(fr ^^ on \} ^j THE CLASSICS OF INTERNATIONAL LAW EDITED BY James Brown Scott Member of the Institute of International Law Secretary of the Carnegie Endowment for International Peace De Jure et Officiis Bellicis et Disciplina Militari Libri III By Balthazar Ayala Jurisconsult and Judge Advocate General of the Royal Army in the Low Countries Edited by John Westlake, LL. D., D. C. L., K. C. Late IVhewell Professor of International Law in the University of Cambridge Honorary President of the Institute of International Law Vol. \. Reproduction of the First Edition, with Introduction by John Westlake. Vol. II. Translation of the Text, by John Pawley Bate, with Translator's Note and Index of Citations. Original Edition Photographed by The University Press, Oxford Photo-Reproduction by The Columbia Planograph Co., Washington Typography by The Lord Baltimore Press, Baltimore 2a PREFACE. The Carnegie Institution of Washington has undertaken the republication of the leading classics of International Law and the present volume, edited by the distinguished publicist Professor John Westlake, is the second of a comprehensive series. The grounds for including Ayala's treatise De Jure et Officiis Bellicis et Disciplina Militari are sufficiently set forth by Pro- fessor Westlake in his introduction. The original text is exceed- ingly difficult to procure and has not hitherto been translated into English. The photographic reproduction places the work within the hands of scholars of any and all countries, and the faithful and literary translation by Mr. John Pawley Bate makes its mastery an easy matter to the English-speaking world. One reason for republishing the classics of International Law is the difficulty of procuring the texts in convenient form for scientific study; the libraries in the United States have been searched with the result that few of the earlier works were to be found. Another reason is that some of the works selected for republication have never been translated into English. The American publicist is therefore at a disadvantage in consulting works of admitted authority, and when found they are, as it were, sealed books to all but trained Latinists. The specialist is thus forced to rely upon summary statements and references to them to be found in treatises on International Law, or is driven to examine them in European Libraries, often a difficult task, while the general reader is practically barred from the stores of knowl- edge locked up in the earlier works on the Law of Nations. The same difficulty exists in Latin America, Japan, and in a lesser degree in many European countries. Eminent publicists, European and American, who have been consulted as to the usefulness of the plan to republish the Classics, have indorsed the project and have pledged their personal co- operation. The works to be included in the series have not only 30 been approved but suggested by them, so that the undertaking is international in scope, in selection, and in execution. The underlying principle of selection has been to reissue those works which can be said to have contributed either to the origin or to the growth of International Law and the term classic has been used in the broad rather than in the narrow sense, so that no work will be omitted which can be said to have contributed to the origin or growth of the Law of Nations. The masterpieces of Grotius will naturally be the central point in the series, but the works of his leading predecessors and successors will likewise be included. The text of each author will be reproduced photo- graphically, so as to lay the source before the reader without the mistakes which might creep into a newly printed text. In the case of the early authors the photographed text will be accom- panied by a revised text whenever that course shall seem de- sirable. An Introduction will be prefixed to each work, giving the necessary biographical details and stating the importance of the text and its place in International Law; tables of errata will be added, and notes deemed necessary to clear up doubts and ambiguities or to correct mistakes in the text will be supplied. Variations in successive editions of the text published in the author's lifetime will be noted, but little or nothing in the nature of historical commentary will be furnished. Each work will be accompanied by an English version made expressly for the series by a competent translator. It is hoped that the series will enable general readers as well as specialists to trace International Law from its faint and uncon- scious beginnings to its present ample proportions and to forecast with some degree of certainty its future development into that law which Mirabeau tells us will one day rule the world. James Brown Scott, General Editor. Jraslilngton, D, C, September I, igi2. Aa ^lait PI l^Omtt X*ea r Ik». iDi.XXXF.& .^t. XXXVI 27- BALTHASAR AYALA I.CET SENATOR REGIVS MACHLINIENSIS. Ff L JX ln££n!.o , rethor ^niVIs , at'te dlsertVs Lln^Is^e , ct QhtarVs IVre ptrliVs erat . R^jjIVs In beLLo IVdcX . desCrlpsIt , et iLLa BeLLJCa , (^r ir(^aLl , IVra hlLaiiCe dahat : PrlnCIpIhVs^c VJrh ^raiVs , dfCoratVs hoiuiro officio , seros oCCIdlt ante dies . ///./ Jr UWrl Syniliiut 4neuri/i BALTHAZARIS AYALAE I. C. et Exercitus Regii apud Belgas Supremi Juridici De Jure et Officiis Bellicis et Disciplina Militari Libri III EDITED BY John Westlake, LL. D., Cambridge, K. C. Late PFhewell Professor of International Law in the University of Cambridge Hon. D. C. L. Oxford, Hon. LL. D. Edinburgh Late Member of the Permanent Court of Arbitration at the Hague Late President of the Institute of International Law Honorary President of the Institute of International Law VOLUME ONE WASHINGTON, D. C. Published by the Carnegie Institution of Washington 1912 TABLE OF CONTENTS. Volume I. pages 1 . Preface, by General Editor 3^-4^ 2. Introduction, by John Westlake i-xxvii 3. Epistola Dedicatoria, Praefatio de Jure Belli, Enumeratio Capitum, and de Jure et Officiis Bellicis et Disciplina Militari Libri III 1-226 4. Note on Corrections of the Text and Errors in the Marginal References 227 The text here reproduced was photographed from a copy of the original edition of 1582, belonging to the library at All Souls College, Oxford, and loaned to the University Press for the purpose of photographing. The portrait of Ayala given in this volume has been reproduced by photog- raphy from one found in a volume of portraits of Belgian authors, published at Antwerp in 1608, with the title Illustrium Galliae Belgicae Scriptorum hones et Elogia: ex Musaeo Auberti Mirae Canonici Antwerp. Volume 1 1. pages 1. Translator's Note on Corrections of the Text, Errors in the Marginal References and Mode of Citation adopted in the Translation; and classified List of Authorities Ja-iOa 2. Translation of Epistola Dedicatoria, Praefatio de Jure Belli, Enum- eratio Capitum, and de Jure et Officiis Bellicis et Disciplina Militari Libri III i-xii and 3--46 3. Index of Citations 247-250 •7a INTRODUCTION. I. Ayala; and Book I, Chapter 1. In a celebrated passage of the prolegomena or preface to his great work, § 37, Grotius mentions a number of books which he had seen, some by theologians and some by doctors of law, treat- ing specially on the jus belli, an expression not adequately trans- latable in any short English form. Besides the laws of war, that is, the rules according to which it ought to be carried on, it in- cludes all that relates to the place of war in a philosophical system of human life and conduct. And these predecessors he condemns, all of them because they had said so little on a very wide subject, most of them also because they had mixed up in disorderly con- fusion things belonging to natural, divine, state or canon law, or to the received law of nations (jus gentium). He goes on in § 38 to name three others who had attempted to supply what was most lacking in the first mentioned, the light thrown by history; but of these he at once dismisses Faber as not having enunciated propo- sitions to which his citations might applii, ^while the other two, Balthazar Ayala and Albericus Gentilis, had referred the ex- amples cited by them to certain propositions laid down by them. Grotius then admits his indebtedness to the industry of Gentilis, though he leaves readers to form their own judgment on the doctrinal use to which Gentilis put his collections. Of Ayala he only says — and, as we shall see, incorrectly — that he did not touch the causes for which a war is called just or unjust. If these notices do not amount to praise, at least they show that Grotius agreed with general opinion in marking Ayala and Gentilis as his two chief predecessors in what is now called international law. And in any comparison of their merits Ayala claims our sympathy and 11 our excuse for his shortcomings, as being the first in time. He died in 1584, the year before the publication of Gentilis's first book, de Legationibus libri tres. How early they both were in relation to the development of thought on their subject will be seen from the fact that it was not till 161 2, after the deaths of both, that Suarez, the greatest of Grotius's predecessors in the philosophy of law, published his Tractatus de Legibus et de Deo Legtslatore. Balthazar de Ayala was born a subject of the Emperor Charles the Fifth, at Antwerp in 1548. His father, Don Diego de Ayala, was a native of Burgos in Spain, and had obtained the rights of citizenship at Antwerp in 1531-1532. His mother was the daughter of Charles de Renialme, a licentiate in law and an Alderman {echevin) of the same city in 1531, 1532 and 1534. Thus Balthazar had ties with each of the principal parts of the vast dominions of Charles and his son Philip, but he was essen- tially a Netherlander {Beige). He had arrived at years of dis- cretion when in the disturbances of 1566 the Netherlands began to be convulsed by the struggle for civil and religious liberty, and at years of manhood when in 1572 the insurrection was placed on a firm footing through the seizure of the port of Brill by the Sea-Beggars (gueux de la mer). But neither Balthazar nor any of his family appears at all to have doubted which side they should take. His brother Gregory was a member of the Council of Brabant. His brother Philip was Spanish ambassador at the court of Henry the Fourth of France, and afterwards held an important place in the financial administration of the Nether- lands under the Archduke Albert. His first cousin, Gabriel de Ayala, doctor of medicine of the University of Louvain, became the public medical officer (medecin pensionnaire) of the city of Brussels, and published a volume of epigrams in Latin verse. A relation, the Canon de Ayala, was a correspondent of Cardinal Granvelle and was employed by the Netherland bishops as their agent at Rome. Balthazar himself became a licentiate of law in the University of Louvain, and we may conjecture that he spent some time there in the acquisition of the learning of which his book is full. Ill The Netherlands military service was distinct from the Span- ish, as might be expected from the fact that Charles the Fifth and Philip the Second held the Netherlands — that is, the Burgundian inheritance completed by the acquisitions made by Charles on the defeat of the Schmalkaldic League — in a merely personal union with the crown of Spain. In 1553 Charles created for the military forces of the Netherlands two great officers, the auditor and the captain of justice. The character of the former office may be learnt from the commission of its first holder, Doctor Stratius, in which it is said that " in order that we may be the better able to keep our said army in good discipline and justice, we have found it necessary to commission some scholarly person (personnaige de lettres)^ learned and experienced in the matter of justice, to be with our captain-general of our said army, and under him to execute the office of auditor of the camp and give him good advice and counsel in what shall concern justice ". The term captain-general was combined with that of lieutenant-gov- ernor to form the title of the king's representative in the Nether- lands, as in Ayala's dedication of this book we find it applied to the Prince of Parma in its Latin form of imperator. Thus the auditor, as military judge and judicial adviser of the chief of the army, held a position similar to that of the English judge-advo- cate-general, and in one respect with more extensive attributes. For while the rule in the Netherlands was that soldiers were tried for common crimes, not depending on the quality of a soldier, by the jurisdictions to which they were subject in their civil capacity, an exception was made for foreign soldiers and their servants who, if they did not fall under the special jurisdic- tion existing for persons attached to the court, were tried for all crimes by the military judge. Under this system the employment of Spanish troops in the Netherlands must have made a consid- erable addition to the duties of the auditor.* To this military auditorship Ayala was appointed at the age of thirty-two, doubtless in consequence at once of family interest and of the reputation earned by his studies. The following * Defacoz, Ancien Droit Belgique, t. i, pp. 80, 81 ; citing an ordinance of the Duke of Alba, dated 5th July 1570. IV minute of his commission, preserved in the state archives of the kingdom of Belgium, is dated at Mons, 27th May 1580: Philip etc. to all who shall see these presents sends greeting. Since in order to guard, preserve and defend our countries on this side [the Netherlands, as dlstiugtiished froin Spain, Naples etc.] from the enter- prises and invasions of the Prince of Orange and other heretics his adherents, and to recover the countries, towns and places which they occupy unjustly and against all right, divine and human, we are now preparing a camp, and an army of men of war both horse and foot, under our very dear and well beloved good nephew the Prince of Parma and Piacenza, lieutenant-governor and captain-general of these countries; And since in order that we may be so much the better able to keep that army in good discipline and justice, we have found it very requisite and necessary to commission some scholarly person, learned and experi- enced in the matter of justice, to execute in It the office of judge-advocate- general of the camp [// ivill he noticed that this paragraph has become common form] ; We make it known that, considering this and desiring to provide for the advancement of the said justice and the maintenance of good mili- tary discipline, and fully confiding in the sense, scholarship {literature) ^ loyalty, diligence and experience of our well beloved Master Baltasar d'Ayala, licentiate in the laws, we have, by the determination of our said good nephew the Prince of Parma etc. retained, commissioned and ordered, and do by these presents retain, commission and order him to the said situation and office of judge-advocate-general of our said camp and army, giving him full power and authority and special command- ment to execute and perform that office, to give advice and counsel to our aforesaid good nephew the Prince of Parma and others whom it may concern in matters concerning justice, as he shall find to be accord- ing to right and reason and conformable to our proclamations and ordinances issued and to be issued thereanent, and for the rest to do well and duly all that a good and loyal judge-advocate-general of the said camp can and ought to do, and that is competent and belongs to the matter; At such wages and emoluments as by our further letters patent shall be taxed and ordered on that behalf. The minute then goes on to direct Ayala to take the appropriate oath, which is to include a denial of all bribery for obtaining the said office, always excepting the accustomed fees of the Sieur de Hauteville, state and privy councillor, who on receiving the said oath is to induct Ayala into his office. By a further order, dated at Mons, ist August 1580, there are appointed for Ayala, by the month of thirty days, a hundred florins for himself and sixteen each for a clerk, two Serjeants and an executioner, for the whole of which hundred and sixty-four florins Ayala is to give a receipt together with an attestation of his having had the said officers in his service. Three years later Ayala received an accession of power and dignity. By an order dated at Tournai, 20th January 1583, the Prince of Parma appointed him, on the death of Jehan aux Truyes, a member of the great council and master of requests in ordinary, his oath of office to be sworn before the president of that council. But by another order, dated at Tournai, 4th April 1583, reciting that the service of His Majesty, on which in his character of auditor-general Ayala was then employed near the person of the prince, did not permit his going to take the oath at Namur— to which place the great council had been transferred from its usual seat at Mechlin, in consequence of the occupation of the latter city by the forces of the prince of Orange— he is permitted to swear it before the president of the privy council, and is confirmed in the receipt of the salary of his new offices notwithstanding his not being resident at Namur to perform the duties of a member of the great council. It would indeed seem that the auditor-general had his place so fixed at the side of the captain-general that he required a special command to absent himself, in order to perform elsewhere even duties appertaining to that office. Thus we find an order of the prince directing all officials to assist Ayala in the execution of a command which he had received to accompany the Count of Reulx to Louvain, Aerschot, Liege, Maestricht and other places, in order to enquire into the disorders committed by the troops there in garrison, particularly the outrages which they had done to the commissioners of musters, and to correct and chastise those whom he should find guilty. Thus Ayala's public avocations must not only have been engrossing, but also, as he followed the headquarters of the army from place to place, must have kept him at a distance from libraries. In the time which intervened between his appointment and the dedication of his book, which is dated from the camp before Tournai, 31st October 1581, he can VI scarcely have done more than put in order the notes which he had collected before his appointment, and the three years which remained of his life did not allow him to render any further service to legal literature. He died, Nys tells us, " at Alost, ist September 1584, according to the authorities, but in August, if we follow the text of his successor's commission, which is dated the 20th of that month. He left a natural daughter, Barbe, who married Henry Zoes, professor of law at Louvain, one of the good Belgian jurists of the period, who died in 1627." * The impression at once derived from reading the work of Ayala is that it is not a treatise of w^hich the system and the parts have been logically thought out, and of which the conclusions are supported by the authorities cited, but a mass of authorities and examples collected from all ages and sources, arranged under the heads supplied by their tenour, and accompanied by the author's determinations on those heads. The learning is ^rst and the thought second. This however does not seem to be attributable to any deficiency of the author, except in the sense that Ayala certainly had not an original mind. His thought ran on the lines which had been handed down for many ages, and demanded no rearrangement of the traditional sign-posts by which its course was marked out. It must be believed that his authorities had been collected during the years which preceded his appointment as judge-advocate-general, in view of a work to be carefully pre- pared, and that when the press of official business interfered with careful preparation he deemed it better to throw his materials together into such form as he could speedily give them, than to delay, and perhaps risk altogether, the publication of much that was especially appropriate to the time. The want of final polish in arrangement is thus easily accounted for and condoned, but the nature of the author's mind stands out not the less clearly. The question of Ayala's character is no less interesting than that of his mind. Can we trace what it was in the times in which he lived that most excited his grief or displeasure, and to which * We must acknowledge our great indebtedness to the work of M. Ernest Njs, now a professor at the university of Brussels and a member both of the Belgian court of appeal in that city and of the permanent international court of arbitration at the Hague, Le droit de la Guerre et les Precurseurs de Grotius, 1882, pp. 173-182. Besides other information we owe to this source the ofRcial documents which we have translated or summarized. Vll he most earnestly desired to bring some remedy? The answer to this question may be learnt from the dedication and the preface, which, though no doubt the last parts of the book to be written, disclose for that reason the thoughts of which the abiding force dwelt with the writer when the details of his subject had been dismissed. Of Ayala's dedication to the Prince of Parma the key-note is the necessity of maintaining ancient institutions, and of his preface the key-note is the necessity of maintaining justice. These, and not reason or humanity, were his dominant considera- tions. His spirit was conservative and stern.' Against innovation he would make a stand. In accordance with this bent we find that the first of the three books into which his work is divided begins with the statement that, as the Romans were in all things careful to study law, they followed that habit in declaring war no less than in the things of peace, and that their constant success in war was the result of it. He then devotes the opening chapter to the existence of the Roman fecials as a body to which the form of commencing war was entrusted, the fixed law which they ob- served with regard to that and to the other ceremonies relating to war, and the Roman respect for such law. II. Book I, Chapter 2. We will now notice the most remarkable among the further contents of the work here offered to the reader, in the order of the text. It will be well to premise that the three books into which it is divided were evidently intended to bear titles corresponding to the divisions implied in the general title — De Jure Belli, De Officiis Bellicis, and De Disciplina Militari. In each book each chapter except the first has a title of its own, while to the first there is prefixed, in the case of the second and third books, the special title of the book, De Officiis Bellicis or De Disciplina Militari. In the case of the first book the title which occupies the corresponding position is not, as it should have been by analogy, De Jure Belli, but that which logically belongs to it as expressing the substance of the chapter — De Ratione Belli Indicendi aliisque Caerimoniis Bellicis quae antiquo jure feciali proditae fuerunt. There is thus some confusion, which may have been made either by Ayala in putting his papers together, or by the printer, who may have been led to omit De Jure Belli as the title of the first book because that form does not appear sepa- rately in the general title of the work. It must also be premised that the division of each chapter into sections, quoted here as § § , is made by figures in the margin which are not placed accurately opposite breaks in the context, or even opposite the ends of sentences. Their length is variable, and their origin is difficult to account for. In the second chapter of the first book we are told at the outset that in general peace is preferable even to a just war with the devastation which accompanies it, but that a righteous war is better than a dishonourable peace. That a war may be called just, it must be declared and waged by the authority and com- mand of the sovereign prince. A private person can not wage IX it because he must resort to the courts of law for the defence of his rights; but immediately, as if perceiving the inappropriate- ness of that reason to a case where the opponent is not amenable to a court of law, Ayala adds that a private person taking any steps of the nature of war without the command of the prince is guilty of laesa majestas by the lex Julia, the ground of which is the lex regia, by which the people has transferred to the prince all sovereignty over itself and all power. If, however, the cause is great and necessary, the prince absent, and delay dangerous, war may be waged even without his order, especially for defence, the right of which is allowed to every one by the law of nature, which includes in that permission not only vengeance but even expelling the enemy from his own land if with less we can not be safe from him. In such cases there will be a just war and the laws of war will have place, because effects follow their causes, and booty will become the property of the captors. But even the prince ought not to wage war without a just and necessary cause, and ought not to be influenced by any lust for doing harm, for cruel revenge, or for domination: § lo. The principal objects of just war are the defence of one's self and of one's friends and allies, the recovery of what has been unjustly taken away by violence, the vindication of injuries received, and, if the injury has been done by private persons without public authority, their surrender for punishment. The refusal of passage through another's territory will justify war, for passage without doing harm {transitus innoxtus) is free by the law of human society. That the passage meant is that of a military expedition against an enemy is shown by the example cited, that of the war of the Israelites against the Amorites who had refused them a passage to the promised land: §ii. Nothing more clearly marks the rudimentary conception of neutrality entertained in the time of the renaissance than the assertion of this right, which indeed was still axiomatic to Grotius. But the most just of all causes of war is given by rebels or seceders (rebelles et imperio defi- ctentes), for they commit an injury against God, from whom all power is derived: § § 12, 13. Yet since a rebel can not properly be called an enemy, an armed contention with such is less prop- erly called a war than an execution, and does not require the authority of the prince, but the order of a judge having jurisdic- tion will be sufficient: § 14. This, however, is only true so far as regards the measures taken for defence or for the enforcement of jurisdiction. The further rights of war can only be exercised against rebels when the authority of the prince has made the con- test a true war, but even then the acts of the rebels, like those of pirates and robbers, will not be covered by the laws of war, and therefore they will not acquire the property of the things which they capture and persons captured by them will not become slaves: § 15. It will be seen at once that here we are concerned with the question which in consequence of the Netherlands insurrection must have bulked largest in Ayala's thoughts. Accordingly he is not content till he has submitted it to a further examination. Ulpian had said that the parties in civil dissensions were not ene- mies to one another, so that the laws of war relating to capture and to postliminy should be in force between them, and that therefore enslavement was not the consequence of capture on either side. And the " ordinances of the kingdom of Spain," an authority which must have touched Ayala more nearly, ordered the sevenfold restitution of things captured in the course of civil dissensions. These rules, he explains, as is shown by Ulpian's use of the word " parties," hold when citizens are at variance only with citizens, but those who contend against the majesty of the state and aim at its destruction are deemed to be enemies. So Cicero considered that the Sempronian law, which made a vote of the people necessary for the capital punishment of a Roman citizen, did not prohibit him from putting Cethegus and Lentulus, the fellow conspirators of Catiline, to death. And so also the Romans habitually visited their subject allies, w^hen in- surgent, with the extreme penalties of war: ^ 16. Indeed the law of Solon, condemning to banishment Athenians who took neither part on the occasion of a popular outbreak, had much to recommend it, and in Ayala's own time the modest patience of so many of the Netherlands people greatly aided the rebels: ^ 17. But although the exercise of private judgment between con- tending parties is admissible in a democracy or an aristocracy XI when there are rival governments (scisso imperio) ^ in a monarchy every good and wise subject will rank himself on the side of the prince who lawfully enjoys the supreme power: § 19. For as soon as it has been determined that the commonwealth shall be administered by one person, to whom by the lex regia the people have granted all rule and power over themselves, and who is the common parent of all, there is the same duty to defend him that there is to defend the country: § 20. Armed resistance to him is parricidal and can never be justified: § 21. The prince and the commonwealth are so connected that no one can be the enemy of one without being the enemy of the other: §22. Re- bellion against the prince is comparable to heresy, and a person disobedient to him is called infidelis, the double meaning of which term — faithless and infidel — is justified by the question of St. Jerome, " how can a man be faithful in the matter of God (in substantia Dei) who could not keep his faith to his lord in the flesh?" To obey kings is ever the general pact of human society, and w^hile good kings are sent by God, bad ones must be endured and their misdeeds referred to his judgment: § 23. It follows that although a usurper (tyrannus) who has seized the throne by illegal violence may be lawfully killed by any one if the usurpation can not otherwise be ended, it is not lawful for a private person to kill, or for the people to reject or to revolt against, one who is the prince by right of succession or election, however cruelly or unjustly he may act : § 24. It must be noticed with reference to this passage that on 15th June 1580 the prince of Parma had issued the edict which set a price on the head of the prince of Orange, and that on 26th July 1 58 1 the Dutch states-general had declared Philip to have for- feited the sovereignty. Ayala must have written with these recent facts expressly in view. He proceeds to declare that all rule and power over the people are concentrated in the person of the prince not only by the lex regla but by the ordinance of God : § 26. But the pope, to whom both the spiritual and the temporal swords have been committed on earth, may depose kings, while popular power is worse than that of any single tyrant: § 27. From the amplifications on state government into which the mention of war against rebels has led him Ayala returns to the authority of the prince, but the order of a judge having jurisdic- tion will be sufficient: § 14. This, however, is only true so far as regards the measures taken for defence or for the enforcement of jurisdiction. The further rights of war can only be exercised against rebels when the authority of the prince has made the con- test a true war, but even then the acts of the rebels, like those of pirates and robbers, will not be covered by the laws of war, and therefore they will not acquire the property of the things which they capture and persons captured by them will not become slaves: § 15. It will be seen at once that here wc are concerned with the question which in consequence of the Netherlands insurrection must have bulked largest in Ayala's thoughts. Accordingly he is not content till he has submitted it to a further examination. Ulpian had said that the parties in civil dissensions were not ene- mies to one another, so that the laws of war relating to capture and to postliminy should be in force between them, and that therefore enslavement was not the consequence of capture on either side. And the " ordinances of the kingdom of Spain," an authority which must have touched Ayala more nearly, ordered the sevenfold restitution of things captured in the course of civil dissensions. These rules, he explains, as is shown by Ulpian's use of the word " parties," hold when citizens are at variance only with citizens, but those who contend against the majesty of the state and aim at its destruction are deemed to be enemies. So Cicero considered that the Sempronian law, which made a vote of the people necessary for the capital punishment of a Roman citizen, did not prohibit him from putting Cethegus and Lentulus, the fellow conspirators of Catiline, to death. And so also the Romans habitually visited their subject allies, when in- surgent, with the extreme penalties of war: ^ 16. Indeed the law of Solon, condemning to banishment Athenians who took neither part on the occasion of a popular outbreak, had much to recommend it, and in Ayala's own time the modest patience of so many of the Netherlands people greatly aided the rebels: ^ 17. But although the exercise of private judgment between con- tending parties is admissible in a democracy or an aristocracy XI when there are rival governments {scisso imperio)^ in a monarchy every good and wise subject will rank himself on the side of the prince who lawfully enjoys the supreme power: § 19. For as soon as it has been determined that the commonwealth shall be administered by one person, to whom by the lex regia the people have granted all rule and power over themselves, and who is the common parent of all, there is the same duty to defend him that there is to defend the country: § 20. Armed resistance to him is parricidal and can never be justified: § 21. The prince and the commonwealth are so connected that no one can be the enemy of one without being the enemy of the other: § 22. Re- bellion against the prince is comparable to heresy, and a person disobedient to him is called infidelis, the double meaning of which term — faithless and infidel — is justified by the question of St. Jerome, " how can a man be faithful in the matter of God (in substantia Dei) who could not keep his faith to his lord in the flesh?" To obey kings is ever the general pact of human society, and while good kings are sent by God, bad ones must be endured and their misdeeds referred to his judgment: § 23. It follows that although a usurper (tyrannus) who has seized the throne by illegal violence may be lawfully killed by any one if the usurpation can not otherwise be ended, it is not lawful for a private person to kill, or for the people to reject or to revolt against, one who is the prince by right of succession or election, however cruelly or unjustly he may act : § 24. It must be noticed with reference to this passage that on 15th June 1580 the prince of Parma had issued the edict which set a price on the head of the prince of Orange, and that on 26th July 1581 the Dutch states-general had declared Philip to have for- feited the sovereignty. Ayala must have written with these recent facts expressly in view. He proceeds to declare that all rule and power over the people are concentrated in the person of the prince not only by the lex regia but by the ordinance of God : § 26. But the pope, to whom both the spiritual and the temporal swords have been committed on earth, may depose kings, while popular power is worse than that of any single tyrant: § 27. From the amplifications on state government Into which the mention of war against rebels has led him Ayala returns to the Xll just causes of war. It can not be waged against infidels merely because they are such, for God, who makes his sun to rise on the just and on the unjust, has not given the lordship over things to the faithful alone but to all creatures endowed with reason : § 28. Nor can the justice of war against infidels as such be deduced from their refusal to obey the emperor, for although it is a com- mon opinion that the emperor is the lord of all the world, yet the most learned men, whose teaching is summed up by Covarruvias and Ferdinand Vasquez, have proved the contrary: § 29. Here it will be noted that Ayala's Spanish origin and sym- pathies keep him on the side of the protest which Spain, France and England, the homes of independent nationality, maintained throughout the middle ages against the German and Italian doc- trine of a world-emperor. The boundary of the authority which the prelates of the Church, even the pope himself, have received, is to be drawn between those who have never accepted Christian- ity, with regard to whom St. Paul asked, " what have I to do with them that are without? " and those who have once submitted to the Christian faith but have fallen from it, against whom as here- tics war can be justly made : § 29. Against infidels, however, war can be made for the same causes as against any one else, also when they hinder the Christian faith by blasphemy or false argument (pravis persuasionibus) ; or when they hinder the preaching of that faith, and so do an injustice to Christians, who have the right of preaching the gospel throughout the world: § 30. The causes of war which have been reviewed, Ayala next says, are to be very carefully weighed by princes and kings, but if it happens that these are led into war by greed the soldiers will not be guilty, for they must obey their prince: § § 30, 31. But in § 32 this is qualified by the reservation, " unless it is clearly estab- lished that the war is unjust." The question thus raised was an old one, and our author cites in his support Saint Augustine, who begins with a pronouncement in the sense of the wide one first made by Ayala, and proceeds to base it on grounds which are scarcely satisfactory. He points out that in peace the soldier is the subject even of a sacrilegious king, and that in war the com- mands given him are either certainly not contrary to the law of Xlll God or at least not certainly contrary to it, so that there is a chance [fortasse) that the king may be guilty by reason of the commands and the soldier innocent by reason of his servient posi- tion. It is remarkable that Ayala does not go further into the authorities, for they are interesting. In feudal times the duty of allegiance to a lord had reinforced that drawn from simple civil subjection. In the treatise entitled Feudorum Consuetudines, which is commonly printed as an appendix to the Corpus Juris, we read (lib. 2, tit. 28) that according to some the vassal must always aid his lord, without any distinction of case, but that according to Obertus de Orto and Gerardus Campagistus, whose opinion the author of the treatise adopts, this in an unreasonable war is only true for the lord's defence, and the vassal will not lose his fief for refusing to aid the lord in an attack. Having regard to the disputable reasonableness of most wars, and to the possibility of representing an attack as a really defensive measure, we can hardly doubt that the feudal liability, even as interpreted by Obertus and Gerardus, would have a practical tendency in favour of the claim of a pugnacious lord. We find therefore with- out surprise that Thomas Aquinas does not so much as notice the existence of a question, but says unreservedly that " a private person who uses the sword under the authority of the prince or judge does not take the sword, but uses a sword placed in his hands by another": Summa Totius Theologia; secunda pars, quaestio XL, art. I ; utrum bellare sit semper peccatum. But the received opinion of the sixteenth century did not go quite so far, for Nys quotes Franciscus de Victoria as laying down that subjects must not take arms in a manifestly unjust war, but that if the notables of the nation, consulted by the king, pronounce in favour of the justice of the war, the classes below them may in good conscience conform themselves to their decision.* Indeed the increasing employment of hired soldiers, whose voluntary engagement would deprive them of the excuse either of feudal allegiance or of the duty of a simple subject, could scarcely fail to inspire moralists with a hesitation which is perhaps reflected by Ayala. Certainly, a little later, Suarez holds mercenaries to * Les Origines du Droit International, p. 174. XIV be strictly bound to enquire into the justice of the cause for which they fight. t At this point Ayala tells us that all he has so far said about just causes of war relates rather to right and equity, and to the duty of a good man, than to the legal effects of war; and he makes a sud- den transit to the other sense of Justus, namely lawful by reason of fulfilling certain legal requirements, as in the case of lawful marriage, lawful age, and so forth. In that sense it is possible for a war to be justum on both sides, and for a war declared between persons capable of being enemies and not brigands to entitle each side, however plainly unjust, to the rights of war, such as postliminy and the enslavement of prisoners. This was rightly maintained by Alciatus and Fulgosius, in opposition to the received opinion based on the justice of the cause, which can not exist on both sides: § § 33-35. Here then at last Ayala is alive to the difference between the provinces of the legist and the moralist in what concerns war. Had he recognised it earlier in his work, he might have discussed more clearly the duty of a soldier in an unjust war. But the time was not yet come, either for him or for so much greater a man as was Aquinas, to think adequately on a question involving the rights and duties of conscience. The short remainder of the second chapter is devoted to the question of the expenses of war. The prince ought primarily to bear them out of any revenues assigned to him by the people, but if these are insufficient the whole kingdom must bear the burden, and it can not be limited: § 37. The soldier ought to be paid: § 38. And, serving for pay, he has no claim for his losses in the war to be made good, as he would have were he not paid. But if he has been summoned to fight in an unjust war, he will have no right of action either for his pay or for his losses, because ^-.v causa turpi nulla datur actio: § 40. Surely Ayala did not mean that a prince or a commonwealth might plead in court the injus- tice of his or its own war, as an answer to an action arising out of it? It would rather seem that the veil obscuring the confines of morality and law, which had been raised for a moment, had t Nys, u. s., p. 175. XV fallen again, and that Ayala had no clear view of the question which he had raised. Thus closes Ayala's second chapter, in which without much arrangement he has disburdened his mind of the general matter which he most desired to impress on his contemporaries, and has left himself free to enter on the topics of detail which follow. It should have shielded him from the imputation of neglecting the just causes of war, by making which Grotius showed that even his prodigious memory was not infallible. III. Book I, Chapters 3-5. The third chapter of the first book is devoted to Single Combat. The admission of that subject into a book on war is a scholastic feature, belonging rather to the time when war, as a public national contest, had not been so far differentiated from fighting in general as even Ayala had differentiated it in what we have already passed under review. He condemns single combat on the usual grounds, except as between soldiers on the opposite sides of a regular war, by the order or with the consent of the general ( § § 7, 8, 9) , or when the princes on both sides agree to refer their differences to the combat of two or more selected champions (§ § 10, 11), even in which case, however, Ayala deems it an imprudent mode of seeking a decision, because, as Livy says, a settlement which promises to be lasting is reached only when the defeated party has contended with all his might (§ § 12, 13). Either the notion, if Ayala really entertained it, that these excep- tional cases could occur in the days of Philip the Second and the Dutch Republic, or the apparently serious mention of them with- out such a notion being entertained, further shows the merely scholastic character of the chapter. In the fourth chapter Ayala discusses reprisals. He condemns them so far as affecting the person of any but the guilty party, basing himself on the Deuteronomic precept, " the fathers shall not be put to death for the children, neither shall the children be put to death for the fathers: every man shall be put to death for his own sin ": § 3. And on the principle quoted from Ul- pian in the Digest — lib. 9, t. 2, 1. 13 — that no one is lord over his own limbs — dominus membrorum siioriim nemo videtur: § 6. From that principle Ayala concludes that not even under a law or statute, to which every one is presumed to have consented, can any but the guilty party be affected by corporal penalties, though he may be so by pecuniary ones. Of course the penance imposed XVI 1 by Saint Ambrose on the Emperor Theodosius is cited: ^ 7; and the biblical examples to the contrary are pronounced to be beyond human imitation: §4. The right of reprisals on property exists because human law, for the good of the commonwealth and the better repression of offences, may punish by line, confiscation, diminution of honour and the like, even those who have committed no offence; and so it has often been enacted both in civil and in canon law, especially for the sons and descendants of those who have sinned against divine or human majesty: § 5. Hence a prince may authorise re- prisals on property against a people who will neither redress the injuries done by those whom they harbour, nor give up the guilty to punishment. The practice rests on the same foundations, divine, natural and civil, as war, and the authority of a sovereign who has the right of declaring war is necessary for such reprisals : § § 2, 10. The authority of a judge is not sufficient, and they no longer take place between fellow subjects, whatever may once have been the case at Athens or elsewhere: ^10. When reprisals on property have been duly authorised, although the innocent can not be personally attacked but only their goods taken, they may be accidentally killed, because otherwise the reprisals could not be executed. It is just as in war, neither the innocent nor women and children can be killed of set purpose, yet they may be so by accident, as when a city is besieged or bombarded, because war could not otherwise be carried on: § 9. The fifth chapter of the first book is devoted by Ayala to cap- ture in war and to postliminy. It is characteristic of the looseness of his style that, although the principles on which he considers the lawfulness of capture to depend are glanced at in § § i and 2, they are fully explained only when he comes in § 16 to the enslavement of prisoners. His view is that in the primitive age, the golden age as the heathen called it, all men were born free and were deemed to be peers and equals, and all things were enjoyed in common. This state of things he refers to jus natiirale, which he says did not enact that men should be free, but slavery and prop- erty were unknown, and its resulting silence about them left a loophole for the later creation of those institutions. Evidently then the ambiguous term jus in Ayala's ]us natiirale does not XVlll mean law, but what might be called a right, in the sense of an enjoyment which no one questioned. He goes on to say that in later times, when, because of increasing wickedness, such a state of things was found inconvenient, natural right reason, than which nothing is more divine, dictated the institution of property, and of war with capture and enslavement as the rights of war, which thus by universal consent became the jus gentium. That term, in which jus appears as law, Ayala uses in its classical sense of the law in which the people of all nations are agreed and which they apply in their respective communities — a fact, or supposed fact, which carries with it as a consequence the application of the same law to the mutual relations of those communities, in other words its operation as what we call the law of nations. The law of nations is thus accounted for as positive law, but to what extent is it a righteous law? So far as concerns the laws of war Ayala teaches that they are not wanting in an equity based on the repression of injustice — § § i, i6 — and that they do not exist in favour of brigands, pirates, or any one who is not a lawful enemy: § i8. If the remark had been made that even within those limits the laws of war may operate in favour of the unjust party, we do not know what Ayala's answer would have been, but probably he would have said that the just must at least be armed with the means of repression, although the decrees of Providence may sometimes deny them that efifect. And one limitation of the rights given by the general laws of war is furnished by the ancient and laudable custom — for Ayala does not put it higher than this — that in a war between Christians those who are captured on either side do not become slaves but are kept as freemen for ransom. Even that limitation does not enure to the benefit of Christians who fight for Saracens or infidels, or render them any kind of aid, only although enslaved by capture they must not be sold to any but Christians: § 19. The law that the property In captured things passes to the captor applies only to movables, for captured immovables, such as land, become the public property of the victor commonwealth : ^ 3. And even with regard to the enemy's movables, It is only those that are acquired without a battle that belong to whosoever has first gained possession of them: § 8. The losing owners of XIX the booty acquired in battle are indeed deprived of their property in it, but its disposition is subject to the prince's pleasure, unless the proportional shares to be retained by him and to be assigned to the others concerned are fixed by law, as the Spanish ordi- nances fix them for land war, leaving to the prince's liberality what he will allow to the others out of captures made in naval war of which he bears the cost: §9. It is apparently because of this difiference that Ayala mentions those ordinances as assimi- lating captured ships of war to land rather than to movables in general: § 3. Certain examples relating to booty and founded on reason are cited with an evident intention of acting on them in the performance of the author's duties. Such are that those who guard the baggage are to share equally with those who fight: § 6; that the troops are not to throw themselves on the booty till the victory has been secured : § 1 1 ; that those who have not done their duty shall lose their shares : § 13 ; that fraud in the division of the spoil may be punished by fines in addition to the loss of the shares: § 12; and that the troops may be ordered to sell the spoil which they are allowed to acquire lest the army should be ham- pered and seduced from duty by it: § 14. It is also laid down that things entrusted to the care of a sacred institution but not belonging to it, res sacro commendatae, are not immune from capture if enemy's property : § 15. In § § 20 to 24, Ayala deals with various questions about the recovery of personal conditions by postliminy, and then intro- duces some observations of which the leading purport appears to be the treatment of prisoners. In § 25 we learn that women and children are subject to capture and enslavement but must not be put to death, and that enemies found in our country at the out- break of war may be made prisoners but can no longer be enslaved as formerly they were. Also that canon law forbids touching priests, monks, lay brothers, travellers, merchants and country people, but that the prohibition has been repealed by desuetude, except, in Ayala's opinion, for ecclesiastics so far as they do not meddle with affairs of war. No legal relief can be given against a bargain which a captive has made for his ransom, because the fear of death or servitude which was its motive was not inspired as a means of extortion, but was a lawful fear arising out of his XX situation: § 26. In § 27 we learn that prisoners and the fixing and enjoyment of their ransom are now generally left to their captors, except in the case of grandees whose ransom exceeds ten thousand crowns. These by the ancient custom of Spain, France, and England, belong to the prince. They must be admitted to ransom unless there is reason to fear from them a renewal of the war, for to spare them in that case would be an unjust mercy, as Saint Ambrose says. Thus the Roman generals at the end of a triumph put to death the leading captives, who had sown the seeds of discord and were the authors of the war. But no killing or harsh treatment of captives by private authority is allowed, any more than by civil law it is allowed in the case of slaves ; and a Spanish ordinance i*s to that efifect in the case of captives made in a war between Christians, though not in a war between peoples of diflferent religions: § 28. We now come to various points about ransoms: § § 29 to 32; and then return to postliminy. The ancient rule that on its being recovered from the enemy land returns by postliminy to its former owners is followed by the Spanish ordinances, subject to a proviso for the case of governments, kingdoms, countries, and other major proprietary rights, that usucapion does not run for them even from the date of their recovery ; but minor proprietary rights will be acquired by prescription against the former owner, not being under age, in four years from the date of their recovery. And if a subject loses his own castle by his own fault, and retakes it by his own exertions, still the king will be entitled to claim it on its recovery: § 33. It is easily seen what a field for the application of these provisions must have been afforded by the constant border warfare with the Moors, of which a frequent incident would be the taking of Christian property by the latter and its retaking by the former owner or by an adventurer. In § 35 Ayala mentions and rejects a number of general state- ments and distinctions made on postliminy by various writers. His own position, as may be collected from § § 34 to 38, is that the first question to be asked is whether a corporeal thing captured by a lawful enemy, not by a pirate or robber, is one of those which are capable of postliminy, such as land, ships, riding or baggage animals, and men, whether free or slave. If it is not such, of XXI which arms are an example, because they can not be lost by a living man except through his fault, it is at once the captor's booty. If it is such, the next question is whether the enemy has secured at least a temporary possession of it, that is, in the com- mon phrase, whether it has been brought intra praesidia. If this has not happened before the thing is recovered, the property in it has not been displaced, and the recoverer must restore it to its owner, whether he recovered it by force of arms, by purchase, or in any other way, except that if he recovered it by purchase the owner must repay him its price. If, however, the thing has been brought intra praesidia, its property has passed to the captor by the laws of war, but on the recovery of the thing the property will return to the former owner by postliminy. And if the re- coverer was a fraudulent party to the capture, he will be liable to the former owner not only for the restitution of the thing recov- ered but also for what he might have saved from capture. In § 39 Ayala notes the Spanish ordinance which applied the question whether booty had been brought intra praesidia to captures made by pirates as well as to those made by an enemy, and can only account for it by supposing that " its object may have been to stimulate the troops in the pursuit of pirates and robbers, espe- cially since it is legitimate to make provision for the public good even at the cost of private persons, as Tacitus says that every great example has some injustice to individuals which is compensated by the public utility." In § 40 Ayala expresses a rather hesitating opinion that a thing first stolen, then captured by an enemy and lastly recovered, need not be restored to its former owner, the law of war which changes the property prevailing over the civil rule that the vice of theft, which clings to the thing stolen, is not purged until the thing has returned to the owner's power; but he is clear that equity prohibits suit against the possessor in such a case unless the value can not be recovered from the thief or his heir. The closing § ^ of the chapter, 41 to 43, deal with the questions whether incorporeal rights can be captured in war and trans- ferred to the conqueror, and, if so, whether they are subject to postliminy. On the first question Ayala decides in the affirm- ative as to the incorporeal rights of a conquered community, XXI 1 because such rights are the creditor's property, and the property of a conquered community passes to the conqueror together with the persons forming the community. He can give laws to them, and one who is in another's power can have nothing in his own power. Therefore when Alexander had conquered Thebes he was competent to receive from the Thessalians the hundred tal- ents which they had borrowed from the Thebans, and if he had done so, the Thebans, when their city was restored by Cassander, would have had no claim against the Thessalians. On the second question Ayala admits that there may be post- liminy of an incorporeal right, and that, since Alexander had merely assumed to remit the debt to the Thessalians, the restored Thebans were entitled by postliminy to exact it from them, and would have been so in whatever legal form the remission might have been made. In that case there would have been law against law, and the nature of the law of postliminy is to prevail over the law of capture. If there had been payment to Alexander there would have been law against fact, and " the law of postliminy does not restore those things which have been removed by lawful fact, for law has no supremacy over fact." But the incorporeal rights of a private person pass to his captor only when he is made a slave, who can have nothing of his own, and now that between Christians a prisoner does not become a slave his incorporeal rights adhere inseparably to him. The question is quite diilferently regarded by Grotius. There is, says that jurist, no postliminy of a debt, and the absolute right which Alexander acquired by the conquest of Thebes made his remission of their debt to the Thessalians as effectual in law as their payment of it to him would have been. Moreover there was no restoration of the Thebans, for their city had been dissolved by the conquest, and the Thebes which Cassander set up again was a new entity. De Jure Belli ac Pacts; 1. 