RST CHICKERING UC-NRLF SB 253 0^2 Wjl^ Digitized by the Internet Archive in 2007 with funding from Microsoft Corporation http://www.archive.org/details/firstlatinreaderOOchicrich FIRST LATIN READER BY EDWARD C. CHICKERING, Ph.D. HEAD OF THE DEPARTMENT OF CLASSICAL LANGUAGES IN JAMAICA HIGH SCHOOL NEW YORK CITY Membris utimur priusquam didicimus cuius ea causa utilitatis habeamus ' ILLUSTRATED CHARLES SCRIBNER'S SONS NEW YORK CHICAGO BOSTON Copyright, 1917, by CHARLES SCRIBNER'S SONS PREFACE cv This little book owes its being to two outstanding facts. (1) Many teachers, whether they follow the direct method or not, do not care to have the Gallic War occupy exclusively the field of second-year Latin. They will welcome a reader with graded syntax and carefully standardized vocabulary dealing with the substance of early Roman history. (2) Our Beginners' Latin by the Direct Method assumes that at least a large part of the second year will be spent in abundant reading of Roman subject- matter, with direct-method procedure to fix by drill the principles developed in the first year, before a class is introduced to Cicero. No book to serve this double purpose has hitherto been available. It is perforce assumed, if the reader is used for direct- method teaching, that the instructor will be familiar with such general and specific usages as are set forth in our Beginners' Latin, for example. There is so much, however, which is peculiar to this book that it has seemed best to print in a special Introduction the features to which the author would like to call atten- tion. The works of Lodge and of Byrne have been followed as authoritative in their respective fields; for hidden quantities Hale and Buck's Grammar has been the ill 361365 IV PREFACE guide. The standard texts of Lhomond, and of Caesar and Cicero in a few chapters, have been modified in so far as the plan of syntax or of vocabulary on which this book is based has made it necessary. The limitation in the earlier chapters, both of case and of tense usages, has interfered here and there with an idiomatic Latin style and is responsible for the large use of the historical present in the earlier parts of the narrative. On the other hand, these earlier chapters provide an extensive review of the very sim- plest constructions developed case by case. The pupil is thus given confidence at the start by finding that he knows more than enough to read these first stories easily. Grateful acknowledgment is made of suggestions from the author's colleagues, Dr. Harwood Hoadley and Dr. Carl A. Krause. The music has been har- monized and largely rewritten by Miss Marie F. MacConnell, of Jamaica High School, without whose assistance this feature of the book would have been impossible. The proof has been read by Professor Lodge, of Columbia University, and to him the author I is indebted for various suggestions and rectifications. E. C. C. CONTENTS PAGE Introduction xi Prolusio I Fabulae: I. Ecce Aeneas in Italia . . . ' 11 II„ Amiilius et Numitor, Romulus et Remus ... 12 III. Romulus Remum Interficit: Sablnae Rapiuntur 14 IV. Tarpeia Occlditur: Romulus Rex Moritur ... 15 V. Numa Pompilius, Secundus Rex 18 VI. Tullus Hostilius: Horatil et Curiatii 19 VII. Horatil Superant 22 VIII. Tullus et eius Gloria Belli 23 IX. Ancus Marcius, Romanorum Rex Quartus ... 25 X. Tarquinius Prlscus 26 XI. Servius Tullius Imperium Suscipit 28 XII. De Bove ilia et de Tulliae Impietate 30 XIII. Tarquinius Superbus: Lucretia . 31 XIV. Libri Sibyllini: Iunius Brutus 32 XV. Reges non Restituuntur 34 XVI. Duo Fortes RomanI 36 XVII. Coriolanus 38 XVIII. Cincinnatus 40 XIX. M. Furius Camillus 41 XX. Roma Servatur 43 v vi CONTENTS PAGE XXI. Galli Superantur 44 XXII. T. Manlius Torquatus , . . . 47 XXIII. De Severitate Romana 49 XXIV. P. Valerius Laevinus et Pyrrhus 50 XXV. Roman! Pacem Recusant 52 XXVI. C. Fabricius et Pyrrhus 53 XXVII. Manius Curius 55 XXVIII. Regulus contra Poenos et Serpentem ... 57 XXIX. Regulus apud Poenos 58 XXX. Fabius Cunctator 61 XXXI. Plura de Fabio 62 XXXII. Vale, Fabi! 64 XXXIII. Hannibal Terentium Varronem Superat . . 65 XXXIV. RomanI Vires Recuperant 67 XXXV. Casilini Oppugnatio 68 XXXVI. Marcellus in Sicilia 70 XXXVII. P. Cornelius Sclpio Africanus Iuvenis ... 72 XXXVIII. Sclpio in Hispania 73 XXXIX. Sclpio Rex esse Recusat: Socium Capit . . 75 XL. Sclpio in Sicilia et in Africa 76 XLI. Sclpio Africanos Vincit 78 XLII. Varia de Scipione 80 XLIII. De Scipionis Fratre et Filio 82 XLIV. Sclpio ad Reliquam Vitam Agendam Rus It 84 XLV. Tiberius Gracchus 87 XLVI. Gaius Gracchus 88 CONTENTS vii XLVII. C. Marius 90 XLVIII. Marius Cimbros Vincit 91 XLIX. Marl Infelicitas 93 L. Qualis Vir Fuerit Marius . 94 LI. L. Cornelius Sulla 97 LII. Sulla: Sertorius 98 LIII. Gnaeus Pompeius 100 LIV. Pompeius et Piratae 101 LV. Pompei Victoriae et Mors 103 LVI. C. Iulius Caesar 104 LVII. Caesaris Cursus Honorum 108 LVIII. De Navibus Venetorum 110 LIX. De Britannia Ill LX. De Germanls -112 LXI. Considius Consilium Caesaris Frustratur . . 114 LXII. Caesar Aduatucos Oppugnat 115 LXIII. De Poena Perfidiae 117 LXIV. De Moribus Gallorum: de Druidibus ... 119 LXV. De Aliis Moribus Gallorum 120 LXVI. De Caesaris et Pompei Inimlcitia 123 LXVII. Bella Civilia Conficiuntur 124 LXVIII. Contra Caesarem Fit Coniuratio 126 LXIX. De Morte Caesaris 127 LXX. De Caesaris Ingenio 129 LXXI. M. Cato: Pueritia 130 LXXII. M. Cato: Mores 131 yiii CONTENTS PAGE LXXIII. M. Cato: Mors 133 LXXIV. Marcus Tullius Cicero 134 LXXV. De Sergio Proavo et Catilina 135 LXXVI. Catilina Opprimitur: Cicero Opprimitur . . 138 LXXVIL De Morte Ciceronis 140 LXXVIII. Quaedam de Ingenio Ciceronis 141 Appendix Litterarum 143 Carmina Musicata 153 Appendix Grammaticus : Etymologia 165 Vocabula Derivata 186 Conspectus Syntaxis 195 Exempla Probationis 207 Index Verborum 211 INDEX TABULARUM Aduatuci (95) Aegyptus (79) Aequi (25) Africa (35) Alba Longa (5) Allia Flumen (30) Alpes Montes (47) Anio Flumen (31) Apennlni Montes (102) Appia Via (72) Ardea (18) Argos (38) Armenia (74) Arpinum (105) Asia Minor (16) Athenae (106) Athesis Flumen (68) Bagrada Flumen (41) Belgium (87) Britannia (85) Brundisium (73) Camertes (69) Campania (34) Cannae (49) Canusium (55) Capua (8) Carnutes (97) Carthago (42) Carthago Nova (56) Casilinum (52) Celtiberl (57) Cimbri (65) Clusium (21) Clypea (40) Collatia (19) Corioli (22) Cremona (107) Cures (9) Dae! (103) Delphi (20) Dyrrachium (100) Ephesus (15) Epirus (33) Etruria (14) Falerii (26) Falernus Ager (48) FaliscI (27) Fidenates (11) Gabii (17) Gades (83) Gaetull (64) Gallia (28) Germania (67) Graecia (2) Helvetil (94) Hibemia (86) Hierosolyma (76) Hispania (45) Iudaea (75) Lacedaemonii (43) Latini (12) Lavlnium (4) Locri (36) Macedonia (61) Mauri (58) Menapii (93) Miletus (82) Minturnae (71) Mitylenae (80) Nervii (96) Nola (51) Numidia (63) Ostia (13) ix Parthi (98) Pharsalus (78) Placentia (108) Poeni (39) Pomptinae Paludes (101) Pontus (70) Pyrenaei Montes (46) Rhenus Flumen (88) Rhodus (81) Roma (6) Rubico Flumen (99) Sabini (7) Saguntum (44) Samnium (37) Sardinia (62) Senones (29) Sicilia (24) Suebi (91) Syracusae (54) Syria (60) Tarentum (32) Tencteri (90) Teutones (66) Thessalia (77) Tiberis Flumen (3) Troia (1) Ubii (92) Uslpetes (89) Utica (104) Veil (10) Veneti (84) Venusia (50) Volsci (23) Volturnus Flumen (53) Zama (59) X INDEX TABULARUM TABULA I, Page 17 1. Troia. 2. Graecia. 6. Roma. 15. Ephesus. 16. Asia Minor. 20. Delphi. TABULA II, Page 21 3. Tiberis Flumen. 4. Lavinium. 5. Alba Longa. 7. Sablni. 8. Capua. 9. Cures. TABULA III, Page 35 10. Veil. 11. FIdenae. 12. Latini. 13. Ostia. 14. Etruria. 17. Gabii. 18. Ardea. 19. Collatia. TABULA IV, Page 45 21. Clusium. 22. Corioll. 23. Volsci. 24. Sicilia. 25. Aequi. 26. Falerii. 27. Faliscl. 28. Gallia. 29. Senones. 30. Allia Flumen. TABULA V, Page 59 _ 31. Anio Flumen. 32. Tarentum. 33. Eplrus. 34. Campania. 35. Africa. 36. Locri. 37. Samnites. 38. Argos. 39. Poenl. 40. Clypea. 41. Bagrada Flumen. TABULA VI, Page 71 42. CarthagS. 43. Lacedaemonil. 44. Saguntum. 45. Hispania. 46. Pyrenaei Montes. 47. Alpes Montes. 48. Falernus Ager. 49. Cannae. 50. Venusia. 51. Nola. 52. Casillnum. 53. Volturnus Flumen. TABULA VII, Page 83 54. Syracusae. 55. Canusium. 56. Carthago Nova. 57. Celtiberi. 58. Mauri. 59. Zama. 60. Syria. 61. Macedonia. TABULA VIII, Page 95 62. Sardinia. 63. Numidia. 64. Gaetuli. 65. Cimbri. 66. Teutones. f',7. (itrmania. 68. Athesis Flumen. 69. Camerium. 70. Pontus. 71. Minturnae. TABULA IX, Page 107 6. R5ma. 72. Appia Via. 73. Brundisium. 74. Armenia. 75. Iudaea. 76. Hicrosolyma. 77. Thessalia. 78. Pharsalus. 79. Aegyptus. 80. Mitylenae. 81. Rhodus. 82. Miletus. 83. Gades. TABULA X, Page 121 84. VriictT. sr, Britannia. 86. Hibornia. 87. Belgium. 88. Rhenus FlOmen. 89. Uripetfia. 90. TSncteri. 91. Suebl. 92. Ubii. 93. Menapil. <.M. Hrlvctil. (»r>. Aduatuci. 96. Nrrvii. TABULA XI, Page 137 97. CarniltSs. 96 Parthi. 90. BubicS Flumon. 100. Dyrracliium. ioi. Pomptlnae PalQdSa. 102. Xpennlnl McmtSs. 103, DScL 104. Utlca. 105. Arplnum. 106. AthSnae. 107. Cremona. 108. Plaoentia. INTRODUCTION It is, of course, assumed that a teacher using this book strictly by the direct method will have in mind always the underlying principles of that method, namely : Direct association of the Latin expression and the idea it represents; Inductive teaching of syntax; Translation only after understanding; Oral practice before writing. When the Reader is begun the class will have been taught at least the forms and common syntactical uses of words declined by cases. In verbs it is best for them to know the indicative and infinitive active; but nothing beyond this is absolutely essential. In fact, the first stories can be read with a much more limited equipment than this. The direct-method attitude, which means handling Latin as Latin, is the single condicio sine qua non for both teacher and pupils. (1) Method of Use. — In the earlier stages the stories should first be told by the teacher, the pupils keeping their books closed. The first telling may be in barest outline, the second and third and fourth with more and more elaboration, the teacher each time ap- proaching more nearly the form in the book. Such new words as have not by that time become intelligible to the class must then be explained by object, action, Xll INTRODUCTION synonym, antonym, Latin definition, in every case where it is possible. English interpretation is a last resort, and should then be employed only sparingly and in the form of paraphrase. A lesson may be regarded as learned when the pupils can tell the story in Latin in their own words with reasonable accuracy. If this form of exercise has been largely employed in the first year it will, of course, be easy to continue it as the regular procedure, not only through the second year, but through the third and fourth. This work should be individual and oral. Three or four pupils may be appointed beforehand to tell the story the following day. A final exercise may well be a rewriting by the whole class in their own words. Obviously this form of oral recitation cannot be used by every pupil on every lesson. There are many things which must supplement this retelling. Some of them are given in the form of an exercise with each lesson of the book. It will be need- ful to work these through beforehand with the class, at least in part, and especially when a new form of problem appears. They will provide enough home work in themselves, especially if there is constantly borne in mind the direction accompanying Lesson I, as to the memorizing of definitions and of derivations. The assigning of some definite home work each day is essential, and it should be tested, most easily by five or ten minutes of writing at the beginning of the reci- tation. This will leave the major part of the hour for teaching, but this must not degenerate into preaching on the part of the teacher. More than half of each INTRODUCTION Xlll recitation the pupils should be writing or speaking, the teacher acting as their guide. In addition to the story- telling already spoken of, there may be recitation of larger or smaller units of Latin committed to memory, either from the stories or from the appendix, and even paradigms; each kind of thing the pupil learns should be used, in so far as may be, for oral as well as for written recitation. There remain the two matters of " composition" and translation. If the retelling of the stories is not deemed sufficient to meet the requirements of the former, the syntax lists in the latter part of the book supply the necessary material. Give the pupil the essential word and require him to complete a sentence by use of the appropriate cases; or demand original sentences to parallel those in the Conspectus of Syntax, both for noun and for verb constructions; or, again, give him such sentences as are found in the specimen examina- tion papers, question 7, where correct words or ter- minations are needed to fill the blank spaces. More formal composition than this is not desirable in second- year work. As for translation into English, it should not be undertaken as a formal exercise before the second half of the second year, and then not more than once or twice a week. The pupils are not ready for it sooner. It is a distinct art in itself. When it is done, it should first take the form of paraphrase and approach more closely the exact equivalence of the Latin as the weeks go on. No word must be spoken that is not idiomatic English; it is better to have nothing at all, if the alter- XIV INTRODUCTION native must be the jargon which unhappily the con- ventional procedure so frequently produces. The aim should always be to have the translation an expression in most fitting English of Latin already understood. And while the acquisition of the power to translate well is a most desirable thing, it must not be forgotten that the greatest value in Latin study lies not in trans- lation, but in the development of the thought processes which the character of the language compels. (2) Prolusio. — This is intended mainly for vocabu- lary drill, and should consequently be memorized, at least to a considerable extent. It contains only the words which, according to Lodge, occur one hundred times or more in high-school Latin; and it contains all the words which do so occur. In substance it is an epitome of the entire text which follows. It is believed that the process of developing the sentence is so simple that it can be understood by the pupil with ease, of course without translation. Like the rest of the book, it can be used according to the translation method, if the teacher wishes to make no use at all of the direct procedure. (3) Tabulae. — Each map, generally speaking, meets the needs of seven lessons. The places are numbered in the order of occurrence in the text, and may be iden- tified by use of the double index at the beginning of the book. Only places mentioned in the text are in- dicated. In general, numbers placed beside dots indi- cate towns or cities; numbers in circles show tribes or nations; numbers in rayed circles indicate countries of great or indefinite extent. INTRODUCTION XV (4) Text. — Most of the stories are from Viri Romae, rewritten enough to meet the plan adopted for syntax and for vocabulary. Some passage's are from Caesar, and one or two from Cicero. The sententiae at the be- ginning of the lessons are such as should form a part of the memorized Latin of every pupil. (5) Vocabulary of the Text. — There are roughly 1,G00 words used. These include all, without excep- tion, in the Lodge list of 1,000 for the first two years of Latin, about 500 of the Lodge list of 1,000 for Cicero and Vergil, and no others except about 100, each one of which is a derivative of one of the other 1,500 used. These latter hundred are all explained in the special excursus on derivation. After the first few lessons each story contains from ten to fifteen new words, until with Lesson LX all in the Lodge list of 1,000 have been used. Each word is printed in heavy type on its first occurrence. (6) Syntax of the Text. — The usages are generally limited to Byrne's selection for the first two years. In case of an exception, full explanation is made in a foot- note. The first two lessons contain only the nomina- tive and accusative cases, and in verbs the present indicative, imperative, and infinitive active. Cases or tenses are then added, one by one, as follows: In Lesson III genitives are added. From Lesson III the preterit tense, the passive voice, the participles, have been used sporadically, and in each instance ex- plained in a foot-note. By Lesson VII their form and use are assumed to be understood. This plan of in- troducing new forms occasionally before they are used XVI INTRODUCTION freely and an understanding of them assumed is fol- lowed throughout the text. In Lesson XII the use of the ablative with prepositions is regarded as under- stood, and in Lesson XIII the dative case in its various uses. At Lesson XVIII all case constructions are expected to be intelligible, except the ablative abso- lute. From Lesson XXIII all tenses of the verb, in all moods except the subjunctive, are assumed to be known. In Lesson XXXI is introduced the present subjunctive in indirect questions and in purpose clauses. In Lesson XXXVI are added result clauses, clauses with cum, and subordinate clauses in indirect discourse. Lesson XLI brings the other tenses of the subjunctive, and the conjunctions quod, etsi, and dum. Lesson LI introduces the last separate phenomenon of syntax, the ablative absolute. (7) Direct Method Apparatus. — The sets of ques- tions and exercises given with each lesson are thought to be sufficient in amount and variety to provide ade- quate drill for a year's work. The teacher need not, of course, be bound to them, but may regard them as merely suggestive, and make as many more of any kind, or with any lesson, as he may see fit. To facili- tate their use, especially if some of the lessons are not read in the year's course, there is here given a sum- mary of the types of exercise, by lessons: (a) General questions to illustrate case usages and test an understanding of the narrative: Lesson 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 13, 14, 17, 20, 21, 28, 30, 56, 64, 70, 75, 76. (b) Declension in sentences: 4, 5, 9, 10, 12, 15, 18, INTRODUCTION XV11 22, 27, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 60, 72, 78. (c) Adjectives, declension and comparison: 14, 18, 22, 27, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 60, 70, 72. (d) Principal parts: 7, 12, 15, 16, 23, 25, 26, 36, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 78. (e) Conjugation of verbs: 58, 66, 67. (f) Change of voice: 8, 19, 24, 29, 57. (g) Change of tense: 16, 23, 26, 29. (h) Indirect discourse: 6, 8, 24, 28, 33, 34, 35, 37, 38. (i) Indirect questions: 31, 32, 33, 34, 35, 61. (j) Purpose clauses: 31, 32, 33, 34, 35, 61. (k) Various verb constructions: 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 62, 63, 68, 69, 73, 77. (/) Participles: 7, 16, 23, 25, 26, 36, 51, 52, 53, 54, 55, 62. (m) Ablative absolute: 51, 52, 53, 54, 55, 62, 63, 68, 69, 73, 77. (n) Breaking up sentences: 71, 74. (o) Prepositions: 11. (p) Numerals: 59. (q) The suggestion made at the end of Lesson I, regarding definitions and derivations, should be followed extensively. Being constantly required to search for this sort of information will develop in the pupils habits of much value. (8) Forms. — The principle of declension in sen- tences, which means the combining of form and syn- tax in the learning of the paradigms, has been followed XV111 INTRODUCTION for nouns, the kernels of the formulae being generally repeated from our Beginners' Latin. The pronominal and descriptive adjectives must be memorized with the rest of the formulae, to provide models for the com- binations the pupils are to use freely both orally and in writing. (9) Syntax. — Instead of rules, examples are given of the various usages selected for the first two years' work, with their appropriate question-words. In the lists of verbs and adjectives followed by cases other than the accusative, the pupil as a result of his own searching will soon become familiar with the most important. There are no exceptions to disturb him, nor lists of English meanings which by their very in- definiteness are often grossly misleading. The exam- ples given are generally either first occurrences in this book, or sentences taken from Harper's Dictionary; pupils will find for themselves many more instances of the most common constructions in the later lessons of the book. (10) General Vocabulary. — The giving of Eng- lish meanings is contrary to the practice of English direct-method books in Latin, but in accord with the usage of American direct-method books in German and in French. Its adoption in this book is justified on the following grounds: All the reading lessons are first to be taught by word of mouth, and interpreted altogether without the help of the Index Verborum. This is to be used, aside from the light it throws on forms, derivation, and defi- nition, for purposes of reference. It is here that the INTRODUCTION XIX pupil may refresh his memory of what was done in the class, and make definite any ideas which were then perhaps not clearly understood. The constant use of Latin during the recitation, and insistence upon the idea of Latin understood as Latin, which idea should have been fixed firmly in the first year's work, will counteract any tendency to try to translate what is not understood. Furthermore, in the latter part of the second year translation as an art is taught, in occasional lessons, and it then becomes essential to have a single basic English equivalent available. English meanings are not given for words listed in the tables of derivatives, nor for compounds where the meaning is obvious from the component elements. The genitive plural of third-declension nouns is given for accuracy. All forms are always printed in full. Prepositional compounds, and specialized case-forms, are indented under the simple words from which they come. The purpose is similar to that followed for derivatives. Synonyms and antonyms are provided as extensively as possible. Words in the Lodge list of 1,000 for the first two years are distinguished by special type. The lesson of first occurrence is indicated. (11) Derivatives. — These lists are primarily a sup- plement to the general vocabulary. In the matter of prefixes, and here again with suffixes, no direct infor- mation is given when the pupil can be taught to get it for himself. After a few searches for a derived word, even the laziest pupil will learn the principle of its formation, in self-defence; and in a short time he will XX INTRODUCTION have built up a usable body of information which will lead to constantly increasing power. No derivatives are listed as such unless their base words also are in the text. (12) Specimen Examination Papers. — These pa- pers are composites of those recently given by the Regents of the University of the State of New York, covering two years of work by the direct method. A few slight changes have been made in their form and content, but not enough to make any essential differ- ence in their range or difficulty. (13) Appendix Litterarum. — Some of these pas- sages are printed because they are the common prop- erty of those who have completed the usual course in high-school Latin ; some because they are so well known or so exceptionally beautiful that they are well worth the effort required to memorize them. There is no exercise more profitable to any one learning a language than the verbatim memorizing of large amounts of its choicest literature. (14) Songs are an additional means of adding life and variety to the recitation. The music of these selections has been specially arranged with a view to their use in classes. Many of them, moreover, are worth while for their words alone, and of course the musical accompaniment renders them much easier to retain in memory. FIRST LATIN READER FIRST LATIN READER PROLUSIO (1) Asia est terra. Asia est magna terra. Asia urbes habuit. Asia multas urbes habuit. Asia mul- tas urbes iam habuerat. Asia multas urbes iam per longum tempus habuerat. Asia est magna terra quae multas urbes iam 5 per longum tempus habuerat. (2) Troia fuit urbs. Ad Troiam bellum gerebant. Ad Trdiam milites bellum gerebant. Troia fuit urbs ubi milites bellum gerebant. Milites fines tenere vo- luerunt. Milites fines suos tenere voluerunt. Milites io fines suos tenere voluerunt in Asia. Troia fuit urbs ubi milites bellum gerebant quod fines suos tenere voluerunt in Asia. Troia fuit urbs ubi milites bellum gerebant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia is magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. (3) Aeneas fuit vir. Aeneas fuit vir magnae vir- tutis. Aeneas Troiam rellquit. Aeneas ad aliam clvitatem suos tulit. Aeneas ad aliam clvitatem, 20 Troia relicta, suos tulit. Aeneas, vir magnae virtutis, ad aliam clvitatem, Troia relicta, suos tulit. 1 2 FIRST LAYTX READER Aeneas, vir magnae virtiitis, ad aliam civita- tem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi 25 mllites bellum gerebant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. (4) Italia est terra. Italiam manus hominum pe- tivit. Italiam manus ilia hominum navibus petlvit. 30 Italiam manus ilia hominum cum Aenea petlvit. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus cum Aenea petlvit. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petlvit, cum Aeneas, vir magnae vir- 35 tutis, ad aliam civitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi mllites bellum gere- bant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. 40 (5) Latinus non fuit hostis. Latlnus Aenean socium fieri iussit. Latlnus ipse Aenean socium in Italia turn fieri iussit. Latinus Aenean una cum suls copiis socium fieri iussit. Nee hostis fuit Latinus, sed Aenean una cum suls copiis ipse socium in Italia turn fieri iussit. 45 Cum Aenea bellum non gessit. Sic fecit ne cum eo bellum gereret. Nee hostis fuit Latinus, sed Aenean una cum suls copiis ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne cum eo bellum gereret. Italia est 50 ea terra quam manus ilia hominum navibus PROLUSIO 3 petivit, cum Aeneas, vir magnae virtutis, ad aliam civitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi mllites bellum gerebant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus55 habuerat. (6) Quis fuit Mars? Mars fuit deus. Mars fuit belli deus. Mars fuit belli deus, ac armorum exer- cituum castrorum. Mars virtutem consiliumque dedit. Mars Latino virtutem consiliumque dedit. Latinus6o ilia loca tenebat. Latlnus fuit vir qui ilia loca tenebat. Mars virtutis consilique plus Latino quam alils dedit. Mars virtutis consilique plus Latino, viro qui ilia loca tenebat, quam alils dedit. Quis fuit Mars ? Fuit belli deus, ac armorum 65 exercituum castrorum: virtutis consilique plus Latino, viro qui ilia loca tenebat, quam alils dedit. Nee hostis fuit Latlnus, sed Aenean una cum suls copils ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne cum eo bellum gereret. 70 Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petivit, cum Aeneas, vir magnae vir- tutis, ad aliam civitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi mllites bellum gere- bant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, 75 ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. (7) Romulus urbem paraverat. Romulus hanc urbem (Romam) sibi paraverat. Quis fuistl tu, Ro- 4 FIRST LATIN READER so mule? Multum potuistl. Pater tuus fuit Mars. Tantum potuistl quod pater tuus fuit Mars. Romulus hanc urbem sibi paraverat. Quis fuistl tu., Romule ? Tantum potuistl quod pater tuus fuit Mars. Quis fuit Mars? Fuit belli 85 deus, ac armorum exercituum castrorum: vir- tutis consilique plus Latino, viro qui ilia loca tenebat, quam alils dedit. Nee hostis fuit Latlnus, sed Aenean una cum suls cophs ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne 90 cum eo bellum gereret. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petlvit, cum Aeneas, vir magnae virtutis, ad aliam civitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi mllites bellum gerebant quod fines suos tenere 95 voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. (8) Roma est urbs. Roma est nunc prima in Italia. Roma est nunc prima inter omnes urbes. Roma est nunc prima inter omnes totlus Italiae urbes. Haec looeadem urbs est nunc prima inter omnes totlus Italiae urbes. Eo tamen tempore non tanta fuit, Hoc im- perium prlmum non habuit. Qua de causa Romulus bellum gessit. Romulus multos dies bellum gessit. Huius etiam imperl causa Romulus multos dies bellum los gessit. Roma: haec eadem urbs est nunc prima inter omnes totlus Italiae urbes; eo tamen tempore non tanta fuit; huius etiam imperl causa Romulus multos digs bellum gessit. Romulus hanc urbem PROLUSIO 5 sibi paraverat. Quis fuisti tu, Romule? Tan- no turn potuisti quod pater tuus fuit Mars. Quis fuit Mars? Fuit belli deus, ac armorum exer- cituum castrorum: virtutis consillque plus Latino, viro qui ilia loca tenebat, quam aliis dedit. Nee hostis fuit Latlnus, sed Aenean 115 una eum suis cophs ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne cum eo bellum gereret. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petlvit, cum Aeneas, vir magnae vir- tutis, ad aliam clvitatem, Troia relicta, suos 120 tulit. Troia fuit urbs ubi mllites bellum gere- bant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. (9) Brutus multa fecit. Brutus pro re publica multa 125 fecit. Ante eum populus non habuerat clvitatem. Ante eum populus nullam habuerat clvitatem. Ille populo Romam dedit. Brutus pro re publica multa fecit. Ante eum populus nullam habuerat civitatem ; ille populo 130 Romam dedit. Roma: haec eadem urbs est nunc prima inter omnes totius Italiae urbes; eo tamen tempore non tanta fuit; huius etiam imperi causa Romulus multos dies bellum gessit. Romulus hanc urbem sibi paraverat. Quis 135 fuisti tu, Romule? Tantum potuisti quod pater tuus fuit Mars. Quis fuit Mars? Fuit belli deus, ac armorum exercituum castrorum: virtutis consillque plus Latino, viro qui ilia loca b FIRST LATIN READER 140 tenebat, quam aliis dedit. Nee hostis fuit Latlnus, sed Aenean una cum suis eopiis ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne cum e5 bellum gereret. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petivit, cum .45 Aeneas, vir magnae virtutis, ad aliam civitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi milites bellum gerebant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. 150 (10) Caesar egit. Non ut Cicero egit. Non hoc modo egit Caesar. Caesar imperium petivit. Caesar sibi summum imperium petivit. Caesar sibi summum imperium magno animo petivit. Legiones in Galliam misit. Legatr Romam venerunt. LegatI ab omnibus i55terris Romam venerunt. LegatI ex omnibus reliquls urbibus Romam venerunt. Ab omnibus terrls, ex omni- bus reliquls urbibus Romam venerunt legatl. Non hoc modo (ut Cicero) egit Caesar, qui sibi summum imperium magn5 animo petivit; 160 legiones in Galliam misit, ab omnibus terrls, ex omnibus reliquls urbibus Romam venerunt legatl. Brutus pro re piiblica multa fecit. Ante eum populus nullam habuerat civitatem; ille populo Romam dedit. Roma: haec eadem 165 urbs est nunc prima inter omnes totlus Italiae urbes; eo tamen tempore non tanta fuit; huius etiam imperi causa Romulus multos dies bellum gessit. Romulus hanc urbem sibi paraverat. Quis f uisti tu, Romule ? Tantum potuistl quod PROLUSIO 7 pater tuus fuit Mars. Quis fuit Mars ? Fuit 170 belli deus, ac armorum exercituum castrorum: virtutis consilique plus Latino, viro qui ilia loca tenebat, quam aliis dedit. Nee hostis fuit Latinus, sed Aenean una cum suis copiis ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne 175 cum eo bellum gereret. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petivit, cum Aeneas, vir magnae virtutis, ad aliam civitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi milites bellum gerebant quod fines suos iso tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. (11) Cicero dixit: "Ego altus sum." "Omnes me vident." "Ego tarn altus sum ut omnes me videant. ,, " De re publica agitur." " De nostra re publica agitur." iss "Mea non videtur virtus." "Non mea, popule Ro- mane, sed vestra videtur virtus." "Dico ut non mea, popule Romane, sed vestra videatur virtus." "Si de nostra re publica agitur, dico ut non mea, popule Romane, sed vestra videatur virtus." 190 Cicero dixit: "Ego tam altus sum ut omnes me videant; et si de nostra re publica agitur, dico ut non mea, popule Romane, sed vestra videatur virtus." Non hoc modo egit Caesar, qui sibi summum imperium magno animo peti- 195 vit; legiones in Galliam misit, ab omnibus terris, ex omnibus reliquis urbibus Romam venerunt legati. Brutus pro re publica multa fecit. Ante eum populus nullam habuerat civitatem; ille 8 FIRST LATIN READER 200 populo Romam dedit. Roma: haec eadem urbs est nunc prima inter omnes totlus Italiae urbes; eo tamen tempore non tanta fuit; huius etiam imperi causa Romulus multos dies bellum gessit. Romulus hanc urbem sibi paraverat. 205 Quis fuistl tu, Romule? Tantum potuistl quod pater tuus fuit Mars. Quis fuit Mars? Fuit belli deus, ac armorum exercituum cas- trorum: virtutis consillque plus Latino, viro qui ilia loca tenebat, quam alils dedit. Nee 210 hostis fuit Latinus, sed Aenean una cum suls copils ipse socium in Italia turn fieri iussit: sic fecit ne cum e5 bellum gereret. Italia est ea terra quam manus ilia hominum navibus petlvit, cum Aeneas, vir magnae virtutis, ad aliam 215 clvitatem, Troia relicta, suos tulit. Troia fuit urbs ubi mllites bellum gerebant quod fines suos tenere voluerunt in Asia, ilia magna terra quae multas urbes iam per longum tempus habuerat. Aeneas Troia Fugit I ECCE AENEAS IN ITALIA "Fortes fortuna adiuvat" Audite, pueri puellaeque! Nam res Romanas narro. Et primum necesse est Tr5iam urbem memorare. Graecl Graeciam incolunt, sed Troiam oppugnant. Decern annos pugnant. Post hos annos Troiam ex- pugnant. Deinde urbem incendunt. CIves fugiunt, et 5 Aenean ducem habent. Aeneas patrem suum portat, et Ascanium filium ducit. Alium locum quaerunt, domum enim deslderant. Septem ann5s errant. Denique ad fluvium per- veniunt. Discunt hunc fluvium esse Tiberim. Hancio terrain ubi fluvius est Latinus rex regit. Itaque regem amicum faciunt. Ille quoque eos amicos accipit. Latinus pulchram filiam habet. "Cape," inquit, "Aenea, filiam meam. Coniugem non habes. Ilia bona est fllia. Earn uxorem tuam nunc facio." Itaque 15 Aeneas Laviniam uxorem ducit. Postea Troiani urbem novam condunt, quam Lavinium appellant. Vivunt igitur, et beatam vitam agunt. Aenean senem videmus, mox Ascanium filium regem accipiunt Troiani. Rex novus novam urbem condit, quam Al-20 bam Longam appellat. Nam urbem vident esse et longam et albam. Gives qui Albam Longam incolunt Albanos appellant. Sic haec fabula finem habet. 11 12 FIRST LATIN READER 1. Quae nano? 2. Dieis (Ex. Dlcis te res Romanas narrare.) 3. Qui Troiam oppugnant? 4. Quam diu pugnant? 5. Quot annos pugnant ? 6. Quando urbem expugnant ? 7. Post quot annos hoc faciunt? 8. Quid incendunt? 9. Dico 10. Quern ducem habent TroianI? 11. Dlcimus 12. Cuius patrem Aeneas portat ? 13. Quid est Tiberis? 14. Quem dlcis Latinum esse? 15. Quos amlcos accipit Latlnus? 16. Qua- lem filiam habet? 17. Qualis est fllia? 18. Qualis urbs est Lavinium? 19. Quam urbem condit Ascanius ? 20. Dico In omnibus pensis edisce: (a) Quid significet tinum quodque novum vocabulum, si in indice verborum deflnitio Latlna datur. (6) E quo vocabulo ducatur unum quodque novum vocabulum, el in vocabulls derivatls (paginls 174-182) explicatur. II AMtJLIUS ET NUMITOR, ROMULUS ET REMUS "Multa cadunt inter calicem supremaque labra" Post multos annos Silvius Procas est rex Albanus. Duos filios, Numitorem senidrem, Amiilium iuniorem, habet. Ubi Silvius animam agit, Amiilius fratri opti- onem dat * : "Utrum vis habere, regnum an pecuniam et 5 omnes res quas pater noster relinquit?" Numitor re- spondet se pecuniam et alias res habere velle. Deinde Amulius regnum firme tenere volt ; frater filium habet, quem Amulius occidit, et filiam, quam Vestalem vir- ginem facit. Nam nullus virginem Vestalem uxorem loducit: non licet. Vestalis virgo numquam coniugem habere potest. Propter hoc Amulius putat se semper regem esse AMULIUS ET NUMITOR L3 posse. Sed Mars est deus: Mars Rheam Silviam ux- orem ducit. Rhea Silvia, tit omnes scltis, est virgo ilia quam Amfilius timet. Silvia geminos parit, quos 15 Romulum et Remum appellat. Amfilius autem, rex malus, pueros in Tiberim deicit. Sed nunc fluvius ultra ripas fluit. Deinde refluit, et Romulum et Remum siccos relinquit. Natura geminos Pecunia Romana curat donee Faustulus pastor eos capit. Uxor duos 20 pueros instituit, qui, ubi viri sunt, discunt Numitorem esse avum suum. Amulium interficiunt, Numitorem regem faciunt, urbem suam prope Tiberim condunt, quam Romam vocamus. lam hanc fabulam habetis. Fratii optionem dat: i. e., ponit ante fratrem duas res, et dicit: "Delige iinam." 1. Quando est Procas rex? 2. Quot sunt filii? 3. Qui sunt filii? 4. Volt Numitor regnum an peciiniam habere? 5. Quid dicit Numitor? 6. Quot filios habet Numitor? 7. Quot fllias habet? 8. Quando potest Vestalis virgo coniugem habere? 9. Potestne Amulius semper esse rex? 10. Quem dicis esse deum? 11. Quem timet Amulius? 12. Qui sunt filii quos Rhea parit? 13. Qualis iterum est Amulius? 14. Quo deicit pueros? 15. Quid dicis eos curare? 16. Quem deinde dicis eos curare? 17. Quis est Faustulus? 18. Quid uxor pueros docet? 19. Quae est urbs quam condunt? 20. Ubi est ilia urbs? 14 FIRST LATIN READER III ROMULUS REMUM INTERFICIT: SABlNAE RAPIUNTUR "Timeo Danaos et dona ferentes" lam scitis Romam esse conditam.* Sed nomen urbs nondum habet. Fratres inter se contendunt, nam ambo ndmen suum et imperium urbem habere volunt. Auspicia igitur decernunt adhibere. Omnes s partes caeli spectant, multas aves unus quisque videre volt. Remus sex conspicere potest, sed Romulus duodecim videt. Itaque Romulus propter nomen suum Romam urbem vocat. Circum urbem vallum aedificat, quod novam urbem tutam esse volt. Quod 10 hoc vallum tarn angustum est Remus ridet, super id traicit. Deinde Romulus fratrem interficit, et solus imperium habet. Tamen RSmulus imaginem urbis magis quam urbem habet: niillos continet elves. Rumorem igitur dispergit 15 ille libenter se omnes homines accipere, et eo confu- giunt latrones pastoresque permulti. Uxores autem desunt. Legatos mittit, qui ad societatem conubium- que vicinas gentes invitant. Null! gratum faciunt responsum; quaerunt: "Cur 2onon feminas quoque accipis, sic ut latrones?" Ro- mulus turn aegrum animum dissimulat; ludos parat; multds finitimos invitat. Magnus numerus convenit, Sabinorum et pueri et coniuges. Ubi ad spectaculum tempus ven it, et omnium mentes oculique eo conver- TARPEIA OCClDITUR 15 tuntur,* iuvenes Roman! se dispergunt, virgines rapiunt. 25 Bellum quod propter hoc gerunt fabula proxima narrat. Esse conditam: vox passiva, tompus praeteritum : id est, Aliquis antehac urbem condidit. Convertuntur: vox passiva: id est, Omnes mentes oculosque eo convertunt. 1. Scimus: " " 2. Quid non habet nomen? 3. Cuius nomen volt Remus urbem habere? 4. Cur caelum spectant? 5. Quorum magnum numerum videre volunt? 6. Quot aves vident ambo? 7. Cuius nomen urbs non capit? 8. Ubi est vallum? 9. Quale dicit Remus vallum esse? 10. Post mortem Remi, cuius est imperium? 11. Quorum magnum numerum volt Romulus habere ? 12. Quos accipit? 13. Qui desunt? 14. Quid facit? 15. Quale responsum accipit? 16. Qualis turn est ani- mus eius? 17. Quot invltat? 18. Quorum magnus numerus convenit? 19. Quorum virgines rapiunt RomanI? 20. Quid dcinde faciunt Sablni? \ IV TARPEIA OCClDITUR: ROMULUS REX MORITUR "Heu pietas, heu prlsca fides" Sablni ob virgines captas * contra Romanos bellum sumunt. Prope urbem Tarpeiam virginem inveniunt, quae extra fines murorum aquam petit. Huius pater est arcis imperator. Titus Tatius, Sabinorum dux, Tarpeiam corxumpit. "Volo te," inquit, "exercitums meum in Capitolium perducere. Ampla munera tibi * offero." Ilia petit ornamenta sinistrarum manuum. Sic Sablnos in arcem patris perducit, ubi hostes scuta conicientes earn statim obruunt; sic iubet rex, ea enim ornamenta laevarum sunt. Haec est poena proditionis. 10 16 FIRST LATIN READER Deinde R5mulus et Tatius proelium committunt, cuius locus est ubi nunc forum Romanum est. Primo mala est fortuna Romanorum, sed Romulus auxilium Iovem orat, propter quod commutatio rerum sequi- 15 tur.* Mox postea preces mulierum, hinc patrum hinc virorum causa,* pacem inter duos exercitus conciliant. Foedus fit,* Sabini et Roman! Romam incolunt. Post mortem Tati Romulus solus rex est. Centum deinde seniores deligit, quorum consilium sequens* 20 omnia regit, quos senatum nominat propter senectutem. Postea exercitum lustrat, conventum ad Capuae palu- dem habet. Subito cooritur* tempestas; Romulus rapitur,* et ad deos transit, ut volgo credunt. Collis Quirlnalis aedem eius habet, ipse Quirinus appellatur.* 25 Narratae sunt * res primi regis Roman!. Captas: participium passlvum praeteritum : Virgines aliquis antehac cepit. Munera tibi offero: Te possessorem munerum faciam. Sequitur: verbum deponens: significatio est actlva. Fit: vox passiva: id est, Aliqui foedus faciunt. Sequitur, Co- oritur: verba deponentia. Rapitur: vox passiva: id est, Aliquis Romulum rapit. Appellatur: vox passiva: id est, Homines eum Quirinum appellant. Narratae sunt: passlvum praeteritum: id est, Narravl res. Virorum causa: id est, Propter viros. 1. Murorum. Quae habent fines? 2. Huius. Quis habet patrem? 3. Arcis. Quid habet imperatorem? 4. Sablnorum. Qui habent ducem? 5. Sinistrarum manuum. Quae habent ornamenta? 6. Patris. Quis habet arcem?. 7. Proditionis. Quid habet poenam? 8. Romanorum. Qui habent fortunam? 9. Rerum. Quae commutantur? 10. Mulierum. Qui precan- tur? 11-15. Declina in sententiis (nom. ace. gen. singular! in numero): rerum, mulierum, patrum, virorum, quorum. 16-20. Declina in senlontiis (plurali in numero): foedus, mortem, se- natum, paludem, collis. 18 FIRST LATIN READER NUMA POMPILIUS, SECUNDUS REX "Requiescat in pace" Post R5mulum succedit Numa Pompilius, vir mag- nae iustitiae et religionis. Cures, oppidum Sabinorum, fuit * antea domicilium eius. Populum Romanum ferum invenit, itaque sacra plu- 5rima instituit. Aram Vestae providet, ubi mu- nus est virginum ignem semper alere. Dicitur* Iuppiter ipse quon- dam ad ilium descendisse.* Pri- 10 mum fulmina in urbem demittit, deinde in nemus Aventinum venit, ubi certa promissa imperl dat, quae populus Romanus postea habuit.* Postridie enim, ubi omnes ad aedes 15 regias conveniunt silentes*que ex- spectant, caelum scinditur,* unde delabitur * scutum, quod sacrum esse cognoscit Numa. Furtum timet, itaque Mamurium undecim scuta eiusdem formae facere iubet. Duodecim autem Salios Martis sacer- 20 dotes legit, qui hdrum custodes sunt, quae Kalendls Martiis * per urbem canentes* ferunt. Annum in duodecim menses ad cursum lunae divi- dit. Portas IanI geminas aedificat, quae signa sunt belli et pacis. Apertae,* arma indicant, clausae * con- 2r,trarium. Frumenta quoque plurima et utilia fert Scutum TULLUS HOSTILIUS 19 Numa. Bellum nullum gerit. Tres et quadraginta annus regit, deinde aeger fit * et moritur.