Lagi sholsnagededetceukstagsiet 2 व ४५

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
'' 
'' 
'' 
'' 
'' 
'' 
'' 
''THE SAUNDARANANDA OF ASVAGHOSA
'' 
''PANJAB UNIVERSITY ORIENTAL PUBLICATIONS

THE SAUNDARANANDA
OF
ASVAGHOSA

CRITICALLY EDITED WITH NOTES BY

E. प. JOHNSTON, M.A.

Formerly Boden Scholar in Sanskrit, Oxford .

Q

PUBLISHED FOR
. THE UNIVERSITY OF THE PANJAB, LAHORE

OXFORD UNIVERSITY PRESS
LONDON : HUMPHREY MILFORD
1928
''OXFORD UNIVERSITY
PRESS

LONDON: AMEN HOUSE, E.C.4

EDINBURGH GLASGOW LEIPZIG

COPENHAGEN NEW YORK TORONTO

MELBOURNE CAPETOWN BOMBAY

CALCUTTA MADRAS SHANGHAI

HUMPHREY MILFORD
PUBLISHER TO THE
UNIVERSITY

Printed in Great Britain
''PK 374!

LIS2

tie
PREFACE . 192%

. apology is hardly needed for bringing out a critical edition
of the Sawndarananda.| Its artistic merits give it a high
place among the kavya epics of Sanskrit literature and as the
earlier of Agvaghosa’s two longer poems it holds a position of great
importance in the literary history of India, in that it helps to
explain the growth of the style which culminated in the poems of
Kalidasa and his successors. It shows to a higher degree than the
Buddhacarita the influence of the school of epic writers in vocabulary
and phraseology and the skilful handling of the story may be due to
them, though the economy of its construction with the full value
given to every word and the insistence on balance and antithesis
derive evidently from other models now lost to us. In the absence
of the latter we cannot determine how far Asvaghosu was an
innovator in technique, but it may be noted as some indication of
his contribution to it that the Buddhacarita shows a richer content
of the verses as befitting the higher theme, which foreshadows
later developments. He himself is careful as a good Buddhist to
disclaim merit for the poetic quality of his work and to insist on
its religious purpose. It is, in fact, as a religious poet that he
should be considered by the critic. His greatness in this aspect
lies not in the depth or originality of his thought but in the
“spiritual fervour which informs his simple yet eloquent style;
he is a poetic preacher, addressing himself to the educated lovers
of good literature among his countrymen, whether Hindu or
Buddhist.

Nevertheless, it is a mistake for the scholar of Buddhism to
ignore the Sawndarananda, as has been the case in the past. It is
the earliest Buddhist work by a writer whose name is known to
us and of whose personality we can gain some idea from his writings.
So too it is the earliest work presenting to us a logical and carefully

1 Properly the poem should be called Sundarananda in English and
Saundaranandam Kavyam in Sanskrit ; but I have retained the name by which
it is best known to European scholars.

M'741493
''vi PREFACE

thought out description of the path to Enlightenment. That the
views set out are traditional makes it perhaps all the more valuable ;
for it enables us to see the force and bearing of technical terms
and arguments, which are enunciated in earlier Buddhist literature
in a manner liable to cause misconception. Further, as Asvaghoga
is generally agreed to have flourished early in the second century
‘A. D., the indications he gives of developments in doctrine deserve
consideration

In these circumstances it is desirable to establish the text of
the poem so far as possible. Though it is better preserved than
that of the Buddhacarita, there is no Tibetan translation to help in
its correction and the most careful scrutiny of the MSS. is called
for. The only existing edition, that by MM. H. P. Shastri in the
Bibliotheca Indica, though it has many virtues, does not reproduce
the MSS. “with the fullness and accuracy necessary to settle a text
so full of corruptions. The purpose of the present edition is
twofold, to give a complete description of the material available in
the MSS. so as to facilitate further work by others on the text,
and to provide as good a text as possible

There are only two known manuscripts of the Sawndarananda,
both in the Library of H.H. the Maharaja of Nepal, who most
generously allowed me the loan of them. The earlier, which I
eall L (P.L.M. of the Calcutta edition), dates from about 1165 a.p.
and consists of thirty-five long palm leaves, ina clear and good
handwriting, with six lines of writing on each side divided into
three sections. The MS. has been so badly eaten into by white
ants that in the middle of each leaf usually some three lines of
writing, occasionally as many as five, are missing, though the
damage at the ends is less and sometimes nil. Leaf 84 has one
end missing, holding about one-sixth of the text, and leaf 88 is
a mere fragment. The last four leaves were turned round the
opposite way to the first thirty-one at the time the MS. was attacked,
with the consequence that in the first thirty-one leaves the bottom
of the recto side and the top of the verso have been destroyed and
vice versa in the last four. This should be borne in mind in
connexion with the statement at the bottom of each page of text
''PREFACE vii

showing how much of it is extant in L. Where I have put p (for
partial) after any letters, it means that either the tops or bottoms
of those letters are missing, so that superscript or subscript letters,
as the case may be, cannot be seen. Where the letter, though not
entire, is certain, I have classed it as certain. In cases where only
the superscript or subscript letter is certain and certainty regarding
the main body of the letter is not attainable, I have put / (for
fragmentary). Absolutely unidentifiable tops and bottoms I have
omitted. To know if it is the top or bottom of a letter that is
missing, it is only necessary therefore to look up the number of
the leaf on which it occurs. I have not recorded a few separate
small holes occurring in some leaves, unless the reading is thereby
left doubtful.

L is undoubtedly a very good MS. and has an ‘excellent
text. It has, however, been a good deal altered, apparently by
different hands at different times, and not always for the better.
Where the original reading was clear, I have noted it in the
variants, putting the corrected reading in brackets after it without
comment.! Some of these corrections seem to have been made by
the original copyist, but I have come to the conclusion that the
different hands are not to be distinguished with certainty. As
regards the MS.’s peculiarities, originally da was written in a
form indistinguishable from nda, but some one (a later hand un-
doubtedly) has in most cases erased it and substituted a da like
the Devanagari form; in the few cases where it remains (e.g.
1. 54d and IX. 32) I have transcribed it as da. In the earlier
leaves kha was written like ksa and has usually been erased and
rewritten. Ga was written in an obscure form and has been
erased and rewritten quite often; in compound letters or with
the vowel w it usually takes a form indistinguishable from bha,
except for gna which is usually practically identical with tna. No
distinction appears to 106 ` made between ru and ra, the various
forms of the letter apparently standing quite impartially for either.

* Where in the variants there is a letter followed by another in brackets

with ‘or’ or an interrogation mark, it means that I cannot determine which of
the two letters the letter in the MS. represents.
''vill PREFACE

Originally 7 seems to have been written for ai in a good many
cases, particularly in the word dhairya, but has generally been
corrected ; I have not noted this correction in the variants, as it
seems to be a mere clerical peculiarity. Dha and va are indis-
tinguishable as the second member of compound letters. Towards
the end of the MS. the straight line at the top becomes curved so
as to make sa and éa difficult to separate. N is written for ¢ as the
first member of a compound letter, usually when ka or pa, and
sometimes when sa is the second member.

The other MS., which I call P (P.M. in the Calcutta edition),
is a paper MS. of 78 leaves, placed by MM. H. P. Shastri in the
eighteenth century. The slovenliness of the handwriting is only
too true an index of the carelessness and inaccuracy of the copyist,
but, as 148 our only authority for a good third of the text, it is no
waste of labour to record its many mistakes. It has at least the
virtue that the copyist was content to make nonsense instead of
substituting his own conjectures. It has also been a good deal
corrected and omissions have been supplied several times in entirely
different hands; but the correctness of the additions where they
can be checked with L shows them to have been taken from
another MS. and not to be mere conjectures. Of its peculiarities
it may be noted that no distinction is ever made between hya and
jya and often none between kta and ksa. It knows separate forms
for dha and va as the second member of compound letters but
writes va for dha so persistently in such circumstances that I have
not registered it among the variants. In its handling of vowels,
sibilants, and nasals, it is particularly careless, and it frequently
transposes letters, correcting the mistake in many cases by numerals
above the letters. Pa, ya, and ma are hardly distinguishable as
the second members of compound letters, and sa and ta similarly.
It is not an independent authority for such portions of the text as
exist in L; for, seeing that it almost always repeats L’s mistakes
and that other errors in it can often be traced to peculiarities in L,
there can be no doubt of its direct descent from L. In a certain
number of cases where L has been altered in such a way as to
leave the original reading legible, P gives the original reading and
''PREFACE ix

is thus of value as showing that the alteration in L was subsequent
to the period at which P’s ancestor was copied from it.

To produce a perfect text from such material is impossible.
I have thought it wiser to be very conservative in dealing with L ;
for, where that MS. is preserved, it gives such a good text and
obvious mistakes are so few that it is difficult to judge what kind
of mistakes might be expected in it. In the few cases where,
when it is damaged, I have adopted amendments contrary to the
indications of its remains, I have mentioned the fact in the notes.
The case is different with P, in which the abundance of the material
allows of a high degree of certainty in correcting the text on
palaeographical grounds; and in that part of it which rests on P
alone I have ordinarily been able to produce a readable text,
probably that which was in L, while keeping within the limits of
P’s regular mistakes. The spelling of the text has been standard-
ized; but in the variants I have reproduced the readings of the
MSS. exactly, including the absence of division between words.

My task as editor has, however, been much lightened by the
work of my predecessors. The Calcutta edition corrected many
mistakes successfully, and I have acknowledged all such cases in
the variants where a happy conjecture rather than a mere correction
of a slip in the MSS. is involved; but I have only occasionally
noted its readings where they differ both from those of this
edition and from the MSS. I have also benefited greatly by the
work of Baston, Speyer, Hultzsch, Jacobi, Gawronski, and Gurner
on the text. Some of their conjectures were confirmed by the
MSS., others have been adopted in the text with acknowledge-
ments in the variants and the remainder, excluding those which
in light of the material appearing here or for some inherent
defect of their own are no longer of interest, are given in the
variants. My own conjectures, when not sufficiently certain or
necessary for inclusion in the text, have been relegated to the
notes. In framing amendments of my own and in estimating the
value of those of others I have been guided by the considerations
not only of palaeography but also of the special features of
ASsvaghoga’s style and of the context. Nevertheless, I must admit
''x PREFACE

that there are only too many passages in which the text I have
adopted or the explanation I have given is only tentative. But
even an unsuccessful conjecture or explanation may provide a
hint of the right one to some one else and so justify itself.

Though the text is not perfect, it has been less tampered with
than that of the Buddhacarita, possibly as the less popular poem.
Only three verses (XI. 56 and 57 and XIII. 55) are obvious inter-
polations as against a dozen at least in that portion of the
Buddhacarita which is extant in Sanskrit. Besides these three
I have, however, some doubts about XVI. 69 and also about X. 33
which appears as X. 37 in the MSS. and Calcutta edition and has
several suspicious features. Possibly also, having regard to the
order of argument in XVI. 84-36, XVI. 32 and 338 should be
transposed. As for omissions, XVI. 10 looks like two verses
telescoped into one.

The metres call for a few remarks. In his handling of the
६1070 ASvaghosa is perfectly regular. Out of 764 lines (882 verses)
the vipula -— —— = = = ` occurs 40 times, - vy —— ~ ~ ~ ` 82 times,
^. 6times,- —v——- v- times, त =
9 times. The use of upasthitupracupita, variety vardhamana, in
II. 64-65 and of wdgaté in canto III is noteworthy. The metre of
XIL. 48 and XIIL. 56 is called éarabha in BhNS. XV. 64-65 and is
not known elsewhere ; it seems to have yielded in classical times
to the closely allied madhyaksama. The spurious XIII. 55 is in an
unknown metre resembling yamavati with an extra foot added.

The Saundarananda has not yet been fully translated into any
European language, a want I hope to supply in time. The first
two cantos have been translated into French by Baston in the
Journal Asiatique, 1912, pp. 78-100, and the entire work into
Bengali by Dr. 3. C. Law (Gurudas Chattarji and Sons, Calcutta,
1922). I have found both of considerable use where the text
before them was not defective.

The notes at the end of the text are not intended to be a
complete commentary and deal with difficulties of text and inter-
pretation, those passages in particular being selected for notice
where others have found difficulties before me, with the result
''PREFACE xi

perhaps that I may appear sometimes less grateful than I really
am to my predecessors. Occasional references have been given
either to corroborate explanations or to provide suggestive parallels,
but I have usually not given references to Pali literature for
reasons of space, as the references can easily be found in the Pali
Text Society’s new dictionary. For proper names I would refer
once and for all to Hultzsch’s articles, my notes being limited to
information not given there.

I have thought it better to provide a very full index, as
Buddhist Sanskrit has not yet been fully dealt with in the
dictionaries and the indexes of Buddhist Sanskrit works are not
complete enough as a rule to supply the deficiency. It includes,
besides proper names, all rare Sanskrit words or meanings, which
either are not given in Bohtlingk’s shorter dictionary or are given
with an asterisk, and all terms used in a technical sense.

_ Finally, I would express my obligations to H.H. the Maharaja
of Nepal by whose courtesy I was allowed the use of the MSS.,
to the India Office, and, in particular, to Professor F. W. Thomas,
C.I.E., then Librarian, through whose good offices I obtained them,
and to the Bodleian Library who kept them for me and had
admirable reproductions made for my use. From my Guru,
Emeritus Professor A. A. Macdonell, I have received not merely
much encouragement, without which I should hardly have ventured
on this work, but also valuable help in obtaining the grants
necessary for publication, namely, from the British Academy and
from the Panjab University, who have taken over the work for
their new Oriental Series; to both Iam most grateful. I should
also add that that editor is lucky who has his text printed by the
Oxford University Press, and can but regret that my inexperience
in Sanskrit proof-reading and accidents to vowels in the course of
printing should have led to so long a list of errata.

E. H. JOHNSTON.
June, 1928.
'' 
''CONTENTS .

PREFACE

ABBREVIATIONS

ERRATA AND CORRIGENDA
TEXT.

NOTES

INDEX

Xiv

XV

148
165
''BhNS.

Divy.
G.

MBh
Mhvy.

PW.
PWK.
Ram. .

Siks.
SP.

rh

ABBREVIATIONS

The Buddhacharita of Asvaghosa, ed. Cowell, Anecdota Oxoniensia,
1893.

Bharatiya Natyasastra, Cantos I-XIV, ed. J. Grosset, Lyons, 1898,
cantos XV—end, Kavyamala, no. 42.

Saundaranandam Kavyam, ed. MM. H. P. Shastri, Bibliotheca
Indica, 1910.

Divyavadana, ed. Cowell and Neal.

A. Gawronski, Studies about the Sanskrit Buddhist Literature,
Cracow, 1919, and Notes on the Saundarananda, second series,
Cracow, 1922

C. W. Gurner, JRAS, 1928, p. 131

E. Hultzsch, ZDMG, 72, p. 111; 78, p. 229; 74, p. 298.

H. Jacobi, ZDMG, 73, p. 232.

Jatakamala, ed. H. Kern, Harvard Oriental Series, 1914.

Kasyapaparivarta, ed. A. von Stael-Holstein, Shanghai, 1926

The Arthasastra of Kautilya, ed. J. Jolly and R. Schmidt, Lahore,
1923

Palmleaf MS. of the Saundarananda.

Lalita Vistara, ed. Lefmann.

Lafkavatarasitra, ed. Bunjiu Nanjio, Tokio, 1923.

Mahabharata, Calcutta edition.

Mahavastu, ed. Senart.

Paper MS. of the Sawndarananda.

Bohtlingk und Roth, Sanskrit Worterbuch, St. Petersburg.

0. Bohtlingk, Sanskrit Worterbuch in kiirzerer Fassung.

Ramayana, ed. Gorresio.

J. 8. Speyer, Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Akademie
van Wetenschappen, 1. 4, d. 12, p. 125.

Siksasamuccaya, ed. C. Bendall, Bibliotheca Buddhica

Saddharmapundarika, ed. H. Kern and Bunjiu Nanjio, Bibliotheca
Buddhica

-’s conjecture in text.

indicates letter fragmentarily preserved (see preface, p. vii)

indicates preceding letter to have a mark above it in the MS. to
show error

indicates letter partially destroyed (see preface, p. vii).

 
''ERRATA AND CORRIGENDA

T. 46 a, read atfrae.

I. & cd, read FTRAATS and in variants, 57 ¢ d, चक्रतस्माः Bs
IL. 5ed, read विसुखस्तेजसा.

Il. 771 a, read स्य and in variants, TY PC.

p- II, variants, ]. 2, for © read त.

II. 29 ००, read दूवादित्यत्तेज.

II. 31}, read सोमं.

II. 44, read azararfa.

p- 19, variants, 1. 5, read ** * BL,

1. 21, variants |. 1, read cd, विमुशद्धिः LP.

7. 24, variants ]. 4, read ततश्म्चश्चुनि°.

V. 346, read पाचभूतं

7. 32, variants ]. 6, read तसुर्ज्जि°

VI. 18 a, read लेखार्थ० and in variants for G.c. read सेवार्थ (अ
VI. 29 ५ read "तमालपनच्चौ.

7. 46, variants 1. 3, read ab, ogaite.

VII. 36a, read ग्मृष्टो.

7. 55, Variants ]. 3, read सेजित्सुता P;

IX. 24 ०, read मन्यसे.

p- 63, variants 1. 7, for (CHART? read Cale.
IX. 37 ०, read PAT.

X. 14d, read oman,

XI. 36 ०, read बल वहुःखं.

XIII. 31 ¢, read स्वेभ्यस्तेर.

XV. 28 b, read विषं

XVI. 9 a, read सद्ाप्यसद्ा.

p- 166, variants ]. 6, read ०, चित्रेण L.