3, c. 9, § 9. IV. Book I, Chapters 6-9. The sixth chapter is devoted to the subject of keeping faith with an enemy, and is a tolerably full and, with one important exception, a good discussion of that subject, with the connected one of the law and ethics as to keeping promises made in civil life, whether with or without the sanction of an oath. The exception is that Ayala repudiates any duty of keeping faith with those whom he regards as rebels. He has pointed out that pirates and robbers, as being the common enemies of mankind, can not claim the performance of the engagements which they may have it in their power to extort: § 6. This he extends to rebels, as also not being lawful enemies: § 7. And, " as a consequence," con- ventions which have been extorted by a usurping force (per tyrannidem) are not binding. In their case there has been no consent, which is required in all contracts, for consent is vitiated by unlawful force. It is doubted by most whether a prince is ever bound by a contract with his subjects, but certainly if they have wrung the contract from him by insurrection, which is in itself a breach of their faith to him, they can not claim faith from him. Nor can it be expected that those who have violated both divine and human law, by taking arms against their common parent who has received his power from God, will themselves keep their word. Again, subjects can not give the law to their prince; therefore any promise by him to them is a voluntary one, which can never be binding. The common doctrine of the canonists, that the pope's hands are never bound, is based on these principles. And if a prince is injured by a contract he has the same right as one under age to be relieved from it: § 8. The rights of the crown are inseparable from the crown, and as the prince can not lose his sovereign power by a voluntary abdication, or alienate any part of his kingdom, so he can not alienate any of those rights, nor XXIV can they be lost by the longest term of prescription. The prince is only a usufructuary, or at most holds his crown as a husband holds his wife's dowry: §9. Bodin, seeing the insecurity of any convention made by insurgents with their prince, advised them not to be parties to such a convention, but to get some for- eign prince to contract for them; but Ayala advises them rather to return to their duty and seek the clemency of their prince: §11. It is an interesting problem how historical characters such as Charles I. of England, and many of their supporters no less, who were not on the whole bad men, can have been morally blind on that side of conscience which relates to political compacts with subjects. The arguments which have been quoted in some detail arc interesting as showing the question as they saw it. The base of their position was the belief in a divine external order which, where it is entertained, makes impossible secure political com- promises af^fecting that order. The common humanity on which the duty of keeping faith must be founded is not felt, by those who identify themselves with a divine will to which they attribute institutions, to exist between them and their opponents. Except on the point which has been examined Ayala's standard of faith was high. Faith must be kept towards a lawful enemy by a private person as well as by the state or its representatives, and Regulus did no more than his duty: § 2. Engagements must be interpreted without quibbling on their letter: §4. Giving host- ages does not permit a treaty to be broken, as if they were a substi- tute for faith, the erroneous doctrine by which Bodin defended the conduct of Francis I. If the French authorities whose con- sent was necessary refused it to the treaty of Madrid, Francis ought to have saved his personal faith by returning to captivity: ^ 5. But even towards a lawful enemy faith is not to be kept if that which was promised would offend God or be contrary to good morals: § § 13, 14. All our actions ought to be referred to the ground principles of justice; first, that no one be injured; secondly, that the common utility be served: § 15. Breach of a treaty by one party exempts the other, at his discretion, from the duty of observing the same treaty, unless the broken clause is such that it is not likely the contracting parties attached much im- portance to it; but it does not authorise the breach of another XXV treaty: § § 17, 20, 22. The rules of faith are the same for truces as for treaties of peace or alliance: § 18. But it is usual and right, though not a matter of law, that a slight breach of a truce which will shortly expire should not be treated as ending it: § 19. The perfidious character of an enemy, though often shown, does not warrant a breach of faith towards him : § 21. The seventh chapter begins with a distinction of treaties into three kinds — those which end a war by the complete surrender of the enemy, who thenceforward enjoys only such existence as the conqueror allows him — those which end a war on terms, possibly including the enemy's recognition of the conqueror's superiority (ut is populus alterius populi majestatem conservet) — and those which are concluded in time of peace, possibly including a similar recognition by one party. But no use is made of the classification. A general's commission, even when conferring plenipotentiary power on him, does not enable him to conclude a peace, unless thatpower is expressly given: §5. Truces for long terms, equiv- alent to peace, fall under this rule, but not short truces: §6. It will be remembered that in Ayala's time the Ottoman empire con- cluded peace with non-Moslem powers only for terms of years. In extreme necessity the prince may conclude a treaty not only abandoning private property of his subjects which is in the enemy's hands, but even taking other property from his subjects and giving it to the enemy, for the common utility is to be pre- ferred to that of individuals : § 7. It would rather seem, though it is not clear, that Ayala did not consider that subjects were entitled to compensation from the prince or the public treasury for property so taken. When a prince dies who has concluded treaties in the name of the commonwealth, they subsist both against and in favour of his successor, whether taking as heir, by a statute or by election ; unless where things annexed to the crown have been alienated without the necessary consent of the people or of the estates {citra populi vel ordtnum consensum, qui ad hoc requiritur), or where the dignity and authority of the prmce {nmjesfns principis) have been impaired, which could not have been validly done to the prejudice even of the deceased: § 10. The last reservation can not have been intended to apply to treaties with foreign powers, since Ayala, as we have seen, ad- XXVI mitted that a treaty either of his second or of his third kind might include an admission of the superiority of one party. The pur- port clearly is that no perpetually binding close can be given to a civil war by an agreement limiting the prince's prerogatives, in accordance with what Ayala has taught in the preceding chapter about its not being a duty to keep faith with rebels. The eighth is a commonplace chapter on lawful stratagem and fraud in war, in which no principles are laid down by which cases may be distinguished. The ninth chapter is on the rights of ambassadors, and contains nothing remarkable except Ayala's refusal of such rights to rebels and to subjects who serve an enemy with treasonable intent. On that ground he considers that the imperialists were within their right in putting to death the subjects of Charles V. who were commissioned by the king of France as ambassadors to the Grand Turk, but he does not notice that, whatever their personal condi- tion, they could have no rights against the emperor as ambas- sadors from an enemy to a third power: § 5. The man of God who was eaten by a lion for disobeying the divine order not to accept meat or drink from Jeroboam, whose sin he had been sent to denounce, is brought in as a warning to princes not to treat with rebels and schismatics: ^ 6. V. Books II and III. The second and third books contain little or nothing that be- longs to international law. Ayala's object in them seems to have been to bring together all the maxims of policy or prudence which he could find relating to war, whether apprehended, being waged, or leaving questions behind it — whether again such maxims were generally accepted or were debated. This must not be understood only of maxims belonging to philosophy, statecraft, or adminis- trative science; even strategy and tactics are not wholly outside Ayala's purview, although he says comparatively little about them, probably because in the then condition of military art little of a general character had been said about them. The merest technicalities of the military or naval profession are all that he avoids. The authorities and examples are mostly taken from classical or biblical antiquity, and next in frequency come those of Spain, as where the extreme severity of the Spanish ordinances for the case of the surrender of a castle is commented on: book III, chapter i8, § § 2, 5. Of course the difference of circumstances and institutions would render a large part of what Ayala has thus collected inapplicable to the Low Countries in the sixteenth century, but we shall probably not be wrong in thinking that he, as a special devotee of learning, was haunted by a notion, due to the adoption of Roman law in the German or Holy Roman empire, that more practical use might be made of his vast collection than it would now occur to any one to think possible. An instance may be seen in book III, chapter 7, § 27, where he argues that the privileges of Roman soldiers still belong to them, against what he admits to be the general opinion, but claiming to have the most learned on his side. A notable instance of an opinion ventured by Ayala on his own authority, not supported by any citation of a writer but only by examples, is that a man of some position (nobi- lis) may act as a spy not only without discredit but even with glory, when his motive is zeal for the public good ; though he admits that to do so for pay would be discreditable to him : book III, c. 1 3, § 6. J. WESTLAKE. BALTHAZA- RIS AY AL^fi, I. C. ET EXERCITVS REGII APVD SELGAS SVPREMI IVRIDICI^ DEIVREET OFFICIIS BEL- LICISET DISCIPLINA MILITARI, L I B R I III, T^oft in multitudine exercitm viSloria Mi-y fid de cdlo fvrtitudo est, t . Mach. 3 . D V A C I, Ex ofHcina loannis Bogardi Typogr, xurati,fub BibIiisaureis,anno M. XDt LXXXIIt SERENISSI- MO PARM^ ET PLA- CENTI^ PRINCIPr, ALEXANDRO FARNESIO, Regisapud Belgas Praefedo, & Im- pcratori feliciffimo J Balthazar Atala I.e. s* / quiderepuilfcrU pftre.y Princeps fi* remfime^ad reipub^ fahtcm c^ confer- uatiomm prjtcipuk fpe&are cenfent , vt a&wnes mHra4yiu-^ rd^drleges^advete* rum mores , & wflltuta maiorum fdptw re^ uocemiu. r cmpub. enim^ vtpicluram egregtar/ty fed euAnefcentem vetn^atc , fi earn coioribus iUdem^ quibuifutrat^ rcmuare mglextrimus^ mc forr^tam^ nee extrema lineament a (et tiare : & vt in corporihm himanis , fic quoque in A 2 repub^ B P I S T O L A yepub, quotiik aggregatur diquti^cjuodcttva* tione indiget : dr fentfce^it'thpfiUgibm watU" re feu fit vtiia, qua, rcmfub. hauddiu (larepef" mittunt' vnde Bnnij vtrfum^ quo dixit^ Morib^antiquis res flat RomanajVirifq,-, vclbreuitate^velveritate^ tanquAtn exoracuh injUi, de rep. (^atuw cc/ifct C'tccro . Nam mqut viri , /^?- quUy mjiita morata ciuitasfuijfet, m^ mores ^ nifi ijv'trl frdfuiffcnt^autfundiirt , auttam diu tenert fotui^ent tantam, dr tarn iufieia- tt^ imferantem rempub, Itaque ^ mos spfe pat rim prxp antes viros adhihebat , ^ vete' rum morem , ac morum inll'titfta retimbartt exce/ientes viri : qua ration e Romana refpubl^ & creuit^ & fletit, Jmperium emm^tinqult SalluHitiSf his artihm facderctinetur ^ qmhtu innioparttim eli, vcrum^vbifrolahore^defi^ dia.pro continentia^ dr aquitAte^ libido ^atque fuperbia ifiuafere^ fort una Jimul cum morwn4 immutatur.qtwd & k^ polio oraculo fuo fgni- fcajfe videtur^ quo^ con full us quando tandem mMrum, d^ feditionum^qmbut C r acta mi- fere affltgebatur , finis ejfet , refpondit , tkm demum calamitatew Grxcidt ceffaturam, cum ipfiHs aram , qu^ apud Delios trat cubic a , du^ plica fj en t. quod Grdd facile arbitrati^cum al* teram t ant am molem^ quanta prior erat , adie-» cijfem^ neque tamen malum Umrifentinnt\ dr nort DEDICATORIA, & mn fat i^ rite oyacuIo fatisfaSium ex eo* iem deointelligennt^tandm edo6ii a Flat one & diu fhtlofofhis ^ cognouerunt non molent molitexoraculo ^po/Imtsxquandame([e^^ fed Analogtam cum Analogia , ^ ratiomm cum TOtione comfomndam . at^ue it a fapier/tium virorumprudentia^ & corifdio^advetcrunoY' mam^ inptntaque maiorum rehiuconjlitutu cmnihiAi^ fuo loco repojitis^ malum mite far e^ & prtUina fdicitas rcdire coepit, Hinc qno^ Horatimperciplens^ quantum calamit at urn- Caminj^i. uexiffetcontemptarcUgio^ad Ror}2a/ios fcribit, "^' ^» his verfibus\ Deli<5la maiorum, immeritus lueSj Romane, donee templa rcfeceris, iEdeisque labenteisdeorum5& Foeda nigro fimulacra fumo. & qu£ fetjuuntur, quibu^ ofcndit^ quantum dtgemrautrint Romani a fuis maiorthtis , ob violatam rcl'tgiomm , c^ negle5ium veterum morem. Ethuimreiprxdarum exemplumm- his exhibet Romana hi(loria^vt dducide propO' nitLiutu6^quicorrupti$ Romanorummoribits^ m,^^ negU^a deorum religione^ dr iure oetium vio- lator vrbem captam drp^ne ddetam a Galln refert : qu£ rurfum Camillivirtute liber at a^ Qultu ditcim nftituto , legtbta injlitutis^ ma- iortanreuocaiis ^ devkUtor'thusiurlfgtntium S J Jupplicio EPISTOlA fupflicio pmfto^ mirum in modum creuiti ^ tartdem totim orhis mperium adepta eB ; vt merith did pcf/t , vrknt Romana multcante peri fur amfutffe^mftperiiffet : autfaltem tfun" (juam adiantum fajiigiujrs perueniuram» Ctt^ iu4 exemplo Seremf, Princeps^ fpcrammfore^ vt in A prt&dara viriute ^ dr mirain rtmu ge* ridis dexterttAte & prouidetia^veri Deicultu reftAurato^ & Maiejlate R egis^ qud diutno (^ humamiun illi debet ur^ repnrata^diuinarum hfmanaruwg^ rerum perturhaiio in Belgium inue6ia jdiuimnuminis auxtlia^fedArt & tolti diquando pofil , & totum Belgium friflwA febcitati reddi.de quo did pot e It, id quod facts Jv^thutp.s liter dde Ifraelitii hahentiVbtcunque ingrefi n funt^fwearcu & figitta, & abfque fcuto df ^ gladio^ Bern eorumpugnauitproeis^ d'vicigi 3, Cr non fuit , qui infultaret populo iBi : nip j, quando receftt a cultu Domini Deifui, ^jw- 5, tiefcunqueautem prater ipfum Deum fuum^ ,, alter nmcoluerunt^ datifuntinpradam^ ^ in „ gUdium^ & in opprobrium. Forro cunkin ci- j, uiii dr togata focietate ^ leges confiitutiones^y fxpitis remuAYt, (^ ad vet er urn injittuta refe- eari expediat^(qua de caufa etiamveteres illi Romani cen fores ere autre , qui ^enfendts c/- nium tnoribus , quifadle negligentia corrunt" funtur^ antiquum decttSj^ dr mot urn tntegr'tta- lemre» DEDICATORIa. tern retimbant: ) tumfrofe^ii ommum maxi' m'M hello tdfericonuemt, ebtfuhdalperc d* atfdffocaHigationugenere^ dtjciplim milita'- rUindiget . J^m, vt inquit Val, Max. vires crmts con fi ant , tfUi^ vhi femtl a reSloitinen defcmrunt^offre^urafuntynifioffrimantur^ £t certe tantitm in difciplina mibiari pofitum eflfVt eafoUretenu velnegU^a^maxima cU'- des ilUt^ vel accept a flurimi exercittts cdlfvel ferHAti J amplifimadeniqueimferiapartaveL collapfa /fntivf m huius operisprogreffu latitat oftendemu^, Ceterum cum belli gloria longe maxima apud Romano i fuerit^ quifuumcon» duorli^ fui parentem CMartemferebant , ad eam^ fola difctpUna militari^quodprAcipuum dec Hi c^ fiabiUmentum Romani imper^vocai Valer, Max,)peruenerint^eadem^ labente fan-' latimmagisac magts pfdcspkes iuerinty donee tandem vna cmn virtute maiorum , d^ tmpC'» rium c^gloriam amitterent: operdprecium me fa^urumexijlimaui , (iper quos viros , quibus arttbtis^ quo genere difciplindjantam in rebus bellicis gloriam meruerint ( quatenus Jludio iuris & hiHoriarumle^ione confequi potui) proponerem . Ex quibus certe Uquebity eadem ingenM hominum , quA nunc funt^ & oltm fuiffe^' eofdem quoque cafus dr euentus reruns^ qui ini)ki contwgunt^ & ohm euenijfs, vnde a 4 non EPISTOIA m» dtffcileeritei^ cjuiantiquadiligentereX' pndtrit^ & perpe?i(o iudtcioexam'tnauerit^t retroa&is ( tjuodprofrie faf tenth viri officmm eli) prdfem'tatudicare futura frofficcre^df* ex vet er urn exewplfs.propter cafuum fimilittt^ d'tnem , conutnkntu remedia malis adhiberei quthm neglects , i» eundetn lapidem [Apim tmfingtmHi « Neque enim , vt Arijlides dice" bat , in hello tarn Armis res magna geruntufy quam prudent in dr confdw. Jtaque Xerxes^ cuius exercitu & terra^ & marevix caper epo^ lerat^ vnim Themipoclii induHria ptperatHS fuit. & Komanis^nequtmultitudo^mquevi'» res maiores^quam ampltftmu regniSy&ferC'- cipmu Barbaris fuerunt -.fedprincipes cos fe- cit feueritas inftitutorum , & or do militia^ Vnde K^gamemnon non optahat , vt K^iack ftmdes habere t decem/edvt Neftorts & Vlif» fis : quorumcon(jlio& prude?3tianonduhitA' bat qmn breui Troia per it ur a ejfet , & Sail»-' fltm dtu quidem magnum inter mortales cey" iamen fuijfe fcribit^ vine corporisy an virtute animi^ res magis milit arts procederet :fed po* flea periculo atquenegotitscompertumejje^ in beHoflunmum ingenium poffc. Lttcullum vero AcadecjKx/i. fcritfit Ctcero^ cum ef[etT\omaadLMithrida' ttcum helium profecitis/einjiliUris plane r«- dtsjegendisrshmgeflis^indtiflrtA & ingemo^ tantum DEDICATORIA» Untum imferamemin omnigenere belli eX'» fiitiffe^ vt confepore & tuAitio Mithridaus^ regis fojl Alexandrtimmaxmi omnibus ^quos zffelegijfet^dttctbus pr^ferretur.^areprH- deter AiphonfHs Aragomm rex , regatta plus ?rearmii^anlibrisdebcret^refpondit. Ex libns arma. , & armor u iurafe deMcijfe ; apert^pro- fe([t4S^fedo^rmaommadeh€re. £ljififpc6iat quod luUiniAnAmpenaor Alt ^ mdltaremrem in iuC.de tamlegibwintutocoUocatameffe quam leges [if^'J"^' armorumfrdifidio feruatas , & horum alter urn dtermsauxiliofemper egui(fe. T^am [i recipe zudkare volumus , non magis leges fwearmUy quantarwafmelegibus&difcipima rempttb^ njUunque florent'tfimam vUomodotucri pop- funt . ^ud cum ita fint , Serenif. Prmceps^ hum qudemcunque laborem rneum T. Celfi mn mgratum fore confido ; mmuscerte exi* guttm^ &fplendori tmmdlgnum\fedadpr£' fentem rerumfiatum^ nift falloropportunum, in quo recenfendo^graues fortaffe nimium^ & feuerosccnforesmomtosvelim , eioiquod^^ Idfius Max. Sl^Vabio Max.fl'to confdt di- cebat, dtter'u? medio ardore belb, alturinpace tranquillaarbitrandum ejfe» multa emm qu£ in pacts otiovmdex difciplmaperfequttur^ in* ter turbos & gladios veniam mercntur . T, "vero Cel^Senm^. Princeps , hocquicquideB a s velfiu* PR JE FATt O velJIuJu vellaboris ^ dedicam : tumqttodmex infer ejje putarem^ earn mnignorare^fudage" rem^ & ijuafludia tra£iarem , dum apubUca funSiiomhtis vacarem : turn (juad mUisarU hdc nemim magis conutmn arbhrarer , i^uam ttbttanto Imferatori, & difciplifidmilitaris amantiftmo . Cutus axioms Oeus oftimus maximus dirigat , eu^idemquc nobis quim diutifimi feruct incolumem, E cafiris antt Tornacum , fridie Kal, 7Hj>^ uemb* I J ^ i^ PRifiFATlO DE IVRE BELLI. Vkhr^ aPyndaro pkriq; didum exiftimat, bellum tyrannum efle, & legem omnium rcginam . nihil enimlegibus,qu£ediuini- tus nobis datae funt , tarn conuarium, quam vi agere ; quod proprium eft bel^ luarum. & quemadmodum aquilae vn- guis acumen, & leoni dentium afperi- tas:fichominirationem (quamre^eL C. animam legis efle voluerunt) datam cfle: qua fola contedere & fe tueridcbet* Vnde quamuisrempubJineiufticiageri non DE IVRE BELLI. nonpoffe, nihilqi taminimicumquam iniufticiatn ciuitati, aLaelio (quern Ci- cero de rcpub. difputantem contra Phi- luminducit) abode (atisdifceptatum fir; tamenbellum fine iniuria geri no pofle, adbuc hodie multoru mentibus infedit. totenim mala,tam magna^tam horrcda, tamfeua, ex bellis, etiam quae iuftadi- cuntur, & quidem neceffario oriri : vt qui ilia omnia ad iufticiae normam redi- gere conetur, nihil aliud agar , quam fi cum ratione infaniac. Etenim prorfus inutilem efle iufliciam : 8c id ius efle in bello^quod eijqui plus poteft,vtiIccft:& pro iure vires effe : hoc podffimum ar- gumentoprobarenitebaturveteres , in* iuftum(ciiicetcfle,& contra naturam.vt homines hominibus dominantibus fer- uianc : quod belli iure indudum fuit: quam tamen iniufliciam nifi /equarur imperioficiuitas, cuius magna eft refp. non eam pofle prouinciis imperare. Sed cerre tollenda eft ha?c opinio, funrenim & belli, ficut & pacis iura : & in eos, qui fquum pari non pofluntjnec rationcco- hiberl, vis baud iniufta eft. lniquitase« nim partis aduerfe, vt inquit D. Augu- ^J^* ^] ftinus^iuilabella ingeric gereadafapieci, imo PRJEFATIO imo neceflaria. Iraque Dauid vir Deo acceptiirimus,aliiq;viri(andiffimi,bclla c.wofc.23.^.1 gef]erunt\&: Dcusipfepraecepitifraeli- tis, vt Amorrseis, aliisque populisbella Divt.z, inferrent . Dolcbit ergo fapiens , iufti belli fibi exftitifle neceffitatem ; fufcipiet tamen,communi reipub. vtilitati confu- lenspotiusquam priuatorum rnecotra praeccptumillud Platonis,dum partem aliquamreipub.tuerivult^totum corpus deferar. Nee protinus iniudum cenfen- dumeftjquodiiiftobellovidijinferui- tiitem olim redigerentur:irno idiuftiffi- mu m elTejCx eo defendi poreft,qu6d rei- pub. conueniat,vi puniantur ijjqui iniu- ftumbellum gerunt, fed & quod tali bus hominibus fit vtilis feruitus, dici poteft: quiafcilicetimprobisauferturiniuriarii licetia, & domiti fe melius habituri funr, quam indomiti le habuerur. quales Afi« incolas efTe, Agefilausdicere foletjbonos vittMapoi>. fcilicetjfi feruiret,malos,fi libertatefrue- rcntur. Quae ratio vtfirmaretur, Laelius apud Ciceronem de republ.difputans, fubdidit veluti a natura fumptu nobile exemplum, & dixit; Cur igiturdeus ho* mini ^animus corpori imperatjratio libi- dini, ccterisque vitiofisaaimi partibus, quod D£ IVRfi BBtLl» If a «viva i>cix 5, feram5& non iniIesceturionis,noncen- 5, turiotribunijiiontribunuslegati, non J, legatusconfulis, nonmagifterequitum J, djdatorispareat imperio : no edida im- j, pcratoris obferuentur,- fine commeatu 3, vagi milites, in pacato,in hoftico errenr, J, immemoresfacramenti, licentia fola fe „ vbiveIintexau(florent: infrequentiade- j, feranturfignatnequeconueniaturade- j, didum,nccdifccrnaturinterdiu,node; ^ aequo , iniquo loco ; iniuflu imperatoris ,5 pugncnt, &nonfigna5nonordinesfer- ,, uent, latrocinij modo csca&fortuira, pro PRJEPATIO DB IVRE BELLI. pro foJenni&facra militia crit. Vtenim ^ in fidibus & cantu ^ ex diftindis fonis, 5c difTimillimaruvocummoderaiionejCO- cors tatnen concentus efficitur & con- gruens.-ficcxfummiSj&mediis^&infi- mis intericdis ordinibus , modcratum ratione & difciplinaexercitil ('quodde ciuitatediccbatScipio, qiicm Cicero de rcpubl. difputantetn inducit) confenfu diflrimillimorum concinere dicendu eft, & quajharmoniaaMuficisdiciturinca- tu , ea eft in exercitu concordia, ardiiffi- mum & optimu difciplinse miiitaris vin- culum rquae certe fine iufticia eflenon poteft: quae ad quamcunqueremgeren- dam eft neceflaria:& cuius,vt ait Cicero^ tanta vis eft^vi nee illi quidem ^qui male- ficio & fcelere pafcutur , poflint fine vlla particulaiufticiaeviuere. Etha?cquidem dixifte fufficiatjVt huius operis rationem redderemus,& iis faiisfaccremus,qui iu- ra belli (quibus reip. falus contmetur) tanquam naturae & paci euangclicas contraria, damnarcfunt aufi. LIBRI LIBRI PRIMI CAPITA. r\ E ratione belliindicendi , aliisque cirimonjis belli- ^ CIS, qu« antiquo iure feciali prodit* hiere, Cap« i . De belJo iufto, & iuftis belli caufis. Cap.a, Dc duello (cufingularicrrramine, _ Cap.j. X>c pigncrationibus, quas vulgorrjjtc^alias VOcat. Cap. 4, Dc bello captis,& iujc poftUminij. Cap.$. De fide hofti feruanda. Cap.«. Dc fordenbus & induciis. Cap./* De infidiis & fraude hoftili» Cap. 8. De iuie Icgatorum. ^p- 9» DE ojSciis bellids» Cap,u De imperatoic vel ducc exercitus. Cap.i. Vnum nonplures exercitui piacfici dcbere , & cum pote- ibte libera : eundemque conrinuum : oec eum qoem priusofifeoderis ignoirini.iueafFcceris. Cap»)* Vtrum leoitate 6c i^neuolentia , anverdfeueritate & (c* nitia plu&ptoficietimpctatot. ^ Cap.4« Tempotumiatiooeni pnecipu^ ic bello babenda* Cap.5«^ Contcmio&sdc kntasde rebus bellicis deliberationesai*' modum noxias t^t, praeiertirnvbifa^omagisquam coninito opus eft. Cap. 6. Dum res adhuc funt Jntegras , ne minimum quidem regi vel reip. de maie Aate fua concedendiim eflc : & erraro cos qui anogantiam boilium; modcAia & pacienria Tinci pofleexiftimanf. Cap./. An prajftet bcllum domicxcipcre , an vero in hoftilem a« grum inferrc. Cap.a, An praeflet initio przlij magnoclamore& cocitatocurfii in hoftes pergere . an vero loco manere & hoftium im- petum cxcipere. Cap.9, Kon-ene confilij inuicem infenfos ciuilibusdiflTcnrioni- bus hoAes Madiicordiafrctuminuadere. Cap. 10« Kecellitatem pugnaodi magnoftudioimponeodamc(]e miHtibus & hoilibus remirtendam. Cap.iu In vidoria porinimum de pacecogirandum. Cap.i2« Deuif^ishoflibus. qua potiiDmum cationepcfp^o^ P^c* 9ukuobtm«iipofliM| ^?'AL' INDEX CAPITVM» Libri tert^ capita» DE difciplina militari» Cap*i, De officio legati , thbuni , & aliotum qui in jlitibus prsfunt* Cap, 2* De metaroribus , Hue menfbribus. Cap, 3. De militibus, & qui militare poilunt. Cap.4« De f^cramento militaii. Cap. 5* De midione. Cap«6. De priuilegiis milttum. Cap.j. De iudiciis militaribus» Cap.8* De poenis militum. Cap.9. De contumacibus Sc ducum di£lonon parentibus.eosque non protesentibus. Cap. 10« De emaoronbus. Cap. 1 1 « De defertotibus. Cap.iz. De transfugis & proditoribus. Cap. 1 3 « De feditiofis. Cap.14» De lis qui inacie loco ccdunt aut vi£H fededunt« Cap«i/; De lis qui artna alienanr, vel amittunt. Cap.i6« De lis qui excubias deferur, vel minus 1efteagunt.Cap.17, Deeoquiarcem .veloppidum, cuius pisfidio impoHtus e([, amittit, vel hoitibusdedit. Cap.iS. De fuTtis & aliis quibufdam deliftis militatibus. Cap.iQ. Deptsmiis militum. Cap. 20« Tre$hi Uhri nttiUt funt ai confctuaniam hoctenporeea' lamttofo dtfcipUnam mthtarem, nee hatentalkftudqttoi fdtiCathoUcte contranetftr.Stc cenfto iC.Notumb.l^il» Mathias Lambrecht faciae Theol. Licent'& Regius in alma vniueiC Duacen. Catechifmi profeilbr. DEIV- DEIVREET OFFICIIS BELLICIS, ETDISCIPLINA MILITARI, LIBER PRIMVS. DE RATIONE BELLI INDICENDT, ALUS Q^ E C^RIMONirS BELLICIS^ qu2c antique iure feciali prodica: fuerunt. / lus fecials^, 2 Collegium fmdlUrA, ^ officium fecidiam. jf Clarigatio, 5 Paterpatraim, 6 Tybarenornm fdes, 7 Verhaiuriifedalts^ S Imujfu populi fosdus mrinon foteraU p Sp Pojiumus hoHibw deditfis., JO D editions formula. I X OHancmt^ Numantin^ dedltus. Q h PyT PRIMVM. OMAN OS bellijfieut& pa- ds iura pcrpenlb iudicio femper ^ftitnafle, exeo- ru hiftoriis licet cognof- cere : ita vt mirum videri non debeat, tain Felices cis fc mper con- tigiffe bclloru cxitus : quippe qui arma A nunquam De ivre et off. bhli. nunquam nifi iuftis de caufis fumpfc- akntiJ iufta bella gefturus eibquafi no^fife ho- ,» minemmeminit, multo magis dolebit „ iuftorum neceffitates fibi exftitiflcbel- » lorum.quia nifi iufta efTcnt^gerendano » efTent, ac per hoc (apienti nulla bcUaef- ,, fent. iniquitas enim partis aduerfie iufta j, bella in'gerit gerenda (apieti, imo & ne- » ceflaria, qu« iniquitas homini vtique 5^ doleda, quia hominum eft, etfi nulla ex ,5 ea bellandi neceilitas nafceretur, Hsec i- » taque mala tarn magna , tarn horrendaj n tam fa^ua quifquis cum dolore confide- » rat^miferiamnecefleeft fateatur . quif- „ quisautemvelpatitureafineanimido- ,> lore^vel cogitat, multo vbique miferius 35, ideo (e putat beatum > quia& humanii 9, perditrenfumihfcille.SuntenimsYtin* „ quit Liuius^quaeda belli iura^qua? vtfa- cere , ita pati fas eft : vt fata exuri , dirui teda^praedas hominum pecorumq^agi: quae certe miferajicei non femper inoi- gna,patienti funt. Paciitaque^qug nihil fit habitura infidiaru , aut turpitudinis,, ^off^uoM.i yi^i^ Cicero %fempereritcoAiIendum, b vhtitfp.ii Ceterum^quauis, Vt idem ait ^5dulce fit nomenpacis, & ip(a res tumiucunda, tumlaiutaris. namneqipriuatosfocos, ncquG Liber primvs. 7 jieque publicas leges , neque libertatis iurachara habere poteftjquedifcordia?, quemcaedesciuium, quern bell urn pu* 5 blicumdcledat: bellumtamen^honc- flu, cxDemofthenis fentcntia,turpi pa- cifempercftpra^ferendum, Etquidem 6 iufta^bellafuntiure gentium indida^: a l. «fcoc & turn iure canonum^ ; turn eiiam iure ^^* -^^^ diuinopcrmifla^. na& Dcusipfeprac- bc.?«/I'c. cepit Ifraclitis. vt Amorra^is, aliisq: po - ^«'"i"'«- f 5 puhsbellum mferrcnt . vnde D.Au- w.,»^c.o/fw. . euft.«Nolianquit.exiftimareneminem ''^^f^f-fpoi* , Deo placere, qui armis bcllicis mini- cmLc.miiu J ftrat.namDauidDeoacceptifllmu?,^ tare,2i^.i, , Centurioillc, cuius fides diuino tefti- 'zT^^^JTz. , monioextollitur,&alij(andiviriope- ^ oe.,ter.2. , rammilitiaedederunt.Vtautembellum l/f,^;,';"'' 7 dicatur iuftum^debet imprimis * audto- ritatea& mandato fummi principisjpc- ncs quemefl belli pacisqiarbitriumjin- u.^mdcui- dici.&fufcipif. Namad priuatum non ^^T'^^' Ipeaatbcllummouere, cumiusluuin i6.iz.atra iudicio perfequi poffit & debeat. violat '"''jf ^/^ enimiusprincipis^quifineiurisauiflp- v.dieo^^i ritate, manu reeiaiusfibidicit ^. Sed"**'/^*^- nee vlli J inlciOj& inconlolto prmcipe, yt a,mo. v. quorumlibet armorum mouendorum/'^'^^'^F"'- copiatribuitur^. Eclegeluliamaiefta- 'Iei'mTu tis te- De IVRE ET OFF. BELL, tis tenetur,qui iniuflu principis bellum gefTerit, deledumve habueritjautexer- a L.3. D.ati citum comparauerita.Itaque Cato cen- %/» ui. j[q[j^^ reuocandum exercitum , & Cxfa- "'^^' remhoftibusdedcndum, qiiodiniuffii bPiutar.i» populibcllil in Gallia gercrett>. Apud cat.vticen. Romaiios* cnim pencspopulum.cuius 8 eratfummum impenum,bellipacisquc arbitriu fuit, vt ex multis Liuij locis fa- ns conftat. Itaque patresdecreuere,in- c ituimi^. quitLiuiiis ^^vt tribunimilitumde hel- lo indicendo Veietibus, primo quoque dieadpopiilumferrent.itemPrcenefti- nis ex S. C. populi iuflajbclium indi(5lu ^\juiu*hh, eft**:&cx auaoritatepatrum populus 1«. Palaepolitanis bellum fieri iuffit : item zUuiuiitb. VeftinisS&^quis^ Vndecirtnpopu- fiimittiib '"^ on^J^c imperium in fe, poteftatcm- ,9/""^' ' que,principilegeRegiacotulerit5,hoc g /i. DM jj^jij ^ pacisq; aibitrium eft apud folum €onji,t.^rMc. pj.^j^^-pgj^ . q^Q^ ita penes ipfumrefi- det5& maieftaii principis cohaeret,vt ab h Zati Bo eo diuelli non polTit h. & hoc ius reges hbltaVu. Temper habuifle , indicat quoque hifto- riaracra».NonnunquamtamenVV"^^ 9 »^'i'-f»- ex magna &nece(rariacaura, &fiprin- ceps fitabfcnsjfitque periculu in niora, etiam iniuflu principis bellum geri po- tent: Liber primvs» 8aArg«w«rf« terit^ipraefertim ex caufa defenfionis, \!u^',^itt qua? iure naturae cuilibet conceditur^, fn^.^.^uod Quo cafu non folum licebit propellere Z'^g^n^: iniuriam/ed etiam vicifci *^3& hoftes fe- ^^it^mo. dibus fuis pellere, fi aliter ab iis tu ti effe pr'^Z\ \% nonpofTumus, nequeenimdiceduseft ^tbuortm.D^ quis moderamen inculpatse rutelse ex- ^elT/"'"'' cedere, qui id facir, fine quo periculum ^ l,vi >»«. euitare non poteft : vt multis oftendit ^J^^^t Marian. Socin.*^ Nepos^quiexiflimat ncvnjm. iftud bcllum did iuHum, etia quoad ef- cw-^a^ fedum^&iuri belli locum efle (effedius rain.mfnt^ €niinexcaufiscolligiture.)idcoq; capta c^7c^*«wii in hoc bello, fieri capientium .• & haec 23.V2. multomagis obtincrc, ficurcbellibus ifff ^^* resiit:quorumconatusnonioIumqui- ci.i.^.yu, libet poteftjfed etiam tenetur cohibere, %\l2uJ^' no exfpedato iuflu principis^ fi fit peri- u.minm^ culum in mora.Si enim is.qui non pro- ''^''^l^j.^.j. pelJitalocioiniuriam ^cum poteft, tam rtbtu. eftin vitio, quam is qui facit^: quidde {^^- 3 •$•'»'''• ... ^ • • -t J- J «^ D.«* «- roagisbonaeorum capientium fient»^. j^tZcL, Db iVre et off. bell, cftque inter cetera, qua? in Romanahi- floria inuenire licet, prseclarum in banc fententiam exemplum de L. Pinario, i^nnseinSicilia pra^fedo praefidij ;qui cumciuium rebcllionem,& defedione ad Carthaginienfes prajfentiretj&libc- rum no efTet legates ad Cdfulem Mar- cellum^quauis baud procul eflet> mit- tcre^ex improuifo magna caede ia(5la,cl- uesomnes oppreffit. quo facinoreiEn- naretentaeftjeiufquefadumMarcellus non improbauit,& prsedam i^nnefium a tkm hb, militibus conce/Tit^. Itaque Cicero lau- 34- * datfa(5tum 0<51auij CiEfaris^qui non ex- fpedatofcnatusdecretOjbellum contra Antonium fua fpontcfufceperat.dccer- nendi enim tempus, vt illeait,nondum vcnerat ; belli autem gerendi tetnpus fi pra^termififler, videbat repub. opprefTa, bcic?.pR8 nibildecerni pofTe *>. & fenatusquoque bellum priuato confilio a Cas&re fulce- ptum, audoritate publicacomproba- c c»f.p/;i/.5 uitSSic quoq, Scipio Nafica maximara laudem meruit,qui priuataaudoritatc, le omnibus bonis ducem prgbens, Tib. ?^. ^L'J^z.* Graccbu cum fcelcrata fadione oppref- Apfian. de ' fit ^ .NccefTc eft enim,vt inquit Cicero, Mum^iM. • j^ tantaperturbatione rerum,tempori- bus Liber, primvs. 9 bus potius parere^quam moribus.&,vt idemait^femper in pace, confuetudinij inbello,vrilitaiiparendumeft.inquam lententiaalio loco plura a nobis dicen- tur*. Prgterea bellu non nifi ex iufta & ^^2•M^5. ncceflaria caufageredumeft ^:&: abeffe ac.n0K.a3. debet omnisnocendi cupiditas, vlcif- ^*'- ccndi crudelitaSj& dominandi libido ^. b c f^a cuU quo fpe(aant ilia qux iure fecialiapud M'^-^^-i-^ Romanosfuereprodita. Nequefoliini peceat, qui ex iniuftacaufabellumge- rit: fedctiam opinionehunianapafTim rcceptum eft5eum fere (cmpcrfuccum- bere. Nam, vt inquic Propertius, Irangit^ & AttoUit vires In mil'tu caufa, ^ ^ ^^^^^ ^d mftiufia fubefi^excuiit armapudoK 23 . grw/?.2. luftx vero belii^caufe pr^cipuae fun t ^^{X/./c. 11 hxi Defenfioproprijimperij^perfbna- ^«m.zj.f.o. rum, amicorum, fociorum,&: rerum S J;^J,'f/jJ^] addefenfionemenim ipfakxnaturalis fpoi. ctiampriuatisauaoritateprseftat^. lu- 'l^}^^'^ ftumergobellumjVt C. PontiusSam- iur.i.f»rem^ nitiumduxdicebat, quibusneceffariu, ^J^^f^^'l &:pia arma, quibus nulla nifi in armis ,ia^,*c.DM fpcs relinquirur. Subeft quoque iufta ^•'^'Jf- belli caufa, cum genturad recuperan- z^,^u^ '^"[I'l'^n^ vndc eiiam multo magis bona eorum cmift^.v. praedae cedents efFeftusenimcxcaufis '''^"' . , « ,,. . . _. ,. ^c Barf, I»/. colliguur **. Quod ita verum puto , u hona. d. j« aufpiciisfummi principis bellum gera- ^^/*^^^'*^V tur,aIioquiver6,quamuisdefenfiocui-«fcr^y?,t./^c/! libetpcrroiilafir^&quifqueiurifdidio- '"f/C'^ ^ nem fuam exercere poiut, tamen lura tura. belli nonaliter locum habebunt.quam ^^-^^p^P/- auctaritate3& noramelummi prmci- pnatis, Dje pis bellum geratur ^ alias enim bellum ^'«/""♦/ ^*» dicinonpotelt . Bellum vero quod re- r>.ditcfi.Equidem banc lege hifcenoftris temporibus vtiliflfimam fore cenleo, ad hoc, vt exorta aliqua fadione raaloru, protinus omnes bonicommunibusvi- ribus eos opprimant, neque fe vna cum repub.oppriinipatiatur:vt,prohdolor! cum LiBER PRIMVS. IJ cum magno reipubl. Chriftianae dctri- iiicnto,& huius BelgijcuerfionepafTiiu fieri videmus.dumenim boni niraia fua modeftia , & patientia, malis conatibus feditiofbrum ciuium concedcdo, fe pa- ccm habituros confidunt, duriflimum fibiferuitutisiuguminijcifit: quod po- fteafruftraexcutereconantur. &fic,vt cum bonorum iaduram aut vitaeperi- culum pro rcpub. adire recu&ntjiiecefr lario cum republ. percant • omne enim malum nafcens^vt inquit Clc.faclle op- primitur , inueteratum fit plcrumque 18 robuftius, Nequectiam*fempertutit fimum erit, quod plerique arbitrantur, non interponerefebello.fed fpedatore belli) fortunarumqueaiienarum,euen« turn finevUodifcrimine rerum fuarum operiri, quodlegati Antiochi&i^to- lorum^qui Romanos Gra^ciaexpcllerc conabantur^Acha^is amicis Romanoru perfuadcrenitebantur , petentes vt (aU temneutripartifeadiungerent.namad ca T. Quintius Proconful , nihil tarn a- lienum a rebus Achasorum effe oftedit: quippe 5 fiue gratia^ fiue dignitate, prae- miumvidloris futures 3. Ariftenus quo- a tmmUh, que praetor Achasorum , cum Romani '^* B ; primum De IVRE ET OFFi BELL. primum eorum amicitiamexpeterent, & Philippusfalrenearmis inrereflenr, poftularet, oratione ad fuos habira o- ftendit, Romanos aut focios habendos, at«;*ofnot, relpub. itaconncxa lunt & copulata, vt pJeKT^a. illiushoflis ncmoefle po(fit,quinetia {^dj.vtiim, fithuius^&cconuerfo «-.Propatriavero morij&cinostotosdcderCj&ineano- ftra omnia ponere, &quafinosconfc-» d ie le^ crarc dcbemus , vt inquit Cicer J & , vt **•*♦ idem aitjlaudanduseft^qui mortem op- petit pro repub. quique docetchariorS cflTepatriam nobis, quam nofmetipfos. Omnia itaque qua?agimus, nonad no- ftramvtilitatem&commodum, fedad patriae & principis (alurera conferre de- bcmus. quo nomine Demarathus La- cedgmonius,Ariftides,Phorion & The- miftocles Athcniefesj Tarquinius Col- latinus, Camillas &RutiIiusRomani, maximamlaude meruerunt.-qui omnes iniurias LiBBR PKXMVS* 15 ioiuriasapatria illatas, a^quiflimoani. motuleiutj&nuilamvindidamjquam- uisnodeedetfacultas^molitifunr.quin ThemiftocleSj fumpto vcneno , mori inaluit,quam Peifirum rcgi^aquoma- gnishonoribus & pr^miis erat affe<5tuSj opcram fuam ad bellum patria?, licet jn- grata?,inferedum pra?fl:are.& Camillus^ viroptimus, &depatria optimemeri- tus, in exiliutn a(ftus, patria? in extremo pericuIOjimmemoriniuria?,opem tulir, eatnque hoftibus expulfis, reftaurauit. 23 Inobedientia^autem fubditorun}j& re- beJIioin principemjgrauifTimum crime habetur^^ haercfi comparatur »: & ino- a c/deJum: bedicnsdicitur infiddis^. Quomodo 5.9«»^ /2 cnimjnquit D.Hieronymus^fideliscfle j}ia^°* ^ poterit, in fubftantiaDci.quicarnali bcmiius. Domino fidemadhjbere non potuitc, cc.jiapud^ ideoqucobquantumuisgrauiaoneraa ^i-^'^^^^u rcge/ubditisimpofitaj non licet rebel- lare. nam melius eft omnia malapati, quammalo confentire^^.&quamuiso- dotanec; nus a fuperioreimpofirum fit difficile, i^'flSiil nihilominus tamen fer^dum eftjA: pia^^'^.si 5*2. deuotione tolerandumc, propter bo- ^c.inmm^ numobedicnti^.generaleenimpadum rtamj^Mji, eft locietatis humana?, obtemperare re- gibus Db IVRE ET OVV. BELt. ttcifMeon- gibusfuis^ Quarc quamuis Roboam, tra.dtp.i, £|j^J ^ fucceflbr Salomonis , noller vel minimum IfraelitiSjdciugoduriflimo ipfis impofito per Salomone, minuere: feddiceret^quod graui iiigo,a patre im- pofito, grauiusfuperadderct ; idcoque decemmbus Ifracl iadx a tribu ludaJ h j.Rf^.12. & Beniamin,reli6to rege fuo- Hier oboa feciffentregem^^non wmen exeo extra culpam fuerut.nam indignatuseft Do- miniisomnifemini Ifraelj &demoliuic eos 5 & dedit cos in direptionem^^doiiec abijcereteosafacie fua. quiafcilicetab vnitatediffipatijalterumfibiregemco- tcypr.hh.i ftituilTentS Similiter quamuis Nabu- tttn.6,c,dc- chodonoforrexe(retinfiddis,& pluri- Tidil'Xgl "la "^ala facerct'^5& ftatuam fuart aurca adorari praeciperet, & eos^qui non ado- ep4i«fi3. raHent,miiti in fornace ignis ardentis^; tamcn dixit ei Daniel :Tu rex regu eSj& ,, Dns casli regnum 5 & fortitudinc & ira* „ f DomW,2. periu dedit tibi . & Dominusperpro- „ phetamHieremiaaitiDediomnester- „ rasiftas inmanu Nabuchodonofor re- ,, gis Babilonis , ferui mei ; inluper & be- „ ftias agridedi illi , & feruienr illi omnes ^^ gentes,& filio eius, & filio fiiij eius: do- „ nee vcnwt tempus terr^eiuSjSc ipfius,& ^^ leruicnt LiBBR PRIMVS. iS ;; fcruienteigetesmultg,&rcgesmagni*. a uien.27, ^ EtprophetaBaruch: Orate,inquir,pro 3, vita Nabuchodonofor regis, & pro vita „ Balthazarisfilij eius, vtfintdieseorum 3, ficutdiescselifupcr terra \ & Ezechiel ^^'^'^^-^ prophcta grauiter inuehitur in Scde- chiam regem ludae, accufanseiuspcrfi- diam3& rebellionem cotra regem luum Nabuchodonofor^. Sed & Dauidrex c*-^'»^''»* Hebrseoru diuina audoritate defigna- tus, tamen Saulem (qui per legem diui- na!nregnoeratpriuatus)regnantem& illi infenfum. Temper eft honoreregio profecutuSj&ciimpofTeteunde, infpe- luncam, in qua Jatebat , ingrelTum, folu paruo negotio obtruncate , noluit , ne- gans fe extcfurum manum inchriftum Domini*^, iuffitquoque Dauid occidi «^^if*. ilium, qui nutiabatfeoccidifTe Saulem, ^^*^^^* inquicns: Quarenon timuifti mirtere manum tuam in chriftu Dominie? Re- cR*»2.c.i gesergo &' principes , fi boni funt, tan- quam a Deo mirfi ad vindimiM uationem^. Itaque NicolausPapaLo- fandam.ex, tharium reprehcndit propter fua pec- Jcw4io.rto. cata <^. & Gelazius Anaftafio minaba- dmcfcdm, fur«Jnnocentiuseiusnominis primus, 2.^H«ai. Arcadiumlmperatorcm, eoquodfan- Xr^i^n'c. ^^"mloannem Chryfoftomuefedcfua fcduofm, pelli permiferat,excommunicauitf.Scd «iJi.96. ^ fj Reip, Chriftianae omnino conuc- niat, non (blutn coercere poterit , fed e- tiamdeftituere. quemadmodumDeus (cuius vicarius eft Pontifex)SauIein re- gno priuauit , & Dauidem in locu eius g lA'g.c.e furrogauitg.ficqueZachariasPontifex, Childericum eius nominis tertiu Fran- corum regem deftituitj^ Francosiurit hfw/iw.is iurandireligione cxfoluitKlnnocetius ^**' *^' quartusj Fredericum 1 1. Imperatorem, propter fua fceJera primiim cxcommu- nicauit^ LlEER THIMVS. jp iiicsuir,&cum*nihiIproficeret,indignu imperio iudicauit,& fubditos a vinculo iacramentiliberauita.& idem Innocc- ^ f^^^*'^ tius, Lufiraniae regi5propter fuam negli- /l^Jr* iud, gcntianij fratremipfiusComiteBenO' "*^* nicnfem , collegam dedit K Hanc vero b c.^sdUs poteftatem populo tribuere, vt nonuUi -^^,^1^^' "j" volucrunt^^^non fbliim abfurdum eft, & latMhU!*' iniquum, fedetiamadreipub. eucrfio- ^/n^**'^' nem fpeCtat»non enim rexjiialiquantu- w,i.c.5.w, lutn contra volutatcra populiimperat, .>o«^cto»7». protmusiniquuSja tyrannusdiccndus ha.GiratdM eft. nam iftaratione nulli fint reges. Ac ^»^*'- «^» Moyfes ipfe iuftiffimus, & fapietiffimus ^f •^""^- '• princeps , idem tyrannus iudicaretur: quodomniafere iubcret^acprohiberet contra populi volutatem * Sed ncc mo- narchia, velregiapoteftas dicenda eft, ciimarbitriopopulireipub.gubernatur aregeiquoniam ftatus reipub^pendet a populo. quo nihil ftultiusj nihil intern* perantius.& cum in bonos cxarlerit,ni- hilfuriofius. Multitudinis namque^vt rede LiuiuSsCa eftnatura,vthumihter fcruiat, autfuperbedominctur* &Xe* nophonjidem imperator bonus ac Phi- lofophus^popularem potentiam virtu- tibusinimicameffe teftatur : ncc aliter C 3 ftabi- De ivre et off* beli, ftabiliri pofle , quam bonis om nibus e- iedis. quod Seneca paucis verbis com- plcxus eft : Quis enim , inquit, placere poteft populo,ciii placet virtusf Sic cer^ te legimus^apud Aihenienfes & Roma- nos, longc praeiiantilTimos ciues, &dc repubLoptimemeritosoftracifmOjexi- lio,morte3perinuidiam5iniufteaftulta & ingrata plebecula multatos fuifle . PrasclareautemAnacharfisScytha, A- thenienfium rempub. breui perituram prsedixit : quod fapientes in ca conful- tarcnt, ftulti vero iudicarent.videbate- nimfenatum^reipub.cofiliajquibusni* hilfandius effe debet ^ a populo petere; id eftaftulto & infano^prudentiam.Nc- que vero tarn abfurduraerat, quamnrs abfurdiffimum, omnes omnium opes, quam fummum imperium inter ciues tt i. method, f quare:qu6d,vi rede Bodinus^opibus hn, cap,6, quifque frui poteft • imperadi vero pru- dentia paucilTimis eft a natura tributa. Et quidem fi metuendus eft tyrannuSj multo magis metuenda eft lyrannorum multitudo. Qui au tern populate impe- rium Ro. laudant, non fatis illorum hi- ftorias legifle videntur^neq; perpendifle calamitates tot feditionum , feceffionu, conten-. Liber primvs. 20 contentionum, &bellorum ciuilium, qusererapub.toticsafflixerunt. quoru omnium certc,c6munioimpcrij,quod exd^quo parciri difficile e(l, caufafuit, (cd de his pluribus agere inflituti noftri 28 ratio non permittit.Vt ergo iu(las*belli cauias profequamur , beliuaduerfus in- fideies^ex cofolum quod infidelesAint, ne quidem audtoritate im peratorls ^ vcl furami Pontificisjndici poieftMnfide- %'"^*2f '^ litasenim 00 priuatiniideles dominio '^a*crjM&% quod habent iure gcntiura,nain non fi- «;»/'. *^*c. delibus tantijm rerudominia,fedonnni ^n'g!' jadonabilicreaturaedatafunt. Domini cnimcftterraa ScplcnitudociuSjOrbis \^f;^X terrarum.^& vniucrfi qui habitat in eo^, fn.& c.6,1» &Dominu5falem fuu oriri fecit fu per 5Xc./rw4- bonos&malos^. Itaquc quamuisNar tuMrtgAttr, buchodonoforcflctinfideliSjtamendo- l.^^^/^f"^' minus dedit illiregnum &imperiu jt vt e f» ibe la mododiximus^&.haecfententia plerifij; ^"^*^f* prQbatur,vtoftedit Couarruuias**. Scd _^;»./w^ nccexcocapite bellum diceturiuftum ^ri""'^* cucainfidchbus^quodputa imperatori 'ju^km I 20 ^tanquam totius mundi domino parerc f^^'t^t^- recuientjCx receptimma mterpretu fen- maTrtmt.e- tentia*» nam communcm hancopiniQ)- ff^!^^^'? ncm fallam c{fcj& imperatorem n5 cfle ;^^' C 4 totius ttHt»- De IVRE ET off. BEtt. totius mundi dominum, a viris dodiffi- a CdfiK}},, misaperteoftenrumefl:a:quosrefert&: '^% A^<^. fcquitur Couar^&Ferd. Vazq.c Vnde a^tottains cx hac caut3 Hon potent imperator lu- b tn d. Lfcc (tuni bellu inferre infidelibus , qui eius T'^ft^/ imperiofubditinonfunt, fiquidcmne- i*it. I i.czo mo punire potcft cum , quern no habec ^L.l'u. D. infuapoteUate<*.Neciteexau6loritate^ demnfomn. fummi Pont* poteHt dlci , iftud bellum ^nfitm/m^ iuflum. nam is in infidelesiurifdicflionS it.ettototit, non habct, nee temporalem , nee fpiri- ^!'ap^^ tuale : nifiquatenuscaneceffariaeftad (wr.* Chriftiana? reipub.quietem & vtilitate* & ad ecclefiam non pertinet,punircin- fideles, qui nunqua Chrifti fidem fufce- e e4p.$. peruntjfecundil illud Pauliad Corint,© Quid mihi de his qui foris funt, iudica- re? Vbi Thomas dicitjpraelatosecclefiae acccpiirepoteftatemtantumineos^qui fc fidei Chriftiana? femel fubiecerunt. vnde ha?reticis*5 qui a fide Chriftiana 30 defecerut,iuftumbellum infertur. Qua H^'iunf' dc re pulchre Alphon.a Caft.f Contcn- ^cMfp^.zi diturveroiufto bello cum infidelibus, DD. ^i^c^, ^^ caufis5cx quibus cum aliis quibufcu- cfHodfuper ' que bellum gerere licet g. tumetiamex rttlT eo quod forte fidem Chriftianam blaf- io,«r*f,8, * phemiis,prauisqueperluafionibusiin- pcdiant. LlBER PRIMVS. ^ 21 pediant, atque item legis euangelicae li^ beram prasdicationem : quia fit iniuria Chriftianis , qui habent ius praedicandi cuangcliJ5pervniuerfum orbcm. Et has quidem iute belli gerendicaufae, per- pefo iudicio principibus ac regibus (pe- nes quos eft belli aud:oritas atque con- filium^) funtxftimand?:quififortehu. ^^i^^t 31 manacupiditate bellum gerant * , non nocebitmilitibus, qui obcdircdebent principi. ItaqjinquitD.Auguftinus^i bazi.w- „ Viriuftus. fi forte fubrcgehomineetia ^- f"»^- 3, facnlegomilitetjreiSepoteitillo lubete e.^mdni^^ „ bcllare, ciuica? pads ordinem fcruas.cui "^* j^quodiubetur, vclnoncffe contra I>Qi 3^ prf ceptum certum eft,vcl vtrum fit^ccr- 3, turn non eft; vtfortaflereum regem fa- 9, ciat iniquitas impcrandi; innocentcm 5> autem militem oftendatordo feruiedi. 32 Vnde & Chriftiano * militi etiam fub imperatore pagano militare permifTum eft. nam & lulianum Caefirem apoftata milites Chriftianos habuifle legimus: quibus ciim diceret, Producite acie pro rcipub. defenfione,obcdiebar:Gum au- tem diceret, producite acie in Chriftia- nos , agnofcebant imperatorcm ca?li '^. ^ <^- ^«^^»«5 quos cum ide imperator donatiuo dato "-i*^)^- J • C i adia' Db Ivi^e et ofp. bell» ad facrificiadeorumgetilimn pclHcerc tentaflet, donatiuoimperatori reddito, chriltianilmu Iibernoieprofefros, cum martyrijdefiderio J exaudloratos fuifle a&t^j.5 tradunt^ LcgimusquoqucMarcii Au^ c.i7.c«»/?w. relium AntoninumjChrillianoru,qui fcj^fe^J57i^f"b^pft^"^^^^'>^"^P^f cibus(quibus u^ aA'»4.io. pluuiam^hoftibusfulniinaa Deo imp©- ^*^^* traruiit) bcIlumMarcoraanicutnjSar- mati5,. Vandalis, Quadisdeuidis, con- bpw.oro. fecifle^* £xquibusdocemurfubimpc« i'^uh^' T^itorepagano, veietiam haBrerico^fub-* ftt/.fc^/or. c". ditis licere militare, nifi liquido conftct j.NfC'pA,/^ bclluni iniuftum efl^ . nam Deo magis cA^i.i.c4/>. feruienduKijquam hominibu^ *^. Qua- ^'^'^*^^- iiiscnim etiaminfideliregi *,& iniquo !^/* ' parendu efle doceamur 4 ; taoven haoet " dPtef.i.c.z. haecobedientiafuoslimitcs, vndc licet filiislfraelpra^ccptumefleta Deo^vto^ bedirentregiNabuchodonofor; tamen cum idem rexiuffiffet, vt ftatuamfuam auream ado rarent (quod prseceptum fi-^ ne^excedebat poteftatis regi^) turn po- riu5iiabuerunt, quioptimi erant inter £Iio$ Ifracl,in fornacem ardentem con^ ijci^quam ci praecepto regis obedire. quorum volunt.ate fie Deus approba- cDtf;».?. uit J vt illa^fosab igae confcruauerite. Quo Liber PRiMVSt ^ 2% Quo rpeftat quod Chriftusaitineua- PcIioa:Reddite qu92 Cffirisfunt^Csefa- a uata^iz. rii&quaeDei, Deo. quod& Paulus A- poftolus^ pf anifTime expreflit , cum ait. hadKjm.n Redditc omnib.debita, cui tributum, tributum ; cui veaigal, vcdigal jcui n- ^^^^ morctn^tiraoremjcuihonorem, hono-yo,;.^ rem. Exfuperioribusquoquccolligere iz^-^. licet , quod qu^ haaenusdeiuiUs bclU «L»/»ti*./. caufisdiaafunt,magisad^quum&bo^ ^j^w.d^ numj&viriboniofficium^quamadiu- ^ i„/.ct,«! ris effeaus referri dcbent . ciira enim dnuoM^ fumipistantum principibus, quiiupc- J^^. ^ , d, riorcm non habent.beUigerendi ius fii;, >»^^ w^ deajquitate caufe difceptare non con-7^^;^,j- 34 uenit • hinc certo modo iuftum * po- ^^"j;^^ $^;^^ terit dici bellum , etfi non ex iufta cauf^ ^;„ L^all geratur. iufti enim. varia* fun t fignifica- ^^l^*^- ^•'^ tiones : vt annotauit Budseus^. neque g^'j^^^^, femperaequitatem, &iufticiadefignar, «««ryj,. c. fedaliquandoetiam pknitudinequan- ^^^^J^: damfignificat.quofenfudicunturiufte Ki«/.2. d. nuptiae*^, iuftum matrimoniumS iufta f^'^';^ aetas ^^iufta perfona litem inftituendig, ToftUi.D, iuftusfiUus^iuftalibertasi: coqueferr^ {^^;;^;;^;^ fu iuftum prselium dixit Liuius^fimili^ uur.h.tjytet ter iuftum bellumdicitur.quodpublice ^j-*^- "'^^ legitimequegeriturabiis, quibellige- uk^,. randi De :vRE 5T OPp« BBLl* aw2.&of?w, randi ius Labent . Itaque VlpianusS P,4.^;;i»t Hoftevnquit,funt,quibus publicepo- pulus Roma, bcllum decreuit , vclipfi populo Roma, ceceri veroiatrunculi, vel prasdones appellan tur, Et Pompo^ Vy^j:^' nius^: Hoftes^dicit/unt^quinobis^aut quibus publice nos bdlu decreuimus: ceteriver61atrones,aurpr3edonesfunr« VndehocbellOjlicetnonexiufta caufi geratUFjiura belli, captiuitatis 5? poftli- minij jquae hoftibus c6ucniunt,Iocu ha- bebu t, quod ex eo iatis probatur, quod cum Romanino nifiiuftisex caufisbcl-r lum mouercnt,quod iure feciali dilige- c'Dh».\j4i tercautumerat^: tamenhofteseorumji **'*• qui iuftam belli caufam habere non po- tueruntjquf vtrinque iuftaeflenonpo-» teft, capra hoc bello etiam iure Roma- norum fibi acquirebant , & captos in dipofiJimi. fcruitutemredigebant^ idqueverucft, "tf '''"'^ etiamfi liquido conftarct de iniauitate e7).ponu. hoftiu,quodPaulusI.C.ratisinaicat&, minijjn^nn, ^^j^ ^jj . isjaturaliaequitateinduducfle* vt qui per iniuriam ab cxtraneis dctine-^ batur^is vbi in fines fuos rediiflet^prifti* num ius fuu reciperct:iure fcilicet poft- liminij. Ex quibus apparct, captumab hoftibus etiam ex iniuftacaufabelium gercn- LlBfiR PRIMVS* 23 gerentibus, fieri feruum» namalioqui noneflec opusfidtionibus poftlioiinij: ficut nee opus eft ^ eiim quis a latroni- buscaptusfuitjciimnon fueritferflus*. H'J^"^^' SufHcititaque^quod ad efifedusiuris^Sc dtun^m. l! vtiura belli locum habeant^attinet^bel- ^*"J^^"jf: lum geri ab iis , qui hoftium numero fx,jies*v.jl funtdefiniti3& belligeradi ius habent ^^ f'*p*''&pop, Quoienfu videturdefendipoffe Alcia- b^i^. ^j. ti opinio *,& Fulgofij"*: qui vtrinque W^-"»^- <* 35 iuftum*bellumcflcpo(rcaflerunt,con- ^"'^^* tra recepiam intcrpretum fententiam; '*'^«' ^»* quxfiadiuftam belli caufam rekntur/J^^^'^Z^i] «equi/fimaeft. cum enimhoftes contra- «'•»?. *»/. rij /ibi fin t , contraria iura necefle eft ha- l^tt^TC beant : 6c vna eademque belli caufa hinc ^»*** ^oJi indeiuftaeftenopoteft. Ceterumcum ?/iS7c* 3<5pecuniam*neruura belli efle plerique Kofamua^ cxiftimentCquofpeaatillud T. Quintij ^^^j^^'^^ FlaminijjquiPhilippomeniAcha^orum ft^nm. jm, prxtori, multisequitibus, acsrauisar- ^iV" ^'^' maturae militibusinftrudto.pecunigau- «». gwr «i. teminopi.rlludensananus cum dicebat ^^'[ff^vi- nabere & crura, led ventre carere* nam yj/.a?*. & corporis eo habiru praetor erats J ^rai^cVJ^* 37 quaerifoletjCuiusimpenfis^bellumgeri d inij.,» aebeat, vtrum principis. an populi. ^iT"^*. r:* 'A /'TV* *«.** t c Port, fo 4. xit quidem ii Pnnceps reditus regales po^h, babeat De ivre et off, beil, habeat a ciuibus affignatos, certe ipfius principis impcnfis bellutn geri debere tiAn^Uni, pleriqueexiftimanta. quod maximaiii tmjres.iKTtiir* rationcm habet. omnesenimomnino text. G deo- • . . • 1 f .. -# pa.fuOhc. pnncipatus,regna , imperia obpublica h>fH.ini,ds. ipforumciuiumvtilitatem^nonobeo- T<^f&Z ^^^ 4"^ reipub. prajfuntcommodajin- zafiM.p, dudaefTejCommuni/requentiffimaque cirTo*. philofophorum,&legumlatorum fen- ne3,hM.