* Fuit: tempus praeteritum. Dicitur: vox passlva. Descen- disse, habuit: tempus praeteritum. Silentes: participium praesens actlvum: id est, Silent et exspectant. Scinditur: vox passlva. Delabitur: verbum deponens. Canentes: participium praesens actlvum. Apertae, Clausae: participia passlva praeterita. Fit: vox passlva. Moritur: verbum deponens. Kalendis Martils: i. e., ubi mensis Martius incipit. 1. Qualis vir est Numa? 2. Quod domicilium antea habuit? 3. Qualis est populus Romanus? 4. Quis aram habet? 5. Qui ignem semper alunt? 6. Dicitur Quid dlcunt? 7. Quo fulmina demittit? 8. Quid promittit? 9. Cuius ad aedes conveniunt? 10. Quis fortasse scindit caelum? 11-15. De- cllna in sententils (nom. ace. gen. sing.): sacerdotes, custodes. port as, signa, frumenta. 16-20. Decllna in sententils (nom. ace. gen. plu.): furtum, eiusdem, formae, cursum, lunae. VI TULLUS HOSTILIUS: HORATII ET CURIATII "Dulce et decorum est pro patria mori" Post mortem Numae Tullus Hostilius rex est. Hie n5n solum proximi regis dissimilis, sed ferocior etiam quam Romulus esse videtur.* Nunc bellum inter Romanos et Albanos cooritur.* Decernunt autem duces paucos, non omnes utriusque partis, in certamen 5 mittere. Sunt apud R5manos tres fratres Horatii, tres apud Albanos Curiatil. Itaque constituitur * hos pugnare, victores patriam suam victSrem sic facere. Terni fratres arma capiunt et in medium inter duas 20 FIRST LATIN READER loacies procedunt. Consldunt utrimque duo exercitus. Datur * signum et ternl iuvenes, magnorum exercituum animos gerentes,* concurrunt. Ut primum congre- diuntur * micantque gladii, perterrentur * spectantes * omnes; nam statim duo Roman! alius super alium ismorientes* cadunt; tres AlbanI volnerantur.* Ad casum Romanorum exsultat exercitus Albanus. Ro- manos iam spes tota deserit. Dnum Horatium tres Curiatii circumsistunt. Forte is integer est; sed quia tribus* minime par est, fugam 20 capit, singulos per intervalla secutiiros esse * sperans.* Iam paulum spati ex eo loco,* ubi decertaverunt,* fugit, cum respicit et videt unum Curiatium non longe ab sese * abesse. In eum impetum facit, et dum Albanus exercitus rogat Curiatids fratrem adiuvare, iam Horatius 25 eum occidit. Alterum deinde, dum tertius consequi * non potest, interficit. Iam singull supersunt. Videtur: vox passiva. Cooritur: verbum deponens. Consti- tuitur : vox passlva. Datur: vox passiva. Gerentes : participium activum praesens. Congrediuntur : verbum deponens. Perter- rentur: vox passiva. Spectantes: participium. Morientes: participium. Volnerantur: vox passiva. Tribus: casus datlvus cum adiectlvo. Secutiiros esse: verbum deponens, tempus fu- turum. Sperans: participium. Loco: casus ablatlvus, post praepositionem ex. Decertaverunt: tempus praeteri turn. Sese: casus ablatlvus, post praepositionem ab. Consequi: verbum de- ponens. 1. Quismoritur? 2. Quern habent regem ? 3. Qualem regem habent? 4. Qui inter se bellum habent? 5. Quid putant duces? 6. Quot Horatios habent RomanI? 7. Utram patriam volunt Curiatii victorem facere? 8. Quot pugnant omnlno ? 9. Quales sunt exercitus? 10. Quae dicis micare? 11. Cadunt. Quid dlcis? 12. Exsultat. Quid dicis? 13. Deserit. Quid dicis? 22 FIRST LATIN READER (Ex. Dico spem totam Romanos deserere.) 14. Circumsistunt. Quid dicis? 15. Est. Quid dlcis? 16. Capit. Quid dicis? 17. Fugit. Quid dicis? 18. Facit. Quid dicis? 19. Occidit. Quid dicis? 20. Supersunt. Quid dicis? VII HORATII SUPERANT "Finis coronat opus" lam singull supersunt, sed illls* nee spes nee vires pares sunt. Alter est integer, et propter duplicem victoriam ferdx; alter defessum ob volnus trahit cor- pus. Nee illud proelium est. Romanus exsultans 5 male sustinentem arma Curiatium conficit, iacentem spoliat. Roman! elati Horatium accipiunt et domum deducunt. Princeps it Horatius trium fratrum spolia ante se gerens. Cui * obvia est soror, quae pacta fuit Curi- loati; sed ubi super umeros fratris vestem pact! videt, quam ipsa confecit, flere et crines solvere incipit. Movent ferocis iuvenis animum lacrimae sororis ubi omnes exsultant; itaque stringit gladium et puellam occidit, simul el * obiciens: "Abi hinc, tu et immaturus 15 amor ad pactum, oblita fratrum, obllta patriae. Sic tu, et omnes Romanae quae mortem hostis dolent! " Dedecus id videtur patribus * plebi*que; itaque rapiunt in ius Horatium et apud iudices damnant. lam accedit supplicium. Turn Horatius populum ap- 20 pellat. Interea pater Horatl senex clamat flliam suam mortem meruisse; et iuvenem complexus spoliaque TULLUS ET EIUS GLORIA BELLI 23 Ciiriatiorum ostendens orat populum: "Nolite meos omnes liberos adimere ! " Non fert populus patris laerimtis iuvenemque liberat propterea quod admiran- tur virtutem. Sed pater propter maleficium fill quae- 25 dam sacra peragit et filium sub trabem quasi sub iugum mittit. Ulis: casus dativus: Ml spem non habentet c. Cui: dativus: Ob vel prope eum venit soror. El: dativus: ob vel ad earn iaciens. Patribus plebique: dativus: i. e., Patres plebsque putant id esse dedecus. 1-13. Quae sunt tempora prlmitiva horum verborum ? Scribe in sententils: trahit, sustinentem, conficit, spoliat, deducunt, flere, incipit, movent, stringit, obiciens, dolent, nolite, peragit. 14-20. Verte haec participia in clausulas: (e. g., Exsultans: Romanus qui exsultat) sustinentem, iacentem, gerens. Verte has clausulas in participia: ubi videt, stringit et, rapiunt et, fert -que. VIII TULLUS ET EIUS GLORIA BELLI "Post nvibila, Phoebus" Non diu pax Albana mansit, nam Mettius, dux Al- ban5rum, elves suos se deficere vldit, graviter enim ferebant* iinum paucorum certamen finem belli fecisse. Itaque Veientes Fidenatesque ad bellum contra Ro- manos impulit. Ipsum Tullus in auxilium arcessivit, 5 sed ille aciem in collem subduxit et fortunam belli exspectavit. Tullus hoc intellegit et clamat: "Ego ]\Iettium hoc facere iussi, hostes a tergo* circumvenlre 24 FIRST LATIN READER volumus!" Propter hoc audltum magnopere perter- 10 riti hostes victi sunt. Postero die * Mettius ad Tullum venit, qui tamen iussit eum ad quattuor equos vinciri et in diversa di- ripi. Deinde Tullus Albam propter ducis maleficium delevit et Albanos Romam translre iussit. Roma in- i5terim crevit propter Albae exitium; duplex factus est civium numerus; mons Caelius ad urbem additus est et, quod frequentius incoli voluit, earn sedem regnl Tullus fecit ibique deinde incoluit. Ob auctas vires audax factus bellum contra Sablnos gessit; nulla quidem 20 quies armorum data est. Credidit enim rex bellicosus magis valere mllitiae * quam domi * iuvenum corpora. Sed ipsum quoque longa aegritudo fatigavit. Turn vero fracti sunt cum* corpus turn* spiritus ill! feroces, neque ulla res deinde nisi sacra eum delectavit. Me- 25 morant Tullum et domum eius propter fulminis ictum exustum esse. Tullus magnam gloriam bellicam ha- buit; regnavit annos triginta duos. Ferebant: tempus imperfectum. A tergS: ablativus casus: i. e., post tergum. Postero die: ablativus: i. e., ubi posterus dies advenit. Mllitiae, Domi: locativus casus: respondent quaestionl Ubi fit hoc? Cum — tum = et — et. Scribe haec verba in sententiis ita ut quaestionl Quid fit? respondeant : vidit, ferebant, impulit, arcessivit, subduxit, exspec- tavit, iussit, delevit, gessit, habuit. Scribe "post dico" hanc fabulam a verbis "Ob auctas vires" usque ad flnem. ANCUS MARCIUS 25 IX ANCUS MARCIUS, ROMANORUM REX QUARTUS "Animls opibusquc paratl" Post Tulli mortem Ancum Marcium regem populus creavit. Numae Pompill nepos Ancus Marcius fuit, aequus, religiosus, avi similis. Tunc Latlni, qui cum Tullo * rege foedus fecerunt, sustulerunt animos, et impetum in agrum Romanum fecerunt. Ancus primo5 iis * bellum non indixit, sed legatum misit, qui res repetivit, eumque morem posterl acceperunt. Id autem sic fit. Legatus, ubi ad fines eorum venit, qui bellum minan- tur, caput velat: "Audi, Iuppiter," inquit, "audlte, 10 fines huius popull. Ego sum publicus nuntius Popull RomanI: verba mea vera esse accipite." Deinde pera- git postulata. Si non deduntur res quas poscit, hastam in fines hostium immittit bellumque ita indlcit. Le- gatus, qui propter hanc rem mittitur, modusque 15 belli indlcendl proprium nomen habent. Ubi legatus Romanus res repetivit superb e respon- derunt Latlni : qua re bellum iis * indictum est. Ancus exercitum conscripsit, Latln5s \icit, complura oppida delevit, elves Romam traduxit. Sed propter tantam2o hominum multitudinem facinora audacia flebant,* qua re Ancus carcerem prope mediam urbem ad ter- rorem crescentis audaciae aedificavit. Idem nova moenia urbl * circumdedit, pontem Sublicium trans 26 FIRST LATIN READER 25 Tiberim fecit et Ianiculum montem urbi * coniunxit, prope 6s Tiberis Ostiam urbem condidit. Complures alias res intra paucos annos confecit, sed per imma- turam mortem raptus obiit. Tullo: ablatlvus post praepositionem cum. lis (bis), urbi (bis): datlvus casus propter praepositiones verbis praepositas. Fiebant: vox passlva, tempus imperfectum. 1. Quis moritur ? 2. Qualem nepotem habet Numa? 3. Quid in agrum factum est ? 4. Quis res repetivit ? 5. Quid a posterls acceptum est? 6. Quorum ad fines venit legatus? 7. Cuius caput velat? 8. Quem deum appellat? 9. Quern dlcit se esse? 10. Qualia dlcit verba esse? 11. Quid in hostium fines immit- titur? 12. Quid sic indlcitur? 13-20. Decllna in sententils: (nom. ace. gen. sing.) multitudinem, facinora, terrorem, audaciae: (plu.) carcerem, moenia, pontem, os. TARQUINIUS PRISCUS "Carpe diem" Dum Ancus regnat Lucius Tarquinius Tarquiniis,* ex Etruriae urbe,* profectus cum coniuge * et fortunis * omnibus Romam venit. Additur haec fabula: aquila super carrum eius volans demonstravit eum regem 5 fore * ; quod eius coniunx intellexit, et virum complexa excelsa et alta sperare eum iussit. Has spes cogita- taque se*cum portantes urbem ingress! sunt, ubi mox Tarquinius dignitatem atque etiam And regis familiari- tatem consecutus est; a quo * magister llberorum lofactus regnum cepit et administravit. Tarquinius Priscus Latinos vlcit; Circum ]\Iaximum TARQUINIUS PRlSCUS 27 aedificavit; Sabinos superavit; murum urbi * circum- dedit. Equitum centuriarum numerum auxit, n5mina mutare non potuit, quod Accius Navius deterruit. Accius enim, auguri peritus, id fieri posse negavit 15 contra avium indicium; Iratus rex ad artem experien- dam eum rogavit: "Fierlne potest, id quod nunc cogito?" "Potest,'' respondet Accius. "Sed hoc," inquit rex, "eogitavi: num possum lapidem ilium se- care gladio?" "Potes ergo," inquit Accius, et rex se-20 cuisse dicitur. Superfuerunt duo Anci filii, qui aegre tulerunt se patris regnum amisisse. Duos pastores ferocissimos deligunt ad regem necandum. Hi ante aedes regias tumultum faciunt. Quorum clamor penitus in aedes 25 pervenit, ad regem vocatl sunt. IussI in vicem dlcere, iinus rem incipit; dumque intentus in eum se rex totus avertit, alter elatam securim in eius caput deicit; deinde ambo telum in volnere * relinquunt et fugiunt. Vocabula stella indicata sunt ablativo casu propter prae- positiones suas, nisi hie explicantur. Fore: Infinitivum futurum verb! esse. Urbi: casus datlvus propter praepositionem verbo praepositam. Tarquiniis: non postulat praepositionem quod est nomen urbis. Ad regem necandum: Ferocissimos deligunt quod volunt eos regem necare. 1-8. Declina in sententiis: (nom. ace. gen. sing.) aquila, car- nun, regnum, dignitatem: (phi.) magister, equitum, artem, lapidem. 9. Cuius ex urbe venit Tarquinius? 10. Quid de aquila addimus ? 11. Quis demonstratur f ore ? 12. Quem habet secum? 13. Quos mox magister regit? 14. Cuius est novus murus? 15. Quid intellexit Accius? 16. Quae indicant eum nomina non posse mutare ? 17. Quid secatur gladio ? 18. Quales pastores tumultum faciunt? 19. Quid audit rex? 20. Quo eos vocat ? 28 FIRST LATIN READER XI SERVIUS TULLIUS IMPERIUM SUSCIPIT "Potior est, qui prior est" Post hunc Servius Tullius suscepit imperium natus ex nobill femina,* captiva * tamen et famula.* Ille Templum in domo * Tarquini Prisci Institutus est, in qua * dleunt omen mirum accidisse. Flammae species pueri in somno * iacentis caput complexa est. Ubi hoc vidit Tanaquil, Tarquini uxor, summam eius dig- nitatem fore intellexit. Is postquam adolevit, ct for- tissimus et sapientissimus fuit. In proeli5 * quodam, in quo * rex Tarquinius contra Sablnos conflixit, quod SERVIUS TULLIUS IMPERIUM SU8CIPIT 29 milites non satis audacter dimicaverunt, raptum sig- 10 num in hostes misit. Cuius recipiendi gratia * RomSr nl acerrime pugnaverunt, et signum et victoriam rettu- lerunt. Post interitum Tarquini, Tanaquil mortem celavit, populumque ex superiore parte * aedium cohortata ait, is regem grave quidem, sed non fatale volnus accepisse eumque Servium Tullium regem ad tempus constituere. Sic Servius Tullius regnare coepit, sed recte imperium administravit. Sablnos imperio * suo subiecit; montes tres urbl * adiunxit; fossas circum murum duxit. 20 Idem populum in classes et centurias distribuit. Servius Tullius aliquod urbl * decus addere voluit. lam turn nobile erat Dianae Ephesiae templum. Id communiter a civitatibus * Asiae factum fama tulit. Itaque ob eius voluntatem LatinI templum Dianae cum 25 populo * Romano Romae in Aventino monte * aedi- ficaverunt. Gratia: hoc potest appellarl praepositio. Omnia alia vocabula stclla indicata coniuncta sunt cum praepositionibus : si prae- positio cum verbo est coniuncta, casus substantlvi est datlvus: aliter ablativus. Scribe sententias (non in h5c penso) blnas quae has prae- positiones contineant: ex, in, ab, cum. Scribe sententias (non in hoc penso) blnas quae verba ex his praepositionibus composita contineant: sub, ad, circum, in, con, ob. 30 FIRST LATIN READER XII DE bove illa et de tulliae impietate "O tempora, o mores" lam cognovimus templum Dianae in Aventino aedi- ficatum esse. Post hoc bovem mirae magnitudinis quidam Latinus habuisse dlcitur et responsum a deo datum: Is populus summam imperi habebit,* cuius a 5Cive bovem illam Diana accipiet.* Latinus bovem ad templum Dianae egit et de causa sacerdotem Romanum certiorem fecit. Ille callidus dixit, prius eum vivo flumine * manus puxas facere debere. Latinus dum ad Tiberim descendit, sacerdos bovem interfecit. Ita im- loperium elves, ipse gloriam consecutus est. Servius Tullius filias alteram ferocem, mitem al- teram habuit, Tarquinius filios pari animo,* itaque ferocem cum miti, mitem cum feroci coniuges iunxit, nolens duo praecipitia ingenia coniungi. Sed mites seu 15 forte seu dolo * perierunt ; feroces morum similitudo coniunxit. Statim Tarquinius a Tullia incitatus reg- num patris repetere coepit. Deinde Servius dum ad senatum contendit, iussu * Tarquini per gradus deiectus et domum rediens inter- 2ofectus est. Tullia carro vecta in forum properavit et coniugi * e senatu evocato * prima regi * salutem dixit; cuius iussu, ubi domum rediit et patris corpus vidit, eum qui equos agebat * cunctantem super ipsum corpus carrum agere iussit. Unde vicus ille sceleratus dictus 25 est. Tullius regnavit annos quadraginta quattuor. TARQUINIUS SUPERBUS: LUCRETIA 31 Habebit, Accipiet: tempus futurum. Flumine: in flumine, vcl respondet quaestioni Quo Instruments ? Filios pari animo: respondet quaestioni Quales filios? Dolo: respondet quaestioni Qua de causa ? Iussu : item. Coniugl seqq. : coniuncta cum verbo dixit. Cf. Dixit mihi. Agebat: tempus imperfectum. Scribe in sententils tempora primitlva horum verborum: cog- novimus, aedificatum esse, habuisse, accipiet, agebat, fecit, de- bere, iunxit, perierunt, properavit. Decllna in sententils haec adiectlva (nom. ace. gen.): mlrae, callidus, vivo, puras, ferocem, mltem, pari, praecipitia, prima, sceleratus. XIII TARQUINIUS SUPERBUS: LUCRETIA "Hinc illae lacrimae" Tarquinius Superbus regnum per scelus occupavit. Tamen bellicosus fuit; urbem Gabios in potestatem redegit per Sextum filium. Is indigne tulit earn urbem a patre expugnarl non posse, itaque ad Gablnos se contulit, patris crudelitatem in se querens. Amice a 5 Gabinis exceptus paulatim eorum gratiam consequitur, ad postremum dux belli deligitur. Turn e suls unum ad patrem mittit quaesitum:* "Quid me facere vis?" Pater niintio nihil respondit, sed velut cogitans in agrum transiit ibique vagans altissima riorum capita deiecit. 10 Nuntius rediit Gabi5s, Sexto narravit ilia quae ac- ciderunt. Sextus intellexit voluntatem patris, prln- cipes civitatis interfecit patrlque urbem sine ullo cer- tamine tradidit. Postea rex Ardeam urbem obsedit. Ibi Tarquinius is Collatinus, sororis regis fllius, forte morabatur * apud 32 FIRST LATIN READER Sextum Tarquinium, necessarium suum. Incidit de uxoribus colloquium cum iuvenibus regiis; suam iinus quisque laudat; placuit experlrl. Regias mulieres in 2oconvivio deprehendunt ; Lucretiam, Collatlnl uxorem, inter famulas laborantem inveniunt. Ea ergo ceteris praestare iudicatur. Post paucos dies Sextus Collatiam rediit et Lucretiae vim attulit. Ilia postrldie patrem et coniugem vocat, rem exponit, se occidit. Concla- 25mant vir paterque et in exitium regum coniurant. Tarquinio Romam redeunti clausae sunt urbis portae et exsilium indictum. Quaesltum : supinum ; quaerendl gratia, vel quod eum quaerere voluit. Morabatur: tempus imperfectum. 1. A quo urbs non expugnatur ? 2. Quis urbem non expugnat ? 3. A quibus exceptus est Tarquinius? 4. Qui Tarquinium ex- ceperunt? 5. Cui non respondet pater? 6. Quis responsum a patre non accepit? 7. Cui narravit nuntius ea quae vldit? 8. Quis a nuntio haec audivit? 9. Cui tradidit Tarquinius ur- bem? 10. Quern dlcis urbem accepisse? 11-20. In secunda parte fabulae delige sententias quae vocabula his quaestionibus re- spondentia contineant: Quando? Ubi? Qui? Quorum? Cui? Quid? Quibus? Quales? Quot? Quis? XIV LIBRI SIBYLLlNl: ICNIUS BRtlTUS "Periculum in mora" In antiquis scriptis memoriae haec sunt prodita. Vetus mulier hospes atque ignota ad Tarquinium quon- dam Superbum regem adiit, novem libros ferens, quos esse dicebat divinos; eos se velle vendere. Tar- LIBRI SIBYLLlNI: IUNIUS BRUTUS 33 quinius pretium quaeslvit; mulier nimium atque maxi-r, mum poposcit. Rex, putans earn ob aetatem esse dementem, rlsit. Turn ilia ignem afT'ert et tres libros ex novem ineendit; et "Reliquosne sex eddem pretio * emere vis?" regem rogavit. Sed Tarquinius id rlsit magis, dlxitque mulierem iam sine dubio mente cap- 10 tarn esse. Mulier ibi statim tres alios libros exussit; atque id ipsum iterum placide rogat, "Vlsne tres re- liquos eodem pretio * emere ? " Tarquinio os iam severum atque intentior animus fit; earn fidem non neglegendam intellegit; libr5s tresis reliquos emit eodem pretio quod erat petitum pro omnibus. Sed earn mulierem a Tarquinio post dis- cessum nusquam visam esse constat. Libri tres in templo conditi Sibyllinique appellatl sunt. Ad eos Quindecimvirl adeunt, cum dil publice consulendl sunt. 20 Iunius Brutus filius erat sororis Tarquini Superbi. Profectus est Delphos cum Tarquini filils, ApollinI munera daturus. Postquam peracta sunt mandata patris, iuvenes Apollinem consulunt: "Quis ex nobis Romae regnaturus est?" Responsum est: "Is R5mae25 summam potestatem habebit, qui primus matri 6s- culum dabit." Tunc Brutus, simulans se casu * ce- cidisse, terrae osculum dedit, scilicet quod ea com- munis mater omnium hominum est. Eodem pretio (abl.) emere: eandem pecuniam dare. Casu (abl.): forte. 1. Qualia scripta hanc fabulam continent? 2. Qualem mu- lierem vidit Tarquinius? 3. Cum quot libris venit ? 4. Quales, ut ilia dixit, erant libri? 5. Cum quail muliere putavit rex s6 loqui? 6. Quantum pretium pro reliquis sex postulavit ilia? 34 FIRST LATIN READER 7. Quot aliis deinde ignem attulit ? 8. Quo modo iterum regem rogavit? 9. Quail ore et animo nunc fuit rex ? 10. Quod nomen libris dederunt? 11-20. Scribe in sententils positivum et com- paratlvum et superlativum horum adiectlvorum vel adver- biorum: antiquls, vetus, maximum, magis, placide, severum, intentior, iuvenes, summam, primus. XV REGES NON RESTITUUNTUR " Pares cum paribus facillime congregantur" Ubi reges expulsi sunt Roman! duos creaverunt con- sults, Iunium Brutum et Tarquinium Collatinum Lucretiae virum. At libertas modo parta per dolum et proditionem paene amissa est. Erant Romae 5 iuvenes aliquot, socii flliorum Tarquiniorum. Hi cum legatis, qu5s rex Romam misit, quod bona sua repetere voluit, de restituendis regibus colloquuntur, ipsos Bruti consulis filios in societatem consill sumunt. Sermonem eorum ex servis unus excepit; rem ad loconsules detulit. Datae ad Tarquinium litterae mani- festum facinus fecerunt. Proditores in vincula con- iecti sunt, deinde damnati. Steterunt vinctl iuvenes nobilissiml; sed a ceteris liberi consulis omnium in se oculos averterunt. Consules in sedem proeessere issuam, missique el quibus hoc officium est nudatos caedunt. Supplici spectator erat Brutus, qui tunc patrem exuit, consulem egit.* Tarquinius deinde per bellum apertum regnum re- cipere conatus est. Equitibus praefuit Aruns, TarquinI 2ofilius; rex ipse cum legionibus secutus est. Obviam 36 FIRST LATIN READER hostl consules eunt; Brutus cum equitatu processit. Aruns, ubi procul Brutum cognovit, "Ule est vir," inquit, "qui nos ex patria expulit." Turn concitat equum atque ipsum consulem adoritur. Brutus avide 25 se certamini offert. Infest! concurrerunt, ambo mo- rientes ceciderunt; reiectus tamen est exercitus Tar- quinl. Alter consul Romam triumphans rediit, Briitl funus fecit. Bruti mortem mulieres, ut parentis, totum annum doluerunt. Patrem exuit, et c.: i. e., Non iam ut pater egit, sed ut consul. Scribe in sententiis tempora prlmitlva: expulsl sunt, collo- quuntur, detulit, coniecti sunt, steterunt, caedunt, exuit, conatus est, adoritur, offert. Declina in sententiis (nom. ace. gen. dat.): (sing.) consules, socii, servls, vincula, legionibus; (plu.) ser- monem, ofiicium, spectator, funus, parentis. XVI DUO FORTES ROMANl "Per aspera ad astra" Porsena, rex Etruscdrum, Tarquinios in regnum re- stituere voluit, itaque cum Infesto exercitu Romam venit. Statim Ianiculum cepit. Numquam alias tan- tus terror Romanls incidit; adeo potens res turn sClusIna fuit magnumque Porsenae nomen. Ex agris in urbem deveniunt, urbi ipsi praesidia ponunt. Alia urbis pars propter muros, alia propter Tiberim tuta visa est. Pons Sublicius iter paene hostibus dedit, sed id prohibuit Qnua vir Horatius Codes, qui illud ndmen lohabuit proptereS cjuod in alio proelio oculum amisit. DUO FORTES ROMANI 37 Is extremam pontis partem occupavit, aciem hosti- um solus sustinuit, confidens pontem a tergo concidi posse. Ipsa audacia perturbavit hostes; ubi pons conclsus est Horatius armatus in Tiberim desiluit et Horatius Pontem Defendit quamquam multa inciderunt tela incolumis ad suosis rediit. Grata erga tantam virtutem ci vitas fuit; el tantum agri piiblice datum est, quanti inter ortum et occasum solis circuitum peregit. Imago quoque el in Comitio posita est. Turn quoque Mucius, vir Romanae virtiitis, senatum 20 adiit et dixit: "Permittite mihi ad hostes transire, regis 38 FIRST LATIN READER enim caedem polliceor vobis." Potestas data est, in castra Porsenae venit, ibi in conf ertissima multitudine prope principes constitit. Stipendium tunc forte mlli- 25tibus dabatur,* et tribunus cum rege idem fere orna- mentum gerens sedebat.* Mucius nesciit ilium non esse regem, ilium pro rege occidit. Comprehensus et ad regem perductus dextradi igni iniecit, velut manum ulciscens, quod in caede eitavit. 3oAttonitus propter rem miram rex iuvenem remover! ab aris iussit. Turn Mucius, quasi pro beneficio pen- dens, ait trecentos contra eum sul similes coniiirasse. Qua re ille perterritus obsides accepit, bellum deposuit. Mucio agrl trans Tiberim dati, ab eo Mucia appellati 35 sunt. Effigies quoque el honoris gratia constittita est. Dabatur, sedebat: tempus imperfectum. In prima parte fabulae, verte omnia verba temporis praeteriti in tempus praesens. Verte haec participia in clausulas (c/. Pensum VII): confldens, comprehensus, ulciscens, attonitus, pendens, perterritus. Scribe in sententiis tempora primitiva: permittite, polliceor, constitit, ulciscens. if XVII CORIOLANUS "Omnia vincit amor" Gaius Marcius, vir a gente nobili, Coriolanus, quod Coriolos, urbem Volscorum, cepit, dictus est. Mor- tuus est pater, mater eum Instituit. Ubi prima stl- pendia facere coepit adulescens, e proeliis quibus 5interfuit numquam rediit nisi corona * aut alio mllitari CORIOLANUS 39 praemio * donatus. In omni vitae ratione nihil aliud sibi voluit nisi matri placere; cumque ilia audivit filium laudarl aut corona * donari vidit, turn demum beatum ipse se putavit. Postea consul factus vectum e Sicilia frumentum 10 magno pretio * dandum populo curavit, quod plebem agros, non pugnas colere voluit. Qua de causa dam- natus ad Volscos turn Romanis Infestos confugit. Magno ubique pretio virtus habetur. Itaque quo late- bras quaesltum * venit, ibi mox summum adeptus est 15 imperium. Imperator a Volscls factus castra ad quar- tum ab urbe lapidem ponit, agrum Romanum popu- latur. MissJ de pace ad Marcium legati fer5x responsum rettulerunt. Iterum deinde iidem missi non recipiun-20 tur in castra. Sacerdotes quoque missi rem facere non potuerunt. Attonitus est senatus; perterritus populus; viri pariter ac mulieres exitium imminens doluerunt. Turn Veturia, CoriolanI mater, et Volumnia uxor, duos parvos filios secum trahens, castra Volsc5rum25 petierunt. Ubi matrem conspexit Coriolanus: "Vl- cisti," inquit, " iram meam, patria; huic tuam in me iniuriam condono." Complexus inde suos castra mo- vit et exercitum ex agro Romano deduxit. Coriolanus postea a Volscls ut proditor occlsus esse fertur; alii 30 usque ad senectiitem vixisse eundem tradunt. Corona, praemio donatus: datur illl corona, praemium. Magno pretio: magnum pretium a populo postulavit. Quaesl- tum: hoc est supinum: quod quaerere voluit. 1. Quid fecit Marcius? 2. A quo Institutus est? 3. Quae illl post proelia semper data sunt? 4. Quern praecipue delectare 40 FIRST LATIN READER voluit? 5. Quis putavit Marcium beatum esse? 6. Quis ac- cepit frumentum? 7. Ubi fuit frumentum antea? 8. Quae plebi colenda erant? 9. Qui turn Romano 3 non amaverunt? 10. Quanti habetur virtus? 11. Quae a Marcio quaesita sunt? 12. Quo a Volscis donatus est? 13. Quam longe ab urbe castra posuit? 14. Cum quail responso remiss! sunt legatl? 15. A quibus reiecti sunt? 16. Quos postremo mlserunt Roman!? 17. Quibuscum ierunt? 18. Huic: de quo usurpatur hoc voca- bulum ? 19. Cuius castra deinde movit ? 20. Quam diu. postea vixit? XVIII CINCINNATI^ "Pro bono publico" AequI consulem Minucium atque exercitum eius cinctos tenuerunt. Id ubi Romam nuntiatum est, magnus timor, magnus metus fuit, populus enim pu- tavit urbem ipsam, non castra hostes obsidere. Quod 5 autem in altero consule parum esse praesidi visum est, magistrum * popull die! placuit, nam rem affllctam restitul voluerunt. Quinctius Cincinnatus omnium consensu magister popull est dictus. Ille, spes sola imperl Roman!, trans Tiberim tunc coluit agrum. Ad 10 quern miss! legati nudum * eum in agro * reppererunt. Salus data redditaque est, deinde Quinctius vestem celeriter c tecto proferre uxorem Raciliam iussit, se- natus enim mandata togatus audire voluit. Mox veste indutus processit Quinctius, magistrum 15 popull eum legatl aggrediuntur laeti; magnum esse in exercitu terrorem exponunt. Quinctius igitur Romam venit et domum deductus est. Postero die ab urbe M. 1T1UIS CAMILLUS 41 profectus Minucium obsidione liberavit, victos hostes sub iugum misit. Urbem triumphans ingressus est. DuctI sunt ante currum hostiuni duces; militaria signa2o praelata sunt; secutus est exercitus praedam com- portans; epulae instructae sunt ante omnium domos. Atque haec magna celeritate gessit Qulnctius, sexto decimo enim die officio iam functus est, quamquam munus in sex menses accepit. Turn ad boves redit et25 agrum iterum colit. Magister populi: saepius appellator Dictator. Nudus: i. e., non togatus. In agro Cincinnatus arabat. Declina in sententiis (omnibus casibus) : (sing.) magnus metus, urbem ipsam, altero consule, rem affllctam, spes sola: (plu.) legatl laeti, postero die, victos hostes, militaria signa, sex menses. XIX M. FURIUS CAMILLUS "Suum cuique" . Dum M. Fiirius Camillus urbem Falerios obsidet, ludl magister plurimos et nobilissimos inde pueros in castra R5manorum perduxit, et Camillo tradidit, qua re certum fuit Faliscos deposituros bellum sese- que Romanis dedituros esse. Sed Camillus dolums prdditoris despiciens, "Non ad similem tui," inquit, " venistl ; sunt et belli, sicut pacis, iura ; arma habemus non contra earn aetatem, cui etiam in captis urbibus parcitur, sed contra armatos, qui nee laesi nee laces- siti a nobis castra Romana ad Veios oppugnaverunt." 10 Nudarl deinde magistrum iussit elque manus post ter- 42 FIRST LATIN READER gum vinciri. Sic in urbem reducendum pueris tradidit, quasdam res * iis dedit, quibus proditorem egerunt in urbem ferientes. Statim Falisci, beneficio magis quam 15 armis victi, portas Romanls aperuerunt. Veientes etiam illo tempore bellum renovarunt. Quorum magnas copias fuisse indicat longa obsidio. Pecunia Romana Tunc primum a militibus hiematum est sub pellibus, turn primum stlpendium ex aerario militibus datum est 2oadactique sunt milites iureiurando, nisi post urbem captam se non esse discessuros. Postea Camillus est accusatus; dlxerunt eum albis equis triumphasse et praedam non aeque dlvlsisse. Die dicta ab Lucio Apuleio tribuno plebis damnatus Ardeam 25 concessit. Urbe egrediens deos imploravisse dicitur; "Si integro * mihi haec iniuria facta est, primo quoque tempore desiderium mei civitati ingratae facite." Quasdam res: i. e., virgas pueris dedit. Integro: i. e., si nihil mali feci. Rescribe sententias, haec verba in vScem passivam vertens: obsidet, perduxit, deposituros esse, habemus, iussit, tradidit, dedit, egerunt, aperuerunt, renovarunt. ROMA SERVATUR 43 XX ROMA SERVATUR "Sunt lacrimae rerum" Neque multo post Galli Senones Clusium, Etruriae oppidum, obsederunt. Cluslnl ab Romanis auxilium petierunt. Missi sunt Roma tres legati, ex quibus autem unus contra ius gentium in aciem processit et ducem Senonum interfecit. Qua re commoti Senones 5 in deditionem legatos petierunt. Quod hoc non im- petraverunt, aggress! sunt Romam et exercitum Ro- manum apud Alliam flumen ceclderunt. Victores non multo ante solis occasum ad urbem Romam perveniunt. Postquam hostes adesse nun- 10 tiatum est reliqul iuvenes RomanI in arcem fugerunt; seniores vero domos redierunt et adventum Senonum exspectaverunt. Qui eorum magistratus gesserant,* ornati honorum insignibus in portis aedium sederunt, adventu hostium in sua dignitate morituri. Interim 15 Galli, domos patentes ingressl, vident senes, viros veste et voltus nobilitate dils simillimos. Ad hos Galli velutl ad simulacra conversl steterunt, sed unus ex his senibus dlcitur Galium se audacter attingentem * percussisse. Iratus Gallus eum occidit; ab e5 initium2o caedis ortum est. Ceteri omnes in sedibus suls truci- dati sunt. Galli deinde impetum facere in arcem statuunt. Xocte occulti, trahentes alii alios, in summum saxum evaserunt, neque canes quidem excitati sunt. Aves * 25 44 FIRST LATIN READER quasdam non fefellere, quibus in summa inopia Ro- man! pepercerant,* quia erant lunoni sacrae. Quae res Romanls salut! fuit. Gesserant, pepercerant: tempus est plusquamperfectum. At- tingentem: barbam permulsit. Aves: anseres. 1. Ubi fuit Clusium? 2. Quibus Roman! auxilium dederunt? 3. Unde missi sunt legati ? 4. Cuius culpa dux interfectus est ? 5. Quid commovit Senones? 6. Quo deinde ierunt ? 7. Quando Romam venerunt? 8. Quid fuit nuntius? 9. Quid dicis iu- venes fecisse? 10. Quid dicis senes fecisse? 11. Qui insignia gesserunt? 12. Quos exspectaverunt ? 13. Quid exspectave- runt? 14. Quales barbaris videbantur seniores? 15. Quid fecit quldam Gallus? 16. Quid deinde fecit senex? 17. Quot ce- clderunt Galli? 18. Quid deinde oppugnatum est? 19. A quibus animalibus audit! sunt? 20. A quibus non audit! sunt? XXI GALLI SUPERANTUR "Vae victis" Manlius, vir bello egregius, strepitu excitatus ceteros ad arma vocat et dum ceterl dubitant arma rapit et Galium, qui iam in summo constitit, scuto percussum deicit. Is cadens proximos sternit, et hoc modo 5 omnes Galli ascendentes facile deiciuntur. Tunc consensu omnium placuit ab exsilio Camillum revocare. Miss! sunt igitur ad eum legati ipseque magis- ter popull absens dictus est. Interim fames utrumque exercitum urget; sed quod Roman! noluerunt Gallos loputare se ea necessitate ad deditionem cogi, multis locis de Capitolio cibus iactatur in hostium stationes. 46 , FIRST LATIN READER Ad postremum Galll quoque obsidione fatigatl pretio aurl adducti obsidionem relinquere pollicentur. Non aequa autem pondera sunt allata, et Gallorum dux i5gladium per contumeliam addit.* Statim Camillus magister popull intercedit, colligit enim RdmanI exer- citus reliquias, adimi aurum de medio iubet nuntiatque Gallis, "Vos ad proelium expedite!" Instruit deinde aciem et Gallos obruit. Ne nuntius quidem cala- 2omitatis relictus est. Magister popull, quod patriam ex hostibus recepit, triumphans urbem ingreditur et a militibus parens patriae conditorque alter urbis appellatur. Sed ut oppidum civibus, ita elves oppido reddidit. Iubent 25 enim tribiini plebem rulnas relinquere et in urbem para- tam Veios omnia sua transportare. Sed omen senatus accipit, quod centurio quldam dixit: " Statue signum, hie manebimus * op time," nee Romam deseruerunt. Gladium p6r contumeliam addit: dixit quoque, "Vae victis!" Manebimus: tempus futurum. 1. Quid excitavit Manlium? 2. A quail viro. vocati sunt ceteri ad arma? 3. A quibus dubitatur? 4. Quid rapuit Man- lius? 5. Qualis fuit deiectus Gallorum? 6. Ubi fuit Camillus? 7. Quot exercitus fame urgentur? 8. Quid autem facere nolue- runt Romani? 9. Cuius copiam reiecerunt ? 10. Quid postremo faciunt Galll? 11. Quid accipere pollicentur? 12. Quantus fuit iam exercitus Romanus? 13. Quid imperavit Camillus? 14. Quot reliquerunt Romani? 15. Quid reddidit Camillus Romanls? 16. Quod nomen dederunt illl mllites? 17. Unde iubent tribunl plebem Ire? IS. Quo iubent eos Ire? 19. A quo datum est omen senatui? 20. Num deserta est Roma? T. MANLIUS TORQUATUS 47 XXII T. MANLIUS TORQUATUS "Fortiter, fideliter, feliciter" T. Manlius ob ingeni et linguae impedimenta a patre rus dimissus est. Audlvit postea patri diem Agmen Romanum dictam esse a Pomponio, tribiin5 plebis, itaque cepit consilium agrestis animi, sed pietate laudabile. Gladio cinctus prima luce in urbem atque a porta confestims ad Pomponium pergit; immissus gladium stringit et Pomponio imminens a Te interficiam,*" inquit, "nisi 48 FIRST LATIN READER ab incepta accusatione desistes.*" Perterritus tri- biinus, qui vldit ferrum ante oculos micans, accusati- 10 onem dlmlsit. Ea res adulescentl eo maiori fuit honor! , quod animum eius severitas paterna a pietate non avertit, itaque e5dem anno tribunus militum factus est. Postea Galli ad tertium lapidem trans Anienem flu- vium castra posuerunt, exercitus Romanus ab urbe pro- lsfectus in citeriore ripa fluminis constitit. Pons in medio fuit; tunc Gallus eximia corporis magnitudine in vacuum pontem processit et quam maxima voce potuit : "Tu quern nunc," inquit, "Roma fortissimum habet, procede ad pugnam." Diu inter principes iuvenum 2oRomanorum silentium fuit. Turn T. Manlius ex sta- tione ad imperatorem pergit: "Si tu permittis, volo ego ill! ostendere me ex ea familia ortum esse, quae Gallorum agmen ex rupe Tarpeia deiecit." Cui im- perator "Perge," inquit, "et nomen Romanum claris- 25 simum praesta." Armant deinde iuvenem amici. Exspectat eum Gallus laetus. Ubi constiterunt inter duas acies, Gallus gladium cum magno sonitu in arma Manll deicit. Manlius vero hostem occidit. Iacenti orna- 30 mentum * detrahit, quod collo circumdedit suo. Man- lius inde TorquatI cognomen accepit. Interficiam, desistes: tempus futurum. Ornamentum: hoc appellatur torquis. Declina in sententiis: (sing.) agrestis animi, prima luce, ferrum micans, ea res, eodem anno: (plu.) exercitus Romanus, vacuum pontem, maxima voce, nomen Romanum, duas acies. DE SEVERITATE ROMANA 49 XXIII DE SEVERITATE ROMANA "Non omnis moriar" Idem Manlius, postea consul factus bell5 Latino, disciplinam mllitarem restituere voluit, itaque prd- nuntiavit: "Null! licet extra ordinem cum hostibus pugnare." T. Manlius, consulis filius, propius forte ad stationem hostium accesserat, et is qui Latino equitatul 5 praeerat, ubi consulis filium agnovit: "Ylsne," inquit, "congredl mecum et singularis certaminis eventu cer- nere maxime equitem Latinum Romano praestare?" Iuvenis igitur oblltus imperl paternl in certamen ruit, Latinum ex equo deiectum occldit, spolia legit, in castra 10 ad patrem venit. Filium conspicatus consul sine mora mllites tuba convocat. Qui postquam frequentes con- venere: "Quandoquidem," inquit, "tu, fill, contra im- perium consulis pugnastl, oportet te disciplinam, quam solvistl, poena tua restituere. Triste exemplum, sed in is posterum idoneum iuvenibus eris." Deinde filium suum statim caedl iussit. Operae pretium erit aliud severitatis discipllnae Romanae exemplum proferre. Cn. Plso fuit vir a multls vitiis liber, sed praeceps et maxime severus. 20 Is Iratus ad mortem duel iusserat mllitem, putans eum interfecisse socium. IllI rogantl tempus aliquod ad quaerendum non dedit. Damnatus miles extra cas- trorum vallum ductus est et iam cervicem offerebat, cum subito conspexerunt ilium socium, qui occ!sus25 50 FIRST LATIN READER dicebatur. Tunc centuri5 supplicio praepositus condi gladium iubet. Ambo socil alter alterum oomplexl in- genti concursu et magno gaudio exercitus deducuntur ad Pisonem. Ille furens utrumque ad mortem duel 30 iubet, addit etiam centurionem, qui damnatum reduxe- rat, haec fatus : " Te morte poenas dare iubeo, quia iam damnatus es; te, quia causa damnationis socio fuisti; te, quia iussus occldere militem imperatori n5n paruisti." In altera parte fabulae, verte omnia verba indicativa in tem- pus praesens, nisi iam in eo tempore sunt. Verte haec participia in clausulas (vid. Pensa VII, XVI): factus, volens, oblitus, putans, rogantl, damnatus. Scribe in sententiis tempora primi- tiva: agnovit, conspicatus, fatus, paruisti. XXIV P. VALERIUS LAEVlNUS ET PYRRHUS "Inest dementia forti'* Tarentini Romanorum legatis iniuriam fecerant, illis igitur bellum indictum est. Hi a Pyrrho, Epiri rege, contra Romanos auxilium poposcerunt, qui ex genere Achillis ortum trahebat. Is paulo post in sitaliam venit tumque primum Roman! cum hoste qui trans mare venerat dimicaverunt. Missus est contra eum consul P. Valerius Laevlnus. Hie exploratores Pyrrhl cepit, iussit eos per castra duel, ostendit illis omnem exercitum, dlmisit dlcens : " Renuntiate Pyrrho 10 quaecumque a Romanis aguntur." Commissa est mox pugna, et ubi iam Pyrrhl exercitus pedem referebat, rex feras * in Romanorum aciem agl iussit; tumque P. VALERIUS LAEVINUS ET PYRRHUS 51 miitata est proell fortuna. Romanos ingentium cor- porum moles armatorumque in els stantium species perterruit. Equi etiam, conspectu perturbatl, equites 15 vel ab se deiciebant vel secum in fugam rapiebant. Nox proelio finem dedit. Pyrrhus captivos Romanos summo honore habuit; occlsos sepelivit. Quos ubi adverso volnere et ferocl voltu etiam mortu5s iacentes vidit, tulisse ad caelum 20 manus dlcitur cum hac voce: "Totius orbis dominus esse potero, si tales mihi milites contingent. ,, Amlcis laetis: "Quid est mihi cum tall victoria," inquit, "ubi exercitus robur ilmitto ? Si iterum eodem modo vicero, sine ullo mllite in Eplrum revertar." Deinde ad urbem 25 Romam magnls itineribus contendit; omnia ferro ignique vastavit; ad vicesimum ab urbe lapidem castra posuit. Pyrrho obviam venit Laevlnus cum novo exercitii. Quern ubi vidit rex ait sibi eandem contra Romanos esse fortunam quam Hercull contra feram,* 30 cui tot capita rursum nascebantur, quot ab eo caesa erant. Deinde in Campaniam se recepit; missos a senatu de redimendls captlvis legatos cum hon5re ex- cepit. Captivos sine pretio reddidit, et Roman!, qui virtutem eius iam cognoverant, cognoverunt etiam 35 humanitatem. Feras: i. e., elephantos. Feram: i. e., hydram, serpentem quae in aqua habitabat. In his sententiis (in prima parte fabulae) verte vocem activam in passivam, et vice versa: 1 (Tarentlni), 2 (Hi), 4 (Missus), 7 (Romanos), 8 (Equi), 9 (Nox). Has sententias (in altera parte fabulae) rescribe "post dico": 1 (Pyrrhus), 4 (Si), 5 (Deinde), 6 (Pyrrho), 8 (Deinde). 52 FIRST LATIN READER XXV ROMANl PACEM RECCSANT "In vino Veritas" Erat Pyrrhus miti ac indulgent! animo. Tarentinl intellexerunt se pro socio dominum accepisse, qua re sortem suam dolebant idque quidem liberius ubi vino indulserant. Rumor ad Pyrrhum delatus est. Sed ubi 5 rex quaeslvit: "Num ea, quae pervenerunt ad aures meas, dixistis?" "Et haec dlximus," inquiunt, "rex, et multo plura et graviora dicturl fuimus, sed vlnum defecit." Pyrrhus, qui malebat vim quam hominum earn culpam videri, ridens eos dimlsit. 10 Pyrrhus igitur, volens pacem et foedus cum R5manis post vict5riam facere, Romam misit legatum Cineam, iussit eum pacem aequls condicionibus proponere. Erat is regl familiaris multumque apud eum gratia valebat. Clneas tamen regis cupiditatem non lauda- 15 bat; nam Pyrrhus quondam dixit se velle Italiam im- perio suo subicere, sed Clneas: "Ubi Roman! superati sunt," inquit, "quid agere in animo habes, rex?" "Italiae vicina est Sicilia," inquit Pyrrhus, "nee dif- ficile erit earn armis occupare." Tunc Clneas, "Quid 20 deinde acturus es ? " Rex, qui nondum Cineae mentem perspexerat: "In Africam," inquit, "traicere mihi in animo est." Cui ille: "Quid deinde, rex?" "Turn denique, mi Clneas," inquit Pyrrhus, "nos quiet! da- bimus dulcique otio fruemur." Turn Clneas: "At quid 25impedit, quominus isto otio iam nunc fruaris * ?" C. FABRICIUS ET PYRRHUS 53 Intrdductus Cineas in senatum regis virtutem ami- cumque in Romanos animum verbis laudiibat, et sen- tentia senatus ad pacem et foedus faciendum vergere videbatur. Sed Appius Claudius, ob senectutem abesse a curia nuper solitus, confestim in senatum deferri se3o iussit. Ibi gravissima oratione contra pacem suasit, itaque responsum Pyrrho a senatu est: "Donee Italia excesseris, pacem cum Romanls habere non poteris." Praeterea Romani captlvis omnibus, quos Pyrrhus reddiderat, dedecori haberi iusserunt, armati enim35 captl erant. Ita legatus ad regem revertit; a quo ubi Pyrrhus quaesivit, "Qualem Romam comperisti ? " Cineas respondit, urbem sibi templum, senatum vero concilium regum esse visum. Fruaris: subiimctivum praesens post quominus: Quid est propter quod otio non nunc frueris? Scribe in sententiis tempora primitlva horum verborum: malebat, proponere, perspexerat, fruemur, impedit, suasit, ex- cesseris, comperisti. Verte haec partiefpia in clausulas: ridens, volens, introductus, solitus. Verte has clausulas in participia: intellexerunt qua re, ubi quaesivit, qui malebat, qui perspexerat, dabimus -que, legatus revertit. XXVI C. FABRICIUS ET PYRRHUS "Semper Idem" Ex legatis, qui ad Pyrrhum de captlvis redimendis venerant, fuit C. Fabricius. Cuius postquam audivit Pyrrhus magnum esse apud R5manos nomen, ut viri 54 FIRST LATIN READER boni et bello egregil, sed parum pecuniae habentis, eum sprae ceteris cum honore ac liberaliter habuit, elque munera atque aurum obtulit; quae omnia repudiavit Fabricius. Eius admlratus virtutem Pyrrhus ilium secreto in- vitavit, nam voluit eum patriam deserere secumque lovelle vlvere, quartamque etiam regni sui partem obtu- lit. Cui Fabricius ita re- spondit : " Si me virum bonum iudicas, cur me vis corrum- 15 pere ? Sin vero malum, cur mihi Instas?" Postea un5 anno, ubi omnis spes pacis inter Pyrrhum et Romanos conciliandae depo- .