aliquis divitum , poten- dum illos deeft litera '. quæ in parallelo infra adeſt. Sed tum & excellentium in mundo ; & erat fubiturus privatio fi ita, quare hîc punctatur per Kamets? & non per Pathach nem omnium bonorum, quibus homines cæteri aliquo & Scheva, ut exigit vox 72. niſi velimus dicere cum modo utuntur , recipiendo in fe peccata noftra & poenam Druſio, eſſe é o geosy , ut nisidem fit cum $?. Præterea noftræ. Diſcipuli , ? folo Deo gloriantes & ab omnibus deſerti. Documento id nobis , ne Chriftum quæramus in magnatibus , & præ iis infra p?. Chald. ypnwn. Lxx. utrobique no le bishot- pauperes, qui in nomine diſcipulorum ad nos veniunt, 54. Sunt qui putent,in Scriptura potiùs 9na quam ' eſſe ſpernamus. ſequendum. & damus , id aliquando eſſe verum. ut Jerem. $.6. 2. Faſtidii Sabbati & feftorum dierum. quæ erant | 51: 3. cum Junio cenſemus. Sed ut ſemper , vel hic locus ſigna, quòd Deus eſſet ſanctificator ipforum: & typi inno-refragatur. quippe pus? qua ratione dici poflit , non inye- vationis omnium rerum, & quietis , quam Deus largiturus nio. Sic igitur habendum. Deum nobis confervaſſe ver- erat credentibus per Chriftum non tantùm poft hanc vi- bum ſuum per Synagogam , non tantùm ſcribentem fed & tam fed & in N. T. , à jugo legis & poteftate peccati. De legentem. Lectionis verò fymbola funt notæ vocales. Ut quo vide Hebr.4: 1.9.10.11. In typo igitur accufatur con- in codicibus N.T.quando lectio variat,judicio logico opus temtus & faftidium rei ipfius & veritatis, nimir. libertatis eſt, ut fecundùm analogiam fidei & linguæ & textus reique N. T. ad accedendum Deum in conſcientia confummata : ipfius Vera lectio approbetur,ita quoq;in diverſitate ſcripti & lécta IN A MO SI CA P. IX. 111 & le&ti in Hebræis codicibus faciendum eſt. Interim fi hîc ó víryese Ptolemæo. Sed cãess, quod nomen Solinus & Eu legatur Tin?, nihil erit periculi;ut pereat ſententia. Aſcen- ftathius Nilo tribuunt, propiùs ad Hebræum alludit. dere terram inſtar lucis five jubaris, eſt totam flammis col- lucere. Membrum II. Denunciatiojudicii. $. 10. In altero colo pro ſimili eſt Nili expulfio, h.e. deductio extra alveum in agros per incilia , & ejufdem re- Verf. 9. Et erit in die illa, dictum Domini Iehovah, ose lapſus five demerfio (roc có Baces) qua exilis & tenuis fubfi faciam ut occidat Solin meridie, @ faciam tenebras dit. De Nili incremento vide Herodot. Euterpe cap. 19. terræ in die lucis. Kutée xetry peep ó Női na wingú wv dve oso zréwy töv ge exão | Verſ. 10. Et mutabo feſta veftra in luctum, ca omnia δεξάμενο επί εκατον ημέρας. πελά σας δε ες τον δριθμόν τετέων carmina veſtra in threnum, a inducam in omnes των ημερέων οπίσω απέρχεται, πλείπων το ρέεθρον. ώστε βρα- χύς τον χειμώνα άπανα Αστελέσει έως και μέχρι και αυτης τζοπέων lumbos faccum, in omne caput calvitiem: &fa- tāv Je exécv. Pulcherrimè convenit emblemati populi ciam illud velut luctum unigeniti, o extremum ejus, Judaici extra terram fuam egeſtió (quæ in captivitate Ba ut diem amarum. bylonica primùm facta eft) & in varias oras propulſio pro- Verf. 11. Ecce dies veniunt, dictum Domini Iehovah, pullique partim , partim relicti in terra ad brevitatem & emittam famem in terram; non famem adpanem, paucitatem inſignem reda&tio. Ita videlicet poft captivi- tatem Babylonicam cum populo actum eſt . Magna pars neque ſitim ad aquam ; sed ad audiendum verbum manſit in Babylonia: quidam ad reliquias redierunt. Inun Jehova. davit terram & mundum ferè totum. At, Chriſto ſpreto, Verf . 12. Et jaétabuntur à mari ad mare, & ab Aquin in terrâ & extra illam ad paucitatem evidentem redactus lone ad ortum; difcurrent ad quarendum verbum fen eft. Confer Efai. 6:13. Effectus benedictionis eft multi- hova, a non invenient. plicatio ; fed maledi&ionis & feveritatis difperfio & in di- Verf. 13. Eo die animo linquentur virgines pulcherria fperfione ac terra diminutio. Nilus in ſcripturis ſolet ap- pellari antonomaſticè 7*?. quod fluvium ada pe peregu Ge re- ma a juvenes pre ſiti. Stagnantem videtur notare. Ef & ninių nomen ejus , ſed Verf . 14. Qui juraverant per culpam Samarie , et non ſolius. Euſtathius ad Dionyſium vetus nomen eſſe dixerant, Vitam deorum tuorum, Dan; et vitam via Méndes tradit. Ea vis vocis Hebrææ eft. Ef & Niger, Berſabe: et cadent ,et non ſurgent ultra. CAPUT IX. rem eos. Verf.1. Vidi Jehovam ftantem ad altare, o dixit : , bus ipforum affixum cruci ? Secundum colon videtur ma- Percute malogranatum, ou commoveantur poſtes, et ximè fignificare tenebras , quibus percuffi funt Judæi eo diffinde illa in caput omnium illorum: @extremum tempore, quo Chriftus lux mundi inter ipſos verſatus eſt. Vide Johan.9:39. collato Efai.6:10. 8:14.15.29:14.15. illorum gladio occidam. Nonfugiet illis fugiens, ne- 16.17.18.19. 42:18.19.20. Sanè nullum alium diem li- que effugiet illis evaſor. cis habuerunt unquam Iſraëlitæ , quàm quo Chriftus ipfis Verf. 2. Si foderent in inferno, inde manus mea acci- émedyumcev. Efai.9. 1. Et hic eft dies, quem illi exſpectant. peret illos'; ca ſi aſcenderent in cælum, indé dejice- adventum Domini Deus fymbola gratiæ fuæ abduxit ab oculis ipſorum , & induravit eos Satanas & calamitates Verf. 3. Et ſi occultarent ſe in vertice Car neli, inde multæ eos percelluerunt. ſcrutatus caperem illos ; a fi abfconderent ſe ab $. 13. Verf . 10. Denunciatur mutatio feftorum (quæ oculis meis in fundo maris, inde , poftquam manda- | abufu & faftidio profanaverant. ýf.6. ) in luctum. Quod veroferpenti , morderet illos. ſanè factum partim ante excidium, quum à Romanis mul- Verf. 4. Et ſi abirent in captivitate ante inimicos ipſo- facta eft in Pafchate;partim exciſo templo & populo. unde tas accepêre injurias; partim in ultima obfidione, quæ rum, inde, qoftquam mandavero gladio, interficeret nunc, ubicunque degunt ; non poffunt in bona conſcientia illos. Et ponam oculum meum in ipfos in malumo & fide, quæ eft omnis lætitiæ nutricula, fefta fua agere. Sic non in bonum. de carminibus , vertenda eſſe in threnos. Quid enim jam Verf. 5. Et Dominus Jehovah eſt qui tangit terram, ſunt Judæis carmina, quibus majores ipſorum celebrave- ut liquefiat, et lugeant omnes habitantes in ea : et rant opera Dei,& quibus promiſlio Melliæ continetur, niſi afcendet ut ille Amnis (Nilus ) tota, et reſidebit ut threni: Saccus five cilicium aut culcus afper & durus, & amnis Ægypti. calvitium five evulſio capillorum funt figna mæroris in- gentis. Ponam id, nimir. fefta & carmina. Gic affixum foe- mininum pro neutro : Job.33:14:35:13. 39:15. fic cap. SIT. Æc agunt de Reipublicæ deletione 38. Job. verf.20. eſt aifixum maſculinum neutrale relatum & ftatu populi eam conſequente. Or ad duo maſculina diſtincta. verſ. ad duo maſculina diftincta. verf. 33. fimiliter relatum ad do enim jam deducit nos ad Roma- nomen duale. Ut lu&tum unigeniti. (Compara Zach. 12: nam diſperſione n ; & emblema 10.). Quippe occiſo filio Dei unigenito. Extremum ejus, ipſum Nili exund'ntis & reſidentis feſti, intellige. Poteft effe %100 po's. Carmina in lu&um uni- exactè conyenit eventui. geniti: Feltorum exitum utexitum diei amaroris. Oppo- $.12. Verf.9. Eft quafi propofitio,& denunciatur maxi- fitum in bi dies bonus. Ita feſta nuncupant. Zach.8:19. mus mæror & direct. Quoad literam hæc impleta funt in Daig tin tempeftivitates bone. Hieronymus. Poffumus morte Chriſti; quum ab hora ſexta , id eſt, ab ipfo meri- hunc locum & in domini intelligere paſſione , quando Sol hora die, tenebræ fáctæ ſunt in totam terram , uſque ad nonam. Sexta retraxit radios ſuos eo pendentem in cruce dominum Matth.27:45. Marc. 15: 33. Luc.23:44. qui addit , vga Juum fpe&tare non aufus eft: quando , tenebris cuneta complen- izoliat nosnicu. verf.45. Hoc autem fuit fignum potefta- tibus, feftivitates eorum o cantica, Vefpafiano Titoque ſuper tis tenebrarum, quæ tum temporis quidem operabatur in rantibus, in planētum lu&tumque mutata ſunt. &c. Rerum paflionibus Chrifti , fed impofterum redundatura erat in ordo in tota prophetia & conferta eorum, quæ in hac peri- calamitatem omnium tenebras magis amantium, quàm lu- copa prædicuntur, implementa , demonſtrant, hæc ad pal- cem. Imò quid illa res aliud poterat ſignificare , quàm So fionem Domini & judicium conſecutum non tantùm ac- lem juſtitiæ eo momento ab ipſorum oculis auferri, mani. commodari poſſe, fed & referri debere. K2 6.14 112 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S 0% $. 14. Verf. 11. Denunciat famem e fitim ad audien $.2. I. à cauſa, ſcil. mandato Domini ſtantis ad altare. dum verbum Domini ; propter quam pervagentur totam ter- Stare ad altare eft facerdotis . In viſione Apocalyptica ram Iſraëlis, quæ hîc fuis limitibus deſignatur: per quam cap. 8:3. Angelus ftat ad altare , & ex ejus manu afcendit tota gens in toto mundo habitans intelligi rectè poteft : fumus ſuffituum precibus ſanctorum. Ibi per Angelum cujus effectus ſit animi deliquium in virginibus pulcherri- ſignificatur Filius Dei miſſus à Deo in carne, offerens, vir- mis & juvenibus. Verbum quidem Dei habent Judæi | tute dignitatis fuæ & meriti ſui (quod per Altare ſignifica- etiamnum in Moſe & prophetis. Neque ea eſt mens pro- tur) & fpiritus fanctificationis, preces ſanctorum. Sed Fi. phetiæ , quaſi copiam ejus legendi non eſſent habituri. lius Dei non infervit altari terreftri: de quo hîc fermo eft. quanquam & Joſiæ tempore rara ejus lectio fuit. ut clarum Intelligendus quidem igitur eſt , ut Sacerdos verus , fed ut ex 2. Chron. 34: 14. Verùm non ftatim , qui habet co- templum fuum vifitans per judicium, & facerdotes umbris piam legendi verbi Dei, non habet fitim audiendi verbi contendentes ſervire ab altari depellens , & templum cum Dei. Poteft enim fieri , ut , invaleſcentibus traditionibus altari deftruens. & doctrinis hominum, falſisque interpretationibus , ho $.3. 2. à definitione & diſtributione. Eft mo reddatur incertus & dubius , quid pro verbo Dei de $.4.1. deſtructio templi. Percute malum, h.e. fphæram, beat accipere , & ſic ab uno doctore ad alium fluctuans globum vertici vel angulo ſuperpoſitum. Vulgò Tin-appel. vagetur. Poteſt etiam fieri, ut, extante verbo , requi- alibi, Pin-appel. Mercerus, pommeau. Kimchi mon R. ratur verbi impletio & verificatio. quemadmodum nunc | Sol. 27 x77 NIT VUN ADI Exod. 13:6. Zoph.2: 14. Judæi quærunt impletionem & verificationem promillio- ubi Chald. syn munoz Lxx. om cu putñpes. corrigiæ, lora. num? Quinetiam diſtinguendum eft inter eos, qui locuri credo : nodi. & in Sophonia Muzvé pece leo lacunaria. Hic ſunt ex terra , & eum , qui verba Dei locutus eft. Johan. 3; alienė ireshenoy, to 1192 mutant in nibh. Quis credat , il. 31. 34. Poft verba ſervorum Dei, qualis erat Moſes & prophecæ, expectaverunt Sancti Deum ipſum, ut ipfius los ita legiffe , & non potiùs in imperitia fic legendum pu- Verba audirent. quod promiffum Deuter. 18:18. Efai. taffe?' Mandatur alicui percuffio. fcil . Filius Dei verus ſa- 40:9. 52:6. Mich. 6:9. Chriftus ipfe in diebus carnis cerdos mandat angelo , ut culmen domûs h. e. templi, ita eft ab uno terræ limite ad alium, ut & tanta vi percutiat, ut limina ipſa (confer Efai.6:4.) con- eſurientes & fitientes faturaret. Illo neglecto , manet in tremiſcant. Jubet porrò illa omnia, tectum, parietes, fran- Judæis exſpectatio adventus Chriſti, ex quo verbum Dei gere in caput ipforum , quorum erat intrare locum fanétum. audiant, fine conſolatione certa, qua in jactationibus fuis byk? pro bkz. affixum quod hîc ponitur , magis eft præ- ſuſtinere fe poffint. Interrogabimus, inquit Hieronymus, teriti, ut bipa. Et quia accentus eſt in penultima, reti- Judeos , quam illam diem fignificari putent , in qua fufti- netur Pathach. neant famem audiendi verbum Dei : præfertim quum legant $.5. II. Cædes. Exfremum illorum gladio cædam. Si ſcripturas ? Virgines & juvenes dicitur de caſtiſlimis & hoc de facerdotibus accipiendum eft , quos ex loco expel- fortiſſimis in populo. Vide illam metaphoram & Zach. lit Dominus, notabile eft in hiſtoriâ, quomodo Titus reli- 10:2. Efai. 23:4. Apocal. 14:4. I. Johan, 2. Ýſ. 13. quias ipſorum, jam accenſo Templo, jufferit occidi: addis Deliquium animi eſt defectus confolationis & fpei. Op- to, orzeaty si öv súrózs5 cs'cure's too Tételv de toisispoūma portunè Hieronymus : Quando doctrina non fuerit in ec od vas owattenbas. Se propter templum ipſos cupiviſſe clefiis , perit pudicitia , caſtitas moritur , omnes abeunt ſervatos : decorum eſſe ſacerdotibus cum templo perire. Jo- virtutes. ſeph. enác. 7: 13. Hæc cædes exaggeratur excluſione fu- 9.15. Verſ. 14. Denunciatur cafus omnium illorum, gientium , & eorum , qui videbantur effugiffe: fcil. Deo qui jurant per Deum non in fide, fed in ſuperſtitione fecun- ipfo ipfos ſcrutante & ex latebris producente. Exemplum dùin proprias adinventiones & traditiones patrum. Pro eft in Simone Giora , qui ex cuniculis templi prodiit . Joa exemplo : Qui jurant per eum, qui colitur Samariæ. Quod ſeph. rác. lib. 7: 20. item Johannes alter dux effugere Amos nuncupat jurare per culpam creatum Samaria. non potuit. cap. 18. De Judæis Titus , aſpectis illorum Etiam Chriſti tempore Samaritani à Judæis diſlidebant, munitionibus, miratus eft,&, ut refert Ioſephus lib.7. cap. & Chriſtum æquè ac illi expectabant, ſuſpendentes judi- 16. Deo, inquit, adjuvante pugnavimus; Deus erat,qui de- cium ſuum uſque ad illius adventum,& interim in ſuis pec- traxit ab illis munimentis Judæos. Nam quæ hominum ma- catis perſeverantes. Johan.4:25. Per Deum ſolebat jurari | 22115 , aut quæ machine ad iftas valerent ? Hoceft, quod voce 'p. quæ eft teftatio fidei de vita Deiæterna & im- Amos hîc dicit : Si afcenderent in cælum, inde dejicerem mutabili. Hîc dicitur "o quod creaturis aut figmentis in ipfos. Idem Obad. verſ. 4. 6. Carmelurn duplicem facit jurejurando attribuitur. Hinc Tools pluraliter verti , Amo- Hieronymus , unum juxta Phænicis terminos in ſeptentriona- fi enim intentio eft, Superſtitionem Judæorum exſibilare. liplaga, alterum ad meridiem propter eremi vaftitatem , ubi habitavit quondam Nabal. idque comparando eam cum iis , qui Dane olim colebant Deum non in finceritate & fide verâ. In omni autem fu- fore. ubi per hyperbolen dicit : Si in maris fundo , &c. $.6. Verſ . 3. Significatur , ne in inſulis quidem tutos perſtitione eft alſimilatio gentilis idolomaniæ. Superſtitio non omnia attribuens Deo, plures Deos introducit. Hoc Serpens eos morderet. q. d. Habeo ubique contra ipfos ar- matas creaturas. Morſus conſcientiæ fine dubio gravis eft meritò culpatur in Judæis partim Nomen ſuum gloriæ divi- Judæis in illo ftatu. næ fociantibus , Efai. 66:5. partim Mefliam à Deo divi- dentibus , atque ita Unitatem revera ſolventibus. De quo tandus. quod fa&um eft occafione Bar Cozibæ fub Adriaa $. 7. Verf. 4. Indigitatur Gladius ex captivitate exci. ad Deut. 32. in confideratione Ultimorum Mofis. no Cæfare. De ea repetitione cædis eft & Efai. 6: 13. Si $. 16. Via Beerſeba eft is , qui quæritur in Beerſeba. In manſerit ejus decima, iterum erit in excidium. Hoc confir- tribus hiſce locis, Samaria, Dane, & Beerſeba , Deus olim matur à Cura Dei irati. non præeunte mandato per iJfRoognoscescer cultus fuit. Hic 5.8. III. Deftructio politiæ & Diminutio populi ubi- autem fuit typus eorum, qui putant Deum omninò in terra que diffufi extra terram & in terra.verf.5. Domino tangente colendum effe. Quod etiam nunc eft vitium Judæorum, terram liqueſcet,&lugebunt omnes habitantes in ea : & aſcen- reſpicientium Hierofolymam, poftquam Chriſtus in cæ- det ut Amnis tota', e refidebunt ut fluvius Ægypti. Politia lum ſublatus eft, & vetera facrificia animo volventium. In Iudæorum Deo tangente colliquefcet, cum luctu omnium, idem exemplum culpæ incidunt, 1. qui Chriftum faciunt qui ſe non maturè ab ea ſeparaverint. Ea colliquefactio il- meram creaturam. 2. qui Chriftum quærunt in certa ſede: luftratur pulcherrimo emblemate Amnis exundantis & re- eamque adeundam & viſitandam exiſtimant. 3. qui Deum fidentis: qualis eft Nilus. Populus exuberans & undiqua- colunt in Miffa , in templis , in imaginibus , in fanctis. Et que diffuſus refert amnem exuberantem. Idem diminutus omnino qui dicunt, Hîc eft. ubique extra terram & in terrâ refert amnem in fe redeun- $.1. CAP.IX. Verſ. I. eſt illuſtratio verſûs 8. & tem & fubfidentem, ut non ampliùs tegat faciem terræsſed 10. item ejus quod verf. 14. in fine dixerat: Cadent & hinc inde in lamis & foveis aliquid defidis & fætentis aquæ non ftabunt amplius. Illuſtratio fumitur reperiatur. Merales Ι Ν Α A M O SI CA P. IX: £13 ex Kira? Verf.9. $.9. ſparſorum ; hîc manipulus juſtitiæ eft cotus juftorum. Lxx. Membrum III. Defenſio judicii. hîc malè šmicizedice. Fortè pro nas legi voluerunt 77715 quod eft Talmudicum. Junius per manipulum intelligit omnes homines. Ego video hîc agi de Chriſto , ut dictum Verf.6. Qui ædificat in cælis gradus ſuos , ca manipu- eft:& fic Ecclefiam tum vinculo ſpiritûs colligatam, tum lum ſuum in terra fundavit : qui vocat aquas maris undique à mundo anguftatam, interim in ipfo tanquam pe- @effundit eas in ſuperficiemterre, Jehovah eſt no- trâ fundatam, ut nec portæ inferorum ei prævaleant, intel- men ejus. ligi debere exiſtimo. Sententia clara eft : Qui habet re- Verf.7. Nonne ut filii Æthiopum vos eftis mihi, filii goum inter homines, cujus cives ipſe redemit, ipſe colligit Ifraël , ait Jehovah? Nonne Iſraëlem feci aſcendere potentia fua conſervat ; ejus nomen eſt Jehovah. De regno & colligat ſpiritu fuo , & per fidem in fe facit ſubfiftere, & ex Ægypto, &r Paleſtinos ex Caphtor, ea Aram Chrifti & fundatione Ecclefiæ Chrifto attributâ patim. Vide modò Efai.49: 6. Pfal. 118:22. Zach.6:13. Verf . 8. Ecce oculi Domini Jehovah funt in regnum $. 14. III. Qui vocat aquas maris , & eas effundit ſuper hoc peccaminofum, & profligabo idà facie terre : faciem terræ. Habere Filium in poteftate ventos & maria, nifi quòd non profligabo domum Iacobi, ait Jehovah. ipfe demonftravit, Matth. 8:27. In alegoria : Mundum, ut mare, fecit inundare terram, h.e. populum Iſraëliti- Nam ecce ego precipiam, & agitabo in omni- cum ; qui tanquam mons ardens igne injectus eft in mare, bus gentibus domum Ifraëlis, acfi agitaretur cribro, Apocal. 8:8. Ita fecit extremas gentium inundare popu- o non cadet lapillus in terram. lum Romanum. Hæc Chriftus fibi attribuir in Apoca- Verſ . 10. Gladio morientur omnes peccatores populi lypfi tota. Et prophetæ paflim Chrifto judicium attribui- ' mej, qui dicunt, Non accedet, neque occurret nobis unt& victoriam de hoftibus. Igitur ei, qui hæc facit, atcri- buendum eſt nomen Jehovah. ut, quod Efaias cap.42:8. malum. foli Deo vindicavit, Amoſus hîc Filio, cujus virtutes & beneficia Efaias deſcripſerat , attribuar. Hactenus argu- Partes hujus pericopæ ſunt tres. Agitur enim mentatio ab operibus. Viceverſa : Qui in fcripturis appel- I. de agnitione Dei. verf. 5. 2. de ſemine. verf.6.7. 3. de latur Iehovah, is etiam ifta opera facit eo modo,quo Deum gratia. verf.8.9.10. illa facere in confeſſo eft: atque adeò revera eſt Deus, & unum cum Patre. Atqui filius vocatur 717", quod nec So- Primum caput Apologiæ, de agnitione Dei ciniani audent negare. Redarguuntur igitur hîc Judæi, qui putabant Chriſtum blaſphemare , quod ſe diceret ita Fi- $. 10. Verf . 5. Ex prædicatis aftruitur veritas & com- lium Dei, ut faceret ſe Deo æqualem. Joh. 5:18. 10: 30. petentia nominis Jehovah : fed ita tamen, ut viciſlim ex at 33. Nam in multis fidem divinitatis Chriſti non fuiffe, tributione nominis Jehovah eadem prædicata probentur. patet ex Matth. 22:45. Prima ratio argumentandi eft ex operibus: altera ex nomi- ne in Scripturis attributo. Utrique argumentationi eſt pro- Secundum caput Apologiæ eſt de Semine. poſita quæftio de perſonæ , ab Ifraëlitis rejecta , divinitate. Quæ perfona in ſuperioribus verf. I. Adonaj nuncupatur. $. 15. Probat , Ifraëlitas non eſſe Semen , five Filios A- Quod propheta præfupponit: quippe id ex promiſfione brahami , Iſaaci & Jacobi; quia ut Filii Cuſchæorum ſint Seminis facilè intelligitur. ipſi. h. e. ut quivis alienigenæ : tam averfi ab ipfo, & tam $. 11. Argumentum ab operibus ad nomen fic pro- illi, qui circa mare rubrum, ad Perſicum mare & in Arabia infideles, quàm quivis Cuſchxus effe poflit. A Cuſche funt cedit. 8. 12. I. Qui ftruit in cælo gradus [1:05. Hoc non de felici habitarunt. Vide Geneſ.io:6. Conftat, Mofis uxo- conaculo interpretor cum Junio : quia aliud eft 72.cona- rem, quæ Madianitis , atque ita Arabica , erat , Kuſchitim culum Pfal. 104:3, aliud inpyp gradus, afcenſus. Unde rectè fuiffe appellatam. Non tamen temerè negandum eft, Æ- Lxx. in Pfalmo ; o segéé Couv ev dele se va apãcere cure. qui ope- | videtur Ezech. 29: 10. Aturri Syenes ad terminum Cuſch. thiopes ad Kufchæos effe referendos. Quo tamen facere rit aqua cenacula fua : fed hîc: • ainodopwvels tov s egevòu tyy dvé sco1v curt. qui ædificat in cælum aſcenfum ſuum. Recte. Atqui Syene eft. 8mg pa Æthiopiæ verfus Notum. oppo- ſed paullò reſtrictiùs. Nam gradus etiam thronum ſignifiGitus igitur terminus non poteft effe Æthiopia , diceret ali- ſua virtute afcendit in coelum ad occupandum thronum, termino deſignato poffe opponi terminum communiorem. care poffunt, qui gradibus ſcanditur. Senſus jam patet : Qui quis. Addo. Si Æthiopia effet terra Cuſch unus limes non tanquam fuun & à fe exædificatum; is reverâ eft Jehovah. Sic Palæſtina fæpe determinatur deferto : intellige certo, Atqui is, quem vos rejicitis, propter quem hæ plagæ vobis infiguntur , aſcendit in cælum, velut gradibus fuis & in quod fpecificato limiti oppofitum : licèt 8c ab alio latere thronum fuum à femet exſtructum nimir.Chriftus . Ergo is habeat defertum. Ergo fenfus Ezechielis poteſt eſſe: A eſt Fehovah. Quòd afcenderit Chriſtus, ſufficienti teſtimo-Syene ad oppofitam Cuſchitidem. Licet & Syene aliam nio diſcipulorum, & virtutibus ac effufione Spiritûs Sancti partem Cuſchitidos attingeret. Et de colore quidem eft comprobatum eſt ; addo & judiciis. Quòd ſuis gradibus Lore ut interpretemur , vix videtur pati paroemiæ ratio : Jerem. 13: 22. quod de buxeo Judæorum Arabymye co- affcenderit, comprobatur, quia antea dixerat ſe aſcenſu- rum , ut Filium Dei, à quo exierit; ut qui prius deſcende- quæ aliquid evidens & infigne folet traducere. Sed hîc cea rit ; qui fit unum cum Patre ; qui faciat opera Patris. & ti - Toris nulla habetur ratio. Hoc vult dicere: Vos , qui vos milia . Qua re facâ, non potuit de veritate dicti dubitari geritis pro filiis Abrahami,&c. & filii mei appellari geſti- Si enim in hiſce fuiſſet mentitus, non fuiffet ad Deum af. tis, tam alieni à me eſtis & à ftirpe Abrahami, quàm filii fumtus. De hac aſcenſione eft in Pfalm. 2: 4. ubi Sedens in Cuſchæorum. Similis increpatio Johan. 8:39. 44. Et celo dicitur reſpectivè ad Dominum & unétum ejus. Pfalm. Cuſchan : contremifcunt cortine terre Midjan. nihil aliud Habac, 3: 7. ait: Sub vanitate procumbentia vidi tentoria 16:11. Pf.45: 5. 13? n23 dépzésnobos. Pf. 68:19. (Ex innuens, quàm cafum templi & tremorem Judæorum. quo argumentatur ad see ch bolov Chriſtus Johan. 3:13. & De hoc argumento agitur Rom. 9: 8. Apoftolus Ephef.4:8.9.10.) Pſ.110:1.5. Efai.53:8. mp? $. 16. In altera parte verſüs 7. eſt inſtantia , quafi evennom. Hof. 9:8. Zach.6:13. Deus non poffit abdicare populum fuum, quem eduxe- S. 13. II. Qui manipulum ſuum in terra fundavit. Ma- rat ex Ægypto. Reſpondet : Hoc beneficio Ifraëlitas nipulum cum Junio interpretamur ex 2.Sam. 2: 25. ubi di- nihil magis juris eſſe conſecutos ad adoptionem , quàm citur de turma ar&tè inter fe collecta. metaph. Eodem Palæſtinos , quos ex Kaphtor, & Syros , quos ex Kir modo ps Pfal.s6:1.58:2. ibi manipulus elongatorum eft in eandem terram deduxit. De Palæſtinis eft Deuter. 2. focietas fidelium ſpiritualiter convinctorum, corporaliter verſ. 23. Hinc Palæſtina hinna N Jerem. 47:4. Capthor K 3 ef 114 COM M E N T A R I US eft malum. Provinciæ nomen , ut Lxx. interpretes & Membrum primum Chaldæuis volunt , eft Kan madoxice. Bochartus diligentiſ- fimus & feliciffimus facrorum locorum deſignator reftrin- Verf. 11. Illo die erigam tugurium Davidis jacens; cu git ad Cappadociæ partem proximam Colchis. Genef.10. verſ. 14. Philiſtæi referuntur ad Carluchæos ; quibus Sepiam rupturas illorum (regnorum) o deſtructa junguntur Caphtoræi. Ergo Caſluchim in terra Ćaphtor. ipſius (Davidis) ſuſcitabo, a edificabo illud (tugu- Jupiter Callius in finibus Philiſtæorum in manu protende rium) ut diebus ſeculi. bat poboèv malum Punicum, Achill. Tat. lib. 3. quod in- $.20. Obſervemus Rem promiffam & tempus præfta- ligne Caphtoræorum conjicit Bochartus. De Syris eft & tionis. Res promiſfa eft quadruplex. Ainoſ. 1:5. & migrabunt populus Syriæ Kiram. quam in Albania collocat Grotius. Ex 2.Reg. 16:9. diſcimus, Davidis alludit ad promiffionem Davidi factam. 2.Sam.7: $. 21. I. Erectio tugurii Davidis collapſi. Tugurium Kiram in Affyriorum imperio fuiſſe comprehenſam. Non abludit à veriſimilitudine, & Philiſtæos & Syrios primùm II. Domum faciet tibi Deus. quod ipſe David interpreta- ad Caphtoræos & Kiržos veniffe peregrinatum , ut Ifraeli- carnalem, quippe non re&tam cum Deo : fed ad fedus æter- tur 2.Sam. 23:5; non pertinere ad ſemen five domum fuam tæ venerant in Ægyptum. Non eft ergo;de quo glorientur fupra gentes , quòd educti lint ex Ægypto: fi num fibi fixum, expofitum inter omnes eo fervatum, de ſalute non & Deum fuum, qui illis ſe notificaverat, non gentibus, Davidis, Ego ero ipſi in Patrem, & ipfe erit mihi in Filium, Davidis ea oudonia. Unde patet , quæ dicuntur de Filio in fide recognofcant. dicta eſſe non primò de Solomone , fed de Chriſto. Hebr, 1:5. De hoc federe loquitur Efai.55:3.4. Notatur igi- Tertium caput apologia eſt de gratiâ. tur per domum Davidis femen. Sed quum dicit Tuguriunt 9.17. Judæi, lit erant refractarii, quoad gratiam non protectionem exhibere five præbere refugium populo, in five onnyziy, tabernaculum , notat , Semen illud regnare, & uno modo contra Deum murmurabant. rando. ut Ezech. 18. ubi paræmia ipfis ufitata refertur, quo falventur. Hoc ſemen Davidis non eft nifi Chriftus , in comederunt patres omphacem & dentes filiorum ftupent. Cu- quo falus & juftitia eſt populo. Jerem: 25:5:6. 33: 15. jus ſenſus eſt, Deum punire peccata patrum in filiis. Quod 16. Igitur erectio tugurii Davidis eſt datio Chrifti. Etai. quamvis verum effet , nihilominùs & illud yeriffimum 9:5.&c. Quum promittitur ereétio, item quum defigna- erat, Deum habere fedus gratiæ , quo omnis reſipiſcens Regnum Melliæ antecedat ruina regni pofterorum Davi- tur cadens five lapfum; prophetia eſt clariſſima , quòd ſalvatur, ut non portet pravitatem parentis. 2. de ea ni- dis. Et fimiliter ipſe David 2.Sam.23:5. Omnis meaſa- mium præſumendo. Putabant enim , fieri non poffe , ut Chriſtus veniens ipfis effet offendiculo & fic rejectioni & lusco omnis sudoxic erit , quum non germinabit, ſcil. domus mea. h. e. quum non exiftet ex illâ virga ad dominandum. punitioni. Nam Deum non obliturum federis ſui. 8.18. Reſpondet ad hanc murmurationem Amolus: Ezech. 19:14. Confer Jerem. 22:30. Igitur; quod dici- 1. Diſtinguendo profligationem regni peccaminofi , & eft copulate': ita ut fimul recedat Legiſlator . Lex enim tur Genef.49:10. Non recedet fceptrum. intelligendum domûs Jacobi. Illam ponit, hanc negat. Regnum é pos- faltem per circumcifionem & refpe&um ad locum templi ownòv dicit gubernationem per regem , principes , ſacerdo- qua regebantur præceptis hominum & ab illis judicaban- etiam durante captivitate, at deinde in integro exerci- tes , & cætera, quæ ad reipublicæ formam pertinebant ; /(qui fundabatur in promiſſione reftitutionis poft Lxx. an- nos ) & difcrimen ciborum, & fic in exercitio partiali, tur , & xem to dox tv cu mois caftigabantur. Domum Jacobi vo- cat femen promiſfionis. Domus emphaticè regno opponitur. & quidem Domûs Davidicæ, in captivitate Babylonicâ tio fuit continuata uſque ad Chriftum : fed fceptrum , Non enim humana poteſtate , fed potiùs paterna informa defiit. tione & longanimitate ac charitate regnum Dei amat pro $.22. II. Reconcinnatio rupturarum in regnis. jo'yna. . tione. Dicit: ſe agitaturum domum Ifraëlis tanquam cri- Non invenio, quò referri poflit commodiùs affixum plu- bro: fed ne lapillum quidem illius domús (manet in alle rale femininum, præterquàm ad regna duo , Iſraëlis & goria) cafurum in terram. Ele&i fideles cum cæteris exa. | Judæ. de quibus partim nominatim , partim per indigita- gitantur, fed non excutiuntur. Manent in manu Dei. tionem in fuperioribus actum erat. Drufius putat 19 pro on 3. Pronunciando contra peccatores populi fententiam pofitum effe. Reſtat, ut & neutraliter accipi poflit, ruptu- gladii: idque in retaliationem ſecuritatis. quòd ( abufi. ras illorum, h. e. illarum rerum, regni & populi videlicet. ſcilicet verbo Dei, vel illud contemnentes) libiſpondere Ex re ipfa patet , rupturas populi duodecim tribuum reſar- aufi fuerint, qui Deum in Chrifto rejecerant, malum ad fe ciendas & obſepiendas effe cum adventu Chrifti : ita ut to nonperventurum, faltem illis non occurſurum. Hæc falfa dodergé Munov illius adventum exſpectet & ad illius revela- fiducia in Ifraëlitis circa tempus excidii fuit redarguta , fa- tionem anhelet. Actor. 26:7. tente Joſepho, ánác. lib. 7. cap. 12. To di Trí egy auto's $.23. III. Erectio deſtructionum Davidis. Nam pséroses men's tov zóne por au zo no rios e pQ1602@, es nois is affixum mafculinum fingulare non poteſt nifi ad Davidem egis oupapeév @ozzá pe pietony, wsze rov na upor incivov Zápas proximè , & cum diſtinctione à proximo, referri. Deftri- 715 ourūv õpés Tas olxx pzévns. Quod maximè illos ad bellum ita Davidis ſunt corpus Chriſti, qui ut filius Davidis , ita Suſcipiendum extulit, erat oraculum ambiguum in facris in- etiam David nuncupatur. Cum hoc tamen etiam diſper- ventum literis, quòd circa illam tempeftatem ex ipſorum ali- fio diſcipulorum facilè intelligi poteſt. Dan. 9. Exfcin- quis regione orbem habitabilem effet imperio fubje&turus. detur Meſſias non erit ipſi. Zachar. 13: 12. Ereétio de- Chriſtum expectarunt ſtante templo venturum & gentes ftru&torum Davidis eft, fecundùm analogiam myfterii fidei, debellaturum. prophetiæ & hiftoriæ reſuſcitatio Chriſti ex mortuis; quam fequitur recreatio & recollectio diſcipulorum ; & tum afcenfio in cælum. cap. 9:6. $.24. IV. Ædificatio tugurii Davidis ut priſtino P R O P H E T I Æ, quàm fuerit tempore Davidis : licèt longè præftantiori. tempore. ſcil. 1. in majeſtate & gloria non minore, Zach.12: 8. Pfal. 110: I. Sic Deut. 18:15. ut me. non De Erectione Regni Davidis in Chriſto. minorem: at longè majorem. 2. in omnium tribuum con- ſpiratione. Ezech. 37: $. 19. Hîc duo membra funt. I. Promiſlio ere $. 25; Tempus erigendi Tugurii Davidis. In die &tionis regni Davidis. verſ. 11. II. Promiſlio bono- illo. Abarbenel. 533 52119771397 31spr 17 gor inix rum regni : quæ funt 1. hæreditas gentium. verf. 11. aay In tempore illo, h.e. definito coram me eo determinato 2. abundantia. verſ. 13. 3. vindicatio & reftitutio Eccle- apud me ad redemtionem. Ita non poterit indicari certum fiæ aflidua. verſ. 14. 15. tempus , aut ulla figna temporis , quibus fpes & Secunda pars con I N A MO SI CA P. IX. confolatio fulciatur. Addit idem: Aut eo tempore, quo con dum eſt , hoc fine Idumæos Ifraëlitis coaluiffe, ut reliquiæ ſumentur peccatores , & jactabuntur atque exagitabuntur. ipforum cum reliquiis Ifraëlitarum etiam hactenus non Quod ab ipfo fine dubio eâ mente dicitur , ut velit intelli- obedientium per vocationem Chrifti faltem in fine die- gi , Chriftum demum venturum poft exagitationem per rum ſervarentur: quemadmodum Ifraëlitærefractarii cum actam. Sed hoc facilè refutatur , non tantùm ex aliis pro- Idumæis inobedientibus puniti funt. Ubi nunc ſunt Idu- phetiis , fed & ex ipſo Amofo. I. Quia cap. 8. verf.9. mæi, ut poflit dici, Chriftum illum, qui exfpe&tatur à comminatur Tenebras terræ fuperventuras in die lucis. Judæis, hæreditare reliquias Edomi? Scio, quid illi nu- Unde conſequitur , diem lucis anteceſſurum tenebras. gentur de regno Edom , quod volunt eſſe Romanum; fed II. Quia ib. Ýſ. 10. ait, Dolorem Judæorum fore ut lu- abſque ullo fundamento. Quæ fabula tamen ex vero ori- &um unigeniti. Quo notatur, Unigenitum datum iri, ginem trahit , ut alibi demonftramus; nimirum partim antequam luctus ille fuperveniat. Vide & Zachar.12: 10. quòd per equos rufos, (DNTN) Zach. 6:7. Romani in- III. Quia cap. 9. ¥1. 1. Dominum ad altare ftatuit, intelliguntur : partim quòd Idumæus Rex Ifraëlitarum Hea viſitatione domûs ſuæ , antequam dejiciatur templum. rodes Romanorum vaſallus fuit. Addit præterea Amoſus IV. Quia ibid. ¥1.6. in diſceptatione judicium præceden $.28. I I. modum communionis Ifraëlitarum & gen- te allegat Aſcenſionem Chrifti in ccelum ad probandam tium ad falutem. Qui nuncupati fuerint de nomine meo. Con- ejus divinitatem. V. Quia vſ.8. promittit ſe quidem pro- fer Joël. 3 : 5. Habac. 2:4. Efai. 28:16. Efai. 43:6. fligaturum regnum illud peccaminofum; ſed non profli- 53:11. Rom. 10:11.12. 13. Ex eo colligit Apoftolus gaturum domum Jacobi. Hujus explicatio eſt , Erectus Paulus d. l. vocationem gentium per Euangelii præcones rum fe tugurium Davidis. Nam fine tugurio non eft con- Apoftolos debuiffe fieri; Roman. 10:14. idque conve- forvatio , verùm profiigatio. VI. Quia vſ. 10. quum in nienter Efai. 65:1. Rom. 10:20. ita Efai. 2: 3.52: 7. terminatur occidionem dicentibus: Non attinget nos ma Rom. 10:15. Rurſus ex eodem colligit Jacobus & A- lum : indigitat vanam fiduciam Judæorum de conſerva- poſtoli A&or. 15:17. Deum decreviffe gentes juſtificare tione templi . Hujus autem cauſa nulla alia erat , quàm & falvare per fidem, abfque onere legis. Fundamentum quòd fcirent, non receffurum legiſlatorem & templum, autem hoc concludendi ex ifto loco eft duplex. I. quòd antequam veniret Chriſtus. Quòd igitur præſuppone- hîc unicum medium communionis exprimitur , Nuncupa- rent, Jeſum non eſſe Chriftum , iccircò cedebant tem- ri à nomine Dei.h.e. Se Chriſto addicere in populum & plum non iri, exciſum, & non occurfurum ipfis malum. peculium, & in ejus beneficio , quod eft in redemtione , Quapropter in re idem eft , Şecurum effe de templi de publicè apud omnes gloriari. 2.quòd opera Dei teſten- ſtructione, & Chriſtum jam datum, hoc eft, tugurium tur de decretis. Cornelius Sp. S. baptifatus in præputio Davidis jam erectum non agnofcere. VII. Quia ver excludi à baptiſmo non potuit ; Deo teftante, quòd ipſum ba Amoſi, illo dié, potiùs copulativè & fimultaneè ac- in communionem fortis ſanctorum in luce affumfiflet. In- cipienda funt , ut fignificent , Eodem tempore, quo fuper hoc patet ex eo, fuper hoc patet ex eo, quia gentes ſalvandæ indigitantur Deus oculos intendet in regnum peccaminofum ad illud per Chriftum & in regno ejus per præconium Euangelii , exſcindendum, erecturus eft tugurium Davidis. VIII. quod erat publicandum de juftitia Deiæterna & pace par- Quia in eventu patuit, quemadmodum & aliæ prophetiæ ta. Quod attinet flagitant, in Jeſu Chriſto hæc ante deſtructionem politiæ $.29. III. Obfignationem, eam duplicem proponit, fuiſſe impleta. Verbum Dei , & Propofitum efficax. $.30. Primum his : Ait Jehovah, h. e. qui hoc modo Secundi membri ſectio prima. & per hoc beneficium fit quod eft; qui fic manifeſtare vult perfectiones fuas, juſtitiæ & miſericordiæ cumpria Verſ. 12. Vt bæreditent reliquias Edomi e omnium mis, ad ſanctificationem nominis fui: quique ſeipſum ab- gentium , ſuper quibus nuncupatum fuerit nomen negare, & & mutari & mentiri non poteft : Propter quem meum : ait Jehovah, faciens hoc. per quem funt omnia. Notandum eft , Fidem gentium ef- ſe non rem inefficacis defiderii Dei aut propenfionis; fed $.26. In hoc verſiculo primum bonum, ad abundan- | firmi propofiti , verbo declarati, & fidelibus ad creden- tiam pertinens & à regno Chrifti redundans ad Ecclefiam dum publicati , atque adeò per ipfam fidem & fpem fan- Ifraëliticam, exponitur ; nimirum nanegvonice ñ 9vão fi ctorum ratificati & in vim federis ac contractus traducti. ve Erbores. De quo vide Pfalm. 2:8. ex Geneſ. 12:3. Promiffio eft aperta tam hæreditatis gentium, quàm ipfius 17:4. collato Rom. 4: 13. 17. Galat. 3: 8. 18. Et, quâ Chriſti ſuſcitandi & regni ejus ædificandi. phrafi Apoftolus uritur , nanegvopios , eâ hîc utitur Amos: $.31. Alterum firmamentum eft, Efficacia Dei. Qui ut noſcamus , Apoſtolum ex prophetis effe locuitum. Bo- facit hoc. Non eft opus hominis, fed opus Dei fundatio num enim ipſum eſt xanegvonáce . cujus ſpecificatur I. Ob- | 'regni Chriſti & ejus amplificatio ; ideoque nemo poteſt jectum , Reliquiæ Edom & omnium gentium. II. Modus. | ei reſiſtere , aut efficere, ut verbum Dei irritum fiat, aut III. Obfignatio. Quod attinet ut Ifraël hæreditatem fuam non cernat, h. e. ut ele&ti non $.27. 1. obje&tum , Notandum eft, in Abrahamo fuif- ferventur. Ador. 15:18. additur huic dieto infallibilis re- fe promiffum filiis ejus (non omnibus. inulti enim pecca- gula , Nota eſſe Deo d ſeculo opera ſua. quo fignificatur tores in iis. ſed reliquiis , Efai. 10:21. 22.) hæreditatem I. debere Deo credi in promiffionibus & prædictionibus ; gentium. quam Paulus hæreditatem mundi appellat. Rom. quia omnia fua opera antè decrevit , & nihil decrevit, 4:13. Ejus autem natura hæc eft, ut Abraham fit pater quod non facit. 2. ex opere Dei ſenſum promiffionis effe omnium familiarum terræ ; &, ut omnes familiæ terræ æftimandum; fi quid generaliùs vel indefinitiùs videatur fiant filii Abrahami, Rom.4: 17. h.e. in veſtigiis fidei Deus prædixiſſe , aut per ænigma rudibus non ftatim per- ejus ambulantes , Rom. 4: 12. ad communionem bene- vium; aut fi quis falfain dictis ſententiam affingat. Nam dictionis, quæ eft imputatio juſtitiæ , Galat. 3:9. affu- Deus qui novit , quod facturus eft, non poteft fieri, ut ali- mantur. Hoc autem fit, dum fubjiciuntur 8c obediunt ter faciat, quàm cogitavit , aut ut efficiat quippiam verbo Chriſto, recipiendo Euangelium regni per fidem. Nam | fuo convenienter, de quo , quum verbum fuum ſcribi vo- ſemini facta eſt promiſlio. Fieri tamen non poterat , quin luit, fion cogitaverit. Ita baptiſmus Cornelii per Sp.S. ex filiis Abrahami fierent hæredes, h. e,ipfi quoque par erat opus Dei, & quidem accommodatum verbis Amoſi, tem haberent in benedictione gentium ; & quidem pri- quibus declaratur, gentes, denominatas à nomine Dei, fo- mam, utin illis exemplar fidei & benedictionis invenire re hæreditatem & habituras communioneni cum Iſraêle. tur. Actor. 3:25.26. Quod autem de mundo hæreditan Ex quo ſequebatur, mentem illius prophetiæ effe,ut Gen- do five omnibus gentibus aut familiis terre adoptandis dici tes incircumcifæ habeant partem in ſanctificatione & ju- tur , id de Reliquiis fimiliter , ac de ipſo Ifraële , intelli- ftificatione. gendum eſt. Propofitum enim Dei ad illas pertinet pro $. 32. Hoc eſt argumentum apodi&ticum contra Jua priè. Quod Amoſus hîc difertè indicat. In eo autem fe- dæos & Pontificios , qui prophetias à vero fenfu diſtor- mine primas tribuit Edomo , ante reliquas gentes. Notan- quent, quum tamen ea, quæ Deus operatus eft in gentibus per 116 COMMENT A R. IN AMOSI CAP. IX. -addi & , אדם in אדום & , ידרשו mutarunt in יירשו dum ) per vocationem Euangelii & reformationem , prophetiis, utcunque videantur eſſe ænigmaticæ , exactè conveniant, Secundi membri ſectio tertia. ita ut fine contorſione de illis operibus accipi ex ordine queant. Indidem patet veritas Scripturarum. Nam ex li- Verf . 14. Et reftituam captivitatem (five abduéta, teræ, quæ exactam hypotypoſin eventorum continent, id eſt, jacturas & damna) populi mei Iſraëlis: ea fine dubio ab illo funt, qui à feculo novit opera ſua. Pro edificabunt urbes defolatas, & habitabunt; ca plan- eo, quod nos vertimus , ut hæreditent reliquias Edomic tabunt vineas , o bibent vinum earum; o facient omnes gentes , &c. legimus A&t.15:17. söy cranthocozy oi ne bi momento espámay Kuerov nga mosávce te istumu. Ap Verf . 15. Et plantabo illos in terra ipforum; & non hortos, a comedent fructum eorum. paret, Lucam retinuiſſe verfionem Lxx. interpretum. qui, quantumvis hallucinati fuerint in quibufdam vocabulis avellentur ampliùs à terra ſua, quam dedi ipſis: di- (', , xit Jehovah Deus tuus. deruntą Kúexov) nihilominus rem ipfam dixerunt. Nam Edom & gentes non funt hæreditas Ifraëlis ſub Chrifto, & Ecclefia Chriftiana , five, ut ex verf. 11. 12. explicare $.36. Per populum Dei Iſraëlem non poteſt intelligi ni- niſi quando incipiunt requirere Dominum. Videntur autem Lxx. interpretes per sot Choires du pénzov in contradiſtin- licet, Cotus Ifraëlis pertinens ad tabernaculum Davidis, &tione cæterarum gentium homines Palæſtinæ vicinos & pro hereditate poflidens reliquias Edomi & gentium , ſu- ab Ifraële diſcretos intellexiffe. inter quos Idumæi. per quibus nomen Domini nuncupatum eft. Et fic Mo- fes populum Dei nominat Deut. 32:36. Ita Pfalm. 85:3. Secundi membri fectio fecunda: ubi verf. 2. de reſtitutione captivitatis. Per promiffiones haſce ſubintelligitur, Tempus Ecclefiæ Chriſtianæ eſſe, Verf.13. Ecce dies veniunt, ait Jehovah, e acce- poft reædificationem Tabernaculi Davidis,duplex: 1.De- det arator ad meſſorem, o calcans uvas ad fpargen- Decrementa & jacturæ hîc notatæ funt duæ : Urbium, crementiac Spoliationis ſive Jacturarum. 2. Reſtitutionis, tem ſemina: O manabunt montes muſto, co omnes vinearum , hortorum deſtructio: & Avulſio ex terra ſua. colles liquefcent. Inter decrementa primum eſt, quod ultimò reftituitur, Avulſio ex terra ſua capta eſt fieri in Separatione Chris $.33. Confer ſecundum colon cum Joël. 4: 10. ftianæ Eccleſiæ à populo Judaico , ita ut ei non ampliùs $.34. In primo colo fignificatur pax , & imperturbata | cohabitare poffet , ad eum vocandum. Quæ eft tranfiatio agricolatio , cum benedictione divina. Unus metet, al- candelabri prima. Apocal. 2:5. Continuata eft ea avul- ter ftatim arabit. Unus ſparget ſemina in agro arato ; fi- | fio, quando Eccleſia coacta eft à multis locis, in quibus mul alius calcabit uvas. ut ultimo anni tempore fieri fo antea hoſpitata fuerat & floruerat , fugere & ſecedere. Ita let. Continuum opus erit, continuus fructus. Qualem fer- ex Palæſtina , ex Aſia pleraque & Ægypto feceffit. Et- tilitatem Troglodyticæ cujufdam regionis Exerc. 249. 2. iam Anti-Chriſtus in Occidente eam ejecit è medio fui deſcribit Scaliger: Toto anno feritur & metitur. Eodem cætûs. Neque ſuffecit hoc, fed cætûs. Neque fuffecit hoc, ſed quum urbes commodùm tempore mandatur ſemen arvis, & aliud triticum adole- | inſtituere cæpiſſent , à Papæ ſervis ſunt oppugnati, coar- ſcit, aliud ſpicatur, aliud inetitur , aliud lectum avehitur ctati, conturbati, partim capti. Zach. 14: 1. Hab.3:14, ad trituram, atque inde ad horreum. Non eft neceſſe præ- Pſal. 9:6. ciſè dicere , quid in agro Domini colendo arationi , fátio $.37. Promillio fpondet 1. libertatem reædificandi ni, melli, vindemiæ congruat. Si quis tamen ita velit, deſtructa & habitationem fecuram, cum cultu vinearum Sit aratio lancinatio confcientiæ per legem , ad extirpatio- & hortorum. quæ celebrationem congregationum ad æ- nem vitiorum. Satio falutaris feminis Euangelici per do- dificationem fignificant. 2. plantationem in terra. quod ctrinam inſertio. Meſſis exactio fructuum fidei in operibus non tantùm reductionem Euangelii in ea loca unde expul- charitatis. Vindemia exactio fructuum fidei in paflionibus fum eft, fed & Judæorum converſionem , eorumque in ad lætificandum animum demonſtratione confolationis & ipfa Palæſtina cum gentibus inibi habitantibus ad regnum lætitiæ ſpiritualis. Confer Hof. 10: 12. 13. Chrifti congregationem ſpondere judicamus. Sed nos in $.35. Altero colo notatur ubertas fermonis juftitiæ generali fpe reſtitutionis manebimus cum propheta : ut lætificantis animum in omni parte mundi. Cæterùm hæc fcil. 1. Ecclefia reformata non minus floreat quàm antea. in prophetia hac ponuntur confolationis ergo : quia Re- 2. ut non minus latè pateat Ecclefia reformata, quàm olim gnum cælorum cum multis luctabitur difficultatibus. Op- Eccleſia Chriſtiana , antequam in ea tyrannidem conftia poſitum id quoque eft Fami & Siti Judæorum. de qua tuere cæpit Anti-Chriſtus. 3. ut non minori numero Ju- cap. 8: 11. Chriſtianæ Ecclefiæ nunquam cibus fuus, dæi ad Chriftum accedant & fedes Ecclefiæ fint , quàm nunquam vinum ſuum , etiam in afflictionibus , deeft : & olim tempore Davidis aut Solomonis. nullus locus eft in mundo, qui illis intercipiat eſcam & $. 38. Notandum hîc, redditâ Ecclefiæ Chriftianæ lia potum ſpiritualem : fed Judæi ſpoliati fymbolis ſuis, & bertate , fore converſionem Judæorum. Obſervandum templo fuo , & deftituti prophetis , & affixi ciſternis Tal- etiam , Non decipi Judæos in hoc, quòd demum poſt mudicis fætentibus , & Chriftum fruftra exſpectantes & prælia Gogi & Magogi, atque ita poft maximas anguſtias fervitutem ægrè ferentes, & fuam juſtitiam mala cum con- exſpectant regnum Chrifti . Verum enim eſt, Chriſtum fcientia quærentes , & in fcripturarum explicatione hallu- demum illis hoftibus deftruétis inanifeftè regnaturum. A- cinantes & titubantes eſuriunt & fitiunt. Confer Efa. 66: poc. II: 15. Sed adventus ejus ad ordiendum regnum fpi- 13. 14. Ecce ſervi mei comedent, & vos efurietis : ecce ſervi rituale longè antecedit ſubjectionem omnium hoftium. ut mei bibent , & vos fitietis ; ecce ſervi mei lætabuntur, & vos hæc prophetia fatis indicat , fi conferamus #f. 10.& 13. pudefietis, &c. 14. Qui non ſunt unius temporis. OBA D- 117 O B A D I A S. 1 מיניה וביה :cant paroemiam gens non ſeduci 6.1. Udæi , quantum poffunt, con- | animo erga fædus Dei & fratres ſuos , qui in Chriſtum tendunt , Obadjam hunc pro- crediderant, quo Eſavus fuit erga Jacobum. quomodo phetam eundem eſſe cum eo , | & Hieronymus rectè hîc accepit ; qui ſunt amuli Chriſtian qui memoratur 1. Reg. 18: 3. nis & perſequuntur fratrem fuum Facob, populum ſupplan- Inſuper, eum fuiſſe proſely- tatorem; qui illis primogenita præripuit. Atque ita negari tum Idumæum. Et ei appli- non poteft, quin per Edomum intelligatur Judæa & per : Botſram Hierofolyma , in qua Chriftus paffus eft, Efai. Ni793 5.7" XI'x Ex ſe in | 63. Nam ibi de Judæis, pro quibus intercellio fidelium ſe lignum , quum intraverit ſem memoratur, rejiciendis agitur. Evidentiflimum eft & fu- curim. Tum etiam volunt, eam foeminam,de qua eft 2.Re- pra omnem &aogices, Quo tempore Edom cum Ju- gum 4: 1. ejus viduam fuiſſe. Sed ad explicationem pro- | dæis junctus fuit, nondum fuiſſe impleta omnia in eum phetiæ parum facit, quis fuerit, & quo tempore vixerit. pronunciata oracula , & , quum Edom non nifi in Judæis İmprimis , quia eadem prophetia magna parte extat apud effet , non potuiffe nifi in Judæis & cum eis judicari, Jeremiam cap. 49. & Ezech. cap. 25. & 35. & Efa. 34. Quòd autem Chriftus non priùs eſſet revelandus, quàm $. 2. Subjectum prophetiæ nominatur Edom. Judæi | Edom Judæis eſſet admixtus , claret ex Numeror. 24. per Edom intelligunt vel vicinam gentem , quæ ad meri- ) Ýſ. 18. Et fa&ta erit Edom hæreditas , fa&ta erit hæredi- diem terræ fanctæ olim habitavit, vel Romam five Ro tas Seïr, inimici ejus Ifraélis , & Iſraële faciente fortiter , manum Imperium: & cum eo intelligunt Chriſtianos. tunc dominabitur aliquis è Facob, qui perdet ſuperſtitem ex quorum metropolis videtur ipſis eſſe Roma. Et fanè Urbe. valdè antiqua eft illa in Synagoga fententia, per Edomum 5.6. Dicimus igitur , per Edomum aliquando literali- in multis prophetiis intelligi Romanum imperium, quod ter intelligi pofteritatem Éfavi: aliquando gentem Judai- vix aliter in Talmude nominatur , atque Dignupp Im cam profanitate ſimili Efavicæ primogenita ſua calcan- perium Edomi vel we?non imperium improbum. Ra- tem , Idumæis mixtam , ab Idumæis rectam , perſecutri- tio , quare Imperium Romanum fic appelletur, ab aliis cem fratrum fuorum. De quibus Efai.66:5.6. Er hoc alia dicitur. 1. Animam Efavi tranfiifle in Jeſum per Py- nomine cos venire Efai. 63. Ýſ. 1. &c. & Daniel . 11: thagoricam pete pe fóxwory. Quæ opinio tam proba eft, f.41. ubi diſtinguuntur á Romano rege & Anti-Chri- atque ea , qua qua dicunt, eandem animam habitaſſe in Ada- fto , ut qui poteſtatem ejus effugerint. Debuit enim Ju- daica mo & Davide, quæ & habitabit in Chriſto. Qui de Chri- per Anti-Chriſtum. Dicimus et fto fuo, quem exſpectant, tam malè ſentiunt , ut ei attri- | iam , prophetias Efaize , Ezechielis, Jeremiæ, & Obadiæ buant animam peccatricem ; illis vitio verti non debet , fi examuſlim Judæis incredulis convenire. Facilè tamen pa- blaſphement eum, quem ignorant. 2. quòd Conftantinus tirnur, ut per Edomum, tanquam typum & exemplum per facerdotem Idumæum fignum crucis erexerit. Sed profanitatis & perſecutionis fratrum , intelligantur falli hæc caufa fufficiens non eft, quare Chriftiani debeant ap- fratres , & , fi libet , ipſe Papa Romanus. Hoc enim tam pellari Idumæi magis, quàm Judæi. Cùm ipfe D. Jefus parum præjudicat Chriſtianis veris, ut ex eo neceſſarium fuerit è Judæis . Deinde ex hoc non apparet, quomodo argumentum ducatur pro veritate Ecclefiæ Chriftianæ, Romani debeant Idumæi cenſeri. 3. quòd Veſpaſianus & quæ à Papa Judaiſante poft Romanos gentiles & Judæos Titus fuerint ex Idumæis. Sed illa ſunt commenta, nullis eſt paſſa perſecutiones graviſſimas. Cùm contra in Judæos fulta hiftoriæ documentis . 4. Quod ab Idumæis colonia nihil gravius ftatutum fit, nifi quòd Romani illorum re- deducta fuerit in Italiam. Hoc fequitur Abarbenel. Alia bellionem coërcuerunt , Papiſtæ autem , exceptis paucis hujuſmodi videri poffunt in Buxtorffii Lexico Rabbinico inconſultè zelotis, eos foveant : denique Julianus eos ad vocem Dis. Hieronymus refert ſua ætate Judæos ita jufferit templum reſtaurare in odium Chriftianorum.quod nugari ſolitos , ut dicerent , pro 71017, Duma quod eft Efa. divina tempeſtate ignibuſque è terra erumpentibus impe- 21:11. paululum literæ apice commutato pro 7 legi poſſen ditum eft. quemadmodum non tantùm Veteres hiſtorici Chriſtiani ſed & Ammianus Marcellinus,gentilis fcriptor, e ſonare Romam, 1 quippe litera & prou pro o illorum lib. 23. memorat. lingua accipitur. $. 3. Nos cum Hebræis ſuper hoc depeciſci poffumus $.7. Quod attinet argumentum ſive hiſtoriam hujus hoc modo. prophetiæ , Abarbenel proponit hanc regulam : 70 5.4. 1. Sit Edom imperium Romanum: fed , eo pofi- nn?nn sy noin Anand Finis prophetiæ arguit ejus initium. to, conſequetur , eos, qui Romani ſunt & de eodem im- Ex quo colligit, Totam pertinere ad tempus futurum. perio, non malè per idein nomen intelligi, atque adeò Quæ collectio non valet. Poteft enim finis prophetiæ ipfos Judæos. Nam ipfos quæſiviſſe Romanorum amici- pertinere ad tempus futurum , quum initium pertineat ad tiam, quando utrique belligerabant contra Macedones , præteritum : ita ut prophetia aliqua fui parte fit impleta , & datam ipſis libertatem à Romanis de alieno largis notat aliqua parte non. quia prophetiæ res ordine & fucceffivè Juftinus ; & regem habuiſſe Hyrcanum beneficio Pom- proponunt. peji, &'à Gabinio fuiſſe iplis conftitutam Rempublicam 5.8. Deinde quòd putat, regnum Dei, de quo eft & tribunalia quinque: Joſ, ant. 14: 10. Herodem deinde verſ. 21. nullo modo veniſſe , falſum eſt, ſed conve- fervum Romanorum fuiffe & ab eis accepiſſe diadema, | niens principiis ejus. Supponit enim , Chriftum necdum Archelaum à fe accufatum & fic Judæam in provinciæ veniſſe, atque ita regnum cælorum necdum effe mani- formam redactam , Joſ. 2. bell. Jud.7. à Romanis cenfos feftatum. effe, Regem ſolum Cæfarem habere , ex voto ſuo, de $.9. Fatemur interim , duplicem quaſi eſſe manife- claraffe ( deprecati enim fuerant habere reges præter Cæ- ftationem Regni Dei. 1. inter hoftes. 2. hoftibus ſub- farem ) extra controverſiam eft. Si igitur Romani per actis . De qua Zachar. 14:9. Et hanc poftremam regni Edomum intelliguntur , & Judæi fuerunt Romani , & in Dei revelationem & patefactionem nondum effe plenè illos talia conveniant , qualia de Edomo hîc enunciantur, factam. Et fi liberet de ea accipere verf. 21. tamen non cauſari non poffunt, quare non de ipfis illas prophetias in ſequeretur , Edomi hoc judicium necdum effe peractum. telligamus. Hoc tantùm fequeretur , tale effe ftatuendum initium 5.5. 2. Veriùs in Judæos competit hoc nomen, ex quod cum fine habeat connexionem & aliquam ad eum quo tempore miſcuerunt ſibi Edomæos, & fub Edomæo ordinationem. rege Herode ipfiuſque filiis fuerunt , & fuerunt eodem $. 10. Summa igitur eft: Alicui genti aut generi ho- minum a 118 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S que cum cæteris Judæis rebellarunt Romanis & ad tem, minum , fub nomine Edomi, unà cum aliis gentibus , , imperium in illos bello quæfitum. 2. Samuel. 8: 14. in- comminatur abolitionem; contra promittit populo Dei, terfectis viris. 1. Regum 11: 16. (d) Hadadi contra So- ſub nomine Zijonis , liberationem ex captivitate & hære- | lomonem molitio. 1. Reg. 11:14. (e) Status Idumæo- ditatis priſtinæ reftitutionem & amplificationem reipubli- rum fub Joſaphato, fine rege, cum gubernarentur à Præ- cæ, & regnum Dei. Habetur fide. 1. Reg. 22:48. Tempore cujus regis unà cum Moa- A. Infcriptio ſive Titulus. bitis & Ammonitis invaferunt Joſaphatum, & fociorum ſuorum gladiis confoffi funt. 2. Chronicor. 20:10.22. Verſ. 1. Vifio Obadje. 23:24. Poft hanc cladem acceptam fuiffe fine rege, con- jectare licet. Joſaphatus anno 62. poft exceſſum Solo- $. II. Titulus indicat 1. Genus ſermonis . Eft in monis rex factus eſt. (f) defectio illorum à Juda, electo viſio, h. e, deſcriptio ſive narratio ejus , quod vidit, Deo rege. 2. Reg. 8. 20. quod factum fub Joramo filio Jofam revelante. Eft drongenoefss. Ita aliquando vocatur omne phati . Is fucceflit patri plenario jure Anno 87. poft ex- verbum Dei de ſalute noſtra. ut in illo Dp v jins ceſſum Solomonis. Et quanquam cæfi fint eâ caufà proxi- ubi non eſt revelatio , h. e. narratio & enarratio verbi Dei, ni Edomæorum à Joramo, nihilominus in rebellione quod nobis revelatum eft per viros Dei à Spiritu Sancto, perfeverarunt. ibid. verf. 21. 22. (3) Eorum clades acce- ibi populus ad impudentiam procedit. Proverb. 29: 18. pta ab Amazja, pronepote Jorami, nepote Achazjæ , fi- 2. eum, per quem hæc prophetia Ecclefiæ eft notificata. | lio Joaſi . 2. Reg. 14: 7. 2. Chron. 25: 11. 12. (h) Eo- Obadjah eſt q. d. Serviens Domino. Hæc inſcriptio, qua- rum invafio in Judam tempore Achaſi filii Jothami, ne- tenus eſt à manu Obadjæ , eft teftimonium illius, quo de- potis Uffiæ, pronepotis Amazjæ. 2. Chron. 28:17.& clarat in Deo, ſe hæc verba non ex corde fuo protuliffe; continuata hoftilitas, cum gaudio in deſtructione Hiero- ſed ea fibi à Deo dictata effe ad ea communicandum Ec- folymæ & exfilio Ifraëlis . Thren. 4: 21. 22. Habuerunt cleſiæ. Rurſus quatenus eadem unà cum ſubjecto fermone tamen legatos apud Zedekijam. Jerem.27: 3. ubi eis, cum ab Ifraëlitis eft per generationes conſervata & recepta, te- vicinis reliquis , fuadet propheta , ut jugum Nebucadne- ſtificatur , compertum fuiffe Ifraëlitis & Obadjam fuiffe zaris recipiant. Non conftat , an ex illo tempore à Ne- prophetam Dei & hunc ſermonem ab ipfo in nomine Dei bucadnezare aliquid ſint pafli, an verò potius ei volentes traditum. paruerint. Certè exinde fub Perſis & Macedonibus fue- B. Sermo ipfe prophetæ. In eo eft runt, donec à Johanne Hyrcano ſunt ſubjugati & coacti I. Præfatio prophetæ. circumcidi. Jofeph. art. 13:17. Ex quo tempore inter II. Verborum Dei repetitio. ad finem. Judæos cenferi cæpti funt. De quo poftea ad contextum prophetæ verf. 18. 19. Igitur ex iis Antipater rebus pra- Præfatio. fuit Judæorum & Herodes ac filii ejus regnarunt , deni- Sic dixit Dominus DEUS (Jehovah) ad Edo- plum commune defendendum venerunt Hierofolymam. mum. Auditionem audivimus à Jehova: o le-tim literaliter, partim proximè literam : fcilicet Judæi & Unde liquet , quinam per Edomum intelligi poffint par- gatus in gentibus miſſus eſt: Surgite, ftemus eorum reliquiæ fuperftites futuræ uſque ad converfio- contra illam ad bellum. nem: ita ut tum fiant hæreditas Ecclefiæ. quemadmo- dum dixit Amoſus in fine cap. 9:27. quæ verba hana S. 12. Diftinguenda funt verba prophetæ à verbis prophetiam præcedunt. De quibus reliquiis oftendimus Dei. Secunda igitur pars verſiculi primi eft Præfatio , in etiam Daniel. cap. II. intelligi poffe. In quo ipfo eft veri- dicans tas typi, qui præcefferat in Edom. Uti enim Jacob illi $. 13. I. Auctorem verbi. qui nominatur Dominus à datus fuit in dominum, ſcil. ut à Jacobo acciperet doctri- jure in omnes & à proprietate peculii five à regno gratiæ. nam & legem & ei fubjiceretur ad regimen; ita Judæi, Exprimitur nomen ejus proprium. quæ connexio notat, qui poterant primas tenere , fa&ti funt ultimi , ut nunc Nullum effe Dominum & regem gregis ac portionis Dei, Euangelium demum ſint accepturi à gentibus. Nam dixit qui non fit Jehovah. Quo probatur , Chriftum eſſe Jeho- Deus : Per non-populum provocabo illos ad zelum. Deuter. vam & hæc per Spiritum Sanctum una cum Patre eſſe elo- | 32:21. quod eft ang gnagy. Rom. II: 14. Neque tamen cutum. Item explicari in hac prophetia , quæ ad falutem quicquam impedit, quò minus Edom apud Joëlem cap. 4. & vindicationem peculii Domninici & ad nominis Dei af- | Ýf. 11. five verſu antepen. latiùs capiatur pro omnibus A. ſertionem faciunt. rabici generis & moris Idumæi, qui contradiftinguuntur S. 14. II. Objectum. qui eſt Edom. Proponitur au- Ægyptiis, h.e. regno Anti-Chriſti. tem hîc fermo tanquam directa compellatio. Quamvis e S. 15. Tertium membrum primi verſüs conſideratio- nim ? etiam verti poflit per de : hîc tamen directa com- neindiget; cui ſubjecto fint attribuenda verba. Si Pro- pellatio fequitur verſ . 2. quæ habet majus máda & ma- phetæ, erit pars præfationis, & in parenthefi legenda, ut jorem vim, dum Deus præbet miniſtris ſuis parrheſiam & Mercerus ftatuit ; & tum duobus modis accipi poteſt. hoftibus ſuis in os inſultandi. Ut autem hæc prophetia & Primò, ut omnia verba pertineant ad excitationem gen- fimiles, de Edomo, rectè intelligantur, notanda eſt hi- tium congregandarum contra quandam urbem aut gen- Storia Efavi. Et quidem obfervanda 1. Efavi profanitas, tem. Secundò ut diſtinguantur à fe invicem. Si poſteriori cum primogenita ſua vendidit cum aperta abnegatione modo , Erunt verba fidelium præparantium fe ad ſpiri- ſpei . ex quo facto , ut videtur , per familiare ſcomma , na- tualem pugnam contra Idumeam myfticam, ſeque ex- &us eft nomen Edom. Geneſ. 25: 30. 32. Hæc profani- hortantium duplici argumento ; quod audiverint prædi- tas in pofteritate , ſeneſcentibus ſeculis, manſit. 2. bene- cationem à Deo , ſcil. de regno ipfius. verf. 21. & quod di&tio , qua Eſavum proſecutus eſt Ifaac, Genef. 27: legatus ( 93 vide Efai. 18:2. Prov. 13: 16.) five multi 39:40. Ecce sopima terre erit ſedes tud, idque à roreceli legati jam miſi fint ingentes, h.e. Apoſtoli ad idem præ- deſuper. Et per gladium tuum vives, fratri tuo fervies : dicandum. Ex quo ſigno temporis appareat, Deum di- erit, quum obſtinatè ages, rumpes jugum ejus à collo tuo. fcedere à populo fuo refractario, qui hîc in eo articulo 3. Facta & exitus Amalekitarum. qui ex Efavo oriundi temporis Edom appellatur. Tempus igitur eſſe , ut eam fuerunt. Genef. 36:12. cum quibus Deus bellum fufce- fpirituali pugna aggrediantur. qualis præcipitur Hof. 2:4. pit. Exod. 17: 16. 4. Lex de Edomæis non abominan- Si priori niodo , Erunt verba prophetæ confirmantis au- dis. Deuter. 23: 7. Cum tamen Ammonitas & Moabi- toritatem verbi divini à fe recitandi. fcil. 1. à plurium tas à jure reipublicæ excluſiſſet. 5. Hiſtoria populi Edo- prophetarum unanimi teſtimonio , qui hoc ipfum à Deo mæi præcipua. ubi occurrunt ifta. (a) denegatio tranſi- | audiverunt. 2. à legato divinitùs miſſo, qui gentes exci- tûs petiti à Moſe. Numer. 20:14. 18. quæ denegatio , tet in prælium. Atque is legatus poteft intelligi non tam juffu Dei, non eft vindicata. Deuteron.2: 4.5. () Sau- inſtinctus Spiritus Sancti, quàm princeps hujus feculi, lis victoriæ contra illos. I. Samuel. 14:47: (c) Davidis qui etiam olim miſſus fuit, ut eſſec fpiritus mendacii in ore IN OB A D JA M. 110 ore prophetarum Achabi & illum impelleret ad bellum & verba meliùs fluent. Erunt autem talia , qualia Joha inferendum Ramothæ.q.d. Hæc, quæ recitaturus fum, 3:11. Quod vidimus & audivimus. ubi ego Filium & Spi- Deum dixiſſe , nemo dubitet. Nam & claram audivimus ritum ſanctum , duos teſtes, loqui exiftimo. In quo prædicationem , non unus & alter , ſed aliquot prophetæ; hîc magis acquieſco. Ita erunt verba partim Dei Filii & jam legatus miffus eft, qui gentes concitet. Illum au & Spiritus Sandi; partim trium perfonarum divinitatis, tem legatum miffum non in ſpecie ad congregandum gen- Hieronym. in Mich.5 : 4. Suſcitabimus autem ego & fi- tes contra Idumæos , ſed contra Idumæos Judæis mixtos, | lius meus & Spiritus Sanctus , juxta illud , quod in Ge- ita videtur dici , ut tempus notetur, quo id pateat in ef- nefi ſcriptum eft: Faciamus hominem ad imaginem & fia fectu fcilicet congregatione gentium fub idem Imperium, militudinem noftram. Et in Abdie principio : Surgite ego & occafione five opportunitate Judæos ſubigendi. Quod aſcendamus adverſus eam in prælio. Hoc fenfu contine- tempus notat Michæas cap. 4: 14. J am du&ta legiones, bitur in his verbis propoſitio ſermonis Domini. In ver- filia Exercitûs, qui pofuit obfidionem circa nos : Virga per- bis Dei fignificatio perſonarum diſtinctarum cum infi- cutiunt in malâ Fudicem Ifraëlis. Etiam antea Efaias cap. nuatione miflionis à Patre, non poteft mira videri, ni- 40:4. Omnis vallis extollatur. c omnes montes & colles hu- fi ei, qui eam non credit. Et verò ea manifeſtatio erac milientur, & fit lamoſum in planicien & protuberantiæ in huic negocio gratioſo de regno Dei aptiflima. Mirum- planum,quale inter montes effé folet. quo notatur Compla- que potiùs videri debuiſſet, hoc myfterium ita ſine tefti- natio mundi per Imperium Romanorum. quod fignum monio abire. Tale teſtimonium ſæpe occurrit apud Zaxi erat adventus Domini in carne. Item Pfalmus 2. Quare chariam: & Efai.5: 1. & Pfalm. 50:1, collato Geneſ. conſpirarunt gentes nationes concilium agitant una contra 33:20. unde apparet & Denon conjungi per re- Deum & Chriſtum ejus? &tionem , ſed per convenientiam in appofitione cum di- $. 16. Pertinent huc ea, quæ Hieronymus commen- ſtinctione perſonarum. tatur ad Mich. 4. Antequam naſceretur nobis puer, cujus $. 19. Propofitio igitur fic concepta ut divinarum per- principatus in bumero ejus, totus orbis plenus erat ſangui- fonarum à Deo Patre miſfarum continet duo : ne : populi contra populos, reges contra reges , gentės dimi- $. 20. 1. Opportunitatem abrumpendæ tolerantiæ. & cabant adverſum gentes. Denique etiam ipſa Romana reſpu- eam quidem in duplici ſigno. (a.) Quòd Deus Pater zu blica bellis lacerabatur civilibus. Cinna e Ottavio da Car for mga promulgaverit: fcilicet de Filio fuo , in quo bene- bone pugnantibus ; Sylla e Mario , Antonio & Catilina, placitum habet ; cum damnatione omnis juftitiæ carnis. Cæſare & Cneo Pompejo , Augufto & Bruto, & eodem Aus | Quæ patefactio dicitur igni five suçun pigs in ovŁA6:50- guſto esoAntonio : in quorum præliis univerſa ſanguinem ab é acelgenbos. Impoffibile verò erat, ut Deus ulte- regna fuderunt. Poftquam autem ad imperium Chrifti fin- riùs toleraret defectionem populi Judaici ad umbras, gulare imperium Roma fortita eft ; apoſtolorum itineri per- nifi fuum xúcuar por vellet revocare. (b.) Quòd jam fit vius fa&tus eft orbis , & aperte funt eis portæ urbium, Legatus in gentes miſſus. hoc eft, quòd jam Apoftoli & ad prædicationem unius Dei fingulare imperium conſti- in mundum totum fint milli ad vocandum gentes , tutum eft. Diaboli quidem confilium erat illa potentia non ad fervitutem ſed ad libertatem. Quomodo au- abſorbere Chriſtum & Eccleſiam ejus, Apocalypf. 12. tem poterat fieri , ut , oblatâ gentibus libertate, ni- fed Deus convertit ad alium effectum, fcilicet ut ever- hilominus maneret fons ad peccatum & menftruum clauſus teretur Iſraël , qui factus erat Edom. Utcunque illa verba capiamus , in eundem articulum temporis inci- $.21. 2. Decretum trium Teftium oppugnandi ſpiri- dunt. Fore, etiam ante principale implementum hujus tualem Botſram tanquam fedem fervitutis. Talis conclu- prophetiæ , ut verificetur autoritas ejus : ſcilicet partim fio fimilibus verbis Deo attribuitur, Genef. 1:26. Fa- ex conſenſu multorum prophetarum id excidium Edo- ciamus hominem. 11:7. Confer & Efa.66:5. Et videbia mo prænunciantium, partim etiam ex prædicatione re mus lætitiam veſtram. Quod hîc decernitur , idem indica- gni Dei, quæ prædicatio non recepta à quibuſdam Ju- tur Efa. 63:10. At illi inobedientes extiterunt , & dolore dæis & Idumæis Judaicè viventibus declaret immori- affecerunt Spiritum ſan&tum ejus , & verfus eft ipfis in ini- geros non pro Judæis ſed pro Idumæis habendos effe: micum , ipſe pugnavit contra ipſos. tum ex concurſu gentium & congregatione illarum $.22. Opportunitas judicii ſimiliter indicatur Ezech. cum propenſione & mutua inſufurratione delendi po 21:14. Gladius , gladius exacutus eſt atque etiam politus. pulum hunc ; præcedente legationis Euangelicæ mif- Ad ma&tandum exacutus eft, ut fit ipfi fulgor, politus eft fione ad eafdem & filiorum Ifraëlis ſpirituali bello ad- | ( aut gaudebimus , hoc eſt, nifi li cujus ſalute gaudebimus, verſus eundem populum. quod fecuturi excidii meus , ſive, ſalvâ gratiâ electionis. Notan- prænun- cium fit. dus & hîc pluralis ) virga Filii mei, (de qua Pſal. 2: 9.) $. 17. Eadem ferè verba habentur Jer.49:14. hoc Gladius spernens omnem arborem. Et dedit illum Filius modo: Auditionem audivi à Domino , & legatus in gen- meus , ad poliendum, ad tenendum manu. Ille exacutus eft tibus mittitur : Congregamini ea venite contra illum, 6 ut Gladius , ille politus eſt; ad dandum illum in mana Surgite ad bellum. Ibi in fuperiori verſu nominatur Botſra. Occiſoris. Clama ejula, fili Hominis. nam ille fa&tus eft Quemadmodum verò Judæi per Botzram intelligunt Ro- (szével) in populum meum ; ille in omnes principes Iſraëlis. mam, quia eft ? urbis munita ( cujus tamen ut acta ita Pavores ad gladium extiterunt cum populo meo. Ideò plaude & fata fimilia non negamus ) ita nos primò per eam in- femur. Nam Probatio extitit: & quid , fi etiam virga Gla- telligimus Hieroſolymam. quæ multò verius fuit 7an dii ſpernentis non exifterer five veniret. Di&tum Domini Dei. q. d. Filius meus venit, Exploratio Ifraëlitarum fa- munitio & quidem mit 7 arx Idumæorum , & eta eft; quia ille venit in mundum ad judicium, h.e.ut eorum metropolis, quo tempore oppugnabatur à Tito. cogitationes cordium manifeftentur : fuit illis lapis of- Eodem modo Efaias eam appellat cap. 63. ubi intro fendiculi : nonne etiam oportet Gladium ſpernentem ducit Chriſtum patientem & de vi carnis ad impedien- omnem arborem venire? Verba Obadjæ ſunt accommo- dam juftitiam legis , ne perveniret in filios Dei, & de data , ut ſignificent Conſilium Dei. Verba Jeremiæ ad vi mundi ad impediendam falvationem electorum , at- gentes directa ſunt. Utrobique eft eadem res. Diverſa que ita etiam de gente perſecutrice per effufionem fan- | emphaſis tantùm hoc vel illo modo loquendi indicatur. guinis fui triumphantem. Quod conſequentia demon- Hunc ſenſum, ut analogiæ fidei & analogiæ textûs & pro- ftrant, in quibus glorificatur gratia Dei , perpetua in- prietati verborum & dsgastie convenientiorem minimè tercellio Angeli faciei, & ductus Ifraëlis in deſerto; & potuimus reticere. accufatur Ifraëlitarum inobedientia , & denique pro iis 8.23. Verf.2. Verba Dei indubitata ſequuntur ; in qui- oratio interponitur, ne indurentur. bus eſt' I. quod ad judicium in gentes pertinet, ad verf. 17. $. 18. In verbis Jeremiæ notandum, quòd & in ante II. quod ad gratiam erga populum Dei ele&tum facit. cedentibus & conſequentibus fit proſopopæia Dei. Et In prima parte eft fic verba Obadiæ ponuntur. Sic non erit parentheſis 2 1. Hypotypoſis Excidii ejus Populi, qui fub nomine ego & filius Edomi 120 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S ز Edomi ſpiritualiter proponitur , tanquam effe&tus decreti | lis imprimis erat Hieroſolyma, in Scripturis & à Joſe- divini, propofiti ý l. 1. part. 2. cum exſibilatione omnis pho prædicata. Voluerunt quidem Judæi videri Deo & fiduciæ ipſius. ad Ýf. jo. templo magis fidere: ſed detegit Scriptura animum ipfo- 2. Ætiologia judicii ſummaria. Ýſ. 10. 11. rum, quòd magis loco confiderint quàm Deo. Nam quo- 3. Præmonitio ad Edomum, à quibus malignitatibus modo poterant Deo fidere, quum Chriftum rejeciffent : ? debeat impofterum abſtinere, fi velit evadere judicium Jeremias ferè eadem habet verſ. 16. antea defcriptum. Ýf. 12. 13. 14. 4. Complexio judicii in omnes gentes. Ýf. 15. 16. De theſauris. De primo. Verf. 5. Si fures venifſent tibi, ſi vaſtatores nocturni (ut occidifti!) annon furati effent, quantum ſatis Hypotypoſis executionis judicii decreti Ýſ. 1. eſt ad effet ipſis? Si vinitores veniſſent tibi , nonne reli- Ýf. 10. Summa quædam eft verf. 2. Deintle Exegeſis. quam feciſſent racemationem? Verf. 2. Ecce, parvum te reddidi in gentibus! Spre- Verſ. 6. Quomodo veſtigati ſunt Eſavi , perquiſiti ſunt theſauri ejus? tus tu es valde, $.24. Eadem habet Jerem 49: 15. niſi quòd in fine : $.28. Hiſce ſimilia funt Jerem.49: 9. 10. Scopus ho- Spretum in hominibus. q. d. inter viliflimos homines. Ad rum verborum eſt , oftendere, talem eſſe deſpoliationem retaliationem contemtus Filii Dei. Pſalm. 22: 7. Manſit Ifraëlitarum , ut appareat , divina manu factam eſſe ; non Judaica gens inter omnes gentes ſecreta , fed 1. non am humana: & quidem non ad repurgandum , ſed ad extir- pliùs populus Dei, fed gens ; quæ olim inter gentes non pandum. numerabatur , Numer. 23:13: 2. præ reliquis gens vi $. 29. Fer Fures indigitat hoftes in oppugnatione hu- liffima & contemtiſlima. Durius excidio plenario eſt ( [ijus populi quærentes expletionem cupiditatis fuæ. Illo- ipſum judicium in fe fpectes, & non gratiam Dei conſer rum ifte mos eft, fumere quantum fatis ipfis eft. Et ita vantem reliquias , quæ convertantur ſuo tempore ad antehac venerant Ifraëlitis fures, & , accepto ,quod ipſis Deum & Davidem regem fuum ) manere in vilitate & erat fatis , abierant. Rurſus , quia hic populus fe gerebat contemtu ſummo, infra viliflimos homines pofitum. Id pro vinea Domini , opportuna videbatur vel Caſtigationi que quum is , qui ita dejicitur , antea præ cæteris & fa- vel Probationi Dei, quæ per vindemiam fignificatur , ut pientia , & divina præfentia , & gloria ac ſplendore in & Apocal. 14: 10.19. Atqui vinitorum mos eft uvas vel mundo gaviſus ſit. Conferamus prærogativas Judæorum maturas , quæ ad vinum exprimendum utiles fint, vel Rom. 9:4.5. deſcriptas , & gloriam, quam obtinent il. putridas , & de quibus nulla fpes eft, ablegere: eas, quae lorum patres in toto mundo , cum ipforum vilitate ; & ni- non perfectè maturuerint,ad racemationem relinquere. Et hil poterit cogitari ſeverius. fic Deus vel ad probationem fidei piorum vel ad reſe- $.25. Exegeſis habet accuſationem vanæ fiduciæ, & etionem fcandaloforum aliquando ami&tionem inducit , deſtructionis ejus explicationem. In genere irridet fuper- femper autem relinquit reliquias. Ita in captivitate Bax biam animi : in fpecie vanam fiduciam in munitiflimis ur- bylonica relictæ ſunt reliquiæ urbium , pagorum, in bibus, *1.3.4. in theſauris, vſ.5.6. in amicis, øl.7. in ſa terra : & ipfe populus abductus habuit fpem reverſio. pientibus. ¥1.3. in fortibus. yl.9. nis & reftitutionis reipublicæ. At hac clade omnia Ju- dæorum, abfque fpe reſtitutionis , fublata funt: exce- Verf.3. Superbia cordis tui impoſuit tibi. ptâ gratiâ ultimi temporis. Ex quo liquet, non avaria tiæ hominum, neque caſtigationi paternæ Dei eſſe eam $.26. h.e. Protervia illa, qua non humiliatus es co-deputandam , ſed divinæ manui & iræ, quæ eft indicata ram Deo , ut te ſubjiceres ipfi, nihil profuit tibi , ſed te Deuter. 29:21. & feqq. 32:22. Præcipuè admirabile decepit . 117 dicitur in Lege, quum quis non ex errore & eft, quòd quæfitum eft aurum Judæorum in ipfis eorum inſcitia , ſed de induſtria contra Deum peccat. Hæc pro- ventribus , quum cognitum eſſet, unum atque alterum id tervia traducitur in Pſalmo 2. Ýf. 2. 3. & de ea prophetat deglutiviſſe. Item, quòd Simon Gioras præcipuus ty- Moſes Deut. 29: 19. 20. Et erit quum audiverit verba rannus ex cloaca in ſolo templi ipfe prodiit & fefe in hujus exſecrationis eo benedicet fibi in corde ſuo : Pax mihi triumpho ducendum tradidit. Et tale clariùs exprimunt erit , quum in obfirmatione cordis mei ambulabo , ad adden- verba Jerem. 49:10. Nam ego nudavi Eſavum , revelavi dum irriguam ſitienti. h. e. Quem non moverit Exſecratio latibula ejus , e non poteft ſe occultare, &c. Quod ad opes Legis , ut defperet de ſua juſtitia , fed fibi polliceatur pa attinet , eas in templo captas aſſeverat Jofephus lib.7. cem & incolumitatem , quum ambulaverit in carnali ope- Jud. cap. II. re abſque gratia Spiritûs Sancti & fide, & voluerit redi- gere Ecclefiam liberam & completam à Chrifto in fta- De amicis. tum ſitientis & anhelantis ſub fervitute. Ibi apparet cor- dis protervia contra Execrationem legis , & promiflio pa- Verſ.7. Uſque ad terminum propulerunt te homines fe- cis, quam facit ea Superbia homini ſuo. Sed vanitas & deceptio ejus fübditur : Non volet Dominus ei remittere. derati tibi. Deceperunt te: prevaluerunt tibi viri Nam tum fumabit ira Domini & zelus ejus in viro illo re- pacis tua. Panem tuum ponunt feeditatem , quæ cubabit in ipfo omnis Execratio.&c. Jeremias addit 739n eft fubter te : Ô Tu, in quo non eft prudentia. verf. 16. S. 30. Hujus fimile nihil reperio neque Jerem.49. De urbibus. neque in Ezechiel. 25. & 35. Eft infignis illa pars hy- potypofeos; qua I. vana fiducia in federe cum Roma- Habitans in fiſuris petra , celſitudinem fedis tradiderant, quæ & Hol . 2: 7. 8. indicata eft, irride- nis & pace cum illis, cujus amittendæ metu Chriftum ſue : Dicens in corde fuo ; Quis dejiciet me tur. Ita tamen ut illis imputetur ingens Dei beneficium, in terram? quòd Deus hoc fedus & pacem ad tempus propter re- Verf.4. Si exaltares te inſtar aquile, ſi interſtel- ctos gregis fecerat prævalere. ut intelligimus Zachar. Las eſſet te ponere nidum tuum, inde dejicerem te, II: 10. collato Daniel. cap. 9:27. II. traducitur vana fiducia in terra Canaan , quæ ipſis effet data in hære- ditatem, cum accufatione imprudentiæ & bowedías. S. 27. Arduæ & munitiſſimæ urbes fuerunt in Palæ quòd fcilicet non agnoverint etiam tum , quum Chri- ſtina. quod & exploratores terræ Canaan retulerunt. Ta- tus interſepiviſſet viam ipſorum , ut non poffent attin- gere bell. dictum Jehova. Ο Ι Ν I NO BAD JA M. 1 2 1 و ad gere amaſios fuos, cum quibus forņicabantur ; quum ru- , rejiciendum ab ædificantibus. Oftendit igitur, fore Ju- piſſet virgum fuam, Clementiam , & fedus inter omnes dæos abfque fapientia Dei. populos irritum feciſſet , ne tum quidem , inquam, cogno $. 33. Omitti non debet , quod memorat Joſephus , yerint , quis ipfis templum, urbem, terram & fructum de bell. Jud. lib. 7. cap. 1 2. maximè Judæos fuiffe ad bel- ejus dederit. Vide Zach. 11: 10. Hof. 2: 8.9. 10. Con- | lum excitatos per refponfum ambiguum in ſacris libris in- fer Deut. 32:28. 29. ventum , quod eo tempore quidam effet ex eorum finibus $. 31. Vanæ verò fiduciæ opponit eventum. 1. quòd orbis terræ habiturus imperium. Multos ſapientes in ejus amici ipfos deceperint, hoc eft, exſpectationem ipforum di&ti interpretatione fuiffe deceptos. Hoc autem planè fefellerint. Nam illi exſpectabant ab ipſis libertatem & reſponſo, inquit Joſephus, Veſpaſiani deſignabatur im- év tovojícw. At illi reges illis dederunt pro lubitu: conſti- perium, qui apud Judæam creatus eft imperator. Joſe- tuerunt ipſis tribunalia: eripuerunt ipfis jus vitæ & necis, phus hoc vel mala conſcientia ad Veſpaſianum detor- atque ita exercendæ legis forenſis omni parte ; redegerunt lit, vel oftendit, quanta ignorantia in illo populo tum Judæam in formulam provinciæ ; cenfui ſubjecerunt. fuerit. 2. quod eis prævaluerint , occupata tota regione , & ex $. 34. Clarum eſt interim , illos ex prophetiis intel- pugnatis arcibus, ut Jotapata , quæ à Joſepho egregiè fue- lexifle, Mefliam circa illa tempora venturum. Et,quan- rat defenfa : expugnatâ denique urbis parte. 3. quod eis, doquidem Dominum Jeſum non receperant , & alius incluſis ſcilicet, dederint ftercus ipforum comedendum. Chriſtus non venerat , putabant impoflibile eſſe, ut tem- Titus , expugnata urbe inferiori , murum circumduxit plum illud fecundum à Romanis deleretur , & Reſpublica templo & fuperiori civitati: ut ita fame cogerentur tolleretur: quia fcil. fciebant neceſſarium effe , ut Chri- deditionem. Confer prædictionem Chriſti Luc. 19:43. ftus ad templum fecundum, & ftante republica ac cultu, 4. quod ipfos ad terminum uſque ultimum propulerint. veniret. quem quia putabant regnum carnale daturum po- hoc eft , nullam partem illis reliquerint , quam ut ſuam pulo fuo , quamvis multa eſſet paffurus , & fublaturus (ut habitarent. Quod fub Adriano confectum eſt. Notan- illi exponebant) quafdam familias : hinc mirum videri dum, quòd anno 134. Olymp. 228. tertio Adrianus ade- non debet, tantos animos (accedente judicio indurante ) meret Judæis poteſtatem introeundi Hieroſolymam. ab ipſis ad hoc bellum allatos. Hinc igitur ineffabilis ille Blondell. præfat. Apolog. p. 16. Euſebius lib. 4. cap. 6. ululatus ortus eft , quum vix ullis antea malis ſuis indoluiſ- TÒ Tev ne ova é ineive nga tñs codes Taid leegoó dupec zós fent, quando viderunt, templum , ſpei fuæ unicum pi- ποι μπιν επιβαίνςην έρεται νομε δόγμα, και διατεί ξεσιν Α gnus , conflagrare , ipſorumque ftultitiam interitu fuo opocess, ass èv pád z drén 78 Jewegiev to ne remov ' depo, coarguere ; imò Chriftus in cælo fedens ipfos viſus eft byxea block névs. A'gístav Tex dia isoce. Scitum eſt, à Ju- fubfannare. Quam vim oportet illos ex eo tempore feciſſe dæis appellari para limites loca ab Hieroſolyma diſcreta. conſcientiis fuis, ut damnarent ſpem Melliæ , ut vetarent ut in Canone de pronunciatione nominis Tetragrammati. computari tempora , ut fingerent, Chriftum veniſſe qui- Obiter hîc indicatur inſtrumentum excidii Populus Ro-dem , ſed necdum eſſe manifeſtatum ; conditionatam . . principis advene. & verf. 27. vocatur hoc Imperium Alatur; alii , ut ex aftris adventum Melliæ prædicerent, ut abominationum defolans. Bileam, ex qua plaga venturi | quidam Rabbi Abraham, de quo Picus Mirandulanus, effent, oftendit Num. 24:24. Et naves à manu five la- quem fequitur Abarbenel ad Efa. 65:17. (ubi memorat, tere Chittæorum , & fubigent Aſſur, & fubigent Ebe- fe de ea re & alibi locutum: nempe conjunctionem ma- rum: Atque etiam ille uſque ad interitum. gnam Saturni & Jovis in Piſcibus,quam dicit factum anno fexti millenarii ducenteſimo vicefimo quarto, hoc eft, A. C. 1464. Iſraêli libertatem & reſtitutionem polli- De fapientibus & prudentia ipſorum. ceri. Sed illa ſomnia dies proſtituit) denique ut to- tam ſcripturam propheticam nefariis modis contorſe- Verf.8. Nonne in die illo, dičtum Jehova, perdam rint. Sapientés ab Edom, a prudentiam à monte E- fan? De fortibus. $. 32. Sic Jerem. 49; 7. Sapientia populi Judaici eft Verſ. 9. Et conſternati ſunt fortes tui, ô Themam cognitio myſterii divini de ſanctificatione nominis Domi- (ut exfcindatur Vir à monte Eſau) propter occi- ni per obedientiam Chriſti & fidem in illum ad juſtitiam, reſtitutionem imaginis Dei & vitam æternam. Vocatur fionem. etiam initium ejus Timor Domini, hoc eſt, Reverentia illa animi, qua Deo datur gloria. Prudentia eft in electione 9.35. Putem optimè fluere verba, filmpo non con. illorum , quæ faciunt ad aſſecutionem juftitiæ Dei, & jungantur. Videtur autem contrarium effe in hiſtoria. alienorum, hoc eſt, cùm inutilium tum contrariorum, Nam uſque ad infaniam idrotavátw. ut Joſephus refert. rejectione. David Pfal. 51. fapientiam ponit in cognitio- Sed res inſpicienda eft. Furor non eſt fortitudo habenda. ne & fide rñ pcel Cué. Inde non immeritò S. Paulus fa Poterant Judæi contra Romanos eduxiſſe exercitus ma- pientiam veram contrahit ad Chriftum, 1. Cor. I: 30. gnos & fortes , fi confilio & unanimi conſpiratione egif- 2:4.6.7. Deut. 4:6. Hæc fapientia erit veſtra & pruden- ſent. Nunc plurimi pavitarunt, & bellum illud non vo- tia coram omnibus populis , qui audient omnia ſtatuta hæc, luerunt. Alii verò fcelerati nebulones hinc inde manum & dicent, Tantùm populus ſapiens & prudens eft gens ifta | ſibi fecerunt. Hi verò inter ſeſe digladiati ſunt, ſeque magna. Nulla enim eft gens alia, quæ habeat doctrinam mutuis cladibus infanum in modum laniarunt & populum certiorem & magis fatisfacientem confcientiæ , quomodo opprefferunt. Hinc nulla ratio fuit extra Hieroſolymam homo peccator poflit accedere ad Deum. Et hæc fapien- fuftinendi Romanos. Ergo ut pavidi ſunt inclufi muris tia à gentibus animadverſa & approbata eſt. Quanquam Hierofolymæ. Et hoc expectaverat Veſpaſianus. Jof. s. ftultitia eft prædicatio Euangelii in oculis ſapientum, ta- bell . 2. Atque etiamſi populum certatim deprædarentur,& men non eo eft, quòd conſcientia ei renitatur , ſed ex eo, in ſe mutuò efferarentur, non multa tamen fortitudinis fpe- quia pugnat cum hominum opinionibus per ignorantiam cimina ediderunt in hoſtes. Sed potiflimùm hîc notatur, adamatis, & eorum concupifcentiis. Negat prophetia, quòd includi ſe Hierofolymis palli funt. Hoc autem quare illo tempore excidii ullam fapientiam fore in Edom. quod factum eſt ? Indicat Obadjas ; Fuiffe hanc directionem ſanè ad politicam etiam fapientiam extendi poteft. Deut. providentiæ Dei ad hunc finem, ut exſcinderetur Vir à 32:28.29. accuſat populi ftultitiam. Sic Efa. 28. præ monte Efau. hoc eſt, ut Senatus , Sacerdotes , principes dictum eft, Chriftum fore lapidem probationis. cap. 8. populi unà cum templo exſcinderentur. Si enim ex- lapidem offenſionis multis ex Iſraêle. Pfal. 118. lapidem tra Hierofolymam debellatum eſſet , poterat Senatus , L popu- 122 C O M M E N T A R I US populus, ſacerdotium conſervari : quod & valde volebat tur. atque adeò non tam Judæi Idumæos ad fedus ada Titus. Nunc oportuit eos in ipfo templo oppugnari , & junxerunt, cùm illos coëgerunt circumcidi; quàm ipfi portionum cremandarum ab ipfis latronibus fieri initium, ad Edomi profanitatem & focietatem peccati & reatus & Tito nolente ignem in templum injici , & inſuper ſa deſciverunt. cerdotes ut fuperyacuos mactari : Joſeph. 7. de bell. Jud. cap. 13. ut omnis VIR exſcinderetur , hoc eft, Vigi- De tertio. lans, & Reſpondens & Offerens munus. VIR enim, ut notiflimum eft, notat eum, qui eſt cv Umeeg xã Tiy. Hacte- Præmonitio , quæ intimatur ante exſecutionem hujus nus hypotypoſis examuſlim reſpondens hiſtoriæ á rácews & extirpationis Reipublicæ Judæorum partibus omnibus judicii , eft verf. 1 2. &c. ad verf. 15. Ultima verò hac parte abutitur Abarbenel, quaſi ea notet plenariam deletionem fine fuperftite. quum linguæ ufus Verſ. 12. Et ne ſpectes in die fratris tui, in die alie- fit notiflimus , ut Vir notet eos, qui rerum potiuntur. A nationis ejus: eu ne læteris ſuper filiis Juda in die monte Eſau dicitur myfticè; à monte templi, ubi ſedes perditionis ipforum: @ne magno ore utaris in die principum erat. Qui mons eo tempore non mons Dei anguſtia. erat ſed Edomi , quum vaſtaretur. Ita Chriftus domum Verf. 13. Ne intres portam populi mei in die cala- Dei deſtruendam vocabat domum ipforum. Matth. 23. mitatis ipſorum, ne fpečtes & tu malum ejus in die verf 38. calamitatis ipfius; & ne porrigant ſe manus in co- De ſecundo. piam ejus in die calamitatis ejus. Verf . 14. Et ne ſtes ad compitum ad exfcindendum Ætiologia ſummaria judicii eſt verſ. 10. 11. effugientes illius ; a ne tradas ſuperſtites ejus in Verf. 10. Ab injuria fratris tui facobi operit te per- die anguſtia. dor, o exſcinderis in feculum: $. 38. Grotius confert hanc rationem loquendi cum Verf. 11. In die, quo ſtabas ex adverfo ; in die, eo, At tu dictis , Albane, maneres. Ita quadrabunt ver- quo captivam abducebant alieni copiam ejus ; a ba tempori exſecutionis judicii, quemadmodum verba peregrini intrarunt portis ejus, a Super Hierofo- præcedentia accipienda funt, tanquam re geſtâ. Sed me- lyma jaciebant fortem, etiam tu ut unus ex illis. lius eft, ut ſint verba præmonentis. Sic verf. 8. eſt aperta futuri temporis deſignatio. Eft igitur ac fi dicat: Nunc $.36. Judicium ipſum appellatur 73 excidium. Eft itaque , priuſquam ille dies veniat, ab hiſce peccatis cave. autem in five enig an tum ſeparatio à populis fuis five Similis præmonitio eſt Sophon. 2: 12. Excutite vos, du exclufio à forte Dei, tum ejus effectus temporalis . qualis excutite, gens non defiderabilis ; antequam pariat ſtatue eft mors repentina & præmatura hominis , negatio vel pri- tum , &c. Præmonitio reddit Judæos inexcufabiles. Ut vatio pofteritatis ; exclufio à cætu fidelium per judicium diftinguamus culpas haſce ( neque enim eſt tautologia & Eccleſiæ. Aliquando Excidium dicitur de deletione ex oftentatio copiæ in paupere lingua , ut Grotius alicubi vivis fimpliciter. quod ubi de populo dicitur , intelligi audet ) animadverte. 1. Objectum. Id nominatur (a.) poteſt vel de totius nominis ſublatione, vel de abolitione frater Edomi. (5.) filii Jebude. (c.) populus Dei. d.) TOM17e1 cs. Quia fupra verf. 2. vidimus dictum , Parvum effugientes ejus & ſuperſtites ejus. 2. deſcriptio objecti . te poſui in gentibus; & Amos cap. 9. dixerat , Eccleſiam (a.) Fratri Edomi fimpliciter attribuitur dies , & dies hæredit aturam reliquias Edom: non poteft de totali ex- alienationis. (6.) Filiis Jude attribuitur dies pereundi : tirpatione omnis nominis & pofteritatis, vel etiam totali dies affli&tionis. ( c. ) populo Dei attribuitur dies calami- & perpetuo excidio à regno Dei hîc intelligi; fed, fecun- tatis , propriè vaporis ipforum : & quidem cum malo dùm analogiam hujus loci, de tali excidio, per quod relin- & copiarum amiffione. (d.) quod attinet effugientes & fu- quatur parva gens in gentibus , fine omni magiſtratu & perftites , ex illorum denominatione patet, reliquum ducatu. h. e. Nunquam reftituendam effe Judaicam Rem- capi & mori; & ex actibus vetitis, illos ipfos quærere publicam. Connexum judicii eſt Pudor opprimens ; par- locum tutum & latebras ob perſecutores. Attribuitur illis tim in redargutione & fubfannatione manifeſta judicii iterum dies afflictionis. 3. actus vetiti. (a.) videre su ipforum de Eccleſia (cui putabant non eſſe falutem in fpectare diem alienationis. (6.) lætari in die pereundi. Deo Pfal. 3.) partim in confuſione ſpei fuæ omnis. De magno ore uti in die afflictionis . (c. ) intrare portas , aſpia qua ſpe eft in præcedentibus. Judicii æquitas demonſtra- cere malum , porrigere manus. (d. ) ftare ad compitum, tur ab injuria & quidem per vim & malitiam commiffa in fcil. ad exſtirpandum ; & tradere in die afflictionis. Jacobo fratre. Hîc omnis Edom carnalis & fpiritualis, $. 39. Mihi videtur, in his contineri prophetiam ſum- live ſeparatus à republica Ifraëlis & eidem adjunctus, uno mariam eorum, quæ anteceſſura erant ultimum Edomi judicio percellitur. Ita conftituuntur Judæi abnegantes excidium. Quum fratrem Edomi appellat Ifraëlem in Chriſtum hæredes non juftitiæ Jacobi , fed profanitatis contradiſtinctione filiorum Juda , fine dubio intelligit de- & injuriarum Edomi, quas commifit in Ecclefiam , quæ cem tribus. Dies illorum , hoc eft , viſitatio illorum pro- in femine Jacobi fuit, ullo tempore. Similiter dicitur ductioris temporis fuit: defiit tandem in 15 alienationem, . Matth. 23:35. Judæos puniendos effe ut fucceffores & pro quo eſt 17. Job. 31: 3. Significat autem abjectionem hæredes homicidii Caini. Ita in Babylone magna reperiri à facie Dei. Sic loquitur Scriptura de decem tribubus. omnem ſanguinem effufum in terra. Apoc. 18: 24. Sum 2. Reg. 17:23. Hîc interdicitur Edomo, ne afpiciat, ne ma eft : Omnis injuria ac vis , quam unquam exercuit E- fpectet , hoc eft, ne rovocet ad animum & annotet, cum dom in Jacobi femen benedictum à Deo, punietur in E-cogitatione , nihil profuiſſe Jacobo benedictionem, ut fe domo hoc noviſſimo , five in Idumæis & eorum ſociis, de conſolarentur in imitatione profanitatis Patriarchæ fui. generibus Judæis. Quod de filiis Judæ dicit, id de tribu Judæ exaudiendum $. 37. Injuria eft 1. ftare ex adverſo. dylxchat. Ita ob- eft . Quam tamen non dignatur nomine populi. Nam pri- ftitit Edom fratri fuo Jacobo, quum vellet adire hæredi- mò de illis pronunciat diem pereundi. Is eft dies exilii tatem ſuam, neque permiſit illos per terram ipſorum trans- Babylonici. Sic Jacob in exilio Meſopotamiæ vocatur ire. 2. aſſociari hoftibus in captivatione copiæ ipforum, Syrus periens. Deut. 26:5. Ea abje&tione pronunciabat & in oppugnatione urbium. Omnes hi erant actus profa- Deus contra illam tribum ſententiam , quòd eam non ha- nitatis, qua irridebant fpem Ifraëlis ; & odii, quo perſe-beret pro populo. Hof. 1:9. Hinc etiam de reductis dici- quebantur ipſum gloriantem in divina promiſlione & be- nedictione. İdem crimen Judæorum in focietate Idumæo- Ezech. 34:4.5.6.11. 12. 16. Circa hoc tempus vetat tur , quum Chriſtus ad eos mittitur, eos effe oves perditas. rum. Nam ſpem Ifraëlis veri irridebant & perſequeban- letari. Lætaturus erat enim Edom, quafi fublata fude ex oculo I NO BADJA M. ز cat. 26:28.32. 123 oculo. Alter dies filiorum Jude eſt dies anguſtia: SEVO- Domini inftat, quo fcilicet iſta futura erunt, quæ antà zehas. Nihil probabilius , quàm ut intelligatur dies per- funt per hypotypoſin expreſſa. Quatuor complectitur fecutionis Antiochi. Hîc vetat magna loqui ſive cachin- hæc pericopa. num tollere. Nam videbatur planè in contrarium yertif $. 46. İ. Deum ftatuiffe diem, quo judicaturus eft ſe, quòd Judæi ex captivitate reduces templum urbem omnes gentes : & eum eſſe propinquum. Quod quum di- que ædificaverant. Cultus enim Dei fiftebatur , idolola- | cit, innuit, præmonitionem præcedentem talem effe , ut tria in templo erigebatur , populus fibi faciebat præpu ex illius temporibus five opportunitatibus cognofci pof- tia', legem abnegabant multi & comburebant , reliqui fit, hoc judicium inftare. Igitur quum frater Efayi Jacob maximis pænis ad ſacrificandum idolis compellebantur. alienatus fuerit, decem tribubus abductis; quum filii Ju- $. 40. Quum deinde populum ſuum compellat , fine dæ perierint , abducti in terram aliam , tanquam Non- dubio eam denominationem ſumit à viſitatione Filii Dei. | populus: quum eofdem amicio tenuerit : quum Deus Cujus intuitu dictum eſt Hof. 2: 1. Et erit pro eo, quòd viſitaverit Ifraëlem , ut Populum ſuum : & ab eo & Edo- dicebatur vobis , Lo ammi, non populus meus , vocabi mo judicatus fuerit; quum populus Dei fidelis malum mini Filii Dei vivi. fcil. in Filio. Nam in illo ſolo eſt ſuum in perſecutione expertus fuerit; quum Edom effu- acceſſus ad patrem & adoptio. Eft igitur quafi dicat : Poft | gientibus in compitis fuerit infidiatus ; & fuperftites ejus illud tempus anguftiæ exantlatum veniet tempus , quum cæperit tradere : Tum imminet dies illa judicandarum tribus Juda (ex parte) populus meus dicetur , & ego illius gentium. Hæ circumftantiæ congruunt cum iis , quæ po- rex manifeftabor in medio illius , & principes ejus con- fitæ funt in verf. 1. Quum audita fuerit à Domino Audi- fundam. Illo tempore pro die nuptiarum , quum ſponſus tio five prædicatio ; & Legatus , Nuncius Euangelii, eis præſens fuerat , habebunt diem luctûs & triftitiæ. Ibi fuerit miffus in Gentibus. De hoc judicio eft Rom. I. tu, Edom, ne intres portas ejus. Poffunt verba fic acci- verf. 18. pi , quaſi Edomum in illo facto magis abominetur & $.47. II. Quòd primus fit laturus judicium fuum E- incufet , quàm ipfos Judæos : aut Judæis veluti par- dom hic. Et hoc dicitur duobus colis , in quibus æquitas adftruitur à talionis jure. Quemadmodum feciſti , fiet tibi: 9:41. Intrare portas eſt hîc conſidere in tribunali. He-, maleficium tuum redibit in caput tuum. Solent Rabbini, rodes Antipas gente Idumæus Hierofolymæ fuit, quum quando idem bis videtur repeti , ftatuere, id diverſi tem- Chriſtus judicaretur, & is ad ipſum deductus eft, & ab poris eſſe deſignationem. Et ita bis experta eft Deima- ipſo contemtus & remiffus ad Pilatum , quum non face num Edom; fub Tito & ſub Adriano. Confer Ef.6:11. ret ad votum ejus miraculum. Herodes Agrippa Jaco- 12. 13. Primus in ordine judicii collocatur Edom, hoc bum interfecit, Petrum in carcerem conjecit. Ita cla- eft, Judæus , Edomo conglutinatus & afſimilatus. Rom. rum eſt, Edomum fe judiciis populi Dei intempeſtive 1:18. Matth. 24: 8. Todívce de rezõ le cimah wdivav. miſcuiffe. Deinceps , quum malè ageretur cum populo S. 48. III. Quòd omnes gentes fimiliter a&turæ fint Dei, faltem ſpectatores fuerunt Idumæi: & ut de præ- femper (7pn non interrupta ſerie ) cum Ecclefia , at- cipuis ipforum dicamus, quum impedire poffent; pallique Idumæi eorumque fimiles Judæi cum ea egerant. Ut ſunt Chriſtianos vexari: ut Rex Agrippa in Actis , Act. bibiſtis , bibent. Expletio appetitus ſui in turbanda , fubi- genda , opprimenda Ecclefia vocatur Potus. Quod homo $.42. Immiffio mantis facta eſt à Pontificibus, Phari- libenter facit, & cui indulget, id cibus ejus & potus dici- fæis , & civibus Idumæo animo & fide præditis. Sic Ja- tur. Vide Joh. 4:34. Job. 15:16. 34: 7. Similiter Efa. cobum fratrem Domini interfectum memorat Joſephus 25:6. dicit, Deum facturum omnibus populis in monte antiq. lib. 20. cap. 8. Quomodo Idumæi Hierofolymam hoc convivium pinguium medullatorum, fed ita ut fiat venerint ad ultimam obfidionem fuftinendam , narrat illis convivium fecum faccatarum. Apoc. 16:6. Sangui- Joſeph.4. bell. 7. notans tum tempeſtates & tonitrua hor- nem ſanctorum fuderunt , & fanguinem dedifti ipfis biben- ribilia fuiffe. Ipforum crudelitas in pacatos fuit enormis dum. Hægentes , de quibus loquitur, ſunt primò Draco exinde. Apocalypticus ; fecundò Beſtia Apocalyptica & ipfius ca-- $.43. Effugientes optimè intelliguntur, qui conſer- pita, imprimis octavum , cum decem ſuis regibus. Ha- vati tum à morte indurationis , tum à perſecutione Sena- rum gentium tempora oportet finiri, ut Hierofolyma, in gentibus prædicarunt Euangelium. quibus ubi- , five literalis, five fpiritualis , definat calcari. Hinc li. que in omni quaſi via reſtiterunt Judæi & contra illos per- | quet , per multas tribulationes intrandum eſſe in regnum. fecutiones excitarunt. $.49. IV. Quòd poſt illam bibitionem fint futuræ 9.44. Reſiduos verò tradiderunt in manus gentilium, gentes atque fi non fuiffent . Hæ gentium converfiones quum eos primò calumniis fuis odioſos feciffent . Unde ſpecialiùs declarantur in aliis prophetiis , inprimis in Da- graviffimæ perſecutiones exortæ funt. Quod ut Apoca- niele & Apocalypfi. Dixerat hoc breviùs Bileam Num. lypfis indicat cap. 2:9. ita & Juſtinus Martyr non diſli- mulat in dialogo cum Tryphone. Cujus verba hæc citat 34: 24: Et naves à latere Kittim, ex Europa, venient; Έufebius. ε μόνον δε και μετανοήσετε εφ' οίς επράξατε και- & ſubigent Aſyriam; Græcæ : & fübigent Heberum, Romanæ Judæos. Et etiam ille (Romanus cum ſuper- secs, end budpas in asuis's in aeğé pilu os Tóme Sito leg.8076-ſtite de urbe ) ad interitum yadet. λήμ έξεπέμψατε εις πάσαν την γήν, λέγοντες και αίρεσιν αθέων xenstownão nepév.fcy, no comégurés TE TELO CE, TEP 3040° speão οι αγνοώντες και μας άπαντες λέγεσιν. ώσε και μόνον εαυτοίς Pars ſecunda. αδικίας αίτιοι υπάρχετε, αλλά και τοις άλλοις άπασιν απλώς ανθρώποις. . De gratia erga populum Dei electum Verſ. 17 Et in monte Sijon erit evaſio (live effu- gientium multitudo ) o erit fanétum, er heren Complexio judicii in omnes gentes eſt, verf. 15. 16. ditabant domus Jacobi hereditarios-locos fuos. Verf. 15. Nam propinquus eſt dies Jehova ſuper Verf . 18. Et erit domus Jacobi ignis & domus 40- omnes gentes. Vi feciſti, fiet tibi. Maleficium Sephi flamma & domus Efaviin ſtipulam, Ourent tuum redibit in caput tuum. illos ea vorabunt illos : & non erit fuperftes do- Verf. 16. Nam quemadmodum bibiſtis in monte San mui. Eſavi. Quia Jehovah locutus eft. Eto meo , bibent omnes gentes ſemper ; a quum Verſ. 19. Et hæreditabunt auſtrales montem Eſavi, biberint a abſorpſerint, erunt quaſi non fuiſſent. a habitatores planitiei Paleſtinos : & hæredi- $. 45. Hæc complexio judicii in gentes ſubjungitur tabunt agrum Ephrajim e agrum Samaria : 0 præmonitioni, tanquam ratio. Ne ifta facias , quia dies Binjamin Gileaditidem. Verf. 20. tus, De quarto. L 2 124 C O M M E N T A R I US 9. 17. fic bob Verf. 20. Et exilium muri iftius filiorum Ifraelis, effectus parvus in gentibus; fcil. ut facro & fpirituali bel- qui ſunt Cananai, ufque ad Tſarephath, a exi- lo ab illis vincantur , & ad æmulationem ab illis exciten- lium Hierofolyme, quod eft in Sepharad, haredi- tur , & fic paulatim Judaicus error & Synagoga deferatur ? $. 56. V. Hoftium ſubactio ſub pedes Ecclefiæ ad pof- tabunt civitates auſtrales. feflionem. Ecclefiam diftribuit in partes duas. I. Qui pa- Verf. 21. Et aſcendent Salvantes in monte Sijon ad ' trias fedes obtinent. Auftrales, Planiciei incolas, Ben- judicandum montem Efavi; o fiet Jehova re- jaminem. 2. Exfules , des como egin zute pe rady peãozev in duplici plaga. Illis fubjicit Efavi montem , & Palæſtinos & A- gnum. grum Ephrajim & Agrum Samariæ & Gileaditin. Hac S.50. Jam ante monitum eſt, Regni Dei effe revela- parte intelligitur præcedens Ecclefiæ diminutio fecun- tionem duplicem. 1. in abolitione ſervitutis Judaicæ. 2. in dùm quaſdam veluti tribus & partes terræ. quas notant abolitione Anti-Chriſti. Utra hîc fit, in qua terminet Ager Ephrajim, & Ager Samariæ & Gilead. quarum re- prophetia, anceps videri poteft. Grotius definit in prima. cuperationem tribui Judæ & Benjaminis promittit unâ Et multa conveniunt. Qualia explicamus ad Zachar. cum acquiſitione montis Edomi & Philiftæorum. & 12. Et fecundùm hanc mentem illa erit verborum or $.57. Exules quod attinet , hoc eft , diſperſos inter dinatio. 1. Per Babylonicam oppugnationem non dele- alienos ab Ecclefia; duplices facit. I. Exules muri illius. tum iri femen Iſraëlis & Rempublicam; fed per captivi- Credibile , quod innuat Samariam. vel, Exules copie tatem conſervandum eſſe ſemen Sijonis , fuo tempore hujus filiorum Ifraëlis. qui ad Copias ipfius pertinent, & d. in plantandum in loco ſuo. 2. Deum habitaturum inter illos | funt aliquo modo ſeparati. Eos dicit Cananæos q. in templo. 3. Eos poffeffuros ſuas hereditates. 4. Unum Cananæa & ut Cananæos viventes uſque ad Sareptam , populum fore Judam & reliquias Joſephi. 5. Eum Idu- quæ eft in finibus Sidoniorum. 'son pro 4. 2. Reg. 18: mæos devoraturum & adjuncturum ad fedus circumcifio- pro 432 Ef. 21:11. & 9: pro 1-2. Cant.7: 9. nis. 6. Tribum Judæ & Benjamin poffeffuram effe vici- Sed hîc deelt Joth. 607 eft & incipere. & bra antemurale. nas regiones. 7. dice comooge's populi apud Sidonios & in Se- Efa. 26:1. & non vallis Chald. 2. Exules Hierofo- pharad habituras jus & acceſſum ad urbes Auftrales. lymæ , qui funt in Sepharad. Hæc vox eſt fine ſocio. Ha- 8. Deum falvaturum eſſe oves fuas per prædicationem bemus nao Gen, 10:30. 99 Chaldæis & Talmudicis Apoftolorum & per eoſdem judicaturum Judæos Eſavum fapientes. Vel etiam per Romanos falvaturum eſſe Ec eſt limes. 7970 eſt paliurus aut quid fimile. Nulla analogia clefiam ab oppreflione Judæorum. 5. Sic, abrogato re- permittit; ut vertas , finis dominatus eorum. vel derives à gno hominum, folum Deum regnaturum. Sed quid, fi 900 & 777. ut vult Grotius , & fi quis alius. Targum & producamus ad ultimam manifeftationem regni ? Nam tota natio Judaica intelligit Hiſpaniam. Sed quæ eft ratio & in analogia prophetiarum fimilia antecedunt. Et de fic appellandi, quæ caufa enigmatis, quod veftigium vel tempore prime patefactionis regni in fuperioribus vidi- leve talis deſignationis. An propheta his tradidit, ſe Hi- mus. Denique fupplicium gentibus denunciatum verf. fpaniam novo & fictitio hoc vocabulo indicare? Minimè 15. 16. ulterius tendit. Conveniens igitur eft, ut hæc hoc quidem veriſimile. Hieronymus. Nos ab Hebræo, conſolatio coextendatur prænunciationi terroris & tenta- qui nos in fcripturis ſanctis erudivit , didicimus , Boſporum tionis. fic vocari; & quaſi Judæus, Ifta , inquit , eft regio, ad 8.51. Habentur igitur hîc quam Hadrianus captivos tranfiulit. Quando ergo Chri- 5.52: I. Conſervatio reliquiarum effugientium in Sijo-fous nofter venerit , tunc reverſura eft in Judæam etiam ne. Deiis dixerat verf. 14. Effugientes ejus. Innuit, quum illa captivitas. manifeftatus fuerit Filius Dei Rex in Ifraële, ut in populo S. 58. Sufficit nobis, æftimare, fuiſſe aliquem locum fuo , tum non omnes in ipfum credituros ; fed tantum fi- olim notum: innui autem, quòd in multis gentibus fu- lios Sijonis , ſecundùm promiffionem. Et illos effugitu- turi ſint exules Ifraëlis ultimo tempore redituri ad fua,hoc ros & ſervatum iri per juftitiam fidei. Habac. 2: 4. Adi eft, ad unionem & libertatem Eccleſiæ. Nominatim verò & Eſa. 10:20. 21. 22. 23. Confugituros autem ad mon- duplicem Captivitatem , unam Cananæorum , alteram ex tem Sijon, hoc eſt, ad Chriftum Novi Teſtamenti annun- Hieroſolyma Sepharadæorum collocat in urbibus auftra- ciatorem, in Sijone revelatum. libus ad occupandum montem Efau. fi licet hoc compara- $.53. II. Effufio Spiritus ſancti in reliquias. Et erit re cum verſ. 19. Deus novit, quos elegerit ad hoc, ut Ju- Sanctum. hoc eft, Deus faciet illas reliquias templum & dæorum Synagogas reducant ad Deum. Quum id fiet, fine domum fuam : & unget illos fpiritu fancto. Daniel. 9. dubio & caufa denominationis hujus patebit . De exulibus Cananæis videtur certius effe, innui eos, qui jam adhuc $. 54. III. Kanegdosis. Et hereditabunt domus 1a- captivati funt à Pontificiis. De Cananæis vide ad Zach. cobi hæreditarias portiones fuas. Fideles omnium tribuum 14:21. Siconcedamus, per Sepharad Hiſpaniam intelligi in veftigiis Jacobi ambulantes finguli hæreditatem ali- (quae vel maximè fe opponit Euangelio ) nihil aliud inde quam fortientur inter gentes ſcil. Deo aperiente oftium efficietur , quàm vel Chriſtianos inibi oppreffos vel Ju- prædicationis. Et hoc fiet in compenſationem perditæ dæos ibi diſperſos in Chrifti fide obtenturos partem in hæreditatis terrenz. Implebitur ita , quod eft Pfal. 2: 8. terra Dei & libertate Ecclefiæ. Dabo gentes hereditatem tuam & poffeffionem tuam fines 8.59. VI. Excitatio Servantium in monte Sijon ad terre. Vide & Efai. 14: 2. & Deut. 33: 7. 13. 14. 15. judicandum montem Efau. Si ſpiritualiter id intelligendum, ſunt ii, qui veritatem demonftrant ex verbo, ut judicentur $. 55. IV. Conſumtio Edomi. Conſumentes funt errantes in conſcientiis fuis & compuncti ferventur. Sic, domus Jacobi & in fpecie Jofephi : qualitas conſumtio- | ozbods DECU TÜV neu ze's entov Gus cf. 1. Tim. 4:16. Si de nis; ut ignis flammans ftipulam vorat. Obje&tum con liberatione corporali Eccleſiæ ab amigentibus capiendum fumtionis , domus Elavi. Quantitas conſumtionis: adeò eft, quod tamen minus arridet , tum per montem Efau ut non fit fuperftes. Veritas ; Quia Deus locutus eft. Nam intelligendi erunt fimiles Idumæis, qui perfequuntur Ec- verbum Domini ftabit. Efa. 40:8. & 44: 26. Vult R. clefiam. Ita oftendetur, fore & tempore ultimo montem Sol. refpici ad Num. 24: 17. 18. 19. Non de gentibus aliquem Efau noupolizās, & eum exerciturum vim in aliis hoc intelligendum effe, docet antitheſis verf. 16. Igi- Ecclefia , & in eo, ut analogo, Edomum porrò judican- tur hîc indicatur Conſumtio Reipublicæ Idumæorum unâ dum effe per gladium eorum, quos Deus excitaturus eft cum Judæis poftquam Chriſtiani ab illis feparati fuerint. ad falvandam Ecclefiam. Confer Ef. 19: 20. Sed quid fi hic non ſignificetur ea conſumtio, qua Deus $. 60. VII. Abolitio omnis tyrannidis & propaga- illos conſumſit per inſtrumentum Romanorum, fed con- ſumtio illorum per Chriſtianos , poftquam fuerit Edom | Zach. 14:9. tio regni Dei inter gentes. De quo Apocal. 11:15. & verf. 24 16. 17. JO 125 JON A S. $. I. ONAH quidam ad 11. refert, , ante excidium Samariæ, & poftquam deſolafſent Affyrii quafi fit Græcanicus, vel ex tribum Rubeniticam & Gaditicam cum dimidia tribu Grecia ortus : & notat apud Manallis ; item poft exilium Zabulon & Naphthali. Sed Græcos fuiſſe vates Amy- errat. Nam non Affyrii ſed Syri ſub Chafaële , quum in thaonidas. Quid hæc, nifi de- Ifraële regnaret Jehui, eripuerunt terras ultra Jordanem liria : Quò multa legiffe & fitas, 2. Reg. 10:32. 33. Has autem terras recuperavit Ja- obſervaſſe, fi, ut in fomniis, roboam ſecundus nepos Jehu ; idque fecundùm verbum apud animum noftrum omnia Dei per Jonam , 2.Reg. 14:25. Poftea fub Pekacho Ti- confunduntur ? Hebræis columbam ſignificat. Tamen & glath Peleſer Affyrius abduxit Sebulun & Naphthali. ] opprimens civit as 2. Reg. 15:29. Poteft igitur Jonas vixiſſe ſub Jaroboa- opprimens. Soph. 3:1. Ambiguum eft, quare parentes mo ſecundo & ipfi auctor fuiffe nomine Dei expellendi ei hoc nomen impofuerint; utrum ut commendarent filio Syros ex urbibus trans Jordanem fitis. Ex citato loco vi- per nomen ſuum roy de xe chubtn be rñs a essees fimplicita- bro fcripta funt. demus, eum alia etiam prophetaffe, quàm quæ in hoc li- tem columbæ, Matth. 10:16. Cant. 6:8. (Eft enim co- lumba hieroglyphicum fimplicitatis , hoc eft , finceritatis fuis præuimicnibus verabat. Hæ nugæ funt : ut item illud, $. 3. Pii-m Amithai volunt Hebræi vocari, quia in & uniformitatis in ſtudio, 20360mo, affectu; quæ plicitas duplicitati cordis opponitur) an ut moleftiam & quod dicunt, eum effe filium viduæ, quæ aluit Eliam , & oppreſſionem Ifraëlis hoc memoriali deplorarent: an verò I quer, vivificavit Elias. 1. Reg. 17: 22. Nam illa vidua utraque de cauſa, nimir. ut & ſinceram pietatem commen- / bus Zebulun, Jof. 19:13. inter Sephorim & Tiberiadem, Zareptana fuit ; Jonas autem ex Gath-Chepher; loco tri- darent & vexationem Ifraëlis tanquam incentivum pæni- tentiæ ut docet Hieronymus, oriundus fuit. 2. Reg. 14: 25. Ne- proponerent. Quod eſt veriſimilius. Eft, ubi co- lumba pro hieroglyphico fimplicitatis noxiæ five ftolidi- que quicquam ad rem conciliatio ejus , qui vult matrem tatis ponitur. Hof. 7: 11. ita Ephrajim appellatur. Ita in citur eo fine Genet. 49:13. Vide Abarbenelem. Benja- ex Aſcher fuiſſe, patrem ex Zebulune. & ineptè produ- hoc nomine foret accuſatio vulgaris ftultitiæ. $. 2. Prophetam hunc fuiſſe, cenſet Abarbenel , & fis, ad argumentum prophetiæ accedamus. min in itinerario Sephore fepultum tradit. Sed, his omiſ- C Α Ρ U Τ Ι. Narratur in hoc libello hiſtoria I. miſſionis Jonæ ad prædicandum Ninevitis. nimir. 1: quòd mandatum de ea re dederit Deus Jonæ. cap. 1: 1. 2. 2. quomodo fugerit Jonas. cap. 1: 3. 3. quomodo Deus ipſum in fuga deprehenderit , & ad officium exſequen- dum revocaverit. cap. 1:4. uſque ad cap. 3:3. II. prædicationis. cap. 3:3.4. II I. hu- miliationis Ninevitarum. cap. 3:5. ----9. IV. clementiæ Dei erga humiliatos, ejuf- que defenfio. cap. 3: 10. uſque ad finem. Scopus præcipuus eft typum explicare mortis & reſurrectionis Chriſti Domini prædicaturi & daturi gentibus pænitentiam : & pro- ponere argumentum ac pignus liberationis filiorum Dei ex morte propter Chriſtum, & clementiæ exercendæ in gentibus. Verf . 1. Et fačtum eſt verbum Jehova ad Jonam fi- de aliis , fed de ipfis Ninevitis : & illis quidem, quibus lium Amitthai, dicendo. Deus hactenus non miſerat prophetas , neque dederat ver- Verf. 2. Surge, abi Ninivem urbem illam magnam, lienati. Confer Ezech. 3: 6. Quod fequitur , vel poteft bum fuum , & erant à vero Deo & cognitione ejus aba- a praconia contra illam , quia afcendit malitia accipi tanquam argumentum præconii > Quòd aſcende- illorum coram me. rit , &c. vel, ut ratio : Quia aſcendit, &c. Malitia (quod nomen hîc non in ſpecie certum vitium, raugh of slevy T. In continuatione librorum ſacro- | fed omne vitium notat) eſt cogitationum , opinionum , ra- rum non eft ea particula ſupervacua. tiocinationum, ftudiorum peffimorum. Dicitur autem Factum eſt. tréverro. Pervenit ad illum, malitia aſcendere coram Deo, quando in eum cumulum infinuatum eft ipſi. In his continetur augetur, ut regnent peccata contra conſcientiam, & ea primum mandatum, quod Jonæ da- fiunt, quæ arguunt reprobam mentem , & imprimis quan- tum à Deo. nim, ut do vera religio oppugnatur vel blaſphemia imperatur & ad $. 2. 1. Abiret Ninivem ; quæ defcribitur urbs illa eam homines coguntur: quæ flagitant divinam vindictam. magna. Fortaſſe quòd illa tempeſtate nulla effet major. ita ut Deus , qui etiam in gentibus ſe non voluit relin- Sic poftmodum Urbis nomine fola Roma intellecta fuit. quere é ucíp ruggy tum benefaciendo , tum Ecclefiam & Deſcriptio hæc pertinet ad inculcationem præcepti; q. d. populum in mundo colligendo, tum eas diſciplina aliqua ne deterreat te illius magnitudo & potentia. Sic quum & fapientia & inftitutis coërcendo, non abneget feipfum Abrahamo præceptum daretur , quo tentabatur , ea expri- per diffimulationem & patientiam nimiam. Genef. 4: 11. muntur in præcepto , quæ poterant animum labefactare & Vox fanguinis fratris tui clamantis ad me de terra auditur. mollire . Genef. 22:2. Accipe filium tuum , unigenitum Genef. 18: 20. 21. Clamor Sodome multus eft. Clamor tuum , quem diligis , Iſaacum. ejus venit ad me. Peccata clamant & provocant Deum 5.3. 2. Ut ibi prædicaret , & quidem contra illam. ad judicium ; ut jam dixi. Clamant etiam opprešli z cla- Grave in ipſa illa urbe magna prædicare ei, qui alienus mat Eccleſia. Job. 34: 28. Luc. 18:7. erat, qui in illorum manu futurus erat; & quidem non S. 4. Quod attinet Niniven , ea ædificata poſt Baby- lonem $. I. E E L 3 126 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S ز lonem, à Nimrodo, forti venatore ante Fehovam, hoc ; ibi notat Oceanum. 2. Chron.9:21. nizin hay ning eſt, ſtrenuo exfecutore conſilii, quod ceperant homines vvn Chaldæus in Eſa. 23. vertit xp & ni?? de regni Dei & religionis unitate fervanda per nomen & Ezech. 38: 13. von did vertit xp man. Quòd di. vim humanam , quum à Babylone tanquam initio aut me- citur fugiffe à conſpectu Domini, fic accipiunt Hebræi, tropoli regni progreffus effet in Affyriam (vide Genef. 10: quafi cogitaverit , pas? aşına nie nag 'ne, quòd 10.11.) tandem facta eſt primæ, quæ memoratur, mo- narchiæ , nimir . Affyriorum imperii ſedes. Poftea princi- prophetianemini accideret extra terram fanétam. Sed non eft credibile, Jonam tam ftultum fuiffe. patus ad Chaldæos & Babylonios pervenit; deinde ad Perſas. Nomen Ninive fortè eft Hebraicum ; quaſi dicas $. 7. Coram Domino ftare eſt miniſtrare Domino : To reenaa tñs olxxpérns, 19). Sic Zijon Pfal. 48: 3. quod eſt prophetarum. Jerem. 15:19. item regum. Pfal. Pulcherrimum climatis , hilaritas (eiga míctors, énynécoucí) 51:13. Vide & Pfalm. 5: 6.Pfal. 101: 7. Jerem. 35: 19. Deut. 1:38. 18:7. 1. Reg. 10:8. 12:8. Dicitur ta- totius terre. & terra Canaan nixiga ?? 2 Ezech. men etiam ftare coram Deo, qui ftat inyocans Deum, ut 20:6. Nõvou Græci dixerunt, varia de conditore com- 2. Chron. 20: 13. aur judicandus. Zach. 3: 1. 3. Recte menti . De quo vide Bochartum. Ammianus Ninum & igitur videtur explicaffe hoc loco Sulpicius Severus , mini- Nineven appellat : Sitamque indicat in Adiabene, inter Pterium hoc detrectans. Sed poterat manere in terra. Quæ Tigridem & Oenam. Adiabenen Affyriam olim dictam, fanè minifterii illius detrectatio fuiffet. Quid igitur , quòd & illud nomen non and to ale Scivdo, fed à Auviis duo- fugit à conſpectu Domini , five, ne ftaret coram Domino ? bus Diavas & Adiavas. lib. Chaldaicum N3 & Græcis dicí nurov. Tacitus Annal. Fugit etiam populum fuum , in quo prophetæ munus obibat; deſerto miniſterio prophetæ. Chald. 677: 1?. I 2. cap. 13. ultra Tigridem ponit. Errant igitur veteres, ??? xDVI nx? Qua de cauſa id fecerit, liquet ex cap. qui in citeriori ripa collocarunt. 4: 2. Peccatum fanè fuit. fed quo colore ipfi impofuit. S.5. Magnitudo Ninives omnibus decantata eſt. In nim. Prophetiam , jam tantopere irriſam in ipfo populo fertiliſſima regione, metropoli tot provinciarum , am- nium navigerorum opportunitate , fine dubio maxima Dei, pati non potuit magis in ludibrium cedere: quod futurum augurabatur, fi, itinere ſuſcepto in Aſſyriam , multitudo habitavit . Sed magnitudinem prophetia Jonæ maximè adumbrat. cap.3:3. Vide & Fullerum in mifcell. præco judicii imminentis, eo per clementiam non infli- eto, tanquam yanus à gentilibus fuis rideretur: & puta- facr. lib. 3. cap. 6. In magnis urbibus maxima peccata | bat, ſe interim apud populum etiam fuum non poſſe in bo plerumque dominantur: ubi & potentia licentiam facit, na conſcientia fuo officio fungi, & celare verbum Dei, & exempla uſum ; & uſus pudorem aufert ; & multitudo tanquam torrens in malum abripit; & vanitas ad fcelera quod ad ipſum factum erat. Sperabat tament, ſe depreca- tione & tergiverſatione, quæ (ut opinabatur ) ratione invitat, & pietas ac veritas opprimitur. Peccata Niniye exhibet Nahum cap. 3. Fuit imprimis Nimrodi antiquum tem ibi prædicandi remitteret; certè quidem putare pc- non deſtituta erat, efficere poffe, ut Deus hanc neceffita- ſtudium , Ecclefiam habendi in forma regni humani: quæ eft hypocriſis infignis , quærere regnum tanquam zelo reli- dientiæ Ifraëlis; quemadmodum poftea factum eſt, ut tuit , Deum ipfi mandatum hoc dediffe , ut pænam inobe- gionis. Secuta eft Dei abnegatio & falforum deorum & falli cultùs effi&tio cum tyrannide idololatriam urgente & Apoftoli miffi ad Judæos , illis refragantibus veritati , ad propagante . Præterea inſatiabile ſtudium belligerandi ad dato ineffe judicium ; & præfagiebat animus, forej út tung gentes ſe converterent. Viderat igitur, in hoc Dei man- amplificandam potentiam. Item luxus & peccata , quæ quidem non periret Ninive, fed ad ſermonem ejus humi- illum comitari folent. liarentur in opprobrium gentis fuæ tot prophetarum ora culis non reduétæ ad meliorem frugem. Hæc altera fine Verf. 3. Et ſurrexit fona , ut fugeret Tarſifam à dubio cauſa fuit; quare tergiverſaretur, & in exilium ſeſe coram fehovah; é deſcendit Joppen : & inue- conjiceret voluntarium , fi qua ratione exorare Deum nit navim, quæ in Tarſis proficiſcebatur: o de- | dem fuit deliberatio cum carne & fanguine , atque adeò poſſet, ne cogeretur fubireillud minifterium. Hæc qui- dit mercedem ejus : & defcendit in eam , peccatum ſed imprudentiæ, prævalente ſcilicet nimio ipſis proficiſceretur in Tarſifam à conſpectu fe- amore fuæ gentis ; & imbecillitas ad ferendum oppro- bove. brium Dei, apud populum evilefcente auctoritate ipfius. Propofitum autem ipfi fine dubio non fuit planè non ob- $.6. Pro eo , quòd debebat Jonas ire verſus Niniyen, temperare , fed à Deo millionem five difpenfationem profectus eſt alio : nimir. vel in mare magnum (credibile quaqua ratione impetrare, quæ tergiverfationis caufà fuit. enim eft , alicubi faltem Tarſiſch dici Oceanum) vel ad Neque enim de viro pio aliter exiſtimare licet. Deſcendio regionem Tarſis. De qua regione multum quæritur. Alii Foppen. Hoc éssiydor Judæis. ut & Strabo notavit. eam volunt, in qua Tarſus Pauli patria. Ita non multum $. 8. Hactenus mandatum Dei & fuga Jonæ. Sequi- Jonas deviaſſet. *( Nam Ninive & Tarſis in boreali cli tur divina gubernatio , qua fuga Jonæ impedita eft, & me- mate utraque ) fed tantummodò quæfiviffet ambages. A- dium obiter facta eft revocandi Jonam in viam, in quam lii Carthaginem vel Tunetem in Africa eſſe volunt. Alii miſerat ipſum. Hîc autem diftincta Dei opera funt anim- Tarteflum in Bætica Hiſpaniæ. Et qui hoc cenfent, eo- advertenda. I. immiflio tempeftatis ; cum ejus connexis. rum alii exiſtimant, diverſam fuiſſe Tarfis in India , quam verf . 4. 5. 6. II. Denotatio Jonæ per fortem. verſ. 7. petiverint naves Salomonis & Hirami per mare rubrum 8. 9. 10. III. Conjectio Jonæ in mare. verf. 11. 12. (fic Bochartus ) alii eandem Tarteſfum mari Mediterra- 13. 14. 15. 16. IV. Miraculum abſorptionis ejus & portu Joppenſi à Jona & à navibus Solomonis per converſationis in ventre piſcis. verf. 17. ubi oratio Jonæ mare rubrum , aditâ Ophirâ, circumnavigatâ Africâ ad in ventre piſcis.c.2:1. ----9. V. Evomitio ejus. verſ. 10. opulentiorem reditum, petitam effe, ut Pineda in tractatu VI. Repetita miſlio. cap. 3:1.2. de rebus Solomonis. Cui hoc addo , potuiſſe fieri , ut una Africæ circumnavigatione domum ab Occidente redirent; qui in Orientem exiverant. Sinaves Solomonis Africam 1. Tempeſtas. circumnavigarunt triennio, fieri poteft , ut Ophir fuerit Verſ. locus primus negociationis , Tarſis in Aſia minore in redi- 4. Et Jehovah conjecit ventum magnum in tu ultimus. Atque inde nayes magnæ tum rubro mari tum mare, & extitit tempeſtas magna in mari; o na Joppe exeuntes dicerentur ire Tarſiſcham. Chald. xp? vis cogitabat frangi. ſed 1. Reg. 10:22. ubi in Hebræo, 2 y una ' Verf. 5. Et timuerunt nauta, e clamaverunt quif- vertit Chaldæus, 798 ngop navis Africana. Inde que ad Deum ſuum ; ea projecerunt inſtrumenta, patet , quòd non non ponatur pro mari Oceano. Nam que in navi erant, in mare, ut fe exonerarent. Et ut cum neo è 1 N J O NÆ CA P. I. 127 18. 2. d. mana- Actor. 27: 14. Suidas. Tuowy. you tu pás. Ivo MC HOLTIV @= | cauſa, faciendo. Quod & in navi Pauli factum Actor- 27: Et fonas deſcenderat in latera navis, e recubue- | illa; velle Deum eſſe ad conſervationem corporis, & non eſſe ad ſanctificationem & judicium : timere facere con- rate in ſoporem inciderat. tra rationes fuas, quibus ipfi placere viſum eft ; & non ti- Verf. 6. Et acceſſit ad ipfum magifter navis , (vel na- mere peccatum, neque quærere notitiam viarum ejus : in valium fociorum) a dixit ipfi: Quid tibi ſoporato? periculis ferviliter , imò fuperbè cum imputatione fuse Surge, invoca Deum tuum. Fortaffe ſerenabitur vel innocentiæ vel etiam proses as invocare ſeu compella- Deus nobis & non peribimus. re; in rebus tranquillis longè ſeponere à ſe. Scriptura imaginem desordoes pegvíces in nautis hiſce propoſuit. De $. 9. Verf. 4. Conjecit ventum in mare. Non fufficit quibus & infra cap. 2: 9. Græcum ényesek. Sine dubio is fuit zveja tupavito's. 6. I 2. Altera ratio falutis erat in jactu, levandæ navis δες ερρωνος Από νέφες. τες και αιιδώδεις ανέμες τυφώς κα 19. ιβολήν έπoιενο. Και τη τρίτη αυτόχειρες τίω dão, &c. Chald. Siwna. Wyo peruádns Já ce asce. Pollux. ou ony & Trois éppí{ cepffe. Apparatum navis du commea- Nam Ww eft peixen. Job. 18: 19. 012 in mari mediter- tum. Id hîc 3. Quæ homo quærit cum periculo vi- raneo. quod ad occidentem terræ ſanctæ. quod & Phæ tæ, è periculo eripere non poſſunt, imò ſunt Hoxia. Pula nicium dicitur. Cogitabat frangi. Metaphora eft. De na- cherrimum hoc emblema eft. Sapiens eft, qui in vita nau- vi ut re animata & ratiocinante loquitur. Cogitabat. tas hos imitatur. nimirum qui abjicit, faltem non avidè Cor. 1:9. L écu toig To é Tóm es mer grevádz égchnic pefu. quærit & mordicùs retinet, ea, quibus uti non poteft, ob Galli feliciter reddunt : Le navire ſe penſa rompre. Chald. quæ periclitatur , quæ gravant, imò demergunt. 1. Tim. Niyaya ilhos purvuas. Lxx. incydevole owne.6 6:9. Idque eo facit maturiùs , quò navis leyandæ tem- vey. Rectè. Abarbenel tamen fufpicatur ſignificari, quod pus evidentius eft, animæ demerfio obſcurior & pernicio- confilium nautarum fuerit nayim in litus impellere, ut, fi fior atque ineluctabilior, & hominis finis incertior eft. $.13. Fonas defcenderat in latera navis. Aliquod la- rumperetur, nando evaderent vectores. Id Actor. 27:39. terum. LΧΧ. τίω κοίλης και πλόιε. al. κοιλίαν. al. πλουρας, είς αλκαλόν εξώσει το πλοίον. Sed de confilio nautarum in- fra verf. 13. Hîc autem fignificatur vis Venti; qualis me- Chald. Na?x? Napis. ibi v eſt ex 3. Сuris onu- tum facit rumpendæ navis. Nam & turbines ſæpe inftru- ftus correpit in fundum navis; ibi obdormiſcit. Eccleſia menta navis , malos, antennas , ipſamque navem lacerant. in mundo, ubi delinquit, dum caſtigatur, magnis fæpe im- Hoc exemplo docemur, Deum educere ventum ex the- plicat mundum agitationibus : interim & torpor eam oc- fauris ſuis, Pfalm. 135:7. imò pondus ipfi dare. Job. 28: cupare poteft, ut ipſa periculum fuum non ſentiat. Magi- 25. & ipſum vehi in alis venti, Pf. 18:11. 104: 3. h.e. ſter navis. Lxx. • Sogoo's proreta. 3tovarneiovc dicit, ne minimum quidem motum aut refrigerationem facere vel tov anchova özcov. Tov aç ã Toy to you?wy. San collecti- ventum, quam Deus ipfe præfens fua potentia non efficiat. vè in fingulari. Sic fpj' Prov. 11:14. Vide hoc nomen Ita ventum facere ſervum fuum, Pf. 104: 4. & ventum in allegoria Zach. 11:7. 14. Chald. Npp! 3] q. facere verbum ejus. Pf. 148:8. S. 10. Verf. 5. Etiam ad amplificationem tempeſtatis | 'dum jactus fit , incidit in Jonam, & ftupet, eum, tanto in pertinet timor nautarum ; qui nha appellantur à ſalos periculo, ftertere. Nec negligit ſtertentem , quæ caritas cui affueti. On rủi' ut eſt 1. Reg. 9:27. Nam quis di- | quædam eſt, nec patitur quemquam in communi diſcrimi- xit Japheto Rabbino, ſalem eos vexiſſe? Lxx. Ós voukyota ne officio ſuo deeſſe & reliquis ponere ſcandalum. Vide- Chald. sp. erotis eodem modulo Græcis piſcatores batur feétnya teftis ille fopor. Hujus ſe participes no- Statñs é nos quod eft mare. quum o das vel to é das ſit luerunt facere cæteri. Conſcientia abominatur ow ox- fal. Virgilius: Spumas ſalis ære ruebant. Maxima pro anov peccati. Hortatur ad preces. Sed non in bona con- cella eſt, in qua etiam periti maris timent: & illi quidem, | fcientia. Apparet, gentes, quando ſe putant fapientes eſſe qui alioqui projectæ audaciæ & duri cordis effe folent. & ſapienter agere, ftultos fieri . Rom. 1 : 22. Ita in preci- illi robur des triplex Circa pectus erat, qui fragilem tru bus. Sciunt Deum adorandum effe. Tertullianus in teſti- ci Commiſit pelago ratem Primus. monio Animæ , cap. 2. oftendit, Gentes , quando ſeriò $. 11. Timor non vulgaris fuit . Ad ſacram anchoram, agunt, unum Deum nominare. Hîc tamen vis desordreryga preces, converfi funt. Nullum ultra remedium. Ad hoc vías nofcitur. Deum ſuum inyocare jubet Jonam; ne- homines animofi, quamdiu in ipfis fpes, non temere de- ſciens utrum ille Deus verus, an falſus eſſet. Partiebantur ſcendunt: neſcientes ſe in Deo moveri, vivere & eſſe. | divinitatem unam inter plures. Eos colebant vel cum de. Clamaverunt quiſque ad Deum ſuum. Nugantur Rabbi- | lectu, vel fluctuanti fiducia quoſcunque poterant nomi- ni, in ea navi fuiffe ex 70.gentibus aliquos. Tot gentes & nare: ſperantes, inter omnes fore unum faltem, qui invo- linguas in mundo numerant, fequentes numerum filiorum cantibus fubvenire & poffet & vellet. Denique etiam & nepotum Semi, Chami, & Japhethi. nimir. Japhet 14. cyvwgov Jedy invocabant, ne quis præteritus ipfis pun oragem Sem. 26. Cham 30. Mirum, quòd non faciant 73. adden- | xson. Igitur & nauclerus fic Jonam excitat, ſuum uti in- do filios Noachi. Alii, qui vident, linguam patrum non vocet Deum monet, fi fortè in eo etiam momentnm ad poffe nifi per filios propagari, decem illis, quorum nomi falutem effet. na pluralia ſunt, ad explendum numerum duas gentes & 9. 14. Spem naucleri vide in his: Fortaſſe ſerenabi- linguas aflignant. Græci & Latini 72. 73.75. diverſis ra tur nobis Deus. Fortaſſe. Sic Zophon. 3. Eft vox ſpem tionibus computant. Sed hæc omnia carent fundamento, non abjicientis , fed præſumentis, ut poflibile. Hoc mo- & inutilia ſunt. De quibus Cl. Buxtorfius in peculiari | do coarctant fpem Chriſtianorum Pontificii, ut Hofius diſſertatione. In navi Jonæ variarum gentium & religio- Cardinalis, dicens , objectum fpei eſſe id, quod poſſibile num homines fuerunt; qui in extrema neceſſitate deos eft. Sed in ea fpe non eſt gloriatio. De rebus temporali- ſuos invocarunt. Inter ea , quibus Deus fe non relinquit bus ſpes ea eft; quæ per Fortaſſe explicatur. nempe, fi inteſtatum gentibus, quas alioqui finit in viis ſuis incedere, Deus velit & falutare nobis fit. Quando ſpem refert ad ſunt etiam tempeftates. Vide Actor, 14:17. Et mira ma unum Deum (nam in fingulari loquitur) id facit, quod ris & gubernatio mirabilis navigantium. Pfalm. 107: Tertullianum audivimus teftantem, Paganos, quum ſe- 23. - 30. quatenus illa in litera accipimus. Theologia rid agunt, unum Deum nominare. Ergo omnes ad oran- autem naturalis five opinio Dei radicata in conſcientia dum excitat, fi inter omnes fortè aliquis verum Deum animadvertente dictatus ſuos & opera Dei, ſe maximè noverit. Sed rurſus, quum dicit , Serenetur , quod Celi exſerit in periculis. Cujus hîc ſpecimen eft. Huic tamen propriè eft, fpeciem præbet ejus, qui Coelum pro Deo ha- notitiæ fe intermiſcet fuga Dei & égzétns. quæ docet fina bent & quidem fummo. quod & Strabo Judæis affinxit . gere Deos fimiles homini, & confilium ſuggerit de ratio- qui quidem pro Deo dicunt & cælum , ut Daniel. 4:23. ne placandi ipfos, ne timeant peccatum propter illos. ſed metonymicè. Poteft tamen hoc verbum etiam per Unde mirus affectus affurgit desni dospiové ag in quo pugnant metaphoram de Deo accipi, q. d. Fortaſſe non abfcondet faciem I 4 128 COM M E N T A R I US לְמִי חַטָאת אֲשֶׁר & במַעֲשָׂיו שֶׁל מִי .R. Sol .נְדִיל מָה .Chald egy. כל עבַר נַהֲרָא Sic rum , faciem fuam à nobis Deus , ſed lucem vultus fui attollet quomodo eadem in re poflit eſſe manifeftatio divini ſecres ſuper nos, ut videamus faciem ejus in jubilo. Chald, ti & illufio Satanica. Satanas per ſortes, per oracula, & Don R. Sol. navnp jiv? fic Diodati : prendra ſoin de divinationes gentiles faſcinavit. Deus in iis fecreta ſua nous. Kimchius: 79 incent Acety. Lxx. ews Algecocó on patefecit & fe non reliquit inteftatum. Secreti manifeſta- • Jeos o pãos. Rem ſecuti funt. Conſcientia dietat , homi- tio Deum & meovoices arguit: temeritas & fuperftitio fpi- nem non tantùm divina ope ad falutem, fed & gratia indi- ritum deceptorem. qui etiam in oraculis tortuofis & men- dacibus convincitur. gere. Id fentiunt incluſi in arcto. Ibi acriores animi accu- lantis ſtimuli ſunt, Onnen. Stilus profanus fa $. 16. pova breviter dictum eſt pro sło resovkve. crum imitatur, ſed abſque ſcientia. Neque enim ſine my. Quærunt culpæ qualitatem & objectum, five in quem illa ſterio eft, quod dicitur Geneſ. 1:1. In principio creavit commiffa fit; fi fortè reſcire poflint, quis Deus placan- Deus. DN h. e. Is, qui ad fedus faciendum filium dus, cui vota nuncupanda fint. Sic & Abarbenel refolvit. promittit & dat ; qui propter juſtitiam noftram datur , ut Et fic verſ. 8. accipiendum videtur. Tamen infra verſ. 1 2. credentes in ipſum falyemur; qui mittitur, ut illumineta eft diévè, niſi potius aled to rege 7 évê yel des essendo & regenerer nos & nos in Salvatore obſignet, is , unus . . . ? Deus, creavit in initio cælum & terram. 17 yava. Non eft idem ordo. Lxx. tív @ fv exey. $. 17. Verf.9. Exemplum hominis amantis Deum, II. Sortitio. 1. in confeflione fpei & religionis fuæ. 2. in confeffione culpæ. Hebreus ego ſum. Hæc natio, hic populus. Dif- Verf. 7. Et dixerunt alter ad alterum, Venite con- quirunt autores, undeid nomen Ifraëlitis : & an cum aliis commune. Sunt qui velint deduci à 90. quod eſt so mé- jiciamus fortes, a cognoſcamus, quam ob rem in quemcunque malum hoc nobis eveniat: a conje- | 5:3. 1777 hanno "um of the ex@ & té egy & Tropia fic now . 4: 10. 17. cerunt fortes, o cecidit fors in fonam. verf.6. In illis Cis euphratæa five regio ad occidentem Verf.8. Et dixerunt ad ipfum : Indica, age, nobis, Euphratis ſic appellatur tum à Perſis tum ab ipfis incolis. cujus gratiâ rei in quem malum hoc nobis? quod eft Ratio. Perfæ tum imperabant. à quibus nomen accepit opus tuum? Qunde venis? quæ eſt terra tua? a regio, ut Transeuphratæa diceretur etiam Ciseufratæis. ex quo populo es? Eodem tamen modo antiquitus etiam 100 eft Cis Verf.9. Et dixit ipfis: Hebræus ego ſum, a Jeho- Eufratea , i. Reg: 4:24. à Tapfaco Gazam ufque : Con- vam Deum coeli ego timeo, qui fecit mare @aridam. coluerunt Deos alios. E accepi patrem veftrum Abra- tra Jof. 24: 2. 3. Ultra fluvium habitarunt patres veftri Verſ. 10. Et timuerunt homines illi timore magno, o hamum à Transfluviali regione. nimir. Terra Chaldæo- dixerunt ad ipfum: Quid feciſti? Nam cognove imò tota Meſopotamia. Actor. 7: 3. 4. (Nota. rant homines, ipſum fugere à conſpectu Jehova. | Meſopotamiam ibi fignificare id ipſum n 17. no sé egen Nam indicaverat ipfis. & 7o lepo, ea ratione, quia etiam fluviis includitur. Nam includit etiam Ur Chaldæorum & Terram $. 15. Jam Deus Jonæ fugitivo ſe manifeſtaverat ; ei- Chaldæorum. Non tantùm fignificat Syriam inter que manum injecerat: ſed oportebat eum & vectoribus duos fluvios. quæ ſpecialiter 0173 DIN dicitur. in qua periclitantibus manifeftari, ut in gurgitem præcipitaretur. eft 199. Vide Clariſſ. de Dieu in Acta. Errat igitur A- Sanctè abutitur Deus hominum curiofitate & temeritate. barbenel: qui Ur in Syria ponit. Neque poteſt verum Naut, ut folet fieri in communibus malis, non omnes fe effe, ut Ur Chaldæorum fit Ura Plinii lib. 5:24. quum reos judicant , fed unum præ cæteris culpabilem præjudi- cæteris culpabilem præjudi- ea fit cis Euphratem: Abrahamus autem cum majoribus cant. Nam vulgò homines ſe fatis restos putant, & no- ſuis trans Euphratem habitaverit, & ex ea ſede in Charan tabilium judiciorum immerentes. Sed & cum deos inyo- venerit proficifcens in Cananæam. Atqui Charan ultra carent, veniebat ipfis in mentem, quum non exaudirentur, Euphratem eft, & longiùs diftat à Cananæa quam Ura poſſe quem præteritum aut offenſum ipfos exercere. In Plinii. Cogimur igitur propemodum aſſentiri C). Bochar- Capitulis R. Elieſer legitur , Hanc folam navem tempe to, qui ex Marcellino oftendit, Ur inter Niſibin & Ti- ftatem paſſam eſſe ; alias fecundo cælo uſas. Temeraria grin ſitam eſſe.) Sunt igitur auctores, qui Abrahamum ſortitio fuit inftituta ad deprehendendum arcanum Dei dictum velint 'ay meOg Thuy quafi dicas Transfluvialem. fine juſſu ipfius : Nihilominus Deus & permiffionem hu- Ita Hieron. Alii Cananæos intra Jordanem ita appella- jus temeritatis intexuit confilio fuo ad perficiendum opus tos exiſtimant, & eorum linguam Hebræam. Sic Erpe- ſuum. Sortitio tum demum locum habet, ubi vel ſpeciale, nius ; qui utitur teſte Efaia cap. 19:17. ubi Labium Ca- vel faltem generale Dei verbum eft. v. C. Deus forte naanis Hebræa lingua dici videtur: item , quòd Abra- Achanem reum anathematis noſci voluit; forte & tan ham Chaldæus fuerit. Sed quam divino digito cuilibet Ifraëlitarum hæreditatem $. 18. 1. Genef. 14: 13. Abram Hebreus dicitur fuam aflignavit. Matthias, præcedente verbo generali, | xge 7° ég ogni & in contradiſtinctione ſociorum Emorræo- forte deſignatus eſt ſucceſſor Judæ in 70KOTV. Saulus . fluvium rex temerè Ifraëlem voto oneravit, temerè fortem duxit; | vel Jordanem habitabant. 2. diſtinguuntur Hebræi à Pa- putans, Deum fibi magis per fortem reſponſurum , quàm læftinis: 1. Sam. 4: 6.13 : 3.7. 14: 11. 29:3. 3. di- per facerdotem ; temerè poft ductam fortem egit. In- ftinguuntur à Cananæis & omnibus gentibus ; in lege de terim & iſtic Deus per fortem indicavit non tam reum, ſervis. Exod. 21: 2. Deut. 15: 12. Quòd autem labium quàm rectum. Ubi judicium & fcrutatio veritatis locum Canaanis dicitur , id meliùs explicant alii interpretes de non habet , ubi curioſa eſt ſecretæ rei inquiſitio, ubi opes lingua & loquela Iſraelitarum, tenentium terram Canaan. & vita in non neceſſarium caſum dantur, vel etiam aliena Quanquam in Cananitide notam fuiſſe eam linguam ne- appetuntur, damnatum fortilegium eft . Nec res fancta, gare non poffumus: quod perfuadent nomina pix 30, cujus judicium eft à Domino , joco, à quo & votum cor- | Lous, a, na, ny, 1523, ?? nimuy, p? 9793 dis temerarium rarò abeft, tractanda eft; ut in alea ludi- cra. Sancti etiam quidam in negociis fuis videntur fignum ab eo , quòd ultra fluvium habitaverint , vel eum trajece- & fimilia. Neque illud admittendum eſt, Ebræos dicivel petiviſſe. ut Genef. 24: 14. ſed illa petitio abfque ten- tatione Dei fuit, nimirum humile deſiderium divinæ di- rint. Nam quod attinet trajectorem , quis unquam audi- rectionis , non omiſſa tamen reliquâ diligentiâ neceffariâ. vit à verbis actionem ſignificantibus fumi nomina quaſi In nautis habemus exemplum humanæ præfumtionis, patronymica five gentilitia: Idem dici poteft de 13u niegava omnia tentantis ad falutem, etiam ea, per quæ à falute ma- Nam à talibus talia non formantur. Deinde fi'y eſt à gis alienantur. Deus verò in hoc exemplo nobis oftendit, to né egy , durum erit fubintelligere transfluvianum. Nam IN J Ο Ν Æ CAP. 1. 129 qui tin Semo proa Nam 1973 19 dicitur sol mé egy 5 Trol pes non né egev | nuit . Quando creatorem adjungit, comprobat quod di- abſolutė. Idcirco & Genef. 10: 21. non poffumus per ctum Jerem. 10. Dii , qui cælum & terram non fecerunt; OV. To réugev intelligere. Adhæc Ebræis adſcribitur fuus peribunt ſub celo hoc Per id etiam confirmat, in neminem Deus. quod non convenit omnibus transfluvianis. Vide credendum eſſe juſtitiæ & falutis caufa, niſi in eum, qui Exod. 3: 8.5: 3. item mores & religio , quæ tum aliis coelum & terram fecit. Religionem fuam verbo Timeo gentibus tum Ægyptiis erat abominatio. Geneſ: 43:32. fignificat. Non indicat hoc loco trepidationem Jonæ in Melius igitur eft, ut Abraham Hebræus dicatur á prófa- fuga (Nam de eo ſpeciatim verf. 10.) fed religionem. Ea pia & lingua & religione. Nam ex fola proſapia non attri- enim per pólov geë, & alicubi per any timorem abſolute bui hoc nomen , ex eo patet , quod multæ gentes ex He- Job. 4:6. indigitatur. Nomen ſervorum Dei eft, bero oriundæ hoc nomen non obtinuerunt; imò etiam ex ment Deum. Initium ſapientiæ eft timor Dei. Non ſcio, ipfo Abrahamo & Ifaaco prognatæ ; ſed ſoli Ifraëlitæ. an unquam in vitio ponatur timor Dei: licèt aliquis ti- Adeo ut Hebræus , Ifraëlita , Judæus ( diverſis tempori- mor ejiciatur per amorem, &, qui timet, dicatur non eſſe bus ufitata ) eandem fignificationem habeant. Sic Gen. perfectus in amore. 1. Joh. 4: 18. In amore timor non eft: 10: 21. Sem pater omnium filiorum Eber. fignificat , ex is fcilicet qui dubitat, an fit gratia apud Deum , & an per Eberum propagatos effe priſcælinguæ & reli- amans habeat gratiam apud Deum. Is enim timor habet gionis heredes: ita Jehovam effe Deum Semi, & Japhe-ró 2000. Sed timor Dei, qui bonus eſt, eſt animi ſubmiſlio tum habitaturum in tentoriis Semi: Ebræos ſuam religio- erga Deum non tantùm ut maximum, ſed & ut optimum. nem à Semo accepiffe. Num. 24. Naves juxta Chittæos Maximum bonum quò enixiùs amamus , eò folicitiùs cu- venient, & fubigent Aſſur, & fubigent Eberum. h. e. Per- ramus & retinemus. Ideò & Deus afpicere dicitur eum, fas Græciſ Judæos, Hebræam gentem, Romani ſubigent. qui trepidat ad verbum ejus. Ef. 66: 2. Timor Dei igi- Quo in loco to néogov intelligere, ineptum foret. His in- tur, qui eft initium fapientiæ, verbum Dei, quod eft vera ter ſe comparatis , putamus ; non obfcurum eſſe, quòd pri- bum Teftamenti, reſpicit maximè. nimir. includit fidem mis ſeculis vox ??y . Hebræus fit deducta à nomine pro- Teſtimonii gratiæ. Timor is eft theſaurus five arca, qua prio & non tam familiam, quàm ſectam notaverit, cuftoditur & fapientia & falus. Ef. 33:6. ſcil. diſſenſionem à conſiliis hominum cæterorum , aut dif- 9.21. Ingenuitas Jonæ tandem eo cognofcitur , quod crepantiam in lingua & inſtitutis: quemadmodum poftea nec peccatum ſuum diffimulavit. Quid igitur, omne pec- catum revelandum eft, certè alicui in aurem narrandum Ifraëlita , & Judeus fuit nomen non tantùm gentis ſed & religionis. Cui rei conſentaneum eft , quòd , quum in die. Nihil minùs. Nec nos nec alios diffamare debemus ; nec bus Heberi diviſio terræ fieret, is ab ea, animadverſo ju- narrando peccato aſſueſcere depudere ; aut in retractatio- dicio Dei, filium ſuum Paleg denominaverit. Cæterum Jof. 24; 3: diſcimus , Therachum abnepotem Eberi deos pagare ut exempla. alios celuiffe ultra fluvium: in qua vanitate etiam perfeve- (cujus judicio, ut divino, Prov. 16:33. ipfius atteſtaba- $. 22. Sed Jonas à Deo ipſo & conſcientia & forte qui fuerant carne. Sed quum Abrahamus à Deo Semi & tur animus) deprehenſus peccatum ſuum aperuit gloriam Eberi evocatus eſſet, ex eo temporeut gente, ita & mente corripimur aut reprehendimur; (tum enim locum habet, dans Deo. 'Id nobis imitandum eft, quoties ob peccata & profeflione fuiffe eum Ebreum, pluſquam verifimile Confitemini vobis invicem peccata veftra. Jac. 5:16. aut eft. Joſephus Gen. 4.0:15. dicit fe furto ſublatum ex ter- ra Ebræorum. Non dicit, Canaan; ne fuam gentem & quoties peccata publica ſunt aut tota converſatio emen- religionem diſſimularet. Notum igitur tum etiam in Æ- Cév over, Matth. 3: 6. confitentes peccata ſua vel genera- đanda eft. Sic enim čoporózmor fecerunt profitentes us- gypto fuiſſe Ebræorum nomen, & eorum habitationem in terra Canaan , conſentaneum eft: & Melchifedecum tim; vel fpeciatim , quæ illuftria. Sic etiam Johannes de Hebræorum reliquiis fuiffe, probabile eſt, tum ob idio- quibufdam ſpeciatim præcepta dedit . ma cujus eſt id nomen, tum ob religionem. 6. 23. Sequitur Jonæ izomgrózmozy timor vectorum, & increpatio facti. Timuerunt meritò, qui cum vero Deo $. 19. Jonas igitur gentem ſuam ſic profeſſus eft , ut fimul oftenderet , fe à reliquis gentibus lingua, moribus fibi viderent rem eſſe, cujus mirabilia opera inaudiverant, & ſententiis diverfum. Neque eo contentus fidem fuam cujus providentiam & potentiam tum experiebantur. exponit : nimir. timere ſe Jehovam Deum cceli, factorem Culparunt Jonam, quia cum ipſo deprehenfi erant : aliâs maris atque aridæ. Etiam inter gentes erant, qui non igno- fequendo. Sed dum alium judicant, fe damnant. Rom. 2: non valde ſolliciti de verbo Dei vel cognoſcendo vel ex- rarent, cælum & terram & mare opus manuum Dei. qui non errabant, ut illi, qui creaturam pro creatore ad- orabant. Sed non ftatim qui creatorem celi& terræ dicit, III. Jonæ rge Getrouloués. omne nomen Dei dicit. Addit igitur hoc memoriale Dei, quod populo Dei commendatum erat. in quo maxi- Verſ. 11. Et dixerunt ad illum, quid faciemus tibi, ut mæ virtutes Dei continentur. quod nomen in Ultimis tranquilletur mare à fæviendo contra nos. Nam Moſis aliquoties expoſuimus. Deum cælorum vocando, oftendit eum , qui non tantùm ex cælo fe patefacit operi- Verf. 12. Et dixit ad ipſos: Tollite me & projicite magis magiſque inhorrefcebat mare. bus quotidianis, fed etiam fedus ſuum notificavit homini- bus. nim. Adamo, Noacho, patribus, & Ifraëlitis in deſer- me in mare, e tranquillabitur mare, ne fæviat in to. Etiam Daniel fic loquitur Dan. 2:44. Quoad extrin- vos. Nam novi ego, quòd propter id, quod in me, fecam hujus appellationis poteſtatem, per Deum cælorum tempeftas magna hac in vos fæviat. intelligitur antitheſis ad Deos, qui in terris ſunt vel haben- | Verſ. 13. Et remigarant homines illi, ut navim re- tur dii. Quemadmodum gentes aliquem Plutonem & cidovéce in inferis, aliquem Neptunum, alios Indigetes , ferrent ad aridam, & non potuerunt. Nam mare Nymphas, Hamadryadas, Faunos , Satyros , & debnego cesa etiam atque etiam ſaviebat contra ipſos. Teas gs púesol cicy érre XBovd menu Coréipa Aceh pagues cap Verf. 14. Et clamarunt ad Jehovam, e dixerunt : Vetor Pórdenes ue egy évbęónw. Item fingebant, Deos obſecro, Jehovah, ne fanè pereamus propter animam in ftatuis , quafi corporibus fuis , habitare. hujus viri, a ne imputes nobis fanguinem innoxium. S. 20. Jonas , quando folum agnoſcit Deum coeli, Namtu, Jehovah, ut voluiſti, ita feciſti. omnes Deos aëreos , terreſtres , marinos , fluviatiles abne- Verſ. 15. Et tulerunt Jonam a projecerunt eum in gat. Quando Jehovam nominat, unum ſe credere Deum in coelis confitetur ; & oftendit, gentiles quidem érúpe- mare:& deftitit mare à tumore ſuo. mov vel & egévsov nominare , ſed non noffe nomen ejus. Verf. 16. Et pertimuerunt homines illi timore magno Quando Di Elohim plurativè dicit, myfterium fidei Jehovam, & facrificarunt facrificium fehove, ca non abnegat; fed & patefactionem federis ad fidem in- effe verf. I. voverunt vota. $.24. In C O M M E N T A R I US 130 piunt. gentes fibi viſe $. 24. In his continetur hiſtoria Jonæ conjecti in mare. tradiderunt crucifigendum. Traditio Chrifti in manum Tempeſtas increbrefcens caufa interrogandi Jonæ eft : gentium eft analoga conjectioni Jonæ prophetæ in mare. Jonæ reſponſio actionis incentivum eft. Tempeſtas & $. 31. Verf. 16. Timor ille carnalis & nefondue conſiliis mitioribus & conatibus ea procurandi renitens fuit : Sacrificia (credibile enim , in promtu fuiſſe. Nam videbatur cogere affentiri Jonæ refponfo. Præcedunt fa & folebant neſcio quid projicere in Auctus , & iram pe- &tum preces : ſequitur tranquillitas maris : hanc timor lagi ſanguine expiare victimarum ; &, ut Clemens monet Jehovæ & facrificia & votorum nuncupationes exci- ftrom. 6. Tão ganaco Gorácev je M617 av veão mu péyev tè ωδώς « θύμασι η οργής των απαλω. αμέλς και αποτε δίπο- $. 25. Verſ. 11. Videntur Jonam interrogare ut pro οία ζώα και αλάβοι, τσφέτρων αιμοίξαντες δάκτυλον δρ- phetam. qui tamen non poterant fcire, an Deus ipſum zivte S Júpeceli) pagani moris licet in nomen Jehovæ ; non deſeruiſſet. Sed videbant, Deum fervum fuum fugi- | quemadmodum etiam Ifraëlitarum facrificia in celſis Deo tivum aſſerere & in viam revocare. Probabiliter igitur non placuerunt, imò cenſentur Molocho potiùs quàm fufpicantur , aut apud ipſum aut apud nullum fe repertu- | Deo oblata. Amoſ. 5:26. Non enim tantùm animadver- ros ſalutis expediendæ modum. Quare conſulunt ipſum, tendum eft, cujus nomini ſacrificium offeratur, ſed quale Annon habeat confilium faciens ad falutem vel commu ſit facrificium , quod in fide offerri poteft. Nam fi Dei nem, vel faltem ipforum ? In genere diſcemus, à piis & fi- mandatum & fides Servatoris abfit, non poteft effe verum delibus recta conſilia petenda effe. & Deo gratum facrificium. Ita omnis actio , quæ non ſua $. 26. Verf. 12. Jonas reſpondet ſpiritu prophetico: natura aut juffu Dei ad honorem Dei referri apta nata eft, ut ex eventu apparet. Ingens Dei mifericordia eft, ino- nulla intentione fan&tificari poteft. Sic bedientem etiam minifterio fuo adhibere. Sed nemo | fapienter agere ftultæ factæ ſunt. Rom. 1:22. Vota item Deum tentet, & differat vocatus Deo obedire, ea fiducia, non ex vero charitatis zelo profecta. quibus ſua opponit quòd nihilominus Deus ipſum pertracturus fitad obedien- Jonas cap. 2; 9. tiam. Facit hoc quidem Deus aliquando , & etiam feros compellit intrare, ad commendandam miſericordiam ſuam ; fed facit hoc etiam cum magno fervore. quem IV. Jonæ abſorptio. maturatâ obedientiâ poterant redimere. Verùm & pluri- mi in peccatis indureſcunt. Verf. 17. Et ordinaverat Jehovah piſcem magnum 6. 27. Enimverò Jonæ exemplum non patrocinatur ad abſorbendum fonam. @ fuit Jona in viſceri- eis, qui , fervientes ſuis concupiſcentiis, obedire detre- bus piſcis illius tribus diebus tribus noétibus. Etant. Nam tametfi fuga mala eſſet , tamen id, unde ter- giverfatio hæc procedebat, erat bonum ex parte , dolor ob nomen Dei profanatum & fortè profanandum ampliùs $. 32. Deus præſens eft in ſalutem in opportunitati- inter gentes & populum ; deinde neque ſimpliciter reſti- bus in anguftia. Pfalm. 9:10. Veniendo venit, non agora cit, ſed cum humili deprecatione. meg Jeopa. Habac. 2:3. Omnia facit pulchrè tempore fuo. +$. 28. Prophetat autem Jonas de fui conjectione in Prov. 3: 2. Omnia Deus, quaſi ad numerum (id enim eft mare, & ſecutura tranquillitate. Hic typus eſt prophetiæ in poteftate verbi 1739) ordinavit & coordinavit , ut nihil Chrifti de morte ſua & fecutura mortem fuam pace. ad voluntatis ejus exſecutionem defit. Ita ad nutum adeſt Nam, ut Efaias dicit cap. 53:5. exemplaris pena ad pa- piſcis; ad nutum rictus piſcis & motus. Sic fibi Chriſtus cem noſtram ſuper ipſo erat, & in vibicibus ejus facta nobis ventrem piſcis fecerat crumenam, ex qua, hamo per Pe- eft fanatio. Non ideò neceffe erat, Jonam expiare peccata trum miſſo, proferret ſtaterem ad didrachma folyenda, reliquorum navigantium: fufficit ſimilitudo mortis Chri Matth. 17:24. Quis pifcis is fuerit, qui Jonam excepit, fti & tranquillitatis conſequentis illam fimilitudinem mor non eſt anxiè quærendum; quum id Scriptura tacuerit. tis. Interim & Jonas quodammodo victima pro ipfis fa- Sufficit , reperiri pifces magnos etiamnum , qui huic of- &tus eft, quia Deus in ipſo ad periculam mortis adacto fe- ficio idonei ſint. quales Canes marini. Dicuntur quidam veritatem fuam , in illis tolerantiam fuam voluit demon- | piſces ſuos fætus abſorbere, periculo ingruente, & revo- ſtrare. Tollite me. Non ſimpliciter præcipit; ſed, præ mere. Id de Cane Oppianus , de Delphine Nazianze- fuppofito, quòd illiſe putarent obligari ad aliquid facien nus. Vide Rittershuſii notas ad Oppianum. Perhibent, dum ipfi, quò fervarentur , indicat, hoc illos poffe facere, etiam loricatum hominem in ventre Caniculæ, ut Plinius & ſecuturam tranquillitatem. Sic Joh. 2:19. Túou te tov vocat, Carchariæ , ut apud Athenæum, aliquando reper- váy cgv v. Confer Zach. II: 2. tum. Gyllius hæc narrat. Rondeletius hunc piſcem La- S. 29. Verſ. 13. Oftenditur quartum remedium à nau miam appellavit, (Oppianus néé pevno zdouge le tribuit) & tis fufceptum periculi evadendi cauſa. Jamdudum fe in exiftimavit in ejus ventre Jonam potuiffe latere. De his terram recipere conati erant. Convenientius id eſt, quàm vide Aldrovandum. tum demum açúpevcen repéesv quum Jonas ipfis reſpondiffet. $. 33. Tempus, quo Jonas fuit in ventre pifcis, non fi- Igitur vertimus remigaverant. Poteft etiam remigabant. ne cauſa fpecificat Scriptura. Nam & evidentius miracu- Chaldæus laorg remigabant. Continuatum quid notatur. lum eft : & debebat eſſe typus Chriſti. Matth. 12: 38.39. Lxx. παρεβιάζοντο οι άνδρες και επισρέψα εις την γην. 10η Chriſtus innuit, in ſe renovatum iri ſignum Jonæ , ut toti- dein diebus & noctibus fit in corde terræ. In eft propriè drogúslev, inde nonno quod Lxx. reddunt Elle in corde terre vel ſignificat, Effe fepultum ; & fy- quo loco drás var piece. Metaphora eſt. Sic arare mare dicuntur navi- necdoche eſt in temporis notatione; quia parte tridui fi- gantes. Fruſtra is conatus erat. Nimirum vento ſupernè incumbente & undis obluctantibus. ve triplicati vom Inpe égx in fepulchro fuit: Vel ſignificat, à parte rei geftæ five paffionis & 1027 évceðogáov reliquarum $. 30. Verf. 14. Hîc eft i podiwois jactum Jonæ præ- partium tí05., totam muzeávwozy (inftar detrufionis cedens. Conſcientia horret peccatum. Interim vitæ cu in Orcum habentem ; & per omnem horam poteftatis te- piditas impellit ad expiandum periculum. Verbum pro- nebrarum extenſam) quæ incepit in horto poft ultimam phetæ & inufitatum malum videbatur effe imperium cenam, & defiit, finitis jam tribus noctibus , initio tertii quoddam divinum imponens ipſis neceffitatem ejiciendi diei in reſurrectione; imò, fi Chriſtum velis non fine di- viri Dei. Quos tamen à temeritate abſolvere non poffu- | fcipulis totum putare, veſperi, quum præſentia ſua vivus mus. ut & Jonas cap. 2:8. eofdem ut obſervatores va- nitatum & pietatem deferturos fubinnuit. Unde fequi- | (quo is probatur verus propheta Dei) etiam typus fuerit recreavit diſcipulos. Cæterùm, anJonæ hoc on peçãov tur, illos nihil iftorum feciſſe in fide. quemadmodum nec Judæi, qui, licèt verbo Chriſti præcedente, Solvite tem- & figura reſurrectionis Chriſti ex mortibus ſuis, poftmodò videbimus. plum hoc, &, fi placet, date precium meis eum emerunt & CA- I N J O N 2 131 CA P. I I. CAPUT I I. 4. Et אֶרֶץ תַּחְתִּיּוֹת vel הַחִתִּיּוֹת אֶרֶץ tas ) proprie eft idem quod tuum. meo. Oratio Jonz. dicitur. Deo tribuit auditionem. Audiviſti vocem meam. Connotat affectum. Audivifti cum attentione, ut ratio Verf. 1. Et oravit Jonas ad Jehovam Deum fuum è nem mei haberes. Minus id, quàm reſpondiſti. Nondum vifceribus piſcis . reſponderat , quia necdum erat in terram viventium res Verf. 2. Et dixit: Clamavi ex ar&to mihi ad Jeho-ductus Jonas : interim audiviſſe Deum & imploratio- vam, em refpondit mihi : ex ventre inferni implora- nem fuam non rejeciffe noſcebat , quòd in ventre inferni vi; audiviſti vocem meam. vivebat. Verſ. 3. Et ja&tabat me profundum, in corde marium, S. 3. bar (live inde dicatur , qudd appetit, & non di- & fluvius circumdabat me; omnes fluctus tui ca cit, fatis eft , Prov. 30:16. ſive inde, quòd præbet occa- unde tue ſuper me tranſibant. fionem quærendi , ubi fit. quomodo etiam adis aggi.com Verf. åïdes dici videtur ; unde & čido atque äid apud poê- ego dixeram: Expulfus ſum ab oculis ) tuis. Enimverò addam intueri templum fanétum Tod rece más te ga prégn añs vñs. Eph. 4:8. Inferiores terræ par- tes (ex opponuntur fuperficiei terræ, quæ, præcipuè ubi Verf. 5: Imminebant mibi aqua uſque ad animam: colitur, eft terra viventium) vitæ continuandæ conſervan- abyſſus circumdabat me : 'alga alligabatur capits dæque inutiles retinent hominem in morte & in pulverem reducunt. In illis partibus & ſepulchrum eſt. unde &, Verf.6. Ad aquamenta montium deſcendi: Terra; qui in fepulchrum deſcendit, in infernum defcendere dici- tur. Infernum Latinè vertimus, quia hoc etiam notat in- vettes ejus circa me erant in ſeculum: a eduxiſti feriores terræ partes diſtinctas à fuperioribus, in quibus ex fovea-corrumpente vitam meam, Jehovah | animalia ambulant. Scriptura in 58ą figit radices arbo- Deus mi. rum & proventuum terræ. Deut. 32: 22. ubi additur Verſ . 7. Quum implicaretur apud me anima mea, fennman. Ita & Prov. 15: 24.12 Sisu. Corpora igitur hove recordatus ſum: e pervenit ad te oratio mea, propriè funt in Scheol, & in id deſcendunt , quando infe- ad templum ſanctum tuum. runtur in terram. Anima etiam illa, quæ & mori dicitur, Verf.8. 'Obſervantes vanitates temerarias pietatem anima & pecoris eſt. Anima rationalis & fpiritus pio- dum in fua diſlipatione eft; dicitur effe in inferno. quæ ſuam deferent: rum, quando à corpore ſeparantur , quatenus in paradiſo Verf.9. At ego in voce confeſſionis ſacrificabo tibi: ſunt, non dicuntur eſſe in inferno. Manifeftè locum vitæ, quod vovi, reddam. Salus eh Jehova. ut furſum poſitum , atque ita locum fpirituum juftorum conſummatorum ab inferno infra pofito diſtinguit Sapiens $. 1. Æc oratio teftis eft, Deum ſanctis Prov. 15: 24. Ubi analogicè Locus æterni cruciatus ſuis adeſſe in maximis diſcriminibus, animæ ſeparatæ in oppoſitione loci vitæ æternæ defigna- & eas ipfas anguftias eſſe à Deo defti- tur. Et fic eft Luc. 16:23. Qui in maximo periculo eft natas , ut in iis ſe potentia ipfius often- & triſtitia & cruciatu , etiam dicitur in inferno eſſe. Sta- dat. 2. Cor. 12: 9. Oratio hæc eft tus ineluctabilis maledi&tionis & regni peccati, rectè Ina. euchariſtia, & conftat 1. Recognitio- fernus dicitur : quemadmodum etiam Poteftas dominans ne divinæ gratiæ. verf. 2. 3. 4.5.6.7. 2. promillione: ad permanfionem in erroribus & peccato Infernus dici- cui annectitur profeffio fidei. verf . 8.9. I. Recognitio di tur fimili analogiả. Apocal. 6: 8. Quam fignificationem vinæ gratiæ concernit 1. periculum vitæ. verf. 2.3.4.5.6. includit Hof. 13, 14. Audire vocem orantis dicitur Deus 2. triſtitiam ipfius. verf. 7. Quoad periculum vitæ eſt figuratè. non enim Deus movetur precibus ; fed dat ſpi- 1. propofitio. qua recognoſcit divinam exauditionem. ritum precum , & preces in ſpiritu fuo conceptas appro- verf . 2. 2. confirmatio: in qua eſt a. exaggeratio periculi bat. quandoquidem etiam illæ ſunt fignum Pegvápena in jactatione marina. verf. 3. B. dzóne en mees Jævé78. y. fpes feu voluntatis Spiritus fancti , qui fecundùm Deum inter- præſumens contrarium bonum, verſ . 4. ob mirabilem ſui cedit pro fanctis . Nam voluntas Spiritus de ſalute noftra conſervationem. verf. 5. 6. Quoad triftitiam fuam, narrat interceffio dicitur, quatenus ille noſter eſt. Rom.8:26.27. recordationem Dei ſuam; & gloriatur in diyina atten $.4. Verſ. 3. Exaggerat periculum ſuum in mari an- tione. verf. 7. II. Promittit , poft finceritatis præfatio- tequam deglutiretur. Elegans eſt hypotypolis. Jactabat nem in abominatione inconftantiæ vanitati fervientium, me profundum in corde marium non prope littus. Non- verf.8. facrificia cum voce confeſſionis, & folutionem dum hîc fignificat merfionem, Climacis five evce Cés cewS votorum : adjicitque quaſi ſummam confeſſionis , five venuftas perit , fi ftation in corde marium interpreteris in profitetur fidem fuam : Salus eſt Domini. media profunditate aquæ. Tyrus fita fuit in corde marium, S. 2. Verf. 2. Propoſitio bimembris eſt. Neque enim h.e. in inſula mari circumflua. Ezech. 28:2. & Prov. 30: facilè admittimus in facris illud, quod David Kimchius 19. via navis in corde maris. Igitur & Matth. 12:40. in identidem inculcat, niliv nispa un 997 idem bis di- corde terræ non neceffariò fignificat infernum damnato- Etum diverfis vocibus. Hugo Grotius etiam alicubi doba- rum , qui in medio eſſe terræ perhibetur , ut ait Hierony- Mã vocare in paupere lingua oftentationem copiæ. Sed ha- | mus. Flumen circumdabat me. Ita hîc zo' psünge appellat, beant illi res fuas fibi. Jonas duplicem ſuum ftatum hac Gradatio eft. 1. Profundum jactans, 2. Flumen live fluxus propoſitione diſtinguit. I. Statum anguftiæ & periculi, & impetus aquæ etiam non concitatæ ventis, ( Habet ex quo clamanti reſponderit Deus, nimirum cum jacere-enim & mare psūpese , vel à fluminibus fe in id exoneranti- tur in mare & in eo jactaretur ; quum nullum appareret bus vel ab æſtu) 3. flu&tus Lxx. PETEwes omgi, & quidem vitæ auxilium. Refponfio autem fignificat opus Dei pe- 4. magni ; qui o sa dicuntur, quafi montes aquarum: titioni ipfius reſpondens. Deus enim reſponder conſulen- Lxx. xúucale. Satis igitur ad interitum apparatûs erat. tibus verbo; petitioni facto. Hæc refponfio intelligitur $.5. Verf.4. Primo colo oftendit, quid fibi animi eſſe Jonæ in ventrem piſcis receptio tanquam in arcam aut fuerit in ifto periculo ? nimirum Indicaverat fe expulfum naviculam , in qua conſervaretur vivus. II. Statum fui à coram oculis Dei. h. e. Se in eum ftatum redactum fuo conditi in ventre piſcis. quem analogicè vocat ventrem Inferni. noiaíow ads. Sibi tribuit implorationem. quæ per | in fua exorbitatione. Non quòd deſperaverit de Dei peccato, ut Deus ipfum non reſpiceret, ſed fineret perire verbum Yw & yay notatur. quod notat clamorem falutis tiâ. Nam ex anguſtia clamabat etiam tum ad Deum. Sed cauſa elatum. Ita ad yw, alludit. Quiritatio ea Latinis quod Deus illud malum , ut ipfe judicabat, contra ipſum H Ή gra- exci- 132 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S excitaffet ad vindicandum peccatum ipfius morte corpo- | & glorificat Deum, quòd nec momento ipfum deſeruerit. ris, & Deus nullam ipfius rationem habiturus eſſet , ut ad Idin duobus pateſcit. 1. quòd & tum Dei recordatus fit . vitæ ipfius conſervationem faceret miraculum. Phraſin Hoc ipſum probat, quod in fine verf.6. addiderat , Jeho- explicamus ex Pfalm. 32:8. Super te oculus meus. Jer.40: vam effe Deum ipfius. Gratiæ enim divinæ eft, quòd ho- 4. ponam oculum meum fuper te. mo in ſua hæfitatione & perplexitate Dei non obliviſci- $. 6. In fecundo colo oftendit contrariam fententiæ fuæ tur. Pfalm. 73:23. Pfalm. 139: 18. evigilavid adhuc fpem. Adhuc videbo ſanctuarium tuum. Intellige cælum ego tecum eram. h. e. Etiam in fopore meo & errore meo vel etiam templum Hierofolymitanum. Pignus autem tuo beneficio conſervatus fum, ut; cùm evigilarem, ſenti- hujus ſpei erat, quòd Deus ipfi clamanti ex anguſtia re rem, me adhuc tenere fundamentum. Pfalm. 119:176. ſponderat . Erravi ut ovis perdita : quære fervum tuum : quia præce- 5.7. Verf. 5:6. Explicat , quomodo Deus reſponde- ptorum tuorum non ſum oblitus. rit fibi invocanti. Id facit comparando ſuæ vitæ conſer $. 10. Dicit orationem fuam exauditam. Atqui ora- vationem mortis quafi momentis, quæ à ſe ſubita grada- . bat ille, ut ne imponeretur ipſi neceflitas eundi Nineven. tiin exponit. 1. Aquæ imminebant uſque ad animam. Ni-Quod tamen Dominus ipfi non remiſit. Exaudit igitur mirum quando incepit mergi, Propemodum fuffocatum Deus etiam tum, quando noftras orationes ftultas non fe oftendit. 2. Abyſſus cingebat me. quum merſus eſſet. exaudit, fed nec imputat nobis ftultitiam noftram , ut nos 3. Alga alligabatur capiti meo, Trang suscdns videtur eſſe ab oculis fuis propellat, verùm noftri mifertus nos ab er- locutio. Emergere merſus non poteft, fi quid fubter aquam rore in viam reducit. Etiam quid oremus , quemadmodum illiget ; maximè fi caput obvolvat. Tantundem erat, effe oportet, neſcimus ; ſed ſpiritus fuccurrit infirmitatibus no- in ventre ceti. Lxx. géon é de ý xe Mecan peso quod eft ftris L intercedit pro nobis gemitibus non loquentibus. 