& tentia prodirum eft. Itaque Cicero*»: S^cl Omnino,inquit,quireipubl. prxfunt ,, facrof.ecci, duoPlatonis prseceptateneant. vnum, bcfj,cM,i. vtvtilitarcmciuiufictueantur,vtquic- quid agan t, ad cam rcferan t obJiti com- modorumruorum. alreruni,vttotum ^^ corpus reipubl. curent, ne cum partem ^^ aliquam tuentur , reliquasdeferant* vt ^^ enim tutela^fic procuratio reipub^ad v- tilitatem eorum ^qui commiffi funt, no ^^ ad eorum quibus commifTa eft,gerenda eft. Quamfenrentiamlateprolequitur c ^iw/?. ii^ Ferdinand. Vazq/Si vero princeps ido- fiy?.M/>.i,fi^ cfledomiinduftrk,£rariumopuletum, tenues res priuatse : qui corruptiffimis moribus vitiumcontrarium poruit,pu- blice egeftarem , priuatim opulentiam* vnde luxu& defidia ciuitas facile cor- rumpitur , vt ex Salluftio refers & pro- bat D. Auguft.*» Meminifle tamende- ^^'^'^^ bent principcSj modcftifliini illius rc- fponfiTiberij Csefiris^qui thefaurariis onerandas tribute prouincias dicenri- buSjrefponditjboni paftoris effe^todere pecuSj& non deglubere* Memorabilis 38 quoque eft Traiani * fen ten tia : qui cor- reptus abvxorePopeiaPlotinajquod caiumniis fuorum procuratorum pro- uinciae diuexaretur, deteftari coepii im- probasexadiones, &infienivfuseftfi- militudine, fifcum appelTans lienem. ficuienim^crefcenteincorpcribusno- ftris liene, anus reliqui tabefcunt : ita turgente principis fi/co, marcefcun tee- tera reipub. membra, & grauiter aegro- tant*^.Exfuperioribusdeducitur^ciucm csu. kur, non teneri propriis fumptibusprinci- ^'^•"'*'^^* pemadbellumfequiifedftipediumilli aprin- freu»dtt$aui 3 principe vel repubxonftitui dcberc** «offtt . ^e a- 5 j tamen maxima vr^eat neceflltas, vt- »e.M««/tf.^ pote pro defeniione reels, vel rcipubL ^^dfltlTk ^"^"^^ tencntur ad hoc bellum concur- lut.'oila. rcre^cuiufcunque (exus^vel conditionis coufi. 254. fintjgrauibusque poenisex conftitutio- i"{^'!iZkJe nihus regni Hifpaniae afficiuntur , qui w/h$.4. Boe hoc bellum detredauerint ^0 Quo Ipe- b^R^'^'S aat,qu6dmoreGallorum%initiubel- 39 5^.19 i>«r. lorumeratarmatum conciliij indicerci I'c^far de 9"^ ^^g^ commuui omnes pubcresar* hello xaiu.s mati conucnire confueuerant : & qui L%fTial exhisnouilTimusconueniiret, in con- D.deoperMb. fpc^tu. multitudinis omnibus cruciati- Tfi^t^t busaflfedus,necabaturSVafallus quo- niamvirAz quc fcudatarlus tcnctur dominum fuu ^ti'm^i ^^ belloiuftOjCtiampropriisfumptibus %d'!*JZ,' iuuare'^iSed an dana*,in quae quis belli 4^ Luioui.if.om, C2u(^ fQf te incidit. rcfarciri debeat.que- ^.fiqHHaiio, npoteit.EtcertejU quis proderenfione wj*<^*2.D. reipub^fine ftipendio ad bellum iueric, e A.^/i.ei videturdamnumilliexhac caufa illatii i5»w.D. meritorepedideberc^ atmilitiquifti- ttnf*^* pendium merctur , non refunduntur fAr^u.i.2.§ damnabelloaccepta^•nifi quod ex con* v7&Td, ftitutionibus regni Hifpania? ex praeda de iad. forte fadaiftiufmodi dana refirciri fo- tit^tf'lari, leant S. Etquidem ad iniuflum bellum voca- Liber primvs. 24 . vocatus, nequeadftipendia, ncquead ^er*&7}eql damnarefarciendaadionehabet. nam ^-^' ^"'^'^^ ex caufa turpi nulla datura(5tio.a L«£.^«5r$ m turbit. D, DE DVELLO SEV SINGVLARI tpidn.\nm^ CERTAMINE. inc.ficHt, ^ infra dciwe- X Dueuum^uare prohmtumo mand^ 2 2) ucUum ex caufa tape farhA tllkitum, ^ DueUiijfM antiquif^im^iS in Hif^ania» ^ Duellumfuit in vfu apud quo f darn po* pulos, 5 Confuetudo due Hi non valet, 6 Confuetudo duelli aliena a GrAcorum ^ IR^manor. in^itutis. 7 a uelttim cum ho He iictUtm, S Dauid fmgutari pugna proBrauit Go- hath. p Singulart certamen magm momenti in hello, JO D uellononnuquam belli finis impoptus, J I De pugna Horatiorunt cum Curiatijs, J 2 Tion ejfe tut urn belli euentum duello re- dimere. IS DeCMetio Sujfetio. Cap. tertivm, 'pVVelli vfum vtdeteftabilcm, &fa- ••^bricanre diaboloindudu, fumma tatione facri canones, & concilia patr u, D variis De ivre et off. bell. variis cenfuris & poenis , tarn in eos qui decertant^quamcoSjquoruaudoritate, & confilio^atqucetiam prasfentiaiftiuf- modi certamina ineutur^ ftatutis exter- minandum &abolendum effe ccnfiic- aemonoma- runt ^. quod fcillcet* hocgenerccerta- ^ cfc>*/».2.^.^ minisordoiudiciorum. &le2uomnis de pur^. vw. aui^oriias^quae aaiones conltuuit^qui- &tn lecUr. ^^ ^ vnicuiQue ius fuum in iiidicio pro- tocu.iruun, ftqui licct, perucrfatur : &iniquumiitj M'^9^ vt quis au(5loritate propria fibi ius di- bL. exTiat. cat^.ideoenim lat^funt leges, &creati D.^«o(fmer. magiflratus , vtlicituabillicitodifcer- c/. I. D.dc nant5& ius fuum cuiquetribuant^^.tum tuJi^&iur, etiam quodhac deccrtandirationeipfa iufticia violetur.na quam plurimi^quo- rum cau(aiure& arquitate optima erat, flolidiffimideorumMartisarbitriopu- d c. %«i/r. gnantes occubuere *^. prseterea quod 'ft^fXul* Deus tentari non debcar: quodfit,cum ad manifeftationcm veritatis^vt plerun- td.c.mono. quefit,duellum initur^ deniqueciim ^rri'dTc/*.* homicidiudiuino&humano iurepro- utdMi.fui. hibeatur,dueI]um,perquodplerunquc adhomicidiumdeuenitur, efTe prohi- bitum etiamdiccndum eft.cumenima- liquid prohibetur , prohibitum etiam cenfeturomneid,per quodeodeucni- tur* Liber primvs. 25 a tura.Sunttamen*quiexifl:imet,excaufa zkrgummia l^fe fama? hoc genus pugn^e iniri poffe: ^^Z'^*^''^^ Quia^inquiutjCrudelis eft,quinegligit * . famamfuamt»,famaenimc6modopr3e- , co^i'.''^ ferendaeft *^, &: vitae asquiparatur d. fed />«« ««.«0«/* eorum fententiam non probo. idcirco cli^;^'"^ enim,vtinquit Imperatorejudiciorum-cm m.i.c^ vigor, iurisquepublici tutelaeft in me- ^^/f^^X' dio coftitura, ne qui/quam fibi ipfi per- y^^qutn. mitterevaleatvltionem . &nonpoteft '^^"y^-»^-» «^* dici honoris fuiprodigus, vel negliges, c Uuit.mta. qui fuam , fuorumue iniuriam audlori- ^f' ^^*; ** 3 tatciudicisperiequitur. Porroconftar duupacau. hoc ^enus puen^, tarn ad oftcntatione ^" *^ ''^""«• virtutis,quamadcotroueriiasdeciden- e/«/.« /«.j. das,antiquiffimum fuifTe , prsefertim in c>«ici«J-;. Hifpania . nam cum Scipio Carthagine nouam^advotafoluendadiisjmunusq; gladiatorum , quod morriscaufa parris, patruiqueparaueiat^rcdiiderjfpedacu- 5, lujinquit Liuius^ ,fuit non ex co genere ^ /*^.«- j, horainum , ex quo laniftis comparare ,, mos eft 5 feruorum deledu ac libertoru, j5 qui venalem (anguinem habent:volun- 5, taria omnis & gratuira opera pugnan- j, tiumfuit.namalij mifliaregulisfunt.ad 55 fpecimen infitaegentivirtutisoftentan- „ ciuin:aiij , ipfiprofeffilepugnaiurosin P 2 gratiam De ivre et off. eell. gratiam ducis ; alios ^mulatio ad ccrta- ^^ mciijVt prouocarentjprouocatiqihaud ^, abnuercntjtraxitiquidaquasdiiceptan- ^, do controuerfias finire ncquiuerat , aut ,, noluerant^padi inter fe, vtvidoremres „ fequeretur, ferrodecreucrunt. necob- ^^ fcuri generis homines^icd clari^illuftref- ,, que Corbis & Orfua patrueles fratres, ,, de principatu ciuitatis, qua Ibe vocant, ,, ambigentes, ferro fedecerraturospro- ,, feflifunt.Corbismaior^tateerat.Orfu^ ^ pater princepsproximefuerat, afratre j, maiore poft morte eius principatu ac- ^ cepto.ciim verbis Scipio difceptare vel- „ let, ac fedare iras , negatumidambo di- „ cere communibuscognatis, necaiium ,, deorum hominumue^quam Martemfe ^, iudicem habituros : roboremaiorjmi- ^, nor Acre aetatis/erox. mortem in certa- ^, minejquam alter alteriusimperiofubij- ^ ceretur, prseopiantes, Ciim ab lanta ra- ^ bie diriminequirentjinfignefpcdaculu „ exercitui prxbuere , documentumquej „ quantu cupiditas imperij malum inter „ mortalesefler. Maiorvfuarraorum, & „ aftu facile ftolidas vires minorisfupera- „ uit . hadlenus Liuius.Et h^c qi^idcm de- certandi ratio %etiam pollcrioribus le- 4 poribu^j Liber primvs, 25 poribus,adlitesdiriniendas,certisca(i* bus,&legibusapudHirpanos (quauis eandem iniquiflfima fcirentM permiffa f *^x^-8« mit\ Apud Longobardos qnoq.^mo-brit.^. de ribus receptum fuit,vtquoties coram ^f*^ /"»«•• iudicedefe(flus quifpiam effct , aliquid- ^uead plenam inrentionisfidem iudici faciendam dceflet, duello certis cafibus controuerfiadef^niretur^Conftituit& ciniik„g^ Fredericusi^nobarbusimperator.vta- ^r?T^'T!^ • • Jill !•» J Jeaefen.deb^ liquando duello res decideretur *^ . Neq; « utdepurg, a Longobardorum legibus Gallorum ZmVt'om confuetudo multiimdiffidet , vt liquet d c'^i.dep'a- exeorum legibus, quasSalicas vocant. "'^"^'^ :? &exfl:atapudeosquoqueh3ec Philippi &\fimZ'. „ confl:itutio:Siquisocculticriminis,ca- ^'^P-f^^- ,, picalisque reus fit , atque ita de eo con- chraHumm^ „ ftet,vtqu2eftioni fubijci pofIit,condem- fi't.dehred^ ,, narinonpofnt.-isjarbitratuaccufatoris, Tdtar^!^. duello experiatur. cuius conftitutionis gi><.i9f meminit loann. Faber": camque refert ^a\^j^cmt\ Guido Papas ^: qui adducitquoque, & innconc.m interpretatur aliamquandam confthu- %[';to\ '/! tionemimperialemdemododuclli, & admonii.vu quarationeindicidebeatg.SoIetquoq;c.7X": haec confuetudo duelli admodum fre- ^q^^^rtfert quensefTe in Italia, praefertim pro con- Jr/j?*,!//???; fcruatione honoris^, Vndemuhihanc /'.i.wp.40' D 3 rem De ivrb et off. bell. rem anxie tra(5tauerunt . vtpote quibus decaulisduelluminireliceat : vterpro- uocatoris^vel prouocati vices fuftineat: quiadduellumadmittanturiquadode- trcdariduellum poffit : quandooptio- nenij quemvulgocampioncmvocant, da re conceflli m fit :dc eledionc armoru & loci : de iuramento calumnias a pug- nantibus pra2flando:& fie de ceteris co- trouerfiis.quseinhocgenerepugngin- ciderefblent.Nonignorauerunttamen viridodilTimihancconfuetudine^quip- aii.CqM peiuricontrariam.non*valere*:pre(er- 5 ft Isiw. tern. * . \ /- V • • A " lo^futLmn fi"i cum exprelse lurecanonico ut pro- d>tbn,m.c,d<: hibita^cui ftandum eft in vtroqueforo, ^\m>at de ^^"^^ agitUF dc pcccatob. (edquiadefa- $ud c.ta-2. ^o (eruarifblet, pcrindedehuiufmodi tL'^'!* '^"^* corruptela difputaucrCjatquefi valeret: quia quae fadofiunt, quadoqueadcau- cinmher.^. famiuiis trahuntUF '^^ Et quidem con- i.o.decofij. ruetudoifta*,intcrciues,fbcios&com- 6 bibu. D.d^ miijtonesnngulari pugna cotrouerfias manu.teTi^. decidendi , nonfoliimaChriftianisin- tuToj.coT^ ft'fufis abhorret: fed etiam plurimum abfuita vcteri rum Gr^corumjtum Ro- manorum difciplinaj qui turpiffiraum cenfebant, belli focios,quos oporteto- pe mutuacaufam commune defendere, ftuica, Liber primvs. 27 ftulta,vt fa^pe fitjac perniciofa ambitio- nc,pugnare,aut velle fuas pnuatas con- trouerfias ferro potius dirimi , quam communibuslegibusdiiudicari . quod a ratione admodum alienum eft . non feciis quam fi duo Philofophi, aut lure- confuld inter fe , vter do^tior fit, gladiis decertent.Nequeenim de omnibus in- iufticiae gencribus vllu turpiusaut ma- ius elle poteft, quam vt imbecil lis ac te- nuis^acceptainiuriajfitinfamiadignus, nifi cum aduerlario, quatumcunque vi- ribus praeftet, armis dec^rtauerit,ac vitii periculis obiecerit : prsefertim cum na- turaficcoparatum fit,vt qui minimum rationis,pIurimum roboris habeant, vt . . deScythisrefert Bodmus . Quacerte /,„7.^5. ratione etiam fortiffimi viri/i cum bel- luis^quje robore pra?ftant,conferantur, iure infames fini . prius itaqj omnia ex- periri^quam armis dcccrtare fapientem y dccet. Ceterumquihocgenus*pugn^ non caufa vindiOix, aut priuati odij, fed pro bono publico fubeunt , extra culpa b /.i. §.qui funt : cum etiam laudem mercanturb.. 'p^'^^J^ Itaque fi quisiufTu, velfaltem confenfu ca^^„oi. *n i, ducisCcumalioqui extra ordinem pug- /*^'v'^'''^- narenonliceat) cum hoftepublico,nn- D 4 gulari mr* De IVRE Et OFF. BEII, gularicertaminecongrediaturjnonf(V« liim non peccat in leges5& ftatuta Pon- tificum, icdexemploTorquatijCorui- nij, Marcelli^ScipioniSj^miliani &a^ liorum^maximarnindegloriam refcrrc debet.eadeni enim ratio qug bellum iu^ ftumadmittitiinquo pro patriae, velec- clefia^ defenfione mori gloriofilfimum a cow»»/»- eft^ih^cquoquecertaminandtaefTco- ^^^l-'7'f ftendit.nam cum hoftc pugnare vtcun- ^,5.KfgM, queinbello^noeft tentare Deum^quod U'i'M.zu lexdiuinavetat, nechoftemtollerc,eft homicidium patrare , naturae lege pro- b c.miies,c. hibitumifed officio fungi bonimilitisK gl^jf '^ VndenonminusMicuit Dauidi Phili- 8 ftfum Goliath fingularipugnaprofter- nerc5quam fi hoc idem conferto mul- <^/l\.c.\7 torum pra^liofecilTetSEtcertehaepu- gn2e^,non parum fepead totiusbellie- 9 ^hb.s, uentumfaciunt. ItaqucLiuius**dcpu- gna ilia Torquati cum Gallo tradtans: Tanti, inquit, eadimicatioadvniuerfi belli eucntum momentifuit, vt Gallo- rum exercitus relidis trepide caftris, in Tiburtem agrum , mox in Campaniam trafierir. Similiter belIo(bciali,cum in- gens Callus ex Gallicis auxiliis, qua? L. Cluentius cum Sylla decertaturus af- fumpfe' LiBER PRIMVS. a8 /iimpferat^procurrens, inuitaflet ad fin- gulare certamcn, ex Romanisaliquem, & euro paru^ ftatura? Numida confecif. fct: territi Galliconfeftimterga verte- runt:iamque turbata acie^nec aiij Clue- tiani perftitcrunt, fed Nolamperfuge- Jo runttrepide\Committuntur*quoque a A^f^an^do nonnunquam iftiufaiodi ccrtamina, a ^«^*t««iJ.i, fummis principibus : vel ab vno , aut pluribus hinc indc a principibus pari numeroele(5lis 5 quorum euentus bello finem imponat.quod olim a Tullo Ho- ftilio Romanorum rege^ & Mctio Suf- fetiorege Albanorum fadum fuiflcJe- gimus.quum enim pariroborefreque- tibuspraeliisvtrimq;Comminuerentur, miffoin compcdiumbello^vtinquitL, ^^ Florus^'^Horatiis^Curiatiisque, trige- bW.i. c.a» minis hinc atque inde frarribus, vtriuf- que fatacommifTa funt, fblcmniprius foedere inter vtrumqueregem , & vtru- que populu percuflb, & legibus didis, quibus vidi vidoribus dederentur S c limm hu Quod genus pugna?non quidem illici- tume(Iecefeo:nam&D. Thomas \ex- dzi.c^tufi: aequansduellumiudiciofortis^iHicitum p^'*'*'^- quidem e0e dkit^ fi fiat ad probation^, vel reuclationem rei occultae; no autem D 5 fifiat De Ivre et off. bell. fiffataddiuifionem rcrurrij vel contro- uerfisedefinitionemrqualefuitccrtame DauidiscumPhiliftaeo^quodapproba- tumfuic Deo . qaod cquidemadmireb inter fummos principes: veleorum au- doritatc, qui belli gerendi iushabent, vt fcilicet beliorum calamicatcs vitetur. Quocafiietiama Romanis potificibus nonnunquamduellumcoceflum fuifle legimus . itaque Carolus Andegaucn- fis, &; Pctrus Tarraconenfis , cum de Si- cilia diu bellura geffiflentj audloritate Martini pontif.fingulariccrtamineco- av»cfe Fro/. trouerfiamfinircdccreuerunt'.Sedhac fardMA. f^tionecontrouerfiasdecidcndi^Ccuna 12 valde temerariumfit, fummam rerum periculo vnius , aut alteriuscomittere) nonomninotutam, nequeetiatnfem- perbellofineimponercexiftimcquod euentus pugnae trigcminorum fatis o- ftendit^nam Metius SufFetius ^/ortuna ij & euentum totius belli, & virtutcm fui exercitus fortune aut virtuti Cuiatio- rum committendojrcgnum & libertate tarn propriam,quam fuorum,prp qua tuenda multis annis contenderan t^mo- mento amifit;& Romanis fortunae arbi- trio (cuitemerefe fubieccrant) vidori- buS; LlBER^ PRTMVSt 2^ buSjnon omnino tuta vidioria fuit.nam quamuis Mctius SufFetius vitStuSiproti- nus k fuaquc omnia fubmittcret Ro- manis: pofteatameinexpeditioneVc- ientana.exfpedata occafionc,fu2B temc- ritatis poenitens, Romanum exercitum prodere conacus efl *. Quare vbi dc om- a imii»u,i niumfalute & libertate, vcMe tota poC- leffione agitur,non nifi tods viribusco- tendendum eft. alias enim non folum vidus temeritatcra fuam incu&bit , fed necvidor omnino fecuruserit.eiuse- nim animu5,vt inquit Liuius, in perpc- tuum vindtur,cuiconfefIioexprcfla fit, feneqjarte, ncquecafu,fed totis viribus cominus collatis, iuftoacpio bellofu- pcratum efle.Nequecredi poteft,vIIum populumauthominemdenique (vtfe- natus Romanorum incaufa Priuema- tiumfcnfiOineaconditionCjCuiuseum poeniteat, diutius quam necelfc fit ma- DE PIGNERATIONIBVS, QVAS REPRESALIAS VOCANT. J Tigmrandi peteflsts antiquipma cofue- tudint permfjpt^ ^ Pigneratmesquomffdohodufermtffd. S Con" De Ivre et off» bell. J Confuetudopigneradi an ture probata fiL 4 Nonnuncjuam ex caufa etiam fine culpa (juempumr't. 5 EtJam fme culpa pot ell tfues affiti pxm honor um-^ non ettamfcenacorpoYAli. ie. {ticiaalienu, obalteriusculpam& cri- cnmm.o.de mcn innoccnti pocnam mfiigia. nam pcen Augq. poena fcquitur CI imlnis audorc ^ Scri- b/ A/K«»«*. ptum eil, in(ontem & luilurn non occi- ^'^'^nt^i des^^.&janimaqusepeccauerirjipfamo- t.cju^funt.d. rietur. filiusnonportabit iniquitatem Uijuzfi^a patris, 6/?. fent)tamenexcaufis,& propter reipub. ^ -v-rwr^- vtilitatem ; quoqj magis homines a de- lidis compeicantur^bumana lex poterit poena pecuniaria, publicationc bono- rumjvel fimibjpunireetiaiUoSjqui non deliqucrunt : & ita pailim legibus & ca- nonibus flatutum eft:praefcrtim in filiis & nepotibus eorum, qui crimen l^te maieftatisdiuina? velhumanaecommi- ferunt; quiafficiunturinfamia, &:ple- ftuntur publicatione bonorum ^ quod eJ^.^«,7^«^ praeclare legibus comparatumefTe dicit «'"Z''"'''^- Xicero ^j vt charitas liberorum amicio- fintptji. ai resparentesredderctreipub.quam fen- *"'"""' centiam De ivre et off. bell. fuTz'cZ ^^^^*^^^ ^^ E>» Auguftino& aliis, late b ^.\of*pit profcquitur &difcutit Couarruuiasa. \of*c,K,oo. Exquibus. nifallor, manifeftumeft* ^ c.iMt^ii*'*. pignerationesiftaslicitasquiaecffc(vt »»6. omwui a iudice autem concedi non poiTunt , & ''qjpti ^'* inter ciueslocumnonhabent*^. quam- ^ ^'**^' "^^ uisolimapud Atheniefespriuatocon- ''^uill^mlo- filioandrolepfiaexcrcereliccret; multa ^'^ht.vtni tamen conftituta non iurc ea vtenti; vi ^'**^*-^'" €x PoUuccannotauit Bud"*. Itaquc & dinu^tfa, hodieiuftacaufafubeffe debet. NempCi t^loll^] E quod De IVRB ET off. BBLt. quodille populus^contiaquem pigne* rationes ift« conccdutur^ vindicare nc- glexcritj quod afuisimprobefadueft^ aiioquivero, fi iufta&veracaufadefir^ nKdmve' conceflio pignerandi nuUius erit mo- m.D.defd. mentia. conwtjf, lib, /.I. ^,h*c £)£ BELLO CAPTIS ET IVRE t?'Z fOSTLIMINII. J luBo hello CApafunt afunuum. 2 AlciAti oftn'to refrohata ^ qui iidt omfjU bdla hodie ejje ciuilia, 4 D ifferentia inter res m chiles df tYnmo* biles hello cap as ^ 4 Frada omnis Arhttrio due is ejl, mn miU* turn» 5 Jmpratores pr^dam mrimnquAm tPtA^ rarium tnferre foluu 6 Tionnunquam militihm diuidert, 7 Prad^farsdeheturetiaiiSy quinonfut» ruminfrdio, S Prdda mtlitibus nonnunquAm edicifcUty & eorum Arhttrio fermittt, g Trim I pi & duct dehetur fuA fvrtio ex fradA, J RomAni pArtempr^dx ciiu ventre fotttu It ISlonnifideuiCitshofUhm & ftgmdato^ adpr^dam difcurrcndum. t2 In Liber primvs. 09 12 In ituifione fr^^fraudtm commvitttis pttn'undm, I J Fftgienti in hello non deheturpar^pr^dq, i^ Inbepdi funt mtlites prdddm 'vende/e, ve impediment i< grAneniur, 1 s 7(es f ACT'S non cedumpr&^A* J ^ Natura ne^ an tnftituio howinumftrut-- tiis fit mdii^d. jf SeruittPi non tollit liber tat em naturae iem I S Nulla vu qu^fa^i ejl^f^ruitutem indu- cit^ qua luris ell, ip Captihodie inter Chrtfiianos no^j fiur)i ferui^ nifimditent infiddihni, 20 In hello captui^ ^ ad fuos rcuzrfu^ p n* (linam lihertatem reciftt. 2 1 NifiturAuertt fe rediturum ad hofles, 2 z Trans fuga non hahet foHlrfmntum^ ntfi ft ferfffis. 2 } ^ui fe hojiihm dedunt , non hahent itu foUliminijjiat armis viUi fint, 24- Controuerjia inter 'veteres in caufa Ua^ cini, 2S In hello etiam mutter es capt pojfunt dr fu2ri. 2 6 lujlo hello captu^ , tenet ur Ad precittmre- demptionis^ quod promt fit. 2j CaftiHictmPiJint, E 2 ^S frl' De IVRE ET off. BELt. 22 TfitMta Automate non licet captiufm occidere, 2p Trtcium conutntionis^ de quo conueme^ nondthetAiigeri» S ^ ^S^f^^ f4/)//«^ foluit precium redemm ptionlStqudremedta habeat, ^ t Redemptio capUuorum fauorabilis, J 2 7{egUgerJs redtmere caftiuum. 3 B K^gri redtuTft poJllim'tn'to» 3^ SS^ /^rrf/^r^^ rede ant poJllmtnio, S s R^s femel ah ho^tbm capt^ , & abiifd^ recuperate ^ anfint rejittuend^ priori Domino» S6 Res cfudfunt ho fl turn ^nonfuntin com-» mercio^ mfiftnt eitts generis , qudpofi" liminio redirepojfunt. S / Vr^sda quandofit fa&a hojlium, S S Cap a Apiratis nonfunt eorum : iieoqtte recuperata , priori domino rcHitttendd fit/it: Bp Licet aliudconJlitutionihffsregmHilfd^ patutum fit, 4.0 Res furtiua hello capta^ an priori dominO rei/itfttdeheat, 4 J Res incorporates , an hello capipo^int 4 2 S^dHto inter Thehanos & 7 hejfalos. 4S ymuerfitainanperit^quamdiuvntufH* fereji. Cap# Liber primvs. jij Cap. q^vintvm, PRimiim iu(licia?munuseft5Vtinquit Cicero^vtnecuiquisnoceatjnifila- a oj^m^u ceditusiniuria.quajcaufaeftetiamiufti belli fundamentumjVtfuperius late o- ftendimus^. Qiiam Ciceronis fentcn- ^*-<^«** tiam quamuis refutet Ladantius ^; vt chb.6.cAU qua?duorum verbonim adiedionccor- ruprafit : n6enimaddidcbui(Ie,nifila- ceflitus iniuria : Socratem fecutus : qui dicebatvltionemefleiniuftanijeoquod malum inferreiniuftum fit; (ummuta- men principemjqui non exanimi mor- bo, fedexamorciudi, vthoftiuimpro- bitatemcoercear, &fuosdefendat, ac- ceptam iniuriam bello vindicat, extra culpam effe omnino dicendum ejfl.non cnimeft iniuriaj vtinquit Seneca, pati I quod prior fcceris. Vnde dominiu^co- rum, quse iuftobellocapimus, in nos transfertur reftque hie iuftus modus ac- 3uirendi dominij thi'. 5, ^oria^vt qui bello potitifunt; aut lege, rc.D.dctuji, 5, aut paaione.conditione, forte ': idquc ,^;i,;;„'''- iurcgcntiuminduftumcftf, &iurcdi- '/'y?.i. E 3 uino, De IVRE ET off. BELl, aR€g.?.. Iraq; multisrationibusdocet Ci- b i. mbuut. cero, iuftu effe bellu 9 infcrretur Anto- '^«^.' -^^3* niOjhoftireipub.injuituveroquodipie tr, Antoniuseerebat:ideoq;iurabeIli,que '^^'^p^^- '. hoitibus tantumconueniunt, ipfinon ^mdffc,Hnt\ conucnire^quaderealibilatius tra&a- ^« ^ «/''* uimus**;qu3ehucreferripoflunr,Porr6 T?Mtpf,.%. 3 illudquid6 verum* eft, dominium reru <* ^- «^* ^«^» iufto bellocaptarujinvidoretrasferri; *''"^^*i'-^- fed diftindionefa(5la inter res mobiles, &immobiles, immobiliaenimjVtpote agri, publicature. quauis olim no femel l^.te^pui- agros bello captos, militibusob bene fif-^Jecapt, nauata opera diuifos fuiffe legimus^ .id- ai'l^^r!^' que a Romulo inftitutu fuit g. Alexader ^^mm. inm aute Seuerus agros capiosab hoftibus, ^1'^^^^}!,^. limitaneis ducibus, ac militibus dona- diretvend. uit:itavteorue(rent,fiheredesquoqucf^|^";jJ^^; iT\Uitaretjneq;adpriuatostrafcrrentur: /«tU. E 4 atten- De IYRF ET off» SEIL. attentiusilIosmilitaturosexiftimans,fi a ae;.w fuaiuradefenderent^ Sed cum hi agri li^t.^yita non militibus.fedprincipiacquiranrun jolius pnncipisarbimo, quid de lis fieri placet^rclinquetunexconftitutionibus quoqueregniHifpanise, nonfoluma- gri , fed ctiam nauesbellica^jbello forte bR«xJ.i9. naualicaptse/egiacquiruntur^. Quod ue>a6,^ar,z vcro ad reliquam prsedam return mobi- Jium attinetj nee ea quidem milicibus acquiri roIebat3& nedux quidem vllum iusin earn habebat ; fed quseftoris erat earn vendere, & pecuniam in a?rarium referre. quod lege cautum fuifle tradit c hb.j, Dion.Halic.<^& hac potiffimum decau- fa Marcium Coriolanum , quod praeda exVolfcismilitidiuifajhancIegemvio- lafTet , a populo condemnatum fuifle. coq- fpcftat , quod D. Ambrofiusdicit, dilciplinammilitaredoccre, vtregifer- uenturomniajexeplo Abraham, quicef- d cap.dicat, fitomnempr3edamregiSodomorum<*. zi.^jusji.^. PofteatamenapudRomanos, pra?dam tifi, o. jg tereos.quipugnaueranti&vtquinqua^^ftrff* genmaparsdaretur Leuiiis, quiexcu- 19^20^^ babatintabernaculis Domini ^ & Da- ^VZij;, iiid, Amalaechitis praelio vidis , coUegit omnempri]edani;Cumq;illijquiinpra?- lio fuerant , peterent fibi tantum diuidi, necquicquamdariiis^quicum illis noa J fuerant : dixit Dauid *, a^quam partem habituros^qui defcendifTent in prglium, & qui remanfiflent ad (arcinas. quod deinceps pro lege feruatum fuit in If- rael^ idqueetiamconftitutionibusrc- «R*^-''«.3« gniHifpanif decifumeft^^.Quofpcdat, d R^gX^s, quod C.Fabius Ambuftus tnbunus mi- ^*^*^^i^'^ Iitum , cum ad Auxur oppugnandum accefliflet, collegis fuis , Cn. Corne- lioCofro5 6<: Valerio Potito, cum par- te exercitus ad deuaftandos fines , vt diftinerent Volfcos , profc(5lis , capta vrbe a proeda militem continuit , do- nee collegse cum fuis cxercitibusvcni- rent : ab illis quoque captum Auxur didi- De Ivrb et off. bell. diditansedejquicereros Volfcosa prf- tt limsLi» Cic^io eius loci auertiffenta.Solcnt deni- que impcratores*ad cxcitandos militu g animos, nonnunquam totam prsedam militibus ante coflidum edicere,&pati habere quod cuique fors belli dediffet. vti dc praeda Veiorum dccreuit (enatus, exfententiaP.Licinijjgratiusidforedi- cen tis, laetiusque^quod quifque fua ma- nu ex hofte captum 3 domum retuliflet, quamfi multiplex, alteriusarbitrioac- cipcretiquamuis refragante App.Clau- diojqui largitionem nouamjprodigam, hLimMi$ inaequalemjinconfulramargucbat^. & hzBcquidem quoad illa,qu£ in conflidu &praslioacquiruntur. alioquivcrores hoftiles, quae citracertamen ad quern - cunque perueniunt , funt eius qui prius ct.tramfu. pofTeflioncm naduseftS Ccterumetia K'jotZV. pr^da militibus concefla 5 principi*ni- 9 i/»/>r»»#.D.«ic hilominusfuaportiodeberurd; qua? ex dV.\'L'm^ conftitutionibus regni Hifpa. eft quin- t4rt, d^n.i. ta pars prgdaee-.quandoq; tenia f:quan- lAo'lt'.z. doquedimidia S. duci quoq; cxercitus, fKf^.i.zo, ex iifdem conftitutionibus, debeturfe- g/'.*9.f»>.26 ptima pars prasd^^quandoquedecima^. /•2. * Sed &fi forte bellonauali, rex fuppedi- 5.&!'' ** tet naues cum armamcntis , & prajbeat anno- Liber primvs, ^g annonam5& Hipendia militibusac nau-. tis : ex iifdcm conftitutionibus, pra?da omnis,nonducisvel praefedi^fed regis, cuiacquiritur,arbitrioeft. necquicqua Diilites vel nauta? ex ea accipicnt, nifi quidexliberalitate fua rex illis concef- lerit^ alias veroreoifuaportioneprse- a Ke^.i^'i^ ftita,reliquumprefe(5lus maris inter mi- '"• lires^ acnautasdiuiderepoteft, exquo feptima pars praefedlo maris debetur ^. b Kfg.i.io, xo Solent* praeterea Romani, vt vidoria ^^'^^^* potircntur, partem pra?da?diis fuis vo- uere.itaqueCamillus,cumaddeledam vrbem Veios pcrgcrct, decimam parte pra^da? Pyrhico Apollini vouitc.Nequc ^ ^«^^tt^s, l\ omittcndumcftdifciplina militari*fe- ueriflime fuiffe cautum , vt non nifi dc- uidis hofiibuSjCaftris eoru captis , arce vel oppido omnino in poteftatem re- dadisj ad prjrdam difcurrere liceret : & ne tum quide , nifi abimpcratore figno datOjVtmaximcanteconfliftum prarda omnemmilitibusedixilTctinefciliceta-. uiditate praeda?, vt plerunque folet , ho- ftis e manibus clabatur, aut prselium rc- ftauret:vtSamnitibusaccidit: qui cum in nodemae^quo Marte cum Romanis pugna(rentjtademauidi(atepra?da?,im- pctum De iVRe et off. eell, petum in impedimenta Romanorum (quae procul ab armatis fine pr^efidio fine munimento ftabant) facientes, a Marco Fabio magiftroequitum, iuC. fu Cornelij Arinnse didatoris diffip^- ti , impeditique mifer^ ca'fi funt ^ 8c sLmmlZ, vidloriam Romanis tradidcrunt^prse- terca ita ferme euenit ^ vti App. Clau- dius dicebat , vt fegnior fit pr^edator, Vt quifque laboris periculique prseci - puam petcre partem folet . Itaque Vcis captis , quorum praedam fenatus mi - Iiti conceiTerat , non taraen nifi per- minii Camilli didatoris , ad praedam bL«w«/.j, difcurrerc licuit b. ficut nee ad prar- dam Epiri ciuitatum , qua? ad Perfea defecerant , a fenatu exercitui datam , tVumiA^ nifi figno ad diripiendas vrbes dato «* Carthaginc quoque noua expugnata, arce demum dcdita , figno dato , vidlo- dii>/j»ff/.26 res ad praedam verfi funt «^» Atque ita redle conftitutionibus rcgni Hifpanise fcncitum eft , vt fi quis nondum de- ui(5i:is hoftibus praeda* incumbat, par- tem prasdae amittat , & duplum eius auod praedatus fucrit ^ jiracftet , & in eteriorem militiam detur . Et qui- dem fi pracdantium culpa, hoftes pra?- Uu/n Liber primv$* 3^ Hum reftituerint j & vicerint , aut re- gem occiderint, non kcixs quam fiip- iiidadmififTentjpuninntura* Illequo- «R^^ij. 12 que qui in diuiuonc prseda? * fraudem ^r!^,*"**^* committit , poena dupli y & amifTio- ne partis prasdje , iifdcm conftitutio- nibus plei^itur K Qui vero prsedaixi b Rej-W.?, ab hoftibus captam furripuit, legepc- '"♦^s./'or,» cuJatus teneri , 6c in quadruplum dam- nari Modeftinus re(pondit ^* Sed nee d'aI*/*!!* 13 iilis *, qui in acie ftigerint , aut igna- i'«< ' ui & fecordes fuerint , debetur pars praedae . bM, wL fi quls fro redemft, C. de donat. L^cmneMi6ium^ ^^quifrior^ D.di re milit, reg.Hifp. lui.^ 20, tit ^2 6^far,2. Itaque L. Quintius Cincinnatus did^a- tor 5 ciim Lucium Minucium Confu- km , & eius exercitum ab obfidione iEquorum liberafTec , caftris hoftium captisj plenis omnium rerum , praedam omnemfuo tantum militideditjcon- fularem exercitum , ipfumque confii- lem increpans : Carebis^inquit, parte prardae miles, ex eo hofle, cuipropc praeda? fuifti : & tu L. Minuci, donee confularem animum habere ina^idiS^ legatus his legionibus pra?eris ^ . Sed ^ '^'»»^3» 14 & ciim nihil magis exercitum grauet% neque De iVre et off, jeiu ncquc corrumpat, quam impecfimen* torum multitudo , difciplinae milicari xnaxime conucnicnseritjiubere milites prasdam omnem venderc , excmplo ?• Decij : qui expugnatis aliquot oppidis inSamnio^prafdamorone milites quam primiim vendere coegit, nc impedime- a imiuiii tis grauibusoncraretagmena.Sciedum vero eft reslacras^pra^dae non cedere. ij cum enim nuUiusfintjhoftileSjquajfolg in prxda funt, did hon poflunt.quod c- nim diuini iuris eft,vt inquit impcraror, ^1 "if'"*' "ul'^us in bonis eft ^, & hominum po- ZJrL.i^.* teftatinon funt fubie(5b. qui itaque hu- dtmjuufiQ^ iufinodi quidrapuerit, facrilegij poena, ex lege lulia, pro qualitatc perfonx • & ciptcriitgii, rei conditionepunictur*^. Itaque Sci- ^*< '**'*'' pio,dirutaCarthaginc3& praedamiliti concefla, cum multis praemiis &donis afficeret milites ^ eorum quifanum A- poUinis fpoliarant & violarant, ratione AKpftofuin nonhabuit**. Sed an facrilegium com- M./w». mittatj qui rem priuatam in aedem facra depofitamfurripuitjOlimcotroucrfum cQ^.y. f^^i^e. Sed Antoninus &Seuerusa<5Uo- Ciar, it in. nemfurti, non facrilegij dan relcripfe-» fl'it^. D. ru"^ ^' ideoque hanc rem prxdas cedere tiuuL^ti dicendumeft. Cicero tam^n in liiislc- gibus. Liber primvs. 40 gibusa, inter rem facram,& (aero com- a ub.z.dete: mendatam nondiftinguit. quod&ca -p***- nonesnoftrifequuntur^.Quod vt vcru b^ e. «yw/- iic inter ciuesjlioctamen noftrocafu no 5'*''*'7-^.4« puto procedereiquia res facro comme- data, certe facra did non poteft , quae in nullius bonis eft c, cumitaqifitrespri- « '^•§''»«^«« uati 5 & in alicuius bon is fit , & hoftilis, campraedaecedereexiftimo.vtenim res prsed^ fit, fufficit earn hoftilem efTe <^* d Uatttraie, Porro quod dicimus iufto bello capta p^^^" f^;^ fieri capientium: nofolum in rebus, fed tu^ rajom^ etiamperfonisliberis, iure gentium & ^; hoiiet.& ciuilireceptumfuit;vtmancipiafierent mom, D.dc capientium, & ex perfonis res, qua? funt "f ^ ^ociv*- indominioc, vndeferuitusorta^ Inter re.D.deu»Tf. l6 Philofophosvcro quarrifolet*, natura f^^^i^t, nean inftituto homin urn, hare perfona- i>,fitt, dett*re rumdiuifio, inliberos&feruosprimu "*'r-'%"T in mores perduCta lit : & Anftoteles na- n d'^.7* turalemaitgilureconfulti ver6,contra g'»'**'^»"*- naturamferuitutemindudam ,iurege- h ifermtuf, tium efle affirmant ^^'iu re enimnaturali, »'*/^*^* '^**!^* omnes homines ab initio liberos nafci, ''ZtZ^nlli, & natura omnes a^qualeseffe *. quode- »»*?"•''< "^» tiamCiccr.probatk. Nihil cnimvmum uZuodatti- vni tarn fimile^inquit^tam par,quam in- net.b.derej^, tcr nofmenpfos furaus. Id tamen fcru- r«if /e^.^it.! F pulo De ivre et off. bell. pulonon caret, cumiuranaturaliafint immutabilia, & iuregentium tolli non a ^.fedtu- poflinta.iniuftumquoquevideturj&a wfa/w,«»£. naturaabhorrcre, vc homines homini- bus leruiat, quamuisid fieri reipub.for- tafle expediat. quo potiffimu argumen- to 5 veteres quidam olim defendere co- nati funt^id quod vulgo ferebatur, rem- publicam fine iniullicia ftarc^augerique non poffe : quorum difputationem luC- hhUbritde cipicntcm Philuminducit Cicer.^ cui '^ ' tamen optime ibidem fatisfecit La^lius, vt in prsefatione huius operisdiximus: vbi oftendimus, nonefleiniuftum, vt c I mAmmtf. ^^^^^ ^^^^ ^^^ fcrui» quibus adde, vt no- fio'nei. D. de dum Hucdifloluamus , quodlibertasfit d? tidi- quidemiuris naturalis,e6fcilicetqu6d »»w. D. de ante conftitutionemiurisgetium^om- 'l^UKm nesliberinafcebanturc, & omnes ho- *jt*,^^art'<,. mines pares, & aequales habebantur*^: ^'^/i'T"^ non autem, quodiusriaturaleeadcrc ^TZlLtl aJiquid pra^ceperit , aut feruitutem pro- f^em.udeo. hibucrit ^ lus vero gentium, quod na- ^^f4c^.r«. J^J.^J^J.3^iQI^econftitutum eft^sbella& g §.tu6aHU feruitutes induxit K Reda enim ratio ^ZTnari'. naturalis,quanihil diuiuiuscft^quaquc t.exboctHre. prseftamus belluis, hominum crefccntc ^ e,«/?. cr niaiifia^cocrcendamhumanamimpro- * bitatem Liber pRiMvr* 41 bitatcm bello jcaptiuitatc , & feruitute fuafit^. Similitcrcumiurenaturalijpri- ^c.sextoJie. tnoillo ^&aureo , vtethnici vocabant^ as,''!/?"»^^ ffculo, communiaeffent omnia, nequQ cuiufquam quicquam propriumrpoftc- rioribus tame %culis, quod communio rerum viciata? naturae non conueniret, ius gentium ex natural! ratione,domi- nia, eoruque diftindionesconftituit^ ^J;^^J^, Rerum itaqucomniumcommuniOjSe- &tHr, qualitashominum, & omnium vnali- bertaSjintegr^ dim natur^j&prim^ rei- pub. Platonis magis^quam ferreo fecu- lo conuenit.-ideoque iurc gentium non probantur. Quamuis itaq; feruitusiute natural], quo iure omnes homines li- beri erant,& pares^Sc aequales habeban- turc,fueritincognita: potuit tame iure cimammif. gentium conftitui feruitus^ vtquecapti ^'7/'^;«^ iuftobellofierentferui: pr^efcrtimcum u^ttodatn^ id reipub. conueniatjad coercedoseos, 'I'^f''^''^* quiiniuftabellagerur. vndceademra- tio^quafbella permittit^etiam feruitute conftitui fuafif.funtquc in banc fenten- tiamprajclaraD./^uguftini verba ^,ciiai ddednit-Dei n aif.Conditioferuitutisiureintelligitur ''^•'«•'^•'^* 35 impofitapeccatori. nomenitaqueiftud 3> culpa meruitjnon natura.& deinde f ub- F 2 du: De IVRB ET OTV. BBLt. dit : Nullusautcm natura^ in qua prius Deus hominem condidit^feruuseft ho- ininis, vel peccati;verum poenalisferui- tusexlegeordinatur : quf nacurale or* dinem conferuari iubet , perturbari ve- tat. quia fi contra iliam legem non eflet hdu 3 nihil cfletpoenaliferuitutecoer- cendura . Itaque Apoftolus feruos mo- nci fubditos dominis fuis effe deberc,& IdTil^uil ^^ ^nin^o feruire a.& propter peccatu m, ad Tnm^cz Chanaanferuuspronuciatuscft a Noc bc^i'c^l patre^vtferuiretfratribusfuis*». Suadet c Ad G4/.V tamenidem ApoftoluSjVt Dominiali- ti'^^cokif. quiddeiurefuoremittant-.&inquibuf' «/».4. ' damparesomneseilcdicit^.Sciendum pJi^Tc^de 2u tern eft *,hacieruitutemperfonarum 17 bitdlfnna, ' tollere quidem libertatem ; (ed non ilia ^Kmatmntf natutalem , quae in facicndo confiftit. vtn, c-mr, na feruus , vt maximedominus lubear, ^^mm*^ poteft nolleadirchereditatemd:fedil- 5e m^'mtl Iam,qu3eadiuris cffeduscft coHiparata, g««/*»ii,D.«fc &iure gentium inuenta«. Sed necvlla i7f»on/,wi- vis *5qu3efa(5ti eft,feruituteinducit,qu3e x8 iwm. ^. noneftpoftliminiumf. Transfuga ^mLpojiU' quoque* nullum habet poftliminium. 22 Z'amfUg'J>\ namjVtaitPaulusSjqui maloconfilio,& tUca^tmi, proditorisanimopatriarelinquit^ ho- ftium Liber primvs. ^j ftium numero eft habendus: fiuefoemi- na, fiuemafculusfit, fiuefiliusfamilias, fiue paterfamilias.Neque enim pater fi- liumfamilias trasfugam poftliminio re- tipit.quia pater fie ilium amifitjVt idem Paulusait^quemadmodu patria,& quia difciplina caftrorum antiquior fuitpa- rentibus Romanis, quamcharitaslibe- rorum \ Aliud taraen eft in feruo tranf- » dipom- fuga, in quo Dominus habet poftlimi- Tm"* ' nium:nefcilicct contrarium ius no tarn fit feruo iniuriofum, quam domino da- nofum^ Sciendum eftautem omnibus ^-^- ^*w»/- hominibusefte poftliminium, cuiufcu- ^**^'* que fexus , setatis, vel conditionis fint ^, «''• ^-t^J^l' Milmbus vcro vt fit poftlimmium , do- cere debentfebellocaptosfuiffe**. nam '^^"IfjJ* 25 illi* quiarmisvidli fe hoftibusdedunt, o.deremk carent poftliminio c. Etenim apudRo- e /,/'o/?/.w- manosignominioiimmum habitu tuit, f,tm.reg.injp, non vi, fed per deditionem in poteftate /'^«'^.29. hoftium venire. Itaquc fenatus odo ilia ^'*''^* millia Romanorum^qui non quidem in acie capti fuerant, fed incaftris relidi, poft cladem Cannefem fe Annibali de- diderant 5 poteftate fibifada, redimere noluitivtfcilicetinfitum eflet Romanis ^ f,«,v,w 32 militibus^autvincere, autemori^. qua o«r.o/./.3. E 4 dere De ivre by off. bell. a y»,s-f.i5 derealiolocolatiusdiccdumerita.Sed mili ti bello captOj & poflliminio reuer- fo, non deberi ftipedia, & donatiua cius teporis; quo a pud hoftes fuit^Antonin^ ^ ^l^' ^'t Im p^refcnpfir^ «fi tamen expleto militie *'* tempore, captusabhoftibusredeat, vt veteranum reftituendum,& emerita re- cini.i. §,it ciperc, ArriusM^nanderrefpodit'^.Sed TLuotmne/. ^" ^j 5 quidecrctofenatus , vcliufTupo- § ptfn.D.de puli per feciales hoftibus dediti eflenr, re mU4» ^^ f^^^^ reucrfi priftinum ftatum recipe- rent, inter Brutum & Scaeuolam varie tradatum eft. eoque fpedat nobilis ilia caufa Mancini % de quo cum ob pacem 24 minus legitime cum Numantinis fada, ex S, C. hoftibusdeditus efletieumque illi non accepiflent : anciuis Roraanus maneret,quaefitum eft: quibuHam exi- ftimantibus non manere.quareP.Ruti- liuSjM. filius. trib.pleb. eum de fenatu, in quern domumreuerfusintroire non dubitaratjiufliteduci; quod eum ciucm efte negaret.quia memoria fie eflet pro-» ditum, que pater fuus,autpopulus ven- didiflet, aut paterpatratus dcdidifkty ei a cietr.deo' nullum eflc poftliminiu **• Neqjreferre r«U: .1. videtur, quod hoftes eu non receperint. naciuisefledefinit, quern ciuitasrepu- diauir^ LiBER PRIMVS» j^A diauit^icetabhoftibusnofitacccptus». a Arxmefni no fecus quam is, cui aqua & igni inter- '• ^-ifi *"' '. dm eft, vel hoftis declaratus, vel in in- lX^:it fuladeportatus eft Kcui fentetia? Mode- •*^g'» p^'f fiinusaccedere videtur Squi refpondit, §^,!'a£t7* hoftibusdeditu, Screuerrumjnifieffeta »»»»*.'•#:<& Ms receptus,ciiienon efte.fcd Macinus, Zp^T**** licetnonfueritacceptusabhoftibuSjCU <^»»i'lvM ciuem mafiffealiis vifum fuit.quod etia ^*^'** Ciceroni probatur**: deditu enim did ^^^Topic-tt no poffe,qui non fitacccptus.nam neqj C^>^"" donatione^neq; deditidncm fincaccep- tioncintelligi^Poponiustame deMa- tUhfenH.D. cino legem poftcalatam fuifte, vt efTet t^^!'c'^ duisRomanus, fcribit^. vndevidetur I'^-j^^wi/, adhuc locus efle refponfo Modeftini , e- f^^ ^^J/'J^ tiam in eo,queni hoftes non acceperiit, ac^u/po/jif vtfcilicet reuerfus. non alirer iitciuis, ^ •"'•'"/'•^- quam u a luis receptus fit . nam alioqui quid erat opus legem ferre de Madno? 25 Porro inbellonofolumviri^fedetiam mulieres capi poffuntg.fic legimus vxo- g /.!./><*/"- rem Darij,cum matre,totaquefamilia, ztifi^uj, captam ab AIexandro:Sophonisbam v- wm»i?ffw.c. 7oremSyphads,aMafanifra: Cleopa- tt^^\Tft tramab Augufto.maximam tamencle- <«. i.wmhtr. mentia? fama fibi conciliauit Scipio per *^- '^'"^""^* totamHifpaniam, quod capta Cartha- F s ginc^ De ivrb et Off. bell, ginc, Allucio Celriberorum principij fponfam fuam eximia formajquacapti- a irnmlzs uam habebat, intadam gratis rcftitu it*. Sed ncc pueriin bello tuti (lint , & capi ^ '• '^ ^'T poffiint^ licet CamilluSjlaudabili exc- vil^l&pi*' ploj nobiliflimos Falifcorum pueros, piiij pater 4n quos ludimagifter ipforuin caftra Ca- ^um^ToJde oiilH pcraftu pcrduxctat , nonacccpit: capti», fed proditorem nudum , manibus poft tergum religatisj caedendu,ac reducen- dum Falifcispueristradidit, inquicns: Nobis, qu3e pado fit humano , cum Fa- lifcis focietas noa eft;quam ingcncrauit naturajcftj eritque. funt & belli, ficu t & pacis iura;arma habemus, non aduerfus camaetatem^cuietiacaptisvrbibus.par- citur:(ed aduerfus armatos. qua bcnefi- centia prouocati Falifci fe fpote Roma- cUmtti^, nis dediderunt ^ Cerrefaeuireinfoemi- naSjVel pueros, admodum fcedu femper habitumfuit : quos fcxusipfe, & artas, periculisbellorum,& feuitia? vi(florum eximit. itaq; lege diuina pra?ci pitur qui- dem Ifraelitis, vt hoftesrefiftentes, & pacem nolentesomnes occidant: fedvt parcatmulieribus, & paruulis: quos ta- men pra^dae cedere voluit,& in fcruitute *i.i.qmi teft, cuilcuistantumcoeraiopcrmiffa '^^iTtT. cit^^i&exrcicrjpto DiuiPij^icruiscotra ^-de leg.i, nimiam feuitiam,& intolerabilem iniu- ^';J^7>^* riam dominorum prouifum eft **• cui di.z.Djehk conuenit conftitutio regni Hifpania?, /"';t' /«if"' quoad bello captos inter Chriftiaiios hinc indc : non etiam inter eos , qui di« uerfa? religion is dogmata fequuntur*. «^'^ '•»•''*• 2p Ceicrum fi captiuus* fcmelde precio ^*^'"^*'' iedempuoni$ conuenit cum eo , cuius capti- .» De IVRE ET off. BEIt. ^*^ji3 p^r captiuus eft, nonpoteritpofteaaddu* fon,,n amp. riorcm conditione aftringijCx eo forte, .5.f^.6.i;» ^^^j isaquodetinetur, intellexitcap- bmi.pof.L tiuum elTealicuiusnominis, &diujte: Ts'^7ixt neque valebitpofteriorconuentio, fed caphi fietredudioadpriorema, Quofpcdat m*M.D!de ^^^^ Paulus rcfpondit^fi quis captuab ««•^.^y?- hoftibusemat, &plunsaiij ius pigno- t ^"^mTfld ris^quodin redemptu habctjCeiTcrit.-no ««^. D. de eamquantitatem,fedprioremredeptus ionat.inttr (Jebetb.Quiautcm pfo capto* abhoftl* 20 cot»arm.tn I. bus, vt libcr hcret^prccium redcptionis riT'^a/e velfoluiijvelpromifir, nofolumhabct V« 4.wX a(5tioncm negotiorum gcftorum ^ : fiue c f. 2. ? ith^ iuftus fiue iniuftus fit hoftis , qui capti- ^ntf^i^ uum cepit ^ : fed habet quoque rcdcm- rmtrds.ife^ ptorius pignorisinrcdemptum^doncc nl'it'^l foluat ^ : & edido dc libero homine ex- jM »ir/?««we. hibendononaftringitur^nequercdem- ^tljfgi^ ptus priftinum ftatu recipit , donee pre- /tctui. D.de ciumredemptionisfolueritjVcl obtule- fL^i 17 ritf.non erit tame feruus,nec olim crat, i«'.<$./>?«H. cum feruitus paffim in vfu clletS: &fa- mititfcf* uoreingenuitatis, poterit fucceflionis ^TuAer iura vendicare, vt ex fucceflionc poflit ^^' ^ '^ precium pro fe datum foIuereli:& filiu$ g d.u. CM ei fiiccedet , etiam fi , antequam le luar, fe^Tc raoriatur.imo morte^quafi iurcpigno- Liber primvs* 47 ris finite , abipfo redemptordibcratur redemptus :ita vt nequeheres eius te- ncaturadprecium redemptionis, neq^ fideiufTora. Sed etfieaquxex pignori- a/.yr/wfrfri: bus nafcijtur, pignoris vinculo obligari J^f;,'}^:^ dicamus ^: imperatores tamen noluc-fifbm.DM runtcos,qui poft redemptione nafcun- ft^^f£>, tur, pignoris vinculo obligari*^. & hjEC dtft^mnb. quidcm inliberisabhoftibuscaptis,& ^^i;^'{1 commcrcio redcmptis locuni hab6t; at depcpueutr, feruiab hoftibuscaptij^ prccio rcdem- ptijfiunt redimenris fcrui : fed oblato ei prccio^quod deditjpoftliminio rcdiifle, autrecepti efTe credunturd, Porro re- dim hdh: 31 demptiocaptiuorum*cfttam&uorabi. ^Jl^'^/Z' lis, vt datum in banc caufenij quantum- ca^tm, cunquefit, repetinonpoflit, necinfi- nuationeopushabeatc. &quamuisin- ^t/v^p'^ _ r *. J . redemptione, certap perlona?, ne miles quidemquic- cdedo^t^ho, quam relinqucrepoffitf: imperatores J.f^-^'*]*/^ tamen pietatis caufa , & militum infor- '*'"^* ' ^* tuniismoti^relidum in redemptionem captiuorum, non obftate incertitudine ^ ^. ^ perfonarum^valerc volueruntg: etiamfi %epir.etciirl quis totum patrimonium relinquat^ Yf'^*'!''^ Pietatis quoque caufe redepto captmo, c. deepijc.O', vtpote fi mater filiumrcdemerit, dere- f^»^. pctitioneprccij traftare non conucnit: fed De ivre et off. beiu 3 1 liherca. fed praefumitur donatio^. & rcdimens ^e^ptflin^. puellamluxuria^caufajVclillam proftx- rrjf. Htip. I tuenSjperditpreciunij&puellaimpune "parT/ ^^* ^^ ^^ tugere poteft *>. Negligcns vero bifadtfine. rcdiiiiere * captiuum, noH lolumexhe- 3^ Lt/'"'' ^^^^" poteft 5 fi fit ex liberis ; kd ctiam lcge,proximisagnatis,vclherediDusin- ftirutis^qui in redemptionecaptiui ne- gligetes fuerCjdenegatur fucceillo.-qua: tA9thmt,p applicaturecclefiae, expendenda in rc- eftjccrcur, clemptionem captiuorum ^. Diximus rex.Hiip.i.i, captisabhoftibus, ta liberis ^quamfer- d'^^Topu.' uis5& tarn mafculis^quam feminiSjeflc efairttex^' poftliminium. videamusnuncreliqua, ^mtluii^m. quajpoftliminio redeutiquibuscogni- /»«t, w pftnc. tisjintelligemus, quae fun t ea, quae poft- */t!bjc/ft J"^inio carent. contrariorum enim ne- i.&ibihur. gantium^vtinquitCicero^ijeaviseftjat- f«L!|7*' quenatura^vtalteropofito, velcogni- fuifis. D.de to^altcrumftatimrubraoueatur, velco- tapttut^mi.fi gnofcature. Poftliminio iraqucredeut mod.'vjmf.a. quoquc agri % corumquc vlusfruaus. 33 nrnt. i.intH. yp^^ cxDulfis hoftibus cx agHs , quos derir.dmfio. ccpctat, dominia cofum 30 pnoresdo- g c.;iw»«rf. rninosrcdire56<: vfumfVudum iurepoft- 1^";/";' liminij reftitui , Paulus rcfpondit ^^ / lOBtram*. quod verum puto, nullo quantumuis ^^/^tf"; longitcmporislapfuobftanteS. Itaque Sagun- Liber primvs. ^g Saguntum oppidum , quod lam 0(flauii annum in poteftate hoftium fuerat,tan- dem reccptUj cultoribus antiqiiis^quos vis reliqueratbeilijreftitutumfuit*. & slw/w/.h quidcm ex coftitutionibusregniHifp. imperia, regna, comitatus , aiiaque do- miniamaiora, abhoftibus reciiperata, poftliminioredeQt, &neexeoquident tempore, quo reciiperata funt, vfucapi pofTunt. quoad alia vero dominia mi- nora, fi quatuor annis dominus fiiuerir, ex quo recepta funtjCrit locus pra?fcrip- tioni, nifi dominus fit minor ''.iifdeque b r,{eruosabho{libusrecupc-. '^p^^^- ratoSjdominisfuis rcftituidebererideo hoplbHi.2^ cfle 5 quod no folum in liberis perfonis, fed etiam in fcruis fie poftliminium ^, cipofii k. Quare etiam quod Odauenus refpon- '^''/^^t/lj! ditd, id quod apud hofteseftjlegaripof- Kwn.ivk.o. fe, & poftliminiij efTe.-de eo baud dubie "j^^^^^l .^ intelligi debet, quod eius generis eft, vt 5««^ apu'dho poftliminioredirepoffitjfecundum di- /^"•^♦'^'^^*'* ftin(5lionem Labeonis^. Hisadde^quod dnd. i.vit. 36 quamuisre3,qua?funthoftium*,n6fint incommerciofitaiTieneasres.quasho- ^^- ^^^i^o- n n r- • • mo. i.D.it ftesceperunt, u lint eius generis, qua? vtrbMig, pofUiminium habent, vendi, Icgari, & g,,,-^^^^,, quocunque modo alienari pofTe g. Qu 6 ^. vu. cumi, fpedat, quodapud Liuium legimushr/^W'yj- quod cum Annibal adquartu lapidem ,ti^'«od a^nk Romamacceffiiret5& tati venditum efTe ^"Z'^"- agrum audiffet 5 in quo caftra habebat, quantianieaduentum eiusvalebat : ira percitus, vocato prsecone, tabernasar- gentarias, qua? in foro Romano erant, vcndiiuffit.&certcagriquidemveditio valuitj propter fpepoftliminij *:n6 vero \jf^^^"" tabernarum^quenunquamfuerantho- Itium , ncc crat m 11s pofthminium «^. ^^,^,^ G 2 Nequc De ivre et off. bell. Neqiiemouet^quodexL. Pomponius D.deacq.rer. dom.adducitur^vbi cum paftori meo lupi porcos eriperet, & hos vicinse vill^e coJonus robuflis canibus confecutuSjiupisexrorfifTet .-porcos co- loninon eire^refponfumeft; fcdmeos manere, quamdiua quouis recuperari EolTcnt : fecus acfiferambeftiavicinus actationemihiabftulifTct. qusefipo- teftatem noftram euaferit, & ab alio ca- piatur,ipfius fit. noninquam id mouet: nam ibi^difertis verbis I. C. ait, porcos, aliaqueanimaliamanrueta,qua?alupo nobis eripiuntur, noflra manere, quam hflifdfm ^^"^ccipi poffunt, quae erepta funta: dudf^ * quemadraodum&ea,quasnaufrrgia a- mittimus : vnde etia furti agi poffe dicit* aliud aute ed in iis,qudz ab hoAibus no- bis auferuntur, quorum dominium fta- /oi^Tfj.D. timinhoftestranfirec6ftatt>,vnde po- (kca^tiu, tiusdicendumeft^quod^quemadmodu fcrx beftisc, vbi cuftodiain noftram eua- fcrinrjdominium amittimus^^ e^ dem a ceterum /«,„si,», his non obftantibus, in propofita fadi fpecie, verius videtur, ius publici credjti in tabulis comprehenfum , in Alexan- drumtranfiffe, atqjitapotuilfcAlcxan- drumjObligationem lUam^qua Thelfali Thebanis tenebantur^Theflalis remit- tere. quod donatione tabularum fecifle cenfetunciim enim iure belli,vi<5li in vi- dtorispoteftatem &dominiutranfeant, &poffic vidoriis, quemadmodu velit, imperare ; non folum res corporales iis adiraere poteft , fed etiam ea , qux funt iuris, & leges pro arbitrio dare, & prio- restollere. vbienim omnia ei^quiarmis plus poteft 5 vtaitLiuius, deditafunt: bi.i.§.ii Qux ex iis habere vidor.quibus multari TfP;'f'* eosveht,ipiiusius atquearbitriumelt. damn^.^.u fed^cumoblieaiiofitincreditorisdo- ^- ^^ P'^f* minio^jprotinusiuscredJti, quodviai cjrhere.xd habebat,invidorisdominium,vnacum ^^■'^"*d viftistraut. nam quiin alicna poteltate ^^tute. o.de eft, no poteft quicquam habere infua^ rrg.„,r, Vnde Db Ivrb et Off. BBLt. Vnde profedo videtur dominiu illius obligationis, qua ThefTali Thebanis te- nebanturjin Alexandrum tranfiffe.qui cumeandem donandianimo Theffalis remiferit : (nam tabulis donatis ccfetur id, quod in tabulis cotinetur^donarum 9 1 1. Q,iz efle ^: dc creditor cautionem creditor! ^"*** reddens, pacifcide non petendo intelli- b 1.2. D.de gitur ^) ThefTalosab obligatione libe* ^rJ'Trt ''^^^^ confequens eft. nifi dicamus^i tiaadetJr'. Thcbanos reftitutione Caflandri, iure xsu/.dom. poftliminijiuscreditirecuperaffe. nam omnia, qusefuntiuris, poftquamquis poftliminio rediit,perinde habentur,ac ii nunquam in poteftate hoftium fuif^ c iinheUo.§ fcnt ^. itaque dicemus, ciuitatem iure todKtiu.ver. poftliminij reftitutam eademjeiufdem- ci^ttidl ^'^ 4^^ ^^^^^ 5 ^ ftatus fingi, quo antea fue- rat : vt de agrorum captorum, & libera- dUfi C4{>ti- torum proprietate diximus *^, & eorun- wf4. ^^cxpt»i. j^j^ v^ufru(5lu^qui iuris eftf.quo ctiani e /« fiagtr. modo poitliminmm hngitur m locis la- D. qmem.ti. cfis (Scrcligiofis ?. Si tamen in propofita f»»alTi. hypothefi, forte TheflfaliAlexandro vi- eorf. cr tn- ^Qvi , in qucm ius crediti tranfifle dixi- "^ichnkca, musjfoluifrentrnonexiftimorhebanos t) .ic/%. et per reftitutionem Caflandrijiure poftli- fm^t.fune, ^ .^ • ^ ^- ^^ QT^^f^Vii fcmel cxftiniftum^rccu- pcra- Liber primvs* 54 ^mkj^Xi peraturos fuifle : vt in fimili fere fa^i ^^^^^^ . ipeciCjiudkatum fuiflc tradit loan. Pa- g^.'^tmLu. ponius^. folutioenimdebitefai5la fuit, ^^ptti^htni. quaeobligationem toUit funditus ipfo ^TfauZ^c- lurc b.&naturaliter.vt ait lurifconful^ ^**tM.fobi* tus<^. naturale eftenimvnumquoaque/ow«,^ diffolui, itavtcolligatumeft*^. lusaute ^^^^^hdum poftliminijnonreftituiteajqug fai5lOj& 7eug!l^^' naturaliter legitime fublatafunt*. non c^wte/to.§. habent nam^^e ea^qug funt iuris5impe- «p^f * ^ riuminea^quariunt fa^i^.Quofpedat, ^ i-fiyn***.^ quodquauis ieruusne naturaliter qui- 1",^^!^ demobligetur^itamefiquisproferuo, Z"»^- ^}'^^ qui mutuum accepit, foluat^vel ipfe fer- £";^^'^j] uusmanumifrus5fblutu repetinonpo- d* proponak, teft ^: quiafcilicctfaaumfadorepedit. git^^^'. eft enim apta & commoda proportio,& D.depead. u analogiafa(5licumfadojnona?queiuris ^/rf"^!^' cumfado»;fediuriscumiuremaximek. h UatHraU- vndefiacceptilatione, padodenonpe- "J^J'-o'l tcndo5chirographiredditione> quae 16- codth.iHdd, ce minus cautionishabentjouimfolu- * ^'"T.^ tio 'j> Iiberatio contigent , cum nullunj ne.tnfl.^b. fa(5iura interuenerlt, iuscreditiadThe lYommlK banos,iurepoftliniinijredire,dicedum dereg.,er. videtur. neque enim his modis a:que ^H-**^''^i toUiturobligatiOjVtlolutionejquaeob- deextfpt. & ligationem tollit funditus ipfo iure »". j/"^'* *^* neque m m/?.^»»^^ med,toll.oUig,l.ftd etft Uief§,ctr(e,Pidep(tit,h(r<^t De iVRe et off. bell, neque etiam militat eadem a^quitas , & bona fides, quae non patitur^vt idem bis a ijorafi^ foluatur^Etquide,fi hsetabulae.dequi- wr, busagimus, abalioquopiaquamibm- mo principe^qualis fuit AlexadeijCapt^ fuiflent: equidemexiftimo nullum ius illi acquiri potuilTe , per ea qux in con- trariamfentetiamadduximusratqueita non efle opus poftlirainij fidione ; ne quide fi fint rabulse priuatialicuius cre- dit!, nifi forte creditor eius, qui tabulas habbtjCaptiuus fit : qui olim ficbat fer- uus^qui njhllfuum habere poterat : fed omnia cum ipfaperfona in dominium hi acquiri- transfcrcbatur ^. Verumcumhodiein- vjtc^.7J^'. ^er Chriftianos capti, non fiant ferui, a- dom, liuddicendum videtur . cum enim per- fonanontranfeatindominiucapientis: ne quidem ius , quod perfonae ita cohae- cU^&ibi retjVtabeadiucUinon poffitStranfire Ac«.rt.D/>r. ^iccndum eft. DE FIDE HOSTI SERVANDA, / Fidem Romam maxim e coluerunt^ 2 Fides hoHi data , fmefuhlkc^ fiue priuA" tm^ferttanda^ 5 BdiCiumquodmctfiscaufa, mnftrtinct tidpdem hofiidatam^ 4 NulU Liber ^rimvs» ^ 4 7{uUa latebra , out adtmnk qiutrenia ferturto, 5 ohfdesdaH^mliberent a fde frafiitA, 6 Iniu^ohoBiaftftfermnda fides, 7 Jura beffi non comimuntmuliu h' S Conutntioms per tyranfiUem^ aut rebeU lionem exprejfe^ non fermnda^ g Trincefs ea^ quajfum iuris reg^y alkndre non poteji, X Summum mpertum inquiBus trdeffae verfetur. J I tJ^inme firmd funt conuenthnes ^qae fiuntcum fuhditis rebcHihus. X I Rebdles & latrones Armis , nonpA6iiont fubmndi* X3 lioBibus mn ftmftr fides fernanda, /^ J ur amentum de re slUcita non eH fer* HAndum. // Fides a priuAto w pr^iudkium reipubL data^ non e ^feruanda. t6 TrdfiatnondarefidemdereilUata^quAm datam fallerc^, xj Hoflifide fdlenunonesi fcrtiAndafides. X 8 IndutU An mAneAnt hojle eai vtolante. X g IndutU etUm hngi temper ts ejfepojfunt* Z Tidem frAngenti^fidem feruandAm non ^Jfe, quomfd^ wtelltgendum. 21 Perf' De ivre et off. bell. jiT Terfidlam Perfidia vldfcinonlkeu ^2 Paaumdohmaloimtum^anferuadftm» Cap. sextvm. Fide nullam rem apud nortales tria- iorem , aut fandiorem veteres Tem- per exiftimaueruntjeamqueRomani in capirolio , vicinara loui opt. max. eflc voIuerunt:quafemeI data, nihil firmius ^moa.httko fuit. Itaque Aulus Gellius% omnibus hbzoMif^i* quidem populiim Romanumvirtutum gcneribus colendis, exercendifque, ad tatam amplitudinem perueniiTe tcribit: fed omnium maxime, atque praecipue fidcm coluiffe, fandaque habuifTe , tam publicc quam priuatim . cuius rei ciim permulta exftentargumetaj&teftimo- nia, turn illud perquam memorabile; quod inter eos ,& Perfeam pa(5lisindu- tiis, ciimludi Circenfescelcbrarenturj ingrefTihoftium duces curuli ccftami- ne contenderint , & vidores coronaii fint.Sed & cofulesclariflimos viros^po- pulus Roma.confirmandjE fidei public^ gratia, hoftibus dedidit^vt de Poftumio <>T.c4/..i. & Mancino alibi diximus^.vnde Ptolo- maeus -^gypti rex, agnita Roraanoruin fide, populum Roixiananfanti filio, cui regnum Liber primvs. 5^ rcgntim debcbatur, tutorem teftamcto reliquit.&certCjVtVlpianusaitjgraue eft fidem fallere^ : &nihil fideihumanac a i, /. «. D, tamcongruumeft, quam feruare , quae •^")'-^«- placuerunt^» Porro nullum, vtinquit b^^uo.ii Cicero sv^jnculum adaftringendamfi- ^V/c^Wj, dem iureiurado maioresardius efle vo- luerunr. id indicant leges in xij.tabulis: indicant (acra ; indicant fcederajquibus ctia cum hofte deuincitur fides . & qui- dem Romani, cum belli, pacis^ueiura religiofifTimefempercoluerint, tucer- te, fi teporibus addudi, hofti quid pro- nufiffent ^ in eo ipfo fidem fandiffime fcruabanc. Itaque praeclareScx. Pom- peius, magni P6peij.fihus,Ccoenantibus apud eum in naui ad Puteolos Antonio ficOdauiOjCumquibustuncfocietatem inierat) Menodoro Pompeian;^ claflTis piicfedo, per internuncium figniFcanti tempusadcfle, quo parentis, &fratris iniurias vlcifci poffet, & occafionearre- pta.paternumfibiaflerereimperium: (e cnimcuraturum ^nequifquaenauibus euaderet: refpondit : Vtinam Menodo- rus hocabfque me poffet perficere.nam illipenuriumconuenire,nonPopeio'i. iul^Ti^* 3 ountautem quiexiiliment^oitiquide H publice De ivre et off. bhll. publicefidem datam feruandam cfTe^no a jiart.eui^ etiaiTi caiTi , quseapriuatofit prasftita»* rin"T'de quoru fententia niillis folidis argumen- fan,zaz.m fis fulcitur5eftquecontra vetcrum cxc- ZtL''!'& pJa, inftii;utaquemaiorum, &grauiffi- , & Gell.c c/.i.7.c.i8 jtaquequandocumiufto, legitimoque ub.2o,caf.i i^Qfteresgcritur, non exiftimo debere conditiones^padtionesbellicas & hofti- leSjperturbari periurio^ctiam apriuatis dptrt^tm jnitas^. namgraueeftfidemfalleree. & t!^j}hmmu funtqu3edamofficia,vt inquit Cicero^, §.rit. D.de ^fiam aducrfus cos feruandam aquibus crDuareatu miuriam acceperis. eltquepr2eclaruni tnLcinmn»- j^ hanc rem M. Attilij Reguli facinus, ^aa. S«J qui primo bello punico captus a Poe- tni.eaejina- njs, cum dccaptiiiis commutandis Ro- T^M.coJr, mam mifTuseflet, iuraflTetquefereditu- tnf^.u.d^rc rumiprimiimvtvenitjcaptiuosredden- 2./>4r.c.3 §, ^^^ -j^ fcnatu non cenruit;deindccum c/.i. D. Jtretinerctur a propinquis & amicis,ad nfecTr fupplicium redire maluit , quam fidem g c.cJ of hofti datam fallereS.quod multis laudi- Ha')Vc\ buscftertD.Auguftinus^ lacobusve- hlauirua roiratus fuitSimeoni& Leuifiliisluis, ''^•»^'*f-'8- quia violauerantpadum cum Sychimi- iG«,./,34. lis ini turn uidcoquemorknsmaledixit illi$. Liber primvs. 