~ i • • _ i Navis Romana 20 sita est, labncius consul f actus contra eum missus est. Vlcina castra ipse et rex habuerunt, et servus * quidam regis nocte ad Fa- bricium vSnit elque pollicitus est ob praemium ac- ceptum Pyrrhum veneno necare. Hunc Fabricius 25vinctum reduci iussit ad dominum, et Pyrrho did servum hoc contra caput eius proposuisse. Turn rex admlratus eum dlxisse fertur: "Ille est Fabricius, qui difficilius ab integritate quam sol a cursu potest avertl." Pyrrhus ubi contra Romanos parum perfecturum se 30 intellexit, Siciliam imperl sui facere statuit. Inde re- versus praeter Locros classe vehebatur, et opes templl Proserpinae integros ad earn diem spoliavit; atque ita ubi pecuniam in naves imposuit ipse terra est profectus. Quid ergo evenit? Classis postero die maxima tern- MANIUS CURIUS 55 pestate fracta est omnesque naves, quae sacram35 pecuniam habebant, in litora Locrorum eiectae sunt. Qua tanta calamitate doctus tandem deos esse, super- bissimus rex pecuniam omnem collectam in templum Proserpinae referri iussit. Nee tamen ill! umquam boni quicquam evenit, pulsusque Italia miseram mortem 40 obiit. Servus quidam: in hac fabula, est medicus. Scribe primam partem fabulae in tempore praesentl; scribe eandem partem in tempore futuro. Vcrte in clausulas haec participial admlratus, factus, vinctum, reversus, doctus, collec- tam, pulsus. Scribe in sententiis tempora primitlva: doctus, pulsus, reversus. XXVII MANIUS CURIUS "Tti regere imperio populos, Romane, memento" Manius Curius contra Samnites profectus eos in- gentibus proeliis vicit. In quo bello permultum agri hominumque maximam vim cepit, sed ipse inde dives fieri noluit. 111! ad focum sedentl magnum auri pondus Samnites attulerunt, ab eo autem repudiatl sunt, 5 dlxitque non aurum habere sibi clarum videri, sed aurum habentibus imperare. Quo responso Curius Samnltibus ostendit, se neque acie vincI neque pecunia corrumpl posse. Postea consul creatus contra Pyrrhum missus est; 10 in Capitolio delectus habebatur et iuniores defessi bello nomina non dabant. Coniecit igitur in unum 56 FIRST LATIN READER locum omnium clvium ndmina, prlmum nSmen ex- tractum vocari iussit. Ubi adulescens non respondit, 15 bona eius hastae subiecit. Deinde is questus de iniiiria consulis tribunos plebis appellavit; Curius autem ipsum quoque vendidit, nam "Nihil," inquit, "opus est rei- publicae eo cive qui nescit parere." Neque tribuni plebis adulescentl auxilio fuerunt; posteaque res in 20 consuetudinem abiit, et qui post delectum rite actum mllitiam recusavit, in servitutem venditus est. Hoc terrore ceterl adacti nomina maturissime dederunt. His copiis Curius Pyrrhi exercitum vicit deque eo rege triumphavit. Insignem triumphum fecerunt quat- 25 tuor ferae * cum turribus suis, turn primum Romae yisae. Victus rex praesidium Tarenti reliquit et in Eplrum revertit. Postea subita mors regis Romanos metu liberavit. Pyrrhus enim, dum Argos oppugnat, urbem iam in- 30gressus a iuvene quodam Arglvo hasta leviter vol- neratus est. Mater adulescentis cum alils mulieribus e tecto domus proelium spectabat; quae ubi vidit Pyr- rhum in auctorem volneris sul magno impetu ferri, periculo fill sul commota continuo tecti partem * rapuit 35 et utraque manii sublatam in caput regis deiecit. Quattuor ferae: elephantl. Tecti partem: tegulam. Declina in sententiis: (sing.) ingentibus proeliis, quo bello, maximam vim, ill! sedentl, delectus habitus: (plu.) tinum locum, hoc terrore, insignem triumphum, iuvene quodam, volneris sul. rEgulus contra poenOs bt bebpentem 57 XXVIII REGULUS CONTRA POENOS ET SERPENTEM "Cum grano salis" M. Regulus Poenos magna ruin a oppressit, et Hanno Carthaginiensis ad eum venit, quasi de pace acturus. Re vera autem moram interponere voluit, nam novas copias ex Africa exspectabat. Is ubi ad consulem ac- cessit, editus est mllitum clamor audltaque vox: "Idem 5 huic faciendum est, quod paucls ante annis Cornelio consull a Poenis factum est." Cornelius enim velut in colloquium per dolum evocatus a Poenis comprehensus erat et in vincula coniectus. lam Hanno timere in- cipiebat, sed periculum callido responso avertit: "Hocio vero/' inquit, " si feceritis, nihil5 eritis Afris meli6^es. ,, Consul silere iussit e5s qui par pari referri volebant, et aptum dignitatl R5manae responsum dedit: "Isto te metii, Hanno, fides Romana lIberat.' , De pace, quia neque Poenus bona fide agebat et consul victoriam 15 quam pacem malebat, non convenit. Regulus deinde in Africam primus Romanorum du- cum traiecit. Clypeam urbem et trecenta castella ex- pugnavit, neque cum hominibus solum, sed etiam cum monstris dlmicavit. Nam ubi ad flumen Bagradam2o castra habuit, serpens mlra magnitudine exercitum Romanorum vexabat; multos mllites ingentl ore com- prehends ; nonnullos foedo splritu exanimavit. Neque ea telorum ictu volnerarl potuit, quod durissima pellis omnia tela facile reppulit. Tandem, velut arx quaedam 25 58 FIRST LATIN READER munita, deiecta est. Sed ubi saxorum pondere op- pressa iacuit, cruore suo flumen corporeque foedo vlcina loca corrupit Romanosque castra inde removere coegit. Pellem ferae, centum et viginti pedes longam, Romam mlsit Regulus. 1. Quid a Regulo factum est? 2. Quid dicis Hannonem fe- cisse? 3. Quid visus est Hanno facere velle? 4. Quando editus est clamor militum ? 5 . Quid putas eos dixisse ? ( Verte ' ' quod ' ' in ".hoc enim.") 6. Quid Cornelio fecerant Poem? 7. Scribe unum verbum quod idem significat ac "timere incipiebat." 8. Quae verba dixit suis militibus consul? 9. Quid dixit Han- noni verum esse? 10. "Neque Poenus malebat." Scribe "post dico." 11. Quid deinde a Regulo factum est? 12. Quid dicis eum fecisse? 13. Quid factum est a serpente? 14-20. Narra hanc alteram partem fabulae in tempore praesenti. XXIX REGULUS APUD POENOS "Iiistum et tenacem propositi virum" Huic ob res bene gestas imperium in annum proxi- mum productum est. Quod ubi cognovit Regulus, scripsit senatui, custodem suum (in agello quern habe- bat) mortuum esse, et servum occasionem nactum cum 5multls bonis fugisse. Itaque petivit: "Mini succes- sorem in Africam mittite, propterea quod, si ager deseretur, neque uxor neque liberl cibum habebunt." Senatus ubi litteras accepit res quas Regulus amiserat publica pecunia rediml iussit, agellum colendum lo- io cavit, cibum coniugi ac liberis praebuit. Regulus deinde multis proeliis Cartliaginiensium opes fregit eosque 60 FIRST LATIN READER pacem petere coegit. Hanc autem Regulus noluit nisi durissimis condicionibus dare, itaque a Lacedaemonils ill! auxilium petierunt. 15 Lacedaemonil Xanthippum, virum belli perltissi- mum, Carthaginiensibus auxilio mlserunt, a quo Regu- lus victus est ultima calamitate; nam duo solum mllia hominum ex omni Romano exercitii evaserunt, et Regulus ipse captus et in carcerem coniectus est. Inde 20 Romam de commutatione captivorum missus est; pollicitus est autem illis; "Si non impetrabo, redibo ipse Carthaginem." R5mam venit; inductus in senatum mandata ex- posuit; sententiam dicere rectisavit; "Iureiurando hos- 25tium/ , inquit, "teneor, neque iure dlcam." Iussus tamen sententiam dicere, negavit esse utile, captivos Poen5s reddi, illos enim adulescentes esse et bonos duces, se iam confectum senectute. Cuius quod valuit auctoritas, captlvl retenti sunt, ipse, quamquam re- 3otinebatur a propinquis et amicis, Carthaginem rediit. Neque vero tunc eum fefellit, se ad durissimum hostem et ad severissima supplicia proficisci, sed iureiiirando se teneri putavit. Reversum Carthaginienses omni cru- ciatu necaverunt. Hie fuit Regull exitus, ipsa vita 35clarior et nobilior. "Scripsit senatui." Quae erant verba epistulae? "Senatus praebuit." Scribe in tempore praesenti; in futuro. "Regulus petierunt." Scribe "post dico." "Lacedae- monil missus est." Verte actlva verba in vocem passl- vam, et vice versa. "Iureiiirando dicam." Scribe in oratione obliqua. Scribe in oratione recta sententiam quae post "negavit" stat. FABIUS CUNCTATOR 61 XXX FABIUS CUNCTATOR "Festlnalente" Hannibal, Hamilcaris filius, novem annos natus, a patre ad aras adductus odium in Romanos aeternum iuravit. Quae res maxime videtur concitasse bellum Piinicum secundum. Nam post mortem Hamilcaris Hannibal causam belli qua"erens Saguntum, clvitatems Hispaniae, diripit. Quam ob rem Roma missl sunt Carthaginem legatl. Urbem reficere noluerunt Poem, itaque bellum els indictum est. Hannibal iuga Pyrenaei et Alpium superavit et in Italiam venit. Tres imperatores Romanos singulos 10 vicit. Contra hostem tarn saepe victorem missus Q. Fabius magister populi Hannibalis impetum mora f regit; nam pri5rum ducum calamitatibus doctus belli rationem miitavit. Discedere ab ancipiti proelio et Italiam solum tueri constituit, Cunctatorisque nomen is et laudem summi ducis meruit. Per loca alta agmen ducebat satis magno ab hoste intervallo, qua re neque eum amlsit neque cum e5 congressus est; castrls milites tenebantur. Dux neque deerat occasionl rei bene gerendae quae ab hostibus20 dabatur, neque ullam ipse hostibus dabat. Itaque ubi ex levibus proelils superior discessit, milites minus iam coepit paenitere aut virtutis suae aut fortunae. His artibus Hannibalem Fabius in agro Falerno locorum angustiis clausit, sed ille sine ullo exercitus25 62 FIRST LATIN READER detrimento se expedlvit. Nam aridas frondes in bourn cornibus vlnctas prima nocte_ incendi bovesque ad montes, quos RomanI occupaverant, agl iussit. Qui ubi incensls cornibus per montes, per silvas hue 3oilluc agebantur, RomanI spectaculo attonitl consti- terunt; ipse Fabius, insidias esse existimans, milites extra vallum egredl vetuit. Interea Hannibal ex an- gustils evasit. 1. Quem appellavit Hannibal patrem? 2. Ubi iuravit? 3. Quid fuit Saguntum? 4. Quo et unde missl sunt legatl? 5. Qui bellum indixerunt? 6. Quibus indictum est? 7. Unde venit Hannibal? 8. Quorum exercitus superavit? 9. Quo modo vicit Fabius? 10. Quae ilium docuerant? 11. Quid rc- linquere constituit? 12. Quid ab illo meritum est? 13. Quali- bus locls agmen diicebat? 14. Quid nonnumquam dabant el hostes? 15. Cuius non paenituit milites? 16. Quae erant an- gusta? 17. Quibus animalibus terruit Hannibal Fabium? 18. Quid temporis fuit ? 19. Quae membra boum incensa sunt ? 20. Ubi retinuit milites Fabius? XXXI PLURA DE FABIO "Virtus vincit invidiam" Deinde Hannibal, ut Fabius apud suos habeat in- vidiam, omnia circum vastat, agrum eius integrum relinquit. At Fabius Romam Qulntum fllium mittit, incolumem ab hoste relictum agrum vendit, ut eius spretio captivos Romanos redimat. Minime grata tamen Romanls est Fabl cunctatio. Auget invidiam Minucius, magister equitum, qui PLURA DE FABIO 63 dlcit: ilium bellum ducere, quo diutius in magistrate sit, solusque et Rdmae et in exercitu imperium habeat. Ills sermonibus adducta plebs magistro popull magis- to trum equitum imperio aequat. Ilanc iniuriam aequo ammo fert Fabius, exercitumque suum cum Minuci5 dividit. Minucius autem temere proelium committit, eum ut iuvet venit Fabius. Cuius subito adventu pressus Hannibal receptui canit, sic confessus, ab se is Mimicium, se a Fabi5 victum esse. Minucius autem perlculo llberatus castra cum Fabio iungit, patrem eum appellat, militibus imperat ut idem faciant. Postea Hannibal Tarent5 per proditionem potitus est. Hanc urbem ut Poenls tradant, tredecim fere 20 nobiles iuvenes Tarentlnl coniiirant. Hi nocte urbe egress! ad Hannibalem veniunt. Quid parent, ex- ponunt, qua re Hannibal laudat eos monetque: "Re- deuntes pecora Carthaginiensium ad urbem agite et velutl praedam ex hoste factam custodibus portarum25 donate." Id iterum ac saepius fit, qua re, quocumque noctis tempore dant signum, porta urbis apeiitur. Tunc Hannibal eos nocte media cum decern mllibus hominum delectorum sequitur. Putant vigiliae se scire quis sit; Hannibal ingreditur; RdmanI passim 30 trucldantur. Llvius Sallnator, Romanorum praefec- tus, in arcem confugit. (Exemplum. Ut Fabius invidiam habeat: Quod volt Fabium invidiam habere.) Sic verte: ut redimat, quo sit, habeat, ut iuvet, ut faciant, ut tradant. Quae sunt verba dlcentis aut quaerentis ? ilium ducere, ab se esse, quid parent (quaestio est : Quid para- tis?), se scire, quis sit? 64 FIRST LATIN READER XXXII VALE, FABl! "Dux femina factl" Proficiscitur igitur Fabius ut Tarentum recipiat, urbemque obsidione cingit. Levissima res eum adiuvat ut ingentem rem perficiat. Praefectus praesidi Taren- tini maximum habet amorem erga sgracilem puellam, cuius f rater est in Fab! exercitu. Miles, qui a Fabio iubetur, pro proditore Tarentum transit ac per sororem praefecto per- suadet ut urbem tradat. Fabius xovigilia prima accedit ad earn partem muri, cuius praefectus custos est. Adiuvant recipiuntque eius mllites, Roman! in urbem transeunt. Han- nibal! niintiatur Tarenti oppugnatio, 15 qua, re ut opem ferat maturat; sed ubi captam urbem esse audit: "Et Roman!," inquit, "suum Hannibalem habent; eadem, qua cepimus, arte Tarentum amisimus." 20 Postea Livius Sallnator coram Fabio se iactat, dicens se arcem Tarentinam retinuisse, eum sua opera Taren- tum recepisse. "Certe," inquit Fabius rldens, "nam nisi tu amlsisses,* ego numquam recepissem.* " Q. Fabius iam senex filio suo consul! legatus est; et 25 ubi in eius castra venit, fllius obviam patri progreditur, Lictor HANNIBAL TERENTIUM VAKKONEM SUPERAT 65 duodecim viri,* ut m5s est, ante eum procedunt. Equo vehitur senex neque ubi appropinquat consul descen- dit. lam ex his duodecim viris undecim paternam dignitatem verentes silentio praeter eum eunt. Quod consul animadvertit, proximum virum iubet imperare3o Fabio patrl, ut ex equo descendat. Pater turn de- siliens: "Non ego, fill," inquit, "tuum imperium ne- glego, sed experirl volo, num scias te consulem esse." Ad summam senectutem vixit Fabius Maximus, de re publica bene merens. Ille enim rem Romanam35 cunctando restituit. Nisi amlsisses, etc.: subiunctivum plusquamperf ectum : con- dicio indicat rem veram non fuisse. Duodecim viri: lictores. Verte ut in priore penso : ut recipiat, ut per- ficiat, ut tradat, ut ferat, captam esse, se retinuisse, eum recepisse, ut descendat, num scias, te esse. XXXIII HANNIBAL TERENTIUM VARRONEM SUPERAT "Quern Iuppiter volt perdere, dementat prius" Hannibal in Etruriam iam pervenit. Contra eum Roma profecti sunt duo consules, Paulus Aemilius et Terentius Varro. Paulo Fabi cunctatio magis placet; Varro autem, qui fer5cior est, acriora sequitur consilia. Ambo consules ad vlcum, qui Cannae appellatur, 5 castra muniverunt. Ibi deinde Varro contra Paul! voluntatem aciem instruit et signum pugnae dat. 66 FIRST LATIN READER Victus caesusque est Romanus exercitus; numquam graviore volnere afflicta est res publica. Paulus loAemilius tells obrutus cadit; quern media in pugna sedentem in sax5 saucium et morientem conspicit qui- dam tribiinus mllitum. "Cape," inquit, "hunc equum et fuge, Aemill. Etiam sine tua morte lacrimarum satis dolorisque est." Ad eum consul: "Tu quidem 15 cave ne brevi tempore e manibus hostium fuga inter- cludatur! AbJ, niintia patribus, ut urbem muniant ac praesidiis confirment. Me in hac caede meorum mlli- tum patere perlre." Alter consul cum paucis equitibus Venusiam ef- 2ofugit. Consulares cadunt viginti, ex senatii captl aut occisi triginta, nobiles viri trecenti, mllitum quadra- ginta milia, equitum tria mllia et quingenti. Ab Hannibale victore ceteri quaerunt cur quietem non ipse sumat et defessis militibus det; sed Maharbal, 25 minime intermittendum esse proelium exlstimans, Han- nibalem hortatur ut statim Romam pergat. Hannibal illud non probat, cui Maharbal: "Non omnia certe," inquit, "eidem dii dedere. Vincere scis, Hannibal; vic- toria uti nescis." Mora huius diel satis creditur saluti 3ofuisse urbl et imperio, nam Hannibal victoria potest uti, frul mavolt. Verte ut in priore penso : (ne) intercludatur, ut confirment, cur sumat, (cur) det, intermittendum esse proelium, ut pergat. Scribe post "imperat ut": pervenit, sequitur, muniverunt, dat, cave, abl, patere. Scribe post "quaerit num": effugit, cadunt, probat, scis, creditur, potest, mavolt. ROMANl YlKKS RECUPERANT 07 XXXIV ROMANl VIRES RECUPERANT "Roma aeterna" Numquam tantum metus Romae fuit, quantum ubi acceptae calamitatis niintius pervenit. Nihilo tamen deterior fit virtus populi; quin etiam animo clvitas maximo est, Varroni ex tanta calamitate redeuntl ob- viam eunt et gratias agunt, dicunt eum de re publicas spe non deiectum esse. Non autem ex vitae cupiditate, sed ex rei publicae amore se superfuisse, reliquo aetatis suae tempore probat. Nam crlnes submittit, et postea numquam nisi stans cibum capit; omnibus quoque honoribus reniintiat, dlcit f elicioribus magistratibus 10 rei publicae opus esse. Dum igitur Hannibal nihil agit, RomanI interim se reficere incipiunt. Arma non sunt; detrahuntur templis vetera hostium spolia. Deest iuventus; servl liberatl armantur. Desideratur aerarium; opes suas 15 elves crebri sua sponte in medium proferunt, nee quic- quam sibi aurl relinquunt. Patrum exemplum se- quuntur equites et omnes elves. Captivis Romanls Hannibal facit copiam ut se redimant, et decern ex ipsls Romam ea de re mittuntur. 20 Nee indicium aliud fidei ab els postulatur, quam ut iurent, se non impetrantes in castra esse redituros. Eos non redimendos senatus sententia est. Unus ex ea legatione e castris Poenorum egressus, veluti ali- quid oblltus, paulo post in castra revertitur, deinde25 novem alios ante noctem subsequitur. Is ergo, ubi 68 FIRST LATIN READER res non impetratur, domum redit, namque reversum in castra se liberatum esse iureiurando nititur. Quod ubi scit senatus, iubet ilium comprehendi et vinctum 30catems ad Hannibalem duel. Ea res Hannibalis audaciam maxime frangit, ubi intellegit quam excelso semper animo sit senatus populusque Romanus. Verte ut in priore penso : eum deiectum esse, se superfuisse, magistratibus opus esse, ut redimant, ut iiirent, se redituros, se liberatum esse, quam sit. Scribe post "hoc facit ut": fit virtus, gratias agunt, reliquo probat, detrahuntur spolia, deest iuventtis. Scribe post "nescio an": Hannibal facit, indicium pos- tulatur, is redit, iubet comprehendi. XXXV CASILlNl OPPUGNATIO "Dum spiro, spero" Claudius Marcellus Hannibalem vine! posse primus docet. Ad Nolam enim Hannibal accedit ut urbem per proditionem recipiat, sed Marcellus ante urbis portam aciem Instruit, cum eo confligit, Poenos superat. 5 Pulsus Hannibal exercitum ad Casilinum, parvam Campaniae urbem, ducit. In ea quamquam parvum est praesidium, tamen propter inopiam frumenti ni- mium hominum esse videtur. Hannibal primo elves verbis amicls incipit hortari ut portas aperiant; deinde, 10 ubi in Romanorum fide- manent, accedit ad urbem, portas frangere parat. Turn ex urbe ingentl cum tumultu duae cohortes ad id ipsum Instructae erup- tionem faciunt et Hannibalem repellunt. Hiems de- CASILINI OPPUGNATIO 69 inde venit, qua re Hannibal praesidium circum Casili- num relinquit, ne neglecta res videatur, et in hiberna is Capuam concedit. Ubi mitescit iam hiems Hannibal Casilinum redit. Quamquam oppugnatio intermissa est, obsidio tamen continua oppidanos praesidiumque ad ultimum in- opiae addiixit. Marcellum cupientem obsessis ferre2o auxilium Volturnus fluraen aquis tenet; Gracchus, qui cum equitatii Romano castra non longe habet, fru- mentum ex agrls undique colligit, ut per flumen de- feratur. Quod frumentum noctu secundo missum flumine ad urbem navigat, aeque inter omnes dlviditur. 25 Id postero quoque die ac tertio fit; custodes hostium fallit. Rem vero mox cognoscit Hannibal, catenam per medium flumen obicit. Postremo Casillnates pelles scutis detrahunt, quibus pro cibo utuntur, parvas quoque feras * consumunt. 30 Ex iis quidam feram captam maximo potius pretio vendere quam ipse minuendae famis gratia consumere mavolt. Sed deorum iustitia et venditori et emptori, quern uterque meretur, exitum imponit. Cupido enim fame consiimpto sua pecunia frul non licet; emptor 35 vero, quod cibum comparavit, vivit. Tandem omne radicum genus infimis aggeribus murl eruunt, et semen iterum iniciunt. Ad postremum Hannibal aequas de- ditionis condiciones non repudiat. Parvas feras: mures. In prima parte fabulae, verte, ut in prioribus pensis, omnes clausulas horum duorum generum, "quod volo eum facere," et "verba dicentis." Scribe alteram partem post "timeo ne." Scribe tertiam partem post "intellego cur." 70 FIRST LATIN READER XXXVI MARCELLUS IN SICILIA "Mors omnibus communis" Postea cum Sicilia a Romanis ad Poenos deficit, Marcellus consul creatus Syracusas, urbem Siciliae n5bilissimam, oppugnat. Longa est obsidio, neque urbem, nisi post tres annos, capit Marcellus. Unus senim homo ea tempestate Syracusis est, Archimedes, incredibili ingenio, qui multis rebus quas invenit opera Romanorum delet. Post Syracusas captas Marcellus pronuntiat ut capiti illius parcatur. Archimedes, dum in terra quasdam formas describit diligenter, patriam losuam captam esse non sentit, et mlliti, qui praedandi causa in domum eius se infert, gladium super caput stringit, quaerit quis sit, ille propter nimiam cupidita- tem illud consectandl cui studet, nomen suum non indicat, sed petit ut opus suum integrum relinquat.* lsltaque a milite necatur. Eius mortem aegre fert Marcellus et curat ut sepeliatur. Deinde Marcellus ad urbem red it et postulat ut sibi triumphantl Romam inire liceat. Id non impetrat, sed solum ut cum captis ingrediatur. Cum simulacro 2ocaptarum Syraciisarum praeferuntur multa urbis 6r- namenta nobiliaque signa, quibus Syraciisae ornatae erant. Quae omnia ad aedem Honoris atque Virtutis confert; nihil in suis aedibus ponit. Cumque de Mar- cello tunc consule Sicull questum Romam veniunt, 25querentes de se patienter sustinet, et per reliquam vitam illls bene facere non desistit, 72 FIRST LATIN READER Insequenti anno iterum contra Hannibalem mit- titur. Tumulus est inter Punica et Romana castra, quern occupare Marcellus cupit. Eo proficiscitur ut 3oexploret, sed in insidias delabitur et occlditur. In- ventum Marcelll corpus Hannibal amplissime sepelirl iubet. Dixit Archimedes: "Noli turbare circulos meos!" Verte haec participia in clausulas (vide Pensum VII) : creatus, captas, triumphant!, captls, captarum, querentes, Insequenti, inventum. Verte has clausulas in participia: quas invenit, dum describit, qui Infert, indicat sed, redit et, cum veniunt, proficiscitur sed. Scribe in sententiis tempora primitiva: sentit, praedandi, studet, inire, Insequenti. XXXVII P. CORNELIUS SCIPIO AFRICANUS IUVENIS "In medias res" P. Cornelius Sclpio Africanus, nondum in prima adulescentia, patrem singularl virtute servat. Nam graviter volneratus in hostium maniis iam venturus est, cum filius Poenis msistentibus occurrit, et patrem 5periculo llberat. Quam ob pietatem Scipioni postea honorem petenti favet populus. Cum resistunt tri- bunl plebis, negantes rationem eius esse habendam, quod nondum ad petendum apta aetas sit, "Si me," inquit Sclpio, "omnes Quirites magistratum facere lovolunt, satis annorum habeo." Tanta inde gratia apud populum fit, ut tribunl incepto desistant. SClPIO IN HISPANIA 73 Post calamitatem Cannensem Romani* exercitus re- liquiae Canusium profugiunt; cumque ibi tribuni militum quattuor sint, tamen omnium consensu ad P. Scipionem, adulescentem, summa imperl defertur. 15 Ubi colloquuntur nuntiat els P. Furius Philus, con- sularis viri filius, nobiles quosdam iuvenes consilium de Italia deserenda inire. Statim in hospitium Metelli, qui coniiiratorum est princeps, se confert Scipio; et cum consilium ibi iuvenum, de quibus allatum est, in- 20 venit, stringit super capita consentientium gladium. "Iurate," inquit, " vos neque ipsos rem piiblicam de- serturos esse, neque alium civem Romanum deserere passiiros; qui n5n iuraverit, in se hunc gladium stric- tum esse sciet." Qu5 imperato tarn improviso omnes25 perterrentur, iurant seque id quod els mandet factiiros esse omnes pollicentur. (Exempla. Dlco P. Cornelium Scipionem Africanum, ubi nondum adulescens factus sit, patrem singularl virtiite servare. Ncgantes: "Ratio eius est habenda, quod nondum ad petendum apta aetas est.") Scribe "post dlco": nam liberat, si me omnes habeo, ubi inire, statim Scipid, et gladium. Cui quaestioni (quos, cui, et c.) respondent: Poonis, periculo, gratia, incepto, exercitus, summa, consularis, gladium, imperato, mandet? Explica, i. e., die cum quo vocabulo coniungatur. XXXVIII SCIPIO IN HISPANIA "Manus manum la vat" Ubi Roman! bis in Hispania superati sunt duoque ibi summl imperatores intra dies triginta ceciderunt, 74 FIRST LATIN READER placet exercitum augerl eoque proconsulem mittl; verum tamen quern subsidio mittant* non satis constat. sEa de re convocatur populus. Prlmo exspectant, ut, qui se tant5 dignos imperio credant, ultro prodeant; sed nemo audet illud imperium suscipere. Tristis igitur clvitas ac sine ullo consilio in campum de- scendit. 10 Subito P. Cornelius Scipio, nondum quinque et vl- ginti annos natus, nuntiat se petere, et in superiore, unde c5nspici possit, loco consistit. In quern postquam omnia ora conversa sunt, ad unum omnes Sclpionem in Hispania proconsulem esse iubent. At postquam ani- 15 morum impetus minus alacer factus est, populum Ro- manum incipit fact! paenitere; ob aetatem Sclpionl non satis fidel habent. Quod ubi animadvertit Scipio, orationem de bello tarn fortem habet, ut homines cura liberet speque certissima compleat. 20 Profectus igitur in Hispaniam Scipio Carthaginem Novam, quo die venit, expugnat. Inter captlvos ad eum adducitur eximiae formae adulta virgo. Quam ubi comperit summo loco inter Celtiberos natam esse, principlque eius gentis adulescentl pactam esse, ar- 25cessit parentes et pactum, quibus earn reddit. Pa- rentes virginis, qui ut earn redimant satis magnum aurl pondus attulerunt, Sclpidnem orant, ut id a se donum accipiant. Scipio aurum ante pedes pom iubet et virginis pactum ad se vocat. "Super ilia," inquit, 30 "quae accepturus a patre pactae es, haec tibi a me d5na accedent," aurumque tollere ac sibi habere iubet. Ille domum reversus, ut Sclpionl gratiam referat, Celtiberos Romanls conciliat. SClPIO REX ESSE KECUSAT: SOCIUM CAPIT 75 Mittant: quaesti5 est Quern mittamus? id est, Quera oportet mittere ? Scribe "post dlco" partem primam et partem secundam. Cui quaestioni respondent: subsidio, imperio, annos, loco, facti, fidel, spe, formae, quibus, dona? Explica. XXXIX SClPIO REX ESSE RECHSAT: SOCIUM CAPIT "Firmior quo paratior" Deinde Scipio Hasdrubalem victum ex Hispania expellit. Castrls hostium potitus, omnem praedam mllitibus concedit, captivos Hispanos sine pretio do- mum dimittit; Afros vero vend! iubet. Cum se erga Hispanos molliter gerat, prosecuta mul- 5 titudo eum regem ingenti consensu appellat; at Scipio silentium fieri iubet et "Nomen imperatoris," inquit, "quo me mei milites appellant, mihi maximum est; regium nomen, hie magnum, Romae vel in odio habe- tur. Si id amplissimum iudicatis, quod regium est, 10 vobls licet exlstimare regium in me esse animum; sed oro vos, ne regis nomen mihi detis." Sentiunt etiam barbari magnitiidinem animl, qua Scipio id recusat quod ceterl mortales admlrantur et cupiunt. Scipio, cum iam bellum in ipsa Africa suscipere velit, is conciliandos esse prius regem et gentium animos ex- Istimat. Syphacem, Maurorum regem, dltissimum totlus Africae regem, quern magn5 usui sibi fore speret, prlmum tentare statu it. Itaque legatum cum donis ad 76 FIRST LATIN READER 2oeum mittit C. Laelium, quocum summa familiaritate vivit. Syphax amicitiam Romanorum se accipere dlcit, sed fidem nee dare nee accipere, nisi cum ipso coram duce Romano, volt. Scipid igitur in Africam traicit. Forte ita incidit ut eo ipso tempore Hasdrubal pulsus 25Hispania ad eundem portum appellat, ut Syphacis quoque amicitiam petat. Uterque a rege in hospitium invltatur. Eadem hora apud regem adsunt, de multls rebus Scipio atque Hasdrubal loquuntur. Tanta autem est humanitas in Sclpione, ut non Syphacem modo, 30 sed etiam hostem Inf estissimum Hasdrubalem sibi con- ciliet. Scipio, postquam cum Syphace foedus fecit, in Hispaniam ad exercitum redit. (Inspice cum cura Conspectum Syntaxis Modi Subiunctivi. Vide quoque hoc: Afros vendl iubet, i. e., Imperat ut Afrl ven- dantur. Ubi fieri potest, scribe verba dicentis vel quaerentis. Verte participia quoque in clausulas, et vice versa.) Aliter scribe: victum, potitus, cum gerat, prosecuta, Scipio iubet, regium animum, ne detis, cum velit, conciliandos animos, magno fore, amicitiam accipere, ut conciliet. (Nova vocabula, si sunt substantlva, decllna in sententiis; si adiectlva, da gradus com- parationis et decllna; si verba, da tempora primitlva in sen- tentiis.) Sic explica: molliter, prosecuta, barbarl, mortales, usuI, portum, loquuntur. XL SCIPIO IN SICILIA ET IN AFRICA "Suaviter in modo, fortiter in re" Masinissam quoque, de qu5 mox plura audiemus, principem quendam Africanum, Scipio in societatem SCIPIO IN SICILIA ET IN AFRICA 77 recipit. Romam deinde redit et ante annos * consul fit. Sicilia ei provincia decernitur, permittiturque ut in Africam hide traiciat. 5 Qui cum velit ex fortissinns peditibus Romanis tre- centorum equitum numerum complere, nee possit illos subito armis et equis Instruere, id sapiente consilio per- ficit. Namque ex omnl Sicilia trecentos iuvenes 110- bilissimos et dltissimos, qui equos conducant et secum 10 in Africam traiciant, legit, diemque els constituit, qua equis armlsque mstructi atque ornatl adsint. Ubi autem dies, quae dicta est, venit, arma equosque os- tendunt, sed omnes fere longinquum et grave bellum perterrere videtur. Tunc Sclpio militiam lis se re- 15 missurum esse ait, sed arma et equos militibus Ro- manis tradendos esse. Laeti condicidnem accipiunt iuvenes Siculi. Ita Sclpio efficit ut copiae pedestres equestres fiant. Tunc Sclpio ex Sicilia in Africam proficiscitur. Ce- 20 leriter naves a conspectii Siciliae fluctibus abduntur con- spiciunturque brevl Africae litora. Sclpio cum egrediens ad terram ex navi casu proicitur et ob hoc attonit5s esse milites cernit, "Africam oppress!," inquit, "mllites." Exponit copias in proximis tumulis et castra miinit. 25 Ibi explorat5res hostium in castris deprehensos et ad se perductos nee ad supplicium tradit nee de consiliis ac viribus Poenorum quaerit, sed per omnes Roman! exercitus partes curat dedticendos; deinde rogat num ea satis noverint,* quae explorare sunt iussl, et inco-30 lumes dimittit. Ante annos: necesse erat xliii annos natum esse. Noverint: subiunctivum perfectum. 78 FIRST LATIN READER Aliter scribe: Romam redit, ut traiciat, cum velit, (cum) possit, qui traiciant, qua adsint, mllitiam esse, ut fiant, egrediens, deprehensos, num noverint, quae iussl. Explica: peditibus, condQcant, efficit, fluctibus, noverint. XLI SCIPIO AFRICANOS VINCIT "Eventus stultorum magister" Cum Scipio in Africam pervenisset Masinissa cum parvls equitum copils ill! se coniunxit. Hasdrubal, Poenorum dux, et Syphax, qui a Romanls ad Poenos defecerat, contra Sclpionem exierunt; qui utrlusque 5castra una nocte repentino impetu cepit et incendit. Syphax ipse captus et vlvus ad Scipionem ductus est. Syphacem in castra adducl cum esset niintiatum, omnis velut ad spectaculum triumphi multitiido exiit; primus Ibat ipse vlnctus; sequebatur manus nobilium Mau- lororum. Movebat omnes fortuna viri, cuius amlcitiam antea Scipio petierat. Regem aliosque captivos Ro- mam mlsit Scipio; Masinissam, qui egregie rem Ro- manam adiuverat, aurea corona donavit. Hae et aliae, quae sequebantur, calamitates Car- 15 thaginiensibus tantum terroris intulerunt, ut Hanni- balem qui patriam tueretur ex Italia vocarent. Etsi gravatus est ac vix lacrimls temperavit, legatorum verba audlsse mandatlsque paruisse dlcitur. Respexit saepe Italiae lltora, et se accusavit, quod non vic- 2otorem exercitum statim ab Cannensi pugna Romam duxisset. Cum Zamam venisset Hannibal, quae urbs SCIPIO AFRICANOS VINCIT 79 quinque dierum iter a Carthagine abest, nuntium ad Scipionem misit, ut colloquendl secum potestatem faceret. Scipio cum colloquium minime negavisset, dies 25 locusque constituitur. Itaque congressl sunt duo clarissimi suae aetatis duces. Steterunt paulisper Triumphus taciti et admiratione defixi. Cum ver5 de condicio- nibus pacis neuter alterius propositum accepisset, ad suos se receperunt, renuntiaverunt armls decernendum 30 esse. Proelium deinde committitur, Hannibal victus cum quattuor equitibus fugit. Ceterum constat, utrumque de altero confessum esse, nee melius instrul aciem nee acrius potuisse pugnari. (Nota quoque hanc rationem vertendi: "Venit ut librum caperet" idem est ac "Venit ad librum capiendum.") Aliter scribe: cum pervenisset, captus, Syphacem ad- 80 FIRST LATIN READER duel, vinctus, ut vocarent, qui tueretur, etsi temperavit, legatorum paruisse, quod duxisset, ut faceret, cum negavisset, victus. Explica: exierunt, deflxl, neuter, propositum. XLII VARIA DE SCIPIONE "Fortuna multis dat nimium, nullis satis" Carthaginienses metu perterritl legatos mittunt, septendecim civitatis prlncipes, qui pacem petant. Hi ubi in castra Romana venerunt, supplices veniam a civitatc petebant, sed initium culpae Hanniball im- 5 posuerunt. Victls leges imposuit Sclpio. LegatI, cum nullas condiciones recusarent, Romam profecti sunt, ut, quae a Sclpione pacta essent, ea patrum ac popull auctoritate conflrmarentur. Cum pax terra marlque ita facta esset, Sclpio Ro- 10 mam revertit. Ad quern venientem concursus ingens fuit; profecta non ex urbibus modo, sed etiam ex agrls multitudo viam obsidebat. Primus ndmine victae a se gentis est nobilitatus Africanusque appellatus. Ex his rebus gestis virum eum esse virtutis dlvlnae 15 volgo creditum est. Id quoque dicere nihil nocet, quod de eo litterls mandatum est; Sclpionem consuevisse, priusquam lux fieret, in Capitolium Ire ac iubere aperlrl sacrum Iovis locum atque ibi solum diu remanere, quasi privatim colloquentem de re publica cum love; 20 custodes eius templl saepe esse miratos, quod eum id temporis in Capitolium ingredientem canes, semper in alios saevientes, nullam vocem ederent. Has volgi de VARIA DE SCIPIONE 81 ScipiSne opiniones confirmare videbantur dicta fac- taque eius pleraque. Hannibal, a Selpione victus nee suis iam acceptus, 25 ad Antiochum Syriae regem confugit, eumque hostem Romanis fecit. Missi sunt Roma legatl ad Antiochum; in quibus erat Scipio: qui cum Hanniball Ephesi col- locutus ab eo quaeslvit, quern fuisse maximum im- peratorem crederet. Respondit Hannibal, Alexan-30 drum, Macedonum regem, maximum sibi videri, quod parva manii permultos exercitus vlcisset. Quaerenti deinde, quern secundum poneret: "Pyrrhum/' inquit, "quod nemo illo commodius loca cepit ac praesidia deposuit." Roganti denique, quern tertium duceret, 35 se ipsum dixit. Turn rldens Sclpio: "Quid vero tu diceres,* " inquit, u si me vicisses?" "Turn me," re- spondit Hannibal, "et ante Alexandrum et ante omnes alios imperatores posuissem." Quid diceres, si me vicisses? cf. condicionem in Penso XXXII. Aliter scribe: perterritl, qui petant, ubi vene- runt, victis, cum recusarent, ut ea confirmarentur, cum facta esset, venientem, virum esse, Scipionem remanere, iubere locum, colloquentem, custodes ederent, victus, quem crederet, Alexandrum vlcisset, quaerenti, quem poneret. Explica: pleraque, commodius. 82 FIRST LATIN READER XLIII DE SCIPIONIS FRATRE ET FlLlO "Par nobile fratrum" Postquam bellum contra Antiochum decretum est, cum Syria provincia data esset L. Sclpionl, quoniam parum in eo putabatur esse animl, parum roboris, senatus gerendl huius belli onus subire C. Laelium vole- 5 bat. Surrexit tunc Sclpio Africanus, frater maior L. Scipionis, et illam familiae contumeliam reprehendit: dixit in fratre suo summam esse virtutem, seque el legatum fore niintiavit. Quod cum ab eo esset dictum, nihil est de L. Scipionis pr5vincia niintiatum; tamque 10 bene eum adiuvit frater ut triumphum ille et cogno- men AsiaticI pareret. Eodem bello filius Scipionis AfricanI captus est et ad Antiochum deductus. Llberaliter adulescentem rex habuit, sed cum deinde pacem Antiochus a Romanls is peteret, legatus eius P. Sclpionem adiit elque filium sine pretio redditurum esse regem dixit, si per eum pacem impetrasset. Cui Sclpio respondit: "Abl, nuntia regl, me pro tanto miinere gratias agere; sed nunc aliam gratiam non possum referre, quam ut el suadeam, ne 2odiutius bellet, neve pacis condicionem ullam recuset.' , Postquam victus est Antiochus, cum praedae ratio ab L. Scipione flagitaretur, Africanus prolatum ab eo librum, quo acceptae et solutae continebantur sum- mae, delevit, Iratus quod de ea re dubitaretur, quae 25 sub ipso legato administrata esset. Quln etiam hunc 84 FIRST LATIN READER in modum verba fecit: "Non est, quod quaeratis, patres conscriptl, num parvam peciiniam in aerarium rettulerim, qui antea illud Punico auro compleverim. Cum Africam totam potestati subiecerim, nihil ex ea 3opraeter cogndmen rettull. Et ego et frater invidia quam pecunia ditiores sumus." Quod ille tanto studio defendit, senatus ornnino probavit. Aliter scribe: cum Sclpioni, surrexit et, in virtutem, se fore, cum dictum, ut pareret, captus est et, cum peteret, adiit eique, filium regem, me agere, ut suadeam, ne bellet, cum flagitaretur, prolatum, num rettulerim. Explica: onus, bellet, studio, defendit. XLIV SCIPIO AD RELIQUAM VlTAM AGENDAM RUS IT a Crescit sub pondere virtus" Deinde Sclpioni Africano duo tribuni plebis diem dixerunt, quod praedam ex Antiocho captam ad aera- rium non remisisset. Ubi causae dicendae dies venit, Sclpio magnd hominum fremitu in forum est deductus. 5 Iussus causam dicere rostra conscendit et ubi coronam capit! suo imposuerat: "Hoc ego die," inquit, "Hanni- balem Poenum magno proelio vici, terram Africam pacavi, nobis maximam victoriam peperi. Non opor- tet igitur nos dels ingratos esse, sed in Capitolium Ire 10 et Iovi Optimo Maximo gratias agere." A rostris in Capitolium ascendit; simul se omnis 86 FIRST LATIN READER multitudo a tribunis avertit et secuta Scipionem est, nee quisquam omnino cum illls remansit. Magis eo die gratia hominum floruit, quam quo triumphans de isSyphace rege et Carthaginiensibus urbem est ingressus. Biduo post, ne amplius iniuriis vexaretur, rus concessit, ubi reliquam egit aetatem sine urbis deslderio. Cum run in domicilio suo se contineret, complures latronum duces ad eum videndum forte convenerunt. 2oQuos cum ad vim faciendam venire suspicaretur, , praesidium servorum in tecto collocavit. Quod autem ubi latrones animadverterunt, arma ab se iaciunt, ianuae appropinquant, clara voce nuntiant Sclpiom se non hostes venisse, sed conspectum tantl virl petentes; 25 et hortantes ne gravaretur se spectandum praebere. Haec postquam audlvit Scipio, ianuam aperlri eosque introdiicl iussit. IllI cupide Scipionis dextram comprehenderunt, deinde ante aditum dona posuerunt et laetl quod sibi, Scipionem ut viderent, contigisset, 3odomum reverterunt. Paulo post mortuus est Scipio moriensque ab uxore petiit, ne corpus suum Romam referretur. Aliter scribe : captam, ubi venit, iussus, ubi imposu- erat, triumphans, ne vexaretur, cum contineret, ad videndum, cum suspicaretur, ad fa- ciendam, ubi animadverterunt, se venisse, pe- 'tentes, ianuam iussit, ne • referretur. Explica: fremitu, rostra, biduo, iaciunt, aditum. TIBERIUS GRACCHUS 87 XLV TIBERIUS GRACCHUS "Ne nimium" Tiberius et Gaius Gracchi Scipionis African! ex filia nepotes erant. Horum adulescentiae exercitationes in bonis artibus et magna omnium spe fuerunt; ad egre- giam enim naturam optima accedebat ratio studiorum. Sunt a Cornelia matre tarn dilectl ut a puerls etiams Graecis litterls docerentur. Maximum matris orna- mentum esse liberos bene Institutos merito putabat mater ilia sapientissima. Cum Campana femina, apud illam hospes, orna- menta sua, illls temporibus pulcherrima, el ostenderet, 10 Cornelia traxit earn sermone quoad e ludo redlrent liberi. Quos reversos hospiti ostendens: "Haec," in- quit, "mea 5rnamenta sunt." Nihil quidem his adules- centibus aut natiira aut disciplina defuit; sed ambo rem publicam, quam tuerl poterant, perturbare malue- 15 runt. Tiberius Gracchus, tribiinus plebis creatus, a senatii discessit; popull gratiam, quod largus bonis fuit, sibi conciliavit; agros plebl dlvidebat; provincias novis aedificiis ornabat. Cum autem tribiini potestatem2o sibi producl vellet et aperte diceret, toll! senatum et omnia per plebem agi debere, viam suam ad regnum parare videbatur. Qua re cum convocati patres in animo versarent, quid faciendum esset, statim Ti- berius Capitolium petivit, manum ad caput referens, 25 quo signo salutem suam populo commendabat. 88 FIRST LATIN READER Hoc nobilitas ita accepit, quasi eoronam posceret, et quod consul rem differret, Sclpio Naslca, cum esset consanguineus Tiberl Gracchi, tamen dextram sustulit 30 et clamavit: "Qui rem publicam servare volunt, me sequiminl!" Deinde n5biles, senatus atque equestris ordinis pars maior in Giacchum ruunt, qui fugiens decurrensque de Capitolio telo percussus vitam im- matura morte amisit. Mortui Tiberl corpus in flumen 35proiectum est. Aliter scribe: ut docerentur, maximum In- stitutos, cum ostenderet, reversos, ostendens, creatus, cum vellet, tolli ...... debere, quid esset, re- ferens, quod differret, cum Gracchi, fugiens, percussus. Explica: dilecti, largus, aedificiis, aperte, differret, decurrens. XLVI GAIUS GRACCHUS "Medio tutissimus ibis" C. Gracchum Idem furor qui fratrem Tiberium oc- cupavit; motus afferebat rel publicae, nee in hac re fratrl cedebat. Tribunus enim creatus, seu ulclscen- dae fraternae mortis, seu comparandae regiae potes- 5tatis causa, pessima coepit inlre consilia; largiter pecu- niam distribuit; legem de frumento plebl dlvidend5 tulit; civitatem omnibus Italicis dabat. His Gracchi consilils resistebant omnes bonl, in quibus maxime Plso, vir consularis. 10 Is multa contra legem frumentariam dixit, sed cum lex tamen lata esset, ad frumentum cum ceteris ac- GAIUS GRACCHUS 89 cipiendum venit. Gracchus ubi animadvert it in con- ventu Plsonem stantem, eum sic appellavit: "Quo modo tibi constas, Plso, cum ea lege frumentum petas, quam prohibere conabaris?" Cui Plso: "Invitusis quidem, Gracche," inquit, "te mea bona cuivis distri- buere video ; sed ad res quamvis rel publicae alienas me accommod6. ,, Decretum a senatu est, ut videret consul Opimius, ne quid detrimentl res publica caperet; quod nisi in 20 maximo perlculo decern! non solebat. C. Gracchus a consule pulsus profugit, et cum iam comprehenderetur, a servo occlsus est. Ut Tiberl Gracchi antea corpus, ita Gal mlra crudelitate victorum in Tiberim deiectum est. 25 Est C. Gracchi e Sardinia Romam reversl 5ratio, in qua cum alia turn haec de se narrat : " Versatus sum in provincia, quo modo ex usu vestro exlstimabam esse, non qu5 modo negotio meo conducere sciebam. Nemo potest vere dlcere, ullam pecuniam in muneribus me 30 accepisse aut mea causa quemquam minus dlvitem factum esse. Navem quam Roma proficlscens com- pletam argento extull, earn ex provincia vacuam ret- tuli. Alii naves, quas commeatu cdnfertas extulerunt, eas argento completas domum rettulerunt." . 35 Aliter scribe: creatus, ulciscendae causa, comparandae causa, largiter distribuit (verte in participium), legem tulit, cum esset, ad accipiendum, stantem, cum petas, te distribuere, ut videret, ne caperet, cum comprehenderetur, re- versl, mea esse. Explica: motus, cedebat, cuivis, ne- gotio, commeatu. 