15:0 alga, extulerunt , quaſi eſſet gio finis. 4. Ad equa- Rom. 8:26. Ita Jonæ fuccurrit Spiritus fanctus , dum menta montium deſcendi . Chald. Nie mappy Lxx. eis non paffus eft ipſum fui obliviſci. Quam memoriam Dei glomeo's opéwr. 3332, eft exæquatum. Cant. 4: 2. Verbum hîc Jonas interpretatur orationem. Gloriatur in Deo , hanc orationem fuam Deo non ingratam fuiffe, fed perve- 932 2. Reg. 6:6. 93? 1. Reg. 6: 25. 7: 37. ubi Lxx. OWN TÉ 24104, Mércov. In fundo maris eft æquamentum mon- niſſe ad Deum in templum ſanctum ſuum. Dicebatur Deus tium. Propter hominem & animalia fuperiora funt inæ- habitare in cælo, unde manifeftat fuam providentiam, Actor. 14:17. & unde locutus erat ad populum , & un- qualia , Arida & Conceptacula Maris diſtincta. Arida montibus & eminentiis conftat. Non eniin tantùm mon- de expectabant Filium Dei Salvatorem & donum Spiritus tes dicuntur in comparatione camporum, quæ funt in ari- filiationis : & in templo, tanquam figura carnis Chrifti & da , ſed quicquid fuper maria fundatum eft, montes funt. Ecclefiæ. In Chrifto exauditam effe orationem fuam, innuit. Eò, inquit, deſcendi, (intellige in ventre ceti) ubi nulla $. II. Venire ad Deum, eft locutio ſumta à conſuetu- ampliùs eft montium & fubfidentium terrarum diſtinctio. dine hominum. Perduellium & indignorum defideria re- Ergo infra regionem viventium & fundamenta ejus, & fic planè in ventrem Inferni. Amplius 5. Terra : večles ejus jiciuntur & non veniunt in conſiderationem. Amicis & circa me in perpetuum. Loquitur in parabola de conclu- fidelibus fubditis licet fua vota intimare, & eorum habe- fione ſui in ventre ceti. Eam comparat fepulturæ. Sed & tur ratio. Venire in templum fanétum Dei, de precibus & de ſepulcro loquitur impeseko pelicus, dum vettes terræ di- fufpiriis Jonæ dictum revera eft cenferi in Chrifto, ut tem- cit. Comparat enim fepulcrum cum carcere. In hiſce plo Dei, & ut egunproe m súpela, ſententiam & you quafi mortibus typum mortium Chrifti , (de quibus lo- luntatem Spiritus fanéti, qui fecundùm Deum intercedit quitur Efaias cap. 53:9.) cum ipfa ſepultura & periculo pro fanctis, Rom. 8:27. $. 1 2. Verſ. 3.9. Promittit folutionem votorum ; & corruptionis, eſſe quis dubitet? 5.8. Tandem hiſce omnibus mortis momentis oppo- quidem præfatus de perſeverantia hujus propofiti, in con- tentione idololatrarum. Qui obſervant vanitates temerda nit gratiam & potentiam Dei conſervantis vitam ipſius. Et eduxiſti ex fovea corrumpente vit am meam. nntu eft rias, pietatem ſuam relinquent : fed ego, &c. Non moror illam explicationem: deſerant probrum ſuum. Manifeſta 1. 280googe. Id etymon docet nny. unde & innu fimi- lis poteftatis vox. 2.fcgur@. Poflit hîc : Peciſti afcende- eft oppofitio fui & idololatrarum. Idola funt : 137. G re ex corruptione. Sed grandius eft, quaſi in parabola, ex ex proprio ſignificatu reddas, e quides, vapores, fumi, ni- fovea corrumpente. Job. 33: 22. Et appropinquat ad fo- hil. Ideò & D5% nihili res , dicuntur. in quo eft pa- veam corrumpentem anima ejus du vita ejus interfe&tori- ronomaſia ad S'ha Elim dovészes. Additur niy. Quod bus. verf. 24. Redime ipfum , ne deſcendat in foveam cor- abſque momento movet, temerarium oftendit eum , qui rumpentem. verf. 28. Redimit illum, ne tranfeat in foveam per id movetur. 19 & siu to i obsze o ugy propriè notat à deſtructionis . Hæc non tantùm ratione futuri excipi pof- . Nempe ubiæquilibrium eſt, momentum abeft. funt, fed & ratione præſentis ſtatûs. q. d. Corpus quidem meum ita inclufifti, fed vit am meam ex fovea corruptionis nis. Item w 17. pup quod in obfervantia eft. Ezech. 38: $. 13. Obſervantes. Vocabulum id religiofæ affectio- eduxiſti, dum fpiritum meum in corpore meo conſervaſti potentia tua & cura ſingulari. Hæc eſt reſponſio Dei ad 6. & fa&tus es illis in obſervantiam. Eò perducti ſunt, ut invocationem ex anguftia: quæ eft pignus exauditæ voci- te revererentur & tibi aufcultarent & crederent. JD ferationis ex ventre Inferni ut nimirum in pofterum ftudium ſuum. nimir , propofitum illud in fpeciem bonum aſpiciat templum ſanctum Dei. Quemadmodum Jonas af- ferviendi Deo & glorificandi ipſum ; deinde amorem & ferit vitam fuam eductam ex fovea corrumpente, etiamfi juſtitiam exercendi in proximum. Sic ea vox ufurpatur effet in ventre Inferni, ita de Chriſto dicitur Pfalm. 16: Jerem, 2:2. Nehem. 13:14. & ita paflim. Sed ex illis 10. Non dabis pium tuum videre corruptionem, five (fi ita locis clarum eſt, dici de homine erga Deum & notare c videtur) foveam corrumpentem , tametfi de carne ejus diré bescev. Hinc Tom došao, oo. De Deo erga ho. catur verf.9. pe procumbere. quod eſt in morte. Ergo minem xengo's. Druſius vult intelligi Deum benefacto- ibi negatur corruptio de corpore mortuo ipfius per phraſin rem ſub nomine Dion ut ſit metonymia effe&ti pro non videre foveam corrumpentem ; quemadmodum hîc de fa; beneficium pro benefactore. Sed ab indole vocis di- Jona affirmatur conſervatio vita per eductionem ex fovea fcedendum non eft. Rom. 11: 22. éqe pervey tñ xersótyk corrumpente: quantumvis is in ventre piſcis etiamnum immanere benignitati, eſt fiducia cordis recumbere in gratia Dei & non inniti operibus ſuis, & fic iz gnoegvéiv. $.9. Verf. 7. Generaliter exauditionem precum ſua $. 14. Docet noſter verficulus; in iis, qui verum rum laudat. Colo primo oftendit, Se Dei recordatum effe Deum non norunt, neque obſervant, oriri quidem ali- in convolutione animæ fuæ. Hîc triſtitiam fuam & impli- quando decretum aliquod fpeciofæ pietatis ; fed effe eva- cationem animæ fuæ, cum qua ab initio, ex quo Deus ipfi nidum atque irritum. Eos igitur deficere ab eo, quod vi- legationem impoſuerat , fuerat conflictatus, amplectitur; debantur habere, non habebant. Nam quis dicet eos habere j cau- effet. I N J O N Æ CA P. II. III. 133 ز habere pietatem ,. qui obfervant vanitates temerarias ? | juſtitia, glorificatione. 2. Ea falus eſt pollibilis, & re- Certè pietas illorum , utcunque ſpeciofa, à vanitatis ob vera datur, propter ſufficientiam & mifericordiam Dei: ſervatione proficiſcitur. Contra perſeverantia pii propofi-| 3. Ea falus extra Deum non eft, fed à Deo ſolo omnibus ti eft ab agnitione & reverentia veri Dei & falutaris ejus fuis partibus perficitur. Hoc fundamento pofito, etiam il- (ut patet ex fine verf. 9.) & fideles in puro corde promit- lud obſervandum eft, Jonam hoc confeciſſe ex ſui voca- tunt & vota fua nuncupant Deo ,ſcientes fe ea, Deo auxi- tione & ſanctificatione, qua Deus ipſius factus erat Jeho- liante, reddituros. Neque pugnat, quòd & ipfi aliquan- vah, tum conſervatione in ſanctificatione etiam inter ma: do non faciunt, quod volunt: quia manet nihilominùs ximas tentationes, tum fui exauditione & conſervatione voluntas faciendi , & ad opus faciendum identidem per vitæ fuæ ad reftituendum fibi aſpectum templi Dei. penitentiam exſuſcitantur. $.15. Verſ. 9. Propoſitum fuum explicat. quod eſt V. Jonæ evomitio. I. publicæ confeflionis. 2. facrificii. Verum facrifi- cium eſt confefſio, Pfalm. 50:14. Hebr. 13:15. nimi-- Verſ. 10. Et dixit Jehovah piſci, a evomuit fonam rum illa, qua abjicientes noftram juftitiam, Deo gloriam in aridam. tribuimus gratiofæ juſtificationis in Chrifto & omnium beneficiorum ejus , & in ipſo gloriamur. Sine confeſſione $. 18. Divino præcepto five imperio allignantur o- nullum gratum eft corporale facrificium : quippe in illo de- pera Dei , Pfalm. 23: 9. & nominatim opera naturæ. bebat effe confeffio peccati, ut effet chirographum contra Job. 37:6. Hîc vero opus miraculofum, ſed tamen na- offerentes fubadverſariurn illis ; & confeflio juſtitiæ in turæ conveniens. Tradunt enim auctores , Piſces quof- Chriſto parandæ , ut uſurparetur tanquam figura & facra- dam prolem intra ventrem recipere & revomere. In quam mentum reconciliationis. Confeffioni pugnat gloriatio in terram evomuerit piſcis Jonam, nihil attinet nos hariola- ſemet : ut quum quis dicit: ego peccatum non habeo, ego ri. Verifimile eft, in eam terram eje&tum, ubi miracu- non pecco, egomet meo libero arbitțio fum in Chrifto ; | lum hoc manifeſtaretur; unde venerat; in quam nautæ vel fàltem : Gratias tibi ago, quòd non ſum ut alius ho- | navim appellere geſtiverant , cap. 1: 13. Saltem unde bre- mo; quafi in hoc juſtificatus fit: denique, in nomine meo viflimum iter Niniven verſus. Joſephus in Ponto ejectum glorioſus erit Dominus. Efa.66:5. Hîc Chald. Niis navn vult, Sulpitius in litora Ninevitarum. Sed Ninive erat LXX. peles pavñs civé cebis non ego moderate ws. Utramque fita in ripa Tigridis vel Lyci potius. Pineda in mari rubro fignificationem voluerunt explicare. terræ redditum verifimilius autumat: DruGus in litora fi- $. 16. Sacrificabo tibi. Nemini nifi Deo facrificandum nûs Illici aut maris Syriaci. Quidni in litora Palæſtina? eft. Non ſacrificium externum, multò minus facrificium Nam quòd quis dicat , Triduo opus rogenòx. Atqui illud Chriſtus odoratur, Eſa. 11:3. Odo- natationem, quafi Africa circuineunda fuerit , futile eft. rabitur timorem Domini. Eum amamus, in eum credi- | Deo placuit , eum tanto tempore intra alyum piſcis latita- mus, eum glorificamus. Quod vovi, folvam. Poteft re re, ut typus Chriſti fieret, & ut evidentius eſſet mira- ferri ad præcedens : Sacrificando tibi cum voce confeſſionis , culum. ſolvam , quod vovi. Sed plura in votis ſunt: Omnia ſcil. $. 19. Evomitio hæc typus & pignus eſt reſurrectionis per quæ Deus colitur. Pii non faciunt delectum obſequii. Chriſti . Nam quum Deut : 30:12. definiatur Fidei eſſe , Interim & ſpecialia quædam obſequia, lege generali ap non dicere, quis nobis ibit ultra mare & afferet nobis hoc probata , voveri poffunt. præceptum : atque ita , Credere Chriſti reſurrectionem $. 17. In firie verficuli; vice obſignationis, izomgaó- è mortuis ; accedente hoc miraculo, tum per analogiam gmors quædam aut dogovorice adjicitur, Domini eft falus. | promiffio fuit declarata , tum per opus potentiæ Dei con- Hujus dicti enucleatio talis eft. 1. Miſer home, mortuus firmata. Eadem eft pignus vocationis Ecclefiæ ex mundo. in peccatis, obnoxius malediétioni, ſervus peccati, ini- Efai.43: 6. & liberationis ejus ex necellitatibus; & fufci- micus Dei, opus habet falute: nimir. redemtione , rege- tationis carnis. Nam omnis liberatio eft pignus conſum- neratione , adoptione , juſtificatione, conſervatione in matæ liberationis. C Α Ρ U Τ III. VI. Repetita miſſio. nem Dei impofterum paratos effe decet, & contra cam non murmurare. Hoc enim eſt Deo laudem fapientiæ da- Verf. 1. Et factum eſt verbum fehova, ad Joram ſe- re & ſe ei penitus committere. Jonas poft emerfionem ex cundò: dicendo; mari præco gentium factus analogiam obtinet ad Chri- Verſ. 2. Surge , abi Nineven verſus, urbem illam ftum, qui primus ex mortuis debuit lucem annunciare po- magnam, a predica contra illampreconium, quod pulo,& gentibus. Actor : 26: 23. Hactenus Jonæ millio: egotibi eloquar. Verf. 3. Et ſurrexit fonas & abivit Nineven verſus. $. 1. Pparet, Deum non penitere, & fru- ftra nos obniti voluntati ipfius ac ter- Et Nineve erat urbs magna Deo, ambulatio tri- dui. giverfari. Melius nobis effe ftatim ob- fequi voluntati ipfius , & ex tergiver- Verf.4. Et incepit fonas ingredi per civitatem , itinere fatione nullum ad nos redire fructum : unius dici, e prædicavit, & dixit : Adhuc qua- quemadmodum Jonas nullum fructum draginta dies, @Ninive evertetur. ex cunctatione fua cepit, niſi terrorem & anguſtiam. Ita Pfalmus 32: 6. docet pios maturè &, dum præfto eft, $. 3. Verf. 3. LXX. ♡ zónas peeyó an to Jeco, doch trogei as Deum orare, ſcil. ut miſereatur noftri: ac fpondet, ita (malim roçeícu) od Trucov vigasęão. Jonas memor voti jam ob- lucraturos, ut diluvium ad ipfos non pertingat. Poteft , fequitur Deo. Nineves magnitudo tum generatim exag- quidem etiam Deus miraculum facere & ex arcto eripere geratur ; tum in fpecie explicatur. Urbs magna Deo, fic & exorbitantem in viam repellere , fed fi id faciat, id pec- ésia tū Jeço. Ador. 7:20. montes Dei. Pſalm. 36:7. cato & tergiverſacioni non debetur , & talia fibi promit- flamma Dei. Cant. 8:6. Fortaffe ad hunc tentem obluctari eft Deum tentare , & ex corde infi- rendum eft & Pfalm. 68:16. Mons Dei, Mons Baſan. deli per ſeductionem peccati indurari. Vide Hebr. 3 : Geneſ. 30:8. Luela Dei. Pfalm. 80: 11. Cedri Dei. Ýf. 7. 8. 12.13 1. Chron. 12 : 22. Cafira Dei. Græcis Je créorov , Jewov, 6.2. Jubet Jonam paratum effe ad præconium facien- soy ſimiliter pro egregio & non vulgari adhibetur. No- dum, quodcunque impofuerit. Ita ad omnem vocatio- lim tamen nos imitari profanailla, divinum opus Alcime- M dontis: A gregem refe- COM M Μ E N Τ Ν T A R 1 U S 134 dontis. quale illud Aftor. 12: 22. 9zł Qava' se km divpáme. | quid ipfis juftè eventurum eſſet , niſi reſipifcerent, adjicit . Neque probo illa, quæ in oris librorum aliquando legi- nim. Everfionem: qualis eft everfio Sodomæ & Gomor- mus: Divine ! & fimilia. ræ. Nam de iis idem verbum uſurpatur. Minus enim vi $.4. Iter tridui. Diodorus lib. 2. Tas Tev GZÓJev duzé- phraſews eft to die beesy this bar to bid Arices, quod Joſe- peets sou ao Sox One susiy móversy mi idico ere egiezes é pra at suppéphus ponit. Abarbenel vult, verba Jonæ accipienda effe THD to le uov @rkce góasv cû Te?eCerpeljeh Les étapápennes aitas no precisè, fine conditione; quia fi conditio pceni- wognoé pelu a zo gõ pga. čxs de pistes vegan og répay at Suzwortentiæ fubintelle&ta fuiffet , debuiffet ea expreffè adjici frece 7egos j zónes pu goediae , de pe de Benuté pour éve váno veo propterea, quòd Ninevitæ ignorarent vias Domini. Duo- do seg & cúpate via messoas ousuuté vloe in sediwy reagera | bus igitur modis verba Jonæ oftendit verificata. 1. per ygot av soy oy deseo y le inside deal stan Tn dengebrny gs | homonymiam in verbo no. Poft quadraginta dies Ni- πόλιν εδεις ύσερον έκασε ξ' τε το μέγεθG- και αειβόλα και την niye vertetur, hoc eſt, evertetur, vel mutabitur. 2. per met tó teixou MEJORO DE ÉTescu. Hæc Fullèrus lib. 3. mi homonymiam in numero. Nam Tiy facere numerum $o. ſcellaneorum. cap. 6. non ſatis clarè videtur exprefliffe. in literis. fi addas 40. annos ( ut dies pro annis) fieri 120. Senfus Diodori eſt, Niniven fuiffe figura parallelogram- annos. Niniven everſam eſſe 19. annis ante Hierofoly- mo; Et latera duo longitudinis habuiſſe fingula 150. fta- mam primo anno Nebucadnezaris. Jonam prædicaffe ſex dia; latera item latitudinis 90. Ita longiorem fuiſſe ſexa vel feptem annis ante defolationem Samariæ. Sed omitta- ginta ftadiis , quàm latiorem. Area fuerit 13500. ftadia ; mus moroſas ineptias. Humiliatio Ninevitarum oftendet, non , ut, poft Junium , Grotius malè, 480. Nam is de con@ eft five ambitus. Herodotus Babyloni attribuit quomodo ipfi intellexerint verba Dei. totidem ftadia in figura quadrata : at huic Diodorus 360. Verf. 5. Et crediderunt viri Ninive Deo; a indi- dat. Tridui iter facit ftadia ſexcenta; fi, fecundùm Po- xerunt jejunium, o induerunt cilicium tam magni lybium & Herodotum, iter diei ſtadiis ducentis definia- quàmparvi . mus: orgyas autem 1oo. facit ftadium, ut vult Herodo- tus. qui ſunt 600. pedes , paffus 120. Romani iter diei Verl.6. Et pervenit verbum ad regem Nineves; car 160, aut, ſummum, 166; ftadiis metiuntur. Tum tri Surrexit a throno fuo, & amovit togam ſuam à fe, dui iter eſſet 480. ftadia. quem Diodorus ambitum Ni cu operuit ſe cilicio @ confedit in cinere. nives facit. Vide de his Caſaubonum ad Strabonem lib.I. | Verſ.7. Et proclamarunt & dixerunt in Nineve ex p. 23. Si nos hæc accipiamus de ambitu , Jonas verſu pro- Sententia regis & magnatum ejus ; dicendo: Homo ximo intelligetur iter diei unius in civitate ambulaffe præ- conians, nimirum per longitudinem civitatis, ftadia 150. e pecudes, armenta e minores pecudes ne gu- quot ftadia longitudo habebat fecundùm Diodorum. Id ſtent quicquam, nepaſtuutantur, & aquam ne bi non difplicet; fi ſanè hoc cuftodiendum eft, ut ratio Bi bant. blica cum Græcanica conſentiat. Alioqui dicendum, iter Verf.8. Et cooperiantur faccis homines eo jumenta; diei Hebræis fuiſſe brevius. Stadia octo dicuntur milliare, clament ad Deum vehementer: a convertan- hoc eſt, mille propemodum paffus conficere. Ergo fta- tur quiſque à via ſua mala, a ab injuria, que eſt dia 150. facerent milliaria octodecim & amplius. A- beneſía de ambitu accipit. Abarbenel de longitudine. in manu ipforum. qui & ex Berefchith rabbah allegat , Niniven habuiſſe Verf.9. Quis fcit? avertetur a pænitudine afficie- iter quadraginta dierum. nimirum cum ſuburbiis & pagis tur Deus, & avertetur ab æſtuire ſua, nonpe- fuis. ribimus. $.$. Verf. 4. Incepit progredi in civitate itinere unius diei. Id fecundùm probabiliflimam rationem fic accipien. 5.7. Dicuntur Ninevitæ credidiffe Deo. Atqui ha- dum eft , quòd Jonas fuæ prædicationis ſpacia diviferit ita, buerunt pro præcepto pænitentiæ , & ita judicarunt, ſal- ut ſecundùm latitudinem urbis longitudinem ejus aliquo- va veritate præconii Jonæ Deum pofuiffe in fua poteſta- ties emetiretur diverſis urbis regionibus ac vicis. Igitur te vel punire vel parcere. Crediderunt, juſtam effe fen- quum femel enenſus eſſet urbis prolixitatem , ſecuta eft tentiam hanc & Deo decoram; crediderunt, Jonam effe Ninevitarum humiliatio. Præconii argumentum eſt, poft à Deo miffum præconem pænitentiæ ; crediderunt, fi- dies quadraginta Niniven everſum iri. Malè in Græcis eft | bi emendatione & humiliatione opus effe , & Deo glo- l sceis pézej. Senfus hujus dicti eft: quadraginta dies riam dandam ; alioqui evadere non poffe. Teſtamen- concedi Ninevitis ad pænitentiam. Ita primo mundo di tum autem Dei ut prædicatum & cognitum ipfis non luvium denunciatum eft in annos centum & viginti. Qui fuit , ita etiam vera cordis fiducia non commiſerunt ſe profectus prædicavit primo mundo in Noacho, 1. Pet. 3: Deo ut fideli ad fervandum creatori. Quare etiam ve- verf. 18. is hîc prædicavit per Jonam peldvolas. Ideò & ra eorum pænitentia non fuit , quæ nomen pecevoies major Jona dicitur Matth. 12:41. quippe Jonæ ut Da mereretur. Quamquam ita appellet Matthæus verbis Ser- vidis (Pfal. 110: 1. 2. Sam. 23 :5.) Dominus & Ser- vatoris cap. 12:41. Vocabula emphatica non ſemper vator. Comminatio excidii poft quadraginta dies Deum capiuntur in fua plenitudine atque efficacia. Ceſſerunt non obligat, ut omninò fine ulla exceptione etiam poft Deo, dederunt Deo gloriam , damnarunt feipfos & hu- pænitentiam id infligeret. Atqui , inquies , numquid miliarunt , de clementia non deſperarunt. Sed totum verbum Dei non eft verum? Omninò. Nam non neceffa- hoc in irregenitis nihil eft nifi opus malæ confcientiæ riò illa verba capienda funt, ut prædictio. Poſſunt habere necdum quærentis aut explorantis , quæ fit vera obe- vim comminationis. Comminationes autem etiam ma dientia, quæ ratio accedendi ad Deum & ei gratias agen- lorum corporalium funt fæpe conditionatæ. Sic Genef. di cum glorificatione nominis ipfius. Hanc autem ma- 20: 3. Ecce morieris. Efai. 38: 1. Morieris & non vi lam conſcientiam ponimus in ignoratione & ftupore ves. Eftne igitur in Deo conditionata voluntas , vel cum opinionibus Deo indecoris conjuncto. Meliores in illum modum, quo homo decernit actum fuum in e tamen Ninevitæ auditoribus Chriſti, hoc eft, minùs ma- ventum conditionis incertum vel in illum modum , li. Nam hi non poterant prætendere ignorantiam : quia ut Deus apud fe concluferit , fi nollem ipfis dare pæ- habebant Mofen & prophetas , & Chriftum in ipforum nitentiam , vellem ipfos poſt 40. dies evertere? Ni- oraculis depictum coram videbant cum omnibus verbis & hil opus eſt talibus decretis. Decreverat Deus ipſos | fa&tis Dei, & de fuis mendaciis & malis factis redargue- conſervare per pænitentiam mediante prædicatione bantur efficaciter, & tamen Chriſto non obediebant, & coarctante ipſos ad certum tempus ; inde ſequebatur i contra illius doctrinam ratiocinabantur & ipfum blaſphe- pſos non ſine poenitentia conſervatum iri , fed everfio- mabant. nem civitatis poft fruſtra expectatam pænitentiam eſſe ſe 9.8. Phraſin credere in Deum , Apoftolus expreſſit cuturam. credere Deo, Rom.4: 3. Gal. 3:6. & ea ibi quoque uſur- $.6. Interim, quid mereretur ipſorum peccatum , & patur, ubi vera & fincera fiducia cordis nixa Teſtamento > Dei I N J ON CA P.TIT. Dei non ſignificatur. Vide Pſaſın. 106: 12. 13. Credide ornatu 1. Tim. 2:9.10. debet vitari affectatio novitatis runt in verba ejus. & feftinanter obliti ſunt , &c. de qui- & peregrinitatis, Zephan. 1: 8. & oftentatio opum, le- bus alibi dicitur, Non crediderunt in Deo & non confifi vitas ac impudentia : ne partes tegendæ appareant aut funt falute ipfius. Igitur illa phraſis hoc loco nihil aliud fubleftè fint tectæ. fignificat , quàm vel fimpliciter crediderunt Deo (No $. 12. Sed & imperium in hiſce conſiderandum eft. tandum verò, quòd omnis credens recumbat in fidem | Magiftratus poteftas eft & officium 1. blaſphemiam ver- teſtantis , ad judicandum pro veritate ejus teftimonii, balem & injuriam vetare & coërcere. 2. bona laudare & quod audit: unde reétè fe habet phraſis illa, credere in a promovere & remunerari. 3. ad verum Dei cultum horta- liquem, quod eft quafi recumbere & ſe ſuſtentandum reji- ri verbo & exemplo; & qui doceant pietatem alere, iif- cere in quenquam) vel etiam non deſperarunt de clemen- que é descev id munus exſequendi præſtare. 4. a&us exter- tia Dei & quovis modo ad eam , ad remiflionem plagæ, nos religionis exercitium impedientes yetare. quale hîc eſt confugerunt. In qua re , tametfi cum defectu ejus , quod vetatio ornamentorum aſſumendorum. 5. Acus externos in fiducia Dei potillimum eft,eft nihilominus aliquid boni . inſervientes religioni imperare. Sic jejunium imperatur. $. 9. Et indixerunt jejunium. Quomodo id factum, Nam magiſtratus non imperat religionem, ne videatur fl- verf . 6. explicat. Humiliatio in duobus eft, jejunio & bi ſumere judicium de conſcientia ; neque ad a&tus exter- Sacco . De rege ulterius , deſcendit de throno , depofuit re- nos religionis cogit, ne videatur cogere ad hypocrifin & gium ornamentum , ſedit in cinere. Convocato Senatu in- mendacium. Igitur præceptum converſionis à via mala dixit jejunium hominibus & pecoribus , prohibuit orna- | (quod tamen, ut in ignorantibus vias Dei, accipiendum menta , imperavit cilicium, hortatus eft ad preces, eaf- eſt de converſatione inhonefta & vitioſa, quam etiam gen- que violentas. Jejunium laffat carnem, adimit fomitem tes damnant ) eft potiùs Teiegé x amors, quàm imperium. & inſtrumentum concupifcentiæ & libidini, animo demit Similiter de injuria amolienda. Nam & de occultis id in: nubem, ut vacare ſui explorationi poflit. Hieronymus : telligere oportet. de quibus reges non judicant. Saccus & jejunium arma ſunt pænitentiæ, auxilia pecca $. 13. Interim habemus hîc teftimonium humanæ torum : antè jejunium & fic faccus; antè , quod occultum confcientiæ de neceílitate pe Gevoices & ejus natura. nimir. eft, & poftea quod palam: hoc ſemper Deo, illud inter- quòd fit dereli&io viæ malæ, amolitio injuriæ & alium- dum exhibetur hominibus. Ad jejunium ſaccum copulant, tio viæ bonæ. verf. 9. eft fundamentum & incentivum ut inanis venter do habitus luctuoſus ambitiofous Dominum poenitentiæ alterum (præter culpam & viam malam agni- deprecentur. Deinde in eo maximè quatenus & beſtiis im- tam) bonitas Dei; cui atteſtatur conſcientia : poffe ipfum perabatur, eft profeflio indignitatis. Item in detractione remittere peccata. Nam non glorificat Deum ut oportet , ornamentorum. Iinaáress verò etiam Diodorus notat Æ- qui negat Deum remittere peccata, & non effe Deum o- gyptiis ufitatas fuiſſe in luctu. Sedere in cinere, eſt ſede- randum ut remittat peccata. Et hanc virtutem fuam Deus re humi, in craſſo aut tenuiori pulvere, fine ſolio, fine etiam non relinquit inteftatam benefaciens , cælitùs pluvias cataſtromate. Pervenit res ad regem. Bene agitur cum dans le tempora frugifera , implens alimento do letitia populo, ubi rex de populo follicitus eſt; ubi populus re corda noftra. Interim nec ille glorificat Deum , qui Deum cenfet non judicare peccatum , & ei gratum atque acces $.10. Exemplum regis valde efficax eft in iis,quæ oportet ptum effe hominem peccatorem in ſe ipfo. fieri. Obſervandum eft de precibus , quod & inſtanter ac 8. 14. Quis ſcit ? Sic Joël. 2: 14. Fortaffis. Zophon. cum violentia eas voluit fieri, hoc eſt, non fegniter ac 2:3. Sunt illa vocabula pollibilitatem rei ponentium, & perfunctoriè, & ad Deum. Gentilium opinio eft , fe ex- præſumentium futuritionem ex probabili cauſa. Prima auditum iri multa loquentes & vociferantes. Matth. 6:7. | fpes eft non deſperare. Interim de temporalibus beneficiis Interim fletus & planctus & clamor non affectati teſtantur nec aliter loqui poffumus. ſinceritatem cordis. Meliùs tamen eſt, fi alterutrum eli $. 15. Dicitur Deus averti ab ira fua, & penitudine gendum ſit, cor lacerari non veſtes, Joël. 2. & fic fufpi- affici non quòd mutetur, ſed quòd mutet opus , tanquam ria cordis potiùs ad Deum mitti , quàm vocem extolli. pænitens ; & non facit, quod facit iratus. Ira enim Dei Poſſumus Ninevitas excuſare ab hac opinione, fi violen- eſt tranquilliffima voluntas judicandi peccatum, non affe- tiam interpretemur de cordis affectu. Ita Elihu Job. 36: ctus aut paflio in Deo. Iram indicare videtur comminatio: Vſ. 19. docet, Non in arelo non effe vociferationem doo Clementiam conſervatio. Conſervans eos, quibus com- omnem contentionem virium. Jacob. 5:16. laudat oratio- | minatus erat exitium, videtur ab ira ſua averti. quum ta- nem juſti cvegyxpéyny operofam. Chriftus Bices's docet ra men talis comminatio, quæ fit incentivum pe Cevobas, re- pere regnum coelorum, Matth. II: 12. & in precanti- verâ fit miſericordiæ manifeftatio. bus commendat αναίδειαν Luc. II: 8. & το αδιάλειπον. S. 16. Sequitur hiſtoria clementiæ Dei erga Ninevi- 1. Theff. 5:17. Nam to' en nou xeiv, Luc. 18. 1. arguit | tas , ejuſque defenfio. Habetur hîc 1. clementia. Ýf. 10. önoggmisia. Jacob. 1: 6. 2. Jonæ ægritudo. cap. 4: 1. 2. 3. 3. Defenſio divina $. 11. Deum invocari vult , nimir. Deum Jonæ. Nam per argumentum duplex. verfibus reliquis. de falſis diis nulla mentio. Nebucadnezar yetuit Danielis Deum blaſphemari ſub poena capitis. Dan. 3:29. In ve- Verſ . 10. Et vidit Deus opera ipforum, quòd conver- ftibus removet ornamenta , & imperat cilicium. Chriſtus terentur à via ſua mala; e pænituit Deum mali; Matth. 6:17. vult lavari & ungi. Ergo & veſtiri. Ne quod locutus erat fe facturum ipfis: e-non fecit. fcilicet appareat homo jejunans. Similiter Apoftolus quandam ταπεινοφροσύνω in ωφεδία σώμα 7G- vituperat, $. 17. Hæc funt intelligenda fecundùm modulum co- Coloff . 2 : 18.23. Contraria hæc funt fiduciæ juftorum. gnitionis ipſorum. Timoris ea effecta fyerunt ſine dubio. Alia res eft, ubi profeffio peccati facienda eft, ubi pu- | Sic etiam hoftes Dei inviti dant gloriam Deo. Apoc. II: blica humiliatio in communibus malis requiritur. Alioqui | ſ. 13. Penit uit mali,quod locutus erat. Adeò omiſit, ac fi in veſtitu Chriſtianorum debet obſervari modeſtia etiam in | nunquam locutus fuiffet, aut fi mutaviffet conſilium. gi confidit. CAPUT IV. Verf. 1. Et difplicuit Jone vehementer admodum, con miſericors, longanimis & amplus gratia, e quem efferbuit. pænitet ſuper malo. Verf.2. Et oravit Jonas ad Jehovam, a dixit: Quæ- Vérf. 3. Nunc igitur , Jehovah, aufer, age, ani- so, Jehovah, annon hic erat ſermo meus, quum ef mam meam à me. Nam melior eſt mors mea quam ſem in terra mea? Idcirco praverti fugere Tar- vita mea. fifam. Nam novi, quod tu lis Deus gratioſus a M 2 $. 1. Disa 136 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S ز Efa.55: 8. Non tam malignus fuit Igitur eſt admonitio per inftin&ium Spiritus fan&i , ut co- $. I. Iſplicere hominibus ea , quæ Deus $.3. Deus litem quaſi conteftatur cum Jona', dum i- facit, nihil mirum. Nam homo ma- pſum interrogat, an benè exardeſcat ſive commoveatur. lus eft, Deus bonus. Non funt co Lxx. per aumei as exponunt. Quod autem nos bene illi gitationes Dei, ut noftræ, nec viæ. c podeg. Sed commodius eft, ut de rectitudine accipiatur. Jonas, ut ipfi diſplicere potuerit vera gitet Jonas , fatiſne reétè commoveatur. Pii affectibus reſipiſcentia, vel etiam clementia erga reſipiſcentes exer etiam turbantur , & quidem in rebus ad Deum pertinen- cita: ſed ſe fieri medium demonftrande duriciei populi tibus quoque. Sed timor Dei illos ſemper refrenat , ut ſui, per clementiam Dei, qui & Ninevitas coërceret, ut ſeipſos examinent, neque placeant fibi in affectionibus & non furiosè fe opponerent Jonæ: itemque quòd Deus ex- judiciis fuis. Ita Deus ſuccurrit infirmitati Jonæ per ſpiri- trinſecæ ifti humiliationi, quam tamen finceram non effe tum ſuum. Theſis igitur hîc diſceptanda eft hæc: Jonas ſciret, & quum , ut cap. 2: 8. dixerat ,ſciret, obſervantes non benè commovetur. vanitatem pietatem ſuam deferturos; veniam impunitatem S. 4. Prima hujus commotionis confutatio eft in tem- que impertiretur (quod videbatur in contemtum prophe- porario folatio. Excitavit Deus Kikajon. quod verifimi- tiæ cedere ) id ipfi vehementer doluit. Fugam ſuam in le cft Ricinum fignificare, turn quia Dioſcorides sixi ap- precibus defendit, ut rationabilem. Rationem fumit à pellat fruticem , qui aliâs xefszy ricinus appellari ſolet Dei bonitate. Elogia Dei ex Mofe funt fumta. Largum tum quia Plinius Cici Ricinum dicit; tum quia primv eft & liberalem notat prima vox: miferiæ ſanatorem ſecun- 'esov xázivov, utile lucernis & in Ægypto uſitatiſſimum da: tardum ad judicandum tertia: multum ftudio & pro- ex defectu melioris , quum lumen obfcurius præbeat. poſito benefaciendi & falvandi quarta : addit pænitentem tum quia Hieronymus teftatur in Syria vocari Elkeroa. I- Super malo. qui ſcil . humiliatis ob comminationes & cafti- dem teſtantur Talmudici. Qui fcribunt ynors. Atqui gationes parcat. Nomina hæc ſignificant decentiam, fuf- | hoc ricini nomen eſt. Vocant etiam x3°598. Vide Kim- fcientiam, voluntatem & morem Dei. chium in Radicibus. Is dicit, eum, qui magno frigore $. 2. Petitio eſt, ut animam ſuam recipiat ad fe. Phra- | laborat, bibere oleum sabah Platani folia ei tribuun- ſis illa pro re nata conſignificat alſumtionem, ut Pfal. 49: tur. Vide Drufium ad Jonam , Lexicon Talmudicum Ýf. 16. Alibi ablatio anime dicitur citra connotationem Buxtorfii, Martin. Etym. in Cici & ricinus , & Diofco- aſſumtionis. Vide Luc. 12: 20. Job. 27:8. Non malè ridem. Lxx. xg2ozuvgmv vertunt. quod eft cucurbita. igitur Druſius monet, locum hunc facere contra illos , qui Credibile eft, voluiffe interpretes per fimile adumbrare. immortalitatem animæ oppugnant. Quod attinet preces Nam latis foliis arbuſcula celeris incrementi intelligitur. Jonæ, Pii in terris ſemper ut hofpites agunt, gravati ſuſpi- Hieronymus Hederam dixit accuſatus Romæ propterea à rant ad Deum cupientes exire; tantùm retineri in vivis Pudong doxtv.tw quodam ſacrilegii, ut ipfe dicit. Ipfe pro- non dolent propter gloriam Dei & ut minifterium ejus fitetur, fe hoc, quum aliud non haberet , ut fimile, poluif- obire poflint; & charitate eorum, quibus cum conjuncti fe. Sed ad rem. "Gaviſus eſt Jonas ricini umbra & ortu ſunt. Jonas Dei longanimitatem in cauſa eſſe conqueritur, feftinato. Convincitur , noſtros mærores , quos puta- ut ſuum miniſterium fiat inutile. Hoc fibi gravius effe, mus eſſe fanctiflimos , perfæpe eſſe carnales. Nam levibus quàm mori. Non ſufficere fibi vires ad ferendum oppro- | folatiis carnalibus levantur & avertuntur. brium ſuum. Tales querimoniæ etiam aliorum piorum. $.5. Secunda demonftratio pravitatis in triſtitia Jonæ ut Eliæ, 1. Reg. 19:4. Jeremiæ , cap. 20:18. fumitur à clementi Deo decoræ &c laudabilis objecto. nimir. puerorum in urbe Ninive & animalium multitudi- Verf.4. Et dixit Jehovah: Anbenè tu efferveſcis? ne. Non allegat Deus poenitentiam Ninevitarum. Argu- Verf.5. Et exivit Jonas ex civitate cu ſedit ad orien- mento id eft, nihil finceri in ea fuiſſe. Pueros, qui dex- tram à finiftra non diſtinguerent, tanto numero in ea effe tem civitatis, & fecit ſibi iftic tugurium, o con- & immenfam vim animalium. Oftendit & Jonæ effe in- ſedit fub illo in umbra, dum videret, quid urbi even- decorum tot hominuin exitium non abominari & ad illius turum eſſet. vel cogitationem cohorreſcere; & fibi glorioſum eſſe & Verf.6. Et ordinavit Jehovah Deus ricinum, e a eos conſervare & propter eos totam urbem. ſcendit ſupra fonam, ut eſſet umbra fupra caput i- 8. 6. Ita Deus teftatam facit bonitatem fuam & menetét once , ( Vide & Geneſ. 18. & Matth. 5.) nobiſque ſe pſius, ad auferendum ipfi aliquid de malo ſuo: a latatus eft "Jonas Super ricino vehementer admo- fic diligere, ut irregeniti non diligunt, nimirum & ho- proponit exemplar, ut diſcamus perfecti eſſe , hoc eft, dum. ftes ; qua dilectione affimilamur Deo. Cæterùm com- Verf.7. Et ordinavit Deus vermem,quum ſurgeret di- mendatio hujus bonitatis fumitur & inde, quod Deus illa luculum poſtridie, a pupugit ricinum, o exaruit. fecerit. Convincitur autem decentia hujus bonitatis ex Verf.8. Et factum eſt, quum oriretur fol, a ordi- | affectu Jonæ circa germen ſua natura fluxum & alienæ ef navit Deus atum orientalem ſubmiſſum, a feriit & quidem ad mortem uſque, hoc eft, ut putaret vitam fectionis. Jonas enim fuum putabat arbuſculam miſerari, ſol caput fone, celanguit, e optavit anime fue piorum propter quotidianam tentationem & aflictionem mori e dixit: Melius eſt morime, quam vivere. I & caſtigationem deprecandam eſſe; imo mærorem illuin Verf.9. Et dixit Deus ad fonam: Anrečte effervefcis & commotionem ac fine dubio horrorem in conſideratio- Super ricino? Et dixit : Reétè efferveſco ufque ad ne fubitæ feveritatis Dei fibi tam gravem , ut vitam adi- mere poffet ; atqui idem non conſiderabat, quid ſe futu- rum eſſet, & quanto horrore percellendus effet, fi Nini- Verf. 10. Et dixit Jehovah: Tuindoleſcis ricino, in ven everti cælitùs conſpiceret. In hoc igitur Jeſus major quo non laboraſti, neque illum educaſti : qui noéte eſt Jona; quia Jonas eft ſervus obligatus quidem petelo- una extitit, e noéte una periit. παθείν , fed ασυμπαθής: at Jefius eft Dominus δως μου Verſ. 11. Et ego non indolefcerem Nineve, urbi ma ou Me Tree qñozy, qui potuit (& teneritudine humanitatis, & xime, in qua ſunt amplius duodecim myriades homi- veritate charitatis, & dignitate primogeniti ad redimen- num, qui non dignoſcunt dextram ſusam à finiftra mos te em có nemov de xuegois pavé peste ca, fidelis & mifericors dum & petendum hæreditatem ) indolefcere , & reverâ Sua, Et pecudes multæ ? Sacerdos factus. mortem. MICHAAS. 137 MI C H Æ A S. S. 1- $. I. Copus Prophetiæ eft,ponere ob , Mich. cap, 3: 12. Diſtinguendus eft ab altero Micha , oculos hominibus corruptio- qui vixit tempore Achabi & Joſaphati , qui Uflix atavus nem naturæ & gratiam Dei in fuit. De illo vide 1. Reg. 22:7. Illius tamen verba affu- Chriſto. Illius exemplum eft mit hic nofter, quæ extant illo capite vſ. 27. quibus in- 1. Iſraêl præ omnibus populis choat ſuam prophetiam. quemadmodum etiam Efaiæ familiari inſtitutione ad pæni- | quædam uſurpat cap. 4. tentiam fruſtra ( fi plurimos il $. 3. Michææ prophetiam. ſecundùm vaticinii argu- lorum fpectes ) invitatus ; mentum, quod quater repetitur , in quatuor partes dividi- deoque graviflimis plagis affectus. Cujus peccata & judi mus. Prima pertinet ad cap. 3. Secunda à principio cap.3. cia Prophetæ omnes, & ita Michæas , pleno ore, ad da- uſque ad verf. 8. cap.4. Tertia à verf. 8. cap.4. uſque mnandam omnem humanam juftitiam, explicant. 2.0 ad cap. 6. Quarta abinde ad finem. mnes illi, qui Chriſto manifeſtato apertè vel occultè re $.4. Prophetiæ aliæ ſpeciales funt , aliæ generales. pugnant. Gratiam in Chrifto promiſſiones dulciffimæ Speciales de certis hominibus & certo tempore loquuntur, commendant. Cæterùm , ut Chriftum agnoſcamus infal- & intra cancellos privati five ſingularis argumenti fe con- libiliter , & regnum ipfius five Eccleſiam à regno mundi, tinent. Generales vel à ſuo tempore uſque ad ultima vel ab & cætu hypocritarum errantium diſtinguamus , figna tem- | initio Nov. Teft. ad confummationem feculi progrediun- porum in prophetiis accuratè defcribuntur. tur; vel faltem magnam ejus partem & periocham infi- S. 2. Michæas cáy x eguæ fuit Efaiæ & Hoſeæ: utro gnem temporis complectuntur. Michæas generales pro- que tamen paulò recentior. Nam illi ſub Ullja inceperunt phetias habet. Nec enim intra fuum aliudvě certum tem- vaticinari : hic ſub Jothamo filio. Hujus Michæ mentio pus ſubſiſtit; ſed ad finem uſque feculi progreditur à fuo fit Jeremiæ cap. 26: 18. & verborum , quæ extant tempore. C Α Ρ U Τ Ι. А que ad cap. 2: verſ. 12. Regni. verf. 12. uſque ad Verf . 1. Verbum Jehove, quod factum eft ad Mi- cap. 3. cheam Moraſchtitem in diebus fotham, Achazem Ezechie regum Juda; quod vidit fuper Samariam Verf.2. Audite, populi , omnes quotquot ſunt: at- 1. Ilog ongé. Jeruſalem. tende, terra, & plenitudo ejus; cerit Dominus . I. Nte omnem prophetiam eft Inſcri Deus (Jehovah) in vobis teſtis, Dominus è tem- ptio, indicans 1. Autorem principa plo fanéto fue. ſem. II. Miniſtrum, ejuſque patriam. III. Tempus prophetiæ revelatæ. $.6. Præconii imitatio eſt, quo convocantur & exci- IV. Objectum, Samariam & Hieru- tantur auditores ; ut xe nãs, emésze a 6s , Atticis. In falemn. voce, populi, & omnes jungit omnes homines quamvis $.2. Ad primum notetur id, quod eſt 2. Petr. 1:21. diverfa fapientes, diverfiſque legibus inter ſe fociatos, fie Ad ſecundum notetur vis nominis, quod eft quafi pro- ve fint Iſrael, five Juda, live gentes. Nam & nobis ea- pheticum & fymbolum prophetæ. Pleniùs dicitur 197??? dem Prophetia adhuc vociferatur. quod eft 17172 P. Ad quod alludit cap. 7:18. Nugatur $.7: Diſtinguit Propheta ſuum officium & miniſte- enim Abarbenel, qui ab humilitate & infirmitate dici au- rium ab autoritate Dei , tanquam teftis. Sibi tribuit præ- tumat. Patriâ communi Ifraelita erat. Nam licèt conium & excitationem, Deo teftimonium. popu- lus indignus eſſet prophetarum miffione, tamen Deus pro- $. 8. Deus per Mofen, per Prophetas & Apoftolos pter nomen fuum miſit ad ipſos hunc & alios prophetas . | loquitur : neque verbum eorum recipimus tanquam divia De qua re infra cap. 2: 6.7. & 3:3.8. Patria propria num, quia ab ipfis dictatum eft : fed quia compertum eſt, . qua cap. 1:14. ut videtur. Hieron. Ufverbum Dei eſſe, quod illi loquuntur , ideò illos, ut miſ que hodie juxta Eleutheropolin urbem Paleſtine baud | fos à Deo recipimus. grandis eſt viculus. Cui & dira prænunciare cogitur , non $. 9. Quæres , quibus argumentis intelligi id quiverit fine acerbiſlimo dolore & oupa cagée patriæ , fratrum, a- olim & nunc poflit? Reſp. I. Deus ex celo Moſen & micorum, notorum. populum allocutus eft in fidem eorum, quæ poftea debe- $. 3. Quoad tempus prædicationis, ex hiſtoria regum bant dici. Hebr. 3:5. Omnia igitur, quæ prophetæ di- Ifraelis & Judæ cognofcendum eft, quis ſtatus rerum tum xerunt, ad eam normam, hoc eft, ad regulam Decalogi fuerit, quibuſque rebus conveniant tum invectivæ, tum & Legis à Moſe datæ, fi de moribus & judiciis ageretur comminationes. Omninò , à quibus temporibus exor- ad promiffionem & fedus patribus & Abrahamo datum, dium implementorum capiendum ſit. fi de benedictionibus ageretur , debebant examinari, &à 6.4. Ad quartum notandum , Prophetiam hanc ex- piis examinata funt. Hactenus argumentum , quare pro- plicare Samariæ & Hieroſolymæ deſtructionem, fed Hie- phetiæ non potuerint rejici tanquam falfæ, fed faltem in rofolymæ reſtaurationem & Chriſti adventum ad tem- | fingularibus eventis, ut interpretatio quædam poflibilis plum in ea, ac Eccleſiæ novi Teſtamenti propagationem & probabilis Legis & promiffionum ac comminationum , ex ea in totum mundum. debuerint recipi. 2. Pofteaquam vero prima per imple- mentum fuum verificata funt , de fecuturis quoque fi* des conſtitit; & pro millis à Deo extra ordinem ad cer- Pars prima. tos eventus prædicendos debuerunt recipi. 3. Idque multò magis , fi antecelliffent & alii, qui idem $.5. In ea, poft 1. excitationem audientiæ, verf. 2. phetaſſent. Ita Jeremias defenditur ex prophetia Mi- eſt 2. propoſitio ſummaria, Ýſ. 3. 4. & 3. explicatio re chæ, Jerem. 26; 18. Ipſe Michas recitat verba E- rum propofitarum ; nempe Judiciorum , verf. 5. uf- ' fai. cap. 4. Zophon. 3:19. quafi ad noftrum Micham provo- de .מוֹרֶשֶׁת fuit pro- M 3 138 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ. A R I US provocat cap. 4:6. Sic paflim Apocalypſis prophetarum tractandum erat , poſterius propoſitum eſt; continuatio- verba fecit fua, agens de iiſdem rebus , Lectores quafi re- nis eò commodioris ergò. Explicantur judicia-& deftru- mittens ad integras eorum prophetias tanquam ad fontes ctio regnorum. I. à cauſa, nimir. contaminatione populi. & commentarios. Ita Apoftoli doctrinam ſuam authenti- verf.5. II. à primis exemplis, in Samaria. verf.6.7.8. cæ Scripturæ muniverunt authoritate. Ergo non Eccle- in Judæa & Hierofolyma. verf. 9. --- 16. III. à cauſis a- fia Scripturam commendat, ſed verbum Dei & Scriptu- liis. cap. 2:1. --- 11. ra Eccleſiam & ipfos Dei Prophetas ac Apoftolos often- dit. 1. Contaminatio populi. 5.10. Deus vocatur Dominus & Jehovah, quanquam pro hoc legatur opin & rurſus Dominus. Primò notatur jus in omnia ; hoc præcipuè veritas promiffionum. Pri- Verf. 5. Propter defe&tionem Jacobi omne hoc fict, es mum forte repetit propter dominium novum , quod Deus propter peccata domus Iſrael. Quis defectio faco- bi? annon Samaria ? & quis celfa Juda ? annori habet propter redemtionem Ecclefiæ. Stationem Deo te- ftanti affignat. Hierofolyma? S. 11. Templum ſanctum ejus. Per quod intelligo cce- lum. Hoc enim eſt templum Dei, non manu factum , $. 16. Jacob & Ifrael dicitur omnis Ecclefia externa quod profanari non poteft , quia in eo juſtitia habitat. vocatorum. qualis erat populus Ifraeliticus. Poterant hæ- Deus in eo habitare dicitur 1. quia ibi fe clariùs manife-reditatem mundi promiſiam Patribus, Semo, Abraha- ſtat Angelis & beatis fpiritibus. 2. quia inde teſtatur ſe lu- mo, Jacobo, Davidi, ſemini Abrahami, Chrifto au- ce, calore, pluviis aliiſque meteoris, dominum & cura tem, ut femini auctori benedictionis, primario teftamen- torem totius mundi. 3. quia humanam naturam Chriſti in to vi ſponfionis æterni ſpiritus , quo in tempore fe incon- cælum aſſumſit, ut ex eo Chriſtus filius Dei & Rex Ec- taminatum Deo obtulit , addictain accipere quietè & tran- clefiæ nofceretur. Cæterùm eo ipfo, quod Deus dicitur quillè, fi, ut verum Ifraëlem , qui per fidem fit hæres & effe in coelo, innuitur ipfius immenſitas. Eft enim in cæ ejus exemplo gignit Deo filios, opus manuum ejus, de-- lo, ut illud implens; & fic à terris non abſens. Immen cet, legi Dei obedirent, tanquam domini fui ; neque a- ſitas fi non creditur, necæternitas credetur. atque ita nec liis legibus fe obftringi paterentur, quæ funt leges homi- effe Deum. Quum autem dicitur de cælo loqui , notatur num, vel etiam dæmoniorum: fi Deum quærerent & in To &veydtès, & quod jam recefferit à templo fuo terreſtri,ne eum crederent, non verò eum contemnerent & ei ſe reos que certè ex templo hoc terreftri fit allocuturus gentes, ſed conſtituerent. At verò quia fe pro Jacobo gerunt illi, qui ex cælo.ut fecit per Chriſtum miſlo Spiritu ſancto. Heb.12: non funt Jacob, neque femen illud promiffionis ; idque verf. 25. Opponitur loqui ex terra to ſuper omnia eſſe. teftatum faciunt dvojebe ſua & Dei veri contemtu : 'neceſſe Joh. 3:32. Qui ex terra loquitur , loquitur ut homo , vel eſt judicia illa Dei in mundum exire, quibus partim' gen- falſa vel hominis captum non excedentia, vel fine autori- tium partim yocatorum five Ecclefiæ externæ peccata, ut tate ut miniſter: qui fupra omnia eſt, poteſt & in cælo | quiæquè rei & alii aliis fcandalo fuo noxii fint, puniantur, & ex coelo teſtari & loqui, & cum ſuprema auctoritate partim corrumpentes terram deftruantur , ut hæreditas loquitur , etiam cum loquitur in terra; quia venit è cælo. mundi non falfis Ifraelitis ſed veris contingat. S. 17. Quod in altera parte verſus five typo dicitur 2. Propofitio. breviùs & quafi ci aivíypisali , id Chaldæus fic vertit: ? ubi peccarunt , $. 12. Propofitio ſummaria duo comprehendit . I. De- de domo Jacobi, annon in Samaria ? & fic deinde. At nunciationem adventûs Dei ad occupandum regnum in | dixiſſet : nos & piipun. toto mundo. verf. 3. I I. Judicium comitans adventum $. 18. Paulò aliter inibimus rationem. Ifraelem dis tri- ejus, verf. 4. buit in duas partes, fcil. Tribum Judæ & decem reliquas. Ita innuit, fe, de coetu vocatorum ſub nomine Jacobi & Verf. 3. Namecce Jehovah exit è loco fuo, o des- Ifraëlis locutum , voluiſſe ſubindicare , divifionem in cendet, e calcabit celfa terra. ea ferè femper fore. Quod ex eo eft, quia oportet hære- Verf.4. Et liquefient montes ſub ipſo, o valles (fi- fes effe in Eccleſia , ut dévelpige manifeſti fiant. Quan- ve depreſſi loci) diffindentur. ut cera ab igne: ut quam & illi, qui doxingss adhærent , fuæ corruptelæ ac- cuſentur. Quæ corruptela eft in nina celſis, five fanis & aque profufa per declive. altaribus, quæ præter unum altare, quod erat Hieroſo- §. 13. Primum continet tres gradus. 1. Primus eft qua- dedicabantur. Porrò rogat, five quis auctor extiterit de- lymis in templo, in honorem Dei , ut videri volebant, fi præparatio. Confer Zach. 2: 17. 2. Secundus mani- feſtatio fui in mundo: quæ certamen cum terricolis attra- fectionis Jacobi, five quis exemplum dederit ac typum , hit. 3. Tertius regni occupatio. Nam calcare celſa five ar- quo omnis defectio deinde debeat cenferi? Et reſpondet, ces terræ fignificar terram libi fubjicere. Samariam eam effe. Quippe Samariæ Achab filius Omri $. 14. Alterum indicat effe&tum exitûs Dei ex lo- cellis, quæ Jaroboamus inftituerat. Similiter interrogat ftruxit fanum Baali, & confevit lucum ; non contentus co fuo. quem partitur in liquefactionem montium & fillionem locorum humilium. Spy. Vide 1. Reg. 20: typus fit ftatuentium excelſa, ut fecundùm eum typum de excelſis Judæ, per quos introducta fuerint , vel quis verf. 28. collato verf. 2 3. ubi vrp. & fic Chaldæus hîc: xnym. Totum mundum in montes & plana dividit. Reſpondet , Hieroſolyma. omnes alii excelſa ftatuentes pro talibus debeant judicari? Sed allegorica hæc funt. Per montes intelliguntur regna ampla : per valles five plana fine dubio reſpublicæ humi- | alium Deum : quæ eſt idololatria contra primum præce- S. 19. Duplex idololatria accuſatur. Primò dire casic ad les , in quibus icóms obſervatur. Significatur fine dubio ptum. Hujus auctores reges Iſraëlis , ut Achab : poſt- ingens mutatio omnis ſtatus in mundo futura & abolitio quarundam monarchiarum five regnorum, principatuum idololatria eſt e pesce tice, qua præter mandatum Dei cultu quam antea fe excelſis Jaroboami contaminaffent. Altera & rerumpublicarum , hoc fine, ut Dei regnum dilatetur adinyentitio prætendunt homines ipfum colere. Scilicet in omnia. Id ipſum eſt, quod & aliæ prophetiæ teftantur. Vide inter alia Dan. 2. &7. & Apoc. II. & 15. unus eftmediator inter Deum & homines, homo Chri- ftus Jeſus. Is per unum altare ſignificatur. Qui præter unum altaré ftruit aliud, is videtur unum Mediato- 3. Explicatio judicii. rem abnegare , dum plures adſciſcit. Quod eft Deo, ut bono ſuo fummo in Chrifto mundum fibi re- $. 15. Propoſitioni fubjungitur explicatio utriuſque concilianti nuncium remittere ; & fic nomen atro- rei propofitæ ; ſed xxaclopèy. Quod enim primo loco | ciflimum nnom promeretur. Nam is, qui alium Deum fequi- IN MICHE A CAP. Ї. 139 corun. cant. ſequitur , neque vult obedire præceptis veri Dei, deficit | Deos Syrorum adoravit, & altare fimile Damaſceno in à vero domino : at is, qui eum cognoſcit , & alium media- | ipfo templo ftatuit , atque ita ex domo Dei fecit eidancov torem aliamque adductionem & acceffum ad ipſum fibi & 729 five excelſum. At Ezechias illa correxit. fingit , is bonum ejus reſignat & gloriæ Dei non ſubji- citur. Judææ & Hieroſolymæ calamitas vão TUTË TEUS $. 20. Hujus igitur idololatriæ, quæ priori non eft le- vior, primi quidem auctores ſunt reges Ifraël, ut Jaro- cum gozelle , & ſpecificatione lo- boam; attamen attribuitur Hierofolymæ, h. e. Regibus Juda & Senatui Hieroſolymitano : quia illi, quum habe- rent templum, nihilominus palli ſunt populum in celfis Nam venit ad Judam: attigit ad portam populi adolere, & ipfi fimiliter fecerunt. Hic igitur typus eft mei, ad Hierofolymam. omnium , qui, habentes veri Dei & veri mediatoris noti- Verſ. 10. Gathi ne indicetis : flendo ne fleatis. In tiam , tamen illud beneficium quomodocunque abnegant eique derogant, dum quicquam pro eo habent, quod Deo Bethaphrah pulvere te conſperge. ipfos conciliare & conjungere poffit, quod non fit illud Verf. 11. Tranfi vobis, habitatrix Schaphir, cum nudi- beneficium & donum in Chrifto. Sic Samaria dicitur tate o pudore. Non exit habitatrix Zaanan. defectio Jacobi, h. e. typus defectionis Jacobi, five ty Planétus Beth hae7el! (vel, obplanétum domús con- pus omnium apoftatarum: Hieroſolyma peccatum , five celſa Juda, h. e. typus idololatriæ omnium illorum , qui Verf. 12. Ouia exfpectavit bonum habitatrix Ma- junčtionis ) capit à vobis ſtationem ejus. veri Dei & Chrifti notitiam habentens , alibi tamen fidu- ciam acceſſûs ad Deum , quàm in folo Chriſto , lo- roth: quia defcendit malum à Jehovah in portanz Hierofolyme. $. 21. Intelligitur,omni tempore fore in Eccleſia , dum | Verſ . 13. Junge currum quadrupedibus , habitatrix Deus corruptores terræ deftruat, qui verum Deum abne Lachiſch. Principium peccati hoc filia Tſijon. Nam gent , ut Samaria ; qui mediatorem & Chriftum , & inte inventæ ſunt defectiones Ifrael. omnem viam ad falutem , ut Hierufalem. Verf. 14. Iccirco da millionem fuper Moreſcheth (vel II. Prima exempla judicii. hæreditate) Gath: domus Achzib ſunt in fraudena (five fruſtrationem) regibus Ifraël . 8.2.2.Samariæ judicium vs TuS ŠTey, ut ſeveriffimum; & Verf. 15. Adhuc heredem adducam tibi, hæreditatrix defenditur ut juftiffimum: & ploratu exaggeratur. Mareſchab: ad Adullam veniet gloria Ifraëlis. Verſ. 6. Et ponam Samariam in acervum agri, in Verf. 16. Decalva te o velle cæſariem ſuper filiis deliciarum tuis: dilata calvitiem inſtar aquila ; quia, plantationes vinea, a faciam defluere in declive lapides ejus, & fundamenta ejus nudabo. deportati ſunt (yel exulant) à te. Verf. 7. Et omnia ſculptilia ejus contundentur, a $.25. Verf.9. Venit. Similiter loquitur Mich. 4: 8. omnia donaria meretricia ejus cremabunturigne, como & Job.4.5. Eft locutio imperſonalis, ut & in ſequentibus. omnia idola ipfires ponam vaftitatem. Nam à que $. 26. Ibidem Porta populi eſt metropolis , quò totus ftu meretricis congregavit, e ad quæftum mere- populus congregatur, ubi Senatus & curia toțius populi. tricium redibunt. De qua calamitate loquatur , utrum de ea, cujus author Verf.8. Propter hocplango @ar ejulo , ambulo veftibus fuit Sanherib tempore Ezechiæ regis , an cujus Nebucad- nezar , tempore Zidkijä , prima fronte videtur du- laceris & nudus; facioplanétum inftar Draconis a bitari poſſe. Kimchius , ut & alii , de invaſione San- lu&tum inftar filiarum ulula; heribi intelligunt. Sanè tegit calamitatem ea coarctatione Verf.9. Quia deplorata res ſunt plagæ ejus. graviorem , &c involvit ; quam cap. 3. in fine clariùs ex- plicat. Interim verſ. 11. 12. 15. 16. deſtructio Hieroſo- $.23. Senſus poftremorum verborum verſ. 7, obſcu- ratur à Rabbinis : qui intelligunt , quæftum Samariæ cad lymæ & exfilium populi denunciari videtur. Et conve- nit hæc prophetia cum arguinento verficuli quarti capi- impuritatem effe rediturum. jipu? ait R. Solom. Qui- tis ſecundi. Prophetia paulatim prelliùs & diftin&tiùs lo- dam 7372 mutant in 7°R. Et Targum was. Sed quitur. Hîc ante Samariæ deftructionem loquitur impli- rectius & fimplicius eft: Samariam ut collegerit opes & catiùs. At, ubi ifta geſta erant, quæ deſtructioni Sa- divitias coacervaverit,dum promiſcuam idololatriam exer mariæ fuerant connexa , Hieroſolymnæ deſtructionem cla- cuit, & mediante ea gentium frequentia & familiaritate riùs vaticinatur. fuerit ditata : ita ipfam &habitatores ejus fore acceffio $.27. Quod attinet deteftationem verf. 1 o.ea partim vo- nem quæftus meretricii gentilibus , h. e. in poteftatem ti ſenſum habet: utinam fieri poffit, ne talia judicia Dei gentilium venturos , qui hoc incrementum opum ſuarum apud peregrinas gentes nuncientur ; uti ne nomen Dei falfis Diis fint accepto laturi, & inter quos ſint culturi ido- apud ipſas blaſphemetur , quafi nihil eſſet Deus Ifraëlis la aurea, argentea, lapidea, lignea. Hieron. Opes do mul ad deos gentium illiſque fuccubuiffet. partim habet ſen- tiplex fupelles o que ex fornicatione ( ut putabantur) | fum admonitionis de moderando dolore, ne fcil. Ifraëlitæ idolorum fuerant congregata , ducentur ad aliam meretri- ducentur ad aliam meretri- | his plagis affectific doleant,quafi fpem non habentes ; aut, cem , id ef, ad Niniven. velut ac fi omnis illorum ſpes in rebus terrenis pofita $. 24. Verſ. 8. Severitas hujus judicii illuſtratur nga fuiſſet To the five hypotypofi fignorum dolorem prophetæ teftan $.28. yſ.ro. In medio incipit agere de Judæa reliqua. Hic tium, & indicatione gradus pænæ , ut cauſa doloris. Si fit mentio novem locorum, qui plerique ad Judæam perti- gnificatur, actum effe de hominibus decem tribuum in nent. primus tamen ad Benjaminem;non longè Hierichun- captivitatem abductis, nullamque ipfis fpem reductionis, te, finpy? ma eft ea, quæ no. Vide Jof. 18: 23. Sed ut populi peculiaris , fupereſſe. Confer phrafin Jerem 15: tabule ponunt gy pagum juxta Lachiſch. 7ov & 18. Hæc convenit effe prædi&ta & inculcata primis pro- | Synan & nim funt incertæ pofitionis . Quidam dubi- phetæ temporibus, fcil. ante deſtructionem Samariæ, tant, an ſint nomina vera locorum, & non potiùs fi&ta per quæ obfeffa eft anno 7. Hoſeæ qui eſt 4. Ezechiæ, capta detorſionein verorum nominum. Chaldæus pro by na anno 9. Hofeæ, qui eſt 6. Ezechiæ : maximè autem qua- habet xhay na At hita non retinet. 1283 videtur idem drat prophetia in tempora Jothami ( ſub quo, utut bono, excelſa manebant & populus corrumpebat fe ) & Acha effe, quod fp"? Jof. 15: 37. ubi & vis verf. 39. & Omnes ha zi, qui malus ipſe ambulavit in via regum Ifraelis & 8 & mamp verf . 44. & pay verf. 35. civi- M 4 140 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S mox ſpecificandam pertinet. Alioqui Civitates ſunt ad occafum Judææ verſus fines Palæſtino $. 33. Verf. 13.09? Vide Efh 8:10.14. 1 Reg. 4: rum. na nunin videtur locus fuiffe ad Gatham urbem 27. Ex quibus locis par er, voy poni pro genere jumenti, vergeris. Sed non longè Hebrone ponunt in tabulis in inſignis celeritatis., Angaros vult intelligi Junius. L XX. intimioribus Judæ, ubi & reliqua oppida , ut dixi , verſus w?? & uwconfundunt. & intelligunt per ea xthun , thuis Paläſtinam. Supra diximus, ab Hieronymo poni juxta mev, #785. Alibi tamen Gi Corée zou Go, thu Onze eşiv , xtñ ova Eleutheropolin : hæc autem non procul Geth. idem præ- doctounu per pofterius. Quidam putant, 1. Reg.10:25.& fat. in Jonam. Poteſt etiam effe nomen appellativum à 2. Chron. 9: 24. pro won poni 6779. 77in, ut ſit hereditas. Poft omnia denunciat , verf. 16. S. 34. Ibidem 799mo non tantùm currum ſignificat, ſed Tzijoni luctum fuper filiis in captivitatem abdu- etiam quadrigas. 1. Reg. 10:29. 2. Chron. 1:17. Item atis. $. 29. In hac pericopa obſervo I. elegantiam , quæ eft Chald. NO!'pp LXX. tópou diepelte ineptè. Secun- verbum Din? per junge , 110%, ex loco eft interpretandum. in paronomafiis & antithetis . Paronomafiis, ut & dùm hæc in principio verſüs 13. poteſt eſſe ironia & far- 123, 1289 & 1798?, 7199 & vn, mup & ***, & y.. cafmus. Junge nunc , ô Lachiſch , more tuo quadrigas & Antitheta , & , hactenus mp, nis & 119, b'ni70 & nomin. 2. Summam prophe. biviſti. Illa fuperbia, ille luxus eft principium peccati tix. Luctum, fugam, ſolitudinem, fore in oppidis Judæ. Thijoni. Solomoh rex primus talem luxum invexit. Hac Domum illam perpetuæ conjunctionis ablatum iri à Ju- parte voluit affimilari regibus gentium. cum quibus & fa- dæis,& Hieroſolymam obrutum iri malis, deſcendentibus miliaritatem contraxit. Exinde factus eſt ipfis fimilis in à Domino (quod ftultè Marcionitæ & Manichæi detor- cultu deorum. Nam in te inventæ funt defectiones Ifraël , ſerunt, ut probarent Deum legis effe conditorem malo- h. e. In te quoque idololatria inventa eft. Hæc fatis fim- rum, narrante Hieronymo ) Luxum & fuperbiam ceffatu- plicia ſunt. Alii ad cædem Amaziæ referunt. de qua ram. Gathum & oppida Judæ ab hoftibus iri occupa- 2. Reg. 14:19. tum , uſque ad Adullam. Denique populum in exilium $. 35. Verf. 14. 9 Vide Jerem. 15. 18. Dimmu eft abiturum. 3. Explicationem cauſarum. ut ſunt Luxus in dimiflio, dimiflionis teſtimonium. Exod. 18:2. à nous equis & regiis jumentis uſurpandis. de quo eft verf. 13. quod inter alia notat dimittere uxorem. Malach, 3: 1. Hoc eft initium peccati filià Tſijon. Communio defectio- Item donum , quod à dimittente datur. Dos. I. Reg. 9:16. num Ifraëlis. $.36. Verf. 15. Perugi' heres notatur hîc is, qui, ex- $.30. Tenenda etiam explicatio quarundam vocum & phraſewn verſ. 10. whaņa ufurpatur de 1989 7573. 10eft expellere, q. d. facere, ut quis habeat heredem. "x pro pulſo alio ex poſſeflione ſua , illam occupat. Hinc vinin Ita in concord. Legitur Jer. 6:26. Jerem.25: 34; 27:30. LXX. 102 Catch ev a o'y, imi spórvat. U hap Job. 17, hîc & 1. Reg. 21:29. ut & 2 prona Pfal.141:5. $. 37. Ibidem Spiya vip eft opulentia,abundantia. Sic 37:16. Aldre-Cow ye Qãv. Potiùs libramenta. $.31. V1.11. ** eft penes, apud. Hoc fi nominaliter(ut El. 8:7. Venire ad Adullam eft coërceri , reſtringi eò uſ- fortè Zach.14:5.nifi ibi verbum)erit peculiaris& fingularis que, occupatis ſcil. ulterioribus per Palæſtinos & fimiles conjunctio. Ita deſignari poteſt templum Dei. Quid fi fit Ifraëlitarum hæredes. nomen verbale à verbo 'sys fignificans ſequeſtrationem. 8.38. Verſ. 16. ' eft velle comam, non, tonde. Vel- $. 32. Verf. 12. 1n rectè à Chald. explicatur *999. lunt impatientes cæſariem in dolore, in lucu & amillione à bin, quod non tantùm eft dolere,fed & manere,expečiare. liberorum. Profopopæia eſt five fi&tio, ubi aétio Urbi ut & 577 & Siia. adde & quaſi parturire. tanquam matri filios lugenti affingitur. III. Caufæ aliæ. C Α Ρ U Τ II. 1. Rapinæ cum fraudatione libertatis fra- cati, tum ratione præmeditationisstum ratione exſecutioz nis audacis & non dilatæ, tum ratione injuſtitiæ , quæ eft trum & hæreditatis ipſorum. in facto. $. 2. Hæc accuſatio pulchrè reſpondet pænæ fupe- Accuſatio. riùs memoratæ. verſ. 15.C. I. Adducam heredem tibi. & verf. 16. exſulant. q. d. Hæc pona eft non tantùm pcea Verf. 1. Va cogitantibus Vanitatem & præparanti- na idololatriæ veſtræ , fed & injuriæ. Filii Dei non eftis , bus malum in le&tis ſuis, qui lucente matutino perfi- quanquam videamini, quoad literam, fervire in elementis ciunt illud, quia eft in facultate manus ipforum. mundi , atque ideò non poteſtis manere in domo. Sed in- Verf. 2. Et defiderant agros @ rapiunt, & domos, fuper alios feciftis ex liberis fervos ; ita & vos in fervitu- tem abducemini: ut aliorum hereditatem occupaftis, ita & accipiunt : « opprimunt hominem & domum veſtræ poffeffiones occupabuntur. ejus, virum c hereditatem ejus. II. Juſtificatio ſeveritatis. ONJUNGIT hoc crimen cum priori. 1.8 vanitas , & v7 malum , conjungun- Verf. 3. Propterea, fic ait Jehovah, ecce ego cogito fu- tur. Illud ad idololatriam , 'hoc in ifta per familia hac malum, à quo non removebitis colla veſtra, neque incedetis ereéti. Nam tempus id malum eft. Quippe in quo nec decentia nec debCxetce nec fimilitudo S. 3. Harmonia notanda. Non tantùm juſtè puniemi- Dei, qui bonus eft, nec fructus. Sed hîc accuſantur, ni, ut fiat vobis,quemadmodum feciſtis, fed & certò atque quòd non contenti vanitate confilii quoad ea, quæ Dei & irrevocabiliter fcil. Vos cogitaſtis & feciftis : Deus co- religionis funt , etiam omne malum contra proximum gitabit & faciet. Præterea vos fuiſtis fuperbi & feroces ; cogitent. Ita peccant contra utramque tabulam Deca- led tum non incedetis erecti. Nam Deus tanta mala ve- logi . Porrò accuſat malitiam in patratione utriuſque pec- 'ftris cervicibus imponet , ut cogamini eas curvare. III. Effe- IN MICH Æ Æ CA P. II. 141 30:10. Verf. 9. Vxores populi mei ejicitis domo voluptatis III. Effectus judicii in improbis , nimir. ſue. A pueris ejus aufertis reverentiam meam inper- blafphemia & ejus pena. petuum. Verſ. 10. Surgite Ⓡabite. Nam non eft hæc requies. Verf. 4. Illo die feret quis ſuper vobis parabolam(live propterea quòd impuritas corrumpit @w quidem cor- ſententiam, dicterium), qui ejulaverit ejulatu ruptione vehementiſima. vero, dixit, Vaſtandovaſtati ſumus : partem populi Verf. 11. Si virum ambulantem cum vento @ falli- mei mutat Deus. Quomodo eripiet mihi partem tate, mendacem, facerem tibi ftillare ad vinum o populi mei? Ad reftituendum agros noſtros diſtri feceram: is eſset fiillator populi hujus. buit? Verf. 5. Propterea non erit tibi jaciens funem forte in $. 8. Verſ. 6. Solebant veri prophetæ non tantùm panegyri Jehova. nomine Dei denunciare , quæ ipfis commiſſa erant , fed etiam falfis prophetis contradicere eoſque refellere, ob- $.4. 117Ezech.32:18. Niphal 1.Sam.7.2. "7+? Jer.9: jurgare & eis refiftere . Hîc introducitur populus loquens 9.17. 18. 19. 31:15. &c. Lxx. Izõva. In non in- & veros prophetas jubens filere , ut falli prophetæ impræ- didem deduxerim , fed ab 17. ut fit pro ??). Per ne- peditè loquantur & prædicent fua mendacia. Ef. egvo pecoé ces 77??) n. lamentum non fi&tum ſed factum , ve Amoſ. 7: 16. Jud. 5. 4. Joel. 4:18. Cant.4: 11. Job. rum , ferium. In dicterio eſt 29:22. Hiph. Amof. 9:13. Ezech. 21:2.7, $.5. 1. Comploratio vaftationis omnimodz. 2. abne- $. 9. Stillare dicebantur prophetæ,quia quaſi guttatim gatio veritatis Dei, quaſi contra promiffionem ſuam po- & confertim inftar pluviæ irrorabant populum , rem qšves puli Ifraëlitici partem & hereditatem mutaſſet , h.e. alie tum publicè tum privatim omnes pro ſuo captu & uſque naſſet & in aliorum manum tranſtuliſſet. 3. ejus abnega- ad macerationem cordis identidem inſtantes. Confer tionis confirmatio per abnegationem potentiæ & fapien- Deut, 32 : 2. Job. 29:22. Amoſ. 7: 16. Lxx. infra tiæ Dei. potentiæ, quod nulla ratio fuppeditet heredita sonó Cerve. Sed in hoc loco malè, penh xa cée te debrevoza tein populi repetendi & liberandi à poteftate hoftium: Chal. sprapon 792 panas ne prophetetis prophe- fapientiæ, quòd, fi reftitui debeant agri, non debeant aliis tiam & ne doceatis in populo. Perſonas confundit. Pro- diſtribui. Hanc blaſphemiam quum notat in dicterium fopopeia eft fine præfatione, quæ facilè fubintelligitur verſuram, fignificat impietatem & incredulitatem fore talis: Vos dicitis ad meos prophetas , nolite ftillare ; nem- fermè tralatitiam: Veritas hujus prophetiæ patet ex Je- pe ut illi ſtillent, quos vos probatis. remia. Quum Jeremias prænunciaret captivitatem ad 70. S. 10. Specimen hîc eft eorum, qui à fuo nutu putant annos duraturam , & juberet in captivitatem jam cum Je- pendere poteſtatem prædicandi ; qui aliis dant loquendi chonia abductos agros, vineas ferere, domos ædificare, facultatem, aliis negant. Notum eft , Papiftas id ſuo prophetam Jeremiam non tantùm irriferunt , ſed & per- Papæ vendicare, quod fine ipfius millione nemo habeat fecuti funt omnibus modis, contra falfis prophetis poten- facultatem loquendi . Fatemur , neminem poffe fe ob- tix Affyriæ deſtructionem celerem & reſtitutionem po- trudere cætui preſbyterum vel ad eum regendum , vel puli velocem promittentibus , negantibuſque urbis, tem- ad ordinarium docendi officium, donec ab Eccleſia ad pli & terræ vaſtationem , crediderunt. Putabant enim, id vocetur. Sed eam vocationem à Papa pendere dicere falforum prophetarum dicta cum federe & promiffione eft tyrannidem inſolentiflimam introducere. Sed præ- Abrahamo & patribus facto convenire, at verba Jere terea nec Papa neque Eccleſia quempiam impedire miæ cum ea pugnare. quafi Deus promiflionem fuam non poteft , quò minus in bona conſcientia privatim verbum poffet implere, & populum reducere, ubi urbs & templum Dei loquatur, & Ecclefiam & omnia ipſius membra, fi deſtructa effent, & terra ab alienigenis occupata , popu- quem videat aberrare, & ſcripto & voce commonefaciat, lo in exilium abducto. Impietatis & incredulitatis hu- | & doctores ac rectores fcandaloſos reprehendat falva le- jus pænam denunciat ge ordinis & charitatis. Deus indicat cauſam prophetandi. $.6. Vf. 5. Per Apoſtrophen. Illa denunciatio obli $. II. Loquitur de prophetis in tertia perſona, quia que continet 1. recollectionem populi in sap revízo ex. fermo Dei continuatur in profopopæia. Dicit neceffitatem Quæ propriè eft, ubi comitia reipublicæ cauſa celebran- prophetandi de malis venturis imponi prophetis ab ipfis tur. 2. reſtitutionem templi; ut fit Panegyris Dei habi- | Ifraëlitis per ipſorum nequitiam , qui divinam gratiam & tantis inter ipfos. non quidem per σκήνωριν μεγαλοπρεπές clementiam & potentiam faciant ανάλυμμα τασελγείας. So'gns, ut in templo Solomonis; attamen per ſpiritum, 80 Nam falſi prophetæ prædicabant ipſis omnia proſpera Quinépocev cv oceę ze denique. ut ex aliis partibus prophetiæ in peccatis ipforum , quafi hoc fequeretur ex gratia & patet. 3. diftributionem terræ inter filios & nepotes potentia Dei, & quafi, fi ipſos caſtigaret , hic eſſet gra- abductorum. Pona verò incredulitatis eft Non habere tiæ aut potentiæ defectus. Quod ad blafphemiam & igno- femen particeps hereditatis. Simile Jerem.29: verf. 30.31. miniam ſummam Dei pertinebat. Ideoque demonftrat, $. 7. Sequitur porro violatio fuperiorum, & conjugum eam ignominiam prophetarum prædiétionibus eſſe re- & corruptio liberorum : & inſuper prophetiæ cohibitio. fellendam & avertendam. Hujus argumenti tractatio habet 1. piuncov vetantium ya $. 12. on nyp eft impatientia, iracundia , animi im- ticinari, & falfis prophetis reſiſtere. 2. indicationem cau- potentia. Job. 21: 4. Exod. 6:9. Prov. 14:29. ubi op- fæ prophetandi. verf. 6.7. p.p. 3. refutationem igno- ponitur D'ON TIN long animis. miniofi dicterii, tum à benignitate verbi Dei erga rectos, S. 13. Homines hypocritæ , quum peccant, cogitant verf. 7. tum à cauſis iræ. verf. 8.9.4. ſententiam. verf. ro. Dei miſericordiam : quum infeſtantur ab hoftibus , cogi- ejuſque juſtificationem à cauſa odii prophetarum. Ýf.11. tant, Deum ſolere miracula facere. In tali opinione con- Verf.6. Ne ſtilletis ; ftillent. Si non ftillarent hiſce, ipfis ; vos peccatores eftis & fcelerati ; Refponfabatur : firmåbantur Ifraëlitæ à Pſeudoprophetis. Si quis diceret non retroageretur fumma ignominia; quod dicitur in Numquid abbreviatus eft ſpiritus ejus ? Si quis diceret , domo Jacobi: An abbreviatus eft Spiritus Jehova? Babylonius capiet urbem : Reſponſabatur : Templum Anbæc funt opera ejus? Domini hîc eſt. Non hæc funt facinora ejus. Deus fa- Verf.7. Annon verba meabona ſunt erga reétè ambu- ciet miracula. Biennio referentur huc vaſa domus Dei è lantem? Babylone. Jer. 28:2. 11. Confer Mich. 3: 11. Verf.8. At heri populus meus inimicum ftatuit. Ex ad- raëlitarum difterium: quoad objectionem impatientiæ 80 $. 14. Verſ . 7. Parte altera refutat ignominioſum If- verfo fagi togam detrahitis iis , qui tranſeunt fine me- impotentiæ animi: nimir. à verbi Dei erga bonos be- tu, redeunt à bello. nignitate. Amon verba mea bona funt erga rectè am- bulantem ? C Ο Μ Μ Ε Ν Τ 142 A R I US rum. bulantem. Non poteft effe odiofa vera prophetia, niſi il- sol. Confer Efai. 28. 12. Efai. 58:6.7.10.11. 13. Sic lis, qui mala agunt. Nam verbum Deriis, qui rectè agunt, Ef. 56: 1.2. omnia bona promittit ; abſolvit eos, confolatur , confortat $.21. Ergo,quum hunc ore Ebal Chey non agerent Ifrae- in Domino. litæ in terra, quæ Requies Dei appellabatur , pronunciatz 5.15. Verf. 8. Eam refutat à cauſa iræ , declarans , fe ipfis abeundum effe. Siquidem ifto modo agentes impu- factum eſſe inimicum populi. Confer Er. 63:10. Et mu ri effent & indigni fancta Dei habitatione. Quam impu. tatus eft ipfis in inimicum: ipſe bellum intulit ipfis. Plus ritatem affirmat vehementiſlimè corrumpere quietem fan- eſt hîc nempe quòd populus Deum , qui in verbo ſuo | Stam. Sic & Levit. 26:34. 35. dicitur, terram, ipſis fuaviflimum fe oftenderit pænitentibus , fibi conftituerit ejectis , quieturam. quæ non quieverit in ipſorum Sab- in inimicum , ut illum bello invaderent: ex quo illud con- bathis, h. e. non tantum diebus feſtivis exercita fuerit, ſed fequitur, ut eum fecerint ftare contra ipſos ut inimicum. & tempore pacis & in omni ocal Cuem carnali, etiam- $. 16. Deus per tolerantiam & clementiam fuam po- | fi hecatombas Deo cæderent, per illorum infidelitatem pulum Ifraëliticum fibi applicaverat , tanquam regale fa- | fuerit inquinata & impurata. Impuritas corrumpit. h. e. cerdotium , iiſque ambulantibus in ftatutis fuis , h. e. in Conſcientia non elota à mortuis operibus per divinám fide & poenitentia, libertatem fecerat, Deum ut propitium afperfionem hyffopi (de qua eſt Pſalm. 51:9.) nempe per & federatum invocandi. Quando illi, neglectis manda- perl Creepy cis page a épvē é Czine nagy és pobópes 5 zeisă, & , au- tis ipfius , etiam fe oppofuerunt prophetis ea inculcanti- | dita execratione, adverſus timorem judicii vanis ratio- bus, non demum factus eft ipfis inimicus, (eft enim ini- cinationibus obfirmata, & ad veritatis oppugnationem & micus omnis peccatoris ) ſed quaſi coactus eſt non ul- fratrum vidlationem indurata corrumpit & malediétio- tra uti longanimitate fua erga ipfos. Hinc liquet, Rom. 5: nem invehit . In voce pompy acrimoniæ & vehementiæ fi- 10. peccatorem dici tzogov, non tantùm quia ipſe Deum gnificatio eft. Vide 1. Reg. 2: 8. Job. 7: 25.77877 Job. odit (quod ipfum tamen de homine irregenito non purè | 16:3. eft fie ega úvesv , inftigare. pofitentur adverſarii) fed & quia Deus eſt inimicus ipfo- | $.22. Verf. 1 1. Continuantur verba Dei. Defendit prophetiam contra odium populi ſui. q. d. Non eft quod $. 17. Primum peccatum eft pallium detrahere. Nam accuſent meam impotentiam, iracundiam. Non eft hæc mym pro nos accipiendum videtur. quemadmodum & cauſa, cur averſentur verba mea; quod imputant prophe- muis pro 978. Zach. II: 3. Alioqui 978 eſt rége6 @. tis meis, quaſ denunciatio judiciorum per ipſos facta Zach. 11: 13. & nyas femininum ex m'in Ezech. 17: 8. Deum faceret rigidum, truculentum , gratiæ oblitum, Solebant honorati in populo & imprimis prophetæ geſta- fed quia, quod verum , fan&tum, rectum, folidumque re nyus togam five pallium. Jam apke idem quod ispig eft, ipfis per fervos meos propono ; & non invito ipſos ad & tribuitur militi. El . 9:4. quanquam & latiùs dicitur potationem vini & ficeræ; fed potiùs eos voco ad fobrie- de omni i possío , quod exteriùs geritur five à viro five à tiam ; imò, poftquam Deum provocarunt ad iram , ad tatem , pudorem , verecundiam, humilitatem , abſtinen- femina. Grotius cenſet eſſe locutionem proverbialem ex fetum & planétum, jejunium & faccum. Matth. 5:40. fuper tunicam pallium. Sed to Sopp ex ad- $.23. Tales enim , qui falfa & vana prædicant, in verſo non quadrat. Libenter fic interpreter. Vos prophe quibus nulla utilitas & foliditas eft , nulla di píxese ad mas- tas Dei violatis eoſque denudatos veftibus vel in carce deícen son e's dixebero oreing ad conſolationem & tranquillitatem rem conjicitis vel plagis afficitis : idque facitis vel ex ad- animi; qui jubent indulgere cupiditatibus fuis : hi funt verſo lagi, h. e. vel imminente fagato hoftium exer- Theologi & prophetæ, quos populus hic eligit , approbar citu: vel etiam ex adverfo toge , h. e. in conſpectu regis, & in honore habet. Idem mos hominum carnalium magiſtratuum , populi, in publico comitio, ad quod ſo- omni tempore. Sibimet ipfi coacervant doctores ſecun- lent togati & dimsel Cueño decoro prodire. Id perpetra- | dùm cupiditates fuas. 2. Tim. 4:3. Oderunt verum,quia tum in Jeremia & in Chrifto coram ſagato vel togato Cx- ) ipſorum cupiditatibus contrarium eft: qui i'w begynge place faris procuratore Pilato. Joh. 19: 1. Exaggeratur facti Gerbonla nugantur in ipſorum concupifcentiis , eos in indignitas. 1. quòd nemini ſunt formidandi. 2. quòd in honore & in laude ferunt. Summa huc redit : Verbum pace hocfit , poſt bellum ; ex quo communiter Dei bene- Deià mendacio hominum facilè diſcerni. Per men- ficio erepti ſunt. Atque ita cum ingratitudine , contra ac dacium hominum primò nihil oftendi , in quo homo poftulabat timor Dei, cujus caſtigationem experti erant. fpem collocare poflit ; deinde non retrahi hominem à Sit igitur hoc loco primum peccatum , perfecutio pro- cupiditatum ſuarum obſequio. At in verbo Dei exhibe- phetarum. ri ſolidas promifliones Deo dignas , non tam hujus vitæ $.18. ¥1.9. Secundum peccatum eſt frequentia divortio- de bonis caducis & terrenis , quàm de bonis veris & æter- rum. Sed cùm dicit: Uxores populimei expellitis: oratio in- nis ; veramque viam ad ea bona obtinendum demonftra- ftituta videtur ad judices, doctores & fapientes, qui divor-ri hominiſque concupiſcentias per illud expurgari. Quod tia approbabant. De hoc etiam Malach. cap. 2: 13. 14. quia carnales non ferunt , verum odiſſe. Qui quod de 15. cap. 3: 1. Matth. 5:32. 19: 8.9. Eft hîc pun af- gratia audiunt , referunt ad condonationem peccati fixum ſingulare ſenſu diſtributivo. ut & mox. etiam cum impænitentia: quod de potentia Dei, refe- $. 19. Tertium peccatum eſt Tollere reverentiam (vel runt ad miracula , quæ Deus ipforum cauſa patrare de bonorem & decus) Dei à pueris earum. quod fit tum mala beat, ut illi voluptatibus ſuis in hac vita frui & concupi- educatione ; tum injuria matribus facta , quas filii diſcunt fcentiis obſequi poflint. Quæ eft Dei abnegatio & bla- contemnere. Unum fecit Deus , (Mal. 2.) querens ſemen fphemia inſignis. In verbis prophetæ : nominaliter Dei: ſed hîc contrarium eft, nimir. quando reverentia Dei accipimus , ad formam eam, qua venit os, po, vipy & à pueris ablata eft, non ſemen Dei fed ſemen Diaboli ſimilia. meretur cenſeri. R. David intelligit conjunctionem ma- riti & uxoris, quæ eſt gloria Dei, quia fecundùm inſtitu- collectionem Ifraëlis. 2. benedictionem ejus ad abundan- $. 24. Explicatio occupationis Regni continet 1. re.. tionem Dei eft. 9.20. Verf , 10. Sententia definit pænam exilii. Addi- alienorum. 4. dationem Chrifti filii Dei ad occupandum tiam populi. verf. 12. 3. exaltationem ad ſubjugationem ta ratione, quia Non ea eſt requies. Senſus ifte eft. Terram datam eſſe populo Ifraëlitico ad quieſcendum. Unde & regnum verf. 13. alludens Scriptura ad Ifraëlis introductionem in terram per Jofuam , vocat eam Requiem Dei , Pfalm. 95: 11. 1. Recollectio Ifraëlis. Confer Hebr. 3: 16. 19. Jam verò ita agere , non eſſe re- quiefcere & outraliſeer? Vera enim requies eft ceffare ab Verl . 12. Colligendo colligam, ó congregatio faco- operibus mortuis, ſanctificare nomen Dei & proximum bi, te totam : congregando congregabo reliquias adjuvare & ædificare. Hoc vocat S. Paulus 1. Tim. 2:2. ήρεμος και ησύ χον βίον Αλάγν ν πως δυσεβεία και σεμνό-) Ifraëlis. Duo IN MI C H Æ Æ H Æ Æ CA P. II. 143 $.25. Duo hîc fignificantur. 1. Reductio Judæorum Confer nunc Ef. 9; 2. 3.4.5. Et Zach, 9. & Zach. 12. ex captivitate Babylonica in terram Canaan, ut ibi nulla Hoc contra Judæos facit Chriſtum adhuc expectantes. tribus defit. Quod non eft ita intelligendum , quafi nulli quiomnium prophetiarum ordinem tollunt, neque relin- ex tribubus eſſent manſuri extra terram Canaan. Nam & quunt figna antecedentia adventum ejus. Sed evidens eft plerique homines decem tribuum non ſunt reducti, & Ju- ubique adventus Chrifti cum antecedentibus connexio. dæorum multi manferunt in Babylone. Interim Deus De hiſce pluribus egimus in conſiderationibus Ultimorum omnibus dedit occaſionem redeundi, fi vellent; & omnia Moſis. Rex & Dominus. Et eft égnynningu. Confer Zach. fecit , quæ ad colligendum ipfos pertinebant. Quos au 12:8. Id explicat Mich. 5:1. 6:9. Clariflimum enim tem ex omnibus ad hoc delegerat , eos reduxit actu. eft, ductum JEHOVAH reftringi ad adventum Mel 2. Conjunctio reliquiarum de decem tribubus in unam | fiæ. Non fine potentia Dei Judæi ſubjugant terram & politiam ad communionem cultûs Dei in templo. qui an- | gentes vicinas : ſed tamen, Rege ipſorum præcedente, de- te ſeparati erant in diverſos populos per Jaroboamum. mum Dominus dicitur effe in principiis ipforum. Reliquias dicit primò propter cladem & abſumtionem $.29. Jam cum hac promiffione connectendum eft, multorum per antegrefla bella , calamitates & captivita- quod dicitur cap. 1: 3. ubi deſcenſus Domini indigitatur tem utramque Affyriam & Babylonicam. Secundò pro- importans deſtructionem regnorum & politiarum (inter pter electionem & cuftodiam Dei. Rom. 9: 27. 29. quas ipſa Judæorum infidelium & inobedientium ) uſque II:5•7• ad occupationem arcium terræ. Scilicet oportet ipſum re- gnare, & dominari inter hoſtes donec eos fubjiciat pedibus 2. Amplificatio Ifraëlis. fuis fcabelli vicem. Pfal. 110; 1. 2.1. Cor.15:25. Ita prima viſionis pars &c prima prophetiæ ne exogen abfol- Ponam illum ut oves Bozra, ut gregem in medio vitur. ovilis ſui, perſtrepent (vel perftrepetis ſcil. ô Jacob, Kimchii , & Junius, & Grotius volunt effe magno five $.30. Sed in clauſula cap. 2:12. 13. pater Davidis ô reliquiæ Ifraël) præ hominibus. denunciationem judicii. quod fine contorſione fieri non $. 26. Ponam, h. e. faciam. Ita Græci to see a szély es poteft. Nunquam congregare reliquias Iſraëlis extra be- uſurpant. Batzra pecoroſa Moabitidos urbs nobilis. nedi&tionis & gratiæ fignificationem ponitur. El. 10:20. 1. Reg. 3: 4. Jerem.48:24. 17 vide El. 5:17. Inde 99??. exGlium Sparfio vocatur & projectio non Congregatio. Fa- 21.22. Mich, 4:6.7.5:6.7. Jerem. 23:3. Deductio in Primo colo fignificatur multiplicatio: altero abundantia cere ovium fimiles & quidem fimiles gregis in caula non eſt rerum neceſſariarum : & inter eas terræ , in quam reducti, deportare in captivitatem. Et folum peregrinum Deſer- reformatio in priſtinum ftatum, ut ſit ovile Dei; reſtau- tum appellari ſolet, non caula. Non convenit Zedekiæ rato templo. Confer Ef, 7:14. Butyrum & lac comedet. eruptio verf. 13. Nam dicitur aſcenſurus Effractor an- & verf. 21. butyrum do lac comedet omnis fuperftes. Sic te ipfos Ifraëlitas. Ergo nec Affyrius nec Babylonius in- verf. 26. Tertio multitudo exuberans. Confer Ef. 9; 2. telligi poteft. Et ftatim, quum dicitur Rex illorum , quo- 10:21. 26:15. Dig? Potlis conferre Ezech. 34:31. & rum rex intelligi poteft, nifi ante quos aſcenderit effractors cap. 36:38. Quæ hîc de reftitutione populi & templi di- Rurfus in quorum principiis erit Dominus , niſi illorum, cuntur , explicant ea, quæ fuperius cap. 11:5. innuerat. quorum Rex ante ipſos pertranfire dicitur. Profectò hac Confer cum hac prophetia Deut. 30: 3:4. 5. & quæ ibi contorſione Judæi quidam illuftrem prophetiam de ad- à nobis notata ſunt. Adi & Hof. 2: I. ventu Chrifti & tempore adventus ejus obfcurare conan- tur. Qua in re ne omnes quidem ſuos conſentientes ha- 3. Exaltario Iſraëlis. bent. Nam Chaldæus , Antiqui ( tefte Kimchio ) & R. Solomoh intelligunt , effe promiſlionem. R. David Verf. 13. Afcendit Perfra£tor ante ipſos, perrum- dubitat. Illos corrumpentes textum non decebat ut noftri punt @ tranfeunt, portam, exeunt per eam. ſequerentur. Imprimis Grotius; poftquam Belgica edi- tio, Junio deſerto , meliorem explicationem dedit. $. 27. Confer Zach. 12:4.5.6.7. ut & Zach. 9:7. $.31. Alia arte obfcurat hanc prophetiam Abeneſra , 8. Significatur , fore poft captivitatem Babylonicam, ut qui, quum non poſſet diffiteri eſſe promiffionem , excogi- omnes anguftias , quibus anguſtabantur , imprimis à regi- tavit; non effe prophetiam veram , fed mimeſin falfæ pro- bus Syrorum , per potentiam Dei perrumpant, terram phetiæ. Et hac de cauſa dici cap: 3:5. Contra prophetas, lubigant , urbes occupent, eafque retineant, atque ex iis ullum ſignum proſopopæiæ extare. Sed Junius partim &c. Sed fi fic effet, id ftatim debuiſſet fubjungi, & debuiſſet prodeant & in eas redeant. Confer omnino Mich. 4; 11. Abenefræ partim Joſephi Kimchii corruptionem fequi- 12. 13. tur, dum vult eſſe communicationem in allufione ad pro- miffionem pſeudoprophetarum. Sed res'evidens eft, or- 4. Dario Meſſiæ filii Dei. do conveniens , prophetiarum a S. Mga í aftipulans , & Et tranſit Rex ipſorum ante ipſos, a Jehovah in fentiuntur Chaldæus & Veteres Hebræi. & initium hujus phraſis ſua emphaſi id , quod diximus , importans. Al- periochæ cum ejus fine optimè congruit. Dominus excie tatus eft de loco fuo, & defcendet, & calcabit arces terra. $.28. Veteres Hebræi per gaib perfra&torem intelle. Et tranfit pergit ſemper magis magiſque Rex ipforum an- xerunt Eliam ; qui eſt Johannes Baptiſta: per Regem, te ipſos , imò Jehovah eſt in initiis ipforum. nimir. ut per- Chriftum filium Davidis. Chald. quaſi eſſet paid explicat rumpat & calcet arces terræ. Hieronymus ; quanquam , nawr cætera , ut nos explicavimus. Temporis & rerum ut ipfe fatetur, cum magnis difficultatibus in toto initio geſtarum ordo obſervetur. Babylonica captivitas, redu- Michææ luctatus , tamen non alium regem Ecclefiæ čtio , templi ædificatio , multiplicatio populi, anguftiæ, præcedentem agnovit, præterquam Chriſtum. Porrò liberatio , occupatio terræ totius & vicinarum regio- qualis fit illa eruptio, cap.4. initio explicatur. ut & de re- num ; tum venit Chriſtus Rex. Ita omnes Prophetiæ. ge cap. 4: 14. & cap. 5:1. &c. principiis illorum. CAPUT 144 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S CAPUT III. Pars ſecunda Prophetiæ. A cap 3. uſque ad cap. 4. verf. 8. Duo membra complectitur. I. Vaticinium de præſen- tis populi punitione. uſque ad cap. 4. II. Vaticinium de melioris regni erectione. cap, 4. uſque ad verf. 8. PRIMUM membrum fpectat. I. pænas privas principum, verſ. 1. 2. 3. 4. II. Pſeudo- prophetarum, Verſ. 5.6.7. & III. Communes omnium, Verſ. 8. 9. 10. 11. 12. Principes compellat Verſ. 1. iiſque 1. exprobrat odium juris & juſtitiæ. Verf. 1. 2. 2. crudelitatem in ſubditos, Verſ. 2. 3. & 3. denunciat pænam; fore , ut aliquando fru- ítra Deuminyocent. Verſ. 4. I. Principum compellatio. populum , qui abſque omni dubio ufurpatus fuit; ut ex hiſtoria fatis liquet. Principes luxuriofillimè vivebant. Id Verf. 1. Et dixi ; Audite, agite, capita Jacobi e ſolet in exemplum ire. Rurfus ab hoftibus anguftabantur. Exercitus alendi erant. Conducebant fæpe reges auxiliato- principes domús Ifrad. res. Redimebant hoftium iras. Ob has cauſas tributa & ve- $. I. Ranfit ad hanc merogwv per verba, &igalia populo imponebantur. üt meminit Scriptura. Hæc non tantùm in neceffarios uſus convertebantur (quanquam apsy. Quæ funt verba Prophetæ:qui- ipfi principes malorum precipua cauſa eſſent)fed &inde lu- bus fignificat, fe fecundùm præce- xum fovebant, inde omnes (apud quos princeps quicquam dentia habere, de quo contendat cum valere vellet) ditabantur. Non opus eft hæc pluribus de- Principibus. q. d. Igitur dico vel dixi. clarare . quæ quotidiana praxis fatis illuftrat: Jam inter Eft enim hîc applicatio præceden- arma leges filent. Ibi judiciorum negligentia, vel abufus tium ad reprehenſionem Principum. "Vox 11. includit | ad opprimendos pauperes & juftos defraudandos. Porrò ipfos Reges. & judices duegpági & litigantium bonis inhiantes, ad luxuriæ ſuæ pabulum præbendum. Hoc eſt revera popu- Principum culpæ. 1. Odium juris &juftitiæ. lum excoriare & non tantum carnem , fed & medullam ejus haurire. In phrafi nota , pronomen demonſtrativum Verf. 2. Nonne veſtrum eſt noſe judicium ? odio haben- pertinere ad illos , de quibus locutus eſt Verſ. 12. 13. cap. tes bonum, a amantes malum. 11. Cohæſio talis eft: ego colligam, quos vos excoriatis & devoratis. Igitur puniemini. Confer Ezech. 34: 1. 2. $. 2. In his verbis eft convictio de fcientia. Debebatis 3.4. 10. 11. 12. 13. ſcire, debebatis conſiderare ad id incumbere,ut obſervetis, 3. Principum poena. Vos ipſi profitemini , id vos fcire. Vultis haberi pro iis,qui jus teneatis. Judicium,quid veſtri officii fit,quid aliis debea- Verf. 4. Tunc clamabunt ad Jehovam, ca non re- tis, quid alii aliis debeant. Confer Pfalm. 14:4. Odio ba Spondebit ipfis : 0 occultabit faciem ſuam ab ipſis bentes bonum. Bonum. vide Mich. 6.8. Ex omnibus pro illo tempore : quemadmodum peſſime egerunt. phetis ſatis apparet , eos id populo quotidie inculcaffe, ne collocarent fiduciam in fua juftitia & in cultu externo, 5.4. Tunc , illo tempore. Hoc eſt, deſtinato , certo quem in templo obibant. fed ut expectarent Chriſtum, tempore ut Pfalm. 2:5. & fæpe in prophetis , Illo die. qui impleturus effet omnem juftitiam,& juftitiam æternam Junius refert ad derunciationem , quæ eft Verſ. 12. & 13. allaturus ad condonationem peccatorum & jus vitæ æter- cap. II. quam vult effe comminatoriam , ut dixi. Sed re- næ, tanquam hæreditatis , ſperandæ. Sub illo cerimonias etiùs concipitur ut indigitatio temporis certi ſed occulti, illas ceffaturas , & gentes participaturas cognitione Dei ut Pfalm. 2:5. Vel ad totum caput primum & fecundum & forte ſanctorum in luce. Apparet , tales fuiſſe in odio; reſpicit, quatenus in eis eft prædi&tio judicii. Si omnino contra vanos prophetas in hypocriſi ſua hominibus blan- quis velit, referendum effe ad Verf. 12. 13. id alio modo dientes , ut femper fieri amat , fuiffe magno in precio. intelligendum eſt. nimir.eo die, quo ego colligam , & quo Hinc råta excelſorum multiplicatio, ſcil. ad religionis & erumpent oves meæ, tum vos five fimiles veſtri principes devotionis amplificandæ obtentum. Sed Deus tradidit rejiciemini & abolebimini. ut eſt apud Ezech. 34.& Zach. illos, ut ab idololatria contra fecundum præceptum rue II. In pæna eft talio. Vos non curatis ovium ſuſpiria & Tent in idololatriam contra primum præceptum. Hoc fa- clamorem , & cas non reſpicitis; Deus fimiliter vos nec ciebant principes & defendebant. Præterea avaritia re- audiet , nec reſpiciet. gnavit in populo. Inde injuſta judicia, aſpectus perſona- ruin & tyrannis. II. Pſeudoprophetarum ſententia. 2. Crudelitas in fubditos. Præfatio autoritatem divinam allegat contra autorita- tem falſorum prophetarum. Deripientes pellem eorum ab ipſis, « carnem ipfo- rum ab oſſibus illorum. Verf. 5. Sic ait Jehovah Deus exercituum de prophe- Verf. 3. Et ubi comederunt carnem populi mei, e pel- tis, qui ſeducunt populum meum. populares meos. lemeorum ab ipſis detraxerunt , tum oſſa illorum con Sententia continet I. Accuſationem. 2. Penam. fringunt, & dividunt tanquam id quod eft in olla, ca 1. Accuſatio. ut carnem, quæ eſt in lebete. 8.3. Sub lanionum fimilitudine fævitiam gradatim ex- Qui mordent dentibus fuis a predicant pacem: ponit. I. cutim detrahunt. 2. carnem comedunt. 3. offa O, qui non dat pro ore ipforum, contra eum indicunt frangunt , ut medullam exugant. Immenſa avaritia prin- bellum. cipum notatur, Vide modo unum modum exhauriendi 6.5. Ubi eſt, quod edant & bibant, prædicant pacem , conſo- IN MICH Æ Æ CA P. III. fio Dei. per qua jungatur line ng ; & ex collatione loci Astor, 1: confolantur , omnia fe bene habere putant : at fi quis ipſis | dignis. Neque enim fpiritus Dei venit folus, fed cum non det , quod gulam expleat , divinam iram intentant, | Vi, cum judicio & fortitudine. h. e. cum diſcretione bo- claflicum canunt. ni à malo , cum zelo , cum animo excelſo vincente omnia impedimenta & omnes difficultates & adverfitates. Cu- 2. Pæna. jus doni hic effectus eft, ut indicem defectionem & pec- catum ſuum tum toti Jacobo tum imprimis Judæ. vide Verf.6. Propterea nox vobis, ne fit vifio; et tenebra, cap. 1. $f. 5. Nam hypocritæ , judicantes et materócos may & ne ſit divinatio : et occidet Sol fuper Prophetis ; et juxta emolumentum fuum , & molles non habent fpiri- tum Dei. ater erit ſuper eis dies. $. 8. Nota 1. Vim eſſe à Spiritu Sancto fuperveniente. Verf.7. Et pudefient videntes, et compungentur fati- Actor. 1: 8. Roman. 15:13. cs davé ved my cú pec? ou égír. dici, et operient mentum omnes: quia non eſt reſpon- | Ergo Spiritus Sanctus non eft propriè efficacia , ſed effi- cax & vim largiens. 2. Deus non patitur ita tentari Ec- clefiam falſos doctores , ut non det veros prophetas & $. 6. Tria in his continentur. I. denegatio viſionum doctores, qui moneant illam, ne illos ſequatur. 3. veræ 10- relata ad caufam. Prophetis revelatio negatur , quia reve tæ fpiritus Dei ſunt vis in dilectione & ftudio , judicium in lationibus abutuntur applicando eas juxta cupiditates fuas. diſcretione,fortitudo in patientia. Ita fe veri prophetæ pro- Exemplum talium eft Bileam , qui prophetiam veram barunt populo, quod à Deo miſli efſent,& quòd non men- malè applicabat, inde captans occafionem inſidiandi po tirentur in nomine ipfius ; nempe legis divinæ ſenſum & pulo Dei & confilium dandi de objiciendo ei ſcandalo. ſinceritatem vindicabant, omnes corruptelas & omnia Quod inde factum , quia nec Deum nec populum ejus fcandala redarguebant, in diſcipulis Dei legem & teſtifi- diligebat , fed ab hominibus impiis aucupabatur gra- cationem obſignabant, abſtinebant fe ab inquinationibus tiam, favorem & præmia. Pæna igitur prima eſt abla- | mundi , excitabant ad ſpem regni Dei, pro ipfius nomine tio revelationum. Qui legem & prophetas & Euangelia acerba omnia patiebantur , errantes fpiritu lenitatis proſe- legit & intelligit, donge noafov håbet. Qui legit, & vel quebantur. Deus verò verbum ipſorum non patiebatur ca- non intelligit , vel non credit , & torquet, ei negatur dere in terram.4.officium viri Dei eft indicare peccatum , viſio & droncé Rozlos: Qui docet populum, debet habere neutiquam autem confolari in peccato. 5.Hæc omnia funt Storcé au liv. Philip. 3:15. Et fi quid diverfi ſentitis, & à Dei ſpiritu, quem dat, cui vult,ad ædificationem Eccles boc Deus vobis revelet. q. d. fine divina revelatione ne au fiæ: quem infideles & hypocritæ accipere non poffunt , deatis quid fentire diverſum. Vel etiam fic: Si modò ut utpote ſe illius gratia reddentes indignos. 6. Licet, & fæpe perfecti hoc fenferitis & in eodem canone incefferitis , neceffe eft, de gratia Dei gloriari. 7. Gloriatio autem fic pauca erunt in quibus diffentire poffitis, & fi inter cum veritate. vos diſſenſio orietur , per divinam revelationem , hoc eſt, per verbi, ſui intelleétum eam terminabit. II. ca- 2. Promulgatio judicii. lamitas impendens contra expectationem. III. Pudor ex propriis inſomniis & conjecturis , quibus faſcinati po | y1. 9. 10. 11. b. quale id fit. $ſ. 12. In ea conſiderandum. a. quibus & qualibus id intimet. pulum deceperunt. Nam qui ad mercedem injuſtitiæ de- clinant, iis proclive eft illuſionibus Satanæ & ratiocina- tionibus propriis confirmari in opinionibus , quæ funt ac- a. Puniendi. commodatæ illorum cupiditatibus. Unde ſequitur, ut tan- Verf.9. Audite hoc, capita domies Jacob@principes dem erubefcant & intelligant, à Deo ſe non effe compel- latos , & licèt quærant revelationem Dei, nihil tamen domus Ifraël. qui abominantur judicium & omne re- reperiant, quo fe folentur & alios. Operire myſtacem eft Etum pervertunt. impurorum & lugentium. Lev.13:45. Ezech.24: 17.22. Verf. 10. Ædificans Tſijonem in ſanguine, Hien roſolymam in injuſtitia. 111. Poenæ communes, fcil. Principum Verf. 11. Capita ejus pro munere judicant; @ Sacer- & populi, ſeducentium & dotes ejus pro mercede docent; a prophetæ ejus pro ſeductorum. argento vaticinantur: & in Jehovah nituntur; di- centes, Nonne Jehovah eft in medio noftri? Non ve- Hic eſt 1. præfatio vindicans autoritatem prophetiæ. niet ſuper nos malum. verf. 8. 2. Promulgatio judicii. verf. 9. 10. 11. 12. $.9. Notatur in his 1. Officium &t potentia. 2. ani- mus averſus à bono, judicio & omni recto. 3. facta ma- I. Præfatio. la. Effufio fanguinis & injuftitia. 4. ſtudium, confirman di ſcil. ftatum regni, & urbem muniendi & amplificandi, Verf.8. Sed ego plenus ſum virtute cum ſpiritu Dei, Deus eft is, qui Ilijonem ædificat. Huic vos iton fiditis; @judicio ac fortitudine ; ad indicandum facobo de- uc judicium & juftitiam (five quod re&tum eft) obſervetis. fectionem fuam Ifraeli peccatum fuum. Sed confiditis fævitiæ & injuſtitiæ , ut , per eas res para- tis opibus & copiis , ftatum regni confirmetis. Confer $. 7. Vocula mx poterat quidem accipi ut particula, Habac. 2. ¥ſ. 12. ubi idem dictum ad tempora citeriora quam aliquando regit verbum Nem. Sic eſt Ezech. 3: 3. aptatur. Jerem.22: 13. 17. Hæc ad principes perti, Sed cùm hîc antecedentibus & fequentibus hoc verbum $. 10. Inde tranſit ad capita omnia. Ýſ. 11. Prima cul- reat, non tam Spiritum Sanctum dici vim, quàm fuper- cujus eſt opes quærere præ regno Dei & magis quàm ne- veniente Spiritu Santo homines indui virtute, five indui celfe eft, & modis non juſtis & ad finem malum. qui varius virtute Spiritûs fupervenientis ; iccircò ns per a explico. eſſe poteſt. Secunda culpa communis eft, officium non Junius poft Aben Efram (quafi Inanje) ſenſum ſecutus facere niſi in reſpectu ad quæftum. Tertia, exigere & vertit: Repletus fum virtute à spiritu Domini . Belgæ an- accipere precium, ubi non eft licitum accipere vel exi- notant Jerem. 51:59. ubi nx pronka. Sed, quod dixi, gere: quæ gratuita eſſe debebant , vendere. Quarta , minùs exempla poſtulat . Senfus igitur hic eft : Vos non propter quæftum malè judicare , docere , & prophe- habetis reſponſum Dei, Deus nihil vobis dixit. Atego tare. Quinta , fiduciam in Deo ponere cum mala con- habeo ſpiritum Dei. Ne autem dicatis , illam eſſe meram ſcientia & corde non puro & non in fide promiffionum. jactacionem , id probo à fructibus fpiritus , propheta Dei Hoc eft , quod dixerat cap.2: 7. An abbreviatus eft fpiritus N Domi. nent. 146 C Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S Domini ? h. e. Deus defineretne eſſe gratioſus ? Suntne ifia nem erat ſita. Notiflimum eft implementum hujus pro- opera ejus ? Deus non faceret miracula ? &c. Sexta , Dei phetiæ. gratiam alligare rebus externis & carnalibus. Nonne Do $. 12. Sed id conſideratu dignum eſt , quòd Jerem. minus eſt in medio noſtri ? Sumus ſemen Abrahæ : tem 26:19. dicunt Seniores, Ezechiam ad hoc verbum con- plum Dei apud nos : legi obtemperamus: idola , celfa di- tremuiſſe, & poenituiſfe Deum mali, quod locutus erat Tuta funt. Nam Ezechias & Joſias fuftulerant. Concluſio: ad ipfos. Planè apparet , Michæam hæc locutum eſſe, an- Ergo non veniet malum ſuper nos. Confer Jerem. 7: 2.3: tequam Sanherib ingrueret Judææ ; & dilationem hujus 4.5. & ſeq. uſque ad vf. 15. pænæ per Sanheribum intentatæ Seniores vocare pæni- tentiam Dei. Hieronymus , & alioqui in hac prophetia b. Supplicium. fatis perplexatus , non fatis cautè hic intelligit excidium Hierofolymæ per Romanos factum. Melius enim eft, ut Verf. 12. Iccircò propter vos Tſijon ager arabitur, et finis cap.3.& principium 4. connectantur hoc modo: Ti- Hieroſolyma tumuli fiet, et mons domis (fiye Tem- jon arabitur , & in fine dierum exaltabitur. Semper autem Prophetia adventum Meffiæ captivitati Babylonicæ ſub- pli) clivi Sylve. texit. Secundùm mentem Hieronymi caput 3. fubjicien- S. 11. Id repetitur Jerem. 26. verf. 18. Totam ur- dum eſſet ei parti capitis fecundi; qua oftendit Dominum bem in tres partes diſtribuit : Tfijonem , Montem Mo- exiturum ante gregem ſuum nempe fideles fuos : ut intele rijah, & reliquam urbem. Tſijon erat ſita in longo & ligamus Tſijonem ob infidelitatem reliquorum arandam lato monte inter occaſum & ortum ad meridiem ; elle. Tum quarto capite eſſet recapitulatio priorum de Mons Morijah partem Occiduam Tſijonis , ut latio- Chriſti regno. Cæterùm quæ Hieronymus hîc in tropo-- reſpiciebat, & juxta partem Orientalem ad Or- logia habet de præftitibus populi Chriſtiani, graviſſima tum excurrebat. Reliqua Hierofolyma ad Aquilo- | funt & lectu digniſſima. rem , T С А Р О Т I V. Secundum membrum fecundæ partis , quod agit de regno Chriſti Hierofolymis inchoando & per totum mundum proferendo, habet promiſſiones diſtinctas; I. de exaltatione urbis & Templi . verf. 1. 2. I I. dejudicio, quod Deus perager in regno ſuo , ad facien- dam pacem Ecclefiæ. verſ. 3. 4. 5.' III. de Ecclefiæ recollectione ſub regno Chriſti. verf. 6. IV. de amplificatione partium Eccleſiæ recollectæ. V.de perpetuitate regni Dei in ipſa fine interruptione & interverfione. verf. 7. 1. De exaltatione urbis Hieroſolymæ & Templi in ea vide 1. Tempus. $.3. Nihil juvat Judæos , quòd dicitur , in fine diens rum. Neque enim hoc præciſè ultimos dies mundi ſigni- Verl. 1. Et erit in fine dierum. ficat , fed vel fimpliciter les acoge opbcev, vel finem iræ. Dan. 8:19. Efa.io:24. Et Daniel cap. 9. temporis flu- $.1. Andem , poftquam penè effluxerint xum metitur partim numeris , partim qualitate, initiique dies à Deo præfiniti durationi Vete- & finis luculenta deſcriptione. Neque omittendum eft, ris Teſtamenti & Legis iram operan- quòd Hab.3: 2. idem terminus fignificatur per 1273 tis. Hinc eft, quòd tempus Nov. in medio annorum. q. d. fluentibus annis, quos fcilicet to- Teft. vocatur tempus ultimum , five hora extrema. 1. Joh.2: 18. Termi- lerantiæ urbis & populi definivifti , ut Daniel cap. 9. 1o rius hic ab Habacuc cap. 2: 3. Wir pf. finis temporis prar ligatur de templo fecundo. Cur? Quia à tempore Michæ quitur. Ifaac Abarbenel dicit, Impoflibile effe, ut intel- & Euangelii, fervitutis & libertatis, vifionis & teftimo- uſque ad reditum ad templum fecundum ſunt vix 120. an- & Euangelii , fervitutis & libertatis, vifionis & teftimo- ni. Atqui ita tempus templi ſecundi non poterit effe finis nii, iræ & gratiæ , Teſtamenti vetufti & novi, regni ho- dierum. Reſpondeo. Eft falfa hypotheſis , quafi primum minum & Dei, feculi prioris & pofterioris , æcumenes præſentis & futuri, Hierofolymæ duplicis. Ex qua di- tempus templi fecundi intelligendum effet. Eft enim, ut ftributione patet', quæ fit Extremitas dierum. nempe vel idem vult,intelligendum tempus Finis iræ (DYDD O'HIS P:) Seculum pofterius ſive dies regni Chrifti; vel pars ultima Hoc autem ipſum eſſe ſub templo ſecundo hæc prophetiá temporis prioris. Debuit enim Chriſtus venire intra tem- indicat. Sed iræ finis non fignificat finitionem exfiliorum Ifraëlis ſecundum carnem , fed fignificat reconciliationem pus Vifionis , appetente ejus fine, nempe antequam rece- deret legiſlator a Juda. Genef. 49: 10. Verba igitur Efaiæ hominum per Chriftum cum effecto adductionis gentium & Michæ hoc fonabunt: Fiet in fine dierum horum,qui nunc jus enim duratio eft iræ. Effe autem iræ finem fub domo fluunt , e ſuam meg Jequíces habent ; quando appetet mutatio jus enim duratio eft iræ. Effe autem iræ finem fub domo και παιξε ' ονεση κάτω. επ' εχάτε ή ημερών τότων. fecunda , clarè oftendit Dan. 8:19. Præterea effe etiam in $. 2. Locus hic evincit, promiffionem Melliæ perti- diebus Chrifti iram in inobedientes , non tantùm teſtatur nere ad templum fecundum. Nam fi ad templum tertium Paulus Rom. 1. ex Habac. cap, 2. fed & Pfal. 2: 12. & pertineret , maximus faltus effet & prætermitteretur pla- Dan. cap. 9:26.27. Zach. 12: 8.9. Deut. 18:19. nè fecundi exſtructio & deftructio. Accedit, quòd hoc ipſum Haggæus cap.2: 9. de ſecundo templo affirmat ex- 2. Indicationem exaltationis. preſſè. Taceo, quòd, ut antè dixi, ſi aliter fit, nullum ſignum adventûs Meffiæ extaret in prophetiis. Verum et- Erit mons domes Domini aptus et conſtabilitus in iam Michæas capite ipſo hoc, ubi prophetiam fuam ter capite montium, et elevabitur fupra colles. tia vice retractat & recapitulat , quis ordo rerum gerenda- rum futurus fit à deſtructione Sionis ad ipfius exaltatio 9.4. h. e. Major erit gloria ejus & Templi in eo ædi- ſatis fuperque indicat. Ex quibus evidenter proba- ficati quàm ullius unquam montis aut collis vel antea fue- tur , debuiffe Chriftum venire ad templum ſecundum. Ar- rit, vel poftea futura fit: & ita erit mons ille exornatus , gumentum à confequentibus adventum & ab exaltatione ut omnis defectus prioris temporis farciatur & omnis ex- jam factâ poftmodò videbimus. pectatio impleatur. Gloria templum ita illuſtrans & per- ficiens Bad nem , IN M I C H Æ Æ CA P. IV. 147 ficiens eſt præſentia Melliæ , & effufio Spiritus Sancti . | cal. 21: 24. 2. maxima pars populorum tandem per ex- Templum Solomonis Deus gloriâ fuâ implevit : ſed eo ternam confeffionem. ipſo non fuit mons Morijah vel plenè exornatus (nam $. 8. Eft autem accedere ad montem Domini ( quod et- ozhumors in nube fuit umbra melioris oskyváceos , qua iamnum fit) convertere animos menteſque ad quærendam Deus ut frater nofter inter homines erat verfaturus ) vel communionem Chriſti, per quem ille mons exaltatur ; & altior aliis montibus. Nam gloria Dei operuit etiam ta- fanctorum, qui in eo egerunt & Chriftum audierunt & bernaculum Moſis, quod in variis montibus ac collibus crediderunt in ipfum. Ita tranfire ultra mare eft tendere ftetit. Ita Deus apparuit in monte Sinaj per verbum animis ad communionem ſanctorum,qui fuerunt ultra ma- Legis , cum angelorum myriadibus, cum igne, voce re. Ezech. 39: 11. Qui ad Chriftum accedit, is ad mon- buccinæ, &c. Atque ita Sinai videri poffit præferen- tem ſanctum accedit ; licèt jam non verſetur Chriſtus in eo dus, aut ſaltem æqualis monti Morijah. At cùm ad tem monte, ſed fedeat in cælo. Vide Joh.6:37.44. Heb 4:16. plum ſuum venit ille Dominus , quem quærebant, & IO: 19.20.22. 12:22. 23. 24. Apoc.15:4. Angelus federis, quo delectabantur, Malach. 3: 3. tum revera major fuit gloria templi ſecundi , quàm primi, & 4. Confequentis declarationem, ratione omnium montium ac collium. quippe tum Deus viſitayit homines & factus eft ut unus ex ipfis, & habitavit cum gentium , antehac ſeparatarum à manifeſta fidelibus gloria in ipfis plenus gratiæ & verita communione populi Ifraëlitici. tis; & Spiritu Sancto filiationis fibi unxit Ecclefiam in ſanctum ſanctorum. Verf. 2. Et ibunt gentes multæ et dicent, Venite, a- 6.5. David Kimchi detrahit huic prophetiæ , quando ſcendamus ad montem Jehova et ad domum Dei fa- hoc vult intelligi in comparatione montium, in quibus cob; ut doceat nos de (vel à) viis ſuis, et ambulemus gentes ſacrificabant. Ita non omnium montium , ita non initineribus ejus. ſeipſo erit elatior. Ita quodammodo negatur, Montem domûs Dei antea altiorem fuiſſe montibus fanorum ido- 6. 9. Confer Zachar. 8: 20.21..22. 23: Jerem. 3:17. lis dedicatorum. quia tunc -in fine dierum , demum fiet Amoſ. 9:27. Eft hypotypoſis cohortationis mutuæ ho- altior. Fortaſſe hanc exaltationem ponit in acceffu gen- minum ingentibus , Chriftum ſcil. agnofcentium ad reftia tium. Sed & hæc eit imminutio ſenſus prophetiæ. Non tantes. Eamus, h. e. Vos quoque facite , quod nos faci- enim quia gentes accedent , ideò mons domus erit ela- mus. Ite nobiſcum. Phrafis fumta à conſuetudine Ifraëli- tus; fed quia elatus, ideò accedent. Certè quidem ne- tarum: qui folebant templum adire, ut Sacerdotes ibi po- gare non poffunt, Meffiam doctorem plus gloriæ colla- pulum docentes & Mofen ac Prophetarum oracula præ- turum Hieroſolymæ, quàm gentes ab eo diſcentes. Huc legentes & interpretantes audirent. Interim quemadmo- refer Efai. 40: 9. Dic civitatibus Fude; Ecce Deus.vefter. dum Ifraëlitæ , domi & in Synagogis legentes , audientes Efai.42: 1.6.7.8. Ecce fervus meus, quem teneo, ele&tus & meditantes legem & prophetas , cenfebantur in templo meus , quem acceptat anima mea; Spiritus meus ſuper ipſo cos, imò Deum in Sinai loquentem audire ; ita qui Euan- eſt; judicium gentibus proferet. Ego Jehovah vocavi te gelium in omnibus gentibus prædicatum audiunt, cenſen- cum juftitia , o apprehendam manum tuam, retinebo te, tur templum audire. & dabo te in fedus populi , in lucem gentium. Ad acuendum $. 10. Miferi Judæi hîc torquent to pozó'. Sed quòd oculos cæcos, &c. Ego Fehovah, hoc eft nomen meum, hæc prophetia non ſignificet corporalem tranfitum, pa- gloriam meam alii non dabo, & celebritatem meam ſculptili- | tet , I. quia abſurda eft literalis acceptio. Impoflibile e- Item c.11.&c.Ef.49:1.&c. Jer. 3:16.17. Et erityquum nim eft, Gentes omnes fingulis Sabbatis, noviluniis , & multiplicabimini in terra , &c. illo tempore vocabunt Hie- fingulis annis ad feftum Scenopegias Hierofolymam acce- roſolymam Solium Jehova ; & confluent ad illam omnes gen- dere. quod tamen to pa to v requireret. Efai. 66:41.20,23• tes ad nomen Fehove Hieroſolymam, &c. Zach.2:14. 15. Zach. 14:16. 2. quia in regno Chrifti non erit templum Canta & lætare, filia Zijon. nam ecce ego veniam ha- corporale. Dan. 9:26. 3. quia non erit cultus Leviticus: birabo in medio tui: câ aggregabuntur gentes multæ ad fe- Efai. 66: 1. 2. 3. 4. quia cultus verus peragetur in medio hovam illo die. cap. 9:ř1.9.10. Ecce rex tuus veniet tibi : omnium gentium in omni loco. Malach. 1:11. 5. quia O exſcindam currum ab Ephrajim, é loquetur pacem ad fanctitas non erit aftricta ad templum, fed templum Dei gentes. & Sanctum erit , ubi Deus fpiritualiter habitabit. Zach. $. 6. Manet igitur 1. exaltationem domûs Domini 14:20. 21. conſiſtere in adventu Meſliæ. 2. ideoque Meffiam verè $. 11. Indigitatio montis DOMINI & domûs Dei effe 717'. eumque propiùs atque immediatiùs in carne Facob habet emphaſin. Verè enim tum temporis erit do- manifeftatum , quàm unquam aliâs. Alibi enim vel appa- mûs Domini; & ea caufa erit exaltationis ejus montis. R. ruit ſymbolum , vel audita eft vox: hic caro perſonaliter | Ifaac Abarb. hinc & Zoph. 3: 9. efficit, Gentes fub Mef, unita tee sóyo. 1. Johan. 1: 1. Diſce, Gloriam Ecclefiæ fia Deum fuo nomine appellaturas. Id verum eft, quia Dei ſpiritualem effe & non fecundùm mundum atque exter- nomen in filio manifeftatur. nam a Gothenoty. R. Iſaac Abarbenel in voce ji vulc $. 12. Finis acceſſus ad domum Dei, h. e, ad Deum connotari niton perpetuitatem. Verum eft hoc ſpirituali- in templo fuo loquentem eft, ut ipſe doceat & ille ambi- ter. Sed ut hoc ad perpetuitatem templi revocetur, nihil | lent, hoc eſt, ut ipſo docente ambulent in itineribus ejus. cogit. Verbo enim , inde exeunte , dominabitur Chriſtus Notetur 1. objectum doctrinæ , viæ Dei. Pfalm.103: 7. ipfe in celo ſedens tanquam in throno , non in templo ma- | 8.9. &c. 2. modus docendi, ſcil. præeundo. Joh.13:34 nu facto. Efai. 66: I. 1. Joh. 2: 6.7.8. Hoc dicit prophetia docere è viis, q.d. præeuntem docere , vel argumento viarum docere tan- 3. Conſequens. quam ex typo. 3. cauſa diſcendi, Ambulare in itineribus ejus. Chriſtianiſmus eft wecukugs. quanquam illa megtes Et finent ad illumpopuli . non conftet citra cognitionem Chrifti & segíte oss five ωειπωτήσεως eius. . 6.7. Continuo tradtu ſine intermiflione ad eum mon- tem accedent, tum qui in regno diaboli abſque Deo in 5. Rationis redditionem de conſequenti mundo variis imperiis exagitantur potiùs quàm aguntur , tum qui hactenus à Deo vocati funt per Mofen & Prophe- exaltationis; five explicatio medii afflu- tas. Obfervanda hîc uſitatiſſima in Scripturis Synecdoche xûs populorum conſequentis exaltatio- totius pro parte. Non enim integri populi confluunt ſta- tim ad Chriftum , fed 1. particulæ tum initiò, tum ſem- per ele&ti ex omnibus populis. Superftites gentium vocati. Nam ex Tſijon exibit Lex, et verbum Jehova ex Joël. 3:5. Amos. 8:27. vel 9: 12. Actor.15:17. Apo- Hierofolyma. $.13. Leo nem. N2 148 ο ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S و $. 13. Lex five Doctrina & Verbum Domini diſtin- gui poflunt. Primo enim notatur præceptum, altero , II. De judicio, quod peraget Deus re- quod latius eft , etiam fpércov & promiſlio. 1. Pet. gnans, ad faciendam pacem Ecclefiæ. 1:25. Exibit ad gentes. ſcilicet per millionem Apofto- lorum in totum mundum. Roman. 10: 14. 15. Non Verf. 3. Et judicabit inter populos amplos : a re- armis & gladio & magnis exercitibus Meflias domabit darguet gentes validas (vel numeroſas ) in longin- gentes , ſed verbo & fpiritu illuminabit & excitabit quum, o cudent gladios ſuos in ligones, a baſtas eas, ut ſponte adſcendant ad montem Domini. Hoc ſuas in falces : non feret gens in gentem gladium: ex parte etiam fatentur Judæi, ut R. Iſaac Abarbenel, non in gladio , non in hafta, ut Aſſyrii, Perſæ , Ro e non diſcent amplius bellum. mani , ſed ſpiritu Domini. & , Dominus pugnabit Verf. 4. Et ſedebunt quiſque ſub vite ſua ca ſub ficut pro eis. Totum igitur regnum erit in obedientia fidei. sua, neque erit, qui faciat trepidare. Nam os fe- Et fic Hieroſolyma erit noin vel metropolis to- hove locutum eſt. tius mundi propter obedientiam verbi Dei inde ad gen- Verl. 5. Nam omnes populi ibunt quiſque in nomine tes derivati. $. 14. Falluntur igitur Judæi, qui partim expectant Dei ſui nos ibimus in nomine Jehovæ Dei noftri Melliam bellatorem & orbis fubjugatorem per prælia; in feculum perpetuum. partim Hierofolymam metropolin , ut Roma imperii Romani metropolis fuit, ut fit fedes Melliæ. Fallon $.17. Judæi fatentur , eum , qui judicaturus eft , effe tur & Papiftæ , partim dun putant Roma exiturum Meffiam, ut & doctorem , de quo verf. 2. ſed imperfo- verbum , quo convertantur gentes; partim dum requi- naliter hîc. Erit , qui judicet, h.e. Meffias. Sed non eft runt præſentiam infallibilis interpretis: quum prophe- opus illa detorſione, quum planillimè oratio fluat: Do- tia innuat Verbum Domini feipſo fufficere ad colli- minus judicabit. qui eft Meffias. Deinde Aben Eſra fic gendam Eccleſiam ( quippe quod eſt vis Dei ad ſalvan- | argumentatur : Nullum adhuc ſeculum abiit, quo non dum credentes) partim quod Eccleſiam colligi, pro- Item R. David Kimchi. Chriſtus difceptabit controver- cruenta bella geſta fint; etiamfi hîc illic fortaffe fuerit pax. pagarique & adunari credunt feculari poteftate , quam hoc fine Papæ five directè five indirectè volunt effe con- lias inter gentes; ideoque non vindicabunt jus fuum ar- ceffam. Ineft hîc argumentum pro veritate Jeſu Chriſti, mis, ſed pacem inter fe colent. Hæ funt ftultæ imagina- Hujus enim Lex exivit Hierofolymis ad gentes , effe- tiones. Nam, ecce, quum mox dicat verf.5. omnes po- citque, ut, deſerta Idololatria, vellent audire Deum in puli ambulabunt in nomine Dei fui, fatis indicat, non ita Moſe & Prophetis loquentem. omnes gentes vel populos obedituros Chriſto, ut imagi- $. . natur Kimchius. Idque ipſe fatetur, dum dicit, Non obe- mò, hoc non probatur. Si igitur non probent, Chri- dituras gentes Chrifto, & redituras ad viam bonam , do- ftum aliquid locutum effe , quod Chriftum loqui non nec eas reducat vel convertat Meffias , idque poft bellum oportuit : caufa cecidere. Secundò, nulla fcriptura me- Gogi & Magogi. quod aliquo modo verum eft. dummo- minit ſeductionis tantæ & fimul deſtructionis tantæ po- do 1.non aberretur in deſignatione & agnitione Gogi ve- litiæ & templi & difperfionis Judæorum, quæ ante adven- ri. qui eft Anti-Chriſtus. 2. non negetur , gentes ante tum Mefliæ effet futura. Sed contra omnes prophetiæ , Gogum acceffuras ad Chriſtum magno numero. Nam ut hæc ipfa, teſtantur , vocationem gentium futuram elle Gog occafione regni Chrifti inter gentes oritur. Sed de fenfu verf. 5. poftea. ftante domo fecunda. 9. 18. At enim , omiffis aliis demonſtrationibus , ſuffi- $. 16. Unum conſiderare operæ precium eft, quo- | cit nunc, quòd Prophetia hæc non neceſſariò in iftum modo Apoftoli ex talibus locis, qualis hic eſt, confi- | ſenſum accipitur: ſed fert aliam explicationem, conſen- ciant, Gentes convertendas eſſe ad fidem Dei & Mef- tientem oninibus aliis prophetiis V. T. & deinde N. T. fiæ; ut A&or. 15: 14. 15. 16. 17. Rom.16:26. quum acipfi implemento. Quid enim nos cogit unam prophe- tamen iidem id vocent myſterium & quidem tempori-, tiam fic explicare , ut propter eam explicationem omnes bus ſecularibus tacitum. Rom. 16:25.26. Ephef.3:5. aliæ prophetiæ nondum dicantur impletæ & incertifli- Reſp. 1. Ut omnes prophetiæ, antequam impleantur, mum habeant implementum , & Prophetiæ Nov. Teſt. quoad modum & circumftantias habent aliquid occul- implemento comprobatæ habeantur pro falſis? Tenea- ti; ita etiam hæc. Apoſtoli per ſpiritum intus loquen- tur hoc principium : 'Interpretationem prophetiarum tem & experimento atteftantem didicerunt , quomodo Vet. Teftam. pugnantem cum prophetiis Nov. Teftam. illæ prophetiæ accipiendæ eſſent. Verbi gratia, Petrus non poffe effe veram; quia hæc eventu comprobatæ funt. quum à ſpiritu edoctus effet , gentes non ampliùs ha- Igitur hæ illarum explicationem continent. Impoflibile bere pro impuris: iſque juſſus Cornelium adire ei præ- lei, ut prophetia conveniat rei geftæ, quæ non fit imple- dicaſiet Chriftum; vidiſſetque eum accepiſſe donum Spi- mentum ejus. Neque tamen ita concedimus, prophetiam ritûs Sancti : intellexit , Deum fecundùm prophetias hanc (quæ & Efa. 2. legitur , & eft maximi momenti) eſſe velle fibi populum aſſumere in nomine ſuo ex genti- ambiguam & inftar cothurni,ut quamvis interpretationem bus. Actor. 15:14. Ideoque & nos ex implemento re- admittat. Demonftremus igitur & adftruamus veram ex- Stillimè argumentamur ad ſenſum prophetiæ: ubi illius verba funt generaliora. Dato enim implemento, quod plicationem. $. 19. Summa hæc eſt. Primò, Deum judicium eſſe fub generalitate prophetiæ continetur , fequitur , pro- | acturum inter populos multos. Non ſequitur ex hac par- phetiam in eum fenfum accipiendam effe , qui imple- ticula , ut ii populi omnes deponant arma. Imò quia illa mento convenit. Exemplum ſit. Prophetia generatim inſtitutio , five demonftratio, quam fequitur depoſitio ar- & indefinitè dicit, Fore aliquem Regem Græcum , qui morum , alio verbo exprimitur ,non eft hoc ipſum in pri- Perfas fubigat. Extitit Alexander Macedo , qui hoc fecit. Concludo igitur , illa indefinita locutione Ale- Pfal. 1 10:2. dominare in medio hoftium tuorum. & ¥f.5. mo colo intelligendum. Quid igitur. Hoc, quod legitur xandrum & illam ipfam expeditionem defignari , qua dejecit in die ire ſua reges, &c. Item yf.1. ponam ſcabellum ille Darium & Perfas vicit. 2. Ante Chriſtum gentes pedum tuorum. Item Pfal.45:5.6.& Pfal.2: 5. 12. ut alia non ſunt admiſfæ ad focietatem Ifraëlis ſine receptione omittam. Breviter ; ſignificat Judicium abolitionis & circumcifionis & Legis. At poftea manifeftatum eft, coercitionis peragendum pro caufa Eccleſiæ inter popu. id ſub regno Chrifti fieri oportere. 3. Tè Sileri compa- los multos & magnos, quale judicium peractum eſt in Ju- rative intelligi poteft. 4. Inter pleroſque Ifraëlitas my- dæis , fecundùm prophetiam Dan.9. Hab.2. Hof.2.&3. ſterium hoc Dei ignoratum eft; & prophetis promul- Efa.66. &c. item judicium in Romanos idololatras. Huc gantibus contradictum , inter diſcipulos eorum obfigna- referenda fimilia judicia & plagæ. Quàm tenuiter hoc ex- tum. Efai. 8: 16. plicat Abarbenel: verbum illud judicabit, quia gentes pa- rebunt IN M I C H Æ Æ CA P. IV. 149 Dei per rebunt ei. Domus Dei, mons domús Dei judicabit. At- 1 pacem in clauſula fua vel explicitè vel implicitè conti- qui ſi hic ſenſus fit, nihil aliud dicitur, quàm quod jam ſe nent. Quod & in cæteris Michææ obſervabimus. Hæc mel, & multò clariùs dictum eft. particula addit confirmationem à confilio & pronunciato $.20. Secundò dicit Prophetia, Deum redarguturum Dei: cujus confilium ftabit & verbum non fiet irritum. five potiùs demonftrationem facturum gentibus validis, Namos Domini elocutum eft . *8.4. Hab.2:20. Dominus eff cum eo effectu, ut cudant enſes in ligones vel marras. Hoc | in templo fan&to fuo. Sile ( vel contine te) coram ipfo omnis enim (quod Columellæ eft ) hîc ponit Kimchius. Cla terra. verſ. 20. Conferendus etiam Zachar.3: 10. Illo die rum eſt , dici de gentibus armatis , infeftis & arma infe- | vocabitis quiſque proximum fuum ſub vitem & ſub ficul- rentibus; Deum ita per prædicationem verbi fui illas con- neam. Ex quo patet, non tantùm hoc ad pacem politi- victurum , ut fua fponte arma deponant. Atque hic effe cam referendum effe, fed etiam ad modum communio- &us diverſus eſt à præcedentibus. Nam primus effectus nis fanctorum in cultu. Sub Nov. Teftament. privatim verbum eſt, ut credant & ambulare velint in viis quiſque invocat in omni loco , & duo tres conveniunt Dei & ad hoc alii alios cohortentur. Alter effectus Dei in nomine Chrifti fub ficu & vite fua, non requirentes eft deftructio hoftium. Tertius effectus Dei per verbum neque Hierofolymam neque Romam , aut talem quem eft hoftium convictio adigens eos ad deponendum arma, locum, ut ſanctum & religioni neceffarium, reſpicien- mentiendum Deo. ut fiat id , quod dicitur cap. 1 1. Efai. tes. lupos cum ovibus ftabulaturos. In plementum eſt evidens S. 24. Sextò Prophetia illuftrat illam pacem ab uſu in Ecclefia Chriſtiana. Non enim tantùm Deus deftruxit ſuo. Nam omnes gentes ambulabunt quiſque in nomine Dei rempublicam Judæorum , ut Chriftiana religio propaga- ſui, e nos ambulabimus in nomine Domini Dei noftri in ſe- retur, & valida imperia , fed & remotiſlimas gentes in culum & perpetuum. verf. 5. Ufus pacis eſt libertas con- geflit in medios Chriſtianos. Quæ ab initio magna ulæ fcientiæ. Non impediemur profiteri nomen Domini Dei . violentia, tandem depofuerunt publicam idololatriam, noftri, cui in Scripturis loquenti fidem obftringimus, &c quanquam pro Chriſtianis Arrianæ fierent. poftmodum ipfius præceptis vivere; licèt multæ gentes fint fuis ad- tamen & Arrianiſmum miffum fecerunt, & Chriftianam dictæ idolomaniis & fuperſtitionibus. Sarraceni, Papi- religionem tenuerunt. Idem effectum eſt in ipfis earum ftæ, hæretici ſuis ambulabunt moribus ; nos liberè ute- gentium ſedibus per totum imprimis Septentrionem re mur noftris, à nullo impediti. Notari hîc velim , pro- motiffimum. mitti quidem Eccleſiæ pacem & libertatem conſcientiæ $. 21. Tertiò dicit prophetia , Deum deinceps , poft- ad profitendam veritatem & eam exercendam atque ope- quam gentes longinquæ cuderint gladios ſuos in ligones, | randam , fed non confuſionem religionum & pacem , quæ effecturum , ut contineantur gentes conſtrictæ ipfius pro- importet communionem omnium errantium & in paucis videntiâ, ne poffit una gens in aliam ferre gladium. Me- tantùm articulis convenientium , cum toleratione manife- ritò hoc diftinguimus à præcedenti. Nam & res poſtulat. ftorum ſcandalorum; ut quidam fomniant. quippe diverfum eft cudere gladios in ligones , & non ſu S. 25. Hunc verſum corrumpit R. Ifaac Abarbenelin mere ac feire gladium femel depoſitum. Et exemplum hunc modum: Nam omnes populi, qui ambulabant quiſ- eft in promtu: ubi etfi non focietatem colerent gentes que in nomine Dei ſui, ý nos ambulabimus in nomine Domi- cum Eccleſia , imò ab illa ſe jam ſeparaffent, coercitæ ni Dei noſtri.q. d. Populi & nos Ifraëlitæ unâ ambulabi- tamen fuerunt , ut gladium in manu habentes, tamen mus in nomine veri Dei. Hoc prodit ex iſto fomnio regni eum non inferrent. Scilicet, quum avorum tempore pax Meſliæ ſine inobedientibus , & recalcitrantibus , fine ad- qui ſe ſeparaverant à com- verfariis & hoftibus , fine ſcandalis, fine ſeparatione ſcan- munione Eccleſiæ & Ecclefiam. Putare, ftatim atque dalorum , fine pugna, fine perſecutione , fine paflioni- Meſlias docere & legem dare inceperit , gentes nullum bus : altiſſimæque pacis fine ullo bello etiam ex civili & bellum inter fe gefturas , eſt purum purum fomnium. Ne- | politica cauſa. Iccirco Judæi totam hanc pericopam in que tantùm id contrarium eft prophetiis Chrifti & Apo- | duo axiomata contrahunt . Omnes gentes obedient Chri- ftolorum , & communi opinioni Judæorum de Gog & fto, & ideò erit pax fine omni bello. Cum iftis axiomati- Magog; fed & prophetiis Vet. Teftam, infignibus. Ut bus videbatur pugnare řf.5. Excogitanda igitur erat con- Danieli, qui expreſſè docet , exercitum quendam de torta illa explicatio ; in qua ſupplementum non neceffa- ſtructurum eſſe urbem & templum poft Melliæ adven- rium ; in qua futuri acceptio in ſenſu præteriti & futuri fia tum. Item Pfalm. 110. Neque fanè pertinet hoc dictum mul, ubi facillimum fuiſſet dicere posveld??177; niſi ad certum genuis belli , ſcilicet propter religionem fu- in qua fuperflua tautologia & phraſeologia inſolens ; deni- fcipiendum à gentibus contra eos, qui communionem il- que orodesce; nihil cogens talem interpretationem niſi larum in errore verſantium effugerint. Quod bellum pro- præconcepta opinio ; poftremò multa abſurda. Pro no- nunciat Scriptura ſoluti in fine ſeculi Satanæ ſeductione , bis eſt ſimplicitas, emphaſis in diſtinctione particularum futurum effe. Apocal. 20. Sed id fufpenfum iri ad tem- convenientia cum aliis prophetiis , imprimis Nov. Teft, pus, eadem Scriptura pronunciat. Apocalypf. 9: 14. Et quid eft, quare hoc non præſens Prophetia infinuare exit per ſua implementa aftructis. ftimetur ? inprimis , quum de iiſdem hominibus hæc par III. De recollectione Ecclefiæ. ticula fit intelligenda , de quibus antecedens agit, ne- que fit ad alias cauſas alioſque homines illa pax exten Verf.6. Illo die, dictum Jehovah, colligam(vel reci- denda. piam, afſumam) claudicantem, & propulfam con- $. 22. Quartò dicit prophetia, Fore ut non diſcant am- pliùs bellum. Qui non inferunt gladium , poffunt tamen gregabo, eream, quam malo affeci. diſcere bellum. Sed dicitur quidem illud vulgari modo , S. 26. Simile Sophon.3: 19. Salvabo claudicanteń, ja quafi diſciplina militaris ceffatura intelligeretur. Nec ta- exſulantem ( vel propulfam) congregabo. Obſervanda , ut men neceſſe eſt eò uſque extendi. Alia ratio eft non di- in cæteris , verfutia Iſaaci Abarbenelis. Qui etiam hunc ſcendi belli , nimirum Ceffantibus corruptoribus terræ , verfum conflat cum prioribus in unam fententiam. Hoc qui gentes , quibus imperitant, imbuunt illa doctrina, folum vult fignificari, Deum Ifraëlitas decem tribuum eos , quos ipfi vocant.hæreticos , eſſe omnibus modis per-|(qui à Jacobo claudicante claudicans , five claudicantes ſequendos. Quum hi ceſſabunt docere bellum, gentes ceſ appellentur ) tum Judæos fub domo prima in Babylo- ſabunt bellum diſcére. niam deductos, qui fua fponte in Græciam & per Ro- $.23. Quintò ſignificat prophetia pacem politicam, | manum Imperium ſe ſparſerint , denique Judæos fub do- quæ tandem divino judicio & potentia efficietur. Sede mo ſecunda in captivitatem Romanorum & in dicio-- bit quiſque fub vite ea ſub ficu ſua. Hæc non habet Efa nem Turcarum redactos atque ita magno malo affectos jas. In hoc & fequentibus igitur Michæas agit Efaiæ in- fub templo tertio demum congregaturum. Ridiculum terpretem, Talem pacem etiam Chriſtus prænunciat | eft, quod propter Jacobum patriarcham claudicantem Luc. 17:26.27.28.29.30. Et omnes prophetiæ illam 10. tribus vult yocari claudicantes. Cur enim non N3 totus C с 150 Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S totus Iſraël? & quare Judæos ſolos & ſponte quidem ex ad te uſque veniet: et adveniet dominatus priftinus, ſulantes diceret propulſos? Si claudicationem illam intel- regnum filie Hierofolymorum. ligeret, quæ Ifraëli eſt objecta ab Elia , aliquid certius di- ceret. Atid & Judæis convenit. Denique nullus eſſet fen- $. 30. Duo hîc: 1. Judicium perventurum uſque ad fus alius , quàm Deum Ifraëlitas variam ſortem expertos Tlijonem. 2. Tum deinde venturum regnum Tſijonis. in ſera poſteritate eſſe collecturum. Quod utut verum ſit S. 31. Primi membri phrafin jam explicavimus c. 1:9. aliquo modo ( Deus enim illos recolliget ad Chriftum) Confer Ezech. 7:7. Venit orbis ad te. Turris gregis. allu- tamen prophetia hæc diftribuit genera hominum, & ea dit ad Gen.35:21. vel templum fignificat, vel Tſijonem. inter fe quoad tempus conjungit, ut ftatim videbimus. Turris , quia ad eam eft perfugium; non ad ſalutem cor- Templum verò tertium nulla conjectura hinc procudi po- poris , fed animæ, propter eum, qui habitat in ea. Gre- teft. $. 27. Primò ad veram ſententiam notandum eft, fee- gis, quia ovium Chrifti turris eft. Extra illam nullä oves ſunt. Omnes ad eain pertinent. Hoc dicitur de fanctis mininum genus in fingulari ſignificare collectivè, five no- habitantibus Tſijone. Clive. in quo Turris. Sed poteſt tare cætum , qui communionem habet inter ſe. Æquè ta- Civitate illa five ſtructura Dei, quæ eft Turris Gregis , men facile & perfpicuum effe, fi vertatur in neutro gene- orbari ( verf. 10.) & tum nihil manet , nifi Clivus. E- re. so zonè vel omáčov, nga opez@evézzelv vel diconopnic: fai. 32: 14. Nampalatium omittitur, turba urbis derelin- ellóov. Secundò, tales coetus debere hîc conſiderari , qui quitur, clivus eſpecula factum eft fupra cavernas. Hiero- nomine Dei appellati ſunt, poft conjunctionem gentium nym. Turris gregis nebuloſa. Lxx. turris gregis caligoſa. cum Ifraëlitis in regno Chriſti , verf. 1. & ſeparationem úpay @ 7o v pavis cempecédas. Non legerunt 5 x fed malè in- Chriſtianorum à ſuperftitiofis & hypocritis. de qua vſ.5. Tertiò , fine dubio inter hos cctus effe Ifraëlitas à Deo terpretati funt Soy quod eft lxvòs.. $. 32. In altero membro promittitur Regnum Hiero- longo tempore rejectos. Neque commodius eſt vocabu- lum, quo illi denotari videri poflint, quàm illud., Quam folymæ , ſcil. illud, quod extendetur in totum mundum. malo affeci. Hoc igitur ab Abarbenele affumimus. Quartò Regnum Meſllæ. Id vocatur regnum priftinum 1. quia inter reliquos Chriſtianos duos cætus præterea inſignes eft regnum Davidis , in filio ipfius Chrifto. 2. quia eft re- denotari : Claudicantem & Propulfam. Pro hoc ý f. 7. eft gnum principis , qui ſit ex ipfis, non principis advenæ eft su inde unde nx?o ultrá. q. e. eis ce nézetvee pe lem Dei. 4. quia cît regnum in duodecim tribus inter fe jun- regnum BI6ct focus. Quia hæc res nondum tota impleta eft., defi- nitè nihil poteft dici : nifi quòd jam nunc apparent , qui étas , ut fub Davide & Solomone. Hoc Abarbenel anno tat. & confirmatur Ezechiel. 37. 5. quia eft regnum in claudicantes, & qui remoti dici poflint. Ubiremotos pof- fumus intelligere, qui carent libertate politica , ſub tyran. gentes, ut.David & Solomoh gentibus imperitarunt. Sed nis & idololatris agunt tanquam captivi : Claudicantes Davidis & Solomonis , quo certus populus carnaliter & non eft regnum de hoc mundo five mundanum, quale autem , qui veritatem Euangelii ulla miſturâ errorum politicè colligatus contineatur. Id ex fequentibus cogno- præter verbum & inftitutionem dominicam in dogma- fcetur, ubi docebimur, qualiter ipſe rex à populo fit ex- tibus & regimine corrumpunt, & altrinfecus inclinant non recto talo incedentes. Quintò , beneficium Dei circa cipiendus & trađándus. $.33. Duo conjungit hic verſus; Sijonis deſtructio-, illas partes efle accommodatum ftatui illarum. 1. Rece- prionem claudicantis, ut à defectione ſua reſipifcat & con- nem & regnum Meffie ex illa prodiens. Ita autem illa vertatur ad veritatem Euangelii. 2. Congregationem di- ri , ut poft deftructam Sionem non veniat regnum conjunguntur , ut divelli non poffint. h. e. Non poteft fie- ſperſi ſive longè amoti, ſcil . ut tyranni infringantur , & fed prius iterum deftruatur , antequam venerit. ut volunt fic cætus liberè agere poſſint, & ſint quaſi apud fe domi. Judæi. 3. Receptionem & congregationem ejus, quod malo af- $. 34. Abarbenel rurſus confundit, duo membra. Ad fe&tum eſt. te veniet & accedet regnum. Nugationem affingit prophe- tæ. Chaldæus hunc verficulum fic reddit. Npun nx IV. De amplificatione Ecclefiæ partium. ? ! Verf.7. Etponam Clandicantem (vel Cláudicans) re-Ten spya? M:33:22 Pyp spiahop hoc eſt, liquias, & longè-remotam gentem validam. Et tu Chrifte Iſraëlis, qui abfconditus es propter peccata ca - tûs Zijonis , tibi regnum veniet , e veniet poteftas priſca $.28. Reliquias ſuppullulantes in fpem priſcæ abun- regno cætûs Ifraëlis. Pro turri gregis pofuit Chriftum Il- dantiæ. raëlis, non ineptè, niſi hîc conjungeretur per oppofi- tionem cum Clivo filie Zijon. Pro hoc autem poſuit, V. De perpetuitate regni Dei ſuper ipfa qui abfconditus es ob peccata coetûs Zijon. nimirum ut fine interruptione & interyerfione. Græci wypádns , Latini nebuloſa , ita Chaldæus oc- cultatum fecit. quafi effet bos, & pory ng bos, hoc eft, Et regnabit Jehovah ſuper ipfos in monte Tſijona caligo filiæ Zijon valeret occultatum propter Kijonem. nunc ufque in feculum. Conſequenter ad te veniet , interpretatur ſupplendo re- gnum , ut fit inepta subrogica e veniet dominatus prifi- $. 29. De hinc Tlijon priftinam faciem civitatis Dei nus, regnum filie Hierofolyme. Sed in ea interpretatione per juſtitiam 8c judicium redemtæ habebit, & regetur fto, quem dicunt veniſſe quidem , fed occultari . Vide habes veſtigium fabulæ, an traditionis Judaicæ de Chri- verbo Dei; neque unquam poftea Ecclefia fubjicietur de ea fabula in Talmud cap. Chelek. in Sanhedrin noftro ſceptro hominum. In hoc regno omnes prophetiæ fi- Excerpto 33. & in Pugione Fidei, qui nuper prodiit., part 2. cap. 6. Addi iis, quæ illic leguntur , hoc teſtimo- Tertia Prophetiæ pars. nium poteft . item id quod exſtat apud Juſtinum Marty- à ýſ. 8. capitis 4. ufque ad cap. 6. protenditur. Habes nis hæc verba. Xeisös ö ei vġu zegévvn ish msgő gyeşós ést remp:37. in dialogo cum Tryphone Judæo. ubi Trypho- 1. Propofitionem. Ýf.8. II. Explicationem cùm amictio και εδε αυτός σε εω τον επίσκεται εδε έχω δύναμίν τινα μέχρις nis, Ýf. 9. 10.p.p. tum II I. præparationis ad regnum, Ýſ. 10. 11. 12. 13. 14. tum IV. Regni, cap.5. Ita qua- tamet ſi natus eft & alicubi eſt, incogvitus eft , & ne ipſe qui- δεν ελθών ήλίας κρίση αυ τον κ φανερον πάσι ποιήση». Chriftus, tuor membra funt. dem ſe novit neque habet vim ullam, donec veniat Elias & eum I. Propofitio. ungat , e manifeftum omnibus faciat. Miſera ſolatia con- tra apertas ſcripturas ! Sed citeriores tales fabulas relique- Verf.8. Tu, autem, Turris gregis, Clive filiæ Tſijon, runt, alias rationes fe indurandi commenti. $.35. Interim notandum, quòd Chaldæus Meſſiam vult Chrifti, niunt. hic IN M I C H Æ Æ CA P. IV. ISI terre. vota. hîc indigitari per Turrim gregis five Iſraëlis. Id conſenta- neum eft fidei Chriſtianæ, Mefliam eſſe arcem Ifraëlis , 2. Subjugatio vicinarum gentium. ] , i byn, ut confugiamus ad ipfum in fiducia cor- dis. Id autem effe de divinis reſervatis, perſpicuum eft. Verf. 11. Et nunc quidem congregatæ funt contra te Addi hic locus poteft, ad ea, quæ habet Pugio part.3.d.3. gentes magnæ; que dicunt, Hypocriſi contaminabi- c. 1. n. 13. Nec illud negligendum , fabulam de Occul- tatiöne Melliæ videri originem traxiffe ex traditione & Verf. 12. Atilla neſciunt cogitationes Jehova,« non tur, o afpiciet Tjejonem oculus nofter. Catechefi Veterum. nempe quòd Chriſtus in primo ad- ventu non fit agnoſcendus à Judæorum plerifque & reci intelligunt confilium ejus : quod congregaverit illas ut piendus in cælum & fic occultandus ab oculis ipſorum, manipulum in horreum. Deo inſuper faciem ſuam ab illis occultante, ut eſt Deut. Verf. 13. Surge tritura, filia Tſijon. Nam cornu 32. Confer Johan. 7:27. Chriſtus quando venit, nemo tuum faciam ferreum, et ungulas tuas faciam eneas; ſcit, unde ſit. et comminues populos multos : et devovebo Jehove II. Afflictio. quæftumipforum, et opulentiam illorum domino totius Eft partim ablatio regni , verf.9. partim deſtructio ur- bis, & ME TO bxecía. verf. 10. p.p. $. 39. Tria hîc. 1. Gentium vicinarum eß:17) & 2. Conſilium Dei de iis. 3. Corroboratio Ifraë- 1. Ablario regni. litarum ad fubigendum illas. Hæc pertinent ad Ifraëlem vindicatum ex captivitate Babylonica. Hic magnum ſal- Verf.9. Nunc quare clangis clangore? Anrex non eft tum facit Abarbenel à captivitate Babylonica ad Roma- inte? An conſiliarius tuusperit? quòd te apprehen- nos. Sed fallitur, neque poteft prophetiam benè accom- dit dolor, ut parientis. modare, & luxat conjunctionem regni cum calamitatis Babylonicæ exantlatione. quæ eft in verf . 8. Simplex & $. 36. Eit ſchematiſmus interrogationis. Habet iftam hiſtoricus fenfus hujus prophetiæ hic eft. Poft folutam emphaſın. A Tlijone rex cum ſapientiflimis quibufque & captivitatem Babylonicam & affertum Ifraëlem ex ea, ni- Senatu abducetur in captivitatem. Ea re valde conſterna- hilominùs non ftatim venturum Regnum promiffum. bitur & angetur. Sed ignorat ipſa malum fuum, quod ipſi Ante enim Gentes vicinas ſe collecturas contra Hieroſoly- imminet. Non illa tanta cauſa merendi eft. Alia illam obli- mam, cum opinione contaminationis ejus & ſpe jucundi terabit. Nota hîc amotionem ſceptri terreftris à Juda.quam ſpectaculi . Hoc evenit fub Antiocho. Vilà enim eft alibi pleniùs docemus. Hieroſolyma profanata & in cenſum hypocritarum (qua- les Gentiles omnes funt ) redacta , ablato facrificio jugi. 2. Deſtructio urbis & captivitas Babylonica. Confer Matth. 24:51. só pép @ cú z8 ou tão resonestão FCs. Quæ res occafioriem præbuit vicinis gentibus quafi Verf. 10. Dole ea erumpe, filia Tſijon,ut puerpera, f triumphandi de Ifraëlitis & religione vera & ſpe regni, quia nunc exibisé civitate & habitabis (live procum- quam dudum conceperant Ifraëlitæ. Hoc Abarbenel te- bes) in agro, pervenies ufque in Babyloniam. nuiter explicat de afſentatione, quam poftulaverit Nero, ° ut ſcil. ſigna ipfius ponerentur in portis Hierofolymorum. S. 37. 13 propriè eft procumbere. Nahum. 3. verf. quæ putida ſunt, conjuncta cum magna hiſtoriarum igno- penult. Pfalm. 7:6. Pfalm. 16:9. Compara cum verbis rantia. Porrò Deus explicat confilium ſuum. Collectos his cap. I: 9. Pertigit ad portam populi mei ufque ad Hiero eſſe , ut fubigerentur ab Ifraëlitis & in ipſorum dicionem folymam. 11. col. 3. auferetur à vobis fatio domûs ſeque ac rempublicam concederent. Itaque futurum, ut Deus ftrationis five cohabitationis. 12. col. 2. deſcendit malum à | Ifraëlitas mirum in modum oppreffos animet , roboret , ut Domino in portam Hierofolyme. 16. col. 2. exulant à te. circumfitas gentes triturent. Et benè fuba&tio illarum cum cap.2 : 5. in panegyri Domini. 10. col. 1. Surgite, abite. trituratione confertur. Improbi velut paleæ cædun- cap. 3: 12. Sijon ager arabitur. Vides eandem rem aliis tur , ut reliquiæ, tanquam grana ucilia, in horreum infe- atque aliis verbis dici , fed ſemper clariùs & explicatiùs. / rantur. Methodus igitur prophetiæ hîc evidens fignaculum habet. $.40. Eventus eft , ut omnium iſtorum populorum Deſtructionem & exaltationem ( quæ noviſſimo tempore opes & copiæ ſerviant Deo, & domino totius terre, hoc eſt futura erat , cap.4. verf. 1. ) denuò deſcribit ; à fine ad Chrifto. Id eft, ut, quum ita propagata & amplificata fue- initia redit, rit Ifraëlitarum gens & refpublica, tum veniat Chriftus & regnum ſuum ordiatur in omni parte Palæſtinæ. Et ita fa- III. Præparatio ad Regnum. &tum eſt. Maccabæi occafione tyrannidis Antiochi arma corripuerunt, in libertatem quandam afferuerunt Rempu- Hujus datio eft in 1. liberatione ex captivitate. verf. io. blicam. neque antea arma depofuerunt, quam totam Pa- 2. ſubjugatione vicinarum gentium. verf. 11. 12. 13. læftinam , Moabitidem , Idumæam , Samariam, Itu- 3. Exaltatione imperii Romani , ut vindicis injuriæ Chri-| ræam, &c. fubegiffent; Vide Joſeph. lib. 3. antiq.c.23. ſto regi inferendæ, verf. 14. Gemina his prophetat Zacharias cap. 9. & 1 2. initio. Sed in omnibus illis prophetiis Judæi faltum faciunt ad tem- 1. Liberatio ex captivitate Babylonica. plum tertium. Unum adhuc obſerva. Deus dicit , fe de- voturum opes gentium Domino, & domino totius terræ. Rurfus teftimonium divinitatis Chrifti. Deus Pater Deo Ibi eripieris, ibi aſſeret te Jehovahè manu inimico- filio, cui dominium totius terræ datum eft, deyovebit. Quum Chriſtus appellatur dominus TOTIUS terre, $. 38. In ipſa Babylone tibi dabitur evaſio & ereptio. non potes excipere ab illius dominio patriarchas. quorum Deus enim afferet temanu quafi injecta inter gentes ut po- aliquis, David, eum etiam dominum ſuum appellavit, Pfal. pulum fuum. Nam & prophetas ipfis dedit in captivi- 110. I. certè quòd per Judæos, ut populum ejus, occupa- tate ; & experti ſunt favorem dominorum , & tandem pertum eft, etiam ante quam naſceretur, ipfius fuit. ſpiritum Dei motis ipforum cordibus dimiffi, ut redirent $.41. In ultimis igitur verbis fignificatur, Chriftum domum. Illuftria funt, quæ huc faciunt, Efai. cap. 44: naſciturum & regnum fuum orfurum poft captivitatem ad verſ. 8. & alibi. Clara hæc Babylonicam , quun Gens Ifraëlitica gentes vicinas occu- funt, neque indigent explicatione. Tantùm obfervetur, paffet & federi circumciſionis adjeciffet , ut ſcil. Chriftus Affertionem Sijonis effe præparationem ad Regni priſtini Dominus totius terræ eò uberiorem ineffem fidelium ex reſtitutionem. populo in immenfum multiplicato & portas hoftium poflidente rum tuorum. N 4 Μ A Ι COM M E N T 152 Ε Ν Τ Α R R I U S poſlidente per præconium Euangelii lucraretur. Identi- | populus graphicè deſcribitur Efai.5:26.27. 28.29. Sen dem revolvimur in eadem optice tõv nocupão, de quibus fu- cundo colo indicatur Obſidio Hieroſolymæ vel etiam to- fiùs egimus in Conſiderationibus Ultimorum Mofis , in tius populi. Pompejus Hieroſolymam obfidione cinxit, quibus ftudioſus lector parallela teſtimonia recognoſcere 8c cepit. Romani ex eo tempore undiquaque incluſam te- non gravabitur. nuerunt Judæam & tanquam coronâ cindtam. quæ fuit præparatio judicii in rebelles Judæos. Tertio colo indica- 3. Excitatio Imperii Romani tanquam vin- tur 86ers inter cæteras atictiones Chriſto inferenda, ni- mirum cariores de ipfi infligenda. Idem genus injuriarum dicis injuriæ Chriſto regi indicat Efai.cap. 50:6. Alibi aliæ partes paffionum Chri- inferendæ. ſti explicantur. Quæ inter fe collata plenam quafi hiſto- riam efficiunt : quam in ultimis Mofis adumbravimus. Verf. 14. Nunc duéta legiones, filia legionum. Obfe- Abarb. per Judicem intelligit prophetas. quos Ifraëlitæ dium poſuit circa nos? Virgapercutiunt in maxilla exagitaverint, nee on né neloosvSed 1. infulfum hoc. Sta- Judicem Ifraëlis. tim enim, is judex quis fit, deſcribitur. Et prophetæ non poffunt dici judices, multò minus judex Ifraëlis. 2. Si pro- 5.42. In primo colo vocatur populus Romanus in fce- pheta , quis niſi Chriſtus ? Nam poſt Malachiam nemo nam , ut per totum orbem legiones ductet , unam provin venit, qui à Judæis fit percuffus : in cujus vindictam Ro- ciam , unum regnum poft aliud expugnet & debellet. Hic mani rempublicam deftruxerint. C Α Ρ U Τ I V. Regtium. Poſtquam præparationem ad regnum capeſſendum deſcripſerat , jam tranſit ad Regni Dei deſcriptionem. Cujus deſcriptionis hæc funt fumma capita. 1. Ortus Meſsiæ & perſo- na ejus. verſ. 1. 2. Populus. verſ . 2. 3. 3. Pax. verſ. 4. 5. 4. Multitudo populi. verſ. 6. 5: Victoria de gentibus. verf. 7. 8. 6. Purgatio. verf. 9. 10. 11. 12. 13. 7. Judicium in gentes. verſ. 14. 1. Ortus Meffiæ & perſona ejus. hæretici. Sed hoc eft facere vim verbis & conſcientiæ. R. Sol. comparat id, quod eſt Pfal. 72:17. ini pia upo ng Verf. 1. At tu, Bethlehem Ephratha , parva es , ut ſis quod , ex mente ejus , fic explicandum: Ante ſolem crea- inter familias Juda? Ex te mihi prodibit ( Judex) tum Iinnon eft nomen ejus. potius foret , Filiabitur ; eft no- ſit dominator in Iſraële: cujus egreffiones ſunt ab men ejus. Non omninò ineptè : fi pia: accipiatur pro Gea nito & Filio. 1? enim eft filius. initio, à diebus feculi. $.4. David Kimchi ad hunc locum diſputat cum Chri- $.1. AU in voce amisrini expreflimus ftianis , qui ex eo probant æternitatem Filii Dei five Chri- per relativum. Sic Numer.23: 23. fti Filii Davidis. Jeſum non poſſe hîc intelligi ait, quia Prov. 15: 16. 17. 17:1. Hab.2: 3. Jeſus non dominatus eft Ifraëlitis, fed Ifraëlitæ dominati Videtur hîc verſus effe legendus ut funt illi. Reſp. Verè dominatus eſt per verbum & fpiritum in parentheſi. Nam verſus fecundus fuum non tantùm Judæis fed & gentibus. Sed qui ipfi pa- apertè cum ultimo capitis quarti rere noluerunt, eos fregit ut vas figuli. Neque vero ab il- continuandus eſt. Imò nec parentheſis eſt , fi , ut fecimus, lis potuit impediri, quo minus refurgeret & regnum occu- Daro nguvē To Fudex Iſraëlis repetas. Et fic reliqua oprimé paret. Chriſtum à Judæis paffurum , indicat Michæas, fluunt. Simplicitas ſententiæ hæc eſt. Quum Romani quando dicit, In mala percutiunt judicem Iſraëlis. Et quan- belligeratores jam orbem totum ſubegerint, ut Ifraëlem do per manus ipforum ſceleratas crucifixus eſt , triumpha- non quidem jam domuerint, fed veluţi corona cinxerint, vit de carne vim ad ſerviendum Deo fibi arrogante, & de tum patiecur Chriſtus, nec tantùm morietur, fed & contu- juftitia ejus , & de principibus populi & lege rituum ut in- meliofis alapis verberabitur. qui eſt Judex Ifraëlis. Ut efficaci ad juſtificationem. Col.2:14.15. Contra æternita- verò tibi, ô anima fidelis, ortum ejus pandam : is erit tem fic obloquitur. Deus non eft à principio à diebus fe- planè inopinatus & mirabilis. Erit ex Bethlehem ex culi , ſed ante dies feculi. Caret enim principio. Refpon- gente David. fed ita diminutâ & proftratâ (poftquam deo, Sufficit, fi probatur hinc, Chriftum fuiffe antequam è regnum Davidicæ domus occiderit ; ut eft cap. 4: 9.) Bethlehem naſcendo oriretur, & quòd fuerit omnibus die- ut vix inter familias. Judæ nomen locumque inveniat. At- bus feculi & fic in ipfo creationis exordio. Non fequitur, tamen inde prodibit, inde naſcetur JudexISRAELIS, qui primo die mundi eft, is initium extandi habet: fed ut accipiat poteftatem in totum Ifraëlem, h. e. in totam multò magis , qui in ipfo initio eft, is ab æterno eſt & ini- Ecclefiam. Cujus egreífiones funt nihilominus longè an- tium ipſe ſuæ vitæ non habet. Certè quidem ? à hic non tiquiores ipfi initio omnium rerum coævæ, imò ante dies notat poft. Imò hac phrafi æternitas Dei deſcribi ſolet , ut feculi , ſcil. ab æterno. Quia igitur inde orietur dux ille, Pfal. 90. hx 98 osiy y yiyn Kimchius id explicat per tantum abeft, ut parva Bethlehem parva cenferi debeat, ut nun ante. Et quare non hîc eodem modo bi "pp ante & maximæ illius prærogativæ cedere cogantur. Chaldæus dies feculi interpretatur ? Locus ex Proverb. 8:22. & feq. per dominantem intelligit NDun Chriſtum. nec abnuunt citatus probat æternam més orv & en mépower Filii, qui eſt- Judæi. Sapientia, cui competit regnum in omnia. $.2. Hic eft luculenta deſcriptio Mediatoris 5.3. Quoad perſonam. Habet egreſſiones eternas e trop sícess, id abfque emphaſi pofitum ut credam , perſua- 6.5. Cæterùm quòd hîc dicitur plurativè nisyin in naſcetur. h.e. eft Filius Dei æternus & fiet homo in tem- deri non poffum. nempe Filius non egreffus eft à Patre, ut pore. ·Supra cap. 2: 13. 1717&7?? appellatur. Confer homo ex homine ; qui incipit effe , quum ex ho- Johan.1:1. 1. Johan. I:1.2:13. Prov.8. Verbum Ny de mine funditur , & quum egreſſus eft , fundi egredi- generatione faepe. Vide Jerem 30:21. Chaldæus Judaicè que definit . Omnibus diebus feculi egreditur Filius à & fubleftè : Ambay, pinagm7p5p 78 77 DU "? cujus no Patre , & eternum eft απαύγασμα της δόξης αυτέ. Eft men di&tum antiquitus à diebus feculi : Non poffunt meliùs quædam ad exilitatem intellectus noftri osynge Ze quando, IN MICH Æ CAP. V. 153 quando , quod æternum eſt, & diebus noſtris momentiſ $. 10. Erit Judex Iſraëlis. Igitur & populum habebit que comparatur & ab iiſdem diftinguitur. Sic Tu idem es ex Iſraêle. Nam gentes nuncupantur Ifraël non prima- Ở annitui non finiuntur. Pfalm. 102:28. Anni Deo attri: rið, ſed quia Ifraëli inferuntur & adcorporantur. Efa.14.. buuntur, quatenus æternitati ipfiùs noftri coexiſtunt. Sed vf. 1. Ephef. 2: 19. 3: 6. Attamen non omnes fratres quia æternitatis momenta non tranſeunt , annos Dei negatipfius fecundùm carnem funt ille Ifraël cujus ipfe Judex finiri & abire, ut noftros. Item Dan. 7:9. yo pou per- eft & Vindex. Diftinguuntur manifeſtariè à Filiis Ifraë- manens diebus. h. e. cujus dies manent non manant & la- lis. Quorum vindex & judex eſt, eos non tradet. At buntur. Nolim quemquam deſperare de teſtimonii hujus fratres quofdam tradet. Vide & Zach. II: 9. Nam reli- æternitatis Chrifti efficacia. Aliud eſt, egreffiones ejus fient quiæ fratrum revertentur. Efai. 10:21. 22. Item, Fra- ab ante ; aliud , decretæ ſunt antè. Neque Judæis neque trum reliquiæ revertentur ad filios Ifraëlis. Igitur fratres hæreticisilla contorſio verborum concedenda eft. Eidem, Iſraëlis nomine excident. Idque ad tempus. nimir . Donec qui Regem Ifraëlis & Doctorem gentium vocavit Jeho- pariens peperit. vel, ad tempus parientis , dum pepererit, vam, credamus afferenti geminam Chriſti nativitatem , h. e. dum plenitudo gentium intraverit. Rom. 11:25. unam ad @wvég wory ev oceni, alteram , qua æternus Deus S. 11. Pariens dicitur ea phraſi, qua & Efaias uſus eft, eſt, & fine qua nec ſponſor ſecundùm fpiritum æternum cap. 54. verf. 1. Imitatur Michæas Efaiam & in aliis. nec ſpes & affertor ac interceſſor Iſraêlis effe poterat. Pro- Sumenda igitur explicatio hujus ænigmatis ex Efai. 54. pter duriciem Judæorum non debemus nos omittere ex- cui refpondet epiftol, ad Galatas cap. 4:27. Duæ funt preſſos fenfus Scripturæ ; & evacuare poteftatem ejus. matres , libera & ſerva. Duplex teſtamentum : Vetus Nam cui fini hîc inculcaretur, decretam eſſe ab æterno publicatum in monte Sinaj , & Novum reſpondens Pro- Chriſti nativitatem ex gente Davidica , quum per fe con- miflioni. quod Novum dicitur non quòd non fit notifica- ftet , nihil fieri fine Dei æterno decreto , & à prima mundi tum ante Vetus, aut fub Vetere non extiterit promillio; ætate promiffus fit? ſed quia juſtitiæ fine lege & ferviture prædicatio eſt po- $.6. Quoad genus. Ex Bethlehem Ephratha tanquam fterior tum promiflione, tum lege in fervitutem mancia familia Judæ. Filius Davidis, furculus Jeffai. Atqui non pante. Eis reſpondent Hieroſolyma Terreftris & Cæle- extat amplius Bethlehem, ut familia Judæ. Neceſſe igitur ftis . Illa accepit Legem: hæc eft Civitas fanctorum con- eſt, Mefliam pridem veniffe. ſummatorum , quoad ſpiritum ; ad cujus focietatem in $. 7. Quoad tempus Oceaspáczais. Cum Romani obfi- privilegio libertatis affumuntur fideles in Novo Tefta dione cinxerint Hierofolymam (quod factum mento. Eph. I: 10. Hebr. 14:39.40. Hebr. 12:22.23. per Pompe- jum) & illam regionem undiquaque circumfederint. Lex juſtitiæ fidei ſola & mera non peperit ab initio fed Cùm Davidicæ domus nulla erit dignitas, nullæ copiæ, fterilis fuit, donec duravit Veteris Teftamenti vopeo Janice & vix numerus aliquis : quum tamen adhuc erunt familize & Civitas fub illa & per illam gignens in fervitutem. Jam Judæ geyecea og Sjevcu obtinentes terram ſuam. porrò Efaias dicit , Sterilem parituram & plures ejus fi- $. 6. Quoad officium. Judex Iſraëlis. Ezech.21:31. lios futuros effe fub Chrifto", quàm filios Hieroſolymæ Donec veniat, cujus eſt judicium, es dedero illud. Johan. terreſtris. Quum illic evidenter duæ matres inter fe di- 5:22. Efai.42: Ý1.1.2.3. Magna eft emphaſis hujus no- ftinguantur , Una (Hierofolyma cæleſtis) paritura mul- menclaturæ. tos filios; altera 1. eft patronus Ifraëlis, qui agit cauſam quæ non multos, in illius comparatio- Ifraëlis apud tribunal Dei Patris contra accuſationem Sa- ne, peperit antea , nec poftea paritura eſt (ſcil. Hiero- tanæ. Efai. 50:8.9. 2. facit judicium in damnatione folyma terreſtris ) clariflimum eſt , Ecclefiam ; ad quam omnis juftitiæ humanæ : & abfolutione confugientium ad gentes vocantur , dici hîc in comparatione Synagoga ipſum: & vindicatione renitentium : & liberatione Ec- (quam conftituunt fratres Chriſti reječi ab ipſo)Parientem. clefiæ ab omnibus malis. $. 12. Habet ergo illa , quæ nunc parit, dum rejecti $. 9. Quoad ftatum. Í. Exinanitionis. Erit primo tis ſola obtineat. Habet Deus & numerum filiorum, quos funt Ifraëlitæ, fuum tempus , quo pariat & nomen parien- Dobrin 13. ſervus poteftatem habentium. Efai.49:7. mi- pariet, & locum, ubi pariet ( ut mox videbimus ) & tem- noratus etiam infra angelos . Pfalm. 8:6. patietur ſe ju- pus quo pariet , deſcriptum in libro fuo. 1. Timoth. 2: 6. dicio fifti , judicabitur , damnabitur , & tanquam im- MecAp tú eloy rolegis išors. quæ (redemtio) eſt teftificatio, probus alapis cædetur. Daniel. 9:26. 0.9? exſcindetur. temporibus fuis. Et quum pepererit omnes filios ſuos in ab- Eſaias cap. 53. verſ. 8. DIN 73 exciſus eft ex terra undantia , hoc erit whecs poc m 2. Svãv. Rom. 11: 25. Ne- viventium. II. Exaltationis. Fiet bijn in Iſraële. hoc que tamen tunc deſinet parere; ſed tum fratres Chriſti ad eft, omnem poteſtatem in Ecclefiam & pro falute Eccle- Filios Ifraëlis revertentur. S. Paulus dicit: Tunc totus Il- fiæ datam fibi æterno Patris pacto etiam exercebit , ſedens raël ſervabitur. Ut verò pariens tempus habet , quo ſola in throno Patris. Fiet. dodery Jńczozu. Efai. 9:5. Fiet pariat, ita & gentes, inter quas parit. Luc. 21:24. Hien principatus five imperium in humeros ejus . Poteſtas illa di- roſolyma erit calcata à gentibus , donec impleantur tempora vina eſt. Johan. 5:21. Confer Judic. 8:22.23. Potefta- gentium. h. e. Hierofolyma tenebitur à variis gentibus Rom tem omnem in celo & in terra Pater Filio dedit, 1. qua- manis , Sarracenis , Latinis , Turcis , donec tempora gen- tenus æterno conſilio cum Filio voluit & in Filio hoc pro- tium impleta fuerint tum in fuis Imperiis, tum in Voca- pofitum fecit, ut per ipſum redimeretur Ecclefia & colli- tione fua. Tum deinde & Judæi in ipfa Hierofolyma ſer- geretur & glorificaretur. Johan. 3:35. Zach. 6: Ýſ. 13. vient Deo non ſacrificiis ſed fide in Chriſtum. Chald. Ephef . 3:11. 2. quatenus in tempore, oblatione cor- 75m? pasiva. Veteres. Non venit Filius David , nifi poris ipſius facta, ei copiam fecit abrogandi accuſatio- quum Imperium improbum Romanum obtinuerit in mundo nem legis & regnum fuum coeleſte in toto mundo per novem menfes. Id Kimchius hîc citat & R. Solomoh. erigendi. Vide de hoc & in Pugione Raymundi. 2. Populus. B. Populus ex omnibus indiſcriminatim. Istum ex o, fratribus eft, tum exß. omnibus, Verf. 3. Et ftabit @w pafcet in robore Jehovæ in ela- tione nominis Jehova Dei noftri: & confidebunt. Populus ex fratribus. Nam nunc magnificabitur uſque ad fines terre. $. 13. Hic eſt 1. ſtatus regis. 2. efficacia regni. 3. in- Verf. 2. Propterea tradet (Judex Ifraëlis) illos ftrumentum regnandi. 4. quies fubditorum. s.amplifica- (percutientes ipſum, Judæos rebelles ) uſque ad tio regni. Stabit, Judex Ifraélis : qui jacuerat mortuus & tempos parientis, quum pepererit ; & reliquum fra- fepultus, non recidet , fed femper ftabit,& non intermit- trum ejus redibunt ad filios Ifraël. ter Ecclefiam colligere. Et paſcet. Colliget oves , eas alet, conſervabit , ſalvabit. In robore Domini, divina po- TO! tentia 184 C O M M E N T A RIUS tentia eaque vi&trice & irreſiſtibili, qua ſubjiciet fibi om jou & yun perinde ufurpantur. Vide Pfalm. 2:6. Ut nia. Phil. 3:21. Organun.. In elatione nominis Domini | igitur in Du unetus Domini , extra unctionem illam Déi noftri. h.e. In nomine D. D.n. fe efferente. In No-mirabilem hominis Filii Dei, notat, qui divino immediato mine Domini , h. e. Nominando & prædicando Domi- juffu rex conſtitutus eft, vel qui fingulariter fpiritu Dei num, ſive manifeſtando nomen Domini, Johan. 17:26. | imbutus eſt, ut patriarchæ Pfal. 105:15. & Cyrus , Efai. Id fit per Euangelium five annunciationem gratiæ Patris 45: 1. ita hîc uneti hominum appellatur ev@gwiun xács. & Filii: qua plenè & clarè explicatur , quis fit Dominus 1. Petr. 2: 13. vel Unɛti hominis, quia hi reges fine fpiri- five quæ fit iplius gloria, & non tantùm quæ fit , ſed etiam tu Dei vel fe pro regibus ſucceſſoribus antiquorum regum quòd ea gloria fit à Patre per Filium in re & facto ipfo ma- geſſerunt. (Efai. 30: 1. ad ungendam un&tionem, fine ſpiri- nifeftata. Ideò Gratia & Verit as implet hoc Nomen. Su- | tu meo. Efai . 19:11. Quomodo dicitis Pharaoni, Filius ſa- pra cap. 4:2. Lex prodibit ex Sijon es verbum Domini ex pientum ego ſum 3 ô fili regum priſcorum.) vel ab uno homi- Hierofolyma. Hæc prædicatio dicitur alibi riparu enor) | ne , rege Tyri coronatricis. Efai . 23:8. h.e. Papâ , rege comitem habens revelationem brachii Dei ſuper homini-emporii illius, ſpiritualis uncti ſunt. In qua neno ganie fun- bus. hoc eft efficaciæ fpiritus ſancti in electis. Efai. 53: 1. datur vulgaris adulatio machantes cum magna meretrice alibi Sceptrum roboris.. Pfalm. 1 10:2. alibi robur. Pfalm.un&tos Domini appellantium. Non negamus illis impe- 8: 2. (ubi tamen & Ecclefia unâ connotari videtur ) sovee- rium , quod divina ordinatione tenentur ad laudem bono- pess ges". Roman. I:16. Híc nomen Dei & robur Dei diſtin- rum & vindictam maleficorum exercere; neque obedien- guuntur. tiam: ſed, in quibus fpiritus Domini non elucet, eos, qua- $. 14. Dominus, h. e. Deus Pater dicitur Deus judicis cunque in tweegxõ ſint, & etiamfi à Papa undi & coronati Iſraëlis, h. e. Deus Chriſti. ut & Epheſ. 1: 17, tum ra- fint, non magis unctos Domini reputamus, quàm omnes tione humanæ naturæ, tum quatenus curn ipfo perſonam magiftratus. Eccleſiæ ſuſtinente Pater fedus fecit, five ipfi mandatum $. 17. Terra Nimrod eſt Affyria, Babylonia, &c. Oſtia dedit in humanitate implendum ; & eum miſit facerdo- ejus , unde egrediuntur. Bellum ad oſtia uſque Perfarum, tio fungentem apud fe. Effectus paftionis in Ecclefia. Et Sarracenorumque retroagent. Denique eripiet ab Affyrio, confidebunt, fubint. filii Ifraël, qui ſcil. ſunt filii promiſlio- fcil. Aliquis. Ut Dux Bullionæus Gothofridus , qui re- nis. Seſſio illa opponenda eft jactationi filiorum Ifraëlis in gnum Hieroſolymitanum exorſus eſt. Hujus belli in Al- gentilitate tanquam in deſerto. Vide Pfalm. 107: 3.7.ubi fyriam mentio eft & Hoſeæ cap. 13:7. fed cum ſignifica- spio 79. urbs felionis. Apocal. 12:6. 14. Paftor Ifraëlis tione cladium in ea expeditione accipiendarum. At hîc ovibus ſuis in deſerto gentium tandem dabit locum ubi alio ſcopo eadem expeditio ponitur, fcil. ad comproban- Confideant, ubi exeant & intrent , ubi non infeftentur & dam Ecclefiæ Chriſtianæ potentiam per adjun&tionem exagitentur , ſed nutriantur à gentibus. Nam , inquit , nunc plurimorum populorum & gentium, quorum Reges fint magnificabitur uſque ad fines terra. habebit cærum & Ec- infervituri Ecclefiæ. Ifta non poſſunt dici de Affyrio & cleſiam per totum mundum. Terræ enim vocabulum hîc | Iſraêle ante adventum Chriſti : ut apertum eſt . Neque nulla ratione ad fines Palæſtinæ coarctari poteſt. Ibi lupi, convenit , ut heterogenea & longiſſimè disjuncta fic con- urſi , leones cum ovibus ftabulabuntur. Planum eft, Pro- ſuamus : Si Nebucadnezar veniet in terram noftram , nos il- phetam de Eccleſia è gentibus loqui. lius terram populabimur gladio ſpirituali per un&tos hominum ſub Novo Teſtamento fcil. Omitto , quòd fides ad Occi- dentem propagata eft magis , quàm ad Affyrios. Supereſt, ut juxta implementum interpretemur. Et ſunt aliæ quo- Verf. 4. Et erit hæcpax. Aſſyrius quum veniet inter- que prophetiæ, quæ teſtantur, Aſſyrium aliquem Ecclefiæ Chriftianæ hoftem fuiſſe expectandum. ram noftram & quum calcabit palatia noſtra, tum conftituemus contra ipfum feptem paſtores o octo 4. Multiplicatio infignis à divina unétos hominis. benedictione. Verf.5. Et pafcent terram Aſyrii gladio & terram Nimrod in oftiis ejus. Et eripiet ab Aſſyrio, quum Verf.6. Et erit Reſiduum facobi inter populos multos veniet in terram noſtram o quum calcabit terminos ut ros à Jehovah, ut gutta ſuper herbam, .qua non noftros. expeétant virum, neque præftolatur filios hominis. $. 15. Dixerat de pace cap. 4. Innuerat eam, quum di $. 18. In duobus eſt fimilitudo. 1. in multitudine. ut ceret, Confidebunt , magnificabitur ad fines uſque terre. Sed guttarum roris & pluviæ. Confer Pfalm. 110:3. 2. in non eft imaginandum, eam pacem fine omni anguſtia fore. | divina præventione. Ut enim ros & pluvia non expectat Igitur nominatur imprimis magnus hoftis Chriftianæ Ec- hominem, & illius cooperationem , fed à Domino cadits clefiæ Affyrius , & ille quidem intraturus terram Chriſtia- quando ipſi libet; ita hæc incrementa Ecclefiæ fient ſine norum & calcaturus palatia ipforum. Sed habebit nihilo- humana ope. Stulti ſunt, qui putant, non propagari Ec- minus Eccleſia Chriſtiana pacem, ſcil. cum gentibus, inter cleſiam niſi hominum confilio , legibus , autoritate , pote- quas vivet, ut ſerviant Eccleſiæ. Hujus rei documentum, ftate. Non exſpectarunt Ecclefiæ augmenta Papam Ro- quod in Affyrium principes , reges & Imperatores exci- manum. Vide Marc. 4:27. Sic eft regnum Dei, ut fi homo tabuntur , qui cum ingentibus exercitibus penetrabunt in conjiciat ſementem in terram, & dormiat & excitetur nocte terras ejus , & depafcentur eam gladio. Nihil certius, odie , e ſementis germinet & adoleſcat , ut non novit quàm per Affyrium primò Perſas intelligi. Perſæ enim ipſe. non receperunt fidem, & illam oppugnarunt non tantùm in ſuis dicionibus, fed etiam imperium Romanum hac de 5. Victoria Ecclefiæ de gentibus. caufa invaferunt. Exemplum eſt Cofroes tempore Hera- clii . In facris literis Perſæ etiam Aſſyrii nuncupantur. Verf.7. Et erit Refiduum facobi in gentibus, in medio Succenturiantur hiſce Sarraceni & Turcæ. $.16. Septem & o&to paſtores , unétos hominis quum di- populorum multorum amplorum, ut leo in pecore cit, fignificat, fore inter Chriſtianos plures Reges poten- Sylve, ut juvenis leo in gregibus ovium. qui , ubi tiffimos, qui uno tempore Aſſyriam invadere pollint & in tranfierit, conculcat o laniat, & non eſt qui eri- vafuri fint. 278] Lxx. dypace dv@pcmwv. quafi fcri piat. prum eſſet ons nidu. Targum NÄIN 19). Quod vulgò Verf. 8. Exaltabitur manus tua ſuper hoftes tuos, au interpretes fequuntur, ut Junius , Toparchas ex hominibus. Diodati: Princes du commun des hommes. Non probo. omnes inimici tui exſcindentur. Rectè Symmachus interpretatus eſt 28154's hominum, 3. Pax. $. 