57 illis^. Neque rccipiendaefteorumfen- aCweAg. tentia, qui exiftimarunt 5 quod per vim hoftium eflet a6lum, ratum effe non de- here . viro enim forti, vt inquit Cicero, vis adhiberi nequit: & fides ^vt inquit Seneca b.fanai/Timum humani pedoris ^ ^P^^-^9. bonum , nulla nece/Titate ad fallendum cogitur,nulIo corrupitur pr^mio. vnde Cicero : Nulla res tantajinquir, exiftat, vt pofTit mihi maiorem vim adhibere 5 metus,quamfides. Edidum^quoque prsetorium , quo per metum geftajin in- tegrum reflituuntur,ad eum metum, q-ui iure licito , vtpote iuftobelio infer- tur, nonpertinttc: nequeadpromifia ct«^c%irt hoflibus fada, fedciuibus. Etquidem ^/j^^jZ tan ti dim fuit iufiurandum^vt M.Pom- g«*o pud quos iuxta diuinas rjligiones, fides 3' humanacolitur: fediniufTu populi^ne- 5' go quicquam fanciri poffe, quod popu - lum teneat . fe tamen feu turpi , feu ne- cefTariafponfioneaftriaum affirmauu. ' ideoquequopopulus religione libera- retur5& pax Samnitum repudiaretur,vc ipfe cum reliquis pacis audoribus de - deretur, fuafor & audor fuit. ciim equi- tes D c. obfldcs dati eOent, qui capite luerent, fipadononftareturb, obfides bLr«/W9. enim, quemadmodurafidpulTores , & c.cer..#.^3 pisnora.principaliobligationiaccedur, H 4 quo De ivre et off. bell. ciinfliM, de quodiligentiuscautum fitaduerfario*. u!f:iZC &tantum abeft vtprincipalem obliga- v.'lobh.c tioncmtoUant, vtfineeaconfifterene- h^fitt^Ui queant^ noncnim magis pofTibilc eft, reioUtx*'*Mt accefforium fine principali efle, quam ^i!u4i'iL accidensfine iubicdo^inquoeftc. De- frcJtnt. D. buit itaque Franciicus , d non publica, dcpi^fw. Ki- quoad ea forte, in quibuspopuli& or- cm.c,44. dinum conlenius rcquirebatur, laltcm ^^'/"""dJc fualiberatafide, potiusin carccremre- rrg.i^ /.i,D. dire, quam fidemdatam fallere : excplo cofihfrdd, Poftumi, Mancini, Reguli , & aliorum. eoquemagis^quod princeps, cui popu- lus omne impcrium in fc , poteftatcmq; d; I D ill conccfTit^Jj rcdlede ncgotiis ad remp. cQBfht^rm, fpedantibuspacifcatiir,fiuepacem,fiue quamcunquc conuetionemcumhofti- cfc»mcnM- bus faciat ^.Rcdlius itaquc loancs Gal- f^£h ' ^01'^ rex 5 in pr2cIio ab Angus captus, & fidcdereuertcdodaradiminiiSjfi minus pada implerentur.-ciim omnia pra'ftare noh pofTct^quaPconucncranr , ad hofte redire maluit,quam fidcm violare, cum f^odmu* de wmen &ipfefiliumobfidemdedi(retf^ rf/».w,i.c.8. Etha?cquidem,quapde fide hofti feruii- dadiximus,inuioIabilitertenendafiint, fi cum iufto & Icgitimo hofte res gera- tufifin vcro quis metu forte compulfus, abeo LiBER PRIMVS. ^o ^ ab CO qui iuftus hoftis*non cftjfidem dc precio redeinptionisfoluendo,vel fimi- libus dederit^eum non aftringi^vt fidem feruetjdiccndum cft^.idcoque fi pr^do- * J^^'^ nibus, vt inquit Cicero^, padum proM.«»„y;^| capite precium no attuleris, nulla fraus ^i^^^' ^ erit : ne fi iuratus quidem id n5 feceris. t^fi-^poUk, pirataenitnnoneft ex pcrduelliumnu- c,'w.t;j*, mero definitus , fed communis hoftis 'D.icaftui omnium : cum hoc nee fides efTe debet, 'jf 'f '/' ^* neciuliurandum commune. &hmc eft, d «//oRtf. quod latrones5& predones hoftium vo- ?^*^j^ '"^ cabulo non contineridicatl.C.c Vnde «/.«ii. * 7 iura belli ^captiuitatis, &poftliminiJ5 f/*';*^^'V qu:Bhoftibusrantumcoaueniunt<*3 no »»««.$ /iTJ! pofTunt latronibus conuenire*. atque ^*'-^'^"/*- ideocaptia piratis^a latronibuSjOmni- mbm . d. j» no liberi permanent^. Cum itaqueiure ^^^*'"'>-^« belli agerCjfibiqueacquirereiistantum ^dfiLna, permiflumfit , qui iufti funt hoftesS: J^'^'^/^^J" nulloiure ij qui nonfunthoftium nu^ TflrZle". Iiierodefiniti,quibus iura belli no funt ^'^-^y-fi^^t concefTajdehis^quf iuftistantum hofti- fJ^ut'Zdt bus acquiruntur, pacifci, autad pacifce- "*''*^' ^: a^- dummetuminfcrrc porerunt^ quarc umet.*'c^ cdidlo praetoris, quo per mctuin gefta »''<^- aa*-<. refcinduntur, locuserii^ imoipfbiure J;.?;«xu non tcnebit^quicquid ex hac caufa adu c.wd. H 5 vcl De ivre et ofFi bell, a iqitimcar vcl promifTum fuerit »:nequeiuramcto ccreD.p>d ftabilictur; Quiaquod nullum eft, con- b iMoefi dii. firman no potelt ^ .& nullum vmculum htkcMLegK conrineredicitur,iuramentumatrod,& c c.ftrittnit, nefanda coadlione extortum ^ poterit I.e. verHm, (^j^^ad maiorcm cautioncm abfolutio d d.cpeme. pcti^quf faciieconcedidebet^^.Non OD- "J^^&'liL ^^^ ^is quas diximus,qu6d leges pra?do- de $termr. ni adioncm pignoratitiam depofiti , & cijipifoore. commodati, tribuante. idenimverum ifipredo.D, eft, fi cum alio contrahat, quamquilae- iSififr7' ^"^ eft.quamuis enim pra^do fit^refpedu do'j.'bonafi- eiuscuiremabftulit: tamen praedo noa 'ttfulKfh ^^' refpe(5lueius5 cum quo contraxit. /•r.D.cow. quoniambona fides in contradibus as- woiijtj »0« ftimanda eft, inter eos tantum,qui con- itiisc.. traxerunt, nihil extrintecus aiiumpto s u.ionafid& pQrr5 qjnodde latronibus,& praedoni- di^^!*'^' bus diximus, idem&de rebellibusdi- cendum eft: qui iufti hoftcG dici no poP. g(J./,fco5l«. fiintS- namaliud eft hoftis^aliud rebel- h ex.^ifn^ lis h. & iniquum eft,vt quis ex improbi- rebtu. tatc fua lucrum fentiat». quamuis vcru D:tl^'* fit 3 generali nomine, exvftiloquendi, hoftes vocari omnes, contra quos arma feruntur. Hisconfequenseft, conucn- tiones illas*,qu^ per tyrannideracxtor- 8 quentur, feruadasnoneflfe. nequecnim confen- LiBER PRIMVS. 6l con(enfu(quiin omnibus contradibus a u.^.D^de requiritur^) faautnvidetur, quod pet «^^»cira««. vim exprimitur. ideoque ex hac caufa geftum.nulliuseritmomentib. Itaque b j./.j^,,» tyrannorum leges, non elle leges aocet ,^ ^^^^ ^^ Cicero*^ : nequelegem Valeriam,quam "«/: Lfipjr L. Valerius FJaccus inrerrex a fenatu cST^J-c proditu?, dedi tuta con fulibusciui rate, nmet.cauf. Carbonc & Mario interfe(5^is , armis '^Zn7!''^ Syllaeoppreflarepub.tulitiVt Syllaper- c deU^bM petuus didlator reipubl. conftituendse caufa creareturi&qusecunqueis^autta- quam conful, aut tanquam proconful ^ {„ orat.-i. gefn(rer,rata eflent.quam omnium legu contra^us. iniquiffimam , diffimiliimamque legis pMel'/"§\ cfTe^idem Cicero oftendit^^.ldempror- /«/w. d. fus de illisconuctionibus, quas iniuftus /«"c.i^ifrt^r! populus, quem etiamtyrannumvocatM"»'^-»'^- Cicero, perrcbellionemaprmcipeluo ^ ^/^^ q ^ extorquet,dicendum erit.&quidemfia traf.pamrM picrifque dubitatum eft , an princepsex ilT^e^Un cotradtucumfubditisobligetur «:quid ntJcmjh.e. deconuentionibus publicis dicendum il'itmT^»- cft^quasfubditiperrebellionc, &rum- chor.c(»i{iUz. roam perfidiamextorquetr'etenim cum If^ZlZ'.^ rebelles eoipfo, quod in principcm in- «tb. & nh\t furgunt, fidcm violet/ruftra fibi feruari ZZtT^. fidempoftulant. dequo moxdiccmus. ub.ucap.9, turn De Ivre et Off. bell. turn etiani,quod foedusratum,quamfi* dem fandam apud eos fore fperandum cftjqui diuinijhumani^ue iuris violato- reSjpcr fummum nefl*s & perfidiam,pa- tria prodere non fu n t reucriti? au t quo- in odo per Deumiurabunt, cuius ordi- nation! ipfi refiftunt ?aut qua? conditio paciseflepoteftjin qua ei,cum quo pace a Ccf/.pfe/. facias,nihiIconcedipoteft*?Sed&cum hj>p,i2, iniufti fint hoftes, iure belli agere non pofTuntjVtmodooftendimus. nulla e- nim, vt inquit Cicero, iufta caula videri poteftaduerfuspatriamarmacapiendi: & per confequens, aduerfus pnncipem ; bAutJf.TK^i qui eft communis ommum parens *>: IbJI'mfiZ quiquepoteftatem^quamhabet^a Deo cpaubttad accepit^. Praptereaciimpopulusdere- Km4n.c,ii busadremp. fpcdantibus , nequidem cum extraneis pacifci poffit, quodfoli dicMttenth' principi concefium eft ** : cui tota refpu- ti^i^D^de biicacommifTaeftS & penes quern eft cojiti'pnnap. bclIi , pacisque arbitrium^ multo mi- f c. ^mdcui' j^yj principem ad iniquas conditiones ^litmni,!. adigere poterit.princepsenim,cuiuseft 23. ^'«^•z- leges dare populo , non acciperc^, ciim ^er. titulis,velinfigniisrcgiis,capitcpleda- ^^•'^'^'dfdT- tur,publicatis bonis f.&olim per legem «^y; nf^npt. Valeriam facrum elTet cum bonis caput i2,c.'vtm- eius^quiregnioccupandi confiliainiif- Za^rTd!^ fetg. Hinc quoquedicit Bodinus^ pri- g iHon.ual uilcgium concefTum a principe^vt liceat ri«^ / J; condemnatum reIUtuere,aut a poena li- ov/f. berare LiBHR PRIMVS. 6^ berare, nuUius efle momenti. quia fcili- cethocdependetamaicftateprincipis: cuifolihoc licet^&Baldus'^dlCl^non y:',;;i2 DoffevUoteporepraefcribiiuriappella- 1. ant^dam- diadrummilprincipcSporrofummum;;-;-^^^^^ lo imperiu^vtreacannotauitBodmusd, ie5?».«.D,ds precipue verfatur in (ummis magiftrati- f--^^^^^^^^ bus crcandis, & officio cuiufq;dehnicn- ^«^ /j.ccc/. do,in legibus iubedis, aut abrogadis, in ^--7-- belloindicendo^acfinicndcincxtrcma apf^ret.c.^e prouocatione ab omnibus magiftraii- P;^;^^^^';^ bus Scinpoteftatcvitseacnecis. neque venkntfs.de enimfiiudiccsruppliciaderccleratisru. '^-«-^^,^ munt,proptcrea nccis ac vit^ ius habet: fo,j?«r.wf6. cum legibus obftriai teneatur : nee me- retes morte liberarc poffint; quod fum- mi imperii eft:vbiclemcntiac6traleges locu habet. Icaque.cxaais regibus^qui- damdolebantmutatum reipub. (latum, dicentcsregemhomineefTe, aquoim- petres vbi lus , vbi iniuria opus fit : efle gratia! locum, (Scbeneficio : Scirafci^ & ignofcere poffe: leges vcr6,remfurdam^, & inexorabilcm elTc : nihil laxamenti), nihil venix habere ^ & Cicero veniam«^^^^-* pro Ligario precatus a Capfare , Apud 35 iudices, inquit, nunquamegi hoc mo- 5> do ; Ignofcite, iudices, crrauit^ lapfus Db IVRB BT OFF» BEtt. eft i non putauit; fi vnquam pofthac. ad parenrem fie agi /bict : apud iudices, Non fccitjnon cogitauitrfalfi tcftesjfal- fum crimcn*Sunt itaque hsec,qusedixi- tnuSy principis propria : qux ctiam po- puJusRomanus,apud quemfumraum imperjum fuit ^ ciim pleraq^ alia fenatui committeretjiibireferuauit» vtmultis l^^6. ^ocjs oftcndit Dion. Halic a. prsefertira ' quodad magiftratuscreandijleges fere-» di^ & bellum pacemquedecernendi po- teftatem atiinet . prouocationctn vero, & vitx neciTue poteftatem , populo per hr>kn.}jaU. legem Valeriam tributam f uifTe coftat ^ •uia^ub'.l] ^ ^3BC quidem , iureconfultorum opi- vaiMax.1,4. nione^ita maieftati principis coha^renr^ yLKvlh*. ^'tcumaliis communicari non pollinr. fitbiuou, &fuperioribusaddunt, pignerandico- cellionem ^ vedigalium uc tributorum, nummiquepercutiendi potcftarem, & alia nonnulla.ex quibus tame quaedam^ etiamiis, quinofuntfummiprincipes, matura traditiojdicentibuSjimperatore ^^ fuoiure vti, eo quod in poteftate eius j, eflentomnia. refpondi, fiamepeteret, ,, quodmeumelTetjideftjfundummeum, » argcntum meum, ius huiufraodi meum >j non refragaturum ; quanquam omnia, 3, quaemeafuntjeiTentpaupcrumi veriim „ eaqusediuina^inriperatorispoteftatino ,) cflc fubieda. Ceterum, quamuis conue- tiones cum latronibus,& rebellibus^ra-* tasnon elTe docuerimus, tamcn prin- ceps, quantum poteft^ab lis abftinere debet: turn quod maieftati principisno coueniatjtum quod quguismalapotius toleranda funtjquam maloconfentien- cf..w,32 dum ^, turpifTimum^autemiudicauere ^^ 5'«y»5- Romani^debello^pace^velindutiiscum piratis, latronibus, vel rebellibus paciP- ci. itaqueeos nunquam cum iis, quiim-» perio Romano rubie(5i:i rebellarent, foe- dere, aut padione rem compofuifTe) le- gimus: quin potius non quicuere^antc-* quam expugnando , aut in deditionem accipiendOjOmncsiubigeretjvtLatinis^ Campa* Li^ER PRiMVs. 6$ Campanis, aliisque rebellantibus han fuiflelcgimus. ideo^^uc Cicero afuade- a^^.«^t* bat Planco,ne pacem componeret inter D-Bratum & AntoniUm> vocans Anio* nianos,foediffitnos!atroties:quiautar- mispofitis pacem peteredebenr : autfi pugnantesearo poftulant; vidoriapax, non paaione parieda eft.& idem dicit ^», b p&%. 5, ignorare iura belli, & cxempla maioru: &C{md populi Romani maicftas, quid fcnatus feueritas poftuIarer> qui legates ad Antonium mittendoscenfercnt,noa cnim verbis rogandum, kd armis cog6* dumeffe. & idem vocat hoc bellumin- cxpiabilejiiegans ideopaci locum effe*. c pWJ»i>iU« Itaqjbello fociali^ c^m focij populi Ro- mani fperantes^fe non foreampliusfub- ditos, (cd imperii participes,bellum pa- rareht, & icgatos Roma mitrerent que- flum jfe no admitti ad ius ciuitatis, cum tamen ipforum opera, & auxilio, longe latequc imperium cxtediffent Romani: adhaecfenatus feuere refpodit/e^donec refipuiflcnt ^ nonaudituros legationes eorum<** HincquoquecumTacfarinas d AppUnM nobihs latro, eo arrogantiae venilTet, vc ^^'•«•«^•^'^•^ legates adTiberium mitterct, fed cquc Vitro fibi atqjexercitui fuo poftularet, I X auc Dfi IVRE ET OFF, BELL* autbellu inexpiabileminitaretur. Nor» 2iio»HiM,i alias magiSain^uit Tacitus Sfua,populi- ^ que contumelia^Rom.indoluifTe Casla- j, rem ferunt^quam quoddefertorj&pr^- „ do, hoftiummoreageret. neSpartaco „ quidem , pod cofularium exercituu cla- „ des5multuni Iraliamvrenti^quanquam „ Sertorij & Mithridads ingetibusbellis » labaret refp. datum ^ vt pa5o in fide ac- a, ciperetur: nedum pulcherrimo populi 53 Romaniilagitiojatro Tacfarinas, pace ^ & conceilione redirocretur. haec ille. iis » tamen, qui fe, citra padionemj fidei im-» peratorum dederent, parci foler. itaque FabiusMax.iEmilianus,Conoba?latro- bA;^^»,je numducijquireeidediditjpepercit*».^ *«det^e^i!a- qua? ad fupcrioris potcftatem fpcdant; $ro.i,nond». ^^j pcf iufiufandum deroi^ari non po-' ^, teit% noenimpoteitquispaciicideiis, J^J'*'"'^'*'^ qua? non funt fui arbitrij . qua ratione h^'denfmp, Gottfaluus , prorcxNeapoli, comitcm €,yinwv, tu Yalentinum, quern infuamfidemacce* peratjpolteajex mandato regis Ferdina- di^ finevllaperfidix nota, incarcercm c hodimet^ coniecit^^.hincquoqueeijquiiurauitjfe wf. .i.f«8. Qj.^^j^i j^Qjj interfuturum^gratiam fc iu- rifiurandifacere, imperatores Seuerus d inivk.D, & Antonius refcripferunt *^, imo fi iu(^ dtadmnr.^ iuranduHi fit contra reoip. ipfo iurerc- miflumccnfeiuriexeoquodPauIusaft, lege lulia ren)itn iufiurandum , de noa einiadigere. conttahendis nuptiis^ fuitenim apud t^^pat^ol'^'' Romanos conditio, vel promiHio, de non contrahendis nuptiis tarn odiofa, ^L\t^'toi vtateftametiSjaliisqueadibusomnino L/edetfihoc', remoueretur5&pro non adie<5ta habe- ^.vit.cHtni. jTQinj- f^ Licebit itaque priuata fide con- V Tin",oJc tempta , publica» lecuntatis cura gerere. wdMdcmdf. apud lapientes cnim, inquii Cornelius Taci-» LiBER PKIMVS. 68 Tacitus, caffa habentur,qug nequedari, ncqueaccipiralLiarep.po{Tunt.inquatn fententiam exftant egregia verba Poftu- mi) , quibus oftendit populum Roraa. nontenerifponfione, quamcum Sara- nitibus fecerat, conrranitentibus L. Li- iiiOj&Q^McIioTrib. pleb. qui&ipfi au^torespacis Caudinsefuerant: &, ne hoftibusdcdcrentur^perfuaderecona- bantur, populum Rom. religioneaftri- 16 dum efle ». Cctcrum longc tutius*, & a limtui^^ laudabiliuseritjVtquisnonpcrmittatfe villus periculi metuad.fidcmdadamde re illicita impelli , quam datam fallere, namiuransfefadurumremillicita,ipfb fa(5io eft periurus ^: & quoduis malum b c./«tw- potius tolcrandum eft^quam malo con- -JJ^"^^^^^^^^^ (entiendum^ quonomincconftantiam t.dememr^ Porii Caefariani militis , merito laudes: "*^* qui pro CflanspariibusexcuDas,abci- ^^«aj. pionispr^fjdiointerceptus,cu vno mo- do faluseidaretur,fi(cfutunl5Cn.P6pei militcaffirmafTet.itarefpoderenodubi- tauitjTibiquide,Scipio,gratiasago.Ted mihi vti ifta coditione vita*,n6 eft opus. Parifiducia CMeuiusceturio Augufti, cu Antoniano bellof^penueroexcelle- tespugnasedidiflet^inprouifis hoftiu ia I 5 [idiis De IVRE ET off. BEtl. fidijs circumiientuSj^c ad Antonium A- Iexandriampcrdudus,inierrogatusque quidnamdeeoftatuideberetilube mc, inquit^iugulari ; quia necfalutis benefi- cio 3 nee mortis lupplicio adduci pot fum^vtCsefaris miles die dcfina;& tuus cfTeincipiam . fed quoconftatiusvitam Vol Hax ^<^"^^"^P'^^^<^f^ciliusimpetrauit. An- Ai.j.c-p.s.' tonius enim virtuti eius incolumitate b LmiiUh. conceffit^. &5nefinguIosreferam,vni- h!>.6.cap,6. uerla Saguntus, Hilpaniae ciuitasopu- "L.TUmM, Ictajmagnum^licettriftejfideierga Ro- cl'^fer^mt. uianos monumcntum: ciim poftconti- z.c.jicitt& nuam obfidionem, fcdiutius ab Anni- infra.deture- it* rr n • iJr.i.qi^ifide. bale tueri non poflet^neque Romanio- D.i^tiM»/:/. pemferrent/pretisconditionibuspacis If^D.te minus honeftiSjfefuaque omnia in ro- ma.^'aimo-^ ciuitatum , quae rupto federe ad Perfea f'/^;^ defeccrant, muris earu dirutis,exercitui thmtntn. p, dcditc. iuramentum enim non extendi- ^« ^^ '^^ tur adea^quaepoftea accidunt :& noua iiuntjij>M caufa fuperueniente^poteft quis noim- f'^'^^'f^* plere,quodiurauii^, Qu6rpc<5tat,quod i,anaJ.^(u Ciccro^docet: Tempore nonnuquam 'f"^**":^ , rr * ♦ r ditraftf.l'tres commutariomciumj itavtnon leruare fratres,D,Je fidem,quandoqueiuftum fit: veluti non ^^ i-fi ^ redderegladiumdepofitum furiofojvel ^* hofti patriae . & in omni quoque iura- c #c.^.i, mento De IVRE ET off. BELi. . mentointelligiturh^ecconditiOjfiinihi a. clj^* feruata fides fuerit a.- vel nifi per aduerfa-. mok.cfiatt rium fteterit, quo minus pada feruen- vanj.qt*£ro, nirc taci'ta padti remiflio*' : & is qui prior ^;^* o, conrrauenir, folds fidemfregirfe ccnfe- b/.ciw^o- turd ;itavt fequentis faduadviolatio- ^f^n^'*^ nem referri nequeat^. Quo fpeclat con- cccotiftni*- tentio ilia Romulicum Cluilio Alba^ Tuulma "o^u"^ di<5tatore , vter fcilicet prior co- $.1. & tbi ditionibus foederis non ftetiflet j eum e- ^Tudcfcm. jjjj^ folum foederis violati reum effe^. ftbcodttione, vnde priorem quoque belli caufam ma- ^* tlit"Sc ^^^^ dicendu eft. nam fi in eo fides vio- tejia. /.V^ letur, cuius contemplatione con tragus pattr. §. ih- inituseft, corruitconuentio , & onnia u^.z* * in priftinum ftatu redeuntS. Icaque VI- fDicn.mi, pianusair.non teneri a(5lione pro focio, g uimu.c. qui ideo locierati renunciauit,quia con- depaa. Mter djtio quo^dam^qua focietas erat coita, ei rSf^lt non prseftatur K & idem integram dicit nas.cMpac, maucre inofficiofi teftamenti caufam ^ fi D^*!2^lT fides ab hercdetranfaaioninonprsefta- h/./Jcooie- tur*.reciprocatioenim obligationis^v- «^f.D.pn» trinque vinculum inijcit,& itaquidem, iinlfiinni- vt alter ex fu a parte non teneatur^ fiex fjrtaw/wK, acluerfojlliquodconuenitjnon prsefta- rcJ?^. tur* idciueverumefljfiucconucntiom poena Liber primvs. 70 ^aj^quan, poena fit adiedta, fine non : neque poena f^^^ ^' debetura:&etiam(ineceffariacau(aita« b Ahat.ai peditusaduerfariuSjfidcm nonferuetK ichmfropa. quamuis enim impedimentum a mora Q,itpaa. feu poena excurct<^:ad producendam ta- 5 ^fi^ji^ men adione fans momcnti non nabcr, ^i^. d. «<£ /. idemeritj fivel in minima re fidemfer- R'jx'm^. uareneglexerif--. m7i tamen tarn Icuis rf,;^^;^^^: momentircsfit.vtnofitverifimilejCius ^^-^ focati. vtrinque magna rationem habitafuif- J.^aXcrfe fef.ln tantum quoquc ex parte fuajquit '*»^ ^•«a»»-»'* que adfideidatse obferuationetenetur, cs^ll^^b. vtetiamfiipfa promifTioniscaufaceflk- 3.A/c.n»»«7. retj nihilomJnus dui et h^c obligation, ]^l^^^, Quod/inon conftet, vter prior fidem ««t^^- o.^'e datamviolauerit^mutuacompeiatione T^J'^Xie vterque a poena con tragus abfoluedus i^mn^. eft^ foktenimdici, inter pariadelida n^,'^^ compenfationi locum elTe *. vnde rece- inde. d Je«, ptum eft^Iicere litigatori malitia aduer- ^'[^if^^^i^^ farij fui^malitiarepellere*^: & cornicum. d Jire/cmi oculos, quod aiunt5Configere. quod in- ^^^'^j^, telligedum eft , dum tamen bonam cau - tm.\kfttn. famhabeat^ &fraudcnonvtatur. qu^ '\['^'^-?* mcrimmisnotamtraleat: quale eft ral- kxiofme^ fum ftellionatus,& id genus fimile "". Et «p^'««-»^"f* bsEcquidem plerilque probanturm pa- deem.ia6. ^opacisvelfoederis^nonetiamindutia- ^ ci>«>»^«'. rum, m Bwf. »»*.' 3,ckr*g./«r, \kktJn Um^rofQtKti.CM tranfaif» TlVhteAoatu pg j^re jy OFF. BELL. ^Hu'.c^d. rum^jquasinuiolabiliter feruadaseflcj iS Angd.c^. etiam hofte fidem earum falknte. cen- cwf.LZi/ dr fen^ • quorum lententiam vt faniorem> duo socyn* . & ^equioic, amplcxos fuifle camera? im- l'!^^^B^Ut perialisafTeffores, refcrt Mynfingerus, ntmiu.par.i &addit rationctn diiierfitatis , quacria %!c^!!^Z ccteri innituntur : quod fdlicet finito cb/er.y, & indiitiarum tempore^quisfe vlci^'ipoC- Pccjoowi/. ijj^ ^y^ ^^^^^ ratio ncquefatis idonca, hifoWimi' prfffertim in bello : (vbi , Vt inquit Li- iu*D.*r^4- uiuSjfiinoccafionismometOjCuiusprf- 5, ftm.QeiUtb. teruolatoportunitaSjCundatuspaululu „ l^uLx^h- fuerisjtiequicquam moxomifTumque- ,5 *»m/^*. f raris)neqU€ctiamiure probata vidctur. ^^"^J^-^^ cum cnim inter pacem&indutias, hoc L^Bjmt'. tantuminterfit, quod ilia perpctuafit, fhH^'T'% b3ever6ad tcmpus^:&tempusobliga- verAo'r.oA/»^. tioocm Hequcaugcat, neque minuat*^ : dc nomt.de quemadmodum pax alterutrofide fal- mt. c. >it. d, lente corruit; ita & mdutias dillolui co- ^TfJ^"^' ^equens videtur: cum vtrobique eadem Ij^rci^: fuKfit ratio mempc ruptc fideid^ nemo reiw!nd.i.n6 exruodoIo5veldeli<5tolucrari5autaliis Zt'o'l nocere debcate. eftque in banc rera,nifl ry>,u.m:Lu fallor, elcgans refponium Pauli ^ : qui, tjfjjt'. cum proponeretur inter locatore fundi tr^xcr^ &condudorcconuenille,neintratem- «."Ur^'; poralocationis condudor expelleretur, tai^ adie^a Liber primvs» ji adiedapoena;nihilominus tamen^fico- dudor biennij continui penfionem no folueret^ fine metu poena^cum cxpelli poffe ref ponditjetiam fi nihil de folutio- ne penfionum in ftipulationc pcenali expreflumeffet.quibuscerteargumeiis moueor^vt potius inclinem in fententia corum, qui exiflimauerunt idem iuris efleiniudiciis, quod in pace vel foede- IP rea.praerertimcumindutiaj^etiamlongi a p-*». 1^»». temporis efle pollint^. Jcgimus enim Aic*at, Beu^ Veientibus a Romulo in centum ^ & a ^*"*- ^*»**^»- Seruio Tullio in xl.& in totidem annos ^^«..c^^. L.Furic^&C. Maniioconfull.indutias «^>.7.p*«;* datasfume*^. o^cumpopuIoCa^riti, m ut.p^.ytiu cetum annos indutiasfad^asfijifTe pro- ?• ditueft**» Voifinienfibusverobellofef- ^^^^i '*' fis, in viginti annos induti^datae funt^. zumMii.u TarquinienfeSjmetucompuIfija Decio ^uuiwi.j, conf.inxl.annosindutiaspetieref. JE- Qintt***i.s^ quiodoannorum indutiasimpetraue- ^^"'"**^-»' runtSiHetruriecapitajVol/inijjPcrufia, gi.i«w«/.4, & Aretium5cum paccm peterent, indu- tias in xl. annos obtinuerunt\ vndele- ^^'y"**'*" gimus quoque violatione indutiarum fquevtfbederiSjRomanis^quiiura belli religiofi film e fern per conferuariit, cau- fam belli fuiffe. atqueitacum Samniti- bus^ Dh IVRB Er OFF, BELL. bus, quibus bicnnij indutias dztx fuere^ i8 eodemannoruptis indutiis, bcllatum a Uvrnt /.9. eft*.& contra Hetrulcos,qui paccm foe- dusque a Romanispetentes,indutias in triginia annos impetraucratjpaulo port indutiarum fide violata rebcllantes , k^ liciter res geftacib&eode anno, inquit b IA.9. * Liuius t, cum reliqiiis Hetrufcorum ad Perufiam, qu^ & ipfa indutiarum fidcm ruperat, Fabius conf nee dubia, nee dit ficili vi(^oriadimicauit5& ipfum oppi- dum(nam admoeniavidoraccefEt)ce- piffet, ni legati dedetes vrbem exiffcnn cfift.It. & idem Liuius alio loco 'refert^HetruC- cis (quod cum pax negara, & indutias biennij data? e(renr,ac aduerfus indutias pararent bcllum) a Roman is bellumil- larum fuiffe. his accedit^quodmaiorfo- leteflercligio foederis, vbi precationc res tranfigebatur^quam indutiarumjal-» teriufue (ponfionisudeoqueiniufTu po-» puli, nee fine fecialibus, caerimoniaquc dijdwi9. alia folemni foedus fieri nonpoterat*** indutias vero , aliasque fponfiones, fine fecialibus,aiusquerolemnitatibus.fepc a belli ducibus , iniuffu populi fadas fuiflelegimus: vt proximo capitelatius oftendimus* atqui nihil quicquam fa- croian« Liber primvs. ^ 72 Cro&ndhim cflepotuit, inquit Cicero, nifi quod plebs populfifque finxiflet, & quod au t gcncre ipfo , aut obteftationc legis^aut pcena?, cum caput eius,qui co- tra facit confecratur > facratum efTet ». ^tnorat.pn cum itaque foedus, quod fan(5lius eft, /.ctm.ki/. altcro fallen le rumpatur, multomagis induti^.Nontamenimprobandifuntij, quiindutiarum tempore^quauis iniuria prouocati^ab omnivindida abftinent; inaximefideleui,&exiguiteporisprae- iudicio agatur^vt omne violatas fideide- decuSjfit penes hoftcm : kd id vfu 6)Cc6' fuetudincporius rcccptum , quam iure probatumafTcrit Alexand^^.cuiconue- badKckm nirevidetur^quodScipioCquamuisnon ^epi!' ^* modo indutiaru fides rupta efleta Car- thaginienfibus* fcdetiamiusgcntiuin IegatisruisvioIatum)ramefe nihil, nee inftitutis populi Romani , nee fuis mo- ribus indignum fadurumdicens : lega- tes ho(lium,quieodem tempore Roma ad eum venerant, inuiolatos dimirit'', cl»wjw/,jo quo nomine Scipio maximam laudem meruit: licet ^fivereiudicarevolumus, nulIo non iure legatis Carthaginienfiu parcercdebuitjVtmaximcduplicifcele- fCjVtrefert Liuius,omnino ruptg eflenc K indutid?4 De IVRE ET OFF. BEtt. indutise • ea enim decaufa Scipioni ad bellum redire^quod fecitjfine vlla perfi- dia? nota licuit ? non autem hoftium le- gatos l^dcre > qui citra vllam pads , vel indutiarumcoucntionenijetiaminipfo aidorc belli fiint inuiolabiles > & fandi ^IvU.'DM *^r^ gctium'.ncquerefertjquodhoftes te^iomb, prius indutias fregcrint, & legates ho- Aium violauerinc . nam , quod dixioius fidemfrangenti*noneflendemieruan- 20 dam 3 ad vnam, eandemque conuentio- nem referendu eft > cuius fides ruptacft: &adeaquae vna, eademqucfponfione hAhcander comprehenfafunt ^: & in promiffioni* lJ»rcfrfe bus,.quarum altera alterius caufafada paaj/tito, eftc.connexorum enim vnum idemquc D^tr* cftiudiciu autaliis nocere debet f: & propter mala «f ^»-.». r \ \ ' 1 • n decond.empt, hdem altenus contralientium , potelt i.uiia,m.§, cotraduspendereexarbitrio alteriusg. t^^^riti^ Legiraus tamenin facris littens^auod tmft.i.cndi' lofue. licctdolocircuuentusa Gabao- tor.^.u«v*$ De ivre et off. beli. nitis,6«:deprchenraeorumfraude(qu6d cum finitimi eflent,& e terra jquas a Do- mino Ifraelitis promifTa erat^aduenas fc, &elonginquaterraefre5CommcntitieP» fent^vtpaccm ab Ifraelitis irapctrarem) tamen pacem5quam dedcrat^reuocanda non efle cenfuit : ne dum alienam perfi- a loy&e C.9. djam redargueret/uam folueret^. kdyVt '^^i'^* inquitD.Ambrof.b Vetereibidedoio, hof/icM.3, noniuriiperitorumformulam , fed pa- triarcharumfentetiam^fcripturadiuina cxpreffitrquaenonadpoliticam neceffi* tatem,(ed ad plenitudinem pcrfe(5tionis Chriftianx pertinet. fed & lofuequoq^, quamuisGabaonitasliberarctdemanu filioru Ifi-ael^ncocciderenturjmaledixic tamen eis, propter fraude ipforum , dc- cloj&ectfjHj crcuitque vt inferuirent cudi populo^* DEFOEDERIBVS £T IN- DVT I IS. / TrU feeder um genera^ 2 lM ate Hat em comiter coffferuarejn f(g^ dtribtis add't folitu^quam vim habeat. $ R omani nunquam cum ho fie armatofoe^ dm facer e foUti, 4 Slutd Inter foedui&ffifionem inter ftt* $ Bux belli facem cum koHe^ imujfufrtH^ dp IS facer c non pteft. 6 ^n Liber primvs, 7^ 4 An dux hc/li^fcutfAcem^ & iniutiasfa* cere prohiUatur, / Princefs utrkm vulitati< pubUucAuft poteh pr'iuatis quid detraher^^ . i Tr weeps ajlriSiu^ Ugibm mtutd» p Reges quatenus fmt domini mnium. 19 An prmceps teneatur ex feeder e i6io cum frmcipCy cutfuccept, Capvt septimvm. QVod ad foEdera, quibus hofti fidem ,obftringimus,attinet5fciendum eft I tria^fuiile olim foederu genera , quibus incegre pacifccrecur amicitias ciuitates, regesque: vtdifcrtc Menippus Antio- chi legatus , Romam de pace tniflus , T. QuintiocQndi(reruita.vnum3Cumbel-aLWK»/«44 lo vidis dicerentur leges, vbienim om- nia ei, qui armis plus polTet , deditaef- fcnt j qua? exiis habere vidor, quibus inultari eos vellet, ipfius ius atque arbi- triuerat.6e talefbedus fuit,quod i£ne^, dcferta Troia, pacemdeprecanti , ab A- chxis, quieumiiiiequebantur, datum fuit: his coditiQnibuSjVti€neas& foci), cum fuis rebus quas in fugaexportaue* rant, intra certutempusagroTroiano cxcedcrent J cafteliis in poteftatem A- K 3 chasorum De ivre et off. bblu a VknM^!, chscoru m traditis ^ : & quod Roman! ca ^bq.s^oma, ^quisfeccrunt^hislegibus: -^quorum populij faluis Puis agris, Romanoru fub- diti fun to iRomanis nihil mittQto^prse- ter auxilia, quoties accira fuennt,eaque hDion.nai. fumptuproprio^. Talcetiafoedusfuit, wX'^°'"* quod Apuli a Romanis impetrarunt. nonenim a?quo fosdere, vt inquit Li- cW.9. uius*^: fed vt in ditionepopuli Roman! effent, conuenit. eiufderaquoqucgc- neriseft foedus, quo Philippus ex om- nibus Graecf^ciuitatibus prf fidiadedu- cere iuflus eft , naues & elephanres tra- dere^mille lalcntum populo Rom.dare, extra Macedonian fines bellum , iniuflii diiuimi^i Senatus gerere prohibitus^.&quo An- tiochus , cum omnis Ailacrs Taurum monte Romanis cefTit^naues ornamen- taque tradidit^duodecim milliatalenta atticainduodecimannospcfionibusa?- -^ia«^/48 quiSjRomanisdedite, Alterum feeder ii genus fuitjCum pares bellOjiequo foede- re in pace atque amicitia veniret , quale inter Romulum & Tatium Sabinorum regem iaum fuiile legimus . cum enim iam tertio , ^quo Marte, fed maxima v- trinque accepta cladejaciecertaflenc^in- tercedentibus Romanoru vxoribus^Sa- bini LiBKR PRIMVJt 75 bini generis (propter quasbellGexor- tum eratjfoederejquam praeliobelloh- nem imponerepotius habuerunt : con- uenitqiVt Romulus & Tatiuspari po- teftate honorc^uc in vrbe regnarent, 6c vt Sabinis ins ciuitatis Romanae dare- tur*. Soletauteminhocfoedcredccl- aD»»,Htfi!, ptiuisreddeodis, vrbibus tradendis, & «»R*3»^^.a» iimilibusaequis conditionibastrafigibw hUmbeBoM ita4ueinter Oaauiura Caerarem^AntO' ^^f^^^ nium , ^ Pompeium conuenit> vt pace »t*^Mi,s SicquoquecumPyrrhus, Albino conC cum magna csede fugato, magnis copiis audtofuo exercitu , admirans virtutem Romanorura , quodnuUam raentione pacis facercat, prior,licct; vi(ftor,pacein peteret LiBER PRIMVS, -yy peteret a^quilTiinis conditionibus^ libe- rationem captiuorum, & auxiliumad fubigendam Italia populo Romano of- ferens : pro his nihil aliud^quamTaren- tinis fecuriratem^ fibiamicitiam poftu- lans: ex fentetia App.CIaudij Cxci viri amplilHmi, refponrumeft, vtiPyrrhus Italia exccderct, tumque /i e re fua vide- retur, deamicitia ac/bcietate verba fa- cerct: quoad vero inarmis eflet, popuiu Romanum aduerfus eum belhgeratu- rum^etiam fi mille Albinos pugna fupe* raflet». Similiter y£tolispacem peten- f^p^/^^'J^* cibus, M.FuIuiusconf.refpondit,^to- mJL.8,c^ I0S5 nifi incrmes, depaceagentesnon '^-^^M^i auditurumfe.'armailHspriuscquosque "' * omncs tradendos efle : deindemille ta- IcntumargcntiP.R.dandu^. Vermina? bUwi^M quoque Syphacis filij legatis , per quos petebatjVt rex fbciusquej& amicus a fe- natu appellaretur/efponfum eftjpacem illipriuspetendam a populo Rom. eiTe, quamvtrex, fociusque, & amicusap- pellarcturc Porrononfemperfoedere, ctw'w^st fedetiam per fponfionem nonnunqua ha? conuentiones fieri folent. quidaute 4 fnterhaecdtiointcrfit^indicant ha?cT. » Liuij verba "^cConfuIes profeif^iad Pon- dw.7, tium De Ivrb et Off» bell. tium in colloquium, cum defoederevi- ^ ftor agitarct , negatunt iniufTu popuU ^^ foedus fieri pofTe, nee fine fecialibus^cae- ^y rinioniaquealiarolemni.itaquc5nonvt „ vulgo creditur, Claudiusq; fcribit, foe- ,, derepax Caudina, fedpcrfponfioncm ,, fadlaefl. quidenimfponforibus in foe- ^^ dereopusc(rct,aut obfidibus:vbi preca- ,, tione res tranfigitur? per quern populu ,, fit 5 quo minus legibus didis ftetur , vt „ cum ita lupiter fcriatjquemadmodum a ,> fecialibusporcusferiatur. fpopondere „ confules, praefedti, legati , quaeftorcs , ,, tribuni militum, nominaque omnium, „ qui fpoponderunt^exftant: vbi fi foedere „ resadaefTet, pra^terquam duorumfe- „ cialium non exftarent:& propternecef- ,, fariam foederis dilationem , obfidesetia ,, DC. equitesimperatiiqui capite luerent, „ fi paais non ftaretur, Ceterum ficut 3, fummi principis eft arma mouere, bellu gerere, exercitum cogere , & deledum a!.}.D.*J/. habere^ficecontrariofoedera,&indu- ui.mst.d,xi tiaspacifci cum hofte, fummi quoquc /-p^4.fc».y/o jj^p^j.|j ^^ . vtfuperiore capite oftendi- mus.itaqueaducibusbelUscitraprin- % cipis, autpopuUconfenfum, cuius no- mine & aufpiciis bellura geritur , pax confti*> Liber primvs» y% conftitui non poteft.quod olim lure fe- ciali, &poftealege lulia dc prouinciis, &Icge Cornelia Maieftatisfuitcautu^. »cvi»Pifj. iniuBu cnim populi, aut citra fenatus audoritatem (cuius poteftas omnis in principemeftcollatab) nihil fanciripo b/.i. da terat^quodpopulumreneretc. Etqui- ^*^-^"^' dtm , fi in ciuilibusac forcnfibus nego- o/bo/*, tiiSjprocurator^qui vcl generali madato ad adione conftituitur, tranfigendi de- cidendique negotij facultatem non ha- bet**: con(equenseft , cum qui bellige- d umaniato jrandi caula excrcirui prsepofitus eft, pa- g^^raii. /, ccm cum hoftibus faciedo , muneris fui ^Z!!1'^d. fines excedere. quod in re militari maxi- ^^ ^wato, mevitio^umfemperhabitumfuit^ qua e 1.3, $.« quidcmobcaufam, pacemCaudinama ^<^«».£>.'^'« T, Vcturio,& Sp. Poftumio,cum Sam- "^^'^ nitibusfadam 3&foedusaC. Mancino, ciim Numantinis idum , fenatus ratum nonhabuit:ficutnec Camiliusdidator padionem illam 5 qua inter Sulpitium quondam tribunum militum , & Bren- num Gallorumregulumconuenerar^vt Galli, acceptis millepondo auri a Ro- maniSjObfidionemrelinqucrentjUegas cam paftionem ratam efTe^qua? poftqua ipfedidatorcreatusefTet^iniufTu fuoab inferio- De IVRE ET OFF, BBLL. ai«»w2*.4 infcrioris iuris magiftratu fada cflet'» penes didaiore enim fum ma potcftas c- ^ K*'^'* ^^^^* ^ Salluftius, inter Auluexercjtus ^^ • ^'^* Roman! duce^&IugurthaNumidarum regemfa(5ta;Senatus,inquit3Vtiparerat> decreuit, fuo, atq; populi iniufliijnullu potuifTe foedus fieri. Ex quibus conftar, neminilicere5iniufruprincipis5citra cri- me la^fse maieftatis cu hoftepacifci:cum c lami'tio' hoc fit fiimml principis «. qua potiffimu w^.D^de ratione^LudouicUjduce Aureliancfem, ^tu'npM.j iure csefum fuifle cxiftimat Bodinus**.* quod fcilicetiniuflu regis Galliaefoedus iniiflet cum duce Lancaftri,quare etiam chiUon. DuarenOj quemalijfequuntur^saflen- wmwoi»»». ^jj.| j^Qj^ poffum : qui banc fententiam f tffgmenio veram elTe putat, in eOjCui ducendi tan- h prooirator tum exercltus/egendiquccura comifla t^.SZfro- eft : noautemineOjCuiplenalibcra^ue curatonb.etL rcfum omniu poteftascfl; concefli: que 5l «„« w^ etiam ius pacemcum hofle faciendi ha- aui q tit ytce etiam lus pacem( rtit.etfitB4r. berevult^.quodnonadmitto. Namea ^^t/til: qu2efiint iuris publici, &rcgij,reparata ^^^ nudam hgis maJTefi^i!!^ adionem: ideoq; nihil pro fuo impcrio ^^* ^^**/* agit> vtinquitlulianusl», fed proeo,cu- lig.ZnZ ius mandatum accepit. nam vt iam fepe '"^A**^- f^*»- dixjmus, IUS belli &pacisapudrummu ^.i.^iofs. principem refidet, & m alium transferri /"«**«*«»'■• non poteft. ficque nimiru confules Ro- TtJj^Tew^ mani, penes quos eratfummaaudori- ff* ^ '. * til- «J- -1- in l.etji pr,g tas, exercitu acceptOjbelli quide geredi tor.Djeof, Eoteftatem habuerunt ; vtq;profupar- ^t^cuimad^ itrio laceflerent^aut inuaderent hofte, '■Z^"*"-''^''' acmilitarem difciplinam fua voluntate regeret; bellum auteindicere^autfinire, nifiex fenatus audoritate, & iuffupo- pulinonpotuerut.iraq;5inquitLiuius% ^ ^*^'^°* dedeuit fenatus 5 iubentepopuloj vtP. Scipio, ex decclegatorumfentetiajpa- cem cu populoCarthaginiefi,quibus ie- gibuseivideretur/accrct:&T.Qiuntio liberum De IVRH tr OFF. BHLt. liberutn arbitriu pads ac belli cum Phi- > til ^4i^i lippo permifTum eft a. ite Hetrufcis pax data eftj ijs legibus^qux L.i£miIio conH viderenturjoptimae : & -^quisjex arbi- hnonMai. trio QJFabij confulisK idquefepiusa 2'rt..;.R(,m4. Romanisfadum fuifTelegimus.' fcicbat enim , ncminem imperatorc verms a^Iti- mare poflc^qua mcnte pax peterctur, & quo ftatu resefienr. Enimuerodeindu- tiis* idc quod de pace,plcrisque refpon- ^ c <:J /, «"• dendum placuit *= : licetcontrarium fen- J!Z(u'^* fcrit Bartol.nam & hie a praefcripto ma- ** * dati , ficut in fuperiore cafu , rcceditur: quandoquide in ciuilibus negotiis^pro- curatori tempus ad foluendum dare, no minus quamtranfigere cum aduerfario a I .fwRo. interdidum (it ^. quod equide admitto, m€.^,caiu, fidelongiteporisindutiisagatur, qu32 n,trbtn;obhx. Hon tam ceflationem pugna^cocedere, iwif«* fff quam bellofincm imponere videntur: ..amnctio. ^^^^ fummi impcrij cft.idcoquc iftiuf^ modiiridutias nunquam a confulibus, aliisqueRomanoruimperatoribus; fed a fcnatu^populoque Romano conccflas fuifTc legimus. itaqjSamnitesvidi^pro foedere,quod petebant,biennij indutias Vmm /.9. impetrarunt « , Similiter Veientibus , Volfmienfibus ,/£quis,aliisquc quam- plurimis, Mwn* Liber primvs. 8o plurimiSijinannosaliquotafenatu^ & papuloinduti^datgfuntaallasveroin-ai^w''^'-^' dutias,quas in breue^Sc in prsefens tepus '^"^^'^^ "^* fiunt5nc hoftes inuicem fe laceflant, (de quibusPaulusloduiturb) cumbello fi- ^>w^/'o^«-' nemnoitimponant (nambellumanct} ^p^,^^ pagna ccflac *^) duces cum hofte facere ^oeUmi.u poilc, exifli mo : pra^fertim fi temporis '^''^'*^* ratio, velaliqua neceflfitas, vel vtiliras id fieri fuadet. imperioenim ducidelato, pro fuo arbitrio laceHere , & inuadcrc hoftempoteft)& omnia ea, qua^adbel- lumfpe^antadminiftrare.folentitaque Romani duces ^ hoftibuspacem pofiu- lantibus , propria au(5lorirate indutias concedereidum Romamlcgati adpacS petendammitterentur. Itaque Scipio Carthaginicnfibus in trcs menfesindu- tiascoceflit: vt interim perlegaros Ro- ma? depaceagerent"^. Libo quoqae3& diimul,^ Bibulus Pompeianarum partium , qui cumcIafTeerarad OricumjCumfummis anguftiis rerum neceilariaram preme- rentur,& velle fe de maximis rebus cum Cae^re loquidicerent, vtdecompofi- tioncaduri videretur: interim indutias aM.Acilio&StatioMurcOjlegatisCas- faris (quorum alter oppidi muris, alter L prae- De IYRE feT OFF. BELL, pr^iidiis terreftribuspraeerat) impetra- runr. magnum enim, quod adferebant, videbatur5& Csefarcm id fummefciebat a ctfav de cuperea. Leges quoque pacisipfi duces dicerelolent.-qu^liaccipcrenturabho- flibus, indutiasconcedcbant 5 dum de pace legatis fuis RomamifTis, infenatu agerent. vt Scipio cum Carthaginienfi- htittiati^o bus fecundo fecit ^: eodemqueaudorCj L.Scipio frater, Antiocho deui(5to con- ditiones pacis tulit5permifitque vt lega- cUwmL^j tosde pace Roma mitteret^.&T.Quin- tiusNabidijIaceda^moniorumtyranno, fexmenfiumindutias dedit, vtinterim coditiones pacis, quasilliprsefcripferar, d Lt«r«i/.44 ^ fep3ju confirmarentur ^. & ide Quin- tius, Philippo indutiis induosraenfes datis, vt de conditionibus pacis,de qui- businteripfosadlum erat, Romam le- etw/w^.42 gatosmitteret5permifit^roletqifenatus plcrunque^confilio ducis,pacem ab ho- ftibuspetitam^darevelnegarejvtmodo diximus.ali j vero populi non tantamfa- cultatem fuis ducibus conceflerunt. Le- gimusitaque, ciim inter Agidemlace- dxmoniorum regemj&TrafybuliJ, AI- ciphronemque Argiuorum duces pad^ cffent quattuor mefium indutif /adum fuifle> LlSER PRIMVS. 8r fuifle J auftore Alcibiade, vteas Argiui ratas non habeicnt, & Laccdasmonios quoque easirritas fecifTe : quoseam ob caufam adeo in regem fuum indignatos fuifTe fcribit Thucydidcs , vt lege lata, duodecim confilianos ei adhibuerint, fine quorum confilio , neque indUtias , ncquequodciique foeduscum hoftibus ferircpoflet. reges autem Laceda^mo- niorum^nullum Imperium hdbuifTe^ne- que fuiffe fui arbitrijj&tis conftat ^, Sed a Dion.viac, cum princepSjCui populusomneimpe- ^l^'^'J,'^fl^ riuminfepoteftaremqueconGenit^jde m^.c. ' negotiisadremp.fpedantibus.redeat- ^ ^*v^** que vciliter pacifcatur , nue pacem, nue aliud quodcunque foedus cum hoftibus faciatc : quserut lurisinterpretes, an pa- <^ ^-comkUd' cem cum hoftibus faciedo , priuatorum ^^^; ^' '^ 7 damna^&iniurias, ob caufam belli ac- ceptaSjpoflitremitterejVeletiambona ciuium hoftibus concedcrc^.&quidem dini.in^. quod ad resbellocaptasattinet, dubiu "^'l^;*'"-^ no ell. cum etiam nne vlla prmcipis pa- z^wnexM aione^iurebelli/adsB fint hoftium.ide- ftf^,: queaicendumeudeauisdamnis,&in- V4t9 ,««/?. iuriis iure beUi illatis. quod ad alia vero, J^^^- ^'^''* qusenon funt hoftibus acquifita, velab miuftis hoftibus ablata: fialitcrcomuni L 2 omnium De ivre et off* bell. omnium faluti confuli non poffitjetiara illaciuibusadimi, & hoftibus conccdi poterunt. communis enim vtilitasfin- a Authmt, pulorumcommodo praefcrri debet*. & com.itiegj. vtaitPliniusb, oportetpriuatisvnliia- *'^bT' ^* ^i^^^pul^^^^^^Sjmortalibusgternasantc- foa^,L.ymc. ^^^^^ • Q"^ fpcdat quod Tacitus ait : ^.peny^ucje Omnc magnum cxcmplum habere ali- htpljiM^^l quid ex iniquo,quod contra fingulos v- tilitate publica rependitur. Itaque Tra- fybulus , cum ciuitate Athcnienfem tri- ginta tyrannorum fguitialiberaflct,plc- bifcitum interpofuit, ncquapra?terita- rum rerummentiofieret:quf maforum ohVmio ^cLfJinTicf, abipfis vocitata, con- cufTum&labentemciuitatisftatum, in c Vfl?.Mw, priftinum habitum rcuocauit ^. quod & *^"**"^*** Cicero aliquandoRomfjpublic^quieti a p/».v/>/».i. confulere volenSjfequcndueflecenfuit^*. Sed hoctum maxime necefTarium elle conftar,cum occupata per injuria bona, logotemporisfpatio pofTcflafunt; quae fia poflefToribus auferantur, reftituan- turquedominisjmultaconcutijpertur- bariquefit nccefle.vt infpecienonabfi- mili^cofultusa PlinioTraianusimpcr. e w.io, e. prudentiffimerefcripfit^. alioquicerte l»^.f H. nifi ex maxima neccfliiate,& pro magno reipub* Liber primvj. 83 reipubl. bono noa licet principi bona ciuium ip/]sadiroere:quodiuri natural! &diuinorcpugnat*. Etenim quamuis a /. imw^c 8 princeps*legibusfolutus fit ^;lege tame ^^^'^ ^jj*^ natura?,vtPyndarusdiccbat,oranesre- yi],riiM/«* * ges, & omnes principes tencntur : & vt ^ ?"» ^ * fnaximelargafitprincipispoteftas, ta- Vi'pmct^. menadeaqufiniuftafuntjnon extendi- D.deitg.i;«. tur. eoq; fpedatjquod Plinius ad Traia- numfcribit*^: Vt,inquit,felicitatiseft; cwP^wfgj^r* pofTequantum velis , ficmagnitudinis, vellcquatumpoffis.vnderefcriptaprin- cipumitaintelligidcbetjVtfineincom- modoaheriusprocedant^. &non valet a /. 2. f /» jJIa re/cfipta , qua? ius alterius tollunt ^ «/"^f^ Z""*'^ Qua ratione donatio ducatusMediola- C/oc."lS, nenfisabimperatoreMaximilianOjLu- ^«/«^'Z"'»- c, douico XII, Gallorum regi fada, caufa o^C ""^' belli fuit, propterius quod Sfortixin e'-^- ^-^* cundemducatumpraetcndebant : quod J^,>/""^' imperatornonintelligitur voluiffedo- nare, nee potuit ^ quamuis enim re^es ^/'f'^ ^''; 1. \ . . * . w , *^ , din.de reb.l.x p dicanturdominiomnium, hoc quoad f.,y,.9, ^ maieftate, &imperium debet intelligi, %J-*nrema- non quoad proprietatem & polleilio- vtJid.cnoia nenij quae eft fingulorum S. quodelega- ft.Dde^cq, terSenecaexpreiTit^^ciimait : Ad regcs 'hhb'"'. ^,^. po^eftas omnium pertinetj adfingulos (tyihtnef. L 3 proprie- De IVRE ET off. BELl, proprietas : & paulo pofli Omnia rex imperio poiScktjfinguIidoniinio ; om- nia funt in imperio Csefaris^in pacrimo- nio propria. Quare Aratutn Sicyonium a offcMKi, iurclaudatumfuifTerefert Cicero'*: qui cumoppreffo Niocle tyranno patriam liberafletrquajquinquagintaannisaty- rannistenebaturj&plurimosexulesre- ftituifletjquorum bona alij poffcderant, & tarn logo fpatio multa hereditatibus, multaemptionibus, multa dotibusde- tineri^atque fine iniuria neque poffeflb- ribusadimi^neq; his non fatisfierijquo- rum illafuerant videret.-grandi pecunia a rege Ptolomaeo iuuatus , adliibui t fibi in confilium quindecim principeSj cum quibuscaufascognouit^&eorumquia- lienadetinebant, &corumquifuaami- ferant : perfecitquc seftimandis poffef- fionibuSjVtperfuaderetaliis^vtpecuniS accipere mallent& po flefToribus cede- rent;aiiis vt comodius putarent,nume- rari fibi quod tanti efTer, quamfuumre- cuperare. itaqjperfedumeft, vtomnes conftituta concordia/me querela dece- derent. Similiter Brutus &Cafrius5p6ft necem CaefarisCquadoquidem acf^aeius ratahaberic rep. vifumerat) veteribus poffef- Liber primvs, S^ pofleflbribus,quibusSyIla & Cgfarbel- lis ciuilibusaeros ademerat, (altero prc- cium ex publica pccunia numerari de-. bereccnfebant : quo & illi^ fatisfadum, &aliis fecurior efTet pofleffio '. Porro a A^^ian. «fe 10 qu^ritur an mortuoprincipeVuii^ ^uo ^«''•"«♦''V'-z. foedusi(flueft,mancatfoeduscum prin- cipequifucceflit. & quidcm, quamuis quoad alios contradus, diftinguendum videatur : fucccflerit ne tanquam hercs, qui ex fado defun(5li tenetur ^ ; an vero b uti a «^ ex ftatuto, vel per ele(flionem , qui fadu ^^' ?• '^^ "^ derundi non prasftat ; perfbnalis enim obligatio no manatad fucceflbrem^ nifi p;^^''J„^^*^ hereditaria c :etiam fiquisexprefse pro- empu.i.^.fi mifcritpro fe^ac ruccefToribusfuisd. ta- ^!^" ^ff' men quoad foedera5aliaiqueconuentio-c.(ie/;«..«^. nes publicaSjquae non nomine proprio, %'f'^'*'^l''* fed reip.ineuntur(qua? «eque reprsefen- *v7rbor,'obhg, tatur per fiicceflbres, vt per eos qui funt ^ '• P'^^"'; nodie*^) pnncipem omninoexcotrac^u ,«m.i.j, & iure Romani Perfeo bellu intulerunt, ^^' quilegatisipforu, fbeduscum Philippo patre idum, ad fe nihil pertinere refpo- bLwiJH/^j dit^.Sitame pcri(tiufmodifoedusrcfp# enormiter fit Isefa, fucceflbrc non teneri w, hoc requiritur^ :vel fi maieftas principis mntti'i. fit imminuta,quodin prsiudiciumde- 12.9.'. I, L^^ fundifieri non potuit^, &ne abinitio ^^rJfiub's ^"idem iftiufmodi conuentiones vllo t^Mo, modo fubfiftere potuerunt f.Ex his co- c^r^..t.ft. ft^f^omnium firmifrimaeffeilla foedera^ fAwT.c.4. quse inter vtrumquercgem, &ytrumqj populumhincindeincutur.quofpetot quod Hernici, iegatisRomanorumex- poftulantibus deiniuriis & latrociniis, refponderunt , fibinunquamfoedusin- terceffiflecum Ron3.popiiLo:quodaute cum regeidtumefletTarauiniOjiamfi- g D.'.» H4i. nim exiftimare , morte ipfius & exilic S. »4.8, ■ Itaq; Eduardoeiusnoniinis quarto regi Angliae,regno pulfo,cumexfoedereau- xilium LiBER PHIMVS. 2 A xiliuffl regis Galliae imploraret^refpon* fum fuit, antique foederevtrumque re- gcm, & vtrumque populum vtrinqug obftridtosefleiatquc ita pulfo Eduardo, foedusmancrecum populo, ®equi regnabata. Latini vero, cum Tarquinij a nf^^^ in exilium adi Romanisbellfiinferrent, ^"^-^r^f-U Vtrifqueauxilianegauerunt, qu6dreli« '^'^* gione vetarentur, tarn contra Tarqui- nios 3 quam cotra R omanos bdlnm ge- rere : quandoquidem ex aequo vtrifquc foedcre iundi eirent b, b d»<.».k4. PE INSIDIIS ET FRAVDE H O S T I L I, 2 Bontis doim quis, 3 Stratagemata imperatori Uudem pariui, 4 Romani veteres omnes fraudes ajfernAti funt* 5 Veteres mnnunquam fola opmom fyn^ cerafidei plusprofecere^ qukm armis* -AP. OCTAVVM. /^ Vm quis bellum fafceperir, inquit ^^ D. Auguftinus *^5 vtrum apcrte pu- a mc.nom^ I gneturjanexinfidiis^^ad iuftitiam nihil "*^'^"'*' 3 attinet;& bonum dolum* (quod pro /b- ^**^ '** L 5 lertia Db ivre et Off. bell. lertia accipieban t veteres ) dicit effe VI- pianus , cum quis aduerfus hoftem , la-» loV^^^jUi fronemuequidmachinatura. itaqj op- XJo, ' ' *timusimperatorLylander dicebatj vbi leonina pellis deficeret, vulpinameffe b p^.w A- afliiendam^& poetaefinxeruntjHercu* f"/'** lem Neme^i leonis pellem pro armis habuifle, &(agittastin(5tasfellc &fan- guine Hydrse Lernsec. quo indicant bo- num imperatorem calliditatem fimul cum fortitudine coniungere debere:eo- que (pedtat illud Virgilianum: I)olu4 an virtue ^ quis tn hoHe requirat. Quae fententia vera eft , quatcnus fides cf.»»oK.23. ^o^ violetur*^. neque enim Dionyfio 3M.1. tyranno fimiles efle debcmus , qui dice- bat pueros talis , viros iureiurando fal- w/tfrt'*'^*'^' ^^^dos effe *^ : aut Perfas imitari , quibus fides didis fadisque nulla erat, nifi qua- e i«»/im./.i2. tenusexpediret^ aIioquiver6& lofue hoftibus fuiSjipfo audlore Deo, infidias f lo/ie 8. flruxiffe legitur ^. & Pittaci Mitylenei (qui vnus ex fepte fapientibus fuir) ftra- tagema laudatur, qui cum Phry none A- theniefiuni duce certaturus, cui in cafli- de pifcis imagucula erat, rete in ftadium detulit5& exclamans fe pifce petere,eum retiinuoluitjficquefe extricare nefcien- tcm, LiBBR PKIMVS. 85 tem5Confecit. Re(^e itaq; A^efilausdi- ccbatjimpium quidem elte fidem daum violarcj hoftcsautemdecipere, noniu^ ftum mods efie , fed fuaue etiam^ & lu- crofiim a. Cambyfes veroa Cyro apud a pw.ibA- Xenophontem interrogatus, qua potif- ^°^^* fimumrationevincendum efTet/efpon- dit, fividoriacupitur, quacunquearte Capiendi funt hoftes, occultis infidiis, doloj fraudeque fallendij & furto & ra- pinis exhauriendi . fie oportunum ali- quando mendacinm imperatoriSjVido- riam dedit ; vt illud Valcrij Leuini , qui exclamauic Pyrrhumafeinteremptum efle,cum militis cuiufdam c^dc gladium cruentum haberet : quofadum eftjVt E- pirot^ confternatijin caftra quam prima pauidiacflentesfcreciperent. Similiter T. Quintiusconf.cumVolfcispugnaSj gradumreferentibusfuis, falubri men- dacio fiigerehoftes a cornu altero cla- mitans, concitauitaci^ & impetu fado, dum fe putat vincerejViccre K Quas qui- b Hmusi.z, J demftratagemata* maxima imperatori laudem & gloriam dare folent, Hac autc cauendi&fallendiarte, Philippus Ma- cedo infignis habitus fuit jgaudcbat etc- nim longe magis, decepto per dolum hofte. De Ivre bt off. bell. hofte, quamapertoMartefuperato :Vt qui diceret, vi^loriam perdolum &cal* liditatem finefuorum cladefemper efle? iilam autem , qua? collatisfignisfieret, nunquam fine cruore. Poeniquoquc, inter quos Annibal darus exftitit , & Craeciplurimumhifce calliditatis& FaU lendiartibus gloriatifunt.quod impro- bandum non effetj nifi etiam fidem tarn facile violafTent. atveteresilliRomani* 4 omnes has fraudes & fallaciasafpernati funtjS: non nifi vera virtute,& apcrta vi, Romanisqueartibus,vtillidiccbat5vin- ccre voluerunt . fed pofterioribus tcm- poribus Romani, fpretahae maiorum fuorum fententia, fallendi^decipiendiq; ardbu^ fibi , rei^ue publico? confulerc potius habueruni.itaque Q.Martius,& A. AttiliuSj quilegatiad PerfenMace- doaum regem mifli crant, reucrfi, nulla remagisin fenaru gloriati funr, quam decepco per indutias, & fpe pacis hofte: adeo enim apparatibus belli fuifle in- ftrudumJpfisnuUaparara re, vt omnia oportunaloca pra^occupari ante ab eo potuerint, quam exercitus in Graeciani traijceretur : (patio autem indutiarum fumpto, vcturum ilium nihiloparatio- rcm: LiBER PRIMVS, 2S rem : Romanos omnibus inftrudiores rebus coepturosbellum» hacc , vt refert Liuius^, vti fumma rationc a(fia, magna ^ ^^ parsfenatusapprobabat.vetcresautcmj * ^ quibus hasG noua minus placebant fa- pientia morisandqui memores ^ ncga- bant fc inealegatione romanasagnof- cereartcs : non perinfidias, 8c no^urna praelia, nee /imulatam fugam, improui* losque in incautum hoftem reditus^nec vtaftumagisquam vera virtutegloria- rentufj bellamaioresgefififle; indicere prius^quamgererefolitosbellaidcnun- ciareetiam; interdum locum finire, in quodimicaturieffent. eademfideindi- catum Pyrrhomedicum vitx eius infi- diantem: eademFalifcis vindum iradi- tum proditorem filiorum regis.hgc Ro- manaefTe^nonverfutiarumPunicarum, neque callidiratis Gr^ cse^apud quos fal- lere hofle , quam vi fuperarc, glorio/ius fuit . interdum in praefens rempus plus proficidolo , quam virtute , (cd eius de- mum animum in perpetuum vincijCui confeffio e^prefTa efTet , k neque arte, nequecafu/ed collatis cominusviribus, iuftoac piobelloeilefuperatos. Ha^c^vt inquit Liuius^(eniores,(juoru fententia accepta De IVRE ET OFF. BElt. DE IVRE LEGATORVR r Legati inuiolahiUs. 2 Legatum hoH'mm Jul fans dedi hofiibfCi folet. 3 Legati Ugationis munui excedere mn fo^ttnt, 4 lui UgAtermn hoflibm ta?jtum conuenih 5 R chillis^ etiam ft intmere legations fun» gatur^mn efl inuiolabilis. 6 iS^d nhilles legatos miner e , makftatl fr'tncifis nonconuenit. 7 Jn legatis fpeCianda prudentia & cU-» gnitd^. S Nonnuquarn mulkribffs legatiohes com* mijfa» Capvt NONVM. Egati apud *omnes gentes femper 1 tuti, &inuiolabilcsfuerunt5 quod hlvU,i>Ae iure gentium indu(5lumcft^•& a Roma- ^^^u^Mfi, nisfanaididi^a fagminibus^quxlegad i^ populi Romani ferre folent: ficui Jegati Graecorum ferebant eajqu^ x,>i|3ux,e/a, vo- \ymi.finni. cantur,vt rcfcFt Marcianus^Jra^uequi p..fc«r.ai- j^g^juj^ hoflium pulfafTet % autiniuria ^ c li.vu. D. affeciflet , dcdi hoflibus folet ^ : quod & i^k^atfo, jurefeciali cautum fuifTe diximus . Sic M. M milio Lepido , C. Flaminio conff. L. Minucius Myriibus ,& L. Manlius, quod Liber primvs. 2j quod Carthaginienfium legatis manus inruIerantjiuffuM. Claudij pr.vrbis,per fecialesjtraditi funt \cq2lus,8c CanhagU nemauedia. & Q.Fabius&Cn,Apro- umitttliS tiiusi€dilitii,qu6dIegaros,abvrbeA- polloniaj Romam miffos y orta conten- tione 5 pulfalTent , continuo per feciales deditirunt^& quidemnifidederenturj t, vai.Max, qui legates vioIafTent, vcl d publico c6- ^^.6.c.«5. filio id fadum efTctj bellum legitime in- ferrifokt. ItaqiFidenatibus atroxbel- lumillatum a Romanis, quod legatos eorum interfeciflent , iuflu Tolumtnij regis Veientium, ad quern defecerant '^ : ^ n^f^ i^i &lllyricisob legatos (ecuripercuffos'** d/j/o.w,/. Sed &Dauid intuUt bellum regi Am- ^"^•^* monitari5,propter derifos legatos fuos'^j eRej.i.czo iniuria cnim fada legatiSjCenfctur fada principi vel reipub.cuius legarione fun- guntur f. Sed etfi bello fubiro exorto, fcaccufatio. quiapudvtrumque populum inueniu- ^^e^.z^'Jo tur, ex hoftibus lerui emciantur,licet in pace veneiint §: tamen legatos liberos gi,inMo.^ tnanere, Pomponius refpondit : idque »-D''^"'»i"'« iuri gentium conuenire^. Ethseccerte hinUvk.D^ fumma ratione legatis tributa funt : vt ''«^''"'"'t eflentj qui vitro citroquCjde coditioni- buspacis, foederis J indutiarum, tutoa* M gere De IVRH ET off* BELI4 gere poffent :qui fepe paruo labor^jina* ximas controuerflas tollut. Itaque Ko* manij cum belli pacisque iurajtumpo- ti/Iimumius kgatonim inuiolabiieeflc voluerunt: vfqueadeOjVt Scipio Aphri- canus, ciim onufta multis , & illuftribus viris Carthaginienfium nauem^in fuam potcftatemredegiffec, inuiolatam eain dimiferit: quia fe legates ad eum mifTos dicebant: quauis manifeftum eflet,illos vitandi periculi gratia,falfum legationis nomen amplexos fuifTeifed maluit Sci- pio Romani imperatoris potius dece- ptam fidem , quam fruftra imploratam L^i r*** ^"^^^^" ^- ^^^ ^^^ Tarquinij,iam regno pulfij Romalegati veniffent, res ablatas repetitum , occulteque cum nobilibus adolefcentibus , de rege reducendo tra- darenf.redetedajquanquamvificflent commidfTe^vrhoftiumloco habcretur, b ie- lufamque legatienem .-omifTis Clufinis> Romam redta perrexeru nt , & Romanis aciead Alliamfufis^vrbemceperunt & deuaftarunt.quf calamitaSjVt inquit Li- uius^jRomanisfuperuenitjObvioIatum « '»^.54 ius gentium. Porrofciendumeft, hoc 4 iU5 legator um^qucmadmodum & reli- M 2 quaiu- De ivre et off. BHll» qua iura belli, hoftibustantiim conuc* nirejHon ciiam latronibusjrebellibusja- liisque, qui hoftium numcro non con» d!'!ami'^' ^^"^"f^r*- qu2 de re alio loco diximus fta!'Djevcr. fupra^. vndc Cicerocrcprehenditjquod b^c'z 6 ^^"^"^^^"but^"^ ^ffct legato Antonij» c pL%.8.* cui portas vrbis patere ius non erat ; & cidem reditu mad Antonium prohiberi deberecenfebat.lure quoque Theodo- fius imperator^legatum tyrannicuiufda fibi rebelliSjin carcerem coniec:t:& Ca- rolus V. imper.legatos duels Mediola- nenfis fibi fubditi5& bellum machinatis d refertzo' carcerecoclufit^^. fednecciues^necfub- iinAtrtfU did*, qui uialo confiliOj& proditorisa- 5 nimo apud hoftes fijnt , quos hoftiiilo- etni.popH' ^^ haberi voluit Paulus*:etiamfi mu- Trwtmn. ^. ncre legationisfungantur, iuregetium ^l^clfiM^' tutierunt.quamuisenim loco hoftium f 1, At beiio habcantur, non tamen iure, quo hoftes 'jfhop%^.' vtuntufjvtalibi oftcndimus^.runtenim uanda. rebelles , & iniufti hoftes, neque fc vlla g i.vit,p.dM ratione , principis fui iurifdi<5Uoni , & fac, I. mtrca. poteftati,quae vbique locorum lubduos torts, c. de tenet 3 e^iioiere po/Tunt K non magis, ^^^!Z^l quim Barbarius Philippus fcruus^qui Ttl'Vi ^^^ Romae praetor fa<5luseflct^& a do« •/^*r* ' ininOp(juicumperfequcbatur,infcrui- uitem LlEER PRIMVS. 