90 FIRST LATIN READER XLVII C. MARIUS "Macte virtute" C. Marius, humili loco natus, erat maxime Scipioni carus ob singularem virtutem. Cum quondam Scl- pionem quidam rogasset, si quid illl accidisset,* quern res piiblica aeque magnum habitura esset imperatorem, 5 Sclpio, Marl umero manum imponens, " Fortasse hunc," inquit. Postea Marius consul creatus in Numidiam contra Iugurtham missus est, et bellum facile confecit. Sed Iugurtha ad Gaetulos iam confiigerat, eorumque regem loBocchum contra Romanos concitaverat. Marius Boc- chum mox vlcit, qua re hie legatos ad ilium misit, qui pacem orarent. Sulla quaestor a Mario ad regem remissus Boecho persuasit, ut Iugurtham Romanis traderet. Iugurtha igitur vinctus ad Marium de- 15 ductus est; quern Marius triumphans ante currum egit et in carcerem coniecit. Quo cum Iugurtha in- grederetur, simulavit se mente captum esse, et cla- mavit: " Quam f rigidae sunt vestrae aedes*!" Paucls post diebus in carcere necatus est. 20 Postea bellum contra Cimbros et Teutones decretum est. Hae nationes, ab extremis Germaniae flnibus dis- cedere compulsi, novas sedes quaerebant, et a Romanis, ut aliquid sibi terrae darent, petierunt. Repulsl, quod non potuerant precibus, armis petere constituunt. 25 Cum tres duces RomanI victl essent, Marius Teutones secutus sub ipsls Alpium radlcibus proelio oppressit. MARIUS CIMBROS VINCIT 91 Vallem fluviumque medium hostes tenebant; Ro- manls aquarum nulla fuit copia. Aucta necessitate virtus causa victoriae fuit, nam, cum aquam flagi- tarent, Marius: "Viri," inquit, "estis; illic aquam 30 habetis." Tanta caedes hostium fuit ut RomanI vic- tores de flumine non plus aquae biberent quam san- guinis barbarorum. Caesa traduntur hostium ducenta milia, capta nonaginta. Rex ipse comprehensus In- signe spectaculum triumph! fuit. 35 Accidisset: tempus est plusquamperf ectum : conditio autem est futiira. Aedes: fortasse dixit, "Quam frigidum est vestrum balneum." Aliter scribe: cum rogasset, quern esset, im- ponens, creatus, qui orarent, ut traderet, vinctus, quem egit, se esse, ut darent, cum essent, cum flagitarent, ut biberent. Explica: humili, carus, frigidae, nationes, aliquid, vallem, biberent. XLVIII MARIUS CIMBROS VINCIT "Labor omnia vincit" Postquam Teutones deleti sunt C. Marius in Cim- bros se convertit. Qui cum ex alia parte Italiam in- gressl, non ponte nee navibus, sed arboribus, quas velut aggerem iniecissent, Athesim flumen traiecis- sent, occurrit iis C. Marius. Cimbri legatos ad con- 5 sulem miserunt, pagos urbesque sibi et fratribus postulantes; Teutonum enim calamitatem non cog- noverant. 92 FIRST LATIN READER Cum quaereret Marius, quos ill! fratres dlcerent, loTeutones nominarunt. Deinde ridens Marius: "Omit- tite," inquit, "fratres; tenent hi nominatim | acceptam a nobis terram nee umquam hac privabuntur." Quod legati non intellexerunt quoad Marius vlnctos addiicl iussit Teutonum is duces, qui in proelio capti erant. Paulo post Cimbri educuntur castris et cum octo suorum ad vallum Romanum appropin- quavit Boiorix, Cimbrorum dux; Marium ad pugnam vocat et diem pugnae a Romanorum 2oimperatore petit. Proximum dedit consul. Marius cum copias disposuisset, incredibili caede fusa est ilia Cimbrorum multitiido; caesa traduntur centum octoginta hominum mllia. Nee minor cum uxoribus pugna quam cum 25viris fuit, cum carros undique obicerent et ex elatiore loco, quasi e turribus, pills pugnarent. Victae tamen cum libertatem non impetras- sent, liberos occiderunt, deinde aut aliae alias conclderunt aut funes e crinibus suis fecerunt 30 et ab arboribus pependerunt. Canes quoque post caedem Cimbrorum domos eorum de- fendere. Marius pr5 duobus triumphls, qui offereban- tur, uno contentus fuit. In ipsa acie duas 35Camertium cohortes, mlra virtute vim Cim- . , . i • i Pilum brorum sustinentes, contra legem civitate d5- naverat. Nee frustra veniam propter hoc rogavit, di- cens, inter armorum strepitum verba se iuris civilis audire non potuisse. MARl INFELICITAS 93 Aliter scribe: cum traiecissent, ingressl, postulant 68, cum quaereret, quos dicercnt, acceptam, vinctos iussit, cum disposuisset, cum obicerent, victae, funes fecerunt et, sustinentes, verba po- tuisse. Explica: arboribus, fusa est, funes, pependerunt. XLIX MARl INFELICITAS "Fortiina caeca est" Ilia tempestate primum Romae bellum civile com- motum est. Causam bello dedit C. Marius. Cum enim Sulla consul contra Mithridatem, regem Ponti, missus fuisset, Sulpicius, tribunus plebis, legem ad populum tulit, ut Sullae imperium adimeretur, C. Mario bellum 5 permitteretur Mithridaticum. Qua re Sulla commotus cum exercitu ad urbem venit, earn armls occupavit, Sulpicium interfecit, Marium expulit. Marius inimicos sequentes fugiens triduum in paliide latebat. Sed quinto die eum niido corpore repertum, 10 cum in collum el fun em iniecissent, Minturnas rapue- runt et in catenas ferreas coniecerunt. Missus est ad eum occldendum servus publicus, natione Cimber, quern Marius voltus auctoritate deterruit. Cum enim hominem, qui iam gladium strinxerat, in se venientem 15 vldisset: "Tune, homo," inquit, "C. Marium audebis occidere?" Quod cum audlsset, attonitus ac perter- ritus ferrum reiecit et fugit, Marium se non posse occidere damans. Marius deinde ab ils, qui prius eum occldere voluerant, e carcere liberatus est. 20 Cum ratem accepisset in Africam traiecit et in agrum 94 FIRST LATIN READER Carthaginiensem pervenit. Ibi cum in locis desertis sederet, venit ad eum niintius Sextill praetoris, qui turn Africam obtinebat. Ab hoc, quern numquam 25laesisset, Marius humanitatis tamen aliquod officium exspectabat; at niintius decedere eum provincia iussit, nisi in se animadvertl vellet; gravique fronte tuentem et nihil dicentem Marium rogavit tandem, quod re- sponsum ad praetorem perferri vellet. Marius: "Abi," 3oinquit, "niintia, vidisse te C. Marium in Carthaginis minis sedentem." Duobus clarissimis exemplis quam variae essent res humanae eum monebat, cum et urbis maximae exitium et viri clarissimi casum ante ocul5s poneret. Aliter scribe: cum fuisset, ut adimeretur, com- motus, sequentes, fugiens, repertum, cum iniecissent, ad occidendum, cum vldisset, se occidere, cum sederet, decedere iussit, dicentem, quod vellet, vidisse sedentem, quam humanae, cum poneret. Explica: decedere, fronte, perferri. QUALIS VIR FUERIT MARIUS "De mortuis nil nisi bonum" Cum Sulla ad bellum Mithridaticum profectus esset, Marius revocatus a Cinna in Italiam rediit, sed magis Ira permotus quam calamitate est victus. Cum exer- citu Romam ingressus earn caedibus vastavit; omnes sadversae partis nobiles varus suppliciorum generibus perierunt; quinque dies continuos totidemque noctes ille scelerum omnium saeviebat furor. 96 FIRST LATIN READER Hoc tempore plane bene populus Romanus se gessit. Cum enim Marius occisorum domos multitudini di- loripiendas obiecisset, invenlri potuit nemo qui civil! luctu praedam peteret; quae quidem continentia plebis crudelitatem victorum opportune reprehendit. Tandem Marius, senectute et laboribus confectus, annos iam septuaginta tres natus vita decessit. Cuius lsviri si c5nferuntur cum virtutibus vitia, non facile est dictu utrum bello melior an pace peior fuerit; nam quam rem publicam armatus servavit, earn prlmo togatus omnl genere malorum, postremo armis ut hostis diripuit. 20 Erat Marius durior ad humanitatis studia et optimas artes despexit. Cum aedem Hon5ris exstruere con- stituisset, Graecae materiae n5bilitatem sprevit, earn volgari lapide ciiravit aedificandam. Et Graecas lit:— teras despiciebat, quod magistris suls parum utiles 25 ad virtutem f uissent. At idem f ortis et in dolore con- firmatus fuit. Cum el propter aegritudinem mem- brum secaretur, vetuit se astrin^. Acrem tamen fuisse dolorem ipse ostendit; nam alterum membrum secari noluit, quod primo tantopere passus esset. Aliter scribe : cum esset, revocatus, occisorum, con- fectus, utrum fuerit, cum secaretur, acrem dolorem. Explica: permotus, plane, luctu, opportune, laboribus, exstruere, sprevit, membrum. L. CORNELIUS SULLA 97 LI L. CORNELIUS SULLA "Oderint dum metuant" Cornelius Sulla cum parvus esset puer, mulier obvia: "Tu eris," inquit, "et tibi et rel publicae fellx," et statim quaesltae, quae haec dlxisset, ne vestigium po- tuit reperlrl. Hie bello Iugurthlno quaestor Marl fuit. Cuius 5 propter mores, C. Marius consul aegre tulisse traditur, quod sibi gravissimum bellum gerentl tarn levis quaestor sorte datus esset. Idem tamen et in Africa et bello Cimbrico non timidus fuit, sed mulieris dict5, quod supra scriptum est, virtutem adaequavit. Consul 10 postea factus pulso in exsilium Mario contra Mithri- datem profectus est. Mithridates enim, Asiae quae ad septentriones spectat gubernator, vir bello acer- rimus, virtute eximius, occupata Asia necatlsque in ea omnibus civibus Romanls, quos quidem eadem die is atque hora per omnes civitates interfici iusserat, Eu- ropae quoque Italiaeque imminere videbatur. Quem Sulla non omnino oppressit, cum ad bellum civile in Italiam maturaret. Sulla propter motus clvllls cum victore exercitii20 Romam properavit; eos qui Mario favebant, omnes superavit. Nihil autem ea victoria fuit crudelius. Tria mllia nongentos deditos inermes elves in Circo interfici iussit. Quis autem animo fingere potest numerum eorum, quos in urbe passim, qulcumque25 98 FIRST LATIN READER voluit, occldit, donee moneret Fufidius quidam vlvere aliquos debere, ut essent, quibus imperaret? Novo et criidelissimo exemplo tabulam proposuit, in qua nomina eorum, qui occldendl erant, continebantur; 3ocumque omnium orta esset Ira, postridie plura etiam addidit nomina. Nee solum in eos saevlvit, qui armls contra se dlmicavissent, sed etiam alios elves propter pe- cuniae magnitudinem numero addidit. Nullus fuit tutus quocumque Iret, ac ingens caesorum fuit multitudo. (Exempla. Asia occupata: i. e., Si Asia occupata erat, ubi , propterea quod , quamquam , postquam , cum Asia occupata esset. Duce imperante: i. e., Si dux imperat, ubi , cum , et c.) Sic verte: pulso Mario, necatis clvibus. Vice versa verte: quod esset, quem oppressit, cum Ira. Verte participia in clausulas, et vice versa: quaesltae, gerentl, quod scrip- tum est, factus, quae spectat, qui favebant, de- ditos, quos occldit, qui essent. LII SULLA: SERTORIUS "Post tot naufragia, portum" Pulsls stratlsque inimlcorum partibus Sulla ut Felix appellaretur praescripsit; cumque eius uxor geminos eodem tempore edidisset, puerum Faustum puellamque Faustam nominarl voluit. Sed paucls annls post ssubito contra omnium oplnionem potestatem deposuit. Deinde rus profectus sagittas coniciendo feras captare et sic vltam agere coepit. Ibi sexaginta annos natus decessit, vir ingentis animl et gloriae cupidissimus. SULLA: SERTORIUS 99 Litteris Graecis atque Latinis doctus viros qui facul- tatem scribendi habebant tantum dilexit, ut studium 10 etiam mall cuiusdam scrlptoris aliquo praemio dignum duceret. Nam, praesertim quondam cum de eo ille aliquid scripsisset eique subiecisset, Sulla statim prae- mium el darl iussit, dummodo se nihil postea scrip- turum esse polliceretur. Ante victoriam laudandus; 15 in ils vero quae secuta sunt, numquam satis reprehen- dendus; per urbem enim et I tali am civilis sanguinis flumina late fluxerunt. Q. Sertorius, humill loco 20 natus, prima stipendia Pecunia Romana bello Cimbrico fecit. Post- ea in social! bello cum al- ter oculus el esset deletus, id non vitium oris sed ornamentum exlstimabat. Dlcebat enim, cetera mlli-25 taris virtiitis insignia, ut coronas, nee semper nee ubique geri; se vero, cum in publicum prodlret, suae virtutis indicium in ipsa fronte semper ostendere nee quemque sibi occurrere, qui merita sua non facile intellegeret. 30 Postquam Sulla in Italia potestatem habere coepit, Sertorius, qui partium Marianarum fuerat, in His- paniam se contulit. Ibi cum virtutis admiratiSne turn imperio mitl, Hispanorum animos sibi conciliavit et clientes habuit. Missum a Sulla Metellum, deinde35 Pompeium superavit; sed, cum cautus esset imperator, non totl Romanorum exercitui se obiecit. Ad ultimum autem crudelis factus a socils desertus, proditus, inter- fectus est. 100 FIRST LATIN READER Verte ut in Penso LI (ablativum absolutum) : pulsis partibus, cum edidisset (Exemplum : geminis ab uxore editis), cum scripsisset, cum deletus. Verte (alia participia) : prof ectus, doctus, qui habebant, quae seciita sunt, natus, cum prodlret, missum, cum imperator, factus. LIII GNAEUS POMPEIUS "Iuniores ad labores" Cn. Pompeius, iuvenis, bello civil! se et patrem con- silio servavit. Cum enim in Pompel patrem coniura- vissent aliqui, Terentius quidam, Cn. Pompei fill familiaris, hunc occidendum suscepit, dum alii tectum spatris incenderent. Quae res cum iuvenl Pompeio enuntiata esset, mox simulatione tectum suum ingre- diendl se clam subduxit et firmos patri circumdedit custodes. In spe igitur deceptus est Terentius. Eodem bello Pompeius partes Sullae seciitus ita se logessit, ut ab eo maxime diligeretur. Pa term exercitus reliquias collegit, turn ad Sullam iter fecit et in eo itinere ter hostium exercitus fudit aut sibi adiunxit. Quern ubi Sulla ad se accedere audlvit egregiamque iuventutem in unum locum contractam vidit, desiluit 15 ex equo Pompeioque salutem dixit imperatori. Postea Pompeius in Siciliam profectus est, ut earn a Carbone, Sullae inimlco, occupatam reciperet. Car- bonem sine ulla difficultate comprehensum ad suppli- cium duel iussit. Longe mitior fuit erga Sthenium, 2oSiciliae cuiusdam civitatis principem. Cum enim in POMPEIUS FX PIRATAi: 101 earn civitatem animadvertere decrevisset, non aeque eum facturum Sthenius dixit, si ob unius culpam omnes ulelsceretur. QuaerentI Pompeio, quis ille unus esset: "Ego," inquit Sthenius, "qui elves meos ad id induxl." Tarn libera voce delectatus Pompeius om-25 nibus et Sthenio ipsl ignovit Cursii maritimo inde in Africam confecto Iarbam, Numidiae regem, aggressus diebus circiter quin- quaginta oppressit. Deinde, cum a Sulla iuberetur, exercitu dlmisso Romam revertit. Revertentem Sulla 30 laetus eum excepit et Magni cognomine appellavit. Nihilo minus Pompeio triumphum petentl restitit; sed Pompeius ausus est dlcere plures adorare solem orien- tem quam occidentem; quo dicto indicabat Sullae auctoritatem minul, suam crescere. 35 Verte (ablativum absolutum) : dum incenderent, quae esset, paterni collegit, turn fecit, cursii confecto, exercitu dlmisso. Verte (alia participia) : sub- diixit et, secutus, ubi audlvit, desiluit -que, ut reciperet (recepturus), comprehensum, quaerenti, de- lectatus, aggressus, cum ...... iuberetur, revertentem, petentl. LIV POMPEIUS ET PIRATAE "Nomen atque omen" Metello iam senl et bello in Hispania tardius gerenti auxilio missus est Pompeius, qui contra Sertorium vario eventu dlmicavit. Denique autem mllites legionarii Romanorum hostes superaverunt, et Pompeius, Ser- torio interfecto, Hispaniam recepit. 5 102 FIRST L^TIN READER Cum praedones maritiml ilia tempestate maria omnia et insulas tenerent et quasdam etiam Italiae urbes dlripuissent, ad eos opprimendos cum summo im- perio missus est Pompeius. Huic leg! Gabiniae resiste- 10 bant quidam, qui omnia uni non tribuenda esse dlcebant, sed els in- \itls decretum est. Aliquot annos continuos ante legem Gablniam populus Romanus 15 magna ex parte et dignitate et im- perio caruit. Nullo in loco iam praedonibus pares esse poterant; non modo provinces atque oris Italiae maritimis ac portibus suis, 20 sed etiam Appia iam via carebant. Nullus toto marl locus per multos annos aut tarn firmum habuit prae- sidium, ut tutus esset, aut tarn fuit abditus, ut lateret. Nullus pri- 25vatus navigavit, qui non se aut mortis aut servitutis perlculo com- mitteret, cum aut hieme aut con- ferto praedonum marl navigaret. quam cautes aut vada timebant nautae. Mercatorum 3onavibus onerariis tutum mare non fuit; exercitus quidem Roman! numquam a Brundisio nisi hieme summa navigationi se commiserunt. Sed hoc tantum bellum, tarn longe lateque disper- sum, Gnaeus Pompeius extrema hieme paravit, media 3saestate confecit. Praedones in deditionem acceptos in urbibus et agris procul a marl collocavit. Post hanc Miles Legio- narius Praedones plus POMPEl VICTORIAE ET MORS 103 victoriam audiebant Romanl nullam intra ocean! ostium praedonum navem esse. Verte (ablatlvum absolutum) : milites superaverunt, Sertorio interfecto, cum tenerent, (cum) dlripuis- sent, huic quldam, els invitis. Verte (alia participia): Metello ' gerentl, qui dicebant, qui com- mitteret, cum navigaret, tarn dispersum, ex- treme paravit, praedones acceptos. LV POMPEl VICTORIAE ET MORS "Tempus edax rerum" Bello cum praedonibus confecto Cn. Pompeius con- tra Mithridatem profectus in Asiam magna celeritate contendit. Sed Mithridates noctii solum facultatem pugnandl dedit. Nocte quidem in locis ignotls cum hoste congredi non tiitum erat, liina autem magno f uit 5 Romanls auxilio. Quam cum post dies quattuordecim Romanl a tergo haberent, umbrae corporum longius proiectae ad prlmas usque hostium phalanges pertine- bant; unde decepti regii milites in umbras, quasi in propinquum hostem, tela mittebant. Victus Mithri-10 dates in Pontum profiigit; ibi a filio obsessus venenum sumpsit; quod cum tardius sublret, a mllite, qui pridie omnia ad nutum eius facere pollicitus erat, in- terfectus est. Tigrani deinde, Armeniae regl, qui Mithridatis par- 15 tes secutus erat, Pompeius bellum intulit, eumque ad deditionem compulit. Inde in Iudaeam profectus Romanorum primus Iudaeos superavit, Hierosolyma, 104 FIRST LATIN READER caput gentis, cepit, templum iiire victoris ingressus 20 est. Post hanc triplicem victoriam in Italiam versus ad urbem venit, et tertium triumphum biduo duxit. In quo nihil hoc clarius visum est, quam quod tribus triumphis tres orbis partes victae causam praebuerant; 25 Pompeius enim, quod antea contigerat nemini, primum ex Africa, iterum ex Europa, tertio ex Asia triumphavit. Posteriore tempore orto inter Pompeium et Caesarem odio gravl, quod hie superiorem, ille parem ferre non posset, bellum civile esse coepit. Caesar Infesto ex- 3oercitu in Jtaliam venit; Pompeius Thessaliam petivit; quern secutus Caesar apud Pharsalum fiidit. Victus Pompeius ad Ptolemaeum, Aegypti regem, profugit, nee abest susplcio quin ille Pompeium interfici ius- serit. Latere sub oculis uxoris gladio percusso Pompeius 35pronus procubuit. Verte (ablatlvum absolutum) : bello confecto, quam haberent, quod subiret, bellum intulit -que> Hierosolyma cepit, orto odio, Pompeius petivit, latere percusso. Verte (alia participia) : pro- fectus, proiectae, decepti, victus, obsessus, qui erat, qui secutus erat, profectus, versus, secutus, victus. LVI C. IftLIUS CAESAR "Mens sana in corpore sano" C. Iulius Caesar, ex nobilissima Iuliorum gente, vix sedecim annos natus patrem amlsit. Corneliam, Cinnae filiam, duxit uxorem; cuius pater cum esset C. IULIUS CAESAR 105 Sullae inimlcissimus, is Caesarem voluit compellere ut earn repudiaret; neque id potuit efficere. Qua res Caesar bonis spo- liatus cum etiam ad interitum quae- reretur, mutata veste nocte urbe 10 effugit et quam- quam tunc aeger erat, prope per singulis noctes latebras mutare is cogebatur; et oc- tavo vel nono die comprehensus, ne ad Sullam perdu- ceretur, data pe- 20 cunia vix evasit. Postremo per pro- pinquos suos ve- niam impetravit. Satis constat25 Sullam, cum pre- cantibus amicis- simls et ornatissi- mis virls quamdiu posset negasset3o atque illl semel atque iterum contenderent, expugnatum tandem cla- masse, necesse esse eos scire eum, quern incolumem tantopere cuperent, aliquo tempore nobilitatis parti- C. Iulius Caesar 106 FIRST LATIN READER 35 bus, quas secum simul defendissent, exitio futurum; nam in Caesare multos esse Marios. Stipendia prima in Asia fecit. Expugnatis Mity- lenls corona ob civem servatum donatus est. Deinde dum Rhodum traicit, a praedonibus captus est man- 40sitque apud eos plus quam quinquies quinos dies. Comites interim servosque ad expediendas pecunias, quibus redimeretur, dimlsit. Quorum post profec- tionem id quod postulaverant praedones ille triplex daturum se pollicitus est. Quibus datis cum expositus 45 esset in litore, c5nfestim Miletum, quae urbs non longe inde distabat, properavit, ibique contracta classe velo- citer vectus in eum locum in quo ipsl praedones erant, partem classis dispersit, nonnullas naves cepit, prae- dones summo cruciatu supplicioque necavit. 1. De quo est haec fabula? 2. Quae fuit illius prima uxor? 3. Inter quos nata est inimlcitia? 4. Quae erant verba Sullae? 5. Quae amisit Caesar? 6. Cur effugit? 7. Utrum perductus est ad Sullam, annon? 8. Quid fecit ut evaderet? 9. Qui im- petraverunt illius veniam? 10. Quorum precibus tandem cessit Sulla? 11. A quibus defendebatur nobilitas ? 12. Cuius similem dixit Sulla esse Caesarem? 13. Quid propter virtutem in Asia accepit? 14. Quid factum erat? 15. Quam diu retinebant eum plratae? 16. Quid fecerunt eius comites? 17. Unde postea profectus est contra plratas? 18. Quid ibi fecerat? 19. Quid deinde passae sunt eorum naves? 20. Quid passl sunt ipsl? 108 FIRST LATIN READER LVII CAESARIS CURSUS HONORUM "Summa summarum" Quaestor ulteriorem Hispaniam accepit. Quo pro- fectus cum Alpes transisset et ad conspectum cuiusdam vlcl venisset ubi victus tenuissimus esset, comites sub Testudo vinea sedentes inter se dubitabant, num illic etiam 5 esset gloriae locus. Caesar autem dixit, malle se ibi primum esse, quam Romae secundum. Cumque Gades, quod est Hispaniae oppidum, venisset, animadversa apud Herculis templum magni Alexandri imagine se testudinis similem esse dolebat, 10 quod nihil a se dignum memoria actum esset in ea aetate, qua iam Alexander orbem terrarum vicisset. CAESARIS CURSUS HONORUM 100 Aedilis praeter forum etiam Capitolium ornftvit templls. Ludos ex pristino instituto una cum M. Bibulo, sed etiam per se edidit; quo factum est, ut rerum communiter quoque datarum ille solus gratiam 15 caperet. Tanto quidem ill! constiterunt haec,* ut ipse diceret, sibi opus esse maximam pecuniam, ut haberet nihil. Consul deinde cum M. Bibulo creatus societatem cum Cn. Pompeio et M. Crasso iiinxit Caesar, ne quid 20 ageretur in re publica, quod non omnibus tribus pla- ceret. Deinde legem tulit, ut ager Campanus plebl divideretur. Cui legl cum senatus resisteret, quod el aliter videretur, rem ad populum detulit. Bibulus in forum venit, ut contra legem diceret, sed tanta in eum 25 commota est Ira, ut armls foro expelleretur. Qua re cum Bibulus per reliquum annl tempus domo abditus in curiam non venlret, iinus ex eo tempore Caesar omnia in re publica administrabat, ut nonnulll clvium, si interdum litteras scrlberent, non, ut mos30 erat, consulibus Caesare et Bibulo actum indicarent, sed Iulio et Caesare, unum consulem nomine et cog- nomine pro duobus appellantes. Functus officio con- sular! Caesar Galliam provinciam accepit. Quae ibi bis quaternis annls confecit ad caput proximum reser- 35 vantur. /. e., tantam pecuniam pro his dare necesse fuit. Rescribe sentential, haec verba in vocem passlvam vertens: accepit, venisset, dixit, vicisset, ornavit, edidit, diceret, tulit, resisteret, detulit, veniret, administrabat, scriberent, accepit. 110 FIRST LATIN READER LVIII DE NAVIBUS VENETORUM "Disiecta membra" Oppida Venetorum posita in extremis lingulis neque pedibus aditum habuerunt cum ex alto se aestus in- citavisset, quod bis accidit semper horarum vlgintl quattuor spatio, neque navibus, quod riirsus minu- 5 ente aestu naves in vadls relinquerentur. Ita utraque re oppid5rum oppugnatio impediebatur; ac si suis for- tunls non iam sperabant, magno numero navium ap- pulso, se in proxima oppida recipiebant. Haec e5 facilius magnam partem aestatis faciebant, quod nos- 10 trae naves tempestatibus retinebantur, summaque erat ingentl atque aperto marl, magnis aestibus, rarls ac prope nullis portibus, difficultas navigandi. Namque ipsorum naves ad hunc modum factae ar- mataeque erant; puppes altae ad magnitudinem fluc- i5tuum accommodatae; naves totae factae ex robore ad quamvis vim et contumeliam perferendam; ancorae pro funibus ferreis catenls vinctae; pelles pro veils, quod tantas tempestates ocean! tantosque impetus ventorum sustinerl ac tanta onera navium regl veils 20 non satis commode posse existimabant. His navibus nostra classis una celeritate et remis praestitit, neque enim ils nostrae rostro nocere poterant, neque propter altitudinem facile telum adigebatur. In proelio autem bracchia, quae vela passa navium 25 Venetorum sustinebant, llomanl deiecerunt. Deinde, DE BRITANNIA 111 cum singulas binae ac ternae naves circumsteterant, milites summa vi triinslre in hostium naves contende- bant. Mox omnes victae se Caesari dederunt, et bel- lum Venetorum totlusque orae maritimae confectum est. so Coniuga gradatim, per indicatlvum et subiunctlvum actlva, haec verba: (Exemplum: habeo, habebas, habebit, habuimus, habueratis, habuerint, habeam, et c): incitavisset, sperabant, appulso, faciebant, retinebantur, perferendam, vlnctae, regi, nocere, adigebatur, passa, deiecerunt, translre, dederunt. LIX DE BRITANNIA "Ultima Thule" Britannia Insula tria habet latera, quorum iinum quod est contra Galliam longius quam milia passuum quadringenta pertinet. Alterum vergit ad Hispaniam atque occasum solis; qua ex parte est Hibernia insula. Huius est longitudo lateris septingentorum milium. 5 In his quoque regionibus sunt multi lacus pulcherriml. Tertium est contra septentriones, cui parti nulla est obiecta terra, sed orae maritimae finis alter maxime ad Germaniam spectat. Hoc milium passuum octin- gentorum in longitiidinem esse exlstimatur. Tota 10 insula in latitudinem circiter ducenta milia, in longi- tudinem sescenta milia passuum patet. Pars interior ab ils incolitur quos natos in Insula ipsa memoria proditum tradunt. Hi plerumque fru- menta non habent, sed lacte et carne vlvunt. Mari- ir> 112 FIRST LATIN READER tima pars ab iis tenetur qui praedae ac belli Inferendl causa ex Belgio transierunt. De uno solum proelio Caesaris narrabitur. Acces- sum erat ad Britanniam omnibus navibus; deinde, 2oexposito exercitu et equitibus qui praesidio navibus essent ad mare relictls, ad hostes contendit. IllI ex loco superiore proelium committere coeperunt. Re- pulsl ab equitatu se in silvas abdiderunt, locum nacti egregie et natiira et opere munitum. At mllites legionis 25septimae testudine facta et aggere ad munltiones ex- structo locum ceperunt eosque ex silvls expulerunt. Sed eos fugientes longius Caesar prosequi vetuit, quod munition! castrorum tempus relinqul volebat. Edisce numeros cardinales ab uno ad mllle; declina illos qui declinarl possunt. Edisce numeros ordinales a primo ad vlcen- simum. Quam longus est circuitus Britanniae? Quot terras prope se habet ? Quot latera habere dicitur ? Quotam legionem sibi fidelissimam esse putavit Caesar? Quotiens in hac fabula cum hostibus pugnavit? Quae sunt adverbia numeralia ab uno ad quinque? LX DE GERMANlS "Nimium ne crede colon" Ea quae secuta est hieme, Usipetes German! et item Tencter! flumen Rhenum transierunt. Causa trans- eund! fuit quod ab Suebls bello premebantur. Sue- borum gens est longe maxima Germanorum omnium. sNeque multum frumento sed maximam partem lacte atque pecore vlvunt multumque feras sequuntur; quae DE GERMANlS 113 res et cibl gehere et cotidiana exercitatione et vires alit et mini corporum magnitudine homines efficit. Publice maximam putant esse laudem quam latis- sime a suls finibus vacare agros; hac re indicarl mag- 10 num numerum clvitatum suam vim sustinere ndn posse. Itaque una ex parte a Suebis circiter milia passuum sescenta agrl vacare dicuntur. Ad alteram partem succedunt Ubil, qui sunt ceteris Germanls humaniores, propterea quod Rhenum attingunt mul- 15 tumque ad eos mercatores veniunt. Hos cum Suebi in perpetuum finibus expellere non potuissent, tamen vectigales sibi fecerunt. In eadem causa fuerunt Usipetes et Tencterl, qui recens a Suebis expulsl ad Rhenum pervenerant; quas2o regiones ^lenapil incolebant. Hi ad utramque rlpam fluminis vicos habebant; sed tantae multitudinis ad- ventu perterriti aedificia quae trans flumen habuerant in praesens rellquerunt, et in citeriore rlpa dispositls praesidils Germanos translre prohibebant. IllI omnia 25 cotidie expertl, revertl se in suas sedes regionesque simulaverunt, et trldui viam progressl rursus vesper! reverterunt, atque omnl hoc itinere una nocte equitatu confecto Menapios, qui de eorum discessii per expl5- ratores praemissos certiores factl erant, oppresserunt. 30 Declina in sententils: (sing.) ea hieme, gens maxima, quae res, suam vim, alteram partem: (plu.) eadem causa, dispositls prae- sidils, omni hoc itinere confecto, exploratores praemissos. 114 FIRST LATIN READER LXI CONSIDIUS consilium caesaris FRUSTRATUR "Tu quoque" Eodem die Caesar ab exploratoribus certior factus hostes sub monte consedisse mllia passuum ab ipsius castris octo, qualis esset natura montis et qualis in circuitu ascensus qui cognoscerent misit. Renuntia- 5 turn est facilem esse. De tertia vigilia Titum La- bienum, legatum pr5 praetore, cum duabus legionibus et iis ducibus qui iter cognSverant summum iugum montis ascendere iubet; quid sul consill sit ostendit. Ipse de quarta vigilia eodem itinere quo hostes loierant ad eos contendit equitatumque omnem ante se mittit. P. Considius, qui rel militaris perltissimus habebatur et in exercitu L. Sullae et postea in M. CrassI fuerat, cum exploratoribus praemittitur. Prima luce, cum summus mons a Labieno teneretur, 15 ipse ab hostium castris non longius mllle et qumgentls passibus abesset, neque, ut postea ex captlvls comperit, aut ipsius adventus aut Labieni cognitus esset, Con- sidius equo admisso ad eum accurrit, dlcit montem quern a Labieno occuparl voluerit ab hostibus tenerl; 20 id se a Gallicls armls atque Insignibus cognovisse. Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat el praeceptum a Caesare ne proe- lium committeret, nisi ipsius copiae prope hostium CAESAR ADUATUCOS OPPUGN AT 115 castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes 25 impetus fieret, monte occupato nostros exspectabat proelioque abstinebat. Multo denique die per explora- tores Caesar cognovit et montem a suis teneri et Hel- vetios castra movisse et Considium timore perterritum quod non vldisset pro vlso sibi renuntiavisse. Eo die, 30 quo consuerat intervalld, hostes sequitur et mllia pas- suum tria ab eorum castris castra ponit. Verte ut in Penso XXXI : qui cognoscerent, ne commit- teret, ut fieret. Quae sunt verba dlcentis aut quaerentis? — hostes consedisse, qualis montis, facilem esse, quid sit, montem teneri, se cognovisse, montem teneri, Helvetios movisse, Considium renuntiavisse. LXII CAESAR ADUATUCOS OPPUGNAT "Dlra necessitous" AduatucI, cum omnibus copils auxilio Nerviis venirent, calamitate eorum audita ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis sua omnia in iinum oppidum egregie natura munitum con- tulerunt. Quod cum ex omnibus in circuitu partibuss altissimas rupes deiectusque haberet, una ex parte aditus in latitiidinem non amplius cc pedum relin- quebatur; quern locum duplici altissimo muro miinie- rant; turn magnl ponderis saxa in muro collocabant. Ac prlmo adventii exercitus nostrl crebras ex oppido 10 eruptiones faciebant parvulisque proeliis cum nostris contendebant; postea vallo pedum xii in circuitu xv 116 FIRST LATIN READER milium crebrisque castellls munitl oppido sese contine- bant. 15 Ubi vinels actis aggere exstriicto turrim procul con- stitui viderunt, primum ridere ex muro atque ludere vocibus, quod tanta res a tanto spatio institueretur. Obsidio Ubi vero mover! atque appropinquare moenibus vide- runt, nova specie commoti legatos ad Caesarem de 20 pace miserunt, qui ad hunc modum locutl: Non se exlstimare Romanos sine ope divina bellum gerere, qui tantae altitudinis res tanta celeritate movere possent; se suaque omnia eorum potestati per- mittere dlxerunt. Onum petere ac precari: si forte 25statuisset Aduatucos esse servandos, ne se armls DE POENA PERFIDIAE 117 spoliaret. Sibi omnes fere finitimos esse inimlcos ac suae virtutl invidere; a quibus se defendere traditis armis non possent. Sibi praestare, si in eum casum dedficerentur, quamvis fortunam a populo Romano pati, quam ab his per cruciatum interna inter quosso dominari consuessent. Verte ut in Penso LI (ablativum absolutum) : calamitate audita, ctinctis desertls, cum ....:. haberet, quern miinierant, crebras faciebant, vineis exstructo, quod Institueretur, ubi viderunt, traditis armis : (alia participia) : cum venlrent, crebras faciebant, vallo munlti, ubi viderunt, nova commoti, si deducerentur. LXIII DE POENA PERFIDIAE "Fides Punica" Ad haec Caesar respond it: Se magis consuetudine sua quam merits eorum clvitatem servaturum, si statim se dedidissent; sed deditionis nullam esse con- dicionem nisi armis traditis. Se id quod in Nervils fecisset facturum, flnitimlsque imperaturum ne quam 5 illls iniuriam Inferrent. Re nuntiata ad suos, quae imperarentur facere dlxe- runt. Armorum magna multitudine de muro in fossam quae erat ante oppidum iacta, sic ut prope summam murl aggerisque altitudinem acervi armorum adae- 10 quarent, et tamen circiter parte tertia, ut postea per- spectum est, celata atque in oppido retenta, portls apertls e5 die pace sunt usl. 118 FIRST LATIN READER Sub vesperum Caesar portas claudi militesque ex is oppido exire iussit, ne quam noctu oppidan! a militibus iniuriam acciperent. IllI ante initd, ut intellectum est, consilio, quod deditione facta nostros praesidia deductiiros aut denique minus diligenter servatiiros crediderant, cum iis quae retinuerant et celaverant 2oarmIs, et scutls quae subito pellibus induxerant, tertia vigilia, qua minime arduus ad nostras muniti5nes ascensus videbatur, omnibus copils de improviso ex oppido eruptionem fecerunt. Celeriter, ut ante Caesar imperaverat, ignibus signo 25dato, ex proximis castellis eo concursum est, pugna- tumque ab hostibus ita acriter est ut a virls fortibus in extrema spe salutis, iniquo loco, contra eos qui ex vallo turribusque tela iacerent, pugnari debuit, cum in una virtute omnis spes salutis consisteret. 30 Occisls ad hominum milibus quattuor reliqui in op- pidum reiectl sunt. Postrldie eius diel refractis portis, cum iam defenderet nemo, atque immissis militibus nostrls, sectionem eius oppidi totam Caesar vendidit. Ab iis qui emerant capitum numerus ad eum relatus 35 est milium qulnquaginta trium. Aliter scribe ut in Penso XXXIX: se magis inferrent, Caesar iussit, ne acciperent, quod cre- diderant, quae armis, quae induxerant, qui iacerent. Verte ut in Penso LI (ablatlvum absolutum): armis traditis, re nuntiata, armorum iacta, parte celata, portis apertls, inito consilio, deditione facta, signo dato, cum consisteret, occisls milibus, refractis portis, immissis nostrls. ' DE MORIBUS GALLORUM: DE DRUIDIBUS 119 LXIV DE MORIBUS GALLORUM :.DE DRUIDIBUS "Suus cuique mos" In omni Gallia eorum hominum qui aliquo sunt numero atque honore genera sunt duo; nam plebs paene servorum habetur loco, quae nihil audet per se, nulll adhibetur consilio. Plerlque, cum aut aere alieno aut iniuria potentiorum premuntur, sese in ser- 5 vitutem addicunt nobilibus; quibus in hos eadem omnia sunt iiira quae dominls in servos. Sed de his duobus generibus alterum est sacer- dotum,* alterum equitum. 111! rebus divlnis intersunt, sacra publica et privata curant, religiones exponunt; io ad eos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit, magnoque hi sunt apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatlsque constituunt, et, si quod est facinus admissum, si caedes facta, si de finibus controversia est, Idem decer- 15 nunt, praemia poenasque constituunt. Hi certo annl tempore in finibus Carnutum, quae regio totlus Galliae media habetur, consldunt in loco sacro. Hue omnes undique qui controversies habent conveniunt eorumque iudiciis parent. Discipllna in 20 Britannia reperta atque inde in Galliam translata exlstimatur, et nunc qui dlligentius earn rem cognoscere volunt plerumque illo discendl causa proficlscuntur. Sacerdotes a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquls pendunt. Tantis excitatl praemils et 25 120 FIRST LATIN READER sua sponte multl in disciplinam conveniunt et a pa- rentibus propinqulsque mittuntur. Magnum ibi nu- merum versuum ediscere dicuntur. Itaque annos nonnulll xx in disciplina manent. Neque fas esse 3oexistimant ea litteris mandare, cum in reliquls fere rebus, publicis privatlsque rationibus, Graecls litteris utantur. Hi sacerdotes appellantur druides. 1. In quot partes dividuntur homines Galliae? 2. Qualis est plebs? 3. Qui plebem premunt? 4. Quorum fiunt servi? 5. Qui sunt in Gallia potentes? 6. Quid a sacerdotibus fit? 7. A quibus ad eos coneurritur? 8. Quam ob rem concurritur? 9. Quales res sunt sacerdotibus ciirae? 10. De quibus rebus decernunt? 11. Ubi habitant Carnutes ? 12. Unde veniunt hue homines? 13. Unde venit haec disciplina? 14. Cur ex Gallia proficiscuntur nonnulli? 15. Qui tribiita pendunt? 16. A quibus bellum vitatur? 17. Quos mittunt parentes ad sacer- dotes? 18. Cur hoc faciunt? 19. Quae discunt? 20. Quales litteras usurpant Galli? LXV DE ALUS MORIBUS GALLORUM "Quot homines, tot sententiae" Alterum genus est equitum. Hi, cum est iisus atque aliquod bellum incidit (quod fere ante Caesaris adven- tum uno quoque anno accidere solebat), omnes in bello versantur, atque eorum ut quisque est genere copiisque 5 amplissimus, ita plurimos circum se clientes habet. Hanc unam gratiam potestatemque habent. Natio est omnis Gallorum maxime dedita religioni- 122 FIRST LATIN READER bus. Deorum maxime Mercurium colunt; huius sunt plurima simulacra; hunc omnium inventorem ar- 10 tium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae habere vim maximam putant. Post hunc Apollinem et Martem et Iovem et Miner- vam. De his eandem fere quam reliquae gentes habent oplnionem; Apollinem homines sanare, Miner- lsvam operum initia tradere, Iovem imperium caeles- tium tenere, Martem bella regere. Galll se omnes ab Dite ortos dicunt. Ob earn causam spatia omnis temporis non numer5 dierum, sed noctium finiunt, et mensium et annorum initia sic observant ut 2onoctem dies subsequatur. Yirl uxores, sic ut llberos, capitis damnare possunt; et cum pater familiae superiore loco natus decessit, eius propinqul conveniunt et, de morte si res in susplcionem venit, de uxoribus in servflem modum quaestionem 25 habent et, si compertum est, ignl atque omnl cru- ciatu interficiunt. Fiinera sunt pro cultu Gallorum amplissima. 1. Qui sunt in altero genere? 2. Quam saepe bellum gere- batur? 3. Qui equites sequuntur? 4. Quae amant praecipue Galli? 5. Quot deos praecipue colunt? 6. Quid putant Mer- curium fecisse? 7. Quid putant eum semper facere? 8. Ubi ducit homines? 9. Quae ab aliis dis fiunt? 10. Unde oriuntur Galli? 11. Quis fuit hie deus? 12. Quo apud eos incipit men- sis? 13. Possuntne viri uxores occldere, annon ? 14. De quibus praeterea permittitur hoc? 15. Post mortem patris, quid fit? 16. De qualibus patribus fit hoc praecipue? 17. Quid deinde patiuntur uxores? 18. Si compertum est malum, quid fit? 19. Qualibus funeribus sepeliuntur? 20. Putantne Roman! haec ampla esse? DE CAESARIS ET POMPEI INIMICITIA 123 LXVI DE CAESARIS ET POMPEI INIMICITIA "Iacta alea esto" Haec igitur novem annis gessit Caesar. Galliam in provinciae formam redegit; Germanos, qui trans Rhenum incolunt, primus Roman5rum ponte facto aggressus multis vicit proelils. Aggressus est Britannos, ignotos antea, superatisque pecu-5 nias et obsides imperavit. Interfecto interea apud Parthds Crasso et mortua Iulia, Caesaris fllia, a qua, cum Pom- pei uxor esset, hi inter se amlcitia coniunge- bantur, statim inimici hi flebant. lam diu 10 Pompeio suspectae Caesaris opes et Caesarl Pompeiana dignitas gravis, nee hie ferebat parem, nee ille supe- riorem. Itaque cum Caesar in Gallia retineretur, et, ne bello n5ndum perfecto discederet, postulasset ut sibi liceret, quamvls absentl, alterum consulatum pe- 15 tere, a senatu suadentibus Pompeio eiusque amlcis negatum el est. Hanc iniuriam acceptam ulturus in Italiam rediit et bellandum ratus cum exercitu Rubiconem flumen, qui provinciae eius finis erat, transiit. Hoc ad flumen 20 paulum constitisse fertur ac cogitans quantum sus- ciperet conversus ad proximos: "Etiam nunc," inquit, "revertl possumus; quod si ponticulum transierimus, omnia armls agenda erunt." Postremo autem magna voce * damans exercitum traicl iussit, plurimisque 25 124 FIRST LATIN READER Urbibus occupatls Brundisium contendit, quo Pom- peius consulesque eonfugerant. Qui cum inde in Epirum traiecissent, Caesar eos secutus a Brundisio Dyrrachium transiit; copiisque, 3oquas subsequi iusserat, diutius ciinctantibus mlrae audaciae facinus edidit. Castris noctu egreditur, clam navem conscendit, et quamquam mare saeviebat in altum tamen progredl gubernatorem iubet et illo timente: "Quid times?" inquit, "Caesarem vehis." 35Neque prius gubernatorem cedere adversae tempes- tatl passus est, quam paene obrutus est fluctibus. Clamavit: "Iacta alea esto!" Coniuga gradatim (vide Pensum LVIII): (in voce activa) gessit, redegit, imperavit, esset, coniungebantur, ferebat, rediit, possumus, saeviebat, timente: (in voce passlva) vlcit, superatis, retineretur, iussit, times, vehis. LXVII BELLA CIVILIA CONFICIUNTUR "Veni, vidi, vici" Deinde Caesar in Epirum profectus Pompeium Pharsalic5 proelio fudit, et fugientem secutus, ut oc- cisum cognovit, Ptolemaeo regi, Pompel interfectori, a quo sibi quoque Insidias pararl videret, bellum in- 5tulit; quo victo in Pontum transiit Pharnacemque, Mithridatis filium, rebellantem et magno successu ferocem intra quintum ab adventu diem, quattuor, quibus in conspectum venit, horis una fudit acie, BELLA ClVILIA CONFICIUNTUR 125 more fulminis, quod uno e5dem tempore venit, percus- sit, discessit. Qua re de se vere dixit Caesar, ante 10 victum hostem esse quam visum. Pontico postea triumpho trium verborum praetulit Insigne: "Venl, vldl, vici." Deinde Scipionem et Iubam, Xumidiae regem, reliquias Pompeianarum partium in Africa reficientes, vlcit. 15 Victorem African! belli Gaium Caesarem gravius excepit Hispaniense, quod Cn. Pompeius, Magni filius, adulescens fortissimus, ingens commoverat, un- dique ad eum auxiliis paternl nominis magnitudinem sequentium ex toto orbe concurrentibus. Sua Cae-20 sarem in Hispaniam secuta fortuna est: sed nullum umquam gravius difficiliusque ab eo initum proelium, ita ut, plus quam dubio Marte, descenderet equo con- sistensque ante cedentem suorum aciem reprehendens fortiinam, quod se in eum servasset exitum, nuntiaret 25 militibus, vestigio se non cessurum; sic viderent, quern et quo loco imperatorem deserturi essent. Pudore magis quam virtu te acies restituta est. Cn. Pom- peius victus et interfectus est. Caesar, omnium victor, reversus in urbem omnibus, qui contra se arma tule- 30 rant, ignovit et quinquies triumphavit. Coniuga gradatim: (in voce actlva) (incipe a variis personis) fudit, cognovit, videret, venit, percussit, concurrentibus, de- scenderet, ignovit. Item coniuga haec verba deponentia: pro- fectus, reversus, secutus. 