XVII. 32a, read शिवं

7. 151, 1. 23, read visayantranibhah.
'' 
''THE SAUNDARANANDA OF ASVAGHOSA
CANTO 1
Bi नमो बुद्धाय ॥
गौतमः कपिलो नाम सुनिधेमेभृतां वरः |
बभूव तपसि श्रान्तः काक्षीवानिव गोतमः ॥१॥
परशिश्ियद्यः सततं दीप्रं काश्यप वपः |
आशिश्राय च agat fate काश्यपवत्मरां ॥२॥
हविःषु यश्च स्वात्माथं गामधुक्षद्सिष्टवत्‌ ।
तपःरिेषु च fray गामधुरदसिष्ट वत्‌ ॥३॥
माहाल्यादी घेतपसो यो हितीय इवाभवत्‌ ।
तृतीय इव यश्छाभूत्काव्याङ्खिरसयोधिया ॥४॥
तस्य विस्तीणेतपसः ard हिमवतः शुभे ।
Qa चायतनं चेव तपसामाश्रमो ऽ भवत्‌ ॥५॥
चारूवी सत्नरुवनः प्रलिग्धमृदुशादत्ठः |
हविधूमवितानेन यः सदाथ इवावभों ॥६॥

L has (fol. tb) 4871-2 21, 8 4-1 2}, b3-b8, c1-5a7p, b5-b 8f, c1-c 2p,
6 1 2-b 8f, d6-d8 p.

ra, Waa: P. ata: P. १, कांती. गोत. 29, °यद्यस्यततं ? ; He.
० सुधियाय po, समियाय प्त. ` 3a, हविषे 7. 1, गामभुचद्शि° Po; Ge.
१, TAMAR P. 4b, योऽदितीय L. १, ण्योद्धिया 7. 5१, तस्या P.

१, तपसामाभ्रियो 7, श्रयो 0; Gc. 6०, FR ?.
B
''2 CANTO I

मृदुभिः सेकतः fara: केसरास्तरपार्डुभिः।
भूमिभागेरसं कीर्णः साङ्गराग इवाभवत्‌ ॥७॥
शुचिभिस्तीथसं ख्यातः पावनेभा वनेरपि |
बन्धुमानि व यस्तस्थौ सरोभिः ससरोरुहेः ॥४॥
पयैप्रफट् पुष्पाभिः सवेत्तो वनराजिभिः |

शुशुभे ववधे चैव नरः साधनवानिव we
नीवारफटसंतुेः स्वस्थः शन्तैरनुत्सु केः |
saa sha तपोभृद्धिः भून्यणून्य इवाभवत्‌ ॥१०॥
अम्रीनां हूयमानानां शिखिनां कूजतामपि |
तीथानां चाभिषेकेषु was यत्र निस्वनः ॥११॥
विरेजुहैरिणा यच सुप्रा मेध्यासु वेदषु ।
सत्छाजेमाधवीपुष्येरुपहाराः कृता इव ॥१२॥
अपि Bey यच शन्ताश्वेरः समं APT
ररयेभ्यस्तपस्विभ्यो विनयं fafaat इव ॥१३॥
संदिग्धे ऽ यपुनभावे विर्द्ेष्वागसेष्वपि |
परत्यक्षिण इवाकुर्वैस्तपो यच तपोधनाः ॥१४॥
यच स्म मीयते ब्रह्य Shares मीयते ।

काटे निमीयते सोमो न चाकाले प्रीयते ॥१५॥

L has वृ 8 1-82], 8 3-9 5; a6p,a8-8d1, d2-9ga4f,a5-c7, c8-d6p,d7-15d8.

va, frend: (or तैः) 1, गभिःखेकडैः (or Si) 2; Ce. ), केसरानुणपा० P.
d, सानुराग ए. Tob, WAP; Cc. ५, तपोभूङ्कैः PC. 11d, AA LP; Ge.
128, विरेजुह ए. », सुघ्रमध्यासु ?. c, सलाजेमा० ए. 13, शान्त्ेरः
सम ?. 148, ग्येप(पि) L, ण््येपि ?. ५, प्रदक्षिण वाकुर्वस्त° २. १, यच-

स्तपो° ?. rsa, लौ यते ?. >, कैशिकैशित्तलीयति ए. <, निव्मी (?) यतेभूमौ ए.
त, प्रलीयते P.
''CANTO I 3

facta: शरीरेषु धमं यच स्ववुद्धयः |

संहृष्टा इव यत्नेन त्ापसास्तेपिरे तपः ॥१६॥
श्राम्यन्तो सुनयो यच स्वगो योद्युक्तचेतसः |
तपोरागेण धमेस्य विलोपमिव चक्रिरे ॥१७॥
अथ तेजस्विसटनं ALAA तमाश्रमं |
केचिदि्वाकवो जग्मू राजपुत्रा वि वत्सवः ॥१४॥
FAUST: FAITE महमुजाः |

पाचं शब्दस्य महतः धियां च विनयस्य च ॥१९॥
BEE TALS महात्मानं शलात्मनः |

प्राज्ञाः प्रज्ञाविमुक्तस्य ातृव्यस्य य वीयसः ॥ २०॥
मातृशुल्कादुपगततां ते fad न विषेहिरे ।

waa पितुः सत्यं यस्माच्छिश्ियिरे वनं ॥२१॥
तेषां मुनिरूपाध्यायो गोतमः कपित्टो ऽभवत्‌ |
गुरुणो चादतः AMAT भवन्ति स्म गोतमाः ॥२२॥
एक्पिचो्यंथा ara: पृथग्गुरुपरि पहात्‌ ।

राम एवाभवद्रर्म्यो वासुभद्रोऽपि ATA: ॥ २३॥
शकवृष प्रतिच्छन्नं वासं यस्माच्च चक्रिरे |
तस्मादिष्वाकुवंश्यास्ते मुवि शाक्या इति स्मृताः ॥२४॥

1. has 1687-7 ६३, (fol. 28) ए 32.24 ५5; c6-d1f, १2-१8.
16 9, WAY’ LP. b, सुबुद्धयः H. ५ यत्तेन २. 18 ४, तैजास्वसदने P.
४, श्चं 2. १, विवस्वभूः 2. 196, Wea £ ° विधीन्‌ 2
००४, ह्यनेहस्य 7. a यवीजसः 7. > ०, मातुसुसका० २. ४, त 2. °, सरनुञ्च ?.
22 ?, गोतमः LP. ५, गुरोर्गो° २0. १, गौतमः P. 23 a, भातोः ए. ५ Wat 7.

५, गोतमः LP. 24 9, न्परिच्छ° 7. ५, CATH LP. श्वंशास्ते 7.
B 2
''4 , CANTO I

a तेषां गोतमश्वक्े स्व वंशसदृशीः क्रियाः ।
सुनिरू्वं कुमारस्य सगरस्येव APTA: ॥२५॥
कणः शकुन्तत्टस्येव भरतस्य तरस्विनः |
वाल्मीकिरिव धीमांश्च धीमतोर्मेथिलेययोः ween
तद्वनं मुनिना तेन तैश्च छचियपुंगवेः |

Wat गुघ्रां WIAA ay द्धे ॥२७॥
अथोट्कत्दशं गृह्य तेषां वृद्धिचिकीषेया ।

सुनिः स वियदुत्पत्य तानुवाच नृपात्मजान्‌ ॥ २७॥
या पतेत्कल्शणदस्माटसय्यसलि लान्महीं |

धारा तामनतिक्रम्य मामन्वेत यथाक्रमं ॥२९॥
ततः परममित्युक्का facia: प्रणिपत्य च ।
रथानारुर्हुः सर्व शीध्रवाहानरंकृतान्‌ ॥३०॥
ततः स तेरनुगतः स्यन्दनस्थेनेभोगतः |
तदाच्रममहीप्रान्तं परिचिक्लेप वारिणा ॥३१॥
अष्टापदमिवालिख्य fafa: सुरभीकृतं |
तानुवाच सुनिः स्थित्वा भूमिपालसुतानिदं ॥३२॥
अस्मिन्धारापरिसित्रे नेमिचिह्तिलषणे |
निभिमीध्वं पुरं यूयं मयि याते fafaed ॥३३॥

L has 25 a ए-& 8, bi—d 3 p, d4-26 १8, 27ai-a6f, a7-c2p, c 3-c 8f, 28 b 4-c 1p,
29a2-a4f, a5 3036, a7-bif, 32¢3-c7f, १533937 a 4-b5.

oga, गोतम० LP. b, 'सदृशाः P. ०, मनिरुच्ं P, सुनिरुध्व 1. 26 b,
achat: ?. ° वाल्मीकीरिव ?. a, catfate २. ova, तन्वनं 7. ० शान्तं
Ja ७. 28 a, °कलसं 7. 1, P om. fe and has प्रिय above in later hand.
29a, आपतत्क° P; He. b, गकय्यैसलिलात्महीं २. ०, ०मन्वत P. 30 4, वाहनः
PO; He. उ भग्गत २. ५, °महीपा(चा)सतु(ः) P. 32 1, सरलीकतं H.
ec, तामुवाच PC $ Hc. सुनिस्थत्वा P. 33 ५ निम्मिताध्वेपुर P.
''CANTO I 5

ततः कदाचित्ते वीरास्तस्मिन्प्रतिगते सुनो ।
बभसुर्योवनोदामा गजा इव निरङ्कुशः ॥३४॥
बहगोधाङ्कुत्ीचाणा हस्तविष्ठितकासुकाः |
शराध्मातमहातूणा व्यायता बद्धवाससः ॥३५॥
जिज्ञासमाना नागेषु कोशत्ठं ्वापदेषु च ।
अनुचक्रुवेनस्यस्य टोष्मनोर्देवकमेणः ॥३६॥

तान्दुषटा प्रकृतिं यातान्वृडधान्व्याप्रशिभूनिव ।
तापसास्तइनं हित्वा हि मवन्तं सिषेविरे ॥३9॥
ततस्तदाशरमस्यानं TR तेः भुन्यचेतसः।

पश्यन्तो मन्युना तप्रा Best इव निश्सुः vst
अथ ते पुरयकमाणः प्रत्युपस्थितवृद्धयः |

तच तज्जञेरुपाख्यातान वापुर्महतो निधीन्‌ ॥ ३९॥
WS धमाथेकामानां निखित्ानामवाघ्नये |

निधयो नेकविधयो भूरयस्ते गतारयः ॥४०॥
ततस्तत्मतित्ठम्भाच्च परिणामाच्च कमणः |
तस्सिन्वास्तुनि वास्तुज्ञाः पुरं श्री मन्यवे श्यन्‌ ॥४१॥
सरिद्धिस्ती णेपरिखं स्य्टाञ्वितमहापयं |
शेलकल्यमहावप्रं गिरि्रजमिवापरं ॥४२॥

L has 36 b 2-८ 2 f.

34 ?, प्रतिगहते 7. «०, भ्सुयेविण्डयौव) 7. ` 35a, गोधा (द्वा)ज्गलीवाणा P; Gc.
1, हस्ताधि° 0. ° शराध्या(?)तमहातुण ए; H. and Baston ९. a, व्यायतावि° 7.
36 ९ Pom, नुं and has य added above in second hand. 37a, ATE°P. }, TATA? 7.
१, शिविरे २. 38१, व्याजाद्‌वणिग्र॒ 7. 39 a, पुन्य 7. ५, WH 1.
47१, शीमन्यवे° 7. 42 1, WRT ए.
''6 CANTO I
पाश्इुराटरालसुमुखं सुविभक्तान्तरापणं |
हम्यैमालापरिष्िप्रं कुसि हिमगिरेरिव ॥४३॥
वेदवेदाङ्गविदुषस्तस्थुषः षटसु कमसु |
aaa वृद्धये चेव as विप्रानजी जपन्‌ ॥ ४४॥
तदू मेरभियोक्ृणं प्रयुक्तान्विनि वृत्तये |
यच स्वेन प्रभावेन भृत्यदरडानजीजपन्‌ usu
चारिबधनसंपन्नान्‌ सल्नज्जान्दी पदशिनः |
Ben ऽतिष्ठिषन्यच TACT Fels: ॥४६॥
व्यल्तत्तेसेगणियुंक्तान्मतिवाग्विक्रमादिभिः।
aay प्रतिरूपेषु सचि वांस्तान्ययूयुजन्‌ ॥४७॥
वसुमद्धिरविभानैरलं विद्येरविस्मितेः।
यद्वभासे नरैः कीणे मन्दरः किन्नरैरिव use
यच ते हृष्टमनसः पोरप्रीतिचिकीषेया |
्रीमन्युद्यानसंजानि यश्णोधामान्यची करन्‌ ॥४९॥
शिवाः पुष्करिणीश्चैव परमाम्यगुणम्नसः ।
नाज्ञया चेतनोत्कषेादिष्ु सवोस्वचीखनन्‌ ॥५०॥

L has (fol. 2 ए) 43 b 4-c 4, ०5०87, drf, 4481061 46a5-b8 p, c4-c8 p, d1-

48a2.a3-a7p,b4-b8p,ci1-c4f,c5-c8p, १7-१4, १ 5-498 8f, b3-b5 p, b8-crf
€ 2-504 8.

43४, °रायनं 7. °, BSP. १, FAP. 44d, तस्युपष्प(ष्य)ट्‌ ए. 45a, ्यो-
क्रणं 2. १, भूतयेदेण्डान° P, Halse ©. 46 ९, अर्हेतातिष्ठयत्येच 7. 47 ० यच
AG 0. Yaa, ग्युशियुक्तात्‌ २. 9, सचिवान्‌ खान्‌ ५. 48 ९, °रमिभान्ते° २.
५ कीणं P. 49१, यशोधानान्य?. 5०० अच्याञ्चेत प. चेतना(नो)न्कः 1..
ca, ग्वार 7.
''CANTO I 7

AAS: Wart: wet पथिषूपवनेषु च।

सभाः कूपवतीश्चेव समन्तात्प्रत्यतिष्ठिपन्‌ ॥५१॥
हस्त्यश्वरथसं कीणेमसंकीणेमनाकुलं |
अनिगृढाथिविभवं निगूढज्ञानपोरूषं ॥५२॥
संनिधानमि वाथानामाधानमिव तेजसां |

निके्तमिव विद्यानां संकेतमिव संपद्‌ ॥५३॥
वासवृक्षं गुणवतामाश्रयं शरणेषिणां ।

आनते कृतशस्ाणामालानं बाहूणलिनां ॥५४॥
समाजेरूसवेदीयेः क्रियाविधिभिरेव च ।

AGING वीयोस्ते जगद्धाम ATT ॥५५॥
यस्माटन्यायतस्ते च वचिनाचीकरन्करं |

तस्माटस्यन AISA AASTTGTUT ॥५६॥

कपिलस्य च तस्यर्षेस्तस्िन्नाच्रमवास्तुनि |

यस्मात्ते तत्पुरे चक्रहतस्मात्कपिल वास्तु तत्‌ ॥ ५७॥
ककन्दस्य ARC कुश्णब्स्येव AAA ।

पुर्यो यथा हि श्रूयन्ते तथेव कपिलस्य तत्‌ ॥५४॥
MT पुरे AEN ATS तेजसार्येण न विस्मयेन |
छखपुयेण्णेगन्धमतश्च Wada ययातेरिव की तिमन्तः ॥५९॥

L has 51a 1-57 b 6, (fol. 3 a) 57 b {-59१8.

51 a, मनोज्ञा १, PHY. 9), षष्ठी; पथिषुप 1. d, °तिष्ठपन्‌ {; °तिष्ठयेन्‌ P.
52 c, omeTete(fa) 7, eerste c. 54, शरशेषिणां LP. ०, मालानां वाङ feat L,
°माज्ञानां वासालिनां P. 56 ५, प्रर 1, परुर्‌. «570, AHP. ०, TEATS 1.
58 ५, मुकन्द्स्य 7. 59५, पुर 7. mem. 9, कीत्तिमन्तः 1,
''8 CANTO I

तन्नाधवृततैरपि UAGAUAG नेव रराज TE |
तारासहसेरपि दीष्यमानैरनुत्थिते we इवान्तरीष्षं ॥ ६०॥
यो ज्यायानथ वयसा गुणेश तेषां भातुणां वृषभ इवोजसा वृषाणां |
ते तच प्रियगुरुवस्तमन्यषिञ्चनादित्या दशतलो चनं दिवीव ॥६१॥
सखचारवान्विनियवान्नय वान्कियावान्‌
धमाय नेन्दरियसुखाय धृतातपचः |
agama: परिवृतः स जुगोप रष
संक्रन्दनो टिवमिवानुसृतो aaa: ॥६२॥

सौन्दरनन्दे महाकाव्ये कपि वास्तुवणैनो नाम प्रथमः सगैः ।

L has all.
८००, नाथवत्ति(तै)र० L, CFT 7, TAT? ८. ५, दीप्यमानम° 0. १, °नूदिति P.
6०, WAAL. vb, दूवोजसा LP. 62a, ग््रयवाक्रि° 1. ob, तेद्दरिय P.
१, BREA ?. col. ACTA? न्दे) 7. कपिलवस्तु LPC.
''CANTO II

ततः कदाचित्काटेन तदवाप कुत्डकमात्‌ |
राजा Tawa नाम शुद्धकमो जितेन्द्रियः ॥१॥
यः wae न कामेषु रीप्राप्रो a विसिस्मिये ।
नावमेने परानृद्धा परेभ्यो नापि विव्यथे we
बत्गी यान्सच्वसंपन्नः श्रुतवान्‌ बुद्धिमानपि ।
विक्रान्तो नयवांश्चैव धीरः सुमुख एव च ॥३॥
वपुष्मांश्च न च स्तब्धो टक्षिणो न च Aaa: |
तेजस्वी न चन सान्तः कता चन च विस्मितः ॥४॥
आचिषप्नः शच्रुभिः संख्ये सुहृद्धिश्च व्याधितः ।
san न विमुखः तेजसा दित्सयेव च ॥५॥
यः पूर्वे राज्ञभियोतां यियासुधेमेपङ्तिं |

राज्यं दीक्षामिव वहन्व्ेतान्वग मत्ितून्‌ ॥ ६॥
यस्य सुव्यवहाराच्च रछणाच्च मुखं प्रजाः |
शिश्रे विगतोद्धगाः पितुरङगता इव ॥७॥

L has 1 8 1-त 4, dg-d7 7, d8-2 bg, 06, cg-d1f, d2-d7p, d8-4bt, b2-b 6p,
b 7-b 8, c1-c5 p, c6-c7f, 6a5-a8f, 0 7-¶8 4, 85:८2.
ra, भचित्कालन 7. b, कुलक्रमात्‌ LPC; Baston ०. c, FATS 1. 2a, TAAL,
यस्य()सज्नि P; He. १, नामि 7. 3 ८, TART?) चैव P. 5a, आचिप्त ?.
सख्य ए; Cc. ४, P om ख; 0.५ 6b, यियासुदर्मम° 1, १, वृत्तना° 7.
7१, प्रजा 7. १, पितर० 7.
''10 CANTO II

कृतशास्तः HATA वा जातो वा विपे कुले ।
AGATA न ददृशे यस्य टभेनमेयिवान्‌ ॥४६॥
हितं विप्रियमणुक्तो यः शुश्राव न ae |
दुष्कृतं बह्भपि त्यक्वा सस्मार FATA ॥९॥
प्रणत्ताननुजमाह विजयाह कुत्िषः।
आ पन््ान्परि जाह निजयाहास्थितान्पयि ॥१०॥
प्रायेण विषये तस्य तच्छीललमनुवतिनः ।
अजेयन्तो ददृशिरे धनानीव गुणानपि ॥११॥
MAE यः परं ब्रह्य न Be सततं yA: |
दानान्यदित Usa: पापं नाकृत किंचन ॥१२॥
धृत्यावाक्ीत्मतिज्ञां स सहाजी वोद्यतां धुरं ।
न cassie: सत्यान्मूहूतेमपि जी वितं ॥१३॥
विदुषः पयुपासिष्ट व्यकाशि्टात्मवत्तया |
व्यरोचिष्ट च शिदेभ्यो मासीषे चन्द्रमा इव ॥१४॥
छअवेदीडइद्धिशास्त्राभ्यामिह चासुच च टमं |
छर स्ीद्धेयवीयेभ्यासिन्दरियाणयपि च प्रजाः ॥१५॥
अहाषीहुःखमातानां हिषतां चोजिंतं यशः |
Saute नयेभरमिं भूयसा aves च ॥१६॥

L has 9c6-1002,03-a4f, b1-b8f, (fol. 3 b) 1396-2, b3-b 8p, c1-c2, ०३९,

८4, e7-d7f, 1601-08.