19. Ali IN M ICH Æ Æ CA P. V. 133 tuarum. $. 19. Aliquid de Eccleſiæ reliquiis dicit: aliquid de quam efſet Deo fimile. 2. ut Deus in ipfis quafi habitans Chrifto, quem per Apoſtrophen compellat. Utrinque coleretur. In eo eft falfus cultus. In Apocalypfi Imago duo effata ſunt. Reliquias Ecelefiæ futuras 1. ut leo eft Beſtice præcipuè inculcatur. quæ eft Ecclefia repræſenta- inter feras fylvæ. 2. ut juvenis leo inter oves , qui rapit & tiva, Vicarius Chriſti. Vide & Efai. 2:20. 30:21. 22. laniat nemine eripiente. De Chriſto 1. manum ejus ela- | MID (ut ex hiftoria Jacobi apparet) ſunt lapides in quibus tum iri fuper hoftes. 2. Inimicos exciſum iri. Faſciculus libabatur & oleum effundebatur. Vide Genef.28:18. 31: eft rerum diverfarum , quæ evolvendæ ſunt, & ordine di- 46. 35:13. 18. Exod. 24:4. Uſus politicus & religio- gerendæ. 1. Chriſtiani veri redigentur ad Reliquias , ut fus ex hiſce perſpici poteft. Lapides uneti in veneratione maxima mundi pars in plurimis populis non mereatur ap- erant etiam apud Gentiles. Minutius in O&tavio. Arnob. pellari niſi Gentes. Zachar. 13:7.8.9. Hic notatur defe 1.1. adverſ. gentes. Lubricatum lapidem &* es olivi unguine ctio & regnum Beftiæ, 2. Reliquiæ hæ congredientur fordidatum, tanquam ineffet vis præfens , adulabar , affabar, cum Gentibus illis, ut Leo cum aliis feris. 3. Oppugna-16 beneficia pofcebam , &c. Ad quem locum plura G. El- buntur undiquaque. 4. Sed manus Chriſti hoftes com- menhorſtius. Lex vetuit. Lev.26:1. Deut.16:22. Quippe peſcec, ut cogantur gloriam dare Deo & non inferant gla- in cultu falforum deorum adhibebantur. 2.Reg. 3:2. 10: dium Ecclefiæ, quem jam habebantin manu. Hîc expli- | 26.27. Sol ſpecie pyramidis Syris, Venus pilæ feu qua- catur , quod dictum cap. 4:3. colo 3. five penultimo. drati faxi Arabibus colebatur. Docet nos hoc doctiffimus 5. Inimicos denique iri excitatum contra Ecclefiam: eos- Seldenus. Deus more gentiliuin & inventionibus homi- que excifum iri. 6. Tum inftar Iconis inter oves fore Ec num coli non vult. Hofeæ 3:4. inter inftrumenta falli cul- clefiam. Parabolæ ſunt, quales Matth. 13. ubi regnum | tus, quæ cum inftrumentis veri cultus negat Ifraëlitis , eft cælorum variis fimilitudinibus pingitur , ex quibus varie- & cippus. Ezech. 26:11. 7 yaş v naspi Cippi for- tas ſtatus Ecclefiæ nofci poteft. tiſſimi in terram cadent. Efai. 19:19. Erit altare Domino in medio terræ Ægypti Cippus apud terminum ejus Domi- 6. Repurgatio Eccleſiæ. no. Hæc figurata funt. Altare & cippus opponuntur. Utrumque verò Domino. Significat fortè in regno Ægy- Verf. 9. Illo die, dictum fehovah, exſcindam equos ptioſpirituali fore & verum cultum in Chrifto, qui per al- tuos è medio tui, ego perdam currus tuos. tare notatur, & adinventitium apud fines ejus, &c. Hiero- Verf. 10. Et exſcindam urbes terrætue, a diruam nymus etiam titulos'exponit. Adoratio operum manûs hoa omnia munimenta tua. minis fit in omni ufurpatione gloriæ divinæ, quum nobis attribuimus , quod eft Dei. Habac. I:11. Cujus vis eft in Verf. 11. Et exſcindam præftigias è manu tua, ca au- Deum ipſius, qui vim fuam pro Deo habet. Spices non erunt tibi. $. 26. 3. Quoad regimen Ecclefiæ illegitimum fiet re- Verf. 12. Et exſcindam fimulacra tua, a cippos ex purgatio circa nemora , quæ commodè ſignificant poteſta- medio tui, e non adorabis amplius opus manuum tes Ecclefiafticas juxta altare Chriſtum collocatas : quæ obumbrant accedentes ad altare & ſuæ poteftati fubjiciune fidem illorum. Circa urbes, quas fibi quiſque facit. Eccle- Verf. 13. Et eriamlucos tuos è medio tui, ca profliga-fias particulares humano nomine & arbitrio rectas. bourbes tuas. $. 27. Summam iftorum colligamus. Deus 1. fidua ciam in carne pudefaciet per exciſionem equorum, cura S. 20. Judicium primum pertinet ad repurgationem ruum, urbium, munimentorum. cum quibus intelliguntur Ecclefiæ & pænam inobedientium. Puto illa non bellatores, exercitus, reges, principes, quibus vulgò homi- effe parvi temporis aut rari exempli. Tribuamus in nes confidunt. Huc refer Pfalm. 107:4. Fundens contu- genera. meliam in principes, &c. Apoc, 6:15. Reges terræ mas 6.21. 1. Quoad potentiam humanam humiliabitur Ec- gnates,&c. occultarunt ſe in ſpeluncas, &c. Efai. 24:23. cleſia, ne confidat equis & curribus, urbibus & munimen-Pudefiet Luna, &c. Efai.33:14. 2. fcandala tollet ex Ec- tis. Confer Hof.10:13.14.15. Efai.30: 15.16.17. Deut. cleſia, Matth. 13:30.41. 32: 36.colo 3. 4. Zoph.3:11.12. Zach. 14:1.2. $. 28. Prophetia iſta ſcandala diſtribuit. (a.) contra 8. 22. 2. Quoad religionem, tollentur præftigiæ, auſpi- | adjumenta religionis . Ea funt duplicia. (i.) qui ſymbo- ces, ſimulacra, cippi : ut ceffet adoratio operis manuum lis terreftribus utuntur tanquam incantamentis. ( ij. ) qui propriarum doctrinâ dæmoniorum, non à Deo fed ab hominibus quaſi $.23. Præftigiæ (ut nunc od D2 explicem) ſunt ope- in coelo fedentibus dictatâ, fed tamen ſub larva verbi Dei, ra humana inſtituta à Diabolo, five aperto live occulto pa- faſcinant homines , ut veritati non obediant. Galat. 3:1. &to,quibus intervenientibus majora humanis opera dæmo- (b.) contra objectum religionis. qui (i.) imagines ha- nis poteſtate producantur vel divinâ etiam produci videan- bent. h.e. qui creatorem aſſimilant creaturis, ut qui Chri- tur. Igitur in Scripturis 1. omnis doctrina dæmonum per ftum faciunt merum hominem; (j.) Cippos habent; præftigi as notatur. Et hinc dicitur Babylon magna per Ma- h.e. Deum non in vero mediatore adorant, five veram giam fuam ſeduxiſſe omnes gentes. Apoc. 18:23. 2. omnis Chriſti redemtionem & mediationem non agnofcunt: ſuperſtitioſus abufus verborum rerumque facrarum. Ut (iij. ) qui opus manuum ſuarum adorant , h. e. fuis viribus qui verba Cænæ pronuncians putet ſe facere corpus Chri- attribuunt gloriam falutis partæ, fiveregenerationis fuæ. fti, aut utens pane S. Cænæ gratiam juftificationis procu-(c.) contra regimen Ecclefiæ: in quo funt (i.) recto- incantator eft. Qui verbis & ritibus alligat Dei gra- res illegitimi, Arbores umbrifera , poteftates autoritate hu- tiam , ex divinis fymbolis magicas facit præftigias. faiyr mana opprimentes & compellentes , non verbo Dei du- ſi ad referendum eft , auſpicem notat & omnium obſer-centes Ecclefiam; ut non fit ſpontaneum & fidele obſe- vatorem. Quidam à fe derivant & faſcinatorem vel illu- quium converſatio Chriſtianorum , fed præceptum homi- forem oculorum explicant. Qui ludunt Scripturis & fo- rum edoctum. Efai.29:13. (1.) Cætus particulares, mu- phiſmatis , ut imponant fimplicibus, ut falfum pro vero ha- nicipiorum vel civitatum inftar , humano more potiùs col- beant, fafcinatores, pontes, Gal. 3:1. 2.Tim.3:8.13. recte lectæ, quàm fidelium congregatio ad ædificationem mu- dicuntur, tuam in vera charitate conveniens. In hiſce duobus po- $. 24. Aufpices dixerim illos , qui prophetant & tan- ftremis impletur caſus fideruin & convolutio I. cæli & quam divinum oraculum à ſpiritu prophetico profectum 2. terræ , ut fit i: cælum novum & 2. terra nova. jactant, quod Deus non revelavit. Ita ferè in idemutra Apocal. 21:2. Efai . 65:17. Hæc exciſio fcandalorum que etymologia coincidet . Huc refer , qui ſpectant Aftra præcedit affumtionem claudicantis . cap. 4:6. imò eft me- cæli hierarchici & prophetant dictata hominum. $. 25. Imagines habebantur 1. ut Deum repræſenta- rent. In eo eft abnegatio divinæ perfectionis , quafi quic- 7. Judicium rare, dium ejus. 156 C O M M E N T A R I US venerit , que tunc de Iſraël idola auferentur, quæ modo non 7. Judicium in gentes edendum. colit ? qui ſuccidentur luci , quos non habet ? quæ urbes ſub- ruentur, quæ olim ſubrutæ ſunt? qui tollentur harioli , quos Verf. 14. Et faciam cumira o excandeſcenția ultio- cum non habeat, nec habere ſe glorietur: tamen tanto tempore dereli&ta eft filia Sion & ſedet fine altari & fine ſacerdotibus, nem cum gentibus, qua non obediverint. @, aliis fruges eorum comedentibus, ipfi ficcis faucibus ſibi $.29. Confer Deut. 32:41. 42. Efai. 60: 12. Apoc. futura promittunt quæ neſciunt. Clariſſima eft certè Soria 19:20.21. Zach. 14: 12. & feq. Hoc membrum com dergis regni Dei in hoc loco Michææ. Nam Judæi qui- parandum eft cum cap.4:4. & 7. Item cum cap.5:4. dem coguntur agnofcere , filiam legionum ductaſſe exerci- Et erit hæc pax. Nam id ad totum hunc ordinem divinæ tus, ſed cætera omnia, ex ipſorum liypotheſi , necdum pol- gubernationis referri poteſt, qua Deus Eccleſiam ad pa- ſunt ulla fui parte eſſe impleta , neque ea ipſorum conditio cem provehet. Hieronymus contra Judæos hîc ita rectè eft, ut, ſi fic maneant uſque ad Chriſtum , quem expectant, diſputat. Reſpondeat hoc loco carneus Iſraël, utrum fa&ta di- in ipfis poffint impleri : contra autem Dominum Jeſum cat hæc an futura. Si fa&ta commemorat, præbeat hiſtoriams videmus & colaphis cæſum & exaltatum & pafcentem elet au&toritatem veterum librorum : doceat , cun&t as gentes eg & tradentem rebelles fratres ſuos , & pacem Eccleſiæ Affyrium Iſraël quondam fuiſſe ſubje&tum. Si autem ſe vanà conciliantem & eam eventilantem atque à fordibus repur- pe ludens futurum putat eſſe quod dicitur: quando Chriſtus gantem. CA PU T VI. Quarta pars Prophetiæ. Continer quartam periocham temporis hujus ſeculi uſque ad complementum promiſsio- num in datione hereditatis mundi. Hæc periocha conftat quatuor membris. I. Lite Dei cum populo Ifraëlitico ante adventum Chriſti. Uſque ad verf. 9. 11. Concione Chrifti ad populum. à verf.9. ad finem cap. 6. III. Querimonia Chriſti de infidelitate Judæorum, cum ſententia de excidio ipforum. cap. 7. ad verf. s. IV. Dialogo adumbrante varias tentationes Ecclefiæ Novi Teſtamenti, ufque ad ſubje- tionem mundi. à verf. 5. ad finem. 1. Lis Dei cum populo Ifraëlitico peragitur , mediante propheta , tanquam præcone, qui ſupplet locum cæterorum prophetarum , quorum agmen claufit Johannes Baptiſta. Habes liệc 1. Prophetæ præconium ad faciendam audientiam. 2. Mandatum Dei ad prophetam de inſtituenda lite cum montibus & collibus. verf. 1. 3. Contentionem. 'verf.2. & ſeq. 4. Confeſſionem veri Iſraëlis. verf.6.7. 5. doctrinam Dei de hominis officio, yerſ. 8. "P vocem tuam. 1. Prophetæ præconium. ä. Præfatio. Verſ. 1. Audite , agite, id quod Jehovah dicit. Verf. 2. Audite, Montes, contentionem fehova, com Colles, fundamenta terre : quia contentio eft fehove S. 1. Ræparantur hominum corda , ut vacent cum populo fuo, & cum Ifraèle diſceptat. Domino loquuturo ad ipſos. Officium prophetarum eft excitare homines , ut $.4. Senſus : Quandoquidem Dominus id mihi de- Deo auſcultent, veluti præcones popu- mandat, fungar officio meo ; & vobis , montes & colles, lum convocant & excitant, ut ad magi- fuo. Dunia ſunt loca tumoribus terræ inæqualibus aſpera intimabo Actionem Domini , quam habet cum populo Itratus tribunal conveniant & ejus dictis attendant. & horrida. Sic Job. 33:19. Num. 24:21. Deyt. 21:42 2. Mandatum Dei. Proverb. 13:15. Alibi Huxum maris & fluviorum notat. Exod. 14:27. Amoſ. 5:24. Pfalm. 74: 15. Adjective Surge, contende cum montibus, & audiant colles "9. Jerem. 5:15. On's homines ſerii & gravis pro- pofiti, &c. $.5. Non ſine caufa mutat vocem , quæ Colles nude S. 2. Prophetæ, quum deduxerint homines ad Scri- fignificat, in eam , quæ notat Afperitates : ſubindicans pturam , & in ea Deum loqui ad homines demonſtrave- | Proceres populi mera eſſe offendicula. Montes & colles rint, tum oſtendunt , fibi datam effe in Scripturis à Deo vocat fundamenta Terre , quia in montibus & collibus func poteſtatem & demandatam functionem litigandi pro Deo Terræ firmamenta. Aut sig7" e oude tov: Montes: colles : cum montibus & collibus , non tantùm cum ſingulis homi- fundamenta terræ. Et eft Scripturæ familiare docu'dětovy nibus. Si velis , poflis intelligere totam terram in montes ubi tria junguntur, & copula cum medio eft. Litem, quam & colles diſtributam. Talis enim eft natura Terræ populo intendit , ad ipfam terram dirigit 1. ut ſenſuram Ifraëlis . Potes etiam magnas & parvas eminentias intel-effectum hujus litis. 2. & quafi reſponſuram de hypocrili ligere. ſua, cur tales tanquam juftos ferat, alat, foveat & non evo- mat; aut neganda fruge vel pefte aliqua alia ftrangulet; 3. Litis inftitutio. quare reſpondeat ipfis? Quando Deo lis eſt cum homini- bus, terram ipfam neceſſe eſt contremiſcere & judiciis Dei $. 3. Habet a. præfationem. verf. 2. b. Adionem. cooperari . Propter hominem maledicitur, invita ſervit va- nitati, cogitur reſpondere in hominem & ipfius peccata revelare. verf. 3.4.5: 2. Adia IN MICH Æ Æ CA P. VI. 157 و tur , b. Actio fuper injuſto odio Dei per modum | inftatu noftro animadvertere fimilitudinem libertatis ejus ; habuerunt Ifraëlitæ ſub judicibus, ne per abuſum Apologiæ , verbis Dei inſtituta. illam decoquamus & ſervi hominum efficiamur. $. 10. III. Demonftratio gratiæ in Bileami adaltio- Verf. 3. Popule mi , quid feci tibi, e qua re mole ne ad benedicendum Ifraëli. Ibi conſiderandum proponi- ſtus fui tibi? Reſponde contra me. tur conſilium Balaki , & refponfio Bileami. Illud in eo Verf.4. Nam fecite adſcendere ex terra Ægyptica verſabatur, ut; victimis Deo oblatis, impetraret mani- ex domo fervorum redemite: o mifi ante te Mo- feftationem aliquam iræ in Ifraëlem , ut percuteret illum. Solebant Gentiles bello hoftem aggreffuri victimis propi- ſen, Aharonem Mariam. tiare deos ſuos , & hoftium , ut ſibi permitterent bellum Verf. 5. Popule mi, recordare, age, quid conſilii ce hoftibus inferre. Si bona omina eſſent, (quod vocant perit Bałac rex Moabitarum, ço quid reſponderit neceg eiv) Deum hoftibus maledixiffe putabant, & fibi ipfi Bileam filius Beor? Recordare à Sittim ufque poteſtatem factam illos aggrediendi. Ita Deus fe quaſi ad Gilgal, ut cognofcas juſtitias Jehove. exorari paffus eft à Nebucadnezare Ezech. 21:26. Et ſanè erat in Ifraële, quod Deus vindicaret , fi non fecundùm $. 6. Contentio , quam Deus cum hominibus habet, gratiam, verùm fecundùm rigorem & ſeveritatem fuam duplex eft. 1. qua fe defendit, ut qui injuftè odiofus fit po- cum ipfo voluiffet agere. Idque apparuit mox , quando pulo fuo. 2. qua juſtė petit reverentiam & amorem. Hoc Ifraël ſe coinquinaviť fornicatione & coinmunione idolo- 257, xelvsats ; illud 17 droge af appellatur Pfalm. / latriæ iš Bahal Phegor. 51:6. Utrobique Deus invenitur Juſtus. Ideò dicit , $. 11. Refponfio Bileami verò maximè in iftis parti- Ut agnoſcas juſtitias Domini. Ad primum ſcopum fpectat bus verfatur. 1. quod Deus ipſi vetuerit maledicere Il- interrogatio , Qua re meruerit odium, qua re moleftus & raëli. 2. quod jufferit benedicere. Et fanè funt multæ & gravis extiterit? Documento, ita Deum agere cum ho- magnæ fpeciales benedi&tiones , quas Bileam coa&tus pro- minibus , ut nulla ratione poflit ab ipfis accufari vel repre- | nunciavit. quas omnes nunc non conſideramus. Potiſlima hendi. Vide & Jerem: 2:31. ubi ſimiliter eft illa apolo- eft de regno Chriſti. Num. 24: 17.18.19. Hoc ipfo igi- gia Dei adverſus contentiones Ifraëlis. verf. 29. 973, dum jubentur cogitare, quid Bileam reſponderit, eſt reſponde contra me , tanquam accuſator yel actor. Je jubentur repetere promiffionem Chriſti & regni ipfius. rem. 14:7. Aliquando D'in? Job. 16: 8. In compel. 3. quòd Deus Ifraéli patefaceret voluntatem fuam ftatim. latione ſuaviflimam nomenclaturam vide, "py popule mi. Num. 23: 27. 4. quòd non videat idololatriam in Jaco- $.7. Ad fecundum fcopum ſpectat commemoratio be- ipſo. Ibid. verf. 25. quod ſignificat Remiffionem peccati bo, neque ærumnam in Ifraële, ſed jubilatio Regis fit in nigniſſima beneficiorum populo ifti præ cæteris gentibus & fanctificationem. Hæc fanè maxima funt, quæ per Bi- exhibitorum. Ea funt 8.8. I. Ereptio ex Ægypto. Sed eft ne hoc tantum bo- derat. Quorum meminiffe æquum erat. leamum Deus ipſis Moabitis ad gloriam Ifraëlis reſpon- num? Numquid in Ægypto non vivitur bene? Piftri- num erat & domus ſervorum. Sub tyrannis erant & ſævis fornicati funt cum filiabus Moabitarum (Vide Numer. $. 12. IV. Traductio à Sittim ad Gilgal. In Sittim dominis omni libertate privati, & quidem ut viliſſima mancipia fub gentilibus effe poterant, ut de liberis ipfo 25:1.) éve egzozőrtes vous pedr. quod p¥n dicit Scri- rum ftatuerent domini , utrum tolli deberent an exponi & ptura verf. 3. Ibidem repetivit Moſes Legem. Ex Sittim projici. Præterea in Ægypto non tantùm exemplis ido- miſit Joſua exploratores. Jof.2: 1. Hinc tranfierunt Jor- lolatriæ, ſed etiam imperiis ad defectionem à Deo vero danem in ſicco : & pervenerunt ad locum , qui à devolu- impellebantur. Nihil enim Pharaoni moleftius , quàm tione opprobrii per iteratam Circumcifionem populivo- catus eſt Gilgal. Ibi celebrarunt Paſcha. Jof.5: 9.10. Ifraëlem eſſe populum ſeparatum à populo ſuo. Exod.1:8. Hæc eft manifeſta comprobatio Gratiæ Dei, qui tantum Modus liberationis habet emphaſın 7'79. Notat vox -7,79 liberationem, quæ fit intercedente eo, quod eft ftante fignum federis five Sigillum juftitiæ fidei ipfis de- peccatum tam clementer condonaverit, & eo non ob- ingoor, vel ad expungendum jus captivitatis , vel ad ex derit , eofque ad Hereditatem Terræ, quæ erat Figura & pugnandam potentiam injuftè detinentis. Ut quum quis Pignus Cæleftis Hereditatis , traduxerit. ſe impendit pro altero , ut pugnet contra hoftem ejus & §. 13. Hiſce igitur omnibus demonſtrantur Juſtitie ſuo periculo alterum liberet. Id per metaphoram notat in Dei. h. e. Quòd Deus Juftus fit in contentione cum Ifraë- Deo manus illa exerta, qua præliatus eſt adverfus Pha- le five ſpectes illorum alienationem & averſionem à Deo, raonem : fed præſuppofita au record filii Dei per effufio- quòd illa injuſta fit & omni cauſa deſtituta ; five fpectes nem fanguinis ; quæ adumbrabatur mactatione agni pa- | divinam poftulationem amoris & reverentiæ ab Ifraele, fchalis. S. 2. II. Tranſlatio in libertatem politicam. Non quòd illa jufta fit. Pfalm. s1:6. aliis dominis , fed miſit ante illos Molen, Aharonem et 4. Confeffio Veri Ifraëlis de inſufficientia Mirjam. Hof. 12:14. Per prophetam eduxit , &c. No- ſua tum ad promerendum gratiam Dei, ta, Mofen non fuiffe regem , ſed prophetam Dei regis. tum ad expiandum peccata. Deut. 33:4. 5. Ex cujus Domini eloquiis accipiebat Le- gem , quam dedit nobis Mofes.... & qui Dominus fa- | Verf.6. Cum quo occurram Jehova? incurvabor Dea Etus eft in Jeſchurun Rex : quando, peractâ fervitute, Excelſi? An occurram illi cum holocauftis,cum vir aſcendit in cælum. Hinc pii olim , ut Gideon, recuſa tulis anniculis ? runt dici reges, vel vind itxoi cw habentes. Hinc, Verl.7. An grata habebit Jehovah millia arietum? quum peteretur Rex, Deus dicit , fe rejectum , ne rex ſu myriades torrentium olei? An dabo primogenitum per illos eſſet. Inde, quod in hiſtoria Judicum fæpe in- culcatur, Non erat rex in Ifraële , quiſque quod bonum meum defeétionis meæ precium ? fructum ventris erat in oculis ſuis faciebat. h. e. liberi erant, non ſervie- mei precium peccati anima mea? bant. à nemine impediebantur , quo minus bene agerent, S. 14. Prima pars verſus ſeptimi accipi poteft ut Re à nemine cogebantur peccare. non poterant peccata ſua ſponſio Prophetæ. Sed etiam fi omnia iſta accipias ut di- magnis exemplis regum & ipſorum autoritati aut violen- &ta in perſona Ifraëlitarum commodè omnia fiuunt. Do- tiæ imputare. Quem ſenſum etiam à Nobiliffimo Viro cent hæc verba exitum Contentionis Dei cum Ifraële, ut Claudio Salmaſio traditum , Apparatu ad libros de pri- agnofcat verus Ifrael, ſe nullam habere juſtitiam apad matu p: 230. apprimè gaudeo. Dum Ifraelitæ dicuntur | Deum, neque poffe ipfi quicquam dare aut præftare, quo ducti à tribus prophetis , innuitur, eos ſubjectos fuiffe gratiam impetret, vel etiam quo iram amoliatur. Notan- Deo; ut mittenti ipfos & loquenti per ipſos. Diſcamus dus locus hic. Ex quo diſcimus, 6.15 158 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S $. 15. 1. In facrificiis V. T. nullam eſſe siduícem Dei, gratiam recipit; Deus ei eſſe dicitur, qui in ipſum cre- nullam expiationem peccati. Hebr. 9:9. 10 : 4. 5. dit. Quum dicitur , Nihil aliud requiſiviſſe Deum , fi- 2. Nihil effe in hominis poteftate , quo juſtificari poflit: gnificatur, Deum non requiſiviſſe alia omnia. intellige, Quia nihil eft, quicquid faciat , quod fit ex 70xã v bpecie nec facrificia (Ea enim Deus non requiſivit, ut partem tapecórray eis dix chosucc, quod fit precium peccati, quod ſit neceſſariam cultûs , aut ut conditionem ; ſed dederat ad meritum favoris & acceptationis. Nam , finge, quæ ma inſtitutionem, & exercitium tñs diseas ) nec tradita ab jor charitas eſſe poterat, quàm dare omnia bona ſua : quis hominibus. Confer Efai. 29: 13. In hac particula lo- major cruciatus, quàm dare filium & omnem fructum quitur propheta. Locus hic expreffus eſt ex Deut. 10:12. ventris victimam. Igitur hinc concludimus , nihil, quod II. Concio Chriſti prophetarum concioni ſuccedens ab homine vel maximo cum labore, damno , liberalitate, habet 1. præfationem. verf.9. 2. Tractationem ipſam. dolore præftari poflit, poffe eſſe conditionem juftificatio- quæ conftat (a) Exprobratione variarum culparum. verf. nis, multò minùs ſatisfactionem pro peccato aut meritum IO. II. 12. 13. 14. 15. 16. (6) denunciatione exitûs. gloriæ. Hiſce retunditur Pharifæorum juſtitia omnis ; verf. 16.p.a. juſtificatio, quæ fit approbatio obedientiæ ; juſtificatio, quæ fit mutatio hominis in melius , vel adjudicatio vitæ I. Præfatio. ut debitæ mercedis. Hier. Nihil dignum eft , quod pro peccato poſſit Deo offerri & nulla bumilitas poteſt maculas Verf. 9. Vox Jehova, qui urbem vocat, extat. Bain eluere delictorum. &c. Nos igitur qui ſumus de populo Dei, revera videt quiſque nomen tuum. Audite, ô tu ſcientes , quia non juſtificatur coram illo omnis vivens, &c. Tribus. Et quis fecit illam convenire? nihil dignum dare potero, in quo apprehendam vel ſuſci- piam Deum. pro meo peccato do impietate nihil dignum of- S. 19. Verba prophetæ hæc funt. Fungitur officio præ- feram Deo. Pro peccato animæ folus dignè ſanguis offer- conis. qui 1. indicat Dominum concionantem. 2. per tur . Verùm & ipfum ſanguinem non damus ſed reddimus. apoſtrophen aftipulatur manifeftationi Domini concio- & quid fimile ? cùm juftus pro peccatoribus , Dei filius pro nantis. 3. excitat Tribum ad audiendum. 4. conqueritur hominibus mortuus fit , nos peccatores & homines prono de Urbis & Tribús tarditate ad audiendum & convenien- minis ejus confeſſione moriamur. 3. Naturam ſacrificii ef- dum audiendi cauſa. Convenit hîc apud animum deſcri- ſe, ut detur loco peccati (mei é pegaglics) ad fatisfacien- bere Two túmwov rei propheticæ. Dum quafi in theatro dum pro illo (Ideo enim dicitur vur, quia ftatuitur effe verſatur Propheta omnium prophetarum & verorum do- compenfatio & itioners injuriæ , quæ per peccatum facta etorum fuftinens perſonam, & juftitias Domini demon- eft) ad tollendum reatum. Inde enim dicitur peccatum ftrat, & vetera facta ac dicta Dei ac præceptum fidei in- ſeu reatus. 4. Animam ream fieri peccato mortis culcat: ibi ecce Vox auditur non prophetæ cujufvis fed æternæ. Domini. quemadmodum Exod. 19. quum Moſes eſſet in- fra montem & loqueretur verba Dei, ibi Deus interim 5. Doctrina Dei de hominis officio. loquitur. cap. 20: 1. Nemo poteft dubitare, quin tale Verf. 8. Indicavit tibi, ô homo, quid ſit bonum. Et egyes vel talis repræſentatio fit convenientiſſima ad figni- ficandam manifeſtationem filii Dei in carne. Obfervanda quid Jehovah requirit à te, niſi facere judicium, a obiter differentia phraſeos. Verſu primo , Audite , quod diligere charitatem (vel dilectionem cum enixo ſtu- Deus dicit. Deus autem multis modis aliquid dicit. Ut dio conjunétam) e humiliter ambulare cum Deo in Scripturis , in Mofe & prophetis. At hic Vox Dominė tuo? auditur. $. 20. 1. Propheta fit teſtis , index & præco Domini, S. 16. Duo hic diftinguenda eſſe exiſtimo. ut jam tollentis vocem ad concionandum. Jam quando- $. 17. Primò fubindicationem ejus, in quo Deo com quidem non tantùm aliunde conſtat , fed etiam Michæas placitum eſt. ivós oudoxet. Quid fit bonum : quid fit ipſe docuit, Judicem Ifraëlis æternos proceſſus haben- jis?, quid fit drvece ci rega ix troão Tugg75 76 peétus, quid tem & ortum ex Bethlehem ita verſaturum inter Ifraëli- fit bonum in oculis ejus , quid approbet; quum nos mali tas , ut & alapis cædatur; cogit nos illa hypotheſis, Fi- ſimus. Confer Job. 13: 9. nino vion pro nx??? vel lium Dei loquentem & in carne manifeftatum debere in- yon). Sic antitheton Malac. I. 2. bis y que non eft ma- telligi. Sunt & alia, quæ id confirmant: connexa & con- lum. non diſplicet, non eft abominabile & rejectaneum. ftructio politiæ & cætera ; quæ in regno Chrifti geruntur. ſequentia. Connexa, ftatus populi. Conſequentia, ut de- Vox in Bonum alludit ad Deut. 30:15. Ezech. 20:25. Hebr. 6:5. Rom. 10:15. ex Elai.52:7. Senſus igitur $. 21. Quod attinet ftatum populi vocati à Domino hic eſt. Non eft opus , ut requiras , quid offerendum fit ipfo propria voce, is notatur per Urbem & Tribum. Quæ voces fignificant Urbis exſtructionem, & Templi cultuſ- Deo : ut roges, quis afcendat in cælum aut deſcendat in infernum. Deus dat Filium & indicat tibi , quòd com- que publici vigorem; Tribus Judaicæ politiam; Totius Ifraëlis in nomen unius tribus coalitionem : denique, dum placeat in ipfo, & quod diligat ipfum & omnia dederit in folùm tribus non regnum appellatur, Sceptri terreſtris & manum ejus. Rejicitur igitur hic juſtitia hominis , & fa- imperii de com okuć receffionem. Prophetiæ pofteriores vel tisfactio ejus , ut non bona; & ponitur aliud, quod bo- funt anteriorum explicatio vel ex anterioribus explican- num fit, quod Deus approbet & acceptet, fcil. ad hoc, tur. Jacob Patriarcha dixerat , Non receffurum ſceptrum ut homo peccator fit in gratia ; idque afferitur indicatum effe homini. Idque animadvertendum, & difcendum, & fceptrum ſcilicet, quin maneat legiſlator. Michæas fta- & legiſlatorem, h. e. non receffurum fimul utrumque ; fide apprehendendum. tum populi ut ſub legiſlatore deſcribens, fatis innuit, Sce- S. 18. Secundò docet, quid Deus viciſſim ab homine ptrum jam abiviſſe. Et repetendum eft, quod Michæas requirat. Nihil fcilicet, nifi ifta tria xelov, mov, risiv. dixerat cap. 4:8, Veniet ad Te , du veniet Regnum. Matth. 23 : 23. nempe 1. ut judicium obſervet. h. e. fu- Abiit igitur , quod in Chrifto veniet. Ideò fubdit : An giat malum & communionem cum malis; non conde- mnet, quos Deus abfolvit; non juftificet, quos rex non eft in te? Si abiit , eſt quidem Tribus , fed nihil Deus condemnat . 2. ur charitatem exerceat, non frigide fed amplius. Hiſce confideratis , non poteft de templo pri- mo hæc Domini Vocatio intelligi, fed de templo ſecundo. . . 9.22. Quod ad confequentia attinet: præcipuum eft Nam -908 & 7on owcvurgu ſunt ſed gradu diſtant. non deſtructio urbis & tribus. Igitur hæc eft illa vocatio, qua eft amoris ftudium. 3. coram Deo fe humiliet, ad ver vocata eft Urbs & Tribus immediatè ante deftructionem bum ejus trepidet, & follicitè in viis ejus ambulet, fine Templi ſecundi; cui Tribus & Urbs non obedivit. At gloriatione in feipfo, fine fiducia ſuarum virium , cum ab- illa eft Vocatio Chriſti. Illa igitur eft VOCATIO Do- negatione ſui & propriæ juſtitiæ ac facultatis: idque in MINI. Jerem. 3 31:16. In diebus illis falvabitur Juda, fide Teſtamenti ipfius. Deus enim ejus dicitur, quem in & Hierofolyma habitabit fecurè (ecce tribus & urbs), bica IN MI C H Æ Æ CA P. VI. 159 illius nimirum, qua hic, qui vocabit eam, Dominus juſtitia noftra. Non ovum | Verſ. 15. Tu ſeminas & non metis: Tucalcas oleam ovo ſimilius , atque dictum Michææ & Jeremiæ. Jerem. e non delibueris oleo; e muftum, non bibis 23:6. & hoc nomen ejus , qui vocabit eum Ifraëlem, Do- vinum. minus juſtitia noſtra. Verf. 16. Et obſervat quiſque ſtatuta Omri, & omne 5. 23. 2. Secunda pars præfationis eſt atteſtatio pro- phetæ de veritate Dei in manifeſtatione Chriſti probata : opus domûs Achabi: citis in confiliis ipforum. fecundùm illud: Qui recipit teftimonium ejus , obfignat, quòd Deus fit verax, h. e. quòd Deus impleverit fuas 5. 26. Culpæ hîc varix'commemorantur. promifliones. Joh. 3 : 33. Sed verba Prophetæ habent $.27. I. Carentia juftitiæ veræ , fenfus aliquam latitudinem. Nam 701 poteſt adverbia- homo peccator & varódives Jeco poteft iram evadere & hæ- liter capi, pro 6v76053 van@ãs. Tum ?? videt imperfo- res Dei fieri. Hujus juftitiæ , quæ ab Apoftolo Deiju- naliter capiendum. Poteft & illud pro 70n- accipi. ftitia vocari amat , carentia indicatur voce vpn dobis. Is Qui verè Ifraëlita eſt, ut Nathaneel, videt nomen tuum. autem eft yun, quem Lex condemnat, & Evangelium Nomen DOMINI eft ipfa veritas divinarum virtutum non abſolvit. Qui nihil niſi opera fua habet , quantacun- in opere redemtionis noftræ demonftrandarum, Sanctitas, que illa fint, eſt ei peetudos r94 árebas, & indiget juftifi- Juſtitia, Miſericordia, Judicium, Potentia, Sapientia. De- cari per gratiam Chrifti, in quo habeat perfectum, dire chwa nique veritas ipfius divinitatis , qualis & quanta in facris ligu Svépes , ut dién poc & zero pec. Rom. 3:16. 8:4. Dei oraculis eſt nominata. Nam 7o anúg wheet op geótnia $. 28. II. Dilectio thefaurorum injuftitiæ. Servator in Chriſto habitat corporaliter. Coloff. 2: 9. Sic eff un-bw Mcepepe cuvão adebas, Luc. 16:9. domi retinere diſſua- deris nomine tuo. Cantic. 1:3. Nomen meum eſt in medio det. Niſi fallor, Michæas nobis aperit, quid Servator ipfius , angeli federis : ille me intime novit, & amat, & per Mammonam injuftitie intellexerit. Injuflitiam quid omnem meam virtutem & gloriam poflidet. Exod. 23: dicat, jam vidimus. Fidebant Judæi fuis operibus & ob- 21. Nomen DOMINI vifum fuit oculariter in Na- |- fervationi legis cerimonialis cum primis. Ea re ſe juſtos tivitate ejus, in Baptiſmo , quum Spiritus in forma co credebant: & manebant injuſti. Præmium illius juftitiæ lumbæ apparuit fuper ipfo, in ſanatione morborum, in ex externæ legalis putabant hæreditatis terræ Canaan ſartam citatione mortuorum; in prædicatione Evangelii paupe- tectam poſſeſſionem cum bonis ejus. Vides , quæ illis da- ribus; in paſſione; in reſurrectione à mortuis; in afcen ta erant in pignus quoddam hæreditatis æternæ cæleftis, fione in coelum ; in effuſione Spiritus ſancti; in conver ut illius defiderium in ipfis acueretur, conyerſa ab ipfis eſſe fione efficaci Judæorum & Gentium. 1. Joh. 1:1. Ô sy in mercedem injuftitiæ , quam illi juftitiam effe putabant. èr' Sponzos, Ø écoegezece pele, o ernusce ule, nga ay yeãees in pão Præterea colligebant ea bona in theſauros. Hæc avaritia. Année onoar med nóve o Coñs. Et cap. 2:14: Cognovi: Nec impertiebantur egenis. Hæc crudelitas. Et putabant ftis illum , qui eſt ab initio. Joh. 14:9. Qui vidit me, vi perpetuò eam terram eaque bona fibi iri relictum. Hæc dit Patrem. erat abnegatio hæreditatis mundi per ſpirituale dominium $. 24. 3. Excitatio ( Audite tribus ) poteſt attribui Chrifti obtinendæ. Volebat eos Dominus jam totum Prophetæ, vel Domino vocanti. Siillo modo, nulla mundum lucrifacere; illi ſuos thefauros improbitatis re- erit parentheſis. Si hoc modo, per parentheſin erit legen- tentabant. Eaque gratia cum Romanis fornicabantur dum utrumque colon antecedens & fequens. Et tum erit & Chriftum rejiciebant. Meritò igitur Thefauri improbia hic ordo. Vox Domini urbem vocantis auditur: audite tatis. tribus ! Bu revera videtur nomen tuum. ſed quis fecit il $. 29. III. Menſura iniqua. Sæpe Servator nofter lam convenire ? Adhuc, &c. Parum ad fenfum refert. inculcat illud de Menfura. Qua menſura menfi fueritis, Hyperbaton eft Tree Innugr. Nec inuſitatum ftylo prophe- remetientur vobis. Matth. 7: 2. Marc. 4: 24. Luc. 6: 38 tico. Vide Efai. 41:28.45:24. 64:4. Job. 35:11. In iſtis partim judicium æquum & benignum exigitur , $.25. 4. Denique admiratio eft inobedientiæ. Quis partim attentio & auditio fine offenfione & præjudicio. fecit illam convenire? Senſu negato. Nemo eam conve Nos, ut diſtinguamus ab antecedentibus & confequenti- nire fecit. Nemo impetravit , ut accederet civitas, & tri- bus, hoc quidem loco intelligemus hypocrifin, cujus bus in ea conveniens, ad Dominum concionantem & fæpe arceflit Chriftus Phariſæos & Judæos ſui temporisa ipfi auſcultaret , atque colligeretur & congregaretur ab Ut qui leviora legis accuratiffimè obſervarent , graviora ipſo. Ef. 53:1. Quis credidit auditui noftro, ei, quod no- omitterent, Matth. 23: 23. labiis accederent ad Deum, bis annunciatum eft : & brachium Domini ſuper quem re corde ab ipfo recedentes. Ef. 29:13. velatum eft? In pauciflimis manifeſtata eſt vis Spiritus $. 30. IV. Judicium injuftum , vel poftulationem ju- ſancti convertentis animas per verbum Evangelii ſalutis. dicii injuſti. In ſe transfert cauſam, quia poftulabant Ju- dæi à Chrifto Domino , ut falfum judicaret. Atqui, in- quit, ſi vos abfolverem, & , quos vos condemnatis, da- 2. Tractatio ipfa. mnarem, ipfe prævaricator fierem. Notandum, quòd Ea conſtat , uti diximus , (a.) Exprobratione varia- | piſcentes, & damnando impietatis & hypocriſeos omnem DOMINUS juftè judicet abfolvendo peccatores reli- rum culparum, & (5.) denunciatione exitûs. humanam juftitiam. Ita judicando judicium ad juſtitiam educit. Efai. 42: 3. Verbum . quo hîc utitur , uſur- a. Exprobratio variarum culparum. patur ſenſu vincendi five obtinendi cauſam à reo, Pfal., 1: verf. 6. Verf. 10. Adbúcne ſunt in domo improbitheſauri im $.31. V. Doctrinam falſam de hominis juftitia coram probitatis? Qepha macilenta abominabilis? Deo , ex qua oritur perverſum judicium ; quæ doctrina Verf . 11. Numquid infons eſſem & mererer cum lan- | habet inftar ponderum iniquorum in trutina. Et cum fac-- culo ponderis dolofi? verſ. 11. Judicium mee Ots Tantías cibus improbitatis , cau cum ſacculo ponderis doloft? habet illa pro momentis , quæ non funt momenta : & ve- Verf. 12. O tu, cujus divites pleni ſunt injuria, cu ra momenta pro non momentis habet. Confer Matth. 9: juſque habitatores loquuntur falſum, & lingua ipſo- | 11. 12:7. rum eſt dolofa in ore ipforum. $. 32. VI. Injuriam divitum. Divites dicuntur, qui Verſ. 13. Atque etiam ego fatigatus ſum percutiendo cæteris ſunt potiores officio & proventibus , ut Sacerdo- te, ftupeo ob peccata tua. tes. Ita Chriſtus eos indigitat Geſtantes mollia veſtimen- Verf. 14. Tu comedis & non fatiaris, ſed macies tua fcientiæ ; ipfi non intrarent & alios non permitterent in- ta. Matth. 11:8. Injuria illa eft, quod tollerent clavem in medio tui manet: & concipis, a non eniteris : trare. h. e. fibi arrogarent folis docendi jus, & Chriftum equus eniteris, gladio trado, ſcopum legis populo non oftenderent. Matth. 23 ; 13. 02 Adi 160 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S pro- Adi & Zachar. 11:5. ubi aliud injuriæ genus, Vendere Sanctuarii cultu non fincero, nec legitimo fine; fed cum populum Romanis & eum mactandum præbere. Quod ad fuperftitione. A&or. 7:42. 43. Alterum genus fuit 1. in phraſin, connectendi ſunt verſus 8. 9.& 10. ubi vocati- abnegatione veri Dei. Dum enim Dei filium abnegarunt, vus ſubintelligendus eft, ad Urbem directus. Deum Patrem fimul abnegarunt. 2. in fornicatione fpi- $. 33. VII. Habitantium dolum. Omnes habitan rituali cum Romanis & eorum facris. Herodes etiam tes Hierofolymam accuſantur , quòd falſum loquentes ſe templa ftruxit Cæſari. Sacerdotes , terram & populum appellent Iſraëlitas, Judæos, diſcipulos Mofis & Pro ſibi dari à Romanis , putabant; atque ita Romanorum phetarum. Dolus in eo eft, quòd mendacium tegerent diis ea bona accepto ferebant. Vide Hof. 2:7. Nota ſub cortice verborum Mofis. bene. Confidere idololatris ad conſervationem fuæ S. 34. VIII. Indurationem contra plagas. Eft hîc fperitatis & pacis, eſt abnegatio Dei indirecta & forni- catalogns plagarum, verf. 13.14.15. & exaggeratio pec- catio cum illis. Vide Hof. 14:4. Ire in confiliis ipforum catorum. verf . 16.p. p. Quoad plagas, nota , Percutien eſt fimilem fcopum ſibi ponere, fimilia media ſibi eligere. tem eſſe eundem, qui & Concionator eſt. Ex quo clarif-Confer Pfalm. 1: 1. fimè probatur , vocem Domini vocantis urbem, verſ. 9. cujus propheta index & teſtis fit; effe immediatam pro- locutionem ipfius Jehovæ. Animadvertant id Sociniani, b. Denunciatio exitus. qui negant Chriſti divinitatem. Plagæ & peccata in cu- mulo illa horrendæ , hæc ftupenda oftenduntur. Vtte dem in vaſtitatem, o habitatores ejus (ur- $.35. Plagæ ſunt notabiles hæ. 1. inſatiabilitas. quam bis) in ſibilum; ea opprobrium Populi mei fe- probat avaritia, odia , fimultates , injuriæ ad defraudan- ratis. dos proximos. Poterant animadvertere , fe traditos cupi- ditatibus ſuis , & propterea juftitiam ipſorum nihil effe. 2. fterilitas uteri. Verbum vide Job. 21:10. Quoad rem $. 37. Modus fupplicii eft Horrendus. Conſequens : confer Hof. 9: 11. 12. 3. Strages juventutis in bellis aliif- Exlibilatio illorum tanquam 980 suzão & improborum. que calamitatibus. 4. époeia terræ. 5. peftilentia præ Ratio. Ut ferant opprobrium populi Dei. h.e. Ut, quem- vertens fruitionem bonorum ex agris collectorum: vel admodum populum Dei tractarunt ipfi , ipfis retalietur : etiam potentiorum præreptio. Exaggeratio peccatorum & convicia ac blaſphemiæ in populum Dei effuſa in caput in eo eft, quòd inter graviſſimas plagas nihilominùs per- ipſorum redundent. Hic duo nova crimina ipfis impro- gant in atrociſſimis criminibus. qualia ſunt obfervare fta perantur. 1. Perfecutio populi Dei. quæ eft probrum tuta Omri, & opus domus Achabi. Omri in via Jaro- aliquod piorum in oculis hujus mundi. 2. Calumniofa boami inceflit integrè , & fupra anteceſſores fuos. I. Reg. traductio & blafphematio nominis eorum , ut in omnium 18:25. 26. Achab Baalem coluit. ibid. verf. 31. odio effent. Confer Apocal.2: 9. Præterea innuitur $. 36. Duo igitur genera idololatriæ impingit Judæis. Rejectio Judæorum , ne fint populus Dei, & ſeparatio 1. contra fecundum præceptum. quæ eft via Jaroboami. Veri populi Dei, h. e. eorum, quorum Deus eſt Domi- Quòd colerent Deum non ex præſcripto. 2. contra pri nus, ab illis. Ergo illi non ſunt amplius populus Dei, ſed mum præceptum; ut Achab. quòd colerent Deos alios. hoftes. ut vocantur Deut. 32:41. İtem á Populo Dei di- in Traditionibus fuit fpectatum , & in ftinguuntur ibid. verf. 36. & Pfalm. 35. Primum genus CA PUT VII. 111. Querimonia five Comploratio Chriſti eſt partim de impenitentia populi, partim de illorum excidio. Comploratio de impænitentia notat 1. defectum verè piorum. verf. 1. 2. p. p. 2. pravitatem multiplicem omnium. verf. 2. p.a. 3. 3. corruptionem optimorum inter ipfos. verf. 4. p. p. 1. Defectus piorum. $. 2. Sed fructum maturum nominat 70 præcoquum. Eo innuitur qualitas ſpiritualis illius horti aut vineæ in Verſ. 1. Va mihi! quia extiti, ut in collectionibus tempore viſitationis. Debebat effe, ut hortus fructibus autumnitatis , ut in racemationibus vindemie! Non abundans & jam præcoquos exhibens, & inventus eft po- eft racemus ad comedendum; præcoqua, quam con- pulus habens inſtar horti able ti. Hoc dicit Apoftolus cupivit anima mea. ad Hebr. 5 : 12. Quum deberetis efſe doétores propter tem- Verf. 2. Periit Pius ex terra, a Rectus inter homines pus, rurſum opus habetis, ut quis vos doceat , quænam fint elementa initialia oraculorum Dei. Figuram hanc, non eſt. quam Michæas in ſermone metaphorico exhibuit, Chri- $.r. HRISTUS viſitans populum fuum ftus etiam expreflit facto fuo Marc. 11:13. Accellit ad Ifraëliticum eum comparat cum horto, ficum frondoſam & præcoquos frucius ante tempus ma- cujus fructus collecti funt; cum vinea, turorum fructuum promittentem, & nihil inyenit in ea. in qua vindemia peracta eft', & poft vin-. Ideoque maledixit ei. Ita populus non quidem acceperat demiam reliqua eft racematio. In lege donum Spiritus ſancti ad maturitatem fructuum , attamen Levit. 19:10. & Deut. 24:21. dera- debebat præcoquos habere fructus aliquos, & fpem matu- cematione non facienda ſed relinquenda præceptio eft. ritatis in cæteris exhibere. Sed nec fructus in ipfis inven- Vide & Efai. 17:5. Codex Talmudicus Peah cap. 7. tus eft, qui ad maturitatem perduceretur. Hæc intelli- $. 4. declarat, quid fit 721v nempe ano x's ob 53 genda funt osé mi to anéisov. Habuit enim oves , fed per- 703 31 quicquid nec humerum habet nec cuſpidem, id eft , ditas & recolligendas. Metaphora explicatur defe- per ubi deſunt báccarum ramuli fibimet invicem incumben- ctum piorum & rectorum. Ton notat eum , qui amat tium & globus acinorum in ſummo uvæ fcapo. Elle enim Deum ex corde, & ferio virtutis ſtudio præditus eſt. Eft ajunt tanquam puerum coram majore; & inde quafi Shivy indigitamentum Ecclefiæ Pfalm. 4:4. Reetus notat eum, tur, nullum botrum, nullum fructum maturum eſſe, quem Deum & falutem ejus contendit per veram viam , quæ eft puerum appellari. Sed Chriftus in prophetia conqueri- qui non eft inter pay declinantes ad mendacium, non rosé METOU , Habac. 2 :4. Hebr. 10:38.39. fed rectâ ad comedat. Hic eſt geopg's in diſpoſitione membrorum. Chriſtus. ; . С .בְצִיר אַף אִשְׁכּל led ;קיץ refpondet r5 בִּכּוּרָה Naim 2. Pravi- I N MI C H Æ Æ CA P. VII. 161 6: nis fuæ. Nunc. Illativum eft. 'AYO' Cby Gotfryvosa To'y xeteroglu 2. Prayitas omnium. Η επισκοπής σ8. IV. Dialogus , adumbrans varias tentationes Eccles Omnes ſanguini infidiantur : quifque proximum fiæ earumque fubcov, habet ſex vices ſermonis. 1. Ver- Suum venantur (vel captant) ſagena. ba Dei admonentis de cavendis hominibus ob diſſenſio- Verſ. 3. Super malo manus funt ad id efficiendum- nem in cauſa Chrifti & odium veritatis incitans etiam ad bonum (live ornandum & pingendum). Princeps Gize aflicæ. verf. 7.8.9.10. 3. Verba Dei ad Ecclefiam petit, ea judex pro compenſatione judicat: c ma- liberatam. verf. 11. 12. 13. 4. Petitionem Ecclefiæ op- gnus loquitur nequitiam anime ſue, o illam denſat. prellæ & vaſtatæ. verf. 14. 5. Confolationem Chrifti in nomine Patris. verſ. 15. 16. 17. 6. dožo nogice Eccleſiæ. $. 3. Vitia ſunt 1. pugnantia cum charitate. Crudeli- verf. 18. 19. 20. tatis & immanitatis exempla ſunt tum in mutuis cædibus & feditionibus, tum in perſecutionibus ſervorum Chrifti. 1. Divina admonitio. Et Emphaticè notatur ftudium malefaciendi ſine fine: ita ut fcopus maximè fit animarum illaqueatio ad ambitio- Verſ.s; Ne credatis in amico, ne confidatis familiari: nem fulciendam. Confer Hab. 1:16. 2. pugnantia cum à cubante in finu tuo cuſtodi oſtia oris tui. cinezesveg. Malum ſuum palliant, excuſant , incruſtant, Verf.6. Nam filius flagitium facit in patre; filiafur- & plaſmant, velut qui ceram manibus fingit, ut videatur git in matrem ſuam; nurus in focrum ſuam; inimici res bona. Et malum in oppoſitione boni (de quo cap. cujuſque domeftici ejus funt. 8.) eſt juſtitia propria. 3. pugnantia cum juſtitia. Prin- ceps non putat ſe conftitutum eſſe, ut fubditorum faluti $.5. Excidio & Conturbationi Judæorum hæc fub- & bono conſulat ; ſed petit , exigit ſemper aliquid, quod junguntur ut connexa. In fine сар 6. dictum erat : Blaf- fibi detur. Judex non judicat ex juftitia , ſed ſecundùm | phemiam populi mei vel probrum ejus portabitis . Hîc il- utilitatem propriam. 4. pugnantia cum ſinceritate doctri: lud probrum, illa blafphemia ex parte explicatur. Idem næ & libertate conſcientiarum. Non contentus innuiffe hîc eft, quod Chriftus dicit Matth. 10:34. 35. 36. Luc. falfum illud, quod loquuntur , eſſe una mas cupiditatem 12:51.52.53. Item Matth. 24: 9.10. Pertinent illa animæ, per deflexionem facit və niz q. d. Tevererar tñs ulterius , quàm ad illud tempus, cui fecundùm ordinem foxñso in, quod oupe googi's & calamitatem notat, etiam prophetiæ hæc verba competunt. Prophetiæ enim ordo pro torneią five affectatione mali (quæ nequitia eſt) po- nos deducit ad tempora vicina excidio populi Judaici. nitur. Denfat ſcilicet ut rudentem. Hoc eſt niny. fic Unum noto. Chriftianam prudentiam requirere etiam, ut cuftodiamus oftia oris à proximis & vel à conjuge. nigy yy arbor denſa ramis, frondibus. Habent enim falfi- tates ſuas conſequentias. Vara vibiam ſequitur. évós de év= bit nobis, ne quicquam loquamur audientibus etiam 1. ne fcandaliſemus. quod perpetuum eſt. Et ita incum- TG &TÓTX Ë TE TEY TEOM6. Qui unnm mendacium per concy- piſcentiam, imò per nequitiam , pofuerit pro fundamen- proximis, quo abuti poflint. Hoc poſulat infirmitas ho- minum à nobis. 2. ne committamus iis ſecreta noftra , in to, oportet integrum fyftema mendaciorum componat, ut mendacium nulla ex parte claudicet aut cum lacinia quibus inſidiari nobis , aut captivare nos, aut etiam no- Veritatis reliqua confligat. Mendacium mendacii tegu- feryavit Simſon, celans uxorem id, in quo inſidias ei ten. cere nobis vel aliis poflint. Hanc prudentiam ad tempus la eft. dere poterat. 953 vide Pfalm. 55:14. 3. Corruptio optimorum. 2. Verba Ecclefiæ afflictæ. Verf. 4. Optimus ipforum eſt ut ſentis; Rectus, mi- $.6. Eccleſia introducitur ut teftans fpem fuam in nus quàm vepřes. Deo. verf. 7. hoftium verò lætitiam confutans ab in- demnitate ſua, verſ. 8. à caufis afflictionis: & à præfentis Confer Efai. 27:4. Hebr. 6: 8. Itatus mutatione. verſ. à futuro hoftium pudore: & Comploratio excidii continet duo. 1. conteſtationem lætitia Ecclefiæ in eorum confuſione. verf. 10. de viſitatione populi jam facta. 2. denunciationem exci- dii imminentis. verf.4.p.a. Verſ. 7. Certè ego in Jehovah (vel obtutu in Jehovah fixo) Speculor; exſpecto Deum falutis meum. Au- Dies ſpeculatorum tuorum, viſitatio tua, vénit. diet me Deus meus. Nunc erit (vel fiet) conturbatio illorum. Verf. 8. Nelateris inimica mea de me. Quum cado, ſurgo : quum ſedeo in tenebris, Jehovah eſt lux $. 4. Viſitatio tua, dies ſpeculatorum tuorum. Luc. 19: mihi. 44. Gore ruas tov xos@gv TomoTMS 08. non agnoviſti tem- pus viſitationis tuæ. Dies ille, quem Abraham & Ifaac Verf.9. Fervorem Jehovæ feram , quia peccaviipfi: & Jacob & omnes ſancti Dei prophetæ cupiverunt vide donec diſceptaverit litem meam & fecerit judicium re, & tanquam in fpecula conſtituti (confer Habac. 2 : 1. meum; educat me in lucem; videam juſtitiam ejus. Efai, 21: 8. Mich. 7: 7. Pfal. 5:3. Pfal. 130 : 6.) ex- Verf. 10. Et videbit inimica mea, & operiet eam pu-- ipectarunt, ſed non viderunt ; is venit: nimir. ÉM OMO- dor: quæ dicit ad me; Ubi Jehovah Deus tuus eſt? Trh oy, viſitatio tua. ſcilicet qua Deus venit ad te. Pfal. 8:5. Nam 792a definitur per Adventum, qui faciat Vi- Oculi mei ſpectabunt illam. Nunc erit in conculca- fitantem eſſe præſentem. In metaphora notat manifeſta- tionem ut lutum platearum. tionem virtutis Exod. 3 : 8. collato cap. 4: 31. Hîc in manifeſtatione perfonæ. Utibi Viſitatio eft in deſcen- delium Judæorum & gentilium. Vos me ridetis , quòd 5.7. Verſ. 7. Profeffio fpei eft oppofita irriſioni infi- fio fed metaphorica in virtute : ita hîc eſt deſcenſus per. Dominum intueor, &c. Ego verò id non diflimulo. Non manifeſtationem fuæ perſonæ in terra ad liberandum à pudet me hujus ſpei . Eft enim revera JE HO VA H. Eft maledi&ione & jugo Legis. Vide etiam Hof. 9:7: Qui Deus meus, & falus mea. Iccircò audiet me Deus meus. magnam ſalutem illam neglexerunt, iis denunciatur immi- Vos autem non audiet Deus vefter. Et Deus meus yos nens conturbatio. 9001 eft perplexus , intricatus, implici- non audiet, quia non eft Deus vefter. $15.790? perplexitas , implicatio. Verè cúy quors five $. 8. Verf. 8. Confutat eam lætitiam hoſtium. Ne ſpectes ftatum internum, five anguſtiam externam , five læteris Inimica mea de me. Inimicam vocat imprimis cæcitatem & intricationem in negocio fpei & confolatio- gentem Judaicam. Vide cap. 6:16.cap 7: 2. Unde ap- paret 9. O 3 162 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α RI U S verf. II. paret, Eos eſſe blaſphemantes populum Dei, & fanguini infidiantes: qui & Judicem Ifraëlis in maxilla percuſſe- 3. Verba Dei ad Ecclefiam à perſecutioni- rant. cap. 4. verf. ult. bus liberatam & potitam pace. $. 9. Argumentum confutandæ hoftilis lætitiæ 5.10. Primum eft indemnitas fua. Nihil mihi, inquit Eccleſia Chriſtiana ( cujus perfonam fufcipit propheta , Verf. 11. Dies ædificandi maceries tuas eſt. Die illo imò cui per prophetam Spiritus ſanctus dictat verba fidei eodem elongatur ftatutum. & fapientiæ fpiritualis in nupinoía, uſurpanda ) nihil per amictiones has decedit. Nam mori meum eft meum re- Verf. 12. Dies ille eft, quo ad te veniet ab Aſyridad ſurgere à morte, in quam incidimus per peccatum. Rom. urbes munitas; o ab urbibus munitis ad Fluvium: 8:10. Si hîc vivam in tenebris, quoad aſpectum homi o ad mare à mari; a mons venier in montem. num, tum Deus eò magis eſt lux mea. Rom. 5: 3:4.5: Verſ. 13. Et erit terra in vaſtitatem propter habita- Non igitur eſt ut putes, probrum nobis eſſe, quod pati- tores ejus, à fructu operum ſuorum. mur, ut tu rideas. Quod tu rides , eſt gloria noftra , glo- riationis noftræ materia , & falus noftra. Innuit etiam $. 11. Secundò amictionem fibi routepgeh Scato tre poules. Dies ædificandi macerias tuas eft . Ellipfis eft F EST fe- $. 15. In prima parte commendatur finis beneficii. Fero, vel feram. Deus ordinavit amictiones eis curcan cundi adjecti. Senſus : Hæc pax, hæc quies tibi tributa efew dandæ patientiæ fidelibus eis dozouls) trí saws ad fpem, eft, ut macerias tuas collapfàs reſarcias. h. e. ut damna quæ non confundit. Interim Ecclefia vocat amictionem fervorem Dei, & ejus caufam reddit peccatum ſuum. Ju- fervor Dei & perfecutio eft excitata: ut verbo, exemplo, repares , idque corrigas , in quo antea peccatum eft, quo dæi & gentiles putabant, Chriftianos luere peccatum diſciplina te munias, munita regnum Dei propages. Huc- Chriftiadorati: Ecclefia oftendit, Chriftum , rat & invocat, eſſe illum, qui eam caftiget, quod non fatis ufque eft explicatio ejus , quod dictum cap. 5: 3. illum honoraverit, quod peccatis mundi, ipforum vide confidebunt. ſcilicet poft exagitationem. licet perfequentium, communicaverit, & fe contamina- tia officii. Die illo eodem elongatur ftatutum. Veritas co- $. 16. Secundò accuſatur beneficii abufus & negligen- verit. Intelligitur finis Calamitatis & Perfecutionis , ut leftis habet certum véngov, certam éveirogács, ut non li- expurgent fermentum fuum & fanctificentur à Domino magis magifque. Quod pertinet ad fan&tificationem Ec- Pfalm. 2. profitetur, fe narraturum juxta præfcriptum ceat quid addere vel demere meg Szerega? 4. Chriftus cleſiæ, id pudendum non eft, ridendum non eft. Eccle- fía confitetur peccata fua omni tempore, & difciplinæ illud. pir 58. Sed quum Eccleſia pacem nacta fuit, tum Dei ſeſubjicit; fciens eam pertinere ad peccati abolitio- ab illo præfcripto & definito veritatis modulo , var Tután nem. Quod peccatum hîc fubintelligatur nominatim,& Moe pood (quæ eft in Scripturis ) receffum eft tum alibi Scriptura explicat. Apoc. 2: 4. Confer Pfalm. 107: factis tum doctrina longiùs longiùſque fenfim per è statay per dolum & inadvertentiam hominum. Velim conſide- $. 1 2. Tertio loco opponit lætitiæ Inimicorum muta- rent hunc locum illi , qui ita celebrant antiquitatem , ut tionem hujus ftatûs : quam ſe profitetur opperiri cumpa- putent, in Ecclefia Chriſtiana , præſertim poftquam pa- tientia perſeverante. nempe fervor hic, inquit, ceſſabit : cem adepta eft fub Conftantino Magno, nihil in opinio- Deus meam cauſam aget & rependet mihi, pro eo quod nibus, in ritibus, in interpretationibus Scripturæ, in paſſa fum. Reddet mihi pro tenebris lucem , pro pudore regimine, in judiciis , in confuetudinibus invaluiſſe, quod gloriam , pro triſtitia lætitiam : ubi videbo juftitiam ejus; non eſſet traditio Apoftolica. Ego certè non video , quo- cumprimis in præſtatione promiſfionum ipfius. Omnia modo id conveniat cum dicto hoc Michææ: illo die elon- huc vergunt, ut intelligamus , gaudii, quod fibi promit-gabitur ftatutum. Quod fi ullum fenfum habet , fignifi- tit Ecclefia, cauſam non tam effe liberationem ab angu- cat, Scripturam & ſenſus ejus veros & folidam doctri- ftia, vel hoftium exitium , quàm incrementum regni nam veritatis magis inagiſque à die pacificationis ab homi- Chriſti, gentibus per pafliones Eccleſiæ lucrifactis. Id nibus elongatum iri. quoque innuunt fequentia. $. 17. Tertiò denunciatur caſtigatio receflionis à præ- S. 13. Quarto loco opponit pudorem , quem hoftibus fcripto Dei . verf. 12. 13. 7 pro verbo fubftantivopo. ſuis Judæis allatura ſit ipforum præpoftera lætitia & Ec- nitur verſ . 12. sin imperſonaliter: & Verbum si re- cleſiæ gloria. Et videbit Inimica mea, & operiet eam petendựm. Idque conſtruitur cum accuſativo immediatè pudor: quæ dicit ad me ; Ubi Jehovah Deus tuus eft? abſque præpofitione : ut aliàs fæpe. Sènſus igitur, bre- Judæorum ea inſultatio eft & gentilium. Horum, qui æ viffimis licèt verbis conceptus, clariflimè, faltein in grè ferebant non invocari fuos deos. Illorum, qui ægrè theſi, patet. videlicet. Eft dies conſtitutus à Domino, ferebant, & D. Jeſum Chriftum dici, & Chriſtum pro quo te aggredietur teque opprimet aliquis per certa ter- ipfo Jehovah haberi à Chriſtianis; & quemadmodum rarum fpacia, veniens ab Aſſyria ufque ad urbes munitas, Chriſtum irriſerant pendentem in ligno , quaſi vana eſſet & ab urbibus munitis progrediens uſque ad fluvium quen- ipfius fiducia in Deo, quem patrem proprium vocaverat; dam ingentem (qualis eſt Danubius) denique à mari ad ita & irriferunt Chriſtianorum fiduciam in Chriſto Deo. mare & utrumque litus imperio fuo jungens. Hæc ali- Si Chriſtiani alium quendam Deum , qui non eſſet Deus quatenus impleta funt in Perlis, Sarracenis & Turcis. ille fupremus , fed impropriè Deus diceretur, profefli. Per quos primò urbes munitæ in Aſia & Ægypto occu- fuiffent , Michæas in irrifione Inimicorum Chriftiano- patæ funt: deinde Thracia uſque ad Danubium: mox & rum non pofuiſſet hoc Symbolum : Iehovah eft Deus no tota Græcia à Ponto Euxino uſque ad mare Adriaticum. ſter. In quo Symbolo, Deus nofter, ut ex promiffioni- | Tamen non definio hîc, utrum illud, à mari ad mare, bus Abrahamo faétis & toties repetitis patet, ſignificat eo ipfo impletum ſit. Nam quod de Græcia occupata auctorem non tantùm ſubſtantiæ noftræ fed & pacis no- | dixi, id poteſt intelligi ſub progreffu' uſque ad Danu- ftræ, reconciliationis , regenerationis , juftificationis, bium. Non præjudicamus igitur futuris regni Turcici glorificationis, unicum & immediatum. progreflibus , quafi ftaturum fit intra Pontum Euxinum $. 14. Quintum opponit ſpectaculum Ecclefiæ in pee- & Adriam ac Danubium. Duriorum metum ingerunt na hoftium , quum erunt in conculcationem ut lutum pla- Scripturæ quædam. Hæc autem ſunt comparanda cum tearum. verf. 10. Verſui 4. refpondet. Implicatio Ju- cap. 5: verf. 4.5. Ibi pacis modus oftenditur ex copiis dæorum in conculcationem definit. Sed hæc ad ſimilia ex- Chriſtianorum & expeditionibus in Affyrium , non fém- tendenda funt. per infelicibus. Hîc caftigatio Chriſtianorum per pro- greffus Affyrii calcantis terminum ipforum indicatur. $. 18. Supereſt verf. 12. & mons in montem. Exiſti- mo, fimpliciſſimum ſenfum hujus ænigmatis efíe hunc: In pænam negligentiæ Chriftianorum poft pacem acceptam fore, I N M I C H Æ Æ CA P. VII. 163 fore, ut inter ipſos regna diverſa , quæ ad tempus Ho $. 23. 2. Petit Eccleſia , ut Deus populum habitan- MINI ungenti reges illorum regnorum ( Mich. s: 4. ) tem feorfim velit pafcere. Habitantem feorfim. Hîc fubin- hoc eſt, Papæ , qui eft rex Tyri coronatricis , Efa. 23: 8. nuitur kopiopòs à cætu & communione illorum , qui vo- per fpiritualem fornicationem paruerant, quæ cum mon lunt effe fub fceptro injuſtitiæ. Confer Num. 23: 13. En tibus comparantur , collidantur inter ſeſe, non minori populus , qui ſeorſim habitabit. Etiam poft feparationem cum deſtructione & pernicie omnium rerum , quàm fi opus eft petere, ut Deus revelét veritatem ſuam, & bra- unus mons cum altero collidatur. Nam non eft neceffe, chium fuum manifeftet, ne do&trina hominum obtineat ut de certo regno intelligamus. Indefinita locutio imple- pro ſceptro Dei. mento verificatur. In partibus reliquis ab oppreſſione $. 24. 3. Petit populum habitantem ſylvam in Agro Affyriaca erit concertatio & collifio regnorum , populo- virga Dei paſei. Sylvam in Arvo. Supple Habitantem. rum, montium. Enimverò & licet definitè accipere. Partim hæc intelligenda. Generale eft, quòd fe feparant Regnum aliquod & monarchia & mons magnus Verum ab Eccleſia Anti-Chrifti & cum ea divortium faciunt; Montem, regnum & populun Chriſti invadet; eaque | jamque ſeparatim habitare incipiunt. Peculiare cft , quòd regna inter ſe conſigent uſque ad abolitionem alterius. pars hujus populi habitat Sylvam in medio Arvi.Hic typus Hic ſenſus pofterior magis eſt literæ conſentaneus. Quip- explicatus eft in conjectura de Gog & Magog C. 39: 10. pe Moms & Mons memorantur : quæ funt unitatis. De Ezech.Sylva (poflis & Vineam dicere Sylvam vindemie ex inde 977 to 2G emphaticè dicitur de certo regno. De Zach. II: 2. ) eft Hierarchia in aliqua parte Ecclefiæ fer- regno Chriſti dicitur Daniel. 2:35. Lapis ille erit in mon vata, quum reliqua Eccleſia habeat faciem Arvi culti tem magnum , qui tot am terram implebit. Ita Babylon feminio verbi, & à cælo benedictionem expectantis fine mons magnus Zach.4:7. Et ſpiritualis Babylon feptem fervitute & nomine hominum. montes; fed uno in octavum traducto, quo cum Mons $.25. 4. Eccleſia petit Populum expulſum ex ſedibus Zijon conflictans vincit. Vide Apoc. 17:9.11. ſuis in eas reftitui. Paſcant Bafan & Gilead, ut diebus ſea $. 19. Ultimum : Terre devaſtatio. Eccleſiæ terra culi . Dies ſeculi hîc dicitur de omni tempore, quo Eccle- hæc eſt. Subintellige in his Ecclefiam à monte altero fe- fia Reformata locum aliquem obtinuit. Balan & Gilead paratam. Cauſa vaftitatis eft in ipfis terræ incolis, hoc eſt, dicuntur partes , in quibus Ecclefia Reformata à Papali iis , qui fe Eccleſiæ adjungunt & ejus membra haberi & contaminatione antiquitus fedem quietam & quafi hære- audire volunt. Fructus enim operum ipſorum hos effectus ditariam habuit ; allufione ad terræ fànctæ dift . producit. Opera funt ipforum doctrinæ, inſtituta adin- Hîc autem confideratur, ut expulſa ex illis ſedibus. Con- ventiones. Fructus funt oblivio Dei, fidei extinctio, ædi- fer Zach. 10: 1 2. Quoad duo poftrema cola, ea ingerunt ficationis impedimentum, falfum judicium, perſecutio,&c. effigiem precum noftrarum pro Eccleſia. 1. Anglicana. Ifta opera enarrantur cap. 5: 9. 10. 11. 12. 13. Ut radix 2. Germanica ac Bohemica. Si malis literam premere, eft, ita fructus. Radix venenata fructificat veneno & ab- anhelat Ecclefia etiam ad converfionem Turcarům & Ju- finthio. Deut. 29: 18. Non tantùm homo five doctor ex dæorum, ut & Bafan & Gilead & tota Palæſtina non do&trina , fed & doctrina ex fructibus eft probanda. Con- | calcetur amplius à Gentibus , ſed poflideatur ab Iſraële fer cap. 6:11. Dei. 4. Petitio Ecclefiæ oppreflæ. 5. Conſolatio Chriſti. Verf.14. Paſce populum tuum virga tua; oves here- Verf. 15. Ut diebus , quibus egreſſus es Tu ex A- ditarias tuas, hábitantem feorfim, Sylvam in me gypto, faciam illum (populum meum ) videre dio Arvo: pafcant Baſan & Gilead, ut diebus mirabilia. ſeculi . Verf. 16. Videbunt gentes e pudefient ab omni ſua $. 20. Ordo evidens eft. Caſtigatio Eccleſiæ eft ad prepollentia : imponent manum ori : aures illarum humiliationem meliorum. Humiliatio illa in depreca obſurdeſcent. tionem & ſupplicationem erumpit. Petit Eccleſia ca- Verf. 17. Lingent pulverem, ut ſerpens ; at repen- ftigata tes terræ contremifcent ex clauftris ſuis. Ad Je- S. 21. 1. Se paſci à folo Deo & ſceptro five pedo IPSIUs. Hæc petens Eccleſia teftatur ſe oppreffàm à hovam Deum noftrum pavebunt, cu metuent te. Paſtore ſtulto , Zach. 11. & Pſeudopropheta nomen Dei $. 26. Hæc funt tanta , ut vix audeamus dicere. Sed blaſphemante, & nomen ſuum proponente , Efa. 26:13. cum Deo dicantur. Chriſtus loquitur. 1. quia ea perſona Domine , Deus nofter, habuerunt nos domini præter te. loquitur , quæ Ecclefiæ promittere & præftare poteft li- In te folo (five per te folum ) commemoramus nomen berationem & mirabilia oftendere. 2. quia fe diftinguit ab alio, de quo dicit, Jehovam Deum noftrum , q. d. S. 22. Ut Deus Paftor opponitur falſo Paftori, ita Deum meum , & Deum tuum , ad quem loquitur. Qui non virga Dei opponitur virgæ falli Paftoris : Euangelium poteft effe niſi Deus Pater. Et quare fe diftinguit ab illo? traditionibus five potius legibus ftulti paſtoris. Confer | Reſpicit ad petitionem Eccleſiz verf. 14. Paſce populum Pfal. 110: 2. Virgam roboris tuam, &c. Momentum pe tuum. Dum Patrem appellat Deum ſuum & Ecclefiæ, titionis eſt, quòd Populus Dei eft. Deus igitur folus Rex. demonftrat, fe in NOMINE PATRIS venifſe; Al- Is redemit, is fecit cum ea fedus , is gubernat , is liberat, terum illum in nomine proprio. Sibi regnum datum , non is amplificat, is in gloriam introducit. Id exaggeratur: illi. Ecclefiam nec Angelis potuiſſe ſubjici, multò mi- Oves hereditarias tuas. Sunt oves tuæ, tuum peculium, nus Homini ex terra. Pfal. 10: 16.-18. Ecclefiam in ipſo quæ te audiunt , quæ tuo indigent ductu & paftu, quippe habere fedus cum Deo Patre : ab illo donum Spiritus & infirmæ & impotentes & errantes fine paſtoris ſui cufto- fidei & legem inſcriptam cordibus. Non igitur habere dia. Heredit as , quia datæ tibi à Patre, nunquam eripien- | opus Anti-Chriſto doctore. dæ è manu tua. Fuerunt & oves Chriſti fub fceptro iniqui $. 27. Hoc in illa antitheſi accipiendum effe, probat tatis aliquo modo, fed ingemiſcentes ad paftorem anima-petitio verf. 14. Virga Tua. &; quòd hîc ſermo eſt de rum ſuarum & pabulum falutare purum ac fincerum fatie- ' gentibus Deum non timentibus antehac. tatem efurientibus animabus afferens. Frons ipſa hujus Ş. 28. Locuples hîc eſt teſtimonium divinitatis Chris loci adverſatur iis hominibus, qui repetunt Ecclefiam tan fti & humanitatis ejus. Humanitatis, quia cum Ecclefia quam hæreditatem fuam : favet autem Eccleſiæ Refor- fe jungit Deum Patrem vocans Deum Nostru M. matæ, quæ formidat fe fubjicere ſceptro humano. Nam | Confer Hebr. 2:11. Joh. 20:17. Aſcendo ad Patrem fceptrum Dei, quo is immediatè regit Eccleſiam , non eft meum & Patrem veftrum , & Deum meum du Deum ve- ſceptrum hominum ; &, quum id ſceptrum Chrifti fit, ftrum. Divinitatis, quia fibi tribuit opera Dei: & mox non eft is merus homo. Confer Ef. 14: 5. verf. 18. Deus parem non habens appellatur. 04 tuum. S. 29. 164 COMMENT A RIUS IN MICH Æ Æ CAP. VII. S. 29. Promittit mirabilia fe oftenfurum populo ſuo, tes noftras. a conjicis in profundum maris omne hoc eſt, illi parti Eccleſiæ, pro qua reliqua Ecclefia in- tercedit verf. 14. Futura comparat cum præteritis. Ut Verl. 20. Dies veritatem facobo, gratiam Abra- peccatum ILLORU M. diebus , quibus Tu egreffus es ex Ægypto. Quemadmodum Tu, qui nunc liber oras pro non liberis , exiens ex Æ hamo , quod juraveras patribus noftris ante dies gypto ſpirituali mirabilia vidiſti, ita quoque ille, pro quo priſcos. tu nunc oras, mirabilia videbit: fcil. Is qui habitat Syl- vam, qui depulfus eft ex Gilead. Effectus eſt Pudor gen- nunc ad Chriftum directè , nunc de Deo Patre indirecte S. 30. Perfonam fecundam & tertiam permutat , quia tium (ita appellantur hoftes Ecclefiæ Reformată de potentia fua ; ftupor & aurium ad famam exurdatio: hu- loquitur. Eft in his verbis Glorificatio Chriſti ut veri miliatio in ipfis clauftris fuis (five arces five monafteria Dei, fimilem & parem non habentis. Nota. Chriftus intelligas ) metus Dei Patris , qui Chriftum regem con- Filius Patriæqualis eft , fed non habet alitim Deum æqua- fituit in monte fancto fuo, & Ecclefiæ. Confer Apoc. Deus. Summa gloria Patris & Filii conſtituitur in re- lem: quia Pater & Filius & Spiritus fanctus ſunt unus 3:9. Ef.49. & 60. millione peccatorum, in conſtantia dilectionis Ecclefiæ, ut hæreditatis fuæ inalienabilis ; repetita miſeratione & 6. Δοξολογία Ecclefia. . ſuppreſſione peccati per ablationem omnis caſtigationis ( feil . poft repurgationem. Vide in fine cap. s. ) Ibi verò Verf. 18. Quis eft Deus tibi Eccleſia ſe condonans par , pra- comparat cum Aliis , quos per pronomen vitatem ea præteriens defetionem Reliquiis He-delingly. Il Los indigitat , quorum PECCATUM reditatis ſua? Non tenuit in perpetuum ira ejus, miſſiones gratuitas Jacobo & Abrahamo, & omnibus Deus injecerit in profunda maris. Tandem prædicat pro- quia dele£tatur gratia, Patribus factas , ſcil. de hæreditate mundi & ſalute Ifraë- Verſ. 19, Iterum miferatur nos, ſupprimit pravita- lis totius , in ſeſe , ut pofteris ipforum , impleri. ona 0000 no tains 10ம் N A 165 N A H U M. CAPUT I. H ز Titulus. rum Deijam exftantium monumentis. verf.4.5. ad con- jecturam de futuro faciendam. verf. 6. IV. Demonftrationem inevitabilitatis iræ five Certi Verf. 1. Sententia Niniva ; liber vifionis Nabumi tudinis Judicii Elkofchite. 1. ab ejus futurâ opportunitate S.I. Ic argumentum ſermonis, ob c. in reſpectu Ecclefiæ. Quo argumento dupliciter utitur. jectum , diſtinctio primigenii & exempli, Amanuenſis ejuf- a. ut demonſtret , adverfarios Dei puniendos effe, ne que patria. Nomen prophetæ Eccleſia ab illis abforbeatur. verf.7. eſt ſuaviffimum, à confolatione. b. ut demonſtret, adverſarios effe delendos, ne iterum Et verò dum terrorem impro- Ecclefiam afiligant. verf. 8.9. bis incutit , pios efficaciter ſo- B. in reſpectu ipforum Adverfariorum ; tum propter latur. In nomine quandoque ipforum colligationem ad nocendum ; tum propter ipfo- eſt omen. De patriâ nihil conftat. Hieronymus viculum rum malitiam , qua ſe tradiderunt cupiditati fuæ & Sata- Galilææ nominat Elkeſe. Quo tempore prophetaverit, næ. verf. 1o. non poteft, niſi ex ipſa prophetia, judicari. Clemens 2. ab enormi culpa. verſ. 11. Alexandrinus 1. ſtrom, refert ad tempora Joachimi & poft Ezechielem ponit. Junius Jeremiæ oír megvov facit, 1. Theſis, de ira Dei. & refert ad extrema Jofiæ. Seder Olam refert ad tempora Manaffis; ut & Abarbenel indicat. Sed quia capite I. Verf. 2. Dews Zelotes ® ultor eſt Jehovah: ultor verf. 13. deſcribit interitum Sanheribi, facerem illum an- teriorem ; & , minimum , Efaiæ cúm xegvov. quæ & Hie- eſt Jehovah ca præditus excandeſcentia : ulciſci- ronymi ſententia eft. Argumentum fermonis, eſt nie tur Jehovah in hoftes fuos, cu retinet irain in aõpepes, hoc eft, fententia prolata , à Deo ſcilicet. Vide inimicos fuos. 2. Reg. 9: 25. Hof. 1:6. Adi etiam Jerem. 23:32. 33. $. 3. Primo colo per vocem El attribuitur Deo 34. 35. 36. 37. 38. Objectum , Ninive. de qua Gen. 1o: 10. 11. 12. Fuit à Nimrodo ædificata in Affyria. ut ibi Ifraëlis (cujus nomen eſt 117: Fehovah, qui eft , qui eſt legere eft. Conſentit Diodorus , Babylonem & Niver quod eft, & fit quod eft) potentia omnis , qua non tantùm initiò eorundem fuiſſe. Deinde faéta eft metropolis regni ipfe in fe fibi ſufficit . fed & verbo potenti fuo omnia fifte- Affyriorum. Ad Tizzal fita erat : qui pun in Scriptu- re poteft , quæcunque non repugnat eſſe & produci à Deo, ris . Medium communicandi Ecclefiæ hanc fententiam fcilicet vel propter meramdevescon, ut peccatum ; vel eſt ut primigenium & prototypon viſio: ut exemplum, propter infinitatem perfectionis ; ut Ens actu infinitum ; hoc dico, quod vulgo Copiam vocant, Liber. Rab. So- cor- lomoh legit fim non fi. Quod Abarbenel teftatur in fultentatio: deinde eidem attribuitur ira ſive decens ipfius emendatis codicibus reperiri. Ita erit Begagudogice, pro ſanctiſſimam naturam voluntas puniendi ; idque in duplici Din hoppiņapo vel bana piin. Simile ferè nan reſpectu. 1. Læfionis & quafi' deſtructionis rei amatz; $. 2. Prophetiæ fumma eft Excidium Sanheribi, tum quam ipfe non poteſt negare ſuam ; quales funt perfectio- regni Babylonici, poſt excidium Ninives ac regni Affy- | nes ipfíus, & Teftamentum gratiæ & Filius , cui dedit riorum. Scopus autem eft; ut hoftes Dei omnes, impri- omnia in manum & qui ſunt ejus. verf. 7. Zelus enim eſt mis, Chriſto in carne revelato , Judæi regnum ejus op- immutabilis voluntas demonſtrandi gloriam ſuam, & ve- pugnaturi de irâ Dei jufta convincerentur : Ecclefia au- ritatem omnium fuarum perfe&tionum, ut & gratiæ ac tem Deo confidere diſcat. Huic prophetæ ſubjungitur unionis fuæ cum Ecclefia in Chriſto aſſerendi contra eos , Habacuc , qui agit planius de Babyloniis & Romanis & qui eam oppugnant & contemnunt. 2. Lædentium & ma- Anti-Chriſto: ut ita per duos hos prophetas totus ordo litiæ, quæ in ipfis eft. quam nullo modo poteft ut appro- temporum detexatur.Partes hujus prophetiæ funt I. Con- bare ita diffimulare. Hinc dicitur opið ultor. index.murso cio Prophetæ ad populum tribûs Judæ de irâ Dei fuo Poëta. pgd Jeos fr disev özepese. Pfal. 94: 1. hippa Las tempore exercenda in populum immorigerum. cap. 1. à verf. 2. adverf1 2. In his fpe&tatur Scopus prophetiæ. Deus vindiétæ. Sumtum ex Deut. 32: 41.44. Diabolus II. Promiſlio moderandæ afflictionis in præſens , ante vocatur pana vindex ſui. indeuntis. Pfalm. 8: 3. quia illum diem decretorium. Hîc duo membra, 1. de fiftenda geſtit retaliare in populo Dei iram Dei ſibi irrogatam. tyrannide Affyriorum tempore Sennacheribi. capite 1. $.4. Porrò huic iræ vindicanti ſecundo colo afcribitur verf. 12. 13. 14. 2. de reddendo Judææ exercitio cultûs Ardor & excandeſcentia. hoc eft, voluntas deftruendi publici (uſque ad Chriſtum fcilicet ) poft captivitatem omne hoftium bonum & per potentiam fuam , cum qua- Babylonicam. Hic eft (a) promiſlio ipfa. cap. 2: 1. 2. 3. dam incitatione animi, retaliandi malitiam contemtricem (b) deſcriptio calamitatis antegreffæ hanc reftitutio- potentiæ & gratiæ fuæ. Hinc judicium in peccatores ſem nem. cap. 2:4.5.6.7.8. (c) obſignatio promiflionis in cundùm fententiam legis & exſecrationis dicitur judicium excidio Ninevæ. cap. 2: 9. uſque ad finem prophetiæ. vel contentio virium, Job. 23:6. Confer Rom. 9:22. Vide & Rom. 2:8. Hebr. 10: 27. Hinc correptionem in æſtu deprecatur David Pſal. 6: 2. id eft fecundùm incita- tionem illam, qua Deus potentiâ fuâ ſe armat adverſus Concio Prophetæ de irâ Dei habet peccatorem. De 7 & 7 & 79?? Jupão, ógvę, Shaca I. Theſin, qua affirmat zelum & vindi&tam Dei. Ýf. 2. gradatim pofitis vide Prov. 27:4. Deus negat fe habere II. Prolepſin longanimitatis Dei, & ejus elifionem eftum , fcil. ut non admittat reconciliationem ; fed fi duplicem. verf. 3. quis ſe faciat ei ſpinam , ab ipfo accendi, hoc eft, non III. Adumbrationem gravitatis iræ à rerum & ope- poffe ftare coram Deo & fanctitate ejus. Interim fi quis Prima pars. arcen 166 N T Ο Μ Μ Ε Ν Τ A A RIUS arcem ejus apprehendat, ad pacem cum eo faciendam , 2.Cor. 5:19. Magnitudo virium hîc eſt referenda ad re- pacem feciffe. Efa. 27. 4. 5. frenationem iræ : quòd poflit ſibi & juftitiæ fuæ quafi $.5. Colo tertio reſtringitur ira ad hoftes & inimicos : vim facere, & præterire ac diflimutare etiam magnum ſimulque ea exercenda denunciatur. Quod ex modò cita peccatum. Vide Num. 14 : 17. 18. 19. Longanimitas to Efàiæ loco facilè patet , quid fit: nim. Qui non ap Dei multis fit occafio peccandi & tentandi Dei. Ecclef. prehenſâ arce Dei faciunt cum ipfo pacem. Quod Apo- 8:11. Iccircò propheta de ea præſumentibus & eam ad ftolus appellat na Greceats TuS Gem. 2. Cor.5: 20. In- laſciviam transferentibus ingerit duas Dei proprieta- telligitur ex doctrina Apoſtoli Rom. 5:10. 8:7. Coloff. tes , quæ fidem & timorem facere poffunt, nim. I. Quòd 1:21. omnes homines in carne & extra regnum Chriſti non abſolvit , five abſque animadverſione pro innoxio effe izoet's tñ dicevoie & weggeed digées. Quantò magis id habet, quando vel miſericordia vel longanimitate utitur, nomen verificabitur in iis, qui veritati refiftunt. Dequi- hoc eft, non remittit peccatum abſque demonſtratione bus S. Paulus Rom. 1:18. Revelatur ira Dei à celo in ſanctitatis & juftitiæ fuæ. Exod. 34: 7. Unde confequi- omnem impietatem du injufiitiam hominum detinentium tur, Patientiam & longanimitatem Dei minimè nos invi- veritatem in injuftitia. & Rom.2: 9. Preſſura & anguftia tare ad peccandum, ſed ad arripiendam arcem Dei, hoc in omnem animam hominis facientis malum , Judæi primum eft, to ow sherov Jež, fine quo non eſt falus. Niſi enim & Græci . Nahumus faně & gentibus jam hoc tempore in illo fimus & juftitiam Dei obtineamus , ut per obedien- loquitur. Ante Chriſti verò adventum Judæis loquutus tiam ipfius in nobis compleatur director pige og vópez , me- eft; fecutus Mofen, qui Deut. 32. clariffimè oftendit , in ritum juftitia quod lex exigit , exſecrationem Legis effu- populo futuros hoftes Dei, vindictam ipfius experturos. gere non poffumus. multò minus , fi Chriſti regnum & Hoftes & Inimici non multùm differunt ; niſi quòd illud juftitiam Dei oppugnemus. 2. quòd licèt lentě tamen oppugnationem , hoc affectum ad deſtructionem notat. cum majeftate venit, quando ad vindictam procedit. Ter- Notandum, quum carni tribuitur 7 pas é mufe96, ſignifi- ribile eft cadere in manus Dei viventis. Hebr. 10:31. cari proæreſin egećanl@, & omne peccatum tendere fuâ qui venit cum turb...e, procellaque & nube. hoc eft, naturâ ad deſtructionem & non eſſe Dei. Pſal. 14: 1. A cum deſtructione , terrore, coarctatione & plagis omne trociùs tamen id hîc tribuitur iis , qui non in égpoid Deum genus. oppugnant, ut Paulus fecerat. 1. Tim. 1:13. Confer $. 9. Nubes tenebras faciunt, grandinem, nimbum, Job. 15:25. 26. Minus etiam eft quod ' TO TU TIECT Jobus fulgura, fulmina & tonitrua pariunt. Confer cum hoc cap. 2 1 : 14. 15. Qui dicunt Deo, Řecede à nobis , &c. verfu Pfalm. so:3. Veniet , & non filebit. Ignis coram Hoc enim eft 7 pico, fuga unionis. ipfo. verf. 21. Silui , putaſti me elle fimilem tui: redar- 5.6. Præterea in colo tertio modus ulciſcendi defini- guam te & aciern firuam coram te. tur. 90), retinens. Etiamſi differåt, non tamen remit $. 10. Satis , opinor, explicatum eft, quæ mens fit tit . Deut. 29: 20. Hebr. 10:26:27. Huc refer , Vifi- verſ. 3. Res ipſa clamat, to mp3 ss npa rectè à nobis tans peccata patrum in filios. Exod. 34: 7. Hæc tamen verſum, non omninò habet impunitum. 'ut notetur Dei ira reſtringitur iftic & Pfal. 103: 9. confer Exod. 20: 4. hanc eſſe cips7oy & UTC É DE OUW & doseglarpos, ut peccatum & Rom. 11: 32. ut omnium mifereatur. Extat hoc ver- | judicet , etiamfi fit longanimis & miſericors. Quo ſenſu bum alteri junctum in Lege, Levit. 19:18. Non ulciſceris, abſolvendi & judicio eximendi verbum hoc ponitur Pfal. & non retinebis. Ubi Hebræi prius ponunt in eo, qui 19: 13. pa niyo? ab occultis abfolve me, noli me in cuiquam malum pro malo reddit: pofterius in eo, qui judicium vocare propter occulta , quod poteras facere ; non imitans alterum ei tamen exprobrat fuam culpam. ſed miſericorditer condona ea mihi. Lxx. i'n trov. m qua Sed eſt ea vel ringin redargutio mandata , vel, fi ex irâ, Déwv pes noe gab es sóly Me. Chald. m's Rurſus verf. 14. ſine lenitate & manſuetudine ut ægrè facias , eft vindicta 31 yuan np Lxx. 109z ex Concoureu. Chald..278. Ve- reverâ, licet verbalis. Verba legis fic funt interpretanda, tus, munda, emundabor. Cum quibus fi comparemus multò minùs retinebis & recondes iram ad ulciſcendum op- Exod. 34:7. ubi tanquam pars nominis divini ponitur portuno tempore. Lxx. poveds. rectè. Scopus inculcandæ possapá, vix relinquitur dubium , quin per ea verba hujus veritatis eſt, ut cùm omnes electi in tremore & ti- fignificetur Dei proprietas illa, qua peccatum ira proſe- admonitione ob oculos ponente judicium Dei jam olim quitur, ad teftificandam ſanctitatem fuam, & non poteft per Moſen deſcriptum , redderentur inexcufabiles. Et peccatum non judicare citra abnegationem fui , licet pof fit peccatorem mundare per miſericordiam & per clemen- verò hæc doctrina de ira Dei neceſſaria, ut ſanctificemus tiam tolerare. Nihil quæfiti, nihil affectati , nihil coacti Deum, gratiam in Chrifto oblatam æſtimemus, & dum aut inuſitati in ea expofitione eſt. Hodie eft , dum Deus prope eft, quando irradiat animis noftris lux veritatis , non induremus nos ipfos. Atque nor, hanc expoſitionem flagitat; nimir. ut quemadmo- $. II. Nofter hic locus , aut ego vehementer halluci- etiamfi Amor Dei amplectatur Bonitatem & Gratiam dum in nominis divini proclamatione Gratia & Miſeri- Dei, nihilominus tamen is quoque accenfus verbo Gra- cordia , & Longanimitas & Indulgentia temperatur refer- tiæ augetur conſideratione fanctitatis & iræ Dei (dum pervatione judicationis peccati, & ſeveritatis non tantùm in eam ad æftimationem gratiæ Dei proficit ) & temperatur patres ſed & in filios actu demonſtrandæ: ita etiam hîc ad modeſtiam coram Deo ſervandam , ne vel ipſum tente- mus vel in nobis audeamus gloriari. Nahumus , quum in eo effet, ut feueriflimum judicium denunciaret Judæis , quumque jam graviter intonuiffet propofitione Zeli & iræ Dei in hoftes ſuos, & fecuros ac II. Prolepſis, de longanimitate. confidentes in peccato admonuiſſet de longanimitate Dei & magna vi ad tolerandum; flagitat, inquam , res ipfa & Verſ. 3. Jehovah eſt longanimis & magnus vi; e intentio prophetæ , longanimitatem ſic concedere, ut ni- omnino non habet impunitum. Jehovah : in pro- hilominus doceat, Deum non obliviſci injurias , fed omni- cella @ turbine eſt via ejus, cã nubes pulvis pe- taneum eft, quod ftatim explicat , quàm terribile id ju- dicium futurum fit. Certè non cohæreret, fiuno halitu S. Lxx. zves@ Mgox of Jupi@ rau pegaan vigus Dei zelum & vindictam intimaret , longanimitatem èvri, nga ditãoy con ci foscócete (lege difeso sou decoces) ob oculos poneret, Deum non omnino evacuare (quod xues@, co ou leaca i Oz! Cum odos autë, nga vepé mifericordiæ eft) diceret, & ftatim terribile judicium 2. cu novioeros todov evră. Sententia difcretiva. Eft qui- defcriberet. dem, fateor , longanimis; ſed non abfolvit. $. 12. Itaque non poffum afſentiri viris quantumvis S. 8. Longanimitas Dei eft ea virtus , qua decenter po- doétis, qui hanc phrafin 1722; 85 722 five hic five alibi teft & vult peccatorem tolerare , imprimis quem vult planè in contrarium fenfum exponunt ſalvare. cui etiam non imputat peccata. 2. Petr. 3:9. prietas fit peccantem non fuccidere vel evacuare. quod quafi Dei pro- minimè dum ejus. 7. IN NA HU UM I CA P. I. 167 ego minimè cum ſanctitate, juftitia , zelo & veritate Dei con- , Quæ ira comparatur cum igne, & inculcatur ejus vis ab venit. Quod igitur Jerem. 30: 11. eft, Faciam conſum- effecto in petris duriflimis : ut ita à majoriad minus argu- mationem cum gentibus , in quas te diſipavi; at tecum non mentemur. Si petræ coram eo non poffunt confiftere,quid faciam confummationem , & caftigabo te ad judicium miſer homo : & quæ petra præbebit effugium & fuffu- moderatè, êmesuwsy 728 8'5 op, non verto, cum Chal- | gium? Apoc. 6:15. Hol. 10: 8. Ef. 2:21. dæo Plus 9 nəyi perdendo non perdam te, vel cum Pagnino non ſuccidam te, vel, non ad purum putum exco- IV. Certitudo judicii. quam te, vel evacuabo te , ſed non habebo te pro innocen- te, non diffimulabo omninò peccatum tuum , ſanctificabor Verf. 7. Bonus eſt Jehovah, in arcem in die pref- in te. Semel dictum erat, non faciam confummationem , ſure, a novit eos, qui confugiunt ad ipſum. non utar rigore. Ratio meid GEWS erat , quia non erat mundus & innocens. hoc eft, quia , quum populus Dei Verf. 8. Et per inundationem pervadentem conſum- eſſent , facti erant inftar impurorum & profanaverant no mationem faciet locum ejus , cu inimicos ipſius men Dei. Sic & Jerem. 46:28. Rectiùs Onkelos Exod. perſequentur tenebre. 34: 7. & in præfenti loco Nahumi explicat per a $? Verf. 9. Quid cogitatis contra Deum ? Conſumma- non abſolvit , non pro juſtis habet ; quanquam id perpe tionem ipfe facit . Non ſurget iterum preſſura. ram limitet ad homines non reſipiſcentes , quum id intel-Verf. 10. Sed vifque ad fpinas complicatas, a qui ut ligi debeat de non omittendo judicio peccati cujufvis. S.13. Noftram expofitionem urgent loci hi , & fimi- potus ipforum hauſti ſunt, comeſ ſunt, ut ftramen les. Exod. 20:7. 1. Sam. 26:9. 1. Reg. 2:9. Job.9:28. aridum plene. Prov. 6:29. Jer. 25:29. 49:12. Sane Eſai. 3: 25. eft Verf. 11. Ex te exivit cogitans contra Jehovam sen yox amp quod exponunt per vaſtari. At anim- malum, confiliarius nequitie. adverto duo cola, quæ fingula diverfum gradum ſupplicii dicunt. 1. Hieroſolyma erit copen immunis & ociofa, non $. 16. Verificatio judicii in his eſt, ex diverfis argu- occupata , non exercebitur, vacuis foris, compitis , por mentis. tis, domibus. 2. Hierofolyma in terram desîdet, hoc eft, . 17. Primò à decoro Dei in reſpectu ad Eccleſiam. corruet. De loco Zach. 5: 3. infra, Deo volente, vide Deus bonus eſt in arcem. Alloquitur Judæos perſecutio- bimus. Cæterùm de vocibus 712? & ? doctè Clarifli nem excitantes in Chriſtianos. Vos , inquit, facitis angu- mus Lud. de Dieu in animadv. ad Exod. 34. ſtiam populo meo. Eft reverâ jam dies Faitews. Obad. $. 14. Noſtri loci igitur fententia certa eft ; Dei lon- verf . 12. Annon me decebit hîc bonitatem meam exer- ganimitatem non excludere tempus ſeveritatis : fed in tare, ut præbeam me arcem. imprimis quia illi confu- Exodo procedit ulterius , ſignificando , Nec miſericor- giunt ad me? Non putatis me illos noſſe, qui ad me con- diam , nec condonationem excludere judicium, quo Deus fugiunt , quia vos illos perfequimini ? Confer Deuter. fanctificetur. Eò quidem etiam referendæ caftigationes 32:19. Et vidit Dominus & indignè tulit propter ægri- piorum , ut notat Hieronymus hîc: In eo ipfo, quod arguit tudinem & vexationem filiorum ſuorum & filiarum ſua- rum. Hic locus oftendit I. Gratiam & bonitatem Dei & ignofcit , nullum innoxium abire patitur. Sed majus eft & capitalius , quod nemini condonat , cujus non peccata manifeftandam in populo , ut confugiant ad ipfum tan- in Filium conjecerit,& in eo judicaverit, ita ut, dum pec- quam ad arcem ſalutis. Quæ manifeftatio eft in Chrifto. catum exigeretur, filius fe fubmiſerit. 2. Perſecutionem piorum propter nomen Dei vehemen- tiffimam; ut reverâ fit Initis. 3. liberationem eorum III. Adumbratio gravitatis iræ. ex fa64s futuram per ſeveritatem in auctores perſecutio- nis Judæos. Ea ſeveritas deſcribitur $. 18. Verf. 8. Per comparationem diluvii : cum quo Verſ. 4. Qui increpat mare o exarefacit illud, car comparatur & Ira. Proy. 27: 4. per indicationem ef- omnia fluenta exſiccat. Langüit Baſan o Car- fedti, conſummationis ; & subjecti. quod eft partim Lo- mel, o germen Libani langüit. cus Anguſtiæ , partim Inimici five perſequentes. Solus Verf. 5. Montes moverunt coram ipſo a colles dif-Symmachus , tefte Hieronymo , reddidit locum: alii ple- fluxerunt . a ſuſtulit ſe terra coram ipfo ; habi- rique diviſerunt, ut n ab initio verterint dirà. ſed ineptè. tabilis o omnes habitantes in ea. ut & Chaldæus: cum populis , qui furrexerunt du vaſta- runt Sanctuarium. Notabile eft, quòd ſignificat, Iram Verf.6. Coram rigore ejus quis ftabit? & quis con Dei effuſum iri in Locum perfecutionis: & cum eo loco ſe Siſtet in aſtu iræ ipfius ? Excandeſcentia ipfius ef- facturum confummationem, ouvré 2610w. Nam affixum in funditur ut ignis, a petre rumpuntur ab ipſo. voce ripipì locum ejus non poteft aliò commodè referri, & commodiſſimè ad faéfov, de qua loquitur verf.7. & 9. $. 15. Deus per ea, quæ facit in natura , & communi refertur. Falluntur , qui exiftimant fubintelligendam providentia , & afflictiones generales , dum ſeverè agit Niniven. q. d. Conſummationem faciam cum loco Nini- quotidie Pfal. 7: 12. vult nos æftimare vim iræ ejus. Pfal. ves. Quare non cum Ninive? Nam locus Ninivæ man- 90: 7. 8. 9. 10. 11. & folet præmittere iftiufmodi figna fit, prout à Ninive diſtinguitur: ſed locus preſſure non excitantia & percellentia animos , antequam decretorius dies judicii ingruat. Vide Matth. 24: 7. Joël . 3: 4. Huc facta eft perſecutio , fignificat . Is locus preſſuræ eft Tem-? tam ipfum ſolum, quàm populum & ftatum ejus , in quo pertinent exſiccatio maris rubri & Jordanis ; maris in plum, Synagogæ , Urbs , Reſpublica, Terra. quatenus continentem , & viciſlim , mutatio; obſtructio alveorum olim quidem fuerat locus benedictionis & inhabitationis in fluminibus & portubus ; ficcitas & éou Gelo cum de- Dei; nunc autem ab iftis convertitur in locum amiftio- fectu aquæ in fluviis & rivis: & ſubſequente fterilitate. nis. Confer Deut. 29: 22. plagas Terræ illius. Jer. 14: 3. terræ motus, montium rupturæ & præcipitia. S. 19. Verſ. 9. De ou tencer, quam hîc comminatur, Qualia & Ifraëlitæ experti erant & meminerant facta. vide Efa. 10:22. 23. Non tamen hoc, quod de inimicis yerſ. 5. Nem poteft fubint. Sip. ut Efa. 42: 2. & 11. dicitur , reftrinxerim ad ſolos Judæos. Romani , Perſæ vel, manum. vel etiam reciprocè. Solet aliquando Deus perſecutionis dedo gor & ipfi dederunt pænas. Interim fic cum hominibus agere , ut omnes homines , multò ma revera Judæi dati ſunt in Cimmerias tenebras , ut nihil gis pii, imò & animalia cogantur cælum fufpicere & ad deant. Agi autem omninò de Judæorum excidio , & con- Deum manus & voces extollere. Jer. 14:2. Hæc ut ex ftare poteft ex verf.4. ubi Baſanis & Carmeli & Libani citant homines & teftantur , Deum recordari peccata mentio; per quæ terra Ifraël notatur: & magis ex verfu ipſorum, Jer. 14:10. ita vim iræ Dei manifeftant; ut 12.13. patefcet. cogitet homo, fe in tempore iræ non poffe fubfiftere. S. 20. Verſ. 9. Eft afleveratio excidii, conſumma- & و vi- tionis 168 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S per perio- vincula tua rumpam. tionis & πανολεθρίας, Contra hominum λοιμες Contra pænarum. Atqui in his compellatur Hierofolyma. Ergo Deum. Addita altera ratione , quam à conſideratione etiam verf. 11. 6. Quia verſ . 13. diſtinguitur temporis Ecclefiæ ſumit ; quòd non debeat iterum vel fecundò præſentis moderatio in dilatione excidii ab ipfo excidio oriri preſſura. Hoc vult. Non conſervabo templum, poftea fecuturo & ſuperventuro. Eidem igitur excidium rempublicam , populum Judæorum; ne iterum iterum comminatur in fuperioribus, cui in præſens moderatio- que Chriftianam Eccleſiam affligant. q. d. Minuenda eſt nem plagæ pollicetur. Éccleſiæ afflictio , non redintegranda. Iccircò hoftes ejus comminuam ſingulos ſuo tempore, donec tota afflictio Secunda prætereat. Hinc patet, primo Judæos , deinde Roma- pars. nos, poftmodum alios iis in perſequendo ſuccenturiatos deleri & compeſci. Inter hos eit & Anti-Chriſtus. In Ea eſt promiſlio moderandæ amictionis tum I. in præ- ſens five quem tamen Deus oftendit fe lentiùs proximum tempus, nempe coarctationis Aſſyria- dos, donec effuſis ſex phialis ſeptima effundatur , & ipfi cæ; tum 11. etiam in pofterum, antequam veniat ille quoque faciatconſummationem. Planum eſt, Judæos con- dies judicii , nempe deportationis Babylonicæ. Pri- tritos eſſe ut perſecutores, ut per ipforum contritionem mum membrum eft verſibus 12. 13. 14. Secundum , incipiat minui anguftia. Sed illi fe putant reſeryari ad re- quemadmodum in proloquio diximus , extenditur ad fi gnum terrenum, ut brachio fuo iterum Chriftianos coar- nem libelli. ctent. Hanc ratiocinationem confutat Nahumus. LXX: έκ οκδικήση δίς επι το αυτο αν θλίψει. Videntur ex C.P) I. De coarctatione Aſſyriaca. feciſſe Dipn. Auctores illius verſionis femibarbari mul- tis argumentis revincuntur. Verf. 12. Sic dixit Jehova : Siquidem integri com $. 21. Verſ. 10. Secundò verificat judicium conſum adeo multi , e fic avulfi funt ; a tranfiit : mans ex maturitate puniendorum ad pænam. Sunt, in- humiliavi te; non humiliabo te amplius : quit, ut ſtramen plenè exſiccatum. Quis credat, fi homo Verf. 13. Sed nunc frangam jugum ejus à te, o fe faciat ftramen, & accendat ignem iræ Dei, per eum non confumtum iri? Rurſus comparat illos cum fpinis Verf. 14. Et precepit de Te Jehovah: Non propa- complicatis. Ad ſpinarum complicationem folvendam unicum remedium eſt ignis conſumens. Spine dicuntur gábitur ſemen de nomine tuo ampliâs : è domo deo- propterea , quod infrugiferi ſunt & pungunt & bonam rum tuorum exſcindam Sculptile o fuſile , quæ, frugem ftrangulant. complicatæ , quia inter ſe conjura ponam Sepulchrum tuum ; quum vilis effectus fue- runt, quòd pios credentes in Chriſtum ferre non velint, ris. atque ita ipfi, ut vepres , agrum Domini ſoli occupare. Sic dederunt ſive pofuerunt Dominum in bello. Eſ.27:4. S. 24. Hoc membrum continet tria. I. propofitum Idem propheta ad hanc complicationem reſpicit, quando Dei de non continuanda in præſens affictione ad humi- 137 1390 perplexitatis ſylve commemorat, cap. 9:17. liandum. verf. 12. Cauſa ejus redditur triplex. 1. ab enor- 10:34. Bona eft végis , & collegiorum in Republica mitate plagæ inflictæ decem tribubus. Quòd fcil. integri, ordinatio, conjunctio, concatenatio ; ſed ſi non ſapien- tanto numero, adeò celeriter & longè avulfi amotique tes & probi ac timentes Deum homines in iis excubent funt à termino fuo. bphy eſt oroi , dekor, örmentis. pro falute populi , fed improbi , avari, injuſti, profani ac Vide Amof. 1: 6. 9. Jerem. 13: 19. a confer Num. ſuperſtitiofi in eis dominentur , funt perplexæ fpinæ , &, 11:31. 7?!) ubi Lxx. t' e rréege cev. q. d. tranſeliminavit , ut eſt Job. 34: 30. Laquei populi. Vide Hof.5: 1. Rurſus vel, ablatas tranſportavit. Hoc de quo fubje&o dictum vocat illos abforptos , & quidem ficut potus ipforum. In- fit, ex prædicato nofcitur. Integra deportatio plurimo- gurgitarunt fe cupiditatibus fuis , ipfi abforpti à Satana & rum repentina & in longinquum, quam fecuta fit hoftis å populo Romano , quos tanquam amaſios pleno impetu captivantis tranſitus in aliam partem cum humiliatione erant profecuti . Hof. 2: 9. & conſervatione reliquæ partis populi in ea , eft abfque $. 22. Verf. 11. Culpa inſignis excidium promerens dubio deportatio decem tribuum. 2. ab inſatiabilitate & indigitatur : quòd fcil . ex Hieroſolyma exiverit cogitans fuperbiâ hoſtis. quòd quum integros, adeò multos , tam malum contra Dominum, & conſulens nequitiam, hoc facile abripuiffet & tranftuliffet , hoc non contentus eſt, quòd omnis machinatio contra regnum Chrifti & tranfiit ſcil. in terram Judæ. Confer Efai . 7: 8. 10: imprimis impulſio gentilium ad perſequendos Chriſtianos 7. 14. Hoftis ( ſcil. Sennacheribus ; qui anno octa- egreffa fit ex Hierofolymâ & Senatu Judæorum. Exem vo poft occupatam Samariam & tranſportatas decem plum eſt in Saulo , quem tamen Servator ipfe miſeratus tribus Judæam invafit. 2. Reg. 18: 10. 13.) hîc non & in via alloquutus eft. Actorum Apoftolicorum hiſto- nominatur , fed tantùm indigitatur ; quemadmodum ria teſtis eſt, in omnem partem fuiffe diſſeminatam ca- paffim ſubjecta ex prædicatis nofcuntur. 3. ab humi- lumniam contra Apoftolos & fideles. Alibi ex Juſtino liatione Judæorum. in verbo 17) eſt év Gevée ne dol0zs. Pri- martyre oftendimus, Judæos extitiſſe cauſam odii genti-, mo loco fignificat amictionem cum effectu, humilitate , lium adverſus Chriſtianos. Quæ & Eufebius citat ex dia ut fcilicet fub validam manum Dei ſubmitterentur, logo cum Tryphone. Extant mihi pag. 42. 43. Incipit: 1. Petr. 5: 6. Poſteriori loco fignificat folam affiictio- ουκ έσως γδ τι άλα έθνη εις ταύτην την αδικίαν την εις nem. Græcè diceres: olemeivwoch ge , Š Tundváow ft. χρισον ανέχονται και όσον υμείς , οίς κακείνοις | hoc eft, όπ εαπινώθης. Veritas hoc eſt, on Éte podvágns. Veritas patet ex Efa. 37: 1. 2. 3. τα & 3δικαία και ημών των απ' εκείνα κακής πολήψεως 4. 14. 15. cikor ú Trí Xe Te , &c. Hiſce omninò addendum eſt, Hære- fes omnes & Anti-Chriſtiana conſilia contra regnum Dei S. 25. II. Propoſitum frangendi jugi & folvendi fu- nes. verf. 13. Interim notatur, Judæos in eam neceflita- originem ſuam debere Judzis. tem venturos, ut veluti conftri&tos teneat, & tantùm non $. 23. Reftat , ut demonftremus , ifta non ad Nini- omnibus impofuerit jugum denuò , quod excufferat E- ven, fed ad Hierofolymam ( ſanè Nineve deteriorem ) zechias. 2. Reg. 18:7. Scilicet volebat Deus oftendere, pertinere. Monſtrant id 1. prædicatorum veritas. 2. re non eſſe hominis populum Dei in libertatem afferere , ſed gula Apoftoli; quæ lex dicit, iis, qui fub lege ſunt, ſuum. Tempus additur. Nunc. Compara denunciatio- dicit . 3. Convenientia cum Cantico Mofis Deuter. 3 2. nem Efaiæ & hiſtoriam Efa. 37: 7. 34. 35. 36. aliiſque prædiétionibus. 4. Quod Dominus apud Nine S. 26. III. Denunciationem pænæ Sennacheribo in- ven revelatus non eſt; neque etiam tanta per Ninevitas ex-fligendæ. Ea proponitur per apoſtrophen & directam citata eft perſecutio. 5. Quia nihil veriſimilius , quàm ipfius compellationem. Cum indicatione decreti Dei. eandem civitatem compellari verſ. 11.in quo eft accufatio; Præcepit Dominus de te. hoc eft, ita edicit. In ea vide quæ compellatur verf. 12. & 13. in quibus eft mitigatio 1. plagam conficientem. 2. plagam anteriorem , quæ datura I N N A H U MI CA P. II. 169 da feſta. Hæc prænunciatio phraſin profanatum fierat. Quia reſtituit Jehovahid, in quo cel- datura occaſionem plagis ſucceſfuris. Plaga conficiens eſt tur his verbis: nipa quia levior faétus es , vel, quum le. interfe&tio. Ea determinatur 1. ad breve tempus. Non vis & vilis fa£tus fueris. Adhibetur verbum femininum. propagabitur ſemen de nomine tuo amplius. Senſus eſt; non quod eft piesaknov, O'E BUTE NISTUUV, diceoughnos. Hiſtoria eſt diu vives. ita ut nec alios liberos ſuſcipias ante mortem in proſtratione exercitus Sennacheribi, quum una noste tuam. Ef & inter pænas liberis carere aut fpem prolifica- 185000. ceciderunt percuffa ab Angelo. Pervafit ea fama tionis intercidi. maximè gentilibus. quibus folatium in ad gentes: cujus & Herodotus facit mentionem in Euter- perennitate domûs. Pfalm. 49:12. Sed fufficit hîc, effe pe cap. 141. ubi illud Sanheribi elogium : és émé ang ogé av ænigmaticam defignationein maturandæ mortis. Idem cúce basé szo. indicabitur, ſi ſementis terræ credenda intelligatur. Tibi $.29. Opponitur hp cố 799 vel pp. In verbo eſt nec feretur nec metetur ampliùs. Deinde 2. determinatur ad locum & modum. Ex domo deorum tuorum exſcindam præterea in cavizos 17 p?exſecrationis , qua Deum pro- ſculptile &fufile. Non eft neceſſe , hæc verba fic accipe- fciderat aut faltem vilipenderat. Talio eft, levem fieri & re, quafi, manente templo , fimulacra fint exſcinden- vilem non modò in oculis hominum , fed propriorum fi- da & tollenda : fed genus mortis indigitat . Peribunt liorum. De Affyriorum cataſtrophe agit Efaias graphicè tibi ſimulacra ex oculis, quafi ibi non adeffent. Hoc eft, cap. 10:16. Quapropter mittet Dominus ille Dominus Adoranti tibi idola & videnti aſpectus illorum adimetur. Deus exercituum in opima ejus maciem , & fub glo- Hocænigmate involvitur cædes ante idola. Efai. 37: 38. ria ejus exardefcet incendium ut incendium ignis : La Sic Ezechiel. 12:12. excæcatio Zedekiæ involvitur, fiet Lux Ifraëlis in ignem & fan&tus ejus in flammam, quum dicitur, eum non viſurum terram Babyloniam ad inflammabit & devorabit ſentem ejus eo veprem oculum, ejus uno die. Co gloriam Sylve ejus dois arvi ejus & $. 27. Amplius dicit: Ponam ſepulchrum tuum. h. e. quoad animam & quoad carnem confumet, & erit ut tabes locum in quo jaceat cadaver tuum. Sic locus cadaveris eminentiſſimus. Et reliquum ſylvæ ejus & arvi ejus nume- dicitur fepulchrum. ut ſepultura afini. Jerem. 22:19. rus fient, & puer fcribet ea. In copia avaritia & fames Item Efai : 53: 9. Et dedit cum improbis ſepulcrum ejus plurium; concifio exercitus ; effoeminatio & emaſculatio cum divite . h. e. Cadaver Chrifti partim cum improbis animi; virium corporis enervatio ; regis ipfius in templo pependit in cruce, partim in monimento divitis pofitum fuo per filios occiſio, in quorum oculis fuerit nautea; de & ibi obſignatum eft, autore populi Senatu. fectio populorum & équipe does; paucitas regum ſucceden- S. 28. Plaga antecedens interemtionem Hoftis nota- tium per ænigmata Elaiæ emphaticè depinguntur. C A PUT II. II. De reſtitutione cultus in Judæa. ctio illuſtratur per hypotypoſin inſtrumenti & vigilan tiæ & fortitudinis ejus. Docet , aſcenſurum Diſlipato- Ejus promiffio. rem ante Judam , five in facie Judæ, coram Juda & ipſo quaſi inſpectante ſcil . in captivitate ( confer phraſin Mich. Verf. I. Ecce ſuper montibus ſunt pedes nuncii promul 2: 13. 6720 pin) Nam də bu & bapa idem eſt. gantis pacem : Celebra, ở Jehuda, feſtatua, folve Vide Genef. 11:28. & videri potuit contra Judam æquè vota tua: quia non addet ampliùs tranfire inte Ne- venire, ut alios populos; qui venit ad illos liberandos )*& diſſipaturum ſcilicet Regnum illud Impii , quod fuerat quam. totus excifus eft. omnibus terribile, & videbatur invidum. Dillipator il- Verf . 2. Afcendit difſipator antete, faciendo obſidium, le Cyrus eft. ut conſtat tum ex prophetia tum ex hiſtoria ſpeculando ad viam, confirmando lumbos , conten facra & profana. Vide jam modum deſtructionis, ſcilicet dendo vires admodum. per obfidionem. Sic factum dicit Xenophon. Rex Ba- Verf . 3. Quia reſtituit Jehovah decus Jacobi ut Iſrae- fidio deſcribitur à vigilantia in excubiis agendis ; viam bylonis adeò coarctabitur, ut obfidionem paffurus ſit. Ob- lis: Quia(vel, poſteaquam) paſtinarunt illos paſti- verſus : ne fcil.aliunde fuperveniente exercitu obfiden- natores eramos illorum deftruxerunt. tes opprimerentur. tum à lumborum in laborando, fo- diendo, oppugnando, & omnium virium contentione. S.I. Ic continuatur promiſlio moderandæ Hic modus deftructionis non convenit Sennacheribo. caftigationis ante Excidium finale. $. 3. Secundò confirmatio debiti folutionis votorum Obſervanda hîc, 1. prænunciatio præ- ducitur à reſtitutione decoris Jacobi, quod ſcilicet ante- conii vocantis Judæ tribum ad agen- hac vel ablatum , vel etiam deinceps per Antiochum fumit à more uſitato & folenni. Feſta, jos animos gerat Jacob , utpote qui eſt is , in quo celjos ani- ut neomeniæ, & pafcha , reliquaque, quæ ab eo pende- mos gerit Iſraël . Jacobi až nu pou five gloriatio hîc appellatur bant, millis nunciis juffu Senatus Hierofolymitani per præ- Templum. Sed Jacobus ab Ifraële diſtinguitur : Prima conium publicè indicebantur. Fieri verò id nifi in pace nativitas à fecunda. Nam Iſrael nomen novum eft & fe- nequibat. Promiffio vocationis ad celebranda feſta præ- cundæ nativitatis. Jacobus igitur five populus fecundùm fupponit, feſta impedita fuiſſe. Quod quidem in capti- carnem genitus ovat in templo: Iſrael five filii promillio- vitate Babylonica factum eſt verè & penitus , deleto tem nis ovant in Chrifto ; &, quia in Chrifto, ideò in Deo. plo. 2. Altera excitatio , Solve votatua, continet ratio- | quia Deus in ipſo eft & ipfe eft Deus benedictus in fecula. nem. Debita eft gratitudo, & quidem promiffa in preci- } Porrò quia Deus eft ovatio filiorum promiflionis, ideò re- bus fub calamitate fuſis. Confirmatio debiti gratitudinis , ftituit etiam ovationem filiorum carnis in integrum. quip- ſumitur à duobus argumentis. pe quia oportebat venire filium Dei ad populum in ſervi- $. 2. Primò à fpe impofterum. Improbus & nequam tute conftitutum & fic in ſervitute nafci, & fieri Legi ſub- non addet tranfire in te. Totus excifus eft. De Sanheribo ditum. Non enim erat receffurus Legiſlator aut potius Legis id intelligi poffet . Sed non ſolet Scriptura diu iiſdem im- vindex à Juda, donec veniret Siloh. Genef.49:10. Eo ipſo morari. Et verò plenior eſt hiſtoria , ut in feftorum fubla- igitur Deus fe oftendit Deum & ovationem filiorum pro- tione per Nebucadnezarem, ita in deſtructione Babyloni- millionis,dum reftituit templum ad continuationem cultus ci Imperii . Quin & modus à propheta in ſequentibus de- cerimonialis,idque in præparationem adventûs Chrifti. fcriptus huic magis quadrat: ut & beneficia deinceps me S. 4. Hoc beneficium illuftratur à remotione impe- morata verf . 3. Hæc Hoftis affueti tranfire in Judam & im- dimenti. Quia vel poſtquam (confer dicta ad cap. 1: pedire feſta ejus (nimirum Affyrii & Babylonii ) deſtru- | 14) .paftinarunt ILLOS paſtinatores. Primò, qui ſunt P ILLI, 170 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S yerf. 22. ILLI, paſtinati? Non refero ad hoftes Judæ : fed ad | &, ut modò dixerat , ijina gloriatio ejus , obliviſci. Prinia Spinas complicatas. cap. 1:10. Nam hæ fpinæ non de- cipum imbecillitas, pavor & projectus animus notatur , mum extiterunt ultimo tempore, ſed ultimi illi , qui igne dum dicitur, eos impegiſſe inter ambulandum ; etiam cùm confumti ſunt, fuerunt tradux aut propago priorum ; qui non currerent, nec concurrerent cum hoftibus , tituba- per Sanheribum , imò per Nebucadnezarem & Antio runt, cæſpitarunt, offenderunt. Interim oppugnatio chum paſtinati ſunt. Voocabulum oppia ad terram ſæpe, urbis procedit. Illi paſtinatores ſucciſuri lucum fpinarum &, ut videtur, propriè refertur,ut ſignificet ejus evacuatio- approperabant ad illius Hierofolymæ murum, & parabant nem ab herba & planta; & fic plantæ eradicationem. Res teſtudinem. enim eſt tegens. Ideoque illa oppugna- ipfa hoc oftendit , quando adjicitur de ramis , fron- tionis inftrumenta fignificat, quibus teguntur milites in- dibuſque. Confer di&ta ad Hof. 10: 1. Per Nebucadne-vaſuri mænia : qualia funt Teſtudo, Vinex, Plutei. Hoc zarem Deus primos populi, ipfoſque adeò reges ; & ftir- tempore Pergulas, Gallerias , appellamus. p. eft in hi- pem regiam eruncavit. Efai. 10:33. 34. Ecce Dominus ſtoria 2. Reg. 25: 1 ubi Targum dap? zegérope. Ibi lle Jehovah Deus exercituum detruncat termitem per vio- igitur neque fiduciam habentes in Deo, neque fifi ſuis vi- lentiam , (ſceptrum dominans) &• celſi ftatura inciduntur, ribus , & mala confcientia territi confilium fugæ capiunt & alti humiliabuntur; & deftringet perplexa ſylvæ ferro , rex & principes. Teftis liber 2.Reg. cap.25.4.& Jer.52:7. do libanus (templum è cedris Libani factum, vel totus populus cujus clauftrum & hieroglyphicum fymbolum fugam capeſſendam.per portam ſcilicet,quę inter duos mu- $.7.Diligens eſt hiſtoria in notando loco eruptionis ad Libanus) per ingentem (Nebucadnezarem) cadet. cap.11: 1. & tunc exibit virga de ftipite Jeffe. &c: Hi, qui per &quidem regiaSolomonis fuit ad partem orientalem mon- ros erat ad hortü Regis. Habitabant Reges in monte Sijon. Babylonios ſucciſi ſunt ; erant primitiæ ſpinarum com- tis juxta latus meridionale templi Sijon mons altus & præ-- plicatarum; & fuo tempore exurendarum. Id oftenderunt in oppugnatione Teftamenti Dei & prophetarum perſe. ruptus fuit; & ex adverfo montes habuit æquè altos. Inter- cutione. Tantum interfuit: hi miniſtros ; illi Dominum perſecuti ſunt. Rami five palmites deſtructi ſignificant po- dentem.In ea valle erat mes pecéppas Kedpày,cujus fontes erant ad occidentem. Nehem. 2: 13:3:15. ubi juxta portam teftatem regiam deftruftam. Confer, præter locum Elaiæ modò recitatum, Ezech. 19:14. & cap. 17. uſque ad fontis procedendo ab occafu ad latus meridionale ponitur murus piſcinæ emiſſarii in hortum regis. Hinc paret , per quod latus urbis exierit Zedekijas; nimirum juxta piſci- nam , quæ emiffarium præbebat horto regis. Ea verò erat Calamitas populi antecedens reſtitutio- circa angulum occidentalem , qui in meridiem tendebat. nem cultus. Eundem locum ante deſignavit Nahumus : Porte fluvio- rum aperiuntur ſcilicet ad fugam. Quum enim Babylonius Verſ. 4. Clypeus heroum Illius erat rubefactus; viri | Hierofolymam totam quafi indagine cinxiſſet, & ftationi- ftrenui purpurati; in igne facum erant currus, in die bus exitus obſervari juffiffet: oppugnatio autem fieret à difponende aciei ejus; & abietes quatiebantur. parte Septentrionali: ſpes fuit , noctu poſſe ſtationes in Verf.5. In vicis inſaniebant currus, raptabantur in fuga retracti ſunt. altera parte urbis perrumpi. quod & factum eſt. Sed è foris. Afpeétus illarum erat ut tædarum; ut fulgu $.8. Addit propheta fugæ regis , Templih. e. Sacer- ra diſcurrebant. dotum pavorem. Et Templum diffluebat. h. e. Sacerdo- Verf.6. Recordabatur principum ſuorum; offendebant tum in templo corda colliqueſcebant ; inde hofte oppu- in inceſſuſuo. Accelerabant ad murum ejus, pa- gnante, hinc rege & militibus aufugientibus. Nam in Deo rabatur teſtudo. nulla fpes erat. Neque mera metonymia eft , quando templum pro templi miniſtris & quafi incolis ponitur. Verſ. 7. Porta fluviorum aperiebantur, & templum Sacerdotes eo loco habebantur , ac fi Deus in eis habita- diffluebat. ret, & hi templum Domini eſſent. Jerem. 7:4. Templum Verf. 8. Et ut figebatur teſtudo, nudabatur , ſurſum Domini t. D. t. D. funt illi. evolvebatur; @ ancillæ ejus ducebantur, tanquam $.9. Quid porrò? Statuitur fcilicet 7207 vinea,teſtu- cum voce columbarum, tympaniſantes ſuper cordi- do , hactenus parata , agitur five adigitur in murum. Quo cumeffectu:Urbs nudatur.h.e. Murus perrumpitur.2.Reg. 25:4. Mirum eft, ex voce sim? quofdam feciſſe nomen $. 5. In hiſce quinque verſibus eft Comparatio , ut dif- fimilium ; & tamen utrinque fuam profanitatem aut infi- Reginæ Nineves. In quo fluctuat Druſius. Grotius , qui vult effe nomen Niſibis cum articulo , à ratione abit; fed delitatein oftendentium, inde Babyloniorum, hinc Re- non à fe. LXX. s részlozs émergenóp9n. Nihil ad rem. Quid gis & populi Judæorum: Illorum , ut paſtinantium, & collucantium: Horum , ut paſtinatorum & collucatorum. porrò, perrupto muro & nudatâ urbe , fit? nnbyn. Id eft Sic enim ex proximè præcedentibus continuantur.Scopus pro mnkySacerdotes antè folebant victimas niya fa- eſt, partim reddere rationem deſtructionis Babyloniorum, cere aſcendere, rongeu7xv: nunc Nebucadnezar öronau tom partim illuſtrare & juſtificare deletionem Urbis & Tem- ipfam civitatem , id eft, facit illam victimam , comburen- pli per Babylonios, ac regni ſublationem, & populi trans do illam. Nahumi phrafis alludit ad ſolennitates & fe- portationem. De Juda & Hierofolyma hæc eſſe dicta, ftivitates Judæorum; ut & mox. Pungit igitur, q. d. Vos, Abarbenel fatetur; imò, diſſentientibus aliis, contendit. quum in pace viveretis, Deum non in fide adoraſtis, ſed In Babyloniis oftendit animos ingentes, & alacritatem in facrificiis offerendis vos oitentaſtis, eorumque flammis lu- hominibus & in animalibus : quod eſt ſignum divinæ cidis oblectati eftis : At melius & gratius facrificium ego potentiæ in ipfis. Sed quia contra Deum illa animi ma- mihi procurabo fieri & nomini meo gloriofius, per Nebu . gnitudine & viribus ſuis ufi funt & fibimet ipfis confide- cadnezarem, Incendium templi & domorum veftrarum. runt, iccircò innuit, ipſos à Deo effe peſſumdandos & $. 10. Tandem exilium adumbrat hoc modo: Ancillo exſcindendos. Nam ex eo ipfos vocaverat verſ. 1. Syaza ejus fub. Hierofolymæ. Captivæ enim erant: iccircò nequam , zovnegv. quòd omni ſua potentia, animo , alacri non amplius reginas, matronas, liberas , appellat; ſed an- tate ad nihil bonum abuterentur. Hæc hypotypofis, imò cillas. Aflueyerant choris ductandis cum cantu ſuavi & viva pictura eft verf.4.5: tympanis. Ad quod alluditur Pfalm.68:26. 87:7. Nunc 5.6. Ex altera parte in collucandis & paftinandis Hie- aliter, Ductant choros,fcilicet dum abeunt in exilium , fed roſolymitanis vivum ſpeculum exhibetur Regis, Ducum, tanquam cum voce columbarum ; & pro tympanis pulſant Urbis oppugnatæ, Fugæ , Urbis captæ,incenfæ, Exilii. pectora. ninım activum eſt. In choro ductus eſt. Prior ſe- Regis vitium eſt recordari principum ſuorum, & Dei quentem ducit. Series enim eft. In exilium ducuntur ca- interim , qui eſt le met bæros & princeps Ifraëlis, tenis & funibus nexæ. Chori hæc fimilitudo eft. Vulga- bus ſuis. tus: I N N A H U MI CA P. II. 1 maria. ad te, tus: Minabantur pro agebantur. paffivè verrit. In voce Druſius ex Tobit. 14. 32. son 380€ TT evdaro gaveky auxito'y uu? eft vox fimplex Dan?. male a prius dageſlatur; niſi την απώλειαν Νινδυή , ήν ήχμαλώτισε Ναβε χοδονοσος Ασία fi: euphonicum. Sed fignum pluralitatis fubintelligen- | -876. Babylonii & Medi, Nebucadnezar & Kvežegnis dum eft. In ſono trepidationis & impeditæ vocis referen- operas ſociarunt. Efai. 13:14. 15. 16. Et erit tanquam dæ affectatio eſt. damula propulſa & ut oves fine colligente: quifque ad po- pulum ſuum convertentur , & quiſque ad terram fuam fua Excidium Nineves. gient. omnis, qui præfto fuerit, confodietur, & omnis affixus cadet gladio. Et pueri ipſorum laniabuntur. &c. Strabo $. 11.Hæc Sectio peculiarem analyſin ſive ſynopſin me- retur. De Ninive, cujus regi Sennacheribo exitium fue- 887 , les petxe es tñs Eesgosevecencias son a ké ze=ri poèvšv nivo in lib. Ι6. απέλιπον (Νίνο- και Σεμίραμις) τοϊς μεθ' εαυ%ς την rat minatus, cap. 1: 14. hîc incipit loqui. Scopus eſt, I. με nofcatur tempus tum imminentis excidi Hierofolyma | πολύ δε μείζων ήν της βουλώνΘ-,ον πεδίω κειμένου της Α' τε είας. πόλις ηφανίσθη δαχξή μας μετεί τίω τών Σύρων κοζίλυσιν. & regni Davidici carnalis. 2. ut fiat fides deſtructioni rõ Tomes , h. e. Babylonii , ad reftituendum Judæ fefta fua; 1 morcére egy zrcávcov. Z ze de hores pespesyonévos ou pe pach zuvy lze kºs- Herod. Clione c. 102. 'A as velov tätos ôc Nivov s pov se zou agitanda donec regnum Dei reveletur: propter cujus re- seátw. Narrat idem, Scythas invafiſſe id imperium. Deftru- jectionem & oppugnationem docuerat Templum & Po- étionem verò aflignat Cyaxari Cyri avo. Quod cum To- litiam finaliter eſſe evertendam. Implementa priora ſecu- bit non malè convenit. Nam Vlons Græcis videtur in turorum obfides ſunt. Eft igitur , quod adhuc metuant Hoftes Dei . cap. 1: 2. Præterea dum agit de Excidio 'Awiño, Kvdiğéges, Eléctns mutatum. templi & urbis per Babylonium , cui cap. 2: 1. excidium De fecundo. erat comminatus, pergit ejus fortunam explicare, non tan- tùm in Ninive, fed etiam in No Amon , urbe Ægypti pri- Verf.12. Ubi eſt manſio leonum, ca paſcuum juve- num leonum : quò abibat leocatulliens , carulus leo- Habentur hîc iftæ particulæ. nis, nemine commovente: 1. Summaria complexio excidii. verf.9. 10. II. Verf. 13. Leo predans pro ſatiandis catulis ſuis, co II. Juſtificatio ejus. verſ. 12. 13. 14. III. Antitheſis ſtatūs ante excidium. cap. 3: 1. 2. ſtrangulans le&nis ſuis: qui implebat preda cavernas fuas, contrafua laniato? 3.4.5.6.7. Verf. IV. Verificatio per elifionem inftantiarum, five fal 14. Ecce ego diétum Jehova Dei exerci- fæ fiduciæ. ut 1.magnitudinis: à pari excidio No Amon. tuum, a abolebo quidem in fumo'currus illius, co verf. 8.9. 10. II. 2. arcium. verf. 12. 3. populi. verf. (vel at,leunculos tuos comedet gladius; & exfcindam 13. 4. foffarorum & lateritii operis. verſ. 14. 15.p. p. ex terra pradationem tuam, ea non audietur amplius 5. multitudinis mercatorum & habitatorum. verf.is. p. a. 16. 17. 6. principum. verf. 18. vox legati tui. V. Concluſio fignificans , nullam fore reftitutionem Ş. 16. Caufam excidii rapacitatem & violentiam de- & reparationem. verf. 19. notat. Leones dicuntur principes, reges. Ezech. 19: in De primo. verf. 12. notatur animofitas & fiducia loci ac ſecuritas. In verſ. 13. rapacitas & crudelitas. In verf. 14. notat finem Verf.9. Et Ninive eſt ut piſcina aque ex quo ipfa eft: fortunæ & progreffus ; ſcilicet ut , quando Deum & ter- @illi fugiunt. State, ftate. At non eft, qui reſpi- ram ejus incipiet oppugnare , illum blaſphemando, hanc ciat. deprædando & populando, habiturus fit Deum hoſtem Verf. 10. Predamini argentum, predamini aurum.ca qui quidem per ipſos concremet currus Hierofolymæ ; fed ut leones Ninives comedat gladius: atque ita prædatio ejus non eft finis apparatûs , glorie , ex omnibus vaſis de- | à terra, intellige Judæa , exfcindatur, & non audiatur am- ſiderabilibus. pliùs vonc legati ejus. Innuitur blaſphematio Rabſaką. Verf. 11. Evacuatio, e evacuatum, e eradicatum Efai. 36:20. eſt! @ cor liquefa&tum & colliſio genuum, odo $. 17. Interpretes in fecundo colo hujus verſus affixum lor in omnibus lumbis; car facies omnium collegerunt tertiæ perſonæ commutant in affixum ſecundæ, quod non videtur commodè fieri. Nam quanquam Scriptura ali. olla atrorem. quando loquatur 17337 h.e. per directam compellationem, $. 12. De Ninive ipfa hîc incipit agere. Quod ejus aliquando noissho non compellando , tanquam de ter- nominatio teftatur. Excidium Ninives adumbratur tio: id tamen decenter fit. Sic in narratione de tertio $. 13. I. Indicatione fugæ populorum ( 27? pro DO DA po- teft interferi apoſtrophe. ut cap. 3: 9. at inter apoſtrophen vel 2,798.) Ea illuftratur 1. per comparationem ftatûs neſcio quomodo non poteft unum colon poni reli- anterioris , inde à primis temporibus : (N????. ferè fi- quæ apoſtrophæ non ſimile. Deinde minus eſt combuftia mile N17? Efai. 18:2. ) quòd fuerit , ut piſcina aquæ. curruum, quàm ut hoc loco demum poni debuerit, poſt- in qua fcilicet aquæ colliguntur. Comparatio eft in ple- quam evacuationem Nineves ob oculos poſuiſſet. Sed per nitudine. 2. per fugiendi pertinaciam; nemine, vel ad re combuſtionem curruum ſolet Scriptura coërcitionem poten- vocationem, fiftente curfum , vel refpiciendi ergò. vel ob tiæ Ifraëlitarum indicare. Ita Zachar.9: 10. excidium cur- nimietatem terroris, vel ob deſperationem de ftatu Ni ruum do equorum dicitur ablatio politicæ potentiæ ab If- nives. Hanc pertinaciam fub oculos ponit, Revocando ; raele. Nam populus ipfe exciſus non eft : & Hierofolyma, & indicando , neminem refpicere. Verbum an abſo- à qua currus & equi indigitantur exſcindendi , manet in fi- lutè & intranſitivè, ut Jerem. 46:5.21. & alibi. delibus ſuis & eorum pofteris & hæreditate fua ex gentibus $. 14. II. Apoſtrophe ad hoftes , qua jubet eos præ creta. Sed populus Nineviticus nullus eft. Præterea verſus dari. Prædatio illuftratur à copia. hic evidenter indicat litem Dei & terræ ejus cum Affyrio. $. 15. III. Exclamatione , qua repræſentat ftatum Neque novum eſt, civitatem aliquam vel perfonam folo Ninivæ poft prædationem. Qui eſt vacuitas, & Everfio denikso demonſtrari . imprimis quum hîc jam de Hieroſo- totalis; qualis hortorum paftinatorum. deinde in homi- | lyma ačtum fit, primò ut exſcindendâ ultimo tempore fi- nibus Cor liquefactum, Membra trepida , uſque ad colli- naliter; deinde ut liberanda à jugo Sennacheribi; tertiò ut fionem genuum , (pº Vide Efai. 28: 7. Jerem. 10:4. deſtruenda per Nebucadnezarem; quartò ut reftauranda ad 1. Sam. 25:31.) dolor in lumbis, credo à laflitudine; & reſtitutionem templi & cultûs & celebrationem feſtorum. atror ollaris ab aprico Sole in exilio. Vide phraſin hanc Vox 97 in verſ. 14. non ſignificat ut verf. 13. Ibi enim & Joël. 2:6. Niniven fuiſſe ampliffimam, ac regiam Af- prædam , hîc prædationem notat. Sic eſt Geneſ. fyriorum fuiffe, & poftea ita deſtructam fuiffe, ut vix locus mox cap. 3: I. ejus fciatur , hiftoriæ conſentiunt. Quis deftruxerit , docet 49:9.& P2 CA- 172 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S CAPUT III. و non $. I. S effe non poteft. Qui eſt Diabolus & mundus ; cui honor, De Tertio. amor, timor , Deo debita , attribuuntur; & præterea co- luntur & oblectantur per ea , quæ Deo odiofa & abomi- nabilia ſunt. Verſ.r. Va, urbs ſanguinaria! univerſa abnegatione $. 4. Scortum id dicitur Nineve. In quo deprehenditur triviali plena: non recedit predatio. tantùm averfio à Deo creatore, qualis eft in omnibus , Verf.2. Non recedit Sonus ſcutice, Sonus ftrepi- etiam Deum ignorantibus , ſed ſpecialis quidam abufus tus rota; co equi hinnientis , & currus ſubfultantis. religionis. 1. Hæreditarius à patribus , ut ab ætate Phe- Verf. 3. Non recedit Eques referens ce flammam legi & Nimrodi; quum homines conſilium ceperunt per gladii er fulgur hafta; & multitudo exanimatorum di. Quod confilium Deus difturbavit ſparfis gentibus regnum aliquod mundanum religionem unam conſervan- & molescadaverum: a non eſt finis corporibus; of- fecundùm linguas fuas. Nimrod vero fine dubio hoc fendunt in corporibus ſuis. prætextu abuſus fuit ad conftituendam monarchiam. Verf. 4. Ob multitudinem ſcortationis ſcorti venufti, quod & verba Moſis indicant fatis , quando ipſum vocat habentis praſtigias; qua vendit gentes per ſcortatio- | Potentem venatorem coram Domino. quo mihi videtur fi- gnificări, quod divino nomine abuſus fuerit ad cogendum nes fuas, ca familias per preſtigias ſuas. Verf . s. Ecce ego ad te, ait Jehovah Deus exercituum; prius defectioni. fcilicet Conatus cogendi homines va- homines in monarchiam, quafi venatione aliqua. 2. Pro- a nudabo (vel reducam) fimbrias tuas in faciem riarum linguarum & inftitutorum ac religionum in unam tuam, a faciam gentes videre nuditatem tuam, a monarchiam cum omnis religionis confuſione. Id regna ignominiam tuam. Vert. 6. Et conjiciam ſuper te abominabilia, ea pro rodicum eft. Prætextus autem hoc faciendi fuit refor- patet in Sanheribo, qui in fuis jactantiis nomen Jehova , tanquam auctoris ſuæ expeditionis. Hoc Nim- flagitioſa te tra&tabo, et ponam te ut ftercus. matio Ezechiæ, qui cultum Dei ad Hierofolymitanum Verf. 7. Et erit, omnes videntes te fugient à te, et di- templum revocabat. Deo enim debitum honorem vide- cent: Vaſtata eft Nineve. Quis ei complorabit ? un- batur detrahere ; & abſurditatis eſſe manifeftæ , omnes de queram confolatores tibi? homines in toto orbe ad unum altare adigere. Porrò idem Deos fingulis terris fuos attribuit , & eos Jeho- TUDIA Nineves duplicia exponuntur. væ comparat ; & omnes in veneratione effe vult Belli ad coacervandas opes , & Idololatriæ. pari . Horum propoſitio eſt verſ. 1. col. 1. & 2. $.5. Idem inftitutum fuit cæterorum Imperiorum & Exfecutio eft verf. 1. colo. 3. & verſibus deinde Romani. Neque fegnis imitator eft fuorum ma- fequentibus, at primò ftudia bellica,ad yerf. jorum rex Babylonis fpiritualis , qui ante omnia tanquam deinde ſtudium idololatriæ verf. 5. ex- vice & nomine Dei hoc agit, ut totum orbem fubigat plicat. vna eft abnegatio. qua ſcilicet veritas evertitur. Ita fbi , videlicet , ut uniat Eccleſiam. Interim omnium appellatur idololatria. quia per eam verus Deus & vera fan&os loco deorum adorat & veneratur, omneſque ferè hominum affectibus parat oblectamenta, & angelos ac piecas abnegatur. p?9 notat Nody, five viæ divergium, opiniones in fuam religionem recipit, exceptâ finceritate . veritatis. Planè his fimilia ſunt , quæ Deus de Babylo- nevitas abnegatio veritatis , ut in omnibus triviis exercea- ne Efai. 47. & Apocal. 18. pronunciat. Sit igitur tur. Mos idololatrarum eft,fuperftitionem fuam in oculos Ninive exemplar Babylonis , hæc Anti-Chriſtianiſmi, hominum ubique Oogkxmaxima cum impudentia & ut ex Efai. 14. & Apocal. 14. ac 18. conftare violentia ingerere. ut nunc Papiftæ faciunt. ita Ifraëlitæ teft. abnegantes fecerunt. Longè alia eſt Chriſtiana modeſtia 9. 6. Propheta ſcorto attribuit pulchritudinem. Fuit pietas. Matth. 6:5.6. Exergaſia, ut dixi, præda- anim majeſtas urbis & imperii ingens. Diodorus Siculus tionis fubjicitur primo loco. Ejuſque gratiâ ftudium lib. 2. p. 6s.acturus de Ninive oftendit, Ninum Regem belli. confilium cepiffe talem tantamque condendi urbem, quæ $.2. Eft hîc viva imago primò expeditionis bellicæ : & illo tempore effet præftantior omnibus , & quam pofte- verf.2. Verbum 177 vide & Jud. 5: 22. poteft intelligi riorum nemo facile poffet fuperare. Propheta præterea de hinnitu equorum, vel etiam de calcitratione , unde so: attribuit ei pag resineicer , præftigias, ad faſcinandum ho- nipes. Magis fanè de calcitratione. Hoc enim locus libri mines. Inter præſtigias fuit fine dubio , quam dixi, Judicum videtur importare: Ibi contuderunt calces equi oſtentatio religionis , & prætextus uniendi homines in poft calcitrationes, calcitrationes caballorum ejus. vide Job. religione & vindicandi honoris Dei diminutionem. Hæc 39:24. 25. Alias 115psp ſunt hinnitus. Targ. i"?? 1000 fuerunt tanquam telo, decreto & conſenſu priorum mor- equi frementes. quod eſſet Qevéiteas. ſecundò triumphi, talium , armata. Acceflit humanitatis ſpecies: qualis eſt verl. 3. col. 1. tertiò victoriæ five cladis devictorum.col. in ea oblatione, quam oftentavit Hierofolymitanis 2 Reg. 2. & 3. ejufdem. Confer Efai. 10:7. Profligare eft in 18:31:32.Facite mecum benedi&tionem. exite ad me, corde ejus, & exſcindere gentes non paucas. Mos gentium edite quiſque vitem ſisam & ficum fuam, & bibite quiſque noſcitur. Gaudent proferre imperium, ut à pluribus ipfis aquas ciſterne ſuæ:donec veniam d accipiam vos in terram ferviatur, ſive ut plures habeant, quos expilent. Omnes ut terram veftram, &c. Idem traducit infidelitatem Ægye ſuſpecti, æmuli, aut etiam qui quid habent, hoftes funt. ptii. verf. 21. obliquè fuam commendans virtutem & fi- Hæc cauſa belli juſta. Quorum quò plures ceciderint, dem. Singularis quoque humanitas fuit , quod adjuvarent obtriverint, eò majores triumphos agunt. oppreſſos & auxilii contra potentiores egenos. ut per- $. 3. Verf. 4. eft exergafia Idololatriæ. Cui adſcribi- fpicere eſt 2. Reg. 16: 8. 9. 10. Hinc novacula condu- tur cauſa potentiæ. Religio enim ab hominibus feculi non étitia appellatur Efai.7: 20. Huc refpicit Propheta, habetur niſi ut inftrumentum parandi vel continendi im- quum dicit, Quòd ſcortationibus ſuis & faſcinis gentes perii. Idololatria vocatur ſcortatio , quia eft 1. averfio à familias vendiderit. Unde , etiamli non dubium fummo bono & vero ſponſo ſpirituali, in cujus unione eſt fit, illud regnum etiam meretrices , & veneficos & conſervatio & vita & vera jucunditas. 2. proſecutio eo cum demoniis conjuratos aluiſſe, nihilominus eas ar- rum , quæ placent ſenſibus. 3. ſui elargitio & proſtitutio tes, quibus populi venduntur, libentiùs hic intelligo. ad oblectandum eos , cum quibus ſpirituale connubium Ad quas non faciunt ſcortatio corporalis & veneficium; po- & imo IN N A H UM I CA P. III. 173 imò potiùs talium turpitudinum coercitio. Nihil enim | biverifimile eft pin? ad jipş alludere, magis, quàm ut ſit magis faſcinat homines, quàm fapientiæ, juris, juſtitiæ,de-fipx alibi pro fim. Hic locus dicit jipp xquod puto coris & honeſtatis oſtentatio. Exemplum & praxin hujus per ellipſin accipiendum fic: jinx TV N No urbs Ammo- elogii habemus in Tiglath Pileſere, qui ita novit cum A- chazo "ſcortari, & eum faſcinare , ut accepto munere ipli mis. Tales ellipſes funt non inſolitæ. ut nixsxninubi no- venderet extirpationem regni Syriæ, & calamitatem regni telle&ionem apponendum : fic N3 proprio, commune mini proprio id quod commune eſt, nimir obs per fubin- Ifraëlis. $. 7.v1.5. Opponit ſtatui priori poſteriorem. Hîc primò 13. Interpretes vulgo accipiunt pro Alexandria. Lxx. ſe profitetur hoftem Deus. pulchritudini , quæ in majeſtate apud Ezechielem 1.Credi vocant: Jovis urbem. 416670 & fplendore imperii eft, opponit nuditatem. Videbatur is autem eft, quæ & Thebe. Euſtath. ad Dionyfium p. Ninive populis, gentibus, regnis imperium ferentibus un- 36. paoi de reis gheets Teeb Teze vou Asos tróney tore mangāves. dique circumvallata. Deus oftendit illam nudam ; dum è Idem Strabo dicit lib. 17. Earum meminit & Homerus proximo fufcitavit ei populatores , hinc Medos, inde Ba- ut erre Couetórwv, centum portis pollentium, quarum fingu- bylonios. Ita nuda & auxiliis deſtituta deprehenfa eft. Imo læ ducentos currus effunderent. Euſtathius ibid. cuvée de fic fimbriæ ejus veluti in faciem reductæ funt. Quid enim isopivacy In Sock, ay pic này cc en in te ei Alquroloy peegion pollo Media & Babylonia niſi fimbric Affyrix ? Hiſce Scythæ ποτε εσα ώς και εις εκατον πύλας ανοιγει και είς σταδίες είκοσι addi poffunt, fi Herodoto credimus. Quando Deus Sen-rej TE P& c90 01 ss extelveafs. Vou de cv óvópice'ls póvor respehóna also nacheribi copias manu non hominis occidit, Efai. 31: 8. TO MOC TECncé 0 Joernej éveszett a téisov. Puoi gS rg pe bbons deinde quum monarchiam illam diffolvit ; clariflimè fecit autis • TEL Cão Becordeot's eis de@@ Monés gaf ev. Deus teſtatum, fibi non placere,adigi brachio humano ho • $. 10. Propheta ipfius firmitatem in antitheſi nudita- mines in unitatem religionis ; impiam effe Affyriorum tis Nineves explicat, eamque ponit Benonceas & abominationes meras (tum etiam blaſphemiam S.II. I. In fitu. quæ ſedet in ämnibus : aquæ circa il- abominabilem, quam , quam in Deum evomuerat Rex per lite- | lam. Sitæ erant Thebæ ad Nilum , & fine dubio à Nilo ras & legatus per os, in eum rejecit ) ſulta eſſe conſilia & circumfluebantur. Nam inſulæ in Nilo multæ funt. Vei flagitii plena;bella ab ipſis geri non pietatis & juftitiæ,fed amnes alii ingredientes Nilum eam munierunt. Contra lucri& avaritiæ caufa. In Affyriitanquam primi & admo- Nineve aquis hauftis indigebat. verf. 14. dum diuturni imperii exemplo evidens præjudicium fa $. 12. 2. In affitis populis, à mari ad mare, h. e. à ma- ctum eſt contra omnes fimiles dominationes , machinatio- ri rubro ufque ad mare mediterraneum ; qui eis pro muro nes , prætextus. 2. vix quicquam aliud eſt verſ. 6.quàm fuerint. Sitæ enim erant Thebæ Ægyptiæ ad Nili latus proſtulto & flagitioſo tractare.vide Deut 32:15. Jerem. orientale ; & verfus orientem illis erat mare rubrum , non 14: 2 1. Mich. 7: 6. ' eſt vel ut ftercus , ut ſit pro'y? magnâ diftantiâ. Ad feptentrionem verò, quicquid Ægy- vel ut Speculum ny fit ſpeculum. ut Job. 37: 18. Senſus : pti erat inter mare rubrum & Nilum , ufque ad mare me- diterraneum , erat illis Faciam te puede desy MO. Vide Ez. 28: pro muro. De his Dionyfius in 17. $. 8. Verf. 6. Effectus judicii, ut diſcedant ab ea gen- deſcriptione Ægypti. Kaj thy pelle tre mór te vòq öz Etos bydpes tes, non confidentes amplius illo brachio & ipfius fpecio- velepícov to hión case you néans zeppeniny v och sony 'Cos Iss- έχε σιν. ήμαρ όσοι θηβην τρικυδέα ναιε άεσιν , &c. ήδ' όσοι fis faſcinis ad fequendam fcortationem ejus. Typus ex- Cavidco runs. A lacu Sirbonitico eft Pelufium. Se- prelliflimus regni Anti-Chriſti. quuntur populi tod déale & ad latus Nili uſque ad The- baidem. De his etiam videndus Strabo libr. 17. qui af- De Quarto. firmat, traditum, Thebas totius Ægypti fuiſſe metropo- lin. Cæterùm ex pofitu liquet , eam urbem fuiffe ferè to- Primæ inftantiæ ſive prolepſeos confutatio. ta Ægypto munitam & circumvallatam. quod hic pro- pheta dicit. Nam interpretes, qui 407 hîc antemurale Verf.8. Antu melior espre No-Amon: quæ ſedet in- vertunt, & fupplent affixum , hoc modo: Cujus antemu- ter amnes: aquæ funt circa eam, cujus murus eſt co rale mare, & è mari murus: non poſſumus ſequi. Violen- pia maris à mari? tum hoc eft. Verf.9. Cuſch robur, & Ægyptus, a non eſt finis: $. 13. 3. In auxiliis. Hîc numerat populos: Orienta- Put Lybes fuerunt ne in auxilium tüüm? liores Cufchæos, h. e. Arabes, à mari rubro ad finum Per- Verf. 10. Etiam illa in exilium abit in captivitate: quia Ægyptus in longum ad meridiem deſcendit. Puteos ficum. Occidentaliores Ægyptios , addito fine fine , fcil. etiampueri ejus eliduntur in capite omnium vicorum; magis ad occidentem. Put frater Cuſch & Mitfraim , & a ſuper honoratis ejus jaciunt fortem , omnes Canaan Gen. 10:6. Jofephus & Hieronymus , aliique ad Africæ magnates ejus conftringuntur catenis. partem eam, quæ Ægypto oppofita eft, verſus Verf. 11. Etiam tu inebriaberis, eris ignorata: etiam Oceanum Atlanticum ponunt. Bochartus exiſtimat Mitſraim & Put divififfe Africam, circa lacum Tritoni- tu quæres arcem ab hofte. dem. Vide de his & Jérem. 46:9. Ezech. 27: 10. 30:5. $. 9. Denunciaverat Ninivæ revelationem nuditatis, / 38:5. D'ah ribues. Putæorum gens. A fiti; Bochartus. h.e. quàm minimè munitum imperium habeat. Id non . & . . videbatur credibile in oculis hominum. Igitur hîc prophe- ſiticuloſa. Lybum ftudium do obkry. 2. Chron. 16: 8. ta inducit in obfignationem novam veritatis prophetiæ ci- 'Cæterùm affixum 1 (quod notat tuum) per Apoſtrophen vitatem fanè amplam & munitiorem Ninive in Africa fi- referri poteft ad No: per interrogationem, negante ſen- tam. quam vocat No- Amon. Hujus mentio & Jerem. 46: fu, ad Niniven. Nam Cuſchæi Affyriis hoftes. Ef. 37: 25. Ecce ego viſto ſuper Amon de Nob in Pharaonem , 9. 2. Reg. 19:9. & in Ægyptum dv in Deos ejus ®es ejus : Super Pha $. 14. Hujus igitur urbis tam munitæ & undique fidis raonem , inquam, & qui confidunt ipfi : & dabo illos in ma- populis circumvallatæ excidium Propheta proponit , ut num quærentium animam ipforum, & in manum Nebucad- | humiliet Niniven, neque tantùm , fed & obiter nezaris,&c.Non videtur dubitandum,quin Amon ibi ſit no- | Ifraëlitas deterreret à fiducia in Ægypto. Vide Efai. 18: men Dei,qualis eft Chemoſch, Milcom,& fimiles. Ammo 1. Ve terræ Judæ , obumbrationis alarum, quae funt mem Jovem in partibus Africæ cultum eſſe ſcitiſſimum eft. ultra fluenta Cufchæorum, h. e. quæ ſe potentiæ Cu- quem Chamum Bochartus fuiſſe conjicit. cui non refra- ſchæorum protegendam fubjicit. Utrum autem hoc gor. Notus eft in fabulis Corniger Hammon. Arnob. 1.6. excidium anteverterit excidium Nineves , vel con- Hammon cum cornibus jam formatur & fingitur arietinis. I fequutum fit, hinc æftimare licet. Jeremias de Nini- Ezech. 30: 14. 15. No, & mox ion memorantur. u ve nihil ; fed fub Jofia rege vaticinatur contra Amor ierra אֶרֶץ תַלְאָבוֹת .13 : 5 .itis . & OIן לוב Arabibus enim ut P 3 174 COM M E N T A R I US de No, contra Pharaonem Neconem, qui apud Euphra-, nei in judicio Dei. Deo enim conveniens & decorum eft tem cæſus eſt à Nebucadnezare. Jerem. 46:2. Veriſimi- munitiones injuſtitiæ confringere. Tria facit inftrumenta le eft, jam tum Niniven fuiſſe à Nebucadnezare ſubactam. conſumtionis, Ignem, Gladium, & aliquid fimile brucho. Quod & Hebræi tradunt , in Seder Olam rabba cap. 24. Sic enim videtur interprerandum p33. confer Actor.2: 3. Quod fi ita eft, fidem facit prophetiæ contra Niniven à 9. 18. Bruchis comparari poffunt populatores. prophetia graviori, &, ut videbatur , difficilioris imple- menti. Et hæc eft fententia Hieronymi, Theodoreti & Inſtantiæ quintæ eliſio. aliorum; quam tutiorem putamus. Excidium ejus in- TU ŠTOY in I. exilio 2. puerorum elifione. Verbum van Amplificando, inftar bruchorum, amplificate in vide Ef. 13:16. 18. 3. diſtributione principum per for- ſtar locuſtarum. tem, in fervitutem. 4. conſtrictione magnatum in cate- Verf. 16. Multiplicafti mercatores tuos præ ſtellis ce-- nis. Hinc concludit, cum Ninive fimiliter agendum. q.d. Si hoc Deus decrevit de No, noli mirari , fi de te. li; bruchus effunditur a avolat. quia tu magis nuda reperieris , quàm illa. Hîc rurfus ex- Verf. 17. Devoti tui ſunt ut locuſte, a conſcripti cidium deſcribit. I. per allegoriam Ebrietatis. Ebrii ftu tui ut prafocurides, que metantur in maceriis in die pent, rotantur , neſciunt quid fecum fiat. Ita tribulati, frigoris: fol oritur, e fugit: non cognoſcitur lo- ubi ſint, neſciunt. 2. in Eventu. Eris ignorat a. Quæritur cus ejus, ubi fuerint. locus Nineves. 3. in Nuditate. Quæres arcem & robora- mentum ab hofte, & nullum erit præfto. $. 18. Copiam hominum advenarum five inquilino- rum , five mercatorum, five miniſteriis fe addicentium Inſtantiæ fecundæ elifio. & ſe quaſi devoventium (nam in voce in hîc neque coro- Verf. 12. Omnes munitiones tue erunt ficus cum pra- tendo : qua ratione & opp dicuntur Jerem. 57:26.& næ nequæ comæ fed feparationis & confecrationis vim at- cocibus; ſi concutiantur , cadunt in os comedentis. ſim. ) itemque merentium ftipendia, pergo póqw (quippe $.15. Magna in munitionibus effe folet fiducia. Sed opeft in militia. Jerem. 51:27.& videtur å dy populo jam verf. 11. dixerat, requifituram Niniven arces. Hîc diſtingui, & facile abiturus innuitur: ita per d'un aucto- addit , Munitiones tam facile abjecturas effe fuos propu- ratos ſacramento, per opony auctoratos ſtipendio , quæ gnatores, quàm facile excutiuntur præcoquæ ficus ex ficu: duo concurrere folent , fignificet) irridet , ut nihil profu- Talis comparatio eft & Apocal. 6:13. turam. Nam comparat eos cum locuftis infidentibus pa- rieti in frigore, & eum, Sole orto, deferentibus. Utilita- Inſtantiæ tertiæ elifio. tem quærunt , opportunitatem & potiores ſpes fequuntur. Verſ . 13. Ecce, populus tuus funt mulieres in medio Inſtantiæ fextæ eliſio. tui: inimicis tuis aperiendo aperiuntur porta terre tua: comedit ignis veftes tuos. Verf. 18. Dormitant paſtores tui , rex Aſyria, pro- cumbunt principes tui: diſperguntur populus tuus in S. 16. Populo, utut copioſo & in militia exercitato, tri montibus, o non eſt qui colligat. buit animos & vires muliebres; ne fcilicet quid audeant vel valeant efficere. Convenit , quod fupra ex Efai. 10. $. 19. Fiduciam in principibus & magiſtratibus poſuimus, ab anima uſque ad corpus. &, Èf. 13. ut damu omnium ordinum, ut in bene conftituta republica, elevat; la propulſa. Deus dat vires & animi & corporis , quibus dicens, eos dormitare & procumbere : five per inertiam vult, ad caſtigationem & probationem Eccleſiæ fuæ : rur & negligentiam officii; ex qua ſequatur inordinatio in ſub- ſus adimit eas, quando opus ſuum peregit. Ita illuftre eft, ditis per omnes locos habitationis , ſcilicet in variis mon- nihil potuiſſe gentes fine Deo. Nemo vel cordi ſuo vel tibus : five per internecionem ; unde populus careat ca- ſapientiæ ſuæ vel oflibus confidat . omnia Dei ſunt. Effe- pitibus. Poteſt utrumque intelligi, & quidem prius per &tus eft, ut ipfis non defendentibus porte terræ aperiantur. dormitationem commodiùsintelligetur; pofterius per pro- Ita folent vocari aditus arctiores. ut Jaquetúach , portæ cubitum. Caſpiæ , Kanides gains eorunda; Caucaſiæ, & fimiles re- gionum aditus. Aditus ex Media in Aſſyriam eft per mon- De quinto. tem Chaboram. Poflis de omnium urbium portis intel- ligere. Conſequenssut vectes igne devorentur fuccenſis por- Verf. 19. Non eft mitigatio fra&turæ tuæ ; incurabilis tis civitatis. eſt plaga tua: omnes audientes famam tui complo- Inſtantiæ quartz eliſio. dunt manus ſuper te. Nam fuper quem non tranfiit malitia tua femper? Verf. 14. Aquas munitionis hauri tibi; firma arces tuas : ingredere lutum, & calca cænum, apprehende $.20. 1279 eft ftupor. Mitigatio doloris aliquando fit laterculum. per narcotica. confer Levit. 13: 6. ubi opponitur violen- Verf. 15. Ibi devorabit te ignis , exfcindet te gladius; cui fcil. fumma áafévera fit conjunéta: quæ fpem curatio- quum non . vorabit te inſtar bruchi. nis omnem refpuat. Addit judicium & affectum omnium $. 17. Irridet ſtudium ducendi foſfata ad muniendam audientium hiſtoriam hujus excidii : ſcilicet approbatio- Nineven,& lateritii operis ad arces turrefque ædificandas. nem & lætitiam comploſione manuum teftandam. Cujus Nam , ut Diodorus & alii memorant, és oñs wives | rei ratio deteſtabilis & publica omnibusque gravis malitia. omnia opera Ninivitarum erant. Sarcaſticum eſt sé Hic epilogus. Similia judicia fimilibus tyrannis & gra- aou Cresc. Ibi h. e. nihilominus tamen. Particula hæc ali- vibus atque ex hypocrifi injuftitiaque conflatis imperiis quando eft illativa confentanei, ut Pfal. 14:5. Job.35: 12. metuenda funt. hîc autem inconſentanei, in opinione hominum; conſenta- από λοιτο και άλG- ο, τις τοιαύτα γερέζοι. as Η Α - 175 H ABACCU C. $. I. E hujus prophetæ ætate & ge- citavit Eliſæus ; ut Jonam effe filium Sareptanæ , quem nere alioqui nihil conftat, nifi reſuſcitavit Elias. Neque cum Hieronymo nominis ra- quod Hebræi fecuti Chronolo- tio fumenda eft ab argumento prophetiæ. Non enim pro- giam fuam fatis antiquam ſub pterea nominatus eft Habakuk & amplexantis h.e. luctan & quòd tis fortitus eft nomen , quod in certamen & luctam, eu ut ipſe propheta fatis indicat in ini- ita dicam amplexum cum Deo poftea congreditur. tio , fe vixiſſe captivitate Baby $. 2. Optimo jure fubjungitur Nahumo. Quum enim lonica inſtante, y1.5.6. Do- Nahumus excidium finale politiæ Judaicæ propter reje: rotheus patriam Biticuchar, tradente Ortelio, nominat: etum Chriſtum vaticinatus eſſet , atque deinceps duo tem- Sepulchrum ejus Keilæ in Palæſtina ponitur. Quæ in ad- pora mitigandæ caſtigationis oftendiffet , nimirum ſub E- ditionibus Danielis de Abaccuco leguntur , fabulam o- zechia , & fub Cyro; illic per Sanheribi, hîc per Chal lent. Hieronymus in prologo ſatis oftendit , fe ea' non dæorum deſtructionem : atque inde occafionem accepiſſet probare. Sic enim ait: Et ut ſcias, eo tempore fuiſſe Ha- deſtructionem Hierofolymorum & regni Ifraelis, deinde bacuc , quo jam duæ tribus , que vocantur Judas , ducte Ninives & Thebarum Ægyptiarum vaticinandi: ei ſuc- erant in captivitatem ; Daniel docere te poterit : ad quem centuriatur Habaccuc, qui repræſentat miferrimum fta- in lacum leonum Habacuc cum prandio mittitur. quanquam tum politiæ & Ecclefiæ ante captivitatem Babylonicam , apud Hebræos hæc ipfa non legatur hiſtoria. Igitur five excidium urbis & templi per Chaldæos minatur, & poft quis recipit ſcripturam illam , five non recipit , utrumque complorationem illius calamitatis acerbiffimæ , omiffo pro nobis eſt. aut enim recipit, & jam poſt factam rem li- Babyloniorum excidio , promittit reſtitutionem uſûs pro- ber Habacuc texitur: aut non recipit, & quafi propheta phetiæ (atque ita reftitutionem urbis & templi) uſque fcribit , que ventura cognoſcit. Ineptum ſanè , ut dicamus ad Chriftum : tum Chrifti adventum , fcelus & pænam Habacucum initiò loqui ut ftante adhuc regno Judæorum, Judæorum, juſtificationem fidei & conſervationem fide- & comminari verbis Dei Chaldæorum adventum , verf. 6. lium inſinuat; deinceps Romanorum & Anti-Chriſti rui- qui fuerit in captivitate. Nomen notat melanto comple- nam. Denique totum filum ftatus Ecclefiæ poft revelatum xum: unde Rabbini Veteres fumſerunt occafionem fabu- Chriftum ad tempora ufque ultima cap. 3. ordine prophe- landi, Habaccucum effe filium Sunammitidis, quem ex- ' tis folenni detexit. Partes ſunt duæ. Prima complectitur prophetiam integram à temporibus proximis pro- phetiæ ufque ad coërcitionem hoftium Ecclefiæ & pacem ejus. cap. 1. & 2. Altera agit in ſpecie de conſequentibus Chriſti apparitionem in carne. cap. 3. Ita caput tertium iiſdem ſpaciis cum fecundo decurrit. Prima pars complectitur duo membra: 1. Ante- cedentia adventum Chriſti & ipſis annexum adventum ejus. cap. 1. & 2. uſque ad Ņf. 4. I 1. Conſequentia Chriſti adventum à verſ. 4. cap. 2. ad finem. Prius membrum con- ftat duobus articulis: nimirum , 1. Coërcitione impiorum in Judæis per Chaldæos, cap. 1. 2. Qualitate temporis adventus Chriſti. cap. 2: verſ. 1. 2. 3. Titulus. I. Quiritario ſive imploratio piorum. Verſ. 1. Prolatio verbi, quod vidit Habaccuc pro- | Verſ. 2. Quo ufque, Jehovah, me implorante non pheta. audies, me clamante ad te, Opprimor! non ſal- vabis? $. 1. De voce Niyo alibi dicimus. Hieronymus nimis Verf. 3. Quare me facis videre vanitatem, o aru- fidenter : Maſſa nunquam præfertur in titulo , nifi cùm mnam intueris? Et enim Vaftatio & Violenta in- grave & ponderis laboriſque plenum eft , quod videtur. Drufius hîc rectè monet, Hebræos id explicare per 70 juria eſt ex adverfo mei, o, fuerit contentio e lis, effert ſe. aut pira. Id patet ex appoſito. quod vidit. perinde atque folet dici, nin hun pun. Libens omitto ſpeculationes A- | Verf . 4. Propterea ſubfiftit lex , & non exit etiam barbenelis conantis per hæc diſtinguere gradus prophetiæ. atque etiam judicium. Quia improbus obſidet ju- Notatio eſt vel quia accipitur à fpiritu ſancto; vel quia ſtum, iccirco exit judicium contortum. profertur. Zach. 9:1. & 12:1. ubi fuppletur" 737 prolatio verbi Domini. Nam quid effet Onus verbi Domi $.2. Interpretes in colo ultimo verf. 3. non obſervant ni? Certè fi iſtic oneroſa prophetia intelligitur, non fue- accentum, quo per continuantem &c minorem diſtinguen- rit denominatio à potiori. Nam eſt utraque conſolationis tem promovetur ad ſivo, quod à ſequenti dividitur pleniſſima. Tiphcha: neque adeò asgas.Jio rerum: ideò in diverſa abeunt. Nos , omiſlis variis & alienis expofitionibus , Partis primæ membrum primum. monemus eſſe hîc axioma connexum , & omitti particu- lam connexivam ; ſed ſolere præteritum ( quale hîc eft Ad Coërcitionem Impiorum Judæorum , cap. 1. virtute Vau converſivi) potentialiter in antecedente poni , pertinent tria capita. 1. Quiritatio ſive ge7x102 quos pio- cui nectitur futurum fenfu præſentis in conſequenti. De rum anhelantium ad falutem. verſ . 2.3.4. 2. Denun re. Propheta fuis verbis explicat gemitus piorum ſui tem- ciatio caftigationis five coërcitionis. verf. 5. 6. 7. 8. 9. poris. In iis obſervo 10. 11. 3. Deploratio ftatus Eccleſiæ in ea coercitione. S. 3. 1. Bonum, ad quod anhelabant. Id erat Salus non verf. 12. 13. 14. 15. 16. 17. certè tantùm à præſenti quadam amictione, fed maximè per P 4 à cau- 176 COM M E N T A R I US à cauſa omnium miſeriarum; fcilicet peccato & exſecra- | ruptelæ, quando falſitas nomine veritatis divinæ, fuce tione: quâ fubmotâ, in juſtitiâ & lætitiâ in regno Chri- verbi dolosè circumdata, venditatur. Ati ſine timore hoftium ſe præſumebant victuros. Confer Luc. I: 74:75. 2. Boni dilationem, accendentem defi- II. Coercitio per Chaldeos. deria, votaque & clamores prolicientem. 3. Voti teneri- tudinem: indicatam verbo jae, quod fignificat in peri- Verf. 5. Spe&tate gentes @ afpicite, a obftupeſcite culo falutem ploratu flagitare; & pui quod notat ob cru invicem, ſtupete. Nam opus operatur in diebus ve- ciatum & dolorem vocem extollere. Id verò exaggeratur à formula, Clamo, Vis! quam reddidimus per formulam Verf. 6. Namecce Ego ſuſcito Chaldæos, gentem il- ftris : non credetis, quum narrabitur. Latinam, opprimor! Vide phraſin Job. 19:7. Efa. 60: lam amaram & præcipitem; que ambulat in ſpacio- Ýf. 18. Jer. 6:7. 20:8. item querelâ de negatione exau- ditionis & opis. 4. Cauſas doloris. Eæ ſunt faterre, ad occupandum habitacula non ſua. $.4. (a) Vanitas, hoc eft , falſa religio five ſuperſtitio & Verf . 7. Terribilis ca timenda illa eft: ab ipſa judi- idololatria exercita à populo in conſpectu piorum; qui pro cium ejus @prolatio ejuis exibit. pter fedus carnale nihilominus cogebantur communicare Verſ. 8. Et leves erunt pre pardis equi ejus, & acuti cum ipſis: ut in poſſeſſione terræ , uſu templi, circumci- fione , & nomine Ifraelitico, cum ſubjectione ſub iiſdem pra lupis veſpertinis, o diffundentur equites ejus, Sacerdotibus & Senioribus five principibus, qui maxi Imò equites ejus è longinquo venient: volabunt, ut mam partem erant ad impietatem duces. Deo attribuitur, aquila feſtinans ad comedendum. quòd faciat fideles videre Vanitatem , hoc eſt, quod hanc Verl.9. Univerſa ipfa ad violentam- vexationem ve- defectionem diſpenſer ad tentationem ipforum. (b) Co- niet, quorum facies anhelat ad Eurum. Et congre- mes Vanitatis Ærumna. Metonymicè hîc notatur Stu- gavit ut arenam captivitatem. dium id procurandi, ex quo nihil niſi ærumna & miſeria tum propria tum aliena provenire poteft . Circa hanc tri. Verf . 10. Et ille regibus illudit, a principes ludi- buit Deo patientiam , per verbum b'an intueris. (c) affli brium ſunt ipſi. Ipſe ómne munimentum irridet, con &tio five perſecutio partim expofita & parata, & commi aggerit pulverem a capit illud. nans ; partim etiam intentata. Intentandæ & inferendæ Verf. 11. Tunc , pervadente ſpiritu @ tranſeunte, occaſionem dicit functionem officii, nimirum in conten luet, cujus vis eft pro Deo ſuo. dendo & litigando. Officium enim Ecclefiæ eft Contende- re, five Exigere debita à nominatis fratribus. Hof. 2:4. In hac pericopa eſt 1. Generalis præfatio & propofitio & litigare five accufare ſuperſtitiofos, idololatras , & de- judiciorum Dei una ſerie, cum ſalvatione Eccleſiæ, im- ſertionem charitatis. Quotieſcunque igitur fit contentio minentium. verf. 5. 2. Denunciatio ſpecialis judicii per vel lis, inquit, ftatim ſe effert Vaftatio & Injuria. Ne Chaldæos infligendi. Hîc de inſtrumento judicii & ſubje- pro syn ut Pfal. 24: 9. Hoc modo in infinito de Deo cto fermo eft. Inſtrumenti qualitas eſt verf. 6. 7. imperii dicitur 17 y Job. 13:11. 31:23. Tale fortè mox yf:. regii efficacia eſt verf. 7. col. 2. & verf. 8. intentio, con- (d) conſequens perſecutionis tra ſpem Ifraelitarum ad Aſſyrios reſpicientium ; cum effe- $.5. Unum , Strigatio do&trinæ. 1915 eſt intermiffio etu. verf. 9. altitudo & vincendi facilitas. verſ. 10. Sub- motus & actionis five progreſſus. Vide Gen. 45:26. ubi jecti deſcriptio à culpa principali & conſummatio judicii in eo, eft verf. 11. de corde. Pfal. 7'7: 3. Thren. 2: 18. Dicitur inde & niaga $.8. Verf.5. Citatur ab Apoftolo Actor. 13:41. hoc Thren. 3:49. Contrarium eft Pfal. 85: 14. Fuſtitia ante modo: Videte igitur , ne fuperveniat vobis , quod dictum se procedit. 2. Thell.31. ut verbum Dei currat & glorifice- eft in prophetis: Videte ſpretores & miramini & evaneſci- tur. Confer Apoc. 6:2. exivit vincens, & ut vinceret. te. quia opus ego operor in diebus veſtris , cui non credetis, Simile Apoc. 3: 8. Do coram të oftium apertum , quod ne- fe narretur vobis. Apparet , tempore Apoftolorum in mo poterit claudere ; fcilicet ut verbum Dei ſine impedi- frequenti ufu fuiffe verſionem illam, quæ dicitur Lxx. in- : Impeditio judicii. ne ſcilicet mali poflint de medio Ec- terpretum, five Paulus fic Græcè locutus fuerit in Syna- Græcanica Antiochiæ Piſidiæ, five Lucas ita retu- cleſiæ tolli. Duo officia Eccleſiæ funt; docere veritatem, lerit . Et quanquam verba Græca exactè Hebræis non con- camque judicando conſcientiis applicare per conſolatio- veniant , caufæ tamen non fuit, quare verfionis ufitatæ nem aut per terrificationem five ligationem. verbis abſtineret : quia quam culpam in genere indicat 5.6. Hoc incommodum extenditur ulteriùs. Non tan- Græca vox no Gbegintcy, eam in fpecie Hebræum de- tùm impeditur judicium, fed etiam exit judicium perver- fignat. ſum, pravum & contortum , ut juftus damnetur & impro- bus abfolvatur ; lux ſit pro tenebris, tenebræ pro luce; ce soe Gibegunsch. &, Videre inter gentes non effe culpæ fed S. 9. Objiciet quis, In Hebræo effe Dam ubi eft Græ- amarum pro dulci, dulce pro amaro. Hujus incommodi mandati ftudii. Reſpondeo. Rectè Drufius conje&tat , ratio redditur à multitudine & poteſtate improborum. De- bebant Jufti, hoc eſt federis gratiæ participes & amici Dei Interpretes legendum cenfuiſſe D'Tuis. quæ vox verf. 13 improbos , h. e.non agnoſcentes veritatem & gratiam Dei , fic vertitur: Cæterùm Videre in gentibus aut viders inter & non fubjicientes fe juftitiæ Dei , ideoque in peccatis ſuis gentes vel reſpicere in gentibus pollit fine culpa effe ; fed & in reatu hærentes judicare : fed non poffunt id facere, hîc tamen emphaſis phraſeas aliud poftulat. Eft apoftro- quia'improbi non tantùm plures funt ſed & potiores in po- phe prophetæ ad improbos populi. Eis per hæc verba non pulo , nimirum ipfi præſides, ſedentes in cathedra Mofis. Verbum eft Pfal.22:13. pro Circumvallare, obfidere. $. 10. Primò farcaſticè applaudit ei , quod illi facie- S. 7. Verbum inn Pfàl. 142 : 8. ſenſu ovandi, for- bant. Spectabant gentes ( Nam 1787 cum fignificat ſpe- taffis. Ibi jungitur " in me. Eft & cum accuſativo Prov. cor ipforum inclinabat ad Deos alios , placebant ipfis mo- Etare. Cant. 3:11. Mich. 7:10. & paffim ) hoc eſt , 14:18. hyn yn Opry. Ibi reſpondet 1977. Videtur res & inſtituta gentium, vide Ezech. 16:28.29. 20:32. eſſe totum occupare. Poflit etiam scapi hîc ut præpofi- 23:5.6. 14. 16. imò ad illas reſpiciebant , hoc eft , in il- tio, ovat & triumphat improbus cum juſto:& penes eum, lis fiduciam ponebant. Sic verbum ('9n7 in fignificatu fi- h. e. contra ipſum. Pfal. 73:6. Visa innp. pro torque duciæ Pfal. 34:6. Job. 6:19. Zach. 9:5. 12:10. Efa. . zpfis eft fuperbia, quafi deceret ipſos. Si fic accipiamus, 20:5.6. Hæc culpa non eft unius temporis. Duravit en fortè magis ad rem erit. Solent improbi quidam hypocri- nim in Judæis tempore Chriſti . Hof.2: 7: quum dice- tæ fe exornare nomine Dei & legis ejus & fcripturæ, &, rent, Non habemus regem nifi Cæfarem. Joh. 19: 12.15- quum eam in fuos ac pravos ſenſus torſerint,eâ utuntur tan- Quid enim erat hoc, niſi abnegare regnám Dei & Chri- quam corona contra juftum. Extremitas injuſtitiæ & cor- fti? Item , quum dicerent, Si illum omittamus fic , omnes in IN H A B A C C N C CAP. I. 177 in ipſum credent: & venient Romani & auferent noftrum ( tem anhelat, vel repetendo bon fic: In maar opny locum dy gentem. Joh. 11:48. Quid enim hoc erat, nifi app violationem eorum , quorum facies anhelat ad Eu- abnegare curam Dei circa Hieroſolymam , donec venifſet rum. Sic Opn cap. 2: 8.17. Hoop videtur eſſe penetratio. Chriſtus imò Chriftum tanti non æftimare, ut eos fal- ex ND. Job. 39: 24. vel obftinatio, ex o). vare poſſet ? Denique locum & gentem Romanorum con- fervationi attribuere, & propter ea refignare regnum Dei? S. 15. In populo accufat, verf . 5. fpectare gentes & Hæc erat do soucice (va) quam popularibus ſuis attribuit ad eas reſpicere; quod eft , deſerto Deo, cum illis fcor- tari. Voluptatem quippe habere in carne & in vanitatibus Efaias 53:8. carnis, & libenter cum mundo eſſe eique affimilari, & $. 11. Secundò mandat ipfis ftuporem , & quidem du- brachio carnis confidere, quid eft niſi à Deo deficere. pliciter: per verbum formæ feptimæ & primæ. Illud fi- Jam hîc in fpecie fignificat, eos ad orientem fpečtaffe & gnificat admirationem , qua unus alterum intuetur expe- eo defixiffe obtutum. Quod & fupra allegatis probatur. &tans quafi folutionem Sozíces. Vide Genef. 43: 33. Adde Efa. 2 :5. collato Jer. 50:38. Pleni ſunt oriente. Efai. 13: 8. Alterum vero ſimpliciter fignificat ftupo- rem, Soçices . ut Zachar. 12: 4. Deuter. 28:28. Sic quæ eft terra idolorum. & Achaz ad Orientem refpexit , etiamnum eft ftupor in Judæis, quo percuffi funt. unde phrajim. Violentiam ſpecificat in cogenda captivitate in- quum conduxit Affyrium contra Syros & regnum E- opivi ſtupens de illis dicitur Dan. 9:27. & aures obtura- numerabili. Nam Nebucadnezar abduxit Judæos in Ba- tæ, oculi obliti, cor grave. Efai. 6: 9. 10Johan. 12: byloniam. Hoc reponitur violentiæ exercitæ in pios pro yf. 39.40. velum impofitum cordibus. 2. Corint. 3: 4: cauſa Dei difceptantes . 8. Vilipendium regum & princi- Simile his Efai. 29:9. ubi ipna ? cunétamini da pum. Ita facerdotes & ſeniores populi nuncupantur. Vi- ftupete. Sarcaſmus fimilis jungens ironicam inftigationem de Pfalm. 2: 2. Id opponitur æftimationi regum & fa- & ad peccandum & ad provocandam pænam eft & Ecclef. cerdotum populi. 9. Facilitatem expugnandi munitiones. 11:9. Patet igitur , per Habaccucum æquè atque per Hoc opponitur fiduciæ in munitionibus Sijonis & tem- Apoftolum culpam indigitari. pli. $. 12. Objiciet aliquis, loqui prophetam de anteriori $. 16. Verf. 11. Si demonſtrativum effet, foret 777. & tempore. Refpondeo. Poffet eſſe accommodatio ad fimi- tum verfio eſſet, Hæc eft vis ejus ad Deum ſuum. Quod le negocium. quafi diceret, Videte, ne in fimile judi- nullo fenfu , nullâ certè elegantiâ diceretur : & quid cium incidatis. Sed expoſitio coli fequentis manifeſtum faciet, Apoftolum neque à temporis defignatione diſcef- primum colon ad rem faciat, non appareret. Ego a non aliter hactenus pofitum reperi, quàm relativè pro ut fiffe. Dicit , Nam opus operatur in diebus veftris. Hîc fermo eft de perſona tertia, quæ non nominatur. Poteft Pfalm. 10:2. Efai. 43: 2. SuNuN IT Dominus, cui intelligi Deus : cujus compellatio verf. 2. vel capiatur fa- peccavimus. Exod. 15:13. & infinitis aliis in locis. Ne- nè imperfonaliter. Erit ſenſus paſſivus. Opus quoddam in- ceſſariò igitur iris 1 erit, Cujus vis , vel inbey a pro iritas ftituetur. Notandum, quòd byò ſignificet molitionem, in cujus Deum eſt vis ipfius. Idem fenfus ? autem fæpenu- . præparationem , opus inceptum. Iccitcò diximus merò fignificat aſlimilationem , vicem, adæquationem , hîc eſſe præfationem ad fequentia. Excitatio Chaldæo- æftimationem, valorem. ut Gen. 17:7. Ejje in Deum, rum eſt molitio, præparatio & exordium majoris. Cum hoc eft, præftare fe Deum. verf. 11. erit in fignum, hoc hoc reſtitutio cultus publici in templo, datio Melliæ, eft, habebit valorem figni. Genef . 11: 3. fuit ipfis later deletio politiæ , vocatio gentium, Romanæ gentili- in lapidem, & bitumen in lutum , h. e. vice lapidis, luti: tatis excidium & imperii mutatio ad faciendum lo- & fimilia. Igitur ſubjectum prædicationis eft : Cujus vis cum Anti-Chriſto, Anti-Chriſti judicia ſunt, ut fubfe- eft in Deum ſuum five eft pro eft in Deum ſuum five eft pro Deo fuo: Vel pro cujus Dea quens prophetia demonſtrat , concatenata : ut ita opus eſt vis ſua. Prædicatum, reus erit , reus peragetur, luet. Dei abfolvatur. Hæc ſignificat talia futura eſſe, ut enar- vel, li bus accipias in ſenſu verbi onu, fiupebit, deſola- rata fidem non reperiant. In hoc obſervandum, quòd illa, bitur. Quo medio ? Pervadente ſpiritu & tranſeunte. inter quæ præcipuum abdicatio populi Judaici & vocatio Nam præterita potentialiter capi ſubintellecto '? velos, gentium, dicta quidem fint , ſed in ænigmate nec à ple- tralatitium eft. Vide Prov. 6:22:31. riſque intelleéto , nec , quum per Apoftolos explicatè e $. 17. Spiritus , cujus invaſio hîc indigitatur , eſt ven- narraretur, & cum omnium admiratione res fierent, ob tus, procella, turbo. Solent enim cum vento compa- rari hoftes. ut Hof. 13:15. Efa. 2"7: 8. Subintelligitur $. 13. Verf.6. -- 10. Inducitur Deus ipfe loquens ; qui tamen, Impios & tyrannos in populo; imò etiam omnes denunciat excitationem Chaldæorum. Horum ſedes eſt fidentes fibi eſſe ſicut gramen & florem, qui venti flatu de- terra Sinear five Babylonia. Dicti videntur à tertio fi- cidit &exareſcit. Efa. 40: 7. lio Nahoris. Jam antè mentio fit Digva Genef. 11:31. $. 18. Cæterùm vim fuam habere pro Deo ſuo, eft id, Eft & nomen artificii . Dan. 2; 2. ut & apud Græcos & quod eft divinæ gloriæ & divini doni atque efficaciæ , a- Latinos. Quum dicit, Excitabo , videtur indicare, tem- fcribere ſibi, fuis viribus , ſuis factis, fuis meritis. Con- pore prophetæ nondum fuiſſe Babyloniorum eam poten- fer Efai. 66:5. Eadem mente dicit Moſes Deut. 29: 19. tiam. Efaias 13:22. Propinquum eft , ut veniat tempus sibi benedicere & fibi pacem vendicare in duricie cordis ſui ejus , & dies ejus non protrahentur. Innuit, & poft non ambulanti. Omnis homo irregenitus, five carnalis, du- multum temporis orituram Monarchiam Babylonicam, rum & lapideum cor habet. Si quis talis fe puter poſſe fa- & non diu ftaturam. cere five cerimoniale opus five morale , quod fit jufti- S. 14. Genti Chaldæorum attribuit 1. amarorem, hoc tia coram Deo & vitæ caufa, is fibi pacem & benedi. eft, auſteritatem , ſeveritatem , truculentiam. Hoc op- ctionem affumit in duritie cordis , & vim fuam facit ponitur voluptati, quam capiebant Ifraelitæ ex gentibus. Deum ſuum. Nam Dei eſt regeneratio , juftificatio & 2.feftinationem , induftriam & ftudium ingens ad propo- | fanctificatio. Tales erant in populo Ifraelitico, qui in lege fitum exſequendum. Hoc & fequens opponitur fiduciæ in juſtitiam ponebant ; vel in iis, quæ irregenitus facere po- gentibus. 3.cupiditatem aliena occupandi. 4. terribilita- terat, ut cerimonialibus & quibuſdam moralibus externis tem. 5. imperiofitatem & fupercilioſam majeftatem. Hæc lege præceptis; vel in moralibus aut quibufcunque citra reponuntur fumaminationi curſus legis. 6.obſequium po- | necellitatem circumciſionis cordis à Deo dandæ , five pulorum , & multitudinem ac acrimoniam copiarum. | regenerationis. Hi non in Deo ſed in ſeſe gloriabantur , Inde cum pardis ; hinc cum lupis rapacibus comparantur. ut nunc Judæi, Pontificii, Pelagiani , Sociniani, Ana- Mox & indefatigabilem ftrenuitatem. Unde cum aquilis | baptiſtæ, Remonſtrantes ; diverfis modis. Tenendum ad prædam volantibus eas comparat. Hoc opponitur ſe- | fanè eft hoc maximi momenti axioma: Ea, quæ Dei curitati ob longinquitatem. 