126 FIRST LATIN READER LXVIII CONTRA CAESAREM FIT CONItJRATlO "Non omnia possumus omnes" Bellis civilibus c5nfectls conversus iam ad res ur- banas modum quendam et ordinem mensibus ad- hibuit annumque ad cursum solis accommodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum esset et tertio 5 decimo * mense sublato unus dies quarto quoque anno adderetur. Ius dlligentissime ac severissime dixit. Repetundarum damnatos etiam senatu movit. De ornanda Instruendaque urbe, item de tuendo augendoque imperio plura ac maiora in dies cogitabat: 10 in primls ius civile ad certum modum redigere atque ex ingentl legum copia optima quaeque et necessaria in paucissimos conferre libros; scripta Graeca et Latl- na, quae plurima posset, publicare ; siccare Pomptinas paludes: viam munlre a marl supero per Apennlnl isiugum ad Tiberim usque; Dacos, qui in Pontum e vase- rant, continere: mox Parthls bellum Inferre per Ar- meniam. Haec et alia ne ageret mors prohibuit. Magister enim popull in perpetuum creatus agere superbius 2ocoepit: senatum ad se venientem sedens excepit et quendam, ut surgeret, monentem Irato voltu respexit. Cum Ant5nius, Caesaris in omnibus bellis comes et tunc in c5nsulatu socius, capitl eius pro rostris sedentis Insigne regium imposuisset, id ita ab eo est repulsum, 25 ut non aegre ferre videretur. Qua re coniuratum in DE MORTE CAESARIS 127 eum est a sexagintii amplius viris, Cassio et Bruto ducibus facinoris, decretumque, eum Idibus Martils in senatu necare. "Tertio decimo mense": ante hoc alternls annis mensis inter- calaris post diem vicensimum tertium Februari Inserebatur, re- liquo mense Februario omisso. Aliter scribe ut in Penso XXXIX: ut esset, in primis Armeniam (in Caesaris ipsius verbis), ut surgeret, cum im- posuisset, ut videretur. Verte ut in Penso LI (ablatlvum absolutum) : bellis conf ectls, tertio sublato, cum imposuisset, id repulsum ut, coniuratum viris, Cassio facinoris. LXIX DE MORTE CAESARIS "Nil hominl certum est" Plurima indicia futuri pericull obtulerant caelestes. Uxor Calpurnia perterrita quibus noctu vidisset, ut Idibus Martils domi maneret, orabat et Spiirinna auguriis captis monuerat, ut proximos dies triginta quasi fatales caveret, quorum ultimus erat Idus Mar- 5 tiae. Hoc igitur die Caesar Spurinnae: "Num scls," inquit, "Idus Martias iam venisse?" et is: "Num scls, illas nondum discessisse?" Atque cum Caesar eo die in senatum venisset, seden- tem coniuratl specie officl circumsteterunt statimque 10 unus, quasi aliquid rogaturus, propius accessit ne- gantlque ab utroque umero vestem rapuit. Deinde clamantem: "Ista quidem vis est," Casca, unus e 128 FIRST LATIN READER coniuratis, adversum volnerat paulum sub iugulo. 15 Caesar Cascae bracchium comprehensum ictu volnera- vit conatusque surgere ali5 volnere impeditus est. Deinde ut animadvertit, undique se strictls tells petl, veste caput velavit et ita tribus et vigintl volneribus percussus est. Cum M. Brutum, quern fill loco habe- 20 bat in se ruentem vidisset, dlxisse fertur: "Tu quoque, mi Mi!" Illud inter omnes fere constitit, talem el mortem paene ex sententia accidisse. Nam et quondam cum apud Xenophontem legisset, Cyrum ultima valetudine 25 mandasse quaedam de f unere suo, spernens tam tardum mortis genus subitam sibi celeremque optaverat, et pridie quam occideretur, in sermone nato apud fami- liares, quis esset finis vltae commodissimus, repentinum improvlsumque praetulerat. 30 Istorum autem qui ilium necarunt neque tres annos postea vlxit quisquam neque sua morte decessit. DamnatI omnes alius alio casu perierunt pars in marl, pars proelio; nonniilli se eodem illo telo, quo Caesarem percusserant, occlderunt. Aliter scribe (ut in Penso XXXIX) : ut maneret, ut caveret, Idus venisse, illas discessisse, sedentem, quasi rogaturus, negantl, clamantem, comprehensum, conatus, ut animadvertit, undique petl, cum vidisset, talem accidisse, spernens, quis commo- dissimus, damnatl. Verte ut in Penso LI (abl. abs.): quibus vidisset, augurils captls, veste ita, cum vidisset, cum legisset, spernens genus. DE CAESARIS INGENIO 129 LXX DE CAESARIS INGENIO "Errare est humanum, condonare est dlvinum" Quo rarior in regibus et prlncipibus viris conti- nentia, hoc laudanda magis est. C. Iulius Caesar vic- toria civlll mitissime usus est; cum enim litteras de- prehendisset omnes ad Pompeium missas ab iis, qui videbantur aut in diversis aut in neutris fuisse partibus, 5 legere noluit, sed delevit, ne forte in multos gravius consulendi locum darent. Cicero hanc laudem eximiam Caesari tribuit, quod nihil obliviscl soleret nisi iniurias. Odium occasione oblata libens semper deposuit. Ultro ac prior scripsit 10 C. Calvo post ingrata eius contra se scrlpta. Valerium Catullum, cuius versibus famam suam laesam bene scivit, adhibuit hospitio. C. Memmium cum peteret consulatum adiuvit, etsi acerrimas fuisse eius in se orationes sciebat. is Fuisse traditur longus, nigris oculis, nullis in capite crlnibus; quam crinium inopiam, quod de ea nonnulli ridere consuerant, aegre ferebat. Itaque ex omnibus decretis sibi a senatu populoque honoribus non alium aut recepit aut habuit libentius quam ius coronae per- 20 petu5 gerendae. Vino abstinentem eum fuisse ne inimici quidem ne- gaverunt. ' Verbum Catonis est, unum ex omnibus Caesarem ad delendam rem publicam siccum acces- sisse. Armorum et equorum perltissimus, laboris ultra 25 130 FIRST LATIN READER fid em patiens; in agmine interdum equo, saepius pedibus procedebat, capite nudo, seu sol seu tem- pestas erat. Longissimas vias incredibili celeritate conficiebat, ut saepe n initios de se cursii superaret: 3oneque eum morabantur fliunina, ne quam prlmum ad locum perveniret. Scribe (ut in Penso XIV) tres gradus comparatiSnis horum adiectlvorum et adverbiorum: rarior, magis, mltissime, multos, gravius, eximiam, prior, bene, acerrimas, longus, aegre, libentius, peritissimus, patiens, saepius. 1. Qui raro continentiam habent ? 2. Quae memoria a Caesare retinebantur ? 3. Quid fecerat Catullus? 4. Quid propter senatus consultum Ubentissime faciebat? 5. Quantum bibebat Caesar, et qualis igitur fuit? 6. Quo modo itinera faciebat? LXXI M. CATO: PUERITIA "Rara avis" Marcus Cato iam puer incredibile animl robur os- tendit. Nam cum in domo M. Driisi avunculi sui In- stitueretur, et ad eum, tribunum plebis, Latin! de civitate impetranda convenissent, a Quintd Popedio, sLatinorum prlncipe, Drusi hospite, rogatus, ut socios apud avunculum adiuvaret, constantl voltu non fac- tiirum se respondit. Iterum deinde ac saepius hortatus in proposito mansit. Tunc Popedius in excelsam aedium partem ductum deiecturum inde se, nisi preci- 10 bus cederet, minatus est: neque hac re ab incept5 mover! potuit. Tunc Popedius clamasse fertur: "Laetl simus, Latin! et socil, hunc esse tarn parvum; M. CATO: MORES 131 qui si in seniitu esset, ne sperare quidem nobis civita- teni licuisset." Idem cum salutem dicendl gratia puer ad Sullam is venisset et capita necatorum in domum allata vidisset, crudelitate rei commotus magistrum suum rogavit, cur nemo inveniretur, qui tarn crudelem dominum occlderet; cumque is, non voluntatem hominibus, sed i'acul- tatem deesse, quod saliis el magno militum praesidio2o daretur, respondisset, ut ferrum sibi daret, postulavit, dicens, facillime se eum interfecturum, quod prope eum domi consldere soleret. Magister et animum Catonis agnovit et proposito perterritus eum postea, ad Sullam excussum semper 25 adduxit. Eodem igitur animo fuit Cato, quo alius puer, qui tunc ad publicum ludum cum Fausto, Sullae filio, Ibat et Faustum facinora paterna laudantem ip- sumque, cum per aetatem potuisset, idem facturum minantem Iratus percussit. 30 Rescribe fabulam pluribus sententils (e. g., Magister adduxit: Magister animum Catonis agnovit. Proposito perter- ritus est. Postea eum ad Sullam adducebat. Sed prius eum ex- cussit. Deinde ad Sullam adduxit.) Scribe: nam respon- dit (octo sententils), tunc potuit (tribus sententils) Idem occlderet (qulnque sententils), cumque soleret (qulnque sententils), eodem percussit (sex sententils). LXXII M. CATO: MORES "Esse quam viderl" Insigne fuit et ad sequendum prSponendum Catonis erga fratrem studium. Cum enim rogatus esset, quern 132 FIRST LATIN READER omnium maxime dlligeret, respondit, "Fratrem." Iterum rogatus, quem secundum maxime dlligeret, siterum "Fratrem" respondit. QuaerentI tertio idem responsum dedit, donee ille a quaerendo desisteret. Crevit cum aetate ille Catonis in fratrem amor; ab eius latere n5n discedebat; el omnibus in rebus morem gerebat. Annos natus vlginti sine fratre numquam loiter susceperat, numquam in forum prodierat. Cum frater, qui erat tribiinus mllitum, ad bellum profectus esset, ne eum desereret, sua sponte stipendia fecit. Aperta Catillnae coniuratione comprehenslsque in urbe eius socils cum senatus haberetur de eorum poena isalnque suaderent, ut coniuratis custodes ponerentur, Cato, solum adulescens, paene inter ultimos senten- tiam rogatus, tanta vl animi atque ingeni adortus est coniuratos, orationem omnium, qui mltia suaderent, suspectam fecit, sic imminentia ex rulnls urbis et com- 2omutatione rel piiblicae pericula exposuit, ita Cicero- nis consulis virtiitem laudavit, ut totus senatus in eius sententiam translret animadvertendumque in coniurat5s statueret, maiorque pars ordinis eius Ca- tonem prosequeretur domum. 25 Numquam recte fecit, ut facere videretur, sed quia aliter facere non poterat, elque id solum visum est rationem habere, quod haberet iustitiam. Esse quam viderl bonus malebat. Ita quo minus petebat gloriam, eo magis ilium sequebatur. Declina in sententils: (sing.) Insigne studium, ille amor, sua sponte, aperta coniuratione, tanta vl: (plu.) omnibus rebus, im- minentia peifcula, maior pars, eius ordinis, id solum. M. CATO: MORS 133 LXXIII M. CATO: MORS "Cuibono?" Cum Caesar consul legem de agris tulisset, Cato solus ceteris perterritis huic leg! restitit. Iratus Caesar Catonem trahl ex curia et in vincula rapl iussit; at ille nihil de libertate linguae remisit, sed ifl) in ipsa ad carcerem via de lege loque-5 batur civesque monebat, ut talia co- A nantibus resisterent. Catonem seque- Hf bantur trlstes patres; quorum unus <3|§d reprehensus a Caesare, quod, nondum misso senatu, discederet: "Malo," in-io quit, "esse cum Catone in carcere, quam tecum in curia. " Exspectabat Caesar, dum ad preces Cato se demit- teret; quod ubi frustra a se sperari intellexit, pudore victus unum e tri- 15 bunis misit, qui Catonem dimitteret. Cato Pompel partes bello civil! secu- tus est eoque victo exercitus reliquias in Africam perduxit. Cum vero el summum a militi- bus deferretur imperium, Sclpioni, quod vir esset con- 20 sularis, parere maluit; Scipione victo Uticam, Africae urbem, iit et fllium hortatus est ut veniam Caesaris peteret; ipse postquam fllium comitesque amplexus est, nocte lecto Platonis libro, qui immortalitatem animi docet, paulum quievit. 25 Turn fere prima vigilia stricto gladio semel iterum- GladiI 134 FIRST LATIN READER que se percussit. Sanguinem cohibuerunt famuli; ilia passus, durn discederent, manus volneribus attulit seciitaque sanguinis vi animam egit. Caesar audita 3oCatonis morte dixit, ilium gloriae suae invldisse, quod sibi laudem servati Catonis ademisset, bonaque eius llberls incolumia servavit. Aliter scribe ut in Penso XXXIX: cum tulisset, iratus, Caesar iussit, in ipsa loquebatur, ut re- sisterent, reprehensus, malo curia, ubi intellexit, quod consularis, postquam amplexus est. Verte ut in Penso LI (abl. abs.) : ceteris perterritis, ille remisit, misso senatii, eo victo, cum deferretur, Sclpione victo, lecto libro, stricto gladio, seciita vi, audita morte. i LXXIV MARCUS TULLIUS CICERO "Vires adquirit eundo" Marcus Tullius Cicero, equestri genere, Arplni, quod est Volscorum oppidum, natus est. Cum a patre Ro- mam missus, ubi clarissimorum magistrorum ludls in- teresset, eas artes disceret quibus aetas puerilis ad 5humanitatem solet Instrui, tanto successu tantaque cum praeceptorum turn ceterorum puerorum admira- tione id fecit, ut, cum fama de Ciceronis ingenio ad alios pervenisset, non pauci, qui eius videndi et au- diendi gratia ludos adirent, reperti esse dicantur. 10 Cum nulla re magis ad summos in re publica hono- res viam munlri posse intellegeret quam arte dicendi, toto animo in eius studium se dedidit; in quo quidem DE SERGIO PROAVO ET CATILlNA 135 ita versatus est, ut non solum eos qui In foro et iiidieils causas orarent acerrime sequeretur, sed prlvatim quoque dlligentissime se exerceret. 15 Prlmum vim dlcendl et llbertatem contra Sullanos ostendit. Nam cum Roscium quendam, magnl sceleris accusatum, ob ChrysogonI, Sullae comitis, qui ex con- traria parte dlceret, potentiam nem5 defendere auderet, tanta dlcendl \i eum defendit Cicero ut iam turn in 20 arte dlcendl nullus el par esse videretur. Ex quo in- vidiam veritus Athenas studiorum gratia petiit, ubi Antiochum sapientem cum studio audlvit. Inde Rhodum se contulit, ubi Molonem, Graecum artis dlcendl praeceptorem turn clarissimum, magistrum 25 habuit. Qui cum Ciceronem dlcentem audlvisset, flevisse dlcitur, quod per hunc Graecia summa laude prlvaretur. Rescrlbe fabulam pluribus sententiis: Marcus natus est (tribus sententiis), cum dlcantur (octo sententiis), cum dedidit (tribus sententiis), in quo exerceret (tribus sententiis), nam videretur (qulnque sententiis), ex quo audlvit (tribus sententiis). LXXV DE SERGIO PROAVO ET CATILlNA "Facilis descensus Averno" Postquam Cicero Romam reversus quaestor Siciliam habuit, consul factus L. SergI Catillnae coniurationem singularl virtute et cura oppressit. Catillnae proavum, M. Sergium, incredibill fortitudine fuisse Pllnius refert. 136 FIRST LATIN READER sStipendia is fecit secundo bello Punico. Secundo stlpendio dextram manum amlsit; stipendils duobus saepissime volneratus est: ob id neutra manu, neutro pede satis utilis factus est. Bis ab Hannibale captus est, bis ex vinculls eius effugit, vlgintl mensibus nullo lonon die in catenis retentus est. Sinistra manu sola qulnquiens pugnavit, duobus equis quibus vehebatur interfectls. Dextram sibi ferream fecit eaque pugnans Cremonam obsidione liberavit, Placentiam defendit, bis quina castra hostium in Gallia cepit. Ceteri qui- lsdem, ut Pllnius addit, victores hominum fuere, Sergius vicit etiam fortunam. Singularl huius viri gloriae omnino contrarium fuit Catilinae scelus. Hie enim rei familiaris, quam ami- serat, inopia propter multa facinora in furorem actus 20 et dominandl cupiditate incensus Iratusque quod cum cdnsulatum peteret repulsus esset, coniuratione facta ssnatum necare, consules trucidare, urbem incendere, dlripere aerarium constituerat. Actum erat de pul- cherrimo imperio, nisi ilia coniuratio in Ciceronem et 25Antonium consules incidisset, qudrum alter rem ex- posuit, alter manu oppressit. Cum Cicero habito senatu in praesentem proditorem orasset, Catilina, rulnam re! publicae minans, Roma profugit et ad exer- citum quern paraverat proficiscitur, signa illaturus 3ourbi. Sed socil eius, qui in urbe remanserant, compre- hensl in carcere necatl sunt. 1. Ubi quaestor fuit Cicero? 2. Quis mox coniurationem fficit? 3. Quae sunt verba Plinl ? 4. Cuius belli particeps fuit ? 5. Utrlus manus usuram amlsit? 6. Quae membra omnino amlsit? 7. Quam diu in vinculls fuit? 8. Qui interfectl sunt? 138 FIRST LATIN READER 9. Quot victoriae eius ferrea dextra reportatae sunt? 10. Quid interest inter eius victorias et ceterorum? 11. Qualis fuit Ca- tilina? 12. Quid el deerat ? 13. Quid desiderabat? 14. A quo repulsus est? 15. Cuius faciendi nunc habuit spem? 16. Quid dlcis Ciceronem et Antonium fecisse? 17. Ubi Cicero rem ex- posuit? 18. Quid dixit Catillna se velle? 19. Cur ad suum ex- ercitum iit Catillna? 20. Quid fecerunt RomanI de socils eius? LXXVI CATILLNA OPPRIMITUR: CICERO OPPRIMITUR "Factum fieri Infectum non potest" Neque eo magis ab incepto Catillna destitit, sed Infestls signls Romam petens AntonI exercitu op- primitur. Quam acriter dimicatum sit exitus docuit: nemo hostium bello superfuit; quem quisque in pug- snando ceperat locum, eum amissa anima tenebat. Catillna longe a suis inter hostium corpora repertus est : pulcherrima morte, si pr5 patria sic cecidisset ! Senatus populusque Romanus Ciceronem patrem patriae appellavit. Cicero ipse in oratione pro Sulla loaperte dlcit, consilium patriae servandae fuisse iniec- tum sibi a dils, cum Catillna coniurasset contra earn. "Di inlmortales, ,, inquit, "vos certe incendistis turn animum meum cupiditate servandae patriae. V5s vocastis me a rebus omnibus ceteris et convertistis ad is salfitem unam patriae. Vos denique praetulistis menti meae clarissimum lumen in tenebris tantis. Tribuam enim vobis quae sunt vestra. Nee vero possum tan- tum dare ingenio meo, ut vlderim sponte mea in tern- CATILlNA OPPRIMITUR: CICERO OPPUIMITUR 139 pestate ilia acerrima rel pQblicae, quid esset optimum factii." 20 Paucls post annis Ciceroni diem dixit Clodius tri- biinus plebis, quod elves Romanos contra leges -ne- cavisset. Senatus tristis, ut in publico luctu, veste SlGNA mutata pro e5 precabatur. Cicero, cum posset armis salutem suam defendere, maluit urbe cedere, quam sua 25 causa caedem fieri. Proficlscentem omnes boni flen- tes proseciitl sunt. Deinde Clodius proposuit ut M. Tullio igni et aqua interdiceretur : illlus domum in- cendit. 1. Quid nunc fecit Catilina? 2. Quid illl accidit? 3. Quid acriter fecerunt? 4. Quot ex eius copiis in bello perierunt? 5. Ubi mortui manebant? 6. Quos petivit Catilina? 7. Quod nomen Ciceroni datum est? 8. Quorum consilio patriam ser- 140 FIRST LATIN READER vavit Cicero? 9. Quales sunt di immortales? 10. Quid facere cupivit Cicero? 11. Quae reliquit ille? 12. Qua de causa hoc fecit? 13. Quid est lumen? 14. Quando praecipue sunt tene- brae? 15. Quid dicit Cicero se facturum esse? 16. Viditne Cicero optima, annon? 17. Quid dixit Clodius de Cicerone? 18. Quas duas res fecit senatus? 19. Quid cavit Cicero? 20 Quid igitur fecit? 21. Quid a Clodio dictum est? LXXVII DE MORTB CICERONIS "Tempora mutantur, et nos mutamur in illis" Sed vis ilia non longa fuit: mox enim totus fere populus Romanus ingentl desideri5 Ciceronis ut redlret flagitare coepit et maximo omnium ordinum studio Cicero in patriam revocatus est. Nihil per 5 to tarn vitam Cicer5ni itinere, quo in patriam rediit, magis placuit. Obviam el redeunti cucurrerunt omnes elves: domus eius piiblica pecunia restituta est. Gravissimum ilia tempestate inter Caesarem et Pompeium ortum est odium, ut res nisi bello sanari 10 non posse videretur. Cicero quidem summo studio conabatur eos in gratiam redigere et a belli clvllis calamitatibus deterrere, sed cum neutrum ad pacem ineundam permovere posset, Pompeium secutus est. Sed victo Pompeio a Caesare victore veniam ultr5 isaccepit. Quo interfecto societatem cum Octaviano confirmavit contra Antonium effecitque ut hie a senatu hostis iiidicaretur. Sed Antonius, inita cum Octaviano societate, Cice- ronem iam diu sibi inimlcum capite damnavit. Qua re QUAEDAM I)R [NGENIO CICERONIS 141 audita Cicero in sedem quae a marl proxime aberat2o fugit indeque navem conscendit, in Macedonian! trans- it fin i.-. Unde saepius in altum vectum cum modo vent! adversl rettulissent, modo fluctus hue illuc navem torqueret et versaret, taeduit tandem eum et fugae et vltae rediensque ad sedem: "Moriar," inquit, "in 25 patria saepe servata." Satis constat, eum in eo itinere AntonI iussu necatum esse. Caput relatum est ad Antonium et cum dextra manu in rostris positum. Alitor scribe ut in Penso XXXIX: mox coepit, ut re- dlret, redeunti, ut videretur, cum posset, trans- iturus, unde vectum, cum versaret, rediens, eum necatum esse. Verte ut in Penso LI (abl. abs.): gravis- simum ortum est, victo PompeiS, quo interfecto, societatem Antonium, inita societate, qua audita, cum versaret. LXXVIII QUAEDAM DE INGENIO CICERONIS ''Vita brevis, ars longa" Quam diu res publica Romana per . e5s gerebatur quibus se ipsa commiserat, in earn curas cogitationesque fere omnes suas conferebat Cicero et plus operae pone- bat in agendo quam in scrlbendo. Cum autem im- pend minis C. lull Caesaris omnia tenerentur, non ses luctul dedidit nee indignis homine doctd rebus. Nihil agere autem cum animus non posset, existimavit optime dolorem posse deponl si se ad studia rettulisset, cui adulescens multum temporis tribuerat, et omne 142 FIRST LATIN READER lostudium curamque convertit ad scrlbendum. Atque ut elves etiam otiosus aliquid iuvare posset, laboravit ut doctiores fierent et sapientiores, pluraque brevi tempore oppressa re publica scripsit quam multls annis ea stante scripserat. 15 Multa sunt ab ed dicta quae risu sunt digna. Cum Lentulum, parvum hominem, vidisset longo gladio clnctum: "Quis," inquit, " ilium ad gladium revlnxit?" Mulier quaedam iiiniorem se, quam erat, simulans dlcebat se triginta solum annos habere; cui Cicero: 2o"Verum est," inquit, "nam hoc vigintl annos audio." Caesar, altero consule mortuo die Decembris ultima, Canlnium consulem hora septima in reliquam die! partem reniintiaverat; ad quern cum plerique Irent salutem dicendl gratia de more: "Maturemus," inquit 25 Cicero, "priusquam abeat magistrate." De eodem Caninio scripsit Cicero: "Non est dubium quin mira vigilia fuerit Camnius, qui to to suo consulatu. somnum non viderit." Scribe in sententils tempora primitiva: gerebatur, conferebat, ponebat, dedidit, posset, iuvare, fierent, audio, mortuo, ma- turemus. Declina in sententils: (sing.) imperio, temporis, risu, consule, vigilia: (plu.) cogitationes, homine, studium, hora, diei. APPENDIX LITTERARUM I Gallia est omnis dlvisa in partes tres, quarum iinam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galll appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna fliimen, a Belgls Matrona et5 Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultii atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mer- catores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Ger-io manis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum conti- nenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotl- dianis proelils cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent, aut ipsl in eorum finibus 15 bellum gerunt. Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano; con- tinetur Garumna flumine, Ocean5, finibus Belgarum; attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis fliimen Rhe- num; vergit ad septentriones. Belgae ab extremis 20 Galliae finibus oriuntur; pertinent ad inferiorem par- tem fliiminis Rheni; spectant in septentriones et orien- tem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et earn partem Ocean! quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentri5nes. 25 C. Iulius Caesar. 143 144 FIRST LATIN READER II Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? Quern ad finem sese effrenata iactabit audacia? Ni- hilne te nocturnum praesidium Palati, nihil urbis svigiliae, nihil timor popull, nihil concursus bonorum omnium, nihil hie munltissimus habendl senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt ? Patere tua con- silia non sentis? constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? Quid loproxima, quid superi5re nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quod consili ceperis, quern nostrum ig- norare arbitraris? O tempora ! O mores ! Senatus haec intellegit, con- sul videt: hie tamen vlvit. Vlvit? immo vero etiam in issenatum venit, fit public! consili particeps, notat et designat oculls ad caedem iinum quemque nostrum. Nos autem, fortes virl, satis facere rel publicae vide- mur, si istlus furorem ac tela vitemus. M. Tullius Cicero. Ill Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris Italiam, fato profugus, Laviniaque venit lltora, mult(um) ill(e) et terris iactatus et alto vl superum saevae memorem Iunonis ob iram; 5multa quoqu(e) et bello passus, dum conderet urbem, InlVrretque deos Latio, genus unde Latinum, Albamque patreSj atqu(e) altae moenia Romae. Miisa, mihi causiis memora, quo numine laesd, APPENDIX LITTERARUM 145 quidve dolens, regina deum tot volvere casus Insignem pietate virum, tot adlre labores 10 impulerit. Tantaen(e) animis caelestibus irae? P. Vergilius Maro. IV MELIBOEUS. TITYRUS Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi silvestrem tenui Musam meditaris avena; nos patriae fines et dulcia linquimus arva: nos patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra form5sam resonare doces Amaryllida silvas. 5 T. Meliboee, deus nobis haec otia fecit: namqu(e) erit ille mihl semper deus; illius aram saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus. Ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum ludere, quae vellem, calamo permlsit agresti. 10 P. Vergilius Maro. Liiget(e), 5 Veneres Cupidinesque; et quantu(m e)st hominum venustiorum. Passer mortuus est meae puellae. Passer, deliciae meae puellae, quern plus ill (a) oculls suls amabat: 5 nam mellitus erat suamque norat ipsam tarn bene quam puella matrem. Nee ses(e) a gremi(5) illius movebat, sed circumsiliens mod(o) hue, mod(o) illuc, ad solam domin(am) usque plpilabat. 10 Qui nunc it per iter tenebriedsum 146 FIRST LATIN READER illuc, unde negant redlre quemquam. At vobis male sit, malae tenebrae Orel, qu(ae) omnia bella devoratis: 15 tarn bellum mihi passer(em) abstulistis. Vae factum male ! vae miselle passer, tua nunc opera meae puellae flendo turgidull rubent ocelli. C. Valerius Catullus. VI Issa (e)st passere nequior Catulli, Issa (e)st purior osculo columbae, Issa (e)st blandior omnibus puellis, Issa (e)st carior Indicis lapillis, 5 Issa (e)st deliciae catella Publi. Hanc tu, si queritur, loqui putabis: sentit tristitiamque gaudiumque. Collo nixa cubat capitque somnos, ut suspiria nulla sentiantur. io Hanc ne lux rapiat suprema totam, picta Publius exprimit tabella, in qua tam similem videbis Issam, ut sit tam similis sibi nee ipsa. Issam denique pone cum tabella: is aut utramque putabis esse veram, aut utramque putabis esse pictam. C. Valerius Martialis. VII Beatus ille, qui procul negotils, ut prisca gens mortalium, APPENDIX LITTERlRUM 147 paterna rura bobus exercet suls, solutus omnl faenore, nequ(e) excitatur classico miles true!, 5 nequ(e) horret Iratum mare, forumque vltat, et superba avium potentiorum llmina. Erg(o) aut adulta vitium propagine altas maritat populos, 10 aut in reducta valle mugentium prospectat errantes greges: inutilesque falce ramos amputans, feliciores Inserit; aut pressa purls mella condit amphoris, 15 aut tondet Infirmas oves. Q. Horatius Flaccus. VIII fons Bandusiae, splendidior vitro, dulci digne mero, non sine floribus, eras donaberis haedo, cui frons turgida cornibus primls et vener(em) et proelia destinat; 5 frustra: nam gelidos inficiet tibi rubro sanguine rlvos lasclvl suboles gregis. Te flagrantis atrox hora Caniculae nescit tangere, tu frlgus amabile 10 fessis vomere tauris praebes et pecorl vago. 148 FIRST LATIN READER Fles nobilium tu quoque fontium, me dicente cavis imposit(am) Ilicem 15 saxls, unde loquaces lymphae desiliunt tuae. Q. Horatius Flaccus. IX Eheu fugaces, Postume, Postume, labuntur annl, nee pietas moram rugls et instant! senectae afferet indomitaeque morti; 5 non, si trecenis, quotquot eunt dies, amice, places illacrimabilem Pliitona taurls, qui ter amplum Geryonen Tityonque trlsti compescit unda, scilicet omnibus, io qulcumque terrae munere vescimur enaviganda, slve reges slv(e) inopes erimus colonl. Frustra cruent5 Marte carebimus fractisque raucl fluctibus Hadriae, is frustra per autumnos nocentem corporibus metuemus austrum: visendus ater flumine languido Cocytos errans et Danal genus Infame damnatusque longl 20 Sisyphus Aeolides laboris. Q. Horatius Flaccus. APPENDIX LITTERARUM 149 X Exegi monument (urn) aere perennius, regalique situ pyramid (um) altius; quod non imber edax, non aquil(o) impotens possit dlruer(e), aut innumerabilis annorum series et fuga temporum. 5 Non omnis moriar multaque pars mei vitabit Libitm(am) : usqu(e) ego postera crescam laude recens, dum Capitolium scandet cum tacita virgine pontifex. Dlcar, qua violens obstrepit Aufidus 10 et qua pauper aquae Daunus agrestium regnavit populor(um), ex humill potens prlnceps Aeolium carmen ad Italos dediixisse modos. Siime superbiam quaesltam meritis, et mihi Delphica 15 lauro cinge volens, Melpomene, comam. Q. Horatius Flaccus. XI lam rara micant sidera pron5 languida mundo; nox victa vagos contrahit ignes luce renata, cogit nitidum Phosphoros agmen; signum celsl glaciale poll 5 lucem vers5 temone vocat. lam caeruleis evectus equis Titan summa prospicit Oeta; iam Cadmeis incluta Bacchls aspera die dumeta rubent 10 150 FIRST LATIN READER Phoebique fugit reditiira soror. Labor exoritur durus et omnes agitat curas aperitque domos. L. Annaeus Seneca. XII Solvite tantis animum monstris, solvite superl, caec(am) in melius flectite men tern. Tuqu(e), 6 domitor Somne malorum, requies animi, 5 pars humanae melior vitae, volucr(e) o matris genus Astraeae, frater durae languide mortis, veris miscens falsa, futuri certus et Idem pessimus auctor, io pax errorum, portus viae, lucis requies noctisque comes, qui par regi famuloque venis, pavidum let! genus hiimanum cogis longam discere noctem: is placidus fessum lenisque fove, preme devinctum torpore gravi; sopor indomitos alliget artus nee torva prius pectora linquat, quam mens repetat pristina cursum. L. Annaeus Seneca. XIII Disertissime Romuli nepotum, quot sunt quotque fuere, Marce Tulli, APPENDIX LITTERAUUM 151 quotque post aliis erunt in annis, gratias tibi maximas Catullus agit, pessimus omnium poeta, 5 tanto pessimus omnium poeta quanto t(u) optimus omnium's patronus. C. Valerius Catullus. XIV Venient annis saecula sens, quibus Oceanus vincula rerum laxet, et ingens pateat tellus, Tethysque novos detegat orbes, nee sit terris 5 ultima Thule. L. Annaeus Seneca. XV Domine Deus ! speravl in te; 5 care mi Iesu ! nunc libera me. In dura catena, 5 in misera poena, desldero te. Languendo, gemendd, et genuflectend5, adoro, imploro, 10 ut liberes me ! Maria, Regina Scotorum. CARMINA MUSICATA INTEGER VITAE Horatius ,F. Fleming m In - te - ger vl - tao see - le - ris - que pu - rus Si - ve per Syr - tis i - ter ae - stu - o - sas. Nam - que me sil - va lu - pus in Sa - bl - na, P5 - ne sub cur - ru ni - mi - urn pro - pin - qui « a ^ * £■ t$F=A — =Ml , — hv.fr 1 — , mil. J rJ -H -n s. ■ 3* — J d ^ N5n e - get SI - ve fac - Dum me - am So - lis in i&i+r-F — ? — r- u&& & ' Mau - ris tu - rus can - t5 ter - ra -- -- Jpt- & ia - per La - do - iti cu - lis ne-que ar - cu in - hos - pi - ta - lem ia - gen et ul - tra mi - bus ne - ga - ta; ■e- -f- -*- -F- r- r r !• ^W-L 1 1 V- X —t— y r r 4 r pm ^ ~~ — • — &* _ gra - vi - da lo - ca fa va - gor ex La - la - gen m Nee ve - ne - na - tis Cau - ca - sum vel quae Ter - mi - num cu - ris Dul - ce ri - den - tern bu- pe- J^L m 3*z± ** git - tis, 15 - sus dl - tis, ma - bo, ^ Fus - ce, pha - re - - - tra. Lam - bit Hy - da - - - spes. Fu - git in - er - - - mem. Dul - ce lo - quen - tern. 153 154 FIRST LATIN READER DE VITA HOMINIS Alanus Insulanus German Air r-p-s- i f r—l ~^— 1 T- , — 1 ■ 1- — i 1 — i 13- — i — j— 3E S * j ^=i — -■(• — % — J VI - ta n Sed ti - n Ec - ce! o Fran - get £ . « m os - tra 10 - ris 3e - 11 ir - cus pie - om - lap - et ^r * na bel - lis: • nis ex - pers, sus ar - cu sa - git - tas — .» * * — In - ter Sta - b5 At - que Ig - ni - =F r i hos - tes, fir - mus spis - sa bus - que &e ' ' r- - ' 1. S— =1 1 1— ^ z=J5 •_. — 1 1 ' f^^T - ^ )— =J= =3 ^-frf— 1 TS — i \ $ls=s= 1 r r ^ ■ M =H=¥ w-r^ in - ter ar - ma Mo ■ ■ re bel - 11 vl - vi - tur; in - ter ar - ma Nee ti - me - b5 vol - ne - ra; nu - be tec - tus Rec- tor ip - se si - de - rum; sem - pi - ter - nis Ar - ma tra - det hos - ti - urn: ,k+ * m- — (• — — m — j A* J3 *3HJ— j» — jf~ — ^— — £— -%— — F m h* ■*-« 1 i 1 1 ■ 1 1 t LJ ' -A-$ ! J =sUJ H J ! 1—1 1 — l — — 1 — 1 — 1— 1 -3 — 5- -5 — -1- :=f — -* — » — ■*— VJ7 » Nul- Non Con- Er - M. la mo • tra go lux it - ra - bor sae - vos sta - b5 * ttf 1 . v « ■ abs - que hos - tis men - tis si - ne pug - na I - ras hos - tes me - tu, =* %~\ Nul- Non Proe Ge - M la nox it ti - me - bo - li - an - tem ne - r5 - se r f r 1 — 1 — 1 — 1 ! — J 1 T _^ — p — is — t 1 r— ' NN^m np^lifii abs- que luc - tu Et sa - lu - tis pub - li - cas - ve Cal - li - das - ve me tu - e - tur Bel - la pro me sus su - pe - ra - b5 Hos - ti - urn sae - vi ma - r-F.r t- ^^^^^^^mm CARMINA MUSICATA 155 DULCE DOMUM Anonymous taMft John Reading Con - ci - na- mus, o so - da - les ! E - ia ! quid si Ap - pro- pin-quat, ec - ce I Mu - sa, li - br5s mit - te, Ri - det an - nus, pra - ta fe - lix Ho - ra gau - di - fes - sa, Mit - te pen - sa ri - dent; N5s - que ri - de - -i -*-• •*• -m- -F- T - -m - j^ -J J.-ff-' g f - r—v .-** > 1 J _,_j — K __ >_js — ^ n, fc — fcv ^ . n #~dd9^= ^■d-JJ'tf * Mifa Jj ji j& 3* ^ le - mus ? o - rum: du - ra, a - mus; N5 - bi - le can- ti- cum Dul-ce me-los do - mum Post gra-ve tae- di - um Ad - ve-nit om - nium Mit - te ne-g5-ti-um; lam da-tur 5 - tium; lam re- pe-tit do-mum Dau - li - as ad - ve-na 4L jm- -«- *-- JL A «V^ f J"j !** -ft: - [~ 1 T. \—*-rf?>J* f ?. * * mi-Jr\ —m m — m — •-*— » — P— i ^— ^ — ! — i — m m-^— S^ i U P^ — -P u — ^ K — ^ — la — !■ — P P — h — * — * — * — £— v * = — J E - T~i f — Dul-ce do- mum re - so-ne-mus. Domum,domum,dul-ce domum, Me- ta pe - ti - ta la - b5-rum. Me Me - a mit - ti-to cu-ra. N5s-que do-mum re - pe - ta-mus. rws 156 FIRST LATIN READER £d=rf=aW 5S^gEEESE Ef=SEE3EES J-i^fa Do - mum, do-mum, dul - ce do-mum, dul - ce dul - ce - ^ f ^^ ^EE*S^ f^ 4=p^Sri= iiiiiPP dul - ce do - mum dul - ce do - mum re - so-ne-mus. =cr J3....ffr H=ig^^l^iii^e T=f 1 — r CARMINA MUSICATA 157 TEMPUS ADEST FLORIDUM Traditional Melody -■O 1 ' f Tem-pus ad- est flo - ri - dum, Surgunt namque 115 - res, Stant pra-ta pie- na fl5 - ri - bus, In qui-bus n5s lu - da - mus. O di- lee - ta do- mi - na, Cur sic a - lie - na - ris ? rf£-J 4—1 JH F=r =t — i — i — -i — +■ F=1 rq Verna-les mox in Vir - gi - nes cum An ne-scis, 5 ca - om cle - ris - ■ ni - bus ri - els si - ma, C lam mu-tan- tur Si- mul pro - ce - }uod sic ad - a - r'g- f e fn 1 gj g — | mo - res. da - mus, ma - ris? ■*■*-$ — 1 1 1 1 — 1 -\—r 1 4 t 1— H -r-P ^V ^ e J J 1 ^=3h — 1 1 \~ — u r— t 1— q 7 ~i k i * Hoc quod fri- gus Per a - m5- rem Si tii es - ses lae - se - rat Ve - ne - ris He - le - na, Re - pa-rant Lu-dum fa - Vel- lem es - • ca - ci se =€=1 - pui la 5 - si - mam, i - go te, - cri - mat, Spec - tat a - moe - Per - do - lens cog - Friis - tra spl - nls L^= t ^ L b»»— i#» » t 1* IkJ nis - si-mam Cor -de de - lee - ta - t5. nos - ces me, Di - gi - to fo - ra - to ! Ro dl - mi - cat Rap - tu per - pe - tra - to. sa ru - bra 162 FIRST LATIN READER FLEVIT LEPUS — k — fc_i_£=_f* — up Fie - vit le - pus par - vu - lus cla-mans al - tis v5 - ci - Ne-que in hor-to fu - I, ne-que o -lus com -e- Lon-gas au - res ha - be - 5, bre-vem cau-dam ten - e - Lev-es ped - es ha - be - o, mag-num sal-»tum f a - ci - Ca - r5 me - a dul - cis est, pel - lis me - a mol -lis Dum mon-tes as - cen - de - ro, ca - nes ni - hil ti - me ■ Quan-do re - ges com-e-dunt me vl - num bi - bunt su - per bus di. 5. o. est. - 5. me. i- Quid fe - ci Quid fe - ci Quid fe - ci Quid f e - ci Quid fe - ci Quid fe - ci Quid f e - ci ho- ho- ho- ho- ho- ho- ho- mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? g gg=ES= Quidfe Quidfe Quid fe Quidfe Quid fe Quid fe Quid fe ci ho -mi -ni-bus, quod me se-quun-tur ca - ni-bus? ci ho -mi -ni-bus, quod me se-quun-tur ca - ni-bus? ci ho -mi -ni-bus, quod me se-quun-tur ca - ni-bus? ci ho - mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? ci ho - mi - ni - bus, quod me se-quun-tur ca - ni - bus ? ci ho -mi -ni-bus, quod me se-quun-tur ca - ni-bus? ci ho -mi -ni-bus, quod me se-quun-tur ca - ni-bus? >■*■■*- V £> — i — L ^ y > ' fa» — — - 31 CARMINA MUSICATA 1G3 MICA, MICA, PARVA STELLA H. Drury French Air ■!> i 11*1 j \ * M -IN J|J J. I Mi - ca, Mi - ca, par - va stel - la Mi - ror quae-nam Quan - do fer - vens sol dis - ces - sit, Nee ca - 15 - re Ti - bi noc - tu qui va - ga - tur, Ob scin - til - lu - Me - um sae - pe thala-mum lu - ce Spe - cu - la - ris !S*¥* ^^S r m t^m^hd^mmmi sis - tam bel - la ! Splen-dens e - mi - nus in il - 15, pra - ta pas - cit, Mox os - ten - dis lu - men pu - rum, lam gra - ta - tur; Ni mi - ca - res tu, non sci - ret cii - ri - 5 - sa. Ne - que carp - se - ris so - p5 - rem £=M^ I U-4 ^kg=Jmmmm£zk i i Al - ba ve - lut gem -ma, cae - 15. Splen-dens e - ir.i Mi - cans, mi - cans, per ob - scu - rum. Mox os - ten - dis Quas per vi - as er - rans i - ret. Ni mi - ca - res D5 - nee ve - nit s51 per au - ram. Ne - que carp - se fe^i^^l^^j^lf nus in il - 15, Al - ba ve - lut gem - ma, cae - 15. lu - men pu - rum, Mi - cans, mi - cans, per ob - scu - rum. tu, n5n sci - ret Quas per vi - as er - rans i - ret. ris so - p5 - rem D5 - nee ve - nit s51 per au - ram. g^ M^ ^feMM 1 ^^ 164 FIRST LATIN READER TE CANO, PATRIA Geo. D. Kellogg Henry Carey ? John Bull ? Te ca - no, Pa - tri - a Can - di - da II - be - ra, Te ca - no, Pa - tri - a Sem - per et a - tri - a Sit mo- du - la, - ti - 5; LI - be - ra na - ti - o Tu - tor es u - ni - cus, TJ - nus a - vum De - us, J P^pP^P^ Te re - fe - ret Por - tus et ex - u - lum Et tu - mu In - ge - nu - urn; Lau-do vi - ren - ti - a, Cul - mi - na, Dul - ce ca - nat. La - bra vi - gen -ti-a O - ra fa - Lau - do li - bens. Pa - tri - a lu - ce - at, LI - be - ra F=F=£ iK=.wz :ta=t m tt^JEEte^ lus se-num; LI - be - ra mon - ti- um Vox re - so - net. flu - mi-na, Sen - ti - 5 gau - di-um Cae- li -co - lum. ven -ti-a Sa - xa si - len - ti - a Vox re - pie - at ! ful - ge - at; Vis tu - a mu - ni - at Om- ni - po - tens. #> ? -*■- -*- -*- ^*- -J3 -*-• -g * Printed by permission of Prof. Geo. D. Kellogg, of Union University. APPENDIX GRAMMATICUS SUBSTANTIVA Nom Haec manus gracilis tremit. Ace. Hanc manum gracilem erigo. Gen. Huius manus gracilis digitos porrigo. Dat. Huic manul gracill manum impon5. AM. In hac manu gracili librum habe5. Hae manus graciles tremunt. Has manus graciles erigo. Harum manuum gracilium digitos porrigo. His manibus gracilibus manum imp5n5. In his manibus gracilibus librum habe5. Ilia auris parva audit. Illam aurem parvam tango. HUus auris parvae pictiiram specto. I1U auri parvae plagam infligo. Sub ilia aure parva digitum intends. Illae aures parvae audiunt. Illas aures parvas tang5. Illarum aurium parvarum pictiiram specto. IUis auribus parvis plagas infligo. Sub illis auribus parvis digitos intendo. Is pes celer dolet. Eum pedem celerem tango. Eius pedis celeris plan tarn tang5. Ei pedi celeri regulam supponS. Sine ed pede celeri vix ambulo. Ei pedes celeres dolent. E5s pedes celeres tango. Eorum pedum celerium plantas tang5. Eis pedibus celeribus regulam suppSno. Sine eis pedibus celeribus non ambulo. 165 166 FIRST LATIN READER Eadem puella Eandem puellam Eiusdem puellae Eldem puellae Ab eadem puella Eaedem puellae Easdem puellas Earundem pu ell arum Eisdem puellls Ab eisdem puellis brevior ludit. breviorem video, brevioris mensam videS. brevi5ri nummum do. breviore cretam accipi5. breviSres ludunt. breviores video, breviorum mensas vide5. brevioribus nummos do. brevioribus cretam accipi5. Iste liber magnus iacet. I stum librum magnum tenes. Istius libri magnl paginam legis. 1st! Ubr6 magno paginam addis. Ex ist5 libr6 magno chartam capis. Isti libri magni iacent. Istos UbrOs magnos tenes. Istorum librorum magnorum paginas legis. Istis libris magnis paginas addis. Ex istls libris magnls chartas capis. Unus dies integer transit. Unum diem integrum habeo. Unius diei integri spatium manet. tJni diei integrS alterum addo. De iino die integrS semper loquitur. Duo dies integri transeunt. Duos dies integros habeo. DuSrum dierum integrorum spatium manet. DuSbus diebus integris tertium addo. De duobus diebus integris semper loquitur. Hoc vocabulum breve litteras habet. Hoc vocabulum breve lego. Huius vocabull brevis ' litteram dem5nstr5. Huic vocabulO brevi litteram addd. Ex h5c vocabulo brevi litteram capi5. Haec vocabula brevia litteras habent. Haec vocabula brevia legd. HSrum vocabulSrum brevi um litteras demonstr5. APPENDIX GRAMMATICUS 167 His vocabulis brevibus littcras add5. Ex his vocabulis brevibus litteras capiS. Illud volnus longiun sanguinem habet. Illud volnus longum spect5. lllius volneris longl partem tango. 111! volneri longS plagam non Infllgo. Ex iU5 volnere long5 cultrum rapio. Ilia volnera longa sanguinem habent. IUa volnera longa specto. Illorum volnerum longorum partem tango. Illis volneribus longis plagas non infllgo. Ex iUis volneribus longis cultros rapid. Id animal altius cornua habet. Id animal altius spect5. Eius animalis altioris cornua tang5. EI animali altiori cibum do. Ab e5 animal! altiore cibum amoved. Ea animalia altidra cornua habent. Ea animalia alti5ra specto. Eorum animalium altiSrum cornua tang5. Eis animalibus altioribus cibum do. Ab els animalibus altioribus cibum amoveo. Unum genu supplex est. Unum genu supplex habeo. Unius genus supplicis partem tango. Uni genu supplici plagam infligS. Sub i uno genu supplici librum teneo. Duo genua supplicia sunt. Duo genua supplicia habeo. Duorum genuum supplicium partem tang5. Duobus genibus supplicibus plagas infllgo. Sub duobus genibus supplicibus librum teneo. Bos mugit. Bovem mugire audio. Bovis cornu arripid. Bovi friimentum d5, Cmm bove in agro maneo. 