8५ योस्य PC; ७.५ rod, "तापय 7. 11a, Waa P. 28, WHS P.
b, नाव्या(ध्या)ष्ट P, We प्र. 13a, YATTT wre P; Ge. °, नह्यवा-
Wea): ?, wea 1, ; He स्याल २. 4c शिेभ्या ८. 26०, WET
Weep. ?, चोजितं ९. °, warts ¢.
''CANTO II 11

अष्यासीहुःखितान्पश्यन्प्रकृत्या करुणात्मकः |
नाधोषीच्च यशे लोभादन्यायाधिगतिधनैः ॥१७॥
सौहादेदृढभक्तिवान्मेनेषु विगुणेष्वपि ।
नादिदासीदरित्सीच् सौमुख्या्स्वं स्वमथेवत्‌ ॥१४॥
अनिवेद्यासमहेद्यो नालिकषक्किचिदमुतः |
गामधर्मेण नाधुषत्छषीरतर्षण गामिव ॥१९॥
नासृष्षदलिमप्राप्रं नारुस॒न्मा नमेश्वरं |
सगमेवदधिमाधिक्षदमाय न तु कीतेये ॥ २०॥
केणदहानपि aifaa arise क्िि्टकमेणः |
Marae नाधु्षदिषतोऽपि सतो गुणान्‌ ॥२१॥
MPTIGM दृष्टीः प्रजानां चन्द्रमा इव |

परस्वं भुवि नामृक्षन्महाविषमिवोरगं ॥२२॥
नाकरक्षदिषये तस्य कश्चित्केधित्कचित्छतः |
Beas हस्तस्थमार्तेभ्यो TAF धनुः ॥ २३॥
कृतागसो ऽपि प्रणतान्प्रागेव प्रियकारिणः।
अदशेत्लिग्धया TAT छद्णेन व चसासिचत्‌ ॥२४॥
बह्वीरध्यगम्विद्या विषयेष्वकुतूहलेः |

स्थितः कातेयुगे धर्मे धमेोक्कृ ्रेऽपि नास्रसत्‌ ॥२५॥

L has 17 a1-b 2, b3-c6p, 19 d 2-21 43, a4-cI p, 239 3-8 6f, a 7-25 a7, a8-b3p
b4-c 8, d8p

18ab, Ta? 7. ०, १द्‌ दीत्सीत्तु 7. 4, णख्यान्स्यं(? or श्खं)तम० P, °त्खार्थम० G.
19 ०, HSCS P. », Uae 7. ८, °त्त्रतर्षेण 7. 2००, नारक्तन्कवलिम० LP;
Gc. b, °चत्मा° LP. ५, ग्वुर्िमा० ए. ०, एतु 7. 2०, क्ञेशाहानपिकांधिंतु ए.
४, Maa: ?. 22 9, MAY? 7. ० UTP. 23 8, नाक्रक्षदधि° P; 8. and
७.० 1, णत्कचिभ्लतः 1, ्क्रचित्कृ( or FAAP. 25d, P om. ना.
''12 CANTO II

अ वर्धिंष्ट ya: ण्वटवृधन्मिचसं पट्‌ |

ware च वृद्धेषु ना वृत रहिते पथि ॥२६॥
शेरणी शमच्छ चरून्‌ गुणेवेन्धून रीरमत्‌ |

THAT TASHA कंरेनापीपिहत्मजाः ॥२७॥
tama Mare निखिलां गासवी वपत्‌ ।
स्पष्टया दण्डनीत्या च रािसचान वीवपत्‌ ॥ २४॥
ae राजधिवुत्तेन यशेगन्धम वीव पत्‌ |

den तम इवादित्यः तेजसारीनवी वपत्‌ ॥ २९॥
अप प्रयत्यितुश्चेव सत्पुचरसदशे्गुणेः |

afar चाम्भोटो Gaal दत्मजाः ॥३०॥
दानेरजसख विपुलः सोमं विप्रानसूषवत्‌ ।
राजधमेस्थितत्वाच्च काले सस्यमसूषवत्‌ ॥३१॥
पधर्मिष्टामचकयन्न कथामकथंकथः |

चक्वत्तीवि च परान्धमायाभ्युटसीषहत्‌ | 32
राष्टमन्यच च aed स किंचिटटीट्‌पत्‌ |

भृत्येरेव च सोद्योगं डिषदहपेमदीटपत्‌ ॥ ३३॥
स्वेरेवादीदपच्चापि भूयो भूयो गुणे: कुलं ।

प्रजा नादीदपच्चैव सवेधमेव्यवस्यया ॥ ३४॥

L has 26 8 1-8 3 ]), a 4-32 १8, (fol. 4a) 33» 7-34१8.

26 ९, अवद्धिष्ट 2. ५, नावुतंग० 1. 27 °), ण्च्छवश्था (!)रर्वन्धुन० 7. ^, रव्धेत्ती° 7.
ed, °ुत्यन्करेन्वापीपितन्‌ P, 28१, MATA 7, 29५ गवत्तेन L (app.), GWA ?.
29 b, "मबीभवत्‌ G, °मवापिपत्‌ प. १, °नवापिपत्‌ घ्र. ३००, अवतपत्पितुञ्चैव ए,
गतं्ीव 1, अतीतृपत्‌ प. ८०, चास्तौदोवृरत्तेनाजिट्रदत्‌ P. 31, विप्राण० 7.
त. कालमस्यम° LP, कालं AMA? प : 8. and 6.८. 32 ०, अघर्मीष्टानपकथंन 7.
५, ०वन्ती(?)दचपरांघ° 1, caf ?. 33 १, aaa P. 34, ग्दीद यच्चापि P,
edtfenarfa !. c, नातीतपच्चैव ० नापीपिडक्चैव भ.
''CANTO II 18

BAA: समये यज्वा यज्ञभूमिममीमपत्‌ |
पालनाच्च डिजान्‌ ब्रह्य निरूहिग्रानमी मपत्‌ ॥ ३५॥
गुरुभिविधिवक्कारे सोम्यः सोमममीमपत्‌ |
तपसा तेजसा चेव हिषत्सेन्यममी मपत्‌ ॥ ३६॥
प्रजाः परमधरमज्ञः Ga धमेमवीवस्तत्‌ |
टशेनाञ्चेव VA WS स्वगेमवी वसत्‌ ॥३७॥
व्यक्तमप्येकृच्छरूषु नाधमिं्मतिषठिपत्‌ |

प्रिय इत्येव चाशक्तं न संरागादवीवृधत्‌ ॥ ३४॥
तेजसा च त्विषा चेव रिपृन्दुप्रान बीभसत्‌ |
anda दीपेन पृथिवीं च व्यबीभसत्‌ ॥३९॥
Maa यशसे तेनादायि सदाथिने ।

दरव्यं महदपि त्यक्ता न चेवाकीतिं विंचन ॥४०॥
तेनारिरपि दुःखार्तो नात्याजि शरणागतः |

जित्वा दुप्नानपि foga तेनाकारि विस्मयः ॥४१॥
न तेनामेदि मायोादा कामाद्ुषाद्नयादपि ।

तेन areata भोगेषु नासेवीन्दियवृ्चिता ॥४२॥

न mares विषमं काये क्रचन किंचन |
विप्रियप्रिययोः कृत्ये न तेनागामि निक्रियाः ॥४३॥

L has 35 a 1-41 b8, ९7) ¢5-42a1f, a 2-b6, b7-c2 p, ८ 3-43 4 8.

35 ०, द्विजा P. 36 1, सोम्यः 1, सौम्यम्‌ P. °, तपमसात्तेजसा 7. 37 ४,
°मवीवपत्‌ LP. 4, गमवीपत्‌ 7, °मवीमपत्‌ 7, °मवीविशत्‌ 7. 38 ४, नाव-
fata possibly ह)मतिष्वपत्‌ ?, "मतिष्टि(्)पत्‌1. 391, °नवीहसत्‌ ?, °नबीमयत्‌ H,
"नदीदहत्‌ 8. १, पृथिवीच P. 0 ^ 42d, व्वुर्तिता २.
43a, तेनादाधि 7. v, काम्ब(म्य) 7. ५, °प्रियमाः?. ५, विक्रिया ७.
''14 CANTO II

तेनापायि wrsaet सोमश्च यश एव च।
वेटश्चान्नापि सततं वेदोक्तो धमे एव च ॥४४॥
एवमादिभिरत्यक्तो बभूवासुलभेगुशेः |
खश्क्यश्क्यसामन्तः शाक्यराजः स शक्रवत्‌ ॥४५॥
ay तस्मिन्तया ae waar दिवौकसः |
विचेरूदिशि stam धमेचयेा feqeya: ॥४६॥
धमात्मानश्वरन्तस्ते धमेजिज्ञासया जगत्‌ |
equal विशेषेण धमोत्मानं नराधिपं ॥ ४७॥
देवेभ्यस्तुषितेभ्यो ऽथ बोधिसच्छः सिति चजन्‌ ।
उपपति प्रणिटधे qo तस्य महीपतेः ॥४४॥
तस्य देवी नृदेवस्य माया नाम तदाभवत्‌ |
वीतकरोधतमोमाया मायेव दिवि देवता ॥४९॥
ENS समये गभैमाविशन्तं टट सा ।
षडटन्तं वारणं श्वेतमेरावतमिवौ जसा ॥५०॥

` तं विनिर्दिदिशुः wat was स्वघ्नविदो चिजाः।
तस्य जन्म कुमारस्य ल समी धमेयश्णेभृतः ॥५१॥
तस्य सद्चविरेषस्य जातौ जातिसयेषिणः |
साचल्ा प्रचचात्टोर्वीं तरद्काभिहतेव नोः ॥५२॥
सूयैरश्मिभिरङकिषटं Gerad पपात सात्‌ ।
रिग्बारणकराधूताइनाच्चैचरथादिव ॥५३॥

L has 44 8. 7-} 67, ०47, 46 2-९ 7], c2-c 6, ¢ 7-47 b 6p.

44d, यस २. <^ नखामणा^ेयि ए. 45 ?, वभूवसुलभैगणैः P; Hee.
46० THE ?. 43d, महीपते P. 49 ० वीजक्रोध० ए; Co.
5००, षन्तं P. 5०, विनिर्दिंदिशः २. 52, तरगीभिरहतेव P; Cc.

53 ४, °F P.

~
''CANTO II 16

दिवि दुन्दुभयो नेदुदीव्यतां महतामिव ।
दिदीपेऽभ्यधिकं qa: शिवश्च पवनो ववो ॥५४॥
तुतुषुस्तुषितताश्चेव शुद्धावासाश्च देवताः ।
सङमेवहुमानेन सानां चानुकम्पया ॥५५॥
समाययौ TU घ्रेयः केतुकरः परः ।

बभ्राजे शन्तया Bea धमो विमहवानिव ॥५६॥
देव्यामपि यवीयस्यामरण्यामिव पावकः |

` नन्दो नाम सुतो जज्ञे नित्यानन्दकरः Foy ॥५७॥
दीघेबाहुमंहाव्ाः सिंहांसो वृषभेक्षणः |
वपुषाम्येण यो नाम सुन्दरोपपदं TH ॥५४॥
मधुमास इव प्राप्रशनन्दरो नव इवोदितः |
ayaa चानङ्गः स वभो कान्तया च्िया ॥५९॥
सतौ संवर्धयामास नरेन्द्रः परया सुदा ।

अथः CAAA धमेकामो महानिव ॥६०॥
तस्य ASA AT ववृधाते भवाय तौ |
आयैस्यारम्भमहतो धमाथाविव भूतये ॥६१॥

तयोः सत्पु्रयोमेध्ये शक्यराजो रराज सः।
मध्यदेश इव व्यक्तो हिमवत्पारिपाचयोः ॥६२॥

L has (fol. 4b) 56 ५ 6-प 7 p, d 8-57 837, a4-a 8f, b1-b5 p, 29d 7-60c8,
di-d4p, d5-d8f, 61a 1-a5p, a6-a8f, b 6-b 8

54०, विदिवि p. v,odfaatp. ५ सूर्यो. 55, देनताः ए. «^ BUA;
H. and 8.९. 56a, समाययो P. AWG: ५. 58 ५४, "वक्तासिंहासो P.
59 मधुमासिद्व?. ५ अगंवानिवचानंग २. 6००, तोसंवद्धयामास P.
प, महानिवा(०? ay) P. 61 b, मंयासतौ ए, for L see note.
''16 CANTO II

ततस्तयोः संस्कृतयोः कमेण नरेन्द्सून्वोः कृततविद्ययोश्च |
कामेष्वजस्रं प्रममाद्‌ नन्दः सवोाथेसिद्धस्तु न ATH ॥६३॥
स rata हि जीणेमातुरं च मृतं च
विमृशन्‌ जगदनभिज्ञमातेचित्तः |
हदयगतपरघृणो न विषयरतिमगम-
ज्जननमरणभयमभित्तो विजिधांसुः ॥६४॥
उडेगाट्पुनभेवे मनः प्रणिधाय
स ययो शयितवगाङ्खनाटनास्थः |
fafa नृपत्तिनिलयनाइनगमनकृतमनाः
' सरस इव मथितनल्िनात्कत्टहंसः ॥६५॥

सौन्दरनन्दे महाकाये राजवणनो नाम हितीयः art: |

L has 63 a1-a 6 p, a 7-64 b 10, ४077-0 121, crf, d 2-d13, १746594, a 5-end.
630, संसकृतयोःषक्र 1.7. 1, YR 2. ५, HAMATE 1. 9०, ofafag P.
64», विमृशनजद नभिन्नमात्तहद यो 7, °मातेहत्कः प. ०, गतपरमश्रकंविषय० P (three
syllables short). 4, "मयममितमभितो LP; He. विजिघांसः ८. 65 », सयितवरां-
गणाद० ?. 9, मर्थित° 7. कलंहंसः 1, कुलंहंसः 7. ००1. सौन्द रानन्दे P. द्वितीय p.
''17

CANTO III

तपसे ततः कपिल्वास्तु CANTATA घसंकुले |

श्रीमदभयमनुर क्षजनं स विहाय निश्चितमना वनं ययो ॥१॥
विविधागमांस्तपसि तांश्च विविधनियमाश्रयान्मुनीन्‌ ।

प्रेष्य स विषयतृषाकृपणाननवस्थितं तप इति न्यवतेत ॥२॥
अथ मोष्वादिनमराडमुपशममतिं Tass |

` तच्चकृतमतिरूपास्य जहावयमष्यमागं इति मागेकोविद्‌ः ॥३॥
a विचारयन्‌ जगति किं नु परममिति तं तमागमं।
निश्चयमनधिगतः परतः परमं चचार तप एव दुष्कर ॥४॥
अथ नेष मागं इति वीय तदपि विपुलं जहो तपः |
ध्यानविषयमवगम्य परं बुद्युजे वरान्नममृतत्ववुद्धये ॥५॥

स सुवणेपीनयुगवाहूकौषभगतिरायतेरणः |
क्षसछषमवनिरुहमभ्यगमत्परमस्य निच्चयविधेवुभुत्सया ॥६॥
उपविश्य तच कृतबुद्धिरचत्छधुतिरद्रिराजवत्‌ |
मारबल्मजयदुममयो बुबुधे पदं शिवमहायैमव्ययं igi

L has ra1-4c 8, (01. 5 a) 4¢9-7d 13.

20, °स्तपस्सितां ञ्च L, °स्तपस्सिताश्च P, °स्तपसितांख्च s; 1. 1, ग्नुनी 7. ५ तम-
दति LP; He. 391, "मरराड(?)मुपशमतितयेन्द्रकं ?. ५ onfacare ?.
4a, विचारयं LP. b, भ८)न्तमा० 7, हन्तमा० 7; Cc. « ग्नवेगतः 7. 5b, विपुर 8.
५ व्याधिविष० ro. a, न(?)रान्नम 1, नरान्नम 7 ; 8. and Ge. 6५, ण्युगलाङ्ञ° 7.

a, "विघेवु° 7. 11, °राजवन्‌ 1. ^ ग्दुर्ग्यम० LP.
¢
''18 CANTO Ill

अवगम्य तं च कृतकायेममृतमनसो दिवौकसः ।

हषेमतुल मगमन्मुरिता विसुली तु मारपरिषत्पर चुुभे ut
सनगा च भूः प्रविचचाल् हूतवहसलः शिवो ववो |

नेदुरपि च सुरदुन्दुभयः प्रववषे चान्बुधरवजिंतं नभः ॥९॥
अवबुध्य चेव परमाथेमजरमनुकम्पया विभुः |
नित्यममृतमुपदणेयितुं स वगणसीपरिकरामयात्पुरीं ॥१०॥
ay धमेचकमृतनाभि धृतिमतिसमाधिनेमिमत्‌ |

तच विनयनियमारमृषिजेगतो हिताय परिषद्यवतेयत्‌ ॥११॥
इति टुःखमेतदियमस्य समुटयत्ता प्रवतिका |
शान्तिरियमयमुपाय इति प्रविभागशः परमिदं चतुष्टयं ॥१२॥
छअभिधाय च चिपरिवत्तेमतुत मनि वत्येसुच्तमं ।

डाट्शनि यतविकस्यमृषिविनिनाय कौीर्डिनिसगो चमादितः 93 1
स हि दोषसागरमगाधमुपधिजत्माधिजन्तुकं |
WIAA ae प्रततार HHA च DATTA ॥१४॥
स विनीय काशिषु Tay वहुननमयो गिरित्रजे ।

पिच्यमपि परमकारुणिको नगरं ययावनुजिधुशया तदा ॥ १५॥
विषयात्मकस्य हि जनस्य बहुविविधमागेसेविनः।
 सूयैसद्एवपुरभ्युदितो विजहार qa इव गोतमस्तमः ॥१६॥

L has 8a1-9b7, b8-cgp, c10-11 b4, b5-b6 p, b7-d 4 f, 12¢ 3-13 ९2, ¢3-c4p,
66.09.000 ०1.020 15a1-c 7, c8-d6 p, d 7-d 10 f.

