B 1,035,601 med by Preservation Fimed by Preservation 1995 .I I 'fo ^ij.J*rn^ i~t\ I "".C.I ""I -S - = / KANGINO KAYO SA DALAWANG ITO? Sa isang bagong kasal na babaeng iniyuwi sa bayang sarili ng giliw na kaisang palad, ay ito ang tanungan ng mga tao: MAGANDA BA...? MAYAMAN BA...? MARVNONG BA...? Sa Sinelas naman ang mga tanong ay ito: MATIBAY BA.... MAGAI:'DA BA...? "MASARAP" BANG ISUOT.... Ang tatlong katanuaigang iyan sa sinmelas ng ANG TIBAY ay madaling sagutin: Matibay, Maganda, Napahasarap Isuot at Napakamaginhavwa Kaya naman sa lahat halos ng dako ng Kapuluai, buhat s~a lalong mahabaiilika, hanggang sa lal.irg maliJrap ang kinawiwilihang isuot ay mnga sinelas na yari sa ANG TIBAY TEODORO C 3 KATINDIG ~ORI BIO TEODORO,-Mayart PANGULONG TIhDAHAN MGA KASANGAY: AT PAGAWA AN 2261 Ave. Rizal AT PAGAVAA.N: 628 Azcarraga 710-712-714 Ilaya 1742 Azcarraga 727 Tabora P. 0. Box 333 712 Legarda. BABASAHING MAKATATAWAN6G MAKA6AGALIT BALUGBUGAN AGUINALDO vs. QUEZON Pagtatalong may uring Balagtasan = na nilahukan ng sili't paminta 'INUL AT N1 Flor. 'T. Collantes Kuntil 'Butil UNANG PAGKALIMBAG 15,000 SALIN MAYNILA, K. P. ABRIL, 1926. <~~ ~ ~ ~~~~~~~~~~~~~~~~?s In Ak *- al f s l l O t l~ ^It 0' U-4 0. 4 C$ ot^^ o5 -J ~ ~ ~ ~ ~ ScS^ ^S I II I Ej- VsJ-r S ' WI BABASAHING MAKATATAWANG = MAKAGAGALIT BALUGBUGAN AGUINALDO vs. QUEZON Il\ Pagtatalong may uring Balagtasan na X nilahukan ng sili't paminta INULA T NA Flor. 'T. Collantes Kuntil Butil UNANG PAGKALIMBAG 15,000 SALIN MAYNILA, K. P. ABRIL, 19'26. I _ ~ ~ ~ ~ KO Pahayag Hindi maipalilimbag ni maitatanghal ng sino man nang walang ganap na kapahintulutan ang sumiulat at sinomang marapatang iumabag Lay paguvsiin sa may kapangyariha n. Ipalalagay na nakaw ang hindi magtaglay ng tatak ng may-ari. FLORENTINO T. COLLANTES ( KUNTIL-BUITIL) C --- —-— LI --- — -- -- ANG SUMULAT 1. (Kunt1l ]hut i) PAGHAtIANDOG..-'.',' Si hilimg ng lmg tanging kaibigaa. lipimlimbag ko itoug Balugbnugan ito'y lumabas na sa Buhay Lansangan nalagay sa pitak ng mga biruan, at sapagka't biro at katatawanan - kaya pati tula'y biro-biro lamang, At ngayong malimbag ay buiong pagalang na hangdog ko ito. sa 'aglalalaban... Handog ko sa tangi't mabunyiAg Heneral " nang di malilimot nating himagsikan, Handog ko kay Quezong sa kapanahunan ay isang Bayani ng Katahimikan. ' F. T. COLLANTES.,.: '(,;, * v - (__z. tBALUGEUGAN' MGA BAGONG HUG(S NA SUKLAY NA KCAREY Na may Gintong 12 IK. I-lalaga Pt;.OO n-' i,0 a.: I I i I I I II II I I i i I I Vl( S:'-8;)57 Ave. Rizal Maynila, K. P. /.:alahatli lamalng jig tllay Tn 1; alakh't anf 'TORINA (X. DE l APkIik.AI. Importador ng Diarnante at Perla, Telefo H)o No. 2-7;-1l1'. I 1. I I I....... '.. 0 Jll 1.., -KUNTIL BUTIL S..... BALUGBQUGAN AGUINALDO vs. QUEZON LAKANDIWA: TIO SAM. GAT USIG: LEONARD WOOD]) GAT PAYO: JUAN DE LA CRUZ PARALUMAN: Bb. PILIPINAS. PAKSA: SINO ANG MAY SALA? | Magkaibigang parang pagkit Cuando se pelean los compadreesl kumng.magtalo parang lintik. salen hIs vierdades. 4 BALUGBUnGAK Pabangol Gamot at Pagibigl! Sa isang dalagang tila nagdammdam at may hnmakit sa binatng hirang, kung ang pagtatampo'y ibig mong lunasan ang iyong taglayin sa iyong pagdalaw ay PABANGONG galing dito sa "NATIONAL'"; Pagka't ang pabango dito'y katamisan at may pulbos ditong amoy pagmamahal. At kung ang giliw mo naman ay may-sakit at lunas ang nasa ng may dusang dibdib; Sa "NATIONAL DRUG", doon ka lumapit biunili ng gimot sa sakit ng ibig, sa minsaog inuunin o kaya'y ipahid ang datihang sigla'y muling magbabalik at magliliwanag ang magandang langit. SA KALIGAYAHAN AT KAPANGANIBAN, SA LANGIT, AT LUMBAY ISAGUNAMGUNAM ANG National Drug Store AVENIDA RIZAL BLG. 541 TELEFONO 599;ll: XITNTIL BUTIL.5 - SIMULA - LAKANDIWA: Ito'y balugbugan ng dalawang tao na kapuwa bantog sa lupaing ito; si Manuel Quezon at si Aguinaldo sa harap ng lahat ngayo:'y magtatalo, ang dalawamg iya'y kapuwa. Pangulo isa'y sa Samaha't isa'y sa Partido. Tayo'y manahimik at ating pakinggan i;itong bagong uring pagbabalagtasan; Muli't muling samo'y ang katahimikan ulinigin natin itong Balugbugan; Ang paksa po nila na pagtatalunan: Kung sino ang taksil sa kasalukuyan,:-...... Ang dalawang ito'y niagkaibigang putik sa pagmamahala'y katulad ng pagkit, at pagka't ganito. di samakatunwid, kapagka nagtalo'y pihong parang lintik; "cuairdo se pelean" itoug "Magkompadres," makaasa kang "salen las verdades," (KAY QUEZON) Magsimula kayo binatang Tayabas ang lahat ng sakdal sabihint sa lahat, sa lagay ng bayan na kulang ng palad ' ~ay sabihin ngayoin kimg ano ang lunas, at dito sa ami'y inyong ipagtapat sa 1aya'y kung sinc ang sumasalungat..,. x g, ' ' +.'82~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 6 BALUGBUGAN w 6 BALUGEUGAN MAKATANG TAYABA.S I ( 1, I ""'o 1-1 i - 0 _-1 3 KGC. MANUEL L. QUEZON (Pangulo fig Senado) i 1 -i:..".' QUEZON: Magandang gabi po inga kababayan ang unang bati ko sa nagkakapisan, ang lupang Tayabas ang pinanggalingan sa bayang Baler konig pinakamamahal. Ako'y napaiito't inakikipaglaban sa kahit na sino nr. magbalhgbugan. Doon po sa amin sa gawing Tayabas lahat ng lalaki'v niakikipaglamas, maghuhat sa Ita hanggang sa Dumagat ay di nangingimi sa kulog ma't kidlat. at kaming sa bundok Hanibauwan buhat laon ng panahong ang laya'y hinanap. IKUNTIL BUTIL e MAKATANG KABITE { c C I I r KGG. EMILIO AGUINt.ADO (Pangrlo fig V. dje la R.) Kaya naparito ako sa Maynila ibig kong maglingkod sa irog kong lupa, kling dahil sa. ating minimithing laya Waig taba ko'y handog na gawing mantika, yaring aking lama'y alay ko ring kusa nang c'ahii sa bayang ikafitimawa. AGUINALDO: Bunying maginoong matamis ang bibig ako'y natutuwa at ikaw'y sumaspit, laon n!ang araw kong pinakananais ' na tayong dalawa ay makapa.gtagis, bunying Lakandiwa, tulutang magsniit ang batang Kabiteng tumubo sa Kawit. 