168 FIRST LATIN READER Boves mugiunt. Boves muglre audimus. Bourn cornua arripimus. Bobus (bubus) friimentum damus. Cum bobus (bubus) in agris manemus. Domus est pulchra. Domum pulchram video. Domus pulchrae ianuam aperiS. Domui (domo) pulchrae me infer5. Ex dom6 (domu) pulchra exeo. Domus sunt pulchrae. Domos (domus) pulchras videmus. Domuum (domSrum) pulchrarum ianuas aperlmus. Domibus pulchrls n5s inferimus. Ex domibus pulchrls eximus. Vis magna non decet. Vim magnam non adhibeo. (Vis . magnae potentiam neg5.) (Vi magnae scelus addere est malum.) Sine vi magna agere est bonum. Vires equi sunt magnae. Vires habere volumus. Virium potentiam n5n nego. Viribus debetur laus. De viribus multi disputant. ADIECTIVA Masculinum Femininum Neutrum N5m. brevis brevis breve Ace. brevem brevem breve Gen. brevis brevis brevis Bat. brevi brevi brevi Abl. brevi brevi brevi breves breves brevia breves breves brevia brevium brevium brevium brevibus brevibus brevibus brevibus brevibus brevibus APPENDIX GRAMMATICUS 169 Masculinum FeminTnum Neutrum longus longa longum Ion gum longam longum longl longae longl longo longae longo long5 longa long5 longl longae longa longds longas longa longSrum longarum longorum longis longis longis longis longis Gradus Comparativus longis longior longior longius longiorem longiorem longius longioris longiSris longioris longiorl longiSrl longiorl longiore longiSre longiore longi5res longiores longiora longiores longiSres longiora longiorum longiorum longiorum longioribus longioribus longioribus longi5rit>us longioribus longi5ribus unus una unum unum unam fimim unlus unlus unlus unl unl unl uno una uno Item decllnantur casus genetlvus et casus datlvus singulares horum vocabul5rum: Alius, Alter, Nullus, Neuter, Ullus, Uter, Uterque, Solus, Totus: e. g., Gen. Alius, Dat. Alii, Gen. Alterius, Dal. Alterl, Gen. Utriusque, Dat. Utrlque, Gen. Sollus, Dat. S51I. duo duae duo du5s (duo) duas duo duorum duarum du5rum duobus duabus duobus duobus duabus duSbus 170 FIRST LATIN READER MasculInum Femininum Neutrum tres tres tria tres tres tria trium trium trium tribus tribus tribus tribus tribus PRONOMINA tribus hie haec hoc hunc hanc hoc huius huius huius huic huic huic h5c hac h5c hi hae haec hos has haec horum harum horum his his his his his his iste ista istud istum istam istud istius istius istius isti isti isti ist5 ista isto isti istae ista istos istas ista istorum istarum istorum istis istis istis istis istis istis ille ilia illud ilium illam illud illius illius illius illi illi illi illo ilia illo ill! illae ilia illos Mas ilia illorum illarum illSrum mis illis illis illis illis illis APPENDIX GRAMMATICUS 171 MasculTnum FeminTnum Nbutrum is ea id eum earn id eius eius eius el ei ei eo ea e5 el (ii) eae ea e5s eas ea eorum earum eorum els (ils) eis (iis) eis (iis) els (ils) eis (iis) eis (iis) ipse ipsa ipsum ipsum ipsam ipsum ipsius ipsius ipsius ipsi ipsi ipsi ips5 ipsa ipso ipsi ipsae ipsa ipsos ipsas ipsa ipsorum ipsarum ipsorum ipsis ipsis ipsis ipsis ipsis ipsis idem eadem idem eundem eandem idem eivisdem eiusdem eiusdem eidem eidem - eidem eodem eadem eodem eidem (iidem) eaedem eadem eosdem easdem eadem eorundem earundem edrundem eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) qui quae quod quern quam quod cuius cuius cuius cui cui cui qu5 qua qu5 qui quae quae qu5s quas quae 172 FIRST LATIN READER Masculinum Pemininum Neutrum qu5rum quarum quSrum quibus quibus quibus quibus quibus quibus quis? (quae?) quid? quern? (quam?) quid? cuius? (cuius ?) cuius? cui? (cui?) cui? qu5? (qua?) quo? qui? (quae ?) quae? quos? (quas?) quae? quorum? (quarum ?) quorum? quibus? (quibus?) quibus? quibus? (quibus?) quibus? SlNGULABIS Plubalis ego n5s me nos (mei) (nostrum vel nostri) mini nobis me ndbis tu v5s te vos (tui) (vestrum vel vestri) tibi vSbis te vSbls se se (sul) (sui) sibi sibi se se FORMULA NUMERORUM Qtjot Libros Tangis ? I — Onum librum tang5. II — Duos libros tango. Ill — Tres libros tangS. IIII — Quattuor librSs tango. V — Qulnque libros tango. VI — Sex libros tango. Quotum Libbum Tangis? Primum librum tango. Secundum librum tango. Tertium librum tango. Quartum librum tango. Qulntum librum tango. Sextum librum tango. APPENDIX GRAMMATICUS 173 Quot LibrSs Tangis? VII — Septem libros tango. VIII — Oct5 libros tango. Villi — Novem libros tango. X — Decern libros tang5. XI — Undecim XII — D uodeci ra XIII — Tredecim XIIII — Quattuordecim XV — Quindecim XVI— Sedecim XVI I— Septendecim XVIII — Duodevigintl XVI 1 1 1— UndevigintI XX— Vlginti XXI — VigintI unum XXII— Vlginti duo XXIII— Vlginti tres XXIIII — Vlginti quattuor XXV — Vlginti quinque XXVI— Vlginti sex XXVII— VigintI septem XXVIII— Duodetriginta XXVIIII— Undetrlginta XXX— Triginta XXXX — Quadraginta L — Quinquaginta LX — Sexaginta LXX — Septuaginta LXXX — Octoginta, LXXXX— Nonaginta C — Centum CC — Ducentos CCC— Trecent5s CCCC — Quadringentds D — Q uingentSs DC — Sexcentos DCC — SeptingentSs DCCC — Octingentos DCCCC— N5ngentos M— Mflle MM — Duo mllia Quotum Librum Tangis? Septimum librum tangS. Octavum librum tangS. NSnum librum tangS. Decimum librum tango. Undecimum Duodecimum Tertium decimum Quartum decimum Qulntum decimum Sextum decimum Septimum decimum Duodevlcesimum Undevlcesimum VIcesimum VIcesimum primum VIcesimum secundum VIcesimum tertium VIcesimum quartum VIcesimum qulntum VIcesimum sextum VIcesimum septimum Duodetrlcesimum Undetricesimum Tricesimum Quadragesimum Quinquagesimum Sexagesimum Septuagesimum Octogesimum N5nagesimum Centesimum Ducentesimum Trecentesimum Quadringentesimum Qulngentesimum Sexcentesimum Septingentesimum Octingentesimum N5ngentesimum Mlllesimum Bis mlllesimum 174 FIRST LATIN READER GRADUS ADIECTlVORUM ET ADVERBIORUM Lentus puer lente lab5rat, Lentior puer lentius labSrat, Lentissimus puer lentissime laborat. Celer puer celeriter labSrat, Celerior puer celerius laborat, Celerrimus puer celerrime laborat. Bona puella bene laborat, Melior puella melius laborat, Optima puella op time laborat. Mala puella male laborat, Peior puella peius laborat, Pessima puella pessime laborat. Facilis lectio facile ediscitur, Facilior lecti5 facilius ediscitur, Facillima lectiS facillime ediscitur. Multl homines multum valent, Plures homines plus valent, PlurimI homines pliirimum valent. Magnus homo magnopere laborat, Maior homo magis laborat, Maximus homo maxime laborat. Parvus puer (paulum) laborat, Minor puer minus laborat, Minimus puer minime laborat. Positivus COMPARATIVUS SuperlatIvus aeger aegrior aegerrimus (citra) citerior citimus (de) deterior deterrimus exterus exterior extremus, extimus idoneus magis idoneus maxime idoneus Tnferus inferior Inflmus, Imus (intra) interior intimus iuvenis iunior, minor natii minimus natii posterus posterior postremus, postumus (prae) prior primus (prope) propior proximus APPENDIX CRAMMATICUS IT.") Posrrlvus ComparatTyi s SuperlatIvus saepe saepius saepissime senex senior, maior natu maximus natu superus superior supremus, summus (ultra) ulterior ultiraus vetus vetustior veterrimus facilis facilior facilliraus difflcilis difflcilior diflficillimus similis similior simillimus dissimilis dissimilior dissimillimus gracilis gracilior gracillimus huinilis humilior humillimus VERBA— VOX ACTIVA— MODI INDICATlVUS ET IMPERATIVUS Tempus Praesens Impv. I. Sing. II. Sing. III. Sing ferl! ferio feris ferit indue ! induo induis induit rape! rapid rapis rapit specta ! specto spectas spectat torque ! torqueo torques torquet Impv. I. Plu. II. PLff. III. PvG. ferlte ! ferimus feritis feriunt induite ! induimus induitis induunt rapite ! rapimus rapitis rapiunt spectate ! spectamus spectatis spectant torquete ! torquemus torquetis torquent Tempus Imperfectum I. Sing. II. Sing. » III. Sing. feriebam feriebas feriebat induebam induebas induebat rapiebam rapiebas . rapiebat spectabam spectabas spectabat torquebam torquebas torquebat 176 FIRST LATIN READER I. PlO. II. PlC. III. PlC. feriebamus feriebatis feriebant induebamus induebatis induebant rapiebamus rapiebatis rapiebant spectabamus spectabatis spectabant torquebamus torquebatis Tempus Futurum torquebant I. Sing. II. Sing. III. Sing. feriam feries feriet induam indues induet rapiam rapies rapiet spectabo spectabis spectabit torquebS torquebis torquebit I. Pltf. II. PlO. III. PlO. feriemus ferietis ferient induemus induetis induent rapiemus rapietis rapient spectabimus spectabitis spectabunt torquebimus torquebitis torquebunt Tempus Praeteritum (Perfectum) I. SlNG. II. Sing. III. Sing. percuss! percussisti percussit indui induistl induit rapui rapuistl rapuit spectavi spectavisti spectavit torsi torsisti torsit I. PLtJ. II. PLtJ. III. PLtJ. percussimus percussistis percusserunt induimus induistis induerunt rapuimus r'apuistis rapuerunt spectavimus spectavistis spectaverunt torsimus torsistis torserunt Tempus Plusquamperfectum I. Sing. II. Sing. III. Sing. percusseram percusseras percusserat indueram indueras induerat APPENDIX GRAMMATICUS 177 I. Sing. rapueram spectaveram torseram I. PlO. percusseramus indueramus rapueramus spectaveramus torseramus II. Sing. rapueras spectaveras torseras II. PlC. percusseratis indueratis rapueratis spectaveriitis torseratis III. SlNQ. rapuerat spectaverat torserat III. PlO. percusserant induerant rapuerant spectaverant torserant Tempus Futurum Perfectum I. Sing. II. Sing. III. Sing. percusser5 percusseris percusserit induero indueris induerit rapuer5 rapueris rapuerit spectavero spectaveris spectaverit torsero torseris torserit I. PlG. II. PlO. III. PLtJ. percusserimus percusseritis percusserint induerimus indueritis induerint rapuerimus rapueritis rapuerint spectaverimus spectaveritis spectaverint torserimus torseritis torserint VOX ACTIVA— MODUS SUBIUNCTlVUS Tempus Praesens I. Sing. II. Sing. feriam ferias induam induas rapiam rapias spectem spectes torqueam torqueas I. PlO. II. PLO. feriamus feriatis induamus induatis rapiamus rapiatis III. Sing. feriat induat rapiat spectet torqueat III. PlU. feriant induant rapiant 178 FIRST LATIN READER I. Plu. II. PlG. III. PliJ. spectemus spectetis spectent torqueamus torqueatis Tempus Imperfectum torqueant I. SlNG. II. Sing. III. Sing. ferlrem ferires ferlret induerem indueres indueret raperem raperes raperet spectarem spectares spectaret torquerem torqueres torqueret I. PLtJ. II. Plu. III. PltJ. feriremus feriretis ferlrent indueremus indueretis induerent raperemus raperetis raperent spectaremus spectaretis spectarent torqueremus torqueretis Tempus Perfectum torquerent I. Sing. II. Sing. III. Sing. percusserim percusseris percusserit induerim indueris induerit rapuerim rapuerls rapuerit spectaverim spectaveris spectaverit torserim torseris torserit I. Pltf. II. PLtJ. III. PLtJ. percusserimus percusseritis percusserint induerlmus induerltis induerint rapuerlmus rapueritis rapuerint spectaverimus spectaverltis spectaverint torserlmus torseritis torserint Tempus Plusquamperfectum I. Sing. II. Sing. III. Sing. percussissem percussisses percussisset induissem induisses induisset rapuissem rapuisses rapuisset spectavissem spectavisses spectavisset torsissem torsisses torsisset APPENDIX GRAMMATICUS 179 I. Plu. percussissemus induissemus rapuissemus spectavissemus II. Plu. percussissetis induissetis rapuissetis spectavissetis torsissetis III. Plu. percussissent induissent rapuissent spectavissent torsissent VERBA— VOX PASSIVA— MODI INDICATlVUS ET IMPERATIVUS (petasl inter se loquuntur) Tempus Praesens Impv. I. Sing. II. Sing. III. Sing. ferire ferior feriris feritur induere induor indueris induitur rapere rapior raperis rapitur spectare spector spectaris spectatur torquere torqueor torqueris torquetur Impv. I. PLtJ. II. Plu. III. Plu. feriminl ferimur feriminl feriuntur induiraini induimur induimini induuntur rapiminl rapimur rapiminl rapiuntur spectainini spectamur spectamini spectantur torqueminl torquemur torqueminl torquentur Tempus Imperfecttjm I. Sing. II. Sing. III. Sing. feriebar feriebaris feriebatur induebar induebaris induebatur rapiebar rapiebaris rapiebatur spectabar spectabaris spectabatur torquebar torquebaris torquebatur I. PlC. II. Plu. III. Plu. feriebamur feriebaminl feriebantur induebamur induebaminl induebantur rapiebamur rapiebaminl rapiebantur spectabamur spectabamini [ spectabantur torquebamur torquebamini torquebantur 180 FIRST LATIN READER Tempus Futurum I. SlNQ. II. SlNO. III. Sing. feriar ferieris ferietur induar indueris induetur rapiar rapieris rapietur spectator spectaberis spectabitur torquebor torqueberis torquebitur I. PLtJ. II. PlC. III. Plu. feriemur ferieminl ferientur induemur induemini induentur rapiemur rapiemini rapientur spectabimur spectabimini spectabuntur torquebimur torquebiminl torquebuntur Tempus Praeteritum (Perfectum) I. Sing. II. Sing. III. Sing. percussus sum percussus es percussus est indutus sum indutus es indutus est raptus sum raptus es raptus est spectatus sum spectatus es spectatus est tortus sum tortus es tortus est I. Pl©. II. PlC. III. PLtJ. percuss! sumus percussi estis percussi sunt induti sumus induti estis induti sunt raptl sumus raptl estis raptl sunt spectati sumus spectati estis spectati sunt tortl sumus tortl estis tortl sunt Tempus Plusquamperfectum I. SlNO. II. Sing. III. Sing. percussus eram percussus eras percussus erat indutus eram indutus eras indutus erat raptus eram raptus eras raptus erat spectatus eram spectatus eras spectatus erat tortus eram tortus eras tortus erat I. PlC. II. PlO. III. PlC. percussl eramus percussi eratis percussi erant induti eramus induti eratis induti erant APPENDIX GRAMMATICUS 181 I. PlC. rapti eramus spectati eramus tort I eramus I. Sing. percussus ero indutus ero raptus ero spectatus er5 tortus er5 I. PlO. percuss! erimus induti erimus rapti erimus spectati erimus tortl erimus II. PlO. rapti eratis spectati eratis tortl eratis III. PlO. rapti erant spectati erant tortl erant Tempus Futurum Perfectum II. Sing. percussus eris indutus eris raptus eris spectatus eris tortus eris II. PLtJ. percussl eritis induti eritis rapti eritis spectati eritis tortl eritis III. Sing. percussus erit indutus erit raptus erit spectatus erit tortus erit III. PlC. percussl erunt induti erunt rapti erunt spectati erunt tortl erunt VOX PASSIVA— MODUS SUBIUNCTlVUS Tempus Praesens I. Sing. II. Sing. III. Sing. feriar feriaris feriatur induar induaris induatur rapiar rapiaris rapiatur specter specteris spectetur torquear torquearis torqueatur II. Plu. II. PlC. III. PhU. feriamur feriaminl feriantur induamur induaminl induantur rapiamur rapiaminl rapiantur spectemur specteminl spectentur torqueamur torqueaminl Tempus Imperfectum torqueantur I. Sing. II. Sing. III. Sing. ferlrer ferlreris ferlretur induerer induereris indueretur 182 FIRST LATIN READER I. Sing. raperer spectarer torquerer II. Sing. rapereris spectareris torquereris III. Sing. raperetur spectaretur torqueretur I. Plu. ferlremur indueremur raperemur spectaremur torqueremur II. Plu. ferlreminl induereminl rapereminl spectareminl torquereminl III. Plu. ferlrentur induerentur raperentur spectarentur torquerentur I. Sing. percussus sim indutus sim raptus sim spectatus sim tortus sim Tempus Perfectum II. Sing. percussus sis indutus sis raptus sis spectatus sis tortus sis III. Sing. percussus sit indutus sit raptus sit spectatus sit tortus sit I. Plu. percussl slmus induti slmus rapti slmus spectatl slmus torti slmus II. Plu. percuss! sitis induti sitis rapti sitis spectatl sitis tort! sitis III. Plu. percussl sint induti sint rapti sint spectatl sint torti sint I. Sing. percussus indutus essem raptus essem spectatus tortus essem I. Plu. percussl esse nun induti essemus rapti essemus spectatl essemus torti essemus II. Plu. percussl essetis induti essetis rapti essetis spectatl torti essetis Tempus Plusquamperfectum II. Sing. III. Sing percussus esses percussus indutus esses indutus esset raptus esses raptus esset spectatus esses spectatus tortus esses tortus esset III. Plu. percussl essent induti essent rapti essent spectatl essent torti essent APPENDIX GRAMMATICUS 183 MODUS INFINITIVUS— VOX ACTlVA Praesens ferire induere rapere spectare torquere Praeteritui percussisse induisse rapuisse torsisse Futurum percussurus ess induturus esse rapturus esse spectaturus ess torturus esse VOX PASSIVA Praesens Praeteritum FuTtfRUM ferlrl percussus esse percussum iri indui indutus esse indutum Iri rapl raptus esse raptum iri spectari spectatus esse spectatum iri torqueri tortus esse tortum Iri PARTICIPIA Act. Pass. Fut. Pass. Act. Praes. (Gerundivum) Praet. Fut. feriens feriendiis percussus percussurus induens induendus indutus induturus rapiens rapiendus raptus rapturus spectans spectandus spectatus spectaturus torquens torquendus tortus torturus VERBA ANOMALA: SUM, POSSUM, VOLO, NOLO, MALO, EO, FIO, FERO Tempus Praesens Impv. I. Sing. . II. Sing. III. Sing, Es sum es est possum potes potest volo vis volt noli nol5 non vis n5n volt malo mavis mavolt I eo Is it fi fio fls fit 184 FIRST LATIN READER Impv. I. Sing. II. Sing. III. Sing. fer fero fers fert (pass.) ferre feror ferris fertur Impv. I. Plu. II. Plu. III. PLtJ. este sumus estis sunt possumus potestis possunt volumus voltis volunt nolite nolumus non voltis nolunt malumus mavoltis malunt ite Imus itis eunt fite (flmus) (fitis) fiunt ferte ferimus fertis ferunt (pass.) ferimini ferimur ferimini feruntur SYNOPSIS— PRIMA PERSONA— NUMERUS SINGULARIS Indicativus Imperf. Fut. Praet. PlOsq. Fut. Perf. eram ero fui fueram fuerS poteram poter5 potui potueram potuer5 volebam volam volul volueram voluero nolebam nolam nSlui nSlueram n51uer5 malebam malam malui malueram maluero Ibam ibo ii ieram iero fiebam flam factns sum factus eram factus er5 ferebam feram tuli tuleram tulero (pass.) ferebar ferar latus sum latus eram latus er5 SUBIUNCTIVUS Praes. Imperf. Perf. PLtJSQ. sim essem fuerim fuissem pbssim possem potuerim potui&sem velim vellem voluerim voluissem nolim nollem noluerim nSluissem malim mallem maluerim maluissem earn irem ierim issem flam flerem factus sim factus essem feram ferrem tulerim tulissem (pass.) ferar ferrer latus sim latus essem APPENDIX GRAMMATICUS 185 InfInitIvus PARTICIPIA Praes. Praet. Fut. Praes. Fut. esse fuisse futurus esse futurus posse potuisse potens velle voluisse volens nolle n51uisse ndlens malle maluisse Ire Isse iturus esse iens iturus fieri factus esse factum Iri faciendus ferre tulisse laturus esse ferens laturus ,) ferri latus esse latum iri ferendus 186 FIRST LATIN READER VOCABULA DERIVATA SUBSTANTIVA (i) -tor Verbo additur, indicat quis aliquid faciat: e.g., imperator- is qui imperat. Auctor (augeo) — (increaser) author. Conditor (condo) — founder. Emptor (emo). Explorator (exploro). Imperator (impero). Interfector (interfici5). Inventor (invenio). Praeceptor (praecipio) — instructor. Proditor (prodo). Quaestor (quaero) — ^paymaster. Spectator (specto). Successor (succedo). Venditor (vendo). Victor (vinco). (ii) -or Verbo additur; indicat factum aut statum. Clamor (clamo) — shout. Dolor (doleo) — pain. Furor (furo). Timor (timeo). (iii) - ( t ) i u m Verbo additur; aliquid de facto indicat. Aedificium (aedifico) — building. Colloquium (colloquor)— talk. Consilium (consulo) — plan. Desidcrium (desidero). APPENDIX GRAMMATICUS 187 Kxitium (exeS) — destruction. [mperium (imperS). Indicium (indicS). Initium (ineS) — beginning. Silentium (sileS). Studium (studeS). (iv) -men, -mentum, -bulum, -(c)ulum, -brum, -crum, -trum Verbo additur; indicat plerumque quo Instruments aliquid fiat. Agmen (ago) — marching column (id quod agitur). Flumen (fluS) — river (id quod fluit). Nomen (nosco) — name (id quo aliquis nStus est). Friimentum (fruor) — grain (id quo vita fruimur). Impedlmentum (impediS) — (plii.) baggage (id quo impeditur exercitus) . Ornamentum (orno). Fabula (for) — story (id quod fatur). Perlculum (pereo) — trial, danger (id per quod Imus). Spectaculum (specto). Vinculum (vincio). Latebra (lateo) — hiding-place (locus ubi aliquis latet). Simulacrum (simulo) — image (id quo aliquis simulatur). Monstrum (moneo) — warning, monster (id quod monet). (v) - ( t ) i o Verbo additur; indicat factum aut exitum factl: e.g., accu- satiS — aut accusare aut exitus accusandi. AccusatiS (accusS) — accusation. AdmlratiS (admiror). CSgitatiS (cSgitS). ConiuratiS (coniiirS). CunctatiS (cunctor). DamnatiS (damnS). 188 FIRST LATIN READER Deditio (dedo). Legio (lego) — legion. Munitio (munio). Natio (nascor) — tribe. Navigatio (navigo). Obsidio (obsideo). Occasio (occido). Oppugnatio (oppugno). Optio (opto). Oratio (oro) — speech. Proditio (prodo) — treason. Profectio (proficlscor). Quaestio (quaero). Ratio (reor) — plan. Regio (rego) — direction, region. Sectio (seco) — section. Simulatio (simulo). Statio (sto) — outpost. Suspicio (suspicio). (vi) - 1 u s Item ac (v). Aditus (adeo) — approach. Adventus (advenio) — arrival. Ascensus (ascendo). Casus (cado) — chance. Concursus (concurro). Consensus (consentio). Conspectus (conspicio). Conventus (convenio). Cultus (colo) — manner of living. Cursus (curro) — course. Deiectus (deicio) — slope. Delectus (deligo). Discessus (discedo). Eventus (evenio). Exercitus (exerceo) — army. APPENDIX GRAMMATICUS 189 Exitus (exeo). FlQctus (fluo)— billow. Motus (moveo). Occasus (occido) — setting. Ortus (orior). Passus (pando) — pace (duo gradus). Quaestus (quaero) — profit. Receptus (recipio) — retreat. Risus (rideo). Successus (succedo) — success. Usus (utor). Victus (vivo). ( vii ) - i a Substantivo additur: Adulescentia (adulescens)— youth. Centuria (centum)— century (a hundred men). Familia (famulus) — household. Militia (miles) — military service. Victoria (victor) — victory. ( viii ) - 1 a s Item ac (vii). Auctoritas (auctor) — influence. Civitas (clvis) — citizenship, state. Societas (socius) — association. Tempestas (tempus) — weather. («) -tus Item ac (vii). Iuventus (iuvenis) — youth. Senectus (senex) — old age. Servitus (servus) — slavery. Virtus (vir) — manliness. (x) -lus, -ulus, -cuius, -ellus Substantivo additur; indicat rem minorem. Agellus (ager)— a little field. Iugulum (iugum)— (a little yoke) collarbone. 190 FIRST LATIN READER Lingula (lingua). Parvulus (parvus). Avunculus (avus) — (a little grandfather) uncle. Osculum (6s) — (a little mouth) kiss. Ponticulus (pons). Castellum (castrum). Puella (puer) — (a little female child) girl. (xi) - ( t ) i a Adiectlvo additur; indicat vim adiectivi; e.g., magnopere ami- cus est = magna est amicitia. Amicitia (amicus) — friendship. Angustia (angustus) — narrowness, narrow place. Audacia (audax) — boldness. Continentia (continens). Gratia (gratus). Invidia (invidus). Potentia (potens). Reliquiae (reliquus) — remnant. Sententia (sentiens). (xii) - t a s Item ac (xi). Celeritas (celer) — swiftness. Crudelitas (crudelis). Cupiditas (cupidus). Difficultas (difficiUs). Dignitas (dignus). Facultas (facilis). Familiaritas (familiaris). Humanitas (humanus). Immortalitas (immortalis). Integritas (integer). Libertas (liber). Necessitas (necesse). Nobilitas (nobilis). Poteetas (potens). APPENDIX GRAMMATICUS 191 Severitas (severus). Voluntas (volens). (xiii) -tudo Item ac (xi). Aegritiido (aeger) — sickness. Altitiido (altus). Consuetudo (consuetus). Fortitudo (fortis). Latitudo (latus). Longitudo (longus). Magnitudo (magnus). Multitiido (multus). Similitudo (similis). Valetudo (valens). ADIECTIVA (i) - i 1 i s , - b i 1 i s Verbo additur: Facilis (facio) — (quod fieri potest) easy. Utilis (utor) — (quo aliquis utl potest) useful. (In)credibilis (credo) — (quod credi non potest) unbelievable. Laudabilis (laudo). Nobilis (nosco) — (quod nose! potest) distinguished. (ii) - o s u s Substantivo additur: Bellicosus (bellum) — (bello plenus) warlike. Otiosus (otium) — (otio plenus) peaceful. Religiosus (religio). (iii) -nus, -anus, -enus, -inus, -ernus, -aris, -alis, -ilis, -ius, -arius, -ester, -estis, -(i)cus, -timus, -tivus Substantivo additur; indicat quod substantivo pertinet: Fraternus (f rater) — brotherly. Paternus (pater). 192 FIRST LATIN READER Cotidianus (cotidie). Humanus (homo). Oppidanus (oppidum). Urbanus (urbs). Alienus (alius). Vicinus (vicus) — neighboring. Hibernus (hiems). Consularis (consul). Familiaris (familia). Militaris (miles). Singularis (singuli). Volgaris (volgus). Fatalis (fatum) — ^fated. Liberalis (liber). Mortalis (mors). Socialis (socius). Aedilis (aedes) — aedile (commissioner of streets and build- ings). Civilis (civis). Puerilis (puer). Servilis (servus). Patrius (pater). Regius (rex). Aerarius (aes). Contrarius (contra). Friimentarius (frumentum). Legionarius (legio). Necessarius (necesse). Onerarius (onus). Equester (eques). Pedester (pes). Agrestis (ager). Caelestis (caelum). APPENDIX GRAMMATICUS 193 Bellicus (bellum). PQblicus (populus). Finitimus (fines). Maritimus (mare). Captivus (captus). VERBA (i) -are, -ere, -ere, -Ire Substantivo aut adiectivo additur: Aequo (aequus) — make equal, level. Armo (arma) — arm. Bello (bellum). Concilio (concilium) — win over. Curo (ciira). Dominor (dominus). Dono (donum). Gravor (gravis) — be vexed. Hiemo (hiems). Iudico (iudex). Iuro (ius) — take an oath. Laboro (labor). Laudo (laus). Libero (liber). Loco (locus). Maturo (maturus) — ^hasten. Miror (minis). Moror (mora). Neco (nex). Nobilito (nobilis). Nomino (nomen). Nudo (nudus). Niintio (nuntius). Oro (6s) — pray. Paco (pax). Praedor (praeda). 194 FIRST LATIN READER Precor (preces). Publico (pQblicus). Pugno (pugna). Regno (regnum). Scelero (scelus) — contaminate. Sicco (siccus). Simulo (similis) — pretend. Spero (spes). Spolio (spolium). Supero (superus) . Tempero (tempus) — regulate. Triumpho (triumphus) . Velo (velum). Voco (vox) — call. Volnero (volnus). Floreo (flos) — nourish. Minuo (minus). Flnio (finis) . (") -sco Verbo, vel nonnumquam substantivo aut adiectivo additur; in- dicat plerumque inceptum factl: Cresco (creo) — grow. Irascor (Ira). Mltesco (mltis). (iii) -to Verbo additur: indicat rem saepius fieri, vel conari. Capto (capio) — try to take. Cogito (cogo) — (keep driving) think. Consector (consequor). Conspicor (conspicio). Iacto (iacio). Verso (verto)— (med.) live in a place. APPENDIX GRAMMATICUS 195 CONSPECTUS SYNTAXIS MODUS SUBIUNCTlVUS I. Quid quaero (quaesivi) ? . . , / nunc torqueatis. V 1 antehac torseritis. _ _ . . ., f illo tempore torqueretis. B. Quaesivi quid < . ... . -,. x lam antea torsissetis. II. Quo consilio hoc facio (feci) ? ., ( scribo 1 [quod volo formulam expli- A. Sententiam < . . > _ , { scnpsi J care]. . «._ , I explicem. ut formulam < %T_ { exphcarem. n ~ ,. f scribo \ [quod nolo vos formulam per- B. Sententiam <_,_,> _,. , { scnpsi J peram ediscerej. , ,_ , I ediscatis. ne formulam perperam < _ ■ { edisceretis. ~ • - *. f scrlbo \ [quod volo facilius vos formulam C. Sententiam < . . > . , „ , { scnpsi J intellegerej. quo facilius formulam < . „ [ mtellegeretis. -. ~ ,. f scribo 1 [quod volo illam formulam illus- D. Sententiam < __>,_, { scnpsi J trarej. , ., / illustret. quae formulam illustraret. III. A. Qua re obstante, tamen hoc facio? [Hostes timeo, tamen . . .] timeam, \ . _ / fugio. .. _ ' > tamen non < ,_ . tunerem, J { fugi. 196 FIRST LATIN READER B. Cur hoc facio? [Quod pensa intellego . . .] _ _ f intellegam, possum \ _ , _ Cum pensa < . , ., , _ > vos docere. [ mtellegerem, potui J C. 1. Ubi (qua condicione) hoc feci? f perlegebat Cum libros lUbi perlegit [ perlegerat perlegeret, ea legere non potui (pote- ram). perlegisset, ea legere potui (pote- ram). 2. Quando hoc facio? (faciam?) (a) Cum diligenter laboro, laetus sum. (6) Cum librum perlegero, tibi id dabo. IV. Quam (lente, diligenter, etc.) hoc facio? [Clare explico, itaque facile intellegis.] A, Tam clarS ( eXp ! ic ? . } ut facile ( | n * e |J egas : [ exphcavi J { mtellegeres. *i**-*{S2-}---{23Sl V. Quid died? [Pueri qui semper attenderunt, progressus facient, quod omnia intellegunt.] Dic5 \ f attenderint 1 _ , . . Did } pueroS qm Semper ( attendissent / P™^ 88 " 8 factu " , . ( intellegant. rds esse, quod omnia | . nteUegerent SUBSTANTlVA A. I. ... (a) Quis? (6) Qui? .... (a) Puer scribit. (b) Puellae stant. APPENDIX GRAMMATICUS 197 II. . . . (a) Quid? (6) Quae? ... (a) Effigies manet. (b) Map- pae iacent. B. I. . . . (a) Quern? (6) Quos? .... (a) Puerum, te video. (6) Pu- ellas, nos video. II. . . . (a) Quid? (6) Quae? ... (a) Librum, canem possideo. (6) Aquas, equos emo. III. . . . Quo? Adquem? Ad ianuam, in ludum, ad te eo. IV. . . . Quam altum? Quam Ion- gum ? Quam latum? . . . Decern pedes, iinam unciam longum est. V. . . . Quantum spa- tl ? xx passus ambulo. VI. . . . Quam diu? . . (Per) totam horam, xii men- ses laboro. C. I. . . . Qualem? Qua- les? Gravem librum, graves libros vel librum (libros) magnae gra- vitatis vel librum (libros) magna gravi- tate tollo. II. . . . Cuius? Qu5- rum? .... (a) Meum, puellae librum te- neo. (6) Nostram, puerorum mensam tango. III. . . . Quantum? . . . Non totum parietem, sed par- tem parietis abstergeo. D. I. . . . Cui? Quibus? (a) Auri, manui, plagam Infligo. (b) Pueris, puellis, cretam do. II. . . . Cui? Quibus? (a) Puero laborandum est. (6) Nobis sunt libri legend!. E. I. . . . Quando? . . . Octava hora, nunc surgo; heri surrexi. 198 FIRST LATIN READER II. . III. . . . Unde? . . . . . . Quo (Instru- mento) ? Qui- bus (Instru- Ex corbe chartam capio; a ia- nua abeo. mentls) ? . . Manii, non pedibus, scribo. IV. . . . Quomodo? . . . Maxima (cum) celeritate, cele- riter scribo. V. . . . Ubi? ......... In mensa librum video; ante sellam sto. VI. . . . Cur? Qua de causa, ? Quam- obrem? . . . Propterea quod breves lacertos habet, vel propter brevita- tem lacertorum, vel brevi- tate lacertorum, tivas non tangit. VII. . . . A quo? A qui- bus? . . . . Ab anu, ab hominibus pueri puniuntur. VIII. . . . Qua ratione? . . Virtute est miles eximius. IX. . . . Qua condicione ? Ianua aperta, eximus. Magistro nolente, hoc non potest fieri. r . . Quot? . . . . Multi, Multos, Multorum, Multis. Multae, Multas, Multarum et c. Decern, iii, xxviii. VERBA QUAE GENETlVUM REGUNT Fratrum oblita est soror (vii). Urbis potitus est : vide ablativum. VERBA QUAE DATIVUM REGUNT Mihi accidit calamitas. Convivio adsunt omnes (ad+ ace, et c.)* * Vocabula sic inclusa indicant locutiSnes quae pr5 datlvo, e. g., usurparl possunt. APPENDIX GRAMMATICUS 199 Moenibus appropinquant hostes (ad + ace.) Tibi non audivit (id est, non paruit). InsperantI mihi cecidit (id est, accidit). Receptui canebat imperator (xxxi). Fratri non cedebat illc (xlvi). VirtutI mllitum confidit dux vide ablatlvum. lis consentiunt, quibus delectantur (cum+ abl.) Liberis consulit pater. Si mihi contingent tales mllites (xxiv). Mihi crede. Epulis ne desint rosae. Si quid ill! eveniat. Ceteris scriptoribus excellit. Pauca tibi expediam. Sclpionl favet populus (xxxvii). Mihi ignosce. Rel publicae imminent hostes. lis imperare clarum el videtur (xxvii). Arae incidit caput (in-f- ace.) Mihi indulge. Alternls pedibus insistit Infans (in+ abl.) Cur mihi Instas? (xxvi) (in+ abl.) Praetor! intercedit tribiinus. Quibus (proelils) interfuit, ex illls rediit (xvii) (in+ abl.) VirtutI invident flnitiml (lxii) vide dat. et abl. Illls iratus est rex. Omnibus iubebo pacem .ace. et Inflnltlvum. Oculls auribusque latent haec. Null! licet exlre. Puero minatur poenam. Mihi nocere non possunt. Poenls occurrit (xxxvii). Cui (aetatl) parcitur (xix). Imperatori non paruisti (xxiii). Volneri patet equus. Praefecto persuadet (xxxii). 200 FIRST LATIN READER Si tibi placet. Ceteris praestat ea (xiii). Equitibus praefuit Aruns (xv). Rei frumentariae providet (de + abl.) Hostibus resistunt nostrl Cui studet, illud consectatur (xxxvi). Mihi suadet sapienter. Violis succedit rosa in Italia (in+ ace., et c.) Patri superfuit filius. VERBA QUAE ABLATlVUM REGUNT Maxima parte imperi caruit (liv). Natura loci confidunt vide datlvum. Memoria constat omnis disciplina (ex-f- abl.) Provincia decedere iussit eum (xlix) (de+ abl., ex+ abl.) Caelo descendit deus (de+ abl., et c.) Accusatione desiste (c/. xxii) (de+ abl., et c.) Rnibus Ausoniae discessit (ab+ abl., et c.) Urbe egreditur (xix) (ex+ abl.) Oppido evasit (ex+ abl.) Italia excessit (xxv) (ex+ abl.) Otio fruemur (xxv). Officio functus est (xviii). Tarento potitus est (xxxi) vide genetlvum. Victoria uti nescis (xxxiii). Vitio vacat bonus homo (ab+ abl.) VERBA QUAE GEMINUM ACCUSATIVUM REGUNT Te hoc non celabo. Virum furem clamat. Marcium regem creavit (ix). Pueros elementa docet magister (de-f- abl.) Regem amicum faciunt (i). Tiresiam sapientem fingunt poetae. Aeduos friimentum flagitabat Caesar. . . . (ab+ abl.) Heredem eum habuit. Magistratum virum instituerunt. APPENDIX GRAMMATICUS 201 Eos perlculum monet. Hos senatum nominat (iv). Iovem auxilium drat (cf. iv). Magistratum nummos poscunt (ab + abl.) Virum praetorem pronuntiat. Hominem prae se neminem putat. Haec itinera Infesta reddidit. Nudum eum reppererunt (xviii). Me sententiam rogat. Partem copiarum flumen traduxerant Helve til. Equites flumen traiecit. Exercitum Rhenum transportat. Quam (urbem) Romam vocamus (ii). VERBA QUAE GENETIVUM ET ACCUSATIVUM REGUNT Ante actarum rerum eum non accusant. Capitis eum arcessunt. Sceleris eum damnant. Pecuniae ilium iudicavit. Virtutis milites non paenitet (xxx). Fugae eum taeduit (lxxvii). VERBA QUAE DATIVUM ET ACCUSATIVUM REGUNT Rebus alienis me accommodo (cf. xlvi) . . . (ad+ ace.) Dicto virtutem adaequo (li) (cum+ abl.) Nobilibus sese addicunt (lxiv). Urbi montem addunt (cf. viii) (ad+ ace.) Captis vincula adhibent (ad, in+ ace.) Militibus arma adimunt. Urbi montes adiungit (xi) (ad-f ace.) Magistro magistrum aequat (xxxi) (cum+ abl.) Mihi litteras affert (ad-f ace.) Saxo caput affligit (ad+ ace.) Illi scripturas aperit. Orae me appellit (ad, in+ ace.) 202 FIRST LATIN READER Host! victoriam cedunt vide dat. et abl. Urbi moenia circumdat (ix) vide ace. et abl. Viro flliam collocat (in+ abl.) Populo salutem commendat. Dextrae dextram committit (in+ ace.) Captivo vitam concedit. Caesari clvitates conciliat. Amico nihil cdnfero (cum + abl., ad+ ace.) Urbi montem coniungit (ix) (cum-f abl.) Mihi gratiam debet. Hostibus eum dedunt. Consulibus rem defert (cf. xv) . . . . (ad-f- ace.) Iacenti ornamentum detrahit (xxii) (de, ex+ abl.) Tibi hoc dico. Exercitui pecunias distribuit (in+ ace.) Mllitibus praedam dividit (in+ ace.) Fratri optionem dat (ii). Illi coronam donant vide ace. et abl. Tibi socium edidisti. Pompeio rem enuntiavit (liii). Multitudini eadem exponit. . : (ad+ ace.) Mihi auxilium fer (ad+ ace.) Navibus pecuniam imposuit (cf. xxvi). . . . (in+ ace.) Tibi cSnsilium indicabo. lis bellum non indixit (ix). Domui se inf ert (cf. xxxvi) . (in, ad + ace.) Ignl dextram iniecit (xvi) (in+ ace.) Sibi reditum interclusit (ab+ abl.) Populo mare interdicit vide dat. et abl., ace. et abl. Bello se interposuit (inter+ ace.) FerocI mitem iunxit (cf. xii) (cum+ abl.) Adulescenti virginem (in matrimonium) locavit. Els hoc mandabit (xxxvii). Tibi fabulam narro.. Patriae opem negavit. APPENDIX GRAMMATICUS 203 Populo victSriam nuntiavit. Sororl hoc obicit (vii). CertaminI se offert (xv). Populo spolia ostendit. Viro feminam pact! sunt (cum+ abl.) Bello se paravit (ad-f ace.) Romanis vectigal pendunt. Mihi hoc permittite (xvi). Vobis caedem polliceor (xvi). Liberis cibum praebuit (xxix). El hoc praecepit (lxi). Adulescenti facem praetulit. Supplicio centurionem praeposuit (xxiii). Civibus iiira praescripsit. Iiidicibus hoc probabo. Memoriae haec produnt (xiv). Militibus dona pronuntiat vide geminum ace. Hostibus pacem proposuit. IlHs salutem reddunt vide geminum aco. El mandata ref ert (ad+ ace.) Filils peciiniam relinquit. Els militiam remittet (xl). Pyrrho acta renuntiate (xxiv). Mihi vera respondit (ad+ ace.) Tibi epistulam scribo (ad+ ace.) Mihi modum statu! (in-f- abl., et c.) Capiti gladium subduxit (ex+ abl.) Imperio Sabinos subiecit (xi) (sub+ ace.) Periculo animum submittit (in, ad+ ace.) Sibi legationem suscipit (in+ ace.) Patri urbem tradidit (xiii) (in+ ace.) Uni omnia non tribuunt (liv). VERBA QUAE ABLATIVUM ET ACCUSATIVUM REGUNT Litteris se abdunt poetae (in+ abl., et c.^ Proelio se abstinebat (c/. lxi) (ab+ abl.) 204 FIRST LATIN READER Antonio se avertit (ab+ abl.) Corpore animum deus circumdedit vide dat. et ace. Morte hominem damnant vide gen. et ace. Montibus arbores deduxit (de-f- abl., et c.) Equo militem deiecit (de+ abl., et c.) Caelo imbrem Iuppiter demittit (ex+ abl., et c.) Umeris arma deponit. Corona Marcium donavit (xvii) vide dat. et ace. Castris Cimbros educunt (xlviii) (ex+ abl., et c.) Porta pedem effert (ex+ abl., et c.) Eodem pretio sex libros non emit (xiv). Civitate Ciceronem expellit . (ex+ abl., et c.) Umero vestem exuit (ex+ abl., et c.) lure eos interdicunt vide dat. et ace, dat. et abl. Crimine ilium liberat (ab+ abl.) Terra Teutones non privabunt (xlviii) Finibus hostes prohibent (ab+ abl.) Armis militem spoliat. Pectinia libros vendidit. VERBA QUAE DATIVUM ET ABLATIVUM REGUNT Fratri motus afferendo non cedebat (xlvi) .... vide dat. et ace. M. Tullio igni interdicebant (lxxvi) vide dat. et ace, abl. et ace. Nobis voluptate invident vide dativum. ADIECTlVA QUAE GENETIVUM REGUNT Rei publicae alienae sunt res (xlvi) vide dativum, vide ablativum. Laudis avidi sunt (in+ ace.) Sui consili certiorem me fecit (de+ abl.) Boni contrarium est malum vide dativum. Pacis cupidi sumus. Vesitatis diligentes debemus esse (in+ abl.) Proximi regis dissimilis f uit (vi) vide dativum. APPENDIX GRAMMATICUS 205 Auguri peritus est vide ablativum. Rerum omnium potens est deus. Avi similis fuit (ix) vide dativum. ADIECTIVA QUAE DATlVUM REGUNT Rel publicae alienae sunt res (xlvi) vide genetlvum, vide ablatlvum. Mihi amicus est. Dignitati Romanae aptum fuit (xxviii) (ad-f- ace.) Sclpioni carus erat (xlvii). Vobis commodum est hoc. Albo contrarium est atrum vide genetlvum. Equo dissimilis est canis .vide genetlvum. Gallis finitimi sunt German!. Omnibus grata est libertas. Iuvenibus idoneum exemplum eris (xxiii) (ad+ ace.) Regl ignota fuit mulier. Caesarl infesta fuit Gallia. Gallis non ingrata fuit oratio. Canibus inimicae sunt feles. Mihi minim est hoc. Horatio obvia est soror (vii). Nobis opportunum est hoc. Tribus par non est (c/. vi) (cum+ abl.) Tertio proximum est quartum (ab+ abl.) Sibi reliquum esse dixit nihil. Deo sacrum est templum. Nobis secundum est proelium. Avo similis est vide genetivum. Equiti utilis est equus. Silvae vicina est villa. ADIECTIVA QUAE ABLATIVUM REGUNT Maiestate sua alienum hoc di non putant .... vide genetivum, vide dativum. Ingenti turba conferta erant templa. Suis rebus contentus fuit. 206 FIRST LATIN READER Sententiis crSber fuit auctor. Volnere defessus est (cf. vii) (ob+ ace, et c.) Factu difficile est opus. Imperio dignds se credunt (xxxviii). Dictu facilis est sententia. Laudibus indignus est puer. Catenae stridore laetus fuit. Bello peritus fuit dux vide genetivum. Defensoribus vacua fuerunt moenia (ab+ abl.) PRAEPOSITIONES QUAE ACCUSATIVUM POSTULANT Ad (i), ante (vii), apud (vi), circum (iii), contra (iv), erga (xvi), extra (iv), inter (iii) intra (ix), ob (iv), per (v), post (i), praeter (xxvi), prope (ii), propter (ii), trans (ix), ultra (ii). PRAEPOSITIONES QUAE ABLATIVUM POSTULANT Ab (vi), coram (xxxii), cum (ix), de (xii), ex (x), prae (xxvi), pro (xiv), sine (xiii). PRAEPOSITIONES QUAE AUT ACCUSATIVUM AUT ABLATIVUM ADMITTUNT In (ii), sub (vii), super (iii). EXEMPLA PROBATIONIS I Delige v quaestiones: unam quidem ex una quaque parte. Pars I 1 Verte in Anglicum: [20] 1 Anus incognita ad Tarquinium quondam Superbum regem 2 iit, novem libros ferens, quos esse dicebat a dls immortalibus 3 sibi datos; eos se velle vendere. Tarquinius pretium quae- 4 sivit; mulier nimis magnam pectiniam rogavit. Rex, quasi 5 anus aetate fatua esset, negavit. Turn ilia ad focum iit et 6 tres libros ex novem flammis dedit; deinde num reliquos sex 7 eddem pretio capere vellet, regem rogavit. Rex iterum negavit. 8 [Reliqua in altera fabula legere poteris.] 2 Scribe responsa Latlne: [20] Qualem anum rex vidit? Quot libros habuit? Unde vene- runt libri? Quid putavit rex anum fecisse stupidam? Ubi erat ignis? Quantam pecuniam voluit anus recipere? Quid dixit rex? Fuitne mulier vetus, annon? Quis fuit hie rex? Qualis dicebatur ille esse? Pars II 3 Declina in sententiis duo ex his: (a) anus incognita (ver- sus 1) (plu.), (b) dis immortalibus (versus 2) (sing.), (c) eddem pretio (versus 7) (sing.) [10]. Scribe in sententiis partes prin- cipales trium ex his: (a) iit (versus 2), (b) dicebat (versus 2), (c) quaesivit (versus 3-4), (d) vellet (versus 7) [10]. 4 " Dicebat libros datos esse." Quid factum est? Quid nunc fit ? Quid dlcis ? Quid posthac flet ? Quid dlcis ? " Mulier pecuniam petlvit." Quid dlcis? Quid nunc facit mulier? Quid dlcis? Quid posthac faciet mulier? Quid dlcis? [10] "Dies est longus." (Responde proprio casti et numero vo- cabull dies.) Qui sunt longl? Cui horas addimus? A quo horas capimus? Quorum sunt h< bus omnibus est finis? [5] 207 208 FIRST LATIN READER A quibusdam adiectlvls ducuntur substantlva; exempli gratia, a longus ducitur longitudo, a brevis ducitur brevitas. Scribe in sententiis adiectlva a quibus qulnque ex his substan- tivis ducta sunt: magnitude, paupertas, pietas, pulchritudo, qualitas, solitude, severities. [5] Pars III 5 Verte in Anglicum: [20] lam scimus regem iterum negavisse. Mulier statim tres alios libros in ignem iecit, atque id iterum rogat, ut tres re- liquos eodem illo pretio capiat. Tarquinius voltii iam severo et attentiore animo fit; libros non reiciendos esse intellegit; tres reliquos capit nihilo minore pretio quam quod erat petitum pro omnibus. Ea mulier postea numquam visa est. Libros tres Sibyllinos appellatos legebant cum scire vellent quid dl immortales imperarent. 6 Scribe responsa Latlne : [20] Quae reiecit mulier ? Quantum dedit rex pro reliquis ? Quando postea vlderunt anum? Ubi lectl sunt libri? A quibus im- peratum est Romanls? Quid significat nego, reliquus, pretium, animus, immartdlis? Pars IV 7 Scribe pro Hnea proprium vocabulum vel proprias htteras; delige octo sententias: [20] (a) Magn — cum dolor — hoc facio, (6) Ad urb — pulchr — eo, (c) Nescio quid dlx — , (d) Puellae et pueri sunt bon — , (e) Si m — confldis, bene est, (/) Ab omni — homin — amatur, (g) Puto te hoc posthac — , (h) Cum amlcos hab — , itaque nihil timebat, (i) Tarn stupidus est discipulus, ut nihil didic — , (j) Credunt se 8 Scribe Latlne fabulam (l vocabula fortasse) de una ex his rPbus: (a) De Proelio Caesaris, (6) De Romulo et Remo, (c) De Cincinnato, (d) De Magistro vel Magistra. [20] EXEMPLA PROBATIONIS 209 II Responde qulnque quaestionibus, ex quibus una saltern ex una quaque parte sit. Pars I 1 Verte hanc fabulam in Anglicum: [20] Naslca ad poetam Ennium venit, elque ab ostio quaerentl Ennium ancilla dixit domi non esse. Naslca autem sensit illam domini iussu dixisse, et ilium intus esse. Paucis post diebus, Ennius ad Naslcam venit et eum a ianua quaesivit. Exclamat Naslca se domi non esse. Turn Ennius: ''Quid? ego non cognosco vocem tuamV Hie Naslca: "Homo es impudens. Ancillae tuae credidl te domi non esse; tu mihi non credis ipsl?" poeta = is qui poemata scribit ostium = ianua ancilla = serva, quae in domo laborat intus = in aliqua re impudZns = qui facit id quod non decet 2 Scribe responsa Latine: [20] (a) Unde quaesivit Ennium Naslca? (6) Ubi fuit Ennius? (c) Cur verum non dixit ancilla? (d) Quando venit Ennius ad Naslcam ? (e) Cuius vocem cogno- vit Ennius? (/) Qualem dixit Naslca Ennium esse? (g) Quid slgnificat sensit, ianua, homo, credidl ? Pars II 3 Declina, in sententiis duo ex his : (a) poetam Ennium (versus 1) (sing.), (6) paucis diebus (versus 3) (pltir.), (c) vocem tuam (versus 6) (sing.). [10] Scribe in sententiis partes principales trium ex his: (a) venit (versus 1), (6) quaesivit (versus 4), (c) exclamat (versus 4), (d) cog- nosco (versus 5). [10] 4 Scribe responsa Latine: (a) "Ancilla dixit eum domi non esse." Quae erant verba ancillae? (b) "Naslca ad poetam venit." Quid posthac faciet ? (c) "Naslca sensit illam dixisse." Quid fecit ilia? (d) "Eum a ianua quaesivit." Quid factum est? (e) Quid fit? [10] 210 FIRST LATIN READER Declina in sententiis duo ex his: Mam (versus 2) (sing, et pliir. fern.), eum (versus 4) (sing, et plur. masc), mihi (versus 7) (sing, et pliir.). [10] Pars III 5 Verte in Anglicum: [20] Idibus Martiis cum Caesar in senatum venisset, adsidentem coniurati eum circumsteterunt, statimque unus, quasi aliquid rogaturus, propius accessit, recusantlque ab utroque umero togam apprehendit. Deinde Casca, unus e coniiiratis, adversum volnerat paulum infra iugulum. Caesar Cascae bracchium adreptum stilo, quern forte ferebat, traiecit, conatusque prosilire aliud volnus accepit. Deinde ut animadvertit undique se strictls pugionibus peti, toga caput velavit, et ita tribus et viginti plagls confossus prope Pompei statuam prolapsus est. Partes corporis sunt iugulum, umerus, bracchium. pugio : brevis gladius 6 Scribe responsa Latlne: [20] Ubi et quo modo mortuus est Caesar? Quo consilio con- venerunt coniurati ? Quid induerat Caesar ? Quid dicis Cascam fecisse? Cur Caesaris togam apprehendit unus e coniiiratis? Quando aliud volnus accepit Caesar? "Animadvertit se pugi- onibus peti." Quae erant fortasse verba Caesaris? Cur caput velavit Caesar? Quot et quales erant coniurati? Quando haec omnia facta sunt? Pars IV 7 Scribe pro llnea vocabulum proprium vel litteras proprias; delige octo sententias: [20] (a) Quaero quis hoc fac — , (6) ScripsI ut vos intelleg — , (c) Spero te eras ven — , (d) Dixit se saepe ven — , (e) Mllitem mlserat qui imperatori die — , (/) Cum hostes tim — tamen non fii^, (g) Sententiam scribo quo facil — intelleg — , (h) Ante sell — stat et inter sell — ambulat, (i) Amb — man — erige, (J) 111 — voca- bulum brev — est. 8 Scribe Latlne fabulam (circiter l vocabula) de una ex his rebus: (a) De C. lull Caesaris in Gallia victorils, (6) De Phaethonte solisque curru, (c) De schola atque de pensls Latlnls. [20] INDEX VERBORUM a vel ab (cum abl.) (vi) from, by (c/. de, ex). abdo, abdere, abdidl, abditum (xl) put away, hide (celo; pono ubi non facile reperls). absens, gen. absentis (xxi) absent (contrarium quam praesens). accommodo, accommodare, ac- commodavi, accommodatum (xlvi) fit (aptum vel idSneum facio). accusatio, accusatioms, acctisa- tionum, /. (xxii) (vide deriv.). accuso, acciisare, accusavi, ac- ciisatum (xix) accuse (ad causam provoco, culpam in aliquem confero). acer, acris, acre (xi) keen (qui bene sentit, qui bene secat) . acervus, acervl, m. (lxiii) heap (multae res eiusdem ge- neris collectae). acies, aciei, /. (vi) edge, battle-line (acris pars alicuius; mllites ad pugnam parati) . ad (cum ace.) (i) to, at. addo, addere, addidl, additum (viii) add (adiungo). adipiscor, adipiscl, adeptus sum (xvii) reach, get (pervenio ad; po- tior) . aditus, aditus, m. (xliv) (vide deriv.). administro, administrare, ad- ministravi, administratum (x). manage (rego, dirigS). 