8० तेन. ob, प्रिवो(यो)ववौ?. प, न्धरर्जितं7?. 1०१, वरणसा० LPC,
वराणसा० प. स्त्पुरी ?. red, श्मुषिजगतो P. 120, सान्ति° P.
13 १, °्नित्यसु० 1. ०१, caffe p, cafafae प.  ¬4५ गतरेगचपल ए; He.

44, चाप्य)तारयत्‌ ?. 25९, कासिषु 7. >, गिरखित्रते २
''CANTO III 19

खभितस्ततः कपिल वास्तु परमशुभवास्तुसंस्तुतं ।

वस्तुमतिशुचि शिवोपवनं स cen निःस्पृहतया यथा वनं ॥१७॥

अपरिग्रहः स हि बभूव नियतमतिरात्मनीश्वरः |
नेकविधभयकरेषु किसु स्वजनस्वदेशज नमिच वस्तुषु ॥ १४॥

` प्रतिपरूनया न स जहषे न च शुचमवज्लयागमत्‌ |

निशितमतिरसिचन्दनयोने जगाम दुःखसुखयो श्च विक्रियां ॥ १९॥

अथ पाथिवः समुपलभ्य सुतसुपगतं तथागतं ।

तूणेमवहुतुरगानुगतः सुतदश्नोत्सुकत याभिनियेयो ॥२०॥

सुगतस्तणागतमवे्य नरपतिमधीरमाश्या |

शेषमपि च जनमश्रुमुखं विनिनीषया गगनसुत्पपात ह ॥२१॥

स विचक्रमे टिवि भुवीव पुनरूपविवेश तस्थिवान्‌ ।

निश्वत्मतिरणयिष्ट पुन बेहुधाभवत्सु नरभ थे कधा ॥२२॥

सलिले सिताविव चचार जलमिव विवेश मेदिनीं ।

मेघ इव दिवि ववषे पुनः पुनरज्लन्नव इवोटितो रविः ॥२३॥

युगपञ्ज्वत्न्‌ ASAI जल्मवसृजंश्च मेघवत्‌ |

तप्रकनकसदृशप्रभया स FAT HAIN इव सन्ध्यया घनः ॥ २४॥

L has भ ५ 5-cg, c 10-d3 », १ 4-470, d11-d 13 p, 78 8 71-४ 5, (fol. 5b) 20 8 3-8 9 },
ato-bif, 7 2-biop, c1-c2f, c3-cgp, 22¢9-23 07, 021

17 b, PHATE P. ५, वास्तुम० ¢. ०, निस्पुह° 1.7, 189 अपरिग्रहः 1,
अपरिग्ग्रहस्य 7. १, श्स्वदेशएन° २. 19 ¢, AEA 7. १, सुखदुःख० P; He
20 0 सुगतसु° Pec: वछ॑मवह० P, with @ above first F and न्य्‌ above क्ख. 218; गमपेच्स 7;
Gc. b, "मासया(मानसतया) ए. ° सेषम० ?. 22०, भूवीवषुनर्पविवेध ? ; Ce.
५ 'मतिरसयिषु ?, «xx षु 1, °्गतिर०८; He. १, YAR 1. MMA ए ; 0.९.
2३०, दिविवषै 7. १, पुनरुज्व° ? ; Jc. 24, SAY 7.

C2
''20 ` CANTO III

तसुदीषय हेममणिजात्ट वत्टयिनमिवोत्थितं ध्वजं ।

प्रीतिमगमदतुत्ां नुपतिजेनता नताश्च बहु मानमभ्ययुः ॥२५॥

अथ भाजनीकृतमवेघ्य मनुज पतिमृडिसंपटा |

पौरजनमपि च तत्मवणं निजगाट्‌ धमेविनयं विनायकः ॥२६।

नृपतिस्ततः प्रथममाप फलममृतधमेसिडयोः |

धमेमतुल मधिगम्य सुनेमुनये ननाम स यतो गुराविव ॥२७॥

बहवः प्रसन्नमनसो ऽय जननमरणातिभीरवः।

श्णक्यतनयवृषभाः कृतिनो वृषभा इवानल्भयात्पर AAA: ॥२४॥

विजहुस्तु येऽपि न गृहाणि तनयपितृमाचपेक्षया |

तेऽपि नियमविधिमामरणाज्नगृहुश्च युक्तमनसश्च दधिरे ॥२९॥

न faféa सृष्छमपि जन्तुमपि परवधोपजीवनः |

किवत विपुत्गुणः Fos: सदयः सदा किमु मुनेरपासया ॥ ३०॥

अकृशेद्यमः कृश्धनोऽपि परपरिभवासहोऽपि सन्‌ |

नान्यर्धनमपजहार तथा भुजगादिवान्यविभवाद्धि विव्यथे ॥३१॥

विभवान्वितोऽपि तरणोऽपि विषयचपन्ठेन्दरियोऽपि सन्‌ ।
नेव च परयुवतती रगमत्परमं हि ता दहनतोऽप्यमन्यत ॥३२॥

L has 25a10-26a4,a5-alop, b1-b5, b6f, 2743.284713, 29a 1-a 4p,a5-b 797
30a 10-bif, b 2-31 b13, 32 8 1-a6p, a10-c5 p, c6-d 13.

25 ४, ण्वोर्थितं 1, ण्वोयितं 7. 26 ८०, तत्प(त््रसोवेनच्निज० P. 28 ०, प्रसन° L,
Way 7. ५ ग्तनाय०7?. 9०, श्वत्रजः 7. 29 ४, ग्पिच्रमाच्यर L apparently
and 7. d, दधिरे २, दध्थिरे प्र; Ie. ३००, जतुम० ए. 1, ग्जीवमः 7.
a, fag P. 31 9, कषधनो 1.7. 1, सत्‌ LP. 32 ०, ITA 7, न्त्परमा H.
''CANTO III 21

अनृतं Wie न च कश्चि-
grata जजस्य नाप्रियं |
छटणमपि च न जगावहितं
हितमप्युवाच न च पेशुनाय यत्‌ ॥ ३३॥
मनसा लुलोभ न च जातु परवसुषु गृद्धमानसः |
कामसुखमसुखतो विमृशन्विजहार तृप्र इव तच सज्जनः ॥ ३४॥
न परस्य कश्चिट्पघातमपि च सघृणो व्यचिन्तयत्‌ |
मातृपितृसुतसुहव्सदृशं स ददभे तत्र हि परस्परं जनः sul
नियतं भविष्यति परर भवटपि च भूतमययो ।
कमेफल्मपि च त्टोकगतिनियतेति दशेनमवाप साधु च ॥३६॥
इति कमेणा ट्शविधेन
परमकुश्त्ठेन भूरिणा |
ufufa श्थिलगुणोऽपि युगे
विजहार तच मुनिसंश्रयाज्जनः ॥ ३७॥
न च तच कश्िदुपपत्तिसुखमभित्कत्छाष तगुणः ।
सवेमशिविमवगम्य भवं भवसं याय ववृते न जन्मने USE
अकथंकथा गृहिण एव परमपरिशु्दृष्टयः |
सोतसि हि ववृत्तिरे बहवो रजसस्तनुत्वमपि चक्रिरे परे ॥३९॥

L has 33a 1-35 a 4, (fol. 6a) 34 9 5-39 4 13.
33a, WIA P. c, LP om. च ; He. 341, गृ(व)द्ध० 7. cd, विमृशद्धि° 1.7.
१, नुपद्व 7. 35०, न्बाटम० 7, ob, चिन्तयेत्‌ ए. 37 °, MMS ATC, see notes
for 1. 38 9, नचतव 7. गपपर्ति° ?. b, तेगुशैः 7. 30a, ग्रहिण ?.
© स्रोतसिदहीन(?) ततरे 7. १, रजसत्लम० P, with त added above after @. पुरे G.
''22 CANTO III

ववृतेऽच योऽपि विषमेषु
विभवसदृशेषु कश्चन |
त्यागविनयनियमाभिरतो
विजहार सोऽपि न चचाल सत्पथात्‌ ॥४०॥
पि च स्वतोऽपि परतोऽपि न waaay देवतः |
तच च सुसुखसुभि्ग्‌णेजंहषुः प्रजाः कृतयुगे सनोरिव ॥४१॥
इति मुटितमनामयं निरापक्कुरूरथुपूरुपुरोपमं पुर तत्‌ ।
अभवटभयदेशिकि महर्षो विहरति wa शिवाय वीतरागे ॥४२॥
इति सोन्दरनन्दे महाकाये तयागतवणेनो नाम तृतीयः समैः |
L has 40a1-41d1, १2.137, 428 71-88, agp, 8710-041, bro-bi2f, b13-cgp,
c to-end.

4००, विषयेषु 8. 4 ९ तचचसुख० 1.0, तच्रचसुधेसु° 7. ००, ग्युैजह० 7.
१, छतयुशेराज्ञोमनोरिव LP; 8.८. 42 ०१, UMAR P. ० अभवभय० LPC; Heo.
col. सौन्द्रा० ८. तृतीय?
''23

CANTO IV

सुनौ ब्ुवाणेऽपि तु तच ध्म धम प्रति ज्ञातिषु चादुतेषु।
प्रासाटसंस्यो Aenea: प्रियासहायो विजहार नन्दः ॥१॥
स चक्रवाक्येव हि चक्रवाकस्ठया समेतः प्रियया प्रियाहः ।
नाचिन्तयदष्रमणं न शक्र तस्थानहेतोः कुत एव धम ॥२॥
Be च रूपेण च सुन्दरीति waa Tau च मानिनीति ।
den च मानेन च भामिनीति यात्तो बभाषे चिविधेन Ara su
सा हासहंसा नयनङिरेफा पीनस्तनात्युनत पद्यको शा |

भूयो बभासे स्वकुलोटितेन स्वी पच्चनी नन्ददिवा करेण si
रूपेण चात्यन्तमनोहरेण रूपानुरूपेण च चेष्टितेन |
मनुष्यलोके हि तदा बभूव सा सुन्दरो Ay नरेषु नन्दः ॥५॥
सा देवता नन्दन चारिणीव कुत्स्य नन्दीजननश्च नन्दः ।
अतीत्य मव्योननुपेत्य देवान्‌ सृष्टावभूतामिव भूतधाचा ॥६॥
तां सुन्दरीं Va तमेत नन्दः सा वा निषेवेत न तं नतभूः ।
we yd तदिकलटं न शोभेततान्योन्यहीनाविव usa ॥७॥

L has 7 & 7-४ 3 p, 9 4-४ 9, a10-b 2 2b5-b7 f, b8-d 7, d8-di1f, 3 b7-bogf,
4 ८ 9-6 a3, a4-bIp, (fol. 6b) 7a 7-a11, b1I-c1IIp.

19, मनो 7. 2d, न्हतोःक्रतएवधम्म P, HA एव घर्मः 0. 3a, रूपेन P.
>, भामिनीति 6. ० भामेन Gu. मानिनीति ७. 4, यानो P, यासौ c.
4 ए, ग््युन्रपद्यकोसा 7, भ्भ्ुच्रत० ५. 9, "्पचिमी ए. 5१, स्त्रीषु?
''24 CANTO IV

कन्द पैरत्योरिव Sad प्रमोदनान्द्योरिव नीडभूतं ।
प्रहषेतुश्यो रिव पाचभूतं Fs सहारस्त मट्‌न्धनूतं ॥४॥
परस्यरोद्ी शणतत्परा्षं परस्परव्याहूतसक्तचिचं |

GUA ASAT HUT परस्परं तन्मिथुनं जहार ॥९॥
भावानुरक्तौ गिरिनिर्भरस्थो तौ विनरीरविंपुरुषाविवोभो ।
चिक्रीडतुश्वाभिविरेजतुश्च रूपभ्ियान्योन्यमिवारिपन्तो ॥१०॥
अन्योन्यसंरागवि वर्धनेन ASAT AANA |
कमान्तरेऽन्योन्यविनोटनेन सल्ीलमन्योन्यममी मटच्च ॥११॥
विभरूषयामास ततः प्रियां स सिषेविषुस्तां न मृजा वहाथ ।
स्वेनेव रूपेण विभूषिता हि विभूषणानामपि भूषणं सा ॥१२॥
टच्लाथ सा टपेणमस्य हस्ते ममायत्तो धारय तावदेनं |

विशेषकं यावट्हं करोमीत्युवाच कान्तं स च तं बभार ॥१३॥
भतस्ततः श्मश्रु निरीक्षमाणा विशेषकं सापि चकार तादृङ्‌)
निश्वासवातेन च टपंणस्य चिकित्सयित्वा निजघान नन्दः ॥१४॥
सा तेन Velma भतः शब्येन चान्तमेनसा जहास |
भवेच्च eer किल नाम तस्मे त्लाटजिद्यां भृकुटिं चकार ॥१५॥

L has 9 ८ 9-10 b2, ए 3-7 4f, 12 b 3-13 a10, 8771-0 7}, b6-b7p, b8-bit, cr फ)
1446-15 drt.

8 9, लच्छ० 1. d, सहारस्त 7. 91, परस्परंव्या० P; He. १, तस्मिथुनं LP.
जहारः 1. 7०५, विक्रीड 7. cara विरेज० ८. "° Mor हु )मान्तरेनथेवले-
हरे(ते)न 1, क्मान्तरे TAA तेन 0. a, सरीलम० ?. 12०, WS()At २; Cc.
7, सिषोविषु° ?. ०, रूपेन 7. 13५, करोमि 7. 48, ततश्मश्रशरानराष्यमाणा P,
निरूप्यमाणा 0, निरूपयन्ती प्त, निरूपयाणा 8. +. ग्कंमासापिषि (or पि) 7; ७.९.
ध 0 7, किंचिच्छुचित्वं Gu. 251, साध्येनचातु्मणसा 7. «^, भूत्वा च 6.
१, "जिह्मा 7.
''CANTO IV 25

चिप कणोत्पल मस्य चांसे करेण सव्येन मदात्ठसेन |
wags चाधेनिमीत्विता्षे वक्तेऽस्य तामेव विनिदधाव ॥१६॥
AMAIA HAA नलप्रमोद्ासिततगाङ्गुलिभ्यां ।
पद्यां प्रियाया नल्िनोपमाभ्यां मूपा भयान्नाम ननाम नन्दः ॥१७॥
स सुक्तपुष्पोन्मिषितेन aa ततः प्रियायाः प्रियवृद्वभासे |
सुवणेवेद्यामनित्ठावभग्रः पुष्पाततिभारादिव नागवृ्ः ॥१४॥
सा तं स्तनोहतितहारयिरूत्थापयामास निपीड्य दोभ्या ।
कथं कृतोऽसीति जहास चोचेमुंखेन सा चीकृतकुण्डत्टेन ॥१९॥
पत्युस्ततो टपेणसक्तपा णेसुहुसुहु वंक्मवेखमाणा |
तमात्पन्ादरेतत्ठे कपोले समापयामास विशेषकं तत्‌ ॥ २०॥
तस्या सुखं तत्सतमात्ठपचं ताम्राधरोष्ठं चिकुरायताकषं ।
रक्ताधिकायरं पतितद्िरेफं ata पद्यमिवा बभासे ॥२१॥
नन्दस्ततो दपंणमादरेण बिभ्र्दामर्डनसासिभूतं |
विशेषकावेणकेकरास्मो त्डप्मियाया वटनं ट्टे ॥२२॥
तत्कुरडत्ताद्टविशेषकान्तं कारण्डव क्िष्टमिवारविन्दरं |
नन्दः प्रियाया मुखमीक्षमाणो ya: प्रियानन्दकरो बभूव ॥२३॥
विमानकल्ये स विमानगर्भ ततस्तथा चेव ननन्द नन्दः ।
तथागतश्चागतभेक्षकात्टरो मेषाय तस्य प्रविवेश वेश्म ॥२४॥

L has 1681-8 70, 87, bi-b3f, bg-c2f, c3-d2p, d3-d8f, 17 ee gf,

b 6-22 a4, (fol. 7a) 22a5-24d 11.