8 BALUGIUGAN Yaling pagkatao, Lakandiwang mahal sa pa.gkabata na ang laric'y digmaan noong kami'y musmnes sundasundaluhan at ang aming laro ay geragerahan, nang ako'y lumaki minum utyang bayan talastas na ninyong nakipagpatayan. Yaring katauha'y nagtikim ng gutorn natulog sa knral, kumain ng tutong, kung dahil sa bayan akong inyong kampom ang naligtasan na'y maraming daluyong, at sa balugbuga'y handa ako ngaycin kahit umagahin kcy Manuel Quezon. QUEZON: Hanggang umnagahin kayo ay tatagal? Di lalong mabuti't nang magkalinawan, matanong ko kay( sa mga nagdaan. Bakit po ba niyong magpista ni Rizal, nang mag "yo prctesto" itong ating bayan ay ang Veterancs ay di nakipisan? Hin:di po ba ito ay pagtaliwakas sa nagsisitutol na inyong ka-balat, Kami'y na sa daan at n:aniamisnahaag kayo'y na sa balhay at namamanatag, sa pagtutol namiln kami'y n'ama.malat kayo'y na sa bahay at hihikabhikab. Ngayou ka magsabi Heneral Emilio knngdi kamralian ang nagawa ninyo, ang hindi pagsama sa pag "yo protesto" di ganap ang inyong pagka-pilipino, baya'y tumutut-,l ay tahimik kayo. "Si Clorianang poc'y malayo lgmeddo".! *I i Ar,I1',,l k, i KUNTIL BUTIL AGUINALDO: Maginoong Quezon huwag kang patuin nang kung matinik man ay hindi malulim, baka ka maparis sr taga San Kintin sarsar na ang bangka tikin pa ng tikin, sa mga tanong mo kita'y sasagutin ulinigin "hijo" yaring sasabihin. Sa pag "yo protest&" sa araw ni Rizal kami'y di sumama dahil din sa bayan, kayo'y tumututol sa Luneta hanggan ano, si Rizal ba ang tinututulan? "Yo protesto-Rizal Day" anong kahulugan di ba 'tuimututol kay Rizal na araw? Kung ang Malakanyang ang ibig mabaka ano't ang tinungo ninyo'y ang Luneta? Ang iniiha'w mo'y malayo sa baga may palagay akong hindi matutusta, tanong ko sa iyo: Marami bang bunga? sagot mo sa akin: Paring nagmimisa. At ang veteranos di na kailangang palaging sumnama sa mga lansangan, kami ang panghuli sa anomiang bagay leong natutulog, tahimik na bulkan, kung kayo'y hapo na sa paghihiyawan kami ang "remate" sa pagpuputukan. Ipaghalimbawang kami'y sumamna rin at sa "yo proteste" nakipiling piling, aming isinuot itong damint naming ginamit nang una sa gitna ng dilim, ngayon, may gumulong marikanong lasing pakana ng "hinggo" na kalaban natin. iO BBALUOBUGAN Ngayon, pagkv't tayo ay sakop na bayan sa bawa't gagawi'y nagaalinlangan, kung amuing bugtagin ang lasing na kawal, kawal versus kawl. initsa ng patayan, kung hindi kibuin ang paglapastangan kaylan ma'y hindi na pagpipitaganan, Ayan ang sagot ko sa I.khat moiig tanong prinsipe Igmediang ibig magkatusoni, huwag kang pumearis sa puto sa bumbong na kungdi sulutin ay hindi mailamnon, pintas kayo rire, pintas kayo doon itorg ba-anj natin nana'y nabubaanr. QUEZON: Kuing sa e.-sVllemn po iyang sagot mnyo kay -m.estrong Hreniundez ang nota ay sero, Heneral ng isaIg sakdal laking hukbo sukat bang matakot sa isang lasenggo, ku.t a',g1 isani:'{ing sa nvyo'y manggulI tunmawaig ng pulis, ipakalaboso. At sa "yo protesto'y" lalong hindi tama knug ang ibig ninyo ay panamayapa, kung sa Malakanyang tayo sumagasa ang katulad nati'y namamalibhasa, matutulad tayo sa nagdalahirang nakipagtakapan mr gera bunganga. Kaya sa Luneta namin isinigaw nang ang bnong mundo ay mapagsabihan, hini man tinungo iyang Malakanyang may palagay kaming di na kailangan, tayong Pilipino.y may kawikaan "hampas sa kalabaw, sa kabayo'ng latay". KUNTIL BUTIL 11 AGUINALDO: Sa kabayo'ng latay?..: tila iya'y taIia at lalong lalo na ang gera bunganga, at yayamang kayo'y siyang nagsalita ang hakakakatulad lurang patingala, kayo sa hiyawan ay lalong balita lura nang bumagsak, lumagpak sa mukha. Kaming veteranos walang ingay-ingay di paris ng ibang palaging makangkang, kap::g nakagawa kahit minting baay ay palalakihi't ipagbabantugan, kung minsan ay pati mga klatusuhan ay minamalaki't ibig pang samalian. QUEZON: Bunying Lakandiwa, marangal na Hukom. sa nagsasalita'y ibig kong magtanong. LAKANDIWA: Milio Aguinaldo tatanong si Quezon mangyayari po ba na inyong matugon. AGUINALDO: Nakahanda ako na sumagot ngayon sa kahit kanginong nagtapos sa katon? QUEZON: Knn gayo'y trllin ninyo ang tinurang ginagawa naming,mga katusuhan, ito.'y nararanat na maliwanagan nitong nakikinig na nagkakapisan, kung lumitaw itong kasinungalingan bunying Lakandiwa siya'y parusahan. I2 BALUGBTUGAI ' 12 BALUGBUGAN' AGUINALDO: ~ Itong katalo ko yayanang maulit zpakinggan mo bayaal, ang ipagssisulit. nangyayaring ito sa iyo'y di lingid kaya ikaw bayan ay dapat magisip, aking tuturulin sa katotong ibig itong katusuhang akin nang binanggit. Nang unang parnaong bata pa si Sabel may isang partidong lubhang kabilanin,. raroong ang ngala'y pagpalitpa!itin at maging sa gawa ay balisawsawin, sa kagaganito baya'y nrakapansi't malapit na silang ihulog sa bangin. Nang nalalapit na sa bangia ng hukay ay biglang kumapit dito sa kalaban, katuwiran uiya'y sakaling mamatay ay calawa si'a sa isang libingan, kung sakasakali mama't magtagumpay sarili lang niya itong kabantugan. Katusuhan ito't painuinulitika kaya hindi namnin ibig na suniama, kung baga sa "poker", ay "bluff" ang kapara pusta'y tailouig lote'y sama ng baraha, ang "dos pares" mo po'y. mangangalabasa pagka't ang hawak ko'y itong "triple jota." QUEZON: "Triple jota" laiang ay naginamagaling at ang dos pares ko'y ibig na talunin. kaya't ang nangyari nang inyong tawagin dos pares na "aces" ito palang akin, "quadruple" palang kasama ang "joker" kaya hindi dapat itong dcuhapangin. KUNTIL BUTIL 13 Sa ginawa namin na pagkakaisa kung ang tawag ninyo'y pamuanulitika, ay ang gawa ninyo'y ano kaya baga kung baga sa sabong sa puti't sa pula? Kayo'y Pilipino't isal.g patriota dapuwa't si Wud ang inyong kasania. Iyang si Gat-Usig ay aming kalaban ano't siya'y inyo. g tanging kaibigan? Ang katu.ad ninyo'y pusong salawahang sa dalawang agcs ay ibig nianagwan. at kataka.taka ang ibig samahan isang marikalong kaaway ng bayan. Kung itong Konseho Supremo'y masama ano't ang kumatig ay buo ng bansa, ang kababaihan, matanda at bata maging relihion ay sumamarg kusa, kayo lang ang tanging bumubukod yata at sumnasalungat sa aming a.dhika. Kahit saan bayan kami pumatungo ay nangagsasaya a:-g lahat ng tao, sa natatag ngayong Konseho Supremo kasama ang lahat, matangi sa inyo, dami ring kasamang mga betarano at ang aking saksi ay sina Sandiko. Ang mga Sandiko'y manghihimagsik din ano hindi po ba at kasama namin? At sa mga bayang,amin namg narating bawa't beterano'y ibig makipiling; dapuwa't may hiwaga't nakatagong lihim na sa ibig nila ay nakapipigiL 14 BALUG.UGANT At ito ang isang di namrli malaman na baka kayo na arg pinanggalingan, baka kayo na rin ang siya-g may iihami na itong Sangdugo'y di dapat samahan, kaya't nangariganib, akong balang amaw a,. g Samahlin niyo'y magalyurayluray. AGUINALUO: fliagkalurayluray? Huwag kang mangamba, hindi ningas kugon kaming magsasama, kami'y watak watak ninyong nakikita giigni't lihim kamliu..g nangagkakaisa, itong Veteranos buhat pa nung una kapag binakbak mo mahihirapan ka. Nalaman ha ninyo, bakit kami ganya:n pagka't nagtiis na ng hirap sa parang, hindi tulad, ninyong pawang kayama. an at ang binabaa'y ang KABAN NG BAYAN, kami'y hindi sugod sa kapangyarihan at di nanananghod niyang katungkulan, Kung ako man ngayo'y kaybigan ni Wud ay huwiag isakit niyang inyong loob, magbuhat nai g tayo'y kanilang masakop ng'aycn lang tin.,nghal itong Veteranos. Sinong gobernador a-g dito'y sumipat na nagbigay galang sa nangakihamok? QUEZON: Alto kayo riyan, mabunying Heneral huwag magpatuloy ng pagsasalaysay, kurg tunay na kayo ay iginagak.ng at sa ngalan ninyo siya'y may pitagan, ay hindi gagawin ang pagpapatanggal sa bagong gusali niyang "kalayaan". KUNTIL BUTiL 15 At tinay bang kayo'y ayaw ng tungkulin? nakakahalakhlak iyang ganyang tuling, si Jose Melenciong manugang na giliw ang tungkulin riya'y saan po ba galing? at si Escaimilla, inyo ngang sabihin nang sila'y mapasok, di ba inyong hilirg? Ang kabav. ng bayan ay nabanggit niniyo balantukang sugat nararamndman ko, di ha buwan-buwan ay may.isang libong inyong natatanggap na parang sustento? Oh! napakakirot ang bagay na ito isaisang-tabi at aargot tayo. ANG GURO SA PANANAHI ANG PATAHIAN NG MGA MAGINOO AT SPORTMEN Tel. 4-82-84 1004 Azcrraga 16 BALUGBUG,~N GAT5USIG ***' KGG. LEONARD WOOD (Gobernador Heneral sa Pilipinas) LEONARD WOOD: Mlister Laka:.diwa, ako ay tulutang makilahok dito at magbalugbugan, yayamang bimnnggit ang aking pangalan tila ang sumagot isang katungkulan, kaya ko inalis, letrang kaeyaan nang sa bayan, ako'y makaganti naman. Wika ng Tagalog ang kinaing buro burong iluluwa na' g kumaing tao, kung sa aki'y galit silang Pilipino sa kanila naman ay galit din ako, kawikaan ngayon ay bato sa bato "un clavo arrarca" isang "otro clavo." KUNTIL BUTIL 17 Ang katuwiran ko kung alko'y kinagat ang J.Ui-at hintayin sa akin ay ngatngat, at kung "estrlbilyc" ang aking tirnanggap "kinuliki" naman yaring ibabayad, di ko kasalanan sa kanila buhat sila rin a; g unang dito'y nagtatakap. LAKANDIWA: Hintay muna kayo mabunying Gat-Usig dalawa'y bayaan sa pagkakagalit, pag sila'y nagsakdal ng mga sinapit noon ang panahot. g kayo ay gaunuhit, Bago ka humigop hintaying lumamig mainit na sabaw papa'tos ng bibig. Magpatuloy kayo mabunying Heneral at inyoi. g sagatin ang tanang salaysay, lahat nang kay Quezon na ipinaratang ay paliwanagan sa harap ng bayan. Tunay nga ba g kayo ay sa buwan-buwan ay may isang libong kinakamtan-kamtan? AGUINALDO: Darakilang Hukom, bunying Lakandiwa tuniay po ang izyong ngayo'y kawiwika, dapuwa't ito po'y isang ganting-pala na bigay ng bayan sa aking ginawa, ito'y hindi limos, ni hindi rira awa di ko hinihingi, sila ang nagkusa. Saka ang totoo di ko kailangan kung ito'y bawiin, pasasalamatan, pagka't tag totoo! ang kabayanihan bunton man ng ginto'y di mapapantayan; Buhay na ginamit dahilan sa bayan nabibili baga ng sairgmundong yaman? 18 BALUGBUGAN Ito ay kaloob nila't pagkilala kung aking tanggiha'y parang paghamak pa, kaya ko tinanggap iyang alaala'y sapagka't larawan ng naglahmig saya, sa sanglibong iyan na munting halaga Buhay na palagi yaong RepubJ'ika. Sa sinasabi po na mga tugkitlin di katotohanang ako ang niay bilin, ako'y di pulubing bala na'y hiniling di ako nanghingi sa sieo ma't alin, sila'y naghahandog kung di ko tanggapin ang kahiyahiya'y tila sila na rin. Saka si Melencio ay sadyang nahirang di dahil sa hi-ling ng taong sinoman, ktngdi pagka't siya ay may karapatang humawak ng gayong mga katungkulain, at si Escamilla ay gayon din naman may sapat na bait at katalinuhan. Iyang sina Quezo'y di sukat malirip sala na sa lamig, sala pa sa init, sistema imbudo ang nakakawangis pagpasok, maluwang, paglabas, mahigpit, kapag gawa nila'y pintasan mo't galit ikaw ang gumawa't nagsisipagngitngit. Ako raw'y kaibigan sa Tgayon ni Wud Oh! panibughuing masukal ang loob! di ba't si Quezon,man nang nangakatapos ay kaibigan din nitong inaayop, sila'y parang prayle: sundin mo ang utos nguni't sa kanila'y huwag manghimasok. KUNTIL BUTIL 19 Nagibigan sila, hipon at kamatis na sumasagyok pang isawsaw sa patis, nguni't bakit ngayong sila'y iniagkagalit pati ibang tao'y ibig makingitngit? Bakit idadamay ang nananahunik at di sariliinang lumaban ng "fight". Maginoong Hukom, mga napipisang nagsisipakia:ig nitong bajugbugan, iyang salamangka ay napakalinaw niyang mga taong kunwa'y makabayan. pag di ka sumama ay pararatangan ang katapatan mo'y pinagdududahan. Parang mga prayleng laging nardnindak pag di ka sumnama'y di ka inaliligtas, labas Ag rejihyon ay mapapaliamak kaya marapat ka na imakipagyakap mnatandaa naig dala, gaya niring "edad" kung lilinlangin pa tila maghilhirap.!iayo ang saksi kong nang nagdaang araw si Quezo'y palaging na sa Malakanyang, kasalo si Wud sa harap ng dulang habang kumnakain ay nagtatawanan, mnga nomnbramiento'y pinaguusapan ang iba ay hukom at ang iba'y pislal. Data.puwa't ngayong sila'y magkagalit itong si Manola'y nagaalumpihit, at ang ibig niya sa kanyang ka "fight" ang lahat ng tao nama'y makingitngit, ang gawang ganito sa lupa't sa langit batas ng bulafing bumabalikidkid. 