211 212 FIRST LATIN READER admlratio, admirationis, admira- tionum, /. (xli) (vide deriv.). adolesco, adolescere, adolevi, adultum (xi) grow up (a pueritia cresco). adulescens, adulescentis, adulescentium, m. velf a youth (cf. puer, iuvenis). adulescentia, adulescentiae, /. (xxxvii) (vide deriv.). adventus, adventus, m. (xx) (vide deriv.). aedes, aedis, aedium, /. (iv) temple, pi. house (templum; domus). aedificium, aedifici, n. (xl) (vide deriv.). aedifico, aedificare, aedificavi, aedificatum (iii) build (aedes facio). aedihs, aedilis, aedihum, m. (lvii) (vide deriv.). aeger, aegra, aegrum (iii) sick (contrarium quam in- teger), aegritudo, aegritudinis, aegritii- dinum, /. (viii) (vide deriv.). aequo, aequare, aequavi, aequa- tum (xxxi) (vide deriv.). adaequo, adaequare, adae- quavi, adaequatum (li) aequus, aequa, aequum (ix) level, fair (planus, bonus, et idem), iniquus, iniqua, iniquum (lxiii) . (contrarium quam aequus). AERAitius, aeraria, aerarium (xix) . (vide deriv.). aes, aeris, n. (lxiv) copper, money (pecunia). aestas, aestatis, aestatum, /. (liv) summer (contrarium quam hiems). aestus, aestiis, m. (lviii) heat, tide (accessus et recessus bis spatio xxiv horarum ac- cidunt). aetas, aetatis, aetatum, /. (xiv) . . age (numerus annorum alicu- ius). INDEX VERBORUM 213 aeternus, aeterna, aeternum (xxx) . everlasting (quod per omne tempus est). affligo, affllgere, afflixi, affllctum (xviii) strike down (deicio ; et noceo) . agellus, agelll, w. (xxix) (vide deriv.). ager, agrl, m. (ix) land (terra, fortasse ubi pecus agitur). agger, aggeris, aggerum, m. (xxxv) mound (terra, et c, alte iacta). aggredior, aggredl, aggressus sum (xviii) attack (impetum facio). agmen, agminis, agminum, n. (xxii) (vide deriv.). ago, agere, egi, actum (i) drive, do (pello, facio, et c, et c). adigo, adigere, adegi, adactum (xix) cogo, cogere, coegi, coactum (xxi) compel. perago, peragere, peregi, per- actum (vii) redigo, redigere, redegl, red- actum (xiii) reduce. agrestis, agreste (xxii) (vide deriv.). aio, ais, ait, aiunt, aiebam (xi). . .say (contrarium quam nego). alacer, alacris, alacre (xxxviii) . . lively (contrarium quam lan- guidus). albus, alba, album (i) white (contrarium quam ater) . alienus, aliena, alienum (xlvi) . . . (vide deriv.). aliquT, aliqua, aliquod (xi) some, any (contrarium quam nullus) . aliquis, aliquid, m. vel /., n. (xlvii) some one (contrarium quam nemo) . aliquot (xv) several (nonnulli). alius, alia, aliud (i) other (contrarium quam Idem). alias (xvi) elsewhere (alio loco). aliter (lvii) otherwise (alio modo) . 214 FIRST LATIN READER alo, alere, alui, alitum (v) nourish (cf. alma mater).. alter, altera, alterum (vi) the other (tinus ex du5bus). altitudo, altitudinis, altitudi- num, /. (lviii) (vide deriv.). altus, alta, altum (x) high (contrarium quam hu- milis). ambo, ambae, ambo (iii) both (uterque, alter cum al- tera) . AMiciTTA, amicitiae, /. (xxxix) .... (vide" deriv.). amIcus, arnica, amicum (i) friendly (contrarium quam in- imicus). inimicus, inimica, inimlcum (xhx) . amor, amoris, amorum, m. (vii) . . . love (contrarium quam odi- um). amplector, amplecti, amplexus sum (lxxiii) embrace (circumeo, incltido) . amplus, ampla, amplum (iv) big (magnus, clarus). an (ii) or (cf. utrum . . . an). anceps, gen. ancipitis (xxx) double, doubtful (quod ambo vel duo capita habet). ancora, ancorae, /. (lviii) anchor (Instrumentum quo mi- vis suo loco tenetur). ANGUSTIA, angustiae, /. (xxx) (vide deriv.). angustus, angusta, angustum (iii) narrow (contrarium quam la- tus). anima, animae, /. (ii) spirit (animus, et vita; cf. animal). animadverts, animadvertere, animadvert!, animadversum (xxxii) attend to (animum verto ad ahquem vel aliquid). animus, animl, m. (iii) mind (animus sentit; mens cogitat). annus, anni, m. (i) year (xii menses). ante (cum ace.) (vii) before (contrarium quam post). antea (v) beforehand (contrarium quam postea). INDEX VERBORUM 215 antiquus, antiqua, antiquum (xiv) old (quod prioribus temporibus pertinet). appello, appellare, appellavi, appellatum (i) call (voco, nomino). appropinqu5, appropinquate, appropinquavi, appropinqua- tum (xxxii) approach (prope ad aliquem eo). aptus, apta, aptum (xxviii) fit (idoneus). apud (cum ace.) (vi) near (prope, et inter). aqua, aquae, /. (iv) water (aqua est ad bibendum, lavandum, navigandum). aquila, aquilae, /. (x) eagle. ara, arae, /. (v) altar (locus ubi animalia dis sacrificantur) . arbor, arboris, arborum, /. (xlviii) tree. arcesso, arcessere, arcessivl, ar- cessitum (viii) summon (invito). arduus, ardua, arduum (lxiii). . . .steep (altus, excelsus, sub- limis) . aridus, arida, aridum (xxx) dry (siccus). arma, armorum, n. (v) arms (tela, scuta, gladil, et c). armo, armare, armavi, arma- tum (xvi) (vide deriv.). ars, artis, artium, /. (x) art, skill (e. g., ars poetae est carmina componere). arx, arcis, arcium, /. (iv) citadel (locus a quo hostes prohiberi vel arceri possunt). ascendo, ascendere, ascendi, ascensum (xxi) climb up (ad locum superiorem eo). ascSnsus, ascgnstis, m. (lxi) (vide deriv.). at (xv) but (sed, autem, tamen). atque, vel ac (x) and also (et). ATTiNGO, attingere, attigi, at- tactum (xx) touch (tango). 216 FIRST LATIN READER attono, attonare, attonui, at- tonitum (xvi) thunder at, amaze (perturbo, terreo) . auctor, auctoris, auctorum, m. (xxvii) (vide deriv.). auctoritas, auctoritatis, auctori- tatum, /. (xxix) (vide deriv.). audacia, audaciae, /. (ix) (vide deriv.). audax, gen. audacis (viii) bold (qui maxime audet). audeo, audere, ausus sum (xxxviii) dare (contrarium quam timeo). audio, audire, audivi, auditum (i) hear (auribus sentio). augeo, augere, auxi, auctum (viii) increase (contrarium quam minuo). augurium, auguri, n. (x) augury (augur avibus f utura discit). aureus, aurea, aureum (xli) golden (quod ex auro factum est). auris, auris, aurium, /. (xxv) ear (membrum qu5 audimus). aurum, auri, n. (xxi) gold. auspicium, auspici, n. (iii) (augurium: aves + specto). aut (xvii) or (vel). autem (ii) moreover (sed, tamen, et). auxilium, auxili, n. (iv) aid (opes, subsidium). avidus, avida, avidum (xv) greedy (qui multum desiderat). avis, avis, avium, /. (iii) bird. avunculus, avunculi, m. (Ixxi).. . . (vide deriv.). avus, avi, m. (ii) grandfather. proavus, proavi, m. (lxxv) great-grandfather. B barbarus, barbara, barbarum (xxxix) foreign (qui "bar-bar" loqui- tur). INDEX VERBORUM 217 bellicSsus, bellicosa, bellicosum (viii) (vide derlv.). bellicus, bellica, bellicum (viii). . . (vide derlv.). bello, bellare, bellavi, bellatum (xliii) (vide derlv.). rebello, rebellare, rebellavi, rebellatum (lxvii) revolt. bellum, belli, n. (iii) war (c/. tumultus). beneficium, benefici, n. (xvi) kindness (id quod aliquis bene facit). beo, beare, beavi, beatum (i) bless (beatum officio). bibo, bibere, bibi, potum (xlvii). .drink. bIduum, bidul, n. (xliv) two days (bis + dies). bini, blnae, blna (lviii) two each. bis (xxxviii) twice. bonus, bona, bonum (i) good (contrarium quam ma- lus). bene (xxix) well. bos, bovis, bourn, m. vel f. (xii) . . ox, bull, cow. bracchium, bracchi, n. (lviii). . . .arm (n. b., umerus — lacertus — bracchium— manus) . brevis, breve (xxxiii) short (contrarium quam lon- gus). C cado, cadere, cecidi, casum (vi)..fall (labor). accido, accidere, accidl (xi) . . . happen. incido, incidere, incidi (xiii). . . occido, occidere, occidi (liii) perish. caedes, caedis, caedium, /. (xvi) . . slaughter (ubi caeduntur ho- mines, fit caedes). caedo, caedere, cecidi, caesum (xv) cut, kill (seco; neco, inter- ficio, et c). concido, concldere, concldi, concisum (xvi) occido, occidere, occidi, oc- cisum (ii) kill. 218 FIRST LATIN READER caelestis, caeleste (lxv) (vide deriv.). caelum, caeli, n. (iii) sky (vel locus ubi di habitant). calamitas, calamitatis, calami- tat um, /. (xxi) disaster (id quod male accidit). callidus, callida, callidum (xii). .shrewd (contrarium quam stu- pidus). campus, campi, ra. (xxxviii) plain (ager) . canis, canis, canum, m. vel f. (xx) dog. cano, canere, cecini, cantum (v). .sing (vel signum do). capio, capere, cepl, captum (i). . .take (sumo). accipio, accipere, accepi, ac- ceptum (i) decipio, decipere, decepl, de- ceptum (liii) deceive. excipio, excipere, excepi, ex- ceptum (xii) incipio, incipere, coepi, coep- tum (vii) begin. praecipio, praecipere, praecepi, praeceptum (Lxi) direct. recipio, recipere, recepi, re- ceptum (xi) suscipio, suscipere, suscepl, susceptum (xi) captTvus, captiva, captivum (xi). (vide deriv.). capto, captare, captavi, cap- tatum (lii) (vide deriv.). caput, capitis, capitum, n. (ix). . .head (vel vita), career, carceris, carcerum, m. (ix) prison (custodia, vincula; locus ubi malos homines custo- dimus). careo, carere, carui, caritum (liv) lack (desider5). caro, carnis, carnium, /. (lix) .... flesh (pars corporis mollior quae ossa vestit). INDEX VERBORUM 219 carrus, carri, m. (x) cart (n. b., duas habet rotas). earns, cftrs, cfirum (xlvii) dear (amatus, gratus). castellum, castelli, n. (xxviii). . . (vide deriv.). castra, castrorum, n. (xvi) camp (castrum (sing.) est cas- tellum). casus, casus, m. (vi) (vide deriv.). catena, catenae, /. (xxxiv) chain (vinculum). causa, causae, /. (iv) cause (abl. = ob, propter, cum gen.). CAUTfis, cautis, cautium,/. (liv). .cliff (saxum, rupes). caveo, cavere, cavi, cautum (xxxiii) beware (curam adhibeo ne quid accidat). cautus, cauta, cautum (lii) cautious (prudens). cedo, cedere, cessi, cessum (xlvi) . yield, move. accedo, accedere, acceSvSi, ac- cessum (vii) et be added. concedo, concedere, concessl, concessum (xix) withdraw. decedo, decedere, decessl, de- cessum (xlix) die. discedo, discedere, discessl, discessum (xix) excedo, excedere, excess!, ex- cessum (xxv) intercedo, intercedere, inter- cessi, intercessum (xxi) procedo, procedere, processi, processum (vi) succedo, succedere, success!, successum (v) succeed. celer, celeris, celere (xviii) swift (rapidus, velox). CELERiTAS,celeritatis, celeritatum, /. (xviii) (vide deriv.)- celo, celare, celavi, celatum (xi).hide (abdo, occulo). centum (iv) c (numerus). centuria, centuriae, /. (x) (vide deriv.). 220 FIRST LATIN READER centdrio, centurionis, centuri- onum, m. (xxi) centurion (is qui c militibus praeest). cerno, cernere, crevi, ere turn (xxiii) perceive (video, intellego; et constituo). certus, certa, certum (v) sure. decerno, decernere, decrevi, decretum (iii) decide, fight. certamen, certaminis, certami- num, n. (vi) contest (pugna). cervix, cervlcis, cervlcum, /. (xxiii) neck, shoulders (cf. collum, umerus). ceteri, ceterae, cetera (xiii) rest (reliquus). cibus, cibi, m. (xxi) food (id quod edimus). cingo, cingere, cinxi, cinctum (xviii) encircle (circumdo). circiter (cum ace.) (liii) about (circum, fere). circuitus, circuitus, m. (xvi). . . .circuit (cf. circum + eo). circum (cum ace.) (iii) around. circumdo, circumdare, circum- dedi, circumdatum (ix) put around (cingo). circumsisto, circumsistere, cir- cumsteti (vi) surround (circumsto). citerior, citerius (xxii) on this side (comp., cf. citra). civili? 3 , civile (xlviii) (vide deriv.). civis, civis, civium, m. vcl f. (i) . . . citizen (is qui iura patriae habet). cIvitas, civitatis, civitatum vel civitatium, /. (xi) (vide deriv.). clam (liii) secretly (occulto). clamo, clamare, clamavi, cla- matum (vii) shout (voco, exclamo). conclamo, conclamare, con- clamavi, conclamatum (xiii). clamor, clamoris, clamorum, m. (x) (vide deriv.). INDEX VERBORUM 221 clarus, clara, clarum (xxii) brilliant (contrarium quam ob- scurus). classis, classis, classiuni,/. (xi). .class, fleet (multl discipull, multae naves), claudo, claudere, clausl, clausum (v) close (contrarium quam aperio). intercludo, intercludere, in- terclusi, interchlsum (xxxiii)..shut off. clients, clientis, clientium, m. (Hi) dependent (cf. patronus). cogitatio, cogitationis, cogitati- onura, /. (lxxviii) (vide derlv.). cogito, cogitare, cogitavi, cogi- tatum (x) (vide deriv.). cogo (vide sub ago). cohors, cohortis, cohortium, m. (xxxv) cohort (decima pars legionis). collis, collis, collium, m. (iv) hill (mons). colloquium, colloqui, n. (xiii) . . . (vide derlv.). collum, colli, n. (xxii) neck (cf. cervix). colo, colere, colui, cultum (xvii). .cultivate (euro, incolo; et studeo) . incolo, incolere, incolui (i). . . .inhabit. occulo, occulere, occului, oc- cultum (xx) cover. comes, comitis, comitum, m. vel f. (lvi) companion (is qui cum altero it). commeatus, commeatus, m. (xlvi) supplies (com + meo (= eo)). commodus, commoda, commo- dum (xlii) suitable (aptus, idoneus). communis, commune (xi) common (contrarium quam prlvatus) . coMMUTATio, commutationis, commutationum, /. (iv) change (cf. miito). complector, complect!, com- plexus sum (vii) embrace (amplector). 222 FIRST LATIN READER compleo, complere, complevi, completum (xxxviii) fill up (plenum facio). complures, complura (ix) many (permultl). comprehendo, comprehendere, comprehend!, comprehensum (xvi) seize (capi5, rapio; et intel- lego). concilio, conciliate, conciliavT, conciliatum (iv) (vide deriv.). concilium, concili, n. (xxv) meeting (conventus). concito, concitare, concitavl, concitatum (xv) arouse (excito). concursus, concursiis, m. (xxiii) (vide deriv.). condicio, condicionis, condicio- num, /. (xxv) agreement (cf. con + dico). conditor, conditoris, conditorum, m. (xxi) (vide deriv.). condo, condere, condidi, condi- tum (i) put together (statuo, vel celo). confertus, conferta, confertum (xvi) crowded (contrarium quam rarus) . confestim (xxii) immediately (continuo, sta- tim). confido, confidere, confisus sum (xvi) trust (credo). confirmo, confirmare, confir- mavi, confirmatum (xxxiii). . . .make firm (firmum facio). confiteor, confiteri, confessus sum (xxxi) confess (agnosco, concedo). confligo, confligere, conflixi, con- fllctum (xi) fight (pugno). congredior, congredl, congres- sus sum (vi) meet (convenio, et pugno). coniunx, coniugis, coniugum, m. vel f. (i) husband, wife (is qui — ea quae — alteil coniunctus est). INDEX VERBORUM 223 coniuratio, coniurationis, coniu- rationum, /. (lxxii) (vide deriv.). conor, conari, conatus sum (xv) try (nitor, tento). consanguineus, consanguinea, consanguineum (xlv) kindred (cf. con + sanguis). conscendo, conscendere, con- scendl, conscensum (xliv) climb (cf. ascendo, descendo). consector, consectari, consec- tatus sum (xxxvi) . (vide deriv.)- consensus, consensus, m. (xviii). .(vide deriv.). consIdo, considere, consedi, con- sessum (vi) sit down (contrarium quam surgo). consilium, consili, n. (iv) ....... (vide deriv.). consisto, consistere, constiti (xvi) stand firm (cf. sto). conspectus, conspectus, m. (xxiv) (vide deriv.). conspicio, conspicere, conspexi, conspectum (iii) view (cf. video, specto). conspicor, conspicari, conspica- tus sum (xxiii) (vide deriv.). consuesco, consuescere, con- suevi, consuetum (xlii) become accustomed (cf. soled) . consuetudo, consuetudinis, con- suetiidinum, /. (xxvii) (vide deriv.). consul, consulis, consulum, m. (xv) consul (magistratus princeps Romanus) . proconsul, proconsulis, pro- consulum, m. (xxxviii) (is qui iam consul fuit). consularis, consulare (xxxiii) (vide deriv.). consulatus, consulatiis, m. (lxvi) .consulship (ubi vir consul est consulatum habet). consulo, consulere, consului, consultum (xiv) consult (cum aliquo consilium confero). 224 FIRST LATIN READER contendo, contendere, contend!, contentum (iii) strain with (maturo, pugno). continentia, continentiae, /. (1). . .(vide deriv.). contingo, contingere, contigi, contactum (xxiv) touch (attingo, el accido). continuus, continua, continuum (xxxv) continuous (perpetuus). continuo (xxvii) immediately (statim). contra (cum ace.) (iv) against, opposite. contrarius, contraria, contra- riiim (v) (vide deriv.). controversia, controversiae, /. (lxiv) dispute (c/. contra + verto). contumelia, contumeliae, /. (xxi) insult (iniuria). coniibium, coniibi, n. (iii) marriage (matrimonium). conventus, conventiis, m. (iv). . .(vide deriv.). convivium, convivi, n. (xiii) banquet (epulae). copia, copiae, /. (xix) plenty, pi. troops (oppor- tunities; exercitus). coram (cum abl.) (xxxii) in the presence of (apud). cornu, cornus, n. (xxx) horn (vel pars extrema aciel). corona, coronae, /. (xvii) wreath. corpus, corporis, corporum, n. (vii) body (e. g., totus homo quem videre et tangere possumus). corrumpo, corrumpere, corriipi, corruptum (iv) break up (deled, frango). cotIdianus, cotidiana, cotidia- num (lx) (vide deriv.). cotIdie (lx) daily (in diem ex die, per omnes dies). creber, crebra, crebrum (xxxiv) abundant (contrarium quam rarus) . credo, credere, credidi, creditum (iv) trust (confido; puto verum esse) . creo, creare, creavi, creatum (ix) make (produco, facio). INDEX VERBORUM 225 cresco, crescere, crevi, cretum (viii) (vide deriv.). crinis, crinis, crlnium, m. (vii) hair (capillus). cruciatus, cruciatus, m. (xxix) .. torture (cf. crucio = torqueo). crfidelis, crudele (li) cruel (contrarium quam mltis). crudelitas, crudelitatis, /. (xiii) . . . (vide deriv.). cruor, cruoris, m. (xxviii) gore (cf. sanguis). culpa, culpae, /. (xxv) fault. cultus, cultus, m. (lxv) (vide deriv.). cum (cum abl.) (ix) with. cum (vi) when, since, although (ubi, quoniam, quamquam). cunctatio, cunctationis, cuncta- tionum, /. (xxxi) (vide deriv.). cunctor, ctinctari, cunctatus sum (xii) delay (moror). cunctus, ciincta, ciinctum (lxii) . . all (omnis, totus) . cupiditas, cupiditatis, cupidita- tum, /. (xxv) (vide deriv.). cupidus, cupida, cupidum (xxxv) . desirous (cf. cupio). cupio, cupire, cupivi, cupltum (xxxv) desire (desidero, volo). cur (iii) why (qua de causa, quam ob rem). cura, curae, /. (xxxviii) care (diligentia, opera, studium, labor). curia, curiae, /. (xxv) senate-house. ctJRo, curare, curavi, curatum (ii) (vide deriv.). curro, currere, cucurri, cursum (lxxvii) run (celeriter pedibus eo). accurro, accurrere, accucurri, accursum (lxi) concurro, concurrere, concur- ri, concursum (vi) decurro, decurrere, decucurri, decursum (xlv) 226 FIRST LATIN READER occurro, occurrere, occurrl, occursum (lxxvii) currus, currus, m. (xviii) chariot. cursus, cursus, m. (v) (vide deriv.). custos, custodis, custodum, m. (v) guard (cf. praesidium) . D damnatio, damnationis, damna- tionum, /. (xxiii) (vide deriv.). damno, damnare, damnavi, dam- natum (vii) condemn (contrarium quam libero, dimitto). de (cum abl.) (xii) from, concerning (cf. ab, ex). debeo (vide sub habeo). decem (i) x (numerus). decerto, decertare, decertavi, decertatum (vi) fight (pugno). decimus, decima, decimum (xviii) tenth. decus, decoris, decorum, n. (xi).. .grace. dedecus, dedecoris, dedeco- rum, n. (vii) disgrace. deditio, deditionis, deditionum, /. (xx) (vide deriv.). defendo, defendere, defend!, de- fensum (xliii) defend (munio). defessus, defessa, defessum (vii) tired (fatigatus) defigo, defigere, defixi, de- fixum (xli) fix (fingo) . deiectus, deiectus, m. (lxii) (vide deriv.). deinde (i) next (cf. primum, deinde, ter- tium). delabor, delabi, delapsus sum (v) slip down (cado). delecto, delectare, delectavi, de- lectatum (viii) please (placed). delectus, delectus, m. (xxvii) (vide deriv.). INDEX VERBORUM 227 deleo, delere, delevi, deletum (viii) destroy (contrarium quam ex- struo). demens, gen. dementis (xiv) (vide sub mens). demonstro, demonstrate, de- monstravi, demonstratum (x)..show (indico, probO) demum (xvii) at last (denique). denique (i) at last (demum). deprehendo, deprehendere, de- prehendi, deprehensum (xiii) .. seize (comprehendo). descends, descendere, descendl, descensum (v) descend (contrarium quam ascendo) . desero, deserere, deserul, de- sertum (vi) leave (relinquo). desiderium, desideri, n. (xix) (vide deriv.). desldero, desiderare, desideravi, desideratum (i) want (volo, cupio; careo). desilio, desilire, desilui, desul- tum (xvi) leap down (me deicio). desisto, desistere, destiti, desti- tum (xxii) cease (intermitto). despicio, despicere, despexi, de- spectum (xix) despise (sperno). deterior, deterius (xxxiv) worse (peior). , deterreo, deterrere, deterrul, deterritum (x) frighten off (vel impediS). detrimentum, detriment!, n. (xxx) loss (iniuria). deus, del, m. (ii) god. dexter, dextra, dextrum (xvi). . .right (contrarium quam lae- vus, sinister). Dlco, dicere, dixi, dictum (v) say. dictum, dicti, n. (xlii) addico, addicere, addlxi, ad- dictum (lxiv) assign. indico, indicere, indixl, indic- tum (ix) proclaim. 228 FIRST LATIN READER interdico, interdicere, inter- dixi, interdictum (lxxvi) prohibit. dies, diei, m. velf. (viii) day (xxiv horae; vel con- trarium quam nox). difficultas, difficultatis, difficul- tatum, /. (liii) (vide deriv.). dignitas, dignitatis, dignitatum, /. (x) (vide deriv.). dignus, digna, dignum (xxxviii). .worthy (merens). indignus, indigna, indignum (xiii) (contrarium quam dignus) . dIligens, gen. diligentis (xxxvi) . . diligent (contrarium quam ne- gligens). discessus, discessus, m. (xiv) .... (vide deriv.). disciplina, disciplinae, /. (xxiii). . .training (ars, scientia, et c.). disco, discere, didici (i) learn (percipio, cognosco, et c). edisco, ediscere, edidicl (lxiv) . . learn thoroughly. dispergo, dispergere, dispersi, dispersum (iii) spread. Diu (viii) long (per longum tempus). dives, gen. divitis (xxvii) rich (contrarium quam pauper). dIvido, dividere, divisi, divisum (v) divide (distribuo, scindo). divinus, divina, divinum (xiv) . . . divine (cf. deus) . do, dare, dedi, datum (ii) give (dono). dedo, dedere, dedidi, deditum (ix) give up. edo, edere, edidi, editum (xxviii) prodo, prSdere, prodidi, pro- ditum (xiv) reddo, reddere, reddidi, red- ditum (xviii) trado, tradere, tradidi, tra- ^ ditum (xiii) doceo, docere, docul, doctum (xxvi) teach (Instruo, educo — edu- care) . INDEX VERBORUM 229 doleo, dolere, dolul, dolitum (vii) feel pain (vet miser sum). dolor, doloris, dolorum, ra.(xxxiii) . (vide deriv.). dolus, doli, m. (xii) trick (fraus). domicilium, domicili, n. (v) dwelling (domus, aedes). dominor, dominari, dominatus sum (lxii) (vide deriv.). dominus, domini, in. (xxii) master (contrarium quam ser- vus). domus, domus, /. (i) house (aedes). donee (ii) while, until (dum, quoad). dono, donare, donavi, donatum (xvii) (vide deriv.). condono, condonare, condonavi, condonatum (xvii) forgive. donum, doni, n. (xxxviii) gift (id quod datur). dubito, dubitare, dubitavl, dubi- tatum (xxi) doubt (non certo scio). dubius, dubia, dubium (xiv) doubtful (contrarium quam certus). ducentI, ducentae, ducenta (xlvii) '. . . cc (numerus). duco, dticere, duxi, ductum (i). . .lead. adduco, adducere, adduxi, ad- ductum (xxi) conduco, conducere, conduxi, conductum (xl) deduco, deducere, deduxi, de- ductum (vii) educo, educere, eduxi, educ- tum (xlviii) induco, inducere, induxi, in- ductum (xxix) introdiico, introdiicere, intro- diixi, introductum (xxv) introduce. perduco, perducere, perduxi, perductum (iv) 230 FIRST LATIN READER produco, producere, produxi, productum (xxix) reduco, reducere, reduxl, re- ductum (xix) subduco, subdQcere, subdiixi, subductum (viii) withdraw. traduco, traducere, traduxi, traductum (ix) dulcis, dulce (xxv) sweet. dum (vi) while, until (donee, quoad). dummodo (Hi) provided (dum + modo). duo, duae, duo (ii) ii (numerus). duodecim (iii) xii (numerus). duplex, gen. dtiplicis (vii) double. durus, dura, durum (xxviii) hard (contrarium quam mollis, mitis). dux, ducis, ducum, m. (i) leader (is qui ducit). E effigies, effigiei, /. (xvi) .likeness (pictura, imago). ego, mel (viii) I. egredior, egredl, egressus sum x (xix) go out (exeo). egregius, egregia, egregium (xxi). excellent (clarus, eximius). emo, emere, emi, emptum (xiv). .buy (contrarium quam vends). adimo, adimere, ademi, ademp- tum (vii) take away. redimo, redimere, redeml, re- demptum (xxiv) sumo, sumere, stimpsi, siimp- tum (iv) take. emptor, emptoris, emptorum, m. (xxxv) (vide deriv.). enim (i) for (nam). eo, Ire, ii, itum (vii) go. abeo, ablre, abii, abitum (vii) . . adeo, adlre, adil. adilum (xiv). INDEX VERBORUM 231 exeo, oxiro, exil, exitum (xli) . . ineo, inlrc, inil, initum (xxxvi) . obe5, obire, obii, obitum (ix). . .go to meet, die. pere5, perire, peril, peritum (xii) go through, die. prodeo, procure, prodil, prod- it um (xxxviii) redeo, redire, redil, reditum (xii) subeo, subire, subii, subitum (xliii) transeo, transire, transil, transitum (iv) epulae, epularum, /. (xviii) feast (convivium). eques, equitis, equitum, m. (x) . .horseman (is qui in equo it). equester, equestris, equestre (xl) . (vide deriv.) . equitatus, equitatus, m. (xv) . . . cavalry (equites) . equus, equi, m. (viii) horse. erga (cum ace.) (xvi) towards (in cum ace). ergo (x) therefore (igitur, itaque). erro, en-are, erravl, erratum (i). . .wander (vagor). eruptio, eruptionis, eruptionum /. (xxxv) breaking out (exitus). et (i) and (-que, atque). etiam (vi) also (quoque). etsi (xli) although (quamquam). evado, evadere, evasi, evasum (xx) . . . go forth (exeo, evenio). eventus, eventus, m. (xxiii) (vide deriv.). ex vel e (cum abl.) (vi) out of, from (c/. ab, de). exanimo, exanimare, exanimavi, exanimatum (xxviii) fatigue, kill (fatigS, occido). excelsus, excelsa, excelsum (x) . . . high, (altus, clarus) . excito, excitare, excitavi, excita- tum (xx) arouse (evoco, excutio, excutere, excussl, excus- sum (lxxi) shake out. 232 FIRST LATIN READER exemplum, exempli, n. (xxiii) .... example (una res ex toto ge- nere). exerceo, exercere, exercul, exerci- tum (lxxiv) keep in motion, train. exercitatio, exercitationis, exer- citationum, /. (xlv) training (cf. exercito, exer- citare). exercitus, exercitus, m. (iv) (vide deriv.). eximius, eximia, eximium (xxii) . .excellent (bonus, illustris). existimo, existimare, existimavi, existimatum (xxx) think (puto, credo). exitium, exiti, n. (viii) (vide deriv.). exitus, exitiis, m. (xxix) (vide deriv.). expedio, expedire, expedivi, ex- peditum (xxi) let loose (cf. ex + pes). experior, experiri, expertus sum (x) try (probo, conor). explorator, exploratoris, explo- ratorum (xxiv) (vide deriv.). exploro, explorare, exploravi, exploratum (xxxvi) reconnoitre (quaero). exsilium, exsili, n. (xiii) exile. exstruo, exstruere, exstriixi, ex- striictum (1) build (aedifico, condo) . exsulto, exsultare, exsultavi, ex- sultatum (vi) leap up (et contrarium quam doleo). exterus, extera, exterum (xvi) outside (contrarium quam in- terns), extra (cum ace.) (iv) beyond (contrarium quam in- tra), exuo, exuere, exui, exutum (xv)..put off (contrarium quam in- duo). exuro, exiirere, exussi, exustum (viii) burn (cf. incendo). INDEX VERBORUM 233 F fabula, fiibulae, /, (i) (vide deriv.). facilis, facile (xxi) (vide deriv.). difficilis, difficile (xxv) hard. f acinus, facinoris, facinorum, n. (ix) deed (et scelus) . facio, facere, feci, factum (i) do, make (ago, reddo). factum, facti, n. (xxxviii) conficio, conficere, confecl, conf ectum (vii) complete. deficio, deficere, defeci, defec- tum (viii) fail. efficio, efficere, effeci, effec- tual (xl) effect. interficio, interficere, inter- fecl, interfectum (ii) kill. perficio, perficere, perfecl, perf ectum (xxvi) reficio, reficere, refecl, refec- tum (xxx) facultas, facultatis, facultatum, /. (lii) (vide deriv.). fallo, fallere, fefelli, falsum (xx) . . deceive (decipio) . fama, famae, /. (xi) report (id quod de aliquo f atur) . fames, famis, /. (xxi) hunger (desiderium cibi). familia, famiUae, /. (xxii) (vide deriv.). familiaris, familiare (xxv) (vide deriv.). familiaritas, familiaritatis, famili- aritatum, /. (x) (vide deriv.). famulus, m., vel famula, /. (xi) . . . attendant (c/. minister, ser- vus). fas, n. (lxiv) divine law (id quod a dis fatum est). fatalis, fatale (xi) (vide deriv.). fatlgo, fatigare, fatigavi, fatiga- tum (viii) weary (defessum facio). 234 FIRST LATIN READER faveo, favere, favl, fautum (xxxvii) favor (studeo, amo). felix, gen. felicis (xxxiv) fortunate (beatus). femina, feminae, /. (iii) woman (mulier). fere (xvi) about (paene). ferio, ferire, percussi, percussum (xix) strike (percutio) . fero, ferre, tuli, latum (v) bear (gero, porto, permitto). affero, afferre, attuli, allatum (xiii) confero, conferre, contuli, col- latum (xiii) defero, deferre, detuli, dela- tum (xv) differo, differre, distuli, dila- tum (xlv) effero, efferre, extuli, elatum (x) infero, Inferre, intuli, illatum (xxxvi) offero, offerre, obtuli, oblatum (iv) perfero, perferre, pertuli, per- latum (xlix) praefero, praeferre, praetuli, praelatum (xviii) profero, proferre, protuli, pro- latum (xviii) refero, referre, rettuli, relatum (xi) transfers, transferre, transtuli, translatum (lxiv) ferox, gen. ferocis (vi) wild (ferus, crudelis). ferreus, ferrea, ferreum (xlix) . . iron (f erro f actus) . ferrum, ferri, n. (xxii) iron (et gladius). ferus, fera, ferum (v) wild (contrarium quam man- suetus). INDEX YKKBOIUM 235 fides, fidei, /. (xiv) faith (cf. confido). fIlia, flliac, /. (i) daughter (puella quae patrem vel matrem habet). filius, fill, m. (i) son (puer qui patrem vel ma- trem habet). fingo, fingere, flnxl, fictum (li). .shape, finio, finire, finivl, finitum (lxv) . . (vide deriv.). fTnis, finis, finium, m. (i) end (fines, pl. } = terra). fInitimus, finitima, flnitimum (iii) (vide deriv.) . fio, fieri, f actus sum (xxxiv) become (cf. facio). >k firmus, firma, firmum (ii) strong (constans). flagito, flagitare, flagitavi, fla- gitatum (xliii) demand (impero, postulo, rogo) . flamma, flammae, /. (xi) flame (ignis). fleo, flere, flevi, fletum (vii) weep (lacrimo, doleo). floreo, florere, florui (xliv) (vide deriv.). flos, floris, florum m. (xiii) flower. fluctus, fluctus, m. (xl) (vide deriv.). flumen, fluminis, fluminum, n. (xii) (vide deriv.) . fluo, fluere, fluxi, fhixum (ii). . . .flow (aqua fluit, i. e., currit). refluo, refluere, refluxi, re- fluxura (ii) fluvius, fluvi, m. (i) (flumen). focus, foci, m. (xxvii) hearth (locus in domo ubi solet fieri ignis), foedus, foeda, foedum (xxviii). . . .foul (turpis). foedus, foederis, foederum, n. (iv) .agreement. for, farl, fatus sum (xxiii) speak (dico, loquor). forma, formae, /. (v) shape (et pulchritudo) . fortasse (xlvii) perhaps (potest esse). forte (vi) by chance (casu; ut accidit). fortis, forte (xi) strong (firmus, incolumis; et qui non timet), fortitiido, fortitudinis, fortitudi- num, /. (lxxv) (vide deriv.). 236 FIRST LATIN READER fortuna, forttinae, /. (iv) fortune (casus; et fatum). forum, fori, n. (iv) market-place. fossa, fossae, /. (xi) ditch (id quod foditur). frango, frangere, fregi, fractum (viii) break. refringo, refringere, refregi, re- fractum (lxiii) frater, fratris, fratrum, m. (ii). .brother. fraternus, fraterna, fraternum (xlvi) (vide deriv.). fremitus, fremitus, m. (xliv). . . .uproar (strepitus). frequens, gen. frequentis (viii) in large numbers (creber). frigidus, frigida, frigidum (xlvii) . . cold (contrarium quam cali- dus). frons, frondis, frondium,/. (xxx). .leaf (folium). frons, frontis, frontium, /. (xlix) . forehead (c/. voltus, os;. frumentarius, frtimentaria, frumentarium (xlvi) (vide deriv.). FRtJMENTUM, frumenti, n. (v). . . . (vide deriv.). fruor, frui, friictus sum (xxv). . . .enjoy (c/. utor). frustra (xlviii) in vain (frustra conor facere id quod facere non possum). fuga, fugae, /. (vi) flight (exsilium). fugio, fugere, fugi, fugitum (i). . .flee (ab aliquo curro). confugio, confugere, confugi, confugitum (iii) effugio, effugere, effugi, effugi- tum (xxxiii) profugio, profugere, profugi, profugitum (xxxvii) fulmen, fulminis, fulminum, n. (v) lightning (ignis quern Iuppiter de caelo iacit). fundo, fundere, fudl, fusum (xlviii) pour. fungor, fungi, functus sum (xviii) . perform (efficio). funis, fiinis, funium, m. (xlviii). .rope (cf. vinculum). INDEX VERBORUM 237 funus, funeris, funerum, n. (xv). .funeral. furo, furere, furul (xxiii) be mad (saevio). furor, furoris, furorum, m. (xlvi). .(vide deriv.). furtum, f urtl, n. (v) theft (scelus eius qui capit id quod non suum est). G gaudium, gaudl, n. (xxiii) joy (c/. laetitia). geminus, gemina, geminum (ii). . .twin (et duplex). gens, gentis, gentium,/, (iii) race (familia, genus, natio). genus, generis, generum, n. (xxiv) kind (gens). gero, gerere, gessl, gestum (iii). .carry (fero; et facio). gladius, gladl, m. (vi) sword. gloria, gloriae, /. (viii) glory (laus). gracilis, gracile (xxxii) slender (tenuis). gradus, gradiis, m. (xii) step. gratia, gratiae, /. (xi) (vide deriv.). gratus, grata, gratum (iii) pleasing (acceptus, dulcis). ingratus, ingrata, ingratum (xix) (contrarium quam gratus). gravis, grave (viii) heavy (contrarium quam levis). gravor, gravari, gravatus sum (xli) (vide deriv.). gubernator, gubernatoris, gu- bernatorum, m. (Ii) pilot (is qui navem, e. g., regit). H habeo, habere, habul, habitum (i) have, hold (possideo, teneo). adhibeo, adhibere, adhibul, adhibitum (iii) apply. cohibeo, cohibere, cohibul, co- hibitum (lxxiii) restrain. debeo, debere, debul, debitum (xii) : owe. 238 FIRST LATIN READER praebeo, praebere, praebul, praebitum (xxix) furnish. prohibeo, prohibere, prohibul, prohibitum (xvi) prevent. hasta, hastae, /. (ix) spear (pilum, telum). hIbernus, hiberna, hibernum (xxxv) (vide deriv.). hic, haec, hoc (i) this (contrarium quam ille). hic (xxxix) here (hoc loco). hinc (iv) hence (ex hoc loco). huc (xxx) hither (ad hunc locum). hiemo, hiemare, hiemavl, hie- matum (xix) (vide deriv.). hiems, hiemis, hiemum, /. (xxxv). winter (contrarium quam aes- tas). homo, hominis, hominum, m. (iii) human being (vir, femina). honor, honoris, honorum, m. (xvi) honor (fama). hora, horae, /. (xxxix) hour (duodecima pars die! vel noctis). hortor, hortarl, hortatus sum (xxxiii) urge. cohortor, cohortari, cohor- tatus sum (xi) hospes, hospitis, hospitum, m. (xiv) host, guest (is qui apud me manet; is apud quern maneo). hospitium, hospiti, n. (xxxvii). . .hospitality (cf. hospes). hostis, hostis, hostium, m. (iv) . . enemy (is qui contra patriam pugnat). humanitas, humanitatis, /. (xxiv).(vide deriv.). humanus, htimana, humanum (xhx) (vide deriv.). humilis, humile (xlvii) low (contrarium quam altus). I ibi (viii) there (contrarium quam hic). ictus, ictus, m. (viii) stroke (volnus). Idem, eadem, idem (v) INDEX VERBORUM 239 idoneus, idonea, idoneum (xxiii). suitable (aptus, utilis). igitur (i) therefore (itaque). ignis, ignis, ignium, ra. (v) fire. ignosco (vide sub nosco). ignotus, ignota, ignotum (xiv) .... unknown (contrarium quam notus). ille, ilia, illud (i) that (contrarium quam hie). illIc (xlvii) there (contrarium quam hie). illuc (xxx) thither (contrarium quam hue). imago, imaginis, imaginum, /. (iii) likeness (effigies, simulacrum). immineo, imminere (xvii) threaten (insto) . immortalitas, immortalitatis, im- mortalitatum, /. (Lxxiii) (vide deriv.). impedimentum, impediment!, n. (xxii) (vide derlv.). impedio, imped!re, impedivi, im- pedltum (xxv) hinder (prohibeo, interdlco) . imperator, imperatoris, impera- torum, m. (iv) (vide deriv.). imperium, imperi, n. (iii) (vide deriv.). impero, imperare, imperavi, im- peratum (xxvii) order (iubeo). imperatum, imperati, n. (xxxvii) impetro, impetrare, impetravi, impetratum (xx) '. get (pbtineo, adipiscor, con- sequor) . impetus, impetus, m. (vi) attack (vis alicuius currentis). imploro, implorare, imploravi, imploratum (xix) entreat (lacrimis peto). improvisus, improvisa, improvi- sum (xxxvii) unforeseen (in + pro + visus). in (cum ace.) (ii) into (ad). in (cum abl.) (x) in (intra). incendo, incendere, incendi, in- censum (i) set on fire (c/. exiiro). 240 FIRST LATIN READER inceptum, incepti, n. (xxxvii) undertaking (cf. incipio). incito, incitare, incitavi, incita- tum (xii) arouse (excito). incolumis, incolume (xvi) safe (tutus). incredibilis, incredibile (xxxvi). (vide deriv.). inde (xvii) from there (illinc, deinde, post- ed) . indicium, indici, n. (x) (vide deriv.). indico, indicare, indicavi, indi- catum (v) show (monstro). indulgeo, indulgere, indulsi, in- dultum (xxv) favor (faveo; et ignosco, cedo). induo, induere, indul, indutum (xviii) put on (contrarium quam exuo) . inermis, inerme (li) unarmed (in + arma). inferus, Inf era, Inferum (xxxv). .below (contrarium quam su- perus). Infestus, Infesta, Infestum (xv). . .unsafe (et inimlcus). ingenium, ingeni, n. (xii) nature (natura). ingens, gen. ingentis (xxiii) huge (magnus, immensus, vas- tus). ingredior, ingredl, ingressus sum (x) advance (progredior) . initium, initl, n. (xx) (vide deriv.). iNitJRiA, iniuriae, /. (xvii) wrong (id quod non iure fit). inopia, inopiae, /. (xx) want (contrarium quam copia). inquam, inquis, inquit, inquiunt (i) say (dico, aio). insidiae, insidiarum, /. (xxx). . . .ambush (dolus). Insigne, insignis, insignium, n. (xx) sign (signum). insignis, insigne (xxvii) distinguished (illustris, clarus). insisto, insistere, institi (xxxvii). set foot on (super vel in aliquo sto). Institutum, instituti, n. (lvii). . .custom (cf. instituo). Instruo, instruere, instriixi, in- structum (xviii) arrange (et doceo). INDEX VERBORUM 241 Insula, Insulae, /. (liv) island (parva terra aqua cir- cumdata). integer, integra, integrum (vi) . . .whole (in + tactus). integrities, integritatis, /. (xxvi) . . (vide deriv.). intendo, intendere, intend!, inten- tum (x) stretch out (extends). inter (cum ace.) (iii) among, between. interdum (lvii) sometimes (nonnumquam). interea (vii) meanwhile (interim). interfector, interfectoris, interfec- torum, m. (lxvii) (vide deriv.). interim (viii) meanwhile (interea) . interior, interius (lix) inner (contrarium quam exte- rior) . interitus, interitus, m. (xi) destruction (rulna, • mors) . intervallum, intervalll, n. (vi). .interval (spatium inter aliqua) . intra (cum ace.) (ix) within (in). inventor, inventoris, inventorum m. (lxv) (vide deriv.). invidia, invidiae, /. (xxxi) (vide deriv.). invito, invitare, invltavl, invita- tum (iii) ask (rogo). invItus, invita, invitum (xlvi) ... unwilling (nolens). ipse, ipsa, ipsum (iv) self. Ira, Irae, /. (xvii) anger (libido ulclscendl eum qui me laesit). Irascor, IrascI, Iratus sum (x) (vide deriv.). is, ea, id (i) that (cf. ille, hie). eo (iii) thither. iste, ista, istud (xxv) that (inter hie et ille). ita (ix) so (sic, tarn). itaque (i) therefore (igitur). item (lx) ". . .likewise (eodem modo). iter, itineris, itinerum, n. (xvi) . .way (via). iterum (xiv) again. 242 FIRST LATIN READER I CONSONANS iace5, iacere, iacul (vii) lie (situs sum, mortuus sum). iacio, iacere, iecl, iactum (xliv) . . throw. conicio, conicere, coniecl, con- iectum (iv) deicio, deicere, deiecl, deiec- tum (ii) eicio, eicere, eiecl, eiectum (xxvi) inicio, inicere, iniecl, iniectum (xvi) obicio, obicere, obieci, obiec- tum (vii) proicio, proicere, proieci, pro iectum (xl) reicio, reicere, reieci, reiectum (xv) subicio, subicere, subieci, sub- iectum (xi) traicio, traicere, traiecl, traiec- tum (iii) {el transeo). iacto, iactare, iactavi, iactatum (xxi) (vide deriv.). tam (ii) already (nunc). ianua, ianuae, /. (xliv) door (porta). iubeo, iubere, iussi, iussum (iv).. order (impero). iussuai, iussi, n. (xii) iudex, iudicis, iudicum, m. (vii). .judge (cf. praetor). iudicium, iudici, n. (lxiv) judgment (id quod a iudice fit). iudico, iudicare, iudicavi, iudica- tum (xiii) (vide denv.). iugulum, iuguli, n. (lxix) (vide deriv.). iugum, iugi, n. (vii) yoke (id quod boves iungit). iungo, iungere, iunxi, iunctum (xii) join. INDEX VERBORUM 243 adiungo, adiungere, adiunxi, adiimctum (xi) coniungo, coniungere, con- iiinxi, coniunctum (ix) iuro, iiirare, iuravl, iuratum (xxx) (vide deriv.). coniuro, coniurare, coniuravl, coniuratum (xiii) njs, iuris, iurium, n. (vii) right (cf. lex, fas). iusiurandum, iurisiurandl, n. (xix) oath (ius + iuro). iustitia, iustitiae, /. (v) justice. iuvenis, iuvene (ii) young (contrarium quam se- nex). iuventus, iuventutis, /. (xxxiv) . . . (vide deriv.)- iuvo, iuvare, iuvi, iutum (xxxi)..help (auxilium do). adiuvo, adiuvare, adiuvi, adiu- tum (vi) L labor, laboris, laborum, m. (1). . .toil (negotium quod fessos red- dit homines). laboro, laborare, laboravi, la- boratum (xiii) (vide deriv.). lac, lactis, n. (lix) milk. lacesso, lacessere, lacesslvl, la- cessltum (xix) harass (provoco, aggredior) . lacrima, lacrimae, /. (vii) tear (id quod de oculo cadit ubi dolemus). lacus, lacus, m. (lix) lake (parvum mare in medio terrarum situm). laedo, laedere, laesi, laesum (xix). injure (volnero, noceo). laetus, laeta, laetum (xviii) joyful (contrarium quam tris- tis). laevus, laeva, laevum (iv) left (sinister). lapis, lapidis, lapidum, m. (x) — stone (saxum). 244 FIRST LATIN READER largus, larga, largum (xlv) copious. largiter latebra, latebrae, /. (xvii) (vide deriv.). lateo, latere, latui (xlix) be hidden (contrarium quam pateo). latitudo, latitudinis, latitudinum, /. (lix) (vide deriv.). latro, latronis, latronum, m. (iii). robber (praedo). latus, lata, latum (lii) wide (contrarium quam an- gustus). latus, lateris, laterum, n. (lv) . . . side (contrarium quam f rons et tergum). laudabilis, laudabile (xxii) (vide deriv.). laudo, laudare, laudavi, lauda- tum (xiii) (vide deriv.). laus, laudis, laudum, /. (xxx) praise (gloria). legatio, legationis, legationum, /. (xxxiv) embassy. legatus, legati, m. (iii) lieutenant, envoy. legio, legionis, legionum, /. (xv).(vide deriv.). legionarius, legionaria, legio- narium (liv) (vide deriv.). lego, legere, legi, lectum (v) gather. coUigo, colligere, collegi, col- lectum (xxi) deligo, deligere, delegi, delec- tum (iv) dIligo, diligere, dilexi, dilec- tum (xl) love. intellego, intellegere, intel- lexi, intellectum (viii) understand. levis, leve (xxvii) light (contrarium quam gravis) . lex, legis, legum, /. (xlii) . . . law (cf. ius, fas). libenter (iii) willingly (cum gaudio). lIber, libera, llberum (xxiii) free (contrarium quam servus). lTberT, liberorum (vii) children (pueri llberorum vi- rorum). INDEX VERBORUM 245 liber, libri, ra. (xiv) book. lIberalis, liberate (xxvi) (vide deriv.). libero, liberare, liberavi, libera- tum (vii) (vide deriv.). libertas, llbertatis, /. (xv) (vide deriv.). licet, licere, licuit vel licitum est (ii) it is permitted (permittitur). lingua, linguae, /. (xxii) tongue (membrum quo loqui- mur). lingula, lingulae, /. (lviii) (vide deriv.). LiTTERA, litterae, /. (xv) letter (A, B, C, et c.) : pl. f docu- ment. litus, litoris, lltorum, n. (xxvi). .shore (ora; pars terrae prope mare). loco, locare, locavl, locatum (xxix) (vide deriv.). colloco, collocare, collocavi, collocatum (xliv) locus, loci, m.; pi. loca, n. (i) place. longinquus, longinqua, longin- quum (xl) distant (qui longe abest). longitudo, longitudinis, longitu- dinum, /. (lix) (vide deriv.). longus, longa, longum (i) long (contrarium quam brevis). longe (vi) far off (contrarium quam prope) . loquor, loqul, lociitus sum (xxxix) talk (c/. dlco). colloquor, colloqul, collo- ctitus sum (xv) liictus, luctus, m. (1) sorrow (dolor). ltido, ludere, lusl, lusum (lxii) play. ludus, ludl, m. (iii) game (et schola). lumen, liiminis, luminum, n. (lxxvi) light (lux). luna, lunae, /. (v) moon (reglna noctis, quae in caelo lucet). 