ί
Qi -
[3.6Cc.

3353
ɧ
ÉÉÉÉÉ
FFFFFF 9$
HÈ –SSęUH
ìEiiEiiililíHIII|
!… RI]
I–Ter-*=*=*
©•sese**•••••:
*******--*---…-_.. - -
*-**--------- --. -.
& Š áí
© §. ex*
£:3it:
§3

3-- - - -" - ac:->… ***
N; \ì,
.&/
L-zr^?r a*
>» »> » IJJyJ
- ar* T ... - r • . . •< l. §-< - … *,
r-* - =•sess.z. • ••. . . Wa^, Y ') •,
° -- * • ' • * a.
** •. 21 , 3 ;
*. « % $. & .2
< v * l * - … -. a”.
&? 1 ^? • ' . -*- A ****** --•---------- *-' • -«<« 3S æ ex…-_•_:*-*-~
·* g*.& - - f *~ . . s.: Q. - *— *--*- -.
3… .* -— •- s '- §• 8S *,
*---. ° ° •.
Rs. * * '- )
4Z - --> '- ·
-<-<•.-q
f»
- .-•…
L.< - ---
•. * * * . * …
*, .* AY *, $
- 2 : " :? . A *
•. L2. — ^
&* ... -* ' 3*^ •
*• *R* *& -
8. yY) ) -
4 -. } /; „*r*?
2* <* ¢ ej ra* T. - : ? *- => -*-^a °*°<s C<:… S>
* *-* g L' - & - -
- £/ A. .
•. w|
< - -<
} } W. %] 2*_.,-
-<---*-*-
.>-**- .
- · · 2° A*. 22* -_2° : … «* -• - • - r* __.. tr…*< 2–áæ * <--< … «3 •* . * —=—== Pr<E
…:-< .- - -.- - - - - I. . .-•--• • *-= 333 § *** Eg-E…” -f i._ * . •_… - - -<$57 ùe T * • • , . =s= ę -- í ** * . •
<<* *"*. … 3… *-** : ..*. a3gg .*>. -r-*: - ® • • - —- … - æsé- g* s - - 3 - s<* … °< < < , • * * ° a * *$-. -• * -<
: -- --- - §. T> • „ S\` … N . . $\ `§ >\v . §• 3.* * *S \ *, *:
- <*« &- … 3, :\ $. ---- [1* . <- Y \ts\ , \ Y *
*•. \ • }; \ , r . . .] || §}'], - ». $ r . ***)j *. § 8, , , ' [2
ι. • r. « : • ? *. * . ,: A * * , . a , á * f jyi'; & * 3
! ; / A ' ' ' ' ' , 'J /- 2 43^^ 2^. £^A 2 <27. u. A.
2 z. «2 • . . ° . . . •? .* -e<* 2e2 - ex-* sat - . . . * ® … . * *
*-*3- *3T=== £rg.:_…-• -**=*=*E; ¤È -a --------- • • • . • ® <§* ess •-
-~ . - - *-* * * § •. * x. ' . . s \ ¥ ç* \
ix - E t. -. • q - --- $ !) • § * *. + {! ■ {2
} ) *. ?. h //% ' . . A Æ/} A / %}/ A //j// ///
ar 2 ; - « - - i* , a 2
- : « ag^ . _.*<? • 2 .'* sę-2% .-* s* <-2
- - ■ ■— __ * %*, „Ergô
- - - - .- *• - æs,
- Sa *§ $ s§ *$• • *, * w|
¤« *. \, ® \, `) Y,
È • : • } 2 / ' } £. œ
f ■ ' , 22 ,2 g// Z,
.? s*
:…: • r
<| β
&; - * ,• }, ? 4 ' - ā
-r- * '. .-<?…* _- … _ -3. -* :* - <a
= . _ . -------- *®*s**… = - -*- = $e- - : i . -7- - >s, «**-
• φ. *s* - '- ΚλΛ *, , •, N, ` ,
$ v. > * . Χ v . - : I) ; '. ¥ ) ; * . 3] f
- Y - - * % . ,: • ; ; … / •r
: I. : w - 2.'' . * j t. '• ' * ; .° Ε
%. / a - . - í . a*^.^ .. " -
-2 ..… 2* 3 ez © ' ^ * <: < ge
- ^Z - ._æ? .-• fi- <=- Eæ =*-… --*
.… : …:…eare…® æses: *&**$*$< : *…*…*** ©J.Tres *•. °-«
J*~ `S<S® '- ' . . ? *• \ 2®
>\, *$\ Y , <s •V: - ,): ' f. i }} , Ju } , 3
J/ A. A ,| r. '- j: : zz, .- /
.•. 2. .- .242 • . a* …*
I. 2i. ” - 8. -*. *-*-*
^-*- *-*-* -* §*. s^® 33. - . _ • *-<-< • * - - *A. •* T*
ç$*
§-§. >& v. * Κ '& `, -:- s
$. 3, $. *, »
<- •©£_*…tae -
• ÈS- â€r>– … ëss^ 8*
>. s. Σ s Κ $ S\
Y '- i •*. \,Y
À w. 3. [3 <? α # A.
- - p* z.• .~
)) §<«
* ô ι
R.
- 2*
- :*s- *** §
. \
Z/ / &
- L* . «*
Γ<s

2%
%

T H E MINO R.
THEOLOGICAL WORKS
JOHN PEARSON, D. D.
Bis Hop of cH EsT ER, A N D SOMETIM E MASTER OF TRINITY coL L E G E, cA\1BR1 de E.
N O W FIRST COLLECTE D, WITH A MEM O I R O F THE
AUTHOR, NOTES, AND INDEX.
BY EDWARD CHURTON, M. A.
C A NoN o F YORK, A N D RECT OR OF CRAY KE, IN THE COUNTY OF DU RJ1AM.
Oiuaι ττάσιν άν όμολογηθήvat τὸν νοῦν έχόντων, ταῖδevoruu τόν τap jiuìv à'ya6óy
eìvai τὸ πράτον* οὐ ταύτην μόνην τjv eùyevea répav και ήμetépav, %), trâv τὸ év
λόγοιs κόμιμον και φιλότιμον άτιμάςουσα, μόνms éxetai tìs ora Tmpias και τοῦ κάλλονs
τὸν voovuévov' άλλὰ και τῖν ἐάωθev, %v oi ττολλοι XpiaTiav6v διαττύουσιν, δs ér{-
• a a-,
8ονλον και σφαλepàv και Θeoῦ τόppa» £d\λονσαν, κακόs eiôóres.
S. Gregor. Nazianzen. Orat. in laudem S. Basilii.
VOL. I.
OX F O R, ID :
A T T H E U N I V E R S I T Y P R E S S.
M. DCCC.XLIV.
= |35
, P *, K
| %, 4. 4.
IP R EIF A C E.
HE well-known words of Bentley, pronouncing
“ the very dust of Bishop Pearson's writings to be
** gold,” have been so often repeated, and have received
so universal an assent from other scholars and theo-
logians, that it seems remarkable so few attempts
should have been made, during the long interval since
the death of Pearson, and even of Bentley, to gather
the dust which lay scattered under the foot of time,
and to collect the loose fragments of at least the bishop's
printed writings ; mamy of which were become so scarce,
that it was with great difficulty a single copy could be
procured.
The first occasion, on which any publie attention
appears to have been invited to the theological portion
of these printed tracts, was in an Address to the Reader
prefixed to the volume entitled, * Bibliotheca Scrip-
* torum Ecclesiæ Anglicanæ : or, A Collection of
* Tracts relating to the Government and Authority of
* the Church,' Lond. 1709: a publicatiom, which the
learned Dr. Hickes appears to have suggested or au-
thorized. This prefatory address, p. ix, x. besides the
two tracts, * No Necessity of Reforming the Doctrine
* of the Church of England,' which were reprimted in
PEARSON, VOL. I. ú
ii P R E F A C E.
the volume, speaks of some sermons in English, and a
tract with the title of * Christ's Birth not Mistimed ;'
as deserving the notice of students in theology, but in
terms denoting that these were already known to few.
From the date of this publication to the present
century nothing more seems to have been done, till a
few years ago the Rev. Thomas Kidd, the learned
editor of Dawes's Miscellanea Critica, collected and
reprimted several of the scarce tracts in Mr. Valpy's
Classical Journal. MIr. Kidd's labours, and the imfor-
mation which he has kindly communicated, have been
of much assistance to the present Editor in completing
the collection of some of the rare papers and pamphlets ;
but the most material portion of these volumes has
been derived from a source hitherto little known to the
public at large.
The library of Brasenose College, Oxford, has for
some time beem possessed of two small volumes of
manuscript in quarto, professing to be copies of some
unpublished works of Bp. Pearson. There appears to
be no record of the gift of these two volumes to the
library, or of the donor's name; and possibly some
doubt of the genuineness of works not verified by the
author's autograph, may have hitherto prevented their
receiving such a eritical examination as their charaeter
deserves. Hence, though they were not wholly un-
Known to a few scholars resident in Oxford, who took
an interest in any thing that bore the name of Pearson,
they have scarcely met with any more publie notice.
They contain the Lectures on the Divine Attributes,
heing the first portion of a large scholastie treatise, or
sum of theology, which will be found in the first volume
of the present publication ; several short Essays or
Determinations on theologica] questions, and several
P R E F A CE. iii
Orations delivered by Pearson in different years at
Cambridge in his office of Lady Margaret's Professor of
Theology, also comprised in the first volume: six Latin
Sermons preached before the University, which are
primted at the beginning of the second volume, and
one Or two shorter papers included in the following
Memoir.
In the absence of any more certain account of these
manuscripts, it seems most probable that they remained
in private hands till towards the elose of the last
century ; as a correspondent of the Gentleman's
Magazine for June, 1789, p. 493. who signs ** B.”
and dates his letter from Chester, adds the following
Postscript :
“ P. S. I have in my possessiom a very fair copy of
“ some theological works of Bp. Pearsom, which have
“ never been published. They are in Latin. My copy
* informs me that it was transcribed * ex ipsis auto-
“ * graphis in museo Revdi. Thane, Archd. Cestr.' I am
“ solicitous to know whether those original MISS. of
“ the learned prelate are extant, and where. Thame
“ was the editor of the Chronological Works of Bp.
** Pearson.”
This description quite corresponds with the character
of the manuscripts in Brasenose College library. They
are written in a very clear fair hand, indicating sufficient
scholarship and great eare on the part of the transcriber.
And there is an inscription on the first page of the first
of the two volumes, which seems to be referred to by
the writer in the Gentleman's Magazine ; as follows :
“ Reliquias hasce Pearsonianas ab ipsis autographis
** in museo Revdi. Viri Joannis Thane S. T. P. Archi-
“ diaconi Cestriensis nuper defuncti reservatis tran-
“ scripsit J. S. Ao. Di. 1727.”
6
a 2
iv P R E F A C E.
A reference in a later hand, below this inscription,
directs the reader, who desires a further acquaintanee
with J. S., to Dr. Charles Gower's Sketeh of the
Materials for a History of Cheshire, 1771, 4to. p. 58 :
where may be seen a high testimony to the antiquariam
labours of the Rev. John Stones, late minor canon of
Chester cathedral, and rector of Coddington; whose
Collections of Cheshire Antiquities, mentioned by
Dr. Gower, included in one folio and two thick quarto
volumes, are still preserved in the library of the Deam
and Chapter of Chester. He died Feb. 23, 1735,
according to an inscription on his monument, which is
recorded in Ormerod's Cheshire, ii. 403. leaving a son,
the Rev. James Stones, also mentioned by Dr. Gower,
who survived till May 23, 1786*. It seems probable
that the transcripts of Pearson remained in this son's
hands during his life. After his death the writer of
the letter in the Gentleman's Magazine may have
inherited them ; but whether that letter led to their
being inquired for and eventually deposited in the
library of Brasenose, there appears to be no certain
information.
The material fact however is this, that the books
purporting to be transcripts from Pearson's autographs
are the result of the labours of a judicious and learned
clergymam, whose industry and accuraey in other de-
partments of literature and antiquities are well attested.
We have his word that he transcribed them from the
autographs; and the internal evidence is such as to
leave no question that they are the genuine Works of
Pearson. They are so carefully written, that in very
few instances the present Editor has found it necessary
to make even a verbal correction.
* Ormerod's Cheshire, P. 263.
PREF A CE. v
With respect to the autographs, it is certain that
Archdeacon Thane, who was a nephew of Bp. Pearson,
and is mentioned in a codicil to his Will, succeeded to
most of his uncle's books and papers. Some notice
of him will occur in the Memoir following. His name,
as observed by the writer in the Gentleman's Magazine,
appears as editor of the posthumous Chronological
Works of Bp. Pearson, subscribed to a Dedication
of the volume to the primate Sancroft ; though the
care of that edition was undertaken by Henry Dod-
well, whose own additions and separate dissertations
occupied the space of nearly half the volume. The
Annotations on Hesychius, now first edited by the
Deam of Christ Church, are mentioned shortly after
the bishop's death, as being under the same custody,
in a letter of Samuel Hoadly, father of the bishop of
that name, to the learned Grævius, dated Aug. 28,
1690. [Hoadly's Works, vol. i. p. lvi, lvii.] They have
now been for some time in the library of Trinity
College, Cambridge; to which they were presented
by Dr. Thomas Gale, deam of York, early in the last
century. It seems that Thane disposed of them to
the learned non-juror, Dr. Thomas Smith, the editor of
Pearson's Notes on Ignatius, whose handwriting is to
be seen in a short record of the dates of Pearson's
life in the first page. And this may be sufficient
to account for their having remained for a time
beyond the reach of Bentleyº ; for the adherence of
the great critic to William of Nassau was such as
' to present some obstacle to literary communication
with a Jacobite*. It was however previously to any
b See Bentleii Epist. a Burney, ence edited by Dr. Christopher
p. 59, 64. Wordsworth, vol. i. p. I o I. Lond.
c See Bentley's Correspond- 1842.
vi P R E F A C E.
such disposal, that Thane himself, with the assistance
of Dodwell, had published that portion of Bp. Pearson's
theological remains, which was included in the Chro-
nological Works. And it would appear from a license
of Abp. Sancroft under the hand of his chaplain,
the Rev. John Batteley, a copy of which is given
by Mr. Stones", that there was an intention to publish
more ; but the year of the revolution, in which the
Chronological Works appeared, with all the religious
and political controversy attending it, distracting the
studies of all sober theology, no doubt had an un-
favourable influence on the sale of that portion, and
probably discouraged any further effort. We have
learnt from Mr. Stones's note, that the originals of
the portion now published remained in the library
of Archdeacon Thane to the time of his death. He
died, agreeably to Mr. Stones's note, which speaks
of him as them lately dead, on June 30, 1727°: but
he died intestatef, and with his death we lose all fur-
ther trace of Bp. Pearson's autographs. It is possible
that they may still be in existence in some unknown
depository of private papers in the county of Ches-
ter ; but the unsuccessful inquiries of such persons
as the present Bishop of Londom, while he presided
at Chester, and the venerable Archdeacom of Cleveland,
who has never hastily relinquished any literary search
among old records, do not encourage the hope of
any such discovery.
It has been determined to include the posthumous
works published by Thame and Dodwell in the present
publicatiom, because there is a close connection of
'' See vol. ii. p. 68. f Information from the Will
e Orpmerod's Cheshire, i. 247. Office, Chester.
P R E F A C E. vii
subject between some portions of the unpublished
and published remains, mutually illustrating each
other ; because their bulk is not very great after the
removal of Dodwell's additions; but chiefly, because
on reference to the old edition, the present Editor
was more and more impressed with an opinion pro-
nounced by other more competent judges, that it was
not executed with fit respect to the memory of Pear-
son ; that Dodwell had too much encumbered and
disguised the two dissertatioms on the early bishops
of Rome by his notes and rival dissertation ; outstep-
ping the duty of an editor, and aiming rather to make
Pearson's labours subserve his own theory of the chro-
nology of that period, than to set off his author to
the best advantage. His own zeal for chronology
also seems to have induced him to give the whole
collection an improper title ; for the two treatises are
historical rather than chronological ; not simply eluci-
dating dates, but embracing several important dis-
cussions relating to the times of the apostles, and
subsequent primitive church history. The reader will
find a very small portion of Dodwell retained in this
new edition ; the remainder of his additions, whatever
their separate value may be, ought to be repeated
in a collection of Dodwell's works, rather than of
Pearson's ; and indeed, though the worthy chronologist
is not to be mentioned without respect by later critics,
the Editor has found reason in most instances to
question the grounds of his opinion where he has
expressed a dissent from the judgment of Pearsom.
The text has also been carefully revised, and several
errors corrected, particularly in the quotations from
antiquity.
It seemed that this tribute to the memory of Bp.
viii PR, E F A C E.
Pearson would be incomplete without some attempt
to furnish a Memoir of his Life : as perhaps there
is scarcely an instance of a mam so eminent in his
generation, living moreover in such eventful times,
of whose personal history so little has been publicly
recorded. The materials, which have been discovered
by the present Editor in the course of his inquiries,
have not been such as to supply any thing like a
continuous narrative, or to remove all historic doubts
on particular points ; but many private notices have
been collected, and several short memoirs have offered
themselves, composed by different Cambridge scholars,
which shew that more might have been made known
at an earlier period, if there had been one to under-
take the task. The most important of these memoirs
are that of Anthony Allem, esq. preserved in Eton
College library, of which a copy has been kindly
furnished to the Editor by the present Provost of
Eton, that of Dr. Sherman at Jesus Coll. Cambridge,
for which, and many other friendly acts of assistance,
he is indebted to the late Master of Trinity, and that
in Cole's MSS. in the British Museum.
On the whole it is hoped that the present publica-
tion, though very imperfectly edited, by one otherwise
incompetent to the task, and residing too far away
from any extensive libraries, will yet tend in some de-
gree to the discharge of a debt long due to the cha-
raeter of Pearson, and add a few valuable pieces
to the stores of English theology from the hand of
one of the most learned teachers, that has appeared
at any period within the limits of the English church.
Though there is much diversity in the subjects, they are
the works of one and the same firm and consistent
mind, exhibiting the same principles in different degrees
PR,EF A C E. ix
of energy, and called forth on very different occasions ;
but perhaps for that very reason bringing the reader to
a mearer acquaintance with the great and good man
whose name they bear, and with the impressions of
divine truth, as they were made on one, who to the
widest range of sacred and profane learning added a
judgment unwearied in its exercise, clear in its de-
cisions, and trained by patience and strict self-disci-
pline to know the weight of spiritual things.
M E M O I R.
-OF TIIE LIFE AND WRITINGS
OF
IBIS II OIP PE AIRSON.
M E M O IR,
OF BIS H O P P EA R SO N.
— • —
HE surname of Pearson appears to have had its origin
in the north of England, the native soil of patronymies
of this form. The names of Robert and John Peyrson occur
in the Liber Vitæ of the cathedral church of Durham, among
the benefaetors of the fifteenth century : and probably the
same name may be found in northern records still more
ancient.
Robert Person, Pierson, or Pearson, (for the name is thus
variously spelt in Cambridge registers,) the father of the
bishop, was a native of the county of Westmoreland ; where
his forefathers are known to have resided in the township
of Whinfell, in the chapelry of Grayrigg, and parish of
JKendal, a wild and secluded mountainous distriet, five or
six miles distant from the towna. He went up to Cam-
bridge, and was admitted at Queen's College, Jan. 29, 1587;
in 1592 he became a fellow of that society, and subsequently
filled the office of tutor, having among his pupils the labor-
ious antiquary and traveller John VVeever, the compiler of
the * Funeral Monumentsb.' He was senior taxor in 1601,
took his degree of B. D. in 1602, and beeame D. I). in 1609,
having previously, in 1607, been presented to the living of
North Creake in the county of Norfolk, and a little earlier
a Information communicated by b Queen's Coll. Register. Wood's
the Rev. Jos. Fawcett, of Natland Athenæ, I. 643. Weever's Fun.
in Kendal. See Nicolson's West- Mon. p. 37. 864.
moreland I. I 16.
xiv MEMIO I R O F
to Great Snoring in the same county. In 1610 he was made
archdeacon of Suffolk, which dignity he held with his other
preferments till his death in the year 1639. His patron to
the archdeaconry was Doetor John Jegon, formerly also a
fellow of Queen's College, subsequently master of Corpus
Christi, then deam of Norwich ; who was promoted to the
see of Norwich in the last year of Elizabeth, and presided
there till 1617. The see was then filled in succession by
a number of remarkable men, who vaeated it after a short
tenure by death or translation:—Overal, the compiler of
the celebrated Convocation-Book ; Harsnett, the humorous
exposer of some strange feats of superstition and imposture ;
Francis White, the author of a learned controversial treatise
on the Christian sabbath ; Corbet, the poet; Matthew Wrenn,
the eonfessor under the usurpation, of whom we shall have
occasion to speak in other parts of this Memoir ; and Richard
Montague, who after suffering in one persecution from the
Puritans, was rescued from another which was then imminent,
by his timely death in April, 1641.
With these two last prelates Dr. Robert Pearson appears
to have lived on terms of intimacy, and to have seconded
their efforts for preserving order and eonformity in the
diocese ; as may be judged by the only literary record of
him which is known to be extant, a set of Visitation Articles,
printed in the year in which he died, with the title, * Articles
to be enquired of in the ordinary Visitation of the Right
Worshipfull Mr. Doctor Pearson, Archdeacon of Suffolke,
Ann. Dom. 1639.c.” These Articles are, to some extent, a
transcript of Bp. Wrenn's, published three years earlier" ;
but they were also subsequent to Bp. Montague's longer
and more didactie * Articles of Enquiry and Direction
for the Dioeese of Norwich e.' Montague, on his coming
to the diocese, had some doubts about enforcing a, portion
of his predecessor's injunctions ; and the question was re-
ferred to Laud, who, after consulting with Wrenn, appears
c Londom. Printed by Thomas d Londom. Rich. Badger, 1636.
Paine, I639. 14 pp. 4to. e Cambr. I 638. 4to.
XV
BISH O P PEAR SON.
to have directed them to be fully earried out f. These
Articles of the archdeacon's therefore seem to have been
issued in obedience to this decision of Laud, and are a
proof of the Zeal of the father of Bishop Pearsom in the
cause of ecclesiastical order.
Archdeacon Pearson married a daughter g of Dr. Richard
Vaugham, successively bishop of Bangor, Chester, and London;
a prelate of great piety and worth', to whose memory his
successor and kinsman Dr. Henry Rowlands, erected a mo-
nument in Bangor Cathedral, preserving their joint names.
Bp. Vaughan was descended from the ancient family of
that name in Merionethshire', and had a nephew, Edmund
Vaughan, fellow of Corpus Christi Coll. Oxford k, whose name
appears as the writer of a life of the learned Dr. Thomas
Jackson, prefixed to his Works. There is some doubt about
the name of this daughter of the bishop, who is ealled Eliza-
beth by Kennett and Collier, and in later biographies ;
whereas the children of arehdeacon Pearson, whose bap-
tismal entries are preserved in the parish register of Great
Snoring, are all said to be the sons or daughters of Robert
and Joannal. As it does not appear that the archdeaeon was
twice married, it is most probable that the following table will
present, an accurate list of the issue of this marriage, and that
Κennett and Collier were misinformed about the lady's
Christian name:—
1. JoHN, the subject of the present memoir, born February
28, A. D. 1612, 13; and baptized March 14, at Great
Snoringm.
2. Theophilus, a layman, sometime resident at Downham-
f Prynne, Canterbury's Doom, p.
96—Ioo.
£ Kennett's Chron. p. 547. Col-
lier's Hist. Dict.
h Godwin. in Vit. Præsul. Lond.
' Bp. Humphreys. Add. to Wood's
Athenæ, ii. 856.
k Wood's Athenæ, iii. 886.
m The baptismal date is given
from Baker's MSS. xi. 2o9, where
that diligent antiquary gives as his
authority the ** Parish Register of
Snoring.” At present there seems
to be a leaf wanting in the register,
as it contains no entry from March,
I6Io, I I, to April, j?,' The date
1 From the parish register of
Snoring, communicated by the pre-
sent rector, the Rev. Chr. Stannard.
of his birth is as stated in Allen's
MS., and by Dr. T. Smith in the
Annotations on Hesychius.
xvi MEMOIR OF
Market, Norfolk ; where his burial is recorded, Mareh 5
1696.
3. Joanna, baptized Oet. 14, 1615.
4. Margaret, baptized Jan. 6, 1617, 18.
5. Anne, baptized Jan. 30, 1623, 4. o
6. Robert, baptized Jan. 29, 1624, 5 ; mentioned in Bp.
Pearson's Will as living in the year 1677.
7. Richard,........................ ; educated at Eton; elected
to King's College in 1646, of which society he continued
fellow till his death ; appointed a keeper to the royal library
of Charles II. in 1662; and sometime professor of civil
law at Gresham College. He took his degree of D. C. L. in
1669, and died at Cambridge, August 5, 1670. “ He was
** a most excellent, scholar,” says Wood, who was personally
aequainted with him, “ a most admired Greciam, and a great
** traveller P.”
8. Rachel, baptized July 23, 1629.
9. Martim, baptized July 5, 1630: also educated at Eton,
and admitted scholar of King's, Aug. 26, 1648.
He died
of the small-pox in the college, Mareh 8, 1650, and was
buried within the chapel, near the south door, leaving behind
him the reputation of a youth of good parts and promiseq.
° Two or more of these ladies
were married, and had children.
See the bishop's will at the end
of this memoir.
p The name of Richard Pearsom
is mot to be found, any more than
that of John and Theophilus, in the
Snoring register, though at this
period the pages appear to be per-
fect. The college records call him
a brother of the bishop.
One of his employments on his
travels, as incidentally mentioned
in the Annotations on Hesychius,
was collatimg MSS. in foreign libra-
ries. Perhaps it was thus that the
elder brother obtained the various
readings om Origen from Stockholm
and Venice, which M. Huet ac-
knowledges to have received from
him, in his * Comment. de rebus ad
eum pertinentibus,* p. 355.
Wood mentions a report that
Rich. Pearson died a Romam Catho-
lic, Ath. iv. 849. Of this report mo
grounds are stated. He appears
not to have been in holy orders.
There were two Cambridge contem-
poraries of his name :— I. Rich.
Pearson of St. John's, D. D. pre-
bendary of Exeter, and rector of
St. Bridget's or St. Bride's, London.
He was the editor of Dr. Rich.
Holdsworth's * Prælectiones Theo-
logicæ*. Lond. 1659. fol. and is
called by Lloyd * the reverend,
learned, and good-natured Dr. R.
Pearson.° 2. Rich. Pearson of
Emman. Coll., rector of St. Mi-
chael's, Crooked Lane, author of
a Tory sermom on Oates's plot, in
I 684, and other sermons in the
same year.
q Allen's MS. King's Coll.
BISHOP P EARSON. xvii
JoHN PEARSON therefore, the eldest son of Robert and Jo-
anna, was borm in the same year which gave to the Church
of England another of her most distinguished divines, en-
dowed with a very different kind of talent, but of the same
charaeteristic principles, the admirable Jeremy Taylor. He
had completed his tenth year when he left the paternal roof
in May, 1623, for Eton School ; where he continued till 1631.
He was then admitted om the 10th of June at, Queen's
College, where his father had been edueated f; but within
a year, in April, 1632, he was eleeted seholar of King's.
Here he was made fellow in 1634, proceeded B. A. in 1635,
and M. A. in 1639, in which year he entered into holy orders.
** There are many stories of him in this college,” says
Coles, who was himself a fellow of King's ; ** one of which
“ is, that some one of his acquaintanee, seeing him still
“ at Eton a long while after he had left it, spoke to him
** in this manner : * So, John ! what here still ? To my know-
** ledge you have been the best scholar in the school these
** ten years.* Certain it is, that sueh was his propensity to
“ books and knowledge while a schoolboy, that all the money
*' he eould get, went for the first, and all the time out of
“ school to the improvement of the last: nay, he hardly
** allowed himself time for natural rest : for when the pre-
** positor at ten o'clock at night saw that all the eandles,
** aecording to rule, were put out in the long chamber or
“ dormitory, he would contrive to light up his within an hour
** or two after, when all the boys were asleep ; and by this
“ means, I have hgard it affirmed that before he left Eton
“ to come here, he had read most of the Greek and Latin
** Fathers of the Church.”
It is not perhaps very probable that a boy at school
should have done quite so much as is here affirmed : but
it is easily to be supposed that the vigorous and deep mind
of Pearson grew early accustomed to lore beyond the or-
dinary study of schoolboys. And the perfect training of
his memory in the writings of the Fathers, guiding him, in
r Queen's Coll. Register. ** In ** diu studuit.** Sherman's MS.
“ Coll. Reginali alumnus aliquan- s Cole's MSS. vol. i. 16;.
PEARSON, VOL. I. b
xviii MEMI O I R O F
his Exposition of the Creed and other works, not only to
apposite quotations on every doctrinal point, but perhaps
to the Inost apposite which his authors contain, is in itself
an evidence of the Zeal his youth had shewn in acquiring that
perfect skill. His grateful remembranee of Eton is expressed
in a passage of the Vindiciæ Ignatianæ, with something of
the tone of a man who is conscious that he had not wasted
the years of boyhood Sir Henry Savile, whom he mentions
in the same sentence, was dead before he went to school ;
but Savile's Chrysostom was perhaps accessible ; and there
was a link in after-years to connect him with Savile's me-
mory, when he became acquainted with the memorable John
Halest.
“ Our famous Dr. Pearson,” says Allenu, ** was a very
“ hard student at eollege ; and finding that the fireside
** diverted the intention of his thoughts, and dulled his
“ spirits, he avoided coming near it as much as possible,
** contented to sit close to his books, with a, blanket thrown
** over his shoulders.*' This is very eharaeteristie : the
discipline of a cold room to quicken the attention is still
not unknown to hardy students ; though the modern lux-
uries of stoves and warm air have somewhat rebated the
keem edge of such literary enterprise.
He was soon noticed among the Cambridge Muses of
his day ; the verses which follow having been eomposed at
the close of the year 1632, in his second academical year :—
SOTERIA AD REGEM.
Ecce novus nostras venit natalis ad aures,
Carole magne, tuus ; nec enim quis computet annos
Transmissos. Nasci, populo commune ; renasci
Taliter, inque novos semper revirescere soles,
Non nisi Regis erat, qui plurima cura Deorum est,
Et quem perpetuis sustentat Jupiter astris.
Quis tibi tunc animus, morbo circumdatus isto
Audisti Regum cum funera dira duorum ?
Funera non terræ motu, non illa cometa
t * D. Savilius, Etonensis Collegii, Ign. p. I. c. ix. sub fin.
** (cui ego literarum primitias debeo,) u MS. at Eton Coll.
* et patriæ nostræ decus.” Vind.
BISH O P PEARS ON.
xix
Præmonstranda satis, rapidi licet ætheris omnes
Unum confertim igniculi glomerentur in astrum.
O quam terrarum tunc Mars, jam, credo, Deorum,
Spectandus rutulis cecidit Gustavus in armis!
O quam, sideribus quamvis prius ortus iniquis,
Magnus sidereos fugit Fredericus in orbes!
Cum tales animas ad sedes ire beatas
Vidisti, poteras contemnere, Carole, lucem,
Et mortem sperare lubens ; ut scilicet illis
Usus epistathmis, qui lata per atria cœli
Exquirant, quæ mox te sint habitura Deorum
Concilia ; an superi meliori Ixionis Orbe,
Aut Ariadnæa cingantur vestra corona
Tempora, seu malis habitare ubi lactea coeli
Semita nocturmis fulget præstantior astris.
Jupiter at nondum statuebat Principe tanto
Imperium spoliare tuum, sed candida fatis
Et meliora tuæ tradebat stamina vitæ :
Ut qui jam morbo langueres, clarior inde
Hunc populum regeres, æternaque sceptra teneres.
Haud secus in liquidas dilapsus Tethyos ulnas,
Obnubit nostrum densa caligime coelum ;
Protinus Eoum Phoebus revolutus in ortum,
Illustrat patulum radiis melioribus orbem.
Jo. Pearsom, Coll. Regal.
AD BRITANNIAM.
Lugeat amissum reparanda Bohemia Regem,
Plangat felicem Suecia moesta Ducem :
Tu vero exsulta salvo, Brittannia, Rege ;
Æterna ex i]lo gaudia fonte fluant.
Dum tamen exsultas, nec quassa Bohemia Regem,
Nec plangat nimium Suecia mœsta Ducem ;
Principe namque tuo, felix Brittannia, salvo,
Rege nec illa caret, nec caret ista Duce.
x The Editor is indebted to Dr.
Routh, the venerable President of
Magdalen College, for pointing out
to him these verses in the * Antholo-
gia Cantabrigiensis in Exanthemata
Regia,* on king Charles I.'s recovery
from the small-pox, I 632. The
deaths of Gustavus Adolphus at
Lutzen, and of Frederic, king of
Bohemia, bear date respectively on
Idem x.
November 6, and November 26,
in the same year. The strict clas-
sical propriety of Pearson's verse
contrasts strikingly with the hyper-
bolical conceits of the time, of which
some examples may be seen in
the lines of Cleveland and Crashaw
and other contemporaries om this
and other public occasions at Cam-
bridge.
b 2
XX M E M O IR. O F
Among the scholars and poets whose names appear in
the same collection, was one whose own early death a few
years afterwards called forth a, tribute to his memory from
all the company of his brother poets and compeers. This
was Edward King, fellow of Christ's College, the Lycidas
of Milton's monody, drowned in the passage from Chester
to Ireland, August 10, 1637, His tragical end was deplored
by all the most distinguished names among the youth of
Cambridge in more than thirty poems ; and it was no
common fate that was celebrated in English verse by Milton,
in Greek by the Platonie Henry More, and in Latin by
Pearson :—
Tuta peregrinis sospesque virescit ab armis,
Nec timet externam terra Britanna manum ;
Ambitus æquorei quippe irremeabilis alvei
Difficiles aditus ambiguosque dedit ;
Dum brevia et syrtes, medioque latentia ponto
Terrent ignotas naufraga saxa rates :
Dii maris hoc, summæ quibus est hæc insula curæ,
Indulgent nostro præsidium imperio.
Heu tamen his periit, queis nos servamur, in undis,
Gloria Cantabrici non reparanda chori :
Mitte male impensas posthac persolvere grates
Numinibus duris, terra Britanna, maris.
Non hoc præsidium, non sunt ea munera tanti,
Nec placet hae nobis conditióne salus.
Jo. Pearsom Y.
On the death of his father in 1639, Pearson seems to
have imherited eertain lands, mentioned in his Will, situated
at Snoring and Downham ; and the income derived from
this souree may have preserved him, during the troubled
period now impending, from those extreme privations suf-
fered by many of the loyal elergy. About the same time
he was eollated by Dr. John Davenant, bishop of Salisbury,
to the Prebend of Netherhaven in that cathedral ; a prefer-
ment, which no doubt he owed to that prelate's regard for
y From * Justa Edovardo King, notes on Lycidas, erroneously sets
Naufrago, ab Amicis Moerentibus, down the hame of the author of
Amoris et Mveias Xápwv. Cantabr. these verses as Joseph Pearson.
1638.* p. I 4. T. Warton, in his
BISHOP PEARSON. xxi
his father, Davenant having been with him a fellow of Queen's,
over which college he presided as master before his elevation
to the see of Salisbury. Within a few months after he had
obtained this preferment, he resigned his fellowship, but
continued to reside at King's as a fellow commoner?. As
Lloyd appears to have reckoned his name among the
ejected fellows of King's, and Walker, though he properly
questioms this, speaks as if he thought that Whichcot protected
him in the enjoyment of his fellowshipa, it may be well to
set the matter at rest by subjoining the instrument of resig-
nation, written, as Browno Willis says of it, ** in his own good
plain hand,” and preserved in the library of King's College:—
“ August 2, 1640.
“ Be it knowne to the Provost and Fellows of King's College
** in Cambrige, and all whome it may concerne, that I, John
“ Pearson, nowe Fellow of the same College, being canonically
** possest of a Prebend belonging to the Church of Salisbury,
** doe most willingly resigne my Fellowship, with all the right
** and interest which I have in the same King's College. In
** testimony whereof I sett my name,
** JoHN PEARsoN.”
** Witnesse
** Henry Vintener,
** Charles Mason b.”
In the mean time, in the month of June the same year,
he had been appointed chaplain to Sir John Finch, Baron
Finch of Fordwich, and lord keeper of the great seal.
Collier says that he ** officiated in the lord keeper's family c;”
a phrase which would imply that he resided some short time
with him as domestic chaplain. This perhaps is not im-
probable in an age when the office was something more
than nominal ; but it is certain that the lord keeper, shortly
z Biog. Dict. and Cole. at Oxford in Nov., I 642, sur-
a Lloyd Mem. p. 454. Walker, vived the Restoration, and died
p. ii. p. I5 I. prebendary of St. Paul's and rec-
b Of Charles Mason, afterwards tor of St. Peter's le Poor, London,
ejected for refusing the Covenant, in 1677.
some account may be found in Wood c Hist. Dict.
and Walker. He was created D. D.
xxii MEM O IR. O É`
after the date of Pearson's appointment, was attending the
king on his unfortunate expedition towards Scotland, or
advising him at the subsequent difficult treaty of Ripon.
If his ehaplain resided at all with him, it was probably
after first reeeiving his appointment, and before his patron's
departure for the north, as the instrument of resignation
just recited shews that in the beginning of August Pearson
was again in Cambridge. After the king's return, and the
assembling of the long parliament in November, the impeach-
ment of Strafford was soon followed by that of Fineh and
other of the king's ministers, and before the end of December
the lord keeper had fled out of England, and was living in
exile at the Hague.
There is an erroneous statement in most of the Biographical
Dictionaries, followed by Allen and Cole, that in this month
of December, 1640, Pearson was presented by Finch to
the rectory of Thorington in Suffolk. The living of Thoring-
ton does not appear to have been at any time in the patronage
of the crown, or of the family of the lord keeper ; and at the
date assigned it is very doubtful whether this unfortunate
minister had it any longer in his power to bestow any kind
of preferment, on his friends. The records in the episcopal
registry at, Norwich prove that the presentation to Thorington
took plaee two months earlier, on the 27th of Oetober ; and
the patron was probably Henry Coke, esq., of Thorington,
one of the sons of the great lawyer Sir Edward Coke,
as the living was in the patronage of that family during
the greater part of the seventeenth century".
d ** I 64o. October 27. John Peir-
** sOn.
** I 646. March 3 I. John Chunne,
** by death of John Peirson, on the
** presentation of Henry Coke, es-
** quire.”
These are the accounts in the
Norwich Register, furnished by the
kindness of the present registrar,
Mr. Kitson. Hemce it might be
supposed that the rector of Thoring-
ton was another person from the
subject of this memoir. But there
is a passage in Bp. Pearson's tract
entitled * No Necessity of Reform-
ation,* (see vol. ii. p. I 98,) which
speaks of Sir Edw. Coke and his
sons in terms implying that he was
under some obligation to them, as
in reference to a publicly known
fact. And this, combined with the
testimony of all the biographies,
that he was presented to Thoring-
ton in that year, makes it most
probable that there is an error in the
record, which speaks of the next
incumbent as succeeding on his
death. More of this hereafter.
BISHO P PE A R SON. xxiii
In the troubled years which now came om, it would seem
that Pearson found little quiet at Thorington. He retained
the curate, John Freeman, whom he found engaged there
by his predecessor, and was probably himself resident for
some portion of the year at Cambridge. In the year 1643,
before the meeting of the Westminster Assembly, he preached
before the University that remarkable sermon, which will be
found the first of the three English sermons in the second
volume of the present eollection. The sermon is like no
other composition of Pearson's ; yet it is plainly one which
none but Pearson could have composed. It will be read
with interest ; for it is the only remaining monument of
its author, which shews him to have been in some degree
swayed by the same passions as more ordinary men : but
in those youthful transports there is still something to
admire ; for ** who can be loyal and neutral in a moment ?”
and we see a deep and hard-wrought mind speaking in that
playful irony, which, as Whitaker has well said of Strafford's
letters, ** as it is a quality almost inseparable from firstrate
“ genius, is also usually confined to ite.”
It is not easy to say how much longer Pearson continued
to visit or reside at Cambridge ; but the sermon just mention-
ed, if it was preached, and printed, as Watt assertsf, in the
midst of such troubles as the University was then exposed
to, must, have been his farewell sermon there. His friend
Bp. Wrenn had been apprehended for his long sojourn in
the Tower on the first of September, 1642 ; and the vice-
ehancellor Dr. Holdsworth, a worthy man and dutiful chap-
lain to the king, was now for four years committed to the
same prison 3. But the devotion of the young divine to the
royal cause was unabated. We next hear of him with the
last remnant of Charles's party in the West, acting as chaplain
in 1645 to the forces under the command of Lord Goring
e Correspondence of Sir Geo. * 4to. Reprinted I 7 1 I, 8vo.* Watt's
Ratcliffe, p. 29I. Bibl. Dict. art. Pearson. The Biogr.
f * The Excellency of Forms of Britann. also gives the earliest date.
* Prayer, especially the Lord's Pray- 8 Querela Cantabr. p. 185. Lloyd's
* er. A sermon on Luke xi. 2. 1644. Mem. of Holdsworth, p. 457, sqq.
xxiv
MEMI O I R O F
at Exeterb. After the dispersion of this last hope, he with-
drew to London, “ the best hiding-plaee in the kingdom,”
as Lloyd says, for persons in political danger. Here he
is said to have been for a time ehaplain to Sir Robert Cooke,
or more probably Coke, the eldest son of Sir Edward Cokei,
and subsequently to George Lord Berkeley, the father, and
his son, of the same name and title, who was afterwards
created first Earl of Berkeley by king Charles II. and was
connected by marriage with the Coke family. This nobleman's
name appears as one of the six peers deputed by the house
of lords to wait on Charles II. at the Hague to invite him
to his restoration k ; and that of his father among those
who supported the cause of the royal martyr in the west] ;
but it may be presumed that their eonnection with the Cokes,
who appear to have been moderate men on the popular side,
and other families in the same interest, served to keep them
in some security during the paroxysms of the rebellion.
It was fortunate for Pearson also, that he had friends
at such a time among the moderate men, who, though they
do not oeeupy so high a niche in the temple of memory for
the part they played in the great state-game, were charitably
occupied in private in mitigating the sorrows and losses of the
unfortunate. Such appears to have been the elder Lord
IBerkeley, by whom, if Allem's accountis true, both Pearson amd
many other suffering loyalists were bountifully relieved m.
There is no charge of inconsisteney which has been made
against this period of Pearson's life: on the contrary, if we are
right in supposing him, agreeably to the account in the bio-
graphies, to have been onee rector of Thorington, his conduct
h Sherman, Hist. MS. Coll. Je-
su Cantabr. p. 4o7. The author
was a contemporary of Pearsom's,
a fellow of Jesus Coll. and D. D.
I 665. He speaks of Pearson as,
when he wrote, lately appointed
master of Trinity by mandate from
Charles II., “ cui est a sacris, cu-
“ jus etiam exercitui in partibus
** occidentalibus militanti erat a com-
** cionibus.** The fact is noted in
the Biographies.
i Among the benefactors at the
Restoration to Lichfield cathedral,
is the mame of “ Rob. Coke, Eques
Aurat. et Baronett.* Willis's Ca-
thedrals, p. 375. This was probably
another of the same family, as the
heir of Sir Edw. Coke died in I 653.
k Clarendon, b. xvi.
1 Id. b. v. See Dugdale's Ba-
romage, i. 369.
" EtOn MS.
B 1S H O P P E A R S O N. XXV
was marked by the strietest principle. His suecessor was
appointed on the last day of March, 1646 ; consequently he
must have resigned it some time previously. The state of
the associated counties, as they were called, was such as to
offer no asylum for a, royalist for some years before ; and now
the ruin of the king's affairs in the west, and the final defeat
of Lord Astley on the 22nd of March, had rendered it im-
possible for amy incumbent to keep his living on any other
terms than by taking the Covenant. There is little room to
doubt that his determination not to shew such compliance
was the motive for this resignation.
It is true that the fact cannot be entirely cleared from un-
certainty ; as, while the Norwich register speaks of the va-
caney as occasioned by death, Walker has the mame of a
Pearson among the sequestered clergy of Suffolk ". Perhaps
he had heard some imperfeet report of the surrender of this
living ; but, as no such name is found in Nalson's or Baker's
list 9, it does not seem likely that, he was ejected. It has
indeed been found difficult in other eases to aseertain the faet
or date of ejectment, even of the most distinguished men who
were then driven from the Church's altars. Archdeacom
13omney and Bishop Heber P were unable, with all their dili-
gence, to discover any record of Jeremy Taylor's deprivation
at Uppingham, or of the name of his intrusive suecessor. It
appears from a notice in the newspapers of the period, the
* Mercurius Aulicus* of May 6, 1644, and * Mercurius Bri-
* tannicus' of May 27, that he must have been deprived in
the earlier part of that month, and that the name of the
intruder was Isaac Massey.
The entire destruction of the cathedral chapters was not
effected by the enemies of the Church, till the bill for that
purpose was passed by the house of commons in April, 1649.
I3ut as the different cathedral towns fell into the hands of
the parliament, the cathedral clergy were most of them plun-
m P. ii. p. 334. Walker's autho- to that living at all before Oct. 22,
rity however is not much to be 1661.
trusted ; as he elsewhere, p. 238. o Baker's MSS. vol. xlii. p. 254.
sets down W. Evans as ejected from P Life of Taylor, prefixed to his
Thorington, who was not presented Works, I. xx.
xxvi M E M O IR OF
dered and expelled at an early period of the war, and their
estates confiscated, in compliance with the object of the com-
mittee of sequestration formed in September, 1642. As
Salisbury was never a defensible place, it was one of the first
to suffer ; and it is not likely that Pearsom could have re-
ceived more than a year's income from his stall, before it was
effectually lost.
At this period of his life therefore, beginning from the year
1646, he seems to have formed the resolution, to which he
adhered, of living in Londom, on such means as his small
patrimony in Norfolk still afforded him, or the patrons whom
he served as chaplain might have supplied. That he had
means of his own, appears most probable ; for there is no
intimation in his writings, or other memorials, that he was
ever in a state of extreme poverty, or dependence on the
bounty of others ; and at this time funds were not wanting to
maintain his two younger brothers who were at school at
Eton, nor, as far as appears, for Other branches of his father's
family. His resolve was to sit close to the chimney while the
house was smoking ; or, as a distinguished contemporary
speaks on a different occasion' : “ Though I will not willingly
** give way to what I disapprove, yet when it appears that my
“ opposition eam do no good, I resolve not to stand out longer
** than is fit, nor thereby hazard my own undoing.** And
this seems to have been the oeeasion of his gaining the name
and reputation of a moderate divine from some of his own
time ; not that his principles were ever eoncealed or rendered
doubtful by his conduet, but that he was content, when the
wars were ended and the stake was lost, ** to take joyfully
“ the spoiling of his goods,** and praetise the difficult lesson
of adversity,
the plain and passive fortitude
To suffer and be silent, not to stretch
His arms against the torrent, live at home,
With his own thoughts and innocence about him,
Not tempting the wolves' jaws r.
q Sir Geo. Radcliffe's Letters, p. r Wood, in his account of Abr.
I 38. Wright, Ath. iv. 276. ** Being es-
IB IS H O P P E A R. SO N. xxvii
He now began to devote himself anew to those studies,
which, under a, good Providence, were calculated to maintain
the struggle of endangered truth, and to prepare new safe-
guards for the catholie faith in the midst of that perilous
strife of tongues.
One of the saddest trials which the suffering elergy had to
endure, was the falling off of some of the friends of their
youth, and fellow-students at, Oxford and Cambridge, to the
erring communion of Rome. They had witnessed the ruin of
their hopes, when their altars were usurped by intruders, and
the timid and ineonstant surrendered their Liturgy, that they
might continue on hard terms still to exercise the priest's
office. They had not faith to wait for the time of restoration
from such a downfall. Of this number was Hugh Paulin
De Cressy, sometime fellow of Merton Coll. Oxon, a man of
eonsiderable learning and talents, recommended by Laud to
the notice of Strafford when lieutenant of Ireland, afterwards
chaplain to Falkland, for whom he seems to have retained a
great affection, and highly esteemed by Hyde and Hammond.
By Falkland's interest he had been made a canon of Wind-
sor, and was appointed deam of Leighlin in Ireland ; but on
the death of his patron, he withdrew from the troubles of the
country, and made a public profession at Rome in 1646 of his
conversion to the creed of Trent. In the following year, his
famous * Exomologesis, or Faithful Narration of the Motives
* of his Conversion,' was published at Paris. It is a book
not undeserving of the credit which Pearson gives to the
author of it, as the work of one of the ablest proselytes ever
gained to that communion ; uniting to mueh learning and
argumentative powers a style of natural pathos and fervour ;
and, what was likely to be persuasive at such a time, writtem
with much respect to the name of Hooker, and a, lively indig-
nation for the fate of Laud. What he afterwards wrote,
when he returned to England as chaplain to the consort of
Charles II, in controversy with Stillingfleet and others, ap-
** teemed one of the cavalier min- An incidental notice, which shews
** isters of London, as Dr. J. Hew- what his character at this period
“ ytt, Dr. J. Pearson, &c., were.** was.
xxviii MEMOIR OF
pears to have been less successful ; and he had by that time
lost one of his most striking arguments, whieh may stand for
a specimen of a work now perhaps too much forgotten :
“ Since the time that it was God's good pleasure to rejoin me to
&
&
the rock from whence I was hewn, leading me into the unity of
ç
ς
His Church, I have conceived that I might attribute this decay
ę
¢
and almost vanishing of the English Church to a double intention
of Almighty God : The first, To show that when Religion, in
substantial doctrines especially, is framed according to interests of
ς
6.
ς
ç
6.
ς
State, it does thereby as it were renounce and exempt itself from
ç
ç
God's protection ; and by consequence, not deserving His care, is
6.
($
not likely to be long-lived: The second, To shew the curse that
** lies upom schism in general, it may seem to have been God's plea-
¢
ç
sure, that that Church, which had more show of excuse than amy
&
¢
other whatsoever, and that better represented a form of the an-
cient and most glorious Church than any other sect, should be the
ç
¢
ç
ς
first that should be undermined ; to the end that others seeing
ς
¢
what has been done to a tree which had some greenness in it,
¢
ç
might thereby prophesy what shall become of their rottem and dry
** ones.” Sect. i. c. xvii. 6.
Pearson's first controversial essay was a notice of this book,
in a short argumentative Prefaee which he prefixed to Lord
Falkland's Diseourse on the Infallibility of the Church of
Rome : in which he takes notice of some singular admissions
of Cressy's on the subject of this infallibility, made in sect. ii.
c. 21. of his Exomologesis s. Cressy replied to him in a
secondl edition of his book, printed at Paris, 1653, by an
Appendix of great length, in which he professes to elear ** the
** miseonstructions” of J. P.—a term often employed by a
controversialist, whem he fimds he has allowed his opponent
too much advantage by his former statements. And it ap-
pears from his own confessions in this Appendix, that his
book had met with some severe censures on this ground from
his new friends abroad. The point of infallibility is indeed
one that is maintained with great latitude, and in many dis-
s This Preface was published, ac- Triplet's collection of the same No-
cording to Wood, with a prior edi- bleman's different Treatises on the
tion of Falkland*s Treatise, before it Romish controversy. I 65 I. 4to. See
appeared prefixed to Dr. Thomas Ath. Oxon. ii. 569.
BISHOP PEARSON. xxix
cordant ways, by the advocates of the Church of Rome ; as is
admitted by Cressy in his reply, and was afterwards foreibly
urged by Charles Leslie, and allowed by one who undertook
to answer him with more learning than logic t.
In 1649 he published an answer to a minor assailant of
catholic practice from among the seetaries, in a short tract
entitled * Christ's Birth not Mistimed " ;* in refutation of an
attempt which had just been made to throw discredit om the
calculation by which the Church keeps the day of our Lord's
Nativity on the 25th of December. The argument of the
opponent was founded on the courses of the Jewish priests
with reference to St. Luke, and, as Hammond says of it *,
** was evidently demonstrated to be a mere deceit” by Pear-
son, from the testimony of Josephus and other Jewish autho-
rities. It is remarkable that this excellent little tract had
become almost forgotten, while the collector of the miscel-
lanies printed under the title of the * Phoenix* thought he
had found something worth retrieving in the pamphlet which
it refutes.
As far as regarded any immediate praetical result, the
observation of this great festival was discontinued, in London
at least, before the ordinance of Parliament, Jan. 3, 1645,
had established the Directory. And it is plain from many
notices in Evelyn's Diary y, that, during the whole period of
the Usurpation, no body of Christians could without peril
assemble for divine worship on Christmas-day. At such a
time it was an act of faith to write in defence even of the
calendar of the Book of Common Prayer.
The next memorable circumstance in Pearson's life is the
engagement which he made with the parishioners of St. Cle-
t Leslie's Case Stated, Works, iii. ** theologus.” (Vind. Ign. Ded.
81. Oxf. ed. . 1832. The True and Præf.) This was the language
Church shewed by Scripture amd of mutual respect naturally founded
Prim. Tradition, i. 242. om the learning and character of
u See vol. ii. p. I53. both ; but, as Hammond had left
x Hammond's Works, i. 656. Eton before Pearson went to school,
Hammond here speaks of Pearson it is doubtful whether they were
as “ a very worthy and ingenious personally acquainted.
** person.** Pearson spoke of Ham- Y See the notices Dec. 25, 1652,
mond after his death, as ** vir opti- 1653, 1654, 1655, 1656, and I 657.
** mus,** and ** insignis admodum
XXX
M E M O { R O F
ment's, Easteheap, to undertake the office of preaeher in
their parish church. It has been made a question whether,
to hold this appointment, he complied in any way with the
times. . The suppositiom that he did so seems to have arisen
from a, mistake as to the office itself. He was not rector of
St. Clement's, or minister, as the style then ram, but preacher
or leeturer z. The lawful rector of St. Clement's during the
whole period of the usurpation was Benjamin Stone, a chap-
lain of Bishop Juxon's, who was also prebendary of St. Paul's,
and rector of St. Mary Abchurch ; a man who incurred a
bitter persecution at the hands of the parliament, was very
early voted unfit to hold any ecclesiastical benefice, and
suffered a long imprisonment at Crosby House, and afterwards
at Plymouth, without being brought to trial. He lived to
be restored after the return of the royal family*. The in-
truder in his room at St. Mary Abchurch was one John
Kitchin, whose name appears with that of Reynolds, Matthew
Poole, Mantom, Bates, and about sixty other presbyteriam
ministers of London and the suburbs, subscribed to the * Sea-
sonable Exhortation* of 1660. IBut at, St. Clement's we find
no record of any rector occupying his place ; one Walter
Taylor is ealled pastor in the parochial vestry-book from
1642 to 1646, but no appointment has been discovered in the
episcopal registers: after his departure the churchwardens
seem to have managed the temporalities, amd the entries in
the vestry-book make it probable that the services of the
Church were during this time entirely diseharged by different
voluntary lecturersb.
z Cole, speaking of the accounts
in the biographies, where heis com-
monly styled Minister, says, ** Our
** MSS. (at King's) more properly,
** I suppose, call him Preacher.**
The Biogr. Britann. very errone-
ously not only calls him Minister or
Rector, but dates his appointment
in I 643. It does not appear to have
begum, such as it was, till more than
tem years later.
a Persecutio Undecima, 1648. p.
4 et 45. Walker, ii. 52.
b The present rector of St. Cle-
ment's, the Rev. W. Johnson, has
most obligingly searched among
the old parochial papers, amd fur-
nished the writer with the following
extract from the vestry acts of this
period ; the first of three in which
Pearson's name occurs :
“ At a vestry-meeting the 18th of
** August, I 654 in the vestry house
** of St. Clement's Eastcheape:
** Whereas it was declaredthat Mr.
** Pearson, Mr. Hall, and Mr. Hardy,
“ ministers, would preach a lectuer
“ sermonweeklyin the parish church
BIS H O P PE ARSO N.
xxxi
Fortune teaches the eonquered the art of war. It was
one of the ordinanees of the long parliament, which had now
the force of law, ** That it should be lawful for the par-
“ ishioners of any parish in England or Wales, to set up
“ a lecture, and to maintain an orthodox minister, at their
“ own charge, to preach every Lord's day, where there was
“ no preaching, and to preach one day in every week, where
“ there was no weekly lecturee.* This ordinanee, passed in
September, 1641, was designed only to opem the door, which
Laud and Wrenn had closed in their efforts for conformity; but
it was left so widely ajar, that there was room for Rutulian as
well as Trojan to enter in. By degrees several churches, left
without their lawful pastorsd, were supplied with preachers or
lecturers who were known to be friends of the exiled family and
the deprived episcopate. It does not appear that the Triers,
Presbyterian or Independent, had any jurisdiction beyond the
admission to benefices ; nor is it easy to see how lectures eould
fall under their provinee, without rescinding the liberty so im-
petuously demanded and so eagerly established at the com-
mencement of the struggle. Thus Dr. Thomas Warmestry was
lecturer at St. Margaret's, Westminster, till one of Cromwell's
parliaments petitioned the protector to remove him e. Thus a
friend of Pearson's, a man of great learning and eloquence as a
preacher, Antony Faringdon, was sometime preacher at St.
Mary Magdalen's, Milk street ; invited, as Wood says, by Sir
John Robinson, a kinsman of Laud's, (afterwards lieutenant of
the Tower under Charles II.) ** and other of the good parish-
“ ioners'.“ That he was only preacher, and not incumbent,
is evident from his own beautiful and touching sermon on Gal.
iv, 12, preached on his recall to the lectureship, from which
a temporary | misunderstanding with the parishioners had
caused his temporary removal.
** of St. Clement Eastcheape, it was
** freely consented unto by the per-
** sons then present, and that the
** churchwardens should find can-
** dles and other necessaries for the
** said lectuer uppon account of the
** parish.* See the Appendix to
this Memoir.
c Nalson, ii. 477.
d In I 648 there were about forty
churches in London and the sub-
urbs, void, without any ** constant
** minister.” Persecutio Undecima,
p. 5o. • • • • • • s *
e Cole* s note in Wood, iii. 7 I 5.
f Ath. Oxon. iii. 458.
xxxii IM EM O I R O F
The author of the * Conformist's Plea for the Non-Con-
* formists£,' appears to speak without discrimination of dif-
ferent eases, when he says, he could reckom up many of the
episcopal clergy who had livings in the city at this period, and
** preaehed without any let ;" and gives the names of Pearson
and Faringdom, together with those of Dr. George Hall, son
of the pious and eloquent IBp. Joseph Hall, afterwards bishop
of Chester, Dr. Geo. Wilde, afterwards bishop of Derry, Dr.
Robert Mossome, who sueeeeded to the same bishoprie, Dr.
Ball, afterwards master of the Temple, Dr. Matthew Griffith,
and Nathaniel Hardy. One or two of these only held livings,
and those at the latter end of the usurpation ; exeept the
last, who, having been a presbyteriam in principles when the
wars begam, is said to have been eonverted by conference with
Hammond. Griffith was so far from preaehing without any
let, that, he suffered five imprisonments in Newgate or else-
where b ; and Wilde had no church but a, hired chamber in
Fleet streeti. The only church, according to Evelyn, where
the protector at one time connived at the use of the liturgy,
was the little ehurch of St. Gregory's by St. Paul'sk. It was
a chureh, at which Jeremy Taylor sometimes preached 1 ;
but the ordinary preacher was the loyal seholar and gentleman,
who fell a victim to the expiring tyranmy of Cromwell, Dr.
John Hewytt. * He was admitted to preach there,” says
Clarendonm, ** by the affection of the parish, since he was
** enough known to lie notoriously under the brand of malig-
** nity.” Henee it would appear that his appointment was
like those of Pearsom and Faringdon. It is evident, however
that he did not long continue to be connived at in his use of
the liturgy ; as the little volume of his sermons, published
after his execution, contains a long form of publie prayer
before sermon, adapted in spirit and words to many of the
separate prayers in the Prayer-book, and evidently intended
£ Lond. 1682. quoted in Allem's Evelyn's Diary, Aug. 3, 1656.
MS. * Diary, Apr. I 5, I 655.
h Wood, Ath. Oxon. iii. 7 I I. 1 Ib. Apr. I5, I654.
Thurloe's State Papers, i. 7 15. m Book xv.
E ISHOP PEARSON.
xxxiii
as a substitute for themn. It is well known that Jeremy
Taylor made a similar provision for the like extremity.
The following notices of Pearsom during this period occur
in Evelyn's Diary :
I 652. ** Nov. 2 2. I went to London, where was proposed to me
** the promoting that great work, since accomplished by Dr. Walton,
“ bishop of Chester, Biblia Polyglotta, by Mr. Pierson, that most
** Jearned divine.**
It was impossible that Pearson should not take a lively
interest in the success of this great monument of the saered
learning of the suffering Church, whieh Brian Walton com-
pleted about five years afterwards: but it does not appear
that he had any literary share in the task among the asso-
ciates whom Walton enumerates.
I 655. ** April I 5. I went to London with my family to celebrate
“ the feast of Easter. Dr. Wilde preached at St. Gregory's, the
** ruling power conniving at the use of the Liturgy &c. in this
** church alone O.
** Chester) preached at East Cheap, but was disturbed by an alarm
In the afternoon, Mr. Pierson (since bishop of
** of fire, which about this time was very frequent in the city.”
These alarms of fire may possibly have been raised by the
republicans and fifth-monarchy-men, who gave Cromwell some
trouble about this time of Pemruddock's rising in the west.
Unless we should understand Evelyn to meam that the dis-
turbance given to congregations like Pearson's was of frequent
occurrence, and that such alarms were resorted to for the
purpose of dispersing them.
From such external disquietude there was still some relief
to be found in the seclusion of his study ; and in this year he
published his * Prolegomena in Hieroclem,' prefixed to the
n Nine Sermons preached upon
special Occasions in the Parish
Church of St. Gregorie's by St.
Paul's. Bythelate Rev.John Hewytt,
D. D. Dedicated to his widow, the
Lady Mary Hewytt, Lond. I 2mo.
1659. The portraitof Hewytt, which
is prefixed, gives the impression ofa
noble personal presence, and a coun-
tenance somewhat like Jeremy Tay-
lor's. Evelyn speaks ofhim as ** that
. ** holy martyr.** Diary, Sept. 28,
PEARSON, voL. I.
1653. John Lisle, the president of
Cromwell's court of justice, in pass-
ing his sentence, compared Oliver
to Moses, and the royalists to Pha-
raoh and the Egyptians.
o Wilde was an intimate friend of
Hewytt's, who attended him, with
Dr. Warmestry and Bruno Ryves,
on the scaffold ; and to w lioim ne
addressed a letter the day before he
suffered. See ** A Voice from the
** Grave.** Lond. I 659. p. 6.
G.
xxxiv
M E M O I R O É'
Opuscula of that author edited by Meric Casaubon, the
learned son of a more learned father, and a fellow-sufferer in
those times of distress. He had been ejected from a stall at
Canterbury, bestowed on him by Archbishop Laud, and the
vicarage of Minster in the Isle of Thanet, and was now living
obscurely in London, dividing his time between classical and
theological labours. Pearson speaks of him in this essay as
one of his most valued friends P. The essay itselfis a singular
proof of the many strange untrodden paths of learning, which
Pearson himself had explored, and with much curious illus-
trative eriticism combines some notice of the last efforts of
Gentile philosophy against the religion of the Cross.
It was two years after this that we find him engaged, with
his friend Peter Gunning, in a conference with two Romam
Catholics whom he met in London, on the question whether
the Church of England or that of Rome at the period of the
Reformation was guilty of schism. The conferenee was pro-
longed by several adjournments during the months of May,
June, and July, 1657 ; and then virtually abandoned : though
some negotiations for a renewal of it were kept up for some
time afterwards with Gunning. In the course of the next
year one of the Roman Catholic disputants published his
statement of the controversy in a volume, said to have been
printed in Franee, under the title, * Schism Unmasked ; or a
* late Conference between Mr. Peter Gunning and Mr. John
* Pierson, Ministers, on the one part, and two Disputants of
* the Roman Profession on the other: wherein is defined both
* what Schism is, and to whom it belongs 9.° A volume so
drawn up, and printed without the consent or knowledge of
one of the two parties, has no claim to be considered as
a fair report of the debate. The Romanist, who published it,
is stated by Baxter r, on the information of Tillotson, to have
been a person of the name of Tyrwhitt ; with whom he also
P From the similarity of the terms ** tissimus, mihique carissimus.**
used, it seems probable that he also
speaks of Meric Casaubon, who was
then lately dead, in the Vind. Ign.
p. I. c. x. where he mentions his
opinion of the age of a MS : “ Vir
** earum rerum, dum viveret, callen-
Meric Casaubon wrote, among other
things, a learned and ingenious es-
say,' * On Preaching, äs anciently
* used.* Lond. I 663.
q Paris, 1658. I2mo. pp. 656.
r In his Life, P. i. p. 2 I 9.
BIS H O P P EA R S ON. XXXV
had a controversy on paper without knowing his opponent,
and from whom he attempted without suecess to recover a
young Presbyterian maiden, the Lady Anne Lindsey, daugh-
ter of the countess of Balcarras, whom Tyrwhitt had per-
suaded to become a convert at the mature age of seventeen,
and afterwards conveyed her away to a nunnery in France.
Tyrwhitt's book eontains some scattered extracts of the
papers that were offered in the conference by Gunning and
Pearson, but arranged in an order of his own ; and he con-
fesses that he does not print all that they offered, and parti-
cularly speaks of a long letter of six folio pages from Gunning,
with which the treaty appears to have closed, as ** too long to
** be inserted.* No notice was taken of the publication by
either Pearson or Gunning ; and indeed, notwithstanding all
the advantage taken of arrangement and additions of his own,
the book does not present a favourable aspect of the contro-
versy as conducted by Tyrwhitt and his ally. It was com-
plained of, as an unfair relation of the dispute, in the follow-
ing year by Thomas Smith of Christ's Coll. Cambridge, in a
book called * A Gag for the Quakers ;* and again, thirty
years afterwards, by Dr. William Saywell, master of Jesus
Coll. in an able pamphlet entitled * The Reformation of the
* Church of England justified aecording to the Canons of the
* Council of Nice and Other General Councils s,* in answer to
another pamphlet published by a Romanist at Oxford, whieh
was an extract from Tyrwhitt's book, with the title * The
* Schism of the Church of England demonstrated in four
* Arguments formerly proposed to Dr. Peter Gunning and
* Dr. John Pearson, the late Bishops of Ely and Chester, by
* two Catholie Disputants in a celebrated Conference on that
* point.*
Dr. Saywell's account of the matter, including that of
Smith, will be found in the Appendix to this Memoir, to-
gether with some extracts from the book itself; in which
there are some tokens of the hand of Pearson, particularly in
a vindication of the character of Firmilian, which he has in
some measure repeated in his Annals of Cyprian. But the
s Cambr. I 688. 4to.
c %2
xxxvi
MEMOIR, O F
account of Tyrwhitt, and the internal evidence of the book,
shew that the argument on the Anglieam side was chiefly
sustained by Gunning. Indeed we are informed, that it was
Gunning's praetice in these days of religious confusion, to
invite sectaries of all classes to a public disputation with him.
** There was no considerable seet,** says Wood, ** whether
“ Presbyteriam, Independent, Anabaptist, Quaker, Brownist,
** or Sociniam, but that, he held with them, some time or
** other, a set public disputation in defence of the Church of
** England.* Often threatened and interrupted in these
efforts by Cromwell, he steadfastly persevered, and was the
means of retaining and confirming many, and of gaining
others to be like-minded. He was successful in one instance,
in whieh probably he has had few rivals; for in the same year
in which he held this conference with the two Romanists, he
baptized a Turkish eonvert to the faith of Christ erucified t.
In 1658, Pearson printed the sermon entitled * The Patriar-
* chal Funeral,' preached in the private chapel of Lord Berkeley,
On the death of his father. The chastened and subdued tome
of this mourning diseourse presents a striking contrast to the
sermon at Cambridge fifteen years before. It seems that he
printed it rather unwillingly, and probably it was intended
only for circulation among his patron's friends. Very few
copies are known to exist, and it was not till a few months
ago that one found its way into the British Museum. But
those who read it in the present eollection will be grateful to
ILord Berkeley*s memory for preserving it from oblivion.
In the same year he is recorded to have preached another
funeral sermon Over a poor scholar and poet, whom he had
known in better days, but whom the wars had wrecked in
mind and fortune. This was John Cleveland, once fellow of
St. John's, Cambridge, expelled thenee, as it is said, by
Lord Manehester, for verses against the parliament, in
April, 1644 ; and thenceforward a follower of the king's
t See ** The Baptized Turk: or
** A Narrative of the happy Conver-
** sion of Signior Rigep Dandulo,
** the only Son of a Silk-merchant
** in the Island of Tzio ; and of his
“ Admission to Baptism by Mr. Pe-
** ter Gunning at Exeter-House
“ Chapel on the 28th of November,
** I 657. Lond. 1658. 8vo.** The
account is said by Wood to have
been written by Dr. Warmestry,
Ath. Oxon. iii. 7 I5.
BISHOP PEARSON. xxxvii
fortunes at Oxford, and in the garrison of Newark, till the
end of the war. He was imprisoned in the worst time for the
royalists, after Penruddock's insurrection, at Norwich and
Yarmouth, for no other reason, as far as appears, but that he
was ** a person of great, abilities u,** and of principles adverse
to the ruling powers. So near did some go at that period to
the rule avowed and aeted upon in the French reign of terror,
to proscribe the aristoeracy of talent as well as of fortunex,
Cromwell however received a petition from him, in which he
frankly avowed his principles, and had generosity enough to
set him at liberty. He died in Gray's Inn, where he had
found, as Wood says, a Maecenas who relieved his declining
days, and was buried in the parish chureh of St. Michael
Royal, on the first of May 1658y. Pearson, says one of his
surviving friends, “ preaehed his funeral sermon, and made
** his death glorious.**
In 1659 he published the first edition of his * Exposition of
* the Creed,' being the substance of a series of sermons or lec-
tures preached at St. Clement's, ** the most perfeet theological
work,” as Alexander Knox well characterises it, “ that has ever
** come from an English pen.'* To say more ofit, than to repeat
this which is indeed the common sentence of approval it,
has received from the Church ever since it first appeared,
is altogether unnecessary. It has remained without an
effort made to amend or supersede it. It has been con-
tinually reprinted as the storehouse and armoury of the
well-furnished theologieal student ; repeatedly abridged by
judicious and learned clergymen, to extend its use as a
manual of Christian education ; and it was at an early
period translated into Latin by a German scholar, Simon
J. Arnold^, whose version has been once or oftener reprinted
abroad. Among the abridgments may be mentioned those
of Basil Kennett, and Dr. Burney ; but the best without
u Chalmers's Biogr. Dict. Ni- y Wood, Fasti Ox. i. 499. Ath. iii.
chols's Leicestershire. 454. Walker, ii. I49.
x ** Il faut que tous ces Messieurs, Z Frankfort on the Oder, 4to.
“ qui ont de la fortune et des talens, I69 f. This is translated from Pear-
** aillent à la guillotine.** Letter of son's latest edition, to which he
a Jacobin in Laharpe's Lycée, xiv. made any additions or alterations,
445. which is that of I 669.
xxxviii M E M O I R O F
eomparison is that excellent analysis lately published at
Caleutta for the use of his Indian pupils by Dr. W. H. Mill,
and sinee republished in Londona.
In this same year Pearson wrote a preface to Dr. David
Stokes*s * Paraphrastical Explieation of the Minor Pro-
* phets,' an unpretending work of eonsiderable merit, and
one which may be profitably eonsulted now by those who
desire a modest and safe guide to the meaning of those often
obscure scriptures. Stokes was one of Brian Walton's fellow-
labourers in the Polyglott; he had lost a eanonry at Windsor
and a living in Berkshire by the rebellion, but lived to be
restored to both.
He wrote also a prefaee to the Remains of the learned and
ever- memorable John Hales, for whom he evidently retained
a strong personal regard. This remarkable man is one of
those whose life and conversation appear to have made a
greater impression on his contemporaries, than his writings
have gained upon posterity. Not but that those writings
which are preserved, a few sermons, fragments of essays, and
letters, are sufficient to shew him to have been a man of lively
faney and extensive learning ; but there is nothing in them
which cam be said to be a fitting memorial to preserve the
fame of his own living celebrity. Another kind of reputation
has attended his mame from the publieation of the heretieal
tract on Schism, and others on the Sin against the Holy Ghost,
and the Sacrament of the Lord's Supper, and one or two
more ; which Pearson never admitted into the Remains, nor
were they added to the Remains, when that volume was twice
reprinted, but have been published and republished, by per-
sons who were ashamed of them, without bookseller's or
printer's name, at the beginning of the last century b. It is
certain that he wrote the tract on Schism, which was first
printed in 1642 : the others did not appear till after his
death, and it cannot be proved that he did not write them, as
Barrow did a paper lately published, a statement of objections
a Calcutta. Bishop's Coll. Press. tract on Schism was made service-
1837, fol. Lond. I843, 8vo. able by Baxter and his friends at
b There is an edition of I 72 1. the Savoy conference. Baxter's Life,
I2mo. There may be others. The ii. 3 I 7.
xxxix
BIS H O P PEARSO N.
of dissenters without an answer c, as an exposition of Socinian
doctrine, which he neither received as true himself, nor
wished others to receive it. When Pearson says of the
different writings published twice in Hales's Remains d during
his own lifetime, that of these the reader ** may be confident
** that they are his,** his intention evidently is to throw some
kind of doubt over those writings which are not admitted.
And a caution to the same purpose is given by Faringdon in
his letter to the publisher of the Remains, that there were
things in circulation under his name which were not his.
The noble eollection of the * Critiei Sacri' alone remains to
be mentioned as forming a portion of Pearson's literary labours
at this period. The date of the publication is 1660 ; but as
it was for several years previously in preparation, it naturally
belongs to the period before the restoration of the royal
family. It appears by the Preface, which bears very decisive
marks of the hand of Pearson, that the bookseller, Mr. Corne-
lius Bee, was the chief patron and promoter of the work.
His name has been honourably mentioned as an encourager
of works relating to English history and antiquities * ; but the
great publisher of the theology of the Church at this period
is well known to have been the loyal Richard Roystom. It is
probable that Royston, and the other booksellers whose names
are on the title-page, including Morden and Robinson, the
booksellers of Cambridge and Oxford, had a share in the
undertaking ; but it deserves to be remembered to the honour
of Cornelius Bee, that such a monument of saered literature
was erected by the laudable zeal and enterprise of one who
was by profession only a trader in the service of learning.
The Polyglott was carried on by the help of many liberal
subscriptions from the loyal nobility and gentry, who, after
suffering a second decimation under Cromwell, had still some-
thing to spare for learning, and the learned sufferers by whom
c Sermons &c. edited by J. P.
Lee, 1838. sub fin. See what Fa-
ringdon says of Hales's complaint,
that ** other men set up tops, and
** expected him to whip them.”
d The best edition is that of 1673,
to which there is commonly added
with a second title-page, * Four
* Sermons preached at Eton,' which
are not in the edition of 1659.
e Præf. A nt. Hall. ad Triveti
Annales. Oxon. 1 7 1 9.
xl M E M O I R. O F
that task was aecomplished. But the Critici Sacri was a
bookseller's speculation, requiring a very great outlay, before
any return eould possibly be made ; it is not easy to say how
many thousands of pounds it would now cost to reprint it.
It is however to be reasonably hoped, that the event eor-
responded to his wishes ; the ehange of dynasty coming in,
just as the nine volumes were ready to be issued, must no
doubt have had a favourable effect upon the sale ; and there
would not be many libraries to whieh the Polyglott had found
admittance, to which the Commentators did not follow.
The selection of commentators, and the eollection of tracts
in the two last volumes, were probably directed by Pearson.
Dr. Antony Seattergood, a fellow of Trinity, afterwards pre-
bendary of Lichfield and Lineoln, tells us that, he corrected
the first seven, and part of the eighth volumes, as they passed
through the pressf. The other two editors were Francis
Gouldman, rector of South Oekendon in Essex£, and Richard
Pearson, the survivor of the two younger brothers who had
followed their elder brother to Eton and to King's. The im-
prisoned Bishop Wrenn, whom Pearson seems to have visited
sometimes in the Tower, contributed a remarkable work, with
the title of * Increpatio Bar-jesu,' an elaborate examination
of the different, texts of Seripture perverted by the Socinians
in the Craeow Catechismb, The work was eomposed during
his imprisonment, and at a time when, as his son tells us in
the preface, he had access to no books but a Bible, in the
original texts, and such a lexicon as he had used when a boy
of twelve years old, at school ; a fact, of which the work itself
bears internal evidence. It is written in a quaint stout-
hearted style, like all the literary remains of this diseiple
of Bishop Andrewes ; but often with a force of learned argu-
ment, which might be profitably consulted by those who at
any time have to do with the Socinian controversy.
f Scattergood was a member of
the Convocation of I 661, when he
also revised the press for the amend-
ed Book of Common Prayer. Wake's
Synodus Angl. p. Io5.
£ He is said to have been rector
of South Ockendon nearly sixty-five
years ; but this includes the period
of the usurpation, during which
he appears to have been sequestered.
See Calamy, ii. 312. Kennett, p.
83o, 3 I.
h Crit. Sacr. ix. 4oI6. Also pub-
lished separately, 4to. Lond. I66o.
BIS H O P PEARSO N. xli
Allen's manuscript memoir has a statement relating to this
portion of Pearson's life, which is plainly erroneous:
** He was very serviceable in compiling Pole's Synopsis, as
** Thomas Bennett, D. D. vicar of St. Giles, Cripplegate, assured
** me ann. I 726.”
Matthew Poole's coadjutors, whether in his Synopsis or
English Annotations, were persons of very different principles
from Pearson's ; nor is it likely that either the one would
have sought, or the other have afforded assistance to a work,
similar in design to that in which he was himself engaged, but
of a very inferior literary, and more doubtful theological cha-
racter. But there eam be very little doubt that Allen, who
does not mention the Critici Sacri, has confounded that work
in his memory with the Synopsis ; as his informant Dr. Ben-
nett, a diligent writer, was too well aequainted with Pearson's
writings to have made such a mistake.
While our divine was oceupying the last years of the
usurpation in these excellent labours, the widowed state of
England had been wooed by many suitors, and their successive
rejection had at length made room for the rightful heir to be
restored. Dr. Priee, the chaplain of General Monk at this
period, was a friend and brother Etonian of Pearson's ; and
he relates the history of a little plot, he had eoncocted with
Pearson soon after the arrival of the General in London. The
object was, like some others which he had contrived, to induce
the general to declare himself rather earlier than he deemed
it expedient :—
“ And now the ministers of the Presbyteriam persuasion daily
** frequented St. James's ; they were in a hopeful expectation that
** all those sects who had supplanted them would with little diffi-
** culty be put under their feet, that themselves alone should inherit
** the blessing, (the Church of England at that time being below
** their fear,) for Monk was the defender of their faith, and had
** wrested the sword out of the army's, their enemy's, hands.
** And indeed he was their zealous votary : for one Lord's day
** he and his lady went and communicated at Mr. Calamy's
** church ; who afterwards so far prevailed with him, that none
“ were to preach before him, but such only as he recommended.
xlii M E M O I R O F
“ I, not knowing that he had so far yielded to Calamy, consented
“ that Mr. Pierson, (the now right reverend and learned bishop
“ of Chester,) should preach for me on a Sunday morning. He
“ came early to my chamber ; but, as we were ready to go to
** church, we found two ministers sent from Mr. Calamy, come
** to do the work of the day among us : but their faces and habits
“ were strangely disguised with mud and dirt; for their coach had
“ overthrown them by the Park-Wall, behind the Pell-Mell. I
** took what care I could to render them fit to appear, and desired
“ that but one of them would preach that day, and the other should
** the next, Mr. Pierson being present, whom they knew. This
“ would not satisfy them ; nor could I prevail with the general
** to have him to preach, though I got Mr. Morrice to be my
** advocate, who kindly represented the learning and peaceable
** temper of Mr, Piersoni.”
A little later in the same year we find Pearson engaged in
controversy with a remarkable Presbyteriam leader, Dr. Cor-
nelius Burges ; whose personal share in the disorders of the
time may be learnt, from his * No Sacrilege nor Sin to alienate
* or purchase Cathedral Landsk,' published about the same
year. This pamphlet was no doubt busily circulated by those
who had the same kind of property at stake ; and three edi-
tions are said to have beem called for. At the same time,
wishing to prevent the restoration of the Prayer Book, Burges
had put forth his * Reasons shewing the Necessity of Refor-
* mation of the public Doctrine, Worship, Rites and Cere-
* monies, Church government, and Discipline :' purporting to
be * by divers Ministers of sundry Counties,' but stated by
Baxter to be penned by him alonel. That it was so, seems
to be placed past a doubt by the postscript to his tract on
sacrilege, where he took up the defence of these * Reasons'
against Pearson. Some extracts will be found from this mow
forgotten libel in the notes on Pearsom's answer to it m ; not
' The Mystery and Method of Angleterre.
H.M.*shappyRestauration. ByJohn k Lond. I66o. 4to. pp. 7o. third
Price, D. D. Lond. I 68o, p. I2I, edit.
22. This amusing and valuable lit- 1 Wood, in L. of Burges, iii. 686,
tle record has been very properly Baxter's Life, ii. 265.
included by M. Guizot in his TMé- m Vol. ii. p. I 65, sqq.
moires relatifs à la Révolution d?
BISH O P PE A RIS O N. xliii
more, it is hoped, than are sufficient to lay before the reader
a faithful picture of the controversy as it was managed on
both sides. Pearson was perhaps requested by some of higher
station in the Church to write this answer to the * Reasons for
* Reformation,' whieh had already been noticed as a public
offence in a royal Declaration. His two tracts, written under
all the provocations which the character and style of his oppo-
nent could occasion, are a model for Christian controversy. They
embody the discussion of some interesting questions about the
degree of authority given to the Homilies, the interpretation
of the doctrine of certain of the Articles, the royal supremacy,
the law of subscription, and the history of the Declaration
prefixed to the Articles by king Charles the First. The
* Answer to Dr. Burges* contains a passage not unknown to
those who have interested themselves in the controversy re-
specting the authorship of the * Eikon Basilike ;* where,
speaking of some doubts whieh Burges had expressed as to
the king's share in the Declaration, Pearson says:
“ That pious King and blessed Martyr was too often thus used :
** his Declarations were denied to be his, though asserted, framed,
** penned by himself; his book denied to be his, though none could
* pen it but himself; he was denied to have declared what he did
“ constantly profess, to have written what he wrote, to have spoken
“ what he spake ; and at last sure some will deny him to have
** suffered what he endured n.**
&
This seems, after all that has been written, to place the
question on the ground on which it must be determined.
Archdeacon Todd has come to one conclusion on the external
evidence ; Dr. Wordsworth, after a painful examination of all
the evidence, has decided for the other ; Mr. Hallam summa-
rily disposes of it as no longer any question at all. But
lPearson never spoke without considering his reasons ; and
his words remain, “ None could pen it but himself.”
Dr. Thomas Bennett, who in his * Essay on the Thirty-nine
* Articles' has made much use of these tracts of Pearson,
observes a trifling mistake in the printed text of * No Neces-
n See vol. ii. p. 22o, I.
xliv M E MO IR, O F
* sity, which will not be found corrected in the present
impression. It is that Pearson calis the Declaration of
Charles, already mentioned, “ the Declaration of decimo Ca-
** roli," whereas it ought to be ** quarto Caroli," having been
first issued in 1628. He supposes that Pearsom may have
used an impression published in the tenth year of Charles,
and considered that to be the first impression °. This is not
in itself probable, and it appears that Bennett looked mo
further than to the edition of the tract published in Hiekes's
Bibliotheea. That edition however is generally a correet
reprint of the old quarto, and accurately represents it, wher-
ever this date is mentioned, as it is repeatedly, by the eypher
** 10 Caroli.** On looking to Burges's tract, from whose men-
tion of the Declaration and date of it, Pearson appears to
have eopied his own, the writer finds it there also ** 10 Caroli.”
It is most likely that the error is the printer's, and that
Burges and Pearson, one or both, wrote ** 4°. Caroli :" but as
there has been this notice of the mistake, and the copies no-
where vary, it has been judged advisable to feave it under
this uncertainty.
There was a searee tract printed a few years later, a Letter
to a Person of Quality, who had desired an opinion on the
validity of other ways of ordination than that by bishops P.
T •^ +l^ ^ titlo ^£ o ^ v r £ {};
ę
ara vr^, a^ * , c«
-■ ■-■ V 11. \_/ υ β υ l V \ / 1 Cù vv P y v_/ 11. A \J>
library, a note in a eontemporary hand ascribes the letter
to ** Dr. Pearson," being evidently written after he had taken
]
i n (^'l^ wi cs* (`h in wah
X. A lA. \J» u* *\- «*..*.
+ •• a a4- w^v*a cs o m-xro r
v \ ©® \_/ V P • •••- • * * _* *. lú \_/ _ ■ * A. A* \-& m- v
his degree of D. D. and before he was made a bishop, during
which interval the tract was published. On this evidence,
and the clear style of argument strongly resembling Pearson's
method of writing, and the views expressed agreeing preeisely
with his sentiments as they are reeorded in one of his Latin
essays now first published q, the tract has been added to the
two last mentioned, as bearing on one of the questions at
issue in the Savoy eonference r ; although it is uncertain at
° Bennett's Essay &c. p. 366. tfjs TtoTeos, oÜto kaï ÜTêp Tfjs xet-
See Collier, ii. 746. poTovias μáxeo-6ai ôeî. Chrysostom,
P ** Promiscuous Ordinations are in title-page of Vind. Ign.
** destructive to the honour and q Determ. ii. vol. i. p. 287.
** safety of the Church of England.** r Vol. ii. p. 23 I.
Lond. 1668. 4to. "ΩoTep yàp ύτèp
B IS HO P P EA RSO N. xlv
what time the letter was written, and Pearson was no party
to its publication.
These eontroversial matters have perhaps in order of re-
lating a little prevented us from following the exact eourse of
time in our account of the honours and preferments, which
the legitimate patrons of piety and learning were now again
enabled to bestow on such as Pearson. The wise and mode-
rate Juxon, unchanged in prosperity or adversity, eould not
but desire an early opportunity of rewarding one who had so
praiseworthily laboured as a volunteer in his diocese, while his
own superintendence was withdrawn. On the 17th of Au-
gust, 1660, the sequestered rector having now returned to
St. Clement's, he collated Pearson to the neighbouring rec-
tory of St. Christopher's, which had been for three years
vacant. On the 27th of the same month he received from
I3p. Wrenn an appointment to the fifth prebend in Ely Ca-
thedral, which he afterwards exchanged for the first, on the
death of his friend, the loyal sufferer, Mr. Stephen Hall of
Jesus College, Cambridge. In the following month, Sept.
26, 1660, the venerable and religious Brian Duppa eonferred
upon him a still more eminent mark of his esteem and con-
fidence, in selecting him, immediately on his own nomination
to the see of Winchester, for his arehdeacon of Surrey. This
dignity he held subsequently under Duppa's successor Bp.
Morley, and even after he was himself promoted to the see of
Chester ; indeed he does not appear to have vacated it till
his death.
We learn from the dedication to the Exposition of the
Creed, that the parish ehureh of St. Clement's was rebuilt by
the parishioners, or was in the process of rebuilding, shortly
before the Restoratiom. At this time his lectures must have
ceased, and he seems to have resided on the Surrey side
of the Thames ; as we find him, before his appointment as
archdeacon, with Dr. Wilde, and l)r. Hacket, afterwards the
good and zealous bishop of Lichfield, and a number of Surrey
elergy, presenting a congratulatory address from the rectors,
vicars, and curates of that county, On the 10th of August, to
xlvi |M EMOIR O É
the king at Whitehalls. The strain of fervid religious loyalty,
which breathes through this address, strongly resembles the
style and expression of some of his Latin speeches at Cam-
bridge, now first published ; and we may perhaps not im-
probably conclude that the eomposition was his, from this
resemblance, and from the use of an uncommon word, which
occurs also in the Exposition of the Creed. This isin the close
of the address, which ends with a prayer that, after a, long and
happy reign, it may please the Almighty *' to receive the
** king's immortal soul into his heavenly kingdom, there to
** wear an ìmmarcessible erown of glory.** ** If the prize
** which we expect in the race of our imperfeet obedience,"
says our learned expositor, ** be an immarcessible crown, if the
** weight of glory which we look for from our Lord be eter-
** nal ; then cannot His perfeet and absolute obedienee be
** crowned with a fading power, or He eease ruling over us,
“ who hath always reigned in us. We shall for ever reign
** with Him, and He will make us priests and kings ; but so
“ that He continue still for ever High Priest and King of
** kings *.* The word is indeed not peculiar to Pearson ; it
had been adopted by Hall and Taylor from the Vulgate of
1 Pet. v. 4; but like the word ** amarantine,** eoined by
Milton from the Greek of the same text, its use appears to
have been confined to a few writers.
This is the earliest document, to which we find his name
appended with the title of D. D., unless we ought to give an
earlier date to his first tract against Burges, which was pub-
lished before the end of the same month of August. A
grace had passed the senate for his admission to this degree
on the 29th of June u ; and he was probably admitted on the
usual day of commeneement, Tuesday, July 3. The industry
of Mr. Stones, the scribe of the Brasenose MSS., has pre-
served a copy from his own autograph of his speech to the
vice-chancellor on this interesting occasion. It is a lively
s Kennett's Chron. p. 226. See t Art. ii. p. I 53. ed. I 7 I 5.
the address itself in the Appendix u Kennett's Chron. p. 188.
to this Memoir.
BISHOP P EA RSO N. xlvii
reeord of the feelings with whieh he returned, as from a long
banishment, to the classic shades, where he had passed some
happy years before the civil discords drove him away :
“ Domine,
“ Cum ego, per longam annorum seriem satis obscurus,
ex lumine renascentium temporum aliquam saltem scintillulam
mihi affulgere posse existimarem, coepi confestim, de matre mea
Academia cogitare, et ambitione quadam, ut opinor, haud inhonesta,
aliquid ornamenti ab illa decerpere concupivi.
ς
ç
•
ç
ç
ç
“ Vobis vero, viri venerandi, omnique honore et observantia a me
semper afficiendi, gratias et ago et habeo maximas, quod me
€
&
hisce gradibus tam libenter, tam humaniter, tam candide, tam
6.
ç
amice, tam honorifice, condecorare dignati estis.
“ Neque vero vobis benevolentiæque vestræ tantum hæc debeo,
ç
•
sed et literis, sed et favori, sed et potestati regis serenissimi. Ita
“ in me uno, si non et solo, auctoritas et Regia et academica con-
** juncta est, quasi virga una in manu Mosis et in manu Aaronis.
“ Quæ autem feliciter unita sunt, nemo sejungat ; sed vivat Carolus,
“ et floreat Cantabrigia!”
His name, followed by that of his friend Gunning, stands
first in the list of seventy-one doetors in theology, who at this
period were created by royal mandate x ; the fourth name in
the same list being that of Barrow. He was about the same
time appointed one of the king's chaplains in ordinary. And
before the termination of the year, on the 30th of November,
he received from Bp. Wrenn the patron, a further prefer-
ment to the mastership of Jesus College, vaeant by the ad-
vancement of Dr. Richard Sterne to the see of Carlisle. 'I`o
this office he was instituted on the 5th of December fol-
lowingy ; and as it was the kind of post for which his learn-
ing and chàraeter had eminently qualified him, it is mueh to
the honour of the aged confessor that he made choice of such
a man as Pearson to fill it, one “ whose extensive knowledge,
“ personal integrity, and prudence, would be," as the letter
of institution runs, “ a model to the whole society^.''
Though his tenure of this presidency was of short duration,
he did not quit it without shewing himself a benefactor to the
x Kennett, p. 25 I. y Sherman's MS. z Kennett, p. 887.
xlviii M E M O I R O F
eollege ; contributing a sum from his own purse to adorn the
ehapel, and, as sole executor to Mr. Stephen Hall, a deprived
fellow, who had been. restored on the king's return, paying a
bequest into the treasury, and adding a collection of books to
the library. Of Stephen Hall, as of many other loyal clergy-
men of that period, there are but few memorials extant.
Walker says he was the first fellow of any eollege in Cam-
bridge, who suffered deprivation ; that he was also ejected
from the viearage of Fordham in Cambridgeshire, and im-
prisoned above three years in the Compter in Southwark.
When he says that Hall was also deprived of his stall at Ely,
he is less correct. Hall was rather kept out of it, than
deprived ; not having been collated to that stall till December
20, 1652; when Bp. Wrenn, aecording to his eonstant custom,
during his imprisomment, of supplying his patronage as it be-
eame vaeant, gave him this presentation, which of course only
took effect whem the Church and government were restored*. It
seems doubtful whether it was this Stephen Hall, or George
Hall, the son of Bp. Joseph Hall, whose name has been
discovered, in the vestry-book of St. Clement's before mem-
tioned, as the fellow-labourer with Pearsom in the lectureship ;
but as George Hall is said to have been employed at two
other eity churehes b, and the entries seem to mark that the
three assoeiates wero friends, it is perhaps Imost, probabie that
Stephen Hall is the person intended e. Pearson, who was
evidently his most intimate friend, raised a small marble
with an inscription to his memory im Jesus College chapeld.
Early in the following spring, Feb. 19, 1661, we find the
name of Pearson among the Lent-preachers at court, asso-
eiated with Sheldon, Fell, Morley, Hacket, and other eminent
churchmen of the time e. And three months later we have
* Walker, ii. 22. Kennett, p. 879. ** phanum viri eùÀaßeîs, cumque
b Wood, iii. 8 I 2.
c See Appendix.
d ** Bibliothecam et ærarium Coll.
** auxit legatis Mag. Stephani Hall,
“ hujus Coll. Præsidentis et Eliens.
“ Canonici, cui erat executor solita-
** rius, nec fidus modo, sed gratus :
** ipso enim rogante, extulerunt Ste-
** ejus exsequiis pie parentaverat,
“ Stephani quod reliquum urna mar-
** morea, in Collegii Sacello claudi
** jussit.** Sherman's MS. The
inscription, copied in Kennett, p.
524, is given in the Appendix.
e Kennett, p. 368.
IBISHO P P E A R S O N. xlix
the following account given by Evelyn of his presence at the
annual examination of the excellent old Busby*s youthful
charge.
I 66 I. ** May I 3. I heard and saw such exercises at the election of
** scholars at Westminster school to be sent to the University, in Latin,
** Greek, Hebrew, and Arabic, im themes and extemporary verses, as
* wonderfully astonished me in such youths, with such readiness
** and wit; some of them mot above twelve or thirteen years of age.
“ Pity it is that what they attain here so ripely, they either do not
** retain, or do not improve more considerably when they come to
** be men, &c. The examinants or posers were, Dr. Duport, Greek
** professor at Cambridge ; Dr. Fell, deam of Christ Church, Oxon ;
** Dr. Pierson ; Dr. Allestre ; the deam of Westminster, (Earle;)
** and any that would.”
ç
Pearson may perhaps have attended this examination in
the place and at the request of Ferne, who was then master
of Trinity, and had just been eleeted prolocutor of the lower
house of convocation ; but whose age and infirm health, (for
he only survived to the following March,) may have prevented
his attendance. In his own subsequent office, as master of
Trinity, he would probably oftem take a part in the same
duty in many following years : but such incidental notices
shew his readiness to afford to the service of his friends the
time and pains which otherwise appear all too little for the
completion of the labours of his retired study.
The spring and summer of 1661 however gave him other
more serious occupation in Londom. He was selected, with
Earle, Heylin, Haeket, Barwick, Gunning, Thomas Pierce,
Sparrow, and Thorndike, to act as one of the representatives,
in the Savoy Conferenee, of such of the bishops as should be
hindered by age or infirmity, or charge of other duties, from
constantly attending at the meetings. In this Conference he
seems to have taken some part from the commencement, of
the proceedings ; but we have no account of his individual
share in them, except during the written disputation of the
last few days.
On one of these days, as Baxter relates, Pearson having
offered to answer the objections of the Presbyterians, it was
PEARSON, voI.. I. dl
] MEMOI R OF
determined that three on eaeh side should take by turns the
part of opponents and respondents. Upon whieh Baxter and
his friends commeneed by offering to the episcopal disputants
the following unpromising syllogism :
“ To enjoin all ministers to deny the communion to all that dare
“ not kneel in the reception of the sacrament on the Lord's day, is
“ sinful : But the Common Prayer Book and Canons enjoin all minis-
“ ters to deny the communion to all that dare not kneel in such
** reception : Ergo, The Common Prayer Book and Canons do, or
** contain, that which is sinful.”
To prove the major, Baxter argued that it was contrary to
the custom of the primitive Church to communicate on Sun-
days in a kneeling posture ; because the twentieth Nicene
canon and other ancient authorities shew that the established
usage was not to worship by genuflection on any Lord's day,
or any day between Easter and Whitsuntide. There is a
remarkable silence in Baxter's statement on the point which
he was more eoncerned to prove ; namely, that there was any
primitive sanction for the custom of sitting, as prescribed by
the Directory, at the Lord's table : and an equally remark-
able assumption, that by excluding kneeling at certain times,
the primitive Church intended to exelude all posture of wor-
ship. Of this it is not possible to suppose that Pearson and
his brother disputants could be ignorant. Baxter however
states that the answer in whieh they rested was, that the
Nicene canon and other authorities spoke only of prayer, and
mot of the posture at the communion ; an answer, which,
though it did not satisfy him, was known by his better in-
formed opponents to be sufficient, sinee it is clear, from
testimony bearing directly on the question, that the ancient
custom was to approach the altar, either kneeling, or bowing
low, which was equally a token of humble reverence f.
And this will perhaps help to explain what Baxter appears
not, to have understood in Pearson's way of dealing with his
minor. The Presbyterians were desired to prove the minor ;
f S. Chrysostom. Hom. in Ser- V. 2 I. τρότφ προσκυνήσeos kai α e
vatoris Diem Natal. sub fin. S. ßäorpatos. See Bingham, XV. v. 3.
Cyril. Hierosolym. Catech. Myst.
BISH O P PEARSO N. li
and Pearson would not allow their mode of proof, by which
they joined the Prayer Book and Canons of 1603 together.
“ Dr. Pierson confessed,” says Baxter, ** that the Canons did
** reject them that kneel not ; but the words of the Common
“ Prayer Book do not : they only include kneelers, but exclude
** not others." It is eertain that there is nothing in the rubric
amounting to a prohibition of administering it to others: it
may therefore have been Pearson's meaning that before the
canon had fixed it, the minister would not violate the order
of the Prayer Book, who should give the saered elements to
one who stood and bowed himself, though he did not kneel.
This mode of argument however was interrupted by Bishop
Morley, whose business it was, says Baxter, to offend the
non-conformists ; and the Bishop having given his judgment,
for the exclusive sense, there was no opportunity for further
explanation.
It is not for a, moment to be supposed, that Pearson would
have shewn any indulgence to the sitters in the pews, to whom
Tillotson was anxious to grant every accommodation 3. In his
Artieles for the Primary Visitation of his Diocese, this point,
of inquiry was strictly attended to ; that “ all who received
“ this saered mystery,” should do it ** with that outward
** gesture of humility and reverence, as beeame them, meekly
“ kneeling upon their kneesh." But it is now in our power
to refer to a still more decisive testimony from one of his
Cambridge speeches, delivered not long after the Savoy Con-
ference, and before or near upom the time of the secession of
Baxter and his eighteen hundred followers ; a time, at which
evidently he had some fears lest their example should spread
insubordination in the Universityi.
At the Conference it is possible that Baxter may have
misunderstood him, because he strictly confined himself to the
logical rules of conducting a disputation,—rules somewhat too
rigid for the erratic genius of his opponent. Accordingly,
after many attempts to remodel the syllogism, being closely
pressed with the formal and material errors pointed out by
* Birch's Life of Tillotson, p. 178. h See Appendix to this Memoir.
i See Orat. ii. vol. i. p. 4o9, 4 Io.
d Q
lii IME MOIR OF
Pearson and Gunning, Baxter took his papers home agaim,
and was prepared with a new dissertation instead of a syllo-
gism the following morning. Gunning replied to this, and
Baxter rejoined at the length of seven folio pages, not without
a further paper from Gunning, who seems to have been um-
willing that the Presbyteriam leader should occupy the whole
time of the meetings.
In the meam time, the opponents and respondents having
changed places, that none of the spaee left for debate might
be unemployed, the same argument was debated in another
form. Of this an attested account was afterwards given by
Gunning and Pearson to Bishop Morley, who published it in
defence of himself in the following year, when he had sileneed
Baxterk, The aeeount was also published, where it has been
more generally read, in good Izaak Walton's Life of Sander-
son, with a little postscript of information which he had
received from Pearson. IBaxter himself has left us a more
diffuse report in his Autobiography, but neither his state-
ment nor comment add amy circumstance which is materially
different. The account of Gunning and Pearson is as follows:
** This proposition being brought by us, viz. That command which
commands an act in itself lawful, and no other act or circumstance
6
6
ç
6.
unlawful, is not sinful :
** Mr. Baxter denied it for two reasons, which he gave in with
€
ç
his own hand in writing thus : one is, Because that may be a
** sin per accidens, which is not so by itself, and may be umlawfully
** commanded, though that accident be not in the command. The
other is, that it may be commanded under an unjust penalty.
** Again, this proposition being brought by us, That command
** which commandeth an act in itself lawful, and no other act
ç
ç
** whereby an unjust penalty is enjoined, nor any circumstance
** whence per accidens any sin is consequent, which the commander
** Ought to provide against, is not sinful:
** Mr. Baxter denied it for this reason, given in with his own
** hand in writing thus : Because the first act commanded may be
“ per accidens umlawful, and be commanded by an unjust penalty,
** though no other act or circumstance commanded be such.
* In his Letter touching Mr. Baxter. Lond. I 662. 4to.
BIS H O P PE A R S ON. liii
“ Again this proposition being brought by us, That command,
“ which commandeth an act in itself lawful, and no other act whereby
“ any unjust penalty is enjoined, nor any circumstance, whence
** directly or peraccidens any sin is consequent, which the com-
“ mander ought to provide against, hath in it all things requisite to
“ the lawfulness of a command, and particularly cannot be guilty
“ of commanding an act per accidens unlawful, nor of command-
“ ing an act under an unjust pemalty :
** Mr. Baxter denied it upon the same reasons.
** PETER GUNNING.
** JoHN PEARsoN.'*
“ Baxter's talent,” says Collier, in reference to this passage,
“ lay in retiring to foreign distinctions, and misapplications
** of the rules of logic. Whether this involving the argument
“ in mist was art, or infirmity, is hard to determine : however,
“ let the most charitable eonstruction pass.” It is a good
judgment on the ease : but meantime it is not surprising
if Bishop Morley, a man of some spirit, but sincere and
benevolent, charged IBaxter with holding principles destructive
of all authority, human and divine ; nor if Bp. Sanderson,
whose mildness and patience are well attested, thought the
genius of logie, to whom in his youth he had paid great
honour, somewhat ill-used by treatment much more sophist-
ical than subtle. It seems also that Pearson himself, when
he related to Izaak VValton the incident, of which Baxter
rather bitterly complains, did not feel quite so much respeet
for his opponent in the disputation, as Baxter professes
towards Pearson :—
“ The bishop of Chester,” says Walton, ** told me, that one
** of the dissenters, whom I could, but forbear to name,”—no
question, Baxter is meant,—** appeared to Dr. Sanderson to be
** so bold, so troublesome, so illogical in the dispute, as forced
** patient Dr. Sanderson to say with an unusual earnestness, that
** he had never met with a man of more pertinacious confidence,
** and less abilities, in all his conversation.''
On the contrary, it is somewhat remarkable that, of all
the phalanx of episcopal divines, Pearson is the only one,
of whom Baxter speaks with entire respect ; and his testi-
liv MEM O I R O F
mony would be very honourable to him, were it not for the
groundless insinuations with which it is accompanied, that
the equanimity whieh he commends was a proof of his in-
differenee to the eause in which he was engaged:—
“ Dr. Pierson and Dr. Gunning,” says Baxter, * did all their
work, but with great difference in the manner. Dr. Pierson
was their true logician and disputant ; without whom, as far
** as I could discern, we should have had nothing from them but
“ Dr. Gunning's passionate invectives, mixed with some argument-
“ ations. He disputed accurately, soberly, and calmly, being but
** Once in any passion, breeding in us a great respect for him, and
** a persuasion that if he had been independent, he would have
** been for peace, and that if all were in his power, it would have
“ gone well. He was the strength and honour of that cause, which
“ we doubted whether he heartily maintained.”
� 6
6 6
Baxter probably penned this before the appearanee of the
* Vindiciæ Ignatianæ ;" and perhaps it shews no more than
a wish to persuade himself that his most learned opponent
was one who desired more liberty than the Church allowed,
a wish to grace his owm cause as far as possible with such
a name: but the surmise is contradicted by the whole tenor
of Pearson's life, by the character of his friends, by all his
and not least by some of those which are now first,
writings,
made public'.
In the Convocation which first met during this Conference,
em the eighth of May, 1661, there were, as Pearson said of
it, while it was im prospect, ** divers particular concessions to
** be made for the satisfaction of all sober minds ;" and it
appears from the imperfeet journals which remain of their
meetings, that he took a prominent part in them. For some
1 As a hint of this kind is never
Iost, James Pierce, in his Vind.
of the Dissenters, p. 227, says, ** Dr.
** Pearson, as I have been informed,
** used to lay the blame of the ill
** success of that conference upon
** Bishop Gunning.** Gunning, of
all the rest, was most obliging to
Baxter ; for he gave him as much
disputation as he desired, and was
willing to have continued it after
the conference had closed, when
Pearson had resolved he would
meddle no more in it. (Baxter's
Eife, p. 357.) But the laws of the
conference, on which the issue main-
ly depended, were not determined by
either Pearson or Gunning, but pro-
bably by Sheldon or Clarendon.
EIS H O P PEARSON. 1v
of the duties imposed on him, his excellent Latin style was
likely to have pointed out his fitness ; as when he was chosen
to present the prolocutor of the Lower House to the Upper
House"*, and afterwards, with Dr. John Earle, the Latin trans-
lator of the * Eikon Basilike,' to superintend a version into
Latin of the amended Book of Common Prayern. But, though
something has been claimed for different distinguished names
which are found among the members of this synod, there is
very little evidence, beyond the public records, to shew what
part of the amendments and additions was executed by indi-
vidual divines. Dr. D'Oyly, in his Life of Arehbishop San-
eroft, has published an important extraet made by that
prelate from the Journal of the Lower House, which is now
lost "; from which we learn that Pearson was one of eight
members of that house who were employed in drawing up the
service for the twenty-ninth of May, and one of six who were
to prepare the Prayer for the High Court of Parliament ; and
when they met again in the winter, he was one of three, to
whom the revision of all the additions and amendments was
committed, in order to its being received and subseribed to by
the members of both houses; which was done on the twentieth
of Deeember, 1661 P. Thus far we learn from the journals ;
and the absence of all private memoirs is only a proof of the
happy unanimity which now governed their proeeedings.
Pearson's name appears again in the journals of the Upper
House in reference to a subject comparatively of minor im-
portanee, but of some concern to the interests of learning, a,
proposal to prepare one general Latin and Greek grammar to
be used in all the schools of England ; which proposal was
occasionally under discussion in the sessions of 1663 and 1664.
Pearson presented such a grammar to the Upper House on the
fourth of May, 1664, when it was referred to a committee of
seven bishops ; but from that time no further notice of it
m He did this, as the Journal of n April 26, 1662. Wake, ibid. p.
the Upper House records, ** facunda I Io.
«« et gegenti oratione.*' Wake, 9 Vol. i. p. I I 2, I I 3.
App. p. 67. P Wake, ib. p. 93, 95.
lvi
MEMOI R O F
oceurs, and after that date very little synodieal business was
done q.
Βefore we finally leave these publie seenes, it is necessary
briefly to advert to one faet respecting Pearson's opinions,
which the present publieation will establish. He certainly
approved of uniformity ; and he approved of enforeing uni-
formity by penalties. He speaks on this point very plainly,—
indeed it was no more than he had maintained in argument,
with Baxter,—in one of his academical orationsr. He defends
his view, like a learned student, of Church history, by a refer-
ence to the laws and rescripts of Constantine, Theodosius,
and other Christian emperors. No doubt therefore his opin-
ions On this question were like Hooker's, that ** where both
“ swords may be had, what forbiddeth the Church to enjoy
“ the benefit of both s ?" We have most of us learnt to
speak of the acts of the legislature of those days by which
the sectaries were restrained, as bad equally in spirit and
in the mode of their execution. But “ away with those,"
says Pearson, ** who try to excite odium against our laws,
** —laws, which, if they were executed with like faithful eare
** to the prudence and equity with which they were eom-
** posed, would leave no room either for complaint or feart.”
And, taking the question in a moral point of view, we may
see solue reasoins why good and mereifu! men, watehful for the
highest interests of the immortal soul, might have approved
of laws, which reminded erring mam of his responsibility for
his persuasions and the principles he adopts, which bade
speaking of Sir Rich. Kennedy, one
of the barons of the Irish exche-
q See a notice of this fact, with a
just and eloquent tribute to the
learning of Pearson, in a Preface to
King Edward VI.'s Latin Grammar,
Lond. 1841, by Dr. Christopher
Wordsworth, head master of Har-
row school; to whom the writer is
indebted for some kind and valuable
communications on the subject of
these volumes.
r Orat. v. vol. i. p. 427, sqq.
s Eccl. Pol. viii. iii. 5.
t Vol. i. p. 429. Jer. Taylor, in
an umpublished letter to Sheldon,
quer: “ He hath with no less care
** tham prudence opposed himself
** against all the enemies of the
“ Church in these parts, and hath
** infinitely discountenanced and
** punished them ever according to
** law, until his hands were tied by
** orders procured sometimes from
** the coumcil table.** Dated, ** Port-
** more. May 25. I 664.** Sheldom
Papers, in the Bodl. Libr.
BI S H O P PEARSO N. lvii
Christians to question their motives for dividing the Church
of God, and consider the innocency of the cause for which
they were willing to bring privations and penalties on them-
selves. If we now acquiesce in the sound maxim of state, that
what is not praetieable is not desirable, we may still do justice
to those who were slow to believe that the praeticability of
union was past.
TBut it is time to returm with Pearson to Cambridge. In
June, 1661, Gunning having been appointed Regius Professor
of Theology, he succeeded to the Margaret Professorship,
resigning his stall at Salisbury, and his London living : and
these two learned friends, as is pleasingly shewn by different
passages in the orations already alluded to, continued for
several years with great unanimity to discharge their con-
current, duties. This appointment is of more importanee in
Pearson's life, as it was this which led to his composing
the most considerable portion of those theological works,
whieh are now first presented to the reader ; a series of
* Lectures on the Being and Attributes of God,' forming the
first portion of a scholastie treatise on the chief heads of
Christian theology. That it is the first portion of a longer
work is apparent from allusions in it to further portions
either written or intended to be written, and from the
title whieh he prefixed, * Summa Theologiæ ex Sententia
* Doetoris in Eeelesia Anglieana tradita.” How far he had
continued his design beyond this first portion, we have no
remaining evidence: but it is surely of some value to have
diseovered only by this specimen how Pearson taught theo-
logy to those who were training up for the future service of
the Church.
These leetures were composed and delivered, as appears
from internal evidence, shortly after his first appointment
to the Margaret Professorship ; the first, in which he states
his design and opens the plan of the rest, having been read
immediately after his inaugural oration. The lectures on the
Acts of the Apostles, published in the Opera Posthuma by
Dodwell, and left unfinished by their author, were the last
series of his professorial lectures. It is plain that they were
lviii MEMOIR OF
composed shortly before he was ealled away to his episcopal
charge, and interrupted from that eause. It is therefore
highly probable, that there were other lectures composed by
him in the interval ; and nothing is so likely, as that the plan
of this sum of theology was continued. The following portion
might however to some extent have been nearly identical
with the Exposition of the Creed ; and this may be some
consolation to us under the loss.
The * Theological Determinations,' whieh occupy the next
place in the present collection ", may be read as short frag-
ments of the same treatise ; as they are all drawn up in the
same scholastic form, and embrace some important questions
of doctrine and discipline, on which it will be a satisfaction to
have Bp. Pearson's decisions so clearly reeorded. The first
contains an admirable argument on the apostolic ordinanee of
episcopacy, the dignity of which, as a perpetual distinct order
in the Christiam ministry, he vindieates alike from the errors
which have had their rise in the papal and in the presbyteriam
consistory. ** For nothingis more certain,” says Pearson, ** than
“ that all diminution of the rights of episcopaey had its source
** in the papal usurpation : and the pope of Rome appears to
“ me in no other light, than as an individual who claims to
“ himself all the authority given to bishops throughout the
** whole worid, and from the assumptiom of that authority
** to himself, threatens the independence of Christian princes,
** states, and churches. Whatever else relating to ceremonies
** or opinions you may choose with the multitude to call
“ popish, it is easy to shew that it prevails as much, where
** there is no pope, or where all are the pope's enemies *.”
He then shews how some of the schoolmen, considering the
essence of the Christiam priesthood to reside in the power of
consecrating the holy eucharist, first taught the identity of
orders in bishops and presbyters.
It is perhaps worthy of remark, now that our ancient
Anglo-Saxon Church memorials are more studied than they
had been when Pearson wrote, that we find something like
" Vol. i. p. 269, sqq. x P. 274.
BIS H O P P EA R SON. lix
this doctrine in the Canons of Ælfrie and his Pastoral Epi-
stle, a full century and half before the age of the Master of
the Sentences. ** There is no more,” says Ælfric, ** betwixt
“ a mass-priest and a bishop, but that a, bishop is set to hood
“ priests, and bishop children, and hallow ehurches, and
“ administer God's laws ; (the eanons;) for it were too ma-
** nifold, if every mass-priest did so ; but they have one hood,
“ (order,) though the other be greater y.” And again, ** Be-
** loved, understand that both are of one order, the bishop
** and the mass-priest ; that is, of the seventh church-order,
** as holy books say :** whenee he goes on to tell them of the
same acts as before whieh are confined to bishops, for the
same reason ; and to remind them that it becomes priests to
be humbly subject to their bishops on account of that ** elder-
** ship” or higher rank which they hold 2. He makes the
episcopate therefore to be an office of dignity with distinet
duties, but not a separate order of ministry.
Ælfric's view is not of mueh importanee ; for, whatever
he thought, his opinion camnot weigh against the author-
ities of the first centuries. But it may perhaps be traeed
to the gradual change which took place in the Latin Church
in the use of the equivoeal term sacerdos, which was soon
naturalized in the sacerd of the Anglo-Saxons, while they do
not appear to have learnt to speak of the bishop as heah
sacerd, or summus sacerdos, as the early I,atin Fathers did *.
The term itself, where it oeeurs absolutely in Cyprian and
Other early writers, is used, as the corresponding term iepeús
is by Chrysostom, to denote the bishop. Where that or any
cognate word is applied to presbyters, it is with a kind of
reference to the bishop ; they were ** cum episcopo sacerdotali
“ honore eonjuncti b,* but their acts of ministry, as well as
their orders, were as it were effluent from the bishop's saered
power ; as if he were properly the ministering priest, and they
his deputed assistants. And it would seem that, when the
* Can. I 7. Wilkins, p. 155. which Mr. Thorpe refers in his In-
Thorpe, ii. 348. dex, has no bearing on this subject.
* Past. Epist. Thorpe, ii. 378. a Tertull. de Baptism, c. xvii. St.
Wilkins, p. 167. The earlier Canon Jerome, adv. Lucif. c. 9.
of king Edgar's time, §. 5o. to b St. Cypriam, Epist. lxi.
lx MEMOIR. O F
word began to be used with less restriction, something was
done to keep old praetice still in mind, by speaking of pres-
byters as priests indeed, but of another order, ** sacerdotes
* secundi ordinis e.* In the time of St. Gregory perhaps the
distinction was almost forgotten ; for he uses the word
indifferently of the two orders ', and from him the Anglo-
Saxons learnt, it. In two works doubtfully ascribed to Alcuin,
probably of the tenth or eleventh century, and other doeu-
ments of Ælfric's time, we find presbyter and sacerdos had at
length become synonymous e.
Bp. Pearson seems to be of opinion that St. Jerome held
there was originally but one order of priests, before the
apostles appointed bishops f. It is not impossible that Ælfrie
took it from St. Jerome, and that the ** holy books* he refers
to were St. Jerome's well known Commentary on the Epistle
to Titus. It is however very remarkable that Alcuin, a some-
what better clerk than Ælfrie, who composed a commentary
om this and other epistles of St. Paul, adding some expla-
nations of his own to the notes of St. Jerome which he
seleeted, appears to have understood his author, precisely as
Pearson interprets him £, to have spoken of what was done in
apostolie times and by apostolie authority. He eoncludes with
a sentenee which very well sums up the question aeeording to
the deeision of other good eoimtmentators: “ Olim omnis pres-
** byter episeopus recte dieebatur: at nune omnis episcopus
“ presbyter potest dici, non omnis presbyter episeopus ; quia
** ad unum omnis solicitudo ecclesiarum, quasi ad patrem, dele-
** gata est, qui quasi filios diligat et gubernet subjectos sibi,
“ non tribunitia potestate, sed pietate paterna ; iidemque,
** quasi filii, singuli gradus in ecclesiis honorificent episcopos
** suos ”.” Bede's doetrine on this point is clear enough, that
49I. Rituale Eccl. Dunelm. temp.
Aldhuni Episc. p. I95.
f Vind. Ign. P. II. c. xiii. p. 185.
c See Sidon. Apollinaris, Epist.
IV. xi. and xxv ; and Sirmond*s
notes. Also Facund. Hermiam. lib.
xii. c. 3. So the Greeks sometimes
spoke of presbyters as öevTépov 6p6-
vov iepeîs.
d Pastoral, lib. ii.
vii. viii.
e Append. Opp. Alcuin. p. 435,
Epist. IV. v.
£ Vind. Ign. ib. p. I 77.
h Alcuini Opp. I. p. 652. ed.
Froben. Ibid. v. 6, 7. ** Si quis
** est sine crimine unius uæoris vir,
** &c. Quod ait, unius uxoris vir,
** sic intelligere debemus, ut hono-
BISHOP PEARSON. lxi
the distinction of bishops and presbyters is of divine righti;
which makes it more extraordinary, that his aeeount of the
regimen at Iona should ever have been supposed, by Selden
and others, to favour the Presbyterian seheme.
Among the scholastic divines, who are aecused by Pearson
amd others as the first who attempted to impair the honour of
episcopacy, there was still a difference on this question. Soto,
to whom a reference is made on this subject—if the writer
intended is Peter de Soto, who attended Cranmer in prison,
and was made by queen Mary a divinity professor at, Oxford,
where, as one of his countrymen says, ** he restored tho scho-
“ lastic theology of St. Thomas, the solid bulwark against the
** heretics *," if this writer, and not Dominie Soto is meant,—
is one who very accurately lays down the doctrine, that ** we
** ought to hold it as a point of faith, that the episeopal order
** and the order of presbyter were originally made distinet by
** the institution of Christ himself.” And he refers to his
master Aquinas, very correctly, as holding the same doctrine].
Even Salmeron, though his doctrine about the residence of
bishops on their sees is base and corrupt enough, as might be
expected from the part he took at Trent, yet affirms the
difference of the two orders to be of divine right, and not
merely human m.
To the * Orations at the Cambridge Commencements,'
some references have already been made. They are of in-
terest, as relating to matters and opinions of the time, and
exhibiting Pearson's mind more in eontaet, than his other
Writings do, with what was passing round him.
It remains only to speak of the Latin Sermons, or * Con-
* ciones ad Clerum,' which conclude the collections of Mr.
Stones. They are on a variety of learned subjects, the
authority of the early Church, the dignity of the Christian
** rabile connubium habeat, qui in k Fernandez, Hist. Eccl. lib. iii.
** episcopatu eligendus est ; non va- c. 3o. s.
** ga libidine inquinatus altari Dei ' De Instit. Sacerd. f. 25 I, 2. ed.
** adsistere audeat.** This is another Antv. 1566. Vid. Aquin. Secund.
point in which the doctrine of Al- Secundæ. Quæst. clxxxiv. art. 6. ad
cuin's time was much sounder than primum. tom. xxiii. 293. ed. Ven.
that Of AElfric*s. m Comment. in I Tim. iii. Opp.
* Comment. in S. Luc. x. I. tom. xv. Disput. xii. p. 5 I 2.
lxii MEM O IR, O F
priesthood, the progress of Christianity in apostolic times, the
hostility of Gentile philosophy to its progress, and the testi-
monies of Jewish and Pagan writers to Christ and His
Church.
The fourth of these Sermons is remarkable, as contro-
verting a remarkable work, the learned Joseph Mede's * Apo-
* stasy of the Latter Times,'—a treatise, which appears to
have set the current of much modern interpretation of the
prophecies of the New Testament, and while it has found
much popular acceptamce, to have singularly eseaped that
critical examination, which many of its positions seem greatly
to require. In particular, Mede's interpretation of the text,
on which his own treatise and this sermon is founded, 1 Tim.
iv. 1, seems to have pleased by its ingenuity those who might
have seen reason to question its soundness : for there are
divines who have regarded this construction of the passage
with favour, while they have disputed the application of it m.
As the fallaey however lies primarily in the eonstruction, it is
interesting to find it thus exposed by a divine of equal learn-
ing and deeper judgment, in the age of its first announce-
ment, and from the pulpit of the University where it had its
birth.
There is a more important and grave objection, which
Pearson shews to be involved ; namely, how the view of
these prophecies taken by Mede and his imitators can be
maintained, without making, not only the modern Church of
Rome, but the whole Church catholic apostate and idolatrous.
Mede himself indeed appears to have had some suspicion that
his theory might be opem to this objection ; and he has taken
some pains to avert it by a series of inconclusive arguments
in his twenty-ninth diseourse ° ; where he holds that there
are times, when the Church is not visible, and in speaking
of the seven thousand in Israel who had not bowed to Baal,
n See the late Dr. Edw. Burton's latter he gives some just reasons
Bampton Lectures, lect. v. p. 139, against following Mede, Bp. New-
note y, and Z. and note 6o. p. 435, ton, and others, in referring such
—437. In the former place Dr. prophecies to Rome.
Burton seems to accept Mede's ver- o Works, p. 137, 8. ed. I672.
sion of I Tim. iv. I, 2. while in the
BIS H O P PE A R S ON. lxiii
as the only sincere part of “ the Jewish Church" in Ahab's
time, he seems to forget that the place of the Jewish Church
was not then in Samaria, but in Judah and Jerusalem.
2 Chron. xi. 13, 14. xiii. 9—11. There is no name more
entitled to respect among those who have appeared as ex-
positors of these prophecies than Mede's: his writings bear
the impression of his character as deseribed by his friends,
full of candid simplicity, patient inquiry, and modest worth :
but this is a point, on which the vigorous mind of Bishop
Horsley formed a judgment remarkably in accordance with
Pearson's. * In Mede's scheme of interpretation,” he says,
** every thing depends on the numbers, and nothing is plausi-
** ble but the supputation. And that plausibility is nothing
“ more than a, delusive appearamce produced by gratuitous
** assumptions, by irregular arbitrary applications of the pro-
** phetic images, not warranted by the usage of the prophetie
** style, and in many instances dependent upom facts of doubt-
** ful history, and, above all, upon that unwarrantable, mon-
** strous supposition, that Christian Rome is Antichrist, and
** all who have at any time opposed her, however wild and
** fanatical in their opposition, saints P.”
On the whole question the advice of Pearson's friend Hales
was grave and judicious. He speaks indeed of the book of the
Revelation only ; but his remarks apply equally to other
prophetical portions of the New Testament. “ That the
“ Church of Rome,” he says, “ hath great cause to suspect
** herself, to fear lest she have a great part in the prophecies
“ of that book, I think the most partial will not deny. Yet
** unto the expositors of it I will give this advice, that they
** look well lest that befall them, which Thucydides observes
** to befall the common sort of men ; who, though they have
** good means to acquit themselves like men, yet, when they
** think their best hopes fail them, comfort themselves with
** dark prophecies. Many plain texts of scripture there are
** of sufficient strength to Overthrow the points maintained
“ by that Church against us. If we leave these, and ground
P Essay on the Prophetical Pe- published by his son, the Dean of
riods, by Samuel Horsley, L.L.D., Brichin, in the Brit. Mag. N°. xxiv.
late Lord Bishop of St. Asaph ; p. 738.
lxiv MEMOIR, OF
“ ourselves upon our private expositions of this book, we
* shall justly seem to rest upon these prophecies in poverty
“ of better proofs : and though the prophecies in themselves
“ are most certain, yet our expositions of them must ne-
“ cessarily be mixed with much uneertainty, as being at the
* best but unprobable conjectures of our own Q.”
These sermons appear to have been preached at Cam-
bridge at various times after Pearson's return to the uni-
versity ; as Mr. Stones has prefixed to his eopy a Latin
prayer used by Pearson in the university pulpit, in which,
following the directions of the eanon, among other petitions
he prays for Trinity College, and afterwards for Jesus,
IXing's, and Queen's Colleges, of which he had been at
different times a member. The prayer has also in it the
name of George Villiers, duke of Buckingham, as chaneellor
of the university ; whence it would appear that some One
or more of the sermons were preached towards the end of
his presideney at Trinity, in 1670, or later, not long before
his promotion to the episcopate.
Their date therefore recalls our attention to the records of
his life. In 1662, on the fourteenth of April, he was appoint-
ed successor to Ferme in the mastership of Trinity ; an ap-
pointment, for which he was probably seleeted by the discern-
ment, of Clarendon, who was present in Cambridge when he
delivered his inaugural oration as Lady Margaret's professor '.
He held this honourable and important post for mearly elevem
entire years.
There is a, remarkable letter preserved at Trinity in the
college muniment room, written by John Paine, M. A., a gra-
duate of that society, who took his degrees after the Revolu-
tion, describing an interesting interview whieh the writer had
enjoyed with an old Dr. Creighton, who was elected fellow
under Wilkins, the year before the Restoration, and appears
to have been continually resident while Pearson presided*.
C.
Q.
q Serm. on Abuses ofhard Places He was son of Robert Creighton,
of Scripture. bishop of Bath and Wells, who held
r See vol. i. p. 398. the same professorship before Du-
s Robert Creighton succeeded port.
Barrow as Greek Professor in I 662.
B iSHOP PEARSON. lxv
Paime describes the old man, who communicated to him all
his recollections of Trinity, as then merry and well at the age
of eighty-eight ; so that the letter, which is without date or
name of the writer, was probably written not earlier tham the
year 1720. It has some reference to the long agitated dis-
putes between Bentley and the Seniors ; but it is not easy to
decide, nor is it necessary for our purpose, whether the object
of the writer was to procure evidence for or against Bentley.
Creighton spoke of Wilkins with much respect, particularly
relating a, story which is confirmed to some extent by Evelynt,
that he diverted Cromwell from a design he onee entertained
of breaking up the universities. But his warmest encomium
was reserved for the mention of the name of Pearson, ** whom,”
he said, “ it was a disparagement to call Doctor, it should
“ rather be, the great Pearson.” His abundant civility and
condescension to the fellows, his abstinent and simple mode of
living, and concession of what he might have claimed from the
common stock, were all in turn recorded to his praise ; and
the relater sometimes stopped in his narration to speak of his
college residence as the happiest part of his life". The entries
in the Conclusion-book of the college, which is a register of
the business transacted at the meetings of the Master and
Seniors, are also such as seem to mark the benignant rule of
Pearson ; as there are several notices of aid granted to poor
incumbents, abatements to tenants under any casualty of the
season, and a remission of part of the sentence passed on a
refractory student, who had derived a moral lesson from a fit
of sickness. It does not appear that any intestine division or
disorder arose while he was Master ; and there can be no
doubt, that, while he was happy enough to serve the interests
of Jearning without distraction, he was promoting in Chm-
bridge the good social principles, recommended with per-
suasive eloquence by Clarendon in one of his speeches, ** in
t Diary, 1656. Feb. Io. mory, or of Paine's report, appears
° A portion of the letter will be doubtful ; as we have found no other
found in the Appendix. It will be trace of his having been married. It
observed that he speaks of Pearson seems more probable that the lady
as having had a wife. Whether this may have been one of his sisters.
was an error of the old man's me-
PEARsoN, VOL. I. (_;
lxvi MEMOIR O F
“ restoring the nation to its old good manners, its old good
“ humour, and its old good naturex.”
There is perhaps room to suspect, that he was sometimes
more obliging than was quite consistent with the grave dig-
nity of his office, if we may judge from some very singular
papers to which his name appears, together with that of
several of the fellows, in the scarce collection of * Letters and
* Poems addressed to Margaret, Duchess of Newcastle,' a
lady in whose accumulated praises the university muses were
by no means niggardly. She was indeed a noble person, who
both by birth and alliance commanded the fullest sympathies
of the loyal party ; being a sister of the gallant Sir Charles
Lucas, whose brilliant services to the king's cause were ter-
minated by a bloody death at Colchester, and wedded to
William Cavendish, created marquis by Charles I, and by
Charles II. duke of Newcastle, one of the most successful
commanders under the royal standard, till Rupert's rashness
ruined his valour at Marston Moor. But she claimed an
equal share of consideration from the wits and philosophers,
by her writings and the distinction which it is not difficult for
a lady of high rank, and, if we may trust Sir Peter Lely, of
striking personal presence, to confer. Her correspondence
with Trinity College probably began in Wilkins's time, with
whom she is said to have formod a philosophieal aequaintanee
not long after the publication of his * Diseourse concerning
* the Possibility of a Passage to the Moon.” “Where am I
** to find a place to bait," she asked of the English Endymion,
** if I try the journey to that planet?” “ Madam,” said the
philosopher, ** of all the people in the world I least expected
** that question from you, who have built so many castles in the
** air, that you may lie every night in one of your own y.*' The
writer must leave it to other inquirers to decide whether this
uncourteous reply gives a truer intimation of the charaeter of
the lady's performances, or those complimentary addresses
drawn up by the younger wits of Trinity, to one of which
Barrow, but to all of which Pearson was kind enough to
append his name, in return for some presents of her books ;
* Kennett, p. 257. y Noble's Memoirs of the Protectorate, ii. 29 I.
Β ISHOP PEARSON. ]xvii
where, among other honours, it was proposed to erect her
statue with the inscription, ** To Margaret the First, the
** princess of philosophersz.”
There is however in the Conclusion-book a record of an-
Other kind, shewing that this good nature was not such as to
induce a forgetfulness of more important duty. It stands as
follows:
“ July 4, 1664. Agreed by the Master and Seniors, that whereas
“ they have received a letter from his Majesty signifying his will and
“ pleasure that they should present Mr. Barton to the rectory of
“ Orwell, there be a petition drawn up to let his Majesty understand
“ that the rectory of Orwell was bestowed according to statute upon
“ Dr. Chamberlaine before the reception of his Majesty's letter.
** JoHN PEARsoN.
“ Agreed by the Master and Seniors, that the petition under-
“ written be sent up to his Majesty with convenient speed :
“ To the King's most excellent Majesty,
“ The humble petition of the Master and Senior Fellows of Tri-
nity college in Cambridge,
** Sheweth,
“That the rectory of Orwell, void by the death of Dr. Rowea,
“ being in the gift of the said college, and they by the local statutes
“ being required to collate the same upon the senior doctor in di-
* vinity who is fellow of the college, if he shall desire it, and either
* hath no ecclesiastical promotion, or shall be ready to lay down
“ such if he have any, upon acceptance of this; and your petitioners
“ in pursuance of the said statute conferred the same upon Dr. George
“ Chamberlaineb, who by virtue of his seniority had a just title to
“ it, and is a person every way qualified for it, and who in the late
“ troublesome times suffered much, being ejected out of his fellow-
z ** MARGARETÆ IMae. PHILO-
** soPHoRvM PRINCIPI.** Letters,
&c. p. 34. This is the one, to which
the name of Barrow as well as Pear-
son's is attached ; and it is dated
** E Coll. SS. et Individuæ Trinita-
** tis, 3 Non. Octobr. 1668.** It is
not worth while to present any fur-
ther specimen of these singular do-
cuments. The writer is indebted for
his knowledge of the rare volume in
which they are contained, and for
much more valuable infcrmation, to
the kindness of the Venerable Arch-
deacon Todd.
a Cheney Rowe, D. D. ejected
from Orwell, Feb. 8, 1644, and af-
terwards livedtobe restored. Walker,
ii. I 6o. Bp. Monk's Mem. of Du-
port in Mus. Crit. ii. 679.
b D. D. by royal mandate of Feb.
13, 1661. Kennett, p. 38o.
e 2
lxviii MEMOIR. O F
“ ship for his loyalty, and restored thereto by your Majesty's happy
“ return ; since which grant of the college, and before the sealing
“ thereof, one Mr. Francis Barton hath obtained your Majesty's
“ letters to your petitioners, signifying your Majesty's will and plea-
“ sure that they should collate the same upon the said Mr. Barton,
“ who can neither have claim nor pretence to it before Dr. Cham-
“ berlaine, and who by reason of frequent distempers of mind is
“ rendered unfit for it : wherefore your petitioners humbly beg of
“ your Majesty that the grant they have made to the said Dr. Cham-
** berlaine may be confirmed to him, it being done by the unanimous
** consent of all concerned, and even the said Mr. Barton, convinced
“ of the justice of the act, joining in the said vote.
“ And they shall pray as in all duty bound."
The case is curious, from its bearing a, slight resemblance
to the interference afterwards attempted by James II. with
the elections to preferment made in the other university. But
in the present instance it would almost seem like a praetical
jest attempted by Charles II., if he was at all aware of the
infirmity of poor Barton, who is represented in other college
records as one of those half-erazed persons, whose freaks,
while they were not dangerous to himself, were in some degree
amusing to those who witnessed them. The petition probably
settled the question, as no further notice of the matter
OGGUlI°§.
Cambridge was visited by the sickness, as it was called, or
what is generally spoken of as the plague, in 1665 and at in-
tervals for two or three years afterwards. The students, on
the first appearance of danger, were sent down to different
stations in the country ; but Pearson remained at his post.
During the ehief portion of his presidency at Trinity we find
him occasionally fulfilling offices of trust and aiding the public
charges of the University ; as in 1667 he was appointed, with
Fleetwood, provost of King's, afterwards bishop of Worcester,
Sparrow the ritualist, master of Queen's, afterwards bishop of
Exeter and Norwich, and Brady, master of Caius, one of the
syndies for laying out the legacy of Tobias Rustat to the uni-
versity. This benefactor was yeomam of the robes to Charles
II., and left a sum of £1000, which remained in Pearson's
BISHOP PE A R SON. lxix
charge till it was judiciously laid out in the purchase of land,
December 14, 1667, from which a revenue of £200 a year is
now secured to the publie libraryc. Towards the rebuilding
of St. Paul's, after the fire in 1666, Pearson contributed £250,
being the amount of half his yearly ineome as master of
Trinity d.
A man of Pearson's catholic spirit could not be without
some aspirations for renewed intercourse with other branches
of the Church beyond our own shores. Of this a proof is
givem in the charge which Dr. John Covel relates himself to
have received from him, as well as from Gunning and San-
croft, to inquire into the doctrine of the Greek Church, while
he resided in the east, particularly on the point of transub-
stantiation °.
Not long after the institution of the Royal Society, Pearson
became one of its members, being admitted a fellow in 1667;
but he seems to have shared little in its proceedings. The
jealousy of this foundation, which was felt by some members
of the two universities, he did not feel* ; and the event has
proved that there was little ground for such jealousy.
In the eourse of the year last mentioned, May 7, 1667, he
was called upon to pay a, public tribute of respect to the
memory of his friend Bishop Wrenn ; who died in a good old
age, on the 24th of April, after having refused higher ad-
vancement, and having conferred many public benefactions on
the Church and university ; and was honoured with a distin-
guished funeral, when his remains were laid in the graeeful
chapel of Pembroke Hall, which his nephew Sir Christopher
had erected at his expense from the ground. The oration
pronouneed by Pearson on this occasion was worthy of the
deceased and of himself; comprising in a brief and eloquent
eulogy the most remarkable incidents in the prelate's che-
quered life. It seems a subject of regret that no Cambridge
scholar has been found to give the Church a more ample and
c Baker's MSS. vol. xxv. p. 248, pendix.
252. For several particulars relating e Pref. to Covel's work on the
to Pearson's time at Cambridge, the Greek Church.
writer is much indebted to the arch- f Orat. V. vol. i. p. 426. Pearson
deacon of Bristol, and to Edmund was elected a member in I 666, and
Venables, esq. of Pembroke Hall. admitted fellowin the following year.
d See Paine's letter in the Ap- Birch's Hist. ii. I 5o. Cole's MS.
lxx MEMOIR OF
exact memoir, than is to be seen in the * Parentalia,' of this
remarkable man, who fills nearly the same space in the annals
of one university, which Laud fills in the other. The present
writer has prefixed a short notice in English to Pearson's
Puneral Oration ; and perhaps the reader will not be dis-
pleased to read the following Latin letter of Bishop Wrenn's
to Gerard John Vossius, which, while it does honour to his
private feelings as a friend, contains a striking passage ex-
pressing his foresight of the impending dangers from the
enemies of discipline and social order:
** Clarissime Vir,
“ Fato cessisse filium tuum apud Indos ex tuis ipsius literis intel-
“ ligo, quin et filiolam quoque suavissimam non ita pridem amisisse
“ te nunciat D. Sictor g, qui illas tradidit. Equidem magno affectus
** sum moerore ex utriusque jacturæ nuncio : Deumque Opt. Max.
€
¢
pronus veneror, resarcire tibi hoc damnum ut velit in liberis super-
¢
®
stitibus, eosque pariter et parentem incolumes in multos annos
“ conservare, omnibusque suis beneficiis porro cumulare. Quod no-
** bis Ecclesiæque nostræ Britannicæ bene voveas, id quidem piè
“ facis, atque ut te, id est, virum probum cordatumque, decet. Nos
“ aliquot quod attinet, quos ego te in literis designasse intelligo,
“ dicimus, cum Psalmista, Eæ Uno Salutem. Sortes nostræ in ma-
“ nibus Domini, in quo confidimus quod non relinquet virgam pecca-
“ torum super sortem suam ; ut idem aiibi. Nostrum interea est
τό kavövv στοιXeîv quantum possumus, quicquid ringantur oi áta«-
“ τοῦντes, adeoque σὺν eeô animas nostras liberare, cætera ipsi Deo
“ permittere. Edente te, quod mones, de Gentium Theologia et
“ Christiana Physiologia, ego nulla non die succlamo, Feliciter.
“ Plurimum enim aveo videre. Ab intempestivis autem otiis, ita
*' enim fere sunt affluentium molestiæ, opto tibi plus otii, quo tibi
“ Musisque magis vaces, atque ex voto. Quod ne aliter sit per me,
“ desino has literas, votisque apud Deum quæ tibi velim cætera
ct t • - •
transigo. “ In rem omnem tuam paratissimus,
** Ex Ædibus meis Londini in Vico Holburn, ** MA : ELIEN : h
** 1638. in Fest. S. Andr. Stylo Angl.”
£ Probably Johann Sictor, a Bo- * From a copy taken by Baker
hemian scholar, who seems to have from Wrenn's autograph, in Har-
found refuge in England from the leian Libr. 7o3 I. This letter is not
distresses of the Palatimate. Wood's included in Ger. Joh. Vossii Epistt.
Athen. Ox. iii. 335. Lond. I 69o.
BISH O P PEARSO N. lxxi
The latest remarkable entry in the college Conclusion-book
under the mastership of Pearson, is one of Dec. 21, 1671, by
which it is agreed by the master and seniors, that Dr. Barrow
be chosen college preacher. It is probable that a good part
of those perfect theological discourses, which are said to have
occupied him from an hour and half to three hours in the
deliveryi, were preached in the college chapel, either while
Pearson was master, or after he had succeeded him there.
If any should feel surprise that such an office was not earlier
offered to Barrow's acceptance under Pearson's administra-
tion, it may be remembered that Barrow was for the two first
years after the Restoration engaged with the professorship of
Greek, and afterwards for some years longer with the newly
founded Lueasian professorship of mathematics. It was not
till this last appointment had been resigned, that he began to
devote his whole attention to theology.
It remains to close our notiee of this important portion of
Pearson's life with a, short account of his contributions to
literature and the Church during his stay at Trinity.
In 1664 there appeared in London a folio edition of Dio-
genes Laertius, with notes of other learned men, and some
then first published by Giles Ménage, at whose request it
seems that Pearson arranged for its publication in England.
The work was handsomely got up, but is said to have been
incorrectly printed ; which gave occasion to Ménage's pub-
lishing another edition in Holland a few years afterwards.
Pearson was of course too much and too well occupied at
Cambridge to correct the London pressk ; but, to do the
French scholar as mueh honour as he could, he wrote a short
preface and dedication of the work to king Charles II. In
this dedication having called Ménage “ ingens Ecclesiæ Galli-
** canæ ornamentum,” he gave an occasion to M. Baillet, a
rival critic, to exhibit his powers of raillery at Ménage's ex-
pense. ** Il y a, apparence," said Baillet, “ que ce prelat pro-
** testant a eu égard à son bénéfice, par ce que c'est l'endroit
** par ou M. Ménage a rapport à l'Eglise Gallicane." It would
i See the amusing account of k See his own words to Ménage,
Barrow's preaching in Dr. Walter vol. ii. p. 6o6.
Pope's Life of Bp. Ward.
lxxii MEMOI R O F
seem then that it is a French fashion to speak of laymen, as
some do with us, as mot belonging to the Church. Ménage re-
plied so asto shew that he was not out of humour with Pearson,
whom he ealls more than onee * un grand évêque d*Angleterre,
** et le plus savant des Anglois'.”
In 1665 he prefixed a beautiful eritieal essay to a Can-
bridge edition of the Septuagint, whieh is ehiefly a defenee of
the old translators against some of the eensures of St. Jerome.
This preface was reprinted by Grabe with his Septuagint ;
but it is scarcely known so well as it deserves among biblical
students,
But the great work, which was now the employment of his
learned leisure, at length appeared in the last year of his
residence at Cambridge. The * Vindiciæ Epistolarum S.
* Ignatii* was published in 1672, dedicated to the primate
Sheldon, as by his station qualified to entertain the cause,
with a just tribute to the memory of Hammond and Ussher,
who had well maintained the same argument at an earlier
stage. The Introductory Discourse, divided into six short
chapters, furnishes an account of the rise, progress, and state
of the controversy up to the time at which he wrote, the
different editions both of the interpolated and spurious Epi-
stles, and the doubts and perplexities of eritics, before Ussher
in 1644 diseovered the existenee of two English eopies of the
shorter Epistles in the old Latin version, and Isaae Vossius
in 1646 followed up his diseovery by publishing the Greek
text from the Florentine manuscript, which so remarkably
agreed with it. This event had changed the aspect of the
dispute. Andrew Rivet, a respected name for learning among
the Dutch Protestants, and the eminent Jesuit critie, Peta-
vius, at onee recognized the genuine ancient in the Ignatius
of Vossius and Ussher. Salmasius and David Blondel stood
on their old ground ; but with this difference, that while
Salmasius allowed the supposed impostor to have written tlie
* Cole's MS., who refers to the some point, that Pearson's writings
** Jugemens des Savans,** tome ii. ** luy ont acquis une merveilleuse
p. ii. 52o, and to “ Anti-Baillet,** ** reputation, malgrè les Puritains de
published by Ménage in I 69o, vol. i. ** son pays et du nôtre.”
p. 72. Baillet himself remarks, with
BIS H O P PE A R SON. lxxiii
Epistles under the reign of the Antonines, Blondel assigned
him a date after the death of Clement of Alexandria, about
the beginning of the third century. These eritics were
answered briefly by Ussher, and more fully by Hammond ;
and a short pause was made in the controversy, till Daillé in
1666 published his treatise * De Seriptis, quæ sub nominibus
* Dionysii Areopagitæ et Ignatii circumferuntur,' in which he
undertook to prove, that, though the shorter Epistles and the
longer were the work of different hands, neither were written
by Ignatius.
The great celebrity, which the name of this remarkable
man had attained both in England and on the continent, his
diligence in theological research, his shrewdness of remark
and pointed way of exposing and exaggerating fallacies, his
success in argument with Paronius and Perron and other
champions on the Roman side, and on the other hand his
freedom from the extreme Genevan doctrines of the preceding
age, which had brought him into disputes with Des Marets
and other Zealous contra-remonstrants,—all combined to
make his appearanee in the controversy an important incident
to both parties. Besides which, he was now a veteram in the
service of literature, having entered on his seventy-second
year when he made his formal assault on the remains of
Ignatius; though he had before expressed his doubts in his
early work on the Use of the Fathers, and in his essay
* De Jejuniis et Quadragesima,' had declared his sentiments
to be umaltered by Ussher's discovery. It was now nearly
forty years sinee he had written that first and most famous of
his treatises, * De l'Emploi des Peres,'—a treatise, which,
with all its faults, was too bold and striking not to have had
a powerful effect on some of the most inquiring spirits of the
time. Its actual influence in England may have been over-
rated, but, was not inconsiderable m. No doubt it was still
m Warburton, in his Pref. to Ju-
lian, mis-states this effect in the
case of Jeremy Taylor ; whose
words in the Liberty of Prophesying
rather express a disapproval of the
destructive character of Daillé's
work. (Vol. viii. p. 84. ed. Heber.)
But it probably made a stronger im-
pression on Falkland and Chilling-
worth ; who both died at too early
an age for us to judge whether the
impression would have been per-
manent.
lxxiv M E M O I R O F
remembered and admired. When Daillé therefore came
forward in his old age with this elaborate attempt to disprove
the genuineness of all that bore the name of the apostolic
martyr, it was a strong proof that he was an earnest dis-
believer in these writings, and a plain challenge to all who
saw cause to trust their authenticity, to be bold in their
defence.
Daillé's view differed materially from that of Blondel and
Salmasius. He saw the improbability or inutility of supposing
the impostor to have been of so primitive a date as the middle
of the second or beginning of the third century. Forgeries
are usually the work of an age of literary ease and leisure,
and do not so easily spring up in the midst of persecution.
And if the writer had been so ancient, under whatever name,
his evidence would have been of some weight in reference to
the doctrines and praetices of his own period. He therefore
resolved to assign him a date near the time of Constantine,
to assert that Eusebius was first taken in by the imposition,
and that his error was followed by St. Athanasius and all sub-
sequent writers. There was however a serious difficulty in
the way of this hypothesis, sinee it had been commonly sup-
posed that St. Polycarp and St. Irenæus had referred to
these Epistles, and, besides other testimonies less express,
there were two treatises of Origen, which quoted two sen-
tenees from the Epistles to the Ephesians and Romans se-
verally, as they were yet extant. Hence it beeame necessary
to extend the license of scepticism, to suspect the Epistle of
Polycarp of a partial interpolation, to question whether Ire-
naeus did not speak of some traditional saying of Ignatius
rather than of his writings, and to throw doubts on the
genuineness of those works of Origen, in which the words of
the Epistles were contained. Such was the venturous theory,
by which it was attempted to set aside the external evidence
for these primitive records ; to whose genuineness, as Pearson
proved by a long array of authorities, there was an umbroken
line of witnesses in every age, from the contemporaries of
Ignatius to the fifteenth century.
As to the internal evidence, it was the plan of Daillé to
BI S H O P P E A R S ON.
lxxv
heap together objections against the interpolated and spurious
Epistles with those that concerned the genuine ; calculating
probably, that a greater impression would be made on the
reader, who was not always likely to ask whether the critical
flail was employed upon the chaff or upon the pure grain, and
that it would give more trouble to an answerer to be obliged
to use the winnowing fan. His argumepts were directed
chiefly to four distinct points: first, to prove that there were
allusions to facts Or persons of later date than Ignatius :
secondly, that the doctrine of certain passages, especially in
the Epistle to the Romans, was unsound and unfit to be
ascribed to the apostolie martyr ; thirdly, that there were
indications of a subsequent age in the style and phraseology:
fourthly, that which has probably been at the root of all
eritical suspicions on this subject, that there was much toO
distinet an enumeration of the three holy orders of the
Christian ministry for a writer so immediately following the
Apostles m.
Against both these classes of objection the body of Pear-
son's work was now directed. It was divided into two parts
of nearly equal length, the first embracing the defence of the
external, the latter of the internal evidence. Not only the
principal arguments of Daillé, as they directly affect Ignatius,
but many discursive critical inquiries illustrating the main
question, of the greatest interest to the student of Christian
antiquity, are discussed in either portion of the Vindiciæ ; and
few have risen from the perusal without a conviction, that
the learned vindicator, after a most patient sifting of sepa-
rate objections, has left his opponent without one position
which is any longer defensible.
Indeed the main difficulty
had been in a, great degree
n Dr. Aug. Neander, speaking of
the Epistle of St. Clement of Rome,
c. 4o, where the names of Chief
Priest, Priest, and Levite, are ap-
plied to the three orders in the
Christian Church, thinks it enough
to observe, that ** certainly this Let-
** ter, as well as those of Ignatius,
“ though in a less degree, has been
** interpolated by some ome who
** was prejudiced in favour of the
* hierarchy.** Church Hist. vol. i.
p. I 99. ed. Rose. It is lamentable
to find a man of learning, and gene-
rally of candour, recurring to such
a shift : but we see that to minds so
pre-engaged all mention of episco-
pacy in am apostolic writeris a proof
of interpolation.
lxxvi MEM O IR OF
removed, when the text of the shorter Epistles was recovered.
The previous doubts had ehiefly arisen from the want of a
test to distinguish between what had the appearanee of inter-
polation and the true antiquity ; for that there were portions
from the very hand of St. Ignatius, the general assent of
candid erities had allowed. It was no unusual or unpre-
cedented ease, that a, later writer should have undertaken to
accommodate the style of an ancient author to his own time,
to paraphrase what seemed to him brief and obscure, and
otherwise to enlarge and adapt the old record to his own
purposes. But there was this peculiarity about the inter-
polator of Ignatius, that no principle could be traced in his
alterations, no design was avowed, none appeared to be
followed ; it was nothing but a sophistical display of his
powers of amplifieation, or some poor conceit that he could
improve upon the matter and form of the original 9. But
when a copy was found closely agreeing with the extracts fur-
nished by Eusebius, Theodoret, and other Greek Fathers,
with whom the interpolator's portions were at plain variance,
the fact itself was sufficient to decide the question. There
have indeed been a few persons before and since Pearson
wrote, who singularly enough have shewn an inclination to
defend the integrity of the interpolated Epistles ; such as the
learncd ritualist, Morinus, and our countryman, the wrong-
headed Whiston ; and it is not much to the eredit of Mosheim
that, after saying what he can to perplex the question, he
ends by leaning to the same side P. But the common sen-
tence of all good erities sinee the appearanee of the Vindiciæ,
is well expressed by a late worthy Oxford scholar, whose
later performanees did not equal his earlier promise : ** The
** encomium which Pearson has given to Eusebius may with
** the utmost propriety be applied to himself: Ego Eusebium
“ tanta diligentia tantoque judicio in examinandis Chris-
** tianorum primævæ antiquitatis seriptis, fuisse contendo, ut
“ nemo unquam de ejus fide, aut de scriptis, quæ ille pro
“ indubitatis habuerit, postea dubitaverit q.”
o See Pearson's own estimate of I. §. 52.
him, Vind. Ign. P. II. c. iii. p. 27. q Kett's Bampton Lectures. Note
P De Rebus ante Constantinum. on p. 2o4.
B IS H O P PE A R S O N. lxxvii
The veteram assailant of the Ignatian Epistles did not live
to witness this ruin of his cause. He is said to have died in
April 1670, about two years before Pearson published his
Vindication ; so that the work cannot, be said, according to
the usual mode of speaking, to have killed Daillé, whatever
mortal harm it caused to his surviving reputation. It may
be doubted whether Pearsom had heard of his death ; for he
gives no intimation of it. The two crities were not ill-
matched ; and eaeh took the part for which his peculiar talent
best qualified him, the one to prefer a, vigorous impeachment,
the other to defend an honest cause, or party unjustly ae-
cused. There was however a moral dignity in Pearsom, whieh
we miss in Daillé. His object in too many of his writings
appeared to be too merely destruetive ; his method was too
often to accumulate objections, without considering how far
they were consistent, with each other. His famous treatise
De L'Emploi des Pères, is also full of that ironical satire,
which leaves the reader in doubt, and sometimes saves a,
writer the trouble of asking himself, whether what is said is
urged in jest or in earnest : as when he argues that the
language of the ancient teachers of the Church was used
to disguise their real meaning r. The last part of his con-
cluding chapter accordingly comes in like the confession of a
man who wishes to atone for ill-timed sport with an earnest
disavowal of having intended any real mischief, for he there
allows nearly as much importanee to the testimony of the
Fathers, as a sound theologiam would claim s. But the judg-
ment of posterity has no doubt correctly estimated his in-
tention, as to be learnt from the body of his work, rather
than the postscript. Pearson is sometimes obliged to com-
plain of a similar want of seriousness or good faith in his
assault on Ignatius ; but this never prevents him from sifting
every assertion of his opponent to the bran, and meeting
raillery with grave argument. It is a controversy, in which
we are constantly reminded of the difference between wit and
wisdom, the great man and the clever.
Of such a work as the Vindication of Ignatius it is searcely
r Part I. c. vi. s Part II. c. vi. p. 356, 357. ed. Mettayer. I68I.
lxxviii ME M O IR. O F
decorous to select parts to recommend for a separate perusal.
But there are portions which well deserve notice independ-
ently of the immediate subject of controversy. Besides those
two admirable chapters, which form a complete store-house of
evidences for the primitive episcopal regimen, (Part I. e. xi.
II. c. xiii.) that which asserts the genuineness of the im-
pugned treatises of Origem, and that which investigates the
age of the Pseudo-Dionysius, are each stored with the most
instructive criticism. (Part I. e. vii. and x.) In the second
division of the work, which embraces the internal argument,
it is impossible mot to admire the patient research which has
furnished four assertions in answer to one objection, on a
subjeet indeed of particular obscurity, the age of the heresiarch
Valentine. (Part II. e. iii.—vii.) Any one of these assertions
is by itself sufficient for the purpose ; but all are in turn
submitted to proof. If there is any one of them to which the
reader may hesitate to give his assent, it is perhaps the last,
that Valentine might have been known to Ignatius. It may
not be easy to prove the negative ; and the order in which the
name of Valentine occurs in ancient lists of heretics makes it
appear that his date was very early, and his heresy earlier
than Marcion's t. But there seems a difficulty in admitting
the interpretation which is proposed of a partially corrupt
passage in Clement of Alexandria, as Tertullian, in a place
which in this single instance Pearsom may have overlooked,
agrees with Clement in speaking of Valentine as a disciple of
Marcion u. Most convincing are the arguments which follow
written in a strain of higher mood, where a defence is made of
the truth and moral propriety of the Epistles. It is only
necessary to mentiom the magnanimous refutation of the cold
cavils taken against the Epistle to the Romans: (e. ix.) a
subject, on which no considerate reader will deny that it was
difficult to speak convincingly and well, but which Pearson
has handled in such a way, as entirely to take away the
ground, which was attempted afterwards to be occupied by
* See, besides the passage in the u Tertulliam de Carne Christi, c. i.
Vindiciæ, Dissert. II. De Succ. Clem. Alex. Strom. VII. c. xvii. §.
Rom. Episc. c. viii. 2, 3. Io6, Io7.
B IS H O P PE A R S O N. lxxix
Barbeyrac and other unhappy minor crities, who could not
understand what they called ** the outrageous zeal for martyr-
** dom** displayed by the primitive Church.
In an Address to the Reader written while the work was
at the press, Pearson notices an absurd interpretation of a
passage in the Epistle to the Magnesians, which had just
appeared as a thesis proposed for a disputation at the univer-
sity of Saumur in Franee by the learned Lud. Capellus ; and
after thoroughly refuting it, he congratulates the reader on
the publieation of the excellent edition of the apostolie Fa-
thers by Cotelerius, which at the same time was just come to
his hands. From henee he takes oceasion to pay a well-
deserved compliment to the labours of many eminent scholars
of the Gallicam Church, such as Sirmond, Petavius, De Marca,
Launoi, Valesius, and Huet, who had done so mueh to aseer-
tain the true memorials of ecclesiastical antiquity by applying
just principles of criticism in their task of research : and
he augurs well for the hopes of less partial views and a more
equitable conduet of Church controversy, when different sides
can so far agree in what they should reject, and what they
should receive.
Of his own defence of Ignatius he then also augurs hope-
fully, and with a well-founded confidence anticipates the sen-
tence of approval, which it did not fail to receive. For never
surely wasthere a literary argument, which more effectually set-
tled the question, and turned the scale with a down weight, than
this consummate treatise. Whatever attempts have since been
made by Casimir Oudin, Basnage, and other inconsiderable
names among foreign Protestants, to revive the dispute, the eri-
tical world has scarcely deemed them worthy of notice ; and for
this good reason, that they have found no other way of main-
taining a baffled cause, than that of re-asserting the objections
of Daillé, without either the freshness or the ingenuity of the
first inventor, or else of taking up those, which even he, though
well aware of their nature, did mot consider serviceable. It
can scarcely indeed be expected, that there should not remain
a reluctance to acknowledge the field to be lost, on the part
of those communities which have not preserved the apostolic
order ; but it is certain that, since the publication of this mas-
lxxx MEM OIR. O F
terly essay, the controversy has for the most part shifled its
ground, and those who are content to remain under a defective
priesthood and government, have held that the question of
episcopacy or presbytery is an unessential and ritual question ;
as Le Clerc did, while yet he professed to believe that Pearson
had ended all the war about the genuineness of these epistles,
and gained a decided and perpetual victory m.
As far as regarded the controversy in England, it certainly
altered the position of the party, which had from the time of
the troubles at Frankfort asserted the divine right of the
Geneva discipline. ** The Vindication of St. Ignatius," said
Thomas Long, ** hath struck Mr. Baxter's and others' dis-
** courses against episcopacy to the very heart, so that none
** need to strike again”.” The old oracles of mon-conformity
were no longer regarded as inspired ; there was mo longer any
trust reposed in them : the memory of Blondel, and Daillé,
though they were men such as that cause has scarcely nou-
rished since, survives chiefly in the refutation given them by
Pearson.
The most eminent scholars of the Gallic and other churches
in communion with Rome have done justice to the character of
this admirable piece of theological criticism. In his own coun-
try, from the time of Bull, who bestowed a little of his notice
upon the cavi!lcrs wbo then appearedo, it has been ever re-
garded as one of the best public bulwarks of our ecclesiastical
state, and it will remain to all time, as long as sacred learning
is needful for us, closely linked with the mame of the holy
martyr, whose relics it defends.
Early in the year following this publication, Pearson was
raised to the episcopate. Archbishop Sterne's commission for
his consecration, dated the 18th of January, 1672, 8, was di-
rected to Sheldon and five other bishops of the southern pro-
vince, and gave them license to ordain him bishop in any
church, chapel, or consecrated placep. In pursuance of this
commissiom he was consecrated with Dr. Peter Mews, an Ox-
ford man, who was at the same time appointed bishop of Bath
and Wells, in the archiepiscopal chapel at Lambeth on Quin-
m Ars Critica, p. iii. sect. ii. c. 6. o Defens. Fid. Nicæn. iii. I. I o.
m Review of Baxter's Life, p. 1 I 7. p Reg. Sterne, York, p. I 25.
lxxxi
BIS H O P PE A R S ON.
quagesima Sunday, Feb. 9, the bishops who assisted at the
two consecrations being Henchmam, of London ; Dolben, of
Rochester ; Sparrow, of Exeter ; Isaac Barrow, of St. Asaph,
uncle of the more eminent successor of Pearson at Trinity ;
Gunning, then bishop of Chichester, afterwards of Ely ; Na-
thanael Lord Crew, of Oxford ; and John Prichard, who had
three months before beem made bishop of Gloucester.
It is probable that the fall of Clarendom, and the bad in-
fluence of the Cabal ministry, had combined to delay a prefer-
ment, which was so due to his eminent character. By his
treatment of Clarendom the king had greatly alienated the
affections of the bishops and loyal clergy ; and Sheldon, by
his honest expostulations, had lost all confidence at court.
To make up for this loss of strength to the new government,
it was the object of Buckingham to declare himself a patron of
liberty of conscience, and hold out hopes to the non-conformists,
which their own distrust of the quarter from which they pro-
ceeded perhaps more tended to defeat, tbam the minister's
notorious levity in all his undertakings. The appointments
during this strange ministry mark the struggle maintained by
Sheldon and his friends, and the public sympathy of the
Church, against the dominant corruption. Among many un-
worthy recipients of preferment, the demands of Sheldon
were still able to secnre the promotion of Sparrow, Gun-
ning, and Pearson q. But there was now another subject of
great public anxiety. The danger to the Church from both
sides was inereased by the Duke of York's having lately de-
clared himself a convert to the Church of Rome. It was in
1672 that he ceased to communieate with the English Church f;
and the public alarm began to exasperate the counsels of the
nation into those measures, which were not checked but with
the life-blood of innocent men.
q See some remarks on the state note om Burnet, vol. i. p. 32 I. See
ofChurch patronage at this juncture
by a writer who has well investigat-
ed the subject in the Brit. Mag.
June, 1839, p. 631. His conjecture
as to the author of Pearson's pro-
motion is however placed beyond a
doubt by the venerable Dr. Routh's
PEARSON, VOL. I.
Pearson's own letter in the Appen-
dix.
r So says Bp. Russell, Encycl.
Metr. c. cxxi. But Evelyn speaks of
him as attending the chapel at
Whitehall, but not receiving the
communion, on Easter-day, 1673.
£.
lxxxii MEMOIR OF
As a councillor of state at such a period, Pearson appears to
have taken no public part. When the bench of bishops united
to oppose the Exclusion Bill of 1680, we do not find Bishop
Pearson among the rests. But having no sympathy with
either court or country party, and moderate in his own wishes,
it would seem that from the time of his promotion he was not
much in London. Shortly after his consecration we find him
once noted in Evelyn's Journal as preaching at Whitehall ;
but no more than once :
1673. “ March I 6. Dr. Pearson, bishop of Chester, preached on
“ Hebrews ix. 1 4 ; a most incomparable sermon from one of the
'* most learned divines of our nation.”
Alas ! that the sermon containing Pearson's deep thoughts
on such a text is not preserved. Was it in that same volume
of manuscript in octavo, from which Mr. Stones copied the
last of the six Latin sermons * ? There follows immediately,
“ I dined at my lord Arlington's, with the duke and duchess
“ of Monmouth : she is one of the wisest and craftiest of her sex,
** and has much wit. Here was also the learned Isaac Vossius.”
It is not expressly said, but it seems probable that Pearson
was one of this party ; otherwise it does not appear why Isaac
Vossius should have been there, unless he had been invited to
meet his fellow-labourer in the cause of St. Ignatius. It is
well known that he was now naturalized in England, and was
residing at Windsor, where he held one of the canonries of
St, George's chapel. One may suppose that Arlington wore
one of his most ** grave looks” in such society. For the other
two, a more tragical recollection accompanies the mention of
their names.
In the same year Pearson preached the Sermon on the fifth
of November, which is the third and last of his English ser-
mons, of which the writer has been able to discover any copy.
It contains a good scriptural argument for the appointment of
such commemorations of public deliverances ; and in the latter
s His absence was probably owing Pearson would never have consent-
to bodily infirmity, as will be seen ed to set aside the next heir of an
hereafter. Dr. Routh on Burnet, hereditary monarchy.
vol. ii. p. 253, justly concludes that t See vol. ii. p. 69.
B IS H O P PEARSON. lxxxiii
part a fine clear refutation of the Romish doctrine about the
secresy of confession, by means of which the Jesuits, and par-
ticularly the writer known by the name of Eudæmon-Joannes,
tried to exculpate Garnet from the charge under which he
suffered. The close of this sermon, expressed with the elo-
quence of a mam, with whom loyalty is not a passion but a
principle, sufficiently intimates his sense of the dangers from
the two factions which were them striving for the mastery.
Though we have only these three sermons in his native
tongue, and many others of unquestionable value appear to
have been lost, it is so far satisfactory, that the reader will now
have before him specimens of Pearson's pulpit ministrations at
each of the nost distinct periods of his life ; the University
sermon of his youth ; the tribute to the memory of his loyal
patron, under the Usurpation ; the Latin sermons, when he
was master of Trinity ; and this last, when he had been pro-
moted to the episcopate. For the loss of the rest there is some
compensation in the Exposition of the Creed, and some little
additional compensation in the Theological Remains now re-
covered from oblivion.
We find from Evelyn, that Pearson was again in London in
the following spring, when he sets down his having dined at
IKnightsbridge on the 25th of March, 1674, with ** his old
** friends* the bishops of Salisbury, Chester, and Lincoln.
The bishop of Salisbury was now Dr. Seth Ward ; the prelate
who presided over Lincoln was Dr. William Fuller, who was
translated to that see from Limerick, Sept. 26, 1667, and
died in April, 1675. Wood gives him a high character, and
speaks of him as a friend of Archbishop Bramhall, whose life
he had contemplated writing.
The last particular notice of Pearson's visits to the metro-
polis is a passage in Baxter's Life, repeated by Calamy, and
referred to by Birch ; as the matter is one in which Tillotson
also was concernedu. It was one of the schemes of the time
for the comprehension of non-conformists. It would seem that
Stillingfleet and Tillotson were requested by Bishop Morley
and Bishop Ward to arrange a meeting with Baxter, Manton,
° Baxter's Life, iii. 156, 7. Calamy, i. 342, 3. Birch's Tillotson, p. 43, 4.
f Q
lxxxiv MEMOI R O F
Bates, and Poole, to treat of an act of reconciliation with them,
and that some members of Lord Danby's ministry had encou-
raged them to do it. Baxter's reception of the overture was
unpromising. However, as he spoke with respect of the two
doctors themselves, the treaty went on, and several meetings
took place, where a bill was prepared, which, though it was
not what Baxter could have wished, if he might have had his
choice, proposed to leave indifferent, and therefore virtually to
abolish, the three ceremonies ; to allow of a set of teachers,
who should be left to their own exercises at all other times in
churches, if they complied so far as to use the Liturgy twice
a year ; and to oblige the bishops to grant licenses to all per-
sons who had previously been ordained by parochial pastors,
to officiate in any congregation to which they should be law-
fully called. And for securing concord, “ no one was to be
** put to declare his judgment, whether this written license,
** or that which he had before received, should be taken for
“ his ordination ; but each party should be left to judge as
“ they saw causex.”
Surely it was no proof of unsound judgment, or want of
charitable discretion, if Bishop Pearsom did not encourage a
scheme of uniom, which left uniformity without the door.
The question of toleration for non-conformists was a distinct
•
•
ion : but what shall we say of the contrivers of a license,
çquest
which one party was to give as conveying a fresh ordination,
the other to receive as bestowing none,—to the framers of a
bill, which, instead of defining its terms, as in all good law is
necessary, should go to authorize an ambiguity, and assist the
practice of evasion? We must make some allowance for the
friends of comprehension, when we hear Baxter say, that even in
his time the population of London contained near 200,000 more
than the churches could receive. We can see how much cause
there was for the wish to strengthen religion by union, if it could
have been done. But Stillingfleet lived to retract the views of
his ' Irenicum y ;' and we can scarcely think that even now he
could have gone so far as Baxter intimates, in his kindness to
the • Umreasonableness of Separation.* It is scarcely to be cre-
x Baxter, iii. I 59. y Life by Dr. T. Goodwin, p. I 2, 13. p. 43.
BIS H O P PEARSO N.
lxxxv
dited on such authority,that he and Tillotsom should have agreed
with the non-conformists to conceal the nature of these pro-
posals from Bishop Morley who had sent them on their task,
while the aged man was out of town ; and to desire Bishop
Ward and Bishop Pearson in the meam time to meet the other
party, to hear what they had agreed upon, and to keep the
matter secret. The result is briefly told. It is not perhaps
very clear whether Pearson was actually consulted ; Tillotson
does not speak of having seen him ; but it seems probable that
Ward communicated to him the nature of the overture. As
soon as it was known ** how far we had gone,” says Baxter,
** there was a full end of all the treaty.° Tillotson wrote a short
note to Baxter, in which he says that Ward promised to keep
the secresy stipulated for, only acquainting Pearson with the
proposals ; and that he also promised to appoint them a place
of meeting ; but that after some time had elapsed, he had
heard nothing further from him. The fair inference seems to
be, that Pearson, not liking the mode of proceeding, which
had been arranged without his knowledge, placing himself and
Bishop Ward in a separate position from the rest of the bench,
and, as is clear from his recorded sentiments, adverse to the
impugners of the innocent ceremonies which he had defended,
and the assertors of f°resbyteriam ordination which he had
condemned, discouraged any further agitation of a project,
which it is only just to Ward to say that he does not appear
to have promoted, after the terms were known?.
It now remains only to follow the great and good man,
whose life we have thus far imperfectly traced, to the last
scene of his earthly labours, the extensive and important dio-
cese of Chester. This laborious see, being very inadequately
endowed by the frugal charity of Henry VIII. was at this
period ordinarily held with the rectory of Wigan in Lanca-
z The Life of Tillotson by F.
H . Lond. I7I 7. has the name
of “ the bishop of Chichester” in-
stead of ** Chester,” in the copy of
Tillotson's note to Baxter there
printed. See Dr. Wordsworth's
Eccl. Biography, iv. 663. But as
Baxter mentions Pearson by name,
and this writer, whoever he was,
does not appear to have seen the
autograph, it is probable that he
filled up the ** Ch.** as it stands in
Baxter, by guess. See Birch's opi-
nion of this Life, in his Tillotson,
p. 2.
lxxxvi IM EM OIR OF
shire ; Sir Orlando Bridgman, the patron of that rectory,
having conveyed the patronage in trust to Archbishop Shel-
don and others, with instructions to present to it the bishops
of Chester, or other fit persons, on its becoming vacanta. In
compliance with his intentions it had now been successively
held by Pearson's two predecessors, George Hall, and Wil-
kins; and so it continued to be held by his two next succes-
sors. The populous town and parish of Wigan are now a
charge in themselves equal to a primitive bishopric : in Pear-
som's time, the population not exceeding four or five thousand,
his practice seems to have been to reside tbere some portion of
the summer months, and to employ three curates, two being
preachers, and the third a reader in deacon's ordersb.
Bishop Pearson held his primary visitation of the diocese in
1674, the year following his consecration. On this occasiom he
printed a set of “ Articles of Enquiry coneerning Matters
* Ecclesiastical,' which will be found in the Appendix to this
Memoir. They do not much differ from other Articles put
forth by other prelates about this period, the questions being
almost all drawn up in the terms of the Acts of Uniformity and
the Canons. In the next year he issued a set of Imjunctions
to be observed by the deam and prebendaries and other mem-
bers of the cathedral. These were in part a fresh sanction to
some Injunctions given before the civil war by Bishop Bridg-
man, the father of Sir Orlando Bridgman, a wise and prudent
prelate. They strictly enjoin regularity and residence on the
principal cathedral clergy, the appointment of well-selected
preachers, who can discharge that duty ** to the benefit of the
** hearers, and the homour of the Church ;" and, as might be
expected from Bishop Pearson, are very particular in direc-
tions relating to the efficiency of ** the service of God in the
** choire.” They also require a particular care of the cathc-
dral school ; and lay down some rules for the prevention and
detection of simony in disposing of the cathedral preferment.
a Bishop Gastrell's Notitia MS. ries in the parish, also partially
p. 162. in the Registry office, Ches- aided by the rector of Wigan. Bi-
ter. shop Gastrell's Notitia.
b Bishop Cartwright's Journal, c Bishop Pearsom's Act-Book,
p. 16, 17. There were three chapel- Chester, p. 74. See the Appendix.
BIS H O P PEARSO N. lxxxvii
Some mention is made of the ruinous state of the buildings,
particularly the chapter-house, which has lately beem in some
way repaired ; but the mouldering cloisters seem to have
remained in as forlorn a state to the present moment, as when
they excited the spleen of James II. on his visit to Bishop
Cartwright a century and half agod. It is not to the credit
of the rich and flourishing county and diocese of Chester, that
the cathedral and its precincts should be in a state more
ruinous than the ancient city*s walls.
The bishop again visited his diocese in 1677, when the visi-
tation sermon was preached at Chester by Dr. James Arderne,
one of the king's chaplains, afterwards dean of Chestere; butit
appears from the first words of his will, written at the beginning
of the following year, that he now began to feel symptoms of
bodily infirmity. The records at Chester, kept at this period
by Bishop Wilkins's relative, Dr. Walter Pope, contain no
regular notices of these visitations ; and we are therefore left
in uncertainty whether he performed the duty again in 1680;
but in 1683 it appears that the ordinary's office was superseded
by Archbishop Dolben's holding a visitation of the whole of
his province. In 1679 the chancellor's Act-Book bears record
to the patient benevolence, with which he listened during a
long summer's day at Wigan to the statement of a difficult
parochial dispute about a stock of cows, which some well-
meaning benefactor had bequeathed to a village-community in
Cheshire. After a full hearing of the cause, the vindicator of
St. Ignatius did not disdain to employ his pen in writing down
some good business-like rules, for the prevention of future dis-
putes, and the use and improvement of the stock ; and to give
the arbitration more authority, it was agreed to have it enrolled
at Chester f. The same book contains a notice of his leniency,
in moderating the annual payment from a poor incumbent for
the rebuilding of his parsonage, which is stated to have been
burnt or destroyed by order of Prince Rupert for the king's
service in the late wars 3. There is however nothing but a few
d In 1687. Bishop Cartwright's 1677; I 9 pp.
Journal, p. 74. and his Register at Act-Book, p. 81, 2. See the
Chester. App.
e On 2 Tim. iv. 5. 1. p. Lond. g Christleton, Cheshire, then
lxxxviii M E M O I R O F
imperfect notices to be gleamed from these records, of the epi-
scopal acts of Pearson.
During his whole episcopate he continued to employ the
hours that could be spared from public duties in the service of
sacred learning. The fruit of those labours, by which he
resisteil tlie encroachments of age, was displayed in his life-
time by the appearance of the * Annales Cyprianici,' prefixed
to Bishop Fell's excellent edition of Cypriam, published at
Oxfordim 1682, and reprinted a few years later at Amsterdam ;
and after his death by the two Dissertations on the Succession
and Times of the first Bishops of Rome, which formed the
principal part of the Opera Posthuma edited by Dodwell.
The Annals of St. Cypriam, like his other works, have con-
tinued to maintain the high respect which on their first ap-
pearance awaited them. There is the same untiring research,
sifting of historical testimonies, and well-weighed decision of
disputed points, which we admire in the * Vindiciæ Igna-
* tianæ.° A Leipsic scholar at the close of the last century,
who praiseworthily attempted to revive the studies of eccle-
siastical antiquity, while the world was neglecting them, could
find no better way of offering to the student an historical and
literary view of the life of Cyprian, than by abridging Bp.
Pearson's Annals, ** whieh have ever been,” he says, “ and
** ever will be esteemed among the learned as of the highest
** value h.”
Bishop Pearsom's peculiar exceilence as a scholar lay in his
abundant store of information from his extensive reading, and
the judgment which he had ever ready to bring to bear upon
it, so as to distinguish always what was apposite by way
of proof and illustration. In conjectural emendations of am
author's text he was more sparing of his labour, and not much
professing an art, in which a few great names have obtained
a later celebrity, he was perhaps not always successful when he
had recourse to it ; of which a trifling instarice may be found
in these Annals of Cyprian. He proposes an emendation of a
stated to be worth not more than h Schönemann. Biblioth. Patr.
£Ioo a year. The annual payment Lat. vol. i. p. 78. Leipsic, I 792. —
was modified by Pearsom t6 twenty ** quorum semper fuit, et erit apud
nobles. Act-Book, p. 75. “ doctos, ingens pretium.”
B IS H O P P E A R SON. lxxxix
passage in Eusebius, which is true enough to the sense of his
author ; but writing in his private library at Chester, with
only the editiom of Valesius before him, he was not aware that
tbe difficulty arose from the printer of that edition having
omitted one clause of a sentence, which is correctly given in
the earlier edition of Stephens i.
The two Dissertations om the Succession of the Romam
Bishops were evidently among the latest occupations of his
pen ; and probably he was prevented, by the failure of his
mind and memory in the last stage of his useful and honour-
able life, from supplying those few portions which are left
unfinished. The latest mark of the time at which he was
employed upon this work, as far as the present writer has
discovered, is a reference to the * Nova Collectio Concilio-
* rum' of the learned Stephen Baluze, printed at Paris in
1683, of which Pearson speaks as ** very lately* published
when he was writing. Dissert. II. c. vii. 5. There is nothing
to shew that this was inserted after the rest ; nor any apparent
flagging of his critical powers in the notice which he takes of
this publication, or in any other part of the two treatises. We
find also that in the year following, as late as December 21,
1684, he was able to exercise his office in ordaining priests and
deacons : so that it is not to be supposed that he was then
suffering from any thing more tham that infirmity of body, of
which he speaks in words penned by his own hand in the pre-
amble of his Will six or seven years earlier. When Burnet
therefore says that ** he became a child some years before his
** death,” he evidently speaks from incorrect report. The
truth probably is, that this last affliction came upon him in its
first approach a little before June 18, 1685, when he directed
the codicil to be added to his Will, which is not written as the
Will itself is, in his own hand, the seizure having, as it seems,
disabled him from using it. The tenor of that codicil however
i Annal. Cyprian. A. D. 25 I. §. tween brackets. The sentiment was
Io. Euseb. Hist. vi. 45. Kaì ìjv so in accordance with the rule of
oῦδέν άδοάοτέpa tijs évekev τοῦ μή Pearson's life, that it is no wonder
[eiôøλολatpijarav ytvop.€vms j évexev he was anxious to have it read in an
τοῦ μή] σχίσav μaprvpia. The Greek amended text.
text of Valesius omits the words be-
XC MEMOIR OF
is such as to shew that it could not have been made by one
whose mental faculties were then impaired.
These Dissertations have not diminished the reputation of
Pearson. They were edited, as it is known, by the learned
Henry Dodwell, one of the few good men who laboured to
continue those studies of antiquity, to which Pearson had so
largely contributed, and for this purpose had sought the aged
Bishop's acquaintance, and visited him in the journeys which
he sometimes took between Dublin and Oxford, the old Irish
road passing through Chester. He executed the task of an
editor carefully, dividing the work into sectioms, and prefixing
arguments to each chapter. If he rather exceeded in his
additions, and made the volume half his own, we do not know
how far he was responsible for the risk of the publication ;
which, coming out in 1688, fell on times in which Dodwell had
other troubles awaiting him, and which must have been unfa-
vourable to the interests of both editor and publisher.
Foreign scholars have bestowed frequent notice on these
Dissertations ; but Pearson's chronology differs so much from
that of Eusebius, and has so much disturbed the arrangements
of the great authority at Rome, the Annals of Baronius, that
some of his positions have been very much disputed. The cen-
sure of the worthy scholar and antiquary Thomas Baker of
Cambridge, is probably that which has in it the objection most
commonly taken :
** Our late incomparable bishop of Chester, as he began to write
“ at the same time with Pagi, so he has done it with like success ;
** and from some dark hints, and particularly from his observations
** upon Plotinus's Life by Porphyry, has given much light to a very
** obscure part of history, in his Cyprianic Annals. Though I cannot
** altogether have the same opinion of his Posthumous Chronological
“ Works. For behold the power of prejudice even in good men !
“ The bishop in this work being to settle and adjust the succession
** of the Romam bishops, it happens that Eutychius's Annals were of
** good use to this purpose, and very agreeable to the bishop's
** opinion. Who this Eutychius was, is well known ; one whom the
** bishop, in his Vindication of Ignatius, had represented as too
“ modern authority to be much credited, living in the tenth cen-
“ tury, and ignorant of the affairs of his own Church, a trifling
BISHOP P EA RSO N. xci
“ Arabic historian, without judgment and contradicting himself.
“ And yet this same Eutychius, when he favours the bishop's opin-
** ion, though he knew little of his own Church, is good authority in
** the affairs of the Church of Rome, where he had reason to be
“ ignorant ; and the bishop is so possessed with him, that he for-
“ sakes our Greek and Latin authors, to follow his footsteps : al-
“ though his authority be really of no value, and he has had that
** right done him to be contemned by most of those who have taken
** notice of him ; except Mr. Selden, who, to gratify his anger
** against the bishops, gave us a part of this author, and encouraged
“ Dr. Pocock to publish the rest ".”
The good man, who makes these remarks, was far above the
poor vanity of his only proscribed ememy, Le Clerc. It was
no object of his to praise a writer, as Napoleon praised the
troops whom he could beat, that he might shew himself to be
“ le vainqueur des vainqueurs de la terre n.** But the plan of
the ingenious work, in which these remarks are made, being to
furnish a corrective to intellectual conceit, by shewing the
insufficiency and imperfections of human learning, it was ne-
cessary to illustrate his point by some eminent instances ; and
none could be more apposite than the instance of one so
universally valued and reverenced as Bishop Pearson. With
regard to Eutychius however he has said nothing which Pear-
son has not himself anticipated ^. The statement that Pearson
** forsakes our Greek and Latin authors," to follow the foot-
steps of Eutychius, is so simply erroneous, that one wonders
how it could be made ; as it is scarcely possible to read a single
chapter of the second Dissertatiom, without seeing that the
only reason why his chronology is preferred, is that it is most
consistent with the historical notes of times given by the Greek
and Latin Fathers and other contemporary authorities. The
facts plainly proved are, that Eusebius has undoubtedly made
some important mistakês in his chronology of the Roman
bishops ; and as to the * Liber Pontificum' and other I.atin
vecords, they are too modern and too doubtful to decide the
m Reflections upon Learning, worth*s Collection, vol. i. p. 4o6.
chap. xi. o Dissert. I. c. xiv. 4. vol. ii. p.
n See Bentley's masterly Epistle 435.
to Le Clerc, in Dr. C. Words-
xcii MEMOIR. O F
question. The dates in Eutychius present a remarkable dif-
ference from both. Whence were they derived ? Were they
purely his own guesses or inventions ? Or does their existence
prove that there was before his time another account, distinct
from that of Eusebius, which, as far as dates go, may be the
most correct ? It is a question, which is scarcely affected by the
alleged want of ability in Eutychius. If he was a dull person,
he was yet probably an honest man, and had no reason to
forge dates for ancient times ; and it is not likely that he
should have forged, not a single date, but a long series. The
question however must be tried by the other historical evi-
dences ; and there we will leave it, only observing, that, what-
ever doubts may rest upon the times of the Romam succession,
for which so few historical notices are to be found, the dates of
other important events im early Church history are here ascer-
tained by some admirable collections of proofs ; particularly,
that of St. Polycarp's martyrdom ; which seems to be fixed
beyond further question by the mass of learned arguments
adduced for it in Dissert. II. c. xv.—xx. The same character
belongs also to the proofs that St. Peter was at Rome, and
suffered at Rome, in the first Dissertation ; a point not judi-
ciously contested by the late excellent Bishop Burgess and
others.
Dodwell is entitled to our best thanks for the care he took
in editing this valuable portion of Pearson's Remains ; but it
is not fortunate for a deceased writer to fall into the hands of
an editor who has a different theory of his own. And this led
him to excuse rather tham defend the argument of this posthu-
mous work, representing it as am off-shoot of the Vindication
of Ignatius, and speaking of it as if it had not been written
with the primary design of illustrating ecclesiastical chrono-
logy P; an assertion, which cannot be deduced from Pearson's
own words. When the Dissertations are read, without foreign
additions, they will be found such as to sustain without dimi-
nution the learning and judgment of their now aged author,
and to be a valuable aid to the critical study of Church
history.
P Dodwell, Dissert. c. i. I.
BISHOP PEARSON. xciii
To come to the close of his earthly career, the last private
record of his life is one which is given by Bishop Kennett on
the report of our same friend Dodwell q :
“ He had before his death his understandiwg very much impaired,
“ his senses in a manner gone. I well remember that MIr. Henry
“ Dodwell, his great friend and fellow-labourer, once told me at his
“ house within my parish of Shottesbrooke, Berks, that, in his way
'* to or from Ireland, he called to wait on the Bishop at his palace
** in Chester, and got into the library, amd asked to see the Bishop.
“ After much importunity, the Bishop was led in by an old woman,
** his nurse, and, taking no notice of Mr. Dodwell, he looked round
** upon the books, held out his hands, and cried, * O sad, whose
** books are all these !' At which, said Mr. Dodwell, I was so
“ Surprised and so ashamed, that I went away without hearing an-
** Other word from him.”
We respect the motive which induced him to retire, feeling
it painful to witness the ruin of a great mind ; and we are
obliged to him for the affecting record of the words, speaking
the aged sufferer's sense of the privation of the solace of his
hours of rest. The time of this visit, as before hinted, was
probably after the middle of June, 1685 ; from which date, as
it would seem, of a second paralytic seizure, he remained under
some decay of mind as well as body, ti]l July 16, 1686, when
he was released by death. His last episcopal act of institution
is dated Sept. 8, 1685r; but it was in the following April that
he appointed his chaplain Allen archdeacom of Chester. ** He
** was buried,” as Browne Willis informs us, ** within the
** communion-rails of his own cathedral ;" a place probably
chosen by himself, as it was in a like place that the bones of
Bishop Wrenn had been laid ; and such probably was the
burial-place of St. Chrysostoms ; ** without the least inscrip-
** tion or gravestone.”
The hand of a merciful Providence may be discerned in
q Brit. Mus. Lansdowne MS. pear to have been given by Dr.
987. c. 82. I think Sir Egerton Thomas Wainwright, chancellor, 9f
Βrydges has somewhere printêd this the diocese of Chester, and the bi-
eXtract. shop's vicar general in spirituals.
rThe subsequent institutions,from s Socrat. Hist. vii. 45.
Oct. 24, 1685, to June 28, I 686, ap-
xciv MEMOIR OF
disposing the time of a good man's death. The throne, which
he had honoured and laboured to uphold, after the shocks
which the vicious life of the king and the dangerous rival
factions had given it, had yet seemed to recover somewhat of
its stability at the close of the reign of Charles II ; and
Pearsom could hardly have felt how all was shortly afterwards
put to hazard again by the proceedings of James. He died
within a week of the death of his friend Bishop Fell, the bio-
grapher and friend of Hammond, and the faithful imitator, in
his life, of the ancient Church whose doctrine and discipline he
had illustrated with his pen.
Bishop Pearson, says Burnett, ** was a judicious and grave
** preacher, more instructive tham affective.” This is the
opinion of a young man on an old man ; but it seems to prove
that Burnet had heard him, and that, as we might judge from
Evelyn and other sources, he was accustomed all his life to
preach not very unfrequently. ** He was a man of a spotless
** life, and of an excellent temper. He was not active in his
** diocese, but too remiss and easy in his episcopal functions ;
*'and was a much better divine than a bishop.*' He goes on
to speak of his loss of faculties, which he seems to have knowm
only by uncertain report, as has been already noted. What
remissness and inactivity he lays to Pearson's charge, we can-
not well judge from terms so general; and it seems very ques-
tionable whether, after allowing for the bodily infirmity, which
began before 1677, and was perhaps of a painful kindu, the
accusation is just. At least it is very certain that he fulfilled
the office of a good bishop in choosing for the objects of his
preferment a pious and learned clergy. Such were his chap-
lains, John Allem, fellow of Trinity, who accompanied him
from Cambridge, and was made by him archdeacom of Chester
a short time before his death ; Dr. Henry Dove, chaplain in
ordinary to Charles II, and rector of St. Bride's in Ilondon,
whom he appointed archdeacon of Richmond, Dec. 3, 1678 ;
Dr. Nicholas Stratford, who afterwards in 1689 was the suc-
cessor of Cartwright in the see of Chester, a see which he filled
t Hist. of his Own Time, i. 694, 5. Dr. Hamey, who was probably his
v See his words in his Letter to London physiciam. VoI. ii. p. 6o9.
BIS H O P PE A R S ON.
XCv
with great credit, constantly residing and watching over his
charge, for eighteen years ; and Dr. Richard Wroe, whose
name appears as one of the witnesses to Bishop Pearson's will,
made by him a prebendary of Chester, and afterwards for
many years warden of Manchester College. Among the earli-
est receivers of preferment from him is also to be seen the
name of Laurence Fogge, B. D., vicar of St. Oswald's, Chester,
presented to a stall in the cathedral October 7, 1678. He was
afterwards for many years deam of Chester, where he died at a
very advanced age in the year 1718*. All these were deserv-
ing men, of good repute for life and doctrine, and who have
left memorials of themselves in sermons or other printed
worksy. To his curates at Wigan he appears also to have
been a ready patron, as we find him presenting a Mr. Peake,
whom his successor found there, to the living of Bowden a
short time before he died.
His nephew, John Thane, who was also collated by him to
a stall in the cathedral, was a man whose character obtained
him further marks of approbation after his uncle's death. We
find him taking a part in the foundation of the Societies for
Reformation of Manners, of whieh Bishop Stratford was one of
the first and most zealous promoters ; and preaching and pub-
lishing sermons with a view to the advancement of Dr. Wood-
ward's designs, which are said to have led to the institution of
the Society for promoting Christian Knowledge z.
There are some honourable notices of most of these clergy-
men, and others, who were preferred by Pearson, in the lately
published * Journal of Bishop Cartwright," his successor in
the see. This singular person appears to have been by no
means satisfied with Pearson's curates at Wigan, or the doc-
trine which they preacheda ; but he speaks highly of some
x See Ormerod's Cheshire, i. 247.
y Of Allen, see Wood's Fasti, ii.
I 2 I ; Dove, and Wroe, ib. 3 Io;
Stratford, Ath. iv. 67o, and Chal-
mers's Biogr. Dict. Fogge was au-
thor of a Latin divinity treatise,
* Theologiæ Speculativæ Schema.
* Lond. I 7 I 2. 8vo.* and other works
in English. Wroe's Sermons, which
are three in number, are worth read-
ing for their theological and histori-
cal value.
z Two Sermons against Immoral-
ity and Profaneness. By John
Thane, M. A., one of the Prebenda-
ries of Chester. Lond. I 7oo. I 2mo.
Thane was son of a physician at
Lynne in Norfolk, who married one
of Pearson's sisters.
a P. 35, and 7 I.
xcvi MEMOI R O F
sermons of Allem, Wroe, and other dignitaries. Archdeacon
Dove could not be persuaded to join in an Address of thanks
to James II. for his famous Declaration for liberty of con-
science : “ The Address was not sent by the Archbishop,” he
said, meaning the primate Sancroft; ** and there was no portion
“ of the Declaration for which he could give thanks, without
** owning himself obliged for the wholeb." Cartwright was
evidently in something like a strait from this rebuff; but find-
ing more compliance in other quarters, and holding out pro-
mises of preferment to expectantse, he succeeded in procuring
a few addresses from two or three places in his diocese. There
does not appear to have been one instance of this compliance
among the friends of Pearson.
It seems most probable therefore, that Burnet had no suffi-
cient ground for his censure, and that the simple testimony of
Laurence Echard, a less partial historiam of the time, is nearer
the truth, who says that ** he filled the bishopric of Chester
** with great honour and reputation ;'* and that while he was
corresponding with Bull, Bernard, and other learned scholars
of a younger generation at a distance, he did not neglect the
due administration of his episcopal trust, while he admitted
deserving clergymen to places of confidence, and intrusted the
offices of dignity and authority in the diocese to those who
were best qualified to discharge them.
Most of these clergymen, and his nephews Thane and Dove,
gave in their adherence to the change of dynasty. Nothing
can be inferred from this either way as to Pearsom's sentiments,
any more than from Dodwell's determination to refuse the
oaths : for Pearson did not live or retain his faculties long
enough to be perplexed by that difficult questiom. The treat-
ment, which James had inflicted om the morthern province,
sending the boisterous and intemperate Cartwright to succeed
Pearson, and keeping open the see of York for near three
years after Dolben's death, had gone far to alienate the affec-
tions of all the clergy in those dioceses. The non-jurors in the
b P. Ro. “ the Richmond Address, and pro-
c ** I was at the king's levee, and ** cured the king's mandate to make
“ presented Mr. Allem, [a different * him the meaet fellow qf Trinity
“ person from the archdeacom,] with ** Hall.* p. 6I.
BISHOP PEARSO N. xcvii
north were chiefly of the bishopric of Durham, where Denis
Grenville, the archdeacon and som-in-law of Bishop Cosin, had
some, not undeserved, influence. It is pleasing to find that
Archbishop Sancroft, to whom Dodwell dedicated the Opera
Posthuma, read the work in his retirement at Fresingfieldd.
By his Will Bishop Pearson bequeathed his landed pro-
perty, which he appears to have inherited from his father, at
Snoring and Downham, Norfolk, to his brother Theophilus
Pearson, who survived him ten years, and died at Downham
in 1696; requiring him to pay 50/. a year for the maintenance
of another brother, Robert Pearsom, who seems to have been
weak in mind or body, but of whom no more information has
been discovered. He mentions some of his sisters generally, as
living in 1677; and two nieces, both probably married, one the
wife of Dr. Henry Dove, the other of Charles Wrenn, son or
grandson of Bishop Wrenne. He makes a kind provision of
a year's wages to be paid to all his servants who had lived
seven years in his service, and leaves a legacy of 50l. to one
who had evidently been am old favorite, and who continued
with him till his death. He appoints as executors, Theophilus
Pearson, and his nephew, Robert Callys, who was his official
secretary, and resided at Chester.
By the codicil, annexed June 18, 1685, he added a legacy
of 100/. to his nephew John Thane, and 207. to the poor of
St. Oswald's, the parish of the Cathedral, Chester, and 20l. to
the poor of his native village, Great Snoring in Norfolk. The
last, it is gratifying to learn, under the administration of his
brother, was laid out in the purchase of a small portion of land,
which still remains to be serviceable to the objects of his
bounty f. It is evident from a perusal of the Will, that he did
not die rich in personal property. The landed property,
whatever it was, has long since passed to other mames. It is
probable, as we may judge from the Will, that he was a con-
tinual benefactor to some of the younger members of his father's
d See Sancroft*s note in Whar- ' l'rom information communicated
ton's Laud, p. I 4o. by the present rector of Great Sno-
e See Letter IV in the Appendix, ring.
and Wood, Fasti Oxon. ii. 228.
PEARSON, vOI,. I. 3.
xcviii IMEMOIR OF BISHOP PEARSON.
family, and their heirs ; but he did not aim to make them rich,
or* to raise a house for his own name. His nephew Thane,
who was afterwards seleeted by Queen Anne after the death of
Bishop Stratford for the archdeaconry of Chester, was not an
afHuent man ; for we find him spoken of as possessed of small
means some time after Bishop Pearson's death 8. The library
was consequently sold, after Archdeacon Allem had chosen out
of it those books, which he appears to have presented to the
Public Library at Cambridge. The conclusion is, that what-
ever income the good man received from his preferments, after
satisfying his own frugal habits of life, and occasionally aiding
those of his own household, was faithfully dispensed in the
service of religion and learning, and such works of charity as
the daily occasion brought: and perhaps his executors, who
appear to have been true men, followed his owm humble wish
in raising no monumental stone.
& Pref. to Hoadly's Works.
. <
«*
P. S. The engraved portrait of Bishop Pearson prefixed to
these volumes has been presented to the Work by the Master
and Fellows of Trinity College, out of their generous regard
to the memory of one of the most distinguished names in
their remarkable catalogue of Masters. It is taken from
the picture in the College Hall, and conveys his likeness as he
probably appeared while he resided at Cambridge; a likeness
several years younger than the well-known and well-execu-
ted old engraving from the drawing by Loggan, which was
taken when the Bishop was in his seventieth year.
A P P E N D I X,
CO N T AIN I N G.
PIECES IILIAUSTRATIVE OF THE MEMOIR
AN I)
I , ETTERS A N D FRAGMENTS OF BP. PEARSON'S WV R [TING.
. Extracts from * Schism Unmasked.*
. Extracts from the Vestry-Book of St. Clement's, East-Cheap.
. Loyal Address of the Clergy of Surrey.
. Mr. Paine's Letter, preserved in Trinity College Muniment I{oom.
. Five Letters of Pearsom.
. Episcopal Acts of Bishop Pearson.
. Bishop Pearson's Will.
. Hugonis Grotii Elogium. A Fragment, by Pearson.
Epitaphs on Dean Balcanquall, Steph. Hall, &c.
List of Pearson's Writings.
9,
Q.
A.—Schism Ummasked.
Account of the Work, by W. Saywell, D. D. Master of Jesus Col-
lege, Cambridge, in ' The Reformation of the Church of England
justified according to the Canons of the Council of Nice and other
General Councils, and the Tradition of the Catholic Church. Cam-
bridge, Printed by John Hayes, Printer to the University, &c. 1688.'
The Conference was managed in writing about thirty years
ago, and by mutual agreement nothing was to be made public
without the allowance and consent of both parties. But such
was the disingenuity and unworthiness of one of the Romish
disputants, that eontrary to the faith and promise he had
made, he sets forth a book, and pretends it to be an account of
the Conference with Bishop G. and Bishop P., when he had
left out, changed, and misplaced matters as he pleased himself:
insomuch that his partner was very much ashamed of his dis-
honest and unfaithful dealings, and did utterly condemn him
for what he had done, and renounced his having been engaged
in approving or consenting to such a base and disingenuous
proceeding, and did openly own and acknowledge so much to
the persons concerned. An account whereof was given to the
world by Mr. Thomas Smith of Christ's College in Cambridge,
in a little book called * A Gagg for the Quakers, with an An-
* swer to Mr. Denn's Quaker no Papist. I.ond., Printed for
* J. C., and are to be sold near the N. door of S. Paul's
“ Church-yard, 1659.' ** That which follows in your book
** about Mr. Gunning and Mr. P., who disputed against the
** Romanists, all who know these ministers know to be super-
** ffuous and frivolous. However I think fit to tell you, the
** Romanist who put forth an edition of that Dispute hath so
** changed, transposed, added, diminished, and made of it
cii IMEMOIR OF BISHOP PEARSON.
6
** what he list, that I believe it will be as soom owned for your
* (I meam not J. S., but H. D.'s) Conference, as Mr. P.'s or
** Mr. G.'s. I must now tell you further, (what you have
been oft enough told,) that that Relation cannot expect to be
regarded by Mr. P. or any sober person, which is disclaimed
and disowned by three of the four who were disputants, viz.
by both the Protestants, and half the Papists. But chiefly
I must intreat you to consider whether the inserting above
two humdred lines at a time as a part of the Conference,
which never was part of it, besides all professed additions;—
secondly, whether the leaving out whole sheets of the Pro-
testants, which the Papists thought too hard to answer ; —
6
�
¢
�
,
¢
and thirdly, the scarce suffering any one argument and
answer of both to come together, but casting usually parts of
the same paper of Mr. G. many score leaves asunder one
from amother, be not a scandal that any Christian would de-
*' sire might be covered with silence ? And I would gladly
know from any ingenuous person whether this might not be
** answer enough to a book put out at the cbarge of the
Romanists' own purse and conscience ; a Discourse by being
mangled, rendered so unintelligible, that scarce any man
** ever read it over or will. Rev. Mr. William Moor, the
** deceased library keeper, was persuaded by J. S. to read one
** leaf, but professed before many witnesses he would not read
** another if you would give him the whole impression, because
** it was so unintelligible from the causes above mentioned.”
This account was thought sufficient to satisfy the world, that
the Relation of that Conference ought not to be regarded, and
that it needed no other answer.
But perhaps some will demand, Why was not the Con-
ference then printed whole and entire? Now the reason of that
was, because the Popish adversary did run all the dispute into
obscure and metaphysical niceties, that few could understand,
and fewer would take the pains to read it : and so it was
thought a needless charge to trouble the world with it. Be-
sides, both the bishops did tell their friends, whem they dis-
coursed with them about a fuller answer, that they thought it
altogether unnecessary, because, though the dispute were
A PP E NDIX A. ciii
mangled and misrepresented, yet that which they had printed
Was still unanswered by them, and unanswerable by amy of
their party ; and they were persuaded that all men who would
carefully read the book would be of the same mind.
[The writer then speaks of ** the books of Bishop Ferne,
“ Archbishop Bramhall, Dr. Hammond, and Dr. Heylin being
“ then in every body's hands, which had fully vindicated the
“ Church of England from any imputation of schism.”
This Cambridge tract is a skilful and learned vindication
of the orders and succession of the bishops of the Church of
England.]
Eaetracts from the J/'or/e.
Schisme Unmaskt : or, A late Conference betwixt Mr. Peter Gun-
ning and Mr. John Pierson, Ministers, On the one part, and two
Disputants of the Roman profession on the other : wherein is defined
both what Schisme is, and to whom it belongs. With a briefe Re-
capitulation ; wherein at one view may be seen the whole drift of
this Conference ; for such as want either learning to reach, or leisure
to read the whole Tract. And all is concluded with a Decision of
the main Question, Whether Protestants, or those of the Roman
Church be Schismatiques.
St. Hierom in 3 cap. ad Titum : “ Nullum Schisma non sibi ali-
quam confingit hæresim, ut recte ab Ecclesia recessisse videatur.”
Printed at Paris, Cum Privilegio, 1658. 12mo. pp. 656.
The first pages of the publication are taken up with a * Pre-
* face of the Catholique Disputants, containing the Proceed-
* ings of both Parties in matter of fact:' from which the chief
particulars are extracted in the foregoing Memoir.
It would seem that Pearsom and Gunning allowed the
correctness of the contents of the first 29 pp. a which are
a Note on p. 29. ** These pre- ** as they stand here, before both
** cedent pages have been examined ** parties, and found agreeing with
civ MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
employed, as well as some further om, in discussing the
definition of schism. The Romans defimed schism to be
“ a voluntary separation of one part from the whole true
** visible Church of Christ.” The Anglicans objected to
this as insufficient, because it omits something which lies
within the compass of schism ; viz. the act of an unjust
excommunication, or ** ome's voluntary separation of others,
“ over whom he has or pretends to have jurisdiction, by
** unjust ejecting or casting out," as the act of Diotrephes
mentioned by S. John. He who is guilty of such an act
is indeed a schismatic, as Firmilian says to P. Stephen :—
** Thou hast cast off' thyself; do mot deceive thyself; for-
** asmuch as he is truly schismatical, who hath made himself
** an apostate for the communion of ecclesiastical unity. For
** while thou thoughtest to cut off others from thee, thou
** hast cut off thyself from all.”
1. Defence Qf Firmiliam.
This passage of Firmiliam was rather a difficulty in the
way of the Roman disputants. They therefore tried to prove
from Eusebius vii. 4, that he was excommunicated by Pope
Stepben for maintaining the necessity of rebaptization, and
remained for some time under this sentence. The Anglicans
replied, that the passage in Eusebius proved nothing of the
kind, (p. 441,) but only that Stephen threatened something
of refusing to communicate with Cyprian and Firmiliam,
which he does not appear to have put into execution.
'ETeoTáÀkew....ös oùòè êketvovs κοινωνῆσον διὰ τύν αὐτήν ταύτην
την αίτίαν, έτ€υδή τοῦs aipeTvkoùs, qìmorìv, àvaßaTTίςονσι. Where
Stephen is said to have threatened the bishops of Cilicia,
Cappadocia, Galatia, and the adjoining nations, that he zwould
mot communicate with them meither, for the same cause ; for
that, said he, they rebaptize heretics : the words oùòè êketvots
** another copy, which is signed “ Note that this subscription re-
** with both our hands, as this is : ** lates to the authentical written
** and so are to have credit with ** original.
** both parties, so far as they agree ** Petrus G[unning,]
“ together. ** Joannes T[yrwhitt.]”
APPENDIX A. CV
implying that he had written the same to the African bishops,
who in this agreed with the eastern bishops.
Again, they urge, ** What if that last, où Kovvovjo-ov
** ékeivovs, if he had done what he did threatem, was not ex-
** communication ? Où Kotvovfforo, I zwill mot communicate zwith
** 3you, may be, and oft hath been said, and duly, from equals
** to equals ; yea, may be said of inferiors to degenerate
** superiors in some sense, as by bishops to heretical patriarchs,
** such as Nestorius, Macedonicus, Paulus Samosatenus, Dio-
** scorus: but excommunication always confessedly is the act
“ of the superior, or pretended superior to inferiors. For it
“ is an act of the proper power of the keys, which always
** issue from the person that hath jurisdiction, as a superior,
** or pretends to have. So might Stephen possibly pretend,
** we grant ; but he did not pretend in these words or in
** any other of that place in Eusebius.
** Little have you said to prove that Firmilianus was ex-
“ communicated ; much less that he had deserved it, or why
** he was not a holy catholic bishop, notwithstanding that
“ his error in an obscure question undefined. You have
“ brought in a very heavy charge against a holy catholic
** bishop, by your own confession, if you cannot prove any
“ subsequent accusation beside his precise error of rebapti-
** zation ; and not any real proof. Only you had great need
** to have his authority diminished if you could ; and so you
6
�
have tried, and bring nothing but good- will. And yet
** again we bid you try, and do challenge you to shew in
** all antiquity ope evil word spoken of him ; abstracting that,
** which for holy Cyprian's sake, and St. Augustin's judgment
** of him, you have been forced to substract, his mere error
** of rebaptization. Now then, your action falling to the
** ground for want of evidence, and nothing found against
6
6
Firmilian, we will shew you, what we fear you knew,
“ how much good antiquity believed and spake of him con-
stantly, without your exception or limitation of time.” p.
441—444.
[The Romans here interpose many pages ; but have no
authority to shew from antiquity in depreciation of Firmilian ;
6
@
cvi MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
only “ that the very same accusations were pressed against
** him by tbe most eminent cardinals Baronius and Perron."]
** Concerning Firmiliam, first hear we what his enemies
** yield him. Baronius, ad Ann. 258, num. 47.—Doctrina
“ et sanctitudine morum nulli propemodum illorum tem-
6
6
6
porum videbatur esse secundus. Eum Græci colunt ac
�
6
venerantur ; cujus natalem diem perinde ac aliorum sanc-
6
6
torum in Menologio consignatum, anniversaria memoria
celebrant. See also what Pamelius says of him, p. 242,
in his edition of St. Cyprian.
** See next, and rather, what St. Basil the Great saith of
him, lib. de Spiritu Sancto, c. 29: TaÜTmv και Φιρμιλιανὸ
6
6
€
6
¢
6
T® jueTép® μαρτνροῦσι τύν ττίστιν oi λόγοι οὐs κατάλιτ€v'......
Kai KaTTaòokaì òè oῦτω λέγομev èyX@pέωs* We Qf Cappa-
docia (where St. Basil succeeded him in his archbishopric
of Cæsarea) do so speak Qf Firmiliam, by a tradition left
ever since his time here in this place and country. And
then presently he records him among those men who were,
6
6
6
6
�.
6.
®
C.
6
6
6
6
saith he, ävöpas oTÜ\ovs Tijs 'EKK\ησέas év τάση yvóσ€v Kaì
�
6
övvåuev IIvevp.aTos διαTpeTeîs.
“ What the eastern bishops, his contemporaries as well
as countrymen, who best knew him, say of him in Eusebius
lib. vii. c. \. alias 23, 24, consider we mow. All the bishops
of the catholic council of Antioch, gathered together to the
condemnation of Paulus Samosatenus, that arch-heretic,
o-vyKpoTm0e(orms T\eíατων όσωv 'ETtoTkóτων συνόδον, they thus
write in their synodical epistle to Dionysius bishop of Rome
and to Maximus bishop of Alexandria, two patriarchs
absent: 'E7T€στέλλομεν δέ άμα και Tapeka)\ούμ€ν κ. τ. λ.
JVe sent also by letter and entreated many bishops Qf
them that live far Qff.from Antioch, to have come to the
curimg gf this deadly doctrine ; by mame Dionysius from
Adlevandria and Firmilian from Cappadocia, τοῦs μακα-
píras, blessed men Qf happy memory ; (as your Bp.
Christopherson renders it;) ό δέ Φιρμιλιavòs, kaì òìs άφι-
köμ€vos, κ. τ. λ. This is that Firmiliam, say they, who
had befòre come twice hither, amd condemmed the innovated
doctrines brought in by him, (Paulus Samosatenus,) as zwe
�
�
(S
6
6
6
(•
@
�
6
�
6
6
6
6
6
¢
6
ۥ
&
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
APPENDIX A. cvii
“ know and do testify, that zwere them present, and many
** others know. And zw/len Paulus promised that he would
** be another man, Firmiliam believing and hoping' so, dis-
** missed the matter, without any reviling, or contumely put
** upon Paulus for it......... The same Firmáliam zwas mow
** comning in unto ?u8 to Antioch, as zwho had had eæperiemce
“ Qf his wicked heresy that denies God ; and zwas come as
** fur as Tarsus ;—but while we were assembled amd called
** and waited til] he came, he died in his journey at Tarsus.
** Eusebius himself vii. 28, Inter Episcopos Synodi Antio-
** chemae oi μάλιστα διέTpeTTov, φιρμιλιανὸs μέν τῆs KaTTaòokóv
'Kavo-apetas "Et íoTKoTos íjv, k. τ. λ. τούτων δέ οί μάλιστa èTt-
** φavéïs oïòe jjo-av.
“ In the Greek Liturgy used unto this day in their public
“ service of God, βιβλίον τοῦ 'Oktoßpfov μηνόs, Oct. 28. Om
“ that day we remember Toû δσίον πατρόs juôv Φιρμιλιανοῦ,
“ omur holy father Firmiliamus, bishop Qf Caesarea, and Mel-
“ chion, &c., which pulled down Paulus Samosatenus.
ç ç Eí a 6 a. • a. a.
ιρηνικωs tfvmo-kovo-uv eupmvms TeKva,
“ φιρμιλιavòs kai σύν aύτφ MeXXiov.
“ — peaceably do rest the sons qf peace,
** Firmiliam, and with him Melchion.
“ Thus the Greek Service-book. Now, although you grant
“ Firmilian died a catholic bishop, yet since you are not able
** to bring any thing to disparage him, from any, but your-
“ selves or your own party, (mem of yesterday as it were,
“ angry with him for telling Pope Stephen his fault,) not
** from any antiquity, that once deny him, as you are bold to
** do, to havc been still a holy catholic bishop, during the
“ while he continued in his error, any more than Cyprian to
“ have continued a holy catholic bishop still, while he con-
“ tinued no less in the same error,—antiquity therefore by us
* produced must be heard, speaking of him all good and
“ honourable things, and no evil at ail, or error not common
“ to him with the still holy catholic bishop Cyprian. There-
“ fore, as no catholic dares reject St. Cyprian's authority con-
“ cerning the bishop of Rome's power, or his judgment what
q.
cviii
MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
& €
£ gr
cr
ç
«
¢
¢
ç
«
6.
ç
¢
*
was schismi, though spokem then ; no more may ye reject
P. 477—482.
Firmilian'si.”
2. The Visibility Qf the Church destroyed by Romish
principles.
“ The visibility of the Church of Christ is more destroyed
from some of the Romish principles, than from amy part or
particle of the doctrine of the Church of England. You
profess to agree with us, and we with you, that true bap-
tism, whereof water is an essential, external, visible part,
being externally received, makes visible Christians and a
visible Church ; and that the true visible Church is a society
of persons, who are believers, and baptized, else not a
visible Church. Hitherto we agree. You superadd, that
the intention of the priest, or of him that administers bap-
tism, is necessary to make it true baptism. Which intention
is most certainly invisible, if it were certainly known by us ;
but it must needs be also umcertain to men who know not
the heart, and so you make the visibility of the whole
Church to depend essentially on that which is altogether
invisible and umcertain ; and that it is no more certain, by
any thing visible, that there is a visible Church, than that
is certain which can never be seem nor certainly known.
** Again, that the visible Church is a society of pastors
rightly ordained, and their flocks adhering to them, &c. is
a truth wherein we both agree. You superadd, that the
intention of the prelate is essentially necessary to the validity
of the ordination, so far as ever we could learn your doc-
trine. If this doctrine you will acknowledge now it press-
eth you, then you make all the truth of ordination, and so
i Compare with this, Annal. Cy-
prian. A. D. ccLvI. §. 5—8. ** De
** Bellarmino,” says a candid writer
of the Romam communion, ** facile
“ est conjicere, quam ob causam il-
** lum prætermiserit : ideo scil.
“ quod Stephanum papam acerbius
** perstrinxisset.** Gottfr. Lumper.
Hist. Theol. Crit. xiii. p. 25. Pa-
melius has a curious note on the
subject, shewing the oikovop.ta them
practised by the Church of Rome in
publishing awkward testimonies of
the fathers, on Firmilian's Epistle
inter Cypriam. Epp. Lxxv. ** For-
** tassis consultius foret nunquam
** editam esse hanc Epistolam, ita
** ut putem consulto illam omisisse
** Manutium, &c.** Pearson alludes
to this, Ann. Cypr. A. D. CCLVII.
§. 2.
APPENDIX B. cix
“ pastors, and consequently of the visible Church, to depend
“ upon that which is invisible and uncertain, viz. the intention
of the prelates ordainers.
“ Thus have ye left neither certainty of visible baptized
people, nor certainty of rightly ordained pastors; and then
«
ζ
cr
ę
ę
¢
ζ
surely no certainty of the visible Church ; that there may be
cr
€
sure to be dependence upon the very intentions of your pre-
cr
€
lates and priests. Others, who received their ordination
¢
c.
from your Church, who know that neither the secret wicked-
cr
ς
mess, nor other secret intention or non-intention of the
g.
g.
prelates, but only a visible professed intention is sufficient
</
cr
to the validity of ordination, may be more certain of their
ę
¢
right ordination, and so of their visible Church, than you,
6
6
from whom perhaps they received it, can be.
“ If here you reply, ' you may be certain, for that God
ę
cr
hath promised there shall ever be a visible Church,* we
answer, that He hath nowhere promised that the Romish
Church shall ever remain that visible Church, or a true visi-
ble part of that true visible Church, but hath expressly
warned them, that they should not be high-minded, but fear,
lest He spare it not. Goodness towards her, jf she continue
in His goodness ; otherwise, that she also shall be cut qff.
Rom. xi. 20, 21, 22. Whereas on the other side He hath
made that promise to them that believe Him, that all who
visibly receive the holy sacraments, baptism and eucharist,
“ and have pastors visibly rightly ordained, and visibly pro-
fess the right faith, holiness, and communion of the saints,
(whatever be their baptizers' or ordainers' secret intentions,)
«
¢
f
ę
€
ę
¢
•f
«
«f
¢
ę
¢
ç
¢
ç
ę
«
¢
ę
et
®
“ may be certain, which you cannot be, that they are a true
visible Church of Christ.
“ Now name that doctrine of ours, that thus obscures the
“ Church's visibility.° P. 374—379.
«
«f
B.—AEwfracts from fhe J'est'y-Book of St. C/ement's,
East Cheap.
Febr. the 26th, 1642, 3. At a general meeting of the
parishoners of the parish of St. Clements, Est Chepe, `twas
CX. MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
agreed upon by the parishoners, that they would indevor to
procure Mr. Walter Taylor to be settled in the ministry with
us: and that a petition shall be drawne up in the name of the
parishoners to be presented to the parlament for obtayning the
same; for that Mr. Ben. Stone the present incumbant standeth
committed by the authority of parlament.
At the vestrie om the 8 Maij, 1648, It was ordered, that the
parsonage house should be repayred, the roffe on the north
side raysed, and the churchwardens with others of the antient
of the parishioners to have the oversight. That soe Mr, Tay-
lor might be seated in it.
This 9th April, 1646, being election for parish officers, It
was ordered by vestrie, that in regard of the good liking of
the parish to Mr. Talor their pastor, as also that sevrall houses
weare vacant, that theer should be bought for Mr. Talor the
works of Cornelius a Lapide upon the Bible, this being the
request of Mr. Talor. And ffor the reason afforsaid, the said
vestrie or parish did order that Mr. Talor should have as a
gratuitie from the parish the sum of eight pounds at such time
or times as the said sum could be paide from the parish- stoke
by the churchwarden.
July 22, 1647. At a generall meeting of this parish &c. It
is this day ordered and agreed (nemine contradicente) that all
such tythes as James Goff the present church warden shall
receive, shall bee by him paid and issued forth again unto
such ministers as shall from time to time be procured to
preach in this church on the Lords day: and hee, the said
James Goff shall at all times be kept and saved harmlesse by
this parish for what hee shall soe pay out, as alsoe for all such
tythes, as he hath already paid out by order of a former
vestry.
[Then follows “ A rate of the tithe of Clement Eastcheape,
“ that hath been payd to Dr. Spigh, and to Mr. Ben. Stone,
** and to Mr. Walter Taylor,” with the assessment to e£h
householder, amounting in all to 417. 12s. 8d. per ann.]
APPENDIX B. cxi
October the 8th 1648. At a vestry &c. It was ordered
that, in the vacancy of a parson the rent of the parson's house
shall be paid, as it is due, towards the payment for preaching
during the parishes pleasure.
The 5th of September, 1651. Item, Whereas it was then
declared that Mr. Thomas Fuller, minister, did resolve accord-
ing to his promise to preach his weekly lecture in the parish
church of St. Clement's: the persons then present did give
their free consent, (nemine contradicente) that hee should
preach, and that the churchwardens should provide candells
and other necessaries for the said lecture upon the account of
the parish. And that the friends and auditors of the said
Mr. Fuller may be accommodated with convenient pew-roome,
it was then ordered that the present churchwardens should
cause to be made two decent and necessary pews of the two
seats in the chancell where the youths of the parisb doe now
sit k.
At a vestry meeting the 18th of August 1654, Whereas it
was declared that Mr. Pearsom, Mr. Hall, and Mr. Hardy, mi-
nesters, would preach a lectuer sermon weekly in the parish
church of St. Clements Eastcheape, it was freely consented
unto by the persons then present and that the churchwardens
should provide candells and other necessaries for the said
lectuer uppon the accompt of the parish.
At a vestrie meeting the 28th of Sept. 1655, It was ordered
that Mr. Pirson, Mr. Hall, and Mr. Hardy shall have libertie
to preach a lecture sermon weekly in the parish church, &c., and
that the church wardens shall provide candles and other neces-
saries upon the account of the parish.
At a vestrie meeting the 5th of Sept. 1656, &e. It was
ordered that Mr. Pirsone, Mr. Hall, and Mr. Hardinge shall
k It would seem that this occa- imply that his droll quaint way
sional lecturer was Thomas Fuller, made him popular.
** the jester.** The record seems to
cxii MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
have libertie to preach a lecture sermon, &c., and that the
churchwardens shall provide candles and other necesares upon
the acct, of the parish. -
[Here end the notices of Pearson's preaching at St. Cle-
ment's. The present rector, the Rev. W. Johnson, has
obligingly furnished the writer with other particulars illus-
trating the state of a London parish at this period. ** There
** is no doubt,” he says, “ of Walter Taylor's having been
“ rector de facto for Some years during the suspension of Mr.
“ Stone: for he presided at the vestries and signed the minutes
** as such, from Oct. 1643 to April 1645.”
Mr. Johnson concludes, ** If we are to judge from these old
** records, which I must confess, in the absence of better evi-
** dence, I think, are not to be despised, it would seem that
** Bishop Pearson was mot only never rector of St. Clement's,
“ but he was never the regularly appointed lecturer. All that I
“ can collect from the minutes of vestry respecting the good
** man is, that he, with his two friends, volunteered to supply
“ the miserable spiritual destitution of the parish at that time,
** with edifying doctrine. And one might conclude from the
“ minutes, in which his name is mentioned that he mever
** received any pecuniary remuneration for his services ; but
“ the supposition is put beyond a doubt on reference being
** had to the accounts of the Parish. Not so as regards Mr.
“ Walter Taylor, the person intruded in the place of Mr.
« Stone."]
C.—Address Qf the Clergy Qf Surrey.
To the King's most excellent Majesty. The most humble
and joyful congratulatory Address of divers Rectors, Vicars, and
other of the Clergy, in the county of Surrey.
May it please your most excellent Majesty,
The present mercies we enjoy through the infinite good-
ness and bounty of our God are wonderful in our eyes. No
power but omnipotency could extricate us out of those woeful
AbPENDIX C. - cxiii
confusions, and lamentable labyrinths of ruin, into which our
national and personal sins had so deeply and deservedly
plunged us. For whereas we were not long since despairing
of ever beholding your majesty's blessed face in peace, and
our troubled thoughts were, that there was no path for your
majesty to walk unto your royal throne, but blood, and fire,
and pillars of smoke ; lo, now, to our very amazement, it hath
pleased the great King of heaven and earth, (of whom your
majesty's person is an express image and lively character in
your kingly power and sovereign authority,) to make way
thereunto without shedding in the field one drop of precious
Christian blood. Nay, he hatb caused those very swords,
which were lately unnaturally and violently drawn against the
life of your most excellent majesty, to be ready and willing
to be now drawn for you, and hath constrained your nost
implacable enemies to submit to your majesty's mercy.
And now we hope, that, as the Lord hath sweetly inclined
your majesty's heart, like your father of ever-blessed memory,
to pass by every insolency committed against your princely
sacred person ; so he will give every misled and undutiful
subject a relenting spirit, to mourn heavily for their wicked
disloyalties, and to supplicate, as for God's infinite mercy, so
likewise for your majesty*s most gracious pardon ; which as we
humbly begged by the late act of the commons in parliament,
so we do by this our address signify our joyful acceptance
thereof at your majesty*s most clement and gracious hands.
And henceforth we shall strive in our prayers with the most high
God, to grant to every soul within your majesty's dominions
true grace to manifest their fear of I Iim, by their honour and
obedience towards you.
And as we heartily desire to shew ourselves your dutiful
subjects, so we do not doubt of finding your majesty an indul-
gent nursing father, to carry us in your bosom, to cover us
with your wings of protection, to rule us with your sceptre of
righteousness, to defend us with your sword of might, to lead
us by your most holy princely example to all piety and virtue,
that we may be a happy people under a most blessed and
glorious king.
PEARSON, VOI.. ;. })
cxiv MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
And now the mighty Counsellor from above inspire your
majesty's royal heart, and make you as wise as a glorious
angel, that you may discern between good and evil, and
be able with your great wisdom to heal the sores and cure the
wounds of these your distracted kingdoms ; that you may with
an invincible courage, under God, instrumentally finish the
great and miraculous work that he hath begum for your
majesty and your people, in restoring your royal person to all
your hereditary and due rights ; your parliaments to their
known privileges ; your subjects to their charters and just
liberties ; the Church and government to their ancient legal
order, beauty, dignity, and splendour : that all posterities to
come, as well as this present generation, may rise up and call
you Charles the blessed king.
Now the Lord love you, delight in you, give you length of
days, with an uninterrupted prosperity, protect your sacred
person from all secret conspiracies, discover and convert your
enemies, increase and multiply your friends, set your throne in
the hearts of all your people, bless your govermment ; and
when your majesty's long and most happy reign shall expire,
grant that there may not be wanting one of the royal line to
sit om tbe throne after you, and receive your immortal soul
into his heavenly kingdom, there to wear am immarcessible
crown of glory !
This is and shall be the continual hearty, zealous, fervent,
loyal prayer of us,
Your majesty's most faithful,
most obedient, and most loving subjects.
Thomas Turner, rector of Feteham, S. T. ID.
John Hacket, rector of Cheame, S. T. D.
George Wilde, LL.D.
John Pearson, D. ID.
Ralph Cooke, rector of Burstow, S. T. D.
John Harris, S. T. B.
And many others.
This address was presented to his majesty in the closet at
Whitehall, on Friday the 10th of August, 1660, by George
APPENDIX ]). CXV·
Wilde, doctor of divinity, accompanied with Sir William Hay-
ward, knt. gentleman in ordinary of his majesty's privy
chamber, and these of the clergy, Dr. Pearson, Rich. Randall,
Thomas Muleaster, Thomas Packenham, Edward Lorkin,
and Jo, Worthington.—Public Intelligence. 4to. No. 34.
D.—Mr. Paine's Letter, preserred in Trinity College
Muniment /?oon.
Si R,
I took the first opportunity of seeing Dr. Creighton,
being glad of something that looked like business to introduce
me. I have had intimations from him that I should be wel-
come at any time ; but I knew that he did not much care for
any kind of company, and therefore have refrained for more
tham twelve months. I found him very cheerful ; and when I
had givem him an occasion, he fell into a long discourse about
Trinity College as it was in his time. I believe he often has
thought on it with pleasure ; for he was very particular in
every story he told ; and would sometimes say it was the hap-
piest part of his life. As to the College bowling-green, it was
much the same in his time as it is now. Every fellow had a
key to it without any distinction of seniority. The seniors, he
said, would sometimes come and see a rubbers, but mever offered
to molest the juniors, or claim any privilege above them.
Being asked, whether it was ever a gardem belonging to the
seniors, he said there were some banks of flowers round it, but
these were in common ; and that he never heard of its having
been otherwise before his time, every fellow having a key.
This, without the least encouragement from me, drew him on
to an encomium on Dr. Pearson, the master, ** whom,” he said,
“ it was a disparagement to call Dr., but it should rather be
“ the great Pearson ;"—** a man" saith he, “ the least apt to
* encroach upon any thing that belonged to the fellows, but
* treated them all with abundance of civility and conde-
** scension.” The fellows he has heard ask him whether he
h 9
cxvi MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
wanted any thing in his lodge, table linen, or the like ; ** No,”
saith the good man, ** I think not ; this I have will serve yet ;"
and though pressed by his wife to have new, especially as it
was offered him, he would refuse it while the old was fit for
use. He was very well contented with what the College
allowed him ; which he very well remembers to have been 16s.
per week at the butcher's shop ; but other particulars he did
not mention : only in general, that the Mastership was then
reckoned a good 500/. per ann. . . . . . . . He then gave an
account of his being made fellow, which was when he was
junior bachelor, and the year before the Restoration. [The
particulars which follow relate to Dr. Wilkins, the then master,
and his management of Oliver Cromwell, who once wished to
seize on the College revenues, but was deterred by Wilkins :
and other particulars of Hill and Arrowsmith, who preceded
Wilkins. Also some particulars of Dryden, whom Creighton
remembered as a clever scholar, well acquainted with the Greek
and Latin poets, but one who preferred the gaieties of London
to a college life.] . . . . . . . The good old gentleman [Dr.
Creighton] is something deaf, and not very strong, as you may
guess at the age of 88: he talks loud, which soon tires him,
&c.
[The letter has no date or name, but it is said in the index
to be written by a Mr. Paine, probably John Paine, Trin.
Coll. B. A. 1690. M. A. 1694. Cat. Grad.]
A P P E N D I X E. cxvii
E.— Five Letters qf Pearsom.
LETTER I.
To his Reveremd and Much, Homoured Friemd, Dr. Dilling-
ham, Vice-Chancellor 9f the University Qf Cambridgel.
SIR,
I know nothing but your former civilities, which
could have persuaded me to hope or expect any such favour as
you are pleased to express in your letter. If you have not
the offer of a more worthy person to perform the Commence-
ment duties, I shall be much encouraged to adventure it
under your conduct. The question which I have now con-
cluded to make a position on, ifit may be accepted, is,
Regimen Momarchicum est S. Scripturæ maarime confòrme.
For the rest, I shall take care to send down such a number as
you mention against the day, and shall desire your favour
then, as to one of that number, and in all things shall endea-
vour to give you satisfaction, as becometh him who is already
sensible of your great kindness, and shall ever be your faithful
friend and servant,
JOHN PEARSON.
May 25. [f. 166o.]
1 Dr. William Dillingham, master the Commencement occurred, at
of Emmanuel, was deputy vice-chan- which a question so well suited to
cellor from March 2o, 1662, to Dr. the time was proposed. See vol. i.
Theoph. Dillingham, master ofClare p. 443. This letter was published
Hall. , He yas , himself previously by Mr. Kidd in Valpy's Class. Journ.
vice-chancellor in 166o ; when pro- N°. 34. p. 272.
bably this letter was written, and
cxviii
MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
LETTER II.
To the same ”.
MR. VICE-CHANCELLOR,
The best result which wee can
make of all things transacted here, is, that we should come to
such a composition as Oxford has: that onely which wee have
to move further is, the bringing off of our printer as to his
present eoncernes, with fying colours ; and it will not be
denied us.
who are here to proceede in the treaty, I doubt not but to
bring downe the Londoners the next weeke to make good the
If you please to give any encouragement to us
articles which shall be agreed upon by both parties.
And
though we may have seemed to suffer in the public hearing,
yet I am confident wee have the better in the concluding.
Sept. Io. 1662.
Your faithfull servant,
JOHN PEARSON.
[LETTER III.
To the Rev. Henry Whistom n.
Having per used your book of The Great Worth, and best
IKind of Nobility, I desire you would speedily present it to the
im This letter has been obligimgly
furnished by the Rev. J. Romilly,
registrar of the university of Cam-
bridge, from the original in the Re-
gistry Office. At this date Ferne
was vice-chancellor ; so that the
letter was addressed to one or the
other of the two Dillinghams, as
his deputy. The business alluded
to, as Mr. Romilly informs the
writer, was a royal letter of Charles
II. to restrain the Cambridge printer
from printing the Bible and Testa-
ment except in folio or quarto, and
also a second royal letter further to
restraim from printing the Prayer
Book.
n Prefixed to Henry Whiston's
* Treatise of Nobility, wherein no-
* bleness of birth, honourable at-
* chievements, and virtuous acquisi-
* tions are duely weighed and va-
* lued.* Lond. 8vo. I 664. The au-
thor a fellow of King's College,
rector of Balcomb in Sussex, and
one who appears to have suffered as
a royalist during the usurpation.—
CoLE.
APPENDIX E. cxix
publique view: for as I find it in itself methodical, perspi-
cuous, and ingenious, so for these times I judge it very usefull:
and therefore delay not the publication, if you value the
opinion of Your faithfull friend,
JOHN PEARSON.
LETTER IV.
To Archbishop Sheldom o.
MAY IT PLEAs E YOUR GRACE,
I understand by your grace's
letter that his majesty is pleased most graciously to give mee
the bishoprick of Chester, and to suffer mee to keepe the arch-
deaconry of Surrey in commendam with it ; and I hope I shall
never be so wretchedly unthankefull as to forget his majesty*s
favours. In the meane time I must gratefully acknowledge the
greatnesse of your grace's undeserved kindnesse in enclining
his majesty to that good opinion of mee, and interesting your
selfe in the affaires and for the good of him who has never yet
bin so happy or just, as to be in the least serviceable to you.
I have appointed my nephew Charles Wren to passe the
seales at present, being deteined for some dayes by the press-
ing businesse of our College audit ; but after that, shall be
ready to attend, and howsoever to follow your grace's com-
mands or directions, being most desirous to expresse the sense
which I have of your favours, as best becometh
Your grace's
TRIN. CoLL. Dec. 2. 1672. Most dutifull and nost
Obedient serv
To the Most Reverend Father in God, Gilbert, edient servant,
Lord Archbishop of Canterbury. JOHN PEARSON.
o Sheldon Papers in the Bodleian Library.
CXX MEMIOIR OF BISHOP PEARSON.
LETTER V.
To Mr. Heury Atkinson, att his house att Rippon- Parke
Yorkshire P.
1673.
SI R,
Pinding it under my predecessor's hand that hee had dis-
charged Mr. Brockhall of the curateship of Patrick-Brompton,
Sept. 4, 1672, and receiving a good testimoniall of the un-
blameable conversation of Mr. John Place, and upon examina-
tion fimding him fitt to discharge the duty, I have given him
that curateship under my episcopall seale. But because I
understand that Mr. Brockhall hath officiated since the time of
his discharge, I desire that hee may receive the money usually
allowed for the cure, according to the time which hee hath
officiated ; and that Mr. Place may receive the same allowance
for the future. At your leisure I should bee glad to see you,
that wee might conferre about the nature of that lease which I
understamd you manage for the benefitt of your relations, In
the meam time I rest
Your very loving friend,
JOHN CESTRIENS.
F.—Episcopa/ Acts Qf Bishop Pearson.
I. Articles of Inquiry concerning matters ecclesiastical within the
diocese of Chester, in the primary episcopal Visitation of the Right
Reveremd Father in God, John, Lord Bishop of Chester. A. D. 1674.
London : Printed by John Williams, Junr. MDCLXXIV.
The tenour of the oath to be tendered to the churchwardens and
sidemen.
You shall swear, diligently to inquire, and true presentment
P Published by Mr. Kidd in Class. Journ. 34. p. 277.
APPENDIX F. cxxi
make, of all defaults and offences against the laws ecclesiastical
of this realm. In which you are to take direction from these
articles. And that you will not present any person out of
malice or ill-will, nor spare any out of fear or favour. So help
you God. è
Articles qf Inquiry with in the Diocese
qf Chester.
TIT. I.
Concerning churches or chapels, with the ornaments, furniture,
and possessions belonging to them.
1. Is the fabric of your church (or chapel), with all things
appertaining to it, kept in good repair within and without, in
such order and decency, as becometh the house of God ?
2. Is there in the church (or chapel) a font of stome standing
in the usual ancient place, with a cover to it, for the admi-
nistration of baptism ? Is there also a convenient Communion
table, with a fair carpet of silk, or other decent stuff, in the
time of divine service, and with a fair linem cloth at the time
of administering the sacrament ? What cup, chalice, patim, or
flagons have you, belonging to that service ?
3. Have you in your church or chapel a convenient seat for
the minister to read divine service in ? And a pulpit with a
decent cloth or cushion for the same ?
4. Have you a large folio Bible of the last translation, with
two books of Common Prayer well bound, one for the minister,
the other for the clerk ? Have you the book of Homilies set
forth by authority, the book of Canons, and the Table of
degrees prohibited in marriage ? «*
5. Have you a register book or parchment for all who are
christened, married or buried in the parish ? Does your mi-
mister every Lord's day in the presence of your churchwardens
set down the names of parties, with the day, month, and year
cxxii MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
of each christening, marriage, or burial ? Is the transcript
thereof, every year, within one month after the twenty-fifth
day of March carried into the bishop's registry ?
6. Have you a paper book in which the names of strangers
who preach or officiate in the church (or chapel) are set down,
and another book for the churchwardens* accounts ?
7. Have you a fair surplice for the minister to wear at the
public ministration, provided at the charge of the parish ?
8. Have you a chest with three locks and keys to keep the
books and ornaments of the church ? Have you a bier with a
black hearse cloth for the burial of the dead ?
9. Is the churchyard sufficiently fenced with walls, pales,
or rails, and decently kept from all annoyance or incroach-
ments ? Are the trees therein preserved ?
10. Is the mansion house of your minister, with all houses
thereto belonging, kept in good repair ? Have any of them
been pulled down or defaced ? Have any incroached upon the
lamd thereto belonging, or felled the trees thereon growing ?
11. Have you a perfect terrier of all glebe lands, gardens,
orchards, and tenements, belonging to your parsOnage or
vicarage ; as also an account of such pensions, rates, tythes
and portions of tythes, or other yearly profits (either within or
without the parish) as belong thereunto ? Have any of the
same been withheld from your minister ? And by whom, as
you know, or have heard ?
12. Have any of the ancient glebe lands belonging to your
parsomage or vicarage beem taken away, or exchanged for other
without the free consent of the incumbent and license from the
ordinary ? Have any inclosures been made in your parish to
the detriment of the church, by the decay of tillage, and the
converting arable land into pasture ? By whom hath the same
been made ? And how many years since ? And how much is
your parsonage or vicarage damnified thereby in the yearly
value thereof; as you know, believe, or have heard ?
13. Have any new pews or seats been erected in your
chancel, or in the body of the church (or chapel), without leave
from the ordinary ?
A PPENDIX F. cxxiii
TIT. II.
Concerning Ministers.
1. Is your minister, curate, or lecturer episcopally ordained ?
2. Hath he been licensed to preach by the Bishop or either of
the Universities ?
3. Is he defamed or suspected to have obtained his orders or
benefice by any simoniacal compact?
4. Doth your minister diligently read divine service, and
preach every Lord's day in the church, unless hindered by
sickness or reasonable absence ? And in such cases doth he
procure some lawful minister to read prayers, to preach, and
perform other ministerial duties ?
5. Doth your minister in the morning and evening service,
in the administration of the sacraments, amd in performing
other religious offices appointed by the Church of England, use
the respective forms in the Book of Common Prayer, together
with all those rites and ceremonies which are enjoined in this
Church ? And does he make use of the surplice when he reads
divine service, or administers the sacraments ?
6. Doth your minister diligently catechise the youth of his
parisb ? Doth he prepare and procure them (as occasion is
offered) to come and be confirmed by the bishop ? And doth
he endeavour to reclaim all Popish recusants, and all sectaries
in your parish, to the true religion and worship of God, as it
is established by law ?
` 7. Is your minister a man of a sober, unblamable and
exemplary life ? Is he grave, modest, and regular in his
outward demeamour and apparel, according to the constitutions
of the Church ? Or is his carriage, conversation, or company
in any kind whatsoever, disorderly, or scandalous, and umbe-
seeming his calling and charge ?
8. Is your minister ready to visit the sick, and to baptize
infants in danger of death, being so desired ? Is any infant or
more aged person in the parish yet unbaptized by his default ?
Doth he duly administer the blessed sacrament of the Lord's
Supper three times every year at the least, whereof Easter to
be one? Doth he baptize with sureties?
cxxiv IMEMOIR OF BISHOP PEARSON.
9. Doth your minister marry any persons at uncanonical
hours, not between eight and twelve, or in private, or such as
are under age, mot having the consent of their parents and
guardians ? Doth he marry any either without banns first
published three Sundays or holy-days in the church, or
without license so to do ; or with the license of any other
than the Archbishop, Bishop of this diocese, or his Chan-
cellor ?
10. Doth your minister duly bid and observe holy-days and
fasting days as is appointed ? and doth he then use the forms
of prayer prescribed by the Church ? Hath he taken upon
him to appoint any private fasts or religious exercises without
lawful authority ? Doth he or any other minister or lay person
in your parish hold any unlawful conventicles or meetings
under pretence of any exercise of religion ?
11. Is your minister constantly resident among you ? Hath
he a curate conforming to assist him in his absence or presence ?
Doth he carry himself in all things as an able and discreet
minister, and conformable to the Church of England ? Doth
he serve any more cures besides that of your parish on the
same day ? What is the name of your curate, and what
yearly stipend doth your minister allow him ?
12. Is there in your parish any lecturer ; what is his name ?
Doth he read divine service before his lecture, as by law is
required ? and is he conformable to the discipline of the
Church of England?
T I T. III.
Concerning Parishioners.
1. Are there any in your parish who are reputed heretics
or schismatics refusimg communion with the Church of Eng-
land ? Any impugners of the religion established, of his
majesty's supremacy, or of any the laws, rites and ceremonies
ecclesiastical ? Have any spoken or declared any thing in
derogation, or to the depraving of God's worship in the Church
of England, and administration of the sacraments, rites and
ceremonies prescribed in the Book of Common Prayer as it is
now established by law ?
APPENDIX F. CXXV
2. Are there any in your parish, who lie under a common
fame, or vehement suspicion of adultery, fornication, or incest ?
Are there any common drumkards, blasphemers of God's holy
name and word ?
3. Are there any excommunicate persons, or any who coun-
tenance or keep company with them ?
4. Do any of your parish profane the Lord's day by neglect-
ing public holy duties, or by doing the works of their ordinary
calling, or using unlawful recreations, or permitting their
children or servants so to do? Do they duly observe other
holy-days, festivals and fasts appointed by authority ?
5. Do all those who inhabit in your parish duly resort to
your church (or chapel) and continue there during divine
service, sermon and other holy duties, with that reverence,
order and decency as befits devout Christians ? Or have any
occasioned riot, clamour, or fighting in the church at any
time ? Are there any recusant Papists or sectaries in your
parish ? Do they or any of them keep any schoolmaster in
their house, which cometh not to church to hear divine service,
and receive the holy communion ?
6. Are there any in your parish who refuse to have their
infant children baptized by your minister ? Or do they keep
them unbaptized any longer than the Church allows ? And
what infants, or more aged persons, are there in your parish
unbaptized ?
7. Do all your householders duly send their children, ap-
prentices and servants to be catechised ? And do they take
care (when occasion is offered) they should be confirmed by
the Bishop ?
8. Is there any person in your parish being sixteen years of
age, who refuseth to receive the blessed sacrament of the
Lord's Supper at least three times every year, whereof
Easter to be one ? And do all receive this sacred mystery with
that outward gesture of humility and reverence as becomes
them, meekly kneeling upon their knees ?
9. Are there any in your parish who are known or suspected
to be unlawfully married, contrary to the laws of God and
this Church ? Are there any, who, being lawfully married and
cxxvi MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
never divorced, do yet live asunder ? Or any who being law-
fully divorced, do live together again ? Or being separated for
adultery, have afterwards married with any other, during the
life of their first consort ?
10. Are there any married women in your parish, who after
safe delivery from childbirth neglect to make their humble
and public thanksgiving to God, decently apparelled, accord-
ing to the appointment of the Church ? or refuse to pay the
offerings according to eustom ?
11. Are there any of your parish who refuse to pay their
Easter offerings and their duties to your minister ? or to pay
the rates assessed on them, for the repair and provisions of the
church ?
12. Do you know, or have you heard of any patron or
person in your parish who having the gift of any ecclesiastical
benefice, hath made gain thereby upon any bargain, either for
money, pension, lease, reserve of tithes, or glebe, or other
simoniacal compact whatsoever ?
18. Do amy among you refuse to bury their dead according
to the rites of the Church of England ? Are there any wills of
deceased persons unproved, or goods not administered ? Do
you know of any legacies given to your church, not yet received
by you, or detained from you, or not applied to the uses
appointed ?
T I T. IV.
Concerning the Officers belonging to the Church.
1. Are the churchwardens of your parish yearly chosen
according to law ? And are there sidemen appointed to assist
them for the due ordering of the church ?
2. Have the former and last church wardens given up their
accounts to those that succeeded them, together with all monies
and other things belonging to your church (or chapel) ?
3. Have you a parish clerk aged one and twenty years at
least, who is of sober life, and good report ? Is he chosen by
your minister, and approved by the parish ; and is he able
for reading, writing, and singing as a clerk ? Are his wages
duly paid him ?
APPENDIX F. cxxvii
4. Doth he or your sexton take care of your church, to keep
it locked and clean, to opem the doors, and to ring the bells in
due time to call the inhabitants to the worship of God ? Also
to admonish them by tolling a passing bell for any that are
dying, thereby to meditate of their own death, and to commend
the other's weak condition to the mercy of God ?
T I T. V.
Concerning Almshouses, Schools, and Schoolmasters, Physicians,
Chirurgions and Midwives.
1. Is there any hospital, almshouse, or free school founded
in your parish not of the king's foundation ? Are they so
governed and ordered in the use and revenue as the founders
appointed, according to set ordinances amd statutes which have
been made concerning the same ?
2. Doth any man keep a public or private school in your
parish ? Is he or they licensed and allowed thereunto by the
Bishop ? Is he of sober, religious and exemplary conversation ?
Doth he instruct his scholars in the Catechism and religion of
the Church of England ? Is there any woman that taketh
upon her to instruct and educate young maidens ? Doth she
resort duly, and bring with her to divine service, upon the
Lord's day, and holy-days, all such young maidens as are com-
mitted to her care ?
3. I)o any in your parish practise physic, chirurgerie, or
midwifery, without license from the ordinary ?
The minister of every parish may join in presentments with
the churchwardens and sidemen, and if they will not present,
then the ministers themselves (being the persons that have the
chief care of the suppressing of sin and impiety, in their
parishes) may present the crimes aforesaid, and such things
as shall want due reformation.
The ministers of every parish are desired to give in the
names of such of the younger sort, in their several parishes, as
they judge fit to receive confirmation from the Bishop.
cxxviii MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
2. Extract from Bp. Pearson's ' Injunctions to be observed by
* the Deam and Prebendaries and other Members of the Cathedral
“ Church of Chester, set down in the Chapter-House, the 24th
* of September, 1675.'
“ And for the better performamce of the service of God
in the choir, it is further enjoined that the master of the
choristers shall be present during the whole time of divine
service to observe the defects of the choir in the perform-
ance of it ; who shall also be obliged to teach the choristers
effectually. And to that purpose the times appointed for
their learning song shall be half an hour after the ending
of morning service, and an hour after the ending of the
evening service; and he shall be present with them during
the whole time aforesaid. And in case he neglect them
above three times respectively in any week, he shall be
thereof admonished by the deam, sub- deam, or prebendary
then resident ; and the said admonition registered. And
for the second offence, he shall forfeit his stipend for a
quarter of a year. And for the third offence, being made
known to the chapter, he shall be outed of his place, and
another fit person, as soon as may be, chosen in his stead.”
From his Act-Book at Chester, p. 74.
66
�
6
6
6.
&
Q.
6.
6.
6.
6
6
6.
6.
6
6
6
6
ς
6.
6.
6
6
Q.
6
€
6
3. Arbitration of Bp. Pearson in Woodchurch Charity.
“ To all Christian people, to whom these presents shall
come, be seen, or may amy wise appertaine, and especially
to the inhabitants of Woodchurch in the deanery of Worra]],
within the county and diocese of Chester, John, by divine
“ permission Lord Bishop of Chester, sendeth greeting:
“ Whereas there have been for several years past great
“ differences among the parishioners of the said parish of
“ Woodchurch, concerning the disposing of the parish cows
** amd stock from thence arising, being the improvement and
“ increase of twenty marks givem of a pious intention by one
** James Goodacre of Barnston in the said parish of Wood-
** church ; now in order to the quieting and composing of the
“ said differences a full hearing of the said parishioners in all
ç
6.
¢
�
6
6
APPENDIX F. cxxix
** matters relating thereto being lately had before us, it was
“ there unanimously agreed and consented unto, that all
** former orders obtained, concerning the management of the
** aforesaid charity, should from theneeforth be void and of
“ none effect, and that the disposition of the said parish cows
** and stock from thence arising for the benefit of the said
** parish, shall always for the future be managed according
** to the particular directions in the following order," &c.
The directions then follow, which are all business-like
enough ; such as appointing a good number of trustees,
tmarking the cows' horns, exchanging the less profitable for
younger ones, letting the cows to cottagers at a modified
annual rent, and having am annual inspection of the herd.
“ In witness whereof we have hereunto caused our seal
** episcopal to be set, and have subscribed the same. Given
“ at Wigan this seventeenth day of July, in the year of our
“ Lord God, 1679, and in the seventh year of our con-
** secration.”
Act-Book, p. 81, 82.
The records of Pearson's episcopate at Chester are kept
in two different books ; the Institution-book, under the care
of Dr. Walter Pope, the Registrar of that period, and uterine
brother of Bp. Wilkins, in which there appear to be some omis-
sions and signs of neglect ; and the Act-book of the Chancellors
of the diocese, Dr. John Wainwright, and his son Dr. Thomas
Wain wright, which is regular in its entries, but refers chiefly to
the ordinary business of faculty- pews, &c , which begam to be
multiplied at that period. A monument is erected to these
two chancellors in Chester cathedral in which it is recorded
to their praise by the son of the last, who was a Baron of the
Exchequer in Ireland, that the first was made chancellor by
Walton, the last by Pearson.
What we want is a record of the visitations and ordinations,
consecrations of churches, and confirmations : without which
our information is necessarily imperfect. and gathered from
Other incidental notices.
PEARSON, voL. I. i
CXXX MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
G.— Bishop Pearson's JVi//.
In the mame of GOD, Amen, the second of Jamuary in the
yeere of our Lord, 1677. I John Pearsom, Bishop of Chester,
being infirme, but in perfect memory, blessed be God ! doe
make, ordaine, and declare this my last Will and Testament in
manner and form following, Imprimis, I resigne my soul
into the hands of my blessed Redeener Jesus Christ, and my
body to the earth, to be buried where and how my executors
shall thinke fitt. Item, I give and bequeath all my lands and
tenements of what tenure soever lying and being in or about
the towne of Great Snoring, in tbe county of Norfolke, to my
loving brother Theophilus Pearson and to his heirs for ever.
Item, I give and bequeath all my lands and tenements of what
tenure soever, lying and being in or about the town of Down-
ham im the said county of Norfolke, to my said brother Theo-
philus Pearson and to his heirs for ever, wiiling and requiring
him, his heires, executors, administrators, and assignes, to allow
and pay yeerly fifty pounds for the maintenamce of my bro-
ther Robert Pearson during his life. Item, I give to each of
my sisters, which shall be alive after my decease twenty
pounds, and to my neece Wren, and my neece Dove, to each a
rimg of tem pound priee. Item, I give to my servant William
Jenning over and above all wages due unto him at my death
fifty pounds, together with all my wearing apparel of what
kinde soever ; and to every servant who shall have served me
seven years, one whole yeere's wages, over and above all wages
due to them ; and to all my other servants one half yeere's
wages. And lastly, I doe make constitute and appoint my
said loving brother Theophilus Pearson, and my nephew
Robert Callys, executors of this my last will and testament
written with mine own hande. In witnesse whereof I have
sett my hand and scale this seeond day of January in the
yeere of our Lord 1677.
JOHN CESTRIENCIS. SS. Signed and sealed in the
presence of the testator and of us—RICH. WROE—NATH.
RAS HILEY G H. VVILL. VVILSON.—JOHN HUILTON.
(Thus far in his own hand ; the codicil in another hand.)
APPENDIX G. H. cxxxi
Jume the 18th, 1685.
The said John, lord Bishop of Chester, did then declare in
the presence of us whose names are underwrittem, that it was
his will and desire that his nephew John Thane should have an
hundred pounds, and that this his desire should be annexed as
a codicil to his will.
He did also further declare in the presence of the said wit-
nesses, that it was his will and desire that twenty pounds
should be given to the poor of the parish of St. Oswald's in the
citty of Chester, and twenty pounds to the poor of the parish
of Great Snoring in Norfolk. Witnesses JOHN ALLEN.—
ROBERT CALLYS.— W ILLÎAM JENNINGS.
Proved before Sir Thomas Extom, knight, LL.D. Surrogate
&c. Sept. 25, 1686, on the oaths of Theophilus Pearson,
the brother, and Robert Callys, the nephew of the de-
ceased.
H.—Hugonis Grotii Elogium, et de /ibris ab eo editis
Episcopi Cestriensis Judicium.
(From Mr. Stones's Transcript.)
Si quis Hugonis Grotii maximum in literis nomen hoc
sæculo fuisse nesciat, eum totius rei literariæ penitus ignarum,
—si quis non id jure ac merito obtinuisse fateatur, illum tanto
nominis splendori iniquum nimis, seu potius invidum, nemo
paulo æquior diffitebitur.
Quod si in re Theologica, quæ nobis reliquit plurima, aut
sint, aut quamplurimis videantur esse paradoxa, ne mirentur
etiam tantum virum, tanta præsertim libertate usum, in ea
scientia explicanda errare potuisse, a cujus professione erat
alienus. Cæterum luculenti illi, quos de Jure Belli ac Pacis
scripsit, auxit, ornavit, Commentarii, cum in iis rebus versentur
in quibus tota viri doctissimi vita consumpta est, ut, non cum
assidua tantum lectione meditationeque quotidiana, sed eum
perpetua etiam experientia crevisse videantur, non possunt non
esse perfecti, et numeris omnibus absoluti. In his, multiplicis
et indefessæ lectionis vestigia apparent ; in his, subacti et acris
judicii monumenta supersunt ; in his subtilis ingenii et per-
quam elegantis specimina traduntur ; verissimus denique summi
auctoris genius relucet. Quis igitur tanti parentis tam similem
i 2
cxxxii MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
foetum, quamprimum in lucem editus est, tollere, amplecti,
exosculari non gestiebat? Cujus bibliotheca hujus viri doctis-
simi meliori hac imagine non ditata est? I)olendum igitur sane
si error aliquis tam consummato operi irrepserit ; eoque magis,
quod non quemadmodum in pulcherrimis fabulis, macula aut
nævi minimi eo magis perspicui, quo corpora pulchriora sunt ;
sed enim contrarius totius operis splendor adeo legentium præ-
stringit oculos, ut maculam aliquam videre non possint.
Sed viderunt astrologorum filii etiam in sole maculas, et,
aut me mea vehementer fallit opinio, aut in hoc opere eum
errorem deprehendi, quo graviores paucos, quisquis veritatem
colit, certe vix ullum periculosiorem esse, quisquis pietatis
amans est, confitebitur. Eum autem breviter sic designo.
Cum lib. iii. expendat, Quid quantumque in Bello liceat, et
cap. 1°. Quid jure naturae liceret, doceat ; de jure gentium
sequentibus capitibus tractaturus: secundo quidem ac tertio,
præmissis iis quæ ad futuram disputationem recte instituendam
necessaria videbantur, cap. demum quarto, * In bello solenni,
** jure gentium licere hosti cuicunque vitam eripere” specialiter
ostendit. Quinto autem, eodem jure, “ res hostium rapi atque
** corrumpi licite posse." Quod cum paucis verbis docuisset,
unoque aut altero testimonio confirmasset, paragrapho sequenti
addit, ** Jus gentium merum sacra non excipere,” i. e. ea quæ
Deo, ac Diis dicata sunt. Hoc autem et ratione, et testimoniis
ex omni antiquitate petitis cumulatissime nititur comprobare.
Quibus verbis hoc mihi dicere videtur, eam fuisse gentium
omnium opinionem, sapientissimorumque hominum ab omni
ætate sententiam, res sacras Deo quomodocunque consecratas,
non minus licite, pro arbitrio victoris rapi, atque corrumpi
posse, jure victoriae, quam res alias quaslibet hostis victi, vel
privatas, vel publicas. Et hanc illius mentem fuisse planis-
sime evincunt, ea quibus hujus effati rationem exprimit.
** Causa hujus rei,” inquit, ** est, quod quæ sacra dicuntur,
“ revera mon eripiuntur humanis usibus, sed publica sunt.—”
Et iterum paulo post—** Quare populus ipse mutata.
» e» ę ę «e �
Hucusque ex laceris schedis Episcopi Cestriensis Joan. Allem
A. M. archidiaconus Cestriens. Episcopo prædicto a sacris
domest. transcripsit. Ita testatur MS. J*** Allem.
APPENDIX I. exxxiii
I.— Epitaph on a Monument to the Memory Qf Walter
Baleamqua//, Dean qf Durham, &c., in the Paris/,
Church of Chirk, Denbighshirek.
Hic situs est
Vir eximius Gualterus Balanquallus, SS. Theologiæ Professor,
Qui Scotia oriundus, ob singularem eruditionem
Aulæ Pembrochianæ in Academia Cantabrigiensi Socius factus est,
Et inter Theologos Britannos synodo Dordracensi interfuit.
Mox Regiæ Majestati a sacris,
Xenodochii Sabaudiensis Londini Præpositus,
Et Decanus primo Roffensis dein Dunelmensis,
Omnia hæc officia sive dignitates magnis virtutibus ornavit,
Tum vero in Scoticanæ Rebellionis
Arcanis motibus observandis et detegendis solertissime versatus,
Et in Rebellione Anglicana Regi maxime fidus,
Obsidione Eboraci liberatus, in has oras se contulit :
Ubi perhumaniter exceptus,
Sed ab hostibus cupidissime quæsitus et exturbatus,
Hiemali tempestate mire sæviente,
Ad tutelam castelli in proximo confugit ;
Et morbo ex infesti itineris tædio correptus,
Ipso Die Nativitatis Christi, ad Dominum migravit,
Anno Æræ Christianæ MDcxLv.
Hæc in memoriam defuncti
Scripsit Johannes Cestriensis,
Rogatu nobilissimi Thomæ Myddeltonii Baronetti
Qui ex pio animi proposito
Sua cura atque sumptu hoc monumentum posuit.
k See Athen. Oxon. iii. Io8.
cxxxiv MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
Epitaph on Mr. Stephen Hall.
In Memoriam Stephani Hall, S. Theologiæ Baccalaurei, Eliensis
Ecclesiæ Canonici, et hujus Collegii Socii, Aug. xvIII. A. D. MDCLXI.
denati, marmor hoc poni curavit Johannes Pearson, tunc temporis
hujus Collegii Magister.
In the Chapel of Jesus College, Cambridge.
In E.vsequias Serenissimæ Reginæ, Henriettae Mariæ, Matris
Augustissimi Caroli Secundi.
Non placet atrati celebrent ut fumera Reges;
Illos ostra decent, et sua concha magis.
Henrettæ proprias digne Carolina Mariæ
Præstare exsequias purpura sola potest;
Cui Pater, effosso scelerata pectore dextra,
Purpureo nigram sanguine tinxit humum ;
Flumine cui simili notus pietate Maritus
Fudit pro patria relligione animam.
Jo. Pearson, Magist. Coll. Trin.
Im Obitum Celsissimæ Ducissae.
ínnumeram sobolem dum parturit Anna Jacobo,
Regalem properans prole beare domum,
Heu, plures rami tanta de stirpe tenelli
Hoc tantum in vita, quod moriantur, habent.
Sentit foecundam cœlo se mater, et illuc
Ad patriam properat, qua magis ipsa parens.
Jo. Pearson, Mag. Coll. SS. Trin.
APPENDIX J. CXXXV
J.—List qf Bp. Pearson's JV|| itings.
1. A Sermon preached before the University of Cambridge at St.
Mary's on St. Luke xi. 2. f. A. D. 1643.
2. Christ's Birth not Mistimed. Lond. l 649.
3. Preface to Lord Falkland's Treatises. Lond. 1651. Perhaps also
earlier.
4. Prolegomena in Hieroclem. Lond. 1655.
5. Papers in Schism Unmasked. Published at Paris, 1658.
6. The Patriarchal Funeral. A Sermon on the death of George,
Lord Berkeley. Lond. 1658.
7. Preface to Stokes's Explication of the Minor Prophets. Lond.
1659.
8. Preface to Hales's Remains. Lond. 1659.
9. ExPosITION OF THE APosTLEs' CREED. Lond. 1659. Third
edition with additions, 1669.
10. No Necessity of Reformation of the Public Doctrine of the
Church of England. Lond. 1660.
l ]. Answer to Dr. Burges. Lond. 1660.
12. Præfatio ad Criticos Sacros. Lond. 1660.
13. Dedicatio et Præfatio ad Diog. Laertium Menagii. Lond. 1664.
I 4. Præfatio Parænetica ad Vet. Testamentum. Cantabr. 1665.
15. Oratio ad Exsequias Matthæi Wrenn, Episc. Eliensis. 1667.
Lansd. MSS.
16. Letter against Promiscuous Ordinations. Lond. I 668.
17. Lectiones de Deo et Attributis. Ab A. D. 1661.—MSS. Coll.
Æn. Nas.
18. Orationes in Comitiis Cantabrigiens. A. D. 1661.— 1671.
IMSS. ibid.
| 9. Conciones ad Clerum, eodem decennio habitæ. MISS. ibid.
20. Determinationes Theologicæ Sex. MSS. ibid.
21. V IN DICIÆ EPIsToLARUM S. IGNATI I. Cantabr. 1672. Re-
printed, Antv. 1698.
22. A Sermon preached at Westminster Abbey, Nov. 5, 1673.
Lond. 1673.
23. Annales Cyprianici. Oxon. 1682.
24. Annales Paulini. Editi inter Opp. Posth. a Dodwello. 1688.
25. Lectiones in Acta Apostolorum. Ibid.
cxxxvi MEMOIR OF BISHOP PEARSON.
26. Dissertationes de Serie et Successione Primorum Romæ Epi-
scoporum. Ibid.
27. Various Letters, Epistolæ Latinæ, Fragments, &c. collected
in these volumes.
28. Notes on Hesychius. MSS. Trin. Coll. Cambr.
29. Notes on St. Ignatius, published in ed. Smith. Oxon. 1709.
30. Notes on St. Justin, published by Thirlby, in his ed. Lond.
1722. See vol. ii. p. 502, of this collection. MS. in Public Libr.
Cambridge.
31. Notes on AEschylus. MS. Bibl. Bodl. Rawl. I 93.
Deperdita.
Among other lost English Sermons, one preached at the funeral of
the poet Cleveland, and one which Evelyn mentions, on Heb. ix. 14.
Lectiones Theologicæ quamplures. Adversaria Sacra. (Vid. Dod-
well, Dissert. de Episc. Rom. p. 22 l.) Vita S. Justini. (Vid. vol. ii.
p. 500.)
Epistola ad Vir. Rev. Geo. Bull. Presbyter, Angl. (Vid. Nelson.
in Vit. Bulli, p. 88, 9.)
Liber Grammaticalis. (See Wake on Convocations, App. p. I 23,
I 24.)
Spuria.
A Brief Account of some expressions of St. Athanasius's Creed,
for the satisfaction of those who think themselves thereby obliged to
believe all things contained therein to be absolutely necessary to sal-
vation. Oxon. 4to. 1663. (Only nine pp. and no author's name :
but a copy in the Publ. Lib. Cambr. G. II. 45, has the words, ** by
** Dr. Jo : Pierson,” written on the titlepage. Cole properly doubts
the correctness of this inscription ; and a single perusal will satisfy
any critical reader that it is not Pearson's.)
Sermons on Various Points of Faith and Morals, supposed to be
the genuine productions of the Right Reverend John Pearson, late
Lord Bishop of Chester. 8vo. Buckingham, 1803. (The editor has
not seen this publication ; but has received the following judgment
upon it by the venerable Dr. Routh. ** The sermons published under
“ his name a few years since are spurious ; as, besides other internal
** marks, books written long after the supposed author's decease are
** quoted in them.”)
C O N T E N T S
OF THE FIRST VOLUME.
— •—
LECTIONES DE DEO ET ATTRIBUTIS.
Pearsoni Precatio.
Lectio I. Lectionum Ratio et Methodus, quare scholastica . . I
II. De Existentia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I o
III. De Existentia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
IV. De Essentia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
V. De Simplicitate Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
VI. De Perfectione Dei, et Infinitate Ejus . . . . . . . . 54
—— VII. De Bonitate Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
VIII. De Immensitate, seu Omnipræsentia et Ubiquitate
Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
IX. De Immutabilitate Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
X. De Æternitate Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
XI. De Unitate Dei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I o9
XII. De Invisibilitate Dei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 1 8
XIII. De Incomprehensibilitate, et Ineffabilitate Dei. I 28
XIV. De Vita Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 37
XV. De Scientia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 49
XVI. De Scientia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 6o
XVII. De Scientia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 72
XVIII. De Scientia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
XIX. De Scientia Dei Conditionata. . . . . . . . . . . . . . I 96
XX. De Voluntate Dei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2o6
XXI. De Voluntate Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 I 8
XXII. De Providentia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
XXIII. De Prædestinatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
XXIV. De Prædestinatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
cxxxviii CONTENTS OF VOL. I.
DETERMINATIONES THEOLOGICÆ SEX.
I. Ordo Episcopalis est Apostolicus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 i
II. Ordinandi Potestas solis competit Episcopis.. ....... . . 287
III. Ordinatio Anglicana complet totam essentiam externæ
Vocationis ad Ministerium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 I
IV. Divinitas Christi probatur ab Ipsius Cultu . . . . . . . . . . . . 3oo
V. Christus, qua Mediator, est adorandus. . . . . . . . . . . . . . . . 3o5
VI. Baptismus non est Ritus indifferens . . .... . . . . . . . . . . . 3 I o
LECTIONES IN ACTA APOSTOLORUM.
Lectio I. De Statu Ecclesiæ ab origine. De Miraculo Pentecostes,
et Concione S. Petri. Quomodo ad fidem Christianam con-
versi, in Ecclesiam recepti, et in ea versati sint. Ecclesiæ
Hierosolymitanæ prærogativa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 17
Lectio II. Horæ orationis apud Judæos, et in Ecclesia. Bonorum
communium distributio. De morte Ananiæ et Sapphiræ. De
umbra S. Petri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Lectio III. Gamaliel, an Christianus ? De Theoda. De Actis
Pilati. Hellenistæ. Diaconatus institutio . . . . . . . . . . . . 34o
Lectio IV. S. Jacobus, frater Domini, non alius ab Apostolo filio
Alphæi. Idem Ecclesiæ Hierosolymitanæ episcopus, et singulari
quadam auctoritate inter Apostolos præditus. I,ibertini Judæi.
Martyrium S. Stephani. Sauli persecutio. Tiberii de Christo
relatio ad Senatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Lectio V. Samaritani a S. Philippo convertuntur. Simon Magus.
Missio SS. Petri et Joannis ad Samaritanos. Hæresis Simoniana.
De Eunucho Candaces. Sauli conversio . . . . . . . . . . . . . . 359
ANNALES PAULINI . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1
ORATIONES SEPTEM IN COMITIIS PUBLICIS ACADEMIÆ
CANTABRIGIENSIS HABITÆ.
Oratio I. Inauguralis. Laudatio Dominæ Margaretæ. Sacræ
Theologiæ Professio quam ardua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
II. Ecclesiæ status. Pericula ex recenti reipublicæ motu.
Adhortatio ad Unitatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4o6
III. Hæreses vixdum sopitæ. Periculum Indifferentiæ.
Academicorum est Veritatem defendere . . . . . . . . . . . . . . 4 I 2
IV. Nova opinionum portenta. Defensio Articuli xvIII.
Eccl. Anglicanæ. Nulla salus nisi ex Fide . . . . . . . . . . . . 4 18
CONTENTS OF VOL. I. cxxxix
Oratio V. Comitia propter pestem interrupta. Illicitorum con-
ventuum periculum. Leges imperiales de conventiculis. Que-
ritur de studiis Theologiæ neglectis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
VI. Ecclesiæ Romanæ doctrina et disciplina corrupta.
Ecclesiarum reformatarum præpropera mutatio. Felix præ
ceteris Anglicanæ Ecclesiæ Reformatio . . . . . . . . . . . . . . . . 432
VII. Academiarum institutio, Christiana. Academiarum
Anglicanarum splendor. Academiæ Cantabrigiensis status. 438
Disputatio de Regimine Monarchico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
O P E R A P O S T H U M A
T H E O L O G I C A.
LECTORI BENEVOLO ATQUE ERUDITO,
DE OPERIBUS POSTHUMIS NUNC
PRIMUM EDITIS.
-- --- ~—-•-—~—-
UUM paucis abhinc annis Clarissimi Pearsoni Opera
S-{ Theologica Minora, diu quæsita, et quærentibus vix uno
aut altero exemplari sparsim obvia, colligere et prelo denuo
subjicere destinaveram, equidem quantum materiæ quanto
labore comparandum esset parum providebam. En vero,
bibliothecarum secreta rimanti, et nihil non agenti, ut omni-
bus numeris absolutum volumen prodiret, obtulere mihi se
non ramenta, modo aurea, Bentleii laudibus celebrata, sed et
ipsum, ut ita dicam, aurum, Operum scil. Posthumorum,
quæ, iniquo republicæ nostræ statu, distraetis civium animis,
edidit Cl. Henrieus Dodwellus, non minoris pretii Reliquiæ.
Pearsoni ipsius autographa, quibus usus erat Dodwellus,
exstabant aliquamdiu in museo Joannis Thani, S. T. P. Pear-
soni ex sorore nepotis, Anglieani Presbyteri, in Canonicatus
locum a Pearsono in Eeclesia, Cathedrali Cestriensi provecti,
Rectoris deinde Ecclesiæ de Northenden, et quem denique
sede vacante post mortem pii Episcopi Nicolai Stratford,
Anna Regina, benignissima Ecclesiæ nostræ fautrix, Arehidia-
conatu auxit Cestriensi. Inde quo fato evanuerint schedæ
tanti pretii, frustra, adhuc sciscitor: earundem vero partem,
quam non attigerat Dodwellus, transcripsit diligentissime, non
diu ante Thani mortem, Joannes Stonesius, A. M. presbyter
et ille Anglicanus, Cestriensis Eeclesiæ Canonicus Minoris Or-
dinis, et Ecclesiæ de Coddington in Palatinatu Cestriensi rector.
cxliv Lectori Benevolo.
Cujus apographi, quum post varios casus in tutelam Collegii
AEnei Nasi apud Oxonienses commendatum esset, præfecti et
sociorum humanitate copia, mihi concessa est, ut ad hanc
editionem adornandam adhiberem. Unde effectum est, ut in
alterum volumen opus ereverit, lectori vero, si quid recte
auguror, moræ pretium factum, quieunque Pearsoni seholæ
sacræ interesse, Pearsonum in Theologia docentem audire
gestiat.
Accedunt Opera Posthuma dudum edita a Dodwello, re-
sectis boni viri additamentis, quibus suas plerumque, potius
quam Pearsoni rationes eomprobare studuerat. Accedunt,
quicquid ubique exstare deprehendimus, quod summi theologi
atque critici manum referebat, quicquid vel patrio vel Latino
sermone, civis idem in patriam optime animatus, et Ecclesiæ
nostræ, perduellium fraude laborantis, fidus et integer minis-
ter, restitutæ venerandus doctor et antistes, ehartis fugitivis,
ipse sibi tantum et famæ suæ nihil consulens, amicorum opere
vel reipublicæ discrimine flagitante, exaraverat.
Hujusmodi scripta aeeuranti, quæ auctoris optimi manum
ultimam partim non acceperant, partim fortasse ætatis invidia,
perdiderant, subsidia, exquirere visum est, locorum a viro doe-
tissimo, præsertim ex Christianæ antiquitatis thesauris et
Patrum priseorum monumentis citatorum, diligenti collatione,
illustratione modica, siquando aliquid brevius vel obseurius
dictum dubitationem induceret, et modesta defensione, sicubi
criticorum recentiorum censura, Pearsono adversa, mullis satis
firmis rationibus inniti videretur. Quam quidem operis partem
Pearsoni meritis haudquaquam respondere, quum nec mihi
pro voluntate exculta sit, libens inprimis agnosco: sed in
causa est, præter ea quæ in me cadunt, ingenii tarditatem, et
librorum in longinqui ruris habitaeulo penuriam, fratris natu.
junioris adversa valetudo ; quem linguarum Orientalium stu-
diis versatum, Oxonii jampridem, deinde Londini commo-
rantem, in societatem laboris mei advoeaveram. Illum sibi,
dum vires restabant, minime parcentem, postquam morbus
invaleseens a Musis nolentem se abjungere coegit, mitis aer
Italiæ jam detinet, mox, συν Θe®, ut spero, rediturum. Inte-
rim, quod potui, dedi. Pearsoni notulas in margine adscriptas
Lectori Benevolo. cxlv
prout ex Stonesio didicisse videor, litera majuscula P. dis-
tinctas habes ; Stonesii paucas, litera S. Ceteras ipse, ubi
res postulare visa est, adjeci.
Restat ut Typographei Oxoniensis Curatoribus grates per-
solvam, qui animis in Pearsoni laudem propensis operis
hujusce onus et impensam in se susceperint. Grates idem
debeo vel maximas Collegii Sanctissimæ Trinitatis apud Can-
tabrigienses Magistro et Sociis, atque inprimis viro reverendo
Christophoro Wordsworth, S. T. P. Collegii non ita pridem
Magistro, qui non modo archiva sua, Pearsoni notitiam ex-
quirenti, libentissime patefecerint, sed et iconem ære incisam,
ex pietura in publico refectorio servata, contulerint. Vigeat,
floreat, opto, Collegium, cui Pearsonus olim præfuit, cui viri
etiamnum invigilant memores Pearsoni ; floreant studia, Aca-
demiarum, atque sacrarum literarum amor : et mihi, JJector
bemevole, fausta precare, quod Veritati semper periclitanti,
nunquam tamen defensoribus egenti, tutamen ex Pearsoni no-
mine parare, et Theologiæ keup ij\ov proprium ex oblivione
exemtum, faventibus literarum Academicarum patronis, in-
staurare contigerit. Vale.
IE. C.
PEARSON, VOL. I. k
IL E C T I O N ES
I) E ID E O E T A T T R I B U T I S.
Oremus.
Omnipotens et æterne Deus, Qui Te toto imples
omnia, quem nec capiunt tamen universa: a Te sumus,
qui es fons omnium ; ad Te venimus, qui es finis om-
mium. Agnoscimus omne datum optimum, et omne
domum perfectum desursum esse. Descendat itaque
benedictio tua super servos tuos, bonis literis operam
navantes; adspira inceptis, adjuva conatus, promove
studia, purga mentes ad cognitionem sui, Tuique, anhe-
lantes; adsis propitius dirigasque exercitia nostra lite-
raria, sub patrocinio tuo suscepta, et honori tuo dedicata.
O Pater Luminum, da nobis intellectum, ut cognosca-
mus veritatem. O Pater Spirituum, da nobis animos,
ut defendamus cognitam. O Princeps Pacis, largire
nobis sapientiam, ut studeamus unitati, ut, exstirpata
hæresi, et profligato schismate, uno animo labioque Te
colamus, Tibique debitam observantiam præstemus, ad
Nominis tui gloriam, Ecclesiæ profectum, Pietatis in-
crementum, et animarum nostrarum salutem, per
Jesum Christum, Filium tuum, Dominum nostrum.
LECTIO I.
L E C T I O Ia.
RATIO ET METHODUS,
SCHOLASTIC A.
LECTIO N U M
Q U A RE
UM cathedram in scholis theologicis occupaverim,
in proclivi est colligere, et quod theologiam pro-
fitear, et quod scholasticam. De hac ipsa itaque re,
deque tota lectionum nostrarum ratione, pro hac tem-
poris mantissa disserere institui, vobisque, auditores
optimi, palam facere, quid a Professore vestro in poste-
rum expectandum sit.
Enimvero theologiam cum dico, intelligo scientiam
de Deo, rebusque divinis: cumque eam per se, et a
reliquis scientiis separatam nomino, revelationem a
Deo factam, veritatesque per eam nobis patefactas,
subjecto ejus includo ; porro, quoniam novissime ple-
missimeque a Christo patefacta est voluntas Dei, in-
telligo adhuc expressius doctrinam religionis Chris-
tianæ. Cum scholasticam addo, illud volo; modum
nempe tradendi, tractandique res divinas, ita nobis a
Deo per Filium revelatas, qui fiat per accuratam doc-
trinæ Christianæ, ductu rectæ rationis, ex principiis
a Omisi periodum, quam in ** ipsius muneris pergendum est :"
fronte primæ hujusce lectionis
transcripserat Stonesius; scil.
** Hæc ad declarationem fundati-
** onis lecturæ nostræ lecta suffi-
** ciant ; nunc ad explicationem
PEARSON, VOL. I.
quibus verbis Pearsonus videtur
hanc lectionem Orationi suæ
Inaugurali statim subjecisse. Vid.
Orationem ipsam, quæ infra est,
in hac editione primam.
H;
9 Lectionum Ratio et Methodus. LECT. I.
theologicis, traditionem, probationem, atque defen-
sionem.
Cum enim ea quæ sunt a Deo revelata contineant
doctrinam, et intervallo temporis, et differentia con-
ditionis, et natura sua variam, atque multiformem ;
quippe multifariam multisque modis Deus loquens patri-
bus in prophetis, novissime locutus est nobis in Filio, ut
inquit Apostolus; cumque in Epistolis S. Pauli, quaedam
sint difficilia ìntellectu, docente S. Petro, quae indocti et
instabiles depravant, sicut et cæteras Scripturas, ad suam
ápsorum perditionem ; cum, inquam, hæc sint adeo
varia atque difficilia, sensit tandem ecclesia Dei, the-
ologiam hanc scholasticam, ex utroque capite, aut
necessariam sibi esse, aut certe utilissimam fore.
Nam, 19. Ex multiformi varietate divinarum reve-
lationum, facile perspexit quanto usui foret, si veritates
revelatæ, ad fidem præcipue spectantes, ordine quodam
doctrinæ, et accurata methodo traderentur. 2°. Ex
difficultate rerum revelatarum, maximoque depravandi,
atque adeo in æternum pereundi periculo ab illa diffi-
cultate nato, probe intellexit, quanto cum Christianæ
religionis emolumento fieret, si difficultates enoda-
rentur, explicaretur ac confirmaretur veritas, detege-
rentur refellerenturque errores et fallaciæ, ac denique
omnium hæreticorum contradicentium pervicacia, et
rationis lumine et auctoritatis pondere obrueretur.
Hoc vero est quod in scholis agitur. Hoc theologiæ
scholasticæ munus, hic labor, hoc opus est: “ doc-
** trinam Christianam, quæ secundum fidem est, dilucide
** succincteque explicare, convenienti ordine et accu-
** rata methodo tradere, ex principiis theologicis, per
** rectam rationem, artibus et scientiis naturalibus bene
* institutam, eruere, probare, confirmare, defendere.”
Mihi itaque in hac professoria eathedra sedenti, et
Theologiæ scholasticæ Scopus. 3
in hisce scholis theologicis prælegenti, omnino statu-
tum est, religionis Christianæ doctrinam ad modum
scholasticorum tradlere.
Scio equidem haud paucos esse in ecclesiis re-
formatis, qui scholam damnant : sed aut sine ulla
prorsus ratione id faciunt, aut cum ita faciant, hoc
tantum volunt, veteres scholasticos, et multarum
rerum ignorantia laborare, et quamplurimis erroribus
scatere. Quod ego et libentissime concedo ; sed et
simul eandem theologiam eo ardentius exercendam,
eoque diligentius expoliendam contendo, quo tandem
et ab illis erroribus libera, et ab illa ignorantiæ labe
pura prodeat.
Non ego is sum, qui vos a lumine ad tenebras, a
puritate renascentium literarum ad barbariem revo-
cem : sed cupio potius, cum maximo sacrarum lite-
rarum lumine, in ipsa scholæ penetralia perrumpere,
atque illic quicquid est tenebrarum fugare.
Ne quis autem existinet hæc a me imprudenter aut
superbe dicta, ostendam vobis, et breviter et luculenter,
quibus modis et maxime scholastica, nec minus pura
atque reformata futura sit, illa quam profitemur
theologia.
Disputant scholastici, et conclusiones suas deducunt,
ex quibusdam locis et principiis theologicis, scil. ex
Sacra Scriptura, ab auctoritate comciliorum, a consensu
Patrum, a decretis pontificum, a scitis philosophorum :
et satis quidem sunt acuti in illationibus conclusionum,
satis in deductionibus assertionum perspicaces. Sed
in ipsis locis ex quibus reliqua deducunt sæpissime
peccant, et in ipsis principiis unde disputant semper
aliquid est reformandum.
1. Primus illis locus est Sacra Scriptura ; sed sæpe
laudant libros apocryphos pro canonicis, et sub pari
B 2
4. „Scholasticorum Loci theologici. ILECT. I.
auctoritate utrosque producunt ad confirmandam fidem :
cum aperte testatus sit S. Hieronymus, ecclesiam ve-
terem eos libros numquam usurpasse ad confirman-
da fidei dogmata". Præterea, pro Sacra Scriptura
canonica accipiunt semper versionem veterem Lati-
nam, cui, quamvis propter antiquitatem, suus honos sit
Habendus, originales tamen linguæ ad eruendum litera-
lem sensum consulendæ sunt, qui maximi usus est in
scholasticis disputationibus.
2. Secundus illis locus est auctoritas conciliorum :
ej magna quidem illis debetur reverentia, quæ vetera,
quæ veri nominis concilia fuere : scil. quæ legitime
convocata, quæ suffragiis libera. At producunt sæpe
scholastici concilia nova, imo generalia vocant ea,
quibus, ex magna parte, Christiani orbis nullus inter-
fuit ; quæ ab uno homine convocata, unius libidini in
ferendis suffragiis sunt subjecta, unius tyrannide sup-
pressa.
3. Tertius illis locus est consensus Patrum, mag-
norum quidem nominum, et quibus nos semper assur-
gimus. Sed inter venerandæ antiquitatis monumenta,
sæpius nobis obtrudunt spurios Patrum filios, atque
hypobolymæos foetus. Præterea, Græcorum antisti-
tum scripta non nisi Latine legere potuerunt ; et quam-
plurima eorum opera, nobis jam tandem familiaria, ne
oculis quidem conspexerant.
4. Quod vero decreta pontificum, pro loco, aut
principio theologico proponunt, ex quo dogma fidei
probari possit, plane eos ratio fugit. Si veterem ali-
quem Romanum episcopum nominant, accipimus eum,
sed ut ex Patribus unum : si modernum aliquem ponti-
ficem crepent, plane rejicimus, ut factionis coryphæum.
b Præfat. ad Libros Salomonis.
Scholasticorum Loci reformatâ. 5
His jam in antecessum consideratis, in proclivi est
cognoscere, quomodo theologia simul scholastica sit,
et a vulgarium scholasticorum foedis erroribus pura
atque defæcata. Agnoscimus loca theologica, unde
argumenta ad dogmata fidei confirmanda sumi possint.
I. Primo itaque loco ponimus Sacræ Scripturæ
libros, scil. canonicos, eosque suis linguis quibus
scripti, quibus nati sunt, ubi opus est, loquentes.
2. Secundo loco, recipimus concilia, præsertim gene-
ralia, sed illa quæ ecclesiæ veteris sententiam referunt ;
non illa quæ in media barbarie, flagrante schismate, ad
unius hominis voluntatem congregata sunt conciliabula.
3. Tertio loco, consensui Patrum plurimum tribui-
mus, si vere Patres sunt, hoc est, veteres scriptores in
ecclesia Dei agniti atque probati, sed rejectis omnibus
auctoribus ementitis, et bonorum auctorum operibus
supposititiis.
4. Quartum autem locum nullo modo agnoscimus,
nisi quatenus ad tertium redigatur; nec ulla mihi major
auctoritas pontificis, in rebus fidei, quam alterius
Patris ; cum reliquis consentientis aliqua, dissentientis
nulla.
Sic itaque doctrinam Christianam, ex Sacræ Scrip-
turæ fontibus, per vetustissimorum generalissimorumque
conciliorum sententias, perque antiquissimorum Patrum
dictata consentientia, ratione disciplinis omnibus infor-
mata subserviente, more modoque plane scholastico
tradendam, exponendam, probandam, defendendamque
spondeo.
Ad methodum autem quod attinet, etiam de illa
consilium nostrum breviter exponendum sensimus.
Necesse est enim, ut aut veterem aliquam, et scho-
lasticis tritam sequamur, aut novam, meque adhuc in
scholis auditam expiscemur. De nova quo minus
(5 Methodus Veterum servata. ILECT. I.
cogitemus duo suadent, quorum primum nos spectat,
secundum pontificios.
Quod ad nos attinet, veterem aliquam et usitatam
methodum longe utiliorem fore facile perspicio ; quod
inde et nostra, et aliena simul legere, atque comparare
possimus, indeque colligere, quantum principia nostra
cum aliorum principiis consentiant, quantumque in
deductionibus consequentiisque præpolleant.
Quod pontificios spectat, quorum maxime res agitur
in theologia scholastica, apprime utile videtur, ut
habeant et illi nostræ doctrinæ corpus, pari cum suo
gradu pertendens; ut tandem aliquando discant, et
probe intelligant, quid ecclesia nostra teneat, quid
aversetur. Rerum enim nostrarum Romano-Catholici
mihi videntur plane ignari: et quoniam non habemus
scholas scholis oppositas, corpusque theologiæ cor-
pori respondens, ideo controversiarum indices satis
callide excogitarunt, quibus Lutheranorum, Calvinista-
rum, Sacramentariorum, Socinianorum, dicta scriptaque
percurrentes, omnia nobis, tanquam nostra objiciunt,
et pro nostris haberi volunt, ac tum demum scilicet nos
egregie oppugnant, atque hac tandem arte id efficiunt,
ut credant multi in ecclesia Romana, nihil aliud nos
profiteri in tota religione Christiana, nisi illud tantum,
quod apud suos oppugnatum legunt.
Non itaque novam methodum theologiæ scholasticæ
cudere, sed veterem aliquam potius sequi, e re nostra
esse judicavimus.
Duæ autem nobis potissimum occurrunt in scholis
hactenus celebres, quarum una Sententiarum est, altera
Summæ. Nam ab incunabulis pene theologiæ scho-
lasticæ, apud occidentales Christianos, hæc duo no-
mina præcipue innotuere, primo, ut opinor, simul ; mox
separatim. HUGO enim DE S. VICTORE, primus inter
INotitia de cett. Scholasticis. η
Latinos nuperos, hujusce argumenti corpus composuit,
et “ Sententiarum Summam” nominavit, circa annum
MCXX, sub Callixto scil. Secundo.
Post eum, intra viginti annorum spatium, ROBERTUS
PULLEYNUS, Angliæ nostræ ingens decus, et summum
academiæ Oxoniensis ornamentum, corpus theologiæ
octo libris nuperrime editis, composuit° ; primusque, ut
opinor, * Sententias” simpliciter nominavit".
Tandem, viginti etiam post Pulleynum annis, PETRUS
LOMBARDUs, episcopus Parisiensis, Sententiarum qua-
tuor libros conscripsit, circa annum MCLX; qui in
scholis statim obtinuere, unde et ipse MAGISTER SEN-
TENTIARUM dictus est, et in methodo scholastica per
quadringentos pene annos dominatus est. Scripsit etiam
Petrus Pictaviensis, Lombardi discipulus, sententia-
rum libros quinque ; sed magistri lumine adeo sunt
obscurati, ut misi ante hos sex annos diem haud vide-
c Robertus Pulleynus, sive mus ; cujus vitam, vivo adhuc
Pullus, cum e strepitu armorum
civilium sub rege Stephano in
Galliam concessisset, a S. Ber-
nardo commendatus, ** sanam
** doctrinam” docuit Parisiis. De-
inde in patriam redux, scho-
lam tenuit in academia Oxoni-
ensi. Tandem propter merita in
cardinalium coetum ab Inno-
centio IIo. est adscriptus. Vid.
S. Bernardi Epist. ccv. ccclxii.
Cave, Hist. Liter. Brucker. Hist.
Phil. Prodierunt ejus libri editi
ab Hug. Methout. Paris. I 655.
Vid. Pearsoni Determ. iii. infra.
d Q ? An Gulielmus abbas
S. Theodorici scripserit senten-
tiarum fidei librum unicum. An
post eum Baudinus, ut vult G.
Genebrardus. P.
Gulielmus, abbas S. Theodo-
rici, S. Bernardi erat amicissi-
Bernardo, inchoaverat, ne perfi-
ceret, ipse morte præventus, circa
A. D. I 1 5o. Vid. Mabillon. Not.
in S. Bernardi Epist. lxxxv.
Opuscula quædam ejus exstant
in Append. ad Bernard. tom. v.
p. 246—275. Alia in Biblio-
theca Cistertiensi Bertrandi Tis-
sier. tom. iv. p. I— I 74. Nihil
tamen sub hoc titulo ; nec quic-
quam scholasticum ab eo prove-
nisse crediderim. ** Baudini The-
** ologi Doctissimi ac Pervetust.
** Sententiarum Libri Quatuor''
prodierunt Lovanii, A. D. I 557,
De auctore, quem Baudinum
vocat, Genebrardus in Chronico,
lib. iv. p. 61 3 : “ Nescitur uter,
** ipsene an Petrus Longobardus,
“ fuerit cuculus, alienum sibi sup-
** ponens partum.”
8 INotitia de vett. Scholastícís. ILECT. I.
rint. Atque hi quidem diversi fuerunt Sententiarum
auCtOres.
Postea ALEXANDER ALENSIS, etiam Anglus, seripsit
corpus theologiæ amplum sane, et multifariis quæ-
stionibus distinetum ; illudque primus, ut opinor,
“ Summam Theologiæ” nuncupavit.
Hujus Alensis discipulus, BONAVENTURA, scripsit in
Sententias Lombardi, et eum qui ante eum aliquid
ediderant in scholis, opera separatim sua, tanquam
auctores evulgabant, ille factus est commentatore.
Atque ita in posterum, Sententiæ Lombardi sunt scho-
lasticorum commentariis illustrati.
Alter Alensis discipulus, THOMAs AQUINAs, seripsit
etiam in Magistrum Sententiarum, pro more temporis;
sed et animo nescio quibus modis præsagiente, corpus
doctrinæ Christianæ sua plane methodo exaravit, et
“ Summam Theologiæ,” cum præceptore suo!, nuncu-
e Q ? An ante Bonaventuram
Joannes de Rupella scripserit in
Sentent. Lombardi. P.
Joannes de Rupella (Jean de
Rochelle,) successit Alensi, lector
factus theologiæ in schola Mi-
norum Parisiensi, A. D. I 238, et
** scriptis publice editis clarus,
** secundus in ordine doctor Parisi-
** ensis evasit.” ItaGonzaga Bou-
læus in Histor. Univ. Paris. tom.
iii. p. 2o2. Jac. Echard. in Vit.
S. Thom. Aquinatis. Scripta ejus
quædam recenset Cas. Oudinus,
Scriptor. Eccl. tom. iii. p. 16o,
nulla tamen mentione facta de
commentario. Rupellensi suc-
cessit, opinor, Bonaventura ; ut
refert Waddingus, annalista Mi-
norum. Nam quos intervenisse
putat Echard., duos alios et Jo-
annem de Parma, credo eos le-
gisse in artibus vel philosophia,
non cathedram in theologia te-
nuisse. Parmensis, ait Thomas
de Eccleston, qui scripsit circa
A. D. I 256, ** Summas legerat
“ cursorie Parisiis,” antequam in
ministrum ordinis generalem e-
lectus est : i. e. Summas Philo-
sophiæ vel Scientiarum, quales
extant inter Opp. MSS. cele-
berrimi Rob. Grosseteste, qui
Rupellensi synchronus primus
legebat in schola Minorum Ox-
oniensi. Ecclestoni Hist. MS. de
Adventu Minorum in Angliam.
c. 12. in Biblioth. Eccl. Cathe-
dralis Ebor.
f Lis est inter Minores et Do-
minicanos, utrum Thorhas Alen-
sem audire potuerit in cathedra
sua Parisiensi, an non nisi mortuo
Alensi Parisios accesserit. Ma-
gistrum certe alium habuit
Thomas in philosophia, forsitan
et in theologia, scil. Albertum
Magnum.
Methodus Aquinatis præferenda. 9
pavit. Reliqui tamen hanc peculiarem illius methodum
sequuti non sunt, neque eis primo tantæ auctoritatis
videbatur, ut ejusdem methodum quisquam sequeretur:
Sed veteri Magistri Sententiarum methodo inhærentes,
contra Summam Thomæ libere disputarunt Johannes
Scotus, Occamus, et Durandus.
Hanc autem Thomæ Summam, Thomas alius, nempe
de vico Cajetanus, post trecentos annos, commentariis
illustravit, persuasitque academiis totius ecclesiæ
Romanæ ut eam in scholas reciperent.
Duæ jam tandem scholasticorum methodi, una
eorum qui adhuc Lombardi Sententias sequuntur, et
quidem hi pauciores, altera eorum qui Aquinatis Sum-
mam Theologiæ, aut commentariis illustrant, aut ordine
saltem quæstionum imitantur, et plures multo sunt et
illustriores: dum enim illi in collegiorum plerumque
angulis delitescunt, hi in academiis ubique personant.
Neque mirum est, priorem illam methodum sen-
tentiariorum huic cessisse ; est enim hæc posterior illa
et accuratior et luculentior. Verbo dicam, metho-
dum illam quæ in Summa Aquinatis continetur, ut
celebriorem, ut meliorem sequimur. Non tamen ut
quæstiones omnes percurram, quod ipsi, quod sciam,
scholastici ecclesiæ Romanæ refugiunt ; non omnes
quæstiones ordine examinando, non articulos omnes
excutiendo, sed omittendo superflua, pertractando
necessaria.
IL E C T I O II.
ID E EXISTE NTIA ID EI.
RIORI semi-lectione professi sumus mos scho-
lasticam theologiam colere, prædiximusque nos
eorpus doctrinæ Christianæ more plane scholastico,
sed secundum principia reformata tradituros. Adje-
cimus insuper, sequuturos nos methodum Summæ Tho.
Aquinatis, et ut optimam et ut celeberrimam ; sed ita
ut semper omittamus superflua, pertractemus neces-
saria.
Pergimus, prætermittimusque primam Summæ quæ-
stionem, utpote tantum prooemialem, atque in iis rebus
occupatam quæ ad dialecticam, aut philosophiam po-
tissimum spectant. Sit itaque nobis prima, quæ Aqui-
nati est secunda quæstio.
Quoniam enim Deus est primum et principale ob-
jectum theologiæ, (omnia enim sub ratione Dei, in
hac scientia pertractantur, vel quod sint Ipse Deus, vel
quod habeant ordinem ad Deum, ut ad suum principium
et finem,) ideo Deus considerandus secundum hunc
triplicem respectum.—10. Ut in se est, 29. ut princi-
pium rerum et 3°. ut finis omnium et specialiter
hominum.
De Deo autem, ut in se est, duo considerantur.
Natura sive essentia, et revelationes seu Personæ.
De Existentia Dei. 11
Prius autem omnino agendum de essentia Dei cujus
cognitio et facilior et universalior, ideoque prior. De
Deo, secundum essentiam suam considerato, duo quæ-
runtur ; primum, an sit ; deinde, quid sit. Hæc est
vetustissima methodus, docente Philone Judæo8:
Aόο ἐν ταῖς τ€ρ θeoῦ ζητήσεσι, τά άνωτάτω TajTa éra-
7Topei j διάνοια τοῦ φιλοσοφοῦντος άνόθως, ἐν μέν, ei éoTi
τὸ Θeῖον, ἐvexa tòv éTttnôevardvtov άθeότητα, κακιόν τjv
μeyiaTnv &Tepov ôë tò, rt éat-) Katâ t}jv οὐσίαν' i. e. “ In
“ quæstionibus de Deo duo hæc solicite quærit animus
“ sincere philosophantis; alterum, an sit Deus, propter
“ eos qui atheismum profitentur, impietatum maximam;
“ alterum, quid sit Deus secundum essentiam.”
Primo igitur quæritur de existentia Dei, et quæstio
in hæc verba proponitur, “ An per se notum sit Deum
** esse ?”
Priusquam statum hujus quæstionis plene perspicere,
partesque ejus omnes excutere possimus, necessario
præmittenda est distinctio in hac re vulgo usitata : scil.
Per se notum aliquid dici posse dupliciter, vel simpli-
citer et secundum se, vel relate et quoad nos". Ita
enim duæ distinctæ quæstiones ex una oriuntur, et ex
duabus quæstionibus oriuntur opiniones quatuor.
I*. ** Deum esse, est per se notum secundum se.” Ita
Thomas. 2°. ** Deum esse, non est per se notum se-
“ cundum se.” Ita Scotus. 3*. * Deum esse, non est per
“ se notum quoad nos.” ItaThomas et Scotus. 4a. * Deum
“ esse, est per se notum quoad nos.” Ita Anselmusi.
Inter has quatuor opiniones, cum duæ sint contradic-
tiones manifestæ, necesse est ut ex iis duæ sint veræ et
totidem falsæ*.
g De Monarchia, lib. I. Oper. i Anselmi Proslogium, c. iii. et
p. 8 I 5. ed. Paris. Responsio ad Gaunilonem.
h Verissimum est illud Aristot. k Confer Pearsoni Exposi-
Phys. l. I. où raùrà ìpiìv Te yvó- tionem Symboli Apostolici, art. I.
pup/a kaì àTÀòs. P. p. I 8, 1 9. ed. I 7 I 5.
12 De Ea istentia Dei. LECT. II.
Restat itaque ut assertiones duas eligam, proponam,
probem.
AssERTIO PRIMA. DEUM ESSE, EST PER SE NOTUM
SIMPLICITER ET SECUNDUM SE.
Probatur : quia in hac propositione, Deus est,
prædicatum est idem cum subjecto. Deus enim est
suum esse. Quicunque itaque novit quid sit Deus,
necessario cognoscit quod sit Deus, quia ex ipsa Deitate
necesse est ut Deus sit, et ut sit id quod est. De qua-
cumque creatura loquimur, quamvis cognoscamus quid
sit, non tamen semper scire possumus, an sit, quia
potest non esse. Cum igitur illa propositio sit per se
nota, quoad se, cujus extrema immediate connectuntur,
ita ut non sit ex parte rei necessaria assumptio alterius
medii, ratione cujus commectantur, ut apparet, quia
existentia immediate convenit Deo, neque differt ab
Ejus essentia, ne ratione quidem, sive cogitatione nostra;
si modo de Deo recte cogitemus; necessario sequitur
propositionem hanc, Deus est, esse per se notam, si
secundum se ac simpliciter consideretur, seclusa omni
imperfectione intellectus nostri.
Fundamentum hujus assertionis est, quod Deus sit
ens simpliciter necessarium, cui actualis existentia
absoluta necessitate competit.
AssERTIO SECUNDA. DEUM ESSE, NON EST PER SE
NOTUM QUOAD NOS.
Probatur 1°. quia quid sit Deus naturaliter primo
nescimus; non igitur possumus primo cognoscere quod
sit, ex eo quod cognoscamus quid sit, si Deum esse, es-
set per se nobis notum, tum cognosceremus existentiam
T)ei, ex ipsa Deitate, seu essentia Dei immediate : si
autem cognosceremus existentiam Dei, ex ipsa Deitate,
tum prius cognosceremus ipsam Deitatem, et cogno-
scendo eam duceremur ad eognitionem absolutæ ne-
cessitatis existendi, ex ejus essentia profluentis. Quo-
Deum esse, non per $e motum, quoad nos. I3
niam itaque Deitas primo et per se nota nobis non est,
ideo existentia per se nota nobis esse non potest.
Dicam clarius: propositio per se nota, quoad nos, est,
cui non per aliam propositionem, sed per ipsam solum,
intellectus humanus naturaliter assensum præbet. Ut
autem hoc fiat, necesse est recte apprehendi et percipi
naturam prædicati et subjecti, et ut inde determinetur
ad ea comnectenda sive disjungenda, sine ullo alio medio,
ratiocinatione, aut discursu. Sed Dei natura, cum sit a
sensu omni nostro remotissima, non ita primo appre-
henditur et percipitur a nobis; nisi manu quasi ducamur
ab aliis rebus, quæ cum sint ab Eo effecta, ad Ipsum
nos, a quo profecta sunt, revocant.
Probatur 2°. Deus in se est ens absolutum, sine
ulla relatione ad creaturas: fuit enim ab æterno sine
ulla creatura, et potuit, si voluisset, in æternum sine
creatura esse. At Deus non potest aliter a nobis ma-
turaliter cognosci, nisi relate ad creaturas, scil. aut sub
ratione dominii, aut sub ratione causæ, aut aliqua alia,
relatione. Ergo non potest per se primo a nobis co-
gnosci, sine interventu creaturarum, per ordinem ad
quas cognoscitur.
Probatur 3°. quod est per se notum, omnibus motum
est, neque potest a quopiam vere et ex animo negari.
At, Deum esse, non est omnibus ita statim notum, ut a
nemine megari possit, idque ex animo.
Constat enim aliquos non tantum posse, sed et actu
negare, aut plane ignorare. Primo enim S. Scriptura
id docet, Ps. lii. I, Di.rit insipiens in corde suo, Non
est Deus. Ubi stultus non est is, quem sensus com-
munis aut naturales animæ facultates destituere, sed
qui vera sapientia præditus non est. Ubi, divisse in
corde, non potest aliquid aliud significare, quam clare
et ex animo negasse. Unde Theodoretus observat
14, IDe Ecístentia Dei. ILECT. I I.
quod TeTeixaart σφάς aύτοὺς μηδένα τοῖς τῆς κτίσεως ολαζιν
èqùeatdva'. 2°. Testantur veteres philosophi quam-
plurimos etiam inter ipsos fuisse, qui non tantum
omnem providentiam, sed et omne numen tollerent.
30. Testati sunt nuper Lusitani totas gentes in Bras-
silia, nullum numen aut colere aut agnoscere". 4°. In
ipsa ecclesia multi omnibus sæculis sunt inventi, qui
non tantum vita, sed et data opera Deum negaverunt.
De quibus sic S. Augustinus ad illa Psalmi, quae lau-
davimus: “ Difficile est ut incurramus in hominem qui
“ dicat in corde suo, Non est Deus, tamen sic pauci sunt,
“ ut inter multos timendo hoc dicere, in corde suo
“ dicant, quia ore dicere non audent. Non ergo multum
“ est quod jubemur tolerare ; vix invenitur. Rarum
“ hominum genus est qui dicant in corde suo, Non est
** Deus.”
Contra hanc assertionem
nant Anselmus, Albertus,
secundam auctoritate pug-
Abulensis, alii. Prima,
1 In Psalm. lii.
m Hoc exemplo Brassilien-
sium utitur Socinus, quo neget
Deum esse hominibus naturaliter
cognoscibilem. Respondet Til-
lotsonus, serm. cxii. negando
talem gentem aut civitatem us-
quam extitisse. Id vero est no-
dum dissecare, non solvere.
Præter Lusitanos, quos nominat
Pearsomus, Hispani idem tradi-
dere. De secta quadam inter
Indos Araucanos, quibus ipse
diu interfuit, testatur Alonsus
A'Ercilla,
** No tienem Ley, ni Dios, ni que
ay pecados :**
et Indos Chiquitos in mediterra-
nea regione Brassiliæ, ait Joan.
P. Fernandez, qui præconio Evan-
gelii fungens ibi commoratus est,
“ quod ad religionem attinet,
** fuisse sensu omnino destitutos,
“ et gentibus etiam barbaris inhu-
** maniores; vix enim inveniendum
** alibi populum, qui non numen
** aliquod fateretur et coleret ; hos
** vero nihil adorare visos, visibile
** vel invisibile.'' Animam tamen
morti superesse eosdem credidisse
testatur. (Relacion Historial, &c.
Madrid. I 726. p. 39.) Unde
melius statuit Pearsonus, ** si qui
“ Deum nullum agnoscunt, eorum
** numerum esse tam exiguum, ut
“ respectu totius humani generis
** considerari non mereantur.”
Expos. Symboli, art. I. p. 2 I.
Quid ad Socinum respondendum,
paullo infra patebit.
Deum esse, non per $e motum. 15
eaque maxima, est S. Scripturae. Urgent enim illud
S. Pauli Rom. i. 19, ubi Apostolus, de ethnicis agens
solo lumine naturali præditis, ait, Quod motum est Dei,
^manifestum est in ìllis. Unde sequitur, quod homini
cuicunque in statu naturali, Deum esse, manifestum
sit. At quod manifestum est in nobis, id notum est,
non tantum secundum se, sed etiam quoad nos. Secunda
auctoritas, licet minor, nullo modo tamen contemnenda ;
est enim Patrum et philosophorum, ut volunt, consen-
sus et conspiratio, quæ in re hujusmodi de vi naturæ,
non potest non plurimum valere.
Mihi tamen facillima videtur ad utramque auctori-
tatem responsio. Ad primam quod attinet, S. Paulus
ipse respondeat, sua ipsius ratione statim addita : Quod
motum est Dei manìfestum est in i//is ; ethnicis scil. et
naturali lumine tantum illustratis. Sed quæro, unde
manifestum est in illis ? Respondet Apostolus ipse
verbis immediate sequentibus ; Deus enìm ìllìs mani-
festavit. Quæro rursum, quomodo Deus manifestavit
ethnicis quod est motum sui ? Respondet Apostolus
iterum verbis immediate sequentibus : Invisibilia enim
ipsius a creatura mundi, per ea quæ facta sunt inte//ecfa
conspiciuntur. Patet itaque ex hoc loco Apostoli, illud
quod de Deo manifestum est, in nobis Deum mani-
festasse ; illud autem quod manifestavit, per ea quæ
facta sunt manifestasse: atque adeo firmissime colli-
gitur ex hoc ipso loco, Deum esse, seu, quod notum
est Dei, non esse per se notum, quoad nos, sed per ea
quæ sunt facta esse nobis manifestatum.
Ad alteram auctoritatem Patrum et philosophorum
similis omnino est responsio, scil. Quoties notitiam Dei
omnibus esse naturalem prædicant, non asserunt eam
fieri sine medio, sed tantum supponunt medium per
quod fit esse naturale. Rectissime S. Greg. Naz.
16 Deus per Traditionem motus. I,ECT. II.
Orat. xxxiv. 'O ék Geo0 λόγος kaì ràat σύμφυτος, και
τρότος έν ήμίν νόμος, και τάσι συνημμένος έτι Θeòv juás
âvij^yayev ék τὸν δρωμévov". Secunda itaque assertio
sine dubio vera est, scil. hanc propositionem, Deus est,
non esse nobis in statu naturali consideratis, per se, ex
ipsis terminis, sine ullo alio medio, sine ulla alia præ-
positione, per se notam.
Est itaque ulterius quærendum, si Deum esse non
sit nobis per se notum, per quid tandem notum sit, aut
quod medium proponi possit, quod nos naturaliter ducat
ad cognitionem istius propositionis, Deus est.
AssERTIO itaque TERTIA sit, DEUM ESSE, NOBIS
NOTUM EST PER FIDEM HUMANAM ; scil. per traditionem.
Accipite explicationem hujus assertionis verbis Vas-
quesii : “ Primus modus, per quem Deus naturaliter
“ nobis motus est, est per humanam fidem ; quam pa-
** rentum doctrina a pueritia didicimus, quæ ita animo
“ hæret, ut videatur nobis per se motum, Deum esse ;
“ quod a pueritia ex communi hominum sententia,
** notitia illa corroborata nobiscum incrementa suscepe-
** rit, eum revera non sit nobis per se notum, sed ex
** aliorum auctoritate creditum.”
Ut autem nos a parentibus nostris accepimus hanc
doctrinam, ita parentes nostri a majoribus suis accepere,
atque ita omnino dicendum est de omnibus hominum
aetatibus usque ad Noachum hujus, et Adamum alterius
mundi principem.
Animadvertendum enim est, ab ipso initio, cum
m Ita S. Augustinus, tract. cvi.
in Johannis Evangel. c. xvii.
§. 3. ** Hæc est vis veræ Divi-
** nitatis, ut creaturæ rationali jam
** ratione utenti non omnino ac
** penitus possit abscondi. Ex-
** ceptis enim paucis, in quibus
** natura nimium depravata est,
** universum genus humanum
** Deum mundi hujus fatetur Auc-
** torem. In hoc ergo quod fecit
** hunc mundum coelo terraque
** conspicuum, notus omnibus
•• gentibus Deus.”
Deus notus per Fidem divinam. 17
homo creatus fuit, Deum se illi patefecisse ; qui primus
homo cum DCCCCXXX annis vixerit, posteros suos,
hoc est, omnes mortales tum viventes, Divinitatis sensu
penitus imbuere et potuit et voluit. Post eum etiam
Noachus, cui Deus se peculiariter revelavit, familiæ
suæ, hoc est, toti humano generi, eandem veritatem
communicavit.
Hoc autem adeo verum est, ut verisimile videatur,
etiam homines omnes qui revelationem aliam non ha-
bent, primam Dei notitiam ab hac ipsa traditione
trahere.
Nam quod video ab aliquibus objici, infinitos Divi-
nitatis testes reperiri, qui non sciunt talem a Deo
factam unquam fuisse patefactionem ; id plane nihili
est. Potuit enim pervenire ad eos traditio Divinitatis
patefactæ, ad quos nunquam pervenit traditio pate-
factionis.
AssERTIO QUARTA. DEUM ESSE, NOBIS NOTUM EST PER
FIDEM DIVINAM. Probatur 19. Quia fides divina sup-
ponit Deum esse, et fundatur in necessitate existentiæ
divinæ, nititur enim Ejus testimonio, docetque Eum et
ab æterno fuisse, et in æternum esse.
2°. Illud ipsum quod est regula fidei, docet nos
primo credere Deum esse. Heb. xi. 6.
Obj. . . . . . .
Quæritur ulterius, an præter fidem humanam, quæ
nititur testimonio hominum, per traditionem a primo
homine deducto ; et præter fidem divinam quæ mititur
testimonio Dei per revelationem facto, sit aliquis alius
modus per quem demonstrari possit, Deum esse. Et sit
AssERTIO QUINTA. DEUM ESSE, EST DEMONSTRABILE,
PEARSON, voL. I. C
18
Demonstratio a posteriori. LECT. II.
i. e. seclusa omni fide humana, per traditionem
a parentibus nobis a pueritia indita, et universali homi-
num, cum quibus vivimus, consensu ; seclusa omni fide
divina ex ulla Dei revelatione nobis facta ; potest, intel-
lectus humanus per discursum, evidenter cognoscere et
probare Deum esse. Ut autem veritas hujus assertionis
pateat, necessario præmittenda est distinctio ; duplicem
nempe esse demonstrandi methodum, a priori unam, a
posteriori alteram.
AssERTIO SEXTA. NoN POTEST A PRIORI DEMONSTRARI
DEUM EssE.
Hæc propositio et facillime probatur, et negatur a
nemine. Nam existentia Dei non potest a priori pro-
bari, quia nihil ea prius est ; rebus enim omnibus præ-
supponitur existentia Dei. Non potest probari per
causam, quia existentiæ divinæ causa nulla est, et quia
Deus ipse causa prima est. Solum itaque quæritur,
an, licet probari non possit per demonstrationem a
priori Deum esse, possit tamen aliquo alio modo de-
monstrari ? Negavit hoc Petrus de Alliaco intero scho-
lasticos, qui in ipsa fronte libri sui dicitur, “ fama
“ super æthera notus P.” Negavit nuper F. Socinus in
o ** in** S.
p Petrus de Alliaco, (Pierre
d'Ailli,) episcopus Cameracensis,
in cardinalium coetum ascriptus
a Joanne XXIII. A. D. I 4I I. De
illo plura in Actis Concil. Con-
stantiensis. Libellus ejus de
Reformatione Ecclesiæ, et alia
Opuscula quædam exstant in
Fasciculo Rer. Expetend. p. 4o6
—4 I 6. Append. p. 5o8—54o.
Scripsit Commentarios Breves in
Libros iv. Sententiarum ; ubi ar-
guit, “ non esse nobis naturaliter
“ cognoscibile, Deum esse.” Mi-
rum, quod tribus sæculis ante
Joann. Lockium docuerit, ** om-
** nem nostram naturalem cogni-
** tionem pendere ex sensitiva.”
Lib. I. quæst. iii. art. I. Melius
distinxit Aquinas, Expos. in Boe-
thii Lib. de Trin. lect. II. quaest.
ii, art. 4, ** quidditatem substan-
** tiarum separatarum non posse
** cognosci per ea quæ sensu
** percipimus ;” tamen “ perve-
** nire nos posse per sensibilia
“ ad cognoscendum, hujusmodi
** substantias esse, et aliquas ea-
** rum conditiones.” Neque aliter
Boethius ipse, De Consol. Phil.
lib. v. metr. iv.
Socinâ Interpretatio. 19
Prælectionibus suis Theologicis' : non tamen persuasit
suis omnibus sequacibus, hic enim ipse Jo. Crellius
magistrum suum deseruit, et Deum esse, ut ipse ait, ex
universa rerum natura demonstravit.
AssERTIO SEPTIMA. A PosTERIORI DEMONSTRARI POT-
EST DEUM ESSE. Id est, per ipsos effectus, qui ab ipso
Deo manant, potest intelligi, Eum, a quo isti effectus
emanarunt, esse Deum. Mundus hic in quo vivimus
ita a Deo est profectus, itaque gubernatus, ut facile
nobis et Auctorem suum et Dominum referat. Ex hac
itaque universi natura contendo, talem demonstrationem
existentiæ Dei fieri posse, ut ob hanc ipsam notitiam
teneantur omnes Deum agnoscere, cultumque divinum
Ei tribuere, tanquam primæ omnium rerum et Causæ
et Gubernatori.
Probatur hujus assertionis veritas ex S. Scriptura,
1°. Rom. i. 19, ubi Apostolus loquitur de ethnicis:
Tò yvwa-tóv τοῦ Θeoῦ Φavepóv èatuv év aÙToùs,—Quod
notum est Dei manifestum est in illis,—tò yvooTöv, scil.
quod cognoscibile de Deo est, quod facile colligitur de
existentia divina, id erat in gentibus manifestum. Non
ex revelatione divina ; hanc ne Socinus quidem tri-
buet: non ex traditione humana a primo homine ; quo-
modo enim hoc diceretur manifestum ? At Socinus
nullum aliud medium agnoscit cognoscendi Deum, nisi
vel per traditionem, vel per revelationem. Sed pergit
Apostolus et interpretationem nostram apprime appro-
bat : 'O yàp Geòς αὐτοῖς ἐφavépoare, Deus enim illis
manìfestavit. Deus, non homo, illis, non primo homini,
manifestavit. Non loquitur itaque de cognitione Dei
per traditionem ab Adamo, neque Deus manifestavit
q De hac negatione Socini Biblioth Fratr. Polon. tom. I .
plura habet Pearsonus in not. ad p. 538, 9.
Expos. Symb. p. I 9. Exstat in
C %2
20 Refutatur Socinus. LECT. II.
gentibus seipsum per revelationem ; tertius itaque
modus necessario concedendus, quem etiam Apostolus
statim exprimit. Tò yàp àópata aùtoû à7rò krtaretos
köaTuov, τοῖς ποιήμασι νοούμeva ka6opáται, ij re άίδιος
aύτοῦ δύναμις και θet6rns' eis τὸ eîvat aÙToùs àvaToXoyij-
τονς. Invisibília enim ejus a creatura (sive a creatione)
mundi, per ea quæ facta sunt intellecta conspiciuntur,
et aeterna ejus virtus et divinitas, ita ut sint ineaecusa-
biles.
Respondet hic Socinus : Verba άτὸ κτίσεως κόσμον
non conjungenda esse cum verbo καθοράται, sed cum
vocabulo invisibilia, et reprehendit interpretes, qui a
creatione convertunt in eae creatione, et tandem mira
hac subtilitate prorsus nihil agit, nisi quod a mente
Apostoli toto coelo erret. Argumentum enim nostrum
non desumitur ab illis tantum verbis, å7rò kttaretos
köαμον, sed et a reliquis, τοῖς τοιήμασι νοούμeva, i. e. τοῖς
άργοις. Sap. xiii. 1. nitryo non miracula, sed opera
Dei, ut apud Eccles. vii. 13. ?8e tà 7rot;juata, neque ab illis
tantum, sed a personis etiam, de quibus Apostolus lo-
quitur, nempe de ethnicis et ab evangelica prædica-
tione remotissimis. Sed audiamus interpretationem
Socini. * Ait hoc in loco Apostolus aeternam divini-
** tatem Dei, i. e. id quod Deus perpetuo facere vult ;
** divinitas enim hoc sensu alibi quoque apud ipsum
** emuntiatur, ut Col. ii. 9, aeternamque potentiam, i. e.
“ promissiones, quæ nunquam intercident ; quo sensu
“ paulo superius dixerat, Evangelium esse potentiam
“ Dei ; hæc, inquam, quæ nunquam postquam mundus
“ creatus fuerat, ab hominibus visa fuerant, i. e. non
“ fuerant iis cognita, per opera, i. e. per mirabiles ip-
“ sius Dei et divinorum hominum, præsertim vero
“ Christi et apostolorum ejus operationes, conspecta
** fuisse.”
Refutatur Socinus. 2]
Deus bone ! quam hæc omnia contorta, quam vio-
lenta, quam a mente Apostoli aliena ! Primo, divinitas,
seu 6ev6tns, est voluntas Dei. Quare ? Quia Col. ii. 9,
6e6Tms ita sumitur. At quomodo hoc sequitur, Ita illic
sumitur, ergo et hic ? Deinde, quis concedit ita sumi
in Epist. ad Colossenses? Certe, τλήρωμα θeótntos in
Christo aliquid aliud est.
29. POTENTIA est promissiones. Quare ? Quia
alibi Evangelium dicitur potentia Dei. Quæ hæc jam
consequentia? Deinde, quis concedet, cum Evangelium
nominatur potentia Dei, nihil aliud intelligi quam
promissiones?
39. IIotijuata sunt miracula ; at unde hoc constat ?
Ne umbram S. Scripturæ, ut solet, affert, qua hanc
interpretationem confirmet.
Breviter dico, locum Apostoli foede detorsit, improbe
violavit.
Patet itaque ex hoc Scripturæ loco aliisque ; patet
ex consensu omnium Patrum, quorum loca depromere
nimis esset longum, et sunt ad manum ubique pene
collecta.
Restat tantum ut demonstrationes ipsas producam,
quibus evidenter probari contendo existentiam Dei,
easque ab omnium objectionibus, cavillationibusque
defendam ; quod lectione proxima me facturum
spondeo.
LECTIO III.
DIE EXISTE N TIA DE I.
DissERIMUS adhuc de Existentia Dei, qui est
principale objectum Theologiæ; deque Ejus no-
titia seu quatenus ea nobis innotescit. Qua in re
Ostendimus,—
19. Deum esse, per se motum esse simpliciter, et
secundum se.
2°. Deum esse, per se motum non esse quoad nos.
3°. Deum esse, nobis notum esse per fidem huma-
nam, quæ innititur humanæ traditioni a primo hominum
parente ad nos derivatæ.
49. Deum esse, notum esse per fidem divinam, quæ
immititur auctoritati Dei, suiipsius testimonium præ-
bentis.
50. Deum esse, præter fidem, et humanam et divi-
nam, esse per rectam rationem demonstrabile.
69. Demonstrationem existentiæ Dei non posse fieri
a priori.
79. A posteriori demonstrari posse Deum esse.
Atque his septem assertionibus quasi totidem gradi-
bus, priori prælectione ad notitiam existentiæ Dei
ascendimus. Restat ergo ut quod fieri posse contendi-
mus, id ipsum tandem faciamus ; i. e. ut producamus
demonstrationes ipsas, quibus Dei existentia compro-
Demonstratur Dei Ecîstentia. 23
batur, easque ab omnium objectionibus sartas tectas
COI1S€r VemUlS.
Quod quo dilucidius atque distinctius fiat, observ-
andum est,—
I°. Sub uno nomine Dei, plures ejusdem naturæ
notiones comprehendi, quarum si ulla per aliquod me-
dium recte probetur, existentia Dei eo ipso medio
demonstratur ; et ratio manifesta est, quia hæ ipsæ
notiones, licet diversæ, nulli alii naturæ, nisi plane
divinæ, ne singulariter quidem sumptæ, possunt com-
petere. Quales sunt, esse Dominum universi, esse
Judicem omnium, esse Creatorem mundi, esse omnium
causarum primam, esse Ens a se, a nullo alio de-
pendens, et a quo dependent omnia.
Observandum 2°. Demonstrationes probationesque
duplicis esse generis ; aut tales, ut evidentiam conti-
meant plane metaphysicam, ex principiis evidenter
cognitis, et conclusionibus evidenter collectis ; aut
tales, ut si non habeant absolutam evidentiam, natæ
tamen sint tantam certitudinem ingenerare ut omnem
probabilitatem oppositi tollant, et voluntatem suffici-
enter moveant et inclinent, ad imperandum intellectui
8SS€I1SUlII].
Observ. 30. Quæstionem hanc hoc loco theologici
esse tractandam ; i. e. quatenus religionem spectat cul-
tumque divinum : quamvis itaque media, quibus uti
oporteat, sint ex ipsa ratione petita, adeoque ad pro-
bandam existentiam naturæ divinæ, naturali tantum
lumine valeant ; tamen et illa etiam argumenta nobis
nullo modo prætermittenda sunt, quæ evincunt talem
naturam necessario existere, quæ ob ipsius excellen-
tiam atque prærogativam omnino digna sit quæ pro
summo numine agnoscatur, ametur, honoretur, colatur;
adeo ut is qui tali natura præditus sit, habeat jus.
24. INotiones de Deo. LECT. IIi.
potestatemque postulandi cultum se dignum, sibique
debitum ; et quicunque talem cultum ipsi negaverit,
sit eo ipso inexcusabilis. Si enim præcipuus finis theo-
logiæ sit, ut rite colamus Deum, sufficit ad objectum
ipsum theologiæ statuendum, si Deus ita proponatur
ut coli debeat.
His observationibus prælibatis, ad ipsas demon-
strationes procedimus, quæ secundum varias de Deo
notiones, variæ sunt: præmissis iis quæ moralem certi-
tudinem creant, et ad inferendum cultum divinum
sufficiunt ; subsequentibus illis, quæ maximam evi-
dentiam secum ferunt.
1. PRIMA itaque NOTIO DEI proponatur hæc : EssE
scil. DOMINUM AC RECTOREM UNIVERSI : hæc enim ipsa
satis est ad ostendendum, esse Illi cultum debitum,
hominesque Illi religionis vinculo esse obstrictos; neque
quisquam alius naturaliter Dominus ac Rector universi
esse potest quam Deus. Esse autem aliquem Domi-
num ac Rectorem universi, ex rationis nudæ principiis
demonstro.
Principium est ex ipsa natura haustum, omnia
naturalia alicujus finis gratia agere. Vox est Aristo-
telis, j qpύσις τὸν ἐvexd Tov aiTtov. “ Nam ipsa est ex
“ iis causis quæ agunt propter aliquid.” At in rebus
omnibus est natura; omnes itaque propter finem agunt.
Hoc jam supposito, sic procedo. Quæcumque propter
finem agunt, aliquo consilio ad finem diriguntur, vel
suo, vel alieno : necesse enim est vel ipsa finem, ad
quem collineant, nosse atque appetere, et sese ad eum
consequendum componere ; vel aliquid aliud quod ea
dirigat.
Jam vero naturalia, suo consilio ad finem, cujus
gratia agunt, haud diriguntur. Alia enim eorum nul-
lius sunt consilii capacia, utpote nullo intellectu præ-
Deus Rector et Creator Omnium. 925
dita ; alia autem licet consilii sint capacia, tamen quæ
naturæ solius instinctu faciunt, consilio suo non faciunt.
Cum igitur res naturales, quoties ipsius naturæ in-
stinctu agunt, ad finem aliquo consilio dirigantur, suo
autem dirigi non possint, restat ut dirigantur alieno.
Necesse itaque est ut aliquis sit, cujus consilio diri-
gantur, is autem alius non potest esse, quam Qui totam
rerum naturam habeat in sua potestate, adeoque sit
Dominus et Rector universi.
2. SECUNDA NOTIO DEI sit, EssE OPIFICEM, FACTO-
REM, CREATOREM OMNIUM. Nam, ut inquit Apostolus,
Heb. iii. 4. ό τά τάvτa kataa kevdaras, 6e6s. Hæc enim
ipsa satis est rursum ad ostendendum esse Ei cultum
debitum, quia eo ipso ostenditur esse Dominus et Gu-
bernator. Quippe naturæ ipsius jure, quivis opifex
dominus est operis sui, qua tale est. Jam vero esse
aliquem Opificem seu Creatorem universi, ex nudæ
rationis principiis, sic demonstrari posse contendo.
19. Ex priori demonstratione hoc elicio. Quæ enim
finis gratia agunt, ea finis gratia existunt, quidquid
autem finis gratia existit, id ejus causæ vi existit, quæ
finem cognoscit et ad illud dirigit. Nam quæcunque
ita finis gratia existunt, eorum causa finis est. At
finis ea tantum ratione est alicujus causa, quatenus
movet efficientem causam ad rem producendam. Est
itaque efficiens causa omnium rerum naturalium, ea-
demque quæ res omnes naturales gubernat. Est itaque
Creator omnium, qui est Dominus universi ; hoc est,
Deus.
29. Probatur ulterius. Si mundus aliquando non
fuerit, ab aliquo opifice omnino factus est. Nihil enim
seipsum facere potest. At mundus aliquando non fuit,
ut alibi demonstravimus, et posthae demonstraturi
96 Notio de Deo Judice. ILECT. III.
sumus. Ergo datur Opifex et Creator mundi, hoc est,
Deus.
ę ę ę ę ę ę e «•
3. TERTIUM ARGUMENTUM pro universi Domino, cui
cultus divimus debetur, est CONSENSUS HOMINUM NATIO-
NUMQUE, aut prorsus, aut pene omnium, etiam barba-
rarum. Hic enim consensus omnino evincit verum
esse, quod tanta eum conspiratione traditur, scil. Deum
esse. Necesse est enim referre hunc consensum ad
causam aliquam toti hominum generi communem. At
nulla alia excogitari potest causa omnibus hominibus
communis, nisi hæ tres: scil. aut naturæ instinctus, aut
universalis traditio, aut rationis evidentia ; at quæcun-
que ex his tribus causis assignetur, necessario sequitur
esse Deum. Si evidentia rationis, tum sunt aliqua
argumenta quæ id evidenter probant ; si naturæ in-
stinctus, ergo verum est ; natura enim toti humano
generi errorem non potest inferre, et præterea, naturæ
instinctum non aliunde quam a Deo procedere paulo
ante probavimus; agnoscit itaque auctorem suum. . Si
denique universalis traditio agnoscatur causa consensus
nationum, omnino omnes homines ad unum tandem
reducuntur, a quo traditio dimanavit, tanquam a primo
homine ; et cum agnoscimus hominem primum, neces-
sario agnoscimus Creatorem, quia primus homo seipsum
creare non potuit.
4. QUARTUM ARGUMENTUM petitur ab alia notione
Dei, scil. quod sit non tantum Rector, sed et JUDEX
omnium. Impossibile enim est aliquem esse omnium
judicem, qui non sit omnium dominus, omnium Deus.
Necesse enim est, ut jus supremum in omnes habeat,
ut omnes omnium actiones actu cognoscat, ut omnes
Argumentum Cartesiâ. g7
punire et remunerare pro suo arbitrio possit, quæ omnia
efficere nemo nisi Deus potest. Talem vero esse Ju-
dicem omnium hac ratione comprobatur. Est in mente
humana conscientia, ejusque vim agnoscunt omnes: ex
hac autem insita atque innata conscientiæ vi necessario
sequitur esse aliquem judicem omnium, numen scil.
aliquod quod quæ homines omnes agunt videat, et
cuique pro factis digna rependat præmia. Sed obji-
ciunt aliqui, aut objici potest, naturam ipsam hanc
conscientiæ vim hominibus indidisse, et tanquam moni-
torem ne quid mali agant, aut tamquam judicem et
tortorem cum male egerint, ne postea male agant ;
Non igitur sequitur alium ullum esse judicem præter
conscientiam ipsam, quæ unicuique homini judex est.
Respondeo, conscientiæ vim non consistere in re-
morsu solo, aut præsenti complacentia, sed etiam in
spe atque metu: mali enim facti conscia [mens] metu
torquetur mali futuri, boni facti conscia spe fovetur
boni futuri ; at malum bonumque futurum non possunt
esse nisi a judice, quem expectat poenas et præmia
dispensaturum. Adeo verum est quod de ethnicis
dicit Apostolus, Rom. ii. 15. avuuapTvpovans aύτὸν
της avvetója eos, και μetaό άλλήλων τὸν λογισμόν κατη-
^yopovvToov, 3) Kai à7To\oyovuévov, êv íuép@ öte Kptve? ô
Geòς τὰ κρυττὰ τὸν άνθρότων. Cum igitur hæc spes,
et metus ille, pariter a natura sint, necesse est, ut sint
secundum rationem rectam : natura enim nec spem
vanam, nec falsos metus toti humano generi inferre
potest.
Inter illa argumenta, quæ suam evidentiam polli-
centur,
Primum sibi locum postulat illud Cartesii, nuperi
quidem philosophi, et in rebus mathematicis perspi-
cacissimi : qui novam, ut videtur, demonstrationem
928 Demonstratio Cartesiana ea penditur. LECT. III.
attulit ad probandum Deum esse, ideamque nobis ex-
pressit, maxime veram, maxime claram atque dis-
tinctam, ut quidem ipse profitetur. Est autem argu-
mentum hujusmodi. Habet mens humana in se ideam
Dei, substantiæ scil. infinitæ, independentis, summe
intelligentis, summe potentis, et a qua omne quod est
creatum ; necesse itaque est talem essentiam existere.
Ratio consequentiæ est, quia fieri non potuit idea
Dei in mente humana, nisi esset Deus ; quia nulla
potest esse causa ideæ Dei, nisi Deus: tanta enim est
objectiva in idea Dei", ut non possit procedere a mente
humana, in qua eadem realitas nec est formaliter nec
eminenter. Cumque eadem realitas in solo Deo sit
formaliter, necesse omnino est ut existat Deus, qui
solus potest esse causa hujus realitatis objectivæ. Quo-
niam itaque homo, qui est animal cogitans, cogitat esse
Deum, ergo Deus est, et Deus ab ipsa creatione
hominis illi cogitationem indidit. Hoc est, ut opinor,
summa demonstrationis Cartesianæ. Quæ quanta
quanta est, mihi videtur a natura demonstrationis toto
coelo aberrare. Nihil unquam me legisse memini,
quod minus satisfaceret. De ea quid sentiam, ostendam
breviter. -.
10. Non placet, quod hane ideam Dei mentibus
omnium hominum indidisse Deum ipsum asserat, adeo-
que ideam ipsam esse innatam. Probavimus enim
antea, Deum esse, per se notum non esse, quoad nos,
assertione secunda. Mihique persuasissimum est
multa millia hominum, etiam Christianorum, talem
ideam Dei, qualem ipse describit, nunquam habuisse.
Saltem probare oportuit hominem aliquem, qui nun-
r ** Idea Dei non est nobis in hac vita.'—Ita in notula marginali
ipse Pearsonus. S.
Demonstratio Cartesiana eæpenditur. 29
quam audivit ab aliquo Deum esse, et tantum novit
clare seipsum esse, habere ideam Dei.
2°. Inter illos ipsos homines qui talem ideam Dei
conceperunt animis, ridiculum mihi videtur, ab illa
idea concludere existentiam. Certissimum enim est
etiam illos tam veram, tam claram atque distinctam
ideam Dei habere, qui Deum negant, quam qui faten-
tur et colunt.
39. Idea Dei mihil aliud includit quam conceptum
mentis simplicem, et apprehensivum tantum, qui est
actus primus: at Deum esse, cadit sub judicio intel-
lectus, qui est actus secundus. A conceptu autem
apprehensivo tantum, ad conceptum judicativum nulla
est omnino consequentia.
49. Fundamentum ipsum demonstrationis est in se-
ipso incertissimum. Disputat enim ab entitate objec-
tiva, ad entitatem formalem ; applicatque notissimum
axioma iis ad quæ nullo modo pertinet ; scil. Tantum
esse debere in causa quantum est in effectu. Quod
verum quidem est, si de effectu loquamur cum reali-
tate sua formali ; nihil enim potest esse formale in
effectu, quod non fuit vel formaliter vel eminenter in
causa : sed quid hoc ad entitatem objectivam, quæ in
idea repræsentante formaliter non est, sed in objecto
repræsentato ? Duo hæc sunt Cartesii axiomata, quar-
tum scil. et quintum. “ Quidquid est realitatis sive
“ perfectionis in aliqua re, est formaliter vel eminenter
“ in prima et adæquata ejus causa.” Hoc quartum.
Unde etiam sequitur, “ realitatem objectivam idearum
“ nostrarum requirere causam in qua eadem ipsa reali-
** tas, non tantum objective, sed formaliter vel eminenter
“ contineatur.” Hoc quintum. Vult igitur quintum
axioma sequi ex quarto, quod nullo modo sequitur.
Quartum enim omnino intelligendum est de perfec-
30 Demo^stratio Cartesjama. ILECT. I ! I.
tione formali ; quintum agit de perfectione objectiva:
loquitur enim quartum de perfectione in aliqua re, at
loquitur quintum de perfectione objectiva, cujus per-
fectionis realitas non est in ipsa re, sed in objecto.
Atque hoc est novi philosophi τρότον \[rejéos.
5°. Quicquid vere probatur a Cartesio nihil aliud est
quam id quod ante nos probavimus, scil. Deum esse,
esse per se notum simpliciter, et secundum se. Hoc
enim est ejus argumentum. * Idem est dicere aliquid
“ in rei ipsius natura sive conceptu contineri, ac dicere
id ipsum de ea re esse verum : At quum existentia
necessaria in Dei conceptu continetur : Ergo verum
est de Deo dicere, necessariam existentiam in Eo esse,
sive Ipsum existere.” At hoc nihili est ; ostendimus
enim antea hoc non tantum verum esse, sed et per se
notum, secundum se, idque ex hoc ipso fundamento,
quod de essentia Dei sit necessario existere. At hoc
nullo modo probat esse notum quoad nos; multo minus
quod notum sit per ideam quam in animo formamus.
Concludo itaque Cartesianam demonstrationem non
esse efficacem ad evidenter probandum Deum esse.
Restat igitur ut medium aliquid afferam quod evi-
denter demonstret Deum esse, idque ratione modoque
plane metaphysico. Quod ut fiat apertius, accipio
illam notionem Dei, quam habemus sub ratione causæ
primæ; causa enim omnium causarum prima, necesse
est ut sit Deus; et si talis causa sit, necesse est ut
Deus sit. Sic itaque demonstro esse aliquam causam
primam, idque medio ex nuda ratione petito. Docet
enim nos Aristoteles, Metaph. l. ii. c. 2. 1°. Quod
non possint esse infinitæ rerum causæ. 'AXXà uèv ότι
6
6
6
�
6
€
6
�
¢
y éatuv άρχη τις, και ουκ άτetpa tâ a?τια τὸν övTov,
δηλον. 29. Quod si non sit prima causa, nulla omnino
•. /
causa est. EíTep μηδὲν ἐστι τὸ τρότον, όλως αῖτιον oùôév
Argumentum eae Causa prima. 31
êartv. Ex his principiis sic concludo : Sunt in rerum
natura effectus et causae ; nullus autem effectus potest
esse a seipso, sed necesse est ut sit ab alio, ut a sui
causa: illa autemcausa, a qua effectus procedit, vel
fuit ab aliqua causa, vel non ; si a nulla, tum ipsa est
prima ; si ab alia, tum de illa par restat quæstio, usque
dum perveniatur ad causam primam, quæ non sit ab
alia ; nam si ad primam non perveniatur, in eaque
sistatur, erit processus actualis in infinitum, qui est
plane impossibilis, Impossibilis enim est, unum et
eundem effectum dependere ab infinitis causis subor-
dinatis.
Objicitur, causas esse causis subordinatas duplici-
ter, vel per se, vel per accidens: causas subordinatas
per se eas esse, quarum nulla sine alia agere potest ;
causas subordinatas per accidens eas esse, quæ non
ita per se requiruntur ad effectum, ut necesse sit eas
omnes existere quando producitur effectus : ut pater
generat filium, avo proavoque mortuis. Si igitur non
esset progressus infinitus in causis per se subordinatis,
potest tamen admitti progressus in causis per accidens
subordinatis, ita ut nunquam perveniatur ad causam
primam. Sed respondeo, 19. diversitatem subordina-
tionis non tollere implicationem infiniti progressus;
quia progressus actualis in infinitum repugnat totaliter
naturæ causalitatis, non modo subordinationis. Repug-
nat, ut actu aliquid dependeat ab actualibus causis
numero infinitis ; collectio enim entium quæ omnia
sunt effectus ex se, refluit in nihilum, quia nullam
habet basin in se consistentem cui innitatur.
Si enim systema sive collectio omnium causarum, in
infinito progressu quomodocunque subordinatarum,
esset etiam collectio eausatorum, esset simul et non
esset ; quod implicat contradictionem : esset, quia sup-
32 Argumentum, Quod est Deus Ens a Se. I,ECT. III.
ponitur ; non esset, quia quæcunque sunt causata, sunt
ab aliqua causa a se distincta ; ea autem erit necessario
extra ipsam collectionem, sive systema, atque ita non
erit collectio omnium causarum.
29. Alia notione Dei posita, scil. quod sit ens a se,
et a nullo alio dependens, oritur et alia non minus
evidens demonstratio existentiæ Dei. Si aliquid sit,
tum est ens a se ; vel, aliter, Aut est ens a se, aut nihil
est. Sed nihil, non est ; sive, aliquid est ; ergo est
ens a se. Minor nullo modo negari potest, nam certe,
quicunque negaverit, aliquid est. Consequentia vel
disjunctio ita probatur. . . . . . . .
LECTIO IV.
D E E S S E N T I A D E I.
UM agamus de natura Dei, duo quæri diximus,
10. An sit. 20. Quid sit. Priori quæstioni jam
satisfecimus ostendendo Deum esse : ab illa itaque ad
alteram pergendum est, ostendendumque quid sit. A
demonstrata existentia, progredi oportet ad declaran-
dam naturam, essentiamque divinam, quæ ita a se, et
necessario existit.
Licet enim natura vox sit, quæ creaturis potius
accommodari videatur, est tamen satis proprie dicta
natura Dei, per quam ipse est natura Deus. Nam
Gal. iv. 8. 'AXXà tóte μέν οὐκ eïòóres Geòv, ἐδουλεύarate
toî¢ u) qùaret oόσι θeoῖς. Si autem qui vere Deus non
est, dicitur Apostolo, μ) φύσet, non natura Deus, tum
qui vere Deus est, est natura Deus.
Pari modo, est essentia Dei, per quam Deus est is
qui est ; atque ita dicitur ó óv, non tantum distincte
ad ó ìv, et δ έρχόμevos, quasi diceret, qui nunc est ; sed
absolute, non tam ratione durationis quam existentiæ
necessariæ.
Atque ita essentia et natura Dei idem omnino
significant : φύσις, οὐσ{a. Hesych. Ut est in cap.
PEARSON, VOL. I. D
34. De Essentia Dei. ILECT. IV.
** Firmiter a,” de Summa Trinitate. ** Unus Deus, una
** essentia, una natura.”
De hac autem essentia, cum quærimus in quæstione,
Quid sit Deus, non hoc ideo facimus, ut æque cognos-
camus quidditatem Dei, ac cognoscimus aliarum rerum
quidditates; id enim fieri nullo modo potest. Ratio
est, quia effectus rei creatæ adæquare possunt essen-
tiam rei, atque ideo cognitio ex illis effectibus com-
parata, potest ipsi rei essentiæ adæquari: at effectus
Dei non possunt adæquare naturam Dei. Cognitio
itaque Dei, ex effectibus Ipsius comparata, non potest
esse quidditati divinæ adæquata. Eatenus igitur de
quidditate Dei disseremus, quatenus de ea conceptus
formare possumus, licet imperfecte, tamen vere.
De hac igitur natura, per quam verus Deus est,
natura Deus; de hac essentia, per quam idem Deus
est ó óv, hoc tempore agendum est : deque ea tractan-
dum, tum quatenus refertur ad existentiam Dei, quam
demonstravimus, quæ est notio maxime propria essen-
tiæ P; tum quatenus refertur ad attributa divina, quæ
** indifferentiam non discernatur
** essentia.** Proclus Constanti-
nopolitanus, S. Chrysostomi dis-
a '* Firmiter credimus” initi-
um est capitis I. Decret. Conc.
Lateran. IV. In cap. 2. ejusdem
.Concilii legimus, ** Pater et Fi-
** lius et Spiritus Sanctus una
** sunt essentia, una substantia,
** unaque natura.” Quæ verba
fortasse respexit Pearsonus. Vo-
ces vero, natura, et essentia,
orvvovÜgos, de Deo sæpius apud
veteres usurpantur. S. Hilarius
de Synodis: “ In natura Dei Deus
** unus est, ita tamen ut et Filius
“ Deus sit, quia in eo natura non
** differens : et, cum Deus ex Deo
** sit, non potest non uterque
“ Deus esse, quorum per generis
cipulus, Hom. xv. 'O IIaTîp, eeös*
ô Yiòs, A6yos kai eeös' άλλà kaì tò
IIveυμa τὸ "Ayiov, ©eös* kaì àpv6pwös
τῆs ύττοστάσ€ως τὴν φύσιν οὐκ ju-
3λvvev, οὐδέ η τριàs την οὐσtav
êμeptorato. Vide Cudworth. ubi
agit de S. Athanasio, Intell. Syst.
c. iv. §. xxxvi. Vol. iii. p. 1 52.
Sqq.
b S. Hilarius de Trinit. lib. I.
in Exod. iii. I 4. ** Admiratus sum
** plane tam absolutam de Deo
“ significationem, quæ naturæ
** divinæ incomprehensibilem
Esse Deâ, est de Essentia Dei. 35
in ipsa quasi radicantur ; quæ est notio magis propria
naturæ.
Si consideremus essentiam Dei cum respectu ad ejus
existentiam, quam ostendimus demonstrando, Deum
esse, tunc dico, 19. EssE DEI EST DE ESSENTIA DEI.
Id vero probatur dupliciter.
19. Negative, quia Deus habet existentiam suam ab
alio non receptam. Reliqua entia quæcunque sunt ab
aliquo alio, quasi a causa, atque ita habent essentiam
suam prius in causa, quam extra causam ; existunt ita-
que per et propter causam, adeoque habent existentiam
suam ab alio causatam. Deus autem, cum sit causa
prima, nunquam habet essentiam suam in aliqua causa,
ideoque nunquam recipit existentiam suam quasi ab
aliquo causatam. Recte S. Hieron. in cap. iii. Epist.
ad Eph. ** Quomodo nomen substantiæ commune sibi
“ proprium vindicat Deus? Illa, ut diximus, causa, quia
** cætera ut sint, Dei sumsere beneficio ; Deus vero qui
“ semper est, nec habet aliunde principium et ipse sui
“ origo est, suæque causa substantiæ, non potest intel-
** ligi aliunde habere quod subsistit °.” At qui non
habet aliunde quod subsistat, et tamen subsistit, necesse
est ut per se, et a se subsistat.
2°. Idem probatur affirmative. Cum enim omne
negativum fundatur in aliquo positivo, et verum sit,
Deum non habere existentiam acceptam ab alio, verum
etiam erit, habere Deum existentiam suam a seipso :
“ cognitionem aptissimo ad in-
“ telligentiam humanam sermone
** loqueretur. Non enim aliud
“ proprium magis Deo quam esse
** intelligitur; quia id ipsum, quod
** est, neque desinentis est ali-
“ quando, neque coepti ; et id
“ quod incorruptæ beatitudinis
“ potestate perpetuum est, non
“ potuit aut poterit aliquando
** non esse.”
c Tom. vii. p. 6oo, I. ed. Val-
lars.
D 2
36 Attributa divina. LECT. IV.
quod idem est ac si diceres, essentiam Dei talem
esse, ut necessario esse actuale existentiæ in seipsa
habeat, sive Deum esse ens simpliciter necessarium,
adeo ut existere, divinæ essentiæ, qua tali, intrinsece
et necessario conveniat. Adeo verum est quod dixit
Philo Judæus °, ό θeὸς μόνος έν τφ eîvat éqγέστηκe,
“ Deus solus in suo esse subsistit.” Necesse est igi-
tur ut existentia sit de essentia Dei, quia essentia
talis tamque essentialiter perfecta est, ut eo ipso quo
talis est necessario existat. Cujuscunque alterius entis
essentiam consideramus, talis apparet nobis, ut existere
possit, si causetur ; et possit non existere, si non cau-
setur, aut jam causata annihiletur ; et ratio est, quia
existentiam suam habet ab aliqua causa a qua de-
pendeat.
At essentia Dei non potest non existere, quia non
habet existentiam ab alio causatam, cum sit causa
prima, neque conservatur in esse ab alia causa, quia
est ens independens. Sequitur igitur existentiam di-
vinam esse de essentia Dei.
Atque hæc dicta sunto de natura atque essentia
Dei, quatenus consideratur cum respectu ad existen-
tiam ; de eadem jam agendum est, quatenus refertur
ad attributa divina, ex ipsa quasi profluentia, et ex-
plicito suo conceptu quasi extra essentiam posita.
Ut autem sciamus quomodo se habeat essentia
divina ad hæc attributa, 1°. considerandum est, quæ
et qualia sint illa, quæ attributa divina nominamus.
d Lib. Quod Deterius Potiori ** commutabilis substantia vel es-
Insidiari Soleat. p. 184. ed. Paris. ** sentia, qui Deus est ; cui pro-
Tòv yàp àperóv j μέν Θeoῦ πρόs ** fecto ipsum Esse, unde essen-
άλήθeváv éortu, katà rò eìvav orvve- ** tia nominata est, maxime ac
oróora- étreì kaì ó eeòs próvos év τφ ** verissime competit.'' S. Au-
eivav éqúéo rmkev. ** Sola est in- gustin. de Trinit. v. 3.
Attríbutorum Distinctio. 37
Sciendum itaque est, 19. non posse nos in hac vita,
vi intellectus nostri, ipsam Dei essentiam intime ple-
neque perspicere, perfectionesque ejus percipere prout
in se est ; posse tamen multa, quæ ad essentiam ejus
pertinere certo scimus, apprehendere ; et quæ de eo
ita apprehendimus et concipimus, ut ad essentiam ejus
necessario pertinentia, posse vere et proprie prædicare,
atque ita variis conceptibus et nominibus essentiam
ejus explicare: hæc autem quatenus de Deo, jam quo-
dammodo in sua entitate et essentia concepto, prædi-
cantur, ab aliis aliter, a scholasticis fere attributa,
nominantur.
Sciendum, 29. quædam a nobis de Deo prædicari
proprie, quædam metaphorice. Illa proprie de Deo
prædicantur, quæ significant aliquam perfectionem, nec
imperfectionem aliquam in sua formali ratione invol-
vunt, ut bonitas, sapientia, justitia ; Deus itaque et
bonus et sapiens et justus proprie dicitur. Illa im-
proprie de Deo prædicantur, quæ imperfectionem ali-
quam in suis conceptibus involvunt, ut poenitentia,
dolor, &c. De Deo itaque dicitur, quod resipiscat et
quod doleat, sed non nisi improprie, et metaphorice.
Hæc autem quæ ita improprie prædicantur de Deo,
non significant aliquas proprietates divinas distinctas
ab illis quæ per propria nomina significantur ; ideoque
ea tantum prædicata, quæ Deo proprie tribuuntur, per-
fectionemque ab omni imperfectione abstrahentem in-
dicant, attributa rite appellantur.
Sciendum, 3°. eorum quæ de Deo proprie prædi-
cantur, quædam esse attributa negativa, quædam affir-
mativa, sive positiva. Negativa autem attributa non
includunt omnes negationes quæ de Deo dici possent,
sic enim tot essent attributa quot sunt creaturæ, non
tantum existentes, sed et possibiles : omnium enim
38 Attributa positiva et negativa. LECT. IV
earum negationes de Deo vere prædicantur; ut, v. gr.
Deus non est homo, non est angelus, &c. sed illæ tan-
tum negationes attributa dicuntur, quæ aliquam im-
perfectionem ita a Deo formaliter removent, ut eo ipso
specialem aliquam Dei perfectionem consequenter de-
notent. Ita Deus dicitur simplex et unus, increatus,
incorporeus, infinitus, immensus, immutabilis, incom-
prehensibilis, invisibilis, ineffabilis : et illa attributa
sufficiunt, quia per se sufficienter removent° a Deo
ommes imperfectiones creaturarum.
Attributa positiva illa sunt, quæ perfectionem ali-
quam positivam formaliter indicant, eamque quasi pro-
prietatem quandam divinæ naturæ attribuunt, qualia
sunt sapientia, bonitas, omnipotentia, reliqua.
De his duobus attributorum generibus observandum
est, attributa negativa esse affirmativis aliquo modo
perfectiora. Ratio est, quia in propositione negativa
de Deo, non solum negatio est vera, sed et prædicatum
quod negatur est nobis adæquate et distincte cogni-
tum : ut cum dicimus, Deus non est corpus. Sed in
propositione affirmativa, licet affirmatio vera sit, tamen
prædicatum, prout esse in Deo affirmatur, non distincte
et adæquate cognoscitur, sed confuse, quia eo ipso con-
cipimus aliquid in Deo multo excellentius, quam sit
illud quod per idem prædicatum signifieare solemus in
creaturis, et cujus nos habemus distinctum conceptum.
Sciendum, 49. attributa affirmativa esse vel abso-
luta vel respectiva. Quoniam enim Deus est sub-
stantia absoluta, et ut talis concipitur, ideo absoluta
prædicata ei attribuuntur: et rursum, quoniam non
concipitur prout in se est, sed etiam cum respectu ad
creaturas, ideo prædicata relativa ei attribuuntur, quæ
aliquo modo dicunt relationem ad creaturas.
e removentur S.
Attributorum Distinctio. 39
Prioris generis sunt intellectus et voluntas: posteri-
oris, creatio et dominium.
His prælibatis, jam considerandus est respectus es-
sentiæ divinæ ad attributa Dei, quærendumque Io.
utrum ipsa essentia sit ab attributis distincta ? Ubi
observandum, 19. non hic quæri de iis prædicatis quæ
improprie, et metaphorice Deo attribuuntur, quia im-
perfectionem involvunt, quæ ab essentia divina peni-
tus est removenda: de illis itaque tantum quæstio in-
stituitur, quæ proprie de Deo prædicantur. Observan-
dum 2°. cum eorum quæ de Deo proprie prædicantur,
alia negativa sint, alia affirmativa, non hic quæri de
negativis; certum enim est, ea, ante omnem mentis
considerationem, ab essentia Dei differre, cum sit ali-
quid reale, negationes vero nihil. Observandum, 39.
cum inter attributa affirmativa, aliqua sint absoluta,
aliqua respectiva, et quæ respectiva sunt, consistant in
relatione ad aliquod extrinsecum, patet etiam, quæstio-
nem de attributis respectivis haud institui. Reliqua
itaque sunt tantum attributa absoluta, quæ sunt per-
fectiones intrinsecæ, et necessariæ, ac formaliter in
ipsa divina essentia existentes.
Dico, 1°, ATTRIBUTA DIVINA NON sUNT AB EssENTIA
DEI REALITER DISTINCTA. Probatur, 19. Nam si es-
sentia esset realiter distineta ab attributis, distingue-
retur realiter a perfectionibus suis ; attributa enim
divina sunt perfectiones Dei : at si essentia realiter
distingueretur a perfectionibus divinis, tum essentia
Dei non esset realiter perfecta, et Deus ipse, cujus est
essentia, non esset essentialiter perfectus. Probatur
20. Si essentia divina distingueretur realiter ab at-
tributis, Deus non esset unus, sed multa ; non sim-
plex, sed compositus. At nulla compositio aut mul-
tiplicitas potest consistere cum perfectione divina, ut
40 Attributa non distincta ab Essentia Dei. ILECT. IV.
postea probabimus, et nunc apparet ; quia omnis per-
fectio in identitatem collecta, perfectior est earundem
perfectionum multiplicitate.
Dico, 29. ATTRIBUTA DIVINA NON DISTINGUI FORMA-
LITER AB ESSENTIA DEI. Probatur; quia omnis dis-
tinctio quæ est in re, sive sit realis, sive modalis,
repugnat omnino simplicitati divinæ. Quia si attri-
buta et essentia distinguerentur ullo modo intrinsece,
distinguerentur realiter. Nam quæ differunt forma-
liter, per distinctionem præcedentem intellectum om-
nimodo, ut adversarii loquuntur, habent in re diversas
formalitates ante omnem operationem intellectus, at
diversæ formalitates in re, aut sunt diversæ res ; et
tunc est distinctio realis ; aut sunt nihil, et tunc est
distinctio nulla.
Dico, 39. ATTRIBUTA DIVINA EssE DE ESSENTIA DEI,
ITA UT DE ESSENTIA DEI PRÆDICENTUR. Probatur ;
quia Deus vi sui esse necessarii ex se ipso est ens
essentialiter summe perfectum, ut ostendemus postea:
at quod est essentialiter summe perfectum, habet in
sua essentia omnes perfectiones. At hæ ipsæ perfec-
tiones sunt attributa divina. Ergo attributa divina
sunt de essentia Dei.
Dico, 49. EssENTIA DIVINA INCLUDIT IN SE ATTRI-
BUTA DEI, QUOAD CONCEPTUM IMPLICITUM.
Dico, 59. EssENTIA, UT DISTINGUITUR AB EXPLICITO
CONCEPTU ATTRIBUTORUM, EST IPSA RADIX ET FUNDA-
MENTUM UNDE NECESSARIO FLUUNT OMNIA ATTRIBUTA.
Atque ita tandem pervenimus ad plenissimam expli-
cationem essentiæ divinæ, quatenus a nobis cognosci
potest. Probavimus enim, Deum necessario esse, atque
adeo existentiam esse de essentia divina, sive Deum
non esse ab alio, sed a se. Ostendimus Deum per hanc
ipsam actualem necessitatem existendi, distingui ab
Dei Essentia est Radiae Attributorum. 41
omnibus aliis entibus: at per quod Deitas ab omni
alio immediate distinguitur, per illud in ratione Dei-
tatis constituitur Deus itaque est ens a se, sive per
essentiam ; ac talis essentia, secundum conceptum
explicitum, distinguitur ab attributis, quæ habent se
per modum proprietatum a tali essentia profluentium :
adeo ut eadem ipsa essentia, secundum conceptum
implicitum, includat in se omnia attributa.
Id autem ut pateat, scil. quod actualis et necessaria
Dei essentia sit prima radix omnium attributorum,
ostendemus breviter quomodo, ex tali essentia actuali
supposita, omnes perfectiones, proprietates, seu attri-
buta divina necessario sequantur.
19. ENs A sE NECEssARIO EXISTENs EST ABSOLUTE
ÆTERNUM. Probatur ; quia caret initio et fine, nam
nunquam potest non esse.
29. ENs A SE EST INFINITUM. Probatur ; quia non
potest esse limitatum : quicquid enim limitatur, habet
causam limitationis suæ. At causam aliquam limita-
tionis essentia habere non potest, quia non habet
causam sui ; est itaque infinitum, et quod idem est
summe perfectum.
3°. ENs A SE EST SIMPLICISSIMUM. Probatur ; quia
summe perfectum et illimitatum. Quia si partibus
constaret, essent vel finitæ vel infinitæ ; non finitæ
quia a se ; non infinitæ, quia vel essent diversæ, vel
ejusdem rationis ; non ejusdem, quia essent superfluæ ;
non diversæ, quia sic per diversitatem naturæ essent
limitatæ.
49. ENS A SE EST IMMUTABILE. Probatur ; quia
nihil neque perdere neque accipere potest. Nihil ac-
cipere, quia infinitum, nihil deperdere, quia simplicis-
simum.
5°. ENs A sE HABET OMNIA ATTRIBUTA SPECIALIA
42 Dei Essentia est Radiae Attributorum. LECT. IV.
QUÆ DEO ATTRIBUI PossUNT. Probatur ; quia est
ens infinite perfectum, ut probavimus. At ens in-
finite perfectum est sapientissimum, est liberrimum,
potentissimum, sanctissimum, justissimum.
60. ENS A SE EST UNUM. Probatur, 19. quia est
simplicissimum, ideo est unum in se. 2°. quia poten-
tissimum, ideo nullum habet ens a se extra se.
Sed hæc breviter hic percurro, quia cum postea
unumquodque attributum considero, ab hac ipsa radice
plenius et expressius deducam.
LE CTIO V.
I)E SIMPLICITATE DE l.
IXIMUS de essentia Dei, et de attributis in
genere, deque respectu quem essentia habet ad
attributa: restat ut dicamus de attributis in specie,
et quidem eo ordine quo ab Aquinate traduntur, qui
primo quærit de Simplicitate Dei, per quam removetur
ab eo compositio, idque tota Quæstione Tertia.
Agemus autem de hoc attributo, 1°. in genere,
2°. in specie. Simplicitas in genere nihil aliud est
quam remotio, sive negatio compositionis: cum itaque
simplicitatem attributum Dei esse asserimus, nihil
aliud volumus, quam Deum esse omnis compositionis
expertem. Ubi observandum, 1°. simplicitatem esse
attributum negativum. Hoc autem apparet : quia
quod formaliter removet positivum, est formaliter me-
gativum ; simplicitas autem formaliter removet posi-
tivum, ut apparet. Ipsa enim ratio simplicitatis con-
sistit in remotione compositionis : at compositio est
aliquid positivum ; est enim unio coalescentium in
lll] UlIÌ1.
Observandum, 20. omnimodam simplicitatem notare
perfectionem aliquam. Licet enim negatio sit non-
ens, et non-entis nulla sit perfectio ; negatio tamen
compositionis omnimodæ denotat perfectionem duplici
respectu : 1°. respectu compositionis negatæ, quatenus
44 De Simplicitate Dei. LECT. V.
nimirum removet imperfectionem ; compositio enim
est imperfectio ; sicut autem remotio mali est bona,
ita remotio imperfectionis est perfectio: 20. respectu
fundamenti negationis, quod est repugnantia in es-
sentia divina, quatenus est omnimodo illimitata*.
His observationibus præmissis, dico, DEUM EssE ENs
ABSOLUTE SIMPLEX, SEU OMNIS COMPOSITIONIS EXPERS.
Probatur, 19. auctoritate. “ Deus maturæ simplicis
“ est, non conjunctæ atque compositæ.” S. Ambrosius
de Fide, l. i. c. 7. 'A7rXj éatuv ;j 6e{a qùarus και συνθέ-
areos á7rdans à7Tnλλαγμένn. Cyril. Alex. l. v. in Joann.
et alibib.
oῦδαμοῦ. Zacharias Mityl.°
2°. Probatur ratione, ac 1°. ab ipsa natura Dei
posita, a qua proprietates omnes profluunt. Essentia
enim quæ est a se ipsa, non potest esse composita,
quia non est limitata : at necesse est ut sit aliqua
limitatio, ubi est compositio ; compositio enim fieri
non potest sine partibus quæ componuntur ; at pars
qua pars est limitata. Quoniam igitur essentia Dei
non potest esse limitata, quia est a seipsa, ideo neque
potest esse composita. Idem argumentum urgetur
ulterius. Si essentia divina constaret partibus, vel
partes illæ essent naturæ et perfectionis finitæ, vel in-
finitæ. Non finitæ, quia sunt a se, atque ideo nullo
modo limitatæ; et præterea partes finitæ perfectionis
non possunt complere totum quod sit perfectionis in-
finitæ. Non infinitæ naturæ aut perfectionis; nam si
tales forent, essent vel ejusdem rationis, vel diversæ :
IIâ e p. v » v \ e\ \ /
άσα ατλóτης και αὐτὸ τὸ ἐν, kal arúv6ea-ις
a repugnantia in esse essen-
tia divina, quatenus esse omni-
modo illimitata. S.
b Tom. iv. p. 549. c. Idem ib.
p. 74. c. διττλóms yàp àτάσms τὸ
6eiov άποφοιτᾶ. Conf. Greg. Na-
zianzen. Orat. xl. p. 64o. c. xlv.
p. 7 18. c.
c Disputatio contra Philosoph.
Biblioth. Patr. Paris. 1624. tom. i.
p. 34 I. a. Biblioth. Gallandi
tom. xi. p. 273. d. • -
Dei Simplicitas probatur. 45
non ejusdem, sic enim tota perfectio unius partis con-
tineretur in altera parte, et sic sequeretur utramvis
esse superfluam ; non diversæ, quia sic sequeretur
utramque esse finitam et limitatam, cum supponatur
utraque esse infinitam. Atque hoc est primum argu-
mentum ab essentia divina sumptum, quatenus est a
seipsa.
Probatur 2°. ratione. Id Deo tribuendum est,
quod absolute est melius et perfectius. Sed melius et
perfectius est habere essentiam absolute simplicem,
quam habere essentiam quocunque modo compositam.
Cum enim, secluso hoc simplicitatis, aut compositionis
conceptu, in confesso sit, essentiam divinam continere
in se omnes gradus perfectionis possibiles; ut postea
demonstrabitur ; sine dubio major et melior est per-
fectio in unitatem collecta, quam in multa dispersa.
3°. Omne compositum est partibus componentibus
natura posterius. Nihil Deo, vel in Deo natura est
posterius. Ergo.
4°. Omne compositum ab aliquo componitur: nihil
enim se ipsum componit ; quod enim componit est,
quod componitur non est, scil. compositum. At nihil
est quod componat Deum, quoniam ipse Deus est,
quicquid est, ante omnia et causa omnium.
Probavimus in genere Deum esse ens absolute sim-
plex. Ut autem idem probemus etiam in specie, per-
currendi sunt omnes modi compositionis, ostendendum-
que eorum nullum in Deum posse cadere. Ubi 19.
distinguendum est de compositione reali, et compo-
sitione rationis. 2°. Distinguendum de compositione
activa et passiva.
1. Inter realis compositionis species prima occurrit
illa, quæ est ex materia et forma. Ita res naturales
omnes nos componimus ; ex materia quadam omnibus
communi, quæ habet rationem potentiæ, et ex forma
46 Deus nullo modo compositus. LECT. V.
cuique speciei propria, quæ habet rationem actus, ex
qua potentia per actum informata resultat compositum.
Dico, 19. DEUM NON EssE sUBSTANTIAM Ex MATERIA
ET FORMA COMPOSITAM. Probatur, 10. quod est purus
actus, non est compositum ex materia et forma : ma-
teria enim omnis denotat potentiam ad recipiendam
aliquam perfectionem. At purus actus qua talis ex-
cludit omnem potentialitatem. Non potest itaque
cum materia consistere. Jam vero Deum esse actum
purum, probavimus. Ergo.
2°. Quicquid habet materia bonum, est per partici-
pationem ; nempe per hoc, quod materia ejus recipit
formam beneficio alicujus causæ efficientis. At Deus
non est bonus, aut perfectus, per participationem, sed
per essentiam. Ergo.
2. Secundo, inter realis compositionis species oe-
currit illa quæ est ex natura et supposito. Nam in
rebus creatis 29. hæc distinguuntur, suppositum et
natura. Quæcunque itaque creatura subsistit, neces-
sario est ex utroque. Cum itaque Deus subsistat'', et
habeat naturam, quæritur etiam de Eo, an sit ex utro-
que compositus.
Dico, 20. DEUM NON ESSE COMPOSITUM EX NATURA
ET sUPPOSITO. Probatur. Compositio supponit dis-
tinctionem. Distinctio autem suppositi a natura non
convenit naturæ Dei. Suppositum enim et natura
distinguuntur, ut includens et inclusum ; suppositum
enim includit naturam, et aliquid addit, adeo ut ma-
tura de potentia absoluta possit sine sua subsistentia
conservari °. At hoc repugnat naturæ divinæ, cui
nihil addi potest ; quæ, ut est per se, ita subsistit a
se. Illud enim esse, quod essentialiter est sua natura,
est etiam essentialiter esse subsistens ; quia est per-
d subsistit S. e Cf. Aquinatis Summæ, part. iii, quæst. ii.
art. ii. 3.
47
Deus ìncorporeus.
fectissimum ; et perfectius est esse subsistens quam
non subsistens, ut patet. 29. Si natura et supposi-
tum distinguerentur et conjungerentur in Deo, tum
natura divina, sive Deitas, non esset Deus. Tum ipsa
divina essentia esset aliquid inferius Deo.
3. Tertio, occurrit nobis compositio ex essentia et
existentia. Videmus enim in creaturis hæc distingui ;
cum non sit de essentia creaturæ ut existat ; potest
enim non existere ; imo, existere omnino non potest,
nisi ab aliquo existentiam habeat.
Dico, 39. DEUM NON EssE COMPOSITUM Ex EssENTIA
ET Ex IsTENTIA. Ubi nulla est distinctio, ibi nulla
compositio. Sed existentia ab essentia Dei nullo
modo distinguitur. Quia ipsa essentia divina, qua
talis, est necessario existens: est enim, et existit a se,
est itaque ipsa sibi sua existentia. Ut ante ostendimus.
4. Quarto, inter has species occurrit compositio ex
partibus integrantibus.
Dico 49. DEUM EssE INCORPOREUM, NON ESSE COM-
POSITUM EX PARTIBUs INTEGRANTIBUs. De hac asser-
tione paulo latius est disserendum. Fuerunt enim
quamplurimi, etiam inter Christianos, et sunt etiam-
num opinor, nonnulli, qui nihil esse præter corpora, et
Deum ipsum proinde corporeum putarunt f.
f Errorem innuit Pearsonus,
quo certe periclitantur ecclesiæ
Romanæ moderni doctores, qui-
bus licitum habetur Deum Pa-
trem specie corporea depingere.
Unde quidam ex illis, ** We can-
“ not reflect upon God without
“ involuntarily supposing some
** likeness of Him, which is ap-
“ propriate to our limited con-
** ceptions;'' allegatis S. Scrip-
turæ locis, Gen. ii. 2. iii. 8. Exod.
xxxiii. I I. xxxiv. I. et aliis ejus-
modi. Longe alia de his Scrip-
turis S. Augustini et veterum
sententia. Et meminerint velim,
ex quali philosophorum schola
prodierit, qui docuit ** ita esse in-
** formatum anticipatumque men-
** tibus nostris, ut homini, cum
“ de Deo cogitet, forma occurrat
** humana.'' Vid. Cic. de Nat.
Deor. i. 27.
48 Deus incorporeus. ILECT. V.
Horum autem duæ classes sunt: 1°. Eorum qui
magis crasse errant, putantque Deum, non tantum
corpus esse, sed tale omnino corpus habere, quale nos
homines habemus: ob idque Anthropomorphitæ dicti
sunt. His autem originem, aut occasionem dedit Au-
dius quidam 8, ipsi Ario contemporaneus, qui imaginem
Dei, ad quam factus est homo, in corpore sitam esse
defendit. Et postea, tempore Theodosii, monachi in
Ægypto plane docuerunt, et Deum esse corporeum, et
forma humani corporis præditum—Duplici autem ar-
gumento freti id fecerunt ; 19. quod homo factus sit
ad imaginem Dei ; 29. quod Scriptura dicat Deum
oculos, aures, manus, et pedes habere, sicut homines.
Verum hæc hæreticorum fundamenta nullo negotio
convelluntur. Loquitur quidem S. Scriptura de Deo,
ac si membra corporea haberet, sicut homines ; sed
loquitur figurate, seu άνθρωτοτa66s, dicta factaque Dei
hominibus repræsentans, ac si Deus ipse homo esset:
Non quod Deus talis sit, sed quod homines, sub ea
similitudine, Deum melius intelligant. Neque enim
homines actiones operationesque Spiritus, sive imma-
mentes, sive transeuntes, aliter quam per modum illum
g Imo ante Audium, et Judæi,
et nostrorum nonnulli, ait Ori-
genes, Hom. in Gen. initio. P.
Verba Origenis de Judæis re-
perire nequeo. Habet quædam de
Melitone Sardensi, Eclog. in Ge-
nesin ; locum paullo infra affert
Pearsonus. Disputat idem contra
Anthropomorphitas, Comment. in
Evang. Joann. tom. xiii. 2 I. et
Hom. in Gen. i. I 3. sed nulla
Judæorum vel aliorum aperta
mentio. Cogitare potuit Pear-
sonus de Sadducæis, quos Peta-
vius, in Epiphan. Haer. xiv. Ly-
ranum sequutus, suspicatur Deum
corporeum esse asseruisse. Alios
præter Sadducæos vix crediderim.
Certe Philo Judæus nihil corpo-
reum in Dei naturam cadere sus-
tinuit ; tale enim aliquid de Dei-
tate concipere, esset, ut loquitur,
ύπepokeâvtos kai μetaköσμιοs âoré-
ßeta. De Confus. Ling. p. 339.
C. D. ed. Paris. Cf. eundem de
Sacrif. Abel. et Caini. p. 146. D.
De Audio, sive Audæo, vide The-
odoret. Hist. Eccl. iv. 9. Epi-
phan. Hær. lxx.
Deus incorporeu8, 49
quo anima humana in corpore, et per membra corporea
operatur, intelligunt. Atque hoc ita esse, de industria,
a Spiritu Sancto in S. Scriptura factum, id unum argu-
mentum esse potest ; quod illa tantum membra humani
corporis Deo tribuat, quæ homines omnes credunt esse
vel actionum hominis nobilissimarum principia, vel ad
actiones homine dignas edendas instrumenta, vel ad
perfectæ cujusdam ac reverendæ ætatis indicia': Illa
vero quæ manifesta præ se ferunt imperfectionis signa,
Deo nunquam in S. Scriptura tribuuntur. Ista igitur
Deo tribuuntur, non quod talia revera Deo competant,
sed ut exprimantur facultates, vel actiones Dei, similes
illarum quæ membris istis aut insunt, aut exercentur,
quæ a nobis pro perfectionibus habentur.
2°. Ad alterum fundamentum hujus hæreseos, ex
similitudine Dei, respondeo: Eam non sitam esse in
humani corporis figura ; idque patere, 1°. quod accu-
santur ethnici, Rom. i. 23. ότι Ἀλαζαν t)jv δόζαν toû
άφθάρτου Θeoῦ ἐν όμοιόματι eikóvos q6apToû àv6p6Tov.
2°. Deus expresse asserit formam, seu figuram sui
nunquam esse visam, et ob eam ipsam rationem figu-
ram ullam sui fieri vetat, prohibens diserte figuram
h Allusio ad textum, quem ali-
orsum torquent Romani, Dan. vii.
9. Antiquitatis sententiam sequi-
tur Pearsonus. “ Ostendit pro-
** pheta, per ea quæ cognita sunt
** nobis verba, efficientiam Dei ad
** judicium. Quia enim per mul-
** tos dies expediebatur istud, ve-
** tustum dierum nominat Judi-
** cem. Et quia mundum judici-
** um et purissimum, et inflexi-
“ bile ; albi capilli mundi Judi-
** cis, et candida Ejus vestimenta
** et immaculata dicuntur ; ideo
** et capilli albi, sive vetustatem
PEARSON, VOL. I.
** annuntiantes et ipsi, sive judi-
** cii puritatem.” Eusebius, De
Eo quod Deus Pater Incorporalis,
lib. v. Qui statim subjicit, “Ego
** autem et contingere istiusmodi
** habitum pertimesco !”
Conferri potest Eusebius, ubi
S. Scripturæ locum eundem trac-
tat, in Opere nunc primum ex
Græco Codice edito, Eclog. Pro-
phet. iii. 44. p. 149. ed. Oxon.
1 842. Vide etiam Theodoreti et
Hieronymi Comment. ad loc.
Danielis.
•
J.
—.*
50 Deus incorporeus. ILECT. V.
hominis masculi aut foeminæ, Deut. iv. 15 i. Quæ
quam in se rationem habeant, aut veritatem, haud
video, si homo ratione figuræ suæ factus esset ad ima-
ginem Dei.
3°. Ex ipso textu apparet, factum fuisse hominem
ad similitudinem Dei, non figuræ sed dominii, quod,
cum crearetur, tanquam Deus, in creaturas reliquas
exercere potuit: ad cujus dominii exercitium, non
corpus, sed intellectus, et ratio maxime valebant.
Altera classis est eorum, qui nullam nobis Dei figu-
ram exhibent, Eum tamen corpus esse contendunt,
quia quicquid aliquam veram entitatem habet, corpus
esse putant. Ita Melito, vetustus sane et mobilis inter
Christianos scriptor, teste Origene, et ex eoTheodoreto*,
Post Meli-
tonem, Tertullianus, “ Quis negabit Deum corpus esse,
“ etsi Deus Spiritus est? Spiritus enim corpus sui ge-
* neris in sua effigie.” Lib. contra Praxeam, §. 7. et
rursus, pro fundamento suæ sententiæ, “ Omne quod
“ est, eorpus est sui generis: nihil enim incorporale,
“ nisi quod non est.”—Lib. de Carne Christi, §. II '.
Ita Phoebadius Aginnensis m : “ Dei Sermo Spiritu Dei
« * ¢ v a*, 9 / <N v ^
scripsit 7Tept tov evaouatov etvai τον Ge6v.
1 De hisce ** deliramentis'' Ter-
tulliani plura habet S. Augusti-
nus, De Genesi ad Literam, lib.
X. 25.
m Lib. contra Arianos, c. xx.
Bibl. Patr. Gallandi, tom. v. p.
255. d. Vid. Bentleii Respons.
i 'Aôv6eTov τὸ θεῖον και άσχη-
μάτιστον. Theodoret. Serm. 2. P.
Dialog. ii. De Sanct. Trin. Opp.
tom. v. p. 96o. ed. Schulze. 'ETi
eeoό λéyevv αὐv6eo-uv kaï öykov,
s/ … \ v » A.
άτοττον* eeòs ôè, . . . . . dorúv6etos
kaì àT\οῦs kaì àαχmpláruatos. Ubi,
ut solet, S. Chrysostomum re-
præsentat, qui in Hom. iv. De
Incomprehens. Dei Natura,'O yàp
eeòs à7T\oùs, kaî âorûv6eTos, kai
άσχημάτιστοs.
k Quæst. in Genesin, I. §. 2o.
Origen. tom. ii. p. 25. ed. De-
larue.
ad Collins., ** Remarks on Free-
** thinking,” i. I o. et virum doc-
tum, qui in hac quæstione melius
versatus est, quam cum Arianas
partes tueretur, Joann. Jackson,
** Remarks on a Book intitled,
** Christianity as old as the Crea-
** tion.” P. ii. sect. 1 I. p. 18, sqq.
Deus incorporeus. 51
“ instructus est, et, ut evidentius dicam, Sermonis cor-
“ pus est Christus. Corpus enim Spiritus, sed corpus sui
“ generis. Nam et invisibilis et incomprehensibilis
“ Spiritus. Num quid tamen inane et vacua res Deus?
“ Deus est, Spiritus est.”
Respondeo, Deum ita Spiritum esse, ut corpus nullo
modo sit ; ita simplicem, ut ex partibus quantitativis
nullo modo componatur. IIveûua ά Θeòs, inquit Christus
Joann. iv. 24. Deus est absolute Spiritus : Spiritus
carnem et ossa non habet, inquit Idem. Lucæ xxiv.
39. Hoc autem idem est ac si dixisset, corporeus non
est. Quid quod ibidem Deum exinde spiritualem cul-
tum postulare dicat ? quia ille divinæ excellentissimæ
naturæ convenientissimus est, idque non aliam ob ra-
tionem, nisi quia talis natura est spiritualis.
Probatur idem ratione. Quicquid est aliquo modo
corporeum, continet in se aliquid quod non est per-
fectum. At nihil potest esse in Deo quod non sit
perfectissimum. Ergo. Minor clara est. Major proba-
tur. Quod continet in se partes quantitativas, ex qui-
bus omnis corporeitas constat, continet in se aliquid
quod non est perfectum : omnis enim pars, qua talis,
est aliquid imperfectum, quia mimus quiddam est, atque
imperfectius, quam ipsum totum.
Atque hæc de compositione reali, vel ex natura rei.
Sequitur loqui de compositione rationis.
19. Occurrit nobis compositio ex genere et dif-
ferentia. In rebus enim creatis gradus genericus, qui
in aliqua re reperitur, cum differentiali gradu illius rei
Excusat scil.Tertullianum et Phoe- σόμa, ei βούλοντaι δè, kaì àαόμa-
badium, quasi Deo ejusmodi cor- rov. Id tamen si voluissent, melius
pus tribuerent, quod quosdam tri- esset verbo tam indefinito absti-
buisse testaturetiam Nazianzenus, nuisse.
Orat. xxxiv. άύλόν τι kaì T€μττον
E 2
592
JLECT. V*.
Deus non compositus modo Rationis.
potest inveniri, secundum rationem suam, separatus ab
illo gradu differentiali, et conjunctus cum alio gradu
differentiali in re alia.
Quæritur itaque de Deo.
Dico 10. DEUM NON ESSE COMPOSITUM EX GENERE ET
DIFFERENTIA.
*» v a
ζειν €7T* || Geô n.
S. Cyrill. Alex. negat, Tò yévog övoμά-
Et de differentia rursus, 'Opóμev ötv
a. e/ •\ p V / s/ v »
7Tâv, öTep âv ôéXotto διαφοράν, σύνθετον ἐσται και ovX
ατλοῦν κ. τ. λ.”
2°. Occurrit nobis compositio ex subjecto et acci-
dente.
Dico 2°. DEUM NON EssE COMPOSITUM Ex sUBJECTO
ET ACCIDENTE.
Probatur, 1°. quia subjectum habet se
ad accidens tanquam potentia ad actum.
2°. Quod est ipsum esse per essentiam, non potest
esse aliquid quod non sit per essentiam.
“ Deus nullius participationis est indigus.
“ quicquid digne utcumque sentitur, non qualitas est
“ sed essentia P.”
Divina attributa ita differunt ratione, ut se invicem
includant essentialiter.
“ Deus ipso, quo est, vivit, et eo, quo vivit, intelligit,
“ et eo, quo intelligit, potest.” S. Augustin.'!
n De Sancta Trin. Dialog. ii.
tom. v. p. i. p. 426. μάλιστa
\oyvo'p.où τοῦ ka6ijkovtos âμοιρή-
orevev äv, kaì μάλa eikótos, τό, yé-
vos é6€λειν όνομάζ€tv étri ee$, eiTep
êorrt kat' aùrâv, i) yoùv Tpò aùroû,
τόν άντων οὐδév. Idem, Dialog. i.
ibid. p. 39 I. d. yévovs μèv kaì òua-
q)opâs eiöoTouoù TravTe\όs τὸ 6eiov
fiv®kιστaι.
S. Leo:
De quo
o In Thesaur. c. xxx. ibid. p.
262. c.
p Epist. ad Turribium, contra
Priscillianistas, c. v. S. Augustin.
de Trin. lib. xv. 8. ** Si dica-
** mus, æternus, immortalis, jn-
** corruptibilis, immutabilis, vi-
** vus, sapiens, potens, speciosus,
** justus, bonus, beatus, spiritus,
** horum omnium novissimum
** quod posui quasi tantummodo
** videtur significare substantiam,
** cætera vero hujus substantiæ
** qualitates : sed non ita est in
** illa ineffabili simplicique na-
** tura. Quicquid enim secun-
** dum qualitates illic dici vide-
** tur, secundum substantiam vel
** essentiam est intelligendum.”
Similiter S. Basilius, Epist. viii.
3. τοιότητος δέ τὸ 6eiov é\eÜ6epov.
'I Hæc verba mihi apud Au-
Deus non compositus modo Rationis. 53
Activa compositio non convenit Deo : non potest
esse principium formale, vel materiale.
Probatur ;
quod componit minus est perfectum quam compo-
situm *.
Difficultates de humana natura Christi alio spectant.
gustinum non succurrunt. Num
memoriter respexit Pearsonus ad
Augustini lib. vi. De Trinitate,
c. x.; ubi de Deo Filio, ** Ejus
** imago est, ubi est prima et
** summa vita, cui non est aliud
vivere et aliud esse, sed idem
est esse et vivere : et primus
** ac summus intellectus, cui non
est aliud vivere et aliud intel-
ligere, sed id quod est intelli-
gere, hoc vivere, hoc esse est,
** unum omnia.” Confer etiam
¢
¢
¢
€
¢
ę
6.
ς
ç
€
ς
lib. xv. De Trinitate, c. v. 7.
vi. 9. et alia loca citata infra in
Lect. xiv. Ipsa enim hæc verba,
quæ citat Pearsonus, sunt Alcuini
nostratis, in Respons. ad Quæst.
Fredegisi. §. xvi. Oper. tom. i.
p. 74 I. ed. Froben. I 777.
r Quod componit, scil. ut prin-
cipium materiale vel formale ;
quemadmodum ex præcedentibus
intelligendum est. Vid. Thomæ
Summam, Quæst. iv. Art. I.
LE CTIO VI.
DE PERFECTIONE DEI ET INFINITATE EJUS.
IXIMUS priori lectione, de primo Dei attributo
speciali, quod nobis apud Aquinatem occurrit, de
simplicitate Dei scil. quam tractat ille tota quæstione
tertia. Sequitur ut agamus de Dei perfectione, quæ
apud ipsum proxime tractatur. Sed ad proponendam
methodum haud paulo clariorem, observandum, agere
Aquinatem de perfectione Dei, quæstione quarta ; de
infinitate, quæstione septima ; quæ duo attributa in
unum potius compingenda esse videantur : ipsa enim
infinitudo intelligenda est de infinitate perfectionis in
essendo. Agemus itaque de utroque simul, et hac
quidem methodo, ut ostendamus.
1°. Deum esse perfectum.
29. Perfectionem Dei esse infinitam.
3°. Infinitatem esse attributum Deo proprium.
I. Ac 1°. quidem certum est, Deum esse aliquo
modo perfectum. Ita enim Christus ipse de Deo
Patre nostro loquitur, Matt. v. 48. "Eareo-0e oìv ύμeîs
téÀetot, άστep δ IIaThp ύμόν ό έν τοῖς οὐρανοῖς τέλevös éστιν.
Quid autem sit Dei perfectio, ex illo loco colligi nullo
modo potest, cum ea ibi proponatur, ad quam homines
anhelare oporteat ; ea autem esse videtur, vel sanctitas,
Deus absolute perfectus. 55
seu integritas, ut Cºpy famim, té\evos dicitur ; vel
patientia, quam in Deo proponit imitationi nostræ
Christus, non excellentiam naturæ.
Ut igitur sciamus in quo consistat perfectio Dei,
aliunde intelligendum est, quid sit esse perfectum.
Unde vero melius quam ex Aristotele, qui tres modos
perfectionis deseribit, Metaph. l. iv. c. 16. τά μέν γούν
Ka6' aùrà Xeyóueva TéXeta toa-avTaXós Xé^yeTav* τὰ μέν, τὸ
«ατὰ τὸ eû un6èv è\\ei7reiv μηδ' ἐχειν ύτepßoXjjv év êkáatq.
fyévet, μηδ' eîvai τι ἐάω. scil. ** cui nihil deest, quod a
** nullo superatur, et cui nihil sui extra est, id in se
“ perfectum est.” Hæc autem omnia Deo apprime
competunt. Deus itaque est perfectus.
Rursus distinguendum est de perfectione ; ut sciamus
ulterius, qualis perfectio Deo competat. Est itaque
perfectio vel absoluta, vel respectiva. Perfeetio ab-
soluta est prædicatum aliquod, seu ratio, quæ in se
considerata, sine respectu ad certam aliquam naturam,
per se est bona et amabilis, ut existentia, vita, potentia,
sapientia &c. Perfectio respectiva est prædicatum, seu
ratio aliqua, quæ ad certæ naturæ, qua talis est, com-
plementum aut ornamentum pertinet.
Dico 19. DEUS EST ABSOLUTE PERFECTUs. Probatur;
illud cui nihil omnino deest, est absolute perfectum.
At Deo nihil omnino deest. Ergo. Probatur; cui nihil,
neque privative neque negative deest, illi nihil omnino
deest: nullo enim alio modo quicquam deesse potest :
at Deo nihil deest privative, i. e. nihil ei deesse potest,
quod naturæ divinæ debitum est, ad suam integritatem
atque complementum ; quia sicut Deus ex se est, ita
ex se habet totam perfectionem sibi debitam : de qua
nihil potest deperdere ; non ab alio, quia habet inde-
pendenter ab alio; non a se, quia habet a se, non
efficienter, sed formaliter.
56 Deus est a Seipso perfectus. ILECT. VI.
Rursus, nihil Ei deest negative, quia omnis perfectio
Ei debita est, et necessario inest. Omnis enim
perfectio possibilis est vel increata, vel creata. Omnis
increata perfectio et Deo debita est, et ei necessario
inest, quia solus Deus est ens increatum. Omnis
creata perfectio est a Deo ; nihil enim est præter
ipsum, nisi ab ipso : at quod est a Deo necessario, est
in Deo. Perfectio enim effectus necessario supponitur
in causa.
Dico 2°. DEUs EST αὐτοτελγς, A sE IPso PERFECTUs.
Ita inter Platonicos Alcinous; inter Christianos ille
qui Dionysius Areopagita falso nominatur.—TéXetov μέν
oόν ἐστιν, οὐ μόνον δs aύτοτ€λές και καθ' éavrò ὐφ' éavToû
μovoevóóς άφοριζόμevov*. “ Perfectum est quod per se ab-
“ solutum, per se, scil. a se, non ab alio, determinatum.”
Quicquid in ullo genere perfectum est, id ab alio
perfectionem habet, ab eo scil. a quo habet essentiam.
Deus autem cum a nullo essentiam derivet, a nullo
perfectionem suam haurit: ut igitur est a se, ita et
perfectus est a se, ut est aύτοόν, ita et aùtoteÅýs.
Deus itaque non recipit perfectionem ab alio, sive ut a
causa efficiente, sive ut a causa formali, sicut fit in
creaturis, sed habet perfectionem a sola simplicissima
essentia sua.
Dico 3°. DEUS EST Ü Tepte\*js. Ita idem, quisquis est,
Dionysius °, où μόνον αὐτοτ€λές, ut ex eo modo diximus,
άλλὰ και άς Ü7Tepte\ès, katà tò τάντων ÜTepéXov. h. e.
“ omni perfectione conceptibili superior et excellentior.”
Nihil enim a mente humana tam eximium et excellens
potest cogitari, quin Deus sit infinitius excellentior
a De Divin. Nominibus, c. Pearsonum Lect. in Act. Apost.
xiii. tom. i. p. 873. ed. Corderii. ii. c. xiv. Vindic. Ignat. part. I.
Utitur eadem voce S. Athanasius c. ii. et, ubi Dallæi sententiam
de Deo Filio, in Expos. Fidei. radicitus excutit, ib. c. x.
b De hujus scriptoris ævo, vide
Dei Perfectio. 57
et major : unde ÜTepoXukôs dicitur, ύττεράya6os, et
ÜTepoúaruos c.
Dico 4°. DEUs EST 7ravreXfjç: ita rursus Alcinous.
Deus non tantum est omnium entium perfectissimum,
sed etiam omnium perfectionibus completum. Si .
enim aliqua esset perfectio in re alia quæ in Deo non
esset, tum Deus careret aliqua perfectione ; essetque
non absolute, sed sua tantum perfectione, certoque
genere perfectus. At cum rerum omnium perfectiones
sint perfectiones essendi, necesse est ut ei insint, qui
habet perfectionem totius esse ; quia et Ipse est per se,
et quicquid Ipse non est per Ipsum est.
Cum autem dicimus, omnes perfectiones in Deo esse,
observandum est, non uno modo eas in Deo contineri.
Ut enim perfectiones sunt diversorum generum, ita
diversis modis in Deo esse a nobis cogitari debent.
Aliquæ autem perfectiones adeo simpliciter tales sunt,
ut nullam secum invehant imperfectionem, neque in
subjecto suo quod afficiunt ullam perfectionem exclu-
dant. Quales sunt, sapientem esse, potentem esse, et
similes; quæ cum nulla æquali vel majori perfectione
pugnant, et ipsæ per se sumptæ nullam important im-
perfectionem in ratione sua formali. Aliæ autem
perfectiones sunt, quæ, licet in suo quidem genere,
sint perfectiones quædam entis, tamen iis semper
annexa est aliqua imperfectio, vel repugnantia cum
» a^ » 9 »/ » a a » /
dya6oë, dλλ' ἐτι έττékevva Tijs oùortas
Tpeo 8eig kaì òvvägeu üTepéxovros.
Vid. Pearsoni de Nazianzeno cen-
c Gregor. Nazianzen. Orat.
xii.
ύγηλότatov ee6s' ei μή τφ φίλον,
Káλλιστον μέν τὸν όντων kaì
kai ίττèp rijv οὐσίav äyeuv aùtòv, i)
όλον év aùτφ τιθévai rò eìvai, Tap'
oû kaì τοῖς άλλοιs. Ubi fortasse
Dionysium respexit, nisi potius
uterque Platonem de Republ. vi.
qui de Deo, utpote bonorum
SummO : àvTos τοῦ
> » /
Ovk OUOTt (I §
suram in Vind. Ignat. part. I. c. x.
Cudworth. Intell. Syst. c. ii. sect.
23. Auctor de Definitionibus,
in Append. S. Athanas. Opp.
eeós éo ruv οὐσίa âvaituos, kaì τάσης
oῦσías airía ÜTepoûo vos.
58 Omnes Perfectiones j/, Deo. I „ECT. V I.
perfectione aliqua æquali. Ut corpus esse, sensitivum
esse, visibile esse et similes. Aliæ denique per-
fectiones, licet nullam in se imperfectionem involvunt,
tamen eum subjecto, cui inhærent, imperfectionem
connotant ; ut potentia hominis, scientia angeli, et
similes perfectiones maximæ cujuslibet ereaturæ.
Dico 50. PERFECTIONES OMNES SIMPLICITER sIMPLICES
sUNT IN DEO FORMALITER. Probatur ex assertione
priori, nam si Deus sit TavTe\}ς, habeatque in se omnes
perfectiones entis, omni modo quo habere potest,
necesse est ut habeat perfectiones simplices formaliter.
Nam per eum habendi modum nulla sequitur imper-
fectio ; quia perfectio simpliciter simplex nullam
includit imperfectionem ; neque removetur aliqua
perfectio, quia perfectio simpliciter simplex, qua talis,
nullam exeludit perfectionem. At is modus habendi
Deo dignus est, per quem nulla sequitur imperfectio,
nulla removetur perfectio.
20. Si singulæ perfectiones simpliciter simplices, in
sua ratione formali, nullius alterius perfectionis sim-
pliciter simplicis rationem formalem excludunt, tunc
omnes tales perfectiones sunt in sua formali ratione
competibiles. Si autem omnes sint in sua formali
ratione competibiles, tum in Deo necessario in eadem
ratione continentur, quia Ipse omnes perfectiones
possibiles omni modo possibili complectitur.
Dico 6°. PERFECTIONES OMNEs AD CREATURAs CON-
TRACTÆ sUNT IN DEO NON FORMALITER, SED EMINENTER.
Ubi observandum, quod, licet perfectiones, quæ in se
consideratæ absolutæ sint et simplices, esse possint in
creaturis, tamen cum in creaturis sunt, actu simplices
esse non possunt, quia eo ipso limitatæ sunt, adeoque
imperfectionem involvunt. Perfectio enim absoluta,
pura ab omni mixtura imperfectionis nulla est, aut esse
Omnes Perfectiones in Deo. 59)
potest, in ereaturis : v. gr. Sapientia est in se
perfectio pura, nullam imperfectionem involvens; si
autem ad creaturam contrahatur, imperfectionem statim
contrahit; sapientia enim hominis aut angeli est im-
perfecta. Hac observatione præmissa, probatur assertio,
Nulla perfectio imperfectionem involvens potest esse in
Deo formaliter, sic enim Deus esset imperfectus ; omnis
perfectio ad creaturam contracta imperfectionem in-
volvit: Ergo. Cum autem non sit in Deo formaliter,
quia involvit imperfectionem, et tamen in Deo aliquo
modo sit, quia est perfectio, necesse est ut sit in Deo
perfectissimo quo potest modo, hoc est, eminenter, i. e.
ut Deus habeat in se perfectionem eminentioris ex-
cellentiorisque naturæ, quæ cum sit ejusdem rationis,
contineat illam perfectionem in creatura, sine ulla
imperfectione quæ ipsam in creatura sequitur.
Dico 7°. PERFECTIONES QUÆ INCLUDUNT IMPER-
FECTIONEM, sUNT IN DEO VIRTUALITER. Probatur.
Non sunt in Deo formaliter, quia sunt formaliter im-
perfectæ. Non sunt in Eo eminenter, quia nihil
ejusdem rationis, quod sit Eo excellentius eminentius-
que, potest esse simpliciter perfectum : neque ergo
possunt esse formaliter, neque eminenter, in Deo.
Quoniam autem quicquid est quovis modo perfectum,
aliquo saltem modo Deo insit, ideo dicimus tales per-
fectiones esse in Deo virtualiter : i. e. virtutem seu
potentiam in Deo esse, qua possit eam perfectionem
facere, et se solo efficere, quicquid ipsa facta possit
præstare.
Dico 80. OMNES PERFECTIONES IN DEO sUNT UNA
SIMPLICISSIMA PERFECTIO. Probatur ; quia omnes per-
fectiones quæ sunt in Deo, non sunt a se ipsis invicem
realiter distinctæ, neque sunt ab ipsa essentia divina
60 Dei Infinitas. ILECT. VI.
distinctæ, ut ante ostendimus de attributis d : ergo sunt
omnino res una atque eadem. Quoniam itaque essentia
divina est maxime una, et perfectiones omnes Dei sint
de essentia divina, quia quicquid est in Deo, Deus est ;
ideo omnes perfectiones in Deo sunt una simplicissima
perfectio.
II. Jam vero ex hac simplicissima perfectione Dei
demonstrata, facile est ad infinitatem demonstrandam
procedere. Cujus enim natura includit in se perfec-
tiones omnes, easque omnes complectitur unica summa
simplicissimaque perfectione, Ejus essentia non potest
non esse infinita. Quamvis enim aliud sit esse per-
fectum, aliud esse infinitum, ut vult Aristoteles, Phys.
iii. 6. άτetpov μέν ούν τοῦτ' ἐστιν οδ katà tò τοσὸν
Xaußóvovaruv άet τι λα£3eîv άοτιν ἐζω οά δέ μηδέν ἐζω, τοῦτ'
éat) téXetov και όλον. Illud tamen est intelligendum,
de materia quam tractat philosophus, scil. de corporibus,
rebusque creatis; in quibus idem est in suo genere
perfectum, ac totum, omnibus scil. partibus absolutum,
et in quibus “ tantum” ratione infiniti proprie admittit
philosophus, cujus vox est : Tò å7Tepov év τό τοσό et
oῦσίαν δέ eîvat à7Tepov oùk évôéxeTat : et rursus δ τοῦ
à7reipov λόγος τό τοσό τροσχρήτaι °. Atque hinc
tantum sequitur, Aristotelem non considerasse infini-
tatem aliam, quam quantitativam, ac præterea,
quamvis Deus non sit quantitative infinitus, (cum
ostenderimus Eum esse nullo modo corporeum,) infini-
tatem tamen Ejus optime describi per eam quæ nobis ex
quantitate nata est.
Ut igitur finita est quantitas, quæ habet terminum
d Lect. v. sub fin. e Phys. i. 2, 7.
Dei Infinitas. 61
suæ extensionis, ita finita est essentia, quæ habet
terminum suæ perfectionis in essendo, ita ut non habeat
ulteriorem gradum aut perfectionem entitatis. Et ut
infinita quantitas est, quæ nullum terminum suæ
extensionis habet, ita infinita est essentia, quæ nullum
habet limitem suæ entitatis, aut gradum quo sit con-
tenta, et contracta.
Dico 10. DEUM EssE sIMPLICITER ET ESSENTIALITER
INFINITUM. Probatur ; Ens a se est simpliciter in-
finitum : Deus est ens a e: Ergo. Minorem ante
ostendimus : major probatur ; quod nullum habet li-
mitem suæ essentiæ est infinitum, per definitionem
infiniti. At quod est a se, non habet limitem suæ
essentiæ. Nihil enim potest habere limitem, nisi quod
est limitatum ; limitatum autem nihil potest esse, nisi
habeat causam suæ limitationis. Deus non potest
habere causam limitationis essendi, quia non habet
causam essentiæ *.
Obj. Essentiæ rerum, secundum esse possibile, sunt
a se. Sed essentiæ rerum, secundum esse possibile,
non sunt illimitatæ. Ergo, non est verum, omne ens a
se esse illimitatum.
Resp. Negando essentias rerum, secundum esse
possibile, esse a se. Possibilitas enim ipsa dependet a
Deo, adeo ut, supposito Deum non esse, nihil esset
possibile. Quicquid enim est possibile, est in potentia
aliqua : supposito autem Deum non esse, nulla esset
omnino potemtia.
2°. Omni ente finito potest esse majus et perfectius.
f Ita Theologus nostras, Dr.
Thomas Jackson, Opp. tom. ii.
p. 6. ** God can have no such
“ limits or bounds, as He hath
** set to Nature and things natu-
** ral. He neither is any part
** of this visible frame which we
** see, nor can He be inclosed
** within the utmost sphere.
“ IVhatsoever hath no cause qf
** being, can have no limits or
“ hounds of being.”
62 Dei Infinitas. LECT. VI.
Sed Deo nullum potest esse ens majus aut perfectius.
Ergo.
3°. Tota perfectio entis possibilis est in Deo. Sed
perfectio entis possibilis est infinita. Ergo, perfectio
quæ est in Deo est infinita. Major vera est, quia ipsa
possibilitas, ut ostendimus, est a Deo. Minor apparet.
Quia quantavis entis possibilis perfectione data, potest
semper sine repugnantia cogitari major, cujus nullum
aliud fundamentum potest esse, quam perfectio Dei,
semper potentis quolibet facto aliquid majus facere ;
itaque qualibet perfectione, aut potentia data, semper
erit aliquid extra in Deo capere. Quæ est propria et
formalis ratio infiniti.
Dico 29. OMNIA ATTRIBUTA DIVINA sUNT INFINITA.
Probatur, quia omne attributum divinum est de ipsa
essentia Dei ; si igitur essentia sit infinita, necesse est
ut attributa etiam sint infinita. Non igitur tantum
verum est, Deum esse ens infinitum, sed et esse
infinite justum, infinite sapientem, bonum, potentem.
Atque hoc est quod Græci vocant, à7retpoTXdavov, sive
multiplicem infinitatem.
Dico 3°. INFINITUDO EST EssENTIÆ DIVINÆ PROPRIA.
Probatur, si Deus ideo sit infinitus, quia est a se, seu
quia est increatus, ut ostendimus, tum quod non est
increatum, non est infinitum. At nihil, præter Deum,
est increatum : Ergo nihil, præter Deum, est infinitum.
Dico 49. MULTITUDO ACTU INFINITA EST IMPOSSIBILIs.
Dico 59. MAGNITUDO8 INFINITA EST IMPOssIBILIs.
Dico 60. INTENSIO INFINITA EST IMPOSSIBILIS.
Solus Deus est possibiliter et necessario infi-
nitus.
Dubitarunt aliqui scholastici, an argumentum satis
g Aut ** extensio,” quod correctionis loco superscriptum est.
Vorstius refutatur. 63
idoneum excogitari posset, quod sufficienter demon-
straret Deum esse infinitum. At Conradus Vorstius,
infelix iste Steinfurtensis Professor ", omnino negavit
hujus assertionis veritatem : dumque tantum contra
immensitatem et omnipræsentiam Dei disputare velle
videtur, ipsam infinitatem essentiæ divinæ tollit.
Verba ejus sunt, Notis ad Disputat. Tert. de Deo.
“ Nec Deus actu simpliciter est infinitus, neque es-
“ sendo, neque operando : tametsi respectu nostri, sic
“ dicitur utrumque.” Et rursus: “ Equidem Deus
“ purus actus, sed hoc non vetat quin simul sit in
** sese finitus i.” Hæ sunt assertiones Vorstianæ :
argumenta hæc.
I. ** Nihil aliud in rerum natura est infinitum, non
“ materia, non numerus, non magnitudo ; ergo nec
** Deus.” Antecedens a nobis admissum est. Con-
sequentiam sic probat. * Nam actu infinitum esse, et
“ in specie hoc vel illud esse, contradictoria sunt.
“ Quia omne quod actu est, hoc aliquod in seipso
“ finitum et ad certum aliquod genus entis quasi con-
“ tractum est.” At nos hoc ipsum omnino negamus.
Esse enim hoc, non probat esse finitum, quia potest
esse hoc infinitum, sine ulla implicatione contradicti-
onis. Neque redditur aliquid statim in seipso infinitum,
quia refertur ad aliquod genus entis. Ens enim recte
dividitur, in finitum et infinitum ; non minus ergo
contrahitur ad genus entis quod est infinitum, quam
quod est finitum.
" ** Infelicem” vocat Vorstium,
fortasse recolens quæ passus erat
a primoribus ecclesiæ Anglicanæ.
Ejus enim librum De Deo et At-
tributis Ejus, Rex Jacobus, pre-
cibus motus Archiepiscopi Can-
tuar. Georgii Abbot, tum in
Metropoli, tum in utraque Aca-
demia, jussit publice comburi.
Vid. Andr. Reuchlin. Epist. ad
Is. Casaubon. inter Eruditorum
Virorum Epistolas, ed. Amster-
dam. 1 66o. p. 423. Collier, Eccl.
Hist. b. viii. vol. ii. p. 7c3, 4.
i Steinfurt. 1 6 I o. p. 234, 5.
sqq.
64 Vorstiâ Argumenta refutantur. LECT. VI.
2" Argumentum. “ Potentia Dei mon est infinita ; ergo
“ nec essentia ejus infinita. Conséquentia patet. Major
“ probatur; quia non extenditur ad impossibilia.” Huic
argumento respondebo, cum egero de omnipotentia
Dei k.
3" Argumentum. “ Substantia Dei videtur jam ab
** angelis, et videbitur olim a nobis, facie ad faciem ;
“ ergo non est prorsus et simpliciter infinita.”
IIuic argumento respondendum erit, eum agemus
de visione Dei k.
4" Argumentum. * S. Scripturæ magnum, excelsum,
“ elevatum vocant. Numquam absolute infinitum
“ appellant. Ergo.”
Respondeo, 1°. Argumentatio negativa e Scripturis non
est valida. 2°. Scriptura Deum ita appellat magnum,
ut significet esse infinitum. Ps. cxlv. 3. Magnus Domi-
mus et laudabilis nimis, et magnitudinis ejus non est
finis. Magnitudinis ejus non est finis. Ergo non
tantum magnus dicitur in S. Scriptura, sed et infinite
magnus ; μeya\ωσύνης αὐτοῦ οὐκ ἐστι τέρας. Ergo est
à7Tepos.
k Hæ lectiones desiderantur.
L E CTIO VII.
D E B O N I T A T E D E I.
IXIMUS priori lectione de secundo Dei attributo,
scil. de perfectione, de qua tractat Aquinas quæst.
quarta, et adjunximus ei, methodi melioris gratia, attri-
butum infinitatis, de quo tractat Thomas quæst. septima.
Restat ut ad tertium attributum redeamus, scil. bomi-
tatem, de qua agit Aquinas totis quinta et sexta
quæstionibus ; et quinta quidem de bonitate in genere,
sexta de bonitate Dei. Cum autem prior pars tractatus,
de bonitate in genere, sit plane metaphysica, eam mobis
non placet attingere, nisi quatenus bonitatis rationem
necesse est explicare, quam theologice Deo attribuendam
esse demonstrabimus.
Certissima autem nobis tria sunt ex ipsa S. Scriptura.
1°. Deum esse bonum. Psal. cvii. I. Confitemini
Domino nìt^ *>• δτι ἀya66c, LXX. a quod bonus.
2". Esse insigniter et excellenter bonum. Psal. lxxiii. I.
Quam bonus Israel Deus ! 'Ως άγαθὸς ά Θεὸς 'Iapa%\
>it> *T8 Profecto bonus, eximie bonus est Deus. Et
Psal. xxxi. 19. Tait: … T> Quam mu/fam, re/ quam
* Legitur ibi xpmo tós. Vid. loca infra allata a Pearsono snb finem
hnjusce lectionis.
PEARSON, VOJL. I. P.
66 De Bomitate Dei. ILECT. VII.
magnum est bonum tuum ; seu, ut habet Vulg. ver-
sio, Quam magna multitudo dulcedinis tuæ, Domine.
39. Neminem præter Deum bonum esse, sicut Deus
bonus est. Hoc enim ab ipso Christo dictum est Matt.
xix. 17. Ti μe Xéyeus άγαθόν ; oùôeîs êya6ός, ei μ}, eís, ô
6e6g.
Atque hæc tria sane satis evincunt bonitatem Dei
esse veri nominis attributum ; illi scil. et proprie et
excellenter convenire, et illi soli. Verum licet S.
Scriptura nos doceat Deum ita bonum esse, non tamen
ipsa docet quid sit esse bonum, vel in quo bonitas, aut
illa, aut ulla consistit. Aliunde ergo quærendum quid
sit bonitas, et tum demum statuendum quomodo Deo
eompetat.
Notissima autem est definitio Aristotelis, άγαθόν
€ατιν οὐ πάντα έφterau, si modo dicenda sit Aristotelis,
et non potius antiquissimorum philosophorum, qui, ut
ipse ait, καλός άτeq»jvavTo". Est itaque hæc definitio
boni ab antiquioribus philosophis profecta, ab Aristotele
probata.
Ubi notandum cum Eustratio, esse hanc non defi-
nitionem sed descriptionem boni, quia fit ex eo quod
est posterius. "OTt δέ ούχ άρος τὸ eipnuévov ἐστιν, άλλ'
ὐτογραφή, δλον ék τοῦ ληφθηναι ék τὸν ὐστόρων. Et est
quidem appetibile posterius eo quod habet rationem
boni, sed omnino ab ea ratione profluens. Atque ideo
non potest ipsa bonitatis natura melius exprimi, quam
per immediatam causam istius appetibilitatis. Dicimus
itaque bonitatem consistere in appetibilitate radicali,
hoc est, in intrinseca rei convenientia, a qua ipsius
appetibilitas proxime profluit.
Hæc autem convenientia duplex est, absoluta una,
respectiva altera. Absoluta est convenientia rei ad
b Ethic. i. init.
Deus bonus Bonitate absoluta. 67
seipsam, quæ in eo° consistit, quod comparatione sui,
bene se habeat, et prædicata ejus recte illi adaptentur,
unde profluat aptitudo ut appetatur; i. e. ut voluntas
in re complaceat, tanquam in causa, quæ habeat quæ
habere debet ad sui constitutionem. Ut inquit S.
Augustinus de Lib. Arbit. l. iii. e. 15. * Quicquid est
“ sicut esse debet, bonum est.” Et hæc quidem
absoluta, convenientia non differt omnino ab illa inte-
gritate et perfectione rei in suo esse, quam alii potius
bonitatis rationem esse volunt. Respectiva, est con-
venientia rei comparatione alterius, cui congrua et
opportuna est.
Dico itaque 1°. DEUM ESSE BONUM BONITATE
ABsoLUTA. Probatur,
19. Quia hæc ipsa bonitas consistit in integritate et
perfectione rei quæ habeat omnia suæ naturæ con-
venientia atque congrua. At talis integritas atque
perfectio necessario Deo insunt ; ut ex ipso attributo
perfectionis patuit ; ita ut nihil ei deesse possit ex iis
omnibus quæ, vel ad essentiam, vel ad operationes et
emanationes pertinent.
29. Deum enim ipsum illud esse cogitamus, quo nihil
melius est aut esse potest. At illud quo nihil melius,
certe bonum est. Recte doctissimus Boetius”, “ Deum
“ rerum omnium principem, bonum esse, communis
“ humanorum conceptio probat animorum. Nam cum
“ Deo nihil melius excogitari queat, id quo melius
“ nihil est, bonum esse quis dubitet ?” Ut dixerat ante
S. Augustinus. “ Neque quisquam inveniri potest, qui
“ hoc Deum credat esse, quo melius aliquid est.” De
Doct. Christ. c. 7.
Dico 2°. DEUM ESSE Ü7repdya6ov, hoc est, eminentiori
et excellentiori modo bonum. Licet enim res creatæ
c in se S. d De Consol. Phil. lib. iii. pros. x.
F 2
68 Deus bonus eminenter. 1LECT. VII .
sint vere et absolute bonæ ; dixit enim Deus ipse, res
creatas esse bonas, imo valde bonas, ut ostendemus
postea ; et S. Apostolus asserit ; IIάν κτίσμα Θeoῦ καλὸν,
Omnis creatura Dei bona est, 1 Tim. iv. 4 ; ita enim
voce καλὸν usi sunt LXX in 1° cap. Geneseos ; et
omnis creatura proprie et formaliter bona est, qua est
ens ; quia bonum est transcendens passio entis ; et, ut
inquit S. Augustinus Lib. de Natura Boni, e. i. ** Omnis
“ natura, in quantum natura est, bona est ;" et rursus,
in Ps. ciii. “ Omnes creaturæ habent quoddam bonum
“ suum integritatis suæ et perfectionis naturæ suæ ;"
licet, inquam, creaturæ sint absolute, proprie, et
formaliter bonæ, tamen Deus magis eminenter, eximie
et excellenter bonus est. 19. Quia bonitas Dei essen-
tialiter habet, ut sit actualis et realis ; et hoc habet
Deus ex vi suæ essentiæ, et non aliunde : sed creaturæ
non habent bonitatem tam perfecto modo, sed necesse
est ut eam recipiant, sicut et essentiam. 2°. Quia
bonitas creaturæ perficitur per accidentia, at bonitas
divina adæquate convenit substantiæ divinæ. 3°. Bonitas
creaturæ perficitur per adeptionem finis sibi ipsi extrin-
seci ; at Deus non habet finem externum, per quem
perficitur, ut mox patebit ; est itaque eximie et excel-
lenter bonus. Ut optime Trismegistus : Eî ôùvaa-av
voja-av τὸν Θeòv, voijareus tò καλὸν και άγαθὸν, tò ύτέρλαμ-
τρον, τό ύτερλαμτόμevov ύτὸ τοῦ Θeoῦ*.
Dico 39. DEUM SOLUM ESSE ABSOLUTA BONITATE BONUM,
scil. eo modo quo bonus est : est enim αὐτοάya6ov, et
ipsum bonum, et a seipso bonum. Reliqua autem
omnia quæ bona sunt, ab ipso bonitatem suam habent,
ideoque si cum ipso comparentur, bona non sunt. Ita
S. Ambrosius: “ Proprium Dei est, ut bonus sit f.”
e P. 3 I. edit. Paris. I 554. kaì èkeivo tò àya6òv àpiumtov.
èkeìvo yàp τὸ κάλλωs dorúy«pwtov, ' In Ps. cxviii. Serm. ix. I 5.
Bonitas Dei absoluta et respectiva. 69
lta Trismegistus ille, quisquis est : Tò άγαθὸν ἐν οὐδevt
éatw, ei μì év μόνφ τά Θeἀ. To\μητέον ^yàp eíreív δτι ή
oῦσ{a Toû Geoû, e£ye oόσίαν êxet, τὸ καλόν ἐστι τὸ δέ κωλὸν
kai άγαθὸν οὐδὲν ἐστι kata\aßéαθαι τὸν ἐν τό κόσμφ* :
et ratio est, quia aliud est ipsum bonum, aliud quod per
ipsum bonum, seu quod aliquid boni. Tò àya6òv δέ οὐ
τι άya6όν, άλλ' ἀπλῶς άya66v. Deus est τό άγαθὸν,
creatura r) àya66v : Deus itaque, et per autonomasiam,
bonus et solus bonus, scil. ut ipsum bonum. Tò åkpos
άγαθὸν μόνον Θeoῦ, κάv τοῦτο και άνθρωττος 6vouãçntat.
S. Greg. Naz. Orat. xxxvi. * Bonum hoc et bonum
* illud :” inquit S. Augustinus. * Tolle hoc et illud, et
“ vide ipsum bonum, si potes ; ita Deum videbis, non
“ alio bono bonum, sed bonum omnis boni.” De Trin.
l. viii. c. 3.
Hæc quæ hactenus diximus, respiciunt bonitatem
absolutam essentiæ divinæ : dicendum porro de bonitate
respectiva.
Ac 1°. quidem observandum est, aliquid esse re-
spective bonum, seu conveniens alicui dupliciter, vel
intrinsece vel extrinsece. Intrinsece convenientes sunt,
omni toti integrali partes integrales, toti substantiali
partes substantiales. Quæritur itaque, 1°. an Deus per
aliquam respectivam bonitatem sit alicui rei intrinsece
bonus ?
Dico 19. DEUs NON EST PER RESPECTIVAM BONITATEM
ULLI REI INTRINSECE BONUs. Probatur. Nulla bonitas
est Deo tribuenda, quæ in sui ratione imperfectionem
includit, quia Deus nullo modo est imperfectus; aut
quæ specialiter divinæ simplicitati contradicit, Deus
enim est omni modo simplex. At concurrere intrinsece
ad complementum alterius, vel sub ratione partis
r v • 43 » a. - •, a* «
* Tò dya6öv, ó 'ATK\ητιe, év où- μάλλον δε, τὸ ἀya6öv aùtós €στιν δ
ôe vi €στιν, εἰ μὴ ἐν μόνω τὸ Θeò* eeòs áet 2 (
- » μη μovq et & S . p. 2 ().
'70 Deus, bonum ratione Finis. LECT. VII.
substantialis, et imperfectionem includit, quia pars,
qua pars, est aliquid imperfectum ; et simplicitati
divinæ specialiter contradicit, ut ostensum est, de
simplicitate Dei, assertione ultima.
Jam vero bonitas respectiva, extrinsece alteri con-
veniens, duplici ratione considerari potest, vel per
modum efficientis, vel per modum finis.
Proxime itaque agendum est de bonitate respectiva,
per modum finis, quia ea maxime cum absoluta boni-
tate est conjuncta, maximeque propriam in se appeti-
bilitatis rationem habet. Jam vero Deus, sub ratione
finis, dupliciter considerari potest, vel ad se, vel ad
alia.
Dico 2°. DEUM PROPTER ABSOLUTAM sUAM BONITATEM
DICI POssE BONUM SIBI, sUB RATIONE FINIs. Probatur.
Certum enim est 19. Deum non ordinari ad alium,
tanquam ad finem ultimum et bonum suum ; tum quod
talis ordinatio imperfectionem includit, tum quod Ipse
est ultimus rerum omnium fimis. Certum est 2°. Deum
in seipso habere quicquid attingi potest per adeptionem
finis ultimi, et fruitionem summi boni : Ipse enim est,
in se, summe beatus. Ex his autem duobus sequitur,
Deum ipsum esse sibi ipsi summum bonum, quatenus
in seipso omnem sufficientiam atque beatitudinem
habet, eaque necessario perfruitur per suam essentiam,
intelligendo scil. et amando ".
Dico 39. DEUM ESSE BONUM ALIIS sUB RATIONE FINIs.
Probatur. Quia sicut Deus est, tò A, ita est etiam tò
ii Philo, Lib. de Cherubim. p.
Dioscorum Epist. cxviii. I 3.
I 2 2. ed. Paris. Aύτὸs äkpa kai
v e/ » / e v
te\os kai öpos eύδaup.ovtas δ eeòs,
μ€τέχων μέν οὐδevòs étépov Tpòs
/ \ v »/ v
ße)\τίωσιν, τὸ δέ ίδιον μetaòeòακόs
äTaort τοῖs év μέpev rijs τοῦ ka\οῦ
tnryjs 'EavToù. S. Augustin. ad
“ Finis ibi dicitur, quia jam quo
“ excurrat, et quo referatur, non
“ invenitur. Ibi requies appe-
** tendi, ibi fruendi securitas, ibi
** tranquillissimum gaudium op-
** timæ voluntatis.”
Deus, bonum ratione Finis. n]
S2 i; sicut prima Causa, ita et ultimus Finis omnium,
fecit enim omnia ob seipsum, seu propter gloriam
suam. Omnis autem finis habet aliquam rationem
boni, propter quam appetitur, et finis ultimus ratione
summi boni. Deus itaque bonus est aliis sub ratione
Finis.
Dico 49. DEUM sUB RATIONE FINIS ESSE MAXIME BONUM
CREATURIS INTELLECTUALIBUS. Licet enim Deus sit
omnium finis, ideoque omnibus bonus, ut priori as-
sertione ostendimus, non tamen pari modo, sed aliis
aliter. Ita ille, quisquis est, Dionysius, describit
Deum, tanquam bonum : Eis δ τάντα έτιστρέφetat, ka6-
d7Tep eis oikeiov ékâat9 trépas' kai où éq)ietat τάντα, τά
μέν voepâ kai λογικὰ, ■yvooatukós, τά δέ αὐσθητὰ, aiar6ntukòς *.
Res quidem nullo intellectu præditæ non possunt
Deum, sub ratione Boni, cognoscere, et cognoscendo
amare, atque frui; in Illius similitudinem tamen ten-
dunt, prout possunt, et ab Ipso, ad Ipsum ordinantur ;
et ideo suo modo Illum, ut suum Finem et Bonum,
appetunt'. At creatura intellectualis habet vim cog-
noscentem, et appetitum universalem ; ac proinde, ut
intellectus est cognoscitivus omnis veri, ita et voluntas
est prosecutiva omnis boni ; ideoque sine boni summa
plenitudine expleri non potest. Omnia autem creata
bona finita sunt et manca ; solum itaque bonum in-
creatum est Finis ultimus creaturæ rationalis, modo
singulari; cujus solius adeptione satiatur, et in quo solo
acquiescit.
Atque hæc dicta sunto de bonitate Dei respectiva,
i Apocalyps. xxii. I 3. ** desiderat aliquod bonum, quod
k De Divin. Nom. c. iv. 4. ** est similitudo quædam divinæ
tom. i. p. 556. ed. Corderii. ** bonitatis.” Aquinas in Libr.
1 “ Modo communi tendit in secund. Sententiarum, dist. i.
“ Ipsum omnis creatura, in quan- quæst. ii. art. 2
** tum scilicet omnis creatura
'72 Deus, bonum ratione Causæ. LECT. V II.
sub ratione finis. Sequitur ut de eadem loquamur sub
ratione causæ efficientis; quatenus scil. Deus efficit id
quod rebus aliis bonum est. Id autem dupliciter
considerari potest, tum actu, tum affectu. Conveni-
entia autem, per modum efficientis, consideratur vel
in genere naturali, vel in genere morali.
Dico itaque 1°. DEUM ADEO BONUM ESSE, UT CAUSA sIT
OMNIS BONITATIS CREATÆ : Tòv yàp xopnyoυν άya6òv,
inquit ille, quem habemus, Trismegistus. Hujus autem
veritas ex duobus pendet ; primum est, quod Deus
omnia fecerit bona ; secundum est, quod factis omnia
largiatur bona. Deus quatenus Ens primum, et Causa
prima, fecit omnia, quatenus quæ Causa prima eadem
et optima, omnia quæ fecit bona fecit.
Vidit Deus, inquit Moses, cuncta quæ fecerat,
Ts^ nit^ ΠΕΠ) et erant va/de bona. Non tantum
bona sed et valde bona, nec valde tantum, sed et cum
admiratione, et ecce &c. m Res enim, cum primo
crearentur, dupliciter considerari possint°, vel per se ac
proprie vel communiter et conjuncte : si considerentur
per se, erant bonæ bonitate substantiali, in suis integris
maturis, atque speciebus; erant etiam bonæ bonitate
accidentali, et ratione status, qui erat perfectus ; et
ratione proprietatum, quæ erant congruæ naturis ; et
ratione operationum, quæ ad suum finem collineabant.
Si considerentur in communi et conjuncte, alia rursum
bonitas emergit ratione universi ; eaque adeo insignis
et eximia, ut propria cujusque rei bonitas, si cum illa
comparetur, exigua et mullius propemodum momenti
existimari possit; sive varietatem, sive ordinem, sive
plenitudinem, sive gubernationem spectes. .*
20. Quæ Deus bona fecit, iis et largitur bona, ea
m ] „XX, kaì ìòoù «a\ά λίαν n possent S.
Deus, bonum Bonitate morali. '73
scil. quæ sunt eorum naturis accommoda, grata, con-
grua, benefica. IIάσα δάσις άγαθῆ και τὸν δόρmua
té\evov άνωθέν ἐστι, κατaßaivov άτὸ τοῦ IIaTpòs τὸν
q)6Tov. Jac. i. 17. Adeo quicquid in creatura bonum
est, et donum et a Deo datum est. Ita Ps. lxxxv. 12.
siten in- -rim, ex Kal yàp ó Kûptos δέaret XpmaT6TnTa.
Secundo, si consideremus bonitatem in genere
morali.
Dico itaque 29. DEUM ESSE BONUM BONITATE MORALI.
Probatur, quia omnis actio Dei est necessario bona
bonitate morali ; hoc conveniens rectæ rationi ; adeo-
que Deus in operatione sua rectus. Neque enim
potest elicere actum in se malum, neque potest esse
causa et auctor alii, ut eliciat actum moraliter malum.
Et hanc quidem rectitudinem habet Deus ita conna-
turalem et intrinsecam, ut sit Ipse regula omnis
bonitatis, nec possit aliquid præter rectam rationem
operari. Fidelis enim Dominus in omnibus verbis suis,
et sanctus in omnibus operibus suis ; justus Dominus in
omnibus viis suis, et sanctus in omnibus operibus suis.
[2 Thess. iii. 3. Dan. ix. 14. Ps. cxlv. 17.]
Atque hæc dicta sunto de Deo, quatenus bonus est
per modum efficientis actu. Sequitur ut de Eo
agamus, quatenus bonus est affectu.
Quamvis enim non sunt proprie dicti affectus in
Deo, quales sunt in homine, quia tales imperfectionem
involvunt, est tamen aliquid in Deo quod similitudinem,
et analogiam, quandam cum affectibus habet, scil. ut
quemadmodum affectus stimulant et irritant homines
ad volendum et agendum, ita sit in Deo aliquid quod
Eum moveat, et, suo more, impellat ad actus vo-
luntatis elicitos.
Dico itaque 3°. DEUs NON TANTUM EsT ACTU CON-
FERENS BONA, SED ETIAM AFFECTU PROPENSUS AD BONUM
74. Bomitatis divinæ effectus, Creatio. LECT. VII.
COMMUNICANDUM. Est enim bonitas divina fons quidem
uberrimus, longe lateque se diffundens, ac voluntatem
Dei quasi ad diffundendum et communicandum se
sollicitans. Et hic quidem affectus duplici, quem dixi-
mus, actui respondet, et ad utrumque Deum movet ;
1°. ut omnia faciat, 29. ut factis benefaciat.
Ad primum quod attinet, cum certum sit Deum non
necessitate aliqua, vel extrinseca vel intrinseca, coactum,
res creasse, et post infinita temporum spatia liberrime
produxisse, nullam aliam causam hactenus excogitare
potuerunt sapientissimi viri procreationis rei*um, quam
bonitatem. Aéyouev δέ δε' jv aîtiav και τὸ τάν τόδe δ
§vvua-tês êvvéatnarev áya6ός }v. Plato in Timæo. Aèria
της τόν τάντων τοιήσeos oùôeuta άλλn πρόσeatuv eύλογος,
τλ}v Tijg kat' οὐσίαν άγαθότητος. Hierocles ita philo-
sophus 9. "EaTtv μέν τοῦτο της τάντων αίτίας κα\ ύτέρ
7TdvTa áya66τητος ἐδιον, τὸ 7Tpòs kotvovtav éavTfjs τά όντα
Dionys. de Coel. Hierarch. c. iv. P
Prima itaque rerum omnium creatio debetur bomi-
tati divinæ, tamquam affectui Dei primo, et ut effectus
ejus primus. Primum enim ejus objectum ad extra est
nihilum. Primus ergo ejus effectus est, ens. Entis
autem productio ex nihilo est creatio q. Primus igitur
actus bonitatis divinæ est creatio : et quoniam ens
productum a producente semper dependet, secundus
bonitatis actus est conservatio.
&αλeív.
o Comment. in Pythag. Carm.
p. 2 I. ed. Paris. i 583. Vid.
Pearsoni not. ad Expos. Symb.
p. 56.
p Philo de Legis Allegor. lib.
ii. p. 75. τοῖs ἀητοῦσι, τίs äpx)
*yevéoreos, δρθόrata äv τιs á7roKpi-
vavro, ότι άya66rms kai xápus τοῦ
eeoú, íjv éxapiorato τφ μet' aùtòv
vévev' öopeà yàp, kaì eùepyegia, kai
χάpts eeoù, τὰ τâvra öora év κόσμφ,
kai aùtòs δ κόσμοs.
“ “ Ita,” ait Pearsonus, ** op-
** time videtur exprimi ab An-
** selmo Archiep. Cantuar. in
** Monolog. c. viii. Dicitur ali-
“ quid esse factum de nihilo, cum
** intelligimus esse quidem fac-
** tum, sed non esse aliquid unde
“ sit factum.” Not. in Expos.
Symb. p. 52.
75
Divina Benignitas.
Secunda pars hujus bonitatis divinæ, quatenus in
Deo, est per modum affectus, quod Deum intrinsece
moveat atque impellat, ut creaturis jam factis, et in
esse conservatis benefaciat, easque omni bonorum genere
cumulet *. Atque hæc quidem bonitas, benignitas
quædam est, et XpmaT6tns seu τὸ χρηστὸν τοῦ Θeoῦ in
S. Scriptura nominatur. Ita S. Apostolus loquitur
Rom. ii. 4. *H Toû 7T\ov/tov Tfjg Xpmatötntos αὐτοῦ, και τῆς
άνοχῆς, και της μακροθυμίας καταφρονεῖς, άγνοόν ότι τὸ χρη-
στὸν τοῦ Θeoû eis uetâvotdv are άyet ; Inde Heb. jt^ sæpe
Xpnatòs vertitur, cum de Deo usurpatur. Ut Ps. xxxiii.
(iv.) 8. Teύσασθe και ἐόeTe άτι χρηστός ό Kύριος. lxxxv. (vi.)
4. Σύ Köpte XpmaTÖs, και έτιeuk)s Kal 7ro\véÀeos. cxix. 68.
XpnaTÖs eí arù Köpte, kaì év τη XpmaTótnti CJTOU δ{δαζόν AA.€.
Et denique cxliv. (v.) 9. Xρηστὸς Kύριος τοῖς συμτασι,
kai oi oikttpuoi αὐτοῦ ἐτι τάντα τὰ ἐργα αὐτοῦ. Tjs ()àp
6etas aoq)ias, και άpetijs, και δυνάμetos ἐργον ἐστιν οὐ μόνον
τό άya6oToìetv' qùaris yάρ, δs eíTeîv, aÜtn τοῦ Θeoῦ, ἐς
~Toô 7Tvpòs tò 6epμαἰvetv, kaì Toû φωτὸς -rò φωτίζειν.*
Atque hæc de bonitate Dei.
Jamque veniam a vobis, auditores, postulo, absentiæ
meæ plane necessariæ : et mandato enim reveren-
dissimi archiepiscopi Cantuariensis, et auctoritate
regia accitus, synodo Londinensi interesse cogor *.
Quamprimum autem, per publica ecclesiæ negotia, venia
mihi fuerit indulta, spondeo me quamprimum ad hæc
pertractanda rediturum.
r Cf. insignem locum Ter- dem ex parte transcripsit S.
tulliani de bonitate Dei, Adv. Chrysostomus, Expos.in Ps. xlvii.
MIarcion. ii. c. iv. V. I I.
s In orig. MS. auctor non
citatur, ex quo hæc. S. Verba
sunt S. Clementis Alex. Strom.
lib. i. p. 369. ed. Potter. Ea-
' See an account of Bishop
Pearson's labours in the Lower
House of Convocation, from 1 66 1
to I 664, in the Editor's Preface.
L E C T I () VIII.
DE IMMENSITATE, SEU OMNI PRÆSENTIA
E T UBIQUITATE DEI.
IXIMUS de infinitate Dei, quam tractat Thomas,
quæst. septima. Accedimus jam ad quæst. octavam
quam ille instituit, de existentia Dei in rebus ; et minus
quidem ista proprie, cum attributum divinum hac ipsa
quæstione tractetur, quod, per existentiam Dei in rebus,
haud satis exprimitur ; diciturque vulgo theologis aliis
immensitas, aliis ubiquitas, aliis omnipræsentia.
Nos igitur totam de hoc attributo doctrinam, ad hos
tres terminos reducendam putavimus. Quod igitur ad
omnipræsentiam spectat, supponimus Deum rebus aliis
non uno modo esse præsentem.
Dico itaque 19. DEUM OMNIBUS REBUS ADEssE ET
INESSE PER PRÆSENTIAM QUANDAM POTENTIALEM, h. e.
potentiam Dei sese extendere ad res omnes, nihilque in
rerum natura esse posse, ad quod virtus divina non
possit pertingere, nihil esse ad quod actu non pertingat ;
virtute enim sua et actione omnia efficit, continet et
gubernat. Verum hæc præsentia non proprie spectat
ad hoc attributum ; hujus itaque assertionis veritas
apparebit, ubi de potentia Dei acturi sumus*.
Dico 2°. DEUM OMNIBUs REBUs ADEssE PER PRÆSEN-
*\ Lectiones hæ desiderantur. S.
Dei Omnipræsentia, nr;
TIAM QUANDAM INTUITIVAM. Hanc scholastici vulgo
appellant existentiam Dei in rebus per præsentiam ; nec
male : ipsa enim vox, præsentia, intuitionem quamdam
cognitionemque sæpius denotat ; ut 2 Regum v. 26.
Elizeus ad Giezi, Nonne cor meum in præsenti erat,
quando rerersus est homo? Quod Chaldæus, Π8Y) TYj
°? $ºrtns * In spiritu prophetico indicatum est mihi ;"
et Syrus, * Cor meum indicavit mihi.” Ita juriscon-
sulti ; coram Titio aliquid facere jussus, non videtur,
præsente eo, fecisse, nisi is intelligat. Deus igitur
præsens recte dicitur ei, quod intuetur et cognoscit ; et
ideo omnipræsens, quia novit omnia, τέντ' ἐφορά και
7TdvT' éTakovet. Omnia enim nuda et aperta sunt oculis
ejus. Heb. iv. 13. Atque hujus assertionis veritas
patebit, cum de scientia Dei tractaturi sumus.
Dico 3°. DEUM OMNIBUs REBUs ADEssE ET INESSE, PER
PRAESENTIAM EssENTIÆ SIVE NATURÆ sUÆ : ita ut res
omnino nulla sit, cui ipsa essentia divina non adsit °.
Et hæc est quam Patres appellant divinitatis præsentiam.
S. Augustin. Epist. lvii. (clxxxvii. c. v. 16.) * Unde
* fatendum est ubique esse Deum per divinitatis præ-
“ sentiam, sed non ubique per inhabitationis gratiam.”
Vigilius, l. i. contra Eutychem: “ Plena sunt quippe
“ omnia Filio ; nec est aliquis locus divinitatis ejus
“ præsentia vacuus °.” Quod idem omnino est cum eo
quod Judæi dicunt, c^p^" *>s IT°>tT scil. praesentia,
sive inhabitatio ipsius Dei, seu divinitatis, essentiæ, et
majestatis divinæ, in omni loco ; et præsentia proprie
spectat ad hoc attributum, quod tractamus.
b Ita Newtonus, in Princip. ** substantia subsistere non pot.
Schol. generale sub fin. ** Deus “ est.”
“ omnipræsens est, non per vir- c I,ib. i. §. 6. Biblioth. Max.
“ tutem solam, sed etiam per Lugd tom. viii. p. 723.
** substantiam. Nam virtus sine
78 Deì Immensitas. I,ECT. VIII.
Dico 40. LICET DEUs sIT OMNIPRÆSENS, ATTRIBUTUM
TAMEN IMMENSITATIS NON FORMALITER, CONSISTIT IN HAC
PRAESENTIA. Quia præsentia ipsa est aliquid relativum
et extrinsecum ; attributum autem hoc Dei est aliquid
intrinsecum et absolutum. Præsentia dicit aliquem
respectum ad aliud, ad illud scil. cui præsens est. At
attributa omnia divina sunt æterna ; Deoque hoc ipsum
conveniebat, cum nihil esset præter Deum, nihil cui
præsens esset. Quippe cum sit perfectio Deo intrinseca,
semper illi inest independenter ab omni existentia
creaturæ. Ante ereationem mundi Deus proprie fuit
immensus, non tamen fuit proprie et formaliter præsens.
Præsentia enim essentialem dicit respectum ad aliud,
quia ipsa est quædam unio, et quasi positiva indistantia,
duorum. Licet itaque omnipræsentia vere Deo com-
petat, quia nulla res est cui Deus intime præsens non
sit, ipsa ° tamen attributum immensitatis non satis
exprimit, quia Deus immensus erat, quando nulli præsens
erat, et jam nune per immensitatem est, ubi nulli rei
præsens est, ut ostendemus posthac.
Atque hæc dicta sunto de hoc attributo, sub notione
primi termini scil. omnipræsentiæ ; secundus autem
quem theologi in hac re tribuunt Deo, est immensitas.
Dico 19. DEUs EST IMMENsUs. Ita Symbolum quod
Athanasianum dicitur. ** Immensus Pater, immensus
“ Filius, immensus Spiritus Sanctus.” Quod sine dubio
etiam voluit S. Basilius, eum diceret, άτepos μέν δ IIathp,
άrepos δέ δ Yíòs, in initium S. Joannis*. Ita Patres.
“ Deus invisibilis, incomprehensibilis, immensus est,”
d Omnipræsentia. S. μ€vos' d\\' άττeupos μέν δ IIatip,
e Hom. xvi. 4. tom. ii. p. 1 37. άπeupos ôé ô Yiósº Tâv öTep àv
ed. Benedict. OÜre δ IIarhp €v vofiorms, kai öTovTep âv Topev6ijs τὰ
rάτω, ούτε ό Τiòs év 7repvoxij ruvu kaì Tveύμaτί σου, τοῦ Θeoù eüpfioreus
πeptypaqj δμολυyovp.€vm kateu)\mp- TeT\mpaopevov.
Dei Immensitas. '79
inquit S. Hilarius, l. ii. de Trinitat.f “ Trinitas autem
“ unus Deus, sicut est æternus, et nulla ei coæterna
“ sunt tempora ; sic est immensus, quem nulla potest
“ concludere creatura.” Fulgentius Lib.contraSermonem
Fastidiosi, c. 6.
“ Utque ævi spatia ac numeros præcedit et exit,
“ Sic nullo, immensus, cohibetur fine locorum.”
Prosper. in Sententiisg.
Immensus itaque omnino Deus est, i. e. finiri, termi-
mari, mensurari nullo modo potest; qui enim άτepos
est, necesse est ut sit άμέτρητος.
Dico 20. ATTRIBUTUM HOC DEI NON SATIS EXPRIMI PER
IMMENSITATEM. Ratio est, quia immensitas nihil aliud
formaliter indicat quam negationem mensurationis.
At illud quod intelligitur per immensitatem, non est
aliquid negativum, sed positivum aliquid fundans
negationem, sive causam præbens quare mensurari
non potest.
Dico 3°. ATTRIBUTUM HOC DEI, QUOCUNQUE NOMINE
APPELLETUR, NON EST FORMALITER NEGATIVUM. Ratio
est, quia præsentia, seu ubicatio creata, non est
formaliter negativum quid, est enim aliquid formaliter
distinctum a re locata, et loco ; quod autem ab utroque
distinctum est, negatio esse non potest. At ubicatio
divina respondet ubicationi creatæ, ab omnibus imper-
fectionibus suis defæcatæ, ut ostendemus postea. Ergo
non potest in aliquo negativo consistere.
Atque hæc dicta sunto de hoc attributo, quatenus
immensitatis nomine insignitur. Tertius autem ter-
f Sub fin. libri. ** Ergo quia ** Et Spiritus nec circumscribitur,
“ Deus invisibilis, incomprehen- ** nec tenetur ; quia per naturæ
** sibilis, immensus est, ait Domi- ** suæ virtutem ubique est, neque
** nus venisse tempus, ut non in ** usquam abest, in omnibus omnis
“ monte vel templo Deus sit ado- ** exuberans.”
** randus ; quia Dcus Spiritus est. g De Provident. Dei, v. 82, 83.
80 Dei Ubìquìtas. ILECT, VIII.
minus quem in hac re Deo tribuunt theologi est
ubiquitas. Et hæc quidem hoc attributum propius
attingit, quia neque respectivum quid, neque negativum
proprie continet ; et si non tam formaliter quam funda-
mentaliter accipiatur, rem ipsam omnino satis diserte
exprimit. Illud enim per quod Deus est ubique, est
ipsi divinæ essentiæ intrinsecum, et proprii nominis
attributum ; est autem hoc infinita quædam essentiæ
magnitudo, quæ est quasi infinita ubicatio.
Quo autem hæc planiora et explicatiora sint, obser-
vandum est, in rebus creatis ubicationem esse duplicem,
unam absolutam, alteram respectivam. Absoluta illa est
quæ rei ipsius essentiæ intrinseca est, ipsamque defigit
immobilem in seipsa, diciturque a nonnullis, locus
intrinsecus rei, et retineri potest in vacuo æque ac in
pleno. Respectiva illa est quæ commotat, et involvit
res alias coexistentes, et rem constituit in loco extrin-
seco. Sit, ex. gr. columma marmorea alicubi sita, atque
defixa ; habet hæc suam ubicationem quasi immobilem,
quia ipsa sibi quasi semper præsens est, idemque spatium
occupat: aer autem, cui præsens nunc est, statim vento
difflatur, aliique aeris parti præsens fit sine ulla mu-
tatione sui ; et idem de rebus aliis, aut remotius aut
propinquius positis, accedentibusve, dicendum est.
His prælibatis, dicimus, IMMENSITATEM DIVINAM
RESPONDERE UBICATIONI CREATURARUM NON RESPECTIVÆ,
SED ABSOLUTÆ : si enim imperfectiones omnes ab hac
ubicatione demas, eamque cum summa perfectione,
h. e. infinita consideres, omnino ubicatio divina fiet.
Imperfectiones autem ubicationis creatæ sunt tres";
prima est positio partis extra partem ; secunda est
limitatio ad certum locum ; tertia est distantia, saltem
fundamentalis, respectu rerum aliarum ; quarta quod
h Legendum videtur “ quatuor."
JDei Immensitas. 81
mutabilis modo huic, modo illi rei respondeat. Si
igitur hæ omnes imperfectiones removeantur, erit
ubicatio penitus perfecta.
Prima imperfectio removetur a Deo, quia essentia
divina est simplicissima, Deusque ipse est ens absolute
simplex, seu omnis compositionis expers, ut ostendimus
Lectione quinta. Secunda et tertia imperfectio remo-
veturi a Deo, quia essentia divina est infinita, omnes-
que ejus perfectiones etiam infinitæ, ut ostendimus
Lectione sexta. Ubicatio itaque Ejus mon potest limi-
tari, sed adæquat omnem ubicationem possibilem, ideo-
que non tantum fundat indistantiam, sive præsentiam
respectu cujuslibet rei, vel existentis, vel possibilis, sed
omnem quoque distantiam a quacunque re sibi impossi-
bilem reddit. Quarta removetur a Deo per ipsam
immutabilitatem, quæ est ei intrinsecum attributum.
Et hæc immensitas ita explicata, videtur in S. Scrip-
tura dici magnitudo, a S. Patribus, diffusio. De priori
legimus Ps. cxlv. 3. Magnus Dominus, et magnitudinis
Ejus non est finis, i. e. magnitudo ejus est infinita. De
posteriori S. Cyprianus: “ Deus est totus ubique dif-
* fusus*.* Sæpe S. Augustinus, ut Epist. lvii.' * Est
“ ergo Deus per cuncta diffusus.” Et rursus : “ Sub-
“ stantialiter Deus ubique diffusus.” Ut igitur æter-
nitas colligit in se omnem perfectionem extensionis
successivæ, ita immensitas colligit omnem perfectionem
extensionis permanentis: et sicut extensio rei quam-
titativa est fundamentum præsentiæ cum aliis rebus,
quibus coexistat et coextendatur ; ita immensitas Dei
est fundamentum ubiquitatis et omnipræsentiæ. Hoc
itaque attributum quod tractamus, et immensitas
dicitur, est perfectio quæ, cum Deo ipsi sit intrinseca,
i ItaMS. pro** removentur.'' S. 1 Epist. clxxxvii. apud Benedict.
k De Idolorum Vanitate. c. iv. I 4.
PEARSON, voI. I. ( +
82 - Dei Omnipræsentia. ILECT. VIII.
tum fundamentum est et radix omnipræsentiæ divinæ,
ita ut Deus sit substantialiter et intime præsens omni
creaturæ, posito quod sit. Ita verum est illud Plotimi :
'Ev τάση φύσet άνθρότου, όμοῦ Θeòv voμίζειν, Kal Tav-
ταχοῦ τὸν aùtòv άμα όλον eîvat. “ Omni humanæ insitum
est naturæ, simul Deum cogitare, et eumdem ubique
totum esse".”
Ut autem immediatus quasi effectus, sive conse-
quentia hujus radicalis et fundamentalis immensitatis
clarius patefiat, considerabimus eum sub duplici respectu,
tum rerum existentium, tum non existentium.
Dico 19. DEUs PER ET PROPTER IMMENSITATEM NATURAE
SUÆ, EST INTIME PRÆSENS OMNIBUS ET SINGULIS PARTIBUS
UNIVERSI, ADEO UT SECUNDUM SUAM SUBSTANTIAM ET
ENTITATEM UBIQUE SIT IN MUNDO. Probatur 19. ex
S. Scriptura. Notissimum est coelum et terram pro
toto universo ab Hebræis accipi, et certum est Deum
in utroqne habitare. IIæc enim dicit Dominus, Caelum
sedes mea, terra autem scabel/um pedum meorum : Isai.
lxvi. 1. Qui fecit coelum et terram, quæ fecit inhabitat ;
nec hoc tantum, sed inhabitando implet. Numquid non
caelum et terram Ego impleo? dicit Dominus. Jer. xxiii.
24. Adeo verum est, quod vel Seneca apud philo-
sophos et vidit et professus est. “ Quocunque te
** flexeris ibi illum videbis occurrentem tibi. Nihil ab
** illo vacat : opus suum ipse implet”.” Neque id
mirum, cum philosophorum primus Thales dixerit,
7rdvTa 7rXijpn Geôv eîvat. Judæi veteres ita acceperunt.
IIdvTa 7Te7T\%ρωκ€ν δ Geòς, και διὰ τἀντων διe\nλύθει, και
kevòv οὐδέν οὐδέ ἐρημον άτολάλοιτev &avToû. Ita Philo I. ii.
Allegor.o Qui et alibi describit Deum, TeTXnpokóta τὸ
τάν, οδ τὸν όντων οὐδέ τὸ ßpaxútatov άρημονP. Hoc est
m Ennead. VI. v. 4. . O P. 6 I. ed. Paris.
" De Beneficiis, iv. 8. P De Agricultura, p. 183. ibid.
Dei Omnipraesentia asseritur. 83.
quod tam emphatice, vel potius poetice, expressit
divimus Psaltes. Ps. cxxxix. 7. Quo ibo a Spiritu tuo,
et quo a facie tua fugiam ? Si ascendero in cælum, f//
illic es ; si descendero in infernum, ades. Si sumpsero
pemmas ^neas diluculo, et habitavero in ea fremis maris :
etiam illic manus tua deducet me, tenebit me deaetra tua.
2". Probatur ratione. 19. Quicquid est, alieubi est ;
mam quod nusquam est, non est. Deus ergo est ali-
cubi. Cum autem sit alieubi, vel terminatur eo spatio
quo est, vel mon : si non terminatur, tum est ubique :
si terminetur, tum attributum præsentiæ divinæ erit
limitatum : At attributum limitatum non potest con-
venire essentiæ infinitæ et illimitatæ; quia finiti ad
infinitum nulla est proportio. 2°. Si Deus in aliqua
parte universi esset essentialiter, in alia autem non
esset ; tum vel ab illa parte ad aliam transire posset,
vel non : Si dicamus non posse, facimus impotentem ;
si dicamus posse, faciemus mutabilem. At Deus et
Omnipotens est, et immutabilis.
IIoc igitur est omnino asserendum. 19. Contra eos
qui diserte negant, quales sunt Socinus, Smalcius,
Crellius. 29. Contra eos qui perverse dubitant, et
tantum non negant, ut Vorstius, et inter Remonstrantes
nonnulli. 3°. Adversus eos, qui non quidem improbant,
sed veritatem ipsam pro nihilo habent ; ut Jo. Calvinus,
qui ad locum Jeremiæ a nobis productum, sic scribit:
Annon impleo caelum et terram ? dicit Dominus. “ Hoc
** non debet subtiliter exponi de immensa essentia.
“ Verum quidem est extendi essentiam Dei per coelum
Idem, De Confusione Ling. p. μασι σvyyey€vvmke, τὸ δέ τ€τοιηκόs
« v - -. a* w » » v •. / a. » •-
339. *YTò τοῦ Θeoù TeTXfiporat tà év oùôevî tôv yeyovötov 6éμιs eiTeîv
a* a. a. a. •, e/ va
TâvTa, TepuéXovros, où TepteXop,€vov, Tepuéxea6av, TavraXoù òè, ότι τὰs
5 T <a ί οὐδauoù ßé- δvvägeus aότοῦ διὰ γῆς κaï Üôatos
q) Tavtaxov te kav ovoag ov σνμpe- apueus a ta ym t
*; a - » ••. w e/ *o a v » •, / a
3mrev eivav μόνφ' οὐδap/où μέν, ότι dépos te kai oùpavoù te ivas, μépos
a- r > v · » a. •, -.
kaì Xópav Kaì τῶπον aύτὸς τοῖς σό- οὐδέν ἐpmjtov áT0\£λοιτ€ τοῦ κοσμοῦ.
G 2
84 Dei Omnipræsentía. ILECT. VI I I.
“ et terram, ut est infinita ; sed Scriptura non vult nos
“ pascere frivolis et infructuosis cogitationibus.”
Dicimus itaque omnipræsentiam essentiæ divinæ
esse veram, contra Socinianos; dicimus insuper esse
certam veritatem, contra Vorstium et Remonstrantium
nonnullos; dicimus denique non esse doctrinam frivo-
lam et infructuosam, sed utilem et necessariam, contra
Calvinum et sequaces.
Dico 29. DEUM NON DEFINIRI AUT CIRCUMSCRIBI
SPATIO HUJUS MUNDI, SED ETIAM EXTRA MUNDUM ESSE.
Supponimus hie, mundum hunc visibilem esse finitæ
quantitatis, Deumque, quemadmodum hunc fecit, ita
et alios, extra hunc, mundos facere potuisse, et etiam-
mum posse: facile igitur animo cogitare possumus
infinita spatia, quibus mundi illi a Deo fieri, locarique
possint.
Id vero probatur 1°. testimoniis S. Scripturæ. Ita
enim Salomon 1 Reg. viii. 27. Si caelum, et caeli
cælorum te capere non possunt, quanto magis domus haec
quam ædíficavi ? Ita Sophar Naamathites apud Jobum
xi. 8, 9. E.vcelsior caelo est, et quid facies ? pro-
fundior inferno, et unde cognosces ? longior ferra
7mensura ejus, et latior mari. Idem innuit et Isaias,
xl. 12. Quis mensus est pugíllo aquas, et coelos palmo
ponderavit ? * Ne arbitremur coelo quoque et terra Dei
** magnitudinem metiendam ; in alio loco de eo legi-
* mus : Qui tenet caelum palmo, et terram pugi//o.
“ Per quæ ostenditur Deus et forinsecus et intrinsecus,
** et infusus et circumfusus, dum et solio ambiente
** non concluditur, et pugillo concludit et palmo.” S.
Hieron. in Isai. lxvi. 1.
Patres consentiunt. Consentius Epistola ad S. Au-
gustinum 3: “ Deus intra Omnia, trans omnia est, ultima
q Inter Epistolas Augustini, epist. cxix. sect. 4. ed. Benedict.
Dei Omnipræsentia. 85
“ includit, media implet, summa transcendit, ultra
“ universa, et per universa diffunditur.” Augustinus
ipse: “ Quid est omnipotens Deus ? quid, nisi inæsti-
“ mabilis, ineffabilis, incomprehensibilis, ultra omnia,
“ extra omnia, præter omnia.”
Probatur etiam ratione. 10. Ipsa enim immensitas,
posito universum esse finitum, necessario postulat ut
dicamus Deum esse extra mundum : nam præsentia
ejus non potest esse sine mensura atque termino, si
cum mundo ipso, qui finitus finiatur atque terminetur.
Oj ^yàp éatu tò άμέτρητον étri τό μeueTpnuévφ. S. Athanas.
De Ætern. Subst. Filii. r
2°. Sicut se habet æternitas ad tempus, ita immen-
sitas ad spatium ; sed illa excedit omne tempus, Ergo
hæc omne spatium.
Verum plurimi, ex scholasticis præsertim, negant
Deum in spatiis imaginariis extra coelum existere, quia
ipsa spatia imaginaria sunt meræ negationes entis, atque
non-entia. Non-entis autem nulla est consideratio;
mon potest itaque Deus existere, aut præsens esse ei
quod non est.
Dicendum itaque est : Licet Deus non possit præ-
sens esse ei quod non est, quia ipsa præsentia connotat
aliquid cui præsens sit, non tamen sequitur Deum ipsum
non esse extra coelos, quia nihil aliud præter Deum
extra coelos est. Nam quemadmodum eum coeli non
essent, Deus fuit ubi nunc est, ita ubi coeli non sunt,
Deus idem est. “ Ante omnia Deus erat solus ipse
“ sibi, et mundus, et locus, et omnia:” inquit Tertull.
contra Praxeam, c. 5. Ita extra omnia Deus est, solus
ipse sibi, et mundus, et locus. s
* Oper. tom. i. p. 659. C. ed. parte expressum sit, recensent
Colon. I 686. Inter Dubia S. Benedictini.
Athanasii, quippe quod ex S. s Cf. Dr. T. Jackson. Opp.
Basilii homilia xxiv aliqua ex lib. vi. c. v. 6.
86 Dei UÜíquitas. ILECT. VI I I.
Conciliantur itaque scholasticorum opiniones unica
illa distinctione quam præmisimus: scil. Ubicationem
divinam considerari vel ut absolutam, qualis in se est,
et Deo est intrinseca ; vel ut respectivam, qualis esse
potest per respectum ad creaturas.
Dico itaque 10. DEUs EST EXTRA COELOs RATIONE
UBICATIONIS ABSOLUTAE SIBIQUE INTRINSECÆ ; illa enim
Deo essentialis est et infinita.
Dico 20. DEUS NON EST EXTRA COELOS UBICATIONE, SEU
PRÆSENTIA ExTRINSECA ET RESPECTIVA. Et patet. Quia
talis præsentia connotat existentiam loci, seu spatii, cui
præsens sit. Ubi igitur mundus est, ibi Deus est præ-
sens ubicatione absoluta, quia Ipse necessario est ubique;
et ubicatione respectiva quia ibi mundus est, in quo et
cum quo simul est. Ubi vero mundus non est, ibi
Deus est ubicatione absoluta, per quam nusquam non
est ; sed non est ibi præsentia respectiva, quia nihil est,
in quo et cum quo simul sit. Dicam breviter. Deus
est ultra et extra coelos, non relative, aut transitive,
in aliquo alio, sed absolute, et intransitive in Seipso.
Dico 39. ATTRIBUTUM UBIQUITATIs sOLI DEO COM-
PETIT.
IL E C T I O IX.
DE IMMUTABILITATE DEI.
IXIMUS de immensitate Dei, quam tractat
Thomas quæstione octava; sequitur immutabilitas,
quam tractat quæstione nona. Ut autem de hoc
attributo agamus, et solidius, et perspicacius ; ostende-
mus, 1°. Deum esse sine omni dubio immutabilem.
Ostendemus, 2°. In quo illa immutabilitas consistit,
quæ Deo sine dubio competit. Declarabimus, 39. Quot
modis et ob quas causas hæc immutabilitas Deo tri-
buenda sit. 4°. Immutabilitatem esse veri nominis
attributum, soli scil. Deo tribuendum.
Dico 19. DEUM ESSE IMMUTABILEM. Probatur 10. Ex
S. Scriptura, quæ immutabilitatem Deo diserte tribuit
Malach. iii. 6. *nºuj s* TT • s 'Ey% Kpios oJ« A-
λοίωμαι, Ego Dominus, et non mutor. Hoc est, ex-
ponente S. Cyrillo, où yàp oùôa τρο7τ}v } dXXo{ωσιν, άλλ'
éyò μév eîut διαταντὸς και άμeTaaTdTos τοῦ6" öTep eiut *.
Ita a S. Jacobo c. i. v. 17. describitur Deus, qui est
Pater luminum, 7Tap' ό οὐκ ἐvt TapaXXay), j) TpoTfjs
* In loc. Oper. tom. iii. p. 856. d. Tò åpletáq)opov, kaì àrpeTrov,
e. ed. Auberti. Idem, Comment. kaì rò òoraúros éxeuv . . . . μόνφ
in Joann. lib. v. tom. iv. p. 53 1. áppudoret τό κat' άλήθειαν άντι Θeô.
88 Dei Innutabilitas. LECT. IX.
άτοσκίασμα. Apud quem non est transmutatio, nec
vicissitudinis obumbratio. Quem locum respiciens
Hesych. TpoTÎjç å7Toa-kiaaTua, άλλοιάσεως και φαντασίας
δμοίωμα. Et plenius Suid. Tροτῆς άτοσκίασμα, άντι
τοῦ, άλλοιόσ€ως και μ€τα 8ολής *Xvos, kai όμοίωμα φαντασίας.
Et ut recte (Ecumenius: τὸ δέ, tpoTjç å7roa-kiaorua, àvti
τού, οὐδέ μέχρις ύττονοίας τινὸς ύτο3ολή. Et de"priori voce
Hesyeh. .... " -
Probatur 29. Ex auctoritate. Concilii Nicæni, quo
damnantur Ariani, quod Filium Dei mutabilem dice-
rent. Toùς φάσκοντας 3, «TtaTÖv, 3) tpeTTòv, 3) άλλοιωτὸν
tòv YÌòv τοῦ Θeoῦ, toûtovg άναθeuatiçet j ka6o\tk) και
άτοστολιk) Toû Geoû 'Ekkλησία. Si autem hæreticos
Ecclesia pronuntiat eos, qui Filium Dei; tpeTtòv και
άλλοιωτόν faciunt, eo ipso Deum άtpeTTov et άναλλοίω-
tov prædicat, h. e. immutabilem : τροτ) enim est
άλλοίωσις, interprete Hesychio. Id quod probatur etiam
auctoritate Synodi Alexandrinæ in Epist. ad Nes-
torium, quæ rem eandem his verbis exprimit, "ATpeTTos
^yàp èaTt xaì àvaXXotoTos ταντελός μ€νων δ αὐτὸς άeî, katà
τάς γραφάς.
Probatur 3°. Unanimi consensu omnium sapientum.
Inter Judæos Philo τὸ θeìov dicit esse άtpeTtov kaì
άμetáßλητον, Xρύζον étépov tò TapdTav oùôevös d.
Ita Rabbini, præcipue auctor Sepher Iccarim et
CoZri °.
b Hiatus in MSto. S. Hesy- *' (si haberet sui principium,)
chius explicat v. TapaXXayjj, ** necesse foret ut haberet inno-
&va\\ayj, άλλοίωσιs. ** vatorem ; et hoc procederet ad
c Cozri, part. v. sect. I o.
** Voluntas Dei est æterna, con-
** veniens cum Ejus scientia ;
** nec in ea quicquam innovatur,
** vel mutatur apud ipsum.” Et
sect. 4. “ Deus est æternus, non
** transiens, Nam si esset novus,
** infinitum, neque intelligeretur,
** donec perveniretur ad inno-
** vatorem æternum seu primum :
** qui ille ipse est, quem nos
** quærimus.”
d De Nominum Mutat. p.
I o48.
In quo consistit Dei Immutabilitas. 89
Inter philosophos Plato. ° . . . . . . . . .
Aristoteles de Coelo l. i. c. 9. τὸ θeῖον άμetáßλητον
àvayxaiov eìvai τάν τὸ τρότον, και dkpótatov.
Plotimus.
Probatur 40. Ratione. 19. Ens absolute et totaliter
independens est immutabile: quicquid enim mutatur
habet aliquam causam mutationis suæ ; quod autem
habet causam, ab ea causa, quatenus causa est, aliquo
modo dependet. Deus autem est ens absolute et
totaliter independens. Ergo est immutabilis.
29. Deus est ens simplicissimum, ut ante probavimus;
at quod est simplicissimum, non potest esse mutabile;
Nihil enim habet in se, quod non ipsum sit ; nihil adven-
titium, aut peregrinum potest admittere ; at quod tale
est mutari nullo modo potest.
39. Deus est perfectionis absolute infinitæ, ut os-
tendimus; at quod absolute infinitum est, nihil potest
admittere quo crescat, (supponit enim, prius haud fuisse
infinitum,) nihil amittere quo diminuatur, (supponit
enim postea haud fore infinitum :) at quod neque
quicquam admittere, neque amittere quicquam potest,
mutari certe non potest. ... -
Atque ita ostendimus quod primo loco proposuimus,
Deum scil. esse immutabilem. Quo autem hujus
attributi veritatem atque naturam penitius introspicia-
mus, in quo illa immutabilitas proprie consistit, secundo
loco considerabimus.
Quoniam autem immutabilitas formaliter opponitur
mutationi, et Deum omnis mutationis expertem esse
asserimus, supponenda ipsa ratio mutationis, ostenden-
° De Republ. lib. ii. 'Aôùvarov eeòs äT\οῦν kaì àÀn6ës ëv re épyqy
eeq$ €6éÀeuv aÜTÖv άλλοιούν. Et kaì èv λόγφ, kaì oöre aùrös ple6i-
rursus, sub fin. : Kopuvδή άpa δ στatav ούτε άλλονs éíatrarâ.
9() Mutatìonìs Modi distinguuntur. I„ECT. IX.
dumque et quid et quotuplex sit. Cumque mutationis
consideratio sit prorsus philosophica, incipiemus a
philosophorum principe, qui rem ipsam ab ovo repetit
et ex fundamentis eruit. Mutatio enim Graecis,
μetaßo\} dicitur ; unde Aristoteles, Phys. l. v. c. I.
'E7tei δέ τάσω μ€ταßoXjj éaTuv ék τινος €¢ tv άηλο? δέ xa}
toῦνομα μ€τ' άλλο yàp τι, και τὸ μέν 7Tp6Tepov δηλοῖ, tò
δ' ύστepov μeTaßá\λοι âv τὸ μeta3d\\ov teTpaXós.
“ Quoniam omnis mutatio est ex aliquo in aliquid.
“ Quod vel ipsa vox declarat (uetaßoX} enim aliquid
“ μeT' άλλο denotat) plura quam quatuor mutationum
“ genera excogitari non possunt :” 3) yàp êá ÜToketuévov
eis ÜTokeiuevov, % é3 ÜToketuévov eîs u) ÜTokeiuevov, 3) oùk
é3 ÜToketuévov eîs uj 7roKeiuevov. At ex his quatuor
modis tres tantum veræ mutationes esse possunt ; nam
a nihilo ad nihilum non est mutatio, quia inter nihilum
et nihilum non est distinctio. Et licet illae tres
mutationes diversæ sint, adeoque nunc privativis, nunc
contrariis aut disparatis terminis exprimantur, redu-
cendæ tamen sunt ad terminos contradictorios, prius-
quam formalem mutationem importent ; ut scil. id
quod mutatur, idem non esse appareat quod ante fuit.
Est itaque proprie mutatio, transitus quidam a contra-
dictorio in contradictorium, ita ut rei quæ mutatur,
virtute ipsius mutationis, contradictorii termini tri-
buantur. Illud itaque est mutabile quod a contra-
dictorio ad contradictorium transire potest : ut v. gr.
quod transire potest a non esse ad esse, est generabile ;
quod transire potest ab esse ad non esse, est corruptibile.
E contrario, illud immutabile erit, quod ita in uno
termino contradictionis consistit, ut ad alterum con-
tradictionis terminum transire non possit: v. gr. quod
non potest transire a non esse ad esse non est generabile,
Dei Immutabilitas, quot Modis. 91
h. e. mutabile per generationem ; quod non potest
transire ab esse ad non esse, non est corruptibile, i. e.
mom est mutabile per corruptionem. Cum autem idem
mihil potest acquirere, quod non habuit prius, neque
quicquam potest amittere, quod jam habet, illud neutro
modo est mutabile, sive est omni modo immutabile.
Hoc omnino notandum fuit, ut cognosceremus ipsum
fundamentum immutabilitatis divinæ, quod quidem in
ipsa necessitate essendi collocatur. Cum enim Deus,
qui, quicquid est, a seipso est, sit ens omnimodo et
absolute necessarium, nihilque in sua ipsius natura
habeat, quod non æque necessario sit, et cui non æque
repugnet non esse ; hinc sequitur, nihil in Deo esse,
quod non necessario sit ; at quod necessario est, illud
impossibile est non esse ; impossibile est itaque Deum
non esse, quicquid est: altera itaque pars contra-
(lictionis est impossibilis; at ubi altera pars contra-
dictionis est impossibilis, ibi mutatio esse non potest ;
quia mutatio est formaliter transitus ab una parte
contradictionis ad alteram partem.
Atque ita breviter ostendimus in quo consistat
illa immutabilitas, quæ Deo sine dubio competit, quod
secundo diximus faciendum.
Tertio jam loco ostendemus, quot modis in specie,
et ob quas causas speciales atque distinctas, immu-
tabilitas Deo tribuenda sit.
Ubi observandum, Deum posse diversis conceptibus
a nobis apprehendi, ideoque diversis rationibus immu-
tabilitatem Ejus nobis innotescere. 19. Sub ratione
Entis. 2°. Sub ratione Substantiæ. 30. Sub ratione
Naturæ intelligentis et volentis. 40. Sub ratione primæ
Causae. Sub quibus omnibus variis conceptibus dis-
tincta est consideratio immutabilitatis.
Quod attinet ad conceptum Dei, sub ratione Entis :
92 In Deum non cadit ]1utatio. I.ECT. IX.
Dico 10. DEUS NON POTEST MUTARI ITA UT PROCEDAT
A NON ESSE AD EssE. Prior pars hujus assertionis est
evidenter certa, quia Deus est primum Ens et prima
Causa. At quod primum Ens est, non potest proce-
dere a non esse, non potest enim a se produci ; nihil
enim potest se efficere atque producere ; sed neque
potest ab alio produci, illud enim a quo produceretur
esset primum Ens et prima Causa. Atque ita Deus
esset primum Ens et prima Causa, ut supponitur, et
non esset primum Ens, nec prima Causa; quia a priori
Ente tanquam Causa produceretur; quod est impossibile.
DEUS NON POTEST MUTARI, ITA UT PROCEDAT AB ESSE
AD NON ESSE. Probatur, 10. ex S. Scriptura. Hæc
enim mutatio est φθορὰ proprie dicta, ut recte Aristo-
teles: fi êá ÜToketuévov eîs oùx ÜTokeiuevov, φθορὰ ἀπλῶς
μέν, ή έκ τῆς οὐσίας eis Tò μ) eîvat. At Deus omnino
άφθαρτος, ut Apostolus Rom. i. 23. et I Tim. i. 17.
Rursum corruptio viventis mors; at Deus, et vivens
est, et μόνος έχων ά6avaa-iav, I Tim. vi. 16. Ita Ps. cii.
26, 27. Caeli períbunt, Tu autem permanes ; et omnes
sicut vestimentum veterascent, et sicut opertorium mutabis
eos, et mutabuntur ; Tu autem idem ipse es, et annâ tuâ
non deficient. Hæc immutabilitas aliud nihil est quam
incorruptibilitas. Ubi obiter observandum, Episcopium,
Remonstrantium coryphæum, nescio quo consilio, nul-
lam aliam immutabilitatem Deo tribuere, quam hanc
άφθαρσίαν. Si autem reliqua tam negavit, quam
omisit, pessime hoc attributum nobis exposuit f.
Quod attinet ad conceptum Dei, sub ratione sub-
stantiæ:
f Episcopius, lib. iv. sect. ii. ponit, tamen hæc duo attributa
c. 9. Steph. Curcellæus, alias inter se differre statuit. Instit.
Episcopii fautor, cum indigna lib. ii. c. iii. 4.
quædam de æternitate Dei pro-
Nulla Mutatio in Deo. 93.
Dico 29. DEUS NON POTEST ITA MUTARI, UT ACQUI-
RAT FORMAM ACCIDENTALEM, QUAM PRIUS NON HABUIT.
Ratio utriusque hujus assertionis nititur simplicitate
essentiæ divinæ, quam asseruimus ante adeo simplicem
esse, ut non admittat compositionem ex substantia
et accidente.
Quod attinet ad conceptum Dei, sub ratione naturæ
intelligentis, vel cognoscentis. Et quidem natura ra-
tionalis mutari potest, secundum cognitionem, ita ut
quod ante nescivit jam cognoscat, quod ante cognovit
post mesciat, quod aliquando verum putat, aliquando
falsum judicet ; quæ est mutatio intellectus creati.
Dico 39. DEUS NON POTEST MUTARI RATIONE sCIEN-
TIÆ ; UT ALIQUID NESCIAT QUOD PRIUS SCIVIT, UT ALI-
QUID SCIAT QUOD PRIUS NESCIVIT. Prior pars asser-
tionis patet, quia scientia Dei est infinitæ perfectionis,
et æternæ durationis, sicut Deus ipse est. Secunda
etiam patet, ex infinitate ejusdem scientiæ. Et hoe
omnino observandum est contra Socinianos, qui Deum
quotidie prudentiorem colunt ; putant enim Deum
contingentia scire tum demum, quando scilicet con-
tingunt. Et de assertione plenius tractandum cum
de scientia Dei disseremus.
Quod autem attinet ad conceptum Dei volentis ;
(omne enim intelligens et volens est ;) natura ratio-
malis facile mutari potest ratione voluntatis, cujus pro-
positum atque decretum est indies variabile, adeo ut
non tantum possit decernere quod antea non decrevit,
sed possit etiam, quod semel statuit atque decrevit,
postea rescindere 3 et reprobare.
Dico 4°. DEUs NON POTEST ITA MUTARI, UT ALIQUID
VELIT, QUOD PRIUS NOLLET ; UT ALIQUID NOLIT, QUOD
£ rescendere. Ita MS. orig. conservatio, fides et religio, ne
pro rescindere. S. Hanc notulam manifestum quidem errorem ca-
reliquimus, ut probetur viri boni, lami in autographis ausi corri-
cui debetur Pearsoni reliquiarum gere.
94 Deus non mutatur ratíone Creatoris. I,E(XT. IX.
PRIUS VELLET. Multæ cognitiones in corde viri, ro-
/untas autem Domini permanebit. Est consilium vo-
luntatis Dei ; nulla ratio potest esse mutandi consilii,
quia omnia ab æterno prænovit. Non est Deus quasi
homo ut mutetur. Num. xxiii. 19. sive, ut poeniteat
eum. Observandum" contra Socinianos, qui asserunt
Deum quædam nunc decernere, quæ ante non deerevit,
imo quorum contraria ante decreverat. Et eontra
Vorstium, qui tradit voluntatem divinam esse prin-
cipium mutabilitatisi.
De immutabilitate voluntatis Dei postea disseremus.
Dico 5". DEUS NON MUTATUR PER DENOMINATIONES
A RELATIONE AD CREATURAs RESULTANTEs. Difficultas
in hac re est hujusmodi. Esse Creatorem, et non esse
Creatorem, sunt termini contradictorii ; ergo transitus
ab uno ex his terminis ad alterum est mutatio : at
Deus ipse transiit ab uno ad alterum ; ante enim
mundum factum, non fuit Creator, post factum, vel
cum fieret mundus, Creator Deus fuit. Aut igitur
dicendum est, mundum non fuisse factum, aut Deum
cum fieret esse mutatum. Origenes itaque, ne coge-
retur dicere Deum mutabilem, dixit mundum esse Deo
eoæternum. Ita enim ille apud Methodium in Col-
lectaneis Photii: Ei yàp }ν ό χρόνος άτe oùk %v τά
ποιήματα, ἐπeâ, tòv Totnudtov οὐκ όντων, οὐδέ τοιπτῆs
éarw, δρα οίον άareßès άκολουθei' άλλὰ κaì à\λοιοῦσθαι,
kaì ueraßá\\eiv τὸν άtpeTTov xaì àvaXXotoTov συμρ}ήaretat
6e6v' e? ^yàp ύστ€pov 7re7rotnke Tò τὰν, δηλονότι άτὸ τοῦ
μ}, Toteîv, eis τὸ τοιeîv μetéßaXe*.
Dicendum autem est, ex actionibus Dei circa crea-
turas, relationes quasdam de novo oriri, et denomina-
tiones Deo ex illis relationibus attribui, non tamen
h Ita MS. orig. Respectu præ- k Photii Biblioth. cod. ccxxxv.
missorum addas, “ Haec obser- p. 93 I, sqq. Inter S. Methodii
*• vanda.” S. Hoc nescio quidvelit. Opp. in Biblioth. Gallandi, tom.
i ** mutabilitas,'* S. iii. p. 799.
Deus solus immutabilis. 95
ullam inde in Deo mutationem. inferri, sed in creaturis
tantum. Nam vel relationes illæ, quales sunt, Crea-
torem, Conservatorem, Regem, Dominum esse, secun-
dum opinionem quorumdam scholasticorum, dicunt ali-
quid reale fundamento superadditum, et tum non sunt
in Deo ; vel nihil dicunt reale, quod accedat funda-
mento, præter denominationem extrinsecam ab
desumptam, sed tantum nudam coexistentiam funda-
menti, rationis fundandi, et termini ; et tum, licet
Deo tribuantur, mulla tamen in matura divina mutatio
fit; tota enim hæc coexistentia accedit et decedit Deo
per solam variationem creaturæ.
Hic omnino refutanda est illa notio immutabilitatis
divinæ, quam toties inculcat Cartesius. Part. ii. §. 42.
§. 36.
Dico 60. SoLUs DEUS IMMUTABILIs. Adeo ut hæc
immutabilitas sit attributum soli Deo proprium, nul-
lique creaturæ competere possit. Et patet : creatura
enim, qua creatura, est mutabilis, quia ipsa creatio est
mutatio, est enim transitus a non esse ad esse '.
Patet 2°. Quia omnis creatura potest non esse, post-
quam sit : Deus enim, pro sua infinita potentia, potest
quamlibet creaturam annihilare. Ideoque Deus dicitur
solus habere immortalitatem P. . ę c*
iis
1 Didymus Alex. de Spirit.
Sanct. c. xii. ** Convertibili crea-
tiæ ultimæ partem excidisse, et
scripsisse Pearsonum, ** Ideoque
** bile subsequens est.”
m Ex Stonesii Apographo pau-
ca videntur deesse in fine hujusce
lectionis; quæ an unquam addita
fuerint a Pearsono, nescio. Potuit
quædam dixisse de mutabilitate
creaturæ quoad potentiam in ipsa
existentem, Aquinatem sequutus,
quem in hac parte respexit. Vid.
ejus Summæ, part. I . quæst. ix.
art. 2. Equidem suspicor senten-
** Deus dicitur solus habere im-
“ mortalitatem, quia solus est im-
“ mutabilis.” Ita S. Gregorius
Moral. lib. xxv. 4. “ Cur ab
“ apostolo solus Deus immorta-
“ litatem habere perhibetur, nisi
“ quia solus Deus vere non mori-
** tur, qui solus nunquam muta-
** tur ?** Cf. Novatian. de. Trin.
C. 4.
IL E C T I O X.
ID E Æ T E R N I T A T E D E I.
IXIMUS priori Lectione de immutabilitate Di-
vina, quam tractat Thomas quæstione noma; pro-
dimusque tandem dicturi de æternitate Dei, quam
tractat quæstione decima. Ut autem de hoc attri-
buto agamus et solidius et luculentius:
Ostendemus 10. Deum esse proprie et simpliciter
aeternum.
Declarabimus 20. In quo illa æternitas consistit, quæ
Deo proprie et simpliciter competit.
Demonstrabimus 39. Hanc æternitatem soli Deo
competere, atque adeo esse attributum proprie dictum.
I. Dico igitur 10. DEUs EST PROPRIE ET SIMPLICITER
ÆTERNUs: proprie, inquam, et simpliciter, quia multa
dicuntur æterna, quæ aut proprie æterna non sunt,
aut ex parte tantum. Ut Gen. xlix. 26. ==y nyx
colles aeterni, qui ante sex millia annorum non fuerunt,
et post aliquot annos futuri non sunt. Ita ille loquitur
apud Plautum parasitus. “ Spero me ab hoc nuntio
“ æternum adepturum cibum.” Ubi colles æterni sunt
qui durant quamdiu mundus extitit, et extiturus est ;
cibus æternus qui toti vitæ sufficiat.
Deî Aeternitas. 97
Dico Deum simpliciter, hoc est ex omni parte, æter-
mum, quia æternitas satis proprie dicta, vel completa
est, vel incompleta. Est enim duratio infinita, vel
a parte ante, vel a parte post, vel ab utraque. Ita vita
futura dicitur æterna, et ignis inferni dicitur æternus ;
et proprie quidem satis, quia neuter finiendus est; sed
illa vera æternitas, non est tamen perfecta atque com-
pleta, quia licet fine careat, adeoque sit aliquo modo
infinita a, initium tamen habet, atque ideo non est
prorsus et simpliciter infinita *. Dico itaque T)eum
et proprie et simpliciter infinitum P. Probatur 1°. ex
S. Scriptura ; idque multis modis. 1°. Quod Deus
diserte appelletur ae denominetur æternus. Eo ipso
nomine Deum colebat Abrahamus, Gen. xxi. 33.
c5v 5s nim ty cuj sy, kaì é7rexaXéorato ékeì rò
övoμα Kvptov, Geòς αἰόνιος, et invocavit ibi nomen Domini,
Dei æterni. Is. xl. 28. nìs; sYì- nin^ Ety •ii-s
$y$] Geòs aióvos ô Geòς ό κατασκeváoras τά άκρα της γης,
Deus sempiternus Dominus, qui creavit terminos terrae.
Ita loquitur S. Paulus, Rom. xvi. 26. kat' éritayjv τοῦ
aiovtov 6eo5, secundum præceptum aeterni Dei. Deus
itaque et a Mose, et ab Isaia, et a S. Paulo diserte
aeternus nuneupatur: hoc primum. Secundo Deitas,
sive natura divina, per quam Deus est, dicitur æterna.
Rom. i. 20. jj re áíôtos aùtoû δύναμις και θevótns, sem-
pîterna quoque Ejus virtus et Divìnìtas. 39. Æter-
nitas ipsa, quæ Deo competit, aperte describitur, et
omnibus quasi partibus nobis repræsentatur, nunc
tribus, nunc duabus, nunc una tantum. Ita Apoc. i. 4.
Xâpis ύμίν και eiprjvm à7rò τοῦ δ άν, και δ }ν, και δ épx6uevos,
gratia vobis et pa.r ab eo qui est, et qui erat, et qui
* Ita MS. Orig. pro æterna, æternum ; agitur enim hic de
uti videtur. S. æternitate. S.
b Ita MS. Orig. forsan pro
PEARSON. voL. i. | |
98 Aeternitas Dei in S. Scripturis. I„ECT. X.
venturus est. Ubi omnes temporum sive durationum
differentiæ simul exhibentur, idque ad eam naturam
describendam, cui soli illæ omnes competant; ut ita
scil. Deus jam sit, ut etiam semper fuerit, semperque
futurus sit. De essentia enim Ejus est, ut sit ; atque
ideo, ó óv, de essentia etiam ejusdem, ut semper fuerit,
atque ideo, δ }v, de essentia ejus, ut futurus sit, atque
ideo, ό άρχόμevos. Quod autem tribus quasi partibus
hoc loco describitur, idem alibi duabus fit, ubi, cum a
parte ante, tum a parte post exprimitur æternitas
divina : ut sub ævi nomine rectissime Censorinus ;
** Aevum est immensum, sine origine, sine fine, quod
“ eodem mqdo semper.fuit, et semper futurum est.”
Ps. xe. 2. 5s TFs Ety-Tv Eavis &rò rov ai&vos
άος τοῦ αίῶνος σὺ ei, a seculo, et usque in sæculum tu es
Deus. Ad quæ Veteris Interpretis verba ita S. Augus-
tinus: “ Quod convenientius diceretur, ab æterno in
“ aeternum. Non enim a sæculo Deus, qui est ante
** sæculum, ut usque in sæculum, cujus est finis, cum
“ sit Ille sine fine ; sed ex ambiguo verbo Græco fit
“ plerumque in Scripturis, ut vel sæculum pro æterno,
** vel æternum pro sæculo ponat Latinus interpres.”
E-y> igitur, ab æterno, E5y Ίy usque in æternum.
Ergo et a parte ante, et a parte post, æternus Deus est.
Eædem veluti æternitatis partes aliter in S. Scriptura
exprimuntur ; ut cum respectu prioris, primus ; respectu
posterioris, novissimus, Deus dicitur. Is. xli. 4. *)$
sin *>s ty^Iis-ns) ju s- TT &y% eeòs rp&ros «a;
eis tà éTepxóμeva éyò eîut, Ego Dominus, primus et
novissimus Ego sum.
Verum negavit Socinus hæc ad æternitatem Dei
pertinere; negavit Crellius ; nec illud tantum, sed et
rationem addidit,ut Socinianis reliquis subtilior videatur,
scil. * Non ideo,” inquit, “ primus dicitur et ultimus
IRefutantur Socinus Crelliusque. 99
“ Deus, quia ut ante omnes extiterit, ita etiam post
“ omnes sit extiturus, quandoquidem Deus, tum angelos
“ bonos, tum homines pios, in omne ævorum perenni-
“ tatem secum vult vivere, adeoque respectu ipsorum
“ ultimus dici nequeat.”
Ridiculum sane argumentum. Cum enim dicimus
prophetam per primum intelligere æternum a parte
ante, et per novissimum, æternum a parte post, non
adeo deliramus, ut per novissimum, intelligamus eum
qui post omnes sit extiturus; ipse enim Propheta aliter
se explicat, scil. cy^ris-ns eis tà éTepx6ueva, cum
novissimis Ego sum. Creatura nulla ab æterno fuit,
aliquæ in æternum futuræ sunt, aliquæ non sunt : Deus
qui est ab æterno, cum dicitur primus intelligitur fuisse
ante omnes creaturas; idem qui est in æternum, cum
dicitur novissimus, et cum novissimis, intelligitur post
ereaturas nullo modo æternas, cum creaturis a parte
post æternis, extiturus, Frigida est itaque observatio
Socini, notantis Deum, cum apud Isaiam vocat se
primum et ultimum, non simpliciter et absolute locutum
fuisse, sed secundum quid. Inepta observatio Crellii,
asserentis Deum vocari primum atque ultimum, quia
certa quædam opera, de quibus ibi sermo est, et primus
inchoarit, et ultimo sit perfecturus. Absolute sane
loquitur Deus, et æternitatem suam sibi propriam
vindicat, et quasi pro fundamento ponit, cum adeo
emphatice de se pronunciat. Is. xliv. 6. *ys, jus ) *>s
estibs ps ~Tyky jinns éyò τρότος, και έγό μetà
taύτα, τλ}ν ἐμοῦ οὐκ ἐστι Θeòs, Ego primus et ego novis-
simus, et absque me non est Deus. 'Apx} yàp róv όλὸν
6eòς, ävapxos êv αὐτὸς, και ταρ' αὐτοῦ 7rdvTa ταρήχθη
7Tpòs ^yéveatv. αὐτὸς μέν οῦν ^yéyovev ύτ' οὐδevòς, άλλ' ἐστιν
άν te kaì èoróuevos roûro yàp övoμα αὐτό, inquit ad hunc
locum S. Cyrillus. Rem eamdem ab eodem propheta
H 9
100 Castigatur Calvinus. LECT. X •
pariter expressam legimus. Is. xlviii. 12. Audi me
Jacob, et Israel, quem ego voco jujs^ *>s sπ *)$
jinns `JS *)8 éyó eius τρότος, και άγό eius eis ròv
αἰῶνα, Ego ipse, ego primus, et ego novissimus. Ubi
primus, Chaldæo Paraphrastæ exponitur priE-
qui est ab initio; et novissimus, Y>8 -b --; sy •>*g
sæcula sæculorum mea sunt. Quæ ejusdem interpretatio
est ad vers. 6. cap. xliv. ad quem locum ita S. Cyrillus:
"Ort totvvv αὐτός ἐστιν δ άν, kat éoTt τρὸ τάντων, και
άκατάληκτον ëXet ~rò eîvat Geός 6v katà qγυσιν, δμαόetkvvart
λéyov' 'Eyò eiu) 7rpórros, kaì èyà eìuì eis tòv aiòva.
Et rursus: OÜkoùv àeì, kai 7Tpò τάντων, και eis άτepávTovs
aîòvós ἐστιν ό τόν άλων Θeός.
Tribus igitur his locis, Isaias æternitatem Dei sine
dubio depinxit, dum Eum primum, i. e. a parte ante, et
novissimum, i. e. a parte post, æternum appellat. Quod
omnino observandum fuit adversus Socinum, et quem
sequi se Socinus profitetur, Joannem Calvinum, qui ad
capitis xliv. v. 6. hæc annotat: “ Ego primus et ego
“ novissimus. His verbis non prædicat æternitatem
“ Dei, sed eum sibi perpetuo similem ostendit.” Ain'
vero Non prædicat ? O temerarium interpretem ! certe,
fatente Calvino, ætermitatem prædicat ; ita enim ipse
ad versum 12". cap. xlviii. * Quorsum æternitatem
“ suam prædicet Dominus, antea dictum est, nempe ut
** ipsum sibi perpetuo constare intelligamus.” Et ad
versum 4. cap. xli. “ Quod se primum nominat, et cum
“ novissimis se esse dicit, hoc pertinet non ad æterni-
** tatem essentiæ modo, sed ad imperium quod in terra
** exercet.” Ita Isaias, commentatore Calvino, et præ-
dicat et non prædicat æternitatem Dei. O interpretem
desultorium ! Hæc pluribus exagitanda fuere, quod
hanc descriptionem æternitatis e manibus nostris excuti
aut extorqueri nullo modo pati possumus ; recta enim
L£ternitas Dei in Apocalypsi. 10]
nos ducit ad aliam descriptionem, quæ cum hac con-
juncta maximi est in theologia momenti. Nam, obser-
vante S. Hieronymo, “ Ego sum Dominus, primus et
“ novissimus ego sum ; Ipse est qui et in Apocalypsi
“ Joannis loquitur, Ego sum A et Ω, principium et finis*.”
Legimus enim Apoc. i. 8. 'Eyó eíuv TÒ A kaì tò {2,
άρX) kai téλος, λέγει δ Kυριος, ό όν, και ό jv, kaì ó êpxó-
gevos, ό ταντοκράτωρ, Ego sum A et Ω, principium et
finis, dicit Dominus Deus, qui est, et qui erat, et qui
venturus est omnipotens. Et hinc apparet eandem
æternitatem describi per duas has quasi partes, principii
et finis, primi et ultimi, quæ exprimitur per triplicem
temporum differentiam, præteriti præsentis, et futuri.
Adeo ut non minus æternus sit habendus, qui dicitur
primus et ultimus, quam qui dicitur fuisse, esse, et
futurus esse: necesse enim est ut jam sit, qui semper
fuit, semperque est'' futurus. Nemo itaque nisi qui
proprie, et absolute æternus est, ea verba usurpare
potuit quæ habentur, Apocal. xxii. 13. 'E^yó eius τὸ A
xai τὸ C2, àpxh kai téλος, ό ττρότος και ά ἐσχατος, Ego
sum A et S2, principium et finis, primus et novissimus.
Cum autem ea Christo tribuantur, inde contra So-
cinianos obiter colligimus, Christum esse proprie et
prorsus æternum.
Atque hæc dicta sunto de æternitate Dei, quatenus
describitur in S. Scriptura, duabus quasi partibus simul
sumptis, tum scil. a parte ante, tum a parte post :
solito quidem prolixius, ut occurreremus Socino, qui in
theologia, uti Davus in comoedia, perturbat omnia.
Ulterius autem observandum æternitatem ex una
tantum e parte in Scriptura describi, cum ex omni in-
° S. Hieronym. in Isai. lib. xii. • ** ex una tantum,'' sc.
tom. iv. p. 496, 497. Vallars. ** parte;” sed ita MS. S.
d sit, S.
102 Dei Aeternitas probatur omnium Consensu. LECT. x.
telligatur; ut Michae v. 2. E'y *^*^ ETEp ysgi^
άζοδοι αυτού άτ' άρχης, δζ ήμepòv aióvos, egressus ejus ab
initio, a diebus æternitatis. Ita Prov. viii. 22. de Sapi-
entia, i. e. Filio Dei, n<>ye^ eip *>*- nuis sy- nim
: >^s •'Tpr u s… •■>Ex Epyp : is> Kpios&rio &
Al€ àpxhv όδόν αὐτοῦ πρὸ τοῦ αίῶνος ἐθeue\{oaré μe, év
άρχή πρὸ τοῦ τ}jv yjv τοιήσαι, Dominus possedit me in
ênitio vîarum suarum, antequam quicquam faceret in
príncípio ; ab aeterno ordinata sum, et eae antîquîs ante-
quam terra fieret. Atque hæc erant omnino observanda,
quæ plurimum valent ad demonstrandam æternitatem
Filii, qui a S. Joanne, et in príncípio fuisse, et apud
Deum fuisse in principio dicitur.
Ex altera parte, æternitas Dei in S. Scriptura de-
scribitur, cum dicitur,Caelum quidem, et terram perituram,
Deum autem eundem permansurum, et annos ejus non
defecturos ; Ps. cii. 27. Quod et Christo attribuitur
Heb. i. 11 : cum dicitur ipse permansurus in aeternum ;
Ps. xcii. 9. regnaturus in aeternum et ultra ; Ex. xv. 18.
vivens denique in sæcula saeculorum ; Apoc. iv. 10.
Jam satis superque probatum dedimus, ex S. Scrip-
tura, Deum proprie et simpliciter esse æternum.
Probatur 2°. consensu omnium. “ Deum igitur
** æternum esse, cunctorum ratione degentium commune
* judicium est,” inquit Boëtiusf. “ Quis enim alius
* Dei census, quam æternitas?” inquit Tertull. adv.
Hermog. c. 4.
Probatur 39. ratione. 10. Quicquid est ens neces-
sarium, est æternum ; quod enim necessario est semper
est, quia nunquam potest non esse : ex eo enim, quod
aliquando posset non esse, necessarium omnino non
f De Consol. Phil. lib. v. pros. vi.
In quo consistit Dei Æternitas. 103
esset. Deus autem est ens necessarium, ut ante osten-
dimus, ex eo ipso quod sit ens a se.
2°. Simplicissimum necesse est, ut sit æternum ; non
tantum quia non possit corrumpi, ideoque Deus dicitur
άφθαρτος ; sed etiam quia nescit eompositionem essentiæ
et existentiæ, adeoque de essentia Dei sit existere.
Cum enim idem sit in Deo, esse, et posse esse, et
necesse sit ut Deus semper possit esse, necesse erit ut
Deus semper actu existat.
3°. Infinitum est æternum. Ipsa enim infinitudo ex-
cludit omnem terminum ; et cum existentia Dei sit de
Ejus essentia, non magis habere potest terminum exis-
tentiæ, quam essentiæ. Termini autem existentiæ sunt,
principium et finis : Deus itaque cum sit infinitus, nec
habet existendi principium, neque finem.
4°. Immutabile necesse est ut sit æternum. Quod
enim non mutatur a non esse, ad esse, non habuit
initium ; quod non mutatur ab esse, ad non esse, non
habet finem : quod nullo modo mutatur, neque mutatur
a non esse, ad esse ; neque ab esse, ad non esse. Ergo
quod est immutabile, nec habet essendi initium, neque
finem. Ergo est æternum.
Atque ita tandem ostendimus, quod primo loco
proposuimus, Deum scil. esse proprie et absolute
aeternum.
II. Ut autem hujus attributi veritatem atque ma-
turam penitius introspiciamus, in quo illa æternitas
consistit proprie, qualisque ejus natura sit, secundo
loco considerabimus. Et certe æternitatem cum di-
cimus, infinitatem quandam durationis, veluti positam
extra terminos, intelligimus; adeo ut duratio, quæ non
habet terminum, quatenus terminum non habet, eatenus
sit æterna. Duo autem termini durationis esse pos-
sunt, alter incipiendi, seu a parte ante, alter desinendi,
104 Æternitas proprie indivisibilis. ILECT. X.
seu a parte post : et quicquid utrumque terminum
durationis admittit, nullo modo, nisi improprie lo-
quendo, est æternum ; quod autem alterutro termi-
morum caret, aliquo modo æternum dicitur ; quod
utroque, proprie et absolute est æternum. Cum igitur
Deum æternum esse dicimus, volumus durationem Ejus
nec a parte ante terminari, ita ut aliquando non fuerit,
neque a parte post, ut aliquando futurus non sit. Nec
tamen æternitatem divinam in ipsa negatione horum
terminorum formaliter constituimus, ac si esset attri-
butum pure et formaliter negativum, sed in positiva
duratione, cujus perfectio et infinitudo, sicut funda-
mentum negationis, excludunt omnem terminum,
terminique possibilitatem. Neque quisquam, opinor,
hactenus repugnat. Sed quomodo hæc duratio Deo
inest, quæque natura talis durationis Dei esse possit,
quoniam difficulter intelligitur, mon adeo , facile sta-
tuitur.
Notandum itaque est tum philosophos, tum SS.
Patres tradidisse æternitatem non esse successivam, sed
prorsus indivisibilem, totamque simul, ita ut nullas in
se proprie dictas partes habeat, differentiamve ullam
præteriti, præsentis, aut futuri. Ita Plato, Plato-
nicique ; ita Judæus Philo ; et post eos, SS. Patres.
Plato in Timæo: TaÜTa μέν τάντα μέρος Xp6vov, τὸ
μέν ἐν και ἐστaι, ά ό φέροντes λανθάνομev é7rò Tjjv άίδιον
oῦαιον οὐκ όρθῶς κ. τ. λ. Plut. de EI. apud Delphos:
'AXX' ἐστιν ό θeός, χρ} φάναι, kat éa-Tt kat' οὐδéva Xp6vov,
άλλὰ κατὰ τὸν αἰδva τὸν άκίνητον, τὸν àXpovov, kaì àvéy-
kλιτον, kai o% Tp6Tepov οὐδέν ἐστιν, οὐδ' ύστ€ρον, οὐδέ
veótepov. άλλ' eis óv évì tò vùv τό άe} 7re7rXijpoke, kaì
μόνον ἐστι τὸ κατὰ τοῦτον όντως όν, οὐ yeyovös, oùô éar6-
μ€vov, oῦδ' άρδάμevov, oῦδέ ταυσόμevov.
“O a_. » V a-. / v £λλ V. v » v
^yovv C! ! (•) V TOU Xpovov ^ro μe ov και το evearrog,
Boetä Definitio. 105
aύτὰρ δ kaì tò Tapq)Xnkös åkaptéos arvvtatnarv : Clem.
Alex. Strom. lib. i. 298. A. 8 Geòς ίν μέν άei, Kaì èoTi,
xaì éa taw* uàλλον δέ, ἐστιν άet* tò yàp jv και ἐσται, τοῦ
Ka6' ijuàs Χρόνον τμήματα και της όevatjs qùareos' ö δέ όν
áei, inquit S. Greg. Naz. Orat. xxxviii. * Fuisse et
** futurum esse, non est æternum,” inquit S. Augustin.
Confess. l. ix. c. 10. ** Non aliud anni Dei, et aliud
** ipse Deus, sed anni Dei æternitas Dei est, æternitas
** ipsa Dei substantia est, quæ nihil habet mutabile.
“ Ibi nihil est præteritum, quasi jam non sit ; nihil est
** futurum, quasi nondum sit ; sed non est ibi, nisi est.
“ Non est ibi fuit et erit ; quia et quod fuit, jam non
“ est, et quod erit, nondum est ; sed quicquid ibi est,
“ non est, nisi est.” In Ps. ci. ' * Non habet tempus
“ æternitas ; omne enim tempus ipsa est. Quod facit,
“ pati non potest. Caret ætate, quod non licet nasci.
“ Deus si est vetus, non erit ; si est novus, non fuit.
“ Novitas initium testificatur; vetustas finem com-
** minatur. Deus autem tam alienus ab initio et fine
** est, quam a tempore, arbitro et metatore initii et
* finis.” Tertull. adv. Marcionem, lib. i c. 8. [ö ^yoùv
aiòv τοῦ χρόνον τὸ μέλλον και τὸ ἐveatós, aύτὰρ δέ και
tò 7TapoXnkös άκαριέως avviaTna-v. Clem. Alex. Strom.
lib. i. 298. Ai.]
Dico igitur 2°. DURATIO AETERNITATIS EST PRORSUs
INDIVISIBILIS, ET TOTA SIMUL. Ita scil. ut sit semper
præsens, excludatque reliquas temporis differentias,
præteriti et futuri ; secundum definitionem a Boetio
quidem traditam, sed ex Patribus exceptam, et a
scholasticis acceptam. “ Æternitas est interminabilis
** vitæ tota simul et perfecta possessio k.” Quam quidem
g P. 349. ed. Pott. insertus.
h Serm. ii. c. 1 o. k Hæc illa est Boetii definitio,
' Sic S. Locus idem bis textui quam, nescio qua causa, male
l06 AEternitas soli Deo tribuenda. LECT. X.
definitionem ipse et explicat optime et defendit.
“ Nam quicquid vivit in tempore, inquit, id præsens, a
“ præteritis, in futura procedit ; nihilque est in tem-
“ pore constitutum, quod totum vitæ suæ spatium
“ pariter possit amplecti. Sed crastinum quidem non-
“ dum apprehendit, hesternum vero jam perdidit. In
“ hodierna quoque vita non amplius vivitis, quam in
“ illo mobili transitorioque momento. Quod igitur
** temporis patitur conditionem, licet illud, sicut de
** mundo censuit Aristoteles, nec coeperit unquam esse,
“ nec desinat, vitaque ejus cum temporis infinitate
“ tendatur, nondum tamen tale est, ut æternum esse
“ jure credatur '.” Unico autem argumento veritas
hujus assertionis demonstratur : Essentia, seu sub-
stantia Dei, est indivisibilis. * Æternitas Dei est ipsa
* substantia Dei,” inquit S. Augustinus, in Ps. ci. 9.
Dico 39. ÆTERNITAs, PROPRIE DICTA, sOLI DEO
TRIBUENDA EST". Idque dupliciter intelligendum. 1°.
Quod nihil Deo fuerit coæternum. 2°. Quod nihil esse
acceperunt Remonstrantes. Post
Vorstium, Curcellæus, levissimis
sane argumentis, refellere sa-
tagit, Instit. lib. II. iii. 2 ; cautius
agit Limborch. Theolog. Chris-
tianæ lib. II. v. 2- I o ; nec tamen
pro rei dignitate, et in Curcellæi
sententiam proclivior. His duci-
bus fisus Tillotsonus, et in rebus
Theologicis nimis crassa Minerva
agens, aspera quædam verba
immiscuit in scholasticos, quos
non contempsit Pearsomus : “ I
** shall not trouble you with the
** inconsistent and unintelligible
** notions of the schoolmen, that
** it is duratio tota simul, &c.”
Sermon clv. vol. viii. p. 448, 9.
ed. I 758. Cf. Sam. Clarke,
Demonstration of the Attributes,
prop. v. p. 46. ed. I 7 I I.
1 Boet. De Consol. Philosoph.
lib. v. prosa vi.
m S. Scrip. Qui solus habet
immortalitatem. P. “ Only God
** hath true immortality or eter-
** nity, that is to say, continuance
“ wherein there groweth no
** difference by addition of here-
** after unto now ; whereas the
** noblest and perfectest of all
things besides have continually
through continuance the time
of former continuance length-
ened, so that they could not
heretofore be said to have
continued so long as now,
** neither now so long as here-
** after.** Hooker, Eccl. Pol. v.
lxix.
¢
¢
ç
«
ç
ç
�
®
6
ç
ç
€
ç
ç
IMateriae Aeternitas omnino perneganda. I07
potuerit. Primum omnino statuendum contra hære-
ticos, tum veteres, tum novos: veteres, ut Manichæum,
aliosque, qui Platonem sequuti, fundum illum hæreti-
corum omnium, materiam nobis Deo ipsi a-vvafòtov
excogitarunt ; novos autem, qui eandem Platonicam
philosophiam admirationi ostentuique habentes, eandem
etiam perversæ opinionis cramben exhibent. Hanc
autem materiæ æternitatem pernegamus. 1°. Quia
detrahit excellentiæ naturæ divinæ ; cujus prærogativa
est a se esse, et quasi extra causas, sine causa existere",
neque entitatem aliquam, quæ vel paritatis umbram
habeat admittere. At statuere essentiam aliam, ex
necessitate naturæ, ut ipsi volunt, existentem, et
naturæ divinæ plane coævam, tollit illam essentiæ
divinæ excellentiam atque dignitatem. 2°. Eadem
materiæ æternitas repugnat absolutissimo juri ac do-
minio Dei quod habet in entia omnia, a semet ipso
distincta ; quatenus ab Eo, et secundum essentiam
existentiamque, immediate et totaliter dependent: adeo-
que Ejus sunt quicquid sunt.
At si materia rerum omnium ex necessitate naturæ
fuerit Deo coæterna, a Deo non fuit, neque sub Ejus
dominio esse ullo alio titulo potest, quam quod in
possessionem Ejus tanquam primi occupatoris, ipsa vacua
pervenerit.
3°. Ista materiæ æternitas, omnipotentiæ divinæ
planissime contradicit. Supponit enim Deum, ad extra
m ** Porro autem divinum et ** nitatemque non nisi penes unum
“ æternum nihil nisi unum esse ** esse ; quia neque in omni-
** et indifferens, [animus} pro ** potentia validius infirmiusque,
** certo habebat Quia id quod ** neque in æternitate posterius
** sibi, ad id quod est, auctor ** anteriusve congrueret. In Deo
** esset, nihil necesse est extra se “ autem nihil nisi æternum po-
** quod sui esset præstantius re- ** tensque esse venerandum.'' S.
** linquere [al. reliquisse]. At- Hilar. lib. i. de Trin. P.
“ que ita omnipotentiam æter-
108 1Materiæ Æternitas perneganda. ILECT. X.
operari non posse, nisi tali materia præexistente, ad
actionem scil. et operationem Dei suscipiendum apta
nata. Præterea, supponit entitatem, quam Deus ipse
tollere, seu annihilare non potest : nam certe materia
tam potest non fuisse, quam non esse. Si igitur ulla
necessitas sit, per quam materia ab æterno fuerit, certe
non minor necessitas erit, ut eadem materia in æternum
sit futura: Itaque ex duplici capite minuetur potentia
divina, tum quod aliquid præter Deum sit, sine quo
Deus nihil possit operari, tum quod aliquid extra Deum
sit, cujus existentiam Deus destruere non possit. Nam,
ut recte Tertullianus, “ Si materia eadem æternitate
“ censetur, neque initium habens neque finem, eadem
“ ratione non poterit pati dispartitionem et demuta-
“ tionem, quia nec Deus. In æternitatis consortio
** posita, participet cum Illo, necesse est, et vires, et
“ leges, et conditiones æternitatis °.”
o Adv. Hermogenem, c. xxxix.
L E C TIO XI.
D E U N I T A T E D E I.
OCTRINAM Christianam, ex Sacræ Scripturæ fon-
tibus per vetustissimorum generalissimorum con-
ciliorum sententias, perque antiquissimorum patrum
dictata consentientia, ratione disciplinis omnibus in-
formata subserviente, more modoque plane scholastico,
tradendam, exponendam, probandam, defendendamque
suscepimus. Methodum illam, quæ in Summa Aqui-
matis continetur, ut celebriorem, et meliorem sequi
profitemur. In hoc itaque instituto pergimus.
Diximus de æternitate Dei, quam tractat Thomas
quæstione decima: dicendum de unitate, quam tractat
quæstione undecima. Unum autem cum dico, intel-
ligo indivisum. Ut recte Aristoteles. Ka66Xov yàp
δσα μ) éXet διαίρeatv, í //) ëxet, ταύτη èv XéyeTat. Me-
taph. iv. 6, 19. Et rursus: τῶντα ἐν, tô άδιaipeTov eîvat.
lib. ix. cap. I, 5. Unum igitur indivisum, et qua in-
divisum unum. Ita ut unitas vel sit ipsa negatio
divisionis, vel talis negationis fundamentum : neque
enim de re tantilli discriminis litigandum. Jam vero
divisio, quam negat unitas, duplex est ; vel totius
in partes componentes, sive in ea quæ sunt in ipso
quod dividitur ; vel totius in partes potestativas,. sive
in ea quæ sunt sub ipso quod dividitur.
11() J)e Umitate Deî. LECT. XI.
Huic duplici divisioni duplex opponitur negatio,
adeoque duplex unitas ; quarum prima excludit omnem
divisionem in partes componentes, vel quia res hoc
modo una nullas omnino suæ essentiæ partes habeat,
vel quia partes quas habet, non sunt divisæ, sed essen-
tialiter unitæ, quarum altera unitas simplicitatis dici
potest, altera unionis. Utraque autem vulgo scholas-
ticis formalis dicitur et essentialis. Secunda autem
unitas excludit omnem divisionem in partes potesta-
tivas, sive subjectivas, ita seil. ut res quæ hoc modo
una est, prædicari non possit de pluribus cum sui mul-
tiplicatione, quæ proprie dicitur unitas singularitatis.
Hae distinctione præmissa, assertiones nostras de
unitate Dei pariter distinguimus.
Dico 1°. DEUs EST UNUs UNITATE FORMALI ET Es-
SENTIALI.
Assertio hæc est sine dubio vera, quia hæc ipsa
unitas est transcendentale attributum, adeoque unum
ita aeceptum cum ente convertibile est.
Dico 29. DEUs MAXIME UNUs EST UNITATE FORMALI
ET EssENTIALI. Cum enim unumquodque ens sit, hoc
unitatis genere, aliquo modo unum, entia autem sunt
vel composita, vel simplicia ; certum est unitatem
magis competere entibus simplicibus, quam compositis,
quia unitas in compositis excludit tantum actualem
divisionem, in simplicibus etiam possibilem. Deinde
inter entia simplicia, quo simplicitas major, eo unitas
præstantior. Deus autem inter omnia entia sim-
plicia est maxime simplex, ut ante ostendimus; est
ergo hac unitate formali et essentiali maxime unus,
ut nunc asserimus. Nempe verum est, quod a PIa-
tone dictum, τὸ τρότον ἐν, ό κυριάtepov év a.
a Ita Plotinus de Platonis Par- Syst. c. ii. §. 3 I. Plotin. Ennead.
menide. Vid. Cudworth. Intell. v. I. 8.
Dei Unitas in S. Scripturis. l 11
Dico 3°. DEUs EST UNUs UNITATE SINGULARI. Ita
scil, ut solus Deus sit, et in se intrinsece habens unam
naturam divinam, et extrinsece negans aliam naturam
suæ similem. Non sunt itaque plures Dii, sed unus,
et unicus Deus, cujus essentia expers est multiplica-
tionis, et cui alia essentia nulla æqualis aut par esse
potest.
Probatur 10. ex Sacra Scriptura et diserte et ex-
presse. Scriptura autem 10 simpliciter tradit, Deum
unum esse. Gal. iii. 20. ό δὸ μearttns évóg oùk ἐστιν, ό δέ
Geòς eís éaTuv. Eph. iv. 6. Eíg Geòς kai IIaT}ip 7rdvToov.
I Tim. ii. 5. Eig yàp Geòs, eís ka\ μearttns Geoû kaì
άνθρότων. Et peculiariter de Deo Judæorum loquens:
: -iris nim s>tibs nim 5syt^ vpuj Deut. vi. 4. 29.
Unum et eundem Deum esse omnium. Rom. iii. 30.
3) 'Iovδαίων δ θeός μόνον, oùxô δέ και ἐθνῶν ; *Eretrep eís ó
Geòς, κ. τ. λ.
39. Nullum alium esse Deum præter illum unum,
expressius tradit, Marc. xii. 29. Cum Christus addux-
isset verba primi mandati, Audi Israel, Dominus Deus
tuus, Deus unus est; subdit Scriba, Bene, magister, in
veritate diaeisti, ότι eíς ά Θeòς, kai oùk ἐστιν άλλος τλ}jv
aùroû. 1 Cor. viii. 4. Scimus, quia nihil est idolum in
mundo, και ότι οὐδeìs Geòς &repos ei μ}, eîs. 4°. Jehovam
ipsum esse verum Deum, eumque solum, neque alium
præter eum. Deut. iv. 35. -ijy Τs e-iibst §¤ nim
: in-br> et ejusdem plane sententiæ 1 Reg. viii. 60.
-is ps eribsn snn nimi, scil. 5--'-^ quod intelligitur
ut Vetus Interpres, et non est ultra absque illo.
5°. Deusque ipse sæpe sibi hanc unicam Deitatem
attribuit, ab ea omnes alios excludens. Deut. xxiii. 39.
: --my eibs ps, sa- •:s •> ny \s\ Isai. xliv. 6.
: e-tibs ps •-iyby jinns >>sy jìuìs^ *>s et rursum
1 192 1)e Dei Unitate Consensus. LECT. XI.
xlv. 5. : eribs ps snbm Tiy ts) -rrr • s et rursum
21. : •Ty%an cºribs Ty psi mi- >s et xlvi. 9.
**^> tes," Eºribs - y ps 5s <>s. Ita omnibus
omnino modis a sua natura alios omnes excludit. Non
est amplius, non est alius, non præter Eum, non eum Eo,
non absque Eo, non similis Ei.
Probatur 2°. auctoritate. Ita symbolum Nicænum:
“ Credo in unum Deum.” Ita symbolum Athanasii :
“ Non sunt tres Dei, sed unus Deus.” Ita vexatis-
simus ille inter Patres locus Hermæ Pastoris, quem
objiciebant omnes Ariani, agnoscebant omnes Catholici :
“ Primo omnium crede quod unus est Deus, qui omnia
** constituit, €.”
Ita Patres omnes, qui luculentis voluminibus
multitudinem Deorum gentilium refutarunt.
In eandem veritatem consentiunt tota Judæorum
Synagoga.
Etiam gentiles ipsi, inter omnia idolorum numina
unum supremum Deum agnoscebant. Pythagoras in
secretioribus suis disciplinis, μονάδα Deum esse dixit °.
Unde Macrobius: “ Monas initium finisque omnium,
** neque ipsa principii aut finis sciens, ad summum
“ refertur Deum.” Nota sunt, quæ a Platone, et
Aristotele de uno supremo Numine memorantur. No-
tum ex Cicerone, Antisthenem, in eo libro qui
Physicus inscribebatur, “ populares deos multos,
** naturalem unum esse dixisse e.” Audiamus quid
Seneca senserit. ** Quoties voles, tibi licet, aliter hunc
b Verbo pes, superscriptum a “ citata.” Pearsonus, Vind. Ig-
Pearsono, “ sine causa, nihil, nat. part. I. c. iv. ubi plura de
** nemo.” Herma.
c Hermæ Pastor, lib. ii. man- d Vid. Cudworth. Intell. Syst.
dat. I. ** verba toties tum a ii. §. 2o.
** catholicis, tum ab hæreticis e De Nat. Deor. i. c. xiii.
Dei Umitas probatur Ratione. $ 13
“ auctorem rerum nostrarum compellare, tot appella-
“ tiones ejus esse possunt, quot munera. Hunc et
“ Liberum Patrem, et Herculem et Mercurium nostri
“ putant. Sic hunc naturam voea, fatum, fortunam :
“ omnia ejusdem nomina sunt, varie utentis sua
** potestate f.”
Audiamus Maximum Gentilem, Epistola ad S. Au-
gustinum. * Equidem unum esse Deum summum
“ atque magnificum, quis tam demens, tam mente
** captus, neget esse certissimum ? Hujus nos virtutes
** per mundanum opus diffusas multis vocabulis
“ invocamus, quoniam nomen Ejus cuncti proprium
** ignoremus 8.”
Probatur 3°. ratione. 19. Ex eo quod Deus sit Ens
8, S€.
Natura singularis, qua talis, non est multiplicabilis.
Natura divina, quatenus est natura divina, est sin-
gularis. Ergo.
Major evidens est; quia rationi singularitatis im-
mediate repugnat ratio multiplicationis. Minor pro-
batur : de cujus conceptu formali est singularitas, ejus
natura est singularis. De Dei, sive entis a se, conceptu
formali est singularitas. Ergo.
Major est evidens. Minor probatur.
De cujus conceptu formali est existentia a parte rei
exercita, de ejus conceptu formali est singularitas, &c.
Probatur 2o. ab infinitate Dei.
Ens infinitum non est multiplicabile : Deus est ens
infinitum ; ut ostendimus ante. Ergo.
Major probatur. Quicquid est id omne quod est, vel
esse potest, non est multiplicabile. Ens infinitum est
id omne quod est, vel esse potest. Ergo.
f Sen. de Benef. iv. 7. et 8. g Inter Epistolas S. Augustini,
Ep. xvi. I. alias xliii.
PEARSON, VOL. I. H
114. Dei Unitas probatur Ratione. ILECT. XI.
Major patet. Quia, ubi multiplicatio est, ibi unum
non est aliud ; ubi autem umum non est aliud, neutrum
est omne quod est. Minor probatur: quia si ens
infinitum non esset omne quod est, vel esse potest,
haberet limites essendi. At infinitum in essendo est,
quod essendi limites non habet. Ens infinitum igitur
est quodlibet finitum ; scil. incontracte, vel eminenter,
at non potest esse aliud infinitum ; non formaliter, quia
tum illud infinitum non esset aliud ; non eminenter,
quia tum illud aliud non esset infinitum ; infinitum
enim non potest esse in alio eminenter.
Probatur 3°. a necessitate essendi.
Ens a seipso necessarium non est multiplicabile.
Deus est ens a seipso necessarium; ut ante ostendimus.
Ergo.
Μajor probatur: quia si ens a seipso necessarium
esset multiplicabile, actu multiplicaretur in individua
numero infinita. At non possunt esse actu individua,
numero infinita. Ergo.
Minor evidens est. Major probatur : quia omnis
natura communis est indeterminata ad certum numerum
individuorum, neque in differentiis individualibus ullibi
sistitur, sed ulterior datur progressus sine ullo fine
possibilis. At in natura Dei nulla possibilitas est, sed
actualitas tantum ; adeoque omnis Deus qui esse
potest, est ; quia existentia est de essentia Dei, qua
Deus est. Ergo si natura divina sit multiplicabilis in
individuis, erit multiplicabilis in individuis infinitis ;
et si sit multiplicabilis, actu multiplicatur in individuis
infinitis ; quod est impossibile.
Probatur 4°. a ratione primæ causæ, et ultimi
finis.
Hoc argumento Deus Ipse usus est, Is. xliv. 6. Ego
primus, ego ultimus, non est præter me, non est Deus.
Deus unus Unitate singulari. 115
(Qui est prima causa, et ultimus finis, est solus
I)eus : unus Deus est prima causa, et ultimus finis.
Ergo.
Minor patet : quia est de ratione Deitatis, ut sit in
efficientibus primus, et in finibus ultimus. Major
probatur: quia si ille qui est prima causa et ultimus
finis non est solus Deus, tum vel datur Deus, qui non
est prima causa contra naturam Deitatis, et vim ra-
tionis; non possumus enim aliter probare esse Deum,
quam probando dari primam causam ; vel plures essent
primæ causæ, quod est absurdum ; eo ipso enim quod
plures ponuntur, nulla erit. Per primam enim intel-
ligimus, non tantum quia nulla prior, sed quæ omnibus
prior ; non tantum quæ a nullo dependet, sed a qua
omnia dependent.
59. Probatur a dominio in res omnes, quatenus est
Rector universi. Deus enim qui creavit universa, eo
ipso Dominus est universi, illud imperio suo pleno et
absoluto regit. At nec plures deos universum fecisse,
vel factum gubernare putandum est": non tantum quia
oùk άγαθὴ τολυκοιρανίη, Dei autem gubernatio optima
est ; sed quia quisquis Deus est, necessario est liberrimæ
voluntatis, concipi non potest, quomodo tot liberæ
voluntates simul semper concurrerent ad unum et
eundem actum producendum : et cum voluntas unius
Dei sufficiat ad producendam quamlibet creaturam,
concipi non potest, quin aliquid ab uno fiat sine reli-
quis, atque ita reliqui dii non erunt causæ rerum
omnium ; hoc est, dii non erunt.
Atque ita tandem cumulate ostendimus, quod 3°.
loco asseruimus ; nempe, Deum esse unum, unitate
singulari.
Dico 49. DEUS EST MAXIME UNUs UNITATE SINGULARI.
h ** esse'' S.
I 2
] 16 Dei Unitas mazime singularis. ILECT. XI.
Id autem maxime unum est unitate singulari, quod non
tantum unum est, sed et unicum ; nee unicum tantum
actu, et aliquando, sed semper et necessario unicum.
Petrus quidem unus homo est, sed non unicus ; magis
itaque Deus unus est, qui et unicus, quam Petrus, qui
unus quidem sed unicus non est. Adamus, cum
primum crearetur, et homo unus fuit et umicus, actu
quidem unicus, non autem potestate ; plures enim ut
fieri potuerunt, ita et facti sunt homines. Sol et unus
est, et fortasse unicus ; sed licet nunquam futuri sint,
possunt tamen fieri plures soles. Magis itaque Deus
unus est unitate singulari, quam aut Adamus fuit, aut
sol nunc est, quia non tantum ipse unicus est, sed im-
possibile etiam, ut alius præter illum unum Deus sit.
Ut recte, licet haud plene, Ruffinus : “ Deus non
** numero, sed universitate unus est : hoc est, non ut
“ unus homo dicitur, quia plures esse possunt, sed ut
“ dicitur unus sol, quia plures esse nequeunt i.” Haud
plene, inquam : nam licet maturæ vi plures esse soles
nequeant, plures tamen cogitari, et ab omnipotente
Deo creari possunt : at plures dii esse non possunt,
multo minus fieri, quia quod unquam Deus non fuit,
Deus esse nunquam potest.
Dicendum est itaque singularitatem aliter convenire
Deo, aliter creaturæ. Divinæ enim naturæ repugnat
multiplicatio in plura singularia ; creatæ autem naturæ
non repugnat, ut patet : hoc autem aliunde provenire
non potest, nisi quia singularitas est de formali conceptu
naturæ divinæ, non creatæ.
Dico 5°. CERTA PERsUASIO DE DEO UNO EST CULTUI
DIVINO MAXIME NECESSARIA. Vera enim religio sine
hac una veritate nulla. Unitate enim Dei, tanquam
i Expos. in Symb. Apost. in edit. Cypriani a Fell. ad calc.
Verba paullo aliter lecta exstant p. 18.
Dei Unitas necessario credenda. 11*;
fundamento quodam, omnia illa præcepta atque dictata
nituntur, quibus universus cultus divinus soli Deo vin-
dicatur. Talia sunt in quibus Deum solum timendum,
et adorandum, Ei soli serviendum confidendumque,
per Ejus denique solius nomen jurandum esse asseritur.
Eodem fundamento mititur maximum illud legis man-
datum, de integra et perfecta dilectione Dei, Deut. vi.
4. Audi, Israel, Dominus Deus noster, Dominus unus
est. Diliges Dominum Deum eae toto corde tuo, et ea,
tota anima tua, et eae tota fortitudine tua. Ita Vetus
Interpres, “ Diliges,” sine ulla connexione ; at Hebræum,
RAT$), και άγαττησeis, vau, pro Ergo, accepto, ut sæpe
fit in sacris literis, ac si Moses diceret, Deus unus est,
ideoque toto corde diligendus. Nam si unus tantum
Deus est, in Eum unum totus cordis nostri affectus est
eonvertendus, Ei tota animi et voluntatis propensione
studendum, totis viribus, tum animæ tum corporis,
præceptis Ejus est obtemperandum. Quod si plures
essent dii, ejusdem potentiæ atque bonitatis, plures
etiam forent, pro sua excellentia, amandi atque colendi;
et cum singuli essent majestate dignitateque pares, in
singulis amor noster terminaretur. Qui autem plures
eo modo diligit, is cultum et obsequium ita dividit, ut
eorum unum toto cordis affectu amare et colere non
possit*. Nemo potest duobus dominis servíre, inquit
Christus, Matt. vi. 24. Ipsa itaque religio duos deos
non patitur ; adeo certa persuasio, de singulari Numinis
unitate, est cultui divino necessaria.
Hinc patet quam periculosa sit opinio quorundam
scholasticorum, qui, Occhamum sequentes, docent,
unitatem Dei non posse demonstrari.
Audacter dictum est a Tertulliano: ** Deus si non
unus est, non est.” Adv. Marcion. i. §. 3.
* ** poterit.” S.
L E C T I O XII.
DE IN VI s I B I LITATE DEI.
IXIMUS de unitate Dei, quam tractat Thomas
quæstione undecima : dicendum de invisibilitate,
quam sub alio nomine tractat quæstione duodecima.
Licet enim ibi Deum proponat, quatenus a nobis cog-
noscatur, disputetque de visione beatifica, et post eum
scholastici omnes late hanc materiam hoc loco tractent;
nos tamen ad eam theologiæ partem, disputationem de
visione clara Dei amandandam censemus, quæ de vita
æterna instituitur ; et de invisibilitate hic agemus, qua-
tenus quoddam Dei attributum ab Apostolo usurpatur.
Dico igitur 1°. DEUs EST INVISIBILIS. Hæc assertio
ex sacris literis est certissima. Diserte enim Deum
appellant invisibilem. Col. i. 15. de Christo dicitur,
ös éa Tuv eikòv τοῦ Θeoῦ δοράrov. I Tim. i. 17. τὸ δὲ
3aai\eì tòv aióvov άφθαρτω, άοράτιρ, μόνω, σόφω Θeô
τιμ) kaì òóôa. Heb. xi. 27.
Certum est itaque certitudine fidei, Deum esse in-
visibilem. Sed quid sit illa invisibilitas, et quatenus
Deo competat, nondum patet. Sciendum itaque 10.
visibilitatem esse, aptitudinem ad terminandam visio-
nem ; invisibilitatem autem esse negationem talis
aptitudinis. Cum itaque dicimus Deum esse invisibilem,
negamus essentiæ divinæ aptitudinem ad terminandam
Dei Invisìbìlìtas. 119
visionem. Visio autem cum sit actus, præsupponit
potentiam per quam fit : potentia autem per quam fit
visio, dicitur potentia visiva.
Observandum 20. invisibilitatem Dei considerari
posse secundum varietatem potentiæ visivæ, et diversi-
tatem status ejusdem potentiæ.
Duplex autem est potentia visiva, alia spiritualis,
corporalis alia ; et utriusque status duplex, maturalis
alius, alius supernaturalis. Cum autem omnis potentia
sit vel corporalis vel spiritualis; omnisque status potentiæ
sit vel naturalis, vel supernaturalis, non possunt esse
plures controversiæ hujus partes quam quatuor ; atque
ideo totidem assertionibus rem totam explicabo.
Dico 2°. DEUs EST INVISIBILIS OCULO CORPORALI, PER
POTENTIAM NATURALEM. Probatur 1°. ex S. Scriptura.
Ita enim respondet Deus Mosi, Exod. xxxiii. 20.
•>; nys-5 i>>nn s5 Faciem meam videre non poteris.
Et generalem negationem superaddit, °>sy s5 •5
“IT ETsT Non enim videbit me homo et vivet, i. e.
Nemo homo dum vivit me videre potest ; oculi quibus
utuntur vivi, ad me non pertingunt. Non enim hic
illorum verborum sensus esse potest, Nemo qui me
viderit, in vita diu superstes esse potest ; aut, Omnis
homo qui me viderit, statim morietur. Sic enim tacite
indicaretur, Deum in hac vita videri posse, contra illud
Apostoli, 1 Tim. vi. 16. Quem nullus hominum vidit,
sed nec videre potest : et contra ipsa verba præcedentia,
Faciem meam videre non poteris.
Rursus, S. Apostolus invisibilia Dei distinguit a
mundo visibili, eaque invisibilia tradit esse aeternam Dei
potentiam et divinitatem, Rom. i. 20. τά yàp àópata
αὐτοῦ δτὸ κτίσεως κόσμου τοῖς τοιήμασι νοούμeva καθορὰtat,
ijte άίδος αὐτοῦ δύναμις κα} 6ev6tns. Divinitas igitur,
120 S. Seripturæ loca de Deo invisíbili. LECT. XII.
seu natura divina, non est eo modo quo mundus,
visibilis.
Probatur 29. auctoritate.
Origenes, lib. vii. contra Celsum : Tò y£voorkov Θeòv,
oùx 6φθαλμός ἐστι σύματος, άλλὰ voòse. * Videre Deum
“ sicuti est in natura sua oculus hominis non potest.”
[S. Hieron.] apud Augustin. Epist. cxlvii. (al. cxi.) 7.
“ Deus nequaquam sermonibus explicatur, nec oculo
“ contemplabilis est.” Idem in Isai. c. lxiv. 4. Cyril.
Hierosol.: Σαρκὸς μέν όφθαλμοῖςθetopja avtòv Θeòv άδύvatov'
tò ^yàp άσόματον ααρκός δμμασιν ὐτο7τίττeuv où δύναται.
Lect. IX. init.
Probatur 39. ratione.
I°. Quicquid est prorsus incorporeum, est invisibile
oculo corporeo. Deus est prorsus incorporeus, ut ante
ostendimus. Ergo.
Immateriale, non est objectum proportionatum
potentiæ materiali. [Deus est immaterialis.] Ergo.
2°. Quicquid est visibile oculo corporeo, vel est
lucidum, vel coloratum. Deus neque lucidus est neque
coloratus. Ergo.
Licet autem ex sacris literis certum, et ex ipsa ratione
evidens sit, Deum non esse oculo corporeo, in hac vita
visibilem : sunt tamen nonnulla S. Scripturæ loca quæ
comtrarium innuere saltem videntur.
I. Gen. xxxii. 30. Jacobus: Vidi Deum facie ad
faciem, et salva facta est anima mea.
2. Ex. xxiv. 9. Et ascenderunt Moses et Aaron,
viderunt Deum Israe/; et v. 11. Videruntque Deum, et
comederunt ac biberunt.
3. Jud. xiii. 22. Manue : Morte moriemur, quia
vidimus Dominum.
e P. 353. penult. ed. Spencer.
8. Scripturæ loca de Deo invisibili. 192]
4. I Reg. xxii. 19. Michæas: Vidi Dominum se-
dentem super solium suum.
Respondeo 10. Quamvis hi omnes aliquo sensu Deum
vidisse dicantur, certum tamen est, neminem ex illis
Deum vidisse: quia postquam hæc omnia, et facta, et
scripta sunt, expresse scriptum legimus, Deum nemo
vidit unquam, Joann. i. 18. et rursus de Deo S. Paulus
I Tim. vi. 16. Lucem inhabitat inaccessibilem, quem
mullus hominum vidit, sed nec videre potest.
Respondeo 29. ad illud Jacobi, vidisse patriarcham
non Deum ipsum, in propria forma, sed angelum in
corpore assumpto. Probatur ex Osea xii. 3 ; qui
explicat locum Geneseos xxxii. Ita enim loquitur de
Jacobo ; e-tibs-ns ΠΥυ ΥΣis, In fortitudine sua
princeps fuit cum Deo. Plane ut apud Gen. ΠΙΥty *>
e*ti*s Dy Quia princeps fuisti cum Deo. Tum vero
exegetice progreditur, v. 4. 5ym sis*^ 5s ¬ty et
princeps fuit in angelum et praevaluit. LXX, évto xvore
7Tpòs Geòv, kai évia Xvare μ€τά άγγέλον kai éôvvåa-6n. Unde
Vetus Interpres, In fortitudine sua directus est cum
angelo, et invaluit ad angelum et confortatus est.
Ad illud Ex. xxiv. 9, respondeo, certum est
Mosen et Aaronem, et seniores, non vidisse essentiam
divinam, sive Deum ipsum ; quia post illam visionem,
Ex. xxxiii. 18, Moses obnixe petit, ut videat Dei
gloriam, i. e. formam sive similitudinem, et respondet
Deus, Non poteris videre faciem meam, i. e. meipsum,
ut constat ex verbis sequentibus, Non enim videbit me
homo et vivet. At quomodo hæc vera esse possint,
si Moses cum Aarone Deum ipsum viderit, et adhuc
vivat ? Viderunt itaque non Deum ipsum, sed angelum
Dei, divina quadam majestate gloriosum. Angelus
I9292
Deus invisibilis Oculo corporeo. ILECT. XII.
enim Dei apparuit ei in rubo, Act. vii. 35. Et leae data
est per manum angelorum.
Ad illud Jud. xiii. certum pariter est, fuisse an-
gelum Dei quem vidit Manue, idque ex ipso loco
patet: dicitur enim, Angelus Domini pariter in flam-
ma ascendit. Statimque intellevit Manue angelum
Domini esse, et divit ad u.vorem suam, Morte moriemur,
quia vidimus Dominum.
Ad ultimum, respondeo, factum fuisse non per
corporalem visionem sed propheticam. Eodem enim
modo vidit Michæas Dominum in solio sedentem, quo
viderat Israelem dispersum super montes ; sed Israelem
non viderat ita dispersum, visione oculari. Ergo.
Dico 3°. DEUs EST INVISIBILIS OCULO CORPORALI IN
STATU SUPERNATURALI. Agnoscimus in futura vita
corpora nostra fore multo perfectiora quam nunc sunt ;
agnoscimus corpus quo resurgimus dici ab Apostolo
corpus spirituale: dubitari igitur potest, utrum oculus
humanus, non obstante naturali impotentia in hac vita,
per potentiam obedientialem in illo supernaturali statu
elevari possit ad videndum Deum, sicut est. Et de hac
ipsa re, ex antiquis nonnulli dubitarunt ; et inter eos
etiam S. Augustinus °.
Certum tamen est, Deum esse invisibilem oculo
corporeo, quovis modo * elevato, eo modo quo oculus
corporeus, quantum experimur, objecta sua videt, i. e.
bVide ejus Epist. ad Paulinam.
Epist. cxlvii. c. xiii. ad fin. S.
Gregor. Magn. Moral. in Job.
xviii. c. xxviii. ** Sin vero a
“ quibusdam potest in hac adhuc
** corruptibili carne viventibus,
** sed tamen inæstimabili virtute
** crescentibus, quodam contem-
** plationis acumine æterna Dei
** claritas videri, &c.** Aliter
tamen statuisse videtur Augus-
tinus, lib. iii. De Trin. c. xi. 2 I.
22. et sqq.
c ** quo odo” Ita MS. Orig. pro
** quovis modo.” S.
Deus invisibílis Oculo corporeo. 123
visione illi simili, quam oculis corporeis videndo ex-
perimur.
Verisimilius est, non tamen adeo certum, non posse
esse visionem spiritualem unitam oculo corporeo, quæ
non elicietur ab oculo, et tamen dicatur oculi visio.
Verisimilius est itaque, Deum esse omnino invisi-
hilem &c.
Sed de hac re agendum latius erit, cum tractabimus
de visione beatifica ". Interim, probatur ex S. Scrip-
tura. 19. Quia Deum nobis spiritum repræsentat. 2o.
Quia lucem inaccessibilem inhabitare docet. 39. Quia
ideo nos visuros Deum, sicut est, tradit Apostolus, quia
similes Ei erimus ; at similes Deo, oculo corporeo, etiam
elevato, non erimus. Ergo.
“ Deus ipse Lux est, sed Lux mentium purgatarum,
“ non istorum corporis oculorum. Erit ergo tunc mens
** idonea, quæ illam lucem videat, quod nunc nondum
“ est. Hoc autem oculus videre corporis neque nunc
“ potest, neque tunc poterit.” S. Augustinus, Epist.
vi. [al. xcii. 2. 3.] Est argumentum S. Augustini,
dum hunc locum discutit : ibidem. “ In tantum ergo
** videbimus, in quantum Ei similes erimus ; quia et
** nunc in tantum non videmus, in quantum dissimiles
* sumus. Inde igitur videbimus, unde similes erimus.
“ Quis autem dementissimus dixerit corpore nos vel
** esse, vel futuros esse similes Deo ?”
Probatur 2°. ratione. 1°. Si potentia visiva oculi
d Ista desiderantur : quam vel-
lem, superessent ! Pearsono con-
sentire videtur S. Greg. Nazian-
zen. Orat. xxxiv. eeòv, ό τι ττοτ'
èoTi την φύσιν kaì tìjv ούσíav, ούτε
τιs eùpev àv6pδτων ττοτε, ούτε μήν
eÜpn' eùpfia et òè, òs épòs \6yos,
èrreuδᾶν τὸ θeoeuδές τοῦτο και θeìov,
\éyω δέ τὸν ήμérepov voùv Te xaì
/ a- » p. / v. e
\6yov, τά οίkeiq) 7rpoo-p.i£m, kaì j
» v • w v » a^ w
eikòv àvé\6m Tpòs τὸ âpxétvTov* τὸ
δέ vùv eivav ßpaxeid tus â Toppoj ττόν
v » « • p. v <* a*
τò eis juâs qv6dvov, kaì oiov μeyd\ov
a*
qγωτός μικρὸν ἀπaÜyao Pla.
I24, Deus ìnvìsìbìlìs Oculo Mentis maturali. ILECT. XII.
corporei non possit supernaturaliter videre Deum, tum
Deus est invisibilis oculo corporali in statu super-
naturali: Sed potentia visiva oculi corporei non potest
supernaturaliter videre Deum : Ergo.
Minor probatur: Aut non potest supernaturaliter
videre Deum, aut potest supernaturaliter percipere
objectum quod est extra latitudinem objecti connatu-
ralis. Nulla potentia potest supernaturaliter percipere
objectum, quod est extra latitudinem objecti connatu-
ralis e. Ergo.
2°. Actus vitalis, sua natura intellectualis, non
competit oculo corporeo in statu supernaturali. Visio
Dei, sicut est, est actus vitalis, suapte natura intel-
lectualis f. Ergo.
Atque ita diximus de potentia visiva corporali,
sub utroque statu. Restat autem alia visio, et alius
oculus est, scil. intellectualis. Ut a philosopho, voûç
δρά, kaì voÜs ákovet.
Dico 4°. DEUS EST INVISIBILIs ocULO INTELLECTUALI
e Eusebius, (sive Pamphilus
ille sit, sive, ut Caveo placet,
Emisenus,) De Deo Imcorporali,
lib. iv. ** Visibile ad invisibile
** contraria est natura.” Et rur-
sus, “ Noli connumerare quæ
** non connumerantur. Invisibilis
** bitur incorporea illa Natura,
** quæ non continetur loco, sed
* ubique tota est.”
f Respexit fortasse Scriptorem
Veterem, quem citat in lect. xiv.;
cujus locus de hac re, stylo valde
obscuro scriptus, ut de auctore
** et visibilis quomodo connume-
** rantur ? Qui in loco, et qui
** sine loco, quam habent com-
** munionem naturæ ?” S. Au-
gustin. Civ. Dei, lib. xxii. c. 29.
3. “ Si tantum poterunt in
** corpore spiritali eo modo
** utique etiam ipsi oculi spirita-
** les, quantum possunt isti
** quales nunc habemus ; procul
** dubio per eos Deus videri non
** poterit. Longe itaque alterius
** erunt potentiæ, si per eos vide-
queritur Hieronymus, possit a
Pearsono aliquid lucis haurire.
** Actus est vivere, et in actu
** momentis omnibus cursus, et
** ideo dictum, Deum memo vidit
“ unquam. Quis enim videat
** vivere, quod Deus est, sine
“ vita quæ lineamentis agendis
“ in quadam specie coit et exis-
** tit, ut sit forma viventis ?”
Marius Victorinus adv. Arium,
lib. iv. c. 8.
Negatur intuitiva Cognitio Dei. 125
IN STATU NATURALI. Ubi observandum, duplicem esse
cognitionem intellectivam ; abstractivam, et intuitivam.
Abstractivam cognitionem appello, quæ vel præscindit
ab existentia rei ; ut eum cogitet quis de ente pos-
sibili ; vel non tendit in existentiam immediate, sed
per medium aliquid. Ut ab effectu colligitur causa,
ut a testimonio creditur actio, aut existentia $ personæ.
Intuitivam cognitionem voco eam, quæ est cognitio
rei existentis, ut existentis, quasi per modum visionis ;
ut, quemadmodum objectum visus apparet oculo, ita
objectum intellectus, certam sui scientiam, sine alio
medio aut motivo, immediate gignat in cognoscente.
Jam vero in confesso est, Deum esse intellectui
creato, in statu naturali, cognoscibilem per abstractivam
cognitionem : sed quæstio est de intuitiva cognitione,
an Deus in natura sua, intellectui creato per claram
visionem cognoscibilis.
Probatur assertio quarta primo ex S. Scriptura : 1°.
extendendo visionem ad intellectum, non tantum ad
oculum, ut cum dicitur Joann. i. 18. Deum nemo vidit
aunquam ; Filius, qui est in sinu Patris, il/e enarravit.
Illa autem enarratio, non ad visionem sed ad cogni-
tionem facit.
29. Ex iis locis S. Scripturæ, quæ ostendunt beati-
tudinem creaturæ intellectualis esse donum gratuitum,
et supernaturale ; ut, Donum Dei vita aeterna : nam
iisdem significatur, per vires naturæ, eam obtineri non
posse.
30. Ex illis quæ ostendunt Fidem, Spem et Chari-
tatem, quæ sunt media necessaria ad vitam æternam,
esse dona supernaturalia.
g existentiæ. S.
] 96 Dei Essentîa învîsibilis. ILECT. XII.
Probatur 29. ratione. Quod est supernaturale, non
competit intellectui, in statu naturali. Sed visio Dei
clara est actus supernaturalis. Ergo. Major evidens
est, ex ipsa distinctione entis naturalis, et superna-
turalis. Minor certa est, ex natura visionis Dei, et
beatitudinis humanæ ; de qua alias est agendum.
Dico 5°. INVISIBILITAs EssENTIÆ DIVINAE NON TOLLIT
CLARAMI VISIONEM INTELLECTUALEM IN STATU SUPER-
NATURALI. Licet enim Deus videri se non posse sæpe
pronuntiet, idem tamen videndum se sæpius promittit.
Ut, Matt. v. 8. Beati mundi corde, quoniam ipsi Deum
videbunt. Et in eandem sententiam, licet negative
dictum, Heb. xii. 14. Pacem sequimini cum omnibus
et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum. Licet
igitur verum sit, quod nemo Deum vidit, verum tamen
etiam est, quod aliqui Deum videbunt: et sicut
respectu prioris, verum est Deum esse invisibilem, ita
respectu posterioris verum etiam est Deum esse visi-
bilem. Unde S. Augustinus, Ep. cxii. ad Paulinam.
“ Si quæris utrum Deus possit videri ; respondeo,
“ Potest. Si quæris, unde sciam ; respondeo, Quod in
* veracissima Scriptura legitur, Beati mundi corde,
“ quoniam ipsi Deum videbunt.”
Hoc autem erit, adhuc evidentius, si consideremus
quomodo Deus se videndum promittit. Modus autem
ille dupliciter exprimitur. I9. Phrasi ex Interprete Vetere
nota: Videmus nunc per speculum in ænigmate ; tunc
autem facie ad faciem. 2°. Adhuc expressius I Joann.
iii. 2. Charissimi, nunc filii Dei sumus ; et nondum
apparuit quid erimus. Scimus, cum apparuerit, similes
Ei erimus, quoniam videbimus Eum, sicuti est. “ Si
** mentibus piorum esset invisibilis, non diceretur,
Dei Visio in Statu supernaturali.
** videbimus Eum sicuti est.”
[xcii. 3.] h
I97
S. Augustinus, Ep. vi.
h Liceat coronidis loco appo-
nere huic lectioni aureæ ex
Epistola illa aurea sæpius citata
sententiam : ** Te ipsum intrin-
** secus præpara, incorporalem
** locum mansionis Ejus, ad au-
** diendum silentium narrationis
** ejus, et videndam invisibilem
** formam Ejus. Beati enim
** mundo corde ; quoniam ipsi
6
* Deum videbunt. Non cum eis,
sicut corpus, ex aliquo loci
intervallo apparuerit ; sed cum
venerit ad eos, et mansionem
fecerit apud eos ; quoniam sic
implebuntur in omnem pleni-
tudinem Dei, non cum fuerint
** et ipsi plenus Deus, sed cum
** fuerint perfecte pleni Deo.”
Epist. cxlvii. c. xxiii. 53.
6
ç
ç
¢
6 &
ç
ç ç
ç ç,
L E C T I O XIII.
DE IN COMPREHENSIBILITATE, ET
IN EFFABIILITATE ID EI.
IXIMUS de invisibilitate Dei, quam sub alio
nomine tractat Thomas, quæstione duodecima :
dicendum de nominibus Dei, quæ tractat quæstione
tredecima; vel potius, quod eodem pertinet, sed magis
cohæret cum attributis divinis, de incomprehensibilitate,
et ineffabilitate Dei.
I. Dico igitur 10. DEUs EST INCOMPREHENSIBILIS.
Hoc autem verum esse patet ex Symbolo Athanasiano.
“ Pater est incomprehensibilis, Filius incomprehen-
** sibilis.”
Ut autem veritas hujus assertionis intelligatur, quæ-
rendum 1°. in quo vera ratio incomprehensibilitatis
proprie consistat. Hoc autem 19. quæremus in origine
vocabuli, quam nemo melius tradere quam Cicero
potest. Ille autem Academ. Quæst. l. i. c. 11. “ Visis
“ non omnibus adjungebat (Zeno scil.) fidem, sed iis
** solum, quæ propriam quandam haberent declarationem
“ earum rerum quæ viderentur. Id autem visum, cum
“ ipsum per se cerneretur, comprehensibile. Feretis
“ hæc ? Nos vero, inquam ; quonam enim modo, κατα-
** ληπτόν diceres? Sed cum acceptum jam et approbatum
** esset, comprehensionem appellabat, similem iis rebus
Quid sit Comprehensio. 129
* quæ manu prenderentur.” Idem, Academ. Quæst. l. iv.
c. 6. ** Nec definiri aiebant necesse esse, quid esset
“ cognitio aut perceptio, aut si verbum e verbo volumus,
“ comprehensio, quam katâ\n\[,uv illi voeant.” Et paulo
post: “ Cum enim ita negaret quicquam esse quod com-
** prehendi posset, id enim volumus esse καταληττόν*.”
Et rursus, c. 10: “ Ad rerum igitur scientiam vitæque
“ constantiam, aptissima cum sit mens hominis, amplec-
“ titur maxime cognitionem, et istam κατάληψιν, quam, ut
“ dixi, verbum e verbo exprimentes, comprehensionem
“ dicemus.” Ex quibus locis apparet, Ciceronem, qui
philosophiam Græcam in Latinum sermonem transtulit,
comprehensibile comprehensionemque hoc sensu pri-
mum usurpasse, iisque vocabulis Stoicorum, κατάληψιν
et kata\nttöv°, reddidisse. Est itaque secundum Cice-
ronem kata\αμßávo, comprehendo, κατάληψις, compre-
hensio, kata\nTtòv, comprehensibile.
Observandum 2°. hanc ipsam kata\η\re(»s vocem in
hoc sensu primo a Zenone Stoico fuisse usurpatum,
idque ob illam rationem quam nos Cicero docet : “ At
“ scire negatis quenquam rem ullam nisi sapientem. Et
“ hoc quidem Zeno gestu conficiebat: nam cum extensis
“ digitis adversam manum ostenderat ; visum, inquiebat,
“ hujusmodi est; Græce ΦavTaa-ia. Deinde cum paullum
“ digitos constrinxerat ; assensus hujusmodi, Græce
“ συγκατάθearis. Tum, cum plane compresserat, pug-
“ numque fecerat ; comprehensionem illam esse dicebat,
“ qua ex similitudine, etiam nomen ei rei, quod ante
“ non fuerat, κατάληψιν imposuit.” Acad. Quæst. iv. 47.
Observandum 3°. quid Zeno Stoicique per kató-
λη^μιν proprie intellexerunt, cum jam eam vocem ad
suam philosophiam applicuissent. Hoc enim in hac re
necessario statuendum est, ad intelligendum SS. Patrum
* åkatâληπτον. S. b åkaráÀnTrov. S.
PEARSON, VOL. I. R.
130 ASS. Patrum Sententiae. ILECT. XIII.
sententiam de incomprehensibilitate Dei. Non autem,
ut D. Petavius autumat, quod SS. Patres locuti sint ad
modum Stoicorum, sed ut ostendamus potius aliquid
omnino aliud in theologia significare comprehensionem,
quam in Stoica philosophia significabat. Sententia
autem Stoicorum in hunc modum traditur a Sexto
Empirico. Tpta yàp eîvai φασιν ékeivot τὰ συζυγοῦντα
άλλήλοις, έτιστήμην, και δ63av, xaì Thv év μe6ορίφ τούτων
teTayμένην katâ\n\|/tv. óv éTto τήμην μέν eîvai Tjjv άσφαλῆ,
kai ßeßaiav, και άμ€τάθετον ύτὸ λόγον κατάληψιν δόζαν
δέ τ)ν άσθevj kaì \[revδή συγκatd6eoruv kató\n\|/uv δέ τ)ν
μ€ταζύ τούτων, jjtus éατι καταληπτικῆς φαντασίας συγκατά-
6eo-ug.
Docuerunt itaque tres quodammodo cognitionis
species, scientiam, comprehensionem, et opinionem ;
perfectissimam scientiam, imperfectissimam opinionem ;
comprehensionem imperfectiorem scientia, opinione
perfectionem.
At vero comprehensiva cognitio, apud theologos, non
est opinioni proxima, non est scientia inferior debiliorve;
licet igitur antiqui Patres kaTdXn\|/uv a corporea appre-
hensione ad intellectualem, cum Stoicis, transtulerint,
non tamen in Stoica vocabuli acceptione acquieverunt.
Primum enim, clarissimam, firmissimam, evidentis-
simamque scientiam ad comprehensionem retulerunt,
visionem scil. seu intuitivam ; et præter illam claritatem,
firmitudinem, evidentiamque aliquid amplius require-
bant. S. Augustinus, Epist. cxii. (cxlvii.) c. 9. “Aliud est
“ videre, aliud totum videndo comprehendere. Quando-
“ quidem id videtur, quod præsens utcunque sentitur ;
“ totum autem comprehenditur videndo, quod ita
** videtur, ut nihil ejus lateat videntem aut cujus fines
“ circumspici possunt.” Et Lib. xii. de Civ. Dei, e. 18.
* Illud scientia comprehenditur, quod scientis cognitione
Quid sit theologica Comprehensio. }31
* finitur." S. Ambrosius, Tract. in Symbolume: “ In-
“ comprehensibilia sunt judicia Dei ; quia quamvis
“ proficiat quis in scientia, et sapientiæ arcana rimetur ;
“ tamen creata natura increati substantiam, ut talis est,
“ nunquam potest ad plenum comprehendere.”
Requiritur itaque perfecta et totalis penetratio objecti
ad actum comprehensivum intellectus, adeo ut nihil sit
in objecto, quod ullo modo lateat intelligentem, et ipsa
cognitio sit adæquate commensurata cognoscibili.
Ut autem hæc rectius intelligantur, paucis rem totam
explicabo.
Ut cognitio sit proprie comprehensiva, necesse est ;
19. Ut sit evidens et distincta, nec abstractiva tantum,
sed intuitiva, ex parte actus:
2°. Ex parte objecti, ut quicquid formaliter com-
tinetur in re comprehensa cognoscatur a comprehen-
dente:
3°. Ut objectum cognoscatur, non tantum secundum
ea quæ illi formaliter conveniunt, sed etiam secundum
ea omnia, quæ illi eminenter, vel virtualiter competunt:
4°. Ad proprie dictam comprehensionem non sufficit
quod objectum intelligatur in tota sua latitudine,
secundum omnia quæ illi formaliter et eminenter com-
petunt, sed necesse etiam est, ut comprehendens intelligat
hæc omnia actu perfectissimo, et cognoscibilitati totius
objecti commensurato. Cognoscibilitas enim rei sequitur
perfectionem ejus, ita ut quantum res aliqua perfectione
pollet, tantundem habeat cognoscibilitatis, sitque fun-
damentum cognitionis illustrioris semper et illustrioris,
quousque cognoscibilitas ejus adæquatur. Atque ita
requiritur adæquatio duplex extensiva, ut totum forma-
liter et distincte attingatur percipiaturque, quod in
c In Append. Opp. tom. viii. p. I 6. ed. Venet.
K 2
1392 S. Scripturæ Loca. ILECT. XIII.
objecto latet ; scil. quando non tantum totum hoc
attingitursed cum omni perfectione quam cognoscibilitas
objecti exigit.
Assertio nostra, in hunc modum explicata atque
concepta, est, DEUS SECUNDUM ESSENTIAM sUAM EST
INCOMPREHENSIBILIS INTELLECTUI CREATO.
Probatur 10. ex S. Scriptura. Job. xi. 7. Forsitam
vestigia Dei comprehendes, et usque ad perfectum Omni-
potentem reperies. nbsr- Es sgpR trbs ~prin
: s;^η °Tuj Literalis expositio, “ Num investiga-
** tione Deum invenies ? num usque ad perfectionem
“ Saddai invenies? Altis coelorum quid operabis ? pro-
** fundum præ inferno quid cognosces ? Longa præ
“ terra mensura ejus, et latitudo præ mari.” Quibus
omnibus sine dubio indicatur, Deum propter essentiæ
infinitatem comprehendi non posse.
Unde ad hunc locum S. Gregorius: “ In retributionis
* culmine reperiri Omnipotens per contemplationis
** speciem potest, sed tamen ad perfectum non potest ;
“ quia si hunc in claritate sua quandoque conspicimus,
** non tamen ejus essentiam plene contuemur.”
2. Rom. xi. 33. 'Qς άveάepeύνnta τὰ κρίματa aύτοῦ και
àveάχνίαστοι ai όδοι αὐτοῦ. Quam áncomprehensibilia
sunt judicia ejus, et investigabiles viæ ejus. Incompre-
hensibilia vertit vetus interpres dve&epeύνητα, quod majus
et augustius aliquid esse [vidit] S. Chrysostomus: οὐκ
eíTev άκατάληTta, άλλ' àveάepeύνnta: eí ôë épevvn6fivas
άδύvatov, τολλὰ μάλλον καταληφθῆναι άδvvatóTepov.
Deinde persequitur ai όδοι αὐτοῦ δveάχνίαστοι, και αὐτὸς
kata\nTtòs, eîté μοι ; Sic igitur, præeunte S. Chrysos-
tomo, argumentor: Si judicia incomprehensibilia, et
viæ Dei investigabiles, tum Deus ipse est incompre-
hensibilis ; Sed judicia &c. Ergo.
Veterum Testimonia. ] 33
3. Quem nemo novit nisi Filius, et Spiritus Sanctus,
ille est incomprehensibilis intellectui creato. Sed
Deum (Patrem v. g.) nemo novit nisi Filius et Spiritus
Sanctus. Ergo. Major clara est. Minor probatur per
partes.
1. Matt. xi. 27. Nemo novit Filium misi Pater,
^eque Patrem quis novit nisi Filius.
2. I Cor. ii. 11. Quae Dei sunt nemo cognovit, nisi
Spiritus Dei.
Probatur, 29. auctoritate. S. Irenæus, lib. iv. c. 36.
“ Secundum magnitudinem non est cognoscere Deum :
“ impossibile enim est mensurari Patrem.”
S. Cyprian. de Idolorum Vanitate. * Ideo sic Deum
“ digne æstimamus, dum inæstimabilem dicimus :" et
rursus: “ Deus nec videri potest nec comprehendi.”
S. Cyril. Hierosol. Catech. vi. Geòv oùôeîs êópake
7T67tote. τί ούν, ἐpeí tus, où yéypaTTat, δτι οί άγγελοι τὸν
» a^ / V v v / a-, p.
ovpavòv 3λé7rovo-uv διὰ 7ταy^TOS TO 7Tpoa-ooTov ^rOv IIatpós AMOU
a \ » » æ » v p. « »/ » p. »
τοῦ ἐν οὐρανοῖς ; άλλὰ βλέπουσιν οί άyye\ot, où καθός ἐστιν
e v » v p v » �A a-. » \ / »
ö ©eòς, άλλὰ κωθόσον kai aùtoi XopoÜarv. αὐτὸς γάρ ἐστιν
* I as*. e / » e/ ^ / « A A. » v « <A
moroÜς ό λέγων, ovX oTt Tov IIaTépa etopake tus, et μη ο ων
» a-. a <N e 2 v / g^ <N e
€K ^TOU Geoû, OU^TOS eœpake ^TOy TIarépa. [3λέτουσιν OU)/ OL
»/ » eA a �. •) p. » et A. •
άyye\ov καθ' ò Xopovat, kat άρχάγγελοι ka6' δ δύvatav
6ρόνοι δέ και Kvptótntes, μ€τζόνως μέν 7rapà τοὺς 7Tp6Tovs,
s/ W æ. » / / v / / e v e/
άλαττον δέ τῆς άζίας' μόνον δέ 3λέTeuv δύναται, άς Xρm, αμα
tó Yió tò IIveìua τό άγιον. p. 48.
S. Augustinus, Serm. xxxviii. De Verbis Domini,
c. 3. ' * De Deo loquimur ; quid mirum si non com-
“ prehendis ? Si enim comprehendis, non est Deus.”
Et paulo post: “ Attingere aliquantum mente Deum,
“ magna beatitudo est ; comprehendere autem omnino
** impossibile.”
d Serm. cxvii. 5. ed. Bened.
134 Dei Infinitas non comprehensibilis. I,ECT. XIII.
Clarissima illa sententia S. Chrysostomi Hom. iii.
7rep\ άκαταληπτον :
KaXóuev Toivvv αὐτὸν τὸν àvékφραστον, τὸν ά7reptAm-
7TTov, tòv å7Tepuv6ntov Geòv, tòv óópaTov, tòv άκατέληττον,
τὸν νικόντα ^y\άττης άνθρωτίνης δύνομιν, τὸν ὐτ€ρ3aivovTa
διανοίας θvntijs xaTd\n\μιν, tòv áveάιχνίαστον άγγέλοις, tòv
àve&epeÜvnTov άρχαγγέλοις, τὸν ἀθέατον τοῖς σepaqoìu, tòv
άκατανόητον τοῖς Xepov8iu, τὸν ἀόρατον άρχαῖς, kal é3ov-
σίαις, και δυνάμeoru, και άπλός τοιση τη κτίσet, υτό δέ Yìoù
<a) IIvevuatos ἀγίον μόνον γνωριζόμevov.
Probatur, 39. ratione. Cognoscibilitas infinita non est
comprehensibilis creaturæ.
Visio creata omnium quæ sunt in Deo est impos-
sibilis: Comprehensio creaturæ est visio creata: [Ergo.]
Visio creata omnium possibilium, est impossibilis:
Visio creata omnium quæ sunt in Deo, est visio creata:
[Ergo.]
Si ulla creatura comprehenderet Deum, tum videret
Deum, sicut Deus videt seipsum : Sed nulla creatura
&c. Ergo.
S. Augustin. lib. iv. de Genesi ad Literam, c. vi. 13.
“ Si sanctis angelis jam essemus æquales, non utique
** nobis ita esset nota divina substantia sicut ipsa sibi.”
“ Non tamen ita videbimus, sicut videt Ipse seipsum :
“ longe enim dispariliter videt Creator se, quam erea-
“ tura videt Creatorem. Nam quantum ad immensi-
* tatem Dei, quidam nobis modus figitur contempla-
** tionis, quia eo ipso pondere circumscribimur, quo
“ creaturæ sumus.” S. Gregorius, Mor. lib. xviii.
C. 28.
Hæc enim ipsa fuit hæresis Anomoeorum, uti refert
Theodoretus, Hæret. Fabul. lib. iv. 3. de Eunomio.
'EtöAumare yàp eíTeív άς οὐδέν τὸν θetov ijyvónorev, άλλὰ
Dei Ineffabilitas. l35
kai aùrhv άκρι3ός ἐπίστatat τοῦ Θeoῦ τ)ν οὐσίαν, και τjv
aύτ}ν ἐχει τ€ρὰ τοῦ Θeoῦ γνάσιν, ἐν αὐτὸς ἐχει τepì éavToû
ö ©eóς. Ita de Eunomio; de sequacibus similia: eis
ταύτην ύτ' αὐτοῦ τ)ν μαvtav ékßakXev6évTes, oi τῆς ékeivov
λέβης μetea Xnκότes τολμόσιν άντικρvs λέγειν, oῦτως eïôé-
]/07 l. tòv Geòv, ός aύτὸς êavT6v.
II. Diximus de incomprehensibilitate Dei; dicendum
de ineffabilitate. Ostendimus tantam esse perfecti-
omem divinæ naturæ, et cognoscibilitatis ejus, ut non
possit, conceptu finito adæquate repræsentari; ideoque
est incomprehensibilis intellectui creato. Ostenden-
dum quod propter eandem perfectionem, non possit
signo aliquo adæquate repræsentari, ideoque est in-
effabilis. Ut recte Novatianus, lib. de Trinit. c. 4.
“ Nomen Dei edici non potest, quoniam non potest nec
* concipi. Id enim nomine continetur, quicquid etiam
“ ex naturæ suæ conditione comprehenditur °.”
Dico igitur 2°. DEUs EST INEFFABILIS. Ineffabilem
autem cum Deum dico, non ita intelligendum est, ac
si Deum nominare, aut non liceret, aut non esset
possibile. Ut enim Deus, ob negatam nobis cognitionem
sui claram, dicitur invisibilis, et ob negatam cogni-
tionem adæquatam dicitur incomprehensibilis; sic, non
ob nullam, sed ob imperfectam elocutionem dicitur
ineffabilis. Cum enim voces immediate significent
rerum conceptus, necesse est ut eos in significando
sequantur. Rectissime enim Aristoteles de Interp.
c. 1. ἐστι μέν ούν τὰ ἐν τῆ φωνή, τὸν ἐν τῆ φυχὰ ταθη-
μάτων συμ£3o\a.
e Justinus Martyr. Cohort. ad
Græc. c. 2o. OÜôév yàp övoμa
• v •, a p. v
étri eeoû kvpvo\oyeio 6av òvvaróv rà
vàp övöμaτa eis δήλωσιν και διâyvo-
a uv ròv ὐτοκeupuévov keíTat Tpayμά-
των, ττολλὸν kaì òtaqìópov övrov,
a v j»/ e v -»/ -£
eeô δέ ούτε δ τι6eïs övoμa TpoùTmp-
Xev, où re aùtòs éavröv övoμάζειν
> a a- <* v a « /
q3j6m ôeîv, eis kaì μδvos ύπάρxov. de
loco S. Scripturæ, Exod. iii. 14.
j 36 Dei Nomina. LECT. XIII.
Dico 39. DANTUR NOMINA QUÆ DEUM ALIQUO MODO
SIGNIFICANT. Patet ; quia illa nomina exprimunt eos
conceptus, quos ipsi de Deo habemus: aliqualem autem
notitiam certe habemus, licet non perfectam ; illa
igitur nomina quibus notitia nostra exprimitur, aliquo
modo, licet non perfecte, Deum repræsentant.
Dico 4°. DANTUR NOMINA QUÆ DE DEO PROPRIE
DICUNTUR. Patet. Illa enim Deo proprie eompetunt,
quæ aliquo modo eum exprimunt, et illi soli competunt.
At aliqua nomina ita Deum exprimunt, ut illi soli
competant. Qualia sunt omnia attributa negativa,
quæ abstrahunt ab omnibus imperfectionibus creaturæ.
Dico 5°. NoN DANTUR PRO HOC STATU NOMINA QUÆ
DEUM SIGNIFICANT QUIDDITATIVE. Patet ; quia nomina
sunt conceptuum. Non autem dantur in hoc statu
eonceptus quidditativi de Deo.
Dico 6°. NIHIL IMPEDIT QUIN QUI CLARE VIDENT
DEUM, POsSINT NOMINA IMPONERE QUÆ DEITATEM SIG-
NIFICENT CLARE, PROUT IN SE EST. Ut enim nomina in
hoc statu imposita, obscuros conceptus, ita in meliori
statu imposita nomina possunt clariores conceptus re-
præsentare; ubi igitur notitia clara in conceptu, ibi in
signo erit clara repræsentatio.
Dico 79. IN NULLO STATU POTEST CREATURA UTI
NOMINE, QUOD DEUM SIGNIFICET COMPREHENSIVE. Patet;
quia in nullo statu potest creatura formare conceptum
[Dei] comprehensivum. At repræsentatio nominis se-
quitur naturam conceptus,
IL E C T I O XIV.
ID E V I T A D E I.
IXIMUS de incomprehensibilitate et ineffabilitate
Dei, quas sub alio nomine tractat Thomas, quæ-
stione decima tertia*; dieendum de vita Dei quam
tractat Thomas, quæstione decima octava.
Hic enim methodi luculentioris gratia, ordinem
paulo immutandum censuimus, tractatumque de vita,
iis quæ ad vitam pertinent, ejusque quasi partes sunt,
præmittendum merito duximus. Hactenus enim de
generalissimis Dei quasi proprietatibus diximus, quæ
ratione entis in Eo consequuntur, et ad communes Ejus
affectiones pertinent: at quæ sequuntur, de intellectu,
voluntate, et potentia Dei, competunt Ei, non simpliciter,
sub ratione entis, sed sub ratione viventis, cui propria
sunt. Nam, ut observat Proclus, Institut. Theolog.
cap. 101. tò μέν δv 7Tpò ~rjg ζωῆs, 3j δέ ζω) 7Tpò toû voÜ*
et; rursus, zτράτιστον tò öv, eíta ζω), eíTa voῦς.
Dico 10. DEUM EssE vIvENTEM. Probatur 10. ex S.
Scriptura, idque et diserte et copiose. Testimonia
autem, cum varia sint, ad quinque potissimum capita
reVOCantur.
1°. Quia dicitur, seu appellatur, vivens. Deut. v. 26.
a ** tertia'' S.
138 Deus vivens. S. Scripturæ Loca. ILECT. XIV.
Quid est omnis caro, aut audiat vocem Dei viventis ? Heb.
pyri eribs 2 Reg. xix. 4. de Rabsace, quem misit
^eae Assyriorum, dominus suus, ut ea probraret Deum
víventem. Heb. *T e*ti*s Ps. xli. (xlii.) 2. Sitivit anima
mea ad Deum fortem vivum. Heb. *rt 5s5 lxxxiv. 2.
Cor meum et caro mea evulfaverunt in Deum vivum.
Jer. xxiii. 36. Et perverfìstis verba Dei viventis. Hos.
i. 10. Et erît în loco ubi dicetur eis, Fílii Dei viventis.
Heb. sn Ès ¥ vioi Geo5 ζόντος. Rom. ix. 26. Matt.
xvi. 16. Tu es Christus, Fi/ius Deî vîvî. 2 Cor. iii. 3.
Scripta non atramento, sed Spiritu Dei vivi. Heb. iii. 12.
Videte fratres, ne forte sit in aliquo vestrum cor malum
êncredulitatis discedendi a Deo vivo. 2 Cor. vi. 16. Vos
estis templum Dei vivi. I Tim. iii. 15. Ut scias quomodo
oporteat in domo Dei conversari, quæ est ecclesia Dei
vivi. Heb. xii. 22. Accessistis, ad Sion, montem et
civitatem Dei viventis. Apocal. vii. 2. Et vidi a/terum
angelum ascendentem ab ortu solis, habentem signum Dei
vîvî.
Sæpissime igitur in S. Scriptura Deus vivens dicitur
in Novo Testamento Geòς ζῶν, in Vetere, DY*T e*ti*s,
-n t-tibs, -r *s.
2°. Ut certiores reddamur Deum vivere, Ipse in Sac.
pagina, per vitam suam aliquoties jurat. Deut. xxxii.
40. Levabo ad caelum manum meam, et dicam, Vivo in
cete7'70?/7/?. ==v5 *>$ °T Isai. xlix. 18. Vivo Ego,
dicit Dominus. *J$ *n Jer. xlvi. 18. Vivo Ego, inquit
J?eae, Dominus evercituum, nomen ejus. Ezek. sæpe
utitur ; ter eodem capite xiv.
39. Inspirat Deus ipse prophetis et fidelibus eandem
formam jurandi per vitam Dei. Non enim de Joabo
tantum legimus, 2 Sam.ii. 27. Et ait Joab, Vivit Dominus,
Deus vivens probatur Auctoritate. I39
eibs °II. Et Gedeon, Jud. viii. 19. Vivit Dominus,
nT *T si servassetis eos, non vos occiderem ; sed David
etiam ita sæpius jurat, 2. Samuelis". Et Elisæus etiam
sæpius°. Imo Angelus juravit per viventem in æternum,
Dan. xii. 7. ety -r-
49. Non tantum interne inspirat, sed etiam publice
proponit eam ipsam formam populo suo. Jer. iv. 2. Et
jurabis, Vivit Dominus, ΠΥΤ Τ in veritate, et in judicio,
et in justitia. Et xii. 16. Et erit, si eruditi didicerint
vias populi, ut jurent in nomine meo, Vivit Dominus.
50. Deus in S. Literis dicitur vivens, ut ostendatur
esse verus Deus, et a reliquis qui dicuntur, ea ipsa vita
oppositus atque distinctus. Jer. x. 10. Opus artificum
universa haec. Dominus autem Deus verus est, ipse Deus
vivens, D°T e-tibs et reae sempiternus. Act. xiv. 15.
Annunciantes vobis ab his vanis converti ad Deum vivum.
I Thess. i. 9. Quomodo conversi estis ad Deum a simu-
/acris, servire Deo vivo et vero.
Probatur 20. auctoritate. Aristoteles, Metaph. xi. 7.
q>auëv δέ τὸν Θeòv eìvai %ov άίδιον, άριστον· ἀate άο) και
aiòv avveX)s kai άίδιος ύττάρχet τὸ Θeό- τοῦτο γὰρ δ θeός.
Pro Academicis loquatur Cicero, in Somnio Scipionis.
Deum te igitur scito esse, siquidem Deus est qui
viget, qui sentit, qui meminit, qui providet, qui tam
regit, et moderatur, et movet id corpus cui præpositus
** est, quam hunc mundum ille princeps Deus d.° . . . . .
66
£6
66
b Cap. xii. 5. xiv. I I.
c 2 Reg. iii. I 4. v. I6.
d Quoniam Pearsono mos est
philosophos non sine Patribus
v » a* a^ a-. »
kai éTékeuva τούτων τὸν voûv dv-
f » a / a
vγόσas, évvömorov Tijv 6eiav φύσιν'
» aè v er a » v « » a
ékeì IIatijp, ij Tâvrov àpxj, j airia
• <3· a^ 3» c • •-.
τοῦ eivai τοῖs oόσιν, ή δίςa τὸν
fidejussoribus adducere, suspicor
hic Patrum testimonia quædam
intercidisse. Nescio an quis
melius quam S. Basilius, Hom.
de Fide. Ataὸpaμὸν τὰ συμττavra,
ζόντων, δ6ev Tpofj\6ev j IInyj rfjs
ζωῆs, j Q oqpta, j δύvapuvs, j eikòv ì
dπapáÀÀakros τοῦ âoparoù eeoù.
Plura vero ad assertionem proxi-
mam videas.
140 Deus vivens essentialiter. LECT. XIV •
Probatur 30. ratione.
19. Qui habet omnes perfectiones entis, est vivens.
Deus habet omnes perfectiones entis, ut ostendimus.
Ergo. Major probatur. Est enim vita, perfectio quædam,
ab omni imperfectione separabilis.
2°. Causa prima est necessario vivens. Deus est
causa prima. Ergo. [Major probatur.] Causa omnis
vitæ est vivens. Causa prima est causa omnis vitæ.
Ergo : ut patet ; omnia enim viventia a Deo sunt.
Major evidens est. Nihil enim potest esse in effectu,
quod non fuit in causa. Cum igitur vita sit in causis
secundis °, necesse est ut reperiatur in causa prima. Id
autem necesse est ut sit, vel eminenter, vel formaliter.
Non eminenter tantum, quia gradus viventis est per-
fectior gradu non viventis ; quod autem est perfectius,
non potest eminenter contineri in eo quod est imper-
fectius. Deus igitur, secundum suam formalem et
essentialem rationem, non potest contineri intra limites
perfectionis substantiarum non viventium. Cum igitur
gradum viventium non contineat eminenter tantum,
continebit formaliter, atque ita Deum esse formaliter
viventem ostenditur ratione.
3°. Posito Deum esse, necessario ponendum est Eum
vivere ; incredibilius enim est aliquid inanime, tanquam
lignum aut lapidem, esse Deum, quam nullum esse
Deum.
Dico 2°. DEUM NON TANTUM VIVERE, SED ET ESSEN-
TIALITER, ESSE VIVENTEM.
Ubi observandum 19. Vitam dupliciter sumi, vel in
actu primo, vel in actu secundo, vel pro operatione
elicita a principio intrinseco activo, vel pro principio
intrinseco talis operationis : prior est vita actualis,
e ** duabus'' S. Error ortus, ut Pearsoni autographis; quem ite-
videtur, ex nota numeri Arabica in rum correximus in Lect. xxi.
S. Patrum Testîmonîa. l4]
posterior substantialis. At in Deo utraque vita una
est, et substantialis, et actualis; nec in eo reperitur
actus primus et secundus, sed unus tantum, qui est
actùs purus. Vita igitur Dei non est actus aliquis
essentiæ superadditus; nec effectus a spiritu aliquo
essentiæ conjuncto resultans, ut vita hominis; non
aliquid quod a causa priori efficienti dependet, qualis est
vita angelorum : multo minus a causa materiali etiam,
qualis est vita plantarum et animantium ; sed eadem
omnino cum essentia divina, adeo ut omnia quæ essentiæ
diximus competere, vitæ competant.
Probatur 19. ex S. Scriptura. Quia Deus ipsa dicitur
vita, et habere vitam in semetipso : ut Joan. v. 26.
Sicut Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio
habere vitam in semetipso. Atque ideo Apostolus,
Rom. xiv. 11. Scriptum est enim, Vivo ego, dicit Domi-
nus, quoniam mihi flectetur omne genu. Ubi autem illud
scriptum est, nisi Is. xlv. 23. In memetipso juravi, quia
»
mihi curvabitur omne genu. Heb. “Ry>uj> a «ar
éuavToû 6μνύω' ** per seipsum,” inquit Propheta ; * vivo
“ ego,” inquit Apostolus, ipsa Prophetæ verba repetens.
Jurat itaque Deus per vitam suam, quando jurat per
seipsum, quia ipse sibi sua vita est.
Probatur 2°. auctoritate. Pro ethnicis loquatur
Aristoteles, Met. xi. 7. Eí oív ούτως eâ éxet, ὸς ήμ€¢
7rote, ô Geòs àeì, 6avuaatöv ei δέ μάλλον, ἐτι θαυμασιέ-
tepov. Éxet δέ δόe. και ζω) ôé ye στάpxev j yàp voû èvépyeta
ζω), ékeivos ôé fi èvépyeta: èvépyeta ôé j Ka6' aùrûv èxeivov
ζω) άρίστη, kai άίδιος. Et de Coelo, l. ii. c. 3. "Ekaatöv
éatuv, όν ἐργον ἐστιν, ἐvexa τοῦ ἐργον. Geoû ôè èvépyeta,
άθανασία. τοῦτο δέ έστ} ζω) άδιος.
SS. Patres. Marius Victorinus. Lib. iv. adv. Arium.
“ Deus, inquit, spiritus est, hoc est Dei, quod est esse;
“ ergo substantia Dei spiritus est ; eadem substantia
l42 Dei Vita in semetipso. LECT. XIV.
“ hoc est quod vivens : non ut aliud sit substantia,
“ aliud vivens, sed ipsum vivens ut sit ipsa substantiae.”
S. Hilarius, Lib. viii. ** Dehinc, dixerat, ut Patrem
“ vitam in se habere, ita Eum Fílio vitam in se haòendam
“ dedisse ; in quo significaverat naturæ ejusdem, per
“ sacramentum' nativitatis, unitatem. Per id enim
“ quod habet Pater, ipsum illud significat habendo;
“ quia non humano modo ex compositis Deus est, ut
“ in eo aliud sit quod ab eo habetur, et aliud sit ipse
“ qui habeat, sed totum quod est, vita est : natura scil.
“ perfecta, et absoluta, et infinita, et non ex disparibus
“ constituta, sed vivens ipsa per totum.”
S. Augustinus, Tract. xix. 11. in Joh. “ Quid est,
“ Habet vitam Pater in semetipso ? Non alibi habet
“ vitam, sed in semetipso: vivere quippe suum in illo
“ est, et non aliunde. Non alienum est ; non quasi
“ mutuatur vitam, nec quasi particeps fit ejus vitæ,
* quæ non est quod ipse : sed habet vitam in semet-
* ipso, ut ipsa vita sibi sit ipse.” L. xi. de Civ. Dei,
c. 10. “ In quo ergo ad seipsum dicitur, non ad
“ alterum, hoc est quod habet: sicut ad seipsum dicitur
“ vivens, habendo utique vitam, et eadem vita Ipse est.”
De Trin. l. xv. c. 5. “ Quæ vita dicitur in Deo, ipsa
** est essentia Ejus, atque natura. Non igitur Deus vivit
* nisi vita quod Ipse sibi est.”. . . . Confess. l. i. c. 6.
** Tu facis nos, Domine, cui esse, et vivere, non aliud,
“ atque aliud est ; quia summe esse, atque summe
* vivere, id ipsum es.”
Haec Græcis Patribus aῦτοζω), et évv7r6aTaTog ζω)
dicitur ; qui etiam Filium, seu Verbum, αὐτοζω)v
esse volunt 8, où (ojs ueTova-iav, ut loquitur Greg.
e Lib. iv. c. 4. in Biblioth. g Auctor, quem Dionysium
Gallandi, viii. p. 188. Areop. vocant, de Deo Patre.
f Sacramentum, h. e. myste- De Filio, S. Basilius, in Ps. xlviii.
rium. S. c. 4. Theodoret. Reprehens.
Vita Dei perfectissima. 143
Nyssenus " ; hæc et oùoruάδης ζω}, dicitur Plato-
nicis.
Probatur 3°. ratione. 10. Quia uniuscujusque vi-
ventis vivere est esse, ut ipse Aristoteles de Anima, et
Marius Victorinus i. Deus est vivens, ut probavimus;
Ergo, Ejus vivere est Ejus' esse.
Major vera est de viventibus corporeis, quia anima
constant veluti propria forma, quæ tribuit illis esse, et
eo ipso tribuit vivere. Vivere enim non est aliud,
quam esse tale, proveniens a tali forma. Atque ideo
magis vera est de Deo, qui non per aliquam formam,
sed per seipsum est, suum esse, ut ostendimus.
29. Aut Deus est essentialiter vivens, et sua vita, aut
vivit per participationem : [at] non vivit per partici-
pationem ; ut patet : Ergo.
3°. Cum vita sit in Deo, si Deus non esset sua vita,
tum aliquid esset in Deo, quod non est Deus. Sed
quicquid est in Deo, Deus est, ut patet ex attributo
simplicitatis. Ergo.
Dico 30. VITAM DEI ESSE PERFECTISSIMAM.
Ubi observandum est 19. vitam Dei in S. Scriptura
tripliciter sumi, 19. pro ea vitæ seu vivendi ratione,
quæ a Deo præscribitur ; ut Eph. iv. 18. Alienati a
vita Dei, tjς τοῦ Θeoῦ ζωῆs, δ έστι, τῆς katà θeóv.
29. Pro vita spirituali, quam Deus in nobis operatur.
Ut 2 Cor. iv. 10. Semper mortíficationem Jesu, in cor-
pore nostro circumferentes, ut et vita Jesu manìfestetur
in corporibus nostris. Semper enim nos qui vivimus, in
Cap. Cyrill. iv. De Spiritu
Sancto Nazianzen. Orat. xxxvii.
c. 5. “ Si participatione alterius
** sanctimoniæ sanctus est, con-
»
φωτιστικὸν, ζωτικόν^ μάλλον δέ aù-
τοφόs kaì (off. Vid. Pearsoni
not. in Expos. Symb. p. 39.
h Contra Eunom. I. Ita Di-
dymus Alex. de Spiritu Sanct.
** numeretur cæteris creaturis.'
i Aristot. de Anima, ii. 4. τὸ
ζήν τοῖς ζόσι rò eìvai éoTtuv. Mar.
Victorinus adv. Arium, iv. c. 1 3.
** Namque esse, vivere est.”
144 Vitæ variâ Gradus. ILECT. XIV.
mortem tradimur propter Jesum, ut et vita Jesu mani-
festetur în carne nostra mortali.
39. Pro ea vita, quam Deus ipse vivit, et ratione
cujus et Vivens et Vita dicitur.
Vitam igitur Dei, hoc tertio modo sumptam, dicimus
esse perfectissimam, idque dupliciter, secundum, 10.
gradum, 2°. statum.
Observandum [enim] 29. varios esse vitæ gradus,
quorum alius alio est perfectior. Nam ut recte Ari-
stoteles de Anima, lib. ii. c. 2. 7r\eovaxês êë Toû Ôjv
Xeyoμévov, κάν ἐν τι τούτων ὐτάρχη μόνον, ζήν Xéyouev
aύτ6. oîov, voυς, αῖσθησις, κίνησις, και στάσις η κατά τότον.
Et hos quidem gradus determinari ait, 6peTtukô, ai-
ar6ijTtkô, διανοητικά.
Cum autem tres gradus sint viventium, constat
gradum viventium quæ sensu prædita sunt, vegetativo
esse perfectiorem, tum quod illum in se continet, tum
quod perfectiori modo insuper operatur. Constat rur-
sum gradum viventium quæ intelligentia prædita sunt,
iis quæ solo sensu pollent esse perfeetiorem, propter
eandem rationem. Cum igitur vitam Deo tribuimus,
non eam intelligimus quæ est communis plantis et
animalibus, quæque est imperfecta, sed eam quæ est
intellectualis, adeoque secundum gradum perfectissima.
Vivens enim dividi potest in cognoscitivum et vege-
tativum tantum, quod est maxime imperfectum. Nam,
ut scite Dionysius, τὰ φυτά κατ' ἐσχατον άτήχημα τjs
ζωής άχουσι τὸ ζῆν*. Unde negabant Stoici plantas
omnino vivere, teste Clem. Alex. Strom. lib. viii. katà
δέ τούς Στωίκούς ούτe ἐμ\|/vXov ούτε ζόόν ἐστι τὸ
qvröv '.
Vivens cognoscitivum rursus dividitur in intellec-
tuale, et sensitivum. Vivens intellectuale late sump-
k De Div. Nom. c. vi. 1 C. iv. p. 92o.
Vita Dei perfectissima. ] 45
tum, dividitur in rationale et intellectivum stricte
sumptum, atque in hoc ultimo, et perfectissimo gradu
constituitur Deus. Atque ita asserimus, vitam Dei
secundum gradum esse perfectissimam.
Neque secundum gradum tantum, sed et statum :
scil. 19. Quod in vita divina sit summa repugnantia
cum opposito vitæ, scil. morte. Solus enim vivens est,
qui immortalitatem habet. Nam, ut Marius Victori-
mus ', ** Quod a se spirat, a se vivit. Quod a se vivit,
“ ex æterno et in æternum vivit. Nunquam enim se
** deserit ; quod sibi causa est, ut hoc ipsum sit quod
* existit.” Quod a Cicerone sumpsisse videatur m, qui
de Somnio Scipionis ita loquitur: “ Solum igitur quod
“ sese movet, quia nunquam deseritur a se, nunquam
“ ne moveri quidem desinit ; quinetiam cæteris quæ
** moventur, hic fons, hoc principium est movendi.”
2°. Quia Dei vita est fons perennis, scatebra, et
principium vitae. Nam Act. xvii. 25. Ipse dat omnibus
vitam et inspirationem, et omnia : et v. 28. In Ipso enim
vivimus et movemur et sumus. Dionysius de Div.
Nominibus, c. vi. imit. Nòv δέ όμνητéov jjuv Tjjv ζωήν tjjv
aióvvov, é3 js j aύτοζω), kaì Táara (o), kaï Üq' js eis ταντα
τά ότωσοῦν ζωῆς μ€τέχοντα -rò ζήν oikeios ἐκάστφ δια-
a7reipetat. Marius Victorinus lib. iv. adv. Arium, c. 3.
“ Illud primum ac principale, simul et vita, causa est
“ vitæ, et fons et origo viventium.” Et rursus, c. 6.
“ Deus igitur est vivere, quod summum, primum,
“ fontaneum, principaliter principale.”
3°. Quia Deus est essentialiter vita, et purissimus
vitæ actus, qui simul est primus et ultimus actus.
1 Lib. iv. adv. Arium, c. 6. “ multa legerat et dijudicaverat.''
m Is enim ** doctissimus se- Confess. lib. viii. c. ii. 3. Ubi
** nex,” ut de eo testatur S. plura habet de Victorini conver-
Augustinus, ** philosophorum sione ad Christum.
PEARSON, voL. I. L
146 Quid sit Perfectio Vitæ Dei. ILECT. XIV,
Atque ita, ut in gradibus vitæ superat omnem vitam
quæ sit in gradu inferiori, ita per hunc modum superat
omnem vitam quæ sit in eodem gradu.
Asserimus itaque, vitam Dei, etiam seeundum modum
et statum, esse perfectissimam.
Dico 49. AD vITAM DEI PERTINERE INTELLECTUM,
VOLUNTATEM, ATQUE POTENTIAM ; adeo ut cum dicimus
Deum vivere, simul dicamus Eum intelligere, velle,
operari. Et quidem de scientia et voluntate Dei
plerique consentiunt ; potentiam autem Dei a vita,
removent. Nos tamen vitam Dei ad ejus potentiam
etiam extendendam esse omnino contendimus, idque ex
S. Scriptura manifeste deducimus. Ita enim Josua
loquitur iii. 10. In hoc scietis, quod Dominus Deus
vivens in medio vestri est, et disperdet in conspectu vestro
Chananæum et Hethæum : experimentum habebitis
vitæ, cum exhibuerit tam insigne specimen potentiæ,
Heb. x. 31. Horrendum est încîdere in manus Dei
vivenfis. 1 Sam. xvii. 26. Quis est iste Philistaeus ìn-
circumcisus, qui ausus est maledicere evercitui Dei
*iventis ? Imo cum voluntas Dei pertineat ad vitam,
necesse est etiam potentiam, qua operatur, ad eandem
pertinere. Omnia enim quaecumque voluit Dominus,
feeit ; ut Psalmista ait. Et Apocal. iv. 11. Tu ereasti
omnia, et propter voluntatem tuam erant, et creata sunt.
Adeo ut potentia Dei, physice effectiva, nihil aliud sit
quam efficax volitio. Cum autem efficax volitio aliquo
modo distinguatur a simplici complacentia, et ratio
voluntatis, qua voluntas est, in simplici complacentia
satis conservetur, superaddere necesse est rationem
potentiæ, ut exprimamus totam rationem vitæ.
Vita igitur Dei non tantum scientia est, seu per-
ceptio rerum, nee tantum complacentia in se, suique
amor, sed etiam vigor quidam et efficacia interna, qua
Vita Dei ad Cultum refertur. ] 47
essentia divina seipsam ad operandum extra se pro-
movere apta est. ** Inanimum est enim omne quod
“ pulsu agitatur externo ; quod autem est animal, id
“ motu cietur interiore et suo ; nam hæc est propria
“ natura animi atque vis.” Cic. Tusc. Qu. lib. i. 23.
Eademque verba habentur in Somnio Scipionis. Et ut
Marius Victorinus, lib. iv. adv. Arium, c. 2. * Namque
** vitæ esse suum est moveri, ipsum autem moveri, hoe
** est vivere.” II6\at μέν γὰρ ύτὸ τοῦ IIλάτωνος άτaara
kivmaris ὐτάρχονσα ôéêevKTat, kai ^yàp ij \|/vXjj αὐτοκtvntos,
ότι aῦτόζωος' kaì ó voυς διὰ τοῦτο κιveíTat, δῖοτι ζο)ν êXet
tjv άρίστην' ζην ^yàp ékeìva q)auëv öara évδοθev άφ' êαυτόν
kvveítat, inquit Simplicius, ex communi Platonicorum
Peripateticorumque sententia, ad lib. viii. Phys. Vide
Plat. x. Legum m.
Et hæc quidem sunt tria positiva attributa, quæ
Deo tribuuntur, neque plura quam hæc tria tribuere
possumus in summo vitæ intellectualis gradu con-
stituto ; quia in naturali intellectuali creata 0, (per
cujus analogiam res divinæ explicantur, sublatis im-
perfectionibus, et addita excellentia summa, et perfec-
tione,) præter has non invenitur aliqua alia facultas,
quæ in suo conceptu formali dicat perfectionem sine
imperfectione.
Dico 59. VITA DEI NECESSARIO CULTUI DIVINO PRÆ-
sUPPONITUR. Nam Deus omnino Deus non esset, si
vita destitueretur, nec magis foret colendus quam
idola, atque simulacra. Vita igitur Deo tribuenda,
ut essentia divina cultu digna eredatur, et ne frustra
coleretur. Vivo ego, dicit Deus, quia mihi curvabitur
» a^ aè. * y. v
n Ae. 'Apxijv äpa kvvijoreov Ta- ei (jv aùrò Tpoarepoûpev, örav aùtò
«* ? •*» 7- - - • gæ
αόν, . . . . kaì év kuvovgévovs οὐσav aùtò κινή ; Ae. Nai. KA. Zijv' Tós
« • a p. » .*
tjv aÜTjv kvvoùo-av, φήσομ€v ávay- yàp où ;
•*» / • * * s
kaios eivav Tpea 3vTármv kai kpari- o scil. vita. S.
g* '3 , » «*.
ortrjv. . . . . ΚA. Móv ápá μe éporás,
L 9
148 |Vita Dei ad Cultum refertur. LECT. XIV.
omne genu. Ideo genu curvatur Deo, quia vivit. Sine
spe religio nulla ; at notante Apostolo, 1 Tim. iv. 10.
ASperamus in Deum vivum, qui est salvator omnium
hominum. Et vi. 17. divitibus hujus seculi præcipit,
^om sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo.
Nullus religionis usus, nisi ut emendetur conscientia:
At sanguis Christi emendabit conscientiam nostram ab
operibus mortuis, ad serviendum Deo viventi. Heb.
ix. 14.
In hac Lectione asseritur et probatur:
1. Deum esse viventem.
2. Deum esse essentialiter viventem.
3. Vitam Dei esse perfectissimam.
4. Ad vitam Dei pertinere intellectum, volun-
tatem, atque potentiam.
5. Vitam divinam necessario cultui divino præ-
supponi.
L E C T I O XV.
I) E S C I E N T I A D E I.
IXIMUS de vita Dei, quam tractat Thomas quæ-
stione xviii. Proximum est ut dicamus de illis
proprietatibus, quæ Deo convenire videntur, quatenus
vivens est. Ostendimus autem eas esse præcipue tres,
intellectum, voluntatem, atque potentiam.
Agendum est itaque impræsentiarum de scientia
Dei, quam tractat Thomas quæstione xiv. Non de
passiva, qua Deus cognoscitur, quæ est de Deo ; sed
de activa, qua Ipse res scibiles scire dicitur, et est in
Deo.
Dico 1°. SCIENTIA, SIVE INTELLECTUALIS COGNITIO,
DEO CONVENIT. Probatur, tum ex ratione, tum ex fide.
Primo, ex ratione.
1. Omnis perfectio simpliciter simplex est Deo
tribuenda. Intellectualis cognitio est perfectio sim-
pliciter simplex ; imo perfectionum quas cognoscimus
maxima : δοκeí yàp eîvat τὸν φαινομένων θevótatov, inquit
Aristot. Met. xi. c. 9. Scientia itaque est tribuenda
Deo in perfectissimo entium gradu constituto.
2. Qui causa est omnis intellectualis cognitionis,
] 50 Dei Scientia eæ S. Scripturis. LECT. XV.
necessario intellectuali cognitione præditus est. Qui
plantavit aurem, non audiet ? qui finaeit oculum non
considerat? ut inquit Psalmista, Ps. xciv. 9. Num dicat
opus factori suo, Non fecísti me, et figmentum dicat fictori
suo, Non intelligis ? Is. xxix. 16.
At Deus est Causa omnis intellectualis cognitionis.
Ergo scientia tribuenda est Deo, tanquam primæ rerum
Omnium Causæ.
Philosophi solo lumine naturæ illustrati idem per-
petuo docuere.
29. Probatur ex fide.
10. Generaliter ex natura fidei. Ipsum enim formale
objectum fidei mititur auctoritate Dei revelantis. Auc-
toritas autem revelationis nititur scientia testificantis,
ut Joann. iii. 11. Quod scimus loquimur, et quod vidimus
testamur. Scientia itaque Deo tribuenda, tanquam
veritati primæ et auctori fidei.
2°. Ex S. Scriptura tamquam regula fidei ; quæ
tradit, 1°. Deum esse scientia præditum. Ita 1 Sam.
ii. 8. Anna loquitur, ΠΤ nvT *s Deus scientiarum
Dominus est. Ita Job. xii. 13. Apud Ipsum est sapientia
et fortitudo; Ipse habet consilium et intelligentiam.
20. Deo ipsi oculos tribuit, quibus intellectus per-
spicaciam omnia penetrantem depingit. Prov. xv. 3.
In omni loci oculi Domini contemplantur bonos et ma/os.
Ubi recte Aben Ezra : ìn>In ibsu ET Y*y) intel-
lectus et sapientia. Ben Gersom, scientia et providentia
iRTUT iny^Tp Ey£ìuj e*^yT-'>> >> accipiunt
influentiam.
3°. Deum serutatorem cordis cogitationumque ag-
noscit. Ut I Reg. viii. 39. Tu nosti solus cor omnium
filiorum hominum. Prov. xxiv. 12. Qui inspector est
Dei Scientia vniversalissima. 151
cordis, Ipse intelligit ; et servatorem animæ tuæ nihil
fallit.
4°. Deum aliis intellectum largiri et sapientiam
conferre docet. Ut Jobi xxxviii. 36. Quis posuit in
visceribus hominum sapientiam ? vel quis dedit gallo
intelligentiam ? Exod. xxxvi. 1. Fecit ergo Bezeleel et
Ooliab, et omnis vir sapiens, quibus dedit Dominus
sapientiam et intellectum.
50. Redarguit impios tanquam blasphemos, qui
scientiam Dei negant. Ut Psal. lxxiii. 9. II. de iis
«qui posuerunt in cælos os suum, et diverunt, Quomodo
scit Deus, et si est scîentîa în evcelso ? et Ps. xciv. 7.
Et diverunt, Non videbat Dominus, nec intelliget Deus
Jacob.
Probatum est itaque, et ex ratione, et ex fide, scien-
tiam Deo esse tribuendam.
IDico 2°. SCIENTIA DEI EST PERFECTISSIMA ET UNIVER-
SALISSIMA.
1°. Perfectissima est, quia eodem modo, quo cogno-
scere Deum scimus, etiam perfectissimum Eum habere
modum sciendi cognoscimus: v. gr. ideo tribuimus Deo
scientiam, quia omnis perfectio illi tribuenda est : sed
si illa scientia, quam tribuimus, non esset perfectissima,
cum aliqua perfectione, simul tribueretur aliqua im-
perfectio. Ita cum Deo intellectum tribuimus, quoniam
causa est omnis intellectualis cognitionis, pariter fate-
mur Eum esse causam omnis perfectionis in intelli-
gendo ; atque ideo in seipso habere omnem intellec-
tualem perfectionem, idque formaliter. Scientia ergo
Dei perfectissima.
29. Universalissima est. Ejus enim amplitudinem
abunde nobis expressere S. Literæ ; ut Ps. cxlvii. 5.
Sapientiæ ejus non est numerus. Et Ps. cxxxix. 5. Tu
cognovisti omnia, novissima et antiqua. Hinc exclamat
152 Scientiæ Divinæ Perfectio. ILECT. XV.
Apostolus, Rom. xi. 33. *S2 866ος, O altitudo divitiarum
sapientiæ et scientiae Dei !
Imo ipsa ratio hoc idem dictat, τὸ μέν ταντα έτ{-
στασθαι, τὸ μέλιστα ἐχοντι τήν καθόλον έτιστήμην άναy-
kaìov ύτάρχειν. Aristot. Metaph. l. i. c. 2.
Et hæc ipsa universalitas scientiæ divinæ, ex ipsius
perfectione necessario sequitur. Si enim scientia, qua
talis, est perfectio ; Cui omnis perfectio tribuitur, Ei
omnis scientia tribuenda est ; cui enim aliqua scientia
deest, ei aliqua perfectio non deesse non potest. Est
igitur scientia Dei ut perfectissima, ita et univer-
salissima.
Quæ igitur de scientia Dei dicenda sunt, ad duo
fere capita reducuntur: vel enim ipsam divinæ scientiæ
naturam spectant, ac perfectionem ; vel ejusdem ob-
jectum, atque latitudinem.
Ad intelligendam divinæ scientiæ naturam, obser-
vandum, Illa tantum nomina rerum creatarum Deo
esse tribuenda, in quorum significatione, exclusis
omnibus imperfectionibus creaturæ, post talem ex-
clusionem, manet aliqua perfectio ei nomini propria.
Quæ quidem observatio in hac ipsa re imprimis est
necessaria, præeunte nobis S. Augustino: “ Cum demp-
** sero de humana scientia mutabilitatem, et transitus
* quosdam a cogitatione in cogitationem ; . . . cum
* cuncta detraxero, et reliquero solam vivacitatem certæ
et inconcussæ veritatis, una atque æterna contempla-
tione cuncta collustrantis ; imo non reliquero, (non
enim habet hoc humana scientia,) sed pro viribus
“ cogitavero, insinuatur mihi utcumque scientia Dei :
** quod tamen nomen, eo quod sciendo aliquid non
** latet hominem, potuit esse rei utrique commune.”
Ita S. Augustinus, lib. ii. ad Simplicianum, c. 2. Sit
igitur nobis hæc regula fixa, in distinguenda scientia
�
66
66
&
�
In Deo Virtutes întellectuales. 153
divina, ab intellectu quolibet creato, ut, quicquid
intellectui creato assignatum aliquam in se imper-
fectionem involvit, a divina scientia removeatur, utpote
creaturæ, qua tali, competens, et Deo indignum :
quicquid autem, remotis omnibus imperfectionibus,
adhuc relinquitur, taIiquam intellectui creato, non qua-
tenus creatus et imperfectus, sed quatenus intellectus
est, competens ; id omne Deo tribuatur, cui nihiH
perfectionis intellectualis deesse potest, aut negari
debet.
Cum igitur ad intellectum humanum pertineant,
opinio, fides, et scientia,
Dico 3°. OPINIONEM AUT FIDEM NON EssE INTELLECTUI
DIVINO TRIBUENDAM. Ratio est ; quia utraque imper-
fectionem in sua natura continet, neque aliquam
specialem perfectionem habet, quæ non in scientia.
continetur. Opinio enim numero virtutum intelIec-
tualium eximitur Ü7ro\j\[ret ^yàp Kaì òóôn évôéXeTat διa-
\|/evòea-0at. Arist. Ethic. vi. 3. haud digne igitur divinæ
cognitioni tribuitur, quæ humanæ virtus putanda non
est. Et quidem cum sit opinio ex conjectura nata,
cum dubitatione formidineque conjuncta, et falsitati
obnoxia, nullo modo est divinæ certitudini tribuenda.
Fides etiam, qua talis, est essentialiter obscura;
repugnat autem perspicacitati divini intellectus ob-
scuritas. Neque igitur fides, neque opinio Deo tribu-
enda est, sed sola scientia. •
Dico 49. QUINQUE INTELLECTUALES VIRTUTES POssUNT
sATIS COMMODE DEO ATTRIBUI.
Videmus certe Spiritum Sanctum cognitionem di-
vinam variis nominibus indigitare; ut Jobi xii. 13. Apud
Ipsum est sapientia et fortitudo : /pse habet consilium et
intelligentiam. Quærere itaque possumus, quænam
attributa intellectualia ereato intellectuali, increato
154 Dei Scientia. ILECT. XV.
etiam recte tribuantur. Quinque autem intellectuales
virtutes cum Aristotele enumero ; Eth. lib. vi. c. 3.
"Eato δέ, oís á\ηθeύet j \|/vX) τό καταφὰvat 3; άτοφάvat,
7TévTe τὸν άριθμόν- ταῦτα δ' ἐστι τάχνη, ἐπιστήμη, q)p6vmarus,
aoq)ia, voυς. Cum igitur in actibus uniuscujusque harum
virtutum aliquid perfectionis contineatur, quod sit ipsi
proprium : seclusis omnibus imperfectionibus, necesse
est ut actus tales Deo tribuantur.
Ex his quinque, tres sunt speculativæ, duæ practicæ.
Speculativæ sunt voυς, σοφία, ἐπιστήμη, intellectus, sa-
pientia, scientia. Et quidem de priori, quæ voÜs est,
nemo dubitat, ab omnibus enim Deo attribuitur.
Sapientia etiam, de qua philosophus Metaph. l. i. I.
t}v 6voμαζομένην σοφίαν, 7Tepi tà πρότα α?τια kaì tàs
άρχάς ύττολαμßdvova-ι τάντes, cum sit de primis rerum
omnium causis atque æternis, propriissime conveniet
primæ omnium causæ atque æternæ. ** Dicitur homo
“ sapiens,” inquit S. Augustinus*, ** non tamen sicut
“ Deus, de quo dictum est, soli sapienti Deo.” scil. ad
Rom. ult. Quod et ethnicis, naturali ratione cognitum
est. Ita Socrates apud Platonem in Phædro : τὸ μέν
αόφον, ô φαῖδpe, καλeῖν ἐμοι ye μ€γα eîvai öokeì, «αι θeó
μόνω 7TpéTetv.
Scientia etiam mon improprie de Deo dicitur. Licet
enim scientia humana sit evidens, et certa cognitio
conclusionum de rebus inferioribus, per inferiores
causas ; tamen sublata tali dependentia cognitionis con-
clusionum ex causis, manet adhuc quasi scientiæ
propria, evidens, et certa cognitio, et causarum, et
a Simile est, quod habet S.
Augustinus, Contr. Maximin.
Arian. II. xiii. 2. “ Deus prop-
** terea solus sapiens recte dicitur,
** quia solus secundum substan-
** tiam suam sapiens est ; non
** secundum accidentem vel acce-
** dentem participationem sapi-
** entiæ, sicutsapiens est rationalis
** quæcunque creatura.” Unde
vero locus in textu, mihi incom-
pertum.
Non datur in Deo Potentia physica. l55
conclusionum, quæ Deo tribuenda est, quamvis compa-
ratione divinæ scientiæ non sint conclusiones, quoniam
Ipse non infert illas ex principiis. Tres itaque specu-
lativæ virtutes sunt Deo tribuendæ.
De practicis pariter sentiendum. Ars enim quæ est
recta ratio factibilium, imprimis Deo convenit, rerum
omnium, summa cum ratione, Creatori. Ut S. Augustin.
l. ii. de Civit. Dei, c. 21. “ Nec auctor est excellentior
** Deo, nec ars efficacior Dei verbo.”
Denique q)p6vmarus, seu prudentia, quæ est recta ratio
agibilium. Prov. viii. 1. Numquid non sapientia clamitat,
et prudentia dat vocem suam ?
Ut autem sunt quinque virtutes intellectuales, ita
quinque fere sunt quæ vulgo requiruntur in hominibus
ut intelligant ; scil. intelligendi potentia, species repræ-
sentans objectum, habitus inclinans ad assensum, ipse
actus intelligendi, et objectum intelligibile. De his
omnibus recte quæritur, utrum ad divinam scientiam
requirantur, quemadmodum ad intelligentiam creaturæ
requiri creduntur ? Ac de potentia quidem observandum,
eam dupliciter sumi posse, vel pro potentia physica, vel
logica. Potentia physica dicit principium elicitivum
vel receptivum alicujus actus: logica, nihil aliud nisi
essendi possibilitatem.
Dico itaque 50. NoN DATUR IN DEO POTENTIA PHYSICA,
IN ORDINE AD ACTUM INTELLECTIONIS DIVINÆ.
Probatur ; quia potentia talis, ex ratione propria, est
causa efficiens, vel materialis, intellectionis. At intel-
lectio divina non habet causam efficientem, vel mate-
rialem ; est enim a se, sicut ipse Deus, cum quo est
omnino idem. Ut S. Augustin. l. xv. de Trin. c. 13.
“ In illius maturæ simplicitate mirabili, non est aliud
“ sapere, quam esse ; sed quod est sapere, hoc est et
“ esse.” Et, ut idem, lib. vii. de Trim. c. 1. ** Quod illi
156 Datur in Deo Potentia logica. ILECT. XV.
“ est causa ut sit, est etiam causa ut sapiens sit.” Ut
igitur nulla est causa in Deo existendi, ita neque intel-
ligendi. Si enim aliqua facultas realiter produceret
intellectionem divinam, esset ipsa intellectio realiter a
facultate distincta, ac proinde Deus esset compositus ex
actu et potentia ; quod est contra simplicitatem et
perfectionem divinam. Præterea, in ipsa ratione po-
tentiæ intellectivæ physicæ includitur, ut sit medium
et instrumentum essentiæ ad habendam intellectionem :
at tale instrumentum supponet imperfectionem essentiæ
quæ immediate per seipsam intelligere nequeat. Non
est imperfectio potentiæ physicæ intellectui divino
ascribenda.
Dico 6°. AD OMNEM INTELLECTIONEM DIVINAM DATUR
POTENTIA LOGICA. Probatur ; quia talis potentia nihil
aliud est, nisi essendi possibilitas, neque ex se requirit
privationem actus. At nulla est intellectio divina, quin
sit possibilis : neque possumus asserere, Deum quicquam
facere, quod non potest facere. Est ergo in Deo
potentia logica, cujus ratione satis proprie dicitur Deum
posse scire quod scit.
Dico 79. SPECIES INTELLIGIBILIS, SIVE IMPRESSA, NON
PROPRIE CONCURRIT AD sCIENTIAM DIVINAM. Probatur ;
quia species intelligibilis comparatur ad intellectum,
sicut actus ad potentiam, et tanquam principium intel-
lectionis, et semen objecti. Sed intellectus divinus non
est potentia, ut ostendimus, neque indiget principio
aliquo intellectionis ab essentia distincto, neque indiget
aliquo semine objectivo, eum ipse seipso sit formaliter
determinatus ad cognoscendum omne verum ; et quod-
libet objectum in ordine ad eundem", est satis com-
pletum eo ipso quo verum.
b scil. intellectum divinum. S.
Non est în Deo proprie Memoria. 157
Non est itaque species intelligibilis intellectui divino
assignanda.
Dico 89. NoN DATUR HABITUS IN INTELLECTU DIVINO,
DEUM FACILITANS AD INTELLIGENDUM. Probatur:
quia, vel habitus intellectuales in creatura non sunt
speciebus intelligibilibus distincti, ut aliqui ex scholas-
ticis opinantur ; et tum tales habitus non sunt in Deo,
quia species intelligibiles in Eo non sunt, ut probavimus.
Vel si habitus in intellectu creato a speciebus distin-
guantur, non tamen Deo sunt tribuendi ; quia habitus
est medium inter potentiam et actum, facilitans po-
tentiam ad eliciendum actum ; at in Deo non est
talis potentia quæ facilitetur, neque actus ejus naturæ
est ut eliciatur. Est itaque divina scientia adeo
actualis rei cognitio, ut nullus eam habitus in Deo
præcedat aut sequatur.
Dico 99. MEMORIA, SEU REMINISCENTIA PROPRIE DICTA,
NON EST INTELLECTUI DIVINO TRIBUENDA. Probatur;
quia ipsa memoria nihil aliud est nisi reservatio speci-
erum impressarum, ut Aristot. de Mem. c. i. At in
Deo non sunt tales species, multo minus earum in aliud
quasi tempus reservatio, ut ostendimus. Deinde,
memoria, qua talis, non est præsentium sed præteritorum,
quatenus sunt præterita, ut Cicero de Inventione, l. ii.
“ Memoria est per quam animus repetit illa quæ
** fuerunt.” Et Aristoteles L. de Memoria, c. i. 'H δέ
μνήμη τοῦ (yevouévov' tò ôè 7Tapòv öte 7tdpea-tuv, oùôeîs âv
qoaim μνημοvevetv. Et, Tivos μέν οῦν τὸν τῆς N/vXijs éatìv j
μνημm, φavep6v' ότι oότερ και ή q)avTaa-ia' Kaì èoTi μνημο-
vevTà Ka6' aÙTά μέν έν ἐστι φαντaarta' katà arvußeßnkòς δέ,
δσα μ } άvev q)avtaarías. Et c. ii. τὸ δέ μνημονεύειν κωθ'
aύτὸ οὐχ ύτάρxei Tpìv Xpovta 6jvav μνημοveύet yàp vóv à
eíôev j &ta6e 7Tp6Tepov, οὐχ ό νῦν ἐπαθe vύν μνημονεύει. At
Deo nihil est præteritum, sed omnia divinæ scientiæ sunt
158 IReminiscentia Dei în S. Scripturis. LECT. XV.
præsentia. Ut recte S. Gregorius, lib. xxxii. Moral.
c. 6. “ Quomodo Deus præteritorum reminiscitur, cum
“ ipsa quæ in semetipsis prætereunt, Ejus nutui semper
“ præsentia assistunt ?” Porro, reminiscentia omnis est
quædam inquisitio, ratiocinatio, atque discursus. Ut
Aristoteles, eodem capite, sect. 26. Tò àvauuuv/ja kea-6at
éatuv oîov a-vXXoytaruóς τις' öt-u ^yàp 7Tp6Tepov eíôev 3;
jkova-ev, j tt totoÙTov ἐπαθe avXXoyííetat ó ávautuvna-kö-
p.evos, kaì èaTuv oîov ζήτησís τις. At in intellectu divino
nullus est discursus ; nulla est reminiscentia, quæ non
fit sine discursu.
Objicitur : S. Scriptura Deo memoriam et remini-
scentiam tribuit, idque quamplurimis locis, disertis-
simisque.
Respondeo: Ut S. Scriptura reminiscentiam Deo
tribuit, ita et oblivionem. At certum est, oblivionem
Deo proprie non competere: impossibile enim est ut
Deus nunc non sciat, quod aliquando scivit. Non igitur
aliter S. Scriptura memoriam Deo tribuit, quam meta-
phorice, neque proprie, sed, ut cum S. Gregorio loquar,
“ nostræ mutabilitatis consuetudine recordatus vocatur.”
Ut enim oblivisci dicitur eorum, quorum rationem
habere non vult, et quæ quasi extra curam suam quo-
dammodo ponit, ita meminisse eorum dicitur quorum
rationem habet, quæque curat, aut propter quæ aliquid
facit. Memoria itaque seu reminiscentia, proprie dicta,
est ab intellectu divino removenda.
Atque hæc dicta sunto de divinæ scientiæ natura, et
perfectione, quatenus ad primum et substantialem con-
eeptum pertinent : quod scil. non sit qualitas, aut
accidens aliquod superadveniens substantiæ divinæ, sed
ipsa Dei substantia, eaque simplicissima.
Restat ut ejusdem perfectionem consideremus, quoad
proprietates quasdam, quæ talem intellectus naturam,
Scientia Dei certa. l59
ab omnibus imperfectionibus creati intellectus, in suo
substantiali conceptu separatam, necessario conse-
quuntur.
Dico igitur 100. SCIENTIA DEI EST INFINITA, IMMUTA-
BILIS, AETERNA. Probatur ; quia infinitudo, immuta-
bilitas, et æternitas sunt attributa divina. Omnia autem
attributa divina conveniunt essentiæ Dei. Ipsa autem
scientia Dei, est ipsa essentia divina. Ergo ei com-
petunt infinitudo, immutabilitas, et æternitas. Aj\ov
toivvv δτι τὸ θevótatov Kaì TiutóTaTov voei, kai où μ€τα-
ßá\\et. Arist. Metaph. l. xi. c. 9.
Dico 119. SCIENTIA DIVINA EST PRORSUS CLARA,
DISTINCTA, EVIDENs, ET CERTA. Probatur 19. ex S.
Scriptura. Ps. cxxxix. 12. Quia tenebrae non obscura-
buntur a te, et noa sicut dies illuminabitur, sicut tenebrae
ejus, ita et lumen ejus. Daniel ii. 22. Ipse revelat pro-
funda et abscondita, et novit in tenebris constituta, et luae
cum eo est. Quod clarius adhuc ab Apostolo dicitur :
I Joann. i. 5. Deus luae est, et tenebrae in eo non sunt
aul/ae. Et ulterius, ab alio Apostolo explicatur : Heb.
iv. 13. Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus.
20. Probatur ratione. Quia evidentia et certitudo
sunt perfectiones scientiæ, simpliciter simplices. Sed
omnes perfectiones simpliciter simplices sunt Deo
tribuendæ, ut probavimus. Ergo.
Atque hæc dicta sunto de scientiæ divinæ natura et
perfectione, quatenus in Deo spectatur. Postea de ejus
objecto, et latitudine dicendum ; quatenus aut Deus
ipse, aut res aliæ quæcunque extra Deum, a Deo ipso
cognoscuntur.
IL E C T I O XVI.
ID E S C I E N T I A D E I.
UÆ de scientia Dei dicenda nobis putavimus, ea
ad duo fere capita reducenda duximus, quorum
primum, ad ipsam scientiæ divinæ naturam atque
perfectionem pertinet, alterum ad objectum ejus atque
latitudinem spectat. De priori capite diximus; de
posteriori hoe tempore dicendum.
Neque enim incognito objecto, scientia cognosci
potest. Ipsa enim est, τὸν τρός τι, estque j é7rtaTijum,
ttvòς έτιστήμη, teste Aristotele, Categ. c. 7. s. 2. Quam
late autem id objectum pateat, considerandum est im-
primis; id enim Sacræ Literæ nobis de scientia divina
maxime inculcant, idque tenere ad religionem, et
pietatem maxime spectat.
Ex iis quæ hactenus diximus de latitudine divinæ
scientiæ, patet eam se extendere ad omnia quæ sunt
ullo modo cognoscibilia ; aliter neque esset infinita,
neque summe perfecta.
Inter sphæram autem cognoscibilium contineri ne-
cesse est, tum Deum ipsum, tum alia præter Deum :
dispiciendum igitur quomodo se habeat scientia divina
Scientia Dei circa Seipsum. 161
circa Deum ipsum, quomodo circa res alias a Deo
distinctas. Est itaque 19. agendum de scientiæ increatæ
objecto increato.
Dico 10. DEUS INTELLIGIT SEIPSUM. Probatur 19. ex
fide.
19. S. Seriptura id expresse tradit. I Cor. ii. 11.
Quis enim hominum scit quae sunt hominis, nisi spiritus
hominis, qui in ipso est ? Ita quae sunt Dei, nemo novit
nisi Spiritus Dei. Spiritus itaque Dei novit quæ sunt
Dei ; et Spiritus Dei Deus est. Mav6dvoμev ôè évTeú6ev,
δτι οὐx &répas oÜortas τὸ II veìua 7rapà tòv IIatépa, άστ€ρ
oῦδε τὸ τοῦ ἐνθρότον άτάρας τοιρ' αὐτόν a.
29. Idem S. Literæ præsupponunt. Ipsa enim S.
Scriptura nihil aliud est, quam revelatio naturæ atque
voluntatis divinæ : naturæ, ut tradat nobis objectum
cultu et adoratione nostra dignum ; voluntatis, ut
ostendat modum quo se coli velit. Sed hæc revelatio
a Deo ipso facta dicitur. Deum ipsum igitur, et
naturam et voluntatem suam cognoscere in S. Scriptura
ubique supponitur.
Probatur 20. ratione. 19. Perfectissimi objecti cognitio,
non potest deesse intellectui perfectissimo. Deus enim
objectum perfectissimum, et Dei intellectus perfec-
tissimus. Ergo cognitio Dei non potest deesse intel-
lectui divino.
29. Beatitudo divina non potest esse sine scientia
Dei. Consistit enim in amore sui, et in gaudio de
summo bono. At neque amare seipsum, neque de se
gaudere potest, nisi seipsum cognoscat. Deus autem,
qua talis, est summe beatus ; cognoscit ergo seipsum.
Et seipsum quidem quin penitus morit Deus, quis
dubitet ? Certe si seipsum ignoraret, nec sapientis
nomen mereretur, (cum de coelo descendisse dicatur,
a Ex Theophylacti Comment. in loc.
PEARSON, VOL. I. M.
1692 Deus Objectum primum Scientiae Divinæ. LECT. xvi.
fyvó6t areavtòv,) nec rerum creandarum consilium inire
unquam potuisset ; necesse enim est, ut virtutem po-
tentiamque suam, quibus res omnes ex nihilo, et
commode, et apte disponere, et summo cum imperio
gubernare posset, probe cognitas et perspectas ante
haberet.
Cum itaque certissimum sit, Deum intelligere seip-
sum, proxime discutiendus est modus, sive respectus,
quem intellectus divimus habet ad ipsum Deum. Rursus,
eum Deus alia etiam intelligere videatur, præter seip-
sum, et non possit non esse aliquod discrimen, inter
eam rationem objectivam quæ est in Deo, et eam quae
est im creaturis respectu scientiæ divinæ ;
Observandum 10. duplex esse objectum intellectus,
primarium scil. et secundarium. Objectum primarium
est, seu in se visum, quod immediate et primo terminat
visionem, ut ipsum, per se, primo videatur, et non per
aliquod objectum anterius visum, Objectum secun-
darium est, seu visum in alio, quod percipitur per
eandem notitiam, qua prius aliquod objectum est
perceptum, atque ita resultative et consecutive cog-
noscitur. Ut principia cognoscuntur per se, conclu-
siones per principia.
Distinguendum 2°. inter objectum formale, et ma-
teriale. Materiale objectum est quod tantum terminat
intellectum, sive ab eodem aliquo modo attingitur,
percipiturque. Formale autem, quod cognitioni, qua
percipitur, tribuit perfectionem et ultimam differentiam,
qua constituitur, et distinguitur a cæteris cognitionibus.
His itaque distinctionibus in antecessum propositis,
Dico 2°. DEUs EST OBJECTUM PRIMARIUM ET FORMALE
SCIENTIÆ DIVINÆ.
1°. Primarium est objectum, quia Deus, per se,
primo videt, et intelligit seipsum. Quia ut est, per
Scientia Dei est comprehensiva. 163
se primo Ens, ita per se primo est intelligibilis. Ita
igitur cognoscit seipsum, ut non deducatur in cognitio-
nem sui, ex aliquo alio objecto, ullo modo prius cognito;
sed e contrario, ex cognitione sui, deducitur ad cog-
nitionem aliarum rerum cognoscibilium extra se. Illud
igitur est primarium objectum intellectus divini, quod
ipsum primo movet, et virtute cujus intelligit, quicquid
intelligit. Sed divina essentia est quæ primo movet
intellectum, et virtute cujus intelligit, quicquid intel-
ligit. Ergo Deus ipse est objectum primarium suæ
scientiæ.
2°. Est formale objectum. Illud enim est formale
objectum cujuslibet cognitionis, quod ei tribuit per-
fectionem, et ultimam differentiam, qua constituitur, et
distinguitur a cæteris cognitionibus, ut præmisimus.
At divinæ scientiæ, nihil aliud quam Deus potest
perfectionem tribuere, aut differentiam ejus specificam et
eonstitutivam præbere. Est enim scientia divina ejus-
dem perfectionis cum Deo, neque igitur eam perfec-
tionem habere potest aliunde, quam a I)eo. Deus itaque
est objectum formale suæ scientiæ.
Ut autem vera latitudo divinæ scientiæ pateat, non
sufficit ostendere Deum esse ejus objectum, (est enim
Deus etiam objectum scientiæ creatæ,) sed ulterius
etiam ostendendum est, Deum, sub tota Deitatis la-
titudine, intellectui divino patere, itaque videri, ut
nihil ejus lateat videntem, et cognosci, quantum cog-
noscibilis est.
Dico 3°. SCIENTIA DIVINA EST b ADAEQUATA, [vEL]
COMPREHENSIVA DEI. Diximus, Lectione xiii. de in-
comprehensibilitate, et ineffabilitate Dei ; ubi hæc erat
assertio a nobis copiose explicata, atque probata.
b Orig. MS. consule. S. Videtur Pearsonus altera manu scrip-
sisse “ adæquata.”
M 2
l64 Dei Scientia est comprehensiva. ILECT. XVI.
Deus, secundum essentiam suam, est incomprehen-
sibilis intellectui creato. Quod igitur tum negavimus
intellectui ereato, hoc nunc asserimus intellectui in-
creato ; scil. Deum perfecte intelligere seipsum totum,
tum secundum naturam et essentiam suam, tum se-
cundum omnes perfectiones quæ in ipsa sunt, quæque
vel formaliter, vel eminenter conveniunt.
Probatur ex fide. I Cor. ii. 10. Spiritus enim omnia
scrutatur, etiam profunda Dei. Nam illud épevvá,
“ scrutatur,” non ipsum actum serutandi significat, sed
effectum. * Scrutatur” itaque idem est ac si diceret,
profunda Dei exactissime, et penitissime perspecta
habet, scrutantium instar, qui angulos et rimas omnes
explorant, ne quid vel minimum ipsos lateat, aut
effugiat. S. Chrysostom: Où yàp àyvoias, άλλ' άκρι8οῦς
^yvóareos évrraï6a Tò épevváv évêevktukov. S. Theodoretus
ad locum : Tò épevvâ, oùk éTi άγνοίας τέθevkev, άλλ' é7r}
fyvóaretos ákρι3ούς. Theophylact : Tò yàp épevv@, oùk
dyvotas évêevktukòv, dXX' d«ρι8οῦς καταλη\reos.
Probatur ratione. Quia scientia perfectissima, in
ratione scientiæ, adæquat id quod in ratione scibilis
perfectissimum est. Si enim non adæquaret, aliqua
esset perfectio in scibili, quam non attingeret scientia,
et si non attingeret, esset imperfecta, quæ supponitur
perfectissima. Divina autem scientia est perfectissima
in ratione scientiæ ; adæquat itaque naturam divinam,
in ratione scibilis perfectissimam. Si autem adæquat °,
comprehendit, ut patet ex iis quæ de comprehensione
diximus, Lectione xiii. Hæc autem adæquatio clarius
apparebit, si ostendamus, ipsum intellectum Dei non
esse aliquid distinctum a Deo, ut objecto suo. Si
enim intellectus divinus idem omnino sit cum es-
sentia divina, habebit necessario Deus eamdem lati-
s adæquet. S.
Intellectus Deî îdem cum Essentia. 165
tudinem et perfectionem intelligendo, quam habet in
essendo.
[Dico] 49. SCIENTIA DIVINA NON DISTINGUITUR,
REALITER, A SUO OBJECTO PRIMARIO ET FORMALI.
Probatur. Si enim divina scientia esset res aliqua
a suo objecto primario et formali, i. e. ab essentia divina,
distineta ; sequeretur, Deum, aut esse Deum sine
scientia, aut non esse simplicem, sed compositum ex
rebus distinctis, essentia, scil. scientia, et cæteris attri-
butis. At cogitare Deum sine scientia, est imperfec-
tissimum Ei essendi modum tribuere ; et compositum
ex rebus distinctis asserere, contradicit simplicitati
divinæ, quam ex omni parte probavimus, Lectione v.
Ergo scientia divina non est res aliqua, ab essentia
distincta.
Scientia itaque, quam habet Deus de seipso, nullo
prorsus modo differt ab Ipso, seu ab objecto suo pri-
mario. Neque difficile erit hoc animo nostro recte
concipere, si cogitemus, prioritatem objecti, aut dis-
tinctionem ab actu, non esse absolute necessariam, sed
ex suppositione tantum, prioritatem quidem, ex præ-
supposita causalitate, inter actum et objectum ; dis-
tinctionem autem ex præsupposita specificatione, aut
determinatione reali actus ad objectum. Cum igitur
nulla sit vera causalitas in actu intellectus divini, non
est objecto suo posterior, cumque non recipiat aliquam
specificationem, aut determinationem realem ab objecto,
non est necesse ut ab eo distinguatur”.
[Dico] 5°. SCIENTIA DEI NON EST PROPRIE REFLEXA,
SED IMPROPRIE.
6
ç
" Ita philosophus ille 6eoόίδa«- suscipiens majus et minus. Et
tos, Didymus Alexandrinus in
1 Epist. Johan. c. iii. ** Trinitatis
“ scientia substantialis est : crea-
** turarum vero, affectus quidam,
ç
ç
impossibile est eadem pervenire
“ in eis quæ substantialiter, et in
eis quæ per affectum sunt.”
¢
&
166 Dei Scientia improprie refleaca. LECT. XVI.
Difficultas hic oritur ex duabus prioribus conclu-
sionibus. Tertia enim assertio docet scientiam divimam
esse comprehensivam ; at Deus non potest comprehen-
dere seipsum, nisi sciat se scire. Et quidem quod Deus
sciat se scire, negari nullo modo potest : tum quod hic
perfectissimus est sciendi modus, tum quod Deum scire
est aliquid verum ; omne autem verum a Deo cogno-
scitur. Quarta autem assertio docet, scientiam divinam
non distingui a suo objecto primario ; cum itaque in-
tellectus divimus sit actus unus, simplicissimus, et idem
cum essentia divina, non videtur esse divisibilis in
scientiam directam, et reflexam. Quapropter assertio
nostra ita est concepta, ut utrique difficultati occurrat.
Primo enim, propter identitatem scientiæ et objecti,
dico scientiam Dei non esse proprie reflexam, seu ex
parte rei conceptæ, quia nihil proprie reflectitur super
seipsum, sed inter reflexum et reflectens aliqua distinctio
intercedat necesse est. Intuitio enim illa adeo est
intima, et perfecta, ut omnem mentis dilatationem,
agitationem, ac reciprocationem excludat. At ex parte
rei conceptæ, nulla est distinctio in intellectione divina.
Ergo, intellectio divina non est proprie reflexa. 2°.
Licet scientia Dei haud sit ab essentia distincta, tamen
quoniam Deus scit se scire, quod creaturæ faciunt cum
cognoscunt, per scientiam reflexam, ideo ejus intellectio
per extrinsecam denominationem, et per similitudinem
quandam, i. e. improprie, dicitur reflexa.
Atque ita tandem perfectionem, latitudinemque
divinæ scientiæ ostendimus, ex parte objecti primarii,
scil. quod attingat Deum ipsum, eumque totum, tum
quoad essentiam, potentiamque, et omnia attributa per-
feetissime comprehendat, totumque se scire perfectis-
sime sciat.
Ostendimus igitur quomodo se habeat scientia divina
Dei Scientia circa Opera sua. 167
circa ipsum Deum : ostendendum porro, quomodo se ha-
beat circa res alias a Deo distinctas. Atque ita agendum
est de scientiæ increatæ objecto creato.
Dico 6°. SCIENTIA DIVINA ATTINGIT ALIA A SE TAN-
QUAM OBJECTUM MATERIALE ET SECUNDARIUM. 1°. Alia
a se attingit, quia omnis veritas est objectum scientiæ
divinæ, utpote infinitæ. Sed rerum extra Deum est
aliqua veritas. Ergo.
Præterea, omnis artifex intelligit opus suum. Sed
res extra Deum sunt opera Dei et effectus. Ergo
Deus, qui est summus Artifex, hoc est, agens per intel-
lectum et voluntatem, opus suum intelligit. 2°. At-
tingit ea tanquam objectum materiale et secundarium.
i. e. non in seipsis primo, sed in ipsa Dei natura. Ut
enim sunt, ita objiciuntur intellectui divino ; non sunt
autem primo in seipsis, seu extra Deum sunt, sed in
Deo ; prius in Deo, quam extra Deum. Primo igitur
per intellectum divinum attingitur essentia Dei, in qua
primo sunt entia a Deo distincta, et per essentiam
tanquam medium prius cognitum, ea quæ sunt extra
Deum cognoscuntur. sg*
Observanda autem est differentia rerum extra Deum
positarum, aut saltem a Deo distinctarum ; ut exactius
cognoscamus, quam habeant rationem objectivam,
respectu scientiæ divinæ. Hæc autem differentia est,
vel respectu status, vel temporis, vel realitatis. Re-
spectu status, res præter Deum considerari possunt, vel
ut possibiles, vel ut existentes.
Dico 7°. DEUs, PER MODUM OBJECTI SECUNDARII, Cog-
NOSCIT OMNIA POSSIBILIA.
Probatur 1°. Cognoscit omnia possibilia. Quia Deus
cognoscit omne cognoscibile. Creaturæ autem possibiles
sunt objectum cognoscibile. Licet enim nullam enti-
tatem habeant, quæ simpliciter seu actu aliquid sit,
168 Scientia Possibilium in Deo. ILECT. XVI.
vere tamen sunt entitates in potentia, quibus prædicata
essentialia et affectiones debentur, quoties extiterint.
Atque ideo scientiam quaquaversum se exserentem
latere non possunt. 2°. Per modum objectisecundarii.
Quæcunque sunt possibilia, ideo sunt possibilia, quia
sunt objecta potentiæ divinæ. Sed necesse est, ut Deus
perfecte cognoscat totam latitudinem suæ potentiæ.
Ergo cognoscit possibilia in potentia sua, tamquam in
medio prius cognito, cognoscit itaque ut objectum
secundarium.
Probatur 2°. Deus cognoscit se perfectissime, sicuti
est ; est autem fons omnis possibilitatis ereaturarum,
Causa prima, exemplaris, effectiva, et finalis omnium :
cognoscit itaque se ut talem ; at ita se plene cognoscere
non potest, nisi cognoscat omnia exemplata, factibilia,
et dirigibilia ad finem. Talia autem sumit possibilia.
Cognoscit itaque ea omnia in se, ut in fonte, et objecto
primario ; illa itaque cognoscit ut objectum secum-
darium.
Ut tandem intelligatur quomodo Deus sit objectum
primarium, quomodo creaturæ possibiles, objectum
secundarium scientiæ divinæ ; statuendum est, omnes
creaturas possibiles cognosci a Deo in divina essentia,
quatenus virtutem habet illas efficiendi. Nam virtus
hæc est, ordo quidam transcendens, seu habitudo ad
creaturas tendens; qui quidem nullo modo percipi
potest, sine aliqua cognitione ipsarum creaturarum
possibilium, quæ sunt terminus illius ; et quo intimius
penetratur hæc virtus causæ, eo perfectius distinctiusque
percipiuntur effectus ab ipsa producibiles. Necesse est
igitur intellectum divinum, quo perfectissime cognoscitur
divina matura atque potentia, habere perfectissimam
cognitionem omnium effectuum, per potentiam Dei
producibilium.
Scîentia Dei quam late eaeterusa. 169
Atque hæc quidem satis ad explicandam hanc rem,
ex parte scientiæ ; ex parte autem objecti ulterius
sciendum, creaturas pure possibiles nullum prorsus
habere esse, extra cognitionem divinam. Sed licet
actu non sint, esse tamen possunt, et illa ipsa entitas,
quam non habent, sed habere possunt, et, si actu
ponantur, habebunt, terminat scientiam divinam ; quæ
nullam perfectionem aut determinationem haurit ab
objecto, atque ideo existentiam ° ejus, sive per se, sive
per speciem vicariam non requirit ; sed cum sit ipsa per
se infinitæ virtutis ac perfectionis, semper est in actu
secundo respectu omnium objectorum intelligibilium,
eo modo quo intelligibilia sunt.
Ex natura itaque possibilium patet ea esse intelli-
gibilia. Ex perfectione intellectus divini patet ea
intelligi. Ex infinita denique Dei potentia, et non-
existentia possibilium, patet ea non esse nisi objectum
secundarium scientiæ divinæ. Quod diximus 79.
Dico 80. SCIENTIA DIVINA EXTENDIT SE AD OMNIA
EXTRA IPsUM DEUM ACTU EXISTENTIA, ETIAM INFIMA.
Scil. Deus cognoscit omnia alia a se actu existentia,
non tantum in communi, et secundum rationes genericas,
sed etiam in particulari, secundum peculiares differentias,
tam mumericas quam specificas, non tantum entia
perfectiora, et obedientiæ voluntariæ capacia, sed etiam
imperfectissima.
Probatur 10. ex fide. Gen. i. 31. Vidit Deus cuncta,
quæ fecerat. Ea autem quæ facta sunt, fuere individua,
nullaque res tam vilis est, quæ non sit a Deo creata.
Nullum est itaque individuum, quamvis infimum, quod
fuerit indignum intuitu divinæ scientiæ. Job. xxviii. 24.
e existentia S.
170 Deus cognoscit omnia Existentia. LECT. XVI.
Ipse fines mundi ìntuetur, et omnia quae sub cælo sunt
vespìcit. Heb. iv. 13. Non est ulla creatura invisibilis
C07* (1772 €O.
Probatur 20. ratione. 1. Omnis perfectio creaturæ
est in Deo, secundum eminentiorem modum. Sed
cognoscere entia extra Deum, actu existentia, est
perfectio creaturæ. Ergo earundem rerum cognitio,
secundum eminentiorem modum, præexistit in Deo.
2. Qui cognoscit omnia possibilia, cognoscit omnia actu
existentia. Nihil enim actu existit, nisi prius possibile
fuit, et ut tale cognoscebatur a Deo. Actu enim
existens, non differt a possibili, nisi sola existentia.
Illa autem ipsa existentia est a Deo. Cum igitur Deus
cognoscat ens, ut possibile, priusquam existat, quando
debiliorem habet objecti rationem ; necesse est ut
cognoscat, quando existit ; præsertim cum cognoscat
possibile, in sua ipsius potentia, per quam potentiam
postea existat.
Atque ita consideravimus in objecto secundario, res
a Deo distinctas, secundum differentiam status, quatenus
sunt vel possibiles, vel existentes. Atque hæc de
scientia Dei, et objecto. Breviter attingenda est harum
scientiarum qualitas ; quænam scilicet differentia, inter
scientiam divinam, qua cognoscit seipsum, res possibiles,
et existentes.
Est itaque primo scientia divina, vel necessaria vel
libera. Quæ divisio sumitur, ex parte objecti, et per
extrinsecam denominationem tribuitur scientiæ Dei.
Nam intra sphæram objectivam ejusdem, quædam
prorsus necessaria sunt ; ut Deus ipse, et, supposito
Deo, creaturæ possibiles ; alia contingentia, et alicujus,
saltem ipsius Dei, libertati subjecta. Scientia igitur
divina, quatenus est scientia Dei, et rerum possi-
A$cientia Dei vel necessaria vel libera. 171
bilium, ex necessitate objecti dicitur necessaria. Qua-
tenus est scientia rerum contingentium, et causæ
alicui liberæ subjectarum, ex libertate causæ dicitur
libera.
Ita considerata differentia objecti secundarii, respectu
status ; proxime consideranda erit, sub differentia
temporis, quatenus est vel præsens, vel præteritum, vel
futurum.
L E C TIO XVI I.
ID E S C I E N T I A D E I.
CIENTIAM Dei considerandam proposuimus, Io.
quoad ejus naturam et perfectionem : 29. quoad
objectum atque latitudinem. Ac de natura quidem et
perfectione scientiæ divinæ, in se spectatæ, diximus
Lectione XV. Quod ad latitudinem autem ejus spectat,
distinximus objectum in primarium, seu formale, et
secundarium, seu materiale. De objecto primario, seu
formali, qui est ipse Deus, diximus Lectione proxime
præterita. In objecto secundario, seu materiali, con-
sideravimus triplicem rerum a Deo aliarum differentiam ;
primam, respectu status ; secundam, respectu temporis;
tertiam, respectu realitatis. Differentiam status os-
tendimus inter res possibiles, et actu existentes ; et
quatenus utræque objiciuntur intellectui divino, eadem
Lectione docuimus.
Restat ut differentiam rerum extra Deum positarum,
respectu temporis, proxime consideremus; et quomodo
intellectui divino objiciantur, doceamus. Cum autem
veritas sit objectum scientiæ, nec simpliciter veritas, aut
falsitas sit nisi in judicio, nec judicium nisi in pro-
positione *, nec propositio sine verbo,
a In orig. MS. ** præpositione." S.
Dei Scientia quoad Tempus. ] 73
Observandum primo, cum Ammonio, Græco inter-
prete Aristotelis, ad Libr. 7Tepi 'Epμηvetas : 'E7re\ ^yàp
tò katn yopoÜμevov év ταῖς τροτάσeat, ρημα eîvai àvayxaiov,
tò ôè ßfiua Xp6vov 7Tpoa-a-nuaivet, tòv δέ Xp6vov τριχῆ
διαιρούμev, eis te τὸ 7Tape\n\v6öς, και τὸ ἐveatós, και τὸ
μέλλον, άνάγκη τὸν τροτάσ€ων ἐκάστnv, καθ' éva τὸν τριῶν
λαμβάνεσθαι χρόνων. “ Cum veritas omnis judicii aliqua
“ propositione contineatur, nec ulla propositio sit sine
“ verbo, neque verbum sine tempore, tres autem tem-
“ poris differentiæ sint, præteritum, præsens, et futurum,
“ de qualibet differentia potest esse vel vera vel falsa
“ propositio, eaque veritas falsitasve objici potest
“ intellectui, ab eoque cognosci.”
Dico 1°. DEUs REs OMNEs ExTRA sE, sUB QUAVIS
DIFFERENTIA TEMPORIS SPECTATAS COGNOSCIT.
Probatur 19. ex S. Scriptura. Quæ docet nos Deum
loqui per prophetas suos, prophetas autem et præterita,
et præsentia, et futura enarrare. Ut Moses Deo in-
spiratus scripsit suorum temporum gesta, historiam
Ecclesiæ a diluvio ad sua tempora, imo, a creatione
mundi ad diluvium ; et ea quæ populo Dei erant
eventura, quæque ad Messiam pertinent, prædixit; a
Deo igitur et futurorum, et præsentium, et præteritorum
scientiam accepit. Omnia itaque hæc Deo cognita
Sunt.
Probatur idem ex ratione. Omnes enim Ethnici,
vates suos eandem scientiam a Deo etiam hausisse
crediderunt ; quemadmodum apud Homerum Calchas
describitur,
* Os jön tá τ' ἐόντa, τὰ τ' ἐσσόμeva, Tp6 T' éóvva.
Ad quem locum observat vetus scholiastes : "EaTi yàp
τ€λetov μαντeos, τὸ ἐπίστασθαι τοὺς tpeîs Xp6vovs άκριßós.
Et post eum Eustathius: "Ott àpeT) μάντεως eùêokiuov,
1 74 Deus cognoscit futura. LECT. XVII.
eíôévat τά κατὰ τjv Xρονικὸν τριμépetav. Triplicem igitur
differentiam temporis, sive, Thv XpovuKhv τριμέpetav,
comprehendit Deus.
Et quidem quod præsentia Deus cognoscat, nemo
dubitat, eaque quæ ante diximus, de scientia [Ejus]
rerum particularium, etiam infimarum, satis demon-
strant. *.
Deum autem, qui cognoscit præsentia, necesse etiam
præterita [cognoscere,] palam est. Quia quæ nunc
præterita sunt, fuere aliquando Ipsi, utpote æterno,
præsentia, atque ideo cognita : semel autem cognita
Deo, fore aliquando incognita nefas est putare.
Præterea, Deus præterita nobis in SS. Literis reve-
lavit ; idque cum summa certitudine. Habemus enim
fìrmìorem propheticum sermonem, ut inquit S. Petrus,
Ep. ii. c. i. 19. Denique ipsa fides supremi et no-
vissimi judicii hanc scientiam maxime confirmat ; in
quo et nos omnes operum nostrorum rationem sumus
reddituri, et Deus ipse unicuique, pro præteritis ipsius
factis, sive bonis sive malis, aut præmium aut poenam
redditurus est.
Hæc præteritorum cognitio describitur in S. Scrip-
tura sub similitudine memoriæ, librorum, &c. Non
quod sit in Deo memoria proprie dicta, ut ostendimus;
sed quod præterita cognoscat, quæ nos non nisi per
memoriam recolimus. Et tribuuntur Deo libri, non ad
memoriæ subsidium, sed ad commendandam scientiæ
certitudinem.
Ut autem præterita et præsentia cognoscit Deus, ita
et futura. Ut S. Augustinus, de Civ. Dei, lib. v. c. 9.
•* Nam et confiteri esse Deum, et negare præscium
•* futurorum, apertissima insania est.” Et S. Ful-
gentius de Fide ad Petrum, e. 33. “ Firmissime tene
Futurum necessario, vel contingenter. 175
* et nullatenus dubites, Deo incommutabili non solum
** præterita, et præsentia, sed etiam futura omnia im-
* commutabiliter esse notissima.” Item Ethnici : 'S2s
μέν και "EXXnves, kaì ßáp8apot, toùs Geoùs ijyoùvTat 7rdvTa
eîôévat, τὰ te övTa, kaì rà μάλλοντa, eùên\ov. Xenophon,
in Convivio, [c. iv. 47.] 887. D. Et Terentius in
Adelphis :
“ Istuc est sapere, non quod ante pedes modo est
** Videre, sed etiam illa quæ futura sunt
** Prospicere.”
Tota autem difficultas in hoc consistit, utrum Deus
cognoscere possit contingenter futura, et quomodo :
licet enim objectum liberum divinæ scientiæ, non fu-
tura tantum, sed præsentia etiam et præterita compre-
hendat, atque in his etiam libertas scientiæ divinæ
suam habet difficultatem ; quia tamen hæc difficultas
clarius elucet in futuris quam in præteritis, aut præ-
sentibus, in illis potissimum consideranda est. Est
autem futurum duplex, vel necessario, vel contingenter
futurum, et ut utar verbis Aristotelis, vel τὸ ἐσόμevov,
vel τὸ μέλλον. Nam, ut observat Ammonius ex
Aristotele, de Generatione et Corruptione, άλλο ἐστι τὸ
μέλλον 7Tapà τὸ ἐσόμevov. kaì tò μέν ἐσόμevov τὸ τάντως
ékßnaróμevov a muaivet, ός όταν eftToouev, ἐστaι Xetuòv, 3;
6épos, }) êk\et\|/us' tò δέ μάλλον, τὸ ἐκßijvav και μì ék3ijvat
δυνάμevov, oîov μέλλω ßaöí(etv, μέλλω τλéetv *.
Et quidem eo diligentius haec a nobis difficultas
enodanda est, quo pertinacius veritas negatur. Faustus
enim Socinus, in Prælectionibus Theologicis, quatuor
integris capitibus, scil. 8, 9, 10, 11 ; ac post eum
Jo. Crellius, libro de Deo et Ejus Attributis, Volkelii
libris de vera Religione præfixo, c. 24, omnem certam
" Cf. Hooker. in Appendice nuper edita ad Eccl. Pol. lib. v.
vol. ii. p. 7o8. “ Some things are by naturalconstitution necessary,&c.”
176 Sociniana Commenta refelluntur. I,ECT. XVII.
scientiam futurorum contingentium diserte Deo dene-
gant, abjudicantque.
Dico igitur 2°. DEUS CERTO COGNOSCIT FUTURA
CONTINGENTIA.
Probatur 19. Si ipsa prænotio futurorum sit sufficiens
demonstratio Dei, tum Deus cognoscit futura contin-
gentia. Nam prænotio futurorum non contingentium
competit creaturæ. Sed ipsa prænotio futurorum est
sufficiens demonstratio Dei, etiam Deo ipso judice. Is.
xli. 23. Ens e-iibs •> ny nns* n^nisi n-an
Annuntiate quae ventura sunt in futurum, et sciemus
quia dii estis vos. Ergo Deus certo cognoscit futura
contingentia.
Ad hoc argumentum ex Isaia petitum perfunctorie
respondet Socinus, ne dicam ridicule. ** Fatemur,”
inquit, ** Deum cuncta quæ futura sunt præmoscere, sed
** negamus omnia quæ eveniunt, antequam evenirent,
** futura, sive eventura fuisse. Multa enim eveniunt,
** quæ non evenire plane poterant, et sic eventura fuisse
** prorsus affirmari nequit.” Primo enim, falsa hæc
sunt ; contingenter enim futura sunt aliquo modo
futura, ut infra ostendemus. 2°. Ad rem ipsam nihil
faciunt. Nam scire ea tantum futura, quæ aliter
evenire non possunt, non potest esse demonstratio Dei.
Cum igitur videret Jo. Crellius responsum hoc Socini
mimis esse dilutum, addidit: “ Deum etiam illa præ-
“ videre, quæ natura sua sunt contingentia, et si decre-
“ tum ipsius absit, certo futura nom sunt;” atque
concludit, ** de hoc rerum futurarum genere imprimis
** loqui Scripturam, cum earum cognitionem, et præ-
** dictionem Deo uni tribuit, falsis autem diis adimit.”
Paulo itaque subtilius hie versatur Crellius, quam
Socinus suus, pauloque liberalius cum Deo suo agit.
Non tantum enim necessario, ex natura sua futura,
Befutatur Crellius. 17r;
scientiæ divinæ subjicit, quæ ne diabolo quidem dene-
gare potest ; sed etiam ea quæ natura sua contingentia
sunt, sed, respectu decreti alicujus divini, sunt neces-
sario eventura: reliqua autem Deo et diabolo asserit
æque ignota, saltem quoad scientiæ certitudinem. At
neque sic argumento nostro ullo modo satisfecit.
Concedit enim non loqui prophetam de necessario ex
natura sua futuris, sed de natura sua contingentibus:
hactenus recte. At cum addat, “ de contingentibus iis
“ tantum, quæ sunt sub absoluto Dei decreto,” senten-
tiam prophetæ prorsus enervat, et argumentum Dei
plane inefficax reddit. Provocat enim hoc loco Deus
ad populum suum, ut distinguat inter Deum verum, et
deos falsos, idque per solam prænotionem, prædictio-
nemve futurorum. Non necessario futurorum ex na-
tura sua ; et Deo enim vero, et creaturæ prænosci, et
prædici possunt ; sed natura sua contingentium, “ ut
“ sub decreto Dei,” inquit Crellius. At vero de his
mullo modo judicare populus potest, nisi cognoscat
quænam sua natura contingentia sint sub decreto
divino. At si populus hoc cognoscat, potest et dia-
bolus atque ita prænoscere atque prædicere. Neque
provocare potest Deum ad populum judicaturum ex iis,
quæ cognoscere non potest. Quæ autem futura con-
tingentia sub decreto fuerint, quæ non fuerint, judicare
nullo modo potuit.
Reliquum igitur est, ut Deus loquatur de universis
quocunque modo contingentibus, quæ nulli creaturæ
possunt certo cognosci, ideoque neque infallibiliter
prædici. Deo autem omnia certissime cognoscuntur, et
infallibiliter prædicuntur.
Verum itaque et efficax argumentum nostrum est,
quicquid dixerint Socinus Crelliusque : scil. Si ipsa
PEARSON, VOL. I. N.
178 Argumenta eae S. Scripturis. LECT. XVII.
prænotio futurorum sit demonstratio veri Dei, tum
Deus certo cognoscit futura contingentia. Sed : Ergo.
Probatur 2°. Si dentur prædictiones certæ et in-
fallibiles de mere contingentibus certo et infallibiliter
futuris; tum datur in Deo certa cognitio futurorum
contingentium. Certitudo enim scientiæ divinæ est,
unicum fundamentum infallibilitatis prædictionum : et
si Deus prædiceret, per prophetas, id quod certo mom
eognoscit, nulla causa esset quare firmum fidei assen-
sum prædictionibus adhiberemus : mentitur enim, non
tantum qui asserit id esse verum, quod scit esse falsum,
sed ille etiam qui asserit id esse verum, quod verum
esse nescit, licet verum sit. At dantur prædictiones
certæ et infallibiles de futuris mere eontingentibus.
Ergo.
Ut huic objectioni occurramt Sociniani, prædictiones
divinas ita interpretantur, ut aut non sint de pure
contingentibus, aut, si sint, de talibus futuris dicant
Deum non prædicere ea certo futura, sed verisimiliter
tantum. Duo itaque in probanda minori propositione
spectabimus ; primum, prædictiones, quas asserimus,
esse de objectis pure contingentibus ; secundum, ut
sint prædictiones non conjecturales, sed certæ et in-
fallibiles; ac propria fidei divinæ objecta, cui non
potest subesse falsum.
Legimus Gen. xv. 13. locutus est Deus ad Abra-
hamum : Scito praenoscens, quod peregrínum futurum
sit semen tuum in terra non sua, et sul)jicient eos ser-
vituti, et qffligent quadringentis annis. Veruntamen
gentem cui servituri sunt Ego judicabo. At hæc est
prædictio de pure contingentibus certo futuris. 19. Est
de certo futuris. Dicitur enim promissio Abrahamo
facta, Act. vii. 5, 6. Omnis autem promissio Dei est
8ocinâ Commentum. 179
Amen. Dicitur fœdus quod pepigit Deus cum Abra-
hamo, Exod. ii. 24. Et fuit quidem hoc solenniter
confirmatum, et exactissime impletum. Non erat
igitur monitio tantum, aut conjecturalis prædictio,
humano modo facta, sed certa et infallibilis, certam et
infallibilem præscientiam, ut causam, requirens. 2°.
Eadem est de pure contingentibus. Est enim de
actibus a voluntate humana dependentibus, a voluntate
eorum qui nondum nati erant ; hi autem sunt matura
sua contingentes, iidem etiam sunt liberi a decreto
aliquo divino determinante voluntates hominum ad eos
actus necessario producendos, quia sunt actus mali,
a Deo prohibiti, et, ut mali, iram Dei in ipsos
provocaturi, et ut tales actus scil. quos ipse severe
punire vellet, a Deo prædicuntur. Cum itaque sint,
et natura sua contingentes, et a decreto determinante
liberi, sunt pure contingentes. Erat itaque hæc
prædictio a Deo facta, de pure contingentibus certo
futuris.
Ad hunc locum nihil Crellius ; ratus, opinor, suffi-
cere ea quæ dicta sunt a Socino. Socinus autem non
negat hanc certam prædictionem fuisse, et ex præ-
scientia infallibili: negat vero esse de pure contingenti,
sed potius ex decreto Dei. * Respondeo,” inquit,
“ posse Deum, et solere, peccatis peccata punire.
“ Potuit igitur Deus auctor esse servitutis et afflictionis
“ populi sui, ut ea ratione Ægyptios ob idololatriam
“ graviter puniret ; atque ita Deus afflictionem istam
* prædicere potuit, non ex prænotione omnium quæ
“ fiunt, sed ex decreto suo.” Sed hoc responsum tollo ;
1°. negando Deum peccata peccatis proprie punire ;
peccatum enim, qua tale, est voluntarium, et poena,
ut poena, est involuntaria ; nullum igitur peccatum
N 2
180 Refutatio Socini. LECT. XVII.
proprie poena est ; nulla poena proprie peccatum, utpote
justa °.
2°. Illa improprie dicta poema, ut afflictio injusta et
ingrata populi Dei, fuit proprie peccatum, atque ita
voluntaria et libera actio ; aliter juste punibilis non
fuisset ; at si libera, ergo et contingens ; si non con-
tingens, ergo nec libera ; si non libera, ergo nee
peccatum.
39. Si daremus afflictionem populi Dei, non tam ut
peccatum Ægyptiorum, quam ut poenam peccati fuisse,
decreto Dei determinatam, atque in illo decreto
prævisam ; certe non potuit ut poena peccatorum deter-
minari per decretum divinum, et in illo decreto præ-
videri, nisi præviderentur illa peccata, quorum esset
poena. Necesse est igitur, ut peccata illa liberrima
Ægyptiorum illorum, qui afflicturi erant Israelitas, et
propter quæ, ipso illo afflictionis peccato, ex decreto
divino punirentur, fuerint Deo certissime cognita, cum
hæc Abrahamo prædixit. At illa peccata nondum
erant commissa, et ipsi homines post trecentos annos
nati sunt, qui ita erant libere primo peccaturi. Ipsa
itaque peccata, poenam illam improprie dictam præ-
euntia et commerentia, erant actus liberrime proferendi,
atque ideo pure contingentes, respectu ullius determi-
nationis extrinsece necessitantis ; et iidem non erant
nisi post trecentos annos futuri. Prædictio igitur Dei
Abrahamo facta fuit ex præscientia certissima futurorum
pure contingentium. -
c S. Augustin. De Prædest. ** faciant quae non conveniunt;
Sanct. x. 1 9. ** Etsi sunt quæ- ** non ibi peccatum Dei est, sed
** dam, quæ ita peccata sunt, ut ** judicium.” Idem argumentum
“ poenæ sint etiam peccatorum, fusius tractat S. Gregorius Magn.
** unde dictum est, Tradidit eos Moral. in Job. xxv. §. 9. Homil.
** Deus in reprobam mentem, ut in Ezech. lib. I. §. xi.
Deus prædicit contingentia. ]81
Prævidit, opinor, Socinus, responsionem hanc suam
non esse satis per se firmam, ex decreto puniendi
certum populum, scil. Ægyptios, petitam. Addit igitur
plenioris responsionis loco, facetum sane commentum :
“ Decrevisse quidem ab initio Deum, ut populus suus
“ ab una aliqua gente affligeretur ; sed ut ea gens
“ Ægyptii ipsi forent, non ante decrevisse quam in
“ Ægyptum populus translatus est.” Sed et hoc re-
sponsum tollo, 1°. quia summam imperfectionem, ac
mutabilitatem Deo attribuit, et decreta divina quotidie
nova, ex temporum particulis, oriri asserit, et præ-
dictiones Dei absolutas ex decretis prorsus indeter-
minatis dependentes docet: quæ omnia attributis Dei
a nobis ante demonstratis plane contradicunt.
29. Si daretur Deum non ante decrevisse, ut gens
quæ affligerent Israelitas Ægyptii essent, quam in
AEgyptum populus Dei translatus est ; nihil tamen
omnino hoc Socinum juvat, quia populus Israeliticus
translatus est in Ægyptum, pluribus quam ducentis
annis ante afflictionem illam quæ fuit a Deo prædicta,
atque ideo pluribus quam centum annis antequam quis-
quam ex illis Ægyptiis, qui ita peccaturi et puniendi
prædicuntur, natus est : admisso itaque hoc eommento,
tota difficultas qua urgetur Socinus manet integra.
30. Sive prædictio illa primo facta spectet ad Ægyp-
tum, sive ad populum aliquem individuum vagum, nata
est certe ex præscientia, quod gens illa, qualiscunque
esset, affligendo populum, aut alio peccato quod provo-
caret Deum ut afflictione peccaminosa punirentur, pec-
catura esset, et ultionem divinam provocatura : quæ
peccata adhuc manent prævisa ut pure contingentia,
certo futura. Refutatis itaque adversarii responsis,
concludo: prædictionem divinam Gen. xv. 13. scriptam,
I 82 Dei Præscientia. LECT. XVI[.
esse certam et infallibilem de futuris mere contin-
gentibus.
Similiter certæ sunt prædictiones a Deo factæ de
incredulitate et impietate populi, temporibus Messiæ,
deque rejectione ejus propter eam futura. Ut Is. liii. 1.
Quis credidit audítui nostro ? et brachium Domini cui
1'evelatum est ? Ubi præteritum, credidit, pro futuro,
credet, positum est, propter certitudinem futuritionis.
Prophetiam enim hanc disertam fuisse ostendit Joan.
xii. 37. Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non
credebant in eum, ut sermo Isaiæ prophetæ impleretur,
quem divit : Domine quis credidit auditui nostro ? Ecce
prædicta est infidelitas. Impietas etiam prædicitur erga
Messiam, quod Eum sint contempturi, vulneraturi, et
morte affecturi. At opera infidelitatis et impietatis
hominum, post tot centurias anmorum, procreandorum,
sunt futura pure contingentia. Dantur itaque certæ præ-
dictiones de contingenter futuris.
Eadem est ratio prædictionum de adventu falsorum
doctorum, prophetarum, et Antichristi: de impietate et
infidelitate hominum in adventu Christi ; ad quæ omnia
peculiariter nihil est a Socino responsum.
Sit igitur secundum nostrum argumentum integrum
et illibatum : si demtur prædictiones certæ et infallibiles
de mere contingentibus, certo et infallibiliter futuris,
datur in Deo certa cognitio futurorum contingentium :
Sed dantur &c. : Ergo. Ut recte dixerit Tertullianus :
** De præscientia vero quid dicam ? quæ tantos habet
* testes, quantos fecit prophetas”.”
Probatur 29. ratione.
10. Si Deus certo cognoscat contingenter præsentia,
cognoscit contingenter futura. At Deus certo cognoscit
d Adv. Marcion. ii. §. 5.
Divínæ Scientiae Perfectio. 183
contingenter præsentia. Omnes enim res præsentes,
quocumque modo existant, Deo cognitas esse, et ante
probavimus, et nemo negat, quando enim præsentes
sunt, necessario sunt. Consequentia patet. Quia
quæcunque Deus jam cognoscit, ea ante cognovit;
neque potest ullum momentum temporis assignari, in
quo Deus non cognovit, quod jam cognoscit. Etenim
scientia Dei, non minus æterna quam essentia. Omnia
autem contingenter præsentia aliquando non fuerunt:
ergo cognita erant, quando non fuerunt; quando autem
non fuerunt, erant tantum contingenter futura. Con-
tingenter itaque futura sunt Deo cognita ; idque vel
inde certum est, quia omnis cognitio divina est æterna.
29. Si tota ratio quare nos mom intelligimus contin-
genter futura, sit imperfectio scientiæ nostræ, tum
Deus cognoscit futura contingentia : Deus enim habet
omnes scientiæ perfectiones, seclusis omnibus imperfec-
tionibus. Sed tota ratio quare nos non intelligimus
contingenter futura, est imperfectio scientiæ nostræ :
scil. quia non possumus nobis comparare certas species
eorum, quoniam nec ab ipsis possumus habere, cum non
sint, nec a causis, quoniam determinatæ non sunt.
Deus autem non indiget speciebus, ut ostendimus, sed
ejus scientia est, ex se ipsa, actu determinata immediate
ad omne cognoscibile. Cognoscit itaque Deus futura
contingentia, idque ex eo certum est, quod ipsius
scientia sit infinite perfecta.
Atque hæc dicta sunto ad confirmationem scientiæ
nostræ*, de certissima cognitione, [quæ in Deo est,]
futurorum contingentium. Veruntamen, quoniam
adversarii existimant rationem quare, aut nos, aut Deus
non cognoscit contingentia, non esse ex aliqua imper-
° Hæc si sana sunt, Pearsonus care eam quam de Dei præscientia
videtur “ scientiam nostram” vo- habemus.
l84 Objectio ea, Aristotele proponitur. ILECT. XVII.
fectione intellectus, aut modi intelligendi, sed ex ipsa
rerum natura*: ut enim, cum dicitur Deum omnia
posse, ea intelliguntur omnia, quæ sub potentiam
ullam cadunt, seu quæ natura sua sunt possibilia: ita
etiam cum dicitur Deum omnia scire, intelligenda sunt
omnia scibilia, seu omnia quæ sub scientiam ullam
cadunt : quæ autem nullo modo sunt, ea, ex ipsius rei
natura, nullo modo sciri possunt: ea autem quæ nondum
extiterunt, nec certo futura sunt, nullo modo sunt:
atque ita futura contingentia nullam habent determi-
natam futuritionem, ut propositiones de futuris contin-
gentibus mom habent determinatam veritatem, secundum
ipsum Aristotelem, atque ideo non possunt determinate
sciri.
Necesse erit igitur hanc quæstionem, de determinata
veritate propositionum de futuris contingentibus, paulo
diligentius discutere, et rationes Aristotelis, quibus
tantum fidunt adversarii, examinare.
f Vide quæ Vorstio objicit rex Ashwell, De Socino et Socinia-
Jacobus in suaProtestatione Anti- nismo, §. 62. p. I I 2, I I 3.
Vorstia. Opp. p. 359, 36o. Geo.
L E C T I () XVIII.
DE SCIENTIA ID E I.
STENDIMUS priori Lectione adversus Socinum
dari certissimas prædictiones, atque ideo scientiam
in Deo infallibilem, de futuris pure contingentibus.
Idque satis nos probasse putamus, quod ad scientiæ
divinæ perfectionem attinet. Cum autem Socinus
perfectionem intellectus divini nullo modo negare præ
se ferat, sed tantum futuris contingentibus intelligi-
bilitatem auferre; (neque enim Deum ipsum id intel-
ligere censendum est, quod intelligi nullo modo potest ;)
necesse omnino est ut hanc quæstionem, de intelligi-
bilitate futurorum contingentium, paulo diligentius
discutiamus. Hæc autem controversia, cum ad principia
dialecticæ, de veritate propositionum, præcipue spectet,
maximam nobis difficultatem parit, quod Aristotelem,
in hac arte facile principem, adversantem nobis habere
videamur.
Ac primo quidem concedimus, non posse nos deter-
minatam scientiam Deo tribuere earum rerum, seu
propositionum, quæ nullam habent determinatam veri-
tatem ; veritatem enim esse objectum scientiæ agno-
scimus; sed dicimus etiam, earum propositionum
I 86 Quid sit proprie contingens. LECT. XVIII.
determinatam esse veritatem, quarum Deus habet
certam et determinatam scientiam.
29. Cum Deo futurorum contingentium certam
scientiam tribuendam esse contendimus, simul propo-
sitionum, de his futuris contingentibus, determinatam
esse veritatem asserimus; imo vel inde probamus.
Sit igitur hoc primum argumentum : Quæcunque
determinate cognoscuntur, sunt determinate vera :
Futura contingentia determinate cognoscuntur: Ergo.
Sed quoniam Sociniani sola rationis vi miti videntur,
et minoris certissimam veritatem tot modis eludere
conantur, ex ipsa futurorum ac contingentium natura,
eamdem conclusionem inferam, et probabo.
I. Primo itaque suppono, contingens, qua tale, posse
esse, vel non esse, respectu cujuslibet instantis antequam
sit, atque hanc esse ipsam naturam contingentiæ.
Suppono 2°. Contingens non posse non esse, cum
est ; sive, necessario esse, quando est : in hoc ipso enim
contingens a necessario non differt.
Suppono 3°. Multum distare hæc duo: necesse est
aliquid esse, quando est, et necesse est aliquid esse
simpliciter. Ipse enim qui adversatur, Aristoteles, hæc
tanquam indubitata tradit: Tò μέν οὐv eîvat, inquit, τὸ
όν, όταν fi, kaì tò u) öv μ) eîvat, όταν μ) í, áváyxn' οὐ
μέντοι oùte tò ὸν άταν άνάγκm eîvat: où re τὸ μ} öv άνάγκm
//) eîvav* où ^yàp ταῦτόν éa tu ~rò öv άταν eìvat êê άνάγκης
öte ἐστι, και τὸ ἀπλῶς eîvai é3 dvdyxns' όμοίως δέ kaì érâ
toû μ) övTos. Ita ille, vere et subtiliter, uti solet8.
Suppono 4°. Futurum, qua tale, nullam aliam exis-
tentiam denotare quam eam quam habiturum est,
quando erit ; sive omnem aliam existentiam negare
atque respuere, in ullo instanti cogitabilem, ante instans
quo erit. Si enim cogites futurum habere ullam
g De Interpret. ix. 14.
Argumentum de contingenter futuro. 187
existentiam, ante illud instans quo erit; cogitas, sive
concipis illud esse antequam sit, atque ita facis non
futurum, sive præsens, quando præsens non est: præsens
enim erit illi instanti quo futurum est, sed præsens non
est, aut erit, ulli instanti durationis, antequam erit, seu
futurum est.
Suppono 5°. Determinate esse, vel non esse, non
significare aliquam antecedaneam' essendi determi-
nationem, sed tantum determinare tò esse, a non esse,
et non esse, ab esse ; ut id dicatur determinate esse,
quod revera est, nec potest dici non esse: et id dicatur
determinate non esse, quod revera non est, nec vere
potest dici esse.
Suppono 6°. Propositionem esse determinate veram,
quæ dicit illud esse, quod revera est, aut non esse, quod
revera non est : scil. quæ asserit aliquid ita esse, ut
verum non sit illud non esse ; vel negat aliquid esse, ut
verum non sit illud esse. Neque aliud quicquam
determinatio significat, quoad veritatem. Ad propo-
sitionem autem quod attinet, cum duæ contradictoriæ
de eadem re affirmantur, et negantur, certum est aut
hanc esse veram, aut illam ; sed si nihil amplius
asseratur, adhuc sunt indeterminate veræ, aut falsæ;
cum enim dicimus, aut hanc, aut illam, neque determi-
namus hanc nec illam ; ubi autem hæc dicitur esse
vera, illa autem falsa, tunc determinatur quænam sit
vera, quænam falsa, et ita sunt determinate veræ, aut
falsæ ; si hæc vera, illa falsa esse dicatur, aut ita esse
supponatur.
His præsuppositis, ad probationes ipsas accedo :
ARGUMENTUM 1. Aut propositiones contradictoriæ de
futuro contingenti sunt neque veræ neque falsæ omnino,
aut sunt tantum indeterminate veræ vel falsæ, aut sunt
h antecedaneæ. S.
188 De futuro contingenti. LECT. XVIII.
determinate veræ aut falsæ : At non sunt neque veræ
neque falsæ omnino, nec sunt tantum indeterminate
veræ aut falsæ. Ergo sunt determinate veræ aut falsæ :
i. e. altera earum est determinate vera, altera determi-
nate falsa. Major evidens est, ex sufficienti enumeratione
partium. Minoris pars prior et nobis conceditur, et per
se evidens est.
19. Conceditur ab Aristotele: άμφω γὰρ οὐχ ύτἀράet
άμοι έτι τοῖς τοιούτοις. Et rursus, άλλὰ μ}ν οὐδ' άς οὐδé-
tepóv ye άληθές, évêéxeTat \éyeiv, oîov δτι ούτe ἐσται, ούτe
oùk ἐσται i. * Putaverunt autem quidam,” inquit Boe-
thius*, * quorum Stoici quoque sunt, Aristotelem
“ dicere, in futuro contingentes nec veras esse, nec
** falsas; sed falsum est. Non enim Aristoteles hoc
“ dicit quod utræque nec veræ, nec falsæ sunt, sed quod
** una quidem ipsarum quælibet, aut vera aut falsa est.”
29. Conclusione hae non indigemus; est enim per se
evidens. Sint enim, v. g. hæ duæ propositiones contra-
dictoriæ de futuro contingenti: Alexander cras pran-
surus est: Alexander cras pransurus non est'. Si neutra
ex his propositionibus vera sit, tum Alexander neque
cras pransurus est, neque cras pransurus non est: si
neutra ex iisdem falsa sit, tum Alexander et cras
pransurus est, et cras pransurus non est: sed fieri
omnino non potest, ut aut Alexander neque cras pran-
surus sit, neque cras pransurus non sit ; aut et cras
pransurus sit, et eras pransurus non sit. Nemo enim
potest et prandere simul, et non prandere ; neque quis-
quam potest neque prandere, neque non prandere.
Ergo neque neutra ex his propositionibus vera est,
i De Interpret. IX. 3. et 6. sonus exstant in p. 364. ed. Gla-
k Plura habet Boethius de hac reani.
quæstione in Comment. in Ari- 1 Ex Boethii Comment. in
stot. Libr. de Interpret. Edit. ii. Aristot. Libr. de Interpret. Edit.
lib. iii. Verba quæ citat Pear- i. p. 24 I. ed. Glareani.
De futuro contingenti. 189
neque neutra falsa est. Non possunt itaque propo-
sitiones de futuro contingenti esse, neque omnino veræ,
neque omnino falsæ.
Secunda pars minoris est: Propositiones contradic-
toriæ de futuro contingenti, non sunt indeterminate
tantum veræ vel falsæ. Probatur. Quia indeterminata
veritas, aut falsitas, nec veritas nec falsitas est : at in
his propositionibus est aliqua veritas, et falsitas, ut
ostendimus : ergo harum propositionum veritas aut
falsitas tantum indeterminata non est. Quod autem
nulla veritas, aut falsitas sit revera talis, et tamen
indeterminata, probatur. Recte Aristoteles, όμοζως οί
λόγοι άληθeís, öaTep. xaì rà 7rpdyματa”. ** Eo modo
“ propositiones de rebus veræ sunt, quo res ipsæ sunt ;"
sed res singulares quæ sunt non habent indeterminatam
existentiam. Ergo neque propositiones indeterminatam
veritatem. A parte enim rei, non dantur individua
vaga ; sed quicquid est a parte rei, est singulare aliquid
determinatum, et ab aliis distinctum. Ut cum dico,
hic est vel Petrus, vel Paulus, ille, de quo loquor, non
est indeterminate, sed determinate vel Petrus, vel
Paulus: et si Petrus sit, ita Petrus est, ut Paulus non
sit ; si Paulus, ita Paulus est, ut Petrus non sit. Illa
autem indeterminatio, seu confusio, per conjunctionem,
aut, expressa, non est in ipsa re, sed in confusione, seu
indeterminatione intellectus, Petrum a Paulo minime
distinguentis. Ita in contradictoriis propositionibus,
nulla est indeterminate vera, aut indeterminate falsa ;
licet dicamus, aut hæc, aut illa vera est: sed illa inde-
terminatio tantum est in intellectu, non potente judicare,
quænam vera, quænam falsa. Veritas autem non est
nisi in una determinate, falsitas non est nisi in altera
" Ex Boethii Comment. in Aristot. Libr. de Interpret. Edit. i. p. I 5.
ed. Glareani.
190 Socinâ Quisquìlìae dissipantur. LECT. XVIII.
determinate ; sed nos non possumus definire, in qua
veritas, et in qua falsitas sit. Et quemadmodum omnia
quæ sunt, determinate sunt, ita omnia quæ futura sunt,
determinate futura sunt. Esse enim quod futurum est,
est esse determinatum. Quod enim est futurum, est
esse actuale futurum, at nullum esse actuale potest esse
indeterminatum.
Hoc ulterius adhuc sic ostenditur. Quando res quæ-
cunque quocunque modo fit, habet definite et determi-
nate esse. At quicquid nunc est, aut quocunque modo,
toto tempore præcedenti futurum erat: ergo illud esse,
determinate sumptum, erat toto tempore præcedenti
futurum. Per eandem enim existentiam qua res modo
est præsens, fuit futura toto tempore præcedenti. Ut
enim, ab existentia effectus in hoc tempore, vocatur
præteritus toto tempore subsequenti, ita, ab eadem
existentia, vocatur futurus toto tempore præcedenti.
Recte quidem Boethius, etiam dum Aristoteli adsti-
pulatur. * Contingentia sunt quæcúmque vel ad esse,
** vel non ad esse æqualiter sese habent, et sicut ipsa
** indefinitum habent, et esse, et non esse, ita quoque et
** de his affirmationes, et negationes indefinitam habent
* veritatem, vel falsitatem ; cum una semper vera sit,
** altera falsa: sed quæ vera, et quæ falsa, nondum in
** contingentibus motum est.”
Recte, inquam, his verbis totam indeterminationem,
non in re ipsa, sed in nostra ignorantia rerum futurarum,
sive eventuum collocat. Quamvis alibi quidem dicat
hoc fieri per suam naturam, non ad nostram ignorantiam
atque notitiam.
Inepta igitur omnino sunt ista a Socino, in Prælec-
tionibus scripta. ** Fatemur quidem nos, omnia a Deo
** sciri quæ futura sunt, sed interim negamus ea quæ
* fiunt, si contingentia sint, futura fuisse, antequam
Argumenta de futuro contingenti. I9]
* fierent.” Vidit hæc stare per se non posse, vidit quod
statim objici posset ; itaque addit: “ Sed dicet aliquis,
“ igitur si ista futura fuisse negas, sequitur ea fuisse
“ non futura : quomodo igitur fieri potuerunt, si erant
** non futura?” Luculenta sane objectio, et satis directe
opposita sententiæ Socinianæ. Quid igitur respondet ?
In haec omnino verba: “ Sciendum est futura contin-
* gentia, antequam fiunt, nec futura esse, nec esse non
** futura.” Quam hæc prorsus absurda, et ab omni
veritatis specie aliena. Primo enim vocat ipsa futura,
et negat esse futura, subdit non esse futura antequam
fiant, ac si essent futura, postquam fiant: negat denique
esse futura, et simul neget esse non futura: h. e. asserit
contradictoria esse simul vera. Progreditur, “ Et affir-
** mare quidem possumus, antequam fiant, ea vel futura
** esse, vel non futura.” Quomodo autem potest affir-
mare quod negat, aut negare quod affirmat " ? Validum
est itaque quod proposuimus argumentum, scil. propo-
sitiones contradictorias de futuro contingenti, esse
determinate veras, aut falsas.
ARGUMENTUM ii. Omnis veritas propositionis de fu-
turo fundatur in veritate propositionis de præsenti : At
veritas propositionis de re præsenti, licet contingenti,
est determinata : Ergo propositionis veritas de re futura
contingenti est determinata.
Vis hujus argumenti breviter in hoc consistit ; Quod
cum dicimus aliquid esse futurum, non intelligimus
aliquam essentiam quæ sit, antequam res, quæ esse
futura dicitur, revera erit: sed tantum existentiam rei
in instanti secuturo, connotando carentiam existentiæ
n Pearsono consentit vir inter ** faciunt, idem est ac si neges
philosophos non ultimus, Leib- ** providentiam, qua res singulas
nitius: “ Dei negare præscien- ** regit gubernatque.” Cinquième
** tiam,” ait, ** de rebus futuris Ecrit à Clarke, §. 5.
** contingentibus, quod Sociniani
192 Aristotelis Argumentum. LECT. xvIII.
in instanti præsenti. Illa autem existentia in instanti
secuturo, quando existit, est in instanti præsenti, et
ipsa præsens est, atque ideo tum determinata : at
respectu instantis præcedentis, nullam aliam relationem
habet, nisi quam habet ex instanti præsenti quo tum
est, et quo ante futura erat.
ARGUMENTUM iii. Si propositiones universales de fu-
turo contingenti sint determinate veræ, vel falsæ, tum
propositiones singulares de futuro contingenti sunt
determinate veræ, aut falsæ : Sed propositiones uni-
versales &c. Ergo.
Minor a nemine hactenus negata est, et ab Aristotele
asserta. Consequentia majoris manifesta est. Quia
particulares propositiones non possunt esse determinate
veræ, nisi singulares propositiones sint determinate
veræ. Particulares enim propositiones fundantur in
singularibus, et earum veritas non aliunde resultat,
quam ex veritate plurium singularium.
Argumentum, quo fretus est Aristoteles, unicum ;
illudque, si solidum esset, aliis omnino opus non esset.
Ostendit enim assertionem nostram implicare contra-
dictionem: scil. Si in materia contingenti esset deter-
minata veritas, esset contingens, quia supponitur ; et
esset non contingens, quia est quid determinatum ;
determinatum enim et contingens sunt opposita. ei
^yàp τάσα KaTdq)aarus 3) άττοφασις άληθ)ς }, \[revôç, kaì
άτταν άνέγκn ὐτὰρxeuv j uh ὐταρχειν. Et rursus, άστe
άνάγκm j T)jv KaTd qpaatv, 3, t)jv άτόφασιν άληθj eîvat }
v[revδή. oÜóèv ápa oÜte ἐστιν, ούτe ■yiveTat, oùte å7rò τύχns,
oῦθ' ύτότ€ρ' ἐtvxev, οὐδέ άσται λ οὐκ ἐστaι. Et rursus,
ei ἐστι λevkòv vύν, άληθές }v eiTeîv 7Tp6tepov, öt éaTav
Xevköv öaTe àeì άληθές ἐν eíTeív δτιοῦν τὸν γινομένων ότι
άστιν } ἐσται. Eí ôé åÀn0άς %v eíTeív δτι ἐστιν, ἐ ἐστaι,
$ Q / • • a ^ }δέ v s/ 6) . €A δέ v ^ ? ^.
ovk oiov Te τουτο μη et vow, ovoe μη eareOTtvat* O 0€ μη οιον τ€
Futuri eae proviso potest esse Contingentia. 193
μ}, yevéa-0at, άδύνατον μά fyevéa-6at. à δέ άδύνατον μ}
(yevéa-θαι, àvdyxn fyevéa-6av' άταντα ούν τὰ ἐσόμeva àvayxaiov
fyevéa-θαι' οὐδέν ápa δτόrep' êtvXev, oÜôé å7rò τύχης άσται,
ei yàp άπό τύχης οὐκ ἐζ άνάγκης. Ita miris modis se
torquet Aristoteles in hoc argumento conficiendo ; nihil
tamen omnibus modis torquendo aliud efficere potuit,
quam, si propositiones sint determinate veræ de futuris
eontingentibus, tum contingentia sunt determinate
futura; si autem sint determinate futura, non sunt
contingentia, sed necessaria.
Respondeo, determinata veritas propositionis de fu-
turo contingenti non tollit contingentiam, nec infert
necessitatem. Non enim ipsa est determinatio agentis,
vel actionis, sed tantum orta ab effectu ad quem agens
se libere determinavit. Contingens quidem, qua tale,
potest esse, vel non esse, respectu cujuslibet instantis,
antequam sit ; ut primo loco supposuimus ; at deter-
minata veritas futuri contingentis nullum respicit
instans antequam sit ; in nullo enim instanti supponitur
esse, antequam erit. At contingens ipsum non potest
non esse, cum est ; sive necessario est, quando est ; ut
secundo loco supposuimus. Et hæc determinatio nihil
aliud requirit, nisi ut futurum tunc esse dicatur, quando
est, supponit itaque rem tum esse, quando est.
Suppositio autem quæ sumitur ex ipsa existentia
rei, non tollit ejus indifferentiam ; alias nihil existeret
contingenter. Ea enim ipsa quæ cum summa com-
tingentia existunt, non possunt non existere, ex sup-
positione quod existant. Ut enim, fatente Aristotele,
omne quod est, dum est, necesse est esse : non tamem
omne quod est, necesse est esse: ita omne quod erit,
quando erit, necessario erit ; non tamen omne quod
erit, necessario erit.
PEARSON, voL. I. ()
194 Iamblichę Sententia. LECT. XVIII.
Atque ita tandem satis probavimus, propositionem
de futuro contingenti aliam esse determinate veram,
aliam determinate falsam, causamque tantum in intel-
lectu nostro esse, quod tanquam indeterminatæ veri-
tatis considerentur. Ut autem ad primam quæstionem
revertamur, cum propositionum de materia contingenti
sit determinata veritas, et omnis veritas sit objectum
intellectus, et intellectus divinus sit infinitæ perspicaciæ,
necesse est ut Deus definite intelligat omnia futura
contingentia.
Est autem hoc adeo verum atque certum, ut ipsi
Græci philosophi Platonici, atque Peripatetici, licet
doctrinam Aristotelis de indeterminatione veritatis
futurorum conditionalium sequerentur, semper tamen
admitterent Deum omnia futura, etiam contingentia,
uno et immutabili actu intelligere.
Observatur ex Iamblicho apud Ammonium, διάφορα
eîvat τὰ μέτρα τόν yvóaretov, ** varias scil. esse mensuras
“ sive gradus cognitionis.” Cum enim cognitio sit
actus cognoscentis circa cognitum, aliquando actus
cognoscentis perfectior est natura cogniti, aliquando
imperfectior, aliquando æqualis. Ut cum res parti-
culares, per rationes æternæ et universalis veritatis
cognoscimus, ipsa cognitio re cognita superior est ; cum
anima seipsam contemplatur, avaTouXos, sive æqualis;
cum res prorsus divinas, inferior. Quibus positis,
dicendum est, inquit ille, tòv Θeòv (yvvóaketv μέν τάvτa
tà yeyov6ta, xaì Tå övTa, kaì rà éaröueva, à uéλλοντα, τό
Θeό ττροσήκοντα τρότον, τοῦτο δέ έστι μιά και όρισμένη,
xaì àueraßdtq) yvóaret* i. e. * Deum scire omnia præ-
** terita, præsentia, et futura sive certo sive con-
“ tingenter, modo suæ naturæ congruenti, una scil.
“ definita et immutabili cognitione.” Tuv6a xeuv μέντοι
Distinguitur Futurum contingens. 195
-rà évôexóueva KpeiTtövoς τῆς αὐτόν éketvov φύσetos' διότερ
taύτα μέν, dóριστον êXovta t}v φύσιν, δύνασθαί τε και
ékßaivetv και μ) ékßaivetv, ékeîvov ôè άte KpeiTtóvos tjs
φύσeos αὐτόν τjv yvóσιν αὐτὸν Tpoei\nq)6τα, όρισμένως
xai ταῦτα eiöévat. Ita largitur futurorum contingentiam
naturam esse indefinitam, cognitionem autem ipsorum
in Deo esse definitam.
Quid igitur faciemus Socino, qui in re maxime
theologica, philosophico tantum permotus argumento,
id Deo negavit, quod philosophi ipsi nunquam negave-
runt ? M}, τολμάτω τις τὸ τοῦ γνωστοῦ τρότερον και
ύστερον eig τ)ν τοῦ Θeoù yvóσιν dvaqpépetv' inquit Sim-
plicius. Negant illi, propositiones de futuro contin-
genti esse determinate veras; non megant esse deter-
minate Deo cognitas. Ut in philosophia peccent, in
theologia peccare nolunt. Negat Socinus has pro-
positiones esse determinate veras; negat et Deo esse
determinate cognitas. Nos in philosophia ab Aristo-
tele dissentire non veremur, asserentes, propositiones
de futuro contingenti esse determinate veras; in
theologia, et a philosophis et a theologis omnibus
dissentire omnino veremur, asserentes, propositiones de
futuro contingenti esse Deo determinate cognitas.
Cum autem futurum contingens duplex est, vel
absolutum, vel conditionatum : ostendimus hactenus
Deum certo cognoscere futura contingentia absoluta,
ostensuri postea eundem Deum, pro infinita sua per-
spicacia, non minus certo intelligere futura contingentia
conditionata.
O 2
L E C T I O XIX.
DE SCIE N TIA DEI C O N IDITION A T A.
D ostendendam objecti scientiæ divinæ latitudinem,
docuimus Deum non tantum præsentia, et præ-
terita, sed etiam futura cognoscere, idque certo. Cum
autem difficultas in cognoscendis contingenter futuris
maxime spectetur, ostendimus etiam ea esse Deo
certissime cognita. Contingenter autem futurum cum
duplex sit, vel absolutum, vel conditionatum : quæ
hactenus diximus, ad contingens absolutum spectant ;
quæ ad contingens conditionatum pertinent, impræ-
sentiarum tradimus. -
Observandum 19. Futurum conditionatum esse, quod
certa conditione posita est futurum, sive sit absolute
futurum, sive non, i. e. sive illa conditio posita fuerit
aliquando, sive nunquam : si modo, ut tempore suo
existat, ab aliqua conditione pendeat, futurum certe
conditionatum est, i. e. non aliter futurum, nisi sub
conditione ; ut, Si fur captus fuerit, suspendetur.
Observandum 29. Futurum conditionatum necessarium
esse, quod certa conditione posita necessario sequitur,
et infertur : h. e. ita est futurum, ut ea conditione
Futura conditionata necessaria. I 97
posita, non possit esse non futurum. Ut, Si Petrus
cucurrerit, movebitur. Si Sol cras ortus fuerit, dies
erit.
Observandum 39. Futurum conditionatum liberum
esse, quod certa conditione posita est futurum, ita
tamen ut, ea conditione non posita, non sit futurum, et
ea conditione posita, posset esse non futurum. Ut, Si
veniam quis petierit, dabo.
Dico 10. DEUS CERTISSIME COGNOSCIT FUTURA CON-
TINGENTIA NECEssARIA. Probatur, eo ipso quod sint
necessaria; quia, ob eandem rationem, continent in se
necessariam et infallibilem veritatem. Cum enim,
penetrata natura conditionis, et necessariæ consecuti-
omis, etiam ab hominibus cognoscantur, et in omni
argumentatione pro veris admittantur, necesse est ut a
Deo cognoscantur ; aliter enim sequeretur, esse aliquid
intellectui finito cognitum, et incognitum infinito. Sive
igitur conditio qua aliquid infertur, sit causa ipsius,
ipsum necessario efficiens, aut inferens; sive sit aliqua
alia causa extra conditionem, propter quam id quod
infertur, conditioni necessario annectitur, veritas con-
ditionalis erit necessaria et infallibilis. Joann. xii. 32.
Et Ego, si eaealtatus fuero a terra, omnia traham ad
meipsum : talis enim consecutio est infallibilis, ex in-
finito valore et pretio sacrificii Christi, seu sanguinis
Dei. Talis erat veritas illius propositionis ab Elisæo
prolatæ, atque perspectæ, cum regem Joas ita allocutus
est 2 Reg. xiii. 19. Si percussisses quinquies, aut sevies,
aut septies, percussísses Syriam usque ad consumptionem.
Licet enim nulla videatur esse connexio inter rem
enunciatam, et conditionem, aut dependentia unius ab
altera ; quid enim terra jaculo percussa, ad Syriam
bello profligandam ? erat tamen revera connexio, et
198 Futura conditionata libera. LECT. XIX.
dependentia eventus a conditione, scil. percussione, ex
verbo et promissione Dei prophetæ patefacta. Cum
enim promisit Deus se ita facturum, si illa conditio
impleretur, cumque impossibile sit Deum non stare
promissis, propositio illa quæ conditioni etiam disparatæ
conjungit eventum, ex promissione divina pendentem,
continet omnino necessariam consecutionem, atque adeo
veritatem.
Ita 2 Reg. ii. 9. Divit Elisaeus ad E/iam. Obsecro te
vt fiat in me dupleæ spíritus tuus. Qui respondit,
prophetico spiritu scil. i. e. ex certa scientia, quam ei
Deus indiderat, Rem difficilem postulas. Attamen sì
videris me, quando tollar a te, erìt tìbì quod petisti ; si
autem non videris, non erit. Licet enim visio Eliæ non
sit, ex sua natura, sufficiens et necessaria causa consequi
duplicem Elisæi spiritum, tamen supposita voluntate
divina dandi duplicem spiritum, si præcederet visio,
erat propositio conditionalis, et prophetæ perspecta, et
ideo Deo ipsi prius cognita.
Dico 2°. DEUS CERTIssIME COGNOSCIT FUTURA CON-
DITIONATA LIIBERA.
Probatur 19. auctoritate divina. Quæ Deus ut
credenda revelavit, ea certissime cognoscit : Futura
conditionata libera Deus ut credenda revelavit : Ergo.
De majori dubitandum non est ; mititur enim fun-
damento fidei, cui subesse falsum non potest. Minor
probatur ex verbis ipsius Christi Matt. xi. 21. Vae tibi
Chorazain, væ tibi Bethsaida ; quia si in Tyro et Sidone
factae essent virtutes, quæ factae sunt in vobis, olim in
cilicio et cinere poenitentiam egissent. Quibus verbis
continetur, 1°. conditio posita, si fierent miracula: 2°.
futurum liberum, seu contingens, scil. poenitentia Ty-
riorum : 3°. revelatio veritatis credendæ; est enim
Locus S. Seripturæ de Tyro et Sidone. 199
exprobratio infidelitatis Galilæorum, et eorundem pro-
vocatio, seu invitatio ad poenitentiam, et poenæ infide-
litati debitæ aggravatio.
Ad hunc locum pro hac scientia Dei conditionata
adductum, varie respondetur ; sed responsiones omnes
necesse est ut ad duo capita referantur. Vel enim
negant scientiam Dei de futura Tyriorum poenitentia
fuisse absolute certam : vel negant ipsam eorum poeni-
tentiam fuisse conditionate liberam, atque adeo sub illa
conditione contingentem.
Qui negant hunc textum inferre scientiam Dei ab-
solute certam, id faciunt, vel quod credant verba
Christi nullo modo spectare scientiam Dei de poeni-
tentia Tyriorum, sed Galilæorum tantum duritiem ;
vel quod scientiam Dei quidem spectent, sed vel cer-
tam, et tunc de præsenti tantum conditione seu in-
clinatione Tyriorum, non de futura ipsorum poenitentia,
vel in hac re haud infallibilem, sive de eventu con-
jecturalem.
I. Ad primam opinionem omnino dicendum, non
esse hæc dicta a Christo tantum ad exaggerandam
duritiem Galilæorum, ac si nihil referret utrum vera
essent necne, quæ Christus ipse adducit, ut exaggeret.
Imo vero, nisi hæc aliquam in se veritatem contineant,
quomodo digna sint quæ a verbo Dei dicantur, haud
intelligo. Neque quisquam veterum Patrum ita Chris-
tum intellexit. Recte Tertullianus, de Pudicitia, c. 10.
“ Ipse Dominus Sidoniis et Tyriis præsumpsit poeni-
“ tentiam, si virtutum documenta vidissent.” Repre-
hendit enim Christus Galilæos per disertam compa-
rationem Gentilium, quibus eam virtutem tribuit, cujus
defectum in Galilæis reprehendit ; Sed in Galilæis
reprehendit expresse defectum fidei et poenitentiæ
actualis sub miraculis; Ergo prædicit Tyriorum et
200 De Tyriis in S. Scriptura. LECT. XIX.
Sidoniorum fidem et poenitentiam actualem sub iisdem:
quod eo magis adhuc patet, quia diversam eorum
conditionem tradit ideo futuram in die judicii.
2. Ad secundum respondendi modum autem quod
attinet, scil. quod Christus non de futura poenitentia
Tyriorum, sub conditione miraculorum, sed de præsenti
tantum inclinatione et præparatione animi locutus sit;
id vero nec verbis Christi convenit, qui de actuali
poenitentia loquitur, nee per seipsum verum est ; scil.
esse in animis Gentilium veram et actualem disposi-
tionem ad credendum et poenitendum.
3. Ad tertium respondendi modum quod spectat,
scil. scientiam Dei de actuali poenitentia Tyriorum, sub
conditione miraculorum, fuisse tantummodo conjec-
turalem ; id vero nullo modo tolerandum est : repugnat
enim essentiali perfectioni scientiæ divinæ, ut sit de
aliqua re conjecturalis tantum, cum ipsa conjectura,
qua talis, imperfectionem involvat, scilicet ignorantiam.
Nullo itaque modo, argumento nostro satisfaciunt,
qui negant verba Christi repræsentare scientiam Dei,
de futura Tyriorum poenitentia, certam atque infal-
libilem.
Qui autem poenitentiam Tyriorum a Deo condi-
tionaliter prævisam concedunt, sed non faciunt con-
ditionaliter liberam, sive contingentem, includunt in
ipsa conditione miraculorum, decretum etiam l)ei, de
danda efficaci gratia Tyriis, nt convertantur : quo
decreto posito, et conditioni incluso, non erit poenitentia
eorum contingens, sed necessaria. Ac si diceret Christus
in hunc modum, Si * . . . . . . .
Respondeo, aut hoc decretum Dei de poenitentia
a Supplendum : “ Si in Tyro ** etiam gratia efficax, quæ ad
** et Sidone factæ essent hæ vir- ** poenitentiam eos convertisset,**
** tutes, et si data esset Tyriis &c.
Scientia Dei infallibilis. 9201
Tyriorum fuit absolutum, aut conditionatum. Non ab-
solutum ; quæcunque enim sunt sub absoluto decreto
Dei, illa actu eveniant necesse est. At talis poenitentia
a Tyriis non est acta; igitur nec fuit a Deo absolute
decreta. Nec est decretum conditionatum, quasi Deus
decreverit Tyriis et Sidoniis dare auxilium efficax, si
apud eos miracula fecisset. Quia talia decreta, qua
talia, repugnant perfectioni divinæ, et specialiter tale
decretum in conditione positum repugnat exprobrationi
hic a Christo prolatæ. Sic enim sonarent Christi verba.
“ Ego decrevi, per gratiam efficacem, dare poenitentiam
“ Tyriis, si apud eos miracula facerem. Si igitur in
“ Tyro et Sidone hæc miracula facta fuissent, illi egis-
“ sent poenitentiam. Sceleratiores igitur obstinatiores-
“ que multo sunt Galilæi, quam Tyrii, qui, cum iis
“ gratiam efficacem negavi, poenitentiam haud agunt.”
Hæc, inquam, ita posita convellunt ipsum funda-
mentum exprobrationis, qua adversus Judæos Christus
utitur.
Remanet igitur argumentum nostrum inconcussum :
scil. Deum, sive Christum, certissime cognovisse poeni-
tentiam Tyriorum et Sidoniorum, sub conditione eorum
mediorum, quæ Judæis præstita sunt, certo futuram :
eamque poenitentiam fuisse in sua natura, posita tali
conditione, liberam seu contingentem : et scientiam
ipsam Dei, de illa futura poenitentia, fuisse certam, et
infallibilem, et ad revincendos Judæos aptissimam.
Probatur 2°. auctoritate divina, scil. ex sacro oraculo,
seu responso solemni a Deo Davidi dato''. I Sam. xxiii.
10. Et ait David, Domine Deus Israel, audivit famam
servus tuus, quod disponat Saul venire in Ceilam, ut
b Eodem exemplo utitur Hooker. in App. ad Eccl. Pol. lib. v.
vol. ii. p. 7 I 2.
902 Locus de Davîde et Cej/îtis. LECT. XIX.
evertat urbem propter me. Si tradent me viri Ceilæ in
manus ejus, et si descendit Saul, sicut audivit servus
tuus ? Domine Deus Israel, indica servo tuo. Et ait
Dominus, Descendet. Divitque David, Sí tradent ne
vári Ceilæ, et viros qui sunt mecum in manus Sauli ?
Et divit Dominus, Tradent. His verbis videmus
Davidem consulere Deum, idque duplici quæstione :
1°. an si maneret in civitate Ceilæ, venturus esset
Saul ? 2°. an, si ipse maneret, et Saul veniret, Ceilitæ
ipsum sint in manus Saulis tradituri ? Ad utramque
quæstionem respondet Deus, et Saul veniet, et hi
tradent te. Ut S. Hieronymus, in Quæst. Hebraicise,
(liserte interpretatur. ** Et ait Dominus, Descendet ;
** ac si diceret, si hic steteris, descendet. Et quod ait,
“ Si tradent me viri Ceilae ? et Dominus ait, 7'radent.
“ Iste est sensus ; si descenderit Saul, et hic te in-
** venerit, tradent.”
Quo responso Davidi dato, aufugit ; atque ita neque
venit Ceilam Saul, nec tradiderunt Davidem Ceilitae,
licet dixerit Deus venturum Saulem, et Ceilitas tradi-
turos Davidem. Quia veritas responsi divini sita est
in conditione, quæ in quæstione supponebatur ; si
David manserit Ceilæ, Saul adveniet. Si Saul ad-
venerit, et David manserit, Ceilitæ eum tradent. At
hæ sunt propositiones conditionales, et contingentes, et
Deus omnino profitetur esse eas sibi certo et infallibiliter
cognitas, et Scriptura testatur fuisse eas Davidi per
modum oraculi revelatas.
Huic argumento satis claro atque perspicuo respon-
dent, Non respondisse Deum de eventu futuro, sed
c In appendice tom. iii. p. 82o, mymus, Rabano Mauro synchro-
82 1. Vallarsii. Auctor harum mus. Vid. Admonition. Opusculo
quæstionum, ut visum est Mar- præfixam.
tianæo, fuit Hebræus quidam amo-
S. Patrum Testimonia. 9203
tantum de præsenti inclinatione et intentione Saulis
et Ceilitarum. At hoc ipsum textui clare repugnat.
Non enim Deus respondet Saul in animo habet ut
descendat, sed, Descendet; neque ait, Ceilitæ detraditione
cogitant, sed, Tradent.
29. Idem probatur auctoritate S. Patrum.
Ad intelligendam S. Patrum de hac re sententiam,
observandum 19. hanc fuisse Semipelagianorum de
infantibus opinionem ; scil. ** tales perdi, talesque ser-
“ vari, quales futuros illos in annis majoribus, si ad
** activam servarentur ætatem, scientia divina præ-
“ viderit ;* ut tradit Prosperd.
Contra hos Semipelagianos Patres docuerunt, “ non
“ judicari mortuos de his peccatis, quæ præscivit eos
“ Deus perpetraturos fuisse si viverent ;” ut loquitur
S. Augustin. de Dono Perseverantiæ l. ii. c. 9. [aliter
libri unici c. ix. §. 22.]
Ita autem argumentor. Si judicarentur homines
secundum peccata vel merita, quæ Deus sub conditione
videret, tum Tyrii et Sidonii non essent condemnati in
die judicii : Sed Tyrii et Sidonii condemnabuntur in die
judicii : Ergo. Hoc fuisse S. Augustini argumentum
patet ex his verbis ibidem prolatis. “ Nec damnarentur
“ Tyrus et Sidon, quamvis remissius quam illæ civitates,
“ in quibus non credentibus a Domino Christo mirabilia
“ signa sunt facta ; quoniam si apud illas facta essent,
“ in cinere et cilicio poenitentiam egissent, sicut se
“ habent eloquia veritatis, in quibus verbis suis Dominus
** Jesus altius nobis mysterium prædestinationis osten-
** dit.” Et paulo post, “ Facile est quippe, ut infideli-
“ tatem accusemus Judæorum de libera voluntate
“ venientem, qui, factis apud se tam magnis virtutibus,
“ credere noluerunt. Quod et Dominus inerepans
" Epist. ad S. Augustin. P.
904. Sententiae Patrum. LECT. XIX.
6
�
�
6
6
6
& 6
6
6
6
6
6
6
6
6
�
6
è
�
�
Q.
è
6
6
�
�
6
¢
�
6
6
6
6
6
6
6
�
6
�
6
�
�
6
�
&
6.
�
@
6
arguit et dicit, Vae tibi Chorazaim et Bethsaida, quia
si in Tyro et Sidone factæ fuissent virtutes quæ factæ
sunt in vobis, olim in cinere et cilicio paenitentiam
egissent. Sed numquid possumus dicere, etiam Tyrios
et Sidonios, talibus apud se virtutibus factis, credere
noluisse, aut credituros non fuisse, si fierent ? cum
eis ipse Deus attestatur, quod acturi essent magnæ
humilitatis poenitentiam, si in eis facta essent divi-
narum illa signa virtutum. Et tamen in die judicii
punientur, quamvis minori supplicio quam illæ civitates,
quæ, apud se virtutibus factis, credere noluerunt.
Secutus enim Dominus ait, Veruntamen dico vobis,
Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii quam vobis.
Severius ergo punientur isti, illi remissius; sed tamen
punientur. Porro, si etiam secundum facta, quæ
facturi essent si viverent, mortui judicantur; profecto
quia fideles futuri erant isti, si eis cum tantis miraculis
fuisset Evangelium prædicatum, non sunt utique
puniendi ; punientur autem. Falsum est igitur et
secundum ea mortuos judicari, quæ facturi essent si
ad eos viventes Evangelium perveniret.”
S. Prosper. Responsionum L. iii. Dubio 8. * De
Tyriis vero et Sidoniis quid aliud possumus dicere,
quam non esse eis datum ut crederent, quos etiam
credituros fuisse ipsa Veritas dicit, si talia, qualia
apud non credentes facta sunt, virtutum signa
vidissent.”
Est et alius vetus theologus S. Augustino contem-
poraneus, qui aliter quam Augustinus Pelagianis respon-
debat, eandem tamen veritatem de hac scientia Dei in
diversa responsione supposuit. “ Quidam disputator
** catholicus non ignobilis hunc evangelii locum sic
66
66
exposuit, ut diceret præscisse Dominum Tyrios et
Sidonios a fide fuisse postea recessuros, cum factis apud
Probatio eæ Ratione. 905
“ se miraculis credidissent, et misericordia potius non
* Eum illic ista fecisse, quoniam graviori poenæ obnoxii
“ fierent, si fidem quam tenuerant reliquissent, quam si
“ eam nullo tempore tenuissent.” S. Augustin. de Dono
Perseverantiæ, cap. x. S. Augustin. de Correptione et
Gratia, c. viii. 19. “ Respondeant, si possint, cur Deus
“ illos, cum pie et fideliter viverent, non tunc de vitæ
“ hujus periculis raperet, ne malitia mutaret intellectum
“ eorum, et ne fictio deciperet animas eorum. Utrum
“ hoc in potestate non habuit? an eorum mala futura
“ nescivit ? nempe nihil horum nisi perversissime et
“ insanissime dicitur.”
3°. Idem probatur ratione. -
1°. Quicquid est scibile, est Deo cognitum : Futura
conditionata libera sunt scibilia: Ergo. Nam necesse
est in Deo agnoscere omnem scientiam possibilem : at
scientiafuturorumliberorum,sub conditione, est possibilis.
29. Quicquid naturaliter homines cognoscere desi-
derant, id Deus cognoscit : Sed futura conditionata
libera naturaliter homines cognoscere desiderant: Ergo.
Non est enim credibile id esse per se impossibile, et
involvere contradictionem, quod commune judicium et
appetitus generis humani aperte indicat, non tantum
esse possibile, sed summopere expetendum.
39. Si non detur scientia futurorum liberorum condi-
tionatorum, sequeretur Deo innumeras quæstiones pro-
poni posse, ad quarum nullam posset certam respon-
sionem reddere.
49. Quicquid naturaliter omnes homines scire Deum
putant, id Deus cognoscit : Sed homines naturaliter
putant Deum cognoscere futura conditionaliter libera :
Ergo. Omnes enim quos rogabit aliquis, quid fuissent
facturi, si hoc aut illud iis accidisset, illico confidenter
respondere solent, Non id quidem se scire, sed Deum.
LE CTIO XX.
ID E V O L U N T A T E D E I.
STENDIMUS Lectione xiv. ad vitam Dei per-
tinere intellectum, voluntatem, atque potentiam.
Doctrinam de intellectu, sive scientia Dei quinque
posterioribus lectionibus absolvimus; quare ordinis ratio
postulat, ut de voluntate Dei, quam tractat Thomas
quæstione xix. disseramus.
Dico igitur 10. DATUR IN DEO voLUNTAs. Quæ
assertio ut recte intelligatur, observandum 1°. triplici
potissimum ratione voluntatis nomen accipi solere.
19. Pro ipsa facultate qua aliquid velle atque appetere,
vel nolle ac repudiare possumus, quæ est quasi δύναμις
6eXntuk), vel ßovXntuk*j. 29. Pro actu talis facultatis,
qui est τὸ velle, aut tò nolle, et θάλησις seu 8ούλησις,
quasi volitionem diceres. 39. Pro re volita, seu pro eo
quod quis vult, aut volendo constituit ; quodque vel
simpliciter objectum vel etiam effectum est actus
volendi : estque tò 6€λητόν, vel τὸ βουλητόν.
Et quidem de objecto voluntatis, haud impræsen-
tiarum quæritur, quia illud est plerumque aliquid
volenti externum. Neque de distinctione inter po-
Dei voluntas in's. „Scripturis. 207
tentiam et actum volendi adhuc agitur, sed ab illa
abstrahendo dicimus, voluntatem aut per modum po-
tentiæ, aut per modum actus Deo necessario inesse.
Probatur 1°. testimonio divino.
Ac 1°. In S. Scriptura sæpissime nobis voluntas
Dei proponitur, quatenus objectum, seu effectum vo-
luntatis Ejus est, nempe id quod vult, sive quod Ei
placet. Tò θέλημα enim in Vet. Test. sæpius nobis
interpretatur vel γεΠ vel î*), quæ utraque vox eυδοκίαν,
** beneplacitum, bonam Dei voluntatem,'' significat.
Inde 7roteív τὸ θέλημα τοῦ Θeoῦ, proprie est, “ id agere
“ quod Deo placet ;” et id ipsum quod a nobis exigit
Deus, voluntas Dei dicitur. I Thess. iv. 3. Toûro ydp
éατι θέλημα τοῦ Θeoῦ, ό άγιασμός ύμόν. Haec est enim
voluntas Dei, sanctificatio vestra, i. e. Hoc est quod
Deus vult, quod a vobis exigit, quod Ei maxime placet.
Quoties autem S. Scriptura voluntatem Dei tanquam
objectum, aut effectum, atque ideo tanquam aliquid
Deo ipsi externum tradit, licet non exprimat ipsam
voluntatem quam asserimus, eam tamen aut supponit
aut infert ; omne enim volitum est a volente volitum, et
Omne velle est a voluntate.
2°. S. Scriptura non tantum voluntatem Dei pro
objecto usurpat, sed etiam pro ipso actu, vel facultate
volendi, pro eo scil. quod in ipso Deo est. Ut I Pet.
iii. 17. ei θέλet tò θέλημα τοῦ Θeoῦ, Sí voluntas Dei
velit. Et Apocal. iv. 11. ότι σῦ ἐκτισας τά ταντα, και
διὰ τὸ θέλημά σον eiori, kaì ékttar6narav. Eph. i. 5. katà
tjv eùδοκίαν τοῦ θ€λήματος αὐτοῦ, secundum propositum,
vel beneplacitum voluntatis suæ. Et Rom. ix. 19. ró
^yàp ßovXijuaTt aύτοῦ τίς άνθέστnke ; voluntati enim ejus
quis resistit ? -
3°. S. Scriptura diserte tradit Deum velle, et quæ-
eunque vult facere, hoc est, per modum agentis
908 Dei Voluntas probatur Ratione. ILECT. XX.
voluntarii agere. Ut Psal. cxv. 3. Deus noster in cælo
nty y£T ngs-5>, omnia quæcunque voluit fecit. Quod
et repetitur Ps. cxxxv. 6. Quod Spiritui Sancto par-
ticulariter tribuit S. Paulus, 1 Cor. xii. 6, 12. Qui
omnia operatur ka6òς βούλetat, prout vult.
Satis itaque probatur ex S. Scriptura Deo inesse
voluntatem.
Secundo, idem probatur auctoritate Sexti Generalis
Concilii. Cujus fides canone primo ita exprimitur, ^H
δύο qvarucás 6e\jareus, jjtov 6e\ήματa, kai δύο φυσικάς
évepyetas érì tìs éva-dpKov oixovoμίας τοῦ ἐνὸς Kvpiov ήμόν
'Inaroù XptaToû, Toû à\n0ινοῦ Θeoû, δοδάζειν íuás 6eoq)iXós
διearâqîmare a.
Probatur 3°. ratione. Deus enim est vita præditus,
eaque intellectuali, uti demonstravimus. At cui inest
intellectus, necesse est ut insit etiam voluntas. Licet
enim Pythagoras et Plato ita rudi Minerva tractaverint
facultates animæ, ut omnem appetitum intellectuali
parti denegarint, duplicemque tantum appetitum, ira-
scibilem et concupiscibilem statuerint, utrumque tô
dλόγφ, seu irrationabili parti tribuentes ; Aristoteles
tamen satis accurate distinxit, appetitum in rationalem,
et irrationalem dividens. "AtoTov, inquit, τὸ δpectukòv
διαστάν ἐν τε τὸ λογιστικό γὰρ j ßoö\naus yiveTat, kaì èv
τφ άλόγφ η ἐπιθυμία kaì ó θυμός' ei δέ τρία η \|/vXjj, év
ékaaTó éoTav öpe&is, lib. iii. de Anima, c. 9. Et lib. ii.
c. 3. öpeάς μέν ^yàp é7rv6vuta, kaì θυμός, και 8ούλησις.
Et Magnorum Moralium lib. i. c. 12. ópéêeos ôé éarv
efòn Tpia, éTv6vuia, 6vuòς, βούλησις. Est itaque appetitus
Xo-yukös, rationalis, seu intellectualis, qui nunc proprie
voluntas dicitur, sive 8oÜ\na-ις ἐν τὰ λογιστικά. Neque
tantum inest, sed omnino necessario inest, et ad vitam
a Vid. Acta Concil. Trullani apud Labbæum, tom. vi. p. I I 38, 9.
Distingwitur Dei Voluntas. 209
intellectualem cum intellectu necessario concurrit. Ut
enim formam naturalem consequitur appetitus quidam
naturalis, ita et formam cognoscitivam appetitus ipsi
proportionatus, sensitivæ sensitivus, intellectuali intel-
lectualis : ea enim est matura boni, ut illud omnia
appetant, et quo magis apprehenditur, eo appetatur
magis: est itaque in omni substantia intellectuali, in-
clinatio ad bonum ab intellectu apprehensum, et in
perfectissima comprehensione boni, maxima inclinatio,
perfectissima voluntas. ** Quibus inest ratio, inest
“ etiam volendi nolendique libertas.” Honorius Au-
gustodunensis P. ®auèv Toivvv eυθέως τὰ λογικό συvetarép-
Xea-6ai τὸ aῦτeôovavov. Nemesius, c. 21 °.
2°. Summa beatitudo Deo est tribuenda, etiam
consentiente Epicuro. At beatitudo illi attribui non
potest, nisi dum se intelligit, bonitatem suam ipse amet,
seque et ejus effluxu oblectet, et in sese conquiescat;
quæ sine voluntate, seu interna, ad bonum inclinatione,
fieri non possunt.
39. Deus ipse est Summum Bonum : at summo
bono respondere debet summus amor, quem cum nulla
creatura per infinita sæcula præstitit, neque in æternum
præstare potest, restat ut Deus amore et complacentia
infinita, bonitatis suæ infinitatem adæquet.
49. Causa prima voluntatis creatæ, habet in se vo-
luntatem increatam. Deus autem est causa voluntatis
creatæ, quâ operatur in nobis, et velle, et perficere.
Diximus de existentia voluntatis divimæ, dicendum
de natura. Cum igitur in voluntate creata distin-
guuntur vulgo potentia, et actio,
b In Biblioth. MIax. Lugdu- non longe a fin.
nensis tom. xx. p. I I 3 I. ** Duo- c Legend. c. 4 I. init. Nemesii
** decimo sæculo vixit,” ut monet de Nat. Hominis, p. I 55. ed.
Pearsonus, ubi citat inter testes Plantin. Antv. 1 565. p. 293. ed.
Ignatianos. Vind. part. 1. c. ii. Oxon. i 67 1 .
PEARSON, VOI.. I, P.
9 10 Voluntas Dei quid sit. LECT. XX.
Dico 29. NON DATUR IN DEO voLUNTAs PER MODUM
POTENTIÆ VOLITIVÆ.
Probatur eodem modo, quo ante probavimus, Lect.
xv, non dari in Deo potentiam physicam, in ordine ad
actum intellectionis divinæ.
Dico 3°. NON DATUR IN DEO VERA AC PROPRIA RATIO
ACTIONIS VOLITIVÆ.
Probatur. Quia talis actionis ratio requirit princi-
pium ab ipsa distinctum : At nihil est in Deo vere et
proprie distinctum : Ergo. -
Dico 49. VoLUNTAs DEI EST ACTUS PURUS, AB IPSIUs
ESSENTIA HAUD DISTINCTUS.
Probatur ex infinita simplicitate Dei, quam demon-
stravimus. Nihil enim in Deo esse potest, quod Deus
non sit. “ Essentialiter ergo vult, et voluntate sub-
** sistit;” inquit Junilius Africanus episcopus d.
S. Augustinus, Confess. lib. xii. c. 15. “ Num dicetis
** falsa esse quæ mihi veritas voce forti in aurem in-
** teriorem dicit, de vera æternitate Creatoris, quod
“ nequaquam ejus substantia per tempora varietur, nec
* ejus voluntas extra ejus substantiam sit ?” Recte S.
Cyrillus, Dialogo v. οὐκοῦν έτeíéntep d7TXoùv tò 6eiov, και
άμevvov } Katâ arÜv6ea-uv eìvat, oùx êtépa Tap' aùtò eìn âv j
ßoέλησις aύτοῦ °. Atque hæc est sine dubio tutissima
sententia, et in Ecelesia Dei latissime, adversus So-
cinum, Crellium, Vorstium, reliquosque Remonstrantes',
defendenda.
d De Partibus Divinæ Legis, ** vel diversitas invenitur.” Gal-
lib. i. c. xix. ubi paullo ante : landi Biblioth. xii. p. 83.
** Deus simplex est; nec est in e Tom. v. p. i. p. 555. a.
« eo aliud essentia quam volun- Conferri potest Plotinus philo-
« tas. Unde et omnia nomina sophus, IIepέ τοῦ θ€λήμaros roû
« operationis ejus, licet inter se 'Ev6s. Enn. vi. lib. viii. c. 14.
** definitionibus differant, apud f Vorstii sentent a est, ** Dei
•* ipsum tamen nulla differentia “ volitionem esse duplicem; tum
Deus Oóffectum Voluntatis Divinæ. 9211
Hisce breviter de natura voluntatis divinæ prælibatis,
objectum ejus proxime spectandum.
Dico igitur 5°. DEUS IPSE EST OBJECTUM voLUNTATIS
DIVINÆ.
Probatur 1°. ex eo quod ostendimus, Deum esse
objectum intellectus divini. Objectum enim voluntatis
est bonum cognitum. Cum igitur Deus sit sibi ipsi
perfectissime cognitus, necesse est ut sit a se ipse amatus.
Nihil enim notius est, quam unumquemque seipsum
aliquo modo cognoscere, et amare ; ita ut in ordine ad
bona vel mala, hoc est suæ naturæ convenientia vel
disconvenientia, quæ vel appetit vel aversatur, se non
confundat cum alio; sed ab omni individuo a se distincto
discernat, idque eo, quo certius distinetiusque seipsum
cognoscit.
Probatur 20. Finis volitionis divinæ, est objectum
Finis enim movet voluntatem
Sed finis volitionis divinæ est Deus, ut
sub
voluntatis Dei.
ratione boni.
** necessariam, qua Deus seipsum
** vult ; tum liberam, qua vult
** alia extra se :'' necessariam
illam statuit esse Deo essen-
tialem ; hanc autem liberam,
minime essentialem. Argumenta,
quibus hanc sententiam tuetur,
exponit in Epist. ad Clem. Tim-
pler. Præstantium ac Erudit.
VV. Epist. p. 2 1 6. Idem agit
Curceilæus, Rel. Christ. Instit.
lib. ii. c. ix. 4.
Tenendum est, Pearsonum hic
loqui, nulla hactenus distinctione
præmissa, de voluntate per mo-
dum potentiæ, et per modum
actus : alioqui forsitan in hanc
assertionem cadere posset, quod
ait S. Basilius, Adv. Eunom. lib.
i. 8. ei yàp Tävra öpoíos oùaiav
δμολογήσ€ν τὰ ἐπιλeyópeva τά Θe@,
τὸς οὐ κarayéXao-tov τὸ δημιονp-
vukòv οὐσίav eivav λέγειν, ή τὸ τρο-
vontukòv ττάλιν οὐσίav, jj τὸ τρο-
yvooatukòv όσaύτωs; kaî, ätra£aT\όs,
trâorav èvépyetav οὐσίαν τί6eo-6at ;
Eandem quæstionem inter diffi-
cilia theologiæ recenset S.
Chrysostom, Hom. v. in Epist.
ad Coloss. "Exev èvépyetav ékeivm j
oῦσía* kaì τί έστιν ἐvépyeta ét'
Aίτοῦ ; . . . . . τὸ θ€\evv έστι τὸ
èvepyeîv ; τάvτas òè àv6póTovs 6é-
Xev dya6ovs eîvai kaì αωθήvav' Tós
où yiveTat ; άλλ' érepov τὸ θέλeuv,
{\\o δέ τὸ évepyeîv ; . . . τόs oùv
λéyev j ypaqp), (Ps. cxv. 3.) Távra
öora ij6€λησεν, ἐποίησe ; Statuit
vero noster, ut videbimus, vo-
luntatem Dei per modum po-
tentiæ non esse ab ipsius actu
realiter distinctam. V. infr. p. 223.
P 92
9219 Dei Ratio objectiva Ipsius Perfectio. LECT. xx.
patet. Nam idem est finis volitionis, qui est finis
operationis a voluntate procedentis. At finis opera-
tionum Dei, est Deus ipse. Prov. xvi. 4. Universa
propter semetípsum operatus est Deus.
30. Inter voluntatem et objectum ejus primarium
requiritur proportio et commensuratio quædam : At
intra solum Deum reperitur talis proportio et commen-
suratio : Ergo.
Dico 6°. FoRMALISSIMA RATIO OBJECTIVA IN DEO EST
IPSIUS INFINITA PERFECTIO, BONITAS, ET EXCELLENTIA.
Probatur. Quia hæc perfectio, bonitas, et excellentia,
qua talis, est amabilis; et quicquid amatur, ideo amatur
quia bonum ; id itaque quod est in ratione boni maxime
excellens, maxime est amabile. Deus itaque, ut infinite
bonus, est primarium et formale objectum suæ volitionis ;
propter quod amantur omnia quæ sunt in Deo formaliter,
et quæ in Deo sunt eminenter. Cum enim omnia
extra Deum ideo bona sunt quia de Dei bonitate parti-
cipant, necesse est ut a Deo amentur propter eam
bonitatem a qua bonæ sunt. Imo, cum tota bonitas,
seu amabilitas creaturæ, ideo vera et solida sit, quod sit
imitatio, participatio, et adumbratio perfectionis, boni-
tatisque divinæ, ad eamque ut finem ultimum ordinata,
et illius comparatione quasi [non bona8,] unde Deus
solus bonus dicitur ; non potest esse per se amabilis,
[scil. creatura 8] nisi ut habet et habere cognoscitur
hujusmodi participationem ordinationemque, scil. prop-
ter perfectionem Exemplaris, quod imitatur, Originis, a
qua proficiscitur, et Finis, ad quem refertur. * Bonum
“ simplex, ipsum bonum, quo cuncta sunt bona, ipsum
g N. B. Vocabula, ** non mihi visus est. S. Melius cur-
** bona,'' et “ creatura,” non sunt reret sententia, omisso etiam
- • • • MS Addidi - 6 & • . » » 6 £ illi •
in originali e 1d1, qu1a quasi:” “et illius comparatione,
sensus, sine his, non satis clarus ** unde Deus solus bonus dicitur.”
Amor Dei in res eætra Deum. 213
“ bonum, ex quo cuncta sunt bona, ipsa est delectatio
“ Domini.” S. Augustin. Enarr. ii. in Ps. xxvii. (xxvi.)
C. 8.
Dico 79. AMOR DEI, QUO SEIPSUM AMAT, EST sUMME
NECESSARIUS.
Ubi observa, Necessarium, non opponi voluntario,
et spontaneo, sed superaddi ; ita ut licet a voluntate
procedat, ab ipsa tamen necessario profluat, sine ulla
coactione movente se in amorem sui.
Probatur. Quia summum bonum clare visum rapit
necessario voluntatem, ita ut non possit non amare.
Quicquid enim est simpliciter naturale, est simpliciter
necessarium. At amor Dei erga seipsum est simpliciter
naturalis, ex ipsa Dei natura fluens.
Summe autem necessarius est, tum quoad specifi-
cationem, quia non potest se odio habere, tum quoad
exercitium, quia actu semper se amat, ita ut non possit
se non amare ”.
Dico 89. VoLUNTAs, ET AMOR, SEU COMPLACENTIA DEI,
FERTUR IN RES EXTRA DEUM, TANQUAM IN OBJECTUM
SECUNDARIUM.
Probatur. Quia quæ sunt extra Deum, sunt a Deo,
et ab Ipsius bonitate proficiscuntur, et sunt in Ipso
eminenter : imo non aliter sunt, quam quia Deus voluit
esse. Deus enim ipse est omnipotens, et ita dicitur,
non quod omnia facit quæ fieri possunt, sed quæ fieri
vult: non potest autem velle nisi quod bonum est,
Quid
“ Idem aliter expressit S. Ber-
nardus. De Diligendo Deo, c. I 2.
** Lex Domini immaculata caritas,
** sive quod Ipse ex ea vivat, sive
** quod eam nullus nisi Ejus dono
** possideat. Nec absurdum vi-
** deatur quod dixi etiam Deum
“ vivere ex lege, cum non alia
** quam caritate dixerim.
** vero in summa et beata illa
** Trinitate summam etineffabilem
** illam conservat unitatem, nisi
** caritas ? Lex est ergo, et lex
** Domini caritas, quæ Trinitatem
** in unitate quodammodo cohibet,
** et conservat in vinculo pacis.”
914 Amor Dei in res eætra Deum. ILECT. XX,
meque potest actus Dei, Deo displicere. Post creationem
igitur mundi legimus, Viditque Deus cuncta quæ fecerat,
et erant valde bona.
Cum igitur res extra Deum habeant aliqualem boni-
tatem, possunt objici divinæ voluntati, ejusque actum
prosecutivum terminare : sed quia earum bonitas tota
ad Dei bonitatem refertur, non potest esse nisi objectum
secundarium, subjectum volito principali seu primario.
Dico 90. DEUs OMNES CREATURAs PossIBILES BONAs
NECEssARIO AMAT. Amore scil. simplicis eomplacentiæ.
Probatur. Deus seipsum amat, prout se cognoscit;
quia Deus quantus quantus est, ex integro bonus est,
et bonum, qua cognitum, est amabile, et Deus æque
perfectus est in ordine ad amorem, ac in ordine ad
cognitionem. At Deus ita se cognoscit comprehensive,
ut simul comprehensive cognoscat omne verum possibile,
secundum cognoscibilitatem suam, ut ostendimus. Ergo,
ita se necessario comprehensive amat, ut simul compre-
hensive necessario amet omne bonum possibile, juxta
amabilitatem suam. Talis enim est bonitas boni possi-
bilis, qualis est veritas veri possibilis. Utque ostendimus
mundum factum placuisse Deo, ita credendum est,
placuisse antequam fieret. Nam ipsa complacentia
rerum produeendarum divinæ voluntati ratio fuit, eas
in tempore producendi. Ut S. Augustinus de Civ. Dei,
l. xi. c. 21. ** Dum ergo videt, quia bonum est, quod
“ nisi vidisset, antequam fieret, mon utiquam fieret,
“ docet bonum esse, non discit. Et Plato quidem plus
“ ausus est dicere : elatum esse scil. Deum gaudio,
** mundi universitate perfecta. Ubi et ipse non usque
** adeo desipiebat, ut putaret Deum sui operis novitate
** factum beatiorem ; sed sic ostendere voluit, artifici
** suo placuisse jam factum, quod placuerat in arte
* faciendum.”
Deus summe liber. 9215
Est itaque ita in Deo amor simplicis complacentiæ
erga res possibiles, qua tales; et amor ille est simpliciter
necessarius, quia bonitas possibilitatis creaturarum est
omnino necessaria.
Dico I00. VOLUNTAs DEI ERGA RES OMNES EXISTENTES
EXTRA SE EST LIBERA.
Licet enim circa summum bonum, quod semper
summe bonum est, Deus nullo libertatis actu uti possit;
tamen circa ea bona quæ summa non sunt, qualia
omnia sunt quæ sunt extra Deum, et essentiam suam
bonitatemque a Deo ipso sortiuntur, voluntas divina est
prorsus libera, tum libertate specificationis vel contra-
rietatis, ut possit velle hoc, vel illud ; tum libertate
exercitii, sive contradictionis, ut possit hoc vel velle,
vel nolle.
Probatur Io. Quia libertas, qua talis, hoc est, quatenus
præscindit a mutabilitate existentiam actus excludente,
est perfectio simpliciter simplex, nulli scil. imperfectioni'
mixta. At omnis talis perfectio est in Deo, ut ante
ostendimus. Ergo.
29. Absolutum dominium infert libertatem : est
enim potestas disponendi perfecte de re aliqua pro
arbitratu, ita ut qui ea gaudet, possit rem conservare,
vastare, consumere, donare, prout ipsi placuerit, sine
cujusquam injuria. At Deus est supremus et absolutus
Dominus rerum omnium extra se. Ergo summe liber
est, non quidem in ordine ad se, neque enim sui
Dominus est, sed in ordine ad res extra se vel effi-
ciendas, vel conservandas, vel mutandas, vel destruendas.
3°. Res extra Deum non possunt a Deo esse volitæ
sub ratione finis, sed tantum sub ratione medii ad suam
infinitam bonitatem, tanquam finem. Necessitas igitur
* Superscripsit S. ** nulla imperfectione.” Utrumvis probe Latinum.
2I6 Líberam Dei Voluntatem I*eligio docet. LECT. XX.
volendi eas nequit aliunde provenire, nisi ex necessaria
connexione hujus volitionis, cum volitione finis. At
nulla potest esse necessaria connexio inter volitionem
earum, et volitionem finis. Finis enim qui subsistit,
et perfecte possidetur sine aliquo medio, potest, ut
obtineri, ita amari, quamvis non ametur efficaciter illud
medium. At divina bonitas, ut ultimus et adæquatus
finis, et objectum voluntatis Dei formalissimum, et
subsistit, et perfecte ab ipso possidetur, sine quacunque
re extra Deum. Ergo potest perfecte amari a Deo,
quamvis non ametur ulla creatura efficaciter. Qua-
propter efficax amor ereaturæ non sequitur necessario
ex amore divinæ bonitatis; ideoque eum necessarius
non est, et tamen est, necessario liber est.
4°. Si Deus ex necessitate naturæ suæ omnia ageret,
ita ut res omnes extra se, et vellet et produceret
necessario, sequeretur nulla alia fore possibilia, nisi quæ
actu facta sunt, aut quæ necessario sunt futura. At
sine dubio multa sunt Deo possibilia, quæ neque ab
ipso facta sunt, neque unquam fient. Non igitur
necessario, sed libere quæ facta sunt fecit; qui omnia
quæcumque voluit fecit, quæcunque noluit non fecit,
dividens singulis prout vult, i. e. pro libero voluntatis
arbitrio, non pro necessitatis obsequio, ut loquitur
S. Ambrosiusk.
59. Deo inesse voluntatem, eamque esse, quoad res
omnes extra se, liberam, probat ipsa natura religionis,
quæ, sine præsupposita voluntate libera, consistere nullo
modo potest. Nisi enim Deo inesset voluntas, nihil
præciperet, aut prohiberet ; vult enim aliquid fieri, qui
præcipit ; non fieri, qui prohibet. Non impiis sup-
plicium ab eo metuendum esset, non piis sperandum
k ** Ubi necessitas, ibi obsequium necessitatis.” S. Ambros. Epist.
ad Simplicianum.
Liberam Dei Voluntatem Religio docet. g 17
præmium. Neque enim sine voluntate, vel pietatem
amare, vel impietatem odisse posset. Nisi illa voluntas
esset libera, omnes ei preces frustra adhiberentur,
quippe qui, ut velit, aut nolit, adduci nullo pacto
posset : omnes gratiarum actiones essent frustraneæ,
quippe ei oblatæ, qui ea, quæ in nos immeritos contulit,
non conferre non potuerit.
Quomodo autem hæc libertas voluntatis divinæ cum
ipsius immutabilitate, æternitateque possit consistere,
posthac diligentius disquirendum.
IL E C T I O XXI.
ID E V O L U N T A T E D E I.
STENDIMUS priori Lectione, voluntatem divi-
nam esse actum purum, ab essentia Dei haud
distinctum, ac proinde æternum et immutabilem :
ostendimus simul eandem, licet quoad Deum creatu-
rasque possibiles necessariam, erga creaturas tamen
quatenus existentes, seu extituras, liberam.
Et quidem si liberum nihil aliud esset quam vo-
luntarium et spontaneum, et inclinationem tantum
internam, violentiæ et coactionis expertem denotaret,
ut nonnulli volunt; nulla hic esset difficultas. Actus
enim voluntatis divinæ æternus et immutabilis, facile
intelligitur esse voluntarius et spontaneus. Deusque
sine dubio liber est ab omni violentia et coactione.
Sed hæc libertatis motio ad rem præsentem minime
spectat: ita enim amor Dei erga seipsum, et creaturas
possibiles, qua tales, est voluntarius et spontaneus, et
eo sensu liber, hoc est, non coactus ; idem tamen, eo
modo liber, quamvis non sit coactus, tamen est neces-
sarius; at voluntas Dei, et actus ejus quilibet erga
creaturas, aut existentes aut extituras, non tantum est
Dei Decreta æterna possunt esse libera. 219
non coactus, sed est etiam non necessarius; non tantum
consistit in spontaneitate opposita violentiæ, sed etiam
in indifferentia opposita necessitati.
Certe non est eadem necessitas, qua Deus amat
seipsum, et qua facit formicam. Quæritur igitur,
quænam sit hæc non-necessitas, quæ impræsentiarum
dicitur libertas.
IIic igitur oritur gravis difficultas, quomodo actus
voluntatis divinæ possit esse æternus et immutabilis, et
tamen ita liber, ut non sit necessarius: quod enim non
est necessarium, potest non esse, quod autem æternum
est, nunquam non fuit, et quod immutabile est, nunquam
non erit.
Atque hæc quidem difficultas tanta quamplurimis
visa est, ut nullo modo solvi posse videatur: quorum
aliqui æternitatem cum immutabilitate, et libertatem
etiam actibus voluntatis assignarunt, quamvis ipsi
difficultatem solvere non possent : alii, ut æternitatem
cum immutabilitate tutius agnoscerent, libertatem
proprie denegarunt: alii denique, ut libertatem as-
sererent, immutabilitatem, aut saltem æternitatem
abstulerunt.
Dico igitur 1°. NEQUE AETERNITAs, NEQUE IMMUTA-
BILITAS, NEQUE LIBERTAS DECRETI DIVINI IDEO EST
NEGANDA, QUIA SIMUL SUMPTÆ, CLARE ET EVIDENTER
CONCILIARI POSSE HAUD VIDEANTUR.
Ratio hujus assertionis est, quia certum esse videtur
decretum divinum, cum sit intra Deum, esse Deo
coæternum, ob absolutam et infinitam Dei simpli-
citatem : certum etiam est, ob eandem rationem esse
immutabile, quia Deus nullo modo intrinsece [muta-
bilis, *] apud quem ne mutationis quidem est adum-
* Vox ** mutabilis” non est in MS. originali. Ipse addidi, ut sensus
esset integer. S.
920 Dei Decreta aeterna, et tamen libera. LECT. XXI.
bratio: certum denique est, esse liberum, cum sit de
rebus extra Deum, quarum nulla certissime est Deo
necessaria ; neque ulla ratio superior simplicitate
excogitari potest, quæ cogat nos asserere aliquid im-
manens Deo non esse æternum ; aut superior immu-
tabilitate, quæ cogat nos asserere aliquid Deo intrin-
secum esse mutabile ; aut superior infinita Dei per-
fectione, quæ cogat nos asserere, aliquid Deo extrinse-
cum esse ei necessarium. Nulla itaque ex his decreti
divini affectionibus potest, per se considerata, ulla cum
ratione negari. Si autem nulla, per se sumpta, et in
se considerata negari potest, neque ex comparatione
unius ad alteram negari debet. Talis enim negatio
aliter fundari non potest, quam in comparatione vo-
luntatis divinæ cum voluntate humana, et in observando
modo, quo voluntas nostra determinat se ad libere
volendum, atque ita denegando illud voluntati divinæ,
quod putamus denegandum humanæ. At insufficiens
est plane hoc fundamentum, et modus hic procedendi
periculi plenus, quia imperfectiones voluntatis creatæ
non sunt voluntati Dei infinite perfectæ tribuendæ.
Neque sunt attributa Dei neganda quæ cognoscimus,
propter modum agendi, quem ignoramus. Neque
igitur æternitas, neque immutabilitas, neque libertas
decreti divini, quarum unaquæque satis nobis, vel ex
natura Dei, vel ex S. Scriptura, innotescunt, est ne-
ganda, quia simul sumptæ nobis modum agendi in
divinis haud explorate perspicientibus, clare et evidenter
conciliari haud posse videantur.
Ac 1°. quidem, inter æternitatem, et immutabi-
litatem nulla videtur esse talis discrepantia, ut posita
una negetur altera. Nemo enim, opinor, concedit
decretum Dei esse æternum, et idem negat esse im-
mutabile; nemo concedit esse immutabile, idemque
Crellii Sophìsmata diluuntur. 292]
negat esse æternum ; adeo hæc duo etiam humanæ
rationi satis convenire inter se statim videntur. At
libertas decreti neque cum æternitate, neque cum im-
mutabilitate, aliquibus satis cohærere, imo utrique ex
diametro repugnare videtur.
Dico 29. NON EST NEGANDA AETERNITAs, AUT IM-
MUTABILITAS DECRETI DIVINI, NE TOLLATUR EJUSDEM
LIBERTAS.
Faciunt hoc quidem primum, ut opinor, Sociniani, et
inter eos præcipue Crellius; post Socinianos idem fa-
ciunt et Remonstrantes, præcipueVorstius et Episcopius;
utrique sane sine ratione.
Ut incipiamus a Crellio. Hæc sunt ejus verba,
Libro de Deo et Attributis, c. 18. ** Quod a libera Dei
“ voluntate pendet, nec potuit ab omni æternitate ex-
** istere. Quæ enim causam efficientem habent, non
necessario, sed libere agentem, possuntque natura sua
tam existere, quam non existere, illa ab omni æter-
nitate existere non potuerunt ; tempore enim ante-
“ gressam oportuit liberam illam a qua profecta sunt
“ causam. Nam quæ causæ, simul ac existunt, agunt,
necessario agunt id quod agunt non libere, nec ab
actione sua cessare possunt. Atqui omnia Dei de-
creta, factaque externa, causam habent libere agen-
** tem, ipsam nimirum Dei voluntatem. Nihil enim
“ extra se necessario Deus agit, ac proinde nec faci-
** endum decernit, sed libere.”
At hoc argumentum Crellii, quod est et Vorstii,
nihil omnino probat. Nam 19. major propositio, “ Quæ
“ causam efficientem habent libere agentem, possunt-
“ que ex natura sua tam existere, quam non existere,
“ illa ab omni æternitate existere non potuerunt,”
facillime negari potest ; idque, sive spectes naturam
causæ, sive causati. Neque enim causa libere agens,
6
6
6
&
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
9292 Crellíí Sophismata diluuntur. LECT. XXI.
qua talis, requirit aliquod tempus, ante quod non
potest agere, si nihil impediat actionem ; et particula-
riter de Deo verum est ab æterno, Eum aliquid agere
potuisse, quia ab æterno fuit omnipotens. Neque
causatum ex natura sua potest impedire ; tum quod in
ipsa propositione supponitur posse, tam existere, quam
non existere; tum [quod] non-entis nulla est resistentia;
tum denique, quod voluntati divinæ potentiæque resisti
non potest. Major itaque propositio nullam habet in
se veritatem. Hoc primum. Confirmatio autem pro-
positionis a Crellio adhibita, scil. * Tempore enim
“ antegressam oportuit liberam illam a qua profecta sunt
“ causam," nihil habet in se roboris, eademque facilitate
negatur, qua asseritur, nisi aliunde probetur, illum tem-
poralem antegressum esse necessarium ; quem nos
ostendimus neque esse necessarium respectu causæ,
neque respectu causati. Confirmatio igitur proposi-
tionis a Crellio adhibita nihil probat. Hoc secundum.
Ratio denique, quæ confirmationi a Crellio superadditur,
hæc est. * Nam quæ causæ simul ac existunt agunt,
“ I1ecessario agunt id quod agunt, non libere, nec ab
“ actione sua cessare possunt.” Et tamen non con-
cludit. Non enim, quia quæ necessario agunt, simul ac
existunt agunt, ergo, quæcunque simul ac existunt
agunt, necessario agunt. Nulla enim est ratio hujus
consequentiæ ; fieri enim potest ut sit aliquid cui nulla
actio sit absolute necessaria, ita ut ab illa cessare non
possit : aut si aliqua sit, alia actio potest ei esse libera
ab initio, quam ab initio possit vel elicere, vel non
elicere, adeoque ab ipso sui initio libertatem suam, vel
in eliciendo, vel in non eliciendo exercere. Quod in
ipso Deo præcipue et evidentissime verum est, cui
omnia ad extra, tam ab æterno sunt libera, quam quæ
ad intra ab æterno sunt necessaria: nullum enim instans
Voluntas Dei ab Ipsius Actu non distincta. 223
vel mente cogitari potest, in quo Deus non fuerit liber
ad agendum, vel non agendum ; qui non minus neces-
sario liber existit, quam necessario existit. Concludo
igitur 19. majorem propositionem in argumento Crel-
liano esse falsam.
Addo insuper, si illa propositio esset vera, eo modo
quo proponitur, non tamen valeret argumentum, quia
minor propositio ipsi superaddita falsa est. Est enim
hæc ; ** Atqui omnia Dei decreta factaque externa
“ causam habent libere agentem, ipsam nimirum Dei
** voluntatem.” Cujus propositionis falsitas vel inde
apparet, quia conjungit facta Dei externa cum Dei
decretis, quæ sunt Deo interna, causamque Dei decretis
internis non minus attribuit, quam ejusdem factis ex-
ternis. At ea quidem quæ sunt a Deo externe facta,
sunt sine dubio causata, et effectus extra Deum tan-
quam a causa prima profluentes, et ab ipso realiter
distincti, et infinite distantes, atque adeo essentiam
habent extra Deum, et a natura Dei voluntateque ejus
diversam. At decreta Dei intra Deum sunt, non a
voluntate Dei facta aut creata, sed sunt ipsa voluntas,
faciens ea quæ facta, vel futura sunt : nec habent vo-
luntatem pro causa a seipsis realiter distincta, cum ante
probaverimus, voluntatem Dei non habere se per
modum potentiæ ab ipsius actu realiter distinctæ, quia
talis distinctio imperfectionem involvit. Male itaque
Crellius ; cum infert de decretis, probat de factis. Est
itaque minor propositio falsa. Hoc primum. Confir-
matio autem minori propositioni a Crellio adhibita, scil.
“ Nihil enim extra se necessario Deus agit, ac proinde
“ nec faciendum decernit, sed libere,” admitti potest ut
propositio vera, sed minime ut confirmatio minoris
propositionis. Quænam enim est hæc consequentia,
224 Vorstius sibí male constat. ILECT. XXI.
“ Deus extra se omnia libere agit, et facienda decernit,
“ ergo, decreta Dei intra Deum habent causam ?”
Concludo itaque argumentum Crellii ex posita li-
bertate Dei in agendo aut decernendo, non tollere
æternitatem decreti divini. .
Pergit ulterius Conradus Vorstius, et ostendere
conatur, libertatem creaturæ non posse consistere cum
aeternitate decreti divini. Ut igitur adstruat libertatem
creaturæ, destruit æternitatem decreti. Concedo igitur,
cum Vorstio, veram et proprie dictam libertatem crea-
turæ ; nego illi talem libertatem concessam necessario
destruere æternitatem decreti ; et assero, æternitatem
decreti divini stare posse cum libertate creaturæ.
Sic autem disputat. * Si decreta Dei essent æterna, -
“ nulla esset in universo mundo contingentia, nulla
“ quoque arbitrii libertas. Nam si omnia ab æterno
“ ad hanc vel illam partem nominatim definita essent,
“ etiamsi, respectu secundarum ° causarum, multa forte
“ contingenter fierent, tamen revera, quoad primam
“ causam, omnia fierent necessario. Nam et hoc ipsum,
“ ut ista contingenter fierent quoad causas secundas,
“ jam præcise esset a Deo definitum'; et proinde hæc
** aliter se habere non possent °. Id vero dicitur neces-
** sarium, quod aliter se habere non potest.” Sed est
plane hoc argumentum Vorstii omni rationis verisimi-
litudine destitutum. Dum enim probare nititur, posita
æternitate nullam fore in mundo contingentiam, nullam
arbitrii libertatem, ipso argumento concedit in creaturis
contingentiam et libertatem ; concedit respectu cau-
sarum secundarum multa fieri contingenter ; concedit
necessarium esse, ut quoad causas secundas contin-
genter fiant: at non possunt contingenter fieri a causis
b ** duarum'* S. ° possunt S.
Vorstiâ inconstantia. 925
secundis, nisi causæ secundæ habeant veram arbitrii
Hibertatem. Æternitas itaque decreti divini non tollit
libertatem creaturæ, aut contingentiam effectuum ab
illa libertate dependentium.
Quod autem dicat, “ quoad causam primam omnia
“ fieri necessario,” id nullo modo infert ex æternitate
decreti, aut nulla ratione probat. * Sed si,” inquit,
“ omnia omnino ab æterno, ad hanc vel illam partem
“ nominatim definita essent, sequeretur talis necessitas
“ ex parte Dei.” Ubi non sola æternitas per se ponitur
causa necessitatis respectu Dei, sed absoluta definitio
ad hanc vel illam partem, eaque nominatim de rebus
omnibus facta ; quod non ad æternitatem spectat, sed
ad aliam omnino quæstionem pertinet. At probare
oportuit eam esse rationem divini decreti, ut ex eo solo
quod ponatur æternum, necessario rebus omnibus li-
bertatem et contingentiam auferat, inferat necessitatem.
Id vero nec probat Vorstius, nec secundum sua placita
probare potest.
Comcedit enim decretum. Dei de tota præcipuarum
rerum creatarum serie, hactenus æternam dici posse,
quatenus ante fundationem mundi, cum physicum
tempus, ut aiunt, nondum esset, reipsa jam factum est.
Concedit tale decretum consistere posse cum libertate
et Dei et creaturæ. Hinc igitur adversus Vorstium
contendo: Si æternum decretum tollat libertatem causæ
secundæ, tum decretum ante constitutionem mundi
factum tollit eandem libertatem ; par enim est utriusque
ratio respectu causæ secundæ ; utrumque enim decretum
factum est, ante libertatem in causa secunda exer-
cendam; et si causa secunda non determinetur ad unum
per decretum brevi tempore prius factum, non deter-
minabitur ad unum per idem decretum, si fuisset
longiori prius tempore factum.
PEARSON, VOL. I. (J.
226 Lìbertas et Dei et Creaturæ. I„ECT. XXf.
Ut paulo ulterius progrediamur. Ante mundi con-
stitutionem Deus decernit aliquid de causa secunda ;
decernit Ipse liber, et, posito tali decreto, decrevisse
Ipse dicitur libere, et reliquisse secundam causam
pariter liberam. Factum est igitur illud decretum, vel
spatio finito ante constitutionem mundi, vel infinito:
Si infinito, ergo Deus ab ætermo libere decrevit, et cum
decreverat, reliquit causam secundam liberam: Si
finito, quæro, quo puncto durationis id tam feliciter
factum sit, ut servaretur et Deo, et creaturæ libertas
sua ; quæro, num alio durationis puncto, ante illud
cogitabili, idem decerni potuerit. Si non potuisse
dicant, quæro rationem, certissime haud inventurus ;
si alio potuerit decerni, quæro, quo non potuerit ; haud
invenient ullam durationem mente cogitabilem, qua
non potuerit Deus, salva libertate sua, ac creaturæ suæ,
idem decernere. Ergo eadem libertate salva potuit
idem eodem modo decernere. Et cum nulla alia ratio
obstare possit, quo minus decreverit, credendum est
omnino Eum ab æterno ita decrevisse. Nihil itaque
attulit Vorstius ex æternitate decreti divini ad immi-
nuendam libertatem vel Dei, vel creaturæ.
Ad immutabilitatem autem quod attinet, eam Deo
ipsi non denegant ; adeo aperte Ei in S. Scriptura
attribuitur; decretis autem Dei eam etiam denegant, et
Deo ipsi se haud denegare simul contendunt. Interim
inquit Crellius, “ Mutabilitas illa a Deo abest, quæ vel
* imperfectionem aliquam naturæ, vel inconstantiam
* levitatemque voluntatis argueret.” Et de hac pos-
teriori quidem, vel solum vel potissimum loquitur
Scriptura, cum Deum mutari negat. At hoc Io. ridi-
culum est, quasi illa inconstantia levitasque voluntatis
possit consistere cum infinita perfectione naturæ, aut
quasi Deum dicere inconstantem et levem peccatum
Crellii indigma de Deo conceptio. 997
esset, si inconstantia et levitas aliquam imperfectionem
non ineluderent. Quis nescit aliquem inconstantem et
levem, aut non habere perspicax judicium intellectus,
aut habere pravam dispositionem voluntatis; quarum
utraque sine imperfectione naturæ esse non potest. Hoc
primum in hac re Crellii absurdum.
29. Dicit, ** nullam esse in Deo inconstantiam, aut
“ levitatem, etiamsi quædam nunc decernat, quæ antea
“ non decreverat, imo quorum contraria ante decre-
* verat.” At ipse Crellius, cum de constantia Dei
tractat, aliter pronunciat. Nempe, “ Si simplex de-
“ cretum facit, apparet nullam unquam extituram
“ causam, quæ id mutare cogat ; unde nec unquam, ob
“ constantiam, mutat.” Interim Crellius ipse maxime
levis et inconstans est.
39. Dicit “ nullam imperfectionem naturæ Dei argui,
“ ex mutatione actuum voluntatis; quia qualitates
“ facultatesque nec novas acquirit, nec quas naturaliter
“ habuit unquam perdit.” At si hoc satis est ad
tuendam perfectionem Dei absolutam, erit profecto
homo, qui poenitentiam agit, imo qui inconstans et
levis est, naturæ absolute perfectæ ; neque enim poeni-
tentiam facti agendo, aut quotidie mutando sententiam,
qualitates facultatesque aut novas acquirit, aut quas
naturaliter habuit unquam perdit ; et tamen in hac
infinita est inter Deum et hominem distantia ; cum de
Deo expresse dicatur 1 Sam. xv. 29. Neque enim homo
est, ut agat paenitentiam. “ Varium et mutabile semper
** foemina,” non quod varias qualitates, aut facultates
quotidie obtinet, aut perdit ; sed quia minus est exacti
perfectique judicii.
Ut dicam quod res est, nunquam Crellius decretis
divinis æternitatem denegasset, nunquam Deum nunc
hæc, nunc alia consilia inire pro rerum circumstantiis
Q 2
9228 S. Augustini Sententia. ILECT. XXI.
cogitasset, nisi prius pro explorato habuisset: Deum
non scire futura contingentia. Cum autem illam igno-
rantiam Deo attribuisset, mirum non est [si] Eum
consilia sententiamque sæpius mutantem cogitet ; neque
enim sapientem decet, aliquid peremptorie decernere de
iis rebus quarum adhuc ignarus est, et de quibus postea
certior fieri potest. Talis itaque est Deus Crelliamus.
Fecit hominem ; dedit ei arbitrii libertatem ; quid
facturus est in quacumque circumstantia positus, ante-
quam faciat, nescit ; postquam fecerit, certo novit. Im-
prudentiæ specimen est, aliquid statuere in re non satis
explorata: expectat igitur quid homo hic hodie faciet,
et perinde de proximo consilium capit ; ignorat tamen
adhuc quid cras faciet, nam hominum mentes satis sunt
inconstantes; differt igitur consilium de die in diem, et
de futuro statu hominis fortasse incertior est quam
dudum. Ita quotidie de singulis hominibus nova
oriuntur decreta ; et quot sunt homines, quotque mo-
menta temporis, toties voluntas et affectus Dei intime
mutatur.
Quanto melius de Deo loquitur S. Augustinus :
“ Unde non Eum modo velle hoc, modo velle illud ;
* sed semel et simul, et semper velle omnia quæ vult ;
non iterum et iterum, neque nunc ista, nunc illa ;
nec velle postea quod nolebat, aut nolle quod prius
“ volebat ; quia talis voluntas mutabilis est, et omne
** mutabile æternum non est ; Deus autem noster
“ æternus est.” Lib. xii. Confess. c. 15. Et lib. xii. de
Civ. Dei, c. 17. “ Potest ad opus novum, non novum,
** sed sempiternum adhibere consilium ; nec poenitendo,
* quia prius cessaverat, coepit facere quod non fecerat :
“ Sed et si prius cessavit, et posterius operatus est, hoc
“ procul dubio quod dicitur prius et posterius, in rebus
“ prius existentibus, et posterius existentibus fuit ; in
€
66
6
¢
Libertas Decreti Divinâ. 229
** Illo autem, non alteram præcedentem altera sub-
“ sequens mutavit aut abstulit voluntatem, sed una
“ eademque sempiterna et immutabili voluntate res
“ quas condidit, et ut prius non essent egit, quamdiu
“ non fuerunt, et ut posterius essent, quando esse
* coeperunt.”
Dico 3°. NoN EST NEGANDA LIBERTAs DECRETI DIVINI,
NE TOLLATUR EJUSDEM AETERNITAS, AUT IMMUTABILITAS.
Et quidem vix quemquam esse arbitror, qui Deum in
actibus ad extra liberum esse absolute negaverit ; ita
tamen aliqui libertatem et Dei et hominum describunt,
ut eam, quæ vere libertas est, utrique omnino denegent.
Statuunt enim libertatem non consistere in in-
differentia ad agendum vel nom agendum, sed tantum
in spontaneitate quadam, aut inclinatione interna et
voluntaria, quæ respuat omnem externam coactionem,
non respuat autem necessitatem. Unde facile putant
conciliari libertatem Dei cum immutabilitate et æter-
nitate decreti, quia immutabile et æternum decretum
facile concipitur simul etiam esse voluntarium, seu non
coactum.
At hæc explicatio libertatis divinæ plane est illius
libertatis, de qua agimus, negatio. Ostendimus enim
Dei voluntatem, in seipsum ferri tanquam in objectum
primarium ; ostendimus Eum seipsum amare, et in
perfectionibus suis complacentiam habere, sine qua
Ipse beatus esse haud concipitur. Ostendimus hunc
ipsum actum voluntatis divinæ esse omnino necessarium,
ita ut non possit se non amare, quemadmodum non
potest non beatus esse. Ostendimus etiam eundem
actum esse eo modo liberum, quo id quod voluntarium,
spontaneum, et non coactum est, liberum esse dicatur ;
meque enim cogitari potest, Deum coaete beatum esse.
Sed his omnibus positis atque concessis, quæritur,
6
9230 Libertas Decretâ Divinâ asserìtur. I, ECT. XXI.
qualis sit aetus voluntatis divinæ circa res extra se ?
Nam cum Deus sit sibi ipsi sufficiens, seu aùrapk}ς,
cum sit per se summe et infinite beatus, neque alia
quapiam re indigeat, qua beatior fiat, non potest esse
absolute necessarium, ut aliquid actu velit extra se-
ipsum : et si quidem aliquid extra se velit, necesse est
ut libere, hoc est, spontanee et voluntarie, et non coacte
velit ; sed si ulterius haud progrediamur, facimus Deum
eodem plane modo erga res externas affectum, quo erga
seipsum affectus est, et eadem necessitate velle crea-
turam, qua vult, seu amat seipsum. Cum igitur de
libertate decreti divini agimus, eam libertatem intelli-
gimus quæ excludat necessitatem, non minus quam
coactionem ; et quicumque libertatem in sola negatione
coactionis collocant, libertatem eam, de qua impræsen-
tiarum agitur, Deo prorsus et diserte denegant : de ea
enim libertate agimus, qua Deus utitur in actibus ad
extra, non autem utitur in amore sui, quæ si non sit
opposita necessitati, certe nulla est.
At talis, inquiunt, libertas non potest consistere cum
aeternitate et immutabilitate decreti divini. Quia quod
est ita liberum in agendo, potest non agere, et quod a
tali agente proficiscitur, potest non esse. At quod ab
aeterno, et immutabiliter agit, non potest non agere, et
quod a tali agente dependet, non potest non esse. Ergo
talis libertas non potest cum æternitate et immuta-
bilitate decreti divini consistere.
Respondeo ; Unumquodque quando est, necessario
est, et quando agit necessario agit, quæ est necessitas
agendi, præsupposita actione, et essendi, posita entitate;
at cum tali necessitate consistit libertas agentis, et entis
contingentia: quia agens potuit non agere, antequam
ageret, et ita ens potuit non esse, antequam esset.
Hæc sunt igitur decreto divino applicanda. Quicquid
Libertas Decernentís. Contingentia rei. 23]
Deus decrevit ab æterno, potuit non decernere, scil. ab
æterno, et quicquid fuit decretum ab æterno, potuit
non esse decretum, scil. ab æterno. Quia in instanti
priori natura quam Deus decrevit, potuit non decernere;
quia nullum decretum, nullus voluntatis actus, circa res
extra se, fuit ei necessarius; et illud quod decretum est,
in instanti priori natura quam decretum est, potuit non
decerni: at hoc sufficit ad libertatem decernentis, et
ad contingentiam rei decretæ.
Diximus hactenus de voluntate, in cujus ulteriori
explicatione hodie pergeremus, nisi quod appropin-
quantia Comitia publica alio cogitationes nostras avo-
carunt. Divertere itaque paululum decrevimus, non ab
instituto tamen, sed ab ordine, ad eundem locum, quem
jam relinquimus, proximo termino redituri. Interim a
prima parte Summæ ad tertiam accedimus.
LECTIO XXII.
IDE PIROVID E N TIA DE I.
IXIMUS de intellectu, et voluntate Dei seorsim ;
nunc accedimus ad explicationem eorum quæ
utriusque actus simul respiciunt: providentiam scil. in
genere, in specie autem prædestinationem et repro-
bationem.
Primo itaque agendum de providentia divina, quam
tractat Thomas quæstione xxii.
IIρόνοια, sive providentia divina, ad intellectum
relata, significat prænotionem rerum, ad voluntatem,
curam dispositionemque. Recte Boethius, “ Providentia
“ est ipsa illa divina ratio, in summo omni principe
** constituta, quæ cuncta disponit*.” Et Nemesius,
IIp6vová éatuv ék Geoû eis τὰ δvTa yiyvouévm étiué\eta,
sive, ut alios definisse refert, ßoöλησις Θeoῦ δι' })v 7rdvTa
tå övTa Tjjv 7rpóa-q)opov διe&a yooyjjv λαμßávet''. '
Complectitur itaque providentia, et præscientiam, et
dispositionem mediorum ad finem. Præscientia medi-
orum, eorumque aptitudinis ad finem, spectat ad intel-
lectum ; dispositio autem cum executione spectat ad
a De Consol. Philosoph. lib. iv. pros. vi. b De Nat. Hominis,
c. xliii.
Providentia Dei asseritur. 933
voluntatem. Ad utram autem potentiam particularius
spectet, cum in scholis dubitetur, et pro intellectu cum
Boethio stent Thomistæ, pro voluntate cum Nemesio,
Scotistæ frequentius ; quæstio tantum est de nomine;
neque * dignus vindice nodus.”
Dico 1°. PROVIDENTIA DEO TRIBUENDA EST. Pro-
batur 19. ex S. Scriptura : quæ tota quidem ideo
scripta est, ut ostenderet Deum et res omnes creasse,
et ad honorem suum instituisse, ut nobis explicaret
quanta cura res cæteras foveat, quanta præcipue homines
dignetur. Act. xvii. 25. Deus dat omnibus vitam, et
halitum, et omnia. Neque opus est plura sacræ paginæ
loca hic congerere, quia specialius postea afferentur.
In Apocryphis vid. Sap. capita xii. et xiv.
29. Auctoritate Patrum. Ad sanctos autem Patres
quod attinet, non enumerandæ sententiæ ubique sparsæ,
sed libri ° potius voluminaque, quæ de hac ipsa re plene
copioseque scripserunt.
Ut S. Basil. Hom. xxii. Tep) TIpovotas''. Origenes,
Hom. tertia in Genesin. S. Theodoretus Serm. in
Therapeut. vi. Decemque Orationibus 7rep\ IIpovotac,
diserte, copiose, eleganter scripsit.
Synesius de Providentia, sive Ægyptius, sectionibus
duabus.
Salvianus, Massiliensis Presbyter, de Gubernatione
Dei, libris viii.
Jo. Trithemius ad D. Maximilianum I. Imp.
39. Consensu Gentilium. Præter enim Epicuri
scholam, paucosque atheos, qui Deum ipsum, nemo
inter Ethnicos providentiam negavit. Imo vero latee
c ** libros.” Ita Orig. MS. p. 581. ed. Bened.
pro libri. S. e Ita MS. Orig. forsan pro
d Inter Sermones a Simeone ** latenter.** S. Imo, ** late lo-
Metaphrasta ex S. Basilii Ope- ** qui,” apud Ciceronem et Quinc-
ribus contextos. Tom. iii. App. tilianum, est libere et stylo popu-
934 Providentiam Dei agnoscunt Gentiles. LECT. xxII.
ante Epicurum, post ipsum, animose defenderunt philo-
sophi. * Dixi quid de majestate et moderamine summi
“ Dei principes philosophiæ et eloquentiæjudicarint:....
“ et invenire aliquos, qui ab istorum judicio discrepa-
** verint, præter Epicureorum, vel quorundam Epicuri-
* zantium, deliramenta, non possum.” Salvianus. [De
Gubern. Dei, i. c. 1.]
Scripserunt autem inter Ethnicos Ælianus rep;
IIpovotas, cujus operis bonam partem in sua Suidas*
transtulit collectanea. Insignis autem est ad hanc
rem locus, quem habemus in ejus Var. Hist. l. ii. c. 31.
de barbaris nationibus. OÜôeîs yoûv èvvoiav ἐλαθe Tot-
αὐτην οίαν δ Eùfiuepos ô Meara jvvos, 3) Atoyevjs ö ©ρύζ, à
"I7T7rov, 3; Ata^yópas, 3; Σωσιάς, 3; 'E7rtxovpos, oÜte 'Ivδὸς,
oùte KeXTòς, οὐte AiyvTttos' λéyova-t δέ τὸν θαρθάρων οί
7Tpoetpmuévov Kaì eìvai 6eoùs, kai 7Tpovoeiv juóv, k. τ. λ.
Hierocles 7rep\ IIpovoias, kaì Eiuapuévns, libris vii.
Quorum fragmenta aliqua etiamnum supersunt.
Inter Latinos Annæus Seneca, acute sane, ac nervose,
ut solet: sed ingentis operis άττοστασμάτιον tantum
nobis reliquit.
49. Ratione.
Prima ratio petitur ab existentia et natura divina.
Est enim Deus infinitæ scientiæ ; necesse est itaque ut
cognoscat omnia ; est infinitæ præsentiæ, non potest
igitur non interesse omnibus: est etiam infinitæ boni-
tatis, quæ sua ipsius natura est diffusiva; est infinitæ
lari argumentum aliquod proferre, chium, servatis in Bibliotheca
antequam adversariorum rationes Coll. S. Trin. Cantab. Quas
disceptationem in angustum ad- Annotationes, ne quid desit pos-
ducant. Vid. Cic. Orator. Partit. tumæ laudi Pearsoni, una cum
C. 3O. reliquiis hisce theologicis, e prelo
f ** Su.'' S. Forma ista ab- Academico nunc primum edendas
breviata, quandocunque Suidæ suscepit, qui unus intelligit quid
meminit, utitur PearsonusinMSS. bonarum literarum intersit, Gais-
autographis Annott. in Hesy- fordus noster.
Conservatio, Providentiæ pars. 235
etiam potentiæ, ut sine ulla difficultate possit omnia
promovere ; est summæ denique perfectionis, utpote
quo melius nihil cogitari possit. Est hæc omnia,
non tam potentia quam actu ; necesse est itaque ut
res omnes introspiciat, curet, disponat. Atque ita
demonstratur providentia divina, ab ipsa existentia,
naturaque Dei£.
Secunda ratio petitur a relatione Dei ad res creatas.
Est enim Deus, ut ante probavimus, prima Causa, et
ultimus Finis rerum omnium ; et per ipsum, et propter
ipsum facta sunt omnia. Ac, primum, necesse est ut
agnoscamus providentiam Dei, ex eo ipso quod sit
rerum causa. Neque enim cogitari potest, sapientis-
simum Deum res omnes primo creare, et statim
negligere. Quare Plato, observante Attico apud
Eusebium, ne tolleret providentiam, asseruit creationem;
?va μ } άτοστ€ρηση τὸν κόσμον τjs 7Tpovoias, άφeí\e tò
άγέννητον αὐτοῦ”. “ Quis operator,” inquit S. Ambrosius
de Officiis, I. i. c. 13, “ negligat operis sui curam ? Quis
** deserat et destituat, quod ipse condendum putavit ?
“ Si injuria est regere, nonne est major injuria fecisse ?
“ cum aliquid non fecisse nulla injustitia est ; non
“ curare quod feceris, summa inclementia.”
Deinde, conservatio rerum est pars ipsius providentiæ ;
at Deus ut est causa procreans, ita et conservans. Uti
enim nihil sine Deo potuit existere, ita neque durare
sine Deo potest. Omnis enim duratio est existentiæ
duratio, omnis autem existentia entis non necessarii,
g Lactantius, De Ira Dei, c. 9. ** igitur providentiam sustulit
** Si est Deus, utique providens
** est, ut Deus ; neque aliter Ei
** potest divinitas attribui, nisi et
** præterita teneat, et præsentia
“ sciat, et futura prospiciat. Cum
** Epicurus, etiam Deum negavit
** esse:.. alterum enim sine altero
“ nec esse prorsus, nec intelligi
** potest.”
' Euseb. Præpar. Evang. xv. 6.
236 Providentia Dei circa Mundum. ILECT. XXII.
est ab ente existente necessario. Rursus, Deus per
creationem et conservationem rerum, habet in res
omnes directum plenumque dominium, unde Illi com-
petat plenum jus regendi, gubernandi, disponendique
Omnia: at rationi nullo modo consentaneum est exis-
timare, illa omnia quæ regendi plenum jus Deus ipse,
et solus habet, aut ab alio gubernari, aut a nullo.
2°. Cum Deus sit ultimus finis rerum omnium, ad quem
aliquo modo tendunt ; cum hæc tendentia ad Deum
tanquam finem, cedere debeant in honorem Dei ; cum-
que res quamplurimæ sine ulla cognitione agant, et
instinctu tantum cæco ad fines suos collineent, et
creaturæ etiam intellectu præditæ, honoris divini non
sint per se satis studiosæ : necesse est ut cogitemus
creaturas omnes, tum ratione carentes, tum intellectu
præditas, a Deo ad altissimos fines dirigi, atque dis-
poni. Atque ita demonstratur providentia divina ex
relatione Dei ad creaturas.
Tertia ratio petitur ex natura rerum. Quisquis enim
mundi totius apparatum, partiumque adeo ingentium,
adeo variarum, adeo speciosarum, dispositionem specta-
verit, quisquis coelestium corporum splendorem, decorem,
constantiam, conversiones, vices, harmoniam contem-
platus fuerit: quisquis in inferiori parte mundi, tem-
pestatum varietates, viscerum terræ divitias, plantarum
elegantias, animalium diversitates consideraverit; non
potest, nisi reluctante conscientia, negare Deum esse,
cujus providentia hæc omnia dirigat, atque disponat.
“ Quis hunc hominem dixerit, qui cum tam certos coeli
“ motus, tam ratos astrorum ordines, tamque omnia inter
“ se connexa et apta viderit, neque in his ullam inesse
** rationem, eaque casu fieri dicat, quæ quanto consilio
* gerantur, nullo consilio assequi possumus ? An, cum
** machinatione quadam moveri aliquid videmus, ut
Epicurâ Doctrina. 937
** sphæram, et horas, et alia permulta, non dubitamus
** quin illa opera sint rationis ; cum autem impetum coeli
** admirabili cum celeritate moveri vertique videamus,
** constantissime conficientem vicissitudines anniversarias,
* cum summa salute et conservatione rerum omnium,
** dubitamus quin ea non solum ratione fiant, sed etiam
* excellenti quadam divinaque ratione ?” Cic. de Natura
Deorum, l. ii. c. 38.
Atque ita demonstratur providentia Dei circa mun-
dum, ex ipsa mundi natura. Est itaque Deo providentia
tribuenda; quod diximus 1°.
Sed cum Epicuri doctrina tanta cum cura et applausu
nuper sit in publicum prolata, restituta, exornata* ;
operæ pretium videatur eam propius inspicere, et accu-
ratius paulo refellere.
Tradit Cicero Epicuri sententiam hisce versibus
Ennii recte exprimi:
“ Ego Deum genus esse semper dixi et dicam cœlitum ;
“ Sed eos non curare opinor quid agat humanum genus.”
Ex illius schola Velleius, Thv IIp6vouav voeat, “ Fati-
** dicam Stoicorum anum :” ex eadem Plinius, “ Irri-
** dendum,” inquit, “ agere curam rerum humanarum
* illud quicquid est summum.”
Duplici fundamento nititur sententia Epicuri, ex
parte Dei uno, ex parte mundi altero.
10. Deo providentiam non competere statuunt, quia
i Haud credo Pearsono in traditur. Hobbesium potius de-
animo fuisse Gassendum oppug-
nare, vel Charltonum, alterum
non ita pridem mortuum, alterum
regio favore et medicæ artis laude
florentem. Nec Gassendus Epi-
curi Atheismum cum philosophia
professus ; neque enim credere
dignum quod de esotericis ejus
sermonibus, nullo idoneo auctore,
signari puto, quem plausu fove-
bant aulici, et qui non in theore-
ticis sed in practicis reddebat
Epicurum, cum Epicuro Dei
providentiam tollebat, et animam
hominis asserebat esse materialem.
Vide infra Epistolam Pearsoni ad
Ægid. Menagium, ubi de Gas-
sendo agitur.
938 Epicurei refutantur. I, E('T. XXII.
pugnat eum felicitate, et immortalitate divina. Hæc
scil. rata Epicuri sententia : τὸ μακάριον και άφθαρτον
oùte aùrò τράγματα ἐχει, ούτε άλλφ τapéxet. Unde
Velleius, ** delirare Stoicos,” ait, ** cum Deum laborio-
** sissimum, alias curiosum, negotii plenum, ut in tanta
** mole occupatum faciant.” “ Anne tam tristi atque
** multiplici ministerio non pollui credamus dubitemus-
** ve ?” inquit Plinius. Asserunt itaque Epicurei pro-
videntiam Deo non esse tribuendam, quod fuerit illi
laboriosa, ac tristis, adeoque summæ ejus beatitudini
contraria.
Respondeo, Hoc argumentum niti crassa perfectionis
divinæ ignorantia, quod est ab Ammonio recte notatum,
ad lib. Aristot. Tep) 'Epμηvetas. OÜte yàp aùtóματον
époÜuev eîvat τόν όντων τ}v φύσιν te kai τάζιν, oùte toùç
Geoùs eÜ\oyov $ άyvoeiv άτ€ρ Tapdyovauv, i), άς τιves,
άφepe7r6vovs kato\ιγωpeiv της τe yv(6ae(og aùtôv Ka\ Tjs
διακοσμησ€ως' τὸ γὰρ ύττολαμßáveuv άς ἐργόδn te kai
άσχολον τοιούμev τὸν τὸν Θeôv ßiov, και άμοιρον τῆς τοῖς
Geoìg προσηκούσns êuq)povos ßaatóvms, éTuue\eía-6at Tòv
katà μέpos αὐτοὺς άττοφαινόμevot, μ) avveopakóτων éat-}
t}jv Ù7repoX}jv τῆς τὸν Θeόν yvóareós Te και δυναμeos Tpòs
τ}ν ήμ€τάραν, και διὰ τ)ν άγνοιαν ταύτην άδιούντων ἐκ τὸν
7Tepi juás tà katà τοὺς Θeoῦς σταθμᾶσθαι, κα\ τ)ν ijueTépav
da-6évetav éT' ékeivovs μ€ταφépetv.
Sensit itaque Ammonius hoc Epicuri argumentum
niti perfectionis divinæ ignorantia ; et recte. Illi enim,
qui est infinita scientia et potentia præditus, nulla pars
providentiæ potest esse tristis aut laboriosa: } 7rpòs T)jv
vvóαιν τὸν καθ' ημάς, λ τρός τ)ν ἐπιμέλetav, ut loquitur
Ammonius. Non illa, quæ scientiam spectat, quia uno
intuitu videt omnia ; non illa, quæ spectat potentiam,
quia infinitæ potentiæ resistere aut reniti nihil potest.
Quid quod labor et fatigatio non cadant nisi in corpora,
8tabilitur Dei Providentia. 239
vi aliqua corporali ad operandum indigentia, qua fatis-
cente languescunt et fatigantur. At Deus totus
spiritus est simplicissimus, immortalis, et omnipræsens,
nullis extra se adminiculis egens, nulla unquam intra se
virtute deficiens, laboris itaque omnis et fatigationis
expers.
2°. Ex parte mundi providentiam tollunt ; quod
omnia in mundo ita contingere putent, ac si nulla
prorsus foret providentia.
Respondeo, Hoc argumentum niti aut naturæ ipsius
providentiæ ignorantia, aut petitione principii. Igno-
rantia providentiæ, quæ est occulta, nec oculis homi-
num obvia, quam absurdissimum est negare quia non
videmus, cum ipsa videri non possit, utpote quæ in
mente et voluntate Dei tantum consistat, et cum id
quod est effectus providentiæ videatur, quomodo aut
quo pacto sit effectus non videatur. Petitione prin-
cipii; quia sumit id quod est in quæstione, et negat
providentiam, tantum asserendo mundum nulla regi
providentia. Cum tamen ipsi, majori multo cum
ratione, cumque assensu omnium præter Epicureos
philosophorum, ex ipso aspectu mundi, rerumque con-
templatione providentiam demonstrari posse osten-
derimus.
Sublatis itaque Epicuri argumentis, providentia Deo
tribuenda est, quod diximus 1°.
Postquam autem ostendimus providentiam in Deo
dari, qua res a se conditas ad proportionatos fines
perducit consentanee ad earum naturam, proxime spec-
tandum quam late pateat hæc providentia, ad quæ se
extendat, quodnam sit illius adæquatum, quodnam
principale objectum.
Dico 20. DEUM RES OMNES PRÆTER HOMINEM ETIAM
MINIMAS SUA CURA DIGNARI.
Probatur 10. ex S. Scriptura. Ut Ps. xxxvi. 7. 7'u
940 Quam late pateat Dei Providentia. ILECT. XX[I.
Deus hominem et animal servas. Ps. civ. 27. de
terrestribus, aeriis, et aquatilibus agens: Omnia ista in
te ea pectationem habent, ut des escam ipsorum tempore
opportuno. 7'e dante ípsís co//igunt, aperiente manum
satiantur bono, &c.
Matt. x. 29. Nonne duo passeres asse vaeneunt, et
unus eae illis non cadet super terram sine Patre vestro ?
Unde et in Rabboth. sect. 79. p. 51. col. 1. affertur
observatio R. simeonis. s5 s*^w •-*-^ nE°
w) ^>- wEx T> T> nns 5v sTsn^ « avis absque
“ coelo (i. e. Deo) non capitur ; multo magis anima
“ (seu vita) filii hominis.”
Ex Apocryphis, Sap. vi. 7. “ Pusillum et magnum
** ipse fecit, et æqualiter cura est illi de omnibus.”
29. Auctoritate Gentilium, accuratissimorumque
philosophorum. Plato, lib. x. de Legibus. M) toivvv
tóv ye Geòv άζιάσωμév Tote θνητόν δημιουργὸν φαυλότερον,
o? Tà Trpoa-jkovTa aύτοῖς ἐργα άσφ Tep êv άμeivovs óσι,
τόσφ άκρι8€στepa και τ€\e%tepa μιά τéXym a uuKpà kaì
μeyd\a à7rep yàçovTat.
“ De providentia Plotinus Platonicus disputat, eam-
* que a summo Deo, cujus est intelligibilis ac ineffabilis
** pulchritudo, usque ad hæc terrena et ima pertingere,
** flosculorum atque foliorum comprobat : quæ omnia
“ quasi abjecta, et velocissime pereuntia, decentissimos
** formarum suarum numeros habere non posse con-
** firmat, nisi inde ferretur, ubi forma intelligibilis et
** incommutabilis habens simul omnia perseverat.” S.
Augustin. *
3°. Ratione. I. Si Deus, neglectis minoribus, in solis
occuparetur majoribus, id fieret, vel quia res minores
administrare non potest, vel quia non vult. Non quia
non potest ; scientia enim et potentia, quibus nititur
k Ex quo S. Augustini libro sunt excerpta, non apparet. S. De
Civit. Dei, x. c. I 4,
Dei Providentia circa Homines. 924.1
providentia, extendunt se æque ad omnia: non quia
non vult, id enim fieret vel propter invidiam, vel prop-
ter negligentiam, quarum neutra in Deum cadit, utpote
summe bonum.
2. Deus est prima causa omnium etiam minimorum;
conservat itaque omnia etiam minima ; quæ autem
facit atque conservat, ea certe curat atque disponit.
3. Deus est ultimus finis rerum etiam minimarum.
Necessaria hæc fuit assertio, propter objectiones quæ
ex S. Scriptura desumi videntur: 1 Cor. ix. 9. Nunquid
de bobus cura est Deo ? Hab. i. 14. Homines simi/es
píscibus maris, similes reptili cui non est dominator.
Dico 3°. DEUM spECIALI PROVIDENTIA REGERE HU-
MANUM GENUS.
Probatur 19. ex S. Scriptura, ut Matt. vi. 26.
Respìcìte volatilia caeli, quae non serunt, neque metunt,
^eque congregant in horrea, et Pater vester caelestis
pascit i//a. Nonne vos pluris estis illis ? 30. Si autem
faenum agri quod hodie est, et cras in clibanum mittitur
Deus sic vestit, quanto magis vos, modicæ fidei. Matt.
x. 30. Vestri autem et capi//i capitis omnes numerati
sunt, nolite ergo timere, multis passeribus meliores estis
vos. 1 Pet. v. 7. Omnem solicitudinem vestram pro-
jìcientes in Ipsum, quoniam ipsi cura est de voòis.
2o. Ratione.
1°. Quia homo est Dei ipsius cognoscitivus: cæteræ
res omnes aspectabiles instinctu tantum cæco auctorem
suum confitentur ; homines autem expressam habent
Creatoris sui notitiam, ipsiusque beneficentiam erga se
diserte agnoscunt. Cum igitur sit specialis quædam
inter Deum hominesque conjunctio, non potest non
esse Dei specialis erga homines providentia.
2°. Quia homo propter liberum arbitrium est capax
iræ aut gratiae divinæ. Hæc enim cum radix sit omnis
PEARSON, VOI.. I. R.
249 Dei Providentia circa Homónes. ILECT. XXII.
bonitatis aut malitiæ, Deus autem bonus sit ; necesse
est ut homines ratione bonitatis Deo placeant, ratione
malitiæ displiceant. Unde sequitur, licet nulla animi
perturbatio in Deo supponenda sit, aliquos tamen illi
affectus esse tribuendos, exclusa omni imperfectione,
quibus bonos amet, malos autem detestetur, iisque
quos amat, bona procuret, quos odio habet, malis
implicet.
39. Quia est alterius vitæ capax, cum sit anima im-
mortali præditus. Quoniam igitur brevis hæc, quam
vivimus, ætas, quæ sequitur autem est æterna, cumque
omnia quæ hic peraguntur aliquem ordinem habeant ad
vitam futuram, et ex hac vita pendeat futuræ felicitas
aut miseria : idque Deo vel dante ex misericordia, vel
infligente ex justitia, necesse est ut Deus in hac vita
disponat quæ in futura peragat.
L E C T I O XXIII.
DE P R. Æ DE STINATIONIE.
IXIMUS de providentia in genere, ostendimusque
eam ad res omnes se extendere, præcipue autem
et speciali ratione ad homines. Providentia autem,
quæ homines spectat, ea* maxime consideratione digna,
quæ finem supernaturalem, sive æternitatem attingit,
cujus duæ quasi partes a theologis statuuntur, præ-
destinatio scil. ac reprobatio ; de quibus hoc loco
agendum est, quatenus sunt partes providentiæ divinæ.
Hæc autem doctrina tantis difficultatibus obsessa,
tot controversiis referta, tanta animorum exulceratione
agitata est, ut aliquid de ea statuere non tantum
molestum atque arduum, sed etiam periculosum
videatur.
Enimvero quod rem ipsam spectat, satis claram atque
perspicuam per se esse vix dubitare possum ; sed
ingenia hominum, aut aliis in theologia dubiis irretita,
aut adversariorum argumentis exasperata, aut S. Pauli
profunda eloquentia haud satis perspecta, quasi fulmine
quodam percussa, omnia nobis obscura, implicita, per-
plexa reddiderunt.
a eâ. S.
R 2
944 Reprobationis Sensus apud Antiquos. LECT. xxIII.
NIihi itaque in hoc negotio quamplurima videntur
notanda, et ab hac causa removenda ; statuenda autem
pauca. Tunc enim omnia optime processura autumo;
“ si ea,” ut inquit scriptor de Vocatione Gentium,
quisquis est ”, “ quæ clara sunt, non de his quæ occulta
“ sunt obscuremus, et dum procaciter insistimus clausis,
“ excludamur ab apertis.”
I. Observandum 10. Neque S. Scripturam neque
antiquos Patres reprobationis vocabulum usurpasse,
quemadmodum nunc a scholasticis et controvertistis
usurpatur. In Veteri quidem Interprete, semel Re-
probationis vox expresse legitur: Heb. vii. 18. Repro-
batio quidem fit praeeedentis mandati. Sed in Græcis
est άθέτnarus, neque hominem pro objecto habet, sed
mandatum Dei, ideoque ad rem præsentem nihil facit.
Verbum Reprobare sæpius quidem usurpatur, sed
frequentius aetus hominis ea voce intelligitur, quo
aliquis reprobare malum, aut mandatum Dei, aut Deum
ipsum dicitur. Aliquando quidem Deo tribuitur ut
Ps. xxxiii. (xxxii.) 10. Reprobat consilia principum,
7'eprobat autem cogitationes populorum : at LXX. etiam
illic, άθetei δέ λογισμούς λαόν, και άθete? 3ov\άς άρχόντων.
Et Heb. tantum legimus, Eºry nintjrT> s>7 “ An-
“ nihilavit cogitationes populorum.” Ita I Cor. i. 19.
AScríptum est enim, Perdam sapientiam sapientum, et
prudentiam prudentum reprobabo. At in Græcis
pariter est &6et jaro, et apud Esaiam, unde verba
desumpta sunt, «p^J/o, in Heb. nR EPR * abscondet se,"
a nnp, unde Græcorum > &rupot, quasi DYìnP * ab-
* scondentes se,” et μυστήριον, quasi nîRE^ * res
** abscondita.”
39. Vox adjectiva, Reprobus, propius hanc rem
b Prospero Aquitano hoc opus vulgo ascribitur. Vid. lib. i. c. viii.
Quid sit Reprobus. 245
spectare videatur, nec tamen prorsus cum hac dis-
putatione conjuncta est ; significat enim malam affec-
tionem rei, aut personæ. Rei, ut 1 Sam. xv. 9.
Pepercit Saul universis quæ pulchra erant ; quicquid
autem vile fuit, et reprobum, hoc demoliti sunt. Quod
LXX. έζονόevoμévov transtulerunt. Ita argentum
7'eprobum, άργύριον dτοόeόοκιμασμένον. Jer. vi. 30. Ari-
stoteli dδόκιμον vóμισμα. Ut Prov. xxv. 4. άδόκιμον άρ-
^yύριον. Et Esai. i. 22 ; quod Symmachus σκοptav,
Theodotion yvyaptóôes *, Aquila στάμφυλα reddidit. Ita
Heb. vi. 8. Terra prqferens spinas et tribulos reproba est,
Græce ἀδόκιμος. Ut enim recte Hesych. 'Aöökuuov, τονmpòv,
dτό3λητον, άχρηστον, “ malum, rejectaneum, inutile d?»
Ita Rom. i. 28. óóókιμος voυς, reprobus sensus.
Ita mala affectio personæ etiam significatur, ut de
Cretensibus loquitur S. Paulus ad Tit. i. 16. Cum sint
abominabiles et incredibiles, et ad omne opus bonum
oreprobi, i. e. inepti. Ita S. Paulus de seipso 1 Cor. ix.
27. V, forte eum aliis praedicaverim, ipse reprobus
efficiar. Hic autem áóókιμος opponitur bono et sincero
Dei servo, sicut pecuniam probam vocamus minime
adulterinam. Ut Jer. vi. 30. Inepti enim sunt, qui ex
hoc loco effici volunt, non esse firmam electionem e.
Et 2 Cor. xiii. 5. Annon cognoscitis vos ipsos, quia
0hristus Jesus in vobis est, nisi forte reprobi estis ? ei
μητι ἀδάκιμοζ έστe. Sic Apostolus hoc loco vocat, non
qui sunt ad vitam electis oppositi.
Patet itaque, 1°. in S. Scriptura reprobationem mi-
c Adjectivum yiyapróôns ex
substantivo yiyapTov, uvæ acinus ;
(Vid. Schol. in Aristoph. Pac.
634.) unde âpyùptov yvyapróôes,
scoriae plenum, non defaecatum, ut
juva acinis non expressis. Vid. loc.
in Hexaplis v. 25.
d Gl. Cyril. 'Aöö«ιμον, absur-
dum. 'Aöökιμοs, reprobus, absur-
dus. P.
e Quod alii fecerunt, et Lim-
borch. Theol. Christ. lib. iv,
C. X. 3.
946 IReprobum, quo sensu apud Patres. LECT. xxIII.
nime accipi eo sensu quo a scholasticis et controvertistis
accipitur ; et reprobum, quoties usurpatur, ad præsentem
hominum impiorum conditionem potius quam ad æter-
nam Dei ordinationem refertur '.
Idem etiam de Patribus sentiendum, qui parce hoe
vocabulum usurpant, hoc sensu fere nunquam. Ter-
tulliamus de Fuga in Persecutione, c. I. ** De persecu-
* tione nunc quæritur. Circa hanc interim dixerim,
“ nihil fieri sine Dei voluntate, respiciens eam im-
“ primis dignam Deo esse, et ut ita dixerim, necessariam
“ ad probationem scilicet servorum suorum, sive re-
** probationem. Quis enim exitus persecutionis, quis
** effectus alius, mi probatio et reprobatio fidei, qua suos
* utique Dominus examinavit ? hoc enim judicium est,
** persecutio per quam quis aut probatus aut reprobatus
** judicatur.” Et paulo post : “ Totum quod agitur
** in persecutione gloria est [Dei] probantis et repro-
** bantis, imponentis et deponentis.” Ubi probatio
clare pro approbatione, reprobatio pro improbatione
ponitur 8.
Non esse impræsentiarum ad omnes descendendum
sentio ; sed nisi me fallit observatio, memoriave nostra,
aut paucos, aut potius neminem ex antiquis Patribus,
f Idem statuit Jacksonus, Opp.
Theol. lib. vii. sect. ii. c. xviii.
14. Vol. ii. p. 645.
g Adscripsit in margine, nescio
an Pearsonus an Stonesius, alium
locum Tertulliani : ** Prælatio
** alterius sine alterius contumelia
** non potest procedere, quia nec
** electio sine reprobatione. Jam
** ergo contemnitis quos repro-
** batis, quos reprobando offen-
** dere non timetis.” Apol. c.
xiii. Ubi Tertullianus agit de
E)iis Ethnicis, quos quisque pro
voluntate sua colebat aut non
colebat, eligebat aut reprobabat.
Idem, ibid. c. xxx, Ethnicorum,
sacrificia irridens, ** nec offero
“ .... sanguinem reprobi bovis ;'^
quod idem videtur ac Juvenalis
** vetulus bos, jam fastiditus
** aratro.” Neuter locus multum
valet ad sensum theologicum de-
terminandum, nisi quod hinc
patet Tertullianum vocem ** re-
“ probare” usurpasse sensu roë
άθereîv. Cf. quæ habet Novatianus
in Epist. De Cib. Judaic. c. 2.
Prædestinatio in S. Scripturis. 247
reprobationem hoc sensu accepisse existimo ; ne S.
Augustino quidem excepto: quod ex proxima obser-
vatione erit fortasse manifestius.
Neque hæc notatio nullius frugis aut ponderis
existimanda est. Ex ipsa enim reprobationis notione,
quam moderni electioni potius quam prædestinationi
opposuerunt, et in nudam quandam præteritionem et
negationem, cum voluerint, sed rursus in positivum
quid negationi substratum, cum placuerit, converterunt;
mihi non minima in hoc negotio difficultas orta esse
videtur. Quicquid enim durum, et hominibus ad pro-
missa evangelica confugientibus absonum videtur, hoc
uno reprobationis, præteritionis, negationisque titulo
mollire conantur, et quod Deo agenti tribuere non
audent, non agenti tribuunt. Siquidem non potest,
salva sanctitate, Deus prædestinare hominem ad pec-
candum, sed potest reprobare, salva eadem sanctitate,
et negative relinquere peccato perpetrando, ex qua sola
derelictione tam certo et infallibiliter, ad honorem Dei
aliquando manifestandum, peccabit, ac si esset ad pec-
candum efficienter prædestinatus.
Latibulum itaque ex vi vocabuli reprobationis elec-
tioni oppositæ, hac prima observatione præcludendum
sensi ; quo plerique electionem, et reprobationem ita
negative sumptam accipiunt pro habitu, et privatione,
et naturam utriusque ita esse ab æterno connexam, ut
una sine altera non magis possit intelligi, quam conca-
vum sine convexo, ut loquuntur.
Ut autem ulterius utilitas hujus observationis pateat,
II. Observandum 29. Vocem prædestinationis, quoad
verbale tantum, usurpari in S. Scriptura. Numquam
autem damnandos spectare; imo vix unquam præ-
destinationem ad vitam æternam denotare : cum tamen
948 Prædestinatio in S. Scripturis. LECT. XXIII.
apud Patres, non tantum de salvandis, sed etiam dam-
nandis usurpetur.
In S. Scriptura vel actiones, aut res, vel personas
spectat. Actiones, Act. iv. 28. 7Touja-av öara } Xeip CJTOU
ka\ $, 8ov\jarov τροόρια e yevéa-6at. Vet. Interp. Quae
manus fua, et consilium decreverat fieri : sed yevéa-6av
potest etiam recte verti fore.
Rem autem spectat, 1 Cor. ii. 7. Loquimur Dei
sapientiam in mysterio, quae abscondita est, quam
praedestinavit Deus ante saecula in gloriam nostram.
Personas quod attinet, legimus Rom. viii. 29. "Oti oùç
7Tpoéyvo» kai 7Tpo%ptare συμμόρφονς της eik6vos τοῦ vioû
aῦτοῦ. Nam quos praescivit conformes (fieri) imaginâ
Filii sui &c. Hæc conformitas cum Christo exigitur ut
medium ad salutem.
Eph. i. 5. Tpooptaras juàs eîs vîo6ea-tav. Quâ prae-
destinavit nos ad adoptionem filiorum : quæ quidem
adoptio est inter media ad salutem. Et v. HI. 'Ev 6
xaì ékληρόθημev τροορισθέντes katà 7Tp66ea-v. /n quo
nos sorte etiam vocati sumus, praedestinati secundum?
propositum ; scil. ad illam κλήρωσιν, sive, voeationem.
Quod etiam medium est ad salutem.
Neque alibi, ut opinor, in Scriptura occurrit hæc
vox. Licet enim Vet. Interpres, Rom. i. 3. Qui prae-
destinatus est Filius Dei în vîrtute ; in Græcis est, τοῦ
δρισθέντος, non 7Γροορισθέντος, vioù Toû ©eov év övvóuet.
Verum est itaque quod diximus, priori parte obser-
vationis secundæ.
Ad posteriorem autem partem observationis quod
pertinet, audiamus S. Augustinum de Civit. Dei, lib. ii.
c. 10. “ Sed maligni spiritus . . . . . etiam flagitia quæ
“ non admiserunt de se dici volunt, dum tamen mentes
“ humanas his opinionibus velut retibus induant, et ad
949
“ prædestinatum supplicium secum trahant.” Lib. iv.
de Anima c. xi. §. 16. ** Deus est illis (peccatoribus)
“ quos prædestinavit ad æternam mortem, justissimus
“ supplicii tributor.” Lib. xv. de Civit. Dei, c. 1.
“ Quas etiam mystice appellamus civitates duas, hoc
** est, duas societates hominum, quarum est una quæ
** prædestimata est in æternum regnare cum Christo,
“ altera æternum supplicium subire cum diabolo.”
Lib. xxi. c. 24. “ Si de aliquibus ita certa esset
“ Ecclesia, ut qui sunt illi etiam nosset, qui licet adhuc
“ in hac vita sint constituti, tamen prædestinati sunt in
“ æternum ignem cum diabolo, tam pro eis non oraret,
“ quam nec pro ipso.” Lib. xxii. c. 24. §. 5. “ Quid
* dabit eis quos prædestinavit ad vitam, qui hæc
* dedit etiam eis quos prædestinavit ad mortem ?”
Enchiridio. e. 100. “ Bene utens et malis, tanquam
“ summe bonus, ad eorum damnationem quos juste
“ prædestinavit ad poenam, et ad eorum salutem quos
“ benigne prædestinavit ad gratiam.” Et Tract. xlviii.
in Joann. §. 4. “ Quomodo igitur istis dixit, Non estis
“ ex ovibus meis? quia videbat eos ad sempiternum
“ interitum prædestinatos, non ad vitam æternam sui
Praedestinatio apud Patres.
6
6
** sanguinis pretio comparatos.”
Atque ita S. Augustinus de prædestinatione ad
poenam loquitur reprobatione fortasse
nunquam ".
sæpius, de
h Voces istæ, reprobatio, re-
probare, reprobi, sæpius in In-
dice Benedictino ad Augustinum
repetuntur; sed in Patris textu
rarius occurrunt, et plerumque
cum respectu ad verba S. Pauli.
Vid. Tractat. in Johann. lx. §. 5.
Enarr. in Ps. lxxviii. §. 16. in
Ps. vi. §. 8. Ubi exponens quid
sit “ reprobus sensus,'' ** ea est,”
inquit, “ cæcitas mentis. In eam
“ quisquis datus fuerit, ab in-
** teriore Dei luce secluditur ; sed
“ nondum penitus cum in hac
** vita est.” Unde apparet, sen-
sum a scholasticis excogitatum
S. Augustino non innotuisse.
Cf. Auctorem de Voc. Gent. lib.
i. c. I o.
950 AScoti Commentum de Reprobatione. LECT. xxIII.
Ideoque Monimus scripsit aliquando Epistolam ad
B. Fulgentium Episcopum Ruspensem, de his verbis
S. Augustini in lib. de Perfectione Justitiæ Hominis,
c. 13. “ Hoc ergo bonum, quod est requirere Deum,
** qui faceret, non erat usque ad unum, sed in eo genere
“ hominum quod prædestinatum est ad interitum.”
Qui respondet, ** Nihil aliud accipiendum in illo S.
“ Augustini sermone, quo ad interitum quosdam præ-
“ destinatos firmat, nisi ad interitum supplicii, non
** delicti.” lib. i. c. 5. Et ipse e. 13. “ Potuit, sicut
“ voluit, prædestinare quosdam ad gloriam, quosdam
“ ad poenam. Sed quos prædestinavit ad gloriam,
** prædestinavit ad justitiam : quos autem prædestinavit
“ ad poenam, non prædestinavit ad culpam.” Quam
sententiam late toto illo lib. i. persequitur, cujus
libri ideo titulus est, ** De Duplici Prædestinatione
«« Dei.”
III. Observandum 39. Instantia rationis quibus
plerique innituntur in prioritate, aut posterioritate
decretorum prædestinandi, aut reprobandi esse nuperum
inventum.
19. Nemo antiquorum Patrum illis usus est.
29. Antiquissimi scholastici haud adhibuerunt.
39. Scotus videtur esse eorum machinator, et mirus
certe artifex ; qui ad lib. i. Sententiarum, distinctione
41. objiciens Petrum et Judam tanquam prædestinan-
dum et reprobandum, sed adhuc æquales, quærit, “ Si
* in eo instanti Deus vult Petro beatitudinem, quid
“ tunc vult Judæ?” Et respondet, quod * in isto primo
“ instanti nihil vult Judæ, sed tantum est ibi negatio
** volitionis gloriæ ; et similiter quasi in secundo in-
* stanti naturæ, quando vult Petro gratiam, adhuc
** nullus actus positivus voluntatis divinæ est circa
“ Judam, sed tantum negativus : in tertio instanti,
Sophismata Modernorum. 95]
“ quando vult permittere Petrum esse de massa per-
** ditionis, sive dignum perditione, tunc vult permittere
“ Judam simili modo esse filium perditionis ; et hic est
“ primus actus positivus. In quarto instanti offertur
“ Judas ut peccator finaliter, et tum Ipse vult juste
“ punire et reprobare Judam.”
Ex hujusmodi instantibus, qui de hoc argumento
scribunt, solent sibi seriem quandam, seu tabellam
describere, et ordinem decretorum divinorum delineare,
tanta vero cum varietate atque discrepantia, ut difficile
sit duos invenire cujuscunque sectæ, sive professionis,
qui per omnia consentiant.
Quid quod ratio ponendi prioritatem, et posteriori-
tatem in decretis divinis haud satis firma plerumque
assignatur. Nam illa duo axiomata, Quod est ultimum
in executione, est primum in intentione ; et, Qui vult
finem, vult omnia media ad finem, aut falso plerumque,
aut semper hic periculose adhibentur: quod ex dis-
crimine mediorum ad vitam æternam, et supplicium
æternum facile colligitur.
IV. Observandum 49. Nonum caput ad Romanos,
quod nunc fundus videtur totius doctrinæ de prædes-
tinatione et reprobatione, non fuisse per quatuor pene
sæcula ita expositum a SS. Patribus, ut ad hoc argu-
mentum directe pertimeret.
Longum est ire per omnia SS. Patrum scripta, sed
notatu omnino dignum, quod S. Prosper, de multis
sanctorum Christi qui in Massiliensi urbe constiterunt,
tradit ; “ Qui contrarium putabant Patrum opinioni, et
“ ecclesiastico sensui, quicquid de vocatione electorum,
“ secundum Dei propositum, contra Pelagianos dis-
“ putaverat S. Augustinus :" addiderantque, “ ea quæ,
“ de Epistola Pauli Romanis scribentis, ad manifesta-
»
952 Epistola S. Hilariâ ad Augustinum. LECT. xxIII.
“ tionem divinæ gratiæ prævenientis eleetorum merita,
“ proferuntur, a nullo unquam ecclesiasticorum ita
“ esse intellecta, ut nunc,” id est, a S. Augustino,
** sentiuntur i.”
Ad quæ cum S. Augustinus ipse respondeat, sem-
tentias trium ex SS. Patribus adducit, S. Cypriani,
S. Greg. Naz. et S. Ambrosii, quarum tamen nulla, vel
ad prædestinationem pertinet, vel ad Epistolam ad
Romanos, sed tantum ostendunt gratiam non dari se-
cundum merita : nec illud etiam probant, nisi con-
sequenter *.
V. Observandum 59. Scholasticos omnes S. Augus-
tino ex industria in hoc negotio adhærere, et scriptores
muperos controversiarum illius opinioni præscribere,
omnesque qui contradicunt, tanquam Pelagianos, tra-
ducere : cum controversia de prædestinatione adversus
Pelagium instituta sit non directe, sed ex incidenti, aut
superabundanti.
Hoc animadvertere licet 19. ex Epistola S. Hilarii
Arelatensis ad S. Augustinum, in qua, etiam illi, qui
S Augustini sententiam amplectebantur, ita queruntur.
“ Quid opus fuit hujuscemodi disputationis incerto tot
“ minus intelligentium corda turbari ? neque enim
** minus utiliter sine hac definitione, tot annis a tot
* tractatoribus, tot præcedentibus libris, et tuis et
** aliorum, cum contra alios, tum maxime contra Pe-
* lagianos, catholicam fidem esse defensam.” Ad quæ
verba a se repetita nihil aliud respondet S. Augustinus,
quam in “ duobus libris suis se ante scripsisse, gratiam
** Dei secundum merita nostra non donari,” sed quod
alii eandem prædestinationis naturam tradiderint, qui
i Prosper, Epist. ad Augustinum. k De Dono Perseverantiæ,
c. xix.
Ea Quæstio quomodo ad Pelagianismum spectet. 253
adversus Pelagium scripserant, aut quod talis de præ-
destinatione sententia ad refellendum Pelagium esset
necessaria, non dicit 1.
2°. Idem patet ex Conciliis quae Pelagii hæresin
damnarunt, sed de S. Augustini sententia de prædesti-
natione nihil statuunt.
3°. S. Augustinus quoties ea commemorat, de quibus
inter ipsum et Pelagianos disceptatum fuit, prædesti-
nationis nullam facit mentionem. Neque in Concilio
Carthaginiensi adversus Pelagium de ea actum est,
nisi quatenus includitur in quæstione de necessitate
gratiæ.
Cum igitur initio S. Augustinus prædestinationis
doctrina, tamquam argumento usus est adversus hæresin
Pelagianam, tandem factum est, ut tota illa hæresis
disputationi de prædestinatione adhæresceret, eamque
mirum in modum obscuraret.
VI. Observandum 60. Prædestinationis doctrinam
ita esse tradendam, secundum decimum septimum
Articulum religionis in ecclesia nostra stabilitum, ut
adstruere.”
1 Pearsono consentit Bullus, in ** necesse habemus
Apologia pro Harmonia sua, c. I 3.
sect. vii. §. 3 I. citans, præter Hookeri eadem videtur fuisse
Hilarium Arelatensem, etiam sententia ; dum enim S. Augus-
verba Coelestini episcopi Romani, tini de gratia doctrinam, in ec-
ex Epistola quam cum clero suo
misit ad Galliæ episcopos. Au-
gustinum nuper mortuum laudi-
bus, tali viro debitis, prosequitur;
(c. 2.) in fine vero Epistolæ haud
obscure innuit se istanm abyssum,
in quam nemo antehac descen-
derat, contremiscere: “ Profun-
** diores difficilioresque partes
** incurrentium quæstionum, quas
** latius pertractarunt qui hære-
** ticis restiterunt, sicut non au-
** demus contemnere, ita non
clesia catholica semper receptam,
tuetur, dogmata ejusdem S. Pa-
tris de prædestinatione vix sum-
matim perstringit ; id agens, ut
ab Augustini nomine depellat
absurda quædam, quæ Lucidus
presbyter, rigidus absolutæ præ-
destinationis assertor, docuerat.
App. ad Eccl. Pol. lib. v. vol. ii.
p. 73o—738. Vid. Jac. Sir-
mondi Hist. Prædest. c. vii.
Guizot. Hist. de Civil. Fr. lect. v.
954, Judicium Eccl. Anglicanae. LECT. XXIII.
promissiones divinas ita amplectamur, prout nobis in
SS. Literis generaliter propositæ sunt, et Dei volun-
tatem in nostris actionibus eam sequamur, quam in
Verbo Dei habemus diserte revelatam. Id est, nisi
fallor, ut omnes promissiones in evangelio, toti generi
humano factas, veras esse seriasque confiteamur, neque
vel minimum fictas aut fallaces suspicemur : et præ-
cepta singula de fide, de bonis operibus, de perse-
verantia, omnes obligandi vim veram obtinere pro-
fiteamur. Quomodo autem promissiones omnibus
universaliter factæ, veræ seriæque sint, respectu eorum
qui ab æterno reprobati traduntur ; quomodo præcepta
stricte obligent eos qui ad vitam æternam ex gratia
mere gratuita prædestinantur, facile fortasse est deter-
minare, explicare certe difficile est.
LECTIO XXIV.
D E P R AE D E S T I N A T I O N E.
IS observationibus præmissis, ad doctrinam ipsam
prædestinationis, resecatis dubiis, sepositis præ-
judiciis, omissis omnibus cum re ipsa minime con-
junctis, plane, diserte, nudeque tradendam properamus:
præsertim quatenus ad hunc locum spectat, i. e.
quatenus est pars quædam, sive species providentiæ
dlivinæ.
Dico 1°. PRAEDESTINATIO TERMINATUR AD SINGULAREs
HOMINUM PERSONAS.
Hæc assertio, uti est huic loco de providentia divina
maxime accommoda, ita Socinianis refutandis perquam
necessaria est. Novam enim illi, et Ecclesiæ Dei
prorsus inauditam ausi sunt doctrinam procudere,
nullum scil. singularem hominem esse ad vitam æternam
a Deo prædestinatum. Verba sunt F. Socini in Præ-
lectionibus Theologicis, c. 13. “ Non alia sane ratione
“ explicandi sunt omnes ii loci, in quibus de divino
** eoque antiquissimo quorundam hominum servandorum
“ decreto agitur, nempe ut non certi quidam homines
* nominatim intelligantur, sed genus quoddam homi-
“ num.” Nullum igitur singularem hominem Deus ad
9256 Refutatur Socinus. LECT. XXIV.
vitam prædestimavit, secundum Socinum, sed tantum
genus quoddam hominum : et sane loquitur principiis
suis consentanee, qui statuit, ** Deum non habere
** certam præscientiam futurorum contingentium, ac-
** tuum scil. humanorum.” Si enim Deus ab æterno
nesciat quas actiones singuli homines sint in tempore
elicituri, neque potest secundum principia Evangelii
prudenter ad vitam æternam, aut juste ad mortem
æternam quenquam prædestinare.
Ad sententiam suam et explicandam et confir-
mandam simul, duo præsertim loca S. Scripturæ affert
atque exponit; utrumque sane infeliciter. Verba ejus
recito. * Quocirca cum ex cathedra Christus Matt.
“ xxv. 34. seipsum in judicii die ad servandos homines
“ loquentem inducit, Venite benedicti Patris mei, pos-
** sidete paratum vobis regnum a constitutione mundi;
“ non est intelligendum unumquemque ex illis nomi-
* natim ab orbe condito saluti destimatum fuisse, sed
** eos ex eo hominum genere esse, quibus salus ab ipso
** mundi exordio parata fuerat.”
Hæc ille. At prior pars hujus interpretationis, quæ
negativa est, nec ullo fundamento nititur, nec ulla
ratione probatur, sed gratis tantum asseritur, et ipsis
verbis Christi contradicit, et cum positiva posteriori
explicationis parte mon cohæret. Nam 1°. alloquitur
Christus singulares homines : Venite, subaudi, Vos.
Vos autem nihil aliud sonat, quam tu, et tu. Venite
benedicti Patris mei. Nemo enim (i. e. ne umus quidem)
venit ad me, nisi Pater meus eum traaeerit. Possidete
vos, κληρονομήσατe, tanquam hæredes, unusquisque enim
vestrum hæres, possidete regnum vobis, i. e. tibi, tibique,
omnibus singulisque paratum. Negare itaque regnum
fuisse singulis paratum, est negare Christum singulos
alloqui cum omnes alloquitur. Neque vero prius
6
Rationes Socini carent ratione. 257
membrum interpretationis cohæret cum posteriori ;
quod enim negatur de singulis hominibus ejusdem
generis, non potest affirmari de genere hominum, quia
affirmatio de genere nititur affirmationi de singulis sub
eo genere ; genus enim nihil aliud est quam collectio
singulorum. Hinc igitur adversus Socinum, firmissimum
oritur argumentum :
Omnibus et singulis, quos Christus vocat benedictos
Patris sui, præparatum est regnum :
At præparatio regni est prædestinatio ad regnum, et
secundum S. Augustinum, et secundum Socinum :
Ergo omnes et singuli benedicti Patris sunt prædes-
tinati ad regnum.
Eandem sententiam adhibet Socinus iis S. Scripturæ
locis in quibus scriptorum in libro vitae fit mentio.
Asseritque, ibi non de certis quibusdam hominibus
nominatim agi, sed de hominum quodam genere : ex
quo intelligitur, inquit, superiorem illam generalem
responsionem, ad hos quoque locos rectissime accommo-
dari posse. At vero nomina ipsa hominum diserte
scribi in libro vitæ asseruntur ; nomina, autem non sunt
nisi singulorum, ideo enim sunt imposita, ut unum
hominem ab aliis distinguant. Vidit hanc difficultatem
Socinus ; ei itaque sic occurrit. “ Neque vero quem-
“ quam moveat, quod in his locis nominum fit mentio,
“ quasi proprium cujusque nomen ea voce significetur.”
At nec hoc dicimus, sed propriam cujusque personam
sub hoc nomine intelligi. “ Metaphorica enim,” inquit,
“ locutio est ab iis derivata, qui aliquo in libro eos
“ nominatim scribunt, ac notant, de quibus aliquid
“ secum statuunt atque decernunt.” Sit hoc autem
confessum. ** Itaque ea locutione nihil aliud quam
** decretum de quibusdam hominibus significatur, sive
“ certa sint eorum propria nomina, sive incerta. Satis
PEA RsoN, VOI,. I. §
958 Liber Vitæ in S. Scripturis. LECT. XXIV
6 6
est enim eorum qualitatem quandam certam esse,
“ quæ in hac metaphora proprio nomini plane respondet.”
Hæc certe argumentatio, sive consequentia, videtur
omni ratione vacua, ab omni specie verisimilitudinis
prorsus et plane aliena. An enim quia metaphorica
est locutio, ideo nihil aliud sequitur, quam de quibus-
dam hominibus esse, sive certa sint eorum nomina, sive
incerta ? Quænam ratio hujus consequentiæ vel fingi
potest ? Homines ideo nomina notant, ut certi sint de
personis, de quibus aliquid statuunt: Si hoc Deus de
seipso profiteatur, nomina hominum in libro suo scribere,
hoc saltem intelligere debemus, certas Illum personas
designare; et ad nostram imbecillitatem nomina præ-
scribere, at certitudinem et infallibilitatem sibi non
negare. Minus certe significare non potest, quam se
tam certum esse de personis, de quibus aliquid statuit
atque decernit respectu vitæ æternæ, quam homines
sunt, qui nomina eorum scribunt ac notant, de quibus
aliquid secum statuunt atque decernunt.
De qualitate autem quod addit, est ab ipsa natura
scribendi in libro prorsus alienum.
Quid quod Moses cupiat seipsum de libro deleri, ni
putaret seipsum fuisse in libro scriptum ? Quid quod
Deus dixerit, se non Mosen, sed ipsos qui peccassent,
qui erant certi homines, certi peccati rei, deleturum * ?
Quid quod David inimicos suos, sibi certissime notos, et
apertissime deseriptos, ex libro viventium deleri pos-
tulet”. Quid quod S. Paulus non tantum adjutorum
suorum, quos ipse particulariter novit, sed Clementis,
nomina in libro vitæ scripta fuisse professus sit°. Quid
quod Christus ita alloquatur septuaginta discipulos, ut
a Exod. xxxii. 32, 33. Epist. Dedicatoriam ad Expos.
b Ps. lxix. 28. Svmb.
c Phil. iv. 3. Cf. Pearsoni
Armìnìì Doctrina de Prædestínatíone. 959
personas nominibus notas': Gaudete quod nomina vestra
scripta sunt in cælis. Luc. x. 20. Adeo ubique certæ
personæ in libro vitæ scriptæ memorantur, i. e. ad
vitam designatæ. Non disputo utrum ii ipsi qui scri-
buntur in libro vitæ, possint deleri ; illud assero, certas
personas esse libro vitæ inscriptas. Sit itaque hoc
adversus Socinum firmissimum argumentum : Qui in
libro vitæ scribuntur, ad vitam prædestinantur : Sed
singuli homines qui salvantur, in libro vitæ seribuntur:
Ergo.
29. Hæc assertio observanda est contra Remonstrantes,
sive eos quos Arminianos vocant. In Collatione
Hagiensi statuunt: “ Hoc unicum decretum, quo Deus
* indiscriminatim statuit, velle se quosdam in fide per-
** severantes servare, iram vero super omnibus incredulis
“ effundere, esse totum et integrum decretum prædes-
“ tinationis.” Quæ quidem sententia plane est eadem
cum Sociniana ; nam si hoc sit totum et integrum
decretum prædestinationis, ut volunt Remonstrantes,
tum non certi quidam homines, sed genus quoddam
hominum, prædestinantur, quod statuit Socinus.
Sed Arminius sectæ Remonstramtium pater duplex
statuit decretum prædestinationis, generale unum, sin-
gulare alterum : generale idem est cum Sociniano;
singulare autem etiam addit, sed tanquam mantissam,
nam illud generale decretum, quod neminem singulariter
ad salutem designat, eam prædestimationem ait, quam
S. Scriptura nobis commendat, atque ita ad Socinum
revolvitur“.
d Ita S. correxit in marg. pro I 629. p. 1 1 9 :
eo, quod Pearsoni manu ait scrip- “ Primum et absolutum Dei
tum, ** et personis . . . . notis." ** decretum de homine peccatore
e Arminii sententia de præ- ** salvando esse, quo decrevit
destinatione, a seipso exposita, “ Filium suum Jesum Christum
exstat in Declaratione ad Ordines “ ponerein Mediatorem, Redemp-
Hollandiæ. Opp. I,ugd. Bat. ** torem, Salvatorem, Sacerdotem
S 9
9260 Prædestinatio Singularìum asseritur. LECT. xxiv.
Quamvis autem verum sit, Deum velle quoslibet in
fide perseverantibusf et iram super omnibus incredulis
effundere, non tamen verum est hanc esse naturam
prædestinationis, sed potius, secundum priorem partem,
habere naturam promissionis, secundum posteriorem,
comminationis ; sive doctrinam tantum continere de
requisitis ad salutem, et mediis ad mortem.
Dico 29. DEUs OMNES ET SINGULOs QUI PER CHRISTUM
OBTINEBUNT VITAM AETERNAM, AD EAM QUAM OBTINEBUNT
VITAM, OMNESQUE ET SINGULOs QUOs CHRISTUS ADJUDI-
CABIT MORTI ÆTERNAE, AD EAM CUI ADJUDICABUNTUR
MORTEM ÆTERNAM, AB AETERNO PRAEDESTINAVIT.
Hæc assertio quoad utramque partem, eodem modo,
iisdem mediis probatur. scil. 19. Quibus Deus dabit
vitam æternam, iis quando dabit, vult dare ; quos Deus
et Regem ; qui peccatum morte
sua aboleat, amissam salutem
obedientia sua impetret, et vir-
tute sua communicet.
“ Secundum præcisum et ab-
solutum Dei decretum esse, quo
decrevit resipiscentes et cre-
dentes in gratiam recipere, eos-
que, perseverantes ad finem
usque, salvos facere in Christo,
“ propter Christum et per Chris-
tum ; impoenitentes vero et in-
fideles in peccato et sub ira
derelinquere, atque damnare
tanquam alienos a Christo.
** Tertium Dei decretum est,
“ quo decrevit media, ad resipi-
** scentiam et fidem necessaria,
** sufficienter et efficaciter ad-
** ministrare, juxta sapientiam
“ Dei, qua scit quid misericordiam
** et severitatem suam deceat,
“ itemque juxta justitiam, per
“ quam paratus est sapientiæ suæ
præscriptum sequi atque exe-
cutioni mandare.
6
ç
** Hinc sequi quartum decre-
** tum, quo decrevit singulares et
** certas quasdam personas sal-
** vare et damnare. Atque hoc
** decretum præscientiæ Dei in-
** nititur, qua ab æterno scivit, qui-
** nam juxta ejuscemodi adminis-
** trationem mediorum, ad con-
** versionem et fidem idoneorum,
“ ex præveniente ipsius gratia,
** credituri erant, et ex subse-
** quente gratia, perseveraturi,
“ quive vero non erant credituri
** et perseveraturi.”
Hanc vero prædestinationem
singularium vix alibi agnoscit.
Generalem notionem, ut eam de
qua in Scripturis agitur, et alibi
tuetur, et in Examine Perkinsii.
Opp. p. 659.
f Ita in MS. originali. Ut vero
sensus sit integer, hoc, vel simili
modo, verba esse corrigenda cen-
seo. Deum velle quoslibet in
fide perseverantes salvos fore, et
iram &c. S.
Singularium Praedestinatio ab Æterno. 261
adjudicabit morti æternæ, iis quando adjudicabit, vult
adjudicare. Deus enim est agens voluntarium, agens
quando vult, et quicquid vult, et nihil agens quod non
vult. 2°. Quicquid Deus vult, quando dat vitam, et
quando adjudicat morti, illud voluit, antequam dabit
alicui vitam, aut adjudicabit aliquem morti ; quia, 19,
mulla volitio Dei mere temporaria, sed quicquid in
tempore vult, ab æterno voluit, quia nulla est in Deo
vel umbra mutationis ; neque ulla potest causa exco-
gitari, quare infinite sapiens et æternus aliquid in
tempore vellet, quod ante non voluerit. Ut recte
Fulgentius lib. iii. de Veritate Prædest. c. 1. “ Si Deus
“ incommutabilis est, quod dubitandum non est, omnia
“ futura ex æternitate incommutabiliter novit, et omnia
“ opera sua incommutabili ordinatione disposuit.” 2".
Quia talis volitio dandi vitam et adjudicandi morti, est
a Deo ipso sæpe prædicta, antequam aut dabit, aut
adjudicabit. Ut, v. gr. cum asserit, Mar. xvi. 16. Qui
crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit ; qui vero non
crediderit, condemnabitu)'. 39. Æterna volitio Dei
dandi vitam, est ipsa ad vitam prædestinatio, et æterna
volitio adjudicandi morti est prædestimatio ad interitum.
Itaque omnes et singulos quibus Deus voluit ab æterno
dare vitam, prædestinavit ad vitam, et omnes et
singulos quos voluit ab æterno adjudicare morti, præ-
destinavit ad interitum. Sed omnibus et singulis, qui
per Christum obtinebunt vitam æternam, voluit Deus
ab æterno dare vitam, omnesque et singulos quos
Christus adjudicabit morti æternæ, voluit ab æterno ei
morti adjudicare. Ergo omnes et singulos &e. Ut
recte S. Fulgentius, de Veritate Prædest. lib. iii. c. 1.
“ Deus, sicut nunquam futurarum fuit inscius, ita nec
“ misericordiæ suæ aut judicii fuit ignarus, sed sicut
“ semper omnia futura et bona et mala præscivit, sic
%6% Testimonia SS. Patrum. ILECT. XXIV.
“ omnia opera gratiæ atque justitiæ suæ incommutabili
“ prædestinatione disposuit.”
Probatur ex SS. Patribus.
S. Iren. lib. ii. e. 62. και διὰ τοῦτο ττληρωθέντος τοῦ
άριθμού, ου αὐτὸς ταρ' αὐτὸ τροόρια e, TâvTes oi éyypaqpév-
tes eis ζωήν άναστήσονται, . . . . . . . oi δέ της κολάσ€ως
άζιοι à7re\eυσονται eis aύτην, . . . . , iva τὸ αὐμμeTpov t?jς
p » v as •) / s) v •)
7Tpooptareos άτὸ Θeoῦ ἀνθρωτότητος άττοτ€\ea-6eîs [al. άτο-
te\ea-6év] την άρμονίαν τηρηση τοῦ IlaTp6s.
Clemens Alex. Strom. vi. 652. c. f
S. Augustin. de Civ. Dei, lib. xv. 1. “ Duæ civitates
“ sunt, quarum una prædestinata est in æternum
66
6
* cum diabolo.”
regnare cum Deo, altera æternum supplicium subire
Fulgentius ad Monimum, lib. i. c. 24. “ Quia sicut
6
6
66
Psalmista testatur, misericors est Dominus, et justus,
prædestinavit justos ad gloriam, iniquos ad poenam.”
Concil. Valentinum. * Fidenter fatemur, prædesti-
6
6
* impiorum ad mortem 8.”
nationem electorum ad vitam, et prædestinationem
Dico 39. DEUs OMNES ET SINGULOs, QUOS PRAEDESTI-
NAVIT AD VITAM AETERNAM, PRÆVIDIT AB ÆTERNO EA IN
TEMPORE PRÆSTITUROS, QUÆ AB
IIS REQUISIVIT AD
OBTINENDAM VITAM AETERNAM.
f P. 778. ed. Potter. âv Tpo-
άρια ev ö eeòs Tpò kata3ολῆs κόσμον
eis tjv äkpav éykata\eyjvav vio6e-
oriav, . . . . . . 7Tpoopuo pévos k€ίτaι
δέ όν τράζει, kai où reÜ£etav.
Subjungimus locum, qui quo-
dammodo ad præcedentia spectat.
Est Primasii, discipuli S. Augus-
tini, in Apocalyps. lib. iv. ** Sic-
** ut novit Dominus, qui sunt
** Ejus, quibus etiam dicturum
* se promisit, Venite, benedicti
“ Patris mei ; percipite regnum,
“ quod vobis paratum est a con-
** stitutione mundi ; ita et qui
** non sunt Ejus, non habet
** scriptos in libro vitæ a con-
stitutione mundi, sed tanquam
** sibi incognitos et a longe
præscitos, æterni ignis est
supplicio damnaturus. Earcel-
sus enim est Dominus, et humilia
respicit, et alta a longe cog-
** moscit.**
g A. D. 855. Vide Labbe,
Concil. tom. viii. p. 1 33. canon.
lll.
ç
¢
ς
&
6
¢
ç
ς
6.
6
¢
Prædestinatio Singularium confirmatur. 9263
Ubi observandum 19. hanc assertionem, atque fu-
turam, a nobis addi, ad illustrandam prædestinationis
observationem, cautionemque, ab Ecclesia nostra in
Articulo decimo septimo datam : scil. 1°. * Considera-
“ tionem prædestinationis esse consolationis plenam
** vere piis et his qui sentiunt in se vim Spiritus
* Christi.” 29. ** Eandem considerationem, hominibus
“ curiosis et carnalibus, esse perniciosissimum præ-
“ cipitium.” 30. Hac doctrina supposita, ** oportere
“ nos promissiones Dei generales amplecti, et volun-
** tatem revelatam sequi.” Ut igitur consolatio oriatur
ex vera pietate ; ut a curiosis removeatur pernicio-
sissimum præcipitium ; ut promissiones Dei generales
alacriter amplectamur, Ejusque voluntatem revelatam
in nostris actionibus prompte sequamur, hanc et se-
quentem assertionem doctrinæ de prædestinatione
omnino addendam putavi. Nam, ut recte observavit
Fulgentius, “ prædestinationis nomine, non aliqua vo-
** luntatis humanæ coactitia necessitas exprimitur, sed
“ misericors et justa futuri operis divini sempiterna
“ dispositio prædicatur h.”
Observandum 29. Assertionem hanc ab illis omnibus
terminis in hac re plerumque usurpatis esse liberatam,
qui difficultatem parere, quæstionesque alienas inter-
serere solent ; scil. de infantibus et adultis ; de Chris-
tianis et Paganis; de diverso statu hominum, sub Lege,
et sub Evangelio ; de fide et operibus; de causa, et
eonditione, et gratia efficaci ; qui omnes non [ad]
illustrandam, sed obscurandam potius hanc doctrinam
valent.
Assertio itaque nostra, ita nude proposita, probatur:
Sicut Deus decrevit iis dare vitam, quibus dabit, ita
decrevit eo modo iis dare, quo dabit: Dabit autem
6
h Ad Monimum, ]ib. i. c. 7.
264. Vita, ut Merces Laboris, promissa. LECT. XXIV.
vitam iis quibus promisit ; promisit iis qui præstituri
sunt ea quæ ab ipsis requisivit ad vitam obtinendam :
Ergo decrevit dare iis qui ea præstituri sunt. At nom
potuit decernere ab æterno cuiquam ita vitam dare,
nisi eundem ab æterno ea præstiturum prævideret:
prævidit itaque omnes et singulos, quos prædestimavit,
ea præstituros quæ ab ipsis requisivit ad obtinendam
vitam.
Ut rem paulo accuratius depingam : Sicut gloria est
a Deo volita, ita est prædestinata. Prædestinatio enim
in Deo nihil est aliud quam æterna volitio ; et omnis
Ejus volitio est æterna. At, sicut gloria est a Deo
data, ita est a Deo volita ; vult enim quod dat, et dat
quemadmodum vult. Sed gloria est a Deo data,
tanquam merces : Gaudete et eaeultate, quoniam merces
vestra copiosa est in caelis. Matt. v. 12. Ergo est
prædestinata, tanquam merces, et quæ prædestinatur ex
intuitu laboris i.
Probatur 2°. auctoritate SS. Patrum :
S. Ambrosius, De Fide ad Gratiamum, lib. v. [c. vi.
83.] ** Apostolus ait, Quos præscivit, et prædestinavit ;
“ non enim ante prædestinavit, quem præsciret ; sed
“ quorum merita præscivit, eorum præmia prædes-
** tinavit.”
S. Hieronymus, qui adversus Pelagium scripsit.
“ Dilectio et odium Dei, vel ex præscientia nascitur
** futurorum, vel ex operibus.” In cap. i. Malachiæ.
Idem de his agens, qui secundum propositum sunt
voeati, Rom. viii. * Secundum quod,” inquit, “ pro-
** posuit sola fide servare quos præsciverat credituros;
* [et quos gratis voeavit ad salutem, multo magis
i Cf. Bull. Serm. xiv. in Heb. ** mercenaria non est, quamvis
xi. 26. Obs. ii. §. I. “ Vera ** merces eam sequatur.”
** caritas,” ait S. Bernardus,
Praedestinatio ad Mortem, quid sit.
965
“ glorificabit ad salutem laborantes.”] Et ad cap. xi.
“ Illam plebem non repulit, quam præscivit eredi-
** turam k.”
Prosper. Resp. ad xi. Objectionem Vincentii.
6 6 Ad
“ prædestinationem nihil aliud referri potest, nisi quod
“ aut ad debitam justitiæ retributionem, aut ad inde-
“ bitam pertinet gratiæ largitatem.”
Et Resp. ad Obj. xii. Vincentii.
sunt casuri, non sunt prædestinati ; essent autem
* prædestinati, si essent reversuri, et in sanctitate ac
6
6
6
“ veritate permansuri.”
“ Quia præsciti
S. Augustinus ad Simplicianum. i. §. 6. “ Nemo
6 •
eligitur nisi jam distans ab illo qui rejicitur.
“ quod dictum est, quia elegit mos Deus ante mundi
“ constitutionem, non video quomodo sit dictum, nisi
»
“ præscientia ;'
pietatis.
scil. meritorum, i. e. fidei, et operum
Unde
Dico 4". DEUs OMNES ET SINGULOs QUOs PRAEDESTI-
NAV1T AD MORTEM, PRÆVIDIT AB AETERNO EA PRÆSTITUROS,
QUIBUS ÆTERNAM MORTEM ADJUNXIT.
k Ex Comment. in Epist. ad
Rom. in Append. ad Opp. S.
Hieron. tom. xi. p. iii. p. I 8o,
et I 92. ed. Vall. Hos Com-
mentarios Pelagio assignat Gar-
nerius post alios ; neque id in-
cognitum Pearsono ; ipsius enim
verba sunt in Vind. Ignat. p. ii.
c. xiii. ** Pelagius, ut videtur,
** auctor Commentariorum ' in
** Epistolas Pauli Hieronymo ad-
** scriptorum.” Loquitur tamen
ut incertior ; unde crediderim
eum secum aliter statuisse, et
Usserii sententiam secutum; scil.
** partem operis potissimam ex
“ B. Hieronymi annotationibus
** esse compactam,” immistis
quibusdam Pelagianis, studio re-
centioris cujusdam, qui ortho-
doxa ab hæreticis, præ ingenii
tarditate, nequibat discernere.
Vid. Cavei Hist. Liter. in vit.
Pelagii. Opus integrum hære-
siarchæ illius esse non potest ;
neque enim respondet eis quæ
S. Augustinus citat ex Pelagii
Expositionibus, lib. iii. De Pec-
catorum Meritis, c. 2, 3 ; et
Auctor Prædestinati, lib. i. c. 88;
neque hæreticam pravitatem sa-
piunt quæ Pearsonus huc attulit.
S. Hieronymus vero passim Dei
præscientiam sic asserit, ut libe-
rum monstret hominis arbitrium.
Vid. ejus Comment. in Jer. xxvi.
1. in Ezech. i. 5. &c.
966 Testimonia SS. Patrum. ILECT. XXIV.
Probatur. Sicut Deus decrevit iis infligere mortem
aeternam quibus infliget, ita decrevit eo modo iis
infligere, quo infliget ; infliget autem mortem iis quibus
minatus est ; minatus est iis qui sunt præstituri ea quæ
ducunt ad mortem. Ergo decrevit dare iis qui ea
præstituri sunt. At non potuit decernere ab æterno
cuiquam ita mortem infligere, nisi eundem ab æterno ea
præstiturum prævideret. Prævidit itaque omnes et
singulos, quos prædestinavit ad interitum, ea præstituros
quibus æternam mortem adjunxit.
Ut paulo pressius agam. Sicut mors æterna est a
Deo volita, ita est prædestinata. At sicut est aetu a
Deo infligenda, est a Deo volita, et infligenda tanquam
poena, sive stipendium : Stipendium enim peccati mors
est. Ergo prædestinata est tanquam poena, sive sti-
pendium. At non potest prædestinari tanquam poena,
sine intuitu demeriti, neque tanquam stipendium, sine
intuitu peccati.
29. Cum scopus sit prædestinationis ad mortem
illustrare gloriam divinam per modum vindicantis jus-
titiæ ; nullo autem modo concipere possumus quod
faciat ad gloriam Dei illustrandam, si concipiamus Eum
destinare hominem poenæ æternæ, sine intuitu peccati,
h. e. innocentem : multo minus per modum vindicantis
justitiæ. Necesse est itaque prædestinationem ad
mortem adjungere præscientiæ peccati.
Probatur, auctoritate SS. Patrum.
S. Augustinus. ' . . . . . .
1 Respexit fortasse locum S. ** erat usque ad unum ; sed in eo
Augustini, lib. De Perfect. Jus- ** genere hominum, quod præ-
tit. Hominis, xiii. 3 I. ** Deus de ** destimatum est ad interitum.
* * cælo respevit super filios homi- ** Super hos enim respexit Dei
“ num, ut videat si est intelligens “ præscientia, protulitque sen-
** aut requirens Deum. Hoc ergo ** tentiam.” Cf. S. Justini Apol.
** bonum, quod est requirere i, c. 58.
*' J)eum, non erat qui faceret, non
Conclusio. 267
Prosper. Resp. iii. ad Capit. Gallorum, de improbis
loquens. * Ideo prædestinati non sunt, quia tales
“ futuri in voluntaria prævaricatione præsciti sunt.”
Fulgentius, S. Augustini discipulus lib. i. ad Moni-
mum c. 24. “ Ostensurus itaque Deus quid reddendum
** præsciverit, et quid donandum, prædestinavit illos ad
“ supplicium, quos a se præscivit voluntatis malæ vitio
“ discessuros ; et prædestinavit ad regnum, quos ad se
“ præscivit misericordiæ prævenientis auxilio redituros,
“ et in se misericordiæ subsequentis auxilio esse man-
** surOs.”
Et rursus, c. 27. “ Iste autem est ad punitionem
“ divina æquitate prædestinatus, qui peccator est divina
“ cognitione præscitus; utpote qui iniquitatem, ad quam
“ a Deo non est prædestinatus, propria esset voluntate
* facturus. Ut in quo præscientia Dei videbat futurum
“ opus injustum, huic, per prædestinationis sententiam,
“ pararet supplicium justum.”
Dico 5°. DIFFICULTATES QUIBUS DOCTRINA DE PRÆ-
DESTINATIONE OBSCURARI SOLET, AD IPSAM PROPRIE
NON SPECTANT, SED AD ALIA THEOLOGIÆ CAPITA REVO-
CANDÆ SUNT.
6
Benedicat Deus Ecclesiæ Catholicæ quacumque in
ora ac parte terrarum, benedicat Ecclesiis Britanniæ
Hiberniæque, protegat augustissimum Regem Carolum
II, Fidei Defensorem, Serenissimam Reginam Cathari-
nam, Reginam matrem Mariam, Jacobum Ducem
Eboracensem, totamque regiam familiam ; Academiam
utramque foveat et exornet ; hæreses omnes apud nos
radicem late agentes extirpet, schismata omnia tunicam
Christi lacerare conata exterminet, ut unitate fidei et
charitatis veros Christi nostri cultores nos exhibeamus.
Cui cum Patre et Spiritu Sancto sit omnis honos, laus,
et gloria, in sæcula sæculorum. Amen.
DETERMINATIONES THEOLOGICÆ
SEX.
I. ORDO EPISCOPALIS EST A POSTOLICUS.
II. ORDINANDI POTESTAS SOLIS COMPETIT EPISCOPIS.
II I. ORDINATIO ANGLICANA COMPLET TOTAM ESSEN-
TIAM EXTERNÆ VOCATIONIS AD MINISTERIUM.
] V. DIVINITAS CHRISTI PROBATUR AB IPSIUS CUI,TU.
V. CHRISTUS, QUA MEDIATOR, EST ADORANDUS.
VI. BAPTISMUS NON EST RITUS INDIFFERENS.
Note prefixed by Mr. Stones.
“ Determinationes sequentes ab ipsis Pearsoni Autographis tran-
“ scripsit J. S.”
I) E T E R M I N A T I O I.
O R ID O E PISCOPALIS E S T APOSTOILIC U S.
DEO omnia in dubium vocare didicit hæc ætas, ut
vix quicquam de quopiam asserere liceat, quin id
de quo quæritur, tam sit probandum, quam id quod
quæritur. Explicatio terminorum satis aliquando vide-
batur, et ille priorem determinationis partem probe
exornasse solebat, qui quid ipse sentiret, quid per
terminos quæstionis intelligeret, luculenter exponeret.
At hodierna inconstans futilitas aliud onus scholis
theologicis imposuit, ut terminos non tantum explicent,
sed et probent; paucissimæque quæstiones sunt, quarum
non tam subjecti existentia quam inhæsio prædicati in
partem controversiæ veniat. Si quæramus, utrum Deus
sit omnipræsens, prodierunt nuper, ex Atheorum
schola, qui quæstionem ipsam anticipant ; nondum
enim aiunt constare, an sit Deus. Si asseramus regi
esse obediendum, prius doceri volunt, an oporteat esse
regem ; imo, an liceat Christiano regi esse. Si dicamus
baptismum aquæ ad infantes pertinere, negant esse
ullum aquæ baptismum. Atque ita ubique sunt qui
279 Ordo Epíscopalis, Apostolicus. DETF.RM. I.
tollunt subjectum ipsum quæstionis, et quod Des
Cartes, in re philosophica, ingeniose fecit, id hi etiam
in rebus theologicis perverse faciunt. Supposuit ille in
rerum natura nihil esse, ac seipsum primo existere, ideo
quia cogitavit, asseruit. Hi nihil in veteri theologiæ
corpore verum esse volunt, et quicquid asserunt, nullam
aliam ejus rationem, nisi quod ita cogitarunt, afferre
possunt. Fieri similiter impræsentiarum potest, ut,
dum ego assero, ordinem episcopalem esse apostolicam,
non desint qui dicant, se nondum scire episcopalem
aliquem ordinem esse: imo qui contendant sacrum
ordinem in ecclesia nullum esse.
Quocirca ut omnia concludam ad hanc rem neces-
saria, nullumque adversariis negandi, aut tergiversandi
locum relinquam, quatuor propositiones ex hac una
videntur excudendæ, omnesque, aliquo saltem modo,
illustrandæ atque comprobandæ. Ex primo enim
quæstionis termino statuendum 19. Esse aliquem in
ecclesia Christi sacrum ordinem. Ex termino secundo,
sive prioris adjecto, statuendum, 29. Ordinem sacrum
in ecclesia constitutum non esse unicum. Ex eodem
termino ulterius statuendum 3°. Episcopatum esse or-
dinem a quovis alio ordine distinctum. Atque his
tribus ita positis ex parte subjecti, atque probatis,
statuendum 4°. Hunc episcopalem ordinem, ut ab aliis
sacris ordinibus distinctum, esse plane apostolicum.
I. Primo, EssE ALIQUEM SACRUM ORDINEM,
A Magistro Sententiarum hæc ordinis traditur de-
finitio *: “ Ordo est signaculum quoddam ecclesiæ, quo
** spiritualis potestas traditur ordinato.” Non jam
quærendum est, aut subtilius disputandum, de signa-
culo; sed hoc generaliter accipiendum est tanquam
* In lib. iv. Distinct. xxiv.
Ordo sacer mon unicus. g73
extra controversiam, ordinem esse spiritualem potesta-
tem in ecclesia ordinato tradita, ad officia scil. eccle-
siastica peragenda, quæ peragere, sine tali potestate
tradita non licet.
Cum itaque esse aliquem sacrum ordinem dico, illud
volo; ex voluntate Dei debere in Ecclesia constitui
certos viros, iisque potestatem tradi ad certa munia
peragenda, quæ Christus et Apostoli docuerunt esse ad
salutem Christianorum aut necessaria, aut plurimum
valentia : iisdem viris potestatem hanc competere, aliis
non item.
Est quidem Ecclesia, castrorum acies ordinata, sed
non est acies sine ducibus. Est eadem grex et ovile ;
non sunt oves sine pastore. Est et illa navis mundi
fluctibus jactata, sed nec illa sine gubernatore. Est
evangelium ad salutem hominum prædicandum, sed
non fit prædicatio secundum evangelium, nisi per mi-
nistros evangelii. Adeoque recte observavit S. Cypri-
anus, ** Ecclesiam esse plebem suo sacerdoti adunatam,
* et gregem suo pastori adhærentem °.” Adeo Ecclesia
non est sine sacro ordine. Hoc primum.
II. Secundo, ORDINEM SACRUM NON ESSE UNICUM.
Hoc est, Non omnes qui habent spiritualem facul-
tatem ad munia ecclesiastica peragenda, habere facul-
tatem ad omnia munia, sed quemadmodum munia sunt
diversa, ita et potestates esse diversas. Fuerunt varii
ordines sub lege in templo veteri ; sunt et varii sub
evangelio. Prophetia sub lege quidem, sed de evan-
gelico statu data id omnino confirmat. Ita enim
scriptum apud Isaiam legimus, c. lxvi. v. 21. Accípíam
eae iis pro sacerdotibus et Levitis, dicit Dominus. Ita a
Christo factum legimus. Adscivit enim sibi, 1°. Apo-
stolos ; 20. septuaginta discipulos. Ita ab Apostolis
c Epist. lxvi. ed. Fell. p. 168.
PEARSON, VOI,. I. T
974 Ordo Episcopalis est Apostolicus. I) [ETERM. I.
factitatum scimus ; adsciverunt enim sibi diaconos,
ordinarunt etiam presbyteros. Ita S. Paulum locutum
novimus. Dedit Deus quosdam apostolos, quosdam
autem prophetas, alios vero evangelistas, alios autem
pastores et doctores". Non omnes apostoli, non omnes
prophetæ, non omnes evangelistæ. Varietas mumium
infert distinctionem ordinum.
III. Tertio, ORDINEM EssE EPIsCOPALEM AB ALIIS OR-
DINIBUS DISTINCTUM.
Certe si ordo sit nihil aliud, uti diximus, quam
spiritualis potestas tradita ordinato, tum distincta po-
testas est diversus ordo ; sed spiritualis potestas tradita
episcopo distincta est a potestate concessa presbytero.
Nulli umquam presbytero, qua presbytero, concessa est
potestas ordinandi diaconum, aut presbyterum, aut
episcopum. Nulli unquam presbytero, qua tali, con-
cessa est potestas regendi presbyteros, aut per se
excommunicandi Christianos. Sed episcopis, quatenus
episcopi sunt ordinati, hæc potestas omnino est concessa.
Jam propius accedo ad causæ jugulum, ideoque
veritas hujus assertionis omnino vindicanda est ab
errore duplici, utroque auctoritativo, utroque consis-
toriali ; uno e consistorio papali, altero e presbyterali.
Incipiam a priori. Nihil enim certius est, quam omnem
diminutionem ordinis episcopalis originem trahere ab
usurpatione papali: nihilque aliud mihi videtur papa
Romanus, quam unus homo vindicans sibi omnem
auctoritatem concessam episcopis per totum orbem
diffusis, et ex illa auctoritate sibi soli arrogata, regibus,
rebuspublicis, ecclesiis Christianis minas intentans.
Quicquid aliud ad cæremonias aut opiniones pertinens,
cum vulgo papale dixeris, in proclive est ostendere, ibi
obtinere, ubi papa nullus, ubi omnes papæ hostes sunt.
d Eph. iv. I I.
Motio scholastica refutatur. 275
Primo itaque scholastici, Romano pontifici adblandi-
entes, duplex hoc fundamentum negandi distinctionem
ordinis excogitarunt. Ponunt enim sacramentum eti-
charistiæ in definitione ordinis, cumque hoc sacramento
limitant atque determinant. Ita Soto rotunde definit:
“ Ordo est sacramentum quo specialis potestas traditur
“ ad consecrandum corpus et sanguinem Christi.” Ad
eundem modum alii ; ex qua notione ordinis semel
admissa facile est ita argumentari: ordines omnes ad
eucharistiæ sacramentum referuntur, et ideo quatenus
ad eueharistiam celebrandam diversa ratione concur-
rant, diversi ordines esse possunt. Cum autem actus
nobilissimus qui circa eucharistiam versatur sit ejus
consecratio, eaque competat sacerdoti, hoc est pres-
bytero, qua tali, neque episcopus aliter concurrat ad
eucharistiam consecrandam, quam presbyter, sequitur
nullum esse discrimen, quoad ordinem, inter presby-
terum et episcopum. Ita tandem apud pontificios
septem distincti ordines sunt : ostiarius, lector, ex-
orcista, acolythus, sub-diaconus, diaconus, presbyter.
Inter ordines sacros episcopus nullibi est. Verum hæc
scholasticorum argumentatio ab omni rationis verisi-
militudine aliena est. Sacri enim ordines non ad
sacramenta tantum, multo minus ad eorum unum
determinantur, sed ad omnia ministeria ecclesiastica
obeunda instituti sunt. Cum S. Paulus ostendat,
dedisse Deum quosdam quidem apostolos, quosdam
autem prophetas, alios vero evangelistas, alios autem
pastores et doctores, non dicit, ad consecrationem
corporis et sanguinis Christi, sed ad consummationem
sanctorum, in opus ministerii, in ædificationem corporis
Christi. Qui dixit Apostolis, Hoc facite in meam com-
memorationem, Idem insufflavit Apostolis et dixit,
Quorum peccafa remìserìfìs, remissa erunt iis ; Idem
T 9
976 Ordinationis Voa: de Episcopis ordinandis. DETERM. i.
dixit Apostolis, Sicut misit me Pater, ita Ego mitto cos ;
et addidit, Ite et docete omnes nationes, baptizantes eos.
Aliud autem est, conficere sacramentum eucharistiae,
aliud remittere peccata, aliud docere nationes, aliud
baptizare credentes. Frivolum itaque est fundamen-
tum, cui scholastici papales superstruunt identitatem
ordinis in episcopis et presbyteris ".
Secundo, Illi, qui aut ex necessitate aut ex am-
bitione auctoritatem episcopalem presbyteratui attri-
buunt, volunt presbyteros episcopis, hoc est, filios
patribus priores esse, nihilque aliud episcopos esse,
quam presbyteros a presbyteris promotos, atque ideo
cum fiunt episcopi, non ordinatos sed consecratos dici.
Habemus quidem in ecclesia nostra formulam conse-
crationis episcoporum, habemus et aliam ordinationis
presbyterorum ; non tamen inde concludi potest, epi-
scopatum non esse ordinem, magis quam ex eodem
concludatur presbyteratum non esse ordinem sacrum.
Ordinatio episcoporum dicitur consecratio, non ad ne-
gationem, sed ad distinctionem et prælationem ordinis.
Id autem patet ex communi modo loquendi apud
omnes Patres usitato: qui ordinari episcopum non
minus dicunt quam presbyterum. Sive enim Græcam
loquendi formulam spectemus, et presbyter et episcopus
pariter XetpoTove£tat, sive Latinam consideremus, et
presbyter et episcopus pariter ordinatur. Ita omnes
veteres loquuntur. S. Cyprianus, de Zelo et Livore :
“ Ad hæreses atque schismata prosilitur, dum obtrecta-
** tur sacerdotibus, dum episcopis invidetur, dum quis
d Fatendum est, hanc identi- usu vocis ** sacerdotii” communi,
tatem ordinis in episcopis et cum de utrovis ordine mentio
presbyteris ante sæculum scho- fieret, apud Veteres ; de quo
lasticum ab Alcuino et Ælfrico pauca monuimus in præfatione
in monumentis Anglo-Saxonicis Anglica huic editioni præmissa.
prædicari. Id vero ortum ex
Ordinatio de Episcopis dicitur. grjr;
“ aut queritur non se potius ordinatum, aut dedignatur
“ alterum ferre præpositum e.” Lucifer Caralitanus
pro S. Athanasio, lib. i. e. 10. de Georgio : “ Conspicis
“ Ordinationi Dei te obviam isse, contra Dei faciendo
“ voluntatem, temet mucrone gladii tui jugulatum ; si-
“ quidem non licuerit ordinari, nisi fuisset defunctus
“ Athanasius ; et defuncto Athanasio, catholicus de-
“ buerit per catholicos ordinari episcopos.” Gauden-
tius, episcopus Brixiensis. Sermo ejus decimus sextus
ita inscribitur ; “ Tractatus, quem primo die ordinationis
“ ipsius quorundam civium notarii exceperunt f.”
Hoc itaque ex observatione adversariorum lucri
fecimus; nempe cum illi vellent, non esse diversos
ordines presbyteratum et episcopatum, ideo quod pres-
byter ordinari dicitur, episcopus autem consecrari, nos,
potiori jure ideo distinctos esse ordines dicamus, quia
non tantum presbyteri, sed et episcopi semper dicuntur
ordinari. Ratio nostri argumenti hæc est ; quia ordi-
matus, qua talis, ulterius non ordinatur, neque bis eidem
eadem facultas traditur. At qui ordinatur presbyter,
rursus ordinatur episcopus. Idem itaque ordo non
conceditur presbytero, qui datur episcopo. Imponuntur
manus episcopi presbytero futuro, ut accipiat ordinem
presbyteratus ; imponuntur
rursus manus episcoporum
e P. 223. ed. Fell. Ita sæpius
Cyprianus, Epist. xxxiii. xlv. ad
Cornelium ; lv. p. I I 2. et alibi.
Hilarius de Synodis, sub fin.
Tertullianus, et omnes fere Patres
Latini.
f Exstat in Biblioth. De la
Bigne, tom. vii. p. 1 o4. Exem-
pla alia in actis conciliorum
passim obvia; ut Concil. Arau-
sican. i. can. 2 i . Arelatense ii.
can. 6. Et in Græcis monu-
mentis XetpoTovia de episcoporum
consecratione ; ut Can. Nicæn.
iv. viii. Can. Chalc. ii. Euseb.
Eccl. Hist. vi. c. I o. Chrysostom.
Hom. xiv. in Act. Ap. Hom. xi.
in I Tim. et alibi. In Can. An-
tioch. xix. ubi injungitur étTto-Ko-
τον μή Xeupotove ία6av öixa orvvööov
kai 7Tapovo-ias τοῦ ἐν τῆ μητροττόλει
τῆς έττapxias, vocem interpretatur
Suicerus de electione vel suffragio
populi; melius intellexit Bing-
ham. Antiq. xvii. v. 3. de ordi-
natione post electionem.
278 Ordo Episcopalis est Apostolicus. IDETERM. I,
plurium presbytero prius facto, sed episcopo jam futuro,
ut episcopalem ordinem accipiat. In utraque impo-
sitione est ordinatio. Actus distincti requirunt dis-
tinctas potestates ; potestates distinctæ sunt diversi
ordines. Ordo enim nihil aliud est quam potestas ad
actum specialem. Et recte Aquinas 8: “ Secundum
“ diversitatem actuum oportet quod ordinis sacramen-
“ tum distinguatur, sicut potentiæ distinguuntur per
“ actus.” Est itaque episcopatus a presbyteratu dis-
tinctus; et distinctio nunquam non observanda, quam
tradidit Optatus: “ Certa membra habet ecclesia, epi-
“ scopos, presbyteros, diaconos, et turbam fidelium ".”
IV. Quarto, ORDINEM EPISCOPALEM, QUA TALEM, SEU
QUATENUS AB ALIIS SACRIS ORDINIBUS DISTINGUITUR,
ESSE APOSTOLICUM.
Apostolicum autem cum dico, ne id quidem sim-
pliciter aut nude intelligi velim, quasi aliquo modo
tantum apostolicus sit, sed plene atque absolute, id est,
omnibus modis quibus aliquid post Apostolos duratu-
rum, apostolicum esse potuit.
Tribus autem modis potissimum aliquid mortuis
Apostolis duraturum, apostolicum, jure dici potest.
19. Quod fuit sub Apostolis. 29. Quod fuit ab Apostolis.
39. Quod fuit in Apostolis.
Primum apostolicum jure dicatur, ratione temporis,
utpote Apostolis coævum : secundum, ratione insti-
tutionis, utpote ab iis profectum : tertium, ratione
successionis, quod in eisdem fuerit.
I. 10. Ordinem episcopalem fuisse in ecclesia actu
constitutum, viventibus Apostolis, adeoque apostolicum
recte dici, ratione temporis, seu antiquitatis apostolicæ.
Ad hoc comprobandum primo, certum est, apostolorum
g Script. in lib. iv. Sentent. distinct. xxiv. quæst. ii. sol. i.
h De Schismate Donatist. lib. ii. c. xiv.
Testimonium S. Ignatii. 279
aliquos, aut aliquem, usque ad [eversionem ', vel] post
eversionem templi Hierosolymitani supervixisse. Cer-
tum est, secundo, in quamplurimis ecclesiis ante illud
tempus episcopos fuisse actu constitutos, et officium
episcopale exercuisse. Certum itaque est quod nos
asserimus.
Sed prodierunt novi homines, qui omnia certa pro
incertis habent, incerta pro certissimis. Ecclesiasticæ
Historiæ Patres primorum temporum episcopos nomi-
nant, atque depingunt; eorum ordinationes, sedes, acta,
obitus, successiones describunt. Sed duo viri, magna in
literis nomina, Cl. Salmasius, et Blondellus, histori-
corum omnium fidei renunciant, sententiam universalis
Ecclesiæ rejiciunt, cathedras primitivas omnes evertunt,
argumenta vetustissima adversus hæreticos eludunt ;
hoc est, episcopos aliquos in ecclesia extitisse ante
annum Christi centesimum quadragesimum omnino
negant. Et profecto tam magnos viros in tanto errore
convenire potuisse miror, nisi alter ab altero suffuratus
fuisset. Sed ad eorum conjecturam convellendam
modisque omnibus ex Ecclesia Dei exterminandam,
licet sibilus satis esse posset, utar tamen argumentis
quinque.
I°. A catalogis episcoporum *. © • ©
20. A testimonio cotemporario.
Ignatius, ut erat ipse episcopus, ita pro auctoritate
episcopatus ea scripsit, diu ante annum Christi cen-
tesimum quadragesimum, quibus responderi nullo alio
i Videtur Pearsonus altera siderabit, qui legerit Pearsoni
manu scripsisse ** usque ad :” Dissertationes de Romanorum
correctio est interlinearis. Episcoporum Successione inter
k Hiatus in originali MIS. S. Opera Posthuma olim edita a
Nihil tamen de his catalogis de- Dodwello, nunc denuo edenda.
280 Ordo Episcopalis, Apostolicus. DETERM. I.
modo potest, quam negando ea ab Ignatio scripta. Et,
quod mirari nunquam desinam, adversarii nostri negant
ea ab Ignatio scripta. Eusebius prolixe et asseveranter
tradit. S. Athanasius, S. Hieronymus, Theodoretus, et
reliqui Patres sæpenumero citant. Salmasius et Blon-
dellus negant ; hic esse vera, ille esse scripta. Quo,
Deus bone, argumento? Quia scil. nemo ante Eusebium
scriptorum Ignatii meminit. Argumentum ex con-
sequentia infirmum, ex assertione falsum. Oíôe δέ
aῦτοῦ τὸ μαρτύριον και ό Eipnvaîos, kai τόν έτιστολόν
aύτοῦ μνημοveύet, inquit Eusebius, lib. iii. c. 36. Me-
minit itaque epistolarum Ignatii Irenæus, diu ante
Eusebium. Sed et hoc ab Eusebio, h. e. ut illi volunt,
Eusebio mentiente. Nimis severa est hæc censura, et
aperte falsa. Hæc enim sunt Origenis verba, Homil. vi.
in S. Lucam : “ Unde eleganter in cujusdam martyris
“ epistola scriptum reperi; Ignatium dico episcopum An-
“ tiochiæ, post Petrum, secundum ; qui in persecutione
“ Romæ pugnavit ad bestias : principem sæculi hujus
** latuit virginitas Mariæ, &c.” Citavit itaque epistolas
Ignatii, non tantum Eusebius, sed ante Eusebium
Irenæus, ante Irenæum Polycarpus. Quid autem ille ?
IIdvres tô étia cótrq» àko\ov6eíTe, ός 'Inaroìg XptaTÖg ró
IIatpt* kai τά τρea 3vTeptœ és Toìs à7roaT6\ovs.
39. Ab exemplis. Neque tantum catalogi nominum,
et testimonia contemporariorum, sed et vestigia ipsius
auctoritatis episcopalis, et exempla non desunt. Unum
vos haud celabo nuper a me observatum. Tertullianus
L. adv. Valentinianos, c. iv. “ Speraverat episcopatum
** Valentinus, quia et ingenio poterat et eloquio, sed
** alium ex martyrii prærogativa loci potitum indignatus,
** de ecclesia authenticæ regulæ abrupit, . . . . ad ex-
* pugnandam conversus veritatem.”
Venit Valentinus Romam, sub Hygino, circa annum
�
Proòatur eae concessis Adversariorum. 928]
centesimum quadragesimum ; diu ante sparserat hæ-
resim per urbes Ægypti, imo scripserat hæreticus ad
Agathopodem S. Ignatii comitem °. At primo in
hæresim delapsus est, quod spe episcopatus dejectus
sit, fuit itaque episcopatus in ecclesia ante hæresin
Valentinianam, sub Agathopode S. Ignatii comite, h. e.
diu ante annum centesimum quadragesimum. Imo
Thebuthis, primus hæreticorum, factus hæreticus, quod
non fieret episcopus, teste Hegesippo apud Euseb. lib.
iv. c. 22. f Marcion etiam fuit filius episcopi ecclesiæ
catholicæ, Epiphan. Hær. xlii. 1.
4°. A ratione assignata. Volunt episcopatum adver-
sarii in ecclesiam invectum, tempore quod assignant,
ad vitanda schismata ; hanc itaque rationem sufficientem
putant hunc ordinem instituendi. Sic itaque argu-
mentor ad homines : Quando orta fuerant schismata,
institutus est episcopatus: sed diu ante annum Christi
centesimum quadragesimum orta sunt in ecclesia schis-
mata : ergo, diu ante annum Christi centesimum qua-
dragesimum, institutus est episcopatus.
59. Quintum argumentum, a concesso tempore.
Concedunt adversarii, circa annum Christi centesimum
quadragesimum fuisse universaliter receptum episco-
patum, ecclesiasque per totum terrarum orbem, sub
veri nominis episcopis floruisse. Hoc autem cum con-
cedant, rationi omnino consentaneum est ut fateantur,
hunc episcopatum ab Apostolis defluxisse. Nullus
enim alius vel excogitari potest modus, quo omnibus
ecclesiis Christianis una regiminis forma imprimeretur.
Nullum tunc temporis erat generale Concilium, quo
simul omnes in admissione ejusdem ordinis consentirent ;
e De ævo Valentini plura habet f Locum affert, Vind. Ign.
in Vind. Ign. part. ii. c. 7. part. ii. c. 13.
9282 Ordo Episcopalis ab Apostolis transmissus. DETERM. 1.
imo, nullum unquam concilium ante episcopos, mullum
misi per episcopos. Dicant itaque nobis hariolatores
novi, quibus machinis invecta est cathedra episcopalis
in omnia consistoria presbyterialia. Profecto, si reliqua
omnia argumenta deficerent, hoc unum ab ipsis fabri-
catum deterrere pios potuit ab omni oppositione epi-
scopis creanda. Si enim episcopatus ab omnibus
ecclesiis simul consentientibus est receptus, ut illi
volunt, profecto æquum ut non rejiciatur, nisi omnibus
ecclesiis simul consentientibus ; quod sine dubio nun-
quam fiet, nisi et irritum fuerit promissum Christi,
fEro vobiscum usque ad consummationem sæculi.
Cum itaque, et ex catalogis historicorum", ex tes-
timonio contemporariorum, ab exemplo illorum tem-
porum illustri, a ratione ab adversariis assignata, a
tempore denique ab ipsis concesso pateat, Apostolis
coævum esse episcopatum ; ergo patet ordinem episco-
palem esse apostolicum.
II. Ordinem episcopalem fuisse ab ipsis Apostolis
transmissum, per ipsos Apostolos collatum.
Hic est secundus gradus, ut ita dicam, apostolicatus
in episcopatu. Non tantum viventibus videntibusque
Apostolis facti sunt episcopi, sed ipsis etiam nominan-
tibus, ordinantibus, manuumque impositione consecran-
tibus, adeoque episcopalem ordinem conferentibus;
hoc est, Apostoli solemniter dederunt quibusdam homi-
nibus, separatim et singulariter sumptis, potestatem ad
conferendos ordines, ad regendos presbyteros, ad ex-
communicandos impios, ad confirmandos neophytos, ad
faciendum quicquid presbyter, qua talis, facere legitime
mon potest. Exempla motissima sunt Timothei, ac Titi,
quorum unum frustra, alterum falso, evangelistam
n Legend. vid. ** episcoporum,” ut supra.
Epîscopatus ab Apostolis institutus. 983
muncupant. Nihil planius illis S. Pauli in Epistola ad
Titum. . ę o e s ¢»
Idem uno ore asserunt omnes historici Christiani,
omnes Ecclesiæ Patres. Audiamus quid Ruffinus ait
de S. Petro: “ Sicut invenitur etiam apud Cæsaream
“ fecisse, ubi cum ipse esset præsens, Zachæum tamen
** a se ordinatum habebat episcopum.” Ita ille, Præf.
in Recogn. Clement.: Quid de eodem Theodoretus?
'Akjkoas δέ τάντως 'Iyvdtvov ékeivov δς διὰ τῆς τοῦ μeyd\ov
II&Tpov Öeátás tjs άρχιepωσύνης τjv Xópuv éôéêato. Dial. i.
Quid Tertullianus ? ** Romanorum ecclesia Clementem
* a Petro ordinatum," edit. De Præscript. c. xxxii.
Quid et S. Chrysostomus, de eodem et Apostolo, et
Ignatio ? OÜ ^yàp μόνον ότι τοσαύτης άρχής άδιος eivat
άδοζε, θαυμάζω τὸν άνδρα ἐγώ, άλλ' άτι και ταρὰ τὸν άγίων
éketvoov τήν άρχην taύτην évexetpia 6m, kaì ai τόν μακαρίων
*A7roaT6Xov Xeipes τῆς iepâs éxeivns ;j\|/avTo req>aXjs”.
Audiamus quid de S. Joanne dicat S. Hieronymus.
“ Polycarpus Johannis Apostoli discipulus, et ab eo
“ Smyrnæ episcopus ordinatus, totius Asiæ princeps
“ fuit P.” Imo ante eum Irenæus, Polycarpi discipulus :
Ka\ IIoXùkaptos δέ οὐ μόνον ύτὸ 'A7roaT6Xov μαθητevθeìs,
kai avvavaaTpaqpeis τολλοῖς τοῖς τὸν XptaTòv éopaköaTtv,
άλλὰ και ύτὸ 'A7roaT6Xov KaTaaTa6eìs eis Thv 'Ao-tav év tí
év Σμύρνη ἐκκλησία ἐπίσκοτος. Irenæus, lib. iii. c. 3.
III. Ordinem episcopalem fuisse in ipsis Apostolis
institutum, ac per successionem ab ipsis propagatum.
Ad hanc assertionem explicandam sciendum est,
concessam fuisse Apostolis duplicem potestatem, tem-
porariam unam et extraordinariam, ordinariam alteram
diuque permansuram. Prior potestas duplicem re-
o In Ignatii Encomio. P. Vid. p Catalog. de Viris Illustr.
Vind. Ign. part. i. c. 2. et 9. c. xvii.
984 Apostoli fuerunt Episcopi. DETER.MI. I.
spectum habuit, ad Christum et ad Ecclesiam. Respectu
Christi facti sunt Apostoli peculiares testes resur-
rectionis Ejus: respectu domus Dei, facti sunt lapides
in fundamento ; h. e. ad prædicandam fidem haud prius
revelatam, ad fumdandas ecclesias, ad colligendum
populum Deo, instituti, et instructi. Posterior potestas
erat regendi ecclesias, jam fundatas, prædicandi verbum
fidelibus collectis ; administrandi sacramenta populo
Dei, ordinandi ministros ad ecclesiastica munia, per-
agendi omnia ad salutem Christianorum necessaria.
Quod erat in iis temporarium, id erat pure et pecu-
liariter apostolicum ; quod autem erat ordinarium et
perpetuum, idem erat in eisdem proprie episcopalem.
Acceperunt totam potestatem a Christo : quicquid erat
in eis personale, cum ipsis mortuum est ; quicquid erat
omnibus Ecclesiæ temporibus necessarium, ipsorum,
dum viverent, manibus transmissum est. Dixit,
Christus Apostolis, Sicut misit me Pater, ita et Ego
mitto vos. Sicut Ipse habuit a Patre mandatum
doeendi populum, et ministros ad hoc necessarios,
necessaria auctoritate instructos deputandi ; ita et
Apostoli habuerunt idem officium et mandatum, eum
eadem potestate ministros eligendi, et ita successive
usque ad consummationem sæculi, continuata succes-
sione. Est itaque Apostolus, episcopus extraordinarius,
est episcopus, apostolus ordinarius ; atque ita e pisco-
patus fuit in Apostolis a Christo institutus, in succes-
soribus Apostolorum, ab Apostolis derivatus.
Hinc est quod veteres umo ore duo nobis tradunt ;
10. Apostolos fuisse episcopos ; 2°. episcopos esse Apo-
stolorum successores: nempe ut unus episcopus suc-
cedit, alteri episcopo se priori, ita omnes episcopi
Apostolis succedunt, utpote et episcopis et primis.
Apostolos fuisse episcopos docent Patres. S. Cypriam.
Ordo Episcopalis in Apostolis fundatus. 985
6 4
Meminisse diaconi debent, quoniam Apostolos primo
episcopos et præpositos Dominus elegit, diaconos
autem post ascensum Domini in coelos Apostoli sibi
constituerunt, episcopatus subjectos, et ecclesiae mi-
“ nistros.* lib. iii. Ep. 9. [Epist. iii. ed. Fell.] Ita
Clarus a Muscula episcopus loquitur apud S. Augus-
tinum, de Baptismate contra Donatistas. [lib. vii. c.
xliii. 84.] * Manifesta est sententia Domini nostri Jesu
“ Christi Apostolos suos mittentis, et ipsis solis po-
“ testatem a Patre sibi datam permittentis ; quibus
“ nos successimus, eadem potestate ecclesiam Domini
“ gubernantes.” In eundem modum loquitur et ipse
S. Augustinus. “ Si solis Apostolis dixit, Qui vos
** spernit, Me spernit, spermite mos. Si autem sermo
** ejus pervenit ad nos, et vocavit nos, et in eorum loco
“ constituit nos, videte ne spernatis nos, ne ad Illum
“ perveniat injuria quam nobis feceritis.” De Verbo
Dei, Serm. xxiv. [al. cii.] Ita S. Hieronymus Ep. liv.
[al. xli.] de Montanistis verba faciens. * Apud nos
“ Apostolorum locum episcopi tenent, apud eos epi-
“ scopus tertius est.” Idem Ep. i. [al. xiv. 9.] * Non
“ est facile stare loco Pauli, tenere gradum Petri.” In
Psalmum xlv. * Nunc quia Apostoli recesserunt, habes
“ pro his episcopos filios: sunt et hi patres tui, quia ab
* ipsis regeris 9.° Ante hos S. Cyprianus: “ IIoc enim
** vel maxime, fratres, laboramus et laborare debemus,
* ut unitatem a Domino et per Apostolos nobis suc-
** cessoribus traditam, quantum possumus, obtinere
“ curemus.” lib. ii. Ep. 10. [al. Ep. xlv.] Et lib. iv.
Ep. 9. [al. Ep. lxvi.] * Christus dicit ad Apostolos, ac
“ per hoc, ad omnes præpositos qui Apostolis vicaria
** ordinatione succedunt : Qui vos audit, Me audit.”
Ita loquitur Lucifer Caralitanus [ad Constantium] pro
66
66
66
6
q Ex Breviario in Psalterium. Ps. xliv. tom. vii. App. p. 166, I 67.
986 Ordo Episcopalis est Apostolicus. DETERM. I.
S. Athanasio : lib. i. * Crede sicut credimus nos, qui ex
“ beatorum Apostolorum successione sumus episcopi *.”
Constans itaque Patrum sententia est, OMNES EPI-
sCOPOs FUISSE APOSTOLORUM OMNIUM sUCCESSOREs. Et
quod de distinctione ordinis observavimus, idem et de
hac successione observandum, nempe, UsURPATIONEM
PAPALEM ESSE VERUM FUNDAMENTUM NEGANDI APOSTO-
LICAM SUCCESSIONEM EPISCOPORUM.
r ** Crede, sicuti credimus nos, ** sicut illi confessi sunt, et nos
** qui ex beatorum Apostolorum ** confitemur.” c. 33. In Gallandi
“ successione sumus episcopi : Biblioth. tom. vi. p. 169.
** confitere unicum Dei Filium,
IDETERMINATIO II.
ORDIN A N D I POTESTAS SOLIS C O M PETIT
IE PISCOPIS.
RES ordines in ecclesia sacros, episcopatum, pres-
byteratum, et diaconatum, aut ab initio fuisse, aut
non diu postea obtinuisse pro confesso haberi postulo.
Nullum ex his sine aliqua ordinatione locum in ecclesia
habere debere, etiam pro certo suppono, aut saltem
contra eos tantum qui hæc fatentur nunc disputo. Cum
igitur ordinatio via sit ad hæc officia obtinenda, potestas
ordinandi aliquibus concedenda.
19. Diaconus diaconum non ordinat, multo minus
presbyterum aut episcopum. Blondellus ipse, “ diver-
“ sissima semper conditione fuerunt diaconi, quibus
** credita nunquam ordinationum potestas est.” Quæ-
ritur itaque de episcopo et presbytero, an utrique com-
petat, an uni soli. Adversariorum sententia tria hæc
complectitur.
19. Ordinandi potestatem esse presbyteris nativam.
2°. Ab ecclesia, diu post Apostolos, administrationem
ordinationis fuisse reservatam episcopis.
3°. Etiamnum episcopos et presbyteros ex æquo, uno
eodemque jure et actu simul ordinare.
9288 Ordinandi potestas, Episcopalis. I)ETERM. I l.
Cum nos primam propositionem merito negamus, et
talem potestatem in S. Scriptura presbyteris minime
concessam esse asserimus, non aliunde eam probatum
eunt, quam ex secunda: Cum secundam pariter ne-
gamus, nihilque tale in ecclesiastica historia reperiri
docemus; cum iniquum esse dicimus, presbyteris [as-
serere] ereptum esse illud, quod non patet unquam
concessum fuisse ; Eam non aliunde confirmant, quam
ex propositione tertia. Tota igitur vis eorum argu-
mentationis huc tandem redit; patere ex praxi Ecclesiæ,
etiam Anglicanæ, episcopos et presbyteros ex æquo, uno
eodemque jure et actu simul ordinare, quia presbyteri
simul cum episcopo manus imponunt capiti presbyteri
ordinandi. Infirmum sane hoc fundamentum. 19. Quia
praxis hæc universalis non est. Eam quidem secuta
est ecclesia Anglicana, quæ * in plerisque ecclesiis
Latinis recepta fuit ; Græca autem ecclesia tali ritu
nunquam usa est, neque ante Quartam Synodum
Africanam Latina. Per universam igitur ecclesiam
Dei, per quatuor priora sæcula, nullum presbyterum
cum episcopo manus imposuisse constat ; nullum igitur
per ea omnia tempora vestigium ordinandi potestatis
presbyteris nativæ, aut ab illis ereptæ, et episcopis jure
ecclesiastico reservatæ.
29. Ipsa illa Synodus, quæ prima eum ritum in-
stituit, satis innuit, non ad potestatem ordinandi se
respexisse, sed ad naturam ordinis collati. Verba Con-
cilii sunt: “ Presbyter cum ordinatur, episcopo eum
“ benedicente, et manum super caput ejus tenente,
“ etiam omnes presbyteri qui præsentes sunt, manus
** suas juxta manum episcopi super caput illius teneant.
“ Diaconus cum ordinatur, solus episcopus qui eum
** benedicit, manum super caput illius ponat ; quia
a quam. S.
Ordinandi potestas, Episcopalis. 289
** non ad sacerdotium, sed ad ministerium conse-
* cratur".” Ratio hæc ab ipsa Synodo redditur, quare
presbytero presbyteri manus imponant, non autem
diacono ; scil. ea tantum unica, quod presbyter ordi-
natur ad sacerdotium, diaconus autem ad ministerium.
Tota distinctio est in ordinatis; nihil potestatem indicat
ordinantis.
Hanc autem veram esse Synodi mentem aliunde
patet, quia iidem presbyteri, qui cum episcopo manus
imponebant, nullam habuerunt ordinandi potestatem.
Duo enim ad ordinationem requirebantur, impositio
manuum, et benedictio. Episcopus in Oriente semper
solus imponebat manus, et solus benedixit, tum in
presbyteris, tum in diaconis ordinandis ; ut in Occi-
dente, solus etiam imponebat manus, solusque bene-
dixit in diaconatu conferendo. In presbytero ordi-
mando, adjunxerunt manus, vel suspensas tenebant
presbyteri ; solus autem benedixit, sive ordinem contu-
lit episcopus.
Idque adeo certum est, ut in duobus conciliis occi-
dentalibus, Hispalensi secundo, et Bracarensi, ex casu
quodam extraordinario determinatum sit : “ Cum enim
“ unus ad presbyterorum, duo ad Levitarum minis-
“ terium sacrarentur ; episcopus eorum, oculorum dolore
* detentus, fertur manum suam super eos tantum po-
“ suisse, et presbyter quidam contra ecclesiasticum
“ Ordinem benedictionem dedisse.” Unde hoc decretum
a concilio statim profectum est: “ Hi qui supersunt et
“ ab eo non consecrationis titulum, sed ignominiæ
“ potius eulogium perceperunt, ne sibi licentiam talis
“ ultra usurpatio faciat, decrevimus, ut etiam gradum
* sacerdotalis vel Levitici ordinis, quem perverse adepti
“ sunt, depositi æquo judicio amittant. Tales enim
6
6
b Conci!. Carthag. iv. can. 3, et 4.
PEARSON, VOL. I. L;
990 Ordinandi potestas, Episcopalis. DETERM II.
** merito judicati sunt removendi, quia prave inventi
** sunt constituti.”
Benedictio igitur a presbytero prolata, etiam volente
et assistente episcopo, presbyterum facere non potuit,
licet manus suas episcopi manibus jus tum haberet
adjungere.
Adjunctio igitur manuum nullam unquam potestatem
ordinandi continere putabatur.
DETERMINATIO III.
ORDINATIO ANGLICANA COMPILET TOTAM
IESSENTIAM EXTERN Æ VOCATIONIS
AD MINISTERIUM.
N hac quæstione determinanda duo potissimum
spectanda ; quorum primum est quod supponitur,
secundum quod asseritur. Quod supponitur, vel ad
prædicatum quæstionis spectat, vel ad subjectum. In
prædicato supponitur 1°. esse aliquod in ecclesia Dei
ministerium h. e. sacros ordines, qui in S. Scriptura
διακονίαι, ministeria, appellantur. Supponitur 2°. non
esse ministerium agnoscendum, nisi in legitime vocatis.
Memo enim sumit sibi hunc honorem, nisi qui vocatus est,
sicut et Aaron. Quomodo enim prædicabunt nisi missâ
sunt ? ut inquit Apostolus. Supponitur 30. vocati-
onem esse duplicem, internam et externam. Qui-
cunque enim vocatur, a Deo ipso vocatur ; ipse enim
mittit operarios in vineam suam.
A Deo autem homines vocantur extraordinarie, vel
ordinarie. Ad extraordinariam vocationem sufficit ut
sit interna, quia a Deo solo proficiscitur. At ordinaria
vocatio fit a Deo, et per homines. Quatenus est a
U 9
292 Ordinatío Anglicana plena et calida. DETERM. III.
Deo, est interna ; quatenus est per homines, est ex-
terna. Cessante igitur extraordinaria, durante autem
ordinaria, necesse est ut duplex sit vocatio, a Deo
interne movente, ab homine extrinsecus conferente.
Atque hæc quidem supponuntur in ipso prædicato.
In subjecto vero si similiter consideretur ; sup-
ponitur 1°. esse formam aliquam ordinationis in ecclesia
Anglicana ratam et constitutam. Quamvis enim per
aliquot annos fuerit rejecta et plurimis incognita, fuit
tamen etiam lege stabilita, et jam tandem novo vigore
legis sancita. Et quicunque ordinatur alio modo, non
ordinatus esse præsumitur in ecclesia Anglicana.
Si autem subjectum consideretur, quatenus conjun-
gitur cum prædicato, supponitur 2°. ordinationem esse
veri nominis vocationem ; sive eum, qui legitime ordi-
natur, vere vocari ; qui non ordinatur, non vocari.
Quod observandum adversus eos qui vocationem ipsam
in electione, et designatione personæ, ordinationem
autem, in declaratione sive testificatione vocationis
volunt consistere.
Atque hæc sunt quæ in hac quæstione supponuntur.
Quod autem asseritur unicum est, scil. formam ordi-
nandi in ecclesia Anglicana vi legis usurpandam, con-
tinere in se quicquid est essentiale externæ vocationi ad
ministerium.
Hoc autem demonstratum dabo unico argumento,
catholico quidem satis, et totius controversiæ compre-
hensivo :
Quicquid est essentiale externæ vocationi ad minis-
terium, illud vel spectat ad personam ordinandam, vel
ad personam ordinantis, vel ad modum ordinationis in
Omnibus ordinibus sacris.
Forma ordinandi in ecclesia Anglicana vi legis usur-
panda, continet in se omnia quæ necessario spectant,
Ordinationis Anglicanæ 'aliditas. 293
vel ad personam ordinandam, vel ad personam ordi-
mantis, vel ad modum ordinationis in omnibus. Ergo ;
Forma ordinandi in ecclesia Anglicana vi legis
usurpanda, continet in se quicquid est essentiale
externæ vocationi ad ministerium.
Ut major, et intelligatur recte, et probetur simul,
observandum, tria illa esse, ad rite constituendum in
ecclesia ministrum omnino necessaria.
1°. Ut persona ordinanda sit capax ordinationis; si
enim non sit, quicquid fit a quocunque habente potes-
tatem conferendi ordines, ordinatio non est, sed actus
ordinantis est ipso facto irritus ex defectu subjecti
capacis.
20. Ut persona ordinantis habeat potestatem con-
ferendi ordines ; si enim non habeat, licet persona
ordinanda sit maxime capax, et ritus ordinationis sit
legitimus, tamen ordinatio non fit, quia ubi nihil datur,
accipitur nihil ; nihil autem dari potest ab eo qui non
habet potestatem dandi.
39. Ut modus ordinationis sit legitimus. Licet enim
persona ordinanda apta sit ad recipiendum ordinem
sacrum, et persona ordinantis prædita sit potestate con-
ferendi, non tamen quilibet actus ordinantis est ordi-
matio, sed ille tantum qui est legitimus, et ad ordinem
conferendum institutus. Omnia itaque hæc tria; ordi-
nandi capacitas, ordinantis potestas, et ordinationis
ritus, sunt ad rite instituendum in ecclesia ministrum
omnino necessaria, nec plura necessaria esse possunt.
Ubi enim legitima potestas activa, subjecto passivo
capaci, actu legitimo applicatur, necesse est ut sequatur
legitimus effectus, qui in re præsenti est sacer ordo.
Quicquid itaque est essentiale externæ vocationi ad
ministerium, illud vel spectat necessario ad personam
ordinandam, vel ad personam ordinantis, vel ad modum
294 Tres Ordines ab Apostolis instituti. DETERM. Iu.
ordinationis in omnibus ordinibus saeris. Quæ erat
nostri syllogismi major.
Minor autem, in qua tota determinationis nostra
quasi vis collocata est, cum multis partibus constet, per
partes a nobis confirmanda est.
Ac 1°. quidem ostendemus, formulam ordinationis
Anglicanam ad omnes sacros ordines se extendere, adeo
ut sacra et solenni ordinatione opus non sit ad ullum
aliud ministerium in Ecclesia. Utenim recte observatum
est in præfatione Ordinalis: “ Evidens est omnibus,
“ S. Scripturam et auctores veteres diligenter evolven-
“ tibus, hos ordines ministrorum ab Apostolorum tem-
“ poribus in Ecclesia fuisse, episcopos, presbyteros, dia-
** conos.”
Certum est enim, 19. fuisse hos tres ordines in S.
Literis descriptos, hæc officia et ministeria a Christo
aut Apostolis instituta. Certum est 2°. hæc tria minis-
teria fuisse Ecclesiæ ab Apostolis concredita, et per
Ecclesiam transmissa. Certum est 39. si qua fuerint
alia officia ab his distincta temporibus apostolicis,
quorum mentio fit in Actibus Apostolorum et Epistolis
S. Pauli, fuisse ea extraordinaria et cum Apostolis
desiisse. Neque enim plura apud S. Patres, qui Apo-
stolos sunt secuti, quam illa tria legimus. Quoties ea
nominat, et paucis et brevibus epistolis, Ignatius !
Quam expresse loquitur Clemens Alexandrinus, Strom.
vi. p. 667. At évTa50a katà tìjv ékκλnariav τροκοται έτι-
arx67των, 7rpeo-/3vT€pov, διακόνων, μιμήματα, οίμαι άγγελικῆς
δόζης kåkeivns tjs oikovouias tvyxdvovaruv*. ** Certa,
* membra habet ecclesia, episcopos, presbyteros, dia-
•* conos, et turbam fidelium.” Optatus.
Asserendi itaque sunt tres ordines, adversus nova-
a Cf. Beveregium in Cod. sonum in Vindic. Ignat. P. i. c. I I.
Can. c. xi. §. 2. ipsum Pear- P. ii. c. I 3.
Judicium Paparum de Ordinibus minoribus. 295
tores, distinguendique ab extrinsecis officiis ab Ecclesia
institutis, adversus pontificios; idque facillime effectum
dabimus ex testimonio quod negare nullo modo possunt.
Urbani scil. II. pontificis Romani, cujus hæc sunt verba
in Decreto, dist. lx. c. 4. * Nullus in episcopum eli-
“ gatur nisi in sacris ordinibus religiose vivens fuerit
** inventus. Sacros autem ordines dicimus diaconatum
“ et presbyteratum : hos siquidem solos primitiva legitur
“ habuisse Ecclesia.” Ita Urbanus. Hunc sequitur
etiam Innocentius III, pontifex itidem Romanus, qui
ita loquitur de subdiaconatu, inferiorum ordinum apud
pontificios supremo : * Nam licet sacer ordo non repu-
taretur in ecclesia, tamen a constitutione Gregorii
“ atque Urbani [per hæc] moderna tempora sacer
“ gradus esse minime dubitatur”.” Ita Petrus Cantor,
MS. testante Hugone Methoudo in observationibus ad
Robertum Pullum e: “ Prima autem manus impositio
“ debetur diaconibus ordinandis. De novo enim insti-
** tutum est subdiaconatum esse sacrum ordinem.”
Tres itaque tantum sunt ordines sacri in S. Scriptura
traditi, et divina auctoritate ab Apostolorum temporibus
derivati, reliqui autem, tanquam extrinseca officia, ab
Ecclesia diversis temporibus additi, et a Cornelio papa
in epistola ad Fabium episcopum Antiochenum °, aut
S. Cypriano° ætate suppari nominati. Epistolæ enim
b Unde hæc verba desumpta
sint, mihi incompertum. Idem
vero, quoad sensum, habet Inno- 43
iii. p. 494.
d Apud Euseb. Hist. Eccl. vi.
centius in Epist. lib. x. I 64. tom.
ii. p. 92. ed. Baluz.
c De Roberto Pullo, sive Pul-
leyno, et ejus editore, vid. supra
ad Lect. i. p. 7. Petri Cantoris,
sive Pictaviensis, testimonium
citat Hug. Menard. not. 724. in
S. Gregor. Sacrament. Opp. tom.
e In Epistolis sæpius meminit
de subdiaconis, ut in Epist. viii,
ix, xxix, xxxiv, xxxv : de Lecto-
ribus, Epist. xxix, xxxii, xxxiv ;
de Exorcistis, Epist. xxiii, lxxv.
(Firmiliani.) de Acolythis, Epist.
xxxiv, lii, lix. ed. Fell. Cf. Be-
vereg. Cod. Can. P. ii. c. ii. §. 4.
296 IFormula Ordinationis Anglicanae. DETERM. III.
Clementis, Anacleti, Ignatiique ad Antiochenos, in
quibus eorum ordinum mentio fit, sunt sine ulla con-
troversia supposititiæ. At formula Ecclesiæ Anglicanæ
tradit modum ordinandi, conferendique hos tres ordines,
viz. episcopatus, presbyteratus, diaconatus. Ergo.
Atque ita ostendimus formulam Ecclesiæ Anglicanæ
extendere se ad omnes sacros ordines.
Ostendendum 20. continere omnia ad illos ministerii
ordines necessaria. Ac primo quod spectat ad personam
ordinandam. Quicquid ad aliquem immediate sacri
ordinis capacem aptumque atque ikavòv, seu idoneum,
reddendum necessario requiritur, id omne ordinatio
Anglicana postulat, peragitque. Externam autem
vocationem cum dicimus, internam omnino supponimus,
quæ per Spiritum Dei in animo ordinandi perficitur.
Ea autem vocatio Spiritus et in formula Anglicana
exigitur, et quantum fieri poterit, detegitur, idque
duplici methodo, scil. ex professione ordinandi, ex
judicio ordinantis. Primo, ex professione ordinandi ;
in omnibus ordinibus saeris, episcopus semper ab illo
quærit in hune modum : “ An confidis te esse interne
“ motum per Spiritum Sanctum ad suscipiendum hoc
“ ministerium ?” Qui semper respondet, “ Confido :”
atque ita habetur confessio ordinandi, de interna sua
vocatione; nec tamen illam per se sufficere. Secundo
itaque loco, ex judicio ordinantis quæritur an sit persona
talis, qualem a Spiritu Dei ad ministerium promoveri
fas sit credere. Id autem fit ex duplici capite, ex
sufficienti scientia, et ex conversatione pia. Scientia
innotescit per examinationem, conversatio per testi-
monium. Nemo itaque ad sacros ordines, ex præscripto
Ecclesiæ Anglicanæ admittitur, nisi qui se interme a
Deo vocatum profitetur, seque tum rerum divinarum
scientia satis instructum, tum pietate et vitæ innocentia
Formula Ordinationis Anglicanae. 297
satis notum probatumque præstiterit. Plura autem
quam hæc, ad dispositionem ordinandi non possunt esse
necessaria. Atque ita ostendimus 2°. formulam ordi-
mandi Anglicanam continere in se omnia quæ necessario
spectant ad personam ordinandam.
Ostendendum 3°. eandem continere etiam omnia
quæ necessario spectant ad personam ordinantis.
Statuit enim Ecclesia nostra, neminem esse ordinandum
nisi ab episcopo ; idque tum sacræ Scripturæ, tum
sanctis Patribus, tum Ecclesiæ universalis praxi con-
sentaneum est. In ordinando diacono manum imponit,
solus episcopus; in ordinando episcopo manus impo-
nunt archiepiscopus, episcopique præsentes; in ordi-
nando presbytero imponunt manus, etiam cum pres-
byteris præsentibus, episcopus ipse ex institutione
apostolica, presbyteri ex institutione ecclesiastica,
juxta Concil. Carthag. iv. * Presbyter cum ordinatur,
“ episcopo eum benedicente, et manum super caput
“ ejus tenente, etiam omnes presbyteri qui præsentes
“ sunt, manus suas juxta manus episcopi super caput
“ ejus teneant.”
Nemo autem ullo modo requiritur ad diaconum
ordinandum præter episcopum ; nemo requiritur ad
ordinandum presbyterum præter episcopum cum pres-
byteris præsentibus ; nemo requiritur ad consecrandum
episcopum præter archiepiscopum cum episcopis præ-
sentibus.
Ostendimus igitur, 30. ordinationem Anglicanam
continere omnia quæ necessario spectant ad personam
ordinantis.
Ostendendum 40. continere omnia quæ necessario
spectant ad naturam ordinationis. Ad ordinationem
enim duo spectant. Nec enim nudus ritus est sine
re, nec res sola sine ritu. Ut est ritus, necessarium est
998 Formula Anglicana, prinitiva. DETERM. Í Í I.
symbolum gratiæ, seu potestatis datæ ; ut res, neces-
saria est collatio gratiæ, seu potestatis per symbolum
significatæ. Externum symbolum est impositio ma-
nuum, non quidem a Christo ipso, ut symbola duorum
sacramentorum, sed ab Apostolis instituta, juxta illud
S. Pauli ad Timotheum. Noli negligere gratiam quæ in
te est per impositionem manuum. Et illud Act. vi. 6.
de diaconis, Hos statuerunt ante conspectum Apostolorum,
et orantes imposuerunt eis manus. I Tim. v. 22.
Manus cito nemini imposueris. Praeter hoc symbolum
ab Apostolis institutum, nullum aliud externum signum
est in ordinatione necessarium. Quod observandum
adversus pontificios, qui ** materiam sacramenti ordinis”
statuunt esse, “ calicem et patinam cum pane et vino,”
idque docent auctoritate Concilii Florentini, quod
explicans materiam et formam ordinis sacerdotum,
tantummodo faciunt ' mentionem illius traditionis
calicis et illorum verborum : “ Accipe potestatem of-
** ferendi &c.”
Verum certum est, 1°. talem ritum mon fuisse ab
origine institutum. 2°. Eundem ritum non esse ab
Ecclesia Græca usurpatum. 3°. Unum ritum ab Apo-
stolis usurpatum, esse in perpetuum sufficientem.
Huic externo symbolo in ordinatione, ipsa collatio
potestatis ordinis additur, idque fit his verbis conceptis,
“ Accipe Spiritum Sanctum, accipe potestatem ad hoc
“ aut illud munus exsequendum in ecclesia Dei.”
f Legendum videtur ** facit.” “ patinæ cum pane porrectionem.
In Actis Concil. Florentini, de ** . . . . . . Forma sacerdotii talis
Sacramento Ordinis hæc sunt : ** est : Accipe potestatem offe-
“ Sextum sacramentum est or- ** rendi sacrificium pro vivis et
** dinis, cujus materia est illud, ** mortuis, in nomine Patris et
“ per cujus traditionem confertur “ Filii et Spiritus Sancti.” De
** ordo ; sicut presbyteratus tra- hac forma, quam nova sit, vide
** ditur per calicis cum vino et Morinum.
JFormula Anglicana, primitiva. 299
Juxta illud Joann. xx. Sicut misit me Pater, ita mitto
vos. Quorum peccata &c. 8
Ex his duabus partibus integratur ordinatio, formula
autem ordinationis Anglicanæ ex utraque constat.
Continet itaque omnia quæ necessario spectant ad
naturam ordinationis. Quoniam itaque forma ordi-
nationis Anglicamæ extendat se ad omnes ordines
sacros, et contineat in se omnia quæ in unoquoque
ordine necessario spectant, vel ad personam ordinandam,
vel ad personam ordinantis, vel ad naturam ordina-
tionis; concludo, ordinationem Anglicanam complere
totam essentiam externæ vocationis ad ministerium.
g Bramhall, Consecratio Epi-
scoporum Protest. Vindicata. c.
xi. ** The priestly power to con-
** secrate is contained in these
** words, Be thou a faithful dis-
** penser qf the Word of God, and
“ Qf His holy Sacraments. And
** afterwards, when the Bishop
** delivers the Holy Bible into the
** hands of those who are or-
** dained Priests, Have thou au-
** thority to preach the Word of
** God, and administer the holy
** Sacraments.”
ID ETERMIN ATIO IV.
I) IVINI'I' A S C HIR ISTI P RO B A T U R A IB
IPSIUS C U LT U.
AEC assertio præcipue spectat, ex antiquis Arianos,
ex modernis Socinianos, Francisci Davidis sec-
tatores, sed diverso plane modo.
1. Franciscus Davidis ^, cum neget Christum esse
Deum, negat colendum. In fundamento cum illo
convenit, sed dupliciter discrepamus. Solum Deum
esse colendum, convenit inter nos. Utque docemus
nos, Christum Deum esse, ideoque colendum, et e con-
verso, colendum esse, ideoque Deum credimus ; ille,
nec Deum esse, nec colendum, sive colendum non esse,
quia secundum ejus hæresin, Deus non est, qui solus est
colendus.
Eccl. Pol. v. xlii. n. 81, cum ex
Zuingliano factum Socini asse-
clam, inde ad pejorem insaniam
^ De isto hæretico quædam
habet Mosheim. Hist. Eccl. cent.
xvi. sect. iii. p. I I. c. iv. §. I 3.
et 23 ; plura habet Florii Conti-
nuator, lib. lxxiv. c. cxxii—cxxv.
Videtur discrepasse a Socino,
quemadmodum Photinus olim ab
Arianis. Vide Determinationem
proxime sequentem. Verum est,
quod notat Keble, ad Hooker.
prorupisse. Joannes Biddle, qui,
Pearsono synchronus, primus
inter Anglos Socinianismum pro-
fessus est, de Christo eadem
docuit cum Davide. Vid. Pear-
soni not. in Expos. Symboli,
Art. ii. p. 1 3 i. ed. I 7 I 5.
Divinitas Christi probatur a Cultu. 301
2. Arius docuit Christum esse colendum, non tamen
esse Deum, sed creaturam, et ob eam naturam, inter
creaturas eminentissimam antiquissimamque, adoran-
dam.
3. Socinus docet Christum invocari posse, non de-
bere, adorari posse et debere ; sed tanquam rem
creatam, et post resurrectionem exaltatam, non tamen
tanquam Deum ipsum.
Nos ergo ita cultum divinum Christo asserere, et ex
eo divinitatem ipsius demonstrare conabimur, ut simul
hos immanes in religione errores complectamur et
refutemus.
I. Sit ergo prima conclusio, Christum divino plane
cultu et coli posse et debere. Hoc autem ut dilucide
explicetur, et evidenter demonstretur, observandum 1°.
cultum nihil aliud esse, quam obsequium alicui præ-
stitum, juxta ipsius excellentiam. Et quidem hoc
obsequium, sive honorem, superiori, sive quolibet modo
excellentiori personæ deberi, ipsa natura nos docet.
Cultus ergo divinus, seu proprie religiosus, est, qui
debetur alicui tanquam Deo, juxta divinæ naturæ ex-
cellentiam. Hic autem cultus duo includit. I9. Actum
intellectus, quo apprehenditur et agnoscitur personæ
colendæ excellentia. 2°. Actum voluntatis, quæ ei
submittitur, et in eam fertur juxta apprehensam et
agnitam excellentiam. Ubi igitur intellectus agnoscit
excellentiam plane divinam, et voluntas se submittit
juxta talem excellentiam, ibi cultus est plane divinus.
Ut autem Christum ita coli posse et debere, ut cultus
ille sit plane divinus, firmiter et aperte demonstrem,
hoc argumento rem totam complectar.
Cultus Deo Patri debitus est Christo tribuendus.
Cultus plane divinus, est Deo Patri debitus; ergo,
Cultus plane divinus est Christo tribuendus.
302 Cultus Divinus Christo debitus. DETER M. ÎV.
De minori propositione a nemine dubitatur. Ma-
jorem pluribus S. Scripturæ testimoniis confirmo.
Joann. v. 23. Ut omnes honorìficent Filium, sicut
honorificant Patrem. At honorificare Filium, sicut
honorificamus Patrem, nihil aliud, quam cultum Patri
debitum Christo tribuere.
Heb. i. 6. Cum introducit primogenitum in orbem
terræ, dicit, Et adorent Eum omnes angeli Dei. At
adoratio, quam omnes angeli Dei tribuunt primogenito,
eadem est quæ tribuitur Jehovæ in Psalmo, unde illa
verba sunt (lesumpta.
Apocalyps. v. 13. De creatura quæ in cælo est, et
super terram, et sub terra, et quae in mari, omnes
audivi dicentes, Sedenti in throno, et Agno, benedictio, et
honor, et gloria, et potestas in sæcula sæculorum. Eadem
benedictio, idem honor, eadem gloria et potestas, et
quidem summa, j eù\oyia, και ή τιμγ, και ή δάζα, καὐτὸ
xpdtos, ascribitur Agno, quæ ascribitur sedenti in
throno ; idem cultus tribuendus est Filio, qui tribuitur
Deo.
II. Secunda conclusio. Ex cultu plane divino
Christo debito necessario sequitur ejus divinitatis ag-
mitio. 1. Probatur ex natura cultus, quam descrip-
simus. Submissio enim voluntatis præsupponit appre-
hensionem et agnitionem intellectus, juxta rei colendæ
excellentiam ; ubi igitur eadem submissio præstatur,
eadem excellentia necessario agnoscitur. Cum ergo
Deus sit infinite quolibet alio ente excellentior, qui
præstat obsequium infinitæ excellentiæ debitum, ag-
noscit naturam infinita excellentia præstantem, i. e.
plane divinam.
2. Probatur 29. Nemo nisi Deus est cultu divino
adorandus: Christus est cultu plane divino adorandus,
ut habet prima conclusio : Ergo, Christus est Deus.
Xocini rationes. 303
Major est, ab ipso Deo per Mosem tradita, et per
Christum confirmata. Deum tuum adorabis, et illi soli
servies. Huic argumento a Francisco Davidis allato
mire respondet Socinus. Non recte concludis, inquit,
triplici ratione, 1°. quia præceptum illud * non omnem
* prorsus adorationem complectitur.” At hoc frivolum
est. Etenim omnem prorsus adorationem divinam,
sive talem qualem divina natura a creaturis necessario
postulat, complectitur ; quod satis est. Complectitur
certe eam, quæ in minori continetur, quod ad recte
concludendum satis est. Fatetur ipse adorationem
Christo debitam, non differre vel re significata, vel
modo. Si neque re neque modo, quomodo ergo differt ?
** Ipsius rei,” inquit, “ quadam qualitate tantum.” Est
ergo in hac nova theologia, qualitas quædam rei, quæ
meque modus rei ! Christus igitur adorandus eadem
adoratione quoad rem, eadem etiam quoad modum,
ergo omnimodo eadem. Sed ponamus, qualitate qua-
dam differre posse, quæ nec re, neque modo differunt.
Quis eam qualitatis differentiam docuit in hac ado-
ratione, ut omnes honoríficent Filium, sicut honorificant
Patrem ? Qui illos angeli docuerunt, adorationem, qua
adorant Filium, ab ea qua adorant Deum qualitate esse
diversam ? Quæ denique qualitatis diversitas, ubi eadem
benedictio, idem honor, eadem gloria et potestas Deo
et Agno tribuuntur ?
Respondet 2°. Socinus, “ Non recte concludi, quia
“ Christi adoratio, Ipsius Dei adoratio.” Imo, quia
Christi adoratio, Ipsius Dei adoratio est, ideo rectissime
concluditur. Nam Ipsius Deo adoratio nulli nisi Deo
tribuenda est, quem adorari, et cui soli servire tenemur.
Respondet 39. “ Non recte concludi, quia eo præ-
“ cepto non sibi eripuit Deus quominus ipse alium quem-
** quam præter seipsum nobis adorandum proponere
304 Socini Rationes, quam leves. DETERMI, IV.
“ posset, sed tantum ne nos, ex nostro capite id face-
“ remus, vetat.” Imo vero, Deus seipsum negare non
potest ; cultus autem plane divinus est Deo æterno
jure debitus ; et cum Deus unus sit, illi soli debitus,
et cum sit naturæ infinitæ excellentiæ, illi soli consen-
taneus est. Si igitur Deus tribueret alteri id quod
Deo soli convenit, negaret seipsum esse unum illum
Deum. Ideoque Deus non tantum homines, sed et
seipsum obstrinxit per prophetam : Non dabo gloriam
^meam alteri.
ID E T E R M I N A T I O V.
CHRISTUS QUA MEDIATOR EST ADORANDUS.
N determinanda hujus quæstionis veritate, duo
præcipue sunt spectanda : 19. Quæ sit vera ratio
adorandi. 2°. Quodnam sit proportionatum objectum
adorationis.
Quod ad adorationem ipsam spectat, per eam intel-
ligitur totus ille cultus religiosus, qui Deo, propter
naturæ suæ excellentiam dignitatemque convenit, et a
nobis propter dependeritiam nostram a Deo, Ipsi neces-
sario debetur. Et quia solus Deus habet naturam
tantæ excellentiæ dignitatisque, et ab Ipso solo nos
toti immediate pendemus, Illi soli debetur. Per
adorationem itaque intelligimus cultum Deo debitum.
Quod ad objectum hujus adorationis attinet, pro-
ponitur in hac quæstione Christus, et Ille etiam sub
ratione Mediatoris consideratus. Ut igitur clare per-
cipiamus, utrum Christo ita considerato hæc adoratio
sit a nobis tribuenda, videndum quomodo hoc Mediatoris
officium ei competit.
At Christum quidem Mediatorem esse certissimum
est. Unus est Deus, unus Mediator Dei et hominum,
homo Christus Jesus. I Tim. ii. 5. IIoc autem adeo
PEARSON, VOL. I. X.
30(5 Christus, qua Mediator, adorandus. DETERM. v.
certum est, ut Photiniani crediderint Christum, qui
Mediator est Dei et hominum, hominem tantum esse.
i. e. esse personam tantummodo humanam, et nullam
aliam naturam habere præterquam humanam.
I. CONCLUSIO 1*. Si Christus, qui est Mediator, \μιλός
άνθρωτος, homo purus, non esset adorandus. Ratio
manifesta est, quia quod Deo proprium, non est homini
tribuendum. At adoratio Deo propria est, et soli
naturæ divinæ consentanea. Cum igitur orta est con-
troversia inter TF. Socinum et Franciscum Davidis,
utrumque Photinianum*, an Christus in ea natura,
quam ipsi tribuunt, esset adorandus ; Francisci Davidis
argumentum erat insolubile, stando principiis doctrinæ
Socinianæ, quod in hunc modum formavit.
Is. xlii. 8. scriptum est, Ego Dominus, hoc est nomen
meum ; gloriam meam alteri non dabo. At hæc est
gloria cultus, seu adorationis, ut legimus in Exodo:
Ego sum Dominus Deus tuus, Dominum Deum tuum
adoraóìs, et ///i soli servies. At si Christus esset
adorandus, gloriam Deus alteri daret, meque Deo soli
serviremus. Ergo, Si Christus, qui est Mediator, esset
homo purus, qualis a Socino describitur, non esset ado-
randus. Neque carcere dignus F. Davidis'', ob negatam
homini adorationem, sed ob negatam Christo divinitatem.
Ariani quidem putabant Christum, qui est Mediator, non
esse purum hominem, sed et Verbum ; Verbum autem
non esse Ipsum Deum, sed ex non-entibus creatum.
II, CoNCLUSIO SECUNDA. Si Christus, qui est Me-
tinianæ doctrinæ lucidam illam
historiam notis suis in Expos.
Symboli intexeret. p. I I 9.
a “ Cum Socinum legimus,”
inquit Pearsonus, infra in Con-
cione i. ad Clerum, ** aut Photinum
** semper habemus, aut Pelagium ;
** in theoreticis Photinum, in prac-
** ticis Pelagium.” Quod ei in
causa erat, quare Photini et Pho-
b Mortuus est ille in carcere ;
quo detrusus est, postquam argu-
mentis Socini cedere noluerat,
A. D. I 579.
Christus, qua Mediator, adorandus. 30
diator, non esset purus homo, sed tamen ita esset
Verbum, ut illud Verbum esset creatura, non esset
adorandus.
Probatur. Quia adoratio talis est, ut sit divinæ
naturæ consentanea, cedatque in gloriam Creatoris: at
quod divinæ naturæ consentaneum est, non est creaturæ
proportionatum ; quod creaturæ consentaneum est, non
est divinæ naturæ proportionatum : Si igitur idem con-
cedatur creaturæ, quod Deo proprium est, non auget
gloriam creaturæ, sed diminuit gloriam Dei: «tta uatu
ktía/za où 7Tpoa-Kvvei, inquit S. Athanasius. Ut enim
excellentia Dei singularis est, ita adoratio Deo debita est
singularis, et creaturæ incommunicabilis, secundum illud
Apostoli : Regi saeculorum immortali, invisibili, soli sa-
pienti Deo, honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.
Si igitur Christus ita esset Verbum, ut esset creatura,
et non esset Deus, ne ita quidem esset adorandus.
III. TERTIA CONCLUSIO. Christus, sive homo ille
qui est Mediator, adorandus est.
Heb. i. 6. Cum introducit primogenitum in orbem
terrae, dicit, Et adorent Eum omnes angeli Dei. Hic
primogenitus erat homo. Apoc. v. 11. Ita angeli
loquuntur : Dignus est Agnus qui occisus est, accipere
virtutem, et divinitatem, et sapientiam, et fortitudinem, et
honorem, et gloriam, et benedictionem ; et omnis crea-
tura ita confitetur : Sedenti in throno et Agno bene-
dictio, et honor, et gloria, et potestas in sæcula sæcu-
Jorum.
Hæc est plenissima descriptio adorationis. Et hic
Agnus occisus erat Homo ille, qui est Mediator ; Ergo,
Homo ille, qui est Mediator, est adorandus. S. Greg.
Naz. Orat. li. E?tus μ) 7rpoa-Kvveì tòv éatavρωμévov,
àvri6eua ἐστω, και τεταχθω μ€τὰ τὸν θeoktóvov.
At per primam conclusionem, si esset purus homo,
X 9
308 Christus, qua Mediator, adorandus. DETERM. v.
et per secundam conclusionem, si esset quæcunque
creatura, non esset adorandus. Ergo adorandus est, quia
Deus est, quæ est tertia conclusio.
IV. QUARTA CONCLUSIO. Christus, qua est unicus
Mediator, non tantum homo est, sed et Deus.
Erat quidem Moses mediator inter Deum et homines,
et tamen Christus, unus est Mediator, scil. aÙTokpato-
pukös °, qui Ipse potuit Deum nobis reconciliare, omnia-
que a Deo præstare quæ a mobis requiruntur, et nobis
conferre quæ a Deo promittuntur. Atque ut hæc
suscipi non possunt pro nobis, misi ab Eo qui esset
homo, ita præstari non potuerunt pro nobis, nisi ab Eo
qui esset Deus.
Secundo enim, in Mediatore uno considerari possunt
10. Ütrapâs, sive natura ; et secundum hane, Mediator
inter Deum et hominem, est natura Deus et homo.
29. Officii perfunctio, in qua duo sunt spectanda ; primo,
ipsa administratio ; secundo, efficacitas et valor, seu
meritum administrationis. Administratio spectat ad
naturam humanam ; valor administrationis ad naturam
divinam. Cum igitur necessaria sit Mediatori humana
natura, per quam officium administret, et natura divina,
per quam administratio facta in humana natura sit
efficax et meritoria, Christus qua est unicus Mediator,
non tantum homo est, sed et Deus, atque ideo ado-
randus qua Mediator.
V. QUINTA CONCLUSIO. Christus, qua est Mediator,
est unica adoratione colendus.
Concil. Gen. v. Collat. viii. Canone 9. “ Si quis
** adorari in duabus naturis dicit Christum, ex quo duas
c Vocem adhibet Pearsonus in *' bere is a power delegated,
Expos. Symbol. Art. vii. “ There ** derived, given by commission,
** istherefore an original, supreme, ** &c.”
** autocratorical, judiciary power ;
Christus, qua Mediator, adorandus.
309
** adorationes introducat, semotim Deo verbo, et semo-
“ tim homini: aut si quis . . . . adorat Christum, sed
** non una adoratione Deum Verbum incarnatum cum
“ Ejus carne adorat, extra quod sanctæ Dei Ecclesiæ ab
** initio traditum est ; talis anathema sit.”
Idem etiam traditur in anathemate S. Cyrilli in
Synodo Alexandrina primum tradita, et a posterioribus
Synodis recepto d. Vid. etiam Concil. Eph. can. 8.
contra Nestorium, qui Christum esse hominem et Deum
asserebat, sed non in eadem persona.
d Huc facit insignis locus inter
Acta Synodi Constantinop. A. D.
1 166. ab Angelo Maio nuper
edita in Script. Vett. Nova Col-
lect. tom. iv. act. IV. iv. 5. p. 66.
Tóv \ey6vrov ört j αὰρά του Kvptov
δὲ aύτῆς ἐνόσεως ύτepvWro6eiora, . .
. xaì àxópuoros kaì àôuáατaoros
μévovora τά προσλaßop.évqy aùrjv
«*. p. •o • » «^ a^
eeqj A6yq), ioroK\eós aùtô τιμάτaι
v •. awa a.
kai 7TpooTkvvevtav μια προσkvvmoreu,
v • a- w / •
kaì roîs £aori\ικοῖs kaì 6eiovs èyka-
6íópvrav 6ókovs èk òe£ιόν τοῦ IIa-
a a.
Tpòs, . . . aiaovia j μνήμη.
DETE R M IN ATI () VI.
BAPTISMUS NON EST RITUS INDIFFERENS.
T hujus quæstionis veritas undequaque patefiat,
observandum 19. Adiaphorum, seu indifferens,
dupliciter accipi, vel ratione sui, vel ratione præcepti.
Illud ratione præcepti est indifferens, quod nec a Deo
præcipitur neque prohibetur. Illud ratione sui adia-
phorum, quod nec ad bonum aliquam vim habet, nec
ad malum. Nos igitur utrovis modo negamus bap-
tismum esse ritum indifferentem.
Observandum 29. Ex præceptis divinis, aliqua sunt
temporalia, aliqua æterna. Illa ad fundationem, hæc
ad conservationem Ecclesiæ spectantia. Duo ergo
quæri possunt de baptismo ; 1°. an fuerit in fundatione
Ecclesiæ institutus, 29. an ad finem usque mundi, seu
durante Ecclesia, fuerit. His præmissis, 19. concludo,
Baptismus in initio Ecclesiæ non fuit ritus indifferens,
sed præceptus.
Certum enim est, in ipso Ecclesiæ initio, præceptum
de baptizandis omnibus gentibus extitisse. Sive ergo
præceptum illud fuerit perpetuum, sive temporale,
Baptismus non est ritus indifferens. 31 1
eertum est baptismum in initio ecclesiæ fuisse sub
præcepto.
Respondent adversarii*, baptismum præceptum fuisse,
Matt. xxviii. 19. Euntes docete omnes gentes, baptizantes
eos &c. : sed non baptismum aquæ.—Qualis ergo baptis-
mus fuit ? an baptismus sanguinis? Ergo in mandatis
habuerunt Apostoli, ut omnes gentes occiderent, hoc
enim est baptizare sanguine. An baptismus Spiritus?
At solus Christus dicitur baptizasse Spiritu, neque un-
quam discipuli dicti sunt baptizare Spiritu : imo bap-
tizabant eos aqua, qui ante Spiritu baptizati fuerant,
neque baptismus Spiritus tollit baptismum fluminis,
renascimur enim ex aqua et Spiritu. An baptismus
doctrinæ et initiationis? Ita illi quidem ', ut verum
eludant, baptismum comminiscuntur, quem nulla scrip-
tura, nulla gens, nulla lingua agnoscit °, et quem locus
ipse respuit, baptizantes et docentes &c. Aliud est ergo
baptizare, aliud docere.
Sed praxis Apostolorum præcepti optima interpres.
Quis aquam prohibere poterit, quo minus baptizarentur ?
inquit S. Petrus. En aquam ! quid prohibet me bapti-
zari ? inquit eunuchus Æthiops.
2°. Concludo, baptismus usque ad finem mundi, non
est ritus indifferens sed præceptus.
“ De aquæ baptismo ego ita sentio,” inquit Socinus,
a Discipuli Geo. Foxii, et So- ** aquæ, sed de doctrina evan-
cini priores. Socini alia quædam
&repóòo$a de baptismo refutat
Pearsonus in Expos. Symbol.
Art. x. ** In vain doth doubting
** and fluctuating Socinus endea-
** vour to evacuate the evidence
** of this Scripture,” &c.
b Socinus, in Disp. de Bap-
tismo, c. 2. contendit, Mandatum
Christi in Matt. xxviii. 1 9. ** non
** esse intelligendum de baptismo
** gelii publicanda, sive initiandis
** discipulis &c.*' Ad illustran-
dum id quod Pearsonus ait, quod
“ nulla gens, nulla lingua hunc
“ baptismum agnoscit,” operae
pretium erit consulere Epistolam,
Hickesii, ut opinor, apud Les-
leium, Snake in the Grass, sect.
xiii. Opp. vol. iv. p. 1 72— 1 78.
ed. Oxon. 183 2.
3192 Baptismus non est ritus indifferens. DETERM. vi.
Epistola secunda ad Radeccium, * eum Ecclesiae in
“ perpetuum præscriptum non fuisse.”
Præscriptum fuisse ostendimus ; videamus am in
perpetuum. Christus cum præceptum dedit baptizandi,
ei superaddidit præceptum docendi, et adjunxit promis-
sionem assistendi ; sed præceptum docendi, et promissio
assistentiæ sunt perpetua ; ergo et præceptum bapti-
zandi. Antecedens patet ex S. Matth. Data enim est
Mihi omnis potestas in cælo et in terra ; euntes ergo
docentes omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris,
et Fílii, et Spíritus Sancti, docentes eos servare omnnia
quæcunque mandari vobis, et ecce Ego vobiscum ero,
omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi. Con-
sequentia ex eisdem aperte colligitur. 1°. Potestatem
suam asserit. 2°. Exinde duplex mandatum dat, bap-
tizandi et docendi ; utrumque ex eadem potestate
profectum. 3°. Ad utrumque perpetuæ assistentiæ pro-
missione peragendum confirmat : utrumque ergo est
perpetuum.
29. Apostoli qui mandatum acceperunt, sine dubio
quod voluerit Christus intellexere. Illi autem ut man-
datum perpetuum accepere ; aliter successoribus suis
nunquam commendassent. Successoribus suis eos
commendasse certum est ex universali primitivæ Ec-
clesiæ praxi. Nullum enim post Apostolos sæculum,
nulla Ecclesia uspiam fuit, ubi baptismus aquæ, sacra-
tum ab ipso Christo institutum, usurpatus non sit ; si
forte aliqui dissentirent, pro hæreticis habiti non sint.
3°. Concludo, baptismus non est reipsa indifferens,
sed ex institutione ad bonum spirituale magnam vim
habet.
Hæc etiam conclusio adversus Socinum instituta est,
qui statuit baptismum, si hodie retinendus sit, rem
tamen esse per se indifferentem: per eum enim mihil
Baptismus non est ritus indifferens. 313
dari, sed tantummodo [ut] eorum quæ vel jam data
esse, vel datum iri certissimum est, externa quædam
agnitio significetur. Nihil tamen in Christiana reli-
gione certius est, quam vis illa baptismi ad bonum
spirituale maxima certissimaque. Est quidem signum
externum et visibile, id autem quod illo significatur est
invisibilis gratia, et signum ipsum ideo institutum est,
ut eam gratiam conferat.
LECTIONES
IN ACTA APOSTOLORUM.
L E C T I O N E S
I N
AC T A APOST O L O R UM *.
LECTIO I.
I. Coepit Ecclesia post Christi verba S. Matt. xvi. 18. ante Act. ii.
47.—II. Ab epocha pentecostes.—III. Tempora Christi admodum
incerta.—IV. Passus sub Pilato, teste Tacito.—V. Annus pas-
sionis per imperatorem, et Coss. designandus.—VI. Annus ille
designatur. 'Y7rep6ov, antiquissima Apostolorum ecclesia.—VII.
'YTrepóa, coenacula, loca sacris usibus destinata.—VIII. Judæorum
ex omni gente proselyti Hierosolymis festi occasione conve-
nerant.—IX. S. Petrus omnium Apostolorum nomine concionatur.
—X. Coaluerunt conversi in Ecclesiam, primo, recipiendo bap-
tismum.—XI. Secundo, perseverando in doctrina Apostolorum.—
XII. Tertio, perseverando in fractione panis, i. e. Eucharistici.—
XIII. Quarto, perseverando in orationibus.—XIV. Recapitulatio.—
XV. Temporaria duo: primo, signa.—XVI. Secundo, bonorum
communitas.—XVII... . . . ..—XVIII. Ecclesia Hierosolymitana
prima omnlum, et mater.
UM sæpe mecum reputarem, auditores optimi, ££od.
t)! I)
quid potissimum vobis prælegendum proponerem ; 4746
� ç . Christi 33
tandem operæ pretium esse duxi statum Ecclesiæ ííj
* Scriptæ A. D. 1 67 2. Vid. Lect. i. 5. Primum editæ a Dod-
wello inter Opera Posthuma Chronologica. Lond. 1 688.
318 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. I.
Christianæ ab ipsa origine explicare: cujus cognitionem
ad finiendas in Theologia controversias maxime neces-
sariam esse semper putavi. Ecclesiam autem intelligo
eo plane sensu quo Christus locutus est, cum Apostolo
suo dixit, Matth. xvi. 18. Tu es Petrus, et super hanc
petram ædificabo ecclesiam meam. Ubi de re adhuc
futura loquitur; ut S. Lucas de præterita, Act. ii. 47.
Dominus autem addebat quotidie ecclesiae qui salvi
fierent. Inter illud igitur tempus, quo ista Petro lo-
cutus est Christus, et quo populus Ecclesiæ additus est,
ipsa Ecclesia de qua loquitur constituta est. Quo sensu
S. Hieron. Ep. 103. [alias 53. 8.] * Actus Apostolorum
“ nudam quidem sonare videntur historiam, et nascentis
“ Ecclesiæ infantiam texere.” Et Tertullianus de Prae-
script. Hæret. cap. 22. “ Probantibus Actis Apostolorum
“ descensum Spiritus Sancti ; quam scripturam qui non
“ recipiunt, nec Spiritus Sancti esse possunt : qui nec-
“ dum Spiritum possint agnoscere discentibus missum,
“ sed nec Ecclesiam defendere, qui quando et quibus in
“ cunabulis institutum est hoc corpus, probare non
** habent.”
II. Hujus Ecclesiæ secundum Christi prædictionem
promissionemque congregatæ epocha omnino statuenda
in die Pentecostes, quæ Christi crucifixionem, resur-
rectionem, et ascensionem proxime secutâ est. Unde
eo libentius incipio, quod viri ex nostris eruditi his-
toriam ecclesiasticam magno conatu aggressi in ipso
limine hæserint ; et in vita Christi explicanda, tum
propter rerum copiam, tum ob difficultatem tantummodo
se exercuerint.
III. Quis autem ille annus fuerit quo dies iste Pen-
tecostes contigit, ex sacra Scriptura liquido constare
non puto ; neque alius quispiam character relietus est
qui eum certo et determinate signet. Nativitatem
Tempora Christi incerla. 319
Christi sub regno Herodis contigisse scimus; quot
annos ipse vixerit certo non scitur: et eo quidem
tempore natum scimus quo a Cyrenio in Judæa census
actus est ; quis autem annus ille fuerit annales non
docent. A vero igitur natali Salvatoris certa et in-
dubitata epocha duci non potest. Joannem decimo
quinto Tiberii anno Baptistæ munus inchoasse certum
est ; sed quamdiu illud exercuerit antequam Christus
ab eo baptizatus est ; quam cito Christus post bap-
tismum Evangelium prædicaverit ; quot Paschata a
baptismo ante mortem ejus celebrata sint ; nondum
explorato constat. Judæi Rabbinici hic omnia misere
confuderunt, et, ut opinor, ex industria. Josephus
licet Joannis et Christi mentionem fecerit, eorum tamen
annos non attingit. Vetustissimi Patres nihil de amnis
Christi explorati tradiderunt, apud quos sententia de
unius anni prædicatione, quæ aperte falsa est, nimis cito
orta, diu prævalebat P. -
IV. Sub Pontio Pilato constat Christum crucifixum
esse, et quidem, teste Corn. Tacito, sub Tiberio im-
peratore Romano. Ita enim ille Annalium xv. de iis
quos vulgus Christiamos nominabat: “ Auctor nominis
“ ejus Christus, qui Tiberio imperitante per procura-
“ torem Pontium Pilatum supplicio affectus est.” Pilati
autem res gestas in Judæa breviter perstringit Jose-
phus, neque ejus tempora distinguit.
V. Vulgaris nunc æra Christi obtinet, sive a Diony-
sio, sive a Beda nostrate profecta *, secundum quam
b Ita Clemens Alex. Strom. introductam putat Mabillon. de
lib. i. p. 4o7. ed. Potter. Contra Re Diplom. lib. ii. c. 23. Vid.
Origenes, Comment. in Matt. Stillingfleet, Orig. Britann. c. i.
Lat. §. 4o. Rem fusius tractat p. I 5, 1 6. Aliter statuit, Bedæ
Pearsonus, De Success. Rom. testimonio perpenso, J. M. Kem-
Pontif. Diss. ii. c. viii. 8. ble in Præf. ad Cod. Diplom.
* A Beda in historiae usum Anglo-Sax. p. lxxii, iii ; qui ab
390 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. I.
hunc ipsum annum, quem nunc agimus, omnes nume-
rant 1672. Cujus annus primus Periodi Julianæ annus
4714, Romanæ Indictionis 4, Lunaris Cycli 2, Cycli
Solaris 10. Sed eam veram non esse, quod ad nati-
vitatem Christi spectat, pro certo habendum : cum ad
regnum Herodis, sub quo natum esse Christum extra
controversiam est, aut ad triginta annos ante decimum
quintum Tiberii, minime pertingat. Utcunque autem
se habeat, cum passionem Christi certissime antevertat,
satis est ad certitudinem historiæ ecclesiasticæ si aliquis
in ea æra annus notari possit, quo dies iste Pentecostes,
quo Ecclesia orta est, contigisse dicatur. Inde enim ad
nos postea vera rerum gestarum series deducetur.
Quod quidem eo plenius satisfaciet, si Romanorum
imperatorum, sub quibus omnia in primitiva Ecclesia
gesta sunt, et consulum anni simul indicentur. Nam
et Eusebius annos imperatorum, tum in Historia, tum
in Canone consignavit : et Fasti consulares a Romanis
fere scriptoribus observati sunt: et secundum consules
vetustissima concilia sessiones suas notabant.
VI. Statuo igitur, tanquam veritati maxime con-
sonum, cum Chronico Alexandrino, Christum passum
esse decimo nono anno Tiberii, æræ Christi vulgaris
trigesimo tertio, Periodi Julianæ 4746., Procuratoris
officio in Judæa fungente Pontio Pilato, Coss. Servio
Sulpitio Galba, Lucio Cornelio Sylla. Hoc igitur anno,
mensis Maii secundum Romanos " vicesimo quarto,
centum et viginti homines Hierosolymis congregati
promissionem Christi jamjam explendam expectabant.
ipsis Eccl. Anglicanæ primordiis d Pro calculis Usserii, qui pas-
hanc æram apud nostros recep- sum dicit Aprilis tertio, ascen-
tam fuisse arbitratur. Vid. Epist. disse Maii decimo quarto. As-
Honorii P. R. apud Bedæ Hist. ii. sentiuntur Usserio Langius, et
I 8. ad fin. nisi forte annum Domi- Labbeus. P.
nicum ibi Bcda ipse addiderit.
Miraculum Pentecostes. 392 1
Et cum complerentur dies Pentecostes, Act. ii. 1. cum
quinquagesimus dies a resurrectione Christi illucesceret,
erant omnes pariter, centum viginti, scil. ut plerique
interpretantur, vel certe omnes Apostoli, ut in codi-
cibus aliquibus legitur, trávreg oi 'A7r6aToXot, in eodem
loco. Locum autem eum Ütrepóov fuisse credibile est;
coenaculum illud, cujus meminit S. Lueas i. 13. ubi
suo tempore tradit S. Cyrillus Hierosolymitanus ex-
titisse t}jv àvoTépav tòv 'A7roaT6\ων ἐκκλησίαν, Cateches.
xvi. 4. quam ab Apostolis fundatam, eo quod ibi
Spiritum Sanctum acceperint, narrat Beda, de Locis
Sanctis °. Et quidem antiquissima, licet ab Apostolis
ipsis minime fundata, ibi ecclesia videtur esse con-
stituta. Nam, ut narrat Epiphanius, lib. de Pond. c.
14. cum Adrianus imperator Hierosolyma adiret,
invenit urbem totam funditus eversam, et templum Dei
dirutum, 7rapektòs 6λίγων oiknugtov, και της τοῦ Θeoῦ
ékκλησίας μικρός oῦσης' quam ibi collocatam asserit, ubi
discipuli reversi, cum Salvator ascendit a monte Oli-
veti, àvéßna-av eîs tò ÜTepóov. 'Eke? yàp φκοδόμητο,
tovtéa tuv év τό μépet Xt6v. Nicephorus etiam tradit,
Helenam Constantini matrem amplissimum in Sione
templum erexisse ; in cujus postico domum circum-
clusit, ubi facta est j τοῦ ἀyiov IIvevuatos καθοδος ἐν τό
ù7repúg. lib. viii. c. 30.
VII. Erant autem privata illa Ütrepóa loca a Judæis
semper sacris usibus destinata, saltem ex quo Daniel
Propheta ascendisse in coenaculum ad orandum dice-
retur: Kal ai 6vpiôes âvetpyμévat aùrû êv τοῖς ύtrepύοις
KatévavTt 'Iepova-aXfiu* ut et Sara filia Raguelis dicitur
e C. 3. “ In superiori montis “ eo quod ibi Spiritum Sanctum
“ Sion planitie monachorum cel- ** acceperint, ibique S. Maria
** lulæ frequentes ecclesiam mag- ** obierit.'' Vid. Adamman. Libr.
“ nam circumdant, illic, ut per- i. de Loc Sanct. c. I 3.
“ hibent, ab Apostolis fundatam,
PEARSON, VOL. I. Y
392 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. I.
descendisse ék τού ύτepἀov, ubi oraverat*. Unde Judæi
sapientes suos appellabant m-r by •> filios cænaculi.
In eo celebrabant Paseha Marei xiv. 15. Et ipse vobis
demonstrabit áváyeov, caenaeulum grande stratum. In
eo corpora mortuorum lavata prius reponebant, ut de
Dorcade legimus Act. ix. 37. Quam cum lavissent,
posuerunt eam in caenaculo. Unde et Petrum venientem
dicuntur adduxisse in cœnaculum. Quare Apostoli ab
ascensione Domini reversi Hierosolyma, àvéßnorav eis Tö
ὐτ€ρφον: ubi erant perseverantes unanimiter in oratione
et supplicatione, Aet. i. 13.
VIII. Cum autem eo loci essent, Factus est repente
de caelo sonus tanquam advenientis spiritus vehementis, et
replevit totam domum ubi erant sedentes. Et apparuerunt
illis dispertitae linguae tanquam ignis, seditque super
singulos eorum, et repleti sunt Spiritu Sancto, et cæperunt
loqui variis /inguis, prout Spiritus Sanctus dabat eloqui
illis. Hoc Pentecostes miraculum plane novum Hiero-
solymitanos statim convocavit : Erant autem ín Hieru-
salem habitantes Judaei, viri religiosi eae omni natione
quae sub cælo est. Primo, quod dies Pentecostes.
Secundo, propter opinionem de adventu Messiæ. Nam
licet exteri non obligarentur ad apparendum coram
Domino, tamen quamplurimæ dispersiones jam ante
sæpius vigilanti Dei providentia factæ fuerant ; quæ ad
sonum Evangelii excipiendum, et in ultimas terras
derivandum erant opportunæ. Omnes autem Judæi,
quacunque regione aut terrarum ora dispersi, Hiero-
solyma tanquam patriæ suæ metropolin suspiciebant.
Ut Philo in Flaccum, p. 971. e : * Judæos una regio
“ non capit propter hominum multitudinem. Quam ob
* rem plurimas ac fortunatissimas urbes in Europæ
f Vid. Tobiæ iii. I o. secundum auctores quos secutus est Hiero-
nymus,
Concio S. Petri. 393
“ Asiæque provinciis ac insulis incolunt, pro metropoli
“ habentes sanctam civitatem in qua templum altissimo
“ Deo sacratum est.” Et Agrippa in epistola ad Caium
imperatorem, p. 1031. d: “ Pro sancta vero civitate
“ hæc efferre convenit. Hæc quidem mea est patria,
“ metropolis autem non unius regionis Judææ, sed et
“ plurimarum, propter colonias quas diversis temporibus
“ emisit, vel propius in finitimas vel longius dissitas;”
quas enumerat, et longe quidem plures, quam quæ in
Actibus Apostolorum numerantur. In his coloniis nati
Judæi non pauci, præsertim religiosi, sedes Hierosolymis
fixas habebant. Unde S. Lucæ, κατοικοῦντες 'Iovδαίοι
àvôpes eυλαßeῖς άτὸ τavtòς ἐθvovs 7rò τὸν οὐρανόν ut
Agrippæ, τόλeus μύριαι καθ' ἐκαστον κλίμα τῆς οἰκουμένης
iόρvv6eíorat, et oí 7ravTaXoû tjs oikovuévns 'Iovδαίοι, ap.
Philon. p. 1032. 1038. Præter eos autem qui Hiero-
solymis habitabant, erant tunc temporis etiam oi éTwóm-
μοῦvtes, proselyti advenæ, qui Hierosolyma pro variis
negotiis sæpe commeabant, festis maxime diebus, qualis
erat imprimis hic dies Pentecostes.
IX. Hi igitur tum Judæi, tum proselyti, in variis
regionibus nati atque educati, variis linguis sive dialectis,
secundum varietatem nationum in quibus orti sunt,
utebantur. Cum autem convenissent, audito rumore
de miraculoso Spiritus in Apostolos illapsu, plane in
admirationem rapti atque confusi sunt : Quoniam audi-
ebat unusquisque lingua sua il/os loquentes, Act. ii. 6.
Dum autem ex illis alii dubitabant, alii irridebant, Stans
Petrus cum undecim levavit vocem, et locutus est eis.
Quid autem est, cum undecim ? inquit S. Chrysostomus,
Kotvjv 7rpoeßá\λοντο qoovhv, kai 7rdvTov aùtòs íjv τὸ στόμα'
7TapetaTyjkaat åê évôexa μαρτυροῦντes τοῖς λeyoμένοις.
“ Communem vocem emittebant, et omnium ille os
** fuit: adstabant autem undecim, testimonium dictis
Y 2
324 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. I.
“ perhibentes.” Petrus igitur, gravissima concione
habita, calumnias refellit, prædictionem explicat de
Christo et resurrectione ejus, de ascensione, et illapsu
Spiritus disserit, ad resipiscentiam et baptismum
Judæos vocat, et tria auditorum millia ad agnitionem
veritatis convertit.
X. Quid hi Judæi ad fidem Christianam apostolica
prædicatione conversi fecerint, quomodo in Ecclesiam
recepti, et in ea versati sint, inprimis spectandum :
Qui ergo receperunt sermonem ejus, baptizati sunt, Act.
ii. 41. Ita S. Petrus “ primus in Christi baptismo
** reseravit adytum coelestis regni,” ut loquitur Tertull.
de Pudicitia, cap. 21. Ita expressum Christi mandatum
hoc die primo expletum est ab Apostolis : Euntes,
docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et
Filii, et Spíritus Sancti. Neque aliter adhuc ea verba
de docendis omnibus gentibus intellexisse videntur
Apostoli, quam de Judæis omnium gentium. Hi
autem tune per baptismum recipiebantur in Ecclesiam
Christi, neque alio modo unquam recipi potuerunt, aut
Christiani fieri, quicquid in contrarium nuper deliravit
Socinus.
XI. Secundo, Erant perseverantes in doctrina Aposto-
/orum, Act. ii. 48. Et quidem δμοθυμαδόν, ut MSS.
nonnulla, et Chrysostomus: hoc est, Apostoli quotidie
eos post baptismum suseeptum cognitione Christi imbu-
ebant, et præcepta ejus ipsis inculcabant, secundum
alteram mandati partem a Christo Apostolis injuncti,
Matt. xxviii. 20. Docentes eos omnia quaecunque mandavi
vobis. Quorum doctrinæ omnes qui jam conversi sunt
summo consensu adhærebant, quem “ consanguinitatem
•• doctrinæ” appellat Tertullianus.
XII. Tertio, perseverabant etiam in communione frac-
tionispanis, sive τή κοινωνία, και τή k\daret του άρτον, in com-
Eucharistia quotidie celebrata. 325
nunicatione et fractione panis ; i. e. Syro interprete,
fractione eucharistiae. Neque enim tantum bonorum
communicationem et communem convictum hic intel-
ligi, sed etiam coenæ Domini participationem, voluerunt
Veteres. S. Chrysost. Hom. xxvii. in prim. ad Corinth.
ubi eucharistiam S. Paulus κοινωνίαν appellat ; Oök
íkovaras Tês kai oi τρισχίλιοι oi της κοινωνίας άτολαὐovTes
διὰ τάντος jarav τροσκαρτepoövtes τῆ ττροσevXfi, kai tí
διδασκαλία ; Dixerat S. Paulus Ep. ad Corinth. coenam
Domini esse kotvovtav, et fractionem panis in ea simul
commemoravit : Tòv άρτον ὸν κλόμev oùxì kovvovta Toû
aróματος τοῦ Xριστοῦ éoTuv ; S. Lucas, comes S. Pauli,
eodem modo hæc verba usurpasse videtur ; ut et postea
S. Ignatius, Epist. ad Ephesios: "Eva áptov κλόντες, άς
éa-tv φάρμακον ά6avaa-tas. Neque aliter S. Lucas a
Veteribus intellectus est in Evangelio, cap. xxiv. ver. 35.
Kaì òs éyvóαθη αὐτοῖς ἐν τῆ κλέα et τοῦ άρτον. Sic etiam
Act. xx. 7. avvnyμένων τὸν μαθητόν τοῦ κλάσat άρτον.
Nam licet fractio panis possit victum communem
tantum significare, tamen cum in coena Domini panis
signanter frangi dicatur ; cum in vetustissimis ecclesiis
quotidie eucharistiam celebrare moris esset ; cum ex
oblationibus a populo factis sumi solerent panis et vinum
ad eum usum sacrum ; dubitari vix potest, quin hic ter
mille homines in quotidiana communione et fractione
panis coenam Domini celebraverint.
XIII. Quarto, erant perseverantes in orationibus,
publicis nempe atque communibus, in ipso coetu ab
Apostolis etiam factis. Sub lege Mosis nullum de
precibus conceptum videtur mandatum : pii tamen
sæpius in templo orabant, Joannes etiam Baptista
discipulos suos docuit orare. Unde unus ex discipulis
Christo aliquando dixit : Domine, doce nos orare, sicut
docuit et Joannes discípulos suos. Unde Christus ipse
326 Lectiones in Acta Apostolica.
orationem eam protulit, quam Dominicam vocamus.
Apostoli igitur, quibus Spiritus Sanctus omnia in me-
moriam revocavit quæcumque antea Christus illis reve-
laverat, et ea oratione usi sunt, et etiam alias usurpa-
bant, a quibus vetustissimæ precum formulæ in omnibus
ecclesiis pene eædem derivatæ sunt.
XIV. Hæc nobis forma quasi atque imago primæ
Ecclesiæ ab Apostolis congregatæ, formatæ, gubernatæ.
Fide semel apostolico sermoni habita per baptismum in
Ecclesiam admittebantur. In Ecclesiam admissi, coetus
publicos frequentabant, in coetu publico doctrinæ Apo-
stolorum sedulo attendebant, qui eos viam Domini
perfectius docebant ; simul etiam convictum sumebant,
et eucharistiæ participes fiebant ; publicis denique et
communibus orationibus in eodem coetu factis, Deum
colebant, atque ita ecclesiis omnibus usque ad consum-
mationem sæculi exemplum præbebant.
XV. Reliqua quæ magis temporaria fuere, et istius
temporis statui maxime convenientia, duo hæc sunt.
Primum Apostolos spectat, qui informabant et guber-
nabant ecclesiam : Multa quoque prodigia, et signa per
Apostolos în Jerusalem fiebant. Hæc enim eorum
doctrinam coelitus patefactam esse plane demonstra-
bant. Non tantum Christum post mortem resurrexisse,
et in coelum ascendisse hoc modo ostendebant, cum
non sua virtute aut pietate, sed in fide nominis Ejus
Hæc omnia se perpetrasse professi sint : sed et palam
faciebant, Deum omnino velle ut omnes homines illis
crederent quos potentia tam manifeste divina armarit.
XVI. Secundum spectat populum ad fidem con-
versum : Omnes etiam qui credebant erant pariter, et
/labebant omnia communia ; possessiones et substantias
vendebant, et dividebant illa omnibus, prout cuique opus
oraf. Ea erat religionis quam amplexi sunt natura, ut
Ecclesiæ Hierosolymitanae Prærogativa. 327
ex æternæ vitæ spe hujus sæculi bona omnia facile
contemnerent ; ea temporum conditio, ut stabilem
rerum propriarum possessionem sperare vix possent ; ea
denique omnium eandem fidem amplexorum cura ; ut
quisque aliorum necessitatibus inservire, et communi
Ecclesiæ bono studere necessarium sibi esse putarent.
* Hæc erat,” inquit Chrysost. 8 * angelica politia,” hoc
protulit primum germen nascens Ecclesia.
XVII. Ita illi perseverabant collaudantes Deum, et
habentes gratiam apud omnem populum. w*
XVIII. Hæc erat indubitata Hierosolymitanæ ec-
clesiæ prærogativa, quod fuerit omnium sine contro-
versia prima. Antiochena sese efferebat, quod a
sancto Petro fundata sit, et Romana multo magis.
Cum liquido constet, eeclesiam Hierosolymitanam non
tantum Romana, sed et Antiochena reliquisque omni-
bus antiquiorem esse, et a S. Petro primo fundatam,
imo ab omnibus Apostolis simul. Recte S. Cyrillus
Episc. Hierosolymitanus, Catech. xvi. IIávTov 7rap' juiv
éatu râ âáóματα. Apud Hierosolymitanos omnes præ-
rogativæ h : “ Sed et in Hierusalem primum fundata
“ Ecclesia totius orbis ecclesias seminavit. Et pulchre,
“ non dixit in Sion, et in Hierusalem erit, et manebit
* verbum, et lex Domini, sed egredietur ; ut de illo
“fonte omnes nationes doctrina Dei significet irrigan-
“ das i.” Hane igitur ** matrem omnium ecclesiarum”
appellat concilium Constantinopolitanum, epistola syn-
odica ad episcopos Romæ congregatos : Tjs ôé ye
W e •, •. » •, a-w 9 * I A. v
antpos a7Taarov των 6kkλησιόν της év epoaoXùμοις ^rOy
g Toûro ττολιτeta äyye\ικη, μηδέν Hom. vii. in Act. Apost.
aúróv Xéyevv íòvov eìvai ' évTev6ev j ' Cyril. Catech. iii. 7.
ρίζα τὸν κακόν ἐἐeköTm, kai δι' öv i Hieron. Comment. in Isai. ii.
-* -* e/ Jo/
άτραττον ἐόev&av ό τι ijkovorav. 3.
398 Lectiones în Acta Apostolorum. LECT. 1.
aìòeatuótatov, kai 6eoφιλόστatov KûpiXXov έπίσκοτον
eîvai yvopi(ouev *. Hanc igitur ** matrem Christiani
“ nominis” vocavit Justinus imperator, Epistola ad
Hormisdam ' : “ Ad colligendas et adunandas ubique
* venerabiles ecclesias, et Hierosolymitanam præcipue ;
cui tantum omnes favorem impendunt, quasi matri
Christiani nominis, ut nemo audeat ab ea sese dis-
** cernere.” Et Hieron. Ep. 17. al. 46. 3. * Totum mys-
* terium nostrum istius provinciæ urbisque vernaculum
“ est.” Quicquid igitur aliæ ecclesiæ pro primatu obten-
dant, prima et mater omnium ecclesiarum Hierosolymi-
tana fuit.
€
6 6
άς
k Apud Labbei Concil. ii. 966. 1 Concil. iv. I 542. c.
L E C T I O II.
I. SS. Petrus et Joannes præcipui Apostoli.—II. Horæ orationis
apud Judæos receptæ.—III. Incertum, an illas observarint primi
sæculi Christiani.—IV. Primi earum apud Christianos meminerunt
Tertullianus et Cyprianus.—V. Quinque millia conversi, ut in-
telligendi.—VI. Præsidium in arce Antonia. Quinam Annas,
Caiphas, Joannes, Alexander.—VII. Hi Apostolorum judices.—
VIII. Sequuntur gesta anni Tiberii xix. post Aug. I 9.—IX.
Bonorum communium distributio penes Apostolos.—X. De Bar-
naba, et ejus Epistola.—XI. De morte Ananiæ et Sapphiræ.
Defenditur S. Petrus adversus Porphyrium.—XII. De umbra
S. Petri. Argutatio Baronii pro imaginibus.—XIII. Ejusdem alia
similis argutatio pro potestate pontificis Romani.—XIV. Roma-
mensium artes in novitatum suarum antiquitate astruenda.—XV.
Rerum dogmatumque origines in ecclesiastica historia obser-
vandæ.
I. UM prima Ecclesiæ membra supra jam tria % Period.
* e * I * I s ¢ ę è Julianæ
hominum millia Hierosolymis omnia ex præ- $
Xhristi 33,
scripto Apostolorum peragerent ; cum multa prodigia et ïíïìÜô.
signa per Apostolos fierent ; unum præcipue memora-
bile fuit. Petrus et Joannes, magnum par, ascendebant
in templum ad horam orationis nonam. Petrus qui
maxime diligebat Christum, et Joannes quem præcipue
diligebat Christus, qui ad parandum ultimum pascha a
Christo simul missi sunt, Luc. xxii. 8. qui Christum
comprehensum et ligatum in aulam pontificis secuti
sunt, Jo. xviii. 15. qui ad sepulchrum Christi simul
perrexerunt, Jo. xx. 3. quos in Samariam postea reliqui
330 Lectiones în Acta Apostolorum. LECT. II.
Apostoli miserunt: hi, inquam, duo simul ascendebant
ad templum. Ita 7TavTaXoû φαίνονται oότοι τολλ}v
êXovTes τρός άλλήλους όμόνοιαν, ut observat S. Chrys-
OStOmus *.
II. Ascenderunt autem ad templum, ad horam ora-
tìonìs nonam. Quamvis Moses preces nullas diserte in
lege præscripserit, tamen pii inter Judæos preces
fundebant, eo præsertim tempore quo sacrificia oblata
sunt. Juge sacrificium matutinum, et vespertinum
fuit. Vespertinum post horam monam incipiebat, et ab
illa incipiebant preces. Apostoli igitur ad eam horam
templum adibant, ut locum et tempus a Judæis obser-
vatum ipsi etiam in orationibus observarent.
III. Hinc arcessunt statarum in ecclesiasticis ora-
tionibus horarum, quas canonicas vocant, exordium.
Et quidem tres volunt, ab ipsis Apostolis initio obser-
vatas, et eeelesiæ commendatas esse. Sed hæc traditio
non adeo firma est. Apostoli Hierosolymis ad templum
accedebant, et orationum horas Judæis consuetas illic
observabant. Christiani primitivi Apostolis alibi quam
Hierosolymis viventibus, et iisdem etiam defunctis,
simul eodem loci congregabantur. Sed horas easdem
semper observasse non leguntur. Ut S. Paulus monet
IIebræos ne deserant éTtavvayooyjv éavròv, collectionem,
sive congregationem sui, nulla horarum mentione facta.
S. Barnabas, Ep. c. 4. Non separatim debetis seducere
vos, tanquam justíficati ; sed in unum convenientes in-
quirite, quid communiter dilectis conveniat et prosit. S.
Ignatius, Ep. ad Magnesianos, c. 7. 'AXX' έτι τὸ αὐτὸ
μía 7Tpoa-evXì, gía δέησις' 7rdvTes oôv ός έτι vaòv avvTpéxere
€9eoí, ês êTì èv 6vovaaTijptov. Eodem tempore obser-
vavit Plinius, Christianos suæ provinciæ ** stato die ante
•* lucem convenire, carmenque Christo quasi Deo dicere
a Hom. viii. in Act. Apost. init.
Horae Orationis an ab Apostolis ìnstitutæ. 331
** secum invicem.” Diem illum statum non diu postea
Justinus Martyr testatus est esse diem solis.
IV. Primus qui horarum meminit est Tertullianus, et
quidem jam adultus Montanista, cum contra Ecclesiam
acriter disputaret, et catholicos stationes ad nonam
finire doceret b: quod ab hac re alienum. Post Ter-
tullianum S. Cyprianus meminit horarum tertiæ, sextæ,
nonæ e : sed a Daniele hæc arcessit, nonam ab Apo-
stolis observatam non commemorat. Postea qui mo-
nasticis maxime institutis adhærebant, omnia scripturæ
loca adducebant, ut horas Orationem quamplurimas
statuerent ; ut S. Basilius, Hieronymus, Cassianus, et
Auctor Homiliæ de Virginitate sub nomine Athanasii.
V. Hora igitur mona cum vespertimum sacrificium
pararetur, et pii ex Judæis orationibus operam darent,
Petrus et Joannes simul templum adierunt. Cum vir
qui erat claudus ex utero matris suæ bajulabatur, quem
ponebant quotidie ad portam templi quæ dicitur Spe-
ciosa. Hic eum omnibus motus esset, S. Petrus eum
statim sanavit. Cum ille teneret Petrum et Joannem,
cucurrit omnis populus ad eos in porticum quæ appel-
latur Solomonis, stupentes. Petrus autem liberrima
oratione circumstantes Judæos perstringens, docet clau-
dum hunc sanatum esse per fidem in Christum eum
quem illi crucifixerant. Multique eorum qui audierunt
verbum crediderunt, et factus est numerus virorum quasi
quinque millia, aut cum ter millibus qui priori concione
conversi, ut nonnulli opinantur, aut etiam præter eos,
ut alii sentiunt.
VI. Loquentibus autem illis, ad populum, superve-
b De Jejun. c. 2. Alex. Strom. vii. 4o. Et Litur-
c De Orat. Dom. p. 1 54. ed. giæ statuta tempora et horas
Fell. Earundem horarum vero etiam ætate apostolica fuisse do-
summatim meminit Clemens cet Clem. Rom. Epist. i. c. 4o.
339 Lectíones in Acta Apostolorum. LECT. II.
nerunt sacerdotes, et magistratus templi, et Sadducæi.
In arce enim Antonia templo adjuncta, xa6fiaro àeì
ταγμα 'Pouaiov. Milites illi Romani τὸν δήμον άς μήτι
veoTepta 6ein 7Tapeqú\aTTov, ut testatur Josephus, Bell.
Jud. lib. v. e. 15. Horum militum præfectus confluente
populo statim accessit, cavens ne seditio oriretur. Ad-
junxerunt se illi sacerdotes, ægre ferentes quod Petrus
et Joannes, privati Judæi, populum docerent. Acces-
serunt et Sadducæi omnium maxime commoti, quod
annunciarent Apostoli in Jesu resurrectionem mor-
tuorum, quam illi prorsus negabant. Injecerunt igitur
in eos manus, et posuerunt eos in custodiam in cras-
tinum. Tum autem congregati sunt principes eorum, et
seniores, et scribæ in Jerusalem : et Annas princeps
sacerdotum et Caiphas, et Joannes, et Aleaeander, et
quotquot aderant e genere sacerdotali. Tanti enim hæc
putabantur, ut proximo die synedrium cogeretur.
Hujus synedrii majestas describitur, non tantum eorum,
qui synedrium complebant dignitate notata, quod con-
staret ex principibus populi, senioribus, scribis, omni-
busque qui essent ex genere pontificio ; sed nominatis
etiam viris inter eos præcipuis. Hujus igitur synedrii
præses erat Annas, sive Amanus, qui ipse antea sum-
mum pontificatum administraverat ; sed a Valerio
Grato Romano Judææ præside dejectus ', maximam
tamen inter Judæos auctoritatem obtinebat, et synedrii
princeps fuit, quem “t) Nasi, vel Ù8° Ros/, vocabant.
Huic adjungitur Caiphas, qui per septem jam annos
officio summo sacerdotii gaudebat. Quod postquam
pro arbitrio præsidum transferri ea dignitas soleret,
memini præter eum contigit, qui alibi diceretur pontifex
ejus ammi ; non quod illo tantum anno pontifex fuerit ;
sed quod aliqui ante eum, et post eum plures in unum
d Joseph. Antiq. xviii. 2. I.
Congregatio Synedrii. 333
tantum annum pontifices creati sint. Huic tertio loco
adjungitur Joannes, Annæ, ut creditur, filius. Quartus
autem est Alexander, ut videtur, Lysimachus, Philonis
Judæi scriptoris celeberrimi frater. Josephus Antiq. lib.
xviii. c. 8. 1. Φίλων δ 7TpoeaTòs tòv 'Iovδαίων της 7Tpea-
ßeias, àvôp τά ταντω ἐνδοδος, 'AXe3dvêpov te toù 'AXaßdp-
Xov άόe\φὸς ἀν. De fratre ejus Hieronymus in Catalogo:
“ Philo Judæus, natione Alexandrinus, de genere sa-
“ cerdotum.” Fuit igitur Alexander de genere sacer-
dotum, et quidem Judæorum ditissimus : scil. procura-
tor fuerat Antoniæ matris Claudii imperatoris, ut
testatur Josephus Antiq. lib. xix. cap. 5. Et templi
Hierosolymitani novem portis argentum et aurum
infudit, ut Josephus lib. v. 'AXóareos, cap. 5. 3. Non
Tiberius pater ejus, ut falso tradit Baronius, sed ipse
pater alterius Tiberii.
VII. Hi igitur in magno synedrio congregati, et in
semicirculari forma considentes, Petrum et Joannem in
medio statuerunt, interrogantes qua virtute aut quo
nomine hæc fecerint ? Cum Petrus respondisset, No-
mine Jesu Christi hoc factum fuisse, additis minis eos
dimiserunt.
VIII. Hæc mihi gesta videntur decimo nono Tiberii
anno, intra tres menses a die Pentecostes; tum vero
incepit annus Tiberii vicesimus, ipso decimo nono
mensis Augusti ; eo enim die obierat Augustus, refe-
rentibus Dione atque Suetonio. Reliqua per quatuor
menses gesta ad vicesimum Tiberii ; sed eumdem
tricesimum tertium æræ Christi vulgaris annum per-
tinent.
IX. Erant quidem tum IIierosolymis duo genera
Judæorum ; quorum hi oi τιστeὐovtes dicebantur, qui
nempe in Christum ab Apostolis prædicatum credebant,
334 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. II.
Act. ii. 44. IidvTes ôé oi τιστεύοντes jarav érì rò aùtò,
cap. v. 14. Má\λον δέ τροσετίθevto tua reÜovtes tô Kvpto,
cap. xv. 5. Tuvés Tòv éô aipéareos τὸν φαρισatov 7re7rto-Tev-
kötes, cap. xxi. 20. Vides, frater, quot sint millia
'Iovδαίων τόν τετιστevk6tov. Neque alio nomine tunc
temporis a Judæis reliquis distinguebantur: Erat autem
horum, multitudinis, scil. τόν τιστeva-dvToov, cor et anîma
vna. Vec quisquam eorum quae possidebat aliquid suum
esse dicebat. Nec tamen omnia ita habebant com-
munia, quasi quisque qui vellet re alterius frueretur ;
sed in commune Ecclesiæ bonum omnia administra-
bantur: idque ex arbitrio sive judicio Apostolorum,
quibus gubernandæ Ecclesiæ potestas fuerat concredita:
Quotquot enim possessores agrorum, aut domorum erant,
tendentes adferebant pretia eorum quæ vendebant, et
ponebant ante pedes Apostolorum. Ut scil. in eorum
potestate esset omnia ad communem fidelium sus-
tentationem disponere. Quod et ab iis factum est:
Dividebantur enim singulis prout cuique opus erat.
Unde etiam factum, ut postea episcopis, tanquam
Apostolorum successoribus, bona Ecclesiæ concrede-
rentur. Hieronymus Ep. 8. al. 130. 14. * In Actis
** Apostolorum, quando Domini nostri adhuc calebat
“ cruor, et fervebat recens in credentibus fides, vende-
“ bant omnes possessiones suas, et pretia eorum ad
** Apostolorum deferebant pedes, ut ostenderent pe-
“ cunias esse calcandas : dabaturque singulis, prout
“ cuique opus erat.”
X. Hujus rei duo exempla maxime insignia a S.
Luca referuntur. Primum : Josep/, autem qui cognomi-
natus est Barnabas ab Apostolis, quod est ínterpretatum,
Filius consolationis, Levites, Cyprius genere, cum
haberet agrum vendidit eum, et attulit pretium, et posuit
Bonorum communium Distributio. 335
ante pedes Apostolorum. Judæus igitur hic ex Judæis
parentibus ortus, et quidem ex tribu Levi, non autem
in Judæa, sed in insula Cypro natus; primo Josep/i,
sive ut aliqua exemplaria habent, Joses, a parentibus
nominatus, postea ab Apostolis ipsis cognominatus est
Bapváßas, hoc est, interpretante ipso Luca, viòs Tapa-
kλήσ€ως. S. Hieron. de Nom. Hebr. * Barnabas, filius
“ prophetæ, vel filius venientis, aut, ut plerique putant,
“ filius consolationis.” Ita ille, omnes etymologias
proferens; ut ni vel *> propheta, vel a ~\> venire,
vel a >*> consolari, ut a Syro interprete redditur
$8*YT N&Y Fi/ius consolatìonìs. Quando hic Jo-
sephus primum fidem Christi amplexus, non docent
Sacræ Literæ. Veteres autem eum unum ex lxx.
discipulis fuisse tradunt. Clem. Alexandrinus Strom.
lib. ii. c. 20. Où uot êeî τλetóvov \6yov 7Tapa6euévφ μαρ-
tvv τὸν άτοστολικὸν Bapvdßavº δ δέ τjs êßδομήκοντa jv,
kaì avvepyòς τοῦ IIaύλον. Quod et in septimo Hypo-
typoseon, primo eum tradidisse testatur Eusebius, Hist.
Eccles. l. ii. c. I. unde et ipse 1. i. e. 12. T6v ôè êßöo-
μήκοντω μαθητὸν κατάλογος μέν οὐδeìs oÜÖauj qpépetav*
XéyeTat ye μ}jv eîç aùtôv Bapvdßag yeyovévav. Sub hujus
nomine extat epistola tum Graece tum Latine ex MSS.
eruta. Sed neque Græca neque Latina integra sunt.
Latina ex codice Corbeiensi transcripsit Menardus ;
quibus Græca a Turriano ante descripta adjunxit, et
annotationibus illustravit. Græca ex tribus MSS.
Isaacus Vossius paulo integriora reddidit. Apparet
autem hanc epistolam eandem esse quam veteres in
manibus habuerunt. Multa enim ex illa citant Clem.
Alexandrinus, Origenes, et Autor Constit. Apostoli-
carum. Eusebius eam inter Apocrypha numerat ;
Nicephorus, inter eas scripturas quæ àvTiXéyovTat.
S. Hieron. in Catalogo: “ Barnabas Cyprius, qui et
336 Lectiones în Acta Apostolorum. LECT. II.
“ Joseph Levites, cum Paulo gentium Apostolus con-
“ stitutus, unam ad ædificationem Ecclesiæ pertinentem
“ epistolam composuit, quæ inter Apocryphas Scripturas
“ legitur.” Et rursus, in cap. xliii. Ezekiel: “ Vitulum
“ autem qui pro nobis immolatus est, et multa Scrip-
“ turarum loca, et præcipue Barnabæ Epistola, quæ
“ habetur inter Scripturas Apocryphas, nominat.”
Nemo certe fuit qui hanc epistolam Barnabæ non
tribuerit, neque in ea quidquam apparet quod eam
ætatem non ferat.
XI. Præclarum sane primum hoc Barnabæ ex-
emplum : quod sequitur infelicius est. Vir enim qui-
dam, nomine Ananias, cum Sapphira u.rore sua vendidit
agrum ; et fraudavit de pretio agri, conscia uæore sua,
et adferens partem quandam, ad pedes Apostolorum
posuit. Sed dum Petrus fraudem eorum detegit, et
quod contra Spiritum Sanctum peccaverint ostendit,
solo ejus verbo et increpatione statim exanimati sunt,
et a fidelibus sepulti. Crudelem in hac poena S. Petrum
fuisse clamabat Porphyrius, unde Veteres sæpe eum
excusant. S. Hieron. Ep. viii. * Apostolus Petrus
“ nequaquam imprecatur iis mortem, ut stultus Por-
** phyrius calumniatur ; sed Dei judicium prophetico
* spiritu annunciat, ut poena duorum hominum sit
• doctrina multorum.” Ita S. Augustin. contr. Par-
menianum, l. iii. c. 1. Cassian. et Isidor. Pelusiota, et
ante ipsam Porphyrii objectionem Origenes Comment.
in Matthæum °.
XII. Hoc severitatis exemplum secutus est populi
timor. Et adhuc per manus Apostolorum fiebant signa,
et prodigia multa in plebe. Ita ut in plateas ejicerent
(•
�
a. / «- sæ,
e Tom. xv. §. I 5. Où II€Tpov ka6ικομévov τὸν λόγων Π étpov rijs
a a^ » f. e-» •. •
•ye voμιστέον άνmpmkévai tòv 'Avaviav, vvxijs aύτοῦ, ßag avv£άμevos τοσούτον
> » » a- » •a* v •. ey v » a*
dXX' €k€vos oùk ijveyxe ròv é\eyxov, άστe kaì ékvύ$al.
Baronię commenta de umbra S. Petrâ. 337
infirmos, et ponerent in lectulis et grabatis, ut veniente
Petro saltem umbra illius obumbraret quemquam
illorum. Qui hinc antiquitatem cultus imaginum ar-
cessunt, ostendunt quanta argumentorum penuria
laborant. Baronius autem in Annalibus Ecclesiasticis,
ita disputat: “ Quid insuper umbra Petri, nisi imago
“ expressa corporis Petri ? Certe quidem non aliunde
“ quam ex ejusmodi imaginibus umbra formatis pic-
“ turam duxisse originem ferunt ; ut ex his videas
“ imaginum pium cultum in umbra Petri a Deo primitus
“ in primori illa Ecclesia tot tantisque miraculis esse
“ divinitus consecratum.”
XIII. Secundo, Baronius ex eodem miraculo deducit
doctrinam de potestate pontificis Romani. * Cum,”
inquit, * eandem Deus virtutem umbræ Petri indiderit,
“ quam et corpori Petri ; illud certe typice expressum
“ esse videtur, tantam a Deo principi Apostolorum
“ gratiarum copiam esse collatam, ut eadem doma Petri
“ personæ concessa sic in umbram transtulerit, ut eadem
“ in successoribus, qui referunt personam Petri, feliciter
“ propagare voluerit : nimirum ut, quamvis non omnes
“ æque sancti ac Petrus, sed ex ipsis aliqui moribus
** essent futuri dissimiles ; tamen quia ejusdem gererent
“ personam Petri, eamdem etiam retinuerint a Deo illi
“ traditam potestatem ; scirentque omnes respublicæ
“ Petri in honore habendos esse, qui umbram saltem
“ Petri hac ex parte referrent.” Quæ tanquam egregia
in breviarium suum transcripsit Franc. Longus.
XIV. Contendunt quidem pontificii omnia dogmata,
quæ nunc tuentur, esse per traditionem ab ipsis tem-
poribus apostolicis derivata. Mirum hoc nobis videtur,
qui multorum origines in sequioribus sæculis observamus.
Sed habent illi Annales Ecclesiasticos illustrissimi
Cardinalis Baronii, in quibus omnium fere natales
PEARsON, VOL. I. Z
338 Lectiones in Acta Apostolorum. ILECT. II.
antiquissimi perhibentur. Duplici autem artificio ille
utitur, quo summam rebus novitiis antiquitatem et
venerationem conciliet. Primo, auctoritatem eorum
scriptorum affert, qui sub antiquissimorum nominibus
suorum temporum doctrinas evulgant. Quales sunt
imprimis Constitutionum Apostolicarum consarcinator,
qui post quinque sæcula suæ ætatis dogmata, et ritus
quasi ab Apostolis ipsis præscriptos tradit. Qualia sunt
Clementina fere omnia, quæ tanquam ab Apostolorum
comite profecta exosculatur. Talia sub Dionysii Areo-
pagitæ nomine quarto demum sæculo concepta, et
publicata sunt. Tales epistolæ sub nominibus primorum
Romæ pontificum post septem sæcula conscriptæ.
Tales epistolæ aliquot S. Ignatio falso attributæ, et
interpolationes verarum epistolarum quinto vel sexto
sæculo conscriptæ. Ex his et similibus scriptis tanquam
veris et indubitatis, omnium temporum ritus, et dogmata
proponit tanquam vere apostoliea. Secundo, cum quæ-
dam sint adeo seris temporibus in Ecclesiam introducta,
ut ne quidem impostoribus illis sua ætate cognita
fuerint ; ex ipsa Scriptura eruere conatur. Qualis in-
primis est doctrina illa de pio imaginum cultu, de quo,
in fictitiis etiam illis libris quos nominavimus, altum
silentium. Hunc igitur cultum ex Actis Apostolorum
deducit, et quidem ab umbra Petri.
XV. Ita summa in totam ecclesiam catholicam
Romani pontificis potestas tam acriter a Græcis semper
negata, ab eadem umbra Petri deducitur, et quidem
diu antequam Petrus Romæ fuit ; cujus jurisdictionis
dum Romæ esset, nullum monumentum relictum est;
imo antequam Romæ Christi nomen auditum est. IIæc
igitur aliaque hujusmodi in Annalibus Ecclesiasticis
sparsa facile deteguntur ; et fraudes eorum qui ementita
vetustate superbiunt, nullo negotio propalantur. Et
Historiae Ecclesiasticæ vtilitas. 339
hæc quidem maxima historiæ ecclesiasticæ utilitas, ut
vera origo cujusque opinionis notetur: ut non tantum
hæreseôn et schismatum, sed etiam dogmatum et rituum
in Ecclesia ipsa ortus observetur. Aliquot anni erant,
sub quibus Apostoli ipsi putabant, solos Judæos in
Ecclesiam recipiendos esse ; notum est tempus quo
primum gentes admittebant : quærebatur primo etiam
inter ipsos, an Gentiles conversi circumcidi deberent :
scimus et tempus quo circumcisio rejecta est. Omnes
primo Christiani a solis Apostolis gubernabantur ; illi
postea præfectosunicuique Ecclesiæ præstituerunt, quales
duraturi erant ad consummationem sæculi. Primo,
fideles a Judæis non distinguebantur ; postea Antiochiæ
primum Christiani appellati. Quibus igitur gradibus
aucta et perfecta est Ecclesia Dei, quando sana primum
verba introducta, quo tempore et modo regimen eccle-
siasticum constitutum est, quæ primo dogmata fidelibus
inculcabantur, quomodo catholici pullulantibus hære-
sibus se opposuerunt ; hæc, inquam, historici ecclesiastici
est sine partium studio palam facere, et ex indubitatis
Ecclesiæ monumentis ordine depromere : quo nihil ad
sedandas in theologia controversias potest esse efficacius.
L E C T I O III.
I. Fueritne Gamaliel Christianus ?—II. De Theoda S. Lucæ cum
Josepho conciliandi variæ eruditorum sententiæ.—II[. Hinc gesta
anni ær. vulg. 34.—IV. De Actis Pilati.—V. Hellenistæ quinam.—
VI. Diaconatus officium sacrum.—VII. Hoc tempore ab Apostolis
institutum.—VIII. Nulla tamen erant illis temporibus, quod vult
Baronius, diaconis inferiora ministeria.
Šol. I. UM fama multorum hominum ab Apostolis
cnn- "*' sanatorum Hierosolymis ad finitimas regiones
risti 34
Tiberii §; pervenisset, concurrebat etiam multitudo vicinarum
civitatum Jerusalem, adferentes ægros et vexatos a
spiritibus immundis, qui eurabantur omnes. Princeps
autem sacerdotum, et cum eo Sadducæi posuerunt
Apostolos in custodia publica. Noctu angelus carcere
eos liberavit, qui ejus jussu diluculo in templo præ-
dicavit. Facto synedrio, Apostolos in carcere frustra
quærunt; in templo perorantes apprehendunt, et statuunt
in concilio. Mandata sua repetunt : sanctus Petrus et
Apostoli mandatum Dei præferunt. Denique Gamaliel
salubre consilium dat, ut dimittantur Apostoli, et
expectetur exitus. Docent hic veterum aliqui Gama-
lielem fuisse animo Christianum, qualis Nicodemus
fuit. Et quidem autor Recognitionum sub Clementis
Romani nomine, lib. i. cap. 65. ita Petrum loquentem
introducit: “ Quod eum vidisset Gamaliel princeps
“ populi, qui latenter frater noster erat in fide, sed
** consilio nostro inter eos erat.” Ac si tam vafri tunc
De Theoda, S. Lucæ. 34]
essent Apostoli, ut discipulum in synedrio alerent.
Et tamen hoc tam certum esse credit Baronius, ut a
Christianis apud Stephanum martyrem sepultus sit
Gamaliel. Scilicet, quod quatuor pene post sæcula
corpus Gamalielis cum corpore Stephani simul inventum
est. Mihi quidem videtur Gamalielem, pertinacissimum
Pharisæum, ideo consilium dedisse ut dimitterentur
Apostoli, quod Sadducæi eos accusarent, quodque ipsi
tam strenue resurrectionem tuerentur.
II. In oratione Gamalielis maxima occurrit, quod
historiam et chronologiam spectat, controversia. Ante
hos, inquit, dies eaetitit Theodas, et post hunc eaetitit Judas
Galilæus in diebus descriptionis. Et Theodam quidem
quendam exortum esse testatur Josephus ; sed sub
Fado procuratore Judææ, et duodecim annos post hanc
Camalielis orationem in synedrio habitam. Respondent
viri docti, ut auctoritatem S. Lucæ tueantur, Josephum
aut mentitum aut hallucinatum esse, et Theodam illum
diu ante Fadum turbas concitasse. Alii vero putant
duos fuisse Theodas, unum a Gamaliele, alium ei
similem a Josepho nominatum : alii denique putant,
unum tantum Theodam, et eum quidem qui a Josepho
describitur, extitisse: S. autem Lucam hic katà 7rp6λn-
Nrw locutum esse narrationem illam quasi ex sua
persona interserentem ; eo quod præsenti argumento
aptissime congruebat. Quod quidem difficultatem
facile solvit, si admittatur ; sed ægre, opinor, admittitur.
III. Atque hæc gesta videntur posteriore parte tri-
cesimi tertii anni æræ vulgaris Christi, priore vigesimi
Tiberii ; sequitur annus trigesimus quartus incipiens a
calendis Januarii, quo Coss. creati sunt Paulus Fabius
Persicus vel Priscus, Lucius Vitellius Nepos, teste
Tacito. [Annal. vi. et Dion.]
IV. Hujus anni initio referenda maxime videntur
342 Lectiones in Aeta Apostolorum. ÌLECT. III.
quæ de Pontio Pilato, non ex Scriptura, sed ex Ecclesiæ
vetustis scriptoribus perhibentur. Ut enim actus
senatus, et acta diurna populi Romani conficiebantur ;
sic et in provinciis Romanis idem a præsidibus et
Cæsarum procuratoribus factum est: qui ad imperatores
sæpissime de rebus alicujus momenti epistolas scrip-
serunt, ut passim observare est in historiis Romanis.
Unde Euseb. Hist. l. ii. c. 2. IIaXavoû KeKpaTnkótos
άθους τοῖς τόν ἐθνῶν άρχουσι, τὰ 7rapd a Φισι kavvoTouoÜ-
μ€νοι τὰ tjv 8ασίλevov àpxjv é7rukpatoûvTt a muaivetv.
Pontius igitur Pilatus, et acta conficienda curasse, et
epistolam de Christo ad Tiberium misisse fertur. De
actis clare loquitur Justinus Martyr in Apologia quam
ad imperatorem Romanum scripsit: ad illa enim ap-
pellat ; Kaì taûta δτι yéyove δύνασθe μαθeîv ék τόν έτι
De actis aut epi-
stola Tertullianus, Apologet. cap. xxi. * Ea omnia
“ super Christo Pilatus, et ipse jam pro sua conscientia
** Christianus, Cæsari tunc Tiberio nunciavit.” Et rursus
Justinus eadem Apologia : "OTt δέ ταῦτα ἐποίησεν, ἐκ τὸν
p. - p. / s/
IIovTtov IIi\ατον 'yevouevo»v ακτων.
ê7rì IIovTtov IIvXdtov yevoμévov αυτό μαθeîv δύνασθe. Ubi
pro αὐτό legendum esse άκτων recte monuit Isaacus
Casaubonus. Et Eusebius, ii. 2. Tà trepì tjç ék veKpóv
6vaaTdaeos τοῦ Σωτῆρος íuáv 'Inaroò Xριστοῦ, eis 7rdvTas
íôn ka6' όλης IIaXαιστίνης 8e8onuéva IIvXdτος βασιλe?
Epistolam ipsam Pilati Hegesippus,
scriptor, ut videtur, quarti aut quinti sæculi, in Anace-
phalæosi sua repræsentat'. Sed sine dubio commentitia
/ a-
Tußepîç /KOl]V OU^TOZl.
f c. x. In Append. ad. tom. ii.
S. Ambrosii ed. Ven. I 78 I. 4to.
Sibi enim persuaserat editor, præ-
eunte Mazochio et Gallandio, hoc
Hegesippi vel Ex-Josippi opus
esse genuinum foetum S. Ambrosii.
Samius hic pronunciat Pearsonus;
sanius Tillemontius ; et Gottfrid.
Lumper. in Hist. Theol. vol. vi.
p. 7o4. qui ab insulso quodam
consarcinatore et opus et hanc
Pilati epistolam vidit esse con-
fictam.
Pilati Acta genuina, et fictitia. 343
est. Acta etiam falsa et fietitia a male feriatis
Christianis aut potius hæreticis conficta sunt ; qualia
ostentabant Quartadecimani. De quibus Epipham.
Hæresi l. 'A7rò Tòv άκτων δj6ev IIvXdtov aύχουσι τjv
άκpißetav eùpmkévai' év oïs éμφépetat τη τρὸ δκτὸ καλανδόν
'ATptXXtov τὸν Σωτίρα τετονθέναι. Et in homilia octava
in Pascha, sancto Chrysostomo adscripta : Tà yàp ύτο-
μνήματα τά άτλ IIvXdtov 7TpaX6évTa, kai t})v Tpo0eoTutav
7reptéxet τοῦ IIda xa. 'IaTopeTat yoùv δτι τη τρὸ δκτὸ
ka\avδόν 'A7rp)\\tov ê7ra6ev ö Σωτήρ. Codices autem
actorum sua ætate variasse observat Epiphanius: "Ert
ôè eôpouev άντίγραφα ἐκ τὸν (pro ék τὸν scribendum
videtur άκτων) IIτλατον, ἐν οῖς σημαίvet 7Tpò ôexa7révre
ka)\avÖ6v 'A7rp)\λίων τὸ τέθος yeyevja-6at. Sed et præter
hæc fuerunt etiam alia Pilati aeta a Romanis ipsis
Christianæ religionis inimicis conficta, plena impietatis
adversus Christum, quæ ex mandato Maximini tyranni
publice tum in agris tum in civitatibus proponebantur,
et a ludi-magistris pueris discenda tradebantur, ut tradit
Euseb. lib. ix. cap. 5. Quorum falsitatem ex consulatu
Tiberii detexit Eusebius, l. i. c. 9. Sed non vi argu-
menti quod ipse protulit. His tamen Romani utebantur
sub Diocletiano et Maximino, ad Christianos a martyrio
revocandos, ut testantur verba Maximini in passione
SS. Tarachi, Probi, et Andronici: “ Iniquissime, non
“ scis quem invocas, Christum hominem quendam
** factum, sub custodia Pontii Pilati positum, cujus acta
“ reposita sunt.” Omnino igitur credendum est aliqua
fuisse Pilati acta, ipsius auctoritate confecta, et ad
Tiberium transmissa ; quæ pro libitu tum hæretici tum
Gentiles interpolabant, cum vera non apparerent. Quis
autem exitus hujus relationis ad Tiberium fuerit, postea
suo loco dicendum est.
V. Interim erescente Hierosolymis fidelium numero,
344, Lectiones in Acta Apostolorum. ILECT. I II ,
et crescentibus etiam opibus, quæ cura Apostolorum
cuique distribuebantur, factum est murmur Græcorum
adversus Hebraeos, eo quod despicerentur in quotidiano
ministerio vìduae eorum. Græci hi qui opponuntur
Hebræis, non "EXXnves, sed 'EXXnvtataî, vocantur a
Luca : 'Eyévero yoyyva μόs tòv 'EXXnvta tòv 7Tpòs τοὺς
'E3ρα{ους. Et quidem "EXXqvas eos non fuisse, h. e.
Gentiles, certum est. Nondum enim tales adhuc in
Ecclesiam admissi sunt. Cum autem soli Judæi, Gen-
tiles autem nulli, adhuc admitterentur, maxima hujus
distinctionis difficultas oritur, quomodo ex Judæis aliqui
dicerentur 'E3paiot, alii autem 'E\ληνιστat: et quænam
hæc inter eos differentia esset ex qua ortum est mur-
mur. Præsertim cum multa extet hujus distinctionis
apud veteres memoria. Sunt qui putant ommes Ju-
dæos, extra Judæam habitantes, vulgo vocatos olim
Hellenistas, eos autem qui Hierosolyma et Palæstimam
incolerent, Hebræos et Hebraistas ; acsi hæc distinctio
differentiam generis indicaret. Sed hæc ferri non
possunt. Est enim 'EXXnvf(evv, Graece loqui, unde
'EXXnviaths, qui Graeca lingua ufitur, et 'EXXnvtar),
Graece. Ita Judæi omnes extra Palæstimam orti non
utebantur Græca lingua, sed ejus gentis sermone, in
qua nati sunt ; ut apparet ex miraculo die pentecostes
facto. Et Judæi IIierosolymis aut in Palæstima nati
non multi Græcam linguam usurpabant. Sanctus
Paulus, Tarso oriundus, et in Græcis peritus, vocat se
tmem 'E3ραῖον, et quidem éê 'E3patov ". Sic et
Hebræi Alexandriæ vel Antiochiæ nati appellabantur
'Iovδαίοι 'AXe&avópeîs, vel 'AvTtoXeis. Hic autem 'EXXij-
vuaTaì opponuntur 'E3ραίοις, et alibi apud S. Lucam
opponuntur 'Iovöaiovs. Neque igitur Hebræi, meque
“ Vide Joseph. p. 624. c. 1. P. Fortasse, Antiq. lib. xix. c. vii. 4.
ubi de Judæis éyyevéat fit mentio.
Diaconatus, Qfficium sacrum. 345
Judæi erant, h. e. genere e ; non Hebræi ex Hebræis,
non Judæi ex Judæis: sed Judæi tantum religione, i. e.
Proselyti. Cum autem duplex esset Proselytorum
genus, hi quidem, quorum hic mentio facta est, non
erant simpliciter oi a-eßöuevov sive Proselyti portæ,
sed potius circumcisi sive Proselyti justitiæ. Illi
enim τροσήλυτοι portæ nondum in Ecclesiam recepti
sunt, ut patet ex Cornelii exemplo. Hi igitur pro-
selyti, cum antequam circumciderentur, "EXXnves, sive
Gentiles fuerint, etsi jam religione facti Judæi, et
totius legis impletionem in se suscipientes, tamen a
Judæis seu Hebræis ; stirpe et genere ab Abrahamo
deducto superbientibus inferiori loco habebantur. Unde
neglectus viduarum, et ex eo neglectu murmur, seu
^yoyyvaruός τὸν 'EXXnvta Töv.
VI. Cum autem hoc murmur jam ortum esse
perciperent Apostoli, conrocantes multitudinem disci-
pulorum, quæ jam ad non pauca millia exereverat, dia-
erunt, Non est æquum nos derelinquere verbum Dei, et
ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, riros ea,
vobis bonâ festimonii septem, plenos Spíritu Sancto, quos
constitutamus super hoc opere. Et elegerunt Stephanum
virum plenum fide et Spiritu Sancto, et Phi/ippum, et
Prochorum, et Vicanorem, et Timonem, et Paymenam, et
Nicolaum proselytum Antiochenum. Ex quorum
Græcis nominibus apparet Hellenistarum in hac elec-
tione rationem præcipuam habitam fuisse, inter quos
et Nicolaus diserte appellatur προσήλυτος 'Avrtoxe%.
Non quod omnes Hellenistæ essent, sed quod Judaei
qui cum Græcis versabantur, nomima sibi Græca ad-
sciscere solerent, ut ex Josepho passim constat. Hos
aufem constit/ter////f ante conspectum A. postolorum ; et,
Apostoli scilicet, imposuerunt eis manus. Ita ordo
^ Joseph. yévev 'Ej3paios, Bell. Jud. Prooem. P.
34(j Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. III.
quidam in Ecclesia singularis jam tum impositione ma-
nuum institutus est. Actus quidem, ad quem instituti
sunt, nihil aliud est quam διακοveîv τρατζαις, et COn-
stituti sunt éTi ταύτης τῆς Xpetas, quæ consistebat ëv tj
διακονία τη καθnuepwj. Officium tamen non fuit mere
civile aut oeconomicum, sed sacrum etiam, sive ec-
clesiasticum. Mensæ enim discipulorum tunc temporis
communes et sacræ etiam fuere : hoc est, in communi
convictu sacramentum eucharistiæ celebrabant. Clarum
autem est hos viros septem ad sacrum officium fuisse
electos atque ordinatos. Eligebantur enim non alii
viri quam qui erant pleni Spriritu Sancto et sapientia ;
ordinabantur autem per manuum apostolicarum im-
positionem non aliter quam presbyteri, aut etiam
episcopi, et ii qui præter duodecim Apostoli dicebantur.
Quin et Stephanus paulo post prædicavit evangelium,
et Philippus catechizavit, et baptizavit eunuchum. Qui
quidem άτὸ τοῦ διακοveῖν dicti sunt ab omnibus postea
δεάκονοι, de quibus sæpe in Epistolis Apostolicis legimus,
quorum officium mullibi quam in hoc loco legitur
institutum. Ut autem hi septem viri Apostolis ad-
juncti sunt in procurando ministerio quotidiano, ita in
primitiva Ecclesia diaconi semper episcopis Aposto-
lorum successoribus adjuncti sunt. Clemens Romanus
in Epistola ad Corinthos, c. 42. de Apostolis loquens,
Katâ Xópas oìv kai 7Τόλeus kmpυσσοντes kαθiaTavov τάς
à7Tapxàs aῦτόν δοκιμάσαντes tó IIveüματι eîs é7τισκότους
xai διακόνους τὸν μ€λλόντων τισreÛeuv. Hermæ Pastor
Visione Tertia, c. 5. ** Lapides quadrati et albi sunt
“ apostoli, et episcopi, et doctores, et ministri,” hoc
est, διάκονοι. S. Ignatius Epistola ad Smyrnæos salutat
roùç a-vvδοῦλονς μου διακόνονς. Eorum officium describit
*in Epist. ad Trallianos, Aeí ôè και τοὺς διακόνους όντας
as a» *. / a\
■vatnpiov 'Inaoû Xριστοῦ, ACCI^TOt 7TOT y TOi τρότον 7TO(OTt y
Baronii error de Minorìbus Ordíníbus. - 347
άρέσκetv' où yàp 8ρωμάτων kaì 7τοτόν eiarìv διακονοι, άλλ'
ékkλησίας Θeoú ÜTmpétat. S. Polycarpus Ep. ad Philip-
penses, 'Oμοίως διάκονοι άμeuTTov xatev6Ttov aÙToû tjs
δικαιοσύνης, άς Θeoù êv XptaT® διάκονοι, και οὐκ άνθρότων.
. . . . . Topev6uevot κατὰ τ)ν άληθetav τοῦ IXvpiov ös éyéveto
διάκονος 7TdvToov.
VII. Dubitare igitur non oportet quin hoc ipso
tempore ab Apostolis institutus sit ordo sacer diacona-
tus, et hæc munera officii sui in initio nascentis Eccle-
siæ præstiterint diaconi.
VIII. Sed quod addit Baronius, ** Diaconos non
** omnia ministeria ecclesiastica per se obiisse, sed alios
* complures habuisse ordine sub se positos ministros,
** ex his quæ idem S. Ignatius scribit ad Antiochenos,
** satis exploratum habetur, dum ait, Saluto sacros dia-
* conos ; et paulo post, Saluto //podiaconos, lectores,
** cantores, janitores, laborantes, ea orcistas, confessores.
** Saluto custodes sacrorum vestibulorum diaconìssas ;”
antiquitatem plane larvatam redolet. De horum enim
plurimis altum in primævis temporibus silentium. Et
epistola illa sub Ignatii nomine ad Antiochenos scripta,
quadringentis post S. Martyris obitum annis conficta
est. Et quæ Baronius ad explicandum hunc imposto-
rem commentatur alieno plane loco infulta sunt.
I, E C T I O IV.
I. Verbum Domini crescebat.—II. S. Jacobus ecclesiæ Hierosoly-
mitanæ præfectus.—III. Is frater Domini, et Justus cognominatus
est.—IV. Non alius ab Apostolo filio Alphæi.—V. Singulari
quadam inter Apostolos auctoritate præditus.—VI. Adhuc syna-
gogis intersunt Apostoli.—VII. Libertini Judæi quinam.—VIII.
Martyrium S. Stephani, quæque de eo observat Baronius.—IX.
Refutantur.—X. Sauli persecutio.—XI. Cur, reliquis fugatis, soli
Hierosolymis remanserint Apostoli, veterum traditio.—XII. Fa-
bulosa multa de hac persecutione prætermittuntur.—XIII. Quos
in locos concesserint discipuli hac occasione dispersi.—XIV. De
relatione Pilati ad Tiberium refutatur Tanaquillus Faber.—XV.
Cur Deus decretum senatus de Christi divinitate impedierit.
I. UM septem diaconi a discipulis electi, et ab
Apostolis ordinati essent, Apostoli autem ora-
tioni et ministerio verbi instarent ; verbum Domini
crescebat, et multiplicabatur numerus discípulorum in
Jerusalem valde : multa etiam turba sacerdotum obe-
diebat fidei.
II. Hoc autem anno, i. e. passioni Domini proximo,
in Chronico Eusebii legimus, “ Ecclesiæ Hierosolymi-
“ tanæ primus episcopus ab Apostolis ordinatur Ja-
“ cobus frater Domini.” Hæc Eusebius ex conjectura,
ut opinor, aut ex traditione non admodum certa, quod
ad tempus attinet. Cum autem mullus temporis certus
character existat, huic anno non incommode assignari
potest.
Jacobus, Frater Domini. 349
III. Multa de hoc Jacobo varie disputantur. Nos
ea quæ certiora videntur ex vetustissimis monumentis
eruemus. Primo appellatur hoc loco ab Eusebio frater
Domini, ab aliis postea àôe\φόθeos, atque eo charactere
ab initio descriptum eum fuisse constat ex Josepho, qui
ipsi synchronus fuit. Antiq. lib. xx. cap. 9. de Anano
pontifice ita loquitur, Καθζet avvéδριον Kριτόν' και τα-
paya^yòv eîs aύτὸ τὸν άδe\φòv 'Inaroù Toù Xeyoμévov Xpta-
τοῦ, 'Idkωθος όνομα αὐτοῦ. Hegesippus lib. v. Com-
mentariorum, Aιαδέχεται δέ τ}ν ἐκκλησίαν μetὰ τὸν
'A7roaT6Xov ö άόe\φὸς toû Kvptov, 'Idkoßos, ό όνομασθeìs
ὐτὸ τέντων δ£katos, άτὸ τὸν τοῦ Kvpiov Xp6vov μέχρι και
£juόν. Tradit Hegesippus, et quidem primus, eundem
Jacobum qui frater Domini fuit, appellatum etiam
constanter fuisse Jacobum Justum. Nam quod Ori-
genes asserat, Josephum testari Hierosolyma eversa
esse κατ' ἐκδόκησιν 'Iakóßov τοῦ δικαίον, έτειότερ δικαιό-
τατον αὐτὸν άvτa άτέκτewav, non ita intelligendum est,
quasi Josephus eum appellasset Jacobum Justum, aut
justitiam ejus prædicasset. Hoc enim in libris Josephi
non extat. Post Hegesippum Clemens Alexandrinus,
Hypotyp. lib. vi. tres Apostolos 'Idkoßov τὸν δ£kavov
é7rtaTko7rov 'IepoaroXùuov é\έσθαι. Eusebius, Hist. ii. l.
Toùtov ôè oόν αὐτὸν 'Idkø3ov, öv xaì òíkatov éTtkXnv oi
7rd\αι δ' àpetijs ékd\ovv 7TpoTeprjuata, 7Tp6Tov ίστοροῦσι
τῆς ἐν 'IepoaoXùριοις ékκλησías την τῆς έττισκοτής éyXet-
pta 6jvav 6p6vov. “ Hunc Jacobum, qui ob eximiam
** virtutem Justus ab antiquis cognominatus est, Hiero-
** solymitanæ ecclesiæ episcopatum primum accepisse
“ perhibent.” Idem igitur Jacobus fuit, qui nunc
frater Domini, nunc Jacobus Justus cognominatus est.
IV. Quis autem hic Jacobus Justus frater Domimi
fuerit, utrum unus ex Apostolis, an a duodecim dis-
tinctus, postea in Ecclesia quæsitum est. Quantum
350 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. IV.
ego quidem observare possum, sententia illa quæ
statuit Jacobum Hierosolymorum episcopum non fuisse
unum ex Apostolis e fictitiis scriptis Clementi attributis
profecta est. Nam apud consarcimatorem Constitu-
tionum Apostolicarum de industria ab Apostolis sæpe
distinguitur ; neque aliter in libris Recognitionum eidem
Clementi ascriptis repræsentatur. At Eusebius lib. ii.
Hist. c. 1. postquam quid Veteres de illo dixerant
recitasset, statim addit, AÜo ôë fyey6vaatv 'Idkoßot, eís ó
ôíkatos, ό κατὰ τοῦ Ttepvyiov 3ληθeìs, κα\ ύτὸ κvaqpéos
ζύλφ τλnyeìs eis θάvatov* &repos δέ ό καρατομηθeis. Cum
(luos tantum memorat, quorum unus capite truncatus
sit, qui fuit sine controversia Apostolus filius Zebedæi,
videtur innuere alterum etiam fuisse Apostolum, cum
omnes sciant Jacobum Alphæi Apostolum fuisse.
Tum vero locum S. Pauli adjungit, qui huic sententiæ
maxime favere videtur ; Aύτοῦ δέ τοῦ δικatov ka) ó IIaú-
λος μνημονεύet ypdqpων ἐTepov ôè tôv 'A7ToaT6\ων οὐκ
eíòov, ei μ}, 'Idkto&ov tòv άόe\φὸν τοῦ Kvptov.
V. Utcunque sit, sive Jacobus ille Justus frater
Domini fuerit unus ex Apostolis, scilicet Jacobus Al-
phæi, quod maxime probabile est, sive Christo affinis,
sed a duodecim diversus ; pleno omnium consensu
traditum est, eum ab Apostolis vel ab ipso Domino
constitutum fuisse Hierosolymitanæ ecclesiæ episco-
pum : et quæ in Aetis de eo commemorantur clare
ostendunt singularem quandam in rebus ad eam eccle-
siam pertinentibus auctoritatem inter Apostolos exer-
cuisse, ut suo loco videbimus.
VI. Interea Hierosolymis Stephanus, plenus gratia et
fortitudine, faciebat prodigia et signa magna in popu/o.
Et jam videntur discipuli non tantum ad templum horis
sacrificiorum et precum accessisse, et kat' oikov congre-
gati, sed etiam synagogis interfuisse.
Judæi Lìbertini et Cyrenenses. 351
VII. Surrea erunt enim quidam de synagoga, quæ
dicitur Libertinorum, et Cyrenensium, et Ale.vandri-
norum, et eorum qui erant a Cilicia et Asia, disputantes
cum Stephano. Synagoga autem hæc erat Judæorum
exterorum, id est, in aliis regionibus natorum, sed
Hierosolymis tunc habitantium, qui omnes hic patria
denominantur. Inter autem variarum gentium nomina
primo recensentur Libertini, quod gentis nomen non est.
Cum tamen Libertini ne Græca quidem vox sit, sed
Latina, satis indicat gentem ex qua illi Hierosolyma
confluxerant, scilicet Romanam ; sed et simul exprimit
eorum Judæorum conditionem Chrysostomus: Außep-
τίνοι δέ, oi 'Pouaiov à7reXev6epot oÜto ka)\οῦνται. Imo,
άτ€λeύθepot liberti sunt libertini a libertis orti. In alias
regiones Philo Judæos narrat colonias suas deduxisse,
non item in Italiam. Qui illic patriam religionem
colebant erant ex Judæis orti, qui captivi ducti sunt,
et primo servi facti, mox liberti. Ita de imperio
Augusti loquitur Philo, in Legatione ad Caium. IIós
oôv à7TeôéxeTo tjjv 7répav τοῦ Tußépeos τοταμοῦ μeyd\nv
tjs 'P6μης άτοτομ}ν, ἐν οὐκ ijyvóet kateXouévmv Kaì oí-
Kovuévmv 7Tpòs 'Iovδαίων. 'Pouaiov ôè jarav oi 7TXetovç å7re-
Xev6epωθέντes' aixuóλωτοι γὰρ άχθέντes eis 'ItaXtav ύτὸ
τὸν κτήσαμένων ήλev6ep66ma av, οὐδέν τὸν πατρζων ταρα-
Xapd3at βιασθέντες. p. 1014. c. Horum progenies erant
Judæi libertimi. Quamvis etiam ante ea tempora erant
tales libertini Judæi in imperio Romano, qualis erat
Q. Cæcilius Niger, Verris Quæstor in Sicilia, ut refert
Plutarchus in Vita Ciceronis. Cyrenenses, (ut Jason
ille Cyrenæus e cujus scriptis secundus liber Macca-
bæorum excerptus est, 2 Mace. ii. 24. et Simon Cyre-
mæus qui Christi crucem tulit, Matt. xxvii. 32. et
Lucius, Act. xiii. 1,) Judæi erant ex illis mati quos
Ptolemæus Lagi in Cyrenen transtulit, et Alexamdrimi
352 Lectiones in Acta Apostolorum. ILECT. IV.
ex iis quos idem in Alexandria collocavit. Jos. lib. ii.
contra Apionem, c. 4. <.
VIII. Cum igitur Romani et Cyrenenses, et Alex-
andrini, et Cilices, et Asiani Judæi cum discipulis, et
præsertim Stephano diacono disputarent, non potuerunt
7resistere sapientiae et spiritui quo loquebatur. Quare
eum sistunt coram synedrio, et, subornatis testibus, de
blasphemia et solutione legis accusant. Stephanus
autem concione perquam egregia habita eos magis
irritavit. Exclamantes autem magna voce continu-
erunt aures suas, tanquam blasphemiæ plena verba
protulisset, et impetum fecerunt unanimiter in eum, et
ejicientes eum extra civitatem lapidabant. Testes
autem juxta legem Deuteronomii primos in eum
lapides jacturi pallia sua ad pedes juvenis eujusdam
Sauli deposuerunt, qui cum eædi martyris consentiret,
ea custodiebat. Cuyaverunt autem Stephanum viri
timorati, et fecerunt planctum magnum super eum. Ante
hæc quidem verba refert Lucas persecutionem ortam
esse, et omnes fuisse dispersos per regiones Judææ et
Samariæ præter Apostolos. Id ex ea causa factum
fuisse observat Baronius, quod non ea die qua necatus
est sepulturæ traditus sit, id prohibentibus Judæis, sed
postea, cum ea quam refert facta est persecutio in
Ecclesia. Quorsum, quæso, hæc observatio ?
Primo, ut traditionem quandam miram sane in.ro-
ducat, qua die ac nocte Stephani corpus jacuit pro-
jectum, et insepultum, ac postea vehiculo Gamalielis
portatum est in Caphargamalam, viginti milliaribus ab
Hierosolymis distantem, ubi planctus fiebat diebus
septuaginta. Nescivit hæc S. Lueas quæ de coelo re-
velata sunt post plures quam trecentos annos, scilicet.
Secundo, ut hinc traheret exemplum omnis funebris
pompæ quæ postea in Ecclesia usurpata est.
C
Traditiones apud Baronium de S. Stephano. 353
Tertio, ut notet hanc fuisse apostolicam traditionem,
ut cadavera mortuorum remanerent dierum duorum vel
trium spatio insepulta, ut sacræ hymnodiæ cantarentur,
et preces fierent pro defunctis, et crederetur ignis
purgatorius.
Qui sic saeram paginam interpretantur, qui sic
annales ecclesiasticos scribunt, qui sic traditiones a
primæva antiquitate deducunt ; nescio quid sit quod
apostolicum efficere non possint. Hoc autem in Ba-
ronio magis mirandum, qui sui instituti profitetur esse
doctrinam ex traditione, non traditionem ex doctrina
deducere.
IX. Simpliciter dicit S. Lucas, arvvekóuta av τὸν Στé-
φavov, àvôpes eùXaßeis, religiosi quidam viri Stephani
corpus jam exanimatum simul portabant, scilicet ad
sepulchrum. Et multo cordatior est Cardinalis Caje-
tani observatio. * Et hinc apparet non incepisse solen-
“ nitates martyrum in illa primitiva Ecclesia: non enim
“ dedicaverunt martyrium Stephani, sed fecerunt
“ planctum magnum, curantes corpus illius Hebræo
“ more.” Sed nec illa eura corporis Hebræo more
ullum fundamentum hic habet, ad quam omnes sepe-
liendi ritus a Judæis in funerum pompa usurpatos re-
ducere conantur nonnulli ; sed tantummodo veteris
Latini interpretis versioni innititur, qui a-vvekóuvarav
transtulit, curaverunt, quod nihil aliud sonat quam
comportarunt.
X. Gravis autem ea die persecutio orta est. Erat
enim quidam nomine Saulus ex synagoga Cilicum, qui
cum Stephano disputabant, eumque ad Synedrium
traxerunt, ex Tarso in Cilicia oriundus, secta Phari-
sæus, Gamalielis discipulus, juvenis, ad cujus pedes
testes, Stephanum lapidibus petituri, posuerunt vesti-
menta sua, quique cædi martyris consentiens fuit. Hic
f^ P, A R SON. VTO f ,. J . A {}
354 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. IV.
autem ultra modum sæviens, existimans adversus
momen Jesu Nazareni debere se multa contraria agere,
extra modum persequebatur et vastabat ecclesiam, per
domos intrans, et trahens viros ac mulieres in custodiam,
et ut ipse coram Festo et Agrippa professus, multos
sanctorum in carceribus inclusit, a principibus sacer-
dotum potestate accepta, et cum occiderentur, detulit
sententiam. Adeo autem gravis erat persecutio in
ecclesia quæ erat Hierosolymis, ut omnes dispersi sint
per regiones Judææ et Samariæ præter Apostolos.
XI. Mirum cuipiam fortasse videatur omnes dis-
cipulos, sæviente persecutione, dispersos esse ; Apostolos
autem omnes et solos Hierosolymis mansisse. Ratio ex
contextu nulla assignatur, ex historia hæc una huc
applicari posse videtur. Apollonius, auctor secundi
sæculi, qui contra Montani hæresin scripsit, in illo
opere mandatum Apostolis datum tradidit, Euseb. Hist.
lib. v. c. 18. "Ett δέ άς ék 7Tapaόδareos tòv Σωτῆρα qomart
τροστ€TaXévat τοῖς αὐτοῦ 'A7roaT6Xovg èTì òóôexa &reari μ)
Xωρισθήvat της 'Iepova-aXfiu. Eadem traditio continebatur
in Petri Prædicatione, libro quidem Apocrypho, sed
valde antiquo. Ex eo enim Clemens Alexandrinus,
Strom. lib. vi. e. 5. §. 43. refert Dominum dixisse
Apostolis, 'Eàv μέν ούν τις 6e\ηση τοῦ 'Iapajj\ μ€Tavoija-as
διὰ τοῦ δνόματός μου τιατeύev éTì tòv Θeòv άφe6ja-ovTat
aῦτό αί άμαρτίαι. Metà òóôexa &rm éôéλθeTe eis tòv
Κόσμον, μή τις eíTn, oùk ijkovarauev. “ Si quis igitur ex
“ Israele poenitentia ductus per nomen meum in Deum
** velit credere, remittentur ei peccata. Post duodecim
** annos egredimini in mundum, ne quis dicat, non
** audivimus.” Hæc prava interpunctione in editis
laborant, quæ sensum hactenus obscuravit *. Jam
a Mirum, quod hanc facilem et certissimam correctionem nuperi
S. Clementis editores neglexerint.
Tiberii Relatío ad Senatum. 355
autem, si hæc vera sint, si Christus mandatum dederit
Apostolis ut per duodecim annos Hierosolymis rema-
nerent ; mirum non erit, cum omnes discipuli metu
gravissimæ persecutionis se subduxissent, Apostolos
omnes Hierosolymis mansisse, mandati memores, et
protectione divina fretos.
XII. Multa posterioribus sæculis excogitata sunt, et
huic dispersioni adscripta, dum quælibet fere Ecclesia
pro antiquitate certaret ; quæ omnia aut aperte falsa,
aut adeo incerta sunt, ut locum in historia ecclesiastica
nullum omnino mereantur. Quæ certa sunt, trademus.
XIII. Jam vero qui dispersi erant, pertransibant
evangelizantes verbum Dei, non tantum per regiones
Judææ et Samariæ Hierosolymis finitimas, sed etiam
usque ad Damascum Syriæ metropolim. Inter quos erat
Ananias, discipulus, Act. ix. 10. vir secundum Legem
religiosus, et testimonium habens ab omnibus ibi habi-
tantibus Judæis, Act. xxii. 12. Alii usque Phoenicem,
et Cyprum, et Antiochiam perambularunt, cum dispersi
essent a tribulatione quæ facta fuerat sub Stephano,
Act. xi. 19. Credibile est etiam discipulorum aliquos
Romam tunc pervenisse, atque inter eos Andronicum
et Juniam, Sauli cognatos, nobiles in Apostolis, quos
ante se fuisse in Christo testatur S. Paulus, Rom. xvi.
7. Atque hæc fere sunt quæ de ista dispersione nobis
cognita sunt.
XIV. Hic jam consideranda veniunt quæ de exitu
relationis Pilati ad Tiberium tradita sunt. Pilato de
Christianorum dogmate ad Tiberium referente, Tiberius
retulit ad senatum ut inter caetera sacra reciperetur,
inquit Eusebius in Chronico. S. Chrysostom. Hom.
xxvi. in 2 Cor. Σύγκλητος 'Pouatov TavTnv eiXe Thv
άζίav Xeupotoveiv, kaì èyxpivev Θeoῦς. "Ore yoùv τὰ κατὰ
Xριστὸν άττηγγάλη τέντα, ἐreu\|/ev ό τοῦ ἐθvovs ápxov
A a 2
356 I.ectiones in Acta Apostolorum. LECT. IV.
7Tvv6av6uevos ei δοκ€ί αὐτοῖς και aùròv XetpoTovjo-at 6e6v.
Idem postea tradiderunt Orosius, Cedrenus, Gregorius
Turonensis, Nicephorus. Illud autem præcipue quæ-
rendum, quis primus hujus traditionis auctor sit. Quod
ab Eusebio diligenter notatum est. Primus scilicet
mos hæc docuit Tertullianus, rerum Romanarum peritis-
simus, cujus hæc verba sunt Apologet. cap. v. ** Tibe-
“ rius ergo, cujus tempore nomen Christianum in
** sæculum intravit, annunciata sibi ex Syria Palæstina
* quæ illic veritatem istius divinitatis revelarant
* detulit ad senatum cum prærogativa sententiæ suæ.
“ Senatus quia non in se probaverat, respuit.” Hæc
ab omnibus tanquam vera ex Tertulliani testimonio
accepta sunt. Sed Tanaquillus Faber, Ep. xii. lib. 2.
non recipit, levissimis objectionibus auctoritatem tanti
viri elevans. Primo enim quærit, unde Tertullianus
ipse id habuit. Et respondet, ex illis Pilati actis
hauserat, quorum sæpenumero veteres meminerunt.
Prorsus absurde. Acta Pilati tantum ea continebant
quæ in Palæstina gesta sunt. Tertullianus narrat quid
a Tiberio, quid a senatu, Romæ factum sit ; ex actis
igitur Pilati in Judæa conscriptis hæc haurire non
potuit. Acta autem erant diurna senatus, ex quibus
Tertullianum hæc hausisse ut probari, ita negari, non pot-
est. Secundo, non putat Tiberium, religioni minime ad-
dictum, de Christo tantopere curasse, ut de illo retulerit
ad senatum. Sed nimis hoc dilutum est, cum referat
Suetonius, sub Tiberio “ neque tam parvum quidquam
“ neque tam magnum publici privatique negotii fuisse,
“ de quo non ad P. C. referretur b.” Tertio, * Hem !
** Respuit senatus quod Tiberio placuit ?” Qui sic rejicit
hoc testimonium, nec Tiberium, nec senatum, nec Ter-
tullianum, intellexit. Id Tiberii ingenium fuit, ut
6
1) In Tiberio, §. 3o, 3 I.
Tiberìì Relatio de Christo ad Senatum. 357
senatus ex relatione ad ipsum facta, etiam addito suf-
fragio suo, quid ipse voluerit, minime intelligeret.
“ Quædam,” inquit Suetonius, ** adversus sententiam
“ suam decerni ne questus quidem est.” “ Senatus,”
inquit Tertullianus, “ quia in se non probaverat, re-
“ spuit.” Ubi optima facti ratio redditur. Senatus
antea Tiberio divinitatem obtulerat, quam ille sibi
oblatam respuit. Templa, flamines, sacerdotes, decerni
sibi prohibuit, etiam statuas atque imagines, nisi per-
mittente se, poni ; permisitque ea sola conditione ne
inter simulacra deorum, sed inter ornamenta ædium
ponerentur, ut refert Suetonius. Quia igitur divinitatem
in se non probaverat Tiberius, sed oblatam rejecerat,
tutissimum putabat senatus alium neminem in deos
suos referre, ne eum Tiberio majorem efficere viderentur.
Quarto, negat tantum in aulam rumorem de Christo
deferri potuisse, Tiberio vivente, quia nomen Christianum
postea apud Antiochiam ortum. At hic non agitur de
nomine discipulorum Christi ; sed de Christo ipso, cujus
opera, mors, resurrectio et ascensio, et a Pilato cognosci,
et credi potuerunt, et Tiberio illius ministerio inno-
tescere. Imo non potuit Pilatus officii sui rationem
tantopere negligere, ut tantæ rei in sua provincia gestæ
notitiam imperatori non impertiretur. Denique, cum
rem ipsam incredibilem reddere nullo modo possit,
Tertulliani ipsius auctoritatem elevare conatur, aitque
eum in iis scriptoribus eligendis quibus uteretur non
semper diligentem spectatorem fuisse ; dum interim
ipse maxime indiligens Tertulliani spectator fuit.
Longam enim Äjαιν ex tertio adv. Marcion. libro tran-
scribit, et ethnicos quosdam scriptores illic reperisse se
putat, ubi nullus scriptor nominatur, aut innuitur, sed
tantum recens fama a militibus qui in orientali expe-
358 Lectiones în Acta Apostolorum. LECT, IV.
ditione proxime, i. e. nuperrime fuerunt, in Africam
allata*.
XV. Nihil igitur est quod in hac historia refelli
possit. Et cum Tertullianus adeo gravis, adeo antiquus
auctor, adeo rerum Romanarum peritus fuerit, tutius
multo est istam Tiberii ad senatum de divinitate Christi
relationem amplecti. Non passus autem est Deus ut
divinitas Filii sui decreto senatus sanciretur, "Otv μηδέ
~T?jg éê άνθρότων éTtkpia eos, Kaì avaTdareos j σωτήριος Toû
6eiov kmpῦγματος éóeíTo δαδασκαλ{α, ut Eusebius: Toûto
δέ qάκονομeito, kai άκόντων αὐτόν, άστ€ μ) é3 άνθρωτίνns
\rjqov t}]v 6e6τητα άνακmpvX6fjvat τοῦ Xριστοῦ, μηδέ éva
τὸν τολλὸν αὐτὸν eîvat voμισθjvai τόν ύτ' ékeivov Xeupoto-
vn6évTov, ut Chrysostomus.
c Cap. 24. Confer Pearsoni editam, et quæ ibi de hac nar-
Conc. ad Clerum ii. nunc primum ratione adnotavimus,
L E C T I O* V.
I. Convertuntur a S. Philippo diacono Samaritani.—II. Simon ab eo
victus.—III. Ad Samariam mittuntur ex Hierosolymis Apostoli.—
IV. Qui Spiritum S. jam baptizatis conferunt.—V. Ab Apostolis
nimirum solis conferendum, et Apostolorum successoribus epi-
scopis.—VI. Impositionis manuum et chrismatis usus in confir-
matione.—VII. Impositio. manuum antiquior.—VIII. Ludi decen-
nales an. Tiberii vicesimo certus Coss. character.—IX. Hæresis
Simonianæ ortus.—X. Gaza deserta.—XI. Candace hoc in loco
vix eadem esse potuit cujus meminit Strabo.—XII. De loco ubi
baptizatus est eunuchus.—XIII. Æthiopas convertit.—XIV.
Raptus Philippi.—XV. 'H δδόs, quid.—XVI. Sauli conversio.—
XVII. A conversione quid fecerit.—XVIII. Secessit in Arabiam
desertam.
I. TNTER eos qui Samariam adierunt, erat Philippus, An. Period.
ex septem diaconis unus, atque etiam evan-''"*
gelista. (Act. xxi. 8.) Hic in urbem ipsam Samariæ £; 3£
descendens prædicabat illis Christum. Attendebat
autem populus iis quæ prædicavit. Ad confirmationem
etiam doctrinæ multa miracula edidit. Spiritus enim
immundi eae multis qui ììs tenebantur clamantes voce
magna evibant : multi autem paralyticâ et claudi sana-
bantur. Unde factum est gaudium magnum in illa civi-
tate, et baptizabantur ìnulti, tum viri, tum mulieres.
II. Vir autem quidam erat inter eos, nomine Simon,
maxime observandus, quem Justinus Martyr, et ipse
genere Samarita, vocat, Apol. secunda *, Xiuovâ tuva
Σαμαρέα τὸν άτὸ κόμης λeyoμένns Tit.66v. TiTTa autem
* In recentioribus edd. prima, c. 26. al. 34.
360 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. V.
Stephano urbs Palæstinæ. Epiphanius 'A7rò Ter66v ôè
άρμάτο της τόλeos τῆς ἐν τη Σαμαρetg, vvvl δέ κόμης
ὐταρχοὐσns °, ut et ætate Justini. Antequam autem
Philippus Samariam adiret, erat in ea civitate artes
magicas exercens, et gentem Samaritanam obstupe-
faciens, dicens se esse μέyav τινα: adeo ut omnes illi
auscultarent, dicerentque, Hic est virtus Dei quae
vocatur magna. Sed eum videret Samaritanos, et doc-
trina Philippi, et miraculis, ad fidem conversos ; tum
Simon et ipse credidit, et cum baptizatus esset, ad-
hærebat Philippo. Videns etiam signa et virtutes
maximas fieri, stupens admirabatur. Ita qui populo
Samaritano antea stuporem suis nefariis artibus inje-
cerat, victus sermonibus et miraculis Philippi non
minori stupore ipse affectus est.
III. Cum hæc in urbe Samaria gererentur, quæ
unius diei itinere ab Hierosolymis distabat, Apostoli
qui erant Hierosolymis statim audierunt, quod rece-
pisset Samaria verbum Dei. Apostoli igitur, quibus
cura et potestas in Ecclesia summa a Christo concredita
est, ex suo corpore duos elegerunt, Petrum et Joannem,
eosque ad Samaritanos miserunt.
IV. Qui cum ad Samaritanos venissent, percepis-
sentque Spiritum Sanctum nondum in illos venisse,
quippe quod baptizati tantum erant in nomine Domini
Jesu ; oraverunt pro ipsis ut acciperent Spiritum Sanc-
tum. Et postquam orassent, imponebant manus super
eos, et eum quem Apostoli petiverant acceperunt
Spiritum Sanctum. Duo Apostoli baptizatis Sama-
ritanis præstiterunt. Primo orabant, et dein manus
ipsis imponebant ; illis autem ita orantibus, et manus
imponentibus baptizatis Deus Spiritum Sanctum in-
fudit.
b Hær. lib. i. tom. ii. init.
Apostolorum Missão ad Samariam. 361
V. Et hic quidem a veteribus observatum est,
Philippum diaconum et evangelistam, licet multa
miracula ediderit, non tamen potuisse Spiritum Sanc-
tum conferre, aut manus baptizatis in eum finem
imponere: solos Apostolos id præstare aut potuisse,
aut sane debuisse. Ita Chrysostomus in locum. Epi-
phanius, “O φίλιττος δράκονος όν οὐκ eixev é3ovo-iav tfjs
xetpo6ea-tas toû ô' aùtjs διδόναι IIveìua άγιον. Hæres. xxi.
Simon. Unde etiam collegerunt hanc officii partem
postea in Ecclesia ad solos episcopos Apostolorum
successores spectasse. S. Cyprianus ep. 73. ad Jubai-
anum, de his Samaritanis: “ Et iccirco quia legitimum
“ et ecclesiasticum baptismum consecuti fuerant, bap-
“ tizari eos ultra non oportebat ; sed tantummodo quod
** deerat, id a Petro et Joanne factum est, ut, oratione
“ pro eis habita, et manu imposita, invocaretur et
“ infunderetur super eos Spiritus Sanctus. Quod nunc
“ quoque apud nos geritur, ut qui in ecclesia bapti-
* zantur præpositis ecclesiæ offerantur, et per nostram
“ orationem ac manus impositionem Spiritum Sanctum
“ consequantur, et signaculo Dominico consummentur.”
Idem Cyprianus ep. 74. “ Non per manus impositionem
“ quis nascitur quando accipit Spiritum Sanctum, sed
“ in baptismo, ut Spiritum jam natus accipiat.” Ursi-
nus, sive quis alius scriptor Africanus, post Cypriani
tempora, libro de Baptismo Hæreticorum e: “ Nam
“ cum per manus impositionem episcopi datur uni-
“ cuique credenti Spiritus Sanctus, sicut Apostoli
“ Samaritanis post Philippi baptisma manum eis im-
“ ponendo fecerunt, et hac ratione Spiritum Sanctum
“ in eos contulerunt : quod ut fieri posset ipsi pro eis
“ oraverunt.” S. Hieronymus d : “ An nescis etiam
“ ecclesiarum hunc esse morem, ut baptizatis postea
¢
c In Append. Cyprian. ed. Fell. p. 23. d Adv. Lucifer. c. 8.
362 Lectiones in Acta A1postolorum. LECT. V.
“ manus imponantur, et ita invocetur Spiritus Sanctus?
“ Exigis ubi scriptum sit ? In Actibus Apostolorum.”
S. Augustinus de Trin. lib. xv. c. 26. * Orabant quippe
“ ut veniret in eos quibus manum imponebant, non
“ ipsi Eum dabant. Quem morem in suis præpositis
“ etiam nunc servat Ecclesia.”
VI. Hinc certe profectus est ritus confirmationis in
ecclesia nostra retentus, et, invitis presbyteranis, soli
episcoporum functioni reservatus, qui semper et ubique
episcopis tantum antiquo jure competebat. Idque
facile probari potest, si hoc tantummodo observetur ;
chrisma statim post Apostolorum tempora in con-
firmatione, seu simul cum manuum impositione adhi-
bitum esse, unde hic ritus confirmationis aliquando sub
chrismatis, aliquando sub impositionis manuum nomine
innotesceret. Unde Græci chrismationi magis addicti,
de qua in Sacris Literis, quod ad hanc rem pertinet,
nihil legimus, impositionem manuum paulatim neg-
lexerunt. Sed illius chrismatis confectionem archi-
episcopis aut patriarchis reservabant, usum autem jam
confecti et episcopis et presbyteris permittebant. La-
tini vero primo obsignationem, sive unctionem frontis,
in baptismo presbyteris permittebant, sed impositionem
manuum soli episcopo reservabant °.
VII. Nimis longum esset de hisce rebus accuratam
disputationem instituere : illud unum observatu dig-
mum, originem confirmationis ab impositione manuum
profectam esse, ex chrismatione superaddita Ecclesiam
in varias partes distractam fuisse; omnes episcopo in hac
re præcipuas partes tribuisse, ecclesiam Anglicanam
solis episcopis potestatem confirmandi tribuere, et solam
manuum impositionem in confirmatione usurpare.
VIII. Romæ vicesimo Tiberii anno jam exeunte,
e Vid. Gregor. Magn. Epist. lib. iii. 26. sub fin
Ritus Confirmationis, Apostolicus. 363
L. Vitellius, et Fabius Priscus, consules, ludos decen-
nales celebraverunt, tanquam ei ut Augusto tunc
imperium prorogarent, Dio lib. Iviii. p. 636. Vicesimus
igitur Tiberii annus sub his consulibus desiit, et vice-
simus primus incepit. Nam ut loquitur Dio, lib. liv.
p. 526. b. de Augusto, IIpôtov μέv aÙTòς τévTe τῆς
7TpoaTaa-ias ἐτη, é7revôjTep ό όekétns Xp6vos éôjkov jv,
7Tpoaré6eTo. Et lib. lv. p. 551. E. Merà ôè δ, ταῦτα, την
te jyeuoveiav, Kai 7Tep άφιeìs, ός ἐλeyev, é7revô tò ôéka &tn
tà öevTepa €3e\nλύθet, άκων δήθev aï ÜTéatn. Cum igitur
hi consules a Tiberio statim poena affecti sint, cum ludi
peragerentur, certissimus hic eorum consulatus character
est.
IX. Cum autem Simon Samaritanus, et baptizatus,
et Philippo adhærens, vidisset quod per impositionem
manus Apostolorum daretur Spiritus Sanctus, quem
miri effectus, quos in Philippi discipulis non viderat,
secuti sunt, obtulit Apostolis pecuniam, non ut ipse
Spiritum Sanctum ab iis acciperet, sed ut darent illi
potestatem ut cuicunque ipse imponeret manus, Spi-
ritum Sanctum acciperent. S. Petrus non tantum
pecuniam rejecit, sed et pronunciavit ei neque partem
neque sortem in eo negotio esse. Adhortatus tamen
eum est ut ad obtinendam remissionem resipisceret.
Ille ab Apostolis petit, ut pro ipso Dominum preca-
rentur. Quid autem Apostoli, aut quid Simon ille
fecerit ulterius, in Actis non explicatur. Constat
autem Simonem hunc ab Apostolis ex Ecclesia ejectum,
et primæ, et pessimæ hæreseos auctorem extitisse.
Ille enim ad magicas artes quibus antea pollebat con-
versus, et doctrina Christi leviter imbutus, seipsum pro
Christo venditabat, et hæreticorum omnium princeps
extitit. Qui tantum magicis artibus invaluit, et doc-
trinæ suæ movitate oculos hominum perstrinxit, ut
364 Lectiones in Acta Apostolorum. ILECT. V.
quamplurimos a fide Christiana ad sua placita seduxerit.
Nam Justinus Martyr, post annos centum, ipse patria
Samaritanus, ita testatur, Ka\ axeôòv μέν τάντes Χαμα-
peîs, 6λίγοι δέ και ἐν άλλοις ἐθvearuv, ός τὸν 7Tpòtov 6eòv
ékeîvov δμολογοῦντ€ς τροσκννοῦσιν. Ut autem ille erat
7ráans aipéareos άρχηγόs, ita δτι τοTe âv €ín í ê7τινοηθetn
7TavTÖg aiaxpoû utap6Tepov, τοῦτο τὰν ύττερηκόντισ€v fi
tòvóe μνσαρωτάτη aipeats. ** Nihil tam impurum aut
“ esse, aut excogitari unquam possit, quod flagitiosis-
“ sima illorum secta longo intervallo non superet '.”
De hac autem hæresi quæ primum apostolica, mox et
sequentia tempora contaminavit, sæpius, ut se offeret
occasio, dicendum erit distinctius atque copiosius.
Interea Petrus et Joannes, ejecto Simone, et confir-
matis Samariæ civitatis discipulis, per reliquos Samariæ
vicos et pagos transibant, et evangelium prædicabant.
X. Cum autem Philippus, redeuntibus Apostolis,
adhuc Samariæ consisteret, angelus Domini ita eum
allocutus est, Surge, et vade contra meridianum, seu
potius, versus meridiem, ad viam quae descendit ab
Ierusalem în Gazam, haec est deserta. Mira hæc angeli
directio non docet in quem finem iter susciperet, non
nominat locum ad quem iret : sed tantum viam quæ
satis longa erat. Urbem quidem nominat ad quam ea
via deduceret, Gazam scilicet desertam. Signanter
autem desertam, quam paulo ante hæc Strabo etiam
desertam vocaverat, l. xvi. Eí6 ό τὸν Taçatov λιμ)ν
7T\ησίον, ύττépkettat δέ γ τόλις ἐν ἐττὰ σταδῖοις' ἐνδοζός
7roTe yevouévn, katea 7rao-uévm δέ ότὸ 'AXeôávópov, kai
μévovσα ἐρm uos. Fuit enim et florentissima civitas, sed
ab Alexandro Magno primum vastata, dein etiam ab
Alexandro Jannaeo 8, desertæ nomen habuit. Unde
f Ex Euseb. Hist. ii. I 3. g Joseph. Antiq. xiii. 1 3. 3.
De Gaza, et Eunucho Candaces. 365
Hieronymus in Locis Hebraicis: “ Quæritur autem
“ quomodo in quodam propheta dicatur, Gaza futura
“ in tumulum sempiternum. Quod solvitur ita, Antiquæ
“ civitatis locum vix fundamentorum præbere vestigia ;
“ hanc autem quæ nunc cernitur in alio loco pro illa
“ quæ eorruit ædificatam.” Hæc de suo Hieronymus,
non ex Eusebio, qui dixerat, Mévet ôé eíarétt éTta-nuos
7T6λις τῆς IIa)\αιστίνης.
XI. In via autem ab Hierosolymis ad Gazam du-
cente, ecce vir Æthiops eunuchus potens, seu dynastes,
Candaces reginæ Æthiopiæ qui erat super omnes gazas
ejus. Kaì ^yàp 'yvvaikes ékpdtovv tò ταλαιὸν, ut observat
Chrysostomus. Et ante eum Eusebius ii. 1 : KaTd tt
7rdTptov %6os ÜTò yvvatxòς τοῦ ἐθvovs eioréri vùv βασιλevo-
μévov. Et quidem in Æthiopia reginæ hoc præcipue
nomine gaudebant. Plinius Hist. l. vi. c. 29. de Meroe :
“ Regnare foeminam Candacem, quod nomen multis jam
“ annis ad reginas transiit.” Et Strabo viginti tribus
annis ante æram Christianam, quinquaginta septem
ante hunc eunuchi adventum, Toùtov ôè jarav kal oi τχς
ßaa-iXtara-ns aTpaTnyoi Tfjs Kavôåkns, ij ka6' juás íp$e tòv
Aî6v67rov àvôpukh tus yvvj, l. xvii. Et Ndtata tradit
fuisse τὸ βασ{Aevov Kavδακης. Dio Ta7rdvnv vocat.
Napata autem, tradente Stephano, civitas Libyes juxta
Æthiopiam, quam Neronis exploratores a Meroe dis-
tantem prodiderunt CCCLX. M. ut testatur Plinius.
Hæc igitur eadem esse vix potuit Candace, quæ cum
Augusto pacem iniit, sed certe quæ ei proxima Æthi-
opiæ regina ; Æthiopiæ scilicet Ægypto conterminæ:
in Meroe igitur Æthiopiæ Ægypto conterminæ regnabat
Candace, cujus gazis præerat eunuchus quidam Æthiops,
qui religionis causa Hierosolyma, ut fieri solebat, per-
venerat. Ab urbe autem reversus Gazam tendebat, ut
inde Ægyptum. ab Aegypto Meroen peteret.
366 Lectiones ín Acta Apostolorum. LECT. V.
XII. Occurrit huic Philippus in curru suo Isaiam
legenti, locumque de Agno occiso exposuit, et evangeli-
Zavit ei Jesum ; ipsum, profitentem se credere Filium
Dei esse Jesum Christum, baptizavit. Unde Hiero-
nymus ep. 103. “ O mira doctoris virtus ! Eadem hora
“ credit eunuchus, baptizatur, et fidelis et sanctus
“ factus est, ac de discipulo magister, plus in deserto
** fonte Ecclesiæ quam in aurato synagogæ templo
“ reperit.” Fontem autem in quo baptizatus est,
tradunt fuisse prope Bethsurum. Ita certe Eusebius
7Tepi t67των. Kaì ἐστι νῦν κἀμη Be6α-ορόν άτὸ Aίλίας eis
Xeßpòv év €κοσι σημetous, ἐνθα κaî 7Tn^y) à7rò δρους é&oüora
ôetcvvTat, év í XéyeTai ö eύνοῦχος Kavδάκης 8e3a7Tt{σθαι
ὐτὸ φιλάττον. Hoc est, interprete S. Hieronymo ;
“ Et est hodie Bethsorom vicus euntibus nobis ab Ælia
“ Chebron in vicesimo lapide ; juxta quem fons ad
“ radices montis ebulliens ab eadem in qua gignitur
* sorbetur humo. Et Apostolorum Acta referunt eu-
“ nuchum Candaces reginæ in hoc esse baptizatum a
“ Philippo.” Ubi duo notanda sunt, primo Hieronymum
addidisse, “ ab eadem in qua gignitur sorbetur humo,”
quod ipse ex sua notitia addere potuit ; secundo “ Apo-
** stolorum Acta” hoc ** referre,” quod nec Eusebius
dixit, nec in Actis reperitur. Atque ita eunuchus
discipulus Christi jam factus ibat viam suam gaudens,
nempe in Æthiopiam profectus est, religione Christi
imbutus, et tanta felicitate exultans.
XIII. Et quidem veterum nonnulli tradiderunt eum
non tantum discipulum, sed et doctorem et Apostolum
evasisse, adeoque per totam Æthiopiam evangelium
prædicasse. Primo Irenæus, ut solet, prudenter, l. iii.
c. 12. * Ipse eunuchus credens, et statim postulans
** baptizari, dicebat, Credo Filium Dei esse Jesum.
“ Qui missus est in regiones Æthiopiæ, prædicaturus
6
8auli Conversio. 367
“ quod et ipse crediderat.” Hunc etiam, inquit Eu-
sebius, 7Tp6Tov katéXet λόγος έτι τ)ν τάτριον 7TaXuvoaTij-
aravta yijv eùayyeXtaraa 0at T)jv τοῦ Θeo0 yvóσιν, και τjv
ζωοτοιόν eis άνθρότονς τοῦ Σωτῆρος ήμόν éTwómutav.
S. Hieronymus in Isai. cap. liii. * Eunuchus Apostolus
“ genti Æthiopum missus est.” Sed quid eunuchus
Æthiopibus prædicaverit, omnino ignoratur: nam post
tria sæcula nulla in Æthiopia Christianæ religionis
vestigia inventa sunt.
XIV. Eunucho ab aquis redeunte Spiritus Domini
rapuit Philippum, inventusque est in Azoto: unde
pertransiens evangelizabat civitatibus cunctis donec
veniret Cæsaream.
XV. Interea Saulus etiam Damasci aliquos ad fidem
conversos fuisse audiverat, inter quos Ananias fuit : Et
adhuc spirans minarum et cædis in discipulos Domini
accessit ad principem sacerdotum. Et petiit ab eo Epí-
stolas in Damascum ad synagogas, ut siquos invenisset
hujus vide viros ac mulieres vinctos perduceret. Hujus,
inquam, vide, ut loquitur vetus interpres; ut Beza, hujus
sectae. Sed Græce tantum tjs δδοὐ δντας. Nam qui
Christo credebant, antequam Christiani appellarentur
Antiochiæ, variis nominibus describebantur, ut nunc oí
τιστeὐovTes, nunc oi μαθηται, ita etiam aliquando oi της
δδοῦ. Doctrinam enim Christi appellabant viam Domini,
ut Act. xviii. 26. *A«ρι3éa repov aùrû ÉÉÉ0evTo Tjjv τοῦ
Geoó óóóv, atque etiam simpliciter viam, ut Act. xix. 9.
KakoXoyoûvTeg rjv öööv évó7Tvov τοῦ τλήθονς. 23. ejusdem
capitis, èyéveTo τάραχος οὐκ ἀλόγος Tep) της όδοῦ. Denique
ita ipse S. Paulus locutus est, cap. xxii. ver. 4. Taύτην
tjjv öåòv éóto%a άχρι 6avdTov.
XVI. Cum autem Saulus' hac auctoritate armatus
h Quærit, in margine, Cestri- 25. propter martyrologia ? Sed
ensis, an potius Sauli conversio ad hanc sententiam sequitur in An-
annum sequentem pertineret, Jan. nalibus Paulinis. DoDWELL.
368 Lectiones in Acta Apostolorum. LECT. V.
Damascum pergeret, subito de coelo fulgore circumfusus
præstrictus est, et voce etiam audita justus est Damascum
proficisci. Gloria autem lucis circumfusæ occoecatus,
et a suis manuductus venit Damascum, ibique per
triduum [mansit] coecus et jejunans. Tum vero Ananias
ad eum a Domino missus, visum illico restituit, eumque
baptizavit. Itaque factus est ex persecutore Apostolus,
hoc est, testis apud omnes homines eorum quæ vidit et
audivit. Hic enim erat officii apostolici peculiaris
character, ut iis quæ ipsi viderant atque audiverant de
Christo testimonium perhiberent, tanquam [testes] et
oculati et auriti.
XVII. Quid Damasci Saulo jamjam converso a
Domino revelatum sit, in Actis minime legimus: sed
ex iis quæ ipse in Epistola ad Galatas, de apostolatu
suo agens, immediate post conversionem se fecisse
testatur, apparet : fecit enim sine dubio id quod a
Domino ei tum præscriptum est. Hoe autem erat ut
non conferret cum carne et sanguine, hoc est, cum
homine ullo ; neque rediret Hierosolyma ad eos qui
ante ipsum fuerunt Apostoli, sed in A rabiam potius,
ubi evangelii scientiam acciperet, non ab homine
edoctus, sed ex revelatione Jesu Christi.
XVIII. Secessit itaque Saulus in Arabiam aliquantis-
per, hoc est, in loca Damasco proxima, quæ Arabiæ
deserta vocabantur.
A N N A L E S P A UILIN I.
PEARSON, VoL, I. b b
A N N A L E S PA U LIN I.
OC anno Domini labente, Tiberii vigesimo-primo, A N N 1 .
Æræ vul- Tiberii
Hierosolymis gravis orta est persecutio per sum- garis 2O
mum sacerdotem et synedrium : in qua primo S. XXX1V. •3*
Stephanus lapidatus est, septem diaconorum primus; 2 I
et cum effunderetur sanguis ejus, Saulus adhuc
juvenis adstabat et consentiebat, Act. xxii. 20. Philippus
autem, septem diaconorum secundus, abiit in Samariam,
et communes mensæ discipulorum disturbatæ sunt,
et haud pauci ex discipulis ab Hierosolymis et ex
Judæa, abierunt.
Priori anno exeunte, et hoc A. D. ineunte, persecutio XXXV. 2 I
ingravescit ; et Saulus, a synedrio potestate concessa,
supra modum persequebatur Ecclesiam et expugnabat
illam, fideles frequenter per synagogas cædens, sanc-
torum plurimos vinciens, et in carcerem trudens, et,
cum interficerentur, deferens sententiam : unde se
merito agnoscit tunc fuisse 3λάσΦnuov, xal διάκτην, και
ὐ3ριστην, 1 Tim. i. 13. Cum jam fideles omnes præter 2 2
Apostolos, Hierosolymis relictis, dispersi essent, et per
varias urbes et provincias verbum Dei prædicassent ;
ASaulus amplius insaniens in eos persequebatur usque in
B b 2
372 Annales Paulinâ.
Tiberii Æræ vnlg.
2 2
2 2
'23
Caii
I
a Martii
I 6.
XXXV.
XXXVI.
XXXVII.
eaeteras civitates, Act. xxvi. 11. et adhuc spirans
^ninarum et cædis in discipulos, a principe sacerdotum
petiit epistolas in Damascum ad synagogas, ut siquos
invenisset hujus viæ viros ac mulieres vinctos perduceret
án Jerusalem, Act. ix. 1, 2. et habens potestatem
al/igandi omnes qui ínvocabant momen Christi, Act.
ix. 14.
Cum autem appropinquaret Damasco, Jesus ipse ei
apparuit, eumque ad fidem miraculose convertit: et
Damascum petens ab Anania baptizatus est, a discipulo
discipulus. Statim autem non acquievit carni et san-
quini ; non ab Anania aut alio aliquo discipulo
Damasceno verbum Dei didicit ; neque venit Hiero-
solyma ad antecessores suos Apostolos, sed abiit in
Arabiam, Galat. i. 16, 17. ubi nemo verbum Dei
prædicaverat.
Saulus in Arabia moratur, ubi per revelationem
accepit plenam a Deo notitiam Evangelii, ad quod
prædicandum immediate vocatus est.
Interea Herodis tetrarchæ exercitus ab Areta Ara-
biæ rege [ô IIeTpaíos βασιλeύς, Jos. lib. xviii. c. 5.]
profligatus, internecione funditus perit. Aretæ eth-
narcha Damascum præsidio tenet.
Saulus ex Arabia redit Damascum, satis in officio
per revelationem instructus ; et fuit cum discípulis per
dies aliquot, et continuo ingressus in Synagogis praedica-
bat Jesum, Act. ix. 19, 20. Stupebant interim omnes, qui
eum audiebant : ipse autem multo magis convalescebat et
confundebat Judaeos.
Circa finem autem hujus anni, cum implerentur dies
multi, consilium fecerunt in unum Judæi, ut eum inter-
ficerent, Act. ix. 23. Non enim tune eam auctoritatem
habebant in Damasco, quam habebant cum Saulus
primo venit Damascum.
Annales Paulini. 373
Quare insidias ei tantummodo sternebant, quæ Saulo Š ci
notæ fuere ;' unde coacti sunt ab ethnarcha Arabiæ
petere, ut eum in eorum gratiam interficeret: qui inde
cupiebat eum comprehendere, 2 Cor. xi. 32.
Judæi igitur observant portas civitatis, ut ethnarchæ XXXVIII.
Saulum interficiendum tradant ; Discípuli autem ac-
cipientes eum nocte, per murum demiserunt, submittentes
in sporta, Act. ix. 25.
Saulus ita Damasco elapsus, post tres annos venit
Hierosolyma, aut viseret Petrum ; qui jam ante illuc
redierat cum Joanne, postquam fideles a Philippo
baptizatos confirmaverant, et in reditu multis Sama-
ritanorum pagis prædicaverant, Act. viii. 25. Quod
tempus nullam aliam epocham habere potuit quam a
conversione Sauli, ut patet ex scopo Apostoli per totam
eam Epistolam ad Galatas, et ex ipso contextu a
versiculo 11. usque ad 18.
Saulus vero cum venísset Jerusalem, circa finem anni,
tentabat se jungere discipulis; et omnes timebant eum,
non credentes quod esset discipulus, Act. ix. 26. Donec
Barnabas eum duæit ad Apostolos (Petrum scilicet et
Jacobum) Act. ix. 27. et permansit apud Petrum dies
quindecim, Galat. i. 18. Cumque jam Saulus fiducia-
liter agens loqueretur et disputaret cum Hellenistis, i//i
quærebant occidere eum : quod cum cognovissent fratres,
dedu.verunt eum Caesaream et demiserunt Tarsum, Act.
ix. 31, 32. a
Erat tum in ecclesiis pax per totam Judæam
Galilæam et Samariam, et S. Petrus- transivit uni-
versos, Act. ix. 31, 32. in Judæa scilicet Galilæa et
Samaria, fideles.
Hoc anno Saulus Tarsum delatus, ignotus facie ec- xxxix. — 3
ά & ę a 3 ) ę ę © ê 3
clesiis Judaeae, erangelizavit fidem in Cilicia, quam
aliquando ea pugnabat, Gal. i. 22, 23. Ignotum autem
374, Annales Paulini.
Caii Æræ vulg.
2 _ XXXIX.
3
3 XL.
4
4
Claudii XLI.
I
a Jan.
24.
z XILII.
tunc, cum in Cilicia et Syria esset, ecclesiis Judææ se
fuisse dixit, ne Galatæ putarent ipsum ab aliquo Christi
discipulo doctrinam evangelii accepisse.
Saulus prædicat in Syria, neque tamen adiit Anti-
Ochiam, quia illic discipuli non pauci fuere, a quibus
quicquam discere noluit.
Petrus postquam baptizaverat Cornelium, et perman-
serat ibi diebus aliquot, ascendit Hierosolyma : et cum
illue venisset, disceptabant adversus eum qui erant ea,
círcumcisione, Act. xi. 2. Cum autem omnia de bap-
tismo Cornelii exposuisset, tacuerunt et gloríficaverunt
Deum, ver. 18.
Saulus adhuc prædicat in Syria.
Patefacto jam Gentibus fidei ostio, Cyprii et Cyre-
nenses quidam Antiochiæ Græcis Christum prædica-
verunt, et magnus eorum numerus conversus est ad
Dominum.
Pervenit etiam sermo ad aures ecclesiae, quae erat
Hierosolymis super magno numero Græcorum, qui ope
Cypriorum et Cyrenæorum quorundam conversi sunt ad
Dominum, Act. xi. 21, 22.
Miserunt ergo Barnabam usque ad Antiochiam.
Saulus redit Tarsum, postquam multa passus erat in
Syria et Cilicia per triennium.
Barnabas, cum venisset Antiochiam et vidisset gratiam
Dei, garisus est, et hortabatur omnes in proposito cordis
permanere in Domino, et ejus opera apposita est multa
turba Domino, ver. 24.
Cum tanta messis quotidie cresceret, et Barnabas
cooperario indigeret, quæsivit Paulum Tarsi (quem
ad Apostolos ante duxerat et ab iis probatum noverat,
et disputantem cum Hellenistis Hierosolymis audi-
verat) quem cum invenisset, perduxit Antiochiam,
ver. 25.
Ammales Paulini. 375
Saulus et Barnabas annum totum conversati sunt in Æræ vulg. Claudii
Ecclesia Antiochena, et docuerunt turbam multam ; 3
ita ut cognominarentur primum Antíochiæ discípuli
CHRISTIA VI, ver. 26.
In his autem diebus supervenerunt ab Hierosolymis
prophetae Antiochiam, ver. 27. et surgens unus eae eis,
nomine Agabus, sìgnìficabat per Spiritum prophetiæ
(nondum enim ulla fames in partibus Orientis orta
erat) famem magnam futuram in universo orbe terrarum,
quæ facta est, præcipue in Judæa, sub Claudio Cæsare,
ver. 28.
Discípuli autem, prout quis habebat, proposuerunt in
ministerium mittere habitantibus in Judæa fratribus,
ver. 29.
Cum adhuc pax fuisset in Ecclesia per Judæam, mîsît XLIV. 4
Herodes Agrippa manus, ut affligeret quosdam de Ecclesia,
Act. xii. 1. Occidit autem Jacobum, ver. 2. et diebus
azymorum Petrum conjecit in carcerem (circa initium
Aprilis). Petrus autem, carcere divinitus patefacto,
petiit domum Mariæ, ubi plures discipuli congregati sunt;
quibus cum declarasset quomodo ab angelo liberatus
est, et eos jussisset ut eadem Jacobo et fratribus renun-
ciarent,abiit, &c. De anno quo Herodes occidit Jacobum,
et Petrum in carcerem conjecit, latius disserendum est;
volunt enim ex Pontificiis plerique id factum esse An.
Dom. xli. ut illo tempore ostendant Petrum, cum
abiit in alium locum, Romam petiisse, &c. Sed hoc
primo statuitur contra fidem historiæ Judaicæ, Jos.
xix. 4, 5*. secundo contra fidem historiæ sacræ, abîît în
alium locum, ver. 17. et Herodes descendens e Judæa in
Caesaream ibi commoratus est, ver. I9.
a Respexit fortasse Joseph. Cæsaream profectus, statim morbo
xix. 8. 2. ubi ait rpirov éros 'H- correptus expiravit. At anno
pêàm 3ao-iXeöovrv TeT\mpδα 6at, Claudii primo Judæam in regni
quum, ad spectacula celebranda partem acceperat.
376 Annales Paulinâ.
Claudii Æræ vulg.
4.
XLIV.
XI.V.
Post brevem hanc persecutionem Hierosolymis ortam,
Antiocheni secundum propositum suum (Act. xi. 29.)
collectis jam factis, subsidium miserunt ad seniores,
qui Hierosolymis manserant per manus Barnabæ et Sauli,
ver. 30. Et quidem peropportune ; jam enim fames in
Judæa oriri coepit, magna quidem illa et diuturna.
Nam Herode Agrippa mortuo, in ejus regnum, in
provinciam redactum, Claudius procuratorem Cuspium
Fadum misit. Ille autem et successor ejus, Tiberius
Alexander, provinciam administrabant ferme per qua-
driennium ; quorum tempore magnam famem in Judæa
extitisse, narrat Josephus, lib. xx. c. 5. quam respexisse
Agabum testatur Eusebius, lib. ii. c. II.
Cum Barnabas et Saulus subsidium in manus seniorum
Hierosolymis tradidissent, nullo Apostolo tune viso,
(quæ causa fuit, quod Apostolus ipse hujus adventus
non meminit in Epistola ad Galatas,) Antiochiam
redierunt, assumpto Joanne, qui cognominatus est Marcus,
Act. xii. 25. qui eos secutus esse videtur, quia aberat
Petrus.
Dum ibi prophetæ et doctores ministrarent Domino,
Saulus et Barnabas segregati ab illis sunt in opus ad
quod assumpsit eos Spiritus Sanctus. Act. xiii. 2.
Et tum, opinor, Saulus raptus est in tertium coelum,
post quod tempus anno quarto decimo scripsit secundam
ad Corinthios Epistolam, xii. 2.
IBarnabas et Saulus missi a Spiritu S. abierunt Se-
leuciam, et navigaverunt in Cyprum, Act. xiii. 4. et
pervenerunt Salamina.
Cum Saulus et Barnabas venissent Salaminam, prae-
dicabant verbum Dei in synagogis Judæorum, habentes
Joannem in ministerio, ver. 5. Et cum perambulassent
universam insulam (prædicantes sine dubio in synagogis
Judæorum, quæ in Cypro plurimæ fuerunt) usque ad
Annales Paulinâ. 377
Paphum ; (est autem Cyprus insula inter amplissimas Æræ vulg. Claudii
numerata ;) et dum in urbe Papho prædicabant, quæ XLV. 5
a Salamine, tota ferme insulæ longitudine erat dissita;
Sergius Paulus Cypri Procos. verbum Dei audire cupi-
ebat, eosque accersivit : et cum obstaret Elymas, Saulus
(qui et Paulus) eum coecitate percussit, unde Procos. ad
fidem conversus est.
Postea Paulus cum suis navigavit Papho, et Pergam
urbem Pamphyliæ venit ; ubi eum deserit Joannes, et
revertitur Hierosolyma ; forte enim audiverat jam non
tantum Herodem mortuum fuisse, sed Petrum e latebris
prodiisse et Hierosolymis libere versatum esse. Paulus
autem et Barnabas ex Pamphylia profecti sunt in
Pisidiam.
In Pisidia diu prædicant, præsertim Antiochiæ, donec xLvI. 6
verbum Dei disseminaretur per universam regionem,
Act. xiii. 49.
Pisidia pulsi, veniunt in Lycaoniam, ubi adeunt
Iconium, in qua urbe multò tempore demorati sunt,
xiv. 3.
Iconio pulsi, confugerunt ad civitates, Lystram et
Derben, et universam in circuitu regionem, xiv. 6. Et
illic evangelizantes erant, ver. 7.
Lystris per Antiochenos et Iconienses ejecti adeunt
Derben, ubi evangelizabant, et discipulos multos facie-
bant, ver. 21.
Derbe revertuntur Lystram et Iconium et Antio- xLv11. 7
chiam Pisidiæ, confirmantes animos discípulorum,
e.rhortantesque ut permanerent in fide. Et consti-
fuerunt illis per singulas ecclesias presbyteros, xiv.
22, 23.
Inde pertranseunt Pisidiam et veniunt in Pam-
phyliam,
Postquam Pergæ rursus prædicassent, petunt At-
378 Annales Paulinâ.
A-
V.
Claudii Æræ vulg.
XL
8
9
VII.
XLVIII.
XLIX.
taliam, et inde navigantes redeunt Antiochiam Syriæ,
ubi itineris sui rationem Ecclesiæ reddunt.
Paulus et Barnabas Antiochiæ non modicum tempus
morati sunt cum discipulis, ver. 28.
Tum vero descendentes de Judæa quidam docebant
fratres, Quia nisi circumcidamini secundum morem
Moysi, non potestis salvari, Act. xv. I.
Hinc orta est seditio et quaestio, sive"disceptatio'non
parva, sive bene longa, inter Paulum, assistente Barnaba,
et illos Judaizantes.
Antiocheni autem quæstionem hanc determinare non
valentes, statuerunt, ut ascenderent Paulus et Barnabas,
et quidam alii ea, illis, ad Apostolos et presbyteros in
Jerusalem, super hac quæstione, ver. 2.
Hoc anno ineunte venit in provinciam Cumanus
Judææ procurator ; et Felix Samariæ ; si fides Tacito ;
sed sine jure gladii, ut patet ex Historia Josephi.
Paulus et Barnabas deducti ab ecclesia Antiochena
per Syriam, pertransibanf Phoenicen et Samariam ; et
per ecclesias ibi constitutas enarrabant conversionem
gentium, ipsorum opera in minori Asia factam. Et
Christiani earum ecclesiarum quæ in Phoenicia et per
Samariam constitutæ sunt, magno gaudio affecti sunt.
Tandem veniunt Hierosolyma, ubi suscepti sunt ab
Ecclesia et ab Apostolis et senioribus ; nuntiantes Apo-
stolis et senioribus, quanta Deus fecisset' per illos, sive
quam magnus numerus ipsorum opera, tum ex Judæis,
tum ex gentibus in Cypro et in Asia, conversus est.
Surrexerunt autem etiam Hierosolymis quidam ex
Pharisæis Christiani, qui doeebant circumcisionem esse
necessariam ad salutem.
Concilium Hierosolymitanum.
Anno XIV. a conversione S. Pauli congregatum.
] Hunc enim ipsum adventum suum narrat Apostolus ad
Annales Paulinâ. 379
Galat. cap. ii. I, 2. et tempus ipsum determinate ex- £;;gg. Claudii
primit. Ubi Grotius scribendum vult reara dpov pro • 9
ôexotea-a-dpov is tamen agnoscit hunc ejus adventum ad
concilium. Quod autem Apostolus ad epocham con-
versionis suæ referat annos, quos ibi numerat, mani-
festum est ex ipso scopo capitis i. et ii. Vocat se
Apostolum non ab hominibus, neque per hominem,
cap. i. 1. docet evangelium suum non esse secundum
hominem, neque se illud ab homine accepisse aut
didicisse, sed per revelationem Jesu Christi, ver. 11, 12.
Hoc vero Galatis demonstrat ex conversatione sua illis
non incognita ; cujus pars prima fuit professio strictis-
sima Judaicæ religionis secundum Pharisæos, quæ desiit
in acerrima persecutione Christianorum : tum demum
pergit et ostendit, quomodo Deus revelavit ei Filium
suum, et quod tum continuo non acquievit carni et san-
guíní, sive non contulit eum homine quopiam, a quo
evangelii doctrinam discere potuit, neque venit Hiero-
solymam ad antecessores suos Apostolos, a quibus plenius
mentem Domini discere potuit, sed abiit in Arabiam,
ubi per revelationem evangelium accepit ; et reversus
est Damascum, ubi verbum Dei prædicavit et confudit
Judæos : Deinde post tres annos rediit (Damasco scilicet)
Hierosolyma, aut viseret Petrum. Ex quibus omnibus
clare patet, hujus triennii epocham a conversione Pauli
peti debere. Idem dicendum est de epocha annorum
xiv. Deinde post annos xiv. rursus ascendi Hierosolyma.
Idem enim horum verborum scopus, eadem annorum
epocha. Vox enim ἐπetta, deinde, non conjungit hæc
verba cum illis de triennio, quasi a fine illius triennii
initium sumerent ; aliud enim ë7retta inter hæc et illa
intercedit, cap. i. 21. ubi narrare incipit, quomodo ver-
satus est in Syria et Cilicia, neque annos, quibus illic
tunc erat in iis regionibus, enumerat. Nulla igitur hic
380 Annales Paulinâ.
Claudii Æræ vulg.
XLIX.
9
chronologica connexio cogitari potest: sed Apostolus
eundem scopum persequens, deinde, inquit, et rurstts ;
sed neque deinde respicit moram ejus in Syria et Cilicia,
neque hoc rursus secundum ejus Hierosolyma adventum:
nam secundo Hierosolyma venerat eum subsidio, ap-
petente fame, et quidem cum Barnaba, sed non assumpto
Tito : sed quia neminem tune Apostolorum vidit,
adventum illum omisit, utpote ad præsentem scopum
minime pertinentem.
Post decretum Concilii, et Epistolam a Concilio
scriptam, Paulus et Barnabas cum Juda et Sila, viris
primariis, veniunt Antiochiam, et ecclesiæ Antiochenæ
reddiderunt epistolam ab Apostolis acceptam.
Judas etiam et Silas, cum essent prophetæ, verbo
plurimo confirmabant fratres.
Judas autem rediit Hierosolyma, Silas permansit
Antiochiæ.
Interim venit etiam Petrus Antiochiam, et aliquandiu
cum Gentibus ad fidem conversis edebat.
Cum autem quidam a Jacobo venirent, Petrus
subtrahebat et segregabat se ; unde Paulus eum re-
prehendit.
Hoc tempore reprehensionem illam factam esse inde
intelligo, quia Paulus indicat se fuisse Antiochiæ tunc
cum Petrus illuc venit: Petrus autem non adiit An-
tiochiam ullo tempore, quo in ea urbe Paulus fuit, ante
Concilium Hierosolymitanum : et præterea dissensus
inter Paulum et Barnabam, qui Petro familiarissimus
erat, hinc ortum traxisse videtur.
Et ipse, assumpto Sila, qui interfuit Concilio Hie-
rosolymitano, perambulavit Syriam et Ciliciam, con-
firmans fratres, tradensque iis dogmata, quæ erant
decreta ab Apostolis, xv. 41. xvi. 4.
Pervenit autem in Derben et Lystram, ubi Timo-
Annales Paulinâ. 381
theum discipulum inveniens, circumcidit, et secum Eryus, clegii
abduxit, xvi. 1.
Dein peragrat Phrygiam et Galatiam, et per Mysiam LI. I I
venit Troadem, ubi se illi comitem adjunxisse indicat
Lucas, xvi. 10. Qui antea etiam Antiochiæ cum
Paulo fuit, et jam eum Troade assecutus est ; ut
eolligere licet ex Act. xi. 28. Ubi Codex Cantabr.
habet avveoTpauuévov ôè juôv ab armo igitur xliii. per
octemnium discipulus fuerat Antiochiæ.
Troade transit in Macedoniam.
Moratur Philippis.
Inde itinere facto per Amphipolin et Apolloniam,
venit Thessalonicam, ubi diu prædicat.
Inde missus est Beræam, ubi aliquamdiu moratur. LII. I 2
Interim Judæi hoc anno ineunte a Claudio Roma
pulsi sunt. Anni hujus expulsionis solus Orosius
diserte meminit, lib. vii. c. 6. his verbis: “ Anno ejus-
** dem, scil. Claudii, nono expulsos per Claudium urbe
* Judæos Josephus refert:” sed hæc aperte falsa sunt :
nihil enim Josephus de anno nono Claudii, imo nihil
omnino de expulsione Judæorum, circa hunc temporis
tractum refert ; neque ullius Judæorum tumultus ad
eum annum meminit Tacitus.
Sed Josephum nominat Orosius, ut conjungat hanc
historiam cum tumultu quem refert Eusebius ex Jo-
sepho. Hist. Eccl. ii. c. 1I.
Præterea Orosius prochronismi manifesti reus hic
tenetur, ejusque prochronismi causa satis aperta est.
Dixerat enim ** Anno Claudii quinto inter Theram et
** Therasiam insula emicuit;” quæ habuit ex Eusebii
Chronico: at constat hoc contigisse anno Claudii
sexto jam exeunte.
Pergit Orosius, “ Anno ejus septimo sub procuratore
** Judææ Cumano Hierosolymis seditio in diebus azy-
382 Annales Paulini.
Claudii Æræ vulg.
I 2
LII.
“ morum exorta est.” Quæ etiam ex Eusebii Chronico
habuit ; sed et ea vera non sunt : non enim septimo
Claudii anno, Cumanus, sub quo ait seditionem illam
extitisse, sed Tiberius Alexander procurator Judææ
fuit: neque Cumanus procurator fuit ante mortem
Herodis regis Chalcidis P, qui anno Claudii octavo
obiit *: interesse igitur paschati Cumanus tanquam
procurator non potuit, ante annum Claudii nono. Sed
nec eo anno seditio a Josepho memorata contigit, sed
anno Claudii undecimo, quo tempore Quadratum scimus
Syriæ fuisse præsidem : et cum Romæ cognita est,
nulla illius Romanos cura tangebat, cum ad solos
Judæos calamitas illa pertinebat : sed quæ illa paulo
post sequuta sunt, Romanos maxime tangebant. Nam
eo anno Stephanum Cæsaris servum latrones aggressi,
omnes ejus sarcinas diripuerunt ", et tandem milites
Romani cæsi sunt : hæc commemorat non tantum
Josephus, sed et Tacitus, lib. xii. c. 54. “ Cumanus et
** Felix, gliscente pernicie, cum arma militum inter-
** jecissent, cæsi milites sunt; arsissetque bello pro-
** vincia, ni Quadratus Syriæ rector subvenisset.” Et
præterea notat Tacitus hunc tumultum post illum
sub Caio proximum fuisse, ideoque sub Claudio primum.
Claudius, ** causis rebellionis auditis,” ineunte anno
regni sui duodecimo Judæos urbe expulit; eodem,
opinor, tempore, quo ** de mathematicis Italia pellendis
** factum senatus-consultum atrox et irritum,” ut ait
Tacitus, lib. xii. c. 52.
Expulsio autem Judæorum ex urbe non fuit ex
senatus-consulto, sed tantum ex edicto Claudii ; unde
Tacitus illius expulsionis nusquam meminit e.
b Joseph. Bell. Jud. ii. xii. I. Antiq. xx. v. 4.
* Antiq. xx. v. 2. e Meminit Suetonius in Claud.
d Joseph. Bell. Jud. ii. xii. 2. c. 25.
Annales Paulini. 383
S. Paulus Beroea missus est Athenas, unde statim £r;;ys. Cl
mittit Timotheum, ut visat Thessalonicenses, 1 Thess.
iii. I. ubi diu moratur. Athenis venit Corinthum :
et ìnveniens quemdam Judaeum nomine Aquilam, Pon-
ticum genere, qui NUPER venerat ab Italia, et Pris-
cillam uæorem ejus, eo quod præcepísset C/audius disce-
dere omnes Judaeos a Roma, accessit ad eos, Act. xviii.
1, 2. Nuper sane, τροσφάτως, quia hoc ipso anno
ineunte edictum Claudii prodierat.
Post reditum Timothei ex Macedonia scribit priorem
ad Thessalonicenses Epistolam, 1 Thess. iii. 1, et 6.
Hoc tempore, ut videtur, Paulus multa de Chris-
tianis Romanis audierat, et ex eo valde concupivit
Romam videre, Deum sæpe precatus ut aliquando
illuc mitteretur, Ep. ad Rom. cap. i. 9, 13. et cap. xv.
22, 23.
Cum Cumanus jam condemnatus esset *, Felix a
Claudio procurator Judææ rursus factus est; quam cum
jure gladii provinciam una cum Samaria et Galilæa
administraret.
S. Paulus Corinthi coram Gallione Achaiæ pro-
consule sistitur. Erat hic Gallio frater senior Annæi
Senecæ ; unde colligi potest, hoc tempus idoneum
fuisse, quo Procos. fieret. Tota Senecarum familia
Claudio maxime infensa fuit, quod Annæum gravi, et
diuturno exilio mulctasset: a quo tandem liberatus est
anno Claudii nono, Pompeio et Veranio Coss. ut
tradit Tacitus, lib. xii. c. 8. Et statim factus est Sena-
tor, Sueton. in Nerone cap. 7 8. Eique Domitius ab
Agrippina traditur instituendus. Anno Claudii de-
cimo Domitius in familiam Claudii et nomen Neronis
audii
I 2
f Joseph. Antiq. xx. vi. 3. pro Annaeo Seneca, simul præ-
Tacit. Ann. xii. 54. turam impetrat.” Tacit. in loc.
£ “ Agrippina veniam exilii cit.
LIIJ.
I3
384, Annales Paulinâ.
Claudii Æræ vulg.
LIII.
13
transit. Antistio et Suilio Coss. Tacit. xii. eap. 26.
Annæus cum semper observasset Gallionem honorum
maxime cupidum esse, curavit ut ille Cos. suffectus
esset anno, ut videtur, undecimo, et statim Procos.
fieret anno Claudii duodecimo exeunte: Junio et Ha-
terio Coss. et quidem Achaiæ. Sic enim interpretor
Senecam, ep. 104. “ Istud mihi in ore erat domini mei
** Gallionis, qui cum in Achaia febrem habere coepisset,
“ protenus navem ascendit, clamitans, Non corporis
** esse sed loci morbum.” Fratrem enim majorem,
postquam consul et proconsul fuisset, dominum ap-
pellavit.
S. Paulus a Gallione dimissus permansit Corinthi
dies multos: ubi scribit secundam ad Thessalonicenses
Epistolam, imperante adhuc Claudio : quod observan-
dum, ne concludamus, qui nunc tenet, fuisse Nero-
nem, 2 Thess. ii. 7. ut Hieron. ad Algasiam, Ep. 121.
§. 12 b.
Tnitio hujus anni, postquam Corinthi per annum et
dimidium prædicasset, navigat Ephesum, et relictis in
ea urbe Aquila et Priscilla, post paucos dies inde pro-
Ë 4
LIV.
h Nescio an recte dicatur S. fraudulentis ; quomodo de Anti-
Hieronymum, qui nunc tenet, in- patro Herodis filio Josephus,
tellexisse de Nerone ; id enim Bell. Jud. i. 24. I. tòv 'Avrv-
ipse et alii veteres accipiebant πάτρον $ίον οὐκ àv àpàpTov τιs
absolute de imperio Romano : eirröv kakias μνστήριον. Et quid-
ut Augustinus de Civ. Dei xx. ni D. Paulus ita designaret pri-
19. Chrysostomus in Comment. mum illum gentilium persecu-
ad locum. At Neronem desig- torum, quo imperante ipse cum
nari putat Hieron. per τὸ μνστη- D. Petro esset martyrium subi-
ptov rijs àvoptas* quemadmodum turus, sicut utrique Dominus
et Chrysostomus. Longe aliam significaverat ? De clausula unica
viam inierunt recentiores pleri- v. 7. hæc quæstio est : quod
que. At certe dubitari potest, enim attinet ad totam hanc de
annon melius judicarint antiqui Antichristo prophetiam, nobis
personam quandam individuam visus adhuc procul, et apparebit
hic innui. Est enim locutio in finem, et non mentietur.
solennis de hominibus perditis et
Annales Paulini. 385
fectus est Cæsaream, unde ascendit et salutavit Ec- E; vulg. Claudii
clesiam et descendit Antiochiam, Act. xviii. 22.
Quo temporis tractu venit Apollos Ephesum, et
a Priscilla et Aquila melius edoctus, inde profectus est
Corinthum.
Paulus autem Antiochia transiit per Galatiam et
Phrygiam, et cum Apollos esset Corinthi, venit Ephe-
sum, Act. xix. I.
Ubi discipulos quosdam baptizavit.
Inde prædicavit in synagoga per tres menses.
Claudio Imp. defuncto iii. Id. Octob. Nero suc-
cedit.
Primo Neronis anno, Claudius Felix a Nerone do-
natus est præfectura, quam sub Claudio obtinuerat,
demptis aliquot tantum urbibus, Abila et Juliade, Ta-
richæa et Tiberiade, quas regno Agrippæ addidit Nero:
Eίς δέ λοιτ}v 'Iovδatav Φλιka katéat narev é7riTpoTov,
Joseph. de Bell. Jud. lib. ii. cap. 13. Et Felix qui
tempus præfecturæ suæ sub Claudio in obtinenda
uxore Drusilla foeminarum pulcherrima consumpserat,
administrandæ provinciæ jam diligenter incumbit : ac
primo principem latronum Eleazarum, qui per xx.
annos provinciam vexaverat (ab illo, opinor, tempore,
quo Samaritanos in apertum bellum prorumpentes
Pilatus profligavit, et multis occisis, reliquos in fugam
vertit, A. D. xxxv.) captum in vinculis Romam misit,
et magnam latronum multitudinem cruci suffixit, atque
ita totam regionem pacavit. Hoc primum katóp6ωμα
sub Nerone, ut diserte tradit Josephus, lib. xx. cap. 7,
8. et Bell. Jud. ii. 13, 2.
Paulus disserit in schola Tyranni per biennium.
S. Petrus venit Corinthum, cum ibi esset Apollos, ut
patet ex Epistola Clementis.
PEARSON, VOI,. I. C (*
IV. I4
Neronis
1
LV.
386 Annales Paulini.
Neronis
2
4
Æræ vulg.
LVI.
LVII.
LVIIÍ.
Ex eo tempore, quo pacata regio est; sicarii in urbe
orti sunt, contra quos Felix nihil fecit i.
Sed Jonathanem (qui unus ék róv àpxtepéov fuit)
nimis libere eum reprehendentem a sicariis occidi cu-
ravit. Et post eum multi a sicariis illis Hierosolymis
occisi sunt, festis præcipue diebus *.
Paulus disserit in sehola Tyranni.
Seductores quidam fanatici populum sub prætextu
religionis in desertum congregabant, promittentes
Deum eis ostensurum signa libertatis. Hos Felix,
quos tanquam semina defectionis esse putabat, armis
oppressit '.
Paulus substitit in Asia.
Unde præmisit Timotheum cum Erasto in Mace-
doniam.
Apollos cum aliis fratribus Corintho vemit ad Paulum,
per quos Corinthii miserunt Epistolam.
Scribit primam ad Corinthios Epistolam, cum Sos-
thene, respondens Epistolæ Corinthiorum.
Scribit Epistolam ad Galatas.
Per Demetrium Epheso pellitur. Act. xx. 1.
Asiam relinquens, postquam per triennium ferme
totum ibi laborasset,
Venit Troadem. Inde transit in Macedoniam.
Inde scribit secundam ad Corinthios Epistolam.
Ex Macedonia proficiscitur in Græciam.
Paulus Corintho scribit Epistolam ad Romanos.
Felix Ægyptium Magum cum suis ad montem
Oliveti profligavit m.
Paulus redit, ex Græcia in Macedoniam.
Per dies azymorum manet Philippis.
i Joseph. Bell. Jud. ii. 1 3. 3. * Antiq. xx. 8. 5. i Ibid.
m Antiq. xx. 8. 6.
Annales Paulini. 387
Venit Hierosolyma cum collectis post Pentecosten, *;;;;;*; Neronis
mense Junio : ubi tumultu concitato, morte eum
eripiens, tribunus quærit, Nonne tu es Ægyptius, qui
ante hos dies tumultum concitasti et edu.visti in desertum
quatuor millia virorum sicariorum ?
Ægyptius enim ille, sociis oppressis, salutem sibi fuga
quæsierat, Jos. xx. 8. 6. 'O ôè Aîyúttuos aύτὸς διαδράσας
ék τῆς μάχης άφανjs éyéveto.
Ad synedrium adductus eum Amania, Nebedæi filio,
qui adhuc fuit pontifex, orationem habuit, Act. xxiv.
Coram Felice Cæsareæ accusatur: respondens
autem ait, Ev multis annis te esse judicem genti huic
sciens bono animo pro me satisfaciam, xxiv. 10. Hi
autem anni multi erant quinque cum dimidio, ex quo
Judaicæ genti judex impositus est a Claudio: unde
longam sub eo pacem et τολλὰ κατορθέματa illi genti
facta agnoscit Tertullus, quæ sigillatim commemora-
vimus ex Josepho.
S. Paulus in vinculis Cæsareæ detinetur.
Coram Drusilla iterum auditur.
NIagi quidam et latrones Judæos ad libertatem hor-
tantur, mortem illis minitantes, qui parerent Romano
imperio: et hoc bellum indies ingravescebat, Jos. Bell.
lib. ii. c. 13. 6.
Paulus detinetur Cæsareæ in libera, custodia, Felice
sperante, quod pecunia daretur a Paulo : Propter quod
et frequenter accersens eum loquebatur cum eo.
I)um magi et seductores populum per regionem
contra Romanorum imperium sollicitant, inter Syros
et Judæos gravis orta est seditio Cæsareæ, quam armis
comprimere conatus est Felix, multique a militibus
cæsi sunt, sed interventu nobiliorum Judæorum milites
continuit. Josephus, Bell. Jud. ii. 13. 7.
Felix, manente adhuc seditione inter Syros et
I, IX.
4
5
C G 2
388 Annales Paulini.
Neronis Æræ vulg.
6
LX.
Judæos, nobiles utriusque partis electos misit ad Ne-
ronem de jure disceptaturos. Josephus de Bell. Jud. ii.
I 3. 7. -
Quinetiam sacerdotes quosdam ob levem quandam
culpam vinctos Romam misit. Jos. in Vit. 3.
Tum vero Festus successor Felici datus est. Jos.
Felix autem bìennio eaepleto, ex quo Paulus accusatus
est, accepit successorem Porcium Festum ; volens autem
gratiam præstare Judæis, reliquit Paulum vinctum,
Act. xxiv. 27.
Primores Judæorum post decessum Felicis Romam
profecti sunt eum accusaturi ; dedissetque omnino
poenas, nisi Nero eum donasset precibus Pallantis,
quem tum maxime in pretio habuit. Joseph. lib. xx.
c. 8. 9.
Hinc colligunt viri docti non diu ab initio imperii
Neronis Felicem Romæ accusatum, precibus Pallantis
donatum, quia Pallas Neroni in pretio non erat diu
post imperium ejus: vel secundo igitur, vel tertio, vel
quarto imperii ejus anno Festum Felici successisse
volunt. Mihi vero id, quod huie sententiæ contrarium
est, vel inde colligendum videtur ; nempe Neronem
non nisi diu post initium imperii sui Pallantem in
pretio habuisse. Nam ipso statim initio imperii Ne-
ronis, tædium sui moverat Pallas. Tacit. xiii. 2. Se-
cundo imperii anno ineunte, a cura rerum demotus est,
cap. 14. Tertio ineunte, læsæ majestatis reus fit, et
cum absolutus esset, innocentia ejus grata non erat,
cap. 23. Quarto imperii anno Nero Poppææ amore
capitur ; Agrippina contemnitur, tanquam ad libita
Pallantis provoluta. Quinto, Agrippina ipsa occiditur,
et sic odii Pallantis apud Neronem, postquam potentia
exutus est, unica causa sublata est. Post Agrippinæ
eædem nulla Pallantis apud Neronem offensio memo-
Annales Paulinâ. 389
ratur. Nono tandem imperii anno veneno tollitur *;gis Nequi,
nullius criminis reus, nullius novæ apud Neronem
offensionis, (non enim ille, sed Doryphorus nuptiis
Poppææ adversatus est ;) sed ex arbitrio Tigellini, ac
tantummodo quod immensam pecuniam longa senecta
detineret. Tacit. xiv. 65. Qualis fuit paulo ante
accusatio Senecæ, tanquam ingentes et privatum mo-
dum evectas opes adhuc augeret. Tacit. xiv. 52. Quid-
ni igitur sexto Neronis anno jam exeunte, tanta
Pallas apud eum gratia floreret, ut fratrem suum, quem
Nero ipse procuratorem fecerat, a paucis Judæis ac-
cusatum liberaret ?
Cum Festus venit in provinciam, Cæsarea tertio die
THierosolyma attigit ; ubi Judæi Paulum accusant.
Festus se eos auditurum promittit, postquam Cæsaream
regressus fuerit. Post dies decem, die undecimo a Festo
auditus Cæsarem appellat. Et cum dies aliquot
transiissent, venit Agrippa Cæsaream, Act. xxv. 13. Et
cum plures dies ibi commoraretur, Paulus coram Agrip-
pa producitur: et dimissus tunc fuisset, si non appel-
lasset Cæsarem, Act. xxvi. 32.
S. Paulus postea missus est Romam, et post dies
multos ejectus est in Melitam insulam.
S. Paulus postquam per tres menses Melitæ hye- LxI. 7
masset, per Syracusas, Rhegium et Puteolos, Romam
venit, mense Februario, Neronis septimo.
Cum Romam venerunt, reliqui in vinculis a cen-
turione traditi sunt τό στρατοτeôápxn, præfecto præ-
torio, qui tunc unus erat, scilicet Burrhus. Anno enim
sequenti Burrhus mortuus est, et duo facti sunt præ-
fecti prætorio ". Vincti quidem ex provinciis ad præ-
fectos prætorii mitti solebant. Trajan, ad Plin. Ep. 65.
7
n Tacit. Annal. xiv. 5 1 .
39() Annales Paulinâ.
Neronis Æræ vulg.
7
8
LXI.
LXII.
Pauloautem permissum manere sibimet cum custodiente
se milite, Act. xxviii. 16.
Sicariis Judæam ac præcipue Hierosolyma infestan-
tibus, impostor quidam salutem promisit omnibus, qui
ipsum sequi vellent in desertum ; Festus autem
militaribus copiis eos omnes oppressit. Jos. xx. 8. 10.
Interim Agrippa ædificat domum valde amplam in
regia prope porticum, unde perspexit quæ circa templum
facta sunt.
Ob hoc primores Hierosolymitani erexerunt altum
parietem, qui non tantum regii triclinii, sed etiam
occidentalis porticus, ubi Romani festis diebus stationes
habebant, prospectum arcebat. Hoc ægre ferebat
Agrippa, et præcipue Festus, qui imperavit Judæis, ut
parietem diruerent.
Judæi autem a Festo impetrabant, ut legati de ea re
ad Neronem mitterentur.
Hoc anno ineunte legati decem primores eum pon-
tifice Ismaele, et Chelcia ærarii custode ad imperatorem
mittuntur.
Interim Nero anno octavo imperii sui exturbat Oc-
taviam, et Poppæam uxorem ducit, Tacit. xiv. 60. duo-
decimo die post divortium Octaviae ; Sueton. c. 35.
Legati Judæorum Romam veniunt, iisque Nero
permisit, ut paries staret, Poppææ jam uxori suæ
gratificatus. Jos. xx. 8. 11.
Poppæa decem primores redire permisit. Ismaelem
autem et Chelciam obsides detinuit.
Quod quamprimum intellexit Agrippa, loco Ismaelis
Josephum Cabi constituit pontificem. Jos. ibid.
Festus moritur in provincia, mense Aprili. Agrippa
loco Josephi Ananum pontificem creat.
Festo successor datus est Albinus a Nerone.
Interim Ananus concilium judicum constituit, et
Annales Paulini. 391
Jacobum fratrem Jesu Christi, aliosque, quasi impietatis £}ς. Negni,
reos, lapidandos tradit.
Agrippa Anani loco substituit Jesum Damnæi.
Tunc Albinus venit Hierosolyma sub initio Augusti,
post tres menses a morte Festi (quibus Ananus sacer-
dotio functus est) et statim omnem curam adhibuit,
ut pacaret provinciam, interfectis multis sicariis. Jos.
XX. 8. -
Adfuit ille Albinus festo scenopegiæ, quo scribam
Eleazari vivum ceperunt sicarii.
Ad idem festum venit Jesus quidam filius Anani,
quadriennio ante bellum, et clamavit, “ Væ, Væ Je-
** rusalem !”
Hoc tempore S. Pauli vincula celebria facta sunt in
toto prætorio, Philip. i. 13. et nonnulli ex familia Cæ-
saris Christiani facti sunt.
Jesus Amani ductus ad Albinum plagis usque ad ossa
laceratur, et ad singulos ictus idem vociferabat : idque
per annos septem et menses quinque faciebat, donec in
ipsa obsidione lapis tormento emissus eum peremit.
Joseph. Bell. Jud. vi. 5. -
Paulus, cum jam facile perspiceret se esse propediem
vinculis liberandum scripsit iv. epistolas:
Ad Philippenses, l.
*
in quibus ad eos se ventu-
rum scribit, et ut hospi-
tium sibi paretur, petit.
Ad Ephesios,
Ad Colossenses,
Ad Philemonem, J
Cumque jam per biennium in domo conducta ver- Lxiii. 9.
bum Dei libere prædicasset, Roma exiit et in Italiam
proprie dictam secessit, ubi expectans Timotheum
scripsit Epistolam ad Hebræos.
Adveniente Timotheo ex Italia profectus est in
Hispaniam, quo iturum se dixerat in Epistola ad Ro- ' O
392 Annales Paulini.
Neronis Ærae vulg.
I O
1 O
LXIII.
LXIV.
manos: et certe eam regionem vidit, quam Clemens
Romanus ejus itinera commemorans appellat rò répμα
τῆς δύο eos. Chrysost. Orat. 7. in S. Paulum tom. viii.
p. 59. Kai oùôë évtaύθα ἐστatat, άλλὰ kaì ékei6ev eis
'Ia-Tavtav êôpaμe. e*
Theodoret in Philip. i. 25. Kaì j τὸν τρέeov ôè íuás
éôïòa&ev iaTopia, ós δύο έτη τὸ 7Tpòtov év Tfi 'Póum διηγωγe
καθ' éavtòv év ίδίφ μισθόματι' ékeì6ev ôè eis τὰς Σταν{ας
à7T€λθόν, και τὸ θeῖον κἀkeivovs 7Tpoa-eveykòv eùayyéXvov
é7τανήλθε, και τ6te t)jv KeqpaXjjv à7reTuij6n.
Albinus procurator omni rapinæ genere provinciam
vexat. Jos. de Bell. Jud. l. ii. c. 14.
Paulus navigat in Cretam.
Paulus postquam in Creta verbum Dei aliquamdiu
prædicasset, et ecclesias constituisset, Titum episcopum
ejus loci ordinavit, eumque ibi reliquit, ut quæ ipse mon
fecerat, ille superdisponeret et ordinaret, constitueretque
per civitates presbyteros secundum Apostoli διατάζεις,
Tjt. i. 5.
Paulus e Creta cum Timotheo in Judæam navigat,
Heb. xiii. 23. -.
Hoc anno Romæ execrabilis illa persecutio Chris-
tianorum orta est.
Nero Albino Florum successorem dat,
Josephus, post annum ætatis vigesimum sextum,
Romam navigat, ut sacerdotes quosdam sibi familiares,
quos Felix vinctos Romam miserat, liberaret. Romam
autem illos miserat Felix ineunte anno lx. cum jam
annum ageret Josephus vigesimum tertium, et inter
eum et hos sacerdotes familiaritas intercesserat per
ferme quadiemnium : unde duratio Felicis in officio
procuratoris optime confirmatur. Nam si sub initio
imperii Neronis, ut volunt, hi sacerdotes a Felice missi
fuissent, familiares Josephi dici non poterant. Tunc
Annales Paulini. 393
enim ipse vix expleverat annum ætatis octavum de- Aeyayulg. Neronis
cimum ; et tunc in deserto vixit cum Bano quodam, XIV. IO
quocum ibi versatus est ab anno ætatis suæ sexto
decimo per triennium. Ita Josephus in Vit. init.
Paulus e Judæa in Asiam venit. Ubi Timotheus
Ephesum venit. Ipse autem Colossenses visit, quos
ante numquam viderat, et apud quos permanere statu-
erat, ut patet ex Ep. ad Philemonem, cum Apphia
dilecta et Archippo commilitone suo peculiariter scripta;
qua illum sic alloquitur, Para mihi hospitium, nam spero
per orationes vestras donari me vobis, ver. 22.
Florus venit in provinciam, cujus præfecturæ anno I I
secundo bellum coepit.
Paulus jam profecturus in Macedoniam jubet Timo-
theum permanere Ephesi, 1 Tim. i. 3. Nam cum antea
ter tantummodo profectus esset in Macedoniam, in
nulla ex tribus profectionibus illis jussit Timotheum
Ephesi permanere.
Non prima; tunc enim Timotheum secum assumpsit:
non secunda ; nam ante eam profectionem Timotheum
præmiserat in Macedoniam. Non tertia ; tunc enim
habuit eum in itinere comitem.
Mox priusquam Asiam relinquit, excommunicat
Hymenæum et Philetum.
Josephus opera Poppææ sacerdotes vinculis liberat.
Paulus profectus in Macedoniam apud Philippenses LXV. I I
moratur, Philip. i. 25, 26. et ii. 24.
Josephus a Poppæa multis muneribus donatus redit
in Judæam, ubi videt omnia sub Floro ad bellum
tendentia.
Paulus scribit primam ad Timotheum Epistolam.
Paulus scribit Epistolam ad Titum, cum secum
haberet Arteman et Tychicum.
Chrysost. im Prooem. Aokoùαι δέ A. Ol Xp6vov eivuv μέσοι
394 Annales Paulini.
Neronis Æræ vulg.
I I
I 2;
I 3
LXV.
LXVI.
τινές, kaì èv äöeig IIaú\os άν γράφet taûta, oùôèv yàp Tepi
7retpaa uόν φησι. Quam άόetav Theophylactus etiam
agnoscit, indeque colligit hanc Epistolam scriptam esse
ante illam ad Timotheum, nempe secundam.
Paulus hyemat Nicopoli in Epiro, non in Macedonia,
ut subscriptio, aut in Thracia, ut Chrysostomus et
Theodoretus, quod recte observavit Doronæus, p. 544.
quem tamen rejicit Hen. Savilius minus recte assentiens
Chrysostomo et Theodoreto, * utpote de re sibi com-
perta, et urbe vicina loquentibus.” At Chrysostomus
eas homilias habuit Antiochiæ, quæ longe a Thracia
dissita est, non Constantinopoli, ut recte observavit
Halesius.
Paulus Nicopoli petit Corinthum.
Et cum Corintho decessit, ibi reliquit Erastum,
2 Tim. iv. 20. Sic enim ibi monet Timotheum,
Erastus mansit Corínthi. Quæ monitio scribi non
potuit ad Timotheum in prioribus vinculis: quorsum
enim eum tunc moneret, Erastum Corinthi mansisse,
qui cum ipso Paulo fuit eo tempore, quo Corinthi
mansisse Erastus præsupponitur.
In Judæa bellum coepit anno Neronis duodecimo,
Flori secundo, mense Maio.
Nero proficiscitur in Achaiam.
Exercitus Cestii in Judæa funditur.
Paulus venit Troadem, ubi reliquit penulam, libros et
membranas apud Carpum, cujus alibi mentio non fit.
Ineptum autem est vel cogitare Paulum hæc antea
Troade reliquisse, cum tot secum haberet comites, et
collectas Hierosolyma perferendas, et navem ubique
conduceret.
Paulus venit Miletum, ubi reliquit Trophimum ægro-
tantem, ut monet Timotheum, 2 Tim. iv. 20. Quod
spectare non potest tempus illud, quo Mileti fuit, ante-
Annales Paulini. 395
quam Romam missus est: tunc enim Trophimus una Æræ vulg. Neronis
cum Paulo Hierosolyma venit, Act. xxi. 29. LXVI. 1 3
Paulus, cum per biennium et amplius persecutio LXVII.
Romæ antea cessasset, et jam Nero in Græcia esset,
Romam petit. Sed Romæ invenit alterum Neronem.
Et quoniam priora ejus vincula in prætorio celebria
erant ante primam persecutionem ; ideo cum reliquis
Christianis notior esset, in carcerem conjicitur et arcta
custodia tenetur ; non ut antea in domo conducta
omnibus nota : unde Onesiphorus, non nisi postquam
sol/icite quaesîvîsset, ìnvenit eum, 2 Tim. i. 17.
Paulus Romæ e carcere in discrimen vitæ vocatur ab
altero Nerone, et apologiam habet sive defensionem
suam, vel suî, quod in prioribus vinculis factum non est;
ubi habuit tantum defensionem et confirmationem evan-
gelii, adversus Judæos scilicet.
In qua defensione tantum erat et Pauli et suorum
periculum, ut omnes sui eum desererent, et nemo illi
adesset, 2 Tim. iv. I6. sed ereptus est ex ore /eonis,
17. nempe Helii Cæsareani, cui omnes in urbe et Italia,
Nero Græciam petens ut dedititios tradiderat, facta ei
potestate bona proscribendi, in exilium mittendi, et
plebeios, et equites senatoresque occidendi etiam in-
consulto Nerone: oÜtto μέν ô t6re *j rróv 'Pouatoov àpxì
δέο αὐτοκράτοραιν άμα έδοῦλevare, Néρωνι και 'Hλίφ, ut
observat Dio, lib. lxiii. p. 720.
Tunc illi Aleaeander aerarius multa mala ostendit, et
vehementer obstitit sermonìbus ejus, ver. 14, 15.
S. Paulus post hanc defensionem scribit secundam ad
Timotheum Epistolam, et quidem Romæ, i. I7. et in
vinculis, cap. i. 8. et ii. 9. posterioribus scilicet : nam
Timotheus ipse Paulo Romæ aderat in prioribus; et
cum eo scripserat Epistolas, in quibus Apostolus signi-
ficavit se brevi vinculis liberatum iri. In hac autem
396 * Annales Paulinę.
Neronis Æræ vulg.
I 3
LXVII.
idem significat Timotheo, se jam delibari, et tempus
resolutionis suae instare, cap. iv. 6. Et liberabit me,
inquit, Dominus, non a vinculis, sed ab omni opere malo,
et salvum faciet in regnum suum cæleste, ver. 18.
Helius festinat in Græciam, ut Neronem reducat in
Italiam, quo septimo die perveniens imperatorem terruit,
exposita gravi conspiratione in urbe facta.
Unde Nero in ipsa hyeme Græcia provectus venit in
Italiam, mense Januario, ut videtur.
Nero manet in Italia, necdum Romam venit.
Neapoli in Campania, motum Galliarum, qui paucis
post Kalendas Martias diebus coeperat, audivit “ die
“ ipso quo matrem occiderat,” circiter Martii 21.
“ adeoque lente et secure tulit, ut per octo continuos
“ dies nom rescriberet cuiquam, non mandaret quid aut
“ præciperet: urgentibus dein aliis super alios nunciis
“ Romam prætrepidus rediit” sub initio Aprilis, * ere-
“ densque expeditionem necessariam Coss. ante tempus
“ privavit honore, atque in utriusque locum solus iniit
“ consulatum.” Sueton. cap. 40—43. <«
S. Paulus, cum Petro, ultimo Neronis anno mar-
tyrium facit. Factum autem id est sub præfectis in
urbe, ut testatur Clemens Romanus*, absente scilicet
Nerone, Februarii die 22.
De mense et die testis est Sylvius in calendario,
** viii. Kal. Martias. Depositio S. Petri et Pauli.”
Nero seipsum occidit Junii ix.
LXVIII.
k Ep. c. 5. μαρτυρήσas étri tóv Success. Prim. Rom. Episc. c.
ijyovp.€vov. Vid. Dissert. i. de viii. 9.
ORATIONES SEPTEM
IN COMITIIS PUBLICIS ACADEMIÆ CAN.
TABRIGIENSIS HABITÆ, :
ACCEDIT DE REGIMINE MONARCHICO
DISPUTATIO SINGUILARIS.
'The first of the following Orations stands third in the transcripts
of the Rev. James Stones : but I have placed it first, because it is
evidently the first in chronological order, being the learned Author's
Inaugural Address on his public entrance On the duties of Lady
Margaret's Professor ; in which he succeeded Dr. Peter Gunning,
shortly after Gunning's election to the Regius Professorship, which
was on June 2 2, I 661. (Kennett's Register, p. 6oo.)
consequently we may date this Oration as pretty certainly de-
livered on the following day of the Cambridge Commencement,
Tuesday, July 2, 166 I ; when, as I am obligingly informed by the
Registrar of the University, the Rev. Jos. Romilly, (on the authority
of Buck's MS. Book of Ceremonies, drawn up in 1665,) it was the
custom for the Lady Margaret's Professor to preside as Moderator
of Divinity in St. Mary's Church ; which was used for the Acts on
Commencement Monday, and for the Creations on the following
day, till the building of the present Senate-house, about the year
I 74o. On this occasion, says Buck, “ the Moderator beginneth
** with a prayer and a short speech.” The prayer used by Pearson
will be found prefixed to the Lectures on the Divine Attributes.
It appears from the opening address, that Lord Chancellor Cla-
rendon was present. Who was the ** Reverend Father in Christ,”
apparently a Bishop, and friend of Archbishop Ussher's, I am unable
to offer any probable conjecture. See Oration V.
O R A T I O I.
(Inauguralis, habita A. D. 1661.)
EVEREND E D. Procancellarie, Honoratissime
Comes, Reverende in Christo Pater, horum Comi-
tiorum ingens decus et ornamentum, qui nobis revocas
gratissimam memoriam Reverendissimi Archiepiscopi
Armachani, nostris temporibus horum Comitiorum
benignissimi Inspectoris :
Tuque Dom. Cancellarie hujus regni, et alterius
Academiæ ornatissime Fili :
Si unquam mihi animum præsentem, ingenium sagax
vividumque, eloquentiæ vim divinam facultatemque,
linguam expeditam, et fortia latera exoptarem, hoc
potissimum tempore, ardentibus votis hæc omnia effla-
gitarem, quo, coram frequentissimo celeberrimoque
conventu, et hoc concursu hominum literatissimorum,
duplici officio impar prodeo, et debitæ gratitudinis, et
impositæ professionis: quarum altera me constringere
videtur, altera prosternere ; hæc me devinctum penitus
tenet ; illa urget prostratum atque provolutum.
Quapropter, ut a tam recentis beneficii vinculis, manus
meas quam primum expediam liberemque, vobis, purpu-
rati S. Theologiæ Professores, vobisque, in eadem facul-
tate Baccalaurei, quibus Domina Margareta potestatem
indulsit liberrimis suffragiis eligendi prælectorem suum,
4()0 Laudatio Dominae Margaretæ. ORAT. 1.
vobis, inquam, universis, qui me in hoc lumen literarum
protraxistis, et in hac professoria cathedra collocastis,
gratias inpræsentiarum ago, quas possum, maximas,
habeoque etiamnum intra grati pectoris penetrale in
aeternum permansuras.
Neque enim leve aut vulgare beneficium est, tot
tantisque viris aliquid debere, ubi vel ipsa obligatio
felicitati deputanda est : neque exile domum est, a tam
sacris manibus aliquid accipere, quicquid tandem, aut
quantulumcunque id sit quod aecipias. Tanto autem,
in celeberrima academia, tamque honorifico muneri, a
viris gravitate, prudentia, auctoritate præstantibus eligi,
assignari, præferri, id vero superat quicquid a me dici
potest; vereor etiam, vereor, auditores, ne et superet
quicquid a me agi, quicquid ad hanc Spartam ornandam
fieri poterit, quicquid conatus, studia, labores, vigiliæ
meæ possint aut perficere aut promittere, imo vel
audere. Quid quod illa cathedra a vobis data atque
concessa, cum sit ipsa per se satis præclara, et ante-
cessorum nostrorum splendore conspicua, tamen digni-
tate tituli sui magis inclarescat, ut originis nobilitate
superbiat; quippe quæ Dominæ Margaretæ, h. e. illus-
trissimæ heroinæ, pietate fundata, sumptu nutrita,
nomine insignita sit ?
Hæc erat illa Richmundiæ, Derbiæque, Comitissa,
Ducis Somersetensis unica, et ex asse hæres, natalibus
clara, pietate spectata, prole felicissima. Illa est, illa
quæ cathedram nostram fixit, quæ Professionem Theo-
logicam fundavit ; illa, inquam, non dicam, duo collegia
condidit, et sane præclara, parum hoc est, illud dicam,
regnum Angliæ stabilivit, rempublicam statuminavit,
nunquam interituræ pacis fundamenta jecit. Peperit
enim, post partum Virginis inter beatissimas mater,
Henricum VII. albæ rubræque rosæ, summa cum pul-
Laudatio Dominæ Margaretae. 40]
chritudine, conjunctorem. Nulla ante in candore in-
nocentia, nulla in rubore pudicitia ; rosarum utraque,
dum separata, spinis involuta est, bellis horrida ; aut
hanc morte pallidam, aut illam sanguine rubicundam
diceres. Postquam conjunctæ sunt, inimicitiæ sublatæ,
tumultuantes tituli compositi, civilis belli faces extimetæ,
pax, ubertas, concordia, atque indubitata juris regii
successio, restitutæ. Quid pulchrius ? quid venustius ?
quid huic fluctuanti insulæ fortunatius ? Necdum tamen
didicistis, Academici, quid nobis Domina Margareta
peperit: ab illa accepimus Jacobum, regum sapientis-
simum, ab illa Carolum T. martyrum sanctissimum, ab
illa Carolum denique II. divinæ providentiæ miraculum.
Quippe Henricus ille VII. nostræ heroinæ filius, rosæ,
per uxorem, rosam, per filiam adjunxit carduum.
Quicquid igitur Carolus noster ex vicina Scotia per
Carolum patrem attulit, a D. Margareta promanavit ;
quicquid ex tripudiante Gallia, per Henriettam Mariam
matrem accepit, ex illustrissimo principe Johanne
Gandavensi, Lancastriæ duce, consanguinitatem cum
Margareta sapit ; adeo ut non vereamur, vel ipsa
invidia audiente, Carolum nostrum huic academiæ
peculiari jure vindicare. Si Margareta nostra sit, et
Carolus noster est ; quicquid illa dedit, hic confirmavit;
quicquid illa fundavit, hic restituit; quicquid illa com-
didit, hic recuperavit.
Hæc ego lubens recolo, et regni, et academiæ, et
meæ imprimis cathedræ ornamenta : in hujus argumenti
prolixiori explicatione, libenter tripudiat animus et
exultat oratio nostra ; nec vereor, ne hæc mea beneficii
vestri prædicatio non grata magis quam arrogans
videatur.
Cæterum non est his ornamentis semper inhærendum,
neque in oratione nostra diutius triumphandum. Hoc
PEARSON, VOL. I. D d
4092 Perturbatus Ecclesiæ status. ORAT. I.
enim tam insigne, tam singulare vestrum beneficium,
viri gravissimi, cum ad animi mei fructum atque
solatium duco esse permagnum, tum ad curam solici-
tudinemque multo majus. Versantur enim in animo
meo multæ et graves cogitationes, quæ mihi nullam
partem, neque diurnæ, meque nocturmæ quietis imper-
tiunt. Perturbatus Ecclesiæ status, exulcerati homi-
mum animi, omnia metu, suspicione, præjudicio plena ;
pestis quidem publica paulisper repressa, sed manet
intestina pernicies, inclusa penitus in venis atque visce-
ribus reipublicæ; sceleratissimi perditissimique homines
vivunt, non ad deponendam, sed ad confirmandam
audaciam ; divina humamaque jura paucis curæ, plurimis
contemptui ; mira rerum theologicarum facies ; nulla
auctoritatis acies, nulla antiquitatis veneratio ; mira .
opinionum commenta, eaque publicæ securitatis avida ;
disciplina multis modis mutata, nec nisi ægerrime resti-
tuenda ; patrimonium Christi, per tot annos decoctum,
summa tandem* cum invidia recuperatum ; non solum
ad negligendas leges majorum, sed etiam ad evertendas
perfringendasque, nati, comparati, instructi sumus.
Inter has calamitates, tam populares et epidemicas,
quis publicæ S. Literarum professioni honos? quæ quies?
quid solatium ? Video nobis, auditores, facileque præ-
sentio, aut apertæ hominum audaciæ resistendum, aut
incedendum per ignes suppositos cineri doloso.
Sed quid tempora, quid mores deploro ? potius est ut
ipsum officium intimius introspiciam, et, quo vos vo-
castis, haud invitus sequar.
Ad publicam theologiæ professionem electus et con-
stitutus sum ; cujus cum præstantiam dignitatemque
considero, incredibili quadam dulcedine perfundit miri-
ficeque delectat ; eum amplitudinem difficultatemque
* tamen. S.
Theologiæ Prqfessio quam ardua. 403
contemplor, perstringit oculos, percellit animum, abigit
longe atque deterret.
Cum artes omnes scientiæque Athenis diu floruissent,
cum novam sedem Alexandriæ occuparent, cum ingenia
Romana toto terrarum orbe personarent, etiam tum
dixit Christus ad Apostolos, Vos estjs /uae mundi.
Omnes aliæ scientiæ, etiam cum maxime clarescerent,
tenebris sunt involutæ, et quasi nocte quadam sepultæ.
Tum sol oritur, tum primum lumine perfundimur, cum
Dei cognitione illustramur ; radii lucis non nisi de coelo
feriunt oculos; cæteræ, quæ artes aut scientiæ nomi-
nantur, non Athenæ sed noctuæ. Quid enim ? nonne
animis immortalibus præditi sumus, et ad æternitatem
natis ? Quæ autem philosophiæ pars perpetuitatem
spirat ? Quid astronomicis observationibus fiet, cum °
coeli ipsi colliquescent ? Ubi se ostendet corporis
humani peritus, et medicaminum scientia præclarus,
eum corruptio induet ìncorruptionem ? Quae musicæ,
quæ rhetoricæ vires, cum angelorum choro et arch-
angelorum coetibus inseremur? Si nihil animus præsen-
tiret in posterum, e coævis sibi scientiis aliquid solatii
carpere fas esset, secumque perituris delectari: sed in
hoc tam exiguo vitæ curriculo, et tam brevi, quid est,
tam cito periturum, quod impleret animum, in infinita
sæculorum spatia duraturum ? Sola theologiæ principia,
aeternæ felicitatis certissima expectatione foeta, auræ
divinæ particulam, coelestis suæ originis consciam, et
sempiternæ beatitudinis candidatum, satiare possunt.
Cæteræ scientiæ exiguum aliquid de mundi opifice
delibant, morunt ; hæc, aquilæ invecta pennis, coeli
penetralia perrumpit, in ipsum Patrem luminum oculos
intendit, et audaci veritate promittit, Deum nobis ali-
quando videndum, sicut et nos ridehimur.
b cui. S.
D d 2
404 Theologíae dignitas. ORAT. I,
Quantum igitur moli corporis [anima materiæ ex-
pers *,] quantum operosæ conjecturæ divina visio,
quantum brevi temporis spatio æternitas, quantum
Parnasso Paradisus, tantum reliquis disciplinis theologia
præferenda est.
Sed hanc severam rebus humanis necessitatem im-
posuit Deus, ut quæ pulcherrima sunt, sint et diffi-
cillima. Si sacrarum literarum copiam, si studiorum
theologicorum amplitudinem prospicias, crederes pro-
missionem divinam, sicut Ecclesiæ, ita doctrinæ terminos
nullos posuisse.
Scriptura ipsa, quam copiosa, quam intellectu diffi-
cilis ! historiæ quam intricatæ ! prophetiæ quam ob-
scuræ ! præcepta quam multa ! promissiones quam va-
riæ ! mysteria quam involuta ! interpretes quam infiniti !
Linguæ, quibus exarata est, et nobis, et toti orbi
terrarum peregrinæ. Tres in titulo crucis consecratæ
sunt ; satis illæ erant, cum Christus moreretur, sed
pluribus nobis opus est ut intelligatur. Latina parum
subsidii præbet, originibus exclusa. Græcæ magna est
utilitas, nec tamen illa, si pura, multum valet ; nam
aliam priorem semper aut reddit, aut imitatur. Hebræa
satis per se obscura, nec plene intelligenda, sine suis
conterraneis, Chaldaica, Arabica, Syriaca. Non est
theologus, nisi qui et Mithridates'.
Jam hæc ipsa oracula Ecclesiæ Dei sunt commendata,
ad illam a Christo ipso amandamur ; illa testis, illa
columna veritatis. Nec est unius aut ævi, aut regionis,
Ecclesia Dei : per totum terrarum orbem, quo dis-
seminata, sequenda est ; per Orientis vastissima spatia,
per Occidentis regna diversissima : antiquissimorum
c * Hiatus in originali.' S. Ex ** et viginti gentium rex, totidem
conjectura supplevi. ** linguis jura dixit, pro concione
d Notum de Mithridate quod ** singulas sine interprete affatus.”
habet Plinius, vii. 24. ** Duarum
Theologiæ quanta dífficultas. 405
Patrum sententiæ percipiendæ, quorum libri pene in-
numeri prodierunt, et nova tamen monumenta indies e
tenebris eruuntur.
Quid dicam Synodos, diversarum provinciarum foetus ?
quid Concilia, e toto orbe coacta, et suprema auctoritate
prædita ? quid canonum decretorumque infinitam multi-
tudinem ? quorum sola notitia insignem scientiam pro-
fessionemque constituit ; et tamen theologiæ nostræ
quantula particula est ?
Quot hæreses in Ecclesia pullularunt, quarum nomina,
natura, origines detegendæ: quæ schismata inconsutilem
Christi tunicam lacerarunt; quo furore excitata, quibus
modis suppressa, quibus machinis sublata !
Jam vero, scholasticorum quæstiones, quam innumeræ!
Ad hæc omnia subtiliter disserenda, acute disputanda,
graviter determinanda, quanta philosophiæ, quanta
dialecticæ necessitas ! quæ leges disputandi, quæ so-
phismatum strophæ detegendæ !
Hæc sunt quæ me a professione deterrent, hæc quæ
exclamare cogunt, τίς πρὸς ταῦτα ίκανός ;
O R A T I O II.
(Habita, ut videtur, A. D. I 662.)
EVERENDISSIME Domine Procancellarie ;
Reverendi in theologia cæterisque facultatibus
Professores; Hospites undecunque, ab Oxonio præ-
sertim, gratissimi ; ornatissimique dignissimique Aca-
demici:
Cum multa sint, de quibus apud vos in hoc frequen-
tissimo conventu verba facere, et opportunum mihi
satis, nee vobis injucundum esset, tum vero illud
orationis argumentum prætereundum nullo modo pu-
tavi, quod officii mei ratio, et temporis opportunitas,
quod Ecclesiæ salus, et reipublicæ quies, quod sacra-
tissimæ majestatis, et comitiorum regni summa auc-
toritas, quod denique rei ipsius dignitas atque amplitudo
postulant, efflagitant, extorquent.
Neminem aut vestrum, aut, pene dixeram, hominum,
latere potest, quam foeda et luctuosa nuper rerum
ecclesiasticarum facies, quam squalidus inconditusque
Divini Numinis cultus extiterit; post aperta perduellium
latrocinia, post pientissimi regis nefandam et exe-
crandam necem, post direpta templa, et conculcatos
ordines sacros, quam altum veteris liturgiæ silentium !
quam funditus exterminatum juge sacrificium ! quam
Incerta de Religione studia. 407
crudæ preces ! quam putida et perturbata oratio ! quam
nulla devotio !
Cumque jam oliva pacis, non genti tantum, sed
Athenis suis redderetur, cum stupendus Augustissimæ
Majestatis adventus splendore suo longe lateque omnia
collustraret, cum Ecclesia, e diuturno pulvere emersa,
caput paulatim attollere videretur, adhuc tamen in ipso
sanctuario Dei ordo nullus, nulla pacis, nulla unitatis
species. Ad templum aliquod si forte accederes, quo
ritu Deus coleretur plane ignorares; Ecclesiæ preces,
an lectas, an refutatas audires. Adeo mentes hominum
pendentes in religionis negotio, dubio libramine, atque
incerto momento, sursum ac deorsum ferebantur: nunc
gaudio perfusi, nunc metu perculsi, cum viderent sibi
omnia, præter religionem, restituta. Unicum scilicet
deerat ad spes hominum corroborandas, ad tollendos
metus, ad delendas suspiciones, ad injuriarum omnium
non fictam sed securam minimeque suspicacem oblivi-
onem ; nimirum ejusdem religionis aperta professio,
sacrarum ceremoniarum idem usus, summusque in cultu
divino consensus, non in vulgi opinionibus, sed sanctis-
simæ legis auctoritate stabilitus.
Etiam hoc, quamvis difficulter, effectum tamen est,
summa Dei Optimi benignitate, Maximi potentia; et
si quid sapimus, Academici, ab omni parte felices
SlJIÌ] U!S.
Sunt tamen, qui hujus felicitatis participes esse, etiam
cum possint, etiam cum debeant, nolunt : invitati re-
nuunt, orati recusant, jussi respuunt, mandatis onerati
refugiunt ; neque humanitate alliciuntur, neque auc-
toritate commoventur. Date mihi hanc veniam, Aca-
demici, ut confidam, hoc animo affectum, hac opinione
imbutum apud vos reperiri neminem. IDate et vos,
4()8 Adhortatio ad Unitatem. ORA'l'. II,
hospites, quotquot adestis, et umbratiles disputationes
nostras vestra præsentia illustratis, ut sperem ne vestrum
quempiam ita comparatum accessisse. Quod si qui
sint in hoc frequentissimo concursu hominum literatis-
simorum, liceat mihi affari, compellare, orationis filo
paulisper retinere.
Quid autem esse arbitramini, O Viri, in his rebus
mire perspicaces, quod tantam vim orationibus pub-
licis tribuit? quid eas tam Deo gratas, tamque efficaces
reddit ? monne unitas plurimorum hominum, ejusdem
indigentiæ consciorum, in eadem vota consentientium,
et eadem prece divinam bonitatem fatigantium ? Si hoe
in uno quolibet Christianorum coetu, non idem in omni-
bus multo magis valet ? Quomodo clementissimus
Pater, qui, ubi duo vel tres sunt, præsentem se esse
testatur, quomodo, inquam, negare posse putandus est,
quæ ommes filii sui, in tota Ecclesia, in universis
coetibus, eodem die, eadem hora, animo umo, et eisdem
verbis petunt ?
Si tanta vis sit publiearum precum, si, omnibus
consentientibus, vel Ninivitis pepercit Deus, quid
fugitis, quid recusatis ? cur vestro silentio Ecclesiæ
vocem debiliorem redditis ? cur suffitus nostri nubem
contrahitis, et ad alienos ignes thura vestra cumulatis?
Cur discrepantes formulas conditis ? cur novas et in-
auditas oratiunculas cogitatis, qui eundem Deum
colere, eadem fide imbui, in eundem Christum credere
profitemini?
Quid autem ? An formulas omnes despicitis, et
solemnes preces conculeatis ? Tantamne Sancti Spiritus
copiam et ubertatem vobis vindicatis, ut in novas
orationes quotidie profluat, et coetus Christiamus a
vestro semper ore dependeat ? An ipsius Christi ora-
Unitatis in precibus necessitas. 409
tionem oblivioni trademus, ut meliorem spiritum in
vobis loquentem audiamus? O vanas spes et cogita-
tiones hominum ! Non admittimus Spiritum orationis
adversum Spiritum unitatis.
Sunt autem fortasse inter vos, qui magis sobrie
delirare videantur; quibus non omnes statæ preces,
non omnis solemnis sordet oratio, sed nostræ tantum,
aut nostrarum aliquæ; qui non ab omnibus Ecclesiæ
ritibus abhorrent, sed ceremoniis nostris bellum in-
dicunt. Proh iniquos rerum æstimatores ! alienas
ecclesias admirantur, suam vituperant ; foris prodigi,
domi invidi ; cum illis manus conserunt, cum suis
æternas inimicitias gerunt ; illorum mævos laudant,
suorum virtutes sugillant. -
Quid autem tandem est, quod cauti homines tanto-
pere reformidant? sub qua herba latet anguis ille, ad
cujus conspectum perterriti pedem retrahunt ? Quid
per tot annos gratæ et Deo et hominibus preces, quid
innocentes ritus commeruerunt ? quid candor vestium ?
quid crucis sigillum ? quid flexio genuum ? Quæ ætas
tulit, quæ orbis pars vidit Christianos, quibus hæc
displicuerunt ? Aut, si forte displiceant, suntne tam
impiæ, tam flagitiosæ, ut, quo minus inquinemini tanta
superstitionis labe, potius esse ducatis Ecclesiæ auc-
toritatem defugere, a coetibus Christianis secessionem
facere, pastoralem curam prorsus deponere, e patri-
momio Dei vos ipsos totamque familiam ejicere,
prædicationi denique Verbi valedicere, qua tantopere
gloriamini !
Reputate mecum paulisper, et sedatis animis, de-
positis odii et invidiæ stimulis, cogitate, qualis ratio
villicationis sit, quam Deo reddituri estis. Ad aratrum
vocati, quid respicitis ? pastores ovium constituti, cur
410 Schismaticorum cavillationes. . ORAT. II.
deseritis ? ad sacra munia peragenda instituti, cur mon
peragitis ? officium quod Christus instituit, cur relin-
quitis? animas pro quibus mortuus est, cur destituitis ?
Hæc sunt quæ a vobis exiget Deus, Ecclesiæ suæ
indulgentissimus Patronus, gloriæque nominis severus
Vindex. Quid regeritis? quid respondetis? Scilicet,
superpellicium fugimus, officium non deserimus; ani-
mas hominum ad eucharistiam præparamus, sed ut
genuflectant, ferre non possumus ; baptizare discipulos
non recusamus, sed ad signum crucis perhorrescimus.
Deus bone ! qualis hæc oratio est ! Quæritur de salute
animarum ; respondetis de candore vestium : arguitur
neglectus officii vel ipsis angelis et tremendi et desi-
derandi ; nihil habetis quod regeratis, quin signum
crucis, quam tamen Christus pertulit : inobedientia
maxima objicitur ; et genuflexione excusatur. Siccine
respondetis Deo vestro ? videte, an hominum cuiquam
hæc tam inepta responsio sufficiat. Non est conscientia,
quam cum fanaticorum turba pariter prætexitis ; non
est persecutio, quam cum transfugis pontificiis cre-
patis.
Per illum Christum, qui nos conceptis verbis orare
docuit, et Ecclesiam suam audire mandavit ; per anti-
quorum Patrum venerandam canitiem, quæ tot precum
formulas nobis derivavit, et ceremoniarum usum com-
mendavit ; per honorem gloriamque martyrum, qui
similibus innutriti atque animati vitam profuderunt ;
per salutem Ecclesiæ, quam impeditis ; per pacem
reipublicæ, quam perturbatis ; concipite meliores ani-
mos, ad concordiam redite, ad obedientiam revertimini,
quam omni jure debetis. &»
Sed manum de tabula : nimium enim diu huic
infelici argumento inhæsimus. Tu vero, reverende
Adhortatio ad Unitatem. 4l1
imprimis doctissimeque Professor Regie, exsurge, et,
ut hesternæ prodiisti, hodiernæ disputationis maximum
ornamentum prodi. Evoca filium tuum, et experire ut
lubet: nos interim, uti par est, ad tanti Gamalielis
pedes sedebimus.
Q. 1. Licet viris ecclesiasticis administrare res
civiles.
Q. 2. Evangelium nihil præcipit rectæ rationi con-
trarium.
O R A T I O III.
(A. D. I 663 ?)
REVERENPisę Decane, atque Procancellarie
dignissime ; Nobilissimi Principes juventutis ;
Reverendi Theologiæ cæterarumque Facultatum Pro-
fessores ; Hospites undecumque, præsertim ab Oxonio,
gratissimi; Ornatissimi, spectatissimique Academici :
Si quid sit quod monere velim, si quid consilii dare,
peropportune mihi videor hodierni diei celebritatem
orationis curriculo occupaturus: cum neque huic rei
locus illustrior contingere potuerit, quam frequentis-
simus hic consessus, neque animi voluntatisque meæ
incorruptior testis, quam literatissimorum virorum, et
studiis nostris summe faventium, concursus.
Date igitur mihi veniam, Academici, et consilium
haud importunum dandi, et parce modiceque conque-
rendi, et mentem cogitationesque meas paulo liberius
fortasse quam par est, certe quam soleo, explicandi.
Non tamen adeo mihi ipsi placeo, aut indulgeo, non
id mihi aut arrogandum aut assumendum putavi, ut de
tota studiorum ratione suscipienda præcepta traderem,
aut susceptam ad examen revocarem. Non nunc
dialecticam, firmamentum illud ornamentumque Aca-
Hæreticorum opînîones recrudescentes. 413
demiarum, neglectam, spretam, repudiatam, explosam
queror ; non Aristoteli jus postliminii, post tot annorum
ostracismum, requiro. Infra theologiæ limites se re-
cipiet oratio nostra : scio ex qua cathedra, ex quo
suggesto, verba facio.
Neque vero nova in religione dogmata severius
discutio: non retro æviternas *, aut coelo delapsas
animas ; non corpora nunquam resurrectura, et templa
Spiritus Sancti, sub ergastulorum nomine, eoelo pro-
scripta ; non expiraturos ignes inferni, et vivaces flam-
mas in fumum abituras ; non infames infernalium
coelestiumque vices, et Jacobi scalam ad specus Tar-
tareos pertingentem : non hæc opinionum portenta,
toties anathemate percussa, per tot sæcula feliciter
consopita ; non hæc omnia nuper repullulasse ac re-
vixisse queror P: illud, illud inpræsentiarum me male
habere profiteor, Academici, quod in hoc rerum divi-
marum domicilio, quod in hac S. Literarum officina,
quod etiam inter eos, qui in una theologia quasi
tabernaculum vitæ suæ collocarunt, verbo dicam, quod
in Academia Christiana, Ecclesiæ Christi haud ea quam
oportuit ratio haberi videatur.
Cæterum, non de primitivi sæculi plane divina
simplicitate, non de SS. Patrum veneranda canitie, non
(le veterum conciliorum indubitata auctoritate dissero;
non de S. Ecclesia Catholica, quacunque in ora ac
a Correxeram ** æternas.” Sed b Some of these ancient he-
me monuit amicus optime de resies are mentioned by Ed-
literis meritus, ** retro aeviternæ wards, in his Gangræna, part
** naturæ” legi de Deo apud i. §. I 5. 3 I. 32. 85. 89. I 67.
Apuleium, quemadmodum Cicero part ii. §. 6. part iii. §. 26. as
de Legg. iii. 3. inter priscas revived by English sectaries dur-
Romanarum legum voces habet ing the usurpation. See also
“ ævitatem.” Potuit igitur hanc Bp. Hall's Mourner in Sion, in
formulam cum delectu adhibere his Remains, p. 1 6 I, 162.
Pearsonus.
414 Theologis vitanda desidia. ORAT. III.
parte terrarum, cujus tu dignitatem, ornatissime Pro-
fessor Regie, et quotidie defendis, et heri diserte,
ornate, copioseque deprædieabas : sed pro hodierna
nostra Anglicana Ecclesia hanc qualemcumque que-
relam instituo. Neque hujus hostes exagito, aut
inimicos arguo ; nullos in hoc literarum hospitio tales
inveniri, et aliis libenter profiteor, et mobis magnopere
gratulor: curam tantummodo, et affectum, et solici-
tudinem desidero.
Vereor enim ne sint apud nos haud pauci, qui
peregrinari in aliena civitate, non in matris gremio
versari videantur ; qui sub indifferentiae cujusdam
specioso titulo, (nullis nisi pessimis temporibus pro-
bando,) conferunt se in illam studiorum rationem, quæ
nihil prorsus cum controversiis sæculi præsentis com-
mercii habeat ; qui quærunt dolosum eruditionis se-
cessum, et in Epicuri hortis, aut Academiæ spatiis,
rerum divinarum scientiam investigant, et animarum,
pro quibus Christus mortuus est, illic exitus, illic fata
rimantur: interim, quid domi fiat, quid agat Ecclesia,
quid doceat, pariter seeuri, et plane in theologia nostra
Galliones.
Quantulum sit quod queror, vidistis ; quantum quod
cupio, audiatis.
Nempe °, pro eo quo apud vos officio fungor, pro rei
ipsius, de qua dicere institui, dignitate, suadeo et
exhortor ; pro eo quo ad hæc excitari, impelli, et
accendi oportuit affectu, oro insuper atque obtestor,
Academici, ut vobis Ecclesiæ Anglicanæ nomen charum
et venerandum sit ; ut illius doctrina imbui, disciplinam
amplecti, dignitatem promovere, pericula propulsare,
calumnias depellere, hostes ligare, summopere velitis,
ardentissime cupiatis.
° pr. m. Quippe. S.
Ecclesíae Anglicanae discrimina. 415
Sunt hæc, per se, honesta atque præclara ; sunt et
ardua quidem, et vobis plane digna. Quæcumque enim
molestiæ Reformationem in rebus ad religionem per-
tinentibus, quamvis maxime necessariam, summaque
prudentia administratam, malo quodam fato, sequuntur ;
eæ omnes Ecclesiam nostram premunt, cruciant, ex-
agitant.
Qui nihil omnino reformari patiuntur, et ab ipso
nomine abhorrent, ut infallibilitatis patroni, pontificis
Romani satellites, præsertim matris nostræ desertores,
quam impotenter fremunt ! quam effrænate ferociunt!
extorres nos coelo prædicant, patria cupiunt ; flammis
æternis jam nos adjudicarunt, sed et alias minantur:
patrimonium Christi suum esse clamitant, sibi datum,
sibi debitum. Huic igitur inhiant, hoe spe devorant,
hoc votis absorbent.
E contra, qui plura reformanda esse sentiunt, quam
revera sint, quos omnia mutandi, innovamdique libido
incessit, quibus nihil unquam satisfacere potuit, nihil
poterit, qui a nobis ita dissident, ut a se invicem indies
dissentiant, mathematice schismatici, et semper di-
visibiles; hi, suo pruritu, semper in nos irritantur, et
cum inter se odium exercent, habent paratum quod in
nos evomant et exonerent ; neque in unum corpus
unquam coalescerent, nisi ut habeant dextram quam
pontificiis porrigant.
Hi utrinque exercitus instruunt, copias educunt, alas
explicant, undique arma conjiciunt ; nunc a fronte
lacessunt, nunc a tergo petunt, nunc eminus jaculantur,
nunc cominus adoriuntur. In agris, in villis, in op-
pidis, in urbe, in senatu, in aula petitur : insidias
struunt, calumnias adornant, libellos conscribunt, ar-
gumentis pugnant, fallacias neetunt, et victoriam
(•alnu]nt.
416 Academicorum est Veritatem defendere. ORAT. III.
Vestrum est, vestrum est, Academici, sie in hac
calamitate, quasi in aliqua perniciosissima flamma,
atque in communi incendio, subvenire ; vestrum est
argumenta convellere, libellos refutare, fallacias dete-
gere, audaciam comprimere, veritatem defendere, Ec-
clesiæ patrocinium suscipere, et sartam tectam con-
servare. Vos estis, a quibus præcipue hæc omnia,
plurimis justissimisque de causis, expectantur. Vos
nati in literis, vos ardentes his studiis, vos otio dif-
fluentes, vobis privilegia data, vobis securitas indulta.
Sunt quidem viri gravissimi doctissimique in ipso
fastigio auctoritatis ecclesiasticæ collocati ; experientia,
consilio, moderatione, gubernandi peritia instructissimi;
sed præ rerum fastidio, vel ætatis privilegio, vel
negotiorum multitudine, vel denique officii dignitate,
quasi rude donati, neque in hanc arenam deducendi.
Sunt etiam theologi, et prudentes, et docti, in omnes
hujus insulæ, etiam inde felicissimæ, angulos sparsi :
sed vel quotidianis laboribus fracti, vel populi negotiis
nimis immersi, vel a libris et literatorum consortio
abrepti, vel a rerum ecclesiasticarum cognitione remoti,
merito se excusatos haberi volunt, et silentii veniam
facillime impetrant.
Vos igitur, qui in ipsa literarum luce vivitis, qui
inter librorum forulos ætatem consumitis, qui otii
eruditi amoenitate abundatis, qui ad Ecclesiæ bona
dignitatesque spe integra anhelatis, qui omnium votis
et expectatione ad hoc ipsum opus postulamini : ne,
sub materno Academiae nomine, potiorem matrem,
Ecclesiam, exuite ; filios vos esse agnoscite, invocantem
audite, præcipienti parete, laboranti succurrite, fatis-
centem sublevate.
Si modo inclytæ gentis nostræ, si florentissimi regni
vos ulla eura tangat, si quid in hac reipublicæ pace et
Quid ab Academicis expectet Ecclesia. 417
rerum tranquillitate cordi sit, si nuperorum motuum et
calamitatum nondum oblivio occupavit ; publicam
fidem et religionem suscipite, retinete, defendite. Non
potest pax violari, non potest imperium convelli, non
potest respublica turbari, nisi prius neglecta, dein
deserta, ac tandem perculsa conculcataque prorsus
Ecclesia. Sunt enim hæc, præsenti hoc tempore, tam
arcte connexa atque conjuncta, ut, dum Ecclesiæ paci
et securitati consulitis, academiam, rempublicam, se-
natum, regem ipsum incolumem pariter conservetis, et
cum filii Ecclesiæ, tum patres patriæ merito audiatis.
Quare, Academici, in id studium potissimum in-
cumbite, ut et vobis honori, et reip. utilitati, et Ecclesiæ
emolumento esse possitis ; ne quæstiunculis quibusdam
quasi cuniculis subruite, sed arcem tenete, custodem
defendite.
Tu autem, Ornatissime Professor, assurgas, utriusque
diei lumen ; qui heri Concilia, hodie SS. Patres vindi-
care pergas ; exorna filios tuos iis honorum insignibus,
quæ decrevit mater Academia, et evoca etiam ex
junioribus filiis unum, quem cupis, huic spectatissimæ
auditorum coronæ maxime probatum. -
Q. 1. Sacris ordinibus non rite initiati tenentur ad
eos rite ineundos.
Q. 2. Non datur Purgatorium Pontificium aut Pla-
tonicum.
FEA RsoN, voL. I. F. e
O R A T I O IV.
(Habita, ut videtur A. D. I 664.)
REvEnENDissiME Domine Procancellarie,
Cum primum hoc professorium munus peramplum
atque perhonestum, suffragiis doctissimorum virorum
electus, animum adpuli, operamque meam in hac
Sparta adornanda neque ingratus neque invitus col-
locavi ; id mihi megotii credidi solum dari, ut mysteria
religionis Christianæ explicarem, ut fidem semel tra-
ditam, illibatam retinerem, fideliter proponerem ; ut
Ecclesiæ Catholicæ auctoritatem, et Anglicanæ honorem
promoverem ; ut hæreses infelici necessitate pullulantes
resecarem, et intestina schismaticorum certamina con-
sopirem, sacram denique veritatem sartam tectam pro
virili conservarem. Verum id aliter multo evenire
intelligo, sentioque mihi esse adprime necessarium, ut
locum quem occupo, ut onus quod sustineo, ut munus
quod obeo, ut cathedram quam teneo, non a male-
volorum injuriis, non a sciolorum ignorantia, non ab
externorum invidia, sed a nostrorum docta prurigine,
et erudita libertatis affectione tuear atque defendam.
Non ignari estis, Auditores optimi, prostare arti-
culum religionis haud incelebrem, ab Ecclesia nostra
Defensio Articuli aeriä. Eccl. Anglicanae. 419
conditum, suprema auctoritate inter cæteros confir-
matum, sed, præ reliquis omnibus, anathemate san-
citum, qui in hunc modum exaratus, in hæc verba
conceptus est: “ Sunt et illi amathematizandi, qui
“ dicere audent, unumquemque in lege aut secta quam
“ profitetur esse servandum, modo juxta illam et lumem
** naturæ accurate vixerit a.”
Quid igitur hujus Ecclesiæ filii? quid ii qui huic
articulo libere et ex animo subscripsere ? quid sentiunt?
quid docent ? quid in publicum proferunt? scilicet
doctrinam hanc, apud liberos spiritus et intelligentes,
quales ipsi sunt, non promovere fidem Christianam, sed
potius de toto religionis negotio fluctuationem, imo
infidelitatem. Proh ! liberos et intelligentes spiritus,
tam cito, tam facile, una tantum aliorum opinione
permotos, de toto religionis negotio dubitantes ! Quid
autem est, quod tam ægre ferunt ? quid est, præ cujus
scandalo velint ab omni religionis sensu recedere, et
ad revirescentes nitentesque jam Epicuri hortos se
recipere ? Nempe id volunt: si verissimæ falsissima,
si optimæ pessima par non sit religio, nulla est. Adeo
Christianum ferre non possunt, nisi qui Judæum, nisi
qui Mahometanum, nisi qui Idololatram, dummodo
sincerum, i. e. impoenitentem, ejusdem Dei filium,
ejusdem Christi cohæredem, ejusdem regni et sacerdotii
participem, agnoscit et amplectitur.
O frustra profusas super Jerusalem Christi lacrymas,
si quos objurgat, admittit ; si quos deplorat, fovet ; si
quos condemnat, absolvit ; si quos a terrena civitate
expellit, in coelestem recipit ! O vanum S. Pauli zelum,
qui anathema a Christo pro fratribus suis secundum
carnem fieri, tam stupendo ac forti amore concupivit !
Non opus est, sanctissime Apostole, tanta tua erga nos
a Artic. xviii.
E e 2
490 INova Opinionum Portenta. ()RAT. IV.
charitate; erunt tecum in regno Christi fratres secun-
dum carnem etiam Christum negantes, etiam blasphe-
mantes: penetrasses et ipse in tertium coelum, sed
serius fortasse, si Saulus remansisses, si Paulus nunquam
fuisses.
Sed hisce diutius haud immoramur. Prædicent,
quantum possunt, bonitatem Dei, et de immensa Ejus
misericordia et philanthropia perhonorifice sentiant, ac
loquantur ; non invidemus regni divini amplitudini ;
afferant, unde volunt, quos in coelum evehant, qui in
Ecclesiis Christi, sive catholicis sive reformatis, vix
unum se invenire posse Christianum palam profitentur,
qui non professionem suam, aut vita, aut corde, aut
utroque negat, h. e. qui a regno coelesti non sit certis-
sime exclusus. Extra igitur Ecclesiam salvandos quæ-
rant, qui intra eam quenquam qui salutem assequatur
non inveniunt. In diluvium retia jaciant, qui virum
sanctum in arca non reperiunt: habeant erga alienos
aliquid charitatis, qui erga suos nihil habent: opus est
ut infideles absolvant, qui Christianos universos eom-
demnant ; ne Christus ipse, quos servare possit, non
habeat.
Ferri etiam hæc fortasse possunt, Academici ; at
viderint, quomodo quæ sequuntur ferenda sint. Falsis-
simam enim religionem Judaicam, Mahometanam,
idololatricam confitentur, sed divinam ; mendacia esse
quibus credunt, largiuntur, sed a Deo profecta ; per-
suasiones erroneas habere concedunt, sed quibus eos
inevitabiliter fixit Deus. Habent Judæi in mandatis
a Deo, ut credant Christum nunquam resurrexisse, et
quia credunt huic impressioni a Deo ipsis irresistibiliter
factæ, a cœlo excludi non possunt. Mahometani hunc
quasi apicem fidei suæ profitentur, Deum non habere
Pilium, gladium sibi ideo a Deo in manus tradi, ut Dei
' Libertas Conscientiæ* quód velit. 421
Filium pessundent, ut Christianum nomen exterminent,
ut Ecclesiam eradicent, ut id faciant, quod inferorum
portæ facere non possunt. Sed Deus illis, inquiunt
nostri, hanc fidem indidit, hoc mandatum dedit; pro-
clamavit illis se sic velle coli, et illi ipsi his delusionibus
credentes, tam certi sunt de hac lege Dei, ac si Deus
illis facie ad faciem, ut olim Mosi, loqueretur.
Prodeat igitur Manichæus cum Deorum jugo ; imo,
pudeat eum potius insulsæ stupiditatis, spíritusque
minus liberi et intelligentis, qui non potuit clare per-
cipere, eumdem et boni et mali fontem, eandem et lucis
et tenebrarum originem, veritatis et mendacii Patrem.
Quid igitur diabolum in illis regionibus agere exis-
timant, qui hæc Deum ipsum facere contendunt ? Haec-
cine est Christiana, de infinita Dei bonitate, sapientia,
sanctitate, et veracitate sententia ? Hæccine est illa
idea Dei, tam certa, tam evidens, ut ex ea sola cog-
noscamus Deum esse ? Imo vero, inquiunt, si nos
essemus tam boni, tam sapientes, tam sancti, quam
Deus est, possemus et nos etiam esse, cum laude, tam
mendaces, quam ipsi Deum esse volunt: sed quia
homines minus sunt sapientes et sancti, opus est ut illi
magis veritatem colant.
Quorsum autem hæc opinionum portenta ? in quem
finem excogitata, deprompta, publicata ? Nempe, hæc
sunt fundamenta jacta ad stabiliendam libertatem con-
scientiæ : Ut qui sunt sub mandato Dei, liberi sint ab
omni auctoritate humana ; ut qui subjiciuntur superiori,
ab inferiori potestate eximantur. Hinc, omnes prin-
cipes Christiani, qui veram religionem legibus defendere,
falsam sufflaminare, satagunt, pronuntiantur tyranni
impii, et Deo rebelles. Hæc illa est hujus sæculi
Helena, hæc illa est arbor novellæ scientiæ, quæ
4992 Nulla Salus nisi eae Fide. ORAT. I V.
“ quantum vertice ad auras Ætherias, tantum radice ad
** Tartara tendit.”
Hæc libertas conscientiæ, his principiis suffulta, hoc
spiritu animata, vim omnem religionis tollit, principum
edictis nervos succidit, Ecclesiæ auctoritatem subruit,
Judæorum pervicaciæ patrocinatur, Mahometis gladio
viam sternit, et, quod nos impræsentiarum præcipue
spéctat, academiarum omnium instituta convellit.
Quorsum enim, Aeademici, regio ærario, aut funda-
torum pia benignitate alimur ? Quare adolescentes a
parentum sinu curaque allicimus? quid tenellos animos,
rerumque imperitos, vana spe laetamus ? Cur indefessis
laboribus exercendos, cur veræ doctrinæ præceptis
institutisque formandos suscipimus ; si veritati suus
honos non constet, si mendacio par dignitas contingat,
si utriusque Deus ipse æque et auctor sit et remu-
merator ?
Si falsissima religio e coelo descendat, si mendaciorum
farrago sit voluntas Dei ab Ipso patefacta, proprie ac
summo effectu promulgata ; si lex Dei sit, quam neque
Moses, neque Christus tulit aut probavit ; si qui
postremo locutus est per Filium, quotidie contra Filium
loquatur ; renuntiemus nomini theologorum : sint illi
milites Apostoli, qui, accepta mercede, dixerunt dis-
cipulos Christi corpus suffuratos, ipsum nunquam re-
surrexisse: angeli, qui stationem reliquerunt, non
dicantur e coelo dejecti, sed missi, tamquam ministratorii
spiritus, ad salutem gentium.
Nisi sit ex Sione salus ; nisi salus quæ ex Sione, sit
ex fide ; nisi fides sit semel sanctis tradita ; nisi fidei
semel traditæ non possit subesse falsum ; nisi Christus,
qui est vita, sit etiam veritas et via ; nisi Ecclesia sit
στυλος και éópaioua veritatis ; nisi sint hæreses άτωλetas ;
INulla Salus misi ea: Fide. 493
nisi sint schismata, quæ homines a salute abscindant ;
nisi conscientia erronea, non ad errorem defendendum,
sed ad deponendum sit obstricta ; sileant prophetarum
scholæ, suspendantur gradus, auferatur munus profes-
sorium, frangantur cathedræ, dissipentur academiæ,
parcatur sumptibus, restituantur reditus.
Quicquid sit, simus illius mandati apostolici memores,
φρονεῖν eis tò arooq)poveîv.
libera; sit sobria theologia.
Sit, si velint'', philosophia
Q. 1. Christus qua Mediator est adorandus°.
Q. 2. Subditi nulla potestate absolvi possunt ab
obedientia suis principibus præstanda.
b Carpenterus librum edidit,
cui titulus * Philosophia Libera.'
P. The title of the book referred
to is, * Philosophia Libera, du-
* plici exercitationum decade pro-
* posita : in qua paradoxa quæ-
* dam ad exercenda juvenum in-
* genia adversus vulgares hujus
* temporis philosophos susci-
* piuntur, validisque rationibus
* confirmantur. Auctore N. C.
* Cosmopolitano.' Erankfort,
162 I. I 2mo. Oxford, I 622, et
I 636. The author was Natha-
nael Carpenter, B. D. Fellow of
Exeter Coll. whose name is
printed at length in the title of
the third edition. Bp. Pearson
seems to allude only to the title ;
as the book itselfis of a harmless,
somewhat sportive, character.
The strange doctrines combated
in this Oration must be sought
from other sources.
c Vid. supr. Determ. V.
O R A T I O V.
(Habita, ut videtur, A. D. 1668.)
RÆSTANTISSIME Domine; Domine Procan-
cellarie ; Reverendissime ex Hibernia Præsul,
Nobilissimi Principes Juventutis; Hospites unde-
cunque, ab Oxonio præsertim, gratissimi ; Ornatissimi
dignissimique Academici:
In florentissimis Græciæ civitatibus, ab ipsa Iphiti
præfecti et Lycurgi ætate obtinuisse legimus, ut singuli
Olympiadum eurriculi, celeberrimo conventu frequen-
tarentur ; quo non tantum ludi et spectacula hominum
amimos recrearent ac permulcerent, et corporum ex-
ercitationibus ad majora accenderent, sed etiam lite-
rarum, et artium, et ingeniorum specimina ederentur.
Ibi, Lyricorum pulcherrimæ concertationes, Epicorum
gravissima certamina: ibi, Herodoti Musæ cecinerunt ;
ibi, Hippias, et Prodicus, et Anaximenes, et Polus,
prima et artis et famæ suæ fundamenta posuerunt. Ibi
habita Dionis Chrysostomi de Deo splendida et tanto
nomine digna oratio. Sed et nos, Academici, frequen-
tissimo hodiernæ diei comcursu Elidenses plane evadi-
mus, et nimis vere Olympiada celebramus. Quatuor
enim prorsus amni jam exacti, ex quo hæc Comitia,
Comitia propter Pestem interrupta. 425
quotannis agitari solita, in hac luce literatissimorum
hominum exposita et propalata sunt. Non hoc nobis
silentium indixit aut belli fatalis facies, aut imperitorum
invidia, aut obtrectatorum insolentia : et nostra, et
regni scelera in nos incubuerunt; de coelo tacti sumus;
funesta pestis, qua nullum infensi Numinis manifestius
argumentum, aut visceribus inhærens hisce sedibus
exturbavit, et profugos palantesque longe arcuit, aut,
etiam cum deferbuisset, non minus exterruit, quod
confertos et constipatos iterum invasura videretur.
Hæc tam diuturni silentii deploranda quidem, sed justa
excusatio *.
Nunc Divini Numinis benignitas, semper maxima,
etiam cum disparet, clarior enitet, et ad pristinas stu-
diorum exercitationes invitat, allectat, impellit. Suus
honos literis redditur, sua securitas restituta, dignitas
redintegrata est, et reliquarum quidem artium auc-
toritas et libertas eadem ; theologia, quæ cum Dei
providentia maxime conjuncta est, quemadmodum de
præteritis solicita esse debuit, ita, ut de futuri temporis
eventu, non est cur admodum secura videatur.
a It appears that the plague,
which visited London so fatally
in I 665, was prevalent at Cam-
bridge both in that and the
following year. Many notices of
** the sicknesse'' occur in the
Conclusion-Book of Trinity Col-
lege from August, 1 665, to De-
cember, I 666, with Pearson's
signature as MIaster ; as the
following :
** June 2o, 1 666. Agreed by
* * the Master and Seniors, that
“ the Tutors and Pupils which go
* along with them, shall be
* * allowed their commons from
“ the time they go out of the
“ College, till they be ordered to
** return again.”
** Agreed also, that all Fellows
** or Scholars, who shall remove
** from the College after Tues-
** day the 1 9th of June, shall be
“ looked upon as present at the
“ dismission, if the College be
“ dismissed, and so shall receive
** allowance for their commons
** for the first month, as well as
“ those which are then present.”
** Jo. Pearson.''
See also a letter of Bp. Gun-
ning's, and other notices, in Dar-
nell's Mem. of Basire, p. 264. and
254—257.
496 Turbatus Regni Status. ORAT. V.
Fervent inclarescuntque indies philosophiæ studia,
et extra hortulos nostros spatiantur. Ipsam regni
metropolin occupavit doctissimorum hominum indus-
tria ; arcana naturæ penetralia, inter occupatissimæ
'urbis strepitus, excutiuntur ; et ab illo celeberrimo
emporio inter omnes gentes scientiarum commercia
ineuntur P. Nullum tamen, ex tanta literarum am-
plitudine, academiæ periculum imminet ; inanis plane
et supervacuus timor est, si quis inde nascitur. Rerum
cognitio non habet inimicum, nisi ignorantem. Um-
brarum naturæ peculiare est, ut superaddita luce
magis contenebrescant ; nobilius diviniusque est li-
terarum lumem, quam ut alio lumine aut exstin-
guatur, aut obscuretur ; et mimis de aquilina sobole
dubitant atque diffidunt, qui radiorum fulgorem perti-
meSCunt.
Præterea, est et apud eos auctoritas serenissimi
Regis, qua nos nitimur, qua protegimur : ex nostris
sunt, qui ibi operam navant, et, quem sibi honorem
acquirunt, nobis impertiunt ; eorum industria et im-
pendio fruimur, laboribus potimur, gloria efferimur,
honoribus ornamur.
Sed dum artes cæteræ suum portum, perfugium, et
præsidium habent, haud immerito verendum, ne theo-
logiæ honorifica professio naufragium faciat, et ex illo
latere gravissimum academiæ vulnus infligatur. Tot
fluctus reipublicæ, tot tempestates et procellæ, tot atræ
nubes derepente conglobatæ, quantum Ecclesiæ mali
b Societas Regalis.P. It ap- funeral sermon over Bp. Wilkins,
pears that some jealousy was complains, that the deceased
felt at the Universities respecting prelate's design in this famous
the foundation of the Royal institution was ** much more
Society ; to which Bp. Pearson ** censured than understood.”
here alludes. Bp. I,loyd, in his
Illicitorum conventuum periculum. 497
minitantur ! qui effrænatus populi tumultuantis im-
petus, quæ turbulenta seditio ubique commota atque
conflata est ! quot in agris concursus, quot in pagis
consessus, quot in urbibus conventus agitantur! omnes,
religionis conservandæ, conscientiæ custodiendæ, pie-
tatis exercendæ curam simulant : universi, libertatem
ereptam, veritatem exterminatam, superstitionem in-
ductam clamitant. Preces publicas detestantur, cæ-
remonias conculcant, antistitum auctoritatem defugiunt,
disciplinam convellunt, sacramenta detrectant, synaxes
deserunt ; angulos primum quærunt, mox palam et
aperte secessionem faciunt, schisma profitentur. Si lex
intercedat, injusta est ; si princeps cogat, tyrannus est ;
si disciplina feriat, persecutio est.
Hæc, Academici, fores nostras pulsant ; hæc ad hasce
sedes et cathedras deturbandas spectant. Omnes in
republica illiciti conventus periculo pleni ; qui unitatem
Ecclesiæ tollunt, prorsus perniciosi.
Si quis hæc scienter expendere et recte æstimare
velit ; si, quid in hac re justum et æquum sit, perspec-
tum habere desideret ; felicissima illa reipublicæ
Christianae tempora animo revolvat, quibus primula °
terrarum sceptra Christi jugo se submiserunt, et am-
plissimorum regnorum principes [facti] sunt Ecclesiæ
nutritii ; quibus, cum omnia sacra nostra maxime
placuissent, nihil aliud quam discordias et dissidia
majestati suæ lubricum et periculosum sentiebant. Et
quanta labes et dedecus in perpetuum religioni nostræ
adhæsisset, si summi principes, ideo tantum quod eam
amplexi sint, ab imperio fuissent deturbati. Magnus
ille Constantinus, qui assuetum victoriæ Labarum in
c F. primulum.
498 Leges Imperiales de Conventiculis. ORAT. V.
crucem efformavit, omni cura et industria ad Chris-
tianorum dissensiones tollendas incubuit, et, cum
quorundam pervicaciam atque petulantiam nec auc-
toritate nec indulgentia comprimere posset, ** Schis-
“ maticos a privilegiis omnibus, quæ cæteris indulserat,
“ alienos esse” lege lata pronuntiavit. Optimus prin-
ceps Gratianus, illicitas coitiones, et funesta conventi-
cula, paulo severius prohibuit ; ** sive in oppidis, sive in
“ agris, extra ecclesias, quas nostra pax obtinet, con-
** ventus agerentur, publicari loca omnia” speciali
rescripto decrevit.
Luculentissima est magni Theodosii constitutio :
“ Nemo occultos cogat latentesque conventus; agris
* vetitum sit, prohibitum moenibus, sede publica pri-
“ vataque damnatum.”
Sub proscriptionis edicto cavit Honorius, ** Ne quis
“ intra aliquam civitatem, vel ulla territorii parte
** secreta, quæ ab Ecclesiæ Catholicæ sacerdote dissidet,
* illicitæ coitionis habeat facultatem.” Idque postea
pientissimus imperator mortis supplicio sancivit : “ Sci-
** ant omnes sanctæ legis inimici, pleetendos se poena,
“ et proscriptionis, et sanguinis, si ultra convenire
“ per publicum execranda sceleris sui temeritate ten-
�
** taverint.”
Hæc de schismaticorum conventiculis, ante exortam
pontificum Romanorum aut superbiam aut potentiam,
primorum in Christiana republica principum gravis
necessariaque sententia : hæ leges ad refrænandam
conciliabulorum licentiam conditæ, et, quod mune
iniquissimum judicatur, qui has latebras quærebant, ab
omni civitate ejecti sunt et fugati. Notissimum est
Valentiniani rescriptum : “ Hæreticos, schismaticos,
** omnemque sectam Catholicis inimicam, ab ipso
Consilium ad Academicos. 429
** aspectu urbis Romæ exterminari præcipimus, ut
** expulsi usque ad centesimum lapidem, solitudine,
“ quam eligunt, macerentur.”
Hæc cum in summa luce evangelicæ veritatis et
sancita et rata fuerint, in illo beatissimo sæculo, quo
regnum tenebrarum vere concidit, et res Christianæ
maximum incrementum ceperunt'', facessant qui legibus
nostris invidiam conflant, quæ, si non minori cura et
fide exigerentur, quam prudentia et æquitate conditæ
sunt, nec querelæ nec timori locus esset.
Nunc autem factum est conniventia eorum, quos
iisdem poenis constringi imperiales constitutiones sa-
pientissime voluerunt, ut horum conventuum multitudo
diu aut neglecta, aut promota, tandem formidinem
creet, et auctoritas summa vim omnem quasi precario,
si illis credendum sit, obtinere videatur. Enimvero,
quæ primum a fæce populi exorta sunt, ad ipsa tandem
imperii arcana pertingunt; quæ nec penetrare nec dis-
cutere nostrum est. Illud, Academici, nos propius
tangit, ne ea ipsa, de quibus expostulamus et querimur,
nobis haud immerito imputari possint. Quid tot
hominum millia ab Ecclesiæ communione defecisse
adeo indignamur ? Nonne hoc, quicquid est, eorum
negligentiæ atque inertiæ tribuendum, quorum curæ et
tutelæ commissi sunt ? Non solent homines a recta via
satis admoniti declinare atque deflectere. Sint non-
nulli nimis ad fallendum callidi, ad seducendum vafri
atque versuti ; quorundam astutia non multum valere
potest, ubi alii ad recte instituendum conservandumque
non minus cauti sunt et instructi. Quare ad Ecclesiam
ipsam primo redit querimonia ; et vereor, viri doctis-
simi, ne ad nos tandem redundet. Quid enim ? nonne
d cepit. S.
430 Ntudia Theologiæ neglecta. ORA'I'. V.
sic Academiam aggrediuntur ? Exponitis quotannis, vel
potius protruditis, adolescentes gradibus academicis
ornatos, publicisque testimoniis munitos, sed sæpe
minima rerum scientia præditos, nulla morum gravitate
conspicuos, nullis prudentiæ principiis imbutos, theo-
logiæ studiis ne leviter quidem tinctos, sacris tamen
ordinibus statim inhiantes, ad paupertatem primo, dein
ad omnia nova expositos. Quem illi ab Ecclesia jam
secedentem retinebunt ? quem ante egressum revo-
cabunt ?
Qui etiam apud vos diutius hærent, et qui pro suo
merito emolumentis et honoribus detinentur, quo magis
sunt bonis literis exculti, eo minus Ecclesiæ curam
suscipiunt : ut omnia a se præclare in academia per-
agantur, imprimis student ; ut sibi placeant, multa
discunt, non ut alios doceant : vident omnia, ruri, rudi
quadam Minerva tractari ; ipsi elegantiores facti vix
pedem hinc referunt, nisi inviti.
In ipsis Musarum sedibus conciones satis frequentes
habetis, sed, elegantibus si forte et eruditis conceptibus
plenas, a captu et ingenio populi plane alienas ; quibus
qui maxime exercitati sunt, ad homines in veritate
stabiliendos et ab errore vindicandos inepti potius
quam parati fiunt. Neque certius hujus rei argu-
mentum, quam quod nullibi magis quam inter vestra
pomoeria quotidie enascantur schismatici, et sub ipsum,
ut vocatis, Ecclesiæ seminarium, lolia dominentur.
Quid ad hæc nos, Academici ? profecto, si sapimus,
silemus.
Tu vero, ornatissime Professor, exorere, omnis
theologicæ disputationis Cynosura, evoca aliquem ex
minorum gentium filiis tuis, explica majorum aciem,
ostende sobolem, quam, Persarum more, ex matre pro-
Studia Theologiæ neglecta.
431
ereasti, et pergas quotannis numerosiori prole beatior,
quam nec superet ipsa Insula Pinianae.
e This humorous allusion to a
singular fact, of recent discovery
in Bp. Pearson's time, may pos-
sibly require a note to explain it
to some readers of the nineteenth
century. An English vessel was
wrecked in A. D. 159o. on the
Isle of Pines near New Caledonia,
and all the crew perished, except
one man, and four women, who
were the daughter of the master
of the ship, and three servants.
The island remained unvisited by
Europeans, till A. D. I 667, when
a Dutch vessel from the Cape
was driven on the same coast,
and found the descendants of
these first settlers to have mul-
tiplied to a population of eleven
or twelve thousand ! See Feyjoo,
Theatro Critico, vol. i. Disc. xii.
25. Townsend's Travels in Spain,
Vol. ii. p. 387. The story was
first published in a Dutch paper
at Amsterdam, from whence it
was copied into Moreri's Dictio-
nary.
() R A T I () VI.
(f. A. D. I 669.)
EVERENDISSIME Domine Procancellarie ;
Reverende admodum Præsul, Cicestrensis Epi-
scope' ; Nobilissimi Principes juventutis ; Gravissimi
Viri, Theologiæ cæterarumque Facultatum Professores;
Hospites undecunque, præsertim ab Oxonio, gratissimi ;
Ornatissimi dignissimique Academici:
Cum multa sint, de quibus apud hanc virorum doc-
tissimorum frequentiam, et nobis exoptatissimam, et
Academia imprimis honorificam, orationis curriculum
instituere, aut solemus, aut jure possumus ; tum nihil
vobis dignius atque salutarius, vel officii nostri rationi
congruentius excogitari posse confido, quam ut id quod
agimus potissimum agamus, ut ad theologiæ studia
plane divina, animi omnium accendantur et exstimu-
lentur.
Verumtamen licet res ipsa per se satis ampla atque
copiosa sit, variaque ad dicendum argumenta suppeditet,
ea tamen impræsentiarum minime attingam ; neque
enim dubitandum esse sentio, quin pulchritudiue ejus
utilitateque allecti, ad hoc ipsum prompti alacresque
quotidie accedatis. Ne hæc quidem nunc dicam,
f Dr. Peter Gunning. S.
Ecclesiæ Romanæ Disciplina corrupta. 433
propter lethales hæreseon plagas, et pestifera dogmatum
portenta, propter foedam innovandi pruriginem, et insana
schismatum diverticula, acrius huic studio incumbendum,
veritatem impensius indagandam explicandamque esse;
ne tot animæ pro quibus Christus mortuus est, in pro-
fundissimum erroris gurgitem præcipitentur. Nimium
severa et tristis hæc oratio, quæ hodiernæ frequentiæ
lætitiam et alacritatem obturbet.
Illud vobis, viri ad omnia præclara nati atque formati,
lubens propono, et ut credatis maxime satago ; in
Ecclesia præcipue nostra homines enutritos ad hæc
theologiæ studia excolenda et elimanda fortius provocari,
atque impelli ; adeo, propriis quibusdam illecebris et
incitamentis, ad verum decus trahere videtur.
Si Christianorum varios coetus, et per terrarum orbem
multifaria ecclesiarum divortia spectemus, ubique fere
ea videbimus constituta atque confirmata, quæ animum,
excellentis scientiæ vehementer cupidum, et ad divina
anhelantem, sufflaminare potius, aut reprimere, quam
incitare atque impellere videantur.
In Ecclesia Romana, specioso antiquitatis et succes-
sionis titulo superbiente 8, omnia jampridem adeo altis
radicibus fixa atque stabilita sunt, ut ab eis vel latum,
ut aiunt, unguem discedere, prorsus piaculum sit, vel
anathemate luendum. Ibi tamen, sæculorum foeda
barbarie obsessorum ignorantia, Conciliorum subinde
enascentium auctoritate stipata, summæ veritatis arcem
occupavit. Ibi sub veterum nomine adulterina volumina
diu pro veris agnita, venerandam traditionibus ementitis
ac pene apostolicam, Apocrypha sacro canoni ascripta,
plane divinam auctoritatem conciliant. Ibi nimia in
rebus minimis collocata pietas, et vana ex male con-
g superbientes. S.
PEARSON, VOI,. I. F f
434 Ecclesiæ Reformatae modum non tenent. oRAT. VI.
ceptis formulis Deum demerendi cupiditas, et cujusdam
sanctitatis ab ipsis excogitatæ inverecunda admiratio, in
cultum divinum angelorum, hominum, imaginum venera-
tionem intulerunt, et simplicissimam veræ pietatis ra-
tionem, religionis accessoriæ consortio et infinitacæremo-
niarum mole obruerunt. Ibi exsors unius pontificis po-
testas, reliquorum omnium antistitum jus eripuit, absorp-
sit; antiquorum canonum justissimam auctoritatem novi-
tiis decretalibus minuit ; et sine spe remedii saluberri-
mam Ecclesiæ disciplimam corrupit. His eorum ecclesiæ
obsidentur; his fora occupantur ; hæc crepant pulpita,
his scholæ perstrepunt.
Quid hic, viri perspicacissimi, quid animus, ad veri-
tatis radios expergefactus, et coelestis scientiæ amore
captus ageret ? An ad coecam, quam prudentissime
profitentur, obedientiam et implicitatem fidem con-
fugeret ? Hoc ipsi veritatis amori quam sit consen-
tameum, haud invenio. An scholasticos cursus tolerabit,
et dictata excipiet" ? idem semper inculcatur, eadem
rota volvitur. An doctrinam traditäm examinabit ?
suspectus est ; dubitabit ? hæreticus est ; repudiabit ?
combustus est.
Sed in ecclesiis reformatis, alia plane ac melior ratio
est ; illæ idololatricum cultum amolitæ, doctrinæ
Christianæ puritatem amplexæ, traditiones humanas
ejecerunt, cæremoniarum onus excusserunt, pontificiam
tyrannidem eradicarunt, ad verbi divini amussim omnia
perpolierunt. Verum enimvero vidimus, Auditores,
vidimus ex illis etiam nonnullas, laudabili potius conatu,
ad id quod optimum putabant, collineasse, quam eventu
exoptato, quod fieri debuit, effecisse. Enimvero homines,
pristimo corruptelarum statu exacerbati, et incredibili
h ** accipiet.° S. in margine.
Ièeformatæ Ecclesiæ male conditæ. 435
omnia renovandi ardore accensi, et sævissima simul
adversariorum immanitate lacessiti, modum servare
difficillime potuerunt. Quare, dum idololatriam extir-
parent, vix reverentiam Divini Numinis cultui neces-
sariam, retimuerunt ; traditiones humanas dum ejicerent,
vereor, ne et apostolicas expulerint; dum cæremoniarum
nimium apparatum excuterent, metuo, ne Ecclesiam
penitus denudarint ; et dum auctoritatem hominum in
fidei negotio rejicerent, SS. Patrum inconcussa dog-
mata, et Conciliorum firmissima decreta, suis placitis
postposuerint.
Quid, quod religionem repentino quodam impetu
effusam, et cum tumultu populari conditam, retinere
jam cogantur ; ut non tam a cervicibus suis jugum
repulisse, quam commutasse videantur. Quæ primulum
quocunque modo inter ipsos stabilita sunt, ea rursus
excolere et ulterius limare non possunt. Qui enim
ea tolerare armis coacti sunt, meliora fieri nunquam
patientur. De regimine ecclesiastico sapientiores,
tacite et foris queruntur ; optant antiquum, novum
defendunt ; illud votum, hoc necessitas efflagitat.
Placita duriora in prædestinationis doctrina aliqui
mollire student, sed successu pessimo ; omnes enim ad
eorum conatus opprimendos advolare et concurrere
coguntur ; non quod de veritate asserenda periculum
sit, sed de levissima mutatione tota eorum professio
periclitetur.
Felix interim Anglicanæ Ecclesiæ reformatio, quæ
jugi et tyrannidis non minus quam aliæ impatiens,
veritatis amore non languidius fervida, errorum corrup-
telarumque non segnius perspicax, nullo tamen impetu
temeritatis adacta, nulla novitatis libidine percita, sine
tumultu, sine armis, summa auctoritate suffulta, reique
ipsius dignitate necessitateque permota, non minus
F f 2 -
436 Feliæ Anglicana Reformatio. ORAT. V1.
quod integrum intactumque relinqueret, quam quod
tolleret, quod immutaret, solicita fuit. Sacros igitur
imprimis Scripturæ codices, tanquam basin religionis
instaurandæ posuit, et omnibus propalavit. Sed ne
male feriata hominum ingenia, tam tremenda mysteria
violarent, sapientissime præcepit “ ne quis populo quic-
** quam, tamquam ad salutem necessarium prædicaret,
“ quod antiquissimi Patres, ex eisdem, ante non col-
“ legerunt'.” Tria præterea Symbola, certissima antiquæ
fidei criteria, admisit ; admonuit etiam, “ vere generalia
“ Concilia esse sine controversia admittenda, et quie-
“ quid iis contrarium doceretur ac pervicaciter defen-
** deretur, pro hæresi puniendum esse*.” Sacros ordines,
ab ipsis Apostolis institutos, promovit ; disciplinam
vetustissimam, aut adhuc obtinentem retinuit, aut ante
collapsam restitutum iri exoptavit.
Hic igitur animus, fidei semel sanetis traditæ candi-
datus, habet in quo se libere, secure, et jucunde
exerceat. Hic Apostolorum decreta, hic primitivæ
Ecclesiæ disciplina, hic episcoporum non interrupta
successio, hic primorum temporum vigiliæ et jejunia, et
ipsarum precum formulæ vim suam obtinent, hic con-
fessorum felix obduratio, martyrum admiranda per-
pessio, catholicorum cum hæreticis frequens concertatio,
meritissimo honore excipiuntur, gratissimaque recor-
datione recoluntur. Quicquid denique vetustissimam
pietatem redolet, suscipitur ; nihil præter novitatem,
et barbariem, et sanctitatem male conceptam respuitur.
O ! quam libenter hic se effunderet et exultaret
oratio nostra, nisi et hæc vobis probe cognita atque
i Canon. tit. ** Concionatores.” son's Codex, p. 48. Compare
A. D. I 57 I. Sparrow's Collec- Bp. Overall's Convocation Book,
tion, p. 238. lib. ii. c. i. p. 96, 97. Chilling-
k Act I Eliz. §. xxxvi. Gib- worth, Rel. Prot. Pref. §. 28.
Feliae Disciplina Anglicana. 437
perspecta essent, et alio nos traheret hodiernæ dispu-
tationis institutio.
Tu igitur, Reverende admodum Præsul, præstantis-
simeque Professor, utriusque diei lumen, utriusque
cathedræ ornamentum, perge teipso filiisque tuis
academiam cohonestare, theologiæ arcana pandere,
veritatemque ab Apostolis traditam, sartam tectam
COI) SerVaM'e.
() R A T I O VII.
A. D. 167 I.
EVERENDISSIME Domine, Domine Procan-
cellarie. Reverende admodum Præsul, Nobilis-
simi principes juventutis, Gravissimi Theologiæ cætera-
rumque facultatum Professores: Hospites undecunque,
præsertim ab Oxonio, gratissimi ; Ornatissimi spectatis-
simique Academici :
Etiamsi mihi hujusce disputationis moderamini de-
putato potius quam præfecto, nullamque in academiæ
negotiis auctoritatem præ aliis obtinenti, par sit ad
Spartam hanc ornandam theologiæ nostræ cancellis
contento esse ; tamen cum aliorum orationes novo quasi
aliquo afflatu correptæ præter modum efferantur, et
insolita voluptate gestiant, nec inter reliquas artes
scientiasque divinam illam præterfluere consentaneum
sit, hanc mihi veniam haud inique a vobis postulare
videor ; ut non tam arrepta quam oblata opportunitate
dicendi, quid theologos in hac publica communi exul-
tatione deceat, moneam atque exponam.
Ipsa religio Christiana, quam sancte profitemur et
colimus, ab initio nuda præsidio, et omnibus per trium
ferme sæculorum curriculum injuriis exposita fuit.
Per Judæorum eumieulos, et aperta Gentilium odia,
inter tormenta et equuleos, inter ignes et laminas, inter
Academiarum ìnstitutio, Christiana. 439
leonum rictus et foeda bestiarum ora ærumnose et
calamitose crevit. Hæreticorum colluvies liberrime
pullulavit tam nefanda atque detestabilis, ut inter eos
non ulla quidem religionis species emicuerit, nisi quæ
ad nostræ dedecus et infamiam redundaret. Ex quo
primum Cæsares facti sunt Christiani, et imperii majes-
tati in tutelam tradita est Ecclesia, tunc secura, tunc
tranquilla omnia : heterodidascali pauci, nisi subtiliores
quidam, prurigine disputationis perciti, iique paulatim
legibus et principum edictis refrænati, coercitique,
evanuerunt. Tunc scilicet prophetiæ de nutritiis Ec-
clesiæ, a Spiritu Sancto prolatæ, implebantur, ut intel-
ligeremus, quibus nos securitatem debere Deus voluit.
Tandem vero cum ad bonarum artium et literarum
studia promovenda, tum præcipue ad theologiæ incre-
mentum ornamentumque institutæ dotatæque sunt
academiæ, non in fundo Hecademi, non in ambulacro
Stagiritico, non in porticu Zenonis, non in Epicuri
hortis, sed plane et prorsus Christianæ. Scholæ etiam
condebantur, et summa prudentia, charitate, ac religione
dispositæ sunt ; in quibus institutiones rerum divinarum
traderentur, et amica concertatione disputationes fer-
verent, quibus veritas limaretur, et ingenia hominum
perspicacissimorum exercerentur alerenturque ; futilis-
simorum autem inanes cogitationes, a viris paratissimis
exercitatissimisque statim exsufflarentur. Adjuncta est
studiis dignitatum maxime accommodarum accessio,
quibus allicerentur, accenderenturque, studiosorum
animi ; ut eos non tantum literarum amor, sed et
honesta quædam ambitio, et honorum cupiditas incitaret,
atque propelleret. Publici denique sumptus additi,
annuique reditus, quibus omnia sustentarentur, et sine
quibus refrigescerent, aut exarescerent primo, mox in
mihilum redigerentur.
440 Academiarum Anglicanarum splendor. ORAT. vII.
Quinetiam cuncta hæc, quanta quanta sunt, aut solis
principibus, aut illis certe potissimum debentur, ab illo
uberrimo fonte omnia profluxerunt. Regum munifi-
centia atque liberalitate præcipue fundata ditataque
sunt literarum domicilia: eorum amplissima auctoritate
immunitates concessæ, eorum effusissima benignitate
privilegia indulta sunt, quibus et muniuntur simul et
decorantur. IIæc sunt propugnacula murique tran-
quillitatis atque otii : hæc præsidia, solatia, et incita-
menta studiorum : hæc nobis et dignitatem, et decus,
et splendorem conciliant.
Nulli uspiam in terrarum orbe regioni cum hae
insula contentio aut comparatio, de hac studiorum
felicitate, contigit: nullibi tot principum liberalitatis et
indulgentiæ, largitionis magnificentiæque, aut monu-
menta, aut vestigia supersunt. In hoc uno terrarum
angulo duæ illustres literarum sedes sunt, quæ omnium
oculos perstringunt, quæ aliarum omnium academiarum
luminibus officiunt : quibus, nec exterorum ambitio,
nec nostratum peregre proficiscentium vanitas, quic-
quam vel par, vel simile, aut prædieavit hactenus, aut
excogitavit.
Ut nostra breviter percurram. Sub felicibus auspiciis
elementissimi regis, præteritorum omnium indulgentias
possidemus, immunitatibus et impensis fruimur. Socie-
tatum jura inviolata et intemerata servamus ; ordinum
honorem dignitatemque tuemur integram et incor-
ruptam ; neque si quid singulare et extra orbitam minus
aliquando placeat, id jure reprehendi posse videatur.
Indulgentiæ priores potestatem principis imminuere non
possunt. Non adeo nobis summum imperium immuni-
tates concessit, ut sibi potestatis plenitudinem detrax-
erit ; ut cum nos suos fecerit, subditos non esse voluerit.
Nihil illi merito negare possumus, cui omnia debemus :
Honores eae Regis indulgentia collati. 44]
neque quicquam civibus unquam salutarius fuit, quam
ut plena et summa principum potestas esset. Insanimus,
Academici, si putemus, post concessa privilegia, volun-
tatem regis nihili esse, aut supremam auctoritatem, cum
forte intervenerit, indulta sua violare.
Querimur fortasse gradus academicos, et præcipue
theologicos, indiscriminatim et promiscue collatos:
nimium apertam rem esse ; ad dehonestamentum, ac
dedecus nostrum hæc vergere. Post inaugurationes
clandestinas atque alienas, ista subsellia, legitimæ soboli
dicata, in comitiis, in frequentissimo hoc doctissimorum
hominum concursu, pene vacua videmus ; unum aut
alterum ægre ad induendam purpuram producimus,
trahimus, allicimus. -
Ne vos hæc solicitent aut angant, Academici ; ne
vos miremini, Hospites gratissimi, aut de numero nostro,
ex horum paucitate, judicium feratis. Si domi pauperes,
foris divites sumus: in urbibus, in oppidis, in viculis,
in ludis literariis nostra purpura micat. Si vel hodierno
die vobis repræsentare possem, et ad latus professoris
universos sistere, qui hoc anno post . . . . *ammulati et
purpurati prodierunt, illustre profecto spectaculum et
celeberrimo hoc conventu dignissimum esset. Illic
enim quamplurimos conspiceretis, quos nunquam antea
vidistis, quos iterum visuri non estis. Sed quid ista
querimur ? Aut nostrorum hæc, aut fratrum reprehensio
est, qui, deserta matris familia, indulgentissimi principis
animum commovent ; qui meritis suis plerumque diffi-
dentes, aut laborum parci, optimi regis . . . . Pbenevo-
lentiam cum sua contumelia conjungunt.
Quid dicam ? honoratissimum Cancellarium, minus
nobis gratum *, quam benevolum, nuper amisimus ;
* Hiatus in S. c Edward Montague, Earl of
b Hiatus alter. Manchester. It is perhaps not
442 Duae Buckinghamiae, Cancel/arius.
ORAT. VII.
quem, nescio an culpa nostra, et rerum pristinarum
nimis acerba recordatione minus utilem, et rebus
nostris salutarem, reddidimus. Eum certe elegimus ”,
qui, et maximi patris exemplo, et animi sui voluntate
nos et protegere vehementer velit, et optime possit:
qui causam nostram apud regem agere, illius animum
nobis conciliare, qui nos a malevolorum injuriis defen-
dere, securitatem quam optamus præstare nunquam
desistet. In cujus sinum non tam libenter nos pro-
jecimus, quam ille' amplexus est ; quem præsentissimus
occursus, mirifica patientia, oratio et benigna et ornata
et nobis honorifica, apparatus et sumptuosus et splen-
didus, tum facillimum tum munificentissimum expo-
suerunt ; quem numero, et accessu, et ambitu, etiam
obsidentes et conferti fatigare non potuimus.
De his itaque securi, nostras res agamus, Academici ;
incumbamus his studiis, quibus tam honorifice pro-
spicitur. Tranquillitate atqüe otio, non ad inertiam,
desidiam, ignaviam, socordiam, quod indecorum est ;
magnificentia liberalitatis, non ad mollitiem atque
voluptates, non ad luxuriam et illecebras turpitudinis,
quod flagitiosum est, honore atque dignitate, non ad
arrogantiam, ostentationem, aut insolentiam abutamur,
quod invidia plenum est ; non has ad reprehendendum
ansas obtrectatoribus præbeamus, non hanc viam ipsi
ruinæ nostræ, atque exitio, præstruamus.
Buckingham. His father here
very surprising, that such re-
alluded to, who was assassinated
collections of the past, as Bp.
Pearson here alludes to, should
have made him unpopular. But
see his character after the Re-
storation drawn by Lord Cla-
rendon. Life, part ii. p. 25, 26.
d George Villiers, Duke of
by Felton, was also Chamcellor
of Cambridge. He himself held
this dignity from I 67 I to I 674,
the year of his impeachment,
when he was removed by royal
mandate.
DETERMINATIO,
SIVE DISPUTATIO SINGULARIS,
I)E REGIMIME MONARCHICO.
EGIMEN monarchicum est S. Scripturis maxime
conforme *.
De priori.
Ad quæstionem hanc enucleandam elucidandamque
duo potissimum mihi videntur facienda. 1°. Quædam
sunt a nobis supponenda atque præstruenda, quo reliqua
facilius ac naturalius sequantur, et dilucidius appareant.
2°. Quædam sunt statuenda atque statuminanda, in
quibus ipsius quæstionis natura continetur, et cardo
vertitur.
Eorum quæ præstruenda videntur, quædam ad sub-
jectum quæstionis pertinent, quædam ad prædicatum :
priora ad regimen absolute, posteriora ad idem com-
parate sumptum.
a De hac Determinatione vide Apographo Determinationis al-
Pearsoni epistolam ad Theophi- terius argumentum, quæ non ex-
lum, sive Gul. Dillingham, D. D. stat ; scil. “ Renuente magis-
Procancellarium, in præfatione ** tratu non licet populo reforma-
nostra. Sequitur in Stonesii ** tionem Ecclesiæ moliri.”
444 IRegìmen Monarchicum asseritur.
Quod ad regimen, absolute sumptum, attinet, sup-
pomo 1°. existentiæ necessitatem. Omnes homines
alicui regimini subditos et subjectos esse debere: idque
tum respectu ordinis Deo imprimis accepti, tum re-
spectu boni ad homines ipsos redundantis. Deus ipse
est Deus ordinis, non confusionis. Anarchia omnis est
ejus voluntati contraria, et naturæ difformis. Effatum
et Apostolicum, τόσα \|/vX) é3ova-tas Ü7Tepexoúaraus ÜTo-
τασσέσθω. Neque magis est ex mandato Dei, quam ex
humano bono. Nam licet quis fortasse cogitare posset,
liberius vivi posse sine regimine, ac proinde felicius,
(quia magna pars felicitatis est libertas,) hæc tamen
ipsa cogitatio, et vana et falsa est. Quamvis enim,
quicunque viveret sine regimine, omnia ageret propter
libertatem suam, arbitrio suo, tamen, propter talem
libertatem aliorum, omnia pateretur arbitrio alieno.
Atque ita dum videtur esse liber inter liberos, est
omnium hominum libertati servus.
Atque ita non immerito supponitur primum quæ-
stionis vocabulum, scil. regimen.
Suppono 20. Non esse unam regiminis formam, sed
multiplicem, ac variam. Varietas autem hæc non
fundatur in ipso imperio, seu potestate imperandi :
ipsum enim imperium ubicunque est, idem est. Neque
fundatur in subjectis, qui ubique eadem ratione po-
testatibus sunt subditi : sed in subjecto potestatis, seu
imperii, hoc est, respectu imperantis, non respectu
obedientis ; ratione personæ cui facultas inest, non
ratione personarum ad quas extenditur. Licet igitur
subjectum imperialis potestatis, qualecunque sit, con-
siderari possit tanquam persona ; cum tamen ita com-
sideratur vox Persona, non nisi æquivoce sumitur. Et
quicquid est causa illius æquivocationis, idem est ratio
distinctionis in forma regiminis.
Monarchia S. Scripturæ conformis. 445
Jam vero personæ, in quibus consistere potest po-
testas civilis, vel sunt plures, vel una. Evidens autem
est formam regiminis eandem non esse, ubi regimen
uni homini committitur, et ubi pluribus. Cum autem
uni homini potestas suprema contingit, appellatur
Monarchia ; cum pluribus communicatur, aliis nomi-
nibus censetur. Quæ autem pluribus communicatur,
vel omnibus tribuitur, vel aliquibus tantum ; si tri-
buatur omnibus, recte regimen AnuoKpaT{α appellatur :
est enim δήμος, populus, qui si potestatem habeat, quæ
κράτος nominatur, tum, præter populum, eumque pa-
rentem, qui imperet nullus est: si tribuatur aliquibus,
qui omnibus pauciores sint, adeoque aliqui ex populo
ab omni potestate civili excludantur, tum recte regi-
men 'Oλιγαρxia nominatur: sunt enim 6\iyot, pauci ;
et quicunque omnes non sunt, aliqua ratione pauci
dicantur, quia omnibus pauciores eos esse necesse est.
De antiquorum itaque divisionibus non litigo: quæ-
cunque enim sint, ad unum aliquod ex his membrum
necessario rediguntur. Necesse est enim ut omnes
regantur aut ab uno, aut ab omnibus, aut ab iis qui
omnibus sunt pauciores ; plures enim omnibus esse
non possunt.
Tres itaque formæ sunt regiminis ; monarchia, ubi
unus habet potestatem imperandi, cæteri omnes habent
necessitatem parendi: oligarchia, ubi aliqui præsunt,
cæteri subsunt. Democratia, ubi omnibus competit
potestas imperandi, et omnibus imponitur necessitas
parendi.
Atque ita non male supponitur secundum quæstionis
vocabulum, scil. monarchicum. Atque de regimine
absolute sumpto quatenus pertinet ad subjectum quæ-
stionis.
De regimine comparate sumpto, quatenus ad præ-
446 Regìmen civile ad bonum spirituale confert.
dicatum quæstionis pertinet, idque ex sensu S. Scrip-
turæ, suppono, 19. regimen civile non tantum ad civile
bonum conferre, sed etiam ad spirituale. Atque hæc
est elevatio primi suppositi. Appellatur quidem, hu-
7nana creatura, 1 Petri ii. 13; sed obedientia ei im-
peratur propter Dominum : ύτοτάγητe Tdam άνθρωπίνη
Ktiaret, διὰ τὸν Kûptov. Administratio quidem est hu-
mana, sed ordinatio est divina. Quisquis enim obsistit
potestati, Dei ordinationi obsistit. Rom. xiii. 2.
ὐτοταγ}, hominis, étttay), Dei. Licet igitur potestas
sit civilis, tamen effectum habet spiritualem, et ex-
tendit se etiam ad forum conscientiæ. Necesse enim
est sul)jici, inquit Apost. ad Rom. xiii. 5, non solum
propter iram, sed etiam propter conscientiam. Obligat
enim potestas civilis, non quidem directe et per se,
indirecte tamen, et per ordinationem Dei. Magistratus
jubet, subditus necesse est ut pareat : non ideo quia
magistratus jubet, sed quia Deus imperat, ut jubenti
magistratui pareat : quicquid autem Deus imperat,
conscientiam obligat.
Neque tantum habet ordinem quendam ad rem
spiritualem, sed etiam multum confert, ae vim magnam
habet, ad spirituale bonum. Nam magistratus non sunt
metui bonis operibus, sed malis. Rom. xii. 13. Si
autem sint φóßos τὸν κακόν ἐρ^yov, tum quo minus
peccemus, terrore suo efficiunt ; at discedere a malo,
est spirituale bonum. Rursus, eadem potestas provocat
ad bona opera, quatenus ea laudibus extollit, præmiis-
que afficit : τό άγαθόν τοtet, και άζεις ἐπαινον έζ αὐτῆς.
At recedere a malo, et facere bonum, magis adhuc
spirituale bonum est. Denique potestates civiles mag-
nam vim habent, occasionemque præbent ad exer-
cendam pietatem, sanctitatemque promovendam ; atque
ob eam ipsam causam, precibus nostris quotidie Deo
Quaestio de I?egimine Civili, Theologica. 447
commendandæ sunt. Ita Apostolus hortatur, ut fiant
interpellationes pro regibus, et quibusvis in eminentia
constitutis, ut tranquillam ac quietam vitam degamus,
cum omni pietate et veneratione. Confert igitur regi-
men civile ad bonum spirituale. Hoc primum. Sup-
pono 2°. Omnes regiminis formas non esse æquales,
aut indifferentes adeo, quin una alteri præferri possit.
Atque hæc est elevatio secundi suppositi in priori
materia. Licet enim imperium ipsum idem sit, tamen
in subjectis non tantum diversis, sed et disparibus,
eodem modo esse non potest. Aliud est, omnes sub-
esse uni, aliud est, omnes subesse sibi : aliud est, omnes
nec uni, nec sibi, sed uno pluribus, se paucioribus, sub-
esse. Cum autem hæc tria idem non sint, nulla potest
ratio excogitari, quare eadem æqualiter bona sint. Ubi
autem mon est certa æqualitas bonitatis, ibi est aliqua
occasio prælationis. Majus enim bonum minori po-
test præferri : atque ideo regimen regimini. IIoc
secundum.
Suppono 30. Prælationem unius regiminis præ alio,
aliquo respectu ad theologum pertinere. Si enim
aliquid regimen alteri præferri possit, ut proxime
Ostendimus ; si regimen quodcumque habeat aliquem
ordinem ad non tantum civilia sed etiam spiritualia,
ut prius probavimus: si quicquid ad spiritualia per-
tingit, ad theologum aliquo modo pertinet, quod ne-
gari non potest ; tum prælatio unius regiminis præ
alio quolibet, aliquo modo theologo competit. Hoc
tertium.
2°. His prælibatis, suppositis, atque præstructis, duo
jam nobis, secundum methodum initio propositam
statuenda et statuminanda sunt ; quorum primum hoc
est: monarchiam esse alii cuivis formæ regiminis,
auctoritate quadam divina, præferendam. Auctori-
448 Regimen Monarchicum a natura Dei.
tatem quandam divinam appello, non plenam ; quæ
non ex voluntate Dei proficiscitur, sed aut ex attri-
butis, aut actionibus divinis deducitur. Talis autem
auctoritas deducitur, 10. a gubernatione Dei, qui, cum
unus sit, regit omnia. Deus autem exemplum se nobis
præbet, ubicunque Eum sequi possumus. Cum igitur
unus multis præest, eo ipso quia unus, et quia multis
præest, Deum aliquo modo refert. Imo cum Adamus
factus esset ad similitudinem Dei, hæc ipsa similitudo
aliqua ratione in eo constitit, quod unus reliquis
animantibus omnibus in terra præesset. Est itaque
quædam auctoritas divina a gubernatione Dei ducta.
2°. Eadem auctoritas a natura Dei quodammodo dedu-
citur, quatenus est osor confusionis, et exactor ordinis.
Ordo autem regiminis consistit in subjectione, et quo
plures subjecti et subordinati sint, eo major ordo
emergit. Cum autem omnes uni subditi sunt, plures
subordinantur quam cum pluribus sunt subjecti; illi
enim plures quibus subjiciuntur nullo modo subor-
dinati sunt. Ubi amplior subordinatio, ibi major ordo.
Ubi major ordo, ibi amplius subjectum divini bene-
placiti. Atque hæc est quædam auctoritas, a natura
Dei ducta.
3°. Eadem auctoritas quodammodo deducitur ab
instinctu naturæ, a Deo ipso animalibus insito et
impresso. Illud autem certissimum est, nulla ani-
malia aut democratiæ aut oligarchiæ subjecta esse.
Et ratio est manifesta, quia neque omnia, neque aliqua
simul consilium capere et conferre possunt. At no-
tissimum est, ex instinctu naturali, a Deo ipso profecto,
multa animalium genera, uni ex grege suo parere.
Atque hæc est etiam auctoritas quædam divina.
Atque hæc sit prima propositio.
Statuo, secundo, monarchiam esse quavis alia re-
Regìmen Monarchicum ab initio. 449
giminis forma iis quæ in S. Scriptura sunt patefacta,
conformiorem.
Jam specimem specitur, jam certamen cernitur. Hic
cardinem vertimus, hic jugulum quæstionis positum
volumus. Ut ergo hoc ipsum demonstremus, funda-
menta enumerabimus, quibus hæc conformitas monar-
chiæ propria ac peculiaris innititur, ac sustentatur.
I. Ac primum quidem fundamentum hujus con-
formitatis est ipsa origo regiminis. Magnum autem in
re qualibet momentum est originis. Novimus quo-
modo disputet Christus, non sic fuit ab initio. Non
potuerunt omnes formæ imperii simul extitisse in initio
rerum ; primo igitur quærimus, quæ prima fuerit. Si
Historiæ Veteris Scriptores consulamus, uno ore omnes
pronuntiant, “ Principio rerum, nationum omnium re-
“ ges fuisse.” Hoc illi dicunt, qui nescierunt quod
fuerit omnium principium ; atque ideo tantum fortasse
dixerunt, quia non acceperant ullam formam reipublicæ.
ante monarchiam extitisse. Nos vero, qui certo scimus
quod fuerit rerum principium, et legimus quæ omnes
omnium nationum historiæ de primo regimine tradi-
derunt, facile inde concludere possumus, quodnam
fuerit initium civilis potestatis. Fide inte//igimus,
inquit Apostolus, factum fuisse mundum verbo Dei, et
eadem fide credimus, factum fuisse in initio mundi
hominem unicum. Huic homini nemo hominum præ-
fuit, proximi homines subditi fuere ; erant enim ex
ipso nati. Non quærit infantulus quam habet liber-
tatem. Certe Adamus filiorum pater, et simul princeps
fuit. Non erat, eo vivente, aut optimatium aut populi
concilium : vixit autem Adamus, plus quam nonin-
gentos annos, ac paterno jure regebat filios ac ne-
potes.
Profecto, Auditores, (licam libere coram vobis. Nos-
PEARSON, VOL. I. (3 g
45{} Naturalis aequalitas nulla.
tri novi politici, vel potius novi Christiani, semper
redeunt ad statum naturalem, ut appellant, in quo,
propter æqualitatem naturæ, ut loquuntur, omnes
homines maturæ ætatis inter se æquales habendi sunt.
Affirmo, statuo, omnibus modis contendo, talem statum
naturalem numquam fuisse in rerum natura. Audeo
dicere, nullum unquam hominem, post Adamum natum,
non fuisse alicui homini, cum natus esset, subditum.
Non est itaque status naturalis, sed status mullus ”.
Primum argumentum : quod magis est conforme
origini regiminis in scriptis sacris traditæ, est aliquo
modo conformius Sacræ Scripturæ, quam reliqua re-
gimina. Sed regimen monarchicum &c. Ergo.
2. Seeundum fundamentum hujus conformitatis est,
actuale regimen a Deo ipso in populo suo institutum.
Nunquam, ut opinor, populum aliquem sibi pe-
culiarem Deus adscivit, antequam Abrahamum evo-
eavit: hunc autem ipsum principem aliquo modo
constituit, certe nemini subditum voluit. Cum pos-
teritatem ejus e Cananæa primum removit, regi Ægyp-
tiorum subjecit. Cum educeret ex Ægypto, unico
Mosi imperium concredidit, post Mosen Josuæ, post
Josuam judicibus, post judices regibus. Hi autem
omnes fuere magistratus singulares, atque aÙToxpdTopes,
saltem respectu populi, atque ita monarchæ.
Argumentum secundum : quod est magis conforme
actuali regimini, a Deo ipso, in populo suo instituto, et
per S. Scripturam tradito, est magis conforme S. Scrip-
turæ quam cætera regimina. Sed regimen monarchi-
cum &c.
3. Tertium fundamentum hujus conformitatis con-
b Aristoteles, 'H τόλις ττρότ€pov i) €«aaTos' ότι άv6poTos φύσ€ν ττολι-
v 9- •
τικὸν ζφον.
Regn//// hojror in S. Scriptis, 451
sistit in antecedentibus actuale regimem, nimirum in
legibus a Deo latis, et promissis datis.
19. Certum est talem legem in Deuteronomio
exstare, atque adeo ante omnem regem in Israele con-
stitutum extitisse; Constituens constitues super te
regem °. Certum est 2°. Israelitas putavisse se ob-
ligatos fuisse ad regem constituendum. Certum est
39. sive licite, sive illicite quærerent regem, volun-
tatem Dei expressam fuisse, ut regem haberent.
De promissis res est certissima. Ita enim Deus
locutus est Abrahamo. Gen. xvii. 6. Reges prodibunt ea-
fe. Ita Saræ, reges populorum ev ea futuri sunf. Ita
Jacobus Deo plenus: Non desisfef seepf)'um a Juda dum
„Shìlo vene7'if. /
Argumentum tertium : quod est magis conforme
legibus a Deo latis, et promissis in S. Scriptura datis,
est aliquo modo S. Scripturæ coriformius quam cætera
regimina. Sed regimen monarchicum &c.
4. Quartum fundamentum hujus conformitatis po-
situm est in peculiaribus privilegiis in eas personas,
quibus actuale regimen concessum est, a Deo collatis.
Quid charius Deo fuit quam Patriarchæ ? quis Je-
hovæ propinquior quam Moses ? quanta Spiritus Sancti
copia perfusi fuere judices? quis apud Deum reges
gratia æquavit ? quis sicut David vir fuit secundum cor
Dei ? plures prophetæ fuere ex familia regia quam
sacerdotali. Imo prophetæ esse desierunt, ubi reges
desiere. Cui unquam Deus eam sapientiam dedit, quam
Solomoni largitus est ?
Argumentum quartum: quod gaudet privilegiis a Deo
in S. Scriptura collatis, est aliquo modo magis conforme
Scripturæ Sacræ quam cætera regimina. Sed regimen
monarchicum &c.
• Vid. Deut. xvii. I 4, 1 5.
G g 2
452 IRegìmen Monarchicum præceptis Evangelicis quadrat.
Atque hæc quidem ad statum populi Dei vel ante
legem, vel sub lege pertinent ; pergamus itaque ad ea
quæ, sub evangelio, civilem potestatem spectant. -
5. Quintum fundamentum hujus conformitatis eon-
sistit in promissis ad statum Ecclesiæ Dei sub evangelio
pertinentibus. Ita enim scriptum est, Isai. xlix. 23.
Et erunt reges nutritii tui, et reginae eorum nutrices tuæ.
Hæc est promissio facta a Deo Ecclesiæ suæ : facta est
a Deo, tamquam magnum beneficium Ecclesiæ datum.
At ubi est promissum divinum, ibi est objectum spei,
ubi est beneficium, ibi est objectum gratitudinis. Ee-
clesia igitur tenetur semper ad sperandum reges nu-
tritios, nutritii autem reges esse non possunt, nisi
reges sint : tenetur semper gratias agere Deo, quoties
nutritios reges obtinet : dum autem fruitur nutritiis,
par est ut agnoscat reges.
Argumentum quintum : Quod regimen promittitur
Ecclesiæ Christi tamquam beneficium a Deo collatum,
est aliquo modo S. Scripturæ magis conforme quam
cætera regimina. Regimen monarchicum &c.
6. Sextum fundamentum hujus conformitatis, in præ-
ceptis etiam evangelicis de obedientia Christiana po-
testatibus præstanda collocatur.
Generale præceptum est, Rom. xiii. 1. Omnis anima
potestatibus supereminentibus subjecta esto. Cum autem
dubitare quis fortasse possit, quænam sint hæ éÉova-tat
$repéxovara ; quid secundum S. Scripturæ sensum illis
verbis intelligatur ; adeoque quomodo illis obedientia
præstanda sit ; apertissime clarissimeque quod velit
Paulus, docet Petrus. 'Y7roTdynTe oôv τάση άνθρωπίνη
cr{aret διὰ τòv Kûpiov, e?te βασιλe δs Ü7TepéxovTt, efte
ijyeuda-w, άς δι` αὐτοῦ 7TeuTouévovg. 1 Pet. ii. 13, 14.
Arg. sextum: Quod præceptis evangelicis de obe-
dicntia civili magis quadrat, est aliquo modo S. Scrip-
Regimen Monarchicum asseritur. 453
turæ magis conforme quam cætera regimina. Regimem
monarchicum, &c.
7. Septimum atque ultimum fundamentum hujus
conformitatis consistit in regio Mediatoris munere, seu
officio Christi.
Erat Abrahamo contemporaneus Melchizedechus;
servo Dei, rex justitiæ. Erat autem Melchizedechus
typus Christi, tanquam sacerdos sacerdotis ; sed et tan-
quam rex regis. Omnis potestas mihi data est, inquit
Christus. Ipse autem est singularis persona, omni po-
testate domata, atque ideo monarcha.
Arg. 7. Quod est conforme regio Christi muneri est
aliquo modo magis conforme S. Scripturæ, quam cætera
regimina. Regimen monarchicum &c. Ergo.
Ut igitur tandem aliquando hæc omnia in unum
argumentum compingam, sic totam quæstionem locu-
pletissime confirmo :
Quod origini regiminis fide cognitæ; actuali regi-
mini a Deo instituto ; legibus ante actuale regimen
latis, promissisque datis ; privilegiis specialibus a Deo
collatis ; promissis ad Ecclesiam sub evangelio perti-
nentibus; præceptis evangelicis de obedientia Christi-
ana; muneri regio Mediatoris Christi magis est con-
forme, quam ullum aliud regimen, est S. Scripturæ
maxime conforme. Regimen monarehicum, &c. Ergo.
Quod erat demonstrandum.
END OF VOL. I.
G
| AN %7 * . ζ ά ■
59 723 ^ ;2
2r3, CH
§ § _•. «
i: : √ {(3i ?
s, §3 SSS - *Ss …
–**$* . **-*** …s*,_
3. \\ . ? ££ -
•;* * • ās $–* ' . •
&? -* • - : p*'**
¢ ç (| (| « • 3
$\'\\W * * *
¥ X, -
iiii
i.
& 37 • j , x* ... - * * . '- * -* - - r - - . ° . * * , P - s , *£*.' r. •. V. -
£**, * £* , .; ' f ; f ' : gît? , 3. ' . ' ;' £ V. [' - ' . .. [& A\£>v
$. ? $ * . A '. ' . \ \i , V. *. - , : , ; . * {\ . • N';-. §• §. * NS. 3 . , > >" . RQS&£.' .
3 . ' Ns N. \sJ§\§ 3. \ SSSJ 3 É¢ $ºr- X. § 3 * * *** „ . §`>--… **Ss. JSsse...esSs 3 a
-. - .j — -— . **«*-. s •• • * • • • _ *> :. a- •s .- ' - *°* . , - • - … *** ** r *- ri g*. ***>*es resar*5
ô - K. --> - ;- - *.• •. - ? •j*. • * * L • • ■ * .- : • S- ç Ę •* e*: *
<< -*-::.*--- * -•- --•-- =-=>25–$ -T-TT *~ * ct*** ***-****** *** _ …*-° * T j :TET .* * 2*^ -g
- æ…] >g<z- ** j ---•-- ' a £ 3 s.--2*r I -2. * * ' . . . 2° Pyr* r-
î * . te * f.?'-•. ? y*2^. , •*«.** 3* ? z ,/? $3, 1 ;</
/' ΦΛ se. f. $. Š { Vì*
/ ® ( ag* *.r &
4 e; ©— • V ζ\ ¥. *
§ $ tJ wr $* * *. Nè §. &
*••_
-*-*- Èæa- - .• s*
32. g _-* &*
*® -*•2 - -^
\ • ?. °, - *. *
- §. °: •. : • : . *…* * T ,
¢ y & *, *. *^® * *<§ • * . : - * •-
®§ *, SSj * : <… *>\s-\*- • . . ~; s.---TL. _ : . • . . . **
- - T. r- . . ā– *i ? '- - >*** ' 3
---- -, - , -* * *** = • -• . ---- ====== -> £-… '- ę*.* - *• *
- - - ^ * . * a* <r « - .
zz- f,^7 * ' A & • £* g 7 .f ( I }
{({, g* $ ' ' '*; , ' s F. - V\ • •
WA£. $ \\\W , • 3. \ \& (\ . '- $& - $. N Tss. *;
§ § §… - *-* *-• - s<< >s * . . . *<>•. §>**- … - £§¤¤ÉÉ. — * -
- • ===== -ijg ****** L- Ε ■>••*?& evtr • - z=:--- Èssë *-* 2.-.:* - - - - - ET ... *- - Ti £>rj- -.-.:e *J*- 22? ??- … ae
„:* ej ^. ā–2** p T. 2.*^ I •* - .<£? .* £ r . . 22* z^/?/,y* £|
.^r «r '- - -» * ' £? • - ar* cg : l. - *
f/ZZ ® . [] u r % ' … ! · | √ í : (
* V& &\,\\.\\\ A. - *A ?& \ ' ' ' • . '-…- SSs.Ns • ><*>_ $*s… . . . $$$
*& SSSa - - §- S<! • . _s --: > •. . T_. §> $>i È ` … È£l:.::.'• ' … f>
.... : '* :.::s<*«g*ç rx - --.-…sesa… r>-*--•…<…E 3æesse *- T -. . • ' - •? aj _… 2* . . .*… _•* V. - z?®*2*
e? .._…:…2º. 2*^ 2,2-r^… '- e- e *P 2 ,2^ 2^2 . •2 æ f?
£??? a Ę. [ ' . /^g* - : I ,' íi ({.
* .. 3 , fî - * . * *? .* w ; \VJ \\ . . . N. \&. .
&* § **•. '- [… • s-2… ---- ….… - - -*- •— - - >r>- .. SS*:Tf*-~ . . . ----
~s><. . E· … ;*. - _s<*>s SS- ** - °- . - •. ā€¤©2r-* * *r * `T
.y< *-* -*' *a s-*=------ --; =3æ - L.-…-- --r - - - 22si -° _>* e* 4*
<<? 2t - * 2* &** «*-* A 27 · <. • Ú
sr « g23 •. - 3 . » $ i &
f Z ,/ r *. (| • . '/ ■ * . § {*!
$ £ :, if ■ . ' ° . * u. ■ •-• • r $. \
'\ \. %$\ • * * • - - - É¢ . Ę .
* sA & • - - **. *s
<§. § $. ìS J-. * • . 3-- - ‹s.
Ę: 3. XJ • *• ** *-: a* ë sexE fi.es Tº- T. -— - - Ss . . . T r*. - •=^? © ! a* <r-;$t;
„g; £7 &a? .* <•--• -^ -<— * — j* •T* 3**
gy| ¥ $. Ar* [] $. (
: ; í ô
® & i.
*,
: * - * * *aa-*-**-* √√<æ* as- a-? «…
í
*--&
#*<- - - g-e
S>

W}
É
|
f
i|
È.
ijĘ
I.
Ü
s<-<<
i
É
i
|
|
ifH
- -..-. - - .*- -*. — . * §ÎÎIIIIIIII|IIII|IIII|IIII|IIII|IIII
iiiiiiiîiï
o-> ris
s;erer; r-3

ģ
{
*
.*
3§3