8p tutem vindicarctur, preciofe redemit: vt ex Suida refertBodinus'.qua rationc a itb,i.cap,6 ctiamiurcca?fividentur, a Csfarianis^ Rangonus & Fregofa , Caroli v. imper. filbditi 5 legati regis Gallise ad Turcam : quamuis iniulTu Cxfaris id fadlum fit* ^ Ad rcbelles^ vero legates mitterejmaie- /lati principisnullomodo couenitjta- que Cicero reftitit, quantum potu it, ne legati mitteretur ad Antoniunijreipub, bellutn inferentem.non enim verbis ro- gandum,(edcogendum armisrquodno cumhofte, fed cum ciuc reseffet *>. Sc ^^^^^^* quide Deus ipfe adeodeteftatuseft re- <«^6. '^'^ belles , & fchifmaticos , vt cum homo DeimiilusefletadHieroboam ('ad que decern tribus Ifracl relido rege fuo de- fecerantjiquieipeccatafuaexprobraret; panem apud illos edere , & aq ua bibere vetaretur. ^^cum non cuftodi(ret5& c6- tra praeceptu domini prandilTet^vitione diuina,in reditu a leonenecatusfuerit'. c R^^.rj.r. neque folum indignu eft maieftati prin- ^|"'^''*'7 f • cipis, legatosad fiibditos rebel les mit- tere^fedetiam minimetutum eft. non e- nimfperandum eft. iura gentium fand-a foreapudeoSjquiiuradiuina& huma- 7 na contemnunt . Ceterum in legatis * M 3 maxime De IVRE Bt OFF. BELt^ maxime fpe<5^anda eft prudetia & dignl- tas.Carthaginienfesenimcum Romain de pace legates mififlent , non impetra- uerunt : quod iuuenes, & nulliusdigni- tatislegatimiffiefTent , & qui per astatS nonmeminirtefedicerentjeaquse fupe- rioribus foederibus ada efTent : quade caufa ctia fufpcdi habiti5& punica frau-- deeledi putabatur: qui veterem pacem repeterent, cuius ipfi non meminiflent. tandem vero , cum iam maxime attritis rebus Carthaginienfium , Hannonem Magnum & Afdrubalem Hasdumjaliof- que aetate dignitateque confpe(5tos ad pacem petendam Romamitterent.-tum demu Carthaginiefes vere,& exanirao de pace agere dixerunt Romani , quare a timui / 30 & pacem dedcrunt ». Scitum quoque il- ApputMei. iudCatonis,dele2atisRomanoru mif- fis ad componedam pacem mter Nico- medem & Prufiam : quorum vnus faxo quondam in caput percuiTus, foedas ci- catrices praeferebat : alius laborabatpe- dibus : tertiusvfqueadftultitiafimplex habebatur; ita vt Cato inillam legatio- nem cauillaretur , cam nee mentem ha- b Appia. it berc5nec pedes, nee caputs Inlegato hdLmhrtA, qyQQug nonunquam prodeft grauitas, &rei- Liber primvj. pQ & reipub.caufafeueritas: exemplo C* Popilij: cui cum Antiochusvenietide- xtram porrigeret,tabellasei Popilius S. C, (quoiubebatur, vt rex bello, quo Ptolema^umlaceffebatjabftincretjcon- tincntes tradidit. qiiibus perledis, ciim fecumamicis conrLdtatuium,quid fa- ciendum fibi cfTet, Antiochusdiceret; Popilius, pro cetera afperitate animi, virga.quaminmanuhabebat, circum- fcripfit regem, ac, Priufquam hinc dccc- das (inquit) redde refponfum fenatui, quod feram, quo tam violcnto imperio obftupefadus rex , cum parumper hseli- fitafletjfaciam (inquit) quodcenfetfe- natus :ac turn demum Popilius dcxtram regi 5 tanquam focio atque amico por- rexita. Nonnunquam veroetiammu- at/W«/.4s 8 lieribus% cum maximofrudu & reipu- V'»'^^'**./»^- blicsB vtilitatCj legationes comife funt. ''"^''^' itaque regnan te Romulo , bello Sabino S.C. faclu fuit, quo Sabinis mulieribus, filios Roma? habetibus/acultas data eft, relidisapud viros filiis^Icgationem ob- eundi apud Sabinos : cuius legationis princeps fuit Herfiiia. quae pacem com- pofuerunt inter Romulum , & Tatium Sabinoru regem. qua de caufaaregibus M 4 magni De ivre et oft. bell. atbo».H4/, magni honoresillisconceffi ^unt^Prf- €m,Ka.itb.z ^^^^^ ^v^^ Marcius Coriolanus jiniquo cxilio multatus, ad vindicandam iniu- riam , fufisaccaefis aliquot exercitibus Romanorum ^ad ipfa moeniavrbisac- ce/TifTet , & nequelegatiadeumdeprc- candumiffi, neqifacerdotescuminfulis quicquam proficerent: Veturia mater, Volumniam vxoreclus cum liberis fe- cu m trahens ^ filiu m prccibus fuis , & la* hvaiMax. crymisexpugnauit,& cxarmauit^. atq; LMorZ^A, ^^^> vtinquit liuius% quamarmisviri caf.zz. defendere vrbem non potuerunt, mu^ cub.i, lieresprecibusjlacrymisq.defenderunt» Populus quoq; Romanus Mutiam, ma# trem Pompeij^ minis adegit, vt legatio- nemadeumfufciperet ; quainftigante, vna cum lulia vxore , foedus inter Pom- peiumjAntoniumj&Odauium Ca?(a- d \ppianje ^^^ percufTum eft*^. eflque mcmora- beUocwiM.i bile, quod de Celtislegimus, quicon* fulrationibus de bello , & pace mulieres fuasadhibebant, & lires cumfociis or- tas,earum opedifcutiebanf.ex eo,qu6d quondam , ciim e graui , & implacabili difcordia , in bellum ciuile incidident, mulieresinter media arma progreflT? co- trouerfias omnes miraquadamdexteri- tate Liber primvs. pj tatecompofuerant : & concordiam fta* biliuerant . vnde in fuo ctiam foedere, quodcumAnnibalcpcrcufTerunt, fcri- ptum fuit:fi Cek« haberent^quo nomi- ne Carthaginienfesaccuiaientjiudiciu fore Carthaginien^um ducumac prae- fedorum in Hifpania: /i vero Carthagi- nienfesCeltisaliquidobijcerent^caufe cognitionem fore penes Celtarum mu- lieres -• Ceterum prudenter M. Cato a pkt, h cenfuitjnonefrepubliceaudiendostres '■^"**"^« oratores Athenienfium , Carneadem, Critholaum,^ Diogenem: quod fciret eos tantiim valere eloquentia, vt quscunquevellent, perfua- derepofrent,tam;Equa, ^^^^.^^ quam imqua.'' Momjt. itf. Ctpl. lib^ 22, M 5 DE DE IVRE ET OFFICI IS BELLICIS, ET DISCIPLINA M.I- LITAR I, Liber secvndvs* DE OFFICIIS BELLICIS> J 'Non m(i ex iufla can fa helium geredam* 2 D omwAndi cupidttas mult a mala (ecum adfert^ 3 Adhellum mn nifi rtece^ario ventidum, 4 Honnunquam vi6lona fins amittitur^ quam acquiritur, 5 Secunda moderat e , aduerfa former fe^ rtnda* $ R omnni neque vt Bores infolefcerc^necjuc vi6li deprimi folent, 7 Duo pracepta Platonis ad off da bellka maxim e fpe&ant, S V'trfortis nihil pro fua , omnia pro com - muni vt Hit ate faciei , $ ^acunqut rat tone patrid confuledum. 1 LMori pro repuhlica gloriofu?n . 11 2{jn funtdamnandt ^qmin hello feobj^ liunt morttsfericulo^ 12 fro Db TVRE BT off. BELt. 12 Tro patrU fduteUcet fatnm vclfilium JS In htllo non eli fufcifkneta defenfo e»* rum^ cjUA commode defends nonpojfunt* 14 Non tern er e defer enda^ qua hofiium tm^ fetumferre pojfunt, 15 'N^n n'miumfduiendum tn vt^os^ Capvt primvm. aA^Sftjg^ Vm primum iuftici^B munus officM.u ^^^^5 fit, vtinquit Cicero 85 necui ^^^^ quis noceat , nifi laceffitus ^^^^^ iniuria: adofliciabellicain primis rpedat\vt non nifi ex iufta caufa i bellu geratur , ne ius hu manae focietatis violetur: & abfit omnis dominandi cu- piditas^qu» non folum cum iufticia pu- gnat , fed folet etiam fecuadferre multa incoraoda^namjVtinquit Liuiu$,nulla ^ magnaciuitasquiefcerepoteft r fi foris hofte non habet^domi inuenit: vtprae- ualida corpora ab externis caufis tuta videntur , fed fuis ipla viribus oneratur; & vt legati Darij Alexandre dicebant, periculofumeft praegraue impcrium: & b ^^u4 difficile continere^qux caperc non poP c.rr./,/>.4. ficb^quareD.Auguft^ Quemadmodu 7>6.3.«ao. (inquit)in corporibus hommum,iatms Liber sicvndvs» pj eftmodicamftatutara cumfanitate ha- bere, quam ad molemaliquamgigan- team pcrpetuis afflidionibus perueni- re: nee dim pcrueneris quiefcerc; fed quanto grauioribus membris, tato ma- ioribus agitari malis; fie imperium par- uum&quietum, praeftat magno & in- quieto. quodindicafTequoquevidetur Calanus Indus, in philofophise ftudiis magni nominis : qui ad Alexandrum Magnum veniens , bubulam pellem ari- dam5in medium coniecit,cbambuIanP- que eius extrema pedibus premebat : pclliscumad vnam tantum partem cal- caretur, reliquis inaltum attollebatur. eo fado 5 media deinceps firmus inflitir, atque ita peilis vndique immota con- quieuit. taliexemplo Alexadrum com- monens, ne in longinquis locis tempus tereret^fed imperii medium tueretur.ita enim in eius finibus quietura omnia*, a h ritdA" idqueetiam Laccdsmoniorum exepio ''^*^* fetis docemur: qui ciim terra marique v- niuerfae Graeciae imperarent , tantaque 'iamdominandicupiditateflagrarent,vc Afiamomnemfiioimperio fubigercaf- iFedarent :tantum ex ea re inuidi^^atque odij contraxerunt, V t & imperium, & Ji- bertatem De IVRB ET OFF. BELL, bertatem amiferint. Prudcnteritaque 1 heopompus , Spartanorum rex , cum primus Spartse regibusEphorosadiun- xifler^exprobrantivxorijquodfiliisre- gnum minus^quamaccepifiet, relidu- rusefTet.-rcfpondit, tantoidmaiusefle ^Tiut, ad relidurum, quanto firmius a^ & hanc friaop^erttd, quoqucfentctiam comprobafle videtur ar matus Annibal , cum ad Scipioneait: Optimum fuerat , earn patribus noftris mcntemdatamadiisefle, vtvos Italiae, nos African imperio contetiefTemus: ita aliena appetiuimus , vtde noftris dimi- b XMiiuiio careraus b. Cum itaque in omnibus ne- coffttM.u got"s,vtinquit Cicero ^,tum prglertim inbellOjpriufquaaggrediare^adhibenda eft pra^paratiodiligenSj & percipienda cogitatione futura : & aliquando ant^ conftitucndum, quidaccidere poffitjin vtramquc partem , & quid agendum fity ciim quid euenerit : neccommitti^dum aliquidjVt aliquandodicendum fit,Non putaram:quam Iphicrates turpiffimara ifUd^ina- effcvoceimperatorisdicebat^. Etqui- ^^^* dem5Vtadfecandum& vrendumedici*, j fie nos ad bellararo inuitiq; veniemus, ncc vnquam, nifi neceflario , fi nulla re- perietur alia medicina, exeplo Augufti : qui ad- LiBBR 5ECVNDVS. p^ quiadmodu bella omnia execratuseft, & no nifi ex maxima caufa vnquam hel- ium alicui genti indixit. iadantis enim ingenij, & leuiflimi eflfe dicebat ^ardorc triumphandi, &:oblaureamcoronamj in difcrimen , per incertos euentus ccr- taminum,fccuritatem ciuium praecipi- tarc. Bellum quoque non fufcipiedumj viCi maior emolumentifpes,quam dani metusoftendatur. alioquivero^vt Ar- chidamus Eleos inconfiderate bellum mouenteSjmonuitjbonum erit quiefce* rea.nam vt idem Auguftus dicebat, mi- aP/ vteademAfiateftiseft; quse fadaRomanorum^camopibusfuis, e- tiamvitia Romamtranftuiic^. Eftvero ^ r«/?*'>./.36 fords animi, quale in bello requirimus, fccuda moderate, ad uerfafortiter ferre: J non perturbari in rebus afperis , nee tu- rn ultuantemde gfadudeijci, vtdiciturj fed pr^fentis animi vticonfiliomecara- tionedifcedere, fed in omnifortunaeu- dem animuni gerere. & is dem Q vir ttity vtinquitLiuius, cuius animunecpro- fpera fortuna flatu fuoefferet, nee ad- uerfainfringet : qualis Camillusdefcri- j, bitur , cum ait ; Nee mihi di(ftarura ani- jj mosfecir,nequcexiliumademit.ex{lat- que in banc rem memorabilia Roma- norumexempIa,vtdubiumfit,anadmi' rabilioresin aduerfis 5 an vero in fccudis rebus Romanifuerint. de quibus fer- 6 tur*,Neque,fi vincercntur,animosiIlis minui folerejnequejfi vincerentXecudis rebus infolefcere*^. Itaque Albino con- cujiinJn fule,exercitu aPyrrhocxfo , & clade Cannenfi acccpta, quse certe graui/Tima N fuir. De IYRE ET OFt* BEtt. fuit 5 iam tertiu vi^is ab Annibale: nulla vel minima quideabiedianimi fignae* dita: nulla metio pads Romse fuii:quin potius magno animo de bello reftaura- do cogitatum, & odo millia captiuoru, quod per deditionem,& finepugna^in poteftateAnnibalis venifrent5cum par- uo poflent redimi, non placuit. fed odo millia iuuenum validiorumexfcruitiis empta, publice armatafunt. Hie miles, a iib.22, vt inquit Liuius a, magis placuit , cum precio minorc redimedi captiuoscopia fierer. Similiter Romanispra^lioeque- ftri vidis a Perfeo Macedonia rege, cum Perfeus confilio amicorum/uadetium, vtfecundafortunainconditione hone- to pacis vteretur potius^quam fpe vana euedus, incafum irreuocabilefe daret, ad P. Licinium conl. legates mififfet: quipacem iifdem conditionibus pete- rentiquibusPhilippodataeratrfummo- tisarbitris,cumconrultarent,vicitRo- manaconftanriain confilio, inquit Li- fe h$,^2, uius ^ : & refponderi placuit, ita pacem dari, fide fumma rerum liberum fenatui permittat rex,de fe, deque vniucrfa Ma- cedoniaftatuedi ius: vidi vidonbuseas leges, quae vidispraefcribifolcntjftatue- tCSf LiBBR SECVNDVS. p^ tes. itanamquetum tnoseratjinaduer- fisvultumfecundaefortunggerere:tno* derari animos in fecundis. cui fimile eft fadutn Marcellij qui exercitu fuo pridie fufojfugatoque, poftridie giauiterin- crepitis inilitibus, in acie prodiir; quod cum nunciatum efTet Annibali , cum ea nimirum (inquit) hofte res eft , qui nee bonam , nee malam forrunam ferre po- teftifeuvicitjferociterinftatvidtisifeu viduseft, inftaurat cum vidoribus cer- tamen Marcellus vero magna vidorfa potitusefta. itaq- Pyrrhus,fufisaliquofc aLw^U/ Romanorum €xercitibus,cum videret, corum qui fuperefTenc in reparando ex- ercitu fedinatione : Video me (inquit) plane herculis fydere creatum,cui quafi ab angue Lernseo^tot csefa hoftiu capita de fanguine fuo renafcuntur^.qug certe b i.j^hrKsM animi magnitudo, &conftantia Roma- i^ji-^om,u norum tannim potuit , vt Pyrrhum/*^'*^' quamuisvi & nouo- rum militum^vtcerteaccidit.namftoli- daillorum temeritate^necquicauam re- N 3 lu(5lantc De IVRB Bt OFI'. BBtt. luftate coUcga L.JEmiVio Paulo^ clades ilia Canngfis Romanis illataeft.& idem Varro,queniadmodum ante cladem fe* rox, itacladcacceptahumilis^nimirum nudado cladem, Campanorum animos zVmtuizz a Romanis auertita.Eftitaqueviro for- mfinex- ^'^ fj maxlme enitendum, non foiiim vt n5 tollaturfecundis;eoq;magis5quodple- ruquc melius malamjquambonamfor- tunam ferre polTumus.vnde Epamincn- daSj LeudricavidoriapotituSp poftri- die proceiritfqualiduSjSr humilis^foli- tus alias vn(5lo corpore , & vultu fereno viden ; inquiens/e^quodanimoclatior pridie fuifletj immoderatumilludgau- hviut. ina. dium caftigare^'.&prudeterPhilippus^ ^"^^' cum Athenienfes,quibusfe aliquot ci- uitates Grseci^ iunxerant,magno pr^lio viciiret^iravicitjVtvidtoremncmofenti- ret : & ita inter tacitamlaeticiam,&do- loremhoftiumiemperauit, vtnequea- pud fuos exuhafTe , neq; a pud vidos in-r fultaffe videretur:cum tame ilia viftoria Philippe vniuerfae Grxc'ix imperium c jHjiinM, dederit *^ , Porro ad officia bcllica , vcl maximefpe<5tant duo ilia praeceptaPla- tonis "" : quae iis , quireipubl. pr^fiJturi 7 funt» LlEER SECVNDVS. pg funtjprajfcribunturivnumjVtvtilitatem ciuiumfictueantur, ytquidquidagant, ad cam refcrant , obiiti commodorutn fuorum : alterum , vt totum corpus rei- publicfcurent:nedum partem aliquam tuentur,reliquasdererat.vtenimtutela, fie procuracio reipubl. ad vtiiitacem eo- rum, quicommifrifunt, nonadeorum qijjbuscommina, gerendaeft*. Quare a ^'c^offc, 8 cauendumeritviroforti^vt Cicero ait, ^^**' ne pro fua vtilitate potius bella gerat, & periculis fefe ofFerat , quam pro vtilitate communi, nam animi magnitudo, quae cernitur in periculis, Sclaboribus^fi iu- fticia vacat, pugnatque non Ibium pro falute communi 3 (edprofuis comodis, in vitio cft.Siquidem rede Stoici^forti- tudinem virtutem efle dicunt , pugnan- tem pro «quitate: nihilquc honeftum c(repoiIe,quodiufticiavacat. Animus itaque paratus ad pcriculum , vt idem Cicero aifjfi fua cupiditate^non vtilitate comuni impellitur in pericula : audaci^E potius nomen habebit,quam fortuudi- nis. Vnde Callicatridas Lacedaemonio- rumduXjmeritoreprehefus: qui cla(iJ5», qua priuata? gloriae ia(5luram facerema- luit:atqueitem CleombrotuSj qui inui- N 4 diam De ivre et off. bell. diam timens, temere cum Epaminonda conflixir. quato redius Q^Fabius Max. qui fuum imperium minui per vanitate populi maluitjquam fecundafama male rem gerere. idem L*i£milium Paulum, ad bellum conira Annibalem cum C, Teretio VarronecoIIega,temerario ho- minejproficircentemmonenSjVtfedcdo cum Annibalc bellum gereret, neque temere cum hofle confligeret : ita allo- cutuseft: Refiftesaute,inquitjaduerrus ,> famam , rumoresque hominum , fi fatis » firmusfteterisifite, neque coliegsevana » gloria, neque tua falia fama mouerit . a j, veritatelaborare, iusfaepeaiuntjextin- ,5 guinuquam.glonamquifprcuit,veram „ habebit. /iue timidum pro cauto : tardu ,> pro confidcrato : imbellem pro perito ,> belli voccntiomniaaudentemcontenet 55 a lifHidizi Annibalinihiltemereagetemmetuet^ ,3 Exftat quoque in banc fententiam pr^e- clara LentuJi principis viri oratio, Ro- raanis ad furcas Caudinasinclufis, &a Samnitibuslegationcacceptajnon alias conditiones pacis efTe, quam fi inermes cumfingulisveftimetisfub iugura mit- terenujr : in hsec verba : Patrcm meum, J inquitjconfuks, fepe audiui memoran- „ tem. LlB£R SECVNDVS. pp 7, temjfeincapitoliovnumnonfuiffeau- „ (5lorefenatui, redimendasauroaGalHs 5, ciuitatis, quandonecfoflavalloquCjab ,j ignauiffimo ad opera ac muniendu ho- 5, ftCjClaufi cflent: & erumperCjfi non fine 35 periculo magno^tamen finecei ta perni- „ ciepoflcnt. quod fi,vt i His, decurrere ex 55 capitolioarmatisin hoftemlicuit (quo 35 fcepe modo obfeiTi in obfidenteserupe* ,5 runi}itanobisaequoautiniquo loco di- ,j inicanditantummodocum hoftccopia 35 eflet: non mihi paterni animi indoles in 55 coniiuodandodeefTet. Equidem morte ,5 pro patria praeclaram efle fateor , & me 3, vel dcuouere pro populo Rom.legioni- 3, busque , vel in medios me committerc 3, hoftes paratus fum.fcd hie patria video, 35 hie quicquid Romanar. legionumeft.* 3, quafiprofcipfisadmorte ruercvolunt: 3, quid habent quod morte fua fcruent? 3, teda vrbiSjdicat aliquis, & moenia, & ea 35 turbaaquavrbsincolitur. imoherchle 35 produntureamagisomnia, deletohoc 35 exercitunon feruanrur^ quis enim ilia ,5 tuebitur?imbecillisvideiicet& inermis 3> multitudo? tarn hercle, quam aGallorii ,5 impetudefendit. ana Veijs exercitum ,5 Caoiiilumqueducem imploiabunt?hic N 5 omnis De IVRE ET OFF, EEtL. omnis fpesjopesque funtiquab feruado, Jj patriam feruamusi dedendoad necem, ^, patriam dcferimus ac prodimus,at foeda yy atque ignominiofa dcditio eft. fed ea „ charicas patriae eft, vt cam ignominiaea, „ quam oiorce noftra, fi opus /it , fcrue- ,, mus. fubeaturergoifta, quantacunque » eft, indigniras, & pareaturneceftitati, ,> 7iJjn'mi9, quam ne dij quidcm fuperant^. Qua- 5,^ cunque igitur ratione patriae & reipub.* 9 conmlcre debemus,& pro ea dcfendea- da,nullam infamiam,nec ipfam quoque mortem, fi res ita poftulat, recufiredc- bemus.fed^vt inquit Plato:Si patria ma- darit verberari te,fiue in vincula conijci, fiue in praelium miferit^ad vulncra acci- picnda,mortemquefubcundam: obe- diendum eft omnino , & neque tergl- uerfandum,nequefugiendum eritifed & in bello, & in iudicio,& prorfus vbique, ea quae refpub. vel patria iufterit,racien- da funt . quaecunque enim a nobis ge- runtur,non ad noftram vtilitatem & c6- modum, fed ad patriae falu tern conferre v-w^* " debemus ^. mori autem pro patria*jgIo- 10 c /. Luo a- riofiflimum Temper habitumfuit^Jta^j Ztm! ^' cxclaraat Cicero ^\ O fortunata mors, „ dpw»p^i/} quae naturfdebitajpro patria eft potiffi- „ mum Liber secyndvis. loo miim reddita.turpiffimum vero eft^ciim poflis cum fumma virtute & honore, pro pairiainterirerraalle perdedecus& ignauiamviuerea. Qui vero pro defen- ^j^'J^'*''^ fioneecclefisemoritur, caelefte regnum '* "** ,, confequiturb. eoque fpc^au quod Ci- ^ *•<""« '^ cero ait ^ : lUi igitur, quos caeciautis,eiia cap,omnti,yt^ 5. &- ,, ad inferos poenam parricidi j lucnt : vos f,^- 9* ,, vero, qui extremum fpintumin gloria tu,2s.par.z, ^j cfFudiftis, piorutn eftisfedem & locum c p/^i^^h. conr€cutL& quidem Cimbroru antiqui militeSjadeo gioriofumduxerunt pro repub.moriivt nonexiftimarcntjuin in bello morerentur,fe felices^quafi ad fine vitx non perfeuerates.vnde inacie gau- dio exultabant^tanquam gloriose^fic fe- liciter vita cxceflTuri , lamentabantur in morboj quafi turpiter, & miferabiliter perituri «^, Itaque non ftatim mortalis ^ vaiMaK, II criminisdamnandiYunt duces belli, vel ^•*'«^^^ milites,qui vt vi(floria potiatur/e maxi- mocommittunt praelij^f conflidtuspe- riculOjexquocertioreftmorSjquime- uafio.namjVt inquitD. Auguft.< Non eUh.zi.am- culpatur in bello, quod morianturqua- ^1^7.^'«^! doque morituri,hoc enim reprehederc, otipatur, 23, eftmagistimidorum,quam religioforu. ^*** quauiscnimnuUiliceatfibiipfi mortem confcif- De XVRH ET off. BELt, confcifcere; (quocafii mortale crimen i cHoniicet, contrahitur*)licet tainen,exiuftacaufaj Vt^'^^deamt' vcluti propatrig,aut CathoUcaeccclefi^ Vo'lIx'!2o defcnfione, fe mortis vel maximo peri- ^*^' culo obijcere. itaque Eleazarum^virura fortiffimum,apeccatodefendic, &lau- baeo^c./.!. dibuseffcrtAmbrofius^.-quifupererai- MMo* nentcm ceteris elephantem , lorica ve- ftitum regia , arbitratus quod in eo rex chuchab.i, cfftt^ interfecit, &a cadentebeftiaop- d/.t^nimc. preiTus eft ^ Pro patriae quoquefalute*, ^^ derehg. & fi qujs patrem occidcrit , vcl filium, nou •^f* /^ foi^^ fipje fcelere erit, fed etiam pr^mio c CKquamcalamitas pertinebat. C6- fultius vero Romani > qui accepta Can-» nenfi cladc^ & circumfpedis omnibus imperii fuiviribus,l6ginquisfociisprx- fidium implorantibus, non quidem mi- ferunt, quod vires non fuppeterent , fed cofulere fibi feipfos iufTeruntinihil cru- dele in illos exercentes ^. Solertcr vero « ^ftiwUi M.Porcius Cato conf.in Hifpania bellu gerensjciim legati ab Ilergetum regulo Biligafteadeumvenirent,qucrentesca- ftella fuaoppugnari,nec fpem vllam cffc refiftendi , nifi praefidio Romanus miles elTet, &conrulemancepscuraagitaret: noIJedcfererefocios/nolleminuereex- ercirum : quod aut moram (ibi ad dimi- candum, aut in dimicando periculum afferre pofTet , & ftatuiffetnon minuere cxercitum^ne interim hoftes quid in fer- renrignominiae-.rociisfpemproreofte- dendamcenfuicifaepevanaprovcrisma- ximein bclio valuifle: & credentemfe aliquidauxilij habere, perindeatqjha- beret.-ipfafiducia^&fperandOj&auden- dofcjuatum. Itaquelegatisrefponditj quanquam vereretur^ne iuas vires^aliis cascommodando ,minueret : tamen il- lof um, teporis, &periculi^ magis quam fui De IVRE ET OFF. BtLL, fill, rationem habere: & denunciari ttii- litu parti tcrtise ex omnibus cohortibus iubec, vtcibum, quern in nauesimpo- nant,maturecoquatj nauesque in diem tertium expediri prsecepit* legati non ante profedi, quamimpofitosinnaues milites viderunt,id pro hauddubioiam nuriciantes,non fuos modo/ed etia ho- ftes 5 fama Roman i auxilij aduentantis impleuerunt.conful vero^vbi faiis quod in fpecicm fuit, oftentatil effet, reuocari ex nauibus milites iuffit.qua ratione ib^ ciis/peauxilij^ad obfidionem ferendam animum dedit,hoftemque ab obfidione deterruit: & ipfe integris viribusad ho- ftem profe(5tus,prgclara vi6loria potitus bii<»wi/.34 efta^ Porroquemadmodunon eftfufci^ piendatemeredefenfio'^eorUjquae tueri 14 non potes : fie nee facile deferendafuntj qua? hoftium impctum excipere& fran- fiac pofTunt.in quo Antiochus turpiter apfusfuit, qui prglio nauali a Rotnanis vidus, quia poflefTione maris pulfuSjIo- ginqua tueri diffidebatfepofrerprsefidiu ab Lyfimachia, ne opprimeretur ibi a RomaniSjdeduciprauo, vt res ipfa po- ftea docuitjCofilio iuflit.non enim tueri folura Lyfimachia a prime impetu R o* manorum LiBfiR SECVNDVS. lOJ manoru m facile erat, fed obfidionem e- tiam per totara hiemem tolcrare,& ob- fidentes quoquc ad vltimam inopia ad- ducere5extrahetidotempusa. Inter ce- aiiww/.jr tera denicjue officia bellica rcfert Cice- ^p^'^Mth 15 ro**,ne(3euiatur*rupramoduinvi(5los. /o'ff.cMbj, cum nihil laudabilius fir^nihil magno & prsclaro viro dignius placabilitatc, & dementia, & Parcere iemHu^ (^ Meffarefuperkos. Parcendum itaque multitudini5& ij qui in impcratorum fidem cofugiunt (qua- uis murum aries percufTerit j vtinquit Cicero) recipiendi, & aud^ores tantum turbarupuniendi-nam^vcinquitaudtor ^ adHeren*^.viri fortiseft,quidcvidoria *:tii>,^, J, contendunt, cos hoftespurare^qui vidi jj (unt^eos homines iudicare: vt poffit bel- ^y lumfortitudominuereipacem humani- 53 tasaugcre. Deeuertcndisautem, diri- piendisque vrbibus valdc illud confide- tandum monet Cicero,ne quid temerc, nequidcrudeliterfiat. ItaqueM.Mar- ceilusmaximam cofccutus eft laudem: qui antequam Syracafas vrbem opiile" tiffimam^prgda^pro concionemilitibus ^ rtfirt d, cdiceretjfleuit,ediaoquecauit,nequis^T'/"'- corpus liberum violaret <>*& Scipio^qui cr^^.e, O capta De IYRB ET off. BBtl* capta Carthagine , quserepletaerat fta* tuis, donariisque Gr^canicis, ex Sicilia aduedis5edixit,vte fingulis vrbibus ve- nirentjquidinorcerent/uaqueauferret:^ & nihil quicquam fuorum quemquam paflus eftjVel liberum, vel feruu de prae- da accipere , nee emere quidem, aliis di- a PKw^c O 3 fatis De IVRH Bt OFF. BBLL, fatis oftendit populo, Deu excitafle ho- ftes contra Ifraelitas , vt eos in officio a Kegum I. continereta. folent enim homines,cura cap.iz.ttiu- ad externa bcllafuperfunt vires 5iisabu- duhc.z.i,& ti^ inter femetipfos certando : quaebella longeexitiofiflimafunt.PrgcIareitaque Spartani5qui,ciim rex ipforum pollice- retur, fedelerurum vrbem, quse illis ne- gotium exhibuerat, non permiferunt, b vhu ina- inquicntestNolidelerecotem virtutis\ P'2^' Porro tempore belli, fi fie reipubl.expe- diat, non foliim hofiium ,redetiam ct* uiumsedes^ad moeniacoftitutaejCxqui- \hd^!.^n- bus incendiu,velinfidiaj timeri pofTunt, *at. L^dtf. profterniacdiruipofre,etiamnullofO'- %\^ubuc°^ Uitoprecio, legibusftatutumcft»*' DE IMPERATORE VEL DVCE EXERCITVS» J TQhd YAYim ferfe&o imperatcrc^ • 2 Imferatoris nomtn quihus communis • S Prajlat habere bonum duccm , ^uam bo- ms mlites. 4 ^UA At Ate eligendi duces» 5 L eges annates R omanorum. ($ ^uatuor in imferatore requiru 7 VirtutesimferAtoru. S Imferator non toner k cum hofie cifligeu LiBEa SECVNDVS. lO^ g Trsjldt ingmto fuperare quam gladio, 1 Cauiu4 mferatorfrAfcreftdH6 audaci, 1 1 Hojlt^ refrumentaria prohihendtts. iz Ab'tnceftn non facile difcedendum, tS Conjlatia & pducta imperatorts in hetto, 14 CMditum animiartu confiilium variii modu confirmandi, t $ Exercttm tncommoda. ttgenda . 1 6 Optimus imperator qui maximi cegnitas habetreshofiium, J 7 Non temere trans fugu credendum, I $ ImperAtw ad omnia afperafe ducemffA- beau ip Jmperatorcaute verfari debet mferictdts* 20 Confilium Antigoni. 2r 2lon fdum kUandi virtus^ fed ettam d- Us virt/ttesqudrende in imperatore. ti Jmferatm liber um arbitrium permit* tendum, 2s Carthagtnienfes afperi in duces belli. .APVT SECVNDVM, SI bellum geredum eft , in primis cer- te videndum , quern exercitui prxfi- ciamuSjtaniienim efleexercitum>quati impcratorem vere proditumeftrnihil^; rarius inueniri polTe perfedo impcra- K tore'^*quod aome olim commune erat O 4 iis,qui De IVRE ET off. 3EtL, tis, qui exercitui * ad certum tepus prae« ^ eflcnt: quamuis poftea Csefarjqucm alij fecutifunt , fummum principaturaade* ptus , perpetuum imperaioris nomen » AppUH.in fumpferit^. Itaque Philippus Macedo ^Mrw Row. ^j^iy^ifarifeaiebatjquodAtheniefcsfin- iinn.ib'ir gulisannisnouosimperaroreseligerct: cum ipfein omni vita, non nifivnum ducembonum Permenionainuenifler. & idemdicebatjpra^ftatiorem efleexer- citum*ceruoruimperanteleone, quam S Iconumduccceruo.atqueitaC. Caefar, cum irct in Hifpaniam cotra Petreium, dicebatfenonmagnieumfacere, qu64 iret adexercitumfincduce.&CFabri- cius, cum audiret Romanes a Pyrrho vidos:non(inquit)Epirotaf Romanes, b vht, /«4. fed Pyrrhus vicit K Et certe excmplo p.ph. Marcij Coriolani fadsapparet ^ducibus fuperioremj quam exerciturem Roma- c hSa* ^^^ fuilTe, inquit Liuius c.y olfcienim, fcmper antea vidi, a Romanis; Coriola- no duce,viaoresexftitere.Hinc Epicra* tes de re militari di(rcrens,ait cxercitum efre,quafi quodda animal hominiperfi- mile.cuius caput fit imperator:acies in- ftru(^j pci^us^ac thorax : pedites, ma* nus ; cquitesautcm J pedes : & ficutin corpore Liber sbcvndvs. 107 corporc conturbato, commotoque ca- pitc, membra rcliqua nullum omcium prgfiarepoflunt: fie perturbato impera- tore,exercitusomnisiluduet,periclite- tur,acpcreatneceffeeft. Et,mortuo A- lexandro, cxercitumeiusvagantem > & in feipfum impingentem,LeoAhenes fi- mileni dixit Ciclopieffe: quiamifToo» culo, vfquequaque manusintendebat, nullumadcertumfcopum dire(5tus; ica fublatoduce , magnitudinem exercitus incertis motibus agitari : atqueadeo fi- cut animadeferente, cadauera non Tub- fiftuntjUon coha?renti(eddiiIipantur, & didbluuntur : ica exercitum Alcxandri, CO mortuo palpitare, concuti , atque jc- ftuare^ Etquidem,quodiffidliusbelIu ^^haMfor. inftat, eo maioricuraelaborandum cft^ Z'^a^JI^'^ vt fuperiorem ; fin minus, parem impe- «/mw©,*. ratorem hoftium duciqua^ramus. nam quilibetnautarum^veftorumque^vt Q, Fabiusdicebac, tranquillo mariguber- nare potcft : vbifa?uaortatcmpeftasef^, ac turbato mari rapitur veto nauis , rum viro & gubernatore opus eft*». Quarc hummiz^ 4 Plato ante trigcfimum a?tatis annum*, ncminem militia pra^ficiendumftatuit: ctiamfilpedtatasvirtutiseflTct, &aliqua O 5 inili* Db IVRE ET off, BEIt. militari gloria illuftris.Hanc setatelegi* uma beilicis muneribusarbitrati quo- quefunt Athenienfes: tatnetfihuic legi aliquandoderogatu fit: & prxcipueAl- cibiadis gratia 3 qui adeo gratus fuir pa« pulo in adolefcetia, vt omniuni ciUiUm oculos^quoties in publicum prodircr, infeconuerteret:nemoquceiparAthc- uis ccnferetur* is ante setatem bello Sy- racufano pra^fedusfuit ; cui tamen duo longe maiores natu coUega? daci funr, Nicias&Lyfimachus,vttutiusreipubl, confuleret. Romaniveroetiafuas leges annales^habuere, quibusgrandiorsetas 5 (quod adolefcentiae temeritatem vere- rentur) ad confulatum , aliosquc magi- ftratus conftituta fuit . veteres tamen il- los admodum antiques leges annales s p% 5, non habuifledicit Cicero^quas multis poft annis attulit ambitio , vt gradus cf- fet petitionis inter acquales5quo fa(5ium cft,vt idem Cicero ait,vt fgpe magna in- doles virtutiSjpriufquareipub. prodefle potuiflet^exftinda fit. At antiqui illi,ab cxcelleti cximiaque virtute progreffum aetatiseKfpe^iari nondebereexiftiman- tes5nuna a^tatiSjnec generis quoque^auc conditionis cuiufquam ratione nabita: fed Liber secvndvs, ^ io8 fed Virtu tis cuiufque veri jeftimatores: vt quifquemaxime virtute excel]uit,ita quemquead honores proucxerunt : vt conftatexDionyflO^ Etquidem^vtait J^^|*^**^ jj Cicero b,Rulli,DeciJ5Coruini.inultiq; h'^Lu^.^, j^ alij : recentiorcautcmemoriafuperior jj AphricanuSj T.FlaminiuSjadmodum a- jj dolefcenteSjConfulesfadi^ratasres gef- 5^/crunt,vtpopuliRomaniimperiumau- ^j xcrint,nomenornauerint. Alexander ^, ver 6 Magnus, cum ab ineunte seta te res jj maximas gerere coepiffet, nonnetcrtio jj & trigefimo anno mortem obiit?quas 3j eft astas Romanis legibus decern annis „ minor,quam confularis.ex quo5Vt idem aitjiudicari poteft^virtutis e(fe, qua a?ta- tis curfiim ceJeriorem . Valerius porro Coruinus, vigefimo tertioa^ta tis anno conful creatus, dicebatconfulatum efle praemiumvirtutisjnonfanguinis. &L. Quintius Cincinnatus, pauper admo* dum, quattuor tantum iugerumagrum poffidensjeundemque fuis manibus co- lens, abaratro ad didtaturam capefTenda Roma accerfitus eft : qui vnica fpespo- puliRom.fuit.quodoper^ precium efle audiredicitLiuiuss iis, qui omnia prx c w.j, diuiiiishumanafpernunt: neq; honori magno De IVRE EY OFF. BELL. magno locum^neque virtuti putat efle, nifi vbi effuse affluant opes. Attilium quoque, quiadcumaccerfenduma fe- natu miili.erant , ad imperium populi Romanifufcipiendura^feminafpargen- teraviderunt ; fedilla^ruftico opcreat- trita? manus, falutem publicamilabili- uerunt, & ingentes hoftium copias pef^ a vaU.Max, (um dcderut*. Porro in fummo impera- i, .4. «/.4. torc^quattuorhasresefTeoporterejexi- 6 b pro lege flimat Cicero^ ;fcien tia rei militaris^vir- tutenijaudloriratetnj&felicitatcm : vir* tutesautem iraperatoris^prsecipuashas 7 efle :laboremin negodisjfortitudinem in periculiSjinduftriam in agendo, cele- ritatem inconficiendo,confiliuin pro- uidendo.nihil tamen quicquam magna laude dignumj fine vfu,& exercitationc confequetur. nam quemadraodum in ceteris artibus, fie quoque in arte impe - ratoria triafpcdantur; natura,do^rina, & vfus» natura ingenio^dodrina fcien- tia, vfusfrudludiiudicanduseft. Cete» rum cum nufquam minus, quam in bel- le euentus relpondeant:ideo^uemaxi< mx cuique fortune minimi crcdcndura fit, vt Annibai Scipioni dicebat ; omni- DO cauedum erit imperatori| ne temer^ cum Liber secvndvs* lo^ 8 cumhoftcconfligat*5&aleambellirub- eat, fed cauia potius cum rattone^quam profperaexcafu fcquatur : & cum ratio ducatjiionfortunajquaefallaxcftj&par» uis momentis magnas rerumcommu- tationescfficin Itaq; Cxfarem legimus, €xtf emo vitae tempore cundatlorem ad dimicadum fadum: quo fepiusviciflet, hoc minus expericdos cafus exiftimas: nequefetantum acquifiturumvidoriaj quantum auferre calamitaspoflet^ Et ^^ff^M^- quideficutfclicitasrerumgcftarum, vt *'*^'^''^*''* inquit Ca?lar, exercitus beneuoletiam: Gc res aduerfse, odia conciliant . quarc confultius, tutius, & gloriofiusquoque p erit imperatori , vbicunq; poterit, inge- nio & ratione hoftefuperarCjCX Periclis (ententia, quamgladio« vtenimmulto maiora funt opera animi , quam corpo- ris, vtait Cicero; Gcex res, quas profe- quimuringeniojgratioresfunt, quaitl ilia? quas vinbus.^eria /ignificaflevide- tur Laccdf monij.-apud quosdux^q, for- titcrdimicafrer,&cructoMarte,magna- que hoftium clade viciflet^troptei loco gallQ.-quiverodeditionej&padOiindu- ftriafuajnecnimiscruetavidloriapoti- tuSjbelUmala vitafletjboue immolabat. Dion De IVRE EY off. BELt# Dion quoqjinlibrisfuiSj qui de regno infcribuntur , dicit longe maiora gcri paucorum confilio , quam multitudine, aut viribus»quod etia Homerus indicate cum Agamemnonem inducitaflerentej fe longe facilius pofle rem Troianam c- uertere^fi decern Neflores^aut Vliffcsin cofilio haberer,quam fi totidem Aiaces, & Achilles fortiter dimicantes.quo /pe- ^nt ilia verba Vliffis ad Aiaccm , apud a Hftamer^, Ouidium :a {cundh '*' ^ufppe manu fortes , mcfunt iihi Martefe» Con f Hits cejfere mtis tibi dexter a hello V til is : ingeniii eli f eget moder amine noslrt^. Tu vires fine metegerts^mihicurafuturi efii Tupttgnarefotes', fugnandi temfora mecum Eligit Atrtdes\ tutantumcorforcfrodes^ I^os ammo:quanto^ rati if ut temferat^anteit Rtmigu offciu : quanto eH dux milite matori Tatumegotifupero: nee noincorporenoBro Te6lorafunt potior A manu\ ingor onu in iHts* Et cetera ^ quae carmme profequitur O- uidius : vbi dicit armaAchillisj dequi- bus cum Aiace contedebat Vliffes^uae-» vnius Thcmiftoclis induftria fuperatus fuit* QuarcAriftidesdfcebatj non armis lb- lum contra hoftcs^fedconfilio in priniis vtcnduefle. nam cum confilio, & indu- ftria fuperiores euadere pofTumuSjquid opus eft pericula ftircipere?Hinc rei mi- litaris periti , in eo pra?cipuamimpera- 11 torislaudemconftituunt^j fiearatione bellugcrat, qua ipfe, & exercitus,quam commodiffime re frumentaria, aqua, li- gno 3 pabulo vtatur; hoftis vero iis om- nibus prohibeatur: & inopia^fi fieri po- teft, addeditionem compellatur : & vc tnaxime k tuto dimicare poftc CKidi" meta De IVRE EY OFF. BEtl» niet>taraetutiusarbitretur^ob(effisviisJ comeatuinterclufojfinevulnerevido- ria potiri. qUse ratio lulio Csefari, fum- mo imperatori maxime probabatur: cui erat propofitunij vt non nifi coa^us praflium committeret cum Afranio , & Peireio,Pompeianarum partium, nam in cam fpem venerat,fe fine pugna, & fi- ne vulnerefiiorum, remcoficerepoflc: quod re frumentaria aduerfariosinter^ clufifTet :cur etia fccundo prglio aliquos ex fuisamitteret , Tecum penfitans : cur vulncrari pateretur optime meritosde femilites: curdenique fortunam peri- clitareturipraereriimcum non miniis et fctimperatorisconfiliofuperare^quam giadio. & ladem omnium rerum inopia coados aduerfarios , ad deditionem c6- a c^ithei pulit\8f hac ratione facile fuiflct Pom- rmUM.u peio, Caffarem ad Pharlalum egeftatc omnium rerum opprimere^ vt propo- fueratmifiafuis Dirachina vidtoria Cla- ris , (eapropofitodimoueripaffustuiA b A/»^4i».iie fet i>. Fabius autcm Max. ex hoc genere lidMrnijA^z belli gerendi, fummamlaudem meruit, ctia iplius hoflis Annibalis teftimonio, qui dicebat , fe magis anon pugnantc Fabio; quam a pugnante Marceilo ti- merci LOER SECVNDVS. Ht mercJ»: neceutnlententiafefellit. nam Fabius fuis artibus eo iam Annibaleiri fedendo redegerat , vt rion folum nihil ex raptis in diem comeatibus fuperaret, fed ne vnde raperct qiiidem , quicquam rcliqui eflet , omni vndiquefruraento, pofteaquam ager parum tutus erat, in vrbesmunitas conuedo, vt vix decern dierum, quod com pertu poftea eft, fru- mentumfupcrefTet, Hifpanoruobino- piara tranfitio pai-ata Fuerit^fi maturi tas tcmporum expedatafuiffet : quamTe- renrius VarroconCfua temeritate im- pediuit; cuiusaduentu Annibaljin hifce difficultatibus conftitutus, quauis parte dimidia audas hoftiii copias cernebar, mire gaudebar,fperans, id quod accidir, fortunam prxpofteroingenio & teme- ritaticonfulismateriamdaturam: cuius culpa ingens illaclades CannenfisRo- manisillatafuit^. hocquoqueconfilio aLwwi.ii C. Sulpitio didatori aduerfus Gallos, neutiquam placebat , quando nulla co- geret res/ortunasfe comitterejaduerfus hoftem^quem tempus deteriore in dies, & locus alienus faceret, finepraeparato commeatu, fine firmo munimento mo- rante : ^ hoc iis animis corporibusque» P quorum De IVRE Et OFF. BELt, quorum omnis in impetu vis effet; par* aiVmrnLy, uacademlanguefcere moraa. Alexader vero cum LeucadJam obfideret, pafTus eft ex finitimis locis omnes eo confugc- rejVtcitiusalimenta^qiisehabebatjCon- fumcrentur; quibus cofumptis^facilera vidoriam confecutus eft. & Antigonus vaftatis Athenienfium agris , fementis tempore dcceffit , & quod reliquum ha* bebantfrumenti, iniationesfparlb, re- uerfus nouo vere adultam fegetem pro- triuit>& ad famem redadtos AthenieieSj in fiiam volutatem pertraxitVndeprae- cepti Cabyfis meminifte debemus , quo Cyrumfiliummonuit,nunquamex/pe* dandam efle egeftatemj& in reru copia^ maximedeinopiacogitandum. fepius cnim vidcmus exercitum confumi pe- nuriajquampugna: S^^vtaitVegetius, ferro fceuior eft fames. ltaq;5Vtdiximus, hifce artibus prarcipue fuperandi func hoftcs, ncquetcmerein acie verfandiij nifi vbi tempus neccHitasquepoftuIat: cxemplo Scipionis,qui in Numantinos mifTus, cumvidiffct coniun(^acumin- fania hoftium tcmeritatem ^ dicebat fe tempore redimere hoftium temeritate, 6^ quod loco lapientio? cft^aliena operiri ftttki* Liber sbcvhdvs. ttz ftultitiam. bonumenim imperatorenij itidem vt medicum , ad malum curandu vltimodemumloco ferru adhibcre de- bere: nihilominus tamenfuo tempore adortusNumantinosfudita. HisafTcrl- ^^J^^*' ^'^' hi pofTe videtur confilium Sertorij , qui profcripdone Syllana dux Lufitanoru fieri coadlus > cumeos oratione fledere nonpoflet, ne cum vniuerfa Romano- rum acieconfligerent: duos in cofpe(5ta eorum conftituitequos .♦ alrefum vali- di(Timum,alterum infirmiffimum :ac de- inde validi cauda ab imbecillo fcne pau- latimcarpiiinfirmiaiuueneeximiarum virium vniuerfam conuelliiufTit: fubij- ciens , equi caudse confimilem elTe R o- manorum exercitu,cuius partes aliquis aggredics opprimcre poiTit j vniuerlum conatus profternere , celerius tradiderit vidoriam, quam occupauerit. quo cxe- plo Sertorius barbaros, quos ratione fledere non poterat , in fuam fentetiam pertraxit^. Porroquemadmodumnon bvaisiax temerc fortuna tentadaeft, & ardua fuf- ''^-^* "^'^ 12 cipiendaificab inceptis"^ non facile dit cedendum eft^exemplo Marcelli-cum e- nim multa, fuccedentes temere moeni- bus J in oppugnatione Cafilini, Roma- P 2 nimi- De ivre et off» bfll. ni milires acciperet vulnera^neque /atfs coeptis fuccederet: & Fabius omittenda rem paruam, ac iuxta magnis difficilem, &abrcedendumindecenferctj quod res inaioresinftarent;Marcellus,multa ma- gnis ducibusficut non aggrcdienda, ita fcmel aggrefTa non dimittenda cfle di-» cendo, quia magna famse momenta, in vtramque partem fierent ;, tenuit ne in- ^tmmU4. ceptoabiretura. Quarelaudandiquoqj Cxfms milites , quicitoin obfidione AuaricijOmnium rerum difficultate affi- cerentur,& Csefarobinopiamfcdimif- furum oppugnatione diceret; vniuerfi ab eo,ne infeda re difcederet,petebant.* hoc feignominif loco laturoSjii incepta hQ&f.ieU. oppu§nationemrelinquercntjdicedot>« S'tUM.7, famaiiqu idem bella flare meritofummi ducesexiltimauere, & euitijqui recede- bar,fugerecredi. Vndccum inreliquis jebus , turn priefertim in bello coftantia * atque fiducia imperatoris plurimum 13 praeftant5& l^pead vniuerfi belli euentu maximifuntmomenti» cuius reifpecio- fa exempla nobis praebent Romanij& in primis, quod Cannenfi clade, exhauftis imperij viribus, fuppleroentu^xercitus in Hifpaniammittercaufij fccerunt ne hofti- Liber sbcvndvj. 115 hoftilium locus caftroru, turn tnaxim^ Capenam portam armis Annibale pul- fante^minoris vcniret,quam fi Pceni ilia nonobtinuifTent. Itafegerere, inquit Val. Max 3, quid aliud eft,quain faeuien- a w.j^c/. tern forrunam in adiutoriu fui pudore vid^amconucrtere? Quo rpe3.<.7« macontudiirnam Annibal maxime ho- ftiSjfiducia perculfus , protinus nudum ad Sdpionem mifit , vc colloquendi fe- cum poteftatem faceret , aequiorem im- petrari pofle pacg ntusfi integer,quam fi vidus peteret c. Porro fummi duces <= ^-""'«^.30 fadle percipienteSj quantum haberet in P 3 feboni De IVRE ET off. BEtl, fe boni conftantia , atque fiducia, fblent ante confli<^um magno (ludio illud a- gcre*, quomaximeconfidentefibired- ^ derent excrcitum , & militum animos confirmarent , quod variis modis facie- bant. Valerius Coruinusdidator,cum Samnitibus bellum gerens , priufquara Cgnum pugnf proponeret, leuibus cer- taminibus,tcntandihoftiscau&,aliquot dies moratus eft , ne (cilicet nouum bcU a ikim 1.7, lym fqos^nouusque hoftis terreret *• Q^. FabiusconfuljdecertaturuscumHetru- fcis , quo animus militum multitudinq territus reftitueretur, Samnitium bella, qu^ magna felicitate confecerant^extol- lebat,eleuabat Hetrufcos, nee hofte ho^ fii^nec multitudinem multitudinicom- parandameffeaiebatiprsetereateluraa- liudoccultumfcituros in tempore, in- tereataceri opuseiTe : quibus ambagi- bus prodi fimulabat hoftes^^ fuos mirii himmi9. inmodum confirmabat**. inquocertc folertia Fabij meriro laudanda, & ab im- peratonbus imitanda eft . communi e- c iebeiciHU, "^^ fi^ v"^^ "^^" '"^ 5 ^^ CiEfar dicebat % ''^.2. * vtinuifislatitantibus, atqueincognitis rebus magis confidamus, vehementiuC que exterrcamur. &, vtinquit Liuius, fa?pe Liber secwdvj. J14 fepevana pro veris maxim e in bellova- lucrunt • Vetercs quoq; ad confirmaa- dos militum animos , caufam religionis peridoneam cenfebant.quo fpedlat om- nia aufpicia&oracu la ^ qua? fi forte ad^ uerfi quid figni facere viderentufjfblcnt nonnunquam imperatores , folerti qua- daminterpretatione,inbonumvertere, vtmilitibus timorcm eximerenr, cuius I'd exftant innumera exempla. Et qui- dem, quemadmodum multaadconfir- mandos militum animos facienda funt» (ic quoque magno ftudio^illa qua? metu 15 inferre pofTent^^aut militil animos qua- cunqueratione alienare, fupprimenda funt. nam,vt Casfir dicebat,vti corporis vulnera, ita exercitus incommoda tege- da funt: ne ea nudando5militibus timor addatur, &hoftibusaudaciacrefcat. in quo,iureTcrentiusVarro repreheden- dus videtur.nam cum accepta clade Ca- nenfi^Campanilegatosadeum Venufia. mififlent, quo cum paucis, ac fcmiarmi- busveneratiitaauxitrcrumfuarumfui^ quecontemptum,nimisdetegendocIa- dem,nudadoquejVt qui prius xgre ferre fe^aduerfialiquidaccidiffeRomanisnu- ciafTent^pollicitiqueefTentj omnia quae P 4 adbel- 15e IVRB Et OFPt BHLt. ddbellum opus eflent: reqerfis donmm ]pgatis(quicxcontepmconrulis>&cius oratione^qusedefpcratione rem omnia continebar, quafideletuviderctur no- rncnRomanoruni,rcferebant) omncs ad defe(5lioneni fpedarent:confifi fe to-» tius Italiaeinipenopotiripofre,atq;ira zUuiwUz foeduscum Annibalefeccrunta^ Simili-» ter PhilippusMacedonumreXjimpru-» denti confilio , aliquid ad charitate fuot ium3& vtpromptiusproeopericuluni adirent,rarusprofe(Surumfe5fieqMitu, quiceciderantinleuiquodaprfliocum Romanis , fepeliedorum curani habuiJP fet: afferrieosincaftraiuffit, vtconfpir ceretur ab omnibus funcris honos. nam quod promptiores adfubeundam om-' nem dimicationem putabat faduru , id metum pigritiamqucincuflit. quienim haftis,ragittisque, fif rara lanceis vulne- \i UKiu T^^ ^2<^^ vidiflent , inquit Liuius b,cum Grascis, Illyricisque pugnare afTueti; poftquamgladio Hifpanicnfidetrucata corpora^brachiis abfcinis,aut tota cerui- cedefcdajdiuifaacorporecapitajpaten^ tiaque vifcera, & foeditatem aliam vul-» ner um videriltraduerfus qua: telajquoi^ 4ue virospugnadum efler^pauidi vulgg ccrnc- Liber shcvndvs. 115 cernebant. ltaqueHomani,ciimP.Ru-, tilij Lupiconf. bellofodalica^fi, cada-* uere, & aliorum nonpaucorum nobU lium,in vrbcm relato, viderct populutn cofpedlaculocommoucri & tcrreri : S. C.dccreuerunt, vtexindemortuorum in hello corpora^ibi humarenturjvbicu- que cecidifTcntrneob eorum confpedu reliqui fegniorcs ad militiam jSerent* quoddecretummoxcognitu,&hoftes imitatifunta, Ceterum Chabrias Athe- f f^pp^f^^^ nienuum dux, optimum huncimpera- torem efle dicebat , qui maxime co- t6 gnitas haberet res ^ hoftium ^ : quarum b vi„t. wo,- certeignorationc multosfugatosexcr- /»A citus, &defummarerumnon femcl in periculumventumfuillelegimus^ Iraq; Caffius a Cacfarianis in fuo cornu vi- dusj&caftriscxutus, credensBrutum - quoquc fuperatUjqui in fuo cornu vice- rat,quafi defperatis rebus^fibi ipfi morce conlciuit. Similicrrore>cum inter Ro- inanos& Volfcos magno prcelio certa- rctur, & nox incertos diremifTet ; tantus abimprudentia euentus vtraquecaftra tenuit timor,vt reli(5lis iauciis,& magna parteimpedimetorum, ambo pro vidis cxercitus fe in montes proximos recipe-- P 5 rcnr. De IVRE ET OFF, BELL. a Mmii.^ rent a. & Curio legatus Csefans , bello ciuili, temere crcdens perf ugis, qui 1 u^ bam regem (quiPompeio cumniagnis copiisauxiliovenerat) reuocaiumnni- timo bello , & Suburram eius praefedtii^ cum mediocribus copiis miffum afferc- rent ; praelium temerecommifit^&vna cum exercitu a copiis regis circumuen- bcefMbeh tus5adinternecionem ca^fus eft^, Vndc ^»**^*^* cum vitio naturae, vt ait Ca^far, qua? vo^ lumus3& crcdimus Ubeter5& quae fcnti- inus ipfi, reliquosfcntire fperamus,non temerc transfugis^Sc exploratoribus*fi- ^7 dcm habere debemus, in quo Galloru ci.hti!«iai morcmidera Ca?far^rcprehendit : qui «w ^«^ quibufcunque rumoribus^Sc auditioni- bus permoti, de fummis fa?pe rebus co- filiaincunt, quorum eoseveftigio pae- nitcre necefle eft : cum incertis rumori- bus (eruiant, & plerique ad eorum vo* luntatem fidta refpondeant^ Quare ex- pedite vt illi 5 qui cum imperio lunt, vbi duriora qugdam occurrunt, fpeculatum ipfi prodcant : exemploMarcelli,quiad collegamdicebat; Quin imus ipfi cutn equitibus paucis exploratum : fubie^ta enim res oculiSjCertiusdabiiconfiiium^ Omnium autem maxime proderitim- pcrator. Liber. sECVNDVSi n5 x8 perator% fiad omnia quxafpcra atquc ardua funt, fe ducem prxbeat. fi quide- nim iniungere inferiori veils, id prius in te,ac tuos fi ipte iuris ftatueris/acilius o;nnes obediences habeas. Imirariitaqi debet quilibet bonus imperator/ortem & ftrennuum ducem,populo Ifraelitico diuinitusexcitatum & datum, Gedeo- ncm^fuositaalloquente: Quod me vi- deritis facere,id vos quoque facite,a ca- pita enim5Vt inquit Seneca,bona va Ictu* do tranfit in reliqua membra, funtquc in banc rem praeclara Valerij Coruini J, verba inquientis : Cum gloria belli, ac 35 virtutefuaquemquefretos5ire inaciem 3, dcbcre 5 turn etiam intueri , cuius dudu 3, aufpicioq; ineunda pugna fit:vtrum qui „ audienduSjduntaxat magnificus adhor- 3, tatorfitjVerbistatiimferox^operum mi' 35 litariu expers :an qui & ipfe tela tradare, 3, procedcre ante figna, verfari in media 35 molepugnas fciat. fada mea , non dida, 3, vos milites fequivolo, ncc difciplinam 33 modo 3 fed exeplum etiam a me petcrc, 33 qui hacdextra n:\ihitresc6ruiatuS5 fum- 33 mamquelaudepeperi *.Sicccrte CCa?- a VuiiMir* fir inordinata aciem fepe rcfHtuitjObfi- ftens fugienubuS;,rciincnsque finguios, & con- De IVRE El* OFF, BELL. & con tortis faucibus conucrtens in ho- as«rfw,w ftcma. Itaqueancipitiilloprasliojquo c^A- cum iurtiore Pompeio in Hifpaniacon- flixit, fuis prse pauore rrcpide pugnanti- bus, cum res eflet inmaximodifcrimi- ne, & niiiilexhortationibusproficeret; arreptocuiufdam clypeo, increpitisque militibus, procurritinhoftem, dicens: Nunc &mihi finis vitsB eritj& vobis mi« 3^ litia?. quo fado pudori cedente metu^a- ciem reftiruit, ducentis telis in clypeo b Api>uiH.de acceptis ^. In quo tamen maxime indu- heU,cmiu, ftriamimpcratoris*requiro, vtfuaqui' ^9 dem alacritate militil animosadquod- uis periculum (ubeundu paratiores red- dat: nontcmere tamen periculofeleex- ponat : pra^ferrim ad quern fumma re- rum Tpedat: nifi maxima neceflitate id exigence, &cum detotius belli euentu 3gitur.multasenimvrbeseuerfas,plures fufos fugatosque exercitus, imperato- rum temeraria morte legimus . Itaquc morsP^ScipionisinHifpania^dumlefe nimium hoftium telis offert , vt hoftes baud dubieprovidloribus, &Romani c VrnmUi^ pro vidis eflcnt^effecit ^ & vulnus Cn. Scipionisad Mundam vincetibus egre- gie Roraanis, feddefaiuteimperatoris folli* LiBER SECVNDVS* UJ follicitis pauorem iniecit5& baud dubi^ &pra?cIaraevidoriaeimpedimeto fuita^ ^thrimia^ Sic quoque cum Annibal inSagutiop* pugnationejdummurum incautiusfu- bit,vulneratuscadcretj tantacircacum fugaatquetrepidatiofuir, vt nonmul- tiimabe/Iet, quin opera ac vines defe- rerentur*'. Sic cum Epaminonda,dum biw«jUi nonducis tantum, verum etiamforiit fimi miliris officio fungitur , vires quo- quereipubl.Thebanae ceciderunt, nam vtinquitluftinuscj/icuti telo fiprimam cm.6, aciem perfrcgerisjreliquo ferro vim no- cendi fuftuleris ; fie illo velut mucronc teliablato duce Thebanorum , reipubl. vircshebetat^funtrvtnonramilJuami- fifle, quam cum illo interiifle omncs vi- res Thcbanoru viderentur. Nonitaque nimiufidanr faliaci fortunas principes, ncquectiamclypeo louis : Tub quo eos ver/ari dixit Homerus : kd in periculis fufcipiendiSjVt inquit Cicero d, con fue- d officjA,u tudoimitandamedicorum^ quiJeuitcr jegrotantes leuitercurant, grauioribus autc morbis periculofas curationesad- hiberecoguntur.Hucfpedareviderur, quodiEmiiiusPaulusdiccbat, cuvido Perlcoprogratulationeviiaorifcouiuia celc- De IVRH ET OFF. BELL, celebrarct ; eiufdem fci lice tefle pen tia?^ exercitum hoftibus valde terribilem , & amicis conuiuium valde iucundum red- a vu. ina dere^ Et Scipio African.cumeum qui- ^'^^' dam parum pugnaeem dicerent; Impe- ratorem me mater , non bellatorem pe- perit^refpondit: vt oftenderet^vincendi rationem in vniiis potius fcientia& in- genio,quam in multorum viribus & ar- tnis cflTe * non enim cxdcm militares5& imperatoria^ artes funt* Prseterea impc- rator,vel potius fummusprinceps'^^me- 20 minirte debet cofilij Antigoni : quifseua tempeftate iadtatus, ciim in eadem naue fecumfuosomneshabuiflet: praecepifle liberis dicitur, vt & ipfi meminifrenrj& ita pofteris proderentme quis cum tota gente fimul in rebus dubiis periclitari auderet. cuius praecepti memor Philip- pus, Romanisbellumillaturus^duos/i^ mul filios in aleam eius^qui proponere- turcafuSjComittcrenoIuit :itaquenia- ioremfccumduxit; minoremadcufto- ^liaimiio diam regni remifit in Macedonia b;pru- dentes patresfamilias imitatus,qui f oliti funt ,non omnem vnum in locum pecU-» niam reponere, ne fichafmate^ineediOj aut bello forie periret, vniucrfa ctiatn interi- LiBER SECVNDVS. u8 interiret hominis fubftatia, quo fpe^t iadarum inter agricolasadagium, cuius admonet Celfusa;Pecuniannepeculio ^inificU- fragilemcffe. quern locum pulchrecx- ST^tM.^* plicat Corrafius ^. Porro no foliim bel- ^ McrUa», 21 landivirtus^vtinquitCicero%infuni- «;.T^'^'*'** mo & perfcdo imperatore quasreda eft, c ^» '' vt inquit Cicerot^, qu*e vim d »» Pam- habere maximam dicitur , pra^fertim in ''*"'' bello/ortunaipfaceditiqufjficutfapies Eoeta dixit, fuiscuiqucfungitur mori- us; quemadmodum deM.Porcio Ca- tonc traditur, viro omnibus virtutibus praedito , tantam in eo vim animi inge- niique Db IVRS ET OFF. BEIL. nii^uc fuiffc: vt qoocunque loco natus cfler> fortunatn fibi ipfe fadurus viderc- tuFj tarn in rebus bellicis , qu^mciuili- at«wl.39 bus^&nontemerecreditum fuit,feli» ciorem futurumAIexadram Magnum^ fi vicifTctfuperbianijatque ira^1,malain- ui(5la5aliaqueanimivitia:^edqucmPer- fa^um arma non fregerunt, vitia vicc- l,Qjffci.car runt^ Agefilaus verofummusdux, di- t«Mtih,64 cebat 5 malle fe vincere malas cupidita- tes, quam maximam hoftium vrbemca* pere. melius enimcffejfuam ipfiuscon- feruarelibertatem, quam aliis eamadi* cVha,ma- merec^ & Scipio ex capta Carthaginc ^^*' non maiorem gloriam meruit ^ quam quod captiua adeo eximia forma inter ccteras, vtquacunqueincederet, con- uerteret in fe omnium ocuIos,inuiolata & intadam fponfo Allucio rcftituerir^ iVuksUc precio redemptionis illiindot^dato**. & idem Scipio,c6ciliata fibi clemcntix, & continentias fama plus in Hifpania profecit, quam inuidtis Romanorii ar- mis. Itaque cum poctae monitra ab Her- culedomita,& lyrannos occifbs fingOr, indicant bonum imperatorem ^ cuius exemplum nobis Herculem proponOt, corruptosanimiaffe^usicdpnmcxcde- berc# LiBHR SECVNDVS. Up 22 bere. Ceterumimperioalicuidelato% confultum erit, liberum illide fumma rerum ftatuendi arbitrium permittere, cxemplofenatuSjpopuliqueRom. qui omnium rcrumarbitrium^quod ad hel- ium attinet, impcratori permittebat. & vtrufcdendo^andimicandoremgerere, hocvelillud oppidu oppugnare vifum cfTetjipfiUs iudicio relinquebant, nequc quicquam fibi ref^ruabat , quam au(5lo- ritatem noUi belli indicedi , aut foederis ianciendi cum hofte: quse fummi impe- rii efle alio loco oftendimusMtaque Q. a 7,H.uc.6, Fabiusconf. inHetrufcosmifTus, vtfo- ciisSurrinis^quos Hetrufci obfidebant, opem ferret , Hetrufcis prselio fufis , fu- gatisque , inconfuho fenatu , per filuam CiminiamhoftesperfecutuSjinHetru- riam bellum tranftulit ^& Cn. Manlius ^ ^^^^^-9* conf Antiochodeuido, Gallogra?cis, quod AntiochumauxiliisiuuifTentjfine fenatus au<5toritate, & iniulTu populi, bellum intulit ; & nee quicquam crimi- nantibuscumlegatis, qui cum eo fue- rantjtriumphasinvrbcminueduseft*^. cLw»i$/.3s Similiter Caefar , cui Gallia prouincia obtigerat , Germanis Gallia cxpulfis Rhenum ttafiuit^vt cum Sicambns bel- Q^ lumge- De ivre et off. beli» lutn gereret, quod jllos,qui fibi Gallia?- que bellum intulerat ^ &: in fines Sicam- brorumfereccperanfjdcderenollcnt;^ in Britanniam quoque exercitum tran- ftulifjquod omnibus fere galiicis bclIiSj hoflibus Roraanoiu inde lubminiftrata auxilia intelligebat : haecqUe omnia ex ^Csfarde fuotantum arbitrio fecit ^ Cn.autem hia,^ai,iib.^ Pompeio bellum aduerfus pirataslegc Cabinia in triennium ita mandatu fuit, vtrotomari, quod eft intra columnas Herculis,& in maritimisprouinciisjvfq; adquadringentefimumamari ftadium, poteftatcm haberet imperandi regibus, prxfidibuSjCiuitatibuSjVt fe omnibus ad eius belli adminiftrationem neceffariis hPiuiun iuuatet^.& QJ^abioMax.didatoriper- tge^nX^' mifflim fuit,vt omnia faceret^vt e re pu- j«tf». tn Ui, blicaduceret. & T^Quintioconf.liberu ^M- airbitnumpacis, ac belli cum Philippo c Ltumlii p^rn^i^um fuit*^.in quo meriio pruden- tiam (cnatus populique Rom. laudes. nam qui ex alieno meiu , voJuntateque pendet , nihil magnum pra^ftare poteft. Difficile quoque fuifietfenatui 5 ea quae ocuJisfubiedanon funt/uoiudicioad- miniftrare : & vbi caftralocanda effent, fcire : quae loca prsefidiis occupanda : quando Liber secvndvs. 120 quando cum hofteconfligendum.-qua- do quiefcendu effet^prf fcribere : & e ter- ra^quod aiutjgubernareipraefertim cum pundo teporis, vtinquitLiuius, cuius praJteruolatopportunitaSj fi cundarus paululu fueris5nequicqua mox amifTam queraris. Porroquomaiorianimo, & omnibus curis libero ^ad fiimmarerum imperatores confulere poflent^ ne metu fupplicij a rcgcfendadeterrerenturife- natus^populusq; Romanus/e forte ma- le gefta, fortunatantum belli incufans, nunquamcrudelius quicquain eosfta- tuit-.necvnquamatrociorineoSjquite' mcritate,atq->infcitia,exercitusami(i{set, fuitjquavtpecuniaeosmultaret.capite anquifitum ob rem bello male gefta , de imperatoreferenunquafuit : ipfamca-' lamitatcfatispoenasefleexiftimantes,^ laude fruftrari ♦ cuius rei cxcpio funt M* SergiuSj& P. Virginias tribuni militum cofularipoteftatcbello contra Veieres* na cum forte hoftesea regione^quaM* Sergius prceerat, caftra ador ti eflenr: nee feia Romaniab hoftibustueripoflenr^ & fola fpes efTet , fi a maioribus caftris fubueniretur , quibus Virginius prsre- ratpriuatim Sergio inuifus & infcftus: 0^2 noluit De IVRE ET off. BEtt. noluit Virginius collegae auxilium fub- mittere,nifipeteret:&Sergius,ncc]uam opem viderctur ab inimico petiifle5vin- ciabhofte, quamvincere per due ma- luit:ita vt huius pertinaciam arrogantia alterius aequaret :quo fadu e(l5Vt milites diu in medio csefi j podremo defertis munitionibus pcrpauci in maiora ca- ftra, pars maxima arq J ipfe Sergius Ro- mam pertenderetivbiada vtriufqicaufa infenatUj&apudpopuIumdiedidtajta- tum denis miliibus a^ris grauis rei dam- a tmimL^* Had funt ^ Similiter M*Poftumius tri-* bunus militum cofulari poteftate^quod ad Veios eius opera male pugnatu effetj decem quoque miliibus grauis a^ris : & C. Sempronius conf. ob ignominiam Volfcici belli , quindecim miliibus seris himmU* damnati funt*». folum inuenio deCn* Fuluio pr^torejobexercitum in Apulia amifTum (cum omnibus probrisonera^ retur, & iurari multidicerenifuga? pa- UorJsqueinitium a pra^rore ortum, ab eo delcnos tniliiesjciim baud vanum ti- moremducis crederent, terga dedifTe) capite anqu)fitum fuilTeiqui priufquam dies comitiorum adeflct,exulatum Tar- QUmtnUii quiniosabiiiS Muhijveroannisante, Liber secvndvj. 