246 FIRST LATIN READER lustro, lustrare, lustravi, lustra- tum (iv) cleanse, traverse (et specto). lux, lucis, lucum, /. (xxii) light (contrarium quam tene- brae). M magister, magistri, m. (x) master (cf. magis). magistrates, magistratus, m. (xx) magistracy, magistrate (is qui negotia publica curat). magnitudo, magnitudinis, magni- tudinum, /. (xii) (vide deriv.). magnus, magna, magnum (iii) . . . large (contrarium quam par- vus). magnopere, comp. magis (iii). .very much. maleficium, malefic!, n. (vii). . . .evil (male + facio). malo, malle, malui (xxv) prefer (magis -f- volo). malus, mala, malum (ii) bad (contrarium quam bonus) . mando, mandare, mandavi, man- datum (xxxvii) entrust (in manus do; vel im- pero). mandatum, mandati, n. (xiv) . . commendo, commendare, com- mendavi, commendatum (xlv) * maneo, manere, mansi, man- sum (viii) remain. remaneo, remanere, remansl, remansum (xlii) manifestus, manifesta, manifes- tum (xv) evident (apertus). manus, manus, /. (iv) hand, band (nonnulli homines collect!). mare, maris, marium, n. (xxix).. .sea (oceanus). maritimus, maritima, mariti- mum (liii) (vide deriv.). mater, matris, matrum, /. (xiv) . . mother. INDEX VERBORUM 247 materia, materiac, /. (1) timber (id quo res composita est). maturo, maturare, maturavi, matiiratum (xxxii) (vide deriv.). maturus, matura, maturum (xxvii) ripe, early. immaturus, immatura, imma- turum (vii) (contrarium quam maturus). medius, media, medium (vi) middle (quod inter finem et initium est). membrum, membri, n. (1) limb (crus, bracchium, et c). memoria, memoriae, /. (xiv) memory. memoro, memorare, memoravi, memoratum (i) bring to mind (vel narro). mens, mentis, mentium, /. (iii). . .mind (cf. animus). demens, gen. dementis (xiv) foolish. mensis, mensis, mensium, m. (v) . month (duodecima pars anni). mercator, mercatoris, merca- torum, m. (hv) trader (is qui res emit et ven- dit). mereo, merere, merui, meritum (vii) deserve (dignus sum aliqua re). mereor, merer!, meritus sum (xxxii) deserve. merito (xiv) meritum, merit!, n. (Iii) metus, metus, m. (xviii) .... .fear (timor). meus, mea, meum (i) my. mico, micare, micui (vi) flash (celeriter pro et retro me moveo) . dImico, dimicare, dlmicavi, di- micatum (xi) fight. miles, militis, militum, m. (xi). . .soldier (is qui pro patria pug- nat). militaris, militare (xvii) (vide deriv.). militia, mllitiae, /. (viii) (vide deriv.). 248 FIRST LATIN READER mille, pi. milia, milium, n. (xxix) m (numerus). minor, minari, minatus sum (ix) . threaten (immineo). minuo, minuere, minui, minutum (xxxv) (vide deriv.). mlror, mirari, miratus sum (xlii) . (vide deriv.). admiror, admirari, admiratus sum (vii) mirus, mira, mirum (xi) wonderful (quod vix credi- mus). miser, misera, miserum (xxvi) wretched (contrarium quam beatus). mitesco, mitescere (xxxv) (vide deriv.). mitis, mite (xii) mild (placidus). mitto, mittere, misi, missum (iii).send, let go (dico alicui M I"). admitto, admittere, admisi, admissum (lxi) AMiTTo, amittere, amisi, amis- sum (x) lose. committo, committere, com- misi, commissum (iv) entrust. demitto, demittere, demisi, de- missum (v) dImitto, dimittere, dimisi, di- missum (xxii) immitto, immittere, immisi, immissum (ix) INTERMITTO, intermittere, in- termisi, intermissum (xxxiii). interrupt, omitto, omittere, omisi, omis- sum (xlviii) let go. permitto, permittere, permisi, permissum (xvi) allow. praemitto, praemittere, prae- misi, praemissum (lx) remitto, remittere, remisi, re- missum (xl) INDEX VERBORUM 249 submitto, submitterc, submlsl, submissum (xxxiv) yield. modus, modi, m. (ix) measure, manner (ratio). modo (xv) merely, just now. moenia, moenium, n. (ix) walls (murus). moles, molis, molium. /. (xxiv) . .mass (pondus). mollis, molle (xxxix) soft (contrarium quam durus). moneo, monere, monui, monitum (xxxi) warn, advise (suadeo, doceo). mons, montis, montium, m. (viii) . mountain (terra altissima). monstrum, monstri, n. (xxviii). . .(vide deriv.). mora, morae, /. (xxiii) delay (id quo res tardius fit). morior, mori, mortuus sum (v). . .die (vitam amitto). moror, morari, moratus sum (xiii) (vide deriv.). mors, mortis, mortium, /. (iv) death (finis vitae). mortalis, mortale (xxxix) (vide deriv.). immortalis, immortale (lxxvi) . . (contrarium quam mortalis). mos, moris, morum, m. (ix) custom (consuetudo, usus). motus, motus, m. (xlvi) (vide deriv.). moveo, movere, movi, motum (vii) move. commoveo, commovere, com- movi, commotum (xx) permoveo, permovere, per- movi, permotum (1) removeo, removere, removi, remotum (xvi) mox (i) soon (post breve tempus; brevi). mulier, mulieris, muUerum, /. (iv) woman (femina). multitudo, multitudinis, mul- titudinum, /. (ix) (vide deriv.). multus, multa, multum (ii) much, pi. many (contrarium quam pauci). permultus, permulta, permul- tum (iii) 250 FIRST LATIN READER munio, munire, munivi, munitum (xxviii) fortify (firmum facio ut hostes arceam). munItio, munitionis, munitio- num, /. (lix) (vide deriv.). munus, muneris, munerum, n. (iv) task, gift (officium, donum). murus, miiri, m. (iv) wall (moenia). muto, mutare, mutavi, mutatum (x) change (genus rel aliud facio). N nam (i) for (enim). namque (xxxiv) for indeed. nanciscor, nancisci, nactus sum (xxix) get (obtineo, reperio). narro, narrare, narravi, narratum (i) tell (fabulam dico). nascor, nasci, natus sum (xi) be born (orior). NATio, nationis, nationum, /. (xlvii) (vide deriv.). natura, naturae, /. (ii) nature (ingenium). nauta, nautae, m. (liv) sailor (is qui in nave habitat et laborat). navigatio, navigationis, naviga- tionum, /. (liv) (vide deriv.). navigo, navigare, navigavi, navi- gatum (xxxv) sail (navem ago). navis, navis, navium, /. (xxvi) . . . ship. ne (xxi) lest (in clausula finali contra- rium quam ut). -ne (x) (vocabulum interrogationis). nec vel neque (vii) and not (et non). necessarius, necessaria, neces- sarium (xiii) (vide deriv.). necesse (i) necessary (quod effugi non pot- est). INDEX VERBORUM 251 necessities, necessitatis, necessi- tfituin,/. (xxi) (vide deriv.). nkco, oecSre, neeavi, necatum (x).(vidc derlv.). neglego, neglegerc, neglexl, ne- glectum (xiv) neglect (ncc -f- lego). nego, negarc, negavi, negatum (x) .say no (ne + aio). negotium, negoti, n. (xlvi) business (contrarium quam otium). nemo, dat. nemini, m. vel f. (xxxviii) no one (ne + homo). ncmus, nemoris, ncmorum, n. (v) .grove (silva). nepos, nepotis, ncpotum, m. (ix). grandson, nescio, nesclre, nescii, nescltum (xvi) not know (ne + scio). neuter, ncutra, ncutrum (xli) . . . neither (neque hie neque ille) . neu vel neve (xliii) nor. niger, nigra, nigrum (lxx) black (contrarium quam can- didus). nihil, n. (xiii) nothing (nulla res; vel non). nimius, nimia, nimium (xiv) too much (plus quam bene est). nisi (viii) unless (si non). nitor, niti, nisus sum (xxxiv) strive (conor; vel confido). nobilis, nobile (xi) (vide deriv.). nobilitas, nobilitatis, nobilita- tum, /. (xx) (vide deriv.). nobilito, nobilitare, nobilitavi, nobilitatum (xlii) (vide deriv.). noceo, nocere, nocui, nocitum (xlii) injure (laedo). nolo, nolle, nolul (vii) be unwilling (ne + volo). nomen, nominis, nominum, n. (iii) (vide deriv.). cognomen, cognominis, cogno- minum, n. (xxii) surname. nominatim (xlviii) by name (cf. nomen). nomino, nominare, nominavT, nominatum (iv) (vide deriv.). 252 FIRST LATIN READER non (i) not. nonaginta (xlvii) xc (numerus). nondum (iii) not yet (contrarium quam iam). nongenti, nongentae, nongenta (li) dcccc (numerus). nonnullus, nonnulla, nonnul- lum (xxviii) some (aliquot, aliqui). nonus, nona, nonum (lvi) ninth. nosco, noscere, novT, notum (xl). learn (novi = scio). agnosco, agnoscere, agnovi, agnitum (xxiii) cognosco, cognoscere, cog- novi, cognitum (v) ignosco, ignoscere, ignovi, ig- notum (liii) forgive. noster, nostra, nostrum (ii) our. novem (xiv) ix (numerus) novus, nova, novum (i) new (contrarium quam vetus). nox, noctis, noctium, /. (xx) night (tempus ubi luna lucet). noctu (xxxv) at night. nudo, nudare, nudavi, nudatum (xv) (vide deriv.). niidus, nuda, nudum (xviii) naked (qui veste caret). nullus, nulla, nullum (ii) none. num (x) (vocabulum interrogationis). numerus, numeri, m. (iii) number. numquam (ii) never. nunc (i) now (iam). nuntio, nuntiare, nuntiavi, ntin- tiatum (xviii) (vide deriv.). Jenuntio, enuntiare, enunti- avi, enuntiatum (liii) prSnuntio, pronuntiare, pro- nuntiavi, pronuntiatum (xxiii) renuntio, renuntiare, reniin- tiavi, renuntiatum (xxiv) INDEX VERBORUM 253 nuntius, nunti, m. (ix) messenger, message (is qui lit- teras portat; litterae quas nuntius portat). nuper (xxv) recently (recenter). nusquam (xiv) nowhere. nutus, nutus, m. (lv) nod (et voluntas). O ob (cum ace.) (iv) on account of (propter). obliviscor, oblivisci, oblitus sum (vii) forget (contrarium quam me- moria, teneo). obses, obsidis, obsidum, m. velf. (xvi) hostage (homo quem hostes capiunt, ut pro aliquo postea reddant) . obsidio, obsidionis, /. (xviii) (vide deriv.). obvius, obvia, obvium (vii) in the way (ob + via). obviam to meet. occasio, occasionis, occasionum, /. (xxix) (vide deriv.). occasus, occastis, m. (xvi) (vide deriv.). occulo (vide sub colo). occupo, occupare, occupavl, oc- cupatum (xiii) seize (expugno). oceanus, oceani, m. (liv) ocean (mare). octavus, octava, octavum (lvi) . . eighth. octingenti, octingentae, octin- genta (lix) dece (numerus). octo (xlviii) viii (numerus). octoginta (xlviii) lxxx (numerus). oculus, oculi, m. (iii) eye (membrum quo videmus). odium, odl, n. (xxx) hatred (contrarium quam amor). officium, offici, n. (xv) service (munus) . omen, ominis, ominum, n. (xi) . . . sign (prodigium) . omnino (xliii) altogether. 254 FIRST LATIN READER omnis, omne (ii) all (cunctus, totus). onerarius, oneraria, onerarium (liv) (vide deriv.). onus, oneris, onerum, n. (xliii). . .burden (pondus). opera, operae, /. (xxiii) work, help (labor, opus). opinio, opinionis, opinionum, /. (xlii) belief (id quod puto, vel de me putatur). oportet, oportere, oportuit (xxiii) it is fitting (decet). oppidanus, oppidana, oppidanum (xxxv) (vide deriv.). oppidum, oppidi, n. (v) town (cf. vicus, urbs). opportunus, opportuna, oppor- tunum (1) fit (aptus, idoneus). oppugnatio, oppugnationis, op- pugnationum, /. (xxxii) (vide deriv.). (ops), opis, opum, /. (xxvi) aid; pi. resources (facultates, copiae). optio, optionis, /. (ii) (vide deriv.). opto, optare, optavi, optatum (lxix) choose (deligo). opus, operis, operum, n. (xxvii). .work (labor); need (necesse). ora, orae, /. (Uv) shore (litus). oratio, orationis, orationum, /. (xxv) (vide deriv.). orbis, orbis, orbium, m. (xxiv) — circle, earth (id quod rotun- dum est). ordo, ordinis, ordinum, m. (xxiii). row (modus quo res ponun- tur). orior, oriri, ortus sum (xx) arise (surgo, nascor). adorior, adoriri, adortus sum (xv) attack. coorior, cooriri, coortus sum (iv) ornamentum, ornamenti, n. (iv) . (vide deriv.). orno, ornarc, qrnavi, ornatum (xx) adorn (aliquid pulchrum facio). INDEX VERBORUM 255 oro, orare, oravi, oratum (iv) (vide deriv.). adoro, adorare, adoravl, ado- ratum (liii) worship. ortus, ortus, m. (xvi) (vide deriv.). os, oris, — , n. (ix) mouth. osculum, oscull, n. (xiv) (vide deriv.). ostendo, ostendere, ostendi, ostentum (vii) show (monstro). ostium, osti, n. (liv) entrance {cf. os). otiosus, otiosa, otiosum (lxxviii) . (vide deriv.). otium, oti, n. (xxv) leisure (contrarium quam ne- gotium). P paco, pacare, pacavT, pacatum (xliv) (vide deriv.). paciscor, pacisci, pactus sum (vii) .make an agreement. paene (xv) almost (fere). paenitet, paenitere, paenituit (xxx) it repents one (doleo propter maleficium meum). pagus, pagi, m. (xlviii) district. palus, paludis, pallidum, /. (iv). .swamp (terra numquam sicca). pando, pandere, pandl, passum (Iviii) spread out. par, gen. paris (vi) equal (aequalis, similis). pariter (xvii) parco, parcere, pepercl, parsum (xix) spare (contrarium quam no- ceo). parens, parentis, parentium, m. vel f. (xv) parent (cf. pario) . pareo, parere, parul (xxiii) obey (facio id quod impera- tur). pario, parere, peperi, partum (ii).. bring forth (cf. parens). aperio, aperlre, aperui, aper- tum (v) open. 256 FIRST LATIN READER comperio, comperlre, comperi, compertum (xxv) find out. reperio, reperire, repperi, re- pertum (xviii) find. paro, parare, paravi, paratum (iii) prepare (idoneum f acio ad agendum). comparS, comparare, compa- ravi, comparatum (xxxv) pars, partis, partium, /. (iii) part. parum (xviii) too little (contrarium quam nimis, nimius). parvulus, parvula, parvulum (lxii) (vide deriv.). parvus, parva, parvum (xvii) little (contrarium quam mag- nus). passim (xxxi) everywhere (c/. pando). passus, passus, m. (lix) (vide deriv.). pastor, pastoris, pastorum, m. (ii) shepherd (custos ovium). pateo, patere, patui (xx) be open (c/. aperio). pater, patris, patrum, m. (i) father. paternus, paterna, paternum (xxii) (vide deriv.). patior, pati, passus sum (xxxiii) . suffer (sentio; vel permitto). patrius, patria, patrium (vi) (vide deriv.). patria (terra), / paucI, paucae, pauca (vi) few (contrarium quam multi). paulum (vi) a little (contrarium quam mul- tum). paulatim (xiii) paulisper (xli) (per paulum temporis). paulo (xxxiv) pax, pacis, pacum, /. (iv) peace (contrarium quam hel- ium). pecunia, pecuniae, /. (ii) money (id quod accipio si quid vendo). INDEX VERBORUM 257 pecus, pecoris, pecorum, n. (xxxi). cattle (contrarium quam ferae). pedes, peditis, peditum, m. (xl). .foot-soldier (is qui pedibus it). pedester, pedestris, pedestre (xl) (vide deriv.). pellis, pellis, pellium, /. (xix). . .skin (cutis). pello, pellere, pepuli, pulsum (xxvi) drive {vel deicio). appello, appellere, appuli, ap- pulsum (xxxix) compello, compellere, compuli, compulsum (xlvii) expello, expellere, expuli, ex- pulsum (xv) impello, impellere, impuli, im- pulsum (viii) bepello, repellere, reppuli, re- pulsum (xxviii) pendeo, pendere, pependi (xlviii) . hang (sub aliqua re sustine- or). pendo, pendere, pependi, pensum (xvi) weigh, pay (expendo). penitus (x) inwardly (vel omnino). per (cum ace.) (v) through. pergo (vide sub rego). perictjlum, periculi, n. (xxvii) . . . (vide deriv.). peritus, perita, peritum (x) skilled (exercitatus). perpetuus, perpetua, perpetuum (lx) .continuous (aeternus). perspicio, perspicere, perspexl, perspectum (xxv) see through (bene video). perterreo, perterrere, perterrul, perterritum (vi) frighten (alicui terrorem peni- tus Infero). perturbo, perturbare, pertur- bavl, perturbatum (xvi) disturb. pes, pedis, pedum, m. (xxiv) foot (pars corporis; vel xii unciae). 258 FIRST LATIN READER peto, petere, petivi, petitum (iv).aim at (aggredior, posco, rogo). repeto, repetere, repetlvi, re- petitum (ix) phalanx, phalangis, phalangum, /. (lv) phalanx (conf ertus ordo mlli- tum). pietas, pietatis, /. (xxii) devotion (amor parentum, pa- triae, deorum). pilum, pill, n. (xlviii) javelin (hasta, telum). placeo, placere, placui, placitum (xiii) please (delectd). placidus, placida, placidum (xiv).calm (quietus, mollis). planus, plana, planum (1) flat (aequus). plebs, plebis, /. (vii) common people (contrarium quam nobilitas). plerusque, pleraque, plerumque (xlii) most (maior pars). poena, poenae, /. (iv) penalty (ubi aliquis me punit, poenam do). polliceor, pollicerl, pollicitus sum (xvi) promise (promitto). pondus, ponderis, ponderum, n. (xxi) weight (onus). pono, ponere, posui, positum (xvi) place (statuo). depono, deponere, deposui, de- positum (xvi) dispono, disponere, disposui, dispositum (xlviii) expono, exponere, exposul, ex- positum (xiii) impono, imponere, imposul, impositum (xxvi) interpono, interponere, inter- posul, interpositum (xxviii).. praepono, praepOnere, prae- posui, praepositum (xxiii) . . . INDEX VERBORUM 259 propono, proponere, propositi, propositum (xxv) pons, pontis, pontium, m. (ix) bridge (aliquid aedificatum quo flumen translmus). ponticulus, ponticull, ra. (lxvi) . . . (vide deriv.). populor, popularl, populatus sum (xvii) lay waste (vasto). populus, popull, ra. (v) people (natio, gens). porta, portae, /. (v) gate (c/. ianua). porto, portare, porta vl, portatum (i) carry (fero). comporto, comportare, com- portavi, comportatum (xviii) transporto, transportare, transportavl, transportatum (xxi) portus, portus, m. (xxxix) harbor (pars maris prope ur- bem ubi sunt naves). posco, poscere, poposcl (ix) demand (postulo, rogo). possum, posse, potui (ii) be able (potis + sum). post (cum ace.) (i) after (contrarium quam ante). postea (i) .afterwards (contrarium quam antea) . posterus, postera, posterum (viii) following (qui postea venit). postquam (xi) after (contrarium quam ante- quam). postridie (v) next day (postero die). postulo, postulare, postulavl, postulatum (ix) demand (posco, rogo) . POSTULATUM, pOStulatl, 71 potens, gen. potentis (xvi) powerful (cf. possum). potentia, potentiae, /. (lxxiv) (vide deriv.). potestas, potestatis, potestatum, /. (xiii) (vide deriv.). potior, potlrl, potltussum (xxxi).get (adipiscor, occupo). prae (cum abl.) (xxvi) before. 260 FIRST LATIN READER praebeo (vide sub habeo). praeceps, gen. praecipitis (xii). . .headlong (prae -f* caput), praeceptor, praeceptoris, prae- ceptorum, m. (lxxiv) (vide deriv.). praeda, praedae, /. (xviii) booty (spolium). praedo, praedonis, praedonum, m. (liv) robber (latro). praedor, praedari, praedatus sum (xxxvi) (vide deriv.). praefectus, praefecti, m. (xxxi) . commander (prae + facio). praemium, praemi, n. (xvii) reward (munus, donum). praesens, gen. praesentis (lx) present (contrarium quam ab- sens). praesertim (lii) especially (praecipue). praesidium, praesidi, n. (xvi) guard (prae + sedeo). praeter (cum ace.) (xxvi) beyond (c/. ultra, extra). praeterea. (xxv) besides (praeter + ea; quo- que). praetor, praetoris, praetorum, m. (xlix) praetor (magistratus qui itis dat: is qui praeit). preces, precum, /. (iv) prayers (id quod dicimus ubi deum aliquid rogamus). precor, precari, precatus sum (lxii) (vide deriv.). premo, premere, pressi, pressum (xxxi) press. opprimo, opprimere, oppressi, oppressum (xxviii) pretium, preti, n. (xiv) price (tantum quanti aliquid emimus). prime (lv) the day before (priore die). primus, prima, primum (i) first (cf. pro, prior). primo (iv) primum (v) princeps, principis, principum, m. (vii) chief (dux, imperator). INDEX VERBORUM 261 prior, prius (i) former {cf. primus). prIstinus, prlstina, prlstinum (lvii) of old (antlquus). priusquam (xlii) before (antequam). privo, privare, prlvavi, privatum (xlviii) deprive (praedor, spolio). prIvatus, privata, privatum (liv) private (contrarium quam pub- licus). prIvatim (xlii) pro (cum abl.) (xiv) for, in front of (ante). probo, probare, probavi, proba- tum (xxxiii) prove, approve (aliquid bo- num esse dlco). procul (xv) far (longe). procumbo, procumbere, pro- cubui, procubitum (lv) fall down (cado, ruo). proditio, proditionis, proditionum, /. (iv) (vide deriv.). proditor, proditoris, proditorum, m. (xv) (vide deriv.). proelium, proeli, n. (iv) battle (pugna). profectio, profectionis, profec- tionum, /. (lvi) (vide deriv.)- proficTscor, proficlscl, profectus sum (x) set forth (progredior). progredior, progredi, progressus sum (xxxii) advance (prodeo). promissum, promissi, n. (v) promise (cf. promitto) . pronus, prona, pronum (lv) bent forward (contrarium quam supinus) . prope (cum ace.) (ii) near (contrarium quam longe). propero, properare, properavi, properatum (xii) hasten (maturo). propinquus, propinqua, propin- quum (xxix) near (vel cognatus — nascor). propositum, propositi, n. (xli). . .plan (consilium; cf. propono). proprius, propria, proprium (ix). .one's own. 262 FIRST LATIN READER propter (cum acc.) (ii) . on account of (ob). propterea (vii) for this reason (ea de causa). provincia, provinciae, /. (xl) .... province (terra extra Italiam quam Roman! regebant). publico, ptiblicare, piiblicavi, publicatum (lxviii) (vide deriv.). publicus, publica, publicum (ix). (vide deriv.). pudor, pudoris, m. (lxvii) shame. puella, puellae, /. (i) (vide deriv.). puer, pueri, m. (i) boy. puerilis, puerile (lxxiv) (vide deriv.). pugna, pugnae, /. (xvii) fight (proelium). pugno, pugnare, pugnavi, pugna- tum (i) (vide deriv.). expugno, expugnare, expug- navi, expugnatum (i) storm. oppugno, oppugnare, oppug- navi, oppugnatum (i) pulcher, pulchra, pulchrum (i) . . . beautiful (quod bonum est vi- dere). puppis, puppis, puppium,/. (lviii). stern (cf. quoque mi vis). purus, pura, purum (xii) pure (integer, bonus) . puto, putare, putavi, putatum (ii) think (exlstimo). Q quadraginta (v) xl (numerus). quadringentT, quadringentae, quadringenta (lix) cccc (numerus). quaero, quaerere, quaesivi, quaesltum (i) ask (rogo, interrogo; vel peto). quaestio, quaestionis, quaestio- num, /. (lxv) (vide deriv.). quaestor, quaestoris, quaesto- rum, m. (xlvii) (vide deriv.). quaestus, quaestus, m. (lxv) (vide deriv.). qualis, quale (xxv) of what kind (cf. talis). INDEX VERBOltUM 263 quam (iii) how, than (c/. tam). quamdiu (lvi) as long as. quamquam (xvi) although (quam vis, cum). qiAMVis (xlvi) although (quamquam, cum). quandoquidem (xxiii) since (quoniam, cum). quantus, quanta, quantum (xvi). how great (cf. tantus). quartus, quarta, quartum (xvii). fourth. quasi (vii) as if (eodem modo ac). quaternI, quaternae, quaterna (lvii) four by four. quattuor (viii) iv (numerus) . quattuordecim (lv) xiv (numerus). -que (i) and (et, atque) . queror, queri, questus sum (xiii). complain (dlco mala non me- rito mihi accidisse). qui, quae, quod (adj.) (xlix) what? qui, quae, quod (i) who, which. quo (xvii) whither (vel ut, ante com- paratlvum). quia (vi) because (quod, quoniam). quIcumque, quaecumque, quod- cumque (xxiv) whoever. quocumque (li) whithersoever. quIdam, quaedam, quiddam (quoddam) (vii) a certain (unus praecipue). quidem (viii) at least (vel vero). quies, quietis. quietum, /. (viii). .rest (somnus). quiesco, quiesccre', quievi, quie- tum (lxxiii) rest (quiete frul incipio). quIn (xxxiv) in fact, that. quIndecim (xiv) xv (numerus). quIngenti, quingentae, quin- genta (xxxiii) d (numerus). quIni, qulnae, qulna (lvi) five by five. quTnquaointa (liii) 1 (numerus). quInque (xxxviii) v (numerus). quinquies (lvi) five times. 264 FIRST LATIN READER quintus, quinta, quintum (lxix) . fifth. quis, quid, m. velf., n. (xiii) who? what? quis, quae (qua), quid (xlvii). . . .any (post si, nisi, ne, num). quisquam, quaequam, quicquam (xxvi) any. quisque, quaeque, quidque (iii)..each (singuli, singulares). quivis, quaevis, quod vis (xlvi). . .whoever (qui + vis — volo). quoad (xlv) until (dum, donee). quod (iii) because (quia, quoniam). quominus (xxv) in order that not (ne). quondam (v) once (longe antehac) . quoniam (xliii) since (quod, cum). quoque (i) also (etiam). quot (xxiv) how many ? (cf. tot). R radix, radicis, radicum,/. (xxxv).root (pars Inferior, a qua cres- cit aliquid). rapio, rapere, rapui, raptum (iii). seize (capio magna vi). diripio, diripere, diripui, direp- tum (viii) rarus, rara, rarum (lviii) wide apart (contrarium quam frequens, densus). ratio, rationis, rationum, /. (xvii) (vide deriv.). ratis, ratis, ratium, /. (xlix) raft (quoque navis). recens, gen. recentis (lx) fresh (contrarium quam vetus) . receptus, receptus, m. (xxxi) (vide deriv.). rectus, recta, rectum (xi) straight, right (cf. rego). recuso, recusare, reciisavi, re- cusatum (xxvii) refuse (nego, nolo). regio, regionis, regionum,/. (lix) . (vide deriv.). regius, regia, regium (v) (vide deriv.). regno, regnare, regnavi, regna- tum (viii) (vide deriv.). regnum, regni, n. (ii) kingdom (terra quam aliquis regit). INDEX VERBORUM 265 rego, regere, rexi, rectum (i) direct (impero, recto itinere duco). pergo, pergere, perrexi, per- rectum (xxii) go on. surgo, surgere, surrexi, surrec- tum (xliii) rise. religio, religionis, religionum,/.(v) conscientiousness (cf. res dl- vlnae et sacrae). religiosus, religiosa, religiosum (ix) (vide deriv.). relinquo, relinquere, reliqui, re- lictum (ii) leave (ab aliquo discedo). reliquiae, reliquiarum, /. (xxi) (vide deriv.). reliquus, reliqua, reliquum (xiv) . remaining (cf. relinquo). remus, remi, m. (lviii) oar (instrumentum quo navis propellitur). renovo, renovare, renovavi, re- no vatum (xix) renew (cf. novus) . reor, rerl, ratus sum (lxvi) think (puto, existimo). repentinus, repentlna, repenti- num (xli) sudden (subitus). reprehendo, reprehendere, re- prehendi, reprehensum (xliii). . .seize (rapio; vel contrarium quam laudo). repudio, repudiare, repudiavi, re- pudiatum (xxvi) reject (reicio). res, rel, /. (i) thing (quodcumque non ex- acte nominari potest). resisto, resistere, restiti (xxxvii). resist (repugno). respicio, respicere, respexi, re- spectum (vi) look back (contrarium quam prospicio) . respondeo, respondere, respond!, responsum (ii) answer (contrarium quam quaero). responsum, responsT, n. (iii) . . . respublica, reipiibUcae, /. (xxvii) state (civitas). 266 FIRST LATIN READER rex, regis, regum, m. (i) king (is qui terram regit). rideo, ridere, risi, risum (iii) laugh. rIpa, ripae, /. (ii) bank (c/. ora, litus). risus, risus, m. (lxxviii) (vide derlv.). rite (xxvii) in due form. robur, roboris, roborum, n. (xxiv) oak, strength (c/. vires). rogo, rogare, rogavi, rogatum (vi) ask (peto, quaero). rostrum, rostri, n. (xliv) beak (pars avis vel pars navis). ruina, ruinae, /. (xxi) downfall (c/. ruo). rumor, rumoris, riimorum, m. (iii) .report (fama, serm5). ruo, rucre, rui, rutum (xxiii) throw down, rush (deicio, cele- riter eo). eruo, eruere, erui, erutum (xxxv) obruo, obruere, obrui, obrutum (iv) rupes, rupis, riipium, /. (xxii) rock (saxum). rursus (xxiv) again (iterum). riis, riiris, n. (xxii) country (contrarium quam urbs). S sacer, sacra, sacrum (v) holy (deo idoneus). sacerdos, sacerdotis, sacerdotum m.velf. (v) priest, priestess (is qui sacris praecst). saepe (xxx) .". often. SAEVio, sacvire, saevii, saevitum (xlii) rage (furo). bagitta, sagittae, /. (Hi) arrow (c/. telum). salus, salutis, /. (xii) health (valetudo). sanguis, sanguinis, m. (xlvii) blood (cruor). sano, sanare, sanavl, sanatum (lxv) cure (euro) INDEX VERBORUM 267 sapio, sapere, sapivi (xi) have taste, be wise. satis (xi) enough (quantum bene est). saucius, saucia, saucium (xxxiii) .wounded (volneratus). saxum, saxi, n. (xx) rock (rupes). scelero, scelerare, sceleravi, scele- ratum (xii) (vide deriv.). scelus, sceleris, scelerum, n. (xiii) crime (id quod facit homo con- tra morem, legem, fas). scilicet (xiv) of course (scire licet). scindo, scindere, scidi, scissum (v) cut (seco). scio, scire, scil, scltum (ii) know (cognovi). scribo, scribere, scrips!, scriptum (xiv) write. conscribo, conscribere, con- scripsi, conscriptum (ix) describo, describere, descripsi, descriptum (xxxvi) praescribo, praescribere, prae- scripsi, praescriptum (lii) dictate. scutum, scuti, n. (iv) shield (arma quibus miles se tegit). secerno, secernere, secrevi, se- cretum (xxvi) separate (cf. cerno). secretus, secreta, secretum secret (vel solus, remotus). secreto seco, secare, secui, sectum (iv). . .cut (scindo). sectio, sectionis, sectionum, /. (lxiii) (vide deriv.). secundus, secunda, secundum (xxx) second (alter; cf. sequor). seciiris, securis, securium, /. (x)..axe (cf. seco). sed (i) but (autem). sedecim (lvi) xvi (numerus). sedeo, sedere, sedi, sessum (xvi). .sit. obsideo, obsidere, obsedi, ob- sessum (xiii) 268 FIRST LATIN READER sedes, sedis, sedium, /. (viii). i . .seat (locus ubi sedemus). semel (lvi) once. semen, seminis, seminum, n. (xxxv) seed (id quod in terra, ponimus, ut aliquid ex eo crescat). semper (ii) always (per omne tempus). senatus, senatus, ra. (iv) senate (senes, qui in civitate imperant). senectus, senectutis, /. (iv) (vide deriv.). senex, senis, senum, m. (i) old man (contrarium quam iuvenis) . sententia, sententiae, /. (xxv) . . . (vide deriv.). sentio, sentlre, sensi, sensum (xxxvi) feel (percipio, vel intellego). consentio, consentire, con- sensi, consensum (xxxvii) . . . sepelio, sepelire, sepelivi, sepul- tum (xxiv) bury (ilium qui mortuus est in terra pono). septem (i) vii (numerus). septendecim (xlii) xvii (numerus). septentrio, septentrionis, sep- tentrionum, m. (Ii) north (septem + triones). Septimus, septima, septimum (lix) seventh. septingentT, septingentae, sep- tingenta (lix) dec (numerus). septuaginta (1) lxx (numerus). sequor, sequi, secutus sum (iv). .follow (post aliquem eo). consequor, consequi, conse- cutus sum (vi) insequor, insequi, Insecutus sum (xxxvi) prosequor, prosequi, prose- ciitus sum (xxxix) subsequor, subsequi, subse- cutus sum (xxxiv) INDEX VERBORUM 269 sermo, sermonis, scrmonum, ra. (xv) talk (colloquium). " serpo, serpere, serpsi, serptum (xxviii) creep (tarde et pronus in terra eo). serpens, serpentis, serpentium, / serpent (bestia serpens). servilis, servile (lxv) (vide deriv.). servitus, servitiitis, servitutum, /. (xxvii) (vide deriv.). servo, servare, servavi, servatum (liii) save (tutum facio, defendo). observo, observare, observavl, observatum (lxv) watch. seservo, reservare, reservavi, reservatum (lvii) servus, servl, m. (xv) slave (homo quern homo pos- sidet) . sescentI, sescentae, sescenta (lx).dc (numerus). seu vet sive (xii) or if . severitas, severitatis, severitatum, /. (xxii) (vide deriv.). severus, severa, severum (xiv) . . .stern (contrarium quam mollis). sex (iii) vi (numerus). sexaginta (lii) lx (numerus). sextus, sexta, sextum (xviii) sixth. si (ix) if. sic (i) so (ita). sicco, siccare, siccavi, siccatum (lxviii) (vide deriv.). siccus, sicca, siccum (ii) dry (aridus). sIcut (xix) just as (eodem modo ac). signum, sign!, n. (v) sign (indicium). silentium, silenti, n. (xxii) (vide deriv.). sileo, silere, silui (v) be silent (taceo). silva, silvae, /. (xxx) forest (nemus). similis, simile (ix) • . tlike (fere Idem). dissimilis, dissimile (vi) 270 FIRST LATIN READER similitudo, similitudinis, similitu- dinum, /. (xii) (vide deriv.). simul (vii) at the same time (eodem tem- pore). simulacrum, simulacri, n. (xx) (vide deriv.). simulatio, simulationis, simu- lationum, /. (liii) (vide deriv.). simulo, simulare, simulavi, simu- latum (xiv) (vide deriv.). dissimulo, dissimulate, dis- simulavi, dissimulatum (iii) . conceal. sin (xxvi) but if. sine (cum abl.) (xiii) without (contrarium quam cum). singularis, singulare (xxiii) (vide deriv.). singuli, singulae, singula (vi) one by one. sinister, sinistra, sinistrum (iv).left (laevus). socialis, sociale (hi) (vide deriv.). societas, societatis, societatum, /. (iii) (vide deriv.). socius, socia, socium (xv) fellow (qui cum altero coniun- gitur). sol, solis, solum, m. (xvi) sun (rex diei, qui in caelo lucet). soleo, solere, solui, solitum (xxv).be accustomed (consuesco). solus, sola, solum (iii) alone (unus, singularis) . solum (vi) only (tantum). solvo, solvere, solvi, solutum (vii). loose {vet llbero). somnus, somnl, m. (xi) sleep (id quod capimus ubi dormimus) . sonitus, sonitus, m. (xxii) .sound (cf. strepitus). soror, sororis, sororum,/. (vii). .sister. sors, sortis, sortium,/. (xxv). . . .fate (casus). spatium, spatl, n. (vi) space (locus qui suis finibus continetur). species, speciel, /. (xi) appearance (forma). spectaculum, spectaculi, n. (iii). .(vide deriv.). INDEX VERBORUM 271 spectator, spectatoris, specta- torum, m. (xv) (vide deriv.). specto, spectare, spectavi, spec- tatum (iii) look at (Inspicio). exspecto, exspectare, exspec- tavl, exspectatum (v) sperno, spernere, sprevi, spretum (1) despise (contrarium quam colo). spero, sperare, speravi, spera- tum (vi) (vide deriv.)- spes, spel, /. (vi) hope (exspectatio eius quod volumus). splritus, splritus, m. (viii) breath (et virtus). spolio, spoliare, spoliavi, spolia- tum (vii) (vide deriv.). spolium, spoil, n. (vii) spoil (praeda). sponte (xxxiv) voluntarily (ultro) . statim (iv) immediately (continuo). statio, stationis, stationum, /. (xxi) (vide deriv.). statuo, statuere, statu!, statu- tum (xx) set up (euro ut stet). constituo, constituere, con- stitui, constitutum (vi) determine. instituo, instituere, institui, institutum (ii) restituo, restituere, restitui, restitutum (xv) sterno, sternere, stravi, stratum (xxi) throw down (vel pando). STiPENDiUM, stipend!, n. (xvi) pay (et militia). sto, stare, steti, statum (xv) stand (contrarium quam sedeo, eo, iaceo). consto, constare, constitl, constatum (xiv) disto, distare (lvi) insto, instare, Institi, Instatum (xxvi) impend. 272 FIRST LATIN READER praesto, praestare, praestitl, praestatum vel praestitum (xiii) (vel faci5). strepitus, strepitus, m. (xxi). . . .noise (cf. sonitus). stringo, stringere, strum, stric- tum (vii) draw (vel tango). astringo, astringere, astrlnxl, astrictum (1) studeo, studere, studui (xxxvi) . . be zealous {vel operam libris do). studium, studi, n. (xliii) (vide deriv.). suadeo, suadere, suasi, suasum (xxv) persuade (cf. moneo). persuadeo, persuadere, per- suasl, persuasum (xxxii) sub (cum ace. vel abl.) (vii) under (contrarium quam super). subitus, subita, subitum (xxvii).. sudden (improvisus) . subito (iv) subsidium, subsidi, n. (xxxviii). . .aid (auxilium). successor, successoris, successo- rum, m. (xxix) (vide deriv.). successus, successus, m. (lxvii). . .(vide deriv.). sui, sibi, se, se (ii) himself,, herself, themselves. sum, esse, fui, f uturus (i) be. absum, abesse, afui, afuturus (vi) adsum, adesse, adf ul, adf uturus (xx) desum, deesse r defui, defu- turus (iii) intersum, interesse, interfui, interf uturus (xvii) (et adsum). praesum, praeesse, praeful, praefuturus (xv) supersum, superesse, superful, superf uturus (vi) summa, summae, /. (xxxvii) sum (cf. superus). INDEX VERBORUM 273 sumo (vide sub emo). consumo, consumere, con- sumpsi, consiimptum (xxxv) . use up. super (cum ace. vel abl.) (iii) above (contrarium quam sub). superbus, superba, superbum (ix) proud (qui se iactat). supero, superare, superavi, su- peratum (x) (vide deriv.). superus, supera, superum (xi) . . . above (contrarium quam In- ferus). supplex, gen. supplicis (xlii) humble (humilis). supplicium, supplici, n. (vii) punishment (poena). supra (li) above (contrarium quam In- fra). surgo (vide sub rego). suspiciO, suspicionis, suspicio- num, /. (lv) (vide deriv.). suspicor, suspicari, suspicatus sum (xliv) suspect (puto fortasse verum esse) . suus, sua, suum (i) his, her, its, their own. T tabula, tabulae, /. (li) board. taceo, tacere, tacui (xli) be silent (sileo). taedet, taedere, taeduit (lxxvii) . . it disgusts (dedecus esse vide- tur). talis, tale (xxiv) such (eius modi). tam (iii) so (ita, sic). tamen (iii) nevertheless (vel sed) . tandem (xxvi) at length (postremo) . tantopere (1) so greatly (tanto opere). TANTUS, tanta, tantum (ix) so great (tam magnus). tardus, tarda, tardum (liv) slow (lentus). tectum, tecti, n. (xviii) roof (et domus). telum, tell, n. (x) javelin (pilum). temere (xxxi) rashly (cf. forte). 274 FIRST LATIN READER tempero, temperare, temperavi, temperatum (xli) (vide deriv.). tempestas, tempestatis, tempes- tatum,/. (iv) (vide deriv.). templum, templi, n. (xi) temple (aedes). tempus, temporis, temporum, n. (iii) time (pars aeternitatis quae est praesens vel praeterita vel futura). tenebrae, tenebrarum, /. (lxxvi) . . darkness (contrarium quam lux). teneo, tenere, tenui, tentum (ii).hold (habeo, possideo). abstineo, abstinere, abstinui, abstentum (lxi) contineo, continere, continui, contentum (iii) obtineo, obtinere, obtinui, ob- tentum (xlix) pertineo, pertinere, pertinul, pertentum (lv) extend. retineo, retinere, retinul, re- tentum (xxix) sustineo, sustinere, sustinui, sustentum (vii) tento, tentare, tentavi, tenta- tum (xxxix) try (experior). tenuis, tenue (lvii) thin (gracilis). ter (liii) thrice. tergum, tergi, n. (viii) back (postera pars corporis). terni, ternae, terna (vi) three by three. terra, terrae, /. (i) land (contrarium quam mare, caelum), terror, terroris, terrorum, m. (ix). .terror (metus). tertius, tertia, tertium (vi) third. testudo, testudinis, testudinum, /. (lvii) tortoise (vel quasi phalanx quaedam). INDEX VERBORUM 275 timeo, timere, timui (ii) fear (vereor). timidus, timida, timidum (li) . . . timid (contrarium quam au- dax). timor, timoris, timorum, m. (xviii) (vide deriv.). togatus, togata, togatum (xviii) . . wearing the toga (saepe con- trarium quam armatus). tollo, tollere, sustuli, sublatum (ix) lift (effero). torqueo, torquere, torsi, tortum (lxxvii) twist (vel dolorem corporis ef- ficio). tot (xxiv) so many. totidem (1) just as many. totus, tota, totum (vi) whole (omnis, cunctus). trabs, trabis, trabium, /. (vii). . .beam (c/. materia). traho, trahere, traxi, tractum (vii) draw (rapio, duco). contraho, contrahere, con- traxi, contractum (liii) detraho, detrahere, detraxi, detractum (xxii) trans (cum ace.) (ix) across (ab altera parte, in al- teram partem). trecentI, trecentae, trecenta (xvi) ccc (numerus). tredecim (xxxi) xiii (numerus). tres, tria (v) iii (numerus). tribunus, tribuni, m. (xvi) tribune (magistratus Roma- nus). tribuo, tribuere, tribui, tributum (liv) grant (do, dedo). tributum, tributi, n. (lxiv) distribuo, distribuere, distri- bui, distributum (xi) trTduum, tridui, n. (xlix) three days (tres dies). trIginta (viii) xxx (numerus). 276 FIRST LATIN READER triplex, gen. triplicis (lv) threefold. tristis, triste (xxiii) sad (contrarium quam laetus). triumphs, triumphare, trium- phs vl, triumphatum (xv) (vide deriv.). triumphus, triumphi, m. (xxvii) . . triumph (honor imperatorl datus propter victoriam) . trucido, trucldare, trucidavi, trucldatum (xx) massacre (caedo, crudehter in- %erficio). tu, tui (iv) you. tuba, tubae, /. (xxiii) trumpet (instrumentum quod Inflamus et sic signum damus) . tueor, tueri, tutus sum (iii) look out for (curd, defendo). tum (iii) then (tunc, eo tempore). tumultus, tumultus, m. (x) uproar (turba). tumulus, tumuli, m. (xxxvi) mound (agger, moles). tunc (ix) then (tum). turris, turris, turrium, /. (xxvii). tower (aedificium altius et gracile). tuus, tua, tuum (i) your. U ubi (i) where, when (quo loco, quo tempore). ubique (xvii) everywhere (omnibus locls). ulciscor, ulciscl, ultus sum (xvi) . avenge (vindico) . ullus, ulla, tillum (viii) any. ulterior, ulterius (xxix) farther (longior ab). ultra (cum ace.) (ii) beyond (extra). ultro (xxxviii) voluntarily (sponte). umbra, umbrae, /. (lv) shade (tenebrae, ubi radii solis prohibentur). umerus, umerl, ra. (vii) shoulder (cf. cervix). umquam (xxvi) over. unde (v) whence (a quo). undecim (v) xi (numerus). INDEX VERBORUM 277 undique (xxxv) f rom all sides (ex omnibus par- tibus). unus, una, unum (iii) i (numerus). una (lvii) together. urbanus, urbana, urbanum (lxviii) (vide deriv.). urbs, urbis, urbium, /. (i) city (cf. oppidum, vicus). urgeo, urgere, ursi (xxi) drive (Insto) . usque (xvii) even (vero). usus, usus, m. (xxxix) (vide deriv.). ut (ii) as (eodem modo ac). ut (xxxi) so that. uter, utra, utrum (ii) which ? utrum (1) whether. uterque, utraque, utrumque (vi) both (ambo). utrimque (vi) on both sides. utilis, utile (v) (vide deriv.). utor, utl, usus sum (xxxiii) use. uxor, uxoris, uxorum, /. (i) wife (conhlnx). V CONSONANS vaco, vacare, vacavi, vacatum (lx) be free (otium ago). vacuus, vacua, vacuum (xxii) empty (contrarium quam ple- nus). vadum, vadl, n. (liv) ford (locus ubi per aquam non altam fliimen transimus). vagor, vagari, vagatus sum (xiii) . wander (erro). valeo, valere, valul (viii) be well {cf. vale, farewell). valetudo, valetudinis, valetudi- num, /. (lxix) (vide deriv.). valles, vallis, vallium, /. (xlvii). .valley (terra inferior inter montes). vallum, valli, n. (iii) rampart (munitio). varius, varia, varium (xlix) various. 278 FIRST LATIN READER vasto, vastare, vastavi, vasta- tum (xxiv) lay waste (populor). vectlgal, vectigalis, vectigalium n. (lx) tax (tributum, stipendium). veho, vehere, vexi, vectum (xii). .carry (fero, gero, porto). vel (xxxix) or (aut; et etiam). velo, velare, velavl, velatum (ix).(vide deriv.). velox, gen. velocis (lvi) swift (celer, rapidus). velum, veli, n. (lviii) veil, sail (id quod velat; id quod ventis impletur ubi navigamus). velut (xiii) just as. venditor, venditoris, venditorum, m. (xxxv) (vide deriv.). vendo, vendere, vendidi, vendi- tum (xiv) sell (contrarium quam emo). venenum, veneni, n. (xxvi) poison (potum quod vitam adimit) . venia, veniae, /. (xlii) pardon (indulgentia) . venio, venire, veni, ventum (iii).come. circumvenio, circumvenire, circumveni, circumventum (viii) convenio, convenire, conveni, conventum (iii) devenio, devenire, deveni, de- ventum (xvi) evenio, evenire, eveni, even- turn (xxvi) invenio, invenire, invent, in- ventum (iv) find. pervenio, pervenire, pervenl, perventum (i) ventus, ventl, m. (lviii) wind (id quod spiramus, per terram se movens). verbum, verbl, n. (ix) word (dictum, vocabulum). vereor, vererl, veritus sum (xxxii) fear (timeo, metuo). INDEX VERBORUM 279 vergo, vergere (xxv) bend (pertineo, iaceo). verso, versare, versavi, versa- tum (xlv) (vid6 deriv.). versus, versus, m. (lxiv) verse (id quod uno ordine in- ter latera paginae scriptum est). verto, vertere, verti, versum (lv) . turn. adverto, advertere, advert!, adversum (xxiv) averto, avertere, averti, a ver- sum (x) converto, convertere, con- verti, con versum (iii) dlrerto, divertere, divert!, di- versum (viii) revertor, revert!, revertl, re- versum (xxvi) verus, vera, verum (ix) true (contrarium quam falsus). vero (viii) indeed. verum (xxxviii) but. vesper, vesperis vel vesperi, m. (Ix) evening (ultima pars diei). vestigium, vestigi, n. (li) footprint (indicium ubi pes positus est). vestis, vestis, /. (vii) clothing (id quod induimus ut nos celet). veto, vetare, vetul, vetitum (xxx). forbid (interdlco). vetus, gen. veteris (xiv) old (antiquus). vexo, vexare, vexavi, vexatum (xxviii) harass (vasto, perturbo). via, viae, /. (xlii) way (iter). vicensimus, vicensima, vicensi- mum (xxiv) twentieth. vicinus, vicina, viclnum (iii) (vide deriv.). vicis (gen.),f. (x) change, turn. victor, victoris, victorum, m. (vi).(vide deriv.). victoria, victoriae, /. (vii) (vide deriv.). 280 FIRST LATIN READER vIctus, victus, m. (lvii) (vide deriv.). vlcus, vici, m. (xii) street, village (parva via, par- vum oppidum). video, videre, vidi, visum (i) see. invideo, invidere, invidl, in- visum (lxii) envy. provideo, providere, providi, provisum (v) vigilia, vigiliae, /. (xxxi) watching (vel quarta pars noc- tis). viginti (xxviii) xx (numerus). vincio, vincire, vinxi, vinctum (viii) bind (vinculis cingo). revincio, revinclre, revinxi, re- vinctum (lxxviii) vinco, vincere, vici, victum (viii) . conquer (supers). vinculum, vinculi, n. (xv) (vide deriv.). vinea, vineae, /. (lvii) vine-bower. vinum, vlnl, n. (xxv) wine. vir, viri, m. (ii) man (cf. homo). virgo, virginis, virginum, /. (ii) . . .maiden (cf. puella). virtus, virtiitis, virtiitum,/. (vii) . (vide deriv.). vis, (vis), virium, /. (vii) force, pi. strength. vita, vitae, /. (i) life (contrarium quam mors). vitium, viti, n. (xxiii) fault {cf. scelus). vivo, vivere, vixi, victum (i) live (vitam ago) . vivus, viva, vivum (xii) alive (contrarium quam mor- tuus). vix (xii) hardly. voco, vocare, vocavi, vocatum (ii) (vide deriv.). convoco, convocare, convo- cavi, convocatum (xxiii) evoco, evocare, evocavi, evo- catum (xii) revoco, revocare, revocavi, re- vocatum (xxi) INDEX VERBORUM 281 VoIgSris, volgSre (1) (vide deriv.). volgus, volgi, 11. (xlii) people (plebs). volgo (iv) commonly. volnero, volnerare, volneravi, volneratum (vi) (vide deriv.). volnus, volneris, volnerum, n. (vii) wound (ictus). volo, velle, volui (ii) wish (cupio, opto). volo, volfire, volavl, volatum (x). .fly. voltus, voltus, m. (xx) features (aspectus). voluntas, voluntatis, volunta- tum, /. (xi) (vide deriv.). vox, vocis, vocum, /. (xxii) voice {et verbum). —«■ -sasss,"""" OVERDUE. KrfT^ 93 ^ YB 00296 U.C.BERKELEY LIBRARIES cDMsiiami 361365 UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY