JOHN WYCLIF'S DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE NOW FIRST EDITED FROM THE MANUSCRIPTS WITH CRITICAL AND HISTORICAL NOTES RUDOLF BUDDENSIEG D.D. DR. PHIL. THIRD VOLUME LONDON PUBLISHED FOR THE WYCLIF SOCIETY BY TRUBNER & CO. PATER NOSTER HOUSE, CHARING CROSS ROAD JOHANN/S WICLIF TRACTATUS DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE. CAP1TULUM VICE 8 1 MUM QUINTUM. foi.8a'ns.s m.rf fc>; Viariorum ecclesie est eo ipso excomunicatus ipso iure, S disob"d P i'ent to /Lq uo sic fornicatur. et hec videtur racio, quare non 25 C dang!>"of d e t "- nabebit locum in presbiterio, hoc est in choro. ymmo communication videtur, laicos audientcs scienter servicium talium cleri- corum excomunicacionem incurrere ex inobediencia sancte niatri ecclesie, ymmo ewangelio Cristi precipi- entis Matth. octavo decimo, quod talis sit sicut 30 4 A 2 in marg. super, fol. 8j tf notavit de concubinariis manifestis 8 inquid ipsa D, sect lineis subscripts mutata in ipsa inquid capitulum C, expunxit et in marg. emen- davit a capite C 2 24 ipso iure quo A, sed A* ex- comunicatus ipso iure addidit in marginc, ut iure (perperani) bis legatur 25 hec B c ', inter lineas posted add. A' 2 , in marg. add. C omiserunt ACD 27 servicium cor- rexit D officium C i C. J. C.Ic.6 Dist. XXXIIpag. 117 8 cf. ibid. c. pag.nj 23 trium officiariorum: cf. supra lin. 9 ,30 v. i Cap.xxv] DE VEEITATE SACRAE SCRIPTURAE -j ethnicus et publicanus. unde, ne ista lex benedicta tradatur oblivioni, sepe repetitur, ut patet tricesima se- cunda clist. 'Si Nullus', octogesima prima dist. 'Si Qui Sunt Presbiteri' et tercio Decretalium, De Cohabitacione s Clericorum et Mulierum. sed hie sunt quotlibet subterfugia. primum, quod The pope has papa sciens oppositum et permittens videtur dispensare 'dispensatfoM ? vel de iure private licenciare ad fornicacionem vel ministracionem sacerdotis sic lubrici. 10 sed hec derisoria responsio destrueret legem Cristi, ut patet ex dictis. secunda responsio dicit, quod clericus non debet censeri notorius fornicator, antequam probatum fuerit coram iudice ecclesiastico, quod sit talis. 15 sed hoc forte ex deceptoria frustracione iuris num- quam ereniet. ideo manifestum est, quod iura non sic intelligunt, cum notorietas facti sit evidentissima. ideo non dicitur, quod nullus audiat missam presbiteri pro- bati in iudicio, concubinam habere, sed sic loquitur: 20 nullus missam audiat presbiteri, quem scit indubitanter concubinam habere'. si igitur animalia gradiencia super terram et conversacio in domo et mensa ostendunt, pres- biterum concubinam habere, qua tergiversacione simu- laret subditus hoc cognoscens, quod non scit, eum con- as cubinam habere? quod si scit, quomodo salvabit Decretum comunicatus ab eo in die pasche aut audiendo missam suam diebus dominicis? cum enim omnis celebracio, oracio et opus bonum 3 si int. lineas sjiperscripsit A 7 et om. B c 8 vel correxit A et B c 15 deceptaro (? deceptato) A \ 7 notoritas B C CD 23 tergiversacione simularet subditus hoc cognoscens. quod non scit. eum concubinam habere? quod si om. D, add: in marg. D l tergurifeccione (?) A, sed A 2 in marg. emendavil tergiversacione simularet correxit B c 28 celebrans A, sed emendavit A 1 * in margine addito cio 3 cf. C. J. C. ibid. c. j dist. XXXII pag. 117 cf. ibid. c. // Dist. LXXXI pag. 284 4 cf. ibid. II (De- cretal, lib. Ill) Tit. 2 pag. 454 20 nullus missam sqq.: cf. supra pag. 6 3 8 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxv de genere ffiat in tali presbitero in peccatum, quomodo consenciens ad peccatum? et si propter bonum opus de genere ut celebracionern huiusmodi cum fornicacione substracta non participabit || bonis ecclesie, multo magis, f.,i.8 3 c si vivens in remotis partibus seculariter et luxuriose nee 5 missam celebrat nee facit aliquod officium sacerdotis. Likewise it is tcrcia responsio nimis sophistica fingit. quod non sophistry to sa y , , .... , . - that you may debet audm missa prcsbiten pro tempore, quo est form- heaf the mass i * -11- of such a priest, canus, sed, licet per annos quis habuent amasiam, tamen ^oel'not '/i"J fn P ro tempore, quo celebrat vel decimas exigit, non est .o he"is offaiatin' f rn i car i us > se d vere contritus proponit constanter, num- quam de cetero amasiam retinere, nee est oppositum manifeste cognitum sive notorium. ideo secundum Johannem de Deo et Archidiaconum statim, cum sacer- dotes relinquunt amasias, missas eorum audire possumus, is et per consequens solvere eis bona ecclesie tune de- bemus. sed iuxta hoc sophisma nedum tolleretur Decretum ecclesie, sed lex Cristi de correpcione fraterna. constat quidem, quod nullus debet audire missam presbiteri, 20 2 consenciens correxit B c consenciens D, sed D ' addens in ntarg. non legi mahiit non consenciens 4 sub- strata C, D in marg. A 2 in marg. super. foL 8j c no- tavit pena concubinariorum 8 presbiteri om. CD, in marg. addidit D, in margine adscripsit C 2 14 sacer- dos A superscripto te super os. /// librarium sacerdotes voluisse apparent 16 et per consequens solvere eis bona ecclesie tune debemus om. A, addidit in marg. A'* 14 Johannes de Deo (Dio), Hispanus, Ictus Bononien- sis f bene merilus de Canonum interpretacione, floruit media XIII saeculo; Chronici Indus nondum typis impressi et publici iuris facti libri manuscripts asservantur Londinii Brit. Museum, Addil. 19905, membr. saec. XIII ; cf. Waits, Neues Archiv der Gesellsch. .fur altere deutsche Geschichte IV 1878 pag. 328331 cf. C. J. C. I (Deer. I pars) c. 6 Dist. XXXII pag. 7/7, ubi de contrario est argumentatio : mandamus, ut nullus missam audiat presbiteri, quern sett concubinam habere indubitanter vel subintroductam mu- lierem sqq. c a p.xxvi DE VERITATE SACRAE SCRIPTVRAE 9 dum cognoscit amasiam. sed satis est, quod per parochia- for that means , .,. . . . annulling num, archidiaconum, episcopum aut quemcunque ahum Christ's law sit monitus, ne taliter fornicetur, quia episcopus debet sepe monere ipsum. ideo non est iustum, quod parochi- 5 ani luant eius desidiam, sed, sicut foret iustum, episcopo monente et rectore peccatum continuante, ut suspendatur et subditi subtrahentes ab eo bona ecclesie non acceptent eius servicium, sic non minus iustum est, posito, quod factum sit parochianis notorium, cum tune eque suspen- io ditur quoad deum. et licet Archidiaconus dicat tricesima secunda dist. 'Nullus', quod dura est ista sentencia, est tamen iusta, posito, quod sit interim quantumcunque contritus, quia subtraccio temporalium et audicionis misse cum suspen- 13 sione facta in facie ecclesie est pena satis mitis bono presbitero. olim enim debuerant abstinere per multos annos a comunione pro crimine minus gravi. igitur non oportet populum discernere, quod presbiter sit nunc in mortali, sed quod pridem fuit ex commisso notorio. ideo secundum leges ecclesie debent a comunica- cione sua cessare, specialiter si continual in signis, que darent occasionem sic peccandi, ut patet de comuni- cantibus cum mulieribus in locis alienis absconditis vel subintroducentibus eas cohabitando cum eis pretextu 25 alicuius officii vel ministerii, dum tamen aliunde non fuerit execucio manifesta. item nemo tenetur, de aliqua lege ministrare alii tamquam domino bona alterius, quern scit de eadem 1 1 parochianum CD parachianum B c om. A, sed A 1 * add. in marg. 2 episcopum A vel per episcopum BD per episcopum C aut per quem- cunque C aut (sequitur locus rasus) quemcunque D 4 parachiani B c 6 suspendantur D 1 non AB C C si D 9 parachianis B c , et sic constanter in eis, quae seqtnmtur, nisi ubi contrarium testor 19 quod om. A, add. in marg. aliquis 26 excusacio C 21 A 1 (?) in marg.: quarta racio. quae vix legi possunt de (expunc- tum) lege A, %ed in marg. aliquis addidit de aliqua 11 C. J.C.I c. 5 Dist. XXXII pag. //; 15 cf. infra pag. jo 10 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxv lege non habere iusticiam ad eadem, sed posito, quod accipiat et consumat, tenetur ad eorurn restitucionem integram. sed omnis parochianus debet hoc scire de suo pre- posito notorie criminoso, igitur non debet tali bona 5 ecclesie ministrare. maior patet ex per se notis in lumine naturali. si enim debeo Petro decem et do ilia nee Petro nee eius procuratori legitimo, sed uni, quern debeo scire adver- . sarium dicto Petro, tune ex tali solucione fatua non sum 10 deobligatus Petro de debito. et concordat cum hoc lex civilis. notum est enim, quod posita maiori de inesse debitor consentiret occu- pacioni iniuste, ut creditor haberet recursum de restitu- cione bonorum suorum ad sic fatue ministrantem. 15 minor autem patet eo, quod omnis parochianus debet in effectu cognoscere sanctitatem vite sui prepositi, ut patet ex proximo argumento. The faithful et per idem debet cavere conversacionem sui pre- foi.8 3 d believer avoids .... . 1 1 - having inter- positi crimmosam, cum sit sibi tantum dampniilfera, et 20 surh priest q uo d prepositus talis debet racionem deo reddere de omni bono dei, quo pro tune abutitur, non oportet fi- delibus declarare. notum quidem est ex fide scripture, quod omnis criminosus iniuste occupat quelibet bona dei. et patet, quod oportet, omnes salvandos vel 25 dampnandos reddere racionem villicacionis sue, ut patet Luc. sexto decimo ex parabola salvatoris. unde et hoc dubium tangit Archidiaconus super 8 petri A Q scire esse adversarium B c 13 ma- iori AB C D minori C 14 traditor A 20 A* in marg. infer, fol. 8j c notavit probat per consequenciam (bre- viatura innsitata), quod temporalia possunt auferri ut supra 23 quidem ACD quippe B c 28 D b in marg.: Archidiaconus 8 Peiro: cf. supra II pag. 8926 iN proximo: cf. supra pag. 9 et infra pag. ji 26 villicacio signifecat admini- strationem villae 27 v. i sqq. 28 C. J. C. I pag. 156, sed verba in textti laudato Dist. XL1V non exhibet; cf. ibid. (Gratianns II pars) c. i C. xill q. i pag. 718 7/9 Cap.xxv} DE VERITATE SACRAE SCRIPTUEAE U quadragesima quarta dist. primo cap. sub hiis verbis: 'sed numquid clerici tenentur ad restitucionem illorum fructuum, quos voluptuose consumunt, non facientes ser- vicium vel facientes, sed non debito modo, cum sint 5 in mortali peccato'? et arguit, quod sic. primo per hoc, quod ilia oblata Offertories and sunt ecclesiis ob causam orandi pro offerentibus et pan- are given to the peres nutriendi, quia igitur hoc non facit, infidelis est. et * spirituaTser-* confirmat istam sentenciam ex Decreto tercia decima quest, priest" and "/he ro secunda, ubi dicitur, quod 'qui oblaciones defunctorum negant aut retinent vel ecclesiis tradere demorantur, ut infideles sunt ab ecclesia eiciendi, quia' vota fidelium et necessaria sustentacioni pauperum defraudantur. et ideo dicit Decretum, quod excomunicati sunt tamquam is'egencium necatores'; 'amico vero quidquam rapere furtum est, ecclesie vero fraudare sacrilegium est'. nee valet fingere, quod hoc tantum intelligendum est de laicis, quia, cum clerici eadem intencione vel palliacione recipiunt elemosinas, patet, quod plus peccant 20 fraudando ab utroque officio. ideo dicit capitulum s'e- quens, quod*clerici vel seculares', qui sic fraudant obla- ciones ecclesie 'tamquam pauperum necatores, ab ecclesia excludantur'. unde, ut dicit Archidiaconus, hoc argu- mentum est optimum pro hac parte, consenciens igitur 25 tali sceleri est culpandus. secunda racio Archidiaconi est, quod talis committit 8 hoc om. CD, ciddiderunt in marg. C 2 D l 16 est: ab hoc loco librarius per aliquot colnmnas atramento alio ac prins utitnr, sed mamis manet; per totnm quod restat variis atramentis ilium ttsutn fuisse hicnlenter apparet 17 hoc int. lin. superscripsit A 18 ea B c 20 of- ficio utroque CD, sed D lin. super scriplis in utroque officio mutavit 23 excluduntur D 26 est C, in margine ad lineam adscripsit A om. B c ; D, sed in marg. ad- didit prima manus 9 C. J. C. I c. 9; 10 C. XIII q. 2 pag. 72^ 14 1 9 sermcne A scire om. ACD, in corr. B c 1 1 scilicet correxerunt AD 15 iniustis B c hinc B C CD 17 post corr. A 19 poterit D, (?) A potuerit B C C 22 quan- tumlibet B C CD 25 stat ex omni lege. quod oportet in loco raso scripsit B c A 2 in marg. super, fol. 84": laici possunt clericos iudicare et quomodo est iudiciium multiplex 6 cf. ibid. c. 10 pag. 724 7 inferius : cf. infra pag. 17 8 cf.C.J.C.I c. 19 C. XIII q. 2 pag. 727 (in fine): contra leronimus sqq. 9 voculam ray distincta scriptione tra- ditam omnes libri testantur; ni fallor, detnrpata est lectio; ego equidem quid significet nullo tnodo inveni; glossaria latinitatis med. aevi nee non indices librorum J Wi prius scri- ptorum me destituerunt \ 3 cf. C. J. C. I c. 2 C. n q. 2 pag. 450 Cap.xxv} DE VEEITATE SACRAE SCRIPTURAE 13 eligens eciam sacerdotem in confessorem vel ministrum debet iudicare de eius discrecione et sanctitate. item secundum leges ecclesie laicus debet in casu The layman is, accusare clericum delinquentem et per consequens entitled to pass s iudicare, quod sit malus. aliter enim sciens eum no- ti" d /rie"t* wen torie fornicarium non aufugeret eius missam, sicut dicunt apo'sties"!^-^* leges superius allegate. nee aliter liceret laico sacer- jjj^n^^* dotem fraterne corrigere. Cristus tamen, apostoli et alii sancti voluerunt, se et opera sua substerni iusto iudicio to laicorum, ut patet Joh. septimo et Act. quarto, aliter enim non liceret laico, arbitrari vel discernere de clerico, quod sit bonus, qui enim iudicat opera hominis, et ipsum iudicat. quomodo tenetur quilibet, se ipsum primo omnium iudicare, ut docet apostolus prima Cor. un- 15 decimo: si nosmet ipsos diiudicaremus, neque utique iudicaremur? unde octava quest, prima tan- gitur hec excusacio contra clericos dignitatem sui officii ignorantes. 'vereor', inquid leronymus, 'quomodo regina Austri, veniens a finibus terre audire sapienciam Salomonis, 20 iudicatura est homines sui temporis et viri Ninivite acta penitencia ad predicacionem Jone condempnabunt eos, i eciam A l in marg.; C 3 inter lineas emcndavit autem B C D, expunctum AC 3 iterum CD 5 senciens D 9 se C, superscripsil A om. B C D 9 substerni primam parlem corr. B c , in marg. add. B 1 sub 14 i om. B c ; A, et sic abhinc constanter, ubi A epistolas apostolorum in testimonium advocat; iam inde non testabor 1 5 neque AD non B C C 16 diiudicaremur B c ; C expunctis di l a scri- psi, numero Decreti usus 2 a code/, omnes 20 iudi- catura correxit B c iudicata C 2\ homines (expunc- tum et lin. del.) eos B c 3 cf. C. J. C. I c. jj; j8; 39 (Gratianus) C. // q. 7 Pag- 495; c- 2; 77 C. VI q. i pag. 554 sqq.; c. 2; j C. XV I- 3 P<*g- 7Ji; torn. II (Decretal. Greg. IX) lib. V De Ac- cusat. Tit. i sqq. pag. Jjj; ibid. lib. II De Testibtis Tit. 20 c. 14 pag. 369 7 cf. supra pag. 6 sqq.; C. J. C. I (Deer. I pars) c. 5; 6 Dist. XXXII pag. I; II (Deer. Greg. IX) lib. Ill Tit. 2 De Cohabitatione Cler. et Mill. c. 7 pag. 456 10 v. 44 sqq. v. / sqq.; cf. 25 u 14 v. }i 16 cf. C. J.C I c. 22 C. via q. i pag. 597 18 cf. Opp. Ser. I 26 (Commentar. in Epist. ad Titum) pag. j68 I 4 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxv qui maiorem eciam Jona salvatorem comtempserant, sic', inquid, 'plurimi in populis episcopos iudicent subtra- hentes se .ab ecclesiastico gradu et ea, que episcopo conveniunt, non exercentes'. super quo dicit Archidia- Four kinds of conus, quod .est dare quadruplex iudicium, scilicet an- 5 toritatis, quale autonomice inest deo et conveniet toti trinitati in finali iudicio. secundum est iudicium mini- sterii, qualiter pater omne iudicium dedit filio secundum humanitatem, ut dicitur Job. quinto. tercium est iudicium approbacionis, quomodo apostoli coniudica- 10 bunt .cum Cristo, Matth. undevicesimo, sed quartum est iudicium operacionis. et illo modo iudicantur mali a bonis, peiores a malis. et de hoc iudicio loquitur Decretum, quod iudicium est iustorum, mediocrium et malorum. 15 cum igitur sacerdotes plurimi sint pessimi, patet, quod boni ecclesie et aic laici possunt eorum mala opera iudicare. aliter enim deficeret corpus ecclesie a recto regimine; si membrum sanum et prudens non deberet de infirmi- 20 tate, periculo et medela membri putridi iudicare, periret regimen ecclesie utrobique. non est racio, quare laici et regina Austri et gentiles Ninivite iudicabunt sacer- 5 A 1 (?) in marg.: quadruplex iudicium- B 3 D 5 in marg.: nota quadruplex iudicium 14 hoc decretum CD decretum A; B c , sed B' 2 in marg. hoc addidit medio- crum D 1 7 et sic con: A eciam B C CD 20 ranum (? expunctum) sanum A 22 est A enim est CD; B c cum superscripto est B* in marg.: Nota, quod laici et regina usque ad 12 (pag. ///> 5 lianc iudicii in quattuor genera divisionem in litre Eccles. misquam invent, verba ipsa saltern textus ibi exstare diiudicare neqiteo; sed cf. Extravag. Commtm. (C. J. C. II) lib. II Tit. i pag. 1251, Decretalem Super Cathedram, quae est in Clement, sqq.: Frequentes immo inmunerosae sqq.; aliam divisionem ad perversionem iudicii spectantem cf. ibid. I (Deer. I pars) c. 78 C. xi q. 3 pag. 665 9 v. 22 H v. 28 14 in animo fortasse habet C. J. C. I pag. 66 j (c. JT: lustum iudicium sqq.) DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 15 dotes legem Cristi expugnantes, ut patet Matth. duo- decimo, et hoc in illo solempni iudicio, quin per idem ficet devotis laicis, iudicare sacerdotes apostatas in iu- dicio seculari. sic enim Salomon iudicavit Abiathar, 5 secunda Reg. secundo, sic Daniel sacerdotes fornicarios, Dan. tercio decimo, sic Nabugodonasor iudicavit regem et sacerdotes Jerusalem, quarto Reg. ultimo, et tamen non in hoc reprobatur, cum Decretum vicesima tercia quest. quarta teneat, quod sit salvus. sic Vaspasianus et Tytus 10 quadragesimo altero anno post Cristi ascencionem iudi- caverunt o-mnes sacerdotes et levitas, quos invenerunt in foi.84b Jerusalem esse || in ulcionem mortis Cristi racionaliter occidendos, quia tamen ad ea, que frequenter accidunt, et non ad ea, que raro vel numquam accidunt, iura 15 humana aptantur. ideo supposueruTit leges ecclesie, sacerdotes Cristi Christ's priests esse pauperes et humiles instar sui et secundum eorum "poverty* an," discrecionem esse iudicandos ad intra, non tradendos lowl '". d " s Hc foro seculari, nisi ubi deficit prelatorum indicium, unde 20 om-nes leges allegande, quod clericus non debet trahi ad indicium seculare, debent subintelligi ipso servante iure ordinem clericatus. et dum non deficit iudicium sacerdotum, ad quod iudicium debet populus signanter attendere, dum in eorum conversacione, ministracione 25 et bono regimine stat salus populi, pax atque prosperitas tarn pro presenti seculo .quam futuro? quomodo igitur non rotaretur diligenter iudicium populi circa ista? unde famosa distinccio de iudicio est, quod aliquod sit iudicium discrecionis et aliud iurisdiccionis et utrum- 3 in AD, expunctum C eciam B c , C 2 inter tin. ciddidit 4 abyathar B c 6 nabugon A 7 quarto om. A, in marg. add. A 1 9 salus A 13 A 1 in marg. super, fol. 84 b notavit Iura humana ad hoc. ut clerici a cle- ricis arguantur 28 I3 3 in marg.: hie nolatur multiplex indicium, scilicet discrecionis comunis et iurisdiccionis et utrum- que subdividitur aliquod AB C aliud CD l v. 41 42 5 /. Reg. 2 26 sqq. 6 Hist. Susanae v. 4$ sqq.; 62 l II. Reg. 2// sqq. 8- C. J. C. 1 c. 39 C. xxin q. 4 pag. 920: Nabuchodonosor rex decrevit etc. 16 JOHANNIS WYCLIF - que subdividitur in multa membra, ut patet alibi, iu- clicium autem discrecionis vel consciencie debet quilibet habere ad intra de deo et lege sua, quomodo loquntur apostoli Act. quarto: si obedire magis deo oportet quam homini, vos indicate, et de secundo iudicio 5 seculari loquitur Cristus Luc. duodecimo: quis me constituit iudicem super vos? unde tantum affixe sunt mentes iuridicorum tali iudicio, quod non reputant indicium, nisi concurrant forma et ceremonie sui iuris. redeundo igitur satis est, quod licet laicis, ex iudicio 10 consciencie et scripture subtrahere a notorie inimicis elemosinas, quas oportet eos dare pauperibus membris ecelesie. Conclusion: ex istis quinto videtur posse formari racio, quod upon the tent- ... , , . pot ni lords rests scculares dommi tenentur subtrahere elemosinas suas a 15 the dut\ to stop , .... .... "///HrW/Ao^quibuscunque episcopis, rehgiosis vel clencis possessio- ^Tn'opZn Jn', e na tis, posito, quod sunt eis notorie criminosi. pro isto oportet tria alibi declarata supponere. primo, quod omnia bona, illis collata sub racione qua bona ecelesie, sunt conferencium elemosine. patet ex hoc, 20 for the property quod omnia ilia sunt bona pauperum, ut patet ex quot- the 'free "gift of libet legibus. sed non fiebant bona pauperum, postquam '*'""" erant mere secularia, nisi mediante opere misericordie, igitur intercidente opere misericordie fuerunt collata pauperibus. et per consequens ex diffmicione elemosine 25 posita libro quinto capitulo .... sequitur, quod omnia talia bona ecelesie sunt elemosine corporales. 13 ecelesie ACD cristi B c 18 A' 2 in marg. infer, cum signo marg. notavit Omnis dotacio et donacio ec- elesie est elemosina 21 ut patet ex quotlibet legibus. sed non fiebant bona pauperum om. C, addidit in marg. C' 2 24 intercedente C 25 D* in marg.: elemosina 26 inter cap. et sequitur omnes codices lacunam reliqiterunt i alibi : cf. supra I pag. 126 s 2 hanc distinctionem 'iudicii' in libris JWi hucusque editis nusquam invent; leviter tangit rem, neglectis verbis ipsis, Logica (ed. Dzie- ivicki) II cap. Ill pag. 68 69 4 v. 19 6 v. 14 18 alibi: cf. supra pag. 4$ 26 cap. i 18 libri V Sutnmae Loserthius modo ttsui virorum doctorum patere fecit, sed definitionem eleemosyne in illis nusquam invent; fortasse respicit JW illius libri pag. 324 sqq. Cap. xxv^ DE VERITATE SACRAE SCRIPTUBAE 17 item omne commutatum in usum vel dominium alterius vel commutacione civili vel ewangelica est mu- tatum, sed bona ecclesie sic mutantur, igitur altero istorum modornm, sed civilis commutacio non est fingi- s bilis nee empcione nee vendicione nee alia civili com- mutacione, de quibus patet libro quinto capitulo ideo non superest nisi pura dotacio in spem celestis premii, quod est mere elemosina. unde, ut allegatur in Endowments , , . 11 j- i- were made for proximo argumento, bona ecclesie non sunt collata discolis the needy be- 10 apostantibus a vita ewangelica, sed pauperibus ewangelicis Ii 7kj* ac aliis impotentibus, ut Cristus precipit Luc. quarto ti decimo elemosinas conferri. item Cristus et sui clerici ex primaria institucione foi.84c erant pauperrimi, non || habentes quidquam in proprio, 15 ut superius ostensum et libro quinto capitulo decimo omnis igitur dotacio ecclesie non potest ex iure hereditario vendicari eo, quod tune quilibet presbiter foret domi- nancior imperatore ex iure hereditario patris Cristi. quod si foret verum, omnes civiles domini forent excomuni- 20 cati detinentes hereditates ecclesie sicut et Constantinus, antequam dotavit ecclesiam, et cum non libere concessit ecclesie, quod antea non erat suum, sed limitavit sibi offi- cium, quod erat suum, retinens sibi et successoribus suis magnam partem, sequeretur, quod ipse et omnes tales 25 seculares domini remanerent sacrilegi atque heretici, quod foret summa demencia anticristi. oportet igitur, clericos nostros concedere, quod habent l divinum B c 6 cap., sequitur lacuna D, quae in ceteris codd. deest 7 dotacio correxit A donacio CD; B c (? dotacio) spe C 7 colata correxit A 13 B 3 in margine: nota 14 pauperes CD 15 capitulo se- quitur lacuna ACD B^ in marg.: dotacio 16 iure correxit A 1 el in margine adscripsit 22 non om. B c f expunxit C 23 quod erat suum D, om. B C C ; A, sed addiia stint in margine suis inter lineas superscripsit A om. B C D 24 et superscripsit A 6 cf. quod modo pag. 1626 dixi de editione libri V Summae 9 cf. pag. 16 discolus: cf. supra I pag. 3444 15 superius: cf. I pag. 134; III 15; 'decimo^ : cf. De Civ. Dom. Ill pag. 162; 169; nee non cap. VIII pag. nj; cap. XII pag. 108; 106 et crebro in illo libro Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 2 18 JOHANNIS WYCLIF [Cp.xxv omnem dotacionem ex pura elemosina dominorum, quia aliter forent proditores veritatis tacendo dominis cor- repcionem eis necessariam ad salutem et comunicando cum eis ac sacrilegis sacramenta quelibet proditorie ministrando, quod est omnino impossibile, cum tune 5 Cristus et apostoli hoc vendicassent et in parte vel in toto possessionem, quam tarn libere habere poterant, ac- ceptassent. as aims which relinquitur igitur ex quotlibet evidenciis, quod tota ' /tate" dotacio ecclesie sit ex elemosinis dominorum. quod, ne 10 papers tradatur in oblicionem, cavetur in cartis regni nostri Anglic, quomodo rex et alii fundatores in puram et per- petuam elemosinam donarunt talia dominia ecclesie. ex quo videtur sequi corellarie, quod omnes clerici nedum ad deum ut omnes homines, sed quoad homines sunt is mendici. non enim tarn instanter expeterent elemosinas pauperum, nisi talibus indigerent. nee debemus de hoc erubescere vel esse mendici superbi, cum Cristus quoad humanitatem factus est pro nobis mendicus, quia egenciam suam dicens ad finem, quod a divitibus rele- 20 vetur. sic enim loquitur Augustinus quinto decimo De Trinitate cap. undecimo, ut exposui libro quinto cap. octavo de triplici diccione. secundo supponitur, quod omnes legitime dotantes ecclesiam dotarunt earn propter causam legitimam, ut 25 7 tarn om. B c g igitur om. B c , additum in tnarg. B ' 13 donarunt A, incerta lectio dominia C, sed C 2 add. in tnarg. dona 1 5 ad A quoad B C CD sed quoad homines B c om. ACD, sed A 1 C 3 add. in marginc 17 nisi AB C C nee D 20 fimem A, sed tertiatn lineam litterae m (prioris) expunxit 23 7" B c perperam scripsit lacuna AD om. C 25 ut puta B c ut papa C nee papa A ut D, qui papa', quod sequebaiur, erasit 19 cf. II. Cor. 8? 21 haec vcrba Angus tini nee in cap. XV libri De Trin. nee in vicinis invent 23 cf. De Civili Dom. Ill cap. VIII pag. nj: quod auteni Cristus fuit pauper, probai doctor testimonio triplici scripturarum, primo per illitd Zach. IX . . ., secundo ex dicto apostoli II. Cor. 8, ubi dicit, quod Cristus factus est pro nobis egenus et inops, tercio vero per illud *Matth. 8: filius hominis non habet etc. DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 1C puta propter hoc, quod clerici faciant liberius, copiosius ac expedicius officium sacerdotum. aliter enim non fuisset dotacio legitima nee elemosinaria, sed nociva et per consequens ex deterioracione ecclesie tota dotacio s fuisset illicita et iniusta. propterea dicunt sancti et leges concorditer, quod The founders' ea intencione dotata est ecclesia, ut sacerdotes servantes " "st'-en^tii"n priorem pauperiem orarent devocius, predicarent liberius 'tvfcw'o/ / et ministrarent iustius bona pauperum et ecclesiastica Abound 'b> 10 sacramenta. in istis enim debent excellere laicos, ut orMtv ties patet octava quest, prima 'Qualis\ et hoc accipit Archi- diaconus, ut patet argumento proximo, tamquam notum. 'debent', inquid, 'clerici excedere laicos quoad scienciam docendi, predicandi et faciendi officia ecclesiastica ac 15 distinccione discernendi articulos fidei , quia, ut dicit Decretum, 'vehementer ecclesiam Cristi destruit, meliores laicos esse quam clericos'. tune enim clerici, qui debent esse speculum laicis, Cristi ministerium retardarent. 4 d ex istis tercio colligitur, quod omnes || seculares 20 domini dotantes ecclesiam reservarent sibi de suis ele- mosinis civile dominium. aliter enim vel forent tales elemosine sine civiliter dominante vel aliter clerici Cristi reciperent in se civile dominium. primam partem non suppono de redditibus et possessionibus regnorum, 25 quibus ecclesia est dotata, et secunda pars data inficeret clericos vertendo eos contra regulam primevam in do- The clergy, minos seculares, quod ex neutra parte est licitum, sed ^triw'o' gate facto supposito foret propter periculum ecclesie dirum- wo '' l ^ t ^,,^ fs pendum. sic enim possent eciam religiosi obliviscendo dominion, 3 o suam primevam pauperiem fingere, quod licet eis domi- 6 A"* in margine addidit nota de dotacione ecclesie. sic colore diluata, ut vix legi queant 8 ordinem (expunctum) paup. A 9 et om. A 11 i a scripsi auctoritatem Decreti secutus 2 a codd. 12 patet in margine ad- scripsit A, om. D 12 notum correxit A votum D 18 lucis C 19 A"* in marg. infer, fol. 8^ c : quare est ecclesia dotata B 3 in margine: Nota 20 reser- varunt B c sibiom.D 28 propter in marg. adscripsit D 29 eciam om. B c 11 C. J. C. I (Deer. II pars) c. j (?) C. viu q. / pag. 597 12 proximo: cf. supra pag. 10 sqq. 2' 20 JOHANNIS WYCLIF nari quantumlibet civiliter ac seculariter in comuni et sic torpendo in religione Cristi vivere tam voluptuose et seculariter, ut domini seculares contra Decretalem libro tercio Decretalium de clericis vel monachis. quondam tamen fuit famosum, quod monachi deber.t 5 esse vivi naturaliter et mortui civiliter, ut recitat Inno- cencius super quarto Decretalium 'Qui Filii Sint Le- gitimi', capitulo 'Transmisse' et Pelagius papa secunda quest, quinta: 'nullus monachus talia usquam arripiat nee secularia aut ecclesiastica negocia turbare presumat'. sed 10 modo fingitur, quod licet eis exercere procuratoris officium et quantumlibet secularia negocia de licencia episcopi vel abbatis et baptizant terminos dicentes, quod omnes homines, ymmo bestie et arbores vivunt civiliter, ut dictum est libro quinto capitulo sexto, et ita subrepit 15 argumentum secularis dominii in vocatos Cristi clericos diminuiturque inter seculares dominos per excecacionem ypocrisis et tradicionis humane preparatorie indubie anticristo. maintaining innuunt enim, quod rex Anglic non est rex tocius 20 E>i'/i,,H," g to be Anglic, sed regulus parve partis, super residuum vero /0 "a 'small*' mortificatum est papa dominus, qui non potest esse rege * ract tounfr ' he infe" 01 " nec participare secum ex equo dominium. et inmediate de illo tenent omnes clerici ab omni exaccione laicali liberi, quia dominium eorum, cum sit superioris 25 speciei, est secundum quamlibet sui partem perfeccius quam dominium laicale. et sic legalia regis nostri non presupponit particularia dominia tocius regni tamquam 4 de (expunctum) libro A 8 pelagius scripsi polagius (? pola us ) A; B c , qui in marg. emendavit addens pclagius pelagianus C, (? pela"') D 11 peccatoris A procutoris C 15 6 B c om. A lacuna CD 16 augmentum B C CD 20 A * in marg. inferiore cum sig. marg.: nota verba cleri de suo dominio " B 4 in margine: prona declaracio 3 C. J. C. II (Decretal.) lib. Ill c. 1215 Tit. I pag. 452453 7 */ ibid. lib. IV c. 3 Tit. XVII pag. jio 8 cf. ibid. ! (Deer. II pars) c. 54 C. n q. 7 pag. jof 1 5 sexto librarius cod. B perperam scripsit; ego quidem verba supra commemorata nec in sexto capite libri De Civ. Dom. Ill nec in vicinis invent c a p. xxv] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 21 elementa, ex quibus resultet Integra regalia, sed scissum est regnum et de dominiis mortificatis resultat unus principatus perfeccior, qui subpeditat omne temporale dominium. verumptamen non est disputandum, inquiunt 5 in ista materia, quousque fuerit in effectu potencius stabilita, sed tollerande suntiniurie dominorumsecularium, quousque arriserit oportunitas temporis totam domina- oionem civilem clericis conquirendi. quotlibet tales conclusiones subdolas, hereticas et TO anticristivas innuunt in effectu, et tarn en utraque pars ec- clesie est tantum pulvere temporalium excecata, quod diftert vecorditer, artare partes evidencias suas alternation ostendere, ut demum lucescat radius ewangelice veritatis. foi.8 S a suppositis || igitur . hiis tribus radicibus facile est, is ostendere conclusionem propositam ab infimo episcopo Conclusion: usque ad romanum pontificem. nam omnia bona, quibus ments^are a feudal tenure- dotatur ecclesia, sunt elemosine seculanum dommorum of the laymen ex supposicione prima, que donata sunt clericis, ut ob- servent religionem primevam ex supposicione secunda. may 20 cum igitur remanet penes eos capitale dominium, ex fajj supposicione tercia, sequitur, quod frustrate per se fine bf wi dotaciones seculares debent ad bona propria resortiri. confirmatur ex assumpto Archidiaconi, quod non 2 de om. A, addidit A 1 in margine 5 in A de B C CD 6 stabilita in exitu correxit A \2 differt correxit A defert B C C differunt C 14 A 3 in marg. super, folii 83" notavit probatur principalis conclusio capituli supra- posita evidenciis (expunctum) tribus D 18 donata 7/7 fine corr. A donate B c , in fine corr. D 22 dona- ciones B C CD 23 B* in marg.: conclusio erretica 14 cf. supra pag. 16; 18; 19 18 cf.pag. 16 19 cf. pag. 1 8 21 cf. pag. 19 23 cf. C. J. C. 1 (Deer. II pars) c. jr C. xil q. 2: gloria episcopi est, pau- perum inopiae providere sqq.; cf. J. H. Boehmer, Ins Ec- clesiast., Halae ijj6 torn. V lib. V Tit. XVIII (cf. C. J. C. II [Decretal. Greg. IX] J' 18 pag. 829) pag. 2jj: furtum eleemosynarum committere dicitur, qui id, quod pauperibus erogandutn et debetur, sibi retinet, quod adeo extendit Hieronymus teste Gratiano ad c. i Dist. (cf. C. J. C. I pag. 151) 42, ut aliena rapere convincatur, qui ultra ne- 22 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxv istis seculariter viventibus et officium clerici confunden- tibus erant data hec temporalia. si igitur desunt clerici secundum formam donacionis temporalia occupantes, domini temporales tenentur nedum ex lege fisci, sed ex lege scripture de bonis propriis providere. precedat s igitur triplex elemosinariorum monicio, et tune iuxta quartum argumentum durante obstinacia sequatur iusta subtraccio. non enim est racio, quare decime ecclesie debent subtrahi a rectore vel presbitero notabiliter cri- minoso, quin per idem bona eiusdem sortis debent sub- *' trahi ab episcopo minori vel maiori amplius criminoso. namgravius peccando ex altitudine gradus plus pertur- bat ecclesiam, ergo assistente maiori causa subtraccionis debet sequi proporcionaliter notabilior subtraccio. sic oportet, deum et naturam adequare causam et suum 15 causatum, ideo et seculares domini, qui debent in bonis deputatis sibi ad custodiam esse voluntati divine con- formes. tercio confirmatur ex hoc, quod omnia dicta bona The temporal sunt capitaliter bona Cristi, qui est capud ecclesie. 20 lords have a . . . right to give igitur iuxta quartum argumentum non debent dare quid- Jt ' th'T'offic'iai* quam Cristi vicario, nisi ostenderit sufficiens procura- torium, sed omnes notorie deficientes in condicionato officio notorie deficiunt in legitimo procuratorie, igitur et debent deficere in dominio ecclesie pauperibus 2 s ministrando. sed quia ad dominos seculares spectat, de officio H B* in ntargine: error et heresis (cf.pag.22 2 j anno- tationem crit.) aperta enim superscripsit inter lineas A ' 11 amplius (? amp^ A 12 gradus om. A 14 debent A, expuncto n sic enim oportet B C CD 21 dari B C D qiiicquam C, emendavit ex cuiquam A l cuiquam B C D 24 procuratorie C, correxit in fine A procuratore D procuratorio B c cessaria sibi retinere probatur. Hoc potissimum de epis- copis clericisque intdligit, qui ultra vitae necessaria ex pairimonio ecclesiae, quod patrinionimn pauperum est, opes corradunt, cum tamen rebus ecclesiae, tamquam comtnen- datis, non tamqnam propriis uti debeant, ut passim ca- nones decernunt 7 el 21 quartum argumentum: qttatn argumentationem respiciat non apparet cp.xxv] DE VEE1TATE SACRAE SCRIPTUBAE suorum superiorum elemosinariorum precipue iudicare, que, licet sint multa ex capitulo vicesimo, tamen sufficit tria resumere, ut ex eis cognoscat ecclesia, si tenetur, ministrare bona pauperum tali nominetenus pre- s posito devianti. debent enim omnes episcopi precipue desideria mun- Thru clana aufugere, officium suum sancte perficere et omnino bish subditos suos secundum legem Cristi corripere. quantum ad desideria mundana facile videtur di- 10 scernere, si episcopus vel abbas existens mendicus utilior ad ministrandum ampliora bona pauperibus proporcio- naliter distribuit vel avare retinet aut in se ac suis thezaurtim pauperum consumit ad pompam seculi, que, si affuerint, sive oraverit sive sacramenta ministraverit 15 sive secundum ligwam angelicam predicaverit, deficit in sanctitate conversacionis nocens ut proditor sacrilegus foi.8 5 b || spouse Cristi. sed quantum ad correpcionem subditorum patet, quod eius omissio, licet non reputetur hodie propter 20 consuetudinem peccatum, est tamen peccatum gravissi- mum et per consequens maxime detestandum. in ipsa igitur correpcione debent episcopi a domino papa usque ad innmum episcopum maxime populo ministrare. illis enim committitur regimen a domino et populo. ideo 25 si instar Heli torpescunt corripere, proditorie destruunt genus et gentem et faciunt archam dei capi a gentibus, dum opera bona de genere, in quibus latent archana fidei, videntur copiosius inter infideles quam inter po- pulos nomine cristianos. origo itaque huius malicie est 3 o desidia, qua sacerdotes omittunt corripere. unde, ut particularius consideretur iste defectus ec- 6 D in marg.: officium episcopi, incertum a quo librario \o vel (expunct.j uiilior A \2 aliis (expunct.) suis A 16 ut C f correxerunt AD vel B c 17 A z in marg. super, fol. 8j b : contra inobeclientes sedi apostolice 20 peccatum C, correxit A peccandi B C D 26 genus et gentem oni. D, addidit in margine D ' cf. supra II pag. 137 sqq. 25 cf. I Sam. 24 JOHANNIS WYCLIF [Cp.xxv clesie, cogitemus penam, quam ecclesia pro delicto isto instituit. nam ut recitatur octogesima prima dist. sub autoritate Gregorii sic scribitur: 'si qui sunt presbiteri, diaconi vel sudiaconi, qui in crimine fornicacionis iaceant, interdicimus ex parte dei omnipotentis et sancti Petri s autoritate ecclesie introitum, usque dum peniteant et emendent. si qui vero in peccato suo perseverare maluerint, nullus vestrum presumat eorum audire officium, quia benediccio eorum vertitur in malediccionem et oracio in peccatum, testante domino per prophetam: 10 maledicam, inquid, benediccionibus vestris. qui vera huic saluberrimo precepto obedire noluerint, ydo- latrie peccatum incurrent, Samuele testante et beato Gregorio instruente: c peccatum ariolandi est non obedire, et scelus ydolatrie est non acquiescere*. peccatum', in- 15 quid, 'paganitatis incurrit quisquis, dum cristianum se asserit, sedi apostolice obedire contempnit'. super quo recitat Archidiaconus, quod in tali fornicacione notoria sacerdotum sunt late sentencie quoad suspensionem. et ideo, si presbiteri reperiuntur tales, subditi sua autoritate 20 possunt facta monicione se removere ab eorum officio non expectata alia sentencia, licet forte episcopus tolleret tales, sunt enim iam suspensi a domino papa ipso iure. Bishops failing ex istis concluditur, quod quicunque episcopi eis offending consencientes omittendo secundum leges tales notos 25 priests al-e ffisob sobedient to the church 3 D 1 in marg.: nota A 1 * in marg.: contra forni- catores 4 Z) 3 in tnarg.: de fornicacione clericorum 8 eorum presumat B C C eorum officium audire presumat quia D, sed litteris a b c superscripts vocabulis presumat audire officium constituit ordinem hunc: eorum presumat audire officium quia 9 vertetur B c 11 vestris int. lilt, addidit A om. D ', add. in marg. D l 15 est om. B C D, inter tineas superscr. A 1 inquid A igi- tur B C CD 18 quod C, in margine adscripsit A pro quomodo perperam scrip to et posmodum puctis sublato con- fornicacione expuncto con A quomodo B C C 19 late C, correxit A date B C D 24 A ^ in marg.: contra episcopum desidem 3 C. J. C. I (Deer. I pars) c. rj Dist. LXXXI pag. 284 11 cf. Mai. 2 2 14 cf. ibid. c. 6 Dist. XXXII pag. //; 18 C. J.C.I (Deer. I pars) pars I Dist. LXXXI pag. 281 Cap.xxv} DE VEEITATE SACRAE SCEIPTURAE 2-5 corripere, sunt pariter puniendi, et per consequens sunt infideles excomunicati et heretici inobedientes sedi apostolice. et ideo octogesima tercia dist. dicit idem Gregorius: 'si quis episcopus fornicacionem presbiterorum, 5 diaconorum vel crimen incestus in sua parochia precio vel precibus interveniente consenserit vel commissum autoritate sui officii non impugnaverit, ab officio suspen- rf to be datur'. et secundum Archidiaconum vocat suspensionem, their office deposicionem vel suspencionem perpetuam, quod est to idem eo, quod talis episcopus vendit iusticiam inobediens sedi apostolice, quern oportet deum eo ipso excomuni- cando suspendere. numquid credimus, aliquos esse pre- latos ecclesie, qui ultra trinam monicionem capiunt ab : inferioribus jj notorie criminosis quasi annuum redditum ts pro eodem crimine? numquid credimus, laicos debere abstinere ab eorum servicio nephando et toxico, cum sint heresiarche ex consensu et fomento peccati clerici contra leges ecclesie? utinam ecclesia non sit infecta ministerio talium 20 prelatorum! numquid credimus, laicos debere subtrahere decimas et bona pauperum ab inferioribus sacerdotibus minus peccantibus et dare superioribus in nocumento atque malicia et per consequens aput deum plus abiectis et plus alienatis a titulo sacerdotis? numquid credimus, 25 ecclesiam fidelium laicorum debere ministrare bona 2 heretici sequitur locus rasus D, vacuus C 5 crimen om. A, addidit in marg. A 1 6 vel (prius) int. lin. add. A om. B c B* in marg.: error 12 aliquos radendo correxit A 1 14 A 2 in marg. super, fol. Sy notavit contra fornicatores dura 16 eorum emendavit D ex eodem. quod C exhibet 19 ecclesia B c C f D* in marg. eciam A, expunctum D 3 cf. ibidem c. i Dist. LXXXIII pag. 29) 8 in animo habet, tii fallor, C. J. C. (Deer. II pars) C. VIII et IX pag. 589 sqq.; exstat apud veteres glossatores versus memorialis de depositione clericorum hie: debt Us, ignarus, male conscius, irregularis quern mala plebs odit, dans scandala cedere possit cf. C. J. C. II De Renunc. I Tit. IX c. 10 pag. roj, nee non cap. ultimo De Cohab. Cler. et Mul. 13 cf. Matth. iS tJ -i 7 26 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxv pauperum sic apostate pro tempore, quo debet . ca- vere ab omni suo ministerio et superior iuxta testi- monium subiecti veridicum debet de iure ipsum de- ponere? unde, ne credatur hanc legem sanctam abro- gatam ut paleam, repetitur tercio Decretalium De s Cohabitacione Clericorum et Mulierum sub hac forma: c ut clericorum mores et actus in melius refonnentur, contin enter et caste vivere studeant, universi prefecti in sacris ordinibus constituti, ab omni libidinis vicio pre- caventes maxime illo, propter quod venit ira dei in 10 filios diffidencie, quatinus in conspectu omnipotentis dei puro corde ac mundo corpore valeant ministrare 1 ? ne vero facilitas venie incentivum tribuat delinquendi, statuimus, ut, qui comprehensi fuerint incontinencie vicio laborare, prout magis aut minus peccaverint, puniantur 15 secundum canonicas sancciones, quas efficacius et distric- cius precipimus observari, ut, quos divinus timor a malo non revocat, saltern temporalis tamen pena cohibeat a peccato. -si quis igitur hac de causa suspensus pre- sumpserit celebrare divina, non solum ecclesiasticis 20 beneficiis spoliatus, verum eciam pro duplici culpa per- petuo deponatur, prelati vero, qui tales presumpserint in suis iniquitatibus sustinere, maxime in optentu pecunie vel alterius comodi temporalis pari subiaceant ulcioni'. But Scripture quamvis autem leges tarn multe et patule autoritate ?=, authority has . now been scripture sacre et universalis ecclesie ad castigacionem undermined ... ... before the tocius 'generis clericorum sint eclite, tamen cierus sic dtrgy lc Jr l ongiy excccat populum, quod proprii professores huius legis interpreting its Stat to ne th' e S M 1 sic apostate C apostate A, sed sic A l in marg. punishment of add. tali apostate B c ; D, qui tali ex sic emendavit 4 B* in marg.: error per totum 6 cohabitacione clericorum et mulierum sub AB C C cohabitis (expunctum) clericis et mulierum (et mulierum expuncta) sub D, sed D' 2 in marg. addidit cum sig. marg. vita et ho (sic); quid hie sib i voluerit, in dubio tnihi est; in mente habere videtur illam C. J. C. distinctionem , quae inscripta est De Vita et Honestate Clericorum 10 maxime om. A, addidit in marg. A 1 15 maius CD 16 canonicas corr. A 1 18 saltern om. D; A, sed in marg. addidit A 1 21 verum corr. A l 5 C. J. C. II (Decretal) lib. Ill Tit. 2 pag. 454 sqq. 10 cf. Eph. 5 6 Cap. xxv} DE VEEITATE SACRAE SCEIPTUEAE 27 ipsam tantum subpeditant, vel per glosas cecas ipsarn a sensu suo extraneant, vel aliam excusacionem in peccatis dampnabiliter allegant, quod fructus iuris, qui in praxi consisteret, pacificacionis ecclesie nimium exulavit. 5 statuit enim summus pontifex et precipit, severam cleri- corum punicionem a minimo ad maximum efficacius et striccius observari, et tamen ypocrite, qui pretendunt, se esse filios maxime obedibiles ecclesie, in isto tarn signanter, tarn stricte et salubriter mandate, verbo, et opere patule contradicunt. n urn quid credimus, tales rebelles matri ecclesie esse eius filios, quin pocius ad- ulterinos filios ecclesie anticristi? qui || enim diligit matrem ecclesiam, efficaciter diligit eius legem. quo- modo, rogo, . regnaret ut modo crimen in clero, si iste 15 leges fuerint debite execute? laici enim tenentur, pre- Therefo lato prodere clericum taliter criminosum, quod cum sit precipuum opus ecclesie, potest legitime capere de de- ^ e l cimis ecclesie pro expensis, quod, si prelatus a debita * correpcione deficiat, tota sua parochia vel comunitas 20 iurisdiccioni sue subiecta debet a metropolitano comple- mentum iuris expetere; quod, si ipse defuerit, potest regnum nuncios in causa ilia sub expensis prelati desidis ad romanam curiam destinare; quod, si papa defuerit, debet regnum omnino bona ecelesie ab eo subtrahere 25 nee potest Cristus ecclesie sue deficere, quin providebit pastores facientes iusticiam regni ecclesie, quibus sunt bona pauperum ministranda. praxis autem ista demonstrari potest ex lege ecclesie. nam 'si qui sunt presbiteri, diaconi vel subdiaconi, 30 ymmo si quis episcopus sic deliquerit, tune secundum 8 odibiles D; C, sed super scripto be sanavit vocem C' 2 u matri (expitnctum) ecclesie D A 2 in marg. super, fol. 8^ d notavit Ordo abstrahendi talia a clero delinquente et supra modicum 17 opus iteravit A, sed priiis delevit D 3 in marg'.: Nota 19 B* in marg.: error comu- nitas A in texfu, quod in marg: A l emendavit in civitas civitas C 20 B 4 in marg. notavit error 24 omnia CD 39 secundum corr. A ! 29 cf. C. J. C. I (Deer. I pars) c. 15 Dist. LXXXI pag. 284 28 JOHANNIS WYCLIF iCap.xxv verba et sensum legis est taliter puniendus', sed nostri clerici, eciam prelati nolunt concedere, se esse in aliquo istorum quatuor graduum, ideo ex natura condicionalis mobilitantis sequitur sillogistice, quod delicto supposito illi sunt taliter puniendi. s nee valet dicere, quod superiores ecclesie excipiuntur, quia, cum ex maioritate delicti sunt amplius puniendi, si excipiuntur a pena, excipiuntur a iure dei et sue ecclesie, et tune non superest, nisi excipiantur a numero sal- vandorum. 10 and whenever iinde ad sustincndum istam legem ecclesie ordinantur refuses* 'kings reges et potentes in seculo, ut deficientc clero ab eius &fom""/f/s complecione supleatur per brachium seculare, ut patet judges vicesima tercia quest, quinta 'Principes'. cum igitur lex decretalis dicit, quod clerici sic peccantes ab eccle- 15 siasticis beneficiis spolientur et prelati desides pari sub- iaceant ulcioni, manifeste sequitur ex lege, quod seculares nedum possunt licite subtrahere, sed auferre bona ecclesie a suis prepositis quia in desidiam clericorum, qui de- linquentes corriperent. 20 et patet tota conclusio in principio huius proposita. si enim secundum leges predictas laici debent a clero apostatante subtrahere bona sua, per idem debent, defi- ciente alio correptore, bona sua ab apostatante diripere. et istud patet planius de lege statuta De Hereticis. qui 25 autem et quot clerici sunt de reatu isto, relinquo iudicio l sensum leges IF secundum leges D; A, sed mutatis secundum in sensum et leges in legis A l sanavit locum; C, sed secundum erasit C* addens sensum in marg. et mutavit leges in legis est super scripsit A 2 volunt A (? B c ) 5 sint B c 6 ecclesie om. A, addidit in marg. A ' 13 seculare ut in marg. adscripsit D l 23 sua. sequitur rasura, per D sua et per C debent C, A 1 in marg. debet B C D, expunctum A in textu 26 sunt de reatu isto (de in correctura, isto omissum, sed superscripsit aliquis) A sunt isto reatu B c , sed B* in marg. in adscripsit, quod inter sunt et isto legi voluit sunt de reatu C, sed C 2 in marg. adscripsit isto sunt isti reatu D. 14 C. J. C. / (Deer. II pars) c. 20 C. xxni q. / pag. 936 sqq. 21 cf. supra pag. i 25 cf. C. J. C. II (Dtcrffal. Greg. IX) lib. I Tit. VII Cap.XXV} DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 29 popular!, hoc autem verissimiliter coniecturo, quod, sicut dotacio ecclesie cepit a laicis atque theologicis, ut patet de Constantino cum suo consilio et Silvestro, sic oportet, quod rectificatur per laicos operantes et theologos instru- s entes. nam ex eisdem principiis contrarie se habentibus foi.sea propter disposicionem passi mixtum || compaginatur atque dissolvitur. . sed quoad istas leges preclaras sunt quotlibet glose Objections to ,. . . . i i i j allowing this extraordmane intencionem ecclesie deludentes. right to worldly 10 prima dicit, quod prescripcio, que est titulus iuris tords satis validus, excusat, quod cleric! non sunt taliter pu- niendi. sed ista responsio videtur ridiculosa. si enim laicus non prescribit contra ecclesiam, multo magis non est is prescripcio contra deum. sic enim olim prescriberent diabolus et anticristus cum membris suis per multa milia annorum contra Cristum et suam ecclesiam. cum enim lex predicta sit lex racionis et per consequens lex Cristi et sue ecclesie, idem foret, prescribere contra illam et 20 prescribere contra deum. item prescribentes contra hanc legem impetiti sunt continue per Cristum inseparabiliter punientem. ideo prescripcio non est legitima, sed de- lictorum colleccio aggravata, ut male fidei intrusor arcius condempnetur. 25 nee valet secunda instancia, qua fingitur, quod iste leges loquntur de rigore iuris, non autem de iurispru- dencia, cum quadragesima quinta dist. precipitur, quod iudex declinet in partem miciorem. 'licet', inquid Gre- gorius, 'reprehendenda plurimum accidant sacerdotibus, 3 o plus tamen erga corrigendos agitur benevolencia quam 3 B 4 in marg.: prona suggestio 6 A 2 in marg. super, fol. 86: nota excusaciones cleri in eorum peccatis 25 A 2 in marg. super, notavit cum sig. marg. pro delin- quentibus decretiim graciosum 30 agetur (?) A 3 Silvester, papa primus, sedit, Constantino regnante, ab anno 314 ad annum 335 27 C. J. C. I (Deer. I pars) c. 4 Dist. XLV pag. 161 30 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxv severitas, plus coartacio quam commocio, plus caritas quam potestas, cum nemo nostrum sine reprehensione aut peccato vivat. nam si dominus statim post terciam negacionem beatum Petrum preceptorem nostrum iudi- casset, non tune ex eo fructum, sicut fecit, recepisset. s expectandi igitur atque corrigendi magis sunt rectores ecclesie quam statim iudicandi'. primo tollo instanciam factam concedendo verba Decreti, sed notato, quod, sicut stat, prelatum esse nimis rigidum puniendo propter zelum vindicte vel affeccionem 10 pecunie, sic stat, eum vel ex ceca pietate vel amore pe- cunie corripere nimis lente. sed inter hec duo extrema culpabilia eligendum est medium virtuosum, quod, ut ffiat prudencius, standum est arbitrio sanctorum ac legum ecclesie. si enim clericus sit ex rigore iuris taliter 15 puniendus, igitur ex iure omnis passio Juris est iusta. item auferre a clerico bona fortune est pena mitissima, Withdrawing cum minorum bonorum privacio fuit sanctis affectata faci- M m rather litacio, et per idem sic debet esse clerico hodierno, cui '' e est cumulus temporalium peccandi occasio. 20 item quilibet peccans mortaliter meretur infinitum maiorem penam, sicut patet de pena, quam deus miseri- corditer infligit; igitur punire ex caritate per ablacionem temporalium vel dignitatis officii, que debent esse ad onus presbiteri, est punire misericorditer citra dignum. 25 item || invalescente morbo graviori est medicina pro evi- tando periculo acuenda. si igitur hodie multiplicatur perversitas sacerdotum, videtur, quod ecclesia debet acucius contra illos proce- dere. et hec videtur sentencia Decretalis timentis, quod 3 o facilitas venie occasionem tribuet delinquendi. agitur igitur misericorditer ex amore spiritual!, quando monentur l coortacio B c cohortacio CD commocio A; B c , in marg. iteravit B 2 commonicio C, (?) D (gmo) 5 tune C, correxit A tantum B c tamen D 26 A - in marg. infer, fo/. 86" addidit nota contra excusaciones cleri continue infra 27 accuenda accuenda A, sed alterum ex- punxit A ' 32 spirituali C, A l in marg. cum sig. marg. paternali AB C D 3 cf. Matth. 2669 sqq. Cap.xxv} DE VERITATE SACRAE SCRIPTUBAE 31 vel corripiuntur proximi ab eis, quorum interest, tribus vicibus secundum formani ewangelii et post ultimatam obstinacione elemosine debite pauperibus subtrahuntur. hoc enim tenentur facere sub pena mortalis, cum aliter - subtraheretur saluti anime subditorum eo, quod iniuria- re.ntur pauperibus, intoxicarentur venenosis prepositis et darent extraneis et indignis bona aliena, de quibus oportet eos reddere racionem. ideo contra terciam et quartam et quintam excusa- The layman 10 cionem in ista materia manifestum est, quod laici habent right to judge in ista materia precipuum interesse. fingunt enim di- chief Hft is scoli, quod laici non debent iudicare de vita vel opere intere^ted^to prelatorum. et per consequens non ab eis subtrahere sol! ' c ,'^} l rtal bona sua. fingunt quarto, quod solius prelati est, eos corn- is pere vel punire, et fingunt quinto, quod non debet sup- poni, prelatos et specialiter dominum papam congruam correpcionem subditorum negligere. primum istorum habet sensum sanum, quod laici non debent de clericis ipsis observantibus dignitatem 20 sui ordinis civiliter iudicare. unde idem foret dicere, quod non pertinet ad eos, de clero discernere et dicere, quod non pertinet ad eos, curare de propria salute, sed quoad illud de lege dei quilibet habet proprium interesse. 25 secunda ficcio potest habere sanum sensum, quod servata lege Cristi debite in prelatis non foret clericorum correpcio ad laicos devoluta. unde occasionaliter et se- cundarie est, quod ad laicos pertinet, clerum corripere, et tune non ut vere clericos, sed ut inferiores laicis 3 o apostatantes a dignitate sui ordinis debent ipsos modeste corripere. quoad terciam ficcionem dicitur, quod est dare sup- posicionem iuris vel facti, aut loquendo planius aliqua est supposicio facti indebite ministrati, et aliqua est sup- 5 iniuriarentur: iam abhinc librarius obscuriore atra- mento quam duobus foliis precedentibus u ft fur (cf. supra pag. ii tin. 16) 14 eos corripere B C C*D 21 de clero discernere et dicere. quod non pertinet ad eos om. A 25 B* in marg.: pravus legis postillator 34 est ACD eius B' i cf.Matth. i8ij 1 7 n de vi vocis discolus cf. supra I Pag- 3444 3 2 JOHANNIS WYCLIF \c at >.xxv posicio iuris undique observati. prime modo debet supponi, prelates et papam in regimine sui et ovium animarum suarum deficere, supposito, quod factum vergens ad periculum ecclesie hoc ostendat. sic ergo non debet populus supponere delictum prepositi, nisi factum sceleris s notorie hoc proclamet. sed quis, rogo, memor sajutis proprie tune celaret? To say, sexta vero ficcio periculosior fatetur, quod peccatum fml'icnl/ioTbt adulterii sacerdotum debet puniri modo, quo leges sen- fhn"i te avaHce tenciant, quia aliter periret robur legum. in aliis verum- 10 i/ors'w/ //o/rf p tamen O portet, fornicacionem illam tune esse notoriam, Scripture et p ro avaricia ac aliis sacerdotum sceleribus non debet clericus et specialiter comunitas sic puniri. mirabile quippe foret, quod patens fastus ac avaricia clericorum non puniretur ab homine et peccatum minus grave mi- 15 noris malicie et perturbacionis rei publice || transiret f impune. nam dictum est superius proximo capitulo, quomodo avaricia cleri est peccatum periculosius quam carnalis luxuriaet radix omnium malorum ecelesie, ut dicit apostolus. quare ergo non debet hec radix notoria 20 primo omissum extirpari? et si obicitur per Archidia- conum tricesima secunda dist. ad hec dicentem, quod non est idem in fornicario et aliis notoriis peccatoribus, cum non sit expressum in iure et pene sunt molliende, patet, quod intelligit, peccata cleri, que comuniter acci- 25 dunt et sunt notorie ecclesie turbativa, esse secundum leges exinde positas punienda, alia autem peccata, de quibus non est tanta suspicio, nee leges tarn spissim posite esse non tarn diligenter examinanda et micius procedendum, quousque notum fuerit, de suo periculo ? o atque gravedine. quo cognito debet pena proporciona- l und (linea obducta sublatum) undique A 2 ovium corr. D omnium C 3 animarum om. B C D; A, sed addidit in marg. A l 6 quis om. A, in marg. add. A l 16 A' J in marg. super, fol. 86 C : nota contra avariciam cleri non transiret C transiret AB C ; D, qui non margini ad- scripsit 24 sint B c 17 cf. supra II pag. 264 265 20 cf. I. Tim. 6. 22 C. J. C. I (Deer. I pars) c. i Dist. XXXII pag. 116 Cap.xxvi DE VERITATE SACRAE SCRIPTUBAE 33 liter apponi, cum aliter contra racionem adversaretur politicus legi dei. quia igitur in primitiva ecclesia ab- bates atque episcopi sancte vixerant nee prodigaliter bona pauperum superbe atque gulose consumpserant, 5 ideo non oportuit, tune tot leges contra hoc vicium eorum statuere. sed ius dei et nature supponunt, si The laws of the church, tales pretendentes alciorem grac}um paupertatis et relic- numerous cionis seculi tamquam ypocrite plus subdole, plus pro- b*?%gaittst ditorie et plus irracionabiliter ad maius facinus sunt and worldKntaa 10 perversi, quod proporcionabiliter puniantur. unde ere- "^f^^f^ seente ista sacerdotum ypocrisi multiplicate sunt leges eis opposite, sed praxis earum deficit propter infamem binarium, scilicet pretensam sanctitatem et potestatem mundanam. quis enim dubitat, quin deus plus odit IT talium mendicorum superbiam ? et per consequens laici plus tenentur, cavere eorum mendacium subtrahentes suas elemosinas et auferentes progenitorum errores. certum itaque est ex fide scripture, quod tales potentes in clero sive persone simplices sive persone collegialiter 20 agregate, que religionem Cristi dissipant, sub pallio sanctitatis vel punientur hie per prepositos suos aut laicos vel destruentur per vastaciones hostiles vel con- gregant facinora in ulcionem divini iudicii, dicente apostolo Rom. secundo: existimas autem hoc, o homo 25 omnis, qui iudicas eos, qui talia agunt, et facis ilia, quia tu effugies iudicium dei? super quo dicit Origenes, quod apostolus hie loquitur 'non regibus, sed ecclesiarum rectoribus ut episcopis aut presbiteris committentibus ea, de quibus alios iudicant et con- so dempnant. oportet enim, tales de sua prius consciencia 4 superbe atque in margine adscripsit D guiose cor- rexit D gloriose C, linea delevit C 2 , in marg. emeu- dans gulose 5 tu (linea sublatum) non A 9 irraciona- biliter media pars vocis in correctura A irrevocabiliter CD irreverenter B c , sed B 3 in marg. irrevocabiliter add. sint B c , correxit D 15 talium AB C , corr. C falsum D 24 Rom. in corr. A 24 v. } 27 cf. Opp. Ser. Gr. 14 pag. 873, Wyclif, De Veritate Sacrae Soripturae. HI. 34 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxv iudicare et post subditorum gesta discutere; quod si plene fieret, omnis penitus adeundi honoris ecclesiastici ab- scinderetur ambicio, sed se iudicandos pocius quam iudicaturos hii, qui preesse volunt populis, iudicarent. unde quia hec ad eos maxima dicuntur, qui presunt iu- s diciis populorum, cum non possunt a facie dei aufugere, deo alibi dicit || in hiis, qui appropinquant michi, foi.86d sanctificabor, sicut inNadab et Abiu, qui alienum ignem i. e. non suum divinis altaribus optulerunt. incipit enim divinum iudicium a filiis ecclesie, cum Ezechiel nono 10 scribitur: a sanctuario meo incipite. 'licet', inquid, 'hii blasfemant in deum, hii defraudant, spoliant, sacri- legium vel aliud scelus perpetrant, hiis tamen omnibus in hoc loco videntur preferri in scelere, qui alios iudi- cantes committunt graviora quam puniunt." 15 The homes of unde michi videtur, domos religiosorum, episco- the bishops, .... ... pnesis and porum et ahorum sacerdotum, qui obhti sunt domini in eauL e ' f 'many observancia legis sue, thezaurizarc potenter et fraudu- "of d h" S ora? lenter secundum cor impenitens scelera, que sint sibi et provinciis ad ruinam. est enim dare mensuram in seelere, 20 usque ad quam oportet ulcionem divini iudicii expectare, ut patet de punicione diluvii et Sodome. ad quern sensum dicitur Gen. quinto decimo, quod nondum impleta est iniquitas Amorreorum. detegenda est igitur frigefaciens iniquitas sacerdotum ex congelacione 25 temporalium, racione cuius signaculum ymaginis divine nee clerus nee populus recipit, ut cor carneum tamquam cera liquescens pre fervore celestium ad supernam in- fluenciam sit preparatum. 6 qui cum ACD 19 impenites B c compendia omisso 23 B* in marg. : Nota processum 28 pro B c super- nam AB C D celestium C, lectio aperte vitiosa 29 sit C, SHperscripsit inter lin. A om. B C D Cap. 26 A in fine lineae ultimae hnius cap. XXV miniavit 8 cf. Lev. 10 1 sqq. 10 v. 6 23 v. 16 Cap.xxvi} DE VERITATE 8ACBAE SCRIPTUBAE 35 CAPITULUM VICESIMUM 8EXTUM. Sed adhuc videtur michi, ut materia ista sit clarior, May th , . priest', on t parumper obicere. O th er S i videtur enim, cum sit mutua obligacio clericorum sp 5 ad laicos, si licet laicis, elemosinas suas subtrahere ^f f ,'f e i^'^j ? propter defectum debiti servicii clericorum, per idem liceret clericis, elemosinam spiritualem subtrahere propter inobedienciam laicorum. sed huic dictum est, licet sit magna diversitas, est 10 tamen in quodam conformitas. tenentur enim clerici et laici ex lege dei, iuvare continue eciam inimicOs cum suffragio spirituali. lex autem dei obligat ad tales ele- He may not, ... . , . . .... c because mosinas spintuales. ideo nimirum obligacio est torcior spiritual ser- quam obligacio introducta humanitus ad supereroganter to Enemies" are 15 ministrandum sacerdoti preter vite necessaria elemosinas God s comtnanii corporales. unde, sicut clerici tenentur, in casu ministrare sacramenta et sacramentalia inimicis Cristi atque ecclesie et sic orare pro suis inimicis, ut patet ex lege scripture prima Pet. secundo, sic laici tenentur, in casu spiritualiter 20 iuvare suos prepositos, temporalia debita ecclesie subtra- hendo. si enim sit opus caritatis, subtrahere combu- stibile ab igne, qui corpus fratris combureret, multo magis foret in casu spiritualis elemosina, subtrahere mundi divicias, que mentem proximi traherent ad iehennam. 25 unde videtur michi, quod laici numquam debent tempo- ralia a clericis subtrahere vel auferre nisi in casu, quo esset elemosina sic facere, et in casu, quo debeant sic foi.8 7 a facere || intuitu caritatis, quod debent, quandocunque i Cap. 25 B C C 2 D 2 Nota in marg. B*- 9 huic (? hinc) A 13 oligacio A, addito b super o priore 19 I a et secundo supplevi omiserunt libri 24 qui C 25 Nota D 5 in marg. i materia : cf. supra ingressum cap. XXV pag. i 19 cf. I. Pet. 2/^y 17 ; j 9 3* 36 JOHANNIS WYCLIF ic a p.xxvi legitime premuniuntur de indebito ministerio ecclesie et deficiente correpcione prelati remanent incorrect!. est autem aliqualis similitude, cum conformiter, sicut laici debent subtrahere bona ecclesie ab indigno, sic oportet, sacerdotes Cristi subtrahere verbum dei ab ir.- 5 clispositis, quia Act. tercio decimo dicitur: quia indignos vos iudicastis vite eterne, ecce, convertimur ad gentes. et correspondenter, si populus fuerit sic ob- stinatus et inobediens sancte matri ecclesie, quod pro- hibeat vel non ministret vite necessaria suo ewangeli- 10 zanti vel in spiritualibus ministranti, tune necesse est, eum ad alium populum declinare. sed raro accideret hoc inter cristianos vel paganos specialiter instructo ewangelizante in doctrina apostoli Phil, quarto: scio habundare et scio penuriam pati. 15 The fault is secundo obicitur per hoc, quod maior pars legum with adiudicans beneficia ecclesie ac debita discolis pro eis vigilantcr laborantibus ac contendentibus foret iniqua et P er conse( l uens heretica sicut partes secundum leges huiusmodi exequentes. non enim discuciunt leges huius- 20 modi de dignitate ministracionis clerici vel subtraccione sui ministerii. hie dicitur, leges sunt bone et sancte, sed nescio contendentes advocates, procuratores vel iudices ex in- tegro excusare. leges e'nim vetant bona ecclesie danda 25 indignis; quod si ministri legis negligenter examinant defectus, remanet in illis, lege stante penitus inculpata, unde si executores legum sint segnes ad examinandum habilitatem clerici quoad deum, videtur, quod recur- h over 6 130 A, omiserunt el locum vacuum rdiquerunt B C CD B* in mcirg. notavit dicitur actibus apostolorum : quia in- dignos vos iudicastis vite eterne, ecce. convertimur ad gentes sic si populus etc 8 et correspondenter om. D, addidif in marg. D l 16 A 2 in marg. super, notavit leges (? legantes. at cf. lin. 2}) non culpande. sed abutentes 23 quod leges CD 29 humilitatem (hmlit.) D, sed expuncto u in habilitatem emendavit prima tnanus 6 v . 46 14 v. 12 17 discolis cf. supra I 344+ c a p.xxvi} DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 37 rendum sit ad iustificacionem laicorum, qui bona pau- perum ministrent. videtur enim, quod tenentur, elemosinas suas subtrahere, quando notabiliter percipiunt vel inde- bitum ministerium vel simpliciter carenciam ministerii 5 clericorum. unde si ista tyriaca esset plene in iuris limitibus practizata, credo, quod in magna parte cessarent ecclesiastica litigia. quomodo, queso, debet Petrus, se- cularis dominus vel laicus ministrare uni barbaro trans- marine divicias vel bona pauperum, quern scit nee per se 10 nee per alium servicium exinde debitum exsuplere? ipse namque non predicat neque in persona propria nee in aliquo spiritualiter ministrat ovibus, quibus preest. quomodo igitur remanet eis pastor, cum oves nee vocem eius audiunt nee sequntur? ymmo posito, quod audirent, 15 foret ligwa eis barbarica, secundum apostolum prima Cor. quarto decimo, ovibus suis inutilis. quomodo igitur iuste assignantur tali huiusmodi bonorum pauperum por- ciones? numquid deus potest dispensare cum indigno, ut cum indignitate stante portet vere nomen ministri 20 ecclesie? sed hie invenitur triplex infamis responsio. foi.8 7 b prima, quod talis facit pastoris aut prebendarii || of- TO appoint a ficium per suum vicarium vel alium legitime substitutum, absolvt tht ipso occupato circa superiora ecclesie negocia, tam toti P own 25 ecclesie quam istis parochianis magis utilia. quoad primam partem huius fuci, cum raro contingit sufficiencia mercenarii sic conducti, parochianis relinquo habilitatem talis vicarii, cum ad eos pertinet, in salutem anime decimas ac oblaciones ydoneo ministrare. videant 3 o ergo illi, si sancte vivat, si debite predicat et si rite 13 nee vocem AC; D voculam cor r exit et lin. superscr. vocem nee legi maluit vocem B c 14 non audiunt B c ; A, sed non littea delevit 15 forent A, sed expuncto n in foret mtttavit 22 A'* in marg. infer, fol. 8j a : Contra prelates indispositos 23 vel A, correxit D aut B C C 28 humilitatem D 5 tyriaca: cf. supra I pag. 29 / 1 de usu nom. Petri cf. supra I pag. 1281 16 v. 6 sqq. 26 fucus idem ac fictio, simulatio 38 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvi sacramentalia administrat. sed supposito, quod sic, quo- modo licet, rapere bona pauperum, quorum pars quarta and should debet secundum leges distribui proximis egentibus , et the vicar prove , , .... . -i_ > j an efficient barbaro mutih transmarine tnbuerer si enim datus pne^may^ven vicarius sufficit, plene suplere rectoris officium, quomodo s be d w e ith Aay non superfluit superadditus rector fictus? natura enim agens breviori modo, quo poterit, odit superflua, multo magis in matre ecclesia sponsus eius. - et quantum ad superiora negocia sompniata, constat ex fide scripture, quod sufficit quoad spirituale mini- 10 sterium sponsus ecclesie cum suis vicariis in fide et virtute instruentibus. cum igitur datus barbarus nee instruit suas oves in fide ecclesie nee virtute, quomodo licet, officiarium talem sponse Cristi onerosum fingere? nonne prospere crescendo crevit sancta mater ecclesia, 15 quando caruit tali manerie ministrandi? sed esto, quod talis barbarus consilio, regimine, oracione vel alio opere meritorio prosit ovibus assignatis, quid hoc pertinet ad specificandum ipsum earum pastorem? sic enim prodest ipso amplius ex vi comunionis sanctorum devocior cristi- 20 anus, heremita vel laicus activus, quantuncunque localiter sit remotus. cum igitur non exinde sit pastor eorum proprius, videtur, quod aliam racionem specialem oportet rimari in dato barbaro, secundum quam fingitur nomine istius officii. non enim sufficit racio patris mendacii, 25 quod ideo est pastor vel rector istarum ovium, quia congregat illarum elemosinas, que forent pastoralis ministerii instrumentum et fraudulenter subtrahit pastoris officium. si igitur quis laborat in negociis comunibus sancte matris ecclesie, vivat de comuni stipendio, et non 30 menciatur, se esse rectorem privatum solummodo propter lucrum. ista autem racio movet contra religiosos, contra i ministrat A, sed inter lin. add. ad 13 in (ex- punctutn) virtute A 16 manerie in fine correxit B c , addidit in marg. ie B l 18 hoc pertinet B c igitur pertinet D igitur deleverunt et inter lin. addiderunt hoc AC 20 devocione B c 31 solomodo D 24 rimari idem ac scnttari c a p.xxvi] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 39 clericos dominorum et quoslibet non residentes, qui cum hoc congregando elemosinas parochie fingunt, quod ex vi appropriacionis vel dispensacionis date ecclesie sunt rectores. s verumptamen licet rectori . ad tempus colligere A rector may , be absent from semen fidei in scohs theologicis extra parochiam ad his cure for a finem, ut ipsum seminet in tempore oportuno. quod si w/t'h^tL'object non fraudat ab edificacione, bene residet. cum enim jf/i^seripture pastus spiritualis non debet esse tarn continuus, sed '" the schoolK 10 maioris efficacie ac permanencie quam pastus corporeus, /c sufficit, quod horis congruis in anno pascat subditos, || sic tamen, quod prosit eis continue in sancta sacer- dotal i conversacione et in substituti ydonei preparacione et oportuna pro horis congruis absencie rectificacione, is ad quam requiritur racionis indicium, et sic videtur micbi, quod doctor vel alius gradus cleri potest de certo populo elemosinas gratis accipere, non ut rector illius populi, sed ut eius elemosinarius laborans preter pastorale regimen ad comunem utilitatem ecciesie. sed caveat 20 sibi de pecunia superflua, de vita voluptuosa et de sub- traccione elemosinaria, que foret ad privatum regimen populi sui necessaria. sic enim vixit apostolus de ele- mosinis Philippensium, predicando avaris Corintheis, sed observavit has tres condiciones, sicut patet Phil, quarto is capitulo. tercio arguitur per hoc, quod excomunicacio se- TO say that , . ...... - . , . i the church laws cundum mra ecciesie fulmmanda est in detmentes deci- CXC ommunicate mas, oblaciones vel alias elemosinas a presidentibus in feline t^poy facie ecciesie, sive iuste presideant sive iniuste. igitur the Mhes> 5 A 1 in marg. super, fol. 8j b cum sig. marg.: nota. quod licet, rectorem aliquando non residere 6 A 1 in marg.: Nota \>(em), quae vix legi possunt 12 A 2 in marg. super, fol. 87 c : bonus doctor potest capere elemosinam ab aliqua comunitate. ut prosit doctrina illis 13 et omiserunt B C D 21 B 2 in marg. ria scripsit, quo ultimam partem vocis elemosinaria, in oratione vix legibilem, resti- tuere voluit 26 A^ in marg.: contra dicta nola 27 ful- minanda in exitu corr. A 29 sive iniuste A vel in- iuste B C CD 24 v. 10 sqq. 40 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvi vel oportet falsificare iura ecclesie et sic scripturam sacram, eorum principium, vel aliter omnino iniustum est, a nominetenus rectore eciam discolo bona ecclesie detinere. aliter enim posset quilibet laicus fingere defectum in suo preposito et eo tenore debita sua subtrahere. 5 has nofounda- hie dicitur, ut alibi diffuse exposui, quod excomuni- commimicafi X on cacio non fuit inventa pro exigendo clero pecunias, sed iS inp e c"Sry P ro salute dclinquencium terrifica et pro toxica pecca- controversies, t orum a b ecclesia extrudenda. et sic numquam debet fieri nisi ex dileccione, licet modo vertatur pure in 10 causa exaccionis temporalium ad vindictam. and wety such primo igitur videtur michi, quod nulla iura subveniunt "he pncsTfo presidenti aput deum inhabili, ut liceat sibi, vendicare bona ' e "matt pauperum de subiectis. patet ex hoc, quod iura divina ad hoc non sibi subveniunt eo, quod ut sic est seductor 15 populi et proditor dei. sed non est possibile, quemquam iuvari per legem, quem iura divina non adiuvant, quia nulla iura tali subveniunt ad exaccionem talis pecunie de iure divino. patet sic: omnis talis presidens mani- feste offendit in ius divinum, sed iuxta maximam per se 20 notam frustra invocaret legis auxilium, qui offendit in legem, ut scribitur quinto Decretalium 'De Usuris'. igitur frustra quicunque talis invocaret iuris divini, cum sit adversarius suus, auxilium, ymmo cum iuxta regulam iuris nemo debet consequi fructum ex eo, quod nititur 25 impugnare, ut patet tercio Decretalium 'De Censibus' 'Cum Olim'. de regulis iuris manifestum videtur, quod ius 11 vindictam exitum vocis radendo corr. A 17 quia nulla A in rasura igitur nulla B C CD 18 pecunie de iure divino A in loco raso scripsit 21 invocaret vox correcta, quae, tinctura qitadam vel macula offuscata, legi vix polest A 22 scribitur vox offnscata A 23 cunque talis- in corr. A 25 sequi A, sed addito in marg. con emendavit aliquis in consequi 26 comprobare (Hit. del.) impugnare A 3 discolo cf. supra 1 3444 6 libronun prins scripto- rum quos locos potissitnum JW hie in animo habnerit, pantm liquet, at cf. De Ecclesia cap. VII pag. 153: est ait tern excommunicacio iniusta Mpliciter .... secundo quando pre- latus pocius pro temporalibtis qnam pro amore et correccione subditi etnn exconnnitnicat sqq. 22 cf. C. J. C. II (Deer. Greg. IX) lib. V c. 14 Tit. XIX pag. 8rj 26 cf. ibi>1. lib. Ill c. 19 Tit. XXXIX pag. 628 c a p.xxvn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 41 divinum non adiudicat tali adversario fructum talem, tune enim sentenciaret lex del contradictoria tamquam impossibilis sibi ipsi opposita. nam iuxta declarata alibi ins divinum tollit tali ius ad animain et ad omnia bona s mundi. si igitur adiudicat tali iusticiam ad bona tarn accidentalia iusto propria, tune est lex sibi ipsi con- yd traria. cum igitur nulla || lex contraria legi divine sit Church laws valida, patet, quod nulla lex humana adiudicat tali le- Holy "script* gitime ulla bona. et hinc sane dicitur, quod vigilantibus 10 in scola virtutum et non dormientibus in peccati voragine iura suveniunt, quia Rom. octavo timentibus deum omnia cooperantur in bonum. secundo videtur michi, quod prelati excomunicantes TO excommnni- laicum pro detencione bonorum ecclesie a clerico, quem e "who refuse"' 15 debent scire esse inhabilem, ut sic excomunicant se 'draw's'ih'e ipsos vel clericum, et laico detinenti non officiunt. si non eurse "^" '.' le excoinmnni- offenderit aliunde. prima pars patet, quia tune iniuste eating pHtat excomunicant contra leges ecclesie et iuxta conclusionem Decreti vicesima quarta quest, tercia 'Si Habes', illieita 20 excomunicacio notatum non ledit, sed excomunicantem. debent autem prelati cognoscere, quod omnia bona cleri sunt bona pauperum, que elericus, dum fuerit in mortali vel contra reguiam predictam consumens, est proditor clei et pauperum defraudator. quomodo igitur non ex- 25 comunicaret prelatus ipsum, qui tarn crudeliter defenderet partem hostis ecclesie contra pauperes, membra Cristi? nonne vicesima tercia quest. octava'Convenior' scribitur ex autoritate beati Ambrosii secularis episcopi: 'omnia', inquid, 'mea sunt pauperum'? et duodecima quest. 3 o secunda ab eodem dicitur: 'aurum ecclesia habet, non 7 A 2 in inarg. infer. /ol. 8j c notavlt contra excomunic 3 quem potissimum locum prius scriptum JW hie re- spiciat, incertus sum, sed cf. De Civili Dominio lib. I cap. II pag. 8sqq. 11 v. 28 19 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. i C. xxiv q. } pag. 988 27 cf. ibid. c. 21 C. xxill q. 8 pag. 959 29 cf. ibid. c. 70 C. XII q. 2 pag. 710 42 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxvi ut servet, sed ut eroget et subveniat in necessitatibus'. unde docet posterius: 'vasa ecclesie in casu rumpenda pro pauperibus relevandis'. unde ibidem sequitur sub autoritate leronymi: 'gloria episcopi est, pauperum opibus providere, ignorninia sacerdotis est, propriis studere di- 5 viciis'. unde ex autoritate Augustini dicitur sexta decima quest, prima, quod 'decime tributa sunt egencium animarum', et infra eadem conclusione sub autoritate leronymi sic habetur: 'quoniam, quidquid habent clerici, pauperum est', cum quotlibet legum concordanciis idem 10 testantibus, licet abusio affeccionis proprietarie necessitet, hanc fidem ewangelicam tamquam deliramentum fatuum deridere. The threefold alias autem ostendi, pauperes ewangelicos habere 'ha upon the triplicem titulum ad bona ecclesie, primo in necessitate, i S mrch goods s j cut et habent tunc titulum ecclesie ad omnia bona se- cularium dominorum, secundo ex caritate, qua 'iusti sunt omnia', ut patet per Augustinum sermone primo, et tercio ex elemosine primarie condicione. data est enim elemosina ecclesie distribuenda pau- 2 o peribus. unde duodecima quest, secunda precipitur, i ut (alter urn) C om. B C D; A, sed int. lin. add id it A l A l in marg. : nota 4 A 2 in marg. super, cum sig. marg. glossavit quomodo omnia cleri sunt pauperum 5 di- viciis iteravit A, sed pritis expunxit 14 A 2 in marg. infer, cum sig. marg. glossavit pauperes ewangelici habent triplicem titulum ad bona ecclesie 16 ecclesie om. B C CD 18 primo A 8 B c niimerum omiserunt et locum vacuum reliquenint CD et 3 A iteravit 19 primarie in corr. A primeve B C D, C in fine correxil 2 cf. ibid. pag. jio i: nemo potest dicere, cur pauper vivit sqq. 3 cf. ibid. c. ji pag. jio i cf. ibid. c. 66 C. XVI q. i pag. 784 8 cf. ibid. c. 68 pag. 784 14 hanc JWi propositionem in libris ems hucusque editis mtsqiiam invent; rem leviter tangit De Civ. Dominio lib. I cap. XVI pag. no sqq.; ibid. cap. VII pag. 48 sqq.; 51 sqq.; cf. etiam De Nova Praevar. Mandat. (in Polcm. Works) cap. VI pag. ij8; Trial, cap. XVII pag. 305; 354 sqq. 18 cf. Augustini Opp. torn. II 606; IX JOQ, cf. etiam De Civ. Dom. I cap. VII pag. 47 sqq. VEEITATE SACRAE SCRIPTURAE 43 quod 'quatuor tarn de redditu quam de oblacione fide- Hum, prout cuiuslibet ecclesie facultas admittit, sicut dudum racionabiliter est decretum, convenit fieri por- ciones, quarum una sit pontificis, altera clericorum, s tercia pauperum, sed quarta est fabricis adaptanda'. si igitur magi Pharaonis in tercio signo deficiunt, nomen episcopi amittunt iuxta Decretum octogesima sexta dist. 33 'Fratrem || Nostrum', ubi precipitur cuidam Mariano epi- scopo ex parte Gregorii, quod c non credat, solam lec- 10 cionem et oracionem sibi sufficere, sed habeat largam manum ad necessitatibus pauperum occurrendum, aliorum inopiam suam credat, quia', inquid, 'si non habeat, va- cuum episcopi nomen tenet', magnum itaque peccatum est, procuratorem pauperum bona eorum in se et suis 15 prodigaliter et voluptuose consumere, sed magis est, quando domini seculares petunt in relevamen pauperum regni subsidium avare vel prodigaliter allegare de bonis abusis, quod sunt elemosine pauperibus erogande. simu- lata quidem ypocritarum equitas est duplex iniquitas. 20 sed maximum ingratitudinis peccatum videtur, quod in pauperum iniuriam secundum pretensas leges iusticie pars apostatarum pertinaciter defendatur. ex istis tercio colligitur, quod, licet iudex ecclesi- Even against asticus pro tali notorio adiudicaverit vel episcopus pro 'the judge* or 25 restitucione facienda sibi de bonis pauperum excomuni- /,",/ m e ay caverit, licet laicis, ista scientibus pie ac meritorie ab Protest eo bona pauperum detinere. debent enim habere con- cienciam in distribuendo elemosinas suas tali apostate, et secundum apostolum Rom. quarto decimo omne, 3 o quod est contra conscienciam, est peccatum, 8 A 2 in marg. super, cum sig. tnarg. : episcopus debet esse largus pauperibus 27 habere in cod. B lineam concludit; in margine adscripsit aliquis (? B l ) bonam 29 apos- tolum om. B c . sed in margine adscripsit aliquis et iuxta adscriptum B 1 iteravit apostolum 7 cf. C. J. C. I (Deer. I pars) c. 6 Dist. LXXXVI pag. 299 29 v. 2j; v. i sqq. 44 JOHANNIS WYCLIF igitur debent postpositis omnibus minis possibilibus fu- gere sic errare. quamvis enim excomunicacio ubilibet sit timenda, tamen excomunicacio facta principaliter pro temporalibus est ab excomunicante maxima pertimenda, ut patet vicesima tercia quest, quarta 'Inter Querelas', s et est iuxta Decretalem libro secundo De Restitucionibus Spoliatorum meritorie tolleranda. si enim laici debeant cavere, ne dent bona histrionibus, venatoribus et mere- tricibus, ut patet octogesima sexta dist. 'Donare' et infra, multo magis omnes homines cavere debent, ne dent bona 10 He who distri- Cristi et suorum membrorum peccatoribus plus abiectis. jwperty^in'the oportet enim iuxta argumentum Decreti et testimonium haf'to "consider Augustini attcndere, qua intencione dispensator distribuit the purpose of bona dei, ut, si propter generositatem, propter sancti- endowment tatis apparenciam, propter diffamacionem mundialium 15 evitandam vel causam consimilem, que postponit amorem Cristi et suorum membrorum amori transitorio tempo- ralium tune peccatur, multo magis igitur debet distri- buens decimas vel oblaciones attendere, ne det tales peculiares elemosinas plus discolis propter favorem aut 20 metum mundanum, amore ac timore Cristi postposito. unde videtur negligencia populi increpanda, qua dicitur, satis michi est, quod solvam oblaciones vel de- cimas cuicunque, qui in facie ecclesie constituitur pau- perum procurator, nam per idem non curaret, accipere 25 3 tamen excomunicacio facta principaliter pro temporali- bus est ab excomicante maxime pertimenda om. D 6 et otn. D est correxit D tamen iuxta Decretalium D; licentia scribae grassatur 7 D* (? D 1 ) in marg.: Nota 8 A 2 in marg. infer, fol. 8j" glossavit quomodo bona sunt dispensanda 19 debet (d;) B C D, qui vitioso titulo usi sunt (cf. infra pag. 454 et sj 22 michi negligencia B c 5 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. 27 C. xxill q. 4 pag. 9/2 6 cf. ibid. II (Decretal. Greg. IX) lib. II c. i; 2; j Tit. XII pag. 27^ sqq. 9 cf. ibid. I (Deer. I pars) c. 7 Dist. LXXXVI pag. 299 cf. ibid. c. 8ij pag. 299300 12 cf. ibid. c. 8 pag. 299: dicant mihi, quare dant sqq.; c. TO: qui enim vident sqq. 20 discolis: cf. supra I 3444 c a p.xxvn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 45 de tali preposito sacramenta/vel sacramentalia aut audire quelibet eius servicia, quod est contra decreta ecclesie superius allegata. ab ipso enim debet parochianus re- cipere spiritualia ministeria, cui debet ministrare ea inten- s clone temporalia instrumenta. quomodo, rogo, non b curarem, ministrare medico prudenti || vel toxicativo ex malicia et impericia temporale stipendium, dum maxime curarem, ab eo recipere medicinam? multo magis debet hoc notari in materia concernente honorem dei, salutem 10 anime et prosperitatem sancte matris ecclesie. non enim excusatur parochianus tali preposito innuitive con- Only then he senciens, quin participat peccatis prepositi, quern sic lve > !f r e e s of" the fovet. item omnis cristianus debet defendere honorem cl!t "- cfl et iusticiam sancte matris ecclesie. patet turn ex amore 15 Cristo debito, qui cum ecclesia unam personam con- stituit, turn eciam ex precepto Cristi in primo mandato secunde tabule de honore specialiter spiritualibus pa- rentibus tribuendo. quomodo igitur non honorat tam- quam ydolatra novercam filiorum ecclesie et membrum 20 diaboli, dum tamquam membrum Cristi honorat re et nomine prepositum sibi notorie criminosum? debet enim cognoscere, si prepositus suus sit vere penitens, quod debet amovere occasionem peccandi, quam tamen videt continue retinere. 25 iterum cum idem sit, diligere vel defendere sanctam matrem ecclesiam et sic diligere suas leges, videtur, quod omittere, servare ac defendere in hac parte leges ecclesie, sit ecclesiam sanctam negligere. nam ex testi- monio Gregorii posito undecima quest, prima 'Pervenit' 2 servicia corr. A 3 recipere (expunctum) parochi- anus D 6 A 2 in marg. super, notavtt peccant, qui clecimant malo preposito 11 innuitive D, iteravit in margine D* (?) iniuriative (?) B c 16 precepto in fine corr. A 17 spiritualibus in fine correxit D 21 D 2 in marg. glossavit vere penitens debet amovere occa- sionem peccandi 29 ante et post quest, rasnra invenitur in cod. B 3 cf.pag. 4} sqq. 29 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. 39 C. xi q. i pag. 637 46 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvi ordo ecclesiasticus confunditur, nisi unicuique iura sua serventur, sed secundum iura ecclesie tails clericus debet carere parte bonorum ecclesie. igitur offendens in hanc legem ut sic iuvat, confundere matrem suam. captis enim omnibus causis promoventibus ad ex- 5 bibendum bona pauperum tali preposito et omnibus The church causis hoc prohibentibus invenietur racio secunda multum laws look for . , . . r . . . a high moral potencior. quomodo igitur amor fame seculans vel ''""legate" "'* timor excomunicacionis aut alterius reputati incomodi temporalis retraheret diligentem pre omnibus celeste to coniugium, quin zelat pro ampliori edificacione ecclesie? nam iuxta dicta iura divina et per consequens omnia iura vetant bona ecclesie talibus ministrari. non igitur habent pro se legem vel racionem, qui sic adherent parti diaboli. et patet, quod leges ecclesie non sentenciant 15 pro tali preposito. nee obest, exequi istam iusticiam, licet occasione male accepta iusti prepositi iniuriam paciantur. non enim sunt facienda mala, ut bona eveniant. quarto arguitur per Decretum sexta decima quest, tercia, ubi sic dicitur: 'placuit huic sancte et magne 20 synodo, ut res -vel privilegia, que dei ecclesiis ex longa consuetudine pertinent, et sive a pie recordacionis im- peratoribus, sive ab aliis dei cultoribus in scriptis do- nata et ab eis per annos triginta sunt possessa, nequa- quam a potestate presulum eorum quecunque secularis 25 persona per potestatem subtrahat aut per argumenta quelibet auferat, si sint omnia in potestate ac iussu pre- sulis ecclesie, quecunque intra triginta annorum spacia ab ecclesiis fuisse possessa noscuntur. quisquis igitur secularium contra presentem diffinicionem egerit, tarn- 30 3 carere correxit A bonorum in fine correxit A 17 iusti correxit A iniuriam correxit A 18 non enim sunt facienda mala, ut bona eveniant om. A 16 A 2 in marg.: contra dicta nota 20 3 a scripsi, quippe quod Decretum testetur 4* cuncti codd., vitiosa lectio 18 cf. Rom. j s 19 cf. C. J. C I (Deer. II pars) c. 8 C. xvi q. 8 pag. 797 792 Cap.xxvn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE ^ quam sacrilegus iudicetur, et donee se correxerit et ecclesie propria privilegia seu res restituerit, ana- thema sit'. c || quantum ad istud et omnia ei similia sepe dictum Those who 5 est, quod intelligenda sunt de bonis, que clerus iuste ^//^ %%%* occupat vel delicto supposito episcopus parate emendat. ai f in at p t ' h ~ nam prescitis filiis anticristi nee erant bona ilia donata spiritual wd- jare of clergy nee iuste pertinencia, et per consequens non sunt resti- >"* laymen, tuenda ecclesie malignancium bona ecclesie Cristi, sed 10 e contra, nam ex quo fundatores non contulerunt talibus, sed vere Cristi ecclesie, quecunque fuerit, ut recitatum est Archidiaconum allegare cap. duodecimo, non enim potest deus ordinare, quod datus populus possideat bona ecclesie, quomodocunque peccaverit, aut quod quicunque *5 occupans bona secularium per triginta vel quotlibet annos sine titulo bone fidei ex post in perpetuum sit possessor, ideo, ut dixi alias, prescripcio quecunque legitima pre- supponit, prescribentem continue iuste occupare, quod finaliter vendicat, quia aliter non foret prescripcio nisi 20 iniquitatis antique obstinata induracio. et vere dicitur, quod prescripcio non est contra ecclesiam, cum univer- sitati fidelium predestinatorum cedunt ad bonum omnia cambia temporalium. nee licet, ex diuturnitate occu- pacionis simpliciter auferre quidquam a talibus, sive sint 25 clerici sive laici. leges autem humane statuunt prescrip- 4 A* in marg. super, fol. 88 C : Solucio subtilis contra de- cretum forte 7 donata in loco raso A, in margine ite- ravit eadem manus 11 quecunque corr. B c , in margine add. B 1 que quicunque D 12 12 B^ in loco prius vacuo addidit lacuna ACD 13 vel deus B C CD vel (duabus lineis obductis sitblatum) deus A d (ex- punctum) ordinare A 14 aut quicunque B C D; AC, sed A 1 et C 2 inter lin. addiderunt, ut aut quod quicunque eos legi maluisse appareat 17 Z) 2 in marg.: prescripcio 22 boinum (?) A, prima vocis pars in corr. 4 sepe: cf. De Civ. Dom. I, ubi JW de 'iusta habitione bonorutn" per cap. r 9 subti liter disputat; saepe in aliis libris ad hanc materiam redit 12 cf. supra pag. }<) sqq. 17 hanc praescriptionis definitionem in JWi libris hucusque publici turis factis nusquam invent; in rem mihi cadere videntur, quae arguit Dial. (ed. Pollard), Epilog.pag. 8687 48 JOHANNIS WYCLIF \_c a p.xxvi cionem secundum tempus maius aut minus, post quod tem- pus persona occupans iuste secundum reputacionem populi non debet ab adversariis impugnari. personam vero ec- clesie, quia supponitur in ea maior iusticia et conscien- cia, eximit ab omni repeticione, nisi forte fuerit una 5 ecclesia contra aliam. bm thdr in omnibus autem istis adinvencionibus humanis intentions have . ... , . been thivartcd miscetur sepe miquitas, quia lex humana, nisi reguletur by disobedience . ^ r i to Holy per legem Cnsti, est falsa atque erronea. nam contra racio- Scripture nem est (jocto errore cuiuscunque partis ecclesie, quin 10 post quantumlibet tempus rimatis legibus destruatur, quia aliter foret lex statuens hoc peccatum omittendum im- pune deo contraria. sive igitur fuerit error in imperatore vel quocunque alio patrono sive in clero de quacunque dotacione ecclesie, ille error est eo diligencius scrutandus *s et post operosius destruendus, quo est periculosior et turbacior in clero, qui debet esse principium policie. God and man unde pro declaracione istius materie supponende deal out their gifts only sunt due radices, quas sepe exposui. pnma, quod nee "com/Mows" deus nee homo concedit quidquam nature peccabili nisi 20 sub condicione expressa vel tacita. oportet enim, sub forma concedere alicui generi hominum, quia aliter posset 1 secundum tempus aut minus C, sect C 2 maius supra tempus aut inter lineas addidit 15 exivit A exi- munt C 1 1 quantumlibet primam partem vocis corr. B c et B l in marg. add. quantum rimatis corr. AD 13 im- peratore corr. A 16 et post operosius destruendus om. C, addidit in marg. C 2 41 rimatis: cf. supra pag. jSsj 19 de 'dominio iniustorunf JW snbti liter disputat in libra suo De Dotn. Civ.; cf. lib. I cap. I pag. 2 sqq., ubi multa invenies de l prima radice" textus nostri, sed verba ipsa per totum a me petita misquam exstare mihi videntur , cf. ibid. pag. 24; nee conferre lectorem taedeat, quae Richardus Fitz- ralph habet de JIVi propositione in libro suo De Pauperie Salvatoris (publici iur. facto una cum JWi De Dotn. Civ. opera et studio R. Lane Poole) lib. IV cap. IV pag. 441: civile dominium datum est a deo hominibus pro prestando debito deo obseqtiio sqq. c*p.xxvn DE VEEITATE SACttAE SCRIPTURAE 49 Tjuilibet, cuiiiiscuhque condicionis fuerit, vendicare donata ecclesie et clericus quantumlibet criminosus non tenetur ad restitucionem bonorum ecclesie, quod est contra Ar- chidiaconum super quadragesima quarta dist. primo cap. s oportet igitur concedere, clfericos, qui inrnste occupant bona ecclesie, offendere in formam et ordinem donatoris. notato igitur toto devio, quo potest iniuste occupare Church goods bona ecclesie, et tota regula, qua iuste occupat, patet, given on quod in donacione primum est prohibitum et secundum ce> ditionT' 10 condicionaliter implicatum. unde idem foret dicere, quod bona ecclesie erant data clericis absolute sine foi.88d condicione, et dicere, quod illi ndn possunt abuti || illis bonis, qu6d blasfeme destrueret orrines leges. unde primo Reg. secundo ostendit deus, quod ipse non potest is aliter donare homini aliquid, quo potest abuti. loquens, inquid, locutus sum, ut domus tua et domus patris tui ministraret in conspectu meo usque in sempiternum. nunc autem dicit dominus: absit hoc a me. sed quicunque honorificaverit me, 20 glorificabo eum, qui autem contempnunt me, erunt ignobiles. et idem patet secundo Reg. duo- decimo et sepe alibi, patet igitur, quod oportet, exami- nare occupantem bona ecclesie, si sit clericus vel ad occupacionem huiusmodi secundum iura ecclesie gra- 25 duatus. alia autem radix est, quod quicunque nominetenus l quilibet omisit B c cuilibet D 2 quamlibet emendavit ex quantumlibet et quam addidit in marg. B 1 teiieretur B C C 9 donacione emendftfuin ex dotacione A 1O est condicionaliter D condicionaliter cOffexit B c 13 bonis quod, om. B c , sed B 2 , omisso bonis, supplevit in marg. quod, ut abuti illis quod blasfeme legi voluisse videa- tur 19 honoraverit CD 21 duodecimo scripsi ex auctoritate Scripturae Sacrae 11 codd. 26 A* in marg. super, cum sign. marg. notavit non est episcopus nee sacerdos, si nomini non conformatur racio in effectu 3 cf. C. J. C. I (Deer. I pars) c. i Dist. XLIV pag. /J7 14 7. Saw. 2 3 o 2\ II. Sam. 72/077 22 Mai. 2j sqq. Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 4 5Q. t JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvi sacerdos vel episcopus, qui non compensat illi nomini ipsius .nominis racionem, non est vere episcopus vel sac.erdos. quamvis autem ad istud sint quotlibet legum testi- monia, sufficit tamen tria adducere de presenti. s primum est vicesima tercia quest, octava 'Quicunque', ubi dicitur, quod clerici c in armis militaribus incedentes quia professionis sue vocabulum . religiosis moribus et habitu non adequant, tamquam sanctorum canonum con- temptores et ecclesiastice autoritatis prophanatores pro- 10 prii gradus amissione multentur, quia non possunt simul deo servire et seculo militare'. secunda lex est vicesima quarta quest, prima: e di- cimus, omnes hereticos et scismaticos nichil habere potestatis aut iuris'. nee episcopus computari potest, 15 qui ewangelica et apostolica tradicione comtempta nemini succedens a se ipso ortus est. habere autem aut ten ere ecclesiam nullo modo potest, qui ordinatus in ecclesia non est. Lay people tercia autem lex multiplex est secunda quest, septima, 20 have, in certain . . , . . , . cases, the right ubi secundum Archidiaconum, postquam probavit, quod "dtricaJ "* subditi possunt suos prelates modeste corripere et hoc superiors p er q uatuor exempla et decem autoritates sanctorum in- culcat, quomodo multi sunt nominetenus episcopi, qui vere aut simpliciter non sunt tales, 'non omnes episco.pi 25 sunt episcopi', inquid leronymus, et secundum Augustinum 'non omnis, qui dicit: pax vobiscum, quasi columba est audiendus'. ex quibus colligit Gracianus respondendo 7 Z) 5 in marg. notavil contra clericos arma te(rentes), quae post fe erant scripta, abscissa sunt 22 possent CD A 2 / marg. infer, cum sig. marg. glossavit Subditi possunt suos prelatos modeste corripere 24 Z> 5 in marg.: Nota 6 cf. C. J.C. 1 (Deer. II pars) c. 6 C. xxin q. 8 pag. 954 13 cf. ibid. c. 31 C. xxiv q. i pag. 977 20 cf. ibid. (Deer. II pars) c. ij 22 C. n q. 7 pag. 487 488; c. i^ij pag. 48} 485; c. }i pag. 492 23 quatuor exempla : cf. ibid. c. JT (Balaam et David); c. jj (Paulus); c. 34 (Augustinus) 26 cf. ibid. c. 29 C. II q. 7 pag. 492 cf, ibid. c. }o pag. 492 28 cf. ibid. c. 10 pag. 485; c. 21 pag. 487 DE VERITATE SACRAE SQRIPTURAE 51. obiectibus, quibus videtur, quod, nullus, inferior debet episcopum accusare, 'hiis*, inquid, 'respondetur: . non omnes prelati pro prelatis habentur. nomen enim non facit episcopum, sed vita', et per hoc tenet, quod su- s perior quoad deum potest inferiorem corripere, licet ex- ignorancia fuerit in facie ecclesie visus superior, et ista sentencia sepe usus -sum. ex quibus tercio colligitur, quod laici legitime au^ To withhold ferentes bona ecclesie ab indigno non auferunt ab eo f lu / r om'he' / ' y 10 tamquam prelato vel ministro ecclesie, sed, ut vere C pf/tect S t/t debent credere, ab ecclesie inimico. si enim non sit ch ? rch agaiHst her enemies vere cristianus, quomodo debet vendicare bona ecclesie tamquam episcopus? et si non est vere clericus, hoc est de sorte Cristi, quo iure vendicaret bona ec- 15 clesie? oportet enim, quod ostendat procuratorem suum vel titulum, quo secundum legem dei et concessionem fbi.8 9 a patroni iuste vendicet sibi patrimonium. || novit enim Cristus, qui sunt eius. et secundum principium fidei, Rom. octavo, qui in came sunt, deo placere non 20 possunt, et si quis spiritum dei non habet, hie non est eius. cum igitur manifesta sunt opera carnis et fructus, ut docet apostolus Gal. quinto, quo iure possumus nos vendicare Cristi patrimonium tam- quam filii sortis sue, in quibus manifeste deficiunt ista ^ 5 signa? scimus enim, quod oportet, donatores subici ordinacioni divine et nichil donare vel promittere, nisi 4 A 1 in marg.: nota 8 A' 2 in marg. infer, cum sig. marg.: nota de ablacione 12 'vere' adieci vel codd. 15 tamquam episcopus (ambo punctis sublala) oportet -A procuratorium CD patrimonium corr. A subscripto i (priore) 23 nos in corr. A pro (lin. obducta sublatum) patrimonium A 26 nichil cum sig. marg. in marg. D' 2 vel D in lextu 2 cf. ibid. c. 27 (in fine) 7, ubi ipsa textus verba ex- stant 7 non in libris, sed scholis, ut opinor; cf. autem quae in libris post tract. De Veritate Sacrae Scrip turae scrip tis de re ipsa profert, ex. gr. in Polem. Works, De Fundatione Sect. cap. IXpag. 48; De Perfect. Statuum cap. VI pag. 476 17 cf. II Tim. 2i 9 .'19 v. 89 22 v. 19 4* 52 JOHANNIS WTCLIF \Cap.xxvi de quanto placuerit domino capital!, et ista consideracio sedaret effrenes, pro patrimonio Cristi contendere. nam ex fide nemo habet ius ad istud, nisi habuerit spiritum sanctum, moventen eum ad opus episcopi et ad ilium gradum duplicis ministefii acceptandum. sed nemo scit 5 hoc nisi ex speciali revelacione, igitur nee debet nisi ex speciali revelacione circa bona dei' tamquam sua con- tendere. maior patet ex fide, qua scimus, quod deus neminem acceptat, nisi quern noscit esse filium suum et per consequens in gracia opus vocacionis sue fideliter 10 peragentem. sed audeo dicere, quod cupidus, qui non wit pati iniurias, sed dimisso ewangelizandi officio pro superfluis sibi appropfiandis contendere, de se hoc non noscit sicut nee deus. ideo nimis fatuum est, circa talem dignitatem et in questu contendere. si enim deus i prescit nos ad dampnacionem ex presumpcione et occu- pacione huiusmodi, quomodo non oramus contra animam nostram dicendo in oracione dominica: ffiat voluntas tua sicut in celo et in terra? rogamus enim ex nobis dubio, quod deus puniat nos durius ex indigna 2 <> occupacione status, ad quem stulte ascendimus. et patet, quomodo solvenda est lex allegata et omnes ei consimiles. et duodecima quest, secuhda sic scribitur: 'quicunque militum vel cuiuscunque ordinis professionis- 2 sedaret AB C causaret C, expunxit et in tnarg. emendavit cedaret C 2 cedaret D non contendere Z> non non (utrumque sublatutn) contendere C 4 opus corr. A 9 acceptat in fine corr. A nisi (expunctum) nisi A 1 1 no A omisso compendia, quod A y postea superscripsit 15 et A vel B C D in C questu C throu A' reputatum est ad iustam Cristi victoriam, pati iniurias, violence and m odo vero pretermissa discussione iusticie quoad deum avarice _ _ ... ille reputatur in ecclesia pugil mstior, qui pro tempo- ralibus pretextu iuris ecclesie acucius prosequitur proxi- 25 mum eciam digniorem. unde pompam seculi et oppres- sionem fallacem reputamus actum strenuum ac meritorium, cum tamen sit wlnus anime ecclesie destructivum. nam per passionem iniurie superavit et edificata est olim ec- clesia, quando preces, humilitas et paciencia erant arma 3 o episcopi, ut patet vicesima tercia quest, octava 'Con- 2 subductu AB C 5 noluit distincte scripsil A 9 faciunt D 11 stimulos corr. A 15 A* in marg. notavit Correccio contra clerum hiis diebus 23 premissa R C D; AC, sed inter lineas add. in utroque libra prima matins ter, / pretermissa nunc legatur 8 v. 4 sqq. 13 maniace dcriv. a Mania = furor, insania, idem ac fiiribundiis, insanus 31 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. 21 C. xxili q. 8 pag. 959 c a p.xxvn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 55 venior'; modo Verb, si spreta dei milicia legibus et cautelis mundanis attenditur, oportet, mores subverti ' et bona ecclesie dare cum nomine cuicunque genti facienti dei iusticiam. 5 unde stimuli excitantes ad observandum religionem Gristi primitus institutam sunt scriptura sacra et facta sanctorum, lex ecclesie et exposicio doctorum, carte ele- mosine et acute sentencie hortatorum. carte enim regum Anglic habent, quomodo talia dona concedit in puram 10 et perpetuam elemosinam, ut vel sic cogitemus, quo- modo sumus mendici pauperum. magnum igitur facinus foi.8 9 c || est, sub falso nomine clerici et procuratorum pauperum patrimonium Cristi voluptuose consumere et se ac ipsos nee non et patronos et regnum decipere. is quinto arguitur per hoc, quod ablacio temporalium T take away cederet in fraudacionem spiritualis subsidii defunctorum, may be in in iniuriam bonorum mixtorum cum reprobis. non enim with the est racio, quare Petrus inmunis puniretur pro .Paulo, ^"fwndeL vel quare subtrahentur temporalia ab oratoribus devotis 20 succedentibus propter scelera impertinencium mortuorum, ymmo cum non licet in religione retrocedere, videtur, quod bona semel devoluta ad manum mortuam non sunt postmodum ad dispensacionem seculi reducenda, speci- aliter cum factum istud non sit fundabile ex scriptura. 25 ad primum istorum quatuor dictum est diffuse alibi, quod hoc moveret precipue seculares dominos ob amorem et spirituale suffragium progenitorum suorum rectificare eorum elemosinas, ne cedant undique ad dampnum ec- clesie. certum quidem est, quod nominetenus clerici ad 3 o seculum perversi nocent vel iniuriantur, spiritibus fundatorum iniuriantur, cum debent pro corporali ele- l dei A cristi B C CD 3 dari B C CD 6 B l in marg. habet scriptura 12 A 2 in marg. super.: Fulcra verba pro ista sentencia continue infra 15 A"* in marg.: contra dicta 18 punitur B c 26 seculares correxit D temporales C 3O spiritubus B c 18 Petrus et Paulus: cf. supra II pag. 89 -'5 cf. supra pag. 16; 21 sqq.; De Civ. Dont. II cap. II et HI passim $6 JOH4KNIS WYCLIF [_c*p.xxvi niosina reddere eis spirituale suffragium. sed modo re- pendunt dispendium, cum oracio omnium talium et quidquid bonum de genere, quod sic fecerint, vertitur in peccatum. nocent vero posito, quod fundatores sint in pena propter pomposam fundacionem elemosine de s bonis Cristi, ut vel sic celebrent in hoc seculo nomen suum, quod est valde facile evenire. tune enim continuant ypocrite peccatum superbe inceptum, et tota malicia suc- cedens imputabitur quodammodo suo autori ad penam. ad secundum dictum est, quomodo boni conmixti 10 cum reprobis comuniter participant eorum peccatis ex omissione fraterne correpcionis, cum vix in tota Anglia invenies quatuor, quin plus remurmurant contra istam sanctam ac legalem sentenciam, quam remurmurant contra peccata sui ac populi. ex quo manifeste convincitur, 15 quod peccatum amoris inordinati temporalium dignificat eos ad paciendum ablacjones temporalium et infinitum maiorem penam, si talis ablacio sit inter penalia compu- tari. nam rectificacio bonorum ecclesie et dissolucio perverse concomitive cedunt plus ad lucrum et gaudium 20 capacis anime, quam cederet quantalibet possessio ad fructum vel gaudium animis cupidorum. nee est peri- culum in dissolucione prudenti furum vel sociorum Constantine-s eorum , cum exhinc boni alleviabuntur a sarcina ter- donation has . . . spoiled the renorum et clerus mclmabitur ad statum pristmum, *s pne quern Cristus instituit clero suo, vivendo exproprietarie in comuni. qui status est iudubitanter perfeccior quam status dotacionis, quam Constantinus cum suis instituit. nam impossibile est, deum sacerdoti suo deficere, quin 13 contra istam sanctam ac legalem sentenciam quam re- murmurant om. D, deceptus voce remurmurant. quae in linea proxima revertitur, sed D 1, quae desunt in textu, in margine ad lineas adscripsit 14 sanctam in corr. A sanctam ac om. B c 18 sit ACD debet B c 20 comitive CD continue B c ; A, sed tinue expunxit A l et comitive in marg. addidit, ut concomitive efficiatur 21 possessio (?) A 23 furum correxit B c , addidit B l in marg. fructum 2 dispendium verbale a dispendo, idem ac detrimentum, damnum Cap.xxvn DE VERITATE SAGRAE SCRIPTURAE 57 habeat alimenta et quibus tegatur. et de illis se- foi.8 9 d cundum regulam apostoli prima || Thym. sexto debet contentari, reputans superhabundans superfluum vel officii presbiterii tardativum. si enim ministrare mensis s in forma paupere et devota fuit relictum ab apostolis et signatum diaconis eis inferioribus, ut patet Act. sexto, quam abiectum foret officium apostolico sacerdoti, gloriari in mendicatis elemosinis pauperum cum victu voluptuoso, ornatu sumptuoso et comitatu fastuoso tamquam irreli- 10 giosus dominus secularis ! revera talem tyfannidem non comitatur, sed refugit officium apostolici sacerdotis. ad tercium dictum est, quod talis ablacio ab ypo- TO make the . . ,. ... . . poor benefit cntis tam irrehgiose proprietarns et prudenter distnbuta from the church egenis sive plebeis sive militibus non sonaret in retro- prop ?eiigious Uf 15 cessionem religionis regnorum, sed pocius in proficuum, progress quia tolleretur radix peccati et laxarentur ora cleri modo mutentis, ut plane nunciaret populo dei scelera eorum, que proditorie modo celat. expergiscat, rogo, rector regnorum in animo et oculis ad racionis radium con- so viventibus, suscitet ad inteljectum videndo, quod istorum duorum fbret legi et racioni conformius, vel plebeos pauperes, qui sunt dominis, clero et artificibus fulci- mentum, predari nunc taxis vel talljis, nunc pedagiis sive subsidiis, vel capere bona sua ac eorundem pau- 25 perum, que per papam et cardinales, per episcopos et abbates iacent irreligiose suspensa, ut sinit thezaurus anticristi ad destruendum proditorie se et suos. et non potest verti vel ceco in dubium, quin oportet unum istorum aufugere tamquam legi Cristi et sponse sue 17 mutentis D, mutatum ex mittentis mittentis B c omittentis C 18 A 2 in marg. super., cum sig. marg. no- tayit eleccio duorum (i. e. bonorum ablatio ab indignis et eius distributio inter egenos plebeos) datur regibus 19 con- viventibus cuncti scripsisse videntur, sed de recta lectione breviaturae incertus sum 20 ad om. B C CD; .A, sed in margine adscripsit A l i cf. II. Tim. 6s 2 v. 8 6 v. 2 15 proficuum adiect. verbale a proficio; idem ac utile, utilitas 17 mutentis a muteo, quod idem est ac mutesco 23 talliis a tallium = vectigal, quod a dominis saecularibus in usum publicum magi- stratibus pendebatur (talliage, tailage in vetere lege Angliae) pedagiis deriv. subst. a pes, idem ac tributum 5 8 JOtiANNIS WYCLIF ic a p.xxvi contrarium, reliquum autem eligere non solum ad ho- norem dei, sed ad salutem corporis et anime tarn do- minorum quam populi. constat quidem, quod populus est tantum finite potencie et thezauri. ideo necesse est, si sit ad tantum continuata subtraccio, ut demum deficiat s tarn plebs quam populus et nobiles supportati. si igitur de 'duobus bonis propositis non mediocriter peccant, qui minus bonum eligunt', ut patet De Consecracione dist. quinta, quanto magis inmense peccant, qui proposito eis bono cum malo malum eligunt et bonum vecor- 10 diter, irracionaliter et dampnabiliter aufugiunt! ostensum quidem est superius ex lege ecclesie, quod clerus, dum distrahit a secularibus debitum eis servicium, deficit ut sic a iure expetendi elemosinas dominorum. Christ's law videat igitur rector regnorum, si clerus sibi intrinse- 15 requires the . . , . ...... j i pastor to share cus regitur a curia conformiter legi Cristi, sic videlicet, wM }he'por>r quod vivunt vitam pauperem et religiosam, distribuentes without private totum superhabundans pauperibus. quod si non accidit, property subtrahat ab ea curia elemosinam, quam iniuste vendicat sine repensa vicissitudine debita lege dei. hoc enim est 20 precipuum ministerium, quo curia || regnis elemosinaria foi. 90 a debet spiritualiter ministrare. secundo videat, quomodo clerus intrinsecus distribuit elemosinam, que superest necessitati eorum pauperibus. et cum totum superhabundans sit pauperum et regnorum, 25 capiat ipsum ad defensionem regnorum, dimissis vite necessariis egenorum, que, si cum paribus istis non sufficiant, sciant, quod prodigalitas secularium est in 6 et plebs et populus ac nobiles C 1 prepositis B c positis D; AC, sed pro inter lin. add. A 1 C^ 9 prepo- sito B c 10 et omiserunt CD \\ ostensum corr. A effugiunt B c 21 regnis elemosinaria quasi notam memorialem in inferno margine fol. 8y d adscripsit pritna mantis A 26 Capiat ipsum ad defensionem regnorum omiserunt AC, sed A l in marg. super, cum sig. marg., C' 2 in marg. addiderunt 8 cf. C. J. C. I (Deer. Ill pars) c. 24 Dist. De Consecr. pag. 1418: non mediocriter errat, qui magno bono praefert mediocre bonum 12 cf. supra pag.jo.sqq. DE VERITATE SACBAE SCRIPTURAE 59 causa, debet enim credi ex fide, quod deus non potest improvide necessariorum regnis deficere. debet secundo credi, quod deficientibus necessariis regno vel populo, peccatum populi ut fatua distribucio, improvida provisio 5 vel iners gubernacio est in causa. tercio vero videat, quod inminente necessitate tuendi Thi , s world's riches, being fulcimento temporalium regnum vel populum, ut de tempo- unfairly distH- ralibus vite et moribus indigenarum minus necessariis as- the 'dm' sumatur. hec enim est regula nature duplicis, quod usibile 10 officio cuiquam oportunius eligatur. aliter enim offenderetur in deum et regulam nature create faciendo contrarium ra- cioni. et constat, quod elemosine, que sunt bona pau- perum, dum iniuste occupantur a clericis, sunt ad istud officium magis apte. nam si non fallor, desidia cleri is servando pauperiem, reservando, repensando ex vita meritoria elemosinam spiritualem et predicando passi- onem iniurie, contemptum seculi, dileccionem inimici et similem ewangelicam veritatem, est causa dissensionis regnorum et seminarii tocius sceleris in decrescente po- 20 pulo cristiano. nam pauci Cristi discipuli condicionis opposite tam ample in veritate Cristi, qui non potest deficere, amplificarunt ecclesiam. contrariorum enim oportet causas esse contrarias. nee carent prelati eccle- siastici aut foventes deum participio horum peccaminum, 25 cum ex fece vindicte dei bibent omnes peccatores terre eo, quod impossibile est, ut vindicativa iusticia domini sit exhausta. ulterius videtur michi, quod temporalia quecunque ^^ er h ' a h s e semel comunicata ecclesie debent semper in manu clerici been endowed with is shared 3" vel laici servari comunia et mstar bonorum naturaliter by the layman , , . and the cleric, comumum ad relevamen pauperum reservan. quantum ad quartum videtur michi, quod lex nature, lex scripture et lex adinvencionis humane attestantur l quod deus non polest improvide necessariorum regnis deficere. debet secundo credi om. A, addidit cum sig. marg. in margine super. A 1 4 populo quod peccatum in cunctis libris mendose leguntur 6 minente A 24 deum (? domini) C domini B c earum (punctis sublatum) horum A 30 na- turaliter om. B c , addidit B l in marg. naturalium 25 lece afaex: id quod ex liquoribus subsidit, sedimentum 60 JOHANNIS WYCLIF \cp.xxvi and bein another concorditer isti sentencie. nam regula nature est, quod omnes homines debent caritative habere omnia in comuni. regula nature est, quod omnes homines debent precise secundum illam mensuram uti bonis temporalibus, se- cundum quam promovent ad eterna. omnis enim homo s naturaliter appetit esse beatus nee debet hie medium quodquam appetere, nisi de quanto duxerit ad hunc finem. regula nature est, quod omne totum sit adiutum a qualibet sui parte. sic enim omne totum causatur in esse a suis partibus ad hoc reciproce se iuvantibus 10 et per consequens ad operacionem, ad defensionem vel ad aliud naturale officium, quod consequenter ad esse per- ficit ipsum totum. cum igitur genus humanum debet vere esse unum totum, quia vere unus homo, quam personam omnes 15 P a rciales homines debent naturaliter iuvare iuxta terciam || re g u lam nature, et cum iuxta primam regulam et se- foi. 9 ob cundam iuvamen precipuum foret, dirigere ad beatitu- dinem, habendo omnia in comuni, sequitur ex lege nature, quod omnes homines debent ad hoc specialiter se iuvare. 20 et cum iuvamen precipuum spectans civiliter coactivis sit superflua, tardativa subtrahere et auferre, videtur, quod ad laicos spectat istud officium. quomodo, rogo, non foret membrum innaturaliter degenerans a lege iu- vaminis, quod loco subsidii gratis ministrat membris 2 s consociis ad destruccionem sui et tocius venenum morti- ferum. curn igitur pars laicalis ecclesie debet parti clericali ministrare corporalia iuvamina et impedimenta contraria removere, videtur, quod ex lege nature in- cumbit eis istud officium. debent enim iuvare partes 3 plus nobiles discrasiatas febre vel alio morbo pestifero. sed cum rudes sunt ad predicandum, relinquitur, quod i A 2 in marg. addidit Regule nature et litteras bed ad singu/as lineas sequentes, in quibus regula nature re- vertitur, distribuit 1 quidquam A 1 1 ad (prius) om. B c 16 A^ in marg. infer, fo/. 90" notavit ablacio temporalium probatur per le^es nature, scripture et invencionis 16 terciam regulam: cf, supra lin. 8 17 primam regulam invenies supra lin. j 31 discrasiatasa a discrasia = intemperies DE VEKITATE SACRAE SCRIPTURAE 6l iuvabunt infirmos altero istorum modorum, ut dixi in principio quarti libri. lex autem scripture exposita est a Cristo, qui est tarn natura creata quam eciam increata, ut vel sic 5 doctrinam nature vigilancius capiamus. nam Matth decimo legitur, ipsum mandasse suis apostolis: no lite possidere aurum neque argentum etc. et subdit pro causa: dignus est enim operarius cibo suo. ex quo sequitur a sensu contrario, si non sit operarius 10 dandi officii, quod non sit dignus cibo pro illo officio. ad quern sensum dicit apostolus secunda Thess. tercio: si quis non wit operari, non rnanducet. cum igitur titulus a Cristo traditus non sufficit clericis sic discolantibus ad vendicandum vel vite necessaria et per 15 consequehs non bona superflua preter autoritatem Cristi concessa, videtur, quod oportet, eos aliunde expetere titulum alterius nominis. non enim potest colorari, quod expectant sine proporcionali racione. deus enim nichil potest facere sine certissima racione, ut recitat Aristoteles 20 De Secretis Secretorum. nee valet racio filiorum Heli: da michi, alioquin tollam vi, primo Reg. secundo. nam ideo archa dei capta est ab infidelibus. nee valet ficcio secularis, quod istud debet ac- Wealth and cipi ad honorem et gloriam sacerdotis, cum Cristus honour " 25 prohibet suos discipulos in talibus gloriari. nee valet humana concessio vel iura ecclesie, quia ex repug- nancia legis divine non possunt sic patrimonium Cristi concedere proditori a Cristo degeneri. non 3 que A 17 racionis (?) B C CD 19 D 5 in tnarg.: Aristoteles 20 in de B C CD 22 dei om. B c l cf. De Civ. Dom. II cap. I pag. 6 3 lex scripture: cf. supra pag. $9 }2 6 v. 9 7 v. 10 11 v. 10 14 dis- colantibus: cf. supra II pag. 193 17 colorari: rent argumen- ts et rationibus probare 19 Arisl. Secretum Secretor., quod spurium censetur a viris doctis, editio Berol. non continet; con- tuli editionem 'Opusculorutn Aristotelis'', quae exstat in Volum. Miscell. Bibl. Reg. Publ. Dresdensis (Lit. Graec. B 197), sed verba ipsa Aristot. non invent; de dei rationali sapientia vide ibid. pag. 3 ft 4 2\ I.Sam. 2 16 22 ibid. v. ii 23 ficcio secularis : cf. supra pag. 3933 62 JOHANNIS WYCLIF ^C autem oportuit, Cristum alias leges scripture magis exprimere pro hac parte, quia preter ordinacionem suam est, quod persone sortis sue sint circa bona infima taliter occupate. relinquit tamen locum a maiori ex scriptura veteris testamenti. . s unde possumus concludere, quod posito casu hec licite possunt fieri, cum Salomon secularis sic fecit cum summo pontifice constitute a deo, ut patet tercio Reg. secundo; multo magis licet homini, auferre sua, que sunt nude concessa ab homine. 10 No passage in inveniat igitur michi adversaries in scriptura nova Testament 1 1 dotacionis dominium, ut ego inveniam sibi ablacionem fo endowments * n casu li c i tam - habitum enim oportet privacionem suam for the church n atura prccederc, sed Cristus interdixit suis apostolis possessionem vel habitum secularem, cum voluit in veteri -15 testamento thauros precedere, in novo vero voluit altilia sua celum rapere iuxta parabolam suam Matth. vicesimo se- cundo. bestie quidem cornute carent dentibus in superiori mandibula eo, quod materia, que nutriret dentes illos, transit ad cornua nutrienda. sic cornua prelatorum, que 20 ad potestatem civilis dominii faciunt eos edentulos tam- quam vetulas balbucientes quantum ad officium predi- .candi eo, quod ingenium, studium et affectus transeunt ad solicitudinem secularem. Cristus igitur noluit, suos apostolos esse thauros cornutos in temporalibus turgi- 25 tantes, sed altilia puro grano frumenti nutrita in mensura, qua est desuper transmissa et distribucio temporalium a secularibus ministrata. 3 taJiter om. C, addidit in marg. C 2 tali (1 taliter> A 14 precedere natura A, sed lineolis superset', ordinem cet. codd. restituit 21 ad corr. A edentulas B 25 ter- gitantes linea transversa deletum A 28 Cap. 27 myleho miniavit in fine ultimae lineae capituli A, tune sequitur rasura om. B C C; D, qui post ministrata lacunam exhibet et in eadem linea pergit quoad leges etc. 8 /. Reg. 2 2 6 sqq. 17 v. 4 sqq. 19 mandibula: ma- xilla, osfaciei utrumque, in quo denies infixi sunt 21 eden- tulus dicitur is, qui dentibus caret; comuniter dictum de vetulis 22 balbucientes : ambigue pronuntiare, transl. obscure loqui aut inepte disserere 25 turgitantes: idem ac tumefacientes 28 myleho vox bohemica est, quae latine vertitur in'carum, dilectum* (aut *caris, dilectis') DE VEBITATE SACRAE SCRIPTURAE CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM. Quoad leges humanas patet ex sepe dictis, quod Even secular sunt quotlibet istam sentenciam attestantes. Wyciifs argu- pro quarum sensu suppono primitus, quod debet '""'forward*"*' s capi ad modum loquendi scripture et theologorum, ex quorum testimonio capiuntur. aliter enim sinistre caperent iura hominum testimonia sanctorum, si extraneando pre- termitterent eorum sentencias. suppono secundo, quod omnis homo debet magis 10 attendere ad spiritualia concernencia salutem anime quam ad temporalia, que ad salutem corporis pro tempore vie respiciunt. patet per illud Matth. sexto d^cimo: quid valet homini, si universum mundum lu- cretur, anime vero sue detrimentum paciatur? 15 quibus suppositis adduco tercio quinque leges hu- manas in medium, ex quibus verificari potest sentencia supradicta. primo occurrit illud beati Ysidori, positum vicesima According c .to Isidore, tercia quest, quinta, ubi dicitur, quod pnncipes secuh temporal -lords 20 tenent intra ecclesiam culmina potestatis, ut per eandem highest "power muniant disciplinam ecclesiasticam. aliter enim non essent '" '*' j^**? necessarii, nisi ut, quod non prevalent sacerdotes efficere protectors per doctrine sermonem, potestas hoc imperet per disci- pline terrorem'. 'cognoscant igitur principes seculi, deo 25 se debere esse racionem reddituros propter ecclesiam, 2 Cap. 26 cap. 27 B c in marg., illud pritna manus, hoc B l cap. 26 D 7 si CD, f? se) A sed B c ll quam ad temporalia iteravit D, sed iterata delevit ad (posterius) om. B C D; A, sed A l in marg. addidit 18 A* in marg.: Nota bene plumbo scripta, quae vix legi possunt Z) 5 in marg.: Ysidorus 20 culina (culla) B c , sed B 2 in marg. emendando culmina addidit 25 debere om. A in textu, postmodum in margine adscripsit debere A 1 , nisi fallor 12 v. 26 18 cf. Opp. lib. Ill De Summo Bono c - 53 C. J. C. I (Deer. II pars) c. 20 C. xxill q. 5 64 JOHANN1S WYCLIF [Cap.xxvn quam a Cristo tuendam accipiunt'. ubi notat Johannes de Deo, quomodo in octo casibus clericus subicitur domino seculari. vel igitur oportet negare legem ec- clesie et dictum huius sancti theologi tamquam hereticum, vel concedere, quod seculares habent potestatem et offi- 5 cium limitatum a deo ad tuendum ecclesiam supereminenter Laymen should per terrorem. ubi sacerdotes deficiunt. sed quomodo, protect the .... j j , church from rogo, tueretur ecclesiam laicorum, quando videt lupos "atst priests et fures predari bona eorum, ut loquitur Decretum de falsis pastoribus, nisi liceret sibi, predas violenter auferre 10 et lupos tales a pauperibus abstrahere? item ubi inminet maius periculum ecclesie, turn est plus meritorium ac necessarium adiuvare. sed maximum periculum ecclesie est H in pseudoclericis, hostibus intrinsecis, ut dicit Gre- foi. 9 o Erraverat'. cum igitur periculosiora facta sunt pocius cohibenda, videtur, quod istis viciis sacerdotum eis notoriis debent pro ipsis sedandis vigilanter insistere. confirmatur in lege vicesima tercia quest, quinta 'Dicat Aliquis', ubi sic dicitur: 'sicut principibus et potestati- bus fidem et reverenciam exhibere cogimur, ita secu- larium dignitatum administratoribus defendendarum ec- clesiarum necessitas incumbit. quodsi facere contem- pserint, a comunione sunt repellendi'. et eadem 12 D b in marg. 3 addidit; paulo inferius ex, quod, ni fallor, ad rex in textu spectat; r incipiens voculam abscis- sum esse videtur 14 est (expunctum) palet A 16 erra- verat scripsi secundum testimonium Decreti erravit codd. cuncti 22 defend arum D; expunxit et defendendarum addidit in marg. A 2 cf. ibidem: ob quam causam Petrum presbiterum sedis nostrae sqq. 4 cf. ibid. : et ideo salutantes paterno affectu petimus, ut prefatis, qui a nostra sede directi sunt, in omnibus prebeatis auxilium esse peccati sqq. 12 cf. ibid. c. 40 pag. 941 15 cf. ibid. c. 2j pag. 937 15 cf. ibid. c. 2 C. xxill q. 6 pag. 948: regum est proprium, facere iudicium atque iusticiam et liberare de manu calum- pnantium sqq. 19 cf. ibid. c. 25 C. xxill q. 4 pag. 938 20 cf. ibid. VI pars, Gratianus : preterea, sicut principibus sqq. Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 5 66 JOHANNISWYCLIF \c a p.xxvu questione 'administratores secularium dignitatum, qui in ecclesiarum tuicionem, pupillorum ac viduarum pro- teccionem rapaciumque refrenacionem constituti esse procul dubio debent, quociens ab episcopis et ecclesia- sticis viris conventi fuerint, eorum querimonias attencius 5 audiant, et secundum quod necessitas expecierit, absque negligencia examinent et diligenti studio corrigant. quodsi dei timorem pre oculis non habentes negli- gere post secundam et terciam ammonicionem inventi fuerint, omni se noverint comunione usque ad condignam 10 satisfaccionem privates'. et istam excomunicacionem, quam deus infligit, licet presul muteat, credo esse causam, quare bella et infortunia contingunt nostre milicie. debent enim primo servire deo, honorando sanctaro matrem ecclesiam secundum formam, quam sentenciant 15 sancte leges et edocent vel edocere debent fideles theo- logi, non credendo scribis et pharizeis, qui per glosas perversas subvertunt subdole fructum legis. nam se- cundum || iura pseudoclerici sunt raptores, non clerici, foi. 9 ia sed peiores laicis, omni genere criminosi. 20 and of old are item regcs nedum habent capitale dominium super their goods and bona pseudoclerici, sed eciam super corpus, quia aliter even their person nQn f oret ta jj s e j ug h omO legius, Sed TCgna forent CX dotacione ecclesie nimis disrupta. cum igitur secundum leges ecclesie non tune debent tales gaudere privilegio 25 clericali, videtur, quod reges debent punire tales notorios tamquam laicos vel amplius propter delicti gravedinem. aliter enim non haberent reges in regnis suis plene pacis custodiam, cum ipsis invitis possent pseudoclerici tam- quam predones et publici pacis perturbatores peccando 3 o in deum et homines, sine hoc, quod liceat regibus, ipsos compescere se vel suos, quod nedum repugnaret omni legi divine et humane, sed eciam in re destrueret omnes reges. 15 sentenciant radendo corr. in fine B c , iteravit in mar- gine B l 21 D"* (? D~ 3 ) in marg.: 4 23 foret in loco raso, correclum ex fre (? fratre) D 27 pussent B c ex- puncto u et superscripto o 31 suis omnes libri 12 muteat: a rnutere = mutescere Cap. xxvii] DE VERITA TE SA CEAE SCRIPTURAE 67 hoc igitur videtur faciendum ex privilegio clericali, quod tales precisa perturbacione patrie mandentur epis- copo castigandi, cum ipse debet tales examinacione et correpcione sepius visitare et docta sua desidia pro 5 negligencia correpcionis corripi et pseudoclericus ad forum publicum demandari. dicitur enim quinta Decretalium 'De Sentencia Excomunicacionis' 'In Audiencia', ubi consulenti sedem apostolicam, 'utrum clerici, qui arma portant, relicto habitu clericali, si eis illata sit lesio cor- zo poralis, possunt post capcionem et redempcionem initi privilegio, quo pro temeraria manuum inieccione in clericum excomunicatus ipso iure notatur', taliter re- spondetur: 'frustra ecclesie invocat auxilium, qui com- mittit in ipsam, et lex civilis sentenciat, quod matrona 15 in veste meretricali repudiata non potest iniuriarum agere'. 'ideo per illud clerici a prelatis suis tercio commoniti, qui militaria noluerint arma deponere, de pri- vilegio clericorum subsidium habere non debent'. et per idem vel oportet, concedere istam legem iniustam, 20 vel dicere consequenter, quod quicunque clericus, epi- scopus, religiosus vel rector magis offenderit quoad deum, non gaudebit aput eum, cui est notorium, privilegio clericali. seculares igitur, quibus debet esse notorium ex signis evidencioribus, quod clerici sui degenerant, :2 5 non animo colent eos false ut clericos, sive sint epi- scopi sive abbates vel quantumcunque aliam false pre- tenderint dignitatem. hoc autem debet potissime attendi, si abutentes By an ungodly bonis ecclesie tamquam fures et sacrilegi defraudant pr/esfs'/orf"/t their sacerdotal privileges, 7 excomunicacionis in fine corr. A 13 ecclesia B c 15 iniuriam B c 16 illud (? idern^ A 17 rnoniti A, sed superscripto co in comoniti mutavit A l aut prima manus 22 hoc est B c 23 secularibus B c 25 ani- mo AB C amodo C, (?) D 26 quamcunque B C CD pretendunt B c 6 cf. C. J. C. II (Deer. Greg. IX) lib. V c. 2; Tit. XXXIX pag. 897-898 68 JOHANNIS WYCLIF \_Cap.xxvn pauperes, ut patet tercia decima quest, secunda 'Qui Oblaciones'. unde vicesima tercia quest, quinta de Liguribus papa conqueritur cuidam domino seculari de tribus episcopis, qui seculariter viventes dederunt se rusticitati, corpus Cristi, quod est sancta ecclesia, s lacerando. 'nolite', inquid, 'dubitare, huiusmodi homines principal! vel iudiciali autoritate comprimere, quia regule patrum hoc specialiter constituerunt, ut, si qua ccclesia- stici officii persona prelate, cui subiecta erit, restiterit, II excomunicetur, quod si contempserit, per potestatesiofoi.gijb. publicas opprimatur'. quis, rogo, plus resistit prelato, cui debet obedienciam, quam qui contempnit legem do- mini Jesu Cristi? unde papa postmodum ilium se- cularem alloquitur in hec verba: 'forte timidus es, ne persequi videaris. de patrum autoritate hec breviter 15 nobis dirigenda curavi, cum mille alia exempla et con- stituciones sunt, quibus evidenter agnoscitur, quod fa- cientes scisma in sancta matre ecclesia non solum ex which principle illis, sed eciam proscripcione rerum et dura custodia '^' v'en P er publicas potestates debeant coherceri'. ecce, quam by former popes, p] ane p a p a concedit secularibus, ubi cleest prelati cor- reccio, quod domini temporales coherceant eciam vo- catos prelates ecclesie. unde sexta decima quest, septima dat ecclesia talem legem: 'filiis vel nepotibus ac ho- i XIII a II a scripsi ex auctoritate Decreti 8 quest. 7 codd. cuncti 12 domini Jesu B c , sed B* inter /in. addidit nostri 18 matre C om. B C D; A, sed in marg. addidit A 1 21 prelati correxit A, C 2 in marg: pec- cati B C D; C, sed linea sublatum est 24 ac AB C , cor- rectum ex aut D aut C i cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. 10 C. xin q. 2 pag. 724 cf. ibid. c. 4} C. XXIII q. 5 pag. 943 3 Pelagius I papa 555 560 domino : Narsae, Patricia et duci in Italia turn temporis helium facienti 13 cf. C. J. C. I c. 4} C. xxin q. 5 pag. 94}, versus finem cap.: ecce, domine, quia animus vester forte timidus est, ne persequi videaris, de pa- trum vobis auctoritate sqq. 23 cf. ibid. c. 21 C. XVI q. 7 pag. 809 DE VERITATE SACRAE 3CRIPTURAE 69 nestioribus propinquis eius, qui construxit vel dotavit ecclesiam, licitum sit, hanc habere solerciam, ut, si sacerdotem aliquid de collatis rebus defraudare previ- derint, aut honesta convencione compescant aut episcopo 5 vel iudici corrigenda denuncient, quod, si episcopus talia agere temptet, metropolitano eius hoc insinuare pro- provided thai proceedings curent. si autem metropohtanus talia gerat, regis hoc followed the auribus intimare non differant'. nee dubium legiste, quin ad hoc debet finaliter intimari regi provincie, ut 10 ipse faciat in suo regno iusticie complementum. hoc enim est de comuni iure regis officium, a quo non licet ele^ 1 mosinariis suis eum precludere. tangitur autem com- plementum iusticie tercia quest, secunda 'Si Episcopus', ubi sic diffinit Felix: 'si male vivendo facultates ecclesie 15 disperserit episcopus, ab eius patrono, quousque de dilapidacione rerum ecclesiasticarum cognoscatur, sub- movendus est, exemplo tutorum et curatorum, qui, dum fuerint suspecti, a tutela vel cura removentur, donee de suspecto cognoscatur*. nee valet responsio 20 Archidiaconi dicentis, quod hoc est correctum, quia priores patriarche ecclesie planius cognoverunt iusticiam. nam episcopo noto tali nee debent subditi temporalia ecclesie ministrare, nee ipse debet ilia sic recipere, cum secundum Archidiaconum debet omnia sic occupata 25 restituere. licet autem sunt quotlibet leges ecclesie testantes 3 pro(e)viderint vitiose scripsit A 11 legist IS pa- trono C, in marg. cum sig. marg. A l patrimonio B C D, A in textu 17 exemplo AB C CD ' extemplo A 1 in marg. 21 priores lineae adscripsit in marg. A 22 epis- copus B c 26 sint B C CD predictam sentenciam (ambo expuncta) testantes D 13 cf. ibid. c. 8; cf. II partem, Gratianus C. ill q. 2 pag. 508 14 Felix: cf. infra pag. ji 2Z 20 verba ipsa responsionis, ad prius dicta a Gratiano factae, in eius Deere to nusquam invent; sed cf. C. J. C. II (Decretal. Greg. IX) lib. II Tit. jo De Confirmation c. 9 pag. 448; ibid. I pars I (Gratianus: Decretis ergo Romanorum Pontificum sqq.) pag. 67; ibid. c. 7 (Gratianus: hinc colligitiir autem sqq.) C. II q. j pag. 453 ;o JOHANNIS WYCLIF [Cap. xx vi I But alas, to-day supradictam sentenciam, tamen scribe moderni excecant 'are'beLg'put mentes secularium fuco multiplici, ut hii dicunt, quod 'H^s ma 8 na P ars * ur i s can onici, ut ilia, que est theologica, a sanctis collecta, est hodie abrogata. sed illos oportet dicere, quod integrum corpus iuris est modo hereticum, 5 quod papa potest dispensare contra deum, quia contra racionem et omnino, quod locus a legis testimonio est omnino invalidus, cum nullus nostrum scit, si novella extravagans ad hoc dormiens vel nove condita destruit, quod allegas. cum enim novella sit valida et sic raci- 10 onalis, oportet, quod antiqua contraria sit modo in- valida. secundus fucus est, quod ilia lex fuit tune, sed modo oportet, aliter iudicare, || quia, sicut in veteri testamento foi. 9 i viguit rigor iuris, quem sequebatur miticia, sic oportet 15 esse in novo. et sic theologi ignorantes significaciones verborum legum ponunt falcem in messem alienam bal- bucientes sentenciam, quam ignorant. contra primam partem dictum est superius, quod magis necessarium est, modo exasperare in prevaricatores 20 legis, cum ex defectu execucionis committunt in legem. dictum est eciam, quod theologi debent complecius cognoscere doctores proprios, videndo completa eorum originalia et radices racionum, quas eliciunt ex scriptura, quam doctores videntes solum theologie abreviarium 25 per theologos decurtatum. oportet igitur fundare signi- ficacionem extraneam terminorum. tercius fucus callidior dicit, quod omnes leges, que videntur sonare pro laicis, subintelligende sunt, quando prelatus deficit, sed non est possibile, papam deficere, 3 ideo necesse est, eos non interponere correpcionem presbiteri nisi secundum leges et moniciones episcopi 14 A l in marg. super, scripsit contra tres fucos oppositos huic sentencie 15 vigor A 16 signaciones D om. C, sed add. C 2 in marg. 31 est om. B c , sed add. jB 2 inter lineas 2, 13 et 28 fuco a fucus: color non sincerus, sed facti- cius ad verum imitandum, transl. simulatio,fallacia 8 no- vella scil. lex 17 balbucientes a balbutire: obscure loqui 19 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 7 1 usque ad papam. et sic numquam erit interesse correc- cionis clerici devolutum ad laicos. quantum ad istud verum assumitur, cum numquam foret necesse, laicos clerum corripere, si prelati plene s corrigerent se et suos. sed regula scripture, quam supra exposui, et facta notoria multitudinis cleri faciunt mundum clamare, quod prelati non debite castigant se et subditos. ideo secundum leges ecclesie necesse est, quod laici adhibeant autoritate capitis ecclesie partes 10 suas, et ita nedum licet eis in casu, sed dampnati et ex- comunicati sunt de iure poli imposito, si potestatem datam eis a domino non exercent. quantum ad illud de impeccabilitate pape, patet ex dictis alibi, quod est nimis hereticum. sed esto per im- 15 possibile, quod sit deus et impeccabilis sicut capud ec- clesie, adhuc gauderet, habere adiutorium laicorum. hoc enim affectat Cristus, cum prima Cor. tercio scribit apostolus: dei adiutores sumus. cum enim sancti pape priores in minori necessitate flagitabant humilius pope" C fhem- 20 adiutorium secularium dominorum, ut patet de Gregorio, Pelagic, Felice et eis similibus, ut patet in Decretis et a -' u " l ti { rr registris, quid moveret papas modernos, debitores in ' punish their maiori necessitate positos non flagitare? conformiter absit, quod fastus sit causa, quo nolunt brachio seculari 1 2 exercerent A \ 3 A 1 in marg. infer, cum sig. marginali addidit Contra pape impeccabilitatem 21 ei B c 22 regestris A 5 cf. pag. 6jsqq. 13 cf. supra pag. 70 J0 14 cf- De Civ. Dotn. I (ed. R. Lane Pooh) cap. XLIII pag. 390; j8o; cf. etiam De Simonia (ed. Hersberg-Frdnkel et Dzie- wicki) cap. Ill pag. ji; Trial, (ed. Lechler) lib. IV cap. XXXII pag. jj8 sqq. 1 7 v . 9 20 Gregorhts I papa, sedit ab anno 590 usque ad annum 604 21 Pelagius II papa Rom., sedit per annos jj8 JQO Felix I papa, sedetn occupavit per annos 260 274; cf. etiam Hersog-Hauck, RE 3 IV pag. 2640 cf. ex. gr. C. J. C. I (Deer. II pars) c. n C. in q. 9 pag. j}2 (cf. Miel, Epist. Roman. Pontif.genuinae, Brunsbergae 1868 pag. 12}) 72 JOHANNIS WYCHF {Cap.xxvn subici, vel questus, quo volunt, omnes causas, in quibus iacet lucrum, ad ipsos devolvi, licet modus tractandi confundat ecclesiam. hoc enim foret militare contra but to-day deum et leges proprias. nam septuagesima nona dist. docetur: 'si quis apostolice sedi sine canonica eleccione 5 intronizetur, non papa vel apostolicus, sed apostaticus habeatur'. ad quid, rogo, insereretur istud iuri canonico, nisi foret possibile, papam deficere, sicut testantur multe cronice cum Decreto undevic esima dist. 'Anastasius. unde septuagesima nona dist. sic scribitur: 'si quis 10 peccunia vel gracia humana aut populari seu militari tumultu, sine concordi et canonica eleccione fuerit apostolice sedi intronizatus, non apostolicus, sed apo- slaticus habeatur, liceatque clericis et laicis, invasorem ilium anathematizare et humano auxilio a sede aposto- 15 lica expellere'. quis dubitat, quini|error posset in elec- f i. 9 i cione contingere et magis in conversacione sequenti, ut patet quadragesima dist. 'Si Papa'? Even against nec f as est discredcre, quin, omnibus cardinalibus 'cardinals the ^ nvi ^ s > brachio seculari urgente quoscunque clericos ad 20 duT P eiect a^ole ^ig num apostolicum eligendum valet eleccio, quia autori- i/tt so be God's Z atur a deo, sine cuius preeleccione et autorizacione non will valet creata eleccio. ideo oportet, quemcunque electum ostendere sanctitatem vite et complecionem officii, ad quod est electus, et est satis, et quantumcunque fuerit 25 eleccio approbata humanis legibus, non est canonica sine illis. nichil est enim canonicum, quod regula prima non approbat, sed oportet, humanam approbacionem sequi divinam, sic quod impossibile est, deum eo ipso approbare eleccionem creatam, quo secundum ritus con- 30 5 A in tnarg.: nota. quod vix legi potest 16 A l in marg. super, notavit papa potest male eligi 19 A ad haec verba in marg. figuram manus adpinxit, qua hunc locum praeter cetera notari vult 25 eleccio B C D 27 enim om. D, in margins adscripsit prima manus 4 cf. C. J. C. I (Deer. I pars) c. r Dist. LXXIX pag. 276 9 cf. ibid. c. 9 Dist. XIX pag. 64 10 cf. ibid. c. 9 Dist. LXXIX pag. 278 18 cf. ibid. c. 6 Dist. XL pag. 146 c a p.xxvin DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 73 formes hiimanis tradicionibus celebratur, quia tune talis eleccio precederet causaliter eleccionem divinam ne- cessitatam consequi ad eandem, et sic electores forent necessitati, sine peccato eligere. scimus autem, quod 5 contingit, homines male eligere electum canonice et e contra, ut posito, quod electores in peccato mortali aut intencione confundendi electum vel gracia alicuius finis ilium eligant ad dandum officium, quern prius deus dignificat et approbat in eodem. tune patet, quod male 10 eligunt simpliciter bene electum, quia eius eleccionem deus ratificat, posito eciam, quod post canonicam dili- genciam electores pie eligant quendam, qui statim post eleccionem huiusmodi sit perversus, tune cum ipsi bene eligunt, quia pie patet, quod eleccio passiva est mala non is ab electoribus, sed inficitur ab electo. ex quo videtur, quod omnem eleccionem canonicam An election is rendered valid oportet radicahter procedere ex dignitate electi. voces and canonical enim non dignificant indignum nee indignificant deo through ike dignum, sed fallax reputacio humana sepe approbat vel wo t he'eiecfed^ 20 improbat deo contrarie. et sic ex ritibus pharizaicis mundus modo plus attendit ad eleccionem humanam quam ad eleccionem aut vocacionem dei, quam cognos- cere debet ex opere. homines enim non sunt nisi signa eleccionis divine vel falsa signa deo contraria, et sic 25 eleccio humana canonica, quam oportet ut sic originari ab eleccione divina, dicitur equivoce eleccio quoad illam. nee superfluunt humane elecciones sicut nee ab- soluciones, confirmaciones, excomunicaciones etc., de quibus est quodammodo conformiter senciendum. 30 ex quibus videtur tercio, quod in eleccionibus ne- cesse est, provide et prudenter procedere secundum re- 8 illi B C D 20 vitibus superscripto r in ritibus cor- rexit A philosophis D; C, sed eadem manus in marg. correxit phariseicis 22 quam cognoscere debet om. A, sed addidit cum sig. marg. in marg. infer. A 1 : quam cognoscere debet ex o ^ex o linea obducta subiata) 27 A 1 in marg. sinistro: nota 30 A l in marg. infer, cum signo marg. addidit ordo debite eleccionis prepositi ^ 31 es f - corr. A 74 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvu putacionem et condicionem tacitam ad legem del princi- AH election paliter attendendo. oportet enim, electores videre should be managed with officium tamquam finem et personam eligibilem tamquam caution, wisdom . 1-11 and according aptum medium pro eodem. et cum honor dei debet Scripun-e, intend! discrete atque precipue et non creditur nisi s reputative de habilitate electi, patet, quod oportet pru- denter et reputative procedere, subintelligendo, eleccio- nem esse canonicam, si deus approbet, et earn a deo approbando. cum igitur lex dei docet eius voluntatem et officiarii sui officium et habilitatem, patet, quod I0 oportet, omnino legem dei cognoscere in eleccionibus celebrandis. unde cece eligens indignum pro comodo temporali videtur esse proditor dei sui, quia vendit dei iusticiam, ac populum regendum ab electo, qui debet || esse dei exercitus, tradit, quantum in eo est, manibusisfo anticristi. ex istis cum humanis tradicionibus et praxi earum potest colligi corellarie, quam dispendiose atque prepo- stere proce.ditur in eleccionibus celebrandis. plus enim but to-day the attenditur hodie ad ritus humanos, ut puta, quod elec- 20 P (as e head C 'of S t e he tores sint tales persone, -quod locus et tempus tradici- woridi'^ con on ibus suis coiiveniant, et omnino, quod forma verborum siderations cum a ijj s cerimoniis concurrat, sic quod, ut fingunt, ca- dendo a minimo, quantumcunque apta persona eligitur, inficiatur eleccio, cum tamen ex fide sequitur, quod sive 25 clericus sive laicus elegerit personam habilem ad dandum officium quoad deum eciam in papam, episcopum vel abbatem, subductis quibuscunque ritibus adinventis, valet eleccio. non enim est tantum sacramentum in istis humana eleccio, quin quecunque persona promulgaverit 30 eleccionem dei. nam satis legitime celebratur et, sub- ducta omni eleccione humana, plus debet credi operibus electi conformibus ad scripturam quam humanis tradici- onibus quantumlibet solempniter celebratis. 17 hie in margine invent tur signum marginals, at nota, quam ilia indie are solent, abest 23 concurrant B C CD 24 numero B c 25 eligerit A 3O quicunque D 31 dei nam A divinam B C CD DE VEEITA TE SACEAE S CRIPTURAE 7 5 verumptamen obediendum est utrobique consuetu- Customary ...... , j church-laws, dim ecclesie, de quanto consonat cum scnptura. sed ever agreeing primo omnium oportet, omnem hominem sibi attendere, w scriptur~e, postpositis adinvencionibus humanis. et ad tantum s invaluit opinio ista prepostera, quod secularior, bonorum pauperum prodigaliter consumptivior censetur eligibilior, cum tamen gloria sacerdotum foret, famam mundanam contempnere et post vite necessitatem, que foret eo laudabilior, quo parcior habundancius pauperibus pro- 10 videre. ex istis ultra colligitur, quod clericus sub pena perpe- and even the tui anathematis debet legibus romane ecclesie obedire, ut demand 'the' patet undevicesima dist. ille autem leges precipue iura de honestate clericorum et punicionem delinquen- ts cium et videtur, quod illas leges debet defendere. quo habito patet ex dictis, quod debet punire clericum se- cundum predicta iura ecclesie et in defectu clericorum laicus sub pena excomunicacionis. sed que pena micior aut pertinencior laico quam elemosinas suas subtrahere 20 ab indigno? igitur nedum licet laicis hec facere, sed debent sub pena dampnacionis perpetue. consistit autem indignitas clerici in tribus precipue. primo, si non debite ministrat officium clericale; se- cundo, si occupati curis secularibus vivunt laute ut do- i consuetudini om. D, addidit in marg. prima mamts 2 consona B c 3 hominem B c om. D; A, sed in marg. ad lineam adscripsit A aut A l ; C, sed in marg. addidit C aut C 2 5 valuit D, sed superscripto con in convaluit restitutum donorum D 9 parcioris D 11 A"* in marg. infer, cum sign, marg.: Nota pro legibus Romane ecclesie defensionem impost patet locus sequitur in codd., qiti caret scriptura 15 'et' addidi 23 mi- nistrant B C CD i cf. de hac ecclesiae lege C. J. C. I (Deer. I pars) c. j et 5 Dist. XI pag. 2} 24; ibid. c. } Dist. XII pag. 2j: scit sancta Romana ecclesia sqq. 13 C. J C. I (Deer. I pars) c. 2 et 4 Dist. XIX pag. 6061; ibid. c. 2 Dist. XX pag. 66; (Deer. II pars) c. 15 C. XXHI q. i 14 cf. ibid. c. j Dist. XXIII pag. 80: qualis esse debeat clericorum conversatio 1 8 pena micior : cf. supra pag. jo 76 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxvn mini seculares; et tercio, si fuerint fornicarii vel alio peccato publico irretiti. iste igitur sunt leges ecclesie, quas clerus debet de- fendere, cum in illis consistit salus sui generis hie et in patria. leges autem civiles, nisi de quanto ad istas s promovent, debet abicere, quia aliter dampnabiliter se ipsum destruit. To proclaim and et patet tercio, quod defendere dictam sentenciam principle* i^no opere et sermone non est ecclesie romane resistere, e- c l erum prostcrncre vel sacerdocium contempnere, sed 10 omnmo contrarium. cum enim leges iste sunt medulla legum romane ecclesie, patet, quod istarum caritativa defensio est ecclesie sancte dileccio ||. et cum pseudo- fo clerici maxime repugnant ordini clericali, patet secunda particula. nam papa inhabilis quoad deum, quod potest 15 discerni ex defectu sui officii, non est apostolicus, sed apostaticus secundum leges ecclesie septuagesima nona dist. superius allegatas et secundum legem prima quest. prima: 'vilissimus computandus est, nisi precellat sciencia, qui est honore prestancior', et quadragesima dist. 'Non 20 Est' sic scribitur: 'non sanctorum filii sunt, qui tenent loca sanctorum, sed qui exercent opera eorum' ; et se- quitur: c nos, qui presumus, non ex locorum vel generis dignitate, sed morum nobilitate innotescere debemus, non urbium claritate, sed fidei puritate'. c non', inquid, 25 'loca vel ordines creatori nostro nos proximos faciunt, sed aut bona merita coniungunt aut mala disiungunt'. 10 sed omnino contrarium om. D, addidit in marg. D l 13 A 1 (aut A 3 > in marg. super, habet non est papa, epis- copus vel sacerdos, qui est notorie malus 14 quod (tin. transversa deletum) secunda A 27 autem B c (a' = autem. at = aut in cod. B) 1 1 medulla dicitur de eo, quod in quaque re praecipiium est et omnent eitts rei vim continet: optimum in re (angl. kernel, pith) 17 cf. C. J. C. I c. 9 Dist. LXXIX pag. 278 18 cf. supra pag. 72 I0 cf. ibid. I (Deer. II pars) c. 45 C. I q. i pag. 376 20 cf. ibid. Deer. I pars c. 2 Dist. XL pag. 145 22 cf. ibid. c. } Dist. XL pag. 145 146 25 cf. ibid. c. 4 pag. 146 Cap.xxvin DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 77 ideo sequitur: 'multi sunt sacerdotes in nomine, pauci in opere'. 'nam qui male sedet super cathedram, in- iuriam facit cathedre; ideoque malus sacerdos de sacer- docio suo crimen acquirit, non dignitatem', et capitulo s 'Ante Omnia' : 'n.ichil in hac vita facilius, levius et ho- minibus acceptabilius episcopi, presbiteri aut diaconi officio, sed si perfunctorie atque adulatorie res agatur, nichil aput deum miserius, tristius atque dampnabilius'. et octava quest, prima dicitur: 'sunt quidam in ecclesia 10 prepositi, de quibus apostolus dicit: sua querentes, non ea', que Jesu Cristi. quid est: sua querentes? non Cristum gratis diligentes, non deum propter deum querentes, temporalia bona sectantes, lucris inhiantes, honores ab hominibus appetentes. hec quando amantur is a preposito, propter hec servitur deo, quisquis talis est, mercenarius est et inter filios non se computet'. innumerabiles sunt leges huiusmodi de pseudoclericis He who now atque presbiteris, deo et clero contrariis. et tamen modo, """priestl^is** dum sacerdos instar apostolorum ipsos pseudosacerdotes a ^insf^s an 20 impugnat, statim censebitur hostis ecclesie. sed nota enem y / Gocf talem fautorem, et indubie vel est ignarus vel immemor dignitatis sui officii vel in capitulo pseudosacerdotum vel omnia ista simul. si enim sum verus Cristi clericus, quid nocet michi, quod pseudo michi summe contrarii 25 statum meum degenerando maxime deturpantes et deo meo maximi proditores sint mundo cogniti et contempti, ut lux religionis clarescat, hostis ecclesie evanescat et verus servus Cristi secundum dei beneplacitum innotescat. 5 in hac vita (expuncta) ante D 8 aut B C CD 11 ea omiserunt B C CD 12 non cristum gratis diligentes, non deum propter deum querentes otn. A 15 servitur correxit D servire C 16 et in margine adscri- psit D, inter lineas add. A l om. AB C CD in textu verborum filios dei non D 22 cap. in corr. A 24 summe (expunctum) pseudo D 26 modo D, sed in marg. emendavit D 2 addito meo 4 cf. ibid. c. 7 pag. 146 147 9 cf. ibid. Deer. II pars c. 19 C. VIII q. i pag. jo6 7 8 JOHANNIS WYCLIF scio quidem, quod omnis huiusmodi sit anticristus sicut quilibet eius fautor. cum igitur solum contra anticristos sit serrno, quis cristianus offenderetur vel non faveret dicte sentencie? scio siquidem, quod gratis remurmurans ostendit se criminis huiusmodi participem et anticristivum s filium patris mendacii. ipse enim sophista callidissimus sub falso nomine cristiani nititur inducere anticristos et sic sub equivocacione clerici re et nomine tantum nititur protegere suos clericos, ut nominetenus cristiani et re anticristi gaudeant privilegio cristiani. cum enim 10 solum apparens bonum appetitur, cum ista fallacia equi- vocacionis decipit singulos, || quos seducit. unde ne errem in deteccione istius fallacie, utor testimonio scripture sacre, testimonio sanctorum doctorum On my side, et legum ccclesie cavendo a descensu ad accusacionem 15 however, I have . the Bible, the mdividuam, sed detegendo huiusmodi testimonii gene- old Fathers and . .. . ....... fhe laws of the ralem sentenciam ac relmquendo prepositis mdicibus et populo praxi intendentibus particulare iudicium et legis execucionem. nee credo, quod aliquem cristianum vel eciam infidelem offenderet ista sentencia. 20 ideo sepe dixi, quod laici non debent punire nisi nudo nomine clericos et notorie anticristos in defectu spiritualis prepositi, quod indubie non obviat ulli legi. quomodo, queso, gauderet talis sophista, anticristi di- scipulus, privilegio clericali, cum, ut sepe assumptum 25 est tamquam principium per se notum, 'indignum est, eis ab ecclesia subveniri, per quos constat, in ecclesia 4 B 1 in marg. iteravit (sine signo marg.) sentencie 5 anticristivum in loco, qui prius scriptura carebat, supplevit A anticristum B C CD 6 enim (linea obducta sublatum) enim A 8 re et nomine (et nomine linea deletum) et nomine A re et nomine et nomine B C D re et no- mine C, sed in margine eadem manus addidit et nomine 12 A l in marg. super, fol. 92 c notavit Cleri mali correccio 13 istius con: D illius C 16 triplicis ab alia manu (? B V in lacuna ante testimonii supplevit B c om. AC; D, sed D 3 postmodum inseruit 21 A 1 in marg. : Nota \>(ene) dixi omisit B c , in margine et B 1 et B* addideruntf ut bis exstet 23 non om. A, add. A l in marg. 25 sumptum B c , sed prima manus superscripto as idem atque ceteri codd. legi voluit 27 scandalum in ecclesia B c 2 1 sepe : cf. De Civ. Dom . II cap. II IV passim ; sup. p. } sqq. Cap. xxvii] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 79 scandalum generari', ut notatur tercio Decretalium c Ne Clerici Vel Monachi' secundo cap. et ad obstruendum fucum sophisticum, cum quo arguitur, ecclesiam debere parcere talibus, ut de peccatoribus per penitenciam con- 5 versis habeat, ut habuit de apostolis validos fidei de- fensores, decrevit ecclesia ex fide scripture de correpcione fraterna, quod triplex monicio canonica debet precedere, et post obstinatus non occupabit primatum nee habebit de bonis ecclesie spirituale suffragium. si tamen post 10 appareant signa penitencie, bene potest tamquam ethni- cus et publicanus accipere elemosinas tamquam in ultima necessitate, nam nisi .stetur isti regule Cristi Matth. octavo decimo, illuderetur ecclesia per membra diaboli et fluctuaret irregulariter in incerto. 15 quinto et ultimo principaliter arguitur per leges Gentile phiio- ethnicorum philosophancium supra dictam sentenciam. so Jh?priests S nam Aristoteles septimo Politicorum, ut recitatur libro^/^*7*om- quinto cap. octavo ponit, quod 'sacerdocium debet esse niiy pars precipua policie'. nee dissonat hoc tempore legis 20 gracie racioni imperatoris dotantis ecclesiam, igitur adhuc dotata ecclesia, debet clerus subici regulis policie. omnis enim pars est inferior suo toto, sed repugnat re- gulis nature ac ewangelii, quod quis habeat nomen partis 2 cleri (expunctum) D, in marg. D* emendavit addito clerici 3 cum omiserunt B C CD g speciale^Py A 12 cristi bis scripsit A is A 1 in marg. notavit arguitur pro ista sentencia lege B , sed B* secundo e superscripsit s et B l in marg. addidit s iuxta signum marg. 16 dicta sen- tencia B C CD 17 poleticorum B C CD 18 8 in loco vacua posuit B* lacuna in AD 20 racioni corr. A 21 ad B c , sed B 2 postmodum inseruit hue i cf. C. J. C. II (Decret. Greg. IX) lib. Ill c. 2 tit. L pag. 6j8 3 cf. supra pag. 70 12 fucum : cf. supra pag. jo 2 1 cf. Matth. 18 iji8 \3v.ijsqq. \iArist. opp. ed. Acad. Reg. Berol. Ill (De Republica) I. VII c. 8 pag. 680": quintum est id, quod primo loco ponendum fuit f rerum divinarum et caerimoniarum curatio, quam sacerdotium appellant. haec sunt res, quae* omni civitati opus sunt 80 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvn sine utilitate officii, igitur clerus dotatus debet habere speciale officium, et cum non licet imponere peculiari servo Cristi aliud officium, quam ipse sibi instituit, se- quitur, quod clerus post dotacionem ecclesie manet obli- gatus ad istud officium. si igitur stulticia policie im- s pediat ab isto officio, naturalis racio toilet impediens. Aristotle on the est autem officium sacerdotum secundum Aristotelem, rem publicam ad felicitatem. cum enim ec- una persona humana, omnis autem homo na- turaliter appetit beatitudinem et statum vivendi in celo, 1 oportet, illam personam habere partem precipuam ad hoc notabiliter inclinantem, quod supponitur ex facto et doctrina Cristi, sacerdotis summi, cum suis apostolis esse speciale officium sacerdotis. si igitur pars sacerdotalis habet ex suo toto possessionem et condicionem, que 1 ab hoc impediat vel retardat, manifestum est, quod licet illi toti, si sufficit, | partem illam corrigere vel iuvare et ad profectum sue universitatis reducere. sed constat, quod attencio ad terrena, voluptuosa eorum affluencia et ter- renorum affeccio retrahit ab amore celestium. ideo 20 necesse est, sacerdocium et populum amovere a clero istud obstaculum. et hec fuit causa vite et doctrine Cristi. unde Luc. vicesimo primo precepit suis, quos voluit esse vigiles, cavere a crapula, ebrietate et curis huius vite, id est, civilitate. et hec racio, quare ex 25 ewangelio apostoli secundaThymo. secundo quotlibet leges prohibent, quod clerici sint negociis secularibus implicati. nam octogesima octava dist. 'Assumant' sic scribitur: 2 et 14 speciale (? spirituale) A 8 enim B C CD igitur A, sed A l in marg. add. enim 9 appetit naturaliter C; D, sed Hneis subscripts in naturaliter appetit mutatutn 14 igitur om. D, addidit in marg. D b 15 aut B C CD 17 A 1 in marg. infer, fol. $2 C : de abla- cione temporalium et int. lin. add. A 22 hec om. A, addidit in marg. A l 28 assumant A 1 in marg. notavit, sed errasse videtur; nempe in Decreto distinctio incipiens a verbo 'Assumanf nulla invenitur 23 v. 36 24 crapula est ebrietas vino ejfecta 26 v. 3 4 28 cf. C. J. C. I (Deer. I pars} c. j Dist. LXXXVI1I pag. 30^ Cap. xxvii] DE VEEITA TE SA CRAE SCRIPTURAE 8 1 'episcopus, sacerdos aut diaconus nequaquam seculares curas assumant, sin autem, deiciantur'. unde nonagesima prima dist. dicitur de paupere clerico, quod 'victum et vestitum sibi artificiolo vel agricultura, absque sui officii s dumtaxat detrimento, preparet. clericus enim, qui absque corpusculi sui inequalitate vigiliis deest, stipendio ecclesie privatus excomunicetur', hoc est secundum Archidia- conum: si ammonitus non corrigatur. 'credo', inquid, 'quod clericus, qui negligit dicere horas, peccat morta- 10 liter', ut patet extra De Celebracione Missarum, 'Dolentes', quia, ut dicit capitulo precedente, 'talis iniuriam facit proximo, cui clebet pro temporalibus spiritualia re- fundere'. ego autem addo, quod, quicunque clericus dimisso Through their 15 officio clericali intendit negociacioni vel servicio seculari, interests and dum est talis, continue peccat mortaliter. est enim of- c hr\?*art now ficium clerici orare, predicare vel preparatoria ad hec df g e " eratfli - necessaria moderate disponere. unde octogesima octava dist. sub autoritate leronymi sic habetur: 'negociatorem 20 clericum, ex inope divitem, ex ignobili gloriosum, quasi quasdam pestes fuge', quia, ut sequitur ex autoritate Augustini, 'fornicari hominibus semper non licet, nego- ciari vero aliquando licet, aliquando non licet, antequam enim ecclesiasticus quis sit, licet ei negociari, facto iam 25 non licet'. quotlibet sunt legum concordance hoc testantes. l A ' in marg. super, cum sig. marg.: Contra negociantes clericos et quid est negociari aut om. B c , addidit prima manus inter lineas 7 excomunicetur corr. A 10 exempla (?) B c ll precedent! CD 14 Z) 3 (? D*) in marg.: nota 16 Z) 2 in marg.: Officium clerici 17 vel (expunctum) predicare A 2 cf. ibid. c. } Dist. XC1 pag. 316 4 artificiolo : idem ac artificium, scientia, industria, ingeninm, quod adhibetur ab opificc in opere faciendo 8 cf. C. J. C. II (Decre- talium Greg. IX) De Celebr. Missarum lib. Ill Til. XLI c. o pag. 641 642, ubi re,m, non ipsa lextus verba invenies 10 C. J. C. II (Decretal. Greg. IX) lib. Ill Tit. XLI c. 9 pag. 641, sed verba supra commemorata in cap. 'Dolentes' nusquam inveniuntur 19 cf. C. J. C. I (Decrft. I pars) c. 9 Dist. LXXXVIII pag. 308 21 cf. ibid. c. 10 pag. 308 Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 6 82 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvu sed difficultas est aput theologos, quomodo describitur negocium seculare. negociacionem vero spiritualem debet ecclesiasticus summe attendere iuxta parabolam salva- toris Luc. undevicesimo: negociamini, dum venio, sed negociacionem secularem, quam Crisostomus vocat 5 negocium huius vite, recitat tercio Decretalium, Ne Clerici Vel Monachi', sed non diffinit. dixi autem alias, quod negocium seculare vel negocium civile est nego- cium gracia civilis dominii, et sic inter ipsum et nego- cium spirituale medial negocium ecclesiasticum, quod 10 est negocium inmediate gracia negocii spiritualis, quando clericus providet de vite necessariis precise, quante est necessarium ad officium predicandi. hoc enim est finale officium disponens ecclesiam ad bealitudinem. unde videtur michi, quod clericus vel religiosus impetrans 15 elemosinas ecclesie, ut dicetur, licet intendat predicare, elemosinas dare et multa alia bona facere, || dummodo foi. 93 a talis impetracio distrahit ab officio clericali, ut sic im- plicat se negocio seculari, multo magis clericus occupans merum officium laicale. 20 AW' they unde aliud est sophisma diaboli excecans populum. maintain, that .... . . . ... to be versed in clenci sic iiegociantes quantum ad elemosinas et utili- Ys^'s'profif'abie tatem ecclesie magis proficiunt quam contemplativi et /// '"in'Zious ewan g e li um predicanles. prodest igitur negociari ad contemplation 8 negocium (posterius) om. B c A ' in marg. : nota bene 11 ut quando B C CD ante quando locus rasus est in A; quae prius script a erant, legi non possunt 15 Z) 2 in marg. notavit quis implicat se negocio seculari 17 A 3 in marg. infer, fol. 92"" glossavit secularibus clericum implicari 21 sephisma B c 23 proficiunt correxit B c , iteravit in marg. B l et D. in loco raso A vel ETC 6 cf. C. J. C. II (Decretalium Greg. IX) lib. Ill Tit. jo pag. 6/7 7 ex libris sitis quern potissimum locum JW hie in animo habuerit, diiudicare nequeo; libros De Civili Dominio et De Dom. Divino sedulo percurri, nee vero verba laudato inveni; respicit forsitan De Civ. Dom. I pag. 127 et 129 Cop. xx vi /] DE VERITATE SACRAE SCRIPTUEAE 83 faciendum talia opera bona de genere. sed constat, The church, quod falsum assumitur, cum ecclesia stabilita est per /ourf<>'/&y S contemplativos ewangelizantes et per alios degenerat a a p {"f' e ' s f '{" l f by statu primevo, nimis apprecians gloriam secularem. con- stnart ^ t siness s ceditur tamen, quod tales faciunt multa bona de genere, sicut et diabolus facit cotidie. ymmo videtur, quod seducendo genus humanum facit remote et occasionaliter quodlibet bonum moris. ideo attendendum est non solum, quid, sed qualiter opus ffiat. unde si ista eviden- io cia moveret, clerici carnaliter procrearent, fures occiderent et quoslibet actus civiles seculariter exercerent, ymmo depredarentur et fraudarent proximos menciendo ad faciendum elemosinas plus egeno. sicut enim unum opus prohibetur a deo et sua ecclesia, sic et aliud. 15 unde Archidiaconus super dist. octogesima sexta 'Per- venit' notat ex testimonio Innocencii et Hostiensis, quo- modo non licet clerico, sine speciali licencia episcopi publice procurare. si igitur propter elongacionem a statu innocencie non licet, hominem esse procuratorem 20 in deteccione veritatis civilis, evidencius non licet clerico, civiliter operari. videamus igitur, quid superadditur necessitati nature habendo omnia in comuni. et quidquid operis superad- ditur ad vitam proprietariam vel civilem, videtur michi 25 sapere negocium seculare. et ilia sunt secularia iudicia, que clericus debet contempnere, ut docet apostolus 3 conteplativos comp. om. A degeneratur C; D cor- rexit, in exilu radendo, in degenerat a om. B c , ad- didit in marg. B l , interim. B' 2 4 concedatur C con- ceditur correxit ex concedatur D 9 A l in marg.: nota 12 et fraudarent om. B c , addidit prima manus in margins 17 licencia om. D, addidit in marg. D 1 22 hie in marg. cod. A sign. marg. exstat, sed nota, quam ilia indicare solent, abest 15 C. J. C. I (Deer. I pars) c. 26 Dist. LXXXVI pag. 304: decrevit sancta et magna sinodus, neminem horutn deinceps, h. e. episcopum sive clericum aut monachum, con- ducere possessiones aut misceri secnlaribtis procurationibus posse sqq. 16 de Hostiensis libris cf. supra fl pag. 233 6* 84 JOHANNIS WYCLIF [C a p.xxvii prima Cor. sexto, et ista est vita secularis, quam tercio Decretalium sub pena expulsionis precipitur monachis non vivere, quia, ut recitatur secunda quest, septima: 'nullus monachus secularia aut ecclesiastica negocia turbare presumat, cum vox eorum debet esse mortu.i, 5 quoad ilia', recitante Innocencio super quarto De- cretalium: Si 'Qui Filii Sunt Legitimi' cap. 'Transmisse', quod monachi debent esse vivi naturaliter, sed mortui civiliter. et sic loquitur de civiliter mortuo libro secundo DeForo Competenti' cap.'Verum'. postquam autem eccle- i sia dotata declinavit ad seculum, mutavit sensum secula- riter ac civiliter trahendo sensum ad ritum suum. olim and her ruin enim fuit tota convei'sacio cleri sic supra seculum, quod set in but by her ,im ""kingdom* rem publicum, sed infirmat, quia, si non fallor, omnes tales ditaciones generis clericorum, omnes tales impe- traciones cenobiorum et omnes grandes operaciones ad 25 9 de om. A, inter tin. add. A l civiliter correxit A ' (ex civilitatis ?) f mortuo'' adieci de iudiciis omnes libri De Foro Competenti scripsi, quia sic Decretalia habent verba, at de iudiciis Tit. I libri secitndi agitur, nbi cap. Verum non exstat 11 secularitatis ac civilitatis CD 15 diminuerant corr. A 23 depauperate fortificat rem publicam (expuncta et linea obducta deleta) omnes A l v. i sqq. C. J. C. II (Decretal. Greg. IX) lib. Ill Tit. L pag. 657 : ecce talia et his sitnilia ministris a/fan's del nee non et monachis otnnino contradicimns sqq. 3 cf. ibid. I (Deer. II pars) c. 54 C. II q. 7 pag. 501 7 cf. ibid. II (Decretal. Greg. IX) lib. IV c. 3 Tit. XVII pag. 710 9 cf. ibid. lib. II c. 7 Tit. II pag. 250 DE VERITA TE SA CRAE SCRIPT URAE 85 nomen secularis clerici celebrandum, fiunt ex turpi lucro et questu illicito reipublice infective'. ideo alias dixi, quod minus malum foret, ut expro- The disendow- priata forent omnia temporalia, quibus ecclesia Anglie church a small s est dotata, ut ex eis darentur stipendia laicis literatis, 7o the sinful necessariis ad officium regis et secularium dominorum, W'lefgy' quam quod sic irreligiose et proditorie seculares et clerici a distraccione divini servicii symonia et sacrilegio sint infecti. 10 sed notandum, quod licet laicis, negociari seculariter. et sic stat, hominem in gradu infimo militari deo sic negociando. sed caveat tarn clericus quam laicus, quod non implicet se illis negociis, quod facit clericus, quando- cunque paulatim conmiscet actus civiles cum opere cleri- 15 cali vel ex integro intendit conversacioni false civili, dimissa vita debita sacerdoti. laicus autem, quandocun- que amor seculi superat quoad cultum amorem dei, tune implicat se negociis secularibus. tune enim ne- cessario est plica duplicitatis et anguli in vita hominis. 20 sed iuxta Cristi doctrinam Matth. sexto oculus cuius- libet hominis debet esse simplex et per consequens vita recte texta et sine plica expansa, clericus autem, licet quandoque intendat ewangelice vite active, non tamen 7 irresi le B c ; quid ille legi voluerit, ignore 9 sunt C, correxit D ex sunt 10 A 2 in marg. notavit laici negociacio 16 quandoque A, expunxit A ' et in margine eniendavit fiddens quandocunque l? amorem B c , sed ante vocem et, quod inter lin. add., snppleri vult 18 D & in marg. notavit quando laicus implicat se necesse (?) A 20 6 A 12 B c in lacuna positum 6 postmodmn additum in lacuna D om. C 3 tangit leviter hanc opinionem Polem. Works, De Trip!. Vinculo Amoris (conscrriptum ' circa Jinem' an. ij8j)pag. 98; cf. De Ecclesia pag. 180, ubi ablationem temporalium a clero causam incrementi et perfections status ecclesiastici ac civilis intelligi vult: ex istis colligitur, quod sqq.; ibid, de ablatione temporalium in usum publicum cf. per totum processum cap. XV pag. j28 sqq.; frequenter redit ad hanc tliesim, cf. De Blasphemia pag. 63; /// 19 plica pro- prie involutio , curvatura est, translate excusatio futilis 20 V. 2 86 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvn licet sibi degenerare conversando civiliter, quia talis vita implicaret contradiccionem in clerico. Therefore the ex istis videri potest, quod regum et regnorum est, proper admini- . . ,. . , . , stratum of nman radicitus, utrum elemosine, quas contulerunt b'c"ongs 8 t ?he paupcribus secundum formam legis divine et legis ec- s s clesie, sint expense, aliter enim excidit clerus ab eorum dominio et tamquam proditor regni periculosior minatur ruinam regno tarn temporalem quam spiritalem. unde, ut allegavi, beatus Gregorius libro undecimo Registri sui cap. tricesimo alloquitur regem Francie in hec verba: 10 'quidquid ad dei nostri cultum, quidquid ad ecclesiarum reverenciam, quidquid ad honorem pertinere cognoscitis sacerdotum, et studiose statui curetis et velitis in om- nibus custodiri'. unde iterum: 'vos pulsamus, ut con- gregari sinodum iubeatis et, sicut dudum scripsimus, 15 corporalia in sacerdotibus vicia et symoniace heresis pravitatem omnium episcoporum diffinicione dampnari atque a regni vestri amputari finibus faciatis nee plus illic pecuniam optinere quam precepta dominica per- mittatis', quia, sicut scribit cap. vicesimo nono eiusdem un- 2 o decimi libri Registri, iusticia elevat gentem, miseros a u tern facit populos peccatum, tune regnum stabile creditur, cum culpa, que cognoscitur, cicius emendatur. ideo cum causa ruine populi sint sacerdotes mali, quis enim pro peccatis populi intercessor ii se obiciat, 8 eciam spiritualem B c A 1 in marg.: nota. infra quod Gregorius invenititr D b in marg.: nota Gregorium ad regem. quae sequebantitr abscissa sunt 9 11 D, (? 2) A 2 C 5 (? 11; B c 14 pullamus B c 16 hereses A 20 li" om. B c 23 B 2 in marg. notavit Xota Gregorium contra symoniacos 25 A* in marg. infer, fol. 9j b haec habet: nota verba Gregorii ad regem Francie contra malum clerum. in marg. super, fol. <)} c : de su- perfluis possessionibus cleri. quas habet de actti 4 rimari idem ac scrutari 9 S. Gregor. Opp. omn. Ser. I torn. 77 pag. 7/79 Epist. I. XI ep. LIX ad Theoderi- cum, Francontm regem; Registri totnni librnm nndeciminti sedula lectione pertractavi, at verba textns nnsquam invent DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 87 sacerdos, qui exorare debuerat, graviora committat, ac in vestris partibus sacerdotes impudice et nequiter con- versantur, ad hec ulciscenda debemus ardenter consur- gere, ne paucorum facinus sit multorum perdicio'. et s sequitur humilis specificacio huius servi regnorum mi- tissimi: 'personam, si precipis, cum nostre autoritatis assensu transmittimus, que una cum aliis sacerdotibus hec et subtiliter querere et secundum deum debeat emendare. nee sunt dissimulanda, que dicimus, quia, 10 'qui emendare potest et negligit, participem se procul dubio delicti constituit'. providete igitur anime vestre, providete nepotibus, quos cupitis regnare feliciter, pro- videte provinciis, et priusquam creator manum suam ad feriendum excuciat, de correccione huiusmodi sceleris 15 studiosissime cogitate' ! numquid credimus, hunc sanctum, T admit the si viveret hodie, cognoscens maius facinus maiorum ' the dergy sacerdotum Anglie, pulsaret regem et regnum conformiter beginning of a ob dei honorem, ob honorem ecclesie et suorum sacer- better t hfngl dotum, ob salutem anime sue ex evasione participii 20 criminis et ob salutem nobilium et tocius populi regni nostri de remedio contra causam huius criminis provi- derer verum est, quod necesse est, dominos et totum populum emendari, sed oportet, a peccatis sacerdotum incipere propter multitudinem, propter magnitudinem et 25 propter originem peccati amplius infectivam. maiori 4 sit per (per expunctum) multorum A fit (?) B c 11 igitur anime vestre providete omisil C, addidit in margins C 2 *vel prima mantis 13 noster manum B c 16 maioris D 17 pulsiret (linea obdticta deletum) pul- saret A 19 anime sue ex evasione participii criminis et ob salutem om. A, in marg. super, fol. 9} c cum sig. marg. addidit A l 24 propter multitudinem om. D, addidit in marg. D ' 10 dictum mediae aetati proprium de consensu. notus est versus memorialis de sex modi's consentiendi hie: Consent: t co(o)perans, defendens, const Hum dans, Ac auctorisans, non ittvans nee reprehendjns, cf. Polem. Works, De Fundatione Sectarum pag. 19 nota g. 88 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxvii autem necessitati oportet primo succurrere. si igitur plus quam tercia pars reddituum regni sit in manu To-day more clericorum et illi non sunt sub decupli ad residuum than a third . . part of the populum regni nostn, cum aliter toret clerus regno royal revenues n . , . . , . ... are mort-main superfluus, si insuper laici plus copiose quam clenci s imperciuntur bona pauperibus, quomodo cum hoc posset esse, quin clerici, proditorii procuratores pauperum et regni, consumunt elemosinas suas in avaricia prepara- torie anticristo vel prodigaliter secundum vitam secu- larem, specialiter cum extra clerum viventem de istis 10 redditibus sunt rectores, fratres, capellani et eorum clerici, qui ex aliis elemosinis secularium sunt subventi? num- quid credimus, ad clerum regni nostri sufficere oblaciones et decimas, sicut est in regnis aliis et ex institucione dei fuit in veteri testamento? quare igitur non inquirit regnum 15 de quantitate reddituum cuiuscunque collegii sive epi- -copi, quomodo crevit a prima fundacione cum irreligiosa The secular impctracione de bonis pauperum, quomodo expenditur condicionem donacionis in comparacione ad elemosinarum, et quomodo consequitur, 2 ^church ( l uo< ^ ^ oco sacerdotum fovet regnum ad sui destruccionem goods monstruosissimum numerum proditorum? nee dubium, quin secundum leges divinas et humanas scrutinium tale foret licitum. non seducant nos itaque fallacie equivo- cacionis de clerico, ut pseudo ypocritas || acceptemus utasf clericos, nee fallacia accidentis, que peritissimos fallit, quod tales pseudo faciunt multa bona de genere et in- ferunt multis privata comoda, quia, licet diabolus omnibus tredecim fallaciis callidissime abutatur ad decepcionem humani generis, cum istis tamen comunius seducit po- 3 o pulum, verum est, quod ex omni malo bonum evenit, et ubi habundavit delictum, superhabundavit et 5 plus otn. B c , addidit in marg. B" 1 quod B c 15 inquid AD, correxit B c 21 quod ACD ex B c sacerdotum correxit A sacerdociorum B C D 24 se- ducat D fallacia B C CD 25 A' 2 in marg. super, notdvit Actus bonus de genere quis est. virtuosus. indifferens et multa circa hanc materiam Cap. xxvn ] DE VEEITA TE SACEAE SCEIPTUBAE 89 gracia. sed exinde non sequitur, deum esse iniustum nolendo, hec crimina emendari, nee populum ex bono, quod evenit, excusatum, nee amplius esse peccandum, ut maius bonum eveniat, ut docet apostolus Rom. s sexto et tercio. dixi autem alias, quod bonum de genere addit super bonum nature virtuti's differenciam incom- plete, ut opus utile est comune ad opus viciosum et virtuosum et, ut superaddit bonum nature utilitatem ho- mini, dicitur bonum de genere supra virtutem ita, quod 10 non sequitur: hoc opus est bonum de genere, igitur est A tiling, though 11 , . . good in itself, virtuosum, cum mud genus sit comumus virtute. et sic J s no t always a potest dici genus virtutis, sicut animal est genus hominis. et sic omne opus videtur michi esse bonum de genere, quia in quantum utile, sed hoc est equivoce, cum omne 15 opus virtutis sit per se utile et honestum ; omne autem opus vicii est per accidens utile, quia occasione accepta ex gracia domini nostri Jesu Cristi, sed est simpliciter per se inutile et inhonestum. et sic videtur, omne malum de genere esse bonum de genere, quia in quantum utile. 20 opera autem nature sunt secundum unam racionem neutra, secundum aliam racionem utilia vel inutilia, ut tactum est capitulis duodevicesimo et tercio libri quinti. non seducant nos igitur iste fallacie patri mendacii. ex isto eveniunt multa bona, igitur hoc non est 2 s iniustum ab homine corrigendum, debet enim omnis i i nee exinde B C D non A, int. lin. addidit AC 2 nee. quod in textit scriptum est, linea obducta delevit A om. B C CD 5 A l in marg. : nota 8 utilitate .6^ 14 sed hoc est equivoce, cum omne opus virtutis sit per se utile om. A, add. in marg. super, cum sig. marg. A l 22 capitulo D 23 non seducant nos igitur iste fallacie patris mendacii om. D, post- modiim in margine adscripsit D'- 24 A 2 in marg. infer, cum sig. marg.: de ablacione temporalium 5 v. 12 v. 8 alias : fortasse relegamur ad Logicam lib. II cap. VI pag. 12} 22 cf. De Civili Do- minio lib. Ill (i. e. liber quintus Summae) cap. 18 pag. 356 et cap. 3 p(tg. }i sqq.; cf. etiam pag. 15 16 po JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvu homo intendere vite et operi virtuoso et contrarium iuxta posse respuere. et idem est secunclum theologos opus virtuosum et opus caritatis vel gracie, cum infi- deles non vivunt virtuose, licet de propinquo faciant bona de genere. 5 Even the Civil ex istis dictis beati Gregorii patet racio, quam sepe England feccram : cum rex et domini temporales habeant domi- s'to be nium elemosinarum suarum et suorum progenitorum, t* y mmo manent ad hoc eis elemosine, interest eorum ex duplici iure, rectificare illos conformiter illi iuri. aliter 10 enim remanerent in regnis bona confiscabilia ad destruc- cionem manifestam regnorum vergencia, et cum liceret plenis dominis regnorum illorum, ad pacificandum regnum suum bona ilia de proditore non clerico confiscare, quam vesaniam omnis racio abhorreret. et super isto 15 fundatur lex civilis de capitalis Corrodi collacione de- cima, ubi sic dicitur: c si clericus veluti episcopus vel abbas habens j| beneficium a rege datum non solummodo foi. 94 a persone, sed ecclesie, ipsum propter culpam suam perdat, eo vivente ad regem pertineat, post mortem vero clerici 20 ad successorem vertatur*. nemo autem potest hereticare hanc legem, quod seculares auferant suas elemosinas a proditoribus sui populi, ab inimicis ecclesie et discipulis anticristi, cum non illis, sed sibi contrariis data sunt bona ecclesie. quo iure igitur vendicarent tales bona 25 pauperum, vel qua lege excomunicarent vel hereticarent 6 nesponsio (expunctum) racio inter, lin. add. A l fece- ram in exitu corr. D 9 adhuc B C CD eis otn. B c , add. in marg. B- 12 non liceret B c liceret C, sed C 3 add. inter lin. non 15 isto om. B c , addidit infra lineam B' 2 16 capitulis B C CD 18 A ' in super.: contra malum clerum 21 revertatur B c 6 Gregorii : cf. supra pag. 86 9 sqq. sepe : cf. ex. gr. De Civili Domini I cap. XXXVIII pag. 278 sqq.; cap. XXXIX pag. 285 sqq.; ibid. Ill cap. II pag. 2j: ex istis et multis aliis dictis sqq.; pattlo infra: ipsi enim apostatando tantnm abntnntitr bom's progenitorum, sicut fxfrciins sqq.; ibid. II cap. XII pag. i)6sqq.; De Ecclesia cap. XIII pag. 280 17 si clericus etc.: verba dcsnnipta ex vetere lege civili Anglorum, cnins editionem mihi praesto non fnisse aegre fero Cap.xxvii] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 91 satrape eos, qui talibus suas elemosinas non ministrant? scio, quod Cristus nee ecclesia sua hoc potest, et pre- tensio excomunicacionis vel hereticacionis ecclesie ma- lignancium constantibus nichil nocet. unde videtur michi s signum evidentissimum anticristi et incursus demonii meridian!, quod contra legem ecclesie notantes et im- pugnantes huiusmodi inimicos ecclesie sint ideo a pre- whenever Holy positis persecuti, illi autem in suis maliciis sub fuco Chwdk 'Law ypocritice defensati. nee valet dicere, non licere seen- aM inf%-ijf? n I0 laribus, tales discernere, cum lex scripture, lex ecclesie de iand lt et facta eorum notoria blasphema et scandalum suum clamant, nee debet expectari indilata execucio episcopi, cum mora trahit periculum de prodicione regni et dampna- cione perpetua quoad deum. et hinc ordinatum est, is quod toti ecclesie debeat talium elemosinarum officium esse notum. voluntatem enim dei oportet esse notissi- mam et viam Cristi cum conversacione suorum superi- orum sequencium, ut per eorum semitas grex sequatur. et hinc ordinant leges ecclesie. nam secunda quest. 20 septima sic habetur: 'in generali sinodo presidens dixit': 'cum pastorum vita in exemplo debeat esse discipulis, plerique clerici, qualis sit vita sui pontificis, nesciunt, 3 ecclesia D 9 ypocrite B C CD nee usque ad secula in loco raso scripsit A 11 blasphemiam AB C 14 hunc B c 18 sequancium (? se contrancium) B c se- quacium C 21 debeat in exemplo C; D, sed /in. super- scriptis nmtatum in in exemplo debeat debeat corre- xit A debeant D discipuli D 22 plurique (?) B c 5 terminus JIVi proprins, deduct us ex Ps. XCI6: a sa- gitta volants in die, a negotio perambulante in tenebris, ab incursn et daemonio meridiano. JW frequenter redit ad ter- niinutn hunc, quo fictiones et fraudes fratrum et cleri caesarei intelligi vitlt; cf. Polem. Works, ubi terminum in inscription tractatus XV De Daemonio: Meridiano pag. 41 j 425 redire vides; De Diabol. et membris eius pag. jji ; De Perfect. Statuum cap. Ill pag. 461; De Dissens. Pap. pag. 578; Cru- ciata cap. Ill pag. 612 8 fucus : proprie quilibet color non sincerus, sed factidus ad verum imitandiim, transl. si- inulatio vel fallacia 12 indilata a verbo differo: quae absque dilatione, statim fuint 19 cf. C. J. C. I (Deer. If pars) c. j8 C. n q. 7 pag. 502 92 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvn quam tamen seculares pueri sciunt. de qua re present! decreto constituimus, ut quidam ex clericis vel eciam monachis electi in ministerio cubiculi pontificalis obse- quantur, ut is, qui in loco est regiminis, tales habeat testes, qui veram eius in secreto conversacionem videant s et ex sedula visione exemplum profectus sumant'. et paulo ante capitulo proximo sic habetur: 'aliud est, quod ex presumpcione assumitur temeritatis', quomodo non licet accusare episcopum, 'aliud est, quod ex necessitate geritur caritatis. monachi enim ex presumpcione epi- to scopes suos accusare non possunt, ex caritate possunt. unde et in canonibus precipitur, ut cubicularii episcopi sint vel religiosi clerici vel electi monachi, ut de eius Fo,- ,,ow vita dicere testimonium possint'. sed quomodo, queso, priests find . . , ... prelates find versa est ecclesia modo in tantum amaritudmem, quod 15 enmity gl agninst in victu, ornatu et gestu tanta strepat secularis pom- the chwch positas, quod co senciatur laudabilior, quo sit mendicus publicus pauperum defraudator, et quod plus || horrendum foi. 94 b est, impugnans talem censebitur publicus hostis ecclesie, cum pro tali procurabunt eciam supremum ecclesie! 20 constat quidem ex legum principiis, quod libertas, que in favorem alicuius introducta est, non debet in eius lesionem vel dispendium redundare, ut patet in . . . De lusticia et lure, lege, Quod in Favorem et in sexto De Regulis luris, 'Quod ob Graciam'. cum igitur libertates, 25 exempciones et privilegia concessa sunt sancte matri ecclesie, ut apcius serviat deo suo, manifeste patet, quod repugnat participio discolorum. sic enim redundaret in dampnum et scandalum verorum membrorum ecclesie. 3 monasterio A 17 censeatur B c 18 A- in marg. infer, fol. 94" notavit (Jualis debeat esse episcopus A } in marg. super, fol. 04 l >: de ablacione temporalium 23 inter patet et lege in A CD lacuna exstat, nee non in cod. B, ubi 5 2 ;';/ locum vacuum inscntit in if. de iusticia, omisso et iure. quod postmodum in marg. addidit 24 quo A, sed addito d supra lineam in quod restitution favore B C D 28 repugnant B C D 29 in otn. CD; B c , sed B' 2 in marg. add. 1 cf. ibid. c. 54 pag- JOT 12 cubicularii sunt pro- prie custodes cubiculi, trausl. ministri in familia episcopi, capellani aitt camerarii 23 cf. supra pag. 90 J7 28 dis- colorum: cf. supra pag. ij 9 Cap. xx vii] DE VERITA TE SA CEAE S CRIPTVRAE 93 ideo ex principle privilegiorum et iuramentorum Therefore laymtn have factorum ecclesie sequitur, quod laici tenentur in casu the right to pseudologos persequi et sanctam matrem, ecclesiam suam, diction e ov er the cum eius membris defendere et fovere. ex quo patet, quod '" M p " ests> s privilegia, exempciones et quecunque donaciones facte ec- ciesie non famulantur pseudologis, dum sunt tales, sed in isto puncto stat seminarium litigii, cum eque, sicut pseudo possent nomen clerici false pretendere, sic emuli et specialiter laici, qui clericis opido sunt infesti, possent 10 veros clericos temere accusare. nee dubium, quin utrumque istorum inconveniencium posset contingere, et sepe contingit in effectu. ideo considerandum est, quod ex parte clericorum "j^'^f " O rc t ," e est periculum gravius, crimen patencius et hodie fre- ch "' / ch . f 15 quencius ac periculosius, quia casus est gravior, defensio acucior et superacio tollerabilior. nam dum clericus persecucionem patitur, meritorie expurgatur et spoliatus temporalibus vel privilegiis redit ad statum suum pri- mevum, quern Cristus instituit. in opposite vero est 20 subtraccio spiritualium carismatum et callida ac insupera- bilis preparacio anticristo. est eciam crimen cleri pa- tencius, cum hodie tantum invaluit sacerdotum ypocrisis excusata, quod iam vivunt dominancius et curiosius de bonis pauperum quam domini seculares. mundus autem, 25 cum debet cognoscere eorum regulam, potest ex multi- tudine testium noscere notorie eorum nequiciam. nee dubium, quin passio clerici posset laicos faciliter superare, cum passio martirum conquisivit Cristo tyrannos et in- 2 sanctorum (?) A 12 contigit B C D 14 patencius et hodie frequencius ac periculosius. quia casus est gravior. defensio acucior et superacio tollerabilior. nam om. B c , addidit in marg. cum sig. marg. B* 21 crimen cleri B C CD cleri crimen A, sed lineolis duabus superscripts ordo verborum mutatus est ad aliorum consensum 28 ma- teriaruni expunctum A, in margine emendavit A l addlto martirum cristo om. B c , add. in margine B 2 23 cf. Polem. Works pag. 560; 557; 287; foi et saepe alibi 94 JOHANNIS WYCL2F \Cap.xxvu numerabilem populum infidelem, qua leccione spreta et contencione pro temporalibus suscitata decrevit ecclesia, sed crevit clerus, qui sinistre preponderant temporalia ecclesie ante divina carismata. quamvis enim Laurencius noluit dare Decio infideli thezauros ecclesie, sed pau- s peribus, quibus novit esse debitos et sibi indebitos, Cristus autem dedit staterem de thezauro fisci, quia, quod nullius est civiliter, debet secundum iura hominum confiscari et illis dominis ac ministris, quos ecclesia non condempnat, sicut facit comunitatem sacerdotum et po- 10 puli iudaici, dedit censum. omnia, inquam, ista fecit, ut nos constanter vadamus et faciamus similiter. unde, postquam || deflevit ruinam civitatis Jerusalem, fecit virgam foi. 94 c de funibus educendo mercimonia de templo, que erant per sacerdotum avariciam introducta, ad denotandum, 15 quod ipsi erant cause cece ruine populi. et ideo sunt primo virga facta de propriis codicibus et iniquis operibus castigandi. Neither by any et confirmacio huius patet ex sepe dictis, quod se- "hi"'ch law ca"n cundum legem nature et scripture nemo tenetur dare 20 consttvlned'to eleinosinas suas illi, quem debet probabiliter credere support the esse p r i nc ip a lem hostem ecclesie ut hereticum et bias- enemies of Christ femum. sed sic debet fidelis populus credere de multis suis prepositis. igitur non debet sic ministrare eis suas elemosinas et bona pauperum. maior patet eo, quod 2S i fidelem D, quod D 1 , addens in marg. in. mutavit in infidelem qui D scripta (expunctum) A, in marg. spreta A 1 * 2 pro oin. B c , add. in marg. B* 3 sed correxit D cli (linea obdncta sublatum) crevit A 13 A ' in marg. super, notavit Contra raalum clerum 19 D 5 in marg.: Nota 22 esse otnisenint CD, addiderunt in marg. C 3 et D l 4 St. Laurentius, archidiaconus Romanus, natione Hi- spanus, corona martyrii exornatus anno 258, Decio regnante ; quae supra de illo JW refert cf. Acta Mart. Boll., 10. Aug. II 495532; Stadler, Vollst. Heiligen-Lex., Augsburg, s. a. Ill 704 70 / 1 cf. Matth. 77 27 19 cf. e. gr. De Ecclesia cap. XIII pag. 296; 274 sqq.; cap. IX pag. 20}; De Blasphem. cap. IV pag. 6} Cap.xxvii] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 95 tale non foret opus misericodie, sed opus perfidie, cum talibus potest dici illud Matth. vicesimo quinto: esurivi et non dedistis michi manducare, sed membris diaboli michi contrariis. sicut igitur nemo sciens tales s debet ministrare illis specialiter ad voluptatem ultra vite necessitatem bona ecclesie, sic nee probabiliter ita cre- dens. minor autem swadetur supposita vita sacerdotum. Holy Scripture . .. . , .. .. entitles the que nodie notorie mundo ostenditur, cum ex ewangeho layman to ad- Matth. octavo decimo: si peccaverit in te aliquis ,."" S 7 >/ a iofrater tuus, debes modeste eum corripere. sed brotherl y ""->' talis prepositus est frater tuus, qui maxime notorie peccat in te, in tantum, quod secundum leges non debes mini- stracionem sacramentorum ab eo accipere, igitur se- cundum formam regule ewangelice debes eum corripere, is quod non posses, nisi debeas de vita et habilitate tui elemosinarii iudicare. sed quomodo debes supponere sanctitatem in sacerdotibus, quos vides vergere a regula religionis primeve, qui non vocantur a deo in suo introitu, sed symoniace intrant contra ostium, non intencione 20 spiritualiter laborandi, sed voluptuose et seculariter con- versandi, quod opere notorio ostendunt, cum arma vir- tutum vertuntur in ferrum, predaciones in contenciones, oraciones in fabulaciones, contemplaciones in callidas machinaciones, tyriaca excomunicacionis in toxicam 25 dilapidacionis, remedium dispensacionis ac privilegia- cionis in dispendium deterioracionis et privilegiacionis 9 aliquis omiserunt C; D, sed D 5 in margine addidit 10 debes modeste eum corripere in loco raso A 12 quod om. C, addidit in marg. C 2 aut prima manus quod (linea deletum) non C, ut prior lectio in tantum secundum leges, quod non debes fuisse videatur 1 5 quod non posses iteravit D, sed alterum linea transversa delevit humili- tate D 19 non om. B c , in marg. adscripsit B* 20 do- minandi (expunctum) convers. A 21 notorie B C C om. D 22 vertuntur om. B c , in marg. vertuntur B l , supra quod vertuntur iteravit B* 23 in A CD et B c 26 pravi- legiacionis B C D, correxit C 2 v. 35 9 v. 15 24 tyriaca: cf. supra I pag. 20 1 26 dispendium verbale a dispendo: detrimentutn, damnum 96 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvn parcimonia in castrimargiam, paciencia in contumaciam, paupertas in civilitatem, hospitalitas in prodigalitatem, AH the more, spirituale lucrum visitacionis in temporalem questum the"priest turns spoliacionis, et, ut breviter comprehendam, sola solicitude the* oid U chu/ch sacerdotalis ministerii, que instituta est, ut Cristi vicarius 5 '"'coit'rfs the"* contemptis temporalibus lucrifaciat animabus, subversa favour o/ est ex Jnstitucione anticristi, ut eius vicarius contemptis Sntctn instead of Christ spiritualibus noceat Cristi membris. et istud demonium meridianum spreta palliacione primeve ypocrisis est nunc ex pretensione potestatis civilis mundo tarn pa- 10 tulum, quod nulla tergiversacione debet celari a laicis. cum igitur omnes leges ecclesie supponunt, bona pauperum debere rite ministrari vere clericis Cristi membris, patet, quod nulle leges faciunt pro isto pro- posito, sed eius opposite, ut bona ecclesie talibus mini- 15 strentur. ymmo, ut faciam finem istius materie, fide iuncta cum legibus humanis, cum manifeste sequitur, quod tales sunt dei, regis et populi a sine contractu loci vel temporis conclusiones alias morales fundancia. 3 exemplaplaria B c 6 Cap. 28 A miniavit in ultima linea capituli 8 B c in marg. Cap. 27"'". iuxta quod B l 28 posuit, DC* in marg.: Cap. 2? um 9 propositum B C CD 10 occasionaliter (vitiose scriptum et expunctum) A, iteravit A"* in marg. 11 tractatus B C D 15 A * in marg. infer, fol. yjc notavit cum sign, marg.: divisio legis mosaice dicitur A B 3 in marg. notavit lex mosaica dividitur in cerimonialia, iudicialia et moralia, moralia manent omnia. nee cadit in illis cessacio eo. quod sunt principia eterna 4 cf. supra II pag. 164; 166 8 incipit excursus alter; cf. priorem (sentenciam. quam sepe inserui etc.) supra cap. XXV pag. i sqq. 12 cf. Rom. 2/7 sqq.; Gal. j 10 sqq.; 2j sqq.; 4 7 sqq.; 21 sqq.; 5 / sqq.; 10 4 sqq. 13 Ebr. 7 s<7#. de Lincoln, cf. supra I j8j; doc torts huius libros, publici inn's liucusque non factos, me conferre non potuisse aegre fero 15 cf.de partitione hac legis mosaicae De Civ. Dominio lib. I c. XLIV pag. 426: hie dicitur comuniter sqq. 18 dis- pensacio = administraiio Cap.xxvnn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 105 sunt autem tria legalia vel ceremonialia, de quorum cessacione vel variacione Judei vel inimici scripture precipue offenduntur, scilicet sabbati servacio, carnis circumcisio et esus carnis cum sangwine abhominacio. s pro solucione istorum et aliorum obiectuum sup- The Christian ,. ... . , . moral law the pono ex dictis de quiditate legis, quod lex mtegra unity of all cristiana sit agregatum ex omnibus veritatibus scripture "' sacre, succedens pro suo tempore, quarum aliqua est temporalis, manens pro sua periodo, aliqua manens 10 perpetuo et aliqua stans in eternitate cum deo. ista autem est lex, quam Cristus dicit Matth. quinto se non venisse solvere, sed adimplere. secundo suppono, quod contradiccio vel repugnancia debet capi respectu eiusdem subiecti, forme et temporis, is ut non repugnat, diversa subiecta successive esse con- trarie denominata, nee idem subiectum simul formis compossibilibus vel pro diversis temporibus formis op- positis. ex istis patet tercio, quod non repugnat, sed con- 20 sonat legi dei pro diverse tempore, persona et loco legum varietas. sic enim vixerunt homines sub lege naturali ante dacionem legis moysaice. in ilia autem lege da- bantur ceremonie et iudicia variata secundum viros et i vel ceremonialia otn. A, addidit cum sig. marg. in marg. super. A* 2 inic (lima delet.) inimici A 4 sangne A 6 A z in marg. super, cum sig. marg.: Quid est lex integra cristiana B 3 in marg. notavit lex cri- stiana est agregatum ex omnibus veritatibus scripture sacre, succedens pro suo tempore. quarum aliqua est temporalis, ma- nens pro suo periodo, aliqua manens pro perpetuo, et aliqua stans in eternitate cum deo. et ilia est lex, quam Cristus dicit se non venisse solvere, sed implere Matth. V 9 sua corr. A suo B c ; D, qui a. quod prius exstitit, corr. in o 12 im- plere B C CD; A, sed A l , in margins addito ad, emendavit 13 A 1 in marg.: nota A" 1 in marg. infer, cum sig. margine notavit de successione legis nove post veterem 15 subiecta scripsi substancia (?) cuncti libri \6Dprima mantis in marg. 5 notavit; qua de causa, ignoro, nisi 3 scribere voluit, quod ad falsam lineam appositurus erat 20 diversis B C D 23 cerimonia A, (?) C 11 v. 77 106 JOHANNIS WYCLIF {Cap.xxvm feminas, secundum sacerdotes et populum, ymmo gene- raliter secundum disposicionem persone vel populi, quam Ail these, deus instituit. et cum omnia diriguntur ad messiam, pointing to _ , _ Christ, remain, finaliter patet, quod tempore legis gracie oportet, nguras >M/ 'change* cessare et alias leges succedere. et sic ex fide capiendum s est, quod totum corpus legis dei succedit secundum partes mutabiles ordinatissime sine defectu legis domini. sed laboriosa restat difficultas huius scripture pro- fessoribus, in particulari discutere obiectus adversancium et undique reddere de quesito congruam racionem. 10 unde Lincolniensis primo cap. 'sic', inquid, 'alternis modis adversantur scripture, quidam scienter et quidam ignoranter. scienter vero adversantur quidam sacre pagine, ut Mannichei et Marcioniste, qui legem pro- phetasque condempnant, et ut iste adversarius legis et 15 prophetarum, qui dixit, quod deus legis, que data est per Moysem, et prophetarum ad eandem legem perti- nencium non sit verus deus, sed pessimus demon, contra quern scripsit Augustinus librum intitulatum Contra Ad- versarium Legis et Prophetarum. hii conantur construere, 20 vel falsa- esse plurima, que in sacra pagina scripta sunt, vel crudelia vel iniqua vel obscena et turpia vel vana, utilitate et racione carencia. || qualium non convenit, foi. 9 6a deum esse autorem, cum ipse sit summa veritas, benig- nitas, equitas, mundicia, pulchritude et utilitas, plenitude. 25 talium', inquid, 'adversariorum scripture raciones et calumpnie innumerabiles sunt. vix enim inveniri posset 9 dissolvere B C CD 1O redderet D 11 alternis modis adversantur scriptura A alternis modi adversarii scriptura B c alterius modi adversarii scripture CD 20 astruere B C CD 23 in infimo marg. fol. 95 c d cod. A paene illegibile aliquis addidit psal jiem yako na sskorny. verba bohemica, quae latine vertuntur: scripsi tamquam in corio 14 cf. de hac versutia Manichaeonim Augn stint Opp. font. X 659 (Contra Adversarium Legis et Prophetarum} Marcioniste appellantur sectatores doctrinantm Marcionis, quae tempore saec. tertii et quarti late disseminatae sunt non solum Romae, sed in Italia quoque, in Hispania, Africa, Egypto, Syria, Palaestina 19 cf. ibid. pag. 6j8; 68 r ; 667 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 107 vel parva scripture particula, in qua non posset fabricare calumpniam, cum assit astucia versipellis et impia. unde supra modum laboriosum esset et prolixum, investigare et solvere omnes istas calumpnias'. s ex istis noto primo, cum quanta diligencia sancti The old , . , , j j r church held episcopi pnons ecclesie laborarunt ad defensionem et the Bible in enucleacionem scripture sacre, que est fides ecclesie. ^n/rtT*' noto secundo, quomodo sentencie modern orum con- M c ^ejor Ike'* sonant tarn verbaliter quam sentencialiter cum pseudo- Q^i^J^t 10 adversariis scripture tempore sanctorum episcoporum < ( a **<>& jtoist preter hoc, quod magis callide dicunt modo, scripturam sacram esse falsissimam et pessime sonantem, non ad sensum, quem ipsi dicunt deum intendere, quern sensum illorum est ad mores suos trahere, sed ad sensum, quem 15 apostoli, sancti martires et doctores tarn doctrina vite quam verborum dilucidacione relinquerant. et hec persecucio scripture subdola tarn verbis quam opere est sibi maxime inimica. sed tercio noto instar solicitudinis sanctorum doc- 20 torum, quod foret labor doctoralis empiricus, instare contra pseudoglosarios, cum modicus error in principio religionis Cristi in brevi pululat in enormem. - ad primam difficultatem de sabbato dictum est Sabbath, in its tractatu De Preceptis cap. octavo decimo, quod sabbati 25 servacio, quantum ad moralitatem attinet, manet perpetuo, f r cum semper debemus quiescere a peccato. servatur autem 2 assit C om. B C D; A, sed add. in marg. A l cum sig. marg. 8 A 3 in marg. super, cum sig. marg. no- tavit Contra adversaries scripture sacre 15 sancti AC cristi sancti B C D 15 vite om. B c 23 A* in marg. infer, cum sig. marg. notavit nota, quare cristiani octava die sabbatizant 24 18 A lacuna CD; B c f sed B* addens secundo lacunam explevit B 2 (vel B l ) in marg. : servacio sabbati quantum ad moralitatem manet perpetuo, cum semper debemus quiescere a peccato 24 tractatum De Preceptis, qui traditus nobis est sub inscriptione De Mandatis, conferre non potui, quippe cuius editio in manibus viri docti F. D. Matthewi sit 108 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvm secundum figuram die septimo pro tempore ante incar- nacionem, prefigurans quietem Cristi mortui pro sabbato in sepulchre et quietem dormiencium etate septima in purgatorio. tempore autem legis gracie post compleci- onem figurati celebratur finalis sabbatizacio die octavo, s quo Cristus, qui illo die mundum condidit, resurrexit et The celebration qui illo die mundum sciencia vocis illustravit, ut patet of Sabbath de missione spintus sancti, eodem die veniens ad finale iudicium, evigilabit totum genus salvandorum, ut quiescant perpetuo in octava etate, ceteris resuscitatis ad dampna- 10 cionem perpetuam. unde prerogativam istam diei dominice tangit Augustinus in De Questionibus Veteris et Nove Legis nonagesimo quinto cap., quomodo 'post septem septimanas, figurantes mundum peccato invete- ratum, succedit dies quinquagesimus penthecostes, in 15 quo est mundus renovatus. hec igitur est dies, quam fecit dominus, in cuius essencia sunt alii replicati, cum in ilia est mundus creatus, Ysaac circumcisus, phase solempnitas adimpleta et die quinquagesimo octavo post lex data, que tria concurrebant in novo testamento de 20 nostro Ysaac, Jesu Cristo, et sic, ubi factum est vespere et mane dies unus, cum dies incepit ab informi materia, i secundum om. CD, addidit in marg. C 2 (ant prima manus) 2 mortem (?) A 4 B l (? prima matins) in margine: tempore legis gracie celebratur finalis sabotiza- cio (!) die octavo, quo cristus, qui illo die mundum condidit. et qui illo die mundum sciencia vocis illustravit, ut de missione spiritus sancti patet, et illo die veniens ad finale iudicium. evigilabit totum genus salvandorum. ut quiescant perpetuo in octava etate. ceteris resuscitatis ad dampnacionem perpetuam 1O B l (?) in marg.: dies veniens ad finale iudicium evigilabit totum genus salvandorum. ut quiescant perpetuo in 8 va etate. ceteris resuscitatis ad dampnacionem perpetuam 11 C 3 in marg.: Nota de prerogativa diei dominice 13 95 BfCD, A l in marg. 45 A in textu verborum 20 con- currebat AD 21 vespere A?D vere spere C 22 ab om. A, add. in marg. A 1 D 5 in marg.: nota 12 cf. Opp. torn. XVI (Quaest tones Vet. et Novi Test.) 438 440 18 phasis a graeco qpiais = dictum, dictio, transl. pascha (vel criminis apnd magistratnm deinmciatio) Cap.xxviU] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 109 dies || mundi gracie excedentis mundum nature incepit a Cristo, forma omnium exemplari. nox itaque pre- cessit, dies appropinquavit, letemur in ea. et hec racio, quare ecclesia incipit diem a medio noctis s sabbati, quando dicitur, Cristum natum. ex istis colligitur triplex causa variacionis sabbati a die septimo ad octavum. prima, ne infideliter iudai- zantes expectemus quietem messie, quasi adhuc morituri pro die septimo in sepulchre ; secunda, ut appropinquante 10 quiete beatitudinis finaliter figurata per sabbatum, ut patet ad Hebr. quarto, habeamus nos cristiani signum expressius, quietem et gloriam etatis octave clarius pre- figurans. sic enim post fumum nubilum ignis prenosti- cum erumpit flamma, propinqua nuncia post umbram 15 lucis venture, ante plenum illapsum luminosi emicat lux secunda et generaliter in presencia maioris kiminosi confunditur lux precedens. sic enim veniente sole lux astrorum confunditur, et sic pro causa tercia necesse est, cum natura paulative et ordinative procedit. sicut The threefold ... . . celebration of 20 est dare tnphcem quietem, sic sit dare sabbatizacionem Sabbath triplicem temporalem, prima die septimo, precedens- quietem Cristi in sepulchre; secunda die octavo, prece- dens quietem patrum a purgatorio. et utraque istarum interpolata, sicut est sabbatizacio a peccato, sed tercia 25 simul cum re est perpetua sabbatizacio pro die octavo novissimo. finis autem omnium istorum est preservacio a peccato et perpetua quies in gaudio. quodsi queratur, quando et qua autoritate facta fuit i incepit om. A, add. A 1 in marg. 2 B l in tnarg.: dies gracie incepit a cristo. nox precessit. dies appropinquavit, et hec est racio, quare ecclesia incipit diem a medio noctis saboti (!), quando dicitur. cristum fuisse natum 11 ad om. A, add. A 1 in marg. 13 nubulum B c 15 venture om. A, addidit in marg. A l emiccat A, sed pritts c ex- punctum 19 ordinate B C D 20 A 2 in marg.: Sabbati- zacio triplex 23 patrum ACD primi B c 26 A 3 in marg. super, cum sig. marg. glossavit Sabbatizacionis finis est preservacio a peccato etc. 2 cf. Rom. 1312; I. Joh. 2& n v. 4sqq. no JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxvni ista translacio, dicitur secundum Magistrum Historiarum super historia Actis apostolorum cap. sexto, quod statim post ascensionem ecclesia novella sabbatizavit feria quinta, quia illo die natura nostra primo venit ad re- quiem, unde in memoriam processionis, quam fecerunt 5 apostoli a Jerusalem in montem Oliveti, et e contra The Sunday of processionaliter processerunt in quinta feria, que fuit church paris solempnitatis cum feria prima, sed post, quando ecclesia fuit onerata aliis festis, pretermisit solempnitatem septimalem ferie quinte usque ad festum annuale ascen- 10 sionis et continuavit sabbatizacionem prime ferie et ad- didit sibi processionem quinte ferie. unde credo, quod octavum diem post resurreccionem et continue posterius ecclesia celebravit. crux autem portata in processione et reditu signat, Cristum, sicut in die ascensionis, disci- 15 pulos sues precedere et continue spiritualiter comunicari. Sunday an si autoritas queritur huius festi, dicitur, quod autori- '"' 'ciirist tate Cristi, quam comodavit sue ecclesie, dum inspiravit 2 historia A historiis (? hist 5 ) B C D hostiensem (expunctum et linea deletum) C, sed historiam C 2 vel prima manus in marg. add. 9 pretermisit secundam sillabam (ter) corr. B c et in marg. B l nee non B 2 addiderunt ter 1O septimanalem D 16 computari D, (?) B c con- misceri A, sed inter /in. aliud con superscriptum est; locus admodum corruptus i Petrus Comestor, Magister Historiarum (f>e maistre of stories, Matthew, Unpr. Works of JW pag. 2) qui scripsit Historiam Scholasticam (ed. Parisiis 151}), compendium populare inde ab initio mundi usque ad exitum Actorum, quod in summa gratia apud homines medii aevi erat. Comestor presbyter, post decanus urbis Trecae (Campaniae Gall.), anno 1164 cancellarius univ. Paris., in fine vitae in monasterium St. Victor, sese recepit, ubi, omnia sua bona pauperibus relinquens, ca. annum irjo vita decessit. in sepulcro eius inscripti fuisse dicuntur hi versus: Petrus cram, quern Petra tegit, dictusque Comestor Nunc comedor. vivus docui nee cesso docere Mortuus, tit dicat, qui me videt intumulatum : Quod sumus, iste fuit; erinnis qnandoque, quod hie est. cf. Dante, Parad. XII 134, ubi Mangiadore appellatur Cap.xxvnn DE VEEITATE SACEAE SCEIPTUEAE HI earn per spiritum sanctum, elicere ex scriptura, quod fuit taliter faciendum, non enim est fideli fingibile, quod sanctum collegium apostolorum sabbatizaret in meditullio temporis inter resurreccionem ac sancti spiritus s missionem et post illustrati ac confirmati eodem spiritu foi. 9 6c continuarent || eandem formam sabbatizandi, nisi foret licita ac debita, a deo autorizata. unde optarem, quod omnes ritus nostri forent a deo confirmati. Cristus enim post baptizmum ieiunavit quadraginta diebus con- 10 tinue et per consequens afflixit animam suam in multis sabbatis, et tamen Neem. octavo dicitur: dies sancti- ficatus est domino, nolite lugere et nolite flere. item, quando apostoli confricarunt spicas come- dentes in sabbato, ut dicitur Matth. duodecimo, 15 Cristus factus est contra calumpniatores de solucione sabbati advocatus in istis, innuens tamquam do minus sabbati etpotestatemhabens super cessacione ceremonia- rum veteris testamenti, quod debuerunt dissolvi. notum The rites and quidem est, quod tales ritus non sunt per se boni mora- OldTrtstammt 20 liter, sed figure virtutum et sequencium premiorum. ideo f themselves, manifestum est, quod non sunt nisi particulares cere- 6 ^nrfH/ monie et ad tempus. unde Jer. septimo dicitur: non ^'"^%^^ sum locutus patribus vestris, et non precepi eis in die, qua eduxi eos de terra Egipti, de verbo 25 holocaustomatum et victimarum, sed hoc verbum precepi eis clicens: audite vocem meam, scilicet in observancia mandatorum, et ero vobis deus. ceremonie itaque habuerunt meditullium temporis, quo 6 A^ in marg. infer, fol. o6 b : nota, qua autoritate trans- lata est sabbatizacio et multa pulcra circa illam materiam, idem in marg. super, (fol. 96) notavit de cessacione legalium et aliarum figurarum 9 continue B c ; om. ACD, sed A ' in marg., C 2 int. lineas restituit 11 octavo scripsi ex auctoritate Scripturae Sacrae 1 cuncti libri hie in marg. cod. A sig. marg. exstat, sed eius nota abest 25 holocaustum correxerunt in fine CD holocasto- matum B c , in fine corr. CD 4 meditullium, nomen a medius, syllabica adiectione pro- ditctum, significat medium spatium 11 v . 9 14 v. r 16 cf. ibid. v. 8 22 v. 22 2} 112 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxvm populus quievit in Judea, ubi fuit templum Jerusalem continens medium habitabilis ad figurandum sacra- menta gestorum Cristi inibi, ad irradiandum ecclesiam circumquaque de finibus terre, cum sit singulariter ilia persona, que invenit mulierem fortem procul, cum de 5 and figures of ultimis finibus tam Judeorum quam gencium fuit eius covenant*^ precium descensurum, ut patet de Ruth, Raab et aliis. omnia autem ista figurarunt, quod Cristus ecclesiam congregaret in unum ex gentibus et Judeis, non quod isti ritus erant per se boni moraliter. unde Mich, sexto 10 scribitur: quid dignum offeram domino? curvabo genua deo excelso. numquid offeram ei holo- caustomata et vitulos anniculos? numquid pla- cari potest deus in milibus arietum aut in multis milibus thaurorum pigwium? numquid dabo 15 primogenitum nieum pro scelere meo, fructum ventris mei pro peccato anime mee? in.dicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid dominus querat a te, utique facere iudicium et diligere misericordiam, solicite ambulare coram domino. 20 unde ad istum sensum dicitur Ezech. vicesimo: ego 2 continents AB C D 4 cucircumquaque A expuncto priore cu finnibus (1 fmTty) B c , qui mendose scripsit 5 inveniet B c cum om. B c 6 terre tam B c 7 pre- teriti A in tcxtu, sect in marg. cum sig. marg. A l emendavit precium 8. 11 et 2\ hos locos, signo qitodam in marg. adpicto, praeter ceteros notari vult A 15 thaurorum in loco rasoA; C, sed prima mantis in marg. cum sig. marg. posuit hircorum hircorum B C D 16 primo- genitum correxit A 20 et solicite B C CD 21 B y in marg. notavit dicitur ezech. vicesimo: ego dedi eis precepta non bona, i. e. non per se bona moraliter, sicut est dili- gere deum et proximum. unde salvator Matth. 9. quando pharizei redarguerunt eum de prevarificacione (!) ritus iudaici. mariducando cum publicanis et peccatoribus, sic respondit : euntes dicite, quid est: misericordiam volo et non sacrificium. tune enim venit tempus, quando deus abhominabitur talia sacrificia, ut dicitur Ysa. primo, Jer. sexto et Ose. sexto, unde Cristus precepit, eis dicere, quod venit ille, cui sufficit opus miseri- cordie, et qui voluit, figuras cessare, ut patet Jer. tricesimo primo 10 v. 6 8 21 v. 25 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 1 1 3 dedi eis precepta non bona, i. e., non per se bona moraliter, sicut est diligere deum et proximum. unde salvator Matth. nono, quando pharizei redarguerunt eum de prevaricacione ritus iudaici, manducando cum publi- 5 canis et peccatoribus, sic respondit: euntes dicite, quid est: misericordiam volo et non sacrificium. tune enim venit tempus, quando deus abhominatur talia sacrificia, ut dicitur Ysa. prime, Jer. sexto et Ose. sexto, unde Cristus precepit eis dicere, quod venit 10 ille, cui suffecit opus misericordie, et qui voluit, figuras cessare, iuxta illud Jer. tricesimo primo: ecce, dies veniunt, dicit dominus, et feriam domui Israel et domui Juda fedus novum, et Bar. secundo: statuam eis testamentum alterum sempiternum et 15 ecce, dies veniunt, dicit dominus, et consu- foi.95d mab'o domui Jacob || super testamentum novum, quod disposui patribus eorum, cum eduxi eos de terra Egipti. et idem patet expressius Dan. nono de cessacione legalium. 20 multis talibus testimoniis veteris testamenti utitur The . s ; vm *> 1 / of the Old apostolus Heb. nono et decimo ad probandum, quod Testament dacio nove legis prophetate impleta est in Jesu Cristo. r Christ" cuius racio est, oportet, oblaciones figurantes cessare, dum completa fuerit oblacio ultimata, sed Cristus 25 pontifex futurorum bonorum introivit semel in sancta, eterna redempcione inventa, igitur superflueret, oblacionem figurativam eius superaddere 3 prevaricante D 9 sexto scripsi ex auctorilate Scripturae Sacrae 3 A lacuna CD; B c , sed B 2 supplevlt 2 14 testamentum correxit A inter et et ecce exstat lacuna in omn. libris 18 hie in marg. cod. A signum marg. adscriptum est, quo locum praeter cetera notari vult 22 lesu Cristo A lesu nostro B C CD B 3 in marg. glossavit oportet oblaciones figurantes (figu- rantes supra lin. additutn est) cessare, dum completa fuerit oblacio ultimata, que fuit finis oblacionis figurantis 3 v. ij 8 v. ii 20 v. 20 9 v. 6 11 v. ji 13 v. jj 15 Bar. // 14 presciso B C C; A, sed A ' in marg. cum sig. marg. pre- cioso addidit precioso D \ 5 cf. supra pag. 113 1& 16 S 3 in marg. notavit sic sacramenta nove legis figurant, fugant figuras legis veteris, sicut lux tenebram. dominus pre- conem 20 A ' in marg. : nota B 3 in marg. : Et si obicitur. quod nos debemus servare utrumque. sicut Cristus ser- vavit utrumque. dicit, quod consequencia non procedit. videlicet quod Cristus fuit in confinio duorum testamentorum tamquam finis veteris et principium novi. faciens utrumque unum. cum sit lapis angularis. de quo in ps. 20 cf. supra pag. iij is 8 febricitans verb, iterat. a febrire = febri aestuque iactari 11 tugurium: casa tecta 14 cf. Opp. torn. I 964 (ubi senlentiam, non verba invenies) Cap. xxvui] DE VEBITATE SACRAE SCEIPTURAE 117 sit lapis angular is, de quo Ps. centesimo duodevi- cesimo. sicut igitur non sequitur, iste medius punctus comunicans cum istis duabus medietatibus connectit ipsas ad invicem, igitur per idem quilibet alius punctus s sequens, ita non sequitur de media persona, si ipsa con- tinuaverit legem novain cum veteri tamquam eius prin- cipium et autor, quod per idem nos, puncta in linia generacionis cristiane ipsum sequencia, sic debemus. satis quidem est, quod faciamus proporcionaliter complendo 10 illud in effectu, quod Cristus pro tempore et circum- stancia nostra approbat faciendum. Cristus autem docet, nos sabbatizare in prima sabbati, cum per eius quartam quievit in sepulchro, sicut docet, patres in statu inno- cencie factos feria sexta debere sabbatizare perpetuo. et *s hoc signat quarta diei parasceues, per quam Cristus iacuit in sepulchro. et sic sabbatizacio temporis status in- nocencie signatur per quietem Cristi in sepulchro sexta feria. sicut enim illud tempus erat quadrans |j declinans 20 ad vesperam, sic sabbatizacio illius status declinavit ad obscuritatem peccati. et sicut quadrans diei tercie tendebat ad claritatem diei dominice, sic sabbatizacio nostra pro hora novissima, que est totum tempus legis gracie, tendit ad facilem cultum dei in plena requie 2 s pro die octavo eternitatis, qui erit dies dominicus. sicut enim quarta diei pasche, per quam Cristus iacuit in The Sabbath sepulchro, habuit tenebram comitantem, sic sabbatizacio the eternal rest cristianorum est obscura et figuralis quietis perpetue, ut docet apostolus Hebr. quarto, constat quidem, quod 30 Cristus quievit triduo in sepulchro, incipiendo diem i 117 libri citncti Q est om. B c , in margins ad- scripsit B 2 10 affectu B c 19 A'* in marg. super, noiulam add. Jianc: Cessacio legalium quadrans AB C , corr, in fine C qua dominus D 20 et ad B c 24 facialem A, ex- puncto a ante 1. tit facilem relinquatur 29 quarto scripsi; libri lacunam exhibent, in qua B- octavo perperam supplevit D- in marg.: Nota 29 v. 9 1,8 JOHANNIS WYCLIF naturalem in medio noctis, sicut facit ecclesia in me- moriam Cristi tune nati, qui est dies principians omnem diem. cum enim tune fuit equinoccium vernale et Cristus sepultus fuit circa occasum solis diei parasceues, patet, quod habuit sex horas diei parasceues et sic s quartam. sabbatum autem habuit integrurn, cum peri- odus sabbatizacionis pro die septimo habuit suum prin- cipium atque finein. et de tercio die habuit sex horas, et sic tribus diebus et non per tres dies nee duos iacuit in sepulchre, quia defecit diei medietas, cum triginta 10 sex horis ibi iacuit, ut dicitur tractatu De Cristo capitulo .... quomodo igitur servabimus ritum preternecessarium tardativum, relinquentes libertatem datam nobis ad facili- tandum? The apostles constat quidem ex dictis de tercio mandate, quod 15 Sabb"th d w?th continet in se figurale quoad quotam diei, sed, ut apostoli CV freedom l osten derent, se esse liberos quoad illud, omiserunt sab- batizacionem ferie septime. unde Gal. secundo dicit apostolus, quod Titus non est compulsus circum- cidi propter falsos fratres, qui subintroierunt, 20 explorare libertatem, quam habemus in Cristo Jesu. constat autem ex epistola ad Rom. et Gal., esse conclusionem principalem apostoli per processum, quod 3 equivocum (expnnctnni et linea snblattim) equinoc- cium D 4 dei A, sed A 3 in marg. emendavit addcns diei ' 5 A l in marg. notavit Cristus fuit in sepulchre horis sepultus 36 11 capitulo. sequilnr lacuna in codd. 16 dicitur (tin. del.) diei A 22 A 2 in marg. notavit novi testamenti comenclacio 23 per corr. ex pro D pro C 1 1 hie locus conferri non potnit; liber JWi 'De Cliri- s/o' non exstat (cf. Shirley, A Catalog, of the Original Works of JW, qui librnm sic inscriptum non commtmorat), nisi forte lector ad librnm De Bened. Incarn. revocatnr, in cuitis cap. HI pag. 54 in sitnilem inodnin dispntainr: tempus autem continens purum integrum diem et duas seminoctes significat. quod simpla mors Cristi etc.; nee invenhintnr verba textns in DC Christo et Advers. Sno Antichristo; nimirnm ea, quae cap. V huius (cf. Pol. Works, ed. Bnddensiegpag. 664) dispntat, in inn cadere mihi videntnr; cf. etiam De Bened. Incarn. pag. }6; 20; 2} 15 de tercio mandate, fnsins disseritnr in libr. I Snmmae, sed conferri non potitit, qnia editio libri, De Mandatis inscripti, in in anil/us viri docti F. D. Matthew adhtic est 18 v.j 4 22 cf. 327:31; 413:16; / 20 ; 7 4: 6 ; 22; 82; 10^; ijs; 10 }T,IOU; 12; ij; 5 14; -y DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 1 19 sufficit cristianis, servare legem fidei, legem caritatis, legem amoris vel legem ewangelii. nee valuit alia lex nisi in ordine ad hanc legem, sic quod nullus ante legem vel in lege potuit salvari nisi sub habitudine ad s hunc finem. et ideo veniente plenitudine temporis, quo sponsa est extracta de carcere, foret infidelis stulticia, ipsam vinculis retardantibus carceris laqueare. debet igitur sine talibus ceremoniis libere currere viam Cristi. sed obicitur per hoc, quod iuxta hanc regulam non May then the church not 10 oporteret, ahquam fenam celebrare, vel aliter sabbatum claim any day posset indiferenter converti in feriam quamcunque, et Sabbath? per idem nullum ritum ecclesie oportet aliquem obser- vare, quod videtur omnes religiones privatas destruere et omnes leges ecclesie. sicut igitur ecclesia in spe 15 ambulat sub enigmate et figura, sic restant sibi aliqua legalia observanda. hie dicitur negando primam consequenciam. nam Reasons for necesse fuit, apostolos spiritualiter sabbatizare per totam c ' Christian'* septimanam et precipue cum laicis die dominico, quo Sunday 20 mundus est creatus, Cristus resuscitatus, cuneus aposto- 70 lorum || illustratus et mundus finaliter consumatus. ymmo secundum Cistrensem libro octavo idus Januarii die dominica baptizatus est Cristus et eodem die prius adoratus et post primo miraculo clarificatus. ideo vocatur 25 Epiphania propter apparicionem stelle desuper, Theofania 8 sine A l in marg. cum expiinctum in textii A viam cristi om. A, in marg. add. A 1 9 A 2 in marg. notavit contra dicta hunc B c 11 indifferenter sab- batum B C CD; A, sed aliquis (? A l ) linea transversa delevit indifferenter 13 eses (expiinctum) privatas A 18 cf. supra pag. nj is 21 A 1 (aut A 3 ) in marg. infer, cum sig. marg. addidit nota, quare cristiani sabbatizant die dominico A 2 in marg. super, cum sig. marg. notavit dies dominicus multis est insigniis decoratus inter libro et octavo in code/, lacuna exstat 25 epiphaniam B c , lectio aperte vitiosa theofania AD theophina (? theophiam) C theo B c , phania addidit B* in loco raso 13 religiones privatae terminus est J Wi proprins, de quo plura inveniuntur dicta Pol. Works pag. 485 sqq. 20 cuneus '> idem atqne acies, phalanx 22 cf. Polychronicon Ran. fiigden, Mon. Cestrensis, ed. J. R. Lumby, Lond. 1872 vol. IV pag. 334, sed JW ex arbitrio vel memoriter vrba illitts pronuntiat 120 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxvni propter apparicionem spiritus in baptismo et Bethfania propter apparicionem conversionis aque invinum in domo. sic ergo sunt quotlibet insignia diei dominice, propter que non ex indiferencia, sed racionabiliter ordinata est pro sabbato, cum octavo loco con for miter ad scripturam s consequitur sabbatum veteris testamenti. non enim con- venit retrocedere, sed progredi proficiendo continue versus finem. et ita, sicut ecclesia necessitata est, sabbati- zare in prima feria, sic necessitata est, servare omnes alios ritus legitimos, quia, sicut dicitur duodecima dist. : 10 'quod neque contra fidem neque contra bonos mores esse convincitur, indiferenter est habendum, et pro eorum, inter quos vivitur, societate servandum'. sed talia dicit Decretum liberas habere observaciones, sub- ?hureh r ftow'a ' ^ ucta Jifidclitate et scandalo. sed heu! hodie multipli- is days is more c antur in ecclesia pro observacione possessionum et corrupted by . human obser- dominii plures tradiciones distrahentes a fide Cristi, the Jewish quam Judei oppressi pharizaice observabant. unde duo- " timt * decima dist. sub autoritate Augustini Ad Inquisiciones Januarii lib. primo sic scribitur: 'omnia talia, que neque 20 sanctarum scripturarum autoribus continentur, nee in consiliis episcoporum statuta inveniuntur, nee consuetu- dine universalis ecclesie roborata sunt, sed diversorum locorum diversis moribus innumerabiliter variantur, ita, ut vix aut numquam omnino inveniri possint cause, 25 quas in eis constituendis homines secuti sunt, ubi fa- cultas tribuitur, sine aliqua dubitacione resecanda estimo. 1 bethfania AB C D bethphina (? bethphiam) C, qni nomen ex arbitrio immiitavit, de recta lectione dubitans 4 que om. D, addidit aliquis in marg. differencia D, sed supra lin. addidit D l in 5 8 VO B c igitur D ergo (? igitur) C 9 A, sed A ! in marg. octavo add. 6 enim in loco raso postmodum addidit B 2 10 A"* in marg. notavit tradiciones indifferentes 13 D 5 in marg.: no (a 15 A"* in marg. infer, cum sig. marg. notavit contra tradiciones pure humanas 16 observacione: inciptt fol. ioo b cod. D; in marg. super. Z> 2 notavit Augustinus ad inquisiciones ia.(nnarii) 21 autoritatibus CD 25 non possint CD, sed in D non lineola siiblatttm est 10 cf. C. J. C. I (Decretal. I pars) c. u Dist. XII pag. 29 20 18 cf. ibid. c. 72 Dist. XII pag. }o .Cap.xxvni] DE VERITA TE SACRAE SCRIPTURAE 1 2 1 quamvis enim neque hoc inveniri possit, quomodo contra fidem sint, ipsam tamen religionem, quam paucissimis et manifestissimis celebracionum sacramentis misericordia dei voluit esse liberam, servilibus oneribus adeo premunt, s-ut tollerabilior sit condicio Judeorum, qui eciam, licet tempus libertatis non noverunt, legalibus tamen sacra- mentis, non humanis presumpcionibus subiciuntur'. o si iste sanctus hodie cognosceret tradiciones, a tern- AW Holy pore illo usque hodie ad onus ecclesie celebratas, quam dishonoured 10 graviter ferret, quod plus appreciatur humana tradicio pro and sf "' n " ed questu vel pastu seculi quam scriptural si enim ecclesia Cristi debet tradiciones a domino adinventas excutere pro servanda libertate facilis cursus vie, quanto magis tradici- ones contra scripturam sacram pro fine illicito humanitus 15 introductas! unde in fine tercii libri invexi contra iilud ex scriptura multiplici et duobus libris sequentibus, et forte ecclesia ex introducta civilitate fit in negociis se- cularibus sic perplexa. foi.9?d tercio principaliter || arguitur contra sabbatizacionem 20 in feria octava per hoc, quod nichil recte et provide factum, non habens contrarium, est mutandum, sed sabbatizacio pro die septimo fuit facta rectissime et pro- videntissime, quia a deo et sine contrario, cum tempus non habet contrarium, ergo non est mutandum. et 25 istam racionem tangit Marcellinus epistola ad Augustinum. 2 A 2 in marg.: nota bene. quae idem in marg. infer, iteravit A"* in marg. infer, cum sig. marg. notavit Nota bene, Contra instituciones particulares onerantes statum ecclesie tamen int. lin. add. A et manifestissimis om. B c 3 misericordiam D hie in marg. cod. B hie incipe aliquis scripsit; quid sibi velit, hand scio 19 A a in marg. addidit Contra dicta 21 imitandum B C CD hie in marg. etc. cf. supra pag. iij 18 22 providis- sime B C CD 24 mutanda B C D IS cf. De Civ. Dominio lib. I i. e. liber tertius Summae c. XLIV pag. 425; 42 7: ilia preter legem Christi adinventa vel sun/ necessaria vel preternecessaria: si necessaria, tune lex ewangelica non est per se sufficiens sqq.; lib. II (quar- ius Summae) cap. XIII pag. 14$ 166 passim; in libra II saepe ad Scripturam a modernis despectam ret/it, cf. ex. gr. pag. 2j2 274; 329; J4J 25 cf. Augustini Opp. torn. II (Epist. CXXXVI) 523524 122 JOHANNIS WYCLIF \cp.xxvm unde pro prima parte assumpti dicit apostolus Rom. septimo, quod lex vetus est sancta et mandatum sanctum iustum et bonum. nee dubium, quin se- cundum totum, quia aliter foret ordinacio dei defectiva secundum partem, nee cadit correccio nisi in facto im- s provide, nee cadit destruccio vel corrupcio nisi in de- fective vel habente contrarium. veritas autem temporis, cum non habet contrarium, non habet causam corrupci- onis, sicut dicunt philosophi, et scriptura Sap. primo dicitur, quod deus mortem non fecit, nee per idem i<> corrupcionem aut propositi mutacionem, cum secundum apostolum secunda Cor. primo: non fuit in eo est et non, sed est in eo fuit. nee possunt verba scripture sustineri vera de virtute sermonis, quod Cristus non venit, legem solvere, sed implere, et quod iota unum 15 aut unus apex non preteribit a lege, sicut iurat Matth. quinto, donee transeat celum et terra, i. e. donee veniat mundi consumacio in die iudicii, si legalia legis veteris debeant sic mutari. The Old pro isto dictum est alibi, quod tola lex vetus erat 20 its time holy sancta et iusta et per consequens servanda, pro suo "a'i>i e a " ge tempore numquam destruenda vel solvenda secundum aliquam sui partem. nam destruccio, dissipacio et solucio legis dicunt inordinatam disrupcionem legis in se vel suo opere pro tempore, quo debet esse, cessacio 25 i vetus correxil A 8 inter habet et causam rasttra in B c invenitur 12 est om. B c , in ntargine adscripsit B- 14 B s in marg. notavit Cristus non venit legem solvere. sed implere. sic quod iota unum aut unus apex non preteribit a lege. sicut dicitur Matth. quinto : donee transeat celum et terra. i. e.. donee veniat mundi consumacio in die iudicii. si legalia et ceremonialia non debent cessari 1 5 et int. lin. add. A 1 om. B C D 20 D in marg.: Responsio A 1 * in marg. infer, cum sig. marg. notavit lex \e(tus) non est destruenda. sed quomodo debet cessare 21 iusta et sancta C; D, sed lin. superset: mntavit in sancta et iusta 2 v. 12 9 v. i} \2 v. 77 19 14 cf. Matth. j 77 1 7 v. 18 20 alibi : respicit fortasse ea, quae supra II pag. 4; I pag. 231 snbtiliter disputavit DE VEBITATE SACRAE SCRIPTURAE 1 23 autem legalium requiritur ad legis complecionem. ideo nee minimum mandatum nee ceremonia preteriit a lege, sed pretereunt ad legis complecionem, manens usque ad diem iudicii in profectu et amplius in perpetuum in s fructu, sicut oportet, iuventutem transire ad perfeccionem humane periodi. et patet, quod legem temporalem quantumcunque recte et provide ordinatam oportet con- sumari, ut ordinacio tutele heredis parvuli secundum apostolum Gal. tercio habet cursum suum, eo quod 10 veniente plenitudine temporis regnandi non tractatur ut servus. sed ut dominus. et sic, cum lex temporalis ut God's temporal institutions, ritus et ceremome individuatur a tempore, patet, quod though they . . . . cannot be oportet, eas cessare cum tempore, non destrui, corngi broken, may vel disrumpi, sed desinere succedente perfeccioris legis eea ^ a iid bc 15 particula. et quantum ad obiectum de contrarietate, patet, quod tempus, motus et alia successiva sunt per se cor- ruptibilia vel desinibilia et per se causa corrupcionis individuatorum a tempore, ut dicit Aristoteles quarto Phisi- 20 corum. unde forme dicuntur dupliciter contrarie, scilicet i manens usque (hoc deletum, ilhtd expnnctum el lima delet.), sequitur locus rasus, turn ideo B c 2 preteriit B c , correxit A pretereunt D preterierunt (expunctnm) C, in marg. C 2 .cum sig. marg. emendavit preteriit sed pre- terierunt (preterierunt expunctum) C, in marg. C' 2 cum sig. marg. preterivit 7 recte et omisit D; C, sed C 3 super- scripsit 11 B* in marg. adscripsit Nota illam respon- sionem bene et placebit. dicitur, quod, cum lex temporalis vel ritus et cerimonie individuatur a tempore. patet, quod oportet, eas cessare cum tempore, non destrui. corrigi vel disrumpi, sed desinere succedente perfecciori legis particula 14 perfec- ciori B c perfecciore D 16 A ' in marg. : nota \)(ene) 20 A' 1 in marg. infer, cum sig. marg.: forme dicuntur dupliciter contrarie C 2 in marg. notavit forme sunt contrarie dupliciter, scilicet active et durative dupli- citer primam partem corr. D 9 v. i 5 sqq. 17 de vi ac natnra temporis etc. cf. Trial. I. II c. 2 pag. 82 sqq. 19 cf. Arist. Opp f ed. Acad. Berol. vol. HI 496 sqq. 124 JOHANNIS WYCLIF [_c a p.xxi'in active et durative; active contrarie sunt forme, quorum unum est per accionem alterius j| corruptivum ut calidum foi. 9 8a et frigidum; durative contraria sunt forme, que non possunt simul subiecto et tempore inesse eidem, primo formaliter, secundo successive, et sic motus, tempus et alie 5 forme taliter incompossibiles, sed sibi succedentes, licet non sint active, sunt ad invicem contrarie. et sic una lex temporalis est alteri contraria. nee attestatur talis mutacio legis temporalis in melius alicui improvidencie dei, sed summe providencie et voluntati omnino inmu- 10 tabili, quia Cesar semper augustus ordinavit ante mundi constitucionem, leges tales sibi succedere, ita quod, cum The shadow venerit, quod perfectum est, evacuabitur, quod ex parte Gods will, give est, sicut patet de lege omnium terre nascencium ho- of time pi"* minum et omnium , quorum periodus suscipit incre- 15 ' e light mentum. pueri enim habent unam legem nutrimenti et manuduccionis in una etate et reliquam in alia, quare igitur non sic foret in policia humani generis, que se- cundum philosophos imitatur naturam? conceditur igitur, quod deus non fecit mortem anime, sed mortem corporis 20 et corrupciones naturales, cum sint metus iusti. nee fuit exhinc in Cristo duplicitas vel in deitate muta- bilitas. nee potest aliqua particula scripture infringi de virtute sermonis, cum Cristus non solvit legem, sed l active contrarie sunt forme om. B c , sed in marg. prima matins add. active contraria sunt. omisso forme contrarie A 1 in marg. durativa (expunctum) A in textu 3 B 2 in marg. notavit nota bene de contrarietate 5 tempora B C D 7 sint B C CD sic A 8 attestatur legis talis mutacio temporalis D, sed lineis subscripts ceterorttm codd. ordinem res ti tni t 1 1 A l (?) in marg.: nota de processu legis 14 est om. B c , addidit supra lineam inter quod et ex B 2 , tit quod est ex parte legi malnisse videatur hominem D 17 ma- nudccionis D, qni secunditm u omisit 21 motus C 24 B 3 /;/ marg. notavit Cristus non solvit legem, sed implevit faciendo. ut nova lex succedat veteri legi. nee successio par- cium particulars periodi prioribus cessantibus arguit corrup- cionem legis. sed implecionem 24 cf. Mat th. Cap.xxvni] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 125 implevit faciendo, ut nova succedat veteri. desicio quidem vel corrupcio legis temporalis, cui oportet novam succedere, non arguit legis solucionem, sicut nee suc- cessio parcium particularis period! prioribus cessantibus s arguit periodi destruccionem, sed implecionem. igitur usque ad diem iudicii succedet lex temporalis variata, in quo tempore nulla particula .preteribit a lege, sed succedet ad legem implenda. et sic captis verbis scrip- ture cum sua logica manet ipsa infringibiliter vera. 10 unde pro recciori sensu cessacionis legalium no- Proved by the tandum secundum Lincolniensem, quod quatuor sunt maJnnd: . . i Adam, the man, persone in humane genere, quarum pnma est Adam cum sua tota propagine in existencia naturali. 'omnes', inquid, 'homines in Adam materialiter fuerunt et unitate, IS qua uniuntur in Adam, velut in una radice, sunt omnes homines quodammodo ipse Adam, alia vero persona Adam, the est Adam peccans cum tota sua propagine in eo origi- naliter viciata. omnes enim homines originaliter pecca- tores sunt quodammodo Adam primus prevaricator. 20 difert autem persona prima a secunda qualitate et Cristi excepcione, cum ista secunda persona agregetur ex natura et peccato originali, nee habet Cristum eius partem. tercia vero persona est pars secunde persone, TI >e antichrist, conversa in criminosos finaliter impenitentes. nam iste ?5 numerus prescitorum cum capite suo diabolo unum corpus constituunt, et sicut diabolus est capud extra duas personas predictas constituens personam dampnan- foi. 9 8b dam || ex parte duarum priorum, in qua persona omnia 5 destruccionem A disrupcionem B C C dirupci- onem D 6 de (expunctum) diem A temporaliter B C C temporalium D 8 A l in marg. : nota bene 1O A l in marg. super, cum sig. marg. notavit Nota, quod sunt qua- tuor persone in humano genere 12 Z) 2 in marg.: Nota quatuor personas in humano. quae sequebantur , abscissa 14 et AB C C in D 21 aggregetur C, correxit A ex aggregatur, ut opinor aggregatur B C D 26 con stituit B C CD 28 A 2 in marg. super, fol. o.8 b : hunc pro- cessum bene nota i desicio a verbo desinere, idem ac finis, cessatio 11 de Lincolniensi cf. supra I pag. }8; libris eius fere omnibus in lucem nondum editis, argumentationem supra fa'ctam con- ferre non potui 126 JOHANNIS WYCLIF [C a p.xxvui eius membra sunt ipse diabolus, sic extra quamlibet Christ harum trium personarum est dare unam radicem vel capud, quod est Cristi divinitas, qui humanitatem induit extra secundam personam et terciam, sed contentam in prima, que quartam personam constituit, in qua persona s predestinata, que est Cristus et eius membra et per consequens ecclesia, humana species est salvata. An inter- et sic ex persona prima, que est totum genus huma- pre the l fou? num, constitute due civitates contrarie, videlicet ecclesia Cristi et ecclesia malignancium, habent duo capita, scili- 10 cet autorem mundi, dominum Jesum Cristum, et principem huius mundi, diabolum. et sicut Cristus secundum dei- tatem est omnino extra quamlibet harum trium per- sonarum tamquam eius principium. sic diabolus secundum naturam angelicam est extra genus sui corporis quoad 15 naturam. iterum, sicut Cristus assumpsit humanitatem, ut fieret capud sui corporis, sic diabolus assumpsit ini- quitatem, ut fieret capitaneus sui exercitus. prima autem persona intrinseca primi hominis est Adam, qui est quoad naturam principium extrinsecum secunde persone 20 signate et radix intrinseca quoad culpam. correspondenter est de Cristo, secundo Adam. The frst and unde sicut primus Adam prevaricator est radix se- Ada>n cunde arboris, hoc est generis peccatorum, sic secundus Adam, Jesus Cristus, est radix secundum naturam omnino 25 extra secundam personam, per graciam tamen vivificans in se partem secunde persone, que wit finaliter corporari cum quarta. prime autem persone data est indispen- sabiliter lex nature, secunde vero persone superaddita est secundum partem israelicam pro suo tempore lex 30 scripta, que dicitur lex sanctorum, tercie vero persone non datur ad eius utilitatem lex aliqua sive redempcio, 4 in pallore decoloratnin legi non potest 7 spes B c 9 due otn. B c videlicet (? v') A sed B c scilicet CD 22 secunde con: A 26 persone con: A cooperari B c 27 quarta con: A gracia B C D 30 sanctorum B c , sed B' 2 , de recta lectione dnbitans, vel factorum ;";; marg. pro- posnit lectori factorum (?) ACD vero A autem B C CD DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 127 eo quod inobediens non wit corporari cum gracia, sed usurpavit assumere sibi legem peccati instinctu patris mendacii. sed quarte persone credenti in capud Cristum data est lex ewangelica sive lex gracie. et iste est s sensus apostoli Rom. septimo per processum de quatuor legibus, quibus oportet istas quatuor personas constitui, ut patet quarto cap. et infra, nee sunt hec dicta de persona falsa vel ficta, ut doctor probat ex testimonio beati Gregorii quarto et vicesimo tercio Moralium. 10 meritum autem passionis Cristi datum est Ade prevari- catori, ut ilia persona virtute Cristi liberata a peccati fovea transeat in quartam person am, cuius capud est Cristus. et sic, ut loquntur sancti doctores, tota quarta generacio sit quodainmodo ipse Cristus, scilicet fontaliter 15 vel originaliter quoad graciam, secundum quam fit filius dei, sicut generacio primi hominis terreni est materia- liter ipse homo. ista autem narracio presupponit fidem scripture de The tuc tates fidei expressas in utroque testamento. ex quibus aeee /a*tk foi. 9 8c oportet concedere, quod Cristus faciens cuncta j| facta sua ad regulam debuit redimere hominem, quern con- didit ad beatitudinem, et per consequens preter legem 25 naturalem, que fuit in statu innocencie et statu lapsus vigente memoria et longevitate et vivacitate racionis ex ted in i non omiserunt citncti libri in marg. addidit D l , in margine post inobediens. quod lineam conchtdit, adscri- psit A ' cooperari B c 3 quarte persone utrumque corr. D 5 post rom. sequitur lacuna in libris septimo supplevi 9 23 B ( ; A, sed A l in margine adscripsit 33 33 CD 10 ade in fine corr. AB^ 14 formaliter (expunctnm) fontaliter A 17 naturaliter B c 22 A* (?) in marg. super, notavit Ordo legum et quare legibus sunt t<> (brgvtafltra inusitata) limitata 26 et longevitafe A, qtrf radendo correxit et ex longevitate B C CD 5 v. 5 sqq. 7 quarto cap. : quae verba huius cap. (cf. I 6} sqq.) JW potissimum in ammo habuerit, parum liquet 9 cf. Greg. Opp. (Migne) I 7$ vol. I pa-g. 661 sqq. et vol. II pag. 2jf sqq. 128 JOHAXNIS WYCLIF [Cap.xxvm propinquitate nature lapse, ad statum innocencie debuit superaddi lex factorum in scriptis, ut homo ex imbe- cillitate corporis immemor et ex servitute peccati rebellis discat novam obedienciam et habeat suffragium nove legis. et sicut habuit deum colloquentem in statu legis 5 nature, ut patet de patriarchis illius temporis, sic habeat legem et prophetas tempore legis scripte, in qua lege sint figure messie in ilia gente, de qua fuit carnaliter descensurus. et ita, si cursum et statum ecclesie diligenter atten- 10 dimus, sicut ecclesia in etate quoad se defecerat, sic capud eius ex se misericordiam uberiorem adiecerat, ut sic sponsa Cristi utrobique cognoscens propriam infirmi- tatem et insufficienciam plus mereretur langwendo ad- ventum messie et gratancius acceptaret eius presenciam, 15 quam si statim post lapsum fuisset incarnatus. sponsa enim Cristi est mulier cananea clamans post eum, ut Why Christ patet Matth. quinto decimo. non igitur decuit, lucem the fulness of veram cecatis fulgescere, nisi persona ecclesie paulative time and not . . iiimediately nosccnte propriam tragiiitatem et insufncienciam, ut sic 2 o of Adam avidius, memoracius et glorificancius recipiat redempto- rem. unde, sicut expedicius est heredi, in plena etate quam in puerili etate accipere libertatem hereditatis, sic est de matre ecclesia, cum illud bonum temporale datum plus proficit quam diuturnius datum minus utiliter. genus 25 quidem humanum secundum Lincolniensem fuit tempore ante legem in statu infancie propter propinquitatem ad suum principium et distanciam a dolo subtili et peccato. deinde succedente statu lascivientis adolescencie propter elongacionem a statu innocencie dabatur sibi pedagogus 30 2 sanctorum D 3 extra servitutem D 4 discat C; correxenint ex discant B C A, hie expuncto n discant D 6 in (abrasum) illius B c 12 adiecerat correxit A 14 mereretur correxit A 21 memoracius iteravit A 1 (vel prima mamis) in marg. 22 A* in marg.: nota bene A 2 in marg. infer, cum sig. marg. snbscripsit quare Cristus sic diu distulit nasci et redimere genus humanum 24 tem- porale CD temporaule expuncto u A tempora B c , ad- scripto in marg. me. quod quid hie sibi velit, non liquet 18 v. 22 2} 26 Lincolniensis opinionem de hominum aeiatibus conferre non potni, cf. qnae modo dixi pag. 125 // DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE I2 p i. e. dura lex timoris. sed tercio plenitudirue etatis ve- niente, quando genus humanum fuit viriliter tamquam racionis capax tractandum, dabatur lex amoris et liber- /> the fulness tatis. istum igitur ordinem oportuit observare in persona 5 humani generis secundum paulativum processum usque th^htw^oflovt ad Cristi adventum. et exhinc debent cristiani quasi <"< d freedom modo geniti infantes racionabiles sine dolo lac concu- piscere, i. e., mundum sensum scripture, quern non oportet figuraliter masticare. sic igitur secundum Lincolniensem 10 persona ecclesie est quidam homo, ex propria stulticia se ipsum precipitans in profundum puteum et obscurum nee ex se valens resurgere, sed ex vinculacione et luti illaqueacione se ipsum conterens et amore persone per foramen parietis vise, quam r solam scit posse et velle 15 extrahere langwens et spe exultans. ilia, inquam, persona liberatrix est messias, sponsus ecclesie, ex processu Cantici Canticorum, qui, si sponsam statim extraheret sine noticia proprii defectus et insufficiencie, sine in- ficcione amoris eius et gracie posset presumere, quod 20 de se non ex puro sponsi iuvamine extrahatur. et ita, cum sponsi dileccio sit totum bonum extracti, celerius extractus minus bonum reciperet. et hec racio, quare sa- piencia dei fuit in plenitudine oportunitatis temporis incar- foi. 9 8d nata. sed || ne sponsa sua incarcerata desperando deficeret, 25 emisit a summo celo scalam ad limbum, cuius unum latus perpetuum fuit lex nature, aliud autem fuit mandata sanc- torum, habencia in se medullitus legem nature perpetuam. quotquot autem iudicia vel ceremonie adiecta sunt, tot gradus vel brachia interscalaria dictis lateribus sunt 8 nudum B c , correxit ex mundum C 9 masticare corr. A 24 A 2 in marg. super, notavit nota bene de sponso Cristo et sponsa ecclesia 25 A 2 in margine super, cum sig. marg. notavit de scala lacob 27 factorum B c , lectio aperte mendosa 28 perpetuam bis A, sed alterum? quod vitiose breviavit, expunxit 29 cerimonia A 9 libros Lincolniensis conferri non potuisse, aegrefero, at cf. supra I pag. 77 et infra pag. 135 23 1 1 puteum : cf. supra 7/267 12 lutum : idem ac ingluvies, sordes 28 limbus = circtihis, coetus 27 medullitus a medtilla, idem qc medul liter = perfects, plene, absolute 30 interscalaris idem ac interpositus, sicut gradus interponitur in scala (echelonner) Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 9 130 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxi'iu inixa, et ut fugentur tenebre videaturque messias inixus summitati scale, ut loquitur scriptura Gen. vicesirxio octavo de scala Jacob, ordinavit predictam scalam dispariter luminosam, iuxta illud Prov. sexto: man- datura lucerna est et lex lux. lex itaque scripta 5 continet sub verborum superficie lucem, qua via ducens ad celum eligatur, sicut lucerna candelam accensam continet, iuxta illud Ps.centesimi duodevicesimi: lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis me is. cui sentencie videtur Petrum alludere secunda TO Pet. prime dicens: habemus firmiorem propheti- c u m sermonem, cui bene facitis attendentes, quasi lucerne, lucenti in caliginoso loco, donee dies illucescat et lucifer oriatur in cordibus vestris. addidit eciam sponsus ecclesie funiculos 15 amoris, quibus per scalam predictam traheret sponsam suam substituitque stimulos vindicte impellentes ad ascensum expediciorem, quousque osculans naturam sponsatam per incarnacionis misterium, per passionem et ascensionem trahat omnia predestinata manu propria ad 20 se ipsum. Christ.beingiJie ex istis colligitur triplex racio de cessacione legali- en haghcn l "iffc um - prima, cum Cristus sit finis, gracia cuius sunt omnes ""o ti'Toid^ fig ure veteris testamenti, idem foret, servare illas figuras Testament forms^ superflue ac infideliter cum perfidis Judeis expectare 25 messiam adhuc incarnandum. et dico, superflue, cum onera legis antique retardarunt patres veteris testamenti in ascensu suo per scalam predictam tamquam a salute distanciores et rudes serviliter pertractandos. mine i infixa (expunctiim) A, sed innixa /;; marg. cum sig. marg. addidit A 1 5 A- in marg. super, cum sig. marg. : lex est lux lex itaque A itaque D; B c , sed B ' et B' 2 addidemnt in marg. lex cum sig. marg. lux (ex- puncto \\ et snperscripto e in lex mutatum) itaque C 18 as- sensum D 19 mist, et per B c 22 A 1 in marg. addidit triplex racio de cessacione legalium 28 ascensu D as- sensu AB C a sensu C, qui praecedens in omisit 2 v. ii sqq. 4 v . 23 8 v. loj 1 1 v. 19 15 funiculos: diminutiviim a f nut's = parviis funis, restis crassa Cap. xxviii} DE VEBITA TE SACRAE SCRIPTURAE 1 3 1 autem propior est nostra salus, quam cum nude credidimus osculum sponsi, sumusque filii et heredes ex participio tituli fratris nostri, sicut patet ex honora- cione angelorum. ideo fatuum foret atque superfluum, and brought to' s retrocedere in scala secundum statum difficiliorem, abiec- law of pet- feet . . freedom ciorem et remociorem quoad termmum, quern optamus. et hinc beatus Jacobus vocat legem gracie legem per- fecte libertatis, et beatus Petrus in sinqdo de cessa- cione legalium, de qua Act. quinto decimo, sic loquitur: . loquidtemptatisdeum, imponereiugum super cer- vices discipulorum, quod neque patres nostri neque nos portare potuimus, sed per graciam Jesu Cristi credimus salvari. quemadmodum et illi, scilicet gentiles, quibus deus dedit gra- 15 ciam in signo sensibili sine circumcisione. secunda causa est, ut Cristo capiti ecclesie et fini it. would be legalium maior fides, amor et honor tribuatur. debemus gifts, ty we enim credere, quod Cristus, qui iam advenit in carne, legal figurts of per se sufficit, sine adminiculo talium sacramentorum tie mtnf t3it . foi. 99 a2ofiguralium jj fideles attrahere et per consequens, cum benignitas tarn potestativa sic exonerat filios suos et fratres karissimos deacceptare hanc libertatem, foret spernere donum dei ac eius gratitudinem, quod esset omnino contra racionem, cum foret racionabiliter ex eis 1 nude CD, (? unde) A om. B c 2 unde oscu- lum B c 3 participio correxit A titulo A 1 1 aposto- lorum (expimctum) discipulorum A 13 Cristi om. B C D; AC, sed A 1 et C 2 inter li'ti. addidernnt 20 A' 2 in marg. infer, fol. $8 d addidit cessacio legalium A l (vel alias) in infimo margine fol. o8 cd , vix legibilia, haec ad- didit ftgnris admodiim parvis: and' decol (latus) est prage anno etc in ilia silbam (? silaba) steph videlicet pe steph steph racione causarum etc sen (sen nncis circumdatum) ; quid librariits Jiis verbis sibi volnerit, miJii dubium est 21 filios om. A, addidit in marg. cum sig. marg. A 1 24 ex omiserunt AB C , sed A ' inter lineas, B"* in marg. addidernnt i cf. Rom. i}n 7 Jac. i 1 32 JOHAXNIS WYCLIF \Cap.xxvni amancior. quanto enim benignitas potencior graciosius CAns///iw e ffectualiter operatur, de tanto est a suis beneficiatis faith in Htm amplius diligenda, et per consequens honor debet tali " "salvation 8 capiti unite attribui, qui prius in multos ritus et sacra- menta figuralia est dispersus. et hec racio, quare 5 apostolus prima Cor. primo et tercio excludit Petrum ipsum et Apollo a dominatu suorum 'conversorum, ymmo ipsos esse quasi nichil et servos abiectos domini Jesu Cristi, cui omnis sciencia, omnis amor vel honor cristiani debet attribui, cum nullum creatum debet sciri, 10- amari vel honorari nisi Cristus, vel in habitudine ad ipsum sicut membra sua et eis serviencia. et hinc ana- thematizat Paulus prima Cor. sexto decimo eos, qui non diligunt Jesum Cristum, et prima Cor. secundo iudicat, se nichil aliud scire nisi dominum Jesum. 15 ymmo exhinc in primitiva ecclesia baptizati erant in nomine domini Jesu Cristi, ut patet Act. secundo. scivit enim spiritus sanctus in ecclesia futura scismata dicencium: ecce hie et ecce illuc, capud ecclesie, ut prophetat Cristus Matth. vicesimo quarto et Matth. tercio 20 decimo. ideo docuerunt apostoli, sufficere ad salva- cionem cristiani sine ritu superaddito fidem domini Jesu Cristi. tercia causa racionis naturalis ex istis colligitur, quod ecclesia non debet incedere per amfractus suspectos 25. malum occasionantes, quando via secura et regia patet facilius. sed sic est de nuda fide Cristi cum sacra- 6 l et 2 D 8 abiectos et servos D, sed D 1 in marg. addidit et. quod ante abiectos legi voluit, tit et abiectos et servos eitis lectio sit abiectos et (et expuncttim) ser- vos C f sed super abi. int. /in. C 2 et addidit 14 lesum Cristum et Cor. 2 iudicat. se nichil aliud scire nisi omisit D, addidit in marg. D 1 18 sanctus om. B C D; A, sed A ' in marg. addidit 19 illuc correxit A 24 racionis AB C C comunionis D, lectio aperte vitiosa 6 v. I2sqq. v. 4Sqq. 8 cf. I Cor. 1 27 sqq. 13 V. 22 \4V.2 17 V. j8 20 V. 2J E VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 1 33 mentis nove legis, cum Cristus venit Hberare et solvere ligatos. ideo ecclesia debet per illam viam incedere. . cum enim extracta sit a limbo et ianua mortis aperta, dignum est, ut incedat libere sine scala rituum, con- Tllc fhm-ch of 5 nectens se totam tractui sponsi correspondenter ad ' members to . . , . . r ' heaven in per- mentum, et sic ndei rectmcacio, spei et caritatis ex li- feet freedom, bertate acuicio et debita ac compendiosa sponsi dispo- ^Zptf charity, sicio, ne sponsa sua tractetur serviliter, dictant, quod le- b "c a " e ot f'^if c ! s c galia servilia sunt post libertatem redemptoris raciona- 10 biliter terminanda. redempcionis enim beneficium est in eo graciosius et progressui sponse conformius. patres enim veteris testamenti sciverunt, se usque ad messie adventum descensuros ad inferos, cum oportuit, primo- genitum exmultisfratibus primo omnium intrareianu- t.s am. unde Jacob post visam tunicam Joseph cruentatam ait Gen. tricesimo septimo: descendam ad filium meum lugens in infernum, et infra Gen. quadragesimo quarto, quando filii sui voluerunt deducere Beniamyn in Egiptum, et quadragesimo secundo: si quid ei acci- 20 derit adversum in terra, ad quam pergitis, dedu- cetis canos meos cum merore ad inferos. post- quam arestatus est Beniamyn, ait Judas in persona patris: si tuleritis et i-stum et aliquid ei in via contigerit, deducetis canos meos cum merore 25 ad inferos. et hinc Salomon dicit Prov. vicesimo tercio: 3 mortis C rnortuus D mortuis B c ; A, sed u aliquis expunxit, tit mortis relinqiiatur aperta om. D, in margins adscripsit D' 2 4 connectens CD; A 1 in marg. committens B c commitentes expunctum A in textn verborum 5 tractui in exitu correxit A 6 et omiserunt AD; C, sed C 2 superscripsit 7 actuicio A, sed A l in marg. aim sig. marg. emendavit addito acuicio 9 post A 2 in marg. plus in textu A, qiii falsam lectioneni abolere neglexit 12 se om. AB C D 20 adversum A { in marg. addidil, C 2 in margine adscripsit omiserunt libri 21 merore correxit A 23 et istum B C D, ex- pimctitm A istum C 13 cf. Rom. 829 16 v. jj 17 v. 24sqq,; 2931 19 v. j8 22 Gen. 4429 25 v. 14 I 3 4 JOHANNIS WYCL2F \Cap.xxvni tu virga percucies puerum tuum et an imam eius . de inferno || liberabis. ecce infernus, a quo es libe- to\. 99 b ratus. et si obicitur illud Augustini duodecimo Super Gen. Ad Literam et epist. ad Dardanum : 'videmus, inferni mencionem non esse factam in requie pauperis, sed in 5 supplicio divide', unde dictum Jacob videtur Augustinum it is oniv intelligere ad hunc sensum: timuit. 'ne pernimia tri- ihroughChrisfs . incantation that sticia nlii turbaretur, ut non iret ad requiem beatorum, sed ad inferos peccatorum'. 'nondum', inquid Augustinus, 'inveni, sed adhuc quero, cum non adhuc occurrit, inferos 10 alicubi posuisse in bono scripturam canonicam', sed istud solvit Lincolniensis primo per hoc, quod Augustinus non asserit istam sentenciam, sed ponit earn sub dubio. vel potest dici secundo, quod Augustinus intelligit in- fernum dampnatorum, vel tercio, quod omnis infernus 15 sonat in malum pene et culpe, licet non perpetue. cum alii sancti dicant concorditer, quod omnes sancti ante Cristi incarnacionem descenderunt ad limbum patrum, in tantum, quod beatus Gregorius Super Ewangelia omelia sexta exponens illud Johannis Baptiste: tu es, qui 20 2 A 3 in tnargine infer, fof. oo a notavit patres \e(tcris) le(gis) sciverunt. se descensuros ad inferos usque ad Cristi libe- racionem es B c , C 3 inter lift. est ACD 4 A 2 (? A 1 ) in marg. super, cum sig. marg.: infernus vel inferos numquam accipitur pro bono in scriptura videmus interim inferni D videmus inferni B c , sed B 2 interimi super- scripsit 6 Augustinum correxit B c 7 per se nimia B C D pro se nimia A, sed se expunxit et pro in per emendavit, ut pernimia efficicittit' pro nimia C 8 filii om. A, addidit A l in marg. 10 inferos A, vix legi potest, sed A 2 in marg. distincta scriptione iteravit 14 infernum corr. A* 3 cf. Opp. torn. Ill 421 (Sup. Genesim Ad Lit. c. 33) 4 cf. ibid. II (Epist. CLXXXVII sive De Praesentia Dei) 88j 6 cf. Opp. loin. Ill 421 12 qitac Robertus apnd Aug. laudat, conferre non potni; invenies caiisain supra pag. 129 9 ; in Epistolis (ed. a Luardo) saepissime S. Augu- stinum testem citat; verba ipsa non invent; fortasse Epistol. LI I pag. 154 in ant mo habnit 18 limbus circulus, coctus 19 cf. Opp. Ser. I j6 pag. IOQJ; 1006 20 cf. Mattli. ii j DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 135 venturus es, an alium expectamus? dicit, quod 'Baptista descendit ad inferos', et ita dicit fides ecclesie de Cristo descendente ad mordendum infernum, ut pro- phetatum estOse.tercio decimo. nam sanctos patres veteris 5 testamenti sumpsit de inferis et alios indurates more mordentis reliquit. et isto modo loquitur Tobias Junior Tob. .sexto: cum sim unicus parentibus me is, de- ponam senectutem eorum cum tristicia ad in- feros. non enim credidit, illos esse perpetuo dampnandos, 10 sicut nee Jacob credidit, Joseph filium suum esse in in- ferno perpetuo dampnatorum. et sic intelligitur illud dictum regis Ezekie, Ysa. tricesimo octavo: ego dixi in dimidio dierum meorum: vadam ad portas inferi, et illud Job. septimo decimo: in profundissimum 's infernum descendunt omniamea, et Ps. octogesimo sexto: eruisti animam meam ex inferno inferiori. non enim intravit homo beatitudinem ante Cristum, sed Without Christ no man is saved manserunt in limbo mixtim langwentes pro adventu Cristi et mixtim iubilantes interim spe felici, cum defecit 20 eis incarceratis angelorum socialis visio et intuicio beati- fica in verbo, licet positi fuerant in spe firma, purgati continue a peccato. racio autem finalis et sentenciosa, quam dat Lin- colniensis de cessacione legaliuin, stat in isto: incarnacio 25 Cristi, que est finis tocius legis figuralis, debet modo 4 veteris om. A, addidit in marg. cum sig. marg. A l 6 minor D unior B c 13 m vad (sic) A m. vadam (sic) B c va. ad portas (sic) D, et sic freqnentissime in codicibns breviaturae inveniuntnr tibi verba veteris testamenti landantur; iam him tes- tari omittam 15 LXXXV codd. 20 tuicio A, sed A"* snperscripto in emendavit in intuicio 24 de cessacione legalium omisernnt DC, addidit D 1 in margine, C 2 item omisso legalium incarceracio D, lectio aperte vitiosa 4 v. 14; cf. I. Cor. IJJ4JJ; Ebr. 2 14 \2 v. 10 14 v. 16 15 v. ij 18 limbus: cf. supra pag. 13418 23 librum Roberti De Cess. Leg., editum ab anonymo quo- dam Londini 1652, conferre non potui, qttippe qvi in Bibl. Reg. Pub/. Dresd. non exstet 136 JOHANXIS WYCLIF \c a p.xxvm exprimi patenciori modo, quo ecclesia militans sufficit ipsam capere, sed ecclesia ipsa post eius consuma- cionem sufficit, planius ipsam capere fide et gracia quam figuris. ideo veniente tempore gracie debet sic facere. The fact of est autem Cristi incarnacio summe utilis, summe 5 Christ's incur- ..... .... . . , , , nation is the mirabilis et summe venerabilis cnstiano, et ideo debet foundation of . . _ ..... all Christian credi firmissiuie, principalissime et summe continue, constat autem, quod Cristi incarnacio est medium pro- pinquum ad salvacionem humani generis, gracia cuius est tota legis dacio, servacio et humana viacio. deus 1 igitur deficeret in necessariis, nisi ipsam exprimeret continue modo plus congruo. est autem fides incarna- cionis summe utilis, quia sine ilia fide impossible est, Without faith i'fidelem alterius testamenti placere deo, cum includit in it we cannot .... . ... please God se divmitatem et generis humani salvacionem ;] tarn causaliter quam effectual iter, quam finaliter. ideo dicit beatus Johannes prima Job. quinto: qu is est, qui vincit mundum, nisi qui credit, quod Jesus est filius dei? et Cristus Job. septimo decimo: hec est vita eterna, ut cognoscant te solum verum deum et 20 quem misisti, Jesum Cristum. in Cristo namque completur finaliter beatitudo hominis. est secundo summe mirabilis, quia, ut dicit doctor, quelibet creatura convenit in aliquo cornuni cum qualibet, sed divinitas et humanitas in nullo comuni 25 univocantur, cum deitas sit summe simplex, nee stat, rem comunem esse in uno suo supposito creantem et in alio formaliter creatam propter distanciam analogam. 4 figuras (expunctum) figuris A 5 A- in marg. infer, cum sig. marg. ad /nmc locum animndvertit Cristi in- carnacio est summe utilis. mirabilis. venerabilis cristiano 15 div. humanitatem et B c A 2 in marg. super, adnotavit recomendacio et testificacio incarnacionis Cristi 17 l a Jo. B c om. ACD 19 17 A corr. A 8 C om. B' 17 v. 5 10 v. } 23 doctor i. e. Lincolniensi Cap.xxvni] DE VEBITATE SACRAE SCRIPTURAE 137 et patet, quod sacramentum incarnacionis et conver- sacionis Cristi est summe venerabile, cum sine illo per- A Christian's whole salvation. ficiente non est salus vie nee beatitude patrie. et ideo no* and here- necesse fuit, quod haberet firmissimam probacionem, '//'^o'" 5 que consistit in quatuor, sicut tetragonus sine vituperio. testificata, inquam, est Cristi incarnacio a creaturarum natura, ab accione humana voluntaria, ab assercione prophetica et a scriptura autentica. nam omnis creatura mundi sensibilis facta est propter hominem, cum celum 10 et spera corruptibilium ministravit sibi secundum quam- libet sui partem, cum iuvant iuvantem hominem. unde homo factus est tamquam dominus ducendus in possessi- onem suani creacione sibi preparatam tamquam ultima creatura. unde Ps. octavo per modum admiracionis is dicitur: quid est homo, quod memor es eius, aut filius hominis, quoniam visitas eum? minuisti eum paulo ab angelis, gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum. omnia subiecisti sub pedibus eius. si 20 ergo mundus serviat homini in minimis, et nichil est homini utilius quam deduci in fide salvatoris, patet, quod mundus homini in isto non deficit, ministerium igitur universitatis sensibilis et ministerium nature an- gelice impensa homini signant, quod de natura humana 25 sit unum suppositum supra hos famulos, quod solum est verbum dei principium universitatis create, factum cir- culariter in se finis* unde philosophia de formis et subiectis suis et precipue philosophia de anima et corpore copulatis personaliter in eodem supposito manuducunt 3 o in possibilitatem et complecionem incarnacionis. 5 D b in marg.: Xota quatuor 6 A 2 in marg. ad- notavit quatuor testificantur Cristi incarnacionem 7 et ab B c 13 preparata B c 17 paulominus B c 22 A 1 in marg. sine sig. marg.: incipe. quod quid hie sibi velit, panim liquet 28 eius (expunctum) suis A et om. A, superscripsit A l 30 incarnacionis in exitu cor- rexit A 10 spera = sphaera 14 v. j 7 29 manudncunt: a mamtdiicere, quod idem est ac conducere, praesidio nninire 138 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxvin ex quibus sequitur, quod, licet humanum genus dicat peccatum suum redimibile per mediatorem Jesum Cristum, quia tamen testificans aliquid distingwitur ab eo, cui testificatur, congruum fuit, quod populus pe- culiaris, de quo Cristus fuerat nasciturus, per actus et s totam conversacionem testificaretur singulariter humano generi suarh liberacionem per messiam. unde tota vita et conversacio huius populi prophetavit in facto incar- nacionis misterium, ad quod signandum prophete modis et gradibus suis proruperant, sicut tota vita patriarcha- 10 rum fuit prophetalis, testificans formam nostre repara- cionis per dei filium incarnandum. sed tota conversacio || hominis non plene transfertur ad posteros, nisi per foi. 9 9>e "ternai ^alt'e* sc ili cet circumcisio spiritualis, que est deposicio cogita- cionis et affeccionis superflue, de qua apostolus Rom. secundo dicit, quod in abscondito habet Judeus circumcisionem cordis in spiritu, non litera et Col. secundo: in Cristo circumcisi estis cir- 20 c\imcisione non manu facta. unde Lincolniensis, cum discipulus scripture audit de circumcisione dictum ad Abraham, quod erit perpetuum in carne eius et semine ipsius in fedus eternum, statim per pre- dictas regulas intelligit 'actum circumcisionis aliquod 25 nostre salutis designare' et nichilominus literalem cir- cumcisionem preceptam esse', statimque investigat ex 2 A l in marg. miniavit Ca m 2Q m B C CD in marg. C a m 2 8 m 7 faciant CD 22 discipulus CD, corr. in fine B c , in marg. addidit B^ lus. ^//discipulus legi voluit discipulis A 24 scilicet (lima siiblatum) per A 25 ali- quid B C C ad D 3 cf. supra pag. 105, ubi JW viam procedendl indicat v. 1} 5 v. 29 9 v. 15 18 v. 29 20 v. ii 21 de Lincolniensi cf. quae modo (pag. 13523) dixi Cap.xxiX] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE I 45 aliis scripture locis, quid significant literalis circum- ooc cisio ||. et cum tota scriptura signat fidem et mores, God, faith, ymmo ipsum deum principalius quam quidquam aliud, contents of Holy statim cognoscit, cui circumcisioni tribui debet eternitas s et cessabit omnis scripture calumpnia, quia Ps. centesimo undevicesimo dicitur: tune non confundar, cum perspexero in omnibus mandatis tuis. tali, in- quam , scripture discipulo occurrit illud Jer. quarto: circumcidimini domino et auferte prepucia 10 cordium vestrorum, et Jer. nono: omnis domus Israel incircumcisi sunt corde, et Deut. decimo docet Moyses tarn quam finem ritus sensibilis: circum- cidite, inquid, prepucium cordis vestri. ex quibus verbis colligitur, quod omnis circumcisio The ci,-cum- , . .. . . ... . . , . . , cision of th 15 literalis est gracia circumcisioms spintualis signande, heart alone quam deus preponderat. precipucio vel precisio igitur w ' ll fo, e superfluitatis peccati a corde, i. e., mente intelligi debet perpetua et in omni circumcisione literali principaliter precepta, iuxta modum loquendi prophete Ezech. un- 20 decimo: auferam cor lapideum de carne eorum, et dabo eis cor carneum, ubi per membrum corporale significari debet animus evacuatus ab induracione in malo et gracia mollificatus, i. e., factus tractabilis et capax doctrine domini per obedienciam et legis impressionem. 25 non igitur falsificatur scriptura sacra per rudem et inertem 2 A 2 in tnarg. infer, fol. ioo b : de circumcisione lex, quo- modo est intelligenda, in tnarg. super, (fol. ioo c ) : non perpetue est servanda circumcisio carnalis 3 qudquam super- scripto i A quidquid CD 5 quia ps. centesimo un- devicesimo dicitur: tune non confundar, cum perspexero om. C, add. in tnarg. C 3 CXVIII codd. 7 prospexero B c 10 nono supplevi ex auctoritate Scriptitrae Sacrae 8 in lacuna snpplevit B 2 lacuna B C CD \ l incircum- cisi B c , expnncto in A circumcisi C; D, sed in snper- scripsit aliquis 16 precipucio AC percipiicio (?percipi icio) B c precipucio (lima sublatitm), sequitur locus rasns, Him precisio igitur etc. D, qui (cum C) vel omisit 17 i. e. AB C et CD 5 v. 6 8 v. 4 10 v. 26 ll v. 16 16 precipucio (?) vox a librario deformata,fortasseprecipicio, quod hie pro prolapsio sutnitur 19 v. 19 Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 1O 146 JOHANNIS WYCLIF [_Ca P .xxix conceptum, quo concipitur, deum auferre primum mem- brum corporeum et transformare illud a saxeo corporali in carneum. correspondenter non debet intelligi, quod proved from actus circumcisionis literalis vel passio vel prepucii cor- thc history of the Jews porahs ablati habicio debet esse perpetua, cum muheres 5 numquam circumcise sunt taliter, nee aliquis ante tempus Abrahe nee in fans pro cursu circumcision is car- nalis ante octo dies, ut patet Gen. septimo decimo. ymmo extra Egiptum multi fideles tune manserant in- circumcisi , ut meminit scriptura Ex. quarto de filio 10 Moysi, quern mater eius circumcidit cum petra acutissima in stabulo ob timorem percussionis ab angelo. et forte alius films fuit incircumcisus sicut dornus Loth, domus lob et multi filii Israel in Egipto, et post trans- itum maris rubri quadraginta annis in deserto dicitur 15 Jos. quinto, quod remanserant incircumcisi, et multi interim mortui sunt salvati, quia aliter deus non autorizaret omissionem circumcisionis. nee fuit de essencia circumcisionis culter lapideus, cum solum Ex. quarto et Jos. quinto memini istam formam, forte propter 20 maiorem penam reis adultis infligendam, vel aliud misterium. et post diem iudicii in patria perpetuo de- erit talis circumcisio, sicut perpetuo defuit in lob et pluri populo salvato. circumcisio itaque spiritualis perpetua est unicuique 25 3 A l in inarg. super, cum sig. tnarg. adnotavit multi salvandi eciam in le(ge) \e(tere) non sunt circumcisi corporaliter 5 C l in tnarg. notavit Amen: pallida nianus, quae eadein ac B l in codice Bodleiano esse videtnr 6 aliqui B c aliquis C, in correctura A aliquid D 1O 4 om. D, addidit in tnarg. D l , sed pal lore decoloratum vix legi potest 17 sunt om. A, snperscripsit A l 18 nee fuit A 2 in inarg. non fuit A in tcxtit 19 essencia correxit D culter A 2 in tnarg. cultus superscripto ter. ut culter efficiatnr A is ha in textu 25 A 1 (? A z ; utritts correctoris haec glossa et seqi4entes fere decent sini, diiudicare nequeo) in tnarg. infer, cum sig. inarg.: Circumcisio spiritualis est necessaria cuilibet salvando 5 habicio = actus habcndi, habitus 8 v. 12 16 v. 4 / 20 v. 25 v. 2 Ca P .xxiX] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE I47 salvando de necessitate salutis, sicut cuiuslibet iudici- There is no alis vel ceremonialis significacio moralis est vel in effectu without circum- vel fructu saltern secundum speciem perpetua. " s> heart "" et sic potest perpetuum utrobique in scriptura in- 5 telligi proprie pro illo, quod caret fine, unde regula Lincolniensis est, quod, 'sicut in humanis scienciis pre- dicata, que sunt forme specificantes subiecta, sepe attri- buuntur subiectis non pro ipsis, sed pro suis signatis, sic in divina sciencia predicata attribuuntur rebus non 10 pro se ipsis, sed pro rebus, quas ultra principalius signant'. et patet, quomodo subiectum, quod est sabbatum, od circumcisio vel ritus alius ad literam | temporalis, dum recipit in scriptura formam perpetuitatis, debet intelligi 15 mistice ad sensum equivocum. et patet, quomodo dictum in Deut. debet intelligi: ille autem permanet in verbis legis, qui observat sentenciam legiferi. et sic est de omni, qui facit sensum legis pro loco et tempore, ut deus ipsum diffinit. 20 prefinivit autem deus, legalia legis esse temporalia The jewish terminanda. aliter enim non diceret per os Ysaie, quod ^ orm p c ,l h cult odivit holocaustomata, victimas, sacrifi.cia, neomenias, sabbata et solempnitates alias, cum, quidquid quis oderit, wit finiri. nee potest fingi, scrip- ts turam solum intelligere, quod deus odivit solum pec- l salvanda D iudicialis vel om. C, add. in marg. C 2 , qui cuiuslibet iudicialis vel cerimonialis legit cerimo- nialis vel iudicialis D, sed lineolis superset', transposita in iudicialis vel cerimonialis 4 A 1 (vel A 2 , cf.pag. 14625; iam hinc non testabor) in marg. : perpetuum , quomodo capitur in scriptura 5 A 1 in marg.: nota 7 sub- stancia (sba) D, sed D 5 in marg. emendavit addito subiecta 20 A l in m'arg. super, cum sig. marg: addidit deus odivit holocaustomata. victimas etc. in signum, quia cessare debent quoad actus corporales 22 holocausta CD, vocem ex arbitrio uterque mutavit 23 solempnitates C; in loco raso sup- pletnrn A festivitates B C D 6 hanc 'regulam' Roberti conferre non potui cad em de causa, qua supra I pag. j8 usus sum 16 26,6; jOioSqq.; jj 9 21 Jes. 615; in; 14! 66 3 10' I 4 8 JOHAXSIS WYCLIF [Cap.xxix cata commissa in istis observanciis, volendo, illas esse perpetuas, sed rite celebratas, quia autores novi testa- menti paris autoritatis cum autoribus antiqui decent, quod dicte figure debent cessare ad literam. et osten- ditur racione multiplici. 5 ideo ex collacione plena scripturarum cum racionis concordia patet, quod talia figuralia debent cessare ad literam, sicut dicit Oseas. The conception nee moveat, quod diu post tempus Ysaie observata of time upheld ' . .. . ... 6y the prophets sunt mcritone dicta legalia, quia ille propheta precipue re locutus est more prophete veritates propheticas, ut omnes preterite vel future sunt deo presentes. aliter enim non diceret: puer natus est nobis, et ita de aliis, que prophetavit de Cristo. sicut igitur deus eternaliter voluit, dicta legalia cessare pro suo tempore, sic eternaliter i= odivit observantes dicta legalia ultra tempus eterno consilio prefmitum, quia sic incurreret malediccionem ex prevaricacione sentencie legis, cum ultra tempus sta- tutum non habet tale iudiciale legis vigorem. ideo ipsum tune observans non servat legem, sed eius oppo- 2 c situm. The ethical im- sed pro cessacione circumcisionis notandum, quod P Testnne'nt ?i* circumcisio camalis fuit amputacio extremitatis pellis fi)"a"r'eminde>- V ' r 8 e virilis, quam doctores dicunt preceptam Hebreis of Adam's fail ex causa multiplici. primo, ad faciendum eos religiose 2 = recolere de prevaricacione primi hominis, cuius penalis rebellio carnis ad spiritum primo monstrata est in mo- cione inordinata membrorum genitalium, ut innuitur 6 collacione C, ceteri breviatnra qnadam pro collacione iituntur, quae illius aetatis non propria est: collee. colloe: archetypi scriptionem non intellexisse videntnr 12 due (lin. delet.) deo A 16 legalia otn. B c 17 preteritum AC 22 A 1 in tnarg. infer, cum sig. marg.: quare fuit precepta circum- cisio in \z(ge) \efterej D 5 in marg.: nota multiplicem cau- sam circumcisionis 21 ad C; A 1 in marg. in B C D, expitnctnm A in textti mocione B C CD , A 1 in marg. occasione expnnctnm A in textti 8 cf. Hos. 2 a sqq. 1 1 cf. supra II pag. 108 109- 13 cf.Jes. 9 6 Cap.xxiX] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE ! 49 Gen. tercio. per ablacionem itaque pellis mobilis et ample laxate figuratum est eis, quod recolentes de patris prevaricacione debent in actu procreacionis se temperare* ne coeant superfine sive illicite, sed in legitimo matri- s monio gracia prolis procreande. secunda causa fuit, deus voluit, signum esse inter i>) a bond of ipsum et populum peculiarem, de quo voluit carnem tween God and assumere, propter quod signum et ilia incarnacio no- taretur et fidelis suus occisus in bello ab infidelibus 10 distingweretur. unde ilia porcio fuit quasi anulus, quo verum populum sui generis subarravit. ex quibus patet, quod superfluum foret, modo cristianum circumcidi, turn quia lapsa est Cristi incarnacio, quam figurat, turn eciam, quia ex judeis et gentibus tamquam ex circum- 15 cisione et prepucio factus est unus populus et una ecr clesia per connectenteui lapidem angularem. et hec racio, quare ritus judaici, per quos signaretur divisio Judeorum a gentibus, erant prohibiti, ut patet Gal. se- oia cundo. unde || credo, quod variacio omnium rituum in 20 cristianismo, per quos datur scandalum unionis fidelium, racionabiliter est tollenda. tercia causa est, ut pateat obediencia sponso ec- c ) an obligation clesie in membro tarn penaliter absciso et tante morali- H tatis prenostico. constat quidem, quod nervi tactus in 25 virga tarn sensibiliter sunt perplexi, quod necesse est, ut dolor sensibilis causetur in solucione tante continui- tatis. unde Gen. tricesimo quarto legitur, quod Symeon et Levi irruerunt in Emor Sichem et populum eorum circumcises et hoc die tercio, quando 3 est gravissimus dolor wlnerum. signat autem mistice membrum genitale potenciam operativam, cum qua sponsa Cristi gigneret cum sponso filios ecclesie. 2 amplius B c figuratum e.st C, in marg. A l sig- natur B C D, expunctitm in textu A 3 procreacionis corr. A 19 A 1 in marg. super, adnoiavit causa circum- cisionis carnalis. supra hoc ad dexteram: et contra luxuriam l v . 7; 10; 12 11 subarravit a sub et arrha snmi- tur pro pignore obligare 18 v. 12 sqq. * 24 pre- nosticus adi. a praenosco = praesciens 27 v. 25 150 JOHANXIS WYCLIF \Cap.xxix que potencia habet prepucium, quia laxam et largam potenciam, qua potest peccare. cuius potencie actus prepucialis, nisi fuerit precisus, fornicatur anima cum diabolo. omne enim peccatum ecclesie includitur in adulterio spirituali, ut patet Jer., et hinc scripture s signanter precipiunt, potencias animi circumcidi. nam mediante eadem potencia, qua cristianus potest peccare, potest eciam mereri, sicut mediante eodem membro, quo potest fornicari, potest meritorie procreare. ideo, ne potencia, qua homo potest peccare, sit potencia ad pec- 10 candum, necesse est, auferre cordis prepucium. nam quod quis potest peccare, est pure a deo, sed quod sit potencia ad peccandum, est superfluitas humana, quam deordinacionem oportet auferre tamquam prepucium. d) a baragainst duas autem alias causas circumcisionis assignant 15 catholici, prima ad refrenandum Hebreos pronos ad libi- dinem, ne fornicantes conformiter ad gentes ex illo peccato punitas conformiter puniantur. ex illo namque peccato paulo ante precessit diluvium, ex illo peccato propinquius eciam processit subversioSodome etGomorre, 20 ut patet Gen. sexto et duodevicesimo capitulis. unde non obstante ilia premunicione tarn pie tradita forni- cati sunt filii Israel cum Moabitidis ad confusionem non modicam gentis sue, ut patet Num. vicesimo quinto. ymmo tribus Beniamyn pene ad sui destruccionem 25 cognovit uxorem levite, ut patet Judic. undevicesimo et infra, quando igitur adfuit tempus, in quo invaluit ' hoc peccatum, et quando viguit fides in Abraham, de quo Cristus carnem assumeret, data fuit circumcisio 5 spiritali B C D inter Jerem. el et lacnnam ex- itibent CD 10 D 2 in marg. glossavit prepucia cordis detent circumcidi 15 assignant circumcisionis A, sed lineolis super scr. verba transposila sunt 19 et (ex- pnnctnm) peccato A autem peccato B c eciam peccato D 3 prepucialis adi. a praepiicium 5 cf. Jer. 132027 2\ v. 2 v. jo; cf. ibid. i}ij; 19 j sqq. 24 v. i 2 J6 v. 22 sqq.; cf. v. ij z~ 20; 35 sqq. Cap.xxix^ DE VEEITATE SACRAE SCRIPTURAE I5 I peculiar! dei populo ad medelam, quia ut declinet a malo et faciat bonum. secunda causa ponitur ad destruendum ydolatriam e) and against futuram de Priapo, quern referunt habuisse virgam s grandem, erectam continue priapismo. unde infideles femine coluerunt eum ut deum ortorum et in nomine suo coluerunt ydola, varia sacrificia ymolantes, ut patet primo Reg. quinto decimo et secundo Paralip. quinto decimo, ubi dicitur, quod Maacha, mater Ase regis, deposita 10 est ex imperio eo, quod fecisset in Into simulacrum Priapi. mulieres autem prone erant ad hanc ydolatriam, ut innuitur Jer. septimo et quadragesimo quarto de ymolacione regine celi, que luna dicitur, que est autrix humidorum, sicut noverant naturales. 15 unde, ut fideles detestarentur turpitudinem, que post Ci lapsum patuit in hoc membro, acceperunt Judei circum- cisionis signaculum. et sic valuit eis circumcisio ad hec quinque, scilicet ut sit signum distinccius signans ib fidem crescentem, || quam significarunt signa ipsam pre- 20 cedencia. secundo, ut sit sacramentum signans complecius delecionem originalis peccati, quam prius signaverat nuda fides. tercio significat moraliter observanciarn castitatis. 25 quarto allegorice signal purgacionem futuram per effusionem sangwinis mundissimi in circumcisione domini nostri Jesu Cristi. et quinto anagogice significat deposicionem corrup- cionis carnis et sangwinis in resurreccione. 4 A l /;/ rnarg.: nota de Priapo 11 autem oni. B c 16 hebrei B C C 17 B* in marg. addidit: hie notatur, quod circumcisio valuit ad hec quinque. scilicet ut sit signum A. ' in marg. inferiore aim sig. marg.: Circumcisio. ad que valuit Judeis 19 A 1 in marg. super.: cause cessacionis legalium 28 corruptibilitatis. B c CD 4 Priapus nomen deitatis ciiinsdam valde obscoenae et hortornm praesidis 5 priapismus est morbns virgae viri- lis, cum Veneris appetitu in longititdinem et in circulutn in- tumescit 8 v. i} II. Chron. 1^16 10 lutum *= argilla, creta, qua fignli nttintur 12 v. 18 v.22; 26; ij 152 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxix The literal dr- et patet, quod nos non debemus hodie carnaliter, cumcision ..... . . , . comes to per/ec- sed spiritualiter circumcidi. namque ipsa circumcisio 'cumcisiono/t/ie primo omnium significat allegorice fidem Cristi. cum heart igitur ilia nobis preteriit, cur debemus infideliter, servi- liter et penaliter circumcidi? unde Gal. quinto: si 5 circumcidimini, Cristus vobis nichil proderit> quia, ut arguit, per idem cristiani obligarentur ad omnes ceremonias veteris testamenti. causa autem precipua huius cessacionis videtur fidei adventus Cristi et com- plete redempcionis facte per ipsum, interna roboracio 10 viatorum succincte currencium viam ad celum, expedita preparacio et variacionis cristiane excellenter supra ritum judaicum insinuacio. nam facilius, expressius et fundabilius est, aquam baptizmatis significare graciam domini Jesu Cristi, quam sangwinem circumcisionis, quia 15 a Cristo mortuo et redempcioni humani generis consu- mato fluxerunt sangwis et aqua, ut patet Job. undevi- cesimo et Ephes. quinto, sic, quod aqua significet sanati per sangwinem ultimam locionem. unde aqua significat sapienciam et graciam creberime in scriptura. sangwis 20 autem circumcisionis Cristi effusus in sua infancia non fuit nisi arre redempcionis, quibus aqua post sangwinem passionis multiplicem dedit ultimum complementum. its temporal nec ex istis sequitur circumcisionis dampnacio, sed meaning e ffi cac i e approbacio, cum fuit particularis medicina tarn- 25 quam flebotomia pro persona ecclesie sananda, baptizmus autem pro ipsa secundum plurimum complete sanata mundanda. 9 cessacionis usque ad complete otn. C, add. in marg. C' 2 21 A 1 in marg. notavit Cristi circumcisio infancia lineae in marg. adscripsit D { 24 B^ in marg. notavit hie notatur. quod circumcisio erat tamquam particularis medicina. tamquam fleobotimacio (!) pro persona ecclesie sananda. baptis- mus etc. patet. quod sacramenta antique legis antecedentis fecerunt graciam in predestinatis. cum per eorum accepcionem deus habuit patres gratos ad beatitudinem pro suo tempore 5 v. 2 17 v. 34 18 v. 26 22 arra proprie id, quod dan solet ad conjirmationem contracttts, nuptiale pigmts 26 flebotomia cum per eorum accepcionem deus habuit patres gratos s ad beatitudinem pro suo tempore, non quod sacramentum tale agat graciam vel inmediate faciat, sicut caliditas caliditatem, sed facit occasionaliter ex gracia dei, ut ipse rite circumcisis det graciam, sicut domino promittente ex pura gracia, quod cuicunque illariter facienti pure de- to bitum dabit premium, tune illare servicium Petri facit eum occasionaliter premiari. diversitas autem est, cum sacramenta legis veteris innuerunt premium de longin- quo. sacramenta autem nostra sunt efficaciora, cum sint signa finalis premii plus propinque, cum oportuit, omnes ts patres veteris testamenti expectare completam suam sanacionem ex merito Jesu Cristi, sic, quod impossibile fuit, aliquem peccantem sanari spiritualiter nisi in fide, spe et amore huius ultime medicine, ipsa enim sola Without meretur generalem apercionem ianue, et alie merentur chnsfsmtrH 20 particulares aperciones ianue, mediante complecione """" MSS " wrf i c illius. unde, licet patriarche meruerunt, || quod ianua aperiatur eis pro suo tempore, oportuit tamen, eos ex- pectare futuram per necessariam medicinam, in qua com- pleta oportuit, eos ante introitum beatitudinis spiritualiter i A [ in marg. inf. ami signo inarg. : utrum sacramenta legis veteris dederunt graciam 8 circumcisus habet C circumcisus debet B C D 9 quod AB C ut CD 11 A 1 in marg. infer, cum sig. marg.: Sacramentorum nove legis virtus B* in marg. iteravit diversitas autem est, cum sacramenta veteris legis meruerunt premium de longinquo. sacramenta autem nove legis sunt efficaciora. cum sint signa finalis premii diversita ans est C in textu, sanavit C l in marg. 12 meruerunt B C DC 13 nostri (expunctntn et linea sublatuni) nostra A 2\ A 2 in supremo folio roi c . . . pcra (? pulchra) de sequela Cristi. quae antecede- bant. abscissa; panlo infra A ' notavit arguitur, quia Cristus est circumcisus. ergo et nos. qui tenemur ipsum sequi 9 illariter pro hilariter servatio, circumcisio carnalis, esus sanguinis proJiibitio 12 sacramenta legis veteris scil. sabbathi 20 apercio actus aperiendi 154 JOHANNIS WYCLIF [C a p.xxix baptizari. ilia autem est nobis preterita et sic filiis regni pro tempore legis gracie effectuosius preparata. Does the imita- secundo principaliter arguitur per hoc, quod debemus lion of Christ . _ . ., ... require the Old sequi Cnstum in omnibus, cum igitur ipse circum- T< c S ii"n"hion? r cisus est octavo die, Luc. secundo, et baptizatus est s quasi anno tricesimo, Luc. tercio, videtur, quod omnes cristiani debent observare circumcisionem carnalem. si enim sufficeret, observare circumcisionem moralem vel spiritualem, tune non oportuit, Abraham vel aliquem Judeum, ymmo nee Cristum carnaliter circumcidi, et per 10 consequens nee observari ritum aliquem, nee facere ali- Reiigion is the Q uern actum extrinsecum, cum religio per se consistit life of the soul j n an j mO) quod nedum dampnaret legem veterem, sed impugnaret ritus ecclesie hodierne. hie dicitur, quod verum assumitur. 15 unde alias exposui tres conclusiones in ista materia. 2 effectuosius corr. in fine B C D effectualius C 3 A y in marg.: Contra dicta 6 A** in marg.: arguitur sequela Cristi 8 carnalem (expnnctum) moralem A 9 non AB C C enim D 11 observare B C C 15 A* (vel A V in marg. notavit nota tres conclusiones . prima 26 ilia B C C 5 v. 21 6 v. 21 12 cf. qi4ae similem in modum de verae relig. notione disptitat De Civ. Dom. Ill cap. II Pag. 21 fol. 8 d : cum in illorum (mandatonim del) observancia stat tota religionis perfeccio; et paulo infra : nee in vestimentonim varietate nee in corporali observancia nee in voto ad ista stat habitus religionis, cum sit subiective in anima, sed quoad cnltitin anime sqq. 16 quein locum libronttn eorum, quos ante /nine tractatnin scripsit, JW hie respiciat, pantni liqitet; fortasse ea in mente habet, qnae De Civ. Dom. Ill cap. II pag. i} de religione CJiristi et traditionibus /in main's disputat; cf.ibid. cap. IV fol. 2O b : oportet, omnem ovem salvandam primnm pastorein seqiti; et panlo infra fol. 20 c : potest demonstrari ex hoc, quod vita Christi est exemplar et fnndanirntnin, sine quo fnndante et exernplante non potest esse christiani conversacio virtuosa S( J ( l-i c f- etiatn Polem. Works, tibi frequenter de sequela Christi disputat, pag. 346; 349 (De Oratione et Eccl. Pnrg.) ; pag. 608 (Crnciata); pag. 777 (De Trip/. Vinculo Am.); pag. 672; 674 (De Christo et Sno Adv. AnticJir.); pag. 290 Cap.xxiX] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE . 155 prima, necesse est, omnem cristianum salvandum sequi AH men are , , - ... . field to follow Cnstum in omni ems vita laudabili, et cle quanto pro- Christ's pinquius sive similius, de tanto perfeccius. nam Job. tercio decimo dicit Cristus: exemplum dedi vobis, 3 ut, quemadmodum ego feci vobis, et vos faciatis. nee potest fingi, quod unico cristiano vel in uno genere operum fuit exemplar, quin per idem cuilibet et in omni. aliter enim non foret universale et completum principium sui generis, quod esset nimis blasfemum, cum sol spiri- 10 tualis sit complecior ad vivificandum et illuminandum universitatem, sibi spiritualiter subiectam, quam sol cor- poralis ad illustrandum suam regionem. sed sol corporalis sufficit in omnia dicta opera quoad universitatem suam corpoream, igitur multo magis sol iusticie quoad suam. 15 unde signanter dicitur Job. octavo: ego sum lux mundi, et subiungitur: qui sequitur me, non am- bulat in tenebris, cum Job. primo dicitur de ilia luce vera, quod illuminat omnem hominem, venientem in hunc mundum. 20 secundo confirmatur per illud prima Job. secundo, ubi spiritus sanctus sic loquitur in Johanne: qui dicit, se in Cristo manere, debet, sicut Cristus ambu- lavit, et ipse ambulare. ubi patet, si volumus beati- tudinis Cristi esse participes, oportet, nos vivere sibi as He leads to 25 conformiter. et ideo precipit tarn sepe in ewangelio suis apostolis, sequi ipsum, et apostolus prima Cor. un- decimo precipit suis discipulis: imitatores mei estote sicut ego Cristi, per hoc innuens, quod subditus debet precise de tanto sequi pastorem suum, de quanto ipse 4 vobis om. A, add. in marg. A 1 9 nim B c , quae scquebantur, erasa 17 1 B C C quinto D; A, sed A 1 in marg. emendavit 1 20 A* in marg.:, confirmatur 26 s (expnnctiim) apostolis A (Piirgatorium Sectae Christi) ; pctg. j6j (De Diabolo et Membris eins) 4 v. fj 15 v. 12 ' 17 v. 9 20 v. 6 6 v. i 156 JOHANNIS WYCLIF sequitur Cristum Jesum. nam aliter deviaret per viam diaboli. et hec racio, quare oportet, prelates esse clericos et propinquius ac striccius quam laicos sequi Cristum. tercio confirmatur ex illo prima Pet. secundo: Cristus passus est pro nobis, nobis relinquens 5 exemplum, ut sequamini vestigia eius. si igitur Cristus venit redimere genus humanum et docere ipsum tamquam magister optimus tarn opere quam sermone, per quam viam pergeret ad celum, quis dubitat, quin frustrans finem et postponens doctrinam tanti doctoris 10 incidit in contemptum? si igitur ipse docuit nos artem expugnandi hostes ecclesie, || quis nisi proditor suus foi. plus attenderet ad ritum seculi vel alium modum ad- venticium et introductum, quam ad doctrinam suam tarn salutiferam, tam facilem diligentibus et iocundam? 15 The more like secunda autem pars ex hoc evidet, quod, de quanto Christ, the more . ... ' virtuous are the vita cnstiam est Cristo propinquior. de tanto est vir- f aithftd tuosior. et patet corellarie, quod declinacio a religione Cristiana ex hoc oritur, quod nimis attenditur ad multos 20 magistros, Cristo contraries, doctrina ac sequela magistri et ducis optimi pretermissa. quando enim excomuni- camus, contendimus vel actus vocatos ecclesiasticos facimus, plus attendimus ad tradiciones noverce, proditorie introductas, quam ad facta et ewangelium Jesu Cristi, in 25 tantum, quod multando et puniendo subditos obliviscimur illud Joh. quinto decimo tamquam hereticum: sine me nichil potestis fa cere. 3 laicos om. B c , lineae adscripsit B 3 et in margine B l 4 A' 2 in marg.: confirmatur I inter lineas add. A, otni- semnt B C C 12 A- in supremo folio (ioi d ) notavit de sequela Cristi C l in marg.: nota esse (pnnctis subscripfis stiblatum) nisi D 13 D 5 in marg.: nota 14 tam om. B c 26 obliviscimur corr. D obliviscuntur C 4 v. 21 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 157 secunda conclusio: quidquid Cristus operatus est divinitus sive humanitus, est exemplar cuilibet cristiano ad sensum catholicum, quomodo debeat sequi ipsum. omnia enim opera Cristi sonant in fidem et caritatem, s sed in istis oportet, nos sequi ducem nostrum, igitur et cetera. et hec racio, quare oportet, omnem cristianum et The imitation specialiter sacerdotem esse theologum ad eliciendum utcmi "and the debite tales sensus. aliqua enim opera Cristi debemus sp " lt 10 servare ad literam et aliqua ad sensum allegoricum vel moralem, cum ipse congregavit in congerie suorum operum unione subtili principia omnium virtutum ec- clesie, ut dixi octavo decimo cap. libri quinti. et hinc dicit beatus Augustinus in De Vera Religione vicesimo 15 sexto cap.: 'non', inquid, 'ullum peccatum committi potest, nisi dum appetuntur ea, que Cristus contempsit, aut fugiuntur, que ille sustinuit. tota itaque vita eius in terris per hominem, quern suscipere dignatus est, disci- plina nobis morum fuit'. et beatus Gregorius Omelia 20 octava dicit, quod 'omnis Cristi accio est nostra in- struccio'. et sic loquitur: 'redemptor noster omne, quod per mortale corpus hie gesserit, nobis in exemplo pre- buit, ut pro nostrarum virium modulo eius vestigia se- quentes inoffenso pede presentis vite carpamus viam. 25 ipse enim supponitur esse coraula absolute necessarie presuppositus ad instruendum totum ordinem cristianum. ideo necesse est, quemcunque posteriorem istius ordinis i A 1 D" 3 in marg.: secunda conclusio 4 omnia con'. A 7 hec racio B c , sed B 2 superscripsit est 12 omnium virtutum om. B c , lineae adscr. B 2 13 D 5 in marg. : nota Augustinum 14 XXVI scripsi cum Mau- rinis 29 libri cuncti 16 contempsit corr. ex con- tempserit D 17 B 2 in marg:: nota 20 octava B^ postmodum in lacuna addidit lacuna ACD 21 inter et et sic libri omnes lacnnam exhibent 22 gessit B C CD 23 per D 25 necessano B C D 13 cf. De Civ. Dom. Ill (libnnn qnintum Sumtnae) cap. XVIII pag. JH 15 cf. Opp. torn. I 96 j 19 cf. supra I pag. 89 23 modulus dim. a modus = mensura,. qua homines res metiuntur 25 coraula = iocularius 158 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxix attendere ad pedes precedencium et necessario ad do- minum Jesum Cristum, ut sit armonia tarn in extensione quam in successione sancte matris ecclesie. Christ's life, a et hec racio, quare vita Cristi tamquam comunissima ^"""hUffis'a" et toti ecclesie notissima supra verticem moncium posita 5 es ^ ' n sco l' s > * n sermonibus atque ecclesiis omni generi hominum detegenda, cum sit ignis congregans fideles ad expugnandum hostes ingressos terram ecclesie, ignis, dico, instruens, illuminans et accendens. unde beatus Dionisius cap. tercio De Ecclesiastica lerarchia: 'oportet', 10 inquid, 'nos, si earn, que ad ipsam || est, appetimus foi.io 2 a comunionem ad divinissimam ipsius secundum carnem vitam respicere et ea, que ad ipsam assimilacione sacre impeccabilitatis in diformem et inmaculatum habitum recurrere'. super quo Lincolniensis: 'oportet enim, nos, is si ad- Cristum appetimus, comunionem, hoc est, cum ipso et membris eius, per fidem et caritatem et harum opera- ciones unionem respicere seu intendere ad divinissimam eius unionem secundum carnem, i. e., secundum hominem, hoc est, ad eius divinissimam conversacionem, in qua 20 cum hominibus conversatus est, et, per earn assimila- cionem in sacra impeccabilitate ad vitam Jesu, ad diformem et inmacuiatum habitum recurrere'. et non 8 ecclesie corr. A 11 A^ in marg. inf.folii ioi tiscd decimo et apostoli Gal. quinto, quod debemus servare libertatem nostre semite et non ceremoniis veteribus 6 in omiserunt D; A, sed superscripsit A 1 vel prim a manus intendere B c l A 2 in margins superiore addidit cum sig. marginali: necesse est, ecclesiam sanctam per theologos regulari 18 A 1 in marg.: nota A 3 in marg. inf. cum sig. marg.: ad circumcisionem. quare nos non obligamur 26 hec racio B c , sed adscripsit B* est /;; margine 28 sermonibus D 17 cf. supra pag. 75$ 19 cf. supra capt XXVIII pag. 116 sqq. 25 velocitari = accelerare, maturare 160 JOHANNIS WYCLIF \cp.xxix pregravari. idem ergo esset, nos carnaliter circumcidi et innuere, Cristum adhuc non consumasse legalia legis veteris, quod est contra scripturam, Job. nono decimo, qua dicitur: consumatum est. taliter itaque arguentes falluntur ex fallacia consequentis: ecclesia debet circum- 5 cidi ad literam, nos sumus ecclesia, igitur et nos hoc debemus. nos debemus servare circumcisionem, quia spiritualem, carnalis circumcisio est aliqua circumcisio, ergo debemus servare illam. medicus precipit accipere istius generis medicinam, hec medicina, dissona michi 10 in specie et quantitate, est istius generis medicina, igitur debeo istam accipere. oportet igitur, ecclesiam instrui in regulis scripture per theologos, tollentes fallacias sophistarum, ut in primo argumento: si sufficit, observare circumcisionem spiritu- 15 alem, igitur non j; oportuit, Abraham vel Cristum earn a- foi. liter circumcidi. diversis enim pacientibus complexio- natis et medentibus competunt dispares medicine, quarum particulares applicaciones oportet theologum per scrip- turas discutere. 20 Woridiiness is tercia conclusio, quam diffuse sepe exposui, hec est: equally fatal/or , , . . . . the priest and pro omni statu ccclesie, sed precipue tempore legis gracie, necesse est, sacerdotes mundum relinquere et ad statum innocencie inclinare. patet ex hoc, quod mundi adhesio maxime et per 25 se distrahit a beatitudine. neque enim est beatitudini compossibilis neque media vel via ad beatitudinem ac- quirendam. voco autem adhesionem ad seculum solici- 8 vel (expunctum) circumcisio A est aliqua circum- cisio om. B c , sed in marg. B' 2 add. est. omissis aliqua circum- cisio ll et A, sed idem compendium commune super e perperatn scripsit 13 reg (linea snblatnm) ecclesiam A 21 A 2 in tnarg. super, cum sig. marg. notavit noui de pau- pertate cleri et contra fucos idem sine sig. marg. in marg.: tercia conclusio 3 v. jo 21 conclusio Jiaec inter omnes, qnas in libris stiis defendit, fere notissima est; Iiac de causa locos, itbi de ilia est disputatio, afferre meum non esse videtnr DE VERITATE SACEAE SCEIPTURAE 161 tudinem preternecessariam circa temporalia pro acqui- renda beatitudine vel captandis mediis ad eandem. in ista autem sentencia sunt quotlibet fuci sophistici, Reasons, why . , , , . temporal riches ut unus dicit, quod necesse est, prelatos ecclesie propter ,,,_ v be held 5 honorem status habere copiam terrenorum. alius dicit, by "' quod oportet, eum habere copiose divicias propter inimi- cos ecclesie destruendos. et tercius, quod oportet, ewangelizantes pasci paracius, laucius et copiosius propter officium ecclesie peragendum. 10 et quando allegatur, quod conversacio Cristi destruit omnia ista quantum ad conversacionem clerici secularem, negatur, quod Cristus fuit pauperrimus, cum sit absolute necessario summe dives. secundo dicitur, quod status vivendi proprietarie in is mundi prosperitate est perfeccior atque securior quam vita exproprietaria in ewangelica paupertate. tercio dicitur, quod status pauper fuit in tempore Cristi perfeccior, sed modo est propter variacionem tem- poris e converse. licet autem omnes hos fucos sepe destruxeram, tamen breviter dicam contra quodlibet unum verbum. nam contra primum dicit Augustinus super illo Ps. sexagesimi noni: infixus sum in limo profundi, et non est substancia, quomodo Cristus loquitur de in- 25 carnacione sua, qua humanitus pauper infixus est, cum non habet modo mundano substanciam, hoc est divicias,. igitur, inquid, 'paupertatem suam volens nobis dominus coinendare fortasse dixit: non est substancia', et se- 7 destruedos compendia omisso B c 13 si (linea transv. sublatum) dives A 17 paupertatis in fine corr. B c pauper CD fuit erasum B c , in marg. addidit B" 19 e 90 B C CD 23 68 codd. 3 et 20 fucus cf. supra pag. 702 20 sepe: cf. Opus Evang. I II cap. V pag. 14 sqq.; cf. etiam Of Prelatis (in Unpr. Engl. Works) cap. Ill pag. 60 sqq.; Trial, cap. XV pag. 297 sqq.; Dialogi cap. XXXVI pag. 84 sqq.; De Eccl. cap. IX pag. 188189 23 v. j cf. Aug. Opp. torn. 1 62 JOHANNIS WYCLIF quitur diffinicio Augustini sine formidine: 'ad summam enim paupertatem pervenit, quando forma servi se induit.' et quoad secundum dicit Augustinus De Ecclesiasticis Dogmatibus cap. tricesimo octavo: 'bonum est, facultates cum dispensacione erogare pauperibus, sed melius est, pro s intencione sequendi dominum semel donare et absoluta' solicitudine egere cum Cristo'. et quoad terciuvn dicit Augustinus super illo Ps. sexagesimo nono : ego sum pauper et dolens: 'corpus Cristi in hac terra pauper est et dolens, sed 10 sunt divites cristiani. prorsus si cristiani sunt, pau- peres sunt'. videamus igitur, si oportet, nos esse hodie cristianos, et sequens est, quod oportet, nos nunc esse pauperes, et eo necessarius, quo avaricia plus hodie in ecclesia in- 's valescit. aliter enim cessaret ecclesia orare, ut sufficeret, prospera mundi despicere. quamvis enim sufficiat cristiano paupertas spiritus, tarn en clerum oportet proprietatem temporalium non sophistice abdicare. unde j| Augustinus foi. super Ps. nonagesimum primum exponens illud: cadent 20 a latere tuo mille et decem millia a dextris tuis, A true notat primo, quomodo 'apostoli relinquentes omnia se- christian tnust disdain riches, quentcsque Cnstum in monbus sedebunt a latere suo ' did* es super universitatem sedum, iudicantes universitatem fi- delium secularium, statutorum a dextris iudicis, propter *s corporales elemosinas salvandorum'. secundo notat, quod omnes ubique terrarum in 2 enim omisii B c 3 D' 3 in marg.: nota Augu- stinum 4 37 codd. 5 est om. A, superscr. A l 6 absoluta corr. A absolutam C absolutum B c 9 68 codd. 19 so ce D in textu, sed D 3 in marg. Ire- I'iaturam ambiguam (? sompniate) solvit, addens sofistice A 2 in marg. super, adnotavit propter avariciam tradiderunt sacerdotes Cristum ad mortem 20 9O m codd. 22 inter relinquentes et omnia locus rasus D 26 salvand B c , in margine adscripsit prima manus orum 3 cf. Opp. torn. XVII 242} 8 cf. ibid. V 041 9 v.jo 19 cf. Opp. torn. VI 2/7 (Psal. XC Senno I) 20 Ps. 01 ^ DE VERITATE SACBAE SCBIPTURAE quocunque tempore vie sic perfecte mundana linquentes iudicabunt in die iudicii sic cum Cristo, cum Matth. un- devicesimo scribitur: si vis perfectus esse, vade et vende omnia, que habes etc. 'quid est', inquid, c si s vis perfectus esse? vis mecum iudicare et non iudicari'? ut promittitur Matth. undevicesimo. et sic principes ecclesie sic perfecti, a quocunque duodecim ventorum spiritus moti fuerint, sedebunt cum apostolis taliter iu- dicantes. sic enim dicit Paulus, qui non fuit de illis 10 duodecim, sicut fuit Scarioth, prima Cor. sexto, quod angelos iudicabunt. et tercio elicitur iste sensus, quod a latere Cristi cadet magna universitas, signata per mille, qui hunc statum perfeccionis ecclesie pretendebant. sed plures 15 pauperes ut decem millia cadent a statu imperfecto activorum, quos deus, ut dicitur Matth. vicesimo quinto, a dextris collocabit. et omnes isti sunt a meridiano demonic superati, sed illud non appropinquabit Cristo et ecclesie eius, que sunt Cristus. 20 ex istis videtur corellarie, quod principale opus a sacerdotis foret, detegere versucias istius demonii tarn sub opere quam sermone. nam secundum seriem scripture the ipsum demonium superabit multos sub figura ypocrisis et avaricie. unde, sicut apostoli tempore primitive ecclesie 25 laborarunt ad destruendum judaizantes quoad ritus le- gales, sic necesse est, hodie doctores catholicos laborare opere et sermone ad destruendum clericos secularizantes. l sint corr. ex sic D 2 ''cum'' addidi 3 scribitur om. B c 5 mecum et et corr. A 6 post Matth. lacunam exhibent AB C D om. C undevicesimo supplevi 12 iste om. B l 13 signa A, sed ta superscr. A 1 D 5 in marg. addidit nota 15 pauperes omiserunt B C CD 18 demonic om. D diabolo D** in marg. superadditi (expunctum) superati A 25 corolarie B c 26 doctores corr. A au tores D a u tores (expunctum) C, superscripsit C 2 doctores 2 v. 21 4 cf. Aug. Opp. torn. VI 217 6 v. 28 \o v. 2 130/15 respicit ad Ps. 913 16 v. jj sqq. 17 de termino demonio meridiano cf. quae supra udnotavi pag. ofj 24 cf. Act. 15 s sqq. 11* 1 64 JOHAXNIS WYCLIF \_c a p.xxix si a sacerdote principal! usque ad infimum omnes student fastui et avaricie, perdentes nomen officii et ordinis, in effectu oportet prosequi sub optentu martirii. nam sicut pontifices, scribe et pharizei tempore Cristi persecuti sunt eum, quia arguebat vicia eorum, sic hodie perse- 5 quntur servos Cristi istius officii. Christ had to assumptum patet ex processu evvangelii et ex con- condftnited fessione Jude, fratris Stephani, qui ostendit Helene crucem Cristi. ipse enim recepit responsum a patre suo Symeone, quod, quia Cristus arguebat seniores et pontifices, con- 10 dempnarunt eum in crucem. et ewangelium Job. un- decimo dicit, quod expedit Cristum mori, ne forte veniant Romani et tollant locum eorum et gentem. et cum sacerdotes tune rexerunt populum judaicum, patet, quod ipsi timuerunt ablacionem suorum 15 temporalium per manus secularium dominorum. ponti- fices quidem hoc consulerunt et complecionem operis procurarunt, ut patet Matth. vicesimo sexto, Marc, quarto decimo, Luc. vicesimo secundo et Job. octavo decimo. arguebat enim acute istud triplex membrum diaboli, ut 2 o patet Matth. quinto decimo et vicesimo tercio. et revera argue ypocritam et illusorem matris ecclesie taliter in- duratum ex dignitateque sui officii presumentem, et contempnet, quia, ut dicit scriptura Prov. tercio decimo: qui illusor est, non audit, cum arguitur. et hinc 25 dicit j| beatus Gregorius De Cura Pastorali secundo: 'nemo foi. i si corr. A 2 fastui corr. A et out. A, superscri- psit A l avaricie corr. A 9 symione B c simeone CD 11 18 codd. 14 C l in marg.: Xota 17 consulerunt cuncfi libri, sed C 2 litterae e superscripsit u. ut consuluerunt legi maliiisse videatur 20 inter enim et acute locum rasum A exhibet 24 C l in marg. : Xota 26 A 2 in marg. super, notavit Sacerdotes sicut et apostoli non sunt missi in mundum ad gaudia in de B c 8 de Helena, matre Constautini imperatoris , qitac Hierosolymis crucem salvatoris fertur invenisse, cf. Cyrilltts ad Const, ed. Tonthe pag. 352; Wetzer mid Welte, K. L. V 1738 11 v . 48 18 v. 2 v. i et ij f 19 v. 66 v. 28 2 1 v. j sqq. v. 2 sqq. 24 v. 24 26 cf. Opp. Ser. I 77 pag. 16 DE VERITATE SACEAE SCRIPTUBAE 165 quippe in ecclesia amplius nocet, quam qui perverse agens habet nomen vel ordinem sanctitatis. delinquentem namque hunc redarguere nullus audet, et in exemplum culpa vehementer extenditur, quia peccator pro reverencia 5 ordinis honoratur'. ideo dixi superius cap. sexto decimo, quod fallacia equivocacionis et fallacia accidentis sunt precipue cautele diaboli, quibus simplices illuduntur et animi ypocritarum ad luciferinam extollenciam protra- huntur. 10 ideo oportet, nos clericos uti artificial ius cautelis w priests arc Cristi quam laicos. oportet enim, nos sacerdotes, qui follow Christ vicem apostolorum debemus gerere, propinquius sequi f"'uy C ti,"'i, 't~i, c Cristum quam laicos. unde Job. vicesimo dicit Cristus: sicut misit me pater, et ego mitto vos, i. e., se- 15 cundum beatum Gregorium : 'sicut misit me pater, detis deum, et ego mitto vos, homo homines, pater filium misit, qui hunc pro redempcione generis humani incar- nari constituit, quem, licet in mundum venire ad passi- onem voluit, tamen eternaliter eum amavit'. et conse- 20 quenter declarans similitudinem dileccionis Cristi et apostolorum nee non et imitacionem sui officii, sic subiungit: 'dilectos vero apostolos non ad mundi gaudia, sed, sicut ipse missus est, ad passionem in mundum misit. sicut igitur filius a patre amatur et tamen ad 25 passionem mittitur, ita discipuli amantur a domino et tamen ad passionem mittuntur in mundo'. itaque dicitur: sicut misit me pater, et ego mitto vos, i. e., ea caritate vos diligo, cum inter scandala persecutorum vos mitto, qua me pater caritate diligit, quem venire ad l per se (linea sublata) perverse A 5 l6 u B"* in lacuna postmoditm sitpplevit, omisernnt citncti 11 nos qui sacerdotes D 15 D 5 A l in tnarg.: nota 21 muta- cionem (?) D sic omisernnt AC, superscripserunt A 1 C 2 5 cf. supra II pag. 51 sqq.; 97 \$ v. 21 15 cf. Opp. Ser. I 76 pag. 1198 22 cf. ibidem 1 66 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxix tollerandum passionem fecit\ ex quibus verbis Cristi et apostoli sui, Gregorii, patet prime, quod stultum est, credere, ex analoga similitudine comparatorum esse omnino similitudinem univocam eorundem. nam hie dicit Cristus: sicut misit me pater etc. et tamen 5 constat, quod est dissimilitudo, qualis inter deum et hominem, inter dominum summum et servum vilissimum, inter capud mirabilissimum et pedem ex flexibilitate quantumlibet inequalem. et ex istis secundo colligitur, quod depravantes 10 discipulos Cristi subsannio, qui confitentur, se debere sic facere, quia sic fecit Cristus, docendo, nos imitari ma- gistrum, traditi sunt in reprobum sensum. ecce, inquiunt, quomodo comparat ipsum Cristo! nulli quidem catholico verti debet in dubium, quin oportet, omnem salvandum 15 esse Cristo similem sicut natura, sic et vita et moribus similitudine. dico imitacionis, non adequacionis morum aut meritorie dignitatis. nee licet, negare talem compa- racionem similitudinis, cum Job. septimo decimo rogat Cristus, ut membra sua sint unum, sicut pater et 2 o ipse unum sunt. et tamen constat, quod cum ista similitudine est quantalibet distancia dissimilitudinis unitatum. et istud patet ex scripturis, in conclusione prima positis. He who does tercio patet, quod, quicunque cristiani non sequntur ^ not /ollotv . . ... st has no Cnstum in moribus, nedum non sunt cristiani, sed nee t to call . . .... . --..._ .,, . mself a pape, episcopi vel ahi recti officiarn Jesu Cristi. patet a ii ter non habent graciam ad digne per- cipiendum noinen || illius officii. unde Job. decimo i C l in tnarg.: nota 6 similituclo B c , sed B l et B' 1 in marg. emendarunt addentes clis 6 inter iteravit, sed posted expnnxit A 12 in hoc imitari B c imitari AD; C, sed C* in marg. addidit in hoc 1 5 C l in marg.: nota 18 negare corr. A 25 A 3 in marg. infer, cum sig. marg. glossavit qui non sequitur Cristum. non est cristianus nee episcopus etc 1 1 subsannium idem ac capsa navis, ital. cassero, transl. irrisio 19 v. n 29 v. 12 c a p.xxixi DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 167 Cristus declarando se ipsum exemplar pastorum, quos dicit oportere animam ponere pro suis ovibus, ut subinfert: mercenarius autem, qui non est pastor, cuius non sunt oves proprie, videt lupum veni- s entem et dimittit oves et fugit. super quo dicit beatus Gregorius: 'non pastor, sed mercenarius vocatur, qui non pro amore intimo oves dominicas, sed ad tem- porales mercedes pascit. mercenarius quippe est, qui locum quidem pastoris tenet, sed lucrum animarum non to querit. terrenis quidem comodis inhiat, honore prela- cionis gaudet, temporalibus lucris pascitur, impensa sibi reverencia ab hominibus letatur. merces talis mercenarii hie colligitur non in futurum in hereditate gregis domi- nici'. et post exponens causalem Cristi, qua dicitur, 15 quod mercenarius fugit, quia mercenarius est, sic lo- quitur: 'quia ergo mercenarius est, stare in periculo ovium non potest, dum in eo, quod ovibus preest, non oves diligit, sed lucrum querit. dum enim honorem amplectitur, dum temporalibus comodis letatur, op- 20 ponere se contra periculum trepidat, ne hoc, quod diligit, amittat'. quarto videtur ex sentencia huius pastoris summi whosoever cum explanacione apostoli sui, Gregorii, et cum modo oridiy'pieasurc vivendi prelatorum ecclesie, quod multi vocantur nomine- '^'// ? r b J"* 25 tenus pastores, qui tamen sunt perfidi mercenarii et c/ ' r ' t f a i by pessimi anticristi, quia omnis, qui ob aliquam quinque causarum Gregorii accipit nomen istius officii, ut puta, omnis, qui plus diligit fastum vel questum seculi quam salutem animarum sui ovilis ex edificacione sui operis 30 meritorii. i cristus om. A, sttperscripsit A 1 inter lineas 15 sic loquitur quia mercenarius postntodiim in loco raso sttppleta A 16 ergo om. B c ; A, sed A l in marg. addidit igitur CD 18 enim corr. A in D 26 ab A C l in marg.: 5 27 gregorius D 6 cf. Opp. Ser. I j6 pag. 1128 14 causale id, quod ad causam pertinet, ratio 16 cf. Opp. I 76 pag. 1129 26 quinque causas vide supra lin. 9 sqq. 1 68 JOHANNIS WYCLIF [,c a p.xxix et si equa lance examinamus consciencias nostras et opera, cum quanta solicitudine laboramus pro pre- lacia huiusmodi optinenda, cum quanta affeccione pro- sequimur fastum seculi et terrena lucra! tercio vero, si discutimus, quanta desidia torpemus insudando circa 5 salutem animarum nostrarum ovium, nulla tergiversacione negare possumus, quin sortimur realiter nomen mercenarii, non pastoris. Popes, bishops et si non sumus pastores, non sumus pape, epi- and rectors . JI-L ought to be first scopi vel rectores, cum quodhbet istorum ex nomine 10 rs> includit officium. unde Gregorius vere dicit, quod c per se causa fuge ab isto officio est racio mercenarii'. sicut enini mercenarius non exponit se periculo mortis propter blada, bestias vel alia temporalia, que custodit, quando credit ex hinc perdere lucrum temporale, pro quo con- 15 ducitur eo, quod predicta non sunt bona sua propria, nee fructum ex eis expetit nisi animale vel aliud tem- porale breve stipendium, sic est de avaris et superbis prepositis. unde pocius dicerentur pastores venti ventris vel alterius temporalis, pro quo se magis solicitant quam 20 pastores animarum fidelium subditorum. but the ideal quinto patet, quod excusacio, quam fingimus de is e not "'poverty, mutacione temporum, pocius accusat, quod tantum a but woridiiness re g u ij s primitive ecclesie sumus perversi ad seculum. sicut enim tempore Cristi, regnante summa sacerdotum 25 avaricia, fuit magis necesse, appropinquare statui || inno- r<>i.io 3 b cencie, sicut Cristus vixit cum suis apostolis in summa pauperie, sic modo toto mundo et precipue clero decli- nante post concupiscenciam secularem. 1 equa AB C C e contra D lance con: A 16 C l in marg. addidit: nota exemplum 22 B s in marg.: nota 26 A '* in marg. infer, fol. ioj notavit nota de pastore et mercenario. et quomodo talis non est pastor et sic nee episcopus. nee papa, continue i lance a lanx, proprie vas escarium latuni et cavum, vasculum ilhid librae, in quo res ponderanda imponiinr lie/". Opp. Ser. I j6 pag. 7/29 14 bladum = triticnni, frumenfum c a p.xxix-\ DE VERITATE SACBAE SCRIPTUBAE 169 istam autem materiam alias diffuse exposui, et ex // is not eadem radice sequitur, quod non congregaremus bona ChrisffspMt pauperum ad ditandos cognates nostros et amicos car- to ar^llntia" nales pocius, quam fecit Cristus vel sui apostoli, sed / ""'o s pocius incitarent eos ad voluntariam paupertatem. patet ex hoc, quodtotus roundus est in maligno positus ex candente cupidine terrenorum. ideo cum Cristus vere amavit humanitatem, suam matrem, fratres et alios, quos ordinavit tamquam inopes conversari, non dubium, 10 quin voluntatis sue foret, quod hodie faceremus similiter, potissime cum tune viveremus perfeccius. in causa re- galis ditacionis amicorum non fingitur, nisi quia volumus procedere ex mundo nobilibus et esse potentes seculo ex vinculo huiusmodi amicorum. Cristus enim potuit, 15 si voluisset, promovisse matrem, cognatos et ceteros suos apostolos ad quantamlibet seculi dignitatem, sed de- testando hoc et faciendo oppositum, voluit, ut nos sacer- dotes imitantes ipsum mendicum et pauperem faceremus similiter. et conformiter iudicatur de captando honore 20 mundano et prepositura, in qua prefecti viderentur mundo gloriosi. Cristus enim hoc aufugit, ut patet Joh. sexto, et docuit suos, qui voluerunt incedere per viam perfeccionis, ut vivant similiter. nee cadit dispensacio super vita contraria. 25 sexto patet, quod non cadit dispensacio vel excu- sacio cuiquam cristiano, quin, sicut Cristus pass us est i A 2 in marg. super, cum sig. marg. notavit de pauper- tate cleri in qua tenentur Cristum sequi 5 incitarunt CD incitaremus B c 11 causa ditacionis regalis B c , sed post causa B 2 regalis legi voluit, quod in marg. addidit; posted aliquis hoc linea delevit 12 non B C CD si (expunc- tum) A, superscripsit A l non 13 potente B c cum superscripto s 14 modi otn. D 16 post sed la- cuna B 19 catur de cap lineae adscripsit D l 23 dis- pensacio usque ad non cadit om. B c , add. in marg. B' 2 25 D' a in marg.: sexta conclusio i alias: cf. De Civ. Dom. Ill cap. I pag. 10; 51 etc.; fre- quenter in libra hoc disputatio ad paupertatem Christi redit; cf. etiam De Civ. Dom. lib. Ill cap. i pag. 20} sqq. 6 cf. I. Joh. jii 9 22 v. /// }o 1 70 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxix pro nobis, sibi relinquens exemplum, ut in hoc sequatur eius vestigia, sic oportet, eum sub pena clampnacionis penaliter animam ponere propter Cristum. patet ex testimonio sancti Petri, ex hoc eciam, quod relin- quendo viam perfeccionis tarn facilem incurreret ingratus s dampnabiliter in peccatum. et tercio plene patet ex testi- monio Cristi, Luce quarto decimo dicentis, quod, qui non tollit crucem suam sequendo ipsum, non potest .esse eius discipulus. A Christian crux autem, ad quam omnis lapsus disponitur. est 10 who does not bear the cross virtus mentoric passionis, ut alias exposui. omnis qui- iiot. Hi* 'disciple dem lapsus est necessitatus pati a deo supra se, a cor- pore sub se, ab amicis a dextris, ab inimicis a sinistris, a parentibus retrorse et a posteris ante se. quodsi iste tres linie concurrant in centre amoris caritativi, tune 15 causant tres cruces comunicantes, quas tenetur quilibet factus ad dei ymaginem baiulare. quis, rogo, lapsus non tenetur, pati a deo supra se discrasiam corporis in penam peccati originalis et fomitem peccati atque rebellionem l sequatur correxit A 10 ad Jntiic locum D" 3 in tnarg. signum quoddain, in forma in cruets effectnm, adpin- xit, addens sub trabe Iransversa nota 11 C 1 /// niarg.: Xota de cruce 14 retro se D 15 caritativi correxit A 16 D 5 (ant D*) in marg. citavit Aiigustinum testetn (sed lincarnin exitits abscissus est) hunc in tnodtttn: Aug-ustini sermone de sancto Laurencio de | intelligas crucem non ligni | patibulum. sed vite virtutis | propositum tota igitur vita cri- stian | si secundum ewangelium vivat cri | est atque martirium. hec ille I 17 sanctus D i cf. I. Pet. 2 21 4 cf. Matth. 26 jj l v. 27 1 1 verbct ipsa suprascripta in libris, quos JW ante hum scripsit, nus- quam invent; libros tres De Civ. Dom. indicibus renim memorabilium exornatos non esse, causa tnttlti /aborts et fons patientiae probandae mihi fuit; nimirtim post mttltani et continuant lectionetn, invent quae rem leviter tantum tan- gunt, De Civ. Dom. lib. II cap. XV pag. 205 sqq.: quantum ad bona anime patet, quod non potitenint infinnare vir- tutes sqq.; cf. etiam />e Reule of scynt Fraunseis (Unprinted Engl. Works, ed. Mattheiv) cap. XIII pag. 4$ : we worscltippcn t>e at alle pe chirchis pe iviche ben in al pe world and we blissen pe sqq. 17 baiulare = regere, exagitare, vexare 18 de discrasia cf. supra pag. 10220 19 fomitem a fomes, proprie materia arida, idonea, quae facile ignescit, esca c a p.xxix-\ DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 171 nature sue corporee? quis insuper non iuste patitur pe- nam a ductu boni angeli a dextris et temptacionem ab illeccionc mail angeli a sinistris? omnis eciam cristi- anus iuste patitur iniurias a parente sive diabolo, sicut s et patitur iniurias a dampnificante vel iniuriante, quia iuvamen debitum subtrahente. novissimus quidem elec- tus patitur iniuriam ab aliquo, racione novitatis malicie succedente, et omnia ista debet cristianus pati volun- sc tarie secundum quatuor || virtutes cardinales tamquam 10 crucis terminos propter Cristum. quodsi miles Cristi insignitus fuerit aliis donis dei, A soldier of tune correspondenter ad armaturam collatam debet pa- figjlTagainL ciendo aggredi forciora, ut alta contemplacione, devota ""n^npia't'iotf oracione et omnino sancta occupacione, pugnando contra P>'. a y er "'"! " is diabolum. hec enim tria excludunt peccata, que sunt diaboli iacula. pugnando vero contra carnem, debet homo uti prudenti carnis maceracione, corporis exerci- tacione et, si oportet, omni genere flagelli ex hostium veritatis illacione. et contra mundum debet miles Cristi 20 cavere a temporalium illaqueacione, uti cordate fraterna correpcione et pro peccatis in mundo dominantibus uti pia compassione, sic, quod exercendo nomen martiris nemo ex- cusatur, quin, si voluerit, potest subire gloriosum martirium. 7 novitatis A ' 2 (vel A 1 J in margine ctim sig. marg. emendando add. nomini (?) te (/in. sitblata) nominitatis A in textu 9 A 2 in marg. infer, fol. ioj l > posnit Crucem suam tollere et sequi Cristum A ' in marg. super, fol. fOj c : modus pugnandi contra diabolum. mundum et carnem 9 tamquam quatuor crucis B C CD 13 A 2 in marg.: pugna spiritualis 14 C 1 in marg.: contra diabolum; paulo infra nova mantis glossatoris (C" 1 ) haec scripsit: nota. quod hec tria. scilicet alta contemplacio. devota oracio et sancta occu- pacio excludunt peccata. que sunt diaboli iacula 17 excita- cione D 22 extendendo B C CD 23 C 7 in marg.: contra carnem paulo infra idem: debet homo uti prudenti carnis maceracione, corporis exercitacione et omni genere fla- gelli ex hostium veritatis illacione; paulo infra idem: contra mundum. infra haec idem addit debet miles Cristi cavere a temporalium illaqueacione. uti cordate fraterna correpcione et pro peccatis in mundo dominantibus u*i pia compassione 3 illeccio ab illicio, invitatio, cupiditatum irrationabilis motus 17 macQT3.c\o = clades,exstirpatio,restinctio 19 illa- cio inferendi actus, invectio 20 illaqueacio actusjrretiendi cordate = argute 172 JOHANNIS WYCLIF \cp.xxix Now-a-days he hodie namque, licet quis non fraterne corripiat, sed *tkt tntth of generaliter predicet, disputando doceat et defendat veri- H im's fn'suffer tatem scripture, pacietur contumelias, persecuciones et persecution depravaciones multiplices. unde ex segni vecordia videri potest, quod plures 5 nostrum sunt milites principis huius mundi quam milites Jesu Cristi, cum oportet, omnem hominem esse retinentem dei vel diaboli, sic, quod omnis homo, qui non est cum Cristo, est contra eum cum diabolo; et si est cum Cristo, tune militat pro defensione veritatis contra 10 patrem mendacii, ita, quod ociari est proditorie con- tempnere veritatem. Every Christian ymmo gcneraliter loquendo de martire patet, quod martvr / "MS P rtet > omnem salvandum esse martirem. oportet enim, life and death omne membrum, Cristi morte intercidente, venire ad 15 ipsum, et oportet, omnem talem mortem esse meritoriam et per consequens passam meritorie propter Cristum, quod oportet esse martirium. si enim mors, que dicit ultimam vite huius particulam, non sit meritoria, patet, quod oportet, omnem esse demeritoriam in dampnando, 20 quia a fine vite denominabitur quilibet quoad premium, ex istis videtur, cum omnis fidelis debet sperare, quod, preciosa morte intercidente, migrabit ad dominum, ac, ut mors sua fuerit preciosior, erit merces solempnior, quod totis viribus debet initi ad sanctificandum inten- 25 cione et passione voluntaria mortem suam. ex- quo videtur, quod debet continue tribulari in via ex perse- cucione hostis ecclesie, ymmo ad rnodum loquendi apostoli prima Cor. quinto decimo continue debet mori. unde 2 et corr. A 70 vocis omnem in loco raso add. A 13 A 2 in marg.: omnis salvandus est martir 14 oportet enim omne membrum Cristi morte intercidente venire ad ipsum. et oportet. omnem talem mortem esse meritoriam om. B c , ad- didit in marg. B- eni (tin. sublatnm) oportet A 17 igitur oportet omne (B c : esse) membrum Cristi pati meritorie prop- ter Cristum prins, iii fallor, in margine adscripta, in textnin codd. Bodleiani et Dnblinensis irrepsere post Cristum, C omisit interpolaiionem , sed C~ in marg. addidit 29 post mori locus rastis in B 7 retinens sittnitur pro eo, qni aliquem seqnitur, comi- tatur, comes (angl. retinue = a body of retainers) 29 v.jo ji DE VEEITATE SACRAE SCRIP TUB AE 173 apostolus secunda Cor. quarto: in omnibus tribulacio- nem patimur, quod Origenes exponens sic loquitur: 'cer- tum est hoc eo, quod iustus hie in omni penuria vel habun- dancia tribulatur. tribulatur autem in penuria, quia 5 deest, in habundancia vero, quia semet ipsum refrenat, ne per habundanciam resolvatur vel ne minus compe- tenter ea, que videntur habundare, dispenset'. et ex talis tribulacionis virtuose gloria nascitur paciencia, pariens spem, que faciunt, quod caritas diffundatur, 10 hoc est, absque coartacione timoris servilis propter amorem Cristi atque ecclesie faciat intrepide, quidquid sufficit ad eorum comodum et honorem. prescitus autem >3/., quod ex circumcisione plus scandalizarentur Judei, edi- "hc'umc,{?o>, ( 'o/ ficandi per dictum episcopum Thymotheum, quam ex circumcisione offenderentur gentiles, precipue cum fuit 5 Judeus ex parte matris, et partus sequitur ventrem. ideo dicitur Act. sexto decimo, quod assumens Paulus circumcidit Thymotheum propter Judeos, qui erant in illis locis. aliter en im horrerent Judei,- audire verbum dei a Thymotheo vel ab eo, Judeo genere, sic 10 prepuciato recipere sacramenta. gentes autem, scientes matrem Judeam et habentes in iure civili, quod Thy- motheus debet censeri Judeus propter circumcisionem descensus prolis a matre, non ponderabant circumcisi- foi.io 4 a onem Thymothei, sic tamen, quod ipsi || non cogerentur 15 ex accepcione cristiane fidei circumcidi. et sic propter evitandum scandalum Judeorum, propter salvandam edi- ficacionem gencium, videncium prudenciam et caritatem apostoli, nee non propter ostendendam libertatem cristi- Christian anismi in observacione legalium vel eorum omissione, ^'e^orkTof 20 nisi de quanto preparant ad fidem et caritatem domini the law Jesu Cristi, circumcidit apostolus Thymotheum. Galathas autem et alias pure gentes docuit, non circumcidi carna- liter propter causas oppositas, in quibus patet, non esse repugnanciam propter condiciones dispares et subiecta. 25 ideo dicit apostolus Gal. secundo: sed neque Tytus, qui mecum erat, cum esset gentilis, compulsus 2 ex B C D; A, sed in superscripsit aliquis; C, sed in superscripsit C 2 12 circumcisionem A certitu- dinem B C CD 14 A 2 in marg. infer, folii ioj d : nota. quare Paulus circumcidit Thymotheum in lege nova, in marg. sup. folii 104 : nota, quare Tytus et alii gentiles conversi non sunt circumcisi 16 evitandi B c 18 verit (linea sublaium) libertalem A B, nova manus, eadem, quae inde a capitulo tricesimo textum scripsit, in marg. notavit Nota, quod Paulus circumcidit Thymotheum Judeum, perswasit tamen Galathas, qui fuerunt gentiles, nullo modo circumcidi, et non est repugnancia propter dispares condiciones 6 v. } 25 v. 176 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxix est circumcidi. si igitur discipulus gentilis incircum- cisus, veniens lerosolimam cum Paulo, scienter acceptus est a cetu apostolorum, non obstante suo prepucio, quo- modo non licuit cuicunque gentili converso, servare pre- pucium, ut patet ex consilio apostolorum Act. quinto 5 decimo? verumptamen licuit Paulo, libere circumcidisse Tytum, si de possibili circumcisione hoc requisissent, sed neo fuit Judeus saltern ex parte matris, nee prepucii servacio vergebat ad scandalum, cum apostoli et disci- puli lerosolimis plene cognoverant, quod fides ecclesie 10 Faith the hoc non exigcbat, sed pocius ad ostendendum libertatem principle of . . ' . . . . ..... freedom carnahs prepucii debuit a circumcisione hums discipuh precavere. ideo statim subdit apostolus Gal. secundo: sed propter introductos falsos fratres, qui sub- introierunt, explorare libertatem nostram, quam 15 habemus in Cristo Jesu, ut nos in servitutem redigerent. nam pseudodiscipuli simulatorie coniuncti sunt cetui apostolorum ad convincendum eos per locum a simili, si tam solempniter circumcidissent Tytum gen- tilem, per idem quemlibet conversum de gentibus. et 20 sic Judei gauderent ex retraccione gencium a cristianismo propter ritus serviles et penas insolitas, quas in ingressu eis coniungerent. et hec est sentencia Augustini in De Mendacio paulo ante medium adducentis testimonium apostoli prima 25 Cor. septimo : ' circumcisus quis vocatus est, non adducat prepucium; in prepucio quis vocatus est, non circumci- datur. circumcisio nichil est, et prepucium nichil est, sed observacio mandatorum dei. unusquisque in ea vocacione, qua vocatus est, permaneat', 30 l discimus (?) A 2 socienter expuncto o A 20 et quemlibet B C CD 24 B 4 in marg.: Augustinus in men- dacio 26 non solum adducat D 21 prepucio B c populo veto ACD 28 et prepucium nichil est omise- runl B C C, sed C 2 in marg. add. 5 v. /,- 28sqq. 13 v. 4 24 cf. Opp. torn. VIII (De Mendacio c. 5) 1768 28 cf. I. Cor. 7 , 9 29 cf. ibid. v. 20 cap. xxiX] DE VERITA TE SA CRAE SCRIPTURAE 1 77 hoc est, non necessitetur, prepuciatus servare ritus cir- cumcisi, nee e contra, cum sint indiferentes ad obser- vanciam mandatorum, nee prohibeantur, si voluerint, servando semper illud, quod essenciale est, scilicet r, custodiam mandatorum. ideo, inquid, Thymotheus cum To submit to in prepucio vocatus esset, quia de Judea matre ortus God^nltto erat et ostendere cognatis suis debebat ad eos lucrificandos, '^oJe'iTh'ue" 1 non hoc se didicisse in disciplina cristiana, ut sacra- chnsil(U1 !i f e menta legis veteris abhominaretur, circumcisus est ab I,, apostolo, ut sic demonstraretur Judeis, quod ex gentibus. non ideo ea non suscipiunt, quia mala sunt et perni- foi.io 4 b ciose a patribus observata, sed quia iam saluti non j| ne- cessaria post adventum tanti sacramenti, quod tarn per longa tempora tota vetus ilia scriptura propheticis figura- i 5 cionibus parturivit. nam et Tytum circumcideret, si hoc urgerent Judei, nisi falsi fratres disseminarent de Paulo, quod eorum veritati cessisset, et sine suis obser- vanciis Cristum nemini prodesse contenderent, cum e contra Cristus nichil prodesset eis, qui eo animo circum- 20 ciderentur, ut ex circumcisione salutem esse putarent. ad quern sensum dicitur: ecce, ego Paulus dico vobis, quia, si circumcidimini, Cristus vobis nichil pr oder it, hoc est, si ea intencione circum- cisionem accipitis, ut credatis, fidem Cristi non sufficere 25 sine ilia, ut concludit Augustinus. ex hac igitur libertate Paulus paternas observaciones Faith in servavit, hoc unum cavens et predicans, ne sine hiis without putaretur esse salus aliqua cristiana. van"e's * suffices for salvation 7 eo B c , sed B c superscripsit s 10 demonstretur B C DC ex gentibus (expimcta) C, superscripsit C 2 gentes gentes B c 11 ea corr. A 12 A* in marg. super, notavit Circumcisio. quomodo et quando debet non fieri et cessare 17 sine B C C cum D; A, sed in marg. A { , addito sine, sanavit locum 25 ut A unde B C D circumcisione unde C 21 cf. Gal. $2 25 cf. Opp. torn. VIII (De Mendacio cap. V) pag. 1768 Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 12 178 JOHAXXIS WYCLIF notet igitur quicunque cristianus plene circumstan- cias, cum quibus Paulus servavit ritus gentiles, de quibus Act. vicesimo altero, et faciat secure similiter. unde notandum pro intellectu scripture, quod cir- cumcisio accipitur nunc formaliter pro esse vel fieri 5 circurhcisum. quorum primum est quantumlibet temporale, sed secundum solum durat, dum aliquis circumcidit, sive fuerit carnalis sive spiritualis. nunc autem accipitur materialiter pro subiecto vel agregato, ut prepucium nunc accipitur materialiter pro circular! virge pellicula, 10 nunc subiective pro prepuciato, et nunc formaliter ut circumcisio. libertatem igitur predicarunt et servarunt freedom'?" a P osto ^ * n P r i ma conversione gencium et Judeorum, founded on quod fides Cristi per se sufficeret et alii ritus indiferentes fidei possent subducto scandalo indiferenter fieri vel 15 omitti. sed adhuc stat difficultas. videtur enim, quod modo et semper licet cuilibet cristiano circumcidi carnaliter. nam aliter scandalizarentur Judei, nee est racio, quod hodie post ascensionem licet, hunc circumcidere et eras 20 de alio non licebit. oportet igitur dare racionem confinii talis temporis, in cuius una parte licet circumcidere, in alia non sic licet. Are the Old hie: dicitur, quod semper licet, quando concurrunt ceremonies in circumstancie ad hoc debite, vel quando ecclesia habet 25 bimi^n^ailo impulsum spiritus sancti, ut hoc compleat in aliqua eius for chnshans? p arte un d e ex doctrina apostoli et racionibus predictis debent ut olini cessare legalia ut circumcisio et alii ritus judaici, et sic exempli gracia circumcisio Thymothei ultima legitima, que post ascensionem domini fuit facta. 30 et si queratur, quare alia post diem subsequens non fuit 1 cristiana notet igitur quicunque cristianus in loco raso scripsit A plane D; C, expuncto a et superscripto (C^) e 3 secure omisit B c 17 A 2 in marg.: Contra dicta 31 si ACD sic B c 3 V. 21 sqq. DE VERITA TE SA CRAE SCRIPT URAE 1 79 legitima, dicitur, quod ideo, quia non concurrebant cir- cumstancie, unde sortiretur nomen legitimum. unde multe erant circumcisiones judaice inter ascensionem et illam circumcisionem, que erant illicite, quia omnes, Yes, but only s quas non concomitabantur fides et caritas. unde, ne panied by faith foi.io4c fingamus, nos circumcidi ex caritate [| vel speciali reve- lacione, data est lex generalis pro nobis, qui nee mira- culorum operacione nee sancta conversacione nee signo notabili aliunde docemus, nobis esse licitum circumcidi, 10 ne omnino circumcidamur carnaliter, ne simus inobe- dientes ecclesie, ne factum nostrum tractum in conse- quenciam scandalizet alios, et ne infideliter atque superflue per angustiantes nos ipsos subtrahamus servicium dei debitum aliunde. nee est inconveniens, quod medicina is eciam corporalis sit ad dandum instans certe persone salutifera et continue post mortifera. nee procedit argu- mentum a similitudine de facto apostoli Thymothei, nisi probetur in toto, vel quantum exigitur similitudo, ut argumentum apostoli factum Galathis est validum: si 20 circumcidimini, Cristus vobis nichil proderit, vel intelligendo supletive intencionem corruptam, ut superius dictum est, Augustinum exponere, vel intelli- gendo eos cum circumstanciis omnibus, quas apostolus novit eis inesse. 25 et si obicitur, quod sic posset quilibet fingere tarn active quam passive, non est color ad concludendum, quod modo sit sic licitum de inesse, nisi arguens vo- luerit parificare quemcunque apostolo vel circumstan- cionare ecclesiam hodie in etate cremento et aliis, ut 3 o tune fuit. 2 multe AB C recte D; C, sed C 2 superscripsit multe 4 A 3 in tnarg. infer, cum sig. marg. : nota contra cessacionem circumcisionis 5 comunicabantur A comitabantur (?) D 6 nos ACD non B c A* in marg. super.: quando cessare debuit circumcisio 13 angustiare = in angustias aliquem redigere, premere 19 cf. Gal. /;> 22 cf. supra pag. 176 24 sqq. 28 circ^m- stancionare sumititr pro iustis circumstantiis moderare 29 cremento = incremento 12* 180 JOHANNIS WYCLIF nee oportet, quod apostolus vel eius discipulus fuit in hoc infidelis expectans circumcisionem carnalem Cristi et remedium baptizmi ad hoc futurum, ut faciunt infi- deles Judei. h, the New se & satis est, quod credatur, circumcisionem non es>c > Co ^'sj'oTs amplius generaliter de necessitate salutis nee licitam "oHdiHoH of n ' s * * n s P ec ^ a ^ casu necessitatis, in quo casu figuret salvation aiiagogice circumcisionem patrie. sic igitur gentiles de- buerunt semper circumcisionem dimittere et Judei a tempore, quo habuerunt ex predicacione vel interna in- 10 spiracione, quod judaizacio foret in illis superflua, quod contigit uno tempore uni et alio alteri. ulterius dicitur, quod non movet, Judei occasione accepta scandalizantur; si respuo circumcidi, deo debeo circumcidi; nemo nempe debet peccare propter scan- 15 dalum sui vel proximi evitandum. sed modo ex etate et doctrina ecclesie crevit in preceptum, quod non ffiat amplius carnalis circumcisio, ideo nemo debet nunc circumcidi propter scandalum judaicum evitandum. in novella autem ecclesia pro cavendo scandalo a Judeis 20 neophitis pro tempore apostoli hoc licebat. conceditur eciam, quod hodie et semper, si quis habuerit ad hoc revelacionem, vel sciverit, quod per hoc purgabitur a peccato, et generaliter, si sciverit, quod cum hoc servabit mandata domini, potest licite circumcidi, dicente apostolo 25 Rom. secundo: circumcisio tibi prodest, si legem custodias. patet totum hoc ex eo, quod omne tale antecedens implicat, quod circumcisio foret licita ac meritoria. ideo oportet primo stabilire antecedens, non credendo 3 o omni spiritui, antequam consequens practizetur. aliter 10 tempore om. B c 14 si corr. A, in marg. sed cum sig. marg. A l add. deo debeo circumcidi om. B c ; C, sed C' 2 in marg. ideo debeo circumcidi ideo A, sed A* i delevit, ut deo sttpersit 16 modo corr. A 21 lit (lima sublahim) licebat A inter hoc et licebat lacuna exstat in B 24 et C, corr. A vel B C D 21 neophitus (vsdcpoTog) qui modo conversus est 26 v. 30 cf. I. Joh. 41 Cop.xxiX} DE VEBITA TE SA CRAE SCBIPTUEAE \ 8 I enim liceret, facere omne opus prohibitum sub fuco talis fallacie. ex istis potest concipi controversia, que videtur esse Difference of inter beatum leronymum et beatum Augustinum de ces- "between s sacione legalium et correpcione Petri per Paulum. vide- st.Augustint tur enim, quod, sicut Paulus excusatus est circumcidendo ^of'fhe^il'ga?" Thymotheum ex evitacione scandal i Judeorum, sic et rites Petrus excusari debet de subtraccione sui a comunica- sn detegere istam sentenciam quam in tantorum || prelatorum 25 presencia? cecum enim fuisset propter timorem scandali paucorum Judeorum, assistentibus tantis doctoribus, cor- repcionem istam ewangelicam tacuisse. ideo ex fide scripture oportet credere, quod Petrus i inter usque et non lacuna exstat in codice B 6 vi- clisset (?) B c 7 sepe cum superscripto h, ut sephe (pro Cephe) cfficiatur D 12 vivere omiserunt CD, sed in utri- usque codicis marg. addiium est 24 A 2 in tnarg. infer, folii iojd notavit comunicandum est gentibus, in marg. super, folii loj": correpcionem debet capere superior ab inferiore humiliter 5 ibid. 14 sqq. 17 Marc. 16 jj 18 v. n 20 v. 24 sqq. 21 v. 17 184 JOHANNIS WYCLIF [_c a p.xxix et omnes istius simulacionis participes non recte, i. e., placabiliter ambularunt. nee dubium, quin venialiter peccaverunt, cum Petrus et Barnabas, culpe sue conscii, tacuerunt et indubie penituerunt servando graciam. et prout alias diffuse exposui, ex ista particula fidei s scripture patent tria necessaria pro regimine ecclesie. Conclusions to primuui. quod oportet, inferiorem nominetenus superi- be drawn from this passage: orum suum compere in casu, quo conversacio sua vergat oferiticisiHgo/&d periculum animarum. sic enim fecit Cristus cum a superior pharizeis et Paulus cum capitaneo militantis ecclesie. 10 unde Crisostomus super primo capitulo epistole ad Tytum : 'Cristus", inquid, 'milies conviciatus est scribas et phari- zeos, sed non sui ipsius gracia. ymmo quia alios subiectos perdebant' exemplo. b) the latier's secundo patet, quod superior, debet humiliter acceptare 15 W to"a(xepf correpcionem inferioris, quando forma ewangelica obser- cnticism vatur. si enim offendo in ewangelium, quomodo non acceptarem, si asina me reduxerit ad directum. unde non legitur, Petrum et Barnabam murmurasse contra Paulum, pretendisse suum superius vel equale officium 2 o nee ab ipso contenciose appellasse ad dominum, quod, si fuisset faciendum, Cristus, dans in scripturis suis semi- narium fidei future ecclesie, nequaquam exemplum tarn necessarium tacuisset. l istius om. A, in marg. add. A l nee B c id est placabiliter A i. e. peccabiliter B c , C 2 in marg. vel placabiliter D, linea delevit C in textu 5 ut B C CD, cum pro superscripto A, ut prout efficiatur 12 miles CD, A cum superscripto i 19 Petrum corr. A 23 ex- emplar B C CD 5 cf. supra pag. 95 ; cf. etiam De Ecclesia cap. XV pag. 349; De Civ. Dom. I cap. XXXVIII pag. 275 sqq.; item res tangitur C. J. C. (Deer. II pars) c. i 2 C. v q. II; De Eucharistia cap. VI pag. 162; De Simonia (ed. Herzberg-Frankel et Dziewicki) cap. VIII pag. loj: si enim unicuique mandavit deus de proximo, servus , cut deus dedit talentum noticie, debet correpcione iuvare suum prepositmn sqq. 10 capitaneo /. e. Petro 1 1 cf. Opp. Set: Gr. 62 pag. 664 18 directum hoc loco idem ac rectum Cap. XXX] DE VEBITA TE SA CEAE S CEIPTUBAE 185 tercio patet, quod, quicunque rite corripit fratrem suum, debet ipsum corripere tamquam superior, nam nemo debet quemquam corripere nisi a peccato, cuius correptor sit inmunis. ymmo debet cavere, ne sit reus s in tanto crimine, cum 'omnis caritas incipit a se ipsa\ sed eo ipso, quo est a peccato mundior, est aput deum superior, igitur in omni correpcione licita oportet, su- periorum inferiorem corripere. unde, ne ffiat circa ista contencio, Cristus reliquit 10 ecclesie sue legem ewangelicam, ut correptus discernat, si in illam offenderit, et correptor eiciat primo trabem de suo oculo, et uterque, subducta pretensione superio- ritatis atque invidia, rectificacionem incipiat a se ipso. sepe nempe contingit, quod correptor iniuste et indebite 15 facit iustum. ideo quilibet debet primo attendere, quid foret sibi habiliter faciendum. r) ; der ivhat iditions CAPITULUM TEICESIMUM. Quantum ad tercium ritum judaicum, restat videre, quomodo cristianus debet cavere ab esu sangwinis. nam Act. quinto decirno, ubi in sinodo apostolico tractatur ista materia, sic erat a sancto collegio, Petro proferente sentenciam, diffinitum: ego iudico, non inquietari eos, qui ex gentibus convertuntur ad Is it still forbidden to the Christian t<) partake of ^ blood? 2 A^ in marg. notavit correpcionis modus 4 cor- rector B c 17 humiliter (?) B C CD Capitulum 30 in codice A minio adscriptum est ultimae capitidi lineae faciendum : explicit folium 526 Bodleiani; paulo infra verba quantum ad tercium Z? 2 uti notam memorialem addidit; foliis 527 et 528 vacm's relictis, nova manus, quam voco B' 1 , folio 529 incipit cap. tricesimnm : Quantum etc.; haec textum permultis vf tit's inquinatum nobis tradidit 19 Cap. 29 in tnarg. B d (nova manus); C (ant C-) D 21 ap c " (sic) D, in marg. breviatitram solvit D 3 22 colle (sic) D, in marg. breviatnratn solvit D 3 5 caritas incipit etc. de hoc proverbio vide plura supra II pag. 199 11 cf. Matth. 7 j 19 cf. supra pag. loj 21 v. 19 sqq. 186 JOHANNIS WYCLIF [Cp.xxx deum, sed scribere ad eos, ut abstineant se a contaminacionibus simulacrorum et fornica- cione et suffocatis et sangwine, et sequitur in epi- stola, quam cetus apostolorum misit gentibus per Pau- lum et Barnabam, Judam etSilam: visum est spiritui 5 sancto et nobis, nichil ultra imponere vobis oneris quam hec necessaria, ut abstineatis vos ab ymolatis simulacrorum, !| et sangwine, suffo- foi. cato et fornicacione, a quibus custodientes vos bene agetis, valete. 10 Conclusions to ex qua diffinicione solempnissime et sanctissime be drawn from ..... . . the decision of sinodi videntur patule tna sequi. pnmo, quod gentes ' e Council es debuerunt, dimissa circumcisione, servare ritum judaicum de cavicione ab esu sagwinis. secundo, quod caven- dum est principibus ecclesie, ne onerent subiectos ritu- 15 um multitudine preter observancias, fundabiles in scri- ptura. et tercio, quod in fornicacione includuntur omnia genera peccatorum. cum enim omnis anima humana debet copulari sponso ecclesie eterno coniugio, patet, quod sine peccato 20 carnis sive peccato mundi sive diaboli, quis a Cristo recesserit, fornicacione spiritual! dissolvitur celeste con- iugium. non enim credendum est, apostolos concessisse gentilibus, superbire, invidere, irasci, torpere inordinate 3 et om. B d 5 barban B' f 1 h (expiinctnm) oneris A 8 involatu B d A' 2 in marg. infer, (fol. io$ a ) snbscripsit Esus sangwinis. quomodo prohibetur 14 cau- cione B' 1 17 A 3 in marg.: fornicacio spiritualis signi- ficat omm; genus peccati 19 copulari correxit B d , emen- dando iteravit copulari in marg. B l . et sic saepissime in eis, qnae sequuntur, corrector B l male vel mendose scribentem librarium (B' I 9 *9 2 ; HI 6 > T syy- P a s- 333 34 2 25 Ps. /OJ /; 8; //; 31 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 199 bonus, videtur, quod foret melior generi creature racio- nalis, salvando ipsum totum, quam foret, dampnando tantam eius partem perpetuo. minor argumenti probatur primo, quod scriptura Explanation of 5 nedum permittit, sed innuit istam sentenciam. primo per illud apostoli prima Thym. secundo: deus wit, omnes homines salvos fieri, cum igitur nichil potest vo- luntati sue resistere, sequitur, quod necesse est, ut omnes homines salvi fiant. sive enim beneplacitum sit domino, to sive permittat aliquid, oportet illud compleri. quamvis autem sint quotlibet glose ad textum apostoli, omnes tamen concedunt, quod deus wit sic voluntate bene- placiti. sed hie sepe dixi, quod istud dictum: deus wlt> is omnes homines salvos fieri, est equivocum ad hec duo: deus wit, quod omnes homines salvi fient, et deus wit, quod omnes homines salvi fiant. primum non est verum, sed secundum, quod est sensus apostoli. doctores tamen videntur glosare primum sensum 20 tripliciter. primo, quod omnia genera hominum deus wit, quod fiant salva, et tamen non omnia individua, nisi dicatur, quod dampnati erunt salvi, quia positi in salva custodia, quod videtur remotum a sensu apostoli. se- cundo videtur, Augustinum Enchiridion dicere, quod deus 25 wit de omni salvando, quod fiet salvus, cum nullus sal- vabitur nisi per ipsum. sic, quod dampnati ex sua stulticia perdunt racionem nature racionalis et sic hominis, quin pocius quoad mores bestie possunt dici. sed tenendo literam ad secundum sensum, notandum, 4 argument! correxit A 6 B d in marg. iteravit thim. 2 9 sive in corr. A 1 1 quotlibet correxit B d , in marg. quot B ' 14 deus wit omnes homines salvos fieri (expimcta) quod D A* in marg. infer, cum sig. marg. : deus wit, omnes homines salvos fieri, quomodo debet intelligi 21 fient B d 22 erunt mediant vocis partem corr. A 6 v. j 14 in libris, quos JW ante htinc scripsit, verba laudaia nusquam invent; 'sepe" fortasse non libros scriptos respicit, sed ea, qttae JW in scholis de salvation? genera I i dispntare solebat I. Tim. 2 4 200 JOHANNIS WYCLIF ic a p.xxx quod deus ordinavit, omnem creaturam racionalem beati- ficari in ipso, et ad hoc dedit sibi legem et libertatem arbitrii, quocunque vellet se vertere, ut patet Ecclesiastici God's iviii and quinto decimo. unde sicut dominus temporalis wit, quod "" servus suus fideliter operetur, cum hoc precipit et ad s hoc dat sibi stipendium, sic est de domino, et illam vocat Damascenus cum aliis 'voluntatem antecedentem'. unde non sequitur, deus wit, quod sic facias et per consequens sis beatus, igitur deus wit, quod sic facies et eris beatus. voluntas enim dei semper impletur et per 10 consequens terminatur utrobique ad veritatem. ideo, si non sit veritas, quod Judas salvabitur, deus non wit, quod ipse salvabitur, sed wit, quod ipse salvetur, et volucio dei ilia terminatur ad ipsum debere salvari. quod est verum, cum deus dat sibi legem et dona multa * cum || promptitudine adiutorii, ut sic ffiat, sed peccatum fc suum est in causa, quare non sic fiet. et ita videtur esse concedendum, quod necesse est, ut omnis homo salvetur vel sit salvus, non tamen ne- cesse est, quod erit salvus, cum necessario obiigatur ad 2 hoc. sic enim signant coniunctivi modi dispariter a modis indicativis, et ita necesse est, omnes homines salvari, et tamen multi ex sua negligencia dampnabuntur. non autem assero, quod Origenes laboravit in istis equi- vocatis. 2 secundo arguitur ex textu apostoli Rom. quinto di- 4 A 2 in marg. infer, cum sig. inarg, adnotavit voluntas antecedens (? antecedentis). que dicitur 7 damacenus D f women ex arbitrio immutavit 8 et per consequens sic beatus. igitur deus wit. quod sic facias emendando addidit* C~ in inarg. otnisit cnncta C in textu 16 A 2 in marg. super, fol. ioj a : predestinacio plus disponit salvandum quam aliqua disposicio meritoria in prescito 16 fiet B i! 19 ut AB' { quod D ut omnis homo salvetur vel sit salvus. non tamen necesse est om. C, addidit in niargine C- 23 negligencia A CD versucia B* 26 A' 1 in marg.: secundum argumentum 3 Sir. 15 14; /; 7 cf. Jon. Damascene Opp. omn. ed. Migne, Ser. Graec. vol. 94: De Fide Orthod. I. II pag. f)6j ; 9jo (198: num. typis crassis expr.) 26 v. 6 4 nobis in loco raso vitiose exaravit A cum B'^CD 12 B s in marg.: nota argumentum ad perswadendum, quod omnes homines salvabuntur generacioni in correcturct A 15 huius B<1 17 quoniam B d 18 theologice B' 1 25 11" ACD 5 B'l 27 aliud B'' honore D 29 ordinacionis B' f Cap.xxx j DE VERITA TE SA CRAE SCRIPTURAE 2O I centis, quod Cristus, cum adhuc infirmi essemus secundum tempus, pro impiis mortuus est, cuius causa sequitur. comendat autem caritatem suam deus in nobis, quoniam, dum adhuc peccatores s essemus, Cristus pro nobis mortuus est, multo igitur magis iustificati, mine in sangwine eius salvi erimus ab ira per ipsum. ex isto textu ex parte Origenis sic arguo: deus non potest esse acceptor personarum, sed omnibus eque ca- 10 pacibus equaliter miseretur. sed totum genus humanum ante incarnacionem fuit eque incapax gracie, sicut iam sunt aliqui peccatores, sed toti illi generacioni tam pecca- trici misertus est, igitur multo magis post incarnacionem miserebitur cuicunque non minus disposito. confirmatur is sic: caritas Cristi per miseracionem huiusmodi comen- datur, nee racio obstat aput agentem ex indiferencia, quin per idem miseretur cuilibet peccatori, igitur hoc debet catholice concedi. hie dicitur, supposita necessitate textus apostoli, quod 20 minor argument! deficit, cum gracia predestinacionis plus disponit vocatos a Cristo, quam est aliqua disposicio in prescito. sed cum predestinacio et presciencia eterna disponunt tam varie, queritur causa tam disparis dacionis huius gracie. sed ad hoc respondet apostolus Rom. nono 25 et undecimo dicendo, quod, sicut figulus habet po- testatem, de eadem massa facere aliquod vas ad vile officium et aliquod in honorem, multo magis deus ordinans ante omnem dignitatem sue fabrice, sic, inquam, causa ordinancie divine, cum non potest agere 3 o ex indiferencia, est ordinacio humani generis, et illius 3 cf. ibid. v. 7 9 8 cf. supra pag. 1989 sqq. 24 v. 20 21 25 v. 10 sqq. figulus is, qui formal vasa fiffliiid 28 fabrica est opificinm quodins ferra- riiim, of>us ptiblicimi 202 JOHANNIS WYCLIF causa mediata est ordinacio universi, et illius causa est bonitas creatoris. ex parte autem ordinati est, dare esse suum intelligibile et esse intelligibile cuiuslibet eius medii ordinati ad finem, quern deus ordinacione ilia intendit. s et illis positis cum volucione dei efficaci forrnaliter sequitur ordinatum pro tempore suo esse, et sic ex ante- No man can ccdente etcrno forrnaliter sequitur eflfectus temporalis, W sahafiwt Ht non quod quis meretur sibi predestinacionem vel primam graciam, cum meritum dicit dignificacionem ad mercedem 10 futuram. videtur tamen, quod intelligendo ordinacionem eternam cuiuscunque temporalis forrnaliter, ut dictum est de sciencia dei eterna, quod ordinatum causat illam materialiter vel objective, quia est materia, de qua deus ordinal, nee obest, ordinanciam esse eternaliter plene 15 causatam, cum habet esse intelligibile sui ordinati, eter- naliter concausans cum hoc, quod ordinatum |j solum foi.io 7 b habet existenciam temporalem, sicut primum instans mundi est prius primo instanti diei iudicii. et ilia prio- ritas dependet a posteriori instanti, pro omni tempore 20 amplectente ilia duo instancia. sic igitur in principio mundi et ante fuit dei ordinancia plene causata. sed difficultas logica est, si deus vel eius passio habet creaturam, antequam ilia sit, ita, quod deus in primo instanti mundi habet creaturam causantem vel termi- 25 nantem eius ordinanciam; et videtur, quod non, quia tune esset deus eternaliter dominus. ideo videtur michi probabile, quod nunc est ordinancia dei complete causata a deo et esse intelligibile ordinandi, sed adhuc non est l B<* in marg. glossavit causa peccati non est in deo 3 et esse intelligibile B<*D omiserunt A; C, sed C 9 in marg. addidit 9 sibi in correctura A 12 eter- mim B d cuiuslibet CD 13 orditum B d 17 non (ex- punctttm) solum A A^ in marg. infer, fol. ioj a haec habet: de predestinacione dei et ipsius ordinancia in marg. super, fol. ioj b : de ordinancia sentencia subtilis 24 quod deus in primo instanti mundi habet creaturam causantem oin. B d , in marg. addidit B< f (attt nova mantis B 6 ) 29 intelli- gibili AB<< Cap.xxx] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 203 creatura ordinata vel ordinacio eius passiva, sed neces- sario est pro suo tempore. et ordinancia dei habet illam pro causa in quocunque tempore, in quo est illud ordinatum, et non ante, unde posito, quod essemus in 5 principio mundi, concedendum esset, quod ordinancia finalis iudicii est nunc plene causata, et tamen nunc non habet instrumenta iudicanda, sed tarn certe habet ea pro suo tempore, quam certe ordinal ilia esse. tinde non sequitur: ista incipient causare hanc ordinanciam 10 causacione superaddita, igitur adhuc non est plene cau- sata, quia oporteret ad incomplecionem causacionis, quod vel causatum vel aliqua eius pars esset omnino causanda et nondum causata. de istis multa dixi alibi. tercio arguitur ex textu apostoli Rom. quinto, cum Explanation 15 dicitur: sicut per unum hominem in hunc mundum peccatum intravit et per peccatum mors, et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt; sed non sicut delictum, ita do num. si enim in unius delicto multi mortui 20 sunt, multo magis gracia dei et donum in gracia unius hominis Jesu Cristi in plures habundavit. si enim in unius delicto mors regnavit per unum, multo magis habundanciam gracie et donacionis et iusticie accipientes in vita regna- 25 bunt per unum Jesum Cristum; igitur sicut per unius delictum in omnes homines in condempna- cionem mortis, sic per unius iusticiam in omnes homines in iustificacionem vite. sicut enim 8 ilia in correctura A ita B< { CD 13 istis multa AB d ista materia CD 14 A 1 in marg.: tercium argumentum 18 ita et donum B' f D 13 respicit, ni fallor, Ouaestiones Logicae et Philos. (cd. una cunt libro De Ente Praedicam. R. Beer) cap. X pcig. 287 sqq.; cf. etiam De Ente Praed. cap. XVI png. 146; Trial, lib. I cap. Ill pag. 47; ibid. lib. II cap. Ill pag. 86 inde ab : nude Auctor de Causis istatn materiam profunde notans considerat sqq. 14 v. 12 sqq. 204 JOHANNIS WYCLIF [Cop.xxx per inobedienciam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita per unius obedienciam iusti constituuntur multi. lex autem intravit, ut habundaret delictum; ubi autem habundavit delictum, superhabunrlavit et gracia, ut, sicut s regnavit peccatum in mortem, ita et gracia reg- net per iusticiam in vitam eternam per Jesum Cristum, dominum nostrum. ex isto textu videtur Origeni, c esse de intencione apostoli, quod medicina secundi Adam fuit habundancior u> in bonitate quam peccatum'. infinnitas sive infeccio primi Adam habundavit in malicia et hoc intensive et extensive quoad numerum individuorum humani generis et ad tempus. et potest confirmari primo ex hoc, quod The grace of deus non potest remitterc persone prius iuste peccatum 15 Covenant is mortale, nisi infundat tantam graciam, a quanta cecidit, "tifJ'&ac'e'of ve ^ rnaiorem, ut alias diffuse exposui, persona tota hu- ^innocfn?/ man i generis habet i! maiorem graciam, quam fuit gracia foi.io 7 c status innocencie, a qua cadebat Adam, qui fuit omnes homines, videtur, quod maior gracia sit illi homini attri- 20 buta. ideo dicit apostolus, quod, ubi habundavit de- lictum, superhabundavit et gracia. item si per- sona conversa omnino ad bonum sit magis bona atque potencior quam persona sui generis perversa sit mala, congruit, quod persona bona magis bonificet, quam per- 25 sona mala dampnificet. sed sic est de secundo Adam 6 gracia B*D; A, sed in margine adscripsit A 2 (?) et, quod ante gracia legi vohiit et gracia C 9 B 5 in marg.: Nota hie raciones moventes pro opinione Origenis de salvacione hominum 13 indiduorum compendia omisso D 14 A in marg.: nota 17 persona igitur tota B infer adam et fuit D itcravit et expunxit forma secundi futuri. ut dicit apostolus. sed secundum condiciones 10 aut AB d C animi materia D 12 secundus habuit legem gracie et legem de- leccionis peccati om. A 26 A 1 (aut A "*) in marg. super. cum sig. marg.: descensus Cristi ab Adam preternatural is i cf. supra pag. 125,0 sqq. 6 v. 4 v. 18; 24 19 v. 14 Cap. xxx] DE VERITA TE SA CRAE SCRIPTURAE 209 salvacione illius generis, quod in primo Adam sit essencia materialis preter racionem sui seminis et in secundo Adam sit essencia supernaturaliter liniandus, qui sit plenus gracie et veritatis fidei, infundens raciones vitales 5 toti suo semini, cuius operacionem in bonum oportet excellere operacionem patris in malum. et iste est sensus apostoli. sed tria sunt verba dicti capituli, que videntur acute sonare pro dicta heresi de vi vocis. primo, cum apostolus o dicit: si unius delicto multi mortui sunt, multo magis gracia unius hominis in plures habunda- vit. ex quo videtur, quod plures erunt salvati per graciam Cristi, quam erant dampnati per peccatum Ade primi; quod videtur verificandum de toto genere Ade s servando et de Cristo, principio illius salvacionis, super- addendo. sic enim qualitas infrigidans, mortificans et condensans, que significat mistice peccatum, non tantum prevalet, ducendo tot attomos per tantum situm ad centrum, sicut lux et calor, signantes graciam et caritatem, j dilatant suam materiam versus celum. hie dicitur concedendo formam textus apostoli. et The ace won iuxta sentenciam istius argumenti conceditur, quod chnstmuch gracia Cristi fuit diffusius utilis, quam culpa Ade i\\\\. 8>e p l t l e n s htnent' 1 inutilis, cum gracia se extendit ad omnes salvandos et '" lt u ^ c '^ 25 dampnandos, angelos et homines, non sic autem pec- Adam's fail catum hominis. nam non est homo vel angelus dampnan- 2 g (expunctum) seminis A et in secundo Adam sit essencia omiserunt libri, sed D- in marg. addidit (Ar- chetypusl) 8 A 1 in marg.: ad argumenta B 5 in marglne: nota hie 16 B 3 in marg. adnolavit aliud argumentum ad idem 18 attamos B d altho- mos C 22 B 5 in margine haec habet: dicitur, quod gracia fuit diffusius utilis. quam culpa Ade fuit inutilis, cum gracia se extendit ad omnes salvandos et dampnandos, angelos et homines, non sic autem peccatum hominis, quia non est homo vel angelus dampnnnclus, quin racione meriti Cristi micius midus (sic) punietur 8 i. e. Rom. / 10 Rom. /// sqq. i6-infrigidan- idem ac refrigerans Wyclif, D,. Vcritate Sacrae Scripturae. III. J 4 210 JOHANNIS WYCLfF [Cap.xxx dus, quin racione meriti Cristi micius punietur, beatis proficit et per consequens habebit perfeccionem se- cundam, que potest vocari iusticia citra mores, nam stante peccato, non remediate per Cristum plures homines forent dampnati, quam erunt modo, et per consequens pena demonum et hominum foret maior tarn racione pluris peccati quam eciam racione pluris consorcii dampnati. hoc ergo bonum fecit meritum Cristi dam- pnandis. et patet, quod per redempcionem ovis cen- tesime Cristi passione omnis dampnatus occasionaliter illis proficiet, cum iudicium dei cedet sanctis ad gau- dium. et cum iusticia naturalis inest eciam inanimate, se habente, ut iusticia dei iubet, patet, quod in dam- pnatis est iusticia vel perfeccio secunda racione meriti Cristi, cum augent in beatis gaudium, sicut debent. sed longe hoc ad inferendum, quod omnes homines salva- buntur. non enim sequitur: gracia Cristi habundavit ad eos, igitur salvabuntur. nam lux secunda solis multos illuminat, quos nee facit ipsum respicere nee ipsos vi- vificat. per hec patet responsio ad secundum textum apostoli, cum dicitur: sicut per unius delictum in omnes homines in condempnacionem mortis, Christ worked sic per unius iusticiam in omnes homines in i us tif icacion em vite. ex quo videtur, cum omnes homines habebunt iusticiam vivificantem, quod omnes homines habebunt beatitudinem consequentem. sed videtur, quod textus apostoli potest sane intelligi, |j ut 2 proficiet B d CD 3 ponit D 9 centesime in correctura A 12 eciam parum distincte exaratum in textu A,iteravit A 1 in marg. et D 21 A 1 in marg.: ad secur.dum B 5 in marg.: Xota textum apostoli 22 in cm. A, superscript A l 25 cum in correctura A 28 A 1 in marg. infer, fol. 108" notavit Gracia Cristi fuit dit- fusius utilis. quam culpa Ade fuit inutilis, panlo infra: in dam- pnatis est iusticia vel perfeccio secunda racione meriti Cristi. in marg. super, fol. io8 b Textus apostoli hie allegatus est dif- ficilis 4 remediate a remediare, quod sumitur pro sanare 22 Rom. jr cp.xxx\ DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 2 I1 ffiat distribucio pro duabus universalibus hominum, a duabus radicibus descendencium, scilicet Adam prevari- cante et Adam iustificante. nam falsum est, quod de- licto Ade omnes homines de civitate dei condempnantur 5 ad mortem perpetuam, ut patet de Cristo, de matre sua et aliis. unde paulo ante dicit apostolus, quod in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt, et tamen constat, quod Cristus non pec- cavit. ideo oportet, quod talibus dictis aptetur perti- co n enter ad processum distribucio accomoda, sic, quod All that follow ~. . . . . . ' Christ fire omnes sequentes Cnstum lustmcati ex sua uisticia tarn- justified quam sua generacio salvabuntur. sic omnes, sequentes ' Adam prevaricatorem in finali obstinacia vel temporali, proporcionaliter dampnabuntur. vel potest literalius 15 dici, quod omnes homines necessitati sunt dampnari ad mortem corporalem ex morte duplici primi hominis, cum Cristus divino iudicio sit mortuus occasione mortis duplicis in primo homine. et sic ex primo peccato ho- minis necesse est, omnes homines pro suo tempore pati 10 mortem, et ita per graciam iusticie Cristi habundancia venit ad omnes homines in iustificacionem naturalem vite. nam sicut alias exposui, non occurrit michi racio, quare opus vel operacio procedens a iusticia creata, licet non subiciatur virtuti, sit iusta, quin per idem 25 omnis creatura, ut procedit a iusticia increata, sit vere iusta. et sic cum dampnacione stat naturalis iusticia, quam Natural >s/v< does not acquirunt dampnati, sic iustificati per meritum Jesu exclude Cristi, benefacientis omnibus, secundum quod disposue- runt se accipere ab eo beneficium. 3 ministrante (expunctum) iustificante D falsum parum distincte scripsit D 1 1 iustificati in fine correxit A 17 mortuus A l in marg. mortis expunctum A in textii verborum 23 creata, licet non subiciatur virtuti, sit iusta. quin per idem omnis creatura. ut procedit a iusticia om. D, addidit in marg. D 1 26 A 1 in marg. glossavit Cum dampnacione stat naturalis iusticia 6 Rom. j I3 22 cf. De Dom. Div. lib. Ill cap. V pag. 241 sqq. 212 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxx et per hoc patet responsio ad tercium punctum textus, quo dicitur: ubi habundavit delictum, super- habundavit et gracia. conceditur enirn ut prius, quod bonitas gracie superhabundut super delicti maliciam nedum in plures, sed et in ampliorem graciam, quani 5 fuit eius privacio in humano genere per peccatum, Adam enim non habuit tantam gracie privacionem, quantam Cristus habuit gracie plenitudinem. ideo, ut dicit apostolus: maior fuit Cristi obediencia quam Ade inobediencia, cum Cristus sine ficticia fuit 10 minoratus et vere exinanitus a deitate, servata usque ad humanitatem assumptam, in qua fecit opera humilia. Adam enim non fuit tantum superbiens eo, quod solum implicite voluit equari deo presumpcione ceca atque superba. ideo utrobique fuit beneficiencia Cristi super- 15 habundans super maleficienciam primi Adam. unde Origenes: 'est', inquid, 'grandis superhabundancia, ubi peccatum fuit et mors, ibi nunc est gracia et iusticia et vita eterna'. et racio omnium istorum est copiosior, diffusior et omnino excellencior in Cristo, quam racio 20 mali est eciam in diabolo. unde apostolus, ubi supra: nam iudicium ex uno in condempnacionem, gracia autem ex multis delictis in iustificaci- onem. si enim occasione peccati primi hominis tot bona evenerant per graciam Jesu Cristi, quomodo non 25 occasione omnium delictorum sequencium gracia capa- cibus |j redundabit? nam idem meritum Cristi sufficit, foi. j e j ere omn j a originalia ex uno delicto, iudicata in con- i A 1 in marg.: ad tercium B c in marg.: C 13 enim A autem B d CD 23 testificacionem D 24 enim in ocasione D; A, expuncto in 27 A 1 in marg. infer, fol. io8 b notavit Ubi habundavit delictum. superhabundavit et gracia. pattlo infra in marg. infimo: de gracia et humiliacione vera Cristi in marg. super, fol. io8 c : Cristi meritum per se sufficit ad salutem cuiuslibet sicut et peccatum ad dampna- cionem. et quomodo quilibet salvabitur A^ (?) 2 Rom. j 20 9 cf. ibid. v. 19 et 20 11 minorare = minuere 17 cf. Opp. Ser. Gr. 14 pag. 1034 21 cf. Rom. 5 1 6 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 2 1 3 dempnacionem, et restituere ad graciam ampliorem, igitur a pari, superadditis multis peccatis actualibus, suf- ficit delere ipsa, superaddendo graciam ampliorem. et sic medicina est magis sufficiens quam culpa inficiens, s cum sufficit, delere quodlibet originale et quodlibet supei - additum actuate, eciam licet non occasionetur ab origi- nali in tantum, quod in multis predestinatis erit occa- sione talis actualis peccati per graciam dei beatitude plenior, quam foret, nemine sic peccante, igitur non 10 superhabundat Cristi iusticia, extendens se quoad suffici- enciam ad rectificandum totum prinuim peccatum et quodlibet genus suum et super hoc ad rectificandum peccata alia extraordinaria, non exinde originata. et sicut non ex isto textu apostoli, sic ex nullo 15 textu scripture vere capitur, quod nulli sunt perpetuo condempnandi. unde credi potest, quod doctor Origenes intelligit universalem iustificacionem non morum vel beatitudinis, sed nature et secunde perfeccionis, quam habebunt perpetuo dampnati virtute dominice passionis. 20 sed quarto arguitur apparencia racionum ad conclu- sionem probandam, primo per hoc, quod meritum re- dempcionis Cristi est tantum vel magis per se sufficiens m ,d 'in itself ad hominem redimendum, sicut peccatum primi hominis O f // ad perdendum. sed illud sufficit, per se perdere totum 25 genus hominum, ut patet de peccato originali, igitur aliud per se sufficit, omnem hominem redimere a iehenna. confirmatur ex hoc, quod nullus potens et sapiens wit perdere mercandiam preciosissimam, quam redemit 3 o pro precio validissimo diligencia et peccunia summe arta. sed sic se habet Cristus ad totum genus humanum. igitur nullam partem eius wit perdere. 6 eciam AB d C et (circulo inclustim) D 8 ac- lulis A, superscripto a in actualis imtnutatttm 14 non om. A, superscripsit A 1 16 A 1 * in marg.: nota pro Origene 20 A ' 2 in marg. adnotavit arguitur quarto pro Origene J5 5 //; marg.: quartum argumentum ad idem 26 sufficit per se A, sed lineolis suprapositis ordinem verb. immnlavit 30 pecunia (? penitencia) codd. omnes 29 mercandia idem ac merx, mcrciinoiiinin 214 JOHANXIS WYCLIF ( c a p.x.\.\ The term -in sic dicitur, quod assumptum eius est amphibolicum, ' Se to explain cum potest intclligi de per se sufficiencia sine alia causa concurrentevel de per se sufficiencia, que dicit necessariam sufficienciam sine possibilitate defectus ex parte subiecti. si ponitur primo modo, nee meritum nee peccatum potest s hominem redimere vel dampnare, cum requiruntur multa alia, ut ad perdendum hominem requiritur divina iusticia et multa alia tarn ex parte dei quam ex parte creature, ymmo sic loquendo de per se deus non potest per se facere aliquod inherens accidens creature. secundo 1 autem modo loquendo de per se patet, quod remedium medicine Cristi est valde per se sufficiens, cum impos- sibile sit, illam non esse vel non sufficere ad omnem infirmum capacem sanandum, nee est medicina insuffi- ciencior, quod non sanat mortuum vel aliud insanabile, 1 quod secundum calorem naturalem non cooperatur cum medicina. correspondenter medicina sanandi hominem a peccato non cooperatur ad plenam sanitatem, nisi calore caritatis et humiditate contricionis coagente. nam primo modo per se agere non competit medicine, cum 2 sit de natura meriti, quod sit voluntarium, quia aliter non foret premiandum, sicut nee peccatum aliter est punitum. sed ulterius attendendo patet, quod peccatum origi- nale non inficit, nisi presupponendo creacionem iusticie. 2 ymmo quandocunque primum peccatum inficit, || medi- fo cina Cristi plus proficit, ut plus prodest perfeccio na- turalis iusticie, qua dampnatus pro originali perficit mundum faciendo et paciendo, quod debet, quam officit peccatum originale. ymmo videtur, quod deus necessitat, 30 omne peccatum plus proficere quam obesse, si omne peccatum facit occasionaliter atque per accidens ad totam perfeccionem et pulchritudinem universi. J de per se sufficiencia sine alia causa concurrente vel out. D, addidit idem in niarg. 29 mundum AB ll D officit in correcttira A l nmphibolicus it/cut nc anibigitiitn, Cap.xxx-\ DE VERITATE SACEAE SCRIPTURAE 2 1 5 sed ulterius quantum ad punctum de redempcione tocius hominis sunt multi modi loquendi equivoci. ut hii dicunt, quod deus redemit omnes homines et malos angelos non ad beatitudinem, sed ad quandam perfec- s cionem secundam, qua caruissent redempcione non posita. alii autem dicunt, quod solum redemit hominem, quern collocavit in gracia secundum presentem iusticiam, sive ceciderit sive finaliter perseveret. tercii vero dicunt. Christ has . only saved the sicut ego sepe locutus sum, quod Cristus solum redemit chosen people 10 predestinates, quos ordinavit ad gloriam. et in ista equivocacione de redimere ad tantum vel tantum con- tendunt plurimi. satis est, quod nullibi stat defectus in cleo quoad hominem vel angelum, quin salvabitur, si plene cooperetur cum medico, sicut debet. 15 secundo arguitur de racione infinitatis pene. nam The idea of an all-merciful deus non potest punire nisi misencorditer, sed summa God not to be crudelitas foret, punire perpetuo pro crimine solummodo '-^h"the temporali, igitur hoc non potest competere Jesu nostro. ctei '"," e l n /"f"r h ' sed constat, quod morula, pro qua omnis dampnatus temporal sins 20 peccat in via, pro qua solum demeretur, est solum finita, igitur nullo tali meretur penam perpetuam. nee est cre- dibile, quin spiritus puniti tarn graviter, cognoscentes misericordiam dei tarn inmensam, revocabuntur demum ad compunccionem meritoriam, quia aliter non displi- 25 ceret, sed placeret eis de pene iusticia et haberent, quidquid vellent nichil malivolendo. i A 1 in marg.: redempcio multiplex B* in tnarg.: nota opiniones de redempcione hominis 3 et in rasura corr. A vel B d CD 8 finaliter sive finaliter B' in marg. notavil opinio Origenis 6 A 1 in marg.: 2 10 A 1 in marg.: 3" B d in marg. sine sig. marg. notavit Psal. 118 CXVIIIi codd. 20 A 1 in marg.: nota de fine duplici 21 que D 22 individualiter D; cunctorum codd. scribae de recta solutione breviaturae (undi l '. undihit') dubitabant, ni fallor A 1 in marg. vocem hanc , difficilem lectu, iteravit (aut breviaturam textus solvit) ad- dito indivisibiliter 2 v. 26 4 cf. supra pag. 212 / 7 7 v. 28 10 v. 96 13 fabrica = opificium quodvis ferrarium, opus publicum 14 v. 10 222 JOHANNIS WYCLIF \tap.xxx in what sense et sic pena dampnatorum terminatur tripliciter, can one speak ... ..... of the end of scilicet causative, locative et intensive, causative, quia " ent? habet finem, gracia cuius ordinatur, sicut est beatitude sanctorum, et ultimo est gracia laudis dei. locative, ut pena corporalis habet limites, intra quos extenditur quoad situm, et pena spiritualis, cum diffinitive sit in loco, habet partem tocius loci mundi, intra quam et non extra sua locacio diffinitur. aliter enim forent dampnati ubilibet cum beads, et tercio intensive correspondenter ad peccati gravedinem, sed de fine successionis quoad duracionem erit ad propositum, sic quod sit dare sin- gulare instans temporis, usque ad quod durabit pena dampnati et non ultra, sicut oportet, ipsos dicere ||, qui negant quantitatem distingwi a substancia. ad primam evidenciam de maximo, quod deus in- telligit, dici potest, quod species instantis est instans novissimum, sicut est maxima multitude instancium, quam deus intelligit. sed hoc videtur difficile, cum ilia species non foret instans novissimum, nisi foret ultimum singulare. sed dato illo oportet, maximum tempus ter- minari et ultra non esse penam vel gaudium, ymmo ultra non esse tempus, sed ewum quoad duracionem non finitum, et sic ultra tales terminos instancium puni- rentur dampnati in ewo sine successione sensibili. de qua materia alias diffuse dixi. 1 terminatur tripliciter scilicet C tripliciter scilicet B d ; A, sed A l in marg. addidit terminatur tripliciter scilicet D, sed D 2 in marg. addens habet finem legi voluit tripliciter habet finem scilicet 1O sed iisqne ad oportet ipsos in cod. C decolorata stint et vix legi possunt 13 B 3 in marg.: nota A 1 in marg. infer, fol. iog c : pena dampna- torum tripliciter finitur. scilicet causative, locative et intensive in marg. super, fol. ioy d : ultimum instans. si est dar.dum 15 A ' (? A 2 ) in marg. : ad primum D 5 in marg. : Responsio 21 B d in marg. adnotavit corrigere. quam notam menwria- lem esse opinor, sed correctitra in textu nee exstat nee ex- spectatur 22 evum B d D enim C, expunxit C' 2 et snper- scripsit evum 8 locacio = positio 22 ewum = aevum 25 quern librtim hoc 'alias' denotet, incertus sum; respicit JW for- tasse ad De Ecclesia cap. XXII pag. 536; cf. plura de Jiac propositione Logica III pag. 161 sqq.; 195 DE VEBITATE SACRAE SCRIPTURAE 223 per hec diceretur, quod species instantis est no- Time IMg locosmi per quadrantem novissimum, diligentibus quidem celestia promittit denarium diurnum, ut patet in parabola 20 sua. sed diligentibus terrestria, cum dividuntur in se ipsis, promittit quadrantem ultimum, cuius circulacio signat sicut in denario beatitudinis perpetuitatem dura- cionis. sicut igitur per tempus perpetuum reddet penam perpetuam, signatam per quadrantem, sic per tempus 25 perpetuum manebit in carcere solvens debitum. nee pregnat dicta negativa exitum liberati, sicut non se- quitur: donee transeat celum et terra, iota unum aut apex unus non preteribit a lege. igitur post quietem mundi sensibilis, recepta perfeccione ultima, man- so datum vel ceremonia a lege deficiet. sed est argumentum 2 119 AD 109 C; B d , qui 109 m in marg. iteravit 4 tuos om. A 5 Cristus om. A 15 et sic secundum CD; sic om. A; B 9 v. 9 14 v. 5 16 sepe: cf. ibid. 9 12 1 7 v. 33; 41 \ 8 edos = hoedos 19 cf. Matth. 25 41 25 cf. Jes. 6624 DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 227 et quantum ad allegatum textum apostoli, certuin est, quod intencionis sue est in illo capitulo, quod non omnes homines in die iudicii salvabuntur. ad quid, rogo, ibi tune diceret: hoc autem dico, fratres, s quia caro et sangwis regnum dei possidere non possunt, neque corrupcio incorruptelam possidebit? ecce, misterium vobis dico, quod omnes quidem resurgemus, sed non omnes in- mutabimur. unde, quod dicit ante: sicut in Adam ro omnes moriuntur, ita in Cristo omnes vivi- ficabuntur, patet, quod utrumque oportet sane in- telligi accomodando sibi distribucionem sensui per- tinentem. unde apostolus modificat secundum ad membra Cristi, qui specialiter sunt homines, quia racio- 15 nales finem naturalem hominis attingentes. unusquis- que, inquid, vivificabitur in suo ordine, primo Cristus, deinde hii, qui sunt Cristi, qui in ad- Death an v en turn Cristi crediderunt. intendit autem apostolus, ^ered^ quod Cristus tradet regnum ecclesie, quod conquisivit Cfinst 20 passione, pugnando contra diabolum, evacuabitque ab eius insultu omnes principes tenebrarum, et sic mors, que est diabolus et membra eius, novissime destruetur, quando deorsum a corpora Cristi perpetuo detrudetur, 5 quia. seqititur locus abrasus in cod. D quod B' 1 8 mutabimur B d D, sed addito in supra mu in inmutabimur emendaverunt B' 2 D l 10 B 3 in marg.: nota illam evi- denciam 12 sibi in correctura A sensu A. sed aliquis litterae u posted i adiunxit 15 naturalis D 17 qui (posterius) om. A, in marg. cum sig. marg. add. A 1 adventu CD adventis B d , lectio aperte vitiosa 22 A ' in marg. infer, cum sig. marg. notavit quomodo intelligendum est, quod mors destruetur i ad allegatum textum apostoli cf. Matth. 25 }t sqq. : cum autem venerit filius hominis in maiestate sua et omnes angeli cum eo, tune sedebit super sedem maiestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab hoedis, et statuet oves quidem a dextris suis, hoedos autem a sinistris; hum dicet rex sqq. 4 /. Cor. ijjo sqq. 9 Rom. 5 12 sqq. 15 cf. I. Cor. // 2 j 15* 228 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxx non quod omnis mors desinet esse, sed vasa mortis et peccatum ipsa mortificans non habebunt amplius tempus ecclesie insultandi. AH con- ad tercium dicitur, quod deus est finis omnis con- ^perfecteTin sumacionis, quia gracia illius et sue regnacionis est 5 f f,Hsti'an he iifc omn is mocio et omnis operis complecio temporalis. ""preparation un< ^ e totus cursus huius mundi est quasi vigilia, in qua for heaven ubique terrarum fit preparacio ad finem cene novissime magni regis. ideo cum mandatum suum se extendit ad omnes homines et pro semper includitque omnem legem IT et prophetas, habens universitatem omnem pro obiecto, patet, quod sit secundum racionem multiplicem valde latum, sed pro die iudicii ultimate implebitur. unde istum finem cene novissime debet omnis homo consi- derare solicite, cum dicit beatitudinem tarn obiectivam 15 quam subiectivam tocius ecclesie, in qua omnis viacio consumatur. et patet, quod necesse est, hunc regem fa- cere finem operis, quod incepit. unde secundum Augustinum sermone vicesimo primo huius psalmi, intrans in sanctuarium dei, intelligensque novissima eorum, 20 1 1 iudicat, quod 'omnis particularis consumacio stat in foi. certamine usque ad mortem pro veritate et pro summo bono mala omnia tollerare, cuius consumacionis finis est excellere in regno Cristi, quod non habet finem, sic quod omnes particulares consumaciones vite laudabilis 25 sunt gracia finis ultimi regni Cristi'. unde dampnati et quelibet pars universi cooperabitur ad hunc finem. ideo 4 A ' in marg. infer, cum sig. marg. glossavit deus est finis omnis consumacionis 8 fin C; A, sed scriptionem lianc mendosam A ' in marg. emendavit addito ad finem festum B d D, (?) C 11 omnem AD omni B d omni- um C 19 B d in marg.: Augustinus 20 eorum omi- serunt B d C 21 A 1 in marg. super., paene abrasa, haec habet: finis ultimi (? vite) regni Cristi. paulo infra: regmim Cristi est finis omnis consumacionis 23 secundum (vel t". quod an sit breviatura pro secundum. diindicare ncqneo ; linen sublatitm est) consumacionis A 2~ finem om. B d , snper- scripsit B*, addidit in marg. B l 10 Jnitic locum in opp. Augitstini mnlto cum sndore qnaesivi, at opcram et oleum pcrdidi; verba prolata nus- qnam invent DE ^RITATE SACRAE SCRIPTURAE 229 ita est consumacio, i. e., finicio, perfeccio vel complecio ultimata cum summa universitatis create simul, et capitur ad hunc finem. ideo creditur finis universitatis, ultra quern non erit tempus amplius, sed quies vel inmobi- s litacio perpetua tocius mundi ewo, quod est finis temporis, mensurata. et forte sic intellexit Origenes, quod ' omnis insultacio membrorum diaboli habebit finem ex requie beatorum, cum manebit perpetua eorum dampnacio quieta a motu sensibili gracia gaudii beatorum finaliter jo consumanda'. videtur enim, quod tarn profundus, tarn p,-ai*c of sanctus et tarn assiduus cultor scripture non erraret tarn ^^"ffwTto graviter in precipuo puncto fidei cristiane. unde super "$ "/"/,J !> illo Rom. sexto: stipendia peccati mors, gracia autem dei vita eterna in Cristo Jesu: 'ego', inquid, 15 'puto, quod signanter ad vitam eternam additur in Cristo Jesu, quia scire voluit, aliud esse vitam eternam solum, et aliud vitam eternam in Cristo Jesu. illi enim, qui surgent in confusionem et obprobrium sempiternum, habent quidem vitam eternam, sed non in Cristo Jesu. 20 iusti vero in Cristo Jesu habent vitam eternam'. voluit autem iste doctor, quod omnes homines vivent natura- liter vitam eternam, sed alii in gaudium, alii in obpro- brium sempiternum. voluit insuper, quod dampnati ha- bebunt lucrum multiplex de merito, cuius lucri conse- 25 cucionem vocat salvacionem. et voluit tercio, quod finis, gracia cuius est obprobriosa inferni dampnacio, est bea- torum gloriosa salvacio. 2 et om. B1 - non autorizaret mutacionem a meliori in peius. ex quotlibet talibus videtur, quod non oportet, si sit sacerdocii translacio, quod lex transferatur, cum stat, 2 s eandem legem servire quotlibet generibus sacerdotum. i exclude B d compendia omisso 3 A 1 in marg. notavit sacerdotis status 5 veritas C 7 sal huius- modi evanescit B^C 16 A in marg.: c 26 est per- feccius quam sacerdocium exproprietarium om. D, addidit in marg. cum sig. marg. D 2 27 A l in marg. super, fol. in": de cessacione sacerdocii legalis l v. 2 sqq. capjixxi] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 233 hie oportet distigwere de sacerdocio, de translacione et lege. est autem triplex genus sacerdocii in etate ecclesie, The threefold ut tactum est libro quinto capitulo . . ., scilicet sacerdocium "priestiwod 5 secundum legem naturalem, secundum quam primogeniti ex lege primogeniture erant regulariter sacerdotes. et sic fuit Melchisedech sacerdos, ut patet Gen. quarto decimo. secundum genus sacerdocii fuit secundum legem moy- saicam, secundum quod Aaron et sui progeniti erant 10 sacerdotes, ut patet in processu Levitici octavo, unde in penam peccati aliarum tribuum in adoracione vituli translatum est sacerdocium ab aliis tribubus ad tribum Levi. tercium vero genus sacerdocii est secundum b legem gracie, secundum quod Cristus, apostoli et eorum succes- 15 sores sunt sacerdotes. unde primum genus sacerdocii vocant quidam sacer- docium naturale, secundum sacerdocium legale et tercium sacerdocium gracie. tercium autem genus complectitur perfeccionem 20 utriusque prioris, cum Cristus, principium istius sacer- docii, fuit rex et sacerdos, deus et homo, gracia cuius finaliter figurandi erant omnes ritus utriusque prioris sacerdocii. ideo quia sponsus ecclesie meliorando pro- cedit, patet, quod lux figurata est pocior quam umbra 25 ipsum figurans. 3 A ' in marg. notavit triplex sacerdocii genus 4 post capitulo laamam codd. cuncti exhibent 5 A 1 in mar- gine: a quod B d CD 9 A 1 in margine: b B* in marg, notavit hie notatur triplex genus sacerdocii. primum secundum legem naturalem, et sic primogeniti ex lege erant sacerdotes. et sic fuit Melchisedech sacerdos. secundum genus fuit secundum legem moysaicam, secundum quod Aaron et primogeniti sui erant sacerdotes. tercium genus est secun- dum legem gracie, secundum quod Cristus et sacerdotes, apostoli et eorum successores sunt sacerdotes. primum vocatur naturale. secundum legale et tercium continet perfeccionem utriusque 10 8 AB d lacuna CD 17 sub sacerdocium naturale et lege et gracie A, qui hos terminos praeter cetera notari voluit, lineampinxit 19 A 1 in marg.: c 22 omnes con: A 4 libri qiiinti priora capita (18) nuper in lucetn prodie- runt cura viri doctissimi J. Loserthii; qttae quamvis sedula lectione percitrrerim, disputationetn de tripl. sacerdotii generc mtsqunm invent l v.i8 \ov. 2; 6; 13 1 1 cf. Ex. 32 28 sqq. 234 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxxi secundo notandum, quod, cum duplex sit lex, scili- cet divina et humana, apostolus loquitur de lege divina, secundum quam debet sacerdocium regulari et conse- quenter subiecfrm ecclesie. tercio notandum, quod duplex est translacio ad pro- 5 positum, scilicet personalis et generalis. personalis, quando unus episcopus tansfertur a regimine unius ec- clesie sive diocesis ad aliam. et de tali loquntur leges ecclesie. generalis vero translacio est, quando in tota ecclesia militante mutatur regimen ecclesie secundum 10 unum genus sacerdocii in aliud. sic igitur intelligendo primo sacerdocium simpliciter pro quocunque istorum trium generum, et secundo in- telligendo legem pro lege divina, que attinet regimini generalis sacerdotis, et tercio intelligendo de translacione 15 generali et intelligendo textum apostoli causaliter, patet, quod, quia transfertur generaliter sacerdocium a sacer- docio legali ad sacerdocium gracie, necesse est, ut leges, secundum quas sacerdotes vivant et regulent, sint trans- late, cessante igitur sacerdocio legali et introducto 20 tercio sacerdocio gracie figurato, patet, quod necesse est, ritus legates cessare et alios novellos correspondentes novo et eterno sacerdocio introducere. et si queritur, unde evidencia, quod oportet, sacerdocium istud tercium succedere, dicitur, quod ex Psal. centesimo decimo, in 25 quo dominus allocutus est messiam, dominum David, ut Cristus exponit Matth. vicesimo secundo, quod sederet i B i in marg.: hie notatur. quod duplex est lex, scilicet divina et humana. et est duplex translacio, scilicet personalis et generalis 4 subiectan scripsi subiecti AB fi D subiecta C 5 A 1 in margine notavit duplex trans- lacio 6 B* in margine iteravit personalis, quando unus episcopus transfertur a regimine unius ecclesie sive diocesis ad aliam. translacio generalis est, quando in tota ecclesia militante mutatur regimen ecclesie secundum unum genus sacerdocii in aliud 14 regnum (?) D 15 sacerdocii D 20 et omisit A 25 CIX otnnes libri 26 inter dominus et allocutus lacuna exstat in cod. B 13 i.e.sacerdotium natnrale, legate et saccrdotium gratiac 25 v. i 27 v. 41 sqq. Cap Jf xxi} DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 235 perpetuo in pocioribus bonis suis. et post ibi subiungitur de eodem: iuravit dominus, et non penitebit eum: it> tu es sacerdos in eternum || secundum ordinem Melchisedech. s ex istis patet solucio ad triplex argumentum factum superius. nam prima consequencia non valet, cum equivocatur in tribus signis expositis. et arguitur se- cundum deformitatem fallacie consequentis. sicut enim lex moralis ut mandata decalogi stat cum quolibet 10 istorum trium generum sacerdocii, sic lex humana vel ihe moral civilis currit cum quolibet horum trium. non , igitur //A*^o^/ sequitur, quia succedit translacio generalis sacerdocii, "' necesse est, ut ffiat translacio legis ceremonialis divine, secundum quam sacerdocium reguletur. igitur quia, vel 15 si sit particularis translacio sacerdocii, necesse est, ut correspondenter ffiat legis humane translacio, revera non pocius sequitur, quam si sic arqueretur : apostolus Cristi fuit proditor domini et laqueo se suspendit quia Scarioth, ut patet Marc, quarto decimo et Matth. vice- 20 simo septimo, Petrus autem fuit apostolus Cristi, ut patet prima Pet. primo, igitur fuit proditor domini et laqueo se suspendit. quoad secundum respondetur conformiter, cum fuit solum particularis sacerdocii translacio. ex quo facto 25 duplex corellarium patenter colligitur, primum, quod exemplatum est in scriptura, quomodo domini temporales The rights, . temporal lords habent potestatem ad rectificandum sacerdocium, quia have over the sapiens Salomon cum sacerdote a deo constitute ad regni 5 A 2 in marg. notavit ad argumenta. ad primum 8 A ' /// marg. super, cum sig. marg. notavit translacionem sacer- docii sequitur translacio legis quoad legalia, non quoad moralia 19 B d in marg. iteravit Me 10 Mt 27 Pe 1 'quarto' adieci 10" codd. 20 ut patet Pet l B d ut Pet 1 D; A, expuncto Petri om. C 23 A 2 in marg.: ad secundum quoad B' f expuncto ad fit B<* ~>5 patenter om. A, add. in marg. A 1 28 A 2 in marg. ad liunc locum notavit Nota bene, paulo infra ablacio tem- poralium i Ps. 1 10 4 6 cf. supra pag. 233 19 Marc. 1410 Mat th. 2jj 21 v. i 28 cf. supra pag. 231 IQ 236 JOHANNIS WYCLIF {C sui stabilimentum laudabiliter ita fecit, multo magis in novo testamento de sacerdotibus cesarinis, quos reges et are dependent principes ad regnorum gubernacula dotaverunt. hoc on the advice , , - . . ... and authority tamen non debent facere nisi consiho et autontate ec- church C ] es j 6j ut a jj as declaravi. nam si principes seculi debent providere de statu prospero regni sui, qui stat potissime in iusticia sacerdotum, qui debent esse eorum elemosi- narii, patet, quod debent iuvare, ut sacerdotes eorum induantur iusticiam, apponendo eis nunc per apposici- onem, nunc per subtraccionem elemosine medicinam, ut docet sanctus Ysidorus tercio De Summo Bono quinqua- gesimo tercio cap. et ponitur in Decretis vicesima tercia quest, quinta 'Principes'. istam sentenciam notat beatus Gregorius in Registro libri undecimi cap. vicesimo nono regine Francie ita scribens: 'cum scriptum sit: iusticia elevat gentem, miseros autem facit popu- los peccatum, tune regnum stabile creditur, cum culpa, que cognoscitur, cicius emendatur. ideo cum causa ruine populi sint sacerdotes mali, ad rectificandum sacerdocium debemus ardenter consurgere, ne per pau- corum facinus sit multorum perdicio. nee sunt dissi- mulanda, que dicimus, quia, 'qui emendare potest et 8 eius D 1 1 B d in tnarg. : Ysid. 23 a quest. 5 Gre- gorius 13 et istam B d 14 D^ in margine: Gregorius D* in margine addidit Nota 11 ( ? 5) B d 20 per radendo delevit D, qui verba, quae scripta erant, leviter tan- turn curavit 5 cf. De Ecclesia cap. XIV pag. 319, tibi de dotatione ecclesiae in scriptura ftmdata dissent; cf. ibid. pag. 299 sqq. 11 cf, Isidor. Hisp. Opp. omnia ex rec. Ft: Arevalo, Rotnae 1802 vol. VI, Sententiarum libri III c. jf no. j et 4, pag. 344; c. 52 no. i pag. 345; cf. (secundum auctoriiatem Friedbergii) Burch XV 43; Ivo Deer. XVI 44; Coll. tr. P. Ill 29 (30) 16; Polyc. VI i, 21 (cf. C. J. C. I 935 16) 12 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. 20 C. XXHI q. 5 pag. 936 14 per- ditum est S. Gregorii VII Registrum Mains, quod libros duodecim continebat; exstat hodie so/urn Registrum Minns in libros octo divisnm et editnm a Jaffeio, Berol. i86j 16 cf. Prov. 1434 22 dictum commune et mediae aetatis proprium de consensu; cf. C. J. C. I (Deer. I pars) c. 3 Dist. LXXXVI pag. 298: facientis procul dnbio culpam habet, Cap.xxxi ] DE VERITA TE SA CRAE SCRIPTURAE 237 negligit, participem se procul dubio delicti constituit'. providete igitur anime vestre, providete nepotibus, quos cupitis regnare feliciter, providete provinciis, et prius- quam creator noster manum suam ad feriendum excu- 5 ciat, de correpcione huius sceleris studiosissime cogitate'. ex istis videtur michi ut alias sequi, quod predicare pertinaciter vel urgere publice revocari, quod, si bene- ficia vel annua stipendia clericis sint peccati fomenta, debent tolli, sic error turbativus ecclesie foret heresis 10 manifesta, sicut pertinaciter asserere, quod istud debet fieri per eorum prelates et nullo casu per dominos ic temporales. || intelligendo autem istud universaliter, sicut According to ,. , r . English %w proposito pertmet, patet, quod taliter defendentes nedum and to sunt proditores regni nostri, sed eciam veritatis. leges c fhe"tinj>oi-ai e 15 autem regni nostri sicut et racio naturalis sentenciant, e quod domini temporales sint quandoque in subtraccione suarum elemosinarum cooperando participes, sicut et agai dicunt multe leges tarn canonice quam civiles, quomodo igitur consonat veritati, quod hoc nullo modo debet fieri 2 o per dominos temporales? ex istis patet solucio ad tercium argumentum. nam idem genus sacerdocii est mine ex*proprietarium et nunc proprietarium, ut patet in dotacione ecclesie. sed diffi- cultas est, quis istorum statuum foret ad maius stabili- 25 mentum dominii secularis. et videtur, quod status sacerdocii vivendi exproprietarie, primo ex hoc, quod omnis status sacerdotalis perfeccior foret cum paribus 4 et A, superscripsit aliquis (? A ^) ad 5 huiusmodi B (i 15 autem regni nostri sicut et racio naturalis sentenciant. quod om. B d , B 2 in marg. addidit leges (linea sublatum) autem regni nostri usque ad quod 18 ciles A comp. om. 22 ex- proprie ut B d , sed B y , superscripts tarium et nunc proprie- tarium inter lineas, locum sanavit in marg. B l iteravit et nunc proprietarium 24 ad om. A, superscripsit idem 26 A 12 in marg. super, fol. m c cum sig. marg. notavit Sacer- dotum vitam exproprietariam meliorem esse quam proprietariam, probatur infra qui, quod potest corrigere, negligit emendare; de sex modis consentiendi cf. supra pag. 87 10, et Streitschriften, De Fun- itationc Sectarian pag. 79 nota g. 6 alias : quetn locum respiciat, hand scio 238 JOHANNIS WYCLIF [_c a p.xxxi dominio seculari utilior, sed status sacerdotalis vivendi exproprietarie est statu posteriori perfeccior, igitur est dominio seculari utilior. maior patet eo, quod, si sacer- docium confert ad utilitatem rei publice, melius sacer- docium magis confert. et minor patet primo ex statu s innocencie, secundo ex Cristi vita et institucione, et tercio in statu patrie \vivit ecclesia exproprietarie. et iterum ex Decreto ecclesie in sexto capitulo 'Exiit' patet idem, et conformiter loquntur sancti doctores, et sequitur con- clusio, que confirmatur ex effectu. 10 nam tempore Cristi, quo ecclesia vixit exproprie- tarie, auctum est romanum imperium, et pax undi- que est diffusa, ut patet ex illo Luc. secundo: exiit edictum a cesare Augusto, ut describeretur uni- versus orbis, cum doctorum exposicionibus de eodem. 15 secundo arguitur sic ad idem: de quanto regnum temporale est unicius et in vero dominio seculari copi- osius, de tanto est forcius, ut patet tam experimento quam evidencia naturali. sed si omnia temporalia regni nostri, concessa in manum mortuam, forent in manibus 20 verorum dominorum secularium, tune foret dominium iam dispersum unicius et extensive undique copiosius, igitur foret undique forcius, quia tam in populo quam in diviciis. nee valet dicere, quod ex dictis elemosinis suffragium dei suplet, quia, cum status cleri exproprie- 25 tarii foret perfeccior, videtur, quod plus adesset de suffragio ex ministerio elemosine temporalis. tune enim Poverty of the clerici viverent Cristo conformius, nee forent tantum clergy would . . - ,. .. .... be a safeguard maculati cum fastu seculi nee negocus secularibus im- ngai abusel nr plicati, sed recognoscentes, quod vivunt de elemosinis 30 dominorum, quod iam fere obliti sunt, ex timore saltern 9 doctores concorditer et B' { CD 17 vero D, (?) B d C uno A 23 tam AB'^C causa D 24 in om. A, add. A l in marg. 8 /. e. Libra Sexfo Decretalium Dom. Bonifacii VIII cf. C. J. C. II (Sexti Deer.) De Verb. Significatione lib. V Tit. XII cap. } pag. 1109 sqq. 13 v. i cp.xxxn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 239 servili darent maiorem operam, ut conformiter ad suam regulam, ad honorem dei et profectum ecclesie regula- rius conversentur. nee dubium, quin oblaciones, decime et private elemosine sufficerent tot sacerdotibus, quot 5 expedit nos habere. confirmatur ex hoc, quod a tempore dotacionis ec- clesie scissum est per dissensiones paulative romanum imperium, sicut et patet ad oculum. et ex prophecia i d Dan. secundo de statua, cuius pars pedum || in parte 10 ferrea et in parte fictilis signat quartum regnum Roma- norum ex dotacione ecclesie sibi dissenciens et inconstans. nam multi doctores ex collacione scripturarum cum eventu status ecclesie sic exponunt. ex istis videtur ulterius, quod ex nimis levi evidencia is imponitur michi regni prodicio aut privilegii ecclesie roniane ablacio ex isto textu apostoli cum aliis veris sentenciis, quas dicebam. nam regni prosperitas stat in rectificacione cleri sui secundum statum suum originalem, / fight, in tite quern Cristus instituit. et ad hoc vadit tota mea sen- int *Z%J%, t the 2 o tencia, quam impugnant, ut videlicet clerici sint pauperes in facto vel in animo vel utrumque. et omnino. quod nnd ^ the caveant ab avaricia et fastu seculi cum aliis maliciis, que sequntur. tune enim officiunt sibi ipsis, et per con- sequens medicus spiritualis, cognoscens et celans usque 25 ad dilatacionem veneni infectum illud periculum, nedum prodit regnum nostrum, sed veritatem, que est sponsus matris ecclesie ad sui et aliorum perniciem dampnabilem ex consensu. et ita, si bene prospicitur, potest hoc iaculum defamatorium sicut priora in patres ficte fallacie re- torqueri. 9 111 codd. cnncti B d in marg. iteravit Dan. 3 A 2 in marg. infer, cum sig. marg.: nota Danielis prophe- ciam statu A, sed a inter lineas addidit A 1 10 et in parte om. A, siiperscripsit inter lineas A 1 1 1 et in- constans om. A, add. D ' in marg. 1 7 staret B d C 19 hacc verba textus A, fignra manus in margine adpicta, praeter cetera, notari vult 21 utrimque B d 9 v . jf sqq. 240 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxxi and HO one non dico, quin dotacio ecclesie sit elemosinaria et can accuse me , j j i j i of treachery in bona, sed videtur multis, quod vita cleri expropnetana foret melior. satis autem est michi, quod ex nulla sen- tencia, quam semino, implicatur, quod sim proditor regni nostri. The Roman et quoad privilegia romane ecclesie notum est ex ( needs h tite er fieYp scHpturis et testimonio sanctorum, quod hoc est unum th power l foundation of all salvation generis secundum modum congruentissimum redemptor, rmfowMTAf tocius salutis autor et ultimus premiator. et sic est Object' If h the nostra redempcio, salvacio et premiacio, ymmo omne, B 'it' e '"its" Quod est necessarium humano generi, sane intelligendo analogice predicacionem secundum quadruplex genus 23 causandi, scilicet materialis, formalis, efficientis et finalis. intelligendo causacionem analogice extra genus, ipse est materia, de qua est gaudium beatorum; forma, quam l a A, addito d inter lin. in ad emendavit A 1 10 A ' in marg. infer, cum sig. marg. notavit Cristus est verus deu> et verus homo, probatur 15 et quia B'^CD 12 cap" B (i cap , ctti lacuna praecedit, ACD 19 A l in marg. miniavit nota in marg. infer, cum sig. marg.: nota bene predicata. quomodo predicantur de Cristo 21 congruissimum D 25 analogice predicacionem secun- dum quadruplex genus causandi. scilicet materialis. formalis. efficientis et finalis. intelligendo omisit C 27 ipse enim est BCD 15 cf. supra I 268; 272 17 et 27 ipso (ipse) /. e. Christns DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE oportet omnem beatum induere, sic, quod sit quodam- modo ipse Cristus, efficiens primum et ultimum in qualibet accione, cum Job. quinto decimo dicat: sine ab me nichil potestis facere, et finis, gracia cuius || ulti- 5 mate est tota universitas creata in suis limitibus ordinata. nam Job. primo dicitur: verbum caro factum est, et Job. decimo: non potest solvi scriptura, quern pater sanctificavit et misit in mundum, et infra Job. decimo: ego et pater unum sumus. ex quibus 10 debite intellectis sequitur, quod Cristus, quem colimus, sit verus deus et verus homo, sicut ex quotlibet testi- moniis nove legis. et ex eadem lege deduci potest testimonium veteris testamenti. nam Luc. ultimo legitur, quomodo Cristus incipiens a Moyse et omnibus pro- is phetis interpretabatur duobus discipulis euntibus Emaus in omnibus, que de ipso scripta erant, et Act. tercio dicit Petrus: deus, qui prenunciavit per os omnium prophetarum, pati Cristum suum, im- plevit sic, et Act. decimo: huic omnes prophete 2 o testimonium perhibent. ex istis videtur, quod credendo novo testamento de Cristo credi debet ex integro et antique, unde beatus Petrus, ut legitur Act. tercio, recital, quomodo Moyses Deut. duodevicesimo dicit de Cristo: pro- 2S phetam suscitabit vobis dominus deus de fratribus vestris, tamquam me. ipsum audietis iuxta omnia, quecunque locutus fuerit vobis. erit autem: omnis anima, que non audierit pro- phetam ilium, exterminabitur a plebe. et omnes 3 o prophete a Samuel et deinceps, qui locuti sunt, anunciaverunt dies istos. ex qua fide scripture colli- 243 3 B< 1 in margine ileravit Job. 15, iuxta quod addidit nota 4 A 1 in tnarg. super, fol, 112 b : Omnes scripture veteris legis et omnia opera patriarcharum, omnes prophecie significant primarie vel secundarie, Jesum nostrum esse messiam 23 ut legitur om. C 24 B< { iteravit in tnarg. Deut. 18 3 v . / 6 v . 14 7 v. }$ )6 9 v. jo 13 cf. cap. 2427 \-v.i8 19 v. 4} 23 1^.2224 ->4 v. // et 18 244 JOHAXNIS WYCLIF iC gitur, quod omnes libri veteris testamenti vel directe et primo vel mistice et secundario signant, Jesum nostrum esse messiam domini et hominem patribus re- promissum. et in ista conclusione instructus est sanctus apostolus post claram visionem archanorum, quanclo 5 predicavit Judeis Jesum, affirmans, quia hie est Cristus, ut legitur Act. nono. unde breviter omnes patriarcharum conversaciones et opera signant mistice vitam Cristi, cum ipsa sit finis universitatis create, finem autem oportet signari per media ad eundem, quia aliter non ordinaretur 10 ut media, nisi deus diceret per ilia per se finem, quern tante intenderet. unde omnes patres veteris testamenti, preordinati ad beatitudinem, crediderant in messiam, quem nos singulariter nunc colimus, quia, ut dicitur Act. quarto: non est in alio aliquo salus quam in 15 domino nostro Jesu Cristo Nazareno, quem Judei cru- cifixerunt. sciverunt enim patres veteris testamenti tarn ex memoria, continuata in humano genere, quam ex defectu suo, iuncta naturali racione, quod deus non punit nisi pro crimine, quod genus suum peccavit in radice. sci- M verunt iterum, quod non potuit peccare, si non in deum, et quod deus ex inmensitate iusticie non potest delictum Man canuot sine emcnda dimittere, et quod totus homo infecti * saivatio*" generis non potuit per se satisfacere. cum autem de- Ch "o'rkcT}" g Hctum plus deo debuit, quam modo wlneratus implere 25 for nil sufficit, idco necesse est pro satisfaccione istius generis, unum hominem, non debitorem racione primi delicti, satisfacere pro fratribus, si debeant salvi fieri, et ilium oportet esse superioris ',] nature et non capere a genere r. i.n 2 c 1 vel oui. D 2 et primo Z?''C vel primo AD 3 domini AC tantum B d C 4 A ' ;';/ niarg. exter. signtim marginalc exhibet, sed notam eius adders omisit 10 ordinarentur B^CD 11 pu (linca delct.) media A quod D 13 in ont. A, superset', primn mantis vel A 1 19 potuit AD 22 delictis (?) B' 1 23 infecti ont. D 5 cf. v. 22 1 v. 20 1 5 v. 12 23 emenda hie suinittir pro innlcta, poena delinqitentibns imposita cp.xxxi\ DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 345 suo formam, seel nudam materialem essenciam. cum igitur patriarche habuerant tain de naturali racione quam ex dei promissione, quod oportet, genus humanum redinii et salvari, patet, quod oportuit, eos credere, unum talem s venturum, deum et hominem. nam Gen. tercio dicitur, quod natura feminea conteret capud diabeli et per con- Salvation is sequens merebitur premium ultra temporale ex tanta ///V/ins"/^ victoria, quod non potest nisi in virtute dornini nostri Jesu Cristi. item Gen. duodecimo promittit deus ex- i" pressius patriarche Abrahe : in te benedicentur universe cognaciones terre, et infra Gen. duodevi- cesimo: num celare potero Abraham, que ges- turus sum, cum futurus sit in gentem magnam ac robustissimam? et benedicende sunt in eo rs omnes naciones terre. et infra vicesimo sexto pro- mittitur Ysaac: benedicentur in semine tuo omnes gentes terre. tales benedicciones, a deo promissas gradatim ad meritum Abrahe, ut expositum est septimo decimo cap. huius sexti, non licet discredere vel fingere so stare in prosperitate mundana, cum non conveniunt tarn magnifico, ut est deus. ideo oportet, quod intelli- gantur de benediccione celesti et promissione hereditatis eterne, ut deducit apostolus Heb. undecimo. nee potest intelligi semen Abrahe, in quo omnes gentes taliter is benedicentur, nisi Cristus incorporans omnia genera gencium in corpus suum misticum, ut exponit apostolus Gal. tercio et Rom. quinto decimo. nam quoad carnem et fidem Abraham fuit dignior quam filii naturaliter ab eo geniti. ideo nisi intelligent prestanciorem radicem, 8 nostri om. B tl C 9 B li in marg.: Gen. 12. et sic al>- liiuc fere constanter in cod. B, qnando JW Scriptiiratn Sacram testem citat; iatn Iiinc has itercttiones marginal?* testari omittam 10 A l in marg. super, cum sig. marg. glossavit In semine tuo benedicentur omnes gentes. per semen intelligitur Cristus 18 septimo emendavi 16 codd. 19 vel fingere A nee fingere B^CD 5 v. ij 9 v. j 11 v. 77 18; cf. 22 1&; 264 \iv.4 18 cf. supra II pag. 35 23 v. 16 27 v. 8 v. 9 sqq. 246 JOHANNIS WYCLIF [C pocius dixisset: in te ut radice benedicentur omnes gentes et non in ramo tuo, qui sit posterior dignitate. in hoc igitur, quod dixit singulariter: in semine tuo intellexit secundum apostolum radicem omnium virtutum, digniorem Abraham, dominum Jesum Cristum. non enim 5 in semine pure carnali Abrahe fuerunt omnes gentes benedicende, cum preter Jacob cum genere duodecim filiorum suorum et preter Ysmaelitas erant gentes plures et quoad prosperitatem seculi prepotentes. ideo necesse est, quod intelligatur de benediccione spiritual! in semine, ir qui est Cristus. non enim est benediccio, cum quo stat dei malediccio, et per consequens eo ipso, quo est bene- diccio, est plena liberacio a peccato. et sic Abraham fuit unus ramus fidelis radicis spiritualiter dignitate prioris, qui omnes filios suos liberat a peccato, in quo i; fundatur omnis malediccio. The spiritual et ad istum sensum dicit apostolus Gal. tercio, quod children of . Abraham, non, qui desccndunt secundum carnem, sed qui se- ttmmgk faitk, quntur in fide et moribus, hii filii sunt Abrahe. ar p*opi?" et idem intelligitur de filiis cuiuscunque patris spiritualis, generantis filios ex semine verbi dei. in ista fide vixit Abraham cum ceteris patriarchis. ideo dicit Cristus Joh. octavo: Abraham, pater vester, exultavit, ut videret diem meum, vidit et gavisus est. et istud confirmatur ex iuramento, quo fecit servum iurare in 2; accipiendo uxorem filio suo Ysaac, de quo Gen. vicesimo quarto, et exposui in quodam tractatu De Incarnacione cap. septimo. et idem intelligitur de Ysaac, de Jacob et duodecim patriarchis. s< 7 preter (? pater) B' f cum genere ABC de genere D 24 A in marg. sigtnim marg. exliibet, sed nota eitts nee in infer, nee super, marg. invent fur 2~> qui D servum suum B^C 28 7 B< 1 lacuna ACD .1 cf. Gen. 26 4 4 v. \6 17 v. j; 9 23 v. j6 26 v. j 27 cf. De Benedict a Incarnationc (ed. Harris 1886) pag. 109 DE VERITATE SACBAE SCRIPTUEAE 247 C2.J exhinc enim dicitur populus ille || signanter genus fidelium, quod ultra gentes credidit in dominum Jesum Cristum, et correspondenter dicitur de duodecim tribubus Israel, de quibus propter fidelitatem, propter Cristi car- 5 nalem originem et propter exemplacionem in moribus prope statum innocencie plus quam in ceteris generibus gencium facit scriptura singulariter mencionem. nam quoad nobilitatem huius seculi plus in aliis gentibus quam in istis resplenduit. 10 quoad prophetas patet ex predictis, quod oportet, This is the ~ ... central idea cnstianum ex tide scripture concedere, quod quelibet of Holy oracio vel silaba scripture eorum primo intendit istam sentenciam. et quamvis, discurrendo per omnes prophecias, istud 15 potest patere expressius, sufficit tamen, allegare tres plus famosas. prima est dictum Moysi Deut. duodevicesimo, quod i\oi-ed from the law: recitat beatus Jretrus Act. tercio et est processus pertmens Dmt. /<,- huic loco. 20 nam Deut. duodevicesimo datur primo lex de pos- sessione exproprietaria. sacerdotum veteris testamenti. secundo ostendit officium sacerdotis in docendo legem et evacuando ydolatriam : neque, inquid, phitones consulat neque divinos neque querat a mortuis 25 veritatem. omnia enim hec abhominabitur do- minus, et propter istiusmodi scelera delebit eos in introitu suo. ecce, quod sacerdotes non habe- 1 signanter AB^ singulariter C out. D, sed D l in marg. singulariier addidit 8 ipsa plus B <{ n scripture om. D, add. in marg. D l 14 discredendo A, sed A 1 (vel A 3 } in marg. discurrendo emendavit 17 cap. quod B. fjnattitor litteris effectum; sic apud Hebreos nomen del mil* dicebatur \ 3 in mente habet, ni fallor, ea, quac inveniitntur supra II pag. 251 sqq. 14 v. j6 j8 25 cf. cum his ea, quae JIV disputat de termino gigas gemine sub- stancie /;/ De Betted. Incarnatione pag. o; 102; 126, et quac dicit Augustinus Opp. tout. 1*111 6jo DE VERITA TE SACRAE SCRIPTURAE 353 deus et verus homo, et Cristus ille vel messias non est iste, quern nos indicamus in nostro ewangelio, natum ex virgine Maria, conversantem secundum formam, quam tradidit ewangelium, post passum, mortuum et sepultum = et demum resurgentem, in multis doctrinis salutaribus suos discipulos instruentem et in celum finaliter ascen- dentem. ista protervia nimis a fide exhorbitat, cum negat The 18 dig- nitatem corr. A 19 per B d C 24 modo CD, (?) AB d i viculus diminut. a vicus; cf. I. Sam. 101 Saulum regent a Samuele in viculo, cui nomen Silo fuit, unctum esse, ex Vet. Test, demonstrari non potest. Silo loci cuiusdam nomen fiiisse eoque oppidum, quod L Sam. 1 3, 2 12 et saepius commemoratur, significari, tarn rabbini quam commentatores recentes Teller, Eichhorn, Tuch, Diestel, Baum, von Hof- mann sibi persuaserunt ; hie Saulum unctum esse, JW pro- pterea suspicatus esse mihi videtur, quod I. Sam. 9/3 de sacrijicio quodam agititr neque id secundum legem alio loco nisi apud Jehovae aedem offerri licuit. haec quoque JWi opinio (cf. supra pag. 257 21), cum a Vulgata recedat, nescio an patrum ecclesiae vel scholasticorum traditione petita sit 3 /. Reg. 1 2 20 ; ii jo 4 inastutive = imprudenter Rom. 15 12 ; Matth. 12 21 17* 260 JOHANNIS WYCL1F [_c a p.xxxr illam etatem circiter per duo millia annorum, ut recitat dominus Ardmacanus libro tercio De Questionibus Armenorum cap. tercio. nee est verum, quod tarn regnum quam ducatus precisus est de tribu Juda pro illis temporibus, quia David duxit populum temporc, 5 quo Saul tyrrannizavit et tempore Roboam regnavit Jeroboam in Judea. ideo signanter dicitur in scriptura copulative: non auferetur sceptrum de Juda ante etc., quia tune utrumque foret ablatum. wider the et per hoc patet, quod non obest replicacio tercia, 10 qua replicatur de ducatu Machabeorum, diu ante ad- ventum Cristi cessante regno, sicut Jeremias predixit vicesimo secundo capitulo. nam ducatus continuatus est in eis, qui conmixti erant cum Judeis sicut tota cognacio tribus Benjamyn, tribus Jude, et sacerdotum post 15 captivacionem decem tribuum remanencium || in Judea. tvi. nam tota ilia gens rexit hereditatem Jude, et capitales credit Ardmachanus natos carnaliter de hac tribu. sed satis est, quod regant regnum tribus Jude et spiritualiter sint Judei. et cum non sit credibile, quod tantus propheta con- 20 gregaret filios suos in fine vite sue nisi propter valde notandum misterium et revelacionem, quam ipse tune sicut ante habuit de messia, et omnes illi ad hoc summe attenderant, restat videre in confirmacionem dictorum, quomodo residuum autoritatis debet intelligi. non enim credi debet, ipsum dixisse delire vel in- fructuosam sentenciam. postquam igitur dixerat, ipsum esse expectacionem gencium, exprimit per tres pro- i recitat corr. A ex replicat replicat B d , in correctnra D 2 B< { in marg.: Ardmacanus 9 etc. A tune B d C, in correctnra D 12 sicut in corr. A 16 A 2 in marg. infer.: Solucio obiectuum contra hanc sentenciam 21 B 4 (? B' y ) in marg. : nota prophetas de adventu messie in antiqua le<*e 22 ipse ante etc. sicut ante habuit de D, lectio aperte vitiosa 24 intenderant B li A - in marg. super, fol. uj b cum sig. marg. adnotavit Exposicio proposicionum de prophecia Jacob supradicta 27 ipsum in correctnra A Cristum B^CD 2 Richardi, cpisc. Annacliani, libntm De Quest. Ann. conferre non potui, qnippe qni in Bib/. Reg. Pnbl. Dresdensi non exstet; vide supra I 2/77 13 v. 5 sqq. 26 delirus idem ac mente captus, insaniens 28 cf. Gen. 4910 Cap.xxxi} DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 261 posiciones sequentes congregacionem et construccionem sue ecclesie. per hoc igitur, quod dicitur, Judam ligare ad The unity of vineam pullurn suum et ad vitem asinam suam, Heat)"' s notatur congregacio in unum corpus ecclesie ex gentibus et Judeis, ut dicit ewangelista Job. decimo. vinea enim vocatur ecclesia, Ysa. quinto, et ipse, qui est capud ecclesie, dicitur Job. decimo quinto vitis vera. pullus autem et asina, quibus Cristus insedit versus Jerusalem, 10 ut legitur Mattb. vicesimo primo et Job. duodecimo, signat mistice gentes et Judeos, capiti ecclesie in uni- tatem fidei colligandos. secunda autem proposicio, qua dicitur, quod lavabit vino stolam suam et sangwine uve pallium suum, is exponitur de consiliis ewangelicis et preceptis. superi- ores quidem ecclesie, ut clerus et viri apostolici, qui Cristo propinquius sunt ligati, lavantur puriori lege caritatis, servando consilia, remociores vero discipuli Cristi, signati per pallium, mundantur rudimentis legis, ^o eis a sacerdotibus expressatis. aquam igitur, que fuit lex gentilium, convertit Cristus in vinum in nupciis ec- clesie, ut patet Job. secundo, quando docuit, eos di- misso ritu gentilium calore caritatis, generantis bonos spiritus levefactos ad currendum et subtilitates ad vi- 25 dendum ad celestia aspirare. et ad hunc sensum dicitur Cant, quinto: bibi vinum meum cum lacte meo. unde isto vino mero caritatis inebriantur karissimi, ut dicitur Cant, quinto. in ista igitur lege lavantur, quos Cristus induit, a rubigine peccatorum, sive contrahatur a carne ut coccinum, sive a terrestribus sicut vermi- culus, ut loquitur Ysa. primo capitulo. 1 dicit B d D dicitur corr. A 4 decimo scripsi 1 1 codd. 5 A l in marg. 5. quod, nifallor, ad Jesaiam laudahim respicit 11 codd. .1 incedit B tf 10 ecclesie (expiinctum) fidei A 14 esse ut D esse (expunc- tum) ut A 22 subtilitatos B^ 25 mero in loco raso posuit A 28 coczinum D 'hens in God's 'pi-otnist i cf. Gen. 4911 4 v. 16 5 v. i; 7 6 v. i 8 v. 7 v. 14 11 cf. Gen. 4921 sqq. cf. similem dis- pntationem de prophetia Gen. 49 de Juda prolata supra I 229^0 20 v. 7 sqq. 24 v. i 26 ibidem 29 coccinum vel coccum = color mber, coccinens 29 v. 18 262 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxxi quoad ultimam proposicionem, qua dicitur: pul- chriores sunt oculi eius vino et dentes eius lacte candidiores, describuntur apostoli, fundamenta ecclesie, qui eciam vocantur Psal. octogesimo septimo monies sancti, porte Syon et multis talibus nominibus in 5 scriptura. per istos itaque tamquam speculatores dirigitur corpus ecclesie, et ad literam vinum est oculis tarn intrin- secus quam extrinsecus || medicina. fo et ex eadem consideracione vocantur dentes ecclesie, cum masticant et preparant sibi cibum spiritualem verbi ic dei. et sic inest eis subtilitas in intellectu, dum levefacti, que sursum sunt, sapiunt et mundicia in affectu, cum non predicant propter putredinem temporalium, sed ut sequantur agnum in albis, quocunque ierit. unde Cant, quarto vocantur oculi et dentes ecclesie, nee credo, quod i; notans circumstancias scripture imponet prophecie Jacob predicte tarn pertinentem alium sensum catholicum. 2. interpretation secunda autem prophecia scripture veteris, limitans of Dan. ZU-K descripciones messie ad Jesum, quern colimus, est illud Daniel secundo de sompnio Nabugodonasor, cui ap- 2C paruit quadripartita statua, signans quatuor monarchias, ita quod capud aureum signat regnum Assyriorum, ut Daniel exponit ibidem, secundum regnum, signatum per pectus et brachia de argento, fuit regnum Persarum et Medorum, et tercium regnum, signatum per ventrem et 2= femora ex ere, fuit regnum Grecorum. nam Dan. octavo legitur, quomodo vidit arietem, ventilantem cornibus contra occidentem, contra aquillonem et contra meridiem, 4 LXXXVIo codd. cumti 6 tamquam corr. A 7 tarn (expunctum) oculis A 8 A 2 in margine super, fol. 114' notavit apostoli sunt dentes et oculi ecclesie 13 peccant post putredinem D 15 quarto cap. vocantur B d C 18 A 2 in marg.: secunda prophecia de Cristo 2O nabugodona- sar B't nabu or D Nabucho or A naubugodona- sar C 24 regnarum A 26 femore A i Gen. 4912 4 v. i ; 2 15 v. i; 2 18 cf. primam supra pag. 25420 20 v. j sqq. 23 ibid. v. 36 sqq. 26 v. 3 sqq. 27 ventilare siimittir pro caput movcre, inclinare ad venfitni Cap.xxxn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 263 et omnes bestie non poterant resistere ei nee liberari de manibus eius. et post Gabriel exponit hoc de rege Persarum et Medorum, et visionem, qua vidit hircum caprarum, curn uno cornu insigni arietem superantem, 5 exponit Gabriel de rege Grecorum, quod post rei eventus probaverat, ut patet' Dan. octavo et primo Machabeorum de Allexandro Magno. quarta vero pars statue, signata per pedes ferreos, exponitur de regno Romanorum, quod lege civili et bellis quatuor cornua orta de Allexandro 10 conminuit et insulas alias multas maritimas subiugavit, ut patet ad oculum et primo- Machabeorum. unde sequitur in historia Daniel secundo capitulo: in diebus autem regnorum illorum suscitabit deus celi regnum, quod in eternum non dissi- 15 pabitur, et regnum eius alteri populo non tra- detur. conminuet et consumet universa regna hec, et ipsum stabit in eternum. secundum quod vidisti, quod de monte abscisus est lapis sine manibus et conminuit testam et ferrum, es, 2oargentum et aurum. hoc autem quintum regnum, quod Daniel prophetavit, non est facile fingere, esse The fifth empire, ... .... . . . . . reaching over ahud quam regnum rehgionis cristiane, viventis msecu- the whole world, lariter, conformiter ad statum innocencie. primo igitur istud regnum ecclesie dicitur ortum in 25 diebus istorum quatuor regnorum, quod non potest transferri a predestinatis ad alios. et constat, quod religio cristiana a principio mundi orta est et crevit continue. 2 et post om. A, addidit in ntarg. A l 5 quod correxit A 6 probaverant BfC ut (bis) D post Dan. lacuna in omn. codd. invenitur primo om. A, addidit A l in margine 10 et postmodum inter lineas addidit A 18 absisus A, sed c super si posito lec- tionem aliontm restituit A 1 18 A' 2 in marg. infer, cum sig. marg. notavit Jesus noster est lapis abscisus de monte sine manibus 19 conminuit corr. A 2 cf. Dan. 8 7 6 v. 19 sqq. cf. I. Mace. // sqq. 11 cap. 7 sqq. 13 v. 44; 45 264 JOHANNIS WYCLIF [C a p.xxxi et iterum, cum regnum quintum in eternum stabit, non potest esse nisi spirituale, statui beatorum in expropria- cione conforme, sicut vixerunt Cristus et sui apostoli. tercio, cum conminuit ista quatuor regna, incipiendo a testa, per quam signatur fallax et fragilis dotacio ec- 5 clesie, capientis divisionem bonorum imperil, ut alias diffuse exposui, est tercia concordancia de Jesu nostro, quod ipse sit messias promissus. nam viri ewangelici non solum predicacione renunciandi seculo conminuunt ista regna, sed merito suo et occasione iniurie, facte 10 suis predestinatis, deus ipse || conminuit, et convertendo fol - The wealth of filios horum regnorum ad religionem suam saltern in the church stops , . ...... , the spread of fine vite eorum et post civiles dommos incomplete et t e gospe rnovendo ad bella intestina, secundum que iusto iudicio se ipsos destruunt. unde si vocata ecclesia fuerit exone- 15 rata possessionibus, quibus cece dotata est a potentati- bus, credo, quod regnum seculare micius conminueretur verbo ewangelii, postpositis istis bellis. quarto, cum specificetur abbas et capud quinti regni per lapidem abscisum de monte sine manibus, 20 videtur ex concordancia scripture, quod signal Jesum nostrum, quem Petrus vocat lapidem off ens ion is et petram scandali, prima Petri secundo. nam Psal. cen- tesimo duodevicesimo de ipso scribitur : lapidem, quem reprobaverunt edificantes, hie factus est 25 in capud anguli. a domino factum est istud et est mirabile in oculis nostris. mirum valde est, quod Cristus abscisus est de monte, que fuit Maria, terra 14 intelestiva (lima transversa et punctis subset: sub- latuni) intestina A 19 specificatur C quid B' 1 , qm breviatura usns est, legi voluerit, discenri iiequit 23 i a 2 et ps postmodum in loco vacua addidit A scan- dali petri. sequitur lacitna, turn nam pso 171 (Jioc expunc- twn) in C scandali petri, sequitur lacuna, turn nam ps. 117 D centesimo duodevicesimo emendavi 6 de hac perniciosa ecclesiae dotatione JW frequenter disputavit, cf. ex. gr. De Ecclesia pag. jjj 16 potentatus = supremus, princeps 23 v. 6j v. 22 2} c a p.xxxr\ DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 265 alta virtutibus, et hoc opere spiritus sancti sine manibus, hoc est, cooperacionibus humanis, ut dicit Daniel, et ad istum sensum loquitur Ysaias vicesimo octavo cap. Christ the comer ita dicens: ecce, ego mittam in fundamentis Syon Lord'l kmgciom s lapidem angularem, probatum, preciosum, in fundamento fundatum. Cristus enim secundum ex- posicionem Augustini super Psal. octogesimo sexto est profundissimum fundamentum sancte matris ecclesie, cui alia fundamenta ut apostoli inituntur. et sicut est to primus et humilimus, sic est ultimus atque dignissimus. et ideo nimirum dicitur: factus in capud anguli, con- nectens parietes ecclesie ex gentibus et Judeis. et eadem sentencia patet specialius Sach. tercio, ubi spiritus sanctus alloquitur Jesum, sacerdotem magnum, 15 Jesum nostrum singulariter figurantem : ecce enim, ego adducam servum meum orientem. quia ecce, lapis, quern dedi coram Jesu, super lapidem unum septem oculi sunt, et ecce, ego celabo sculpturam eius, ait dominus exercituum , et 20 auferam iniquitatem terre illius in die una. quam scripturam videtur michi non sanius vel pertinen- cius posse intelligi quam de Jesu nostro, qui fuit servus servorum, oriens ex alto, et iste ostensus est in lapide coram propheta, super quern erant septem oculi, quia 25 septem dona spiritus sancti dicuntur Ysa. undecimo plene et inmobiliter requiescere super eum. conferat igitur scrutator scripture dictum Danielis de 2 sine (expunctum) cooperacionibus A 3 A 2 in marg. super, fol. ii4 d cum sig. marg. glossavit Cristus est petra scandali et lapis offensionis ysaias ysaias, turn lacuna, 280 B't 13 A 2 in marg. infer, fol. 114* cum sig. marg. notavit prophecie Zacharie et Danielis de Cristo 9 A 23 iste correctum ex ille A ille B^CD lapidem D 25 20 B' { 3 v. 1 6 7 cf. Opp. torn. VI 154; 91 13 v. 89 25 v. 2, ubi Spin (us Sancti dona recensentur sic: spiritus sapientiae, sp. intellectus, sp. consilii, sp. fortitudinis, sp. scientiae, sp. pietatis, sp. timoris domini 266 JOHANNIS WYCLIF \Cap.xxxi lapide quinti regni cum aliis dictis scripture, et non in- veniet, cui pertinencius conveniret quam nostro Jesu, qui tempore quinti regni sub Augusto cesare conversa- cioni seculari maxime contrarie fuerat suscitatus. aliter enim non foret hoc quintum regnum in diebus istorum 5 quatuor regnorum efficaciter stabilitum. quomodo, rogo, conminueretur secularis conversacio per quatuor quadras mundi tarn efficaciter et breviter per paucos apostolos nisi in virtute regis huius regni perpetui, de quo Luc. primo scribitur: regni eius non erit finis. 10 interpretation unde Dan. septimo post aliam figuracionem horum * D of l Man^ n quatuor regnorum sic scribitur: aspiciebam ego in visione noctis, || et ecce, cum nubibus celi quasi f i.n 5 a filius hominis veniebat, et usque ad antiquum dierum perveniet, et in conspectu eius optu- 15 lerunt eum. istum textum propheticum nemo potest pertinencius, si non fallor, quam de Jesu nostro exponere, qui, sicut ascendit ministerio nubium, sic veniet ad finale iudicium, et sic voluit ostendi in revelacione prophetica. ille autem est, qui tarn crebro in ewangelio vocat se 20 filium hominis, et licet attingat equalitatem antiqui dierum secundum deitatem, tamensecunduminfirmitatem carnis, quamdenobissuscepit, optulerunt eum in templo trinitati ad complendum ministerium utriusque testamenti. et ita angeli ministrabant ei in quacunque operacione 25 humana, quam pater dedit ei, ut facial. unde ad confirmandum istam sentenciam nature duplicis in Cristo statim subiungitur: et dedit ei potestatem et honorem et regnum. et omnis po- pulus, tribus et ligwe ipsi servient. potestas eius 30 potestas eterna, que non auferetur, et regnum eius, quod non corrumpetur. cui, rogo, potest istud 11 A 2 in margine dextro (interiore) signum marg. posuit , quod una cum signo ad lin. 13 pag. 265 adpicto notam in marg. infer, fo/. 114^ positam respicit 15 per- venit B*C 7 quadrae mundi sunt oblectamenta, qtiae mundus offert eis, qui eius quadra vivunt 10 v. jj 1 1 v. 13 28 v. 14 c a p.xxxi^ DE VERITATE SACRAE SCRIPTUEAE 267 competere nisi Jesu nostro, deo et homini? ipse enim dicit Matth. ultimo: data est michi omnis potestas in celo et in terra, aliter enim non posset conminuere quatuor dicta regna nee exaltando suos deprimere ini- 5 micos, et potestatem istam honor consequitur, quia Phil, secundo scribitur: dedit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum et patet, quod abeundo in regionem tarn longinquam est 10 dispositus accipere sibi regnum. cui, rogo, potest competere hec triplex servitus, hec eterna potestas et regnum tarn incorruptibile nisi illi, quem Johannes vidit in Apocal. undevicesimo habere in femore suo scriptum: rex regum et dominus domi- 15 nancium. si igitur Jesu nostro ista conveniunt, quid oportet, expectare infideliter alium anticristum? unde Dan. septimo statim describitur anticristus per cornu, ortum tempo re quarti regni. agregatum enim ex nostris po- 2 o tentibus est horribilius, crudelius atque rapacius, quia, computando paganos et nostros nomine cristianos, non legitur minor colluctacio pro temporalibus tempore pre- cedenti. decem igitur cornua est universitas nostrorum temporalium dominorum et cornu, ortum ex decem cor- 25 nibus, habens oculos et os loquens grandia contra ex- celsum, et sanctos altissimi conterens putansque, 2 Matth. ultimo om. B d , addidit in marg. B Q inter dicit et data lacuna exstat in C 3 enim AC vero B d D 8 inferiorum (?) B d 11 hie A 13 in om. B d C 19 in loco vacuo postmodum supplevit A lacuna CD 9 inter lineas superscripsit B d et B 6 in margine proposuit vel 19 17 anticristum CD 18 A 2 in marg. infer, fol. uj a cum signo 'marg. notavit de Anticristo D l in marg. exter. : Nota de anticristo 22 maior CD concalcacio C 24 cornubus B d CD 25 grandia in correctura D ex- cessum A, sed e syllabae ces superscripsit idem 2 Matth. 2818 6 v. 9 10 13 v. 16 >i8 v. 20 22 colluctacio idem ac certamen, lucta 25 cf. Dan. 7 a j 268 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxxi quod possit mutare tempora et leges, utinam non sit ca- pitaneus cleri dotati temporalibus dicti dominii agregatil interpretation sic enim preconizat clerus noster dominum papam, of the Antichrist as the pope ut dictum est capitulo octavo blasphemando. signum autem huius periculi est illud Ysa. quinquagesimo nono: 5 conversum est retrorsum indicium, et iusticia longe stetit, quia corruit in platea veritas, et equitas non potuit ingredi, et facta est veritas in oblivionem, et qui recessit a malo, prede patuit. utinam talis anticristus non destruat regna 10 borealia, occidentalia et orientalia, sicut infecit Assiam, Affricam et Europam! constat michi, quod, licet regnet per tempus et tempora et dimidium temporis, tarn en divinum iudicium necessitat, ut auferatur dicta potencia et conteratur et dispareat usque in finem. 15 sed relinquendo ista membris ecclesie, quibus datum est exponere prophecias, certum est ex fide scripture, quod, quicunque secularis vel clericus maxime |] obviat foi. Who fights Cristi legibus, hie est potissimus anticristus, et quecunque Christ's law is , ,. . ...... of the Anti- penodus vel annus dimissus fuent sibi ad suam tyran- 20 party j^em, dicitur ad sensum propheticum omne tempus. unde creditur, quod Daniel per tempus intelligit totam periodum, in qua deficit ecclesia a tempore sue prime dotacionis usque ad tempus, in quo prevaluit Macho- metus; et per tempora intelligit varietatem temporum 25 abhinc usque ad tempus, in quo domini seculares re- putant concorditer elemosinas, quas pauperibus tribue- runt; et per dimidium temporis intelligit residuitatem temporis, per quam clerus per fucum sue excomunica- cionis et censurarum fulmen contra benefacientes eis per 30 ablacionem fomenti sui facinoris stulte recalcitratn. 4 8 postea in loco vacua addidit B<* lacuna in ACD 7 si (expunctum) longe A 12 michi inter lineas additum A 13 et in correctura A 14 ut'ACD quod B d 22 unde Daniel ut creditur per C 23 de- fecit B d C 31 recalcitrant AC 4 cf. supra I pag. 184 sqq. 5 v. 14 // 28 resi- duitas = residuum 31 recalcitrat sumitur pro repugnat, resisiit c a p.xxxn DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 269 sed quomodocunque sit de ista sentencia, certum est ex sensu prophetico Danielis, quod Jesus noster sit ille magnus propheta, quern deus patriarchis salvatorem promiserat. 5 tercio principaliter ad istud arguitur per propheciam 3. interpretation Dan. nono, ubi post humilem confessionem Danielis J instar Marie Gabriel apparuit viro desideriorum, eum instruens sub hiis verbis: vir Gabriel, quem videram in visione principio, cito volans tetigit me in i<> tern pore sacrificiivespertini, etdocuit me, et lo- cutus est michi, dixitque: Daniel, nunc egressus sum, ut docerem te et intelligeres. ab exordio precum tuarum egressus est sermo. ego autem veni, ut indicarem tibi, quia vir desideriorum 15 es. tu autem animadverte sermonem et in- tellige visionem: septuaginta hebdomades abre- viate sun-t super populum tuum et super urbem sanctam tuam, et consumetur prevarica- cio, et finem accipiat peccatum et deleatur ini- 20 quitas et adducatur iusticia sempiterna et im- pleatur visio et prophecia et ungatur sanctus sanctorum. scito igitur et animadverte: ab exitu sermonis, ut iterum edificetur Jerusalem, usque ad Cristum ducem ebdomades septem et 25 ebdomades sexaginta due erunt. et rursum edifi- cabitur platea, et muri in angustia temporum, et post ebdomadas sexagintaduas occidetur Cristus, et non erit eius populus, qui eum negaturus est, et civitatem et sanctuarium dissipabit populus 30 cum duce venture, et finis eius vastitas et post finem belli statuta desolacio. confirmabit autem 7 A^ in marg.: nota hanc propheciam Danielis 9 e prin- cipio AB d in principio C principio D 11 Danieli codd. 16 7 in corr. A septem B d CD 19 accipiat in corr. A 24 septima AB est comune ad omnem doctrinam bonam vel malam, sive per quodcunque signurn, sive per rem dogmatizatam ostensum fuerit. secundo notandum, quod, cum omnis res naturalis naturaliter dicit se ipsam, ut patet quinto decimo De 15 Trinitate, patet, quod omnis infidelis in opere vel ser- mon e false dogmatizat continue, dum est talis, quia dicit falsum habitum suum uno modo vel alio. et cum False doctrine omnis talis sit ypocrita, volens instinctu diaboli vel ex- i\X\t\\. vel implicite pervertere partem ecclesie in se- 2 <> ,q ue j am ^ error j s> p a tet, quod secundum racionem dogmatizantis dicit falsum, et per consequens malus habitus suus, qui est hereticus, est dogma falsum. per hoc patet tercio ad obiectum. nam infidelis in quolibet trium casuum tactorum ostendit dogma falsum, 25 cum naturaliter dicit se ipsum, cuiusmodicunque est. verumptamen propter famositatem wlgus non vocat dogma, nisi fuerit sermocinalis doctrinacio sibi nota. l A- (vel A*) in marg.: primo arguitur 5 fore C, in correctura A esse B d C 6 congruit corr. A 10 inter pro et obiectus B locum rasum exhibet, qnem B l expleri voluit addito in marg. solucione 12 per hoc quodc-nque D, A expttncto hoc pro B li C 14 natu- ralis C om. B d D; A, sed A L in marg. addidit 21 quod int. lin. add. A 23 habitus bis scripsit B< J , sed dimidia pars prioris abrasa est quo B<*C 28 doctrinalis sermocinacio C 9 cf. De Civ. Dom. II j8: is turn sensnm dicit Lincol- niensis se extraxisse a Grecornm sentenciis; et concordant Latini catJiolici 15 cf. Opp. torn. XI 267 269 (sen- tcntia, non verba ipsa) DE VEBITATE SACEAE SCEIPTURAE 277 aliter tamen loquitur scriptura lob. duodecimo, ubi dici- tur, quod iumentum et alia creata docent hominem. unde infidelis docendo, quod deus est, vel alium arti- culum fidei, falso dogmate docet verum, ymmo, ut dixia,A,v/ ,- s ,-ereai- s superius, preposicio sua vocalis aut mentalis infeccione e ' W o"k W "''(i' subiecti est falsa, licet veritas signata sit omnino illesa. bf '" n unde quodcunque dogma in nutu, opere vel sermone talis pretenderit, est dogma falsum, sicut et habitus ipsum originahs. 10 unde ad tollendum instancias et ad loquendum levius atque conformius ad doctores, intelligo per dogma non nudum actum vel habitum, sed cum hoc simpliciter habitudinem relativam in actu vel habitu, secundum quam talis actus vel habitus disponitur ad hominem i 5 pervertendum. unde contra sophistas oportet diligenter notare, que res signatur per dogma falsum in ista descripcione, quia istud dogma non est peccatum forma- not being n sin liter, sed forma positiva, antecedens vel consequens ^foreshadowing H peccatum. 20 secundo arguitur contra secundam particulam primo ex hoc, quod posset esse heresis cum hoc, quod nulla foi.n6b esset scriptura sacra, ymmo una est || alteri contraria, et multe sunt hereses ac veritates catholice, quas nee eorum opposita usquam reperies in scriptura. 2 5 sed benedictus sit deus, qui nos liberavit ab istis arguciis. nam quoad primum, sicut non posset esse tenebra, nisi lux saltern increata precederet, sic non posset esse heresis, nisi scriptura sacra precederet, sicut dictum est capitulo sexto de scriptura quintuplici. 16 sygnatur B^ 20 A 2 (vel A^) in marg.: 2 arguitur 22 A 3 in marg. infer, fol. iz6 a haec habet: argumenta contra diffinicionem heresis in marg. super, fol. Il6 b : omnis veritas et omnis heresis est in scriptura sacra 23 hereses in fine correxit A 24 usquam om. A, addidit A * in marg. 29 6 om. R<* lacuna C i v. 7 5 cf. supra pag. 277 20 cf. supra pag. 27/2.' haeresis est dogma Scriptiirae Sacrae contrariuin 29 cf. stipra I 119125 278 JOHANNIS WYCLIF [Cap.xxxu et patet, quod impossibile primo assumitur, et quoad secundum, patet, cum nulla scriptura sacra sit falsa, sed quelibet sacra est vera, quod nulla est alteri pertinenter AH heresies are contraria, sicut diffuse et plane patet ex dictis. et quoad J ScnpturewhicJi tercium patet, quod omnis veritas est saltern implicites is truth itself, > n scr ip tura> et p er consequens, sicut ibi omnis veritas catholica est inclusa, sic ibi omnis heresis est dampnata. unde cum omnis heresis sit mala moraliter contra fidem, in scriptura autem omnis fides includitur et omne vicium condempnatur, patet, quod omnes he- 10 reses vol earum opposita reperies in scriptura, ymmo but each of them cum omnis heresis secundum esse suum primum sit hidden particle veritas, omnis autem veritas est in scriptura, patet, of imth, q UO( j omnis heresis est in scriptura, non ut approbanda saltern secundum racionem, qua est heresis, sed damp- 15 nanda. unde apostolus prima Cor. undecimo: oportet, hereses esse, ut et qui probati sunt, manifesti fiant, sed ad Tytum tercio arguit apostolus hereticum hominem post primam et secundam correpci- onem devitari, sciens, quod eversus est, qui 20 huiusmodi est. sic igitur secundum veritatem vel esse naturale includitur quecunque heresis in scriptura. nee sequitur ex isto plus, quod scriptura sacra sit heretica, quam sequitur hoc de mundo, in quo sunt omnes hereses, sed non formaliter. ymmo sicut omnis accio mala cau- 25 and in so fa,- saliter est in deo, licet non denominet eum malum/ '"ari^s from SIC omnis heresis est causaliter in scriptura. causaliter Holy Scripture i que ad B d 3 est (prlus) B d et exfmnctum et est superscription est A et CD pertinenter in fine corr. B**, in marg. B l addidit particulariter 15 est C om. B d D; A, sed A l superscripsit 16 cor. A, cui A 4 i superscripsit 17 et om. D; A, sed A 1 superscripsit 18 sed etc. locus foede corrnptus in cod B: sed titum primo (sequitur lacuna) apostolus hereticum (sequitur lacuna) ho- minem (sequitur lacuna) sic igitur secundum veritatem etc. tercio emendavi numerum Scripturae Sacrae adoptans sed titum 1 AB<*D si ad titum 1 C 20 quod AB d C quia D 21 eiusmodi CD huiusmodi correxit ex eiusmodi A 26 eum D 16 v. 19 18 cf. Tit. j DE VEEITATE SACEAE SCBIPTURAE 379 dico secundum illud positivum in heresi et secundum finem bonum, quern deus ordinavit de heresi. nee opor- teret exprimere scripturam sacram nisi propter maiorem expressionem exemplaris, quo cognoscitur, quis sit hereti- 5 cus. undeAugustinus in HbrosuoDeHeresibus prope finem dicit descriptive, quod 'heretici sunt, qui singulis signis, non multo amplius dogmatibus oppugnant regulam veri- tatis'. nam hereticus in omni dogmate suo, eciam quo verum dogmatizat, seminat heresim quodammodo. ideo 10 ne credatur falsum scripture sacre impertinens ad ma- iorem explanacionem, dictum est, quod heresis sit dogma falsum, scripture sacre contrarium. et ne tota descripcio capiat a quovis calumpniam, allegavi alias Augustinum in libro suo Contra Manicheos, et ponitur 15 in Decretis vicesima quarta quest, tercia: 'qui', inquul, 'in ecclesia Cristi morbidum aliquid pravumque sapiunt, resistunt contumaciter, suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed defensare, heretici sunt', ubi patet tota descripcio, quam ponebam de heresi 2 o preter ista scripture sacre contraria. sed secundum illam oportet, omnem loquentem de heresi supponere intelli- genciam. tercio arguitur contra terciam particulam ' pertina- Aristotle and , - , the heathen citer delensatum . nam intelhgendo earn cum tota ranga, philosophers is preambula sequitur, quod Aristoteles et omnes gentiles philosophi erant heretici, quia certum est, quod semina- 5 B d in margine: Augustinus 8 eciam quo AC quo D et que in corr. B't 9 verum AB d C falsum in loco raso corr. D 13 super calumpniam sigtmm quoddam invenitnr, ad quod respicit nota margina- lis additur per defensa, a D' scripta alias incipit fol. 527 cod. Bodl.; abhinc usque ad finem grassatur negligentia ft licentia librarii (B lt ), quippe qui permultis locis id, quod vitiose scriptum erat, abraserit, sed correcturas addere neg- lexerit 18 A 3 in marg. adnotavil Qui sunt heretici 20 ilia C istam AD contrarium C contrariam D secundum om. B<*C 23 A (vel A*) in marg.: tercio arguitur secundo B'* 24 defensatam D 25 B 9 in marg.: Aristoteles 5 cf. Opp. torn. Xjf (cap. LXXXVIII) 13 alias: cf. supra I jo6 7 15 C. / C. I (Deer. II J>ars) c. jr C. xxiv q. } pag. 098 19 cf. supra pag. 27 j } 23 cf- ibidem 280 JOHANNIS WYCLIF ic a p.xxxii runt dogma falsum, scripture sacre contrarium, quod pertinaciter defensarunt. quod videtur falsum, cum numquam erant uniti || in fide Cristi, et sic non solum foi omnes infideles et scismatici forent heretici, sed eciam quantumlibet fideles, opinative dicentes falsam sentenciam, s posito, quod, ipsis laudabiliter protestantibus revocare, ad preceptum ecclesie succedant alii, qui defendant pertinaciter dogma suum. sequitur enim, hoc dogma est pertinaciter defensatum a sequaci illius opinionis, igitur est pertina- citer defensatum, et sic periret omnis protestacio theologi, 10 vel aliter sibi posset heresis inesse formaliter sine hoc, quod foret hereticus. nam quantumcunque pie pro- testans vel opinative docens falsum, etsi ipse non per- tinaciter defendat, sed unus hereticus quantumcunque succedens seminaret dogma falsum, scripture sacre con- 15 trarium, pertinaciter defensatum, nee docetur, cum perti- naciter semper sonat in malum, quin sufficit describere hereticum per hoc, quod est pertinax, .et heresim per hoc, quod est pertinacia. quoad istud videtur michi, quod Aristoteles et omnis 20 infidelis fuit aliquando hereticus, sed qualis obiit, aut quamdiu heresim suam defenderit, relinquo cordium scrutatori. quomodo igitur excusaremus opiniones erroneas philosophorum infidelium de eternitate mundi et suorum 25 accidencium aperte, cum cristiani, qui minus pertinaciter sentenciam istam defenderent, forent heretici ! ignorancia igitur vel defectus instructoris catholici non excusat eos, quin cadant in heresim vel mortale. ymmo, ut ego credo, nostri philosophi, qui propter inanem gloriam 30 2 cum B non enim abiciendum est nomen dogmatis a genere heresis, cum sancti doctores et Decretum ecclesie ipsum ponant. nee est credendum, quod solum vociferacio successiva heretic! sit dogma suum falsum, sic quod, cessante tali sono, desineret dogmatizare contrarie ad 15 scripturam. quid, rogo, refert, quod quis infideli animo scribat verba heretica, per que seducat multum populum sine voce, vel || minus infideli animo \ociferando scripture foi. sacre contrarie decipiat populum pauciorem? revera quoad racionem heresis non est diversitas, nisi quod 20 prima heresis foret maior. aut quid refert, talem he- reticum multum populum nuda scriptura a fide sacre scripture seducere, vel factis perversis ac patulis ex equali malicia tantum populum in viciis amplius profun- dare? non refert, nisi quod facta dicunt eorum radicem 25 et instruunt plus quam verba, sicut sepe allegavi ex sanctis, et experiencia cum racione et scriptura concordat in idem. 2 20 cuncti codd. 2* omisii A, addidit inter lineas A* 5 nunc AD modo B d C 6 A* in marg. super, fol. nj a cum sig. marg. adnotavit Omnis pec- cans mortaliter est hereticus 1O deformatus usque ad cum sancti om. B d , sed in marg., omisso deformatus. addidit non enim abiciendum est nomen dogmatis a genere 11 abi- ciendum B 1 CD g e D, iieravit D 1 f qui solvit breviaturam addito in margins genere 1 8 A 3 in marg. super, fol. nj b : opere scandalizan',;s populum sunt heretici i cf. Opp. torn. IX 784 sqq. 26 cf. e. gr. Opus Ev. II cap. XXIII pag. 327 et 328 sqq., ubi SS. Augustinus et Chrysostomus testes citanti4r; ibidem cap. XLV pag. 411 sqq. Cap. xxxii] DE VEEITA TE SA CRAE SCRIPTURAE 287 et ideo sepe dixi, quod prepositi, qui declinando a Cristi consiliis et preceptis ex perversitate vite sunt po- pulo ad ruinam, sunt archiheretici. unde inter alios errores hominum hie est unus, quod The supposition s comunitas non putat, quemquam esse hereticum nisi ^ptntitive .speculativum theologum. si enim dogma operis ydiote '' 1 l lo /J" e "/'f s ls sit plus falsum, plus a fide ecclesie divisum et pertina- wrong cius defensatum, quare non foret illud magis hereticum? impugnat enim informacionem primi articuli fidei cristi- 10 ane: credo in deum. tales enim, licet dicant, se in deum credere, tamen, ut dicit apostolus, factis negant, et tune locucio facti est realior quam verbalis. cum igitur se- cundum Lincolniensem oportet, c ut, cuicunque competit diffinicio, sibi competat diffinitum', sequitur, quod, si *s sint tales prepositi, illi sunt maxime heretici et pessimi anticristi, ut loquitur beatus Gregorius et ponitur in De- cretis sexta decima quest, septima 'Decimas'. confir- matur ex Decreto vicesima quarta quest, septima sic loquente: 'cum aliquis exit a veritate, a timore dei, a 20 fide, a caritate, exit de castris ecclesie, et si per episcopi vocem minime abiciatur, sicut e contrario aliquis non recto iudicio foras mittitur, sed si ante non exierit, id est, non egit, ut meretur exire, nichil leditur in eo, quod non recto iudicio ab omnibus videtur expulsus. inter- as dum enim, qui foras mittitur, intus est, et qui foris est, intus videtur retineri'. 3 afchiheresi B d 12 vocalis (expunctum) verbalis A 17 B d in marg. Ueravit i6 a quest. 7 a 18 24 A, quod A 4 accuratius describit addens in marg. Si quis etc 19 lo- quentes B d a fide om. B d 20 si per AB d C super D 21 sic A 22 foras C, in loco raso correxit A foris B d D exiet B d 23 redire D 24 'leditur' scripsi reducitur B d CD redutitur A, sed primum r A 4 immuta- vit in 1 et litteras ut, subscripto puncto, in it. ut ledititur efficiatur in eo, quod non recto iudicio videtur (videtur lima deletum) ab omnibus videtur expulsus om. A, addidit in marg. A* omiserunt B d CD 13 ham Lincoln, opinionem in opp. eius publici iuris factis, quae contuli, nusquam inveni; cf. plura de Line, supra P"g- iJSv; I 77 17 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. j C. XVI q. 7 pag. 80 1 1 8 cf. ibid. c. 7 C. XXIV q. 3 pag. 992 288 JOHANNIS WYCLIF [_c a p.xxxn istud declaravi alibi in materia de excomunicacione, racione et automate. Everyone of ex istis patet, quod omnis realiter excomunicatus f .rcommunica'ted,est hereticus et e contra, quia dividitur ab ecclesia quoad ' S d tsy t0 deum. et ista est realis divisio, que, si non affuerit, 5 quantumcunque pretendatur, excomunicacio vel hereti- cacio non ligat simpliciter, cum non ligat hominem quoad deum. ideo canit ecclesia, quod c nulla ei nocebit adversitas, si nulla dominetur iniquitas'. 10 et patet conversa conclusions, cum solum peccatum dividit creaturam racionalem a deo, hoc est, nichil, si non illud, nee stat, illud esse non dividens, cum, si est, extingwit graciam, sine qua non potest esse unio graciosa. et solum talem divisionem sonat heresis vel excomunicacio, veritate 15 cum sanctis doctoribus et ad propositum intellecta. Eight kinds of unde, ne videar fingere, istam sentenciam vel offen- dere decretistas, ecce, glosa ordinaria super vicesima quarta quest, tercia ibi ponit octo modos, quibus heresis sumitur in sacris canonibus. primo modo, quicunque 20 est dubius in fide, ut quinto Decretalium De Hereticis, ubi sic dicitur: 'dubius in fide infidelis est, nee eis omnino credendum est, qui fidem veritatis ignorant', istud autem dictum oportet sane intelligi. secundo modo: omnis symoniacus dicitur hereticus, 25 6 quantumcunque primam vocis partein corr. A 7 non in loco raso correxit A 9 nobis (tinea deletum) nocebit A 14 p vel s (tin. deletum) non A 15 veritate C vir- tu te B d D; A, sed A 1 in marg. veritate 18 ordinaria in exitu corr. A 19 ibi corr. B d , in marg. B l iteravit ibi illi C A^ in marg. infer, cum sig. marg. ad- notavit heresis octo modis sumitur 20 A* (ant A 3 ) in marg.: i 25 A 4 (aut A 3 J in marg.: 2 i libros De Excomm. etc. a JWo conscriptos esse me fugit. in nnllo Wiclifianorum catalogo mentio fit eornm. relegamur fortasse ad Op. Evang. I part. cap. XX pag. 69, ubi diffuse ct subtiliter de excomm. disptitatiir 9 cf. supra II ,, 18 cf. C. J. C. I (Deer. II pars) c. 28 C. XXIV q. J pag. 098; ibid. c. 39 pag. 1001 sqq. 21 cf. ibid. II (Decretal. Greg. IX) lib. V c. i Tit. VII pag. 778 Cap.xxxii] DE VERITATE SACBAE SCRIPTURAE 289 -70 ut patet prima quest, prima: || 'quisquis', inquid, 'per peccuniarn ordinatur, ad hoc, ut ffiat hereticus, promo- vetur', ubi patenter innuitur, omnes symoniacos esse hereticos. tercio modo: omnis per excomunicacionem prescisus ab ecclesia dicitur esse hereticus, ut quarta quest, prima cap. secundo: 'hereticos', inquid, 'dicimus tam eos, qui olim ab ecclesia proiecti sunt, quam qui post hec a nobis anathematizati sunt'. to . quarto: omnis, qui male interpretatur scripturam sacram, ut vicesima quarta quest, tercia 'Heresis'. quinto modo: qui novam opinionem invenit contra scripturam sacram, ut eadem questione 'Hereticus'. sexto modo: qui wit auferre privilegium romane ec- 15 clesie, ut vicesima secunda dist. 'Omnes', ubi dicitur, quod, 'qui privilegium a romana ecclesia auferre nititur, hie procul dubio in heresim labitur, et per consequens he- reticus est dicendus'. septimomodo: qui transgrediturpreceptasedis aposto- a<> lice, dicitur hereticus, ut tricesimo octavo dist. 'Nullus', ubi dicitur: 'qui rebelliter vivit et dicere atque agere bona recusat, magis diaboli quam Cristi membrum esse osten- ditur et infidelis esse monstratur'. si igitur preceptum i patet omiseritnt B d C B* in marg. iteravit prima quest, prima A 2 in marg. infer, fol. nj b addidit Omnis realiter excomunicatus est hereticus 2 A in marg.: nota 5 A in marg.: 3 6 hereticus esse A, sed lineol. superscr. or do verb, immtitatus est 5 a A i a B d in marg. 8 hie AD 10 A in marg.: 4 11 24* in rasura correxit A 12 A in marg.: 5 14 A in marg.: 6 19 A in marg.: 1 20 50 D i cf. ibidem I (Deer. II pars) c. 5 C. I q. i pag. jj8 6 C. J. C. I (Deer. II pars) c. 2 C. iv q. i pag. 527 (medio capitnlo) 11 cf. ibid. I c. 2j C. XXIV q. } pag. poj; ibid. c. jo inline pag. 1006: sed quicunque aliter scripturam sanctatn intelligH, quam sensus Spiritus Sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de ecclesia non recesserit, tamen hereticus appellari potest 1 3 cf. ibid. c. 28 pag. 998 15 cf. ibid. (Deer. I pars) c. i Dist. XXII pag. 7^ 20 cf. ibid. c. 16 Dist. XXXVIII pag. 144 Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. 19 2 pO JOHANNIS WYCLTF \cp.xxxn domini sit infinitum gravius quam preceptum sedis apostolice in quantum tale, multo magis est hereticus, quicunque transgreditur mandatum domini. cum igitur sedes apostolica stricte precipit omnibus sacerdotibus, sancte vivere, et tot sunt canones, quos omnes quasi pre- 5 termittimus observare, patet, quod nimis multi eciam prela- torum sunt heretici, infidelibus deteriores. nam secundum vocem domini Jac. secundo: qui offendit in uno, factus est omnium reus. octavo dicitur large hereticus omnis, qui non tenet 10 articulos fidei. et sic videtur michi indubie, cum qui- libet peccans mortaliter deficit in primo articulo, quod sit ut sic hereticus, quia a comunione fidelium divisus. nam credere in deum est sibi per amorem secundum graciam inherere, quod deficit cuicunque peccanti mor- 15 taliter. Mortal sin the ista autem multiplicitas significacionum non foret artificiosa, nisi reduceretur saltern in suo analogo ad quoddam univocum, quod non est fingendum nisi co- municacio in mortali, quod dividit a deo et corpore 20 ecclesie. ideo secundum divisionem mortalis peccati potest capi divisio heresis, licet racio sit diversa. contra dicta obicitur primo, quod sentencia predicta obviat Decreto vicesima qiiarta quest, tercia, ubi sub =5 autoritate sancti Augustini hereticus sic describitur: 'hereti- cus est, qui alicuius temporalis comodi et maxime glorie principatusque sui gracia falsas ac novas opiniones vel gignit vel sequitur'. cum igitur multi peccant mortaliter, qui non sic falsas opiniones sequntur, videtur, quod non 30 omnis peccans mortaliter est hereticus. hie dicitur, quod omnis mortaliter peccans in actu 5 premittimus B d D 7 infidelibus correxit A 10 A in marg.: 8 octavo in loco raso corr. A dicitur AC igitur B^ ergo (?) D 13 comunicacione B^C 18 reducetur B'i 22 secundum in correctura A solum D potest om. A, addidit in tnarg. A ' 24 obicitur videtur primo B d 8 v. 10 25 cf. C. J. C. (Deer. II pars) c. 28 C. xxiv q. 3 pag. 998 c a p.xxxin DE VERITATE SACRAE SCRIPTUBAE 291 sequitur opinionem falsam gracia comodi temporalis, cum appetitu errat, eligendo apparens bonum propter comodum temporale. quomodo igitur non foret omnis tails hereticus, cum falsam opinionem et gignit et se- s quitur gracia comodi temporalis? et patet, quod prelatf male viventes eciam mutescendo sunt heresiarche, cum Decretum dicit, quod illi maxime sunt heretici, c qui gracia glorie et principatus sui sentencias falsas gignunt'. j-d sed quid falsius, ); quam opinari, esse bonum comodi, 10 stare in alto gradu ecclesie et multas divicias congregare sine recompensa officii, scripture legibus limitati? ideo dicit Decretum: "ille autem, qui huiusmodi hominibus credit, hie est ymaginacione quadam veritatis illusus'. et in ista opinione heretica nedum clerici, sed maior is pars populi sunt illusi, nee aliquid plus repugnat fidei scripture vel iudicio divine iusticie. unde videtur michi, quod omnis pertinaciter defen- whosoever dens dictum errorem sive scolastice si've practice in- "sistsln^se' currit maculam heretice pravitatis. 'scolastice' dico pro C g^"g '/, s c ' rc fi e ca i 20 impugnantibus in scolis vel sermonibus predictam sen- tenciam, palliando contrarium et retardando ac depra- vando eos, qui elucidant ilium sensum. et 'practice' dico propter eos, qui procurant symoniace ad tales prepositos et defendunt ministerio quocunque impedicione correcci- 25 onis ecclesie vel favore. unde vicesima quarta quest, tercia Urbanus papa sic loquitur: 'qui aliorum errorem defendit, multo est dampnabilior illis, qui errant, quia 8 fingunt (expunctum) gignunt A 9 A* in marg. super, fol. uyd adnotavit esse in alto gradu ecclesie et con- gregare divicias sine recompensa officii est dampnabile 13 yma- ginative quidam D veritatis B d C, A l in marg. virtutis D, expunctum in lextu A 18 incurrit in correctura A 19 dico quod pro D 24 ministerio correxit A 26 erro- rum ex erroris emendavit A 27 dampnabilior C, A l in marg. dampnacior D, (?) B d ; expunctum in textu A 7 C. J. C. I (Deer. II pars) c. 28 C. XXIV q. 3 pag. 998: hereticus est, qui gloriae principatusque sui gratia falsas ac novas opiniones vel gignit vel sequitur sqq. 12 cf. ibidem in fine cap. 28 pag. 998 25 cf. ibid. c. 32 C. xxiv q. } pag. 999 19* 292 JOHANNIS WYCLIF \c a p.xxxu non sol urn ille errat, sed aliis offendicula erroris pre- parat et confirmat. unde, quia magister erroris est, non tantum hereticus, sed eciam heresiarcha dicendus est'. et utinam in ecclesia non prevaleret ista heresis omnis generis hominum seductorum! 5 Deadly sj ami secundo videtur, quod idem sit, accusare hominem heresy are in- . . . . timdiciy con- de heresi et de peccato mortali. quod videtur multiph- citer esse falsum, et tamen sequela ex hoc patet, quod ista duo mala sese inseparabiliter consequntur. quis igitur diceret, infantem ex originali peccato esse hereti- to cum, aut quis scit, si frater suus sit sic in peccato mortali, cum non videt, si in animo sit contritus? vel quis auderet comunicare cum proximo, cum non licet sociari hereticis, dicente Decreto vicesima quarta quest, tercia: 'clerici hereticorum et scismaticorum tam convi- 15 via quam sodalitates evitent. unde eorum conventicula non ecclesia, sed consiliabula sunt appellanda, cum eis neque orandum est neque psallendum'? ad istud dicitur, quod correspondenter, ut sunt gradus criminum, sunt gradus heresum. omnis tamen - heresis dicit peccatum personale et actuate, unde con- / original sin ceditur, quod infans ex peccato originali est hereticus, quia a numero fidelium divisus ex ceca eleccione pri- orum parentum, a qua contrahit maculam originalem. unde cum spiritus talis inbaptizati dicit naturaliter, se 25 esse factum ad[ ymaginem et similitudinem dei sui, quod cum sit falsum, cum habet ymaginem deformatam, patet, quod dicit dogma falsum, scripture sacre contrarium. et cum cecatur, ignorancia prohibente resipiscienciam, patet, quod dogma istud sit pertinaciter defensatum. 3 11 sit mortali A, sed A 1 cum signo marg. addidit in ninrg. sic in peccato. tit etim sit sic in peccato mortali legi voltiisse appareat sit in mortali B"" sit sic in mortali CD 20 heresim B<1 _>3 divisus om. A, addidii in marg. cum sig. marg. A ' 26 factum correxenint AB d 21 fal- sum corr. A 14 cf. ibid. c. 35 pag. 999 l? consiliabula diciuitur clandestine et furtivi congressiis 29 resipiscencin idem ac mornm commutatio, poeniientia Cap. xxxi 1} DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 293 quoad secundum dicitur, quod, sicut possum us Sins / habere probabilem evidenciam de heresi fratris nostri, sic et de mortali. sed utrobique contingit decepcio. evi- dencior tamen est noticia de heresi quam de omnino 3 insensibili in mortali, ut, examinando fratrem nostrum de fide scripture vel in opinione vel in conversacione, si docet vel verbo vel vita, quod sentit erronee, statim convincimus, quod sit hereticus, et consequenter, quod sit in mortali peccato. utrum autem nunc sit in mortali i" vel heresi, non exinde convincimus, sed sive verbo sive opere continuato ostendit pertinaciam suam, convincimus probabiliter, quod nunc sit hereticus induratus. ista tamen noticia potest fallere, cum sit solum probabilis. ,8' ideo fatuum est, sine valde || probabili evidencia aliquem i? imponere heresim fratri suo. et per hoc patet ad tercium. nam si facta episcopi TO hei-etuai vel secularis domini docent manifeste, quod sit hereticus, ^idfy lords hoc est, scripture sacre contrarius in verbo et specialiter S e ' l f l !/'/ r f ',, r ""' i in vita, tarn eius comitiva quam eius ministeria sum '"o rugosa = rugis tecta, corrugata (wrinkled) 23 libro quinto: cf. fiipra I } , c a p.xxxiJ\ DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 295 existit in gracia, patet, quod est verum atque catholicum quia meritorium. et sic non competit sibi descripcio heresis supradicta. si autem a proposito et eleccione peccaverit, nescio excusare tale peccatum, quantumcun- 5 que leve fuerit, a mortali. in peccante itaque venialiter solum omne opus, quod tune fecerit, non est opus pec- cati, sed gracie, eciam si fuerit malum de genere, sicut e contra, bonum opus, quod homo facit, dum fuerit in mortali, est opus peccati et demeritorium, licet preparet K. ad graciam. nee est preparacio ad graciam, que latet in peccato, peccatum, sicut nee pena nee profectus pec- catum occasionaliter concomitans. sed difficultas ulterior est, si omnis prescitus sit / perpetuo hereticus et omnis predestinatus perpetuo ca- 15 tholicus vel uterque alternatim nunc hereticus et nunc sb catholicus. videtur || autem, quod omnis prescitus, eciam omnis diabolus sit perpetuo hereticus, sicut est blas- femus, quia a congregacione ndelium ex mala eleccione divisus. talis enim secundum Augustinum tercio De 20 Doctrina Cristiana cap. vicesimo secundo numquam fuit pars ecclesie, nee predestinatus desinit esse pars ecclesie et per consequens non potest esse talis a deo alternatus- hie dicitur, quod, si adesset michi autoritas ^ad modum loquendi, ego concederem conclusionem. ,verum- 3 ) 5 in marg.: nota bene elacione D 6~est opus, quod item fecerit non est (haec quinque paene abrasa) peccati 8 dum: explicit fol. 609 cod. B; fol. 610 caret scrip fura; fuerit incipit fol. 611 fuit D 10 nee AB d C et non D 15 vel uterque alternatim nunc hereticus'et nunc catholicus om. D hereticus et nunc calholicus\4 catholicus et nunc hereticus B d C 16 videtur autem. quod omnis prescitus. eciam omnis diabolus sit perpetuo here- ticus om. B d q uo ^ hereticus fiet catholicus vel e contra, et sic hereticus secundum presentem iniusticiam, seel non hereticus secundum dei prescienciam fiet catholicus. unde instant verbales sophiste, quod omnis hereticus secundum prescienciam est hereticus secundum presentem *-> iniusticiam, cum omnis iniusticia sit presens deo. sed sic obstaret sophista, quod omnis predestinatus sit pres- citus, cum deus scit etdisponit eternaliter ipsum ad gloriam et omnem dampnandum, qui est aliquando in gracia, preor- dinat et predestinat ad graciam. ideo in talibus oportet 15 acceptare sensum, ad quern loquentes eis utuntur, ut pre- sens iusticia aut iniusticia dicatur solum iusticia aut in- iusticia, que est solummodo temporalis, hoc est, habet finem temporis, extra quern succedit tempus. et sic sunt multi predestinati, qui falsum dogmatizant et pertinaciter ? ipsum defendunt, et multi presciti, qui virtuose verum doc- trinant et perseveranter ad tempus ipsum defendunt. seel sicut vovens ex fervore caritatis unum opus devotum et post peccando a voto decidit, in ipso vpto habet implicitam quandam mortalem maliciam, sic est de omni prescito, *s quantumcunque sit in gracia secundum presentem iusti- ciam, quia decidit finaliter a voto, quod pepigit. ideo non est nisi equivoce in gracia cum predestinato, nee predestinatus, nisi equivoce cum prescito, peccat mor- tal iter. 30 et si obicitur, quod iuxta istud nemo dampnaret quemquam hereticum, dicitur, quod sic, cum illi, quibus 2 gracia in exitu con: A 9 quod (lima delttitm) quod A 12 sit B* 14 aliquando C, correxit A antea D, con: B d 25 mortalem A, qui, ni fallor, hie breviaturam usitatam pro 'tnortalis' adliibet moralem B<*CD 27 ideo in con: A 5 cf. supra I png. i}j; 352, tibi JW pluribus (licit, quid inter hereticum et cntholicum intersit 13 de dispositionc eterna dei cf. supra II pag. 108 Cap.xxxii] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 297 fit revelacio, habent spiritualem noticiam tarn de pre- destinate quam de prescito, et alii probabili coniectura post triplicem correpcionem fraternam coniciunt de ob- stinato, quod sit ex ordinacione dei eterna ab ecclesia 5 prescisus. et si expeteretur in talibus deinonstracio vel infallibilis evidencia, iudex non sic procederet ad tem- porale iudicium. unde credo, quod nimis crebro damp- nant nostri prepositi fratrem suum tamquam excomu- nicatum sive hereticum quia sine diligenti examine veri- The right to tatis vel coniectura probabili, quod sit ita. ideo securum J do/s not be/fang est, dampnare datam falsitatem sentencie et catholicare '" ""' sentenciam, dimittendo approbacionem vel reprobacionem persone, cum in sciencia et manu dei pendet suum iu- dicium. s nee videtur, quod licet hereticare vel excomunicare hominem pro dato tempore, nisi evidenter probato, quod sit hereticus pro eodem. testes autem solum probant ex signis preteritis, quod fuit hereticus, nee est medium eis, subducta revelacione, quod tamdiu vel tune erit hereticus. <-> quomodo igitur iudicabunt, eum tamdiu fore hereticum? e I non valet fingere, quod semel probatus malus in facie ecclesie censebitur continue malus, quousque constet eidem ecclesie de sua conversacione, sicut e contra est de homine semel iusto. unde ad terrorem talium infi- 5 delium debet de eis dari iudicium, quod sunt heretici; sicut debent privari beneficiis; ecclesie et mortui carere cristianis exequiis, quantumcunque contriti fuerint, exalti in ecclesia triumphante. aliter enim non laboraret exco- municatus vel hereticus ad serenacionem fame sue. que " omnia sunt contra leges ecclesie. 2 probabili A CD sensibili B' f 3 conviciunt B d D con- vincunt_C 6 infassibilis B d io propabili B' { 13 pondet B'* 21 A* in marg. infer, fol. n8 b glossavit condempnare iudici- aliter hominem ut hereticum grave est |22 continue in exitu corr. A comuniter D 23 conversione B lf C 24 talem B'^C 2~ exalti correxil ex extalti A* et alt! B'fCD 29 serenacio idem ac serenitas, splendor 298 JOHANNIS WTCLIF not even to the iste fucus videtur sapere venenum multiplex, nam Church Militant,. . . ... ... ... mxta hoc staret, ecclesiam mihtantem mdicare hcite con- trarie ad ecclesiam triumphantem, et per consequens liceret mentiri et contrariari prime veritati, quod est contra dicta tractatu De Mendacio. quis igitur dubitat, s quin, si deus et omnes bead iudicant vere et recte, quod Petrus nunc est verus catholicus, quicunque viator iudicaverit simpliciter asserendo, quod nunc non sit catholicus, sed perversus hereticus, mendaciter iudicat et temere et per consequens iniuste, iudicio iusto con- 10 trarier et istud videtur iudicium, quod Cristus prohibet Matth. septimo: nolite iudicare et non iudicabi- mini. quomodo, rogo, non iudicabitur pro parte meliori, sonante ad misericordem magnificenciam dei, vel omnino tacebitur de iudicio, quando non occurrit evidencia de 15 hoc vel eius opposite? sed constat, quod non est nobis probacio, quod Petrus per tantum tempus erit hereticus excomunicatus vel expers gracie, igitur temere iudicaret, qui sine revelacione simpliciter ita assereret. aliter enim Paulus, cui fieret revelacio in loco distanti, iudicans ex 20 precepto revelantis conformiter ad ecclesiam trium- phantem, temere iudicaret, quia prelatis nostris contrarie. ideo iudicium ecclesie est in talibus condicionatum et punicio pro delicto preterite et non simpliciter absolutum. ideo longe aliud est reputare, supponere vel ex signo 25 credere, Petrum fore dampnatum vel hereticum pro isto tempore, et aliud iudicare. ideo in talibus, subducta revelacione, debet cessare iudicium, et vellem, quod dampnatores, excomunicatores i A l in margine figuram inaniis exhibet, qua fticinn hunc praeter cetera nolari vult 6 si corr. A et (postering) correxit ex ex A* 7 verus om. B d D; A, sed A 1 in marg. addidit 20 fieret in corr. A 25 A a in marg. super, cum sig. marg. glossavit aliud est.. ex signo credere vel reputare. hominem esse hereticum. et aliud iudicare 5 tractatum De Mendacio a JWo scriptnm esse mefngit; ego equidem, qnmnvis omnes catalogos Wiclifianos (cf. Shir- ley, Catal., et Buddensieg, Pol. Works pag. LIX sqq.) sednla lectione percurrerim, ntisqitam cum inveni; fortasse in mcntc ilhtm, qui in catalogis exstat sub inscriptione De qui periculoso Mendacio noviter practizato (cf. Pol. Works pag. habet ilium, qui in catalogis exstat sub inscriptione De quodam periculoso Mendacio noviter practizato (cf. PC LXVIII) et publici inris nonditm factus est Cap.xxxil} DE VERITATE SACRAE SCEIPTUBAE 299 et de futuris incognitis temere iudicantes attenderent ad istam sentenciam. modo vero tantum cecamur ceremo- because the , ,. , , judgment of mis, quod credimus, nominem non esse hereticum, exco- man is caseiy . . ..... . . , biassed by municatum vel dampnatum, nisi in facie ecclesie probatus outward motives ; fuerit, esse tails, nee absolutum catholicum vel salvatum, nisi hoc fuerit in facie ecclesie approbatum. et sic multi vendicant sibi potestatem atque iudicia ultra hoc, quod fecerunt apostoli vel primitiva ecclesia, sicut dicam alias. 10 quarto principaliter arguitur contra dicta per hoc, quod omnis hereticus est privandus beneficio ecclesiastico, nee habet potestatem ministrandi sacramenta, sedjperse- verans in heresi secundum leges hominum debet capi, incarcerari et de omnibus temporalibus spoliari, quod I; esset nimis grave de quolibet perseverante in peccato mortali, igitur non omnis talis est hereticus. hie dicitur ut supra, quod sunt multi gradus heretici, Heresy is sicut sunt multi gradus peccancium mortaliter. famosius o autem sumitur hereticus pro illo, qui speculative deviat 20 in fide et pravo dogmate inducit sectas perversas. ideo dicitur comuniter, quod heresis contrariatur fidei orto- doxe, et super tali, postquam fuerit in facie ecclesie protractus, huiusmodi currunt leges hominum, et hoc racionabiliter, quia speculativa fidei est principium ad 25 praxim et mores ecclesie. ideo modicus error in prin- ciple isto causat maiorem in sequentibus, ut error de paupertate Cristi, quod non fuit pauperrimus, sed civilis proprietarius, et consequenter, quod licet religiosis, l8 ci episcopis || et quibuscunque sacerdotibus citra fratres 3 o esse civiles proprietarios, vivendo ut sic perfeccius quam i A l in marg. figtiram mantis exhibet, qua haec verba textus notitiae lectoris commendare vult 9 A* in marg:: quarto arguitur arguitur in exitu corr. A 2 17 A 3 in marg: infer, cum stg. marg. adnotavit hereticus proprie quomodo sumitur 20 fidei ortodoxe, et super tali, post- quam fuerit in facie ecclesie protractus om. B d , addidit idem in marg. 22 probatus CD 23 speculative D 29 vi- vendo ut sic perfeccius quam exproprietarios om. D 9 quarto: cf. supra pag. 290; 292; 294 16 cf. supra pag. 288 sqq.; 292 25 error de Cristi paupertate : cf. De Civ. Dom.pag. 51 sqq.; 60 sqq.; 114 sqq.; 127 sqq. 3 00 JOHANNIS WYCLIF [_c a p.xxxu exproprietarios, et propter amorem ewangelii omnia temporalia relinquentes. ista enim heretica opinio cum suis complicibus tantum conturbavit ecclesiam, sicut avaricia subtil ior conturbaverat sinagogam, quod maior pars cleri nostri ad mundum pervertitur, relicta religione, 5 quam Cristus instituit, eciam plus quam laici seculares. et habet hodie tot fautores, cum censuris adinventis pro- Now-a-days the mulgatores, paupertatem ewangelicam expugnantes, quod C uieait U anf persecuti sunt eos citacionibus, spoliacionibus et defama- h enem\ S 'o} S inle cionibus super heretica pravitate. dicitur igitur, quod ir evangelical faith onm i s p eccans mortal iter est hercticus, sed precipue ille, qui in facto est contrarius legi Cristi. nam sicut non omnis, qui dicit michi: domine, domine, in- trabit in regnum celorum, sed qui facit volun- tatem dei, ita, quod operibus bonis debemus plus r; credere quam foliis verborum, sic a contrario deus plus increpat eum, qui facit legi sue contrarie, quam ilium, qui nude male loquitur, ut peior hereticus fuit Judas, qui dicens: ave, rabbi osculo tradidit salvatorern, quam Petrus, qui cepit anathematizare et iurare, quia * c non novisset horn in em. et non dubium, quin deus proporcionaliter gravius punivit eum, spoliando eum a bonis triplicibus, correspondenter deus punit pecca- tores gravius, qui plus nocent ecclesie, tamquam hereticos plus perversos. et indubie tune sunt tales, sic igitur 2 = omnis hereticus, dum deus privat eum, beneficio eccle- siastico est privandus, et deficit sibi potestas sacerdotalis, sicut deficit sacerdocium, cum nemo potest dicere 'do- 6 et pus (? post) A, sed A l , addito in marg. cum sig. marg. 1, res ti tint plus 13 michi om. B<*C 17 eum con: A 18 A 1 in marg. sigmim mantis ad has Hncas posttit, nf- pote quas praeter cetera notati veltf A 2 in marg. super, cum sig. marg. adnotavit hereticus peior fuit Judas osculando et dicendo Ave Rabbi quam Petrus anathema! izando et iurando. quod non novit hominem 25 sicut D 21 A- in marg. infer, cum sig. marg. adnotavit Symoniaci non sunt sacerdotes et debent a temporalibus spoliari 2 cf. de liac re Polem. Works pag. 249; 6j 12 cf. Matth. J 2 i 19 Matth. 26 49 20 MattJi. 26 74 Cap.xxxii} DE VERITATE SACRAE SCEIPTURAE 301 minus Jesus' et per consequens non: 'dominus vobis- cum' digne sibi et plebi ad meritum, nisi in spiritu sancto habet tamen quandam potestatem informem, se- cundum quam potest prodesse et per accidens fidelibus, 5 quibus preest. ex istis videtur michi. quod maior hereticus, cuius- Simonists, being at the modi est symoniacus, ut patet infenus, debet puniri same time , . . heretics, should acucius eciam secundum leges humanas, et per conse- be punished quens, cum pena ablacionis temporalium sit minima, 10 debet tarn secundum leges ecclesie quam civiles a tem- poralibus spoliari, ut dictum est capitulo vicesimo quinto huius sexti. quod autem foventur hodie tamquam benefici, attestatur, quod venenum peccati plus spargitur per ec- clesiam, expectans graviorem penam et ruinam populi is hoc sinentis. patet sic: omnis congregacio talium non est ecclesia, nee ipsi sunt membra ecclesie, ut patet vi- cesima quarta quest, tercia: 'Clerici', sed non est dignuin vel ex consensu secularium permittendum ut tales non clerici. ymmo non partes ecclesie consumant tarn ne- 20 quiter bona ecclesie, igitur debent a temporalibus spoli- ari. si igitur secundum leges humanas seculares domini debent iuvare clericos ad cohercendum hereticos, se- quitur, quod ad illos in defectu cleri spectat istud officium, nee dubium, quin tota descripcio heresis 25 nimis impletur in talibus. nam deficiunt in primo arti- culo fidei, licet cum Scarioth, verbis tamquam ypocrite pec- cando, gravius menciantur. ymmo cum opinantur, vitam suam esse bonam atque catholicam, quod rnanifeste re- pugnat fidei scripture in eis, cui de facto oportet plus 1 1 post cap. exstat locus vacuus in ACD 'vice- simo quinto' supplevi ante B d C 16 sunt corr. A tune B d D 17 A (? A 1 ) in ntargine add. 23. respiciens Deere ft numerutn, sed erravit 23 quod ad CD; A, sed A ' quo superscripsit int. lineas quod B d , sed ad inter /in. addidit idem 26 scarioth ACD staret B d 27 menciatur B d 29 de facto cui B d CD ; A, sed, signo quodam ( /. ) superscripto, ordo verb, mutatus est in cui de facto pag. jo 7 inferius: cf. pag. 309, nee non pag. 288 11 rf. supra .jo 16 C. /. C. I (Deer. I I pars) c. jf C. xxi V q. 3 pag- 999 302 JOHANNIS WYCLIF credere, completur predicta descripcio. nee est creden- // is not only dum, quod iudicacio, promulgacio vel sentenciacio pre- the judgment of the church lati facit, talem esse hereticum, quia hoc esset perversum fervtiec opus boni prepositi, cum Cristus non habet potestatem' hoc facere, sed quia prius ex sua malicia est hereticus. s ideo ecclesia hoc notificat, ut caucius caveatur. |i nee eo tv>i minus est hereticus, quo ecclesia suain heresim non pro- mulgat, quia tune heresis sua causaretur a promulgacione prepositi. nee est fingendum, quod non debet caveri tam- 10 quam hereticus, antequam ecclesia ipsum denunciavit esse talem, quia facta heretica dant planiorem fidem de heresi quam scripta fallacia vel verba invidi aut ignari prepositi. si enim ille dampnat heresim eciam post mortem persone, a qua exinde prohibet eccle- 15 siasticam sepulturam, tune dampnat ilium ad penam perpetuam, cum dampnacione sentenciat formaliter ante- The judgment cedcns. sed non consonat huic vie, cum in finali iudicio tnln OH n 'heretic scdebunt primo relinqucntcs omnia temporalia propter after his death Cristum, iudicantes tam bonos quam malos, ut patet 20 Matth. undevicesimo et vicesimo quinto capitulis. nimis magna itaque foret presumpcio, iudicem tam seculariter viventem et tam diformiter a Cristo ante finale iudicium, in quo libri consciencie ex deteccione iudicis erunt aperti, iudicare de sibi ambiguo. ideo, sicut ius est a 25 deo, antequam iudex temporalis vere sentenciat, sic heresis est a perverse, antequam iudex ecclesie penam sibi aptat vel rite sibi pronunciat. et sic indubie heresis est primo in anima, antequam hereticus prorumpat in verba vel signa sensibilia heretica, quia iuxta diffinicionem 3 o 8 sua corr. A 13 invidi corr. A aut /';; cor- reciura A at D 18 in om. A, add. A ' in marg. 21 nttmeros capp. omiserunt B d CD, in loco vacua supple- vit A" 3 25 aperte B<* 28 A* in marg. super, cum sig. marg. glossavit Heresis principaliter est in anima iudex ecclesie penam sibi aptat vel rite sibi pronunciat. et sic indubie heresis est primo in animo antequam om. C 21 v. 27 sqq. v. ^/ sqq. Cap.xxxil] DE VERITATE SACRAE SCRIPTURAE 303 salvatoris Matth. decimo quinto: a corde exeunt, que coinquinant hominem, sic, quod impossibile est, quemquam esse hereticum vel quomodolibet viciosum, nisi prius maculetur in animo. ideo heresis primo et principaliter est ibidem, et cum omne mortale dividit a deo et congregacione fide- Hum saltern secundum presentem iusticiam et est falsum, scripture sacre contrarium secundum aliquem gradum pertinacie, non est racio, quare unum mortale sapit 10 heresim, quin per idem et quodlibet. et cum non sapit heresim nisi existentem, sequitur, quod omnis peccans mortaliter sit hereticus racione heresis, quam culpa sua sapit. non enim est color, quod solum vociferacio est heresis, ita, quod homo desinit esse hereticus, quando '5 desinit ita loqui, nee quod heresis sit descriptive agre- gatum ex actu vel habitu anime cum tali vociferacione, quia tune idem sequitur. et deficeret, quo signo homo diceret ad extra venenum heresis in tantum, quod signum evidencius et infectivius dicens pravitatem hereticam ex- jo cusaret ab heresi, ubi minus nocivum signum faceret hereticum, quod esset omnino irracionabile. racio autem, quare equalia peccata inequaliter puniun- Principle* of , the unequal tur ab nomine, ymmo graviora quandoque micius, est vel punishment of ,. , , . . sins of the same ignorancia gravedmis peccati ex hoc, quod sine signo sen- kind 25 sibili latet in anima, vel secundo ex hoc, quod unum pecca- tum plus quoad sensum politici perturbat rem publicam, vel tercio ex hoc, quod punitores rei in eodem crimine plus offenduntur ad peccata plus levia, vel quarto ex . i Matth. 1 5 in correctura A luc. B d luc. se- qttitur lacuna CD B d in marg. nota scripsit 4 pri- mo B d CD S heresis corr. A 1 1 coexistentem B d CD A 2 in marg. infer, cum sig. marg. adnotavit Omnis pec- cans mortaliter est hereticus J17 deficeret in rasura cor- rexit A differret B d D 18 extra AC exempla B d , (?) D 22 A' 2 in marg. infer, cum sig. marg. addi- dit Quare peccata equalia inequaliter puniuntur 1 v. 19 304 JOHANNIS WYCLIF punicione peccatorum plus levium accumulant plura lucra, sed racione duce debet ecclesia punire celerius, acucius et diligencius peccata, que noscit esse plus gravia, cum in illis iacet maius periculum, plus dampni- ficans ecclesiam et conturbans. cuiusmodi indubie sunt s crimina sacerdotum. ideo dicit beatus Gregorius: 'debet tota ecclesia ad emendacionem || talem ardenter consurgere'. The measures^ quinto principaliter arguitur ex hoc, quod, data take to combnt scutencia ista de heresi, stantibus legibus ecclesie, maior pars provinciarum cristianismi foret heretica et perplexa. nam dicitur, quod ' quilibet episcopus vel archiepiscopus 8 A 3 in marg. super, fol. 119^ glossavit Visitacio archidi- aconorum de inquisicione heresis 9 A* in marg. exteriore notavit quinto principaliter arguitur 1O sentencia corf. A 12 inter nam et dicitur cuncti codd. lacunam reliquemnt 7 St. Gregor. Opp. Patrol. I 79 (Expos, in Libr. Reg.} pag. 112, ubi de crimine Heli disserit; rem, verbis ipsis neglectis, tangit torn. 76 pag. 917 918; 1146; torn, 75 pag- 794 j" 7> 7 r rancore 7 36$ rancus 77 154 ranga 7 72^; 777 279 rangose 77 72<5 ray *) 777 72 re- ray : cf. quae de hac vocula supra (III 11) cii.vi; fortasse 'ray' compendium cst no- minis Raymundi tie Pennnforte, capellani illius Grcsorii IX, qui iussu papae ex antiqniorious Icguin ecclesiaslicanint cor- porious jpsiusqiie cpistulis decrefalibus tiovuin quoddfitit corpus confecit. quod cuttt anno 1234 ad iuriscoiistiltonitn col- legia, quae Lutetiae Parisiorum et Bo- noniae florebunt, mitterelitr, in hicem cdi- tttm est et, pos/ca ecclcsiastici sermonis , consuetudine' Liber Extra ' cognominalum, practer Decrclum Jjratiaiii pacne solinn nnctoritatcni liabuit 314 1XL calcitrare / 60; III 268 recti- ficacio / 79/ redimibile /// Ij8 refrigerium // ' 722; 17 33 sqq. 7 279; l8 4 sqq. 77 792;" i8 4 , 2 77 25; i8 70 777 7/o; 19 3 sqq. 77 792; 19 5 sqq. 77 }i; IQo, sqq. 77 79^; 1Q 56 777. 7/o; 20 20 77 32; 21 , sqq. 7 275; 21 ^_ 3l I 275; 22,; 4 77 J^; 26 7 sqq. 77^2; 27 IB sqq. II 32; 27 19 77 25; 27,0 77 24; 28 n sqq. 777 130; 29 3 77 276; 3039 sqq. 77 77j; 34 35 HI J 49: 37 33 77 24; 37 35 HI 133; 42 38 HI 133: 44 a* sqq-; 39-31 //7 7 Jj; 4499 /// 7 JJ; 47 3 // 227; 47 3 sqq. 77 77^; 49 9 7 2jo; 49 n 7 229; 4923-26 I 67 Ex. 1 15 1133; 1 17 sqq. 77 25; 3 6 7/77; 279; 25/; 3 u // 122; 3 is / ^-/; 4 2l 777 275; 425 777 146; 7 3 777 275; 7 3 sqq. 77 5; 10^ 777 275; 12osqq. 7 276; 128^ 7 <5/; 14 17 777 275; 20 13 7 279; 2O lfi 77 14: 2133-24 / 279; 22 31 777 755; 23,4 7 2<5; 243 777 79^; 28, 77 22/; 28 2 ; 4 sqq. II 184; 2835 77 188/89; 31]" 5 -17 ^^ 77 ^ Lev. 5 10 sqq. 777 755; 7 o 6 sqq. 777 755; 8 3 : 6 : 13 777 2/j; io\ sqq. 777 j^; 11 2 : 777 797; 132 sqq- I 2I 9l 14 2 7 279; 17,0-16 '" /55 / "'I- //. INDEX LOCORUM LAUDATORUM ET EXPOSITORUM I 219; 19,3/279; 20 10 sqq. / 219; 21 2 sqq. 77 2/// 22 25 _ 36 / 7/; 26 33 / 234 Num. 22 8 / 220; 25, _ 3 III 150; 25 2 / 279; 25 6 sqq. // 7 Deut. 4 25 /// 7J9; 6 5 / 720; 6 10 7 220; 8 10 I 220; 1O 16 /// 7^/; 18 15 /// 797; l8 15 ; 18 _i9 / 220; l8 15 ; !* / 2J9; 77 /7; 24 1 7 220; 26\, III 147; 2 7 26 // J7/; 2 7 29 /" 744; 28 15 7 2*4; 777 144; 32,,; 7 77 8 y 279; 32, Jos. 2 n sqq. 77 33; 4l8 /// 98; 5, 146; 54-5 IH 146; 6 20 II I5i; 7l 2 ; 18-24 & %3; 7 21 //' '53 Judic. 7,4 / 67; 8 32 _,3 7 72; 8 23 / 72; 9 / 66; 9815 / 6j; H 22 sqq. 7/7 150; 19 i 7 779 "" Sam.) 2 3 sqq. /// 231132; I. Reg. (I. 2 q 77 2 f 9 f ; 2 26-27 y *?'; 2^ 77 200; 2 30 77 22/; 777 49; 4,, 77 797; 5 13 77/7/7; 8 7 /72; 12 19 / 72; 17 34 // 2J0; 21 4 sqq. // /p; 25 13 sqq. H 33 II. Reg. (II. Sam.) 2 2G sqq. /// 7/; s- //795; I2i _ u /7/49; 13 1 sqq. 77 200; 13 29 // 200; 15 t sqq. // 200; 17; 2^1 234; 24 17 // 81 ; 8j III. Reg. (I. Reg.) 22 20 // 6 IV. Reg. (II. Reg.) 25 5 sqq. /// 7/ I. Paral. f/. Chron.) 2, // 5^? II. Paral. f/7. C/iro./i5 16 III 151 Esth. 65_ 7 7 J9J Neem. 8 9 III no; 9 t5 / 222 lob 2 n / ^70; 5 i2_i3 / 22^; 10 // 7jo 10 8 / 76; 12 7 _ 9 / 760; 17 16 ////#; 33j4/J//; 34 3 o /// 97; 41 9 ; ii-ia ; J3 ; 2 *-25 7 ^ Psal. 2 8 77 J 9 ; 5 7 77 14; 97; 7 5 sqq. 7^27; 8 3 / 223; 8 5 _ 7 /// 9si ^70; H 4 I 125; 14, 7 2&/; // 62; 77j; 72j; l8 19 5 // 7/7; 19 9 I j8i; 22 2 / 7^rj; 22 7 / 707; ro6; 22 17 / 97/ n^; 22 19 7 22j; 3 2 9 7 9<*/ 34 3 7 9^; 38 7 77 2/7; 4 o 7 _ 8 /// 7^2; 40 18 / 29^; 45 8 / 709; 49 10 /// 227; 2 jo; 49 12 / 7^6; 50 16 _ n / 297; 51 6 II 8r; Si // ^<5; 55 2 4 ^97; 59 ^2; 67 ^<; 55 2 4 97; 59 12 2j^; 67 2 7 4$; 68 16 7 267; 6834 77 2/7; 6831 / 94; 69 2 /// 98; 693 /// i6r ; 693,, 7 7/j; 69 30 7/7 7^2; 77 4 77 156; 78 2 7 22^?/ 82,, 7 776; 84 7 1 134; 85 9 sqq. Ijoo; 86 13 /// fj/y 8? 6 / //>; 89 IB // 7/2,- 91 III 162; 163; 91. / 799; 92 u 7 27^; 95 2 7 j//y 95 , 3 777 7^0 y 102 27 _ 28 7/7796; 104 0fi 7/5; io6 30 //57; 107 1; 8 ; I5 ; 3 , 77/J.j>; 777 i8j; 7 6 797; 310; 313; 336; II 797; 7 T 77 96; 7 12 77 14; 7 1 3 77 777; 7 15 7 26j; 7 15 sqq. II 211 ; 1 16 I 361; II 215; 230; 7 20 7/20S; 7 21; 22; 23 7/27^; 7 33 777,#; 8 4 7279; 8 5 sqq. 7/7/j; 8 8 77 47; 8 17 7 224; 830/7 742; 8,3 / 90; 9 13 / 22/; III 113; lOj II 228; 10 7 7/749; 10 9 : 10 III 61; 10 U III 183; 10 16 I 316; II 41 ; 1O 23 1 321; lo,> 7 1 320; io 97 : og I 323 ; 10 28 /Vj; lOgo I 181; 33-34 1 13 777 722; 2 2 77 77 ill 217; 6 7 : 9 yy 227; yyy 725; i5 2 4 /^v 16 i( ; 7 27 I 203; 1122 // 70 264; 1630/7742; j6 2 e/97, J7; 5 25 -/^/ 277; 6 7 ; 7,6 / 7 ^2; 7 27 Ecclesiasticus 1O 8 777 97; 18^ sqq. 7 777; 199/7 794; 24 18 sqq. // 74/; 24 19 / 7oy 2423 / 6 9/ 37 23 / 2J Bar. 3 10-13 // rjo; 6 7 77 2^9 Hist. Sus. v. 62 ; 75 Hi //; 43 sqq. ///9 III. Hesdra 3,. 7 ?7? , o ^J^y H 3 / ^^y T T3> n io / 227; iij, HI 173; 1 1 14 // 49; /o; 1 1 21 /77 76j; 1 1 25 / //y 7 9^y 1 1 25-26 / 7 ^y l * 28 III 14; 1139/59} 12 : III III; 12 1 _ 8 / 227; J2 3 I 222; 12 g /// 777; 1234 sqq. I 311 ; 12^ 7 266; 1230 7/209; 12 32 /265; 12 36 1 129; 12 37 /70; 1240/226; 12 41 /226; 1 2 -42 /// 'JV 1 2 47 _5o // 7/5; 1 3 n /// 7J2; 13 13 /22/; 13 33 / 22J; 13 5 o // /2; 14 10 7/7 2J/; 15 x 7 7 J2; 1 5 a ; 6 //747; 1 5 3 sqq. /// 764; 15 9 sqq. // 777; 15 12-14 / Ji-9; V \5 U II 168; i5 22 -23 16 1C sqq. T Matth. l 3 sqq. 7 222; 1 ^ I 223; 2^__ vi I 351; 2 6 I 226; 2j- 7 22/; 2 17 1636 ///<^; 17 27 IU 94; i8 6 _ 7 / ^?j; 1 8 - // 65; i 8 15 7/7 9/; 1 8 15 _ 17 7/7 J7; 18 15 _ 18 777 79; i8 17 77/6; 1830 / 76; I9 4 _e / 275; 19 7 / 220; 19 17 // 144; !9l 9 II 2f; 1928 HI 163; 20 17 _ 19 / 370; 20 18 7259; 2 1 2 7 95; 2 1 4 sqq. /227; 2 1 16 / 22j; 21^ / 311; 22 13 77 762; 22, 6 sqq. / 345! 22 ^ / 720; 22 3 , 7 279; 22 37 7 720; // 7J7; 22 41 "sqq. /// 234; 22 43 /22j; 23 2 //27/; 23 o sqq. //. INDEX LOCORUM LAUDATORUM ET EXPOS1TORUM 77 270; 777 164; 23 2 _ 3 77 277; 23 4 7727/; 23 8 sqq. 77229; 23 13 sqq. 77270; 2323 ^227; 2333 sqq. 7 334; 2324 7/67; 23 35 777 797; 2 4 4 sqq. 7766; 245 1 405; 2^ 7 sqq. 7765; 24,5 7 22;; 24 1 9 7/26; 327 ; 24,, 777 132; 24 36 77 103; 25 1 sqq. 77 66; 25 12 77 209; 25 3 , 7 76; 25 33 77 777; 230; 25 3, sqq. 777 163; 25 33 : ,1 777 226; 25 34 sqq. 77 77^; 25,5 77 792; III 95 ; 2540 7 72; 257; 25 41 7756; 2544 7 252; 25 i6 77 54; 63; 26 2 777 7^6; 2615 77 2/9; 26 n 7 276; 2624 7 113; 26 31 7 227; 26 go 77/9; 26 eg sqq. 77 7O/; III 30; 26 78 7277; 27 5 III 235; 27 9 7 796; 27 35 7 22/; 275o_ 52 ! H; 27 3 i 77 272; 289 775; 28j 6 779; 28 1 8 7 26^; 28,0 7 2// Marc. 1 2 7 227; l 25 7 227; l 40 7 279; 230 7/7; 2^ 7 222; 7 6 7 22/; 834 77 799; 103_ 8 7 275; 10 7 7 220; 13 3 sqq. 77 65; 13 31 7 772; 13 32 77 70/; 14! 777 76^; 1421 I"j; 1430 U 7; M 3 i 777/; 77 20/; 1 4 6 6 sqq. 77 7O/; 15 1 III 164; i6 9 7 75; 16 14 77 77; 16 13 77 7/5; 777 173; 183; i6 27 777/; 1654 7 77/ Luc. lag sqq. 7 252; 1 3 ., 77 49; 2. 777 2/5; 2,, 777 7/J"; 2 % T 39 777 ITS; 2 25-33 7 J7^/ 3 21 /// 77/; 154; 4 17 7 77^; 4 i 7 sqq. 7 22^; 42627 * Z 33; 4so O 2/ / 4 35 7227; 5 ! sqq. 77 769; 5 2 sqq. 77 147; 6 3 r/^Q 7 *?" 7 ^' 8 */* ; 8 "> 776; 8 M 7 7 7; 9 2 ; 8 // 7 f 9; 9 23 77 144; 9 26 7 20; 954-56 // 229; 9P 7 25o; 1O 7 7 ///; lOg 7/77; lTl04; Hl9 II7I* H23 777772; H 2 8 /7 " 7 /^/ H29 / ^6; 11 30 7 226; 11 39 sqq. 7 ///; 1 1 45-^ 7/7/ ; 11 32 77 7^0; 12 4 7 7/; 12 9 77 70/; 12 14 777 76; 12 49 7/7 139140 ; 13 21 / 7 ^// 13 32 7 *v; 2 i 2 ; n 39; 14 10 77^7; I 4l3 sqq. 777 77; I 4ai 77 r 93; 1426-27:33 n *99; 14 2 7 In 770; 14 33 77 41; 15 2 77 759; 1530 sqq. II 147; 16 ! sqq. Ill TO; l6i 3 7 79; 16 16 77/9; 16 17 7 772; 227; l 6 27 I j69; 1 7 5 77 75o; 1 8 35 77 7/7; I9i //^/// 19 12 sqq. 77279; I9i 3 777 52; 19 26 7 9; /7; 67; 2O, 3 sqq. 7 720; 2042 I 223; 2123 I 221 ; 21 36 7775o; 2225-26 7 7 / 22 05 7 772; 22 ge 77 225; 22 3., 7 2//; 22^^^.11105; 22^111 164; 235^10 2 4l2 7 75; 2 4 i 5 7 75; 24^ sqq. 7 257; 2435 7 77/; 24,5 sqq. 7 2/7; 24,6 77 65; 24 97 ; 44 7 2//; 24,5 7 7f"; 7/ Job. l 7 769; 1 1 7O/; 72/; 270; 2/5; 1 i sqq. 7 25/; 1 1-8 7 /92; 1 j ; 3 7 209; 1,; J4 7 2/2; 1 7 7^/; 7207,- l,; , 7765; I 4 7772o5; , 7 202; 77 7/5; 13 J 279; 1 I4 7 270; 1 18 7 75/; 20 77^2; l 23 _ 29 77 /o; 1 3? 7 26^; 9 7 776; 225 77 2/; 3 2 727; 3 3 7 279; 3 13 77 7o5; 142; 3 13 777 2o5; 3 , 7 77 79/ ; 5 5 HI 7/6; 5 . 7 756 ; IH 14; 5 24 7 77/; 5 25 "77 7/6; 325? ''8 /7 7/ 5 34 7227; 5 39 7225; 543-47 7 220; 6 13 ; go 777 769; 6 43 7 222; ! fin* R ^ 7 22/; 6 jg 7 25o, 6 52 sqq.. "i 6 77O7; 7O^; 77 /; 209; 7 2 osqq. 7 279; 7 24 7 264; 77 77/; 7 gg 7 2-// 744 sqq. 777 7/; 8 X sqq. 777 - -- - 8 12 777 7//; 835 7 272; 8 3 , 4;~ 844 7 79; 77 /; 846 7 8 47 J 300; 8 4p 7/77; /^r/; r J 77 / 856 7/ J 1 // 8 38 7 -/-. 8 59 7/27; 9^179; 10- 7 9; 77 277; lOj, 77 209; 777 766/67; ii2 s qq- H J 13; 10 7 : 12; ^ 7/7 /07, 8 52 /77; 1O 113 / l25 97; 27/; 1O 35 709; 7 277; 77 2^5; 1 1 42 ' 7 ///; 11 43 777; \\^ III 164'; 1 2 2 7 77; 1 2 4 sqq . HI 54; 1 2 1 6 77 22/; 7; 77 ^2; 206; 1244 II 3; TOO; 13, 727/; 1 3 15 777 7//; 1 4 7772; L2 L':. J oi -f -5 A), J J15 ^^^ y J>^ J 4 J Mi 77707; \4 Q _ W II T4J, . H9 7 270; I4i 7 277; I 4 i 3 7 70^; 7< y/ M is-24 ! i5; M 23 -24 7/ /; [ 428 "//" M29 H 67 ; 15 19 777^2; 16 12 7/72; l6 16 7 /7-jr; 16 24 77769; 1633 7 J 2 7; 17 3 77 770; "777 726; 17 7 7 77/; 17 n 777 766; 17 17 7 103; l8 4 7 77/; 1830 7 253; 18,8 7/7 76^; 18 38 7 /77; 1915 sqq. 77 70/; \f)^IH 160; 77?; 19 77/152; 19 37 I 227; 2^9 7 75; 20 21 777 318 76/; 20^ IJ39; 20 29 I 2*4; 2030 I 77; 20 31 77 67; 21 15 sqq. 7 264; II 147; f 7; J 73; Z 74; 2 5; 2i 15 : 16 /7 7^5; 21,6 77 204 ict. 1, 77 7/2; i a 77 44; 7/5; \ u II 2/0; 1 20 7 223; 2 3 77 755; IIII40; 2, 5 7 234; 2j 7 7226; 2 38 7/7 7/2; 3 6 // 774; 3 u 77 707; 3,3 7 225; 3 is-24 I 220; 3,,: 8* 7 /90; 4 4 77 707; 4 5 sqq. /// 7/; 4 19 HI 16; 5 .jo 77 <#; 6 III no; 6 2 777/7; 753 7/7/o; 9i / 209; 9, ; 4 ; 21 //9o; 9 4 / 72; 1O 9 sqq. /// 790; ib,3 7 257; 10 24 sqq. /// i8j; 10^ sqq. // 7//; 12 9 // 24; 13 46 ni36; 1 5 5 sqq. /// 163; 1 5 3 : 28 sqq. /// 776; 1 5 10 /// 131; 1 5 in : os /// 7/9; i5 16 /226; 15,9 sqq. 7//75/; 15, 2 III f 86; 16 , HI 174; l6 3 III' 173174; 16, /// 'I^S'IT* ~ A l*r* ^1 -T.T.- /// 775; -24,1: 26 ; 25 2-3 f *37; 25 u / j/2; /// 7/; 26 2 sqq./ 247; "h!> 26 Rom //i 1 32 91 sqq 77 77 790; . yy o; 1 ; 2 5 7 227; 2,5 777 7^0; 2 7 200; 5 6 5 ,9 sqq. /// " T T in 144; 3^11 132; 3 8 7j./; yy 2^; /9; /// 46; 89; 43 // 96; 5 3 /// 207; 5 3-4 /// 173; S t HI 200; 5 12 7/7 277; 20 j; 227 ; ~5 12 : , 9 7 ///; 5 14 yyy 2o5; 5 13 sqqf /// 209; 5 10 /// 272; 5 18 ; 24 /// 205; 5i 9 /// 2/0; 5 ]0 ; .^ /// 272; 5 20 7 292; // 7^6; /// 272; 6 X 7/7; 6,_ 2 7 292; /// 59; 6 14 /// 79^; 633 /// 229; 7 7 II 4; 7 7 sqq. 7 332; 7 12 /// 722; 8 8 _ 9 7///7; 8 K // 2/9 / 833 // 276; /// 41 ; 8 28 sqq. 8 /// 133; 8 32 //5; 9 , /20 . ^'2j; 920-21 HI 201 1 I 226; II 242; io 17 / 207; /5; 839 133; 8 3 , //<$; 9 13 / 225; 920 /22?; 920-21 HI 201 ; I 22; io 17 / 7 22^; iij 19 . O7; 1 1 39 / 223; 1 1 36 // 70; 1 1 39 / 72^; 1 2 , 7 sqq. Ill , 5 17 375; II 29; 10 3 - 7 22^; iij 7 /// l8j; 1 1 19 sqq. /// 2O7; 1 1 39 / 1 27 7 79^; 1 27 sqq. 777 132; 1 31 7 22/; 2 3 7 729; 777 132; 2 15 7^6; ^7/ 2 18 I 335; 3, 7S; 3 ,_, 7 J72; JJ7; 3 4 sqq. Ill 132; 3 5 ; 7 7 294; 3 6 7 46; 3 7 7 JJ4; 3 8 77777; 3 9 7 46; 77 ij8; 179/80; III 77; 3 19 7 222; 4 9 777 70j; 4i5 f 2 79; U U&; 4i9 / 343: 5 6 7 7^7; 6 t sqq. 777 5^; 6, 777 7<5j; 6 7 77 797; 6 777 220"; 7 7 77 7&/; 7 19 ; 20 777 776; 7 33 // 799; 8 4 sqq.; 7 777 7^7; 8 10 _ u 777 /9; 8 13 7^jj; Qjsqq. 7 2^; iO, 7 76; io. 2 7 720; io 4 7 7^9; io 5 7/7 22<5; 10 n 7 2/; io, 5 III 187; J0 32 / 77^; lij 7*<5; /// 7j/; 11 19 Il62; 11 31 HIl3; 12 3 / 2#7; 12, 2 _,, 7 770; 12 U sqq. /// 7^7; 13, // 790; 2^9; 13 12 // 215; 13, -3 / jtf; i3 3 /J9*; 13 u /^2; 145 sqq. II 243; 14 6 sqq. Ill 37; U 8 // ^j; 14 19 // 227; / 29; 23 14 3 4 Ha**? Hss II / 7y 15 3 / 227; 15- / 75; 15 9 // 57; 90; 1 5 10 // 92; 1 5 14 / 310; II 77; 15 1 3 // ii ; i5 19 ///<5; i5 23 : 50 /// 227; I5mll/'**r; 1530-31 /// 772; 15 33 / 722; 1554-55 I" 135 ; 16 22 7 76/; /// 132 II. Cor. 1 17 Li 9 /// 722; 1 19 // 6/; _', 5 1 294; jo8; 2 15 _jg 1 293; 3 / 7/0; 277; 3 9 sqq. // 272; 4 4 / 7/0; 4 8 /// 77^; 5 10 //56; 6, // 779/50; 8 9 / 29^; // 142; III 75; 9 6 I 3*1: u u ! 376; i-'a / ^95; 12 4 ///^; 12 14 // 797 Gal. l 4 sqq. /// 7O^; 1 7 sqq. // 7^7; 1 8 /76/; j8r; 1 8 ; u _, 2 / ^97; 1/ 77^; 77/; in 12 / ri2 ; 2 3 yyy ^7^/7/y 2 3 _ 4 in "8; 2 4 /// /7jl/ sqq./^y //2/./; 2,, . JJ 36 v^ 70; n 39 v 72^; i_', 7 sqq. 111 111 79/; o, 5 70^; 12 19 II 197 ; 12,, ////; 13, 229;3,sqq. / 26^; 13 10 / 7/6; l"3 n /// 7/7; 42 sqq- /275 1 3 13 /// 709; 13 13 // 756; 13 13 _,4 104; 4 22 / 66 I3 la III f 09; i3 II 195; 14 1 sqq.; / 2j; 7J7; /// 770 I. Cor. 1 10 / 7j 7 ; i , 2 sqq. /// 7J2; 1 1 / 22<5; l 23 / 70j; 776; 7^7; 1 292; 1 24 // 769; 231 ; i 26 _2 2 11 sqq. 1 39$; 11 2)4; 2,,_ l2 yyy 757 ; 2 ,, sqq. /// 7^/; 2 J3 /// 752; 2 14 II 1 183; 2 20 // 75^; 3 6 sqq. // T r 9SJ 3 ,5 / 755; 3 1 6 / 77O; 770; >; 3 IB sqq. II 34; 3 23 sqq. /// 104; 4 2 sqq. /275; 4 4 /7O9; 4 7 sqq. /// 104; 4 2 o / 66; 4, 2 sqq. 1 121 ; 4j 3 sqq. ///6; "5, /// 7/9; 5 , sqq. /// 7O^; 77^; f//// 77/; ^ 777 s ??} 5.,, 7 J^9y 5 24 I ^34 Eph. 2 14 _ 15 7/7 79/; 4 3 / 205; 4,5 // 14; 5 5 // 26/; 5 6 /// 26; 5 8 //. INDEX LOCORUM LAUDATORUM ET EXI'OSITORUM. 319 1 n; s u 1*34; s 26 HI 152; 5 31 / 229; 5 8 2 ^ /5 JV 6 i6*qq- 1 1 68; 6 r II 41 ; 160 Phil. 1 21 I 324; 2 8 /// 195; 2 8 sqq. / 230; 2j / 76; 2 21 // 204; III 77; 4- II 130; 4i sqq- 7// J9/ 4j 2 III 36; 4n HI Col. 2. 3 3 7 27 I. Thess. 2 13 7 239; 400 II. Thess. 2 26 7 772; 3 10 777 161 I. Tim. 1 13 77 45; 1 15 77 202; 777 799; 2 6 7 /72;_3 2 84 77 7; 3! 7 2^0; 3- 7 72/; 3 18 772/7; 4->I 247; 5+J2jo; 5 4 ;- a ;<> I 40; 5 5 7 7/; 5 g 7 /9; 1O 6 7 779; J4 13 777 79/; \g u I 16; 2O 12 7 7O&; 77^r; 21 , 7 1 108; 22 13 76; 22 15 797; 22^^ 1 384; IIi3i. b) PATRES, DOCTORES, Anselmus, De Conceptu Virginali 7 707; 777 De Concordia 7 77^ - De Incarnacione 7 7^f/; 769 Contra Insipienten 77 776; 72/; 726 Monologion II 109 Pros- logion II 121 De Similitudinibus 77 70 - De Veritate 7 79^; 794 Aristoteles, De Anima 77 7^9 Elen- chi 7 345; 376 - Ethica 77 72; 144 Metaphysica 77 20; 775 Meteorologica 7 267 Po- litica 777 79 Posteriora 7 294 Predicamenta 7 767 Priora 7 ^76 Secreta 7 9/; 96; 164 Armacanus, De Questionibus Armeno- rum 7 277; 2/7; 77 6 1 Augustinus, Contra Achademicos 7 208 De Agone Cristiano 77 2// - PHILOSOPHI ETC. De Lib. Arbitrio 7 299; 77 94 De Assumpcione S. Marie 7 7/ De Civitate Dei 7 237; II 121; 143 Ad Casulanum 7 J2/ - De Cognicione Vere Vite 7 49; rao/or De Concordia Ewangel. (Pe Con- sensu Ewang.) 7 796; 277 Con- fessiones 7 37; 117; 118; 147; Ij8; 176; 202; 238; 304 De Doctr. Crist. 7 /; 72; 21; 48; 86; 97; 148; 7/0; 7/6; 7/7; 79/; 799; 200; 202; 389; 405 Ad Eccles. Yponens. 7 337 Encheridion 7 770; 304; II 13; 14; 27; 23; 24; 2/ Epistole 7 404 De 8 Generibus Mendaciorum 7 7// Sup. Genesim 7 66; 76; 82; 92; 119; IJ T ; T JS; 192; 395 - De 320 INDICES Heresibus / 36 De Quinque He- resibus / 210 Ad leron. / 36; 48; 192; 236; 276; 399; 403 De Vera Innocencia 1 119 Sup. Job. Omelie / 7; 13; 24; 41; 104; Iji; 213; II 49; jo; 100; 203 De Sanctitate leron. / 234 Cont. Julianum / 135 De Magistro / 201 Unde Malum / 300; 302 Ad Marcellinum / 62 Sup. Matth. II 99 Cont. Mendacium / 64; 151; 330; II 2; Ij; 27; 28; 29; 30; 31; 32; 45 De Mendacio / 301; II 7; 10; 13; 15; 16; 2J; 28; 29; $2 De Natura Boni // 166 Omelie / no De Pastoribus (Sermo) // 207 Ad Paulinam / 47; 109; 234 Sup. Psalmos (Ennarrat. in Psalmos) / 12; 45; 59; 74; M; 91; 93; 98; 143; 157; 172; 281; 297; 321; 394 Ad Publicolam / 336; 337 De Questionibus Vet. et Novi Test. / 101; 142; 179 - Octog. Tres Question. / 168 - Retrac- taciones 1 309; II 38 Sermones /// 228 De Sermone Domini in Monte 1 312; 185 Contra Simpli- cianum / // Soliloquia II lOj Ad Spiritum Sanct. / 91; (67 - De Trinitate / 21; 91; 270; Decreta J86; 395; 305; 315; II 23; 109; III 18 De Verbis Domini / jjy 75; 89; 90; 170; 175; 268; 326; II 204 De Veritate / 392 Ad Volusianum / 22; 47; n8 Averroes, Metaphisica / 259 Avicenna (Metaphisica) I 248 Bellovacensis, Spec. Hist. / 250; 257 Bernardus, Ad Eugen. / 143 Super Psalmo 'Qui habitat' Sermo. / 799 Boecius. De Consol. Phil. / 96; 98 - Topica I 376 Crisostomus Omelia / 323; 325; II jz; 81 Imperfect. Omelia / 99; 138; 320; 370; 374 Cestrensis. Cronica / 2jl; 257 reiatia I jji; jjj; j8j; fj; 407; II 134 et 5. Decretum J4i; 199; 238; 320; 325; 342; 362; 403; 408 et 5. Dionisius. De Div. Nomin. / 43 Doctor Subtilis, Sentenc. I 121 Dunscotus v. Doct. Subtilis Fitz Ralph v. Armacanus Gregorius. Moral. / 15; 18; 19; 21; 41; 42; 75; 98; 216; 218; 370; 388; II 54; 90; 137 Registrum /// 236 Grosseteste v. Lincolniensis Henricus de Segusia v. Hostiensis Hostiensis. Summa // 233; 249 Hugo de S. Viet.. Didascalia / 193 leronymus, Prolog. Bibl. / 223; 232; 233; 236; 241; 242 Super Epist. ad Gal. / 199 Ad Nepocianum / 198 Paralipomenon I 235 Ad Paulinum 1 80 Johannes Scotus (Dunscotus) v. Doct. Subtilis Lincolniensis. De Celesti lerarchia / 77/ De Angel. Jerarchia / 41 De Nativitate Cristi / 148; HI 128 Posteriora / 202 Origenes Super Cantica 1 73 Super Josu. Omelie 1 117; II 151 Omelie Super Levit. II 137 Ostiensis v. Hostiensis Radulphus de Hygeden v. Cestrensis Robertus Grosseteste v. Cestrensis Thomas Aqu., De Polencia / 6j Summa / 73; 330 Valerius Maximus. De Memorabilibus / 277 Vincentius v. Bellovacensis Wiclif. De Composicione Continui II 121 De Formis / 777 De In- carnacione / 21; 304; III 246; 253 De Maximo et Minimo // 227 De Preceptis /// 707 De Trinitate I 21 De Ydeis / 108; 392 Ysidorus. De Summo Bono // 232; III 236 Abraham / 24; 121; 177; 219; II 38 et saepius Absalom // 200 et s. Abymalec / 68 Achademici / 164; 208; 209; 21 1 ; 213; 248; II 23; 62; 15^ 95 Achan // 83; 84; 154 ///. INDEX NOMINUM. Adam / f// 76; ro6; 145; 177; 178; 179; III 125; 126; 127 et s. Adauc- tus // 82 Adrianus papa II 176 Affrica / 266; III 268 Agar 1 218 Albanus II 82 Albertus Magnus / ///. IXDEX XOM1XUM 321 31 Alkoran / 251; 252; 254; 261; 269 et s. Allexander II. /// 6 .Magnus /// 263 Ambrosius / 39 i 33; H IO2 ; 2 59> 2 &5; HI 4 1 ! 101 Amon // 200 Amorrei /// 34 Amynadab / 27; HI 257 Anatot /// 231 Anglia / 349; 354 ; ////;; /// ' 55i 56; 87; 88; 305 Anglicana ecclesia / 349 An- glici /// 99 Annunciacio / 2j8 Anselmus / 38; 178; II 74; 116 et s. Antiochia III 181 Antigonus /// 258 Apolinaris / 305 Apolinarista // /02 Apollo IHi32 Arabes/2<5(5; Archidiaconus II 156; 159; 164; 165; 167; 168; 190; 195; 266; III 4; $; 6; 8; 9; ro; n; 14; 19; 21; 24; 2 5; 3 2 ; 69; 81; 83; 99; 240 et s. Aristoteles 1 3; 14; 28; 29; jr; 32; 33; 34; 35; 36; 37; 38; 39; 4748; 49; 63; 73; 79; 84; 88; 95; 96; 161; 163; 171; 176; 283; 385; 394; 395; II 3; 180; III 61; 80; 123; 280 et saepe alibi Armacanus // 6r; 66; 67; 69; 72; III 259 Ar- nieni /// 259 Armenia / 266 Arriani / 210 sqq.; 351; 362; 364; II IOI Arrius / 148; 209 211; 35T; 360; 364 Asa /// /// Assia III 268 Assyrii /// 262 Atha- nasius / 142; 357 Augustinus / 3; 4; 5; 8; 9; 10; n; 12; 13; 14; 15; 21 ; 22; 23; 24; 27; 35; 36; 37; 38; 39; 41; 45 ; 46; 47; 48; 49; 55; )6; 57; 59; 61; 62; 64; 65; 66; 74; 15; 76; 79; 82; 86; 88; 89; 90; 91; 92; 93; 94; 98; 100; 10 1 ; 102; 104; 105; fo6; 109; no; 116; 126; 128; 136; 145; 146; 149; 150; 159; 170; 174; 178; 1 86; 187; 1 88; 197; 2 32; 235; 313; 314; Il2i; 28; 31; 38; 40; 48; 49; 60; 94; 95; 99; 100; i or; 102; 103; 104; 155; 206; 209; zri; 212; 214; 215; 269; III 42; 44; 81; 106; 108; 116; 120; 121; 134; 140; 143; 162; 177; 179; 181; 265; 290 Augustus /// 238; 266 (Petrus) Aureoli / 348 Austri re- gina /// 13; 14 Averroes / 30; 163; 259 Babil / 389 Babilonia / 314; 336 Balaam / 220 Balac / 220 Bap- tista /// 134; 135; v. ctiam Johan- nes B. Barac / 222 Barnabas /// 182; 184; r 86 Basilides // 19 Bavarus imperator / 350 Beate Virginis / 256; Beda Vene- rabilis / 319; II 241; III 271 Beel 1 232 Bellum Judaicum /// 272 Benedictus / 54 Beniamyn / 150; 179; III 133; 260 Bernar- dus 1 39; 153; 161; 178; 319; 332; II 250 Bersaboe socii II 42 Be- thania / 277 Bethfania /// 119 Bethlehem / 226 Bonaventura // 42 Boecius / 98 Bonifacius V / 2/7 Bradwardina / 30 Calvarie mons // 39; 40 Cephas /// 181; 183; v. etiam Petrus Cesar / 124; 345; 352 Cestrensis (Ra- dulphus de Hygeden) I 251; III 119 Charmi // 83 Clemens // 44; 194 Cleophas / 231 Co- mestor /// 2j8 Constantinus / 176; III 17; 29; 39; 56; IOI; 232 Cor- nelius /// 183; 282 Corrodi /// 90 Crisostomus / 34; 153; 356; 372; 383; II 82; i&i; 182; 183; 185; 189; 194; 195; 196; 197; III 82; 2j8 et s. Cuclbert // 235 Damasus papa II 175; 176 Daniel / III 2; 223; 229; 230; HI 258; 260 ft s. De- 232; 286; 352; III 15; 263; 265 Dardanus /// 134 Dav 777; 222; 223; II 33; 81; 83; 200; David / 69; cius /// 94 Delbora 7 67 Deme- trias / 198 Dionisius / /// Doc- tor Profundus v. Bradwardina // 2; 9; 69; 109; 224 Doctor Solempnis /// 142 Doctor Subtilis / 121 Egipcia // 28; 33 Egipcii / 235; 266; II 32 Egiptus / 22; 26; III 33 Elizabeth / 2^2 Emaus / 78 Emor III -149 Enos / 2^7 Epi- curei / 164 Epifania /// 119 Esau 1 228; II 24; 28; 33 Ethiops / 266; 308 Eumenides / 2^7 Eu- ropa /// 268 Ewa / 777; Ij8; 179; 199 Ezechiel // 219 Ezekia /// 135 Ezopius / 64 Felix papa III 71 Finees II 87; 228 Fotiniani // IOI Fotinus / 305 Francia / 355; III 86; 236; 308 Franciscani / 354; 356 Franciscus // 235; 241 Prater Minor (Fran- ciscanus) / 356 Gabriel / 265; 282; HI 263; 271 Galathe /// 175; 179 Galilea / 79 Gecleon / 67; 72,^222 Genazareth Ill69 Giezi J/foS Gignosophiste 322 tffB 7 94 Golia / 388 Gomorra 7/7 i$o Greci / 115; 116; 27$; 276; III 262; 263 Grecia II 263 Gre- gorius I 39; 42; 7$; 98; 216; 38$; II 4; 42; 44; 4$; 46; 47; $o; 81; 90; of; 187; 288; 189; 190; 193; 195; 253; 2 54; Hi 2 4; 2 s; 29; 43; 45; 7i; 86; 90; 97; zoo; 127; 134; 166; 167; 287; 304; 308 et s. Gregorius XI / 407 Grosse- teste v. Lincolnieasis Hay II 1 54 Hebrei / 67 et s. Heli // 191; 200; 233; 244; HI 23; 6r Helias // 49; $i; l/l Helena /// 164 Henricus (Goedhals) v. Doc- tor Solempnis Heraclius 7 2/7 sqq. Herodes / 272; 311; 318; II 210 Ascalonita /// 258 Hesdras / 222; 232 Hester / 222 Hiefosolima V. Jerusalem Hispania 1 266 Ho- merus / 236 Hostiensis I $4; 332; II 246; 2$o; III 3; 4; 83 Jacob / 24; 67; 76; 77; 171; 228; 244; 246; II 24; 28; 33; 173; 285; III 130; 131; 133; 134; 134; 257; 2 59; 2 7 ct s. Jacobus / 78; 181; 390; II 224 Januensis V. Johan- nes Jan. Januarius /// 120 Jepta / 222 Jeremias / 196; 197; 352; HI 260; 273 Jericho / 222; II l$l; I $3 Jerobeam /// 260 leronymus 1 39; 7$; 148; 197; 223; 2 33; 2 35; 3^4! 385; 398; H 16; 19; 20; 184; 260; III 12; I}; 42; 81; 135; 181; 281 et s. Jerusalem / 24; 170; 3S2; II i$i; 186; III IS; 94; no; 112; 176; i8r; 261; 272 et 5. Jesus*), filius Nave // i Si Innocencius III 4; 83; 84 In- dia / 2$9 Joachim abbas / 140; III 2s8 Joathan / 67 lob /// 141; 146; 200; 218; 222; 223 Jo- hannes / 70; 216; 246; 247; 258; 2S9; 27$; 340; III 267; 284 et s. Johannes Uaptista / 7/7/ 318; II 39; 42; 49; so; 210; III 272 v. etiam Baptista Johannes de Abbatis Villa / 90 Johannes de Deo /// 8 Jo- hannes Scotus (Dnnstonensis) v. Doctor Subtilis Johannes Januensis / 74 Johannes Ouidortus (Parisien- sis) v. Parisiensis Jona /// 13; 14 Jonathan 77/2/5 Jordanes III 98 Joseph 7 67; 345; II 24; III 133; 13$ Joseph ab Arimathia 7 78; 3$! Josephus (histor. scriptor) III 2$8; 272 Josua 7 222; II 83; i$i; i$} Ircanus 777 238 Isidorus 7 68 Ismael 7 S3 Israel 7 26; 67; 68; 72; 196; 220; 22s; III 146; rs z88 et s. Italia 7 2$9 Jucla 7 2t>; 226,- 230; III 2S7; 2$8; 261 Ju- das 7 244; 246; 390; III 133; 164; 181; 300 Judei 7 26; 37; 4$; 79; 116; 146; 147; 212; 218; 219; 220; 222; 233; 234; 248; 2$i; 276; 277; 278; 293; 29$; 31 r; 398; II 32; 39; 1 06; 107; 169; 19$; 213; in 112; 114; n$; 120; 121 ; 143; 149; 152; i$4; 17$; 176; 177; 178; 179; 182; 183; 188; 189; 191; 2$9; 260; 261; 26$; 272; 273; 274 et s. Ju- 61; 265; 272; 273; ianus / 135 ban 1 24: III 270 L; *) Jesus: hoc atquc alia (Crislus, Jesus Cristus) salvatoris, qni quasi centrum ct medulla theologiae Widifianae est, nomiitti in hoc indice nature operae lion esse pre- titim cxistimo, nlpote quae in quavis textus pagina inveniantur. Laban 1 24; 777 270 Laurencius III 94 Lazarus 7 17; 3$! Leo I 77 77^; 182; 260; 777 6 Levi 777 149; 233; 2$7 Libanon/<5j Lincolniensi- 7 38; 43; 77; ii 6; II 47; 123; 140; III 104; 1 06; 12$; 134; 13$; 147; 276; 287 Londinie II 88 Loth 1 24; II 31; 32; 192; 193; III 146 Lucas 7 244; 246; 247; 248; 2$9; 390 Lucia martyr 77 $T Lya 7 79 Lyra 7 27$ ; II too Maacha 77/7/7 Machometus 1 142; 200; 2$o; 2$ 2; 2 $3; 2 $4; 2 $8; 261; 263; 26$; 269; 270; 278; 383; II 130; III 2$8; 260 Madian / 72 Magister Historian! m III no; 258; v. etiam Comestor Magister Sen- tenciarum (Petrus Lombardus) / 303; 304; 309; 310 Manasse / 183 sqq. Manichei / 36; 61; 117; 181; 236; 293; II 4; III 106; 143 Marcellinus III 121 Marcion // 19 Marcioniste /// 106 Marcus / 39; 244; 246; 247; 248; 2/9 Maii a (virgo) / 24; 2$; 106; 210; 2/2; 7/7 226; 2$4; 264; 271 Maria Magdalena I 77; 78; 79 St. Mai i i Oxonie // 242 Mattheus / 797; 244; 246; 2$9; 390 et 5. Martinus / 364 Medi / 216; III 263 Mel- chisedech / 7$; 393; III 232; 23$ ///. IXDEX NOMIXUM 323 ct s. Moyses / 45; 71; 120; I2j; 184; 209; 219; 220; 221; 229; 251; 269; 270; II 40; 187; 212; III 106; 145; 146; JQi; 231 Moabitida ii 87; !n in Xabal // 33 Naboth II 59 Nabu- godonasor / 352; II 153; III 15; 262 Nabuzordan // r86 Nadab /// 34 Nave // 151 Nazareus 7 223 Xeemia I 222; III 271 Neptalim / 22 5 Xichodemus / 78; 237; 241 sqq.; 2 79>' 35 1 Nicolaus primus /// 6; 293 Nicolaus secundus /// 6 Ni- colaus tercius / 386 Ninive // 777 X inivite / 226; III I}; 14 Noe / 90; 219 Occam / 346; 348; 350; 353; 354 Ofni 7722S Oliveti III no Oracius 164 Origenes II 1^4!!! 33; Oseas /// 148 Othniel / 67 Ovidius / 236 Oxonia / $4; II 133; 242 Parisiensis / 52; 125 Paulus / jo; 117; 137; I 5 $; 244; 246; 248; 292; 321; 322; 383; 398 sqq.; II 54; 90; 181; III 6; 174; 175 sqq.; 177; 181; 184; 186; 187 ets. 'Paulus' / 128; 141; II 236; III 298 et s. Pelagiani / 135 Pelagius / ijj Pelagius papa // 176; III 20; 71 Perse / 266; III 262; 263 Pery- patetici / 37; 164; II 62; 108 Petrus / jo; 78; 90; 215; 216; 220; 228; 231; 244; 246; 264; 281; 302; 321; 34) ; 352; 390; 396; 398; 400; 402; 406; II 24; 76; 98; 99; 105; 139; 140; 147; 173; 174; i8r; 203; 254; 255; III 6; 24; 130; 131; 132; 153; 168; 181; 183; 184; i8j; 187; 190; 191; 235; 264; 300 et s. 'Petrus' I 128; 141; 184; 379; HI 10; 98; 283 et s. 'Petrus et Paulus' / 328 sqq.; Ill // Petrus ab Aureolis v. Aureoli Petrus Abel- lardus / ijj; 161; 307 Petrus Comestor v. Comestor Petrus Lum- bardus I 148; Jfo; v. etiarn Ma- gister Sentenciarum Pharao // 8; III 43 Phares / 222 Philippenses /// 39 Pictagoras / 272; 394 Plato / 35; 36; 39; 176; 202; 238; 394 Priapus III 151 Pylatus / 264; 311 Quidortus v. Parisiensis Raab / 222; II 33; 153; III 112 Rabanus 1 121; 122; 123; 164 Rachel / 779; /// 270 Radulfus (de Hy- geden) v. Cestrensis Rama / 22/ Rayfmundus de Pennaforte) *) /// 12 Rebecca // 32 Robertas Grosseteste v. Lincolniensis Roboam /// 259; 260 Roma // 263; III 2/5 Romana civitas / 323 curia / 349 ecclesia /// 232; 349; 3^0; 358; 362; 368 et s. Romani /// 164; 263; 272 Saba / 222 Sabelliani / 2/7 Sa- lomon / 9; 172; 224; II 22; 162; III Ij; 62; 133; 231 Samaritanus / 311 Sampson 7 222/ // 209 Samuel / 222; /// 24 Sara / 218; II 28; 32; 36 Sarraceni / 136; 233; 238; 244; 245; 246; 250; 251; 259; 260; 261; 265; 266; 288; 293; II 101 et s. Saul 777 259; 260 Scarioth HI 163; 23$; 301 Sedulius / 78 Seneca 7 7^7 Septuaginta / 2?/ Sergius heresiarcha (monachus) f Tjj; 250; 2j8; 278 Severinus papa // 159 Sichem 7 66; III 149 Silas 777 186 Sodoma 777 34; 99; 7/0 Sodomite 77 31 Stephanus 777 164 Stoyci 7 164 Suzanna72j2/ 77/$> Sylo (Silo) 777 29; 258; 2/9 S v meon 7 373; III 149; 164 Syri 7 266 Tharsis 7 351 Thomas (Aquin.) 7 65, 73; 7&; $3; I22 ; T 45; 2I 4; II I2 >' 16 Thomas Brad\v. v. Bradwardina Thy moth eus 77 182; III 173; 174; 175 et s. Tobias 77 135; 266 Tyberiadis 7 78 Tytus 777 //; 77^; 175; 272; 278 Tytus imper. rom. 7 j/2. Urbanus papa 7j/JV II 176; III 29 f Urbanus VI 7 408 Vaspasianus 7 352; III i$; 272 Vei - gilius 7 326 V'incentius (Bellovac.) 7 2/7 Vir Desideriorum 777 269 Wulstan 77 2J/ Ysaac 7 76; 121; 171; 181; 285; II 24; 33; 34; 36; 37; & 40; 77; III 1 08 et s. Ysaias 7 224; 77/ 148 Ysidorus 7 68; 160; III 63 Ysmael 7 /j; 121; 2/5 Zabulon 7 22J Zacharia 7 797; JJ7 cf. Glossariuin png. jf} sub ray. 324 IV. INDEX RERUM. Abbas et episcopus a civilitate regis vel domini non distincti /// 20 27 religionis cristiane fontaliter suis fidem dat / 2ij abbates et episcopi non distingwendi a secularibus dominis // 250 abbreviatores Augustini / j8 Abellardus. Sergius. Pelagius. Julianus heretic! / ijj hereticus / 116 ablacio bonorum ab ypocritis sonat in proficuum ecclesie /// jj in- iusta / jj non omnis sonat in violenciam / }j temporalium an cedit in malum III jj tem- poralium cur non est penale /// jj - temporalium a clericis mitis pena est /// 30 de ablacione temporalium leges humane in 6j Abraham genealogie sensus mistici / j6 Loth etc. a mendacio exculpan- tur // ji in fide, spe, carit. excelluit II 36 iuturus exemplar Judeis // 3^ ignorancia decep- tus II j8 condescendit sensui prime script. // j8 filium non decepit II 34 Abrahe virtus theolog. II }6 spe- cialis noticia de messia // 35 mendac. tropologice intellectum // 40 benedicciones ndimplete in Cr. /// 245 accio omnis Cr. est nostra instruccio I 8 9 accusare homin. de heresi et de pecc. mortal i idem est /// 292 Achademici non capaces racionis ut bestie / 208 de errorib. cog- noscendi / 208 Achademicorum error // 77 lic- ticie de humanit. Cr. / 211 error de incepcione muncli // 62 i'alse opiniones / 208 sqq. nctivus. contemplativus. eroicus et fide- lis script, sensus / 124 ;iCtus conubii castitat. non violat // 262 conubii in Oriente sacerd. licitus // 263 in actu falleniis est quedam obliquitas et queclam dupli- citas II 9 Adam non habuit tantam gracie pri- vacionem. quant, habuit Cr. gracie plenitud. /// 212 primus et sec. /// 208 radix peccat. /// 126 Ade culpa et Cr. gracia /// 208 peccatum // 38 delicto non omnes horn, condempnan.ur III 21 1 felix culpa // j8 adinvenciones de dominac. hodie con- turbant eccl. // 231 adulterii peccat. sacerdotum quomodo puniendum /// 32 adverbiorum remunerator est deus /// 284 adversarius JWi de (acenda verit. / 345 adversarii legis Cr. dissensiunt / f8j script, autorit. titubare faciunt I 183 agamus an esse deb. sacerdos // 261 agape quid sunt // 193 agnus. ovis vitulus etc. I j et ovis Cr. / <5/ Alkoran Mach. approbat Moysem / 251 allegare script, in sua integritate de- bemus / 82 allegoria simul et hist, in quibusdam script, locis tenenda est / 722 requir. tigur. factam ad literam / 66 quid signif. etymologice 166 allegorice locucion. quid signant / 6j allegoricus sens, quando literalis esse potest / 122 sens, script. / 722 sqq. alleos radix vocabuli allegoria / 66 alphabetum discere. silabicare. legerc. intelligere pueri est / 44 alta contemplacio. devota oracio. sancta occupacio exclud. peccata /// 777 amasia sacerdotis /// 8 amor primarius et secuncl. describit. // 206 anagogicus vel allegor. sens, script. / raj Anglia nutrit plurim. presbiteros pro- di tores /// 99 Anglic domini romanam curia m inter- rog. de heresi // // heretico< dampn. papa // )~j regnum ex- heredare non debet papa // ^7 - rex residel Londoniis II 88 maio- rum sacerd. facinus regnum pul7. Augustinus inter doctores script, est precipuus / 35 per script, s. conversus est ab errore / 777 docet humiliter credere script. /777 - tollit replicaciones sophist, de script. / 62 ad veritat. archa- nas devenit / j6 abditissimas veritat. script, intellexit / 47 reputat blasfemos. qui negant script. / 46 autorit. figurativas conce- dit in script. / 46 homines script, sinistre intelligentes reputavit 'ydolatras 1 46 prohibuit sensum carnalem in script, mistica / 45 - fuit doctor script, precipuus / 37 errabilis est / J5 Aristoteli contrarius 1 36 erravit in phi- losophia contra Aristot. / 35 plus validus quam Aristoteles / 3 fuit Platonicus / 35 de fratri- bus Cr. / 24 2/ adulatorie non mentitus est / 22 contra gramaticos / 21 sanctus. humi- lis logicus, sed subtilis / 72 fundatur in logica script. / 9 excusatur / 9 comendat stilum script. / 118 Augustini regula in intelligendo script. / 4"j - scienciam reprehendere non decet nos ignaros / 39 testim. prestancius quam Arist .- telis / 38 autoritas apud Lin- coln. / 38 abbreviatores / jS natural, intelligencia / 37 assiduitas legendi script. / 37 perspicacitas ingenii I 37 testi- monium propter tria acceptare deb. / j6 testimonium maior. fidem . dat quam Aristotelis et Platonic / jj testimonium verum est / 7; 8 Augustinum canonizavit eccl. in beat. cathalogo / 37 de Augustino miracula / 37 autor inmediatus script, deus / 398 script, deus / 218 au tores vet. test, an autentici / 233 autorum vet. test, inspiracio interna / 241 script, lileras imitari / -f autoribus script, non parilicari deb. 1 4 autoritas script, omn. alias superat / ^77 script, s. de castigacione tocius cleri /// 26 - script, originatur a Cr. /// 242 novi test, est principium ad antiquum /// 253 - Petri et Paull / J(}8 papal, epistolarum clau- dicat / 402 autorum script. I 398 loquendi obscure nobis deest / 3 veritat. perit menda- cio // 9/ omnis est veritas / 269 script, et fides eccl. / 268 script, quomodo originatur / 277 script, in ewang. Cr. / 206 sunima lex dei / 206 sum ma in script. / 200 script, prefe- renda racioni hum. / 200 script, apud earn falsificantes / 797 ^cript. s. maior quam omnis ingerii humani capacitas / 792 \ -. aput Lincoln. 7 38 Cr. et Ari~t. IV. INDEX RERUM 327 / 32 script, stat in deo / 205 propria expositorum script. / 4 script, s. ini'allibilis est // 6j .quid sit / 391 decretal, et apostolorum / 390 Petri. Jo- hannis. Jacobi etc. / 390 nutoritatis paris cum Petri sunt Pauli epistole I 246 paris sunt Petrus et Paulus 7^02 minoris epistole decretal, quam script. / 395; 397 robur in script. // 260 script, gradus / 390 autoritatem script, adversarii titubare faciunt / i8j script, non tollunt falsificatores eius / jjj autoritates e sanctor. testimonio non intelligende II 99 script, cle in- carnac. verbi / 210 autorizazio script, per Cr. / 219 script, per script, libros / 219 sqq. librorum vet. test. / 219 sqq. autrix humidorum est luna /// iji avari sacerd. causa ruine populi /// 94 avaricia cieri perturbat eccl. /// 32 hodie in eccl. inval. /// 162 - cleri periculosius pecc. quam luxuria /// 32 avaricie culpa gravior quam luxurie // 6j; 266 sqq. peccat. vitu- peratur // 2<5/ Averroes aldquando fuit de secta Mach. I 2)9 avium et brutorum voces // 74 Baptista a mendac. exculpatur // 49 baptizma sacramentum purgativum / 208 Cr. in transitu mar. rubri ostensum 7 76 baptizmatis aqua sign, graciam Cr. /// 152 baptizmus Cr. sang\vine rubricatus / 27 barbarus transmarinus (papa) corri- pitur 777 38 Bavaro imperatori adhesit Occam / 350 beatitudinis bonum intendit omnis pec- cator // 93 Behamot testiculi / 18 benediccio spiritual, seminis Abrahe /// 246 beneficium non datur nisi propter offi- cium /// 2 benevolencia mencientis laudancla est // 26 biblia tota ex integro corrigenda / 2j8 biblie libri an ex defectu correccionis viciati I 2j8 bibliam nee infring. nee negare licet binarius Petri et Pauli de verit. script. 7 328 infamis adversarii JWi I 362 blasfemia est deum negare 77 foj maxima est legem script, pervert. 77 /7J in spirit, sanct. in sacer- dotibus 77 /TJ blasfemiam humane tradic. includxint et sapiencia carent 7 jj blasfemie in orac. dominica 7 280 ,que sequuntur ex opinione. acl- vers. script. 7 f8j bomficacio Adam celestis excedit clam- pnific. primi Adam 777 20 5 bonum opus de genere facere 777 188 opus de genere 7 33J; 340 et malum de genere quid sunt 777 89 bona opera de genere 7 365 eccl. sunt dona populi 777 16 eccl. sunt elemos. corporales 777 16 eccl. sunt bona Cr.777.22 eccl. sunt elemos. clomin. 777 21 omnia eccl. sunt elemos. secular. 777 21 - - eccl. dantur cuicur.que facienti dei iusticiam 777 // eccl. pauperib. ministrentur 777 96 sunt clevo- luta ad manum mort.. non redu- cencla ad clispensac. seculi 777 // pauperum non congreg. deb. ad ditandum III 169 eccl. sunt pau- perum 7 ' 153; III 16 eccl. iniuste consumens apostata est 777 12 - eccl malo preposito dare iura div. vetant 777 46 auferre elemosina esse potest 777 34 eccl. indig. d?.re vetant leges 777 36 eccl. occupans examinari deb. 777 49 mundi omnia habet iustus 77 189 mundi sunt eccl. bona III 2 bonorum occupacio iniusta 7/7 bonarum mencium est timere peccata. ubi pecc. non sunt 77^7 mencium est culpas aquiescere 77 42; 8r boni conmixti cum reprobis parti- cipant pecc. 777 j6 bonitas Cr. habundancior quam peccat. 777 204 brachium secul. provisum a Cr. ut ad- iutorium 777 240 328 INDICES brutorum et avium voces // 74 bulla Benedicto missa de curia / 54 bulle papal, postponende script. / 407 carte ac instrumenta papal. papal., carte, epist. sepe false / r6j pape non dici deb. sacre / 116 bullarum regis et monete regis falsarius 1 1 84 C'acephaton / 289; 291; 294; joi calliditas lucifer. est script, negare / TJI calumpnia novelle script. / 2jj imposita script. / 7p contra script, theolog. modernorum / 272 sqq. calumpniatores script, corripiunt. /// 138 canit eccl. : creator etc. / 145 canones multi sunt abreviaria legis divine II 268 script, maxime necessarii sunt II 268 pontific. sonant contra laicos // 777 eccl. veri. quantum in script, fundati // 268 sacri an primo omnium discendi // 267 canonica lex abieccior quam lex civilis II 268 eleccio procedit ex dig- nitate electi /// 7^ cantus eccl. de Cr. impossib. / 291 capud eccl. an papa II fjj eccl. omnium eccl. romana / Jjo caracter impressus pastori // 240 imprimitur sacerd. predicanti // 240 caracterem officiandi recipit pastor a deo II 244 caractere impresso ordinis habetur sacerclocium // 240 cardinales et papa paris dignitatis ac Cr. et angeli II 136 cardinalium epistole decretales / jpo caritas incipit a se ipsa // 199; 258 caritatis mendacium // 22 caritatem precipit script. / 7/0 carnalis copula punitur in eccl. Occi- dent. // 26} carta eccl. est script, s. I JJO carte regni anglici de dotacione eccl. /// r8 regum Anglic de elemos. 7//J7 bulle ac instrumenta papal. / j86 sqq. papal., bulle. epistole sepe false I i6j humanitus invente sunt imposs. /// hereditat. per- petue imposs. // 133 humanit. adinvente de hereditate imposs. II *& castimonia leditur coniugio sacerdot. II 262 castimonitas mentis plus comendenda quam corporis // ji castimonitatem non violat conubii actus // 262 omn. horn, servare deb. // 262 in castrimargiam vertitur privilegiac. parcimonia /// 96 cathegorie impossilib. in script. / 8j catholicus et hereticus describuntur /// 296 omnis theologus es-c deb. // 2}4 sensus script. / 12} reccius et clarius fidem script, intellig. quam magni prepositi / i}"J catholicum quid sit // 6} catholici acceptant script, ut autentic. verit. / ijj et heretici aclhese- runt brachio secul. / Jj2 causa ruine populi sunt mali sacerd. /// 236 dotac. eccl. /// 18 dissensionis regnorum est desidia cleri /// /p scandali script, est ignorancia /// 139 quare script, equivocat / 27 cause obscure locuc. in script, s. / j quare deus dispariter revelat verit. 1 204 dissensionis regnorum et decrescentis eccl. in clero peccante IU 59 causas omnes. in quibus iacet lucrum. ad se ipsos devolvi pape postulant 7/7 7- causidici extollunt suam legem suj;er Cr. // i}2 cavens a mendacio crescit in bono vir- tu t. // 26 celibatus sacerdot. // 261 celum Cr. sancta sanctorum /// 114 cene domini tempus / 27^ sqq. centrum veritat. script. I 8j et finis script. Cr. est III 243 centum sorores habere spiritualiter //9 ceremoniales vet. test, non per se boni, sed figure virtut. sunt /// /// ceremonialis et moral, lex / 221 ceremonialia et iudicialia quatenus por- petua sunt /// 7^7 - tri;i deb. cessare /// 7O/ ceremonie an variari jiossunt in eccl. /// 241 ceremor.ias oportet abrogari quoad totalem eccl. milit. /// 241 et INDEX RERUM 329 ritus individuantur a temp. /// 12} habuerunt meditullium temp. /// in cessare deb., non destrui /// 12} - lud. nil nisi figure et testimonia III 191 predicacionem non faciunt II 241 certitude fidei est script, s. / 28 cessacio legal, edocta a Cr. /// 2JJ sqcj. legal, requiritur ad legis implecionem 777 122 sqq. legal. an script, fundatur /// 104 cessacionis rit. causa Cr. adventus /// Ij2 legal, triplex racio /// ijo legal, tres cause /// 191 legal, multiplex racio /// 792 legal, terminus an fixus est 777 ijj cessacioni legal, non est fixus term. IIIi 13 cessations legal, an translacio sacerd, /// 231- ' de cessacione legal, disputacio /// 104 cessare figure deb. temp, legis grade 777 106 deb. tria ceremon. /// 104! 'j deb. figure temp. Cr. /// 106 deb. figure, oblaciones. ritus /// II J chymeram. hircocervum et alia monstra deus fa cere potest // 125 circumcidere an licet in lege grade /// 775 dicumcidi crist. superfluum est /// 149 deb. crist. spiritual. /// 152 - deb. deo /// 180 drcumcisio intelligitur pro esse vel fieri circumcisum /// Ij8 literal. et spiritual, describitur /// 145 - carnalis sublata in crist. 777 7/9 decrevit in patria /// 146 carnal, quomodo fiebat /// 146 - ad quinque valet /// 7/7 intell. deb. ad sensum misticum /// 147 carnal, ad quid instituta /// 148 cordis est de necessit. salutis 777 146 spirit, quid est /// 144 spirit, servanda est /// 144 - an script, novi test, contraria /// 144 circumcisionis carnal, actus /// 148 cause /// ijo non est de necessit. salutis /// 180 an licita et meritoria III 180 Thy- motliei ultima legitima fuit /// 178 an licita crist. /// 779 spirit, observant crist. /// 760 signum inter deum et populum /// 149 Thymothei quare facta est /// 772 2 qq. corpor. figura est /// 774 Cr. servav. sabbatum et baptizm. /// 77 5 circumcisiones jud. illicite III 779 circumstancia nulla pot. rectificare mendacium // 6l ciromancia et geomancia distincte a script. / 77^ citacionibus persequntur heretic! per- mulgatores ewang. /// joo civiliste efficacius predicant quam theo- logi // 2jj et decretiste mixtim sunt theologi II 23$ civiliter dominari non deb. sacerd. Cr. / 68 Clementis ordinado // 44 clericus an concubin. habere deb. /// / in casibus subicitur domino /// 64 quomodo puniendus est /// jo decies amen predical // 242 indigens est eccl. inimicus III 51 negans secularib. debitum servicium elemos. expet. non deb. /// 58 et negociaciones secul. Ill 81 quilibet obvians legib. Cr. pessi- mus anticrist. est III 268 declin- ando ad secul. pravius peccat quam Judeus negans Cr. II 106 inten- densnegacioni civili peccat mortaliter 7/757 subici deb. regulis policie 777 79 legib. romane curie an obedire deb. 777 7/ negociator fugiendus est 777 8r an deb. trahi ad indicium secul. 777 7/ clerici fornicacio 777 7 bona sunt bona pauperum 777 41 et laici conversacio civil. 777 8j offi- cium in quo consistit 777 8l in- dignitas in tribus consist. 777 7^ punicio eccl. ad primarium statum reducit 777 9} clerico non licet civil, dominari 77 2/0 non licet civil, operari 777 8j non licet publice procurare 777 8j clericum a laico iudicari oportet 777 12 clerici quidquid hab. pauperum est 777 42 an tenentur restituere fructus voluptuose consumptos 777 IT an deb. laicis subtrah. elemos. spiritual. 777 34 hab. omnes dotac. ex elemos. domin. If 1/8 laicosexe- dere deb. quoad scienciam docendi etc. 77779 laicjs speculum esse deb. 777 79 secul. negocia exercent 330 /// 20 in armis militar. mult, sunt III 50 public! eccl. hostes /// 92 totum superhabundans pauperib. distribuere tenentur III 58 negociantes et comtemplativi inter se comparati /// 82 proditorii procurators pauper, et regni /// 88 non digni temp, possid. /// 102 possession, verit. fidei impugnant /// 102 verbo et opere legem dei docere deb. /// JO2 mali dei regis et populi graviss. proditores /// 96 de- generantes inferiores sunt laicis /// too regni proditores descri- buntur /// 100 nomen false pretend. /// 93 diripiunt bona aliena sub falso nomine sacerd. Ill 101 quando episcopo ad penam tradendi sunt /// 67 arma por- tantes an privilegio deo initi deb. /// 6j quatenus perfecciores laicis 1 1}} attendentes secularia 1 154 olim omnia hab. in com. // 250; 266 armati et lesi an privil. suo uti deb. /// 67 abutentes bonis eccl. defraudant pauperes /// 6j secularizantes destrui deb. /// 163 regum non theologi sunt II 233 pure secundum leg. Cr. regulari deb. // 270 an deb. vivere civiliter // 268 sunt maculati fastu seculi /// 2j8 de elemosin. domin. viverent /// 2j8 exproprietarie vixerunt // 249 clericorum obligac. ad laicos /// 35 - peccancium severa punicio a summo pontifice iusta /// 26 conversacio iu.xta script. // 181 sqq. et laicorum predicacio // 242 mundana officia /// 8j vita secul. infirmat eccl. et reg- num /// 84 fucus multiplex contra laicos /// 70 ex clericorum parte nunc eccl. advenit periculum /// 9} in clericorum Anglie manu plus quam tercia pars reddituum est /// 88 clericis in crimine irretitis decime non solvende sunt /// j stipendia peccati fomenta sunt III 237 clerus perversus perdit regn. dominia /// 97 pauper est fuloimentum regni /// 2j8 dotatus manet obligatur ad suffrag. spirit. /// 80 ad paupert. primevam redire deb. cleri peccata minantur ruinam regni /// 99 tola conversacio t'uit olim supra secul. /// 84 ordo caveat ab avar. et fastu /// 239 vita expropriet. comendatur /// 240 et martir. passio difert III 94 clero Anglie non sutliciunt oblaciones et decime /// 88 clerum corripere laicus tenet. /// 77 codices sript. nil nisi signa sunt / 228 latini et hebraici an diversi sunt / 234 . correcti ex sensu et autori- tate eccl. / 233 script, correcti esse debent / 19$ script, et s. n/ 707 materiales script. 9 codicum modern, delectus / 235 correccio ornata et sumptuosa / 195 eccl. lex -wlgariter vocatur script. / 206 cogitaciones impossibiles de script. distrahunt a devota oracione / 729 cognosci nichil potest nisi sub racione veri // 80 columba Machumeti in aure grana pa- scens / 2<5f comessacio quid est // 195 comitiva et ministeria heret. vitanda sunt /// 293 comunio sanctorum describit. // 27(5 comuniter habent monachi bona // 249 sqq. conceptus erron. de script. / 726 sinister falsific. script. II 102 heret. de script. / 139 conciusio heret. ad curiam delata / 7^7 script, male sonans / 297 'conclusiones carentes testim. script, ad- mitti non oport. / 180 concordancia parcium script. / /97 concordie circa sensus script, plus solito seminate / 7 condicio triplex pseudopast. // 226 sub condicione tantum cleus concedit aliquid /// 48 condiciones pseudopastorum vig. ires // 231 sqq. episc. / 181 sqq. - viginti pastor, perversi // 203 tres conversacioni Cr. contrarie / jr condicionaliter deus concedit bona na- ture /// 48 IV. INDEX RERUM 331 citra conclignum punit deus / i8j - ultra condignum premiat deus / i8j conexa sunt vicia et virt. // lOj confeccio sacramenti / ijj confessio humilis quando meritoria // 46 confessores deb. esse discreti // j8 confessa non populo promulg. sunt // 78 confessor ment. non deb. pro conbi- tente // 76 congregacio symoniac.et possession, non est eccl. /// jor consangwinei Cr. / 24 consentit operans etc. /// 8j consilium regis Angl. defenditur 1 354 Constantinus noluit itidicare hum lies / 176 Constantini i-egnum stabilit. translacione sacerdocii /// 2J2 consumacio omnis stat in certamine usque ad mortem /// 228 consumacionis finis est excellere in regno Cr. /// 229 omnis finis est deus /// 228 contemplativi clerici melior. quam negociantes /// 82 contemplacio summi boni est finis theol. // 145 contemplativus. activus. eroicus et ficlelis script, sensus / 124 contencio verbal, est in doctrina script. inutilis / TOJ infructuosa de hbro Job / 118 contendere verbose nichil valet / IOJ contradiccio deb. capirespectucuiusdam subiecti /// IOJ in scolis / 20 non est in equivocis / 9; 23; 61 non est in signis equivocis / 174 contradicciones in script, propter no- tandum misterium / 23 script. / 10 contrarius script., eciam papa, non est ut sic crist. / 270 contritus peccator iniuste punitur ab horn. II 8j controversia inter August, et leron. /// 181 continui composicio ex non quanlis //*/ coniugio sacerdotis castimonia non violatur // 262 ronnubii actus castitat. non violat II 262 actus in Oriente sacerd. licitus // 263 conversacio prelat. // i8r sqq. cleri tota fuit olim supra seculum /// 84 conversio causata ex fide script. / nj cordis prepuc. auferre nee. esse est III 150 corpus omne per se est tres res / j6 correccio codicum ornata et sumptuosa / // correpcio Irater. fornicarii If 1 8 sub- ditorum quando omittitur /// 23 - correpcio frater. fidem servat II 98 correptor deb. cavere. ne sit reus in crimine /// 185 corripere mocleste prepositum licet III -95 corripiendus est clerus a laicis. non a clericis /// 31 corripi quomodo rite deb. /// i8j Corrodi lex civilis anglica III 90 corruptores et falsilic. script. / 148 creacio utrum sit impossilib. / 33 nulla nullus deus / 33 creacionem mundi negare non est philosoph. / 31 creatum nullum deb. sciri. amari. ho- norari nisi Cr. /// 132 omne secundum esse intelligil. deus est / 392 omne signal deum / 141 omni sensibili tactum est propt. horn. /// 137 quodlib. est }'dea in deo // 118 credendum est primo in deum. turn eccl. cathol. / /// cui sit II 209 sqq. est nulli nisi in quan- tum preconi ad verbum domini / 241 credere est consemire ad esse rei // 16 cuidebemus 7/2/0 omnem script, de necessit. salutis est / 231 scire. opinari disting. // 16 crevit eccl. in statu paupere // 84 crimen capitur pro mortali notorio 11,354 criminosus iniuste occupat bona dei /// 10 cristianus script, honorat eius autoritat. tratrib. precor.izando / 341 om- nis primo discere deb. script. II 164 deb. loqui fidem script. / ror omnis deb. adiscere script. / 109 deb. logicam script, attendere // }$ omnes ^dem eccl. adiscere deb. II 234 omn.'s tenet, script. 332 an cognoscere // 769 deb. imitari script, in logica / /2 logicam suam conformare deb. cum logica Cr. II 20 deb. loqui verba script. 7/7 volens loqui eloquenter ad script, attend, deb. //9<5 deb. uti script, s. in quatuor casibus / 52 omnis quatenus deb. legem Cr. predicare // 7/7 deb. sequi Cr. in vita eius laudabili /// 7// deb. esse theologus /// 7/7 om- nis deb. theologus esse // 233 quilibet deb. defend, honorem eccl. /// 45 sine ceremon. vivere deb. /// 779 verus sapienc. Crisost. preferre non deb. fidei Cr. / 34. abhorret. quod lex dei sit simul sacra et execrabilis II 4 articul. fidei nee discredere nee dubit. deb. / 249 omnis tilios spirituales ex script, gignere potest // 7/7 te- netur credere, quod hab. spirit, s. / 339 fidem eccl. negare non deb. I 34 deb. Cr. plus obedire quam episc. moderno /// joy pius electorum novissimus // 88 quatenus Cristot. philosoph. dis- cere deb. / 29 quando deb. fin- gere equivocaciones / 28 dis- putat propt. dei honorem et eccl. utilitat. / 29 cristiano licet prudenter de malicia proximi iudicare // 9/ nichil est horribilius quam quod verba dei sint falsa / 7/7 cristianum circumcidi superfluum est /// 149 cristiani omnes deb. script, cognosc. et defend. / 136 simplic. predicant melius quam theologi // 234 preter observanc. fund, in script, ritus servare non deb. /// 186 liodie pauperes esse deb. /// 161 au deb. circumcidi /// 154 omnes deb. esse presbiteri // 149 ra- riter comedunt sangwinem /// 7- riacus an sit messias /// 253 - finis omnis autoritatis /// jo? multa permittit que sunt iniusta // 2/7 in verit. vite. operis. sermonis stat // 66 servavit circumcis., sabbat. et baptizm. /// 77/ an multa nesci verit // roj sqq. interdixit apostol. pos^esM- onem et habitum cleric. /// 62 vixit expropriet. II 106 do- cuit suos dominac. abdicare / 72 quemqu. decipere potuit // 6 an pie mentitus sit II <5/ nee mentitus est nee proximos fefellit // 6j non mentitus est / 9/ 64 si mendaciss. est. maior pars script, blasfemum mendac. est // 49 an voluit decipere II 2 est IV. INDEX RERUM 333 prima veritas / 284 an falsa dixerit / 408 sola satisfaccio pro genere humano III 245 satis- fecit pro nobis / 212 pro satis- facc. hum. gen. incarnatus est / 260 tocius salut. horn, autor et ul- timus premiator /// 242 per se sufficit sine adminiculo cerimo- niarum /// IJI unicus sufficit pro nostra redempc. /// 253 radix grade et vite /// 126 capud prirmim tam antique quam nove eccl. / 69 profundiss. fundam. eccl. /// 265 peccare non potuit // 6 exemplar cuil. crist. /// 7/7 mobilis aut partibil. / 146 dominis secularib. adhesit / jji capitalis domin. generis / 40 et diabolus invicem contrarii /// 126 - quedam fecit in quant. d6us. quedam in quant, homo / 88 lapis offens. /// 264 demo- nincus / 79 negar.dus in multis dictis est // j - nihil scripsit nisi sensum in cordibus 1 44 ocul- tavit sensum infidel, et indig. // 104 clignatur apeiire sensum misticum / 26 loquitur ubilib. in cript. / _/ autor script., falsissimus. mendaciss. et maxime decptivus // / finis vet. et princip. novi test. fecit duo unum /// 116 appro- bavit libros vet. test. / 221 pro- phetatus in vet. test. / 229 sqq. apperuit ^apostol. script, sens. / ii} cepit esse / 146 falsum non asseruit / 9 falsissima asseruit II I lapis quinti regni /// 264 est script, et fides nostra // 770 ipse est Cr. doctrina // too papa, episcop. et sacerdos /// 307 summus philosophus / J2 ipsa sophia est. / 32 vitis vera I 69 lapis unctus / 77 lux vera. homines illu- minans / 202 'agnus ovis, vi- tulus' etc. / / agnus et ovis / 65 ostium est / 40 ostium et pastor et lapis angul. 18 - leo est: equiv. et interpretacio / 16 77 proprie et improp. leo est / 40 leo ad sensum misticum / 40 ( risti et dei nomina in script. / 79 accio omnis est nostra instruccio / $9 accensio in oculto non /j / vacat misterio I 26 autoritas et Aristotelis / }2 beneficencia utrobique superhabund. super malefic. Ade /// 272 bonificacio ex- cedit dampnificac. primi Adam /// 2O/ bonitas habundancior quam peccatum Ade /// 204 clerico non nocet, si pseuclocler. illi contrarii sunt /// 77 consangwinei / 24 crux est virtus meritorie passio- nis /// 770 deitas script, de- ducta / 270 deitas quid sit /// dicta do pena perpetua // dies festus est dies eternitatis 2) clivinitat. et humanitat. ne- gantes//7O7 divinitas et human. dicuntur equivoce / 707 divinit. expressa in Moyse / 45 doctrina ipse Cr. est // TOO doctr. heresis I 163 doctr. est verit. Cr. / 104 eccl. unum corpus / 27^ festum parturit misteria / 27 fides sufficit sine ritibus /// 777 gracia et Ade culpa /// 208 gracia fuit diffusius utilis quam culpa Ade inutilis /// 209 humanitas et deit. /779 hu- manit. aromatizavit eccl. /29^ hu- manit. expressa in Moyse 1 45 ie- iunium spiritualiter imitari deb. / #9 incarnacio probatur firmissime /// 7^7 incarn. medium pro- prium ad salutem / Ij6 incarnacio deb. credi summe utilis. sum me mirabihs etc. firmissime /// ij6 - incarnacio /// 136 - incarnacio finis tocius legis est /// i}$ leonis rugitus / 76/77 I GX antecellit omnes al. leges' // 7^2 lex tota est unum perfect, verbum I 268 lex est script, s.. testam. dei et fides eccl. / TOO lex. verba. sermones. que non transibunt. est script, s. / 772 lex wit. peccatores vivere et con- verti // 86 lex est princip. legis eecl. II 55 lex debet diligi ut eius legifer // 729 lex ab omnibus discenda // 7^7 lex in script. tradita suffic. // i}i lex summe iniqua II 3 legis advers. dissen- siunt / J8j> legem predicare crist. omnis debet // 7/7 legem secundum magn. partem imposs. esse thefllogi modern i dicunt 334 L\DICES II IJJ logica mitissima / 88 manducacio spiritualis I 66 - mansio / 2/ medicina delet quodlibet originale et quodl. actuale pecc. /// 21} medicina plus proficit quam pecc. Ade inficit /// 214 mendaciade penaeterna repel- luntur II 5} merito in dampnatis iusticia secunda est /// 209 meritum sufficit. delere omn. peccata /// 212 miracula / 211 miracula spiritualiter imitari deb. / 89 sqq. mutabilitas secundum script. / 147 nature / 779; 181 omnis accio est nostra instruccio /// 7/7 opera omn. instruunt crist. 777 7/9 gunt falsa / 64 passio / 25 7/9 parobole an fin- passio et mors / joj pre- dicata secundum misticam theolog. / 40 pugiles theologi / 289 remedium medicine est valde per se sufficiens /// 214 sacerd. deb. capere in . se volun- tariam passionem / 133 sacerd. non deb civiliter dominari / 68 sacerd. maiores sunt in reputa- cione dei 7 70 sacerd. mini- sirare debent ui pauperes 7 70 - sacerd. respuunt dominac. / 69 sacerd. utuntur verbis script, in oracionibus 7/2 sacerd. deb. esse elemosinarii laicorum / 264 sacerd. deserere deb. civilitat. 7 68 sangwine baptizmus rubri- catus / 27 servi hodie persecuti /// i6j quies in sepulcro /// 777 tola predicacio displicet in- n'del. / 292 unio ypostatica / 209 verbum incultum videtur / 27 via libere currit sine ceremoniis 111' 119 vicarius no- cet membris Cr. 777 96 vicarii potestas / 399; 400 vicarii non admittentes disputac. de sua potestate / 292 vicarii remurmur. contra ministratoriam potestatem Cr. / 7O/ vita est ignis congregans et illu- minans fideles /// Ij8 vita nobis disciplina morum est 77/7/7 y i ta optimus interpres script. 7 7/j - vocem, qui non efficaciter audierit. dampnabitur I 2}i voces et nostre 7 72 de Cristi exinanicione et mandacione 7 29J - penuria et egencia 7 29} - vicarii potest. tractare pernecess. est 7 26} in Cristi actibus nulla fuit illusio 1 212 morte posita est salus omni- hominum 7 ^77 sine Cristi incarnac. nulla salus 777 7J/ Cristo quanto propinquior de tanto virtuosior 777 7/<5 omn. sciencia. amor.honos et debet attribui III 132 parificari in autoritate nullus potest homo 7 J9/ a Cristo vita eccl. influitur ad membra . * *? in Cristo omnes habebunt iusticiam 777 27O medicina plus proficit quam pecc. obst. 777 274 com- pletur beatitudo hominis 777 Ij6 Cristum predicare farsis corporibus ignominia est 77 7<57 nominal script, mediam personam divinam 7 272 sequi deb. in operibus humanit. 7 88 sequi deb. in ieiunando etc. 7 88 in omnibus sequi necesse est cristiano 777 154 ubique sequi deb. 777 7/9 - qui non sequitur nee papa nee episc. est 777 166 imitari deb. crist. 777 7// - messiam nostrum signant omnes libri veteris script 777 244 signat prophetarum quelib. silaba 777 249 ante Cristum nullus homo intravit beatitudinem 777 7j/ per Cristum human, genus est in maiori gracia quam fuit in statu inoc. 777 20/ culpa felix Ade 77 j8 a culpa originat. omnis pena 7 joo culpam pecc. remitti aliud est quam satisfacc. 77 8j cupiditas carnalis eccl. et reipublice nocet 77 264 et luxuria mortale pecc. 77 264 cupiditatem culpat script. 7 7/o cupidus et sic est blasfemus II 264 sqq. cupido plus nociva quam luxur. 77 264 curatus an theolog. esse deb. 77 2}) curatus an in pers. propr. pre- dicare tenet. 77 777 deb. e.-se doctor subditorum 77 277 omnis script, populo predicare tenet. 77 772 curia romana a dom. Anglic de heresi interrogata 77 // //'. IXDEX RERUM 335 curie non deb. credi. nisi de quanto docet legem dei / 93 minus credere deb. quam legi dei / 93 ad curiam romanam misse sunt JWi conclus. / 349 de curia conquesti sunt professores ewang. veritat. 7 // curtatpres script, sensum cathol. igno- rant /// 1)9 Dampnabile quid sit / 298 dampnabitur finaliter nemo // 6) qui non efficaciter audieriet vocem Cr. / 231 dampnacio perpetua prescitorum // 6j dampnatus laborat semp. inergia III 2 jo in finali impenit. 7/7 216 dampnati anima mort. penitere nequit /// 228 dampnati perpetuo carent fide /// 219 sunt perpet. summe stulti /// 277 cur perpet. indurati 77/2/5 a pecc. desist, non possunt 777 219 - necess. volunt perpet. malum III 219 dampnatorum cecacio graciam prohibet 777 218 - primum pecc. est omissio laudis dei III 219 terrores corpor. ficticie sunt 777 219 pena finitur tripliciter 777 220; 222 dampnatis inest absoluta impossibil. ad desistend. ab errore 777 219 dampnatos a pena liber, nequit papa 777 230 Daniel iudicavit sacerdot. 777 // Danielis tercia prophetacio de Cr. 777 269 ebdomades septuaginta ex- plicantur 777 277 altera pro- phetacio de Cr. explicatur 777 266 quatuor regna quid signant 7/7 262 sqq. I 'avid habuit ciariorem noticiam de Cr. /// 250 mentitus est II 33 decepcio deo compet. non potest 77 9 et seduccio possunt dice re causan- ciam actus penalis // 8 decepcionis natura // 8 decepciones Cr. // 2 decertacio doctrinal, theologi destruetur logica script, extranea 7 290 decimaciones cui abstraliuntur /// 4 decime. oblac. etc. sufficerent clero 7/7 2 39 prediales an subtrahi possunt ill 4. personal, deb. subtrahi /// j" tributa sunt egencium animarum /// 42 cui solvende 7/7 } non suffic. clero Anglic 7/7 88 non solvende cleric-is criminosis 7/7 j clecimas laici subtrahere possunt 7/7 2 laici subtrah. deb. /// 2/ decipere an licet // 34 decipere et mentiri describuntur // 33 declinacio a relig. Cr. quo causatur /// 7/6 declinantes a script, logica se intellegere contendunt inintelligibilia II i [6 sqq. decretales pap. / 404 epist. mi- noris aulorit. quam script. 1 395; 397 epist. et Petri / 401 epist. pape vel carclin. / 390 decretalia iradic. humane sunt / 395 decretalium et apostol. autoritas / 390 decretiste grossi theologi 77 277 pure, sed grossi theologi //27/ et civiliste mixtim sunt theologi 77 235 efficacius predicant quam theo- logi // 235 suspecti in sua doct. // 777 et legiste an eccl. preesse deb. // 233 in casu utilius pre- sunt eccl. quam iheologi // 233 mundum sapiunt et script, derelin- quunt // 268 sqq. de logica script. / jo equivoce loquntur de heresi / 161 decretorum theolog. censetur ut palea II 269 decrevit eccl. temporalibus /// 94 defectus h'dei script, et causa prime nequicie // 180 observancie script, s. apud clericos / 154 deficere possunt pape // 72 deitas Cr. quid sit /// 267 demeritum et meritum in libera potest. hominis // 223 demonium meridianum nunc patulum est // 96 merid. contra legem eccl. procedit /// 91 merid. nunc oritur ex pretensione potest. civil. /// 96 denudacio arrogancie sophistarum 1 23 descripcio leonis et Cr. 7 // 77 - .heresis / 160 et nomen heresis descripciones mendacii // ro^ desicio legis temp, nonarguit solucionem /// 125 desidia cleri est causa mine regnorum HI 59 deus etymologies / 284 mmuta- bilis // 7Op an sit // 727 - utrum videri p'otest / 47 in 336 terris papa est // ijj autor inmediatus script. / 398 autor inmediatus sensus recti script. / 48 facit script, sanctam / no plus diligit legem suam quam Pe- trum / 399 legis vet. pessimus demon III 106 dispariter lo- quitur in prophet is / 204 pater agricola est / 4.6 potest omnia I 46 est maximum quod potest cogitari II 121 iustificat impium / ijj nichil facere potest sine racione /// 6r est mercedis re- tributor // 26 punit citra con- dignum / i8j - premiat ultra condignum / i8j non potest infringere legem misericordie II III summa veritas vel entitas / 81 omnem verit. approbat / 299 - non potest cogitare de falso assertive, sed improbative II J} non noscit nisi bonum // 12} taxat mendacii gravedinem // 96 non potest dicere falsitatem II 9} decepit Abrah. // 34 nemi- nem acceptat nisi filium III 52 illicitum precipere non potest // 77 non licenciat horn, ad pecc. // /j an peccator mendacissimus 7/7 primus et ult. sensus cuiusl. creature / 8~i sensum mutare non potest II ro8 non permittit penam nisi sub condicione // 22J necessario salvat vel dampnat se- cundum meritum finale II 22} - necessitat omne pecc. plus profic. quam obesse /// 214 non potest esse acceptor pers. Ill 201 nichil concedit nisi sub condicione /// 48 est finis omn. consumacionis /// 228; 229 non est deus dissen- sionis / 28 non potest punire nisi misercordiler /// 27/ semper meliorando procedit /// 232; 247 ordinal fidem eccl. seminari / 2/7 intendit omn. actum et omnem finem positivum // 93 omne quod sentit. eternaliter cognoscit // 709 solum se intelligit // 118 non potest intellig. nisi se // 118 omne. quod potest intelligere. absol. necessario semper intellig. // 779 distinctissime intelligit que crea- tura confuse intelligit // 121 est maximum intelligibile et volibile II 7/7 non tarn intellectivus quam volut. est // 777 intelligit exi- stenc. rerum // 128 potest hir- cocervum. chymeram et alia monstrn facere // 72/ dei spiritus vox est I 12 verbum et eius virtus / loj verbum gravidatum bina sentencia / 104 verbum est princip. universit. create /// I jj legi omnes homo deb. inherere I 93 instruccio medium necess. ad cognosc. salutem / 207 deo presencia sunt fut. et pret. II 148 non convenit revelare creature dampnacionem II 224 decepcio competere non potest // 9 deum esse absolute necessarium est // 727 non esse nemo potest cogi- tare II 122 negat peccans mor- taliter // 7OJ negare est bla^- femia II toj aput deum omnia presencia sunt // 108 deo maius cogitari nequit / 82 diabolus primus questionisla / 729 - vincitur lege script, s. // 7^7 -- super omnes filios superb, liabet potest. 1 18 abutitur 13 fallacii- ad decipiend. hum. genus /// 88 et Cr. invicem contrarii III 126 cliaboli cautela introducit peccat. i;i homines // 97 cautele de pec- cato // 97 proprietates in leone / 18; 19 scola stat in mer.- dacio // 66 diccio falsa originatur in pecc. // 19 dicciones wlgares in script. / 4) diccionum triplex forma // 77 dicens propos. heret. hereticus esse non deb. / 140 dictum comune de Maria III 226 dies festus Cr. est dies eternitatis /2/ diferencia inter scire et opinari // 16 diffiniciones et distincc. universal, an pereunt script. / 92 diligere deum preceptum per se bonum in a} diluvium procedens ex pecc. libid. /// I 5 o dimis-;io episcopatus causa, quare hom r > liberius verit. declarat / 341 diripere deb. laici bona sua ab aposta- tante cler. /// j8 discrasia necessitatur perturbacione moclica in principio /// 702 eccl. per sacerdotes falsos / IJ2 IV. INDEX RERUU 337 dispendium animarum seculi questus est /// 702 dispensare papa non potesl cum script. II 259 dispensacio papalis a Cr. imitatione 1 W disposicio virtuosa discip. script. / 198 disputacio doctrinalis utrum in script. confunditur / 28 omnis, in script, non fundata, prophana est I ij8 dissipacio script, calidissima cautela diaboli // i}i distinccio logica de habere / 61 inter penas et defectus II 9 inter personalitatem et veritat. Cr. / 104 mendac. mortalium et venial. // 96 diversitas est aput doctos de compu- tacione ebdomadum 70 /// 2JI - inter dicta doctorum /// 284 loquendi domin. et servorum / 6 diviciarum pulchritude non in saculis divitura est /// 101 divinitas Cr. expressa in Moyse / 4J divinitatem et humanitatem Cr. ne- antes // 106 Doctor Profundus redarguit Aristotelem I jo doctor fodiens profundius script, la- tentem sens, invenit I 68 Oxonie delectatur in numero sequacium //^ doc tores sacre pagin. script, defendere debent // 4} sancti in materia fidei novellos termin. preter script, introduc. formidtibant 1 309 sancti n'stule spir. s. I 145 sancti ac- ceptant veritat. script, s. / 13"] sancti laboraverunt ad excusand. script, a falsitate I JJ moderni de script, falsitate // 43 moderni de natura Cr. / }OJ moderni de noticia termin. / 214 de he- resi / 161 . -- moderni utuntur eloquio magistrali / 20 et sancti secuti sunt script, strictissime in vita / j- doctorum sanctorum regtila de script. s. // 69 sanctorum dialogi utrum frustra sunt / fOO doctrina Jesu Cr. heresis / l6j Cr.. que est veritas, non est de habitu sui. sed de habicione patris / 104 sana numquam reticenda est / 33 o sqq. dogma quid sit / 160; III 2j6 habitudo relat. in actu vel habitu est /// 277 heretic, consistit in omiss. legi dei contraria / 161 falsum script, contrar. est ma- teriale in heresi / 165 patris mendacii est, quod mala fiant etc. II 59 dominacio mundi interdicta apostol. / l}2 viciosa cler. / 154 dominari civil, cler. non licet // 250 dominium regum de cler. corporibus /// 6f reservant seculares de suis elemos. /// 19 dominii tradiciones plus servantur quam sript. /// /20 dominia mundi siciunt religiosi et curati II 254 domini sermones suscipit non wlgus, sed sapiens / 43 vox in membris eccl. 1 12 vinea nos sumus 1 46 domini rectificare deb. elemosinarum iura /// 90 et pop. totum Anglie emendari deb. /// 8j secul. ter- ram non pUrgantes ab heresi exco- munic. /// jo6 secul. clericos deficientes corrip. possunt /// 28 secul. petentes bona eccl. in re- levamen pauperum /// 4} secul. dotantes eccl. reservant civ. domin. /// 19 secul. de officio elemo- sinariorum iudicare deb. /// 22 - sec. tueri deb. eccl. /// 6j sqq. secul. tenent. subtrahere episcopis bona /// 16 secul. pie auferunt bona a lupis /// 5} secul. ele- mosinas auferre possunt ab indig. sacerdot. // 135 temp, non im- pugnantesproditorios cleric, sunt pro- dicionis participes /// 99 tem- ' por. prelates eccl. coherceaht /// 68 temp, tenent. ex lege script, de elemosinis providere /// 22 tempor. hab. protestat. ad rectificar.d. sacerd. /// 2// temp, ad elemo- sinas cleric, subtrah. cooperare deb. /// 2 }7 dominorum secul. dominium de elemos. /// 19 secul. Anglie heresis / jf4 et serv. diversitas loquendi / 6 dominica oracio est eloquencia et lo- gica script, inserta / / domi religiosorum >unt provinciis ad ruinam /// 34 Wyclif, De Veritate Sacrae Scri t 338 /A' donntores elemosin. subiciuntur ordi- nacioni div. /// // dotacio eccl. cepit a laicis /// 29 cccl. rom. per Constant. /// 232 eccl. per se non mala /// 240 fieri est pura elemosina dom. 777 1 8 omnis eccl. ex pura elemos. domin. est /// 77 dotacionis eccl. origo /// 29 eccl. legitima causa /// 18 duobus bonis propositis etc. /// j8 ducatus prescisus de tribu Juda /// 260 duplicitas triplex deo odibilis / 299 dux exercitus comparatur cum pastore // 218 sqq. Ebdomades septuag. Danielis explican- tur 777 270 ecclesia antiqua et nova / 70 sqq. Cr. unum corpus / 21} tota est una persona /// 22} est unus homo I 12 est mater fidel. composita ex predestin. / 770 dotata est, ut sacerdot. ora- rent devocius etc. 777 79 de- crevit contencione pro temporal. /// 94 tota militans videtur here- tica /// 294! '/ non potest con- sistere sine lege I /// crevit sine pape regimine 777 j8 a laicis expugnata bene procedit /// 64 libere incedere deb. sine scala rituum /// i}2 brachii secul. indiget /// 240 infecta minist. malorum preposit. /// 2/ canonizavit Augustinum in catha- logo beatorum I }J obligata est predicare ewang. // 2J4 cath. deb. logicam script, observ. / 49 loqui deb. conformiter ad script. I j in predic. veritatem ewang. non perturbatur / j66 hominum tradic. onerata II 98 est ortus irriguus II 140 pseudocler. parcere r.on deb. /// 79 canit: creator etc. / 145 pronior ad laxandum relig. // 2/2 deb. hodie acucius proced. contra cler. /// jo anglic. prestancior ro- mana / 349 rom. ante Const, non fuit dotata /// 232 rom. capud eccl. omnium 7 350 milit. est rugosa peccato ven- iali /// 289 ornatu et gestu secular, pomposit. ostendit /// 92 versa in pompam secular. /// 92 temp. Cr. expropriet. vixit /// 2j8 necess. sabbatizavit prima feria /// 720 fallit in celebrac. pasche etc. / 40"] deb. dimitt. ritus iudaic. post pleam predicac. ewang. /// 241 incedat libere sine scala rituum /// i}} am- plific. per pauperes discipulos Cr. Ill 59 stabilita est per contem- plat. ewang. Ill 8} per theol ig regulari deb. /// 7/9 ecclesie bona sunt pauperum / /_/_// /// 16 bona sunt mundi bona /// 2 bona quis iniuste occupat /// 49 bona an absolute date clericis /// 49 capitanei deb. de sacerdot. pericia providere /// 104 dampn. ex pravitate here- tica / 7// discrasia per sacerd. falsos / I }2 dotacio per se non mala /// 240 dolacio cepit a laicis /// 29 dotacionis legit- tima causa /// 18 fides est dei lex / 7/9 fides viget plus in brachio secul. / 7^7 lidem crist. negare non deb. I 34 mala unde oriuntur / i}$ maximum peri- culum pseudocler. sunt /// 64 membra sunt fidel. predestin. 7 72 membra sese interrogare et docere deb. de script, fide / 21} milit. etates septem II 152 sqq. mine ad quam finem dicuntur 77 // partes in perfeccione se iu- varent // 277 past, gradu* quatuor // 270 persone civi- liter imperantes / 69 primatus ab apostol. non petitus II 270 - romane privilegia que sunt /// 240 salus est pronunciare veri- tat. ewang. /// 99 status tria tempora / 69 vita a Cr. in- fluitur ad membra / 77 est, leges accidentales abrogare /// 241 ecclesie credere nichil prodest / 216 deus dedit script, legem / 2Ojr melius est ab laicis expugnari /// 64 plus credend. est quam Petro Lumbardo / }io quid dom. secul. reddere tenent. /// 66 triumf. omne verum notum est 7/2^7 IV. INDEX RERUM 339 ecclesiam clero convivante omnino ca- rere melius esset II 253 destruit pompa seculi /// 54 epicopus habere aut tenere non potest, qui non est ordinatus /// JO negli- gere quid sit 777 45 qui diligit, efficaciter diligit eius legem /// 27 in ecclesia primitiva fidel. habuerunt spir. s. 7 JJ 9 ; 340 ecclesiastice dignitates quando superflue 77 ij6 eclipsis solis predicta 77 192 eleccio pape provide et prudenter fieri deb. 777 7^ canon, procedit ex dignit. electi 777 72; 73 pape quando non can. 77 72 pape a loco et tempore dependet III 74 elecciones cleri dispendiose et prepos- tere fiunt 777 74 in eleccionibus pape lex dei observanda est 777 74 elementum et infernus est terra 7 42 elemosina spirit, an subtrahi deb. a cler. 777 34 ' est donacio pura in opem celestis premii 777 77 elimosine corpor. sunt bona eccl. 777 1 6 sunt bona pauperum 777 jp eccl. non tribuende histrion. et io- culator. 77 66 opus misericordie, non perfidie 777 al- vantur /// 226 script, omnes salvari deb. // 138 sine fide vivi non potest / 235 figurativus et senstis literal, script. Ij6 figurativa locucio script, de homine I 94 figurative locuciones script. / 303 in figurativis locucionibus script, latet omne genus philosophic natural. / 72 locucionibus quid est attentendum / 99 figure script, deb. cessare /// 148 - cessare debent tempore legis gracie /// 106 vet. leg. cedunt cordis devocioni /// 77^ mistici sensus scenophegie / 26 con- struccionis et locucionis sunt varie I 6 5 figuras cessare Cr. voluit /// 77^7 leg. vet. fugant sacramenta nove /// 77<5 filius Loth incircumcisus /// {46 finalis veritas script. / 8j salvacio peccatorum // // finale indicium dampnatorum clos- cribitur /// 230 in finali impenitencia stat dampnatus /// 276 finaliter mors destruetur. quid signi- ficat /// 229 IV. INDEX RERUM 343 finis universit. create Cr. /// et centrum script, est Cr. /// 2.}} omnis consumacionis deus est /// 220 esse deb. penarum /// 220 ' ultra finem universit. non erit tempus amplius /// 229 flebotomia pro persona sananda circum- cisio erat /// 152 forma locudonis script, aptata est nostre materie 16 - script. exemplar omni alii modo loquendi 16 forme active, contrarie. durative /// 124 formaliter dictum criminosi omne est ut sic mendacium // 29 fornicacio clerici /// 7 amplectitur omnia genera peccat. /// 186 et homicid. comparantur mendacio II J! fornicarius presbiter eo ipso excomuni- cattir /// 6 fornicarii missam aufugeret crist. /// 7? - sacerd. missas nullus deb. audire /// S Franciscan! monachi translati de Anglia / '354 fraude pia clecipere licet // 8 fucus multiplex cler. contra laicos /// 70 fuci sophistic! de sacerd. diviciis///7<5/ fundamentum noticie crist. script, s. I 399 cuicunque opinioni cath. script, s. / i fide! incarnacionis script. / 209 iustificac. hominis (iiioad deum fides est / 2/9 cuiusl. falsitatis peccatum est II 74 primum virtuttim fides II 180 fundatores quatenus vituperandi /// 56 elemosinarum /// 46 sqq. funiculi amoris trahunt per scalam ad celum /// I JO futura et preter. deo sunt presencia /// 148 necessario eveniunt // 69 futuriciones. pretericiones. possibilitates necessario non existunt II 128 Gallus gallinaceus esse deb. pastor // 237 gamos quid est // /#/ garrulosi sophiste contradicunt regulis sqript. s. / 28 gaudium eel. non habet finem /// 227 eel. an finem habere possit III 2]0 genealogie Abrah. sensus mistici / 76 generacio filiorum spiritual, per pre- dicacionem script. // Ij8 genus hum. deb. esse unus homo /// 60 hum. ante Cr. incapax gracie erat /// 201 triplex sacerd. /// 2}3 generis hum. etates /// 128 genera tria mendacii // 12 octo mendacii // 10 sqq. propheciarum // no geomancia et ciromancia distincte a script. / 114 gesta populi Hebr. in script, redacta /// fj8 gibbtis terrenorum pondere deprimitur II 251 gigas gemine substancie Cr. est /// 2/2 gloria episcopi est pauper, providere /// 42 Goge radix vocabuli allegoric / 66 gracia discipulariter subsequens / 4 graciam dei nemo meretur /// 202 gradus heresis sunt multi /// 299 - predicandi II 242 tres legalium /// 19} quatuor errorum // 23 qtiinque script, s. / 108 fidei create / 2/j" gramatica et logica script, infidel. abcondita Iff nova script. I 42 gramalicus ruditer intelligens script. plus peccat quam laicus // 18 gravedinem mendacii taxat deus If 06 Habere bona in comuni / j8 de habere distinccio logica / 61 habenti tollere non minus crimen quam indigentibus denegare // 266 habicio temporal, sensibilis / j8 habilitatem cleri executores legum examinari deb. /// j6 habitum clericalem Cr. apostolis inter- dixit /// 62 ad Hebreos epistola Pauli est / 246 Ilelene frater Stephanus crucem ostenclit /// 164 Ileraclius imperium sumpsit a. d. 613 I 2SJ hereclitatis carte perpetue im])ossibiles II IJJ heresis etymologia / 164; III 281 - descripcio / 160 nomen et descripcio / r6j 166 quid est / 7/9 quid sit /// 27^ 344 INDICES multi sunt gradus /// 299 - quomodo dignoscitur / 369 signum / ijj et omne pecc. mortale / 162 - signa / 369 omnis est script, s. contraria / Ij6 descriptive est agreg. ex actu cum vociferacione /// joj primo est in anima III }02 tota descripcio impletur in possession. /// JOT non est falsitas ex parte rei /// 277 est mala dispos. in actu vel habitu /// 2Jf omnis est mala moraliter contra fidem /// 2j8 omnis est causaliter in script. /// 278 tantum per noticiam script, cognoscenda /// 274 omnis dicit peccat. person, et actuale /// 292 moderna de- pravat verb, dei / 372 omnis ex sinistro intellectu script, est / 1}6 Mach. inficiens Arabes Syros. Persas etc. / 266 Arriana / 148 Sarracenorum / ij6 Pelagii de gracia / 7jj et scisma de- scribuntur /// 281 heresis capud orta ex novo test. / IJ2 dogmata Aristot. / 16} fau- tores moderni possess, sunt /// joo de heresi solum theologus iuclicare deb., no.i legista vel decretista /// 274 heresum octo modo in canonibus /// 289 sqq. hereticacio non ligat simpliciter /// 288 heretic-are, excomunic. et dampnare periculum officium eccl. /// 298/9 pro tempore quid sit /// 297 quid est / 184 hereticus sacerdos expers omnis boni est /// jo8 esse videtur venia- liter peccans /// 294 est, qui- cunque script, aliter intelligit quam spiritus s. flagitat /// 281 mortuus continuat dogma falsum / 161 pretendit, se esse fidel. / 164 est omnis peccans mortal. /// 286 an omnis excomunicatus /// 289 an is. qui \vlt auferre privilegium rom. eccl. /// 2^9 an is. qui non tenetur fid. articulos /// 290 an is. qui male inter- pretatur script. /// 2^9 an is. qui transgreditur precepta sedis apostol. /// 289 secundum Augustinum /// 290/7 quis se- cundum JWum sit /// 297 nemo est nisi theol. speculativus /// 287 privandus benef. eccl. /// 299 et cathol. qua heretici descri- buntur /// 296 maior est sy- moniacus /// JOI heretici comitiva et ministeria sunt vi- tanda /// 29^ hereticum est omnem creaturam racio- nalem beatificari // 54 heretica videtur tota militans eccl. /// 29/ sentencia est quev. sent, script, s. contraria /// 282 hereticum sensum habere aliud est quam heresim habere /// 282 heretici sacerd. non habent potest. ad rite aliquid faciendum /// jo8 9 sunt multi. cum dormiunt /// 276 sunt multi prelati /// 297 adversantes script. / jfj dialectice negantes script. / Ij8 lacerant script, s. / 1}6 alle- gant pro se script, s. / i}6 mencientes de script. // 70 hereticorum conventicula non ecclesia appell. sunt /// 292 hereticos et apostatas faciunt ritus nov. /// 797 Herodes quatuor annos ante Cr. coro- natus Rome /// 2j8 hircocervum. chymeram et alia monstra deus facere potest // 72/ historia simul et alleg. in quibusdam script, locis tenenda est / 722 historiacus sensus script. / j6 historicus sive literal, sensus script. / 727 histrionibus et loculat. elemosine non tribuende sunt // 66 hodie falsa opinio de mendacio nimis regnat II 32 Homerus. Vergilius. Ovidius in script. / 2^ sqq. homicidium et fornic. comparantur mendacio // 31 homicidarum et latronum mendacium II 81 homo omnis deb. esse crist. / jj vocatus est minor mundus / 96 qui habetur, non habet / 56 - divis. a corpore manebit / /6 pronior ad malum quam bonum // 2J7 omnis appetit beatitud. /// 80 naturaliter appetit esse beatus /// 60 hab. naturale desider. nos- IV. IXDEX RERUM 345 cere verit. // 14 servans script. pert ectus vir est / 51 non po- test pro se satisfacere / 212 nullus infecti generis potest per se satisfacere /// 244 deb. magis attendere ad spiritualia /// 6} - nullus potest parificari Cr. in autorit. / J9J hab. in Cr. maiorem gra- ciam quam fait gracia stat. innocen- cie /// 204 virtut. deificatur. viciis bestiatur / 97 potest abuti sciencia script. / 28 omnis cre- dit et cogn. deum in universali / 8j homini licet auferre concessa ab ho- mine /// 62 hominem omnem oportet esse theolog. homines omnes script, s. primo omnium attendere deb. /// yj omnes tenentur cognoscere servare, defen- dere script. / fj6 omnes deb. intendere logice script. / 34 omnes salvari nulla script, docet /// 2}o non omnes in die iudicii salvabuntur /// 227 homines in script, nobiles vocantur / 68 deb. se adinvicem iuv. /// 60 omnia in comuni habere deb. /// 60 honor et ponderancia script, decrevit a temp, editionis Decretal. / j8j honoracio script. / 200 horis congruis pastor pascit /// 39 humane leges de ablacione temporal. /// 63 humani ritus hodie in eleccionibus cleri usitati /// J4 humanitas et divinitas Cr. dicuntur equivoce II 101 Cr. expressa in Moyse 1 45 Cr. aromatizavit eccl. / 294 humanitus invente carte sunt impossi- biles / 55 humane tradiciones diminuunt eccl. fructum // 145 humilitatis signa // 47 humiliter mentiri an licet // 48 Jacob prophetavit bene de Cr. /// 255 - in pellibus edorum ad sensum mist, verum dicit // 32 Jacobi. Johannis. Petri etc. autoritas / 390 Januarii Idibus baptizatus Cr. /// 119 ierarchia ordinacio sacra est / // Jericho interpretatur II TJI Jeiunium Cr. spiritualiter imitari deb I 89 ieron quid significat / 77/ leronymus script, indefectibiliter trans- tulit / 232 leronymi translacio sancta / 234 Jesus noster est messias, patet excolla- cione novi et vet. test. /// 253 Idibus Januarii Cr. baptizatus /// 119 ignorare script, est ignorare Cr. // 770 ignorancia script, originatur ex peccato / 84 sensus script, excitat calump. / 101 - predestinac. cedit ad gloriam in virtute meriti Cr. // 104 illusio nulla fuit in Cr. actibus / 212 imitari literas autorum script. / 4 logicam et eloquenoiam script. s. I 4 impeccabilitas pape /// 77 impenetrabilis script, altitudo / 779 imperatoris error in dotac. eccl. /// 48 imperatores pie recordac. /// 46 imperium rom. scissum est a temp. dotac. eccl. /// 239 imitacio Cr. /// /// impium iustificare non est minus mira- cul. quam mundum noviter fabricare I 91 iustificat deus / 77^; // 96 improbabile et probabile inter se comparantur // 64 improbare quid est // 77 incarnacio Cr. finis tocius legis est /// 135 Cr. medium principale ad salut. /// 136 incarnacionis fides necess. ad salut. /// I 3 6 sine incarnacione Cr. nulla salus /// ncarnaco Cr. probata est firmiter /// incarnacionem. passion., trinit. etc. Mach. negat. / 25} de incarnacione materia in script. / 21 incepcio universitatis apud Aristot. I 30 incidere in metham / 24 incircumcisi manebant multi /// 146 inconveniens e script, elicitum non est sensus script. /// 141 indignitas cler. in tribus consistit ///7J induratus in inferno non resipisdt /// 216 indulacio dampnat. fit a deo /// 27/ figurat. script, de Cr. / 92 parab. quando vere ad literam I 74 - pompastic. secularium domin. non sequende 7 6 locucionum sensus figurat. in script. I 14 in locucionibus figurat. quid attenten- dum est / 99 locus ab autorit. script, quatenus pon- derat I )6 a fide script, est ?otissimus et certissimus possibilis _777 non perse inficit vel sanctificat // 26} loci tres de elucidacione script. / V 8 logica nova script. / 42 omnis est in script. / 22 script, stat in eternum / $4 script, humilis et tyriaca I 29 mistica script. / jo non aliqua inscripta script. / 2J script, ducit ad finem ult. 7/4 script, docetur in illo : est est, non non 7 jj script, stat in forma verb, et modo loquendi 7 /2 sola script, s. est de necessitate salutis 7// script. Cr. eccl. data est ad fruendum 7/7 tota script, in libris sapiencialibus necess. est 7 7/2 script, verit. mundo absconditas docet 7 // script, innuit misterium contra nostr. ignor. 7 106 script, non dependet a fama vel favore horn. 7 54 script, includit omne genus bonit. 7 $4 script, quando non uti deb. 7 /o script, est ab omn. horn, tenenda I 48 script, autor summus et prima regula est 7 48 non a script, originans non valida est 77 9 script, cuicunque licita est 7 /7 Cr. mitissima 7 88 hum. discrepat a script. 7 iff hum. variatur secundum numerum logic. 7 7/2 eo melior. quo conformior script. 7 j88 et philos. recipit in script, perfeccionem ultim. 7 yj script, utrum abrogavit logicam Arist. 7 4J sqq. - Arist. non adiscenda a iuvenibus 7 47 Arist. sustinenda est ut script, s. 7 comunis de terminis infinitis TOJ vera et falsa 7 j8j logice omne genus habet script, s. 7 48 script, noticia valde necessa- ria est 7 195 logicam et eloquenc. script, deb. imitari 7 4 suam crist. conformare deb. logice Cr. 77 20 logice mundiales variantur 7 54 aliene a script, logica imperfecte sunt I 54 logicus ewangel. appetit teneri stultus propter Cr. 7 2} logici deb. submittere se ad discend. novam gramaticam in script. 7 86 lolium crescens inter segetes obnubilat Cr. 77 43 Londoniis rex Anglic residet 77 88 loquela fastuosa eccl. debilitatur 7 6 loquendi modi duo script, autor um sunt 7 3 Loth, Abraham etc. a mendacio excul- pantur 77 jr Lucas et Marcus approbate 7 247 Luce, Marci, Pauli scripta infideles negant 7 248 luciferi sternutacio 7 19 luciferina prodicio cleri in regno Anglic inven. 777 97 ludi nepharii et mendacium 77 77 luna autrix humidorum 777 7/7 lux vera Cr. horn, illuminat 7 202 luxuria facit horn, bestialem 77 191 ly quid sit 7 82 demonstrat si- gnificanciam, non significacionem 77 U5 Lyra novellus. sed ingeniosus postilla- tor script. 7 2JJ disput. de temp, cene domini 7 27/ Machabeorum ducatus tangitur III 260 Machometus de Cr. 7 209; 254-56 Cr. ut prophetam sanctiss. ap- probat 7 2/7 trinit. incarn.. passion, etc. negat 7 253 cepit principari temp. Bonifacii V 7 2/7 disputac. de doctr. sua inhibuit 7 261 sqq. a porcis cor- rosus 7 265 uxores. quascurque voluerit, sibi licere dixit 1 265 ficlor legis cristiane 7 250 Machometi columba in aure grana pas- cens 7 265 accusaciones contra cathol. 7 265 et Cr. conversacio in terra 7 261 paradisus car- nalis 7 261 accusac. tres contra cristianos 7 2/7 lex et lex Cr. IV. INDEX RERUM inter se repugnant / 25 j lex fundata ex ewang. / 25 j alcoran approbat Moysem / 251 heresis inficiens Arabes. Syros, Persas etc. / 266 ludicria obscena 1 266 - fides / 142 de Machometi lege disputare prohibi- tum est. sed earn credi oportet / 261 secta fuit aliquando Aver- roes 7 259 macule undecim sacerdotis // 2jj-2j8 mala sonancia verit. / 295 sonan- cia fundatur in peccato / joo mala eccl. unde oriuntur / Jjj eccl. oriunt. ex de acceptacione script. / j8p plurima orta sunt ex tacencia verit. / Ji6 male audiens script, false intelligit / 294 mali pastores causa tocius stragis regni 77/97 malurn totum cristian. oritur ex defectu imitacionis script. 7 ijj omne horn, oritur ex defectu cultus et in- tellectus script. 7 184 omne oritur ex tacencia veritatis 7 Ji6 malediccio omn. fundat. in peccato 777 248 mandatum dei pro die iud. ultimate im- plebitur 777 228 manducacio carnis Cr. male sonat 7 2 95 spirit. Cr. 7 66 maneiies quintuplex script. 7 767 - multas habet script, s. logicarum 7 50 Manichei faciunt script, sceleratiss. 7 i8r reprehenderunt script. 7 irj carnal, intelligunt totum vet. testa- mentum 7 293 de mistica theo- logia 7 j6 Manicheorum secta perditissima 7 61 deus 77 4 obiectus contra script. 7 236 mansio Cr. 7 25 manus domini potestas est 7 n Marcus et Lucas approbati 7 247 Marci, Luce, Pauli scripta infideles ne- ganf 7 248 mare rubricatum sangwine Cr. 7 27 'Maria habet novum natum* 777 226 - decepta a quibusdam dicitur 77 j6 Marie uterus nee antea nee postea quid- quam mortale concepit 7 2/ martirem facit verit. defensio 7 Ji8 de martire disputatur 777 772 martirum passio conquisivit Cr. tyran- nos 777 93 et cleri passio differt HI 94 materia de incarnac. in script. 7 21; 145 de trinitate 7 21; 14$ materie conversio in script. 7 776 sqq. materiale in script. 7 767 maximum intelligibile et volibile est deus 77 777 meditullium temporis cerem. habuerunt 777 777 temporis inter resurr. et miss. Spir. s. celebrandum est 777 777 medium quintuplex disponens ad script. s. verit. noticiam 7 194 medulla legum lex Cr. 77 776 Melchisedech non hab. patr. vel matr. I 15 melius est eccl. a laicis expugnari quam ab episcopo deside 777 64 eccl. lege script, quam tradicionibus re- gularetur 77 136 est habere pau- cos dignos ministros quam multos inutiles 77 244 membrum genit. sign, potenciam ope- rativam 777 149 omne eccl. Cr. sequi deb. 77 41 membra eccl. sunt fideles predest. 7 12 eccl. sese interrogare et docere deb. de fide script. 7 21} menciendum non est pro salvac. horn. a peccato 77 32 non est in aliquo casu possib. 77 }} est nee pietate nee humilitate nee alio colore 77 6/ pro fama servanda non est 77 jo menciens non servat fidem 77 1} fidem violat 77 ij habet intenc. iniquam 77 14 de script, gra- viter peccat 77 18 pro vita corpor. proximi excedit regulas carit. 77 25 - inique facit 77 ij minus malum facit quam ydolatrans 77 }i negat fidem et verit. 77 *3 mencientis benevolencia laudanda est II 26 mendacem punire deb. veritas 77 9} mendaces et mencientes describuntttr 77 [2 mendacium in confesso est confessore 77 77 latronum et homicidarum 77 81 declinat script, professor 77 208 ptfrnicios. officios., iocos. 352 INDICES II 12 magis vicios. quam homi- cidium /// 31 semper inutile II 1} nulli prodest, sed obest alicui // ii error vel temeritas II 21 est agregatum ex signo et sensu // 18 falsa assercio cum intencione fallendi est II 2 est falsa diccio creature racion. II 10 omne est culpa / JOT omne est falsitas // 29 omne est peccatum // 7 quando peccatum non est // 21 in casu opus carit. // 22 capitale fit in doctr. religionis II 10 comitt. an licet perfecto // 52 comitt. pro vitanda corrupcione carnis . non licet // // nulla circum- stancia rectificare potest // 61 sapit omnis falsi assercio // 'jj an ex circumstancia excusab. // 42 est causa tocius erroris in legibus 11 247 primum est omitt. di- cere verit. // 92 materialiter et formaliter intellectum // 92 formale est defectus verit. // 92 in viro perfecto mortale est // 96 omne est mortale // 97 Petri II 98 Petri, Abrahe // 77 - tollit scienciam intellectus /// jo perdit regulam credendi // 79 perire facit fidem 79 mendacii tria genera // 12; j8 octo genera // 10 sqq. octo gradus // n descripciones // 10 genus perniciosis. // 77 quiditas // 92 patris dogma mala facit etc. 59 gravedinem deus taxat // 96 per mendacium proximo suffragari deus non wit // 24 mendacio comparantur homicidium et fornicacio // j6 fides et scien- cia pereunt // 95 periret comu- nicacio ligwe // 95 a mendacio dispensat papa / jy de mendacio ficciones palliate II 60 in mendacio stat scola diab. // 66 mendacia maxima sunt in script. II 7 multa esse dicuntur in script. // j8 an in casu iusta et meritoria // 45 Cr. de pena eterna re- pelluntur II jj quinque in verbo Cr. II 707 investiganda non sunt ut docenda. sed ut redarguenda 11 JO menclaciorum comendacio per script. II j8 mentalis intelleccio script, melior quam lineacio membrane / 189 mentiri an sit licitum // jo an licet bona intencione II 60 nullo modo licet // 60 omnino illicitum est // J2 reus in nullo casu deb. // 81 an in casu licet II 42 propter pre- cavendum pen. non licet II 59 an licit, sit reo // 79 propter hu- militatem nemo deb. // 91 si liceret, periret iudicium // 59 humiliter an licet II 48 et de- cipere describuntur // JJ pro salute prox. II 27 pro sal. alte- rius II 27 ex caritate // 22 pro salvac. vite proprie // 2f mercenarii pastores /// 767 210 merces dei sub condic. datur // 22J meridianum demonium nunc patulum est /// 96 meritum et demeritum in libera po- testate hominis // 22 j redemp- cionis Cr. per se sufficiens ad horn, redimendum /// 21 j Cr. sufficit delere omn. peccata /// 212 Cr. pro predestinatis // 104 merito Cr. in dampn. est iusticia se- cunda /// 210 a merito excluditur, qui non credit nisi deum / 215 messias fuit virtuosiss. homo mundum contemp. Ill 2JJ mundi gloriam appetens expectandus non est /// 2JJ messiam alium usque hodie expectant Judei /// 2J2 alium expectant Judei /// 2^4 methodis dialect, insistere non est de necessit. salut. / ji metricus de recte loquendo I J44 : nulla ei nocebit etc. // 77 metropolitani privilegium contra cler. /// 69 mille oculos episc. hab. deb. // 2j8 mine eccl. ad quam finem dicuntur II 55 ministracio prelatorum episc. quando deb. eccl. /// 2j minucias script, grossare / 80 miracula Cr. / 211 Cr. spiritual. imit. deb. / 89 sqq. de August. I 37 IV. INDEX RERUM 353 misericordie legem infring. non potest deus // 777 missa fornicarii sacerd. /// 7 missale. autefonarium etc. sacerd. dis- cunt // 767 misterii script, ignarus / 77 misticus sensus script. / 76 mistica script, logica I JO script. predicacio / 41 secundum misticam theol. predicata Cr. I 40 mistici scenophagie sensus figure / 26 sensus non in scr. expressi / j6 mitis pena est, cler. subtrah. demos. /// TJ pena est subtraccio temp. /// 9 mixtim theologus de dominac. sacerd. / 154 theologi sunt decretiste et civiliste / II 2}j moderni theologi dicunt. Cr. legem se- cundam magnam partem impossibil. esse /// 133 theologi offend i- culum ponunt legi dei // IJ2 doc tores de natura Cr. / joj cloctores de script, falsitate // 4} doctores utuntur eloquio magis- trali / 20 episcopi impugnant doctorem ewang. verit. II 44 prepositi fratrum vitam despiciunt // 91 murmur, contra script. // 102 negant totam script. I 148 moderna heresis depravat verbum dei / JJ2 modus dicendi hom. triplex I 239 triplex hom. script, colencium 7 149 loquendi in script, obs- curus et planus / } modi loquendi autorum script, duo / } sinistri intelligendi script. I I 5 i monachi deb. esse vivi natural., mortui civil. /// 20; 84 bona comuniter hab. 77 249 monasteriorum grandis construccio non fortificat rempublicam /// 84 monogani episc. primit . eccl. erant // 262 moralis et ceremon. lex I 221 vel tropolog. sensus ex parte sapien- ciali script, est I 12} sensus script. 7 119; 12} moralia decalogi principia moralia omnium temp, sunt 777 104 moraliter nos pro Cr. obprobria pati debemus 7 106 Wyclif, De Veritate Sacrae Scripturae. III. mori oportet pro script, s. 7 379 mors finaliter destruetur. quid signi- ficat 777 226 omnis non desinit esse 777 228 peccatoris quod- dam genus martirii 77 8j morula brevis sufficit ad conversionem II 222 mulier fortis eccl. est 7 770 inter mulierculas de sacris literis que- dam philosophantur 7 80 multa vera non expressata sunt in script. 7 79 mundus Cr. thabernaculum 777 77^ servit hom. in minimis 777 7^7 mundi eternitas 77 62 adhesip distrahit a beatitudine 777 160 mundum coeternum ponere cum deo non est philos. 7 32 mundana voluptas prohibet a religione Cr. 7 IJ4 linquentes iudicabunt in die iud. 777 16} mutabilitas Cr. secundum script. 77^7 Nabugodonosor iudicavit sacerd. 777 15 NabugodonasorisompniumyWinterpre- tatur 777 262 nasum grandem hab. sacerdos, qui nimis alte subtiliat in virtute 77 256 nature Cr. 7 779; r8i tres in Cr. 7 144 negare quid est 77 104 negative script, quomodo exponende sunt 7 1 80 negocium civ. est neg. gracia civ. do- mini 777 82 ecclesiast. mediat inter civile et spirit. 777 82 negocia secul. quatenus dericus con- tempnere deb. 777 82 secular, cleric. 777 20 nemo aufert quidquam ab alio nisi est etc. I jj deb. mentiri propter humilitatem 77 91 nichil contingit cognoscere 77 7/ est falsum. nisi quod dicit menda- cium 77 77/ est verum quia eloquenter dictum 7 775 est falsum quia incomposite dictum 7 118 Nichodemi ewangelium 7 2JJ; 241 Noe archa est eccl. 7 90 nomen habens et perverse agens plus no- cet in eccl. 777 164 clerici false pretendere 777 93 episcop. non facit 777 /7 * non facit presbit.. 23 354 sed mores // ijSsqq. non fa- cit presbit. II 772 clerici dat dignum opus officii. non fama // 777 et descripcio heresis / 164-166 nomina Cr. et del in script. / 19 nominetenus clerici nocent et iniuriantur spiritibus /// 7j nonexistencia dei I 82 nos sacerd. imit. deb. Cr. raendicum /// 169 clerici cautelis Cr. uti deb. /// 165 noticia omnis incipit a fide / 214 completa necessariorum ad salut. in fide script. I 240 noticie gradus sex de proximi conver- sacione allegantur 77 245 notorium facti quid est // 246 sqq. iuris. facti, presumpcionis quid est // 246 novelli ritus faciunt hereticos et apo- statas /// 797 novelle opiniones spargentes scandala eccl. 7 294 novitatem de falsit. script, detestatur / 296 noxium aliquid in script, dampnatur I* nudum nomen non constituit presbit. 7/772 nullus sensus script, est impossibilis 7 126 nulla veritas. eciam male sonans. damp- nabilis est 7 298 pars script. excitat ad consensum falsit. 7 84 pars script, falsa est 7 84 nocebit eccl. adversitas 77 77 nullum deum posse esse, an philosoph. I 33 nulli credere deb., nisi de quanto fun- datur in script. 7 j8j sunt per- petuo condempnandi 777 2ij Obicem non ponere 7 382 oblaciones figurales cessare deb. 777 nj obscena, ir.iqua. turpia sunt plurima in script. 777 106 obscuritas script. 7 7/7 obscuritatem script, accusare non deb. 76o obscurus et planus modus loquendi in script. 7 } obscura et absurda in script. 7 188 observacio legal, liberalis caret utili- tate 777 797 obstetrices Egipcie a deo remunerate II 33 obstinacia perpet. dampnatorum gra- ciam non permittit 777 216 non movet ad penit. 777 216 Occam et sui sequaces an fuerunt heretici 7 346 iudicium rom. eccl. subterfugit 7 347 adhesit imperat. bavaro 7 350 Occami protestacio JWo suspecta vi- detur 7 347 occupacio iniusta bonor. 7 ^7 occupantem bona eccl. examinare opor- tet 777 49 officium sacerd. non est corporaliter punire 77 195 predicandi quid requirit 77 241 predicandi in quo consistit 77 241 clerici in quo consistit 777 81 prepositi quomodo accipitur 777 $4 past, stat in pastu legis script. 77 77^ sacerd. secundum Aristot. 777 79 sacerd. quatenus precipuum in regno 777 79 officii sacerd. assumpcio mendax II 226 officia tria episcopi 777 23 quin- que boni pastoris 77 226 sqq. olle sucense procedunt e naribus diab. 77* omelia quid sit 77 168 omissio emendac. est inicium peccati 77 240 omnis crist. theol. esse deb. 77 2}} sciencia est copiosiss. in script. 7 22 lex. philophia. logica. ethica, est in script, s. 7 22 non omnis ablacio sonat in violenc. 1 31 omne formaliter dictum criminosi est ut sic mendacium 77 29 est reducibile ad aliquod 77 6j omnes horn, tenent. cognosc.. servare, defend, script. 7 156 crist. script, cognosc. deb. 77 7^7 salvos fieri, quomodo sit intelligen- dum 777 199 non omnes horn, in die iud. salvabuntur 777 227 omnia. que possunt existere, an existunt 77 120; 128 vera sunt. in quan- tum sunt 7 88 sunt eque ne- cessaria 77 777 .que fuerunt vel erunt, sunt deo presencia 77 69 non omnia vera sunt ubique dicenda 7 146; jio IV. INDEX RERUM 355 opinari. scire, credere distingw. // 16 est consentire credibili // 16 opinio heretica Orig. /// 198 opiniones false Achadem. / 208 sqq. novelle spargentes scandala in eccl. / 294 optimum intelligibile, maximum pro- ducibile deus intelligit. // 121 opus posterius inficit primum opus // 98 virtuosum caritatis, grade quid est /// 89 90 bonum de genere / 337; 340 opera neutra. prohibita et precepta distingw. Ill 190 temporaliter distancia componunt unum opus // 98 - bona de genere / 365 bona de gen. reprehenduntur / 297 oracio domin. est eloquencia et logica script, inserta / / oracionis domin. falsitates tres / 278 oracionem domin. et simb. nescire // 148 in oracione domin. blasfemie sunt 1 280 Oracii murus loquens / 64 ordinacio sacerdotis per episcop. // 253 - sacerd. commentatur // 248 ierarchia sacra est / 77/ ordinat episcop. neminem, quern non deus prius ordinav. // 253 ordo procedendi in intelligendo script. I 44 Origenes in precipuo puncto fidei qua- tenus erravit /// 229 Originis universalis iustificacio quo- modo intelligitur /// 21 3 error de finali salvac. omnium creatur. /// 198 opinio heretica /// 198 ortodoxus sensus script, est literalis / 122 ostium est Cr. / 40 Ovidius. Homerus, Vergilius in script. / 2j6 sqq. ovis et agnus Cr. est / 6j Oxonie Cr. lex impossibilis dicitur II I}} laicus sermonibus inter- fuit II 242 doctor delectatur in numero sequacium / 54 in Oxonia una logica non dural per viginti annos / 54 orientalis eccl. copulat sacerd. cum femina // 261 pacis vere causa est script. // 129 pagani multi sunt multis crist. me- liores /// 283 palpebre vocantur script. / 72/ papa corrigit script. // 234 dis- pens. non potest cum avaric. sacerd. // 264 deus in terris // 135 non potest contra script, legem condere // 776 an dampnat verit. / 299 dispensat contra apostolum II 134 de thezauro meritor. eccl. absolvit // TJ/ dispensare contra script, dicitur / 270 contra errores de script. insurg. deb. II 43 script, veritat. defend, deb. // 43 hereticos Anglie dampnat. // /7 regem Anglie exheredare non potest // /7 a mendacio dispensat // jy - script, exponere deb. ad edificac. eccl. // 58 - multos dispensat cum mendacio // /7 an dispensat contra Cr. // j8 - multa per- mittit. que sunt iniusta // 2/7 bene electus est, quern prius deus approbavit /// J} episcopus non esse potest, qui non bonus pastor est /// 168 peccunia intronizatus apostaticus habeatur /// 72 concedit secular, et dominos tempor. cohercere prelates /// 68 con- queritur domino seculari de episcopis /// 68 inhabilis est apostaticus /// j6 an deficere potest /// jo an contra deum dispensare potest /// jo - dampnatos a pena liberare nequit /// 230 est Anglie rex /// 20 de fornicac. dispensare non potest /// 7 an ignarus legis script, esse possit / 349 an heretic. Ijj8 ignarus sensus script, esse potest / 384 statuit contra script. // 2/7 non potest dispensare cum script. II 259 non potest dispensare cum avaricia cleri II 266 sanctus Petrus / 231 impediens fidem ecclesie / 27<5 script, hereticare non potest / 184 - vivit diform. a Cr. / 7/2 - utrum hereticare potest script. / 7/2 utrum impecca- bilis / 7/2 neminem habilitat, nisi deus prius habilitet // 7J/ an capud eccl. // 7j/ et cardinales paris dignitatis ac Cr. et angeli II 136 potestat. habet. quando fundata est ex script. // ijj an suo iure* absolvere possit fl 23* 356 135 pans autoritatis cum Cr. // I 35 pape domin. super bonis eccl. // ijj bulle non dici debent sacre I 116 infallibilitas / 152 epistole super script, s. / 132 est script, interpretari / 7/2 - potestas script, exponendi // 62 potestas et preeminencia / 26} potestas absolvendi // /7 - statuta non paris autoritatis ac script. / 40} dicta quatenus autentica / ^99 vel cardinalium epistole decret. 7 390 impeccabilitas /// 77 eleccio per cardinales 777 72 eleccio mala et erronea III 72 de pape potestate et prelatorum dis- putare / 262 ad papam patrem JW citatus / 374 sine pape (barbari) regimine crevit eccl. /// 38 pape deficienti regnum bona ecd. sub- trah. potest 777 27 pape multi depravati heresi 7 348 flagitab. adiutorium laicorum /// 77 deficere possunt /// 72 false habilitant 7^07 Petri potestates non habent 7 ^99 paparum decretales 7 404 papalis dispens. ab imitacione Cr. 7 153 papales epist. non sacre 7 116 bulle. carte, epistole sepe false 7 767 extra term, nemo quidquam ex script. s. disserere deb. 7 26} tradic. non paris autoritat. cum ewang. 77 134 papalium epistol. autoritas claudicat 7 402 parabola omnis habet solidum fun- dament. 77^ est rerum genere dissimilium comparacio 7 74 parabole etymologia 7 74 parabole non ad literam historiace sunt 7 77 nmnes ewang. vere sunt 7 76 ostendunt ymag. veritat. I 74 Cr. an fingunt falsa I 64 parabolicus sensus misticus est 7 123 parabolica locucio script. 7 66 paradisus Machom. etc. carnalis 1 260 parochianus sanctitat. vite prepositi cognosc. deb. 777 10 parochiarum visitacio per episcop.. archidiac. etc. Ill 304 s^. pars quelibet vocis script, est intelligi- bilis et significativa 7 8j quelibet caracteris script, est vera 7 8j script, quelibet est vera 7 86 quelibet script, est vera de virtute sermonis divini 7 103 partes duodecim fidei incTi-.ac. repu tantur hodie impossibil. 1 I $2 participes sumus dei et omnium mem- brorum eins 7 ^9 partus sequitur ventrem 777 77^ pascua ovilis Cr. sunt virtu tes crescentes in Cr. 77 230 passio martirum conquisivit Cr. tyrannus 777 8 prosperitas stat in reditu cleri ad statum orig. /// 2 ? ruina mali sacerd. /// 86 regula vite cleric, est script. // 7&? legis Cr. de illucidacione script. / 28 August, in intelligendo script. I 47 regnlares et religiosi in comuni vivunt II 249 regulatrix vite script, s. / 337 relativorum nature est. quod cognito uno cognoscitur et reliquum // TOO religio crist. exorta a fide / 245 crist. a principio mundi orta /// 26} per se consistit in animo III 154 in religionis doctrina fit capitale men- dac. // 77 362 religiones private destruunt leges eccl. /// ti9 religiosi, episc. occupantes bona paup. ad abusum incidunt in excomunic. /// 294 et curati siciunt mundi dominia // 254 - hodie sunt :'ummi proprietarii // 249 possess, apostatant a script. II 133 remanet peccatum post contricionem in pena, non in culpa // 8j remunerator adverbiorum est deus /// 284 reputare quid est // 47; 8j omne est credere // 8j se omnium iustorum minimum // 4Jj 48 res creata vel increata dicit dominum 18} omnis naturalis dicit se ipsam III 276 rerum existenciam deus intelligit // 128 de resurreccione mortuorum script. // 7 7 retardantur leges humane legem Cr. // 7/7 rethor quilibet habet propriam elo- quenciam / / reus in quocunque crimine deb. primo satisfacere quoad deum // 84 potest meritorie se ipsum accusare // 8j Cur deb. se ipsum accu- sare // 82 in nullo casu deb. mentiri // 81 tenetur voluntarie subire penam // 81 rei pena voluntaria est meritoria II 82 rex Anglic quare non est rex tocius Anglie III 20 regis Anglie dominium laicale /// 20 reges pseudoclericos compescere deb. /// 66 haben: dominium super bona pseudoclerici /// 66 regum dominium de corporibus cleri- corum /// 65 est custodire de bona administracione elemosinarum /// 86 ritus humani hodie in eleccionibus. cleri usitati /// 74 figurativos sacrament, observare venenum crist. foret /// 77/ legitimi servandi sunt /// 1 20 iudaici inducere deb. ad virt. theol. /// 174 et ceremonie individuantur a temp. /// 12} - particulares cerem. ad tempus sunt /// 7/7 figure sunt virtutum /// 777 non per se boni /// 777 iudaici quatenus abrogandi sunt /// 241 novelli hereticos et apostatas faciunt /// 797 omnes a deo confirmari deb. /// 777 romanus episcopus prius non habuit necessario primatum HI 2J2 romana eccl. capud eccl. omnium / jjo curia a dominis Anglie de de heresi interrogata // jj romanum regnum /// 2jp im- perium scissum est a temp, dotacionis eccl. /// 2jp romanam eccl. JW amat et veneratur / j68 rubricatum mare sangwine / 27 rugitus Cr. leonis / 16 77 rugosa est eccl. milit. peccato veniali /// 294 ruina populi sunt mali sacerdotes /// 86; 236 Sabbatizacio diei script, an probanda /// 727 propriissime est requies ab opere et a peccato /// 7^7 status innoc. signatur per quietem Cr. /// 777 figurat quietem perpet. /// 777 est quies triplex /// 709 iudaica non est sem- piterna /// 114 sabbatizavit eccl. primitiva feria quinta /// 770 sabbatus prefigurans quietem Cr. in sepulchre /// 707 quies per- petua a peccato est /// 707 sabbati variacio a die sept, ad octa- vum /// 709 finis est preser- vacio a peccato /// 709 ser- vacio ad moralitatem attinet III foy dies quando celebrandus /// 108 translacio describitur /// 779 sensus misticus /// 7^7 ser- vacio an fundatur script. /// 707 translacio qua autoritate /// 709 dies celebratur post resurreccio- nem die octavo /// 108 sabbatum quare crist. celebrant /// 7/9 utrumque pariter observare deb. /// 116 per sabbatum intelligitur requies ab opere servili /// 77^r duo an celebrandi /// 77/ sacerdocium policie pars precipua /// J9 gracie perfeccio est sacerdocii naturalis et moysaici /// 2JJ expropr. statui seculari utilius IV. INDEX RERUM 363 esset /// 2JJ translatum ad trib. Levi III 233 natur., legale. gracie III 233 sacerdocii translacio et legis explicatur /// 2}4 translacionem sequitur legis transl. /// 234 triplex genus 233 sacerdocia equivoca // 241 sacerdos qualis esse deb. // 256 deb. continue predicare II 244 - esse deb. irreprehensibilis II i8j esse deb. unius uxoris vir // 184 esse deb. sobrius II 185 esse deb. prudens // 186 esse deb. non litigiosus II foj esse deb. non cupidus // 198 esse deb. sue domino bene prepositus // 799 esse deb. non neophitus // 200 esse deb. ornatus virtutibus // 790 esse deb. castus II 191 esse deb. hospitalis // 192 esse deb. doctor II 193 esse deb. non vinolentus // 194 esse deb. non percussor // 19$ esse deb. modestus // 196 an agamus esse deb. // 261 uxori debitum reddere deb. II 262 deb. esse sine mortali // 2// deb. esse sine peccato // 2// coniugatus an abstinere deb. a carnali connubio II 26} quilib. tenet, docere script. // 7^7 ante omnia legem dei predicare deb. // 7/0 studio scienciarum operam dare an deb. // 270 audiens ius civile suspen- detur // 269 consumens bona pauperum in conviviis dampnat. // 19} utilius predicat ovibus. quam assistit eis corporaliter // 77$ vere et nuncupative vocatur // 241 populo pastum congruum dat. non subtilem laicis vel indignis // 186 bene docens et male vivens // 277 an theologus esse deb. // 2JJ propinquius sequi deb. Cr. quam laici /// 7<5/ deb. usque ad mortem stare pro verit. / 342 an verbum dei ab indignis sub- trahere deb. /// }6 episcopus in quantum vere sacerdos /// 49 malus de sacerdocio crimen acquirit. non dignit. Ill '77 hereticus expers omnis boni est /// jo8 dicitur vere et nuncupative // 241 sacerdotis fornicarii missas nullus deb. audire /// / amasia /// 8 princ. opus est. detegere versucias demonii /// i6j opus precipuum est script, promulgacio // 196 ordinacio per episcopum // 2/j macule // 2// 258 nomen non consistit in congregacione pecc. // 772 prudencia in seminacione fidei ostend. II 190 officium perfici non pot. sine script, sciencia // 767 offic. non est punire corporal. // 195 predicacio in quibus consistit // 790 offic. primum script, legem predicare // 7/0 sacerdoti nulli licet script, ignorare // 7(5(5 non licet extra matri- monium cuiquam conmiscere / 262 an carnalis copula licet // 267 sqq. ad sacerdotem diaconum quid pertinet II 234 sacerdotes quales esse deb. secundum sensum mist. II 255 sqq. omnes sunt pares II 772 necessario deb. noscere script. II 164 Cr. deb. capere in s. voluntar. passionem 1 1 33 Cr. deb. vivere in pauper t. / 356 instar Cr. pauperes esse deb. /// TJ Cr. deb. sequi eum in pauperie / 133 Cr. non deb. civil, dominari I 68 Cr. deserere deb. civilitatem 1 68 Cr. utuntur verbis script, in oracionibus 7 /2 Cr. ministrare deb. ut pauperes I jo Cr. respuunt dominac. / 69 Cr. deb. esse elemosinarii laicorum / 264 -- vicem Cr. non gerentes proditores eccl. sunt // 218 - omnes deb. precipuo studere script. II 777 deb. vivere ex- propriet. / 15} et episc. deb. salire vitam populi /// 272 co- babitantes cum mulier. Ill 9 ~- plurimi sunt pessimi /// 14 multi verit. ocultant // 232 multi periuri sunt // 78 mali quales sunt // 20} pastores mali describuntur // 20} mali ruina populi /// 86; 236 mali sunt causa mine populi /// 236 avari causa mine populi /// 94 peccantes episc. compere tenent. /// 27 heretici non habent potest. ad rite aliq. faciendum /// 36 4 INDICES per mutacionem orandi a predicac. exempli // 240 ex- propriet.et propriet.,utrum stabilitant regnum /// 227 sqq, a regula religionis primeve vergentes /// 9/ vivunt dominancius quam domini secul. /// 9j mundum deb. relin- quere /// 160 defectu spirit, alimenti eccl. discrasiant / 132 mail plus intendentes imperiali domin. quam humili administrac. // 228 primitive eccl. suffici- enciores quam moderni // 24.0 uxorati in eccl. orientali II 261 sacerdotum peccatum adulterii quo- modo puniendum /// 32 ma- iorum Anglie facinus regnum pulsat /// #7 ypocrisi crescente leges multiplicate sunt /// jj, offic. est disponere rem publicam ad felicit. /// 80 Cr. paupertas / 7jy offic. secundum Arist. /// 79 offic. quatenus precipuum in regno /// 79 gloria est famam mun- danam contempn. /// TJ yp" crisis hodie invaluit /// 9j translacio prius et hodie /// 2ji divicie discutuntur /// 161 propriet. vita corripitur III 161 celibatus II 261 opera rec- tum iudicium sunt II 248 or- dinacio commentatur // 248 im- pudicicia totum malum in populo causavit II 797 sacerdotibus iniungitur predicacionis offic. // ijS licet uxorari // 267 sacerdotalis offic. mendax assumpcio II 226 sacrarnenta nove leg. fugant fig. vet. /// 116 legis vet. innuerunt premium de longinquo /// 7JJ - legis nove sunt signa finalis gracie /// 7/j vet. test, an. dederunt graciam /// 7jj vet. et nove legis /// ii 5 sacramenti conteccio / 7jj salus fidelium consistit in script, s. / 7 - omnis horn, in Cr. morle posita est / 37 i pro salute proximi mentiri // 27 salutaciouis angelice falsitates ficte / 282 salvacio finalis et penitencia // 222 finalis peccatorum II 55 salvabitur. qui habet h'dem formatam / 24} sqq. non salvabitur, qui non habet tres ve- ritatcs theologicas / 243 salvandum omnem opor'.et esse mar- tirem /// 772 sancta sanctorum Cr. est celum /// 114 sancti postillantes script. / 14. ti- muerunt errare in sensu script. / TJ a script, falsa excludere laborar. // T/ et logica script. I j nitebantur exclud. falsitatem et re- pugnanc. a script. / 77^ ante Cr. descenderunt ad limbum patrum III t 34 sanctificacio nominis dei an implicat impossibile 7 280 sanctificari quid sit / 770 sanctitas vite. non copia peccunie facit sacerd, II Ij6 sangwinis esus an licitus crist. /// i8f esum negabant crist. /// 186 esus cur prohibitus Judeis /// 790 comestio gentibus ad tempus disswasa /// 7^9 esus signat effusionem iniustam sangwinis membrorum eccl. /// 797 sangwine Cr. baptizmus rubricatus /2 7 sapiencia supprema perfeccio informans animam 7/277 rerum per sensus ingreditur / 20 >j sapiencie amator philosophus verus est I }2 Sarraceni cur abstinent a vino et came porcorum / 265 Sarracenorum heresis / 7j6 satisfacere pro delicto quid sit // 84 saiisfaccio Cr. / 272 satrape calumpniant script. / 384 -- nostri prohibent testament. Cr. / 292 scale gradus ad celum /// 729 scenophagie dies celebratus in memor. habitacionis Israel in deserto / 26 ad scenophagiam ascendit Cr. quid sit /2 7 sciencia nulla preter theologiam est studenda // 164 omnis est copiosissime in script. / 22 script, s. est ante omnia adiscenda / jy tradicionis hum. eicienda est a crist. I fj secul. deficit / 29 IV. INDEX RERUM 365 sciencie nomen quoad horn, sophista appetit / 2} sdenciarum studia quare prohibentur II 269 scire. credere, opinari distingwuntur // 16 est veritatem abstractive intelligere // 16 scisma et heresis describuntur HI 281 scismaticus quis sit /// 282 scriptura fabula an poema / 63 ewangel. est / 112 divinitus in- spirata est ewangel. II 139 est deus iudex / 186 est verbum dei II 67 carta a deo scripta / 282 sacra et verbum domini idem sunt 1 200 s. tota est unum dei verbum // 112; 169 tota unum magnum verbum dei / 269 s. est lex Cr.. testament, dei et fides eccl. / 100 s. est lex. verba. sermones Cr.. que non transibunt / 7/2 - est crist. religio // iji s. fides cathol. est 1 34 vo- catur wlgariter lex codicum eccl. / 206 stare deb. in forma verb. Cr. 1 27 s. fundament, cuicunque opinioni cath. / i fundament, fidei incarnac. 7 209 divina vel celestis est / / J summe auten- tica est / 770 est verbum verit. / 371 s. continet in se omnem verit. / 136 est omnis veritas / 109 est summa veritas. equit., mundicia. pulchrit.. utilit.. plenitudo /// 106 tota est vera. continens omnem verit. /// 27J - s. quelibet sacra et vera est 777 278 ornata infringibili verit. / 7/0 infringibi liter vera / 198 manet infring. vera /// 72/ in- fringibil. vera ad literam 7 77^ - si quid asserit. verum est II jo an vera ad literam // 99 s. ex integro vera I 263 s. est vera de virt. sermonis / 2 s. vera ad quamlibet partem 72 s. est descriptive inscripcio verit. 7 777 undique vera mvenitur I 80 - veriss.. summe autentica et congruiss. est I 80 s. veriss. est 7 92 s. est verit. signata pocius quam codices 7 707 s. liber vile, veri- tates libro vite inscripte. credende in genere etc. 7 108 agregatum ex actibus et veritat. 7 108 su- mitur pro codic. 7 709 - tota est paris autorit. 1 392 autorit. precipua a magistro optimo crist. data 7 j"2 undique summe au- toritat. manet 7 67 tota maioris autoritatis quam alia script. 7 394 maioris autorit. quam lex alia 7 249 est omnis lex dei et veritas 77 27 lex optima est. veriss. completiss. et saluberr. 7 156 sacratiss. est propter sanctitat. sub- iecti 7 777 infinitum honoracior quam tradicio hum. 77 729 absolute necess. 7 108 continet omnia 7 53 culpat cupiditatem 7 7/0 sonat solam caritat. 7 158 precipit caritat. 7 7/0 - est fides 7 143 s. fides cath. est 7 130; j8o s. regula fidei 77 276 utile est ad omne offic. sacerd. 77 797 regula vile cleric. 77 181 maxime necess. ad regendum eccl. 7 2O/ necess. regula veri^atis 77 260 s. est carta matris eccl. 7 370 - s. regulatrix 7 337 s. principium iurium eccl. 777 40 s. eccl. re- gulat 777 7/9 regula. per quam heres. optime iudicatur III 274 - est una comunis fides toti eccl. 7 189 sibi contraria videtur 777 77^ nulla nee pars eius alteri con- traria est 777 277 in nullo con- tinet contraria 777 14} non vera. autentica. catholica 77 113 s. impossib. 7 7^7 s. quate- nus impossib. ad literam 7 287 - non s. et imposs. 7 193 imposs. non concedi deb. 77 113 nulla alteri contraria 77 i8r sibi ipsi non contraria 7 lOj in sua in- tegrit. inmunis est a falsit. 7 67 - inmunis a falso 7 80 s. in- munis a falsit. 77 16 solvi non potest 7 709 contempni non deb. I J3 infallib. 77 260 fallere nequit 77 6j s. an falsa de virt. serin. 7 2^7 - - s. nullomodo falsa est 7 296 non falsa ad literam 7 308 fallere non potest 77 67 s. an roendax esse potest 77 66 falsa in ignor. male intellig. 7 7/9 s. falsa esse non potest 7 j/2 in nulla sui parte falsum continet 7 276 s. utrum falsa ad verba 77^9 s. non falsificatur 366 INDICES per rudem et inertem conceptum /// 145 falsificata a diabolo / 129 Pelagianis allegata falsa est / 135 s. nee Cristus possunt quem- quam fallere // 6j de del po- tencia absoluta mentiri non potest /// IJ4 s. falsissima et blasfema opinio / 211 manifestum men- dacium // 43 falsiss. et pessime sonans /// IOJ racione caret /// 106 s. prima regula tocius perfeccionis/j$> ordinavit crist. regulam II 181 tota signat fid. et mores /// 145 causa vere pads // 129 crist. satis est / 240 est spiritus s. sciencia / 228 s. fundament, noticie crist. 1 399 signum scriptum est / 166 s. non sunt proposiciones crist. / 286 et fides nostra est Cr. // 770 et facta sanctorum excitant ad observandum relig. /// jj est in omn. dictis fundam. JWi I 274 s. signat celeste misterium gestis patriarch, etc. /// 138 docet crist. omnem modum loquendi / 53 deb. intelligi secundum primevam gramat. 1 41 docet se ipsam 1 37 - destruit errores Aristot. / 30 -r- destruit conclusiones sophist. / 29 amorem dei ac rerum comu- nium comendat // 206 vocat omne verum contingens necessarium // 69 - crebro loquitur cum verbis de presenti. de veritatibus pre- teritis et futuris // 69 de mor- tuorum resurrecc. // 77 s. docet quale esse debent episc. II 247 sqq. docet temporalia despicere / ijj omnis deb. credi in comuni / 244 s. foret in maiori reverencia, si intelligeretur pure catholice / 7.27 -- sensibilis in codicibus non est scr. sacra / in s. recta est quoad sensum verbalem et literalem / /2 accipitur pro triplici verit. libro conscripta / 114 et simbolum triplex / 142 est agregatum ex codice et sentencia sacra / 189 s. debent uti crist. in quatuor casibus 1^2 datur cunctis fidel. ad utend. / /7 s. habet multas maneries logicarum / /o s. habet omne genus logice / 48 eadem habet dispares sensus / 200 tota omnes quatuor sensus habet / 122 spe- culum ad discernendum cathol. ab heretico / 7<5/ utrum heretica esse potest / 166 intelligenda ad sensum misticum vel ad literam 1 36 s. loquitur ad literam / 114 nominat Cr. mediam per- sonam divinam / 212 s. ex im- posicione hum. an impossibilis est / 2JI - s. exemplar et spe- culum ad extigwend. errorem / 2 - propter salutem horn, mundo missa / in s. hodie parvi pensa / 384 per se sufficit // 131 s. sufficit pro quacunque sciencia viatori / i8f infinitum hono- racior quam tradic. II 129 dicta comminatorie de purgatorio // j6 contra vel preter dialectic, re- gulas concedit conclus. fidei necess. / 21 codex factus de pellibus animal. 1 22 s. plene gravidata est sentencia / 24 propriiss. est. quia a summa sapienc. inscripta / 777 non a quotlibet horn, here- ticabilis etc. / in liber liberri- mus est / in non a sutore autorizabilis, a cane solubilis etc. I in - s. secundum quamlibet partem // nj s. cum magna reverencia tractanda // 156 si in aliqua parte defecerit, suspecta est // 269 s. excedit omnes humanos canones II 268 s. aqua purissima // 231 - s. hodie amplius solito parvi pensa est // 203 ab hominibus potiss. stu- denda // 770 doctores, racio quid valent / 277 per se causa pacis est II 130 truncata a quibusdam / 79 cultori suo est refugium securum / 779 s. non est laico caracter talis I 116 sacratiss. est dei ordinacio I 116 - medium inducens ad vidend. voluntat. dei / 77/ sensibilis quatenus sacra / 77/ plus quam lineacio manuum in ciromancia / 77^ s. inducit fideles in noti- ciam s. celest. / iif scripture sensus tres / 14 sensus triplex, historiacus etc. I j6 s. sensuum species quatuor / 124 sensus quatuor quid docent / 123 - sensus // 772 sensus quadrupl., IV. INDEX RERUM 367 liter., alleg., tropol., anag. 1 119 - sensus quatuor disting. secundum sua genera 1 121 sensus quatuor non disting. ex opposite / 727 sensus exter. et inter. / 124 sensus eroicus. activus. contemplativus, fidelis / 124 sensus historiacus / 76 sensus literalis / 12012} sensus literalis sive historicus / 727 sensus literalis an verus / 295 sensus literalis utrobique ser- vandus est / 12} sensui literali numquam potest subesse falsum / 7J sensus literalis est utrobique verus I 7J sensus literalis pri- mus verus sensus est / J} sensus literalis et figurativus / 36 sensus cathol. I 123 sensus verus ille est, quam deus et beati legunt in libro vite / 72/ sqq. sensus parabolicus sub literali continetur / 7J sensus moralis / 119; 12} sensus moralis exponitur I 12} sens, quicunque moral, et anagog. est / 12} sens, tropolog. quid sit I 123 sens, alleg. vel anagog. / 12} sens, congruus et incon- gruus / 295 sens, historiac. et allegor. et tropolog. // 39 sqq. sens, misticus / j6 sens, anagog. / 12} sens, ortod. est literal. 1 122 sens, allegor. quid docetli2isqq. autoris sens.humi- liter est indagandus / 103 sens, ignorancia excitat calumpn. / 707 sensum spiritus s. indidit I 44 verba ad sensum cathol. conce- dere religiosum est 7 46 sensum apperuit dominus JWo I 114 sensum apperuit Cr. apostolis 7 II} sens, collig. ex sua integra 7 80 sens, dispares habere me- lius est quam ubilibet sensum nudum 777 7^f7 partes habent privatum sens. 77 772 lex per se sufficiens 77 144 honoracio 7 200 ob- scuritas 7 7/7 s. utilitas et suffi- ciencia 7/7 impenetrab. alti- tudo 7 779 s. profunditas 7 if 8 - sufficiencia defenditur 77 77<5 - s. utilitas exponitur 77 760 - autor deus 7 27$ autor inmediatus deus 7 398 imper- fecta intelleccio 1 44 terminorum novi sens. 7 42 gramatica nova 7 42 predicacio mistica 7 41 - logica nova 7 42 logica et eloquencia est perfects 7 6 logica non dependet a fama vel favore horn. 7 54 logica includit omne genus bonit. 7 $4 logica verit. mundo absconditas docet /// - logica stat in eternum 7 54 logica ducit ad ultimum finem I 54 logica autor summus et prima regula est 7 48 logica utrum abrogavit logicam Aristot. / 47 s< m- ~ logica et sancti 7 / logica cunctis perfeccior 7 386 logica generaliter observanda 7 49 logica humilis 7 29 tota logica in libris sapiencial. est ne- cess. 7 7/2 s. logica sola est de necessit. salutis 7/7 logica eccl. Cr. data est ad fruendum 7/7 logica cuicunque licita est 7 /7 logica mistica 7 /o logica stat in forma verborum et modo loquendi 7/2 logica subtiliss., utiliss. et certiss. 7 48 logica deb. esse regula aliis logicis 7 48 logica est logica celestis a primo magistro edocta 7 48 logica est ab omn. horn, tenenda 7 48 logica docetur in illo: est est. non non 7 /j logice se submittunt fidel.. clerici vel laici. viri vel fe- mine 7 777 logicam observare debet eccl. cathol. 7 49 logicam deserere stultum est 7 49 autorum literas imitari 7 4 -- autorum locu- ciones plane 7 4 autorum litere exempla rethorice et log. sunt 7 4 autoribus non parificari debemus 14 sensus recti autor inmediatus deus 7 48 centrum et finis Cr. est 777 243 fides est veritas dicenda 1 322 vei'itatem. qui hodie defendit. pati deb. contumelias etc. 777 772 veritates abditiss. August, intellexit 7 47 veritatum infringibilitas 7 62 verit. docuit spiritus sqq. 1 48 ver. in poe- tarum scriptis 7 236 s. verit. acceptant doct. sancti 7 137 veritas deb. capi de fide 7 138 veritatem diversitas locucionis non offendit 77 729 veritates sunt pascua spiritualia 77 161 partes signant primarie verit. 368 JNDICES sui integri // /// - verit. non dicere peccatum est / 326 - verit. deb. theologus seminare / J'J'/ verit. philosophia non ad- versatur I ji verit. defendere deb. papa II 43 autoritatis gradus / jpo autorit. non possunt probare poete / 2j8 autorizacio per libros s. 7 279 sqq. - autorizacio per Cr. / _>/ de trinitate materia in script. 7 27 triplex monicio fratris comendatur 77 79 forma diccionum 77 77 tropologicus sensus script, quid sit 7 123 tube Josue explicantur 77 7/7 Unio in eccl. non potest esse sine gracia 77 289 naturar. in Cr. edocta in script. 7277 ypostatica Cr.7 209 universalis redempcionis difficultates 777 27/ universitas tota signat deum 7 84 376 INDICES universitatis aput Arist. incepcio I JO universitates contra errores de script. deb. insurgere // 4} uterus Marie nee antea nee postea quidquam mortale concepit / 25 utile aliquid in script, invenitur / 48 utilitas legal, triplex describitur 777 193 script, s. exponitur // 160 et sufficiencia script, s. / // uxor una sufficit cuilibet preposito II i8 S uxores centum habere ficta presumpcio est / j8 Vaspasianus et Tytus iudicarunt omnes sacerdotes et levitas /// 7/ et Tytus sacerdotes destruxerunt / jj2 vendicare nomen pastoris blasfemia est II 226 vera est script, s. de virtute sermonis / 2 verbose contend, nichil valet / 103 verbum dei est pricipium universit. create /// 7^7 dei est verit. omnis / 400 dei unum est tota script, s. // 112 dei est vera // 6j domini et script, s. idem sunt / 200 dei primo adisc. presbiter quicunque tenetur // 148 primum pastoris deb. esse verbum fidei 7/227 Cr. incultum videtur 7 27 dei gravidatum bina sent- encia I 104 verba historiaca script, negare 7 7/2 verbis script, nee sensuisoli intendendum est 7 149 Vergilius. Ovidius. Homerus in script. 7 236 5. veritas quid sit 7 298 quando culpabilis 7 joo - omnis est voluntas dei 7 -joo omnis est iusticia 7 299 omnis est deus 7 291 omnis est verbum dei 7 400 summa est script. 777 106 omnis est saltern implicite in script. 777 278 omnis in script. 7 48; 138; 405 scr. est summe autorit. 7 401 in script, eterna et indelebilis 7 III omnis est script. 7 109 dicenda est script, fides 7 322 aput nemin. deb. male sonare 7 299 nulla, eciam male sonans. damp- nabilis est 7 298 invincibilis est 7 294 cur non culpanda 7 293 prima Cr. est 7 284 scr. deb. capi de fide 1 Ij8 crist. fidei non dependet super virt. serm. nostri 7 103 men- dacem punire deb. 77 93 omn. semper et ubique dicenda 7 315 ubique et semper a deo dicitur 7 315 laudabiliter dicenda est 7 jij ewangel. non subticenda 7 318 non relinquenda propter scandali periculum 7 319 sqq. in se non male sonat 7 302 triplex ad propositum 7 332 ut declaretur, frater scandalizari deb. 1 333 in nullo casu tacenda est 7 334 omnis est dicenda ubique, semper et a quocunque horn. 7 343 dicenda est populo a laico vel sacerd. 7 343 veritatis verbum est script. 7 J7/ ewangel. taciturnitas est peccat. precipuum 777 99 diccio num- quam culpabilis 7 316 quin- tuplex diccio 7 318 tacencia testatur timorem servil. 7 318; 322 regula necess. est script. 77 260 autorit. perit mendacio 77 95 dampnacio et vendicio 7 299 dampnacio an venalis 7 299 mala sonancia 7 295 ewangel. doctorem impugnant moderniepisc.77 44 esse existencie 7 1 14 esse intelligibile 7 114 deteccio causa martirii Cr. 7 318 defensio facit martirem 7 318 pugiles 7 319 inscripcio descriptive est script. 7/77 - proditor est. qui earn non libere pronunciat 7 320 diccio an diferenda, si est causa mortis 7 321 tacencia consentit mendacio 7 325 in veritatis promulgacione attendi deb. qualitas dicti etc. I 335 predi- cacio non est omittenda , propt. scandalum 7 338 ex tacencia oritur malum omne 1 316 pro veritatis defensione omne genus horn. deb. stare 7 321 veritatem noscere omn. homo cupit 77 14 - script, diversitas lo- cucionis non offendit 77 119 script, docuit spiritus s. I 48 multi sacerdotes ocultant 77 232 script, defendere deb. papa 77 43 omn. semper asserit tri- nitas beata II 72 omn. oportet IV. INDEX RERUM 377 credi in via / jOi accidentaliter dissonancia concomitatur / 301 omn. deus approbat. / 299 omn. in universal! credere fidelis deb. / 237 script, s. acceptant doctores sancti / ijj omn. continet in se script. / 136 script, qui hodie defendit, pati deb. contumelias etc. /// 772 qui tacet, prodit / 320 omitt. est contra conscienciam JWi I 322 sqq. script, non dicere peccatum est / J26 tacere in casu licet / 331 - tacendi sex cause 1 331 ta- centes peccant in deum / 334 script, deb. theolog. seminare 1JJJ dicere confessori deb. / 342 omn. dicit deus / j?8 veritate infringilibi ornata script. I ijO de veritate script, s. errores philosoph. . 7 -fcf in veritate vite. operis, sermonis stat Cr. II 66 pro veritate et pro summo bono omn. mala tolleranda sunt /// 228 - contra eccl. cathol. decertare melius est quam in eccl. falsum assumere / 324 sqq. pati supplicium melius quam pro adulacione benefic. Ill 329 veritates script, temp, aut perpetue III 105 populo non predicande // 43 male sonantes 1 295 singule in script, concurrunt ad finalem I 8j veritates omn. dicit deus / 392 script. abditissimas August, intellexit / 4] verum nullum repugnat script. / 62 versucie anticr. in nostris dieb. / 292 vetula quelibet noscit simbolum // 775? surda prunifera querenti respondit / 288 viator predestinatorum novissimum se reputare deb. // 86 vicarius Cr. nocet Cr. membris III 96 vicarii Cr. potestas / 399 ; 400 Cr. remurm. contra ministratoriam potest. Cr. / 7O/ sufficiencia /// j8 Petri preeminencia / 263 Petri de script, et tradicionibus / 396 de vicarii Cr. potestate tract, perne- cessarium est / 263 vicario Cr. non est concessa potest. dampnandi / 298 vicarium an pastor habere deb. /// 3-] viciosa dominacio clericorum / 154 vigilia Annunciacionis a. d. 1378 JIV librum scripsit suum / 2j8 viginti condiciones pastoris perversi // 203 vinea domini nos sumus / 46 virge viril. amputacio est circumcisio /// J 4 8 non virtuti intencionis attend., sed verbis est pravum / 43 virtutes et vicia connexa sunt // IOJ sunt connexe 77 183 vis ymaginativa dei et hominis 77 72/ vita cleri expropriet. comendatur 777 240 patriarch, fuit statui innoc. propior quam nostra 77 J7 vivere rectori licet extra paroch. 777 J9 deb. sacerd. expropriet. 7 153 vocacionis evidencia est dileccio etern. et unit. Cr. 77 316 vociferacio successiva non est dogma falsum 777 286 non est heresis 777 303 volibile maximum deus est 77 777 voluntas autecedens Damasceni 777 200 voluptas mund. prohibet a religione Cr. 7 134 vox domini in memb. eccl. 7 12 voces psalmi utrum nostre vel spiritus s. voces 7 77 Cr. et nostre 7 12 script, nil nisi signa sunt 7 228 ydolorum genera comparata cum sacerd. 77 239 ydea quelibet creatura indeo est 77 118 ydolatras reputavit August, horn, script. sinistre intellig. 7 46 ydolatitorum esus 777 7^7 ydolatria maius peccatum quam men- dacium 77 31 priapi 777 7/7 ymaginari quid est 77 72f ymagines veritatis ostend. parobole 7 74 sacre 7 77(5 Ypocratis lex II 769 ypocrisis sacerd. hodie invaluit 777 93 et pusillanimitas in materia fidei corripiuntur 777 285 ypocritarum simulata equitas et duplex iniquitas 777 43 Zeuma est figura construccionis 7 65 Ey wie vro ich was. Do ich schreib: DEO GRATIAS. Typis Julii Abel Gryphiensis. UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY Los Angeles This book is DUE on the last date stamped below. REC'D LD-URL Form L9-39,05 t DO NOT REMOVE THIS BOOK CARD. University Research Library I! 1 1 II 1 1 1 II III I II A 000004917