16a, चासे P. c, पच्चाज्ञलिं Gu. चाद्च° (or Be) P. 17a, ग्योक्तिताभ्यां P.
b, शप्रभोङ्गसितराङ्गलि° ?, "्वराङ्गुलि० ७. 18 °, °मणिलाव० 7. 19 a, ण्यस्ति° P.
b, HATTA? L. ०१, चोच्चैसक्ञेन L, चोचचैसुक्तेण 7. 20 1, YRARA? 7.
१, समाघयामास PC, समाप?) L; He. 21 b, °रायतक्तं 7. 22 b, YA: 7.
6 विसेषकावैक्तण० ?. 238, ग्नादस्त° 7. ), ofarme P. ५ ग्माणौ P.
''26 CANTO IV

अ वाङ्वृखो निष्प्रणयश्च तस्थो भातुगेहे ऽन्यस्य गृहे यथेव ।
तस्मादथो प्रे्यजनप्रमादान्निघ्ामलब्यव पुनजेगाम ॥२५॥
काचित्पिपेषाङ्खविल्ेपनं हि वासोऽङ्गना काचिदट्वास्तयच्च |
ऋयोजयत्लानविधिं तथान्या जयन्धुरन्याः सुरभीः TAA ॥२६॥
तस्मिन्‌ गृहे भतुरतश्चरन्यः कीडानुरूपं लल्वितं नियोगं |
काश्चिन्न qe ददृशुयुंवत्यो बुद्धस्य वेषा नियतं मनीषा ॥२७॥
काचिष्स्यिता तच तु हम्येपृष्टे Tare प्रणिधाय चक्षुः)
विनिष्यतन्तं सुगतं eet पयोदगभादिव dea ॥२४॥

सा गौरवं तच वि चाये भतः स्वया च भक्तयाहेतयाहेतच्च |
नन्दस्य तस्यो पुरतो विवश्षुस्तदाक्या चेनि तदाचचक्षे ॥२९॥
अनुहायास्य जनस्य WS THs नो भगवान्प्रविष्टः |
भिक्षामलब्ध्वा गिरमासनं वा शन्यादरण्यादिव याति भूयः ॥३०॥
श्रुत्वा महर्षेः स गृहप्रवेशं सक्कारहीनं च पुनःप्रयाणं |

चचाल चिच्राभरणा्वरसखङ्स्यदुमो धूत Faas ॥३१॥
Harts wits पद्चकस्यं ततः स कान्तां गमनं ययाचे |

aq गमिघामि गुरो प्रणामं मामभ्यनुज्लातुमिराहंसीति ॥३२॥
सा वेपमाना परिसस्वजे तं शत्वं तता वातसमीरितेव |

CEN चाणुञ्ुतलोलनेचा दीधे च निश्वस्य वचोऽभ्युवाच ॥३३॥

L has 26 8 7-28 1 7, b 2-c2p, ¢3-d3, d4-diop, १ 11-30 b 7, b8-b tof, br1-c 4,
es-c7f, 31b8-c7f,c8-c1r p, d1-32b to, bri-cirf,d ¶-१ tof.

oga, निष्यणयश्च 2. 1, भातुगृहि 1, धान्तु ?. ०, °मलब्धेव 17; Co. — 26a, FU
पेषातु° (or न्त?) L, fiat 7 ; १.८ a, जग्म्न्यु° 1. 27 a, तस्िनगृहि 7.
bo, Ue 120. c, TEP 1. 28 c, fafaare P. 291, ण्याहतञ्च P.
३००, अनुश्चहाया० P. b, ननप्रविस्तः 7. °, श्लव्धा ए. 3 7, प्रयानं 1. cd, Pom.R.
32०, ASAP. मद्यकल्यं 1, ० BYP. 33, सालं २. १, दीघं ए. ।
''CANTO IV 27

नाहं यियासोगुँर्दणेनाथमहामि aq तव धमपीडां |
गच्छायेपुतैहि च शीघ्रमेव विशेषको यावदयं न शुष्कः ॥ ३४॥
सचेद्नवेस््वं wey agar दशं महान्तं चयि पातयेयं ।
सुहुमुहुस्त्नां शयितं कुचाभ्यां विबोधयेयं च न चाल्पेयं ॥२५॥
यायनाश्यानविशेषकायां मय्येष्यसि त्वं चरितं ततस्त्वां |
निपीडयिघामि भुजइयेन निभूषणेनाद्रेविल्टेपनेन ॥३६॥
इत्येवमुक्तश्च निपी डित्तश्च तयासवणेस्वनया जगाद्‌ ।

एवं करिष्यामि विमुञ्च चरिड यावद्ुरुटूरगतो न मे सः ॥ ३७॥
ततः स्तनोदतितचन्दनाभ्यां मुक्तो भुजाभ्यां न तु मानसेन |
विहाय वेषं मटनानुरूपं सत्कारयोग्यं स॒ वपुबेभार ॥ ३४॥

सा तं प्रयान्तं रमणं प्रदध्यौ प्रध्यानश्न्यस्थितनिश्चलास्ी |
fanaa व्यपविद्धश्ष्या भान्तं मृगं भरान्तसुखी मृगी व ॥ ३९॥
दिदृक्षयाक्िघ्रमना मुनेस्तु नन्दः प्रयाणं प्रति तत्वरे च ।
विवृत्तदृ्टिश्च शनेयेयो तां करीव पश्यन्‌ स ल्टइत्करेणुं ॥४०॥
छातोटरीं पीनपयोधरोरे स सुन्दरीं रुक्मटरीमि वारः |
MAU पश्यन्न ततप नन्दः पिवन्निवेकेन wos करेण ॥४१॥

L has 34 89}, 8 10-८ 8, cg-dif, d2-d5, १6 (fol. 7b) 36c8-d 6, d7-37a5p,
a6-bif, 39a11-bif, b 2-d6,d7-dgf, 40a6-a7f, b5-bop, 41cgf, cr1o-dit.

34.0, HE 7. ob, कुं 7. ut(uTStTL. °, uafer. 351, महान्त २.
९ सथितं 7. १, चालयेयं PC; J. and Ge. 36 °, गकाया ?. १, विभूषशेनाद्र° P.
37 », °सवजस्वनया 7, स वेणु" ८. जगाम 2 ; Ge. ५, विमुचचण्डे . १, |
न्दूर०7?. 38०, AAP. 1, मानकषिन. १, तत्कार०?, तत्काल 0. ०, YP ?.
391, श्मन्यखिर० ५. °, स्थिरोच्च ५. 4०1, प्रयानं 7. ५, विवुर्ति° ९,
41 b, सुन्द री रुच्छ PP. 6, P 7 one @.
''28 CANTO IV

तं गोरवं बुद्धगतं चकषं भायोनुरागः पुनराचकष |
सोऽनिश्वयान्नापि ययौ न तस्थो तुरंस्तरद्धेष्विव राजहंसः ॥४२॥
अटनं तूपगतश्च तस्या हम्याच्ततश्चावततार तूणं |

Wal ततो नूपुरनिस्वनं YAS हदये गृहीतः ॥४३॥

स कामरगेण निगृह्यमाणो धमेानुरागेण च कृयमाणः |

जगाम दुःखेन विवत्येमानः खवः प्रतिखौत इवापगायाः ॥४४॥
तततः कमेदीधैतमेः प्रचक्रमे कथं नु यातो न गुस्भवेदिति |
स्वजेय तां चैव विरेषक प्रियां कथं प्रिया मादरविशेषकामिति ॥४५॥
अथ स पथि ददे मुक्तमानं पितृनगरेऽपि तथागताभिमानं |
ट्शबलत्मभितो SAA ध्वजमनुयान इवेन्द्रमव्यमानं ॥ ४६॥

सौन्दरनब्दे महाकाव्ये भायौयाचितको नाम चतुथः समैः ।

L has 42 8 1-d1,d2-d6p, d7-dir, 4397-5 ०2.०५ १०५-44९ 1], 28-45 72,
ci-c7 p, c 8-end.

५2 9, तमौर० 2. १, ACH PC, Flor TR L. 43.0, अदः श नंभूयगतंख्च P,
°नीमूय घर, °नीभूय गते च तस्मिन्‌ 6. 44 ५, निवत्यमानः ५. 45 ५, ताचैव ?.
a, ०माद्विविशे° 1. 46०, Pom. one द्‌. ?, तथा गता० ५. ००. सौन्द रा २.

ग्याचित्तको P. चतुथं P.
''29

CANTO V

अथावतीयेोश्वरथदिपेनभ्यः शाक्या wets गृही तवेषाः ।
महापणेभ्यो व्यवहारिणश्च महामुनो भक्तिवशत्मरणेमुः ॥१॥
केचित्म्रणम्यानु ययुमुहूतं केचित्मणम्याथे वशेन जग्मुः ।
केचितस्वकेष्वावसथेषु तस्थुः कृवाज्ञत्टीन्वी रणएतत्प रक्षाः ॥२॥
वुद्धस्ततस्तच नरेन्द्रमार्गे सोतो महद्वक्तिमतो जनस्य |

जगाम दुःखेन विगाहमानो जलागमे सोत इवापगायाः ॥३॥
अथो महद्धिः पथि संपतद्धिः संपूज्यमानाय तथागताय ।
करु प्रणामं न शशाक नन्दस्तेनाभिरेमे तु TTA ॥४॥
स्वं wang पथि निमुमु्ृभैक्तिं जनस्यान्प्रमतेश्च रसन्‌ ।
नन्दं च गेहाभिमुखं fagerant ततो ऽन्यं सुगतः प्रपेदे ॥५॥
ततो विविक्तं च विविक्तचेता सन्मागेविन्मागममिप्रतस्थे |
गत्वायतश्चाम्यतमाय तस्मे नान्दीविसुक्ताय ननाम नन्दः ॥६॥
शनै व्रजन्नेव स गौरवेण पटावृतांसो विनताधेकायः |
अधोनिवद्ाज्ञल्विरूष्वेनेचः WIA वाक्यमिदं बभाषे ॥७॥

L has 1a1-4b 3, (fol. 8a) 4b4-7d11.

1b, यथामृद्धिगुही तवेषी 7. 2 9, HRM 7. 1, "वसे (.) नुजगमुः 7. १, °तत्प-

राज्ञा P. 3b, चोतो7. ग््क्तिमनो?. १, जरागमे7. इवापगयाः LP.
41, सपू(० प) ज्य 7. ५, शुरोर्म° २. sab, निम्यमुन्ुभक्ति 7. ५ जिधिज्तन्‌ ?.
१, प्रपदे P. yab, गोरवेनपटावृतासो P. ० °निवद्धज्ञलिरः 7. AMATI

कथमिदं वभावे ए.
''30 CANTO V

प्रासाटसंस्थो भगवन्तमन्तः प्रविष्टमध्रोषमनुमरहाय |
अतस्त्वरावानहमभ्युपेतो गृहस्य कष्यामह तो ऽभ्यसूयन्‌ ॥४६॥
तत्साधु साधुप्रिय सत्पियाथे तचास्तु भिूत्तम भेक्षकालः ।

असो हि मध्यं नभसो यियासुः कालं प्रतिस्मारयततीव qa: ॥९॥
इत्येवमुक्तः प्रणतेन तेन लेहाभिमानोन्मुखल्लो चनेन |
तादृङ्िसिचं मुगतश्वकार नाहारकृ्यं स यथा fase ॥१०॥

ततः स कृचा मुनये प्रणामं गृहप्रयाणाय मतिं चकार |
अनुहाय सुगतस्तु तस्मे पाचं टरो पुष्करप्नेचः ॥११॥

ततः स लोके ददतः BOTA पाचस्य तस्याप्रतिमस्य पाचं |
AME चापय्रहणषमाभ्यां पद्योपमाभ्यां प्रयतः कराभ्यां ॥१२॥
परङ्गुखस्वन्यमनस्कमाराचिज्ञाय नन्दः सुगतं गतास्थं ।
हस्तस्थपाचो ऽपि गृहं यियासुः ससार सागीन्मुनिमी क्षमा णः ॥१३॥
भायोनुरागेण यदा गृहं स पाच गृहीवापि यियासुरेव ।
विमोहयामास सुनिस्ततस्तं रथ्यामुखस्यावरणेन तस्य ॥ १४॥
निर्मो्िबीजं हि cet तस्य ज्ञानं मृदु HUTA तीवं |
केशानुक्लं विषयात्मवं च नन्दं यतस्तं मुनिराच कषे ॥१५॥
dance दिविधश्च cea डिकस्यो व्यवदानपश्षः |
आत्माश्रयो हेतुबल्ाधिकस्य FATT: प्र्ययगोर वस्य ॥१६॥

L has 8a1-12 d11, 1381-8 3 ag-b4p, b5-cl, c2-c lop, cII-14c 11, a I-d Il,
16 81-221 a8-bi, b2p, 16b3-b8f, bg brop, b 11-c11, dI-dirp.
ob, तचास्त 7. ¬०५दतयेव० 2. wMNFAL, AAAI P; Gc. ०, ए. om. fe
८१, ग्खकालन्यमहार० 7. 22०, AAA 7. WATT ए. ५, MEAP. = 13 a, परा-
दयुसूबयियासुन्यम° ?, पराद्युखन्त्° 0. a, ग्मारावि० 7. 14 ९, वितोह° P.
16 ०, निर्खक्त° 7. ?, ज्ञानमुदुं 7. तीत्रः . ००, क्ञेशाकूलान्विखयास्स(? त्स ?)तञ्चनन्द P.
16 9, MANTA २. ० अःत्माश्रया 1.
''CANTO V 81

अयत्नतो हेतुबत्ाधिकस्तु निसुव्यते agra एव ।

यत्नेन तु प्रत्ययनेय वुद्धिविमोकमाप्नोति पराच्येण ॥१७॥
नन्दः स च प्रत्ययनेयचेता यं शिश्ये तन्मयतामवाप |
यस्मादिमं तच चकार यत्नं तं खेहपङ्कान्मुनिरुज्जिही षेन्‌ ॥ १४॥
ACH दुःखेन विचेष्टमानः शनेरगत्या गुरुमन्वगच्छत्‌ |

wage वीक्षणत्टोलनेचं विचिन्तयननादैविशेषकं तत्‌ ॥ १९॥
तती सुनिस्तं प्रियमाल्यहार वसन्तमासेन कृताभिहारं |

निनाय भग्रप्रमदाविहारं विद्याविहाराभिमतं विहारं ॥२०॥

da महा कारूणिकस्ततस्तं दष्टा मुहूत करुणायमानः ।

RU चक्राङ्कतखेन AY पस्पशे चेवेदमुवा च Va ॥२१॥

यावन्न fea: समुपेति ares: शमाय ता वक्कुर सोम्य वुद्धिं |
सवैस्ववस्थास्विह वतमानः सवाभिसारेण निहन्ति मृत्युः ॥ २२॥
साधारणात्स्वघ्ननिभादसारल्लोलं मनः कामसुखान्ियच्छ |
हव्येरिवाग्नेः पवनेरितस्य ora aaa हि qfacier ॥२३॥
Asta श्रेष्ठतमं धनेभ्यः प्रज्ञारसस्तृत्चिक्यो रसेभ्यः |
प्रधानमध्यात्मसुखं सुखेभ्यो विद्यारतिदुःखतमा TMA new
हितस्य वक्ता प्रवरः AAT धमय खेदो गुणवान्‌ WAT: |
ज्ञानाय कृत्यं परमं क्रियाभ्यः किमिन्दियाणासुपगम्य दास्यं ॥२५॥

L has 17a 1-agf, 18d11 p, 1987-9 4, (fol. 8 b) 19 a5-b5 p, 21 ¢ 1-22 a1T1, 7 7-621
, ९10, d1-d3, 23d 4-d6f, d7-25a8,a9-b2p, b 11-c 5 p, c 6-c 11, d 1-dg p,d10-d11.

17 १, पराश्रयं(० BAP. 18 9, प्रत्ययनेप्रचेता P; Co. ०, WAP. d, TAB P,
araee ५; Ge. °र्जिहीर्षन्‌.?. 9a, Sawa L. १, विचिंचेयत्नाद्र" 7.
20 ५, AAW? 2; ८.५. 279, Pom. का. — b, कर्णायतानः P. ९, सुद्धि धः
229, काल ८. b, WTP. c, वत्तमानं 7, Lom. नः, वर्तमानं C. 23 b, °सुखां-
fo Pp. 24 a, यिष्टतमं Be 1c मुखेम्यो Pd: ऽविव्या° C. 25 a, सुहृभ्यो Be
b, Gor खंदो 7. ^, प्रिवाभ्यः PC; Gc. ०, कामन्द" P.
''32 CANTO V

तन्निश्चितं भीक्मणशुग्वियुक्तं परेष्वनायत्तमहा येमन्येः |

नित्यं शिवं णन्तिसुखं वृणीष्व किमिन्दरियाथाथेमनथेमू दु ॥२६॥
जरासमा नास्त्यमृजा प्रजानां व्याधेः समो नास्ति जगत्यनथेः ।
मृत्योः समं नास्ति भयं पृथिव्या मेत््यं खल्व वशेन सेव्यं ॥२७॥
खेदेन कश्चिन्न समोऽस्ति पाशः सतो न तृष्णासममस्ति हारि |
रागाभ्रिना नास्ति समस्तथाम्निस्तच्चे चयं नास्ति सुखं च तेऽस्ति ॥२४॥
छ वश्यभावी प्रियविप्रयोगस्तस्माच्च शोको नियतं निषेव्यः ।
शोकेन चोन्मादसुपेयि वांसो राजषेयो ऽन्येऽप्यवश्ण विचेत्ठुः ॥२९॥
प्रज्ञामयं वमे बधान तस्मानो स्षान्तिनिश्नस्य हि शेकवाणाः |
महच्च दग्धुं HARASS संधुक्षयाल्पाग्निमिवात्मतेजः ॥३०॥

` यथोषधेरहैस्तगतिः सविद्यो न दश्यते कश्चन पन्नगेन ।

AMAA जितलोकमोहो न दश्यते शोकभुजंगमेन ॥३१॥
आस्थाय योगं परिगम्य तच्च न चासमागच्छति मृत्युकाले |
Massa सुधनुः Feet जिगीषया शूर इवाह वस्थः ॥३२॥
इत्येवमुक्तः स तथागतेन सर्वेषु भूतेष्वनुकम्पङेन |

धृष्टं गिरान्तहेदयेन सीदंस्तथेति नन्दः सुगतं बभाषे ॥३३॥

अथ प्रमादाच्च तमुज्निहीषेन्मत्वागमस्येव च पाचभूतं |
प्रत्राजयानन्द शमाय नन्दमित्यत्र वीन्येचमना Bata: ॥३४॥

L has 26a 1-33 3, (fol. 92) 33 ० 4-34 II.

26b, ग्नापत्तम० 7. ५, किमेद्धिया० 7. भमूडा 7. 7 ab, नास्त्यिसुजाप्रजाना-
व्याधिः7. ०, ग्वसेन २. 28 1, तुष्णासाम° 7. हाचि 7. १, OMAP.
ogc, चोग्राद्‌० 7. ०, राज्षयोन्य 7. ३०५1, तस्मातष्यान्ति° 1, तस्मानष्यान्ति" 7,
तस्मातनैष्यन्ति 0, तस्मान्नो शान्तिः 1 ), सोक 7. ५१, ग्याल्यातनि 7.
379, यथोष० LP. सवैदयो 70.  b andd, दश्यते 7 33 १, नन्द्‌ LP.
34 ४.१, तसुज्जिहीरषम° P. 1, पातभूतं 7. १, श््रवीमै° 1
''CANTO V 88

नन्द्‌ ततो ऽन्तमनसा रूदन्तमेहीति वेदेहमुनिजेगाद्‌ |
Wawra समुपेत्य नन्दो न प्रत्रजियाम्यहमित्युवाच ॥३५॥
Wa नन्दस्य मनीषितं तद्ुद्धाय वेदेहसुनिः शशंस |
aaa तस्मादपि तस्य भावं महामुनिनेन्दसुवाच भूयः ॥३६॥
मय्ययजे प्रतरजिपेऽ जितात्सन्‌
भातृष्वनुप्रत्रजितेषु चास्मान्‌ |
ज्ञातींश्च cer व्रतिनो गृहस्थान्‌
संविन्नविचेऽस्ति न वास्ति चेतः ॥३७॥
राजषेयस्ते विटिता न नूनं वनानि ये शच्ियिरे हसन्तः |
निष्ठीव्य कामानुपशन्तिकामाः कामेषु नेवं कृपणेषु सक्ताः ust
भूयः समाटोक्व गृहेषु दोषाननिशम्य तच्यागकृतं च शम ।
नैवास्ति मोक्तु मतिरालयं ते देशं सुमूर्षोरिव सोपसगै ॥३९॥
संसारकान्तारपरायणस्य श्वि कथं ते पथि ATR |
्ारोपयमाणस्य तमेव मार्गं wee साथोादिव साधिकस्य sou
यः सवतो वेश्मनि टल्यमाने शयीत मोहान्न ततो व्यपेयात्‌ |
कात्टाग्रिना व्याधिजगाश्खिन ल्लोके vets स भवेत्ममचः ॥४१॥
प्रणीयमानश्च यथा वधाय म्नो Fs UGA वध्यः |
मृत्यौ तथा तिष्ठति पाशहस्त शोच्यः प्रमाद्यन्विपरीतदेताः ॥४२॥

L has 3& ४ 71-42 1 8, # 9- 7 ], c10o-d5f, d6p, d7-d11.

35 b, वैवेहसमुनिज० P. °, AAA 7. 361, भ्मुनि 1, वैदहसुनिं ए. १, महा-
सुनीन० 7. 37a, wae ?. प्रव्रजिते fae 1.70. ob, भातु 2. चात्मान्‌ ?
९ ज्ञतीखदृष्टा ?, दृष्टा 1. 4, संवित्नचि८ वि ?) ते , dfaafea vp, dfaa fa ते 6.
38 १, कृपनेषु. 39०, भूय 7. 1, "छृतंचम्मे 7. co, मोक्तु 1.7. मतिला (”.) लयं 7.
१, सुमूर्खीरिवसोपसग्गं 7, सुमुचोरिव ° देहं सुमूषो° 6. qua, वेस्मनि 12.
b, मोहावततो P. ०, fap. १, प्रदीपे LP; Co. WAM 9. 42 1, प्रलयेच्च ए.

५
''34 CANTO V

यदा नरेन्द्राश्च कुटखिनश्च विहाय बन्धुश्च परियं च ।

ययुश्च यास्यन्ति च यान्ति चेव प्रियेष्वनियेषु कुतो ऽनुरोधः ॥४३॥
किंचिन्न पश्यामि रतस्य यत्र तटन्यभावेन भवेन दुःखं ।
तस्मात्कचिन्न छमते vate समस्तडिगमान्र शोकः ॥४४॥
तत्सौम्य Bie परिगम्य Bra मायोपमं चिचभिवेन्द्जालं |
प्रियाभिधानं त्यज मोहजालं छेतुं मतिस्ते यदि दुःखजालं ॥४५॥
वरं हितोटकेमनिरटटमननं न स्वादु यतस्यादहितानु वज |

यस्मादहं ला विनियोजयामि शि शुचौ वत्मेनि विप्रियेऽ पि ॥४६॥
aoe धाची विनिगृद्य लोष्टं यथोद्धरत्यास्यपुटप्रविष्टं ।
ana: WE WIS तचचामवो चं परूषं हिताय uss
अनि्टमपोषधमातुराय ट्दाति वैद्यश्च यथा निगृह्य ।

तइन्मयोक्तं प्रतिक्त्ठमेततुभ्यं हितोदकंमनुग्रहाय ust

तद्यावदेव छषणसंनिपातो न मृव्युरागच्छति यावदेव |

maga योगविधौ aad वुद्धिं कुर श्रेयसि तावदेव ver
इत्येवमुक्तः स विनायकेन हितैषिणा कारुणिकेन नन्दः ।
कस्मि सवै भगवन्वचस्ते तथा यथाज्ञापयसीत्युवाच ॥५०॥

L has 43 a I-a2 p, 8171-5], ) 6-44 07, b 2-b5f, bio-c 4f, d 2-d 6 p,
46 » 7-& 77, b1-b8p, boc 7f, 48 c1-c 3f, (fol. 9 b) 48c4-c7 f.
43 1, बन्ध ञ्चपरिग्रहाञ्च 7. 4, प्रियेश्चष्वनि° ?. 441, दुःखा 7. ५, WAT 7.
१, त्षमस्तदिग० 7. 45 ?, परिचगम्य 7. 1, चित्तमिवेद््र° P; Hand Se. «५, तोह-
जालं. १, छेत्तु. चदि? 46a, वर ?. ग्मणिष्ट° 7, मममिष्ट° 0.
८, ग्हंणविनि० 7. १, fear ख) चौ वत्सनि ? ; ०.० 47a, विनिग 6.

b, ATAYS? ? ; 7. १6.९८. c, TARP. १, तन्ताम०7. 48, "मान्तराय ?.
5० ५, भमवन्व° 7.
''CANTO V 88

आदाय वेदेहमुनिस्ततस्तं निनाय संशि विचेष्टमानं |
व्ययोजयच्चाश्रुपरिषुताषं ahaa saw ay ॥५१॥
अथो नतं तस्य सुखं सवाष्यं प्रवास्यमानेषु शिरोरूहेषु ।
वकायरनाट्टं नलिनं तडागे वर्षोदककिन्नमिवाबभापे ॥५२॥
नन्दस्ततस्तरुकषायविरक्तवासा-
श्िन्ताव्लो नवगृहीत इव fade: |
पणेः शशी बहुत प्गतः क्षपाने
Testa परिषिक्त इवाबभासे ॥५३॥

MAC महाकाव्ये नन्दप्र्राजनो नाम पञ्चमः स्मः |

L has 51a 6-b11,c 1-c6p,c7-c 94 7-d 177 52a 1-a3 f, a g-bIp, 53 b 8-biop,
b 11-end.

5" ०, Hae P. 1, संक्तिचिष्यविवेष्ट° 7. ५, "परिक्लताक्तं P. १०, श्रिया 0.
52 a, अथोनु(?)तं P, VA ¢, अधोधुतं J; no subscript vowel according to L; 6.९.
सवाष्यं ?. ), प्रवाप्यमाशेषु प. १, वषाद्‌क7. 83 », fat: 2. ५ पुरैः
(or Yai) L, Fas ?. ००1. सौन्दरा० ?. 7 omits ना of ATA.
''36

CANTO VI

ततो हते भरि गौरवेण प्रीतो हतायामरतो कृतायां ।
aaa हर्म्योपरि वतेमाना न सुन्दरी सेव तदा बभासे ॥१॥
सा भतुंर्यागमनप्रतीक्षा गवाक्षमाक्रम्य पयोधराभ्यां |
AUG हम्येतत्ा्त्ठश्चे सुखेन तियेङ्तकुणडलेन ॥२॥

` वित्ठष्वहारा चलयोक्तका सा तस्मादिमानाडिनता चकाशे |
तपः छया टप्सरसां aca व्युतं विमानाप्मियमीस्षमाणा ॥३॥
सा खेदसंस्विन्रत्दलाटकेन निश्वासनिष्पीत्त विशेषकेण |
चिन्ताचल्ाक्षेण सुखेन तस्थो भतारमन्यत्र विशङ्माना ॥४॥
 ततश्चिरस्थानपरिश्रमेण स्थितैव visite पपात ।

तियैक शिश्ये प्रविकीणेहारा सपादुकेकार्थवित्खपादा ॥५॥
थाच काचित्मरमदा सवाष्पां तां दुःखितां द्ष्ुमनोप्समाना |
प्रासरादसोपानत्तल्टप्रणादं चकार पद्यां सहसा रुटन्ती ॥६॥
तस्याश्च सोपानतल प्रणादं श्रुतैव तृणं पुनसत्मपात |

प्रीत्या Vaasa च संजहषं प्रियोपयानं परिशड्‌माना ॥७॥

L has I at-a tof, 8117-0], 1 8-c 4, c5-d 2f, d 3-2a3p,a4-7d11.

ra, गोरवेण P. 1, waTaTP. 24, तिर्यंजनत० 1, निर्य॑न्रत० ?. 3१, ग्यो-

क्का. ), ण्नतां7?. ०, च्युता. °मीत्तमाना 7. 4a, खेदसंशचि (?) त° L.
1, निःशास० ?. ०, मत्तीरम० P. 5b, पर्॑न्तले 7. ०, सपा दुक्ैवा (perhaps
originally NG 1, सपादुक्ैवद्धिविलवपाद्‌ा ? ; 6.५. Gab, VATA? or व्याता-

दुःखिता ?, तादुःखितां 1, सवाष्या ©. 7 ° प्रसक्तैव LPC, प्रसह्यैव 6.
''CANTO VI 87

सा चासयन्ती वत्नीपुरस्थान्‌ पारा वत्तानूपुरनिस्वनेन |
सोपानकुछिं प्रससार हषोद्धषटं दुक्ूत्ा नत मचिन्त यन्ती ॥७॥
तामङ्खनां प्रेष्य च विप्रलब्धा निश्वस्य भूयः शयनं प्रपेदे |
` rattan न रराज चाशु विवणेचन्दरेव हिमागमे a: ven
सा दुःखिता भतुरदश्नेन कामेन कोपेन च टद्यमाना |
कृत्वा करे वक्कसुपोपविष्टा चिन्तानदीं TAA ततार ॥१०॥
तस्या सुखं पद्यस्पत्नभूतं पाणो स्थितं पल्लवरागतामे ।
छाया मयस्याम्भसि पङ्जस्य Wi नतं पद्यमि वोपरि टात्‌ ॥११॥
सा स्त्रीस्वभावेन विचिन्य तचदूष्टानुरागेऽभिसुखेऽपि पत्यौ ।
धमाश्िते तच्मविन्दमाना संकर तच्तदित्छत्ाप तत्तत्‌ ॥१२॥
एषयाम्यनाश्यानविशेषकायां त्रयीति कृत्वा मयि तां प्रतिज्ञां ।
कस्मान्नु हेतो देयितप्रतिज्ञः सोऽद्य प्रियो मे वितथयप्रतिज्ञः ॥१३॥
MIS साधोः करुणात्मकस्य मननित्यभीरोरतिटकिणस्य ।
कुतो विकारोऽयमभूतपृवेः स्वेनापरागेण ममापचारात्‌ ॥१४॥
रत्िप्रियस्य प्रियवत्िनो मे
प्रियस्य नूनं हृद्यं विरक्तं |
तथापि रागो यदि तस्य हि स्यान्‌
मचिच्तरक्षी न स नागतः स्यात्‌ ॥१५॥

L has 8a 7-9 b 7, (fol. 10a) 9 b 8-15, d 11.

8a, वडमी° 77. b, MATA) पुर° P. ५, °वित्तयन्ती ?. ga, WE ए.
b भूय ए. cd, arafaaweyaae 7. १, हिमागम 7. 109, दुः्तिता LP.
ग्द्शंणो(?न?. 1, कामैनकोपेन?. दहमाना 7. ५, वक्तमयोपविष्टा P. १, Met ए.
17 8, °सयल्न° 7. 7, पल्लवत्वा(०” ला) TATA P. 121, विमुखे ७. १, Pom. प.
140, विचारो ?. ys LP. 25 ८, तथाहि LP, AB or else तथा विरागो यदि
तस्य न स्यान्‌ ५. १, °रचीणसमागतः Pp.
''38 CANTO VI

रूपेण भावेन च मिशि्टा प्रियेण दृष्टा नियतं तत्तो ऽन्या ।
तथा हि कृत्वा मयि मोघसान्तं wai सतीं मामगमदिहाय ॥ १६॥
भक्तिं स बुद्धं प्रति यामवोचत्तस्य प्रयातुं मयि सोपदेशः

सुनो प्रसादो यदि तस्य हि स्यान्मृत्योरिवोयाटनुताद्धिभीयात्‌ ॥१५॥
सेवाथेमाटणेनमन्यचिच्ो विभूषयन्या मम धारयित्वा ।

बिभर्ति सो ऽन्यस्य जनस्य तं चेनमोऽस्तु तस्मे BHATT ॥१४॥
नेच्छन्ति याः शोकमवाप्रुमेवं weet न ता नराणां ।

क्र चानुवृत्तिमेयि सास्य पूवे त्यागः क्र चायं जन कतछणेन ॥१९॥
इत्येवमादि प्रियविप्रयुक्ता प्रियेऽन्यदाशद्य॒ च सा जगाद्‌।
संभरान्तमारुह्य च तदिमानं तां at सबाष्पा गिरमिव्युवाच ॥२०॥
युवापि त्तावत्मियदश्नोऽपि सौभाग्यभाग्याभिजनान्वितो ऽपि ।
यस्त्वां प्रियो नाभ्यचरत्कटाचित्मन्यणा यास्यत्तिकातरासि ॥२१॥
मा स्वामिनं स्वामिनि दोषतो गाः प्रियं प्रियाहं प्रियकारिणं a
न स त्वदन्यां प्रमदामवेति स्वचक्रवाक्या इव चक्रवाकः ॥२२॥

स तु तदथं गुह वासमीप्सन्‌ जिजी विषुस्वत्परितोषहेतोः ।

art कित्ठार्येण तथागतेन प्रनाजितो AAAs eae: ॥ २३॥

L has 16a1-17d1, १27, d3-d5f, 18a5-agf, 2710-8 77, bi-b7p, b8-birf,
e4f,c5-19¢c5, c6-d5p, 20a2-a6f, c5-c Of, 21a6-alof, a1I-cio, c11-d2f,
3010 6209, (fol. 10 b) 23 00617 di—d it p.

16a, यदिशिष्टा LP; Hic. ०, सती. ग ५ सुनो7?. ०, ग्वोग््रदनुतद्धि० P; 6.५.

189, MATH? P; Gc. BATSMAN ५. ०, ARH? P. 19 a, QT LP.
"मवास्तु०(?) P. MAG. 1, °महन्ति ?. ५, चानुवृक्ति° 7. 201, गदाश P.
५ CATS 7. ०, ATE P, BT SHO. are, HCH? L, नाव्यहक्क (?) क्त° 7.

१, यास्ख॑सिकातरासि 7, न््वमन्यथायस्यसि कातरास्िन्‌ 8, °्तमन्यथा पश्यसि ध.
229, दोषमागाः 7 ; Ge. 1, प्रियार्प्रियकारिनं P. 23a, तदर्थं ?. °मीष्पंन्‌ 7.
1, "हतो; 7.
''CANTO VI - | 89

Wal ततो भतेरि तां प्रवृत्तिं सवेपथुः सा सहसोत्पपात |
प्रगृह्य वाहू विरुराव चोचचेहंदीव दिग्धाभिहता करेणुः ॥२४॥
सा रोदनारोषितरक्तदृष्टिः संतापसं सछोभितगाचयषटिः ।
पपात शीणाकुलहारयष्टिः फल्दातिभारादिव चूतयष्टिः ॥२५॥
सा पद्यरागं वसनं वसाना पद्यानना पद्यटत्रायताष्ी |
पद्या विपद्या पतितेव meal: शुशेष पद्यस्गिवातपेन ॥ २६॥
संचिन्य संचिन्य quia भतुंदीधे farsa तताम चेव ।
विभूषणश््री निहिते प्रकोष्ठे ताम्रे कराग्रे च विनिदुधा व ॥२७॥
न भूषणार्थो मम संप्रतीति सा fey चिक्षेप विभूषणानि ।
निभूषणा सा पतिता चकाशे विशी णेपुष्यस्तव का saa ॥२४॥
धृतः प्रियेणायसभून्ममेति emer दपेणमालिलिङ्गे |
amie विन्यस्ततमालपचौ REF धृष्टं प्रममाजे गण्डो ॥२९॥
सा चक्रवाकीव भृशं चुकूज WVHA |
विस्पधेमानेव विमानसंस्थेः पारावतः कूजनलो करदे: 11301
विचिचमृह्वास्तरणेऽपि am वेडयेवजप्रतिमणिडिते ऽपि |
रुक्पाङ्कपादे शयने महार्ह न शमं GA परिचे्टमाना ॥३१॥

L has 25१7 d8-26b11, c1-c3p, ८4-८51, c11-d3f, 27a1-a4f, c5-c6p,
28a6-a11f, 7 1-29 ८ 3, c4-cgp, d2-diof, d11-30a1p, a2-a6, a7-allp, bi-
bof, biop, b11-31 d 11.

aga, भन्तुरि ?. प्रवृत्तिं 7. cd, चोक्चेहदीवदग्वा०(० TAT) P. 26 ५, लाच्छीः P.

१, गुशोषद्यख° 7. 27०, गुणाश्च P. 1, ग्द 7. ०१, ग्निहिताप्रतोष्वे(?) 7,
श्य्रीनिंहिता प्रकोष्ठे OC. 28, न भूषणेऽथो 0. 299, भभून्यमेति ?. , Tae,
रच्छ 7. d, FE P. ३०», जोनाग््रंयत्त० 1. प, FHA L, 31 1, SAH? 7.

८, र्च्माङ्ग० LP. .परिवेष्ट° 1.7.
''40 CANTO VI

संदृश्य aqa विभूषणानि वासांसि वीणाप्रभृतींश्च ota: ।
तमो विवेष्णभिननाट्‌ Ve: पङ्का वत्तीर्णेव च संससाट्‌ ॥३२॥
सा सुन्दरी श्वासचल्लोद्री हि वजाग्रिसंभिन्रद्रीगुहेव |
शोकाग्रिनान्तहेटि दद्यमाना विभान्तचिचेव तदा बभूव ॥३३॥
Buz aay विरूराव जगौ बाम तस्थौ विललाप दध्यौ ।
चकार रोषं विचकार मास्यं चकते TA विचकषे वस्तं ॥३४॥
तां चारटन्तीं प्रसभं cenit Ga नायः परमाभितघ्राः |
अन्तगृहादारुरहुविमानं चासेन fara इवाद्िपृषठं ॥३५॥
बाष्पेण ताः क्रिन्रविषसषवक्ता वर्षण Uf इवादूपद्याः ।
स्थानानुरूपेण यथाभिमानं निलिस्यिरे तामनु दह्यमानाः ॥ ३६॥
ताभि्वृता हम्येतले ऽङ्गनाभिथिन्तातनुः सा सुतनुबेभासे |
शतहदाभिः प रिवेष्टितेव शणङ्कतेखा शरट्भरमध्ये ॥ ३७॥

या तच तासां वचसोपपन्ना मान्या च तस्या वयसाधिका च ।
सा yeaa तु समालिलिङ्ग प्रमृज्य चाभ्रूणि वचांस्युवाच॥ ३४॥
रजषिवध्वास्तव नानुरूपो धमाध्िते vate जातु शकः ।
इछ्वाकुवंशे द्यभिकाङ्कितानि दायादभूतानि तपोवनानि ॥३९॥
प्रायेण मोक्षाय विनिःसृतानां शक्यषेभाणां विदिताः स्वियस्ते |
तपोवनानीव गृहाणि यासां साध्वीत्रतं कामवदाधितानां ॥४०॥

L has 32 a 1-38 a 70, (fol. 77 a) 38a11-40d 11.

32b, लीडाः 7. ०, गौः ससाद्‌ G. 33 b, वजाभि० 7. ° सोकार्भिना-
gefe ?. १, °चित्तवचदा 7. 34, TAT ए. b, दध्मौ 1.2; Sc. ०, TR) P.
35 २, चरुदन्ती LP. b, AAA LP. 36 ०, विषे P. 37 ०, ङणाभि° ?.
१, ATS? 7 38a, तासा ?. ०, पुष्ठतस्तांच ए. 39, मर्तिरि L, P uncertain,
८, इच्ाकू" 1. °काक्तितानि tr. 4०, विदिता 1.2. fewer. 4, साषित्रतं 1,
साध्विपथ 7.
''CANTO VI 41
यद्यन्यया रूपगुणाधि कचाद्गता हतस्ते कुरू बाष्यमोष्षं ।
मनस्विनी रूपवती que हरि छते काच हि नाश्रु मुञ्चेत्‌ ॥४१॥
अथापि किंचिद्यसनं प्रपन्नो मा चेव तद्भूत्दुष्णे ऽच वाष्यः।
अतो विशिष्टं न हि टुःखमस्ति कुलोद्रतायाः पतिदेवतायाः ॥४२॥
अथ व्रिदानीं तडितः सुखेन स्वस्थः UHV GAA |
वीतस्पुहो धमेमनुप्रपन्नः किं fama रोदिषि Tas ॥ ४३॥
इये वसुक्तापि बहुप्रकारं लेहात्तया नेव धृतिं चकार |
अथापरा तां मनसो ऽनुकूलटं Asay प्रणयादु वाच ॥४४॥
वीमि सत्यं सुविनिशितं मे or प्रियं दृच्यसि शीघ्रमेव ।
त्वया विना स्थास्यति तच नासौ सच्लाश्रयश्चेतनयेव हीनः ॥४५॥

खङूऽपि meen न स निवृतः स्यात्‌
त्वं तस्य पारे यटि aa a ST |
MI कृच्छरास्वपि चागतामु
त्वा पश्यतस्तस्य भवेन्न टुः खं ॥४६॥
त्वं निवृतिं गच्छ नियच्छ बाष्पं तच्राश्रुमो सात्परिरक्ष चक्षुः ।
यस्तस्य भावसत्वयि यश्च रागो न रस्यते तहिरहात्स धर्मे ॥४७॥

L has 47 8 7-44 १ 9, d 10-4542 p, 2 3-46b4, b5-b7p, 7 8-1 717, d6-d8 p, dg-d Io,
d11-47a3f, b7-birf, cI-c3p,c 4-411.

4 ०, श्गुणाविकला० P. 1, वाष्यतो(?) क्तं P. 42 1, ATS: P. 43 a, P om.
लड and adds चलि above in margin. त) कि L. विक्तवा PH: 44», A?) BT-
त्या 1, स्तदातया 7. वृतिं ?. ५ नांमनसो 7. 45 9, शअितपष्म(?) 7. °, स्था-

स्याति, 46०, WRT 7. 47 ०, पियच्छपाष्यं 7.
''42 CANTO VI

Mes नासो कुसछ्योगात्काषायमादाय विहास्यतीति ।
अनात्मनादाय AIHA पुनविमोक्त क इवास्ति दोषः ॥४४॥
इति युवतिजनेन सान्त्व्यमाना हृतहृदया रमणेन सुन्दरी सा ।
दूमिडमभिसुखी पुरेव wan धिततिमगमत्परिवारिताप्सरोभिः ॥४९॥

सोन्दरनन्दे महाकाव्ये भायोवित्छापो नाम षष्टः सगः 1

L has 48 a1-a11, b1-b3f, 0710-९ 4, 49 b 1-b 2f, d7-d8 f, dg-d 13, col., I-12 p.
48 ०१, गृहोल्म खस्ययुन° 7. १, कदनिवास्ति 7. 49 9, सान्त 7. 1, हतह-

दया घ. रमणेव ए; Cc. ० गभिसुक्ते ?, °मिसुखे ८; He col, सौन्द रा०?.
Wea: P.
''43

CANTO VII

fax aa: शस्तृविधिप्रदिष्टं Maw विभन्न तु चेतसा तत्‌ ।
भायैगतेरेव मनोवितकेर्जही यमाणो न ननन्द नन्दः ॥१॥

स पुष्यमासस्य च GSAT सवोभिसारेण च पुष्पकेतोः ।
यानीयभावेन च यौवनस्य विहारसंस्थो न शमं जगाम ॥२॥
स्थितः स दीनः सहकारवीथ्यामाल्टीनसंमूखितषट्‌ पदायां |

भृशं जजृम्मे युगदीधेबाहुष्याला प्रियां चापमिवाचकषे ॥३॥

स पीतकक्षोदमिव प्रतीच्छन्‌ चूतदुमेभ्यस्तनुपुष्प वषे |

दीधे निशश्वास विचिन्य भाया नवहो नाग इवा वर्ूड्धः ॥४॥
TIARA SAT शरणागतानां शोकस्य कते प्रतिगवितानां |
AMAA SAT स जातशेकः प्रियां प्रियाशेकवनां शुशोच ॥५॥
प्रियां प्रियायाः प्रतनुं ्रियङ्ं निशम्य भीतामिव निष्यतन्तीं ।
सस्मार AAAS सवाष्प: प्रियां प्रियङ्कुप्रस्वावदातां ॥६॥
पुष्पावनङ्धे तिल्कदुमस्य दुषटान्यपुष्टां शिखरे निविष्टं ।
संकस्पयामास शिखां प्रियायाः शुक्वांशुङेऽदराटमपाश्ितायाः ॥७॥

L has 2 ८8 ]), (fol. 77 b) 2 ९ 9-4 3 7, १ 4-प 81, 5 9 1-6 6, ९ ¶-८ 9 }, † ८ 2-९ 3 7, ० 4-१ II.
ra, ततञ्चास्तुविधि° Po, ततः शास्त्रविधि० 7, ततश्चास्य or ततश्चात्म ५; Sc.

, गाचेन 7. ५ ग्वितक्कौ° 7. a, यो द्रीयमानो Pc; He. 2d, समं P.
39, स्महकार वीध्या० P; 0.० 1, °संसुच्छि० P. ०, भुसं 7 49, सपातकःक्ो° P.
प्रतीच्छ P. ० भाया 7. १, श््रहोडवनागाववुद्धः P; Goo. 59, सोकस्य 7,

, पतिग° 7. ५ असोक 7. ०, शुशोच 2. 6०, प्रियं 7; Co. ०, प्रियंसप्रसवा-
वद्‌ाता?; Cc. 17), FAST. १, अ()क्तांगुकाखाल०1, ATA (?) कादया(?) ल 7.
''` 44 CANTO VII

त्ठतां प्रफुल्लामतिसुक्ककस्य चूतस्य पार््चै परिरभ्य जातां ।
निशाम्य चिन्तामगमक्देवं श्िष्टाभवन्मामपि सुन्दरीति ut
GaAs अपि नागवृक्षा दान्तैः ससुदेरिव SATA: ।
arma इव दुःखितस्य न च्लुराचिधिपुरस्य तच ॥९॥
गन्धं वसन्तोऽपि च गन्धपणा गन्ध वेवेश्या इव गन्धपूणोः ।
तस्यान्यचित्तस्य शुगात्मकस्य घ्राणं न AeA HAY: ॥१०॥
संरक्तकरटिश्च विनी ल करेस्तुषेः प्रहशेरपि चान्यपुेः ।
लेलििद्यमानेश्च मधु fata: स्वननं तस्य मनो नुनोद ॥११॥
स तच भायोारणिसंभवेन वित्तकेधूमेन तमःशिखेन |
कामाग्रिनान्तहेरि can विहाय धेये विललाप तत्तत्‌ ॥१२॥
अद्यावगच्छामि सुदुष्करं ते चक्रुः करिष्यन्ति च कुवेते च ।

त्यक्वा प्रियामश्रुमुलीं तपो ये चेरुश्चरिषयन्ति चरन्ति चेव ॥१३॥
wad बन्धनमस्ति लोके न दारवं तान्तवमायसं वा ।

Was बन्धनमेतदेव सुखं चलां Host च वाक्यं ॥ १४॥
क्वा च fren च हि यान्ति तानि स्वपोरुषाच्चेव सुहृडत्टाच्च |
ज्ञानाच्च Ceara विना विमोक न शक्यते सेहमयस्तु पाशः ॥१५॥

L has 8 2 7-8 6, a7-b2f, b3-b1o, br1-c8p, 9831, a4-a6p, ९¶-98, c8-cirf,
di-d4p, १577877, bi-bilp, cI-cil, d1I-I2aIp, a 2-15 d II.

Sc, °मगमत्कदैवं G. १, शिष्टामवेत्मा० P. ga, पुष्योक्तु(?)रेगा ?, पुष्पैरराला 0,
for L seo notes. b, ABMCAP; Co. MAP. ५, दुःचितस्य 1.2. 9, ofqgtey 7.
2०9, गन्धपूखै 1720. b, गन्धर्वदेश्या LO, गन्धर्ववेस्मा ?. ०, FATAP. ०, जघ ९)हृदयं-
wag: 7. "`, ग्क्डैरपि नील० 70. a, FARA 1, श. तस्यनुनो 2) द (with
नना added above in different hand after स्य) P. 12 ०, कामामिनातद्वविदह्य P.
१३० त्यक्ता 17. तथाये ए. 47, रास्मरमायसं 7. ५, FTAA 1.7. १, चराचरं ए.
वां 1. isa, भिलाव P.
''CANTO VII 45

ज्ञानं न मे तच्च शमाय wea चास्ति Treat करुणात्मको ऽस्मि |
कामात्मकश्चास्मि गुरुश्च बुद्धः स्थितो ऽन्तरे चकगतेरिवास्मि ॥ १६॥
अहं गृहीत्वापि हि भिसुलिङ्गं भातुषिणा हिगुरुणानुश्टः |
सवोस्ववस्थासु लभे न शन्तिं प्रियावियोगादिव चक्रवाकः ॥१७॥
द्यापि तन्मे gfe वतेते च यहपंणे व्याकुल्ठिते मया सा ।
कृतानृत्तक्रोधकमव्रवीन्मां कथं कृतोऽसीति Ws हसन्ती ॥ १४॥
यथेयनाश्यानविशेषकायां मयीति यन्मामवदच्च ATA |
पारिखवाक्षेण सुखेन वात्ता तन्मे वचोऽद्यापि मनो wats ॥१९॥
वद्खासनं पवेतनिशैरस्यः स्वस्थो यथा ध्यायति frees: ।

सक्तः क्चिन्राहमिवेष नूनं शन्तस्तथा तृप्र इवो पविष्ट ॥२०॥
पुस्कोकित्वानामविचिन्य घोषं वसन्तलद्स्यासविचाये चक्सुः ।
शस्तं यथान्यस्यति चेष युक्तः शङ्क प्रिया कषेति नास्य चेत्तः ॥२१॥
अस्मे नमोऽस्तु स्थिरनिष्टयाय निवृत्चकोतूहत्छविस्मयाय |
शान्तात्मनेऽन्त्गतमानसाय चङ्कुम्यमाणाय निरुत्सुकाय ॥२२॥
निरीरमाणाय जलं AV वनं च Bal परपुष्जुष्टं |

कस्यास्ति धेयै नवयौवनस्य मासे मधौ धमेसपत्नभूते ॥२३॥
भावेन गर्वेण गतेन eR स्मितेन कोपेन मदेन वाग्भिः |
ag: स्तियो देवनुपषिंसंघान्‌ कस्माद नास्मदिधमाक्िपेयुः ॥२४॥

L has 16a 1-17 b7, (fol. 128) 17 b 8-24 d 11.

16 ०, तच्चसमोपियस्याम्न( or A) P. 17 b, faqee 7. °, Tagua P.
d, Pom. 18५, छृतावृत. cadtaip. ०, हतोसीति?. 199, अयैष्य० 6.
न्काया LP. °, पारिप्रवा० P. 2०, वध्वासनं LP. पाद पनिर्मरस्थः LPC; ५.५
arb, वशन्त० 7. प, ्रके?. चेताः ?. 22a, HAP. 1, गकौतुहल०° 7.
१, यंक्रम्यमाणाय L, यंक्रम्यमाना 7. 230, मानस्य ए. 1, वन 7. Ge LP,
पुणं ८. oye 2. ° UL, वीर्यं 70. = 24०, गर्ैनगन 7. ५, जहू LP.
''46 CANTO VII

कामाभिभूतो हि हिरण्यरेताः स्वाहां सिषेवे मघवानहस्यां ।
सखेन सर्गेण च तेन हीनः स्तीनिजितः किंबत मानुषोऽहं ॥२५॥ `
qa: सरण्यु प्रति जातरागस्तत्परीतये तष्ट इति qd नः ।
यामश्वभूतो ऽश्ववधूं समेत्य यत्तो ऽश्विनो तो जनयां वभूव ॥२६॥
स्तीकारणं वेरविषक्तवुद्ोर्वेवस्वताग्न्योश्चलिित्ात्मधृत्योः |

बहूनि वाणि बभूव युद्धं कः स्वीनिमित्तं न चलेदिहान्यः ॥२७॥
भेजे श्वपाकीं सुनिरछमालां कामाइसिषश्च स सदरिष्ठः।

यस्यां विवस्वानिव भूनलादः सुतः प्रसूतो ऽस्य क्पिज्ञलादः ॥२४॥
पराशरः शापशरस्तथषिः कात्रीं सिषेवे कषगभेयोनिं |

सुतो ऽस्य यस्यां सुषुवे महात्मा देपायनो वेदविभागकते ॥२९॥
देपायनो धमपरायणश्च रेमे समं काशिषु वेश्यवध्वा |

यया हतो ऽभूच्चतनूपुरेण पदेन विदयुल्तयेव मेधः ॥३०॥
तथाद्धिरा रागपरीतचेताः सरस्वतीं ब्रह्मसुतः सिषेवे ।

सारस्वतो यच सुतोऽस्य जज्ञे नष्टस्य वेदस्य पुनःप्रवक्ता ॥३१॥
तथा नुपर्षेदिंल्ििपस्य यज्ञे स्व्स्वियां काश्यप BETAS: |

qa गृहीत्वा खवटात्मतेजश्चिक्तेप वहा वसितो यतो ऽभूत्‌ ॥३२॥

L has 25 a1-d 3; d 4-d5 7, 26a 11-b1 p, b 2-b3, १ 4-१10, d 11-27 ¢ 4, ८ 5-¢ 8 p,
eg-c1rf, d3-d8p, dg-dio, dirf, 29 b1o-c7, c 8-9 p, (fol. 12 b) 32 aT-atop,
ati-b 5f.

29, CAT 7. ५ सिलेन. हीर 1.2; Co. 269, स रम्भां प्रति PC; He.
ab, °रागस्ततप्री° P and possibly L. 1, ABP. c, AYP. 27 a, न्कारण P.
ab, ग्ुद्योवैवश्चताशोञखचलि० ?. ०, वड्नि 7. १, स्त्रीनित्तंनुचलेविहान्यः p. 28४, सखपा-
की. 29०1, शस्तथार्षिःकाली 7. 1, afar. ५, अतोस्य 1.70 ; Gc. यंस्या ?.
3०१, सम 7. वेश्मवथा P. 311, सरस्वतीब्रह्मासुतः 7. ०, नस्तस्य P.
32१, तथानुपे० 7. जनने 7; Ce. ५, RAP. A, वह्िमसितो 7,
''CANTO VII 47

तथाङ्गदो ऽन्तं तपसोऽपि गत्वा कामाभिभूतो AQAA |
धीमचरं यच रणीतरं स सारद्गजुष्टं जनयां बभर व 11331
निश्णम्य शान्तां नरदेवकन्यां वनेऽपि शन्तेऽपि च वतमानः ।
चचाल चेयान्मुनिकरैयगुङ्गः शेत मही कम्प TATA YH: ॥ ३४॥
ब्रह्यषिभावाथेमपास्य राज्यं AX वनं यो विषयेष्वनास्थः |

स गाधिजश्वापहतो घृताच्या समा दशेकं दिवसं fade ॥३५॥
तथेव कन्दपशराभिमृष्टो रम्भां प्रति स्थूलशिरा FAT |

यः कामरोषात्मतयानपेसः WAIT तामप्रतिगृद्यमाणः ॥३६॥
प्रमद्वरायां च रुरः प्रियायां मुजंगमेनापहूतेन्दियायां |

संदृश्य संदृश्य जघान सपोग्प्रियं न रोषेण तपो रर Zo
AM WMS यश्णेगुणङ्ो बुधस्य सूनुविंनुधप्रनावः ।
तथोवेशौमप्सरसं विचिन्त्य राजरषिंरन्मादमगच्छदेडः ॥३४॥
रक्तो Paes मेनकायां कामात्मकताच्च स तालजङ्घः ।
पाटेन विश्वावसुना सरोषं वज्रेण feats इवाभिजघे ॥३९॥
नाशं गतायां परमाङ्गनायां गङ्खाजलरेऽनङ्कपरीतचेताः |
जह गङ्गां नृपतिनुनाभ्यां रूरोध मेनाक TITAS T: ॥४०॥

L has 34 br1-d 7, १ 8-व 77 7, 35a1f, ४ 8-४ 91, 8 700 2], 36a3-a4f, c1I p, d1-
37१9, d10-38a2p, 9 4 ], b5-b8p, ॥ 9-1 70, 7 7171-५ 3 १ 9-१77 39 a1-god 77.