20 BALUGBUGAN Ngayong ang (aLawa'y amfgkagalit na nga parang pusa't asong laging niagbabangga, nang sa akin naman isa'y umagsisa ng taong mayroong matalinong diwa, Kung ako'y magtapat kasalanan kaya.? Sumagot sa tanong hindi kaya tama? QUEZON: Sa hinabahaba ng kanyang tinuran ang napapansin lo'y isang bagay lamang, di ko akalaing ang isang Heneral ngayo'y inagsalitang tila gustong ayaw, paris ng babaing namamatay-takaw pakiusapan mo't tumatarang-taramg. Yamang di nasagot ang tanong kong lahat sasariwain kong pamuli sa hagap, mabunying Heneral ihiyong ipatawad kung kayo'y pamuling aking masiyasat. Tunay po bang kayo'y may padalang sulat tila pagbabawal sa mga kabalat? Pingbabawalang sa ami'y suimaina ganyan daw ang liham, totoo nga po ba? Bakit naman gayon, kung kayo'y ayaw na Ano't pipigiling sumapi ang iba? Kanikaniyang gusto, kanikaniyang pita may patay sa yaman, may patay sa ganda! Sa buhay na ito'y di.dapat pigilin sa naiibigan ang sino ma't alin, pag sinansaia mno ang isang paggiliw ama man at ina'y pagtatananan din, ang ibang Samaha'y siyang saksi namin.urapi rin sila kahit pinipigil.? RXJNTIL BUTIL 21 Talagang ganoon ang agos ng tubig pag hinahadlangan ay sumasagltsit, pumapakabila't lalong bumibilis dunmadagundong pa at humahaginiit kaya Heneral ko huwag nang,nagpilit na biguin kaming iyo ring kapatid.: l Huwag nang bajiggitin iyang katungkulan sapagka't mahirap malabasan iyan,") at para sa akin ang katotohanan yaring turgkulin ko sa inyo ay alay, kuing kami ay inyong pakikisamahan? ' kayo'y aming puno, kami'y inyong kawal.,; Sapagka't sa ami'y totoong makirot na kayo'y palaging kasama ni Wud,.: -- isa.-g Pilipino na nakipaghamok sa hangad lumaya itong bayang irog, di dapat sumama at sumukut-sukot sa inga kaaway na nangbubusabos..,,., '., AGUINALDO: Mahal na ginoo, maraming salamat sa katungkulan mong sa akin ay gawad, iyan ay pagtinyng di ko matatanggap sa katauhan ko ay isang paghamak, sarilinin mo na ang lahat at lahat pagpunuan mo na ang nahihikayat. Nguni't kung sa akin malayo ka bigan ang kalumbibit mo'y aking nabibilang, kung kita'y magbuga'y aking nalalaman na ang puhunan mo'y hindi magtatagal, kaya pakinggan mo yaring katugunan nang sa muli muli ay magdahan dahan. 22 BALUGBUGAN Sa Veteranos nga ako ay may kaita at ang sinasabi'y nalalaman mo na, buhat sa simula't tungkol politika itong veteranos di dapat sumania, iyang politika'y higit sa itika pag nilapitaa mo pihong mahahawa. Iyang politika'y sunog ang kabagay pag 42 ka nagbalot ay masusunugan, at ain' politika sa isang samahan simula ng gulo at pagaalitan, kung kaya rga ito'y dapat pangilagan mikrobio at lepra sa pagsasamahan. Ngayon. kung sa inyo'y may ibang sumama di ko hinuhuwag ang pagsama nila, ang sinasabi ko ay ang disiplina ctapat gulitain sa tuwi-tuwina na, kapag daw masama ang isang kasama laLo pang mabuting ikaw'y nagiisa. Kaming veteranos ay nagsumpaanan na sa politika'y di makikialam, kung sila'y magtaksil sa bagay na iyan ang masasabi ko'y di ko kasalanan, may dalawang landas itong kabuhayan may patungong langit, may patungoa g hukay. Iyang politika ay palayok manding kapag hinakwan mo'y puno ka ng uling, kung kaya ba namia't sa alituntunin iyq'y sadyang bawal sa kasa-i namin, sa palatuntunan kung sila'y magtaksil ako ay wala nang anowaeng sagutin. RKUNTiL BUTIL Ngimi't palagay ko at paniniwala sila'y pursong tapat sa kanilaug sumpa, at sa Sanggumiang wika mo'y Pangbansa may palagay akon;,g di sasapiig kusa kahit di sumama ay makagagawa e.t makatutulong sa ating paglaya. Saka ang Konseho na Supr mong iyan 1-atiwala akang dci pangkalahaua;n, tago itinatag iyalt ra,.agtibay hndi itinanong sa lahat rng bayan. aug inaraming tao'y hindi kinaalam masasabi baga na pang kapuluan? QUEZON: Sinasabi ko na't may mararating din ang binumrto-bunto hiningang malalinu, isang Agxuinaldo, di ko akalaing sa katanghalia'y mangarap ng gising, ang Sanggunian po tung kakalabanln mabunying Heneral kayo'y hihirapin. At itong sangdugo, kapag pinulaan nangangamba akong kayo'y mahiyawam, at ang aking sa.ksi'y ang pinangyarihan ni Agoncillo pong aking 'minamahal", c'oon sa San Pablo, kami'y binanatan kayo ang sumaksi "pinaul" ng bayan. At sa pananalig bunying Agninaldo huwag ding panulos sa buhay na ito, at ang aking saksi ay sina Mascardo tinanggap ang tungkol na aayaw ninyo, at maraming bayang matuturol akong samapi sa aming katulad ng Bago. 24 BALUGBUGAN Nangangamnba kayo't ito'y pulitika parang natatakot na kayo'y mahawa, ipaghalimbawang kayo ay may Ina halimbawa lar.ang, sakit ay kohl:ra, dahil ba sa takot pababayaan na kasakdalang ito'y mamatay sa dusa. Kung magkakagayo'y solopikang anak hindi nagpunyaging ang Ina'y maligtas, ganyan din ang sakit nitong Pilipinas gagaling kung tayo'y magyayakap-yakap, dapuwa't kung kayo nama'y sasalungat laya'y malilibing na di magliliwag. ~..;: Hingi ko'y patawad mnabunying Heneral kung ang sabi ninyo'y di ko panaligan, ang paniwala ko'y hindi naman tunay na ang politika ay nilalayuan, ayon sa balita at higing higingan politika ninyo'y pailalim lamang. AGUINALDO: Atension, -Alto!!Hep! Ikaw ay tumigil ang pagpaparatang ~di mo dapat gawin, sapagka't kung sino ang palabintangin tandaan mo't ito'y ang palaumitin, ang mamulitika'y m.alayo sa akin pagka't ako'y tapat sa sumnaan namin. At iyang Mascardo na iyong tinuran makikita mo rin ang kahahangganan, ang kanyang ginawa ay parurusahan marahil ng aming giliw na Samahan, pagka't 'ang di tapat sa sumpang matibay,maging sa impierno'y di kagigiliwan. KUNTIL BUTIL 25 At ang pagkahiyawsa kay Agoncillo makibalita ka at hindi totoo, may dangal pa naman ang bayang San Pablo at sa panauhi'y hindi manggugulo ang mga balita ay nakahihilo pag agad nanalig malilito kayo. Ang lahat ng bagay kaibigang Quezon bago panaligan isiping hinahon, baka ka maparis sa taga Malabon lumuhod sa intsik ang. akala'y poon, hindi milagroso ang lahat ng patron, di pawang totoo ang mga himaton. QUEZON: Sa panahong ito di ko.mnalumat mayroon pa pal.ang mga Sto. Tomas, ayaw maniwala sa hatid ng kawad magpahanggang hindi inlahipo ang sugat, sa nmga balita'y mayroon ding tapat di bawa't balita'y gawang taratitat. Iyang si Mascardo'y Inyo nang bayaan na ma.lapaglin;kod sa irog na bayau, s:- isar utmigkulin kung kayo ay ayaw bayaar ang iba na maglingkod naman, kung dahil sa lahi, hindi lmtaksilan lalong di narapat na maparusahan. AGUINAIDO: May palagay akong kayo'y lumalabis nadarating pati di danat masapit, iyang si Mascardo'y kami ang huhuwit kayo namang iya'y "mind your own business", sa tntunnin naimin siya ay lumihis kung siya'y magdusa'y dapat at matuwil. 26 BALUGBUGAN Saka ang tungkulin na tinanggihan ko di dapat tanggapin niyang si Mascaido, ppgkaing aayaw ng kapuwa tao nararapat lamang ibigay sa aso, kaya siyla'y dapat magpakatalino di dapat isiping ang buwan ay keso. (Buhat sa ringside sumagot si Heneral Tomas Mascardo.) MASCARDO: Tulutan po ninyo bunying Lakandlwang ang kautauhan ko nama'y magsalita, ang maling paratang at mga hinala sa isang naris ko'y di dapat tumaina, kung ang tungkulin ma'y tinanggap kong kusa'y ay sa beteranong mtga nasalanta. Natataadaan kong nang nagdaallg araw dahil sa paglaya, tayo'y nakilaban, sa gitna ng gayong magulong digniaan ay ipinagtanggol itong ating bayan, bayang iniibig kahit kaguluhan bakit di ibigin sa katahimikan. Ang kaaway natin ngayo'y laganap rna bukod sa marami na imperialista, kapag naghiwalay tayong makibaka ay miahihirapan sa pag-bibiktoria, kaya kailangang tayo'y nagsasama magsalo sa tuwa't inagdaanay sa dusa. At sakaliing ako ay papagdusahin dahil sa bayan ko ay mainatamisin, kung dahil sa lahing aking ginigiliw libo mang parusa'y taking tatanggapin, handog ko sa bayan ang buhay kong angkin nakaahanda akong ngayon ma'y malibing. KUNTIL BUTIL 27 LAKAND1WA: Yanrang i'ahaba na ang patutsadahan ang ibig ko ngayo'y duminig ng sakdal, Mga maginoong nagbabalugbugaai bukas na sa inyo ang aking Hukuman, nang hindi mainip ang nagkakapisan bawa't sakdal ninyo'y aking pakikinggan. Kayo maginoong Quezong taga Balet ang inyong hinakdal sa ami'y sabihin, Kayo. Aguinaldong sa Kawit nanggaling kung may karaingan pakikmg'gan namin Sa sandaling ito'y ibig kong malining kung sino sa inyo ang binatang taring. LEONARD WOOD Bunying Lakandiwa ako ang tulutang sa sandaling ito ay makapagsakdal, ang isasakda&l ko ay ang Quezom-g iyang siyang kunsintidor ng lahat ng bagay, iyang si Gabaldo'y naging kinatawan gayong may hawak na siyang katungkulan. Ann kirlfkl1il nnan'n manal, lman ny ki ng saan lumrilimbag fig,nalinis upang magkarcon ng magandang TAR.TKTA, INVITA(CION, PR.OGRAMA, MENMORtA, FOIMf tLA. (ftCJ E N(; F'OTO7'(RALIADO, ZINC(OGRAFIA.4. DEBATE PRINTING PRESS Cuarto No. 2 MANILA )e la Rama Bldg. BALUGBUGAN GAT PAYO G. HUWAN DE LA KURUS (Ang Mamamnayan) JUAN DE LA CRUZ: Bunying Lakandiwa, kayo'y umulinig sa aking hinakdcal na ipagsustilit, ang isasakdal ko' una'y si Ben Wright at ang pangalawa ay iyang Gat Usig, sila pong dalawa'y kalaban ng nais ng mutya kong bayang pinakaiibig. LAKANDIWA: Mabunying Gat-Usig, Mr. Leonard Wood maupo po kayo't huwag makisargkot, Ginoong Gat Payo, Huwan de la Kurus kayo ay magtiinpi ng sukal ng loob, Quezo't Aguinaldong siyang naghahamok ang siyang marapat ngayong maparood. KUNTIL BUTIL 29 At kayong dalawang laon nang naglaban ay marapat rgayong mamahinga naman, Maginoong Quezon kayo'y magsalaysay magsalita ngayon dito sa Hukuman, Bunying Aguinaldo, pakinggang mataman ang lalong mahigpit na mg* paratang. GUEZON: Bunying Lakandiwa mga napipisang nagsisipakinig nitong Balugbugan, sa harapan ninyo ay buong pitagang isinasakdal ko ang aking kalaban, isang Aguinaldong lumabas sa parang ngayon ang katoto'y ang mga kaaway. Ito pong Konseho Supremong pang-bansa kung kaya natatag dahilan sa laya, isang Aguilaldong lumaba sa digma ano't kahiwalay nitong panukala? Isinasakdal ko bunying lakandiwa, iyang kilos niya'y kahinahinala. Isang Agunaldong nangdigma sa 'ilimr ano't kahiwalay nitong layon namia, siya'y nakibaka na laya ang dahil ano't titiwalag sa ngayo'y laya rin, iyang kanyang kilos kapani-panimdim kahinahinalang guniguning itian. Tila hindi siya ang dating lamawan na naging bayani ng nagdaang araw, Ang Pangulo nuong yumaong digmaana tila di na siya ngayon kung pagmasdan., sina Leoenard Wood ang kanyang kaybigan, i At sino si 'Wood?..... Kaaway ng bayan. 30 BALUGBUGAN Ngayon ang hiling ko Lakandiwang pantas siya'y pagbalijin sa nangakalipas. slya'y hindi wasto ngayong tumiwalag dapat makiisa sa lakad ng lahat. pagka't kung siya po'y iiba ng lakad ang aiagkakalahi'y pihong sasambulat. Kung miay matuwid po ang aking hinakdal si Aguinaldo po'y inyong parusahan. siya'y patanggalin sa pagsasamahan sa kay Leionard Wood na aming kalabaa, saka ang samo ko Lakandiwang,nmhal ibigay sa akin iyang Paraluman. Sapaka't ang Birhen na sakdal ng dilag na tinaguriang Mutyang Pilipinas, laon nang panahong aking nfliliyag, at pinaglingkuran ng pagsintang tapat, kaya Lakandiwa kung magiging dapat kami'y bigkisin mo ng pagsintang wagas. AGUINALDO: Tumntutol ako Lakandiwang mahal na mapa sa iba iyang Paraluman, pagka't siya'y aking pinamuhunanan ng pawis at dugo sa gitna ng parang, at kung sa iba pa, siya makakasal sa ngalan ng Dios, isang kasalanan. Aug mga paratang bunying Laka-d,1. ay -isipin mo po at inaling hinala, akong kamunti nang mamatay sa digma di na rmagtataksil sa irog kong lupa. kaya ang kanila'y paxatang ng bata di dapat pansini't itanim sa diwa. KUNTIL BUTIL 31 Kung ako man ngayo'y kaybigan n Wud ang maling paratang huwag isaloob, kung dahil sa bayang aking in'iro sampu miag kaybiga'y aking maalilimnot, at kung ang bayan ko ay lalayang lubos kahit ia sa bangin sila'y ihuhulog. Parang hindi tantong aug makikaybigan ay hindi masama kahit sa kaaway, Reyna ng Espanya ng nagdaang araw sinuyo't inibig ng isang del Pilar, sa ganito baga'y ating,matuturaug ang Plaridel nati'y taksil na sa bayan. Nguni't hindi gayon at ang layon niya ay kurLg rmapaibig ang magandang Reyna, kung ito'y tumango't sa kanya'y suminta masusunod bawa't hiling o anapita kung siya'y naibig, bayang ko, laon nang nagtikim ng layai ang bayang may dusa. Saka ako'y mayrong isang kasaysayang sasabihin ngayon sa nagkakapisa,, ang nangyaring ito'y may katotohanan pakingan po ninyo Lakandiwang tnlbal, dito masusukat na klng magkaminsan di pawang masama ang binibintangan. Di anhin ang sabi ng umag panahon may isang balita at kilalang mason, sa kanilang bayan ang lupit ng among at ng guardia sibil ay walang kuankol, nguni't ang himala't balitang gumulong ang masong pusakal ano! at nagmanong. 32 BALUGEUGAN At tunay nga nanan, kanilang nakita na ang masong ito'y nangisngupisal pa, at buhat na noon sa tuwing umaga itong bagong manong pihong nagsisimba, saka sa kumbento'y hindi smnasala, at nakikiambag sa mga pamisa Kung "santo hersisyo" na siyam na araw ay "biene~sor" na siya ng simbahan, at dahilan dito'y kumalat sa bayang siya'y isang taksil sa kanyang samnahan, hanggang nablalitang sa pangungumpisal isinuplong pati paghihimagsikan. Ang lahattg tao ay nangaghinala at ang mga mason, siya'y isinumpa, katulad din ito niyang ginagawa na binibintangan ako ng masama, nguni't alamin,mo bunying Lakandiwa aung iangyari'y ito sa aking balita. K 'ya pala itong ating kababayan kahiit isang mason ay nangunginmpsal, sapagka't ang nasa ay buong malaman ang lahat ng lihini ng mga kaaway, kaya palt niya ito kinaybigan sapagka't ang pari'y ibig na mapatay... Dumating ang araw ng paghihimagsik at sa kaapihal ang baya'y nagugalit, ang masong nagmanong huniawak ng kalis ang among ang unang sinaksak sa dibdib ang lahat ng manong na kanyang kapatid ay naganyak niyang sumaena sa bukid. KUNTIL BUTIL Ang kahalintulad nito at kapara marangal na hiukom ay ang larong dama, makipagiansihan, pakainn ino muna saka mo Wlaisin ang peong lahat na, nakaiawangki ring palulon sa buwaya at kung na sa tiya'y saka maandata Oh sarap inanaksak sa loob ng tiyan talos io ang lalong malambot na tadyangdi baling lulunin ang aking katawan kur.g matapos ito'y lalaya ang bayan. kaya Lakandiwa iyang mga bintang maniwala kayong walang kabuluhan. Kung si Mr. Wood ay kaybigan ko dapat na magsaya bewa't pilipino, at makaasa ang kahi ma't sinong kung so kalayaa'y samusama tayo Diyan sa Nasional Konscho Supremo huwag nang isali kaming veterano Bakit pipititing kami'y makisama ay lubhang salaolo iyang politika, pag nageeleksion at kumakampanya ang magkapatid ma'y nagmumurahan na, at ang aking saksi'y ang Sottong dalawa Filemo't Vicente di nagkakilala. Kunk laya ang dahil di na kailangan walang pilipinong lumalaban diyan, sa mula't mula pa itong ating bayan nagkakisa na kung sa gawnyang bagay, kaya't ang Konseho Supreimt Nacional di na kailangang amin pang saahaa 4 BALUGBUGAN Di maitatangging iya'y politika na pinangiiagan namin sa wnlula pa, iya'y itinatag ng nasionalista na sinangayunan nitong demolkrata, dalawang partido ang siyang nagsama di ba politika ang tawag sa kanya. Ang pagsasangdugor.g kanilang ginawa ay pagkakasundo sa isang salita, may politika rin, dapat anaunawang bawal sa tuntuning aming inilagda at sa beintioso, sino ang huhulang silang nagkasuindo'y hindi mnagbabangga. Hindi ba't ang sabi maraiagal ra Hiuka nitong katalo kong si ManueI Quezon, ay pagtiwalaan silang tatlongtaon.... Oh, kwentahin ninyo di hustong eleksion. sinasab. ko na't di bawa't malhutong ay hindi na peste ang nilitsong baboy. QUEZON: Bunying Aguinaldo ako'y pasagutin huwag kang lumakad ng napakatulin, baka ka maparis sa taga San M/iguel,tumawid sa tulay nahulog sa bangin, ang katwiran ko'y iyong ulinigin, anarangal na Hukom ako'y inyong dinggin. Bunying Lakandiwa ang trga tinuran nitong katalo. ko'y tila hindi tunay, pagka'r ang matuwid sa kapanahunan sumamia sa kilos nitoang buong bayan, niyog at bibingka pag nagkahiwalay hiwalay,tong kanin hindi kasarapan. KUNTIL BUTIL 35 Kung sila ay sadyang mg a mangdinrgma ano't sumasaana sa aming kabangga, kung talagang mahal sa puso at diwa nila itong ating minumntyang lupa, Bakit sa kalaban ng ating paglaya sila sumasama ng walang bahala? AGUINALDO: Itong kawikaan ng nmta T&galog sa sandaling ito'y dito na rnasunod may tao nga palang parang basang-upos aayaw magdikit kahit na idapog, katalorg maulit na hindi matapos parang pusang bungi na painog-inog. Sinasabi ko na't hindi kailangang kami'y makisamna sa ating kaaway, pagka't ang totoo ito'y kailangan nang tayo ay hindi lubhang kahigpitan, saka dapat pa ba na magalinlamgan sa kaparis naming n'akipagdigmaan? QUEZ01N: Kami'y hatulan mo bunying Lakandiwa yamang ang sakdal ko'y madinig mong pawa, alangalang na po sa laya ng lupa ay palusahan imo ang aking kabangga yamang hindi wasto iyang kanyang gawa bigat ng parusa'y ilapat "mong bigla. Saka ang samo ko Lakandiwang mahal nmutyang Pilipinas sa aki'y ibigay' yamang ako'y tapat sa aming sumpaan ako ang marapat na diya'y makasal. AGUINALDO: Ikaw ay magtigil tanging kaibigan at baka sakaling nabibiglaalan. 39 BALUGEUGAN Isang Nanood - -- - ~~~~ ---w KGG. MANUEL ROXAS (Espiker fg Kapulungang Bayan) (Sagot nang na sa ringside). ROXAS: Bunying Lakandiwa, kung ako'y didinggin may isang bagay po akong sasabihin ang dalawang iya'y dapat pagpatasin iyan ang hatol ko kung sa ganang akin, ang matwid nila'y kapuwa maningning sa ganda'y wala kang itulak kabigin. KUNTM BTI 3~ Huwag pagpilitan na si' Aguinaldo'y sumainama't pumisan sa Sangdugong ito, ang dapat iwasan iyang pagtatalo pasama sa dinig ng maraming tao, kaya ang dalawa kung hatulan ninyo kanggreho, kamaron at olsem pareho. AGUINALDO: Darakilang Hukom bago mo hatulan mayroon din aklo na mga hinakdal, niarami po akong mga nala2amang sukat malathala sa harap ng bayan. ito ay kay Quezong mga kagagawan na lalong marapat nating parusahan. LAKANTDIWA: Magsalaysay kayo at amirg didinggin ang mga hinakdal ngayo'y lilitisin. JUAN DE LA CRUZ: Bunying Lakandiwa dapat nang pigilin di na nararapat siyang ulinigin, hatinggabi na po baka. unagahin hatuian na ninyo ang lalong magaling. Buhat sa gallert ay sumagot si Scnador JOSE ALEJANDRINO. Si Aguinaldo po'y dapat magtagumpay at marapat siyang katigan ng bayan, si Quezon ang siyang dapat parusahan sapagka't siya po ang may kasalanan kaya po natatag ang konsehong iyan ay dahil sa kanyang kabutihan lamang. e 38 BALUGBUGAN Sapagka't ang nais niya ay masakop ang datihang puno na kanyang sinmnod. at ibig sabilhinm a buong sinu.kob siya ang diakila't pinakamatayog, p.ti ng Heneial ng Hukbong nanghahanmok nabilang sa kanyang mga ianbing lingkod Kaya po sa ngayo'y dapat malinawan ang nais ni Quezo'y pangsarili lamang, ibig na masabing sa Katagalugan ay siya a,,,g tanging dapat na iga'ang, at si Aguinaldo'y isa lamang kawal kabilang sa kanyang nangasasakupan. Pagka't ang totoo kuwng tayo'y lumaya't maghangad ng puno itong ating lupa't Qnezo't Aguinaldo arrg magkakabangga ay pihong si Quezon ang maririwara, kung kaya sa ngayon ay hincdi himalang Quezong matatalo'y maagang maghanda. ANG SAMBALILO ANG KORONA NG LALAKI DAPAT KAYON( MiA MI I,I NG MANGHUHULMA NA MAY MALAKING KASANAYAN SA GAWAING ITO SOMBRERERIA ANi MANQGAIAWA GERARDO PAGKA7TIPUNAN, AMtyari. 487 J. Luna Tel. 4-80-51 KUNTIL BUTIL 39 Isang Nanonood '.......4 c KGG. CLARO M. RECTO (Tlooi Lcaier" ng mga Demokrata sa Kapuluigang Bayan) Buhat sa Balcony ay sumagot si CLARO M. RECTO: May palagay kanling ang d.apat sisihin ay si Ag'ur- abtdong tila kabilanin, siya, kung magsabi baya'y ginigiliw nguni't ang kaibigan ay kaaway natin, ang dalawang nobya'y hirap talimahin kinakailangang sa isa'y magtaksil. 40 BALUGBUGAN Pag namamahayag itong Pilipino, aayaw suamania nina Agminaldo, nguni't aug himalang nakapanglulumo "troce de agosto" "a cuatro de julio" ay nangakapila iyang "Veteranio" parang "Veteranang mga voluntario". At kapag kay Wuid siya ay matapat sa laya ng baya'y pihong nagsusukab, sa dalawang agos na magkasaJungat sanay mang piloto ay babalintuwad, kaya palagay ko ang lalong marapat ang sisi'y sa kanya iyukol na lahat. Si Aguinaldo po'y diapat na magdusa dsail sa paglayo sa niga kasama, ang layon ng baya'y hindi alaala, at ibig lumakad, yatang nagiisa, nagiisang tinting, plano kaya baga na makalilinis kaijit matigas pa? Kaya hatulan mo bunying Lakandiwa nang siya sa ngayo'y magbagong akala, pag kemi'y nabuklod sa isang adhika alipin man ngayo'y pamuling lalaya, kung aiya'y sasama ng buong payapa masapit matamo ang dakilang nasa. LAKANDIWA: Yamang matagal na itong Balugbugan may palagay aklong dapat nang hatulan, ang hinihiling ko'y ang katahimikan saka sa paghatol ay kahinahunan kayo ang hahatol mga kababayan, paklkinggan iramin bawa't palakpakan. KUNTIL BUITIL 41 Lahat nang may ibig kay Manuel Qtiiezon pakikinggan namnin, pumalakpak ngayon... pak-pak-pak pa-la-lak, pa-la lak i ye hung! Ai.g kay Aguinaldo nama'y umaayon: pak. pak. pak, pa. la. lak, pa. la. lak-pung-pung-pung. (may nagbasuwitan at may nagsiungol.) JUAN DE LA CRUZ: Maginoong Hukom sa mga paakpak ang pfakiwari ko ang dalawa'y patas, maging sa hiyawan at maging sa lakas magkasingttu-.og po at magkasiiig higat, baka po mainam na ang Pilipinas ang siyang humatol sa dalawang anak. LAKANDIWA:;iMutyaig binibining Perlas ng Silangan sa harapa-:. nila'y kayo ang magsaysay, yayamang sR inyong mga pagmamahal nagpapakaniatay ang dalawang iyan, plagka't patas sila kung sa palakpakan kayo na ang siyang magpasiya namamn. RIZAL VENETIAN TERRACE ANG PUGAD NG MGA MAKATA ANG TAGPUAN NG MGA MANGANGALAKAI ANG PULUNGAN NG MGA SAAHA.N ANG LIWALIWAN NG MGA MANGLALARO PINAKAMALAMIG DITO SA MAYNILA DALAWIN ANG "SIYUDAD N-6 BAGYO" Sa Pampang ng Ilog Pasig Tel. 25828 42 BALUGBUGAN PARALUMAN BB. PILIPINAS (Ang nakatanikalanig Bayan) PILIPINAS: Makatang Kabite, makatai g Tayabas sa aking palagay kayo'y sadyang patas dine sa;dibdib ko kayo'y nakatatak pagka't kayo'y aking kapwa nililiyag. buksan ang dibdib ko't kayo'y nakasulat ng titik na gintong di na makakatkat. Ikaw mutya g Quezon ang siyang tanggulan kapagka panahon ng katahimikan. nguni't sa panahong naghihimagsikan si Aguinaldo ko ang siyang panglaban. kayo sa puso ko'y sadyarg magkatimbalng at mamahalin ko hanggang sa inamatay... Magsama at hindi ay hildi masama kung ang layon ninyo'y ang aking paglaya, magbukod bukod ma't laya rin ang nasa, ::,..' KUNTIL BUTIL 4] ay samasama rin sa isang adhika' capuwa t kung kayo'y laging arnagbabangga hindi malalagot yaring tamikala. Kaya ang isa ko ngayong p&kiusap ay kayong; aiawa sana ay magyakap, nang nagdaang araw sa. paltikitalad magkasama kayong namiayan sa gubat, kaya ngayon nama'y lalong nararapat na kayong dalawa'y magnalialang tapat. LEONARD WOOD: Bunying Lakandiwa aking hinihiling na iyang dalawa'y huw'ag pagpatasin, ang palakpaklan po'y muling ulinigin at ang may katwira'y kilanling magaling... ANG PUBLIKO Patas.. patas.. patas.. eyeheng-eyeheng!.. (at nargagakyatan ang tao sa ring) (Entreperentesis) Nagmula na noon itong kagvuluhan na ikinatapos nitong Bulugbugan, pinasan si Quezon ng mga kabagang, at si Aguinaldo'y pinasan ng kawal, hindi magkamayaw sa mga hiyawan nagkagulo na po sa nmga paktmkan. Nguni't may balitang milling magtatagis at aSgV "1evrnm: bout" e.y hindi lalanwig, ngtni't samantala tayo'y manahimik at Pting isipaw itone abot-langit: Mabnhay si Quezon! binatang makisig. Biba., Aguiinaldong! binatang matalik. KUNTIL BUTIL Abril 24, 1926,' 44. BALUGBUGAN Ang larawan, ang siyang buha;y na anino fig isang nilikha, at kung totohanang ang lalaki'y kalarawan fig Dios at ang babae'y kalarawan fig Birheni, magpakuoha kayo fg liarawan at bakasin sa inyong aninong buhay ang kabanalan. Ang Venus Studio,ay may k'atangian sa pagkuha fig larawan, la.lo na sa m-ga "classic." Sa mga Dahong pangaalaala fig Paaralan at mga kolehio ay may kabanitugan na kami. Gayon din naman sa iba't ibang ayos lalong lalo na sa mga "ampliaciones." VENUS STUDIO 162 Escoltaa, Manila Tel. 2-54-34 STADIUM AVE. RIZAL, MANILA KUNG SAAN NAILIKHA ANG MGA KAXPEON P6ok fig,liwaliwan sa panonood fig lalong kakilakilabot.nia paligsahan fig anga lakas at tali.no. Pinagdaramusan dini naman fig Balagtlasan, tulaan at iba't iba pa..* MAY BOKSING TUWING SABADO KUNTIL BUTIL 45 POPULAR FURNITURE Iyan ang tahanan ig lalong anatitibay at magagandang mga kasangkapan. Ito ang pinanggagalingan fig mga kagamitang pang-palasyo at pang-dampa. Nagbibili kami fig iba't ibang uri fig kasangkapan, anga muebles. Tumatanggap kami fg laha*t fg uri ig gawain sa karpinteria; nagsasaayos kami fig mga sirang kasangkapan at nagagawa naming parang bago, palibhiasa'y mga dalubhasa ang aming mtga karpintero at mangbabariis. Tumatanggap kami fig miga taguibilin fig mga taga Lalawigan. POPULAR FURNITURE Tindahan ng mga Kasagkapan RAYMUNDO DY, Tagapamahaaa. 723-725 Avenida Rizal Maynila, K. P. Telefono 2-59-41 I I j - w 46 BALUGBUGAN Mindi na kayo, kailsngang manaog. Tumawag lamang kayo sa Telepono o ipagbilin sa aniin, at aaning. ililipat ang lahat ng inyong kasanglkapan at mga bagay baga'y. Maiingat ang aming Tagapaglingkod at bawa't isa'y htibos na mapagtitiwalaan. CHICO'S TRANSPORTATION CO. MARIA NO) CHICO, P(,OP. 345 Canonlmg Teleponro 54o - ---- Aug Sastreriang pinananahian ng lalong dalubhassang Guro sa pa ananhi at Ang sarisaring mahahaalaegang damit na buhat sa Europa at Amerika ay mat'atagpuan sa... EL CENTRO DE MODAS D. T. MACUAN HNOS. & CO 91 Escolta. r'Tl. 2-55-16. ~~~~~~~* _________ Ang lalong magaganda at matitibay na sapatos, maginhawa sa paa at!^nga yaxi sa huling moda ay matatagpuan sa aming tindahan. Ang nangagsibili na sa amnin awng aming kattilong sa pagbabalita ng kagandahan at katibayan ng mga sapatos na yari sa uOZAR SHOE CO. '' ': GANDARA' MAYNILA.. ~~~~~~~~~~~~... '..~jl___.. " - -. ---— j --- KIJNTtL UT 47 SILVERIO & FERNANDEZ TIDAHAN NG SAMBALILO AT SAPATOS PABRIKA NG MGA MALETIN Tel. 2-64-81 81 Rosa,rio, Manila MANUEL JOSE MANANANGGOL 300 Knieedler Building Tel. 2-22-38 APOLONIO B. SUNTAY MANANANGGOL 445 Sto. Cristo, Maynila, Ttel. 4-95-18 AGUILAR==RAMOS==ORTEGA MGA MANANANGGOLI 700 Ave. Rizsal Tel. 2-60-17 48.ALTBUGTA I I --- —--— ', I - _ _, II, LAS NOVEDADES TINDAHAN NG MGA KAYO Samahang may puhunang ganap na Filipino Tagapamahagi ng lahat ng makabagong uri ng damit galing sa Amerika at Europa, katulad ng mga PERCAL na ingles na hindi niahuhulog ang kuay, ESCOSESANG maririkit ang guhit, at ibp., sa tingi o pakyawan. May patahiang na sa ilalim ng pangimgasiwa ng bantog ha si RICARDO VILLAREAL 118 Escolta P. 0. Box 165 Maynila, K. P. Na sa amin ang lalong mnngagandang kalesa at matutuling kabayo. Laging malinis aing amilng sasakyan. Ang mga auto namin ay ligtas sa tnga kapahamakan sapagka't maingat ang aming mga tsuper at lubhang mnagalang ang aming mga tagapaglingkod. Tumawag lamang kayo sa telepono at humahaginit na darating sa inyo ang sasakyan. VICENTE'S STABLE AND GARAGE Telepono B1i. 6 420'G. Tuason Sampalok, Manila Aung matamis at malinas na tabig ty gWling Ba isang malinis na batis.... at ang amatibay at mabalagazg kaxtnungan ay nanggagaling naman sa iang bantog na paralan. "ANG UNIVERSITY OF MANILA" ay isang paaralang balita at. may ganap na kapahintulutan ng Pamahalaan. Pinagtutuan ng Ialomg mga dalubhasang guro. Sa NATIONAL LAW COLLEGE Heneral Lumna, Intramuros, na sangay ng Uniborsidad na ito ay nagapos ang mga lalong balitang mananaaggol sa Kapula Sarisaring sangay ng karunugan ang itinuturo sa aaalang. ito. 'UNIVERSITY of MANILA' 106 Gastambide, Sarmpaloc, Maynila. TELEFONO 12-35 DR. APOLINARIO G. DE LOS SANTOS, Pangulo I _ ~ — -~,~ Lllllllll --- I ------ 4 - MI(TA ESKOPETANG FOX MGA ESKOPETAN(]. LEFEVER MGA ESKOPETA AT REBOLBER NA REMINGTON MGA PISTOLA AT REVOLVER NA COLT Punglong Kanllurang may tatak s' UPE1 —X Gaano man kalayo ay maaabot at mahuhuli ang iyong binabaril, kung ang gagamiting punglo ay SUPER-X SQUIRES BINGHAM COMPANY Headquarters ng rtga Sportmen. Kung saan nagkikitakita ang mga mararangal. 15 Plaza Goiti MA YNILA Telepono o00 Ang matamis at malinaw na tubig ay galing sa isang malinis na batis.... at ang matibay at mahalagang karunungan ay nanggagaling naman sa isaWg bantog na paaralanm "ANG UNIVERSITY OF MANILA" ay isang palralang balita at may ganap na kapaeintulutan ng Pamahalaam. Pinagtuturan ng Walong mga daubhasang guro. Sa NATIONAL LAW COLLEGE H'eneral Luna, Intramuros, na sangay ng Uniborsidad na ito ay nagtapos ang mga lalong balitang manananggol sa Kapuluaa. *Sarisaring sangay ng karunungan ang itinuturo sa Paaralang ito. 'UNIVERSITY of MANILA' 106 GCastambide, Sampaloc, Maynila. TELEFONO 12-35 DR. APOLINARIO G. DE LOS SANTOS, Pangulo I M(;A ESKOPETANG FOX MGA ESKOPETANG( LEFEVER MGA ESKOPETA AT REBOLBER NA REMINGTON MGA PISTOLA AT REVOLVER NA COIUT PPunglong Kman1iranlg may tatak S1JPEIK-X Gaano man kalayo ay maaahot at maliuhuli ang iyong binabaril, kiing ang gagamiting/ punglo ay SUPER-X SQUIRES BINGHAM COMPANY Headquarters ng mga Sportmen. Kung saan nlagkikitakita ang mga mararangal. 15 Plaza Goiti MAYNILA Telepono 300 Ang isang biuhay na masigla at tigib ng lugodi, katawang malusog at magaan ay nagbubuhat sa mabuting pagkain; at hindi lamang ito, nanggaling din naman sa mabubuting paglilingkod, kasarapau, ng luto, kalinisan ngc pagkain at kasaganaan; yaong angkop na angkop sa panglasa, ayok na ayok sa dila at kaibigan nmg kumakain; sa Restaurant EL REFUGIO ay matatagpuan ang pagkaing n1iililii ng lahat. I/lakahihingi ng anomang mlaibig, maging pagkairg bahay, "comida filipia", "comida china" at iba pa; may. mga tagapaglingkod kaming malaliksi at magagalang;. ang aming tagapagluto ay kilala na ng madila at ang aming pagkain ay pinagdadayo ng marami. lAIANAPIN NINYO ANG RESTAURAN EL REFUGIO TAPAT NG "TALIBA" 339' Cariiedo Tel. 2-61-60 *a __ _~ __ Ang sabi ni. Rizal: "'uwag kang maghintay ng anomang paglingap sa isang dayuhang kaya naparito'y upang magpayaman sa sarili at umalis pagkatapos." Ito'y walang ibang kahulugan knngdi tangkilikin mo ang kalahi at ibigin ng higit sa iba ang sariling kalakal. Ang KATIYBUSAN ay puhunang ganap na Pilipino, at ang kanyang mga yari'y iniyangkop sa maselang parglasa ng lahat. Sa Tabako'y masasarapan mo ang mga: CABATLEROS, PRESIDENTES, DIVINOS, REYNA VICTORIA, ADMIRADORES at LONDRES. Sa Sigarilyo nama'y mawiwili ka sa LA DALAGA, NINFA FILIPINA ULIRAN, ENTRE FUERTE AT FUERTE.. 4KA UBUSAN PAGAWAAN NG TABAKO AT SIGARIIYO Puhunang ganap nm- Pi'apinil 501 Clasw l. Mlavnlila, K P Telepono' 4-95-24 4-80-70 Lalagyan sa Koreo: 892. PIMMr A A...,~l -. —... - - -- __3L_ v %& koy..'w OR 1995