121 Sp^Seruilius, vt confulatu abiit^reus ca- pitis fuir,a tnb.pleb.die dida,qu6d He- trufcos in caftra fugientes audacms qua prudentius pcrfecutus , robur iuuentu- tis arnifiiTet.fed cum id indignifTime fer- renc patricij, rem nonferendam didi- tantes, cosqui/eprorepubiicaimpigre hoftibusobijciant ,fifortuna minus fa- uear, ignaui^accufiriabiis quinunqua inaciefteterint: tarumpotueruntapud populum , vt omnium calcuJis reus ab- folueretur: oftendetes nonefTeerepub. damnari duces ob infortunium a, Atqui nDianUai. in C. Tcrentium Varroncmconfulem, ""'^^'^^^-"^ CUIUS temcritate , inconfulto collega L. iEmilio Paulo clades ilia Cannefis Ro- manis illata eft , ex qua relidto exercitu, & collega fortitcr mortuo profugir , no fblum non eft animaducrfum ob rem malegeftam^fedetiamextantacladerc- deuntiobuiam icum frequenter eft, & gratia^ada^jquodderepubl. nondefpe- ra(ret:cui, fiCarthaginienfiumdu(5bor fuidet 5 nihil recufandum fupplidj fo- 23 ret^. Fuere enim * Carthagmienfes in biiV/»iUa> militi^ negoriis ram afperi,vt imperato- res,quiprauoc6/ilio5qaamuisprofpero cuenturemgefTiffent, in crucem tolle- (^ 3 rent; De ivre et off. bell, rent : quod bene gefTerant, deorum im- mortalium adiutorio,quod male admi- a vaieMax. fcrant^ipforumculpaeimputantes^lta- ub.2, cap.y. que Mago infignis Carthaginienfium twm itb.3s innperator, qui primus omnium impe- rium Poenorum ordinata difciplina mi- litariconftituir , viresque ciuiratis non mmusbellandiartequamvirtutefirma- b iujiin.i.i9 uitt>5 obrem malegeftam contra Syra- cufanos, mctu fupplicij feipfum interfe- cit : quo non contenti Carthaginienfes, cviut.invi. morrui corpus in crucem fuftulerunt*^. ttTmoieonrf Sciendum autem banc laxamj& largam de fumma rerum libere confulendi po- tef^atem,imperatori tributam, in magi- ftroequirum, tribuno , vel alio qui im- peratore inferior eft^admodumrcftri^a d jMoffic. fuifTe: vtfuolocodicemus^^.&quidem, M.3. quan tumuis libera permittatur duci re^ c in I credi j.jjj^ omnium , ex arbitrio fuo admini- Dm^nZT/ ftratio: nihilominus, (lquidfraudulen- f /. »« perfo t^r fecerir, de eo tenebitur. nam plene TaZlrX'de quidcm^vt inquic Scaeuola/ed quatenus regtur,ihic res cx bouafidcagenda eft , mandatum ro!ff«n%: cenfetur^ & quod^n arbitrium alius ifimie^e.D. confertur/cmperadboni vmarbitriuiu detuJ:t\ referendum eft*^ pro focio^ S E LitER SECVNDVS. 722 SEQVVNTVR P R O p O- S I T I O N E S Qjr AE D A M BEL- UGA, ETCAVTIONES IMPERATO- ri«jVeterumexemplis flabilitae. Vnum non plures exercitui praefici debere, cum poteftateljbera,eundemcp ctinuum, nee eum quern priusofFenderis, ignomi- niaiie afFeceris. I Tlurlum tmperium hello inutile^, 2 ^^ando di&ator creari [olitm apud IRo - ) Dilator is poteBod. {nt^of, 4 Non m(t confe6io bellofuccejfor mpsrA» tori m'ttttndus, 5 Momrchkopiimdireipukftatm » 6 Perkulofum turn qttem offenderis fum» Md rerumprsficerc^, Capvt tertivm. QVattuor tribuni militum confulari ^poteftaie Romaecreari, quorum tresdeleduhabitoprofedi funt Veios, documentofuere,inquitLiuius%quam a /»4,4, I plurium imperium * belio inutile efTet: tendendo ad fua quifque confilia , ciim aliudalij videretur,apcrueruntad occa- (ioncm locii hoftirincerra namqiaciejfi- gnualiisdari , rcceptui aliis cani iubeti- buSjinuafere opportune Veietes,&:infu- gaegere.Cofimilitcr L;^milius Paul', 0^4 acTe^ De ivre et off. bell. ac Terentius Varro aduerfus Annibale: ncc ira pridem Germanorum principcs aduerfus Carolum v.magno fuo damno expert] fun 1 3 nihil a pluribusrcdeim- perari pofle. Itaque Grseci & Romani*, 2 cum graue helium, autfeditiociuilis re- publican! perturbaret: ad vnius didato- hsaut Archi^autHarmoftaeimperium, velut ad facram anchoram confugiebar. vndc Romanisa VeicntibusvidisiMoe- 9 lih.i* Aa ciuitatejinquitLiuius^vinciinfuetaj addidtatorem creandum recurfum eft, &alibi,TumuItuanteRoma?plebe5Cuni res ad maximam feditionem /pedarer, b ub,6, trepidi patreSjinquit Liuius J>,ad duo vl- tima auxilia, fummum imperiura, fum- mumque ad ciuem decurrunt^didarore dici placet: dicitur M. Furius Camillus» Item Flaminio cum maxima parte exer- citus ad Trafymenum CcefojCum magna trepidatioRomaeeflet, adremcdiumia c itt.3.2. diudefiderarum5inquitLiuius*^3necad- hibitum adidatorcm dicendum ciuitas confugir.&vtidenirefert^5CumPra?ne- ftini difcordia Romanorum freti , ra- primagminefado , pcruaftatisagris ad portam Collinam fignainferrent,Ro- mani afcditioneadbellumverfi, dida- torem d lib.i6. Liber secvndvs» 115 toremT.Quintium Cincinnatumcrea- uere: quod vbiauditum eft (tantuseius magiftratus terror erat) fimul holies a moenibus rece(rere,& iuniores Romani ad edidu fine detredatione conuencre, Itaque nontemcrecredirum eft, quod Liuiusfenfit^Gallosvrbem Romanon a c^.j, capture. fuifTe^fi^queadmodumaduer- fus Fidenatem ac Veientem hoftem , a- liosquefinitimos populos,vltinia expc- ricnsauxiliajinultistepeftatibusciuitas fecerat:did:atoremdixi(ret,contrainufi- tatum, & inauditu hoftem, ah Oceano, terrarumquc vltimis oris bellum cien- 3 tern . Didator vero ^optima lege crea- tuSjflimmum impcriumbellijpacis, poe- narum ac praemioru fineprouocatione habebat : vt liber impedi mentis omni- bus melius ad fummam rcrum cofulere pofTet^. QuarationeT.Quintio,& A- ^^of^-i^f» grippa Furio cofulib. in ^quos & Vol- DlaccAi^*,^^ (cos profe(!^is, cumduocofulcsinexer- citu Romano paripoteftateefrcnt,quod (aluberrimum in adminiftratione reru magnaru eft,inquit Liuius^jfumma im- c a^.j. perij, concedente Agrippa, penes colle- gam erat, Similiter Ariftides , fummus yir^ & Athenicnfium imperator belle Q^ 5 Mara- De ivre et off. bell, Marothonfo, cum plures imperatores more Athehienfium creati elfenr , pari poceftate, Milciadi collegse^vt folus im- pcraretjConcefHtjatquereliquiscolle- giSjVtidemfacerent^aiKflortuit, idquc confilium conftat fublatis contennQni- bus, gloriofiflimam de Medis vidoriam a viutMA' Arhenienlibus peperifTe*. Quam au- ''^"'^ tem expcdiat , duci exercitus liberam derumma rerum cofulendipoteftarem perm i ttere, fu periore ca pi te oftedim us . Porro cum minime conueniat, inter- rumpi tenorem^rerum,inquibuspera- 4 gendiscontinuatioipfaefficaciffimaeft; non nifi confedobellofuccciTorem im- peratori mitti expedit. nam inter tra* ditionem imperij , nouiiatemque fuc- cefToris : qui nofcendis prius , quaraa- gendis rebus imbuendus fit: fsepe bene gerendae rei occafiones intercidunt. Quare FabiusMax. monuit populum, Vt magno iudicio confiiles crearent,qui portent efle pares Annibali 2 Nam, in- ,, quit, cum , qui eft fummus in ciuirate ,, dux, eundemelegerimus, tumrepente ,, ledus in annum , aduerfus veterem & „ perpetuum imperarore comparabitur, „ nullis neque temporis,neque iurisin- „ clufum Liber secvndys. 124 „ clufum anguftiis , quo minus Ita om- 5, niagerat, adminiftretque , vt tcmpo- 3, ra poftulabunt belli : nobis in appara- 5, tu ipfo 5 ac rantum inchoantibus res an- ,3 nus circumagitur ^. Vnde etiam Li- aLw.w/.2f uius^^jCum Romanos duces cum Ale- hub.o^ xandro comparat , co mirabiliorcs il- los quam Alexandrum , aut quemquam alium regem facitj quod denes vicenof- que dies quidam didaturam jnemo plus quam annum confulatumgcflit: ab tri- bune pleb^ deledlus impediti funt : pofl tcmpus ad bella ierunt : ante tempus comitiorum caufa reuocati funt: in ipfo conaturerumcircumegitfeannus:col- lega? nunc temeritas , nunc prauitas im- pedimentoautdamno fuit : male rebus geflis 5 rebus alterius fuccefTum eft : ty- ronem , aut male imbutum difciplina e- xercitum acceperunt . At hcrcle re- ges (inquit) non liberi foliim impedi- metis omnibus, feddomini rerum tem- porumque , trahunt confiliis cunda, non fequuntur.prserereafupraha^c om- nia incommoda , quam aiborem quii Gonferuit , ab ea legere alium fi u 8c turpi fuga perieritcaftra* Quintius vero in Vol- (cosmifTus J naturalenior, comitate & bcneficiis animos militum fibi conci- lians , pra^da omni militi data , & laudes addens , quibus baud minus quam pras* mio gaudent militum animi , rebus e« ^ikiMiih.i gregie gcftis, in vrbem rediita. item lo^n, H«/. (^a?fo Pabius conf. in Veientes miffiis^ *^* cum prajter ccteras imperatorias artes^ quas parando5gerendoque bello edidc'- rat plurimas, ita inftruxiflct acie,vt folo cquitatu emifTo , exercitum hoftiu fun- dcretjinfequi fufos^pede^ odio confulis, propter morumafperitatem 3 noluit5& iniuflfu figna retuJit: nee huic tarn pcfli- b hh^2, l^^ii exempio, inquit Liuius^jremedia „ vlla ab imperatore quaefita funt ; adeo 5^ excelletibusingeniiscitiusdefueritars, „ quaciuemregant^quam quahoftemfu- „ perent. Similiter L. Papyrius didator^ ob fa^uitiamjqua M. Fabium magiftrum equitum (quod eius iniuilu quauis pro- Liber secvndvs. 128 Ipere pugnauerat cum hofte)conftantet adfiippliciumpopofceratj nequemiU^ tibus gratus fuit,neque hoftibus terribU lisjquam tamen maximam imperatoris laudemeflecefetAgefilaus. itaquecum hoftesadcaflra Papyri j accefli(rent;tan- tum momenti in vno viro Papy do erat, inquit Liuius% vt fi duels confilia fauor ^ iii,,t, fubfecutus militum foret5debelIari eo die cum SamnitibuspotuifTc pro haud dubio proditum fit : ita inftruxerat acie loco ac fubfidiis , ita omni arte beJlica firmaucrat; fedceflatumamilite, acde induftria, vtobtre(5taretutlaudibus du^ CIS, impedita vidoriafuit. verumfenfit peritus dux , quse res vidorise obftaret: temperandumingenium fuum efTc, & feueritatem mifcendam comitati:atque ita maxima dexteritate, fauciorum prae- cipuecuramfufcipies, tantum profecit, vt mededis corporibus, animi prius mi- iitum imperatori conciliarentur : & re- fedo exercitu , cum hofte congreflus^ haud dubia fpe fua militumque, fudit fugauitque Samnites. Eft Itaquecomi- 8 tatecondienda*grauiras,nam vtiapien- teraXenophontefcriptum eft: cum tri- busprjcipue rebus ad obtemper andum R 2 addu-' De ivre et off. bell. adducantur alia animalia^cibis abiedio- ^a 3 delinimentis erc(5tiora ^ verbcribus contumacia:homo5quod eft animal ge- nerofiffimumj neque minis, nequc fup* pliciiscogivultj fed beneficio&bene- uoletia inuitari cupit. Cum enim bruta (e vi trahi finanr, riomo non nifi rationc feduci patitur.Nihilominus tamefcien- 9 dum eftjregumjducumqueclemetiam, vt Alexander Magnus dicebat, non in ipforum modo^fedetiaminilloru, qui parent, ingeniisfitamefle : obfequio e- nim mitigantur imperia. vbi vero reuc- rentia excelTit anirais , & fumma imis confundimusjvi opus eft, vtvim repel- acLCar«./.s lamus'. Ccterumbcneuolentia^&hu- ic manitas, no foliim apud milites & dues prodeft, fed etiamapudhoftesnofemel plus potuit, quam inuidaRomanorum arma,vtexemploScipionisiamofterum cft.& facit quoque exemplum Camilli, cum Falifcosobfideretjquialioquidiu- ^urnusvidebaturfuturus labor, nififua beneficcntia, tradens proditoremfilio- ru m regis, ipfos ad deditionem pellexit bLw»flij/,.j. /eti>.Fabricij quoque liberalitaSjCumin- /idiantem vitae Pyrrhi medicum, ipfi in- dicaret , regis animum fregit & vicit* Liber secvndvs. rsp Humanitas itaque , vt inquit Valerius Maximus^vincitiram^proftcrnitodiu, a hb,s,c4.^ hoftilemque fanguinc hoftilibus lacry-. mis permifcet^ Temporum rationeni prxcipue in bello habendam. / i^liter tn heflo^aliter in pace agendum. i In face confuettidini^n belto vtilitati pa • rendufn, J SententiaFahijMax, de Alt Into iranf- 4 Manelltis L, Branttum benepcwfwt con- ciliare^ qukm foena cohibere mduit, 5 Sciplo 2^fica ^friuato c(tnfilio conuocatii bonis y Gracchum of pre fit, 4 Odimius Cdfarfuafponte bellum intulit Antonio. 7 Silent leges inter arma, 5 Neceptas ex iUicito facit licit um. p Non dtcitur fen contra legem , quodvr^ gente necefitate ft. JO Exoccafombus belli ratio commutanda, 1 1 Vabins natura cun^ator non tudicio. Q Cap. 9VINTVM, Vi deofficiis (cripfere,in omnibus a(Sionibus maximam teporumra- R 3 tionem De ivrb et off. bell. tjoncm habendam ccnfuerunt, prxfer- tim in iis, qua? in cafu confiflunt. vnde, Vt Q^. F^rbius Max. Q; Fabio Max. filio coniuli djccbat, alitcr in medio ardorc belli *^alitcr in pacetranquillaarbitran- i dum, & agenda eft- in pace cnim liberc, proutxquitas & iuftitiadid:at5Conrule- duni cft5& Icgibus infiftcndum:in bello autcm,& turbulentis temporibus, ordi-? nariishifceremediis^irritanturf^pema- gis, & accenduntur bella & leditiones, quamfedantur* Yndefitplerunque^vt leges qusein pace latx fun t(nifi forte ea? qua! perpetual vtilitatiscaufa in aeternu lat^fini) bellumabroget; quacinbcllo a /.vi»,f'«;,^ paxa. vtinnauisadminiftrationealiain Cdecadu. fccunda^vt inquit Liuius,alia in aducrfa tern peftatevfui fun t. Itaq; maioresno- b pro lege ftri inquit Cicero ^^ Temper in pace con- ^*"'^' fneiudini*, in bello vtilitati paruerunt; 2 lemper ad nouos cafus temporum no^ uorum cofiliorum rationesaccommo- cniii^.iu darut.&alibi^:Necefre eftjinquit^in ta^ tacpncurfatione periurbationum acre- rum, temporibuspotiusparere, quam moribus. Quarationc (>.Fabius Max^" pater^ Claffium Altiniu Arpinatem (qui clam node in caftra Romana venerat, promit- Liber secvndvj. yjo promittensfifibipr^mioforetjfeArpos proditurum effe) noluit pro transfuga verberari necarique > quod aliis videba- tur , quia pod Cannenlem cladem, tan- quam cum fortuna fide ftare oporteret, ad Annibalem defecifTet , traxifletque ad defedionem Arpos ; & turn poftea* quara res Romana , contra fpem votaq; cius , veluti rcfurgcrct, noua refcri pro-i ditionem. documcntumenim ftatuio- portere cenfebat Fabius , fi quis refipif* Ccret^&antiquara focietate refpiceret, nam fiabireaRomanis liceretjrediread eosnonb'cerer, cuidubiumeflet, quiu breui defertaabfociis Romana res , fce- deribus Punicis omnia in Italia iunda vifura eflet. non tamen fidei quicquam Altinio habendum cefebat^ fed mediam coniecutuscofilij viam , nequeeumpro hofte^neque pro fbciohabedum*. Item nUmtiKz^ ij. cum in maximo difcrimine Nola effet*. quam non tarn fiducia fui pr^fidijjquam volurate principum Marcellus habebat, plebead defedlionem fpe(5tate, qu3e plu- rimu timebatur, & ante omnes L.Bran- tius iuuenis acer ^ quern confenfus atte- tataedefec^lionisjac metus a pr3etore Ro- inanOiniincadproditionempatriajjnfic R 4 adtranf- De ivre et off. bell, adtransfugiendumftimulabati&Mar- celluseumaut poena cohibcndunijaut beneficio conciliandum viderct : fibiaf- fumpri(re,quamhon:iademifle,fortem ac(lrenuummaluitfocium,accitumque ad fe.ira comitate riia,additis etiam praf- miis/erocisiuiienisanimumemolliuit, vt nemo inde fociorum^rem Romanam fortius ac fidclius iuuerit. De ceteris vero Nolanis proditionis rcis Marcel- lus3Annibaledcmumpraeliovi(5lo,clau- aL/».w/,23 fis portis quseftionem habuita, Ethuc quoque fpedarevidetur, quoddeSci- pione Naficaproditumefl:'^. nam cum 5 Tib. Gracchus , in tribunatu profufis largitionibus , fauore populi occupato, rempub. opprelTam teneret, palamque diditaretjinteremptofenatUjOmniapcr plcbemagi debere,^ confentientibus cundiSjVtcofularmisrempub.tueretur, Mucins Scaeuola conful negaret fe vi quicquam efle adurum : tum Scipio Na- fica: Quoniam5inquit5conrul5dum iuris ordine requitur5idagit,vtcum omnibus Icgibus Romanum imperium corruat: egomet priuatus voluntati veftrae me ducem offcro : & fublata dextraprocla- mauit: Quirerapub/aluameflevolunr, mefe- Liber secvndvs. iji mc fequantur : eaquc voce, cun(5htione bonorum ciuium difcufla , Gracchutn cum ftelerata fadione, quasmerebatur poenas foluere coegit^. Hinc quoque ^^'*^ w^*, ^ Cicero ^ laudat Odauiu ^ Csefarem,qui \pl]aTi* nonexfpedatofenatusdecreto, bellum ^e^"««^/»6.i contra Antonium fuafpotefufccperat. "^^'^* Decernendienimtempus^vtilleaitjno- dum veneratibelli autem gerendi tepus, fiprgtermi/ifret,videbatrepub.oppre(ra nihil pofledecerni. Silentergo nonun- 7 quam leges^in ter arma, nee fe exfpediari finunt : cumeiquiexfpedare velir, ante poena luendafit^quam iuftarepetenda^ « Ck^po^ Eoquefpeaat, quod de C.Mario prodi- ^'^"'• turn eft, qui cum duas cohortcs Camer- tium^quod mira virtutevim Cimbroru in aciefuftinuiffcnt , aduerfusconditio- neni foederis, ciuitate donafTet : excufa- uitfadumdicendojnterarmorumftre- pitum^verba fciuris ciuilis exaudire no potuifle. eratenimidtempus,quoma- gis defenderc , quam audire Jegcs opor- tebat^^-Etcerteneceffitasfajpefacitlici. a v^/m-*». 8 tum%quodaIioquiefretillicitum Mta- f;^,/:,, queclade Cannenfi afflidis Romanoru d/cofc^M. viribus,e6resdeduaaeft,vtMJurtij di- +;*;;^'(^^^ ftatoris opera, fpolia hoflium affixa te- fiuliji/Jn. R 5 phs, De Ivre et off, bell, pliSjdeorum numini confecrata, inftru» mentamilitiae futura, conuelleientur: ac prsetextatipueriarma inducrent ;ad- di(^orum etiam , & capi tali crimine da- natorum , atque feruorum aliquot mil- lia (qum ad id tern pus capite cenfos ha- bere milites faftidierant) confcriberen* aiiM.w.23 tura. Quae fi per feafpicianrufjVtinquic bhb,y.cap.6 VaLMaximus V^iquid ruborishabent: fi autem adiundt is neceflitatis viribus, ponderentur , feuiiia? temporisconue- nientia remedia videbuntur. nam vt ide ait : Cedendum fortunapeft, vbi nifi tu- tiora eligantur confilia/pcciofa fequen- ti concidcndum eft. Sicquoque C.Ma- riOj&Cn. Carbone confL bellociuili cum Sylla diffidentibus : quo tempore non reipubl. vidoria quaerebatur, fed pra^miu vidorisereseratpublicaiSC,'*^ aureaarq;argenteatemploruornameia, qu^ Numa Popilius folenibus deorufa^ cris dicauerat,ne militibus ftipendia de- cffentjConflatafunt^tantafuit in fumma egeftate honoris publici ratio, non aute patru confcriptorum voluntas,vt inquit c w.7.tep.<5 Valerius Max^^.fed tua teterrima necefli- tas, trucuknca manus illi confulto ftylii impreflit.Neqi etiam didcur fieri contra legem, Liber sbcvndvs. 15a 9 legem^quodvrgenteneceiTitate fit, & fuadete vtilitate publica.Supremo enim iure, quod luppiter fanxit5Vi inquit Ci- cero »jOmnia quae reipub.falutariafunt, a pw%,s. legitima&iuftahabentur. ItaqjScipio Africanus, cum ad necefTarium reipub^ vfum^pecunia ex ^rario jpmi opus effet.- idq; quseftores , quia lex obftare videre- tur^aperire non auderetjprotinus claues popofcitjpatefadoqiserario lege vtilita'- ticederecoegit^.&Lacedgmonijjnecet ^^'»'- ^^^** fitati leges pofthabere coadi , dixifle fe- *'* "^*^* rutur: Dormiat leges hodie^ Hincno- if^^''^ nulliexiftimat, fi fubitu&improuifum '^*°"^* bellu timeturjvel alias ex maxima necet. fitatc, teneriecclefiaadcontributione.d d Ah.Panor, Ceteru etiam 9 ad ipfam belli admi- X'l^'wrl^' niftrationeattinetjvel maxirae impera- torijVel duci exercitus, tepori feruiendu 10 eft*^& ex occafionibusjbelli ratio comu- tanda eft ^ & nuc impetu quodam & ala- critateanimifcrocitertcporisbeneficio Vtedo: nunccundando & fededo, caute res geri debet, quod quia difficile eft^rc- pugnante natura, cum non omnia cide, vt inquit LiuiuSjdij dederint,magna cu- ra&dilig5tia, vt ingenium tempori ac- comodemus,cnitendum:nequelempcr exem- De ivre et off. bell. exemploFabij bellumtrahamus; neque exemplo Marcelli , Scipionis , & alioru, ftudio pugnadi facile pra^lium commit- tamus . Nam Fabius'^naturacundator, n non iudicio,temporis beneficio tantam in rebus bdlicis gloria meruit : qui im- petum hoftis Annibalisbeliicofi , & ali- quot vidoriis ferocis, cum praelio facile vincinonpofTet, afflidis Romanorum vinbuSjfededo fregit.fcd idem naturam (ecutus, non tempus etiam reftauratis Romanorum viribus, in eadem fentetia pcrftitir , & Scipioni Africam prouin- ciam (ibidecernipetenti, cotradicebat: cum camcn ca fola ratio effct trahendi ex Italia Annibalem , vt cuentus docuit : & Scipioficotempore,quoFabiusin An- nibalcra miifus fuiflet , verifimiliter ni- mioftudiopugna2,exemplo Flaminij3& aliorum, qui Fabium pra^cefftrant, rem Romanamampliusafflixiflet. adeodif- ficilc eft ingcnium & naturam mutare. Qua ratione Monarchiseprxferrcfolet liberam rempub.in quainueniasdiuer- fiffima ingenia temporibus apta. Cete- rumquam plurium imperiumbclloin- if'^yrd c,3. Utile (itjaiio loco obiter oftendimus,^ Conten- 2 s LlBER SECVNDVS. JJJ Contentiofas & lentas de rebus bellicis dcli- berationesadmodum noxias efle j prsef^r- tim vbi fadto , magis qu^m confulto opus eft. Sdluberrimuw in confultatiomltis , vt omms vnum femiant. Tardd & leudeliherai'tones ferniciopt^ Jnrebm afperi^ fortipma confiltAtutip- (ima funt, 4 Tr^icUrum Sciponls f acinus. Cap^ sextvm. /^^VM in omnibus dcIiberationibus& ^--'conrultationibuSjtum prajfertim in J bellicis/aJuberrimumeftVt vnum om- ncsfentiantjnequedifTentionc&pcrti- nacia(qua? plerumquerem in fummum difcrimendeducerefolent) bonaconfi- Jia corrumpantur. Quod Appollonides principum vnus , Syracufanis , mortuo Hieronymo Syracufarum tyranno^ma- Jcimaque inter COS ortadiflcn/ionejaliis Carthaginicnfium , aliis Romanorum amicitiam expetentibus , in tanta per- turbationcrerum.cumnonprocula/c- diiione res efTct, oratione faiurari , vt in tali tempore difertc oflendiffe videtur, 5, inquiens.-Nccrpemralutis,necpernicie ,, propiorevnquam ciuitatum vlii i\x\^^: fi enim De IVRB BT OFF. BELL. fi cnim vnoanimoomncs, velad Ro-^, nianos, veladCarthaginienfcsinclina- ,, rent J nullius ciuitatis ftatum fortuna- „ tiorem gratioremque fore : ft alios alio „ trahat res , non inter Poenos Romanof- „ quod Latinis ad defcdionem a Romanisfpe- dantibus, & decern principibus corum RomameuocatiSjCofultantibusquidad ca,quf Tecum adum in credercntjrefpo- den pfaceret: Anm'usprsecoreorumdi- ,j cebait:Quanquaipreego(inquit)retuli^ jj quid refponderiplaceret: tame magisad jj fummam rcrum noftraru pertinerc ar- j5 bitrorjquid agendum nobis>quam quid 5, loquendumfit:facileeffeexplicatisco- .j filiisjaccommodare rebus verba*. Nul- ^thMtS, lus itaque cundtationi locus eft, vt in- quit Tacitus, in eo confilio , quod non poteft laudari^nifi pera6lum.&in rebus 3 afperis, fictenuibus^^vtinquit Liuius, fortifrimaquseqjConfiliatutilTiraafunt: quia fi in occanonis momenio , cuius pr^ tcruolat opportuniras^cudatus pau- lulumfueris, nequicqua moxomiflam queraris . Vndc C. Csefar, audacia & magna facinora facienda , non delibe- randa efle dicebat . cftquc in banc remi 4 prseclarum P. Cornelij Scipionis*faci- ms» nam cum poU Canneniem cladem, ij qui De IVRB ET OtV, BELL, i;qui CannufiumperfugerantjadAp* Claudium Pulchrum, & P. Cornelium Scipioncmtribunosmilitum^fumtnara imperii detuli(rent5& iisconfultantibus derummarerum5P.Philusc6rularisviri filius, nequicquam eos confultare nun- ciaret, perditam fpem fouere,defpcrata effe rempub. nobiles iuucnes quofdam, quorum princepseflet L. CaeciliusMe- tellus, mare ac naues fpedare, vtdeferta Italia ad regum aliquem confugerent: cumque tam malo nuncio omnes flu- perent, & qui aderant concilium con- uocandum cenferent , ncgabat confilij rem effe Scipio iuuenis fatalis illius bel- li: audendumatque agendum,noncon- fultandum , in tanto malo effe : irent Te- cum armati, qui rempub.faluam vellet: nufquam verius^quam vbieacogitaren- turahoftiumcaftraeffe.pergitdeindeire fequenbus paucisin hofpitiumMetelli, & cum concilium ibi iuuenum , de qui- bus allatum erat^inueniffc^ftrido fuper capita confultantiumgladio : Exmeia- 3, nimifententiajinquit, iuro,vtegorem- ,, pub. nondeferam, nequealium ciuem „ Romanum delerere patiar : fi fcies fallo, ,, turn meluppiieropt.max.domum,far. „ miliaro^ Liber secvndvs. 135 miliani, remque meam, peflimo leto at j5 fkias.In h^c verba C.C?cili iurcsexpo- „ ftulo, ceteriquequiadeftis :qui noniu- 5, rauerit , in hunc gladium ftridtum efle fciat. haud fecus pauidi, quam fi vidore Annibalem cernerent, iurant omnes, cuflodiedosque femetipfos contra An- nibalem Scipioni tradunt^* Quod certe a UuMat facinus maiorem Scipioni gloria pepe- rir,quam omnes poftea a(5ti ab eo tnum- phi, Nonitaquecundatione opus eft, vt inquit Tacitus , vbi pernicioffor eft quies , quam temcritas . quod omnium maximeindifcordiisciuilibus & rebel- lionibus locum habet : inquibus^vtide Tacitusait , nihil feftinacione tutius , & itiagis fado qudm cofulto opus eft* Om- neenim malum nafcens^vt inquit Cice- ro i>,agens de bello Antonio quampri-- b Mpp4s* miiminferendo, facile opprimitur, in- ueteratumfitplerumquerobuftius.atq; ita Csefar, Gallis belli confiliarcnouan- tibus,coniurationesque facietibus, ma- gnisitineribus, repente omnibus locis occurrit , nee dabat vlii ciuitati fpacium dealienaporius, quamdedomefticala- Iwtecogficandi .- quaceleritate, &;fideles animos retiiicbat,&dubitanccs terror^, S adcon^ De IVRE ET OFF. BEtt» adconditioncspacisadducebat, & ma- xima facilitate Gallorum conatus com- a ci/.r de pcfcult a. Quarc vt cft in prouerbiojte- btigaiM.i. pusnofTedebemiis: nevtin infelicibus coniiliiseuenirefo let, optima videatur, vtinquit Tacitus,quorum tempus cffu- git^&inutilicundationeagenditepora confumantur. Diim res adhuc funt integr^e, ne minimum quidemregi, velreipiibl.de maieftate fua concedendum efle: 6c errare eos qui arro- gantia hollium, modeftia 6c patientia vinci pofTe exiltimant- 1 R egtim njakfias vbi citfit labi^facile pra" c'lf'itatnr, 2 Ho sit non facile ^uU concede fidum. 3 Prdsiat hello vi^ium cedere regno^ quint finecertamw^^, 4 VatientU dr modejiia hoBes jiunt ferO' ctorcs. 5 CM alts ohuiam eundum in temfore^ ♦ vt quorum arrogantia pa- S 2 tiencia De ivre et off. bell» tientia''& modcftia vincercarbitramurj a ferociores nobis plerunque reddamus; quod pulchre oftenditur cxempio Lati- norum. nam cum Latini vnacum Cam- panisbellum Samnitibus inferrent , & Samnitiumlegati Roma mifTi in Tenatu quefti efTent, eadem fe foederatospati, quashoftcselTentpaffi, &precibusmfi- mis peteret, vt Latinos^Campanosque, quiiubditione populi Romani efTenr, pro imperio arcerent Samniti agro , fin imperiumabnuerenr^armiscoerccrenr, & aduerfus haec anceps rcfponfumdatii efTet.-quiafatcri pigebat5in poteftatefua Latinos iam non cfTcj timerentque ne arguendo abalienarent : Campanorum vero aliam conditionem efle, qui non foedere/ed per dedirionem in fidem ve- niflcnt : itaqueCampanoSjfeuvellent, feu nollet, quieturos: in fcedere Latino nihil efle, quo bellarecum quibusvel- Icnt , prohiberentur . Refponfum hoc, A iih.i. inquic Liuius% ficut dubios Samnitcs, quidnam fadurum populum Romanu cenferent, dimifit : itaCawpanosuietu abalicnauit: Latinos, veluti nihil iam conceden tibus Romanis 5 ferociores fe- ci t. i taque per /pecie adueriu$ Samnites Liber secvndvj. ^yj belli parandi > crebra concilia indlcetes, omnibus cofultationibus inter fe prin- cipcs Roraanum coquebant bellum : ad quod Annius praetor hac oratione eos 35 accendit:Siquando5inquit,vnc|uacon- w fociandi imperij , vfurpandse Jibertatis 35 rempus optaftis: en hoc tempusadeft, & 33 virtuteve[tr^j& Dcumbenignitatevo- 3? bisdatum.tentaftispatientiamrnegado 33 miJitem, quisdubitatexarfifTeeoSjCum 3> plus ducentorum annorum morem fol- jjueremus? pertulerunt lamenhuncdo- 53 lorem: bellumnoftro nomine cum Pe- 33 lignis geiTimus^qui ne noilrorum quide 33 finium per nos tuendorum ius antea da- 33 bant, nihilintercefferunt. Sidicinosia 33 iidem acceptor, Carapanos ab fe ad nos 53 defciflc, excrcitus nos parare aduerfus 33 Samnites/oederatos fuosaudiuerut^nec 33 moueruntfeab vrbe. vndeha?cillistata 33 modeftia^nifi a confcientia virium fuaru 33 & noftrarum ? AtqueitaRomanis turn anceps cum Latinis bellum fuit^ quod nimiapatietia Romanorum , qua fe bel- lum euitaturosfperabat, infeftiffimunx fiiit ; cum aiioqui, fi primis conatibus Latinorum obftitiffenti paruo negotio eosin officio contincre potuiffent. non S 3 itaque De ivre et off. bell, itaque Romani modeftia fuaeuirauerOt bcllum, feddiftuleruntmagno Latino* rum coinmodo , in tempus ^quo hoftcs omnibus rebus pararioresadbellumcf /ent. Prsecipicndaigiturfuntcogitatio- ncfuturaj&aliquandoanteconftituen- dum, quid accidere poiTitinvtramque partcm,& quid agendum fitjatqueante- quam eueniat*,obuiam eundum^neque - exfpedadum donee obruaris, & malum in dies crercat,& incurabile fiatjquod in morbis etiam prgcipiunt medici, Itaque Regulusquidamin Gallia, Commano Segorcgiorum regi dixit, &affirmauit Maffi Jiam (quam Senanus^cui Comma- nus fuccerterat, Gra?cisc6dendamcon^ ccfTerat) aliquando exitio finiiimis po- pulis futuram, opprimendam ergo in ipfoortu^nemoxvalidioripfumobrue- ret,ruafit:fubnedcnshancfabuIam;Ca- nem aliquando"^ partu grauidam, locum 5 a paftore precario petiifle , in quo pare- ret: quo obrento, iterato petiifle, vt fibi educare eodem loco catulos liccret : ad poftremum adultiscatulis, fulram do- medico praefidio, proprietatem loci fibi vendicaile. nonaliter Maffilien/es. in- cjuienSjqui nunc inquilini videantur, ' quan- Liber secvndvj, xjS quandoque dominos regionu futures \ a i«/?»»./.4j Si itaque bellum timetur , praeftat im pa- ratos hoftesinuadere5quam belli inprf - fcntiaruineuitandicaufajlogeinfeftius bellum in fiiturumexcipere. neq; enim ^ malis conatibus*' hoflium vnquam belli metu conceded um efl:. nam hac ratione non tarn euitatur bell u , quamcum ma- jcimo incommode differtur.& fepeetia te bellum oftendedo , potius pacem ha- biturumconfidas, quamhoftiumarro- gantiaBjarmispofitis, concedendo. quo nontamfedaturferociahoftium, quam irritarur & alitur. Quo fpe aftridum pec^ori expirare coe- &e/.flw/.i^.+ git^ Thomyris quoque Scytarum re- gina^ LlBER SECVMDV5* J^t ginajiiequaquam Cyri aduentu tcrrita, maluit aduentum cius operiri , quam obuiara ire , feliciorem fibi pugnam in- tra regni fiii tcrminos futuram rata ^ vbi Cyrum in anguftias pertra(5ium ex in- fidiis cum ducentis millibus Perfarum trucidauit a . Item Laccd^emoniis a - * it/Jw.^.»» lia bella aducrfusfinitimos gcrentibus^ cum Thebani Epaminonda duce, oc- cupandae vrbis eorum fpem cepiflent, tacitiq; Laccdsemona proficifcerentur : nonampl.iuscentum iameffoetae a?tati$ viri5quidomi maaferant^aducrfus quin- decim millia militum pugnae fefe obtu- lerunt. tantum animorum viriumque patriae & penatum confpedtus fubmini- ftrat*5 tan toque prae(efttia,quam recor- dationefuiraaiores(pirituslargitur,in- quitluft.^ na cum viderentj intra quf,& b w.h''^^' ^^^^ ^^^^^ \P^ euentus belli, quo Anni- balem (qui tredecimannis in Italia im- pune helium gcfTerat) tradum in Africa fuperauit , & praeclara vidoria potitus efto Similiter Agathocles tyranus %ciim Poeni Syracufas obfidione cinxifTcntj & fe(e nee viribus parem, nee ad obfidion^ feredam inftrudum videret : mirapror- fusaudaciaCvtquifuatueri nonpotcrat, impugnarctalienaj bellumin Africam tranftulir, ^caftraquinrolapideaCar- thagine pofuit : & Hannone Pcenorum duce fuperato , vaftata Africa, plurimas &nobiliirimasvrbes3amicitiarum iura non fide^fed fucceifu ponderates, a Poe- hiuftM.22 nisdeficienteSjadfepellexit^.Facitqub- que pro Scipione cofilium Annibalis% quo cum ipfe primum in Italia pertre- decimannos cum maxima gloria bcllu geflit; tum etiam Antiocho confilia vo- lutanti de Romano bello, audor fuit^vt in Italia bellum gererct: Italiam & mili- tes,&commcatum pr^bituramcxterno hofti:in Italia Romanos, fuis opibus, fuis viribus , fuis armis vinci pofle : fi ni- hil ibimoueatur,liceretq;popuIo Rom. viribus &copiis Italise, extra Italia bel- lum g€* Liber secvndvs. 142 lum gerercj ncque regem, ncque getem vUampareRomanisfore^. & hxccjuo-a Li/Ot.j^ quefuitfcntetiaAgidis Lacedaemonio- S rum regis ^ quidicebat ^tolis intra fi- nes fuos bellum inferendum, necpcr- inittendum,vtPeloponneficIauftrain- traren i^. Idem con fili urn poflcedemC. bPZttf,;v»>^ Flaminij,exercitusqueRomaniadTra-''' ^^' *** fymenum, popuIoRomanodedit Hie- 9 ro Syracufaru rex"^5amicus populi Rom. vtfcilicet prcetor,cui Sicilia prouincia eucniflet , claffem in Africam traijcerer, vt hoftes in terra fua bellum habcrenr, minusque laxametidaretur iis , ad auxi- lia Annibalifubmittenda^ Hocquoq; cUu.u.zi confilio fenatus populusque Rom . Ma- cedonicum bellum indixitjperfuadente Seruio Sulpitio conf. cui Macedonia prouincia euenerat; quipopulo^vt ro- gationem de bello Macedonico indice- do iuberent> his rationibus fuafit : non hocagi, vtrum bellum , an pacem habc- rent Romani (neque id liberum iis per- iniiTurum Philippum,qui terra marique - ingens bellum molirctur) (cd vtrum in Macedoniam legioncs tranfportaret,an hoftesin Italiaacciperent. Hocquatum interefletjPunico proximo bello exper- tosclTe, Dh IVRE ET OFF. BEl,t. tos efTe. quis enim dubitarct,quin fi Sa- gudnisobfeffisfidem Romanorumim- ploratibus impigre tuliflent opem jficu t patres ipfbrum Mamcrtinis tulerantjto- tum in Hifpaniam aucrfuribellum fuit fcnt : quod cundando cum magna cladc Romanorumin Italia acceperunt. Nee illud quidem dubium efle , quin Philip- pum pa(5tum iam per legatos5literasque cum Annibale, in Italia traijcere, miflb cumclafTe Leuino, qui vltraei bellum inferret in Macedonia, continuiffent* multo magis florentcm Italiam , multo magis integras res , feluis tot ducibus, laluis tot cxercitibus , quos Punicum pofteabelluabfumpfit, aggreffumPyr-^ rhum^tamen cocuiirifle5& vi^torem pro* peadipfamvrbemRomamvenifle :neG Taren tinos modo , oraque illam Italia?, quam maiorcm Gr^ciam vocant , fed c- tiam Lucanos , & Brutios , & Samnites ab ipfis defecirfciquar quoque, fi Philip- pus in Italiam tranfmiflurus elTet^ quie- tura,aut manfura in fide non effe.-quem- admodum nee bello Punico manferut. fi piguiflaRomanos in Africam traij- cere , etiamnum tunc in Italia Annibale futurura fuiire,&: Carthaginiefes hoftes babl< Liber, secvndvj. 14J habituros.potiusigiture(re5Vt Macedo- nia 5 quam Italia bellum haberet , ho- ftjum vrbes agrosque ferro & igni vafta- ri: expertosiamefTe^forisipfis, quam dofnifeliciorapotentioraq; armae{rc^ * ^'"-'^'J^* Exquibuscerre conftat, id quod Aga- 10 thodcsquoque dice bat: AIiterforis*;a- liter domi bclla cradari : domi ca fola auxilia efTe, qua? patria? vires fubmini- ftrent: foris hoftem etiam fuis viribus vinci . His adde , qu 6d melior procul ii a domo futurus fit miles ^, vbi nullum eft refugium , & neceffitas pugnandi imminet. qua ratione Annibal inHi- Ipania bellum gerens , Afrieam Hifpa- jiorum praefidiofirmauit : & proeofup- piementum ipfe ex Africa petiit^. Sed «>^"»'^*'<* &c tanto audacius , foriiusque pugna - turus eft miles in hoftiliagro, quanto maior fpes, maiorque animus inferen- tis eft bellum, quam arcentis. hucac- cedit, quod hoftes deuidi , extra fines fuos , facile reftaurare bellum poffint, & fines fuos tueri: vbi fi domifu^ho- ftes fupcraueris 5 nuUo fpacio recrean- didato, facile eos opprimere poffis,& bello finem imponere. quod Annibali vi(5kori ad Cannas non difficile fuiffet , T fiviao^ De IVRB ET OFF* BELLt fi Victoria & bencficio fortunae vfus All A fcv & fitis conftat moram tantum (uam ^ tm.uiAt ftlutivrbiatq;imperio Romano fuiffea» Et his quidem argumends , & exemplis in medium prolatiSj vnicuiqueliberum hacdere conftituendi relinquimus ar- bitrium, illudtamcnetiamatqueetiam penfitandum eftjfi de bello inferedOjVel cxcipiendoconfultetur^anfacilisfitac- ccflusin fineshoftjum^anarcibus mu* niti, an plani campi^ anloca montuola, vbi infidiae timeri poflenr, an cum hofte armato & bellicofoi an vero inermi & imbelli, & cuius vis omnis in pecunia confiftat,rcsfit:qui fuis viribus domi fu^ facile fuperari poterit^exemplo Caitha- ginienfium : (ecusfi cum hofte armato^ & bcllicofb 5 cui domi omnia ad bellum pararafuht,qua!e^fuereRomani5resfit. Ccterum ^i cum hofte bdlicofo & vin- cercfolitbdomitusebellandum erit, no inutile videbiturFabij excplum fequi*, 12 qui Annibale iam ahquot vidoriis fe- rocem , ciim (acWh ccrtamine vinci noa poffe videret jfedendofregit, & vincere Annibalem prohibuit, viab aliiis vinei pofTet : {axis cito incipi vi^oriam rarus, vbi prouifum foret ne vincerct : qua ra^ tione LiBEK 5ECVKDV$. I44 .tioneimperium Romanum multis da- dibusaffliaum reftituit. Suntque pras- clara in banc fententiam eiuldem Fabij verba5qaibus L.TEmilium Paulum con- tra Annibalcm cuntem ita afFatus eft.- 3, Vtia ratio belli gercndiaduerfus Anni- 55baIemeft,quaegogcfri,ncceuentusmo- 55 do hoc docet : ftultoruiftemagiftereft: 35 fedcgdem ratio quae fuirifuturaque^do- 35 necreseademanebunt,imtnutabdiseft. 5, in Italia bellum gerimus, in fedeac folo 55 aaftro,omniacircaciuiumacfociorum ,5 (iint '.armiSjViris^equiSjComjeatibusiu- 3, uantiuuabuntque.idiamfideidocume- j, turn, in aduerfis rebus noftris dederunt. .5 Meliores> prudentiores,con[}antiores, 35 nostempusdiesquefacit* Annibalcon- 33 tra,inaliena,inhoftiliterra,inter omnia 33 inimica infeftaque, procul a domOjpro- 33 cul a patria, neque illi terra, neque mari 5, eftpax.-nullseeumvrbescxcipiuntjnulla 33 moeniaj nihil vfquam fui videt. in diem 33 rapto viuitj partem vix tertiam exerci- 3j tuseiushabct, quemlberumamnetra- 33 iecit: plures fames quam ferrum abfum- 3, pfitinec his paucis iam vidu fuppeditat, jj Dubitasergoquineumfedendofupera- „ turifumus,quifcne(catindies?non co- T z meatus 9» De ivre et otv, bell. iiieatuS)nonfupplementum,non pecu- „ a iwM.iz niamhabeata? Etcerteeo Annibalem tunc redadum fuifle conftat , vt nuilo negotiofuperaripoiuifTet, nifitemeri- tas Teretij Varronisoccafionemrei be- ne gerenda? hofli prsebuiflet. Simili ra- tione Cn. Sulpidus didator, aduerfus Gallosin Italia bcllum trahebat , nolens fccommitterefortun^aduerfushoftem) quem tempusdeteriorem in dies & lo- cus faceret ; fine prseparato commeatu, fine firmo munimento morantem : ad hoc iisanimis corporibusque , quorum omnisinimpetuviscflet, paruaeadem b littdth.y^ languefcere morab. An prseftet initio praelij magno clainore, & concitato Curfu in holies pergere; an ver6 loco manere, & hoftium impetum exci- pere. / Leuifima quAque in hello nonftunquam WAgni momentifunt, z Samnites & Gall/ prime imfetuferocest ^ Tah'tm fuflinutt impetu hojiium cr vtctt^ 4 D ecim impetum faciendo in hoHem vi" 6iui fuit, 5 Tabtf exemplum fecutui T, VeturiUd* 6 A'Cornekm CoJJu4 dt£}ator hoHikm im- petum ixapicnUo vicis, 7. W^ Liber secvndvs, j/^^ f Cdfarrefriihmdti covftUttm Pompe^^ ^ui fudtxerattfun ^ vtimpctum C Afar is exciferent, 8 iMos Gallorum c^ Cermamrum initia p Syri ex cUmore indkium fumehant de futura vtLioria. vel cUdc^ , / Cyri confdium^ Cap* nonvm, 1 TN bello nihil tarn leue eft"^, quod noa A magnae interdum rci momentu faciat. cuius nobis lidemfaciuntQ.Fabius 5 & P. Decius coniT. hello contra Samnites ^Hetrufcos. inftrud^enimacie, itavt Fabius aduerfus Samnitesindextrocor- nu>& Decius aduerfus Gallos in (iniftro cornu cofiftcretj baud fimilis pugna, in- quit Liuius^, indextro Iseuoque cornu a w.io, fuit. Romani apud Fabium arcebat ma-^ gis, quam inferebant pugnam, exrrahe- bantqj in quam maxime lerum diei cer- tamen : quia ita pcrfuafuni erat duci , & ^ Sanires & Gallos *primo impetufero- ces efle, quofuftinerifatisfit : longiore certamine fenfim refidere Samnitium a-^ nimos: Gallorum quideetiam corpora intoleratiflima laborisatq; aeftusfluere, T 3 prima- De IVRE ET off. BEtl. prlmaque eorura prselia plus quam vi- rocumj poftrema minus quam femina- rumefTc. mid tern pus igitur, quo vinci folebat hoftis , quam inregerri mas vires militi feruabat Fabius *. Fcrocior Dc- J cius3& aerate & vigore animi, quantum- cunqi viriumhabuir, certamine primo effudit*, impetum faciendo in hoftemr 4 quodilli nobeneceflTit: nam fuimilites, primo coflidtu in fugam a<5^i funt, & dit fipati : quos cum nulla vifuftincrepoP- fctj vtmortefuaeam, quam per victoria confequi non poterat gloriam^fibi para- retjCxcmplo P. Decij patris/e legioneH. quehoftium proexercitu populi Rom^ quiritumdeuouit: &quac6nferti(fima cernebat Gallorum aciem,concitamtc*' quum 5 inferensque (e ipfe infeftistelis, inrerfedluseft; & Romani amifTbduce^ qua? res terrori alias efle folet , fiftere fu- gam^ac nouam dc integro inftaurarcpu- gnam coeperunt : quibus cum fuperoe- riiflent fubfidia ex nouiffima acie iuITu Fabij ad prsefidium college miffi,vidoria potiti funt . Et Fabij excmplumfecutus T. Vetufius cof/ in VoHcos miffuSjCum addimicandum hoftesacieexciuifTet, 5t multitudinealiquantulum Volfcifupe- rarent: Liber secvndvs. r^^ rarent; nee promouitademjoccclamo* rem reddi paflus cft/ed defixis pilis ftare fuosiuflit: vbiad manuvcniflethoftis, turn cohortes tota vi gladiis rem gere- rent : in quo genere pugnae Mars eft a- trociffimus. Volfci curfu & clamore fcf^ G, cum fe velut ftupentibus metu intu- liffenc Romanis , poftquam imprefTione fenfereex aduerfo fa(5iam,& ante oculos micare gladios,haud fecus quam fi in in- fidiasincidiflent, turbati vcrterut terga, & ne ad fugam quidem fatis viriura fuit: quia curfu in pra?Iiumicrant. Romani contra quia principio pugnas quieti fte- terantjVigentescorporibuSjfacileadepti feffoSj&caftraimpetu ceperut,& caftris cxutum hoftem,Velitras perfecuti, vno agmine vidiores cum vi(ftis irrupere ^ a t/«>\2. 6 Similiter A.CorneIius Co{rusdi(5lator% aciedecertaturus cum Volfcis, quorum ingenseratexercitus, milires fuositaaf^ ^, farusert: : Noftra vidoria eft milices , fi J, quiddij vatesqueeorum in futurum vi- j, dent, itaque vt decet certf fpei plenos^Sc J, cum imparibus manus conferturos pi- 5j lisante pedes pofitis, gladiis tantum de- j, xtrasarmemus: necprocurfari quidem „ ab acic velim , fed obnixos vos ftabili T 4 gradu De IVRE ET OFF^BEtt, gradu impetum hoftium cxciperc : vbx jllivanainiecerintmiffilia.&effufiftan-'' tibus vobis feintulerint , tu m micet gla- dij 5 & vcniat in mentem vnicuique deos e(re,c]uiRomanumadiuuent,deosqui fecundis auibusin praclium miferinr* 6c fie vt prseccperat pugnant , nee dux le- ^ a Lm,iib,€^ gioneSjOec fortunafefellitduce*. Hoc quoque confilioPompeius, prscJio de- certaturus cum Csefare ad Pharfalu ^fuis pra?dixerat,vt Csefaris impetum excipe- rent5neuefeloco niouerent, aciemque eiusdiftrahipaterentur;idq;admOnitu C.Triarij feciffe dieitur, vt primus ex- curfiis, visque militum infringeretur, a» ciesquediilenderetur: leuiusqueeafura pila fperabatj in loco retcntis militibus, quanifiipfi immiffis telis occurriflent: fimul fore 3 vtduplicatocurfu , Csefaris militescxaminaicnturj&laffitudineco-i ficerentur:quod Cgefari tamen nulloco- filiofadtumvidebatur*; proptereaquod y eft quxdamanimiincitatiOj atqueala- critasnaturalitcr innata omnibus, qujc ftudio pugnx inccnditur : hanc non rc- primcre/cdaugereimperatorcsdeberc, nequefruftraantiquitusinftitutumeflc, n figna vndique concincrent j clamo- remque Liber secvndvs* t^y tcmc[uc vniuerfi tollcrent : quibus re- bus & hoftcs terreri , & fuos incitari exi- 8 ftiraaueruf'.Sic Gallic Gerinani*,& militia? in fuctis, ^' * ' * qui facile inufitato clamore, & impref- fionecommoueripoflint, anvero cum veteranis & bello aiTuetis, qui non facile terreri folent, res fit» Non eflfeconfflij, inuicem infenfbsciuilibus di(Ien(ionibus holies ^ ibla diicordia fretum inuadere. 1 Seiitio remp, dhqui £Hrmmx mortalem fac'tU 2 ToutniA feditioms hojiium. S HqHcs di^enttentcs nonfunt inuaiendl^ Cap. decimym. /r» Ternam efle magnara rempub/ nifi l ^^ciues inter femetipfos feditionibus faeuiant : id vnum venenum , earn labem ciuitatibus opuletis repcrtara,vt mapna imperia mortaliaeflent, nonremcreab antiquis crediium eft^cuiusreicxemplo effc Liber sbcvndvs, i^S cffe poteft Romana refp. quae tam diu imperium totius orbis tenuit, donee ci- uiJibus, &inteftinisbellis , fuis viribus confumpta , & ad nihilum redada c% Vnde (blent prudentesduces foucre fe- i ditioneshoftiunr^jfiquandopoflentrve hac rationcincruenta vi(5i:oria , hoftiuni viribus ponri poflent.Quo cofilio Mar- cius Coriolanus,vi(5torad vrbc pergens, cumagrum Romanuni popularetur, a Patriciorum agris abftincri iuffit, quo Ulosfufpcdos plebeiis redderet, &dif* cordiamciuium iamante natamincita- ret». Et Annibalcum videret QiFabiu a rivw.i, fblerticundatione illi VKftoriam pra:ri- ^*^' "'^' pere, quibellumrarione, non fortuna gereret : quo nomine conteraptuierat Romanis5& timidus didus, ad augenda Fabij inuidiam ab agro ipfius omnc vim hoftilem abftineriiuffit, omnibus circa folo aequatis , vt occuiti alicuius padi ea merccs videri poflet \ Quam inuidiam huttM.u, vt euitaret Fabius , fertur agros illos vendidiffej&preciuminredemptionem captiuorumconuertifle : Periclem imi- tatus, cuius agros in populationecete- roruin Spartaniinta(5los reliquerat, fpe^ nntcs acquirere k illipofle,am pericu lu ex in- Db IvaE tr OFF, BELL* €x inuidia,aut ex fufpicione proditionis infamiaiquodante perfpiciens Pericles, & futuru populo praedixcrat, ad in uidi« impetum declinandu : agros ipfos dono reipub, dedcrat, atque ha vnde periculii quse/itum fuerat , ibi maximam gioriam qIkWvJ.3, inuenit^. Porronon eritconfuitumfe- diiiofos hoftes *, Tola difcordise fiducia j inuadere. Naexternus timor, vtinqiiit Liuius, optimum concordiae vinculum., Itaque ciim Prseneftinijexdilcordia Rch manorum ^occafionem fibidari rati, ra^ ptimagmine fafto peruaftatis protinus agris,ad porta Collinam figna inferret: ingensque in vrbe,trepidatio eiret:con- clamatum ad armajConcurfumqiin mu- ros atque portas eft: tandemquc ab fedi- tioneadbellumverfi,didatoreT.Quia- tium Cincinnatum creauere. quod vbi auditumeft(tantuseius magiftratus ter- ror erat) fimulhoftesa moenibus reccA lere,& iuniores Romani ad edi<5i;um finq b VH,uh,6, detrc<3:atione conuenere ^, ciuiliaenim certamina terror externuscohiber,Sic- que cum Caefar Britannisbellu inferret, fummam imperii belUque adminiftradi Britanni communi confilio permiferut Caffinellauno^cui cum reliquis ciuitati- bus Liber secvndvs. j^^ bus continentia bella interceflerantrfed aduetu Caefaris permoii, eum toti bello imperioq; prgfecerunt^ Similiter Veic- ^^f^^ ti beIlo,Cn.ManIio , & M. Fabio conjQT. ^ ' ^^* cum ciuilibus difTenfionibus cxafpera- tismilirumanimis/onfulcscaftrisfetc* Dcrent, nee praelio rem committereau- derent i quod arma militi non crederct: & his freti hofteS;>omnibus modis lacet ferentad pugnam Romanos,probrain- gerentes , 8c Romanis infultantes : Ro- ixianusnon vltra contumeliam patipo- tuit ; cumque externa & domeftica o- dia certarent in anirais , tandem fiipc- rabant externa : adeo fupcrbe infblen- terquehoftis illudcbat. itaque acie in- ftruda, irritatisinhoflem, &fibiinui- ccm reconciliatis militumanimis, non alic ante bello , inquit Liuius^, infe- b»A fliorRomanuspraslium iniit. cum fife continuifJent hofles, propriis ipfbrum viribus , & fiio militc facile Romanos fuperare potuifTcnt : vt cxempio funt JEqui dc Vclfci : inter quosagrum Ro- manum ingrefios ex certamine Vol- fcijiEquiueimperatorem coniundo c* iercitui darent , feditio deinde airox, pr^lium ortum, &inuicemhoftesper- nicxofb Dfi IVR E ET OFF. BEtU niciofo (& pertinaci certaminc fe con- fecerunt , & Romanis vidonam tradi- a «TA/iS.i. derunt^. Prudenter itaquc Scorio Da- /ii».8« corum dux, cum Iciret ciuilibus armis diilineri populum Ro.nontatncnocca- fione inde arreptalaccfTendumarbitra- baturjprofpiciensexterno beJlo intefti- numplerumquereftinguir&fuoruma- himos^qui ftudio pugna^ardebatjlepide tepreffir,reprehenditque : canes fiquide duosipfisinrpe(5lantibuscommifit ; iif- que moxacriter pugnatibus, lupum in- geffitiquem canes^omifTa protinus inter Ic ira 3 communem hoftem alacriter in- hoii-^^' uadentesconfecere.^ dig. left, an- Necefsitatem pugnaudi magno ftudio impo- nendam militibus efle, 6c hoftibus remit- tendain. / Vis necefitatls. 2 Milites necefitate ad art ami copellendi, S Fug£ [fecks ommhm modis adimeda mi' 4 Necefitas -pugnandt hojlihtis remitteda. 5 Bofiib$t4 afertendavta^quafugidnU Cap. vhdbcimvm» QVantafitvisneceflitatis*, a Philo- 1 fophis abund^ fatis difceptacura eft, qui LiBER SECVNDVS. JJO qui ex neccffitate omnia fieri conten - dunt ♦ ItaqueThales inrcrrogatus quid validiffimum elTet, refponditneceflitas: eamenimfblafuperari non pofle.Cuius vi acvirtutecognita, & quantum cum in reliquis omnibus aifiionibus, tu prae- cipuein bello pofTet^quatumanimiad- deretjConfiderantesrummiduccSjfbknc hoc ftudiose agcre, vt militesfuos ne^ 2 ceflitateaftringeretadcertamen*. nam, vtinquit Q. Curtius^ncceffitasantcra- tionem eft^maxime in bello. Atqjita Q* Pabius didator, cum per aliquot dieSj poftancipirempugnacumSamnitibus, cotinuifletfuos intra vallum^obleffi ma- gis quamobfidentismodo, (ignum rc- pentepugnaepropofiiit; &efficaciusra- tus ad accendendos virorum fortium a- nimoSj nullam alibi 3 quam in femeriplb cuiquamreIidamfpcm,deC.Fabioma- giftrocquitum, nouoqueexercitu, qui Romaaduenerat,militem cclauitj^ tan- quam nulla nifiin eruptione (pes cflctj locorumanguftias, &commeatusino- piani, militibus expofuit: &nifiquam vi > eft. quodpulcherrimum, idem tutifll- j^ b t«««^.34 mum 5 in viriutefpem pofitam habere ^4 >$ Et Annibal fuperatis Alpibus,cum P. Scipionedimicaturus^necefTitatempu- gnandifuisexporuit,inquiens : Dextra 5^ Iseuaqiieduo mariaclaudunt.-nullam ne „ ad effugium quidcm nauem habemus: „ circa Padusamnis, maiorac viokntior ^ Rhodano:a tergo alpes vrgent,vix inte- „ gris vobis ac vigcntibus tranfitae.hic vo- „ bis vincendum, aut moriendum milites „ eft,vbi primum hofti occurriftis; &eade „ fortuna, quj neceflitatem pugnandiim- „ poluit^ Liber secvndvs. ijj yy pofuit, prsmiavobiseavi(5loribuspro- 5, pafuit, quibus ampliora homines ne a J, aiis quidemimmortalibusoptarelolet* 55 DuosconfiileshuiusannijVnumin A^ ^ fricam jalterum in Hifpaniam Romani ^5 mifere: nihil vfquam nobis relidlum eft, „ nifi quod armis vindicauerimus^ iUis ti- j, midis&ignauis licet efte, quircceptutn 55 habent 3 quos fuus ager^ quos fua terra, y^ per tuta,per pacata itinera/ugientesac- j,, cipient : vobisnecefTceft^fortibusvifis 5, cflc, & omnibus inter vidoriam mor- 5, temucccrtadefperationcabruptis, aut 55 vincere,autfifbrtunamutabit,in prselio 35 potius,quam in fuga mortem oppctere. 3, Si hocbenefixQ omnibus, deftinatum- 5, queinanimoeftj iterumdicam vidfHs- Nullum incitamentum ad vincendum, inquitLiuius% hominiadiis immonsL-^nB j,, hbusacriusdatueft. Item Vedius Mef^ fins VoJ/corum dux,cum videret fuos in medio circumuen tos a R omanis^eos in- 3, crepansciara voce; Hie perituri^ inquit, 3,vostelishoftiumeftis,indefen/i,inulti? 5» quid igitur arma habetis? aut quid vitro « bellum intuliftis , in otio tumultuofi, in 0, bellofegnes? Quid hicftatibusfpeieft? 9i andeumaliquemprotedufum vos, ra-i Y pturum- De ivre et off. bell» pturumque huic putatis^ferro via facie- „ daeft.hacquame progrcflumvidetis,a- „ gite,qui vifuridomoSjparent€S>coniu- ^, ges^Iiberoseftisriremecum.nonmurus,^ nee vallum , fed armatiarmatis obftantj „ virtute pares, neceflitate^qusevltimum ^y a iw.w.4»ac maximum telumeft^fuperioreseftis^ ^ Porro vt neceffitatem militibus impo- nerent fummi duces , folet variis modis, fugaefpemadimere*. itaque Caefarpri- j miim iuo , deinde omnium e confpe^u remotisequis, vca^quato omniuni peri-* culoXpem fugg toUeretjCohortatus fuos hc^MhtU praelium coramifit cum Heluetiis^.idq; ^ai,ub,\, 2pu^ Germanosfrequeflsfuir. Agatho- cles tyrannus cumin Africa traiecifler, omnes naucs confcntiente exercituin- cendiiuffir:vtomnes(ciretauxiliofugae adempt05autvincendum,autmoriendu c i»n»./.2». efle^ . Aftyages Medorum rex cum Cyro & Perfrs praeliodecerrans, pugnantibus fuis partem exercitus a tergopofuit, & in tcrgiuerfantes ferroagijVt in hoftcs iufrit:acruisdenunciari,nivincerent,n6 minus fortes etiam poft terga inuentu- roSjquamafronteviros: atqueingens ex necefliratejpugnandi animus militi- di^«;.x, busacce/Tu^^.EifuiiapudRomanosfre- quens, Liber secvndvs. 152 quens, vt fugientes pro hoftibus caedi iuberentur ; profaitque fepius falubte confiliu , quod in magna cofternatione, abfcillis rebus, acdefperata falutCjaRo- manis faditatumlegimus: vtdifpofitis equitu turmisante munimenta/ugicn- tcs temcre ex praslio ad caftra , pro hofte haberent,- illosque ftri(^isgladiis inua- derent> vtnon minus a tergo, quama fronteinfeftasaciesviderec.H^cvltima de/perationonnunquamrailituanimos itaincendit, vtinclinatas, & turpi fuga profligatas acies plerumque repararit : tantoque ardore pugna fueritreftituta, vtmilites ancipiti coa<5ii metu ,vi6toria ex hoftium manibus fepe eripuerint* Ceterum eadem ratio^quse neccffitatera pugnandi militibus imponcnda fuadet, 4 eandcm hoftibus remitrendam^^efTe o- /lendir. fit enim plerumque, vtdefpera- tio in virrutemconucrtatur^ fecundunl illud Maronis, Vna fdiu vi^is nulLim fperare falutem, Itaquebcllo Vcienti^cumhoftesexpr^- lio fubtradisfubfidiisad caftra Romana oppugnanda iuiffenr , & Cn. Manlius coful eue(5tus in caftra , ad omnes portas milite oppofito, hoftibus viaclaufiflet: V 2 haec De ivre et off* beli. h^c dclperatio hoftibus rabiem magis quamaudaciamaccenditiitavtcaffoco- lulc, vishoftium ampiiusfuftincrinon poffct, & adextremaventumforet, ni legati patcfecilTent vna porta hoftibus a L»v.;it,2. viam,quacrumperenta. Quaremerito u.g. * Scipionisfentetialaudatafuitjqui viam hoftibus,qua fugerent^efle muniendam diccbat*. Quanto enim plus fpei, vr in- quit Tacitus, tanto minor ad refiftedum animus erit: nam ignauiam quoque nc- cefTitas acui tj^ (kpe de^eratio fpci cau- fieft: autfaltem,vt Q. Curtiusair, ma- gnum ad honefle morienduincitamen- turn . Vnde prudenter Themiflodes, Grxcis volentibus Xerxis prselio vidi tran/itum impedire , ipfumque regcm cumexercituintercludere,timensnein- terclufi holies defperationem in virtute verterent , & iter quod aliterno paterct, ferro patefacerent , cum vincereceteros confiliononpofretjperferuumXerxem monuit5Vt maturatafugajtranfitum oc- bi«J7w.U cuparet^. Prudenter quoque M.Furius CamillusdidatorjCum Veios oppugna- ret, &cunicuIoper Veientanam arcera ado, per que elcdos milites immifcrat, vrbem fuis militibusimplefletp& omni- bus Liber secvndvj, jr^ bus locis pugnaretur, mulra lam edita csEdejquofaciliusvrbcpotirccur^necef* fitatcdefendendihoftibus remifTa, cdi- cere per pra?cones iuffir^vt ab inermi ab- ftineretUx*-: quofadumeft, vt finis fan- guiniseHetj&dediinermesinciperenta. aL«,w.5. Similiter cum Fregelia? Colonia , nee o- pinatoaduentuSamnitiumjnodeoccu- pata c/Ter , & Fregeliani pugnam aliqua diua?quam (quod pro aris&focis dimi- caretur, & ex tcdis adiuuaret imbellis mulritudo) fuftinuifknt ; frausdeinde rem inclinauit, inquit Liuius *^, quia vo- ^ /,^ ccm prxconis audiri pa/Ti funt , incolu- ' '^* mem abiturum^qui arraa pofuiflet: eaq; foesremifita certamine animos & pad «marmaiaaaricoepra. Eodemafiu C. Fabius Ambuftus^in Auxuris oppugna- tione, cum vrbe capta^ magna adhuc re- fiflentiu(quia ccdentibus nihil fpeierat) pugna eflet , pronunciari repenre iuffir, ne quisprajterarmatosviolaretur, reli- quam omnem mulcitudinem volunta- riam exuitarmis ; qua ratione fzcilivi' ^oria potitus eft S Simili modo ciim <^ t;^./,^.^, Sutrium ex fociis populi Rom. eodem dic,quo ab Hetrufcis oppugnarum erar, Camillusexiraprouiforecepifret,& paC- V 3 fimtru- De IVRE ET off. BBLl. fim trucidatis Hetrufcis portas claudl iufrifler,rpefug3eadempta,reftitutum& accenfumdcfperatione hoftium pra^liu a//i.