7. propofitum. Totus ipſe ad funt, non niſi facrilegè homini vindicari, &, qui ſuis violentiam exercendam veniet. Hic additur intiinatio. viribus afcribit, quæ ſunt Dei, ſuas fibi vires quam in vocativo accipio. Ovos, quorum facies ad orienal adorare. In Judæos hoc di&um eſſe, clariflimum eft: πώρωσιν Credito. . pro Deo & eor 178 Ε C Ο Μ Μ Ε Ν necne. Ν Τ Α R Ι U S & eoſdem in aſſertione fuæ juftitiæ perſeverare, non mi- | forem. Hîc eſt émepórnozę fidei aſtipulantis Deo illam mus evidens eft. De quibus dictum Efai. 66:5. Dicunt | ftipulanti ad confecutionem boni promilli. Ita enim fedus fratres veftri, qui ſeparant vos , in nomine meo glorifica- | inter Deum & nos contrahitur. Dum Deus fe declarat re- bitur Dominus. Non ſine nomine fuæ gentis, fuæ volun- demtos juſtificare per fidem , lex & conſcientia fidem cui- tatis, fui facti , fuarum virium & fuæ libertatis Deum glo- que hoc teftimonium audienti injungit, ut Deum glorifi- rificari vel poffe vel velle exiſtimantes, partem gloriæ & cet & ejus veracitatem obfignet: fiquidem veriffimum eft, quidem primam ſibi aſcribunt, & fe Deos faciunt. A qua omnem, qui filium habet ( habent, qui in eum credunt) culpa neutiquam ſe excuſare poffunt, qui putant , per le in eo & juftitiam & vitam habere. In quibus exiſtit per & fui fimiles , nempe per libertatem & poteftatem arbitrii hoc dictamen legis & confcientiæ fitis & fames juſtitiæ ad humani ftare, an Deus habeat regnum & populum , in gloriam Dei, cum ea animi acquieſcentia in Chrifto , ut ſe quo glorificetur per compenſationem obedientiæ ipforum, ei in reſipiſcentia committant, ii, ut aftipulantes Deo fi- dem petenti , & amori Dei ad fenfum ipforum in ipfis ma- nifeftato reſpondentes, hocque arrhabone obfignati, ha- III. Comploratio piorum. bent libertatem à Deo reſtipulandi ſuas promifliones, & Jehovam Deum fuum ab antiquo compellandi, hoc eft,fi. Verf. 12. Arnon tu ab olim, Jehovah Deus mi, San- dem fuam coram Deo ut ejus donum & opus allegandi , & Etus nieus? non moriemur? 'Jehovah in judiciumpo- eandem fibi vendicandi. Afcendit enim fides v.c. Ifraeli- promiſliones æternumque amorem & redemtionem per Suiſti ipſum, a rupem ad arguendum fundaſti z- tarum , non tantùm ad Abrahamum uſque, & deinde ad pfum ? (vel, Rupes ad arguendum fundaſti 2 Ifraelitas , qui Deum fecuti funt in deferto (Jer. 2 : 2.) plum?) & ad verbum primum de gratia in Paradiſo dictatum, fed Verf. 13. Purus oculis, ne videas malum; & intueri &ad Teftamentum Dei, ad æternitatem & ultra initium arumnamnon potes? Quare intueris perfidos? Si- feculorum. 1. Tim. 1: 9. 2. Alterum , Sanétus meus, alludit ad id, quòd Sanétus Ifraelis paffiın dicitur. quod les, quum deftruit improbus juſtiorem ſe? ſignificat , affumtum effe Ifraelem & conſecratum Deo Verf. 14. Et facis hominem ut piſces maris; ut repti- ad communicandum ei fanctitatem ipfius. Eodem modo le, quod non habet dominum. dicitur , Sanétificator Iſraelis. Exod. 31: 13. Ezech. Verf. 15. Quantum eft, hamo educit, trahit illudfa- 20:12. 3.Tertium hifce addit ; nimirum , fedus hoc genâ fuâ, & aufert illud everriculo fuo. Iccircò factum effe, ad hoc Ifraelem affumtum & fan&tificatum latatur e gaudet. eſſe, & in Deum credidiffe, ut non morerentur, hoc eſt, non tantùm ut in ipfum credentes vitam æternam habe- Verf. 16. Iccircò ſacrificat ſagens fue, ew Souffitum rent, fed & ut gens illa neque corporaliter exſcinderetur , facit everriculo ſuo; quia per illa pinguis eſt portio (Jerem. 31: 36.) neque fpiritualiter in mortem igno- ejus o cibus ejus opimum. rationis Dei & defectionis cum gentibus traderetur, ad Verf. 17. An ea gratia evacuabit ſagenamſuam, a ferviendum ligno & lapidi, ut Deus illius gentis eſſe de quidem perpetuò, ad occidendum gentes, non indo- fineret. Ezech. 20:32. 33. S. 22. Secunda argumentatio oftendit, Nebucadne- lefcet? zarem effe pofitum ad judicium à Deo, hoc eft, ut infi- deles & improbi , & fibi ac juftitiæ fuæ confifi luant S. 19. In hac pericopa eſt plena libertatis filialis diſce- & defolentur ac obftupefcant. quemadmodum dictum ptatio live potiùs imepósinasad Deum. Ea interrogatio eft verf. 11. De cætero confitetur, eum quoque, quoad fi- partim ratiocinatio fidelium de divina gubernatione, quam deles, effe pofitum lapidem ad demonſtrandum, argou eis non accuſant, fed cujus decoram cataſtrophen exfpe-tasy xoy, lapidem Lydium. Chriſtus Efai. 28:16. lapis &tant: partim oratio, qua Deo fupplicant, ut fibi exi- probationis dicitur alio modo. Babylonius per imperium tum horum malorum & confolationis veræ fundamentum cogens ad idololatriain, ut Danielis 3. fa&us eft medium velit manifeſtare, ad eximendum animis ipſorum con- explorandi fidem & conftantiam piorum. Et fic Rex Ba- Hilia varia & mærorem. ut & David orat: Quoufque, bylonis fpiritualis, qui ſe clamat effe petram, in qua æ- Domine , obliviſceris mei indefinenter ? Quoufque occul dificanda fit Eccleſia , revera eft petra ad arguendurs. tabis faciem tuam à me? Quoufque ponam confilia in ani- Chriſtus verbum vitæ fincerè prædicans , & in humilita- ma mea? merorem in corde meo interdiu quouſque effe- te carnis verba Dei, hoc eft, Deo reſervata , fecundùm ? : . hujus diſceptationis unica eft: An futurum fit, vel deceat Scripturam, & fic Deo illa ponente in ore ipfius, lo- quens, & Deum permittere , ut Nebucadnezar ufque fagenam julum peccati, & juftè verba Dei proloquentem proba- opera Dei (quibus ſe verè Servatorem & ba- fuam trahat . Hoc fideles præfumunt , minimè affir- bat) faciens factus eft medium probationis ovium & hir- mandum. Quod concluditur verf. 17. Argumentum du- corum, fuorum & alienorum. Et fic dicit fe ad judicium citur I. à federe Dei ad ſanctificandum populum & con veniffe. Notandum aliud eſſe dici petram ſimpliciter vel ſervandum, ne moriatur. 2. à ſcopo excitationis Nebu- ad inædificationem Eccleſiæ; & fic; Que eft rupes niſi cadnezaris. verf. 12. 3. à Dei fanctitate : cui minimè Deus nofter? Pfalm. 18:32. aliud rupem ad arguendum , conveniens malum intueri , vel pati ut improbus juftum hoc eft, cotem manifeſtandæ malitiæ & infidelitatis. abſorbeat & deftruat. verſ. 13. 4. à fine hominis , & Chriftus utrumque eft, Petra, lapis , anguli caput , lapis Dei cura circa ipſum. verf. 14. 5. à tyranni malitia; quæ impattionis , rupes offenfionis & ruinæ & confractionis. eft (a.') lætitia in noxa. verf. 15. (6.) fiducia in femet- El. 8: 14. ipfo & imperio fuo ; ejuſque cauſa. verſ. 16. (c.) crude- litas. verf. 17 S.23. Verſ. 13. Tertia ratio à fanctitate Dei ducta. Cui attribuit, non , malo non delectari, fed & id non $.20. Verſ. 12. Proponit Deo primò fides fedus ſuum ferre, hoc eft, dimittere impunitum. Malum autem di- ejuſque immutabilitatem , nixam ipfa Dei natura per no cit id, quod divinæ naturæ & æternæ juftitiæ ac verita- men ejus 717' patefacta. Qui enim fit , quod eft , is im- ti, & imagini ipfius & legi ſimilitudinem Dei, quam ho- primis Teftamenti & federis fui non obliviſcitur. Quum eum dicit Deum fuum , ſignificat eum , cui teſtanti de dit ad malitiam, qua ærumna procuratur ; ad perfidiam, mo habere debet, delineanti eſt contrarium. Id exten- gratiâ fuâ & fidem exigenti ad juſtitiarn & experimentum qua Dei judicium fpernitur & nomen vanè effertur: de- perenne ſuavitatis Dei crediderit. Nam fedus Dei allegare nique ad improbitatem , hoc eft, omnem juftitiæ divinæ non poffunt, niſi qui credunt. rejectionem. Studium verò & conatum oftendit eſſe, aba $.21. Dicit 1.Dirab antiquo , ab olim. Eſe alicui olere juftum , hoc eft, à Deo juſtificatum : imò omnem Deum, vel notat pro teſte & auctore juftitiæ & vitæ habe- ſe meliorem, ſcil. ut omnis virtus & cognitio Dei peni- si: Vel fe præbere veracem gratiæ ſuæ & bonitatis ſpon- tus extirpetur. 8.24. Vers I N H A B A C CU C CA P. ii. 179 S. 24. Verf. 14. In quarta ratione à populo progredi- , fed ad gaudium uſque. Confer Job. 3:21. Hof. 9:16 tur ad Homines. qui tamen ad imaginem Dei conditi ſunt, | Pfal.43:4. & habent dominum; cui ſoli debet difpofitio vitæ & mor S. 26. Verf. 16. Per fagenam & everriculum intelligo tis de ipſis committi. & qui ſe profeffus eft vindicem ſan artem & copias omniaque inſtrumenta dominatûs. Iis fa- guinis. Atqui illos haberi ut piſces & animalia fera , quæ crificat , qui illis confidit. Confer Dan.4:27. Simile in dominum non habent, & fiunt occupantis; conqueritur. Affyrio Efa.10: 13. Imputatur verò Nebucadnezari , quòd una dicitur xtvé peferov. ut Hieronymus rectè monet. ſuum bonum in opimitate victûs quæſiverit ; atque iccircò Vide Genef. 7:21. 9:3.4. Pfalm. 104:20.) Unde fuam fapientiam & potentiam extulerit: ut intelligamus, facile eſt concludere , Deum non permiſſurum, ut hæc gentilium,ut & omnium hominum de ſeculo, fiduciam effe diu fiant, aut impunita maneant. Deus quippe eſt ſerva in vano & ad vanum. nimir. ad explendum ventrem. Ita tor non tantùm fidelium , fed & ſuo modo omnium ho- , & venter Deus fit; quia ei quæruntur omnia : & fua fa- minum, innò & animalium. Pfalm. 36:6. 1. Tim. 4: pientia ac potentia; quia illis fiducia hominum innititur. verf. 10. Hieronymus hîc diftinguit inter providentiam $.27. Verſ. 17. Eft conclufio. Nimirum hæc, neque ſingularem, quam ait verſari circa homines ; & genera- decere Deum, neque igitur futurum eſſe, ut permittatur lem , quam beftiis affignat. Malè. Hanc querelam exag- eâ gratiâ rete ſuum evacuare ſemper. Et nova ratio addi- gerat tur 1. ab excidio gentium. Nam Ecclefia eſurit & quærit S. 25. Verf. 15. Addens quintò malitiæ documen- | hereditatem gentium, non excidium. 2. ab ipfius Babys tum in hofte lætitiam ejus , & eam non vulgarem lonii crudelitate. 2 2 С А Р ОТ II. De primo. mus. in ea. E De qualitate temporis Adventus Chriſti. præcedenti propoſitam vocat unein neyzóv. fic Jobüs cap. 23: 4.7. Ita docet Efaias cap. 1. verf. 18. non Eft hîc I. Narratio præftolationis Ecclefiæ ad reſpon- xgiveaf five redargutione uti cum Deo; fcilicet in fide & fionem Dei. II. Reſponſio Dei. pænitentia ipſum de remiflione peccatorum & benedictio ne, tanquam fædere promiffa, convenire & compellare. De qua compellatione paullo antè ad cap. 1. Ýf. 12. dixi. Verf. 1. In ſtatione mea ſtabam, ca perfiftebam in propugnaculo; e ſpeculabar, advidendum, quid De ſecundo. locuturus effet ad me ; & quid reportaturus eſſem Verf.2. Et refpondit mihi Jehova es dixit: Scribe pro argutione mea. vifionem, a explica in tabulis , ut currat legens 8.1. Sfe hîc veluti narrationem , per futura indigitatam , liquet ex initio verf. 2. Et Verſ. 3. Adhuc erit viſio ad ftatum tempus, o Pre- reſpondit mihi. Cæterùm Propheta ſub- co erit in fine , qui non mentietur. Sitardet, preſto- ftituit fuam perfonam pro perſona o lare eum. Nam veniendo veniet, non poſt tempus mnium piorum. Depingit enim expe- Stationem & anhelationem Ecclefiæ veniet conſtitutæ in captivitate Babylonica ad audiendum ver- bum Dei de exitu illius calamitatis. Quamquam verò id 5. 3. Quemadmodum in Daniele eſt exemplum ingin, tum ab Habacuc , tum ab aliis prophetis , ab ipſo quo- diſceptationis ; itemque ſcrutationis : ita etiam accepti que Moſe ante captivitatem fuit indicatum ; nihilominùs reſponſi, cum mandato id fcribendi ad cujuſvis expeditamy Deo tempora & eorum qualitates ponente in manu fua, lectionem. Et fane Habaccuc id hîc in ſumma refert, expectabant à Deo indices prophetas, qui antè dictåpar- | quod Danieli clariùs & ſecundum plures circumftantias tim explicarent exactiùs, partim applicarent. Nam Iſrae revelatum eſt cap. 9. quafi dicat Habaccuc: Id, quod litæ cæteri in captivitatem abducti erant, & non funt pa- ego nunc paucioribus verbis & paullò aiviy pear Zond'ése egy lam reducti, ad quos non pertinuit hæc promillio. Tri- fcribo, id aliquando in ipſa captivitate Ecclefiæ per pro- bus . Judæ in captivitate Babylonica fulciebatur quidem phetam aliquem divino mandato perſcribetur clariùs & verbis Jeremiæ ; fed nihilominus de converſione regni diſtinctiùs. Hæc eſt ſumma verſiculi 2. qui habet præce- Babyloniorum , deque temporis qualitatibus aliis pote- ptum Dei de fcriptura hujus vifionis prodenda ad publi- rant expetere clariùs edoceri. Præter hæc poffunt verba cum uſum Eccleſiæ: quafi in tabulis publicè proponen- Habacuci intelligi de ſtudio in Scriptura perſcrutanda , ad dis extaret. Et credibile eft , non minùs fuiffe uſita- referendam inde confolationem adverſus illam tentatio tum in populo Dei , ut Prophetæ fcripta fua publice nem. Sic Daniel cap. 9: 2. narrat , ſe conſideraffe in proponerent legenda , præfertim domi ſuze , quàm id Pon- Scripturis , Jeremiæ , de annis & exitu captivitatis. Com tifices Romani fecerunt. De quibus Cicero lib. 2. de Ora- parat autem hanc indagationem & fcrutationem & exſpe- | tore. Res omnes ſingulorüm annorum mandabat literis Pona a &tationem cum ſtatione vigilis. Sua enim cuique homini | tifex maximus : efferebatque in album & proponebat ta- ftatio eft: hoc eſt, ſuum tempus fidei & fpei, & vigilan- | bulam domi , poteftas ut eſſet populo cognoſcendi . Ad id tiæ ad depellendas & vitandas Diaboli infidias. exemplum licet referas Efai. 8: 1. $. 2. Scrutanti Eccleſiæ & ſpeculanti attribuit propu $.4. Verf. 3. Continet Summam prophetiæ olim in gnaculum , in quo ftet: ut folent excubitores in mænibus | ipfa captivitate pleniùs repetendæ & enucleatiùs intimana & munitionibus aut arcibus turribuſque ftare ſpeculandi dæ. Partes funt novem. ergò. Ea metaphora convenit credentibus, etiam in ca $.5. 1. Promiflio reftituendæ Prophetiæ ; hoc eſt, ptivitate Babylonica , non tantùm liberationem ex ea , miniſterii Ecclefiaftici, quemadmodum à Mofe inſtitu- fed & liberationis clarius indicium drenge@godongor. Fædus tum erat, ad demonſtrandum eminus Chriftum , & juſti- Dei & promiſlio erat firmamentum exſpectationis ipſo- tiam, quæ per ipſum paranda erat, & regnum ejus : id- rum, & arx munita ſpei . Hæc erat arx roboris, in qua que partim in verbo partim in ſignis & figuris. Per hoc volebat Deus etiam Achazum ſtare, Efai. 7: 14.15. ne igitur conſignificatur reductio populi in terram & reftitu- fcilicet putaret , ante adventum Chrifti terram poffe eripitio templi & urbis. Ifraelitis, ut Chriftus non veniret ad populum ſuum , o $. 6. 2. Propheticæ prædicationis ( cum qua debet mnium tribuum, in terra fuaEcclefia étegórnozy capite | intelligi typica præmonftratio ) limitatio ad certum tem- pus 180 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S. . pus & meegenuías. Wioz. Et hæc quoque particula habet | Qui non mentietur. Vau fæpenumero habet ufum relativi. vim promillionis, de finienda fervitute economorum & ut Proverb. 15: 16.17. Numer. 23: 23. Mich. 5:1. diſpenfatorum atque elementorum mundi. Confer Gal.4: Dnyina cujus egreſſiones. Hujus attributi ifta ratio eft 1.ut Vf. 2. 3. 4. ubi weg geruice & máscaugo 5 zsóvå oftenditur intelligatur , eum maxima & gloriofiflima prædicaturum eſſe à Deo fixum ad finiendam fervitutem. Sic Servator | de ſefe. ne quis fcilicet fcandalifatus in ipfius humilitate Matth. IT: 13. Omnes PROPHETÆ & LEX putet, eum mentiri. quemadmodum revera Judæi ipfum (hoc eft, verba Mofis & ceremoniæ ab ipfo inſtitutæ ) pro wcvc. & dæmonium habente atque mendace traduxe- uſque ad Johannem prophetarunt. q. d. Verbum Dei jam runt. Hinc dicitur o chetus ó è aos Favàs. Apocal. 3: 14. confummatur , prophetiam & vifionem limitans ad fuum 2. ut intelligatur effe fine peccato. Nam, fi eft immunis à tempus. Hebr. 9:10. péx ex nos po dropf- có ws, uſque ad peccato mendacii, utique etiam à cæteris. Cuod & fic tempus emendationis. Hinc diviſio temporis in an DStv | patet : quia is dicet , Veni , Domine , ad faciendam vo- aicovce tovo raspor cegnuótue ( ut priùs dicebant ) & phwy luntatem tuam. ex Pfalm. 40:9. Ergo & faciet. Alio- Non diwvce pémové. Huc pertinet 'pag n'm finis die- qui enim mendax fuiſſet. Hinc & Chrifto foli attribuitur rum, h.e. cataſtrophe temporis prioris. Efa-2:1. Mich.4:1. dixiſſe Domino , Dominus es tu. Pfalm. 16: 2. Solus is $.7. 3. Promiflio Præconis. Et Præco ſub. erit. Mox profitetur Deum Dominum , & fe ipfius fervum, qui ipſi dicit, so veniet. De nomen eſt, non verbum. Id & per omnia paret. Nam qui aliquando non paret, is ſe fera vum dicendo, mentitur : & dum non paret , negat effe Clariff. Lud. de Dieu viſum. quod equidem gaudeo. A- lioqui enim in Pfalm. 27:12. non poffet dici: on na". Dominum. Hinc omne peccatum eſt yun évouécsy drogzecica à vero Domino & lege ejus. 1. Joh. 4:5. Aftipulatur his quod agnoſcit Mercerus. Si verbum eſſet ex fb flare, ut Efai. cap. 53: 9. Pro eo , quòd non vim fecit , non do- volunt Rabbini , non poffet fub litera' corripi Kamets in ſcheva. Radix eft no'. unde Hithpahel pon Jerem. 4 : lus in ore ejus. 3. Ut intelligatur eſſe Deus. Solus enim Deus ut bonus ita verax eſt. Matth. 19:17. Nam omnis 31. Reſpondet ei V. teftis in Pſalmo. Et fanè fignifi- | homo mendas. Pfalm. 116: 11. Omnis homo sòs, cat Clamantem teftem, rheures, præconem. David Kim- quando de fuo loquitur , inentitur. Hinc & Moſes, quan- chi in Michlol & Radicibus fatetur eſſe sin nomen : quam ſervus Dei fidelis in tota domo ejus , inter mendaces quanquam in Commentario per 191 ut verbum ineptè ex- repertus eft, quando non glorificavit Deum: & primus plicet. Quid enim ineptius illo: Adhuc erit viſio ad tem- Apoftolorum , quando non rectus inceffit fecundùm veri- pus, & loquetur ad finem ? Deinde 17'97 non eft loqui, tatem Euangelii: Galat. 2 : 14. Major igitur Mofe eft. ſed Aare. Ipfum 119, quod in proverbiis reſpondet voci | 4: Ut opponatur omnibus doctoribus populi . Quamvis e- TV. teftis , eſt nomen. vide modo Prov. 6:19. & 12:17. nim Deus promififfet, fe legiſlatores populo daturum uf- TO OPPO TY? PIE Tax o's: Index fidelis indi- que ad Chriftum, Geneſ. 49: 10. nihilominus tamen iis non dedit, infallibiles ut effent. Solus Filius Dei habuit cabit juftitiam, & teftis mendax dolum. In his Mercerus verbum vitæ & non mentitus eft in adventu fuo, five lo- vult eſſe verbum nominafcens per ellipſin relativi. Quod queretur per fan&tum os fuum , five per fpiritum ſanctum quidem eodem redit; ſed non eft neceſſarium. Sicut & in diſcipulis fuis. Cæteri omnes fuerunt vel lapſibus mul- 1, "7& 39; dicitur. quorum illa laſſum & ſe fatigan- tis obnoxii, vel etiam cæci,cæcorum duces. Matth. 15:14. tem, häc contendentem five adverſarium notant. Ignora S. 10. 6. Indicatio tum prolixitatis temporis illius , tio hujus vocis totum locum fi non corrumpit, certè ob- quo durabit viſio; tum anxietatis circa tempus adventûs. ſcurat mirum in modum. Præco opponitur viſioni. Vifio Čunčbabitur. In longum trahetur ipfius exſpectatio , & eſt futuri: Præcofive, fi mavis cum Mercero, Locutor populus in extremam incidet neceflitatem,ac pii in magnis eſt is , qui non futura denunciat, fed rem & veritatem pu- verſabuntur anguſtiis, quibus videbitur nimis diu emanere. blicat. Eft hîc omninò Evanſenesn's, dran ferous. Quis ve $. II. 7. Parænefis ad conftantiam fidei & exſpecta- rò fitis præco five Eloquutor, facilè apparere poteft ex tionis . Ubi cunétabitur , præftolare illum. quaſi contra emphaſi vocis. nimirum is, cujus eft verba Dei loqui; Pa- fpem exſpecta, vel, in momenta exſpecta. trem & ipfius confilium igngeiat enarrare : dicere Zijoni, Ecce ego is, qui loquitur. Efai. 52:6. cujus eft Euange: fub. Ille Doctor & Teftis. Judæi quidam dicunt Chri- $. 12. 8. Certitudo adventûs. Nam veniendo veniet. lium annunciare manſuetis. Efai . 61: 1. 2. denique qui ftum fub conditione promiffum. Sed fieri non potuit, ut vocatur ó 1623s cf. Joh. 1: 1. Apoc. 19: 13. Idem à Moſe appellatur propheta Deut. 18:15. ab Efaia confi- Deus fidem fallere non potuit, neque in promiffione fa- non veniret vel propter falutem & fidem Patrum. quibus liarius , Efai.9:5. & teftis nationum. Efa.55:4. à ļo- lutis & juftitiæ,neque in promiffione hæreditatis gentium. hanne ó págtusö pisos teſtis fidelis. Apoc. 3: 14. Amplius ex ſequentibus prædicatis idem patebit. $.13. 9. Temporis præſtituti obſervatio. Non ſeriùs $. 3. 4. Indicatio temporis adventus Præconis. Ad veniet. Suo tempore veniet; in ea qualitate temporis , finem , fub. illius præftituti termini. Quum imminebit quæ jam antè deſcripta eft, & quæ præfentiam ipfius re- terminus præfixus viſioni, h. e. Legi Mofis per cerimo- quiret ; & in eo tempore, quod deinceps per prophetas nias præmonſtranti. ſic jungit Daniel cap. 11:27. Quia fignificabitur. Poterit videri Chriftus cunctari etiam ob adhuc finis ed præftitutum tempus eſt. q.d. Nondum eft hanc cauſam, quia numeri Danielis cap. 9. non exacté finis. & verf. 35. ufque ad tempus finis , quia adhuc eft reſpondent numero annorum intercurrentium inter edi- aliquid præftituti temporis. Duo in hoc colo continentur. Ctum Cyri & paflionem Chrifti: fed aliqui anni fuis colo- 1. Quòd per Chriſtum prophetæ & vifio debuerint obli- ribus & ſua qualitate inſigniti intercurrent. Quod qui non gnari . Dan. 9:24. hoc eſt partim verificari, partim ab- animadverterit in prophetia Danielis, facilè hallucinabi- rogari. Nam prophetia five viſio verificata jam non eft tur. Unde etiam tam differentes accommodationes exfti- amplius prophetia , tanquam de futuro ; ſed teſtimonium, terunt. Eadem res Judæis in anxietatem vel etiam deſpe- tanquam de præſenti. Præterea umbræ non poterant rationem cedere potuit. Hinc eft quod apud ipſos fertur: manere, exiftente corpore. De umbrarum verò prophe- 13p . Parnp bepron nen Elidatur Spiritus illorum qui tia id intelligendum effe apud Danielem , hinc patet , quia terminos computant. quod illi ex noſtro a conficiunt. præcedit expiatio peccati & adduétio juſtitiæ æternæ. Hæc | De quo habet Abrabanel ex capite Chelek. Quod fimpli- enim caufa eft obfignans, h. e. ut verificans ita finiens vi- citer acceptum impium eft. Poſſent tempora putari , dum- fionem. Præterea abrogatio ceremoniarum expreffè do- modo falfæ non ponantur hypotheſes, & hoc, quod fua cetur verſ. 27. Faciet ceſſare facrificium & munus. faltem natura non uno modo accipi poteſt, quodque adeò Deus ut definant uſurpari in ſancto Sanétorum à Deo uncto , h. e. pofuit in ſua manu , & nobis non voluit præcisè innoteſce- in ſanctificatis & fpiritu promiffionis fancto obfignatis ad re, ante tempus determinetur. filiationem & communionem Hieroſolymæ cæleftis: in $. 14. Supereft, ut videamus , quomodo Judæi hîc fe ter quos erant præputiati, ut Cornelius, Titus. adverſus veritatem muniant. Specimen ſit in Abrabanele. : 9.5. Attributum Præconis five Teſtis venturi.' Is 1. docet, Veteres Rabbinos verf. 3. de Melliæ adventu accepille: I N H A B A C C U C CAP. 11. 181 ואולי כיוון השט להודיע לנביא שבגלות הארוך הזה .lineas addit quod fic explicat : Qui in ide fua perinanterit & Jefu | בתחלתו יבא איש מתפאר שהוא משיח וגואל כי בזה תתעפל נפשו accepiſſe. In quo affentimur. 2. Vult ý f. 2. pon tam indi-nexione temporum. Quintò, hæc interpretatio facit tau- cari quàm innui viſionem unam,ſcilicet de excidio Babylo- tologian. Quid enim diverſi eſt in iftis duobus, Eſtado nii: quæ prophetia fit futura clara & facilis intelligentiæ & huc viſio de tempore, & , Ea viſio loquetur de fine? Sextò expeditæ verificationis. De quo dico, Licèt contortum fit, nomen da; in verbum tranſmutat. "Septimò, Facit Scri- poſſe nos tamen id concedere. ut & quod dicit: Si cuncte- pturam adnaov. Nam quis poteft intelligere Finem capti- turspræftolare : non poffe accipi de fine captivitatis Babylo- vitatis, ubi Finis fimpliciter dicitur? Quid ni Finis mundi nicæ. 3. Contendit, øſ.3. eſſe alteram viſionem de fine ca- erit? Sed nos expreſliùs dicimus intelligi Finem temporis, ptivitatis hodiernæ,in qua ſunt Judæi. Verba fic explicat, quod eft præftitutum vifioni five prophetiæ. Et hæc in- quafi a box@egilar: nonponpurinis TINY TV 77 77 terpretatio habet fundamentum in Scriptura. Ottard, . loquetur ( nosi 0241907 7p573747ojun na ' yp 72105 m hoc inſolens ) de (& hîc coactio), fine , non mentie- 7 7897178 Div.1 7770 MM 199 13707701 3029871 byin tur. Si cun&tabitur, non jam viſio, ſed finis. Et ridi- $21.15 7ion 1890 inxunnyp 720? De paso yo inis cula phraſis, Finem cunétari. Nono, Ridiculum eft , Fi- '121 XI' x 112rpinis D9 Dyn') 7771810nwsnn nis non psp ſerius veniet. quum nullum tempus fit indi- h.e. Animadverte præterea,quòd poft illam vifionem primam catum. Decimò,Hæc interpretatio nullā cauſam edit capti- decal4Babylonis po viſitatione domus ſecundæ adhuc eft vifio vitatis Romanæ. Imò infulsè ejus initium ponit in eo,quod alia de ruinagentium & redemtione alia, & illa efi ad tempus Jeſus Nazarenus ſe pro Chriſto & filio Dei gellit. Si enim finis. Nam illa viſio loquetur de fine exfilii & extremo excan- rectè de eo judicarunt Judæi, quare prophetia hujus pec- deſcentiæ, non mentiétur. Id autem quod loquetur de illo eft catum ponit ut fignum imminentis exilii? An forte Deus hoc,quòd erit protraćtio longa admodum uſque ad illum finem. punivit peccatum Jeſu & difcipulorum ejus per deſtructio- Idcirco fi tardet is finis, expe&ta illum & noli de ſperare de re- nem judicum &eorum qui crucifixerunt? Undecimò, Abſur- demtione. Nam omninò veniet id tempus & finis. Poft paucas diſfimum eft & contrarium veritati, quod cogitur affingere . $. 18. colo fecundo verf . 4. Et juftus in fide ſua vivet. : fide Os 728 777 4917273 yoss' ons 87' p'73771 1779 Nazareno non crediderit, is vivet. Atqui ii , qui Chri- DN 193717 77317 ND 1271nnn man rp.io' ftianos perſecuti ſunt, & quos etiamnum adorant Judæi N ' ut fapientes & juftos , illi occiſi funt, ipforum templum, DON') nanay nigy's boynu 48 1917 13 1993 7710 urbs, politia deftructa eſt. Contra, Chriſtiani ex fuis :. forte intendit Deus indicare prophetæ, quòd in exfilio hoc lon- eft , annectere expectationi finis Romanæ dillipationis giſfimo, in initio ejus , VENI ET vir gloriabundus , quòd ipſe ut caufam & rationem adventum pſeudoprophetæ & ſit Chriſtus & Redemtor, Nam in hoc acclivabitur anima ejus pſeudo-Chrifti . Præftolare eum finem diflipationis; quia per protervian, ſed juftus timens Dei non credet verbis ejus. I veniendo veniet , hoc eft, certò veniet pſeudo-Chriſtus, C de hoc dicit : Si tardet finis captivitatis hujus exſpecta il- e non poft tempus veniet. Ecce , &c. Quis eft ille qui ve- lum: & ecce dixi hoc,nempe,Sitardet,præftolare;quia venien niet ? Certè exſpectandus. Ideò & non poſt tempus ve- do veniet, non poſttempus veniet,is qui clivatur per proterviams niet. Talis inculcatio certi adventûs & in fuum tempus Gcujus anima non eft re&ta in ipſoginnuens eumqui intumeſcit non quadrat abominando adventui pſeudo-Chriſti. Ne- ut aſcendat ad gradü prophetæ,imò Chrifti,imò Dei; ſed juftus que ulla eft fibula , qua connecti poffint prima verſiculi fe- in fide ſua vivet & nullis perſuaſionibus inclinabitur ad ipſum. quentis, ut inde petatur deſignatio ejus, qui venturus & $.15. Quid igitur, nunquid Scriptura eſt nafus cereus,& non fero venturus dicitur. Minùs mendaciter ſed æquè patietur ſe in omnem formam duci? aut , ut quidam homo abſurdè Barchochebam producerent in ſcenam: qui qui- impurus dixit,tanquam in tabula pictus ſagittarius, qui in dem venit, fed nec ut expectatus vel expe&tandus venit, omnes adfpicientes videtur collimare: Neutiquam ſanè. neque ut videatur inculcandus fuiſſe adventus.ipfius ut cer- Unus ſcripturæ ſenſus eſt. Et contrarius ſibi eſſe certè non tus & in tempus fuum, aut ut ſibi caverint ab ejus fide, & poteft. Neque verò ita ambiguus eſſe poteft,ut eadem ope- recta fide vixerint; multò minus ut adventus ipfius poflit ra videatur fignificare, Quòd durante ſtatu politiæ Chriſtus dici ratio expectandi finis captivitatis & reſtitutionis ex fit venturus,& fimul, quod eo ftante non fit venturus ; quin diſperſione Romana. Sic coguntur Judæi tenebras quæ- fibi fit contrarius. Igitur videndum eft, quid verba ferant. rere, in quibus ſe occultent, Efai.29: 15. quia veritatem $. 16. Primum colon. Adhuc eft viſio ad tempus. Hîc claram videre nolunt : quafi Deus per iſtam obnubilationé præmittitur particula 's. Eam nos dicimus effe perpenkury. contortarum explicationum animum ipforum alienatum à & æquipollere Græcock. quale eſt Joh. 1:20.32. Si quis juftitia Dei videre non poffit. Pro nobis eft fimplicitas velit vertere öl, quòd, perinde erit. Hoc modo continebit phraſews , evidentia implementi & conſenſus Scripturæ. Ýf.3. argumentum viſionis , quæ ſcribenda mandatür verſu $. 19. Addimus his aliquid de judicio Chamieri, fecundo. Quod fi autem ita eſt, nullo modo poteſt verſus quoad hunc locum. in tom. 1. pag. 540. n. 27. lib. 15: tertius intelligi de fine captivitatis Romanæ : quia quæfi. cap. 4. Salmeron inter alios locos , quibus putat probari tum eſt de exitu captivitatis Babylonicæ. Jam ex altera poffe', diverfum & non unum ſenſum eſfe Scripturæ , pro- parte, fira fit od 710202040v, erunt ſcopæ diffolutæ & verba | fert etiam noftrum, qui, quum agat de Chriſti adventu parum fignificantia; hoc modo : Scribe aliquam vifionem,ita primo, tamen à Paulo (Hebr. 10: 37.38.) accipitur ut expeditè legi pollit, h.e. prænuncia deſtructionem regni de fecundo. Ad hoc reſpondet Chamierus, 1. Prophe- Babylonici & folutionem captivitatis Babylonicæ. Quod tam non agere ſpecialiter de primo Chrifti adventu. habet talis interpretatio fundamentum. Numquid non po- 2. Paulum non interpretari de adventu ſecundo. Nos his? teſt viſio fcribi clarè & expeditè legenda , niſi de folvenda | faciemus lucem. Dicimus igitur , Habaccucum & Pau- captivitate Babylonica,adeò ut fuffecerit fic involutam,& lum eandem mentem habuiffe. Habaccuc adventum ejus argumentum non oportuerit explicatum ? Certè hoc Chrifti primum intelligit ; ſed non nudum, quatenus in pucidum. Pergo: Quia adhuc eft vifio alia de tempore. Ibi fola incarnatione confiftit: fed cum omnibus fuis connexis S. 17. primò contortum eft, vifio ad tempus, vertere five conſequentiis . Inter quæ eſt etiam Adventus cum vifio de tempore. Secundò, unde poteft conftare , tempus id regno . de quo Matth. 16:28. Sunt quidam illorum , qui eſſe diſſipationis Romanæ ? & non potiùs durationis Rei- hîc ftant, qui non guſtabunt mortem, donec viderint filium publicæ poft folutionem captivitatis Babylonicæ ? Tertiò, hominis venientem in five cum regno ſuo. Eft autem Vea præfupponit hæc expofitio, Elle vifionem de tempore pra- nire cum regno ſud nihil aliud, quàm, abrogatis princi- fiituto di lipationi Romanæ, nempe ut rurſus fiat Iſraël re- pibus feculi prioris & deſtructâ politiâ, manifeſtare om- gnum a reſpublica in ſua terra ſuo templo utens. Sed illa nibus , fibi foli regnum in Ecclefia competere ; ne- ubinam eft? apud quem prophetam legitur? Quartò, hæc que fe velle amplius Ecclefiam fuam ulla ex parte fubelle interpretatio magno faltu transfert prophetiam à fine ca- | hominibus, populi præfidibus , legis cerimonialis obferva- ptivitatis Babylonicæ ad finem Romanæ : fine ulla con- tionem urgentibus. Scopus Pauli porrò eft Hebræos jam Q fidem 182 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S و verf. 20. fidem profeffos ab æſtimatione carnalium purificationurn | Frey, (fic Heſychius explicat ) non putans eſſe in Chriſto abducere. Sed quum multa ipfis acerba perpetienda eſſent, fibi fatis præfidii ad ſalutem:partim fiducia in carne. Qualis proponit ipfis fidem fervantibus promiſlionem ſalutis : & fiducia erat populo in majeſtate Senatus , fplendore Sa- contra obliquè, verbis Habaccuci, demonftrat, Judæis, ut cerdotii , templi celebritate , urbis munitione, homi- VOJO TEN Opévols, exitium imminere ; intellige cum deſtru- | num multitudine, generis nobilitate; quippe qui à Pa- &tione Reipublicæ. Licuit autem S. Paulo verba prophes tribus erant. Qui igitur explicant ſubdu&tionem , aut pre- tæ in verf. 37. nonnihil nee padležv, & quæ Habaccuc latè varicationem, aut fegnitiem (ut Symmachus , dixerat de Adventu Chrifti, quum jam primo modo ve- | tit vwyensúnizu) aut parorem (Heſychius desabcev) illi niſſet Chriſtus , accommodare ad adventum cum demon- | attingunt hujus vitii partem primam , qua homo rece- ftratione & aſſertione regni conjunctum. dit ab eo, cui non auder fe committere: fed verbum $.20. Primæ partis membrum pofterius , quod agit tamen waresésa saf etiam ex vi ſermonis Græci conno- de conſequentibus Adventurn Chrifti, habet Articulos tat & alteram ejus partem , quæ eft apprehenfio mu- ſeptem. Primus agit de illorum, qui recti non effent , vwo-nimenti præfentis, imprimis illius Collis, Sijonis fcili- sonñ; & conſervatione fidelium. verf. 4. Secundus de in cet & Moriæ , in quo templum ædificatum erat. Vim fignis cujuſdam Imperii, intellige Romanum , diminu- verbi vidit Moſes Kimchius, quem citat David frater tione. verf. 5. 6. 7. 8. Tertius de elevatione Epiſcoporum ejus : Frater meus Moſes explicat 175ey ex inay bay. in Eccleſia. verf. 9. 10. 11. Quartus de fruftratione ex- hoc fenfu : Cujus anima non eft re&ta in ipſo ponit ſeipſam fructionis civitatis magnæ per Anti-Chriſtum : ipfiuſque in clivo o specula , ut ibi ſublimetur à facie inimici, ne- tyrannide : & Ecclefiæ reformatione. verf. 12. 13.14. que redibit ad Deum, non petet ab ipſo , ut eripiat Quintus de infigni quadam perſecutione, & ejus exitu. eam. Sed juſtus non habebit opus, ut ſublimetur in arce ; verſ . 15. 16. 17. Sextus de vanitate imaginum. verf.fed in fide ſua vivet. Tantùm hiſce addendum eſt, con- 18. 19. Septimus de coercitione omnium motuum. fignificari animi quendam tumorem & ferociam con- tra Dominum & regnum ejus propter illud munimena tum. I. Diſtinctio non rectorum & juftorum. $. 25. Poftquam vim verborum explicavimus , eſt eta iam indicanda vis xco react @ orationis. Ecce ad clivum 'le Verf. 4. Ecce clivatur, cujus non eft reeta anima in recepit, cujus anima non erat re&ta in ipſo. Hæc indigita- tio , Ecce, mihi videtur aſſimilanda cum illa Pfal. 52:9. ipfo: @juſtus in fide illius vivit. Ecce vir, qui non ponit Deum arcem ſuam, &c: Eſt enim ea demonſtratio & indigitatio exitus infelicis & judicii $.21. Eft hæc continuatio vifionis, de qua fcribenda jufti. quod ex verf. 7. 8. Deus te eradicabit, &c: Ét vide- mandatum eft verſ. 2. Eodem referenda funt, quæ fequun- bunt juſti, &c. Ecce, &c. Si enim verbis prophetæ ac- tur , ufque ad finem capitis. In hoc verſu oftenditur Con- cedat ſonus & geftus indigitationis tanquam in re præſen- ſequens adventûs Chrifti in populo Ifraëlitico diverſum. I ti, habebit vim partnerous & farcafmi in an Sedesy nasa nimir. I. in iis, quorum anima non eft recta in ipſis. 2. in Tiaped, q. d. Videtis jam, ubi fuerit collocata fiducia ipſo- reliquis. rum , quorum anima recta non erat? Quis ille tumor ipfo- $.22: Quod ad primum genus : declaratur, edrum ani rum & niſus contra regnum Dei? Quandoquidem non mam clivari. Nam verbum 77. quum fit femininum, poterant Deo fidere contra verbum ipfius , quod reſpue- ad animam reétè refertur. Subjectum. Cujus anima non eft runt, jam pater illos in carnalibus pofuiſſe fiduciam. Sed rečta in ipſo. Poteſt fubintelligi, homine : vel etiam, in ipfo quid ibi erat , quod ipſos ſervare poffet. Id apparet, quum tefte venturo; nifi quis malit, in ipfum , teftem venturum. Templum & urbs tota facta fint nudus clivus', ſpecula & Re&titudo animæ eft rectitudo amoris, deſiderii & fidei. fpelunca latronum. ut fcil. extollat animam fuam & rectà ad ipfum dirigat. 5. 26. Quod attinet reliquos , fic dicit : Et juftus in fi- Pſalm. 24:4. 25: 1. de ipſius vivet. Propter particulam comparativam , quæ 5.23. Porrò in prædicato verbum nibəy deſcendit à eft initio verf. 5. & refpicitad colon primum verf . 4. po- Soy quod eſt clivus. Et ita vocabatur pars montis Sijon Ita ut juſtus in fide vivat . Quidam vertunt in fide fua, & ſterius hoc colon immediatè adjungo priori, hoc modo: orientalior : juxta quam erat mons Morijah. 2. Chroni- Apoftolus ferè omittit pronomen. quod nec in Græco cor. 33: 14. Nehem. 3: 26.27. Et totus mons Zijon ſic eft, in quo vice verſa abundat px. ė Syecsós pex TL SEWS vocatur. Mich.4:8. Imò & mons domûs Domini or- Sú cesty. quod quidam trajiciunt poft zísaws. Sed plenius batus templo. Efai. 32: 14. Habetur & verbum Jan, omninò eft, ut affixum tertiæ perſonæ demonſtrativum quod eft niti quaſi in arduum. Num.14:44. nifi funt aſcen. retineatur & ad Teftem venturum referatur : ad quem etiam dere , pro quo eſt Deuteronom. 1:41. Hisyy aun & pronomen primi coli ( cujus anima non eft reéta inipſo) re, verf . 43. hyn 179. Hoc, pervicaciter aſcendiſtis: il-ferri poſſe docuimus. lud, Conabamini, nitebamini (ab fin quatenus notat abun- %. 27. Reperitur in codicibus bonis duplex ratio dantiam & fufficientiam virium ) aſcendere. Non con- accentûs. Quidam, ut Plantinianus & alii, jungunt, fundo hoc ray cum illo Sayn. Sunt tamen affinia. fuftus in fide illites , & poft illa verba interpungunt : Nam in apprehenſione collis eſt conatus in arduum. Sed alii contra interpungunt cum voce Juſtus , & jun- Lxx. habent was cats. Id S. Paulus retinet , Hebr.10: dùm analogiam fidei, vel certioris vel plenioris figni- gunt , in fide ejus vivet. Hîc judicio logico , fecun- 38.39. & opponit fidei. Grotius id explicat, ſubducere ficatûs lectio eſt determinanda. Si fic legamus : Juſtus ſe; minùs facere , quàm oportet. qualiter ponitur Actor. vivet in fide ipfius', erit fine dubio Fuſtus exiliùs in- 20: 20. 27. Gal. 2:12. telligendum non de juftitia apud Deum , fed de jufti- Sed obfervandum eft, non poſſe ullam ratio- tia five quadam inculpabilitate apud homines. Et tunc nem reddi, quare fic verbum hoc debeat explicari, hoc erit fenfus : Nemo, quantumvis probus & juftus co- quidem loco; quum neque cum boj neque son habeat ram hominibus fit, vivet , niſi cum morum probitate ullam convenientiam. Eft alia notio verbi vwoséneas habeat etiam fidem illius venturi ; per quam folam, Polybio imprimis familiaris, qua valet, fe applicare ali- & non per probitatem ſuam , vivat. Vita enim non cui munimento ad ſecuritatem. quod in militiâ frequen- datur ex juſtitia operum , fed ex fide. Hinc autem con- ter fieri ſolet ; exercitus ne circumveniatur fuccedit flu- fequitur , fi vita eſt ex fide, quòd etiam juſtitia apu vio, urbi, monti , nemori. Hoc eft Polybio vostne af. Deum fit ex fide. Vita enim eft ex juftitia & jufti- Videatur Caſaubonus ad Polybium pag. 14.6. Lib. 4. p. tia, quæ parit vitam, demum eft vera juſtitia. Quod 67. dicit Eres Tu meięceescen izo stínces Tes té pe cevcev. Res quum ita fit, melius omnino eſt, nos ſequi illam lectio- huc redit. Notari hac voce id , quod contrarium eft fi- nem, quæ ftatim , fine circumductione & ambage , dicit: dei: quod eſt partim desníct, propter quam quis óvoda en Juſtitiam eſſe ex fide illius;& juftitiæ effe annexam vitam! quàm $.24: و IN H A B A C CU C CA P. II. 183 quàm illam, quæ id demum per conſequentiam colligen $. 32. I. Deſcriptio judicandi eft in his. Vocatur dum relinquit. Apparet tamen, fi bene conſideremus,rem $.33. 1.1:9] Vinum. Metonymia eſt. Vino imputa- redire eodem. Sunt hujus coli capita hæc tria. tur, quod eft hominis vinum bibentis. Dixeris ócó xu goe 8.28. I. Quòd per fidem homo conſtituatur juſtus. 1 & meegevšv&e. Luxurioſum , ebriofum , laſcivum. Quales Terinini duo ſunt explicandi. TDe Emunah, & poy vinum efficit. Tsaddik. Primum aliquando fignificatillam virtutem, pro $.34. 2. Perfidè agens. Hoc autem adjungitur vino pter quam cui rectè creditur: aliquando fidem, qua quis tanquam prædicatum. Vinum perfidè agit. Quod effatum credit : hoc eft , fe alicui vel ut tefti vel etiam auctori fa- jungitur per "3 98 particulam comparatorum imparium. lutis committit, fecundùm verbum ipſius. Hoc pofteriori Si præceſſerit axioma negatum ; fignificat Quantò minùs, modo explicat Kiinchius , & Abrabenel, qui conjugatum vel, Quantò magis non. Si affirmatum, erit Quantò magis. ponit , quod credens. Sic eft 2.Reg. 12: 15. 22: 7: Evolutio comparationis hæc eft : Si illius anima , que non Notat & veritatem. Sic vertit Chaldæus: pinquipa. Eft, eft re&ta in Teftem illum venturum , ſe ſubducit ad ſuum muni- ubi mps (quod veritas verti ſolet ) fidem notat. Scilicet mentum, ut in illo ſe tumidè efferat, quod eft, in effe&tu, nudus à sá tese effigiei, quæ eft in anima noftra , reſpondens veri- clivus : quid mirandum eft " fi vinum perfidè agat ? Com- tati ſanctificationis nominis Domini , quæ eſt in Chrifto, paratur anima non re&ta, & vinum : Intumeſcere in muni- eft fides. Sed propriè hans eſt ſuſtentatio five geſtatio: luxuria : minus perfidè agere, quàm contra Deum infur- menta, & perfidè agere. Minus eſt anima non re&ta, quàm uit ex etymo vix quicquam prius ſignificare poflit, quàm fidem , qua quis ſe in alio reclinat. Et fententiæ hujus ve- Dei. Perfidia cap. 1: 13. attribuitur Chaldæo. Sed non gere fiducia clivi, velſe facere clivum & obicem regno ritas cognoſcitur tum ex oppofito , anima ejus non eft reéta ſoli competit. Nam &c Romani perfidè egerunt cum Ju- in ipſo. Ergo ipaps eft animæ rectitudo in tefte vel in daico populo & cum Ecclefia. confer Obad. verf. 7. Infra teftem ; quæ eſt Fides: tum ex parallelo Genef. 15:6. verf.8. explicatur perfidiæ obje&tum. Et credidit Domino , & reputavit id ipfi juftitiam. Alter S. 35. 3. Superbus. Vir ſuperbus. 97 vide Proverb. terminus eſt Fufius. Ita dicitur hîc, procul dubio , non qui aliquid rečtum facit, aut ab hominibus non culpatur , 21:24, ubi Chald. NȚ??? quod eft audax, arrogans. à aut nullam externam ob cauſam factus eſt rejectaneus à ſo-13? vel nos audere. - quod in Nov. Teftam. Syriaco cietate reipublicæ Iſraëlis , tanquam yo'q e paceprozsaòs; ſed frequens pro to a pây. Lxx. utrobique éacecar. Eft igitur qui in judicio Dei abſolutus eſt, & cujus confcientia eft rodunon's, qui nec Deum nec homines curat, ut ille apud purgata à peccato , quique jus habet filii Dei ad fperandam vùm Mezentius. Optimè convenit hoc elogium Nebucad- Lucam cap. 18:2.4. Et apud Virgilium: Contemtor di- vitam lege promiffam , pro hæreditate. Quod attinet ſubjectum , nulla hîc eſt diſtinctio. Omnis homo, five nezari : neque fecius Romano Neroni alliiſque imperato, Judæus , five gentilis fit, per fidem juftificatur. Sequitur, ribus, magnis beftiis. 1. Ergo non eſt juſtitia ex lege. 2. Ergo paries intergeri- $. 36. 4. Et qui non habitat. Verbum 771) notat com- nus , lex ceremonialis, & diſcrimen populorum fublatum, modè habitare , vel habere 77. quod ut de manſionibus eſt; & datur per fidem acceffus ad Deum in abſolutione ovium imprimis , ita & de commoda manſione ſive Qino- confcientiæ & libertate. zwzhrosle quovis dicitur. Affine eft ang pulcher, & 7/IN! $. 29. I I. Quòd ea fides fit in Chriſtum. Neque decorus. unde fortè Exod. 15: Ýſ.2. wys? condecorabo enim dubitari poteft, an affixum fit referendum ad te- lipſum. Hieroglyphicè dicitur Terra viventium , po- item, qui non mentitur. Et fic eft Efai. 53:11. & ante pulus Dei, Ecclefia. Unde Ho.9:13. dum vidi Tyro cap.28:17. Adi & Pfalm. 2:12. Beati, qui confugiunt ad plantatam in na vitali, five amoena, regione , vel, in man- ipſum. $.30. III. Quòd ei juſtitiæ fit annexa ſpes vitæ. Vita fione ovium. Sic eft 2.Sam. 7: 8. Chaldæus cum Rabbinis autem ſignificat hîc tum vivificationem illam, qua reſuſci- non ad defcriptionem judicandi , fed ad judicium & pce- tabuntur mortui ultimo die: tum manifeftationem vitæ nam hoc referunt, opnå. quod mihi inſolens videtur Chrifti in ipfis perpetuam in fanctificatione , cuſtodia , ex- hac phrafi dici. hilaratione etiam tum , quando animam ſuam non vivifica $.37. 5. Inſatiabilis in colligendis gentibus ſub unum bant, Pfalm. 22:30. denique ſuperſtitationem Ecclefiæ, imperium cupiditas. Unde morti & inferno comparatur. ut , quemadmodum ſingulis fidelibus non prævalent infe- Vide Prov.30: 15. 16. Talis fuit Nebucadnezar fuo tem- rorum portæ ad defectionem , ita corporitoti non præva- pore: tamen non comparandus Romano. De quo Virgi- leant ad oppreffionem. lius lib. 6. Auguſtus Cæſar, divam genus , aurea condet Se- cula qui rurſus Latio , regnata per arva Saturno quondam, II. Romani imperii diffolutio. fuper e Garamantas & Indos Proferet imperium. jacet ex- tra fidera tellus , Extra anni Soliſque vias , ubi califer Atlas Verf. 5. Et quantò magis vinum perfidè ageret, vir Axem humero torquet ftellis ardentibus aptum, &c. Idem Superbus , qui non habitat ; qui dilatavit inſtar infer- lib . 7. Nepotes Omniá ſub pedibus , qua Sol utrumque recur- ni animam ſuam:& ipfe eft ut mors, a non ſatia- rens Afpicit Oceanum , vertique regique videbunt. De cºaggregat ad ſe omnes gentes, e colligit ad magnitudine Romana , & quantum excefferit amplitu- ſe omnes populos. dinem regni Babyloniorum, Perfarum , Græcorum, ſatis conftat. Verf. 6. Annon hi omnes ſuper ipſo parabolam ferent, $.38. Hanc deſcriptionem judicandi multi interpretes (c interpretatio erit ænigmata ipſi ) o dicet unuf- accommodant Babylonio. Sed patet , aut eodem aut, quiſque: V a multiplicanti non ſua! Quoufque? ea etiam majori jure accommodari poſſe Romano. Edenda accumulanti in fe æs alienum! igitur eft ratio , quare non Babylonio debeat accommo- Verf.7. Nonne ſubito ſurgent fæneratores tui , a dari . Nam dubitari non puto , annon debeat certo fub- evigilabunt excutientes te, e cris in direptiones fed prophetia de fpeciali re gerenda. "Nos igitur Ro- jecto appropriari. Non enim hîc eft generale dogma, ipſis? mano illam vindicamus propter filum prophetiæ. Jam Verf.8. Namtufpoliafti gentes amplas ; ſpoliabunt te enim de Nebucadnezare ačtum erat : neque erat quid onne refiduum populorum; propter fanguinem homi- caufæ , quare de illo amplius diceret . Et ſufficiebat judi- nis e vim (five injuriam) terre, urbis & omnium cium de ipſo ſubintelligi partim ex fimili, partim ex pro- habitantium in ea. miffione de reftituenda prophetiâ ac Chriſti adventu. Nea que commodum eft, poftquanrde Chrifti adventu actum $.31. In hac pericopa obfervanda ſunt I. Subje&tum ; eft & de excidio Judæorum & conſervatione Ecclefiæ five deſcriptio judicandi. verf. 5. II. Præjudicium popu- Chriftianæ, ibi faltum quendam fieri ad anteriora tem- lorum, verf . 6.7. III. Sententia. verf. 8. pora , & non agi de amigentibus Eccleſiam Chriftianam Q.2 Romanis, tur, 184 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S per Romanis. Conſequens hujus applicationis ad Nebucadoisy. quod fignificat pignus Deut. 24: 10. II. R.David. nezarem eſt, ut etiam fequentia non habeant certam ſed pure by 9:27 fænerationem nominat wyn ex forma vagam applicationem ; atque ita tempus vifitationis no- Hiphil. quæ legitur Deuter. 15:6. ubi & Kal notat accia ftræ cognofci non poflit. Denique veritas elogiorum com- pere foenori. Idem tamen eft & pignus accipere, Deut. 24: petentium Romano , ut & judicii, oftendit hanc applica- 10. Obfervat R. David, inde derivari poſſe body, ad tionem à mente Spiritûs Sancti non eſſe alienam. Sic igi- formam 1970. Id mihi nulla ratione diſplicere poteft. tur prophetiam hanc a'Yo pedí zou ev. Quum venerit Testis ille verax, nolite expectare pacem, fed bellum. Solus cre- Idque ob verſum conſequentem. dens in ipſum juftus erit ; folus vivet. At enim in populo $.43. Verſu igitur 7. colligit ex multitudine æris alie- Judaico multi erunt , quorum anima non recta in ipſum ni, prope effe, ut foeneratores furgant. Nonne ſubitò confur- erit. Hi ſe contra Deum erigent fiduciâ montis fui, in quo gent fæneratores tui ! Sic verbum 791 in Kal pro fænori templum ædificatum eft. Eodem tempore erit Princeps, obligare eft. Deuter. 23:20. Quemadmodum res foenori cui totus orbis erit ſubditus , extra Ecclefiam. Is quoque data dicitur 123, ita multò magis', qui eam dat. Quam- fidem fallet fidelibus fubditis & eos miſeris modis affliget. quam is & quo dicatur. Fænerationis ea natura eſt , ut Quod miranduin non erit. Nam fi illi, qui lui ſunt, ita & ſors & fænus exigatur poft longam moram uno die. contra ipſum intumuerunt, quid non facient extranei & Nihil aptius eft parabolæ. Et ab ea non abftinet ſcriptura luxuriofi & dominium quærentes in mundo , maximè ab alibi. ut quando officia non præftita , aut peccata reos fa- illis calumniam in Chriſtianos tanquam nefarios & fe- cientia appellantur nan, åperah pece Gey debita. Unde & ditiofos concitati: oritur formula condonationis offenfæ, ut in debito, Job. $. 39. II. Præjudicium populorum de Romano 34:31. dicere, hors s'y pinigd eré zes. én cvegoeséoomcy. 1. prænunciatur futurum effe. 2. declaratur fore occultum Accepi debitum meum, non capiam pignus . Ex quibus ma- ab oculis ipſius. 3. explicatur. 5.40. Verf . 6. Quum 1. docet , omnes populos de gis perfpicuum fit, quod , noftro loco accommodatilli- Romano parabolam laturos, eſt fynecdochica locutio. Di- reddit, at juftus largitur & dat. Quod non tantùm de in- mum, extat Pfalm. 37: 20. Mutuò accipit improbus e non ftinguendi funt enim in eodem imperio & in omnibus ejus gratitudine improborum accipiendum eft ; fed de impe- partibus , qui parabolam hanc ferent, & qui magnitudine nitentia , fruftratis maximis piorum impendiis. Omnia imperii excæcati non credent huic parabolæ. Scilicet ſeminabitur per omnes populos verbum Dei, in quo inter infideles & ſuos perfecutores, erat mutuum : quodillos quæ Chriſtiani fecerunt & palli ſunt ad lucrifaciendum alia judicia etiam pronunciatum eſt judicium in Romanos. obligabat ad foenus. Sed quum non ſolverunt fru&um Ita Daniel cap. 2: 7. 9. Apocalypfis cap. 12. & 13. No- pænitentiæ, non tamen æquum erat , ut debitum non minatim Paulus 2.Theſſal. 2: 6.7. Et nunc quid detineat exigeretur. Sic igitur Chriftiani conftituti funt ut bibų ] fcitis. Tant im qui detinet donec è medio fiat. Hoc omnes Chriſtiani de imperio Romano interpretati funt ; ut liquet fæneratores & buvim excutientes , qui Romanos perſecu- ex Tertulliani apologetico. Ef G alia , inquit , major ne- tores omnibus bonis, Deo ipfos adjuvante,exuerunt. Hæc cellitas nobis orandi pro Imperatoribus , etiam pro omni ftatu eſt abſorptio fluvii à Dracone conjeci poft mulierem, imperii rebuſque Romanis , quòd vim maximam univerſo orbi Apocal. 12: 16.& Draconis à throno fuo receffio. Apoc. imminentem ipfamque clauſulam feculi acerbitates horrendas 13:2. Sic datum eſt judicium martyribus. Apocal. 20:46 comminantem Romani imperii commeatu ſcimus retardari. Hoc eft opere precium; hic pesatès , hæc merces, Itaque nolumus experiri , & dum precamur differri, Ro- quam Chriftus dat fuis etiam in terra. Vide Efai. 61: 8. mana diuturnitati favemus. Hinc conftat, primos Chri- Apocalypſin cap. 22:12. Efai.40:10. Vide & Apocal. ſtianos folutionem Romani & gentilis imperii, tanquam 14: 13. adagium aliquod & axioma certæ veritatis (id hörappel $.44. Verf. 8. III. Sententia pronunciatur fecundùm lat Hebræus fermo ) ſemper in ore habuiſſe, in omnibus præmiſiam parabolam, & dicteriuin inter populos diſſemi. populis. natum. Complectitur duas partes. 1. Talionem. Quia tu $.41. 2. Docet porrò, hoc Axioma , quamvis clariffi- poliafti gentes multas , ſpoliabunt te omne refiduum populo- mum effet & osalyn équervesc interpretatio ; tamen ipfi viro rum. Hoc poteft intelligi dupliciter. primò ut Refiduum arroganti & audaci, Cæſari Romano & ipfius adoratori populorum intelligatur velut HN & 1929 in prophe- bus, fore nitn enigmata, h. e. difficilis non tam intelli- tiis uſurpari ſolent. ut ſint oi occópe evos tão édvæv. A quo gentiæ, quàm fidei. Hinc illæ jaétantiæ de æterna urbe, & non multum diffidet med čva zāv owgom évmv.' Apoc.21:24. imperio æterno. Tum fpoliatio erit idipſum,quod in verf.7. indigitari oſtena $.42. 3. Docet , tertio loco , quod fit illud Axioma dimus ; fcilicet occupatio omnium copiarum imperii Ro- divulgandum inter populos. Continet autem id dicterium. mani per Eccleſiam ; faltem ut ferviant Eccleſiæ. Secun- 1. Væ denunciatum propter injuſtitiam & inſatiabilem dò, ut reliquæ gentes fint eæ , quæ extra imperium Roma- avaritiam. Væ multiplicanti non ſud. Omnis hominis hoc num fitæ. quæ fanè etiam deinceps, mutato jam ftatu reli- judicium eft , non poffe opes per injuftitiam & rapinam gionis in illo, id miſeris modis contruncarunt. 2. Rationes partas diu effe ftabiles. Idem facilè erat judicare de Ro live juſtificationem. Propter fanguinem hominis , & inji- manis . Hinc æftimetur politicorum illud jus, quod vo- riam terra, urbis eo habitantium in ea. h. e. propter fangui- cant, Droict de bien de ſeance. hoc eft, jus commoditatis, nem Chriſti potiùs , quàm alterius hominis, qui verus opportunitatis & decentiæ. 2. Admirationem diuturnita- homo, & fecundus Adam, & vera imago Dei; & injuriam tis. Qu01fque ! Non poteft talis accumulatio alieni in per- Plalm. 2:9.) & Ecclefiæ & membrorum ejus. Hæc eft populi Ifraëlitici; (per terram enim is folet fignificari . uc fieri. feflio, eò propinquior imperii diffolutio expectanda eft . Hierofolyma non terreftris , fed de cælo deſcendens. Nemo ufucapit apud Deum, & judicio ejus temporis Hieron. Poteft autem hoc ipfum & de Anti-Chrifto intera protractione non præfcribitur. Longiflimus autem fuit pretari : qui in tantum erit arrogans og ſuperbus, ut in templa tractus imperii Romani . Hæc nota non convenit Babylo- Dei Seffurus fit faciens ſe Deum ; quafi infernus & mors nico. A Nebucadnezaris progreffibus paullò amplius 70. tantos interficiet & ad fe congregabit, ut , fi fieri poſſit , deci- annis numeratur ad primum annum Cyri. A bello Puni. piat etiam ele&tos Dei . Congregabit quoque ad ſe omnes gen- co fecundo (quo Romani cæperunt fe extra Italiam ex- tes, cớ univerſos populos in ſuum ducet errorem. Qui cum po- tendere) ad Conſtantinum anni numerantur quingenti Stea interfe&tum illum ſpiritu oris Chrifti viderint , intelligent amplius. Et ulterius protractum eft imperium. 3. Anim- vera effe, quæ de eo ante prædi&ta funt, & dicent o M. adverfionem debiti accumulati. De voce mot labo- NIA QUÆ SEQUUNTUR, eadem intelligentia, pain aipni robur debitorum. Neſcio, utrum lutum meta- Anti-Chriftianæ & tempora ejus in fequentibus melius Alii denfum lutum. Lxx. zdodov. Chaldæus qua expoſuimus ſuper diabolum. Hieronymus , fi nobif- cum vixiſſet , fine dubio in hiſce & gradus elevationis phoricè acceperit, & reddiderit per deli&ta: an alluferit ad و ratur. I N B C CAP. II. 185 & non animadvertiſſet, quàm qui nunc, in re manifeſta, abeunt ad clufionem eorum , qui ad eam non pertinent. Hic potiùs alia omnia. ſpiritualem & myfticam ſignificationem effe attendendam, quàm propriam illam domûs manu factæ , res evincit: III. Epiſcoporum elatio. Agitur enim hîc de regno Dei. Si de domo yes Og TOTO luberet accipere , dicerem notari Sacerdotes & Judæos Verf.9. V & acquirenti lucrum malum domui ſue ; ut po- exftruentes templum. Sed jam de illis actum eſt. Adhuc nat in celſo nidum ſuum ; ad fe eripiendume manu ili nihil in prophetiis fciunt nig Sanheribum & Nebucad- mali. Verf. 10. Con; uluiſti pudorem domui tue : precidere pere abire & paullò amplius videre. ut poftea dicemus. nezarem. A quibus tamen Kimchius & Abrabenel ince- populos multos, @peccantem in animam tuam. Cui igitur domus , quæ verè, domus eſt & vere , Verí.11. Nam lapis e pariete clamabit, @a trabs e ligno | & perpetuæ vitæ & habitationis fuppeditationem habets reſpondebit illi. ædificanda aut regenda commiffa eft, is $.47. Primò facit illam domum fuam, quæ eft Dei. $.45. Poftquam in ſpiritu prævidiſſet depopulationem Hoc eft Epiſcopi fe præponentis presbyteris conſervis in & diminutionem Imperii Romani , ejus quod , poft mul- regenda domo Dei , & in fuum nomen & poteſtatem torum hominum , fanguinein Secundi Adami effuderat, omnia reducentis. Quum olim fecundùm morem He- & populum Ifraëlicum deftruxerat , & Eccleſiam ſatis diu bræorum & inftituti Apoftolorum regeretur Ecclefia per vexaverat omni ſuppliciorum genere ; convertit fe ad aliud Compresbyteros, factum eft, ut Hieronymus dicit , ut genus illorum , qui non pertinent ad eam ſententiam, J14- quiſque, quos baptiſaffet , ſuos putaret. Hæc occaſio ſtus in fide ejus vivet ; ſed potiùs ad illorum familiam, quo- ſchilmatis fuit. In remedium ſchiſmatis inventum eſt; rum Anima non eft recta. Quod de Epiſcopis feſe efferen- | ut unus omnibus presbyteris ſuperponeretur. Non cogi- tibus in Ecclefia, ios eporneguévors, dictum eſſe liquidò li- | tarunt homines, ſe introducere rem periculofiorem , am- quet. Omnia enim prædicata illis conveniunt. Sequitur bitum , mundanam juriſdictionem , hypocriſin , leges igitur fanè, Etiam de illis illud dictum effe. Quod enim hominum & tyrannidem in Eccleſiam : & domum Dei à propheta dicitur per apoſtrophen , id illam ſimplicem facere domum hominis , & fervorum ejus Chriſti clerum paraphraſin habet. Poftquam venerit Teſtis ille mentiri dividentium ut cleros ſuos & in illis dominantium. Con- neſcius , non excipietur uno modo. Non enim omnes fta- | ferenda, quæ apud Hoſeam non uno loco. nominatim tim ipfi credent , & per ipſum fervabuntur. Sed partim cap. 10. Hoc primum ſphalma. ipfius fratres ſecundum carnem (intellige Judæos ) recto S. 48. Secundum Lucrifacere lucrum malum. Solet animo non erunt in ipfo ; iique ſe ſubducentes adhæreſcent quidem Hypocriſis in fcripturis fub hieroglyphico que- templo, & in eo efferentur. Quod tamen fruſtra erit , quia ſuoſi indicari : Qui præter illud unicum quærit aliud, & mons domus Domini redigetur in clivum nudum. Ita eo delectatur ac gaudet : atque ita cor diviſum & duplex cum judicio fiet ſalvatio , ut , qui credit in ipſum & in ipfo habet . Sed hîc ad rem præſentem referendum eft. ni- juſtificatur , vivat. Ita ex alia parte , quod minùs mirum, mirum copiam domûs. Studia enim Epiſcoporum prima gentiles luxuriofi, audaces & avari agent perfidè contra funt Amplificare Ecclefiam & eam refercire hominibus. credentes in ipſum. Sed & illi judicium non evadent. Sed hîc culpa , ádoxipeshows accipere homines Nam deſpoliabitur hoc imperium propter vim illatam ho- | vero judicio. Res clamat , plurimos, poft fatam Ec- minibus , Chrifto imprimis, populo Ifraëlitico & Eccle- cleſiæ pacem, fuiſſe cooptatos in membra Ecclefiæ, qui fiæ. Quid igitur? Quum iſtud factum erit, & perfecutio nec doctrinam pietatis intelligerent, neque piè viverent, Gentilis illius imperii ceſſaverit , ftatimnè & conatus Dia- & cauſas recipiendi fuiſſe fæpe in fa&tione , fi fcilicet cum boli ceffabit ? Minimè. Nam ablatis perſecutionibus Epiſcopo facerent vel in ipfius autoritate defendenda fuccedet in Eccleſia amor mundi , multique hypocritæ in contra rivales ; vel dogmate propugnando contra hære- illam irrepent. Tum erunt homines lucro & quæſtui de- ticos aut orthodoxos. Neque tamen tantùm in ho- diti, qui fibi domum conſtruent, &c. Si nihil haberemus, minum copia ponendum eft illud Lucrum , fed & in di. prærer talemn indefinitam prophetiam , hiſtoria in tali cir- vitiis. Quas Ammianus Marcellinus notat lib. 27. cumſtantia temporis implementum & fubjectum , de quo Damaſus c Urficinus fupra humanum modum ad rapien- ſermo eft, fuppeditaret. Hîc autem regredi ad Chaldæum dam epiſcopalem ſedem ardentes fcillis ftudiis afperrime con- ſive Babylonium Nabuchodonoforem, eſt valdè præpo- | fli&tabantur aduſque mortis vulnerumque diſcrimina adju- fterum. Quid enim opus erat de Chaldæo amplius dici, mentis utriuſque progreſſis.... Conftat in bafilica Sicinini, quàm quòd fubintelligitur ex eo, quòd promittitur , Vi- | ubi ritus Chriſtiani eſt conventiculum uno die centum trigin- lionem iri continuatum ? Certè quidem intempeſtivè de ta ſeptem reperta cadavera peremtorum : efferat amque diue illo ſermo fieret poftquam locutus eſt de tumore çorum, plebem ægrè poftea delinitam. Neque ego abnuo , oftenta- quorum animna recta non eft, & de conſervatione eorum, tionem rerum confiderans urbanarum , hujus rei cupidos ad qui juſtificabuntur in fide Chriſti. Ut verò à verf. 5. uf- impetrandum , quod appetunt , omni contentione laterum que ad 12. de Chaldæo agatur, ut vult Abarbenel, om- jurgari debere : cùmid adepti futuri fint ita ſecuri, ut di- nem modum abſurditatis ſuperat. Nihil enim uili fluctua-tentur oblationibus matronarum procedantque vehiculis inſi- tio & TOW TO Rogáce meraid eſſet. dentes circumfpe&te vefiiti, epulas curantes profuſas, adeò $.46. Præter hæc conſiderabit diligens Lector , an ut eorum convivia regáles ſuperent menſas : qui esſe poteranë prædicata verf. 9. 10. 11. alibi, quàm in genere Eccle- beati revera, ſi, magnitudine urbis deſpecta , quam vitiis fiaftico inter illos, qui debebant domum Dominiædificare, opponunt , ad imitationem Antiſtitum quorundam provin- & ædificant ſuas domos, commodè reperiantur. Quod cialium viverent , quos tenuit as edendi pot andique parciſſimè ipſa expoſitio oftendet. In pericopa hac 1. Damna- |- vilitas etiam indumentorum & ſupercilia humum fpe&tantia tur (a) ftudium quæftus mali . Cujus ftudii finis, & perpetuo numini veriſque ejus cultoribus ut puros commendant indicatur. verf. 9. (6) Conſilium & medium delectum a verecundos. Hoc lucrum fugillat & Pfalmus 10:3. ad gloriam domus fuæ. verf. 10. 2. Ratio redditur à five vertas : Quæftuoſus benedicit fibi : five ; Quæſtuo- pudore ſecuturo. verf. 10. cujus pudoris cauſa Clamor | ſum benedicit ſcilicet quæftus cauſa. Propheta id dicic Lapidis & Tigni. quod per metaphoram exaudiendum. effe lucrum malum. Hefiodus: Mol segonci tepdaivesv. Mgongo Subjectum fubintelligitur ex prædicatis , is ; qui habet xépdece i činov. Eft enim noxium illi , qui id quærit & domum regendam vel ædificandam. Domus autem eft poffidet. Quia impoffibile eft, ut quis quærat terrena fi- hieroglyphicum Ecclefiæ ; quæ eſt oiv@ ge& domus mul & coeleſtia. Quia non poteft fieri , ut ſine damno mo- Dei. 1. Tim. 3:15. I.Petr. 2:5. oin@ nu cu pickings. Id rum & doctrinæ pro membris Ecclefiæ & fratribus reci- dicitur tum propter inhabitationem Dei , tum propter piantur, quorum converſatio non eft digna Chriſto : quo- compactionem partium , tum propter fundationem , con rum non finceritas fidei ſed tantùm ftudium erga Epiſco- ſolidationem & protectionem divinam , tum propter ex- pum probatur & examinatur. $.49. Tertis 23 186 C O M M E N T A R I U S Pfalm. 4:32 $.49. Tertia culpa eſt in ſcopo quæſtûs congerendi. | Try nixom. Eft autem Nyin explicandum in accuſati- Ad ponendum nidum ſuum in alto. Hoc certè aliud effe vo. non poteft reddi verbaliter , peccaffi contra animam non poteft, quàm acquirere magnam potentiam cum auto tuam. quemadmodum vertit Chaldæus, Non 1492 . ritate & imperio in multos. Ita paulatim ſuperbia pafto- Unde Kimchius cogitur fupplere , 709) Noin my???? qui rum Ecclefiæ progreffa eft . Ex compresbytero factus eft fenfus omninò fic efferendus fuerat ņNon!, vel nunni. Epiſcopus : hinc primæ fedis Epiſcopus : mox Archie- piſcopus : mox Metropolita : mox Patriarcha : mox facere fuos! Confilii hujus exitum & fructurn denunciat Mirum,noftros interpretes Rabbinorum errores tam fæpe cecumenicus Epiſcopus : mox caput Eccleſiæ, Vicarius Chrifti , Papa: fummus magiftratus in mundo , cui Reges Propheta futurum effe Pudorem domûs ſue, h. e. ut totum & principes debeant fubjici. Sed hoc loco tantùm nilus ipfius Imperium & Hierarchia pudore afficiatur tandem, adhuc & conatus ſignificatur : qui fanè fuit non tantùm in & cogatur agnoſcere, illud confilium non fuiffe à ſpiritu veritatis. Igitur Romano, ſed etiam in Conſtantinopolitano maximè. In reliquis verò pro eo atque potuerunt, ut fi pro ſeipſis non $.55. Verf . 10. Cauſa pudoris exponitur. nimir. Pro- poffent fummum locum obtinere, tamen eſſent fummo locutio lapidis ex pariete, Refponfio tigni de ligno. D's proximi, aut fummo proximis proximi, atque ita cụm Talmudicis Later dimidiatus ſeſquipalmi. Quod non vi- fummo & à fummo , quem ipfi fulciebant, viciſſim impe- detur effe hujus loci. Hieronymus poſt Symmachum, rium & poteſtatem obtinerent. Hæc fuperbia in Scriptu- Theodotionem & quintam editionem, quibus eft oudeca ris paffim traducitur. Vide Pfalm. 12:5.& 73: 9. Efai. @ žúas , habet lignum , quod inter juněturds ædificiorum 14: 14. Et 2. Theſſal. 2:4. eft. Putat per d'ad lignificari lignum, quod ad continendos $.50. Quarta culpa eft in fine proximo affectatæ pote- parietes in medio ftructuræ ponitur ý vulgo apud Græcos Itatis & imperii. nimir. Ut evaderent manum mali. Ma- e pesévewors, appellatur. Ita ád rap referres: Lignum hîc lum hîc notat id, quod homines vulgò pro malo habent, & non ſignificat arborem, neque materiam ligneam, fed ta- quod fugit ac horret caro : nimirum Crucem, humilitatem bulatum ex ligno factum. ' Hebræi interpretes hæc per & perfequutionem. Sic Pfalm. 10: 6. Dicit in corde fuo, hyperbolicam fictionem interpretantur, nihil aliud intel- Non vacillabo: Ingenerationem o generationem eft , qui non ligentes , quàm ædificii materialis deſtructionem violen- inmalo. Fuga crucis Chriſti (Galat. 6:12. ) eſt id, quod tam , ut ita manifeftum fiat, lapides & tigna fuiffe ex alie- impellitad conftituendum dominatum &z imperium. Non, no & ex rapinâ compacta, & quafi indignata fuiſſe ſe in quod ſola fuga crucis fit caufa , fed quòd ftudium lucrandi ædificium injufti conjungi . Sed præftat nos perſeverare & lucro fruendi inferat & infigat cordi timorem afflictio- in metaphora, hoc eft, quum ea, quæ hîc dicuntur de nis , paupertatis, humilitatis , crucis. Ita animus ſervilis, domo & lapide & tigno, per ſe poſſint vel propriè accipi imò fubje&tus rebus præfentibus & deditus voluptati eft vel metaphoricè, non ftatim determinanda funt ad fent- caufa conftituendi dominatum & imperium, ad effugien- Aulat autem locus hic potius metaphoram quàm propriam ſum primum ; fed ad eum, quem locus poftulat. Po- dam crucem Chrifti. Quod eft contrarium fententiæ Apo- ftoli Rom. 8:17. 2.Tim. 2: 12. Nolunt affimilari Chri- notionem; hoc eſt, id, quod fimile eft in Ecclefia lapi- fto in paflionibus, & honor Chrifti eft ipfis pro ignominia . di & tigno , quàm ipfum lapidem mutum & tignum materiale. Ratio eft, I. quia de regimine Ecclefiæ hic $.$1. Quinta culpa eft confilium ad defendendum im- fermo eft, à principio prophetiæ uſque ad finem. 2. quia perium inituin; ſcilicet de abſcindendis populis multis, & nimis tenue eft, nos hîc hærere in conſtructione domûs peccante in aniinam ejus. Verbum nisp. cum Kimchio re. ex rapinis. 3. quia fic non poffet intelligi, quid diſtin- fero ad ſenſum vocis in illo d'an nyp? Proverb. 26:6. domus , in qua fit elevatio nidi in altum ad evadenduro etè fit conſtructio urbis. verf. 12. 4. quia intelligitur Abſcindere eft idem , quod excommunicare & à nomine ac malum. Et conſequenter tales lapides & talia tigna, qualis cenſu fratrum ſecludere. Hoc judicium determinatur ad eft domus. 5. quia hiſtoria requirit illam interpretatio- obje&tum, quod duplex eft. nem. 6. quia prophetiæ convenit ænigma. Certè quidem 9.52. I. politicum. nimir. populos multos ; ſcilicet non parentes legibus , Canonibus & imperiis ipfius. Per po- non poteft hæc explicatio excludi. pulos intelliguntur Imperatores, reges, principes cum ſub- 5.56. Dicimus igitur , hoc velle prophetiam , quod ditis ſuis. ut evidenter hîc intelligatur sé tree as émi züm etiam fa&um eft, & verbis prophetiæ refpondet . nimir. sébdouge. Hoc exercuerunt Papæ in Imperatoribus Græcis Fore quoſdam in Ecclefia , domo Dei, qui titulum haben. in cauſa imaginum (de quibus Propheta verf. 18. 19.) & tes óvodspear & drugvópear Dei, male ſint eam gubernatu- Germanis in cauſa inveftituræ Epiſcoporum.Confer Efai . ri; qui reſpecturi fint ad lucrum hominum & opum : qui 14: 12. Dia by waim fubigens oss in illvão præfides gen- fuga crucis fibi fint quæfituri altè exſtructum imperium : țium & verf. 8. Etiam abietes gaviſa ſunt ſuper te, cedri Li- qui imperatores & populos fint territaturi ſuis fententiis quo jaces non veniet excîdens ſuper nos. Item tiam ipſorum fint abfciffuri. Sed id confilium tandem eru- excommunicatoriis, & omnes peccantes in concupiſcen- verf. 5. Verberans populos per excandeſcentiam verberé non dum eſſe , nemo poteft negare, niſi qui neget illam effe fub Gve Clericos five Laicos, qui de illa vanitate, & do- defe&tionis. Hoc de rege Babylonis myfticæ intelligen- pturum ad pudorem totius coetûs ipfius. quia Deus fit excitaturus ex medio quaſi ædificio ipforum homines N. T. prædictam. Confer parvum cornu Dan.7:8. Tria cornud effracta coram parvo cornu. ctrina concupiſcentiis accommodata , vi , tyrannide & 5.53. 2. Alterum obje&tum nominat peccantes anime oppreffione peccantium contra animam & cupidita- tem illius Architecti publicè fint conquefturi . Vide ejus , h. e. peccantes contra id, quod ipfi fuus animus & fua cupiditas &o proprius motus dičtat. quem ipfe vult haberi Apocalyp. 14. 1. 2. 3. 6. 17:14. Neque eam querelam dictatu Spiritus San&i. Pfalm. 10:3. improbo, h. e. dominantis in ca domo , talibus clamoribus & accuſationi- pro fore fruſtra , fed etiam protectores infirmiorum & ipfius ei, qui manet in damnatione, non fubjiciens ſe juſtitiæ bus afſenſuros & fimiliter fe oppofituros tum falla doctri- Dei, imputatur, quòd glorietur in concupiſcentia animæ fuæ. five quòd glorietur in ea religione & doctrina , quam næ tum tyrannidi. Vide Apocal. 17: 16. anima ipſius appetit & amplectitur, ut conſentaneam cupi- ditatibus fuis : five quòd, quum gloriandum fit in Chri IV. Fruſtratio confilii Anti-Chriſti per ſto & in nomine Dei ac teftimonio Spiritus Sancti , hic in fpiritu fuo privato & proprio motuglorietur. contra S.Pe- Reformationem. $.54. Syntaxis verbi napin eft ut Prov. 8:36. 20:2. Verf. 12. Ve,ædificanti urbem in fanguine , ex qui , , , compingit civitatem per injuftitiam! tio poft participium omittitur, fubſtituto velut genitivo Verf.13. Annon Ecce à Domino Deo exercituum eft, caſu. Sed & verbum cum accufativo eſt Exod. 5. ¥f. 16. quòd defatigantur populi pro eo, quod tanti eft, atque bani ; Ex trum 2. Petr. I: 20. IN H A B A C CU C CA P. II. 187 terra. atque ignis; e nationes pro eo, quod tanti eft atque | De qua vide Rom. 3:22. 23. 24. 25. 26. 27. Eph. 1:6. vanitas, delaſantur? 2. Petr. 1:3. 1. Petr. 1 : 21. Abundantia comparatur cum abundantia aquæ in mari. Parallelus eſt verſus Efai. Verf. 14. Namimpletur terra, ad cognoſcendum glo- 11:9. phrafi & re: qui docet , Peftilentes beſtias ( qua- riam Domini, tanquam aquis, quæ operiunt mare. les ſunt Apocalypticæ ) non nocituras (fcil . pace concef- fa) quia terra plena futura fit cognitione Domini , ut ma- 6.57. Verf. 12. Quod fuperiori pericopa propoſitum re aquis. De manifeſtatione veritatis Euangelicæ è tene- eft in fimilitudine ædificantis aut potius regentis domum , bris habent plurimæ Prophetiæ , imprimis Apocalypti- & eam žido 7o 18 pfós; ad ſignificandum prima molimina cæ. Vide & Efai. 35: 8. Animadvertenda hîc parallelia elationis: id hîc ad gradum ſummum & ex pa Ls) impuden- inter Habaccucum & Apocalypſin cap. 14. Habaccuc tiæ fignificandam proponitur in fimilitudine ædifican- oftendit, clamorem lapidis & refponfionem tigni, fru- tis urbem. q. d. Erit inter eos, qui domum fibi conſtitue- ftra obnitentibus populis & nationibus , profecturum ad bant quiſque, & quærebant certatim in alto ponere ni eam abundantiam doctrinæ de Gloria Dei, ut eâ operida dum ſuum , aliquis principalis unus, qui conabitur facere tur tanquam mare aquis. Apocalypfis poft vocem velut urbem ex Ecclefia, h. e. in Civitatem & rempublicam aquarum multarum , & tonitrui magni, & n19o es sóvtov, five regnum mundanum transformare. Hæc urbs in fpiri- ponit vocem Euangelii æterni , hoc eft, nunquam poftea tuáli myſterio habet varia vocabula. Vocatur Sodoma, fupprimendi , verſ. 6. de danda Domino gloriâ. Dei au- Ægyptus , ubi Dominus nofter crucifixus eſt. Apocalypſ. tem gloria notat fummam ipfius folius in omnibus præ- 11:8. & Babylon. Apocal. 14: 8. 16:19. 17:5. Eam ftantiam , & impletionem Ecclefiæ per ſe, ut folus in ea deſignavit etiam Bileam. Numer. 24:19. Pfalm. 55:10. fine focio & fine nomine humano glorificetur Efai. 66:50 Hof. 11:9. Ex verf . 13. intelligitur, eam urbem confti- ut caput Coloffenf. 2: 19. Epheſ. 4: 15.16. implens tuiad congregandum populos & nationes ; & conatum omnia in omnibus. Ephef. 1 : 22. & fundamentum & illum diflipari per cognitionem gloriæ Domini in tota lapis angularis fuftinens & continens ædificium , Epheſ. 2. Ýf. 20. 6.58. Huic ſtudio adjungitur medium duplex, Effu $.61. Abrabenel in commentario , poftquam reliquo. fio fanguinis five perſecutio : & Injuſtitia. Si conſiderave- rum Interpretum fententiam , qua totum caput refertur ad rimus tempora, quando ſedes Romana inceperit effunde- Nebucadnezarem,expofuiſſet : oftendit fibi eam non fieri re ſanguines , h. e. fanguinem in copia , incidemus in Fri- | veriſimilem ; fed à verf. 12. pertinere ad Imperium Ro- dericum Barbaroſſam; ſub ſub quo exorti Waldenſes, aut po- manum. quod ille vocat Regnum Edom. de quo ad Obad- tius manifeſtati pii ſub nomine Waldenfium circa annum jam. Affentimur nos & aftipulamur: in hac parte prophe- 1160. quorum perſecutio ingens fuit. ut teftantur Scri- tiæ agi de hominibus imperii Romani & principibus in ptores. Paullò ante Calixtus I I. Papa ſub Henrico V. eo, deque ipfa urbe Roma, quatenus eft caput magnæ anno 1122. telam à Gregorio VII. A. 1080. inceptam urbis five reipublicæ, quæ Babylon dicitur. Verùm, fi abfolverat, impetrato , ut Imperator cederet inveſtituris ita eft, neceffe eft, jam dudum vifionem & prophetam Clericorum. Hæc fuit fundatio urbis novæ in Germania effe obfignata & veniſſe illum na Indicem ac Teſtem ve- (nam Germania ad præcipuum locum implementi hujus | racem ; & in ipfo peccatum eſſe à Judæis , qui ipfum non prophetiæ dele&ta eft. ut conſtat vel ex Apoc. 17.ubi octa- receperunt , eoſque judicatos effe, ut quorum anima non vus mons eſt Germania ; & ex Dan. 7. ubi cornu parvum fuerit recta in ipfo: '& qui crediderunt ei, quem Judæi eft pars quartæ beſtiæ. quæ, fieri non poteft, quin fit, five, rejecerunt , verè in eo juſtificatos fuiffe : & eum Virum minimùm , comprehendat ultimam dynaſtiam in Imperio audacem, qui deſcribitur verſ. 5. 6. 7. 8. effe , ut expoſui- Romano quæ eſt Germanorum &, mediante Papa , mus, Imperatorem Romanum idololatriæ deditum ; & cæterorum regum ) five Reipublicæ Clericalis diſtinctæ civitatem fanctam , propter cujus injuriam punitus is eſt, à Laïca , ei tamen permixtæ. quod ita effe agnoſcit Bel- effe Eccleſiam Chriſtianam. Quod & præterea demon- larminus. Arnoldus quidam prædicaverat , Papam debe- ftrat i tu pois, quæ in Ecclefia Chriſtiana conſecuta eft. re abftinere rebus politicis , & Clericos debere ſubeſſe ma- Adeò ut hoc modo magnum fcandalum Judæorum ex giftratibus. Is exuftus eft. Injuſtitia poteſt deſignare tum medio tollatur , fi intelligant Anti-Chriſti doctrinam , & doctrinam perverſam , tum etiam judicia perverſa. quæ ex judicia, & idola , & tyrannidem nihil officere , quò minus illo tempore vehementer increbuerunt. Chriſtiani (intellige non adorantes beſtiam) fint verè po- 5:59. Verf. 13. Indicatur , multos populos , & natio- pulus Dei: nes pro urbe noviter conſtituta laboraturos; ſed in vanum; $.62. Argumenta , quibus utitur Abrabenel, ſunt imò nihil conſecuturos , niſi quod inftar ignis eos ureret hæc: vel conſumeret. De eo exitu convenit propheta uniuſcu $.63. I. Romani etiam afflixerunt Ifraëlem & deleve- juſque conſcientiam, Annon cogantur fateri, hoc eſſe à runt urbem & templum. Dico 1. Hoc argumentum æ- Deo? Sanè circa illa tempora ſpectatus fuit in Chriftia- què valet in verf.5.6.7.8. atque nunc demum in verf.12. nis occidentis ingens labor ad extendenda pomeria Pa- Interim approbamus illam Argumentationem , quæ niti- pä, nimir. in expeditionibus pro fancta terra recuperan- tur hoc principio , non tantùm agi ab Habaccuc de vindi- da (ut dicebant ) ſuſceptis. Qui labores omnes incaſſum catione deftructionis templi primi, fed etiam de exitu ceciderunt , & conſumferunt infinita millia hominum. templi ſecundi, & veri templi Dei oppugnatione & affer- Tandem etiam deſiit ea res in jacturam totius Græciæ. tione ejus poft deletum templum fecundum. 2. Fallitur Huic expeditioni apta funt, quæ leguntur Hof. 13. ¥. 7. Judæus, putans nihil vocari Ifraëlem , & urbem, nifi illa, Confer Hof.5: 13. 14. Hîc tamen, quia ftatim ſubjun- quæ fecundùm literam & nomen externum hoc vocan- gitur cauſa fruſtrationis fcilicet multiplicatio cognitionis tur. 3. Non animadvertit exitum templi fecundi in voce, Domini, rectius eft ut intelligamus omnia molimina po- rabayan, indicari; & fublationem cerimoniarum le- pulorum contra Euangelium; ſcil . poft Waldenſes in Huf- | gis per juſtificationem indiſcriminatim credentium in ficis : & deinceps prædicante Luthero & Collegis ipfius | Teftem veracem. ſuperiori feculo. Cujus perſecutionis exitus fuit , ut coge $.64. I I. Subtemplo fecundo non abundavit cogni- rentur Religionis reformationem profitentibus pacem da- | tio Dei.quia defecit prophetia & multiplicati ſunt Saddu- re. Vide Apoc. II: 12. 13. cæi, aliique hæretici. Atqui, fi verf. 12. de Nebucadne- $.60. Verſ . 14. Caufà fruftrationis laboris & fatiga-zare intelligendus eft , neceffe foret, eam abundantiam co- tionis populorum indicatur , & ob oculos ponitur in vi- gnitionis fub fecundo templo fuiſſe. Adducit Efaiam cap. fione. nimir. Abundantia cognitionis gloriæ Domini in IT: 9. Jer. 31:34. 35. Zoph.3: 9. quibus probat, Talem terra. Scilicet, quò magis veritatem opprimere geſtive abundantiam cognitionis fore demum in tempore falutis. runt, eò magis ea abundavit. Argumentum prædicatio- Hic animadvertenda funtiſta nis eſt Gloria Domini. Quod ad Gloriam Redemtionis & $.65. 1. Quòd inter corruptelas, quæ ſub templo fe- Gratiæ Juftificationis & Regni Chriſti referendum eft. cundo ſubintrarunt , non connumeravit occultationem clavis Q.4 188 COM M E N T A R I US gno clavis cognitionis, & traditiones , quibus partim grava $.67. Verſ. 15. Damnatur perfecutio per Væ. Dirie bantur, partim adigebantur , ut contra præceptum Dei tas ejus explicatur per metaphoram Propinationis excan- facerent. Vide Matth. 15. 2. Quòd confundit locos a defcentiæ ufque ad ebrietatem. Significatur, hoftem co- gentes de ſalute & vocatione gentium generales cum iis, egiffe alios bibere excandeſcentiam fuam eamque deglu- qui agunt de certa qualitate aut periodo temporis in Re- tire & ea compleri, atque identidem reftauratam & qua- Chriſti. Verbi caufa. Jer 31:34. 35. agitur de no ſi denuò infufàm & propinaram -indeſinenter abſorbere tificatione nominis Dei per Chriſti verba & opera & do- ad inebriationem uſque , donec mens ipſis non confta- Etrinam Apoſtolorum , in quos Spiritus ſanctus effufus eft; ret & vertigine quadam abrepti abnegarent agnitionem unde conſequutum eft, ut parvi & magni Deum cogno- gloriæ Dei, atque ita nudi coram hominibus oftenta- fcerent in Eccleſia , & omnes ſive meditando five judican- rentur ; quippe per talem abnegationem pateſcit , eos do ex prophetiis prophetare poffent , & alio doctore (qui Chriftum nunquam verè induiffe, fed in profeffione ve- ſua auctoritate aliquid non auditum aut non demonftrabi- ritatis aliud quid effe fecutos. Confer Apocal. 16:15. le doceret ) non indigerent. At Efai. 11. Ýſ. 9. agitur de Ecce venio ut fur. Beatus , qui vigilat c ſervat veftes multiplicatione fcientiæ five propagatione oppugnatæ fuas, ne nudus ambulet & videant turpitudinem ejus. Eft veritatis poft Chriſti adventum , & judicium jam exerci- | & alius modus affinis, quo explicare illam intuitio- tum , & prædicatum verbum Dei inter gentes. ut ex an nem nuditatis poflimus : quatenus Hoftis per omnem tecedentibus clariflimè colligitur. Succellivè enim om- opportunitatem operam daturus fit, ut experiatur & nia intelligenda funt. Sic etiam Zoph.3:9. accipi poteſt de videat quantum fit veritatem Euangelii profeſlis miferatione gentium in ultimis diebus poft Chrifti ads præſidium in Deo , & annon Deus fit ipfos tradi- yentum ad populum & templum ſuum , & judicium turus in manum ipfius , deftitutos cuftodia fua, tan- exercitum in gentes. ut fimiliter ex antecedentibus li- quam muri ignei circumvallatione , qua fuerant hacte- quet. Minimè verò fequitur ; Hæ prophetiæ pertinen- nus tuti. tes ad dies Chrifti non ſunt impletæ ftante templo ſe $.68. Objectum perſecutionis eft 1. Socius. Intelli- cundo : Ergo Chriſtus non venit ftante templo fecun- guntur forte inter cæteros confortes poteftatis & collegæ do. niſi ponatur hæc hypotheſis , Chriſtum id tem in regimine. Quemadmodum reverâ Eleétores Impera- plum, ad quod veniet , ita ſemper tuiturum , ut id nun toris collegæ ſunt. 2. Illi. quod poteft dexkrās ad alios quam , ipfo rege , intercidat. quod eft omni verbo, & plures præter illum Socium referri: niſi Socius collecti- quàm maximè fieri poteſt, contrarium. Nam certum vè pro Sociis explicetur. Tum erunt intelligendi conſora eſt, quum Chriſtus venerit , prædicaturum & populo tes nominis Chriſtiani & profeſſionis fidei, & habentes & gentibus per Apoftolos , & populum incredulum pacem firmatam fponfione & lege imperii. cum fua domo peſlümdaturum. Hoc Habaccuc com S. 69. Verf. 16. Declaratur in Perfecutorem talio. pendioiè verf. 4. indicat , aliæ prophetiæ clariùs expli- Ætiologia judicii eft in primo colo. Satiatus es ignominia cant. Efai. 8. 'Erit in offendiculum duabus domibus il-prægloria. Hoc poteft accipi de ignominia , qua Perſe- raëlis. Daniel. 9. Exſcindetur Meffias. Cesſare faciet fa- | cutor affecerit Socium aut Socios : qua fe oblectaverit, crificium. Prævalere faciet fedus. Principis advene popu- quamque voluptatem prætuleritillorum honori. Sed pu- Ius deftruet ſan&uarium. 3. Quòd concludit ex hæreſi to efficaciora effe , quoad culpam in hominibus admiffam, bus & corruptelis, quæ viguerunt ſub templo fecundo, in verf- 15. Potius igitur eft, ut, quum de gloriâ Dei hîc Chriſtum non veniſſe ſub templo fecundo. Omiſſo enim, agatur , cujus cognitio abundans eſt occaſio perſecutionis, quod de fcandalo Judæorum legitur apud cæteros pro ut eò referamus hoc colon. Satiatus es & oblectaſti te re- phetas , Habaccuc clarè docet, aliquorum animas non ftitutione Ignominiæ præ Gloria. Gloria mea apud te fuit fore rectas , quia non fint credituri in ipſum , fignifi- pro ignominia, Pfalm. 4:3. Ignominia , & pudenda do- cans, nullam effe rectitudinem animæ ad Deum niſi in gmata Romani Anti-Chrifti, & idololatria ejus tibi fuit Chriſto & ipfius fide ; & eos receffuros ad clivum ; pro gloria. Hoc eſt carmen meretricis, quod Efaias præ- fed folos & omnes credentes in ipfum , & fic juſtos, | vidit, Tyrum , emporium illud ſpirituale , cujus inftito- eſſe victuros. non quidem fingulos corporaliter & ter res ſunt honorati terræ , poft oblivionem 70. annorum reſtri modo: quia etiam gratias ipſi aget, qui animam cantaturam per civitatem. Efa. 23. ſuam non vivificabit, Pfalm. 22: 30. fed tamen in & 9.70. Judicium intimatur colo ſecundo. Jubet ipſum cum Chriſto ſpiritualiter, & ita ut ſocietas illorum & bibere & præputium oftendere, ( Neque enim neceſſe eſt , regnum Chriſti non exſcindatur; quemadmodum Princi- ut referatur ad ) h. e. experiri talem plagam & ta- pes populi , qui dii nuncupati erant , tanquam homines les anguftias, in quibus patefiat , perſecutorem habere mortui funt, & tanquam unus principum ceciderunt. Pfal. Cor incircumciſum & pro præputiato à Deo æſtimari. 82. Ceffantibus enim facrificiis & muneribus & reliquis Diſtributio calicis Deo attribuitur, qui manu fua dextra cerimoniis, quæ iis annexæ erant, poteſtas & fic legiſla- ipfi propinaturus fit, hoc eft, per potentiam fuam ipfi tio principum cum templo ſepulta eſt. guftum iræ fuæ exhibiturus. Conſequens eſt, ut Gloria V. Perfecutio Reformatorum. ipfius vomitu ignominiofo cooperiatur , h. e. ut id , in quo ipſe gloriatus eft, proprio judicio & confeflione declare. Verf . 15. Vå tibi, qui potat proximumſuum, qui ad tur eſſe inefficax vel ad falvandum vel ad victoriam dana dis ardorem tuum, atque etiam inebriando inebrias : dum; & contrario facto damnetur ftudium prius impu- ad intuendum nuda illorum. gnandi gloriam Dei, quod ftudium antea pofuerat in lau- de. Quod factum & quæ declaratio quia invito extorque Verſ. 16. Satiatus es ignominiâ pre honore; bibe @ tur & conjuncta eſt cum rejectione multorum bonorum tu, & præputium offenta. Circumagetur ad te Ca- occupatorum , optimè cum vomitu comparari poteft. lix dextra Jehova', a vomitus ignominie (vel Lxx.owów In er pebe émi ole. Se cu cos. Chald. by $997 *0%? maxima ignominia) erit ſuper gloriâ tuâ. 777?. Non diviſerunt vocabulum , fed videntur redupli- Verf. 17. Nam vis Libani operiet te, & calamitas cationem ftatuiſſe primæ radicalis ; qualis effe folet etiam beſtiarum, quæ conſternabit illas ; ob fanguinem ho- ciæ, ut veya 99:9; & fimil. ut fi quafi pro jip?p.. Res cum reduplicatione fecundæ vel (fi media quieſcat ) ter- minis , a vim terre, urbis omnium habitan- eodem redit. tium in ea. $. 71. Verſ. 17. Explicatur & confirmatur judicium 9.66. Hæc pericopa deſcribit Perfecutionem aliquam jam pofitum. In primo colo dicitur Vis Libani cooperiet Ecclefiæ, quæ ex ordine intelligitur ſecutura abundantiam te. Hoc Hebræi explicant, Vis facta Libano , i. é. po- cognitionis Domini in terra , quam fruftra populi conati pulo Ifraëlitico & templo. Sed animadvertendum, 1. fuerint cohibere & exftinguere: ejuſque perfecutionis exi- quòd prima cum fequentibus non debeant confundi. Sex tum oſtendit. quitur deinde Vis fa&ta terræ. Quare idem bis diceret ? 2. quòd I N H A B A C C U C CAP. I I. 189 2. quòd per Libanum non tantùm terra Ifraëlis intelligi, Verſ. 19. Vailli, qui dicit ad lignum, expergifcere: pollit, ſed aliquid fimile & analogum, h.e. Reſpublica aliqua fimiles habens poteftates & quæ putetur veniſſe in excitare, ad lapidem immotum. Illud doceret? Ec- locum illius. 3. quod V is Libani æquè poflit explicari, ce: tenetur auro e argento, e ullus fpiritus non Vis , quam patitur Libanus; atque vis illata per te Liba- eft in medio ejus. no. Et illo pofito, talis explicatio locum invenit, Impli- caberis violentiæ quam patietur Libanus ; vel, Experie- 6.74. Hæc pericopa agit de vanitate Idolorum five ris violentiam, qualem expertus eft Libanus. Sic 1. Ti- imaginum. Subindicatur hîc, quòd neque per fuperiùs moth. 3:6. lvce jen tu weis eis zerga funéon Alg6628. commemoratæ perfecutionis repreſſionem ceffaturus fit h.e. judicetur ut diabolus & cum diabolo. Job. 36: 17. cultus imaginum. Quod & Apocal. 9: 20. indicatur. judicium improbi impleſſes. Fidem huic explicationi fa Interim ſchema orationis importat vim conteſtationis de cit membrum ſequens. Puro igitur loci hujus fenfum hunc experientia inutilitatis imaginum. Supra fimiliter conve- eſſe poſſe. q. d. Jam antea expoſuit Deus (verf. 4) idque nerat homines : Nonne hoc eft à Domino, quòd populi pro reipfa comprobatum eft, quis exitus fit illorum , qui fe igne laborant ? Jam pergit ulteriùs interrogare, Quid pro- efferunt in populo Dei contra Chriſtum , & quorum cor fuerunt ſculptilia ? q. d. Obfecro, circumſpicite tandem rectum non eft, qui gloriam ipfius pro ignominia habent. vos ipfos, & repetite ultimam memoriam temporum , ex Ibi Libanus aperuit valvas ſuas , ut exſcinderentur per vio- quo imagines invaluerunt & adoratæ ſunt: nunquid po- lentos & tyrannos cedri ejus. Zachar. II:1. Nonne reve- teftis oftendere , eas ad quicquam profuiffe ? Nonne ritus es , ne in ſimile judicium incideres? Scias igitur, controverſiam illam ſecuta eſt Aliæ & Græciæ amiſlio? judicium illud in rebelles Judæos habere ſuas appendices Nonne irriti conatus recuperandi terram fanctam , cum & patere latiùs, quàm ad ſolos Judæos carnales. quando interitu tot myriadum ? Numquid non inde cædes Wal- quidem exſtructa eft analoga priori Hierofolymæ, ubi denfium conſecutæ funt ? Nonne bellum Hufliticum ? Dominus crucifixus eft , urbs; & ea perſecuta eft fanctos: Nonne motus in Germania & omnibus regnis? Nonne fimile quoque judicium experietur. Judicio huic tuinvol- defectio tot regnorum à ſede Papali? Nonne horrenda veris & implicaberis. perfecutio. Nonne fruſtratio omnium conatuum ? Non- $. 72. Membrum alterum preſliùs loquitur. Et.coope innuit , nobis nondum patens. Nonne hæc omnia po- ne concuflio Britanniæ ? & fi quid ulterius Deus hîc riet te vaſiii as Beftiarum , quæ eas conſternabit. Poteft et- iam fine ellipſi : Et vaftitas Beftiarum confternabit eas. Hîc, terant commonefacere eos , qui diligunt imagines , ſe ut fatisfiat magnitudinirei , illud cogitandum eft, folere fruſtra illas coluiſſe. Intelligimus ex hac pericopa, tem- Scripturam corpora & focietates hominum carnaliter fa- pus inftare , quo Ecclefia poflit fidenter interrogare Er- pientium vocare animalia five beftias, geíc. Vide fal rantes & Perſecutores , An ipfis profuerit cultus ima- tem Efai. 56:9. Daniel. 7. toto. quemadmodum etiam ginum & tota ipforum ſuperſtitio? Subſequetur autem Ecclefiam nuncupat 7'? Efai. 66:11.& nin, wc. Eze- fuo tempore omnium idolorum (& illarum rerum & ſen- chiel. 1.& 10. Apoc.4. & 5. Hinc & Apocalypfis capi- Efai. 30: 22. oftenditur , initium futurum effe in Ecclefia tentiarum , illis annexæ ſunt ) abje&tio. Efai. 2: 18. te 13. duplicem Beftiam (ſive Civitatem aut Regnum humanum) prædicit fub Novo Teſtamento exorituram Reformata. in coeru vocatorum. Cum illis beftiis eſt certamen Chri 6.75. Vanitatem imaginum porrò demonſtrat 1. à for- fto & Ecclefiæ. Propheta indicat, Beſtias illas vaftita matore. qui eft Artifex & Doctor falfitatis. Nullum e- tem aliquando experturas ; & eam vaftitatem advenien- nim verbum Dei extat de faciendis imaginibus. Igitur tem facturam effe confternationem. Certiflimum eft, di- | auctoritate divina is cultus planè deftituitur. 2. à forma. viſum illud Imperium & duplicem civitatem inter fefe Habet formam aliquam externam & fimilitudinem e- mixtam , ( Dan.2:41.) duplicis Beſtiæ nomenclaturam jus quod homo videt. At Deus non poteſt intellectu optimo jure ſuſtinere poſſe. Quas debellatum iri ab Agno concipi, minus multò ſenſibus attingi. Reducitur igitur & vivas conjectum iri in ftagnum ardens ſulfure, declarat immenſus Deus ad fimilitudinem entis finiti. 3. à mates Apocalypfis cap. 19:20. Quod annon fignificet partim ria. Eft fufum ex auro vel alio metallo. 4. à cauſa pro- dolorem & cruciatum ex pace Ecclefiæ invitis extor- | êgumena in fabricante. Sibi confidit, h. e. Sua ſapientia tâ , partim obfirmationem contra veritatem de ipfis fretus facit illa: vel, contra timorem Dei, qui ſe de- triumphantem , & fi quæ fortaffe aliæ plagæ fuperve- monftrat Zeloten adverfus facientes idola, ſe munit fi- nient, judicet is, qui leget Scripturas : conſideratâ im- duciâ carnis: imò putat rem illam eſſe gratam Deo, & primis prophetiâ Daniel. 12:2. Efai. 66:24. Credide- putat ſe habere medium accedendi ad Deum. 5. à defe- rim, quemadmodum actum eſt de Romano gentili, ut &u veritatis. Vocat ca 05 quod eft ab se ne, neuti- primò periret ipſis Imperium concedens in manum tiquam. Los nihilum. Job. 13:4. Sic 's Job. 24:25. Ecclefiæ (quanquam tum Beſtia prima unâ exorta eſt) Paronomaſia eſt ad 73. Sic numina & inania aliquomodo & deinceps ultimi populorum id vellicarent , de quo fono eodem funt. 1. Cor. 8:5. dever dorov á nýouw. Ea verf. 8. ita hîc etiam fieri poffe (ubi fimilis ætiologia | res, quæ per fimulacrum ſignificatur , non eft. Quia ro eſt ) ut primò cogantur Eccleſiam ferre; deinde etiam Icov , Pater, Chriſtus Jećév sporo, Spiritus Sanctus , ſpolientur ab exteris. Sed id fortè explicabit Habaccuc xa egy pale cé guns roy or gureh seois hominum non poteft effi- capite 3 giari. Actor. 17:29. & non habitat in lignis & lapidi- 9.73. Ætiologia fimilis hîc adjungitur ei,quæ eft f.8. bus . Ibid. 24. 25. neque ullam cum illis unionem & Una culpa utriuſque, Romani ferrei, & Romani partim conjunctionem habet. 6. à defectu loquelæ. Nihil pro- ferrei partim teftacei, h.e. duarum Beſtiarum. Vetera mittit, nihil jubet credere , non refpondet invocantibus. imputantur imitantibus. Apocal. 18:24. Chriſtus hîc Quod eft veri Dei. Nota. Efre Sibsedenou, quando quaſi iterum interfectus. Zach. 13: 7. ubi vide notas no- id, quod repræſentat , non reddit & exprimit virtutes ftras. Apocal. 1 1: 8. Nam de hominum cædibus, & cor- repræſentati. v.g. Chriſtus verbo & opere nofci voluit: ruptione terræ (Apoc. II: 18.) & Ecclefiæ etiany ex ter- At fimulacrum Chrifti non loquitur. 7. à falſitate com- ra corrupta ereptæ oppugnatione, (Zach. 14: 1. Apocal. municati nominis : addita denunciatione & 8c). Qui 20:8.9.) criminatio non eft in obſcuro. facit imaginem Dei vel Chriſti, illam appellat Deum & IV. Vanitas imaginum. Chriftum , & deinde procidens coram illa dicit, ô Deus, ô Chriſte, ô Domine, exaudi , juva me. Hoc nomen x- Verf. 18. Qzid profuit fimulacrum , quum fculperet què non convenit imagini atque ipfa operatio ei non con- . illud fiftor ejus metallo fuſo, a doctor mendacii? | Aut hoc dicendum eft , aut Habaccuc malè argumentatur Nam confidebat fingens figmentum ſuum ſuper illo contra imagines. (aut fibi) ut faceret inania muta. $.76. Væ hîc additum poteft effe tertium Væ ex tribus ultimis 190 C O M M E N T A R I US ultimis Apocalypſews. Vide Apoc.8:13: 9:12. II: 14. VII. Pax, Putem auteni Habaccuci vin tria ultima (Nam quatuor is ponit) tribus Apocalypticis reſpondere. Verf. 20. Et Jehovah eſt in templo Sanéto fuo. Sile à $.77. Septimum defectum confirmat adverſus prole- pſin. Solent enim homines dicere, Imaginem non ideò conſpectu ejus, tota terra. vocari nomine repræſentati, quia id ipſum fit & operatio- nes ejus edat ; ſed quia docet aliquid de illo. Hîc Prophe- 5.78. Hic verſus continet colophonem. Duas habet ta reſpondet: Imaginem nihil de Deo docere poffe. Nam partes. ſanè per figuram externam non docebit, quis & qualis $.79. I. Indicationem preſentiæ Dei apud Ecclefiam. Deus fit. Deinde immenfitas Dei & gratiofa ejus præſen- Eam Deus facit teftatam ejus defenſione , tranquillatione, tia per eam doceri non poteft, quia tenetur auro & argen- illuminatione ad reformationem in doctrina, ritibus & to. Denique ſpiritus non eft in ipfo. At Deus eft fpiritus, regimine ( quando ipfe fit rex in tota terra) itemque vir- @inſpiritu vult adorari, h.e. poftulat eos cultores , qui tute & efficacia fpiritùs ad ejus amplificationem, quando eum adorent & colant per id, quod Spiritus Sanctus in eis eft cum ipfis & cum ipforum ore ac opere, ut faciat ipfis operatur. qui operatur preces & ſuſpiria in fidelibus. Ro oftium. Hoc membrum fic accipiendum eft, ut eviden- man. 8:26.27. Servator Joh. 4:24. cultui , qui Hiero- tiùs demonſtret Deus , ſe eſſe penes Ecclefiam , quàm un- folymis agebatur, opponit cultum in ſpiritu & veritate. op- quam aliâs factum fit. Conne&titur autem præcedenti Va. ponens veritatem umbris , Spiritum elementis mundi. Cul: Væ quidem dicentibus ad lignum & lapidem , expergi- tus Dei debet provenire à ſpiritu Dei doctore . quem ido- fcere: fed Dominus erit apud templum fuum. quod eft la dare non poffunt: quia in illis nen eſt ſpiritus. Neque Ecclefia. In qua certè non ſunt ?0&bis. Qui Deus voluit , neque decuit Deum eligere ad inſtitutionem character multum ſolari poteft eos , qui Deum in ſpiritu & illuminationem Ecclefiæ imagines; ut nec elementa | & veritate adorant, & maturè inquinamenta mundi ex- mundi (excepto uſu fymbolorum & umbrarum tempora- purgant. Subeft enim applicatio illius promiſfionis , quæ rio) quia Spiritus eft. Promiſfio eſt: Leges meas inſcribam eft Pfal . 32: 6. Pfal.91: 7. Elai. 33: 15. 16. 17. 18. 19. cordibus. Verbum Domini manet in æternum. quo regene- S. 80. II. Denunciationem filentii ad totam terram. Po- ramur. Euangelium , figillis per id traditis munitum, eft teſt hoc accipi duobus modis. 1. ut fideles fignificent, potentia Dei. Rom. 1:16. h. e. prædicationi vult bene- Deum effe apud ipfos,& fe ipfum agnoſcere ex Scripturis; dicere. nihil tale de imaginibus. In hac pericopa notan- | ideoque jubeant improbos recedere a ſeſe,ut P1.6:9. quip- dum , fub imaginibus debere intelligi eos etiam homines, pe fibi decretum effe, quicquid dicant, difputent, agant, in qui analogiam habent cum mutis imaginibus, quatenus viis Dei ambulare. Mich. 4:5. 2. ut fideles Adverſariis illis majora hominibus aſſcribuntur. De quibus loquitur fuis intiment & denuncient;& quaſi divino juffu imponant Hof. 14:4. Non dicemus amplius, Deus nofter, ad opus ma neceſſitatem filendi. Confer Efai. 52: 15. Vide etiam nuum noftrarum. Soph. 1:7. Zach. 2:17. ubi eft Territatio. с. Α Ρ U Τ ΙΙΙ. V Hactenus Vifio fub verbis Dei prophetæ dictata ad fcribendum ; quæ reponitur precibus Ecclefiæ in captivitate Babylonica conſtitutæ. In ea viſione, ut viſum, denunciatuz reſtitutio Ecclefiæ Ifraëliticæ in integrum , & adventus Chrifti , & feptem tempora Ec- clefiæ Nov. Teft. quæ & alibi proponuntur. Quæ ex Mofe demonſtravimus in Confid. Ultimorum Mofis. Reſponſioni Dei Habaccuc Propheta ſubnectit cap. 3. orationem propheticam, qua in ſpiritu proſequitur opera Dei magnifica in Nov. Teſt. præſtanda. Hîc obfervetur Titulus vſ. 1. Verf . 1. Oratio Habaccuci prophete ſuper errori- | verf. 2. col. 2.& 3. 3. Explicationem manifeftationis re- bus. gni Chriſti. verf. 3. & feqq. uſque ad finem. $. I. Ocem hit non explicem hîc, ut De primo. eft Pfalm. 19:13. Hir. Ita ta- men interpretatur Chal. per sm7'. Verf.2. Jehovah, audivi famam tuam; timui. Cujus paraphraſis hæc eſt : Oratio, quam oravit Habaccuc propheta fuper politæ. In ea enim eft prænunciatio adventús Domi- $. 3. Reſpondent hæc verba prophetiæ fuperius ex- (N?8) tempore, quod datum eft improbis , qui ſi conver- ni. Huc tamen debent referri omnia figna temporum tantur ad legem corde integro, remittetur ipfis, erunt om antecedentia adventum Chrifti : qualia funt Habac. 2. nia debita illorum , quibus ſe obſtrinxerunt coram illo , ut er- ror. Kimchius re&tiùs refert ad Pfalm. 7; 1. Sed is putat telligi de ipfa prædicatione Filii Dei. Ita erit apoſtro- V ſ. 3. Sunt alibi plura. Poſſunt etiam verba hæc in- Me??? odšs. David pia appellat errationem mentis in ali- phe prior ad Filium ; fecunda ad Patrem. Ratio au- tem eft , quia fequenti colo de reſurrectione loquitur. quo negocio & argumento, quod eft maximè cordi. Sic quam antecedit prædicatio. Sic ſequens colon erit evi- Proverbior. 5: 19. 20. ubi errare in conjuge, in meretrice, dentius. Si hoc fequimur, confer Mich.6:9. Cantic. in amore conjugis, quod fine dubio de ſpirituali negocio 1:3. Timor fignificat eam demiffionem animi humilis intelligendum eft, fignificat ita inhærere & affixum eſſe alicujus amoribus , ut animus alibi adeffe non poflit, & ftigati etiam miferiæ fenfu , vereamur indignè habere ac pauperis , ut, attoniti ad magnitudinem gratiæ, in- fic homo videatur perpetuò errare & apud fe non eſſe. & negligere tantam falutem & ejus participatione ex- Eft igitur hîc : fuper curis meditationibuſque perpetuis. cidere. Efa. 66:2. Hæc eft animæ rectitudo & fides S: 2. Oratio Habaccuci in fpiritu videntis diem Do- oppofita clivofitati & receſſioni ad clivum. Duo dicit mini & repræſentantis fidem Eccleſiæ , habet partes III. hæc prophetia. i. Auditum iri prædicationem Domi- 1. Indicationem effectus annunciationis adventûs Domini ni & famam adventûs ejus. 2. Rectos corde cum timo- apud Ecclefiam. verf.2.col. 1. 2. Recognitionem veritatis re eum excepturos. Dei& gratiæ in reſuſcitatione Filii & ejus manifeſtatione. De I N 191 H A B A C CUC C CAP. III. De fecundo. De tertio. Verf.2. col. 2. & 3. 9. 10. Manifeſtatio regni Chriſti habet ſeptem partes. Quæ iftæ funt. I. Corufcatio Euangelii. vf. 3.4. 11. Ju- Jehovah, molitio tua eſt in medio annorum vita dicium in incredulos. ¥.5.6.7. 111. Deſtructio idolola- ejus, quam (vel quem) in medio annorum no triæ gentilis in mundo ad recipiendum nomen Chriſti. Ýſ. tificas; in ira miferari recordaris. 8. 9. 10. IV. Conſervatio veritatis & Ecclefiæ in & ex tenebris. Ýf. 11.12. 13. V. Initium reftaurandi Eccle- $. 4. In his vox 779 eft pro 91957 ut verf. 10. 977 non fiam. Ýf. 14. col. 1. VI. Ecclefiæ vix liberatæ, & ftatim perſecutionem patientis vindicatio & erectio ad ſpem in verò 7 11 vivifica illud. fummo terrore. Ýf. 14. col. 2. 15. 16. 17. VII. Eccle- $.5Apoſtrophe rurſus ad Dominum , cui tribuit o- fiæ ſalvatio & eve&tio.$8.18.19. Hæ periodi reſpondent ſe- perationem, cujus effectus eſt $.6. 1. Vita', quam vitam attribuit ei, qui in hoc co- gendæ & comparandæ funt. ptem periodis poſitis capite ſecundo. Ideoque inter ſe jun- lo non nominatur, fed indigitatur per pronomen demon- ſtrativum. Hoc pronomen habet explicationem vel ex Periodus prima: Euangelii coruſcatio. præcedenti colo, ubi alloquutus fuerat Dominum præ- fentem & prædicantem ac prædicatum. Ejuſdem Domi- Verf. 3. Deus ex Theman venit, e Sanétus è monte ni vitam dicit effectum Domini. Pater Filium reſuſcita- vit è mortuis. Poteſt etiam Indigitativum referri ad na Paran, Selah. Operit cælos majeftas ejus; o Ce- lebratione ejus plena eft terra. preconem , cap. 2: 3. Si ex ſolo hoc membro ſumenda ef- ſet indigitativi Illius applicatio, non minus facile id effet; Verf.4. Ef splendor, ut jubaris, fies, cui ſunt cora Eam vitam , quam Deus agnoſci vult, & ejus, quem agno nua a manu ejus: @ibi eſt latibulum roboris ipfius. fci & in quem credi poftulat, cum promiflione vitæ. Vi- ta, quæ eft molitio Dei, eft reſurrectio ex mortuis . In S.11. Hæc periodus agit de Vocatione populi Judæi nativitate Filius non incepit habere vitam , licèt inceperit per Euangelium poft afcenfionem Chrifti in coelum. Duæ effe homo: In reſurrectione vitam amiffam divina poten- hîc ſunt partes 1. Confeffio five Narratio apparitionis tia recepit. Patri attribuitur reſuſcitatio , quia dat filium, Dei. 2. Inftigatio per apoſtrophen ad Ecclefiam. & eura reſuſcitans atteſtatur juſtificationi per ipſum im- $. 12. In prima parte narrat & confitetur revelationem petratæ. quod eft a&tio , preparatio , machinatio, mo Dei. Vide 1. Quis, unde dicatur venire? 2.cum qua cla- litio , potiùs dixit, quàm rwyr, quia in Chriſti reſuſci- ritate? tatione eft noftræ reſurrectionis ſpiritualis & corporis ru- $. 13. 1. Quis ? Deus venit ex Themane , fan&tusè monte dimentum & dedicatio, & fic quaſi præparatio. Defi- Paran. Deus auctor federis, ut credatur ipfi ad falutem. gnat circumftantiam , Inter annos. An decurrentibus an San&tus femotus ab omni vilitate & impuritate; demon- nis à Deo definitis , feptimanis annorum, Dan. 9? An ftratus altior cælis , 6070, ongere@o, épben?. , neques.ca in fine temporis, quod eft præftitutum vifioni, jam jam é pre presnão : & abfolutus ab exſecratione, quam imminente Anno Acceptationis . Efai. 61:2. & anno Af- loco noftro in fe receperat. Deus venit, h. e. manifeſtat ſe Sertorum. Efa. 63: 4. Res eadem eft. Summa , ó' a Golen raelitas. Ex theman, h. e. Idumcâ; ex monte Paran , h.e. apud homines & prope apud ipfos eft; maximè apud If 049 896c uncev. non venit poft tempus. Hab. 2: 3. $. 7. 2. Alterum opus gratiæ eft, Noſcendum propo- | Arabia. Paran eſt inter montem Seir & Sinai . Vide Gen. nere illum & illius vitam in medio annorum. Noſcere 14:6. Num.10: 12. 13:3, prope Kadeſcham. Numer. Chriſtum eſt in ipfum credere. Habac, 2: 4. Juftus in fi- 13:26. quæ eft in limite Idumæorum, Numer. 20:16. de ejus vivet. Efai. 53:11. In agnitione ſui juſtificabit fu- Non diſſimilis huic locus eſt Deut. 33: 2. Domine, qui ftus ſerviss meus multos. Noſci facere Chriſtum eſt curare ex Sinai venit & ortus eft ex Seïripfis , exſplenduit è monte prædicari illum ad fidem, & meoll Je at iwasherov. Rom. Paran. Mons Paran poteft effe mons Seir imminens pla- 3:25. Notitia reſurrectionis Chrifti eſt fulcrum fidei in niciei dictæ Paran, quæ tribus diebus diftabat à monte Chriftum ad ipſum recognoſcendum Filium Dei is dwé- Sinais Numer. 10:33. Moſes Deuteronom. 33: 2. de- ped, Rom. 1:4. & falutem ac remiffionem peccatorum clarat, Deum populo fuo obviam procefliffe quaſi ex in nomine ejus petendum. Facere cognoſci reſurre&tionem loco-& territorio ſuo in deſertum, & primò quidem è Filii eft teſtimoniis & argumentis maximis fidem de illa Sinai, deinde etiam è monte Paran illos allocutum , & facere, ut nominatim effufione Spiritûs San&ti in Apo- vocaſſe ad ſe & habitaculum ſuum. Moſes implorabat ftolos & credentes , & virtutes prædicationem comi- Jehovam, qui & olim legem dederat in Sinai, & cu- jus pede Ifraëlem perambulatum & quem in regem exal- 5.8. Notificatio illa Filii & vitæ Filii receptæ ex mor- tatum prævidebat. (vide noftras Conſid. ad Ultima Mo- tuis eft illa megoogbebetes, qua compellatus eft Filius, fis ). Habaccuc loquitur de eodem, & celebritatem no- & facerdos fecundùm ordinem Melchifedek. minis ipfius in tota terra vel adventui ex Theman con- Pfalm. 110:4. De his rebus loquitur Efaias cap. 53: 8. nectit, vel eidem opponit. Alterutrum enim dicendum Ex imperio & judicio affumtus eft, & ætatem ejus quis enar eſt; aut per Themanem & montem Seïr intelligi Hie- rabit quia exciſus eſt ex terră viventium. Daniel. 9:25. rofolymam; quæ myfticè etiam vocatur Botzra, Efai., 26. uſque ad Chriſtum principem. Exſcindetur Chriſtus. Ex-63:1. ut & populus Ifraëliticus vocatur Edom; ob cau- ſcindetur & fiet princeps. Temporis modus ibi additur: fas, quas diximus ad Obadiam: aut hîc veterem appari- certè quidem ftante templo & republica. tionem in deferto & éarcívtnoty ad excipiendum & dedu- 5.9. Habaccuc hanc operationem & notificationem cendum Iſraëlem in hereditatem fuam non ſine oppofitio- Filii & vitæ ejus affcribit Miſericordiæ; fed illa illuſtra- ne quadam conjungit cum manifeſtatione gloriæ Dei in tur ab irá. Conjungit Scriptura Anno Acceptationis diem omni gente, in terra Ifraëlitica & extra illam. q. d. Sem ultionis . Efai. 61. vf . 2. Deus enim parabat finem impo- mel Deus olim locutus eft ex Sinai & præcellit populuin nere populo rebelli; ideò præmiſit Schúaçosov & dere | fuum in deſerto, ut eum deduceret ad fe. Poftea Hiero- TG CÓ DE C5 Puéqwozv. Confer Roman. 1: 18. Levitic. 26: folymæ fixit fibi habitaculum. Tandem venit Filius Dei 41.4-2.43. Ezech. 21:16. Efai. 8:14. Pfalm. 2: 12. ad populum ſuum & viſitavit templum ſuum; ibiqueju- & fimilia multa. Hæc miſeratio continet prolongationem dicatus & extra caftra abductus eft, ut interficeretur. federis fub ferulâ Clementia. Daniel. 9.81.27. Zachar. Nunc Deus ſe manifeſtat ubivis per ſpiritum fuum , quem 11. Ýf.9. mox rumpendi, Zachar. 11. yl. 10. Sive co effudit in diſcipulos fuos. lon ultimum proferatur ut confeflio , five ut petitio , pa $. 14. Sic impletur , quod eſt Pfalm. 68: 16.17.18. rum intereſt. Mons Dei Baſan, mons Gibborum, mons Baſan. Quare invi- tantes. Pfalm.2:7 detis, 192 C O M M E N T A R I US $.17. detis, montes, gibli? Montem , in quo concupiverit Deus | minem aliquem, ſive ad cætum aliquem , aut ad quoſvis, habitare, etiam habitabit in perpetuum. Currus Dei myria- tanquam ad certum aliquem hominem. Ejus deſcriptio des; millia iterata: Dominus eft in ipfis : Sinai in San&to & compellatio eft hæc. Tu , cui ſunt cornua à manu ejus , eft. Senſus : Deus non adftringet fe impofterum certo po- h. e. cui Deus dedit potentiam ad debellandum hoftes. Si- pulo & loco. Regnum habet latiflimè patens. Pomæria milis phrafis Gen.49:24. à manibus Herois 7 acobi. Hæc ejus ipſum Sinai montem in medio deſerto poſitum am- potentia non eft carnalis , ſed vis Spiritûs Sanéti . Promiſ- plectuntur. Sic in eodem Pfalmo . 5.6.7.8.9. 12.13. | fio, qua omnis armatus Spiritu Dei ad invadendum om- comparantur inter ſe Egreſſio Dei ante populum in deſerto, nem vim adverſariam & nihil metuendum animatur & im. Sina movente, & equitatio ejus in deſerto cum decentia no- pellitur , eft duplex. 1. Eris ſplendor ut jubaris. Deus con- minis fui, & terre conſtitutione , & Euangeliſantium tur- ftituit te in lucem & fplendorem , ut radies tanquam Sol. marum multiplicatione , regum fuga. Convenit dictum Hîc ſignificatur efficacia verbi. Sol diſcutit tenebras: ita Pſal. 72: 3. Ferent montes pacem populo. Item Zach.8:20. tuo præconio difcutientur tenebræ gentilitatis, ut aperian- 21. 22. 23. Deus San&tus , qui venit ex Theman monte tur oculi ipforum, & convert antur à tenebris ad lucem do À Paran, eſt Filius Dei, cujus regnum in fidelibus inde ma- poteſtate Satanæ ad Deum. Act. 26:18. A Solis calore ni- nifeftatur. hiloccultatur, ita vis Spiritus , qui tibi adeft, corda ho- $. 15. Vox Selah hîc & in Pfalmis adhibetur. quæ, ut minum accendet ubivis , ut ad fidem Dei inardeſcant. Sol æftimare licet ex analogia linguæ , eft dezaposs of slevoices non poteft extingui vel obfcurari vel impediri in curſu ad dicti expenfionem. Nam fi o Job. 28. fignificat fuo : ita etiam curſus tuus impediri non poterit neque contra appendi, contra carum eſſe; probabile eſt 7 oftium Euangelii claudi. 2. Et ibi eſt vel erit latibulum ro- pro ?? (Nam hujus formæ eft iron) in imperativo boris ejus, q.d. Noli metuere. Ego tecum ero & prote- dici, ut Pfal. 4. 1791 pro ?: & hinc formari in pauſa gam te. Nemo tibi nocebit . Si patienda adverſa, ego te 10. accentu retracto, roborabo. Siædificanda Eccleſia, ego aperiam januam & præſtabo opportunitates : fi quis impugnabit , fi periclita- $. 16. 2. Clarit as duobus modis indicatur. beris , ego tibi ero præſidio & faciam te exire è diſcrimis I. Eo, quòd Majeſtas Dei venientis ex The- nibus. Ibi, h. e. in eo loco, quò mitteris. i. e. in gentilita- man operiat cælum. Hoc poteft dupliciter intelligi. 1.quod te : in Theman , in monte Paran , & fimilibus locis. Talis pofuerit gloriam ſuam ſupra cælos. i. e. quod altior ccelis hominis, quem compellat Propheta , exemplum eft Pau- demonftratus fit. five, demonftratus fit afcendiffe fupra lus Apoftolus. cælos , ut Deus, & omnia , ipfos cælos & angelos Dei ſubjeciffe & ab eis adorari. Vide Pfal. 8:2. Hebr. 7:26. Periodus ſecunda: Judicium Judæo- Pfalm. 110: 1. Pfal. 68:19. Pſal. 97:7. Ea autem de- monftratio facta eft per Spiritum Sanctum de cælo datum. rum incredulorum. 2. quòd omnes nuncupati dii in Vet. Teſtament. gloriæ Verf. 5. Ante ipſum vadit peftilentia, & exit ſcintila ipſius cedant, & imperium ſuum deponant coram ipſo. Quod in abrogatione cultûs cerimonialis in Ecclefia fa- la comes ipf &tum eſt: dum Cornelius baptizatus eſt Spiritus Sancto | Verſ.6. Stetit ex menfus eft Terram: vidit & folvit in præputio. Hæc prima abrogatio eſt exercitii legis ce gentes, & diſipati ſunt montes antiquiſſimi, depreſſi rimonialis & prima affertio fidelium in libertatem à ſervi- ſunt colles ſeculi. Abitiones feculi ſunt ipſi. tute elementorum mundi & principum prioris feculi, qui . Verf.7. Su's vanitate vidi tentoria Cuſchan, tremunt bus , ut nec angelis , orbis habitabilis futurus, five exſpe- ctatus à prioribus, h. e. Eccleſia Novi Teſtamentis non cortine terre Midjan. ſubjicitur. Ita coelum vetus præteriit, & coelum factum S. 20. Quod capite fecundo verſ. 4.. colo 1. idem hîc eft novum; quod folus Filius Dei, ut thronum gratiæ , dicitur. Judicium in Ifraëlitas & Terram illorum , defcri- occupavit: terram autem dedit filiis hominum. Pfal. 115. ptum Deuteron. 29:22. & ſequentibus , hîc repetitur. verſ. 16. Proponicur Deus, qui venerat in humilitate & forma fere $. 18. II. Claritas adventûs ex Themane declaratur vi, & rejecus ab illis fuerat, Efai. 40:9. 52:6. 14. 53: connexo, celebratione virtutum Dei in tota terra. Per 3. 11. Pfal. 118:22. ut veniens in regno , Matth. 16:28. . terram hîc intelligitur neceffariò populus Ifraëliticus & ad fupplicium ſumendum ab incredulis. Pfalm.50: 3. A- omnes tribus ejus & locus omnis habitationis earum. pocal. 2:5. Acceſſus illius defcribitur à præcurforibus & Non tamen hoc ita intelligendum eft, quòd omnes ho- | comitibus , peftilentiâ & ſcintilla. Occultiora & manife- mines celebraverint Deum. Nam multorum anima non ftiora mala graffantia ad conſumtionem hoftium hîc no- fuit recta. Sed incidit contentio & diſceptatio de Chri- fto atque ita de promiffione Dei & ejus præſtatione. $.21. Verf.6. Proponitur exſpectationis ad poeniten- Hæc tamen ipfa difceptatio fuit medium eò magis ce tiam abruptio. Schema eſt hominis agrum fuum fterilem lebritatem nominis Dei proferendi & propagandi. Quò contemplantis & oculis dimetientis . Soler hîc Scriptura magis enim contradici folet yeritati, eò acriùs & foli- etiam Angelum cum pertica menſoria introducere , qui diùs ac ſtudiofiùs defenditur, eò diligentiùs in eam in- metiatur & ſervanda & deftruenda. Deus enim judicium quiritur ; eò pluribus innoteſcit : imprimis fi accedat exercet cum diſcretione bonorum à malis ; & maturos perfecutio. Laus Dei ſignificat hîc breviter verbum E-pænis menfuramque ſuam implentes perſequitur. Simni- vangelii, quo annunciatur exhibitio omnium promiffio- | liter Daniel. 5:25. numeravit perfecit; appendit eo le- num Dei in Chrifto ad gloriam Dei, ut is cognofcatur vior inventus és. Vidit. h. e. Deus teftatus eft, fe jam ſa- & ametur & ei gratiæ agantur in juftitiâ & lætitiâ. So- tis exfpe&taffe & cognoviſſe populi inobedientiam & im- let laus opponi nomini Dei, quatenus illud in* promif- pænitentiam. Sic alibi: Jam vidi oculis meis. Zach.7: 8. fione eft. Vide Pfalm. 48:11. Ut nomen tuum, ô Deus, Hieron. Stans Salvator & cunéta perfpiciens & oculo ſuo ul- fic laus tua ad terminos terre, juftitiâ plena eft dextera niverſitatem mundi metiens gentium multitudinem diſſipavit. tua. Hinc patet , Habaccucum de tempore eo loqui, Effectus , quibus Deus indicat fe vidiffe , ſunt ſuccedanei quo Deus prædicabitur verax in promiflis, fanétuſque quatuor. & mifericors, damnans peccatum in filio, ad dandam $.22. I. Solutio gentium , h.e. folutio illius federis & juſtitiam , lætitiam , libertatem & falutem. Docet autem pacis , quam dederat Deus omnibus gentibus ſub Imperio hanc prædicationem in medio annorum à Deo præftitu- | Romano, quamque fecerat prævalere propter multos. torum in tota terra pera&tum iri: antequam ea diflipe- Dan. 9:27. Zach.11: 10. Ita fa&tum eft bellum omnium tur. Nam diſſipatio à propheta ſubjungitur. Quod mi- gentium contra populum five gentem Judaicam. neque rificè confirmat veritatem Euangelii & Judæos con- enim amplius cenfetur populus. Matth:24: 7. Excitabitur fundit. gens contra gentem. Romani contra Judæos. Hoc initium $. 19. Verl.4. In ſecunda parte eft apoſtrophe ad ho-partitudinis. ibid. 31. 8. tantur. $.23. 2. Dif- IN H A B A C CUC C A P. III. 193 inhabitatio Dei a שְׁכִינָה difceilerit ( מַפָּעות ) gradibus $. 23. 2. Diſipatio montium antiquiſſimorum & col gnam meretricem vocat Jeſabelem ; & regnum ejus Ba- lium feculi. Montes hieroglyphicè notant populos: colles | bylonem & Ægyptum in ſpiritu. notant tribus unius populi. Populus Ifraël & Edom uno bello cum populo Romano conflictatus eſt. Uterque dif Periodus tertia: Deſtructio idololatriæ. filuit & comminutus eft. In Iſraêle duodecim tribus ceci- derunt. De hoc fupplicio agit Apocalypſis (ſed ut dere | Verſ. 8. An in fiuvios exarſit, 6 Jehovab, an in jam extante ) cap. 8: 8. quemadmodum de anteambu- lone , verf. 7. Apocalypſis diſtinctas tubas facit; Haba- fluvios ira tua? an in mare excandefcentia tua? cuc homogenea conjungit. Diſſipati funt. Convenit Pſal. Quando equitas in equis tuis, currus tui Salus. 2:9. Conquaſ abis eos ſceptro ferreo , ut vas figlinum facies Verl. 9. Nudus excitatur arcus tuus! juramenta eos difilire. tribuumi difti! Selah. Fluvios findit terra. $. 24. 3. Abitio perpetua, hoc eft, diſceſſio Dei à Verf. 10. Viderunt te, territi ſunt montes : imber populo, ut nec Apoftolos iis mittat amplius, neque velit aquoſus tranfiit : dedit Abyſus vocem ſuam, in apud ipſos habere fymbola præfentiæ ſuæ. Abitio adven altum manus fuas extulit. tui ex Theman opponitur. Notanda veritas prophetica , Deum venturum ad populum, & ab illo mox abiturum $. 26. Quod jubet Jeremias cap. 29: 6. ut orarent pro fuiffe. De hac abitione vaticinatus eft Zachar. 9:14. & pace populi, inter quem Ifraëlitæ in captivitate conſtituti abit cum tempeftatibus Auſtri. Deus abitionem fuam à erant, fcientes in pace illius fore pacem illorum ; & populo incepit teftari, quando templum incepit tradere Paulus 1. Tim. 2: 1. 2. id oftendit Propheta Ecclefiam occupandum latronibus & demoliendum ac cremandum Chriftianam executuram. Nam primò in porticibus. Audita etiam eft vox: pelbásy w plus $. 27. Primo loco hîc eſt Oratio Ecclefiæ pro flumini- Curso Jey. Migremus hinc. teſte Joſepho é náo. lib.7.c. 20. bus & mari. hoc eſt, pro imperiis & mundo. Eft autem Prædixerat Seryator Matth. 23:38. Ecce relinquitur vo in oratione hac ſchema Admirationis. An ira tua exar- bis domus veftra deferta. Ipfi.Talmudici docent, quibus fit ? Eccleſia fciebat, Chriſto promiffam effe hæredita- () à tem gentium. Ideò quotieſcunque affligerentur gentes , ſanctuario. Rident Judæi Scripturas , quando in Talmud dolebant: quemadmodum etiam dolebant multorum per- Cod. Megillah. c. 1. pro eo, quod hîc eſt is obvy niya tinacia. Dolebant quippe ſibi necdum regnum & here- legi poſtulant, interpretationis quadam formula, nisso ditatem mundi tradi ; imò etiam fciebant cum plagis mundi ſuas afflictiones eſſe conjunctas , imprimis quia byly alludendo ad niya ? canones corpóreas five inſtituta gentiles iram Dei Chriſtianis imputabant. Subjicitur majorum. quafi hîc de perpetua obſervatione legis Mo $. 28. Secundo loco confeffio cuza ensin's qua agno- faicæ & aufgedére wv ageretur , & non abitione Dei à tem- ſcit Eccleſia , judicia Dei habere falutarem exitum. hoc plo, contra apertum ſenfum prophetæ & ipfam experien- eft, redundare ad coercitionem vitiorum in Eccleſia , ad tiam. Nec tamen puduit hoc autorem Nizzachon incul- | vigorem diſciplinæ intendendum, ad probandam ejus fi- care num. 125. & inter argumenta pro perennitate Tal- dem , ad multorum converſionem, & tandem ad pacifi- mudis & traditionum ponere ; ad quæ lectorem remittit lectorem remittit cationem ejus. Equi Dei dicuntur populi barbari inſtru- num. 293 menta judiciorum. Deus dicitur vebi illis , quia eos diri- $. 25. 4. Deſtructio templi cum tremore omnium habi- git & excitat. Currum vocat Salutem, quia ut currus tationum Ifraëliticarum in exfilio. De templo. Id appel- equos, ita falus judicia ſequitur. Abrabenel hîc vagatur , lat Tentoria Cuſchan. Deo enim digreffo, & ſeparato po- putans, Prophetam loqui de fiffione Jordanis duplici tem- pulo incredulo ab omnibus tribubus Ifraëlis, Deut.29:21. pore Joſuæ & Eliæ, & de fiflione maris rubri. Sed illa. non poterat vel templum Dei vel templum Ifraëlis appel- | ſunt émes CNóvvoze. Succedit lari. Igitur ut Saul vocatur viu Cuſch Pfal. 7: 1. & ipfi $. 29. Tertio loco , grata commemoratio potentiæ Ifraëlitæ filii Cuſchæorum, Amor . 9 : 7. ita templum Dei exſertæ ad implendum juramentum de tribubus, di- (quam domum ipſorum dixerat Chriſtus , & Zach. 5:4. cto Dei definitis & defignatis, quas dat Deus Abrahamo domum furis & perjuri) tentoria Cuſchan; five alludat ad & ſemini ejus in ſupplementum eorum , qui ab omnibus Cuſchitas, five ad Cuſchan Riſchatajim, Meſopotamiæ tribubus abfcilli erant. Arcum Dei vocat potentiam Dei regem. de quo eſt Jud. 3: 8. itemque omnes habitationes efficacem ad fubigendum omnia, partim domando con- Judæorum in fuo exilio Cortine Midianitarum. Et fubeft traria, partim deſtruendo. Confer Pfal. 45: 6. Apocal. alluſio ad vim nominis, quia ſunt iš tendeicis. Hoc enim 6:2. Tribuum diéti. confer Job. 20:29. Deum effe me- 1??? dici folet. Præterea Madianitis hoftibus populi Dei morem juramenti ſui , quo juravit Abrahamo, ſe tribus ei & regni ipſius aſſimilantur. Eo exemplo Pfalm. I 20:5: daturum hæreditatem è gentibus , probat effecto. Meſech & Kedar ponuntur pro alienigenis, non fratribus, $. 30. 1. Quòd Terra fluvios findat. Hoc dupliciter idololatris. Parabolica locutio eft in exemplo genus often- intelligi poteft. 1. quòd Chriſtianus populus quotidie in dere. Ita Catilina feditiofum notat, Curii pro moderatis majus auctus minorem faciat vim contrariam, & tanquam & fobriis uſurpantur. Templum declarat ſe vidiſſe ſub inſula magnum fluvium fcindat & in duos alveos deflectere vanitate , hoc eft, mole vanitatis & idololatriæ pellum- cogat & fupra illum emineat , ut ab illo inundari non pof- datum & depreffum. Vanitas eſt idololatria & ſuperſtitio. fit. 2. quòd Chriſtianus populus effundat fluvios. Simile Putabant fe Judæi Patrem retinere poſſe, quum Filium in.phrafi effet Job. 39: 3. nangan 1732 pullos fuos fiſſo contempliſſent. Sed qui Filium non habet , nec Patrem quaſi utero enituntur. Utriuſque fenfus parallelum eſt habet. Abrabenel refert totam hanc orationem Habacuci Apoc. 12:15. Fecit ſerpens ex ore ſuo fluvium poft mulie- ad vetera: in quo etiam Chriſtiani interpretes Hebræos rem , ut illum faceret fluitare : ſed Terra fuccurrit mu- malè imitantur. Is verf. 7. vult intelligi Cuſchan Riſcha lieri & abſorpſit illum. hoc eſt, ea pars imperii, in tajim. Pro idololatrid Ifraëlitarum vidi tentoria Cuſchan. qua nutriebatur Eccleſia , magis atque in cæteris , po- & mox, Tremunt cortine Midjan , refert ad hiſtoriam tentiam illam in fe tranftulit. quod fieri non potuiflet, Gideonis. Conceſſerim, Habacucum alluGffe ad illa no niſi ea terra altior fuiffet fluvio immiffo , & ipfa quo- mina, & exercitum Judæorum , & caftra ipforum ( quæ que emittere Cæſarem & exercitum (qui per fluvium habebant in ipfo templo & monte Sion ) appellare per ſignificatur ) potuiffet , ad redigendum opes Imperii aſſimilationem Tabernacula Cuſchan & cortinas Midjan ; | in fuam poteftatem. Quod fub Conſtantino factum quia fic erant in terra , & cum illo jure & animo, quo eft. 2. quòd Deus fe videndum præbuerit montibus , Cuſchan & Madianitæ : Sed Habacucum de futuris vati- | hoc eſt, provinciis & populis in Imperio contentis often- cinari, non præterita narrare, res evidens eft. Solet au- derit, fe effe cum Ecclefia & vanas effe ipforum iras con- tem Scriptura tali eingcía uti ut & Jeſabel Jehum appel- tra illam: iique territi fint, & fic imber aquoſus perſecutio- labat Zimri. 2. Reg. 9:31. & Apocalypfis cap. 2. Ma- nis præterierit. Hoc factum eft in bellis Conſtantini cum R colle- 194 со Ο Μ M M E N T A R I U S ز collegis. 3. quod abyſſus vocem extulerit & manus. hoc | vare per verbum fuum , imò etiam per illud prudentes eft, quòd totus mundus confeſſus fit, fibi neceſſe eſſe ce- efficere,ad rejiciendum mendacia & dolos Satanæ demon- dere Deo, & ſupplices manus extulerit ad Chriftum re- ftrandum. Hic locus atteſtatur veritati ejus , quod à Chri- gem Eccleſiæ, five in veritate agnoſcendo & ſentiendo | fto dictum eſt Matth. 16: 18. úncore des 3 sgeliegúce din efficaciam Spiritus ſancti in ſeſe, five mentiendo ipſi . Hoc autñs. Significatur enim, etiamſi thronus Satanæ erigatur poft Julianum factum eft, paulatim etiam coërcitis hære- in Eccleſia , hoc eft , in cætu vocatorum, in quo Eccle- ticis , & populis quoque barbaris in Imperium inyectis fia eft & communi profeſſione fidei in Chriſtum & Scri- paulatim religioni Chriftianæ accedentibus. Hiſce paral- pturam tanquam verbum Dei innoteſcit; ita ut miniſtri lela ſunt in cap. 2: 7. quæ de furreuris fæneratoribus illius in eo cætu imperium ufurpent: nihilominus Deum & raptoris bona excuffuris leguntur. ita adfuturum illi, ut eam non à vero fundamento ad va- 9.31. Abrabenel hîc , ubi de fisſione fluviorum ſermo num & falfum fundamentum arripiendum ſeducant; imò eft , putat 'indigitari emiſſionem Huvii ex petra in deſerto. nec opprimant. Pfal. 139:11. Et dicebam, Certe Tene- Tum illud : Imber aquoſus tranfiit explicat Inundatio ma bræ me conterent: & nox fuit lux circa me. Etiam tene- ris rubri tranfiit , hoc eft , mare fiſſum eft. Item: Abyſſus bræ non obtenebrabant à te, & nox ut dies lucebat , tene- dedit vocem, Terra Canaan celebravit hoc miraculum. bra & lux perinde erant. Nam tu poffidebas renes meos : Hæ interpretationes præ ſe ferunt ſimilitudinem vagorum texeras me ab utero matris meæ. Ineptiflimè Abrabenel fpectrorum, quæ videt homo per fomnium. hoc colon refert ad tempora Jofuæ, quum Sol in medio cælo ſubſtitit. Nam quid eſt, Ambulabant ad lucem te- Quarta periodus: Conſervatio Ecclefiæ. lorum tuorum. Et quid hoc, nifi Sol & Luna malé & iniqué luxerunt? Verf. 11. Sol, Luna ſtetit intra habitaculum: ad lu $. 36. Verf. 1 2. Secundum, quod fecit Deus propter cem telorum tuorum ambulant, ad Splendorem ful- Eccleſiam in mundo, Tenebris invaleſcentibus , eft Ri- guris haſta tue. gor, cum quo Terram ingreffus ; & Ira, cum qua gentes trituravit. Scilicet per iftas tenebras extitit Beftia, cce- Verf. 12. In rigore ingrederis terram , in ira tritu- tus hominum carnalium fub nomine Ecclefiæ regnum ha- ras gentes. bens in mundo. Hos & Apocalypſis gentes appellat. Hæc Verf. 13. Exiviſti ad ſalutem populi tui, ad ſalutem, trituratio eſt magni operis res,& refpondet cap.2.verf.13. cum Vneto tuo: deflixiſti caput ex domo Improbi, Huc refer mutationes Imperii Romani & variorum re- nudando nudaſti fundamentum, ufque ad collum. gnorum in eo erectiones & everfiones , donec illam for- Selah. mam acciperet, in qua debebat judicari. Vide Daniel. 7, & Apocal. 17.& 18. Hoc modo Deus panivit do&ri- $.32. Tria hac in pericopa. 1. Illuminatio Ecclefiæ nam injuftitiæ & perſecutionem, &, quum Anti-Chri- inter tenebras. verf.2. 2. Coercitio gentium. verf. 13. ftus in pænam hypocritarum manifeftandus eſſet, eripuit 3. Auxilium & falus præſtita Ecclefiæ à perſecutoribus , illi opportunitatem tam latè dominandi , quàm latè antè ſuis. verf. 14. patuerat Chriſtianum nomen ſub Imperio Romano. Redit 2. Sol & Luna vocantur ii, qui funt me- hîc Abrabenel ad Cananæorum deletionem, ut à vertigine dia ſecundaria ad lucem faciendam tum ad cognoſcendum ſua non recedat. Deum, tum ad vitam tranquilliorem & civilem conver $. 37. Verf. 13. Tertium eſt Auxilium præftitum po- ſationem jucundiorem in mundo faciendam inter hujus pulo Dei ad ſalvandum eos. Dicit : Deum exiviſſe cum vitæ caſus & miferias. 1921 7DY apparet ļ non haberi Chriſto ſuo ad ſalutem populi ſui. Antè Deum compellans pro fyllaba. Saa? neſcio an hîc cælum debeat intelligi , an indefinitè Patrem & Filium & Spiritum ſanctum compel- verò habitaculum fignificetur aliquid cælum quaſi in- laverat. Nunc Deum à Chriſto diſtinguens , oftendit Pa- yolvens, ut Soli & Lunæ fit pro tugurio. Pfalm. 18: 12. trem fe compellare. Non poteſt hîc intelligi exitus Chri- Ponebat tenebras latibulum ſuum , circa ſe tugurium ſuum, fti, quo venit à Patre in carne ; quia de eo eft jam verſ, 2. obfcuritatem aquarum , nubes æthereas. Ut rem melius Neque poteft intelligi exitus Dei ad ſalutem Chrifti & intelligamus , Sol quando in puro cælo apparet , illuminat populi, quod imaginantur Judæi. dicit enim: Exiviſti omnia & videtur prodire ad homines: ſi cælum nubibus cum Chriſto tuo ad ſalutem populi. Retinenda enim hæc obducatur , videtur fe Sol intra tugurium recondidiffe . interpretatio, quam Hieronymus expreflit. in ſalutem Significatur hîc , poftquam Imber aquoſus præteriiſſet , cum Chriſto tuo. neque ita efferendum, ut idem ex Lxx. & jam Abyſſus manus fuas efferret ad Ecclefiam , tum ut ſalvares Chriſtos tuos. vel, ad ſervandum unétum tuum. cæpiſſe obſcurari doctores & rectores Ecclefiæ & non fi-Rectè Hieronymus reprehendit Theodotionem & Sym- militer luxiſſe atque olim , & nubibus veluti opacatos machum Ebionitas, quòd pauperem ſenſum ſecuti Judaicè fạiſſe . Quid fi dicamus , ipfam Eccleſiam , templum Dei, tranftulerint , ut ſalvares Chriftum tuum. Laudatque Ju- obſcuratam & oculis hominum ſubductam? Apocalypfis dæum Aquilam, quod interpretatus fit ut Chriſtianus. cap. 15:8. Impletum eſt templum fumo à gloria Dei, & Quanquam enim Chriftus à Patre ſalvatus fit, quum ipſi nemo potuit intrare in templum , donec plage ſeptem finitæ fupplicationes & petitiones cum clamore & lacrymis ob- eſſent. Gloria mundana, ſecuta manifeſtationem poten- tulit, & ſalvetur adhuc in niembris fuis , tamen & verum tiæ Dei circa Eccleſiam , nimiopere obſcuravit Eccleſiam eft, quòd Deus & Chriſtus ejus falvet. Et verò hoc Ha- & doctores ejus. Hoc eft illud lucrum malum, de baccuc dicit hoc loco, non illud. Diſtinctio & conftru- quo cap. 2:9. Hæc altitudo nidi. De his tenebris agit Apocaly- ) etio folita favet. Deſultorium eſſet tam fubitò mutare pfis cap. 8:12. in quarta tuba. Adjungimus illis i suv běty. Statim enim audivimus , ſalutem populi tui , & injuftitiam. de qua cap. 2: 12. jam actutum audiamus falutem unétum pro ſalvandum un- $. 34. In eis tenebris Deus tamen non deferuit Eccle- &tum tuum. Scio, ut Latinis dicitur , quid tibi rem meam fiam: quin ante omnia illam illuminaret. tactio eft ? ita Hebraicè fæpe verbalia actionem fignifi- $. 35. Primò fecit lucem per tela ſua & fulgur hafta Hebræis dicere cum accufandi cafu , ac Latinis falu- cantia caſum verbi fibi adjungere: fed tam durum erit ſuæ, ut homines ambuláre poffent, hoc eft, rectam viam & conſcientiam bonam retinere. Solet verbum Dei com- tem cum eodem. yo. enim notat ftatum incolumitatis ex parari gladio. Vide Hebr. 4: 12. Diſtinctè autem ab hoc miſeria & periculo , non illius effectionem. poſſumus per tela intelligere ſanctos affectus à fpiritu ſan 9.38. Hinc patet , Deum Patrem & Chriſtum effe di- eto cordibus cælitùs injectos. Per hæc fuit Eccleſia illu- ftinctas perſonas : & Chriſtum eſſe apud Deum ; & eſſe minata , quum ii, qui debebant illam docere , erudire, eum,qui eadem potentia cum Patre ſalvat populum ſuum; illuminare, tenebricofi facti ſunt. Ita Deus teftatum fe & fic exire quemadmodum & Pater;& Ecclefiam eſſe ejus cit, fe folum eſſe regem & lucem ac vitam populi fui : & populum, ut Patris, h.e. Chriſtum effe verum Deum. Ut- poſſe etiam abſque hominum ope & minifterio illam fer-cunque aliquis tergiverſetur , nemo tamen negare poteft, per quin, I N H A B A C CU C CA P. III. 9 195 quin , præſuppoſita Chriſti evectione in cælum, verè de fundamento auferuntur , donec fundamentum pateat , hoc ipfo dici poflit , quod Habaccuc hîc dicit, eum exire ad' | dicitur nudare fundamentum, vel nudare uſque ad funda- fàlyandum Ecclefiam. quod in Nov. Teftam. ſæpe de ipfo | mentum. Vide Pfal. 137: 7. dicitur. Quo dato , conſequitur omnipræſentia & immen $.44. Nunc facile apparet ſenſus : Abftuliſti inhæ . fitas ejus ; quæ funt Deitatis. rentia fundamentali capiti uſque ad collum. id eft, pleram- $. 39. Petulanter ineptit Auctor libri Nizzachon, qui que molem populorum , cui tanquam corpori fuo ſe im- ad hunc locum objicit Chriſtianis, fi Jeſus eft Chriftus, | poſuerat Anti-Chriſtus velut caput, ei ſubtraxiſti, ita ut hoc eft, Unctus, quomodo eft Deus? Nam fi unetus non remanferit ipfi niſi cervix; hoc eft', pars minima illius eft, omnis illius fanctitas eft ab unctione. Homo cæcus corporis. Jam hîc intueri licet imaginem detruncationis neſcivit quid diceret. Unetus in oppoſitione illorum , qui imperii Papæ factæ per Reformationem primitùs. Italia, vel ab hominibus honoris cauſa, vel etiam divino juílu Hiſpania , Gallia, Germania, Bohemia, Hungaria, Polo- uncti funt oleo, & illorum qui à Deo fpiritu ſanctitatis nia, Suedia , Norvegia , Dania, Scotia, Anglia, Hibernia, aut fortitudinis donati ſunt; unetus , inquam uge?' to xls magnum corpus fuit. In reformatione Papæ manfit Italia dictus & use 7 év lovo pigrice, eſt homo , in quo habitat ple- | & Hiſpania, caput & cervix. Huc referenda è ó pe 2015 Ma- nitudo deitatis corporaliter , qui eft in forma Dei & fe- gnæ meretricis Apoc. 17:16. & refpondet in cap. 2. ipfum exinanivit , & in quo requievit ſpiritus fapientiæ Hab. verf. 14. abundantia cognitionis gloriæ Domini in & prudentiæ, confilii & fortitudinis & cognitionis & tota terra. quæ faltem hoc operata eſt, ut Papa rideretur timoris Dei, ad verba Dei loquendum, ad facerdotium & contemneretur. Ef. 23: 14. fecundùm æterni ſpiritus fponfionem peragendum , ad re- gnum animarum capeffendum , ad poftulandam obedien- Quinta periodus : Initium reſtaurationis. tiam, fidem,amorem, fiduciam, timorem, gratiarum actio- nem , glorificationem tanquam debitum cultum. Verf. 14. Deſignafti in tribubus ejus caput pagorum $.40. Ad ſalutem intellige à ſeductoribus & perſecu- ejus. toribus , ad eripiendum ex portis Inferni. Populi tui. Is opponitur Gentibus. Ergo non omnes gentes Chrifti no $.45. Pronomina demonftrant Chriſtum & populum men profitentes funt populus Dei : fed in illis eſt populus Dei. qui nominantur verf. 13. Confirmatur hoc colo ex- minima pars. Imò jam hîc quædam ſeparatio fubintelligi- pofitio coli ultimi verſus præcedentis. Nam per diſpoſi- tur; certè quidem eò uſque ut alii ſint perfequentes , alii | tionem tribuum , & pagorum populi Dei ſub capite Chriſto perſecutionem patientes ; alii cauſam Chriſti defenden- nudatur fundamentum in domo Improbi. Tribus aflignat tes, alii eam oppugnantes. Quum dicit, Chriftum exire, populo Dei propter analogiam cum populo Ifraelitico. fignificat , in ea parte, contra quam exit, eſſe Anti-Chri- Sic Apoc. 7: 4. & ſeq. Quem locum ſi quis velit de Ifrae- ftum. Et ille eſt ædificans civitatem in ſanguinibus & litis literaliter intelligere, neceffe habebit ſimiliter cap. injuſtitia. capit. 2. verf. 12. & mox vocatur Improbus 14: 1. Iſraelitas literaliter intelligere; ubi eſt idem nu- hoc verſu. merus fignatorum. Hoc autem eſſet totam Apocalypſin $.41. De exitu hoc Chriſti ad oppugnandum Anti- confundere. Imò iftic dicuntur fignati & redemti ex terra, Chriftum & ſalvandum Ecclefiam ex manu ejus eft & ex hominibus. verſ. 3.4. & cætera , quæ ibi dicuntur ; Apoc. 14: 1. & feq. Apoc. 17:14. 19:11. Tempus, quæ omnibus fidelibus competunt, ex quacunque gente quod Habacuc hîc deſignat , eft illud, quo cæpêre ii , qui fint. De tribubus analogicè jam erat locutus Habacuc ante perſecutionem palli erant , effe terribiles hoftibus fuis verf. 9. Analogia confiftit in multitudine populorum ſive & ab illis opprimi non potuerunt. Quod in Huflitis pri- provinciarum Chriſto nomen dantium. Caput pagorum mum fuit. Sed pergit ulteriùs ad deftitiionem capitis è fic intelligo, ut fignificetur initium habitationis , non ut domo Improbi. in civitatibus ſed ut in villis & pagis. Reformatio & pax S. 42. improbus , vrn, eſt Hebræis conturbans ordi- | Religionis dedit Ecclefiæ pagos ad habitandum : & illi nem civitatis Dei, juftitiaque ejus carens, damnabilis & quidem cæperunt deſignari. Prima rudimenta pofita ſunt damnatus. Paulus avongo appellat. 2. Theff. 2:8. de hoc novi regni, quod Chriſtus, deſtructo Anti-Chriſto , eri- eſt Efa. 11:4. In prophetis hac voce intelligitur is, qui, gere cæpit. fecundùm confilium proprium, Pfal. 1:1. quærit & docet falfam juſtitiam. quz riy nuncupatur. Unde pravum Sexta periodus: Ecclefiæ Reformatæ in judicium fequitur : & inde perſecutio atque effufio fan- guinis innoxii . Domum ei attribuit: ut in initiis cap. 2:9. perſecutione erectio ad fpem. Ea ſignificat cætum illi devotum ; qui debebat effe domus Dei, & fit per Simogatorios, 2. Theff. 2. 3. 4. domus Impro- Horreni ad diſſipandum me : exultatio ipforum bi. In ea domo notat Caput. Improbus enim , quum ſub eſt tanquam ad comedendum inopem in latibulo. jecerit fibi principes, tum facit illos inſtrumenta fua ad Verf. 15. Calcaſti in mari, in equis tuis, lutum aqua- ſubjiciendum fibiipforum ſubditos. Ita fit regnum duplex rum multarum. in uno. Hæc eft fcortatio regum terræ cum Meretrice Verf. 16. Audivi (e. contremuit venter meus , fo- magna , ut tradant ipfi poteftatem fuam. Apoc. 17:13.17. norè tinnierunt labia mea, venit putredo in oſa Inter principes tamen ordo cum fit, fummum inter illos hîc Caput nominat: qui eſt Cæfar. qualis eft Carolus V. mea, e ſubter me contremiſco) quod quieturus de niſi omnia me fallunt, & Eſaias cap. 23. pro- quo, fim in die anguſtia , ut aſcendat , quem in popu, phetayit, verf. 1. & 13. ubi ſvp arw Tyri appellatur. lum ductaturus eft. compara Dan. 11:39. Quomodo is deflictus fit , ut coge- | Verf. 17. Quia ficus non floret, ea non eft proven- retur pacem Ecclefiæ dare , notum eſt ex hiſtoriis : & non tus in vitibus, fallit opus oles, o ager non facit ita vetufta memoria eſt. Judicio in caput politicum addit cibum, exfcidit à caula oves, o non eft armen- judicium in caput Ecclefiafticum. $.43. Nudando nudaſti caput fundamentale uſque ad tum in ftabulis. collum. Abarbenel conſentit, per fundamentum debere $.46. Hîc ob oculos ponitur fuftentatio Ecclefiæ Re. intelligi caput, quia caput eft fundamentum corporis. Ego formatæ in tenuiflimo ftatu. Oftenduntur quatuor caufæ cenſeo commodiflimè repeti ex caput ex præcedenti triftitiæ & deſperationis , nifi Deus fuftentaret. 1. Debi- colo.q. d. Quum duo fint capita in domo Improbi, unum litas. 'y fignificat ét evñ & negove. Hujus debilitatis caui- quidem deflixiſti , ut fe non erigeret amplius ; alterum au- | fa eſt diſcordia fratrum & occulta conſpiratio cum adver- tem, quod & fundamentum eſt, nudaſti uſque ad collum. fariis ad mutuò fe deſerendum & quaſi prodendum. 2. Ho- In verbo rin nudando eft metaphora fumta à deſtructio- ftium , ut valentiorum , afperitas ad diflipandam Eccle- ne ædificii. Quur, deftruitur ædificium & fuperftru&ta fiam , & exultatio ob inventam occafionem & oppor- R 2 tunitatem 196 COMMENTARIUS IN HAB A CUC CAP. III. $. 47. tunitatem & prætextum ad devorandum eam. Horrent , quum populi fui, quod reliquum erit ab Affyriis, & Æ- ut apri, vel ur mare, Jon. I:11. 13. ( dicitur & nurogyptiis do Pathrofáis, &c. Apoc. 7: 9. Poft hæc vidi & horrens præ timore , aut , procellis agitata, Efa.54:11.) ecce turba multa , quam nemo poterat numerare, &c. ad diſſipandum me , exultant tanquam ad comedendum in- Apocal. 11:15. Faéta funt regna mundi Domini noftri. opem in latibulo. Parallelus eft verſ . 15. cap. 2. 3. An- | Apoc. 15:4. Omnes gentes venient, & adorabunt coram nunciato magnæ anguftiæ ingruentis, (confer Apoc.3:10. te. In his eft & converfio Judæorum. 7: 14. Zach. 10: 12. Efa. 19:23.) cujus inftrumentum Aſcenſus alicujus , qui fcil. magnam anguſtiam efficere poflit. nim. ad vaſtandum Beftias & illas conſternandum, Septima periodus : Ecclefiæ falvatio & Libanum populandum. Vide cap. 2: 17. Apoc.16: 12. & evectio. lit paretur via regibus ab oriente. Annunciatio illa debet fieri per verbum Dei & indicationem horæ vifitationis Verf. 18. At ego. in Jehovah exulto, gaudeo in Den noftræ ex illo, imò ex hoc ipfo Habacuci loco & paralle- lo, qui eft cap. 2. 4. Paucitas doctorum & piorum & Verf. 19. fehovah Dominus ftrenuitas mea eſt, a Salutis meo. robore ſpiritus præditorum, de quibus fperari poflit, an- guftiam illam fortiter effe laturos , & per eam non eſſe ab- poſuit pedes meos velut cervarum, a in celſis forbendos. Hoc indicatur fub imagine fterilis anni & à po meis fácit me incedere ad eum, qui perpetuat can- ejas in agro, vite, ficu, olea , caulis & ftabulis. tiones meas. Hîc ÚCTU TOT maximam confternationem ex tali annunciatione, ventris , hoc eſt, totius corporis con $.51. Colophon certaminum Ecclefiæ eft in gaudio tremiſcentis, labiorum clarè tinnientium, ofium compu- & exultatione. Auctor lætitiæ Deus. Caufa fedus Dei trefcentium, totius contremefaéti, quaſi cum loco fuo. His & 1. falus ex federe præftita. unde appellat Deum fuum , malis opponuntur tria ſolatia. Deum falutis. 2. ftrenuitas data ad confligendum cum $.48. I. Calcatio luti aquarum multarum in mari per mundo. 3. corroboratio ad velocitatem , ut certos gref- equos Dei. Mundus comparatur mari: aque multæ figni- fus faciat & in curriculo fuo proficiat.quod indicatur com- ficanţ populos & exercitus multos & magnos. Apocal. paratione cervarum. Vide Pfal. 18: 34. 4. ſubjectio im- 17:15. Équi Dei, ut ſupra verf . 8. notant exercitus Dei, periorum. 5. ſpes quietis uſque ad manifeftationem regni QUOS inducit contra hoftes. Calcatio luti aquarum notat cælorum per reſurrectionem mortuorum & judicium ulti- quafi exſiccationem maris, hoc eſt, exhauſtionem virium mum, ut Ecclefia rapiatur ad Dominum , qui in vita al- & virorum. Confer cap. 2: 16. Satiatus es ignominin, tera fletum omnem Ecclefiæ abolebit & cantiones ejus bibe & tu & præputium oftende , &c. Item Apoc. 16:12. continuabit. Hæc Abrabenel attribuit ſimiliter ultimo Euphrates ficcatus eft. Item Apoc.20:9. Habet Eccleſia tempori. Sed non intelligit, quis ille verus Iſraêl fit, cui Chriſtiana Reformata , iſtis modis omnibus tentata & gentes ſervient. Kimchius habet hîc de bello Gogi & Ma- vexata, & iſtis modis adjuta , magnam confolationem in gogi. ubi monet Abrabenel, fore ut Romani invadant hac prophetia , quòd populus Chriſti vocatur. Abrabene! Judæos, tum venturos reges Orientis & Septentrionis ex adhuc redit ad fillionem maris rubri. filiis Arabiæ,& fore tempus anguſtiæ magnæ,& tum Deum $.49. II. Prænunciatio magnæ afflictionis ; neſcil . ſumturum fupplicium à gentibus hoftibus ſuis. Hæc non præoccupet ſecuros & minimè opinantes ; cum promif- multum à veritate abeffent, fi dixiſſet, Anti-Chriſtum in- fione quietis. Audivi , quòd quieſcam in die anguſtie. Vide vaſurum fuiffe Ecclefiam Chriftianam , fed ipfum partim Efa. 33:19. Populum validum non videbis , populum pro- conſentientium partim diſſentientium gladiis coërcendum fundorum labiis, ut non audiatur , irriſum lingua, fine in- fuiffe. (Hoc tamen , ut prophetiæ videntur oftendere, telligentiá. Apoc.3: 10. Quia fervaſti ſermonem toleran- minimè debebitur regibus Orientis aut Turcæ; qui Al- tiæ meæ, etiam ego te fervabo ex hora tentationis, quæ vena fyrius in fcripturis appellatur. Vide Hof. 14: 4. Sed priùs tura eft in tot am babitabilem ad tentandum habitantes in vires Anti-Chriſti exinanientur, quàm Turca vel alius terra. Ef. 11:11. Et erit requies ejus glorioſa. Abrabe rex orientis vero impetu veniet. ) Nihilominus Deum nel. Quies mea reducis ex captivitate Babylonica vertetur exacturum vindictam à poteftatibus iis , quæ faciunt cum in diem angufiic per Romanos. Magnus faltus à mari ru Anti-Chriſto. & quum receſſerit fceptrum ſpiritualis Æ- bro ad Romanos. gypti, tum Deum mirabiliter operaturum ad converſio- S. 50. III. Promiſlio converſionis ejus , qui afcen- nem tum Judæorum tum multarum gentium. Ita manſu- ſurus eſt. Quem in populum turmatim ductabit. fub. Chri- ram conditionem Eccleſiæ pacatam uſque ad extremum ſtus tuus. Poffunt etiam verba prophetæ latiùs extendi: judicium. ut indicetur maximum incrementum Eccleſiæ , quod $.52. Verf. 19. In celfis meis. Vide Deuter. 33: 29. Deus deftinavit & promifit. Ut afcendat , quemcunque in Pfal. 18:34. Efai . 58: 14. In his eadem res eft. Simile populum ductaturus eft. Confer Efa. 19:24. 25. Eo die Deut. 32:13. Ut Ifraëlitis dedit terram Canaanis ; ita erit Iſraël tertia Ægypto & Aſſyrio, benedi&tio in medio Chriſto attribuit totum mundum aliquando occupandum, terre. quem benedixit Dominus , dicendo: Benedictus po- ut ubique regnet, & hoftes ipfius mentiantur ipfi . Hanc pulus meus Ægyptii, & opus manuum mearum Aſyrii, fpem verificatam Habacuc in fpiritu vidit, & tanquam du hæredit as mea Ifraël . Confer etiam Efa. 11. 12. Ad præſens confeffus eft, poftquam figna temporum ante- jiciet Dominus iterum manum fuam ad recuperandum reli- cedentia enumeralſet. ZO. 197 ZOPHONIA S. $. 1. OPHONIA S cum Jeremia & Hulda prophetavit tempore Joſiæ filii Amon. qui nepos Ezechiæ regis fuit. Gente, fine dubio, nobili fuit. Iccircò pater, avus,proavus, abayus memorantur. An verò is fuerit Ezechias rex , non liquet. Rectè Abarbenel cenfet, Zophoniam prædicaſſe 1. Capti- vitatem Babylonicam. 2. Reductionem ex ea, & deftru- Ctionem Moabitarum, Ammonitarum, Palæſtinorum. quò hi cederent Iſraëlitis in hæreditatem. quod ſub remplo fecundo factum eft. 3. Impietatem Ifraëlitarum poft re- ductionem & amplificationem in terra. 4. Exilium Ro- manum. 5. Ultionem exercendam ingentibus Deum non invocantibus. 6. Reliquiarum ex Judæis & Gentibus recollectionem. Hæc vera ſunt: fed defectu laborant. Nam, pri- mò, non explicat Abarbenel peccatum maximum, quo Iſraëlitæ meriti longiſſimum hoc exilium. quod eſt Rejectio Chriſti . Secundò negligit vocationem gentium futuram ante recollectionem Judæorum, atque ita errat, quum per nomen Iſraëlitarum ſolos Judæos intelligit : quum id nomen fit Ecclefiæ fidelium ex Judæis & gentibus. Tertiò errat , quum putat, Ifraëlitas per Chriſtum carnali manu ex hoc exilio eſſe liberandos, & eos perman- furos in ſua ſuperſtitione. quum eorum reductio fit converſio per doctrinam Euangelii. . 2. Nos Prophetiam hanc partiemur in tres partes. I. Intimationem judicii, quo Deus impietatem omnem extirpabit. cap. 1. verſ. 2.3. II. Hypotypoſin judiciorum & bene- ficiorum antecedentium. cap. I. verf . 4. &c. cap. 2. cap. 3. uſque ad verſ. 9. III. Pro- miſfiones Eccleſiæ datas de regno Chriſti verf. 9. cap. 3. uſque ad finem. CAPUT 1. 8.3. A De judicio ultimo. etiam Juftorum. Hoc judicium innuit & Bileam Num. 24:17. Surget ſceptrum ex Ifraële .... ( diruet omnes fia lios Sethi , hoc eſt , Chriſtus regnum eriget, quod profi- Verf. 2. Auferendo finiam omnia à facie telluris , ciet ufque ad abolitionem omnis carnis , ut maneat re- dictum Jehova. gnum ejus & nova creatio. Verf. 3. a Finiam hominem ca pecus: finiam volucres $. 4. Sit perpetuò ante oculos judicium Dei, quo fi- cæli ; e piſces maris ; a ſcandala cum impro- nientur omnia ſcandala cum improbis. Cogitemus , opera bis: a exfcindam hominem à facie terre, diétum noftra , quæ non in nomine Dei facimus , coram Deo non ſubſtitura ; ſed etiamfi fervemur, jacturam tamen illorum Jehova. effe fa&turos. Meminerimus , creaturam vanitati fervire invitam , & anhelare ad revelationem gloriæ filiorum Uferendo finiam. 7$ 70$. confer Jerem. 8:13. DO'N 70Verba non quidem con- Dei : ut ſic agamus , quo poffimus ftare coram filio Dei in die illa , in ſorte juſtorum ; & interim mundi bo- jugata , fed tamen affinia quoad ſonum & nis non illectemur , neque deſperemus de fructu pie- ſenſum reduplicantur. Hæc, in plena ſignificatione, ex tatis. hibent úmretímwy ultimi judicii. Hof. 4: 3. ſimile eſt, ſed mitiori fignificatu. Propterea luget terra & languet omnis particularia præcedanea , ſpecimen ſeveritatis ultimo die $. 5. Sequitur exergaſia , qua ante oculos ponit judicia habitans in ea; cum pecore agri bo volucribus coeli : atque exercendæ præbitura : & gratiam judiciis illis miſcendam etiam piſces terre auferuntur. Quæ poffunt famem & pe- ad ſtabilitionem regni Dei. Igitur Hypotypoſis judicio- ſtilentiam magnam & bella notare. Neque diffitendum eſt talia ſæpe accidere . Et Hieronymus , quemadmodum primo. cap. 1. reliquo. cum ufu hujus denunciationis rum Dei præcedaneorum agit I. de judicio Judæorum ad Hof.4. ita & hîc commemorat, id ſuo tempore eve- niffe. Iram Dei etiam bruta ſentiunt animalia: & vaſta- | Moabitas, Ammonitas , Cuſchitas, & Ninevitas ; cum vs Jeric. cap. 2. verf. 1. 2. II. De judiciis in Palæſtinosz tis urbibus hominibuſque interfectis , ſolitudinem & rari- bono populi Dei ad me ogó ranov piorum. cap. 2. tatem beftiarum quoque fieri, & volatilium piſciumque , II1. Dejudicio excidii ultimi Hierofolymorum. cap. 3. reliquo. teftis Illyrium eft', teſtis Thracia s teftis in quo ortus ſum ufque ad verſ. 9. ſolum : ubi preter coelum & terram & creſcentes vepres & condenſa ſylvarum, cuncta perierunt. Interim verba Zo- phoniæ nihil neceſſe eſt citra plenitudinem fenfùs inter- Primum membrum. pretari, & commodiùs de ultimo judicio, & confumma tione mundi exponuntur. idque propter particularia judi Primum membrum conſtat hiſce ſectionibus. cia, quæ deinceps exponit diſtinctė. Eft autem notanda I. Denunciat excidium Judææ & Hieroſolymæ ac diſtributio. Primò dicit omnia. Tum ſpecificat homines, fcandalorum in ea. verf.4.5.6. pecora, volucres , piſces. Rurſus homines fub duplici ge II. Compefcit omnem murmurationem adverfus hoc nere proponit: Improborum , & Univerſaliter , intellige | judicium. Vide hîc 1. Prom R 3 198 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S verf.7. p. a. IS. 16. 17. 18. 7. Propofitionem. verſ . 7. p.p. communioni Ecclefiæ cum Deo. 2. Videri , ſuperſtition 2. Confirmationem à nem illam proceffiffe à Chaldæis ; apud quos sa Efai. (te) Propinquitate , contra opinionem dilationis. 46:1. Būna, poteſtatis nomen, inter reges & poftmo- dum inter Deos fuit. Conditorem Babylonis Scriptura (B.Subjectis contra fiduciam authoritatis , gratiæ Nimrodum , Beroſus Belum nominat. Apta eſt vox fi- apud exteros , præſumtæ ſanctitatis. verf. 8. 9. gnificandis Indigetibus diis, tenentibus terram , montes, (y) Deſtructione metropoleos ad vindicationem in- iuvios, plana. Quomodo imperia deorum diftribuebant fidelium non credentium vel promiſfionibus vel commi- gentiles. Eft 312; Wy? Baalzebub, 2. Reg. 1: 2. abomi- nationibus Dei , atque ita contemnentium prophetias. natio Accaronitárum. Quod nomen Diabolo impofue- verf. 10. II. 12. 13. runt Hebræi. Fortè eft zoos azény a aut pzczec apud ( 5.) Celeritate & diritate calamitatis , contra præ- Solinum. Credibile eft , Ifraelitas , ut eò minus of- fumtionem fortitudinis in militibus, & confilii in duci- bus , & fiduciam effugii in arcibus , aut divitiis. verf. 14. poſle fub nomine 'yus Domini vel riso kya Domini ter- fenderent gentes , primò venditaſſe, Deuin verum coli III. Hanc denunciationem applicat ad vs Je cics. cap. 2. re. quia & honoha fiz Dominus totius terræ à Scriptu- verf. 1.2. ris memoratur. deinde etiam dæmonas à Gentilibus cul- tos tanquam Genios quofdam bonos adoraſſe. Cujus rei faciundæ prætextus hominibus verſutis deeffe non potuit. I. Denunciatio excidii Judææ & Hiero- Exfcindain reliquias Baalis. Nam per deportationem de- ſolymæ cum ſcandalis. cem tribuum magnam partem exſciderat: fed Judæi ab iſta impietate non defiftebant. Verf. 4 Et extendam manum meam in Judam $. II. 2. Mentio bip eft & 2. Reg. 23:5. Reg. 23:5. ubilo . in omnes habitatores Hieroſolyma, o exfcindam quitur de re geſta tempore Joſiæ. fub quo Zophonias ya- refiduum ; poparum cum . ? ? facerdotibus. Ubi puto Vau pro relativo poni. qui adolebat. q.d. quod Verf. 5. Et qui adorant in tečtis exercitum cæli, a hominum genus adolebat in celfis , in urbibus Fuda dvi- qui adorant , qui jurant Jehova a qui jurant in cinia Hieroſolyme. Niſi velis pendere ab uus relativo, rege ſuo (Malcám:) quod præceſſit . Item Hofeæ 10:5. fic appellantur Sacer- Verl... Et qui retrò cedunt à ſequendo Jehovah; c fpecies idololatriæ fuerit ; adolentium vitulis , five ſacri- dotes vitulorum Samariæ. Sic in nomine hoc jam ſecunda qui non querunt Jehovam neque curant eum. ficantium in celſis. quanquam & Sacerdotes Baalis Oy Chaldæus Sacerdotes Ægyptiorum 5.6. Et , quod initio ponitur , eſt exegeſeos inchoa- rectè dicantur. tivum.q. d. Dixi, me omnia à terra ablaturum. Nemo (75) appellat d'yp. Alii à ftigmatibus inuftis , alii tamen putet, mea judicia hucuſque ceſſatura. Precedent à veftium atrore fic indigitatos volunt. Eft enim in voce ante ambulones mei, judicia , quæ exercebo in mundo; quæ o, ut videtur, atroris fignificatio. Dj? ????3 atri va- erunt tanquam teftes & tubicines adventum meum ad judi- pores & æftus diei. Job. 3: 4. Hef . noé perceça dzads. cium denunciantes, dovei futuro fidem facientes. Deinde Quid fi ab æftuatione, qua in facrificiorum oblatione la- precedent beneficia mea dregnum meum erigam in mundo, borabant? Camillum puerum facris miniſtrantem appel- ut Ecclefiam vivificem ultimo die in eternum. labant Thuſci. Id hinc quidam repetunt. Exfcindam po- $. 7. Incipit hîc à Judææ & Hieroſolymæ excidio. pas cum facerdotibus. Non puto , ſacerdotes à Kemarim Quippe deſtructio regni Ifraëlitici jam præcefferat. Non effe diftinguendos in eodem cultu; ſed facerdotes templi, etiam intelligendum eft excidium Judææ fimpliciter pri- & Camarim celſorum intelligo. Quo notatur corruptio mum. Antecellít excidium Ninives & regni Affyriorum, cultûs legitimi in templo. quòd fcil. templum per profa- „quod fuit ante Babyloniorum monarchiam. De hoc exci- nitatem Sacerdotum fit mutatum in fanum ceifi. Nihil dio agit. Nahum. cap. 3. & Zophonias cap. 2: 14. Ubi autem impedit vocabulum idoliis familiare in Syriaca lin- notandum , etiamfi Zophonias excidium Ninives poſtpo- gua factum eſſe commune , ad fignificandos facerdotes nat, reipſa tamen prius effe. Scilicet Zophonias tempo- domûs Dei. Elias per 0'?vult notari monachos , in- ris ordinem non determinavit : fed quia per Babyloniumcluſos. Vide notas D. de Dieu. Quid abſurdi fi Zopho- debuit fieri deſtructio Hieroſolymæ , voluit prophetia nias dicatur extraneum & domefticum nomen copulaffe, etiam florem Imperii Aſſyriaci', tanquam obſtaculum fi ut oftenderet, quum Deus facerdotes in gente Hebræa dei, removere , docens fore etiam deſtructionem Nine- miniſtrantes viſibili & carnali tabernaculo å ſe vocatos in ves. Et rurſus in eo exemplo voluit oftendere , quàm fa- Aharone ad accedendum ad Deum in figura ( Nam cile Deo fit Babylonios exſcindere per Perſas. per quos videtur propriè fignificare eum , qui accedit . certè aipa, fieri debebat reftitutio Hierofolymæ , de qua agit cap. 2. vel 3770, dur) ut iooduse pece uſurpantur ) amoturus Hæc de ordine $. 8. Scandala , quæ fe per deletionem urbis excifurum effet & aboliturus , multò magis cum illis, & illis prius minatur , funt 1. idololatria. 2. Averfio à Deo. 3. Ne- fummotis , externos facerdotes à Deo non vocatos ad ftandum coram ipfo, multò minus ad ftandum coram ido- gligentia circa fedus & amicitiam Dei. $.9. I. Idololatriam in quadruplici ponit differentia. lis, aboliturum & extirpaturum eſſe. $. 10. 1. Cultum Babal. cujus flamines vocat o'y???. Eft cultus cæli & fiderum. Vide rurfus 2. Reg. Quod attinet nomen (ya Baal, id notat sivé zovce. At- 23:5. & Jerem. 44:17. Gentiles fidera adorarunt, tan- que adeo verbo conjugato utitur etiam Deus de fe Efai . quam fi in illis intelligentia effet . Hæcigitur fuperftitio in ófgeroncengescu reſolvitur. Jobus cap. 31: 26.27. 28. 54:5. 62:5. ubi eſt allufio ad matrimonium. Confer Joh. 3:29.' Atque etiamfi de eodem myſterio loquatur tibus affimilarentur, fine dubio hunc excogitarunt', quali Judæi hîc prætextum fuæ nequitiæ, quò ſecuriùs gen- Hoſeas cap. 2:21. 22. nihilominùs tamen negat , ab Ecclefia appellari "bya fed potiùs marite mi. In etiam utuntur Pontificii in adoratione imaginum : fci. quo duo puto eſſe conſideranda. 1. quòd verbo Soys iis adjunctos , & divinam virtutem in iis colere. Et licet Paganos ipfa corpora adorare , fe autem angelos quidem fignificetur latiùs actio maritalis , qua conjugem quod ad angelos, potuerunt eadem facilitate, qua nunc ſuam ample&titur ; fed nomine by2 non exactè notetur Pontificii , exire ; fcilicet , ſe non colere cos, cum Genti- conjugium & communio, quam Deus habet cum homine bus, cultu naeges cs ſed cultu dzacías tantùm. Qui putat per Chriftum : quippe quum ea vox pollit etiam de con eos fine talibus ratiocinationibus hæc egiffe, isputet ne- cubinario & hero ancillæ ufurpari. Qua occafione Deus ceffe eft, eos planè mente captos fuiſſe. Ogncreía el género declarat , hoc nomen fibi applicatum detrahere fibi & igitur hoc loco, quam taxat Apoftolus Coloff. 2: 18. hîc S.12. 3. IN Z Ζ Ο Ρ Η Ο Ν Ι Ε CA P. I. 199 in verf. 17. 23. 3 hîc prædamnatur. Locus cultûs hujus annotatur, in te caput, quo habemus communionem cum divina natura, &tis. Vide 2. Reg. 23: 12. Jer. 19:13. In cultu Baalis h. e. cum eo, qui naturâ Deus eft. Jerem. 32: 29. Tecta plana habebant. 2. Sam. 16:22. $. 15. III. Contemtus five neglectus Dei his verbis Abſolomus in tecto concumbit cum uxoribus patris. Ser- notatur., Et qui ipſum nec quærunt nec curant, five, ipfi vator jubet diſcipulos ea, quæ in aurem ipfis dixerat , in non attendunt. Duo hîc : Querere eſt cupere Deum teftis loqui. Matth. 10: 27. Idololatræ vel voluerunt habere in communione ; Curare five attendere Deo eft fuam devotionem oſtentare ; vel tree lopov quæfiverunt ipſum audire, eum interrogare ac conſulere, & volunta- cultui cæli & fiderum. Ef. 15:3. & 22: 1. tectum eſt tem ipfius bonam explorare. Verbum up2 quærere adhi- ultimum, urbe occupatâ, perfugium. Vide & Matt. 24: betur in ftudio acquirendæ unionis : v"? curare, intende- re eſt alicui rei animi attentionem impendere. Confer $. 13. 4. Eft claudicatio , dum jurant Domino , & ju- Pfalm. 14:2. Et in conſulendo & explorando & fimili- rant per Malcam , regem fuum. Vox ultima ex appellati- bus uſurpatur. Jugulat hæc ſententia tum illos , qui fu- va propria fit, & valet id, quod alias Milchom vel Mo- perftitionibus fuis ignorantiam prætexunt; tum qui, loch dicitur. Sic Amol.5:26. De regis veftri, h.e. quum effugerint eos qui in erroribus verſantur, nullum Molochi veſtri. & Jerem.49:1. ipy! Doe Moloch & ftudium adhibent, ut Deum habeant in cognitione & ad populus ejus. & verf. 3. 73,275199 opp. Sanè Dei voca- 7327519 opp. Sanè Dei voca- communionem juftitiæ ejus ac maneggoeices diarida bulum eft Rex; ſed abuſu pagano contaminatum eft & proficiant. falſo numini datum. Ideò hic quali proprium venit. Cul- $. 16. Habemus igitur hîc Religionem falfam , circa tus foli Deo debitus eft, ut per ipſum juretur. Deut. 6: figmenta & creaturas ; fine fide : corruptam fub fuco ve- 13. Totus etiam cultus fidei in juramento includitur. ri; claudicantem ; inconſtantem ; nullam: quæ omnia Nam qui jurat in nomine Dei, confitetur , ſe credere in Religionis vitia Deus oftendit ſe in populo Ifraèlitico vin- dicaturum. Deum, in eo juſtitiæ & falutis fuæ fpem reponere, & in eo gloriari cum timore ut vivorum & mortuorum judice. Qui confitetur, Jeſum effe Dominum ad gloriam Patris, 11. Coërcitio murmurationis. jurat in nomine Domini, quia provocat ad Deum & Chriftum teftem cordis & affectus fui, & votum nuncu- Propoſitio. pat , fe ei ſemper ut Domino adhæfurum. Hinc inter pro- Verf.7. Sile coram Domino Jehovah. miſliones fub Nov. Teftam. implendas eft iſta Ef. 45: In me juravi: exivit ex ore meo juſtitia ; verbum , quod $. 17. Solet humana caro ratiocinari contra judicia lingua. Pro quo Apoftolus Philip. 2: 10. ut in nomine Dei & ſeipſam juſtificare. Spiritus ſanctus talem reſpon- Feſu omne genu ſe fle&tat cæleftium & terreftrium & fub- fationem increpat , q. d. Quis tu es, qui ex adverfo re- terraneorum : & omnis lingua confiteatur, quòd Dominus Sponfas Deo. Nihil te juvabunt hîc túa effugia & fuci . Jeſus Chriſtus in gloriam Dei Patris. Ita Eſ. 65: 16. qui Deus , qui inſpicit corda & renes , tuam hypocriſin judi- fibi benedicet in terra, fibi benedicet in Deo Amen:& qui cio fuo facile elidet. Scilicet dum hîc agimus, ne cogite- jurabit in terra , jurabit in Deo Amen.- Prius eft fidei ap- mus hoc aut illud dicere coram Deo, ſemen Abrahæ ſu- prehendentis benedictionem Abrahami in Chriſto mus; in nomine tuo prædicavimus ; bona noftra inten- prse- Ritam; alterum confeflionis . Sic Ef. 19:18. jurantes tio fuit; neceſſarium mihi fuit ; erravi, infirmus fui : Domino , h.e. per confeffionem votum nuncupantes obe- quæ facimus, poffumus defendere. Hæc omnia apud diendi Deo. Claudicatio igitur eft, Jurare Deo & ipfi Deum , cùm ille fe Dominum omnium & Ecclefiæ fuæ, fidem fuam addicere, & nihilominus jurare per alium. & nominis ſui aſſertorem demonftrabit, nihil valebunt. Quæ notatur & Amof. 8: 14. Hujus claudicationis rei funt Pontificii, qui non modò alium dotant (ut eſt Pfal. Confirmatio 1. à propinquitate. 16:4.) h. e. alii fuam fidem & obedientiam addicunt, quem pro rege vero Ecclefiæ recipiunt, nempe Papæ : Nam propinquus eft dies Jehova; quia præpa- & in alio fibi benedicunt ac gloriantur , quorum meritis ravit Jehovah ſacrificium ; Sanétificavit voca- ſe adjuvari exiftimant : fed & palàm jurant per ſanctos. tos ſuos. Nihil juvat illos exemplum S. Pauli 1. Tim. 5:21. ob- teſtantis coram Deo & Domino Jeſu Chriſto dele&tis An- $. 18. Poteſt hoc intelligi in emphafi & tenuius. Tem gelis. Interſunt Angeli actionibus noftris, & vident no- nuiùs , ut na ſit déTYOV , five promta occaſio ad fatian- ftram in miniſterio noftro obeundo fidelitatem , ejuſque dam ſuam cupiditatem : & vocati ſint ii, quos Deus de- teſtes ſunt. Ita & coram fratribus obteſtari poſſumus, qui ftinavit adducere ad hoc ut ſe fatient, quovis modo: & interveniunt fideli obteftationi. Aliud eft per Angelos & San&tificatio illorum præparatio & ſegregatio ad hoc con- fanctos fratres jurare. Qui honor foli Deo competit, tan- vivium à Deo exhibendum, & minifterium, ad gloriam quam & notori cordium & judici & gratiofo omnium Dei, quamvis non ex intentione illorum, obeundum. Sic bonorum datori & fini noftro, quem anima noftra expete- , uſurpatur Ezech. 39:17. 18. 19. 20. Apoc. 19:17. re debet. $.19. In emphafi , ut intelligamus facrificium verum, S. 14. II. Averfionem his verbis indicat. Et qui re per quod expiari debeant peccata; de quo, participando trocedunt à poft Dominum , h. e. à fectatione Domini. In in fide, epulentur ii, quos Deus ad hoc vocat, h. e. vo- dicantur ii, qui inconftantes ſunt, & Deum non ſequun- cando adducit : nimir. ii, quos fančtificat aſperſione tur uſque ad finem , propter mollitiem & cupiditates. Illi fanguinis illius victimæ & fpiritu ſuo. Quales jam tum enim ſunt hypocritæ. etiamſi ſe verè credere & amare erant & ab omni ævo fuerunt, qui ſalutem Ifraelis fpera- Deum fecundùm ſuas rationes putaverint. quos megou ces- bant. De quibus dicit Pfalmus 50:5. Congregate mihi fås temporarios appellat Servator Matth. 13. Qui quum ftudiofos mei, pangentes fedus meum ſuper ſacrificio. nem- deficiunt, tum manifeftatur, quòd ab initio mentiti fue- pe in ſanguine federis, Zach. 9: 11. ſive Teftamenti. rint Deo, & quòd acceptatio veritatis, quoad particulam Matth. 26:28. Hebr. 9:16. aliquam, provenerit à concupifcentia & frivolis cauſis, $. 20. Certè quidem emphatica illa ſignificatio eft ad non à timore Dei, & fiti ac fame juſtitiæ , tanquam ra- rem accommodatiſlima : & fi hoc modo accipiamus, tum dice. Eft autem ſequi Deum , vel imitari Deum ; vel ad | verſu fequenti in voce nu erit antanaclaſis. Sic igitur dies Deum & communionem ejus contendere vera via. Nam Jehovæ erit tempus viſitationis populi per gratiam, & qui ſequi dicit, is & metam & viam dicit. Deus eft me powspáneos Ječ cv odpud. Interim notandum , quòd vox il- ta, quatenus quærimus illum glorificari per gratiam ſuam la dies Domini lato & ſtricto ſignificatu veniat. Lato , in nobis. Deus, & nominatim Filius Dei, eft via; quia notat omné tempus , quo Deus demonſtrat fe regem, do- ille doctor, & adductor eſt per meritum & efficaciam, & minum & judicem. Stri&to , notat illum diem, quem RA omncs Ο Μ M E N T A R I U S mus. omnes prophetæ & ſancti expetiverunt videre, ſcil. diem in dins de ne putes regnum filiorum 7oſije niſi unum, apparitionis Dei in carne & ftatûs Eccleſiæ Novi Teſta- | quia fratres fuerunt. Attamen Matthæus in iſta com- menti. Ita Malach. 4:5. De quo die jam ad Joëlem dixi- plexione duas generationes diſtinguit. quod liquebit eas numeranti. quod hoc loco libenter per occafionem mo- $. 21. Illud verò ad explicationem fingulorum loco- neo, ne quis putet errorem eſſe in Matthæo, quando rum obſervandum eft, Prophetas reſpicere ad tempora dicit, Fofiam genuilſe Jechoniam & fratres ejus , & pu- gratiæ & judiciorum Dei deſignata jam antè à Moſe. tet vel excidifle nomen unum (quo modo vox ÉJÉ 19.7, DE Ideoque quemque prophetam, qui diem Domini immi- fi id tp Icxcipe , quem quidam infulciunt, attribuatur , nentem nominat, intelligendum effe, principaliter qui non veraret in fratribus , h.e. patruis Iechonic ) vel ne- dem de adventu Chrifti in carne, cum judicio in incre- glectam à Matthæo unam generationem. Hic etiam la- dulos ; fed præterea etiam anteambulone illius diei proxi- tiùs poffunt intelligi regiae dignitatis hæredes. Sperabant ino. Verbi cauſa. Zophonias loquitur poft deportatio- enim Judæi, regnum penes familiam Davidis perpetuum nem decem tribuum. İgitur intelligendum eſt, approxi- fore. ex Genef. 49:10. Non recedet ſceptrum & legif- mare diem illum, quo Filius Dei appariturus erat populo lator. Qui fi comparaffent id, quod extat 1. Reg. 9: 4. ſuo : atque ita jam inſtare præcurforem aliquem & tubi- 5. 6. potuiſſent perfpicere, eam prophetiam non ne- cinem diem alium, nimir. judicium in incredulos , & de- ceffariò refolvi in duplicem propofitionem negativam, letionem ſcandalorum ex loco illo , in quo Servator debe hoc modo: Non recedet fceptrum, neque recedet legiſla- bat apparere : quæ repurgatio per captivitatem Babylo- tor. Sed poffe etiam accipi in ſenſu negante receffionem nicam erat facienda. Quod & Moſes & anteriores pro- utriuſque fimul, ut licet recedat fceptrum, tamen ma- phetæ præfignificaverant. Sic, ubi Prophetæ loquuntur neat legiſlator. & fic fidem adhibuiſſent Jeremiæ & E- de temporibus fequentibus adventum Chrifti, fi memine- zechieli finem - regni in captivitate Jechoniæ denun- rint diei Domini, erit dies judicii noviſſimus , vel in fe, ciantibus. Vide Jerem. 22:30. Ezech. 19:14. cap. 21: vel etiam ut in præcedentibus judiciis præobfignatus. verf. 31. Qualis dies antecedaneus eft dies deletionis Templi & 9.25. 3. Amicitia gentium. Ea fignificatur per Afli- Reipublicæ Judaicæ , Reformationis Ecclefiæ, Caſtiga-milationem in veftitu. Sic enim folent factiofi homines, tionis Ecclefiæ , Ruinæ Anti-Chriſti. Qualia tempora , cujus gentis fiducia extolluntur, ejus mores, linguam, tanquain tubæ præcedaneæ adventum Domini ad regnum regnum lafciviam & laſciviæ atque animi fornicantis indicem ha- univerſale & ei connexum ultimum judicium denuncian- bitum affumere. Quæ vanitas hoc feculo ad enervatio- Ees , defcripta funt in Apocalypfi poft Prophetias Chriſti nem multorum ingeniorum & alimoniam laſciviæ & & Mofis ac prophetarum. luxuriæ paflim regnat : utinam fine magna calamitate pe diffequa. Confer Ezech. 23: 13. 14. In uſu veſtium & Confirmatio 2. à Subjectis. omnium rerum , quæ funt eis goega's ziñ drozhod (quod fortaffe illum ſenſum habet, quæ ad corruptionem live pravitatem cupiditatis & animæ labem ſunt non uſu fed Verſ. 8. Et erit in die ſacrificii (five Convivii) Je-l abufu five nimio uſu) Col. 2: 22. obfervanda regula hove, viſitabo in principes, e filios regis, ca in Auguſtini de doctr. Chriſt. lib. 3. cap. 12. In omnibus hu- omnes, qui amiciuntur veſtimento peregrino. juſcemodi rebus non ex ipſarum rerum natura quibus uti- Verſ. mur, ſed ex cauſa utendi & modo appetendi vel proban- 9. Et viſitabo in omnem, qui infilit limen, dum eſt vel improbandum , quod facimus. Et, Sicut ta- die illo ; qui implent domum Domini ſui vi a lares de manicatas tunicas habere apud Romanos veteres fraude. flagitium erat, nunc autem honeſto loco natis , cum tuni- cati ſunt , non eas habere flagitium eft: fic animadver- S. 22. Hac parte confirmationis confutatur vana fidu tendum eft in cætero quoque ufi rerum abeffe oportere libi- cia quorundam in ſuis prærogativis. ut eſt dinem : quæ non ſolum ipſa eorum , inter quos vivit, con- $.23. 1. Autoritas & imperium. Solent autem b'infuetudine nequiter abutitur, ſed fepe fines ejus egresa é qp0v7es in Scripturis appellari omnes, qui imperium ha- fæditatem fuam , quæ inter clauftra morum folennium lam bent. Ko7" izoxlus tamen ita appellantur Senatores & Ju- titabat, flagitiofifſima eruptione manifeſtat. Quicquid dices Synedrii, quod ouvédesoy të acë, Synedrium populi, autem congruit conſuetudini illorum , cum quibus vitaiſta intellige toti populo præpofitum , 'non fingulis tribubus degenda vel neceſſitate imponitur vel officio fufcipitur, à aut urbibus , & 1 Baran Conſilium appellari conſuevit. bonis & magnis hominibus ad utilitatem & beneficentiam Illorum autem vana opinio erat vel perſuaſio ſuæ pruden- referendum eft. vel perſuaſio divinæ promiffionis , qualis extat Gen. S. 26. 4. Dignitas facerdotalis. De facerdotibus enim 49:10. de 07217? legiſlatoribus non receffuris. Vide mi- dicit, Qui infiliunt in limen , intellige, domús Domini meſin gloriationis ipſorum Jerem. 8: 8. 18:18. Qui de Sui. hoc eft, templi: addito , Qui implent domum Do- bebant cogitare, hanc promiffionem non importare im-mini ſui vi& fraude. Hîc quidam cogitant de Palæſti- punitatem fcelerum: inò potiùs ex ea fluere neceſſitatem nis , qui non calcabant limen Dagon. 1. Sam. 5 : 5. Sed reformationis & repurgationis Cathedræ Mofis, in ad- hîc nullus fermo eft de Palæſtinis , verùm de Hierofoly- ventum Domini. Sic Babylonica captivitas non immi- . nuit veritatem illius prophetiæ, quia potiùs ad repurga- apud Palæſtinos & in ea urbe, ubi cafus Dagonis accidit. tionem Cathedræ Moſis, ut illa ſuo nitori reftitueretur, Potius eft, ut ſignificetur audacia inſiliendi limen templi fuit comparata. quemadmodum templi reparatio facta cum violentia & fraude. Infilire limen , ut calcare atria. per Herodem non poteſt vocari deſtructio , licet ſine de- Ef. 1: 12. Deus ſub vocabulo Domini ſui notatur. ut Atructione fieri non potuerit. Sed in captivitate manſit Nehem. 3:5. Eft emphaſis. Debebant cogitare, effe hic ordo , partim in terra, partim extra terram , quam- domum magni Regis, & Domini fui; qui poteftatem vis omnis cultus præfcriptus quibuſdam annis protractæ habeat in animam & corpus ipforum ; qui illos dignatus captivitatis Jechoniæ exerceri non potuerit. Cujus tamen erat tanquam familiares ſeryos ad domus fuæ minifte- reftitutio poft paucos annos exſpectabatur. rium vocare, iiſque locum & officium in ea affignave- $.24. 2. Genealogia.& fucceflio cum dignitate. In rat. Quomodo adeunda domus Dei, docet Ecclefiaftes Filios regis. Vel, in filios hujus præfentis regis, Joſiæ; cap.4: 17. Quid igitur illi ? nimir. Joachaz, 2. Reg. 23:34. Jojakim, 2. Reg. 24:2. S. 27. 1. Implent illam vi. quia illam ingrediuntur ipſi Jojachin, 2. Reg. 24: 11. 12. 14. 15. Zedekiam, 2.Reg. violenti& tyranni, nimirum dominantes populo crude 25: 1.5.6. Ut Matth. 1: 11. 1egovics vou ta's ederos's liter, imponendo præcepta importabilia, & judicium u78 : ita hic uno vocabulo Filii Regis. Sic Aben-Efra ad exercendo immiſericorditer, & bona viduarum ac pu- Hoſ. 3 : 2. ' nos nosos pr JUNY 2013 giunn 85 pillorum ſub weg méod orationum, facrificiorum , deci- maruni, tive, Sed hoc facerent דִמְהַלְכִין בְּנִימוֹסִי וּיִפְלִשְׁתִאֵי .ma . Targum IN Z O P H O N I Æ CA P. I. 201 marum, rerum facrarum exhauriendo. Sic faciunt domum | latere Auſtrali fupra vallem Hinnom) ad Occidentem uf orationis fpeluncam latronum Jerem. 7:11. Confer que ad Gichon (Mons Gichon fitus erat ad occaſum urbis. Matth. 21:13. Refer huc præceptum de conciliatione igitur non poteſt verti, ut Junius vertit ; ad occidentem fratrum quærenda & ira deponenda ante preces. Matth.5: Gikonis. Urbs & monia erant ad ortum Gichonis ) in 23. 24. 25. 1. Tim. 2:8. 2. Implent illam fraude. Fraus | valle , h. e. uſque ad vallem, in in Scripturis appellatur oftentus veri & boni ad ſtabilien minatur (Hic angulus lateris Occidentalis ad Auftrum) dum mendacium & iniquitatem comparatus. Ita in nego- & qua intratur in portam piſcium, h.e. murus continua- cio religionis fraus eft, quando fub obtentu verbi Dei tus eft à valle Montis Gihon per latus Occidentale & falfitas docetur ad detractionem nominis & gloriæ divinæ. Septentrionale ad portam piſcium in Angulo Aquilonis Zophonias jam tum corruptam innuit doctrinam pér fal, & Orientis: & circumiit ad Ophel. ſcil. per latus Orien- fam interpretationem Scripturæ. Hæc autem in typum tale. Nam Ophel erat in angulo Orientis & Auftri. Sic dicuntur. Nam & in fequentibus temporibus tales' exti- Nehem. 3 : 3. eft 1. Porta ovium prope Templum , in turi erant, in idem incidentes judicium. 2. Pet. 2: 2. latere Orientis. Sequitur turris Meah & Chananeel. Tum 2. porta piſcium. Impoflibile eft, eam jam ad occafum Confirmatio à latitudine cladis. collocari; quum Nehemias à latere Orientis per Aquilo- 3. nem ad occaſum circumeat; & per meridiem ad portam ovium regrediatur. Sic retrocedendo Porta piſcium, tur- Verf. 10. Et erit in die illo, di&tum Jehova, vox cla- ris Chananeelis & Meah & porta ovium continuantur moris à porta piſcium, a ejulatus ab altera; a Nehem. 12:39. Ergo inter portam Ovium & Piſcium fra&tio magna à collibus. nulla alia intercedit faltem notabilis porta ; fed duæ tur- Verf. 11. Ejulate, qui habitatis pilam, quia occidit res. Nihil neceſſe eſt, Portam piſcium ad occaſum collo- omnis populus Canaan, exciſi ſunt omnes onufti ar- care, propter eam rationem , quia ad occaſum eſt mare. Imò angulus Orientis & Septentrionis longè opportu- gento. nior eſt foro piſcario, quia illic vicinus Jordanes, Mare Verf. 12. Et erit in die illo, fcrutabor Hieroſolymam Tiberiadis, & illuc Tyro commodè afferebantur. Vide lucernis, a viſitabo fuper viris coagulatis ſuper fe- Nehem. 13:16. Fallitur ergo & Hieronymus , qui por- cibus ſuis; qui dicunt in cordibus fuis : Non bene tam piſcium, eam, quam Nehem. 3. ædificarunt filii Af- facit fehovah nec male. naa, vult ducere Diofpolim & Foppen, du viciniorem man Verf. 13. Et erit abundantia illorum in populationem, alibi quidem locum hoc nomine videtur deſignare Hiero- ri fuiſſe inter cunétas vias Hierufalem. Cæterùm run & domus ipforum in deſolationem ; , ædifica- folymis. ut 2. folymis, ut 2. Reg. 22:14. Illa babit abat Hierofolymis verint domos, non habitabunt; o, plantaverint. in Miſne. Ibi Targum xohis n'a à gw repetere. unde vineas, non bibent vinum earum. ön osuréewors. Sed Rabbinis nisu eft legem repetere, repetendo diſcere. Sequuntur Chaldæum Rabbini n') $. 28. In his verſibus confutatur hominum fecurorum v17 quod ſonat énegathenoy, q. d. domum confidera- fiducia in metropoli & opibus ſuis. Securitatis verò ex tionis. Notant fuiſſe in Templo port am Hulde. Alii ex- plicatio ifta eft, quod hi homines eſſent ut vinum quie- tra muros in ſuburbio habitaſſe, & hoc per 7jvn tan- ſcens fuper fecibus fuis ; quod propter immobilitatem quam fecundam urbem ſignificari. Ego hoc loco Portam fuam videtur quafi coagulatum & concretum. (Verbum alteram reſpondentem portæ piſcium , ſcil . ad angulum *op vide Exod. cap. 15:8. Saya mipinn Occidentis & Septentrionis , intelligi poffe crediderim. fteterunt immobiles Abyffi tanquam coagulatæ. Jeremias R. Solomoh. A port a volucrum , que portæ piſcium erat explicat cap. 48:11. per parallelum: pyn y no spin Secunda. Targ. Npl jr? Lxx. Dávy zecevons dra op zó. Immotus eſt ſuper fecibus ſuis.) quòdque dicerent, Deum ans tróv diton eyl/v7cv (fortè piſcatorum : qui etiam fufcina nec malè nec bene facere, h. e. quod nec fperarent gratiæ confodiunt piſces. Druſius atrox? evkytov. quod effet occia Dei exhibitionem in regno Dei, neque etiam formida- furorum. Et putat eſſe pro On. Certè Ezech. 21:11. rent mala incredulis denunciata. quales defcribit S. Pe pro 17 eft Αποκεντών) και ολολυγμος δπο της δευτέρας. trus 2. epift. cap. 3: 2. 3. 4. Securos fodicat commina- S. 31. Colles autem ſunt mons Sion & Morija & Be- tione mali communis , ſcil. auferendarum munitionum & zetha & collis Gareb. cujus mentionem facit Jeremias opum: & proprii, quod ſcil. ſcrutabitur Deus fecuros & cap. 31:39. Igitur tota Hieroſolyma hiſce partibus -de- domos ipforum ſignatur. Junius intelligit hic Colles extremitati oppidi S. 29. Verf. 10. Eft vwo yege ori excidii Hierofolymæ. tertii impendentes portam ſterquiliniorum verſus , ubi erat Cujus tres partes indigitat, 1. Portam piſcium, & 2. Por- olivetum. Oliveti mons erat ad ortum ; porta Fimeti ad tam yel civitatem alteram. 3. Colles. Hierofolyma par- | occidentem , ut ex Nehemia liquet. Hæc funt conturba- tim ad tribum Judæ, partim ad tribum Benjaminis per- ta. Colles, in quibus erant ſtructuræ & habitationes , in- tinebat : nimirum fecundùm lineam , quæ ab En rogel ad telliguntur. nimirum Templi & Regiæ domuumque gran- vallem Hinnom porrigebatur. Ea vallis erat ad latus me- diorum deſtructio hîc indicatur. ridionale Hieroſolymæ. Vide Jof. 15: 7.8. 18: 8. En $. 32. Verf.11. Fit mentio Pilæ, primâ longâ, ut Hie- Rogel autem fuit ad orientem urbis declinans ad latus bo- ronymus monet. Mortarium id fignificat. Judic. 15:19. reale. ut liquet ex 2. Sam. 17:17. Is enim locus eft, in per vnon intelligitur cavum terræ , ex quo profiluit aqua quo ſubſtiterunt Jonathan & Achimaaz, in via qua tende- rent ad Davidem fugitivum, qui trajecerat Jordanem. Simfoni. Junius non malè conjectat, Hierofolymis hóc Ibi etiam Adonias regnum occupare conatus eft. 1. Reg. nomine intelligi poffe vallem illam , qua fuperior civitas Locus , ubi templum fitum fuit , pertinuit, faltem ab inferiore diſpefcebatur. quam vallem Tvegzotão pé- ex parte, tribum Judæ. Pfalm. 78 : 68. Et hanc par- eserfae appellat Joſephus , & Hieronymus vallem Siloë tem urbis , nimirum Sionem , uſque ad Davidem non ex- interpretatur. quod nomen huic valli convenire poteft, pugnarunt Judæi. Sed inferiorem civitatem expugnaye- quia in hac valle extra urbem Siloe ex terra ſcaturiebat. rant. Jof. 15: 63. Jud. 1:8. 2. Sam, Ėrat verfus occidentem porta vallis, contra fontem dra- 5:7 Hæc vitas Davidis nuncupata eſt, & civitas fuperior yo- conis, tum porta fimetorum , tum porta fontis , & piſcina regis , quæ omnia in eadem valle, ſed inter alios mon- $. 30. Porta piſcium fuit in civitate inferiore circa an- tes fe ingerente à feptentrione in meridiem procedebant. gulum Aquilonarem lateris Orientalis. Junius contendit Vide Nehem. 2:13. 14. 3: 13. 14. IS: 12:31. 37. Si eam pertinere ad civitatem Davidis ex 2. Chron. 33: 14. alluditur ad hiftoriam Simſonis , loci finitimi Philiſtinis quod ſequitur Grotius temnere. Ibi hoc dicitur : Manaffes intelligentur . Sed quia ftatim redit ad urbem , præfero firuxit murum exteriorem civitatis Davidis intellige in Junii conjecturam. Similis eft Jonathanis, qui 117727 ng vallem I: 9. pars ci- catur. 202 M со Ο Μ M E N T A R I U S vallem Kidron interpretatur. Lxx. Thy oixe peſílus. Nihil S. 34. Hæc pericopa loquitur de die judicii five R.es ad rem. Allegoriarum ſectatores quis rhya per Port am formationis inſtanti fecundùm ordinem oraculorum Dei, piſcium intelligunt Aconem: per alteram urbem , Lyd- | per quam Reformationem dies viſitationis adventans vi- dam: per colles Sephorim: per Pilam Tiberiadem, que gorem fuum fit exerciturus. ut ſupra ad verf. 7. innui- fuerit humilior tota terra Iſrael. mus. contundit 1. opinionem protractionis. Confer E- $ 33. Populum Canaan dicens intelligit , opinor , ma zech. 12: 25. 26.28.29. Indicat enim prope eſſe & fe- gis populum Ifraëliticum habitantem in terra Canaan & ſtinare vehementer: imò ſejam vocem & ftrepitum ipfius ejus imitantem mores; ut Targum cenſet : quàm popu- audire innuit. 2. fiduciam in fortibus. Cui opponit For- lum mercatorem. Quanquam ? hoc etiam notet Hof. tium vociferationem amaram. Verbum m3 vide & 12:8. Prima ſecuritatis cauſa eſt Urbis & Templi præ- Ef. 42:13. O'y eſt turris. An quia ex turribus edeba- rogativa. quam fibi immutabilem imaginabantur ex tur clamor à ſpeculatoribus , quo populus ad arma con- Pfalm. 78: & 132. Secunda poſſeſſio terræ Canaan. vocaretur. Ezech. 3: 17. 33: 2. 3. 3. vanam fiduciam Ezech. 11:15. Sed Spiritus ſanctus vocat populum Ca in divina clementia ad mitigationem mali. Ei opponit naan ; ut intelligatur non minùs excidii periculo ob- Excandeſcentiam & diritatem mali. Confer Proverb. 1 : noxius atque Amorræi. Confer cap. 2:5. ubi limitatiùs 25. 26. 27. 4. vanam fiduciam in munitionibus. 5. Va- Canaan terra Palæſtina. Tertia opes : unde illos vocat nam fiduciam in fua fapientia & prudentia: cui opponit onuſtos argento. - eft idem ferè quod syn Proverb. cæcitatem populi. Confer Deut. 28: 28.29. Addita ra- 27:3. Chaldæis Smp eſt id, quod Hebræis ?. Quar tione , quia Jehovæ peccarunt. Hoc atrox crimen ſignifi- ta, longa pax. Comparatur cum vino ſuper fecibus ſuis cit in oculis Dei& hominum , fed etiam deliberat id fa- cat in Scripturis: quum quis ſcil. non tantùm malum fa- quieſcente, Quinta , copiæ , domus, vineæ. cere, quod Deus vetuit. Non abfimiliter David Pſalm. Confirmatio 4. à celeritate & diri- 51:6. Tibi foli peccavi. Confitetur, ſe ratiocinatum eſſe contra Deum & præcepta ejus. ut ea non tanti faceret, tate mali. atque debebat, ſed in præſens negligeret , & fpei de gra- Verf. 14. Propinquus eft dies fehove magnusille ;pro- pheta pro hoc crimine denunciat effufionem & projectio- tia in Chrifto fuperædificaret enorme peccatum. Pro- pinquus e feſtinando feſtinat vehementer. Vox nem ſanguinis & carnis tanquam pulveris parietinarum & diei Jehova eſt! Amarè clamat ibi Fortis. ſtercoris. Eſt ellipſis verbi paralleli five fimilis. Vox Verſ. 15. Dies excandeſcentia dies ille: dies anguſtia om? ſignificat carnem, hîc & Job. 20: 23. non, ut o coarétationis : dies tumultuoſa vaſtitatis : dies Abrabenel vult, cibum. 6. Vanam fiduciam in Argento tenebrarum & caliginis: dies nubis & opacitatis. & Auro ad ſeſe eripiendum, vel redimendum. Confer Verf. 16. Dies tube & barritus contra civitates mu Efai. 13:10. Huic opponit Excandeſcentiam & Zelum Dei. cujus effectus terram devorare. nitas & Angulos altos. Verf. 17. Et arétum faciam homini, ea ambulabunt 6.35. Conclufio eft, Fore judicium conſummans; inſtar cæcorum, quia fehova peccarunt; c effun-exercendæ intervallis', in omnes habitatores terra. Phra- præcipitatum ; & quidem merè, fine longanimitatis detur ſanguis ipforum ut pulvis, ea caro illorum fis hæc in Scripturis propheticis notat vel rebus terrenis projicietur inftar ſtercoris. affixos, vel multitudinem pleramque populi nomine Dei Verf. 18. Tumargentum illorum, tum aurum illorum inſigniti, qui ſcil . nihil niſi zue912&o fidelibus & probis. non poterit illos eripere in die excandeſcentie Jeho- Notandum, hactenus agi de captivitate Babylonica, va, a igne Zeli'ipſius comedetur tota terra. quia quod quidem eft judicium totale, quoad terram & ftatum confummatum, mere precipitatum faciet cum omni reipublicæ ; fed non finale. Romanæ captivitatis judi- bus habitantibus terram. CAPUT TII. $. I. III. N: Je ciclo ufurpatur Pfal . 84: 3. Genef . 31: 30. Ita & hîc Jona- than: ? Verf. I. Perfcrutamini vos, o perſcrutamini, ôgens; tem, quam Deus fibi elegerit in hereditatem , Pfalm. qua expers eſt defiderii . 33 : 1 2. ſanctam. Exod. 19: 6. Vide infra verf. 9. "a Verf. 2. Antequam pariat ſtatutum tanquam glu- gentis mee. Nota irregeniti eſt deſtitui deſiderio juſtitiæ fed mam; quæ tranfit die: antequam veniat ſuper vos & regni Dei. Deſiderium autem non in tepido voto , fervorire Jehova; antequam veniat ſuper vos dies in zelo noſcitur. $.3. Mandatum eft explorationis ; & quidem iræ fehova. S. 4. Primò fui. 2. Cor.13: 5. Voseipſi tentate, an fitis in fide; vos ipfi explorate. Aut annon cognoſcitis Sus comminationum divinarum a. vofmet ipſos, quòd Jeſus Chriſtus in vobis eft. Niſi fortè pud populum eſt Inſinuatio debiti reprobi eſtis, h.e. mali & deſtítuti nota filiorum Dei, at- pænitentiæ; quæ inſinuatio partim que ita inidonei ad fuftinendum examen ad verum lapi- tendit ad damnationem eorum, qui dem Lydium. Nemo vocatur ad hoc, ut ftatim lætetur & carni confidunt, partim ad conver- exultet & glorietur in ſpe gloriæ : fed primò ad hoc vo- fionem eorum , quorum miſeretur Deus. cantur omnes , ut feipfos explorent, an habeant hoc fi- $. 2. Compellatio habet časa zoy & exprobrationem gillum Dei in anima fua , defiderium juftitiæ, h. e. non defectûs ejus rei, qua fedus & amicitia Dei obtinetur. tantùm remiffionis peccatorum , five impunitatis (quis Gentem quum dicit , tollit id, quod à Bileamo dictum enim non vel impius eam defideret ?) fed etiam glorifi- erat, Populus , qui inter gentes non numeratur. Numer. cationis Dei per novitatem vitæ tanquam fignaculum ju- 23:13. Idque patet ex addito, quo defectum famis & ftitiæ, ut Deus per utrumque ceu bonus & fanctus juſtifi- ſitis juftitiæ indicat: innuens effe gentem duram corde, cator impii glorificetur. Cùm ſe exploraverit homo, tum & non circumciſam ad amandum Deum, vel in deſiderio demum vocatur ad lætitiam. De ifto deſiderio eft Pfalm. & efuritionę, nedum in lætitia. Verbum 797 activè 42; 2. 3. 63;2. "U $. 5. Sen IN Z O P H O N I Æ CA P. I I. 203 ti- S. 5. Secundò eſt mandatum diſcretionis. Verbum 2. Vindicationis & compenſationis jacturarum. verf. eftivum jungitur reciproco. Illud eft & Efai. cap. 29:21. 4.5.6.7.8.9. 10. Non ineptum Hebræi hinc formant adagium , 7psy oup 3. Manifeſtandæ gloriæ divinæ ſuper ipſis ad reveren- ipſum deinde tiam gentium. verf. 11. alios. Abrabenel'ei tribuit ſignificationem legendi è pa (6) A judicii extenſione in leis. quod eſt Latinè Excutere. Targ. 137ONI INN WIIN I. Cuſchæos. verf. I 2. Lxx. owéxJnte non ou d'Inte. Vitioſè & rectè fieri po- 2. Affyrios & urbem eorum Nineven. verf. 13.14.15. teſt excuflio alterius. Vitioſè, fi in nævos alterius inqui- ras , ut objectes & ita parrheſiam fratris admonentis ac re- Propofitio eακλήσεως. . prehendentis retundas. De hac loquitur Efai. 29: 21. Verſ. Restès fi verum granum à palea diſcernas , quantum po- 3. Querite Jehovam, omnes manſueti terre; teſt fieri per charitatem , quæ omnia fperat ; & per qui judicium ipſius exercent: Quarite juſtitiam, qua- morem & follicitudinem, quæ hominibus diffidit, & rite manſuetudinem. verbis abſque operibus non credit, atque eos, qui ſince- rè verbum Dei prædicant, ab iis, qui ſub cortice verbo $. 9. Hæc cohortatio habet vim confolationis. Pote rum federis zizania ſeminant, & fraudem conſuunt ad il rat admodum dejici animus proborum, quum audirent ex laqueandas animas. prophetis , ruinam totius politiæ inftare. Iccircò illos in $.6. Argumentum ducit propheta ab opportunitate. propoſito confirmat , iiſque animum & calcar addit ; in- Antequam , &c. Dei longanimitas invitat ad pæniten- finuans, Deo notam effe viam illorum , & ipſorum la- tiam. Eam illuftrat ab impendente judicio. Hoc argu-borem in Domino fruſtra minimè fore. Compellatio mentum armatur 1. allegatione juftitiæ, 2. adumbratio habet vim teftimonii & approbationis : Manſueti terre, ne effetti, 3. indicatione cauſæ illius effecti , & 4. certi- | qui judicium ejus exercuerunt. Verba hæc Dei ſunt, non tudine propter ftatutum diem. Juſtitiæ allegatio eft in his tantùm ad aures , ſed ad animum & confcientiam man- verbis . Antequampariat Statutum. pr ſignificat omnem ſuetorum. Manſueti ſeipſos excutiunt, & veniunt ad lu- cujuſque rei limitationem. Hoc loco notat to dire che per cem, & vident Spiritus Dei opus in ſeſe, nempe man- Jeś aut dire crox escice Jeb, ex Rom. 1:32. 2:5. intelli- ſuetudinem & judicium , & habent Spiritum Dei etiam ge hocjus Dei, fecundùm quod ipfum decet contemto- in ſanctis literis , non tantùm per ſpirituale gaudium in res fuos ulciſci & feipfum per impunitatis conceflionem paflionibus & tentationibus , ſuo ſpiritui atteſtantem. Si abnegare non poteſt. aliter foret , & nemo fciret ſuam regenerationem & fidem, $. 7. Effectus juris in his : Antequam pariat fiatutum cui diriguntur tales compellationes Scripturarum? tanquam paleam , quæ tranſit die. h. e. Antequam , ad $. 10. Alterum manſuetudo eſt animi demiſli & hu- demonſtrandam juſtitiam Dei, res regni & urbis & omnia milis apud Deum , ad abnegandam juftitiam propriam & bona populi Judaici fiant tanquam palea , quæ uno die concupiſcentias ſuas & juſtitiam Dei eſuriendam & fitien- difflatur. Confer Pfalm. I: 4. Caufà effectum producens dam ; tum etiam ad compatiendum proximo eique con- eſt Fervor ire Domini. qui in Deo non affectus eſt, ſed donandum offenſas. Alterum judicium eft animi fortis in voluntas peccatum , ut contrarium imagini Dei in ho- Domino ad redarguendum & vitandum illos , qui fcan- mine atque ita Dei gloriam intervertens, deſtruendi. Hîc dala faciebant doctrina ſua & factis ſuis. Cuirei in Eccle- tamen potiùs potentem exſecutionem ſive évégyed illius ſia Ifraëlitica inferviebat évé Jepes; quod & privati pro- voluntatis notat. nunciabant in peccantes, & tanti erat, ut non remitte- S. 8. Tempus ei rei præfixum notat colo ultimo : an retur vel folveretur abfque judicio aut fatisfa&tione, h.e. tequam veniat ſuper vos dies iræ Domini. Ita Scriptura defenfione & excuſatione fa&ti tanquam non mali, vel ſæpiſlimè diem allignat demonſtrandæ juſtitiæ ejus de confeflione ac pænitentia , i.e. emendatione. Inde etiam terminatum. quales dies ſunt vel particularium exem- in Eccleſia Chriſtiana increbuit ille mos , ut unus Epi- plorum, quos Deus agit, ne ſe inteftatum relinquat: vel fcopus alium judicaret & per ſententiam deponeret, h.e. univerſalis retributionis. qui dies noviſſimus . appellari teſtaretur ſe eum pro Epiſcopo & fratre non recognoſce- conſuevit. Interim quiſque ſuum diem particularem ha re, qui ſcil. non legitimo modo Epifcopatum obtinuif- bet, in quo ipfe judicium ſuum in alterutram partem ac- fet, vel injuria quem afficeret , vel doctrinam corrumpe- cipit. Anteillos dies multa in obſcuro funt & ab homini ret , vel canonibus non parêret. Qua in re modum pofuit bus diſputantur: dies Domini omnia definit. Qui non Seryatör Matth. 18: 15. 16. 17. docens, & quibus gra- ſecundùm Scripturas judicant, neque exſpectant diem dibus procedendum fit ad judicium , quo quis ut gentilis Domini, ii ante diem judicant. Sic dies Domini damna- abnegator Dei & ut publicanus ſcandaloſus habeatur ; & vit primum mundum per diluvium: Sodomam per in ex quo fonte omne judicium procedere debeat , nimirum cendium: Ægyptios per ſubmerſionem: Ifraèlitas de amore tum hominis peccantis ut is lucrifiat, tum veritatis cem tribuum per deportationem : Omnes, ut in externis ac juſtitiæ, per quam & ipſe ſalvetur & Deus glorifice- factis non finceros Dei cultores , per captivitatem Baby- tur, quæ per é neyzov demonftrationem proponenda fit. lonicam : tandem fervitutem legalium cerimoniarum ut Interim quum publica judicia corrupta effent in populo, invalidam ad conſcientiæ purificationem & , poft Chrifti neceſſe erat piis non tantùm ingemiſcere, ſed etiam re- facrificium, fibi ignominiofam per deſtructionem poli- prehendere publica ſcandala , & à fcandaloforum com- tiæ finalem ; Romanos perfecutores per fruſtrationem, munione, quantum pote, abſtinere. Ita diſcipuli prophe- diminutionem imperii, ſubintroductam dominationem tarum fuas inftituerunt quafi pega teeds & familias, & pii Anti-Chriſti: hunc & cætum ejus per varias conflicta- inter ſe privatim duo aut tres fæpe ſunt collocuti (Ma- tiones, invaſiones exterorum , inania bella pro terra lach. 3 : 16.) & tale commercium cum ſcandalofis non ſancta , reformationem, coërcitionem conatuum contra Eccleſiam reformatam. Dies tales in ſcripturis prænotati $. II. Cohortatio animat ad ea agendum , quæ age- funt, qui diligenter eas ruminantibus & res atque hiſto- bant: quæ funt quærere Dominum , quærere juſtitiam, rias fecundùm analogiam fidei cum eis fine præjudicio quærere manſuetudinem. Quærere eft ftudere habere in comparantibus manifeſti funt. notitia & poffeffione five communione. $. 12. Quærere Deum igitur eft defiderium, cogita- tionem , conſiderationemque omnem & diligentiam huc Secundum membrum. conferre, ut fcias , quis & qualis fit Deus , five quod fit ipfius nomen , quæ viæ , quod teftamentum , ut ipſum Παροί κλησις habet glorificare, & confugiens ad ipfum ſpem habere , & in I. Propofitionem. verſ. 3. prima parte. ipfo, ut tuo, gloriari poflis. Vide Hebr. 11:6. Rom. 5: II. Confirmationem : quæ ducitur (a) A ſpe 1. Conſervationis, verf. 3. p. altera, $. 13. Fuſtitia hic non ſignificat opera re&ta (Nam per exercuerunt. verf. 11. illa 204 M C Ο Μ Ν Τ tator. Μ Ε E N T A R I U S illa homo peccator non poteſt eſſe juſt us apud Deum , hoc nel ait, id minimè mirum eſſe, quum fit pænitentia fera. eſt, jus habens ad poftulandam mercedem factoribus le Sed notandum, ut jam dictum, 1. Deum hîc pios anima- gis pacto addictam ; quia peccatoris obedientia non ex re, & non agere de ſerò pænitentibus : imò omnes qui plet legem neque perfectione illa, quæ excludit omnem feriò quærunt Deum, etiamſi ultima hora, conjungere tranſgreffionem, , neque illa, qua ponitur debita intenſio cum iis , qui pridem quæfiverint. 2. Spem occultationis omnium virium ) fed ſignificat ftatum illum, in quo ho- eſſe de bono hujus vitæ , quod indefinitè promiſſum fin- mo eſt heres regni cælorum. De quo Efa. 54: 17. Omne gulis pro certo non poteſt appropriari. Licet & hoc non inſtrumentum , quod formabitur contra te, non proficiet; deſperare non confundat', quia per melius compenſatur. & omnem linguam , quæ furget tecum in judicium, con- Nihil præſidii hîc illis , qui abnegant certitudinem gra- demnari facies. Hæc eft hereditas ſervorum Fehove do tiæ pro verè pænitentibus. juſtitia ipforum à me , inquit Jehovah. In eo ftatu voca- tur juftus non propter opera fua , ſed propter jus donatum, Confirmatio amenný rews à fpe 2. vindicatio- five juſtitiam reputat am ; quam habet in Juſto Servo Do- mini , in cujus fide juſtus vivit. Gen. 15: 6. Efa. 53: 11. nis:& compenſationis. Hab. 2: 4. Hanc unam juſtitiam peccatoris coram Deo , quæ eft in communione capitis , novit & tradit Scriptura, Verſ. 4. Nam Gaza deſerta fiet, ® Aſcalon info- & ex hac una juſios appellat filios Dei, quotieſcunque litudinem; Azotus? in meridie expellent eam; co quæritur de jure ad vitam æternam five præmium , quod Accaron eruncabitur. lex promittit. Hanc quæri hîc jubet Zophonias, ut & Servator Matth. 6:33. Quærite primùm regnum Dei & Verſ. 5. Va fedentibus in funiculo maris, genti Cre- juftitiam ejus. intellige, Dei; hoc eft , eam, quam is do- tæorum! Verbum Jehova eſt contra vos, Canaan, nat five reputat. Quæritur autem non modò ut dignofca terra Paleſtinorum: a perdamte, ut ne fit habi- tur å falla juftitia, fed & ut habeatur; (Habetur autem per fidem , qua fumus in Chrifto ) & habita delectet & Verf. 6. Et fiet funiculus maris manſiones agnorum conſoletur ad gratiarum actionem & fpem. Hoc autem fit per fructus fidei & juſtitiæ. paſtorum, & caulæ ovium. $. 14. Manſuetudó (quanquam latiùs patet hoc voca- Verl. 7. Et fiet funiculus reliquiis domûs Juda; in bulum, & omnem modeſtiam ſignificat ) notat eum ani quibus pafcent : in domibus Aſcalonis veſpere re- mi habitum , quo quis ſe abnegat & concupiſcentias fuas, cubabunt. Nam viſitabit illos Jehovah Deus ipfo- feque Deo committit & humiliter ipfi paret ac proximo rum, erreftituet illos in integrum. proprer Deum indoleſcit & condonat. Hoc dicit Michæas cap. 6: 8. bumiliter ambulare cum Domino. Opponitur Verf. 8. Audivi probrum Moabi , ew blafphemias fi- autem hæc virtus ei pravitati , qua quis juſtitiam ſuam & liorum Ammon; qui probris proſciderunt populum vanitates hujus mundi æſtimat, & eos, qui in iis ambul meum, & cachinnarunt ſuper termino ipforum. lant, magni facit. Unde vocantur in Scripturis 15 198 | Verf. 9. Propterea vivo ego, ait Jehovah, Deus exer- robuſti corde. Quærere juſtitiam eft quærere modeftiam; cituum, Deus Ifrael; quòd Moab ut Sodoma fiet, Quærere Deum & gloriationem in communione ejus, eft O filii Ammon ut Gomorra, diſcurſatio urtica con quærere juſtitiam. Propheta hîc à fummo ad primum re- fodina falis ca ſolitudo in feculum. Reliquiæ populi greditur. Caufa eft, quia primum, modeftia fidei & man- ſuetudo charitatis, non poteft quæri nifi in intentione ad mei predabuntur illa, & refiduum gentis meæ harem fecundum, hoc eft , juftitiam , neque fecundum niſi in in- ditabunt ea. tentione ad ultimum ſcil. communionem cum Deo & Verſ. 10. Hoc ipſis eſto pro elatione ſua; quia con- gloriationem in ea. viciati ſunt & cachinnarunt ſuper populo Jehove Dei exercituum. Confirmatio aggrunýcrews (a) à ſpe I. con- fervationis. $. 17. In verſu 4. eft primò paronomaſia, q. d. Gaza caſſa vel quaſſa vel excuſſa. Significat autém évészetov, Fortaffe occultabimini in die ira Jehova. populo exciſo vel abacto. Item polyptoton in Accaron & verbo appoſito , quod fignificat eruncari. verf. Palæ- $.15. Fort afſe quidam volunt eſſe particulam dubitan- ftinos Keretheos appellat, (Lxx. né egingo xenträv. & tis. quod non eft verum. Eft præfumentis & deſperatio- verf.6. reám. At Aquila & v. editio záv@onidesov, & nem abnegantis. Jubet illos non defperare occultationem, Theod. záv@ órst eros. Symmachus , eredescó pelu or in- hoc eft, protectionem in die iræ Jehovæ. Et hanc nacti eptė) alludens ad ny exterminium. Sic 1. Šam: 30:14. ſunt, qui in terra manſerunt & qui ex ea abducti ſunt. In- 16. Ezech. 25:16. ubi Paronomaſia inculcatur. Vide- terim particula hæc non afferit tamen rem futuram , ſed tur Zophonias in verf. 6. voce and eò alludere. In verſu ejus probabilitatem. Quare autem Scriptura non utitur 6.&7. eſt illa enunciatio Funiculus maris fiet funiculus termino magis aſſeverante? Primò, quia de terreno auxi- reliquus Judæ. Eft antanaclaſis . Tractus maritimus fiet lio hujus vitæ quoad fingulos nihil definitum edixerat hereditas. quemadmodum ab ævo Judæis attributa fuit ; Deus : tantùm in genere ; fore reliquias , & evaſores quof- fed non nifi ultimis temporibus poffèffa . verf.6. Hit? non dam conſervatum iri. Secundò , quia initium ſpei eit non à 1713 unde mox 739 fed à 13 derivo. verſ. deſperare five ſpem non abjicere. pupp eſt à pun obitio , luſtratio. Genef. 15: 2. Hoc $. 16. Hoc ipſo obligantur omnes ad quærendum autem à ppo unde & mpen. Simile n ſervile geminatum Deum & juftitiam & fidem , quòd Deus indefinitè lo ab initio eft in voce nipa Joël. 1:17. verf. 8. & 10. eſt quitur de ſalvandis è mundo , & nemo habet occaſio-bogan pro no bozan os pandere , quod fit per cachinnum. nem deſperandi , atque adeò certum eft, qui non deſpe- Vide Jer. 48:26. Ariſtophanis fimilis in Veſpis phrafis. raverit, fed verè confugerit ad falutare Dei, eum falvum xsvi zavetu žanty weg oor@. Scholiaſtes. Govo fore. Quòd fi corpus intereat, cogitandum, quod juftus fyferéod 001. habeat receptum & in morte. Proverb. 14:32. Abra $. 18. Hæc pericopa per voculam Nam connectitur benel ex capit. 1. Chagigah narrat , quendam Rabbi. ſuperioribus. Poteſt proximè annecti ipfi cohortationi. num, quum perveniffet ad hunc locum, fleviffe , adje- Quærite Deum, quia hoftes exſcindentur, ſed Iſrae- &tis his verbis , 89 87 0910 Tantum , & fortaſſe? lem viſitabit & reftituet in integrum , & poffidenda da- q. d. Uſque adeone Deus eft iratus populo fuo, ut, bit bona hoftium. Ex hoc autem ipfo finit prima ratio etiamſi tam ſeriam pænitentiam quis egerit, nihilominus cohortationis , nimirum. Poffe rectè quærentes Deum certam ſpem non faciat; ſed tantùm forraſſe? Abrabe- fperare, ſe in die iræ occultatum iri alicubi. Non tamen eft 5. 9. VOX IN Ζ Ο Ρ Η Ο ΝΙ Ε CAP. II. 205 eſt hîc tantùm confirmatio argumenti prioris de ſpe fuf- quoties autem illa fit, toties Deus recognoſcitur elle apud fugii . Populus Ifraëliticus præ omnibus gentibus gloria- populum ſuum cum timore. Verba igitur Zophoniæ hunc tus fuerat illa prærogativa, quod agnoſcerent & colerent plenum fenfum habent. Deus non tantùm viſitabit popu- verum Deum; quodque is ipforum Deus peculiari fede- | lum ſuum in captivitate Babylonica, per Spiritum reſipi- re factus fuiſſet ; & terram Canaan ipfis addixiffet, in qua fcentiæ & timoris ſui, & Spiritus potentiam in animo re- ſe illos viſitaturum promififfet. Igitur ridebantur à genti- gum Perſidis, & gratiam ſuam, ut eos reftituat in terram bus vicinis maximè Palæſtinis ad Occidentem, & Moa- & ftatum fuum priftinum; ſed & vindicabit & amplifica- bitis & Ammonitis ad Orientem. Declarat Deus, fe re bit illum. idque fiet hoc modo. Primò terræ vicinorum vera demonſtraturum , quòd Deus ipforum ſit, non tan- populorum inimicorum cedent populo Ifraëlitico. Tum tùm ipfos non exſcindendo , & fuffugium eis largiendo ; manifeftabitur apud illos, & fic manifeſtatus apud illos ſed etiam exſcindendo illas gentes , & viſitando populum emittet fceptrum fuum & filii fui ex Sijone & configer fuum , eumque ita amplificando & roborando, ut deſerta cum omnibus diis tum fiatis tum nuncupatis: quos omnes Palæſtinorum & Moabitarum atque Ammonitarum oc- tandem emaciabit; adeo ut omnes inſulæ ipfi tandem ſer- cupent & in iis habitent coetuſque ſuos agant. Huic pro- viant. phetiæ parallela eft ea generalis Deuter. 30:5. & ſpecialis 6.22. Hîc Abarbenel vult intelligi deos gentium. Sed Zachar. 9: 1.2.3.4.5.6.7. 12: 2.3.4.5.6. Mich. 4: 1. Quis deos gentium abolevit, nifi Jeſus Chriſtus? 2. Neu- 11. 12. 13. 14. tiquam patitur ſe hic locus ita reftringi: imprimis quum $. 19. Hiſtoria hæc eſt. Deus populum ex captivitate Terra foleac opponi Gentibus. Ante omnia igitur per vo- Babylonica in terram Canaan reduxit, ibi templum , ur- cabulum deorum debent intelligi primò illi homines, qui bem , rempublicam duodecim tribuum ipſis reddidit , in dii appellati ſunt in Vet. Teftam. & adhuc ſedebant in ca- libertatem eos afferuit. Gaza autein ab Alexandro Mace- thedra Mofis tempore Chriſti & Apoftolorum, uſque ad done expugnata, & finitimi loci à Judæis occupati ſunt, deſtructionem templi Sorobabelis. à quo pendebat omnis Moabitarum etiam oppida Græcis erepta poſſederunt Ju- cultus cerimonialis . Quo deftructo, etiam poteſtas ipfo dæi. Vide de his Joſephum apx. lib. 13. cap. 23. Cæte rum & cum poteftate nomen interiit. ut Pfal. 82:7. præ- rum ne in hoc quidem implemento fubfiftendum puto , nunciat. Ut homo moriemini , & ut unus principum cadetis ſed illud vel maximè conſiderandum , quomodo Chriftus Qui locus clarè docet, I. non omnes principes hoc nomi- apud illas gentes regnum fuum publicaverit & eas fic de ne deorum in lege appellatos eſſe; fed tantùm principes ſpoliaverit. quod tamen non factum eſt abſque judicio populi Judaici, quibus pædagogia populi Ifraëlitici com- ut in Judæos ita in Judæis conſociatos Moabitas & Idu- miſſa erat. 2. Eos ipfos exſtinctum iri & abolitum. Cade- mæos : unde & fub nomine Moabi & Edomi toti illi reenim non tantùm perſonarum interitum, fed interitum reipublicæ in prophetiis judicium hoc intimatur. Da- imperii & officii & fic nominis ſignificat. Cadunt princi- niel. cap. 11:41. á dóminatu Anti-Chriſti eximuntur E- pes , non qui fucceffores relinquunt, ſed quorum impe- domicæ & Moabitæ & primitiæ filiorum Ammon. rium cum ipfis intercidit. Hinc Apoftolus eos indigitat Comparemus eum locum cum præfenti . Facile intelli- nece Gepaya pefoss egy estende dhe pulpes. I. Cor. 2:6. Coloff.2. 15. getur, Fore, regnante Anti-Chriſto, gentes in mundo, Secundò debent intelligi dii fi&titii Moabitarum, Palæſti- quæ per analogiam aut propter genus & originem aut norum, Syrorum, Ægyptiorum , Romanorum, Perſa- propter commixtionem poflint & Edomitæ & Moabi- rum , Germanorum, &c. quorum fanè jam ferè nomina tæ & primitiæ filiorum Ammon indigitari; eaſque quaſi interciderunt. exceptis quibuſdam idolis Indorum. Pro- deſertum fore, ſpirituali modo; neque tamen ceſfuras phetia autem notat, debuifle eorum deorum quofdam ab- dominationi Anti-Chriſtianæ tandem verò Ecclefiæ oleri ante Chriſtum , videlicet Palæſtinorum, Idumæo- Dei in hæreditatem effe dandas. Cui difficile videbi- | rum, Moabitarum. Poft Chrifti adventum verò hoc pri- tur, id certas gentes diſtinctè referre, is contentus eſſe mò debuit agi in imperio Romano. de quo aliàs. Tertiò poterit , quòd videat ſupereſſe in mundo extra Eccle- debent intelligi idola illa , quæ ſub nomine Dei & Chriſti fiam & regnum Anti-Chriſti, quos nunquam hujus do- finxerunt hæretici, nimir. Deus non habens filium natu- minatus occupabit , fed qui ſubjicientur Ecclefiæ in ralem , Chriſtus mera creatura. Quartò Anti-Chriftus & Chriſto. ipfius confortes , tum Ecclefiaftici tum politici. qui non tantùm nomine illo divino fibi impofito delectantur, fed Confirmatio afet retóre css 3. à gloria Dei & poteftatem fibi fumunt in confcientias in iis rebus, quæ Deum concernunt. Quibus opponuntur iſtiuſmo- & populi apud gentes. di dieta. Efai. 33: 22. Jehovah eſt judex nofter, Jeho- Verf. 11. Timendus Jehovah ſuper ipſis erit, quum vabit nos. Efai. 24:23. Rex fa&tus eft Dominus in monte vah eſt legiſlator nofter, Jehovah eft rex nofter : ille ſal- emaciaverit omnes deos terre, a adorabunt ipſum Zijom. Zachar. 14:9. Fiet Dominus rex in totam terram. quiſque è loco fuo, omnes inſulæ gentium. Hof. 14:4. Non dicemus ampliùs , Deus noſter , ad opus manuum noftrarum. In quo evSportrivlw xziov omnem con- $.20. Hæc pericopa prælibat regnum Dei in Chrifto; tineri, quis dubitet: 1. Corinth. 8:6. Nobis autem unus cujus effectus duplex, Emaciatio omnium deorum terre, & Deus : non multi geod aegó pelsol. Emaciatio ſignificat taa Adoratio fingulorum in omnibus inſulis gentium. Hæc enim lem conſumtionem, qua quidem non penitus deleantur, effecta aliò referri non poffunt, quam ad regnum Chriſti. ſed tamen tabidi , marcidi & languidi ſint. Confer Za- $.21. Primus effectus eſt emaciatio. Non dubitat A-char. 14:12. barbenel , quin hic locus pertineat ad illud tempus , $.23. Alter effectus eſt adoratio. quæ refertur ad om -1 quo. Dominus Deus totius terræ vocabitur. Efai. 54: nes inſulas. Infulæ in primis in Chrifti regno memoran- verf. 5. Quod is ad ultima tempora refert. Hîc notan tur Efai. 42:4. Pfalm.72:10. (Et convenit, quòd in dum nobis I. Conjungi manifeſtationem Jehovæ a- inſulis maris, in quibus Japheti pofteritas ſedem cepit, pud populum fuum in terrorem contradicentium ei clariflima Euangelii propagatio primitùs facta eft , per tempori, quo Palæſtina & Moabitis erit hæreditas Ju-Apoftolum Paulum. Vide Genef. 9:29. 10:2. 3. 4. 5. dæorumquemadmodum & aliæ prophetiæ faciunt. Vi- Rom.15: 19.) & in ultimo tempore , Efa.60: 9. Ad- de, fis , noſtra de Ultimis Moſis $.271.275.& feqq. orationis libertas notanda eft. Quiſque è laco ſuo., Sine II. Debere diſtingui inchoationem à conſummatione. neceffitate offerendi victimam externam Hieroſolymis. Certè tum maximè agnoſcetur , quod Dominus ſit apud | Malach. 1:11. Ab ortu Solis uſque ad occaſum ejus ma- populum fuum, & timebitur apud illum ; quando jam | gnum eſt nomen meum in gentibus , & in omni loco fuffitus emaciaverit omnes omnino deos totius mundi ; & ipfe fo- | Offertur nomini meo & munus purum. Noſter hîc eft Chri- lus thronum ſuum & regnum ſuum afferuerit. Attamen foftomus, qui in oratione fecunda contra Judæos , pro- abolitio five Emaciatio deorum habet longiffimum tra- pe finem, hoc teftimonio docet , promiffam libertatem ctum; & fit paulatim , nunc in uno genere nunc in alio. Ecclefiæ ad adorandum domi & in omni loco fine ſera S vitute 3 206 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S in gentes. vitute offerendi ſacrificium in loco aliquo certo , ut à Deo | Nam Æthiopes ad Cuſchæos reculero , contra atque D. electo, & ad eum locum ſe convertendi. Grotius, qui Bochardus ſentit. De quo ad Nahumum. nos ad Chryfoftomum ducit , ab ejus mente nos prævari $.25. Hiſtoria ſacra de Cuſchæis hæc eft. Tempore cando abducit , dum ſuggerit , eam effe intelligentiam ex Aſæ regis Zeruch Cuſchita invafit Judæam. 2. Chronic. cellentiorem , quafi excedat fcopum & algkvoscev hujus tex 14:8. Tempore Ezechiæ fuit Ifraëlitis amicitia cum tứs , & adorationem hîc prædictam vult impletam in gen-Tirhaka, 2. Reg. 19: 9. Quod exprobrat Efaias c. 18: 1. tium piis (quos Judæi vocant Deryn DIS TON) qui à De Cuſchæis per Aſſyrios in fervitutem redigendis pro- Judæis inter eas diſperſis Dei unitatem didicerint. qui & pherat Efaias cap. 20: 3. Vide annon Zophonias de eo- rari fuerunt , & li fuerunt, debuerunt moh22%i fieri , ut idem implemento loquatur ; & annon eò faciant, quæ de mereantur appellari O'ron, & fua paucitate non explent No Ammon, h. e. Thebis Ægyptiis diximus ad Nahumi prophetiæ magnificentiam , neque adorationis , quæ pro- cap. 3. Poftea fub Perfis fuêre : deinde ſub Macedonibus. ſelytorum non potuit effe niſi in ſervitute & figura, mo Sed & Eunuchus Candaces reginæ fuit proſelytus & per dum, qui hîc innuitur futurus tantùm in ſpiritu & non Philippum Chriſtianus factus. Acor. 8. carnaliritu, & in veritate non in figura. Merè enim & $. 26. Verſ. 13. 14. 15. Agitur de deletione regni folitariè accipiendum eft, quod hîc de adoratione dici- Affyrii & metropoleos Ninives. De qua etiam agimus tur, & in copia, quod de gentibus in infulis paflim præ- Nahumi cap.3. Comminatur ei excidium & folitudinem. dicatur. Cauſam ponit in Luxu, Gaudio de victoriis ſuis, Secu- ritate , Contemtu Dei & hominuin. Illud carmen , Ego Confirmatio aggrasoows à (6) judiciis ſum, quicquamne præter me ? ( fic interrogativè fenlu negante libenter cum clariff. Ludovico de Dieu exprimi- mus ) etiam Babyloni attribuitur Efai.4.7: 10. Quæ vox Verf. 12. Etiam vos, Cuſchæi, exanimati gladii mei foli Deo convenit. Elai. 45:5.6. & Deut. 32: 39. ubi eritis, Deus in carne manifeſtatus loquitur. Unde liquet , quam Verf. 13: Et extendet manum fuam ad Septentrio- | 27.28. 13:19. Præjudicium hîc eſt contra omnes, qui vim habeat , quod dicit Chriſtus de ſe, zácipi. Johan.8: nem, e perdet Aſſyrium, a ponet Nineven in fo- tibifumunt imperium in conſcientias , & religionem infti- litudinem, aridum, ut deſertum. tuunt ex arbitratu fuo, nihil ſolliciti de Deo: quafi ipfi foá Verſ. 14. Et cubabunt in medio ejus gregatim omnia li aliquid effent, & cætera nihil. animalia gentis. Etiam platea, etiam anataria, in pomis ejus pernoctabunt : vox cantabit in feneſtra, Tertium membrum. defolatio in limine erit, cum cedrum ejus evacua- Injudicio Hierofolymæ fecundo ac finali habes verit. 1. Accuſationem. Cujus vide Verſ. 15. Haceft illa civitas exultabunda, que ſedet 1. Complexionem. vf. 1.2. ſecure: quæ dicebat in corde fuo; Ego fum, a pre 2. Probationem ter me adhuc quicquam eſt? Quomodo faéta eft de a. fecundùm perſonas. ſolatio, cubile feris? Omnis, qui tranfit præter eam, d. principes & judices. Ýſ. fibilat, agitat manum ſuam! B. prophetas & ſacerdotes. Ýf. 4. b. ſecundum propoſitam yf. 2. duriciem cordis, S. 24. Hæc pericope cum præcedentibus ita conne a. à voce Dei inter ipfos manifeftati, fine pudore po: ctitur, ut propheta innuat, judicium Dei ſe extenſurum puli. Ýf. 5. etiam ad Cufchxos & Affyrios. Ex hiſtoria autem liquet, B. ab exemplis & viſitatione, fine metu imò cum ma- implementum unum , ſcil. excidiurn Nineves , anteceſ-jore conatu ſua inſtituta corrumpendi. ¥f.6.7. fiffe excidium Hierofolymæ. Unde liquet , hæc etiam II. Sententiam. Vide propterea inſinuari, ut in illarum gentium excidio eſſet 1. quibus intimetur, & in quam opportunitatem dif- pignus veritatis reliquarum prophetiarum. Cufchæi ſunt feratur? maris rubri & Perfici accolæ , vicini Ægypti ad or 2. per quos exercendum fit judicium tum. In Cuſchæis color notatur vel nigricans vel niger. 3. quis judicii effectus? yf. 8. 3. I. Accuſationis I. Complexio. CAPUT T III. Verſ.r. Væcui datum eſt videre, quæque aſſerta eft: 1 çidam explicationem peccatorum & poenarum Hierofo- Vrbi opprimenti! lymæ prioris , quæ eft cap. 1. cum fimili planè exitu (confer cap. 1: 18. & cap. 3: 8. utrobique eadem verba : Verf.2. Non auſcultavit voci, non exemplo emenda- Et igne Zeli ejus devorabitur tota terra) ſtatuenda eft tau- ta eſt ; Jehova non eſt confifa, ad Deum ſuum non tologia fine omni neceflitate. II. Quòd fecundùm illam accefit. reliquorum Rabbinorum hypothefin in hac prophetia non reperietur vaticinium ultimă deſtructionis. 111. Quòd $. I. E&tè Abrabenel rejicit opinionem R. maximus ſaltus fier à deſtructione urbis per Babylonios ad Solomonis & Aben-Efræ & Davidis converſionem gentium. IV. Quòd peribit vis particulæ Kimchii, qui putent, prophetam hîc i» tunc , ý[9. Neque enim in deſtructione Babyloniorum redire ad Hierofolymam primam & data eft gentibus lingua pura. V. Quòd in tota prophetia templum Solomonis . Rectè aſſerit, non reperietur promiſlio de Chriſto, niſi illa, quæ jam hîc agi de Hierofolyma , quam ædifi- vifa eft cap. 2:11. VI. Quòd per aliam expofitionem eli- cavit Nehemias , & templo fecundo five Sorobabelis, ditur emphaſis & pondus verborum. VII. Quòd hæc pem & ejus excidio. Qua in re omninò cenfendus eft rectiùs ricopa fit revera graphica deſcriptio nesexoi ces filii Dei in ſentire, quàm noftrates, utut laudatiffimi, Junius, Drufius, carne & qualitatis temporis ejus , habens teſtem hiſtoriam Belgæ, Diodati,qui omnes Rabbinos illos jam nominatos & concentum reliquarum prophetiarum. nimis inconfideratè fequuntur. Approbat Abrabenelis $. 2. Verſ.1. Compellatio ſeveriſſima eft; five fequa- fententiam I. quòd alioqui in paryo hoc libello poft dilu mur Interpretes plerofque, five veram vim vocum. Vocat civitas R Ι Ν Ζ Ο Ρ Η Ο Ν Ι Ε C Α Ρ. ΙΙΙ. 207 Moo ut amore. civitatem Ingluviem. Licet enim ſequi interpretes, qui hîc Quem vidit & audivit, ei non obedivit. Nam fi abſque lac conferunt Levit. 1: 16. Quanquam etiam polfis, & fortaſſe emphafi effet , fuffecerat dicere rynu s'y non audivit. Fa- rectiùs & longè proniùs , interpretari cum David Kimchi Etis, h. e, exemplis judiciorum, quæ Deus edidit in Hiero, ut participium in Hophal. vel fic:Væ, quæ oftentui facta es folyma priſca & gentibus. Vide verſ. 6.7. @inquinata es: Urbs opprimens. ? hoc modo miegédesz 5.7. Inobedientiam explicat negatione actuum ei im- eft potiùs, quàm itercus , Nah. 3:6. Vel hoc modo: peratorum , quum videret & audiret Deum ſuum & ab eo Væ, cui vifio conceſſa eft & inquinata es. Nam verbum tanquam populus ſuus compellaretur. Nimir. Non confifas 77$7 in Hophal ſignificat Viſionem accipere, five Admitti eft Domino , imò neque acceſſit ad Deum ſuum. Hæc fum- ad videndum , ubicumque uſurpatur: ut Exod. 25:40. ma mandati erat, ut agnofceret Filium Dei revelatum in 26: 30. Deut. 4: 35.excepto Lev. 13:49. ubi poteft effe carne Jehovam & Deum ſuum: Jehovam, hoceft , illum reciprocum, Videndum ſe prebere. Ita fignificabitur digna- qui ab initio fuit, & venit ad illam, ut fieret ipſo facta tio Vifionis Dei in carne ingratè & fine fructu accepta. hoc quod fe effe declaravit ; nimirum Juſtus & juſtificans Ex eadem cauſa viſionis Dei Ifraël vocatur you12? etiam in eum qui credit in fe ; Deum ſuum, hoc eſt, illum, qui hunc illis locis , ubi taxatur ejus inobedientia. Erit igitur prin populum ex omnibus gentibus ſecreverat , eique juftitiam . . in fide . Johan. Habac. 1: 15. Parallelum in phraſi & in ſenſu eft Gen. 16: vide collationes noftras de principio Euangel . Johan.Offi- 1:11. Ad propria venit, & proprii eum non receperunt, ubi 13. Hagar nominavit Jehovam , qui alloquebatur eam, cium ei debitum erat duplex 1. ad eum accedere ; hoc eft, Se Deum vifionis five viſibilem. &c. Confer Joh. 1:18. eum non averfari & fugere, ſed ei ſe docendam permittere, 14: 9. Huc refer Efa.5: 19. Qui dicunt , feftinet , acceleret & doctrinam ejus cum fame & fiti juſtitiæ recipere. 2. ei opus ſuum (in prophetiis promiſſum de Chriſto) ut videa- confidere, hoc eft, ei animas ſuas concredere & in eo, mus , & approximet & veniat confilium ſan&ti Ifraëlis , & poſt experimentum doni ſpiritûs & fidei, gloriari. Tan- cognoſcemus. Cui refpondet Efa. 6:9. Audite audiendo & tùm abfuit, ut faceret hoc quod majus eſt, ut nec fecerit ne conſideretis, &*videte videndo, & ne cognoſcite. Huc pro- quod minus eft : nimirum odit lucem, amans tenebras, vocat Servator Matth.13: 14. 16. 17. & confifa eft fibi & juſtitiæ fuæ , imò ſcortationi fuæ cum $. 3. Altera vox 1729à pleriſque exponitur contami- mundo ad fruitionem carnalium bonorum. Id hîc adver- nata ex Ef.63:3. msas pollui. In Pihel Spa Malach.1:7. tit etiam Abarbenel ; Peccatum Hierofolymæ novillimæ In Pyhal yxa Malach. 1: 7.12. unde & ini? Efai. 59: 3. fuiffe, quod fe aſſociaverit Romanis & aliis gentibus ex Thren. 4:14. quæ forma eft compofita ex Niphal & Py: Romanos Deo fuo, Hæc dicuntur de maxima parte. Nam Quod verum eft, & quidem ita , ut prætulerit hal. Nuſpiam reperitur “mys??? pro inquinatus fuit. Ideo & habuit Deus inter illos femen : quorum etiam reſpectu Targum, Npona aſerta, erepta. Lxx. my (lege a) f7- Deus & Redemtor populi magis propriè dicitur. Vide- Qawns wou diten e Xoreopefón Té Des. Vetus, redemta. Sed di- mus hinc , Spem Ifraëlis non effe ALIUM , quàm cendum erat fet ampujifón, aſſerta. Namjeſt émano per ipfum Jehovam & Deum Ifraëlis. Peccant igitur & ido- Edéve az aſſereré , fuum aliquid dicere & vendicare ; & , in- | lolatræ funt Judæi & hæretici, qui Chriſtum Salvatorem tercedente precio, redimere. Ifraëlis volunt eſſe ALIUM, h. e. negant effe unum $.4. Dico, Verba hæc duobus modis Hierofolymæ cum Patre Deum. Item, videmus, Hierofolymam noviſ- noviſſimæ competere. I. quia & facta eſt ipſa quegédesany pega fimam ream agi infidelitatis . Non poffunt igitur Judæi in in captivitate Babylonica, & indidem eſt aſſerta & vindi- fide illorum, à quibus traditiones fuas acceperunt, gloriari. cata. quod ſuperioribus duobus capitibus tractatum eft. Sed de hoc preſliùs in fequentibus. Confer Michæ cap.4: 10. Dole erumpe , filia Tſijon, ut puerpera: quia nunc exibis ex civitate & procumbes in agro , 2. Probatio fecundùm (a) perſonas, e venies Babylonem : ibi eripimis; ibi afferet te (7782) 70- hovah è manu hoftium tuorum. Sic accipit Abrabenel. Hoc præftites populi. fi admittimus , jam clariflimè liquet, non eſſe hîc fermo- nei de Hieroſolyma ante captivitatem Babylonicam. Verf. 3. Principes ejus in medio ejus leones rugientes ; II. quatenus facta eft compos viſionis illius , quam Patres judices ejus lupi veſpertini , quinon roſerunt oſſa ma- tanto cum angore & deſiderio expectaverant, nimir. Dei tutino. in carne manifeftati : de quo dicit vſ. 5. Jehovah juftus eft Verf. 4. Prophetæ ejus futiles, viri fallaciarum; Sa- in medio ejus. Et quatenus habet Deum ſuum eundem & fratrem, qui eam ſuam dicat, ut & templum & totum cerdotes ejus profanant ſanctum, vim faciunt legi. populum , quia ab illo tot beneficia accepit, ejus fedus nomine tenus præ ſe fert, extra illum nullam falutem ha- $.8. Verf . 3. Principes & judices diſtinguit : qui ta- bet: qui ſic ad eam venit, ut juberet ad ſe accedere & fibi men funt ejuſdem ordinis ; quamvis non ejuſdem potefta- confidere ad falutem : imò etiam tulit peccata peculii fui, tis. Synedrii ſummi judices five Senatores , folent ordina quod in illa civitate erat, atque id actu redemit. Ita in pri- mo colo erit exprobratio maximorum beneficiorum. Idem ftratus , five imperium habentes. Pro eo & Dop reges ; in fequentibus explicatur. fi conſiderantur ut fummam poteſtatem habentes. Tem- $.5. In altero colo éft Objećtio peccati, nimir.Tyran- pore Chrifti naſcentis fuit Hierofolyma & populus fub re- ge Herode , qui revera fuit leo rugiens : tempore Chri- meretrix civitas fidelis ? plena judicii erat , juftitia perno&ta- fti patientis Judæa fuit fub principibus five Synedrio ; niſi bat in ea : at nunc latrones. in an Jer.46:16.50:16. quatenus à præfidum & procuratorum Cæfaris autoritate Abrabenel fic, Urbi illi, Columba illi. ut ita fignificetur. pendebant in fuppliciis capitalibus & ordinatione reipu- blicæ. Non igitur fine emphafi hîc principes nominantur. ftari . Şed tum vel omififfet, credo, 7n, contentus folo Confer Nehem. 11: 1. Eorum elogium eft, quod fue- rint immanes & fanguinarii , ut leones rugientes. De ru- hieroglyphico ; vel dixiſſet, N17, imò addidif . gitu leonis vide Amoſ. 3:4. Judices in genere funt om- ſet Dinh D'DI vel aliquam fimilem limitationem ad nes non tantùm de privatorum caufis civilibus jus dicen- præteritum tempus. Præfero , ut fit participium. Res tes , fed etiam cenfuram agentes in populum, quatenus quadrat cum 78 cu. ad facra & cætum admittendus quis eſſet , vel non. Vide $.6. Verſ2. Pergit in accufatione, & objicit inobe- Efr. 10:8. Secundùm conſilium principum & Seniorum a- dientiarn ; quæ nec voci, neque factis paruerit. Voci intel. nathema fiet omnis illius poffeſfio, & ipſe ſeparabitur à co- lige non tam prophetarum priorum, & Anteambulonis tu exſulum. Efras principes & Seniores jungit , ut Zepha- Chrifti, Efai . 40: 3. quàm ipfius Filii Dei, confer yf.5. nias principes & judices. Nam ſeniores ſunt iidem , qui & & Mich. 6:9. Vox Fehove, qui civitatem vocat, auditur. judices. Sic Jer:26:16.17. principes, ut præcipui Judices, S 2 fummi 208 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S S yul- ותלמידיו .Amiterodamenfis fummi Synedrii Senatores , & Populus , & feniores terræ , aut doctrinam Dei. Notum enim eft, quomodo perſecu- qui confilium dederint populo , ſociantur. Elogium ho- ti ſint Chrifti diſcipulos. De qua re etiam Joſephus tefta. rum eft in noftro loco, Inſatiabilis avaritia, qualis eſt lu tur, lib.20.79%. cap.8. Audiamus hîc iterum Commen- porum famelicorum, qui toto die à mane ad veſperam tarium Abrabenelis. Adhuc narrat de improbitate domûs nullum os roferint. Rabbini verbum on exponunt os | ſecunda , quòd vim fecerint legi : hoc non eſt niſi fe&ta relinquere, & pas ad matutinum. Junius rectè verbum Sadducæorum & Boethianorum, hæretici & Epicuræi e ou exponit os rodere vel frangere. ut qv eft decervicare. Diſcipuli (lacuna hîc : fubint. Jeſu) qui ſurrexerunt es Sic in Pihel Numeror. 24:8. Ezech. 23:24. At tum vim fecerunt legi, quum in ea docerent modos non ſecundùm Canonen five conſuetudinem. Et noia, quòd in toto hoc non pa? non erat vertendum in matutinum. ſed manè , & ver- meminerit Idololatrie: quia idola non coluerunt in templo bum in præterito, ut notetur incrementum famis. ſecundo ; ſed inventæ fuerunt in ea reliquæ transgreſſiones, $. 9. 'Verf. 4. Prophetas Hierofolymæ appellat vöpig- &c. Ex mente Rabbini Jeſus & diſcipuli ipfius fuerunt Srdceozé 185 & legis ac Prophetarum interpretes. quos prophetæ futiles, leves & perfidi , & facerdotes vim go Sapientes & Rabboth appellant Judæi. Eorum elo- fecerunt legi. Sed Rabbinus imitatur patres fuos, hîc & gium duplex. 1. Futiles. Confer Jerem. 23:32. ubi ab- alibi vim faciens prophetiæ. Si in contentionem ve- ſtractum, muna. Genef.49:4. de Rubene, in na niat doctrina Chriſti & magiftrorum , utra magis fitſe- anin 5x fluxus , ut aquæ , non ſuperfiites. Temeritas , le- cundùm Deum, & confentanea Mofi ac prophetis, fta- vitas & mendaciloquium notatur. Sic Jeremias: Seducunt tim ad oculum liquebit. Liquebit , an injuriâ à Chriſto populum meum mendaciis ſuis e futilitate ſua. 2. Viri perfi- fint taxati hypocriſeos, tyrannidis, exhauſtionis pupillo- di', fallaces, fedifragi. Non enim populum , quem do rum & viduarun, & transgreffionis legis Dei propter cendum ſuſceperant, pane falutari & verbis vitæ cibarunt, fuas traditiones , & imprimis ignoratæė juſtitiæ Dei. Sed, ſed recondiderunt clavim cognitionis, neque ipfi intra- hoc certamine jam omiffo , clarum eft, quam vim Scriptu- runt , neque alios intrare fiverunt: Veritati legis ſuum fer ræ faciat Rabbi. mentum addiderunt: cum Chrifto egerunt inſidioſè & $.14. I. Chriſtum & diſcipulos ejus vocari vult pro- fallaciter. phetas Hierofolymæ. quum conftet, Jeſum Nazarenum $. 10. Hic locus Abrabeneli impoſuit neceffitatem, & Galilæum vocatum vulgo fuiffe. II. Prophetze Hiero- vel veritatem , in præjudicium magiſtrorum fuorum, a- ſolymæ ſunt illi, quos auctoravit Hierofolymitanus Se- gpofcendi , vel blaſphemandi. Hoc elegit. Sic enim eft natus, quos recepit Civitas : Jefum & diſcipulos ejus in ipfius Commentario editionis tum Italicæ, tum nuperæ non auctoravit, non recepit. III. Hi prophetz leves & 20071 IND719 77perfidi indigitantur, cum quibus & propter quos Hie- Prophetæ ipfius ſunt futiles. Hoc dicit de diſcipulis roſolyma periit . At cum Scribis & Legiſperitis periit. ejus ; qui facti ſunt prophetæ in temeritate & levitate fua, Propter Jeſum autem & ejus diſcipulos , fi illi feducto- omnes fuerunt viri perfidiarum. Satis apparet, quod nomen res fuerunt , non periit, quia illos perfecuta eft & abomi- poſuerit Rabbi ibi, ubi in apographis lacuna eft : nimirum, nata. Imò hi erepti funt, cæteris malo implicatis. IV. Hi 10 Jefu. Habemus igitur Rabbinicam declarationem, prophetæ futiles deſignantur, qui Hierofolyinæ pacem quem locum in hac prophetia obtineat Jeſus Dominus & denunciarunt in fuis peccatis : Atqui Jeſus & difcipuli diſcipuli ejus. Sed hoc os blafphemiæ tum, Deo volen- ejus bellum hoc cum Romanis & templi deſtructionem te, obturabimus , quum cætera hujus pericopæ conſide- apertis ſermonibus prædixerunt , coſque ad pænitentiam raverimus. hortati ſunt. V. Prophetæ Hierofolymæ funt plerique $. II. Sacerdotes qui ſint, non eſt opus quærere. Eo- doctores populi: fed Jeſus & diſcipuli ejus neque inter rum elogium eft, eos numerabantur , & totum corpus prophetarum non $. 12. 1. quòd profanaverint San&tum. Hoc dupliciter repræſentant, etiamfi in eis numerarentur. VI. Injuriâ intelligi poteſt. primò quòd fanctum locum, Deo dedi- Jeſus & diſcipuli ejus confociantur Sadducæis , quum catum , ſuis vitiis , infidelitate , rapacitate , injuſtitia , fe- eos Dominus Jeſus, applaudentibus Pharifæis , ad ſilen- cerint profanum: ſecundò , quòd verum Dei templum, tium redegerit. VII. Jeſus & difcipuli ejus non poffunt in quo plenitudo Deitatis habitat corporaliter , Filii Dei cenferi Sacerdotes vim facientes legi ; quia Sacerdotes corpus , fceleftè & pro profano tractaverint , ſcil. omni non fuerunt. VIII. Prophetia hæc nominatim & in univer- bus modis illud vexando & morte afficiendo. Sic Malach. fum Sacerdotes Hierofolymæ , quos fcilicet maximè ha- 2:11. Profanavit Jehudah San&tum Domini , quod diligit. buit in precio, increpat, ut profanatores Sanctuarii & Hæc habent explicationem ex Mofe Deut. 32:15. Pro vim facientes legi. At expoſitio Rabbinica illos extra fcelerato tractavit rupem ſalutis fuæ. Et quæ in prophetiis culpam collocat; exceptis tyrannis illis ultimi temporis. paflim de Chrifti paflionibus & vexationibus exſtant. IX. Prophetæ & Sacerdotes hîc taxati ſunt ſodales prin- Quorum illuftria ſpecimina collegimus in meditatione cipum & judicum violentorum & rapacium. Sed hicer- Ultimorum Mofis. Abrabenel hîc in ſcenam adducit tè non fuerunt Jeſus & diſcipuli ejus , qui pauperes vixe- Manaſſen, qui exivit Hieroſolymis & ftruxit altare in monte runt , nulli vim fecerunt, vim aliorum paffi funt. X. Ii Garizim. De qua re vide Joſephum lib. II. dem. cap. 8. hîc taxantur , qui & puniti ſunt excidio. atqui principes, Rabbinus factum unius è Sacerdotum genere, qui Hiero- judices , prophete, facerdotes, anteceffores hodierno- folymis egreſſus eft & Hierofolymitanum templum non rum Judæorum , hoftes Jeſu, excifi & puniti ſunt: Con- violavit, fed aliud templum in monte Garizim erexit , ab tra Chriſtiani erepti & conſervati ſunt, in multis tribu- antiquo tempore revocat, ut ei imputet caufam excidii lationibus , & tunc & poftea. Ex quo apparet , quàm Hieroſolymæ & Sacerdotum , qui ibi manferunt. Addit, prope acceſſerit Abrabenel ad veritatis agnitionem; ſi Fuiſſe ultimis temporibus Eleafarum ſacerdotem, unum ex ty non decreviſſet majores fuos magis, quàm prophetiam rannis , qui bellum cum Romanis accenderunt. Sed ne hoc ſequi. Optimè enim animadvertit, à Propheta hic defcri- quidem exemplum allegare poteft. Oportet enim alia bi faciem Hierofolymæ ante excidium à Romanis irro- ſcelera & facinora facerdotum præceffiffe, quæ illam ca- lamitatem cauſarentur, ut dederetur Hierofolyma in ma- gatum, eo tempore, quo D. Jeſus inedy uncev. atque hinc neceffe habuit , quod ad juſtificationem Chriſti diſcipu- num tyrannorum , qui provocarent Romanos ad illius lorumque ejus, & ad damnationem perſecutorum nem- excidium. Igitur Eleazar & focii ejus tantùm fuerunt in pe Senatus , Sacerdotum & Doctorum populi ſcriptum ftrumenta exfequendæ fententiæ, & culpa major & ve- eft, vel agnoſcere, vel intricare. Apparet , quantò fa- rior in toto Sacerdotum ordine quærenda eft. quæ nulla pientiùs egerint antecedentes Rabbini , qui maluerunt alia inveniri poterit , quàm deſtructio Templi Domini vi- hanc accuſationem, invito filo & ftylo prophetiæ , ad vi, in quo apparuerat populo. Vetuſtiores transferre, atque ita neceffitatem hanc com- $. 13. 2. quod vim fecerint legi. Hoc rectè de legis ma- parationis do&rinæ Jeſu & Pharifæorum, itemque exa- la interpretatione accipit Abrabenel. Addo , quòd eri- minis utrorumque ad hanc prophetiam, & præjudicii , puerint violentia fua populo, quantum in ipſis erat , legem quod contra illos hîc fa&um eft , agnofcendi effugere, Simul IN Z O P H O N I Æ CA P. III. 209 Verf.7. Simul apparet , quàm malè conſulant doctrinæ Euangelii, cium & actuale auxilium Dei, à fallis criminationibus qui, claufis oculis, patiuntur tales prophetias ad aliud tem- injuftis perſecutionibus ſuorum popularium. Quæftio au- pus torqueri à Rabbinis. tem, de qua certatum fuiffe & pro qua martyrem fa&tum Chriftum indicat Efaias, eft verf.2. 3. An ſcilicet fit Deus Probatio (b) cordis duri à voce Dei au omnipotens, induens cælum caligine : ditâ &z judiciis Dei viſis. $. 19. Tertius character eft quotidie & quidem manè proferre judicium fuum in lucem fine defe&tu. Per judicium Verf . 5. Jehovah juſt us in medio ejus erat; non facie- intellige fermones Domini, quibus vel redarguit Phari- bat injuſtitiam: matutinis fingulis judicium fuumede- fæorum hypocryſin, qui omittentes graviora legis , & vin legis ignorantes, Matth.5:20. decimabant cuminum, bat in lucem, non deſiderabatur; at neſciebat injuftus Matth. 23:23. imò etiam propter traditiones transgre- pudere. diebantur legem Dei. Matth. 15. eorundemvè tyranni- Verf.6. Excidi gentes, deſolati ſunt anguli illarum; dem, quòd præceptis importabilibus onerabant populum , deſolavi vicos earum, ne eſſet,quitranfiret: Deva- Matth. 23: 4. idque ad devorandum domos viduarum. ſtatæ ſunt urbes earum, ne eſſet vir, ne eſſet incola. Matth.23: 14. & fuperbiam atque oftentationem, Matth. Dixi: Certè timebis Me, emendaberis exem- rii Dei & Chrifti, quæ eft clavis cognitionis, Matth. 6:& 23:5.6.7.8.9.10. 12. 14. & ignorantiam myſte- 23: plo, o non exſcindetur manfio illius; omneid, quod 13. Luc. 11:52. & falfam juſtitiam , ſitam in externo- commendavi illi. Atqui præverterunt & corrupe- rum operum obfervantia & purificationum legalium ufu, runt omnia ſtudia ſua. Matth. 5:20. vel caufam fuam & Dei defendit contra ipfo- rum calumnias. Edere judicium in lucem eft ei judicio fi- 9.15. PRIMA convictio duri cordis fumitur à Dei dem evidenter facere per teſtimonium Mofis & Prophe- manifeſtatione in medio Hierofolymæ. Hoc explicandum tarum & opera divina tanquam opera proprii patris. eft ex Mofe & prophetis reliquis & fecundùm emphaſin $. 20. In fine annectit eventum hujus apparitionis verborum. Dei cum juftitia & judicio, quòd Injuftus neſciverit eru- $.16. Primus manifeftationis chara&ter eſt; Dominus beſcere. Injufti funt illi, quos Deus verbo fuo judicaſſe erat in medio illius. Hoc non poteft intelligi de præſentia intelligitur , & quos deſignavit verf. 1. 2. 3. 4. & ex iis per fymbola, Arcam & Cherubinos ( Nam ea non fue- cauſis injuſti . Omnes prophetiæ uno ore teſtantur , Chri- runt in teinplo ſecundo) vel templum; quia in eo non fuit ftum non iri receptuin à ſuis, fed rejectum & reprobatum II ozývmois poft captivitatem Babylonicam. Neque iri, & utrique domui Ifraëlis & Judæ fore fcandalo. Et etiam per prophetas ; quia noviſlimo tempore ceffavit hic locus , fi quis alius , oftendit , caufam noviſlimi excidii prophetia. Neque fufficit tractatio legis, quatenus ea fuit Hierofolymæ effe , quòd noluerint eum agnofcere pro inſtituta à Senioribus. Nam ii vim fecerunt legi. Verbo- Deo fuo, qui revera Deus ipforum erat , & ipfius judi- rum emphaſis poftulat non minùs propriam præfentiam cio non fuerint pudefacti . Nihil ipfis reftat , quàm ut di- Deiapud populum ſuum, quàm de qua obteftabatur Mo- cant, judiciuni hoc per Pharifæus a&tum effe & Sacer- ſes Deum Exod.33:2.3.5.9.10. 11. 14. Moſes & po- dotes ac judices illius fe&tæ. Quod dicere , eſt iis ipfis , pulus viderunt Deum in tugurio appropriato, nube & co- qui judicati & puniti ſunt, gloriam hanc dare. Nam illi lumna ignis, & ipſius vocem audiverunt. Hîc phraſis ea- ipſi & tota Hieroſolyma in necem Chriſtianorum conſpi- der eft; & eft antitheſis Domini ad templum , facerdo- ravit, & illi ipfi pænæ rigorem fenferunt. Et fic Prophe- tes & prophetas tractantes legem ; & Domino attribui- tia hæc falfi arguitur, quæ criminatur Principes, fenio- tur', quòd ſingulis matutinis judicium , fecundùm legem, res, prophetas , facerdotes & populum eis adhærentem. protulerit. Quomodo impletum fuit hoc verbum , fi non Denique quanta illa arrogantia eſt", attribuere fectæ Pha- fuit æquè præfens , ac Mófi & populo in deſerto ? Hoc | riſæorum , quaſi per ipforum doctrinam & judicia verifi- igitur modo intelligendæ funt omnes prophetiæ , quæ cetur , quod hîc dicitur , Deum juftum in medio ejus fuif- promittunt, fore, ue Deus habitet inter populum fuum, fe, non feciffe iniquitatem , judicium ſuum protuliffe in ſtante domo fecundâ; & vifitet eum. quales funt egregiæ | lucem ! Imò huc res rediret ; ut omnis promillio, quæ in apud Zachariam , & nos conveximus in tractatu de Ulti- | Scripturis extat , bonorum exhibendorum populo Iſraeli- mis Mofis. Quoniam verò etiam ex hac prophetia con- tico fub fecundo templo , in Pharifæis iiſdemque tam hor- ftat, fic Dominum verfaturum in populo ſuo, ut judicet ribiliter punitis fuerit repræſentata. Quod dicere apertum contradicentes, & accuſetur ab ipfis , imò & occidatur: foret mendacium. impoſſibile eft, ut verba hujus prophetiæ potuerint im $. 21. Verf.6. SECUND A convictio inculcatur per pleri citra incarnationem ipfius Dei five affumtionem hu- exemplum judiciorum Dei de gentibus ſumtorum. Hæc judicia exaggerantur enumeratione rerum deſtructarum ; $. 17. Deo manifeſtato in medio Hierofolymæ attri- quæ funt Gentes, Anguli, Vici , Urbes earum : & mo- buit fuos characteres. nimir. Fehovah juftus erat in medio di devaftationis. Exempla ifta partim ex Scripturis , par- ejus. Alludit ad Deuteronom. 32: 4. unde , quid hæc vox | tim ex hiſtoria nofcuntur. Reſpondet autem hæc prophe- valeat , æftimandum eſt. Juftus notar hîc , quoad perſo- | tia, habens inftar commemorationis , prophetiæ in futu- næ veritatem, Qui à Cælo & Terra teſtimonium habet , rum prænuncianti', Hagg. 2: 21.22.23. Unde fumi- quòd non mentiatur , fe dictitans Filium Dei, unum cum mus etiam fignum temporis, quo Chriſtus debuit in car- Patre, qui deſcenderit de Cælo, & Dei verba loquens , nem venire: nimir. Poftquam Deus notabiles ac poftulans in fe credi: rurſus quoad ſanctificationem no- peſſum-dediſſet in exemplum populo Judæo. At quæ hæ minis fui, Qui toti creaturæ patefacit, non eſſe mirabile | gentes? Superiore capite intelleximus de Affyriis , Cu- verbum fidei, qua creditur', Deum remittere peccata , fchæis, Palæſtinis, Moabitis. Ex iis liquet , debuiſſe imò eſſe juftitiam hominis peccatoris; quippe cùm hoc Chriſtum venire , poftquam Ninive eſſet deſtructa per verbum è cælo & ab abyſſo , hoc eft, à mortuis attulerit. Chaldæos , poftquam Ægyptus plenè effet debellata per Deuter. 30: 12. 13. 14. Juſti vocabulum , ut fervo Dei Perſas , poftquam Palæſtini effent edomiti per Græcos, & juftificanti multos per agnitionem fui , attribuitur Chri- & hi ipfi in parte ſui imperii fic effent enervati, ut eorum fto Efai. 53:11. antonomaſticè, in ea emphafi, qua hîc Coloniæ in Palæſtina conditæ à Judæis in ſervitutem re- Jehovæ, Non enim eſt niſi nomen Jehovæ. Præterea, digerentur : atque adeò jam obtinente imperio Romano: quod quippe Græcorum potentia per Romanos minuenda erat. $. 18. Secundus manifeſtationis chara&ter , negat ipfum Qua cum re planè concinit Danielis Coloſſus cap. 2. & feciſſe injuſtitiam. Hoc ſapit apologiam contra accuſatio- prophetia capitis 1 1. nem & blaſphemiam principum , rejicientium ipſum. Sic $.22. Verf.7. A v postro modelos exponitur confilium Dei, Efa.53:9. Alluditur rurfus ad Deut. 32: 4. fine in juflitia. quo medio ſcilicet decreverit Deus manifeſtare infirmita- Vide etiam Efai. 50: 8.9. ubi Chriſtus provocat ad judi-| tem carnis , qua ita laborat , ut fe non poflit ſubjicere Deo , manæ naturæ. gentes S 3 ΣΙΟ C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S vertens. Deo, neque etiam juſtitiam ex ſe aſſequi. nimir. duplici | interpretes. Lxx. eis auéegs, duceszéceás pee eis peapărú exoy maximè medio. 1. deſtructione tot & tam potentium Hoc eſſet w?. Targum videtur hinc manaſſe: Yazan Di'? gentium in exemplum. in quarum gentium devaftatione ma ad diem revelationis mei ad judicandum. Teſtimonium etiam eſſet vindicatio populi Ifraëlitici. de qua eft verf.6. Dei eſt judicium. R. Solomo deducit à ty condixit, con- 2. adventu ſuo ad populum ; tanquam maximè idoneo medio ad timorem Dei efficiendum, Deo apud ipſos ju. Darby, quum ſurgam ad conveniendum vobiſcum. Sed tam- fecit. Sic enim habet in ſcholiis: Dipu dicium proferente, recentibus exemplis realibus, & ex- poſitis ante oculos ; ita ut ipſis ſecuris jam ad radices ar- etliny fit ab hac radice, nihilominus tamen winde de- borum poſita , & in Scripturis antè defcripta, oftendi duci nequit. R. David Kimchi & R. Mofes, quem citat poſſet. Dixi, Certè timebis me. Ad hoc alludit Servator Aben-Etra , exponunt - ispus ad prædandum. Siquidem Matth. 21:37. Úszegy 3 été sesde mea's müra's T yjov aj zł, ty eft alicubi præda. Genef.49: 27. R. Moſes vult eſſe a égaux culege tivov) s jóv px. Poftremo miſit ad ipfos filium infinitivum, quomodo eft 715 Efai.45:1. Sed hoc ver- fuum, dicens : Reverebuntur filium meum. Parallelus is lo- búm 17 nullibi invenimus: at W invenimus Pfal. 119. cus eſt. Quod confilium eft Patris mittendi Filii, idem conſilium Filii eft viſitandi poft fervos ſuos ante fe miffosyſ.61. Noſtri interpretes hoc Rabbinicum commentum populum. Conſilium tamen Patris & Filii non eft eingeios dies Gogi & Magogi, ad quos ( ultimos , ut ille putat , fequuntur, vertentes ad prædam. R. David vult intelligi & vana ſpe nixum. Nam quod hîc dicitur , Certè reve- rebuntur Me: habet és Spas no má teraw. Senſus proprius eft , dies, tranfilic à captivitate Babylonica ; ad quam à cite- Deum , ad oftendendam impotentiam carnis gloriantis rioribus ipfum refiluiſfe , paullò ante intellexiinus. Aben- in fua vi & juſtitia , decreviſſe etiam viſitare popu- my ? & Efai. 65:18. uſque ad perpetuitatem , quam ego 5. lum , feque ei videndum , audiendum , manibuſque contrectandum præbere, & verba Dei atque opera il- creo. Hieron. Hebræus , qui me in ſcripturis infiituit, afſere- lis exhibere. Pfalm. 14. Ýf . 2. Dominus de coelo prospe- bar Tuh in preſenti loco magis eisen, id eft, in futurum debere Etavit , ſeipſum manifeftavit , ad videndum, Sitne animad- intelligi , quàm in teftimonium. Abrabenel 'học fequitur : qui exponit niy) 771???? furretionem perpetuam. Sed, ni $. 23. Fructus timoris Dei oftenditur Conſervatio ha- fallor, fi dixiſſet myy more folito, (quanquain in hoc eft bitationis fuæ , hoc eft, Hierofolymæ & terræ Canaan, anomalia) fignificaret furretionem perpetuam vel continua- cum omnibus rebus, quæ Deus apud ipſos depofuerat ; tam: at quum dicat 7v? id ita fumendum eſt, ut vita per- ipfiſque commendaverat. a 2 a non poteft petua fit fructus & confequens refurre&tionis. hîc verti, ut Vir do&tiffimus putat, Quacunque tandem Chrifti filii Dei alloquium ad fuos, quo jubet eos patien- 9.25. Dico igitur, cum Scripturis, hîc repræſentari pæna eos affeci. Nam nec huy valet quacunque: ne- verbum 7pp ſequente'y, cùm notat ultionem , ali- furrectione accepturus fit vitam inmortalem & incorru- que ter exſpectare reſurrectionem ſuam à mortuis, in qua re- ter conſtruitur quàm cum accufativo culpæ. neutiquam pribilem & nulla vi deſtructibilem. Ita diſtinguit dies car- ponæ. Sic dicitur: Deus viſitat peccata patrum ſuper fo- nis fuæ à vita perpetua : Et vitam fuam perpetuam often- liis , hoc eft punit: non autem dicitur: Deus viſitat mor- dit comparatam effe ad hunc finem , ut judicet in gloria & tem , pænam, plagam ſuper peccatore. Punitio dicitur viſi- regno. Quod quidem ex eo fonte promanat, quia morte tatio peccati, h. e. cognitio, inſpectio, conſideratio , a- ſua debebat abolere poteftatem mortis habentem, h.e. nimadverſio , revocatio ad animum. Hanc apud Deum Diabolum ; & fic accuſationem legis tollere; & porrò eſſe teftatur pæna. Aliter dicitur Efr. 1: 2. Deus vifitavit chirographum , quod contra Iſraëlitarum confcientiam e- ſuper me ædificare ipfi domum. h. e. injunxit. q. d. requirit rat, caffàre; denique principes exuere & excutere , ut apud me hoc officium. Item Job. 37:23. Quis viſitavit folus fine ipfis regnet. Hæc explicatio eft accommodata fuper ipſo viam ejus? pro, Quis commiſit, mandavit ipfi phraſi, rei, hiftoriæ Euangelicæ & experimento divi- conſilium ipfius & exſecutionem omnemque agendi ratio næ gubernationis, & harmoniæ prophetiarum, quam in nem? Apud Zophoniam jungendum eſt verbum exſein- tractatu de Ultimis Mofis fuo loco oftendinus. Hoc ſci- detur. Non exſcindetur & auferetur ab ipfa , omne quod licet erat , quod Chriſtus ſuis diſcipulis prædixit: imò ipfi mandavi. Is eft theſaurus fapientiæ Dei in ſcripturis quod & ipfi Sacerdoti in os reſpondit Matth. 26. ¥1.64. reconditus , Ecclefia & Sancti Dei, in quibus regnum ubi duo conjungit ; Sellionem ad dextram Patris, & ad- ejus manifeftatur. Hæc enim Deus iſti populo præ aliis ventum ad judicandum vivos & mortuos. Prius illius æ- omnibus ab ævo concrediderat. Templum inter hæc tatis homines experturos & quafi oculis viſuros dixerat non numero ; quia fi pænitentiam egiffent omnes, om- nes etiam confenfiſſent in voluntatem Dei, quæ gentes $.26. Hactenus intimatio & tempus judicii exercen- noluit eo jugo gravari, & fic quoque ipfi, fublată cau di. Sequitur ejus inftrumentum: Gentes collecte, regna fà charitatis, uti illo cultu deftitiſſent. Sed aliter ut eve- fociata. Rurſus notetur circumftantia regni Chriſti, Col- niret à Deo decretum erat. Daniel. 9. Interiin diftin- lectio plerorumque regnorum in uno imperio. quod eſſe guendum eft inter decretum Dei & conſectaria decreti, Romanum, omnibus notis evidens eft. Vide autem quibus fructus fidei cum fide neceſſario nexu conjungun- quàm abeat à veritate & conſcientia ſua Abrabenel, qui tur. Quia Deus decreverat templum tollere intervenien hîc vult ſignificari , quòd Deus jubeat fe expectari, do- te Judæorum incredulitate , fequitur, fi credidiſſent , eos nec furgat ſurrectione perpetua: fcilicet non ftatim fe templum quidem abdicaturos, ſed urbem & terram re reducturum Ifraëlitas, ut è captivitate Babylonica, fed tenturos fuiffe. Vide etiam Pfalm. 81. In fine verſus de longo temporis intervallo. Paraphraſis ipfius hæc eft: claratur Eventus minimè mediis iftis reſpondens, nimir. Quare expetate me, id eft non ftatim reducam vos , fed Macurata corruptio ftudioruin. demuin in fine temporis ; quia noluiſtis mihi obedi- re. Quàm inepta hæc funt! Agitur de judicio in Hiero. II. Sententia. folymam , quod Deus præftolari fuos jubet. Nam pro- pheta expreſſè diftinguit eos, quos jubet præftolari, ab Verf.8. Quapropter præftolamini me, ait Jehovah, eis, inguos Deus effufurus erat iram ſuan. at ille vult , ad diem, quo furgamin perpetuitatem. Nam judi- mandari expectationem opis. Si ſurgere in metaphora ac- cium meum eſt ad congregandum gentes, e adifo- cipimus : quare non & ſurgere ad judicium dicendus ciandum,regna ad effundendum in illos ſeveritatem quam fuccumbit? Vel Deus femper accingetur & nun- eft? Deinde quid eſt ſurre&tio perpetua ? An Deus un- meam, omnem æſtumira mea. Nam igne Zeli mei quam patrabit opus. Nugæ malam confcientiam ara comedetur tota terra. guentes hæ ſunt. Reſurrectioni connectir effufionem iræ in Hieroſolymam , ut Zelo Dei tota terra conflagret; $.24. Pro Hebræis wus map varia reperiuntur apud & ejus inftrumentum nominat , Gentes in imperium cap. 16: 28. uinum IN ZOPHONIÆ CAP. III. 2II De tertia parte. uinum & focietatem congregatas. Hæc radio Solis ſcri- | gua alia loquetur ad populum hunc. Efa.6: 9.10. Contra- pta ſunt. Si hîc innueretur exfpectatio Judæorum, quæ rietatem illam complectitur his dictis , Ef.29:10.-19. ipſis mandatur Hof.3: 3. Diebus multis fedebis mihi : etiam Efai. 65. Ýſ. 1. 2. quod & S. Paulus citat Roman. Io. fic fatis convicti effent, expectationem primi adventús 1.20.21. Melliæ vanam effe; folamque illis reſtare ſpem adventus $. 28. Labium igitur nitidum , clarum , ele&tum eſt ſera ad ipfos per manifeſtationem Euangelii. mo Euangelii pandens omne myſterium regni coelorum idque in luce ponens, fine ambagibus, fine involucris, fine miſtura terroris & accufationis. Suaviflimum illude- loquium invitationis ad fidem gratiæ gentibus paratum Promiffiones ſunt erat. Efa. 42:4. Et do&rinam ejus infulee ſperabunt five 1. Converfionis gentium ad Deum. Ýf.9.10. cum ſpe & perſeverantiâ difcendi, quæ pro ose de prégnars di- II. Purgationis Ecclefiæ à ſuperbis & á mendacio. Ýf. citur, audient. Docet hic locus, Gentes alio genere fer- 11. 12. 13. p.p. monis, fed tamen exſtructo in iis , quæ veteres audive-- III. Pacificationis Ecclefiæ. Ýf. 13. p. alt. rant , vocatum iri; nimirum Annunciatione promiffionis IV. Ablationis metûs judiciorum ab Ecclefia. verf. facta , maledictionis fublatæ , pacis procuratæ , fervitutis ablatæ cum ftipulatione fidei. De hac vocatione agit A- 14. 15. V. Auxilii Ecclefiæ. vf. 16.17. cum effectu reconci- poftolus Rom. 10:14. &c. liationis partium ejus. Ýf. 18. $.29. II. Tempus per voculam Tunc notatur. Id reſpi- V I. Coercitionis opprimentium Ecclefiam. verf. cit ad utrumque præcedens. cùm ſurrexero ad vitam perpe tuam. cùm congregabo gentes contra Hieroſolymam. Sic 19. P.P. VII. Salvationis & glorificationis reliquiarum. Ýſ.19. vocula Nam. Exſpectate me ad diem reſurrectionis , quia p. alt. 20. tunc vertam ad populos labium nitidum. Item , Judicium meum eft congregare gentes. quia tunc alloquar populos. I. Promiſſio converfionis Gentium. Effundam in illos, Judæos, iram meam , quia ex po- pulis congregabo mihi populum. Efai. 27:6. Advenas Verf.9. Namtunc vertam ad populos labium purum, in babitaculo , Ephrajim erat ut educeret filios fuos ad oc- radicabit Jacob. Hof. 9:13. Quum vidi Tyro plantatam ut nuncupent omnes nomen fehova , ut ferviant ipſi ciforem. Deuteronom. 32:21. Provocabo ipſos ad zelum bumero uno. per non populum , per populum Aultum ægrè ipfis faciam. Verf . 10. Inde ultra fluenta Cuſchitidos, copie mee Quo dicto duo continentur. 1. affumtio gentium in po- filiam difperforum meorum afferent munus meum. pulum ad Ifraëlitis præbendam occafionem zelandi pro Deo ſuo tempore. 2. ipſorum traditio in manum gen- In hac pericopa quatuor obfervanda. I. Medium con- tium, ut ipfis ægrè faciant. Hæc duo etiam Sephanjah verfionis gentium. II. Tempus ſive opportunitas. III.Ef- verf. 8. prius verf.9. Nofcitur non modò tempus , ſed hoc loco diſtinctè explicat & conjungit. Poftremum fectus ipſe. I V. Amplitudo & modus effectus. & opportunitas vocationis gentium, partim ut filiis ſuis I. Colo primo medium exponitur. Ver- donet hereditatem & regnum ingentibus , cum Chrifto ; tam ad populos labium purum. Per populos intelliguntur partiin ut meinor fit gratiæ, qua promiſerat , fe Ifraëlitas gentes à politia Iſraëlis rejectæ. Genef. 49:10. Ipfi erit fuo tempore revocaturum ; ut jam tum, illis abjectis , obedientia populorum. Parallelia hujus loci arguit, Jaco- gentes præpararet ad excitandum in Judæis zelum. Cona bum & Zophoniam de eodem loqui. Jacobus Silonem fer Rom. 11:11.12.13. 14. 15. nominat, qui ſubinnuitur filius Judæ futurus , quando Ju- $.30. III. Effe&tus ipſe in tribus rebus ponitur. dæ attribuitur adoratio. Unde & in leone illius præſigni- $.31. 1. ut nomen Domini nuncupent. Quod non eft in- ficatio eft. Apocal. 5. Zophonias Jehovam ſurgentem ad telligendum de pronunciatione nominis Dei in Hebraica vitam æternam indigitat. Labium pro ſermone aut ſermo- formula , ut Judæi volunt; quorum traditio eft, tempo- nis genere accipitur. ita & idioma notat. -7319 purum , ribus Melliæ nomen te legyedé ne pealev fic pronunciatum iri, hoceft, nitidum & clarum , & ele&tum verti poteft. Con- quomodo ſcribitur : quanquam gentium converfio non fer Job. 33. řſ. 3. Targ, 1na na syrpu fermonis genus u-fuerit futura fine dono linguarum & éppenvasos : nimis enim. . num ele&tum. Vertam duplici reſpectu capi poteft. 1. qua- exile hoc eft: fed de receptione verbi Dei, in quo Deus tenus à populo Ifraëlitico averſus vice verſa gentes fit di- nominatur quis & qualis ſit , h.e. à fuis perfectionibus & gnaturus labio tali . 2. quatenus pro labio alio labium tale operibus perfectiones ejus manifeftantibus deſcribitur ; gentibus impertiet. Vertam ad gentes. Junius. Mutabo ejuſque confeffione ; & fufceptione nominis Dei tanquam in populis labium ut purum fit. Dura conſtructio & non Salvatoris & Domini , ut ab ipſo appellari velint: deni- fatisfaciens Lectori. Mihi videtur , Prophetam non lo- que invocatione ejus. Joël. 3:5. Quiſquis nuncupabit no- qui de puritate labii gentium adhuc, (Hocenim forte fic men Domini, evadet. Elai.44: 5. Hic dicet, ego ſum Domi- enunciaffet 177in naiv Dpny? pars confer Efai. 6:5.ni: & ille nuncupabit nomen Jacobi , h. h. e. dicet Jaco- & ea puritas labii gentium intelligitur in ſecundo colo, bum patrem fuum: & ille fcribet manum fuam Domino nuncupabunt nomen Domini) fed de loquela five pura five in nomine Iſraëlis ſe cognominabit. Notandum, quòd potiùs clarà aut ſelecta , qua ipſe allocuturus ſit populos, hæc phrafis non ſemper lignificet invocare , niſi ubi res pro eo , quòd eos vel non dignatus fuerat alloquio ante- | id permittit . quod ex dicto loco Eſaiæ patet. Item ex hac , vel de illis & ad illas , quatenus verbum Dei per If- Exod. 25:30. Vide, nominavit Dominus nomen Bezde raëlitas publicatum erat , locutus fuerat labio quafi vela- | leelis. Efai. 45: 3. Ego Dominus qui nomino te. In He- to & fermone non tantùm triſti ac terribili , fed etiam ob- bræo eſt, qui voco in nomine tuo. Latior eft vis phra- fcuro. Parallelum eſt Efai. 2: 2. Ex Sione exibit lex & fews , quàm ut per invocare duntaxat vel etiam ſemper verbum Domini ex Hieruſalem; & ... . arguet five demon- explicari poflit. Hinc patet fenfus Genef. 14:26. Tunc ftrationem faciet populis multis. Efai.49: 2. Pofuit os meum cæptum eft appellari nomen Domini , ſcil. per cognominaa ut gladium acutum, in umbra manûs ſuæ occultavit me ; tionem , dum quidam fe filios aut ſervos Dei in con- poſuit me in telumnitidum vel ele£tum,&c. verf. 6. Da tradiſtinctione aliorum appellarent. Et Genef . 48:16. bo te in lucem gentium. Efai. 50:4. Dominus Jehovah de-au Dah NP: non, Invocabitur ſuper ipfis nomen meum , dit mihi linguam eruditorum , ut norim opportunè loqui cum fed, denominabuntur à me, mei dicentur. Mala illa ver- feſo. Efai.61: 1. Unxit Jehova me ad evangeliſandum man- fio originem debet Græcæ phrafi émincez at. quod non fuetis , mifit me ad obligandum fractos corde, &c. Pfalm. ſemper rectè verteris invocare. Phrafis hujus loci eft in- 45:3. effuſa eft gratia in labiis tuis. Contra ad Ifraëlem figniter uſurpata 2. Tim, 2:19. dto show Sorel e dirías zavis Pfalm. 2: 5. Tunc loquetur ad eos in ira fua, & æftu ſuo Póvo požar to ő vo pegs xessé. Abfiftat ab injuſtitia quiſquis conturbabit ipſos. Efái, 28:11. Nam ſannis labii es in lin- nominat nomen Chrifti, & fe Chriftianum cognominat. S 4 Confer C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο 5 Confer Epheſ. 1:21. Item Jacob. 2:7; to non av Övo page to , ut Pfalm. 45:11. Audi, filia. verſ. 14. filia regis. Di- ėmimangèv'è ó mesãs. Optimum & pulcherrimum nomen à sperſos autem intelligo ex Johan. 11:52. ut filios Dei di- quo denominamini. sperſos colligeret in unum. Nihil vetat, quò minùs pute- $. 32. 2. Ut Domino ſerviant ; vel, ut ipfum colant. Hoc mus allulum effe ad diſperſionem illam, qua omnes a pa- eft, ut ad honorem Dei & ad complacendum ipſi tanquam ftore animarum diſperſi eramus , Efai, 53:6. 1. Petr.2: 25. Domino actiones fuas inſtituant. Hoc enim ſervire eft, & vel etiam ad eam , qua gentes poſt diluvium diſperfæ ſunt, ſervire Deo nihil eft aliud, quàm ſervire juſtitie. Rom. 6: Genef. 11:4. 8.9. quam diſperſionem ſecuta eſt deſertio 18. Hinc etiam actus cultus externi, quales funt ingenicu- gentium ; ut fic innuantur Filii gentium diſperſarum ad latio, manuum elatio, fuffitus, ſacrificium,& in idoliis ima- filiationem Dei deſtinati: vel ad diſperſionem decem tri- gines collocare, purgare, verrere ſolum ante imagines, vo buum. ut Jerem. 3. verf. 18. Eo tempore ibunt domus Jude Catur ſervitium, quia fiunt in recognitionem Dominii & ad domum Iſraëlis & venient unâ ex terra Aquitonis inter- ad complacendum tanquam Domino. Ipforum actuum ram, quam hereditandam dederam patribus ipſorum. verſ. vel differentiæ aut circumſtantiæ diſtinctè teſtantur , quale 17. Promiſerat acceffum gentium ad Hieroſolymam. Dominium fit, cui atteftamur. v.g. qui eum, quem non quem etiam Sophonias præmittit. Poteft in illa prophe- videt , alloquitur & ad eum fufpirat , ab eoque perit animæ tia confiderari Semen Ifraëlis diſperſum inter omnes gen- & corpori neceſſaria & quæ funt divinæ poteſtatis , ille re- tes tanquam particula aliqua gentium, quam Deus fit ligiosè ſervit five colit , ſive dominum animæ & corporis cum cæteris recollecturus per præconium Apoftolorum. ſui, omniſcium, omnipotentem , teftatur. Hinc apparet, Denique hîc etiam licet cogitare de diſperſione Ecclefiæ ços , qui dicunt fe angelis & ſanctis ſervire, & eos fic allo- Chriſtianæ. item Judæorum facta per potentiam Iinperii quuntur , non viſos , ut Deum , & ſuſpirant ad illos, & res Romani. ut oftendatur, ſuo tempore illos revocandos effe divinæ poteſtatis ab eis petunt, hoc, quod Dei eft , ipſis & adducendos ad anitatem fidei. Verba ipfa prophetæ attribuere : licèt illi negent , fe illos religioſè colere. tam latè accipi poſſunt : utrum autem ea accipias tanquam Cui fubtilitati verborum nulla realis diſtinctio re rem ingularis temporis & continui cum præcedentibus ; ſponder. an in eo fenfu, quo implementum in ultimis temporibus $. 33. 3. Ut offerant Deo minus. quod munus defini- manet expectandum: definiendum non cenfeo. tur filia diſperſorum. Summatim filii Dei neceſſariò intel $.36. I V. Amplitudo & modus. Hæc Propheta tri- ligendi funt hoc eſſe munus Deo offerendum à gentibus. bus modis indicat. Nimirum qui promovent prædicationem Euangelii quo $. 37. 1. Ut Omnes nuncupent nomen Jehovæ. Ibi cunque modo, per quod electi Dei convertuntur & addu vox Omnes tollit diſcrimen , & refpondet promiffioni: In cuntur ad Deum, illi offerunt Deo filiosipfius munus : five te benedicentur omnes familiæ terre. id faciant animo ſincero ex vera gratitudine , five id faciant $. 33. II. Et ſerviant ipfi humero uno. Significatur Spie animo non integro, fed mentientes Deo. Hujus generis ritus unus , Conſenſus , amor unus , fides una, verbum oblatio eft, quæ indicatur iftis locis. Efai. 18:7. 66:20. Dei & Euangelium unum & forma exercendi cultum Dei Pfalm. 110: 3. 01071 gray populus tuus funt voluntarie unum. Hic radicatur libertas in pace. Quia enim unus oblationes , voluntate regum & populorum tibi offertur populus fieri debent, ideò etiam debent ſervire humero tanquam munus. Eò pertinere videtur etiam locus Efai. uno & unum jugum ferre atque unum præceptum de co- 19:21. & ſervient five cultum præftabunt ſacrificio e mu- lendo Deo habere. ſcil. ut non aliter colant Deum Judæi nere , ſcil. dimittendc liberum populum Dei, ad cultum atque gentes , & gentes Judæis non fint ampliùs abominae ſpiritualem exercendum , eique rei applicando ſuas opes. tioni. Gentes autem fic ſerviant Deo ut Abraham in præ- Hæc igitur oblatio , qua gentes filios Dei munus offerunt, putio & fanctificatus & juftificatus. Hanc argumentatio, reſolvitur in multiplicationem glorificationis nominis nem etiam videmus uſurpatam Actor.15: 14. 17.19. Dei , atque ita in fpirituale facrificium. Quale eft , de quo $. 39. III. Inde ultra flumina Cuſchitidis offerent mu- agic Malachias cap. 1: 11. Quicunque cooperantur ad nus. Cuſch eft filius Chami. Filii Cham ad meridiem ſeſe hoc, ut oblatio gentium ſit fancta , Rom. 15:16. faciunt explicarunt. Cuſch ad finum Perficum, & Mare Rubrum; ſuo quiſque modo, ut munus verum offeratur Deo. Hoc Mitzrajim ad Nilum, Put in Africæ litore ulteriori, ultra opponitur facrificiis Ifraëlitarum irrationalibus, mutis & Tritonem fluviuin; Canaan in Palæſtina. De quibus con- brutis. Vide d. 1. Malachiæ, Pfal. 5o. Hof. 14: 3. Dan. fuli velim Cl. Bocharti Geogr. facram. Pofteri Cuſchi 9:27: ceſſare faciet ſacrifieium & munus. ſunt Seba, Chavila, &c. Scheba ; & Dedan, Sabæi in A4 9. 34. Cæterùm notandum hîc, qui offerant , qui offe- rabia ponuntur. Regina Sabæ dicitur Badireasa Nórs. Luc. rantur. Offerentes notantur voce 'v.. quod qui, ut & 11:31. Matth. 12:42. Chavila, regio Iſmaëlitarum atque 395, accipiunt pro nominibus propriis , fed ignotis,abfque Amalekitarum & Ægyptus uno tractu funt. Gen.25: 18. fundamento loquuntur. 'my alii vertunt ſupplices mei : alii qui circuibat terram Chavila : & Gihon circuibat terram 1. Sam. 15: 7. Fluvius Piſchon egrediebatur è Paradiſo , jonna. Illud à 70% ſupplicavit , hocà by. exoratus fuit. Cuſch. Genef. 2: 11.13. Hinc faltem liquet , Chavila & quod eſt miſericordiæ. Utrumque eſt Genef.25:21. Sed Cuſch effe ex litoralibus Afiæ & Africæ orientalioribus. reperimus Ezech. 8:11. 020?? | My & Jerem. 33:6. Vide etiam ad Nahumi 3: 9. Fluviorum Cuſch mentio et- Dibu nwy. & Ezech. 35:13. bhp ponnyn Unde iam fit Efai. 18:1. Va terre Ifrael obumbratæ alis, quæ funt videtur in verbo ineſſe fignificatio majoris multitudinis, ultra fluvios Cuſchitidos. h. e. Nilum, qui ex fluviis confla- ut & in fupplicatione eſt inſtantia & ubertas verborum, tus in fluvios dirimitur. Tirhaka Cuſchæorum rex ternpo- ſuſpiriorum. Inde hoc loco interprecor Copiæ meæ, five re Ezechiæ regis fedus habebat cum Ifraëlitis & contra Multitudines mee. Parallelum eſt in promiffione ip7 Gen. Sennacheribum expeditionem fufcepit. His alis tum ob- 17:4. & 27 Sap. Pfalm. 22 : 26. Di? Efai. 53: 11. & umbrabatur Ifraël. Nihil obftat, quòd Nilus Ægypti flu- D'masy, ibid. verf. 12. Atque in eis quidem deſignatur co- Geneſ. 2:13. nofcimus Gihon effe alium fluvium Cuſch. vius dicatur. Interluit enim Cuſchitim & Ægyptuin. Ex pia gentium introitura: hîc autem indefinitiùs intellexerim Targum utrobique hîc & Efa . 18 : 1.9777 '12. quod vo- multos , qui adducunt filios Dei ad Ecclefiam. qui funt tum cabulum eft Ether. 1 : 1. Sed ibi 17 & Cuſch ut extrema boni , tum hypocritæ. Cant. 7: 4. apud portam Filiæ mul- | regni A haſſueros opponuntur. Arabes Cuſchæis finitimi. Forum, h. e. apud tribunal Ecclefiæ illius , quæ ex multis conftat. Et ibi antitheſis multorum populorum fervien- mare Rubrum & Nilum mittere legatos , primò in lembis 2. Chronic. 21:16. Et bene convenit habitantibus inter tium Anti-Chriſto ad Eccleſiam reformatam. Cant. 8:11. papyraceis, per Nilum ; deinde per mare ſcilicet Mediter- Vinea fuit Solomoni in Baal Hamon, loco multitudinis. raneum,in quod fe exonerat Nilus,ad Judæos. Uxor Mo- $. 35. Offerendi notantur voce "yao na quod ex genio fis Cufchitis fuit, non ex India, ſed ex terra Midian,prope linguæ fignificat Filiam diſperſorum meorum. Filia notat mare Rubrum in Arabia,juxta montem Sinaj. Regio, quæ cærum. ut Filia Chaldæorum, hoc eft, Civitas , populus eſt inter Rubruin mare & Nilum, Thebais poftea dicta Chaldaicus. Poteft etiam preſliùs Filia pro filiorum cæetu. eft. Quemadmodum hîc Cuſchæorum &t ulteriorum fit mentio IN Z O P H O N IÆ CAP. III. 213 Habac. 2: 14 mentio in regno Chriſti, ita Pfalm.72:10. Regum Tarſis 1 quatenus nominatus eſt Ecclefiæ , five ad veritatem Verbi Afiæ minoris, inſularum, quæ funt in mari Ægæo & ad divini . Hæc prophetia habet complementum in Walden- Græciam pertinent (vide Genef. 10:4.5.) regum Scheba | libus, Fratribus Bohemis & in illis , qui magno numero Seba. ad Notum hi, & Orientem ; Inſula ad Occaſum. martyrium fubierunt ſuperiore ſeculo. Ad laudum cumu- Tarfis ad Septentrionales regiones pertinet. Zophonias lum accedit, Negatio faciendæ injuſtitiæ , loquendi men- nos ad ance prophetata remittit. De exemplo loquitur, dacii, ac fraudis. verf. 13. Qui verſus in antitheſi hoftium totum intelligens genus. accipiendus eft, à quibus ſeparabuntur ; Qui faciunt injua ftitiam, blafphemando & perfequendo veritatem, & bene- II. Promiſfio repurgationis Eccleſiæ, à dicendo improbum: loquuntur mendacium, h. e. docent ſuperbia & mendacio. ea, quæ Deus non docuit in verbo : ea fraudem ; h.e. ver- bum Dei torquent & malè interpretantur. Igitur ſignifi- Verſ. 11. In illo die non pudefies ab omnibus ftudiis tuis, catur hîc 1. diſciplinæ ac judicii Eccleſiaſtici, quoad ſum- quibus defecifti à me. Nam tuncremovebo è medio tui tas in malè æftimandis hominibus & fa&tis. 2. Abdicatio mam rei , recta adminiftratio : licèt poſſit ſubeſſe infirmi- exultabundos ſuperbiâ tuos, a non perges exaltari omnis do&trinæ non fundatæ in verbo Dei, & Voluntas ulterius in monte, anéto meo. veritatem ex verbo diſcendi & docendi. 3. Sana interpre- Verf. 12. Et reliquum faciam in medio tui populum in- tatio Scripturæ , faltem quoad fundamentum. Confer hîc opem tenuem;& confugient ad nomen Jehova. Verf. 13. Reliquie Iſraëlis non facient injuftitiam, o non loquentur mendacium, & non invenietur in ore III. Promiſfio pacificationis Eccleſiæ. ipforum lingua doloſa. Sed ipſi paſcent & recubabunt, & non erit , qui 6.40. Hæc pericopa habet conſolationem Ecclefiæ trepidationem injiciat. adverſus corruptelas ſtatus Ecclefiaftici ; quibüs pii offen $.43. Hoc colon reſpondet Habac3:14. colo 1. & debantur,contriſtabantur & pudefiebant : quemadmodum Efai.2: 4. non feret gens in gentem gladium. Significat pri- etiam olim ftante republicâ Hebræorum principes ejula- mam pacificationem Ecclefiæ Euangelicæ. Actus Eccle- bant & pii dolebant & erubeſcebant. Non agitur hîc de fiæ erit Habere paſtum & recubare. Quæ de vita quietas ablatione principum Judaicorum & fcandalorum , quæ illi conjunctâ cum inſtitutione ad omnem pietatem & hone- dabant ; fed innuitur , etiam poft effuſam iram in gentem ſtatem, intelligenda funt. Hoftis interim coercebitur , ut Judaicam, non ftatim defitura ſcandala , imò defe&tionem, non faciat trepidationem ; imò ut potius terra Judæ ei fit Prosze oícev. quod notat verbo yun. Neque dubitari poteft, trepidationi, Efai. 19:15. 16. & ipſe fit oblivioni ut me- quin hîc notetur ea deze scecice, quam Apoftolus Paulus in- retrix obſoleta. Efai. 23: 15. Quod ad ſeptuaginta annos nuit venturam 2.Theffal. 2 : 3. Quæ defe&tio eſt introdu- extendit Efaias. de quibus in libello de Gog & Magog &tio falſorum dogmatum in Eccleſiam, fub velo verbi Dei diximus. vel autoritatis verbi Dei. quæ præter fundamentum rece- pta ſunt à quibufdam; à quibufdam,ignorantibus vel etiam I V. Promiſsio auferendi metûs judiciorum. oppugnantibus fundamentum, habita pro fundamento. Quod hîc communi nomine defe&tio dicitur. Præter veri- Verſ. 14. Canta, filia Tſijon; clangite , Iſraël: letare tatem Euangelii admittere vana dogmata , eſt à veritate, h.e. ſinceritate Euangelii diſcedere, alium doctorem & Verf. 15. Amovit Jehovah judicia tua, evacuavit ini- & exulta toto corde, filia Hierufalem. dominum audire, Deo non obedire , imò ejus imperium hac in parte non agnofcere. Qui tamen hoc faciunt ita , ut micum tuum: rex Ifraël, Jehovah, eft in medio tui; retineant fundamentum, & putent ſe veritatem recipere,ac non videbis malum amplius. promti fint propter fundamentum, fi error demonftretur, eum relinquere , illi non ita ſunt defe&tores, ut illi, qui fun gaudium & fpem in poſterum. Ea opponitur & judiciis 6.44. Eft confolatio five potius valida adhortatio ad damentum non agnofcunt, &, fi oftendatur , id oderunt. Scandala illa enumerat. five caſtigationibus Dei antecedentibus; de quibus affir- $.41. Primum eſt Exultatio in faſtu. Quod eft om- mat, quòd Deus eas abftulerit: & timori hoftis ; (qui ſine nium , qui mundano faftigio exultant; qualium in genere dubio Anti-Chriftus eft) quem congratulatur evacuatum, politico inveniuntur plurimi. qui minùs cogitant", fibi | hoc eft, propulfum & eliminatum extra ditionem Eccle- officium impofitum eſſe, quàm licentiam datam ad peccan- fix; confer Pfalm. 10:16. denique exſpectationi cala- dum. Huic vitio oppofitum eft, quod Pfalm. 2:10.11. mitatis inpofterum. quam negat : addita ratione: quia judicibus & regibus dicitur , ut Serviant Deo in timore, e Dominus verus rex Ifraël & tanquam rex Ifraël fit in gaudeant in trepidatione. Tales facti ſunt mechi meretri. | medio ejus. Hæc conſolatio igitur propria eft illorum, cis magnæ & beftiæ, quibus dederunt poteftatem fuam. apud quos Deus eft rex , hoc eft, apud quos ſolus Deus Apocal. 17: 13. Remedium hujus mali eft Auferre eos de regnat, quoad regnum in conſcientiam ad fidem & reli- medio Ecclefie. Non debuit Ecclefia contriftari, deſerta å gionem. Confer Apocalyp. 11:15. cui multa propheta- magnis regibus. Hac re verificata eft hæc prophetia pro rum dicta reſpondent. Vide imprimis Efai.33 : 18. parte. Illuſtre exemplum in Belgio eft , à quo Deus pote- 19, 20. &c. itatem regum amigentium abftulit. Quid præterea Deus velit efficere, expectandum eſt, V. Promiſsio auxilii Ecclefiæ & reconcilia- $.42. Secundum fcandalum eft Elatio , in Eccleſia tan- tionis partium ejus. quarn monte ſan£to Domini. De qua vide Habacuci 2:9. Apoc. 13:11. &c. Contra hoc promittitur, Fore, ut Ec Verf. 16. Illo die dicetur Hieroſolyma, Noli metuere : cleſia non exaltetur amplius. Medium verò hujus rei,quòd Deus, exciſis vel ſeparatis à communione reliquorum altis Tſijon, ne remittantur manus tua. illis vel exaltantibus ſe, relinquet populum inopem & humi- | Verſ. 17. Jehovah Deus tuus eſt in medio tui Heros, lem. Relinquet, quia in ſua inopiâ & tenuitate illos non pa qui ſalvat: hilarabitur ſuper te in lætitia; tacebit in tietur abforberi & proteri: Inopem dicit, quatenus non ha- bebunt vires vel ad inferendum malum , vel etiam ad refi- Verf. 18. Contriftatos à congregatione collegi, ex te dilectione fua, gaudebit ſuper te cum cantu. ſtendum malo. Humilem five depreſſum dicit, quatenus non exaltabuntur unus fupra alium , nec menfuram fratrum fu- facti ſunt; cui onus eſt probrum. (vel, cui pro dono eft pergredientur. Hiſce autem reliquiis tribuit, contra vim probrum. hoſtilem, Confugere ad nomen Domini. h. e. ad Dominum, $.45. Hæc 214 COMMEN T. IN ZOPHONIÆ CAP. II I. bitur; $-45. Hæc pericopa fuccenturiata eft præcedenti ver quo recolliget contriſtatos , fine dilatione ulteriori, agere fui. Sed tegózános ad metum deponendum extenditur, cum opprimentibus Eccleſiam, quemadmodum ipfis con- ut fit act gééseanais ad opus Domini continuandum. Dice- venit , & confummare in ipſis judicia ſua. Hæc funt judi- tur. q. d. Erunt qui dicant ex verbo ; vel , verbum Dei cia phialæ & tubæ ſeptimæ, Apoc. 16. & 11. illam fic alloquetur: vel, Dicatur. Argumentum ducitur rurſus à præſentia Dei ejuſque tum potentia; ut Herois VII. Promiſlio ſalvationis & glorifi- ſalvantis, h. e. ab experimento auxilii Dei ad ſalvandum: cationis reliquiarum. tum beneplacito atque amore. Beneplacito five compla- centiæ attribuitur alacritas cum lætitia & gaudio & can Et ſalvabo claudicantem, & propulſam aggrega- tu: Amori filentium. Hoc poteft fanè referri ad condo- nationem peccatorum , ut Deus non exprobret ſuis pecca- bo; c ponam illos in celebrationem & in nomen in ta ipforum, propter amorem: poteft etiam referri ad tem omni terra pudoris ipforum. pus, quo Deus fileat & virtutem fuam non ita oftendat, ut Verf. 20. Illo tempore adducam vos: ca ſtatimerit fignificetur , hoc effe ab amore , quo Deus vult ſalvari om- colligere me vos. Nam dabo vos in nomena in ce- nes homines & ad cognitionem veritatis venire. Confer lebrationem in omnibus populis terra; quum reftituan Efai. 30: 15. 16. 17. 18. 19. ablata veſtra (five jacturas veſtras) in oculis veftris : $.46. Verſ. 18. Indicatur Sanatio alicujus rupturæ & ſeceffionis. Hîc duæ partes confiderantur. Una ad quam dixit Jehovah. fit aggregatio; altera , quæ aggregatur. Hæc ita defcri- $.50. Hæc pericopa reſpondet omnium prophetiarum S. 47. Contriſtati. Potius in Niphal 1911 dixit, ut figni- colophoni . Qui imprimis videri poteſt in Daniel. cap. 7. ficecur mororis quafi voluntaria & ex judicio apprehen- Deut. 32:43. Efai . 19: 24. 25. Zach. 10:11, 13. Efai. fio, q. d. qui ſe contriftant. Nam Hophal 2413 merè palli. 11:11.16.66:20. Zachar. 14:16. Ipfis verbis propea vum foret : qui mærore afficiuntur. Cauſa contriftationis modum conſpirant Zophonias & Michæas cap. 4:6.7. eft vio quod notat vel tempus vel locum conveniendi, vel Uterque primo loco ponit Claudicantem. ſecundo loco conventum five congregationis actum. Nam 17. eſt mul- propulſam. pro quo etiam Michæas fubftituit Longius five titudo congregata. Poteft intelligi , Fore , ut quidam con- ultra ſummotam. Tertio verò loco Zophonías dicit per triſtentur à loco, tempore, modo conveniendi; velut con- apoſtrophen Vos : Michæas, quam malo affeci . Quid fi fint triſtati ſeparentur & ſubducant fe à conventu & congrega- Papiftæ claudicantes, Mahumetani longiùs ſemoti, Judæi, tione. Ex te fa&ti ſunt, vel extiterunt. vel notat quod nati quos Deus malo affecit & ortique ſint ex altera parte, ad quam promittuntur aggre. $. 7 gandi, ut redeant ad matrem ſuam ; vel , quòd futuri lint ei Jol. 3: 14. 17. Poteft etiam eſſe appofitio, ut intelligatur pro filiis & filiabus. Vide Efai.49:17.18. 19. Alteram fic: Id ipfum ponere me illos in celebritatem & nomen partem fic defcribit: erit pudor ipſorum , five vicem pudoris accipias, ut Hof. $.48. Cui onus eſt probrum. Poteft & vox này” verti | 14: 3. juvencos labia noſtra pro vitulis labia, quomodo oblatio, munus. Si hîc intelligendum eft probrum,quo hæc | Abeneſia , onwa nnn: five pudorem effectum celebra- pars viderur afficiab altera parte , utraque notio commoda | tionis , ut Ezech. 16:63. ut recorderis & pudefias , non effe poteft. Nam probrum five oves doneos fratrum ſcanda- ſit tibi apertio oris propter ignominiam tuam,quum propitiako lifatorum eſt Eccleſiæ & grave , quia dolet fratrum offen- tibi ornnia quæ fecijii. Ita Ezech. 36:30. 31. 32. fione ; & pro dono , quia fibi gratulatur per illam expro $.52. Ýf.20. ryzaccipio ut nye Numer. 23:27 .... brationem dari occaſionem ſcandali & caufæ fratrum tri- non ftatim dicitur Jacobo & Tjraëli , quid agat & moliatur ftitiæ de medio removendæ. Deus. fine ominibus & fignis per prophetas. Verbum ſuba ftantivum ſupplendum effe ante verbum colligere me me- VI. Promiſsio coërcitionis opprinientium. cum animadvertit Clariflimus D. Ludovicus de Dieu. Verſ. 19. Ecce ego faciam cum omnibus opprimentibus affixo poni pro verbo finito ejus perſonæ, cujus affixum eſt . Pridem ad Job. cap. 9:27. docuimus , infinitivos cum te illo tempore. Ita hîc 'yop colligere me ſub. erit , ponitur pro rap colli- 6.49. Phrafis fimilis eft Ezech. 7: ¥1.27. Res clara. gam. Cæterùm deillis , quæ nondum evenerunt , parciùs Oftendit Deus, fibi decretum eſſe illo eodem tempore, I loquendum eft. הָאָרוֹן הַבְּרִית dicitur ut בְכָל הָאָרֶץ בָשְׁתָם .s.sI . y1.19 Veni, Domine Jeſu! HAGGÆUS. 215 HA G G Æ U S. M $. I. ÆC prophetia prima eſt illarum , quæ poſt captivitatem Babyloni- cam in terra ſancta editæ ſunt. Tres enim prophetiæ poſt captivi- tatem ſunt edicæ ad complendum canonem propheticum : Haggæi, Zachariæ & Malachiæ. Eft in hac excitatio ad reſumendam ædi- ficationem templi intermiffam , cum populi redargutione & lucu- lentis promiſsionibus , imprimis de manifeſtando regno Chrifti . Sciendum eft , Hieronymus , magni ſpiritus fuiſſe Aggaum & Zacha- riam prophetas , ut adverſum Artaxerxis regis ediétum , & Samaritanos gentesque cunctas per circuitum, ædificationem templi impedientes , juberent templum extrui : Zorobabel quoque & Jefum filium Joſedech & populum, qui cum eis erat, non minoris fidei; ut prophetas magis audirent jubentes, quàm prohibentis regis imperium. S. 2. Partiemur hanc prophetiam fecundùm Sermones ſive Viſiones. Primus ſermo dictatus fuit die primo menſis ſexti. cap. 1. Secundus ſermo dictatus die viceſimo primo menſis feptimi. Cap. 2. verſ. 1. uſque ad verf. io. Tertius fermo dictatus die viceſimo quarto menfis noni , ad populum directus verf. 10. Cap. 2. ad verf 20. Quartus ſermo dictatus eodem die, directus ad Sorobabelem. verf. 20. 21. 22. S.3. Omnes hi ſermones dictati ſunt anno fecundo Darii regis. quo anno etiam Zacha- rias prophetavit . ſed ei fermo primus dictatus fuit menſe octavo. qui ſequitur ſecundum fermonem Haggæi. Secundus ſermo Zachariæ dictatus eſt anno 4. illius regis, cap. 7. nondum abfoluta exſtructione templi. quod factum demum anno ſexto Darii menſe ex- tremo. Eſr. 6:15 Sermo primus. Circa illum ſpectanda 1. Rubrica. verf. 1.3. II. Dictamen excitans. verf. 2.4.5.6.7.8.9. 10. 11. III. Obedientia timoris. verſ. 12. IV. Dictamen confirmans. verf. 13. V. Obedientia operis. verf. 14. 15. CAPUT I. De primo. convenit facræ hiftoriæ cum Xenophonte , dum Medo- rum & Perſarum regnum cognatum & conjunctum fa- Verf . 1. Anno ſecundo Darii regis, menſe ſexto, die ciunt , & Cyrum quidem domitorem Babylonis , ſed Me- dum initiò novum dynaſtam faciunt. Secundus eft Darius primo menfis, factum eſt verbum Jehovæ in manu Haggai prophetæ ad Sorobabelem filium Schealthiel, fequitur Ahaſueros, id eft Xerxes, Éfr.4: yl. 6. quartus à , cap : præfidem Judæ,& ad fofuam filium Jehozadakifa- Cyro rex tertius ſucceſſorum Cyri. Daniel. 11:2. Hunc cerdotem magnum; dicendo. excipit Artachſchaft , hoc eft, Artaxerxes , is qui Longi- manus vocitari conſuevit. Efr. 4:7. fub quo facta eſt pax Nota hîc I. Tempus. I I. Auctorem. III. miniſtrum. Antalcidæ. quam innuit Zacharias cap. 1:11. Subit ter- IV. finem , cui. tius Darius dictus nothus. Poft hunc eſt Artaxerxes Efr. 6:14. 7: 1. Mnemon , de quo & fratreejus Cyro ſecun- $.1.1. Empus notatur in rege Dario. Hic do Xenophon, qui hujus commilito fuit. Apud Nehe- fuit Darius tertius illorum, qui in miam cap. 12:22. mentio Darii Perfæ ultimi regis, cum facris literis memorantur. Primus quo Alexander dimicavit. De nominibus his ita Hero- eft Darius Medus filius Ahaflueri. dotus in Eratone five lib. 5. cap. 98. Aúvator de Dan. 6:1. 9: 1. quem aliqui pu- l dee yaã as ou toūTO Tri čvorige ce , Acegera seteins. Ξέρξης tant effe Nabonidum Berofi,quem δρηίς». Α' ρτποξέρξης μέρας δρηΐG». τέτες δε τες βασιλή ως Cyrus expulerit Babylone. ſed is Babylonius fuit. Videos No oy ogors vyras cen the operépay e' janves ugdb01ev. Joſeph. contra Appionem 1. 1. Ego cum aliis exiſtimo, $. 2. Quod attinet annorum rationem; primus An- effe Cyaxarem Xenophontis , aut fàltem Cyaxaris filium. nus Cyri habetur pro Septuageſimo captivitatis Jecho- Nam Achaſchueroſch & Cyaxares idem nomen. Fortè niæ. Cyri Monarchiæ tribuuntur ab hiſtoricis anni Xenophon nomen patris filio impoſuit. Melius faltem Cambyſi 30 216 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S நாமனைக்க 21 2 beri ſemen: an fuerit filius ; & Cambyſi - per Danielem fignificavit , in anguſtia fore quædam tema Magis Ipora. quorum temporum numerum non defcripfit. Iftæ Dario Hyftaſpis 36 | autem anguſtiæ fuerunt partim tentationes Ecclefiæ , par- Xerxi tim caftigationes peccati. Artaxerxi 41 $.5. Il. Auctor Deus ; qui per prophetarum mini- Adde Darii Nothi ſterium voluit templi ædificationem procedere ; ut intelli- fient 138 geretur effe hoc opus Dei, non hominum. Primitùs Deus Joſephus Artaſaftam, qui prohibuit ædificationem tem- per Mofen juflit extrui tabernaculum , & fignificavit, pli , facit Cambyſem. Unde fequetur , Affuerum & Arta- rectè etiam templum ædificari poſſe , Deo auctore, in laſtam effe eundem. & Darium Hyſtaſpidem ædificatio loco , quem ipſe elegiſſer. Tandem elegit Hierofoly- nem indulliffe ; ut & Joſephus vult , & poft eum Hierony- mam, & Solomonem fructorem. quamdiu fuit promiſo mus; & nuper Petrus Crugerus , doctiflimus Mathemati- fio de eluratura prophetia & viſione & lege Moſis jufta fuit cus , aliique viri non ignobiles. Sed fi ita eft , ubi ponemus ædificatio templi in loco eo, in quo Deus fignificaverar multos annos Zach. 1. & ferè 70. Zach. 7. quibus jeju- fe habitaturum. Attamen primò impotentia Ifraëlita- naverant in terra? Si enim hi ſunt anni captivitatis Baby- rum efficiebat; ut ſine Cyri venia & opibus non poffent lonicæ, quare non 110. potiùs numerantur: Tot enim quicquam facere; deinde etiam quum interdiétum effet funt ufque ad annum ſecundum Hyftaſpidæ. nifi & de an ipfis ædificatione templi ab Artaxerxe, non aufi funt, pro- nis Cyri demimus quantum liber, Erunt minimum 89. pter ón193751 cv , ſtructuram. Mittit igitur Deus ipſis Atqui fecundùm ipforum rationes quindecim præter pro- prophetas, cum talibus promiflionibus , quarum imple. prer annis fuit in terram reductis ob prohibitam templimentum fidem faceret reliquo, fcil. ædificationem abſque ædificationem occafio jejunandi præbita. Quare Artaxer- periculo fore. Porrò ue tertium templum ædificetur, ad xes nominatur Cambyſes ? Quis erit Aſſueros inter Cy- hoc nullus propheta mitti poteſt, qui ſecundùm verbum rum & Cambyſem? An forte & ipfe Cambyſes , & fic Dei eain ædificationem urgeat. Dominus Deus exercituum Aſſueros & Artaxerxes & Cambyſes idem erit ? Nam dicitur, tum quia eft Deus ordinis ; tum quia omnia ipſi effe commune nomen Perſicorum Regum Artaxerxes , ab ſubjacent, & militant ipfi in bonum Ecclefiæ. Momen- omni veriſimilitudine abludit. Diverſis enim nominibus tum ad fidem eſt in vocabulis. 1. quia Deus, quippe cujus appellantur, alii Cyri, Darii alii, Affaeri alii, Artaxerxæ nomen eft 1777' , fiftit fuas promiffiones. 2. quia omnia alii. Siverò is Cambyfes, cur ponitur poft Darium. Efr. ipfius nutui parent. 4:5.6.7. Aut ſi Ahaſſueros Smerdes , cur ponitur ante S. 6. 111. Miniſter. Nomen prophetæ notat Feſta Artachſaftam , qui fit Cambyſes? Quis erit Artaxerxes mea. Boni ominis vocabulum videtur effe inditum à pa- fequens Darium reftitutorem templi., quum Hyſtaſpidi rentibus puero circa tempus reverfionis in terram ex ſucceſſerit Xerxes ; quartus rex Perſarum , Daniel. 11:2. Nahum 2: 1. Celebra, ô Fehudah, feſta tua: 1. Inſti- Judæos nihil moramur , qui dicunt in Seder Olam Rabba tuti optimi eſt, ut fpei noftræ imprimis & timoris Dei ac cap. : ' sin ning xin v 197 mbg Unins 0177 '3 "70% noftris contineatur. Nam & Scriptura , quum vult indi- care, hominibus, vel Ecclefiæ certa eventura beneficia , & periuntur Perfis niſi duo reges , Cyrus Darius ; ( Medis in eis Deum glorificatum iri vel eorum confeflione vel duo, Darius & Aſſuerus. Sed idem eft Cyrus', Darius , Ar- aliorum celebratione , tum hocfolet per nomina indicare. tachſaft, quandoquidem omnis rex vocatur Artachſaft. Quæ Sic Abrahamo, Ifraëli , nomen fecit: Et nomen ejus erit, pugnant cum fimplicitate Scripturæ & hiſtoria Græco- Dominus juſtitia mea : Volupt as mea in ipfa; Dominus ibi : rum, quibus bella fuêre cum Perfis five Medis. fic enim Accipiet nomen novum, & fimilia. appellabant. Cyri primi apud omnes Græcos teftatiffima $.7. Subordinatio Prophetæ ad Deum autorem idenë fama eft. Darius in Græcos movit, cui reftiterunt Athe- tidem his verbis indicatur: Verbum Domini in manu Haga nienſes duce Miltiade. Xerxi reftitit Themiſtocles. Sub gæi. Item ; fic dixit, &c. Artaxerxe Longimano & Dario vixit & militavit & fcri $. 8. IV. Ad Zorobabelem & Jofuam directa pro- pfit Thucydides. Xenophon res Græcorum continuavit, phetia. & deinde bellum Artaxerxis Mnemonis & Cyri minoris 5.9. Zorobabel filius Schealthielis, nepos Jechoniæ. filiorum Darii Nothi, cui bello ipfe interfuit, deſcripfit. Junius tamen exiſtimat , Salathielem non natura fuiſſe Ira præcipuorum Græciæ ducum res geftæ incidunt in flium Jechoniæ ſed jure ſucceſſionis. 1. Chron. 3:17. tempora Darii & Artaxerxis Mnemonis. De Dario Co. 18. 19. Et filii Fechonie vin&ti, Salathiel filius ejus , eo domanno omnes loquuntur, qui res Alexandri Macedonis. Malchiram & Pedajah & Schenazzar , &c. Et filii Pedana tradidêre. Judæi tribuunt Medis Perfifque annos 250. jah Zorobabel og Schimei. Junius vult, Zorobabelem eſſe ibidem. Calviſius ab edicto Cyri, quod locat in A. M. nepotem Salathielis : ita ut verſu 18. filii Salathielis nar- 34.18. uſque ad mortem Darii ultimi , quam ponit in A. rentur. ubi fupplet Hujus. quo exemplo fupplet Illius M. 3620. facit annos 202. Curtius 230. annos domina- intell. Meſullami, repetendi ex verſ. 19. quia verf. 21. tioni Perfarum , quos à Medis diſtinguit, aflignat lib. 4. filii Chananiæ nepotes Sorobabelis numerantur. In ea Mirum, Judæos pauciores reges & plures annos facere. incertitudine Genealogiæ & Chronologiæ animadverten- Non tamen plenus inter Judæos conſenſus eſt. Nam in da regula Apoftolica: non effe illas fine termino perſe- Seder Olam Zuta dicitur , quòd anno 52. Medorum flo- quendas, neque urgendas ad quæſtiones non neceffarias. ruerit regnum Græciæ. quod Alexandro affignatur. Hoc 1. Timoth. 1:4. Nimirum iis temporibus , quibus editæ Abraham in libro Kabbalæ fic declarat : funt genealogiæ & chronologiæ , omnibus perſpicuum Darius Medus I fuit, eas veras effe, & quo ſenſu veræ fuerint. Alioqui Cyrus 3 enim nemo hominum illius temporis, quo res ſciri potuit, Afuerus eas recepiffet. Sed noluit Deus nos in iis hærere; ideò Darius filius Efter, qui & Artaſaſta, 32 reliquit pofteritati multa indeterminara. quæ quidem 52 perplexa eſſe videntur , attamen contradi&tionem non Hujus Darii anno fecundo volunt ædificatum templum, habent', quum poffint hoc vel illo , imò multis fæpe eumque victum ab Alexandro. Sed hæc ipfa ſcriptura re modis , verificari . ut in hoc caſu , Sorobabelis pater darguit. dicitur Sealthiel & Pedajah. Incertum eft , utrum $.3. Menſe ſexto, is eft menfis Elul. reſpondens noftro Peđajah fuerit frater Salathielis & excitaverit fratri illi- Auguſto five Sextili, ex parte. 5.4. In tempore obſervanda prorogatio præftationis pos fuit : an denique filius Sałathielis dicatur, quia ab promifforum. Quod quidem attinet edictum de Reædifi- ipfo educatus & ei in principatu populi fuccellit. quemad- cando , id in certum tempus contulit Deus: fed fibi refer- modum 1.Chron. 3:15. Zedekias filius Jechoniæ dici- vavit modum proniovendæ ædificationis. Quinetiam tur, qui patruus fuit, quia fucceffor, Non yi- 16 > $. 10. Fuit I N H A G G Æ I CAP: 1. 217 S. 10. Fuit autem Sorobabel dux populi. quod He- ) audiunt & reguntur, non imperio fed fraterno conſenſus braicè dicitur 779 hoc loco & verf. 14. & cap. 2:2. & hoc agentes quiſque in ſuo ordine, ut ſcandala contra do- 21. pro quo & extra regimen na 2.Reg. 18:24. cum &trinam & converſationem Chriftianam arceantur. affixis 7079 Malach. 1: 8. &DNA Nehem.5: 14. in plur. $. 13. Unum adhuc in deſcriptione Zorobabelis nos ning & nino. Notat autem præfidem populi , idvépzelws tandum eft , ſcilicet Stirpi Davidicæ non eſſe reftitutum ſub poteſtate regia. ut conſtat ex 2.Reg.18:24. Efai. 36:9. regnum & fceptrum poft captivitatem Babylonicam,quod Efh. 8:9. Dicitur etiam nun Efr. 2: 63. Quod de- per eam fuerat ablatum : fed caſtigationes virgarum huma- ductum à rien, unde pill? dževice , facultas, Efr. 3 ; 7. Gilfe deinceps ad familiæ illius dejectionem etiam à ducatu, narum illi familiæ à Deo ob peccata prænunciatas procef- Nam idem eſſe 109 , & NņŲ? & Ny facilè ex colla- | paullò ante adventum Chrifti in carnem. Interim imple- tione Efr.1:8. ubi Scheſchbazar NW. & Efr.5:14. ubi tum verbum Dei. Non receſſurum ſaltem legiſlatorem, h:e. idem 1779. Jam verò live Sorobabel idem cum Sesbazare Senatum cum præfidibus , Sacerdotes , Levitas , doctores (quod plerique putant) five diverſus (quò Junius inclinar) | populi, fedentes in Cathedra Mofis, donec veniret Siloh, neceffe eft alterutrum intelligi per Tirſchata Efr. 2:63: | Pacator. Cujus pacis promiffio eft & Hagg. 2:9. Sed melius eft dicere, unum horninem binominem fuiffe, $. 14. Alter, ad quem dirigitur Prophetia , eft Feho- & Babyloniis aliter , aliter Judæis fuiſſe appellatum , ut & Schua five Jeſus filius Fehozadaci. Primum nomen notat Daniel ac focii ejus alia nomina apud Babylonios habue- Salutem. quod & Servator fibi adoptavit. Alterum vide- runt. Cæterùm Efr. 1. ubi de Cyri decreto agitur & Efr. tur ſumtum ex Jerem. 23:5.6. item 33:15. 16. Quem- 5. ubi id repetitur , meritò Babylonicum nomen ponitur. admodum Dei & Chriſti nomen eft quo appellatur ab Ec- Sic enim in actis fuit. Neque fcrupulus Junii ullius mo- cleſia, Dominus juftitia noftra ; ita & fidelium, Ifraélisque menti eſt: quali Tathnai non fuiſſet omiſſurus mentionem fpiritualis illa eft agnominatio accommodatiflima, Eos generis , ut Fudæorum cauſam odio & invidia graviore obrue- cenferi, quorum juftitia eſt Dominus. Ineft in hoc no- ret. Neque enim literæ Tathnaj ullam invidiam aut odium mine proprio divinitus dandæ juftitiæ confeflio & propriæ præ ſe ferunt: ſed verba Seniorum benignè referunt: ita ut abnegatio. Ad facerdotem dirigitur Prophetia , de Tem- in epiſtola illa nihil niſi integritas officii obſervari pofſit.plo & altari agens, quia non tantum populi rector erat, ſed Jam verò non eft credibile, uno tempore duos fuiſſe popu- & cura templi & alcaris ipfi commiffa erat. li præſides ; alii mandatum exftruere templum, alii vaſa rempli commendata. Certè cap. 3:8.9. 10. Sorobabeli attribuitur fundatio domus Dei, & cap. 5:16. Seſchba- De fecundo zari. Porrò & Nehemias utane fic & NOYAI nomina- tur Nehem. 8:9. 10:I. Verſ. 2. Sic dixit Jehovah Deus exercituum, dicendo: $.11. Princeps igitur populi fuit Zorobabel, ſed pote Populus hic dixerunt; Non eſt tempus, ut veniat tem- ſtate delegatâ aut permiſsâ à rege Perfarum Cyro. Hujus fuit ordinem totius reipublicæ conftituere ; quemadmo- Verf. 3. Et fuit verbum Jehova in manu Chaggai pro- pus domiøs fehove, ut ædificetur. | giis ad affignandas hæreditates ; item quoſdam ázevedrozí phetæ ; dicendo: 789 à facerdotio removiffe. Hujus curæ fuerunt deman-Verf.4. An opportunum eft vobis ipfis habitare in do- data vafa templi. Illius jullu & nomine Altare extructum, -mibus veftris contabulatis, dum domus hæc defolata templum fundatum ( Efr. 3:8.10. Zach. 3:9.) & con- fummatum : quemadmodum antea à rege Solomone. AfiVerf. 5. At nunc (fic ait Jehovah Deus exercituum) eft? . e| Thathnão conventi funt , jufli fimul indicare nomina illo ponite cor veſtrum advias veſtras. rum, qui ipfis præeſſent. Nominatus autem eft Scheſch Verf.6. Seminaſtis multum & infertis parùm: editis; bazzar, id eſt Sorobabel. verſ. 14. Ex quo patet, Soroba o non eft adfatietatem; bibitis, ea non eft ad ebrie- belem præſidem Senatus fuiſſe. tatem; veſtitus quis eft & non eft ad calorem ipſi; et $. 12. Jam dicunt quidam, Zorobabelem principem politicum ; at Jeſum principem Eccleſiaſticum fuiſſe. Sed qui meretur, meretur in loculos pertufos. obſervandum eft , illa periculosè dici. Nam v internasce Verſ. 7. Sic ait Jehovah Deus exercituum: Ponite con erat tum é acos, ning si zaváwens oše ogix@y. veſtrum ad vias veſtras. Omnes circumcifi & ambulantes in ftatutis Mofis populus Verf. 8. Afcendite montem, a afferte ligna, & adi- erant & Ecclefia. Tota autem lex Mofis Principi & Se ficate domum, & gratam illam habebo, cu glerifica- nioribus erat coinmendata. Pontifex ordinarius præſes bor; ait fehovah. Senatus erat, ſi princeps aut à populo le&tus , aut à Deo re-Verf.9. Refpiciebatis ad multum, & ecce fuit in pa- gibuſque imperantibus datus non eſſer. Principi & Sacer- dos & Levitæ parebant. Quanquam fingularis auctoritas rum; a retuliftis domum, a difflavi illud. Quam Sacerdoti ſummo in reliquos ſacerdotes effet , adjunctis ob caufam? ait Jehovah Deus exercituum. Propter tamen ei Senioribus: ut & in Levitas. Sed & Levitä ma domum meam, quæ defolata eſt : vobis currentibus giftratibus pro bui executoribus erant. Tum Sacerdo- unoquoque domum ſuam. tes in certis caufis , ut de lepra, de puro & impuro judica-Verl . Io. Eapropter ſuper vobis continebant cæli etiam bant: & habebant (non tamen privum ) officium docen- di. Igitur dicendum fuerit , Sorobabelem fuiſſe præfidem Verf. 11. Et vocabam æſtum in terram & in montes, rorem; a terra continebat proventum ſuum. ſummum ſub rege Perſarum totius populi , ad curandam totam legem Mofis,& ipfum Sacerdotem ei fubfuiſſe. Sa a in frumentuma in muſtum, e in oleum, a in cerdotem verò ut ordinarium præſidem Senatus quodam id quod profert terra, et in hominem et in pecus et in niodo collegam ipſius fuiſſe; ſed & præfuiffe templo, & omnemlaborem manuum. legis interpretationem ex officio demandatam habuiffe. non ita tamen, ut nemo doceret, nifi Sacerdotes & Levitæ. $. 15. Summa ex ſcopo noſcitur. qui eft , Excitare po- Nam & Senioribus licebat docere ; & aliis quoque, qui pulum ad reſumendam curam ædificandæ domûs Domini. necdum erant in Synedriò cum fuffragio. Qui vopetugi vo- Habetur hîc I. Accuſatio cogitationum & judicii populi cantur. Ab Hebræis onnapon os presented to co coñv. de opportunitate ædificandæ domûs. In ea caufatione Sed iam alia res eft in Eccleſia N. T. Sublatâ enim lege detegitur hypocriſis , & ex caſtigatione demonftratur. Moſis, nec Templum , nec Sacerdos , nec Levita eſt, nec II. Paræneſis, quæ habet 1.megoogav. verſ. princeps Ecclefiafticus ; fed fub magiftratu politico, pro- datum ædificandi cum promillione. verf.8. 3. Demon- curante pacem Ecclefiæ, funt qui docent, qui regunt , qui ftrationem judicii Dei, nimirum ſubtractæ benedi&tionis 7. 2. Mana T in 218 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S in rebas privatis ob defolationem domûs Dei, & ftudium emendetur, boni quicquam conftabiliatur ? D'UDO D'AI ad res privatas converſum, verf. 9. 10. II. ſunt domus undecunque opertæ , laqueatæ , contabulatæ. S. 16. Verf . 2. Emphaſis notanda. Non dicit: Tem- Inde explica Deut. 33:21. MO? Pirop legiſlator incruftam pus necdum eft ædificandi domum Dei. quemadmodum qui- tus. qui eſt ut toixa ZEMQVICENÉV G. Actor. 23:3. Septuag. dam explicant: qui etiam ex his verbis conantur deftruere hîc rginoshopsiso in valle fitis. Chald. 2012 mayor ? defignationem temporis ædificati templi. Sic enim in- quiunt, Si fub Dario Notho hæc gefta funt , nemo potuit Nn quæ ſunt coopertæ tabulis cedrinis. dubitare, an tempus veniſſet ædificandi ; quum tempus $.19. Verſ. 5. &7. Oftenditur, Vias noſtras plerun- deſignatum in prophetia Danielis jam dudum veniſſet, qui que eſſe teſtes contra feſe ipſas. Nimirum Deus retribuit ponunt pro hypothefi, à Daniele certum tempus ædifican-cuique fecundùm opera fua, & via improborum perit. di templi definitum eſſe. Sed neque ita fe habent verba Pfalm. 1. & 2. Quod non ita eft accipiendum, quafi om- prophetæ, neque ea hypothefis hîc in proſopopceia populi nis afflictio fit teſtis contra hominem. Eft enim etiam d- ut veniat tempus edificandi . Populus , inquit Deus , op- judicia teftantur negligentiam in cultu Dei. In V. T.id nofcitatur. Verba hîc pofita fic fonant. Tempus non eft, nipocae, cujus finis eft glorificatio Dei & confolatio ten- portunitatem ædificandæ domus æftimat ex ſuo commo- do, ex ſuo metu aut fiducia. Illi funt tam alieni à meis ra- maximè obtinebat; quia Deus obfervantibus ftatuta om- tionibus , ut exiftiment fibi hoc tempore planè incommo- nem benedi&tionem temporalem fuerat pollicitus. Re- dum effe & grave, ſi velim ab ipfis templum ædificari. Ra- mittuntur igitur ad legem, docentem,qualia qualibus præ- tiones meas metiuntur ex ſuis. Dixi ego futurum effe , ut paraverit Deus. domus mea per Cyrum jubeatur refici. Dixi apud Danie- $.20. Verſ. 6. Innuitur malum , quo punita eſt populi lem, in anguftiafore tempora. Illi exiſtimant non congrue- ignavia circa facra : nimir. Defectus rerum neceſſariarum re fuis temporibus,ut jubeam jam ædificari domum meam, , penuria ci- bi, ne ſufficeret ad fatietatem ; 3. vini vel penuria, ne ſuf- & ut in hoc tempus hoc conferam. Hoc fapientiæ opus meæ non convenire. Quafi verò Conſilia Dei ab humanis ficeret ad ebrietatem , vel aufteritas & tenuitas, ne ſuffice- ret ad exhilarationem. Confer verbum v Genef.43:34. opportunitatibus & rationibus pendeant, & Deus ipſe non faciat opportunitates ; nec præcedentes non tantum ſed lium , vel rigor & gelu nimium: 5. caritas annonæ ; ne Et fimilem plagam Efai. 24: 5.6.7.8.9: 4: defectus ve- etiam ſubſequentes commoditates præftet. $. 17. Res propiùs conſideranda eft. Deus dixerat, ſcil. ſufficeret operæ pretium ad victum. Quando fimiles fore tempora angufiie. Ea experiebantur, quum impedi- plagæ in nos ſæviunt, cogitandum eft , annon fint fimilia retur templiædificatio , & effent fanna atque opprobrium peccata, & fimilis cauſa plagarum. inimicis. Exiſtimabant igitur, quamdiu illa anguſtia du- $.21. Verf. 8. Monet , ut conſideratio viarum apud raret , non eſſe tempeſtivum, ut cogitatio de templi ædif- ipfos non fit abfque effectu & ftudio. Finis caftigationum catione , tanquam opportuna & feliciter proceffura , fufci- Dei eft excitatio ftudii . Aſcendite montem , & afferte li- peretur. quali expectandum effet tempus mollius, quum Candam perendæ erant. Promittit autem 1. odezice in gna. Libanum intelligit , ex quo cedri ad domum ædifi- nemo fe hoftium Dei ipfius cultui eſſet oppoſiturus. In- terim dilabebantur quiſque domum ſuam & quiſque res domo ædificanda , & 2. demonftrationem gloriæ fuæ. fuas curabant. Sed illis animadvertendum erat , Deum Beneplacitum in domo debet intelligi, ut in fymbolo. Non ſæpe de induſtria permittere Satanæ, ut excitet adverfarios fet teftimonium fidei & ſpei Iſraëlitarum ; nimirum futu- voluit Deus dici Deus Ifraëlis citra ſanctuarium , quod eſ- veræ religionis, qui omni ratione impediant exercitium ejus ; idque ad fidei & charitatis explorationem : rurfus, in carne. Symbolo incarnationis, quæ eft fundamentum ræ vifitationis populi in Chrifto, five oxyvó rew, Filii Dei enta exercitii religionis fæpe provenire à culpis gratiæ, remoto, ipfa gratia videbatur abnegata vel excluſa; graffantibus in Eccleſia. Perverſum igitur fuit, nec culpas neglecto, negle&ta. Ratio igitur magna eft incitans ad ædi- emendare, & res ſuas ac carnis avarè ac molliter curare, & ficandum , Applicatio gratiæ. Templum fuit non me- fidem in precibus & ftudio ac conatu omni promiſfionis dium , fed fymbolum medii gratize , ideoque ipfius gra- divinæ confequendæ & temporis, quo illam cernere pof- tiæ; attamen vw suces ríov ſubcontrarium : quippe ipfius Saa ſent, admovendi, ut eft 2.Petr. 3: 12. non præftare. Non lutaris Dei præfentiam adhuc defiderari teſtabatur. Alte- poterant fuam ignaviam palliare cauſatione verbi Dei, quod apud Danielem eft. Nam quod ibi de tempore an- ra promiffio eft glorificationis ſui. guftiæ dicitur , poterant & debebant fic interpretari; fi fi- $.22. Hîc, fi fequamur lectionem Synagogæ uſitatam, deliter adniterentur , etiam in anguſtia proceffurum felici- deeft in fine litera 77. quæ eft nota quinarii . Ex quo ex- ter opus Dei. Jam, quando illi torpuerunt, manifeftatum ſculpunt Judæi , quinque res defuiſfe templo fecundo. qua eft experimento , illorum culpa anguſtiam ad interruptio- nimir. Arcam & Cherubinos, och uwoiv, de vide nem ædificationis templi profe&uram fuiffe divina per- Levit . 16:22. Num. 17:19. 1.Reg . 8: 12.) Spiritum Exod. 29:42.43.45:46. 30:6.35. Numer. 40:35. $. 18. Verf . 4. Detegitur hypocriſis ex ſtudio bene Sanctum five Prophetiam, Ignem spouvo netñ Urim & Habitandi. Tantum, inquit, eſt vobis fiduciæ in ftatu præ- Thymmim. Sed quum illa defuerint quoad literam five ſenti, ut audeatis benè & ſumtuosè habitare : & in Deo. umbram, neceffe eft , ea fuiffe danda in veritate & corpore. non eſt fiducia, ut audeatis experiri , annon fit adjuturus Et hoc fignificatur per Glorificabor. nimir. Manifeſtatio conatus veftros in ædificando templo. Animus ipſis con- Dei per otávoor in carne, Damnatio peccati per Verum ciderat terrificatione vicinorum. Mos nofter eft, trepidare Pontificem & dignum Deo facrificium, Effufio Spiritus in divinis, & fi vel minima procella increpet, torpefcere. Sancti in omnem carnem, Abrogatio hominum à princi- Hanc meticuloſitatem Deus punivit interdicto Artaxer. patu, ut Deus folus ſit rex , Nominis Dei notificatio & xis. ibi deftiterunt. Qui debebant omnia agere, ut Ar- verificatio promiſſionum in Chrifto , Hereditas gentium. taxerxen emollirent. faltem non dare fomnum oculis ſuis, Sed de his cap. 2:7. antequam à Deo impetraſſent auxilium, ut Pfalm. 132; $.23. Requirebat Deus in populo ſuo ſtudium ad has 3.4.5. certè quidem non obliviſci, non amovere longé bendum fymbolum & pignus viſitationis fuæ ; & præpara- has curas. Pfalm. 137:5.6. At illi non tantùm deftite- tionem animi ad Filium Dei excipiendum. Sed quemad- & pro templo nihil egerunt , fed, contenti jejunium modum Judæi fub Perſis judicabant, fi tempus hoc Dei inſtituiffe, converterunt fe ad agros proprios colendos & effet , ut vellet templum ædificari ex lapide & ligno; id domos elegantes laquearibus & tabulis ornandas,in utram minimè congruere temporibus ipſorum : quum tot & tam que aurem dormientes. Hic & Sorobabel & facerdos porentes eſſent adverſarii : ita Judæi ſub Romanis judica- cum populo languit. Interim Deus maledixit agris eorum. runt, Dei tempus, mittendi filium, non congruere tempori Sic fieri ſolet , quando cum difficultatibus luctamur: quid illi; quo ſub Romanis pacem habebant. quos putabant illa ſi etiam facultate non utamur? Certè quidem nobis pax novitate regni Chriſti vehementer iri offenſum. Ideoque eft: & quid facimus pro regno cælòrum , ut quid vitii Chriftütanquam intempeſtivèvenientem rejecerunt,quum miflione. Iunt, non IN H A G G Æ I CA P. 1. 219 1ri. II. non viderent ipſum exercitu armiſque inſtructum. Scili- gnandum omnem pavorem & formidinem. Intelligebant, cet, quod rationibus noftris non congruit, id non recipi- fui officii effe, operam dare religioni & domum facram mus tanquam à Deo profectum. conſtruere, quicquid ipfis eveniret: minimè verò perigna- $.24. Verf.9. Imminutionem bonorum terræ contra viam eam rem omittere, aut per hypocriſin rerum ſuarum exfpectationem & fiduciam poflidendi & fibi ut Autori curam præponere divinis. quod hactenus fecerant. Deus afferit Deus, & caufam ejus oftendit. ut ex ipſa propor- ut illos ex illa infirmitate eriperet , etiam pollicitus eft ad- tione & congruentia effecti ad caufam , pænæ ad pecca- jumentum ; fore, ut nihil incommodi ipſis eveniret. Hu- tum, Autor ponz & judex peccati agnoſcatur. ac vicif- | jus autem pollicitationis firmamentum fuit reſponſio Dei fim , ex eo, quòd divina potentia imminutæ eſſent ipfo- per prophetam ad cor illorum, qui metuebant Deum ; ut rum res , agnofcatur veritas caufæ & judicii. Si enim intelligerent , Deum hunc animum ipſorum gratum habe- Deus imminuit res hominum, dum illi domum fuam cu re , & certò prophetam , qui cor inſpicere non poterat , & rant & domum Dei vaſtari aut vaſtam eſſe permittunt; tamen ipfis, quid in corde ipforum eſſet, indicabat , à Deo certum eft, fieri hoc à Deo in pænam, & lege talionis; miſſum eſſe. ut domos ipforum vaftet , qui domum Dei non curant. $. 30. In legatione. Prophetæ ſæpenumerò loqueban- Reſpexiſtis ad multum & ecce parum. Hieron. Cùm jam tur ea , quæjain olim audita erant. nimir. Afferebant dos candeſcerent ſegetes do meſſium tempus inftaret , eo fru- \ ctrinam fidei & juftitiæ, contra ſuperftitiones: Reprehen- menta vos in manibus tenere putaretis , meſſuiſtis vacuos debant idololatriam , profanitatem. Hîc erat aliquid fin- culmos e inanes ftipulas fine fpicarum frugibus congregaſtis. gulare: quum fignificandum fuit populo , jam illud tem- Plenæ erant are&, fpes in oculis, luctus in manibus. pus effe, quo templum perfici deberet. Nam , ut ſupra S. 25. Verſ. 10. Probat hîc, à ſe proveniſſe hanc pla- diximus, Daniel quidem ab edicto ante perfectionem gam: quia cælum & terra continuerint ſuas opes. Deo templi numerat feptem ſeptimanas , & fimul indicat, Fore fcil. ipfis non reſpondente. ut eft Hof. 2:23. 24. Nam tempora in anguftia. ſubinnuens , Lentè perfe&tum iri uc cælum pluat vel non, effici hominis potentiâ vel arte templum ; & quidem ob culpam ipforum Judæorum. non poteft. Dei ifta eſt diſpoſitio. Idem ftatuendum de Haggæus primus eft is , qui denunciet, tempora illa fructu terræ. Deus autem promiſerat viſitationem terræ anguftiæ jam effe finita , quoad vaftitatem templi : pro- opportunam , facientibus voluntatem fuam , contra fterili- ſperiora jam eſſe exſpectanda , & templum perfectum tatem inobedientibus minitatus fuerat. Deuteron. II: 17. $.31. Ego ſum vobiſcum. h. e. Ego fpiritu & potentia $. 26. Verſ. 11. Probat ampliùs , plagam hanc à Dei mea adjuvabo vos & omnia impedimenta averruncabo. manu fuiffe , quia latiffimè ſe extenderit vel æftus vel va- Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei ait apud Zacha- ftitas. riam cap. 2. S. 27. Porrò demonftratio hæc judicii five caufae pla $.32. Ego. declaratur hoc expreſſiùs cap. 2:5. garum eſt confirmatio promillionis de cdscles. verf. 8. Nam beneplacitum in domo affert etiam beneplacitum De quinto. in populo , & fic reftitutionem benedictionis, imprimis verò certam facit expectationem Glorificationis Dei. Verſ. 14. Et excitavit Jehovah ſpiritum Sorobabelis verf. 8. filii Salaihielis, preſidis fude, Spiritum 70,ue De tertio. filii 7ofadaci, ſacerdotis magni, & Spiritum totius reliqui populi: @venerunt ea fecerunt opus in domo Verf. 12. Et auſcultavit Sorobabel filius Salathiel et Jehova Dei exercituum, Dei ipforum. - Jofua filius Ioſadaci, Sacerdos maximus, et omnes Verf. 15. In die vicefimo quarto menſis ſexti, anni ſe reliqui populi , voci Iehove Dei ſui , et ad verba cundi Darii Regis. Haggăi prophetæ , quemadmodum miſerat ipſum Jehova Deus ipſorum , et timuit populus Jeho- capiti primo. Omnes interpretes conſentiunt , re ipfa co- $. 33. Verſum 15. Plantiniana & Venera editio jungit hærere. Attamen Kimchius teftatur, eſſe principium novi $. 28. Non oppofuerunt ratiocinationes fuas verbis capitis. prophetæ , ut ipfum confunderent vel aſpernarentur , tan $. 34. Quod hîc dicitur de opere faciendo, R. Solo- quam non miffum à Deo, ſed attenderunt, examinarunt moh & Kimchius, ut & alii , exiftimant eſſe dictum de cæ- vias ſuas, non reluctati ſunt , imò timor & tremor illos per- dendis lapidibus & lignis. R. Solomoh , D'x non vafit. Manifefta Dei opera. Prædixerat Efaias, fore, ut dixy brydın Ergo per viginti duos dies manum operi non Cyrus ediceret , Templum reſtaurandum effe : Cyrus adjecerint? Poteſt fieri , ut conſenſus ille populi non fta- edixit : Populus fegnior fuit, & meritus fuit impediri : tim eodem die, quo Haggæus accepit prophetiam, fuerit Deus de coelo teſtatur contra ipforum ignaviam & ftu- conſecutus. Potuit tamen, credo , uno populi comitio res dium rei propriæ: mittitur propheta alieno maximè tem- definiri: poftquam Haggæus principes & populum allo- pore, ut videbatur : populus nihilominus movetur, ut cutus effet. Poteft etiam alio tempore de ordine deque potius Deum metueret, quàm homines. Metuerunt enim fumtibus agitatum effe. Non exiſtimo tamen hîc notari non credere Deo per prophetam convenienti & promit- præcisè tempus, quo moliri lapidem aut lignum cæperint. tenti tanta bona, & provocanci ad periculum faciendum Ratio, quæ movit interpretes, ex cap. 2. verf. 19. vel 18. fuæ bonitatis ac potentiæ. Hic timor non nifi expugnato juxta Plantin. quaſi ibi dicatur , opus demum menſe nono quodammodo duro corde exiſtere potuit: certè quidem in inchoatum fuiſſe ; nullius eft momenti: utibi demonſtra- plurimis. bimus. Id etiam falſum effe, clamat ſermo propheticus fee cundus , feptimo menſe habitus, in quo eft cohortàtio ad jam operantes. verſ. 4. $. 35. Excitavit ſpiritum. Deus eft cum fuis , non Verſ. 13. Et dixit Haggai legatus Jehove in legatione tantùm in continuatione , fed etiam in inchoatione Jehova, h.e. verbis Jehovæ , ad populum dicendo: | boni operis. Verbum & ſpiritus ad utrumque concurs Ego vobifcum fum; ait Jehovah. S. 36. Et spiritum populi. A Deo eft, quod populus $.29. Hoc ſermone confirmantur jam inclinati ad pa- paret ducibus. Non eft humanæ potentiæ Ecclefiam eria rendum, & fuppeditatur argumentum ad penitus expu- gere, continere, regere, amplificaré. vam. De quarto. runt. T2 CA. 220 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S C Α Ρ U Τ II. Sermo fecundus. verum eſſet, foret hic annus folutæ captivitatis quadrage- fimus : à deſtructo templo nonagefimus nonus. ut annus, Verf. I. In ſeptimo menſe, viceſimo primo menfis, fa- quo fundacum eſt templum , deftructi quinquagefimus nonus fuit. Ex quo apparet ſphalma Grotii, qui cum &tum eft verbum fehovæ in manu Chaggai propheta, Joſepho vult hunc Darium effe eum , qui fecutus eſt dicendo: Cambyſen, & tamen hæc a&ta dicit 180. annis poft de- Verf. 2. Dic, ágë, ad Sorobabelem filium Salathielis ſtructum templum prius.. Credibile eft autem , multos praſidem Juda, e ad 7ofuam filium Jehozadaci, in populo potuiffe memores eſſe templi prioris fub Hy- ftaſpide. Non poffumus tamen propter hanc rationem de- Sacerdotem maximum: ſerere ſententiam de templi fecundi ædificatione ſub Verf. 3. Quis in vobis eſt, qui ſuperftes eft, quividit Dario Notho, in quam majoribus rationibus compel- domum hanc in gloria ſua priore? Et quid vos videtis limur. illam nunc? Nonne ut nihilum eſt in oculis veftris? 5.5. Senſuis autem verborum Haggæi liquidus ſatis hic Verf.4. At nunc fortis eſto, Sorobabel, ait Jehovah, eft. Olim , quum fundaretur templum , flebant multi a fortis eſto Jehoſua filifebozadac,acerdos magne, rim tot'anni. ſeniores, infpicientes ejus exiguitatem. Fluxerunt inte- Si igitur jam eſt aliquis inter vos ejus e fortis efto omnis popule terra, ait Jehovah, a ætatis , ut poflit adhuc meminiffe prioris ædificii; nonne facite. Nam ego vobifcum ſum, ait Jehovah Deus vobis templum hoc pro nihilo videtur ? Certè fi vive- exercituum; rent, qui viderunt illud, hoc pro nihilo ducerent. Atque Verf. 5. Cum verbo , quod promifi vobis, cum exiretis adeò Haggæus nihil aliud cenſendus eft, quàm comme- -ex Ægypto; c Spiritus meus ftat in medio veftri. verſus ſpeciem externam vilitatis templi; de qua accepe- morare lacrymas ſeniorum olim effuſas , & confolari ad- Ne metuite. rant minores à majoribus : idque eum in finem ut fidei ſin- Verf. 6. Nam fic dixit Jehovah Deus exercituum: ceritatem abductam ab illis carnalibus affigeret pro- Adhuc femel (parum illud eft) commovebo ccelum phetiis fub commendatione claritatis & altitudinis Tem- terram, e mare, caridam; pli poſterioris regnum Chriſti atque ita præftantiam veri. Verf. 7. Et commovebo omnes gentes, & accedent de- tatis fupra figuram portendentibus. fiderium omnium gentium, o implebo domum hanc belem & Jeſam & torum populum , ne labaſcerent animis, $.6. Verf. 4. Eft cogoog' five Adhortatio ad Soroba- gloria; ait Jehovah Deus exercituum. ſed fortes effent in Domino ad opus ædificationis in bona Verf.8. Meum eft argentum, meum eſt aurum, ait fpe cum alacri animo continuandum. Videbatur hæc Jehovah Deus exercituum. domus non effe digna Nomine Dei, ut habitaculum om- Verf.9. Major fiet gloria domías hujus pofterioris quàm nipotentis Dei ad gloriam populi dici poffet . Igitur pro- prioris , dixit Jehovah Deus exercituum; a inloco ponit argumentum primum huic adhortationi firmandæ, nimirum à præſentia fua. Eam verò partim illuſtrat, para, hoc dabo pacem, ait Jehovah Deus exercituum. tim confirmat. 5.7. Verf. 5. Illuſtrat per revelationem five commea Ic fermo habitus eſt in menſe ſepti- morationem myfterii Trinitatis. Dicit enim Deus, ſe mo, Tifri, paucis diebus poft inceptum præfentem ipfis effe cum Verbo & Spiritu ſuo. Ex quo in- opus , vicefimo octavo propemodum telligitur, effe hæc verba Dei Patris. Spiritûs Domini die; ſi menſi attribuamus dies trigin- mentio fit in facris fæpiffimè. Perfonam effe & quidem ta. "Fuit autem is dies ultimus fefti diſtinctam à Patre, fatis probat unus locus Efai.48: 16. OHNVO Tangéds. quem magnum vocat JO- Et nunc Dominus Jehovah miſit me Spiritus ejus. Quo hannes cap: 7:37. Scopus ejus eft approbare obedien- in loco agitur de Filio in carne manifeftato; qui eodem tiam , & in ea confirmare, confolari contra fpeciem vilita- verſu ſuam exiftentiam ante hanc millionem in ftatu Servi tis, & ad finem hujus ædificationis confiderandum exci- afferit. Unde clarum eft, effe id teftimonium de tribus tare , ut ita abducerentur à cogitatione ejus , quod elenien. Teftibus magnum. nạ vertendum eſt cum. Poftulat id tis mundi conftabat, & in fpe Chriſti & immaterialis tem- feries. Ego vobiſcum , cum Verbo, Spiritus meus ftat in pli templum hoc materiale exſtruerent. $. 2. Verf. 1. Indicatur tempus , auctor , miniſter pro- Zach. 7:7. potius eft apofiopeſis, & eclipſis verbi nin medio veſtri. Alioqui erunt contorta omnia & luxata. In phetiæ. $. 3. Verf.2. Mandatum defignans finem, cui, fermo recordamini , quàm ut ns notet nominativum , & deficiat nis hujus. Verbum Dei, ipfius mandato , intimatur toti by. Si Zach. 8:17. ris nominativo adjungitur, &, quem- populo obedienti ad confolationem ipfius. Neminem admodum in illo Rabbinici uſûs inix, ſignificat clé zoolo Deus negligit, qui velit voluntatem ejus facere. nihil incommodi erit, fi & hîc exponamus d.ow Stoso 'Eyà $.4. Verf. 3. Eft expoſitio ftatûs. Aperit cogitatio-Med upôv, autos ó róza, öv dregépelu opão i od tega nes cordium. Vilem videri hanc domum in comparatione cat i põis in vñs ’A13678, not to mov 6C pesé uz ësuz ev cv prioris domûs. Quis in vobis ? Quidam hoc explicant ne- mérgo üzewo. gativè , hoc modo. Nemo fupereffe poteft inter vos, qui $. 8. Verbum autem perfonaliter capi poffe, oſtendit viderit domum priorem in gloria fua. Impellit eos ad ufus Novi Teſtamenti , cui aftipulatur etiain locus 2.Sam. ita ftatuendum, quod templum prius anno undecimo ca 7:20. propter verbum tuum. cui refpondet 1. Chron. 17: privitatis deſtructum erat, & tum agebatur annus centeſi 19. propter ſervum tuum. Vis autem hujus phraſeos eft, ut mus nonus folutæ captivitatis. Oportuiſſet igitur effe fignificet eam perfonam , de qua ſcriptum eſt in volumine minimum 179. annorum eum, qui meminiſſe poſſet do- libri, atque adeò omnis verbi Dei objectum & arguinen- mûs prioris. Verùm quæ cauſa effet præmittendi hanc in- tum eft; fine qua ut ſapientia fua nihil locutus eft Deus, ſed terrogationem, & quid faceret ad rem , fi vellet dicere per quam & fecula condidit; quaque interloquente Deus fimpliciter , nemo veſtrum potuit illam domum videre, & fe promifit fore Deum Ifraëlis, & quæ nobis annunciat eft ut nihil in oculis veftris? Imò vilipendium hoc at voluntatem Patris & per Spiritum fuum nos adducit ad cribuitur potius illis , qui viderint & fic comparare po Deum & obfignat nos, ut in ipfo habeamus Trepanol cu tuerint. ut Efr. 3. verf. 12. Et ob hanc caufám alii de-apud ipſum, ipſo quaſi loquente in nobis. Hocidem eft, finiunt , Darium hunc Hyftaſpis filium fuiffe. quod fi quod repéranto, pecions, én gue, & ex parte una , quoad S.I. "H IN H A G GÆ I CAP. II. 2.2.1 quoad nos, • Mgiporus o pisos. Eadem ex caufa illa perſo $. 12. Corruptela Abenefræ, D.Kimchii & Abarbe- na nominatur 1972 Malach. 3: 3. Efai. 63:9. & multis nelis animadvertenda eft ; qui voces 7237 ng conftruunt aliis in locis. Ut verò intelligatur effe angelus federis , hoc cum verbo 09, & fic vult legem intelligi , de qua dicatur, eft, fponfor, interpres & applicator federis , ideo dicit, quod eam pactus ſit Deus cum populo. Atiſta , Ego vo- Quod promiſi vobis , quum exiretis Ægypto. Simpliciſſima biſcum, in parentheſi accipiunt. Denique, Et Spiritus hæc videtur phraſeos tranſlatio , ut v fit de quo, vel quoad meus, &c. explicant in futuro , ftabit ; fi ſcilicet legem quem. Sic Johan. 1:46. Ôv f ząceale pro mes .. Exod. ſervaveritis , tum prophetia & özey vwors reſtituentur vo- 33:1. 'Waar de qua juravi. Pfalm. 95:11. de qui- bis. Ex quo ſubſumit Abarbenel , Quia illi non fece- bus juravi. Ecclef. 12: 1. quos dices , pro de quibus dices. rint id verbum, ideò hæc dona non fuiſſe data , fed tem- 2. Sam. 11:22. inqu Wux de quibus miſerat ipſum , &c. plum fecundum deftructum. Imò Abarbenel vult eam de- Neque eft neceffe, ut legatur ex ut quidam cenſet, imò ſtructionem innui per Commotionem cæli , ut Stellæ pugnent inſolens hoc. contra Ifraëlitas ex viis ſuis. Quæ phraſis ſumta eft ex Judic. 5:20. 5.9. Verbum Mp abſolutè pro mlang?. ut 1.Sam. 22:8. 2.Chron. 7:18. ut in 17 promiſi Davidi. Neque riam, qui orechycov Dei apertè aliquoties promittit in tem- $. 13. Nos certiorem habemus interpretem Zacha- hæc phrafis habet ellipfin vocis nin? ut cui videri poflit. plo fecundo , & Angelum Dominum , qui hîc vocatur Ver- Secare fedus Hebræis dicitur , velut ferire fedus Latinis. bum , clariflimè defcribit: ut & promillionem omnium Latini faciebant fedus feriendo animal, Hebræi fecando prophetarum. Adeò ut ipſum facere verbum, quod Deus animal. Breviter igitur ſecare fedus eſt ſecando animal fe- pepigit in exitu Ægypti in re nihil aliud effe poflit, quàm dus facere : Secare alicui eſt ſectionem animalis in reſpe- credere in Meſſiam hlium Dei. Et hoc ipfo fatis condem- Etu alterius peragere. Ubi finis fubintelligitur. Sic pan- nentur , cum toto fuo Thalmud , Judæi deſerti Dei& le- gere ſocietatem dicitur & pangere ſimpliciter. Præterea no- gis, quia domus ſecunda exciſa eft. Sed de caufa excidii tandum, non allegari exemplum aliud, in quo dicatur clariùs ad cap. 32. Deuteronomii . Verba verò Haggæi 797 ni? pro n'ya ring quod & fimili ratione dici non po- in hunc fenfum torqueri non poſſunt. 1. Quia illa præ- teft. Secando enim fit fedus , h.e. amicitia & pax & fimil. ter fcopum ſunt. Scopus enim prophetæ eft confolari non verbum. Porrò ut manna eft promittendo fe alicui vitatis templi. Quæ confolatio : Eft ut nihil in oculis contra aſpectum vel vaftitatis (ut vult Druſius ) vel par- obligare , ita & ning ſolum id ſignificare poteft. Illius veftris. fed fortes eftote & facite legem, & tum iterum exemplum eſt Exod. 34:10. unde M?? Efai. 59. $1.21. habitabit Spiritus meus inter vos. Atqui hoc ipſum non promiffionem fignificat. futurum effe, ftatim indicari volunt. Effet confolatio à $. 10. Fundamentum phraſeologiæ hujus animadver malo longè & incomparabiliter majore ducta. 2. Quia tendum eft. Deus beneplacitum ſuum æquè firmum habet ſenſus illius promiflionis effet directè contrarius Jere- ac pactum. Ideò nya nuncupatur etiam illa diſpoſitio,qua miæ cap. 3:16. 17. qui negat fore Arcam , & fic oseba Deus fibi legem dat certi ordinis conſervandi. Jerem. 33 : voorv ſupra arcam. Contra promittit , Hieroſolymam 20. Beneplacitum autem Dei de ſalute Ecclefiæ eſt fir- fore ſedem gloriæ , & quidem fine exceptione. 3. Ver- mum morte Filii, qui Teſtaror eft de hæreditate. Ex qua ba Haggæi in analogia & harmonia prophetarum habent cauſa, ut ipſum beneplacitum vocatur Teftamentum, ita & illam explicationem in N. Teſtament. & hiſtoria. Secun- niya pro Teſtamentaria diſpoſitione Dei: & in fymbolo dùm quem ſenſum Scriptura impletur , is eft verus. 4. Cæ- adhibetur Victima & fectio five mortificatio animalis. Ex tera quæ confequuntur, majorem adhuc Contorfionem quo fonte eſt, ut phraſis ſecare fedus, vel ſecare alicui , vel & Anguſtiam Rabbinorum indicant. R. Solomoh ſincea cum quo de Deo dictum , fimpliciter fignificet fidem fuam rior fuit. qui nec cum verbo 12y. connectit 1977-nş. ſed dare de bono dando. Quod bonum hîc eft Sermo ſive Me- | fubintelligit D'niw one, & Spiritum Sanctum intelli- diator , Sponſor federis. Plura de nomine Sermo inculcavi- git in prophetâ Haggæo. Quod hactenus verum eſt; fed mus in examine principii Euangelii Johannis. Promillio, | analogia textus non patitur ut 1977 aliter , quàm vtoseelse quæ hîc indigitatur, extat Exod. 23:20. 21. Mitto An xãs capiatur. gelum ante te, &c. Nam Nomen meum eft in medio ipfius. $. 14. Nos tenebimus fenfum, quem verba porten- Ea autem promiffio deducitur ex antiquiſſima promiſſione dunt. Ego pater vobiſcum fum , qui vos olim abdicavi de dando Filio Redemtore. tanquam non populum meum, & ero circa vos murus $. 11. Confirmatio affeveratæ præſentiæ eft in his : igneus: Mecum Filius eft Sponſor & Advocatus vefter: 1. in commemoratione federis , quod fecit cum Ifraëlitis, | Angelus federis eft vobiſcum , neque receder à domo quum exirent ex Ægypto. Nam quotieſcunque fe affir- fua , antequam ſe victimam obtulerit: Spiritus meus eſt mavit Deum ipforum , toties affirmatum eft , Filium Dei | in medio veftri, neque recedet à vobis , quin conſervet effe Redemtorem Iſraëlis. Unde, fi cum contentiofis res legiſlatores & doctores ſedentes in cathedra Mofis, do- fit, ſufficiet , optima ratione Filium vocare Verbum , quate nec, fecundùm promiffionem meam , in filios veftros ef- nus de eo ſemper locutus eft Deus & extra illum nullum fundatur. Cujus promillionis firmamenta funt tum id, verbum eft de benedictione & de communione cum Deo. quod promiſit Deus per Mofen, tum quod tum incepe- Si quis etiam omnino velit verba Haggæi ſic eſſe capien- | rat Deus præftare, largiendo Spiritum Sanctum prophe- da , Cum eo verbo , quod pepigi; recidet tamen ea res huc, tis. Unde intelligitur, talem effe hanc promiffionem, quae ut Recordatio & præftatio verbi illius , fit Filii ut Media non pendeat à conditione, fed abfoluta fit & propofitum toris intuitus , ad continuandam viſionem, & ejuſdem ſuo Dei declaret. Idque eò magis , quia fecundùm fidem A- tempore datio. ex Jerem. 7:23. ubi verba notabilia ſunt: , brahami oportebat tum vi&timam pro peccatis ipſius ad Sed hoc verbum præcepi ipfis, dicendo : Auſcultate voci benedictionem impetrandam dari, tum etiam gentes, per meæ, & ero vobis in Deum , & vos eritis mihi in populum. Sp. Sanct. ipfius hæreditatem fieri, accedentes in fide ad Diodatus : Selon ce que je contractay.fic & Calvinus. 2. in montem Domini. effectis Spiritus Sancti. Spiritus meus ftat in medio veftri. $. 15. Verf. 6. 7. 8. 9. Confirmacio & amplifica- qui ſcilicet fecundùm verbum Dei in ipſis operabatur obe- tio fuperioris promiſlionis hîc eft . Præſentia Dei a- dientiam , & prophetas excitabat, minimè fallaces. Pro pud ipfos cum Verbo , ut non fit receffurus ab ipfis , omni magnificentia , quæ in mundo longè major effe po- neque illud fymbolum Habitationis Templum ablatu- teft, eft ea magnificentia Eccleſiæ; quod Deus Pater in rus , & Permanfio fpiritûs Dei in medio ipſorum con- Filio redemtore per Spiritum ſuum ipfi adeſt. Non omit- firmatur à temporis iftius ratione, quòd inftaret He- tendum videtur, Phrafin Targumiſtæ , qui " NP?reditas gentium , & pax, Quod accommodatur ad fæpe dicit pro Deo , quemadmodum etiam 1917 NIP confolationem contra apparentem vilitatem, per coma pro ipſo homine, effe rce 7e xenorv myfticæ phraſeos Scri- parationem gloriæ hujus templi cum gloria prio- $.16. Ob- pturæ videri. ris. T3 222 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R T I Ý U S S. 16. Obfervandam 'hîc habemus 1. Operationem , nis ele&ti ; & ad obfignandum vifionem per complemen- Dei in cælo & terra. ejuſque vicem & propinquitatem. ta; & ad ungendum ſanctum fanétorum , cujus unctionis verf. 6. 2. operationem Dei in gentibus, cum effectu glo- initium eſt in incarnatione Filii & progreffus in effufione riæ Domus in genere, verf. 7. & in ſpecie. verf. 8. 3. an- Spiritus S. in Ecclefiam liberatam, cui aditus ad coelum in tecedens commotionem gentium, nimirum amplificatio- | fanguine Chriſti, rupto yelo carnis ipfius , patefactus eſt : nem gloriæ domûs præſentis : & rationem , dationem pa. | ita ut ex illo tempore Deus in illa, corpore Chriſti, ut San- cis. verf.9. cto Sanctorum ſive domicilio ſpirituali per carnale San- $. 17. Verſ. 6. Commovebo colum & terram , mare coctum Sanctorum præfigurato, habitet. In iis rebus vide- aridam. Hæc verba in ſua plenitudine ex analogia rei & mus ordinem quendam retrogradum à poftremis ad prima: prohetiæ omnis five promillionis accipienda funt ; De inter quæ, ut notum eſt, temporis nonnulla intercapedo Veteris Caeli & Terræ abolitione, & Novi Cæli ac Ter- intercedit. Adeoque manifeftum eſt , quòd Danieli non ræ paratione. Per hæc autem primò intelligimus novum revelatum fit præcisè, faltem verf. 24. quis eventus 70. Regnum in Ecclefia five Abolitionem regni hominum in feptimanas ſit terminaturus. Sed verf. 25. jubet obſervari ea , ut Regnum Dei ſolius in ea erigatur cum innovatione ab egreſſu verbi de reſtitutione & de ædificatione Hiero- omnium. 2.Cor.5: 17. Epheſ. 1:20.21.22. Hebr.1:6. | folymæ ufque ad Chriftum ducem , finita ſervitute in cælo Efai. 34:4. Secundò Hujus regni profe&tum in peffunda- collocatum , 7. ſeptimanas, h. e. 49. annos. Abſurdus tione Hoftium ſe Ecclefiæ opponentium fa&tâ. Efai. 65: foret, qui vellet Chriſti afcenfionem 49. annorum con- 17. Apocal. 21: 1. Efai. 24:21. 22. 23. Matth.24:29. fummationi immediatè annectere. Neque id cum reliqua Apocal. 6: 13. 14. 15. Tertiò Hujus regni conſumma- prophetia fatis congrueret, quæ loquitur de ſeptuaginta tionem intercedente deſcenſu Chrifti in nubes, reſurre- | feptimanis, & dicit, poft 62. feptimanas excifum iri Chri- etione mortuorum , quum animæ ſanctorum redibunt in | ftum , hoc eft , moriturum eſſe. Atqui debebat priùs mori fua corpora, ut in perpetuum fint cum Chrifto in cælo ; & quàm in regni throno collocari. Nam, regno ſemel occu- Au pároei omnium inferiorum. 1. Theſſ. 4: 16.17. Pfalm. pato, mori amplius non poterat. Et neceffe eft, Deum, 110; 1. 1.Cor.15:25.26.27.28. 2.Petr.3: 7.10.12.13. qui afcendit , ut fiat Rex & Princeps , priùs deſcendiffe uf- $. 18. Non unum tantùm illorum intelligimus , ſed que ad inferiores terræ partes. Patet igitur, 49. annos pri- hæc omnia ; quippe quæ ſub his & fimilibus terminis in mos non attingere Chrifti regnum: exordium tamen illo- Scripturis proponuntur & quoad rem inter ſe connexa rum eſſe edictum de reftituendo , fcilicet exſules; templi ſunt; ut una novitas aliam antecedat & ſequatur. Paulus vaſa, in locum fuum. Id edictum Cyri eft. Sed eft & Darii etiam Apoftolus Hebr. 12:27. 28. de omni tranſpofitione edictum de permittenda ædificatione templi, & tertium illorum, quæ concutiuntur, & regni inconcuſſi & jam accepti Artaxerxis deædificanda Hieroſolyma. Eventus often- & in poſterum expectati, ſcilicet in manfione perpetua & dit, diverſa edicta effe, quæ Daniel conjungit, & obfervan- conſummatione, interpretatur. Commotio igitur una eſt, da fuiffe diverſa tempora. nempe poſt edicium primum de illis partibus conftans. reftituendo (quod nihil dicit de ædificanda Hieroſoly- $.19. Vicem alteram dicit illius Commotionis. Adhuc ma) ſeptem feptimanas, h. e. 49. annos , populo Dei Semel. cum nuns fubint. Dyo quod tamen cum quadam re indultos. Tum 62. feptimanas. quibus ſcilicet in viſio frictione eſt intelligendum. Non enim antea talis facta debebat continuari ( poft quos Chriſtus ad typum ſacrifi- erat commotio ; neque cælum videbatur commotum: ciorum implendum debebat mori) & quibus debebat ædi- licèt ftillaret coram Deo. Vide rurfus Hebr. 12. Ýf. 26. ficari & forum & foffa. Ex quo intelligitur, edictum de Cujus vox terram commovit tunc: nunc autem promifit,dicens; 1 ædificandis Hierofolymæ muris, quod à Cyro non pro- Adhuc femel ego concutio non tantum terram fed & cælum. ceſſerat , ab alio proceſſurum. Inædificatione autem Hie- collato Pfalm. 68:9. roſolymæ præponicur ædificatio fori ædificationi foſfæ, $.20. Propinquitatem notat quaſi in parentheſi, quam ac- h.e. muri ſupra valles , quibus Hieroſolyma erat circum- centus diſtinguentes adjuvant. Parum hoc eft. Tempus par data tanquam foſſis. Præter hæc monet prophetia, tem- vum eft. Hîc objici poteft ex ſenſu Judæorú,quomodo hoc pora quædam fore in anguſtia. Apparet , quum ea nume- tempus parvum fit, fi intelligendum fit regnum Jeſu Chri rare noluerit, breviora eſſe 7. & 62. feptimanis. Qui enim fti, quum is demum circa finem temporis templi ſecundi vult obſervari ſeptem & fexaginta duas ſeptimanas , & ad- natus fit , & tranſierint propemodum quadringenti anni uf-dit, tempora quædam five de iftis ſeptem & fexaginta dua- que ad Jeſu nativitatem. Hæc eſt objectio Abarbenelis in bis ſeptimanis, ſive extra eas, fore in afflictione, fatis often- commentario. Reſpondeo. Dan. 9. ædificationi murorum dit, & breviora 7. & 62. hebdomadibus ea fore , & ſe po- & urbis uſque ad Chriſti pallionem affignat annos 4.34. fuiffe in fua poteſtate fuo tempore demonſtrare , quæ & five feptimanas 62. Tot, plus minus , anni numerantur ab quanta illa tempora ſint. Interim, quum non minus 69. Artaxerxe Mnemone , cujus anno feptimo aſcendit Ezra. hebdomadibus durare debuerit vifio , populi erat tempora Ezr. 7:7. vigeſimo Nehemias. Neh. 2:1. Credo, quof afflictionis ſua pænitentia quafi antevertere, vel abbreviare, dam miraturos, quòd dixerim plus minus : qui ita animum vel etiam penitus excludere. Hinc apparet,nulla necellitate induxerint, neceſſe eſſe, ut in explicatione prophetiæ Da- 69. feptimanas continuo quodam protelo inter edictum de nielis imprimis , exactè numeri feptuaginta feptimanarum reftituendo & mortem Chrifti fine omni intercapedine a- & initium & finem ferie non interrupta demonſtremus : ftringi , &, relicta ambiguitate hiſtoriæ temporum regum quaſi Dei intentio fuerit, Chronologiam nobis contexere, Perfarum nullis calculis refragantibus Danielis prophetiæ aut annum paflionis Domini & aſcenſionis ejus in cælum integram veritatem conftare, quum & reftitutio per Cy- ad capeſſendum regnum præcisè indicare, ita ut non pofue- rum lit facta, & 49.anni (non minus) fluxerint ipfis haber- rit tempora & opportunitates in fua manu. Quæ hypothe- tibus terram & altare & vafa templi; deinde tempora af- fis afferret magnam difficultatem & interpretibus & fide fictionis non æquo numero Judæorum culpa interceſſerint, libus, in fcrutandis & componendis variorum ſcriptorum tum 62.ſeptimanæ (non minus)fluxerint,quibus ſecundùm rationibus, quibus tempora fupputant. Atque ea fanè dili-.editum Darii & Artaxerxis templum reædificatum, fo- gentia , quæ à diverfis do&tiflimis hominibus adhibita eft, rum per cives extru&um & foffa per Nehemiam muris mu- in temporum æquando calculo plurimum confert ad intel- | nita fuit: neque deinceps forum vaftatum eft aut moenia ligentiam & verificationem hujus prophetiæ. Satis enim, | deſtructa uſque ad Chriftum principem : quo in coelis col- collatis omnibus calculis, quicquid fit de reliquis difficul locato,non minus ſeptimana una ftetit urbs. Poft quod tem- tatibus, conſtat , Verbum Dei, ita, ut apud Danielem po pus deſolatio & urbis & templi ( pace tamen per tempus fitum eft, locupletiflimè completum eſſe. Super populo prorogata) expeétanda fuit. enim & urbe fancta apparet 70. feptimanas deciſas effe ad $. 21. Haggæus non quidem numerat tempus , fed ta- cohibendam defectionem per abjectionem carnalis populi, men eas res , quæ eo tempore debebant geri, indicat сар. ad finiendum peccata per fanctificationem gentium , & ex 2:22. 23. quibus verfibus innuit, quæ & quantæ res ge- piandum peccatum atque adducendam juftitiam æternam rendæ fint, antequam illa commotio cæli & terræ pera- per effufionem fanguinis Filii Dei & redemtionem ſemi- gatur cum effectu Novitatis Regni. quam repetic verf. 21. Hoc IN H A G G Æ I CAP. II. 223 ejus Hoc autem tempus parvum eft in comparatione temporum | alius generis, quàm quæ fignificatur verſ . 6. Hoc ex ef- ſecularium,quibus fpes filiorum Dei fuerat protracta. Nam | fectis paret. inter quæ eſt venire illas Hierofolymam. Igi- non effe hoc tempus menſurandum cum regno Iſraëlis, pa- tur ſignificatur motus in gentibus excitandus per prædi- tet ex eo, quòd Haggæus fidem ipſorum revocat ad pro- cationem Euangelii, cooperante Spiritu Sancto. qui mo- miflionem factam in Exitu ex Ægypto. quemadmodum | tus partim facit ad converſionem earum , partim ad divi- Mofes populum revocavit ad promiflionem factam Abra- | fionem & tandem multorum regnorum excitationem & hamo. Ante Abrahamum verò promiffio facta eſt Noacho, everfionem. Fructus hujus commotionis eft, Ut accedant imò Adamoipfi.Idem dicit Habac. c.2:3. Adhuc erit vifio | ad defiderium omnium gentium. Dudum eſt, quum mihi ita ad tempus five wel geopbouw. Præterea etiam illud reſpondere viſum eft, Deſiderium omnium gentium dici Chriſtum,quem proclive eft, Quod commotio deſinens in Novitatem cæli ament omnes gentes. Nam ei eſt data hæreditas in genti- & terræ antiquius habeat initium ipfâ nativitate Domi- bus , ut ipſum ament & in ipfo delicientur, eique gratias ni. Antecedit enim regnorum everfio tendens ad com- agant & in morte. Pfalm. 22:29. 30. Sanè Chriſtus ap- planationem totius habitabilis, hoc eſt, ad redactionem pellatur defiderium Ifraëlitarum. Malach. 3: 3. Sed non ſub unum Imperium Romanorum. De qua tum Da- eft unius populi deſiderium. quia Ad Legem ejus inſula niel. сар. 2. & 8. & 11. vaticinatur, tum Zacharias cap. durabunt , DEO ON D Tezúcxov. Efa. 42:4. Verbum dia fæ- 9. & 12. tum Haggæus cap. 2:22. Hæc thronorum ever- penumero abſque præpofitione, ſenſu accedendi , ufurpa- fio quare non ad commotionem cæli & terræ referri pof- tur. Interim non eft excludenda illa explicatio , qua De- fit, ut in ea includatur , caufa nulla reddi poteft. Ad id fiderium gentium intelligantur Defiderati, electi, amati ex autem inceptandum parum admodum temporis reftabat. omnibus gentibus. Quorum acceſſus ad Ifraëlitas & ad mon- Ea res ex Græcorum hiſtoriis repetenda eft. Sub Ar tem ſanctum, qui fit in fide ad communionem ejufdem taxerxe Longimano , anno ipfius 24. poft finem belli corporis cum Patriarchis & fand is Vet. T. paflim prædi- Xerxis 37. cùm Eubeam Athenienſes duce Pericle fi- ctus eſt. ut Efai. 2. & 11. & 14. Mich. 4. Zachar. 2:15. bi ſubjeciffent, pax inter Athenienſes & Lacedæmonios | 8:20. Jerem. 3: 17. & utrorumque focios facta eft in triginta annos. Thuc. $.24. In effectu hoc ineſt alterum & tertium. nimir. lib. 1. pag. 75. ed. Steph. Ea inviolata manfit ſex annos. 1. Et implebo hanc domum gloria. Quippe gentes inde ac- Sequentibus annis turbatum eft nonnihil & caufæ novi | cipient fermonem fapientiæ & prudentiæ. Deuter. 4: 6. belli ſeminatæ; donec anno 37. Artax. 50. poſt bellum Ita domus Dei fiet domus orationis omnibus gentibus. Xerxis Lacedæmone bellum in Athenienſes decerneretur. Efai. 56:7. &c offerent oblationem mundam , in omni- quod bellum Peloponneſiacum nominariſolet;& 26.ann. bus gentibus ab ortu in occaſum. Malach. 1:11. & ado- duravit, continuatum uſque ad demolitionem murorum rabunt quiſque Dominum ex loco fuo. Zoph.2: 11. Sic & concremationem triremium Athenienſium. Anno hu- Zach. 2: 12. Poft GLORIAM, h. e. Ad adducen- jus belli ſeptimo Artaxerxes mortuus eft. Anno Darii ſe- dam magnam,copiam & multitudinem (1177 ) mifit me ad cundo , nono belli, induciæ fuerunt inter partes unius Gentes. Quia & de auro & de gloria majori in fequentibus anni, in ſpem pacis. Hoc tempus videtur obiter defigna- | agitur diſtinctè, melius eſt , nos hoc colon , fuâ naturâ la- re Zacharias cap. 1:11. Ecce tota terra quieſcit. Sed Spi- tiùs patens , accipere ſtrictiùs de Copia gentium. Obſer- ritus San&t. per prophetas Haggæum & Zachariam often vetur autem , Gentes non pedibus fed mente adire tem- dit, Tumultus fore inde inter gentes. Sic fa&tum. Græ- plum Dei, credendo iis verbis , quæ inde prodierunt, & cia enervata eſt bello Peloponneſiaco. Cyrus I I. poft il- | in communione Chriſti & Sanctorum, qui ibi ambula- lud bellum fecit Artaxerxi Mnemoni. Ageſilaus agita- runt in carne. Si Judæis pro facrificiis eſt recordatio eo- vit expeditionem in Afiam. operâ Antalcidæ Artaxerxis rum, nobis pro aditu templi fit cultus Dei in ſpiritu 85 opibus pax in Græcia facta eft. Hinc Thebani motus & veritate. Joh. 4:24. in Thebanos Laconum injuriæ in Leuctricam cladem La $. 25. Verſ. 8. Hujus verſus ſcopus eft fingularis, con- cedæmoniorum exeuntes. Paulò poft Græci Philippo folari adverſus inopiam ipſorum & templi nuditatem. So- Macedonum regi dicto audientes eſfè cepêre, ut eò faci- lomonis templum erat totum auro coopertum: hoc nu- lior Alexandri M. in Afiam trajectus eſſet. Ita throni de- dum erat. Deus teſtatur 1. Omne aurum ſuum eſſe; & inde fumma vi concuti & non magno ſpacio everti cæpe- fe illud dediſſe hominibus. qui fi vellet , poffet id coacera runt, donec Romani prodirent in theatrum. Primus thro vare in unum locum. Sed eo non indigere. 2. Se velle et- anno ab hac prophetiâ 92. iam dominum omnis auri & argenti , omniumque rerum Quod ſanè parvum tempus eſt. Sed ipfi Motus huc ten- precioſarum in gentibus , cognoſci ; & talem Urbem dentes proximi anni ſunt, nunquam compofiti. Græcia ac tale Templum extructurum , in quod gentes inferant enim tanquam mare aliquod continuò exagitata eſt, do- | omnes fuas opes. Efa. 60. Apoc. 21:24. Quippe quan- nec in Afiam exæſtuaret, & eam inundaret. do gentes partim convertuntur, partim coguntur Deo 5.22. Qui ita vertunt, Adhuc unum parum eft, vel, mentiri, omnes ipfarum divitias & copias Eccleſiæ in- Adhuc unum modicum eft, ut Vulgata, Germaniſmum in fervire neceffe eft.' Confer Daniel. 7:27. Notandum eft, Hebraiſmo inſolentem obtrudunt. Lxx. én á mazém quòd quemadmodum acceffus gentium ad defiderium celow. omiſſo , feocze Tšto. Apoftolus hoc retinet. Abar- gentium eft conuexum Commotionis illius cæli & ter- benelis ratio inepta eft, & facit ineptire Scripturam. qui ræ, qua abrogatur Vetus fervitus ; ita illatio omnis au- nos & op de domo, commotionem cæli & terræ deri & argenti in Eccleſiam fit connexum deſtructi regni deſtructione domûs accipi vult. Videamus paraphraſin ex Anti-Chrifti , atque ita Novitatis Coeli & Terræ ſub ipGus mente. Videtis templum , ut nihil in comparatio- Nov. Teft. ne prioris. Sed fortes eftote & facite (Nam ego vobi $. 26. Verſ. 9. Aliud quoddam bonum indicatur & fcum fum ) verbum , quod paétus fum in exitu Ægypti, promittitur , quod ex re ipſa intelligitur occaſio & cauſa tum fpiritus meus & prophetia & ozývoozs erit inter vos. futura eſſe acceſſus gentium ad Hieroſolymam. Determi- alioqui non. ( Quid igitur fibi vult: Nam ego vobiſcum natur autem id tum ad locum iftum , tum ad templum ſum?. ) Nam adhuc unum templum hoc erit: parva res iſtud. Duplex hoc. Primum eſt: Major erit gloria do- hæc eſt. Nam movebo cælum, ut pugnent contra hoc mus hujus pofterioris fupra priorem. Quæ major gloria templum , & terram ut defoletur , &c. Somnia hæc fe- templi effe poteft, quam quod eſt domus Dei, & ab eo brientium , non commentaria. Et notabile eſt, Judæos habitatur ? Deus habitaverat in domo priori in caligine, cogi in omnibus prophetiis ad tales contorſiones confu- & cælitus demiſſo igne fuam acceptationem teftatus erat. gere. quibus non hoc efficiunt, ut aliquid certi ftatuant, Hæc in templo fecundo non funt facta. Neque erat fed ut verbum Dei ( dum illud non patiuntur in plano Arca faciunda, vel requirenda, ut Deus habitaret inter & fimplici ſenſu accipi) nullum certum fenfum habere Cherubin. Jerem. 3:16. Nihilominus erat futura oxía videatur. voors, de qua fæpe Zacharias, & Jerem. 3:17. nimir. $.23. Verf.7. Altera operatio Dei promiffa, in gen- Exfpe&anda erat éridapui ca $ dáy ýf. 5. ut habitaret in- tibus. Et commovebo omnes gentes. Hæc eft commotio ter ipſos cum gloria tanquam unigeniti à Patre. Joh. 1:14. I 4 & ef- re 224 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S &c effufio Spiritus San&ti, Joël. 3: 1. & datio filiationis. | ben Ifraël pag. 152. de termino vitæ. ) Solomonis tem- Hoſ:2: 1. Hiſce rebus datis elevatus eft mons domûs Do- plum ſtetiſſe annos 4.10. fed fecundum , annos 420. at- mini fupra omnes montes. Efai.2: 1. quod ibi dicitur fu- | que ita annis decem diutiùs cultum Dei exercitum turum in fine dierum , intell . politiæ & vifionis. Atqui failie. jam politia & umbra five figuræ prophetantes de rebus fu $. 33. Addit Lipman auctor Nizzachon: ſub templo turis pridem finita ſunt ; unde conſequitur finem dierum fecundo non ceffaffè cultum Dei integro anno, fed fub jam præteriiffe. Sic oportet etiam exaltationem illam primo aliquoties; tempore Achazi, Manaffæ, Joachaz montis domûs Domini effe factam. Hinc jungitur huic | & Jojachin. Reſpondemus , ex Chronologia fatis com- GLORIÆ, qua divini nominis fanétificatio peragi- pertum effe, templum Solomonis ftetiffe à fchifmate an- tur, etiam PAX. nimir. 1. in amovenda irâ & reacu. nis 390. Adde 30. Solomonis poft confummatam ſtru- Zach. 3: 9. abſtergam peccatum terræ illius die uno. 2. in Auram, erunt 420. Sed utcunque ſe habeant hæc, cla- amovenda inimicitia populorum & leparatione eorum à rum eſt, minutum illud effe, & non poſſe ſupplere defe- populo Dei. Efai. 56:3. Ephef. 2: 12. 13. 14. 15. ut ctum tot rerum nobiliſlimarum, imprimis onvá sews. De- detur Chriſto hæreditas gentium. Pfal.2:8. ut ei obediant, inde omnis amplificatio populi fupra patres eſt tantum an- Genef. 49: 10. II. tanquam principi Pacis. Eſai. 9: 5. & tecedens ſignum circumciſionis cordium , quæ fit per ve- ſerviant Domino humero uno. Zophon. 3:9. ſublato in ræ gloriæ dationem. Deuteronom. 30:5. 6. Gloria illa tergerino pariete dogmatum. Efa.66:1. 2. 3. In loco hoc. oportet ut fit toto genere major , fi debuit mons domus Stante hac facie terræ , urbis & templi , quæ nunc eſt. Lo-Domini altior fieri omnibus, etiam ipfo Sinai, nimirum cus enim nihil facit ad rem, fine Judæorum politia & fta- quoad Viſitationis & Inhabitationis five Manifeſtationis tu religionis . Conſequitur autem, pacem, quam daturus fit, modum. Nam Jeremias cap. 3:16. & Zacharias aliquo- necdum habuiſſe fanctos , neque habere populum , etiamſi ties oýuwory promittunt. Denique fic debebat Templum ab hofte externo non infeftetur. ſecundum illuſtrari gloria ſupra primum , ut pax fieret & $.27. Quæ hîc à Judæis opponuntur , parvi momenti gentes accederent. Atqui nulla pax facta eft , niſi quæ funt. Abrabenel dicit : confiftit in expiatione peccati & adductione juftitiæ æter- $.28. 1. Commotio , quæ verf. 6. eft eadem cum ea næ Daniel. 9:25. & fublatione parietis intergerini. Hæc verf. 21. Atqui ea in diebus Sorobabelis. Reſpondeo. res geſta optimus poft promillionem patribus factam pro- 1. Ipfe fibi contrarius eft Rabbi. Mox enim dicit, intel- phetiæ interpres eft: quicquid accumulet Manaſſes ben ligi prælium Gderum de coelo in templum. 2. Si maximè Ifraëlis, deſerens opinionem Abarbenelis, de honore & in diebus Sorobabelis eſſet initium, non tamen ſub ipfone- veneratione, qua gentes proſecuti fint templum fecun- ceffariò abſolveretur. 3. Sorobabel infra fignificat filium dum. Alia fuerunt exſpectanda longè majora ſecundùm Sorobabelis Chriftum. prophetias, imprimis Danielis, $.29. II. Ex quo natus eſt Jeſus , non fuit pax Hiero- folymis. Reſp. Illi ſcilicet, qui dicebat in corde ſuo, pax Sermo tertius. mihi erit in duricie cordis ambulanti. Cujus terra debuit deſolari. Peuter . 29: 19. 22. Alioqui procurata fuit pax Verf. 10. Vigefimo quarto noni, anno ſecundo Darit Hierofolymis ab infeſtatione legis & inimicitia gentium. Deſtructio Hieroſolymæ ad pacem credentium faciebat. faétum eft verbum Jehova in manu Haggai prophe- Vide Efai. 66:5.6. S. 30. III. Pax promiſſa à prophetis notat exclufio- | Verſ. 11. Sic dixit Jehovah Deus exercituum; Inter- nem belli in diebus Mefliæ, omnibus gentibus conſen- tientibus in fidem illius. Efai. 2. Reſp. Contrarium ex Refp. Contrarium ex Verf. 12. Ecce, accipiat quis carnem ſacram in alam roga, age, ſacerdotes legem, dicendo : Deuteronomio patet: imprimis ex Cantico Mofis. $.31. Quando noftri argumentantur , ſub domo ſecun- veſtisſue, tangat ala ſua panem aut pultem, aut da debuiſſe tantam gloriam exfiftere , eamque neceſſario vinum, aut oleum, aut omne eſculentum; numquid ſpiritualem eſſe, reſpondet Abarbenel , non agere pro Sanétificabitur? Et refponderunt Sacerdotes e di- phetiam hanc de templo fecundo ; ſed de hoc quidem xerunt: Nequaquam. templo dici, ædificatum iri , & parum fore, & deinceps Verf. 13. Et dixit Haggeus; ſi attingat pollutus ab deſolatum iri , fed poftmodum templum tertium fore & cadavere omnia hæc, an polluetur? Et reſponderunt in illo pacem & divitias. Ego multiplicabo illas in domo IL L A poftrema. Quid igitur , Gloria Templi hujus po- ſacerdotes, a dixerunt: Poluetur. ſterioris major erit ? Templum tertium , inquit . Atqui Verf. 14. Et refpondit Chaggai ca dixit : Sic erat dicit , Hujus, non , I Llius. & Zacharias, Jere populus hic, & fic erat gens hæc coram me, ait fe- mias, Daniel, Moſes aliter tempora definiunt. De quo hovah; o ſic erant omnia opera manuum eorum, co in Ultimis Mofis. quicquid offerebant, impurum erat, $.32. Contra Veteres Hebræi in Talmude laborant , qua in re confiftat illa major Gloria domûs fecundæ. In Verf . 15. Et nunc, agite, advertite cor veſtrum ab hoc Bava bafra cap. 1. duorum Rabbinorum ſententia expo- die & Supra, priufquam poneretur lapis ſuper lapide nitur. Una, annis præftitiſſe ; altera , ſtructura. Herodis in templo Jehova. enim ſtructuram longè ſplendidiorem fuiſſe. Refpondeo. Verſ. 16. Ex quo fic erant, ut accederet quis ad acer- I. Structurain Herodis fuiſſe tentationem quandam Sata- vum viginti modiorum , ea fuit decem modio- & ſtrategema, quo voluit homines ineſcare , ut de rum : accederet ad lacum ad hauriendum vinum vera gloria templi non cogitantes confiderent templo illi & Dominum gloriæ crucifigerent & prædicatum rejice quinquaginta prælorum, & fuit viginti . rent & fic perirent. Etiam Calvinus monet : quòd etiam- Verf . 17. Percuſſivos uredine o rubigine e gran- fi ſtructura illa Herodis fuerit ſumtuoſa, non tamen dubium dine , cum omni opere manuum veftrarum ; e non fit, quin conatus fit diabolus larvam objicere Judæis , ut de- fuit vos reducere adme: ait Jehovah. finerent ſperare in Chriſtum : nempe vel ſplendorem illum diligendo , ut ſcandalifarentur in ipfius vilitate & humili. Verf. 18. Advertite, agite, cor veſtrum ab hoc die tate ; vel non elevando mentes ſuas ad divinitatis in Chri & ſupra, à die viceſimo quarto noni ; inde à die, ſto præſentiam omni auro & argento nobiliorem & glo quo fundatum eft templum Jehové, advertite cor riofiorem omni gloria ullibi manifeftatâ, propter gratiam veftrum. & veritatem , quæ in Chrifti demonftrata eft carne & paf- Verf. 19. Numquid adhuc ſemen eſt in granario? imo fione. Quod eft fupra terribilitatem majeftatis, quæ olim in Sinai oftenfa eft. Vide Hebr.12: 18. vitis & ficus a malogranatus a arbor olea non - 24. II. Quod tulit. A die hoc benedicam. attinet annos, dicunt Hebræi, (ut Nizzachon , Manaſſe ta, dicendo: næ, $. 34. Sco- IN H A G G Æ I CA P. I 1. 223 opportunitas. $. 34. Scopus hujus fermonis eft, erigere populum in femine & pluribus vitibus , vel etiam ex multis manipu- fpem benedictionis in teftificationem gratæ acceptationis | lis & uvis parum redigeretur frumenti & vini. Et notan- ædificatæ fibi domûs , & præfentiæ fuæ , quam addixe- dum eft , eo meliori jure à propheta has plagas exprobrari, rat ipfis in præſens; ut & in confirmationem promiflio- | quia non tantùm lex obſervantibus Dei ftatuta omnia fe- nis ibi propofitæ de amplificanda Gloria hujuſce domûs cunda promiſerat, ſed etiam Efaias reducibus ex Babylo- & danda pace ac regno novo. Simul ut revocet ipfos ad ne Efai . 7:25. Verf. 17. Hoc continuat alias plagas infi- prophetiam Mofis, qui illam benedictionem in tempo- gnes innuens populo infiictas. 177. aurugo. Hieronymo ralibus ponit inter figna antecedentia circumcifionem | rubigo. A nimio humore. Lxx. dverg Qgoeid. Simul indi- cordis. Deut. 30:5. Ut verò hæc benedictio fit eviden- cat conſequens & eventum non conſentaneum, nimir. in- tior, jubet animadverti ſuperiora tempora & cum ſecu- pænitentiam. Confer Amos. 4: 9. In phraſı eft ellipſis turis comparari. Superiorum verò temporum plagas com vel apofiopefis indignationis plena. Si quis Criticum age- memorat & earum cauſam oftendit, nimir. quod popu- re vellet , diceret , abundare, & legendum effe Ons is lus fuerit impurus, cum ſuis facrificiis; & quòd ipſorum . Sic Chal.fam pian? & Kimchius DTOP. Sed facrificia ipforum mortuis operibus fuerint contaminata. nihil neceſſe eſt : & potius foret DIN. Plenum meo Subeft & alius fcopus hujus ſermonis , ut benedictionem fenfu eft ses bons Nappe phrafis fimilis Pfal. 40:6. hîc promiffam à bonis ſuperioribus diſcerent ſecernere. $. 35. Verf. 10. indicatur tempus. quod erat accom $.40. Verf . 18. 19. Hîc promittit benedictionem in modatillimum illi promillioni proponendæ. nimir, men- futurum ; & ad ejus evidentiam jubet comparari tempus ſe nono , qui aliâs dicitur 1209. Reſpondet quodammodo præcedens inde à fundatione templi , uſque ad hanc no- noftro Novembri. Collato verfu 19. meliùs intelligetur obfervari præfentem ſpem , quam oftendit effe incertam vam molitionem ; cum ſecuturo tempore: item jubet $. 36. Verſ. 11. Principium indicatur judicandi de imo infirmam: quia cum ipfi fciant nihil reliquum eſſe in po- puli puritate vel impuritate ; nimirum Lex: & quidem granariis , quum non fuffecerint horrea ad ſementem , at- Lex cerimonialis. deinde jubentur confuli de ea facerdo que adeò parca fuerit ſementis ; & arbores nec gemmas tes, quia Deus illam & judicium de puris & impuris ipfis tiùs conftaret, effe hoc verbum Dei & aut oculos protulerint. idque jubet obfervari, ut eviden- commendaverat præcipuè. Lex Dei in ore facerdotum opus. debebat fieri poco tú esov contra facerdotes & populum. $.41. Quidam putant diem 24. Noni indigitari diem $. 37. Verf. 12. & 13. Repetitur Lex, Sacerdotibus teribus fundamentis corruptis tempore aut vi hominum : fundati templi , quafi vel nova fundatione opus fuerit, ve- eam pandentibus. Caro ſacra non ſanctificat ea, quæ at- tingit, ut ex cibis profanis fiant cibi Deo dedicati & ex- vel nihil actum fuerit menſe ſexto , feptimo & octavo , tra facerdotes nemini permiíli: multò minùs ut fiant puri quàm quod præparata fuerit materia : fed 1.795 fignificat ex impuris. Contra homo pollutus pollutione legali, v.g. inclufionem termini diftantioris. 2. Efr.5: 3.8.9. quid attactu cadaveris, impurat quodcunque tangit. Caro lan egerint Judæi, ex epiftola Tathnai apparet. Domus, 'in- cra, Gic Jer. 11:15. in Pirkė Avoth, cap. 5. $.6. Ob- quiunt, Thatnai & Collegæ, ædificatur lapide cælo, fervandum eft , Impuritatem illam tantùm effe legalem, | lignum ponitur in parietibus. Item : Interrogavimus eos quis & fymbolicam. Notat enim impuritatem operum, quæ julfit vos domum hanc ædificare co muros illos perficere. 3. I. dicuntur mortua , tum propriorum, quæ facimus quàm bidem verf, 16. dicunt Seniores : Et tunc intell. ab edi- diu mortales fumus ; quæ mortalitas arguitur, quotief- cto Cyri, hatenus ædificatur, & non perficitur. 4. Za-- cunque aliquid noftrum , quod eft veluti caro noſtra, mo- char. 4:9. opponitur hoc opus fundationi. Manus Zoro- ritur: tum alienorum , cum quibus communicamus. Re-babelis fundarunt ( Efr. 3:10.11. ). manus Zorobabelis gula : Immundis (h. e. quorum conſcientia non eft aſper- abſolvent. fa ab operibus mortuis , Hebr. 10:22.) ornnia funt im- munda. Tit. 1: 15. & facrificia tantùm abeft ut eos va- Sermo quartus. leant purificare, ut contra & ipfa per eos contaminentur. Hoc eft documentum. quo præjudicabatur omni noe Joe eó-Verf. 26. Et factum eft verbum Jehova ſecundò ad της η σαρκώς και quod in ea non effet τελείωσις και quodque om Chaggai viceſimo quarto menfis; dicendo: nia facrificia effent inutilia ad expianda peccata & purifi- Verf. 21. Dic ad Sorobabelem praſidem fude, dicen- candam confcientiam. item omni operi noftro, quantum- do: Ego commovebo cælum er terram. vis in ſpeciem bonum fit, fi deſit vel fides cordis vel juſti- tia Chriſti, ſine qua peccatum omnia fædans non tollitur. Verf. 22. Et evertam thronum regnorum, au profii- ita ut demum in Chriſti communione, quam per fidem gabo robur regnorum gentium; o evertam quadri- obtinemus, opera noftra Deo placeant ut condonanti, ut gam ca vectores ejus; o cadent equi o Seſſores eo- miſeranti, ut fructus juſtitiæ & glorificationem juftifica- rum, quiſque gladio fratris ſui. tionis non ſpernenti. Verf.23. Illo die, ait Jehovah Deus exercituum, ac- $. 38. Verſ . 14. Doctrina legalis applicatur. Populus Øgens impuri coram me. fcil. quia quiſque fequebatur , cipiam te, Sorobabel, fili Salathielis, ſerve mi, ait quod fuum , & non requirebat Dominum , neque promiſ- Jehovah, a ponam te ut figillum. Nam te elegi; fionibus Dei , quæ extant in Mofe, ut Deut. 30:5. ne ait Jehovah Deus exercituum. que factis , qualia ſunt reductio ex captivitate & edictum de reftituendo templo, movebantur vel excitabantur ad 5.42. Hic fermo habitus eft eodem die, quo præcea fidem & alacritatem ftudii ad reftituendum fymbola divi- dens : ſed fingulari compellatione directus ad Sorobabe- næ gratiæ. Populum & gentem diftinguit. Populum appel-lem. lat à politia. 'Gentem , quia necdum appetiverat tem $.43. Scopus illius eft, illuftrare prophetiæ , quæ eft pus, quo pro abdicatione fua acciperent nomen melius, in prima parte capitis ſecundi, partem aliam, nimir.de Filiorum. Hof.2:1. Confer Zoph. 2:9. Præterea po commotione cæli & terræ. verſ. 6. Igitur eam commo- nit impuritatem in operibus ipforum, v. c. agricultura & tionem fe facturum effe repetit, generalibus utens termi- fimilibus. quæ non animo fideli & grato exercebantur. nis, verſ.21. quibus ſubnectit quafdam commotionesſpeo Denique in oblationibus : fignificans , Sacrificia fine fide ciales fub ea generalitate comprehenfas in quadam meta- oblata Deo effe abominationi. phora. relinquitur , iis commotionibus tranſactis , fuccef- $.39: Verf. 15. 16. 17. Impuritatem populi probat furam commotionem majorem, & quidem fecundùm pro- ex divinis judiciis. quorum diem & tempus allignat, id prium ſenſum vocabulorum. verf. 22. Indigitat commo- nimirum totum , quod fundationem templi fub Soroba tionem quandam futuram in anteceffum; quæ per meta- bele anno fecundo reverſionis in terram, Efr. 3:8. an-phoram commotio cæli & terræ vocari poteft. yſ.23. In- teceffit & fequutum eſt. Judicium eft imminutio proven- digitat ere&tionem ejus , quod inconcuffum eft; finem tuum in frugibus & vino inſignis præter fpem ; ut à multo commotionis. Nam quæ concutiuntur, transferuntur, ut erigan- 226 C O M M E N T A R I U S gnum Dei. erigantur inconcuſſa. Hinc igitur Ifraëlitæ animadvertere trandum. Sorobabel conſideratur non tantùm ut fide- poterant , Templum hoc, quod ædificandum ipfis erat, | lis , fed & ut filius ejus , qui promillionem habebat do- non debere fe numerare inter res permanentes (viderant mûs ei faciundæ, & regni æterni dandi Semini; hoc eft, enim jam ſemel concuti , & de principibus feculi iftius di Davidis: atque ita ut pater Chriſti. Unde præſtatio re- &tum erat Pfalm. 82. ut alii principes cadetis ) ſed aliquid gni Dei dicitur præftatio gratiæ Davidis fidelis. Efa. 55: ftabilius & verè æternum , regnum ſpirituale Dei in Mel- | verf. 3. Imò quemadmodum propter illam cauſam , & fia filio Davidis exſpectare. propter typum Chrifti, qui fuit in Davide, Chriſtus ap- 9.44. Verf.2 1. Senſum clariflimum habet in hunc mo- | pellatur David , ita hîc cum quia Chriftus eſt femen So- dum. Dixi antea, me commoturum cælum & terram. robabelis, tum quia Sorobabel in reductione ex captivi- Hoc poteſt intelligi duobus modis: Primò propriè ; de tate & inædificatione templi eft typus Chriſti, nomina- abolitione aſpectabilis formæ hujus mundi , in qua homi- homi- tione Sorobabelis Chriſtus indigitari cenſendus eft. Nam nes nunc agunt, vanitati fervientes, miſeri, mortales, huic prædicata propriè conveniunt. Servum enim Dei in & creaturæ propter ipſos vanitati ſerviunt: Secundò im- emphafi neminem vocat Scriptura niſi eum, qui legem propriè de concuflione & abolitione regnorum humano implevit ad præftandum disculos pece etiam peccatoribus, rum & formæ externæ Ecclefiæ ; quatenus eſt in ea a Hoc enim lex imperat. Et Deum non dicit verè Domi- liquis thronus, qui, quum non fit cælum ipfum , tamen num & fe probat Servum Domini , niſi qui id facit. In habet auctoritatem vel cum cælefti throno & eo, qui in hoc fructus juftitiæ , initia vitæ fpiritualis , funt Deo eo fedet , apud ſanctos , vel etiam contra eum , apud grata, ut ſua chariſmata ; ut ita & nos Servi Dei (ſic ipſe pereuntes hypocritas, qui Deo mentiuntur. Utrumque Sorobabel, tanquam ædificatus à Domino in templo ) autem debet fub his verbis intelligi. Omnia enim , quæ in communione ipfius noftro modulo nominemur. Simi- concuti poſſunt, & digna ſunt concuti, ea abolebuntur; liter prædicata reliqua primò & propriè Chrifto ; fecun- hoc autem folum manebit , quod ftabile eft ; nimir. re- dariè, & propter Chriftum , quodam modo nobis con- veniunt. $.45. Verf. 22. Explicat abolitionem cæli & terræ $.52. I 1. Operatio Dei eft 1. Accipiam te. Intelligo in metaphora. Occurrunt hîc quatuor cola. Poteft fanè in ſenſu pleno & palpabilitate rei : Ajumam te. Sic hæc prophetia fummariè accipi, nimir. Deum abolitu modò Pſalm. 49:16. Genef. 5:24. affumfit eum Deus. rum omnia regna hominum; nominatim quædam , ante Efai. 53:8. Ex imperio e judicio alſumtus eft . Sic a San quam patefiat Chriſtus. Sed non folent prophetæ idem rcpekeverv Joh. 14:3. Luc. 9:51. évéamalss Chrifti dici- temerè multis modis dicere. Tentemus,annon hunc ver tur. Explicat Apocal. 12:5. nomi dan wegs À qadv nich fum fecundùm cola fic intelligere poflimus , ut in eo ha-fegvov cúri. 2. Faciam te vel ponam te ut figillum. Duo in beamus diſtinctam repræſentationem imperiorum mundi, hac fimilitudine. 1. ſculptură cum imagine. Sic explicat quæ Chrifti regno ceffura ſint, uti in aliis prophetiis ex-Zachar. 3:9. Lapidis illius , quem poſui coram Jofua, &c. hibentur. ſculpam ſculpturas. Hoc fignificat Manifeſtationem Dei $.46. Imperium , quod tunc erat , Perſicum meritò ( ( ejus enim figillum eft ) & nominis ipfius in ipſo , ut in primo colo intelligimus. quod ſub titulo Throni regno- perfecta imagine , Coloff. 1:5. & charactere navorel DEUS yum rectè proponitur. Erat enim rex Perſarum rex regum, ipfius. Hebr. 1:3. Fidelibus competit renovatio ad imam • Baoineus ó péricus ; qai ſub imperio fuo habebat centum ginem in Chrifto & per ac propter eum. 2. honor. Sole- viginti ſeptem provincias. quem etiam Græci comiter eo mus enim figillum , quod habet imaginem , in annulo au- tempore reverebantur; apud quos belli paciſque librato reo incluſum in manu geſtare & eo nos ornare. Confer rem agebat. phraſin Jerem. 22:24. (Ad quem locum , qui in Je- 5.47. Sub titulo, Vis regnorum gentium, Græcorum Græcorun choniam avum Sorobabelis fententiam habet, confolatio- imperium in plura regna diviſum , è quibus quatuor nis ergò alluditur) Cantic. 8:6. Hoc fignificat manife- deſignat Scriptura Daniel. 8. & duo deſcribit, Daniel. ſtationem filii Davidis & Sorobabelis, & in ac cum eo cap. 11. nimirum Seleucidarum & Lagidarum, magna Davidis, Sorobabelis, ac omnium piorum manifeftatio- violentia omnia adminiſtrans, commodè intelligi po nem in gloria Dei, ut in illis glorificetur & admirationi teft. fit. 2. Th. I: IO. $.48. Sub nomine Quadrige & Vectorum , Roma $.53. III. Tempus. Illo die. Interim dum evertam num imperium optimè intelligitur. Per quod profligata thronos, Affumam te , & demonftrabo te eum effe, in eit Vis regnorum gentium. Eft enim fyftemá unius impe quo delector, omnibuſque fuis notis, poft fervitutem obi- rii gubernati à multis, videlicet Senatu Romano , aurigis tam, infigniam ; & tandem , quum abolebo cælum com Conſulibus , vel etiam Principe; triumphalis currus in terram, Te ponam ut figillum five annulum fignatorium, h. e. ftar tracti & provecti multis legionibus & populis , tan- glorificabor in te & Ecclefia. Regna movebuntur , fed quam equis, in parte Aliæ, & Africæ, in Græcia, & Oc ut novum regnum oriatur. Cælum & terra præteribit , cidentalioribus, Europa , Italia annexiſque partibus. Hoc fed ut regnum gloriæ manifeftetur & maneat in perpe- imperium fub noinine Regis poſt Seleucidas & Lagidas tuum. Ex hoc loco illud concludimus. 1. Semen Da- indigitat Daniel.c. 11:36. De quadrigis plura apud Za vidis effe eum, qui, ut princeps pacis, adventu fuo ef- chariam ſunt cap. 6. fecturus fit, ut templum fit Solium Glorie. quod innue- $.4.9. Sequuntur Equi eo seſſores cadentes gladiis fra rat verf. 9. Paria Zacharias de Viro Germine prædicavit. ternis. Hîc intelliguntur regna illa , quæ ex diviſione Im- | Tempus dationis ejus intelligimus ex verf. 9. ftante do- perii Romani, quafi à curru illo triumphali abjuncti equi, mo fecundâ. 2. Non potuiffe fieri, ut Semen Davidis extiterunt. quæ decem memorantur, certo tempore cum planè conculcaretur ab illo tempore , ut non vel in & cum Beftia habitura poteſtatem , ab Apocalypfi. una cum aliis populo autoritatem haberet , vel, populo obtrito , Chri- regnis particularibus per totum mundum fparfis. quorum ftus regnaret : quemadmodum etiam facerdotium inter- exitus eft mutuò ſe atterere & humiliare. cidi non potuit, ut non vel typicum vel verum facerdo- $.50. Verf. 23. Commovendis opponit conſervatio- tiun effet. Confer Jerem. 33: 15.16.18. &c. Hæc con- nem & conftabilitionem ejus , quod manet. Vide 1. Ob- fequentia deducitur ex fenfu verborum minùs pleno;quem jectum operationis Dei. II. Operationem Dei duplicem. major ſenſus minimè excludit. nimir. Deum inter illas III. Tempus. I V. Rationem operationis. V. Signacu- commotiones Davidis & Sorobabelis femen afferturun lum. & in honore habiturum: Igitur ex filiis Davidis fuerunt 5.51. I. Objectum eſt Sorobabel filius Salathiel Ser-principes Senatûs etiam uſque ad deſtructionem Hierofo- vus Domini. Omnes fanè pii inter commotiones mun- lymæ. & quò magis populi libertas & multitudo atque di & ipfam mundi abolitionem conſervantur. Ita Zo- auctoritas Senatus , etiam illorum auctoritas crevit. Sed robabel. Sic Danieli cap. 12 : 13. promittitur , Statu quum tempus inftaret abolendi illud imperium , excitavit rum in fortem fuam in fine dierum. Conſolatio hæc eſt Deus virum Germen, qui in throno Domini conſideret. omnium fidelium. Sic Pfalm. 49:16. Sed altiùs pene- Zach. 6:13. $.54 IN H A G G Æ I CAP. II. 227 nego vel $.54. IV.Ratio eft divina electio & beneplacitum. , ex ſemine ipſius Mefliam excitatum iri regem. Meſfiam quod includit æternam meegeway Chriſti, ut agni iinma- | intelligi ex veteribus probat. Omnia recte ; fed culati . 1. Petr. 1: 20. & quòd Deo placuit, omnem ple- per hanc vel per fuperiorem prophetiam (verf.6.) vel per nitudinem in ipfo habitare. Col. 1:19. & æternam præ- lias ſimiles potuiffè fieri, ut femen Davidis abſque omni deſtinationem noftri in filios in ipſo. Eph. 1:5.6. Con- honore, & abfque populo effet tot ſeculis , donec omnia fer Efai. 42: 1.4. Ele&tus meus , &c. ad legem ejus infu- regna mundi finiantur : nego templum tertium : nego re- le durabunt. gnum domûs Davidis mundanum ullum expectandum $.55. V. Signaculum eft Verbum Dei, qui propofi- fuiffe: nego potuiſſe fieri, ut non veniret Chriſtus ſub tem. tum fuum declaravit ad fidem patrum , ita & Sorobabelis, plo fecundo : nego regna illa commovenda reſtitutum iri; & quemadmodum propofitum retractare , vocationem atque ideò ipſum templum & populum, quæ Abarbenel revocare, datum reſcindere , ita fidem ſuorum fallere & | in iis ſubintelligit: dico etiam in regnis illis extiturum do- deftituere non poteft. Impoſſibile igitur fuit, ut Chriſtus | minatum Anti-Chriſti, qui non potuit niſi in Ecclefia filius Davidis non daretur: & quidem ſuo tempore. Ne- Chriſtiana naſci: dico denique ſemen Sorobabelis jam af- que eft , ut quis objiciat peccata populi. Non enim dicit, fumtum eſſe & pro annulo ſignatorio jamdudum fuiffe & fi populus obediet ( quæ fanè eſt conditio participationis futurum amplius. Notetur interim , eſſe in hoc loco præ- Chriſti populo Judaico propofita Zachar. 6:15:) fed, judicium contra Judæos quofdam , ipſummet Abarbene- Quia elegite, &, dixit Dominus. Abarbenel fenfum hunc lem; qui alibi contendit, Melliæ nomen fore David, ideò facit pericopæ hujus : Deum quidem non daturum Zoro- | quia Hof.3. & Ezech.34. & alibi vocatur David. Eodem babeli regnum ſub domo fecunda , & illam quoque non modo dici poteft, nomen ejus futurum Zorobabel ; quia ftaturam , fed nihilominus olim in congregatione populi' hîc lub vocabulo Zorobabelis Mellias intelligitur. 0000 pamojA000 Z A CHA 228 ZACHARIAS "Z cere , Acharias filius Berechjah non eft con- | cationem templi conductis conſiliariis contra Judæos fub fundendus cum eo, de quo Matth. ipſo regno Cyri, & poftea Darii Hyftaſpide, ne quidem 23:25. neque is cum Zacharjah filio fub Xerxe, quanquam tunc hoftes Judæorum fcripferint Jojada. 2. Chronic. 24: 20. 21. 22. nov adverſationem, ut Haman, fuiffe auctoritate regia Servator prophetavit de Zacharia filio fufpenfam , quamvis difficiliùs & languidiùs opibus pri- Baruch. de quo Joſeph, de bello Jud. vatis , quum publicè non adjuvarentur, procederet; do. lib. 5. cap. 1. qui in medio templo interfectus eft. Quod nec ab Årtaxerxe Longimano per ediétum vetaretur : re- quum non tantùm mihi, fed & aliis doctiſſimis viris , no- fumtam autem eam fuiſſe ſub Dario Notho , & fupple- minatim Nobiliſlimo Viro & fummo , dum viveret , fau- menta Civium miffa ac muros ædificatos eſſe ſub Mne. tori meo D. Conſtantino l'Empereur, viſum obſervatum- mone: utcunque interim de annis regum , Cyri & Hy- que fit, eò minùs mihr difplicere poteft, mihi quoque in itafpidæ cumprimis, permittant dubitari: quàm Affue- mentem veniſſe. Puto enim ad mine po rices non nihil fa- rum & Artaſaftam inter Cyrum & Hyſtaſpidem infulci- fi pluribus de eadem re iiſdem ex cauſis idem vi- re, & deinceps geſta Ezræ & Nehemiæ ad diverſos Ar- deatur, quorum alii aliorum obſervationis conſcii non taxerxes referre , & Xerxis ac Darii tertii memoriam ex fint. ſacris expungere ; quum tamen quartus Codomannus Jad- 5.2. Darius, fub quo prophetavit , fuit fucceffor Ar- di oúr @gu u in eis tangatur. Zacharias fucceffit Hag- taxerxis Longimani, ( Nam Xerxes fecundus & Sogdia- gæo. qui prophetavit ejuſdem anni menſe fexto & ſepti- nus vix numerandi) qui filius Xerxis , qui Eſtheram uxo mo. Nofter autem menſe octavo, & menſe undecimo cap. rem habuit, nepos Darii primi, qui Hyftaſpis filius fuit, 1:7. & anno quarto Darii menſe nono. cap. 7. Vicefimo & poft Cambyſen Cyri filium , monarcha Perfarum con- quarto die menfis ſexti cæperunt moliri ædificationem ftitutus eft. de quo eft Efr. 4:5. Daniel cap. 6. ante Cy- templi intermiffam penitus poft edi&tum Artaxerxis Lon- rum meminit Darii Medi. qui videtur eſſe Xenophontis gimani.de quo Efr.4. Factuin id cohortatore Zacharia cum Krokázus. Nami ut putem eum Nabonidum effe, qui à Haggæo. Efr.5:1. In eo ſpectatur efficacia verbi Dei per Cyro Borſippis captus fuerit & Carmaniæ præfectus, ut Sp. Sanct. Hagg. 1:14. Templiædificatio opus Dei fuit. Joſephus ex Beroſo refert, non facilè adducor. Nehe $.3. Tempus prophetiæ fuit poft captivitatem Baby- mias cap. 12:22. meminit in Perfarum monarchia Darii lonicam. Hinc perſpicitur utilitas hujus prophetiæ. Cla- tertii, qui videtur effe Codomannus , quem vicit Alexan- vis enim eft ad præcedaneas; ut in iis, quæ pertinent ad der Macedo. Nam Jaddus Pontifex ei oúyzer@. Da- tempus antecedens captivitatem Babylonicam, & quæ rius nofter indigitatur Efr. 4:24. Hujus filius fuit Ar- pertinent ad tempus eam conſequens, meliùs diſtinguan- taxerxes Mnemon , fub quo anno ejus 7. Ezra afcendit è tur. Ita paullatim procedimus ad diſtinctionem tempo- Babylone. Efr. 7. & anno viceſimo Nehemias profectus rum & feriem prophetici Canonis. Et quia Mofes cap. Hierofolymam muros extruxit. Qui ad eum rediit anno 30. Deuteron. in tempus captivitatem fequens promittit ejus tricefimo fecundo. Hic habuit Cyrum fratrem , qui Converſionem & Circumciſionem cordis, quæ per Chri- cum ipfo bellum geſlit & vi&tus eft. Cujus rei hiſtoriam ftum & Spiritum jogerías fit: ideò hi prophetæ diligen- habet Xenophon.° Joſephus , qui hunc noftrum vocat ter legendi ſunt , tum quia ille ſpiritus , qui in ipfis erat, ex Darium Hyitaſpis , & ejus Antecefforem, quem Eſras propinquo prædemonftrabat paſſiones & glorias Chriſti; appellat Artaſaſtam, vult efie Cambyſen, vehementer ſignaque temporum indigitabat, & quid fub regno Chri- fällitur & à ſcriptura refellitur. De qua re quum & ad fti Ecclefiæ eventurum effet , diftinctiùs , & ut prædictio Haggæum , nihil attinet plura dicere. Saltem mihi vi-. ad aliud ſubjectum ſevocari non poffet, oftendebat. dentur prudentius facere, quum fcriptura quaſi una ſerie 5.4. Generalis fcopus prophetiæ eft reducere popu- memoret Darium Medum, filium Ahaſſueri, Cyrum,cum lum ad poenitentiam , roborare eum adverſus tentationes aliquo tractu temporis ad Darium alterum , Ahaffuerum, & ami&tionesimpendentes, confirmare in fide & expe- Artafaſtam, Darium, Artaſaftá, Darium: & fimiliter Græ- &tatione mediatoris , & populum ad eum excipiendum corum hiſtoriæ eorum auctorum,qui partim fubArtaxerxe præparare , nos autem maximis argumentis inftruere priore, paitim fub pofteriore vixerunt ( ut funt Thucy- quibus ipfum agnoſcamus , ut veritatem fidei de juſtitia , dides & Xenophon ) recenſeant Cyaxaren ( quod nomen quæ eft in ipfo, conſervemus , patientes ſimus in certami- refert Achaſueros pater Darii Medi) Cyrum , ejuſque nibus Ecclefiæ, & mundum furentem contra Chriftum filium non diuturnum, deinde Darium Hyftaſpis, Xer- / fide vincamus. xen, Artaxerxem Longimanum, Darium tertium No $.5. Nota , Zachariam & alios prophetas fæpe allude- thum , maritum Paryfatidis , patrem Artaxerxis Mne- re ad Mofis & aliorum prophetarum oracula, & de iiſdem monis & Cyri minoris, qui ad regnum afpiravit fed non rebus loquentes præſupponere ea, quæ ab illis dicta ſunt , pervenit, Darium deinde ultimum , qui à Macedone de- ad quæ digitum intendere fatis habent. Neceſſaria itaque bellatus eft : quumque in ea ſerie magna conſpiciatur con- eft oyrenois au suslexão, per quam plenum chori pro- tefferatio & conſpiratio: qui malunt ita ſtatuere, Ædifi- phetici teſtimonium percipiamus. Partes libri hujus ſunt Sermones quinque claris initiis diſtincti . Initium fecundi cap. 1. Ņ1.7. tertii cap. 7. quarti cap. 9. quinti cap. 12. De hiſce nihil neceſſe eſt præliminali- ter dicere. Singulorum interpretatio habebit fuam fummam, & fcopum, analyſin , &, quantum ex hiſtoria temporum liquet , aut implementorum aut fi quis difficilem ſe præbeat in hiſtoria pro implemento admittenda ) ſaltem exemplorum brevem indigi- tationem. Sermo IN Z A C H A RIZE 229 САР. І. Sermo primus eft wear olon blessinós. С А Р О Т І. vore. و P Verf. 1. Menſe octavo, anno ſecundo Darii, faétum ; fiori modo, quàm unquam antea habitaverim in toto eft verbum Jehova ad Zachariam filium Berechie mundo, nimirum ut fiat Hieroſolyma ſedes gloriæ meæ, perambulante illam Filio meo , & opera mea patrante in filii Iddo, prophetam, dicendo: Verf. 2. Eferbuerat Jehovah in patres veftros fer- pulos; & regnum meum , quo gentes adjungam populo ea, & Spiritum ſanctum effundente in fideles fuos diſci- meo in hæreditatem , apud eam exordiar. Hæc omnia à Verf. 3. Et dices ad illos: Sic dixit Jehovah Deus Zacharia fuis locis diſtinctè proponuntur ; & fub voca- exercituum; Revertimini ad me; ait Jehovah Deus bulo Revertar ad vos continentur. Quibus adde illud exercituum ; a revertar ad vos é ait Jehovah familiare commercium, quod habet Deus cum fan&tis, ad Deus exercituum. quos venit, apud quos manet , quibus revelat & conſpi- ciendum fe præbet, quibus dat guitandum, quàm bonus Verf. 4. Ne fitis ut patres veftri, quibus predicarunt & fuavis fit, cum quibus epulatur , quos implet fuis bo- propheta anteriores: dicendo : Sic dixit Jehovah nis. Unde facilè intelligitur , id efle étaeytenboev, & fi- Deus exercituum; Convertimini, cedò, å viis illis gnificare a geczy tñs zoćex16 propofitum gratiæ. Quare & officii intimatio, veſtris malis & ftudiis illis veftris malis : e non $.4. Verſ.3. Revertimini ad me , non eſt accipienda obediverunt, & non attenderunt ad me: ait Iehovah. ut conditio , à qua pendeat hoc bonum. Utut enim ve Verf . 5. Patres veſtri ubinam ſunt? Et (h. e. Sed) rum fit, homines per åpss Levón v neve dicen cor impænitens Prophetæ an in ſeculum vivunt? à ſe Deum elongare & procul repellere; qui, fi voluiſ- Verf. 6. Certè quidem verba mea ea ftatuta mea, que ſent accedere ad Deum , ipſum inveniffent: nihilominus præcepi ſervis meis prophetis, annon aſſecuta ſunt hic locus tantùm per confectarium eam veritatem nobis patres veſtros: converfi funt or dixerunt ; quem- appuliffe, quo promiſfiones fuas (ut in Moſe cap. 3•. porrigit; qui primo ftatim pedatu oſtendit, tempus id admodum decreverat Iehovah Deus exercituum Deuteronomii ab initio ordine defcriptæ ſunt) repræſen- facere nobis ſecundum vias noftras ca ſecundum tet. Igitur monet , ut convert antur ad fe. h. e. ut toto ſtudia noftra, fic fecit nobiſcum? corde , fide, amore, ſpe ad fe refpiciant, ſe extendant ad promifliones illas, os fuum aperiant fanéto defiderio $. I. ROPHET I Æ tempus & ejus qualitas, enixiflima fpe & precibus indefinentibus & omni viæ Do- fcilicet monarchiam obtinente Dario mini præparatione. Deus enim coordinaverat Adventui Perſa; indicat ſtatum populi. Servi e- ſuo ad populum reſipiſcentiam. quare & in ultimo articu- rant, pendebant à nutu gentium , vix lo Johannem Baptiſtam præmifit, qui reduceret cor fi- pauci in terram redierant, plurimi in ter- ra adhuc impura agebant, in Babylone; liorum ad patres , & fic præpararet viam Domino. Ad- eam verò reſipiſcentiam efficiendam Deus vult uti verbo. altari quidem utebantur ex conceflione Cyri, templi Hæc enim Dei fapientia eft, ut non per cv@xorcopoly cor- ſtructura parietinarum inftar habebat , à vicinis rideban- da hominum rapiat ad ſe, fed ut fit operatio ipfius in ho- tur , infeftabantur. nuper fub Ahaſſuero in diſcrimen muvored esas adducti erant; vita ipforum quafi pendebat turalibus facultatibus, atque inibi interveniat etiam ho- mine, qua illos trahit ad fe , accominodata ipforum na- coram ipfis, etiam, ut ex Aggæo conftat, proventus minum miniſterium , & regula, & exempla ſanctorum, terræ à Deo increpabanturidentidem. & convictio in quibuſdam , & fides in electis, & confef- $. 2. Auctor prophetiæ Deus: miniſter Zacharias: fio. quæ omnia ad soluçko pov ob pece @ Xeisö & ad divi- qui ab officio prædicandi ad populum nomine & verbis narum virtutum manifeſtationem eo majorem, & ad ima- Dei (ut eft verf. 4.) Nº prophet a appellatur. Prophe- ginis Dei reſtitutionem in omnibus hominis facultatibus ta dicitur non tantùm qui futura canit, ſed omnis, qui faciunt. Porrò eadem ratione & Baptiſta & ipfe Servator verba Dei, ut miniſter præconiat: imò etiam qui ver ac diſcipuli prædicarunt, ut hîc Zacharias pe Croche, ba Dei enarrat & ad ſpiritualium rerum demonſtrationem önnyfox ev ni Boccideid trov s exvãv. Matth. 3 : 2. 4:17. Ea- enucleat & confcientiis applicat. Zacharias more extraor dem ad nos pertinet prædicatio. Manet enim conftans il- dinario propheta fuit; nihil quidem novi dicens , quod | lud Dei propofitum , Manifeftandi regni filii in mundo. non antė à Mofe & aliis Prophetis dictum erat, Sed quum illud abfque με Goνoία (que eft αναγεννήσεως ef. men Jeotvsuse revelans arcana diſtributionis temporum fectus) nec cognofci nec adiri poflit, neceffarium eſt, ut ſequentium, quæ in ænigmatibus erant pofita, & fic pro | Me Gvo á elu. & quia , ubi homines per impenitentiam re- virili parte myfterium Dei illuſtrans & exaggerans. calcitrant, Regnum Dei de ipforum contumacia trium- $. 3. Verſ . 2. & 3. eft argumentum & neponosov Ver- | phat per eorum excidium , fequitur , fi velimus regnum bi Dei ad prophetam. Ea eft declaratio Dei de officio Dei venire ad nos cum refrigerio & conſervatione noftri Ifraëlitarum & de fuo propofito. Propofitum Dei eft re & bonorum noftrorum , ut non tantùm finguli (qui & in verti ad ipſos. Hoc illuftratur à fervore in patres. q. d. reliquorum calamitate vel confervari vel fecundùm fpiri- Quantumvis efferbuerim in patres veftros, & abierim ab tum conſummari poffunt; non fine multiplici ipforum ipfis & vocaverim eos Non-populum-meum, & expule- | tentatione & certamine) fed cuncti Chriſtum regem ex- rim eos à facie mea & ex terra mea in terram impuram: cipiamus & ad nos domum deducamus , reli&tis mundanis nihilominus tamen animus meus non eſt averfus à ſemine | inquinamentis & fuperftitionibus Anti-Chriftianis . Apud Jacobi, non ſum oblitus promiffionis & federis, quod | Jer. cap. 3: 10. queritur Deus , Judæos malum feciſſe feci cum Abrahamo, Iſaaco & Jacobo , non fallam ipfis | in oculis Dei, & non in veritate converſos ad ipſum. fidem: conftitui redire ad ipſos. atque etiamſi nec arcam, Converti igitur ad Deum in veritate futurum erat me- nec Cherubinos , nec nubem eis reftituere decreverim (id | dium reſtituendæ religionis & manifeftandi regni Dei in- enim jam declaravi per ſervum meum Jeremiam cap. 3: ter ipfos , quemadmodum vel prophanitas vel idololatria 16.) tamen & ero inter vos & benevolentiam ac poten- paflim tractata & non feriò extirpata vel hypocriſis & tiam meam multis modis explicabo in medio veftri claudicatio in religione cauſa fuerat ejus obſcurandi. (quod Zacharias in prophetiis fuis luculenter explicat) $. 5. In verbis Prophetæ verf. 3. ter habetur, Dixie denique etiam viſitabo vos & habitabo inter vos glorio- Jehovah Deus exercituum. quod non eſt accipiendum fed ta- V pro 230 CO Ο M M E N T A R I US re , pro Beer7orogią. Semel eſt verbum prophetæ , propoſitu- in homine peccatore exiſtere poteft delectatio in bono & ri verbum Dei. Bis eſt in Dei verbis. Deus in nomine voluntas aut ratio glorificandi Deum. Quicquid enim Dei loquitur. h.e. una perſona in nomine duarum perfo- homo peccator facit, etiamfi bonum fit, non ex fide, narum. verbi cauſa Spiritus ſanctus loquens in prophetis non ut gratias Deo agat in Chriſto , non bene facit, non in nomine Patris, jubentis Judæos ad fe reverti; & Fi- eft opus bonum , ut ab ipfo proficiſcitur . Eft enim po- lii , promittentis adventum ſuum. verf. 2. Efferbuit. Ut tius opus à concupiſcentia, quàm ab amore Dei & obe- metaphora hominis opri copiluz & óçarin Seov/@ pateat, fic dientia imperatum. Ita videmus , Ifraëliticum populum, de Deo cogitandum eſt: Iram Dei effe tranquilliflimam deſtitutum fide Chriſti, ut irregenitum, meræ rebellio- & ſedatiflimam voluntatem vel puniendi peccatum vel . nis & peccati meri accuſari. Vide modò Ef. 1:4. collato etiam illud extirpandi. Per caſtigationem id extirpat. 16. 17. 18. Exemplum patrum , rectoribus populi in Quando fub Dei longanimitate & patientia peccata cre- præſens non imitandum, eft, non obedire, ne attendere ſcunt in cumulum, ut non deceat Deum ad illa connive- quidem. Alterum eft fubje&tionis , alterum eft æftimatio- ſed ut quafi cogatur ea redarguere, & ſcandala aufer- nis. Contrarium eſt, nec paruerunt perceptis , neque re, ne ſui corrumpantur , idque agit inſperatò , cum quo- tanti fecerunt ut perciperent; fed rebellarunt & contem- dam tumultu & ftrepitu , cum clamore & buccina , cum ferunt. Ifraëlitis non proponuntur ipforum vel majores multiplici rerum bene ædificatarum laceratione , cum gla- vel rectores ad imitandum. Malè igitur retinent traditio- dio , cum igne, cum peſte, cum hominum gemitu, anxie nes & præcepta & confilia & mores patrum ſuorum ; co- tate, fingultu , dicitur efferveſcere. Magna eſt poteftas rumque ipforum, quos Deus fibi difplicere horribilibus. hujus vocabuli in fignificandis effectis peccatorum; licet ponis demonftravit . Nunquam tuta eft majorum imita- nihil ſignificet in affectu Dei, ſed miſericordem & be- tio, nifi quatenus compertum eft, cos golytáv Trecvbylo nigniffimam voluntatem in fuos, quos non vult fcelerum Nec Apoſtolus quidem Paulus fui imitationem flagitavit, forberi diluvio. Fidei eft in ira Dei amorem videre, ad niſi quatenus fe probabat imitatorem Chrifti. Judæi ad terrentem confugere, ad percutientem appropinquare, prophetarum dicta non ad præftitum vel dicta vel facta re- ante omnia non tam ferulam ſpectare , quàm manum, qua vocantur. Idem in Eccleſia Chriſtiana etiamnum obtine- ea vibratur. Ita tum, quum Zacharias illa loqueretur , re debet. ferula fuerat Rex Perfiæ. Artahſaſta quippe ftiterat tem 8.8. Verf. 5. Diffuadet obedientiam, ducto argu- pli ſtructuram. Piorum erat, non ut verbum hominis id mento à patrum interitu. Patres veftri, ô patres, ubi ſunt? edictum excipere , fed ut verbum Dei. quaſi dicentis ad Nonne videtis, quomodo cum illis actum fit. Nonne il- populum Judaicum, nolo veftris impuris manibus tem- los Babylon ſepelivit? Nonne poteſtas regalis occidit 8 plum meum extrui. Utinam & hodie, quando expelli- fceptrum ablatum eſt à Juda. Nonne etiam illi, qui re- mur à potentibus ſeculi, & ad fuperftitionem compelli- dierunt in terram , prius mortui funt, quàm viderent bor mur , ea noftra effet prudentia , ut conſideraremus, quid num Ifraëlis & templi atque urbis ſtructuram . Sic S. Pau- Deus nobis dicat per os ipforum : nimir. Exi è Babylo- lus 1. Cor. 11:30. Propterea , quia feipfos non explo- ne, popule mi, etiam jactis bonis tuis , ne cum illa & rabant & corpus Domini indignè edebant, multi inter cumillis pereas, & accipias de plagis ejus. vos ſunt infirmi, & non pauci dormiunt. Mofi etiam fi- $. 6. In patres veftros. Intelligit non tantùm majores mili modo negatus eft ingreſſus in terram Canaan. Jere- iſtius ætatis , in qua Zacharias hæc loquitur, fed nomina- mias cap. 28: 16. Chananjx pſeudoprophetæ velocem tim etiam eos , fub quorum regimine erat ille populus il- interitum denunciat. Ita cap. 29:31. Semają, pofteros lius ejuſdem ætatis : quos Zacharias jubetur compellare. ipfius non viſuros bonum, quod Deus facturus erat cum verf. 3. Dices ad illos. Hi enim patres nuncupari folent. Ifraële. Michæas cap. 2: 5. exſibilanti ſpem Iſraêlis de- unde nias Un capit a patrum. Vide & Nehem. 9:16. nunciat, exheredem fore fpei ejus. Illi (fcil . populus) & patres noftri. & verf. 32. 34. Dan. $. 9. In colo fecundo eſt præoccupatio. Et , dicetis, 2:8. Dei ira in patres carnis & præſtites omnes, recto- prophetæ an in ſeculum vivunt ? q.d. Nonne omnes fimi res & ductores rudium, in filios, ſubditos, auditores, liter moriuntur. Pfalm. 49: 11. Chaldæus jihan any plebem incumbit. Animadvertant reges & principes & 12 pp?p? ss spa? Sed fi dicatis, Prophete non in ductores , plebem propter ipſos puniri; conſulant gregi æternum vivunt. Sanè aliter moriuntur fanéti & prophe- eumque benè ducant, ut & fibi conſulant, & non cogan tæ ac fpem in Deum habentes , aliter mali. Proverb. 14: tur pro iis reſpondere. 32. Apocal. 14: 13. Hiſce enim carere jucunditate ocu- $. 7. Verf. 4. Proponit patribus , h. e. præſtitibus lorum (TV príp. ita Ezechiel templum appellat, populi ætatis illius , exemplum patrum ipforum, h. e. il. Ezech. 24: 21. 25.) poena eſt; illis competv meg's toly lorum , quibus illi olim fubjecti fuerant; cum dehorta- Kúesov domi agere apud Dominum, & à jugo ac focietate tione, ne eos imitarentur. Fuerant illos cohortati pro- malorum liberari bonum eft, & fructus laborum eis etiam phetæ anteriores , ut converterentur à viis ſuis malis & poft mortem non perit. Sed non ea reſponſione utitur. ftudiis malis. Via male ſignificant hîc diftinctè confilia, Ideò ſchemate præteritionis utitur. quam innuit yoce 78, quæ , rejecto & neglecto confilio Dei, caro & concupi- certè quidem. q.d. omitto hoc. Concedo, pariter mori fcentia dictat & ratiocinationibus confirmat, de modo bonos & malos, Atqui hoc certè negari non poteft. Non impetrandi gratiam & favorem Dei. Id confilium improbi inculcabo jam, quanto diſcrimine dividantur ii, qui in vocat Pfalm. 1: 1. jungens viam peccatorum, h. e. cogi- Domino moriuntur, & ii, qui non ambulant in viis Dei. tationem illam, qua non quæritur Deus, pofitionem alîus Reſponſio verf.6. continet alteram rationem: nimirum metæ & proſecutionem ejus per media non juſta. Hæc quòd verba &• ftatut a Dei, que præcepit ſervis ſuis pro- fub nomine viarum hîc comprehenduntur. Actor. 24: phetis , fint aſſecut a patres ipforum, ita ut ipfi ſenſerint & 14. via appellatur religio Chriſtiana. Vie Dei Pfal.103: agnoſcere coacti ſint. Lex in iis operata eft execrationem, 8. fignificant confilium Dei fapientiffimum de manife- ideò quòd non receperunt verbum fidei &c ftatuta Dei, ſtanda gloria fua. Quibus jungit nibiyy. opera five actio- quibus nihil addere aut detrahere licebat, quibus viam ju- nes ei conſilio convenientes. Ita & hic assup funt - ftitiæ folidè & unicè docuerat. Deut. 30:19. Propheta- and our pecebis, opera, occupationes , mores, ftudia reſpon- rum fidelitas laudatur , dum appellantur fervi Dei. Evi- dentia confiliis malis & viis malis. Prophetæ igitur in- dentia ultionis ſignificatur eventu , fcil. extortâ ipfis con- crepaverant ipforum vias & facta quotidiana five omnem feffione & juſtificatione Dei. Et converſi funt & dixe- dyce spopa'y & 67176dbcov. Id officium prophetarum eft. runt. Pendent hæc ab interrogativa. Annon affecuta ſunt Jerem. 15:19. Si educas precioſum è vili ut os meum eris. & converfi ſunt ? Hactenus fàltem pænæ in illis fuerunt Unica prædicatio prophetarum fuit melvoreo quæ eft à efficaces , ut cogerentur aliterloqui . In confeffione ſigni- conſilio & via & ftudiis malis, ad confilium Dei & vias ficatur agnitio veritatis verbi comminatorii , & agnitio ju- ipfius & facta bona. Principem locum ſibi in ea pe Gevoie ſtitiæ judicii. vendicat Agnitio Teſtamenti & fides ejus; fine qua nulla Sermo I N Z A C H A RIÆ CA P. I. 231 to d. Sermo fecundus. Verf. 15. Et fervore magno ego efferveſco in gentes tranquillas; quia ego efferbueram parum, ex ille 6. 10. Sermo ſecundus , habitus, ante paucos menfes redintegrato opere ædificationis templi . Nam Menſe ſex- Verſ16. Quapropter , ſic dixit Jehovah, reverſus adjuverunt ad malum. 24 orſi ſunt moliri ſtructuram. Menſe feptimo die 21. concionatus eſt Haggæus de templi magnificatione. ſum ad Hieroſolymam in miſericordia, domus mea Menſe octavo Zacharias de pescevoix. Menfe nono die 24. ædificabitur in ea, ait Jehovah Deus exercituum, Haggæus de impuritate omnia polluente; & vifionem a linea tendetur fuper Hierofolyma. vidit de thronorum everfione & Zorobabelis poſitione in Verf. 17. Adhæc prædica, dicendo : Sic dixit fe-. ſigillum. Menſe undecimo , quem & ou nominat (Ja hovah Deus exercituum, Adhuc diffundentur ur- nuario ex parte reſpondet) die viceſimo quarto Zacharias bes meæ præbono, & confolabitur Jehovah amplius per viſionem accepit prophetiam hanc ſecundam. Sermo hic conſtat expofitione viſorum in ſpiritu emblematum fi- Zijonem, & eliget adhuc Hieroſolymam. ve fignorum, & narratione verborum, quibus partim ipſe partim angeli emblemata oftenſa proſequuti fuêre. Equus unus & multi . verf . 8. II. Audita 1. quoad Em- $. 13. In hac pericopa nota I. Viſa de nocte. quæ ſunt Sermo hic fecundùm emblemata diſtingui poteft . Quæ blema equorum , ab Angelo loquente ad prophetam & funt fex. 1. angelus equitans inter myrtos , ponè quem Angelo conſiſtente inter myrtos. verf.9. 10. & equitibus ſunt exercitus equorum. c. I. 2. quatuor cornua & qua- angelo reſponſantibus. verf. 11. 2. quoad bona populi . tuor fabri, ſubſequente angelo cum funiculo menforio. cap. 2. 3. Jofua coram tribunali ſtans. cap. 3. 4. cande quæ funt a. Angeli interceffio . verf. 12. P. divina Peipon- ſio benigna. verf. 13. in fpecie prophetæ , cum mandato labrum cum duabus oleis. cap. 4. 5. volumen & modius. prædicandi, notificata. verſ. 14.19.16.17. cap. 5. 6.quadrigæ inter montes æneos , & coronæ. c.6. $. 14. I. Verf. 8. Narrat propheta , fe de nocte (live $. 11. Quoad res, promittitur 1. abſolutio exſtructio- inter fomnum , ſive in ecſtaſi vigilantem. nihil enim re- nis templi, & gratia Dei erga populum & urbem non ob- fert, quomodo ei inanifeſtata ſint ſpiritualia öegi peabe) vi- ftantibus infidiis Diaboli & traditione terræ in manum diſſe 1. virum in equo rufo , ftantem 2. inter quaſdam gentium. cap. I. 2. populi multiplicatio, defenſio & myrtos in quodam loco profundo , & 3: poft illum equos glorificatio per inhabitationem Dei & acceſſionem gen- rufos, puniceos, albos. Quos puniceos dicimus, Hebræus tium. cap. 2. 3. facerdotii conſervatio & peccati ablatio. ſermo dicit op (malè per x) à prin Gen. 49: 11. cap. 3. 4. Spiritus fan&i vis & effufio, maximè in die Efai. 5:2. Sic optima vitis nominatur. 6 P1201ogá Ce@ bus Chriſti. cap. 4. 5. Eccleſiæ liberatio à jugo per ſtructionem templi terreftris, & ſeparationcm hypocri- in vocabuli primitiva poteſtate, ex lingua Æthiopica. Ludov. de Dieu docet nos , fulgoris ſignificationem eſſe tarum à fidelibus fub Anti-Chriſto. cap. s: 6. regni & Ef. 19:9. Ch. hîc in vel ſ'opip. quod ignorant He- templi veri in populo Dei ex Judæis & gentibus collecto inter mundi imperia erectio. cap. 6. bræi. Interpretes habent balios. ut Jun. quod explicant $. 12. Partibus omnibus præmittitur indigitatio tem- varios. fic jun. & ita vertit Vetus. Hef. Bceníc, nge ce selv, poris. verf. 7. Quum jam ferè quinque menfes in ædifi- to izánov, Keñtes.&c. Quicquid de hoc fit, Hebræo opti- cando templo laboraffent: & totus populus animo fu- mè convenit cum ſpadice. ut Virgilius dixit, Spadices ſpenfo , quomodo hoc factum Rex Darius accepturus ef- glaucique. Georg. 3. Id deducitur à av édit, quod eft pal- fet, exſpectaret; fine dubio etiam multi male mes, five termes cum uvis. Pro co ponunt a surbruppov. auguraren- tur, Cætera , uit verſ. 1. quod Scaliger ex albo & fulvo , non fuſco, ut alii. Puni- ceum idem dicunt. Ch. per 773137 profundum intelligit Pars prima. Babyloniam. Emblema equitis inter myrtos. $.15. Myrtus , vigorrn pro oin ponitur Nehem. 8 : Verf.7. Die vicefimo quarto undecimi menſis (is eft :7. Efai. 41: 19:55:13. ruộilung peúſpir@s, nósía. Ef inter arbores odoratas, ſemper virentes , utiles. Amaro menſis Schebat) anno fecundo Darii, factum est fapore, ut volunt Rabbini, Myrtus non diligit montes, verbum Jehova ad Zachariam filium Berechjæ filii neque frigidos locos: in hortis, viridariis , campis, ri- Iddo prophetam, hoc modo. pis lacuum , & maritimis Italiæ feliciter provenit. Mat- Verf.8. řidi noéte, & ecce vir equitans in equo rufo. lib. 1. hiſt. pl. cap. 7. & dehouses, cap. 15. sevó ou no ces thiol. ad Diofc. Theophraſtus inter poco é upisicc ponit U- ex is ſtabat inter myrtos, que erant in profundo: Gerlo, cap. 16. tribuit ei xunèv oivády. cap. 19. Plerum- @pone illum equi rufi, punicei o albi. que ižisaiets degenerare , l. 2. cap. 3. qneigns Alosogépe Verſ. 9. Et dixi: Quid hi, Domine mi? Et dixit DE BOS decat. cap. 8. & de cauf. pl. 3 : 10. non durare in fri- Angelus loquens ad me : Ego tibi monftrabo, quid gidis . l. 4. cap. 6. eft inter se shri Ebrov Bu bia, quæ év75 rñ Truxvórna mpeão saiu (warov do xls. I. 1. de cauf. plant. cap. 3. & lib. 3. cap. 8. φιλόσκια ών οι καρποί ξηρό ατοι και πυ- Verf. 10. Et refpondit vir ille ftans inter myrtos: cal envédess, ar eg pó oes roj mevoplis. cap. 15.mego piañ suy gavel dixit : Hi funt, quos mifit Jehovah ad ambulan- en asce & pecúšpov a. Videatur & Plinius de myrto. Virum dum in terra. hunc Zach. verf. 11. vocat Angelum Domini. Et quia Verf. 11. Et refponderunt Angelo Jehove ſtanti inter ejus interceflio fubjicitur verf . 12. intelligimus notari myrtos, & dixerunt : Perambulavimus terram; eum , qui d'en 1789 ó cry lea@ ó fue $w Gópfeu cu te$ e com aecce tota terra habitat & tranquilla eft. vocatur Efai. 63:9. A prædicato proprio noſcitur ſub- Verf. 12. Et refpondit Angelus fehove ca dixit: fub Deo, qui major fit Gabriele, quem Michaelem appel- jedum. Grotius malè accipit de Angelo præfide populi Jehovah Deus exercituum, quoufque tu non miſe- lat. Michaëlem verum effe affentimur, ſed non creaturam. raris Hieroſolymam ea urbes Jude : quas rigide $. 16. II. Verf.9. Eft interrogatio prophetæ de equis. tractaſti hos ſeptuaginta annos? In interrogatione eſt appellatio iz Domine mi. Nulla Verſ. 13. Et refpondit Jehovah Angelo loquenti ad hujus perfonæ præcedit mentio. Statim fignificat , il- me verbabona, verba confolationes. lum fuiſſe angelum, diſtinctum ab illo, qui in Equo rufo Verf. 14. Et dixit ad me Angelus loquens ad me: ftabat inter myrtos: eique attribuit quaſi certum offi- Predica, dicendo, Sic dixit Jehovah Deus exer- cium, nempe quòd ad ipfum fit loquutus. Angelum do- minum ſuum compellat. Cogitemus, Zachariam diſcipu- cituum: Zelo pro Hierofolyma a pro Zijone Ze- lum Mofis & Prophetarum , & in phrafi ipfius aéžov Spi- ritus fancti animadvertamus. David Pf. 110:1. dominum fuum Co fint hi. lum magnum. V 2 232 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S fuum appellat Chriftum. Quid mirum , fi Zacharias Spi- , multo cruore maculatum inſedit & coëgit ftare quietum ; ritum Chrifti loquentem in fe & in omnibus prophetis quemadmodum erat tempore Darii Nothi. quem Rex 1. Petr. 1: 11. dominum ſuum nuncupet ? Interrogat vel | populi Chriſtus ita frenavit, ut conatibus populi ædifi- de equitibus five equis, quid hi funt? hoc eft, quis hocantis templum minimè obfifteret. Poft illum fùnt Equi rum uſus , quod horum officium eft , quæ partes? vel, rubris fpadices, albi. h. e. illius nutibus alligati & aftrícti quid hi ſignificant? quid docent? Si mavis, neutraliter funt mali angeli, quibus traditus eft mundus à Deo, una de re tota interrogatio erit: Quid hæc ſibi volunt? niſi cum terra ſancta, ut gentes varias excitent, agitentque , quòd in reſponſione de equis five equitibus fequentibus per quas eam terram conculcent. ut loquitur Servator angelum inter myrtos ftantem eſt inſtructio: quaſi pro-Luc. 21:24. quarum gentium aliæ crudeles atque fan- pheta non de illo & myrtis, ſed de ſequentibus equis tan- guinariæ; aliæ puniceæ, medii generis ; aliæ etiam .pa- tùm addubitaſſet. Interrogatio prophetæ non eft curiofi- cificæ populo & æquæ. ut Alexandri Macedonis im- tatis & melegyíos ſed docilitatis , attentionis , prudentiæ, perium. fidei circa ea, quæ Deus docet & oftendit. Deo docente S. 20. Summa eft: Terram jam traditam eſſe genti- nos in verbo, nequitia eſt inexcuſabilis obtorpeſcere & bus , ſed Filio Dei eſſe curam populi Dei & eum poten- non ſcrutari ea, quæ in eo panduntur. Scrutabantur pro- tia ſua frenare etiam crudeles gentes , ac diabolo non per- phetæ antequam res fierent. 1. Petr. 1:11. nobiſne per- mittere , ut graſſetur ; omnia in univerſum ita gubernare, mittemus ignorare, quæ facta ſunt; quomodo in eis Dei ut fint partim in judicium , partim in terrorem , partim fapientia, veracitas, bonitas cognoſci poflit? Sed dices, in refrigerium & laxamentum populo fuo. Quum verò Prophetæ ſcrutati ſunt futura, ut expectarent. Tu verò Propheta memoraret, ſe audiviffe ab Angelo, Miſſos fcrutaberis & præterita, ut Deum glorifices , & præſen- eſſe hos equos, h. e. hos populos & dwaseius ad graſſan- tia, ut ftes in hora tentationis & viſitationis tuæ, & fu- dum in terra ; opportuniflimum fuit , introduci Ange- tura, ut fpem habeas. Præſentia verò & futura non niſi los malignos eorum rectores , obmurmuratione ſua ani- per fuperiora & præterita adeuntur , neque aliter quàm mum fuum nocendi cupidum nudantes , & tantùm non per illorum analogiam , qualia ſint, cognoſcuntur. Ne accuſantes Filium Dei, quòd ipfos non fineret graffari , & pudeat nos imitatores eſſe eorum, qui per fidem ſcrutati terræ quietem daret, ipſe Equum illum rufum , cujus il- funt ſcripturas & per eas edocti ſunt. "Pudeat , in honore lud tempus erat , veluti inſidens & continens. Ita fignifi- & precio effe , qui poëtarum figmenta & dæmonum catur I. perpetua cura Filii Dei circa Eccleſiam. 2. Dei oracula & Lycophronis Caſſandram interpretantur', & decretum de tradenda terra in manum gentium; ne illius Scripturæ facræ ſcrutationem vilem eſſe & neglectam. poffeffionem pro hæreditate haberent ; fed imminente Reſponſio Angeli pollicetur , facturum ipſum ut videat, Chriſti regno ſuperna quærere diſcerent. Confer Joh. 12: quid illi fint. Senſus. Non eſt opus ut tibi de his reſpon- 31. 14:30. 16:11. Eph. 2:2. 6: 12. roquera Oxegeleges. deam. Ex iis, quæ videbis & audies , faciam te intelli 2. Cor. 4:4. o Jaos Le chôv@ 7778;. 3. Diaboli perpetux gere , quid illi fint: five, quam rem illi ſignificent. Con- inſidiæ contra Eccleſiam, & invidia pacis mundi. Apoc. fer phraſin Gen. 41:25. Jud. 7: 14. 9:15 Zach. 3: 1. Apoc. I 2 :9. quæ cavendæ funt, & $. 17. Verf. 10. Angelus conſiſtens inter myrtos ape- propter quas hic mundus diligendus non eft. quia certum rit Prophetæ, quid fint Equi illi. Cujus verba indicant, eft, ejus grecs præterire. 1. Joh. 2: 17. Utigitur Deus milli ſunt à Deo ad perambu- tradidit mundum angelis iſtis populos excitaturis, qui landum terram. Hæc phraſis eft & cap. 6:7. Ex ejus graſſentur in terra ; ita, finitis temporibus gentium , comparatione liquet, Perambulare terram aliud hîc eſſe, mittet Angelos ſuos , ut colligant electos à quatuor angu- quàm Job. 1: 7. per own intelligitur. ubi tamen & hoc lis terræ. Matth. 24:31. Equi in prophetiis gentes popu- verbum additur. Íllorum locorum comparatio oftendit, loſque ſignificant , quorum rectores & incitatores qui fint, illud prædicatum tam de malis angelis , quam de bonis in ex Danielis cap. 1o. liquet. Cum quibus Angeli ſancti telligi poſſe. Et magis de illis. Ea phrafis de Abrahamo litigant, certè non funt ipfi quoque Angeli fancii . Mur- eſt Gen. 13:17. ubi ei traditur terræ poffeflio. Deillis, murationi huic refpondet Angeli intercellio verf. 12. Ita quos mifit Joſua ad deſcribendum terram, Jof. 18:4.8. rectè Zachariæ dictum eſt ab Angelo alloquente , Se ef- Inde concludo, notari ea traditionem dominii in terram. fecturum , ut videat, quid illi fint. Per terram convenit intelligere ipfam Judæam inclu $. 21. Verf. 11. Ef interceſſio Angeli Jehovæ pro fam reliquo mundo five partibus mundi circumjacen- Hierofolyma & oppidis Judæ. quæ eft præparatio ad pa- tibus. tefaciendum bona populo Dei decreta. Non diſtinguit $. 18. Verf. 11. Proponuntur verba Equitum Angelo Propheta, quis duorum Angelorum interceſſerit . Sed reſponſantium. Ea habent ce. Conceſſionem de præterito. verf . 1 3. dicit, Jehovam reſpondiſſe Angelo alloquenti B. ftomachationem & querimoniam de præſenti . De præ- Prophetam. Unde liquet & illius interceflionem effe. terito. Ambulavimus in terra. de præſenti. ſed ecce tota. Rurſus , quum verba Equorum, quæ ſunt verf. 11. fpe- terra ſedet & quieſcit. etent ad Angelum conſiſtentem in myrteto , conveniens $. 19. Hiſce ita conſideratis , fefe aperit totum em erat illi aflignare interceflionem. Nempe innuit Prophe- blema , quod eft profundi ſenſus, in quo magnum mo ta , utriuſque effe Interceflionem, & idem egympegsIn- mentum eft. Myrti funt Ifraël non ſecundùm carnem fanè, tercedit Sponſus & Sponſor: intercedit & Arrabo, quo ſed magis fecundùm fpiritum. Erant enim inter illos ele-obſignatur Eccleſia. Utriuſque @ofvapeos eſt év7cužis, quia ci. Ifraël tum non in alto monte ſed in profunda valle uterque nofter eft, ille datus in Caput & Redemtorem; erat collocatus , ibi virebat , ibi odorem proferebat , inter hic datus in Arrabonem. Uterque igitur Telegbuanla. mundi regna, quorum unum poft aliud emergit. Idem Spiritus autem intercedit in nobis & per noftras non tan- de Eccleſia porrò intelligere licet. Filius Dei populo ſuo tủm orationes fed etiam ineloquacia ſuſpiria , tanquam adeſt. qui eſt princeps ille magnus , ftans pro filiis populi teſtimonia imò voces claras prodentes ipfius eg mpego. Iſraël, asné zapewg vocari '789'p pesgonas quis eſt ut Deus. Vide Rom. 8: 26. De interceffione vide etiam Job. 33: Hæc enim ipſius gloria eft. Dan. 12:1. Idem die zal ger@, | 23. & Efai. 63: 9. In omni anguftia eorum non feu vis hoc eſt, non tantùm primus angelus , fed omnium ange. anguftabat anguftans, quin Angelus faciei ejus eos falvaret. lorum dominus. Dominus & princeps angelorum non eft per dilectionem fuam & clementiam ſuam ille aſſerebat eos, creatura fed Creator angelorum. Is igitur Eccleſiæ adeft & tollebat de ferebat eos omnibus diebus ſeculi. Ex hac & eam vivificat & ſanctificat & juſtificat & pro ea inter-dverogie accipi debent hujufmodi Prophetarum dicta. Cu- cedit, & eam conſervat. Sed tum temporis in myrtetum jus eft ftare in myrteto, ejuſdem eft ſtare fuper populo Dei ingreffæ erant Gentes, à quibus Ifraëlitas Deus felegerat, & pro eo ſtare apud Deum & fu@arietate e v70 & LeJ ELEV & potentia mundi , non in uno Capite nomineque & Tur zobvesve.v7ūvnempe ut fryſvov; & pleciony,qui ſuo tempore du aseía ſe efferens : quæ magnas in eo populo ftrages per ſpiritum æternum fe immaculatum oblaturus erat Pa- ediderant. At Filius Dei potentiam illam coërcebat & tri.Heb.9:15. Comparanda erunt,quæ inferius de viro Ger- gubernabat. Et tum equum gentium quendam rufum & mine eodemqueRege & Sacerdote & confilio pacis legentur сар. I I N Z Α C Η Α R Ι ΑΕ CA P. I. 233 cap. 6:13. quæ myfterii interceffionis clavis eſt. In ver-, Dei. Ita non ſuccurrerunt aut opem tulerunt juſtitiæ , ſed bis interceffionis notanda ad malum omne ftudium ſuum contulerunt, h. e. ad pro- $. 22. I. Petitio, Miſerandi Hierofolymam & urbes brum Dei & ſanctorum & excidium Ecclefiæ & facien- Judæ. fcilicet ut ædificentur, ut populus in eis tutò ha- dam voluntatem Diaboli . Hæc igitur non dicuntur in- bitare , politiam agere & religionem exercere, & reliquiæ tuitu decreti divini, fed intuitu primò malitiæ, quæ ipfis populi eò confluere poffent. Emphaticum eſt vocabulum dux fuit ad vexandum populum. Magna enim difcrepan- Hos Tu blandientis (unde veriſimile Homericum 6770 tia eft inter Dei paternam caſtigationem & hoftium ani- profluxiſſe ) & in evlgéod voluntatis Equitum graffato- | mum odio & ira plenum. ſecundò revelatæ comminatio- rum. q. d. Numquid tua eft ea voluntas, quæ hoftium nis. Nam Deus per prophetam Cyro dederat negocium tuorum ini perniciem populi tui & deftructionem regni tui ædificandi templum, Efai. 44:26. 27. 28. & feptuagin- conſpirantium. Si illi infenfi funt, fi nemo eft, qui filiis ta annos vaftitatis fore ſignificaverat per Jeremiam. Ex tuis bene velit & ftudeat, in mundo , fi nec creaturarum Cyrus quidem his verbis obedire inceperat. Sed ſucceſ- ullarum dignitas valet apud te, ut eos adjuvare & tibi fores per malevolentiam contra verbum Dei obſtiterant conciliare poffint , fi nec ipfi apud te prætendunt ullum | ſtructuræ templi. licèt hoc ipfum malum populo acci- meritum , tibique nihil fuum imputant, nonne certè Tu, diſſet Dei indignatione. cap. 1: 2. 12. propter interceflionem meam, ſanctiſlima illa miſeratio $. 28. Verf. 16. Ad zelum Dei præterea refertur mi- ne, quæ eft in aſpectu Filii tui, proſequeris Hierofo- fericors voluntas concedendi ædificationem templi & ur- lymam bis: ad invidiam & pudorem diaboli infidiantis & perpe- $.23. II. Motivum petitionis primum, opportunit as tuò accuſantis, & populorum infeftorum Judaicæ reli- miferationis. Formula humana eft. quouſque non? q. d. gioni & nomini Dei, ut, qui non fuerant moti judiciis in Jam tempus eft: aut quando fiet? Conſilium Dei Pa- populum, moveantur beneficiis; & ita fiat ipſis Hiero- tris & Filii fignificatur, quo miſeratio Hieroſolymæ in ſolyma pelvis vertiginis. Zach. 12:2. opportuniſſimum teinpus collata fit. Sub Artaxerxe bella S. 29. Verf. 17. Secunda prædicatio eft de futuris bo- fuerant atrocia. Sub iis non poterat promoveri ædifica- nis : nempe abundantiâ omnium rerum bonarum: iterata tio templi & politiæ inftauratio. Notum enim eft, belli- confolatione Zijonis : & electione Hieroſolymorum con- cos motus talibus operibus incommodare. imprimis tinuanda. In primo fignificatur benedictio in temporali- quum iugouice Judæorum in iis partibus , ubi bellum ge bus bonis & populi multiplicatione promiſſa eciam per rebatur, fcilicet in Aſia & Ægypto , ſuſpecta eſſe poſſet, | os Mofis Deut. 30:5. maximè per verbum 7700! So & fine fumtibus regiis res procedere non poſſet. Rurſus benefaciet tibi. In ſecundo notatur iterata confolatio Zi- quum Gentibus datum eſſet perambulare terram, five jonis à malis ſcil . aliunde obiter inferendis , nimir. profa- graſſari in ea , non aliud opportunius tempus reſtituen-natione templi per Antiochum facienda & amictionibus dæ politiæ Judæorum reperiri poffe videbatur. Intercef- ejus temporis. Quæ defcribit Daniel cap. 8. & 11. Hæc fio igitur Angeli ſignificat, Voluntate Patris & Filii hanc confolatio confiftit in excullione jugi gentium & occupa- pacem gentium ad reædificationem templi & Hierofoly- tione totius terræ & vicinarum regionum, quod factum mæ & urbium Judæ paratam eſſe. Secundum motivum eſt eft fub Johanne Hyrcano. De quibus rebus etiam infra diuturnitas dilationis & iræ. Cum quibus rigide egiſti his agit Zacharias cap. 9. & 12. Supererat tamen confolatio 70. annis. Compara C. I: 2. c. 7:5. Non videtur du- melior & verior expectanda & tum imminens. quod por- bitandum, quin proximi anni intelligendi fint, fcilicet tendit etiam verborum textûs diſpoſitio. Nam ea fic capi uſque ad annum fecundum Darii. Ante eum Artaxerxes fe poftulant , ut to' Eligere Hieroſolymam ampliùs fit con- regnavit annis 40. Xerxes 21. Darius Hiftaſpis 36. fub fummatio confolationis. q. d. ita confolabitur iterum ite- quo etiam interturbata fuit templi ædificatio. Vide Efr. rumque Zijonem, ut Hieroſolymam iterum eligat. Per 4:5.6. Exiſtimo hæc tempora anguſtiæ eſſe, de quibus tertiam, electionem Hierofolymz, intelligimus Ejus Daniel cap. 9:25. Anni captivitatis 70. jamdudum præ- electionem five ſelectionem ad habitandum. Vide Pſal. terierant. Daniel. 9: 1. 2. 132:13. 14. Quia habitationi convenit continuatio, ideò $. 24. Verf. 13. Dei exauditio fignificatur primo ge- continuatio electioni attribuitur, quæ per effectum inha- neraliter alloquio Dei gratioſo ad Angelum Collocuto- bitationis demonftratur. Electionem ſuam , qua ftatuit in rem. Ad interceffionem Chriſti mittitur Spiritus ſanctus Hierofolyma habitare , non faciet irritam: (Confer cap. conſolaturus populum fuum per prophetas. Spiritus Chri- | 2:14.) nempe ut viſitet illam in Chrifto , per quem ju- fti eft in prophetis. 1. Petr. 1:11. Et Spiritus ſanctus in- gum à cervicibus populi auferatur, juſtitia verò & Salus tercedens pro fanétis accipit à Deo verba bona, quæ fan- | & Libertas afferatur, & regnum erigatur in gentibus. &tis notificer. Deus ftatim patefacit populo ſuo, quid ipſe 9.30. Abarbenel hîc recedit ab aliis interpretibus, faciat. Num. 23:27. vultque ea, quæ dicuntur verf. 17. non pertinere omnia $. 25. Verf. 14. Secundo ſpecialiter, mandato per ad templum ſecundum: & primò denunciari novam di- Angelum Zachariæ dato de prædicatione gemina. fperfionem à bono , ut nihil retineant boni, ſcil. per Ro- $. 26. Prima eft de præſenti affectu Dei circa Zijo- manos; & deinde confolaturum poft aliquot ſecula Zijo. nem & Hieroſolymam. N? Zelare cum ? eſt favoris. nem , fcil . ad reftitutionem templi, quod tertium futu- Dp zelum concepi. ut nonx Pfalm. 116:1. eſt diligo, rum fit, & electurum Hierofolymam , ad reſtitutionem Nyt: novi , ſcio, 'anu do. Eft autem nŅ?? zelus tum in regni. Neque to tiy repeti quater in uno verſu temere bonum Hierofolymæ hactenus amictæ, tum in pænam 777x5? fed indicari diverſas res. Reſp. I. zo hoftium amigentium. Quæ diſtinctè exequitur. nimirum hic diſtributionem in multas civitates. ut Gen. 10: 18. Zelus eft in fervore, adverſum gentes, magno. in familias. 2. to Jion non facilè poteft hic capi privati- $.27. Ejus Caufa eft verf. 45. tum tranquillitas , feli- vè, fed potius cauſfativè. Et ita fa&tum. Et convenit citas , fine timore Dei: Qui debebant Dei judiciis in po- cap. 2:8. tum quoad rem, tum quoad phrafın. 3. à ſcopo pulum fuum , ut & ejus potenti liberatione & cura pro il prophetæ, qui eſt conſolari, (Nam negari nullo modo verbum Efaiæ declarato commoveri ad timorem poteft, quin hæc fint verba bona, verba confolationis, & tremorem. tum immanitas ad augendum aictionem quæ Deus reſponderat Angelo. verf. 13.) hoc planè ab- Ifraelitarum, ultra quàm Deus ipfis comminatus erat. horret. 4. Abfurdum eft, prophetam ſermonem de præ- imò ipfarum promtitudo ad iram Dei exſequendam & po- fenti miferatione fic abrumpere, & injicere mentionem pulum Dei afligendum. Volupe illis fuit fieri non flagel- diſperſionis poft tot ſecula futuræ & ei fubjicerè promif- la Dei & virgas , quibus filii Dei corriperentur , fed vo- fionem pertinentem ad ultima tempora , fine ullo ſigno tum fuit, ut fierent gladii & ſecures , quibus exſcinde- temporis. 5. to Tjy hîc notat continuationem. ut Jerem. rentur. Quæ quidem voluntas Diaboli erat , ſed non 31: 20. Et vera conſolatio jam eſt indicata à nobis , & ea Dei. Dum ferviverunt Deo & judicia ejus exercuerunt, alibi in fecundi templi tempus confertur. ſtiterunt ſe miniſtros Diaboli ad oppugnandum regnum notat פּוץ lo per V 3 CA- 234 ο ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S CA PUT II. Pars fecunda fuccenturiata prime. Habet duo membra. Singula fuis ſunt adornata Emblematis. Primum membrum ſpectat coërcitionem hoſtium diſſipantium Ifraëlem : quod eſt à 77. fervore. cap. 1:15. Alte- rum ſpectat amplificationem populi, quod eft à pm mifericordia. cap. 1:16. 17. In utroque membro ſunt diſtinguenda viſa & audita. tuor cornua. P р Primum membrum , Emblema cornuum Febude ad illam di pergendam. Docti quidam hîc intelli- & fabrorum gunt Gentes terræ circumfitas ; ut Grotius : Junius Sy- ros, Affyrios , Babylonios à Septentrione; Ammonitas , Moabitas ab Oriente; Idumæos, Ægyptios à meridie; Verf.1. Et fuftuli oculos meos Q vidi: & ecce qua- Phelifthæos ab Occidente. ut quatuor cornua dicantur propter quatuor plagas cæli. Sed illa explicatio nimis vi- Verf.2. Et dixi ad Angelum loquentem ad me: Quid detur effe ſuperficialis, & parum admodum hiſtoriæ con- hec? dixit ad me: Hæc funt illa cornua, que tinere, aut etiam ad fcopum prophetiæ facere. de quo ventilarunt Judam, Iſraëlem « Hieroſolymam. mox. Nam & Judæorum expofitio hîc confideranda eft. $.7. Abarbenel convenienter expofitioni verf. 17. Verſ. 3. Et fecit me Jehovah ut viderem quatuor cap. 1. quam in fine cap. 1. refutavimus , per quatuor fabros. Cornua vult intelligi regnum Babyloniorum, Perfarum, Verf. 4. Et dixi: Quid hi veniunt ut faciant? Et Græcorum , Romanorum : à quibus fa&ta fit & facienda dixit; dicendo: Hæc funt illa cornua, qua venti- difperfio Judæorum & Ifraëlis. Et quatuor fabros vult larunt fudam, adeò ut non fuftulerit quiſquam ca- effe 1. Perſas. 2. Græcos. 3. Romanos. 4. Iſraëlem. Ad- dit hîc traditionem veterum , quam & Kimchius habet , put. că venerunt hi ad tremefaciendum illa, ad quatuor fabros eſſe Melliam fillum Jofeph, Melliam fi- diſpergendum cornua gentium, qua elevant cornu lium Davidis , Eliam, & Sacerdotem juſtitiæ. quafi ve- contra terram fuda adventilandamillam. ro Meſſias duplex & non unus fit, & quafi Chriſtus non fit facerdos , & quidem folus : quafi non Veteris Teſta- $. I. Rimi membri duo funt viſa & totidem menti fublatio tollat facerdotium Aharonicum. Aberrat audita. autem Rabbi ille (1.) quia quum omnia regna velit cen- $. 2. Verf. 1. 2. Quatuor Cornua & fere, Ifraëlem diſpergentia malè numeravit. Nam Da- eorum fignificatio indicata ab Angelo niel quidem quatuor vaticinatur in Coloflo Nebucadne- collocutore: ab effecto; diſlipatione Ju- | zaris, ſed primum conftituit Babylonicum , ut jam ex- dæ, Ifraëlis, & Hierofolymæ. verf. 2. tans. Non quòd is voluerit indicare, id primum effe di- 179. vide ſignificatu diſlipandi Prov. 2:8. Jerem. SI: 2. {pergens Ifraëlem. Ante enim fuerunt Affyrii : qui à Ba- Prov. 15: 7. ſpargere, diffeminare. Pro ſpithamâ (quod byloniis diftinguuntur. Jerem. $0:17. Ezech: 33 : 3:5. eſt y) conſtringere Pfalm. 139:3. & hinc 77exprin 14. 17. Efai. 52:4.5. (2.) quia propheta loquitur de re mi. Ef. 1:6. Effectus , unde debent noſci hæc cornua, / jam facta. 11. ventilarunt, difperferunt , eo vene- eft diſperſio, h. e. tum cauſatio disjuntionis , partim per ciam, ut'Babylonia excedant; quippe jam abfolutâ vio- runt. (3.) Scopus prophetiæ eft præbere populo fidu- oppugnationes & deportationes , partim per terrores oc- căſionem dantes diſceſfui in quegizios inter gentes, ut Æ- lentiâ eos diſpergente : quòd illa non amplius diſperſura gyptios, Græcos , &c. tum impeditio congregationis fit. Confer Ef. 52: 1. Evigila , evigila , indue robur & Judæ & reliquarum tribuum , quò minùs coire pofſent tuum, Zijon; indue veſtes decoras tuas. Hierofolyma , in terra, in unum populum : & Hieroſolymæ , quò mi- urbs ſancta. Nam non addet ut veniat in te adhuc præpu- nùs habitaretur , & metropolis politiæ effet. Ille autem tiatus & impurus. Iccirco oportet per Emblema ſignifi- effectus convenit non modò primis auctoribus, fed & cari rem geftam. continuatoribus. Et hoc eft primum medium noſcendi $.8. Porrò nota 1. hîc explicari, quòd in primo em- ſignificatum: alterum eft analogia. Dequo mox. blemate viſus erat Angelus Dei federe in equo rufo. quo 5.3. Verf . 3. Monſtrantur à Jehova quatuor fabri: ſignificabatur coërcitio regni Perfici . Conveniens erat, & eorum fignificatio. verf. 4. In expoſitione emblematis ut explicaretur , qua ratione Angelus Dei illum equum comprimeret. Hîc igitur oftendit , illud provenire à $.4. I. Expreſlior indicatio effectus violentiæ cor 170 tremore , quem Deus ille incuſferit per Pabrum ali- nuum, repetitis , evidentiæ cauſa, verbis quibuſdam quem. 2. hîc explicari, quod verſ. Is. Fervore magno verfùs 2. quibus addit: Adeò ut non fuftulerit quiſquam ferveo contra gentes. Id exemplis quatuor probat. Quam- caput. Confer Job. 10:15. Effectus ille maxime præ- vis enim in tertio in præſens tantùm erat nontremor, ſentis five proximè præcedentis temporis fuit. Efferre ca- notat futuram etiam decuſſionem. 3. Cornua non notare put non aufi ſunt Judæi , ut ſcil. cum alacritate & fiducia inſcripturis populos, fed Juvee peess & éže récus. Ita Danie- templiædificationem continuarent: vel etiam cum fidu-7 lis feptimo io. cornua funt 1o. familiæ imperantes : & cia ad altare Dei accederent: vel ex Babylonia ad fratres cornu parvum eft dúvceués tis. Ita Apoc. I 2. decem cor- fuos in patriam reverterentur. Huc enim reſpectum eſſe, nua funt decem imperatores, qui perfecuti funt Eccle- probat verf. 10. II. fiam. Ita cap. 13: Apocal. 10. cornua ſunt decem reges 3.5. II. Indicatio effectûs fabrorum. Et venerunt hi | five potius 10. regii throni. Danielis 8. in ariete ſunt (a) ad tremefaciendum illa. (b) ad dejiciendum cornua. duo cornua, h. e. regnum Medorum & Perfarum. In Duplex effeétus, tremefacere & mox deftruere. Treme- Hirco eft cornu unum , Alexander , & quatuor cornua, facere , ne fcilicet audeant obfiftere Ifraëli. Deftruere , hoc eft , quatuor dewasčice, quæ in uno regno ſubortæ ne poflint fe elevare. Tremefactio erat neceſſaria ad illius funt. 4. Per cornua quatuor poſſe fignificari poteſta- temporis opportunitatem. tes non fimultaneas five opg megvas, ſed ſucceſſivas. Sic $.6. III. Diſertior indicatio fignificationis cornuum, Daniel 7. decem cornuum tria dicuntur priora. Et fane dum ea attribuit Gentibus elevantibus cornu contra terram fi in uno imperio funt , funt fucceffiva. Attamen notetur in IN Z A C H A RIÆ CA P. II. 235 3. in Beſtia Apocalyptica erunt ó ś ze ovoc. Apocal. 17:12. / prophetæ refpondet , fe ire ad meriendum Hierofolya 5. Poffe fieri, ut inter fabros fint quædam cornua pofte- mam. riora officium fabrorum facientia in prioribus. quod & $. 11. Haber Deus definitum numerum populi fui & Abarbenel vult. 6. Has dusséged's five Familias five Re-menſuram civitatis fuæ; quæ eſt Eccleſia electorum , pri- ges eſſe illarum gentium & illis imperare, quæ Ifraëlem mogenitorum in cælo deſcriptorum. vult etiam Eccle- impetunt. Eſſe adeò Monarchas diverſos iifdem populis fiam ſuam æftimari à nobis : ut intelligamus , regnum ejus imperantes. Quibus omnibus conſideratis , inveniemus nunquam deficere: & in ea veritatem divinarum promif- hæc, cornua 1. Salmanaffarem. 2. Nebucadnezarem. fionum animadvertamus. Pfal. 48: 13. 14. Apoc. 11:1, 2. * Xerxem duplici nomine , primò quia & ille obſtitit 21:15:17. Senſus viſi; Deo eſſe curæ , ut multiplicetur ædificationi templi; ſecundò, quia ille juſlit gentem ex Judah, & ut habeat juſtam menſuram , dignam Deo in- ſcindi Hamanis inſtinctu. Quod dicitur av ona Efr.4. habitante. de utro propoſito intelligendum ſit, vix liquet. 4. Ar 9. 12. Viſum ſecundum eſt Angelus collocutor exiens, taſaſtam, five Artaxerxem primum , qui eſt Longimanus. & Angelus alius exiens in occurſum ejus. In nova hac vi- Fabros 1. Nebucadnezarem. 2. Cyrum , qui Babylonios fione Angelus collocutor rurſus de cælo prodit, & ei ob. contudit. 3. Græcos ſub Themiſtocle, qui Xerxem ex vius fit alius Angelus dictans ei revelanda prophetæ. Hæc pavefecerunt. Efter Hamano præparata fuit. Græcos non carent myſterio. Nam ad quid tot Angeli? & quid ſub Cimone. fed illi per Macedonem erant Perficam po- Angelorum occurfus ? Spiritus Chriſti, Prophetas ex- tentiam deſtructuri, Hit eſt payo . vide Thren.3:52. citans ad ſcrutandum , accipit à Filio , jam præpa- De fagittariis Jerem. 50: 14. de ſorte, Joël. 4: 3. Obad. rante omnia ad nupciou & fic velut egrediente ex yerf. 11. Náh. 3: 10. niz & nit ſibi reſpondent : non habitaculo fancto fuo , quæ annunciet Ecclefiæ per pro- tantùm lege talionis, fed cum ſuperpondio. phetas. $. 13. Audita funt verba Angeli obviantis ad Angen lum collocutorem. Ea continent 1. Miſlionem, cua able- Secundum membrum , Emblema Angeli gatur angelus collocutor ad prophetam: qui appellatur cum funiculo. puer. inftar omnium prophetarum, qui antequam à Deo doceantur ſunt výmoi. 2. Cor. 2: 16. 2. Kogun ne præ- Verf. 5. Et ſuſtuli oculos meos & vidi, e ecce fcriptis verbis injunctum. Notandum hîc , ab Angelo ob- vio dictari verba Angelo collocutori in nomine Dei vir, in cujus manu erat funiculus menſorius. Verf. 6. Et dixi : Quo tu vadis ? Et dixit ad me: pronuncianda ad prophetam & Zijonem. In verbis igi- tur conſequentibus eft proſopopciæ formula continens Ad menfurandum Hierofolymam, ad videndum, partim verba collocutoris , quibus nomen Dei exprimi- quæ ejus latitudo, o qua ejus longitudo fit. tur; cujus is ſermo principaliter eft: partim yerba Dei Verf.7. Et ecce Angelus loquens ad me exibat, a de ſemetipſo loquentis. Sed quia is de fe ita loquitur , ut fignificet fe à Domino miffum ; & revera eadem hîc ſunt Angelus alius exibat obviam ei. prædicata , quæ Filio Dei in N. Teſtam. attribuuntur ; Verl. 8. Et dicebat ad illum, Curre, loquere ad pue- convincitur, illum Angelum obvium , Filium Dei effe rum hunc, dicendo : Pagis habitabitur Hierofoly- & hæc voluiſſe in fuo nomine pronunciari. Præconium ma, pra multitudine hominum o animalium in mandatum eft tum fimplex & narrativum. $. 14. d. De multiplicatione hominum & pecudum Verf. 9. Et ego fiam illi, ait Jehovah, murus igneus in urbe Hierofolymitana, tanta , ut intra urbem habitare non poflint, fed neceſſe habeant in villis & ſuburbiis, circumquaque: o in gloriam ero in medio ejus. urbi accenſendis, habitare. Confer cap: 1:17. p.prim. Verf. 10.' Heus, beus, a fugite ex terra Aquilo- ning Jud. 5: 7. i Hab. 3: 14. Dr. Phrafis pro. nis, ait Jehovah. Nam ut quatuor plagas cæli ex- phetæ sun nino convenit Thucydidææ , tré de cou ete- pandi vos, ait Jehovah. χίσοις και και G κώμους οικείαις. 1. Ι. Verf. 11. Heus Zijon, effuge : habitans cum filia $. 15. b. De cuſtodia. verf. 9. Et ego ero ei, inquit Babylonis. Dominus, in murum igneum undiquaque. Senſus. Tutò ha- Verf. 12. Nam fic dixit : Jehovah Deus exerci- bitabitis, Domino id præftante , etiamſi hoftibus fitis tuum; Poft gloriam mifit me ad gentes, quæ depra-sterri 98701, nec opibus nec arcibus vallati. Deus enim vel dantur vos. Nam qui tangit vos, tangit pupillam cafiones nocendi non dat, vel affectum inclinat , vel alibi , , occupat. Sic Angeli quatuor ligati Apoc. 9:14. Nota , Verf. 13. Nam ecce ego agito manum meam Super Verba hîc ita concepta effe , ut luggeratur Angelo Collo- illis, o crunt ſpolium ſervis ſuis : au cognoſce-cutori (indicaturo hæc puero prophetæ ) qui non niſi tis, quod fehovah Deus exercituum miferit me. quæ audivit & vidit, & quæ ex iis, quæ Chriſti ſunt, Verf. 14. Canta o latare, filia Zijon. Nam ecce accepit, loquitur , Joh. 3:2. 16:14. ut alterum Ange- ego venio w habitabo in medio tui, ait Jehovah. auctorem, & deſignaret indigitamento Jehova. lum obvium , à quo hæc dictabantur dicenda, nominaret Verf. 15. Et adjungentur gentes multa ad Jehovam Ita infra cap. 3: 1. 2. idem Angelus & Jehovah. illo die: & erunt mihi in populum, a habitabo $. 16. y. De Hierofolymæ exaltatione. Et in gloriam in medio tui ; e cognoſces, quod Jehovah Deus ero in medio ejus, hoc eft, 1. Ego glorificabor in illa, & exercituum miſit me ad te. 2. ero ipfius gloria & fublimitas, & 3. faciam eam Verf . 16. Et bereditabit Jehovah Judam partem glorioſam. fuam in terra fančta, ea eliget adhuc Hieroſo coniationem , fuccedit figurata, habens Apoſtrophen du- $. 17. Verf, 10. Poſt nudam illam & fimplicem præ- lymam. plicem. Primò ad Zijonem : verf. 10.11.12.13.14.IS:16. Verf. 17. Sile , omnis caro, coram Jehovah; quia | deinde ad omnem carnem. verf. 17. excitatur ex habitaculo fanéto ſuo. $. 18. Prima Apoſtrophe ad Zijonem. Verf. 10. com- pellatur Zijon habitans in Babylone. quæ evocatur ex tera $. 9. Secundi membri ſunt item Viſa duo , & Audita, ra Aquilonis. Iſta evocatio duplex eft. illis reſpondentia. 8. 19. 1. Invitatio ut celeriter & quafi fugâ ſe do- $. 10. Verſ. 5. 6. Viſum primum eſt Vir cum funiculo mum proripiat. Addita invitationi ratio à diſpanſione menforio in manu. (T? valet 1719 nux Genef. 11: 4. eorum futura per omnes plagas cæli. Reftitabant multi Prov. 15: 26. Habac. 2; 3.) Qui ad interrogationem | Babylone, partim neceflitate, quia in terra necdum omnes medio ejus. oculi ejus. V 4 domos, 236 COM M E N T A R I US domos, agros', urbes, viétum habere potuiffent initiò ; , quum dicit Ecce ego venio, ſignificat id, poft amplifica- partim mecu , quod ſecuriùs in Babylone, quàm in terra tionem Hierofolymæ , non diu dilatum iri. Excitat enim Judaica ſe habitare poſſe exiſtimarent : idque propter populum eis rencogedonics. gentium vicinarum terrorem. Hiſce ſignificatur , quòd in $. 25. II. Vocationem gentium per Euangelium , & terra Iſrael debeant multiplicari, & ex illa diffundi in- in eis demonſtrationem regni Dei. Ea hereditas gentium numerabilibus colonis in omnem plagam mundi. Tan-Chriſto promittitur Pfal. 2. & paflim. Inculcat propheta, tùm fcilicet abeffe, ut in terra fint conſumendi. Invia id futurum illo ipſo die , nempe continuò poft viſitationem tationi populi in carne. Sed qua lege gentes erant accipiendæ in $.20. Verſ. II. 2. Adjungitur Admonitio, ut celeri hereditatem ? Et fient mihi in populum. Complantabun- fuga malum Babyloniæ imminens vitet. Jer. 51:6. tur & adcorporabuntur Iſraeli. Vide El. 14: 1. colo ex- 8.21. Verf. 12. Hujus admonitionis ratio jubetur red tremo. Ephef. 3:6. Ita erit unus populus , Deus unus , hu- di verbis Dei exercituum, hoc eſt, in perfona Angeli rex unus , fides una, ſpiritus unus, verbum unum, occurrentis, A. miffione ſui ad gentes. Hîc quidam fa- merus unus ad Deo ſerviendum. Erunt , inquit, MIHI ciunt e meparov, fine ulla ſpecie. 'anav mifit me, fubin- in populum. Quemadmodum id ſemini Abrahami promif- tellige N47 ILLE; cui ſoli competit miſlio. Ea milio lum, Jerem: 31: 33. ita & gentibus. Si id ex federe novo deſcribitur (1.) à fine. Poft gloriam, hoc eft,ad comparan- eft , ergo alio modo erunt populus Dei, atque in veteri . . dam gloriam. Confer Ios poft Jobi 39: 8. Gloria eft Ergo dii nuncupati in Veteri lege erunt aboliti, Eccleſiâ hîc honor & laus juſtitiæ ac ultionis , tum etiam copia at- in libertatem affertâ. Hæc autem deorum abolitio facta eft que opulentia. Sed prius hic aptius eft. Confer Exod.14: in deletione Templi & politiæ Judæorum. Libenter hoc 4.17. (2.) à cauſa procatarctica . Direptione populi. Hu- obſervamus, quoties S. Scriptura nos admonet . Magna jus cauſæ vis explicatur à Dei intereſſe, five ratione di- enim cum primis res eſt , ignorata & Judæis & Pontificiis lectionis ipfius , five, quod plus eft , quia Deus in populo & hæreticis. qui in hujus promiſfionis impletione offen- læditur, dum propter Deum occiduntur toto die, Pfal. dunt omnes. Cæterùm quando dicit, Erunt mihi in PO- 44:23 Rom. 8:36. & à quovis infeftantur propterea > PULUM, notatur etiam congregatio fidelium & cæ quòd Deum nominent & fpem in Chriſto ponant. tuum ejus defenfio. quod factum eſt , quando reges coacti S. 22. Verf. 13. Defcribitur miſlio Angeli Jehovæ funt fugere, quando idololatria in mundo everſa eft & ( 3.) ab effectu in gentibus. Ego agitabo manum meam pax Ecclefiæ Chriſtianæ conceffa, ſub Conftantino Ma- fuper illis & erunt direptio ſervis ſuis. Perfæ fuerunt Græ- gno. cis, iis etiam quibus imperitaverant, qui tributa iis de S. 26. III. Perpetuam habitationem cum illumina- derant, prædæ. Herod. Erat. C.4.4. T ó melo Mazedévous tione. Non tantùm , inquit, habitabo perpetim in me- area's color úzépX863 dnes We OEZ TÁOZLv70. Tagsavtos Me- dio tui, fed & cognofces, quòd Dominus me miſerit ad κεδόνων έθνεσα ποινα σφι ήδη ην υποχείριο ερνότα. Sub te. Quando thronius Draconis in multitudinem vocato- Dario Hyftaſpis. Idem in Polymnia SI, Kõ Q Keua rum introductus eft, in quo conſedit Anti-Chriſtus, vi- Gúcia iwviny Tony at 'Agnucí wv sece 7espécLeto da Cugó- fus eft Chriftus in illius tanquam proregis 8c vicarii ſui egy elven néponos. Hi facti autóvouge fub Longimano. Ma-(fic enim jactabatur ) manum & regnum & facerdotiun cedo denique per ipſos fubditos Darium expugnavit. fuum cum docendi munere reſignaffè. Sed ut Deus Filio Hæc igitur cauſa erat Judæis recedendi ex Babylone. Ex juravit, eum fore facerdotem in perpetuum, fine fuccef- hoc verfu liquet, quòd per cornua intelligantur Domini. fore, atque ita fine vicario : ita & Zacharias afferit, eum Ergo gentes æquè fervæ non poffunt eſſe iſta cornua. perpetuò habitaturum in Eccleſia. non tamen ita ut thro- ( 4.) å fructu in Judæis. Et cognofcetis, quòd Dominus num habeat in terra. Nam cap. 6. declarabitur , Seſſurum miſerit me. Cognoſci ſe Angelus vult ut miffum à Deo, in throno Dei, quod eft cælum : nempe ad dextram Pa- quia hæc fecerit, quæ dixerit. Nullus Angelus agnitus tris. Pfal. 110. Efa. 46:1. Nempe Chriſtus aſcenſu ſuo eſt, niſi Chriſtus. in cælum unam fecit Hierofolymam cæleftem partim $.23. Verf. 14. Compellat Zijonem poſitam in loco quidem in cælis triumphantem, partim in terris militan- ſuo. Hæc eft Excitatio ad Lætitiam. Refer ad cap.1:17. tem, fed communi juſtitia & libertate tegen dospelé lw. Quum part. 2. Cauſa hujus lætitiæ eft 1. Adventus ad inhabi- dicit , Habitabo & cognoſces , innuit Chriſtum non fruftra tandum , promiſlus. 2. Acceffus gentium ad Dominum, habitare apud Eccleſiam, ſed feipfi éje povištv. Joh. 145 ut fiant populus Angeli hæc denunciare jubentis : cum de 21. 22. Porrò Ecclefiæ hoc proprium eft, non mundi. ſignatione temporis. verf. 15. Nota , quòd dicit: Et ad-. Et Eccleſia hoc accipit ab ipfo Chriſto inhabitante non bereſcent gentes multe ad Dominum , illo die, & erunt aliunde. Cognofces , quòd Dominus miſerit me ad te. MIH I in populum. q. d. Ego folus rex illorum ero. Chriftus eft miſſus ad Eccleſiam, ut illam redimeret & Gentibus affumtis in populum folvitur inimicitia. 3. Illu- ſanctificaret. Donati igitur funt ipfi ab æterno , quos & minatio Zijonis, ut cognofcat eum , qui inhabitabit Zijo- redimeret & ſanctificaret. Propoſitum & odoricus Dei nem , & quòd Dominus illum miſerit . verſ. 15. idque hæc indicant. Miſerit , nempe ex cælo. Sic & Baptiſta ut 4. Deus Judam hereditet fortem fuam in terra fan&ta. Sosem set cy. Chrifto in emphafi quafi proprium attri- verf . 16. p. p. Hæc de gentium affumtarum in commu- buit. Joh. 3: 34. Sic Joh. 5:38. 10:38. Cognitio Chri- nionem Ifraelis repurgatione accipi poffunt, & de Eccle- fti ut miſli ad Eccleſiam includit cognitionem , quòd fiæ liberatione & ſegregatione in terram fanctam , id eft, Chriſtus in Patre ſuo eft, & Eccleſia in Chrifto & Chri- in facros cætus. 5. Electio continuata Hierofolymæ. ftus in Eccleſia. Joh. 14: 20. Id dictis Zachariæ paral- verf. 16. refer ad cap. 1:17. part. 3. Hieroſolymæ cæle- lelum eſt. Hæc cognito eft vita æterna. Joh. 17: 3. Miſe- ftis non defolabitur propago. Occurrunt in facris paflim rit. Ita ut in ipſius miffione obfignata fit prophetia, & quædam €751 Touced & compendia rerum Ecclefiæ. Inter omnis promiffio fit facta Næ & Amen: atque adeò qui eas & hanc pericopam pono. Quæ ordine promittit credit in miffum , credat quòd Deus fit verus, Daniel. 9. $. 24. I. Tivem é uslov do ocegui, cho tvoce provémon Matth. 11. 2. Cor. I. Joh. 3. Miſerit M E adte. alium Mices, (ut Veteres doctè loquuntur ) nempe ad vindican- | autem non miferit, qui non in Dei nomine (quanquam dum populum à legis ut maledictione , ita & accuſatione, obtentu nominis Dei & Chriſti utens ) fed ſuo ve- ac conſequenter fervitute elementorum mundi five rerum nit ; Johan. 5. nimirum Anti-Chriſtum, Chriſti vica- terrenarum in libertatem regni Dei,in quo ſcil. folus Deus | rium. eft rex. Et hæc ab Apoftolo Johanne propemodum iif $. 27. IV. Judæ fequeftrationem in partem fuam. dem verbis indigitatur cap. 1. Euangelii verf. 9:14. Erat Quando utitur vocabulo Jude , alludit ad verus giClogs, lux vera , quæ illuminat omnem hominem, veniens in cujus initium eft fub Rehabeamo: quando Juda ab If- ppundum. In propria venit. Et Sermo caro eſſe cæpit & raele ſeparatus fuit. Ita infra non ſemel. Et nos in fupe- habitavit in nobis (vidimus autem gloriam ejus ut uni- rioribus prophetis ejus allufionis exempla non pauca ob- geniti à Patre) plenus gratia & veritatis. Prophetia fervavimus. Quum igitur per tempus habitaverit Chriſtus IN 2 Z A C H A R I Æ CA P. II. III. 237 in eo cetu , in quo & beſtia & meretrix ftabulatur , (Nam | juſtitia Dei & libertas Novi Teſtamenti prædicatur , aſ Anti-Chriſtus extra eam multitudinem , in qua & veri fi- feret & vindicabit ex manu tribulantium pro fuis, quod- deles effent, non potuit emergere) atque ita lupi agnisque eos colliget & confolabitur. Huc refer promiffionem, cohabitaverint aliquamdiu; tum deinde etiam oi dézigna quæ eft Apoc. 7:14. 15. 16:17. non tantum Coveegd Jevé covar, ſed & ut peculium Chriſti $. 29. Verf. 17. Altera apoſtrophe dirigitur ad omnem & hæreditas Domini affumentur ut ipfius portio, quam carnem, qua ea compeſcitur , ut fileat coram Domino. fibi ſeparatam ex mundo obtineat , & in ea regnet: libe- Addita ratione, quia is jam excitatus fit ex habitaculo ratam à jugo regis adverſarii . Eamque obtinebit in terra fancto ſuo. Id poteft accipi, ut dictum jam tum propter fanéta, hoc eft, dabit ei peculiarem locum in mundo , & præparationem adventûs Domini, fignificati per Angeli is locus erit revera terra Domini ( ut loquitur Ef. 14: 2. ) fecundi exitum : vel etiam ut dictum in conſideratione ul- & fic terra fanéta, & terra decoris, Dan. II:41. timi temporis. Sic Hab. 2: 20. confer Zephan. 1:7. ubi $. 28. V Continuatam Hieroſolymæ ele&tionem. Id illa coërcitio pertinet ad Judæos obſtreperos. Vide verſ. ſignificat 1. quòd non deſinet Hierofolymam cæleftem 8. 9. 10. &c. Og vide & Jud. 3:19. Amos 6:10. 8: 3. propagare in hoc feculo. 2. quòd eos cætus , in quibus | Nehem. 8:11. С А р UT III. Pars tertia H Н Secundi fermonis agit de Sacerdote typico & vero. De vero incipit agere verf.8. Deſa- cerdote typico agit in perſona Fofuæ filii Jozadac. qui tum temporis facerdotio fummo fungebatur. $. 1. Ic eft Emblema judicii. In eo ante Emblema judicii. omnia adverte hiſtoricam indigitatio- nem continuatæ vifionis , per ver- Verf. 1. Et fecit me videre Joſuam Sacerdotem bum , 'X??l & fecit me videre ſubint. maximum ftantem coram Angelo Jehova, o Sa- Angelus collocutor: qui eſt Spiri- tus Chriſti. Verbo hoc notatur di- tanas ( o dyldua) ſtabat ad dextram ejus ad eum gnatio, & corroboratio ad videndum divinum tribunal infeftandum. & judicium de Sacerdotio. Compara tremorem Ef. 6:5. Verf. 2. Et dixit Jehovah ad Satanam : Increpet fe $. 2. Judicii deſcriptio fit per deſignationem perſona- hovahte, Satanas: increpet, inquam, fehovah te, rum judicium conſtituentium. qui eligit Hieroſolymam. Annon hic eft titio ere $. 3. I. Judex; Angelus Domini. iſque fedens. ut li- ptus ex igne? quet ex comparatione verf. 5. Docemur, Angelum Do- Verf. mini eſſe judicem vivorum & mortuorum ; coram cujus 3. Et Jofua erat amictus veſtibus fordidis, a tribunali omnes oportet fiſti. Actor. 17:31. Joh. 3: 27. ftabat coram Angelo. Rom. 14:10. Atqui is Angelus jam tum & Joſuam ju- Verſ. 4. Et reſpondit & dixit ad eos, qui ftabant co-dicavit. Deque eo prophetavit Malachias, quòd tanquam ram ipfo, dicendo : Auferte veſtes illas fordidas conflator filios Levi eſſet probaturus. Malach. 3: 4: 5: ab ipfo. Et dixit : Vide , amovi à te pravitatem Scopus hujus vifionis eſt populum ab elementis mundi ad fidem Chriſti , cui omne judicium datum, adducere, ut tuam, o induendo induam te mutatoriis. Verf. 5. Et dixi : Ponant cidarim puram intelligerent , ſe non niſi per gratiam ejus poſſe abſolvi à in caput peccatis. ejus. Et poſuerunt cidarim puram in capite ejus, 5.4. II. Judicandus. Fofua facerdos magnus. Sacer- induerunt eum veſtibus. Et Angelus Jehovæ dotium Leviticum ab iftis facerdotibus fuit miris modis. ſtabat. maculatum ; adeò ut propter illos blaſphemaretur nomen Verf.6. Et conteſtabatur Angelus Jehova Jehofuam, Nam acceptus eft populus meus gratis. Dominatores ejus Dei apud gentes. Vide Ef. 52: 5. Et nunc quid mihi hîc ? dicendo: ejulant : & femper toto die nomen meum fpernitur. Conſe- Verf. 7. Sic diğit Jehovah Deus exercituum, ſi in tarium hujus veritatis eſto, quod idem verf.11. fubtexit : viis meis ibis, a fi obfervationem mei obfervave- Recedite , recedite , excedite inde , Impurum né tangitote. ris , tum etiam tu judicabis domum meam nempe Sacerdotium illud vetus fordidari potuit. Quod etiam cuftodies atria mea, o dabo tibi ambulan- verò impurum eft , id nec purificare poteft, &, dato fa- 'tes inter ftantes hofce. cerdotio purificante conſcientias, deſerendum eft. Patet ex hac parabola imbecillicitas facerdotii carnalis. Nam Verſ. 8. Audi, cedo, 7ofua Sacerdos maxime, tu in perſona Jofuæ totum facerdotium & populus per illud a focii tui, qui ſedent coram te. Nam viri por- | facerdotium purificatus non effugit peépertoi ngu Brecon- tenti ſunt. Nam ecce ego adduco ſervum meum pian. GER MEN. $.5. III. Accuſator ad dextram ſtans. Hoc ex more Verf, 9. Nam ecce lapis , quem poſui coram Jofua: judicii. Accuſator reum ad lævam ftatuit. Confer Pfal. in lapidem, inquam, unum ſeptem ſunt oculi. Ecce fordidati in judicium veniebant. Accufator hactenus im- 109: 6. Et apud Romanos Rei, ut pejoris conditionis, ego calo celaturam ejus, ait Jehovah Deus exer petraverat , ut Aharonidæ à conſpectu Dei amoverentur, cituum , & abftergam pravitatem terre illius die deſtructo templo, & adhuc impedita illius ædificatione. $.6. Verſ. 2. Eft pronunciatio fententiæ. Verf. 10. Die illo, ait Jehovah Deus exercituum, $. 7. Prima pars fententiæ fpe&tat Satanam five • å vli- degy. Nota 1. nomen judicis hijnt. Nominatur Angelus vocabitis quiſque proximum ſuum ſub vitem a Domini in!. & Jehovah in nomine Jehovæ loquitur , fub ficum. five Jehovæ judicium commendat. Is igitur, qui eft, quod eft , eft & mittens, & Angelus five miſſus , hoc eſt, Pater un20. 238 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α A RIUS Pater & Filius. 2. Definitionem. Increpet te Dominus , $. 12. Verſ. 7. Eft Oratio Angeli Judicis. Isloquitur Aduerfarie. Confer Judæ verf . 9. Michaël (de quo fu- in nomine Domini Dei exercituum. Ita enim convenit Fi- pra ) zo apribo, non fuftinet fententiam convicii contra Sa- | lio, ut, quemadmodum à Patre eſt, ita & à Patre & in tanam proferre, quia filius nihil poteft dicere & facere, nomine Patris loquatur. Joh. 3: 32. 5: 19.30. Concio nifi quod audiverit & viderit Patrem dicere & facere. Angeli ad Jofuam eft partiin promillio WESTES nuobtcov typi- Joh. 5:19. 30. Ratio eft non minoritas, ſed unitas. Crea- | ci Sacerdotis , partim commendatio veri Sacerdotis cum cura poteft aliud volendo quàm quod creator vult, & aliud promiffione juſtitiæ & finiendi Sacerdotii carnalis. Præ- dicendo præter id , quod vidit & audivit, deficere & abire mittit conditionem, quam ftipulatur. Si ambulaveris in à creatore: qui id nullo modo poteft facere , ejus & vo viis meis , & fi cuſtodiam meam cuftodiveris , aut obſervan- luntas & bonitas & púors eft eadem cum Deo , ut gignen- tiam mei obfervaveris. te, aut ſpirante. 3. Rationes definiendi, (a) à benepla $. 13. Porrò ex conſequentibus verf. 8. 9. intelligi cito Dei , five gratuita electione ejus : fc. qui jam propter poterit , quz fit obſervatio Dei, nimirum Fides in Chri- fponfionem Filii tolerabat populum ſuum , & tandem per ftum. Subjungit promillionem de rebus temporalibus , mortem ejus peccata Ecclefiæ erat ablaturus. verf. 9. Dei videlicet Sacerdotii prærogativis Jofuæ & filiis ejus con- hoc beneplacitum & gratiam , quæ exercetur vi ſponſio- fervandis. nempe de (i.) judicio dando. Sacerdos fum- nis & oblationis Chriſti, qua Deus ſanctificatur , fugillare mus erat caput Senatûs. Deut. 17:12. (ij.) commit- injuſtiſſimum eſt. Principium Satanæ eft , Neminem effe tenda cuſtodia atriorum Dei. (tij . ) dando ambulan- eligibilem , niſi qui legem faciat. Etiamnum funt, qui tes inter illos ftantes, h. e. inter Angelos. Sacerdotes dicunt Deum weg voi toa hati , qui eligat Hierofolymam. . inter Angelos ambulabant. Angeli enim inſpectores cul- quibus reſponſio Angeli juſtificantis accommodata eſt. tûs facri, & vindices tranſgreflionum erant. Confer Gal. Rom.8:33:34. In phrafi nota repetitionem non inutilem. 3: 19. Hebr. 2:2: Actor. 7:53. Deut. 33: 2. qualis & cap. 2: 15. & cap. 6:13. Joh. 3:31. (6) à de- centia mifericordiæ poft demonftrationem divinæ indi- Judicis, quam nomine Dei Patris recitat, agitur verf. 8. S. 14. De vero Sacerdote in eadem Oratione Angeli gnationis. quod oftenditur eo , dum dicit: Nonne hic eft dum dicit: Nonne hic eft 9. 10. Ante omnia notandum, quòd Filius verba Patris torris ereptus ex igne ? de ſe recitet; quemadmodum idem Filius introducitur in $. 8. Verf . 3. & 4. Secunda pars fententiæ ſpectat Jo- Pfal. 2:7.8.9. narrans de ſe verba Patris ad fe. Narra- fuam.Ibi eft 1. deſcriptio ftatûs Rei;is ſignificatur ſordido veſtitu. In eo non eft ſperanda ametis & diugno cuán, quod lius meus, ego hodie genuite. In verbis Jehovæ , quæ An- bo ad præfixum modum : Dominus dixit ad me; Tu es fi- non effugit sa mnggelar ut vãódrygv. 2. mandatum ad Stan-. gelus narrat, eſt tes coram ipfo five miniſtros Angelos de auferendo veſti- tu ſordido , ut figno: cum abſolutione , non quidem affer- $. 15. Primò megoonsad Jehofuam & Socios ejus ſe- toriâ juſtitiæ ipfius , ſed condonatoriâ. Hîc animadver- dentes coram ipſo , hoc eft, diſcipulos & auditores ipfius. tendus verus die zobacena, coram quo angeli apparent, Idem federe ad pedes. A&or. 22: 3. Nam doctores fede- Sedere coram præceptore diſcipuli folent. Sic Eſa. 23:18. ut miniftrent ipli , tanquam agreezing av Gú poelge eis als bant altius paula in cathedra. Matth. 23: 1. Redditur κονία» λιποσελέμμα ala τες μέλλονας κληρονομείν σωτηρίαν, Heb. 1: 14. Notandum etiam Judicium Chrifti gratio- Nam viri portenti funt. hoceft, Ego illos dedi populo ratio, cur ſingulariter Joſuam & focios ejus compellet. ſum , quo aufert peccata noftra ; quod poteftate iplius ni- titur ; quæ fundatur tum in ipfius majeſtate (is enim folus Iſraëlitico in fignum & Parégwory confilii mei. Suſtinent poteft condonare, zapíseas , in quem peccatum commif- figuram Filii mei. Adumbrant ipſius ſacerdotium. Præi- Sum eſt ) & cudoxie, &, quantum ad to ÚPLET'S , in me- re igitur ipfos oportet & prælucere populo , ut eum addu- rito ipfius. Addito altero figno, quod eft donatæ juftitiæ. cant ad Chriftum tanquam ſcopum vocationis fuæ. De- $.9. Docemur , Sacerdotum peccata non officere ve- bent fe præftare dignos tanto miniſterio doctrina verita- ritati divinæ, qui inſtituit cerimonias per ſacerdotes ad- facerdotes ad- tis & obfervatione mei; ut multi per ipfos convertantur miniftrandas, ad ſignificationem gratuitæ condonationis ad Deum. Poffunt adeò ( & fortaffe debent) hæc verba peccatorum & donationis juftitiæ in Chriſto. Pontificii cum ſequentibus fic conjungi. Nam viri figni funt illi; cæcutiunt , qui volunt , per intentionem facerdotis deduci quòd Ego adduco fervum meum Tſemach, verf. 8. In iis Chriſtum ex cælo in Miffam , ſine ea non. In Veteri Te- verbis eft ſtamento fuiſſe remiffionem peccatorum per Chriftum , S. 16. Secunda pars Orationis Dei narratæ per Ange- licèt non propalatam, clarum facit hic locus. Juſtificatio lum , nempe promiffio adventûs Chriſti in proximum porrò oftenditur inftar habere Veſtitus ſuperinduti. Id tempus. Eum vocat niş Germen. Nomen hoc fumit notat imputationem juſtitiæ five donationem diseges és rec?@, ex prophetis anterioribus. Ef. 4: 2. Jerem. 23:5:33:15. quod eft in Chriſti obedientia , in communione ipfius. Rationem appellationis reddit Zachar. 6:12. Huc refer 3. Angelis mandatur , ut exuant ipfum fordidis veſtibus. Luc. 1:78. ubi emphaticè Germen ex alto. Joh. 3: 31. Metaphora eſt. Notatur per eam , Angelis mandatum 1. Cor. 15:47. Vocatur Servus , quia gevóul a in qua effe gaudium ſuper ſalute Ecclefiæ. Ad rem facit pro y oes no's Déve to sad À vópov. Galat. 4: 4. Pſal. 8: 6. Eſa. miflio Pfal. 132: 16. Sacerdotes ejus veſtiam ſalute. 53: 11. Jam fi verba in illum modum jungas, intelligetur, $. 10. Verf. s. Narratur effectus judicii, continuatio Joſuam & diſcipulos ejus magis eſſe viros figni, quàm facerdotii . Hîc intervenit oratio prophetæ. Notatur po- ipſum Aharonem & filios ejus ante captivitatem Babylo- puli affectus ad facerdotium terreſtre. Cidaris notat pote- nicam. Nam in ipſis erat certum argumentum, quòd jam ſtatem judicandi & miniftrandi. Vide verf. 7. Ezech. 21: jam adducturus eſſet Deus Meffiam. Quippe, fecundùm 31. Puram quum dicit, notat , non imputari delicta ad prophetias , hæc feffio Jehoſuæ & diſcipulorum ejus ante abominationem munerum. De qua Malach. I: 9. Oratio ipſum durare debebat uſque ad Chrifti revelationem. Gen. prophetæ, hoc eft , omnium fanétorum, exauditur. No 49:10. Et hæc tam miraculoſa cultûs cerimonialis & va quafi initiatio facerdotis ampesc la bezcy. In colo ultimo congregationis ac inftitutionis Eccleſiaſticæ inftauratio eft ab. Cireburi ad fequentia. Surrexit Angelus. faltem omnium hominum animos percellere poterat, ut cogita- Stans viſus eſt Joſuam conteftari. Judicanti convenit ſe rent, eam aliquid majus , quod fcil. prophetiæ promitte- dere: conteſtanti , imo adventum fuum in nomine Patris bant, portendere. Teneatur indubitatum principium de- promittenti, ſtare quaſi in procinctu. De coli fitu in fine monftrationis regni Dei. Sacerdotium Aharonidarum & verſus vide ad Jobum cap. 1: 8. conſeſſus ipſorum ad difcendam legem & eam exercen- $. II. Verf.6. Præfatur propheta ad proſopopæiam dam poft captivitatem Babylonicam eft firmiſlima dzédelm five concionem Angeli: ubi ejus oratio nominatur 17.vn šis adventûs Chriſti cum eo connexi. conteſtatio. Confer Efai. cap. 8. verſ. 16. 20. Significat $. 17. Verf. 9. Docet, Chriftum effe manifeftandum non tantùm drogeve: Croy & Migueruescu , ſed intimatio- | mundo. Hîc indigitatur nomine Lapidis. ut Daniel. 2. nem veritatis & juftitiæ ad conſcientiam teftem & ju- verf. 34. Pfal. 118:22. Memorat, eum propofitum effe dicem. Joſuæ & facerdotibus. Verba Dei, quæ narrat Angelus judex IN Z Z A A C Η Α R Ι Α CA P. III. 239 judex & Jehovah, funt: quem pofui coram 7ofua. ut ar- ; 20 pointñqov eſt juſtitia. Et, quum cælavero cælaturaş chitecti eum fundamentum fidei ponerent, lapidem angu- ejus , ita ut omnia figna Melliæ in ipfo fint, atque adeò larem agnoſcerent, ad eum reſpicerent animamque ſuam όταν τελωθή Δίαι παθημάτων, abftergam peccatum terre elevarent, ſe ei inædificarent, & animas ſuas ei commit- ) illius (dalyelexãs totum mundum fignificat , attamen ſe- terent ut fideli creatori. Quid aptiùs & Jofua præceptor cundùm uſitatam promiffionibus fynecdochen intelligen- populi jubetur ante oculos habere Chriſtum lapidem fun- dum. Mundus enim in hoc negocio ſignificat, quod omnes damenti & anguli. 1. Cor. 3: 11. Ephef. 2: 20. 1. Petr. familie terræ , omnes gentes, quæ datæ funt Abrahamo in 2: 4. à quo Ko@ão denominatur. Joh. 1: 43. Matth filios, ut hæreditas , & cohæredes benedictionis. Rom. 4: 16:18 Adde Pfal. 18:32. 1979 ?an 115 in Que| 13. 16. 17.) uno die. id eft, unico facrificio. é prets. eft rupes præter Deum noftrum? nempe ad quam confu $. 19. Verf. 1o. Alter tertiuſque fructus ém paveias giamus , cui inædificemur, à qua fuftentemur & conſer- xexsă cum fuis nominibus & fignaturis eft pax & liber- vemur. Promittit porrò fore, ut ad eum lapidem ſe con- tas. Illo die vocabitis unus alterum fub vitem & fecum. vertant ſeptem oculi, hoc eft, fides Ecclefiæ univerſa- | Non dicit: fedebitis ſub vite & ficu veſtra. ut i.Reg. lis in ſeptem periodis , quas Apocalypfis ex prophetis 4:24. Mich. 4:4. hoc enim ſignum ſecuritatis : quæ V. T. artificiofè diſtinguit. Super lapidem .... ſeptem oculi . non eft promiffa Ecclefiæ Chriſtianæ niſi ev nous ogãs éves- Ad feptenarium hunc alludit c. 4: 2. Hagg. 2: 7. Commo- tóecs in temporibus refrigerii , & imprimis poft perditos vebo gentes de accedent ad defiderium omnium gentium corruptores terræ. Apoc. II. Aliud hîc, imò amplius. Chriſtum. Gen. 49:10. & ipfi obedientia populorum. Efa. Vocabitis . hoc pacis & charitatis. Imprimis cùm dicat, 42:6. Dabo te in fedus populi & in lucem populorum, ad 177 proximum fuum, homo hominem, fine difcrimine. acuendum oculos cæcos , &c. Ib. 4. Ad legem ejus inſule ſecundum mentem legis. Luc. 10:36. Judæi & gentes durabunt cum ſpe. Matth. 16: 18. ſüper Hanc Petram e- congregabuntur ut amici, ut fratres , ut fedeant una ad dificabo Ecclefiam meam. Daniel. 2: 34. Erit in montem diſcendum à Domino. Pfal. 133: 1. Hoc autem non fiet magnum. Pfal. 118:22. Erit in caput anguli . Cave putes, in templo aliquo , fed fub vite & ficu. Joh. 4: 21. Matth. hoc colon eſſe parallelum verf. 10. cap. 4. ubi dicitur, 18:20. Abrogatâ invitatione ad petendum verbum Dei Oculi Domini perluftrant totam terram. Nam noftra hac ex certo loco , unus alterum vocabit ad ædificationem pericopa non agitur de oculis Domini obfervantibus, cu fraternam ad locos "privatos quofyis. Et quidem quivis ftodientibus , beneplacitum habentibus in hoc lapide , fed quemvis fine abominatione gentis. Tum Eccleſia nutrie- de oculis illorum , quibus proponendus erat hic lapis , ut tur à gentibus. Dabitur ei refrigerium , & tandem con- Jofuæ & diſcipulis ejus jam erat propoſitus , quem ſem- culcabuntur omnes hoftes fub pedes ejus. Conferrurſus per aſpicerent. Hîc eft explicatio ejus quod dixerat cap. | Dan. 2: 34. Imaginem afflixit, & fuit in montem ma- 2:15. Agglutinabuntur gentes multe Domino. Docetur gnum , qui implevit tot am terram. Illo die ; totum tem- enim, hoc futurum effe per propofitionem hujus lapidis pus ultimum à principio & colophone defcribit . Princi- in Euangelio. Sed qualis manifeftandus ? fcil. ut unicum pium , vocare ad fedendum fub vite; colophon , unà con- fundamentum. Super U NU M lapidem. Jehoſua non fidere. Mich. 4:4. Vitem, ficum etiam nisu morku@s cape- lapis, fed habens propoſitum lapidem , ut illum aſpiciat. re licet. Summa, erit right pacator. manifeſtandus ſeptem oculis unus , non unus & alter , non S. 20. Ita plenifſimus ſenſus erit: non vocabitis am- Chriſtus & Papa. Quo antem modo manifeftandus? Ca- | plius unus alterum ad cathedram Mofis, ut coram pedibus labo cælaturas ejus, hoc eſt, Exarabo in ipſo nomen ejus. | illorum fedeatis , qui in illa ſedent: neque tantùm Judæi Hagg.2: 2 3. oping game! ponam te ut ſigillum. Sigillum Judæos vocabitis ad fructum amicitiæ; fed ubivis fine habet za @genetñago , vel eft go @gue ting. Senſus: Dabo ipfi fervitute quemyis ad communionem fraternitatis & com- nomen ſupra omne nomen. Demonſtrabo, eum effe Fi munem cultum Dei vocabitis, ſub umbraculo veræ vitis lium meum : omnibus fignis eum manifeftabo ; ita ut Chriſti , in quo omnis vivus palmes fructum fert , & veræ omnes promifliones meæ in ipfo fiant Næ & Amen. Efa."| ficus , ejufdem, qui & protegit & cibat donec tan- 9:5.6. Apoc. 19:16. dem in pace ſub vite & ficu quiſque fua congregari pof- $. 18. Hîc primus fructus patefactionis ipfius cum ſuis 'fitis. 3 С Α Ρ U Τ U T I V. Quarta Pars Secundi Sermonis agit de Spiritu Dei Ecclefiam ſemper animante , & ejus efficacia in Babyloniis ad abfolvendam ædificationem templi, & in gentibus ad propagatio- nem Ecclefiæ. Habet Emblema Candelabri cum duabus e dixit ad me : Annon ſcis, quid fint hac ? Et oleis. dixi: Non, Domine mi. Verſ. 6. Et refpondit , ou dixit ad me , dicendo: Verf. 1. Et rediit Angelus, qui loquebatur ad me, Hoc eſt verbum Jehova ad Sorobabelem, dicendo: O excitavit me, ut virum, qui excitatur è fomno, Non ſtrenuitate , neque vi, ſed per fpiritum meum, fuo. inquit Jehovah Deus exercituum. Verf. 2. Et dixit ad me: Quid tuvides ? Et dixi: Verf. 7. Quis tu, mons magne, coram Zorobabele? Video, o ecce candelabrum aureum totum & len In planitiem : Qu'educet lapidem capitalem cum ticula ſuper capite ejus ; a ſeptem lucerna ejus clamoribus, Gratia, gratiailli. juxta illam ; ſepteni tubuli lucernis, quæ funt ad Verf. 8. Et factum eſt verbum Jehova ad me, do- caput ejus. cendo: Verf . 3. Et due oleæ juxta illud, altera ad dextram | Verſ. 9. Manus Sorobabelis fundarint domum hanc lenticula, altera ad finiftram. & manus ejus abſolvent: & cognofces, quod fe- Verſ. 4. Et reſpondi & dixi ad Angelum, qui al hovah Deus exercituum miſerit me ad vos. loquebatur me, dicendo: Quid hæc, Domine mi? Verf. 10. Nam quis contumeliam facit in die par- Verf. 5. Et refpondit Angelus , qui loquebatur ad me, vorum? Et lætabuntur & videbunt lapidem ftanni (fiy 240 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U Ο 3. P S five perpendiculum) in manu Zorobabelis ſeptem | id quod fciunt Deum vel expreſſè dixiffe vel ſignificaffe Oculi Jehova, illi perluſtrant totam terram. & innuiffe. Verſ.Ir. Et reſpondi dixi ad ipſum: Quid funt 6.5. Verf. 6. & 7. Eſt ſummaria ſcopi emblematis in- dua oled he ad dextram candelabri o ad finiftram ritum Dei tanquam opificem & perfeétorem omnium , digitatio, inſinuanda Zerubbabeli: fcil. fignificari Spi- ejus? qux ad conftitutionem templi typici & myſtici pertinent : Verf . 12. Et refpondi ſecundò, a dixi ad ipfum: ita ut removeatur Induſtria & vis humana. cum applica- Quid due ille ſpice olearum, quæ funt in manu tione ad effectum in Babylone ut monte magno (confer duorum prelorum aureorum illorum, quæ effundunt Jerem.si: 25: & Mons folet imperium magnum notare ) à ſe aurum illud? nimir. ut is fiat in æquabilem campum coram Zerubba- bele (id eſt non fit ipfi impedimento ) ut fummum lapi- Verf. 13. Et dixit ad me, dicendo : Annon ſcis, dem imponere ſtructuræ templi poflit , cum claris de quid hec fint? Et dixi: Non, Domine mi. Gratia congratulationibus. Töp confer Ef. 40:4. Pla- Verf. 14. Et dixit : Hi ſunt duo illi filii olei: qui nicies ibi pacem fub uno imperio Romano notat. Analo- ftant apud Dominum totius terra. gia temporis ædificati ſecundi templi & novi myftici note- tur. nixon Ela. 22; 2. Job. 36: 29. 39: 7. Confer Efr. In his diftinguenda 1. præparatio ad viſionem. verf. 6:22. Notandum, Angelum collocutorem renunciare 1. 2. colo primo. 2. viſi deſcriptio generalis. verf. 2. 3. verba Dei Patris & Filii , quum de femetipfo loquitur. In Viſi explicatio: verſibus reliquis ad finem capitis. emblemate autem eft Oleum, quod Spiritum ſanctum ſolet Verf. 1. & 2. colo I. adumbrare, propter effectum lucis, vitæ , viroris, vigo- ris, alacritatis, fructus, fragrantiæ. Hæc enim ſunt ab S. 1. RÆPARATIO ad vifionem fit per oleo, in lucerna , homine , arbore. De oleo vide Pfalm. excitationem Prophetæ. Ergo Zacha- 104:15. Hoc fonte reperto, non eſt difficile reperire, rias viſione præcedente & myfterii ma- quid candelabrum notet. Sed textus confiderantibus in- gnitudine ita extra fe raptus fuit , ut dicabit . dormientis inftar effet, & ad nova viſa $. 6. In verſ. 8. & fequentibus eſt ulterior illuſtra- ſtuperet. Hinc tanquam ex fomno excitatus eſt. tio Emblematis : & primò quidem quoad ſeptem lucer- 5.2. Verſ. 2. 3. Viſi deſcriptio, ipsi vertimus, Et nas. Verſus octavus habet indigitationem perfonæ loquen- dixi. Punctationem fequimur: non literas. Non enim tis. Verbum Domini. Eidem attribuitur mox , quod ſe puto, nos coarctari in eas anguſtias , quum diſtinctæ lectio- dicat Mil[um à Deo. Ergo vel Filius , de quo cap. 3. nes nobis offeruntur à Judæis , per quorum & manum & redit in ſcenam : vel Angelus collocutor nomine 117 eycégnaory Deus voluit nobis tradi verbum ſuum , ut non ornatur , ut indicetur , eum eſſe moy Tree og reny tov, poflimus eligere lectionem convenientiorem. Siquis ta nimir , ſpiritum veritatis. qui & mur tap index alter men putet , utramque lectionem habere utilem fententiam Zach. 7:12. Utrumque ſcopo eſt conveniens. & commodam expofitionem , nos quidem minimè inter $.7. Verf. 9. Habet verbum I. de abfolutione domûs cedemus, quò minùs utraque liceat uti. Emblema eſt per Zerubbabelem. Nota , ab anno ſolutæ captivitatis Candelabrum, & ejus materia , Aurum , & partes , præ- ad annum 6. Darii Nothi effe annos 142. fi calculum exo- ter baſın & fcapum, notabiles 1. Lecyt hus five Sphæra tericorum in ſupputandis annis regum Perſicorum ſequa- ſuperpofita. confer 1. Reg. 7:41.42. & 16:19. Hîc mur. Abarbenel vult dici, non per Zorobabelem ſed per per una intelligimus Lenticulam vel Calicem candelabro filium ejus Mefliam abfolvendum templum. ita eſſet peect- ſuprapofitum, aptum capiendo oleo, quod inde ad lucer- Coors ab uno templo, ad eg trouro, ad aliud etiam xdeg- nas derivetur. 2. Septem lucernæ ambientes caput Can- Tróin tov. Quid ni à materiali ad endog tréin tov? Nam Chri- delabri. 3. Septem tubi, quibus lucernæ candelabro ad- ftus expectabatur , non ut templum materiale conderet , hærerent, commeatum oleo à Calice, capiti candelabri fed ut templum materiale quidem viſitaret , Malach. 3: 3. impofito, præbentes ad lucernas. Ad emblema etiam fpirituale autem exftrueret. Zach. 6:12:13. II. de ulir pertinent (verf. 2. ) Aflita, duæ oleæ: poſitæ ad dex- illius eventùs & figni, ad agnoſcendum miflionem Filii tram & ad lævam Lenticulæ, verſ. 3 & Spiritus ſancti. Et cognofces , quòd Dominus exërci- S. 3. Verſ. 4. Incipit viſi explicatio. Hocverſu eſt In- tuum miſerit me. q. d. Hæc res erit in ſignum & argu- terrogatio prophetæ generalis de ſignificatione iſtius Em- mentum ; me miffum effe & moxquidem venturum , de- blematis. Decet nos attendere ad ea, quæ Deus often inde & veniſſe ad vos. Quippe miſlio Filii & Spiritus fan- dit ad docendum vel admonendum nos , ut ea intelligere eti annexa eft templo fecundo. Zerubbabel admodum per ea dignè commoveri poſſimus. fenex fuit templo abſoluto. Miraculi inftar fuit tam lon- $.4. Verf . 5. Interrogationem prophetæ excipit cle- gævum effe. Non improbabile eft , etiam hac in parte de- mens exprobratio ſtuporis five tarditatis ad illud intelli- buiſſe Jofuam filium Jozadaci & Zorobabelem fieri viros gendum: cum confeflione prophetæ. Putemus idem no- portenti, nempe ipſa longævitate. Non eft igitur , quod bis dictum, quando Hoc & Alia viſa ignoramus. Non quis putet, ei ſententiæ, quæ ftatuit, hæc fub Dario No- haberet autem hæc exprobratio locum, niſi effet & fi-tho geſta eſſe , obduci poffe & opponi eam longævitatem, gnum evidens ac notum & res. Et ita eft . Candelabrum quam Deus voluit effe fignum ſui adventưis ad templum. in tabernaculo pofitum & oleum idem fignificabant. Præ- Interim nos in medio relinquimus , quam exa&tè demon- terea id, quod fignificabatur , debebat effe notum vel ex ftrari poſlit, quot annis finguli reges Perſarum , præſer- ſuperiori prophetia. Accedit , quò majori jure nobis dici tim Cyrus poft emiſſum edictum , imperaverint. Neque poflit: An neſcis hoc? quod in Apocalypfi idem Em- enim putem , ad ullius loci ſcripturarum intelligentiam blema candelabri & olearum repetitum eft cap. 1:16. 20. neceffârium eſſe id accuratè & præciſè noſſe. & 11:3. 4. Audiant etiam Papiftæ hodierni hanc incre $. 8. Verf. 10. Illuſtrat, quomodo ad cognofcendam pationem, & confcientiæ ſuæ ne inurant cauterium. Au- millionem Jehove à Jehova reditura fit templi per Zoro- dent illi fic ftatuere , neminem teneri credere, quod fcri- babelem conſummatio. , nimir. in illuminatione oculo- ptura innuit, fed tantùm quæ ita dicit, ut id, quod apud rum feptem ad videndum perpendiculum in manu Zoro- animum ſuum judicat eſſe verum, vel expreflis vel æquiva-babelis cum lætitia , idque in oppoſitione u69ews & con- lentibus terminis legatur. Neque ſatis habent ad fidem , tumeliæ, quam quis facere potuerit in die iftarum rerum aliquid demonſtrari verum , ſed ultra exigunt , probari ſurgentium , ut parvarum. Nam quis eſt qui contumelia effe creditu neceffarium. Cogitent tandem , omnibus fcri- | afficit ad diem parvarum rerum ? At lætabuntur do vide- pturam legentibus & non intelligentibus rectè poffe dici, | bunt perpendiculum in manu Sorobabel ſeptem hi. Additur An hoc ignoras ? Et qui non ignorant, quid Deus dixe- ratio. Oculi Domini luftrant omnem terram. Cave jungas rit, eos nullam poffe cauſam dicere, quare non credant, hoc modo: Septem bi oculi Domini. & $.9. IN Z A C H A R I Æ CAP. IV. V. 241 -Et Tar כלִים בְמִין צַפַּחַת Kimchi explicat צֶנְחְרוֹת .purum $. 9. Septem bi funt feptem Ecclefiæ notatæ per ſeptem | duarum olearum, & duorum culmorum, five termitum lucernas , ut in Apocalypfi per feptem candelabra, & aut fpicarum oleaginarum inſertarum duobus prelis atveis, Zach. 3. per feptem oculos. Pro eo , quòd gentes deſpi- effundentium aurum , id eſt oleum inftar auri limpidum & catui habuerunt diem parvorum (de quo apud Nehemiam . cap. 4 : 1. 2. 3. 4. ) & pro eo, quòd Judæi ac gentes de- {picatui habuerunt diem Chrifti & prædicationis Euange- gum tamen hoc eft rray Exod. 16:31. Sed quid , lii, quæ res parvæ fuerunt in oculis ipſorum; viciflim hi pevž arīges. Ita Pollux vult vocari sed noirós pece co s povosa manus? Sunt fine dubio inſtrumenta exprimentia. LXX. ſeptem lætabuntur & videbunt perpendiculum in manu Sorobabelis. Perpendiculum illud nec ars, nec vis Soro- . . , oleuin babelis eſt, ſed divina delineatio & ædificatio, quæ pri- fit. Hîc eſ a. interrogatio prophetæ. verf. 11. 12. b. re- mùm fuit in manu Sorobabelis, deinde in many Chrifti nefas effe id ignorare. Confer Hebr.5:11.12. . rem o- 13. Indicat, & Apoftolorum. Chriftus ipſe in ſpiritu Sorobabel nun- cupari poteft , ut filius. Sic Hagg. 2:23. Septem Eccle- ftendens per definitionem. verf. 14. Hi funt duo filii olei, fiæ gentium videbunt confilium & vim Dei in fuo templo qui ftant juxta dominum totius terre. Nihil ſimplicius, ædificando, quodque hæc ædificatio templi fit deſtinata quàm per Filios.olei intelligere eos , qui habent Spiritum ad revelationem Melliæ: ut fimul afpiciant Lapidem pro- Chriſti, ſcilicet ad teftificandum de ipſo. Igitur & A- pofitum Joſuæ, fimul præparationem adventûs ipfius in poc. II. pe é pruges appellantur. Duo autem non fimplici- exſtructione Templi. Idque eis revelabitur in poenam & ter ſed duo genera. fic cap. II. tres paſtores , id eft tria æmulationem Judæorum contemnentium hoc confilium genera paftorum. Nimirum ſunt prophetæ & apoftoli: Dei. Deu:. 32:21. Septem Eccleſiæ dicuntur, quæ eft qui loquuntur in fcripturis. Et ab iis fluit fpiritus in Eccle- una Ecclefia Novi Teſtamenti in temporibus feptem per fiam; quia nihil Spiritus ſanctus Ecclefiæ dictat, nifi per diverfas qualitates diftin&is. Ratio, quæ additur, figni- verbum eorum. Et verbum illorum ac gratia fpiritus no- ficat, Deum effe Deum æquè gentium ac Judæorum , tatur per purum putum illud oleum, auri inftar lucidum, habere omnium curam , & hypocriſin Judæorum non quod fundunt. Prela aurea , quibus extorquetur oleum , ignorare. Simile Zach. 12: 1. fignificant Gratiam Dei, qua datur čvorğus zzce@@v. Quum $. 10. Notandum eft diligenter , Fundationem & con olee dicuntur ftare juxta Dominum terræ, quod eft mini- fummationem Templi per Zorobabelem effe pignus mil- fterii, ſubintelligi datur , Candelabrum, quoad fcapum fionis Chriſti, & illuminationis Gentium ad videndum & partes ipfas aureas, eſſe emblema Chrifti : qui in Apo- perpendiculum in manu Zorobabelis cum lætitia. Judæi calypfi dicitur ambulare inter candelabra : & habere 7 Templi Zorobabelis non poffunt recordari abfque triſtitia ſidera in manu. & confuſione maxima. quippe quum illud videant exci $. 12. Summa igitur prophetic eſt, Chriftum, quip- fum , & putent Patres fuos fpem adventûs Chriſti fub pe Dominum totius terræ, tum ratione creationis, tum Templo illo fefelliffe , & etiamnum quærant , quando ratione redemtionis, habere Ecclefiam & quidem in fe- Chriſtus venturus fit, & animis fuis non concipiant illam ptem temporibus Novi Teftamenti, cum inſigni 77012anád lætitiam, quæ Chriftum accipientibus præparata eft, ni- donorum & explorationum ; eamque ipfi inſertam & mirum eam, quæ eft ex remiflione peccatorum & yoga ciq. conjunctam ab eo ſuſtentari per Spiritum ſanctum ipfis Contra feptem oculi, multi faltem oculi præter oculum ſemper ſuppeditatum. Spiritum verò, ut ſpiritum verita- Ifraelis, debuerunt & Lapidem à Deo fundatum videre, tis, docere Eccleſiam Verbum Dei. Ad verbi verò co- & perpendiculum in manu Sorobabelis conſpicere cum gnitionem ſemper adeſſe duo genera teftium, qui in V. & lætitia. Et fanè Gentes per Euangelium vocatæ ad fidem in' N. T. locuti ſunt; qui femper locuturi ſint in mundo Domini Jeſu cum maxima ſemper lætitia viderunt vident- | mediante Scriptura & in ore fidelium miniſtrorum. Eos que conſilium Dei per manum Sorobabelis exſecutioni oppreſſum non iri. Verbum Dei ab ore Ecclefiæ non abi- mandatum, nempe Templi erectionem ad præparandum turum ; fed vi ſpiritus & efficacia verbi Ecclefiam luci- locum & ftatum populi convenientem Adventui Filii Dei | dam fore in mundo. Calix in fummitate notare poteſt ad redimendum Eccleſiam per minorationem ejus infra meritum Chrifti, quo promiflionem Spiritûs conſecutus Angelos & ſubjectionem in obedientiam Legis. Si tem eft. Prela deinde, ut dictum, notant gratiam, quæ dat plum Şorobabelis non debuit viſitari & adiri à Chrifto, | voziv yegpôv. Nihil ad rem hariolatio R. Solomonis , quam caufam habent Gentes lætandi magis de exædifica- qui vult intelligi Sacerdotium & Regnum ; vel Davidis tione templi fecundi, quàm primi? Kimchii, qui Sorobabelem & Joſuam. Poterat eodem $. 11. Verf. 11. Deinceps preſliùs explicat Emblema | jure Haggæum & Zachariam intelligere. CAPUT V. Quinta Pars. Sermonis ſecundi prophetici eſt fuccenturiata præcedenti . Ut enim cap. 4. agitur de Spi- ritus Dei efficacia in vera Eccleſia , ita de affectu & forma falfæ Eccleſiæ agit cap. 5. Duo capitis membra ſunt I. Punitio Iſraelis ſecundùm literam. yſque ad verf. s. II. Punitio hypocritarum poft Templum deſtructum. à verf. 5. ad finem capitis. Verf. 3. Et dixit ad me: Hæc eſt Exſecratio, que I. De pæna Iſraelitarum. Emblema yolumi exit in faciem totius terræ. Nam omnis furans ex nis volantis. hoc ſecundùmillar evacuatur; (rce bez reizen) @o- mnis jurans ex hoc ſecundumillam evacuatur. Verf. 1. Et rurſus fuftuli oculos meos & vidi: & ec- Verf.4. Eduxi eam, ait Jehovah Deus exercituum, ce volumen volans. eveniet in domum furis, e in domum jurantis Verf.2. Et dixit ad me: Ouid tu vides? Et dixi: in nomine meo falso : car pernoctabit in medio do- Ego video volumen volans : Longitudo ejus viginti mûs ejus, o conſumet illam & ligna ejus & la- cubiti, a latitudo ejus decem cubiti. pides ejus. X $. I. In 242 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S I ز nos. terra. Nhac pericopa agit Spiritus ſanctus de puni- | fummum. 7p? Vide Efa. 3:26. ubi notat ocium, im- tione Iſraelis fecundùm literam per deſtructio- munitatem , vacuitatem domorum , portarum. Ita & hîc nem templi illius ſecundi , quod tum ædifica- nerbegnozę notatur: ut in nullo reputentur. Alioqui & batur; ad locum faciendum, primariò qui- Græcis denušv eft ita punire , ut nemo quid defiderare dem Ecclefiæ fidelium liberæ, quæ per fe- poflit in punitione ad ſummam feveritatem. ptem lucernas ſignificabatur ; fed limul etiam $.7. Judicium in fpecie eft in domo furis & perjuri. ſecundariò populo hypocritico Judaiſanti inter Chriſtia- Domus Dei intelligitur, fed deſerta à Deo. Matth. 23: verf. 38. Domus veſtra vobis relinquitur deferta. quæ $. 2. Verſ. 1. Emblema eſt , Volumen volans, ifnoga jam in fpeluncam latronum converſa. Matth. 21:13. prévoy & celeriter provectum. Liber apertus ad judican- Efai . 32:14. dum ex co. Dan. 7: 10. Apoc. 20: 12. Additur quanti- $. 8. Summa prophetiæ eft, Inftare tempus , ubi pro- tas in reſponſione prophetæ ad interrogationem Spiritûs. pter Furtum & Perjurium populi & principum ejus legis verf. 2. Ea quantitas eft in templo Solomonis veſtibuli Exſecratio fit graffatura in totum populum & in ipſum ante templum. 1. Reg. 6:3. templum , ut jam non amplius Dei domum, ſed domum $. 3. Verf. 3. & 4. eft Emblematis explicatio. 1. Vo- furis & perjuri . quippe Dei filio aliud templum ædifican- luminis. Hec eft Exſecratio. Vide Deut.29:19. 30:19. te. cap. 6:13. Hæc eft executio judicii, quod Deus e- rat Ifraelitis comminatus per Mofen, fi adderent Saturam Pfal. 109: 17. 18. 19. 2. Voluminis volantis. Exiens. Ex- ſecratio legis à Judæis præpofita Benedictioni prodit in ef- fitienti, h. e. Conſcientiam conſummatam per Chrifti fa- crificium redigere conarentur in ſervitutem elementorum fectum. Qui eſt ex Lege, ſub Exſecratione eſt. Galat. 3: yf.10. 3. Quantitatis. Que exit in faciem totius Terra mundi & conftituere fub execratione legis. Vide Deut. Veſtibulum Solomonis, quod erat poft Altare ante fan- 29:18. 19. unde & vocabula ac eget doricum fumfit Za- charias. cum , fignificabat Ifraelem proximè admiffum ad re- gnum coelorum. Ideò menfura veſtibuli hic proponicur 11. De pæna hypocritarum inter Chriſtia- ut indigitetur populus illius temporis & conditionis, quæ per veſtibulum fignificabatur. Porrò volumini hæc men- nos. Emblema Ephæ. ſura attribuitur, ut intelligatur, Execrationem in libris Legis contentain convenire toti populo ; qui proximè ad- Verf.5: Et exivit Angelus, qui loquebatur ad me, millus ad regnum cælorum noluit in id intrare, & ad te- edixit ad me: Tolle, age, oculos tuos, OVL- acsón les progredi : & populum illius modum & menſu- de; Quid eſt exiens hoc? ram impleviffe. Confer Habac . 3 : 6. Adde & phrafin Verf.6. Et dixi: Quidillud? Et dixit: Hec Epha, Job. 36: 17. Judicium improbi impleſſes. Sequitur Ex- que exit. Et dixit : Hic eſt oculus illorum in tota plicationis illuſtratio. Dixerat , prodire Execrationem. Id illuftrat , indigitando 1. culpas. 2. judicii tempusVerf.7. Et ecce talentum plumbi tollebatur ; & ifta 3. judicium, tum indefinitum. verf. 3. tum definitum in Domo. verf. 4. Culpæ funt, Furtum & Juramentum, mulier una confidebat in medio Epha. fubint. falfum in nomine Domini. ut explicatur verſ. 4. Verf. 8. Et dixit : Hæc eft improbitas. Et conjecit Confer Ecclef. 9:2. ubi jurans fimpliciter & juramen illam in medium Ephe, e conjecit lapidem plumbi tum timens opponuntur. fic Matth. 5:34. Jacob. 5: 12. Cùm vetamur jurare, non vetamur piè & religiosè jura- re, hoc eft, fidem noftram in Deum & timorem judicii | Verf.9. Et fuftuli oculos meos & vidi, e ecce duæ profiteri, vel vovere Deo in Spiritu ſancto & folyere ; mulieres exibant, a ventus erat in alis ipſarum ſed jurare temere , hypocriticè, falsò, & juramentum (Habebant autem alas, ut alas ciconia) a ſuſtu- non timere, Chriſtus enim non deftruit Catecheſin Pha- riſæorum , quatenus repetebant audita quædam , fed, Verf. 10. Et dixi ad Angelum, qui loquebatur ad lerunt Epham inter terram & inter cælum. Taxit omnem injuftitiam Ifraelitarum, quas , quantumvis Verf . 11. Et dixit ad me : Ad edificandam ipſi do- quæ ab illis præteribantur, fupplet. In duas culpas con- fanéti videri vellent, non poſſent effugere. $.4. Prima eft furti; quia , cùm juſtitia regni cælo mum in terra Sinear. Et parata eſt; collocata rum carerent, terram Canaan , quæ data erat in ſymbo eſt ibi in baſi ſua. lum cæleſtis patriæ, non poffent poffidere niſi ut alieni & 5.9. Per hæc adumbratur punitio Hypocritarum poft fures. Addi poteft furtum gloriæ Chrifti & furatrina com- miffa in occultanda clave ſcientiæ. Ipfa cupiditas terræ & deſtructum Templum , per erectionem Domûs Impro- bonorum ejus , propter quam rejecerunt Chriftum. Joh. bitatis. Confer 2. Theff. 2 : 10. $.10. Verf. 5. Eft excitatio Angeli, denuò ex cælo 11:48. 19:15. Hof. 2:7. 10. Zach. II:5. Secunda eft falli juramenti, contra primam tabulam. Hanc culpam Exibat. Per exitum Angeli de cælo fignificatur , Finitâ prodeuntis , ad confiderandum Quid fit illud, quod contrahit, qui falsò fedus Dei fumit in os. Pfalm. 50: ſcena Templi manu fa&ti, domo Furis & Perjuri, fore a- verf. 16. 17. 18. ubi nota, pro perjuro poni mechum ; id eſt ſpiritualiter mechantem. Hæc culpa Iſraeli paflim liquam intercapedinem temporis , qua Angelus collocutor rerum novarum Index fe quaſi in cælo contineret, Ec- improperatur ; Quod non invocent Deum neque nomi- nent eum in veritate. Chriſtum enim & juftitiam ejus , & in ipfa opportunitate excitaturum effe fideles, ut vigi- cleſiâ interim fua obeunte certamina. Eum autem mature quem Patres & Prophetæ omnes Deum Ifraelis cecine- rant, ignorabant. Hinc Amos illos pro cultoribus Mo- ) lent circa Exortum Novi Regni Impietatis, Ecclefiæ no- loch traducit. cap. 5: 25. & Stephanus Actor. 7. Sed men uſurpantis. & Zacharias cap. 10: 4. Contra juramentum verum 5.11. Verf. 6. Interrogatio Prophetæ fignificat ſom docetur Efai. 45:23. collato Rom. 14:11. Efa. 65:16. animadvertenda initia judiciorum & tendiculas Satanæ, nolentiam & tarditatem Ecclefiæ ad deprehendenda & $.5. Judicii tempus. n. pofthac, i to’pl. Eft ſanè un tamen non fine omni fcrutatione Scripturarum. Inter- ingeminatum alicubi hinc , inde. Sed & ratio di&tat , poffe roganti reſpondet Angelus , nominando rem , & pec- de tempore intelligi. Vel fanè, Fur hinc, Perjurus inde pu- carum hominum circa illam. Hæc eft Ephah menfura nietur. Ut fignificetur, populum conftare hinc furibus , exiens. Per Menſuram intelligitur Abundantia bonorum inde perjuris. Sed malo prius. Et aftipulatur verbum menfurandorum. Senſus : Deus dabit Ecclefiæ fola- insan; & hoc fignificat volatus voluminis. per quæ tium & refrigerium , & pacem ; & in pace abundan- indicatur appropinquatio hujus judicii. tiam & copiam agrorum ( confer cap. 13: 5.) & po- $.6. Judicium indefinitè demonſtratur juftum , quip- pulorum & cætuum. Peccatum eft : Oculos hominum pe fecundùm ſcripta in volumine : ſeverum, quippe ad converti ad Menfuram. Antitheſis veræ fidei : cujus in os ejus. ett IN Z A C H A RIÆ CAP. V. 243 eſt habere oculos in Lapide, qui Joſuæ propoſitus. cap., mentum provedtionis. Ecce, due mulieres exibant : duo 3:9. Hic eft oculus , hæc eſt Jeepíc, hæc contemplatio, regna. Dan. 2:41. 7ha d'apregnum diviſum , & unum hæc conſolatio, 0977. Vel, Talis eft oculus eorum, & duplex. Et ventus erat in alis earum; hoc eſt, forti ut cæcutiens ad cæleftia & ea, quæ ſunt Spiritus ſancti , | & vehementi aura provehebantur. & habebant alas, ut hoc videat ; animam habent intentam rebus terrenis; i ciconia. amplam & latè patentem potentiam. Sic ale di- TO THE CLS OG Ozonio, 2. Cor.4:18. egy tad izri gñs pegvě or cuntur in facris pro potentia . Efai. 18:1. Terra obuma sej 37807, Colofl. 3: 1. 2. diligunt mundum & quæ funt brata alis, quæ funt ultra fluenta Æthiopie. Pſal. 91:1; in eo , concupifcentiam oculorum & carnis, & tumorem qui ſub umbra alarum Dei pernoctat. Dan. 9:27. ala a- vitæ. 1. Joh. 2:15. 16. habent oculos pessa's morgonído. bominationum defolatrix. Quo major & diffufior poten- 2. Pet. 2:14. Hactenus Culpa , Concupiſcentia regnans; tia, eò majores alæ. Dan. 7: 4. ale aquile. verſ. 6. & Occafio regni Injuſtitiæ, Abundantia rerum tempora- quatuor alæ volucris ſcilicet mediocris : nec aquilæ , nec lium. Uti concupiverunt, ita dedit hypocritis Deus, ut pafferculi.Color in alis etiam notare poteft varietatem doga manifeftaretur ipſorum animus per conſequentem desco matum. Duæ hæ fæminæ funt Regnum Ecclefiafticuni clav. Epiſcoporum & Regnum novum politicum ex veteri Ro- $. 12. Verf. 7. Eft Emblema paratæ Coërcitionis, & mano emergens in Italia, Hiſpania, Germania, Gallia, Inchoati regni Injuftitiæ. Et ecce Malla plumbi tolleba- Polonia, Suedia , Dania , Scotia , Anglia, &c. Hos tur: & Ifta mulier una ſedebat in mediam menfuram. Ea junctæ provehunt Papalem auctoritatem , imaginem be- mulier nominatur Injuftitia verſ. 8. colo primo. Et dixit : ftiæ, meretricem magnam, legiſlatricem injuftitiæ, Ec- Hæc eft Injuſtitia. Maſſa plumbi elata ſignificat Erectio- cleſiæ bonis ſubnixam. Notatur & Provectio auctoritatis. nem Imperiorum vel Imperii extra fines ditionis Eccle- Emblema hoc eft: Elevaverunt Modium inter cælum Love fiæ, ubi ea habet bona ſua ; quod Imperium ſuo tempore terram. eis to persecumpos. Papæ, quantumvis onere Sara grave onus futurum erat improbis & bona in populo Ec- racenico comprimeretur , cum ſuis fortunis, dederunt lo- cleſiæ poffidentibus. Simul autem elevatur illa maſſa, & cum ſuinmum in Ecclefia , ut inter Deum & homines in- apparet mulier una confidens in Modium, hoc eft, re tercederet , aſpectum cæli five fidem dirigendam in gnum & poteftas alicujus Monarchæ bonis Ecclefiæ five Deum à Deo in ſe deflecteret , & pro Deo faltem asggpéves directè five indirectè fe fuperponentis. Et quemadmodum (fed poteftate ampliore, & quæ foli Deo reſervata eft) per Epham affluxus bonorum fignificatur, qui non eft fine in templo Dei federet. afluxu gentium: gentium verò affluxus parit Beftiam A S. 16. Verf. 10. habet Interrogationem Prophetæ de pocalypticam primam five illud regnum mundanum, termino provectionis Modii. Videbat enim Modium & quod Gentili imperio Romano ſuccedit, & Ecclefia nun- in longum latumque provehi & in altum extolli. Quod ad cupatur & habetur ; ita Femina hæc fibi thronum po- provectionem attinet , fimilis phrafis Efai. 23: 7. quam à nens in copiis gentium eft Imago Beſtiæ Apoc. 13. Hæc diebus antiquis prorſum provexerunt pedes ejus in longin- appellatur Injuftitia, v úvopice, éduise, quia legem evo- quum ad cohabit andum. & alia ejufdem Extenſionis po- prices & idnías fert. yu? notat émue me toy nga ng TCX EX EA jeśvov. tentiæ indigitatio Efa. 57:9. apon eft vel actus & habitus hominis ordinem conturban $. 17. Verf. 11. Explicatur terminus proceſſionis re- tis & damnationem promerentis vel ftatus exſecrationis ' gni Injuftitiæ. cum excluſione regenerationis. Opponitur is ſtatus ftatui S. 18. I. per verbum Angeli. Ad ædificandum ei dom juſtificationis fidelium. Ita igitur & Verbum legemque fi- mum in terra Sinear. Ædificatio domūs fignificat Stirpis ve Conſilium , quod Irregenitus fingit ad falutem & favo- ac proſapiæ , ad certam fucceifionem , poffeffionumque rem Dei, & Rex in regno injuftitiæ obtrudit & imponit & familiæ regunda attributionem. Deus ad Davidem. hominibus, contraria legi juſtitiæ, Euangelio regni Dei, Ædificabo tibi domum. 2. Sam. 7: 11. Pfal. 113: 9. qui ſubintelligitur. Poftea dicitur domus ei condita in Sinear. collocat fierilem in domo. Alluditur ad domum Furis & Domus autein notat Sedem; Curiam , Thronum, Eccle- Perjuri deſtructam, & ad domum Dei, de qua ſequetur fiam regimini ſubjectam. de quo poft. cap. 6. Cum illa domo haber conteſſerationem & évanom $. 13. Quod ad hiſtoriam attinet, poftquam Ecclefiæ pofitum provećtioni illius Modii, donec Terram Sinear, viev, cum hac pugnam. Significat , Hunc terminum effe pax reddita, & totius Imperii Romani opes cum multi- h. e. regnum aliquod fimile Babylonico condant , quæ tudine hominum in Eccleſiam confluxiſſent & jam in Eccleſiam antea inve&tus effet Epiſcopatus fupra presbyte-creverant primi mortales poft Diluvium Geneſ. 11. & in terra in unum populum uniatur per unum nomen, ut de- rium: ea opportuniſlima occaſio fuit Epiſcopis amplifi- candi thronos fuos. Ibi de ſedibus & de fedium obedien- qua regnet idololatria, & vigeat perſecutio ; quemadmo- dum olim in Babylonia: & ubi Ecclefia captivetur (ut tia diſputatum. Et tandem inſpectio Epiſcoporum fuit olim Judah in Babylonem deportatus ) propter fuas pra- voluit illa effe ftabilia. qui permiſit per Epiſcopos femina- vitates. In ea terra hanc mulierem in Modio fedentem ha. voluit illa effe ftabilia. qui permiſit per Epiſcopos femina- bituram, procuratione duarum illarum poteftatum, do- ri hæreſes. Quæ neceffitatem pepererunt agendis Conci-. mum, h.e. ſucceſſionem & regimen. liis. In Conciliis data opera eft, ut autoritas humana im-. primis Romani Epiſcopi magis magiſque confirmaretur : illa domus. Omnis ordo regundæ familiæ & fucceflionis $. 19. II. per narrationem prophetæ. Et parata fuit, per quam lex injuftitiæ paullatim eft propalata. Interim conftitutus fuit. & depoſita eſt ibi in bafi ſua. Fundamen- Deus extra Imperium Romanum præparavit gentes bar- | tum throni illius eft mendacium & falfa doctrina. Non in baras , quæ primò terribiles fuerunt, tandem etiam incu- Chrifto lapide fundamentali exſtructa eſt illa domus , aut buerunt in ejus partes. de quo mox. refedit mulier in ſuo modio. Inftituatur diligens compára- $. 14. Verf.8. colo altero eft Emblema coërcitionis. tio Throni ærumnarum & Candelabri , quod.veræ Eccle- 1. Conjecit illam in modium. Poſuit Deus regno impietatis fiæ fincerum ftatum fignificat. Comparentur cum hac modum , dum non paffus eft egredi menfuram illam, in prophetia, quæ annotavimus ad Hofeæ caput decimum. qua primùm ſe manifeftavit . Tum etiam non paffus eft Cumprimis animadvertendum eft, Zachariam hîc vati- Feminam illam ftatim federe , ut reginam. 2. Conjecit | cinari de domo conſtituenda in terra Sinear, h. e. Baby- lapidem plumbi in os ejus. hoc eft, Deus poteftatem illam lone. Atqui Babylon vetus, in litera, jam præterierat , gentium barbararum, quales imprimis Sarraceni & Tur nec poftea invaluit.. Ergo neceffariò hæc de Babylone cæ , injecit in partem imperii Romani, ad coërcendam myftica, quæ poft occaſum Reipublicæ Judaicæ extitura Anti-Chriſti týrannidem, ne ita latè propagaretur. erat, intelligenda funt. De ea autem judicandum eft ex S. 15. Verf.9. Eft Emblema propagationis, in pæ- ) analogia Babylonis vetuftæ, & ex hujus prædicatis, quæ nam ſcilicet non amatx veritatis. Vide ante omnia Inſtru- in prophetia extant. j CA- 244 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S CA PUT T VI. Sexta Pars Secundi ſermonis explicar ſtatum Ecclefiæ & mundi uſque ad Chriſtum regem & funda- torem veri templi, quod eſt Ecclefia: & nominatim ſtatum Terræ, hoc eſt, Palæ- ſtinæ & Judæorum, Chriſto templum ædificante. ejus, & deſcendent equi & Seſſores eorum quiſque gladio Emblema quadrigarum & coronarum. fratris ſui. Eo die accipiam te, Sorobabel, do ponam te ut figillum. Vide Emblema & ejus Expoſitionem, & o- Verſ... Et rurſus ſuſtuli oculos meos & vidi: @ecoperationum ordinem. ce quatuor currus exibant ex eo, quod erat in- S. 2. Emblema eſt, quatuor quadrigæ prodeuntes ex inter duos Montes æneos. Quadrigæ quatuor & ordinan- ter duos montes. Montes autem illi erant montes tur & deſcribuntur. Ordinatio non ratione temporis ex- enei. eundi , fed ex cauſa alia fit. Fortaffe ratione potentiæ. Verf. 2. Currui primo junéti erant equi rufi, & cur Nam quoad tempus prodeundi alius ordo eft infra verſ. 6. rui ſecundo equi atri. 7.8. Deſcriptio fumitur à colore. qui eft Rufus, Niger, Verf. 3. Et currui tertio equi albi: a currui quarto Albus , Varius , h.e. Rufus maculis albis reſperfus. Ex collatione verfüs 2. & 7. apparet, quod D'ADN fit idem equi grandinati rubri. cum DPS rubris. Unde & D'YIND???? grandinati rubri Verl. 4. Et refpondi dixi ad Angelum, qui loque explicandum eft verf. 3. Convenit d'un popo quafi fer- batur ad me: Quid hæc, domine mi? Verf. 5. Et reſpondit Angelus & dixit ad me : Hi ment atus veftes Efai . 63: 1. quod mox qe139) o'z» su- funt quatuor illi venti cæli exeuntes ex quo fteterunt brum in veftibus tuis . verf. 2. Nam byps pro fortes , quod eft quos, nec legitur , nec aptum eft. Typus igitur apud dominum totius terra. Verf.6. Cui junéti funt equi atri exeunt in terram A- plenus hic eft . Duo montes ænei hinc inde. In medio ſpa- cio prodeunt quatuor quadriga, quæ partim ſanguinem quilonis : & Albi exeunt ad poft ipfos: a grandi-effundunt in terra Iſrael, partim ei graves funt & triftitiæ nati exeunt ad terram Meridiei. cauſa, partim mites & clementes , partim variæ, h. e. non- Verf.7. Et rubri exibant & quærebant ambulare in nunquam clementes , nonnunquam fanguinarii. terra. Et dixit: Ite, ambulate in terra. Et ambu s. 3. Expofitio emblematis poft interrogationem ř1.4. larunt in terra. Hi ſunt quatuor venti cæli progredientes à ftando juxta Dominum totius terræ. Senſus. Eandem rem per 4. qua- Verſ. 8. Et inclamavit me a locuius eft ad me, di-drigas notari , quæ & 4. venti coeli nominari poilint. cendo: Vide, qui exeunt ad terram Aquilonis, fece- Clarum eft autem in genere, Exercitus & Turmas Dei runt acquieſcere ſpiritum meum in terra Aquilonis . notari, per quas peraget judicia fua. Jam & Angeli cum Verf.9. Et fačtum eft verbum Jehova ad me, dicendo: curribus & equitibus comparantur , quatenus funt pro Verf. 10. Capiendo cape ab exulibus, à Cheldaj, à Exercitu circa pios; & Angeli cùm boni tum mali pof- funt Exercitus nominari, per quos judicia exercet. Sed Tobijah od Jedajah (venies autem tu die illo, ve- & nulla ratio eſt, quare non ita intelligatur , ut Hagg. 2 : nies, inquam, domum 7ofija filii Zephanje ) qui verf. 22. fimpliciter : ut fint Turmæ bellicæ. quia talia venerunt ex Babylonia. judicia non per Angelos immediatè fed mediantibus po- Verſ. 11. Capies, inquam, argentum ex aurum a pulis & turmis executioni mandantur. Nihilominus ta facies coronas ; ea pones in capite Zoſue filii fofa- men adjungere poffumus illis Angelos, ut motores : po- daci ſacerdotis ſummi. tius malos, quàm bonos. Sed & populi impetum facien- Verf. 12: Et dices ad illum, dicendo: Sic dixit fe- 13. 15. Apoc. 7: 1 . tes cum Ventis comparari ſolent. Vide Efai. 27: 8. Hof. hovah Deus exercituum, dicendo: Ecce vir, GĒR $. 4. Coram Domino totius terre dicuntur ftetiſſe , h.e. MEN nomen ejus eſt, o de ſubter ſe germina- juffa capelliviſſe à Filio Dei, qui habet imperium in totum Ifraelein & in totum mundum. Remittimur hîc ad em- bit: o edificabit Templum Iehova. Verl.13. Et ipſe edificabit templum Iehova @ ipfe Pfalm. 97: 5. Mich. 4: 1 3. Zach. 4:14. & hic. Senfus blema cap. 1. verf. 10. Nomen hoc eſt Jof.3: 11. 13. accipiet majeftatem, & confidebit & dominabitur igitur Emblematis fummatim ifte eft: Duos montes , hoc in throno ejus; o erit facerdos in throno ejus, aeſt, duo regna valida & inconcuffa effe conftituta à Deo, confilium pacis erit inter utrumque. five potius Regnum Dei ſubjiciens mundum duas habere Verf. 14. Et quod ad coronas; erit Chelemo a To-manifeftationes tanquam in duplici regno. Unum eſt re- bija et Iedaja et Cheni filio, Zephanja in monimen- gnum domus Davidis : alterum regnum Chriſti . quod tum in templo Iehova. quidem eft fpirituale , ſed etiam ad effectum terreſtrem in ſubjectione omnium gentium. Dan. 7:22.27. Regnum Verf. 15. Et longinqui venient et coadificabunt tem- domus Davidicæ quoad externam formam eſt abolitum , plum Iehova: et cognoſcetis, quod Iehovah Deus ſed manet tamen in radice, donec in altero monte appa- exercituum miſerit me ad vos. et fiet; ſi auſcultan- reat. Medio tempore quatuor Regna cum ſuis exercitibus do aufcultaveritis voci Iehova Dei veſtri. incubitura Terræ promiſſæ. Ita ut quartum ſit illud, ſub quo Regnum Chrifti orietur. Neque eft hæc prophetia $. I. Rimæ fectionis , quæ habet Emblema | aut ejus Emblema novum. Nam & Daniel. 2. duorum quatuor quadrigarum ( ad verf. 9. ) fum- montium mentio eſt. verf. 45. 35. Et hæ quadriga ma eſt Hagg. 2:21. 22, 23. Ego commo cum partibus ftatuæ ex parte conveniunt. Tantùm veo celum & terram: Qevert am folium præteritur hîc caput. quia illud jam abiverat. Et pars regnorum , & profligabo vim regnorum tertia hîc fecatur in duas , propter diverſos expeditio- gentium; &evertam currum á vettorem | nis locos. At in Itatua unum ſunt, propter naturam P Р populi N Ν Z A C H A R I Æ CA P. VI. 245 populi imperantis: qui Græci erant. Ea verò unitas & men & Stirps generis vetuſti, ita hic prima origo generis diſtinctio innuitur cap. 8. Dan. verf. 8. Et ibi animadver- | novi & inftaurati. Qualitas adventus ejus quoad caufam : tatur ſucceſſus cornu parvi in Auftrum. Ita verf. 21. 22. 1. Q ui de ſubtus fegerminabit. Vau relativum , ut Prov. Ordo operationum Exercituum Dei hic eft. 15: 16. 17. Num. 23 : 23. Comparatur adventus ejus $.5. 1. Atri equi prodeunt in terram Aquilonis. ſcili cum ftirpe, que nullo fatu, nulla plantatione, non à ra- cet à facie Domini, h. e. mittuntur in terram Aquilonis . dice alia proveniat aut propagetur. Huc etiam aliquo mo- In comparatione terræ Ifrael Babylon & Affyria eft Aqui- do facit Efai. 53: 2. ut radix esc terra ſiticulofa.' Nota lonaris vergens ad Orientem. In eam terram immiili Medi tur enim ibi & defectus virtutis antecedaneæ, quæ fit in & Perfæ, qui populo Dei non quidem ſanguinarii extite- arbore propagante; & defectus alimenti. Reſpondet au- runt, ſed tamen graves & moleſti. tem huic emblemati nativitas ex virgine per virtutem pro- 5. 6. 2. Albi exierunt ad poft illos. h.e. Milli funt in priam divinitatis , & proprium jus , à nullo homine ac- eandem partem , ſcilicet ut priores eam ſedem tenentes ceptum , ad regnum & facerdotium eorum cauſa geren- ſubjugarent. Et ſecundùm ordinem prophetiæ Danielis hi dum , qui ipfi in filios dati ſunt; qui ipfius genimina funt. fuerunt Græci fub Alexandro. Hi commodi fuerunt If Germen enim hoc fit quodammodo majus per infitionem raeli. filiorum Dei in ipſum, ut ex ipfo renaſcantur per ipfius $. 7. 3. Grandinati exiverunt in terram Auftri. Senſus meritum & efficaciam ſpiritûs. Quæ ut ipfi competant , prophetiæ fimplex & planus. Poft deftructuin regnum neceffe eft agnoſcere ipfius divinitatem & æternam ſpon- Perlicum excitabitur nova commotio tendens in Ægy- | fionem. Per hanc enim factus eſt Radix Eccleſiæ. No- ptum. Quod autem hæc expeditio fit fufcipienda à Sep- | mini reſpondet opus. tentrionalibus , explicatiùs dicit Daniel cap. 11:5. & $. 12. HII. Et «dificabit templum Domini. verf. 12. fequentibus. Ubi animadvertendum , inter duces Ale- | q.d. Domus hæc, quam vos ædificatis, revera non eft xandri maximè emerſiſſe Ptolemæum Lagi filium , de domus Dei. Deus enim non habitat in templis manu fa- quo Dan. 11:5. Contra illius igitur magnitudinem com Etis. Efa. 66: 1. Sedille ædificabit templum verum Dei; parata ſunt Seleucidarum conſilia & conatus. Tum etiain in quo Deus habitabit in feculum. Hoc intelligendum eſt Euergetes in Aſiam venit, & arces regni obtinuit: fed de ſpirituali templo. 1. quia domus ſecunda debebat ma- concitata feditione in regnum ſuum reverti cogitur. Dan. nere ufque ad Chriftum. Hagg. 2: 7. Malach. 3: 3. Dan. II: 8.9. etiam Philopatoris ſucceſſus contra Antiochum 9:25. 26. Genef.49: 10. Igitur Chriſtus nec poteft magnum notantur in vf. 11. Sed, ob faftum ejus, con templum, quod eft ædificatum, ædificare ; neque aliud, vertitur curſus rerum ejus. ibid. Ýſ.12. 13. 14. 15.16.17. præter hoc , corporale templum exftruere. 2. quia veniet Rurſus Antiochus Epiphanes contra Philometora moyit ad unćtionem fanéti ſanctorum five veri adyti , ftan- feliciter. Ýf. 25. 26. Secunda autem ipfius expeditio in te templo, quod deftruendum erit. Daniel. 9: 25.26. hibetur à Romanis. verf. 29. 30. 3. quia in terreſtri templo facerdos eſſe nequit , neque 8.8. 4. Rufi & fanguinolenti exiverunt : $1. 7. (Eyo-terreſtres brutafque victimas offerre. Nam Daniel ea cantur Mich.4 : 14.) & quæfiverunt ire & perambulare monet abolenda. ut & Efai.66. & Pfalm. 40. & in a- terram. Et dixit , Angelus Collocutor , Ite ambulate lio throno fedebit facerdos. Pfalm. 110: 1.4. Ædifica- in terra. Romani Judæam de induſtria voluerunt habere tio templi fpiritualis eft fanctificatio animarum & cor- in poteſtate; & datum eft illis, ut eam in poteſtate habe porum noftrorum , ad inhabitationem Dei, per victi- rent. Hi illis rufi fuerunt. Res nota. Pompejus Hierofo mam fanguinis & effufionem fpiritûs. Hinc lapis dicitur lymam cepit, regnum Hyrcano abftulit. Gabinius , Craf- cap. 3. & hujus ædificationis confilium eſt perpendicu- fus, Bibulus, &c. tenuerunt. Edictus cenſus. Judæi ut lum in manu Sorobabelis. cap. 4. Templum autem Dei fubditi Romani Imperii cenſi. Perpetui præſides fuerunt. unum eft, nempe Eccleſia i oz Soufian inde à promillio- Archelaus relegatus. Judæa in formulam provinciæ reda ne in Paradiſo promulgata uſque ad finem mundi. Chri- cta. fub Nerone urbs & politia deleta. ſtus illam ædificat uno facrificio & una juftitia. Abf- $. 9. Verf.8. Oblignatio ordinis eft in effectu jam ex que qua fi effet, ne illi quidem templum Dei fuiſſent. In- ſtante. Initium fignatur, ne poffit de ordine dubitari. Et terim peculiariter templum Dei eft Eccleſia Nov. Teft. inclamavit me quaſi claſſico (vide Job. 35:9.) & locu quam Chriſtus implet, Col. 2 : 10. cujus omnia mem- tus eſt ad me , dicendo: Vides Qui exeunt in terram Aqui- bra facit Baoneis nou iegels & Businesov iegész ou pega gradu lonis , fecerunt ſpiritum meum acquieſcere , hoc eft, fatis- propiori. Nemo enim cogitur procul ftare ſerviens in li- fecerunt voluntati meæ in terra Aquilonis. Perſæ in Ba tera , ut olim. Qui templum Dei ſunt, eorum fpiritus byloniis. non abit in carcerem poſt mortem , eorum caro non re- $. 10. Verf.9. In emblemate Coronarum conſideran- linquitur in pulvere , ii nunquam occupantur ab hofte. da iſta. I. Juffus Dei (1.) de capiendo auro argentoque in | Nam qui in ipſis habitat , vendicat eos in peculium , & eſt certo loco , ab exulibus, h. e. (ut probabile, & Abar- major eo, qui in mundo eft , & ſanctificat ipſos. Quos benel vult ) à Judæis Babylone hærentibus & iis, qui enim ædificat , exædificat. Velim id noftri temporis venerant Babylone, nomine cæterorum, ut videtur, au md.wwwpefóss notare. rum argentumque oblaturi. verf. 9. 10. II. p.p. No- $. 13. Verf. 13. agit de Melliæ exaltatione. Cauſa tanda autem 1. duplex repetitio eorundem verborum. ut exaltationis. Ædificabit & accipiet majeftatem. Repetitio Dip & mp? capiendo capies , & capies , inquam. Item, operis fit, ad indicandum, quod conſtructio domûs fit cauſa nxai map & accedes, accedes , inquam. 2. parentheſis in- exaltationis , ut & gloriam domús conſtructæ habeat qui conftruxit. Confer Hebr.3: 3.6. & Apoc.5: 12. Accipiet cluſa inter Athnach & ſecundum Zakeph katon verf. 10. 3. permutatio nominis ºi?n verſ. 10.& byn verſ. 14. item majeftatem. Definietur filius Dei in potentia per refurrez &tionem ex mortuis. 777 opponitur vilitati, exinanitioni & 711x* Ýf. 10. & fp ýf. 14. Fuerunt hi binomines. 4.quod fervituti omni, ipſique exterminationi. Qui accipit 7107 voxnbia ponatur in libris Efræ pro tota Eccleſia Iſraeliti- | majeftatem , fuit ad tempus minoratus. Remittit nos hæc ca etiam poft reditum. Efr. 10:8. (2.) de faciendis coro- prophetia ad anteriores , alludendo ad illas.. Prima poſt nis. (3.) de ufu coronarum primo. nempe ut imponat ca mortem demonftratio gloriæ Filii hîc intelligitur, aut o- piti Joſuæ ſummi facerdotis, verſ. 11. additis certis ver-mnis exaltatio in cumulum contrahitur: Sed alii gradus bis Dei nomine. verſ. 12. p. pr. Ea verba continent pro- exaltationis à primo diſtincti ſequuntur. Ideò malo prio- miſſionem adventûs Melliz. Per voculam Ecce. Proxi- rem explicationem. vin eft illud nomen fupra omne no- mum notat & jam imminens tempus adventûs Chrifti. men. nempe, ut, quod Deus fibi proprium refervave- $. II. II. Nomen ejus , quo hîc deſignatur , eſt Vir, rat, omne genu ipli flectatur & omnis lingua confiteatur , Germen. h. e. Homo, qui rectè & meritò Germen nomi- quod Chriftus fit Dominus , ad gloriam Patris. Phil. 2 : nari poflit & debeat: quippe Stirps nova novi generis five | verf. 9. 10. 11. Filius ſponſor factus non poterat in glo- filiorum Dei fecundùm promiffionem Dei & regenera- | riam ſuam intrare & à vilitate vindicari niſi moriendo tionem. Adamus ſecundus. Ut eniin Adamus fuit Ger- | domum Dei conftruxiſſet. Ideò Zacharias conjungit Structu- 31 -1100 X 3 246 TARIUS Ο Ο Μ Μ Ε Ν Μ Ε Ν Τ Α Strukturam templi& acceptionem majeftatis. Deſtructio tas; imò fi omnes effent ambiguæ: per implementum , templi corporis Chriſti eft exſtructio templi Dei. Exftru-Chriſo reſurgente ex mortuis & aſcendente in cælum, &tio templi Dei eſt vivificatio Eccleſiæ. quæ mortem haberent certam interpretationem. Sed & analogia myfte- Chriſti in capite, ut primogenito ex mortuis, fecuta eft. rii redemtionis & collatio prophetiarum & evidentia em- In ipſo mortui & vivificati ſumus. Notanter exſiructionem phaſeos eſt certiflima clavis. templi Zacharias ponit ante acceptam Majeftatem : quip 8.16. Ex di&tis liquet, quid fignificent Coronæ, & pe per paſſiones illud fundavit & ftatuminavit in ftatu vi- | Coronatio Joſuæ, nimirum, Regnum aliquod expectan- litatis. Expreſfior majeſtatis deſignatio fit per attributio- ( dum eſſe Veri Sacerdotis, qui verum templum Domino nem feflionis in chrono Dei ad exercendum officium re fit ædificaturus. Hoc dicitur in oppoſitione Domûs Furis. gium & facerdotale. inp? folium ejus. Affixum demon- cap. 5. & domis Improbitatis ædificandæ in terra Sinear. Itrativum referendum eft ad 7177' Jehovam. Nobiſcum Abarbenel vult notari per Coronationem Jofuæ regnum facit D. de Dieu. Et convenit Pfalmus 110: 1.4. Pfal. Aſfamonæorum. Sed de ea corona dicit Ezechiel cap. 21: 68:19. Pfalm. 2:7. &c. np?alſumtus eft Efai.53:8. Si *f.31. 32. Auferam cidarim, tollam coronam. Hec non bec. Humile elevabo altum bumiliabo. Corruptum , vertas, In folio fuo, id tamen non erit niſi cæluin. Nam Chriſtus ſicut non poterat in terreſtri ſanctuario ſedere ut corruptum , corruptum ponam illam. Etiam Hæc Non Sacerdos , ſed ipſum oportebat intrare in ſanctuarium cæ- ( nihilum ) facta eſt. donec veniat , cujus eſt judicium bo dabo illud. Porro ex comparatione primæ partis hujus ca- leſte per ſanguinem ſuum, ita & non potuit niſi in cælo reſidere ur Rex. De eodem autem dicit Regem & Sacer- pitis liquet , Coronam & Montem fecundum idem fi- dotem fore ſcilicet intercedendo. Sic & Pfalm. 110: 1.4. gnificare, niinirum Regnum Chrifti. Sic etiam liquet, Servator enim erit non tantùm poteftate fed & merito. quando Regnum Chriſti oriturum fuerit: nimirum quum Hinc facerdos dicitur. Et hoc fignificabat facerdos typi- Quartus Exercitus Dei invaferit terram & in ea verfabitur, cus. Pfalm. 40: 7. 8. 9. 10. &SI: 9.18.20. 21. Je- eamque conculcabit. Ex quo porrò liquet , Regnum rem. 30:21. Et exiftet princeps ejus ex ipſo & dominator Chrifti non fore de hoc mundo. quia ſub imperio alio erit ejus è medio ejus exibit ; & faciam eum approximare ut terra , cum Chriſtus imperabit. ſacerdotem, de accedet ad me. Nam quis eft , quem in fi- $. 17. Verſ. 14. 15. Uſus coronarum ſecundus eſt, ut fint quatuor viris fupra nominatis in memoriale in do- dem recipiat cor fuum , ut accedat ad me? Cæterùm qui in cælo eft ut throno ſuo vel ut in eo regnet ut in throno ino Domini. Hîc additur 1: ſignum, monimenti verita- Dei, is Deus eft. Clarum eft, omnes viſiones & pro fub qua memoriale id illis aliquid in bonum denunciet . tem ſuo tempore confirmaturum. 2. cautio five conditio, milliones , quæ extant apud Zachariam , ad myſterium Erit illis in memoriale , ut ipforum pofteri pace hac per fa- Patris & Filii nos ducere. cerdotem parta fruantur & per eum in templo Domini, ut $.14. Fructus facerdotalis interceflionis eft Impetra- vivi lapides, conſerventur : Si modò auſcultent voci Do- tio pacis. Verba fic cohærent: Et erit facerdos . ( appro- mini, hoc eſt, Filio Dei verba Dei loquenti. Signum pinquans ) in folio ejus & fic confilium pacis erit inter illos autem, quo convincantur de regno Chriſti dato & tem- duos. hoc eft , Ipfius interceffio erit caufa confilii pacis, plo ædificato (five ut cognofcant, Prophetam non ve- hoc eſt, quafi voluntatis tollendi inimicitiam, quæ erat niſſe à ſemet , ſed miffum à Domino , atque adeò non fru- inter gentes per parietem intergerinum. Sic opponitur fa- ftra miffum. Nam qui mittuntur à Domino, non fruftra cerdotium Chrifti facerdotio Aharonico. Hoc erat paries mittuntur , hoc eft, verbum ipſorum non cadit in terram) intergerinus , illud eft caufa dimance Cenacegñs. Ephef. 2:12. eft, quod Longinqui non tam loco, quàm jure & affectu, 13. 14. 15. Col. 1:21. 22. De qua pace cap. 3: verf. 10. venient & ædificabunt in templo, five coædificabunt tem- Quuni Patri & Germini ( quid enim Germen nifi Filius:) plum, hoc eft, Accedent ad Deum Ifraelis & per eum attribuit confilium pacis, fignificat unam utriuſque vo ſanctificabuntur. Confer 1. Petr. 2:5. Actor. 2 : 39. luntatem fapientiflima ratione fundatam. Voluntas Patris Joël. 3:5. Amof. 9:26. 27. Zach. 2:15. 8:20. 21. 22. & Filii, ut effentia, una eft: fed quatenus diſtinctæ per- Hagg. 2:7. fonæ funt, conſilium duorum eft. Imitatur Zacharias ma- $. 18. Hinc jam licet argumentari, quia vocatio Gen- giftrum Prophetarum Mofen Genef. 1: 26. Faciamus. tium facta eft, Deus Ifraelis in mundo prædicatus eſt, & & fimilia. Nam qui conſilium pacis habent, eorum eft fanctificavit fibi credentes ex omnibus gentibus , quod tum dicere, Faciamus pacem. donis in omnem carnem effuſis , tum deſtructione idolo- $. 15. Chaldæus hæc de Meflia interpretatus eſt; & latriæ, tum paflionibus pro nomine Dei fubeundis pate- rectè. Abarbenel refert verba prima, Ecce vir germen, factum eſt; iccirco Regnum Dei venit. ad Sorobabelem : & fequentia ad Mefliam filium Davi $. 19. Amplius , Prophetia teftatur , Illas coronas dis ; eique vult tribui ædificationem templi tertii: tum manſuras in templo uſque dum fieret ædificatio veri tem- ultima verba de Sacerdote Aharonici generis. Sed (1) ta- pli. Ergo templum fecundum deftrui non potuit, donec lis gloffa ſpargit & lacerat , quæ Scriptura conjungit . ad illud veniret Chriſtus. Nunc autem & templum, tan- (2) pups eſt nomen Meffiæ. cap.3. Jer. 23:& 33. (3) Mel quam domus furis , deſtructum eft , & comminatio in lias filius David veniet ad templum jam ædificatum , & judæis verificata , quod ſcilicet ad illos non pertineat pax non demum ædificabit novum templum terreſtre. (4) Mel- & facerdotium regale Chriſti & communio templi ejus , fi fias idem erit rex & facerdos , & amovebit facrificia. non obediant voci Dei. Ergo & vox Dei audita eft , & Pfalm. 40. Dan. 9. Efai. 66. Sed illi homines ſibimet illi non crediderunt. Rejecti quippe à templo & terreftri ipfi oculos effodiunt. Si ulla effet- in prophetis ambigui- ' & cælefti. . ز CAPUT VII. & VIII. be Sermo Tertius. Sermo Tertius his duobus capitibus continetur. Summa eft, Deum benedicturum po- pulo, eximiis modis; ut lætari in ipfo poffint, niſi velint ingrati effe. Vide 1. Oc- cafionem prophetiæ; quæ eſt Conſultatio ; & tempus ejus. verf. 1. 2. 3. II. Oracu- lum ipſum. in reliquis. 13 or moderne en isceltornetash A mig I. Con- I N Z Α C Η Α R Ι Ε RIÆ CA P. VII. 247 "T A. De caufis jejunii . I. Conſultatio. Verf. 1. Et faktum eft anno quarto Darii regis; fa&tum Verf. s. Dic ad omnem populumterra e ad facerdo- Verf. 4. Et factum eſt verbum Jehova ad me, dicendo. eſt verbum Jehova ad Zachariam, quarto menſis no tes, dicendo: Quando jejunaſtis ca plangendo plan- ni, nempe Chiller. xiſtis quinto @ Septimo menſe, a his ſeptuagin- Verf.2. Et miferat ad domum Dei Scharetzer & Rem ta annis, an jejunando jejunaftis me; me, in- gem Melech o viri ejus , ad ſupplicandum Jehova. quam? Verf.3. Dicendo ad ſacerdotes, qui erant apud do- Verf.6. Et quando editis, a cùmbibitis, annon vos mum Jehova Dei exercituum a ad Prophetas hunc in modum: An flebo menfe quinto , abftinendo: Verf. 7. Annon verba, qua prædicaverat Jehovah per eſtis, qui edunt, & vos, qui bibunt? quemadmodum feci his aliquam-multis annis ? prophetas priores; quum effet Hierofolyma habitata $. 1. EMPUS & Conſultationis & pro- Otranquilla, a oppida ejus circa ipſam, o tra- phetiæ eft Annus 4. Darij: menfis no- Etus Auſtralis & Humilis habitabatur? nus, (Is reſponder ex parte noftro Verf.8. Et factum eſt verbum Jehovæ ad Zachariam, O&tobri & Novembri,) biennio ante dicendo: abfolutionem templi . Efr.6:15. Ex Verf. 9. Sic dixit Jehovah Deus exercituum, dicendo: hac circumftantia liquet , quandoqui Judicium veritatis judicate a pietatem ac miferi- dem poſtea legimus conſultos fuiffe Pontifices & Prophe- cordiam facite quiſque cum fratre ſuo. tas de jejunio, caufam interrogandi fuiſſe bonam fpem de exſtructione templi conceptam vel ex decreto Regis jam Verf. 10. Et viduam & pupillum, peregrinum & in- per reſcriptum declarato , vel faltem ex verbis pro opem ne fraudetis, e malum cujuſque fratris ſui phetarum. quiſque ne cogitetis in corde veſtro. $. 2. Verf. 2. 3. Occafio prophetiæ eft Legatio miſſa ad Verſ. 11. Et abnuerunt attendere, a ufi funt humero Templum fupplicandi,& ad Sacerdotes ac Prophetas con- ſulendi cauſa. Veriſimile eſt, eos , qui nominantur , totius refractario, & aures ſuas aggravarunt ne audirent. populi nomine effe miffos ; quia interrogatio inſtituitur de Verſ . 12. Et cor ſuum pofuerunt ſilicem, ne audirent re pertinente ad totum populum , & Zacharias jubetur re legem & verba, quæ mandavit Jehovah Deus exer- fpondere toti populo. verf. 5. Probabile igitur eft , illos cituum in ſpiritu ſuo per prophetas priores , exti- vel præſides Synedrii vel præcipuos inter patriarchas & principes tribuum fuiſſe. Taasa Verba nomine totius Verf. 13. Et faktum eft, quemadmodum vocavit tit fervor magnus à fehovah Deo exercituum. Ifraëlis proponuntur in fingulari, ceu nomine unius viri. non aufcultarunt, ita clamabant o non audiebam, Sic Deut. 17: 14. Jud. 20:23. 28. un Chal. "V9] YIPNJ dicit Jehovah Deus exercituum. 12dona confer Num. 6: 3. In bonum Levit. 22 : 2. Num. 6:5. 12. Lev. 15:31. in malum: Ez.14.6. Hof : Verf . 14. Et tempeftate difſipabam eos ad omnes gen- 9:10. u votum ſeparationis : coma: corona. Quæſtio tes, quas non noverant: a terra vaſtata eſt poſt proponitur de certo jejunio, menfis quinti, qui appellatur ipfos, ne eſſet tranſiens & rediens: et poſuerunt 3$, & Julio refpondet. Sed erant etiam jejunia folennia terram deſiderii in vaftitatem. & ftata menſe quarto, qui non vocatur, & ſeptimo , qui eſt un & Septembri ex parte convenit: & decimo , qui eſt Non jejunayerint Deum. Id meliùs intelligitur ex ratione $.3. Verſ,5. Tollit jejunii caufam falſam. fcilicet quòd mo & Decembri convenit. De hiſce jejuniis hæc haben- addita verf. 6. Quod quum comedant , ipfi fint comeden- da ex Hebræis. Decimus menſis haber jejunium obfidio tes & bibentes. Quidam verf. 5. fupplent fignum dativi, nis. fed pofteri etiam jejunium tranſlationis Legis in Græ- & explicant, Numquid jejunáſtis mihi?q. d. Numquid cum fermonem die 8. egerunt. Quartus menſis habet je- hoc jejunium fuit , quale ego probo. ut eft Efai.58:5.6. junium fractionis tabularum. In Megill. Taanis hæc: Sic Chaldæus. 277. runa paris yn din. Idem ratio- nem additam fic reddit: Et quod vos comeditis & bibitis | . annon indulgendum nis Hieruſalem à Chaldæis factæ. Septimus , jejunium vos bibitis? Sic 'inn? Jof. 15:19.dictum pro "mu. Si hæc Godoliæ, die 3. Sed Kimchius: Godoliam quidem inter- mens eſſet , damnaret & edere ac bibere , & ipfum je- fectum effe Calendis. At quia tum feftum , jejunium con- junare ipſorum. Quafi dicat: quando jejunatis , nihil ni- ftitutum effe die ſequenti. Vide Jerem. 41. T. li jejunatis , & mihi non jejunatis, quum editis, nihil nifi editis, & in nomine meo & ad meum minifterium non II. Oraculum. editis. Poteft & aliter accipi , quod tamen illum eun- dem ſenſum amplectitur. Quum jejunatis non efficitis ut Hîc cauſa principalis aliquoties indigitatur : fcilicet ut ego jejunem: quia & quum comeditis , ego non fatior. paulatim & fucceffivè dictatum eſſe appareat. Præmittitur q.d. Licet vobis jejunare & edere mea cauſa. Apud me u- etiam mandatum, quo imponitur obligatio dicendi , & in- trumque perinde valet. Vos ipfi conſiderate, annon fit tem- dicatur finis, cui? verf. 5. Pp. Oraculum hoc habet iftas pus, ut precemini, pænitentiam agatis & propterea jeju- partes. netis. Nam apud me nec edere, nec abftinere ullius eft A. De jejunii caufis fallis & veris itemque effectis. à meriti.Rom.14:17. Si bene jejunetis,veftræ carnis, & ve- verf. 5. ad cap. 8. teris hominis ac concupiſcentiæ coërcitio, & compreſſio B. De bonis decretis. Hic eft.Si comeditis & bibitis in fide & cum gratiarum actione 1. Summaria propoſitio. cap. 8. verſ. 2. 3.p.p. ad fuftinendam vitam corporis, ut faciatis opera vocationis 2. Exergafia per partes. Bona ſunt hæc veftræ,veſtra utilitas eft , meum donum. Si aliter jejunatis a. Inhabitatio Hierofolymæ cum gloriæ Dei de- aut editis mihi nihil accedit aut decedit:veftrailla labes eft. monftratione, verf. 3. $.4. Ýſ.7. Ponit cauſam jejunii,iram Dei in ipforum im- b. Conſervatio feminis in vita corporali, verſ. 4.5. | poenitentiam, quum à Deo præmoniti effent. Hîc eſt con- & fpirituali. verf. 6. 7. 8. teftatio de veritate eorum , quæ Deus per prophetas ſuos , C. Ditatio terreſtris. verf. 9 -- 15. cum admonitione. rebus Judæę quietis , & profperè fluentibus , præmonue- Ýſ. 16.17.& fpiritualis per vocationem gentium $1,19-23. rat. In fyntaxi poteſt ſtatui Enallage cafus & Ellipfis verbi X 4 fuba בין בְתָמוּז נִשְׁתַּבְּרוּ הַלוּחוֹת וּבָטֵל הַתָּמִיד וְשָׂרַף אפסטומוס אֶת a7273072 ad indulgeridium vobis . הֲלָא לְאַיִטְנָא לְכוֹן אַתּוּן שָׁתָן | -Quintus , jejunium defolatio הַתּוֹרָה וְהֶעָמִיד צֶלֶם בְהֵיכָל 248 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S eò ma- fubftantivi ſecundi adjecti. confer cap. 8:17. Simile: Nau-, durillimum quid fignificat. Ez. 3:9. Inftar Schi- cratem, quem quæfivi, in navi non erat. Urbem, quam fta- mir duri prerupe feci frontem tuam. Jerem. 17:1. Peca tuo, veftra eft. Actor. 10:36. To'y nóggy gy ' TE SHE tois catum Judæ fcriptum eft filo ferreosungue Schamir. 2. Ex- ejoïs 'Čegovia svelgede bé pele cu cięávny. Sed illic cum sou become probrationem inobedientiæ. verſ.,11. Partes ejus a. dow- λαμβάνομαι conjungi poteft. Sunt qui velint is hic ef- σία five ααοσεξία voluntaria. b. απείθεια. C., πώρωσις ακοής ſe notam nominativi . Ii coguntur aliquid fubintelligere. ngu zapsics. Exaggerațur ea ab indole objecti auditi. Erat nempe hoc modo: Nonne hæc funt verba, que prædica- 7pin lex & 0'777 2.291. In publicatione dignatio miſlio- vit Dominus e' ut Lxx. &'% Stoi elavoi nógg.. Exiſtimo fim. nis extraordinariæ cum manifeſtatione Spiritus ſancti ; & plicius effe retinere accuſativum , fi ex præcedentibus da audiendi poflibilitas: five modus facilis, fuavis , clemens, ngwi repetamus , quæ apta funt. Nonne jejunaſtis , fleviftis, fine terrore. per prophetas. Confer Hof. 12:14. Pfal. planxiftis ea verba, que prædicaverat Deus per prophetas? | 77:21. Què humilior eft & minùs terribilis is qui loqui- Mentionem hîc facit propheta duarum partium Judææ , tur ; eò major eft dignatio Dei & our agereé Eccors; nimirum tās perape@esvžs ng4 ne devñs. Hieroſolyma alitem jor ſpiritus Dei, ubi abeft brachium carnis, manifeſta- pertinet ad Thy og evi'. Vide Joſ. 15: 1.2.4.21:33:48. tio. Igitur eò major ingratitudo eſt non attendere. 3. Ju- Lxx. hîc: vou ogesvrh nga in tre divni soz qooxeito. Aliud an, dicium talionem includens. (a) in genere. Typ fervor., aliud óperuang 77. Propheta fignificat,Deum ipforum plo- verf. 12. fin. (6) talio in refpuendis precibus. verf. 13. ratum & jejunium non afpexiſſe , faltem diu ait neglexiffe . Confer Prov. 1:27. Hoc intelligi poteft tribus modis. 1. verf. 13. Hic demonftratur æquitas , quòd par pari rela- quia judicia Dei procedunt uſque ad damnationem ipfa- tum fit: quòd quum Deum non audiverint, etiam ab ipforum precum , ceu minimè fanctarum & feriarum. 2. quia non fuerint auditi. non donat pænitentiam , ut rectè precentur. 3. quia rectè 5.5. Vide hîc 1. Repetitionem Concionis propheticæ. orantes non exaudit ad amotionem caſtigationis corpora- verf. 9:10. In qua Officia mandata funt (a) judicium ve lis. ut in Davide liquet. Futura hîc funt loco præteriti im- rum. Ne juſti pro injuftis , & contra, haberentur. Judi- perfecti. (c) Specificatio judicii inflicti non obſtante illo- cium rectum eſt expreſſum Pfalm. 15:4. initiò. Aliâs ubi rum vociferatione. verf. 14. Prima perſona hîc redit, ut do&trina religionis mutatur, etiam in Ni DUD) ju- verf. 7. cum quo connectitur, quamvis ibi Deus de fe in dicium exit contortum Habac. 1:4. (6) ftudium & miſe- tertia perſona loquatur. In fine dicitur , ipfos Ifraëlitas fe- ricordia. Vitia autem vetita (a) Fraudatio infirmorum: ciſſe terram vaſtam. Poſſet hic effectus vaftitatis terræ five tu facias , five alies patiaris facere. (6) Infidiæ referri & ad Verba illa, de quibus verf. 7. non tamen ita , five cogitatio ad detrimentum proximi. ut propterea d'???a nə in nominativo accipiamus. Con- ins or myyan raxny, vix nyy ut fit fecundùm illud:os fer Apocal. 11:5.6. certé go ranice TOÚxy Evo rece si merek To'xs. Aliter cap. 8:17. mutuæ CAPUT VIII. ' B. De bonis decretis. $. I. В Debonis à Deo decretis & exſpectandis Ecclefiæ agit hoc capite. Hîc eſt I. Indicatio benevolæ voluntatis pro bono Ecclefiæ. verf. 2. II. Specificatio bonorum decretorum. quæ ſunt 1. Inhabitatio Hierofolymæ in Chriſto. verf. 3. 2. Datio vitæ corporalis & fpi- ritualis. verf.4.5.6.7.8. 3. Ditatio terreſtris, verf. 9--17. & fpiritualis, verf.18 -- 23. 1. Generalis indicatio benevolentiæ. | Sus fum ad Zijonem, & quanquam necdum poſuerim in me- dio ejus 'na thiy ozchywoív på ut olim , quando per nubem Verf. 1. Et faétüm eft verbum Jehova Dei exercituum ſuper propitiatorio me manifeftavi , tamen in pofterum nec adme, dicendo. recedam à Zijone nec relinquam templum ut domum furis Verf.2. Sic dixit Jehovah Deus exercituum; Zelo pro & mochi, ſed priùs meam meesch an imourãs exhibebo id- Zijone zelo magno, o ardore magno Zelo pro ipſa. que non tantùm in Zijone, ſed in ipſa urbe Hierofolyma. Id quod examuſlim congruit cum dicto Jeremiæ, qugd iden- ENE VOLAM voluntatem pro bono tidem in memoriam revocandum eft, ut clavis multarum Eccleſiæ vocat țum Zelum, quatenus fer- tur propriè ad bonum populo pro malis cabimini & fručtificabitis in terra; in diebus illis non dicent tur propriè ad bonum populo pro malis prophetiarum. Jerem, 3:16.17. Et fiet, quum multipli- rependendum : tum ion ardoremæſtum: amplius, Arca federis Jehova, & non aſcendet in cor , & quatenus fertur ad retaliationem afflictio- non recordabuntur eam vel in ea, neque viſitabunt , neque num populo per hoftes infli&arum. Phi- fiet amplius. Illo tempore vocabunt Hierofolymam Solium lip. 1 : 18. nsup confer cap. 1: 14. DJ & $:? vide Jehove: du confluent ad eam omnes gentes ad nomen Je- Proverb. 27:4. Npcum ? eſt favoris. Num. 11: 29. hove Hieroſolymam. Et vocabitur Hierofolyma civitas veritatis. II. Specificatio bonorum decretorum, S. 3. Veritas hæc opponitur ſervituti umbrarum , & mendacio eorum, qui in templo videbantur accedere ad Deum. zeers sey darbesc gratia de veritas per Jeſum I. Promiſfioinhabitationis Hierofolymæ in Chrifto. Chriſtum facta eft . Joh. 1: 17. Confer Malach. 4: 5.6. Non igitur potuit vocari urbs veritatis , nifi 1. exhibito Sic dixit Jehovah, Reverſus ſum ad Zijonem, corpore , quod per umbras ſignificabatur. 2. & converſis habitabo in medio Hierofolyme, ou vocabitur | Ifraëlitis ad cor patrum.AnteChrifti manifeftationem hæc Hierofolyma, Vrbs illa veritatis, cmons Jehova ( non potuerunt dici , ipfis Judæis fatentibus. Hanc veri- Dei exercituum Mons ille ſanctitatis. tatem intelligit Servator Joh. 4:24. Veri adoratores ado- rabunt patrem in ſpiritu do veritate , h. e. non in carnali $. 2. Primum bonum promiſſum eſt inhabitatio Hie- opere & ſervitute, fed in eo,quod non caro fed folus ſpiri- roſolymis impofterum futura , cum demonftratione virtu- tus operatur, nempe in fide; neque in umbra & figura , fed tis Spiritus , & manifeſtatione apotas 7ð Kveis. Loqui- in veritate. Mons Sanctitatis ab inhabitatione divina tur de futuro, quod jungit præſenti. Et jam, inquit , revere dicitur. Et habebat quidem Deus templum in illo monte, juffu quæ ſunt Verf. 3. IN Z A C H A R I Æ CA P. VIII. 249 Deus ut extruatur. terum fibi juffu fuo exftructum. Attamen non fuit ibi nisu habitatio, | Jeremias explicavit cap. 31:33. Modus foederis. In veri- qualis 1. Reg. 8: 12. neque pinx & Dan inter quos tate & juftitia.za Cuos. Prius : Ero ipfis in Deum iuve- dicebatur habitare . quod & in Talmudicis fcriptis ogundo- ritate. Hoc eft : Non fallò & per afſentationem; aut per Tou Sed cum Deus dederit gloriam in loco iſto, Hag. 2: 7. oftentationem propriæ juftitiæ , ut blaſphement me; aut & revelatus fuerit Deus in carne, tum erit verè ormarisa in fervitute umbrarum cum conſcientia non conſummatâ , Joh. 1: 14. & fic erit mons ſanctus. Inprimis effuſo Spiritu vocabunt me Deum fuum; ſed in veritate, in fide pro- fancto , Joël. 3. ad ungendum ſanctum ſanctorum, Daniel millionis jam exhibitæ , in libertate filiorum Dei. Porte- 9. Quod Jeremias dixit Solium Jehove, id Zacharias di- rius : Erunt mihi in populum in juſtitia. Ego illos dicam cit Urbs veritatis, Mons fanétitatis. quum ſcilicet dictum populum meum , & ornabo eos & condecorabo , ut juſti- fuerit civitatibus Jude, Ecce Deus vefter Efai.40:9. ficatos , gratioſis donis Spiritus ſancti. Talis zoo Cred's Philem. verf. 5. collato Collofl . 1:4. fic 1. Cor.6: 11. 2. Datio vitæ corporalis & Spiritualis. Hæ duæ qualitates opponuntur fervituci umbrarum & ac- cuſationi legis. Si utrumque verbum in ſua latitudine ac- Verf.4. Sic dixit Jehovah Deus exercituum : Adhuc cipias, nullo opus erit zec.cum. ſedebunt ſenes a vetula in foris Hierofolyma, a 6. 8. Subjectum eſt populus Dei, hæreditas & peculium, quiſque tenebit Scipionem ſuum in manu fua pra mul- quod Deus habet inter gentes in toto mundo: Joh. 11:52. titudine dierum. Ut filios Dei diſperſos congregaret in unum. Semen , quod Verf. 5. Et fora urbis implebuntur pueris a puellis tem & Occidentem. fic Matth. 8:11. Multi ab Orien- Deus vocat. Joël. 3:5. Totum mundun dividit in Orien- ludéntibus in foris ejus. te do ab Occidente venient eu accumbent cum Abraha- Verf.6. Sic dixit Jehovah Deus exercituum: Quia mo, Ifaaco du Jacobo in regno cælorum. mirum erit in oculis reliquiarum populi hujus in die- bus illis, etiam in oculis meis mirum eritait Jehovah Verf.9. Sic dixit Jehovah Deus exercituum: Robo- 3. Ditatio in corporalibus. Deus exercituum. Verf. 7. Sic dixit Jehovah Deus exercituum: Ecce rentur manus veftra , qui auditis in diebus hiſce ver- ba hæc ex ore Prophetarum, qui fuerunt in die, quo ego ſalvo populum meumè terra Orientis c è terra Occafús Solis. fundata eſt domus Jehovæ Dei exercituum,templum, Verf.8. Et adducam illos e habitabunt in medio Verf. 10. Namante dies illos merces hominis non pro- Hierofolyme, e erunt mihi in populum, cego ero veniebat, e merces animalis non erat, & exeunti ipfis in Deum in veritate cu in juſtitia. ac intranti non erat pax ab Hoſte, a mittebam 5.4. De vita corporali clarè agit. verſ. 4.5. Ad al- parat aditum verf. 6. ubi præfatur , 1. compa- omnes homines quemque in proximum ſusum. rans judicium & exſpectationem populi cum decreto Dei. Verf.ii. Et nunc non ſecundum dies priores ego re- Nimirum , fore id ſupra ſpem & æftimationem populi: liquiis populi hujus , ait Jehovah Deus exercituum. quo notatur, populum illum carnalem id non credere futu- Verf. 12. Nam, ut femen pacis, Vitis dabit fructum rum, eo tempore quo futurum erat. (Et fic factum. Scanda- fuum & terra dabit proventum ſuum, & cæli da- liſati enim ſunt in Chrifto,&fornicati cum Imperio Roma- bunt rorem fuum. dabo hæreditanda reliquo po- no) nec tamen propterea mirabile futurum in oculis fuis. 2. indigitans tempus & ejus qualitatem. In diebus illis, puli hujus omnia hæc. h.e. illis iifdem diebus. ſcilicet quibus ita multiplica- Verf. 13. Et fiet, quemadmodum extitiſtis maledictio bimini & fructificabitis. Confer Jerem. 3: 16. 17. in gentibus, domus Juda & domus Ifraël , fic, quum Chriſtus venier & falvabit Ifraëlem per meritum & Salvavero vos, eritis benedictio. Nolite timere. Ron Eůclgáncov ſuum illo eodem tempore , quo pace fruentur borentur manus veſtre. vificationis fpiritualis explicatur verf. 7. 8. Indigitat bes Verf . 14. Nam fic dixit Jehovah Deus exercituum, neficium per Salvationem , per Adductionem ad Hiroſo Quemadmodum decreveram malefacere vobis , lymam ut habitent in ear, per fædus , & federis condi quum me ad fervorem proritaſſent patres veſtri, tionem ac proprietates. ſubje&tum beneficii indigitat po dixit Jehovah Deus exercituum, C non pænituit pulum Dei, eumque diſperſum in Oriente & Occaſu. $. 5. Salvatio populi Dei diſperfi eft dezóręc90150 Verf. 15. Sic vice verſa decrevi in diebus his benefa- confer cap. 3: 9. cere Hierofolyme ca domui Iuda. Ne metuite. $.6. Adductio ad Hierofolymam, ut inhabitent eam, Verſ. 16. Hæc funt verba, quæ facietis. Loquimini non poteft intelligi carnaliter. 1. quia Hierofolyma terre- ftris non eft capax illius inhabitationis. 2. quia deftrucra veritatem quiſque cum proximo ſuo, veritatem como eft, & deftrui debuit. cap. 5: 3. quia terminus adductio judicium pacis judicate in portis veftris. nis in falute Domini faciendæ eft Hierofolyma cæleftis . Verf. 17. Et quiſque malum proximi ſui ne cogitetis in Efai. 54:1. 2. 3. Gal. 4:26.27. Pfal. 87: 5.6. Hof. corde veſtro, a juramentum falfitatis ne diligatis. 9:13. Nam cum omnibus his erunt quos odi : ait Jeho- $. 7. Fædus , ut inter Deum & populum. Id duobus vah. verbisenunciatur. Erunt mihi in populum, & ego ero ipfis in Deum. In utroque verbo partim beneficium divinum , $.9. Tertium beneficium eft ditatio tum terreſtris in partim officium humanum ſignificatur . Sed poffunt & proventibus terræ : tum ſpiritualis, in acceſſione gentium. diftingui hoc modo. Erunt mibi pro populo. h. e. Ego di- De priori agit verf.9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. eique pro- Hic eſt populus meus. Senſus, ego eos, ut populum miflioni annectit admonitionem , quæ conditionem con- exornabo decoribus fanctitatis. Pfalm. 110:3. | tinet. verf. 16. 17. Videnda hîc Joël. 3:1. & vendicabo eos in libertatem , ut nemini, $. 10. 1. Præfatio ad aegao này verf. præterquam mihi, fubjiciantur. Et ego ero ipfis in Deum, S.11. 2. Narratio ſterilitatis & paupertatis & angu- h.e. Illi dicent, Hic eft Deus meus. Senſus , credent ftiæ ſuperiorum temporum. verſ. 14. Confer Daniel. 9: in me. Alioqui hoc verbum etiam fic explicari po- 25. Ét in Anguſtia quædam tempora. Hagg. 1:2.4.5. teſt : Ego me præftabo Deum ipforum, h.e. omnes 6.10. 11. & c.2: 15.16. 17. Tria mala hîc : 1. ceffacio meas promiſlicnes ipfis complebo. &, Egoſolus ero ipſis mercedis pro homine & animali : propter fterilita- in Deum,& definent effe fub diis nuncupacivis. Omnia ea- ) tem. 2. Infeſtatio exterorum. 3, inteftinæ inquietu- dem hîc intelligenda funt, quæ in avita promiffione, quam ! dines, $. 12. 3. Pro me. meum , 9. 250 Ο Ο Μ. Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S verf. 14. 15. 4. 12. 3. Promiſlio de futuro. Verf.21. Et ibunt habitatores unius ad alteram, di- a. In genere. verf. 11. cendo: Eamus eundo ad fupplicandum Iehova et ad b. In ſpecie, promittitur querendum Iehovam Deum exercituum: Ibo et ego. a. Ubercas & benedi&tio fructuum. B. Pacifica poffeffio eorum bonorum velut hæredita- Verf. 22. Et venient populi multi et gentes valida ad tis, h. e. in fymbolum hæreditatis potioris dandæ poft quærendum Iehovam Deum exercituum Hierofo- hanc vitam & in regno Chriſti. Nam ſubječti adhuc erant lyma, et ad ſupplicandum Iehova. fervituti fymbolorum ad tempus. verf. 12. Efai. 52: 1. Verf. 23. Sic dixit Iehovah Deus exercituum: In die- y. Benedictio h.e.(multiplicatio & evectio cum ſalute) bus illis erit ut apprehendant decem viri ex omnibus in compenſationem execrationis & opprobrii in gentibus accepti. verf. 13. Deut.30:9. Non tenuiter intelligi debet, linguis gentium, apprehendant, inquam, alam viri quod & de ſalute & benedictione hîc dicitur. quanquam fe- Iudæi, dicendo : Tbimus vobiſcum. Nam audivi- cundùm precedentia ad temporalia videatur pertinere.Cer mus, Deum effe vobiſcum. tè & in temporalibus benedictiones attulit multiplices populo hora Salvationis five Redemtionis, pacem , uber $. 16. De ditatione in ſpirituali hæreditate hîc agit. tatem, divitias , multitudinem innumerabilem hominum , Videnda hîc fanationem morborum per manum Chrifti & Apoftolo- $. 17. 1. Promillio commutationis jejuniorum in læ- rum. Confer Joël. 2: 23. 24. 25. 26. 27: Poterant Judæi titiam & feſta. verf. 18. 19. Sic alibi promittit Deus con- iis bonis perpetuis frui ,'li non Chriſtum rejeciffent. folationem lugentibus. Efai. 61: 2. 3. totum annum in Pfalm. 81. annum feftivitatis & lætitiæ mutabit. Luctus ille oriebatur $. 13. 4. Confirmatio contra metum à Dei propoſito. à metu mortis obligante ad fervitutem. Hebr. 2: 15. Hoc ſublato , futura erat lætitia & feftivitas perpetua. $. 14. 5. Admonitio de officio,ne illis bonis priventur: tarnun zip s eft in proverbiis. Regnum cælorum 1. Jelős. verf. 16. a. Loquimini veritatem. Doctrina non tantùm publicè prædicanda , fed & privato colloquio Confer cum hac pericopa Jerem. 32:37. 38. 39.40.41. eft juftitia , pax & gaudium, in Spiritu ſancto. Rom. 14. frequentanda intelligitur. Confer 1. Petr. 4:11. Contra- 42. 43. Memoratur hîc inter jejunia in feſtivitates mu- rium Pfal. 12: 3. Veritas eſt promiſlio vitæ in Chriſto. tanda etiam jejunium feptimi. Non excipio jejunium or- Deut. 30: 15. 19. Contrarium fecerunt. Efai.29: 10.11. 12. 13. B. veritatem & judicium pacis judicate in portis dinarium V. T.quod die decimo agebatur. Levit. 16:29. 2. Admonitio infinuans conditionem, fine qua non po- veftris. ſecundùm doctrinam Dei diftinguendo juftos ab injuftis, & fratres ab exteris, fcilicet non fecundum car- terant effe participes hujus gaudii. verf. 19. Confer cap. 6:15. Ea conditio eft c diligere veritatem. in oppoſitio- nem, fed fecundum ſpiritum. Pax in Chrifto facta intel- ne falfitatis & umbrarum. 2. Theff. 2: 10. Joh.3:19.20. ligitur. Confer Efai. 66:5. Pfal. 72. per totum. I 1.1979 öz ozy five negativè. (a) Alter alterius malum ne cogitate 21. ß diligere pacem. Pfalm. 72: 3. Efai. 66:5. 3. Pro- miffio fpecificans bonum. quod eſt acceſſus gentium ad in corde veſtro. Nolite inſidiari alter alteri, & fratris exitio delečtari. Poffet hoc& de judicio & navode ng x ñ Deum. Hagg. 2. Eſai 2. Mich. Zach. 2: 15: 3:10. intelligi ; ſed diftinguendum eſt à præcedenti. Contra 6:15. Amoſ. 9:27. Joël. 3: 5. &c. Diſtingue hîc hoc fecerunt in Chrifto. (6) perjurium ne diligite. h. e. $. 18. (a) Confenfum gentium ad quærendum Deum; falfam profeffionem nominis Dei, Jerem.4:2. confer quovis alterum incitante non tantùm rationibus ſed & ex- Efai. 45:23. Efai. 65:16. & defectionem ab imperio emplo: eumque conſenſum non modò privatorum, fed Romano. Hoc perjurium notari docet eventus; & fimi & integrarum urbium & gentium. verf. 20.21. Efai. 66: liter planè accidit in deſtructione primi tempii. 2. Chron. 8. Nota : 1. Cùm gentes ſecundum hanc prophetiam, ac- 36:13. Ezech. 17:18. Vide de perjurio c.5:34. Ad- ceſfuræ intelligantur, & gentes jubeantur baptiſari : igitur , dit rationem : quia Deus illa oderit & vindicet. ut gens Judaica circumciſionem accepit , ita & gens cre. 5.15. In verbis Hebræis particula mạ vel e nego dens baptiſmum; nempe patres fideles & liberi illorum. cium faceflit Grammaticis , qui præſupponunt, non eſſe 2. Non potuit fieri idolorum abdicatio & confenfus ad alium ſenſum, quàm hunc: Omnia hæc odi. In hunc fen- quærendum Deum Ifraëlis, niſi per gratiam Chriſti. At- fum altera particularum videtur abundare, vel in nomina- qui hoc factum eft. Falluntur igitur Judæi, qui Chriftum adhuc exſpectant. tivum ſignificare,aut certè cu to' Tito ut in phrafiRabbinica 3: Datur in Ecclefia Chriftiana enginix eft auto's ó enę. ipſe ille vir. Sed cogitari ve- communicatio Eccleſiarum particularium per Syno- dos. Ibit enim una gens adaliam. &c. Sed hæc lim, annon commodè fic poflìnt explicari verba: Nam cum omnibus bis funt, quos ego odi. Reperiuntur hæc & communicatio eſt fine. imperio. Confer Zach. 3: l'eperientur cum iis , quos odi, nempe Edomo profano & cognatis ejus five conſortibus maledictis. Vide Malach. $.19. (b) Acceſſum verf. 22. Gentium converfio eft, 1. 2. 3. Hæc officiorum præfcriptio , quæ vult excipi quærere Deum Hierofolymis, h.e. in comunione fancto- Chriftum in fide &c fideles ejus in pace & charitate , often- rum , qui crediderunt in ipſum Hierofolymis : quæ com- dit, hanc ubertatem & pacem terrenam manfuram fuiſſe munio obtinet per fidem verbi, quod exit Hieroſolyma. uſque ad Chriftum. Ergo Chriſtus venit. Eadem pro- Item fupplicare Deo ad accipiendam remiflionem pecca- bat, Deſolationem hanc Judæis ob neglectum hoc offi- torum , juſtitiam, Spiritum ſanctum, hæreditatem mun, di & vitam æternam. cium & vitia hæc vetita commiſſa contigiffe. $.20. (C) Aſſociationem ad Ifraëlitas. verf. 23. Erit Ditatio fpiritualis. d'Ece tới Cegerla ; ſed ex gentibus erunt decem pro uno. In- terim hi decem erunt hæreditas , & quaſi opima præda & Verf.18. Et factum eſt verbum Jehova Dei exercituum quæftus unius Judæi. Obiter in fine indigitatur mifer ſta- ad me, dicendo. tus gentilium ante Chriftum ; fcil. Erant fine Deo in Verf. 19. Sic dixit Jehovah Deus exercituum: Zeju- tilium cum Judæis eft agnitio judicii Dei & federis Deire- mundo. Ephef. 2:12. Medium autem aſſociationis gen- nium quarti, o jejunium quinti, a jejuniumſepii- velati Ifraëlitis . Audivimus ſcíl. ab iis,qui milli ſunt, ut hoc mi, a jejunium decimi fiet domui Jude in hilarita- nobis prædicarent.Rom.10:14.15.Si quicquam faceret ad tem co in lætitiam ca in tempora bona. At verita regnum Chrifti Papalis auctoritas, in hoc& fimilibus lo- temer pacem diligite. cis ejus facienda fuiſſet mentio. Sed notent, obfecro , er- Verf. 20. Sic dixit Iehovah Deus exercituum: Adhuc veniat. Propheta docet , denos gentium accepturos lan rantes illi, quàm bene illorum opinioni cum hoc loco con- fiet, ut veniant populia habitatores civitatum mul- ciniam unius Judæi. Quando Apoftolum Paulum vel Petrum audimus, Judæum unum atque alterum arripi- Vf. 1o. taruni. mus. I N Z A CH A R I Æ CA P. IX. 251 mus. Per Judæos debuit denunciari Euangelium genti- /cendi gentes. Verbum , quo prædicatur, Deum apud bus. Rurſus in confeflione gentium hîc ponitur : Audivi- | Ifraëlitas effe manifeftatum. Id auditum ad fidem fufficit. mus , Deum vobiſcum eſſe. Hoc unum medium eſt addu- 1 Negant Papiſtæ, id fufficere abſque definitione Papæ. Sermo quartus. CAPUT IX & X. & XI. Sermo quartus exponit partim beneficium Dei, quod eſt in efficácia ipfius ad col- ligendam Eccleſiam ex omnibus gentibus , quæ ſpectet ad Deum: cap. 9. 10. partimju- dicium in præpoſitos populi & Eccleſiæ avertentes animas à Deo & Chriſto. cap. 11. Priora duo capita complectuntur totum tempus fluens à citimis proximiſque ædificatio- ni templi rebus uſque ad tempus ultimum. cap. 11. recentiora initia habet. Vide I. Titu- lum ac ſummam ſermonis. verf. 1. 2. I I. Exergaſian , in reliquis. C Α Ρ U Τ ΙΧ. I 1. Titulus & Summa. $.4. 1. Et Damaſcus erit requies ejus fcilicet verbi. Verbum hoc requieſcet in Damaſco. confer Zachar. 5:46 Verf. 1. Prolatio verbi Jehovæ eft in terra circate; et nominatim deſignat , ii ſunt , quos Deus reliquerat in hæ- pernoctabit. Deut. 29: 20. Cubabit. Populi , quos hic Damaſcus erit requies ejus. Nam Jehova eſt ocu reditate Ifraëlitarum ad tentandum eos. Vide Jud. 3: 1.2. lus hominis et omnium tribuum Ifraëlis. 3. Damaſcus eft metropolis Syriæ. Cum Damaſco debet Verf.2. Atque etiam Chamath terminum habebit in intelligi totum regnum Syriæ , quod tunc tenebant Perfæ: poftea Alexander ; poft eum Seleucidæ. Poteft etiam , ea: Tyrus et Tſidon; quia valdè ſapiens evaſit. & fortè non pejùs , fic conſtrui : Et Damaſco, requie ejus Dei. Prolatio verbi Domini in Damaſco erit , tanquam in S.I. N his verſibus eft quafi infcriptio , velut in loco requietis Domini. Vide anup Efai.II : 10. Et hoc epiſtola , & quodammodo fumma dicendo- rum. Notabis in eis videtur poftulare ratio addita. Quia Domini eſt oculus ho- $. 2. I. Autorem verbi. Prolatio verbi minis & omnium tribuum Ifraëlis. h. e. Dominus fibi ven- Domini. Nye 2. Reg. 9:25. Confer Jerem. dicat fidem , amorem , reverentiam tum gentium (quæ 23: 32. 33. 35. ubi eft cótevén acorç duplex, nil nifi Homines ) tum omnium tribuum Ifraëlis. quæ ſci- Vetat Deus verbum fuum appellari Nyg. tum quia id | licet diſperfæ in illis partibus. Confer cap. 3: 9. Oculo re- onus fignificare poteſt. At verbum Dei non eft onus , fed | ſpicienti ad Deum opponitur 1987-ho que oculus totius ter- unicuique verbum fuum eft onus , h. e. ſua opinio & ſua re.cap.5.6. Ratio hîc allegata reſpondet dicto Apoſto- concupifcentia. Tum quia non eft aliquid acceptum. Un- lico Rom. 3:29. 30. Aut num Judæorum Deus tantùm; de teftatur, fe illos non tenere fed omittere, imò ipforum nonne & gentium? Certè & gentium. Siquidem unus Deus, obliviſci. Scopus ejus loci eſt. Verbum Dei rotundè & a- | qui juſtificabit circumcifionem ex fide & præputium per fi- pertè effe proferendum & agnofcendum fine omni æquivo- dem.quod fuit ex promiffione Gen. 17: 4. 12:3. Adi & catione &hypocriſi. Hoc fifat,in vocabulo nihil erit ſitum. Pfalm. 22:29. Efai.45: 21.22. Zacharias igitur hoc vocabulo utitur candidè atque inte- 9.5. 2. Atque etiam Chamatha terminum habebit in ea grè, fignificans, Deum hoc verbum protuliffe & dediffe ip, fcilicet in requie Domini. Altera urbs primaria Syriæ. & Ecclefiæ communicandum. Unde diſcimus , quo in nis npn 2.Chron. 8: 3.4. Chamatha accenfebitur ter- loco nobis Verbum Dei, imprimis de Chriſto & regno ræ ſanctæ & loco requietis Domini. Sic Pfam. 68: 18. ejus (Nam de eis hîc agit Zacharias) ponendum fit, nem- pe 1.ut accipiamus illud tanquam divinam Reſolutionem, Sinaj in ſancto. Hieron. quæſt. Hebr. in Geneſin. Amath ut cum vulgo loquar, didziow ac weóJegy. 2. ut habea- usque ad noftrum tempus tam à Syris , quàm ab Hebreis, ita ut apud veteres diéta fuerat, appellatur. Hanc Ma- mus pro divino dono,quod primò Prophetæ deinde & Ec- clefiæ ad inæftimabilem atque imınortalem fructum conſo-cedones, qui poft Alexandrum in Oriente regnaverunt, Epi- lationis & ſpei traditum eft, idque diligenter fcrutemur, phaniam nuncupaverunt. nonnulli Antiochia ita appel- & tanquam theſaurum nobiliffimum cuftodiamus neque lat am putant , alii, licet non verè, tamen opinionem patiamur nobis eripi , vel ulla corruptela, fuco, interpo- ſuam quafi verifimili vocabulo conſolantes, Emath primam latione mutari, obſcurari, interverti. Zacharias jungens ab Antiochia manfionem Edeſſam pergentibus appellari hæc duo 927 No oftendit , quo ſenſu vox sie ab aliis putant, & eandem eſſe, quæ apud veteres dićt a fit Emath. Idem de locis Hebraicis in lit. A. p. 498. Ego autem prophetis fit uſurpata. $. 3. II. Subjectum recipiens effectum ejus. Indiſtin- inveſtigans reperi Emat urbem Cæles Syriæ appellari, que nunc Greco ſermone Epiphania dicitur. Ut ut fit , in iis été : In terra (Sic Efai. 21:13: 572N¥D) circate. partibus Antiochia fita eft ; quam alii prius Riblatham 7770 pro 77. vel 72'p. Gloffa five externæ & originis fuiffe exiſtimant. Antiochia verò fuit prima ſedes Chri- & compofitionis vox eſt. Syriacum mutuatur , pro do- ftianorum (ſic enim ibi nominati funt) & inde Apoftolus meſtico, vocabulum , à gentibus me enxá@gis. Sic 179072 Paulus profe&tus eſt, & eò aliquoties rediit. Efai. 14:4. 70 Jerem, 25:26. 51:41. " Pfalm. 68: $.6. 3. Tyrus & Tſidon. funt hæ quafi metropoles Car- 30. 76:12. Efai. 18:7. ps Pfal. 72:10. vide & Jethaginenfium & Græcorum. quia valdè ſapiens evaſit.ſci- rem. Iof 11. Cum hoc colo verfùs 1. confer Ezech. 28: ' licet ut eludat Deus fapientiam hominum , qua illi ſe mu- 24. Et non erit amplius domui Iſraëlis ſentis amaricans | niunt adverſus Deum & regnum ejus , Deus vult re- Spina dolorifica ex omnibus circumſitis ſuis , qui eos laniant , quiem & domicilium fuum ac populi fui eſſe apud illos. (flagellant) & cognoſcent , quod Ego ſim Dominus Jeho- Ex Tyriis non obſcuri Philofophi provenerunt. Sic vah. Diſtinctè Syria & Phænice. de Tyri adductione ad communionem fortis ſanctorum, tan- 252 C O M M E N T A R I U S regno Chriſti tanquam fpecimine vocationis gentium , agitur Pfal.45: S. 10. Verſ. 4. Pronunciatur fententia in illam de fupa 13: 87:4. Hof. 9: 13. plicio ei irrogando. Vide 1. quis Judex. Dominus , '978. $. 7. Quod attinet implementum,fi conferas verf. 6., Ratio eft, quare & Patrem intelligas , qui cum Filio & S. fignificatur , omnem terram circumvicinam , ipfam Da- S. eft dominus omnium, jure creationis : & Filium, qui mafcum, Chamatham , Antiochiam , Tyrum , Sidonem , eft Dominus populi & peculii ſui, jure redemtionis. 2. ceffuras Domino, ut Eccleſiæ ſubſint , & ibi verbum Dei, Supplicium. quod eſt a. expulfio ex ſedibus , ad aliis fuc- imprimis Euangelii , prædicetur. Præparatio quædam ceflionem dandam. b. navalium copiarum in mari deftru- fuit in fubje&tione earum gentium & urbium fub Judæis , etio. c. crematio urbis. Horum ultimum videtur ad Si- faltem , ut implerentur Synagogis Judæorum. Alexan- donem pertinere. Cujus conflagrationem fub Ocho nara dra uxor Alexandri ſive Jannæi, qui fucceflit Ariftobulo rat Diodorus lib. 15. p.534. Reliqua ad Tyrum Sidonio- fratri, filius Johannis Hyrcani , nepos Simonis, qui poft rum coloniam. Quæ proximè poft hæc tempora execu- Judam & Jonatham fratres rerum fummæ præfuit , Illa, tus eft Alexander Macedo , poft primum conflictum cum inquam , Alexandra Damaſcum cepit. Joſeph. bell Jud. Dario ad Illum. qui eam feptem menfibus obſedit , lib. 1. cap. 4. Conſtat , Damaſcum fuiſte Synagogis ple- & tandem expugnavit. Antea Nebucadnezar expug. nam tempore primæ prædicationis Euangelii, & cum ea naverat. Vide Ezech. 29: 18. & antè cap. 26. 7. & libertate, ut vinciri, quos vellent, jubere poffent Sacerdo- 14. Ut autem pateat , hanc prophetiam non dillidere tes: ibidemque Ecclefiam fuiſſe, ex Act.c.9:2.19. 24.25. ab ifta ; quæ dicit, Tyrum non ampliùs ædificandam : 2. Cor. 11:32. ubi Juéeme mentio , qui Judæus videtur fuiſſe . Galat . 2: 17. Apud Tyrios potentia Judæorum quum dicatur, Tyrum fibi ftruxiffe arcem & munimen- tum: videtur optimè refponderi poffe, quòd Propheta non fuit cung Tre Qpóv7G-. ut apparet Actor. 12: 20. hîc innuat Tyrum abuſam ſua fapientia, ut quod verbo II. Exergafia. Dei prænunciatum fuerat , evaderet , fibi munimentum condidiffe in alio loco, fcilicet in medio mari in inſula ; di- Exergaſia agit I. de modo propagandi pomæria po- ftante quatuor ftadiis à Continente. Et in ipfa quidem puli Dei ante adventum Chrifti inter Palæſtinos. II. De Continente Alexander tyd Tredasdy tú egy, ut Diodorus . Siculus lib. 17. memorat p. 583. deftruxit: deinde ve- rò ad invadendam Tyrum novam ex Continenti aggerem De priori. fecit. $. II. Verſ. 5. p. 1. Oftenditur eventus hujus judicii, Verf. 3. Et ædificavit Tyrus munitionem ſibi, a coa metus Philiſtæorum : quia perierit domn.idem pap. Eſai. cervavit argentum ut pulverem, caurum ut lutum 20:5. collata phrafi Efai. 5:21. Aſpicite me. & Zach. platearum. 12: 10.& afpicient me. Eft antitheſis ad debitum homi- Verſ. 4. Ecce Dominus extirpabit eam & percutiet in nis , notatum verf. 1. ſcilicet ut oculus hominis ad Deum convertatur. Simile hujus eft Ezech. 29: 16. ubi. often- mari copiam ejus, & ipfa abigne devorabitur. dit , Deum humiliaturum Ægyptium , ne fit amplius Verf. 5. Videbit Aſcalon a timebit , ca Gaza, et Ifraëli fiy gapnon. in fiduciam, que commemoret pec- terrebitur admodum, et Accaron, quia pudefačtus eft catum. Quando populus Dei ad gentium præfidium con- afpeétus ejus, et periit rex à Gaza, et Aſcalon non fugit , profitetur, vel fibi in Deo non effe fatis opis , vel habitatur. Deum fibi iratum eſſe, & ſe non credere in ipſum. Verf.6. Et habitabit fpurius in Azoto: et exſcipdam $. 12. Verf. 5. p. 2. Prænunciatur ablatio regni à Gaza. elationem Palæſtinorum. Gazam expugnavit Alexander poft Tyrum in via ad Æ- Verſ.7. Et auferam fanguines ipſius ex ore ejus, et defolatio Aſcalonis. gyptum , poftquam duos menfes obfediffet. Adjungitur abominationes ejus ex medio dentium ejus: et ſuper $. 13. Verf. 6. Prænunciatur ablatio faftus Palæſtini. ſtitabit etiam ille Deo noftro, et erit ut dux familie Fuit illa gens vetufta , tenax ſuperſtitionis & libertatis in Juda, et Accaron ut febufaus. ſuæ, quæ non fuit fubacta priſcis temporibus ab Ifraëlitis, Verſ.8. Et metabor domui meæ ut præſidium, ob tran- & aliquoties etiam jugum illis impoſuit. Ceffabit, inquit, hic faftus & elatio, gerentque abjectiores animos; quia ſeuntem et revertentem. ſpurius implebit Azotum & reliqua ipſorum oppida. h. e. 9.8.Ad propaganda politiæ Judaicæ pomeria inter Palz. omnis hominum colluvies ibi reſidebat . quos illi, ut 1984- ſtinos pertinet 1. abolitio rerum obftantium megrenstad zavešs, præ ſe ceu nothos & fpurios cotitemnebant. impri- eorum. quæ funt fiducia in Tyriis & Sidoniis verf . 3,4.5. mis quum miſcuiſſent inter fe matrimonia. upp eft Deut. regnum. verf. 5. ſuperbia, deſtruenda per inhabitationem 23:3 ſpuriorum , verf. 6. 2. adductio ad unitatem , ut fiant pro $. 14. Verſ. 7. Indigitat , Philiftæos olim inſatiabiles felyti : quæ illuftratur per ablationem contrarii , immani- fuiffe fanguinis , quem biberint . Perpetua enim bella gef- tatis & abominationum. verf. 7. His additur 3. protectio ferunt cum Ifraëlitis, & omni occaſione illos laniarunt. templi verſ. 8.colo primo. Immanes homines dicuntur fitire ſanguinem, &, dum $. 9. Verf. 3. Irridetur vana ſapientiaTyriorum, fortaſſe eum effundunt cum voluptate , dicuntur eum bibere. & philoſophia , apertiùs occupata in ædificandis munitio- Apocal. 16:6. Id, quo quis delectatur , dicitur cibus nibus, & congerendis divitiis. monów7w7ov & Tee gropecia ejus, & dicitur id bibere velut aquam. Vide Joh. 4:34. in 713 & in obſervanda. Notatur , Munitionem fore ad Job. 15:16. 34:7. Simul indigitat tenacitatem idolo- coarétationem. Nam i eft obfidium. Ezech. 28. verf. | latriæ & omnis impietatis. Mordicùs eam retinuerunt, 2.3.4.5. irridetur faftus principis Tyriorum , contem & quaſi dentibus. Poteft & hoc peccatum cum bo- nentis fapientiam prophetarum populi Dei & Danielis, lo gratiſſimo videri comparatum. divinumque aliquid fibi arrogantis, omneque ftudium ad $. 15. Converfio fignificatur 1. per verbumi Eripiam. congerendas divitias convertentis . In quo typus Anti- Vis divina requiritur ad converfionem noftri & purifica- Chriſti eſt. Sapientia tribuitur mois zem poslanov callentibus tionem animæ noftræ , ut quaſi cibum jucundum ex fau- Prov. 29: 13. Pfalm. 137. eft proſopopæia Ifraëlitarum cibus noftris extrahat amorem peccati, 2. per poffeffio- laudantium Deum, ædificatorem Hieroſolymæ , apud nem Dei. Et ſuperſtitabitur & ille Deo noftro. h. e. Re- gentes. ubi imprimis, ad refutandam vanam in opibus ftu- liquiæ illorum fuperftites erunt tum ex cladibus diiſque ſuis fiduciam, commendatur Dei providentia , qua tum ex Satanæ dominatione , quæ fint Dei noftri. omnia fuftentantur ; & elevatur robur equorum & viro- | Ut ex Ifraële reliquiæ fervantur, Efai.10.ita etiam ex gen- rum, quo gentes ſolebant Deos fuos honorare in folemni- tibus. h. en innom. quæ fervatur ex judicio Dei, quo vel bus certaminibus & feftivis diebus. verf. 8.9. 10. Con- tradit in manum Satanæ vel etiam perdit adverſarios. fer 1. Tim. 6:17. Deo noftro.Antecedunt & fequuntur verba primæ perſones quæ IN Z A C H A R I Æ . CAP. IX. 253 δημία. nempe quum defcri quæ foli Deo conveniunt. Conveniens igitur eſt, ut hîc intelligantur verba perfonæ divinæ, quæ mittitur à Deo 1. Chrifti megzoíce humilis. Patre, & propter mandarum , quod ab illo accepit per- agendum in humana natura , eum vocat unà cum Ifraële Et non tranfibit ſuper illos amplius Exaktor; quia Deum ſuum. Confer Mich.7: 17. Nam parentheſin ſtatue- jam vidi oculis meis. re, ut Prophetæ hæc verba fint, videtur nimis deſulto-Verf. 9. Gaude admodum; filia Zijon, clange, filia rium. Hieroſolyma. Ecce rex tuus venit tibi; juftus cum $. 16. Converſionis effectus. Erit ut dux in Judah: ſalvatus ipſe eſt: inops @ vectus afino , imo pullo Accaron ut febuſeus. h.e. Familiam conftituet inter lſraê filio armenti aſinarum. litas , habebitque congregationem fuorum in medio popu- li Dei , in qua fit dux five præceptor & auditor. In tribubus $. 18. In his verbis tota comprehenditur Filii Dei ma erant familie : qualis dicitur & rumorn &72.99$ au-vitas inter cenfum agendum. cui adjungitur , non ampliùs I. Ocularis inſpeštio Exactionis, h. e. nati- tem eft familiæ caput. Per metonymiam 70'98 ponitur pro tranſiturum efle Exactorem. I 1. Singularis vilitatio Hie- familiâ caput & rijs gelyov habente. Hinc dicere 178 & 737 rofolymæ in aſino, cum jubilo hominum. verſ. 9. a je ugvíce & nije ugroc perinde eft. Sic quod Mich. 5:1. di 9.19. Verſ. 8. parte ſecunda. Et non tranfibit ſuperillos citur 177977 '9?Na co si ga povú cesa lédo, id Matth. 2:6. ex- amplius ex a&tor.Eſ.52:1.Non veniet in te amplius præputia- primitur per du ngepósvlé dve. Quia verò 78 etiam quacés- tuso impurus. Videtur non convenire hoc rei veritati.Nam de notat, iccirco gentes pro izapovię eft Apocal. 11: 13. poft Syros reges & Ægyptios ( quorum imperium excuſ- Mens prophetiæ igitur eft: quemadmodum ſunt in Judæ fum eft) traditi ſunt in manum Romanorum, qui & cenfum tribu familiæ habentes ſuos principes & feniores ; ita quo- egerunt. Adeò ut Chriſtus ipfe tum natus fit, . que Palæſtinæ gentis reliquiæ facient quaſi tribum aut fa- ptio fieret cenfus cauſa. Et Matth.22: 17. inſtituitur quæ- miliam pertinentem ad populum Dei, rectam fuis ſeniori- ftio de cenſu Cæſari dando. Reſp. Quòd populus Ifraélici- bus in timore Dei. Et quidem hoc ante Chriſti adventum cus traditus eſt in poteftatem populi Romani, & factus fiet ſecundùm literam & formulam illius temporis. Poft ei eft fubditus etiam ad cenfis & tributi folutionem eo Chrifti adventum fiet collectione Ecclefiæ per verbum tempore, quo Chriftus émedi unoz , factum eft fecundùm Euangelii. Paritas juris ſignificatur per hoc: ut princeps. Scripturas. Michæ c.4: 14. Et non promittit Euangeli perinde advena & indigend', frequens eft in lege. libertatem à contributionibus. Rom. 13:6.7. quia pro- Sed & quia in parte hæreditatis terræ ſanctæ habitabunt. phetæ etiam poft adventum Melliæ agnofcunt Reges & UtFebuſæus, quemadmodum Jebuſæi manſerunt permixti Regna. Ubi autem ſunt reges & regna, ibi oportet contri- populo Ifraëlitico, & in illo quidem loco, ubi templum butiones dari. Ifraëlitas ipfos, fecundùm carnem,fore ſub- fuit conſtitutum ; ita Accaron & alii Palæſtini non exter- Luc. minabuntur , ut cæteri Cananæi , ſed aggregabuntur. Hi- 21:24. & Zachar. II: 1. uſque ad yf.9. Quod igitur atti- foria hæc eft : quoad mooén cuav. Joſeph, 13. antiq.c.23. actionis & Tyrannidis certz. nimir. Syrorum. Et fic Efai. net hunc locum, 1. dici poteft, indicari ceſſationem Ex- Per hæc tempora (intellige fub Alexandro Jannæo)jam Sy- rorum & Idumæorum eê Phænicum urbes tenebant Judæi: 14:4. poflit alicui videri de ceffatione Babylonicæ exa- ad mare Stratonis turrim , Apolloniam , Foppen, 7 amniam, &ionis agi. Sed quia v nis Exa&tor abfolutè dicitur , & per Azotum , Gazam, Anthedona, Raphiam, Rhinocuram. In tranſitio in futurum tempus excluditur : hæc expoſitio mediterraneis non videtur fufficere. Et Efa. 14:4. agitur de ceſſatione ul- Idumeam regionem Adora Mariſam, per totamque Samariam, & montes Carmelum ac Itabyrium. aš timæ"Tyrannidis , quæ Ecclefiam premit. Igitur 2. poteft hec Scythopolin (quæ eft Bethſan) Gadara Gaulanitidem , hoc accipi de abrogatione Exactionis , quæ fit in populo Seleuciam , Gabala : « Moabiticás urbes Eſebonem, Meda- per Pin, qui & D'vais appellantur & bawina. Certè de bam, Lembam, Oronas , Telithonem, Zaram, Aulonem Cili- Chriſto ſub lege conſtituto legimus , quod quum exigere- cium, Pellam. Hanc ultimam diruerunt , quod incole recuſa- tur peccatum omnium noftrum ipſe ſubmiſerit ſe. Ef.53:7. rent Judaicos ritus recipere. Poſſidebant & alia Syriæ non Ergo & Chriſtus fuit fub hiyu? & Divan Exa&toribus , ut obſcura oppida, quæ imperio ſuo noviter adjecerant. nos liberaret. Desce lepohod autem de xóvre & ciwv@u tét $.17. Verf.8. Aliud genus beneficii eſt protectio Tem- legem intentantium , quæ exigit ſatisfactionem pro pecca- pli & Gentis. Et metabór domui meæ præfidium. Ellipfis 2. fces importabiles ei imponentium, agit Efa.9: 3:52, 3.50 præterea avaritiæ cauſa vexantium populum , & fa- vide . 11.12. Verbum Pfal.34:7. quia analogia Scripturarum oftendit, effe angelum Dei; Ezech 34:8.10.11.12.22.23. Zach.11:5.6. Sed & hæc qui imperat omnibus angelis , interceſſorem & falvatorem Ecclefiæ fuæ, Efai.63:9. & Dominum ipfum effe populo duobus modis fub Exactione eſſe potuiffe & fæpe fuiſſe. 9.20. Igitur confiderandum eſt, populum Ifraëliticum fuo pro muro. Zach.2: 9. hîc autem is,qui loquitur, loqui- tur ut angelus , & ut Deus (confer cap.3. 1.2. & c.12: 8.) bus feculi illius , quod præſens feculum incomparatione I. quamdiu ſub lege fuerunt , fuerunt etiam fub principia ut viſum verf. 7. clarum eft , nos confirmari in fide Filii temporis N. Teft. quod eft tempus ultimum & cinzuhan Dei, ut veri Dei & unici Servatoris , qui Eccleſiam pro- pénioro , appellatur. Ii principes exigebant ab illis vel obe- texit omni tempore. Nec mirum , dicere illum, na? | dientiam legis , vel ſatisfactiones legales , & inter cætera domui meæ , ut notetur, templum Dei eſſe templum Filii Dei. Idem enim & Malach. 3:3. A tranſeunte & redeunte, h.e. argentum , ut expiarentur ipforum peccata & hæreditas terræ Canaan illis purificaretur. 2. quoties legem trans- accedente & recedente. ne ſcil. quis ei noceat. Quando- grediebantur, Deus adducebat exteros populos, qui eos quidem cap. 6:13. veri templi ædificatio promittitur, at- affigebant & ſubjiciebant fibi & extorquebant illis tri- que ita innuitur , habere Deum templum non manu fa- étum ; Hebr. 8:2. rectiflimè hæc promiffio accommoda- | nis afflictio & bonorum terreftrium diminutio erat ad-- buta. Hæc autem erant propterea illis gravia, quia om- tur ad cuftodiam Ecclefiæ ceu templi ſpiritualis. Quæ eft emtio quædam fymbolorum hæreditatis. Generaliter igi- domus Dei, & domus Germinis. Nam Germen illam tur propheta indicat, fe velle hunc ftatum Ecclefiæ fi- conſtruit. nire, in quo vel fratribus fuis vel hoftibus ad ſervitu- tem ſubjicerentur ; & regnum id adducere , in quo li- De poſteriori. bertas eft, ita ut nec elementis mundi ferviant, nec hæa reditati terreftri, ut fraudatio bonorum videri poflit ex- Deregno Chriſti, per quod affertur libertas & abolerur | actio & interyerfio hæreditarii boni. cujus amniſlio pof- Exactio ifta, habentur I. Chriſti muesoíce in humilitate fit torquere animum. Conjungit igitur Propheta cuſto- tum ad videndam oculis fuis Exactionem , tum ad ſe fi- | diain Templi, ne quis accedens vel recedens ei noceat , ftendum populo pro fervatore. verf.8. parte altera , & | & dationem libertatis . Et hinc factum, ut quum Ro- verf.9. II. Regnum verſ. 10. & fequentibus. mani in Judæos imperii fieret oftentatio per indictio- עוד Y nein 254 Ο Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S nem Απογραφής eodem temporis articulo natus fit Chri- 2: 2. αυτη η λιγραφή πρώτη έγχύετο ηγεμονεύοντG» * Συ- ftus Redentor , cujus beneficium eft vera Libertas , ut fi- eicis Kuçuvia. Non s dreyeceron gráan, ſed arcásan égfúe to ne metu Deo ſerviant. Luc. 1:71.-75. age poróbovla, h. e. megte@ge égfúeno zapov chov? Qu. $.21. Huicexplicationi accommodata eft ratio , quæ S. 25. Zachariæ hic locus teftatur , Deum ipfum additur. Quia nunc vidi oculis meis. Non additur , quid vi- | debuiſſe naſci inter Judæos & tentari communibus derit. Sed id facilè ex rei natura eft fubintelligere. 1.is, | afflictionibus & eo ipfo populum à fervitute & an- qui pridem contemplans , dicit tandem , Fam vidi, figni- guſtia liberum futurum fuiffe, ut nec ferviant elemen- ficat , fatis fe obfervaffe , rem jam eſſe in propatulo, non tis mundi neque exactiones exhorrefcant. Huc ufque opus eſſe , ut ampliùs obſervet & exſpectet , quid futurum autem divino præfidio domum Dei à Filio Dei cuſto- ſit. Hoc modo ſignificatur, Deum jam experimentum diendam fuiffe. Omnia ſequentia eodem aurigantur. cepiſſe per longam évoylu), quos fructus laturus eſſet hic Omnes prophetiæ fimilia prædicant. Sunt autem eæ vec populus. 2. quandoquidem agitur de Exa&tione in ſpecie ; ritates maximi momenti. Nam & ex iis conftat, Chri- qui dicit, Jam vidi , poft longa deſideria & querimonias ftum effe verum Deum adoratum in Templo ab Ifraë- amictorum, is dicit , animum ſuum tangere amictionem. | litis & conſervatorem illius : & eum exhibitum effe , Sic Exod. 3: 7. qui locus omninò fimilis eft præſenti. quia venire debuerit templo adhuc cuftodito : & eum de- Hoc itaque notat, Annus redemtorum meorum venit. buiſſe experiri pafliones populi: & ea re factum eſſe po- Efai,63:4. Vidit igitur, quod videndum fuit , ſcil. 1. Po-pulum liberum , nempe ut à peccati accuſatione, ita & à ipulum in fervitute non ferre fructus per legem , ut fit fatis fubje&tione in terrenam hæreditatem & timorem mortis, jam conviéta humana impotentia, quòd fe legi ſubjicere & porrò à fervitute elementorum mundi fecundùm legem non poffit. 2. Ex altera parte propter fedus patrum & ex- | cerimonialem , & jugo feniorum , & pavore in afflictioni- pectationem fidelium, ne tentarentur , ultra , quàm ferre bus , ut in eis etiam gloriari poffent. Verba Zachariæ non poſſent; & ad falutem gentium, convenire, redemtionem important ceffationem civilium tributorum Magiſtratibus accelerari. pendendorum, neque ceſſationem imperii gentium in terra .22. Tè Nunc notat illum articulum temporis , Ifraëlis , neque imperium politicum in mundo , neque Im- quo videbatur actum effe de hæreditate populi : ut eo ipfo munitatem , quam cantant , Ecclefiafticam, quæ eft impe- tempore detur Princeps libertatis, quo libertas terrenarium Papæ in omnia , neque excludunt crucem Chriſtia- periclitabatur. In Scripturarum ponderatione paulatim norum & tentationem per tyrannidem Anti-Chrifti: fed procedendum eft, neque facilè ſubfiftendum, priuſquam hoc tantum ſignificant, quod diximus, Liberationem à le- ad omnem emphaſin vocabulorum penetraveris, eumque' gis accuſatione & jugo cerimoniarum & conſequenterter- ſenſum hauſeris, quem admireris , qui conſcientiæ & hi- rore in afflictionibus , & illo é oplopeão , à quo évén outin ſtoriæ exactè fatisfaciat abfque omni verborum contorſio promittit Servator venientibus ad fe. Matth. 11:28. ne. Adverte igitur hîc , non tantùm dici, Vidi, fed vidi $.26. Verf. 9. Perſona loquens eft hîc Deus Pater, ut oculis meis. Quod quid fanè minùs ſignificare poteſt, quàm teftimonium dans Filio. Ita perfonæ variant. Superiùs e- πεπειρου αγ ν π σιν ομοίως in omnibus fimiliter: tentatum ? nim loquebatur ea perſona divina, quæ aliam perfonam Cui corpus , carnem procumbentem , aures perforandas, Deum fuum appellare poterat: Hîc loquitur perfona mit- malas colaphiſandas , manus pedeſque perfodiendos , ter tens Filium & ei atteſtans & Spiritum Sanctum dans cum gum flagellandum, faciem ut oftendendam civitatibus Ju- Filio. ¥1. 12. Prophetiæ aliquando inſtar dramatis ha- dæ, ita & conſputandam, offa annumeranda, crines capitis, bent , in quo aliæ atque aliæ identidem prodeunt perfonæ; linguam eruditam ſed & in paflione continendam &os non aut Dialogi. Hæc perfonæ variatio & proſopopæia do- aperiendum attribuit Scriptura , quid mirum fi eidem at cet, Filium venturum cum teftimonio Patris; quale mul- tribuat oculos , quibus viderit ipfe mala populi , fervitu- tiplex in hiſtoria Euangelica occurrit. tem ejus & επιφορτισμαν per exationem & λυπογραφίας S. 27. Apoſtrophe tyxenbusten habet illam fimplicem Quis neget , hæcita intelligenda eſſe , quum fic fint gefta, notionem: Deum, adveniente Chriſto, non tantùm no- & in hunc modum verba optimè fluant? tificaturum Ecclefiæ officium ſuum, quod eſt gaudere,&c. $.23. Totus verſus fic efferri poteft. Et metaties ſum fed etiam effecturum , ut cum gaudio & jubilo recipiatur. caſtra g præfidium ftationemque habui circa domum meam habui circa domum meam Ita factum , & quidem in tali circumftantia , qualem hîc ob transeuntem o redeuntem, & non pervadet illos amplius propheta deſcribit, Matth. 21: 8.9. 11. 15. Et Chriſtus exa&tor, fed liberabo illos ab onere hoc & conftituam eos ex Pfal. 8. pro pueris denogice inſtituit ; oftendens, hanc in eo ftatu , ut nihil fuum cum triſtitia ipfis adimi poflit, effe in pueris divinam efficaciam. Et Luc. 19:40. adeò nullumque jugum ampliùs ipfis imponatur. Nam nunc vi- | hoc neceſſarium effe, ut fiat, afferit , ut potius lapides locu- di oculis meis , h. e. quia ego ipfe pafliones populi mei gu- turi fint , quàm ut non habeat hanc jubilationem Chriftus. Itavi, & omnes moleſtias , quas affert dominatus Externi Non tamen id tantùm de'illa meiosk cégw exceptione Chri- in bonis dominicæ hæreditatis , ipſe vidi & expertus fum. fti debet accipi, qua inſigniter fuit demonſtrata Chriſti Prophetia reſpicit illud Nunc, quo Chriſtus ſe often- omnipotentia : ſed etiam de fide , qua Eccleſia Chriſtum, furus erat preffum jugo legis & principum, & dominorum ut Regem, exceptura erat omni tempore. Vide Joh. 10: externorum , imò Agnum Dei ferentem peccata mundi. 26. 27. & Joh. 6:37. Ipſum hoc, quod Dominus Templi & Populi Rex Zijo $.28. Duo autem requiruntur ab Eccleſia: nis vidit populi mala fuis oculis, conftituit populum libe 8.29. Primò, Gaudium, five Lætitia cum motu & ge- rum , ut partim Legitimi zegé vlees, qui ſedebant in Ca- ftitione. Non enim vult lætitia in intimo cordis penetrali thedra Mofis , non poffent ampliùs populum fic ſubjicere retineri, fed fidem confeffione prodi. Fidei enim eft illa jugo, ut terrerentur (Quî poffent, quum Chriſtus oves lætitia, exultans in Deo ob gloriam Dei in data ſalute, ſuas, fatigatos & gravatos, ad fe vocaffet & illis cèvé recusay quæ eft in remiffione peccatorum, ſanctificatione & glori- promififfet : ) partim externi domini, ipfis ultrò hæredi- ficatione: & libertate. tatem terræ Canaan abdicantibus eamque cum Hierofoly 9.30. Alterum eſt jubilatio , &actacey peo's. Id appro- mæ cæleſtis communione & hæreditate mundi commu- priatur Regi. Num. 23:21. Jubilum regis in ipfo eft . Vult tantibus, iis non eſſent molefti & damnoſi. ut Regem , cum fiducia cordis ad gloriationem , recipi. $.24. Non parum lucis accedit huic prophetiæ ex col- Nam encenceype's eft fpecies gloriationis. Compellat Fi- latione Efai . 7: 9. 14. ubi innuitur , Damaſcum fore ca liam, h.e. Quotquot filios Sijonis ; & filiam, h.e.quot- put Syriæ (non autem Judææ ) donec naſcatur filius Vir- | quot filios Hieroſolyme. Intellige eos, qui ad ſpiritualem ginis. Eventus docet , poft Chriſtum natum Judæam me. Hierofolymam pertinent: hoc eſt, qui funt filii ſancto- V úrbio ? Evercegolpeat', & tum Quirinium cenfum egiſſe, rum & juftorum & prophetarum , quibus Deus in Si- poftquam Archelaus Viennam relegatus effet. Ita Dama- | jone & Hieroſolyma per verbum fuum locutus eft, qui- {cus facta eft caput Judææ. Quo argumento confirmatum bus ut civibus regni & filiis ſuis delicias domûs fuæ pro- eft, Efaiä vaticinium completum eſſe. Chriſtus natus eft pofuit. Nam cæteris dictum , Quid veftra calcare a- fub ea Stery eas , quæ Quirinii drarece ep l præcellit. Luc. tria mea : Sic filios Hieroſolyma intelligere poffumus Match. IN Z Z A 255 C C Η H A RIÆ CAP. IX. Matth. 23:37. quos Chriſtus voluit colligere & collegit, | ad fufcipiendam á Dévetees & Temesvátnē, impotentiam cum invitis præſulibus. Zacharias certè illos appellat Filiam Si hunnilitatem. Dan. 9:26. 159'$ ...??? exſcindetur, co jonis, quorum rex eft Chriftus & quibus venit. non erit ipfi, non habebit. Prius pertinet ad dot eva's inops; $.31. Caufa lætitiæ eft adventus Regis. Rex tuus. cu- pofterius ad pias aloxòs pauper. jus tu populus es & peculium; ideoque Servator tuus , $. 37. Hæc qualitas præſupponebatur in vpis ſalvatus. qui pro te fpopondit , qui te geftavit uſque hactenus , qui | Ut verò intelligatur eſſe temeiveois voluntaria , ut eſt Phi- te redimet, qui in æternum interceſſione & potentia fua | lipp. 2: 7.8. inévocev È COU TOV, ftane vaney eau tov, exinani- falvabitte. Unus eft hic Rex, & folus. Ideò & 7?Rex | vit ſe ipſe, humiliavit ſe ipſe; additur in fignum potentiæ , antonomaſticè appellatur Pfal.45.& 72. item Efa.32: 1. qua fibi omnia poteſt ſubjicere (Phil. 3:21.) quòd veha- vide & Pfalm. 2:6. Rex Sijonis eft & filiorum ejus. Er- tur pullo afine. go populum habet. Ergo Ecclefiæ folius redemtor eſt. $. 38. Duplex enim in eo eſt manifeſtatio divinæ po- $.32. Venit, præſentis notionem hîc habet. Nam tentiæ. 1. quòd abſens effecit, ut ſibi permitterentur ani- encaceypas injunctus præfentiam Regis indicat. Hoc ver- | malia. 2. quod effecit ; ut tota Hierofolyma fibi acclama- bo utitur de pompie Filii & alibi. ut Habac. 2:3. Ezech. ret. De quaran acclamatione Zacharias colo 2. Poni 21:32. Geneſ. 49: 10. Pſalın. I 18:26. Malach. 3: 3. autem hoc non ut ſignum propheticæ fcientiæ, nec ut al- Ei reſpondet to ép xoay cis i ngopigr. Joh.1: 9. 11. Matth. -terius virtutis potiflimùm, inde claret , quia componitur II:3. Joh. 4:25. 6:14. 9:39. Synonymum alibi eft , cum 'y impotens , in quadam contentione. Ipfe quidem Venire à Deo, venire ſuperne, deſcendiſſe de celo. Eft delectus aſini pro equo ; quum mox dicatur exciſurus equos, igitur & Nxi' exiens ex Ifraële , ut homo; Mich. 5: 1. notat, eum non triumphaturum inftar Regis mundani, Jerem. 31: 21. & véniens ad Ifraëlem, eumque viſitans , qui armis devicerit hoftes : tamen id ipſum aſino vehi non ut Deus. Sed in eo, quod ſtatim dictum eft, Fam vidi inglorium fuit, ut ex hiſtoria Judicum patet. Judic. 10:4. oculis meis, deſcenſus de cælo five Dei apparitio prima in Super afino es pullo. Vau eſt exegeticum. Filius afinarum, carne continetur. Et colo ultimo hujus verſus inducitur h. e. gregis aſinarum. ut 27-13 filius armenti. Subrumus: ultimus in urbem Hierofolymam introitus gloriofiflimus , in quo nullus adhuc federat. & Tedesoksos colophonem imponens diebus carnis. Nihi- lominus tamen & primum colon Ecce venit tibi , extendi- II. Regnum. mus ad primam apparitionem , qua incepit in terris eſſe & fic venire & accedere ad Hieroſolymam. nimir. ut præce- Hujus modus, vſ. 10.& progreffus, Ýſ. 11. reliquiſque, dentis coli , Nam nunc vidi oculis meis, hæc ætiologia & ωο τυπάται. exegeſis ſit: eum , qui dicit Nunc vidi oculis meis effe re- gem Zijonis à Deo unctum. Et propterea finitum eſſe Ex- Regni modus. actorem , quia ipfe fit Rex Sijonis. Nam Sijonem habe- re Regein & effe fub Exa&tore incompatibilia funt. Re- Verſ. 10. Et exſcindam currum ab Ephrajim, et gem enim quæ habet , libera eſt : quæ fub Exactore, equum ab Hierofolyma : et exſcindetur arcus bel- ſervit. li : et loquetur pacem gentibus, et dominatio ipfius $.33. Tibi. ut manifeftetur tibi. 1. Tim. 3: 16. Efa. erit à mari ad mare , et à fluvio ad terminos 40:9.52:6. ut tuus fit, communione naturæ, Hebr.2: 14. quemadmodum tuus eft æterni ſpiritus fponfione & Patris datione in Teftamento : & bonum tuum procuret. Efai. 9: 5. filius datus eft nobis , puer natus eſt nobis. No- $.39. Modus regni eſt I.in deftructione modi regnan- Stros morbos fuftulit. Efai. 53. Pro nobis cælum intravit. di, , qui non convenit regno ejus. Regnum ejus non erit Hebr. 6. Lege & virtute ſponfionis ipfius , ipfe & obe- de hoc mundo. Ideoque regnum mundanum exercitum dientia ipfius & meritum & gloria ipfius noſtra ſunt. Pfal. in populo Dei deftruet. Et exſcindam currum ab Ephrai- 68:19. accepiſti dona in hominibus. Pfalm. 16:2. Bonum mo a equum ab Hierofolyma ; exfcindetur Arcus meum live gratia mea (verba Patris ad Filium)non ſunt am- belli. plius ſuper te , ut demum impetres tua juſtitia , pro Sanctis, $.40. Primum membrum innuit ademtionem poteſta- qui ſunt in terra. tis belligerandi à populo Judaico. Illum conſiderat in om- $. 34. Elogium primum inculcat ipſius juſtitiam , quæ nibus tribubus, Hinc nominat Ephrajim & Judam. ut eſt in obedientia tali, qualis ſufficit ad drugim je in de mãv duas olim principes tribus. Chriſtus enim debebat venire as Yge 709 pechowy. Ea eft obedientia ufque ad mortem. Hinc ad utramque domum junctam , & utrique domui Serya- puis juftus ut nomen de ipſo uſurpatur Efa. 53: 11, 1.JO- Indigitatur igitur antecedanea ante Chriſti adventum ple- tor & ſcandalum effe , Efai. 8: 14. Ezech. 37:19.25. han. 2: 2. $. 35. Reſpondet juftitiæ alterum elogium ei conjuga- tribuum fub uno Senatu gubernatio: atque etiam decus na populi totius liberatio à jugo gentium, & duodecim tum , VÝ Salvatus. In iſto Salvari co'yuis Servator con- bellicum magnis triumphis affertum. Sed Chriſto venien- tinetur. Salvatus dicitur , quia eripitur ex paffionibus ſuis te exſcindet Deus currum & equos à Juda & Ephrajim, & è morte. At hoc ipſo nos quoque fervamur in ipfo, ut id eſt, adimet illis poteftatem belligerandi. Hoc factum capite noftro ; & perfectum ejus meritum nobis manife-primò per Pompejum, Auguftum, conftituto federe in- ftatur. Hebr. 5: 7. 8. 9. Qui in diebus carnis ſuæ petitiones ter gentes; deinde per Veſpaſianum & Adrianum : rupto Øſupplicationes ad eum , qui poterat ipfum ſalvare è morte; illo federe; de quo Zachar. 11:10. Ir. Daniel. 9: 27. cum clamore valido lacrimis offerens G exauditus à timo- 07. Abarbenel dicit , fub Chriſto habiturum quidem re, quamquam felis effet , didicit ab iis, que paffus eft , populum arma & exercitus, ſed non ufurum eo præ man- obedientiam, Ø conſummatus fa&tus eft obedientibus fibi on- nibus cauſa Salutis eterne. Ergo zo Šalvatus dicit 1. pal- | Giturus fit. Sed aliud eft, Exſcindam. Exſcindentes verò fuetudine. quia populus ad regis exemplum ſe compo- fiones & peccata noftra ipſi impofita , à quibus falvetur : illi funt quidem crpis exa&tores : fed Ecclefia libera 2. ereptionem ipfius è morte & ſervitute & tranfiationem ex terra in cælum : 3. in ipſo , ut rege, noftram, qui ipfius eos non metuit.quod ad explicationem verſus octavi facit. peculium & fratres ſumus, falutem. $.41. Alterum membrum ulteriùs fe extendit. Ex- ſcindetur arcus belli. Neque id tantùm debet intelligi de S. 36. Tertium elogium eft ideva's, inops , impotens. Arcu oppugnante Ecclefiam foris : fed etiam de Årcu Hoc enim eft "24. Pfal. 40:18.pan? " impotens Ⓡege propagante Ecclefiam tanquam regnum mundanum. Nam nus. Matth. 21:5. aegris quod eft W manſuetus. Et fic arcus belli ſunt inſtrumenta paftoris ftulti. Zach. 11:15. mallet Abrabanel. Sed ſignificatur hîc voluntaria exina At hic ipfe arcus quoque Ecclefiam , quam propagare vi- nitio ad ſubeundum paffiones & mortem : & fic quedam deri vult , oppugnat. Non omnino dici poteft, vetitum regcürn's manfuetudo. Sed non omnis 99 manfuetudo eft effe , ut bella gerantur fub Nov. Teftament. ( quanquam Y 2 hoc terra. 256 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S pro hä- 3. hoc fugiendum eft, quantum poteft ) quia fine dubio Ar- | Sadducæos & Pharifæos: ubi regum impiorum corum- cus belli, quem Deus deſtructum vult , deftruetur gla- que fummorum ſacerdotum profanitas increbrefcebat : 4- dio. Quis autem dicet , omnes illos, qui gerunt bel- bi nullus propheta: ubi jam gentes terram tenebant in lum contra dominationem Anti-Chriſti & arcum bel poteftate , populum cenſu premebant , poteſtate exequen- li adverſarium , per quos Deus illum frangit , malè fa- di legem forenſem ſæpe privabant, & Judæam in provin- ceres ciæ formam redigebant regendam à gentilibus præfidibus. $. 42. II. In uſurpatione veri medii. Id eft Verbum, Hiſce talibus libertas annunciatur, vinculis demtis: quòd Sermo. Efa. 2: 2. Prædicatio Apoftolorum miſforum ex nec legis , nec hæreditatis & populi externi vinculis an- Sijone ad gentes erit ſceptrum regni ipfius. Pfal. 110: 2. plius teneantur: atque adeò in lætitia fine metu in quovis Objectum five argumentum verbi erit pax. de qua fupra loco, fub ficu quiſque & vite fua Deum colere poflint. . Confer Eph. 2:13.17. Finis © Gen- Confer Efai. 61: 1. tes. de quo vide in dictis locis. $.46. Medium hujus libertatis eſt ſanguis, qui confi- $.43. III. In latitudine regni. Et dominari ejus erit à deratur , ut precium datum : ut folent captivi precio dato mari ad mare, ad fluvio ad terminos terre. Sic ſolent de liberari. Hoc notat præpofitio 1. ut Cant. 8:7. 11. Ge- ſignari limites terræ ſanctæ. Sic notatur non tantùm do- nef. 29:25.27. Explicat , qualis & unde libertas illa fu- minatus Chrifti in omnibus tribubus ſed etiam populi ha tura fit, quam promittebat řf. 8. Confer Joh. 8:36. Is bitatio in tota ifta regione. Nam terra , quam Jofua illis Sanguis Teſtamenti vocatur , ut intelligatur 1. à divina pro- rege TEXAR Og déance , longè arctiores limites habet, Num. 34. mifſione, qua olim Deus patribus beneplacitum ſuum de- Ýſ. 2. ad 16. Conſentiunt autem Judæi, hîc notari ama claravit, pendere hoc beneficium libertatis, quæ & ju- plificationem regni per totum mundum. Poteft id fieri, ftitiam includit. 2. Regem Sioni promiffum effe fangui- fi terram Canaan habeamus pro figura hæreditatis fpiri- nem fufurum fecundùm promiflionem , ad impetrationem tualis in toto mundo: vel (i regiones illas non datas in di- libertatis promiſſæ. Quo notatur mors : ex qua yſ.9. indi- viſione hæreditatis pro ſpecimine gentium. Sed malo, gitaverat ſalvandum. 3. filium, qui fanguinem illum fudit, per vocem gentes intelligere reliquum mundum totum: teftatorem illius Teftamenti & ſponſorem pro populo , ac per terminos terræ Palæſtinæ gentem Judaicam. Ut ve- promifforem ac datorem hæreditatis , atque adeò revera rò ad gentes incepit loqui, ita porrò loquetur Euange- Deum Ifraëlis eſſe. 4. Vetus fedus , quod concernebat hæ- lium regni ad teftimoniuin illis : & ſic incepit loqui If-reditatem terrenam & purificationem terreftrium , & fo- raëlitis & porrò loquetur ſuo tempore , & poilidebit ipſos las umbras continebat ; non eſſe Verum Teftamentum in pleno numero, non aliter quàm fi in terra promiffionis ab Ifraëlitis refpiciendum , etiam quum illud vigeret. U. ab Euphrate ad mare habitantibus imperitaret. nicum teftamentum eſſe Diſpoſitionem Patris & Filii de hereditate cæli & gentium per fanguinem Filii, ut fangui- Regni Chriſti progreſſus. nem Teftamenti. Quod per promiſlionem factam patri- bus notificatum , abrogato Veteri Teſtamento , h. e. qua- Verf . 11. Incipit ko Turšv progreſſum regni. Occurrit fi mutata voluntate populum Ifraëliticum habendi I. Invitatio Sionis. à ýſ. 11. c. 9. ad c. 10. Ýſ. redibus Terræ Canaan, tanquam melius per ſanguinem II. Admonitio adverſus idola & imagines. ¥. 3.4. & mortem Teftatoris introducitur. Teftamentum appro- III. Declaratio iræ adverſus paſtores; & efficaciæ priat Sioni: quia Deus Sionem Teftamento hæredem ju- demonftrandæ in Eccleſia. Ýf. 5. ad finem c. 10. ftitiæ & libertatis & mundi fcripfit, h. e. deſtinavit fibi femen & populum ex Sione. Aliter Ezech. 16:61. non ex 1. Invitatio Sionis. teftamento tuo. quod tuum eft & non patrum ; quod tu accepifti in monte Sinai , pro te, populo carnali; non pro Conftat 1. Annunciatione libertatis. Ýf. 11. gentibus, ut ex tibi ex eo filiæ dentur. Vinęłos tuos. Vine 2. Adhortatione vinctorum ad converſionem. Hæc ctos, quibus parata libertas, Sioni appropriat , ut innuat, habet argumenta ſuaſoria eos effe à Deo, cum Ifaaco, vocatos ſemen , & fcriptos fi- a. Ab ingeminatione doctoris . ¥ f. 12. lios Sijonis. b. A. Dei gubernatione circa credentes, quæ fpecta- tur in 2. Adhortatio Vinctorum ad converfio Miniſterio illorum in Græcos. B. Efficacia miniſterii. Ýf. 13. 14. nem, cum primo argumento. 7. Protectione, cibatione, potatione. Ýf. 15. Verf. 12. Redite ad munimentum, vincti expectatio- d. Salvatione; cum ratione addita. C. 10. Ýſ. 1.2. nis. Etiam hoc die Indicem alterum reddo tibi, ô I. Annunciatio libertatis. Sijon. Verf. Ir. Etiam tu , ô Sijon,pro fanguine Teſtamen- 8.47. Apoſtrophe parænetica ad Vinetos. Vide ti tui dimiſi vinētos tuos è fovea, in qua non eſt $. 48. I. quomodo eos compellet? Vin&ti expe&tatio- nis, h.e.quos Deus exſpectat ad pænitentiam ; & quorum qua pænitentia exſpectatur ex prædeſtinatione Dei, propter quos differt judicium improborum. Daniel. 9:27. Faciet 9. 44. Eft verbum leytenis, quo Deus annunciat li- prevalere fedus D'an? pro multis . Zach. 11: 7. In ea igitur bertatem Ifraëli. Vide 1. copulationem. Etiam. Non compellatione hoc fenfu, eſt commemoratio promiflio- fed & dimiſi vinctos tuos. Poteft nis & tolerantiæ. Poteft & fic: Vin&ti, qui habetis exſpe- etiam Nihilominus, q. d. Licèt exſcindam currum , tamen ctationem libertatis ſcil. veræ. qui non cum reliquo popu- & dimiſi vinctos. 2. beneficium. dimifi. 3.ftatum illo lo fpem regni Dei abjeciſtis. rum, quibus hoc beneficium datur. Vin&tos è puteo , fi- ne aqua. 4. caufam dimiflionis. Pro ſanguine federis. 5.jus A fiducia templi , principum hujus ſeculi , carnalis brachii $.49. 2. Ad quid cohortetur ? Convertimini ad arcem. ad teftamentum , & neceflitudinem dimifforum. Tefta- & fapientiæ, juftitiæ propriæ, in quibus nulla ſoliditas eft, menti tui , vin&tos tuos. $.45. In fervitute elementorum mundi continebantur (quibus addicti ſunt, quorum anima non eft re&ta. Hab. 2. fideles præ timore mortis. Accedebat jam timor perden- ¥1.4.) redite & convertimini ad Chriftum , qui eft arx fa- dæ libertatis tot fudoribus & laboribus comparatæ, & lutis omnibus confugientibus ad illum : ut per ipfum fer- adhuc recentis: imò perdendæ terræ & reipublicæ. Hic vemini ab ira. Pfalm. 2: 12. verè lacus in quo non effet aqua. Quod enim refrigerium , $.50. 3. Quibus argumentis cohortetur ? Sunt aliquot ubi ipſa lex accuſabat , & non patiebatur hominem con rationes. fummata conſcientia adire Deum: ubi magni faſces tra $.51. Prima ducitur à datione Sp. S. Etiam hoc die In- ditionum imponebantur cervicibus : ubi ſchiſma inter dicem alterum reddo tibi. Poteſt per so Da continuari expo- . fitio IN Z Z A C H A R I Æ CAP. IX. 257 ſitio beneficiorum, ut verſ. 11. Tap nominaliter. ut Je- rem.4: 15. 51:31.1139 Efa. 55:4. & fimilia partici- Tertia ratio. pia. Index primus eft Filius Dei: ſecundus eft Spiritus Verf. 14. Et Jehovah ſuper illis confpicietur, et exi- Sanctus. Johan. 14:16.26. 16:7.13. Reddo. quia poft priores prophetas & Zachariæ tempora nullus propheta bit, ut fulgur, ſagitta ejus: et Dominus Deus (7e- fuit; & extraordinaria millio Spiritus Sancti ante Chri- hovab) buccina clanget, et vadet in (vel abibit cum) ftum ceflavit. Sed, Chriſto dato & in ccelum ſubvecto, procellis Auſtri . redditur. Pfalm. 68: 19. Joël. 3: 1. Vel, reddo , loco & vice Filii profecti ad patrem. Joh. 14:16. 16:7. Hodie, $.54. Tertia ratio, qua converſio Vinctorum ad Ara h. e. Poftquam Rex Tſijonis fanguine federis vinctos Si- cem & fimul ſpiritualis belli contra Græcos alioſque in jonis in libertatem vendicavit, & ex morte falvatus eft. fperfi ſunt , una cum reliquis fufceptio fuadetur , eft pro- occidua regione mundi Europa, ubi Japheti pofteri di- Confer Zach. 12:10. Spiritus Sanctus ex officio facile millio manifeftationis Majeftatis Dei fuper illos, ad ter- nofcitur, quod eft indicare etiam occulca. Johan. 14:26. 16:13. Reddo tibi. 6 Sijon. rorem Hoftium. Et hoc eſt ſecundum in gubernatione fi- delium. Quemadmodum populum Ifraëliticum Deus co- Secunda ratio fuadens converſionem mitatus eft, & in nube ac columna ignis conſpiciendam Judæorum. præbuit majeſtatem ſuam ad ipforum confolationem & terrorem hoftium ; ita fuper hiſce Deus fe præbebit con- Verf. 13. Namtetendi mihi fudam, ut arcum imple- fpiciendum, per dona ordinaria fidei , charitatis , & om- vi Ephrajimum, et excitabo filios tuos, ô Tſijon, nium virtutum , imprimis conftantiæ in martyriis: tum contra filios tuos, 6 Javan : et ponamte ut gladium nationum ; vindictam hoftium, ut Ananiæ & Saphiræ , extraordinariis linguarum , fapientiæ , miraculofarum faa Herois. Elymæ magi ; & immediatas operationes Dei. $.52. Verf . 13. Secnnda ratio (quæ prima eſt ſpectans 8.55. Attribuitur porrò Deo ſuper illis conſpecto 1.ſa- ad Gubernationem Dei circa fideles) confirmat priorem. gitta, inftar fulguris . 2.tuba. 3.profe&tio in procella. Per Oftendit enim , ad quid Spiritum San&tum donet Sioni. primum intelligo vim celerem & inopinatam animos mo- Finis eft is, ut Judah & Ephrajim , & filii Sionis, & Sion ventem; vel etiam tela acuta hoſtibus fuis infixa.Pf.45:6. miniſterium ſuum poflit efficere ; ad quod eos adhibere De his vide & Hab. 3:11. Sed ibi de alio articulo tempo- vult. Miniſterium illud fic indicatur. Tetendi mihi Jiu- ris agitur. Per ſecundum Famam Euangelii , vel effectum dam , ut arcum implevi Ephraimum: @excitabo filios tuos, tubæ ſaltem primæ.Apoc. 8:7.Eft autem illa buccina præ- Ô Sijon, contra filios tuos, ô Jaran: & ponam te, ut gla- monitio abitionis. Per tertium jam intelligo abitum Deià dium herois. Ratio valida eft, ut convertantur ad Arcem, populo & templo & urbe(utHab.3:6.)cum procella Auſtra- & in acceppncée ad Deum accedant, quia Deus decrevit u- li, h.e. cum impetu & violencia omnia confringente. Jof. tramque domum Ifraëlis adhibere, ut cu cūGo imaogñs , ad Antiq.1.7.c.12.memorat,in medio templo auditam vocem: dilatationem regni fui. Quia arcus eft inftrumentum ſubi- Migremus hinc. Refpondet illud Cant.T: 12. Dum Rex eft gendi hoftes & proferendi imperii , igitur , qui fiunt orga- in accubitu five cenáculo ſuo. Hæc fi conjungamus , fumma na Dei ad amplificationem regni & demolitionem arcium, huc redibit : Eſſe cur Hebræi ſervientes adhuc fub exfpe- comparantur cuin Arcu fagittis inſtructo. Indicantur hîc | etatione accedant ad Rupem veram Chriſtum, & fpiritua- imprimis Apoftoli omnes tribus repræſentantes : tum et li militiæ nomen dent: quia Deus erit apud ipfos; & , fi iam credentes ex omnibus tribubus. Putem tamen hoc non obediant , jaétis undiquaque telis judiciorum & figno præcipuè indigitari , quòd Deus ſibi ſit paraturus novum præmonente edito , inftar buccinæ , tandem cum procella Ifraëlem , ex Iſraële carnali & ſupplemento gentium, qui- | abibit ab illo populo, (Confer Efa.52; 11. 12. Efa.66:6.) bus loquuturus erat pacem; per quem Iſraëlem propaget quem adhuc pafcit. Zach. 11:7. regnum fuum. Sic in Apocalypfi fignatorum & virorum Dei ubique ſunt 144.000. quafi fingulis tribubus duode. Quarta ratio. cim millia contribuentibus. $.53. Diftin&tiùs in ſecundo colo, inter quos ſit re Verſ. 15. Jehovah Deus exercituum protegit ipfos, gnum ſuum potiffimùm ere&turus , indicat. Filii Sionis excitabuntur contra filios Javan. h.e. mittentur præco- oedent ac fubigent lapides funda, a bibunt & nes Euangelii ex Sione in Græciam maximè , ut illorum ſtrepunt tanquam à vino: a implentur ut pelvis a- ſapientiam & eloquentiam & potentiam confundant.Con Sperforia, ut anguli Altaris. venit hoc reliquis prophetiis, quæ innuunt,primam dilata- tionem regni Chrifti fore verſus Occidentem. Gen.9: 28. $.56. Quarta ratio ſuaſoria ſumitur à protectione illo- Efai. 42:4. Pfalm, 72: 10. Idem docent eæ prophetiæ; rum, qui militant Chrifto ; eorum exfaturatione ad ro- quæ monftrant , Regnum Chrifti cum quarto imperio bur & ad alacritatem. Atque hoc eft tertium in guberna- colluctaturum. Daniel. 2, & 7. atqui hoc eft verſus Oc- tione fidelium. Rem quaſi in præſenti potiùs ob oculos cidentem. Dan. 11:29. Ono naves Chittee. Nam ponit , quàm in futurum denunciat. quod ut exiftimem, illæ naves ſunt illius Regis, qui ſuccedit Syris. Alludit huc facit præteritum an. Domino protegente, ne quis eis Bileam Numer. 24: 24. Et naves à parte Chittim ſub.e- nocere poffit, edunt & bibunt. Edunt , ( Confer Pfal.22: runt, venient, & humiliabunt Aſſur, Perſas Macedones, 30.) h. e. accipiunt Spiritûs Sancti inftitutionem, ut ſo- & Perſiam tenentes Macedones Romani: & debilitabunt lidentur in fundamento & vires acquirant in Domino; & Heber , h. e. Judæos. Atque etiam ille erit in interitum. A quidem ea eſt ſpiritualis alimoniæ efficacia in illis ad ro- Chittäis igitur erit ultimum Imperium omnia perdo- | bur , ut poflint lapides funda conjectos in ſe retundere, & mans , & perdonabitur ab illo , qui dominabitur è Facobo eorum vim ſubigere. h. e. vincere infultus Satanæ & om- perdet fuperftitem è Civilate. h. e. cujus regnum eleva- nes furores ejus contra ſe excitatos. cbéozy öüse's te tugasne bitur fupra omne regnum, & imprimis Regnum UR ees s. Eph. 6:16. Bibunt, h. e. hauriunt ex fontibus fàlu- BIS, omneſque ejus Regni propagines. Efficacia co- tis Confolationem, qua alacres reddantur, ita ut tanquam mitans miniſterium hoc exprimitur comparatione virtu- à vino geſtiant & perftrepant non continentes apud ſe tis , quæ eft in heroe fortiter vibrante gladium. Hæc eſt gaudium , ſed clamoſo præconio virtutes Dei annuncient Sverre is my oupe GT cudz8. Actor. 1:8. Vide Rom. 1:16. ad confuſionem adverſariorum. Neque deeſt illis hic po- Nam ille eft vin, hoc eft omnipotens, omnia fibi fubji- | tus ad alacritatem ſpiritualem. Narn ut pelves , quibus fit ciens. Similis promiſſio conſolans adverſus tribulationes afperfio fanguinis , femper pleni funt , & ut anguli Altaris 9. Sijoni hæc virtus attribuitur, h. e. Eccle- femper madent fanguine, ita virtus Spiritus Sancti fem- fiæ Ifraèliticæ civitatis jus habenti in Sione, & per Chri- per eft in illis recens, ne elangueſcant. Efai.40: 29.30.31. ftum regem ei adcorporatæ ex gentibus. Joh. 4:14. 7:38. $.57 Y 3 258 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S Quinta ratio. tempus ipſis parata , quò eripiantur ex certaminis labore. Atque hoc eſt quartum in gubernatione Dei. ut antè de- 9.57. Quinta ratio ſuaſoria eft duca à ſalute in fuum | lineatum eſt ad verf. 11. 1 C Α Ρ U Τ X. $. I. "C Verf . 1. Et ſalvabit illos Jehovah Deus ipforum illo | Verſ. 3. Petite à Jehovah pluviam in tempore feroti- die ut oves populum ſuum: quia lapides corona inſe na. Jehovahfacit fulgetra: 6 pluviam imbris da- gniter eminent fuper terra ipſius. bat illis : unicuique germenin agro. Verf.2. Namque eft bonitas ejus ! et quæ eft pulchri- Verf.4. Quia imagines di&tarunt vanitatem, ca di- tudo ejus! Frumentum facit vigere juvenes, et mu vini viderunt falfum, ca fomnia vana locuti ſunt, ftum facit vigere virgines. vanè confolati ſunt: iccirco abierunt ut oves; balant, Onfolatio hæc eſt ſuper paflionibus , quia non eſt paſtor. quas Eccleſia primis temporibus ſub Imperatoribus Romanis gentilibus fer- 6.5. Optimè convenit, ut fit Admonitio ad Chriftia- re debebat. Promittitur Salvatio. I. ne nam Ecclefiam ſalvatam & in pace collocatam. ut colli- vi perſecutionis abforbeantur ut defi- gere eft ex vf. 1. cap. 10. Et ſalvabit eos. Monet autem à ciant, aut ad minorem numerum redi- Domino petere imbrem. Hoc parabolicum eft, & multa gantur. 2. ne ſemper ſub illa cruce cogantur manere , fed continet. ,. Omnia, quæ ad pietatem & vitam faciunt, ut transferantur in quietiorem ftatum. Salvator à Deo petenda effe. 2. Ea effe petenda à Domino. Unde confe- nominatur Dominus Deus illorum. Vide Efai. 40:9. Non quitur, quia à Chrifto petenda funt ; eum eſſe Jehovam. enim eft alius Deus Ecclefiæ niſi 1917. Intelligitur Filius fcebant, quafi abundarent & nulla re indigerent. impri- Hæc admonitio oppofita eft 1. illis, qui ſecuri indormi- Dei. Innuitur, ereptum & falvatum iri Eccleſiam eam , mis fiduciâ doctorum & rectorum ſuorum. 2. illis, qui quæ Filium recognoſcit revera pro r171 Deo ſuo. Siç re divinitatem Chrifti non agnoſcebant, atque ita colebant futantur hæreſes Deitatem Chrifti etiam illo tempore ab- vel merum hominem , ut Ebionitæ, Photiniani, Samo- negantes. fateniani: vel facturam, ut Ariani& fimiles. Deut. 33:27. $. 2. Ex additis rationibus Salvationis , quibus often- Ne dicant , manus nofira elata eff, ở Non-Jehovah fecit ditur ejus opportunitas, naſcitur alia confolatio. $. 3. 1. quòd fint peculium Dei, quorum ille paftor incrementum Ecclefia , fub voce "non pluvia indigitantur. hoc. Quæ verò ad pietatem & vitam neceſſaria funt , & ad eſt, ut ovium, & rex, ut populi. Ut oves populum ſuum. Ef Hîc intelligenda eft 1. doctrina petenda ex ore Dei. h. e. I ut veritatis , ut Joh. 1: 14. s povogloss a So mulegs. ex Scripturis , in quibus loquitur. Confer Deuter. 32: 2. Herodianus Commodo. Gees par le ne té xins meus inúo Trivbe Job. 29:22. 23. Simili metaphora prophetæ appellantur 8.Iefiğerrey discis Beginidze mé de te vaquelescu. Oves popu- loup ſtillantes , rorantes. Mich. 2:6.10. & Apollos Lum per appofitionem jungit. Simile Ezech. 34; 31:36: zexſav. 1. Cor. 2:6.7. Regula doctrinæ eft 1. Pet.4:11. 38. collato 36. 37. Modus ſalvandi ſubinnuitur. Ipfe Rex Phil. 3: 15. 2. efficacia movens animum. quæ non debet populum fuum falvabit, ut paftor gregem, pugnans pro effe autoritas & poteſtas humana , fed potentia Sp. Sancti. eis . Quippe non armis carnalibus pugnabit hic populus , Scopus igitur admonitionis eft 1. ſolo verbo Dei debere fed fpiritualibus : verùm in paflionibus exhibebit feut o- inſtitui Ecclefiam. 2. converſionem hominum non à fe- imitatione Servatoris fui. Efai. 53: 7. Vide Pfalm. culari faftigio & poteftate humana fed à digito Dei expe- 44:23. Confer 1. Petr. 2: 25. 4: 19. $.4. 2. quòd gemme coronarie emineant in terra populi, Deo : Et horum indigentia eft caufa timendi Deum. Jer. &tandam effe. Interim hxc & petenda & quidem à ſólo five Dei, i. e. quod per crucem ſit manifeſtata fides , cha- ritas , patientia, ſinceritas fidelium: idque paflim in ter- 5:24. Act. 14:17. 17:25. 26. (De zipho vide Joel.2: ra Ecclefiæ five in terra Dei, h. e, ferè in toto mundo. E- 23. Rabb. dicunt vain deſcendere in O&obri, vips in ſai . 14:2. Deuter. 33: 13. 14. 15. 16. ubi vide noftras Martio. 702? man show.) Conſiderationes ad Última Mofis. Lapides coronarii ſi- $.6. Ratio. I.quia Dominus facit fulgetra. (min vide ve Gemma notant homines fideles , quorum lux lucet co- Job. 38:25.) q. d. nemo poteſt fulgura facere, nifi Deus. ram hominibus. Ezech. 28: 14. In medio lapidum ignis. h. e, nemo poteft nubes colligere, ex quibus fulgura e- q.d.carbunculorum ambulafti. Hæ ſunt ex parte gemmæ rumpunt & imbres. Jerem. 10:13. Poteft hoc, quod in iſtæ, quibus ſe ornat meretrix magna. Apocal. 17:4. Quod fit, accommodari ad rem ſpiritualem. Si Deus vili. collato Ezech. 28: 13. Quod additur , ad populum to tat terram ſuam (Job. 37: 11. 12. 13.) eo modo, quo- tum refert. Commendat præftantiam & pulchritudinem modo non viſitabit Ecclefiam fuam ad ejus fæcundatio- populi , formulâ admirantis. Quæ pro Quanta! Sunt ju- nem ? Si id, quod ad proventum graminis facit , Deus venes & virgines, vigentes, florentes. Illud ratione ro non mandat ulli creaturæ : quomodo id , quod ad animæ boris fidei, hoc ratione caftitatis in judicio, quo fe abſti- fatietatem & proventum novæ creaturæ facit, committet nent à malo. Apocal. 14:4. Caufa hujus præftantiæ ad- Homini : Contra creſcentem Paftorum præſumtionem ſcribitur benedictioni frumenti & mufti illorum, h.e. do- hæc diriguntur. Poffunt eadem verba in metaphora intel- ctrinæ & confolationis, ut eos vivificet & vegetet. Anti- ligi. Deus Scripturæ dator eſt. quæ voluntate hominum theſis Efai. 23:4. Frumentum & muftum bona Eccleſiæ. non eft lata. Ergo & fenfus ejus hominibus non eft fubji- Pfalm.4: 8. ciendus. Sed demonftrationi veritatis , tanquam claro ful- guri è Scripturis erumpenti , eft animus ſubmittendus. II. Admonitio adverſus idola & Propria interpretatio five ésiruets alicujus cathedræ ex imagines. motu proprio , ut loquuntur, quæ eft idov géan pogu, non ha- bet locum in Eccleſia. Secunda pars VITO TU TITÓ GEWS eſt admonitio de idolis. Ta $.7. Ratio 2. ab exemplo primitivæ Ecclefiæ. quia lis admonitio quaſi in re præfenti concipitur , & fubindi- ILLIS dederit Deus imbrem e gramen. Desukuose cat tlu ngescu şoingdueñs in iis , qui admonentur. Præ- Licet referas ad Ifraëlitas. Tota inſtitutio Iſraëlitarum , terea admonitio fic concepta notat, fore fideles ſuo tem quæ approbationem habuit, fuit divina ex Lege & Pro- pore talem admonitionem inculcantes. Continet autem phetis : illius fuit benedictio , ad proventum fidelium. primò informationem : deinde toegédesy pega five exem- Licet & referas ad Ecclefiam primitivam, de qua modo plum tum peccati, cum pænæ. erat locutus, quod & malo. Sine verbo hominum , & legibus Ves 2 IN Z Α C Η CA A Ι ΑΕ P. revertentur. & nunc. grege de tunt. Α R R I Æ CA P. X. 259 legibus humanis & autoritate cathedræ , & poteftate mun quis recordabuntur mei, c vivent cum filiis ſuis a dana Ecclefia prima ædificata fuit , ſola è verbo divino ve- ricatis demonſtratione, & divina benedictione (1.Cor.3: Verf. 12. Et reverti eos faciam ex terra Ægypti, co 6.7. JEos wſcywy ) provenit meffis fidelium. Idem fiat ex Aſyria illos colligam : & in terram Gilead et $.8. Ratio 3. ab exemplo contrario Ifraëlitarum. In Libaci adducam eos; et non ſufficiet illis. iis animadvertit Imagines & divinos . Sanè loquitur de iis, Verſ. 13. Et tranfibit per mare afflictio: et percutiet in quæ ipſe Deus inſtituerat; ſed propter abuſum ſic appel mari fiuctus, et exarefcent omnes profunditates Am- lat. Elementa hujus mundi, quæ umbræ futurarum & cæ- leftium rerum erant , habuerunt Ifraëlitæ , ut ethniciima- nis ( Nili) et dejicietur eretio Affyrii et ſceptrum gines ; quibus putabant Deos ſuos alligari & per eas majo- Ægypti recedet. ra humanis opera patrare. Sic Ifraëlitæ habuerunt illas fi-| Verſ. 14. Et faciam illos, ut vincant, in Jehovah, et in guras pro vinculis Dei, quaſi Deus ab illis abeſſe vel non nomine ejus ambulabunt : ait Jehovah. poffet vel non vellet ; & pro mediis juſtificationis. Eo modo everſæ Figuræ docuerunt falfam religionem. Conf. $. II. Verſ. 5. Eft declaratio iræ in paftores. In Pa. Amor.5:25. 26. Qui in cathedra Mofis fedebant , ut le- ftores exarfit ira mea , & Arietes majores ulciſcar. Diviſit gem , quam ex verbo Dei didiciſſent, indicarent , & cla- | Externam Eccleſiam in paftores & Gregem. In vem cognitionis in Scripturis oftenderent ; illi Conje&tores ſignat Arietes majores,una cum Paftoribus; iræ objectum. facti ſunt. (Confer Efai. 8:19.) quaſi Deus ex contra Non habent Papiltæ, cur triumphent in ſuis Epiſcopis & Au quodam vel incantatione aliqua ipfis femper adeffet ad Principibus , eorumque autoritatem , fucceflionem, pote- infallibilitatem, quemadmodum Ethnici habuerunt Py- ftatem & confenfum allegent. Manifefta hîc eſt ſententia thiam , & fi qui alios. Eos declarat 1. deceptos à Satana in Epifcopos, & quidem omnes. Non aliter hîc loquitur vidiffe (etiam legentes Scripturam. confer 2.Cor.3: 14. ) atque olim Ifraeliticis Paftoribus locutus erat. Ezech. 34. falſum : tum 2. fomnia fàlfa & temeraria locutos eſſe; | Item in Apocal. Pſeudopropheta , Mors dictus , & Beſtia h. e. doctrinas non revelatas à Deo. & 3. vanè confola coronata five reges terræ conjunguntur. Qui annon Infer- tos fuiſſe. Vana conſolatio eft, ubi non eft fides in Deum. ni inftar Gnt fua tyrannide , facile eſt æftimare. Quin 8.9. Ratio 4. ab exemplo judicii. quod populus Ju- Matth. 24. & Apocalyp. 6. fiderum caſus de cælo futu. daicus paletur & erret, ut oves, & interim balent, deftituti rus prædicitur. Sed Zacharias ipfe cap. II. de quo Pafto- paftore. quia Paftorem & Epiſcopum animarum non rum genere loquatur, clarè explicabit. Obiter enim hîc agnoſcunt; & fuis rectoribus, quales erant ftante repu- tantùm oppreffores & corruptores Ecclefiæ tangit. blicâ , funt orbati. Zachar. 11. verf. 8. 9. & Melliæ, $. 12. Argumentum five ſignum probans Iræ inftantis quem fibi imaginantur , adventum crebro balatu pe- revelationem eft adjectum. Nam viſitavit Dominus exerci- tuum gregem fuum, domum Judæ; Obiter innuit , fore $.10. Quod fi illis hoc accidit, qui à Deo inftituti erant poft Chrifti adventum ( Nam hoc pro ratione decreti af- rectores populi politiam habentis ; quid fiet Cathedram in fert, quòd jam viſitaverit. Omnia igitur hæc Adventum Eccleſia occupantibus , quæ foli Chrifto competit ; & foli Chriſto competit; & Chrifti conſequuntur) in Ecclefia etiam diviſionem ſimi- eam in regnum mundanum mutantibus ; & fimilia Paftori- lem ei, quæ fuit olim per Jaroboamum conftituta. Par- bus Judæorum agentibus? tem eam , quæ minus corruptelarum habet , vocat Judam. At in ea regnant Paftores ab Arietibus adjuti. Tales loci III. Declaratio iræ. cum Apocalypfi collati , faciunt ejus ſenſum evidentem. Quum minatur paftoribiss iram, non eft obliviſcendus ſum- mus paftorum ,o twiegeegula. Sed de eo mox & in cap. Tertia pars VWO TUTú gews regni progreſſum oſtendentis IT. Is Anti-Chriſtus eft. Juda pars purior Eccleſiæ ab ſequitur à verf. 5. Ea concernit vindicationem populi Dei five Ecclefiæ Chriftianæ è manu Paftorum & Principum, hic potius eft ille, qui opponitur Deo , à quo petendus im- eo liberabitur. Ergo in ea parte eriget thronum ſuum. Et Eccleſiam malè regentium, & à Deo, ut ex præcedenti ber. verf. 3. Circa Judam beneficiun Dei, quod eft fi- admonitione intelligere eft, abducentium , atque oppri- gnum iræ in paſtores , eft viſitatio ejus. Poſtquam Filius mentium. venit ad Ecclefiam in carne, manet apud illam , gratia & ſpiritu ſuo. Dicitur autem venire ad illam , tum quia in Verſ. 5. In Paftores efferbeſcit ira mea, ca in Arietes cælum aſcendit, tum quia aliquando occultatur ipſius am- majores viſitabo. Nam viſitavit Jehovah Deus bulatio inter candelabra ut non ita evidenter cernatur ; exercituum gregem ſuum, domum ſuda; O poſuit certè quidem novis ſubinde modis patefit. Hic igitur in- nuitur, quòd in Judah accendit Deus per verbum & fpiri- illos ut equum majeftatis fua in bello. tum fuum lucem veritatis , & animum ad contradicendum Verf.6. Ab ipfo angulus, ab ip, o clavus , ab ipfo arcus Superſtitioni & ſuperbiæ Paſtorum. belli; ab ipfo exibit omnis exactor pariter. $.13. Hujus viſitationis effectus, eam demonſtrans, eft: Verf.7. Et erunt , ut heroes, calcantes in lutoplatea- Et poſuit illos , ut equum majeftatis fuæ in bello. Deus fic rum in bello; o pugnabunt. nam fehovah cum ipſis gregem ſuum, non Papæ, Ecclefiam puriorem Occidentis eft. O pudefacient feſſores equorum. vifitavit, ut excitaverit illam contra Paftores & Arietes & Verf.8. Et faciam vincere domum fute, er domum habitatores terræ, eofque animavit ad fortitudinem infi- gnem certandi contra Anti - Chriſtum. Similis phraſis Joſephi ſalvabo, or faciamillos refidere . Nammi- Cant. 1:9. Non aliis hoc elogium convenit atque Wal- ſeret me illorum. Eterunt quafi non rejeciſemillos. denfibus five Albigenſibus ; de quibus nihil dicam, niſi Nam egoſum Jehovah Deus ipſorum, & refponde- quod circa annum Chriſti 1250. fcripfit de iis frater Rai- nerius hoftis illorum. Inter omnes fe&tas , quæ funt vel fue- Verf.9. Et erunt ut Robuftus, Heros, Ephrajim, a runt, non eft perniciofior Ecclefia Dei , quàm pauperum de letabitur cor illorum ut vino: a videbunt filii illo- dicunt, quòd duraverit à tempore Sylveſtri , alii dicunt à tema rum, ea latabuntur e geſtiet cor illorumin fe- | pore Apoſtolorum. Secunda , quia eff generalior : ferè enim hovah. nulla eft terra, in qua hæc fe&ta non ferpat. Tertia, quòd om- Verf . 10. Sibilabo illis & congregabo eos; quia rede- nes alia cum immanitate blafphemiarum in Deum horrorem mi eos. c multiplicabuntur, quemadmodum multi-inducant - hæc Leoniftarum magnam habens speciem pietatis, plicati fuerant. eò quòd coram hominibus juftè vivant & benè omnia de Deo credant & omnes articulosqui in Symbolo continentur, ſolam Verſ. 11. Et ſeminabo eos inter populos, & in longin- Romanam Ecclefiam blafphemant & oderunt , cui multitudo facilis bo ipſis. و I 4 260 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S ? 16.17 quo terra facilis eft ad credendum. Quibus fimilia plura vide apud | tantur) munitos potentia humana & per eam continentes Mornæum in hiſtoria Paparûs pag. 731. & feq. Hi ad populum fuum pudefacient; quia 1. ii in illis nihil effi- Concilium Lateranenſe ſub Innocent. III. citati, & ibi, | cient, tum omni verſucia , tum omni infeſtatione. 2. apa quum non veniffent, damnati ſæviſſimas perſecutiones pal- | párebit , ex comparacione mutua , illos non habere popu- ſim ingenti numero nec una ætate , fortiſſimè fuftinue- lum colle&um in nomine Domini per verbum ejus & po- runt. Non autem folos hos dicimus habitos à Deo pro tentia Spiritus Sandi, fed contra tantùın nomine homi- Fuda. Hi Judæ primitiæ. Solent promiffiones partem tum , & potentia mundana : contra , iftos effe populum magnam fpectare. Omnes enim, qui tenuerunt fundamen Dei in nomine Dei & folo verbo ipfius collectum , tum, etiam ignorantes profunditates Satanæ, & fic errores vinculo fpiritus colligatum. Equi & ſeſores eorum etiam addentes fundamento, ſed parati illos deſerere demonftra- in allegoria accipi poffunt, ex Apocalyp. 6:8. cap. 9: tos è verbo Dei, Judæ annumeramus : vel faltem pro E- phrajim habemus, de quo mox. $. 17. Verf. 8. Exit pugna ad victoriam. Et faciam $. 14. Verf.6.Incipit declarare favorem erga Eccleſiam vincere domum Jehuda. ut hoftes ра- impoſterum demonſtrandum. Domui Judæ promittit libe cem illis relinquere. De ea pugna Ecclefiæ cum Anti- rationem à jugo. Abipſo Angulus, ab ipfo Clavus, ab Chriſto agit Apocalypfis cap. 14. Ut jam fæpe monui- ipſo Arcus belli ; ab ipſo exibit omnis Exa&or pariter. Con- mus,per domum Judæ intelligitur ea pars Chriftianæ mul- ferendum eft, id quod extat Efai. 14. verf. 4. 5. quippe titudinis, à qua angulus , paxillus , arcus belli, feffores quod de eodem beneficio agit, fi de Babylone ſpirituali , ut equorum exeunt, h. e. qui primi à jugo Anti-Chriſti libe- ordo rerurn & temporis poftulat, interpreteris. Exibit. rantur. Ab iis procedit ad Joſephum five Ephraimum, hoc eſt , feparabitur ſua ſponte & coactus. Vide Efai.49. h.e. eos , qui non ftatim à cætu Anti-Chrifti diſcedunt', verſ . 17. Deftruentes te & deſolantes te ex te exibunt. & fic fed per tempus errores tenent & eos fundamento ſuper- ædificant. 1. Johan. 2:19. Ex nobis exiverunt. Alioqui exire pro naſcendo prodire eft Mich. 5:11 Ex te mihi exibit , ut fit $. 18. His promittit Salvationem. Et domum Joſeph dominator. Jerem. 30:21. Princeps illius ex ipſo exibit . Salvabo. Poftquam domum Judæ viſitavero & victores Et verum eft, à Deo effe omnia ifta , ut gubernante & pu-effecero , tum etiam Ephrajim, h. e. electos fideles reli- niente : ſed verbum N3? exibit, majus quid exprimit, quos in communione Anti-Chriſti falvabo per illumina- ut ex loco Efaiæ patet. Angulus in Eccleſia eft tionem illorum. Repetenda , quæ de ſalvatione dicta cap. Chriſtus. Pfalm. 118:22. Lapis, quem rejecerunt archi- 8. verſ. 7. Inſuper promittit collocationem in ſedibus. teéti, fa&tus eft in capur Anguli. Ephef . 2: 20. nita penuh à o deduxerim. Confer Pfalm. 107: 36. exeggwyboãou." Ergo Angulus qui exit à Grege Domini eft fententia, Propheta jungit initium fini. Initium eft falva- falſus lapis angularis, qui ſe conftituit in Ecclefia pro eo, qui eam in unitate contineat autoritate & poteftate fua. Is tio per illuminationem ſpiritus ad cognitionem Chrifti &c eft fine dubio Papa. 7, ait Mercerus , eft clavus ex qua- juftitiæ ejus, ne una cum aliis pereant, imò ut tenentes fun- vis materia, qui terræ (ad erigendum funibus tentoria ) vel ftar ovium errafie & ad paftorem animarum ſinceriùs con- parieti ad ſuſpendendum quicquam infigitur: vel effoditur. Zach. 10, tránsfilmitur ad jura es leges , quibus curè. Pfalm. 4:9. nempe poft multiplicem agitationem vertantur. Finis eſt, ut fedeant feorfim quifque domi fuæ ſea populus figitur retinetur. Hoc ſenſu erunt leges huma- næ. Confer Ecclef. 12. verf. 11. Verba ſapientum lunt & jactationem ; ut ex fequentibus cognoſcere eft. Poffet uit ftimuli, our clavi depa£ti facientes coagmenta : quæ data alioqui : Et convert am eos , aut ſanè ; Converſos five denuò . | illos faciam habitare. Hujus beneficii confirmatio à miſe- mandum tentorium habetur , poffunt intelligi omnia capi- ricordia Dei ducitur. Nam miſeret me illorum. Et erunt ta blafphemiæ, à quibus homines dependent. Patriarchæ, quafi non rejeciffem illos. Nam ego fum Dominus Deus ipſo- Cardinales, Epiſcopi. rum; reſpondebo ipfis. Miſericordia eft à fædere. quod ſignificatur voce Deus ipforum. cujus veritas invariabilis $. 15. Arcus belli eſt princeps feculari poteſtate regens eft; quia eſt 77? Jehovah qui ſe ipfum abnegare non po- Eccleſiam tanquam regnum mundanum. Hæc liberatio teft, & tandem fiet quod eft repræſentando Ecclefiæ primò contigit Fratribus Bohemis poft Conſtantienſe & miffiones fuas. Præterea, illi Dominum pro pro- Deo habent, Bafileenfe Concilium. Omnis Exałtor obedientiæ legum tenentes fundamentum. Reje&ti tamen ad tempus fuerant humanarum , & carnificinam confcientiæ faciens. ut exi- fua tum in communione Anti-Chrifti propter peccata gens juſtitiam propriam aut ſatisfa&tiones pro peccatis ad tum in perſecutione ejus & dillipatione , Efai . 57: 16. juſtitiam. Efai. 14:2. dominabuntur in Exa&tores ſuos, 17.18. Non in perpetuum contendam, & non etiam atque . 4. Quomodo deftitit Exactor.. Etiam fu- etiam efferveſcam : fed fpiritus à coram me operiet , & ani- pra Zach.9 : 8. Non tranfibit adhuc in illos exa&tor. Sunt alioqui & in Eccleſia D'paid ager.copes, ſed exigentes fru-bam eum occultando me ec efferveſcebam, ivit averſus in mas ego feci. In pravitate quæftus ejus efferbui , & percutie- étum juſtitiæ. Efai. 60:17. Liberata verò eft per Chri- via cordis fui. Vias ejus vidi, ea ſanabo eum , & ducam eum, ftum in perpetuum à jugo fervitutis, quanı urgebant necef & retribuam confolationes ipſi cô lugentibus ejus. Reſpon- fariò Seniores populi; & à jugo terroris, quem afferebant debo. 1. fufpiriis ipforum. "Ezech. 9:4. Pfalm. 4:7. promiſſa carnalia. Tentari igitur quidem potuit Eccleſia 2. confeffioni. Zachar. 13. verf. 9. Ille nuncupabit no- ut preffuris ad timorem , ita legibus humanis ad ſervitu- men meum , ego reſpondebo ipſi : dicam , Populus tem , ſed ſubjici non potuit: & debuit ab illa Tentatione meus eſt. liberari ; fanè primò se doufale at Ty's å væse TŠYTUS, ut $. 19. Verſ. 9. Illuftratur promiffio de ſalvatione & loquitur Paulus Gal. 5: 12. ut feipfi abſcinderent & exi- tranquillatione Éphrajim. Corroborabuntur. Et erunt ut rent conturbantes. Præterea promittit adminiculationem Robuſtus , Ephraim, & lætabitur cor illorum ut vino. Non in pugna. Ubi notanda fortitudo , pugna , auxilium, feli- amplius claudicabunt, fed illuminabuntur & vegetabuntur citas præliationis . Et erunt , ut heroes, calcantes inluto pla- ad fortitudinem, ut & illicontra Diabolum & mundum & tearum in bello. Animus magnus , labor ingens, omnium culmina illius depugnent per demonſtrationem veritatis & moleftiarum exantlatio notatur. patientiam tum martyriorum , tum omnium injuriarum. S. 16. Verf. 7. Et pugnabunt. Armis ſpiritualibus: Eo exemplo excitabuntur , quos Deus deſtinaverat illis in Verbo , ovaspoo & patientia. An& armis corporalibus; | filios. Et videbunt filii illorum & lætabuntur de geſtiet cor ut fe ab injuſta vi defendant ? Quidni ? Exemplum in eorum in Fehovah. Hoc de nova Euangelii manifeſtatione Albigenſibus Tolofanis, & Bohemis. qui magna vi op- five Reformatione poft Albigenfes & Wiclefi ac Hufli pugnati, ſed non ſunt expugnati : Confer Cant. 6:11. diſcipulos facillimè accipitur. In Domino ut datore fidei, Nam Dominus cum ipfis eft. Contra mundum totum con- juſtitiæ & falutis. Contra præſumtionem fuarum virium fligent à Deo adjuti. Et pudefacient feſſores equorum. Hoc & operum ac meritorum, & fiduciam carnis & authorita- facile intelligi poteft, quòd Paſtores (hi verf.5. indigi- / tis Papæ. 9.20. I N Z A CH R I Æ CAP. X. 261 3 6. 20. Verf. 10. Ad illuſtrationem promillionis per Urbis vallatæ & per Vigiles ( quibus fimiles funt Epiſco- tinet etiam Collectio. Sibilabo illis & colligam illos. quia pi, Dais, & non piu dicti, Efai. 56:10. Cant. 5:7.) redemi illos. Et multiplicabuntur , quemadmodum multipli- cuftoditæ habens. Idem eft Imperium in quo regnac cati fuerant. In illa ſua fortitudine non colligentur, fed Anti-Chriftus , in quo etiam Chriftus crucifixus eft; nem- erunt in variis gentibus diverſi & diſperfi: & oppugnabun- pe Romanum. cujus provincia eo tempore erat Judæa. tur, ad ipforum fortitudinem patefaciendam. Non igicur quæ Civitas cap. 17. dicitur imperare regibus terræ. Nam eft, quod Budæus Reformatos irridens pyrauſtas vocet. reges terræ, ut cives privati , illi populo & Imperio fervie- Ea eft demonftratio fidei. Credidi , quia locutus ſum. bant, tempore Johannis;& eidem in Hierarchicum & po- adde, quia paffus ſum. Pfalm. 116:10. Loqui verbum | liticum liticum regnam transformatæ fervituri erant. Dei & pati eſt fidei demonftratio. Ab illa oppugna $. 24. Allyrius neceffariò intelligitur Turca, vel Perſa, tione mirabiliter & potenter redimentur. Virtute mortis vel, quod potius, uterque. Allyriain Turca tenet , & inde Chriſti & potentia Dei, quale quid factum eſt tempore ortus eft : & Nebucadnezari nihil niſi imperium extendere Caroli V. in Germania, & fic porrò in aliis partibus. cogitanti reſponder. Reducam ex Ægypto. hoc videtur Redemtis fibilabit, ut coeant in coetus & multiplicentur, nocare plenam ereptionem ex dicione Ægyptii. Colligam quemadmodum olim Ecclefia multiplicata eſt. Confer ex Aſyria. Videtur dicere Chriſtianorum , qui ſunt in Pfalm. 107:36. 37.38. Turcæ dicione , conciliationem cum Ecclefia Reformata, $. 21. Verſ . 11. Collectionem fequitur diſperfio , fed libertate conceſſa ab Aſſyrio. Confer Mich. 4:6. Efai. & vivificatio inter populos. Et ſeminabo illos inter populos 11:11. Specificat & terminum, ad quem , recolle&tionis, in longinquis recordabuntur mei; no vivent cum filiis ſuis, ad habitandum. Et in terram Gileadó Libani adducam & revertentur. Eft hæc Ecclefiæ Reformatæ ſive Euan- illos : & non fufficiet illis. Quemadmodum ipfi ante eva- gelicæ poft ejus plantationem cum reliqua Eccleſia, ut fionem populorum fuerant, ita rurſus erunt: vel etiam, ut Græcorum, & aliis Orientalibus, diſperſio. quam tamen Eccleſia primitiva fuerat. Ex Gileade primò fuerunt ab- potius ſeminationem vocat. quia erit medium propagatio- ducti Ifraëlitæ. 2.Reg. 15:28. Similiter primò captivati nis inter populos. Ita vocantur illi, qui mundanas reſpubli- funt Chriſtiani in Oriente. Quid li & illi habitent ut olim cas habent pro Eccleſiis & populum Dei oppugnant. florentibus Eccleſiis: num aliter cum ipfis ageretur , at- Apocalypſis 7.777 vocat. Tale eft quod ſignificat. que fi Galeaditæ redirent in patriam Mich. cap. 7. Poftquam plantavero & colligere incepero Ecclefiæ verf. 14. partes, quæ poft primam oppofitionem 'Waldenfium, $. 25. Verf. 13. eſt medium procurandæ & promo- Wiclefi & Huffi diſcipulorum manſerunt in communio- vendæ libertatis, quod indicatur primò metaphoricè. Et ne illius cætus , in quo dominantur Paftores & Arietes, tranfibit per mare Afflictio , & percutiet in mari Flu&tus ; ubi eft Angulus , & Clavus , & Arcus & Exactor : poft exareſcent profunditates Nili . Totum mundum tribu- illud, inquam, tempus, & poft Ecclefiæ multiplicationem latio peragrabit. Habac. 3:16. Apocalyp: 3:10. Deus in pace; tum adducam validas gentes in medium ejus, ut autem fluctus & motus mundi componet. Apocal. 10:2. pauci illi cætus particulares , familiæ , homines , in medio Fortallis etiam belli alicujus mari latè gerendi acerbitas illorum populorum , regnorum & imperiorum fint, una notatur. Imprimis divitias & copias Papæ & fulcrorum cum reliquiis aliis, qui ad ipfos pertinent , tanquam diffe- ejus exhauriet. Apocal. 16:12. Hoc futurum eſſe, cre- minati inter populos. Confer Apocal. 20:8. Ezech. 38: dibile fit ex iis, quæ facta funt. Metaphoræ fubjiciuntur 15. 16. 17. Zach. 14:1.2. Promittitur , quòd hæc ſe termini propius accedentes ad proprietatem. Et dejicietur minatio non ſit ipfis obfutura. 1. quia Deus dabit ipſis re- faftus Affyrii, & fceptrum Ægypti abibit. Quandoqui- cordari ſui. 2. quia vivent. 3. quia filios habebunt. & dein hæc nondum illuſtrantur dem hæc nondum illuſtrantur per hiſtoriam , non poffu- 4. ii quoque cum ipfis vivent. 5. redibunt. five à pecca mus , niſi prophetiam, quam propter magnas caufas pa- tis fuis, five etiam in ſedes & priftinum ſtatum ſuum. Con rallelam exiſtimamus , conferre. Eſai. 19: 23. Eo die erit fer Pſalm. 107: 39.40.41. agger (vel via ) ex Ægypto in Aſſyriam. Et veniet Aſſur $. 22. Verſ. 12. Specificat populos , unde fiet recolle in Ægyptum : & Ægyptii in Aſſyriam : & fervient Ægy- &tio. Et reverti eos faciam è terra Ægypti, eģex Aſſyria ptii Allyrio. Videtur idem dici à Zacharia. Quum eos colligam. Quia Ecclefia non habet locum certum fub Deus fecerit exáreſcere undas Nili, vel, ut Deus eas ex- N. T. qui ei pro hæreditate ſit datus, commodè id fecun- ficcet , hæc fient. Prius tamen malo, juxta Apocalyp. dùm ſtatum N. T. intelligendum eft. Poteft quis duobus | 16: 12. Ifta autem fient. · Aſſyrius uteturfaftu , fcilicet modis fieri exſul. 1. fi ex fua terra abeat in alienam ter ut veniat in Ægyptum. Retundetur faſtus Aſſyrii venien- ram. 2. fi in fuo non maneat liber. ſed fiat aliis captivus & tibus Ægyptiis in Aſſyriam. Sed ſceptrum Ægypti abibit obnoxius. Ita regna mutantur, quando homines unius re o ſervient Ægyptii Aſyrio. faltem tributo. Apocal. 16: gni accipiunt alia imperia. Sic & inſulæ dicuntur fugere. 12. ut fiat via regibus ab Oriente. 19. Babylon memorata Apocal. 6. & 16. & terra transferri inftar tugurii. Efai. eft. Infulæ fugerunt. 18:21. Impetu conjicietur Babylon, 24:20. Ita Eccleſia , quando venit in dicionem Ægyptii | Hab. 3:16. Audivi (es contremuit venter meus, &c.) quòd regis, intelligitur exulare apud Ægyptios: cùm in liber- | quieſcam ad diem Anguſtiæ, quum aſcendet, quem in populum tatem reftituitur , eft , quafi ex terra Ægypti rediret in ter- turmatim du&tabit. Efai. 33: 18. 19. S. 26. Verf. 14. Victoria pugnam & afflictionem ſequi. $.23. Ægypt14s hîc intelligitur ſpiritualis. Apocalyp. tur. Et faciam, ui vincant, in Domino. Sicut ſupra de Judah 11:8. Caufa , quare fic appelletur regnum Papale, eſt li- verf.8. Ita hîc de Ephrajimo. Judæ victoria erat , ut per militudo. Ægyptus experta beneficium Jofephi & accef- eum Ephrajim ſeryaretur. Ephrajimi victoria eft, ut regna fione populi Ifraëlitici lætata voluit efficere unum populum, mundi ipſi ferviant. Daniel. 7:27. Hof. 6:11. Etiam, ô idque, quum non poffet obtinere volentibus Ifraélitis , uſa Judah , exercens meffem tuus erit quum poftliminið reſti- eft dolis & vi : tandemque evocationi Ifraëlitarum divi- tuam populum meum. Victoriæ datio includit duo. 1. Cor- næ repugnavit , & plagas Dei experta eft. Similiter in roborationem ; 2. Subjectionem eorum, quos vincit. mi- regno Papali contingit. Quæ Ægyptus , dicitur etiam Ci- nimùm, ut nemo repugnet . In Domino. Rurſus diſtingue vitas illa magna, in qua dominus noſter crucifixus eft. non perſonas divinas. Potentia communis: Meritum eft Filii. Civitatem illam unum oppidum, quale Hiero- Confer Hof. 1:7. Victoriæ finis & fructus eft Converſa- folyma , denotetur, fed Reſpublica magna & populus tio Deo digna. Et in nomine Domini ambılabunt. dicit magnus etiam in multis provinciis habitans, & inftar Dominus. Confer Mich. 4: 5. Efai. 60:21. ram ſuam. quòd per CAPUT 262 COM M E N T A R I U S CAPUT XI. 'S ronymus. De judiciis agit, five de deſtructione eorum, qui regnum Chriſti ſpirituale non admitten- tes regnum mundanum partim retentaturi erant in populo Ifraëlitico, partim erecturi in Eccleſia Chriſtiana. Ita explicat cap. 9. verf.8. & 10:4.5. Eſt hîc I. Propofitio. verf. 1. 2. 3. II. Exergaſia in reliquo capite. I. Propoſitio. Jordani. His deſtructis , quum non habeant latibulum, non ejulant, ut compaflionem merituri, fed rugiunt , ut Verf. 1. Aperi, Libane, fores tuas, ut edat ignis de ce- Leones , omnium venationi expofiti, omnibufque viciflim dris tuis. terribiles. (Hieronymus. Jordani fluvio, qui maximus in Verf . 2. Ejula, abies, quia cecidit cedrus, quia ingen- Judea eft , juxta quem morantur leones, fremitum junait leo- num , propter ardorem ſitis og ob deſerti viciniam latitudi- tes vaſtati ſunt. ejulate, quercus Baſan, quia deſcen- nem vaftæ ſolitudinis, & arundineta e caricta.) Hunc ru- dit ſylva vindemie. gitum jamn ſenſit Eccleſia. Confer Jerem.49:18.50:44. Verf. 3. Vox ejulatus paſtorum auditur, quia vaſtata eſt magnitudo illorum : vox rugitûs Leonum-ju- I I. Exergaſia, venum extat, quia vaſtata eſt celſitudo Jordanis . Quæ eſt reliquo capite , habet I. Mandatum Deiad S.I. Ub hieroglyphico Libani & Cedrorum Chriſtum de pafcendo grege. verſ. 4. 5. 6. 11. Narratio- ejus oftenditur deftructio Politiæ Judaicæ, nem paſtionis Chriſti. in ſeqq. non obſtantibus munimentis ejus. Aperi, Libane, janu aš tuas , comedat ignis partem 1. Mandatum. cedrorum tuarum. Simile hieroglyphicum vide Efai. 10:34. 37:24. Libanus muni-Verf . 4. Sic dixit Jehovah Deus meus : Paſce oves mentum Terræ Canaan verſus Septentrionem eft, unde omne malum ingruit in Judæos. Similitudinem montis occidionis. cedrorum habuit populus Judaicus. Templum ex li- Verf. 5. Quas qui emunt, occidunt et non fiunt rei, er gnis Libani contabulatum fuit. Hinc Veteres He- qui vendunt, dicunt pro ſe quiſque, Benedictus fe- bræi hîc per Libanum exaudiunt Templum. item Hie hovah, et divesſum; et paftores illarum non parcunt $. 2. Verf. 2. Per exemplum cedrorum & vineæ me- ipfis. tum incutit abietibus & quercubus Baſan, Ejulas abies,quia Verf.6. Nam non parcam amplius habitantibuster- cecidit cedrus ; quia ingentes (vel meg szives principes) vaſta- ram, dictum fehova: et ecce ego faciam incidere ho- ti ſunt: ejulate, quercus Baſan, quia defcendit ſylva vinde minem, quemvis in manum proximi ſui et in manum mie.Rom. 11:21. eft explicatio hujus parabolæ vel æni regis fui : et contundent terram, et non eripiam gmatis. Paftoribus & Principibus dominaturis in Eccle- ſia collecta ex gentilibus denunciat, ut, ſpectato judicio manu illorum. principum feculi prioris five Veteris Teſtamenti , & po- puli carnalis, metuant & ejulent. Nam Rectores populi lia Pfalm. 2:7. ubi & fimilis perfonæ mutatio. Jehovah $.4. Verf. 4. Sunt verba Chriſti . ut & cap. 9: 7: qua- Ifraëlitici erant ut cedri, uncii quafi Domini; & D'I'IN dixit ad me, Tu es filius meus , ego hodie genuite. Poſtula à magni pagesëves, quippe Dij D'UNIR? infignes in primi-me o dabo, &c. Sceptro ferreo conquaſſabis illos. Nullo tiis gentium. Amoſ. 6: 1. cùm hi ſint tantùm ut abietes, modo convenit,ut verba hujus capitis prophetæ attribuan- quoad externain ſpeciem cedros imitantes & fe pro iis tur. Deum ſuum nominatà pacto, quod cum Patre habet de venditantes, fed minimè , nec materie , nec oleo, nec fra- falute Ecclefiæ per obedientiam ſuam, ut hominis, procu- grantia, nec utilitate comparandi. Sic populus Ifraeliticus randa. Mandatum nihil aliud fignificat, quàm voluntatem cum ſylva vindemiæ, h.e. vinea ſilveſcente comparatur, Ef. Patris, qua Filii modyuld live viſitatio populi per crocíerasa 5:1. cujus ſuaviflimus & utiliffimus fructus eft. at populus tv in opportuniffimum tempus collata eft . Mandatum ille carnalis , qui mundanum regnum conftituit, nomine injungit Paſtionem ovium. Quod nihil aliud uotat , quàm Eccleſiæ, cum quercubus Baſan. In quibus quidem ma- quod eft Jeſai. 40: 9.10.II. & Ezech. 34: 11. 15:22. gnum robur ſed nullus fructus, niſi glandes pro fuibus. Hic | 23.24. Indigitatur millio Filii ad oves , ut pafcat eas dein- populus appellatur Beftia Apocal.13. 77 pro cadere eft & ceps vi meriti ſui, per verbum & exemplum ſuum & Spi- Efai. 32:19. Deut. 20:20. Pſalm. 56:8. ritum San&tum in libertate. 6.3. Verf. 3. In ſummam contrahit utrorumque exci 5.5. Ratio quaſi ſuaſoria eſt 1. in ftatu illarum. qui no- dium, & inter ſe contendit primò Ejulatum Præfidum po- mine ipfo indicatur. Oves occifionis. Sub V. T. erat oc- puli Ifraëlitici, ob exciſam magnitudinem ipforum. Vox ciſio non vivificatio. 2.Corint. 3:6.7. cap. 9:11. dixerat ejulatus paſtorum ſub. extat , auditur , quia exciſa eſt magni- Vin&tas in puteo experte aqua. tudo eorum. Secundò Rugitum præpofitorum regno gen- $.6. Verf.5. Continuar deſcribere ftatum ovium , ad tium ſub nomine Ecclefiæ , ut leonum, ob vaftatum perfu- quas mittitur Chriftus , videlicet , emuntur & venduntur. gium. Vox rugitûs leonum ſub. eft, extat, auditur , quia ex Non ſunt liberi , ſed ſub aliorum poteftare. A Chriſto igia ciſus eft faftus Jordanis. Diverſa genera hominum compa tur liberandi. cap. 9:8.11. Ab emtoribus autem occi- rari certum eſt. ut verf. 2. Illos vocat Paftores , quiaà duntur. Emtores illi funt , qui quovis beneficio eas oves Deo ad regendum gregem inſtituti. Hos leones, quia fe ipfi redigunt in poteſtatem. Confer Hof. 2: Ýf. 7. Occidunt, conſtituerunt dominos gregis, gregi non parcentes. Actor. multis modis corporaliter ; & , quantum in ipfis eft, occi- 20:29:30. Illorum exitium eſt Vaſiátio magnitudinis. dunt ſpiritualiter. Omnes tyranni intelliguntur, qui ante Refer ad verf. 2. colo 2. ubi d'?'yx magnates , peyssüvesa adventum Chrifti dominati funt in populum ; & eorum iidem vocantur. Humiliati ſunt. Hoc ipſis dolet. Effe- fimiles. Indignitas eft in circumftantia. Occidentes non etus: Ejulant. At hi Leones , qui veniunt ad prædandum, fiunt rei , non puniuntur. Fideles perfequi & occidere laus {poliantur fuffugio fuo , ex quo prædentur: qualis Leoni- eft in mundo, non res vindicanda. Nemo vindicat cædem erat faftus Jordanis , hoc eſt , ut videtur , Saltus allīti innocentium factam à tyrannis . Hæc ratio magna eſt , ut Chrifti bus IN Z Z A CHARIÆ CAP. XI. 263 Primum tempus. Luc.21:24 Chrifti regnum manifeftetur. Nam Chriſto regnante facili- us eftin afflictionibus gloriari. Vendentes benedicunt Deum & ſe divites gloriantur. Contenti eo, quod mundus dat, ſe divites putant & nullius indigos, & tanquam divites & Et accepi mihi duas virgas: unam vocavi, Clemen- jufti benedicunt Deo. Vide Apoc. 3. 17. Paftores non tia; @ alteram vocavi Naute (live Rectores) Q indolefcunt ipfis nec parcunt. Matth. 23.4. 14. Confer parabolam Poftoris boni Joh. 10:11. 12. 13. 14. Appa- Verf.8. Et abolevi tres illos paſtores menſe uno. O fic pavi oves. ret omnibus modis, eos , ad quos mittitur Chriſtus, effe ne boce moderno peluce, & n97@vGeS nou te Doplopefé'ss. Matth. abbreviata eſt anima mea in ipſis, atque etiam anima II: 28. ipforum nauſeabat in me. 8.7. Verf. 6. Etiam decreta contra fedentes in terra Verf.9. Et dixi, Nonpaſcam vos. Moriens moriatur, pæna eſt inter rationes Chriſti mittendi. Oftendit , tem- quæ eliditur elıdatur, reliqua comedant qua- pus patientiæ non effe prorogandum ulteriùs. Diem vin- dictæ adeſſe, maximè in Principes, qui ſedent docentes & vis carnem focia fue. regentes populum. Vindictam exercendam oftendit Verf. 10. Et accepi virgam meam, Clementiam, cin- par- tim per proximos (quemadmodum Judæi inteftinis cladi cidi illam, ad irritum faciendum fedus meum, quod bus contriti ſunt: etiam in ipfa obfidione Hierofolymo pepigeram cum omnibus populis . rum) partim per regem ipforum. quemadmodum per Hal- verf. II. Et irritum factum eft:& cognoverunt, quod famonxos Reges cæptum , & Herodem & ejus pofteros, re&tum erat inopum de ovibus, abfervantes me; id deinde per Romanos perpetratum. Non habemus regem niſi Cæſarem. Johan. 19: 12.15. Additur eventus, confufio effe verbuin Jehova. politiæ ; negatâ ereptione divina. fcil . uſque dum implean- Verf . 12. Et dixeram ad illos ,ſi bonum eſt in oculis ve- tur tempora gentium, & Judæi ad Chriftum revertantur. ſtris, date mercedem meam; & fi non, Nefaciatis. Et pependerunt mercedem meam triginta ſiclos. Verf. 13. Et Jehovah dixerat ad me. Projice illud II. Narratio executionis ad figulum, ingentem magnitudinem precii, qua eſti- matus ſum auferendus ab illis. Et acceperam trigir- Habet 1. initium & finem facti. Ýf.7. colo 1. 2. ex- ta illos argenteos, projeceram illud argentum in plicationem modi paſtionis in tribus temporibus. domum Jehovæ profigulo. I Initium pafcendi & fcopus. $.9. Diftinguit initiò inftrumenta à cauſa principali. Confer Mich. 5:3. Et fiabit & pafcet in robore Jehova. Verf.7. Etpavi oves occidionis, ad praparandum in- Hebr. 13:20. Paftorem illum ovium magnum. Jer. 3:15. Dabo vobis Paftores ſecundum cor meum. Status Ecclefiæ opes ovium aut propter reétos inter inopes ovium. Novi Teſtamenti eft, ut Chriſtus ſit paſtor ſpiritualiter $. 8. Voxpa? eft pro 1277. Confer verf . 11. (quam eos, quos ipfe fuis chariſmatis inftru&tos ad hoc mittit ; oves paſcens ſpiritu fuo & verbo palam annunciato per vis), extrito 77 infinitivi , foleat amare vocalem Chirick in fine. ut fit 7.??, ficut funk273& fim. Nam & cum Tſere de quibus quidem conftituendis ipſe mandatum dedit Ec- clefiæ, veruntamen id mandatum Eccleſia femper reperitur pass Dan. 11:35.) aut pro 1?? idque propter exequitur, fed vel conftituit eos in officio , quos non ſaa Tiphcha fequens. Sic o'97?pro multis. Daniel. 9:27. &tis exploravit , vel etiam eis, qui officium accipiunt, prout yn proy? Pfalm. 10:15. Efai. 26: 19. Vel ut permittit ufurpationem majoris poteſtatis , quàm illis poft accentum repetatur , ut poft nomen abſolutum cum convenit. ut liquet ex verf. 15. Ratione Ecclefiæ , fi- articulo idem regens in ellipfi effe folet. ut rinnapi gagnificat Chriſtus in prophetia, ſe uſum primitus inftru- pro hin: mpya pis piso Erit : propter re&tum inopum dam difciplinam cum Ecclefia fecundùm verbum ) tales mento paſtionis ( ad prædicandum verbum & exercen- ovium, h. e. propter id , quod re&tum eft, inter inopes ovi: homines , qui Syain, h. e. Nauta re&tè per ſimili- um. Ita 1a in rećtione Prov. 1 1: 19. Sic eft verſ. 11. Nar. tudinem appellari poffint . Intelligo argeaburéesov.. Ut rat Chriſtus, quòd ovibus occiſionis paſcendis operam de- enim nautæ ſunt multi & habent diſtincta munia & fra- derit, five inceperit ipſe regere & pafcere oves. Efai . 9:5. ternum ordinem inter ſe ſervant & ad falutem navis æ- Et factus eſt principatus in humerum ipſius. Inter actus pa- quali poteſtate incumbunt; ita presbyteri ſunt multi 8 ſtorales eſt traditio animæ fuæ. Johan. 10:14. Finis , cui, donis operiſque diſtincti fraterno jure ad mutuò ſe ani- funt recti & parati inter inopes ovium. Chriftus oves no-madvertendum curant gubernationem Ecclefiæ non im- minat peculium fuum, quod ipſi datum. Johan. 10:26.27. perantes Eccleſiæ , ut nec nautæ vectoribus imperant , Propheta oves laxiùs dicit omnes,qui Deum paftorem no- licèt inter nautas ordo fit. unde ainn 3. Jon. 1:16. minant & verbum ejus quovis modo audiunt:eafque diftri- dicitur , qui primus & maximus officio inter nautas. Si buit occultè in D"Puy, dod evtis inopes, & DN!??opimas, ſanas, tamen velis Dan potius explicare zubepváteis , ut validas. ex Ezech. 34: 16.20. Inter ipfos ?W, inopes sibanin xebepvýcus notat , res eodem recidet. Emble- aliam partem 1. rectam aliam indirectè & occultè 2.5 ma Nautarum non videbitur abfurdum ei, qui per addict non re&tam indigitat. Ergo claret , quòd oj ſine virtutis naves Ecclefias fic rectas notari conſideraverit . Apoc. 8:9. connotatione dicat pro oppreffis in populo & vilibus ac S. 10. Altera virga, quam Propheta primò nominat , miſeris. Illam adhæreſcentem verbo promiffionis , hanc quæ fit , ex circumftantia cognoſcitur. Eâ inciſâ , rum- deditam patrum traditionibus. Pro iis ſe veniffe oftendit, pitur fedus populorum h.e. pax Gentis Judaicæ & Ro- ad ſalvandum ſcil. qui redi & integri corde inter humiles | manorum. Ergo Virga hæc ſignificat eos , fub quibus to- & prorritos populi erant, ta gens Judaica fuit ante ruptam pacem. Fuerunt autem ſub Cæſaribus & eorum præſidibus. Virgam nuncupavi 2. Tria tempora paſtionis. Clementia. Senſus eft, dedi illis dominos & præſides cle- mentes & tolerabiles; per quos Deus oftenderet clemen- Primum tempus habet duas virgas , omul aces, Hieron. adeo verum eft, ut inde conſecutus ſit amor Romanorum, tiam ſuam. ut prævalere faceret Fodus. Dan. 9:27. Quod Secundum unam virgam , confračiâ alterâ. Tertium arma Paftoris ftulti. Primi temporis gubernatio eft verf.7. & fornicatio, Hof. 2:7: Fuit quidem Caligula malus, ſed tamen habuit regem Agrippam in cultu, Jof. ant. 18: 8.9. niedio. uſque ad verf. 14. Secundi temporis verſ. 14. Ter- & Petronius miffus ad ftatuam Caji in templo collocan- tii yerf. 15. ad finem. dam Judæis favit. Idem cap. II. Ubi etiam oftenditur, Agrippam 7. in 264 C ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι υ S $.13: Agrippam impetrafre Judæis revocationem decreti contra tres anni & aliquot menfes. Circa quod tempus vocatio ipſos facti. Sub Claudio Judæi fuerunt Roma exacti, Act. Cornelii poni poteft ut commodè inde initium numerandi 18:2. fed nihil gravius pafli ſunt. Imò is Judæam & Sa- | capere poflimus. Quanquam Calviſius eam ponit in A.C. mariam Agrippæ regendam dedit : pro Judæis Alexan- 38. Ex Actis & Epiftola ad Galatas hoc de tempore ba- drinis favorabile decretum fecit. Foedus Romanorum & ptiſmatis Cornelii dicere poffumus. Eum baptifatum,poft- Judæorum æri inciſum Romæ in foro publicavit. Joſ.ant. quam Paulus Damaſco veniſſet ad apoftolos, cognoſcimus 19:4. Fuit & fames , quam ſolata eft Helena & filius ejus ex Actor. 9:27. Nam verſ. 32. fubjicitur Vifitatio Petri Monobazus profelyti. Iof. ant. 20:2. 3. Sub Cumano & iter Lyddam & Joppen. ubi vidit Viſionem, quæ expo- facta eſt magna injuria templo, nudatis ad illud natibus à nitur cap. 10. Jam verò Paulus venit Damaſco Hieroſo- milite. quæ occafio tumultus fuit. in quo 10000 Judæo- lymam poft tertium annum à converfione fua. Gal. 2: 17. rum obtriti. Felix accuſatus fuit apud Cæſarem. Initia | 18. Hæ ſunt spéccy inquvcj Ador, 9:23. Converſio Pauli hæc fuerunt & omina rumpendæ pacis. quod poſt Feſti ponitur in annum, qui ſecutus eft paflionem. Calviſius 80 pacatum regimen , quanquam ob reprimendas ſeditio- Helvicus à Chriſti morte uſque ad Florum 30. annos com- nes ad pacem conſervandam non ociofum , Florus per- putant. Ex iis fatis cognofcitur, five menſem unum pro petravit. parvo tempore velimus accipere cum Junio, five pro 30. $. 11. Verf. 8. eſt connexum paſtionis Chriſti ſive | annis fecundùrn Abarbenelem, tempus Clementiæ, quo effectus. Et abolevi tres illos paftores menſe uno. Tres pa- fecit Deus prævalere fedus & pacem populorum propter ſtores commodè intelliguntur tres ordines rectorum popu multos & in bonum illorum, fcilicet poft Chrifti afcenfio- li. qui eran: Sacerdotes, Doctores five Prophetæ , Judi- nem in cælum, & fpiritum Dei datum incircumcifis,atque ces. Ita fæpe apud Jeremiam & Ezechielem cenſentur. ita poft bis antiquatam legem ceriinonialem, donec ultima Imprimis Malachias eos ordines exhibet cap. 2:12. Nam manus adjiceretur abolitioni paftorum priſci populi. 'W Vigilans eft Rector & cuftos Reipublicæ: TV Re- In eodem verſu indicatur cauſa proegumena & Spondens Propheta conſultus de veritate & jure, un approcatarctica plenarii exſcidii trium paftorum. Brevitas offerens munus facerdos. Hi funt D'pping legiſlatores dura-anima iram ſignificat & indignationem, quæ patientiæ & turi ad Chriftum uſque. Genef. 49:10. Sed Abolitio (13.-longanimitati opponitur. Vide Mich. 2:7. Job. 21:4. liqonors nominatur Apoftolo 1.Cor.2:6.) qualis fit, con- Prov. 14:29. -12 Jun. Animus illorum coqueret conli- fiderandum. Dan.9:27. dicit ; Media ſeptimana ceffarefa- lia in me. Ex Talmudiſtis occafio hujus interpretationis, ciet ſacrificium munus. h.e. currente en Toetheid prima apud quos de co&tis ficubus. Sed eft intumefcere , & fic poft mortem & afcenfionem Domini. Coloff.2: 14.15. matureſcere. Maaſeroth cap. 1. S.2. Suur o'rni dicitur Chriftus cruci affixiſſelegem placitorum, h.e. cerimo- ubi Gloſſa ym3 797103 nyrin Poflit hîc: Anima ipſo- nialem, Ø in ſeipſo de poteftatabus triumphafſe eas exuiſſe. rumintumuit contra me. Confer Habac. 2: 4. 1999 elevas Idem porrò apoſtolus eos principes ut exſtantes & fun- tur, intumeſcit, ónyzőszy. Targ. hîc hypo faſtidit. Notatur gentes & necdum abolitos recognoſcit : ita tamen de iis voluntas demonſtrandi in illis à me Topices dignam ipforum loquitur , ut innuat , illorum ne cizmov fieri. Et Zacharias ingratitudine & obſtinata averſatione falutis tantæ & jufti- de abolitione perfecta loqui videtur. Tenendum autem, tiæ Dei in Chrifto oblatze. legem cerimonialem & forenſem inter fe connecti, ut & $. 14. Verl. 9. Excidium præcedit præmonitio in de- principes five paftores, & illa fimul aboleri. Verbum, quo nunciatione & traditione ad mutuam confictationem. Et utitur, Tmaxy notat équviopedy , qui fit paulatim. Nam in- dixi, Non paſcam vos. Moriens moriatur, periens pereat; con fra verſ. 16. nizan dicuntur oves viſitandæ fcilicet in reliqua comedant quæque ovis carnem ſocie ſue. Denuncia- conſumtione fua &eveedcod. ne ſcilicet extinguantur, re- tio per Apoſtolos fæpe facta eft. Vide Act.13:46.18:6.28: focillandæ. Sed ille à cuvicios, qui pedetentim fit , in ex- 28. Supra cap. 9: 14. 179? abitio inſinuabatur. Tradi- Itinctionem deſinit. Ergo poflis vertere , faltem exponere, tio illorum eſt in mortem, h. e. odium Chrifti & induratio- e menſe uno hoc egi , ut abolerem tres paſtores. Menfis æni- nem in opinionibus ſuis: & conſumtionem five & avionovs gmaticè fignificar triginta annos. (Confer Hof. 3:2. & ut contabefcant in ſuis ærumnis, anxietate & vano Chriſti quæ ibi annotavimus ) quemadmodum feptimana apud alterius deſiderio. Reliquæ non curantes religionem ſe Danielem annos feptem. Et in Apocalypfi menſes 42. ipſas confumant. funt anni 1260. Hoc in loco idem ftatuit Abarbenel. Sed $. 15. Verſ. 10. 11. Subtexit ſublationem lenioris gu- is vult intelligi Judam Maccabæum, Jonathanem & Simo- bernationis , & ejus effe&tum in populo & in re&tis inopum nem tres filios Matthathiæ, qui triginta annis præfuerint populi. Et accepi virgam meam, Clementia , & incidi illam, rerum fummæ, & fublati fint violenta morte. Quod nume- ad irritum faciendum fedus meum , quod pepigeram cum omni- rum annorum attinet, is non admodum laborat. Nam ut bus populis. Et irritum fa&tum eſt ; & cognoverunt , quod eſt in Maccabaicorum primo , Matthathias mortuus eft re&tum erat inopum de ovibus , obſervantes me ; id effe ver- anno Seleucidarum 146. Simon interfectus eſt anno 177. bum Domini. Senſus ſimplex jam patet. Tollam clemens Sunt anni 31. Sed non poffunt hi tres viri per tres paſtores illud regimen Romanorum. Sepiam fpinis viam , qua intelligi ; quia nullus adventus paftoris præceffit , neque Ifraël fornicans amafios ſuos quærit. Hof. 2:8.9. Muta- abjectio populi conſecuta eft, neque odium Dei; & in bo animum illorum ad feritatem exercendam, ut in Gef telligi non poteft, quæ Clementiæ Virga ſit. Nam fuit id fo Floro & ipfius domino Nerone factum eſt. Ita fubla- tempus malum. de quo Daniel agit cap. 8: 10. II. 12. 13. tum fedus. Daniel. 9:27. quod hactenus cum omnibus 14. 19.23.25.26. II:31. 32. 33. 34. 35. populis pepigerat Chriftus, inde ab Augufto. ſcilicet ut $. 12. Ad noftræ fententiæ explicationem dicimus, totus penė orbis ſub dominio Romanorum quiefceret, Triplicem effe abolitionem principum priſci feculi & legis & æquoris plani faciem præberet. Efai verf.4. Pax cerimonialis ac forenſis. 1. in morte Chriſti. Peperit illa rupta bello. Judaico. Hoc initium dolorum. Matth. enim morte ſua libertatem & pacem. Ita fublata obligatio 24: 8. quum ſcilicet gens contra gentem, Judæi in Græcos ad fervitutem. 2. in converſione gentium & earum unctio- (ſic enim Apoftoli diſtinguunt ) furgerent ; ut eft verf . 7. ne per Spiritum Sanctum, non intercedente circumcifione. Hinc & wrives Eccleſiæ, Matth. 24: 9.10.11.12. Confer quarum primus fuit Cornelius. Ita uſus libertatis datus eft & Apocalyp. 6. verf . 4. datum eft ei auferre pacem de terra. Eccleſie. Factum id media heptaeteride poſt mortem Do-In initiis iftis non fubftitit res , fed progreffa eft, uſque ad mini. De quo mox. 3. in conturbatione & tandem pro Romani imperii, quoad formam fuam, immutationem, ftratione reipublicæ per bellum Judaicum: quo primum Cæfarum poteftate peſfundatâ, erecto faftigio Papæ , & impediri coepit Legis exercitium, tandem & fublatum eft, regum earum gentium , quæ in imperium Romanum in- Bellum Judaicum conflatum eft, ut Calviſius vult, A. C. Auxerant ; maximæque partis abreptionem ab Imperio 66. deme zo. annos , incides in annum 36. Jam Chriſtus per Saracenos & Turcas. Sed de his aliæ prophetiæ annoæræ Chriftianæ vulgaris 33. paffus putatur à Calvifio extant. Effectus in re&tis inopum gregis eft agnofcere & Helvico. Supereft pars feptimanæ primæ quædam, nim. veritatem verbi Domini : & propter 9abfw illorum 4.0. dierum Ι Ν Ζ Α C Η Α R Ι ΛΕ C Ả P. XI. 265 $.17. dierum non turbari, ut monuerat Servator Matth. 24:6. S. 18. Hæc quidem eft Paſtio populi Chriſtiani : fed Rectitudinem eorum definit per Obſervationem ſui, ut fum- quia hic ex Judæis & Gentibus in unum corpus coaluit, ha- mi paftoris. Verbum hoc vide & Jonæ 2: 8. & pup bentur pro uno cum Ifraèle priſco. Populum Chriftianum Ezech. 38:6. igitur dividit quafi in tribus. Significat, omnes tribus du- $. 16. verſ. 1 2. Juſtificat ſuam dio to pé cev ſeveritatem rante illo regimine Ecclefiæ per Collegium presbytero- per narrationem antecedentis injuriæ, quum 3o. Siclis rum abſque ſchiſmate egiſſe. Infractâ autem presbyterii eum æftimaverunt, ut auferretur ab eis. Et dixeram ad auctoritate, ita ut reverâ non per illud fed per Epiſcopos illos. Si cum proximè antecedenti connectas, in plus- ſupra presbyterium evectos , eorumque metropolitas , & quàm perfecto, ut fecimus; ſi cum verſu 7. in præterito metropolitarum patriarchas gubernaretur populus Chri- rectè vertas. Summa hujus pericopæ eft', Defertionem ftianus, ruptam eſſe fraternitatem, & fic duas partes & populi Judaici eſſe juftam propter Rejectionem Chriſti . quafi duo regna in Eccleſia conſtituta eſſe; cujus una pars El 53: 8. Pfal. 69: 25.26.27. & 109. Alibi aliæ par- | Judam referret , altera Iſraëlem five regnum decem tri- tes paflionis dominicæ exprimuntur; ut Pfal. 22: 17. 18. buum. Hæc clavis eſt plurimarum prophetiarum de regno Pfal. 69: 22. Efai. so: s: 53:7.8.9. 12. Mich: 4:14. Chriſti live ftatu Ecclefiæ fub his terminis loquentium. Zach. 12:10. 13:1. Hîc medorio & emtio ejus è manu ut Hoſex pluribus in locis. Non poteft illa diviſio intelli- Judæ NITO TUTŠTOM gi facta in populo Ifraëlitico literaliter. I. quia ſub domo Hîc diſtinctè quædam notanda. (@.) tentatio | ſecunda non fuit talis. 2. quia poft Chriftum datum , & Sacerdotum , facta per Judam. Factum Judæ fibi attribuit rejectum populum à paſtu Dei & ejus paftoribus ſummo- Chriſtus, cujus hîc fermo continuatur , tum in oblatione tis, & fublata pace à terra , hæc futura indigitantur. Cui mes doías tum in conjectione argenti. Quippe Chriftus libet inſanire, is hujus capitis initium cum Grotio inter- volens permiſir à Juda eam proditionem fieri. Quum igi- pretetur de Maccabæis & Antiocho ; Tres paſtores Da- tur Judas Sacerdotibus dixit, Quid mihi dabitis & ego videm , Adonijam & Joabum; ruptum fedus populorum eum tradam vobis ? id, fi Chriftum hæc gubernantem tribuum defectionem cum Solomone ad idololatriam; & animam à fe ipfo ponentem reſpicias , habét iſtam vim, triginta argenteos victimas & ritus fine pietate ſolida; quaſi ipfis diceret : Ecce, me paratum per manus veſtras projectionem ad figulum , in aream in quam projicieban occidi: fi vultis, poteftis expendere mercedem meam, tur fracta templi fictilia : Fractionem virgə nori Diyain hoc eſt, fumtum facere in necem meam: fi non vultis, chobelim , ſed on Chabalim, hoc eft, funiculi, & diſſo- poteſtis id omittere. Verba tentationis funt. Sed merce- lutionem germanitatis inter Judam & Ifrael ſchiſma Jaro- dem meam poteft intelligi 1. mercedem pafſionis meæ non mihi fed prodenti & procuranti dandam. 2. mihi daridam. boami; denique paftorem fultum Manaſſen deſignatum Nehemiæ 13: 28. nominatum Joſepho 11:7.& 8. qui quia, quod daturi erant facerdotes, in Chriſti poteſtate erat ftruxit templum in monte Garizim. Sed hoc quidem eft futurum. (6.) Factum Sacerdotum ; qui, arrepta occa- Scripturas irridere non interpretari. fione , libenter dederunt five mercedem live precium $. 19. Evidens hic locus eft, qui probat mutationem Chrifti : quo apparuit , eos filios diaboli eſſe , ofores veri- tatis & homicidas. (6.) Manifeſtatio fa&i facerdotum, factam in regimine Ecclefiaſtico ; & quidem talem , ut per conjectionem argenti in templum. Quæ deſcribitur à non amplius communi confilio & auctoritate vinzpfcus cauſa, juffu Dei; & iniquitate æftimationis : tum à con- plebi non imperantium fed præeuntium , fed Canonibus ſequenti ; ſcilicet tranſlatione ejus ad figulum. Cujus & legibus Epiſcoporum eorumque juriſdictione Ecclefia tranſlationis caufa ipfa Dei & Chriſti directio indicatur regeretur. Et hujus mutationis effectum demonftrat ; per verbum, Projeci ad figulum. hoc eft, ut daretur figu- tis inſigniter fieri cæpit in Concilio Chalcedonenfi, ubi ſchiſma Eccleſiæ & hæreſes multas. Ruptura fraternita- 1o. Simplex enarratio eft hæc: Deus Pater voluit & ordi- Leo I. Papa , quum do&rinam approbaret , non appro- navit , ut ego providentia mea ſic cor Judæ gubernarem, babat Canonem de fecundo loco Conftantinopolitani ; utis argenteos à facerdotibus acceptos in templum conji- ceret ; idque ut vilitas precii, quo fum imò ipfe eft (ver- quo Canone Alexandrinus , Antiochenus & Hierofoly bum primæ perſonæ hîc pofitum commodiùs ad Deum mitanus ſuo loco moti ſunt: A.C.451. Poft quod tem- dicentem , quàm ad Chriftum narrantem referuntur. In pus Conftantinopolitani & ordinationem Orientalium Chrifto Deus æftimatus eft) ab illis æftimatus, quò au- omnium prætenderunt, & provocationem ab Eccleſiis ferretur ab ipfis , toti mundo innotefceret. Quippe quem Orientis obtinuerunt. Sed & inter eos multi Eutychiani debebant magno mercari , ut retinerent , pro eo precium acceſſit propter tria capitula Conftantinopoli propoſita , & Monotheletæ extiterunt. A. C. 553. nova diſſenſio dederunt, ut auferretur. Sed tamen nec tantum impende- runt , quantum in nominis noxii & metuendi caput ftatui quæ funt damnatio Theodori Mopſuefteni, epiſtolæ İbæ folet , fed quanto innoxii caput avarus aliquis ex invidia & Theodoreti ſcriptorum contra Cyrillum. quam damna- emeret, ne is vivat. Vulgo dicitur : Könteſtu mich im tionem non approbavit Vigilius niſi coactus. qui tamen löffel erſeuffen , du nehmefi keinen eimer darzu) Qui fi Epiſcopo Conft . conceflit fecundas. Succeflit alia caufa ſcirent caufam mortis meæ, debuiſſent omnibus opibus ſuis traditis hoc agere, ut communionem mortis meæ ha- menici dari paffus eft. Cui fe oppofuit Gregorius Ma- bere poffent. Porrò voluit Deus , ut in perpetuam rei me- gnus. Et Bonifacius A.C.606. autoritate Phocæ eum moriam & ad renudationem confcientiæ illorum malæ fibi arrogavit, detractum Conſtantinopolitano. A.C.692. pecunia in templum conjecta daretur figulo pro agro. In fub Juftiniano I.I. Conſtant. Concilium actum , quo Sa- vocibus po 47 enormit as precii ešt ironia. Simile cerdotibus conjugium , dummodò id inirent antequam facris initiarentur, permittebatur. Damnavit Papa Ser- gius. Separavit ſe ferè Eccleſia Orientalis à Pontifice Ro- mano. Acceſſit controverfia de imaginibus à Leone Ifau- Tempus ſecundum rico mota. A.C.723. cui parere ob hanc cauſam defiit Gregorius II. A.C.726. Stephanus Exarchatum invito In fecundo tempore obſervanda Imperatore à Pipino accepit. Leo III. Carolum Impe- I. Continuatio paftionis per virgam alteram ; & con ratorem dixit. A.C. 800. nexum ejus paſtionis. Fraternitas inter 7udam & Ifraë- lem. II. Sublatio inſtrumenti paftionis, & connexum con- Tertium tempus. fequens. Verf. 14. Et incidi baculum meum, Nauta (vel Verf. 15. Et dixit Jehovah ad me : Adhuc accipe Gubernatores) ad irritam faciendam fraternita- tibi habitum paftoris ſtulti. tem inter Judam ( Ifraëlem. Verf. 16. Nam ecce ego ſuſcito paftorem in terra, Z tabefcen- Marc. 7:9. 266 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S tabefcentes non viſitabit, quod pre ruditate eva tatis , tum ſubordinat paftorem nihili in terra, quæ terra gatur non quæret , fractam non reconcinnabit, non poteft efſe niſi terra Judæ aut Ephraim , quorum fra- confiftentem non fuftentabit, a carnem opimam borantes. Contabeſcentes non viſitabit. Excuffum non ternitas rupta eft. (3.) à neglectu officii. Circa a. la- comedet, o ungulas earum rumpet. quæret. fractam non fanabit. B. integras. Confiftentem Verf. 17. Va Paſtori nihili relinquenti oves; Gla non fuftentabit. Boni paſtoris officia adumbrantur per divs in brachium ejus ca in oculum dextrum ejus. actus paftoris ovium, qui eas diligit & conſervatas cupit. Brachium ejus exareſcendo exareſcet, a oculus confer Ezechiel. 34: 3. Ea propriè exponit Apoftolus dexter ejus bebeſcendo hebefcet. 2. Tim. 3:16. Non opus eſt ea ad vivum refecare. Tria mala. 1. Languor in fidei parvitate ac multiplici dubita- tione. 2. Excufſio five Separatio per ſeductionem. 3. Fra- $. 20. Tertii temporis patientiæ ad TÚTIGES habet tio à cafu vel vi, quæ folet facere claudicationem, reſpon- S. 21. Primò mandatum , quo fignificatur decretum Dei. Adhuc cape tibi inſtrumentum Paftoris ftulti. Vo- det ſcandalo vel tyrannidi, per quæ animus minuitur ad luntas Dei decrevit , incilà jam virga Gubernatorum, procedendum in via Dei. Confiftentem vocat eam, quæ hoc eſt, ſublatâ fraternâ megszecią Presbyterii, ruptâ fra- in fundamento ftat & eft integra. Officia ſunt 1. viſitare ternitate inter Judam & Ifraëlem, hoc eft, Occidentem languentes ad inftillationem & confirmationem veræ fidei & Orientem , admittere in Eccleſiâ inftrumentum & & pietatis per demonſtrationem veritatis è Scripturis. modum gubernandi, quo utitur Paſtor ſtultus. Hiero Paſtor ftultus eſt éq"Cn07 @ fine émi(997. Hoc enim nymus , qui per tres Paftores exciſos menſe uno fatis ab- 2 Pfal. 109: 8. 2. Querere depulfos ad retrahendum ſónè Mariam & Moſen & Aharonem intellexerat, hîc ab errore. 3. Sanare fractos ſcandaliſatos & claudicantes, aliquid vidit; nempe ait : Paftor ftultus aut imperitus & ſub tyrannide gementes , ad alacritatem in Domino. haud dubium quin Anti-Chriſtus fit, qui in confummatione 4. Stantes in fundamento ſuppeditata alimonia ſpirituali mundi dicitur effe venturus , & qualis fit venturus indica- ad perſeverandum & creſcendum adjuvare. Hæc omnia tur. Paſtor, unus , qui, quamdiu præeft, focium non cura, verbo & exemplo conſtant. His omiffis , Paftoris habet. Stultus , qui non agit fecundùm præſcriptum ver- ftulti inſtrumenta erunt alia omnia. Teneatur , Paſtorem, bi Dei & fapientiam Dei non agnoſcit. Vide Jerem: 8: 8. qui talis non eft, ut ea facere poflit & faciat , non effe ca- Interim ſe ſapientiorem Danieleæftimat. Ezech. 28: 3. put Ecclefiae, nec habere Spiritum ſanctum affiftentem; filium Sapientum , hoc eft, ſucceſſorem Apoftolorum. ſed effe paftorem ftultum. (4.) à factis ftultitiæ conve- "Ef. 19:11. Inſtrumentum ejus eſt poteſtas leges ferendi nientibus : a. Carnem opime edet. b. Ungulas earum di- & exſequendi potentia mundana tum illius Paftoris, tum vellet. Principes feculi, Epiſcopos, Prælatos , omnes miniſtrorum ejus', tum regum cum illo fornicantium mu- divites exhauriet & ſibi ſubjugabit ; tum legibus tum ty- nita. Cape, hoc eft, 1. admitte. 2. dirige & torque ma- rannide efficiet, ut, cujuſcunque generis fint, liberè fine nu tua in poenam hypocritarum , ita ut non obfit faluti metu, ſine claudicatione & offenfione, fine mala confcien- fidelium. Vide Apoc. 2: 20. 21. 24. 6:8. 8: 12. 11:9. tiâ incedere non poffint. 13:8. 14. 15. Longum eft narrare , quomodo Papæ poſt $. 23. Verf. 17. Tertiò comminationem judicii. Ve controverſiam imaginariam in Italia & Occidente creve- Paſtori Nihili, relinquenti Oves: Gladius in brachium rint. 1. dum per aſpernationem autoritatis Imperatorum ejus & in oculum dextrum ejus: Brachium ejus areſcendo Græcorum fe conftituunt sorumsuguves , & dominos urbis exarefcet, oculus dexter ejus hebetando hebetabitur. In Romanæ. 2. dum per reges Longobardorum & Franco- his eft 1: propofitio comminationis , includens juſtifica- rum ditantur. 3. dum Epifcopos évto nemá nas cogunt tionem judicii per caufam evidentiffimam quàm mitifli- fibi fubjici . 4. dum legem de cælibatu Clericorum per- mè explicatam. dum vocatur , quoad qualitates five dona urgent. 5. dum inveſtituram Epiſcoporum & imperium & virtutes , Paftor nibili , hoc eft, nullam aptitudinem in Clericos Regibus extorquent. 6. dum Reges deponunt habens ad pafcendum : & quoad actus , Omittens gregem, & conftituunt, fuoſque vafallos & tributarios faciunt. hoc eſt , non paſcens, hoc eft, docens & regens, quemad- dum jus proprium condunt & judicium Ecclefiafticum modum oportet. Qui nihil Paftoris habet & facit, & ta- in modum politici inftituunt & ad fuum tribunal omnia men vult Paftor haberià Spiritu ſancto conftitutus, & fub revocant, &c. De quibus plura ad Hof. 10. tali venditatione talia facit, quomodo non judicabitur $. 2.2. Verf. 16. Secundò habet deſcriptionem Paftoris to some vide Job. 13: 4. Dicuntur & Disin tee govo- ftulti ( 1.) à Providentia Dei circa ipfum. Nam ecce ego Meccia, ſive detorſionem ab o'yx vel bizibes falli dii , e dos faciam ſurgere paſtorem. Novus eft, unus eft , fingulari nov tó pandey oy es tu shCuq. 2. Deſignatio pænæ & ſub- judicio & providentia provehitur : officio & nomine Pa- jecti eam recipientis. Gladius ſpiritualis & corporalis, hîc ſtor five Presbyter, Doctor & Rector Ecclefiæ eft. (2.) à in brachium , ille in dextrum oculum infligetur, ut illud latitudine & conftitutione dicionis. In terra. In Imperio arefcat, hic obtenebretur. Protectores ejus Imperatores uno Chriſtiano , quod ab alia parte divulſum Juda ſupra & Reges gladio corporali fient aridi & impotentes.Exem- appellabatur. Sed hæc pars Terra erit, hoc eft, Reſpu- pla funt in mundo. De Carolo V.ni fallor, loquitur Efa. blica: reliquis partibus collapfis & proculcatis. Apoc.17: 23. Confiliarii ejus , Doctores , Epifcopi, qui funt oculus 9. 10.11. Terra hæc tandem formatur in Beftiam & de- ejus dexter , verbi divini luce ita fodientur, ut dum con- cem reges. Apoc. 17: 11. 12. Hieronymus dicit, Hunc fultò torquent Scripturam, ut regnum Paftoris illius de- paftorem ſuſcipient Fudai , nullo prophetiæ argumento. fendant, in Cimmerias tenebras incidant, & mendacia pro Zacharias præmiſit Judæorum diſperſionem, Ecclefiæ articulis fidei cum anathematis cogantur ftabilire. ut in gubernationem per ferulam Chobelim, rupturam fraterni- Concilio Tridentino factum eſt. 7: Sermo quintus. CA PUT XII. Hic Sermo quintus & ultimus prophetæ incipit. Is recapitulat totam prophetiam fupe- riorem , omnes temporum differentias & figna adventus Chriſti atque illuſtrationis Regni ejus ordinans. Inchoat à temporibus citimis prophetiæ, & definit in temporibus ultimis, antecedentibus judicium noviſſimum. Occurrunt I. Præfatio ſiye Titulus. Il. Oracula ipſa. I. Titu- I NZ Z Α C Η Α R Ι Ε CA P. XII. 267 3: T & noctis. I. Titulus. Hieronymus, ſuperliminare crapula. Sed 90 pro pelyi vide Exod. 12:22. 2. Sam. 17:28. 1. Reg: 7:50. 2. Reg. Verf. 1. Prolatio verbi Jehova Super Ifraële: Dixit 12: 14. &c. hyu Junius Soporem malè. Targ. xp op Jehovah, qui extendit cælos cu fundat terram, 72 Vide Pfal. 60: 5. EL.SI: 17. 22. Verbum Nah. a format ſpiritum hominis intra ipfum. 2:4. ubi non poteft effe foporari. Quid enim eſſet abietes $. I. I tulus hic indicat i. genus fer- oporata ſunt? Imò quatiuntur. 2. Invidia populorum & cupiditas iis incrementis excitata. monis. Prolatio verbi Domini , hoc Poena omnium eft, Declaratio beneplaciti divini. regum delibantium ex illa pelve, vertigo. 4. Incitatio Non eft onerofa prophetia ; fed furoris hoftilis per principem populi Judaici. Ly eſt pro magis conſolatoria. 2. fubje&tumy nex. fic El. 14:12. Dia Sy vi tmi z ivvãv. Gen- five finem , cui : Super Ifraële . | tium præfides. Græcè hîc diceres ó ś zrì tñs Is días. Eccleſiam Chriftianam , in qua reliquiæ & fupplementum $.6. Hiſtoria hujus verſiculi complectitur reftitutio- Ifraëlis , Ifraëli accenſeo. 3. modum revelationis verbi. nem murorum & habitationis Hierofolymæ , quæ per Dixit Dominus. ex notat vocis divinæ claram intima- | Ezram & Nehemiam procurata eſt , ſub Artaxerxe Mne- tionem. 4. deſcriptionem caufæ principalis , ab effectis, mone; pacem ſub imperio Perſarum uſque ad Darium arguentibus æternam potentiam ejus , neceffariam ad præ- ultimum, de quo eft Nehem. 12: 22. Sunt juxta com- ſtationem verbi: & fapientiam , qua ipfe diſponit omnia putum Calviſi à 6. anno Darii Nothi uſque ad primum ad gloriam ſuam. Qui extendit cælum , & fundat terram, prælium Alexandri ad Granicum anni 83. ad Alexandri &format fpiritum hominis in medio ejus. introitum in urbem, & ædificationem templi in Garizim $. 2. Extenſio cælorum includit providentiam Dei, quæ anni 86. Nono poft anno moritur Alexander. Duces exercetur circa aftra & aërem, ut faciat diverſa tempora | Alexandri in diftribuendis regnis etiam de Syria & Phoe- opportuna ad producenda & maturanda germina terræ , nice atque ita de Judæa laborarunt : & inter Seleucidas conferyandæ vitæ hominum & animalium utilia: item ac Lagidas de iis certatum. ut Daniel cap. 1 1. explicat. que impertitionem lucis & caloris ; diftributionem diei Ptolomæus Lagi inſidioſè Hierofolymam fibi ſubjecit : anno 17. poft mortem Alexandri. Sed is beneficus ipfis S.3. Fundatio terre', quæ primitus facta per diſcretio- fuit . Sequuntur Philadelphus , Evergetes , Philopator. nem maris atque aridæ , ut hæc fupra aquas extaret ( de Hujus , ut indicatur Dan. IT: 12. cor exaltatur, & pro- qua ad Jobi cap. 38. ) potenti manu Dei continuatur, fternit myriadas, fed non obtinet valorem, ut cogitata includit productionem ftirpium , animalium & hominum, efficiat; Anno 107. poft obitum Alexandri. Vide Mac- eorumque conſervationem : maximè diſtributionem ter cab. lib. 3. Sub vexatione fuit Judæa , donec, victo Phi- ræ inter homines ad habitandum. Confer cum his Actor. | lopatore , rediret in poteftatem Antiochi, anno à morte Alexandri 113. Joſeph. Ant. 12:3. Sed ad ducem Pto- 14:17. 17: 26. 6. 4. Formatio fpiritus hominis non tantùm notat in- | lemæi Epiphanis Scopam redierunt , anno poft mortem ſpirationem animæ, fed etiam diſtributionem omnium Alexandri 1 21. Arcem Sionis recipit Antiochus an. 126. donorum animi, omnis ingenii, indolis, ſapientiæ , pru- | Antiochus Epiphanes rex factus A. Sel. 137. ut primus dentiæ , artium, ordinis , ethicæ ac politicæ honeſtatis ; Maccabaicorum memorat, quum Jafon & Menelaus de deinde fortitudinis ac timoris ; quæ in hominibus funt; facerdotio rixarentur, & in gratiam regis Helleniſmum quæ Deus uni minus , alteri abundantiùs impertit. De introducerent. A. Sel . 143. ſanctuarium ingreffus eft. quibus Pfal. 33: 15. Job. 35: 10. 11. Pfal. 94: 10. Præ A. 145. profanavit altare. Ita bibit & ille ex hac pelvi: cipuè tamen hîc intelligitur donum agnitionis & timoris quæ bibitio vertigine punita fuit, ut in ipfius anteceffori- Dei . Hinc dicitur Deus ſpirituum omnis carnis. Num. 16: bus. Tum verò Sacerdotes principes Judæ adjuverunt 22. 27:16. De Filio Joh. 1:9. so pãs to é Iovòng 8 regis conatus , & Hieroſolymam obſederunt & oppugna- owlid Talve özvog os oy. Scopus hujus deſcriptionis eft 1: ut runt. De hoc & Dan. II: 29: 32. Ad certum tempus redi- fundetur fides unius veri Dei. 2. ut fides promillionum bit di veniet in Auſtralem Ægyptum, & non erit ut priùs fundetur in divina potentia. 3. ut manifeftetur jus Dei in it a poſteriùs : ſed venient in ipfum naves Chittae Roma- omnia : quod Deus abnegare non poteft. ideoque vult næ, & bebefcet, convertetur do ſtomachabitur contra extirpare omne nomen falforum deorum in terra. 4. ut fedus fanétum, & faciet, & redibit & attendet ad de- humilietur Ifraël, & de fe ac fua juftitia, & de electione Sertores federis ſancti. Et brachia præ illo (fancto ) ſia- fuæ gentis non præſumat ; neque ſe efferat contra alias | bunt & profanabunt fanétuarium , &c. Et improbè ſe ge- gentes. rentes circa fedus faciet hypocriſi uti. Sed notandum, quod dixerat Zacharias cap. 2. Ero murus igneus , &c. qui tan- II. Oracula ipſa. git vos, &c. id hîc explicari . Ut intelligatur, vertiginem illam , qua gentes agitatæ ſunt , Seleucidæ & Lagidæ, pe- Ipfa oracula poſſumus diſtinguere fecundum tempora: nam fuiſſe , quòd de bonis Hierofolymæ guftaverint, & nimir. I. ea, quæ agunt de antecedentibus Salvationem in illa placitum ſuum fecerint, non imitantes Cyri & Da- ad verf. 7. & II. ea, quæ agunt de Salvatione & rebus rii Nothi edicta; qui reddiderunt gloriam Deo. ei connexis. 1. Oracula , quæ agunt de antecedentibus ſalvationem, Secundum. ſunt triplicia; (1.) de concitatione cupiditatis hoftium contra Hieroſolymam, & punitione omnium attingen- | Verſ. 3. Et erit in illo die, ponam Hierofolymam tium illos per vertiginem. verf. 2. ( 2.) de fruſtratione lapidem bajulationis omnibus populis ; omnes ba- oppugnationis. verf. 3. 4. 5. (3:) de prolatione impe- rii Hieroſolymæ & pace ejus. verf. 6. Tria igitur hîc julare illam conantes (vel onerantes fe ea) lace- onucích nguogo dto au TEM DECS, antecedentia illam. rando lacerabuntur ; & congregabuntur contra illam omnes gentes terra. . Primum Signum antecedens ſalvationem. Verf.4. Illo die, dixit Jehovah, percutiam omnem Verf. 2. Ecce ego pono Hierofolymam pelvim verti- equum ſtupore, e se forem ejus furore: a ſuper ginis omnibus populis circumquaque : atque etiam, domo Juda acuam oculos meos; ſed omnem equum qui eſt ſuper Jehudam , erit in obfidione contra populorum percutiam cæcitate. Hierofolymam. Verl. 5. Et dicent duces Jude in corde ſuo : Forti- tudo mihi funt habitantes Hierofolymam in Jeho- S.5. Quatuor hîc. 1. Incrementa politiæ Judaicæ ſub Synedrio Hierofolymitano. vide Nehem. 11:1. 2017 vah Deo ipforum. Z 2 $.7: 268 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S 6.7. In his fignificatur 1. ftudium regum contra Hie $.11. Prolatio imperii deſcribitur 1. à tempore con- roſolymam , ſcilicet movere illam loco aut gerendam im- nexo antecedente. quod eſt tempus amictionis , fed cum ponere humeris ſuis. Verbum dny eſt émpo liced cy. vide mirabili Dei auxilio. 2. à ſubjecto recipiente. Duces fem Efa. 4.6:1. 3. 2. ftatus Civitatis & populi; ut fine la- dæ funt Sacerdotes & Senatores conſtituentes Synedrium: . bore & robore magno transferri non poflit: tanquam la- conſequenter omnes præfecti populi. 3. à facilitate fub- pis qui non funda rotari, vel manu tolli & projici poflit, actionis gentium. Hic eſt diſtinctus gradus. Primus , ut fed viri humeros requirat , ut bajuletur. Memorat Hiero- foculus in ligno ; Secundus , ut fiamma in manipulo. Im- nymus. mos eſt in urbibus Paleſtina , & ufque hodie per plementum indicavimus ad Zach. 9:7. 4. à latitudine. omnem Judæam vetus confuetudo ſervatur , ut in viculis , ad dextram, hoc eft , Meridiem: & Siniſtram , hoc eft, oppidis & caftellis rot undi ponantur lapides graviſſimi pon- ſeptentrionem. Hîc præter dicta ad cap. 9: 7. obſervan- deris , ad quos juvenes exercere ſe foleant, & eos pro va dum eſt, notari Idumæorum , qui ad meridiem erant, ad- rietate virium fublevare, alii ad genua , alii ad umbilicum, junctionem ad foedus. quod & Ezechiel prædicit cap. alii ad bumeros & caput, nonnulli fuper verticem reétis | 25: 14. Denique additur generatim , omnes gentes undi- junétiſque manibus , magnitudinem virium demonſtrantes, que. Ita nec Palæftini nec Arabes eximuntur. De illis pondus extollant. Item, Athenis fphæra anea graviſſimi cap. 9:7. ponderis athletarum fortitudinem comprobari. 3. Caufa S. 12. De pace fic agit, ut primò noter & definiat ſub- hujus ftatus eft potentia Dei premens illos , qui tollere & jectum prædicationis . Hierofolyma. Ita vocatur Corpus transferre Hierofolymam velint è loco fuo. Apud Eze- civium Hieroſolymitanorum. Poteſt autem Hierofolyma chielem cap.5. comparatur cum crinibus, re levi & quam etiam intelligi ſpiritualiter, ut in hac prophetia fit, de Deus illam decreviffet tradere au- iis, qui jus civitatis Dei habent & communionem cum ferendam à facie ſua. 4. Effectus, Laceratio eorum, qui ſanctis , qui Hierofolymä fymbola gratiæ Dei heredita- tollendam & bajulandam aggrefli fuerint. 5. Illuſtratio runt. Atque illud tum ſub V. T. dicitur de omnibus fan- (a) aggreffionis à copia, omnium gentium. (b) fruftra- | Stis ex populo Ifraëlitico, tum fub N. T. de omnibus tionis à caufa. ſcilicet a. imminutione animi & confilii credentibus in Chriſtum, ex quacunque gente fint. Item hoftium in tempore rei agendæ. ß. Dei vigilantia circa quia habitatio alia eſt ſpiritualis , alia literalis. ut cap. domum Judæ. y. ademtione perſpicaciæ & prudentiz 8:8. Igitur ut conftaret nobis, de qua Hierofolyma lo- hoftium , ut non videant occafiones nocendi. 6. Fructus, queretur, addit, ſecundò , ſubjectum habitationis. Ha- in ducibus Juda, agnitio Efficaciæ fidei Ecclefiæ & Gra- bitabit ſubter ſe in Hierofolyma. Quantùm poteft, nos tiæ Dei erga eam , propter fedus ſuum. fcilicet ut diſcant vult redigere ad literalem & proprium intellectum. Qui homines non fibiconfidere fed Deo. ſunt de Hieroſolyma & fpiritualiter ad eam pertinent, in- S. 8. Hiſtoria horum verficulorum eft in Maccabaicis ; que ea habitant , illi habitabunt in ea , intellige etiam ſcilicet ex quo Matthatias populo Dux fuit ad pugnan- corporaliter. Tà ſubtér ſe opponitur conatui bajulationis dum pro religione & templo ac libertate. nempe ab A. & tranſlationis: cujus intentio erat, efficere ut auferre- 145. uſque ad ann. 177. Seleucidarum. Quàm notabilis tur Hierofolyma à facie Dei, hoc eft , ut Deus memo- ftupor & cæcitas & furor fuerit in expeditionibus Antio- riale nominis fui in ea non haberet. Ut Antiochus tenta- chi Epiphanis , & Eupatoris (in quo notabile, quòd, vit, Jovis, templum vocitans, quod erat Dei. Ita fata- confiliariis fuadentibus, ut totam gentem deleret , con- gebat illud ablatum è manu Dei tradere in manum Jovis, tentus fuerit Hieroſolymam mænibus nudaffe: id memo- hoc eſt, Diaboli. rante Diodoro Siculo. Deus non fivit ipſum videre ea, II. Oracula, quæ agunt de ſalvatione per præconium quæ accommodata erant ejus propoſito ; & porrò ne Euangelii , five de conſequentibus Chrifti incarnationem, munitio quidem Hierofolymitanis relinqui debuit , ut glo- pertinent 1. ad tempus émouveias ejus in terra. 2. ad tem- ria attribueretur Deo) Demetrii , Alexandri, Deme- pus conſequens ejus exaltationem. trii I I. filii prioris, Antiochi Alexandri filii, qui Se- detes vocitatur; ex Maccabaicis & Jofepho cognofcen 1. Chriſti apparitio in carne. dum eft. Ut autem glorificaretur à principibus Judæ , vul- Verf. 7. Et ſalvabit Jehovah tentoria Juda initiò ; gò fatis profanis , vel fanè pugnantibus haftâ & gladio, ne eò ut non magnificetur decus domís Davidis o de- illis & fuæ virtuti adfcriberent victoriam , illa fuerunt in cus habitatoris Hierofolyma ſuper Judam. inopinata fuit eorum humiliatio, ut in interitu Antiochi Verf. 8. Illo die proteget Jehovah habitatorem Hie- . Epiphanis videre eft. 3. quòd nullum externum auxilium rofolyma ; Querit languidus inter ipfos illo die ut fuit Judæis. V. g. in Romanis. 4. quòd populus maxi David : c domus Davidis ut Deus, ut Angelus ma parte profanitátem ſectabatur. 5. quòd parva manu Dei ante ipſos. aggreffi funt propugnationem Maccabæi. 6. quòd for- tiflimi ipforum duces violenta morte interierunt. Hæc $. 13. Grotius hîc denuò ſuas anomalias fequitur. qui cautio, fcilicet victoriam illam Judæorum non fore me- capite 9: 9. Regem Zijonis primo fcilicet do obvio fenfu ram & cum omni proſperitate conjunctam , indicatur à Sorobabelem intellexerat, quafi Zacharias, fene jam Zo Daniele cap. 11: 34:35. Et dum corruent, juvabuntur robabele, & quidem poft victorias Judæorum propheta- parvo auxilio & adjungent ſe ad illos multi per fraudes. tas, proximè de Sorobabelis tanquam regis adventu pro- Et ex prudentibus corruent, ad conflandum illos, & ad phetare poſſet: is hoc loco, ubi rurfus oraculum de Chri- purgandum, & ad dealbandum, uſque ad tempus finis. ſto Salvatore eſt, quum ipfe verf.5.& 6. animadvertat actum de victoriis Judæorum , tamen redit ad liberatio- Tertium. nem populi per Maccabæos ex manu Antiochi. Appa- iſtum virum data opera prophetias pleraſque de Verf.6. Illo die ponam duces Juda ut foculum ignis Chrifto & vera ſalute diffimulaffe. Duo hîc. 1. falvatio. 2. protectio & confortatio ſalvatorum. in lignis, a (imò) ut flammam (vel facem) $. 14. I. Salvatio eft hîc falutis , quam Deus in ignis in manipulo, o comedent ad dexteram o Chrifto , ut agno ferente mundi peccata, procurabat , ad finiftram omnes gentes circumquaque : c ha- notificatio & applicatio. Sic cap. 8: 7. I. Cor. 1:21. bitatabit porrò Hieroſolyma in loco fuo in Hiero- Intelligitur illa illuminatio ad fidem & lætitiam ob exhi- folyma. bitam falutem Domini , de qua eft Efa. 9:1. Matth.4:16. Luc. 1.77. 79. Hujus falvationis nota 1. tempus. 2. fub- S. 10. Duæ partes hujus verfus. Prima oftendit dila- jectum primum fingulari gratia delectum. 3. cauſam de- tationem imperii. Altera pacem. Cum priori parte con lectûs fubjecti. fer Zach. 9:7. Cum altera Zach. 8:4.5. $. 15. Tempus notatur per Copulationem hujus gratiæ $.9: ret cum I N Z A C H A R I A CAP. Xil. 269 cum præcedentibus. Hoc enim valet tantùm ac fi dicat: Hillelem, Gamalielem & ejus nepotes principes Sena- Poftquam ultimam illam afflictionem Antiochi ſuſtinue- tus ex domo Davidis reputemus ) ulfa ratione fuper Je- rint & pervicerint, & quum jam in tota terra imperita- hudam extollatur iterum. hoc eſt, ut Filius Dei femen bunt, nemine impediente, imò etiam in civitatibus Pa- Davidis ſecundùm carnem non in majeftate terrena & læftinorum & Idumæorum & Arabum, & extra terram mundana , qualem David habuit , veniret ; ſed 'g inops. plurimas civitates quafi coloniis impleverint; eo tempore, ut eft Zach.9:9: Vermis & non Vir , opprobrium hominum quo Hieroſolymæ cultus Dei & exercitium legis ceremo- & Spretus populi . Pfalm. 22: 7. 2. ne decus habitantium nialis vigebit"; ibi partem populi falvabit Dominus per Hierofolymam , hoc eft, quorum ordinaria & propter illuminationem ad cognitionem falutaris Dei. Innuitur, ftatum Reipublicæ neceffaria Hieroſolymis & apud tem- populun victorem , pacatum, multiplicatum , legis ceri- plum habitatio erat , poteftas magnificetur fuper Judam. monialis exercitio deditum nihilominus indigere Salutari | Quia omninò Chriſtus non debebat venire a ocháen- Dei, hoc eft, Chrifto & juftitia ejus; nec tantùm, fed av & in ožic pack ozef uixo, neque miniſtri ejus debebant etiam illuminatione oculorum ad agnitionem ejus & fi- habere tale regimen , quale Sedentes Hierofolymam ha- dem in illum. Qualitas illa temporis etiam notatur Zach. bebant ſuper Judam. Cauſa hæc delectûs à Chriſto indi- 8:5.6. 23. Fora civitatis implebuntur pueris & puellis. catur & Matth. II: 25. 26. Confiteor tibi , pater , quòd Quando mirabile erit in oculis popüli hujus in diebus illis , celaſti illa ſapientes & prudentes do revelafti pueris. Ne, etiam in oculis meis mirabile erit ? Ecce ego ſalvo populum Pater , quia ita fuit beneplacitum coram te. Sic 1. Cor. meum, &c. In diebus illis decem viri ex omnibus linguis | 1: 19. 20.26.27. 28. Quæ dudum etiam à More præ- gentium apprehendent alam viri Fudæi, &c. Jerem. 3: | dicta erant Deut. 32:5. filii illius labes ipſorum , ætatis 16. 17. Quum multiplicabimini da fructificabitis in terra, perverſe & diftorte. Hinc, quod Architecti hunc lapi- in diebus illis non dicent amplius , Arca federis Domini. dem reprobarunt. Pfalm. 118. principes non credide- In tempore illo vocabunt Hierofolymam Solium Domini & runt in illum ſed populus. Joh. 7:48.49. quòd fcandalum congregabuntur ad eam omnes gentes ad nomen Domini exiſtit Sedenti Hierofolyma. Efa. 8: 14. Hieroſolymam. 33: 14. 15. Dies veniunt & implebo ver $. 18. Verf. 8. 2. Protectio ſalvatorum & Confort a- bum illud bonum, &c. in diebus illis & in tempore illo fa- tio. Propheta hîc ab Agris & Tentoriis Hierofolymam ciam Davidi germinare germen juſtitiæ, &c. in diebus illis reducit regnum Dei & falvationem. Habebit Deus etiam Salvabitur Juda. Efa.9: 2. Amplificaſti gentem , non ma. quos falvabit Hierofolymæ , & falvatos è Tentoriis , ut gnificaſti lætitiam. Lætati ſunt coram Te. Deut. 30: ex Galilæa , deducet Hierofolymam Apoftolos & Diſci- 5.6. Et faciet te venire in terram , quam poſſederant pa- pulos ſuos , quos miniſtros & legatos faciet ad omnes tri- tres tui, & poſſidebis illam, & benefaciet tibi de multi- | bus, fecum habebit Hierofolymæ , & credentes in ſe pro plicabit te præpatribus tuis , Et circumcidet cor tuum, &c. veris Civibus Hierofolymitanis habebit. Eos defendet nempe per Spiritum filiationis implebit id totum , quod Dominus toto illo tempore, quo falvabit tentoria Judæ circumcifionis facramento obfignatum eſt. Col. 2: 10.11. per prædicationem Filii, una cum Filio, qui ad templum 12. 13. 14. 15. fuum venerat. Hi igitur veri habitatores Hieroſolymæ $. 16. Subjectum falvationis primum , ſingulariter de- erunt. Defendet autem ab infidiis principum ſeculi iſtius lectum, vocatur tentoria Judæ: & quidem in evledrasoaña & violentia illorum. Vide Joh. 17:6.12. Luc. 22:35 babitantium Hierofolyma. Habitantes Hierofolymam de- 36. 37. Defenſio erit conjuncta cum Corroboratione. bent hîc accipi fecundùm literam; tum quia certæ parti | Ea eſt partim Infirmorum, partim domūs Davidis. In- Judæ opponuntur, non habitanti Hieroſolymam ; tum firmi ſignificant Apoſtolos & diſcipulos. qui , Chriſto quia iis attribuitur Decus Super Judam ; tum quia per 'ipfis præſente & ipſos præcedente, magno & intrepido utrumque indigitamentum intelliguntur indigentes falva- animo egerunt in populo, ut David, qui perſecưtionem tione five illuminatione Dominică. Alluditur autem hîc patiebatur à Saule: ut relinquerent omnia & Chriftum ad formulain Reipublicæ. Hierofolymz habitabant tum fequerentur ; ut cum eo latitarent, cum eo prodirent in principes, tum Sacerdotes & Levitæ fungentes , & cele- publicum ; ut quocunque miſli efſent , dicerent facerent- berrimi doctores populi , tum alii facra frequentantes , legi operam dantes ; & qui iftic habitabant ad neceflita- que, quæcunque jufli erant. $. 19. Per Domum Davidis intelligitur aliquis filio- tem eorum, qui eò confluebant. Vide Nehem. II:I. rum Davidis, nempe Chriſtus. Id prædicata fecundum Cæteri,qui pafſim habitabant in terra ad colendum agrum, cenfebantur quafi in tabernaculis habitare. Unde illud: analogiam Scripturæ teſtantur. Qualia hîc funt: 1. Ante- Ad tentoria tua, Ifraël . Docet hic locus , initium prædi- cedere habitatores Hierufalem ; ut doctorem & prophe- cationis Euangelii fieri debuiffe extra Hierofolymam: ut Chrifti, qua diſcipulos collegit, indicatur. 2. Ita coram tam & regem ac facerdotem. Maximè tamen prædicatio Baptiſta ad Jordanem in deſerto prædicavit. Ef . 40: 3. & ipfis effe & ita fe gerere, ut Deum. non tamen planè in Chriſtus in Galilæa. Qui locus eſt deſignatus ab Efaia cap. majeftate & gloria divina , Phil. 2:6. fed ut angelum Dei, 8: 23.& 9: 1. Nam non facta eft vertigo, cui facta efi an- hoc eſt, mediatorem. Efai. 63: 9. ? eſt veritatis. ut guftia tempore primo , quod LEVAVIT verſus terram Zebulun bu verſus terram Naphtali : fed pofterius aggra- Joh. 1: 14. qui locus & argumento convenit. Non eſt ? vat , vid maris , ultra “Jordanem, Galilaâ gentium. Popun improprietatis , ut de Moſe dicitur , Eris Aharoni pro lus, ambulantes in tenebris , viderunt lucem magnam: ſe-Deo. Exod. 4:17. 7:1. Ratio cap. 18:19. Sed hîc eſt dentes in terra umbræ mortis, lux fulfit ſuper ipfis. Pri- nota proprietatis ; 1. quia debet poffe de ipfo dici: Ecce mum tempus, ut anguftiam affert Captivitatis Babyloni- Deus vefter. Efa. 40:9. 52:7. 2. quia nomen ejus eft cæ, ita & allevat ab omni jugo, nempe peccati & ſervi- 11:58, Deus victor. 3. quia extollitur fupra gradum tutis legis ; idque primitùs verſus terram Zabulun & Davidis. qui fuo modo fuit opis deorum nuncupato- Naphtali; dum ibi lux orta eft ſedentibus in tenebris, in rum aliquis. 4. quia Dominus vocatur is qui antecedit. prædicatione Euangelii & virtutibus Chriſti, quibus re- Mich. 2:1 2., 5. quia Angelus federis & faciei eft. Mal. 3. verà Salvatorem populi & Senatorem & Latorem atque Efa. 63:9. in cujus medio nomen Dei. Exod. 23. qui ablatorem morborum demonſtravit. Sed ſecundum tem- Jehovah vocatur Zach. 3: 1. 2. 6. quia eft filius Dei uni- pis, tempus regni Chriſti, quod priori tempori , tem- genitus, mox verſ. 10. &c. Res docet. Venit Chriſtus pori prioris federis, opponitur,aggravat iiſdem in partibus faciens opera Dei. Applica verba Zachariæ. Faciens primò ubi primo lux orta erat. opera Dei eft ut Deus coram ipfis. quia in ipfius nomine $. 17. Caufa five ratio hujus delectûs duplex eft. 1. ne faciebant & difcipuli. majeftas terrena , quam domus Davidica olim habue $. 20. Visigitur hujus prædicati eft, Talem ſe exhibebit rat fupra Judam , & tunc poft captivitatem jacuerat , filius David ante ipfos & præcedens illos , ut illum revera ( Certè quidem Chrifti tempore proſtrata fuit; quum ne Deum ſuum vocare, invocare , adorare , in ejus nomen præfe&tus quidem ex domo Davidis fuit, ut Zorobabel credere, baptiſare , ei ſe committere , ab eo omne bonum & , quod quidam putant, Nehemias : nifi cum Judæis fuum exſpectare, & in ipfius unione & communione bca- titudinem 23 270 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S pro- titudinem ſuam ponere poflint. Quomodo id fieri poflit | Verſ. 12. Et planget terra, familie quaque feorfim. per aſſimilationem quandam aut delegatam poteſtatem, Familia domús Davidis feorfim, o mulieres eo- quum fæderis formula fit, EGO ero ipfis in Deum & rum ſeorſim: familia domus Nathan ſeorſim ca ipfi erunt MIHI in populum , in antitheſi fervitutis , mulieres eorum feorfim. qua hominibus & angelis , qui Dii dicebantur , fubjicie- bantur , intelligi planè non poteft. Hactenus ? explica- | Verſ. 13. Familia domies Levi ſeorſim e mulieres vimus , ut ? proprietatis five veritatis ; & ita, citra du eorum ſeorſim : familia Simei ſeorſim & mulie- bium, explicandum eft in illo, Ut angelus. Sed nihil ob res eorum feorfim: eft veritati , fi accipias ut 12 comparationis . Erit ut Verf. 14. Omnes familia reſidue ſeorfim, a mu- Deus. hoc eft , par Deo Patri, à quo miffus eft. Joh. lieres eorum ſeorſim. 5:16. dicens omnia ejus verba, faciens ejus opera , exhi- bens in ſe imaginem ejus; quatenus , demonſtratâ ipſius 9.22. Diſtingue hîc beneficium & judicium. unitate cum Patre, eaque præſuppofitâ, voluntas Patris $. 23. Beneficium eft effufio Spiritus fanéti. Vide de falute fidelium , in ipſius voluntate , factis demonftratâ, $. 24. 1. Tempus. Copulativè jungit cuin conſilio potuit innotefcere. Joh. 14: 9. 10. five inchoatione & diſpoſitione ad exſcindendum gentes. Simul ifta fient. Effufio fpiritus eſt munitio Ecclefiæ ad- 2. Tempus conſequens exaltationem verſus ingruentes calamitates , & fignum deſertionis po- puli Judaici. Nam Spiritus ſanctus in præftitibus populi Chriſti. non apparuit. Quod attinet tempus conſequens exaltationem , de eo 9.25. 2. Deſcriptio Spiritus quoad modum five men- furam , à ftatu Eccleſiæ; & quoad virtutem ab operatio- habetur 1. Generalis propoſitio. verf. 9. 2. Specialior explica- ne. Spiritum gratiæ , hoc eft, gradum fidei dignum gra- tio. deinceps. tiâ quæ iræquam operabatnr lex, opponitur. Spiritus autem vocaturid, quod fpiritus operatur & quo fuam in- Generalis propofitio. habitationem teftatur. Dicitur Spiritus dari , quia manet apud filios Dei ut pignus tñs mestre tú TEW5. Supplicationis, Verſ. 9. Illo die quaram exſcindere omnes gentes, per quem clamamus , Abba, Pater. Vox Hebræa burn que veniunt contra Hierofolymam. notat implorationem gratiæ. quæ imploratio fit per recep $. 21. Verba Dei Patris. Nam in antecedentibus & incios filiorum. Confer Gal. 4:6. 2. Tim. 1: 7. Rom. 8. IS. 16. Hebr. 10: 29. Dabit Spiritum in ea menſura, conſequentibus de Filio loquitur in tertia. Declarat quæ convenit gratiæ, quæ eft in Chriſto Jefu ; & talem, pofitum fuum. Propofitum eft de Quærendo excidio. Id qui operetur precationes dignas filiis Dei. Sine ſpiritu notat operam huic rei impendendam , & directionem pro- Dei Deus non invocatur. Signum donationis fpiritús gra- videntiæ ad eum finem. q. d. Tum operam dabo, ut ex- ſcindantur. In antitheſi intelligimus patientiam Dei. In Hîc indigitatur poffeffio libertatis in ſpiritu: quia veri ado- tiæ & precum eſt extraordinaria effufio Spiritûs ſancti. N. T. ut manifeftatur gratia in omnem carnem, ita quo- ratores adorabunt Patrem in ſpiritu & veritate. Confer, que ira Dei in omnem impietatem & injuftiam hominum detinentium veritatem in injuſtitia. Rom. 1: 11. Nota quæ de libertate & altero indice dicta cap. 9: 11. 12. $. 26. 3. Subjectum recipiens. Domus David & Ha- hujus operis Dei I. tempus. Eo die . quum manifeſtatus bit ator Hierofolyme. Synecdochicè poffumus intelligere firerit filius David coram habitantibus Hierofolymam ut pofteros aliquos Davidis & partem Civium Hierofolymi- Deus & ut Angelus Dei, hoc eft, tum opera divinæ po- tanorum ; & inter eos ipſorum principum. quæ fimpli- tentiæ faciendo ( Nam in miraculis ipfius potentiam ma- ciſlima interpretatio eft. Davidis maximè facit mentio- nifeftari notatur eo, quod dicitur futurus ut Deus. Efa. nem , quia ipfi promiffio faéta erat, Deum ei ædificatu- 9:5. 1314 ) & promiffiones ſuas implendo:'tum no rum domum. Civium Hierofolymitanorum , quia Salus tificando nomen Patris & vi ſponſionis paſſionem crucis ex Hierofolyma eft. Hæc fimpliciſſima interpretatio eft. fubeundo. 2. objectum. Omnes gentes. Indicatur, mul- Interim notandum, ut Abrahamum, ita Davidem effe tas gentes repugnaturas regno Dei, idque in variis regnis patrem filiorum Dei, qui in veſtigiis fidei ipforum ambu- & imperiis. Et, omnia imperia vel ſubjectum iri Chri- Iant. Rom. 4:12. quod ſemen Deus illis promiſit. Ita fto, vel excifum. De ipfa Ægypto in cap. 14. agit in revera cives Hierofolymæ in æftimatione divina ii hinc ultimi temporis deſcriptione. 3. caufam exſcidii. Ea definiri poffunt , in quos effunditur fpiritus gratiæ & im- eſt Oppugnatio Hierofolymæ. Ergo cauſa proegumena plorationis gratiæ. eft Amor Ecclefiæ ; & finis, Ejus libertas ab hoftili $. 27. 4. Effectus conſequens dationem ſpiritûs. is eſt vexatione. internus & externus. Internus eft, Reſpicere ad Deum , cum eo , quem transfoderunt. Confer Joh. 19: 37. Apoca Explicatio ſpecialior. 1:7. Sic Deo jungitur Chriſtus Pſal. 2:2. Joh. 17:3. Reſpicere eft fidei fe convertentis à vana fpe ad verain falu- Deſcribit plantationem Ecclefiæ ejufque propagatio- tis Arcem ( Zach. 9: 1 2. ) & in ea acquieſcentis. Confer nem & conſervationem , una cum deletione aut coërci- Pfal. 34:6. Job. 6:19. Efa. 45: 22. Chrifti paflio hîc tione regni adverſarii. Hoc cernitur in quatuor partibus : ex parte exhibetur , in transfixione. Confer cap. 9:11. Quæ ordine hæ funt. II: 12. 13. Lxx. vertunt, ev. av ft werhovey. putarunt legendum 1727. Hallucinatio ea videtur interpretum eſſe, I. Donatio Spiritùs ſancti & conſequens qui, quum neſcirent, quid ibi faceret confoffio , putare po- effectus ac judicium. tuerunt, in ſcriptione ſphalma eſſe , & ex conjectura fub- ftituerunt 1727. Hoc multò probabilius eft, quàm eos in Verf. 10. Et effundam in domum Davidis & babi- quoquam codice reperiſſe has literas 1727. Johanņes , ut tantem Hierofolymis . Spiritum gratia e fupplica- Hieronymus ait , non magnopere curavit , quid Græcæli tionis ; & intuebuntur me cum eo quem transfo- tere continerent; ſed verbum interpretatus ex verbo efi, derunt: a plangent ſuper illo , ut planétum ſuper ut in Hebræo legerat , & tempore dominicæ paßionis dixit unigenito , & amare Hebunt ſuper illo, ut amare efſe completum. Ejus hæc tranſlatio eft : Lovren eis or flent fieper primogenito. ŽENÉvthouv. Sed abbreviavit, pro illo, quod plenè eſſet, όψονται ως έμε μεθ' ε εξεκέντησαν. Εx Hebreo reddidit Verf. 11. Illo die magnus erit planetus Hierofoly- hæc verba, 21 a'ad. Pronomen primæ per- mis , ut planetus Hadadrimmon, in valle Me- fonæ & præpofitionem omiſit . quæ ad ipfius inftitutum giddo. non faciebant. Malè ergo quidam putant ab Hebræis in- I N Z A C H A R I Æ CA P. XIII. 271 infarctum. Implementum Ador. 2: 36. 37. Sed non | Nathan, Levi, Simei (qui nepos Merari. 1. Chron. 6:14.) unius articuli eſt hoc implementum fidei ut nec donum tum in ſummam colliguntur, cum deſcriptione à Super- ſpiritus. Externus effectus eſt plangere fuper confoffo ab | ftitatione ac conſervatione. 4. Modum plangendi. Seor- ipſis . Qui planctus exaggeratur ab æſtimatione perſonæ. fim. Nihil probabilius aut fimplicius. Qui reſpicient ad Qui unigenitus Dei Filius. Joh. 1: 14. (Nam ratione Deum & Chriſtum ejus , licet ſuis manibus quafi confof- humanitatis non eſſet unigenitus.) Et primogenitus mul- fum, evadent neceſſitatem plangendi quicquam aliudojke torum fratrum. Rom. 8 : 29. h. e. qui eſt ante omnes fi- Nam terra tota non erit immunis à planètu. Erit autem lios Dei, & fine quo nemo fit filius Dei (qui in ipfius op- ille planctus diftinctus. Singuli privam plangendi cauſam poſitione, qui eſt morogeve's & a WTÓ TOXO funt xlios & habebunt , ut priyam cupiditatem habuerant. Domus JE TO:) ac proinde in quo ſanctificantur omnes filii Dei. | David planget ereptâ fibi fpe regni: quum videbunt in- Planétus notat deplorationem peccati confodientis Chri- terire rempublicam. Domus Nathan prophetæ illiuſque ftum. Omnes rei fumus confoffi Chriſti, quia propter ſucceſſores degeneres plorabunt interitum fuæ magnitu- peccata noſtra confoſſus eſt. Efai. 53 nis , & irafcentur fcripturis , quòd veritas non reſpon- 9.28. Judicium eft in non plangentes fuper confoſſo, deat ipſorum præfagiis. Ita facerdotes ob interitam fa- ut plangant ſuper alia cauſa. Vide planctûs 1. locum. In cerdotii: Simeitæ , Levitarum familia, referentes illum Hierofolyma. 2. Magnitudinem & ejus æftimationem per Simein Benjaminitam, qui Dayidi maledicebat, plan- comparationem planctus , qui fuit , occiſo Joſija in bel- gent ob ſui miniſterii abolitionem. Sic cæteræ familiæ, lo, circa Hadadrimmon. quem locum effe, vult Hiero. quæ ſupererunt (Nam conſumentur multæ , multæ eri- nymus, poftea Maximianopolin dictum. Talis compara- | pientur ex illa neceffitate per fidem ) quævis ob fuum tio eft Apoc. 16: 16. Vide , ſis, quæ annotavimus ad | commodum per deſtructionem Reipublicæ ereptum la- Hof. 1 ; s. 3. Plangentes. Terra diſtributa in familias & mentabitur. Fæminæ verò deplorabunt filios ſuos & fru- mulieres familiarum. Familiæ tum nominantur, Davidis, | etum ventris ſui. Confer Hof. 9:11. 12. 13. 14. CAPUT XIII. à velo & occluſione liberatus. Id patuit in effecto , quòd II. Liberatio fidelium à jugo cum fructu ju- in affiliationlbus carnis potuerunt gloriari & animam fuam hilares in mortem tradere, Pfalm. 22:30. Apoc. 12:11. ſtificationis five conſummationis quum cæteri Judæi quifque ob fuum commodum & fuam conſcientiæ. prærogativam amiffam flere & lamentari cogerentur. "T אוֹרַיְתָא גְלִי כְמַבּוּעַ דְמַיִן לְבֵית דַוִד וְלִיָתְבִי יְרוּשְׁלֶם וְאֶשְׁבֵק לְחוֹבִיהוֹן כְמָא דִמְדַבֵּן בְמִי -Tem אַדְיוּתָא וּבִקְטַם תוֹרְתָא דְחַטָאתָא Verf. 1. Eo die erit fons apertus domui Davidis a III. Extirpatio idolorum & falſorum habitanti Hierofolymam pro peccato ea menſtruo. prophetarum ex terra. $. I. ARGUM. 1978 ? x, | Verſ. 2. Et erit in die illo, ait Jehovah Deus exer- ? cituum, exſcindam nomina idolorum ex terra; come ? ? ? non memorabuntur amplius : atque etiam prophetas & Spiritum impuritatis faciam tranfire ex terra. pore illo erit do&trina legis aperta ut Verf . 3. Et erit, quum prophetaverit quiſquam ad- fons aquæ domui Davidis da habitantibus Hierofolyme, huc, dicent ad ipſum pater ipſius a mater ipfius, & dimittam peccata ipſorum , ut qui purificabantur aquis qui genuerunt ipſum; Non vives: quia falfum lo- afperfionis & cinere vaccæ peccati. Hic interpres dividit cutus es in nomine Jehova. e confodient eum pa- conjungenda. Propheta innuit aliquid, quod figuram ter ejus a mater ejus , qui genuerunt eum, quum aquæ pces Louă impleat, apertum fore ad remiflionem pec- cati. prophetabit. $. 2. Nota 1. Circumftantiam beneficii. Eo die , quo Verf. 4. Et erit in die illo, pudefient prophetæ quif- familiæ Judæorum plangent , domus David, &c. habe que à viſione ſua quum prophetabit, & non induent bit fontem apertum. Quod carnalibus erit triſtitiæ , id pallium ex pilis ad abnegandum erit fidelibus ad confolationem & lætitiam. Igitur qui verf. 5. Et dicet, Non propheta ſum: Vir colens ignorant Chriſtum, nihil habent expectandum in hoc fe- terram ſum ego; culo, niſi lamenta. Species enim hujus ſeculi, quam di- ego; quia homo fecit me emere à puer ritia mea. ligunt, præterit, 2. Beneficium. Eft fons , non ſimpli- citer , fed apertus. Apertus opponitur claufo & velato. Verf.6. Et dicet quis adillum: Quid plagæ ha inter Aditus ad illum fontem erit omnibus liber abſque ullis manus tuas? ea dicet; Quibus me percuſſi in do- impedimentis & obſtaculis, abfque velo. Fons notat ſan- mo amaſiorum meorum. guinem federis. Zach. 9:11. qui effufus per confoflio- Verl. 7. Ĝladie, excitare in paftorem meum & in vi- nem. cap. 12 : 10. cujus aſperſione fit ablutio à peccato rum proximum meum (vel, qui eſt inftar mei) ait & menftruatione , h. e. tum ab execratione legis , quæ imminet peccato omnium hominum, five Judæorum ſive Jehovah Deus 'exercituum: percute paſtorem, co gentium: quæ D'NOD é pootwaoi appellantur. Rom. diſſipentur oves. O retuli manum meam ſuper im- 7. Gal. 2:15. tum ab accufatione legis , quæ genus hu- manum & ipfum fontem generationis impurum declarat, | Verſ. 8. Et erit intota terra, ait Jehovah, due par- donec fiatcxpiatio: quæ accuſatio eſt cauſa ſervitutis. Eft tes in ea exſcindentur, expirabunt: & tertia pars impuritas moralis, & ceremonialis. Hæc teftatur, mora- lera necdum expiatam. Ab utraque aſperſione ſanguinis Superftes erit in ea. Chriſti liberamur. Si lex quicquam effeciſſet , alio fonte Verf.9. Et introducam tertiam partem in ignem, co ad uge Jaeropov non fuiſſet opus. Chrifti fanguis eſt effu conflabo illos , ut conflatur argentum, & explorabo fus, ut fieret fons lotionis & afperfionis. Quemadmodum illos, ut explorant aurum. Ille nuncupabit nomen libertas per mortem Chriſti eft parta ; ita per deſtructio- meum, c ego reſpondebo ipf. Dixi, Populus meus nem templi & trium paftorum eft manifeſtata : atque ita ille eſt; a ille dicet, Jehovah eſt Deus meus. aditus ad fontem , qui expurgat peccata & immunditiem, 3: minutos. 24 272 R C Ο Ε Ν Τ M M E N T A I 1 quas R I U S 8. 3. Verf.2. Eft propoſitio. Subjectum beneficii re- | fionis propriæ , deponent pallium pilofum abnegandi purgationis ab idolis & fpiritu immundo nominatur Ter ergo ſuſceptum; repudiabunt nomen prophetarum; di- ra. Prophetia (quæ ænigma habet) duobus gradibus im cent ſe cultores terræ. Priores pſeudoprophetæ propo- pletur. 1. dum in certo quodam magno imperio , quod nent aliquid, quod ipfi viderint & obfervaverint in fcri- Terra & oinejfún à ſua latitudine per wegborg'o nuncu- pturis, commendabunt ſe auſtera ſpecie vitæ ; & provo- påtur , ut Luc. 2: 1. & in quo locus eſt præparatus Ec- cabunt ad officium interpretandi ſcripturas. Hi novi pfeu- cleſiæ ad habitandum & culturam ſpiritualem exercen- doprophetæ contra non quod ipſis ſingulis videbitur, pro- dam atque etiam permiſſa fuit erigi politia Eccleſiaſtica, ferent , ſed antiqua placita & aberrationes colligent; af- idola tolluntur. 2. dum in toto mundo extirpantur. Rur- | fument ſpeciem magnificam & fuperbam ; abnegabunt ſus quoad objectum extirpationis non unus quoque eft officium interpretandi ſcripturas, ad docendum. Hoc gradus. I. dum tolluntur nomina falſorum deorum ; quæ enim ad doctores , ad Concilium & ad Papam relegabunt. opponuntur Deo Abrahami , Ifaaci & Jacobi. 2. dum Efaias taxat eos cap. 56: 11. ut ineptos ad docendúm : '& tolluntur etiam imagines , in quibus Deus falſo putatur luxuriofos ac avaros. verf. 12. Apocalypfis c. 13. often- coli. 3. dum tolluntur omnes falſæ opiniones de Deo & dit, pſeudoprohetam effecturum imaginem beſtiæ, hoc omnes falfæ religiones. eſt, Repræſentationem Ecclefiæ in Papa, in cujus fcili- $. 4. Verf. 2. Non de quavis falſa religione intelligi cet proprio motu, imperio , judicio, ſenſu omnis ſenſus poteft: quia ſequitur de pſeudoprophetis , per quos falſa | & obedientia Ecclefiæ contineatur. religiones docentur. Neque de omnium imaginum , per $. 8. Profeſſio Epiſcoporum erit , fe effe agricolas 1. in Deus fallò colitur , extirpatione ita agitur , ut do- metaphora , qui malas herbas extirpent ex Eccleſia. 2. in ceatur illam ftatim fore. litera, ſe habere hoc jus ad Eccleſiam regendam, quod 5.5. Hóc unum: Deum in magno quodam imperio quis Princeps habet ad regendum populum ; cujus fcopus Eccleſiæ præparato, etiam ad erigendam politiam Eccle- eft agriculturam & alias artes vičtui commodas promo- fiafticam , falſorum deorum nomina extirpaturum, ut non vere; & divitias fibi & populo coarcervare. Hoc fejus colantur. atque ita vincturum eſſe Diabolum , ne ſedu- habere , quia Homo, hoc eſt, Imperator vel Papa vel cat ow oixs uefony önnu. Apoc. 12:9: 20:3. Hoc au- uterque eos inveſtiverit, non ſine precio. Confer omnino tem eft principium extirpandæ idololatriæ ; ut fuo tem- Daniel. 11:39. Et faciet , munimentis arcium cum Deo pore omnes reliquiæ tollantur. Imperium Romanum eft peregrino, quem recognoverit , multiplicabit gloriam, & id, in quo hoc fieri debuit & fačtum eft. Tempus eft, faciet illos poteftatem habere in multos & tellurem dividet tum, quum fons ad abluendum peccatum fuerit apertus, precio. In renudatione hypocriſeos eſt farcaſmus in mi- h. e. à velo templi & cerimoniarum liberatus , five Hie- meſi, non infolens Spiritui fancto. Tales Epiſcopos etiam roſolymâ dirutâ & populo diſlipato. quod fub Vefpafia- in pueritia conftitutum iri ſignificat , dum addit: A pue- no & Adriano factum. Si autem Deus proprio templo ritia mea. Quemadmodum primo genere ſeductionis fal- non pepercit, quod contra voluntatem ejus celebrabatur fæ doctrinæ ſeminabantur, ita in hoc genere, omiſſa ip- cum inſana opinione; fieri non potuit, ut templa Dia- ftitutione & prophetia ex verbo Dei curaque ad judicia & boli confifterent. Hoc beneficium eſt purgatio Imperii feculare regimen converſa pullulant & opiniones peri- ab obftaculis veræ religionis. Interim Apocalypfis indi- culoſæ & mali mores, quibus Ecclefia paullatim obte- cat, Diabolum dediffe locum Beſtiæ cap. 13. Unde in- nebratur & fundamentum fidei occultatur. Confer cap. telligimus, per abolitionem idololatriz creviſſe Eccle- II:IS. 16. fiam acceflione hominum innumerabilium , fed etiam animalium five ſpiritu Dei carentium (qui funt hoftes pfeudoprophetarum ; ponens inſignem notam illorum , 6.9. Verf . 6. Pergit in goesexonerCreo novi generis Chrifto mentientes) & regnum illorum , quod pro regno jactationem figni religionis. Et dixerit quis ad illum. Eccleſiæ reputatum eſt. $.6. Verf. 3. Secundum hujus generis eſt repurgatio quid plage he inter manus tuas ? Et dicet : Quibus per- Ecclefiæ à falfis prophetis . Ea verò duobus modis fit. cuffus fum ( five me verberavi) in domo amantium me. Primò per judicium & eje&tionem non tantùm ex Eccle- Non dubito, quin hîc repræſentetur illa 17:20. Ignoreice, fia, ſed etiam ex terra. Prophete hîc vocantur, qui quid quam Apoftolus exibilat Col. 2: 23. quæ eft in humili- non auditum nomine Dei annụnciant credendum. Zacha- abufu corporis non in honore aliquo. Horum hominum eft tate de perdre të orcópesira da non parcendo corpori live rias ſic loquitur , ut oftendat , omnes , qui quicquam non editum auditumque prophetaverint, pro fallis effe ha- plagas in pectore oftentare. Pectus enim contundunt. bendos prophetis. Grotio hîc excidit vera annotatio: Imò & flagellant fe ipfos. Sed verbera ipfa non funt abf- Oftendit ceſſaturam eam, quæ à Deo eft, prophetiam. que gloriatione. Si interrogentur , Quid illa verbera fibi Quippe obſignandus erat propheta & vifio. Dan. 9. Cel- velint ? aut unde illæ plagæ fint ? reſpondebunt: Quòd ſat planè fub Nov. Teft. Propheta loquens indemonftra. iis plagis affecti ſint in domo amantium ipſos. Hic in mi- bilia, quafi ad hoc à Deo miffus. Nullus eft, cui peculia- veri obje&i cultûs ; fed amafiorum, qui ſcilicet fubfti- meſi oftenditur 1. fcortatio fpiritualis in fectatione non riter ſpiritus fit promiſſus ad prophetandum vel interpre- tuuntur loco Dei & veri mediatoris. Nam dins? in tandum vel proponendum verbum Dei cum autoritate. Exemplum prophetarum jugulatorum præbent hæretici, Scripturis vocantur Amafii, cum quibus quis ſcortatur. qui fua fomnia in Eccleſiam invexerunt, minimè conve- Hof. 2: 7.9. 12. 14. 15. Jerem. 22: 20.22. Ezech. 16: nientia cum Scripturis & eo, quod Chriſtiana Eccleſia 33:36.37 23:5;9.22. Thren. I: 19. ubi eft profopo- ab initio crediderat. Ita factum in Photinianis , Samoſa peia Sijonis deplorantis , fe deceptam ab amafiis fuis. tenianis, Arrianis, Eunomianis , Neftorianis , Euty- Extra hos locos non reperitur. Sarcaſmus igitur eft & chianis : aliiſque pluribus. Quidam etiam ad mortem muxone Cuos. Pro eo, quod hi pſeudoprophetæ Sanctos damnati funt , quum contumaciter prophetarunt. quod Patronoſque fuos nominant , Scriptura vocat Amafios cum verbis hujus prophetiæ convenit. Id tamen in Pri- ipſorum ; intelligendo dæmonas , quibus credunt ad fidu- ſcillianiſtis non probavit Martinus Epiſcopus & Sulpitius ciam fuam collocandam in Sanctis Angelis & beatis homi- Severus. Verba prophetiæ zelum quendam Pinchaſi re: nibus, & ad invocandum illos. Coloff. 2:18. Jenoreica ferunt. Genus fålſæ vaticinationis eft in nomine Dei fal- éſ pénar. Hiſce adde Imagines Dei, Chrifti, Angelorum, la loqui. Confer Matth. 24:5. Quod fub Nov. Teft. Sanctorum. idola aurea , argentea , ænea , lapidea, lignea. imprimis fieri non potuit, niſi ab illis , qui Chriſtiani no- Apoc. 9: 20. 2. cultus , in dedicatione templorum, & minari vellent & facramentum baptifmi admififfent & fa- conſequenter altarium; unde dicit: In domo amafiorum. cras literas faltem aliqua parte. De his pſeudoprophetis Actiones cultûs ſunt Verberatio pectoris & fimiles vexa- eft Matth. 24: 10.11. tiones corporis ante imagines & fi qui alii funt aut fingun- 6.7. Verf. 4. & 5. Prophetia novum quoddam ge- tur Amaſii. nus pſeudoprophetarum oftendit introiturum in Eccle $. 10. Verſ. 7. Eft Interlocutio, qua repetitur five ex- fiam. Horum ille ze ege retnesoud's eft. Pudebit illos vi- primitur decretum Dei de paffione Chriſti & diſperfione Apofto- I N Z A C H A RIA CA P. XIII. 273 Apoftolorum ; tum oftenditur collectio prima Eccle $. 1 2. Verſ. 8. Eft explicatio decreti de Ecclefiæ re- fiæ, tanquam faéta : idque in typum gubernationis Ec- formatione per feparationem in Doxidav. Separatio habet clefiæ; ad convincendum Falſos prophetas de illegitima definitionem I. ex parte illorum , qui manent in errore. dominatione ; & confolandum fideles à communione paf- Et erit in tota terra, dictum Domini , duæ partes ejus ex- fionum Chriſti. Gladie, excitare in paftorem meum, & | Soindentur , exfpirabunt. Phraſis na Dar "o eft ut 2.Reg. virum proximum meum , dixit Dominus , &c. Hic locus 2:9. Notatur zo di pol@gv. Duæ tertiæ. Subjectum hu- cum antecedentibus & confequentibus non debet conti nuari, tanquam cujus hiſtoria temporis medii fit. ER jus judicii Terra tota. Intelligitur Ecclefia externa voca: quaſi verbum Dei interlocutorium , propheticæ diugnod eft in duobus malis ; quorum unum eft commune duabus torum conflata ex fidelibus & hypocritis. Judicium ipſum hiſtoria pſeudoprophetarum fub N. T. infertum, quo partibus , alterum proprium uni duarum partium. Ex- explicatur , quid Deus olim dixerit de Chrifto & Eccle- fcindentur. h. e. Separabuntur à doziuges. Schiſma, quod fia, quod jam executioni mandatum fit hactenus in Chri- factum eſt five per anathemata Papæ, five per fecellio- ſto ipfo, & per omne tempus fit continuandum. Para- phrafis hæc efto. Olim ita dixit , h. e. ftatuit Deus, ut lorum, qui in errore verſantur. Ipſi dzeno& cu To, Gal. 5: nem eorum , qui veritatem agnoverunt , eft Excidium il- gladius percuteret paftorem à ſe datum Ecclefiæ, qui & I 2. ſemet abſciderunt. Sed inter ditong af ople'ss funt & gladio live hafta confoſſus eft (Zach. 12:10.) utque dis- jicerentur diſcipuli ejus quiſque ad fua. Is reliquit exem- Dyla exſpirantes. qui ipfum fundamentum abnegant: plum veris paftoribus , ut vitam ſuam ponant pro ovibus. Quod de omnibus credere non licet. Alii enim fe abfcin- Quid igitur nunc hi faciunt; qui, cùm velint haberi pro- dunt à nobis, quia putant nos exitialibus erroribus dedi- phetæ , tamen non prophetant , explicando Scripturas, tos; alii , quia incuſamus illud , quod illi putant poſſe fed fidem fuam & doctrinam fubjiciunt homini, qui ipſis tolerari. Hi in magno periculo funt. Et ipfi funt dinoze- agros vendit; & regnum temporale affectant : quum Pa- Jértes per ſcandala, quæ invehunt, quæ nobis recipere ftor unus fit, ifque tam longè abfuerit ab affectatione non licet. Alii negant etiam fundamentum veræ religio- nis & falfum fundamentum ponunt: illud oppugnant, hoc temporalis regni , ut fe à principibus confodiendum tra- diderit ? Quid hi ſerviuntidolis & erigunt templa atque propugnant. Quidam putant vehementer in eo laboran- Altaria; quum Paftor meus fua morte effecerit, ut tem- dum effe, ut Eccleſia Reformata concilietur Papiftis. Hi plum meum & altare & aliæ umbræ , quibus Ifrael pro abrupit à cætu juftorum , irritum facere . Per hanc fepa- volunt fanare Babylonem , & judicium Dei, qui illam idolis abutebatur , oportuerit exſcindi? Quem hi alium Mediatorem volunt, niſi illum paftorem, quem Ego in rationem facta eft Babylon habitaculum dæmonum. mortem tradidi ? Nonne in apoftolis demonſtravi, hanc I I. ex parte altera ſcilicet ſervatorum. Et tertia pars ſu- fortem effe Ecclefiæ, ut propter Chriſtum in odio mundi perſies erit in illa. Non exſcindetur ab Ecclefia. Non eft fit, & fæpe cogatur diſpergi ? Quid igitur illi trium nova religio, quam amplectitur Eccleſia reformata , ſed phant , fibiagros datos & mundum totum regendum da- eft vetuftæ religionis reformatio facta per ſeparationem tum ab homine ? Rurſus nonne in Apoftolis demonſtra- errorum & abuſuum, eorumque receffionem, qui in er- vi, me illum eſſe , qui colligit Eccleſiam , quum humi- rore verſantur. Pauci funt, qui permanent in Ecclefia , liata & imminuta eſt in oculis fuis quos ego dejectos ab præ illis , qui exfcinduntur vel abfcinduntur. opinione mundani regni indui virtute ex alto ; & illis $. 13. Verſ. 9. Ecclefiæ feparatæ ab errantibus pro- mundum fubjeci; unde confecutum eft, ut gentes opes batio, & probatæ illuſtratio. Et introducam tertiam il- ſuas intulerint in Ecclefiam, quibus hi falli prophetæ lamin ignem, & conflabo illos prout conflatur argentum ; jam abutuntur ad laſciviam : Ita hoc decreto partim con- 1 & probabo illos , ut probatur aurum. Exploratio fidei futantur falfi prophetæ, partim confirmantur pii adverſus per pafliones & tribulationes multas fignificatur. Confer 1. Pet. 1:6.7. Tribulatio facit spoust, voroval doute $. 11. Obfervandum, quod Paftorem à ſe datum vo- pzv. Rom. 5:3. 4. Gloria Ecclefiæ Reformatæ eft per- cat Virum proximum ſuum , q. d. Virum, qui eſt par mi. | ſecutio, quam parla eft in Waldenfibus , Huflitis, aliif- hi. Nam so nay & npyy ſignificat contrapoſitionem in que membris fuis. Contra eadem perfecutio eſt indicium juſti judicii Dei in hoftes. Phil. 1: 28. 2. Theff. 1:5.6.7. æquali ſitu, diſpoſitione, forma, inagnitudine , jure; ut in ducendis fortibus. ut 1. Chron. 25. 8. Hinc quando Effectus explorationis eſt manifeftatio fidei non fictæ, & homini jungitur in my proximus ejus , notatur isys viss gratiæ Dei erga illos , cum ipforum gratiarum actione. (ut imitemur phraſin Pfalmi 55:14.) vir ejuſdem naturæ ille nuncupabit nomen meum (vel, invocabit me) do ego particeps . Quicquid fit, nihil exilius fignificare poteft reſpondebo illi. Dixi Populus meus eft hic : & ille dicet, hæc yox, Vir proximus meus, Dei verbis prolatum, quàm nifeftum fiat , in Dominus eft Deus meus. Propterea tribulabuntur, ut ma- quem credant , & quòd revera ex fide qui apud me eſt & à me divelli non poteft. Sed to may proveniat contradictio peccati. In tentationibus Nuncu- inter homines non eft fignificativum amoris , aut conjun- | pabunt conftanter nomen Domini , tanquam authoris fi- étionis quoad locum, fed communionis naturæ. Sit igi- | 'dei fuæ, & veram laudem ei tribuent fecundùm nuncu- tur Vir proscimus Dei, qui eft unum cum Patre, apud pationem Dei in verbo. Talem dicent Deum effe, qua- Deum , quem diligit Pater ut quærat gloriam ejus , & lem Deus fe effe teftatur in verbo. Tum Deum invoca- propterea , ut ipfius gloriam manifeftet, dedit omnia in bunt , non reſpicient aliò. Nec fruftra erit eorum con- manum ejus , ut, quemadmodum ab æterno voluit & ftantia & invocatio : fed Deus reſpondebit illis. h. e. fa- poftulavit , ita & populum fibi datum ſanctificet fanguine ciet , quod illi petunt. Liberabit illos à perſecutionibus; & fpiritu fuo , omnia fubjiciat Deo & fibi, & eo fine & dabit eis pacem. Quomodo. Dicet : Hic eſt populus tandem in gloria Patris ioce geço comparens fuos vivificet, meus. Tanquam dito pengoevās prodibit in ſcenam & in- mundum damnet. Vir proximus meus, quum prius fit de crepabit hoftes, quòd illos audeant vexare, quum ta- nominatio à natura humana , ſecundum quam & gladius men populus Dei fint. Vel, Dixi. Elegi eum in popu- eum percutit , pofterius à divina majeftate, eft commu lum, Vindicavit & redemit illum Filius meus, Verbum nicatio idiomatum, ut, Filius hominis , qui eſt in cælo. meum illorum fidem approbat. Quod in verbo meo Joh. 3:13. Confer cap. 12:8. Domus Davidis ut Deus. dixi, de illis dixi, qui invocant me. Non poffum ver- Et ibi quidem de diſcipulis dictum fuerat , Languidus in- bum meum retractare. Viciſlim hi liberati retinebunt ter ipſos, ut David. At verò hîc, quum percutitur Pa- priftinam confeflionem contra adverſarios , fcilicet foli ſtor, diſperguntur oves. Atque ita impletur , quod eft Deo in Scripturis loquenti credendum effe : neque effe Daniel. 9:26. istme exfcindetur, & non erit ipfe aliud teſtimonium aut alium teftem. Solum Deum eſſe quidquam, ſcilicet fecundùm confeffionem. Nam & Pe- facerdotem & regem atque caput Ecclefiæ. Eum, qui trus abnegavit . Hugoni Grotio paſtor hic gladio percuffus promilliones fuas verificavit in Chriſto , à ſe fide & timo- eſt Judas Maccabæus à Bacchide cæſus. Hoc dicere eft re cordis & adoratione affici. Quemadmodum ſumma illius , qui ſatagit ex Scriptura facere nafum cereum. omnium bonorum præſtandorum Ecelefiæ in Chrifto tentationes. figni- 274 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S ſignificatur per hoc verbum, Fiam ipfis in Deum , cum cer cumulavit omnibus bonis & à fervitute in libertaten excluſione deorum imaginariorum & nuncupativo- afferuit, ita ut nullum niſi ipſum benefactorem & do- rum; ita fumma profeflionis & gratiarum actionis &torem recognofcam & nullo facerdote, rege, doctore eft dicere, Jehovah eft Deus meus, qui me fcili- indigeam. CAPUT XIV. IV. Reformatæ Ecclefiæ vindicatio & confolatio., cleſiæ ad ſublationem ſchiſmatis. verf. 9. 10. II. Hic eft s. denunciatio plage gentibus belligerantibus contra I. denunciatio afflictionis. verf. 1.2. Eccleſiam infligendæ. verf. 12. 13. 14. 15. 2. moderandæ afflictionis promiffio. verf. 2. in fine. & 6. promiffio converſionis gentium oppugnantium Ec- verſ. cleſiam ad cultum Dei. verf. 16. cum pæna negligentium 3.4.5. p.p. 3. promiſlio adventûs Domini , ad reddendam lucem. cultum Dei. verf. 17. 18. 19. verf. s.p.a. 6.7. 7. promiffio fanctificationis Ecclefiæ ad miniſterium 4. promiffio exuberantis doctrinæ in Ecclefia ad fana- ejus , cum exclufione Cananæorum. verf. 20. 21. tionem errorum. verſ. 8. ut & corrigendi regiminis Ec- Continetur hoc capite ultimum tempus Novi Teſtamenti ante noviſſimum diem. Initium eſt Oppugnatio Eccleſiæ per gentes undiquaque collectas: Cataſtrophe pax & emen- datio Eccleſiæ & amplificatio ejus per totum mundum. De hoc tempore plurimæ pro- phetiæ vaticinatæ ſunt. Initia , ut apparet , incidunt in tempus noftrum. De progreſ- fu non eſt noſtrum fidenter diſtincte, definitè & fecundùm circumſtantias dicere, niſi in quantum analogia tum doctrinæ Chriſtianæ tum prophetiarum permittit. formatæ. A А Primum. gregatio omnium gentium contra Hierofolymam. Hie- roſolyma ſignificat Ecclefiam Reformatam urbis ſive Ci- Denunciatio afflictionis Ecclefiæ Re vitatis inftar habentem & in pace ſub regimine præpofito- rum 70717 Scopelle. Apocalypſis 20:9. diſtinctè Caftra Sanétorum & urbem dile&tam nominat. Infra verf. 14. Verf. 1. Ecce , dies venit Jehova, a dividentur indicat , etiam Judam fore inter oppugnantes. Notatur Spolia tua in medio tui. igitur certa pars Ecclefiæ Evangelicæ ordinatiorem con- Verf. 2. Et congregabo omnes gentes contra Hierofo- diſtinguendus ab urbe. Congregatio gentium fignificat ſtitutionem habens. Infra verf. 4. etiam mons oliveti erit lymam ad bellum: a capietur urbs; O diruen- illarum coitionem tum in obfervantiam Gogi & legis ejus. tur domus; er mulierès violabuntur: & exibit di- Ezech. 38: 7. tum in fædus & communem expeditio- midium civitatis in exilium. nem contra Ecclefiam. De qua coadunatione gentium & expeditione omnium nomine & voluntate ſuſcipienda le- $. I. POSTROPHE in his verbis eſt, gere eſt etiam Apocal. 9: 14. 15. 16. 18: 14. 19:19. quæ ex abrupto ad Hieroſolymam , 20: 8.9. Obſervandus ſynchroniſmus propheticus. Adi h. e. ad Eccleſiam dirigitur. Denun & Ezech. 38. & Eſai. 66: 18. ciatio habet I. intimationem tem $. 3. Aflictionis partes ſunt quatuor. 1. Urbs capietur. poris definiti decreto Dei, & inſtan- h. e. gentes five hoftes Ecclefiæ intrabunt in dicionem & tis atque jam jam appetentis. 2. Complexionem five locum Ecclefiæ, & eum calcabunt ex parte , & Eccle- adumbrationem Amictionis generalem. Verba ſunt Com- | fiam munimentis ſuis privabunt, ut, quoad hominem, monefacientis. In præcedentibus innuerat, fore, ut Deus nihil ſit, quod illis reſiſtat , quò minus totam occupent. Eccleſiam à jugo & tyrannide falforum prophetarum li- Huc pertinet occupatio Bohemiæ , Germaniæ, impri- beraret. Eccleſia fic liberata habitura erat ſpeciem urbis mis Palatinatus , magnæ partis Daniæ , ingreſſus in Bel- bene munitæ. Non futurum erat hoc fine multæ collu- gii partem non unam , expugnatis etiam arcibus ejus ; & viei admixtione, quæ inferret in finum Ecclefiæ multa coërcitio Britanniæ per dolum & terrorem. quanquam prava dogmata, multaque ſcandala. Dum igitur hic po- & in Hibernia & ipfa Anglia artibus & vi Papiftarum pulus crefcit, dum regimen conſtituit , dum ſpolia quafi magnum incendium excitatum eft. 2. Domus diruentur. agit, hoftibus eripiens & bona & homines; audienda Per domos commodè intelligimus Ecclefias particulares fuit hæc commonefactio. Non eft ita , ut putatis. Vos multas. 3. Mulierès violabuntur. Molles homines redi- ſpoliatis Anti-Chrifti cætum bonis fuis, quibus trium- buntad fornicationem cum Anti-Chriſto. 4. Dimidium phavit; & homines , quotquot poteſtis, colligitis ad cæ civitatis ibit in exilium. Putem, in diſtinctione malo- tum veftrum , ut vos abundare & ille deftitutus ac nudus rum cæterorum & juxta analogiam implementi, indicari videatur. Putatis igitur , jam vos regnare: & fecuri eftis corruptelam doctrinæ in multis, per quam ſeparentur à de ftatu Ecclefiæ, in qua nec idem loquimini, nec fe- communione Civitatis fanctæ, & admittentes dogmata cundùm regulam ambulatis, rupta utrinque fraternitate, quædam Anti-Chriſti, ut de liberi arbitrii indifferentia & nulla diſciplina, nulla morum emendatione. Longè falli- | de juſtitia hominis coram Deo, tanquam vincula, cum mini. Inftat dies, quem Dominus deſignavit : qua in ipfis tamen in cæteris non conjuncti, velut in exilio apud medio veftri ifta bona cum veſtris bonis tanquam fpolia ipſos ágant. Confer 2. Pet. 2: 20. vide, fis , præfatio- dividentur, & homines redibunt ad eos, à quibus difcef- nem noftram ad Repetitionem locorum de Anti-Chriſto ferant. Confer Efai. 23:17. Habac. 3 : 14. Maximè ta- agentium. men intelligitur convenire hæc Commonefactio ei tem- pori, , quo ſe parat Eccleſia ad expeditionem bellicam, Secundum contra mandatum Dei. Efai. 30:15.16.17. $. 2. Verf , 2. Ante colon ultimum eft Tertium hujus Verf. 3. Et exibit Jehovah, & praliabitur contra Et reliquum populi non exſcindetur ab urbe. partis: nimir. hypotypoſis Adictionis per deſignatio- nem Medii & indicationem Partium. Medium eft Con gentes illas, ut die, quo præliatur, in die conflictús. Verf. I N Z A CH A R I Æ CA P. XIV. 275 Verf. 4. Et ftabunt pedes ejus, illo die, in monte oli tenebunt : alteram ad Meridiem , quia ii, qui à meri- veti, qui eſt contra Hierofolymam ab oriente: 0 die venient, eam tenebunt. Ergo effectus hujus pugnæ findetur mons oliveti ex dimidio fui, verſus orien- erit divifio & diflipatio imperii illius magni, cujus poten- tia antea imminebat Ecclefiæ. Daniel. 7: 11. 26. Apocal. tema occidentem, valle magna admodum, & re- 17:9. II. cedet dimidium montis ad Borcam, cu dimidium $. 8. 4. Quòd in illo loco pugnæ copiam fugæ & ejus ad Auftrum. afylum Eccleſiæ dabit. Et fugietis. Si volueritis & Verf. :5. Et fugietis valle montium meorum (Nam præoccupaveritis , habebitis fugiendi copiam ; Imo & pertinget vallis montium ad quod ſepoſuit)fugietis , hoftes vos fugabunt . Quidam putat, hic Judæos intelligi ſecundùm carnem. Sed populus unus eft, tum propter inquam, quemadmodum fugiftis propter terre mo- ſemen Ifraelis, quod Eccleſiæ Chriftianæ permiftum eft; tumin diebus Uffiæ regis Juda. tum propter communionem ſanctorum. aliquando & hy- pocriſeos imitationem. Duplex explicatio commodita- 9.4. His verbis indicatur Moderatio afflictionis. quæ tis fugæ. Quia attinget vallis , ad quod ſepoſuit. ( Hic confiftit in tribus. ſenſus minimum habet tenebrarum & hariolationis. ver- 8.5. 1. Quòd Deus conſervabit reliquias , ſcil. quæ non fornicentur cum Beftia & in exilium illud ſpirituale bum bsx vide Num. II: 17. Phrafis verò fimilis & el- agantur ; & quæ non tollantur per tyrannidem. Populum lipfis eft 1. Chron. 15: 12. 1 nipipa ad quod para- quum dicit, intelligit multitudinem fæderatorum Deo : vi illi , h. e. ad locum à me arcæ. paratum,) . Deus ali- & quidem collectam & congregatam. De externo popu- quid feponet , ſcil. ad ortum & occafum. Ef.4: 5. Con- lo vocatorum hîc fermo eſt, qui judicio charitatis pro folatio ingens Ecclefiæ, quòd Deus aliquid fepofuit, vero populo habetur. in quo confuſè cognoſcitur Eccle- quò pii (in valle illa fiti, ubi ſcil. fit deſtructio celfitudi- fia fidelium. Reliquias dicit tum in comparatione defi- num) fugere poflint, habituri animam ſuam pro præda ; cientium , tum in comparatione extinctorum & ex hoc &, quod neceffarium eft, receptum & alimoniam inven- feculo ablatorum. Non exſcindi à civitate eft, in com- turi. De quo vide Efai. 30: 19. 20. Flendo ne fleas , paratione deficientium (qui donorlusch & excidunt gratioſus erit tibi ad vocem clamoris tui , quum audierit, communione fanctorum, quorum nomen deletur è libro reſpondit tibi; & dabit vobis Dominus panem ar&tum bo vitæ, dum demonſtrantur in eo non effe fcripti (confer aquam anguftiam, &c. h. e, in areto & anguſtia, imò vi- Apoc. 3 : 5. Ef. 4: 3.) vel dum ipfi ſua nomina, quæ ce arcti & anguftiæ, dabit panem & aquam. 2. Vallis at- fua manu ſcripferant Deo, Ef. 44 : 5. ex matricula vi- tinget id, quod fepofuit. Deftructio in valle ifta fiet par- ventium abolent) conſervari in ea; faltem quantum licet ticulatim & poteritis ad proximum locum fugere. Vel : {perare ex charitate : & in comparatione extinctorum, Fuga non interſepietur ullis locis munitis & fugam prohi- aut quorum domus diruta eſt, notat conſervationem in bentibus, Fuga deſcribitur à fimilitudine fugæ in terræ vita, libertate, & coadunatione. Summa igitur hujus motu Uzziæ (de quo Amoſ. 1:1. Joſephus is dixãs ex- coli eſt, quòd congregatio gentium in unum & Eccleſiæ plicat lib. 9. Ant. cap. 11.) Fiet enim tanquam terræ oppugnatio per eas inſtituta neque ad defectionem motus. Ezech. 38:19. omnium , neque ad oppreſſionem Ecclefiarum proficiet ; $.9. Apocalypfis memorat triplicem terræ motum. fed Deus & electos retinentes ſermonem patientiæ Chri 1. eum, qui factus eſt, quum aſcenderent duo teftes in fti & Eccleſias veritatis confeffione & prædicatione pu cælum. Apoc. 11:13. 2. in apertione figilli fexti. Apoc. blica uténtes conſervabit. Confer Pfalm. 9: 7. Apoc. 6:12. 3. in effufione phiàlæ feptimæ. Apoc. 16:18. de 9:14. ut interficiant tertiam partem hominum. quo & Apoc. 11:19. Primus motus terræ eft is, qui fuit 8.6. 2. Quod Deus præliabitur contra hoftes. ſcil. initio reformationis . qui finitus eft in pacem religionis. objecto ipſis gladio & converſo gladio unius contra alte Secundus eft in perfecutione nova Ecclefiæ poft pacem ei rum. Ezech. 38: 21. & infra verf. 13. Confer Apoc.datam. Dequo legere eft Ef. 24: 20. 21. Tertius vide- tur ſubire poft belli in Germania qualemcunque compo- 20:9. Et exibit , ſcil . quum capta fuerit urbs. This fitionem. Sed illius effectum copulat Apocal. cap. 6. quum abierit manus. Deut. 32: 36. Dan. 12: 7. quum conſummata fuerit disjectio manus populi ſancti. Ef. 59: cum effectu terræ motus phialæ ſeptimæ. Unde liquet, parvam eſſe inter utrumque diftantiam. In terræ motu 16. quum non erit vir. autem fuga eft talis , ut omnia relinquamus, & animam 6.7. 3. Quòd Deus certamen illud contrahet ad cer- tum locum , extra quem fit civitas , & in eo loco dabit noftram habeamus pro præda. Quid fi, Spod & fugie- ſuis effugium. Eccleſiam hîc comparat cum urbe Hiero- tis, exponamus fenfu fuafionis? Suadeo vobis, ut fugia- tis. Confer Luc. 21:21. Luc. 17: 31. 32. 33. Ef. 26: folyma & monte Oliveti. Partim enim habebit faciem urbis, ut in Belgio & Britannia, &c. partim caftrorum, 20. Intra, popule mi , in penetralia tua, donec tranſeat ut in aliis partibus , ubi mixta adverſariis habitat. Igitur indignatio . Sic aptiùs omnia cohærebunt. ut , quod di- aliquam partem loci Eccleſiæ Evangelicæ comparat cit, Nam pertinget Vallis, fit, q. d. Longè fugite, & ne monti Oliveti. Mons eſt hieroglyphicum magni Imperii. reſpicite : aut faltem ad relinquendum omnia eftote para- Olive ſunt fideles. Imperium aliquod ſignificatur, in quo ti. quia deftructio non fiftet in proximo, fed pertinget ad fideles ſunt. Quod hic indigitat montem Oliveti, Apoc. fines uſque montis Olearum , h. e. illius Imperii, ad id 16:16. vocat Montem Megidduntis . de quo ad Hof.1: 5. uſque, quod Deus a loco hujus belli ſecrevit. Ita per Specificat à fitu. Ad ortum urbis. Erit tale imperium bitur , dum dicit, ad quod fecrevit . per alterum neceffi- unum commoditas fugæ five præparatio effugii ſignifica- qua colligatur Eccleſia ſpecie urbis. Sic Germania ſita eſt tas , quia pertinget Vallis , &c. ad Belgium & Britanniam. Opus Dei in illo monte eſt ſtare in eo monte, h. e. ibi Vexillum ſuum erigere, & Tertium. pro. vocare hoftes ad pugnam. Hunc igitur faciet locum pu- Promiflio adventûs Domini ad reddendam lucem con- gnæ. Eò incumbet tota vis belli. Confer Ef. 19:17: tinetur verf. 5.col. ult. 6.7. Erectio vexilliſiye ftatio in illo loco eft excitatio Patro- norum & Affertorum Ecclefiæ in eo loco. Confer Ef. Et veniet Jehovah Deus meus : Ô Tut, cum 19:20. Conſequens hujus ftationis eft fillio illius montis in duas partes. Quo fignificatur diviſio Imperii illius , qua ſunt omnes fanéti. fortè ad pacatam diverſorum poffeffionem, certè quidem Verf.6. Et erit in die illo, non erit lux, claritatum en ut altrinſecus ſtent exercitus, Dei & hoftium , inter ſe coagulationis. pugnantes, & medius locus per vices conteratur & con- Verf. 7. Et erit dies unus, ille noſcetur Jehove, , non culcetur & vaftitate quaſi dehiſcat. Unam partem ait re- ceffuram ad Aquilonem ; quia Aquilonares populi eam dies, e non nox: & erit, tempore veſperæ erit lux. Quemad 276 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S quentes. S. 1o. Quemadmodum in fuperioribus, quæ de rebus | nobiſcum funt, quanti, quod ipſe Filius noftrum bonum diximus , ducibus verbis & hiſtoria diximus; quæ, fi | à Patre Deo fuo petit ut ſuum? quis ità malit, pro exemplis homogeneis minimùm ac $. 17. 4. Effectus adventus ejus, & unde adventus cipienda contendo: ita, quum in fequentibus hiſtoria | ejus cognofci poteft, eſt nos deftituere incipiat , contenti erimus in verbis quædam S. 18. Primò Dies tenebroſus. Erit illo die, ſcil. hoc animadvertiſſe, collatis parallelis quibufdam , quæ con- fignum primum adventus ejus erit, & hoc opus ejus: templator operum Dei procedente tempore poterit an Confer Mal. 3: 4. 5. Amof. 5:18. Ubique prædicant hotare: cæteroquin futura divinæ poteſtati omnia relin- | prophetiæ adventum hunc Dei, ſcil. ad capeffendum res gnum, terribilem, quia primò affert emendationem Ec- $. 11. Eft hic nova Apoſtrophe. quod liquet ex af- clefiæ, deinde etiam judicia in hoftes cum deſtructione fixo pronominis ſecundæ perfonæ. In ultimis verbis verf . regnorum. Vide Ef. 2:10. &c. uſque ad 19. & porrò ad s. puto eſſe deſcriptionem ejus , quam compellat. ut fit finem. Lucem omnem aufert tum claram tum coagula- ellipſis pronominis relativi ; quæ frequentiffima eft. tam five nebulofam. nin eſt hîc in notione claritatis. ut $.12. Obfervanda igitur 1. deſcriptio ejus, quam com- Job. 31: 26. non in notione raritatis vel caritatis , ut pellat, & cui bonum denunciat. 2 bonum denunciatum, non nemo vult, fine exemplo. quaſi fit: Lux non erit quod eft adventus Domini. 3. ejus deſcriptio in relatione cara neque coagulata, Non quadrat tam liberalis inter- ad promittentem. 4. effectus adventûs Domini præpara- pretatio ordini hiſtoriæ : & phraſis infolens. Dixiſſet po- torius ad beneficium , & ipſum beneficium. tius, niss 12585. deinde etiam fic non bene indicaretur $. 13. 1. Compellat eam , cum qua ſunt omnes Sanéti. lucis copia. Non enim copia omnis facit ftatim vilitatem. Non perfonæ ſed multitudinis eſſe compellationem , ex- Diſtinctio Hebraica ſatis oftendit primo in genere tolli tra controverſiam pono. Neque poteft dubitari, quin ad lucem ; deinde in ſpecie claram & craffam. Brevis adam- gentes , ad cætum Anti-Chrifti, hæc compellatio non bratio prophetiæ hujus eft hæc. Quando jam conftiterit pertineat ; ſed tantùm ad Ecclefiam & quidem non pro- Deus contra hoftes Eccleſiæ, tum futuram talem condi- miſcuè externam , fed fidelium. fcil . ut ex promillione tionem Ecclefiæ, ut nulla fit lux. Eo ipfo debere erigi apparet , expectantium & defiderantium adventum Do- fideles, ut ſentiant & credant, Deum effe prope. Matth. mini. Defcriptio fumitur à communione fanctorum 24:33. Loquitur verò de tenebris illis ibidem Matthæus omnium. q. d. O parve grex, qui ſuſpiras ad adventum verf. 29.& Apoc. 6:12. 13. Confer prophetiam paral- Dei, quem promiſit dudum , ut liberet populum ſuum à lelam Ef. 24: 21. 22. & 33:11. &c. ubi cùm dixiſſet jugo & det ei regnum; novi vota & defideria tua , quòd Deus : Nunc ſurgam, &c. ftatim compellat homines ſuſpiras" & ingemiſcis propter abominationes Hierofoly- Sionis, & eos increpat, quod parturiant ftipulam. & mæ & oppreffionem Ecclefiæ & totius mundi in errori mox comminatur iis excidium. Tum publicat opus ſuum, bus contabeſcentis interitum : atteſtor tibi , ſancta funt quod Hypocritæ in Sione pavore conculli fint & fugerint defideria tua ; & eadem fuerunt defideria omnium fan- ignem. Vide & Apoc. 14: 18. 19. 20. Ipſa prophetia étorum & etiamnum funt. Veniet igitur Dominus , ut videtur nos manu ducere ad ea, quæ vidimus incepiſſe tandem promifliones ſuas impleat. fieri in Scotia, Hibernia & Anglia. Quæ regna certè te- $. 14. Deſideria illa omnium fanctorum nofcuntur ex nebris denſiflimis fuerunt opacata. Ibi fidera de cælo Apoc.6: 10.11. ubi introducuntur animæ petentes ex- deciderunt. Ibi Sol & Luna obtenebrata funt: h. e. tum My moty ſanguinis fui. Ef. 26:17. 18. ubi Ecclefia intro- miniſterium Epiſcoporum , tum poteſtas regia. Ecclefia ducitur in fchemate parturientis & quafi ventum eniten- verò & ftatus regni ita conturbata funt, ut nihil adhuc fit tis: dum videtur fruftra effe expectatio manifeſtationis certi . Quanta verò anguſtia Hibernos tenuerit, nulla regni Dei. Apoc. 14:13. ubi beati prædicantur morien- lingua explicare poteft. Quem finem hæc habitura fint, tes in Domino à tunc: quia merces, pro qua laborave- niſi in genere, non poffumus dicere. Dies illa explicabit, rant, reddenda ; fcil. hæreditas terræ. De quo & Efai. & verbum Domini yerabit. His , quæ fine anni 1647- 61:8. dabo mercedem ipſorum in veritate. Omnia pen- ſcripta à me, nihil lubet addere. dent ex Deut. 32:36. quum ſuper ſervis poenitudine affi $. 19. Secundò tempus incertum. quòd dicit Diem cietur. Cum quo rurſus concinit Apoc. 11: 18. Venit tem unum, qui nec dies nec nox fit. Sunt, qui putent, hic fi- pus dandi mercedem ſervis tuis prophetis & SANCTIS gnificari merum diem fine nocte, ut El. 60: 20. Apoc. du timentibus nomen tuum, &c. Quæ merces eſt verf. 21:25: Sed non fert hanc interpretationem hic locus. 15. 17. regnum occupafii. Quod Zacharias dicit verſ. 9. Dicendum enim fuiffet , Erit dies, non dies de nox , ſed Dominus erit rex fuper totam terram. dies vel lux. Aliud eft, dies , non dies, e non nox: 9.15. 2. Bonum denunciatum eſt Adventus Domini, Quomodo negabitur effe dies fi fit merus dies. Sed dies fcil. ut lucem faciat Eccleſiæ & Regnum occupet. Et & nox, h. e. viciffitudo diei & noétis, fi negetur , tum veniet. Notanda connexio cum præcedenti actu. Quum demum is ſenſus erit. Vel fific, Erit dies, dies & non Deus ita fteterit in monte Olearum , tum veniet. Similis nox; per excluſionem noctis. Ita loquitur Apocalypfis. in ſuperioribus eſt concatenatio. Confer cum hac pro- Credibile eft, notari talem ftatum rerum in Eccleſia , ut miſſione Ef. 33:10. Nunc ſurgam, dicit Dominus, nunc nec poflint ſibi de rebus melioribus gratulari, & verſen- fuperefferar , nunc evebar. Quæ ſunt eenmace ogu oúg tur in magno metu : rurfus fint abſque notabili malo, ho- zeova. Adi & Efai.59:21. Apoc. 3: 11. 19:11.-16. ftibus ad impotentiam redactis. De illo die dicit, Elle $. 16. 3. Is , cujus adventus promittitur , vocatur unum, &, Fore notum Domino. Non poteft hoc ita acci- 11', h. , e. qui eft, & eft quod eft , & fit quod eft ; quia pi, quaſi non tempus illud fit longius uno die naturali: præftabit omnes promilliones fuas. Apoc. 10: 6.7. de aut quafi qualitas ipfa temporis futura in obſcuro. Quid fcribitur porrò in relatione ad denunciantem, Deus meus. igitur ? Unus dies, fortè, tempus non longum , aut Quanquam poflint eſſe verba prophetæ, tamen fecun- deinceps non repetendum. Semel id fiet, non fæpius. dum esgasties malim effe verba Chriſti: qui hoc indigi- Noſcetur Domino. Fortè, diei illius initium erit inſpera- tamento docet , quòd Deus Paterſibi, ut mandatum de tum; fortè, tempus illud ſingulari & inſigni Dei provi- dit obediendi , ita etiam promiſit regnum. Pfalm. 2: 7. dentia gubernabitur. quæ promiſlio neutiquam poteft in caffum recidere. quin $. 20. Tertiò eft cataſtrophe, Erit lux. & quidem fcil. Šatanam conculcet ſub pedibus ejus & Ecclefiæ , Ec- tempore veſpere. Quum omnia videbuntur comparata cleſiam liberet , illuminet , amplificet, & omnia ſubji- effe ad novam calamitatem & noctem rerum invehendam, ciat ipfi. Fundus ſpei noftræ , qua gloriamur in Deo, ut ibi repente fiet Lux. Hoc explicat Efaias cap. 24: 23. noftro, eft is, quòd eft Deus Chrifti, nihilque adeò Compungetur Luna & pudebit Solem : quia rex erit factus nobis promiſit, & nos petere ac fperare juflit, quod D. E. in monte Sion. & coram ſenioribus ejus erit gloria. non ab æterno promiſit Filio, & eum quoque prome De luce eadem in progreſſu loquitur Ef. 30:26. in initio rentem petere jullit. Si magnum eſt, quod omnes Sancti Ef:60: 1. ſed ibi illa Lux reſtringitur ad Éccleſiam.verf.2. I N Z A CHARIÆ CAP. XIV. 277 Ut hic lux cum veſpere, ita Hof. 10:15. occafus regis parte orientali. 6. templum. Qui ad finiftram ſcil. à loco Iſraël cum diluculo conjungitur. Deut. 32:36. Quum in quo congregati fuerant , in regione urbis, quae longiffi- videbit , quòd abierit manus. Dan. 12:7• quum confum- mè à templo erat ſita , nempe porta vallis , ut ex compå- mata fuerit diſſipatio manis populi fan£ti. Si Deus quafi ratione c. 3. liquet , ii inciderunt 1. in turrim forna- drà ungavās ita laborantibus rebus fuccurret, five id fa- cum. 2. murum latum. 3: portam Ephrajim. 4. portam ciet in univerſum, five ſingulis feorſim , inftar erit lucis in veterem. 5. portam piſcium. 6. turrim Chananeël. veſpera orientis. 7. turrim Meah. 8. portam ovium. 9. portam carce- ris five cuftodiæ & templum. Quartum. $.25. Hinc intelligitur , procedenti à templo ad dex- Promittit , quum lux facta fuerit Eccleſiæ ex tenebris tram live in parte orientali urbis verſus boream , occur- ſuis , deinceps exuberaturam do&rinam veritatis & re- rere 1. portam ovium. 2. turrim Meah. 3. turrim Cha- dundaturam ad multorum correctionem & fanationem naneel. Sic eft Nehem. 3:1. 4. portam piſcium. ibid. ; denique ad fublationem ſchiſmatis id profuturum , & ad verf . 3. 5: portam veterem, ibid. verf. 6. 6. murum la demolitionem poteſtatis illegitimæ. tum. verſ. 8. (tacita porta Ephrajim ; propterea , quia circa illam relièta fuerat Hierofolyma , i.e. menia non Verf.8. Et erit in die illo, exibunt aqua vive ex Hie- erant deftructa.) 7. turrim fornacum. verf. 11. Conſequen- roſolyma : media pars illarum ad mare anterius; ca ter 8. eam portam , ubi afcenderunt. Dedicantes ſimul mu- media pars illarum ad mare pofterius. Æftate a rum, nimir. portam vallis. verſ. 13. per quam etiam exie- hieme id fiet. rat Nehemias ſpeculaturus murum. c. 2: 13. Per longi- Verf.9. Et erit Jehovah in regem ſuper totamterram. tudinem mille cubitorum eft 9. porta fimeti. Ibid. & C. 2: 13.10. porta fontis. verf. 15. C. 2: 14. quam ſequitur Illo die erit Jehovah unus & nomen ejus unum. Verf. 10. Vertetur tota terra ut campeſtris regio à Ge- de & Jerem. 52:7. 11. gradus deſcendentes ex urbe Da- murus piſcinæ nhän (emiſſarii fortè) ad hortum regis . Vi- ba ad Rimmon, ad meridiem Hierofolyma; o ex-vidis, verf. eod. 12. locus pofitus ex adverſo fepulchrorum tolletur e habitabit ſubter ſe inde a porta Benja- Davidis. verf. 16. tum porro Piſcina facta : & Domus for- minis , uſque ad locum porta prima, uſque ad por- tium. deinceps locus oppoſitus puanniby, aſcenſui arma- tam angulorum, ea turrim Chananeelis, uſque ad mentarii; five ad yi3p?7 i. e, angulum.verf. 19. 20. Rur- lacus regios. ſus alius angulus yixpo.item ad 79 verſ. 24. Sequitur Verf. 11. Et habitabunt in illa, a anathema non erit Domus Regia fuperior, Inde Spy Ophel; ubi ſedebant Na- amplius; e habitabit Hirofolyma ſecure. thinæi. uſque ad (13.) portam aquarum ad ortum. verf.26. Inde murus Ophel. verf. 27. porta equorum. verf. 28. In- $. 21. Quædam vocabula explicanda. Mare pofterius cipiunt hîc domus facerdotum. verf. 28. Succedit porta tabula Amſterodami edita à Judæis indigitat mare aſphal | pop (quæ eft, ut puto,eadem cum porta qon quod ibi, ti. Hieronymus aliter. Per prius intelligit mare mor- apud 729, deponerentur rei. Apparet autem ex verf. 25. tuum , per pofterius mare magnum five Philiſtæorum. Et indeporrectum fuiſſe atrium 1770077 præter portam aqua- fic Chaldæus. Sic pofterius dicitur , quod aliâs mare ma- rum. Et in eo atrio fuiſſe domum Regis & facerdotum ) gnum. Deut. 11:24. & 34: 2. Sic mare anterius eft in & cenaculum anguli. Ita reditur ad portam ovium. limite orientali terræ. Ezech. 47:18. Vide & duplex $.26. Hæc fi comparemus cum loco Jerem. 31:38. hoc mare Joël. 2: 20. Conferendus hic locus de aquis 39. apparebit , Turrim Chananaelis infignire latus urbis exeuntibus ad utrumque mare, ut ſcil. fanetur, cum Ezech. Orientale. Portam verò Anguli ei proximam effe ad latus 47: 8. Joël. 4: 10. Apoc. 22: 1. Æſtate. quia folent feptentrionale , ufque ad quam à porta Ephraim diruerat Huvii æftu exficcari. Job. 6: 15. 16. 17. 18. 1777. eft mænia Joas ( quæ poteft efle porta piſcium) diſtinctam ab locus incultus, campeſtris, planus. Deut.1: 6. Jof. 11:2. Angulo orientali: atque inde lineam porrò verfum fuper 12: 8. Ef. 33: 9. yə? Geba eſt locus tribus Benjaminis, collem Gareb & verfus Goam eſſe circumducendam , per finitimus tribui Judæ. Jof. 21: 17. vallem ( Tyropæôn ) donec redeat ad Angulum orientis , $.22. Rimmon eſt inter locos tribus Judæ in parte Auſtrali, ubi porta equorum eft & vallis Kidron. (ubi & hîc collocatur ) cui opponitur nav depreſſa, ul $. 27. In noftro igitur loco , niſi quid impediat , velim timus nominatus Jof. 15:32. Hierofolymæ ambitus in- portam Benjamin efle eandem cum porta Ephrajim, quam teger indicatur , per partes quaſdam. De porta Benjamin memorat Nehemias, eique ſubjungi port am primam aut lo- eſt Jerem. 20:2, 37: 13. niſi quod prior locus de quadam cum ejus , portam veterem dictam Nehemiæ. quod video porta templi loqui videtur,quæ portæ Benjaminis reſpon- & Junium conje&tare. qui tamen planè fallitur, quum por- derit , atque inde porta Benjaminis ſuperior appellata fue- | tamBenjamin ſeptentrionalem ponit inter portam primam rit. Porta angulorum. 2. Reg. 14: 13. ubi dicitur , quòd occidentalem, & portam angulorum, orientalem : & tur- Joas diruerit muri 400.cubita à porta Ephraim ad portam rim Chananeël conſtituit ad meridiem. quam édoxepoészos anguli . & Jerem. 31:38. legimus portam anguli. Sed quidam fequuntur. Sic potiùs : fuperefferetur & habita- 2. Chron, 25:24. pro eodem eft miod We q. d. porta bitur Hierofolyma à porta Benjaminis five Ephrajim per reſpiciens. Porta prima quæ fit, dici vix poteft. Fortè feptentrionale latus ad orientem, ad portam veterem & piſcium , five angulorum , &c porrò turrim Chananeëlis fi- $. 23. Turris Hananeel memoratur & Jerem. 31:38. tam in latere orientali, & porrò ad lacus torcularium re- ubi hæc turris & porta anguli duo extrema urbis videntur giorum. quæ fuiffe prope hortos regios ad meridiem, ve- poni. Ex Nehem. 12:39. liquet, Turrim Chananaëlis riſimillimum eſt. & turrim Meáb fuiſſe in muro illius partis urbis, quæ di $. 28. Anathema notat reatum vel fcandalum exter- cuntur Jofepho lwegocberkce tñ's Tónews, & in Pfalmo 48. minandum. Alluditur ad tempus legis. Fana , ftatuas , ne- latera Aquilonis. mora gentium Deus volebat à populo ſuo exſcindi. Non- S. 24. Ambitum urbis Nehemias diviſit in duas partes nunquam totos populos voluit deleri & res illorum Deo duabus proceflionibus perambulandas : ita ut una proceſ-conſecrari. Jof. 6:16. 17. 18. quod fi quid ex talibus fibi ſio flecteret ad dextram, altera ad finiftram; & fibi occur- raperent aut conſervarent, ipfi cum toto populo poenæ rerent ad templum in parte orientali. Qui ad dextram ive- fubjiciebantur. Jof. 7: 12. 13. exigente ſcil. Dei juſtitiâ, runt, iis occurrit 1. porta fimeti. fcil. à parte urbis oc- | ut talis violatio federis & rerum conſecratarum & commu- cidentali. 2. porta fontis. 3. afcenfus muri urbis Da- nio cum idololatris tanquam peccata Eccleſiæ commemo- vid. Erat autem mons Sion ad latus meridionale pofitus rans & diffimulationem eorum impediens ſingulari & uni- inter ortum, qua parte montem Morijah prætexebat, &verſali judicio manifeftetur. Idem hoc repetit Apoc.22:3, occaſum. 4. regio domūs Davidis, s, porta aquarum in In hac pericopa continentur aliquot inſignia be- А а neficia; porta anguli eadem eft. 278 Ć O M M E N T A R I U S quo neficia ; quæ, fi quis tempora hæc intueatur, videri pof- ( credunt. Et quia fcriptura tum prophetica tum Apofto- fint fidein ſuperare. lica, Jeſu Nazareni miraculis, & reſurrectione & datio- $.29. Verf.8. Promittitur I. continuatio & amplificatione Spiritus fancti & aliis operibus à ſpiritu prænunciatis gratiæ interpretationis verbiDei & demonftrationis verita- confirmata, teftatur , Deum in Chrifto, viro ſecundum le tis ex eo, ut & Efai. 59:22. ut ita perpetim exeat Lex vel proximo fuo, fibi pari, efficere hominum falutem, 8c in ex Sijone & verbum Domini ex Hierofolyma. Ef. 2: 2. illo regnare : iccircò dicunt & credunt, Deum & Chri- II. gratia cooperationis fpiritûs five apertionis oftii ver- ) ftum , licet diſtinctas perſonas, tamen eſſentiâ, voluntate bi in alienis ab Eccleſia , ut veritatem ex verbo Dei de- & majeſtate unum effe. Contra unitatem hanc abne- monftratam recipiant. Hi, ad quos hæc gratia perven- gant, tum qui Chriſtum merum hominem faciunt, ut tura, comparantur cum mari mortuo & mari magno. Judæi , Turcæ, Samofateniani ; vel facturam Dei ante Ita ut Hieroſolyma fit fita in medio. Poſſumus intelligere fecula productam , ut Arriani: tum qui opera Chriſti & populos , qui ſunt Ecclefiæ ad crientem & ad occafum. regni adminiſtrationem homini aflignant ; ut Papiſtæ. ut ita totus mundus exaudiatur. Poteft etiam non impro- Utrique, quia diſtinctam divinitatem fuperiorem & in- babiliter conjici, Ecclefiam & mundum hîc conſiderari feriorem fabricant ; & quia opera , per quæ divina ma- in figurâ , ſic ut Hierufalem Gint illi, cum quibus funt jeftas demonftratur , quæ eft in folo Jeſu Chriſto homine, omnes fancti, quorum civitas eft Hierofolyma cæleftis : alii homini, qui non eft Deus, allignant. Conveniunt per mare mortuum intelligantur ii, qui à terra viventium igitur in hoc principio, ut divina homini tribuant, in refe&ti & in barathrum indurationis conjecti ſunt , ut Ju- fiduciam ponant. quanquam & præterea Dei gloriam dæi; per mare pofterius gentes reliquæ. Papiftæ, Tur- ) abnegant , atque ita veram Deitatem & nomen Dei cæ , Indi. Certè Judæos non improbabile eft fecundæ non intelligunt. Ad hos loquitur Moſes ; quod patet reſurrectionis gentium primitias fore æquè ac primæ fue- in Judæis ( qui Chriftum talem fuum expectant , qualis runt. Rom. II: 12. Beneficii hujus continuatio figni- Papa eſt Romanis ) quos. Mofes in toto học Cantico ficatur comparatione aquæ perennis , quæ nec æſtate nec propter Deum non agnitum rejectos afferit ; & quia Efaias hieme deficit. hoc axioma, quòd Deus gloriam fuam non dat alteri, $.30.$1.9. Conſequens demonftrationis veritatis Unitas ponit pro principio decreti , gloriam redemtionis tra- regni & nominis divini. Primum his verbis indicatur. dendi Servo fuo , quem defcribit El. 42; 5. 6. Erit Dominus in regem in tota terra. Proximo verſu per 7. 8. terram intelligicur id, quod veteri Judææ five terræ tri. $. 34. Verf. 10. Quò magis conſidero hunc verſum , bûs Judæ reſpondet. Et de acceflione gentium demum videtur mihi , illo ipſo notari literaliter reſtauratio Hie- infra eft verf. 16. Nondum igitur hujus loci eft Re- roſolymæ ; ita ut colo primo defcribatur ftatus Judæ præ- gnum univerſale reſpecta totius mundi; fcilicet ut omnes cedens reſtitutionem. fcil. quòd tota Judæa futura fit eo populi fubjiciantur Eccleſiæ. quod promittitur Dan. 7. tempore, quo reædificabitur, inftar deferti. Nam hoc fi- Paullatim procedit res. Sufficit hîc intelligi Univerſa- gnificat naw Ef. 40: 3. Rectificate in 19. deſerto aga litatem regni in Ecclefia Euangelica Reformata. i.e. I. abolitionem ejus poteftatis , aucioritatis & juriſdictionis, fertilis & habitatus 7779 ut defertum. Vide & Job.39: gerem Deo noftro. Hinc Ef. 33: 9. Factus eſt Saron locus quæ regnum Dei in Ecclefia obſcurat. Ea indigitatur 16. ubi 157 domus onagrorum. In eo certè ftatu nunc per Abolitionem nominis urbis magne Hamona ad pur- gandam terram. Ezech. 39:16. item per caſum fiderum eft Judæa. Reædificationem autem ejus ultimis tempo- de cælo. Apoc. 6. Matth. 24: 2. confenfum Ecclefia- ribus futuram ſub Novo Teſtamento videtur promittere rum particularium in regimen à Deo inftitutum ; ut ita Jeremias cap.31. (ubi de gente Ifraëlitica loquitur verf. Deus folus fit rex fine focio. Idem dicitur Ef. 24:23. 36. 37.) verf. 38.39. 40. Qui verſus docet eam totam quia regnum capeflivit Dominus in Zijon , dos coram Se- fanctam fore Domino; ut & Zacharias verf. 21. Præ- nioribus eft ejus gloria. Supra quidem vſ. 6. indigitavimus terea etiam Servator id non obfcurè innuit Luc. 21:24. cafum fiderum, h. e. dejectionem Epiſcoporum conti- Hieroſolyma erit calcata à gentibus , donec finiantur tem- neri in tenebris illis : fed hic verſus intelligendus eſt de pora gentium. Ei calcationi opponi hîc videtur Elatio. ré confecta : Sole ſcil. compuncto & Luna erubefcente, ! q. d. Ex pulvere ſe efferet. imò, quod facilè h. e. confuſa in conatibus fuis & in expectatione fua.. concedimus , ſuper omnia fe efferet , ut fit, quemadmo- $. 31. Unitas Nominis Dei fignificat ſublationem dum antea fuerat, Ef. 2: 1. in ſocietate omnium Eccle- ſchiſmatis in Ecclefia , quoad nuncupationem nominis fiarum. Dei: quod eft quaſi alium arque alium Deum & Chri $.35. Rurſus verba verſus 11. S. Johannes uſurpat ftum nominare. Quia autem Deus unus eft, Pater, Apocalypf. 22 : 3. ubi agitur de Hieroſolyma myſtica. Filius & Spiritus S. & non poteft veel leat dividi , 1 Cor. Nihil verò impedit, quò minùs utrumque conjungamus; 1:13. ideò nec nomen erit diviſum. Deus non feret di- ut in Hieroſolyma literali tanquam in parte intueamur verſum nomen ſuum in Ecclefia. Hoc autem tum de prin- ſpeculum Hierofolymæ myfticæ, h. e. Ecclefiæ Chri- cipio fidei, quod eft fcriptura; cui opponitur traditio & ftianæ. Quid fi & cæteris præibit abjiciendo omni ana- auctoritas ( ne ſcil. unus dicat, ego fum Pauli; ego ſum themate Eccleſia Judaica? Šive quòd omnem abomina- Cephæ, alter ) tum de ipſis articulis fidei intelligi poteft. tionem , propter quam olim Hierofolyma vaſtata & pro- Tolli autem ſchiſma poteft vel per fanationem vel per fe- culcata eft , eliminabunt ; ut & Chriſtiani cæteri abomi- parationem. Confer Mich. 4:5. nationes omnes à fe abdicabunt. Ita anathema fuit olim $. 32. Tria hîc ſunt pro divinitate Chriſti. 1.quòd Rex Hierofolymæ templum & altare , quando cum opinione Eccleſiæ vocatur 1117 ita ut ei foli Seniores pro miniſtris juftitiæ & fervitute elementorum mundi, Chrifto jam opponantur. Atqui Chriſtus eſt rex Ecclefiæ oppofitus dato, habebantur. Huc refpicit Apocal. 21:22. Et tem- miniftris : tefte Scriptura Prophetica & Apoſtolicâ. 2. plum non vidi in ea. Similiter , fi' Hierofolyma literalis quòd doctrina fidei nominatur Nomen Jehove. Atqui intelligitur, intelligitur , ibi non fore amplius abomina- doctrina fidei eft nomen Chriſti. E. nomen Chriſti eft no- tiones Turcarum & Pontificiorum , quæ ibi nunc funt. men Jehovæ , & Chriſtus eſt Jehovah. 3. quod is , quem Quod fine magna rerum mutatione fieri non poteft. Quæ nominamus ut fidei auctorem five in cujus nomen credi- non videtur futura , nifi demum poft finitos illos tumul- mus, eft Jehovah. tus, qui defcribuntur verf.13. Quod fi quis igitur cenſeat, S. 33. Judæi ex loco hoc fomniant reftitutionem fui nimis maturum effe, ut in eum articulum temporis con- ftatus & fidei in integrum. Se enim putant effe eos, qui uni- feramus Hieroſolymæ terreſtris reſtaurationem , ut & tatem Domini & nominis ejus retinent. Quò advocant gentis Judaicæ , faltuque nimis magno applicationem etiam locum Deut. 32:39. Videte nunc , quod Ego fim, tranfilire à loco Ecclefiæ Chriftianæ ad locum Eccle- e non eft Deus mecum. Refponfio facilis eſt. Chriſtiani fiæ Judaicæ converfæ ; imprimis quia adhuc poftea verf. Eccleſiæ Reformatæ unum Deum credunt & colunt 14. Juda in myftica ſignificatione venit : age applice- verè, non duos. Unam enim fimpliciflimam Deitatem mus , fecundùm fequelam prophetiæ , ad Ecclefiam Refor- IN ZACHARIÆ CAP. XIV. 279 Reformaram. Ea hactenus ſub nomine Hierofolymæ fuit 9:17. pſeudoprophetam five Meretricem & beſtiam: propofita; (quod fatis patet ex fide ejus , quæ paffim vero Gog & Magog. Non ita eft in Eccleſia Hieroſolymitana , Iſraêli in tota prophetia attribuitur , & omnibus Ecclefiæ ut patebit verf. 20. 21. Hierarchia eſt in caftris hoftium; certaminibus )ita tamen, ut bonum ab ea ad totam terram non Hierofolymæ. Ibi ſolus Deus rex verf. 9. rediturum indicetur. Quid fi ergo ſtatus totius Ecclefiæ $. 39. Quod attinet tumultum; is defcribitur etiam Euangelicæ hîc proponatur fub nomine Terræ tribus Ju- ab Ezech. c. 38:21. 22. 39:17. 18. 19. 20. Ef. 30:25. dæ & Urbis Hierofolymæ; & terra quidem tota deva 27.28.30. 31. Ef. 25: 2.6.7. 8. 10. 11. 12. Ef. 27: 1. ſtanda, urbs autem fuperefferenda & fecurè habitanda de &c. & paſſim alibi. Apocal. 3: 10.6:15:16. 17. 7:14. monftretur ; eò quòd ibi non ſit anathema : quum contra Apoc. 11: 14. Væ tertium. 19. C. 16: 18. 19. 20. 21. Juda etiam pugnet aliquando contra Hierofolymam ? $.40. Quod attinet collectionem prædæ, fortaſſe fiet Ita huc revocaverim Efai. 60:2. & Efai. 33: 16. 17. per eum , qui partibus litigantibus tertius fuperve- niet. 18. 19. 20. erit pluvia. Quintum. Sextum. Plagæ oppugnantium Ecclefiam. Promiſſio fecundæ converſionis gentium: Verf. 12. Et hæc erit plaga, qua percutiet Jehovah cum pæna negligentium cultum Dei. omnes populos, qui belligerarunt contra Hierofoly- mam. Tabefaciendo tabefaciet carnem uniufcu- Verf. 16. Et erit, omnis reliquus ex omnibus gentibus juſque, ipfo ftante ſuper pedes fuos, e oculi ejus venientibus contòa Hieroſolymam, afcendent, in- contabeſcent in cavernis ſuis; & lingua ejus conta- quam, quotannis ad adorandum Regem Jehovam beſcet in ore ipforum. Deum excercituum ; e ad celebrandum feftum Verf. 13. (Et Erit in die illo, erit tumultus magnus in tabernaculorum. ipſis, &apprehendent quiſque manum proximi ſui, Verf. 17. Et erit, qui non afcenderit ex familiis ter- @afcendet manus ejus ſuper manum proximi ſui: re Hierofolymam ad adorandum Regem, Jehovam Verf. 14. Atque etiam ſuda pugnabit contra Hiero Deum exercituum, & , inquam, non ſuper ipfos folymam ca colligentur opes omnium gentium cir- cumquaque aurum & argentum & veftes in copia | Verf. 18. Et ſi familia Agypti non aſcendet & non maxima.) veniet, etiam non ſuper illos. Fiet plaga, qua per- Verſ. 15. Et fic erit plaga Equi, Muli , Cameli, o cutiet Jehovah gentes, qua non afcendent ad cele- Afini & omnis jumenti, quod erit in caftris illis, ad brandum feftum tabernaculorum. exemplum plaga iſtius. Verf. 19. Hoc erit peccatum Ægypti, car peccatum $. 36. Hæc pericopa oftendit plagas gentium oppu- omnium gentium, quod non aſcendent ad celebran- gnantium Hieroſolymam. Gentes dicuntur, quia revera dum feftum tabernaculorum. ad Deum non accedunt, licet Chriſtum nominent; ſed re- tinent doctrinas dæmoniorum : & in illis non tantùm er- $.41. Hæc pericopa agit de altero effectu Euange- rant , ſed etiam eas pro fundamento habent, & propter eas licæ veritatis prodeuntis ab Ecclefia , ſcil . ut videtur, fundamentum impugnant. Militantes contra Hierofoly- poft finitos tumultus in ſuperioribus deſcriptos. Continet mam dicuntur, partim quia averfantur Eccleſiam & dam vero duas partes. 1. confluxum gentium ad Ecclefiam & nant illam & omnes artes contra eam comminiſcuntur; cultum earum. verſ. 16. 2. pænam detre&tantium præ- partim quia aperta vi illam aggreſfi modò fuerant & adhuc ftare eum cultum ; verf. 17. 18. ejuſque pænæ juftifica= (fi fortè ab actu ceſſent ) eundem animum habent,& eum tionem. verf. 19. animum demonftrant perſecutione membrorum Eccleſiæ $.42. Circa confluxum gentium ad Ecclefiam notanda Reformatæ in terris ſuis. Inter eas cenſetur & Juda, hoc earum deſcriptio , tum à beneficio conſervationis divinæ; eſt, pars quædam Eccleſiæ Euangelicæ, quæ una cum il- tum ab animo ac factis antecedentibus. Quo docemur, la parte , quæ Hierofolyma nuncupatur , in fide funda Deum etiam inter hoftes habere electos fuos & propulſos menti ſocietatem habet , & effugit eos, qui in errore Ifraëlis, quos conſervet, ne unâ cum cæteris pereant in verſantur. Oppugnatio Judæ eſt partiin in damnatione peccatis ſuis. Dati enim ſunt Abrahamo, & Chrifto prin- fratrum injufta , partim in perſecutione eorum fi non in cipaliter , in femen. Acceſfus ipfarum ad Ecclefiam & terra ipſorum , faltem in terra fua ; vel etiam in confocia cultus adumbratur ſub figura ; quæ eft anniverſaria profe- tione armorum cum hoftibus profeſlis. Quod igitur verf. 9. &tio Hierofolymam ad adorandum Deum ( qui infignitur de univerſalitate regni Dei dicebatur & de unitate nomi- nomine Regis & Jehovæ Dei exercituum ) & ad celebran- nis Dei, id non eft extendendum extra limites Ecclefiæ dum feftum tabernaculorum. Chriftiani Hieroſolymam Reformatæ. adeunt non corporaliter , ſed ſpiritualiter , in commu- $.37. Plaga duplex eſt 1. tabes hominum & jumen- nione ſanctorum. Nam quomodo poſſibile eft , homines torum in caftris illis ; Hierofolyma fecurè habitante. 2. ex toto orbe quotannis venire Hieroſolymam ? Efaias tumultus inter illas gentes , cum devaſtatione, ipfius quo cap. 66:23. cultum hunc confert in fingula Sabbata & novilunia. Scilicet qui legi ſubjicitur, toti ſubjicitur. Si que Judææ, & collectione auri & argenti & veftium in unum feftum celebrandum eft, omnia celebrabuntur. maxima copia. Quod tabem attinet, per eam Abarbenel vult intelligi morbum Gallicum aut fimilem aliquam le $.43. Judæi , ut ſunt nugatores, ajunt fore in diebus pram : fed ea potiùs ſignificat invidiam cum ardore in- Meiliæ, ut gentes cauſentur coram Deo, fibi legem non terno cordis & conſcientiæ ob odium veritatis , & fenfu datam , ut Ifraëli; alias æquè obfervaturas ſe fuiſſe. Tum Dei irati. Hic ſtatus vocatur lacus ardens fulfure & igne. Deum ipfis propoſiturum præceptum de fefto tabernacu- Apocal. 19:20. Efaias eos vocat cadavera , quia non re- lorum. Ibi verò Deum gentes radiis ſolaribus ita punctu- ſurrexerunt in Domino. & eorum vermem non mori, rum , ut intuguriis ſubſiſtere non poflint. Nugæ meræ, ignem non exſtingui ait Ef. 66:24. quibus irrident, fuo more , ſpiritum propheticum : qui $. 38. Quum eidem pænæ fubjicit jumenta , fuppedi- affeverat , omnino Gentes hunc cultum obituras. tat nobis ſignificationem hieroglyphicam , ut in caftris ad $. 44. Quemadmodum autem in Nov. Teftam. ou la verſariis, h. e. in Eccleſia Anti-Chriſti diſtinguamus duos Gaeli souli, & vspanvices celebramus & Paſcha ( Hebr. 4: 9. ordines, jumenta varii generis & feffores eorum. Apocal. ) 11.16. Pfalm. 81:4. 1.Cor.5:7.8.) ita quoque onayo menghon, fcil. Аа 2 280 сом M E N T A R I US Regi alicui. fcil. non in litera, fed in ſpiritu & veritate. Ifraëlitæ hoc ræ ſpes eſſe poteft : ita qui non habent ex ſcripturis confo- ultimum feftum habebant in anno : ita hîc inteliigitur fi- lationem Spiritus clamantis Abbas Pater ; ii non poſſunt des & ſpes , quæ accommodata eſt ultimo tempori mundi, habere ſpem vitæ æternæ. Affeveratur comminatio pe- & ejus adventum agnofcit. Ifraëlitæ in iſto feſto renova næ verf. 18. in fine adverſus omnem dubitationem & præ- bant memoriam itinerisin deſerto, in quo cæleſti pane, fumtionem. Juſtificatio pænæ eft verf. 19. Hoc erit pec- Manna nimirum , cibati & potu aquæ ex petra fluentis po catum. Non quod nullum aliud peccatum facient, aut non tati, in cujus memoriam uſurpabant Judæi o'p qib? effi- fine hoc fint rei; fed quia per hoc reatus ipſorum & defe- fionem aque; adjicientes verba Efaiæ cap. 12: 3. du hau Etio ipforum & damnatio manifeftabitur. Nam quum rietis aquas in lætitia ex fontibus ſalutis. non , quod vult quod vult omnibus pænitentibus fit promiffa venia in Chrifto, qui R. Solomoh Jarchi, ad impetrandam pluviam) ſine do eam fpernit , is fe non dignum illa gratia judicat & ſeipſum mibus fundamenta habentibus & fine hæreditate terrena condemnat. Confer Joh. 3:19. Hoc eft judicium, quòd ac fine exercitio legis ceremonialis ( maximam partem ) venit lux in mundum , & amaverunt homines magis tene- fuerunt. Veritas igitur fpiritualis cultûs hujus fefti eft, in bras , quam lucem. Eo enim ipſo manifeftatur, mala ef- agnitione temporis ultimi credere in Chriftum, qui eſt ſe opera ipforum (Joh. 3:19. 20.) & judicium, quod panis de cælo datus , & petra five rupes vera effundens expectandum habent. Ita judicantur omnes fecundùm ſpiritum fuum in omnem carnem ad ejus vivificationem Euangelium, Rom. 2:16. quia quicunque per Euange- & exhilarationem ; abnegare terreftrem hæreditatem, lium non abfolvuntur , per Legem condemnantur. Tali- & ad urbem fundamenta habentein omni tempore vero bus ſententiis clariflimè indicatur futilitas propriæ juftitiæ deſiderio & præparatione ſpei anhelare. Confer Joh. 7: & pravitas ac condemnatio humanæ naturæ & neceſſitas 2. 37. 38. 39. Huic loco Zachariæ multa teſtimonia | gratiæ ac juſtitiæ Dei. reſpondent. ut Ef. 66: 19. 20.21. Ef. 60: 3. &c. Zoph. 3: 19. Deut 32:43. Daniel. 7. in fin. Apoc. 7: 9. 13. Septimum. 14. cap. II: 15.& 15:4. ex Pfalm. 86. cap. 20:12. ubi per fecundam &végzeozy hic ſecundus amuxus gentium no Promiſſio fanctificationis Ecclefiæ. tatur. ut & Dan. 12 : 2. Ezech. 38: 23. Apoc. 21:24 Verf. 20. Illo die erit in tintinnabulis equorum, $.45. Indigitamentum Dei primum, quod eft Rex, Hebraicè ponitur in de vouscoír, fine articulo, ut & Pfalm. SANCTUM JEHOVA; & erunt olla 45:2.& 72: 2. Scil. quia non poteft nifi unus eſſe verè in domo Jehova ut pelves afperforie coram Al- rex Ecclefiæ. Ut qui ſolem nominat , unum dicit ; ita qui tari. regem Ecclefiæ. Rex verò hîc appellatur ab eo, quòd Verf. 21. Et erit omnis olla in Hieroſolyma a in in eo articulo temporis omnia regna habebit ſubjecta. Juda Sanctum Jehova Deo exercituum : & ve- Apoc. 11:17. 19:16. Non poteft fieri, ut vertatur nient omnes ſacrificantes & capient ex illis e co- $.46. Additur in appoſitione alterum indigitamen quent in eis : & non erit Cananaus amplius in domo Jehovah Deus exercituum. quo ſignificatur , Re Jehova Dei exercituum in die iſto. gem Ecclefiæ eſſe Jéhovam Deum exercituum. Abenefra & Abarbenel volunt vocem 1929 regi eſſe accipiendam $.50. Pericopa hæc continuat beneficia promiſſa verſ. in regimine. ut fit; Regi Domini Dei exercituum. h. e. qui 8. 9. 10. Promittit autem verum uſum libertatis Eccle- conftitutus eſt à Domino. Sed hanc cavillationem refutat fiæ, & deletionem omnis peregrinæ conftitutionis in Ec- Efai. 6: 5. niyyin het ne ubi non aliter vertere eft, clefia. quàm; Regem, Domimum. & Pfalm. 24: 8. 10. Quum igi $.51. Comparantur 1. tintinnabula aut bracteze tin- tur Regem Ecclefiæ eſſe & Dominum , perinde fit , nemo nientes equorum cum lamina aurea, quæ erat in fronte dubitabit, quin Chriſtus , qui Rex, fit 7777. Confer fummi Sacerdotis; cui inſcriptum erat : Sanctum Domino. etiam Pfalm. 45: 7.12.17. Targum quoque antonoma- Exod. 28:36. Quemadmodum autem ifta infcriptio fi- fticè cepit, qui, may nap regem feculorum interpreta- bus fuis , ut pro ipfis accedat ad Deum ; & confequenter gnificabat, Sacerdotem fummum effe captum ex fratri- $. 47: Poena, quam comminatur gentibus hunc cul- ipfi foli datum effe accedere ad Deum, cæteros autem fratres ei effe fubjectos, ut ipfi quidem tanquam O'TI tum Dei negligentibus, & in ſpecie Ægyptiis , eft negatio alieni non auſint approximare, ſed Sacerdos pro ipfis in- pluviarum , done beid; quam Hebræi vocant o'ppanty Addit R. Solomoh; quia in feſto Scenopegias petuntur nis Equorum, fignificatur, omnibus, etiam iis qui fuerant tercedat: ita contra , quum illa inſcriptio erit in lami- pluviæ. Sed eft hîc allulum ad pænam idolomaniæ Acha- bi, quum ad verbum Eliæ non deſcendit pluvia niti tertio Equi (h.e: quibus prælati infederant, quoſque redege rant in fervitutem ) fore liberum acceflum ad Deum in anno. Quò alludit & Apocalypfis cap. 11: 6. Ut au- tem Apocalypſis ficcitatem intellexit fpiritualiter , ita no- Apoftolus Paulus , in epiftola ad ipfos ſcripta, maximis Chrifto. Ad quam libertatem Hebræos cohortatur ftro hoc loco fpiritualiter intelligendam putamus, quan: rationibus. Vide cap. 4:14.16.10:19.21.22.23. Zacha- quam & inter pænas (pretæ fidei ſint aspgèney 2014ge naeco rias propheta fidem facit libertati Novi Teſtamenti, TÓTrg. De ſpirituali imbre agit Joël. Imber ſpiritualis eft quòd fcil. quivis fidelis habeat introitum in Sanctum San- intelligentia verbi divini, confolatio SpiritusS. fanctifica- étorum , non illud terreſtre (Nam quamdiu id ftabat , in- tio & dona, per quæ Ecclefia ædificatur. troitus ejus tantùm concedebatur Aharonis filiis) fed ce- $.48. Pæna hæc ad Ægyptum extenditur. Ægyptus leſte, in quod Chriftus ingreffus eft pro nobis. Ex quo propria non irrigatur pluvių, ſed Nilo exundante. foecun- conftat , cultum Nov. Teftam. futurum fuiſſe fine ſervi- datur. Deut. 11:10.11.Ideò hîc Targum: Dikapins portes tute legis cerimoniarum. non aſcendet eis Nilus. Eft & Ægyptus fpiritualis. Apo 8.52. 2.Comparantur ollæ domûs Domini cum pelvibus cal. 11: 8. De qua & fupra cap. 10:12. 13. Et ea hic quo- afperforiis ante Altare. Erant ollæ , in quibus coquebant que intelligenda eft. Peccatum, Reatum, & Munus. Ezech. 46: 20. Erant le- 9:49. Inftar hujus plagæ jam fuftinent Papiſtæ & alii, betes , quibus excipiebatur ſanguis ad afperfionem fa- qui inter Reformatos habitantes non audent cetus col. ciendam. Non videbatur legitima coctio carnis in olla, ligere. Sed & pæna hæc totum regnum Papale & Tur ut comederetur à facerdote , nili priùs aſperſio eſſet facta cicum jamdudum premit, in quibus verbum Dei & ve- ad altare. Quando igitur ollæ afperforiis æquantur , figni- ritas ex eo non docetur, quique carent fpe vitæ æternæ ficatur, fanguinem ſemel eſſe fuſum ; & eos , qui ope- ac confolatione Spiritus fancti ex fcripturis. Quibus ne ram dant, ut populus communionem corporis Chriſti, gatur pluvia poft fementem, iis nulla ſegetis proventu- quod unicum ac verum facrificium eft, habeat in fide, æqui- IN Z Z A C H A R I Æ CA P. XIV. 281 æquiparari iis, qui in Vet. Teft. operam dabant , ut $.56. Diceret Judæus aliquis , Hîc notari dele- peccata populi ritu legis , uti præceptum erat, carnaliter tionem poteftatis, quam habent origine gentiles , ut Ca- expiarentur. nanæi , in templo, & urbe. Sed illis reſpondeat Pfalmus $.53. Verſ 21. Dum omnes ollas Hierofolymæ & | 87:4. Faciam in mentem venire Rahab ( Ægyptum ) & Judæ fanétas Domino fore oftendit, docet, quodvis mem- Babylonem nofcentibus me : ecce Palafiina & Tyrus cum brorum Ecclefiæ habiturum eſſe ſuum zoe. cuege ad fancti- Æthiopia. Hic natus eft ibi. & Hof. 9:13. Quando vi- ficandum Deum & concinnationem corporis ſanctorum; di Tyro plantatam in habitaculo. Et Pfalm. 45: 12. Et, eoque chariſmate uſurum privatim , donec ad publicum filia Tyri, cim munere ſupplicant tibi divites populi. miniſterium aſſumatur. Illos verò, qui , ut Apoftolus lo $. 57. Optaverit aliquis, ut ſit Eccleſia tam pura , ut quitur Rom. 15:16. San&tè adminiſtrant Euangelium nullus Cananæus animo in illa reperiatur. Joël. 3: 17. Dei, ut fiat oblatio populi grata de accepta ſanctificata in vel 4: 9. Alieni non tranſibunt per eam amplius. Éſ. 60: Spiritu ſancto, (quos hîc Zacharias vocat Sacrificantes ) ex 21. Omnis populus tuus juſti. Hoc certè neceffe eft, Ec- illis quoque affumturos fratres & collegas , qui eos regen- clefiam ſic doceri & regi, ut Cananæo & Chriſtiano mo- do, judicando, admonendo, curando adjuvent: ad hoc ut re loqui & agere nemini idem effe videri poflit. Hic locus facrificium Ecclefiæ fit fanctum. jugulat eos, qui volunt Ecclefiam eſſe cætum ſub com- 8.54. Quod hîc dicitur , aliâ metaphorâ Eſaias expli- munibus vocabulis diverhillima , vera & falfa, Chriſto glo- cat cap. 66:21. Atque etiam ex illis capiam in Sacerdo- riofa & injuria, falutaria , perniciofa fentientium. Debet tes @• in Levitas, dixit Dominus, intellige, ex Gentibus, in Ecclefia effe non tantum to a to' a byeby idem dicere , qui adducent filios Ifraël. Noranter dicit Zacharias, Sa ſed & Tow to Degvešv idem ſentire, ut omnes fint noe the C- crificantes , non, Sacerdotes ; ne videatur non tam opus , refíor e rñ arñ ya pesi concinnati in eadem mente Geadem quàm dignitatem, prærogativam , genus ; & imperium ſententia. 1. Cor. 1:10. conftituere. $. 58. Calvinus promiffam hîc puritatein Eccleſiæ $. 55. Denique negat in domo Dei amplius fore Cana monet ſic accipi poffe, ut fiat comparatio inter priorem næum. Vox jyKenaan notat Inſtitorem Hof. 12: 9. ftatum. Nam quid prophetia inde à cap. 13. principio cujus plurale eſt Ef. 23:8. Utrobique eft fignificatio portendit', nifi Ecclefiæ Chriftianæ cum multis inquina- nundinationis illius fpiritualis, quæ agitur in Regno An- mentis conflictandum effe, donec Chriſtus aream fuam ti-Chriſti. Apoc. 13:17. 18:11. &c. Qualis Inftitor perpurget? Fatetur Calvinus , deſcribi regnum Chriſti, alluditur & Apocal. 6:5. Sive etymologiam vocis Cana- prophetico more, ab initio ad finem, nempe in eo effe næus fpectes, five morem Cananæorum , quorum præ- progreffum purgationis Ecclefiæ : & confummatam qui- cipui ſunt Tyrii & Sidonii, famigeratiflimi mercatores , dem puritatem dari in cælefti demum regno: interim & non incommodè intelliges,Nundinationem in domo Dei, ante adventum Chriſti ultimum futurum effe, ut Eccleſia hoc eft in Eccleſia, non amplius fore. Quod hacte renovetur. Nimis coactum effe, ut ad ultimum Chriſti nus faltem verificari neceffe eft , ut nemo fitqui adventum verba Prophetæ reftringantur. doceat juftitiam operum aut fibi arroget poteftatem ali $.59. Non eft certè quod laboremus de loco hujus quam res fpirituales & officia dandi pro precio: ut fit in boni; & dubitemus quin id'in terra fit repræſentandum ti- Papatu. Confer Zachar. 13: 5: Sed latiùs hîc notatur, mentibus Deum & exſpectantibus regnum ejus. Omnium omnem Judaïſmumè domo Dei exclufum iri: qualis eft prophetiarum colophon in hoc perficitur. Comparemus gloriatio de patria ſua ; quæ eſt Judæorum , qui certo ſan- antecedentia. Veniet Jehovah' Deus meus, ô Tu, cum guine & jure hæreditatis terræ Canaan , ut in illa habi- qua funt omnes ſancti. Exibunt aque viva Hierofolyma. tent, gloriantur. Si enim Jacob vocatur Syrus » qui pe- Erit Jehovah in regem in tota terra. Habitabit ur Hiero- regrinatus eſt in Syria ; Deut. 26: 5. quantò majore jure Solyma. Anathema non erit ibi. In phaleris equorum erit , dicentur Cananæi, qui fibi arrogant hæreditatem terræ San&tum Domino. Non erit Cananæus amplius in templo Canaan : Secundùm hos, Cananæi funt, qui Sedem , & Dei. Cananæus non reputatur , qui ſanctificatur. Qui terreſtre Imperium, ut Papa, vendicant & venditant. Ju- mentitur Deo loquens blanda in corde, & loquitur te- daiſmus eft alligare oblationibus conſcientias , ut fine eis meraria , etiamſi Judæus fit , Cananæus reputandus eſt. nulla fit fpes veniæ. Idem faciunt Pontificii, & faſces | Et dum tales cætum Chriftianorum circumvallant, Ca- complures fimiles colligant. Traditiones compingebant , nanæus eft in domo Dei noſcendus. Quum Jehovah unus Cananæi Pharifæi; idem faciunt Canoniftæ. Et quan- & nomen ejus unum, & deſierint temerarii ſermones au- tum intereſt inter Cananæam & Canoniftam? Papa ſedem diri in cætu juſtorum , & non reprehendi ac rejici; Cana- fibi fecit in domo Dei, h. e. Eccleſia , & ex ea exturbabi næus in domo Dei non erit amplius. Noftrum erit, o- tur, cum omnibus doctrinis ſuis. Nec Judæi ut terræ Ca- mnium periocharum fines comparantes Chriſti hunc ad- naan poffeffores & ut templum ejus terræ habentes verſa- ventum drengeegedoxeiv , & interim in patientia animas no- buntur in ea. ftras lucrari. Аа 3 MALA- 282 C. ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R 1 0 S MALACHIA S. Inſcriptio hujus Prophetiæ eſt verf. 1. Reliqua oratio una continua Prophetia eſt. CAPUT I. S.I. .eft proferra uerbum נִשׂא דָבָר 3 . 6. Verf . 1. Prolatio verbi Jehova ad Ifraëlem in manu B. Elenchus defectus honoris Dei apud Ifraëlitas. Hic Malachia. I. Propofitio. cap. I. 6.p. prim. II. Demonftratio ejus defectûs ENus orationis eſt non cer- 1. In facrificiis. cap. I. 6. part. alt. uſque ad verf.14: 2. In doctrinâ. Hic eft tè Onus verbi Jehove, ( Nam verbum Dei non eft onus, ſed a. Generalis accufatio deſertæ legis & fæderis Dei: cuivis verbum (uum , Jerem. cap. 2.-I. uſque ad 10. 23:35. ) ſed Prolatio & pro- b. Specialis confirmatio ex perfidia contra fædus Dei nunciatio verbi Jehove. Nam . d. Exercenda in Chrifto cap. 2:10. II. 12. B. Exercita in conjugibus per polygamiam. cap. Porrò onus dicitur reſpectu e- 2: 13. 14. 15. & repudium, cap. 3: 1. jus, qui id fert ac ſuſtinet. Ho- In falfo præjudicio de Judicio Dei cap. 3:2. 3. mo autem non eftis , qui fert verbum, ſed Deus. 2.Reg. 4.5.6.7.8. 9:25. Sed de eo fæpe dictum. Vide Zach. 9: I. 12: I. 4. Inimpænitentiâ. Quæ Verbum Ni ſolum, ſenſu pronunciandi, eft Hof. 1:6. d. Accuſatur. verf.9. LXX. año por nógy Kveis Prophetiæ auctor Jehovah. Fi- B. Demonftratur in perfeveratione fpoliandi nis, cui ; & objectum , Iſrael. Miniſter Malachias. Qui- Deum. verf. 10. 11. 12. 13. 14. dam hoc nomen confundunt cum eo,quod legitur Ezr.ro: 5. In murmuratione contra judicium Dei. verf. 15. 25.31. Nehem. 3: II. 8:5. Sed in illis locis, & aliis, 16. 17. 18. 19. 20. 21. (vel cap.4: 1.) 22. 23. 24 est 720p Melchijas , quod ſonat Rex meus Fah. At Ma- C. Admonitio de fervanda lege Mofis , verf. & a- leachi ſonat Angelus meus. Origenes putavit Angelum nimadvertenda prænunciatione Chriſti adventan cæleftem fuiſſe. Sic orationis ordo poftularet, Maleachó , tis. verf. 26. 27. angeli ſui. & ne tum quidem præciſè angelus coeleftis in- telligi poffet; quia & facerdos ac Levita Angelus Dei nun- In omnibus autem hiſce partibus hoc fpectaturin Chri- cupatur c. 2: 6 Verius eft, effe nomen proprium hominis, fto & fide in ipſum tantummodò effe & obedientiam & cujus hiſtoria nobis incognita. juſtitiam & vitam. $. 2. In nomine hoc eft piva po ovvoy potiffimæ pro- Pars prima. phetiæ hujus libelli , quae exſtat cap. 3: 3. Tradunt Ju- dæi alii, eundem effe Mardocheum ; alii eundem effe Demonſtratio Amoris Dei erga Ifraëlem, Ezram : quemadmodum & eundem volunt eſſe Soro- babelem & Nehemian. Tales numeri hominum epi contra ignorantiam plerorumque. tomatores etiam agunt in regibus Perliæ. Alii Malea. chiam referunt ad Concilium Ezræ & Nehemiæ. quod Verf.2. Diligo vos; dixit Jehovah : & dixiſtis, In probabilius. Liquet , ut & Abarbenel animadvertit, quo diligis nos? Nonne frater Eſavus Jacobo erat? eum vixiffe non fub templo primo , ſed fecundo , eoque ait Jehovah; o dilexi Facobum. jam exædificato ; quia non prophetat de rebus templi Verf. 3. At Eſavum odi, a poſui montes ejus defolam fecundi extructionem præcedentibus , & templi ut inte- gri mentionem facit verſ . 10. C. I. Prophetat autem de tionem, & hæreditatem ejus draconibus deferti. rebus templi ſecundi, h. e. adventu Melliæ & deſtructio- Verf . 4. O vum dicet Edom, Depauperati ſumus , ſed ne politiz. quinetiam apparet fatis, eum fuiffe tempore denuò ædificabimus folitudines; ſic dixit Jehovah proximo poft ædificationem templi; nimirum quo Ifraël Deus exercituum; illi ædificabunt, cego de- adhuc fuit ſub ducibus , qualis fuit Zorobabel & Nehe ſtruam; a vocabunt illos terminum improbitatis; mias, atque ita fub poteftate vel Perſarum vel Græcorum. quod liquet ex cap. 1: 8. ubi mentionem facit ducis. Cu- & populum, quem ſeverè tractat Jehovah in ſecu- lum. jus officium aut gradum defcripfimus ad Haggæum. Cer- tè ante Johannem Hyrcanum &- coadunationem Idu- Verf.5. Et oculi veſtri videbunt; ouvos dicetis, Ma- mæorum cum Ifraelitis fub eo factam , prophetavit; quia gnificetur Jehovah, ultra terminum Iſraëlis. cap.I:3.4. de Idumæis ut necdum coadunatis agit. Fuit Hyrcanus 285. annis poft fextum Darii Nothi. Scopus $. 3. Hæc pericopa concernit electionem five dile- prophetiæ eft populum Ifraëliticum excitare ad agnitio- ctionem populi Ifraëlitici. Eft in ea 1. Repetitio verbi nem Teſtamenti Dei & fidem ejus cum pænitentia , five Dei, aſſerentis Amorem & electionem populi. 2. Accu- ad quæftionem veræ juftitiæ in fide Chriſti mox venturi ; fatio ignorantiæ populi & indiſcretionis : vel, Atteſtatio atque ita prophetiæ omni imponere colophonem. Etiam zeli pro amore Dei acquirendo. 3. Probatio Amoris Dei Abarbenel animadvertit , prophetiam quafi terminari gratuiti. quæ defumitur (c) ab electione Jacobi Patri- mandato finali in memoria habendæ legis. Sed & am- archæ in oppofitione Eſavi fratris. (B) à beneficio com- plius id cognofcitur ex promiflione anteambulonis Chri- parato cum judicio inter pares exercito in pofteritate fti, ut mox fecuturi. utriuſque. Hîc eft imparitatis per gratiam factæ demon- Partes Prophetiæ. ftratio (a) in Edomi tum temporali punitione in terra , A. Demonftratio amoris Dei erga Iſraëlem. cap. 1. & hæreditate fua; quæ punitio illuftratur à contraria fpe Edomi: tum condemnatione, per os hominum., & ope- verf. 2. 3.4.5. ra Ι Ν Μ Α Ι Α C Η Ι Λ CΑ Ρ. Ι. 283 3 ra Dei: ejuſque ſeveritatis duratione. (6) in Ifraelis con- ( necdochicarum de ſemine, populo , gentibus , mundo , ſervatione & illuminatione & fructu lætitiæ ex magnifica- Scriptura plena eft. Occafio fic obloquendf"Ifraelitis e- tione Dei. Quæ lætitia vel magnificatio defcribitur à rat hæc , quòd, quum ignorarent nec curarent bona re- loco, extra terminum Ifraelis. gni cælorum & juftitiam Dei , & premiſliones in terre- S. 4. Verf. 2. Hîc primò eft repetitio Teſtamenti Dei nis rebus ponerent , non videbant, quomodo Jehovah. per promifſionem declarati. nimir. Teftamentum Dei eſt ipſorum Deus eſſet magis , quàm aliorum. Abarbenel Amor Ifraelis. promiffio eft declaratio Amoris Ifraelis | fuppeditat occafionem aliter interpretandi hoc colon : 112 per verbum. Amor ſignificat beneplacitum dandæ bene quo dilexifti nos ? fcil. Quo merito dilexiſti nos? Poffun- dictionis. Nam fi amor non eſſet beneplaciti; utique vel mus hoc admittere , non ut fit provocatio ad meritum omnes amaret , vel non effet amor , à quo eſt ſanctificatio. Abrahami, quod vult Abarbenel; ſed ut fint verba qua- Benedictio hæc eft 1. datio feminis , in quo eſt reconci- | fi de amore Dei follicitorum , quum nullum reperiant liatio & juſtitia , hoc eft , Chriſti. 2. regeneratio five | meritum. Quibus Deus ob oculos ponat Jacobi exem- circumcifio cordis tum per ſpiritum fervitutis tum deinde plum, ut doceat amorem non habere meritum. Efle non per fpiritum filiationis , ad communionem cumi ſemi- gratiam non bipan compenſationem , ut loquitur Abar- ne. 3. juſtificatio. 4. fan&tificatio & conſervatio. 5. vita benel. æterna & reſurrectio carnis ad eam. 6. poffeflio terræ Ca $. 9. Tertiò incipit probare amorem fuum in idea & naan ut ſymboli & pignoris patriæ & civitatis æternæ; exemplari amoris, nimir.eo, quem exercuit in patre Il- unâ cum ſymbolis , quibus myfterium reconciliationis raelitarum Jacobo. Ad demonftrandum amorem Jaco- adumbrabatur & obfignabatur , ut Deus interim fancti- bi affert exemplum odii, Efavum & in utroque ob- ficaretur , à peccatis populi . 7. hæreditas gentium in fervat paritatem. Argumentum tale fit. Deus revera a- Chrifto per vocationem & regenerationem earum. Hæc inat Ifraelitas, quia ipfos, hoc eſt, ipſorum multos fic omnia continentur in verbo mans : quod reddimus tractat, ut Jacobum patrem ipforum: atque ita cum ſe- in præfenti , Diligo. ut Pfalm. 116: 1. Judic. 16: mine Jacobi ſic agit , ut cum femine Iſaaci. Ratio confe- vert. 15. & fæpe alibi. Hujus Amoris objectum hîc quentiæ; quia Jacobum revera dilexit. Quod dilexerit nominantur Iſrael: Vos. quemadmodum & in promiffio- | Jacobum, ex eo evidens eft, quia non odit eum, ut Efa- ne, quæ Abrahamo facta eft: Ero Deus tuus & feminis vum. Antequam enim nafcerentur, dictum eſt, Major tui poſt te. Genef. 17:6. quo ſignificatur , propofitum Serviet minori. & Efavus factus eſt ßégnac & ſcortator & beneplacitum Dei effe, bonitatem & ſuavitatem fuam & homicida ac ferox: at Jacobus timuit Deum, & fpe- ſemini Abrahami, in Ifaaco & Jacobo vocandi, exhi- ravit in eo , magni faciens promilliones patrum & primo- bere. genita fibi decreta; & accepit benedictionem. & in fide 8.5. Nam Deum alicujus fieri ſignificat 1. teftem ali cum Deo luctatus eft, & ejus colloquio aliquoties fruitus cui fieri de amore. 2.recipi ut teftem. 3. percipi experi- eft, & patiens fuit, & eft, & patiens fuit, & gratus Deo. quæ omnia in Efavo mento veracem in bonitatis exhibitione. Vos, notat po non apparuerunt. pulum ſive poſteritatem Jacobi indefinite', non univerſa $. 10. Ab amore Dei hoc proveniſſe & non à merito liter. Quemadmodum enim Semen Abrahæ indefinite fi- Jacobi, ex eo probat , quòd Eſavus Jacobo frater fuit. gnificat Filios promiffionis yocandos in Ifaaco ; & Semen Quo oftenditur, Deum nihil vidiſſe in alterutro, quare Ifaaci , non Eſavum notat, fed Jacobum: ita Semen 7a- huic magis benefaceret, quàm illi ; ſed tantùm hoc vi- cobi indefinitè fignificat eos, quos ex ſemine carnali Jaco- diffe, quòd fratres eſſent. Confer Rom.9: 11. 12. 13. bi Deus deſtinavit in filios. Et manifeſta ratio eſt, quia ubi notandum eſt, Apoftolum per só Kogós géregate ipſa hæc prophetia Malachiæ defcribit multos Ifraeli- Sicut ſcriptum eft, oftendere, ex eo loco, quem verf . 13: tas ad judicium & pænam. ut cap. 2: 3• 1 2. 3 : 7.11. citat , liquidò probari, quod fuperiùs afferuerat, Amo- rem Jacobi & Efavi non fluxiſſe ex præviſione operum bo- $. 6. Si quis dicat, Hîc intelligi amorem , qui fit de norum aut malorum. Quum autem dicit Fratres , & qui- cretum benefaciendi conditionatum, reſpondeo 1. Hoc dem ex uno patre & matre ( ut annotat Apoftolus ) figni- non permittere formulam federis. Ero Deus ſeminis. 2. A- ficat 1. Paritatem reatûs, non obftante vocatione patris morem conditionatum de Deo non poffe dici niſi meta- ipforum communis. 2. Separationem fa&tam per gratiam. phoricè : ut fignificetur beneficentia quædam externa, Amor igitur fignificat Gratiam & miſericordiam erga qualem præftat iis , quos amat; ita ut, fecundùm ho- peccatorem: Odium ſignificat judicium fuper reatu , an- minem, propofitum fàlvandi portendere videatur. 3. A- tecedens mala opera conſequentis temporis & ætatis adul- morem conditionatum non effe folorum Ifraelitarum, tioris ; & , in comparatione gratiæ five electionis Jaco- quemadmodum hîc Dile&tio ad Iſraelem reſtringitur. bi, reprobationem. Quòd fi quis fugiat dicere Eravum 4. Talem hîc amorem intelligi, qualis fuit erga Jaco- reprobum, hoc nihilominùs concedere oportebit; 1. nul- bum ; & non qualis poflit dici eriam effe erga Efavum & la figna regenerationis in Efavo à Scriptura effe annotata. ipfius pofteros. 5. Talem eſſe amorem , qui non poflit 2. Odium ( ut minimum ) fignificare hîc Negationem confiftere cum ſeveritate exercenda in æternum. verf. 4. demonftrationis Amoris Dei erga ipſum, ita ut certum 6. Talem eſſe amorem , qui importet glorificationem exemplum electorum Efavus eſſe non poffit , quemadmo- Dei cum lætitia in facto : atque ita illuminationem & dum Jacobus. Sic nihilominùs Odium pro Reprobatione fanctificationem & juſtificationem & vitam. Hic lo- ponetur, fi non verâ, faltem apparente. quatenus Deus cus probat Gratiam ſpecialem electionis & confequen- eum non demonſtravit electum. ter redemtionis ac ſanctificationis ; & propoſitum $. II. Verf. 3. poft primum colon, & verf. 4. Probat Dei , quo in certo ſemine Deus connexuit omnes gra- dilectionem Dei in pofteritate Jacobi ex comparatione o- dus benedictionis , ita ut unus gradus non fit fine al- dii pofteritatis Efavi. Tale argumentum. Si in pofterita- tero. Summa item verbi divini indigitatur effe decla te Jacobi, duin ſeparata eft à pofteritate Efavi & ejus pro- ratio Teſtamenti : quod in Amore Ifraelis confumma- fanitate, non eft demonftratio iræ & odii, qualis in po- ſteritate Eſavi fratris, ſequitur , pofteritatem Jacobi di- 8.7. Secundò retegitur in Iſraelitis ignorantia bonorum | lectam eſſe. Conſequentia patet , quia evidens amor eſt , Teſtamenti, & confequens expoftulatio cum Deo. Et non puniri illo modo. Hoc ex ipfius iræ defcriptione li- dixiſtis. Tantùm abeft, ut crederetis verbo meo Tefta- | quebit. Conftat illa ſeveritas 1. definitione defolationis: mentum declaranti, & cognoſceretis bona illa, in qui- quæ illuftratur aſſertione deftructionis reftauratorum. bus vos diligo ; ut etiam fic in cordibus veftris mihi 2. manifeftatione defectûs juſtitiæ , & ira Dei in perpe- reſponſetis, vos non videre, quibus in rebus diligat Deus tuum fuper illos, ad omnes. Quod ad primum attinet, Ifraelitas. teftatur, fejam dediffe montes Eſavi in deſolationem , & $. 8. Hîc rurſus indefinita locutio obſervanda eſt. hæreditatem ejus Draconibus deſerti. Montes empha- Nam vos notat hic certam populi partem, generationem ticè. Habitatio Efavi mons Seïr. Hujus quidem ju- & numerum. Talium locutionum indefinitarum & fy-' ga multa eſſe , ſatis liquet. unde montes unus mons appel- 20. 23_26 4.3. 6. tur. Aa 4 / 284 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι U S appellari poffe videatur. Melius tamen videtur dicere, ( antitheſin facit ad civitatem fanctam, in qua juftitia per- hîc reſpicere prophetam ad hiſtoriam. Quo tempore e noctat , Efa. I: 21. 26. eò quòd illi hæreditatem in terra nim maximè deſolatus eſt Edom , non tantùm poſſe- quærerent. Dum populum exſecrabilem appellat , eft an- dit montem Seïr , ſed & montem Morijah & mon titheſis ad regnum & populum Dei; & ſignificatur Afi- tes Iſrael , propter regnum Herodiadarum & commu xio ad principes terrenos, qui exſecrationem tollere non nionem politiæ. Non dicit propheta , defolationem | poſſunr. In Obadjam demonftravimus , fub Edomi no- jam pera&am eſſe omnibus modis; fed fignificat, id jam mine Ifraelitas infideles connotari : itaque hîc Judæi & fieri cæpiffe. Nam ex ftatim ſequentibus liquet, Edomum Judæa fubaudienda funt. Ita nihil receditur à litera : quan- tum eo loco fuiſſe , aut ſaltem proximè futurum fuiſſe id doquidem compertum eft, hoc judicium Edomi peractum tempus, ut Edom ſperet ſe deſtructa reædificaturum. Si- | eſſe tunc, quando Edom Judæis fuit affociatus externis gnificatur autem hoc loco , verf. 3. Edomum partim gen- | cerimoniis & inſignibus. tis (exceptis reliquiis, Amoſ. 17.) partim etiam no $. 15. Vidimus præſumtionem Edomi & ſeveritatem minis excidio eſſe puniendum, ita ut nulla gens Idumea Dei, obſervandum etiam vocata fit in mundo; & terram ipſorum, tum omnes ipfius $. 16. Tertium: conjunctio, five connexio utriuſque. montes, tum ipfius propriam hæreditatem , in monimen- Cùm dicet Edom, Tum Deus deftruet. Character hic eft tum iræ Dei defolatam eſſe relinquendam. temporis infignis , quo futura erat deſtructio Edomi cum $. 12. Verf . 4. Oftenditur , quo tempore hæc defo- amplificatione regni Dei ultra terminum Ifraelis. Con- latio ad colophonem ſit deducenda: idque ut occurratur gruit character paululum antecedens , cùm Ifrael poſſede- dubitationi ex apparentia reſtaurationis. Tria hîc igitur rit hæreditatem Edomi. Vide Num. 24: 18. 19. Gro- funt. 1. Edomi præfumtio. 2. Dei ſeveritas confummata. tius tota via aberrat, quum putat, deſtructionem Edomi 3. Connexio utriufque. eſſe factam à Johanne Hyrcano. Atqui tum Edom & ac- $. 13. Primum. Dicet Edom , depauperati ſumus; ſed ceflit ad fædus Ifraelis & cum populo Dei & in eo ædifi- de integro edificabimus vaftitates. quod latiùs intelligo, catus eft, & eum mox redegit in poteftatem. quæ non non tantùm de vaftitatibus propriis, fed etiam alienis. ut poteſt vocari deſolatio Edomi. in præſumtione inſit ſpes amplioris fortunæ. Hoc factum eft poſt ſubactam Idumæam à Johanne Hyrcano , qui gen- domo exercenda , opponit bona poſteritatis Jacobi. ut ita $. 17. Verf. 5. Eis, quæ dixerat de ſeveritate in E- tem devictam, quum illam accidiffet, circumcidi coëgit. ex comparatione ſeveritatis gratia commendetur. Gratia Pauci dehinc fuerunt principes Judæorum i fac geveīs, vide- licet Ariftobulus , Alexander Jannæus ejuſque filii Hyr- fed in poſitione contrarii: quanquam non omnes partes autem eſt non tantùm fita in amotione tantæ ſeveritatis, canus & Ariftobulus: annis 55. donec Antipater Idumæus benediétionis verbotenus exprimantur. Subjectum indi- Procurator Judææ conftitutus eft à Cæfare, cujus filius gitat per Vos. indefinitè loquendo: ut fupra diximus. I- Herodes Regnum Judææ & Palæſtinæ totius invaſit. quæ ta diverfis ejuſdem populi obmurmuratio & promiſlio ap- fuit regni non tantum Idumæi reſtitutio , fed ejuſdem quo- plicari poteft. Tiſdem etiam ; fi fupponas , pænitentiam que extenfio ad Ifraelitas. quaſi vaſtata Ifraelis , intellige includi in promiffione : vel fi verba , In regnum Ifraelis, fibi fuifque ac nomini fuo reædificaret. I nos? accipiás quo dilexifti nos ? accipias , ut ſollicitorum de amore ob defectum Antipatri & Herodis ftirps ampla eft, multoſque princi- | meriti. pes & reges etiam extra Idumæam & terram Ifraelis illu- ftres tulit: fed etiam, auctore Jofepho , intra centum an- S. 18. Bona promiffa funt 1. Conſervatio Ifraelis. confercap: 3:8. Non eſtis confumti . Intelligitur hæc pro- nos exſtirpata eſt, & fic fpem reædificandi deſtructa de- miſlio ex eo , quòd vifuri dicuntur. 2. Conſervatio à ſtituit. Deædificiis Herodis in Idumæa & in terra Iſraelis communione cum iis , qui percutiuntur anathemate. 11- nihil attinet dicere. Templum certè magnificè exftruxit. Idumæorum etiam in conſervando templo, tanquam arce luminatio ad cognofcendum judicium Dei; & fic juſti- tiam & injuſtitiam dignoſcendam. 4. Sanctificatio ad 2- fua, ultimo tempore ſtudium Joſephus exponit. Non du: bium eft, quin aut hæc ipfa Edomi præfumtio notetur, Jehovah ultra terminum Ifraelis. Hæc verfio & conſtru- mạndum Deum & regnum ejus. Dicetis : Magnificabitur aut, quando quid fimile egiſſe eorum, quæ hic dicuntur, | áio eft apta verbis ; & is fenfus in altera conſtructione videri poflint , nihil reperiri poflit . Quidam dicunt 133 præfupponitur. Secundùm hoc fenfus eft, Filios Dei in potentialiter accipiendum effe, fi ædificent. Sed imple- populo animadverſuros ex poena Edomi, quando illa fiet; mentum nos docet, indicativè accipiendum effe. Idem quod jam inſtet adventus regni Dei in gentibus. Item ad teftatur conſecutio fententiæ: & quod dicitur , Oculi ve- prædicandum virtutes ejus. Dicetis : Magnificetur Jeho- ſtri videbunt: Pariam Idumæis in culpa hac Ifraelitæ , vab, hoc eft , Prædicabitis virtutes Dei ad obedientiam fidei. 5. Apertio januæ ad prædicandum virtutes Dei $. 14. Secundum: Dei feverit as verſatur in deſtructio- neædificatorum. Regnum Herodiadarum in Judæa pri- raelis. extra terminum Ifraelis. Dicetis , extra terminum If mò deſtructum eſt, quando Judæi Syriæ contributi funt ; $. 19. Quod in Hebræo eſt? id exponendum ut fieret fides prophetiæ, Efai. cap. 7:8. Urbs & Tem- plum fub Nerone & Veſpaſiano", totuſque ita populus eft per non intézetyce. LXX: Veregów ogíay. Chaldæus cùm Idumæus , tum Judæus ei permixtus & reverà fer- Ty Dariņ ny nøg! & dilatabo terminum Ifraelis . viens, deſtructus eft. Conſequens eſt judicium omnium Druſius afſeveranter ultra terminum. addit: Res clamat, Shy's filiorum mundi , inquit Abarbenel, de terra il- , ita vertendum eſſe. Verum eft. Nam byn fignificat re- lorum, & populo , five politia . ut 1. Terra quidem vo- ceffionem & diftantiam. Vis enim ejus eſt q. d. à juxta cetur Terminus Improbitatis. Deo enim illuminante gen- vel à fupra: pro re nata. Aliud eft > Symput Gen. 22:9. per opera fua quærentes , terramque fuam & Judæam fini- >$25kpop fupra ligna. quod impofuit iis , qui hic ju: timam ac templum tenentes, juſtitiæ Dei exſortes fuiſſe. pra vertunt. Et quid eft, Supra terminum? In termino 2. Populus , quem Dominus damnat & exſecratur (fic dicendum fuerat. vel faltem per by folum fuiffet is fenfus verbum Dyr Numer. 23: 11. 12.) Confer Pfalm. 109: expreſſus. Belg. Dan de Landtpale Iſraels af. Nos verf. 17. 18. Qui enim ex operibus legis ſunt , ſub exſecra- adjuvat etiam parallelia. Modò dixerat', Vocabiunt il- tione ſunt. Galat. 3 : 10. Eft in hac parte comminatio , | los. quod de filiis mundi Abarbenel intelligit. verſ. II. fore , ut Gentes recognofcant , Ifraelem infidelem ſub Ab ortu ad occaſum offertur munus purum. cap. 3: 14. maledictione eſſe, & Deum abſcondiſſe faciem fuam ab Et prædicabunt vos beatos omnes gentes. Exre id quoque ofis, Deut. 32: 20. atque ita ipſos cum ſuis ducibus Idu- probatur, quia nunquam poftea facta eſt deſtructio Edc- mæis ad hoc judicium antè deſcripſiſſe. Quod fit in- | mi talis , quæ non effet conjuncta cum deſtructione terræ telligentiam & applicationem prophetiarum. In ſeculum Iſrael: at contra Edom in terra ſua & Ifraelis deftruótus donec ſcil. appareat , quis fit finis ipforum. ut in Deute- | eſt. Ifrael autem verus heres fuit regni Dei ultra fines ter- ronomio additur. Terram vocans terminum injuſtitie' ræ propagati. $. 20. Ad Efai. 9:9. per IN M A LA CH C Ι I Æ 285 wus. Ε. СА Р. І. $. 20. Ad futura hoc referre cum Abarbenele, eſt di- | tulo & jure domini. Obſervandum eſt, quod titulus patris cere, Spiritum ſanctum non effe locutum de iis , quæ pla- includat ſua natura titulum domini : unde etiam kovor ge- nè ſic faéta funt, ut verbis prophetiæ conveniant. Quod neratim à filio exigitur. Contra titulus Domini non ftatim abfurdum eft. Et quis erit ille Edom in futurum ? Judæi ponit titulum patris revera Verum quidem eſt, quòd Romanos intelligunt perridiculè. ut in Obadia demon- titulus domini de Deo & Chrifto dicatur ratione au zgás ct aus ftratum. Porrò etiam Abeneſra ut nos, conſtruit. & res eis mesclav; in quo ipſo ( ratione rei fignificatæ ) inclu- eam conſtructionem exigit. Apud quos enim requiritur ditur paternitas & filiatio. Sed tam ampliver non ponitur magnificatio Dei , apud eos prædicantur virtutes Dei. hîc nomen domini. Alioqui enim contentus fuiflet nomi- Atqui ii, apud quos Deus magnificari voluit, ſunt extra ne patris , neque à genere honoris ad fpeciem deſcendiſ- terminun Iſraelis. Igitur in hoc quinto fupponitur Emiſ- ſet. Putamus igitur , titulum domini hîc fpecificari ob fio Ifraelitarum extra terram fuam ad gentes, cum ſpe hæ duas cauſas. 1. ad fignificandam obligationem peculia- reditatis gentium. Confer Hof. 2: 2. Et congregabimtur rem ex nung cod. 2. ad fignificandam obligationem ex " filii febude & filii Ifraelis und & ponent fibi caput u δεσποτεία. num & aſcendent ex terra. Vide & Rom. 10:15. Hæc $.23. Jam ordine videamnus hos titulos, Pater dicitur funt bona, quæ vero Ifraeli ( qui eft fecundùm promillio- | eò, quod nos volens gignit , per ſpiritum ſuum, ut ſimus nem) in hac vita eveniunt. Ea autem ſunt argumenta fu- ad imaginem ejus in rectitudine ac virtute, & beati fimus turorum; nimir. Hæreditatis gloriæ cum Chrifto, in cæ cum ipſo & bona ipfius fint noftra. Hæc vocatur commu- leftibus. nio cum Deo. Dominus dicitur partim ut autecot's. unde 5.21. In prædicatione ipſa Magnificationis Dei ſumma | Kúero appellatur in Nov. Teftam, partim ut civitatem & Euangelii continetur. Significat enim, Deum magnitu- familiam habens , in qua non tantùm filios, ſed & ſeryos dinem ſuam oftendiffe & comprobaſſe coram oculis 0 mercenarios alit ad gloriam ſuam. Quorum reſpectu deca ć- mnium, manifeſtatione fanctitatis ſuæ tum per obedien ons dicitur, ſed non pater aut redemtor. Neque enim re- tiam Chriſti tum poenam non diligentium apparitionem demit illos in peculium, ad libertatem à fervitute : fed ejus : manifeſtatione veritatis fuæ & miſericordiæ, da- tantùm impenfis fuis reddidit participes domús fuæ ad tione Redemtoris : atque manifeſtatione veræ juftitiæ. hoc, ut intuitu terrenæ mercedis vellent illa facere, quæ itemque occupatione regni & abrogatione principum , | funt minifterii domûs ipfius. Hoc igitur eft , de quo Deus quibus tanquam ſervi Ifraelitæ olim ſubjiciebantur. Nam Sacerdotes per prophetam obteftatur, primo quod ipſum magnitudo Dei apud gentes in eo regno eft , quo folus non honorent ut filii, ut Deunt glorificent & ſanctificent Deus eft rex ; ad libertatem Ecclefiæ. Cum eo quod animo & corpore fuo; neque verò, fecundo, gratias a- Malachias hîc oftendit prædicandum ultra terminum gantut Redemtori: imò ne quidem, tertiò, illa , quæ Ifraelis, concinit quod eft Deut. 32 : 3: Date magnitu- mercenarii &, qui non ſemper manent in domo , agere dinem Deo noftro. Comparanda falſa opinio Judæorum, poffunt & folent, agant, quæ in litera & externoritu po- quafi non eſſet magnificandus Deus ſine Judæorum cul fita funt. Vocat Sacerdotes Spretores nominis Dei , quia , tu & juftitia & traditionibus & patribus five præftiti- quum Sacerdotum fit Dei nomen manifeſtare & fan&tifi- bus. Efai. 66; 5. In nomine meo magnificabitur Domi care, parvi faciant ſanctificationem nominis Dei; quæ in hoc confiftit , ut homo & agnoſcat virtutes Dei, & debito modo ad Deum propter eas afficiatur, & fidem Pars ſecunda. faciat omnibus , ſe Déum amare & in eo fiduciam repo- fitam habere. Elenchi I. Propoſitio. II. Demonſtratio contemtûs nominis Dei Verf. 6. Filius honorat patrem, e ſervus dominum 1. in facrificiis. Suum. At, fi pater ego ſum; ubi eft honor meus? car fi dominus ego fum , ubi eft timor mei? dixit Verf.7. Offerentes in altari meo panem pollutum. Et Et dicitis, Qua re fpernimus nomen tuum? Jehovah Deus exercituum vobis, 6 Sacerdotes , qui dixiſtis: Qua re polluimuste? Dum dicitis, Men- Spernitis nomen meum. ſa Jehova contemtibilis eft. $. 22. In fuperiori pericopa hoc conſtitutun eft, Verf.8. Et quum affertis cacum ad immolandum, non Deum effe Patrem Ifraelis ; certè quidem Dominum. eft malum? o quum affertis claudum ac ægrotum , Nunc ex hocprincipio deducit jus exigendi honorem & ta non eft malum? Offer illud, age, præfidi tuo: an morem. Quo pofito, accufat imprimis Sacerdotes, tan- gratum te habebit, aut an accipiet fáciem tuam? ait quam populi duces , deucriuſque defectu, & contemtu Jehovah Deus exercituum. nominis fui. Honor debetur a filio patri, à fervo domino. Is honor eſt præceptus in præcepto quinto decalogi. Ha- | Verf.9. At nunc fupplicate Deo, ut gratioſus fit no- bet Malachias interpretationem ejus præcepti. 1. dum bis: Ex manu veſtra fit hoc. An accipiet ullius in- patri jungit dominum. Eft enim Dominus quodammodo ter vos faciem ? dicit Jehovah Deus exerci- Pater. Servus enim eft domini , ut filius patris; & à do- mino alitur & fovetur ac ad bonum fuum regitur, ut filius à Verf. 10. Quis eſt etiam inter vos, o claudat val- patre. 2. quando honorem determinat ad quandam fpeciem honoris timorem. Rom.13:7. tớ 5.660v, 7 ob bov, tô Try vas: e ne accendatis ignem altaris mei fruſtra. muzive thy zipenv. Servus , præter amorem generalem, obli Non eft mihi voluptas in vobis: dixit Jehovah Deus gatur ad fpeciem illam honoris , quæ eft timor. nimir. ut exercituum ; & munus non acceptabo èx manibus pareat domino, non tantùm ad oculum, per ógoc pods veſtris. Leíc áv Sportce géoka) , Col. 3: 22. fed ex corde. Timor | Verſ. 11. Nam ab ortu Solis ufque ad occaſum ejus enim cordis eft. Neque enim intelligitur timor, ut latro- magnum nis , aut ejus , qui habet jus puniendi ; ( Nam qui ita ti- eſt nomen meum in gentibus ; e in omni met, is ex corde non obedit) ſed ſubjectionis, qua loco hoſtia offertur nomini meo or munus purum. ſervus addicit minifteriis domini & utilitatibus ejus, vo Nam magnum eſt nomen meum in gentibus; dixit luntatem ſuam conformans voluntati illius , quantum fan Jehovah Deus exercituum. itè fieri poteft ; idque propter conſcientiam, quia id re- Verf. 12. At vos profanatis illud , dum dicitis; Menn &tum eft apud Deum. Filius ad omnem fpeciem honoris Safehovaeſt polluta: a quod attinet germen en obligatur, etiam timorem ſubjectionis. quia non minùs eft patris ac fervus domini; imò magis. In ſubſumtione jus, contemtus eft cibus ejus. bifariam agit Deus; 1. ex titulo & jure patris. 2. ex ti- Verſ. 13. Et dixiftis; Ecce, Quid defatigatio ? Et defla- tuum. fe 286 C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι Ο S cato. cata deflaviſtis ipſum (velpotiùs expirare feciſtis ipſum) | bus fua natura purus eſt , conditus ad alimoniam ho- dixit Jehovah Deus exercituum, e attuliftis ruptum, conſcientia , omnis cibus , ut & ufus omnium re- minis : fed homini peccatori , cujus maculata eft @claudum, cu agrotum, e attuliftis munus. rum, impurus eſt. Tit. 1:15. Hujus impuritatis, quze An acceptabo illud ex manu veſtra? dixit Jeho provenit à peccato, teftis eft lex vetans quoſdam cibos , vah. ut impuros , tum comedere, tum etiam ſacrificare. Quòd Verf. 14. Maledictus igit endolo agens, in cujus gre- autem quædam ciborum genera declarat pura , etiam ge eſt mafculum, et vovete ſacrificat corruptum ad facrificia : teſtatur purgationem conſcientiæ à pec- Domino. Namrex magnus ego fum: dixit Jehovab $. 27. Ex quo principio conſequitur, facrificia impu- Deus exercituum: @ nomen meum erit reveren- ra eſſe duobus modis. 1. cerimonialiter : fi talia offeran- dum in gentibus. tur, qualia offerri non debebant. 2. moraliter : fi etiam cerimonialiter pura non offerantur in bona conſcientia. S. 24. In hac pericopa eſt 1. Exprobratio contradictio- | Confer Hagg. 2 : 12. 13. 14. Intelligitur, inftitutionem nis Sacerdotum adverſus accuſationem Dei. Ýf. 6. 2. Pro- & oblationem facrificiorum in altari effe comparatam ad batio prima contemtûs nominis Dei ab oblatione polluti fanctificationem nominis Dei. Perfectè quidem fan- per in altari Domini. quod imputatur ut inquinatio Dei. Ar- guinem taurorum & hircorum non fanctificabatur nomen gumentum hoc , negatum à Sacerdotibus , confirmatur Dei. Nam alioqui Deus facrificia non paffim reprobaf- (a) à vilipendio altaris . cujus dignitas adftruitur , quum ſet , & ipſa ſacrificia pura non arguiſſet pollutionis (fi appellatur Menſa Dei. verf. 7. Contemtus verò altaris fcil. per ea confcientia purificari poffet ) nec facerdotiùm probatur porro per comparationem oblati à Sacerdotibus ad unam familiam & unum locum coarctaſſet ; denique cum cæco, claudo & morbido. Quod ne duci quidem totum fuftuliffet. Reftat igitur , alium facerdotem, le- acceptum effet. In eo eft comparatio imparium, Dei, cui cundùm ordinem Melchiſedec , cum meliori facrificio fit oblatio , & ducis. verf. 8. Comparationem oblati | fuiffe expectandum: & ejus ſacrificium fuiſſe neceſſarium , ne Dei nomen deſtitueretur ſanctificatione. Unde fequi- probat verl . 9. 10. Vitium offerentium, unde illos abo- tur, qui putant, revera per facrificia pecudum tolli pec- minetur, oſtendit per exemplum facrificii Deo grati in aut per aliud facrificium , præter id quod con- omni loco offerendi. verf. 11. In hoc eſt antitheſis tem ftat fanguine Chriſti, quique docent Chriſtum non ef- pli & facerdotum & veritatis cultus. Sacrificio , quod | fe mortuum ad expianda peccata & fic ad fanctifi- Deo gratum eſt, opponit profanationem nominis Dei per candum nomen Dei , eos , cum Judæis , nomen Dei Sacerdotes. quam probat ex ipſorum judicio de menſa pernere. Dei, quòd fit polluta : & de Germine Dei, quod ejus S. 28. Præterea hîc repræſentatur oblocutio Sacerdo- cibus fit vilis : itemque de quiete Dei, quòd fit Defatiga tum contra accufationem Dei. In quo inquinavimus te? tio: & facto; quod Germen Dei fecerint exſpirare ; & Hæc phrafis notat , eum , qui contaminat facrificium, pro eo obtulerint ægrum pecus cum munere. Quod re contaminare altare, & per confequentiam Deum, hoc probat verf. 13. cum offerentis exſecratione. verſ. 14. eft, non modò non fanctificare Deum , ſed etiain ipfius Quæ eit concluſio hujus argumenti. nomen blaſphemare. Chriſti igitur vel abnegatio vel non 8.25. Verſ. 6. Et dixiſtis , in quo [previmus nomen ſincera agnitio eft Dei vel ignoratio vel abnegatio. In tuum ? Notandum hîc eſt ante omnia, Prophetam fic lo hanc mentem Reſpondetur, ipfos inguinare Deum , dum qui ad facerdotes , quaſi iidem eſſent omni tempore, & dicunt , menfam Dei effe ſpretam. Connexio talis eft : quaſi illi, quorum facta ſpecificat verſ. 13. jam tum vi Qui menſam Dei dicit, hoc eft, cogitat, judicat , do- verent, & jam ea perpetraffent. Ratio eft, quia ubi eft cet, opere demonſtrat (Nam nemo ferè eft, qui dicat idem animus, ibi communio eſt factorum. Sic in pofte- | totidem verbis , Menſam Dei eſſe contemtibilem : at ris vindicantur delicta præcedentium, quafi ipfi feciffent: quum quis talia docet & talia facit , unde fequitur eſſe fic præcedentibus imputantur ſequentium culpæ , quas à contemtibilem vel contemni, tum perinde eft, ac fi di- præcedentibus didicerunt. Præterea mos prophetarum ceretur ) eſſe ſpretam, is contaminatum panem offert & eſt, de futuris tanquam præſenţibus loqui. Jam quod at- Deum ipſum inquinat , & fic convincitur nomen Dei tiner Reſponſationem Sacerdotum propoſitam hoc verſu , contemnere. Hæc declarata ſunt. Emphaſis argumenti ea fignificat, animum ſacerdotum talem eſſe, ut nec ce eft hîc , quod Altare vocatur menſa Dei. De quo di- dant nec credant verbo Dei darnnanti eorum vilipendium; ctum eſt. Repetamus hoc. Qui menfam Dei fpernit &, & ut ſibi arrogent cultum Dei perfectum & juftitiam & quod idem eſt, non diſcernit , is Deum contaminat. Si- fanctificationem nominis Dei . Ita etiamnum fit ab illis. mile eft Apoſtoli 1. Cor. 11: 27.29. Qui indignè come- Quicquid enim legant in Scripturis, nemo eft, qui con dit panem hunc do bibit poculum Domini , reus erit corporis fiteatur, fe affinem eſſe ejus culpæ : fed omnes Euangelio & Sanguinis Domini ; non diſtinguens corpus Domini. hoc demonftranti ex prophetis contradicunt. Obfervan- Hieronymus : Dum ſacramenta violantur, ipſe , cujus dum eft, Chriftum & Chriftianos fic de Sacerdotibus lo- Sunt ſacramenta, violatur. Quemadmodum Jehovah in qui, ut hîc propheta: Judæos autem fic de fe omni tem altari non contrectatur & tamen polluitur, ita corpus Do- pore locutos effe, ut hîc introducuntur loquentes ii, qui mini in menfa Domini licet non contrectetur , tamen reſponſant Prophetæ. reum facit fui polluti indignè comedentem fymbola. 5. 26. Verf. 7. Accuſat Sacerdotes , quòd in altari Dei Convenientia Veteris & Novi Teſtam, hîc etiam perfpi- obtulerint panem pollutum: ut probet , eos fpreviffe no citur. Uti in Cæna eſt obfignatio communionis cum cor- men Domini. Panis dicitur de facrificiis : Levit. 22:25. pore Chriſti : ita in altari communionis cum Deo per quia Altare eſt ut menſa Dei, (quomodo id mox appels Chriſtum. Neque enim fieri poffet, ut, facrificio conta- lat verf. 7.) ſignificans donum id cælefte, per quod five cu- | minato , Deus diceretur contaminatus, niſi facrificium jus merito & communione peccator & omnia Deo à pec- eſſet communio Dei, ut panis Cænæ communio corpo- catore offerenda neceſſario ſanctificantur. & facrificia ut ris Chrifti. Eadem gratia , eadem oblignatio eft : niſi panis Deo ad comedendum oblatus ; & conſumtio facri- quod in N. Teft. libertas & confolatio expiationis faétæ ficiorum per ignem coeleitem, ut comeſio: cui conjun- eft: quæ bona non dabantur in Veteri. Poftremò obſer- gitur & odoratus, tanquam ad evétavov. Sacrificia enim vandum, fi in fymbolis Deus & corpus Chriſti contami- ſunt fymbola communionis cum Deo , & notant évé natur , quantò magis inquinatione animæ & corporis no- TELUGU & tanquam fatiationem Dei per obedientiam fi- ftri, quæ ſunt templum Dei? Quo jure Apoftolus jubet lii tum ad ſanctificationem nominis fui , tum ad falu nos fanctificare Deum in utroque 1. Corint. 6: 20. eo- tem electorum. notant , inquam , gratam acceptatio- dem jure dicemur Deum contaminare , quando fpiri- nem obedientiæ Chrifti & in eo Ecclefiæ. Panis con tûs corporiſque inquinationem admittimus. Neque il- Laminatus fignificat facrificium impurum. Omnis ci- | le uſus hujus verſiculi omittendus eft : Eum; qui dicit prina 2. Reg. et plar gratia quis 2: T mi" hi ni pro pecu- Cime te, mini. artea is. IN M juftitiam veram , & radiis fuis ſanans æg h. e. verbo & fpiritu fuo nos regenerar conſolans. Orietur, manifeftabitur ; doctrinam , opera, pafliones , reſurr nem in cælum & effufionem Spirit tionem veli, in deſtructione temp' & fic ſublatione fervitutis. Zach. I peccatum. I I. Exibitis, ex Hierr dum. Efai. 52: 11. 12. Hof. 2:2 tuli ſaginarii. Auctiores fide & copia fietis. $.40. Verf. 23. vel cap. 4 proborum h. e. infidelium & S tium , in reſpectu fidelium. cinis ſub plantis pedum veftroru Chriſtiani toto illo temporer dicium proterent omnes im; perſecutores , hæreticos, A 110. Ýf. 1.2. Pars Admonitio de f obſervand advei 4. Verf. 24. Memo quampræcepi ipſii tuta o judicia. 5. Verf. 25. Ecce antequam veniate bilis: 6. Verf. 26. Oto cor filiorum ad pc tiam terram ana 5.41. In hac pe prophetiam , verbisi $.42. primò con dei , legem Mofis, Num. 12:7. quipp omnium , quæ 3:5. ad cujus teſtir vocare. Joh. 5:39 nium feculorum , & bus affumitur. Cur eos moveri auctorit bus patrum. Solu eſſe legem Mofis. C dùm gloflas doctor præjudicia, futurur cultè Moſes hîc in Cathedra Mofis, ſcripturam pervertei populum crudeliter tranfgrediendam adi or U S. >> brevitate & cognitionis meæ dis ut memet ipſum proficere putavi : maximè cum id bo- ue mihi dubium eft, quin, Dei, longè adhuc lucu- d quem profectum Ec- tibus , Sacræ fcripturæ αλόν και ita μέγα έργον εις ſi, quemadmodum eſt defcribitur , tanquam gnum operæ precium ocal. 10:9.10.) Quòd us : quando vidimus dimus fine caufa im- quando ftatum Ec- quum multa nobis r cætera, quæ fpem rationem conſequetur in ab Eccleſia Chri- em, non judicem, interim contra Ju- Anti-Chriſticæ uo Ecclefia habi- ecognoſcat patres orum in Chrifto, ohannes πατέρας και efiæ, patrum no- conditionem re- ores & doctores, cleſiam in ftatum 9:16. Vidit, quod tabit Dominus in sad foveam: &c. retur & educetur. mni humana po- n urbem, in qua pram mundo, &, multi peccatores eſt & pectore fir- ſerationem confe- tur fibi gratulans 'am te; confitebor Vrbe (hierarchia) am (quaſi diceret rum?) ex urbe five irco glorificabunt te idere mare, imò to- aftitatem venire ſu- ntas Domini. Lu- ines aquarum, in die lé: omnes illi congre- idebis, & illuminabe- is gentium venient tibi. rit QV ASTUM e audiat SANGUI- mſublimatio ejus; pani 2 ITUET JEHOVA B. UNIVERSITY OF MICHIGAN 3 9015 06975 1553 C 674,517