<5. fuilTerefertLiuiiis^nipr^conespervr- bcmdimifTi, poniarma, &parciinermi iuffifTent , nee praeter armatos quequarn violari.tum vero etiam,quibus animi in fpe vltimaobftinatiad decertadum fuc- rant, poftquam data fpes vitseeft, iadlarc paflTifnarma, inermesque, quodtutius fortunafeceratjfehoftiofferre. Caefar quoque prselio Pharfalico inclinata lam . &huiusquoque reicxempio eft l>Q^c«r/i»9 ipfc Alexander Magnus , qui priufquam *** iefortunaanitnoeiusinfudinet^orieme V 4 -cam De IVRE ET off. BBLt« earn moderate & prudenter tulit ;ad vl- timum vero raagnirudinem eius no tu- iJ^^*^ lit^ Fitenim plerunque, vtrebuspro- fperisinfolefcat animus humanus,vtia nee alios ferrc pofTit, nee fe . vbi tamen maximae ciiiq; fortunae minime creden- duin fit :cum quid vefpcrferetjincertum (it, Vnde vt aduerfas res *jfic fecudas im- ^ moderate ferre maximae leuitatis eft . dc rede prf cipcrc videntur,qui monent^vt quanto fuperiores fimus^ tanto nos fub- mifliusgeramus* Sicutienimequos^vt hoffcM'U ^^^ Cicero^,proptcr crebras contentio- nespr^liorumferocitateexultantes,do- mitoribus tradere (blent , vt his facilio- ribus poflint vti : fie homines fecundis rebus efFrenatos, fibiqj praefidentes^tan- quam in gyru rationis , & dodrinsc duci oportet: vtpercipiant rerum humanaru imbeciliitatemjvarietatemquefortunse, nam non ftatuendo tandem felicitati modum, nee cohibcndo eiFcrentem (e fortunam,quanto quis altius elatus fue- rit,eo foedius corruet* Itaq; in vidoria*, 5 quajalioquiinfolcns&fuperbacft, po- tiflimumpaciftudendum: nequeexfpe- dandum, donee (vt DemadesdeAthe- nien. intempeftiuo bcUigerandi ftudio dcditis LlB£R SECVNDVS. I^J deditisdicebat) atratieadera petercco- gamur^nufquamcnimminus^quamin a vhtM^ bello euentus refpondet . Quare ciim "**•*»^ Magonucius vidoria? Annibalis ad Ca- naSjCafthaginemveniflet , &lenatu ei dato,res fratris in Italia amplifTimis ver- bis extolleret, & quo propior fpes belli perficiendieflet^eo magisomnifpeiu- uandum Annibaieeflediceret: his nihil morus HannOj que femper belli fufcepti aduerfus Romanos pa^nituit^prudenter monuit, vt in fecundis rebus fortuna vti vellent, & de pace potius^quam de bello 5, cogitarentrNam^inquit,!! prsetermittas 5, hoc tertipus^quo magisdarequamacci- „ pere poflumusvideripaceraj vereorne J, haec quoque laetitia luxuriet nobis , & 5, vanaeuadat^ cuius fententia tunc tern- b iu,jih.t% poris /pretajpoftea fed Icro nequicquam afenatulaudatafuit: cum eo adadief- icnt^ vt quasdare potuifTent coditiones pacis', poftea fibi dari peten tibus , denc- gat^fuerint: & eoftatueflent, quode JLatinis refer t Liuius^ vtneque pacem, nequebellum ftrrepoflent, qui flatus rerum omnium miferrimusefl. Ideme- uenit Antiocho3Cui(iam Romanisin A* fiam contra ipfum tranfuedis) de pace V 5 compo* De IVRE ET OFF. BELt. componendaagenti , rcfpondrt Scipio, hoc prius faciendum fuifle; non iam,vbi vittt. ina- frenum/eflbremqi rex accepiffet \ Non &]r!ut ^^ Ataque fapientis, pacem certain , quae W3; * * in vi<5loris manu fit , fallaci fpe incertae vi(5tori3e, quas in fortuna? manu Cn^ redi- merc. Quare Hafdrubal HoedusCar- thagini^fium legat'^cQ de pace in fenatu Romf ageretjdicebat^raro fimul homi- nibus bonam fortunam,bonamque me- tem darijSc populum Rom. eo inui(5tuni efle, quodinfecundisrebuslaperet, & confulere meminiflet:fiin (ecudis rebus bonam quoque mentem donarent dij, non foliim iea quae eueniflent • fed etiam eaquseeuenire portent, reputaremus.Et he^f^.fam, Qcero ^ ad Marccllum fctibens : Licet^ w.+-i'!/?.3»inquit5 omnia fintmifera in bellis^mife- rius tamen nihil, quam ipfa vi<5toria*: 4 qua? etiam Ci ad meliores venir, tamen COS ipfos ferociores impotentioresque reddit : vt etiam Ci natura tales non rmr5 neceffitate tamen tales effecogarur^ Ita- que C^far memor huius impotenti^ hu- manianimi, hocvnumeflctempus, de pace agendi cum Pom peioinquit^dum fibivterquecofideret, & pares ambovi- deretur : fi vero alteri pauluium tribuif- fetfor- Liber secvndvs. 1^6 (et fortunajnon efle vfurum conditioni- buspacis eum, qui fuperior viderctur, nequeforcasqua parte cdntentum, qui fe omnia habiturum confideret.^ > c^fMM. Dcuidlis hoftibus,qua potiftimum ratione perpetuapacequietiobtineri pofsint. / Nojf mtmr v'lrtm fart a tueri^ quxm ac* quinrc^» 2 Confillum Herennij Vontijde Romams ad F ureas Caudinasimlufs, ^ Sententia Camilli de Latin U vi&is. 4 ludicium fmattu de Priuernatibta adJe^ dit'tomm coacili, $ M» C atoms fentefjtia In rtbdlantes. Romam mn fermiferunt focits fine Ro* mamdtice helium gtnre. 7 Uqs dcduundtcoloMos, CaPVT XII !• ' f^ Vm non minor fit virtus % quam ^^ qugrereparta tiieri:& vid:oriarc(^e vtijquamvincerc, (navtredeOuidius: CafusineTtillu^ hie erit art is oft^:) ideoqjbellageramuSjVtinpaceviuamus: deui(^is hoftibus tota cofultatio efle dc- bet,quapotiffimum ratione in perpetuii arebellandoeoscontineamus. Quide- nim profuit Pyrrhojin deuincendis ho- Aibus De IVRE ET OFF. BELL. ftibus rnagnu fuifle , ciim acqui/i ta tueri nonpotuerititanto melius ftudcbatac- a ltW.i.2s. quirereimperia,quam rctinere a.quam- obremcollatusfuit ab Antigonoindo- 6to lufori 5 qui cum & inulta & feliciter cdat, iistamennefciatvti. inquamrem longevtili/TimumcenfeoconfiliumHe- rennij Pontij*C.Ponrij patris.namciini i SamniteSjduceC Pontio^ Romanes fraude ad furcas Caudinas inter duos faltus pertraxiflent , & inopes confilij ia tarn ktis rebus Herenium Pontiucon- fiilendumccnfcrentjconfultus a nuncio filijHerenniuSjCefuitomncsindequam primuminuiolatos dimitrendos. qua: vbi fpretafententiaeflet, &itcrumite- rumque eodem remeante nuncio con- fuleretur,ccnfuit ad vnumomnes inter- ficiendos : indicanspriorecofilio^quod optimum duceret, cum potetiflimo pa- pulo, per ingcns bcncficium perpetuam firmare pacem amiciriamque: alteroia multas states , quibus amiffis duobus e- xercitibus , baud facile receptura vires RomanareselTct^beilumdifferrertertiu nullum confilium cffcSc cum filius^alij- que principes pcrcudlando exquireret, quid fi media via confilium caperetur,vt &dimit* LiBER SECVNDVS, Ijy &diniitterenturincolumes , 8c leges lis 55 iurc belli vidis imponerentur : Ifta, in-» jj quit, fcntetia ea eft,quae neq; amicos pa- ii rat^nequeinimicostoUi, feruaremodo fi quos ignominia irritaucris • ea eft Ro- »} mana ges, qua? vidla quiefcere nefcit ; vi- J, ueifen]^inpe<5loribusiIloru5 quidquid 3, ifthucprasfensneceffitasiniunxeritj ne- „ que eos ante multiplices poenas expeti- 53 tas a vobis quiefcere finet. At neutra fen- teniia acceptafuit : fed Romanis fubiu- gummiffisj pax ilia Caudinafadafuit: quapoftcafpreta a fenatu, quod minus ritefada eflet, deditispacisaudoribus: & Samnitibus pro fuper ba pace infcftit fimumcernetibusrenatum beilunijom- nia qua! inde venerunt, non in animis falum , fed prope in oculis erant : 8c jfero nequicquam laudata fenis Pontij vtraque confilia : inter qua? fc inedia lapfos vidoriae podeffionem pace in- ccrta mutafle, & beneficij & maleficij occafioneomifia, pugnaturcscum lis, quos potuerant in perpetuum vel ini- micos tollere , vel amicos facere a . a UhM.^. prudentius vero Romani . nam ciim 3 Camillus '^vidis & perdomitis Lati- ni$ ^ ad fcnatum quid de m ileri pla- ccret. De IVRE ET OFF, BEll. ceret^referrct, italocutus fuiffeferturi ^j Reliquaconfultatio eft jquoniam rebel- „ lando ficpius nosfoUicitahtl at!ni,quo- „ nam modo perpetua pace quietos ob - ,, tineamus. Dij immortales itavospo- ,j tentcshuius confilij fecerunt, vtfitLa- ^^ tium 5 deinde an non fit, in veftra manu ,, pofuerint. Itaque pacem vobis^quod ad ^, Latinos attinet :parare in perpetuil, vcl „ fa^uiendovelignofcedopotcftis. Vultis ^^ crudeliter confulere in deditos vidof- ,, que? licet delereomne Latium, & vaftas ,, indc (blitudines facere, vnde fociali e- ^^ gregioexerciiu, per multabella magna- „ que fa?pe vC\ eftis.Vuliis exemplo maio- ,, rum,augere rem Romanam^vidos in ci- „ uitaiem accipiendo ? materia crefcendi „ perfummam gloriam fuppcditat,Certe „ idfirmiffimum!ongeimperiumeft,quo „ obedientes gaudenr. fed maturate opus „ cft,quicquidfi:atuerc placet. Totpopu- „ los inter ipemmetumqifufpenfos ani- ,, mo habctis: & veftram itaque dciiscura „ quam primum ablolui , & illoru animos ,, dum cxfpedatione ftupet,feu bcneficio, ,, feu poena prxoccuparioportet.haecille^ cuius relationem de fumma rerum fena- tus laudans , fed quod aliorum caufa alia LlBER SECVNDVS. ^58 efletjita expediri poffe confilium dicere, vtpro mcrito cuiufque ftatuerctur^rela- tione habita dc fingulis populis. Quo fa<5loexdccrctofenatus,aliisduitasda- ta, ficraque fua reddita: aliis ciuitas qua habebant feruata , crimenquc rebellio- nisa publica fraude in paucos au^orcs Verfum: aliis muri deie(5lij& alio habita- ri iu/Ti ^. Eft quoquc i n banc rem memo- a Utti hb,9 rabile iudicium fenatus de Priuernati- 4 bus*, quibus addeditionemcoadiSj 3c ex fenatus decreto dirutis Priuerni mu- ris> Vitrubioque eoru ducenecatOjCum fociiscius noxa?;cum Placius conHquid de rcliqua multitudine fieri placeret, ad fenatumreferret.'vnusexPriuernaribus legatis^magis conditionis , in qua natus eflet 5 quam praefentis neceflitatis me- mor , in tcrrogatus a quodam ex fenato- ribus , quam poena meritos Priuernates cenfcret : eam inquit 5quam merentur, qui felibertatedignoscenfenr. cuius fe- roci refpofocum infeftosfados viderec conful eos , qui Priuernatium caufara impugnabanr, vt ipfe benignainterro- gationemitiusrefpofumeliceret: Quid fi poena, inquit, remitrimusvobis,qua* km no$ pacem vobxicu habicuros fpe- remus? De IVRfi ET OT-V, BEtl, remus? fibonamdederitis^inquitj&fi- dam, & perpetuam ; fi malam, haud diu- turnam. Qiiibus verbis concitatisnon- nullorutn animis, pars tamen melior fe- natus ad meliora refponfa trahere, & di- cere , viri & liberi vocem audi tarn : nee credi poflejvllum populunijaut homine denique,ineac6ditione,;cuiuseumpae- nitear> diutius quam necelTe fit, manfti- rura :ibi pacem eflefidamjvbi voluntari) pacatirunt;nequeeoioco,vbireruitute efTe velint>fidem fperandani effe. Itaque ex audoritaie patrum latum ad populii siUtuhb.s, eft 3 vt Priuernatibus ciuitas daretura. M. vero Cato* ita maxime rebellantes j contineri in officio pofle cenfebar , fi ef- fedlum cflet^nepofTent rebellare. itaque arma omnibus cis Iberum Hifpanis a- demitj vna die muris omnium dirutis: quam rem adeo xgrc paiTi funr, vt multi mortem fibimetipfis confcifcerent: fe- rox gens nullam vitam rati fine armis b Dk.W.34 efTe K In quo Cato videtur fecutus exe- plum Cyri , qui Lydis iterum rebellan- tibus arma & equos|ademit, iufTitq; cau* ponias, ludicras artes, & lenocinia e- xercere . Qua ratione effeminati molli- tic, priftinam virtutem perdiderunt , & quos Liber secvndvs. j^^ qilosante Cyruminuidos bellaeffece- rant, in luxuriam lapfos ocium atque dcMafuperauit^. Annibalautem Sa- guntocapto,(ignodatOjOmnespuberes a UT{i».t i; interfici iuflit.quod imperiumcrudele, vt inquit Liuius ^, ceterum prope nccef- \>Ub,ioi /ariumcognituminipfoeuentueft* cui cnim parci potuit ex iis , qui aut inclu/i cum coniugibuSsacliberisdomos fuper feipfbs concremauet-unt,aut armatj nul- lum ante finem pugrtfiquam moricntes feceruntc^Quo fpedare videtur Agefiiai di(5lum5difEciIe efle mifereri fimui & (a- pere*^. Hocquoque confilio Romanis^ c PuunA: vtomnem rebellandi occafionem fbciis t¥>- 6 adimerent, non placebat*, focios fine Romano duce exercituque propriis vi- ribus confilioque bella gcrere^. Vnde dDio^.n^h cum JEqui Latinum agruminuafifTentj ^^.». &oraiores Latinorum afenatu pereret, VI aut mitrerent fubfidium , aut (eipfos tuedorumfiniu caufa caperearmafine- retitutiusvifum eft defendiinermes La- tinos, quam pati retradarcarma*i Mos c uv» h'^ quoq; vetuftus erat Romanis , cum quo nee foederc, nee acquis legibuse»Tet ami- citia , non prius imperio in eum ranqua pacatum vti^quam omnia diuina huma- X naqiK OS41 De ivre et off. bell, naque dediflcc j obfides accepti, arma a- dempta, prasfidia vrbibus impofitafo- a Li7i.W.8. rent^.FuitprgtcreamosRomanis^nunc hosnuncillosltaliaepopulosfubiugan- do, parte agri mulrare *, in cumquc co- 7 Joniasdpcere: aut in iam ante condita oppida nouos colonos fui generis af- fcribere. hae colonia? tanquam prsefidia, bDiou.Htfi. partis belloprouinciisimponebanturK A'^dfldi, i^^ufi.de cere poterant*^^ Pcrfco autem vi<5lo , & btiamiM.i jviacedonibusIiberisefTc iufTis, regis a- mico*i,purpuratosque,ducesexercituu praefedos nauium aut pra^lidiorum ,a- liosque Liber secvndvs. x6o liosque miniftros omnes , regi feruire humiliter,aliisque fuperbe imperare af- fuetos, Macedonia excederc Romani,5: in Italiam migrarc iulTerunt : ne forte quid noui in Macedonia molircnmr». * ^**^Ms^ Hue rpe(5ta(re videtur Lycurgus inlegi- busfuis^quas Rciras vocant, quibusve- tuit fepius corra eoldem bellum gerere: neijbellandirationemdifcerentjtaque Agefilao continentercu Thebanisbeila gercnte, & in pugna quadam vulnerato^ Antalcidatn eidixiflTeferunt: Pulchrani a Thebanis mercedem reportas , quos nefcientespugnaredocuifti.namreuera narratur,nunquam bellicofiores fuifTe Thebanos, quam tuiii tempons,ob cre- bras Lacedasmoniorumaduerfuseos expeditiones^. fortuna enim belli, ^^J/^'*'" ^" vtinquit Q.Curtiiis,arcem vidos quoque docet. X 2 DE * «I i5i DE IVRE ET OFFICIIS BELLICIS, ET DISCIPLINA MI^ LXTARI, Lib ER TERT I VS. DE DISCIPLINA MILITARI. / DifcipUna militAru ntagm eli momenta 2 Tyrones dr imbelUs difciplma militari fiant bclltcoft, S CafuariA delkUperdiderufJt t^nmbalis exercitum, dioqui 'muiCium, 4 NegU^A velretenu difciplin^militaris tellimonlunt, $ Mulkres caflra fequi turpe, Cur a recidendorum'tmpedimcntorum^ 7 Mult Mariani. 5 Extrc'tUi^ vnde nomen habeat, $ Leges mtliiares, J Trta curare dehent mdites. CM Hit (iris difcipUna* J I Cap, p ri m V m. Vantum momcnti^indifci- plinamilitaripofiru fit, do- cec nos hiftoriae, & ipfa quo- ddianaexperientia. &certe nulla alia re populum Rom. fibi orbem terrarum fubegifTc, nifiarmorumexer- citationejdifciplinacaftrorum, vfuque X 3 militiaf. De ivre et off. bell* tvegetisifde militia , fatis conftata.id^; pulchreex* t.r.rrmit.h.1 pj.^(|-jj Quintilianus^cum ait; Si vere „ htft. exiftimemus^imperium populi Rom. ad 3, hinmiUt, hancdiemmiiitaridifciplinaftetit.non >> cnim nobisaut multitudo maior^quam ,5 Cimbris tautmaioresopes^quamlocu- 3, pletiffimis regnisiautmoFtisconteptus „ facilior, quam plerifqjbarbaris, caufam „ Vir^non habentibus.principes nosfacit „ feueritasinftitutorUjOrdomiiidaejamor,, quidam iabons»quotidianaeexercitatio- „ nes,a{ridna belli meditatio.VndeValeri» ,5 c ifk2.e.7. Maxc.pr*edpuumdecuS)&ftabilimentu Romani imperij, difciplinse militarfs te- naciflfimum vinculu fuiflc dicit:in cuius finu ferenusjtranquillusquebeatae pads ftatusacquiefcit.Etquidemplurescxer- citusferuorum^^tyronum, &imbelliu, 2 Tola difciplina & imperio inui(5los , & bellicofiilimosfaAos fuifTeJegimus : & econtra, plurimos exercitus vcteranoru militum^inuidosalioqui, folalicentia, omnibus vitiis, ncglecla difciplina mili- fari , corruptos & confumptosfuiffe, & (ongeantcpcriiflejquamh'oftemvidif- fent. cuius reifide facit TullusHoftilius Romanorum rex, qui Romanes qua- dragintaiamannos inocioagentcs, a4 bellura LiBER TERTIVS. x^2 bellum exciuit, & belli experrcs, Tola di- fciplinaoptimosmilites reddidit'. & T» ^ imjtb.i. Sempronius Gracchus , cum ei feruo- rum exercitus datus elTet, brcui effecit excrcitatione & ordine militis , vt ne- mo eorum generis ac (anguinis fuime- mor in acie efTec , praefidio fociis, ho- ftibus terror! cfTent K Sic quoque Pe- b im.iA.z^ lopidas & Epaminondas, liberatis The- bis 5 a feruitute Spartanorum , facile eosinftitutis militaribus ex imbellibus optimos militeseffccerunt : ita vt non folum pares effen t Spartan is, fedetiam fuperiores . Scipio vero i£milianus, optimus impcrator , & qui imperato- rias artesopiime callebat, vtNuman- iinx vrbis magnos fpirirusfuperiorum ducum culpa nutritoscontundcretjCol- lapfam militise difciplinam , vt primum caftra intrauit , eie^^isduobus millibus fcortorum , & omnibus iis qua? volu- ptatiscaufa comparata eranr, reftituifle fertur. quaratione acremillam & ani- mofam Numantiam,incendiis exuftam, ruinisque proftratam, folo jequauit. itavtneglcdae militaris difciplinaeiudi- cium^vtaitValefiusMax^^-Mancinimi- <^ ^.2,^7. fcrabilis deditio, feruata? merces^Scipio- X 4 nisfpc- De ivre et off. bell, nis fpeciofiffimus triuraphus exftiterit, quern fecutusMetellus , cumexercitum in Africa lugurthinobello , nimia Sp, AlbiniindulgentiacorruptuaccepifTcr, difciplinam militarem in (latum fuum redcgit : & cdido primum adiumenta ignauiarfuftulifTedicitur : atque prsecla- a vakriH* rascx Hofte vidoHas adeptus cfl: ^. Et MW»6.2, ^^jpiQy^fricanuspoftcrior.confulin A- fricammiiTus, videnscormptam difci- plinam militumfub Pifoneafluctorunj ocio , rapinis & auaritia^, & nunquam fe deuidurum hoftes , ni fuos in poteftate haberet : caftigatis graui oratione mili^ tibus,omnibusque5quinonmilitar€nr, exadis, difciplina militari ftabilitajpo- tentemillam Carthaginem Rom.impe- b A/>p..ieW. riJG^mulaeuertit^. Annibalis vcroexcr- r"» citum,aducrrus omnia humana mala fe- peacdiudurantem, bonis inexpcrtum atque infuetumjquem nulla maJivicerat vis, perdidere nimia bona ac voluptates immodicx CapuanaB^.Somnusenim,6^ 3 vinum^&epul^Afcorta, balneaque,& ociumcofuetudincindicsblandius, ita encruauerant corpora, animosque, in- quit Liuius^vtmagisdeindeprasteritae vidorix cos^quam prgfentes tutarentur vires; Liber tertivs, i5j vircsrmaiusqueidpcccatumducisapud peritos artitnmnilitarium habitUjquam quodnoncx Cannenfiacie protinus ad vrbem Romaduxiflet: ilia enim cunda- tio diftulifle vidorlz videri potuit : hie error vires ademiffe ad vincend u m , Itaq^ hercle, velut fi cum alioexercitua Ca- pua exiflet, nihil vfquam pnftinae difci- plinae tenuit. nam &: redierunt pleriquc Icortisimpliciti: &vbi primum fubpeU libus habericoepcifunt, viaque& aUus militaris laborexcepitjtyronum modo, corporibus animisque deficiebant : & deinde per omne aeftiuorum tempus, magna pars finecommeatuabfignisdi^ labebantur, neque alise latcbra? , quam Capua defertoribus erat^ Iraq; M.Mar- cellusinaciemcopiis fuis edu(5iis apud Nolas J vt fuorum militum animos eri- geretjhoftiexprobrabat Capuam Anni- ball Cannas faifCc. ibivirtutebcllicam, ibimilitarem difciplinam , ibi prxteriti temporis famam , ibi futuri extindam: atqueitapracliocommiflb hoftcs fudit. & quemadmodum Annibaiis exercitui Capua, fie militibus Aiexandri Babylo- nia plurimumnocuitj&dilciplinam mi- litarcmadmodumcorrupit:vfqueadco, X 5 vtAle- De IVRE ET OFF. BELL. vt Alexandrumaddifcnmina, qua?po- fteafequebatur, hauddubicdebiliorem futurumfuilTe, (ihoftemhabuinfet, fcri- aW,5. bar Q.Curtiusa. Er vtbreuiterdicam, nullum maiusnegle(fla?5 velrerentaedi* fciplmae miluahs teftimonium* habere 4 pofTumus^quamdeRomanis : qui cum ante iuftici^ opinione, ac belli gloria omnes popuios fuperarcnt : poftea la- benre difciplina , ab omnibus fuperati funt. ItaqueCatoapudSalluftiumiNo- „ lite , inquit, exiftimare, maiores noftros ,, armis rcmpubl.exparuamagnafecifTe. „ fiitaresefTet^multopulchernmameam ,, haberemus: quippe fociorumatque ci- „ uium, praetereaarmorum, atqueequo- ^^ rum malornobiscopia, quam illis eft* „ fcdaliafuere, qua^illos magnosfecere, „ aux nobis nulla funt : domi induftria, ^, forisiuftumimperium, animus in con- „ fulendo iibcr, ncque deh6lo, neque Jibi- ^, diniobnoxius. prohisnoshabcmuslu- ^^ xuriam,atq;auaritiam: publiccegcftate- „ priuatimopuletiam; laudamusdiuitias; ,j fequimur inertia; inter bonos& males ,, difcrime nullum eft. omnia virtutis pr^- ,, miaambitiopoftidet. Scite vero Fabri- „ cius,legat^ad Pyrrhu profc6tus,cu apud eum LlBEU TERTIVS» I^^ cum Cyneam Theflalum narratem au- difletjquendam Atheniefemclarum fa- pientia,fuadere, ne quid aliud homines, quam voluptatis caufa facerent : pro monftroeam vocemaccepit, continuo- que Pyrrho & Samnitibus hoftibus ifta fapientiamdeprecatus efta. Prudenter 3V4/.m*. procoful fine vxore in prouinciam pro- ^,!>^,^^'J, ficifcatur. idqueSeuerusCsecinaapud ofprovonf. Tacitum 5 cenfuit ; inclTc enim dicebat f',}^'^^'' muhei-umcomitatui, quaepacem luxu, gA^^^a^ bellum formidinemorcntur5& Roma- num agme ad fimiliiudincm barbari in- celTus Dfi IVRE ET OFF. BELL. cefTusconuertant. Olimquoqueexco^ ftiturione Conftantini,abiedtarum mu- lierum coniundiones jquibufdam mili- tibus intcrdicebantur. quod taracn im- perator luftinianus correxit^concedens militibuSjVtquafcunquevellcnt, modo ^tiuth,vtu- ingenuasvxoresduccrenta.Praecipuee- cMtmat vei jj^m ad difciplinam militarcm fpedat* induLanter. cuTa fccidendofum impedimentorum, i^caugtto. quibus maxime agmen grauari folet. * ^'^/'^- Yncle Philippus Maccdo , ciim primuni exercitumconfcriberctjVehiculorutnv- fuminterdixit : equitibusnon amplius, quam fingulos calones habere permifit, peditibusvcro denis fingulos, qui mo* las & funesferrent . Scipioculcitras ha- beri prohibuir , primusque ipfe culcitra foenea vfuseft : milites initinereafinos, aut mulos inequitare vetuit^dicens parij abeohominein bello exfpedandu efle, bA/>;w«,ie quifuis pedibusirenonpofTet^. CMa- hu.Hifg. j.j^5 recidedorum impedimentoru gra- tia , vafa & cibaria militum in fafciculos aptata furcis impofuit/ub quibus & ha- bile onus, & facile effet : vnde&inpro- c Ke^.iihA. uerbiumtradunijMuli Mariani^adque tj^ilpsl &confl:itutionibus i^egni Hifpanix cau- ^6.2. * turn eft^ Quo fpcdtare videtur Cicero'*, cum Liber tbrtivs, r6$ 8 „ ciimait : Noftriexercitus* vndenomen 3, habcntvidesrdcinde qui labor,quantus „ agminis : ferrcplusdimidiatimenfisci- J, baria> ferre fi quid ad vfutn velint , ferre j, vallum, namfcurunijgladium^galeam, i5 inonerenoftri militcs non plusnume- y, rant, quam humeros , lacertos, manus* ii armaenimmembramilitisdicunt: quae )5 quidemjinquitjitaferuntaptejVtfivfus j5 foret^abieiftis oneribus,cxpeditisarmis, >j vtmembris pugnarepoflent» Alexander vero cijtn graue fpoliis apparatuque lu- xuria? agme vix moueretur, totius exer- citus (arcinis, exceptis admodum neceP iariis,conferreiuffis5primufuisfacerub- dita^cetcras incendi prstcepit ^ vt poiius farcinarum, quamdifciplina? iadtura fie- rct^4 Praeterea quod ad miliiarem difci- a q^nrtiM plinamattinetj lege militari cautu fuit, '^* 9 ne*lixa?permixti cuequitibusvagetur, neue frumentum publice datum miles vendat , aur praedas pccorum vel manci- piorum vino commuter,ncue gregarius miles in acie^vel in caftris feruum aut iu- mcntum habeat, ncu quis , vbi tribunus militumfuiflet ^ pofteaordinumdudor cffet, ncquequiordincsduxifTct, miles pofteafieret. ItaquerefcrtLiuius^Vo- ^'•^•^ leronem De IVRE ET OFF. BELL. leroncm quendam de plcbe hominem, qui fupcrioribus expeditionibus ordi- nes diixiflet^inter gregarios affcriptum^ recufafTe militia : quia negaret^ eo quod ordines duxiflerjfe militem fieri debere^ aT>ion.uah nullam ignominiam in militia meritu^* ^•9. Miles quoque qui Tuo tempore annona b'forhj?tmi. nonexegiffet, eafraudabatur^ Docen- '"**" tj*,//^ *^ dos etiam milites monebat Cato 3 vt fe- ttoM.'i'z. " roces aduerfus hoftes effent 5 humani er- gaciues acfocios: timidiadiniuriasiri' ferendas^prompti vero ad vindidam :vt- que nihil magis cuperent,quam laudcm & gloriamadipifci. Seduloquoqiolim cauebatur , vt primum vinculum militu putarent facramenti religionem, fecun- dum /ingulorum amorem^ velut inex- plicabilem nexum, tertium deferedi ne- fas. L.itmiliusPaulusdicebatjVnuim- peratorem inexercitu prouidere& co- fulere^quid agendum fir^debere^nuc per fe,nunccumiisquosaduocaueritinco- filium ; qui non fint aduocati, eis nee palam , nee fecretoiadare confilia fiia: militem h^c tria curare debere* : corpus, lo vt quam validifTimum , & perniciofiffi- mum habeat:armaapta:cibum paratum adfubitaimperia : ceterafcirede fejdiis immor- i Liber tertivs. i66 immortalibus & imperatori fuo cur^ ef- fe debere. in quo exercitu coful & impc- rator rumoribus vulgi circuagereturjibi nihil falu tare effe^ Nam ,vt inquitTaci- aLw,w.44 tus, tarn nefcirequaedam milircs,quam fcircoportet. hafcducum audloritas^fic rigordifciplina? habet, vi multa per cen- turioncs tnbunosq, tantum iuberi ex- pediat Parcndo quoq,potius.quam im- periaduculcifcitandOjresmilirarescon-. tineiur: & foi liflimus in ipfo difcrimine cxerciiuseft5quiantedircrimcquiet/lfi- mus. Itaque Caefarapud Auaricu reme- ritatem, cupiditatemq; militumrepre- hedit.quodfibiipfiiudicaffentjquopro- cedendu,autquidagenduvideretur:ne- quefigno receptui dato coftitifTent , ne- quea tribunis milieu, legatisq;retineri potuifset : & quaropere corn animi ma- gnitudinc fe admirari dicebat,^ non ca- (iroru munitiones , no ahinido montis, no murus oppidi tardare potuifret:tato- perelicentiaarrogariamqjreprehedere, ^ pl^ fe.qua imperatore^de vi(5loriaatq; exitu reru fentireexiftimafset:nec minus leinmilitemodeftia,&:continentia,qua Virtuteatq; animi magnirudinedcfide- iCi/.Mii. rare^Ccteruex{latapudflauulVopifcu gaiit^.?. Aure- De ivre et off. bell, Aureliani Cajfarisepiftola adtribunum quendam:quadifciplinamilitaris*bre- ii uitcr perftringiturjin hsec verba : Sivis 55 tribunus effe, imofivisviuere, manus „ militum cotine : nemo pullum alienum 3, rapiat, ouem nemo cotingat^ vuam nul- 3, lus auferatjoleum^faljlignum nemo exi- 5, gat, annona fua contentus fit, depra?da ,, hoftium 5 n5 de lacrymis prouinGialium „ habeat: armaterfafint,ferramentafan- 5, nata,calciamenta fortfa, veftis noua.ve- 3, terem veftem excludat^ftip^dium in oal- ,, teo non in popina habeat, torquem bra- ,> chialem&annulumapponatjequumfa-,, ginarium fuum defricet, animal non ve- „ dat,mulum centuriatum comiter curct, „ alter alteri qiiafi feruus oblequatur , a „ medicis gratis curetur, arufpicibus nihil 3, dent,in hofpitiis cafte fe gerant, qui lite „ feceritjvapulct. haecille. Sed&quome- a lius milites in officio contineantUr,pr2e- cipitur praefidibus prouinciarujper quas fit militum tranfitus^vt in parato habeat vnde cxercitus ali pofTit , fine querela proumcialium : &expenfe eo nomine fada? imputantur tributo j quod forte principidebetur : milites quoquc iube- turiiscibariiscontenti cffe , qua^infiri- giilis Liber tertivs, 157 guHsinucniunturlocis, nccalia exigere poflunt^: quod&coftitutionibusGai- l^J^^^t lise ftatutum eft. «Xior De ofHcio legati , tribuni & aliorum qui mi- litibuspracfunt. 1 Prxcifua milit'td mama apud Rom. 2 Legati quL 5 Alt A legati partes^ alia tmpcratOYis, 4 Mandati pnes in hello mn licet excedere* J Vtfum ex noua rei bene gerendA occaponB a mandate recedi pofit, 6 Officium regent is txercitum. 7 Commeatmparce dandus milttihu4. 8 CM ilites pro merit is promouendt funt, p Tribuni mtlttum in^iperium habucrunt in milites^iisdemquevitesprAferrilolent, J Tnbunorum munus. 1 1 Falfum numerum miluum refer ens quo* modopuniatur. C A P V T 11* Qv^ pr^cipiiarLierintoIimapudRo* manos*militije munia, fads indi- catha?cPapyrijdi6latoris verba a Liuio 55 prolata*»,cumait;Nonmilescenturic)- Vhh,%. n nis, non centurio tribuni , non rribunus „ legati,non legatusconfulis, no magifter Y equitum De ivre et off. bell. cquitumdidatorispareatimperio: non 3, cdida imperatorum obferuentur. De 35 officio auieimperatoris feu ducis exer- cituSj^d eius poteftate alibi diximus.Le- gativeroerant'^comites expeditionis& ^ adiutores negotiorum ^ qui confulibus, &impcratoribusdecernebatur, vt ip(b- rum vices gererent , &corum cofilio res adminiftrarent. confiliorum quoquCj^ fortium fadtorum, ac meritae virtu tis & ignauia? cuiufque, qua cura, qua fide, & diligentia , quaq;dirciplinamilitari du- ces exercitui & caftris praeefTent , fi quid fidum vanumque , aut parum integra veritateafFerrent,locupletiffimiteftese- rant legati. quoru etiam audoritas, tam inadminiftrandaprouincia, quam du- cendo excrcitu,acieque inftruenda tanti fuit,vtabfenribus,velimpeditisconfulf- bus velimperarore^fummam imperii te- a Akxah A. nereut^Porro illud conftat,alias effe le- '^/i*"" *^ gati*partes,atqueimperatoris,vtaitC^- 3 bdeMLc^ far Salter omnia ad praefcriptum agere, «'♦^.j. alter libere ad fummam rerum cofulerc dcbet.IdeoqueCacfardicebatSylla?5quc decedens caftris pra?fecerat , confiliura non reprehendendumvideri, quifuos longius Pompcianos perfcquentes re- uocauit: Liber TERTivf. r^g uocauit rguamuis tamen plcrique exifti - marent, nacriusinfequi voluifter, bellii eo die potuifTefiniri.Sy Ha enim a Csefa- recaftristantum relidus , liberatis fuis, hoc contentus fuit, neque prselio decer- tarcvoluit. Siraili ratione Q.Titurius Sabinus, legatus Caefaris, bcllo Gallico caftrislecontinuitjhoftibusiamadvanii caftrorumaccedentibus: quod cum tata mukitudine hoftium, prajfertim eo ab- fente, qui fummam imperij tenerer, nifi asquo loco,aut opportunitatealiqua da- ta, legatodimicadum non exiftimareta. a OAr de Et quidc quemadmodu Romani in im- ^^^if^^-^^-s* peratores (quibus libera defum ma reru confulendippreftatcmconcedcbant) re male geftajremifli admodum fuere, vta- liolocodidumeftificimperijfpreti vel non (eruati5inlegatoSjtribunos5& alios imperatorc inferiores , afperi vindices 4 exftiterut.Mandati enim fines exccdere* ini'e milirari vitiofiflfimum (emper ha- bitumfuit, &capitevindicatum3etiam re bene geftaK Quapotiffimu ratione, b /.?, ^.u & veteri inftituto vicit cotentio Papyrij ^'""-ff- "^ J , r J ' mint. didatoris,poicetis Q. Fabium magiftru equitumadfuppiiciumjquddcotraeius imperiumexerdtumeduxilfer.quarnuis Y 2 " fufis mmu De ivre et opp. bill, fufis Sanitibus in caftra redierat ; inter- cedenteetiampjro Fabio populo Rom« tribunisqueplebis: quibus tandem ora- tione Papyri) vlCtis , & ad preces 6c ob- teftatione vcrfis^vt (ibi poena mniagiftri equitumremittcret, didator conceffir, teftatus tamen , non noxa? eximi Qj Fa- bium 5 qui contra edidum impcratoris pugnaffet, fed noxa? damnatum donari populo Rom. donari tribunitia? pote- ftati, precarium, noniuftumauxilium ferenti; fibi fufficereviciflediiciplinam militarem & imperij maieftatemjquae in a Liu.ith.2, difcrimine fuerata. Sunt tamen qui exi- ftiraent,fi noua occafio rei bene^geredas $ offeraturjrecedia mandato pofTe^fi puta repentinus aliquis cafus felicem fuccef^ fum&pa?necertam vidloriam pollicea- h Argumtnto tuTi DC oblata diuittitus rci bene geredas '/'''3""' occafio amittatur b. quod tamen fcru- LatTfei^M pulo non caret, pr^fertim fi alicui Papy- wc.i.«/.r4 rio, Manlio, vel Poftumio^hominibus c/cfZdflln. duris & inexorabilibus ratio reddenda coi.idemau). fit : qui cxiflimauerunt cotrumpi atquc ^^f^^-^'jodifToluiofficiumomneimper^^^^ & Koch;u adid5quodfacereiu(ruseft,noobfequio ZsM.^'cJi: debiro, fedconfiliononconfideratore- >• fpondet, £tenim diligenter cuftodiendi func LiBER TERTIVS. y^p funt fines m3ndati>& nihil contra facie- dum ^ft, ettamfi eo fafio videri poflit res euentura profperius , exq; vtilitate eius, quiidtibinegotium mandauit^.fuitque a^<%?'^^ ha&c quaeflio etiam a philofbphis varic^'^ *'*' tradUta^. Papyrijcertefeueritas^aliosa ^ jj"'* ^* rebenegerenda.occaiione oblata deter- wp.ij. ruit: atque ita M.Valerio legato^quica- ftris praeerat, abfente Papyrio , in oculis cxempiuerat Q^FabiuSjinquitLiuius^, ^ ^^»** n&quam vim hoftium magis^quam tru- cemididatorisiram timeret ; itaquefru- mentatores cum circumueci ex infidiis, cxCi loco iniquo effent , creditum vulgo eft, flibueniri eis a legato potui{re,ni tri- ^ ftiaedi(ftaexhorruif]fet. Porroolficium* regentis exercitum , non fblum in dada, vtMarcianusrefponditjfed etiam in ob- fcruanda difciplinaconfi(!ic.&qui mili- 7 tibns praeeft , auam parciflime^iis com- ineatum dare aebet : vfque adeo^ vt neq; pi(catum,neaue venatum liceat militem mfttere.'quodindifciplina Augufticau- tumfuit*'. Etquidem.vtmaxime omnia ^J-'^ff'"';^' tutaiinc»no pmribusquam tngmtatri- mo cd.n bunuscomnoeatum dare poteft.fi pluri- ""'^*^'^ '^ bus datus fuerit,eorum ftipendia in fifcu deferuntur : iubeturque tribunus , qui y 3 commea- De ivre et off. bell. commeatumdeditjillamilitibusrefun- a ihhemw, dere, vlrra poenam amiffionis cinguli*. mndath.c. Tempore vero expeditionis, velhoitis dBcrog mil, imminetis. nullioraninoafignisabefle b /. I. c.dt iicetj&capitale eritcommeatumdare^^ cm^u.iz, Adeo autem odiofum eft,a fignisabefle, vtmileSjquiincommeatu agit, nonvi- mi'itlf'"^'^' deaiur reipub.caufaabefle ^Non poteft pra?terea is, qui exercitui praeeft, milites anumerisadaliosnumerosprolibidine ^transferre, nifivtilitatis publica? caufa 8 princeps conceflerit. Nam vt ait impe- d inicontra fatoH, honoHs augmentUTn,non amW- py.>t,cam c, tione, fed laboread vnumquemque co- de re milit- • . o i i • « r»y.i2. uenit peruenire : & non debet quis ad dignitatem ftifFragio^ fedlaboribusatq; eUi.&2, ordine numerorum prouehi*^. Is namq; c.dtof^mug. ceterosdebetantecederc,quemftipen- ii.z. c.de dialongiora, vel labor anteirefecerit^. prxf.pr^t.A' itaque Q.Metellusconful^quauis nulla lege impediretur^quin filium contuber- nalem perpetuum haberet,maluittam6 eum in ordine merere. & egregio ftrata- gematevfusfuifle Theogenes Athenic- fis dicitur,qui cum exercitum Megaram duceretj petetibus militibusordinesrc- f pondit, ibi fe daturum ; deinde equites prapmifit.eosque hoftium fpccie impetii in fuos Liber tertivs. jjq in fuos retorquereiuffit.quo fa^^o^quos turn habebat tanquam ad hoftium oc- cutfutn pra2paratos,permifit ita ordinari aciem,vt quo quifque voluiflet loco c6* fifterct : & cum inertiflimus quifque re* tro fe dediflet, ftrenui aucem in frontcm profiluiflent, vt quemqueinuenitftan- tem,itaad ordines militise prouexit. Vc- teri quoque inftituto ad tribunatu ne- mo admitti poterat, nifipriusalamdu- xiflet : neque alara ducere nifi cohort! pr^efuiflet. fuitqueantiqui moris^vt mi- les in caftris ad centurionem , centurio ad tribunum manefalutatum iret, &ad edidum praefto eflet . Hadrianus vero C«far5virosaetatisexa ^effZH! in prima acic,& frontelocarijaut in fub- fidijs ponijVel in ftationes, & vigilias ire conueniret, teflerara milites petcbant: ipfi ver 6 ab imperatore,quod dari opor- tebat(ignum,a(rumebanr.Militcsquoq; inconfli<5^upra?liorum fingulos& vni* uerfbs hortari,et monere, atq; in ceflTan- tesanimaduertere tribunipropriil mu- nuserat. miffionem quoque militibus perfundlis militia, ficaufam probarent, exaudoritate &iuffu confulumdabat: propria vero audoritate hoc faceretri- bunis non licuit . Itaque Q^. Fuluius Y 5 Flaccus Dfi IVRE ET OFF. BELL. Flaccuscenfbr , Fuluium fratreni, quod cohortem legionis,inqua tribunuserat, iniuflfuconfulis mifTam fecerat, fenatu a yaiM4x, mouit ^. Denique ducibus , tribunis & Lii^/^fsi! centurionibus olim praecipuecuradum ' erat,in Iocisvbiaeftiuahabebant,cogcre tyrones milites, cum primum merere coepiffent ftipendia, per turmas hinc in- de crebro concurrere, decurrere, clama- re,locum tenere, imperium facere, iufla cxequi , feque inorbem coUigere, cu- neum facere , & phalangcm , & fequi fi- gna , & pati taedium ^asftus ac vigiliasaf^ fuefcerent: ne fine confilio, fine imperio in hoftestenderent, ne pulfiloco cede- rent,& vt in acie quifque agnofceret or- dines fuos, ita vt vfii quotidiano , non minus ipfi fibiprasfcriberent5quidfa(5lo opusforet, nechocincitantevllo, nee imperantequoquamabaliisdifcederet. Quae difciplina pr^ecipua Iphicrati tra- ditur, vt fine ducis opera, milites ita in- ftitueret in acie confiftere, vt peritiffime difpofiti videretur. Cetcrumtribunus*, n vcl centurio , vel alius , qui refert falfum b/.T;/f.^.;>n) numerum militum, ftipendia interci- ^dTo{f"*r% piens,condemnatur in quadruplum , & Afric, dignitatepriuatur^:exconftitutionibus vero Liber tertivs- 172 vero Gallia? capite punitur . Item lege ^ ^ Iuliarcpctundarumtenetur,qui obmi- ^ i.^wl; litem Icgendum mittendiimue pecuniai^'«<%.i«'. acceperit':ideoqueexiIio,veletiam gra- ffii^^. uiuspunirifolet^ & tyrocinijcaufada- <$ m« /, tum,repeti poteft,tanquam datu ob tur- ^^^';^-^-^^ pern caufam*^ . Porro qui occafione tran- c /. 3. c. <& fitus, ab vrbibusvelprsediisperconcuf. ^jlf/i'^""^- fionemquidaccipitjteneturinduplQd^ d A»/f».rfe qui vero prouinciam nudauit , folet eo ^Xfo."'*'^' remittij&quadruplureftituereiuberi*. c L. c.ai r>E METATORIBVS SIVE MEN- ^^^^''^'''^'^' SORI BVS. T >do- htnu, c, mo in tres partes diuifa/tertia pars mi- ^ •^ litideputatafuit : ita tamenvtdominus primam habereteligendifacultatem/e- cundaholpes, tertia rurfum domino re- linqueretur. Taberna? quoq; mcrcibus deputatg^libcrf ab hac diuifione manere folet: nifi forte ftabulum miliii in tertia dom'' parte deeiTet.Illuftribusauteviris, no tertia pars dom*, fed dim idiadepu ta- ri folet: hac videlicet conditione,vt alter c d.ia, eligeretjalteraequispartibus diuideret*^. Antigonusveroedixit, ne quis minor quinquaginta annis hofpitio matrisfa- miiiasvteretur ; 3c cufiliiidiuertifleau- diffetindomumcuiufdam ^cuitres filix infignesfpccieeffent : AudiOjdicebatjfi- ^^ li, angufte habitare te, pluribus dominis ^^ domupoffidentibus , hofpitiu laxiusac- ^^ cipe;66comigrareiuffit. Miles pnetereaj qui in ea ytbc domum habet^on poteft peterealiam fibi hofpitij gratia defigna- t^'^'^ ri **. Sunt autem liberi*ab hac hofpitio 3 etJM.lz, accipiendi moleftia, mcdicifacri palatij, & vrbis LiBER TERTIVS. lyg 6c vrbis Romae magiftri liber alium artiu, & pidores ingenuia. vacant quoqueab a i.Archu- hac moleftiaconfulares, patricij,conru- frof.cMtt, les,eorumque heredes^&alij quidigni- tate pracfulgcnt : quibus omnibus ma- gnamimmunitatem tribuit Arcadij im- pcratorisconftitutioK & Claudius im- b»»a4cfca pcracorpatrudccreto prohibuit miJites-^'*^*''**"' domos fenatorias etiam falutandi cau/a ingredi*^. Tenues quoque vita? homines c s^rinvu cogi non debent ad fufcipiendos hofpi- '" ^^"^* tio milites ^. Ceteru in vrbibus vbi funt . crymae, &orationes fueruntmihiarma "jjfii'i^i^co^ aduerrushoftesh.Nemoenim,vtinquit />«* ^p Appftolus ' J militans Deo implicate fe [I'/jJl . debet De IVRE ET OFF. BELL, debet negotiis fccularibus. Quod fi ve- nJi^tjl tbckrkus^militziiQriu amittetgradfia: 5*j^.8. in minoribus tamen coftitiuus, in bello iuftopugnansj nifi qucm Occident, aut %%^^'^^* vulneraucrit,non fit irregularis i>* Prae- ghf!mljcif teteacoloni^^necvltrofeofferentesjad 5 €iMH.7.q,t militiam admittendi{unt,ncquecogedi c ux.Q»i inuiti c. Non enim minus e repub.eft5Vt mdit.pofM, {jp J qy j agros colantjquatn qui bella ge- c'dfasrlll't rantd. Hincedidumeft^vtcolonijquife cenfM.ii. militia dederunt, ad prioretnconditio- fioicfdTa- nemreuocentur*. etenimagrorumror- zrco.ccef, des cudecoremilitiaenon coueniunt^. e Krlt.cje Qua tatiouc quoquefcruos *ab omni ^ hitnetcoio, militia arceri Marcianus voluit : alio- Tiz^c^de quincapite punirie* Refert tamen, ex prep'facxub. refcripto Traiani, voluntarijfeobtule- gi!^6om«r. rint, anledifint, vel etiam vicarij dati. ciinmiiit. Ie(5lienimfi(int,inqui(icorpeccauit:fivi. carijdati, penes cos culpa eft, qui dede- rutifiipficuhaberetconditionisfua^co- fcientia,venerunt,aduertendu in illos e-- h p/w.f/.»/?, rit^ Etquidem fifcienre domino, ferui '''•*°- obtinuenntmilitiamjpriuabiturdomi- iipt.c.^i nus 8c dominij &patronatusiure '♦Por- miu.fof.iAt ^^ primiim M. luniusdtaator, & T. Se- pronius magifter equitum , poft Can- nefemclademjdele(5tuedi6to,necefIirate cogen- LlBlR TERTIVS. 175 cogcnte, o^omilliaiuuenuvalidorum exrcruitiisjfcircitantesfmgulosjvellent ne militarc , vnde voloncs didi , publice emptaarmauerunta: eofdemque poftca a iM.uh.2x difciplina & imperio optimos milites efFecere. & idemT.Semproniusconful fa6lus,legatistribunisque praecepit,ne qua exprobratio cuiqiiam veterisfortu- n5e5dircordiam inter ordinesfeicret • Vt vetus miles tyronijUber voloni kCc exf - quarifineret: omnes fatis honefiosge- nerofosque ducerent , quibus anna fua fignaqjpopulusRom.commififlet:quse fortuna coegiflet ita fieri, eadem cogere tueri fadum K Neque folum ferui , fed ^ ^'"•^'^•^5 quiftatuscontrouerfiam paciutur, pro- hibcnturperidtcmpus ,nomen militias dare:licetreuerafintliberi. item necm- gcnui qui bona fide feruiunt, nee qui ab hoftibus redemptifunt , priufquam fe luant, inter milites recipiedifunt^. Le- d.tjmfia. gimusquoqueolimpopulumRom.de- ^^;^-^*^^^' dilTe operam , ne imperatoribus capite ccnfosracramento rogare accede efTer, quorunimiainopiarufpe(5laerat:ideoq; his publicaarma noncommittebantur: & primus C. Marius haric diutmaviur- paiionefirmatamc6fuetudmem,capirc Z cenlum De IVRB BT OPr. BELt» a v-M^*. cenfum legendo militcm abrupit^ Pra?- W.1.C4/..J. ^gj.^^ j.gj capitalis^criminis, voluntarij 7 hifmcmn. milites capitc puniuntUF b. Similiter & t'Z^*^' ij quiadbeftiasdati, vel in infulam de- portati militiae (c dederint , Icdtiuc diiS- ciqmti^ft. mulauerintS Adicpusverorelegatus, ^Mhtfiuu. fiexpleto fpaciofugae, militia? kdtdit^ pZtt!^'^' caufam damnationis quserendarefpon- dit Arrius Menander : vt fi contineat in- famiamperpetuam,facrametoroluatur; alioquin in ordinem redire, & honores d 4.i^m(!i. militiae petere non prohibeatur'*. Sed & $.4 um^m, .^ ^^. ^^^ adulterio vxoris Cux padus crit, facramento foluideportariqueiu- ei.mUtt.f. betu^^ nihilominus tamcn M. lunius ^,^^''^ didator^poftCannenfemcladem, ciim populus bellis attritus , militc indige- ret 5 edixit , vt qui capitalcm fraudeaufi, quic^j pecunia iudicati in vinculis eflcnt, ^,. ,, quieorum apud fc milites fierent, cos gi.^mcunq;, noxa pecuniac[;exoluiiuflurum% Pro- c. Jthtrct. hibentur praeterea militare hserctici \S S hiT^mi- &bmnesinfamia laborantes*K Vnde 9 u$.ff, dtht, ignominiamifli in milites rccipiendi no TH^mcti'. ftint'. Iterainfraudcmciuiliummunc- $.»g«dmi»M rum, nemo armata? militiaejiomen aflu- HT.c^ mercpotcft^ &aui litis caufa railitiani mb.^iuM appeticrit, poftulantc aduerlario folui facra« LlBHR TBRtIVS» ^ l-jS ikcramento debet «. Sic &quimetucri- a/.i.c.Q»f ininis,in quo reus fucrat poftulatus.no- ^;;^'^'';, ttienmilitixdederit, ftatim lacramcnto nocmnu.jf, foluendus eft^Vagus quoque & vetera-^;;^^; j^ nus non debet in tyrociniumaflumiS «mi/u. indignus etiara militia iudicaduseft.qui J^;;^^;f parctes^a quibuseducatus eftj maleficos xo appellaucrit'^.Porromebrisdebilitati*, a/.i.m/.jf. ita vt inhabiles militiaefintjin militcs re- «^ «'^/«- ^^- cipiendi non lunt ^ Quo numero no elt <§..j«,//„„. habendus ^ qui cum vno tefticulo natus ffMnmiiu, eft, quiueamifit. namiuremilitabit/e- cudumTraianirercriptum. Syllaenim, & Cotta duces memorantur eo habitu fuifTe naturae ^.Legimus quoqueNarfe- [^^^4^ temeunuchualuftinianoexercituipr^- j*r«rw./.f. pofitumfuifTc^quibeiloOftrogotorum in Italia finem impofuit. Neque enim |^- ^3; inod>orus vel vitiofus eft,qui vnum tan- ff.de Acd,bt. turn tcftem habet.cum generare polTitg. '^'^-^^ .^ Cyrusautecuftodescorporiseunuchos^r/f.c.w litem tranftulifle videatur^. Prohiben- fi^^Hi aect*- tur denique mili'tes accufare ^ .nifi in cri- fare^f de mine lasfx maicflatis g, vel fuam vel fuo- ^ifamofuff. riiminiunam proiequantur".Qui vero aiieg i«/. militespriuatisnegotiisimplicarint,& y^in^n bro. reipub.rubtraxerint,eos luflinianus pu- hibint»r. c. blicatione bonorum pledi voluit \ Re- Qi»«fM/:«o Hqijumeft, vtdecetate^militarialiquid 14 i Now/.n6. dicamus: & quide Romanos baud fere icmtUtib, quenquam minorem feptem & decern annis, aut fex&quadragintamaiorem, tyrocinioaflcribivoluifTeconftat.idque aSeruioTullioveterccenfionecautum fuifTc .W V»- LiBER TERTIVS. ynry fuifle priusiquodaeuofubfcquentea C. Graccho lege facrata fancitu fuit \ La- a viatj borantibus tamen Romanis contra Ve- '^* Gr4cc/i. ioSjdeledu habito, non modoiuniores confcriptos refert Liuius^,fedetiamfe- bijfr.s.c^'^- niores coados nomina dare, vt vrbis in- tereacuftodiam faceret,quod.& Camil- lusiufHr. Rurfumque poft Cannenfem cladem Deciiis luniusdidator, iunio« resdecem&reptemannis, imo& prx- textatosmilitiae aflciipfit, notadq; funt, qui maioresannis (exdecim illo bello no militafre^t^Phoci6 vero, vt Athenien- cUkW.si. fes nimis bellicofoSj a belli furore, delc- ^u acerbo cohiberer, !e centuriati pedites, facramenta mutuo prseftabant • Paulo dcinde^milio&TerentioVafroneco- fulibus, primum, quod nunquam ante fa(^um erat,milite$ a tribunis militum^a voluntario facramento ad legitimu. iu& iurandura adadi fucre . Quod quidem imperator praeftare tenebatur primus, fiiomox ordine fubfequebantur legati, deinde tribuni5deinde centurioncs, po- lleadecuf iones , mox prxk^i caftrorfi, demum milites : quod fingulisannis,ca- kadis lanuariis denuopraeftabatutr lu- rabantautem perdeos*folenneiurame- ^^ ^ tumjfe'iufTu confulum conuenturos^ne- ^, que iniuffii abituros : fefe fugae neq; for- ^ midiniscrgo nonabituros,nequeexor- „ dine recefluros.nifi teli furaendi,aut pe- „ tcndi,aut hoftis fcriendi, aut ciuisferua- ,, b ikMM di caufa t>. Poftcrioribus vero teporibus, ,j vtre* Liber tertivj* jgi vtrefcrtVegetius\iurabantmilitcspcr a ienmiuc, peum,& Chriftunij&Spiritumlanau, ^^«^.w^j, 6c per maieftatem imperatoris (cui , in- quitjtanq uamcorporalideo fides & dc- iiotiopraeflanda eft) fc omnia ftrenuc fa- ^uros,quse imperator iuberet, militiam nunquam deferturos^neque mortem re- cufaturospro Rom. rep. Nonnunquam vero cum ingens fubeuda dimicatio qC- (etj&in cxtremu difcrimen resveniflet: militcs nifi vidis jdebcllatis, fufisq^ho- ftibusvi^oresforentj fe in caftranun* quam redituros, iurarefoIitosfuifTele- gimus. Quod M, Fabio & Cn. Manlio confl. bellocotra Veientes& Hetrufcos fadumfuit, namciimconfulescaftrisfe teneren t , neque m iliti arma crederen t : (quod priore anno odio Caefonis FabiJ confulis, fulbs hoftes ab equitatu pedes infequinoluifret5iniufruqueconfuIisfi- gnaincaftraretuliflent) primus M. Fla- uolenusjardorepugna? : Vidorjinquit, M.Fabircuertar ex acie : fi fa Hat, louem patrem,gradiuumque Martemjaliosque iuratos inuocatdeos : & idem deinceps omnis cxercitusinfe quifqueiurabat^ ^ LmMhal Similiter ciim prope Dyrrachium Po- pcius conftitiflct jcaftraque mctariiuf. fiffet, De IVRE BT OfV* BELt* fiflct, pcrterrito exercitu^ Labienusvt cxercitum c6firmarct>> princeps iurabac fe Portipeium non dcferturum , eudcm- ^uecauiin fubiturum, quemcunque ei fortuna tribuifler : hoc idem reliquiiu- rabant legati*3 hoc tribuni militum,cen» turionesque fcquebantur , atque idem zQafarh omniscxercitusiurabata. Et idem La- H 55v*ii».3 bienusjcum Pompeius prselio decertare cum Caefare c6ftitui(ret,primus iurauit, fenifividorcmincaftrano reuerfurum, reliquosque vtidemfacerent, hortatus eft. noclaudas Pompeius, idem iurauit, nee ex reliquis fuit quifquam,qui iurare bc^f,iehd, dubiraret ^ . Petreius quoque legatus •^•^•^* Pompeij/uisde tranfitione ad Qlarcm per colloquia agetibus,ab omnibus iuC- iurandumexegitjfeexcrcitumjducesq; non deferturos , ncque prodituros, neq; fibi fcparatim a reliquis cofiHu'm captu- res: & princeps inhale verba iurabatip- fe, &adidemiu(iurandumadegitAfra- nium:fubfequebantur tribuni militum, centurioncsque : centuriatim produdi cCafJehJ, militesidem iurabant '. Alexandri vero omijA.i, * militesin verba ipfiusipfopra^eunte iu- rabant, eofdem fe inimicos amicosque jfqiCwtiiw habituros, quos ipfe habuiffet*** Hoc LiBBR TBRTIVS- 1^2 4 eiiam iuramentuapud Laceda?monios * pr^ftarefoliti funt milites, eoftie fcilicet cumimperatoreamicos inimicosq; ha- biturosivtquebonorum, malorumque firma cofenfio inter eos & federatio cf- 5 fet. AtSamnites^inmagnodifcrimine, muquodamfacramenti vetufto, velut ixiitiatismilitibus, deledum habebant; ^facrificiofolennimoreperfedo, per viatorem impcrator acciri iubebat no- biliffimumqucmquegenerejfaaisque, & circumftantibus ceiunonibus,ftridis gladiis, admouebatur altaribus miles, magis vt vidima, quam vt facri parti- ceps : adigebaturque iureiurando , quae vifaauditaquein eolocoeffent, non e- nunciaturum : deinde iurare ccgcbatur, diroquodam carmine in execrationem capitis/arailiae&ftirpiscompo(ito,nifi iffttin prxlium quoimperatoresduxif- fent: &/iautipreexaciefugiflcc, autff quern fugientem vidifTet^non extemplo occidiflet.idqucabnuentesiuraturosfe obtruncabantur circa altaria ; iacentes deinde inter ftragcm viaimarum,docu- mento ceteris fuereneabnuerent^.Iuf- , ^j^^, 6 iurandumautem*puberum Athenien- fiu,cxiEfchino tale fuiffe conftat: Arma ian<^ 19 Db IVRE BT OTF, BEtt. (anfta neutiquamcum dedecore trafia* bOjCoramilitonemj quicunque mjhiin acie adiundus fucrit, in perkuio no de- feram. pro aris&focis, tarn folusquara cum multisftrenue pugnabo. patriam, qualem &quatam inuencro,nequemi- norem^nequedeteriorcm, fed & maiorc 3c mcliorem relinquam. Memoriae quo- que proditum eft, Athenicfes^cum pro- pter quotidianas contentiones5& viola- tum ius gentium, infenfi MegarcnCbus, & animo hoftili eflent : quoties milites folito militari facrameto adigebant,hoc etiam iufiurandum illos fubire coegifle, fe intra militia? tempus5quotannis quo- quo modo pofTentjMegarcnfium agros, fincsque infefto cxercitu inuafuros, & peruaftatisagris , nihil intadum relidtu- ros, atque in cos omni clade belli grafla- turos. Ccterum illud notandu eft,qu6d fiabvniuerfoexercitu Romano iuiiura- dumconfuli pr^efladum cffet, fatis fuific ficenturio, veltribunus, exercitus no- mine J concepns verbis fubiimi voce iu- raret: omnisque multitudo5& (inguli milites communi conrpiratione^& con- fenfuin eadem verba filentio in fequifq; iuraret : hocque iufiurandum, ac (icon* cepta Liber tertivs. 183 ccpta verba finguliexprefliffentjperinde tenebat) atquefandum &illibatum ha- bebatur» Nonomittendumquoque fo- lere tribunos conuenientes, vbi caflra metati cffent, ab omnibus, qui in caftris effent, liberispariter&feruis, fingula- tim iuliuradum exigere, fe nihil e caftris furto ablaturos ; imo fi quis ctiam inue- niffetquippiam, id allaturumadtribu- ^p^^^ ^^ nOS \ Kom,caJlr, DE MISSION E. / MiliiU ftmda(j'crtptus deleri^equihai* 2 CH ties afignls aht^c non foUU^ ^ Trta m't^ionum genera , 4 Homfla mifio. $ Caufaria mtf^io^ 6 Ignominiofamifio, y Jgnom'miadiffert abinfamU, 8 ^ui ignominia mini pofwt, p ^uartum mi^ionis gentii, 1 Solm imperator mifionem darcfotefi» C A P VT Vl. I \4'IIitias femel aflcriptus*, nifi pro- A^-'-pterdemerita exaudorarus forcr, ipfonolentedclcri nequibat. fuitcnim latalexfacratamilitaris.M.ValerioCor- uino diftatore , ne cuiufquam militis a fcripci De IVHB ET OFF. BELL, fcripti nomen, nifi ipfo volentc, delere- a u^.hh.y. tur ^ Sed nee miles *, donee facra mento ^ folutus efTer, a fignis abcffe, vel miliiiam bi.pdin.f dercrcrepoierat^Fuereautemtria*mi(-3 ^'^'"^Tom- fio^u^"'^ gcnera^qulbus miles exaudora- nel'fdere baturj& facrameto foluebatur: honefta, '"'I'^' , caufaria.^ ignominiofa ^ honefta* quae 4 clmdttts^' . .' .t) pro.- J- jrw/7» §»n./- ementisllipendiis,& tundtis commodis )ionum.fdi niifTionum, vacationis muneredonaba- re mutt. /-2. _ i j- o / dthuqot tur. quo tempore Icutajgladios^&arma »o/.K*/u. dicarefolentLaribus, ficutgladiatores Herculi:qu6ddiisiuuantibusperfundi militia, rudem accepiflenr^quod miflTio- nis tempus militi quinquagenario fuit definitum. Auguftus tamen his,qui ma- iores quinque & quadraginta annis e- quum retinere nollenr, reddendi equi gratiamfecir,illosquevelutemeritisfti- pcndiisdimifit. Alijnifidecennioftipe- dia meruifTer, miffionem petere nemine putarunt poiTe. More tamen Romano militarcfacramentum in vndecimfidif^ fundebaturannum,quoexado, militia perfuniflismifTiodabatur.Deindevtde- cimus fextus annus (lipendij finem face- ret, Tyberio imperantecautumfuit,qui ctiam militiae tempus ad vigefimum an- num produxit: cauitquevtnifipoftvi- geflmum Liber tertivs. ig/j gefimum annum miffio railitj dareiur, quod iuri noftro co^uenit^& ita mifTus a ireietmt, habet a ciuilibusmuneribusvacatione, J^"^f^r*3* &plurimispnuilegiisgaiidet^.Caufaria e^^H/'il, t 5 ver6*milIiodicitur,cumfeneda,autva- '^it.cMhk letudine aduerfa , vitioue corporis , mi- ^IJ"/^".'^^; nus idoneus militia? quis renunciatur. M. '»* «o. Qua? non facile concedi folet, nifi renu- 1^»^.^^"" ciantibus medicis , & iudice diligenter /»<« c.d. caufarios, cum ait: Tertius cxcrci- n ml ifu tusexcaufariisfenioribusq; a T. Quin- tfim,ks. $. tiofcribatur,quivrbi moenibusque prg - t\lTJf.M, 6 fidiofit^ lgnominio(aver6*mi/lio,quaf » ^.7. a 2 &pro- De tvre et off. bell. & probroradicitur,eftcum miles obde* lidum , vel crimen (acramento foluirur. di.i.f.d4 ^ jj2 mifTusexedido prsetoris fit infa- ^/. misa:&dignitatcconlequinonpoteft^: b /.5. c. de ^^^ j j^ yj.^g cofiftere poteft, nee alibi vbi /.I. c.dt/;« princepself-.EtquidemiineignominJse cjittmnimpi mentionc mifTus, nihilonninusignomi- c /.v«/im< nia milius intelligitur, vt Marcianus vo- '?'*^'^i?l luit^.VIpianus tamecaufamignominise rTf!^u Lz. addendammiflionicenfet% Adtempus §t^momimf. vero miflTis, temporeinpletononpor- «ox. ,;,//.^2?ngifurinfamia^. Sciendum autemcft* 7 c. ^^aic pHuiIcgio rcnunciari non poteft:", j««-/.^ cerefolutifuerunt.namP*Seruiliusc6*'^°'**'- a 5 ful,Vol- De tVre et off. bell. ful, Volfcis bellum inferentibus, edixit, ncquisciuemRomanumvindum, auc clauiumtencret, quo minus i inominis aLiV^i.2. cdcndiapudconfulespoceftasfieret*. & ddndeM.Iuniusdid:ator,poACanncn- icmclademcdixit,vtquicapitalemfrau- dcmaufi, quiq,pecuniaiudicati, in vin- culisefTcnt, quieorum apudie milites fierent, eosnoxa pccuniaquefeexolui hLii*M.z3 iufTurum^. Superioriprimaslegiaffine eft &: iftud "", quod fcilicet, fi non deten- 4 c'd^TZ' ^^^"^ vnilQs abfens reipublica? caufa,por-. fa] '""* fideri quidem eius bona ex caufa iudica- d i.-oit. CM jj poffintjOon tamen omnino crediton- r/'/jr-i^wbusaddici^&fiquiderncreditoresrniH- Utanbta. c. tisbona diftraxerinr, iure pignoris/ecu- fuifmtl] dum normam ^ reftiructur miles, perfo- cdereflmi- jytQ dcbitOjVel refufo prctio veditionis, ^IpZmex. ^ ^^^^^ minoris veniit pignus quam fit r,fiu.& c. debitum^ miles enim dum rcipublicae ^*rr>V ^ agatur ex caufa criininis \x(x qmjhon. maicftatisf ,proditionisg, maleficij ^/al- rJ7.»j«^^^ fi'jvel priuati careerist Porroquamuis ^'.ff.d^re militia nonliberctfilium^a patriapore- 12 jwj"- ftate': tamenquodadcaftrenfe peculiu f^a.c'jeml- attinct^liabetur pfO patrefamilias "*;in 13 uf&M^tb. quonihiliurispaterhabet".vfqueadeo, lino^c.t' vt inter patrem & filiummilitem,quem hif. in potcftate habet(interquosalias nulla tiJtc^rff lisefTepoteft) excaufa caftrenfis peculij 1 §.fhxif4 fitadio*'. Quarationeetiam filiusfami- oiZidl^iL ^^^s miles, exquacuquecaufapecuniam fAtr. potfft. creditam acceperit, non iuuatur S. C, fik.itrat_c. Macedonianop. hincquoque,quamuis decallrejb€- . r, ^i- -■ • /i tuiMiz. inter patrem & hlium , que m poteitate ^^ff'l'ium habet,donationonconfiftat:q donatio ^^JLP- tamena patre filiofamilias eaufa militias "^* '• '* facaa vaiet , & datum efficitur caftrenfis mta. C. dt ' ^«^.,1:: caff./.c. peculi). O I ./« nHlla.JfJe iui. p l.vft.^ f«««K&,C.*< S.C.Mrf«««U q /. i.l^dgnationei. §.pater,ffAcdomf» Liber tertivs. i8p peculij *.& exeadem caufa donatio inter a UftimciUr. virum & vxorem, quae alioquin non va- '^'fet 14 let b,confiftit \ Caftrenfis vero peculij* /e./.i^w/ ccnfetur , quidquid filiusfamilias occa- fj^;j;^ ^.^^ fionemilitJaeacquifiuit«*. ^c6, & heredi- donat.mtir tasvxoris,exrercripro D.Hadrianimi- ;';/j;;;^-^^ liriaeaffedioncmarito filiofamiliasrcli- ftfum.ff'de aa,caftren/is peculij crit ^ quod tamen 'f^-^''^' fecuscflindoremaiitQdata,vel promii- f. dec^n, fi, quaecohxrensmatrimonijoneribus, f"''*^: liberiscommunibuSjqui inauiluntpo- dottm.fde reflate, confer tur f. Fratris quoque pa- J'*^/'^^*'^; truelis , vel alterius commilitonis here- " ' "'""* ditascommilitonideIata,iure caftrenfis ^J'^^Y^I peculij habetur 8. Quod itaverum eft, (i5T«,/./e«/* in eadem prouincia militauerint, vel af- ^>^'^^-^"^J^' fedione militiae relmquatur : alias le-/.^«;?r«/: 15 cus^^.Porroquodadteftameta^militum f^^^j'- ^ attinet, tamlarga illisteftandi facultas in/.fdtc/^ permittitur, vt omnes omnino folenni- PHi*^^' tates^in teftamentis requifitas,iliis remif- fefint. Nam D. Traianuspermifitmili- liniiffM tibuSjVtquoquo modo vellentjfacerenc %njemiiit] teftamentaJufficcreq;nudavoIuntatem ten, voIuit«.vndc Papinianusrefpodir^mili- J'^'j^Xe^" tisvoluntatcefteteftamentu^.Quod ita muu. demum verum eft , (i dum in expeditio- ^^^ ^^^j^ neagunt, tcftcntur^; &duobusadhoc , vocatis SaThtdtmi. mJ^ IVRE ET OFF, BELL, ttt,tefla idi. vocatisteftibus voluntas militis probe- f'^tUtejh.'rmi, ^"^5 quod iH fauorcm corum indudum /.wi/jfflr. eft % in ipfo tamen prselio teftamentum JT^ t^ftm*' militis fadumvalerjetiamnullovocato, c $.»//« 4» &fufficitfiinclypeo3velinpuluere he- *^ikZ?}a, redem rcribat*>. fed cirra expeditionis ne- d Keg. /.4. ceffitatemjtenetur miles iure communi Tlplftlr- t^ftari^ quod & rcgia Hifpaniarum lege fioneminftu dccifum e(l<*. Inexpcditioneverotefta- i^ralHUrl mentumiuremilitari fadumpvalcbitvf- ffeodtmM. quead annum poftmiflionemc. in quo m'/fuiuri. ^^^ ^^^^ *^^^ teftadi, prout vult, permiffa nuutU-etz eft facultas,vt pro parte teftatuSjpro par- ctodtttub, teinteftatuspoffit decederef &'adcertu vim fruK- r • n • demi.mttet. tempus poiiit hcredem mftituere^a po- imtUska.f. ^g^ hereditatem adimere , & alii diredo hi, ftdu^- darej&nnemmemvocaueritjlegitimi *»./.« mi& heredes hereditatem capientg. neque tan. ^ Jim, . . f . -. ' fdemti.tfji. luri accreicendi locus entmteltamento /'/""cd^ militis h. Poteftquoque miles filiumfi- mTtenaJ. lentio praeterire in teftamento , cuius OH, imemUu pr^tetitio pro tacita exheredarione erir, Lt^dwI* modoprudensidfecerit: vnde&agna- kiz.^ hi tionefilij teftamentum militis no rum- ^tcX.l!pitur,fidemeteeiusconfteti.Etquain- heredtutm. yisitt codicilHs diredo relinquihefedi- ^^c^ttu tas non poffit*^: militi tamen id permiP autttnfiu de fum eft K Milcs qaoque inccrtus de ftatu ccdtcU. f^Q Liber tertivs. igQUciUU.m fuo rede teftari poten:a.& teaamcntum C::T5; a pagano iure militari fadum valet , fi rn,i,ta.Hfta . milcsdeccdat^. Licet quoquenudavo- a t.txnuitui. luntate^vel coepto tantu & non perfedo d.VjIJjX tcftamento non rumpatur tcftamentum ^a, pagani*^: militistamcnteftametumnu- dem§i(j>"! da voluntate facile rumpitur^: licet etia ^^»tum, d. duob^ teftameris validis miles decedcre t i'^' po/Tit^PrctercavItradodrante miles lc-/?»M«»t.m<». garcpoteft,&eiuslegatanonminuutur i)^j"f^^*^* perFalcidiam^.Mutusquoque&furdus r^tmtteji. miles teftamentum rede Tacit g. & filiuf- ' ^7 /^^ qiitd holt D« familias miles de cadrenfibusiure tefta- de teiiament. bitur*». quodetiamad inermem militia V- '"/'r"' extcnditur'. «teltamentamilitumnon li-i'/ecfO, fubiacent querela inofficiofi^^.nequefo- f^^Jf^' liimfibi teftamentum facerefiliusfami- demutfi.ntp\ lias miles poterifjfedctiam filiopupilla- fl^l^f^"' res tabulasdccaftrenfibus I. hoc tamen ^^««'d.'S priuilegiumteftandifiliofamilias miliri J?''-!^^- ^ concefTum , ad impuberes extendi non §v!t.cuZ7, debet,qui forte Fauore in militia recepti-/^'?^'^*'^/^- funt^quod fieri qiiandoquefolet"*. huic Jammt'"nZ enim impuberi teftari non liccbit.neque ^'"'- <^jode, communi, nequemmtariiure, propter F«w,4r/i. lubricum g i-'^rcm,!*. tart.D.di if ftam.mii^.tjuinimoinfiit.demiht.tr/t. h l.exmttttarK^.de \tUam.mtltt. i l.vlt.T) demojf.tcna, k I l*(lanie'Ht*»a. l^t.Q.devuijf tefi. \ l.ittm jiliHifamttias miki.i.mfra^ hereditatem vel toram vel diex miU^ partem reftituere^: id tamen militi con- 'iX'miat ceflum eft*=*Porr6 ex militari delido ca- fi . c. di f : quamuis & veterani fua habeat pri- fH^^ uilegia g. In clafllbiis vero remigcs & o. -.^/.Fo^c naursefunt militesA milirari priuilegio ^^j^-^i"^' fruuntur ^.Prgrerea no folum militibus,^^ p*^ /, aj- fed etiam aliis*,qui caftra fequuntur,mi- /»rac. ^ ^ litaria quaedam priuilegiaconcedunrur. fZl^,;„L & in primis omnibus omninoquifunt i.«2.d.j« ciusgradus, vt iure militariteftarinon J^f,^;[;^cl poffint , fi in hoftico deprehendantur, deyeteraUt fluomodo velint & quomodo poffint ^J^;{'^^ b 2 telta* ^m«/iM.D. De IVRE ET off. BELt» a?.i»7f.D.A; teftabuntui*. Itcmulieribus*,qu3ecum ^^ mtiif.tijia» nnariris abfunt in bcllo rcipubl. caula,in adionibustemporalibiiSjfi cxclufse fue- nnt^adexemplummilitumfubuenirifo- b Li. c,Jt lere Alexander rcrcrip(it^.& Diocletia- vxo.tmkt. nus&MaximinianiismuIieri,quf inex- peditioncfuitcummaritOjnonofiicere logi temporis prsefcriptioncm refcripfe- c i.z. c,de riintc. Quo fpedat quod VIpianus re- yxor.mtitt. (pQ^dit , belloamiffosad tucclsecxcufa- tionem prodefle , cuiufcunque fexus vel jetads (int , modo in acie pcrierint. ete- nim mulieres in acic verfari folitas , & e- gregiam nonnunquam in bello operam prseftiiifTe in veterum hiftoriis fatis ob- uium eft . itaque bello Sabino mulieres Sabina?,qua? Rom^crantjquarumcxin- iuria bellum ortum erat, crinibus paflis, fciflaquevefte,vi(flomalismuliebripa- d hh,u uore,vt inquit Liuius^, aiife fe inter tela volitantiainferre , ex tranfuerfo impetu *' fado, dirimereinfeftas acicSjdirinierei- ras. Eftque mcmorabile^quod de Cim- bricis mulieribus memorial proditu eft^ cum quibus non minor quam cum ma- ritis eorum Mario pugna fuit:& fpecio* fior mors carum fuit,quam pugna. nam ciimmifTaadMariuailegartionc, liber- tatem LtBER TERTIVS. yp^a/.FA». ifc tatem non impetrafTent^fuffbcatiselifif- jff^'^'^ quepaflim inlantibus, mutuis vulneri- ^ C"'"»* ^^ bus conciderunt , aut vinculo ecrinibus ^"f^' ^f* fuisfadto, ab arboribus iugisq; plauftro- c t.z ^jjn^ rum pependcruiit ''. Apud Gcrmano$ ''|'/*iJ"j *** verofeminse no lemelinclinatam aciem figlmr.i.x.o^ reftiruifleferunturb. Cererum licet a ^-^-^'f'^'"*' plerifquedubitatLim fir , vtrum milites fualoD. 27 noftri teniporis "^ gaudeant hifce priui- '^' "*5- S'fi- legiis militaribusjtamen verius eft,mili- fe'^i/t' tibus^quiin numerosfunt relati, & for- <^c- ^•''««'''• titer 81 ftrenuc militant , hsec priuilegia faufl!f!!nZ concedi/altem ea quse vfus no coarguit, « ^-^dt^oc^ti, neque refert^quod qua^dam folenitates, ji^p«j"7. quibusolim milites (acramentomilitiae rniht^m.mf. afTcribebantur^exoleucrint.Nam fimili- ^jl^^ujlih ter videmusfolennitatem a<5lionuman- i.n,tiuei.c. tiquamnoftra tempeftatenulIamefTe^ : f"//!;^^^^ cum tame eiuldem nihilominus fint ef- fnum.mj,n:%. ficaciaf ^. Caufaquoque&iatioconce- ^"^^.^Vh dendimilitibustaampla priuilegia fuit, f^at^m cy^, vtprotutela&defenfione Romani im- ^j'^-^"''- perij omnibus ioluti cuns expeditiffimi lijmii. c. Qperam armis darent^ qua; & noflris '^^''^'^•^jf^^. multibus conuenit :crgo idem lus quo- m,utems..k- que maneredebet^ & hxc fenteniiaetia p^"^'-^"'»^'^- viris dodliffimis probatur g. clucb. a'C b 3 D E T V- X40(ifr m» i, centmo. m.z^.D.de v»l& p»p X>^ciM w Kubr.CMm\ a ((Ji^ De IVRE Et OFF. BELt. DE IVDICIIS MILITARIBVS. / CM ties non mfi ante fuum iudicem con^ ucmr'i foteft, 2 Fa/lit in milite defertore, J Item w coqtn pa^^ejl fe non v fur urn fori prdfcnptione, 4 Item in eo^cjuipopquam in iu4 vocatfu efi^ miles cfje cceptt, 5 Item in co yt,Ji.i. ^^^ conueniri pofTunt , ncc fi in culpa c.fieexbb, fint, coerceii\ vndc capti a prxGdead hd.Li. proprium iudicem remitndebcnt^.nifi cUefcrtore. foitc iH dcferrionc agens ^ miles com- z /.I CvX/e miferir delidum valdeenormc^de quo n^t. x-dcUr. pr.-efcs prouincisecognofcerepoterit, & ^acctfTmt piinire milircm inlocodelidi^ alioqui itbui i). de vero nequedux exercitus, vcl magifter o^'de%}^ milirumin prouinciales, ncque prxfcs wMK. prouinciicinmiliiesvllamiurifdiil^ione habent. Liber tertivs. j^^ habent. fitamen miles in inftrumento 3 profefTus fuerit*,fe non vfurum fori pre- icriptione propter cingulum militie,pa- 6kum (eruandum erit^ Scd & fi quis,po- a ^ A ^»*'. 4 ftcaquam'^in ius vocatuseft, miles efTe ^-^'P"^* coepit ; in ea caufa eft , vr ius reuocandi forum non habeat, quafi pra^uentusK b/. /;^»h namvbiliscoepta eftjibi finiri debet c, f''^"* i^.*/» 5 Pr^terea miles*, qui falfum teftimoniu ^1!'^«.- dixit,fubiicitreiurirdidlioniilliusiudi- ^"""- ^•'^*' cis,etiam fi paganus fit*^. Miles quoque 'dTnum^c. ^ negociator^fubeft iudiciilliusncgocia- ^^'fl*^^- tion^s^ Porro vnufqUifquefupercaufis c iMt.i^M publicis^quasdum miliraretexercuit, & ««"y^ ««••»<'. fuperratiociniis militaribus in militari iudiciorefpondere debet, nee foriprae- fcriptionevtipoteftretiamfimiliti^ cin- gulum depofuerii f.&capitalis criminis f /.,.c.>5.- reuSjVolutarius miles (quicxD.Traiani •'"•-«"o. »«« refcripto capitcpuniendus eft) non eft ^'^'^"^"''* remittcnduse6,vbi reuspoftulatusfuit, fedvbi accedcnrecaufimilitia^audiedus eft, puniri debet S. Sciendum autem eft, g' ff»»"' quamuis lege Valeria, qua Valerius pu- Z.VZ', bIicoiatulit,& L. Portia cofiilibuspro- 7 hibitum e(ret*,ne in caput ciuis Romani iniuftu populi animaduertere poftenr,& folum illisrelidu effet, vt coercere pof- b 4, fcntj De TVRE ft op F.BELL. a w/.2.<./» fent 5 & in vincula publicaduci iubcre^; ^^r^i^ot»/^"^^^'^^^^"^^" ius habebant arbitratu H*/. hb.io. fuo lupplicium fumcrc b.quod & praeto- ^rfw/«'4c ^^^"'S aliisqueducibuscxercituumper- ,if<"!i!l etiam diebus feriatis peragi poffunt K DEPOENIS MILITVM. I D ttflex cauja in fumendh pcccatis^ 2 Vcen^ Liber tbrtivs. 19$ 2 Tcemmilltares, 3 Mlliiiim deliSia aut propria/ut cimuni^ 4, FttJluar'tHm quid, / Dectpzatio, 6 Romamm'tlitarihasfcenlsafferl, y Capitdis pee na per v'mum aut la/ciuUm Lipfis remittitur. S Romam in iudicado benefctA cum delists non compcnfahant* g Contrk Perfe, Capvt IX. 1 "pv Vplicem^inpunicdis peccatiscau- •*->/ /am efTe ccfet Plato mGorgia,vt re- fertGellius^:vnacaftigadi &corrigedi aw^.A»./. cumquipeccauit,qu6attentiorfiat, & *'«^'4♦ adbeneviuendum promptior. quod in minoribus delidis fieri folet pecunia, vel leui coer(5lione,nnuIta dida. alteram exempli caufa, vtalijafimilibusdelidis metii posnaedeterreantur : quod in gra- uioribus dclidlis fieri publicc inrcreft. 2 Itaque poena! militarcs^nonnuIJx maio- res,qua? capitis fupplicioluebantur: alias ininorcs, proutgrauiterautlcuitcrde- lidumcrtct, delinqucntibus militibus, ncccflTarioaddifcipIinam militarem fta- bilicndam^aducibusinferrifolent. mi- b 5 litum De ivre et off. bell. Iltum autem delida^aut propria fiint, 3 aurcommunia. Proprium militarede- a/2. -D.de lidumeH-.quodquisvtmilesadniittit*: iiputaaliterfaciat, quamdirciphnami- ^^r^trt Jifarisexigit^. Poenseveromilitares^vt tmht. ait Modeftinus % fiint huiufmodi : cafti- oe*^!) 1"« g^^^o^pecuniariamultajmunerumindi- mht, <5tio, militiae mutatio 5 gradusdeie(5lio, ignominiofa miffio, in metallumautem nondantur, ncctorqucnturjnecadbe- fwM.^^:» ftiaSjOecin furcamdamnantur'^^nccple- t^m. D.dere bciorum poenis fubijciuture.At cx graui eLf^rit. i deli(5lofokntmilitescapitepuniri fjauc iUe.DJepa. fuftcpercuti. idfupplicium^huiufmodi 4 f9n.7,xaM ^^^^5 vtrcfertPolybiusS, acceptofuftc fnathmiUiu. tribuHus vix tantiim attingebat damna- hdh.hX're turn :quod vbi.fadum crat,omnes qui in »»»^. ca(Vriserant, cardentes fuftibus, lapidi- ^JihMu* basque 5 plerosque in ipfiscaftrisconfi- ciebant:at/iquieuafi(Icnt5nc(icquidem feruariporcrant, quibusnccinpatriam redire licebar 5 nequealiquiscxneceffa- riisdomicum recipere audebat, vnde penitus peribant , qui in talem calamita- tem incidifTcnt. hoc genus animaduer- fionis fuftuariumdicebatur, tefteCicc- h vkUp, 3. rone^, ciim ait : Fuftuariu mtruerunt le- gioncs^quse confiilc reliquerunt. Simile poena? LiBfiR TERTIVS. jp^ poenae genus ctiam num hodic in caftris in vfu eft. Dehac poena cenfent I.Qcutn dicut/uftepercutijOccidijaniraaduertia. ' »»«» '«7. Alioquiver6,cumdicunt fuftibuscafdi, a^J / ,.^ . caftigari, admoneri^: non de capitali, '"•f'(«*«.D. fed de leuiori poena agunt. nammulto L.^„/?.8 leuioremefTefuftium, quam flagelloru ^ * ^ '^ poenam iudicatMarceIlus<^,Califtratus^5 ^vt,ni.i.& &Hermogenianus^; vtannotauit Hie- f'*^ /""'<» ronymus Verrutius^.Porro fi multi mi- }7.p^^fvr('. lites inaliquod flagitium confpirentjVcl {- "■"[_ ^- -^ filegiodehciat,exaudorarifolent5. no- D.jlj«,aj nunquam audores turbarumadpalum ^-icrivu, deligare,aut fecuri percurere,reliqu^ ve- f/J^v,^?. ro multitudinisdecimumquemq; forte »0. &L2t\ r du(5tum*ad fuppliciu pctere peruulgata ^*; ^< '^ poena ruit . quod ex verbis Ciceronis beiio.D.,urt proCIuetiointclligi poteft,vbiinquit; 7'\'-7>'.^» Statueruntmaioresnoftri,vc(ia multis not.mf^. efllet flagitiurci milirarisadmifTum, for- <^"»J";/<^ tirione in quofdam animaduerteretur, dp»/.c quialioqui maximam meritorum cuiufque,& virtutisrationem habuerur, 8 in iudicandotamen * non rolent,etiam fi maxima rei in remp. exftitiflent mcrita, vero crimini indulgere, aut beneficia cQ deli^iscompcnfare.cuiusrci fidcm facie in primis P. Horatius , qui trigemina fpolia Cuiatiorum vidorprse fegerens, quiquc impcrium populo Rom/(blus fua virtute pcpcrerat,pcrdueIlionis reus, quod fororcmob mortem fpofi Cuiatij flentcm transfixerat, in maximo difcri* mincftiit: plusque adfaluteipfius pro- fecerutpreces,& miferatio patris, quam rccensrcibencficiuma.Item M.Manlius aLiWiMtt.i Capitolinus regni affedati reus, quauis defcnfoCapitolioRomamfcrualTetj & propecccc. produxiflet,quibus fine foe- norcexpenfas pecunias tuli(Iet,quorum bona venire, quosduciaddidosprohi- buiffet:ad h2echoftiumca?(brum fpolia, dona imperatoruplurima confpicienda protuliffcr, &eaquaBbelIogefIilIet ora- tione magnifica fada didis xquadame- moraflct : nihilominus tamen crime va- luir,inquitLiuius\& populiiudicioda- bU,6, natus Man lius, de faxo Tarpeio deiedus p eftXontraPcrl£*nunquamquemqu3m condem- De IVRK ET off. BEtL# . . Condemnabantjiiifireuscohuinceretur fib.i. * ' plus mali quam boni fccini^ reipub.a DE CONTVMACIBVS ET D V- CVM DICTO NON PARENTIBVS eos^ non protcgentibus. 2 Miles qui trihum, vet centnrioni cajligA' re volenti refi flit, 3 Tribtifto non licet modum in cafliganda excedere. 4 *Ss^ prdpofitum defendere noluerunt, vel defer uerunt, 5 ^ui rem a duce prohibit am facil, 6 DifapUnd cajlrorum Romanii antiquiofy quAm char it as liberorum. C A P V T X. D flabiliendam difciplinam mill - tar6 in primisfpedlat, vt exercitui &militibus priEpofiti , habeantmilites didlo audicntcs . Itaquc qiiiediclomi* b/.3. ^.,„ nusparet'^5capitcpuniriiubcturb. Au- i«//o.D.c/*ere guflus vcrodccimam legionem contu- ""^"^ macius paretem , cum ignominia totam dimi(it.Porr6vtordine,acfinctumultu omnia in agmine,ad nutum imperium- quc ducis fieretjOptime prouidit L*iE-. milius Paulus , in Macedonian! miffus. nam A Liber tertivs. jpp nam cam omnibus fimul pronunciare- tuf) fi quid agendum efletjueque omnes cxaudirentj & incertoimperioaccepto, alij plus CO quod imperatum e/Tet, alij minusfaccrentjClamoresquoquediflo- ni orirentur omnibus locis 5 & prius ho- ftesquam ipfijquid pararctur/circtrpla- cuit trib. militum primo pilo legionis fecrctum edereimperium : i]lum,& de- lude fingulos proximo cuique in ordine ccnturioni dicere quid fado opus eifet: fiue a primis fignis ad nouifTimu agme; fiuc ab extremis ad primos perferedum impe^iumef^et^ Atvero tribuno,& ce- a ikM.ii. turioni permiffam fuifle caftigationem a in milites alibi diximusMtaque miles*, ^^'^''^^' qui tribuno vel centurioni caitigare vo- lenti reftitiflet, probro notabatur : qui vero probro notabatur, eu nemini igne, neminialloquioimpartirclicebat . qui vero vitem tcnuiflet, militiam mutabat: fi ex induftria fregifTet, capite pledeba^ tur "^ .Tribunis aute vites prselat^s fuiffe, ^rr^tl[^\ nonvirgasalibioftendimus. Cauedum deretmut, ' 3 tamentnbuno^nemodumincaftigan- t)f^'^^/^ doexcedatd^& fi iniufte milireminua- retmht.i.tu dat, & non caftigandi animo ob crimen ZZZulm^ aliquod mctasofficij fui excedat, puto VMau, c militi De IVRE ET OFP. BELt. a nr^umtnto rniUtidefenfionem cfTe llcitam *: alioqul Klt'^rc verononeritrcfiftendum^ namomnis bb. lo. contumacia aducrfus ducem vel prsefi- b c.9<^re,^- demjCapitalis eft^^.Nequcrolumcapita- cLomTe.^'. lis poena ftatuta eft in eos,quimanusin- contHmaaa tulcfunt prasDofito "^ : fcd ctiaHi in COS, di.omne-^.i qui cum dcfcndere nolucrunt ,vcl de- 4 i>^<^jremtiit. ferueruntjOccidiquepaffifunte. idcmq; \rd'Cm^. regia Hifpaniarum lege conftitutum eft infn.Ddere j^ eos , qul regcm fuum deferuerunt^. fR!^*.i.3.w. Senatusautem Romanorumquaragra- l9.i'«^2. uifTimetulit, quodQ.Petiliumconfule foriiffim^ aduerfusLigures pugnateni, occidi milites pafli eflent , & legioni ne- queftipendiuro anniprocedere, neque aeradarivoluit: quia pro faluteimpera'^ gV4/.M4x. foris hoftium telis fenon obtuliftcntS. ,2.cap.'j, Ccltiberiveronefas efTeduxerutprsrlio fupcre{re,cum is occidifter,pro cuius fa- hVaiMax. lutefpirirum deuouifTent^» Cuiuscon- ib.i.cap.6. (]^JQj-ji5 homines fuiffe apud Gallos, quos illi Soldurios appellabant, refert i i«hd.g*i. Cffar'.Porrovfqueadeofcuereimperio ^'^' ducis pareri , eiusque edida obferuari pra:cipitur,vt capitis poenamfubeatjqai remaduceprohibitamfecerit*, autma- 5 btih.'i^Mn dataeiusno remauerit, etiam Q res bene "^« ceflerit ^. Cuius difciplinae feueriffimi cuftodes Liber tertivs* 200 cuftodesfuerePoftumius^Tubertus Sc ManliusTorquatus: quorum alter filiu, quia nonfuoiuflu, fedfponte, prxCidio progrefTushoftesfuderat.vidoreiecuri ftfiriiufrit.alterverojcuilmperiofopo- ftea cognomen fuit,filium,qu6d prouo- catus a Geminio Metio duce Tufcula- norum, ad dimicandum contra edidum patris defcenderat^gloriofam vidoriam ^ & rpecio(a fpolia referente, in confpedii exercitus virgiscefum fecuri percufrit.& Manlius filius exercitu pro (e aduerfus patrem fcditionem parante,negauittati efTe quemquam , vt propter ilium difci- plinacorruperetur.&obtinuitvtipfum ^,. , puniri pateretur . VndePauIusaitjdilci- ^g. vafcr. 6 piina caftroru antiquiorem Romanis * hiax.Uc.j. fiiitte , quam charitatem liberorum ^. I't^iplji^. Nee minori feueritate Papyriusdi(5lator tmmtm4fi' Q. Fabium magiftrumequitum , quod ^^JZ]Zt cotraeius imperiiim exercitum eduxit ^obi.fa#«r/; (et : quaquam fuGs Samnitibusin caftra tedierat,nequevirtuteeius, nequefuc- ceflu,neque nobilitate motusjiiudatum, virgisqicaefum fecuri pcrcufTurus , apo- pulo Rom.tribunisque plebis5quipro eo intercedebant^conftanterpopofcit^ y^^rZxJil Perindc autein eum militarisanimad- 2 «/7, c 2 uerfio De IVRE ET OFF. BEtl. uerfiofuit, qui extra ordincmetiani la prouocantemjCotraimperium pugnaf- fetjautclafficoreuocatuSjtardiusparuii^ fet, quam fi ciucm aut focium iniuriaaf- fcciflet . Itaque Cyrus laudaflTc dicitur militemjquicumhoftem interfedurus gladium eduxiflet, clafTico receptuiau- dito i(^us cohibuit^hoftemquedimifit, DE EMANSORIBVS. t Sine commutu milts a fi^nis Sejfe ficn 2 ^ui Agmtn excefitfuftibtis cdMturm ^ EmATifor quis^ & quomodofumtttr, 4 ^^i vallum tr An fcendit. 5 ^i ad, commtAtfu diem mn rtdit. Capvt XI. IVre militari apud Romanos cautum fuitjue miles fine commeatu*abfignis \ abeat, neuc praelio decedat , n^ue locum relinquat,aut e caftris fugiat, neue dece- datlongius , fed explorato, Scfubfignis atquefubfidiis pofitis, non modo in acic procedat , fed & lignatum aut populatu vadat, oraniadenique^ veluti ficorani hoftc cauta praeuifaque effent. qui vero longius atuba^ auditU5nifi imperatoris aut tribuai iuflu,extra munimcnta abiif. ftt^in Liber tertivs, 201 let, in eum militarisanimaduerfio erat: ne fcilicet vagi milites folutiore cura ob- ambulantes jin hoftililoco temerepro- grcflicaedibus effent & pcriculis obno- xij: tumetiamvta rapinacontinerctur: 2 vndequiagmenexceffiflet*, excaufa vel fuftibus caedebatur,vel mutare militiatn folet *. Ly fander Lacedsemonius egref- a '• h §'fi^ fum via quendamcaftigabatj cuidicenti Sff''^*'* ad nullius rei rapinam fe ab agmine ex- cefliffe , refpondit : Ne fpeciem quidem rapturi praebcas volo. Alexander Seue- rus , fi quis de via in alicuius poffefTione deflexiffet, eum fuftibus caedi iubebat^dc dum caftigarctur, per prfconem procla- mari & edici: Quod tibi fierinon vis, al- teri nc feccris. quod a Chriftianis ali- quadoaudiucrat.Pompeius vero miflus in Siciliam legatus, cumaudirct milites in itinere faciundo fsepe euagari,vimque hominibus facere , & pr^das auertere, cos qui temere obcrrabant , fuppliciis compe(cuit;areautemmi(rorumgladiisi,pi,f.,-«^ figilla impofuit^. Porro qui diu vagatus pf'*^ ^ fine CO meatu ad caftra regreaitur,eman- f^„^,j)dt r» 3 for*dicitur: cuius crimeleuiuseft,quam m,bt. ^^^^ defcrtoris^-vterronis leuiuseft inferuo, D/f^^JT. quam fugiciui ^ . Examinantur autcm hn, c 3 caufae Dfi IVRE BT OFF* BELL. caurae€manfionis5&cur,&vbi fuerit)& quidegerit5&daturveniavalctudini,af- fc(5iioni parentum & affinium, & fi feruu fugientem perfecutuseft, vel fiquahu- iufmodi caufa fit; fed & ignorant! adhuc tfiToMn difciplinam tyroni ignofcitur». Hofti- mtitt^ bus tamen imminentibus ^qxii in explo- rationeemanetjautafoflatorecedit^ca* b/.j. $.« nitepunitur***(imiliter& is qui vallum ItiUt, tranlcendit , aut per murum caftra jn- 4 c /. J. §•"» greditur'^.murienimfacrofandlifexnper ^Uf^ habiti fuered Jsquoquequicommeatu* j d §.fanae, accepto ad diem commeatus non rediit, p^.dtrer.dt' p^j.£j^jg jj^ eumftatuendum Modeftinus refpondirjacfieraanfifletjVeldefcruifTet pro numerotemporis: fadapriuscopia diccndi, num forte cafibusquibufdam detetuseflet,propterquosvcniadignus e u.i.fiad videatur^V^qiadeover6odiofumfuita dim. I, qui fignisabefic, vt miles quiincommeatu commeatuf. apit.non vidcatur rcipubcaufa abcfTe.vt f w/.i. D. Vlpianusrefpondit^rfiputavagetur^aut ^ZtlHiift ^^on^i^useocietur, vt labolenusfenfitS. dUc^^us nam vt Vlpianus ait ^: Ij tantum reipub. hmT^'lb ^^"^ ^^^^ intelliguntur, qui non fui v^cx'^Jibu^ commodicaufa,fed coaftiabfunt.atco- ^■"fT*ffi nicatum quaparciffime dari debere mi- JriU, litibus. alio loco diximus.* Liber tertivs. 202 DE DESERTORIBVS. / Befertorcjuts dr quomo^ofumtur, 2 Sim defertor em occult ant, ^ D efertor reftitutus non accipit flipendU t em for is quo in defer t tone fuit. 4 *3s^ filmm mdttUfubtraxit^ Ca p VT XI r. . D Efertor * in iure dicitufjqui per 15- gum tempus vagatus reducitur a, ^Uefemre, Semelautem militia? affcriptus, nifide- Ji'jfZX' bitemifTus, earn deferere non poierat: quodgrauifTioium crime habitum fuir. non tamen oranes defertores fimiliter puniendi funt. namhabeturordiniSj& (tipendiorum ratio, & an teadlasvitse. re- fert etiam num folus , vel cum pluribus, femel,autiteruquisdeferiierit. aliudue crimen defertioni adiunxerit, item tem- poris ratio haberur. nam qui in pace de- feruit,equesgradupelleduseft,& pedes hiMamnts. militiammutar. inbelloide admifTiim, ^^i^remiUc, capitaiecH:^. Grauiusquoqueineofla- l^o'^'i.^'^'^ tutum fuit , qui poftdeiertionem in alia pofi.v.dire militiamrededit5legiuepa[rusfitc. Im- dr«/a;/fc, peratores vero permiferunt cuilibetde- quHitcvn, fertorem opprimere*^. quod Leoimpe- ^'^['^'^ '^ j^ ratoritareftrinxitjfiinuentusreftiterit*, defirt.bb.iz, c 4 Defun- De ivre et of p. bell, Defunftorumautcm in defertione bo- tiUef^Ho. napublicantur\ Nequeloliimipfidc- mia.ub.iz. lertorcs puniendi lunt, fed etiamijqui eosocculranc*. item iudex, qui gratia, 2 vel didimuiatione poenam defertoriir- dejinoMb.il rogareneglcxit^. qui vero defertorem « d.i.i. proditjprasmio afficitur c.defcrtori tame t^tT«X ^."! ^« obtulit,indulgeri foletJ . nifi forte /trno^.icjiei quis poft quinquennium fe obtulerit, Si^^T. D ^*.d. lus ait a; Transfuga,qui male conhho cc ponueuer/: prodirorisanimo patriam reliquit, ho- ^ ^'p^^^^jf^ /1 L L J n. o . res* D, der§ ftium numcro habendus elt , & capite nui,t. punitur^. &vbicunqueinuentus5quafi cu$.^,>k. hoflisinterficipoteft'^raclegisluli^ma- ^;^«* *"*• ieftatis reus eft '^. torqueri quoque,& ad «^ /•»• i>"*^ beftias, velinfurcamcodemnariporeft, ,/.3'^^^»; quamuis milites nihil eorum patiatur». DMrenuiie^ c 5 Isctiam, De IVRH £T off. BBtt. Isetiam , quivolens transfugercdeprc- ^Uerertore. hettfus cft, capltc punltuF *. Itaque Ful- f'r!*Vl uiumrenarorisfiliumadCatilinampro- rermht. nciicetem retraaum e^ itinere milit pa- b Saii>^j},in rensnecari^.P.autem Scipio Africanus, coutitrat.ca- alloquln mitiflimi ingcnij , in perfugas ^^* ficfugitiuosacerbusfuittfiquidedeuidla Carthagine ad firmandam difciplinam militarcm,ex Romanis,qui rupto impc- rioad hoftestransfugerant, in crucem efFerri, nominis vcro Latini fecuri per- cL«.w.3o. cuti iuffit^& pofterior Africanus tranf- up.y!''^'' fugasbeftiisobiccit', Paulus .Cmilius d vai.Mam. elephantis. M. MarcellusLeontinisca- ^-'•"?7- pjJ5^ addiiomilliatransfugarum (ecuri eXmM,z4 percuflfit^. Metium vero Suffctium pro- ditionis reu,quadrigisindiuerrum adis fUieMi.z, difccrptumfuifTe legimus^. Et ccclxx* perfuga? , qui ad Annibalem transfuge- rant , reccpti a Q^ Fabio Rotnam miffi, virgis in comitio cxCi omnes , ac de faxo gthjib.!^ ddedifuntS. Idem tame Fabius Maxim. mitius agens , illorura qui contra reli- gionemiurifiuranditransfugerant , de- xtrasamputarimandauif.vttruncaprsc febrachia geftantes , defedtionis metum hv4f M« rcliquis inijcerent, & ceteris, tie idem u.z. ca^j, comitterc auderent , documeto eflent K Apud LiBHR TERTIVS, 204 Apud Athenienfes vero proditionis reu fepelire nefas fuit.eumque cum tota po- fteritate inter infames referebanta:& ca- ^ p/^,.^^ dauera eorum extra fines patriae depor- tadeiSKha^ tariiufleruntb. ei tamen, qui transfugit, ^JilZ\t^ & poftea multoshoftesapprehendit, & cimlmnes. transfugas demonftrauerit , poffe parci ',^;^^f** D.Hadrianusrefcripfit^. Haberuretiam 2 pro transfuga is^qui cum poffet * redire, non rediit<*. Ec quidem ab hoftibus re- ^ ^**"* T* miili mihtes, non aliter reitituendi funt, /»«»*. D.i,^hU. palam feci(Tet,Iingua multaretura, Perfj **•*• vcro veterieorumdilciplina arcana regu y QjZm$. vitg periculo cuftodiri ftnxerut ^ Et mc- ^'^' moriae proditum eft , multis feculis P. confcriptorum arcana confilia a nemine fenaiorumfuifTceuuIgataJtaqueC^Fa- bius Max. quod debelloPunico indice- dojdc quo fecreto in curia adum erat,P* Craffo narrauir, quamuis per imprude- tiam,mcmoreumtriennioantequgfto- rem fa<5tum5 ignarusquenondum acen* foribus in ordinem fenatorum alledum, vehementeracofulibusobiurgatusfuit* < W.2.f,2. Nunquamenim , vtait VaU Max*^. taci- turnitatem , optimum ac tutiflimum re- rum adminiftrandarum vinculum, labe- fadlari volebant* Sicque cum Afix rex Eumcnes amantiflimus Romanoru bel- luma Perfeaduerfuspopulum Roman, comparari (enatui nunciaflet , non ante fciri potuit, quid aut ille locutuselfet, aut patres refpondilTcnt, quam Perfcn dydi.Max, captumcognitumeffet**. Prudctervero w.i.«/.a. Qcilius Metellus tribuno militum pcr- cundantiquidciTetfadurus: Sieius,in- quit , rei fcircra mihi lunicam confciam, exutam Liber tertivs. 205 exutam in ignem coni jcerem • indicans ducuconfilianonedeeuulganda.Porro proditoribus annumerari polTunt, qui ad hoftes tela armauedeferuntrquod ca- pirale eft , bonis eorum publicatis a, Et > '-i. c.^»* Paulus refpondit, ferrum hoftibus ve- Xbu^'ix!^ nundare fine capitis periculonolicere^ im.»m. qui vero operam dabant , vt barbari Ro- Jj^^^'^* manos depra?darentur , & pra?dam cum hoftibus diuidebant, viuiexurifolent^, l'''J!J'^' 5 CeterumhoftiufpecuIatores*apudnos " '" forte deprehenfos 5 non tanto odio di- gnoseflej quantoij qui ad hoftes tranP- fugiunt,& fecreta hoftibus nuhciant,ra- tio ipfa (atis indicat, quippe qui nulla perfidia notantur, Vndefpeculator qui- dam Carthaginienfis, qui per biennium fefelierat, Romaedeprehenfus, pra?cifis tantum mailibusdimifluseft*'. Solet hie d ikM^ ^ quxriy anfitnobilivirodignum^fpecu- Jatorem efte , & explorare hoftium con- filia & fada . Etcerte ex profefTo banc artem exercere mcrcedis gratia^no puto viro nobili honori efle, neq; citra igno- miniae notam licere: vt coUigere licet ex lis qu? de nobilibus late tradit Tiraquel- lus. Si quis veroamorc reipub.& pro fa- lute communi & publica hoc faciat,non folurn De ivre et off. bell. /blum no indignum vironobiff.fedeti§. maximcgloriofumiudico. nam & Do- minus pr^ccpitMoyfi'proficifcenti cum Ifraclitis in tcrram promiflfionis^vf prae- mittcrct fin^^ulos dc fin^ulis tnbubus expr^cipuisinterramChanaa^quicon- fiderarcnt J qualisquantaqueeiTet, «Scv-» trum fortis populus , an infirmus, panel numcro , an plurcs , ip(a terra bona , an mala, vrbcsmunitce, nee ne , ceteraquc aN«w.i3. omniaexplorarent». Etlofueduoscx- ploratores mifii in vrbem Iericho,ante- b itf/M.c4/>.2 quameam.oppugnaretb.ItaqjSex, Tar- quinius, fimulata patris feuitia & odio Gabios profugit : quo aftu duxab itiis e- leduSjVno aut altcro pra^lio profpere re gefta, ciim vniuerfa res Gabina illi crcdi- ta efTet/ublatis de medio primoribus ci- uitatis, fine certamine oppidum patri, qui illud oppugnabat , in manus rradi- cim.hb,2. ditc. Et Zopyrushomo nobiIis,Darii Perfarum regis amicus^cum viderctrege longa obfidione Babylohisdefeflum, & difficilcm admodu expugnationem fo- re, truncatis fibi ipfi nafo & auribus ^ la- ccro corporead Babyloniosrransfugif, fimulas fe a Dario tarn foede csefum. qua recreditabenigneabhoftibusexceptus, tuimis LiBBR TERTIVS. 2q6 turmiscquitum praefedus , vno aut alte- ro praeliorebenegeftajtandeduxtotius cxercitusconftitiuuSjVrbematqueexer- citum Dario tradidit a. Arafpa quoque a ufimMb.t nobilidimus Medus^ex Cyri comitibus, iufTueiusadAffirium regem transfugit, &expIoratis hoftium copiis6( confiliis ad Cyrum reuerfus^in publica condone ab CO laudarus eft^. Quibus ctiam exem- \, x«,o. h plis docemur, quamminime tutum fitMC)»'.^ ' perfugis credere*, quibuscert^^etiam fi fine dole & fraude ad nos profugfant, & fuos prodant 5 non multum fidei haben- dum erir. quomodoenim fperari poieft in alienos fidu fore , qui in fuosperfidus cxiftitMtaqueAnrigonusdicerefoletjfe proditores amaredu proderet, vbi vero prodidifTent , eos ommodioperfequi. quofpedatAuguftididum: Proditio- nem anrio, prodirorem non laudo ^ £t c PiW. w 4. faccte Philippus Macedo 5quaquam dc- ^^^' cepto hofte Temper gauderct, conque- renti cuidam,qu6d milites eum prodi- toremvocarent^eo quod patriam Phi- lippo prodidifTet : Noli miran, in quit, hebetes enim ingenio funt Macedones, & agreftes admodum^ vrpote qui fcapha fcapham vocant;his verbisdocens, pro- ditores De IVRE ET off. EEtt» ditores omnibus ludibrio efle debere; Romanis certe veteribus illis^ infitum fuit Romanis, vt ipfi dicebant,artibus, id eft, virtute, opcrc, armis podus vince- ^Kdehfti re> quamalienainiquitate^vtalioloco ^/r^*^^*- oftcndimus.a DE SEDITIOSIS. / Intefiinapditiones fermcioft. 2 In ftditiofcs acriter anirnaduerfum» ^ Hon Umeri expcrtendum imfcrium» 4 LuxM ^Ikentlamaxirmfouentfedi^ twnestf 5 Seditio m'tra dexteritate fedata, 4 Jitter in klio^aliter in face agendum, / Priu^ lenienda feditio , quam in Auliotes animaduertatur, 8 ^omodo comfefc4tur fedtfio» Capvt xiiii. |Vam perniciofaefint* inteftinafdiP i .(entiones^diferte Menenius Agrip- pa orator , adpopulum, quiin/acrum motem feceflerat ,apologo fuo de mem- brorum humani corporis diflentionc, biMMfU oftendit*>: &Scylurus fafcefuohaftaru, quem filiis fuis^quos odoginta habebat, confringendum exhibuit. Etenim baud pauciorcsexcrcitus difcordia& feditio- nc,pro* q; LiSER TERTIV5. 207 ne, propriis viribus confumptos , quam ab hoftibus proftratos fuiffe fatis coflat. I Vnde infeditiofos*, firfeditionuauifto- res acriter femper fasuitum eft , tanquam incriminislaerafniaieftadsreos». itaque a^t.D.^i capite puniri Modeftinus rcfpoditeum, ^^^.♦"«*^. qui atrocem milirum feditionem conci- tauit: fin vero intra vociferationeni & leuem querelam fedicio motaeiret^, gra- dumilitiaedcijci^. &Paulusfeditioros, hii.mfn. pro qualitate dignitatis , in furcam tolli, ^-'^'''"'^^* autbcftiisfubijci, autininfulamdepor- tari voluit c. Ex coftitutionibus quoque c «/./ ^^v regni Hi/paniae 5 pro qualitate deli(5ti,& ^^^^^1'*« pcrronaB,puniri iubetur. & fiquidem eo anaotti. d.* animo feditionem niouerint,vtlmpedi- '^'P%"i-).-f re tur occalio rei bene gerenda?, er u us o- no. culis in carcerem conijciuntur , donee occafio rei gerendf tranfierit : & quidem (ifintexdignioribus,captiuiconftituu- tur , & poftca in exilium mittuntur*^. ^^'"^/jf^j* Caefar autem cum in ceteris criminibus para* commueret^infeditiofosacerrimusvin- dexfuit,&excau(afeditionis>intumuI- tu ciuilium armorum, aciummaxime tumcntibusanimiSjlegionem totam ex- au(5lorauit J audoribusfeditionis fecuri pcrcuflis ; fedmoxcos quos exaudora- d uerat. De IVRE ET OFf* SELL. ucrat jignominiam deprecates reftituif, & optimosmilireshabuit. Cn.Popeius minitantibus direpturos pccuniammi- litibus, qua? in triumpho ferebatur, Ser- uilio&Glauciahortatibus,vtdiuideret earn , ne fcdiiio fieret , affirmauit non triumphaturum fe^fed potius moriiuru, quam licenti^ militum fuccumberer,ca- rtigatisqjorationegraui militibiis, lau- reates fafces obiecir , vtab illorum inci- perent direptione, eaq; m u id ia red egit COS ad modeftiam.Monenditamenfant duces belli, netemereexpenantur im- perium^jCuiusvisomnisinconfenfuo- 3 bedientium eftjii forte pencuium flt,no fore dido audientes milites: vtprudeter legati App. Claudiummonuerunt, fae- uirevolentem in milites, qui odioeius in aciem produ<5ti, turpi fugapetierant ai»ViJ,2. caftraa. Porro Gemitius confulmillia hominumquattuorcxaudorauit, &in fore percullit , quod licentia corrupti Rhegium, in cuius prsefidio erant,occu- pauerant, & eorum corpora fepulturae hvaiMax, mandari , mortemque lugere vcruit ^. Lmjtb.zi. Atqui in compelcendis cohibendisque militum (editionibus magna requiritur ducisprudetiajquiinpTimisfciredebet, luxum LiBER TERTIVJa 208 4 luxum&licentiam'^exociOjVtfitjColIe- dam maxime foucre iftiufmodi militu confiIia;vtiLiuiusinfuahiftoria(atiso- 5, ftenditScumait.-Iamtumminimefalu- iUky. ys bris militari difciplinse Capua , inftru- 5, mento omnium voluptatum delinitos 3j miliruanimosauertita memoria patriae, 3, inibanturqueconfiliain HiberniSjeode 55 fcelereadimendg Cam panis Capua?, per 35 quod illi earn antiquis cultoribusade- 3, miflent . Ceterum in hac coniuratione Capuana compcfcendaj laudandapru- 5 dentia C. Martij Rutilij conf** qui & a?- rate, & vfu dodus , optimum ratusdiffe- rendofpemjquandocunquevellent^co- filium exequendi militarem impetu fru-^ ftrarijrumorediffipatiniirdemoppidis & anno poll prxfidiahibernatura^diuifa enimerantperCampanisevrbes. eoque laxamentocogitationibusdato,quieuit inpraefentiafeditio: &conful edudo in xftiuamilite,dumquietosSamnitesha- bebat,exercitu purgaremifTionibustur- bulerorpm hominum , miradextcritate ihftituit, alios aliis ex caufis^. Nequee- bi.W;*!/.;. nim Temper conuenitimpcriu ejcperiri, fsepeenim,^ Tacitus ait, quodinpacis tcio vindex difcrplina perfequitur;inter d 2 gladios De IVRE ET off. 3EIt« gladios & turbas cauta toleratur patien- tia. &vtFabiusMax. dicebat, alitcrin medioardorc* belli j aliter in pacetran- 6 quilla arbitradum & agendum effe, vta- ai.TewfwM libioftendimus*. Hincquoqucgrauia- ^ratronmha- jiqua feditionc exo^ta,candem5quacun- querationejieniendam ,&tumdemura 7 in au(5lores animaduertendum cenfeo, ne alioqui magis irritetur & accendatur , quamfedetur auc extinguatur niilitaris fuior :exempIoScipionis, quiincadris ad Sucrone in Hifpania feditione orta, inter fuos milites feptc tribunes ad eos midt, qui placido Term one pcrmulcctes lenircnt militum animos, & edido pro- pofito,vtadftipendiumpetendumcon-t ueniret, Carthaginem pertraxit: vbi cir- cumfufo omni exercitu graui oratione cadigatis militibus, metutorpentibus, audlores feditionis in mcdiu protradtos, nudos deligatos ad palum virgis cxfos fecuripercufTurcumquecertatumfuiflet fententiis, vtrum in audtores tantum fe- ditionis animaduerteretur, anpluriura fupplicio vindicanda tarn foedi exempli defedio magis, quam feditioeflet: vicit fententia lenior, vt vndeorta culpa effet^ ^*^'^'**- ibi poena confifteret ^. his adde quod Tacitus LiBER TERTIV5. 20P Tacitus ait% raluberrimumefTcadcon- aj- cem feditio exiftcret, cum & pecunia Cx- pe, &ftipendium5&commeatusin ho- ftiumagrodeeffetc. Idemde Viriacole- c Lw,/it.J7 d 3 gimusj De ivre et off. bbll. gimus, qui per odo perpetuos annos, quibusbellu cumRomanisgeifit^exer- drum exomni hominum generc con- flatum,finefeditioneobrequentiffimum a AppUn.di habuita.quodcertenonfineadmiranda H%. qqadamvirtutcducis fieri poruit.Scipio vejcoalioquifummusimperaror, nimia lenjtate fua militibus anfam ad feditione prsbuit.quo nomine Q.Fabius Max.eu ad corrumpendam difciplinam militare natamarguebar5&pluspropeinHirpa- nia culpa Scipionis per feditioncm mi** litum^quambelloamifTumefTe. Adeo' natura infitum quibufdani eft , vt magis peccari nolinr, quamfatisanimiadvin" dicanda peccata habeant, DE IIS (Xyi IN ACIE LOCO CE- DVNT, AVT VICTI SE DEDVNT, J Imperator magisqnam ho(ils timendus, 2 ^ui In aciepriorfugit^ capitc pumtur, J SeuerftoJ ad rem bene gerendamprodefl^ 4 Sj^f^ hojlihii^ dedunt^caret poJlUmim^ 5 £^ui met U ho Jl turn languor em fimulaf. C A ? V T XV, Learchus Laccd^moniorumduxe-» xercitui diccreeft folitus, impera- torem LiBER TERTIVS, 210 torem potius^quam hoftemmetuide- bere^fignificascos^quiinprseliodubiam rnortcmtimuiflentjCertum, (i deferuif- fent, manere fupplicium : vt fci licet infi- tumefTetmilitibaSjautvincenclum, aut moriendum efTe. Qu^ cerre neceflitas ia virtutcrnvertifolet.dc quo alio loco di- ximus^. Vnde jure militaricaurum eft, aT.wce/r.M- vt qui in acie priorfugam recerit*,capite /Xr^"^''** puuiatur ^. Idem in nobili fu§iete,regia b homne, ^. Hirpani^Iege ftatutum eft^- at iureca- Z!Zn^^ nonicofirinfamis'^. Icgeverodiuinati- tR^^ iivf. midiiubebantur reuertiin domumfuL ^'''^'-Pf''^- nealastlmorel^mcuteret^ AppXIau- 6^«*/.u diusexhis^quibello VolfcQ lococeffe- '^/^j^'^® rant, decimum quemquc forte ducSum ^ '* "^'^ ad fuppliciu legit f . idem fecit Antonius ^ y„,«, ^ ,. belloParthicogrP.CornelioNafica^De- g A;>/,,4r,'.ii cimolunio confT. quiexercitum defe- ^'^^''^'"*• rueranC3dam^atlvirgiscae(l,publice vas- nierut. Attilius reguius cum ex Samnio in luccrnam rranfgrederetur, exercituf- queeiusobuiis hoflibus adueifuseffer, oppofitacohorteiuffufugieres pro de- fedoribuscaediXamillusdidarorVeie- ti bello di(5tus omnium primum . in eos, quia Veiis proximo prselio pauore fu- gerantjmoiemilitarianimaduertirjeffe- d 4 citque De ivre et off. bell. citque ne hoftis maxim^ timedus militi a LkM.i, eflet*. T.Scaurusfilium jquodinfaltu Triden tino hoftibus cefferat, in confpe- dlum fuum venire veriiit : quareadolef- cens verecudia ignominiajpreffuSj mor- tem fibicofciuir. Marcellusveromitius agcns 5 milites a quibus ortafuga eflet, quiqucpauorefignareliquiiTent, fcque- ti pugna inter primas acics frequentes induxir,vt quod ignominiaeacceperanr, b vai.Masc. sliis prcliis pcriculo expiarent^.Scnatus hb.2. eaf.y, autcm Romanuscos. qui commilitoncs fuos pugnantes apud Cannas deferue- rant , graui dccreio vltra mortuorum coditionem in Siciliam relegauit , & ac- ceptisaMarcclloIittcris , vteoru opera ad expugnationem Syracularum vti li- ceret, rcfcripfitindignosefle, quiinca- ftrarecipcrenturjnccrempubl.iiscom- mittedamefFeiceterumfeeipermittere, vtfaceret quod reipub.expedire iudica- retidum ne quis ex eis munere vacaret, autdonomilitiaedonaretur, aut inlta* liam 3 donee hoftes in ea efTcnt , accede- c L1W.25. re^C' idemdecretum fuitineos,quidc \ai.Max,u cxcrcituCn.Fuluij praetoris in Apulia ^"^•^* fcede cxfiy fugatique fupercrant : addi- tumque ignominif ^ne in oppidis hiber- narenr^ Liber tertivs» m narent , n6ue hiberna propius vllam vr- bem dece millibus pafluum aedificarent. &Cn. Fuluius capitis accufatusj inexi- liumabiit^Scipiotamencum in Africa aLw»j«U€ tranfiret,non eft afpernatus milites, qui ex Cannenficladerupercranr,vtquine* quead Cannas ignauiaeorumcladeac- ceptam fciret, fed culpa ducis, neq; vllos asquevcteresmilites inexercitu Roma- no efTe, experrosquenonvariis prxliis modo , fed in vrbibus etiam oppugnan- dis*>^ Porro quantum huiusdifciplinae bHutwUs feueritas ad rem bene gerendam profe- 5 cerit^multisexemplisdocemur. itaque Licinius CrafTus contra Spartacum gla- diatorem (qui cum magnamanufugiti- uorum & dix coditionis hommum Ro- manis belluinferebat) aliquot vidoriis feroce profedus, legionibus decimatis, quod male pugnaffent, effecit, vt magis * ipfe,quam hoftis timeretur: &denuoia aciem /uis produ6tis , quaniuis hacdeci- matione miiltiim imminuto cxercitu, magna (Irage hioftiu fada, egregie Spar- tacum vicitc. Similiter L.Apronius/uis ll^^^.f]-^^ aciefugatis, aT'»cfarinatemagisdecore mfZ*^' *' fuorumjquam gloria hoftisanxiuSjraro catepeftattjinquit Tacitus^, &cvetere danmU.i, d J memo- De IVRE ET OFF. BELL. jncmoria, facinore, decimum quemque ignominiofe cohortis forte duclos fufte necat: tantumque (eueritate profedum, Vtvcxillum vcteranorum non amplius quingenti numero, cafdcm Tacfarinatis copias fuderint . Ceterum non foKim loco cedere, & fugcrc apud Romanes turpe fuit , & animaduerfionc dignum, fcdetiam perdeditionem in poteftatem hoftium venire, itaque eos, qui armis vidx^fe hoftibusdedunt^poftliminio ca- i a,Utipcftif^ rereVlpianusrefpondit^. EtquidemT. 3^1*7« tr Vefpafianustamfeucra? difciplinaefuifle fojiu^f. traditur^vt militem ab hoftibus captum, qui folutis vinculis ad caftra rcfugerar, vltramilitarcnon fiuerit, ner illi arma credidcrit, quodviuusfeabhoftibusca^ pi permififlet . & fenatus vel maxime at* tritisreip.viribus, cum magnum feruo-^ rumnumerum a Pyrrhorege vitro mif- fum recepifTent , decreuit ex fententia App. Claudij^vtijquiequomcruerant, peditum numero militarent:qui pedltes fuerant,in funditorum auxiliatransfcri- berentur, ncuequis eorum intra caftra tederet^n^ue locum extra caftra afTigna- tumvalloautfolTacingeretjneuetento. riumcxpellibus habere t: &itademun^ cos in Liber tertivs» 212 COS in priftinum militias ordinereftitui placuitjfibinafpoliaex hoftibus retulif- fent*. Parifeueritate fenatus^cum ei An- ^ y^ij^j nibalodto millia Romanorunij qui in /.fc»2«M^ caftrisrelidipoftCannenfemclademjfe Annibalidediderant, redimedorum po- teftatemraceret5Conditionemrpreuit5&: in eorum locum 0(5lo millia feruoru pu- blice empta armauit : qui miles magis placuit: ciim tamen precio minore redi- mendicaptiuoscopiafieret : memorta- tam multitudincm armatoru iuucnum, fi honefte mod voluifTenc , turpiter capi non potuifle ; vt infitum cfTet Romanis, aut vinccre,auteniori. qua quide audita re fradum animum Annibalis ferunt/ quod fenatus populusque Rom. rebus afHidistamexcelfoanimoefTet^ Deni- 1, ^-^; ^ que ij quoquc, qui metu hoflium Jan- vai^Aaxi.'z 5 guorem*fimulant, capitepuniri iuben- y^i^i'^'"^" tursEftveronotatudignum, quod Sal- c/.oww.^. luftiusdeveteribusillisRomanisrefertj-^'^f ^"'''' quod in beHo fepius vindicatum fuerit ""'* ineos, qui contra imperium in hoftem pugnauerant,quiatardius rcuocati pr^- lio excefTerat , quam qui figna relinque- re,aut pulfi loco ccdere aufi eranr. D£ IIS A Db tVRE tr OFf. BELL. DE IIS QVl ARMA ALIENANT VEL AM ITTVNT, J j^rma in htUo dmittere velalieMre grout crimen^ i jirma p»flUmwh non redtunt» S J^^ fcutHmvel gladium in acie amittit» CaPVT XVI. Rma veteres membra mil itum cffc voluerunt : itaque graue crime ha- bitumfuitinbelloarmaamittere,vela- a U. ^.mi~ lienarc% & capitc punitum *• & crimen x ia^j>, dire iftuddefertiotii acquiparatur , fiquidem tota quis alienaffet , vel etiam fi partem tsntxxm : nifi quod intereft.nam fi tibiale vel humerale amifit,vel alienaiiit, verbc- ribus caftigari folet:fi vero loricam, gla- dium, fcutum, defertorifimiliscft: nifi hi^com^ quodtyronifacilius parcitur'». Hinceft Tr^DMn ^^od armanon redirepoftliminio*rC' z ^«»^^ rponditMarcellus, quod turpiteramit- v'l'c^f.o- tantur^^.quare mirumquodconftitutio ponLreutrf. rcgui Hifpanise armainbello amifTa ex i.^l^"^2 pr^fda forte fada refarciri iubcat**. Ea- caufa infamiae notam inurit, & nobilita- ^eg.ivit, tispraerogatiuamadimit*. Etcertcarma ai^^^. in bcUo amittcrc, ignominiofiffimum Temper LiBBR TBRTIVS. JIJ femperfiiit. itaqueM. CatoCenrorij fi- liusjin acie cadentccquo prolapfus^cum ferecolligerct , animaduerteretque gla- dium cxcidiffe vagina, veritus ignomi. niam,in confertiffimos hoftes fe immit- tens, aliquot vulneribus acceptis , recu- perate gladio rediit ad fuos. quo fpe(5ta- culoattoniti hoftes , poftero dicadeos fupplicespacempetentesvcnerunt^ L. f^^^^^i^'^ autcm Calpurnius Pifoconf. CTitium /iwAsi. praefedtum equitum, quod fugitiuorum muliitudine circumuentus , arma hofti cum fuis tradidiffet , toga laciniis abfciA fis amidunijdiftindla tunica & nudis pc- dibus ad principia per omne tempus mi- litia? adcffeiuflfit^.App.Claudiusa Vol- hValMaK. fcis excrcitu eius fugato , inuedus in ''^♦^•^''f-7' proditore exercitum militaris difcipli- na?,defertorem fignoru, vbi figna,vbi ar- ma effent, fingulos rogitas, inermcs mi- JiteSj/ignoamifTofigniferos, virgisc^- fos, fecuiipcrcufritc. Laccdsemoniive- £,^*"^';* ro Archilochum poetamvrbe exegerc, /^.9, quod carmefcripfefatjin quo fuadercvi' fus fuit, fatius cfle arma amitterc , quam vitam. At Spartan^ mulieres exituros in militiam filios monebant , vt aut viui cumarmisin confpcilumfuumredircr, auc D £ IVRE ET OFF. BELt, aut morruicumarmisreferrentur. Ce- terum apud Graecos militarilegecautu crat , vt miles , qui fcutum in acieamifif- fct*^, capirclucrct; quiverogladium, le- 3 uiori poena ple(5tcretur; quia maiorisdi- fciplin^ feabhoftibus tueri & praeftare incolumem, quam cum fua pernicie ho- ftem pcrderefummi duces exiftimauere. Quo fpeiflat Scipionis y£milianidi(5tu, Malle feciueferuare, quammultosho- ftes perdere. Itaque Epaminondas traicf- dlus'hafta, moribundus , primum an cli- peusfuusfaluuseffet, deindeanpenitus fufi hoftcs foret, interrogauit^quae poft-^ quamexanimifententiaccmperitjsetus obiir,inquiens:NuncvefterEpaminon- ^'l^j';^']^! ^asnafcitur^q DE IIS QVI EXCVBIAS DESE- KVNTjVEL MINVS RECTE AGVNT. / Excubid diltgenter agenda , 2 ^ui exchbias paUctj defer utt, capite fu- nitur» ^ Dormihts In ftauone ijuo modoftmiedii 4 Captiui cuI^odU m flit urn commififeuA' ferint, CAPVt XVII* o N m inima difciplin^ militaris pars eft vigilias bene difponcre, & excu- bias N, Liber tertivs. 2IA bias maxima curaagere : quarum negli- gentiaplurimosexercituscefosjproftra- tosque, yk m ulta caftra capta , ac oppida occupatalegimus.ItaqueThomyrisre- gina? filius fomno vinoqiie (epultus , cu toto exercitu a Cyro oppreflus interilt^. a Uflin.iib.t & L.MarciuSjCum reliquiis exeicituum, cxtindiisScipionibuSj in Hifpaniabina caftra Poenorum^vbi omnia vidoria ne- filedafolutaqueinuenit^vnanodecaefis 1 hoftibuscepitb. Invigiles'igitur,quoru hLm.hh.zs diligentia freti reliqui dormiut, qui mi- nus officio fundi efientjmeritoanimad- ucrfum f uit. Itaque Paulus eum^qui ex- 2 cubias palacij deferuit*5 capite puniri re- fponditS&Modeftinuseum^quiftatio- cmi^iuieu- nis munus reliquit,plufquam emanfore "^"*/* ^* efle^atque pro mod6 dehdi aut caft jgari, autgradudei)ci:quiver6 abexcubatio- ne praefidis, aut cuiufuis pr^pofiri decep fit , peccatum defertoris fubire dixit ^. d ini. defer. Cum Galliin fummum capitolij euafift ^orem,^,^»*. fentjincuria vigilum,qui tandem benefi- ^^^^! aTe cioanferumcxcitati funtj P. Sulpitius »^«"»^. tribunusmilitu^invigileseiusloci^quos fefellerat afcendens hoftis,more milirari fe animaduerfurum pronunciauit : fed confcntienteclaraoremilitum,invnum vigikm De ivrb et otf. bell. vigilcm conijcienrium culpam , dcterri- tus, a ceteris abftinuitj& rcum haud du- bium eius noxseapprobannbus cundtis, aIwJf^,5« defaxodeiecit^.Epaminondasverociini cuftodiasftationesquccircumiret,vtdi- fciplinam excplis ftabiliret, fopitum mi- litem gladio transfixit * , aflerens , quod b Pi/f.f« ^. qualcm inuenerar, talem reliquerat ^ & p»;*. Auguftus manipulares milites ftatione defcrta , & ccnturioncs morte multauit. Porro ex conftitutionibus regni Hilpa- niae/olentdormientesinftationejtertio demu admoniti pra^cipitari de faxo , vel cR^^.w.9. muris arcis, in quo forte excubabantS M .iw.2. Q^^ autem ratione caftrenfes excubia? conftituerentur apud Romanos , quod officium circuitorurn, qui vigilias circu* ibantjquaeue poena in eos, qui negligen- d ie Row, tiores eflent^tradit PoIybius'^.Ceterum cajiram, Paulus i£milius, vt attcntius cuftodiae contra fomnum pugnaret, vigilesnouo more fcutum in vigiliam fcrre vetuit.-no enim in pugnam vigilem ire , vt armis v- tatur 3 fed ad vigilandu m, vt cum fenferit hoftium aduentum^recipiat fe^excitet^; • Li.*.;U4. ad arma alios «. Epaminondas Thebanis diem feftum agentibus^omnibusq; vino & conuiuio deditis, folus fqualidus 8c cogi- Liber teRtivs. 215 cogitabundus ciuitatem obambulauir, &fimiIiarifuomiranii,quereriquecau- fam: Vtvobis omnibus liceatpotare,& animo eflTe ociofo, refpodit ^Prudentcr a Vht,in a-^ quoqueCambyfes Cyri pater, interro- ^'^^' gatus quonam pado vrbes optime cu- ftodirentur^refponditiSicuftodesnun- quara fibi (atis cautumab hofte eiTear- bitrarentur. Solent etiam militumcu- 4 ftodisecommitti captiui^jquificuftodia corum euaferint , pro modo culpse cafti- gantur, aut militiam mutant^, exquire- ^/;.d^^/j;[: dum tamen cflc , an nimia negligentia ^cd.wfl. militum euaferint^an cafu D.Hadnanus rej[cripfir.c ecognorcere,quotiesderelinquitvaral- ttibiiaU.et lum in ncceflitate . & CaroJus Moli- f^.flxot\ "?"sg tradit^quod antiqui reges Galli^e, ifit. do!n, cr vrbibus , quasdefendere non poterant, ^addit.ad permittebantfehoftibusdedere. Itaquc w«,(fcc.604, exiftimo prf fe(Jlum arcisforte male mu- nitae. Liber tertivs, 2ip 5 nitae*, omniopehumana&fpcjfijbfidij deftitutum , quiquevim hoftiumferre non poffit 5 pado vel quocunque modo fibi,& pra^fidio po{reconfulcre5& arccm relinquere,pr2efertim cum omnibus ne- quicquam tentatiSjarcem aeque in pote- ftatem hoftium venturam fuifle conftet. nonenimexfpcdandum eft id, cuius e- uentus nihil operaripoteft^ Quofacit ^ijupi^tio, quod debitor fpeciei etiam in moraco- $*f"*«*- ^» ftitutus, non tenetur de mtentu rei,qux c«»/f seque apud creditorem erat peritura \ i>/^/?/>w. non tencbitur ergo arcis pr2BfetpraJee- agmeexcederccquade re alibi diximus*. "**^^*^' M.Cato in furro comprehends inter co- militones dextras debere pr^cidi ccfuir, Modeftinus eum , qui arma aliena fiirri- bio/. 3. ^. puit.gradumilitif pellendumrefpoditb. luH*miit. Et fcdulo olim cauebatur, vt maximum militum vinculum putaretfinguloruin amorem ^ velut inexplicabilem nexum: vnde etiam commilitonem gladio ferire *capitalefuit : quiautemlapide vulne- 4 c /. 3m»s.^. raifetjmilitiareijciebatur^^.Praetereami- n'Zt?'^'^ les honoris fui prodigus , qui pecunia tranfigitcum mcecho vxoris fua? , facra- 4 '•'"'^*^^- men to foluitur, & deportatur "*. Graue ^. ** quoque crimen habetur, dare fe milite* 5 cuinonlicet;&augeiur,vtinGeterisde- eL2.D.ier9 h(5lis5dignitate5gradu, fpecic militiaE*^. m$id, Quiautem pro militefegerit^cum mi- 6 fUminfirM, les non fit,punitur poena falfi^ Quo fpe- ^faiji!:''' ^^^ J^x a CralTo & Scxuola confl. lata: gCkeroof. nefcilicet quis, quici«is*non eft, pro 7 J^^;^ ^.^ ciuefegeratg: isqueperegrinitatisreus in cZ* dicebatur^^ Eftautem poena falfidepor- on,*?c/4^ tatiOjCum pubhcationebonorum». DE PRAEMIIS MILITVM. - J Ref^ubl.oft'migttbernaturfana^fr*" mio. 2 Mili' Liber tertiv5. riz 2 CHilites pr^mils excitandi, ^ Mult a fTdmta mditihus propofita, 4 Optma fpolia (jua. 5 Triumfhuiquandodecerni folitm, 6 CM OS triuwfhandi quamdiu manferit a- fud Rom. / Romamex frouinciU (^ oppidis fubafi is nomina fumchant, S Milttaria dona varia fuere» p Idilttares coror?£ quji, J Fropofito prdmio primum muros afcen^ dentt^fiplures fimtd confcendant^ 1 1 Frdmta parenubm mortuu debit a conce- dun tur fill IS. Ca P VT XX. NVll a re melius remp. gubernari, quam poena &pr^mio*3multis phi- lofbphorum fententiiscomprobatuell:. ex quibus Solon, qui fapiensvnuscxfc- ptem,& legumfcriptor folusfuir^remp. conftaredixir.&Democritusduosom- nine deos efTe cefuit, Poenam & Benefi- cium. Lyfander rogatuSjquam reip. for- mam maximeprobaret : in qua, inquit, fortibus&ignauisfuQtribuitur\Theo- 3?/«^?.»« . Solent ^ ^^•2<•'«^8 quoq-, Romani duces honoris caufajcx \b7.fap!z2. oppidis&prouinciis vi fubadis cogno- &i^(>-(-6" 7 mentadefumere'^, vttres Meteili : vnus ^'^* ex deui(5ta Numidia, Numidici : alter ex Macedonia, Macedonici :tertius ex Gre- ta, Cretici cognomcnta fumpfere. Fuit quoque Meteilus Balearicus^ ex deuidis Balearibusdenominarus : Martius Co- rioIanus,exCoriolisoppidoVolicoru: duo Scipiones Africani,maior & minor, ex Africa: & Scipio quoque AfiaticuSjCx Afiacognomina tulere^ fimiliter&alij quampiurimi, quorum exempla fccuti Eoftea Carfares , ex bello domitis genti- us nationibusque illuftriacognometa ad immortalem gloria tulere. Sxpe po- puli dccrero , nonnunquaacclamatione ienatus. vndeArabici, Adiabenici, Par- thici, Armenici, Germanici , Sarmatici, Africi diuerfis tituliscognomina cepe- rc^.Rorro militariadona^quae prifcis te- ^'Vf**^; poriDus multibus fortem in belio opera ^emaidttr, nauantibuSjaducibusdabaturjfuereva- '«^•^•f''?-»»» 8 ria*: & quide precia militi.^ inter alia hec f 3 habita Dfi TVRE ST OFF, BELl, habita funt maxima : vt pod exhauftos labores, militesemeritis ftipendiis, fen- guine & fudore partis agris donarentur, hos cnim IsetiiTimosfrudtus , veiut opti- mampr^dam laborum periculorumc^ue 1 f>4td tu I accipiebant '. Prater ha?c, vt ad decora »»'^/''^*«:militiaemagisacccndcrentanimos,quo- /.'a d!m 4"^ honoratior teftatiorque eorum vir» Hftnirc exL fus forct , pracmio propofito militares ^J^,"^^^ coronas , ampliirimaquc alia honoris * munera inuenere : vtpore aureos tor« ques,dupliccm annonam, interdum mi* litiae vacationem , nonnunquam duplex ftipendium ob virtutis praemium impe- ratoreslargitifunt : fuereque illi, quorii opera in belloinfignisexftitiflet , perdi- t^eque & afflidtae res reftitutae effent, plu- rics donis muneribusque aifedi. Itaquc legiraus L.Sicinium Dentatum, virum clarumingeniofa(5tis4ue,obegregiafa- cinoramilitaria, praeter odtoaurcas co- ronas, ciuicas quatuordecim , murales trcs^obfidionale vnajtorquibus cixxxiij^ armillis clx. haflis purls duodeuiginti , b v^Mae, phakris viginti quinq;donatum fuifle'»^ ^J» «^»» huicproximus fuit Malius Capitolinus, qui fpolia hoftiu caeforu ad xxx. retulit, & dona imperatorumad xi.accepit: in quibus Liber tertivs. J25 quibus duas infignes murales coronas, ciuicasoao^Ncmoautem>quip^^cla^u a Lmi.s. facinus gcfferat, proutcuiufqimeritum virtusqj fuiflet , milicaribus donis indo- p natusabiir. Militares verocoronas^fue- runtmultifariasitriuphaleSjOualeSjObfi- 'dionalcs^ciuicafjmurales^nauales^caftre- fes,quibus donabatur imperatores, & a- lij,quivrbes, caftra, aurcxercitusobfi- dione hbcraflent, ciucmque feruafTentj primiimue muros hoftium afcendilTct t« ^ ceiUnoa^ lo Porro propofito prf mio*, primu muros "^" *^'*'^ hoftium afcedenii , fi duo vel plures vna confcedant eodemometo^an praemium omnibusdebeatur 3 qua^ri folet ^ an vero ncmini.&videturneminideberi^^rquod ^^'^/"^7^ inuicefibi obftat, & alter alteri fit impc- d^in, dimeto**, & inter partes nulla po/TitefTe ^ (;J'^^|.",'^ vidoriae. idq; veru eft^fi conftet impcra- fiit. toremvnitantudarivoluide^: vtpore fi ^J-fi^^-^» pro praemio aiiignet tale equu : nee enim ^arxummto huiufmodi fpecics miiltiplicationereci- '^•'•ww«w, pit.alioqui vero omnibus praemium de- beriexiftimo. Nam, vt Africanus refpo- ditg,primus no foliim isdicitur,qui ante f^, o/ae alique efi:; (kd etia is , ante que nemo eft, 'v^io- p»ptL &Paulus^: Proximuseftjinquitjquem ^J^ a"^* ncmoantccedit.Idedicenduerit,etiamfi wi».;W« dubium Db IVRB KT OFF. BELl, a trfmttnit dubium fir,quispnorcon(ccderita.idq[j !.7Jw « c^^3"^ Scipiofccutuseft. namciimcapta yu.D.JUrtb. Carthaginc nouajintcrQjTybcriliu cc- ^' turioncm Icgionis c\uzrxx^^ Sex. Digi-» tium fociu nauale, magna contetio,quae propc fcditioncm efletj0riretur3& quili- betprofitereturfeprimummurumafcc- dilTe : ideocji muralis corona? decus ad fe pertinere:Scipio'c6cioneaduocatapro- nuciauitjfefatiscompcrtum habere, Q^ Tybcriliu 6c Sex. Digitiu pariter in mu- rum afcendiffe, feque eos ambos virtutis bLw7.26. caufa coronis muralibusdonare^. Au- guflus ail rem faciliusphaleras, torques, &quicquidauroconftaret5quammura- leSjCaftrefeSjautciuicas coronas munera dedit. Ceterum conftitutiones quoquc Hifpani^ mulrapr^miaiiSjquifortemin bello operam nauarunr,tribuit<^ : qua? & ^^*^'f'^ filiisdonaparetibusmortuisdebita*c6- ^^ diu^/.s. cedit^^.quodPififtratusolimcauiffefcr- ^•''^•*' tur. Lege vero Solonisapud Atheniefes cautum fuir^vt pra?ter eadona,qua? mill- tibus duces impartiti f utrant , filij qui in bello occubuiffent, publicealerenrur,^ bonis difciplinis inftruerentur, & Con- Jjl'^uffic, ftatinusfilios in paiernam militiam vo- CMfiLofjk, mLhbAz, carivoIuit.« F I N I 5i NOTE AS TO ERRATA IN THE ORIGINAL TEXT. [Extracted from Translator's Note in second volume of this work.] CORRECTIONS OF THE TEXT. For the purposes of the translation the following corrections of the text as reproduced photographically in Vol. I have been adopted : Page 13, 1. 3 from bottom, read sine.. sine for siue. .siue. 52rt, 1. 15, dele ab. 53fl^ 1. 7, read debitor! for creditori. 650, 1. 7, read inultum for multum. 65«, 1. 1 1, read fastigio for flagitio. 71, 1. 9, read induciis for iudiciis. 98«, 11. 14, 15, read veritatem for a veri- tate. 98«, 1. 15, read nimis for ius. 98«^ 1. 17, read sine for siue. 109, 1. 12, read mihi for tibi. 131, 1. 14, insert iniusta before poena. 133^^ 11. 19 and last, read Lavinii for Lanuvini. 1360, 1. 2 from bottom, insert non be- fore concedentibus. 144, 1. 12, insert plena before ciuium. 146«, 1. 20, read cxanimarentur for ex- aminarentur. Page 150«, 1. 15, read agar for agger. 151, 1. 6 from bottom, read praebituri for perituri. 1840^ 1. 8, read Macer for Marcianus. 187, 1. 30, read Marcus for Decius. 194«, 1. 10, read duces for duce. 210, 1. 7 from bottom, read Luceriam for lucernam. 21 1, 1. 3 from bottom, read dedecore for decore. 215«^ 1. 8 from bottom, read Taurome- nianam for Tauritanam. 218«, 1. 9, read Schodram for Schoram. 226, 1. 1 1 from bottom, read pares for partes. [Note also, p. 4, 1. 9, the usual reading is oratores, not oratorum. And, query, p. 146, 1. 4, read coortos for cohortesf^ ERRORS IN THE MARGINAL REFERENCES. These are not uncommon, and the second edition — which was pub- lished at Antwerp in 1597, therefore after Ayala's death — gives very little help in detecting them. The most usual error is in a number, say of a Book of Livy or of a Causa in the Decretum : sometimes a passage is assigned by mistake to the Digest instead of to the Code : sometimes a small, but disconcerting slip is made in the name of a Title in the Digest or the Code (thus de non fcsn. is given for de nautico fani.) . It is not proposed to give a list of such errors as have been found : instead, the translator has corrected them in the margin of the transla- tion. In the few cases where he remains baffled (whether by an error or by an obscurity) he has printed the reference as it stands in the orig- inal (see, e. g., note «, p. 100«, vol. i, and note «, p. 219, vol. i.). 227 UCSOUTHf Rf, (^ffiiii'jAi I ihRARY FACILITY AA 001 004 809