33 °», °न्ततपसो P. 341, Pom. च. °, चचारधैर्चन्युनि्छषिग्ंग 7.
35१, Zita P; 0.९. 361, रम्भा 7. स्युलशिरासुमुच्छ P. ५ श्पेत्त LP.
१, SATA: ?. 37 १, प्रमन्वरायां LP; He. cd, सब्वान्त्ियं LP, स्पान्छीकं प्त,
MAGES; Gand Jc. ०, तथोररस्कं ?. 38 ०, नका 7. ab, श्गुणांकैरवुघस्यसुनु° P.
d, °र्त्मादम° LP. 39a, fatgafa 7. ०, सरोष P. 40 b, ण्जलेनं (नां,
then नं) ग° 1, "्जलेनांग° 7. ५०, गंगा 7. १, र्रोवमेनामकदवा० 7.
''48 CANTO VII

नृपश्च गङ्गाविरहाज्जुघूणे गङ्गाम्भसा साल TATAAT: |
कुट्ट प्रदीपः प्रतिपस्य सूनुः Maas: शन्तनुरस्वतन्वः ॥४१॥
हतां च सौनन्दकिनानुशेचन्प्राप्राभिवोवीं स्ियसुवेणीं तां ।
स्त्तवमा किल सोमवमा gare चिततोद्गवभिन्रवमो ॥४२॥
भाया मृतां चानुममार राजा भीमप्रभावो भुवि भीमकः सः।
बलेन सेनाक इति प्रकाशः सेना पतिदेव इवाच्तसेनः ॥४३॥
स्वग गते भतेरि शन्तनो च कात्टीं जिहीषेन्‌ जनमेजयः सः ।
अवाप भीष्मात्समवेत्य मृत्युं न तद्रतं मन्मथसुत्ससजं ॥४४॥
WH पारुमेदनेन नूनं स्वीसंगमे मृत्युमवाप्स्यसीति ।
जगाम माद्रीं न महर्षिश्णपाटपेव्यसेवी विममशे मृत्युं ॥४५॥
एवंविधा देवनृपषिसङ्घाः स्वरीणां वशं कामवशेन जग्मुः ।
धिया च सारेण च eae: सन्प्रियामपश्यन्‌ किमु विङ्कवो ऽ हं ॥४६॥
यास्यामि तसमानरृहमेव भूयः कामं करिष्ये विधिवत्सकामं ।
नं द्यन्यचिच्स्य चलेन्दरियस्य लिङ्गं समं धमेपथाच्युतस्य ॥४७॥
पाणौ कपात्मवधाय विधाय ated
मानं निधाय विकृतं परिधाय वासः |
यस्योद्धवो न धृतिरस्ति न शन्तिरस्ति
चिचप्रदीप इवं सोऽस्ति च नास्ति चेव ॥४४॥

L has 47 9.1-46 ९ 7, (fol. 73 9) 46 ० 2-48 d 14.

419, नू(?) पञ ?. RW 7. 1, YT ?. ००, सूनु्रीमत्तनु LP. १, शान्तनु” P.
421, प्राघ्नामिधाद्वी ?. ग्बशीतां 7. cand ०, Phas न्घम्मा for TAT. ५, °मिन्नममो घ.
43a, भायीामृता ए. चानुममार 7. ०, Pom. न. 0, इवात्तु() सेनः P. 44५, शा-
न्तनौ 70. >, कालोजिहीषन्‌ ?. ° °त्समवैत्य 1, भीष्मासमवेन्य ?. प, aga P.
45 १, "दसव्यमेतद्वि० LPC, 46, स्तरीना ?. 2 ००. न. ८, धियाव ?. cd, सप्रि)-
या० 7, स प्रिया० 70; Ge. 41१, लिंगा ?. "पथाच्युतस्य 7. 48 °, "मवधाय्ये P.
b, वि (rewritten) घाय Po 0 अखाता 0 °प्रदीद वसेस्ति धः
''CANTO VII 49

यो निःसृतश्च न च निःसृतकामरागः

काषायमुद्हति यो न च निष्कषायः |
पात्रं विभतिं च गुणेनं च पाचभूतो

fos वहन्रपि a नैव गृही न भिक्षुः ॥४९॥
न न्याय्यमन्वयवतः परिगृह्य लिङ्गं

भूयो विमोक्कुमिति योऽपि fe मे विचारः।
सोऽपि प्रणश्यति विचिन्त्य नुपप्रवीरां-

स्तान्ये तपोवनमपास्य गृहाणखयतीयुः ॥५०॥
शात्वाधिपो हि ससुतोऽपि तथाष्ठरीषो

रामोऽन्ध एव स च साकृत्तिरन्तिदेवः ।
चीराणयपास्य efit पुनरंशुकानि

faa जटाश्च कुटित्टा मुकुटानि बभुः ॥५१॥
तस्माद्धिक्षाथं मम गुरूरित्तो यावदेव प्रयात-

SHG काषायं गृहमहमितस्तावंदेव प्रयास्ये ।
पूज्यं लिङ्गं हि स्वल्तितमनसो वितः feeqE-

ATM: स्यादुपहत मतेनायं जी वत्टो कः ॥५२॥

MRA महाकायये नन्दवित्छापो नाम ANA: Art: |

L has 49 a 1-52d 13, d 14-18 p, col., 1-7, 8-end pa

49 ५, frgqaa 7. निटतकाम० 1. ०, सनैगृहीमभिचुः ए. ६००, न्यायम P.
१, तयोवनम० 2. ण्यमीयुः प. ०१8. 52०, साखाधिपो 1.2. 1, रामोग्घ्र(?) LC,
रामो 7. ° HUTA ?. 52 ?, STAT) 7. °, पुन्यं 7. स्र ?)रित° ए.
०, ATMS ?. ००). दतिसौन्द रा० २, which adds आवान्याश्चघोषकतौ after "काये.
''50

CANTO VIII

अथ नन्दमधीरलोचनं गृह यानोसुकमसुत्सु कोत्सुकं |
अभिगम्य शिवेन चक्षुषा च्रमणः कश्िदुवाच मेया ॥१॥
किमिदं मुखमश्ुटु्दिनं हृदयस्थं विवृणोति ते तमः |
धृततिमेहि नियच्छ विक्रियां न हि arora शमश्च शोभति ॥२॥
fafan समुदेति वेदना नियतं चेतसि देह एव च ।
श्युत विध्युपचारकोविदा fafa एव तयोधिकित्सकाः ॥२॥
तदियं यदि कायिकी र्जा भिषजे तूणेमनूनसुच्यतां |
fafaqa हि रोगमातुरो नचिरा्रीवमनथेम्‌ च्छति ॥४॥
अथ दुःखमिदं मनोमयं वद्‌ वघ्यामि यदच भेषजं ।
मनसो हि रजस्तमस्विनो भिषजोऽध्यात्मविद्‌ः परीक्षकाः ॥५॥
fafasa च सत्यसुच्यतां यदि वाच्यं मयि सोम्य मन्यसे |
गतयो विविधा हि चेतसां बहुगुद्यानि मदाकुत्ानि च ॥६॥
इति तेन स चोदित्तस्तदा व्यवसायं प्रविवघ्ुरात्मनः।
अवल्टग््य करे करेण तं प्रविवेशान्यतरदनान्तरं ॥७॥

L has ta1-a7f, a8-bip, b2-b7, 081 7}, c1-c2f, d1-d2f, d3-d6p,

dy-2b8, bo-c4p, c5-cgf, 3d8diop, 4d1-d7.

1d, HAG: P. 21, चमः ?, भमः 0. °, धूतिमेहिनिच्छ 7 3c, P om. र्‌.
4b, मू(ग तू) सममू (० तू) नमुच्यतां 7; Jo. a, नविरात्तित्रमनर्थमिच्छति 1. 5५१, रज-
स्तमसत्वभिषजोध्धा्मविडः 7. 64, ? ०. गु; ०.९५ महाकुलानि Po.
ya, वोदितः P, बोधितः 0. , प्रविचज्ुर° 1. ° करेणकरेण P; He. १, प्रविव्यष्टा-
न्यतरादु° P; ८.५.
''CANTO VIII 51

अथय तच शुचौ ware कुसुमोद्नारिणि तो निषेदतुः |
मृदुभिमृदुमारूे सतिरुपगृढाविव बात पल्लवः ॥४॥
स we ततश्िको षितं घननिश्वासग]हीतमन्तरा |
श्रुतवाग्विएदाय fread विदुषा प्रत्रजितेन टु वचं ॥९॥
सदृशं यदि धमेचारिणः सततं प्राणिषु मेचरचेतसः |
sym afed हितेषिता मयि ते स्यात्ररुणात्मनः सत्तः ॥१०॥
सत एव च मे विशेषतः प्रविवक्षा छमवादिनि त्वयि।
न हि भावमिमं चात्मने कथयेयं ज्रुवतेऽपसाधवे ॥११॥
तदिदं YY मे समासतो न रमे धमेविधावृते प्रियां |
गिरिसानुषु कामिनीसमृते कृतरेता इव किंनर श्चरन्‌ ॥१२॥
वनवासमुखात्पराङ्युलः प्रयियासा गृहमेव येन मे ।
न हि शमे wa तया विना नुपतिहीनि इवोत्तमध्िया ॥१३॥
अथ तस्य निशम्य way: प्रियभायाभिसुखस्य शोचतः |
रमणः स शिरः प्रकम्पयन्निजगादात्मगतं शनेरिदं ॥ १४॥
कृपणं बत यूथत्टरालस्षो महतो व्याधभयाहिनिःसृतः |
प्रविविक्षति वागुरां मृगश्चपत्ो गीतरवेण afar: ॥१५॥
विहगः ag जाल्सं वृतो हितकामेन जनेन मोष्ठितः |
विचरन्फत्यपुष्पवद्धनं प्रविविषुः स्वयमेव wat ॥१६॥

1, has (fol. 13 b) 10 b 6-b 7, b8-c7 7, c8-d3f, 12a 4-05 1, d8-dir p, 1391-८,

c6-d1p, d2-d9, d10-14b3p, b4f, bo-dgf, 19 a8-b3f, b4-16d गा.

8a, शुचौ P. a, cqetfaarae pr. 91, श्गृहित०?. oc, outfit) सदाय.

roa, WEN P. 1, प्राणिञ्च(ः) 7. ५, अवृतो 7. १, AAP. "1०, विश्च (?) षतः ?.

, चयवादिनि ८; He. 2५, शुनुमेसतासतो 7. 73५ चिना 7. a, इवोत्तम० ?.

14 ?, सोचतः 7. ° अमनः7. . 15 ०, पुथलालसो 7. , णद्विनिस्मतः २.

c, FATA? P. 16 a, विहंगः 7. जालं ?. 1, LP om. मो and L has it added on wines
"2
''52 CANTO VIII

aon: करिणा खत्वृद्ुतो बहुपङ्कादिषमानदीतत्ात्‌ |
जत्तषैवशेन तां पुनः सरितं माह वतीं तिततीषेति ॥१७॥
शरणे सभुजंगमे स्वपन्प्रतिवुद्धेन परेण बोधितः |

तरुणः UG Hafan: qaqa भुजगं जिधुृष्छति ॥१४॥
महता wey जातवेदसा जत्ठितादुत्पत्तितो वनदुमात्‌ ।
पुनरिच्छति नीडतृष्णया पतितुं तच गतव्यथो डिजः ॥१९॥
अवशः Us AAAS प्रियया श्येनभयाडिनाकृतः |

न धृतिं ससुपेति न fea aed जी वति जीवजी वकः ॥२०॥
अंकृतात्मतया तृषान्वितो घृणया चेव धिया च वजितः।
अशनं सत्तु वान्तमात्मना कृपणः श्वा पुनरसुमिच्छति ॥२१॥
इति मन्मयशोककषितं तमनुध्याय मुहुनिंरीष्य च ।

रमणः स हिताभिकाङ्कया गुखवद्वाक्यमुवाच विप्रियं ween
विचारयतः शुभाशुभं विषयेष्वेव निविष्ट चेतसः |
उपपन्रमलब्धचक्षुषो न रतिः श्रेयसि WATT ॥२३॥
WIAA ETSY धारणे परमाथो वगमे मनःशमे |
अविषक्तमतेश्चत्ात्मनो न fe धर्मेऽभिरत्तिविधी यते ued

L has 17 a1-23c 5, (fol. 14a) 23 c 6-24 प 11.

17a खलुद्धतो छः : ग््नदीतरात्‌ १... सरितग्याह्‌ P, TATE? 1. 18a, सर-
शेससमुजंगमिस्वपतप्र० 7. ?, पुरेन 7. ०, °विथम Lr. 9, स्वयसुग्गं 7. fagafa ए.
19a, ACATATSY ए. ०, गतोव्यथो P. 200, भमुच्छया 1. b, Pom. प्रिय.
d, LP om. जीव before जीदकः, L having it on margin in later hand. जीवक ट.
219, अकछताग्य० 7. १, RU L, क्रपणंस्वा २. 22 9, मन्मथो LP, corrected to थ

91, ¢ मनः. 231, निषिक्तचेतसः?. 9, चेद्रवेत्तव ? 240, अवनेयहने ए.
४, मनःसमे. co, न्लान्मनो LP. d, विघीचति 7.
''CANTO VIII 53

विषयेषु तु टोषद्शिनः परितुष्टस्य शु चेरमानिनः।

शमकमैसु युक्तचेतसः Faved ca विद्यति ॥२५॥

रमते तृषितो धनश्चिया रमते कामसुखेन बालिशः |

रमते प्रशमेन सन्ननः परिभोगान्पर्शरय विद्यया ॥२६॥

afq च प्रथितस्य धीमतः कुल्जस्याचितलिङ्धारि णः |
सदृशी न गृहाय चेत्तना प्रणतिवेयु वशा्निरेरिव ॥२७॥
स्यृहयेत्परसंश्िताय a: परिभूयात्मवशां स्वतन्ततां |
उपश्णन्तिपथे श्वि स्थितः स्पुहयेदोषवते गृहाय सः ॥२४॥
व्यसनाभिहतो यथा विरशेत्परिमुक्कः पुनरेव बन्धनं |

समुपेत्य वनं तथा पुनगहसंज्ञं मृगयेत बन्धनं ॥२९॥

पुरुषश्च विहाय यः कलिं पुनरि च्छेत्कलिमेव सेवितुं । `

स विहाय भजेत fee: कल्विभूतामजितेन्द्रियः प्रियां ॥ ३०॥
सविषा इव संश्ित्ता त्ताः परिमृष्टा इव सोरगा गुहाः |
विवृता इव चासयो yat व्यसनान्ता हि भवन्ति योषितः ॥३१॥
प्रमदाः समदा मटप्रदाः प्रमदा वीतमदा भयप्रदाः

इति दोषभयावहाश्च ताः कथमहेन्ति निषेवनं नु ताः ॥३२॥
स्वजनः स्वजनेन भिद्यते सुहृदश्चापि सुहज्जनेन यत्‌ |
परटोषविचश्मणाः शटास्तदनायेः प्रचरन्ति योषितः ॥ ३३॥

L has 2& & 7-32 4 9, ५ 710-प 77 p, 33a1-b4qf, c 8-८ 10}, d1-d 3.

26 ©, WAAAY Ao 1.07 0. रतिर्न and has TAH on margin in later hand,
रतिच्रविन्ते ? ; ५.८. 26 9, घनप्रिया 7. 1, Pom. ते. ० सज्जनः. 9, WAT
त्परि° ?. 28 १, परिभुयात्मवसा 7. °, उपसान्ति 7. 29० P om. चे.
१, मृगयेन (>) 1, गसन्ञमृगयेन 7. ३००, कलि 2. त, प्रियं 1.7, fade.
ॐ ९, चासयोवृता P. 32०, समुदा 7. ५ याः ५. 9, कथमहन्ति P. aT P.
33>, यत 7. cd, गशाशद्‌ास्तद्‌ानार्ययं 7, भ्णाशटास्त० 1, 9,17०. fea.
''54 CANTO VIII

FIA: कृपणीभवन्ति यद्यदयुक्तं प्रचरन्ति साहसं ।
प्रविशन्ति च यच्चमूमुखं रभसास्तच निमित्त मङ्गनाः ॥ ३४॥
वचनेन हरन्ति वस्गुना fafara प्रहरन्ति चेतसा ।

ay तिष्ठति वाचि योषितां हृदये हालहलं Fetes ॥३५॥
प्रद्हन्द्हनो ऽपि गृह्यते विशरीरः पवनोऽपि गृद्यते |

कुपितो भुजगो ऽपि गृह्यते प्रमदानां तु मनो न गृद्यते ॥३६॥
न वपुविमृशन्ति न fad न मतिं नापि कुलं न विक्रमं ।
प्रह रन्यविशेषतः faa: सरितो MEH इव ॥३७॥
न वचो मधुरं न लालनं स्मरति Mt न च सोहदं कचित्‌ ।
कलिता वनितिव चञ्चत्ठा तदिहारिष्विव Araceae ॥ ३४॥
अटटत्सु भवन्ति नमेदाः Vee प्रविशन्ति विभ्रमं । `
प्रणतेषु भवन्ति गवि्ताः प्रमदास्तृषघरतराश्च मानिषु ॥३९॥
गुणवत्सु चरन्ति भते वहुणहीनेषु चरन्ति पुच्र वत्‌ |

धनवत्सु चरन्ति तृष्णया धनहीनेषु चरन्यवज्या ॥४०॥
विषयादिषयान्तरं गता प्रचर्येव यथा हृतापि गोः ।
अनवेधितपू वेसोहदा रमते ऽन्यच गता तथाङ्गना ॥४१॥

L has 34 b1-b3p, b 4-35 9 5, ४ 6- 9 p, 8 710-0 1 0171-0 3 37a 4-88789])
8 10-} 3 † b4-bii,c 1-c 4p, ९ §-c10f, (fol. 749) 40a 1-a6, a7-b3 p, b4-biof,

34a, कृराजाकपनी° P, सुजनाः C; Hc. 35a and b, Pom. Tt. a, वर्णना PC,
वल्गुना H.,S., ५०.९०१ app. 1 १, हराहलंमहद्धिष P. 37a, पियं 7. 1, नापि-
कृन्नवि० ए. ५, श्शेषत 7. १, ए ०. ह; Ce. 38०, नराद्रनं?; Co. d, सी.
१00) च; 08 P om. क्रचित्‌; H.c. ९. @(or न) लितावनितेव ध त तदिदरेषि-
2 ग ष्णि) aaa? FAP. 39५ मवति P. १, ण्दातुप्त?. 4०», गुणवत्स ?.
भमतुवत्रु P, b, सुतवत्‌ P, for L see notes, TIT ©: 4b, इतापि cy
वनेऽपि 6. ५, eyde 7, तथागना P.
''CANTO VIII 55

प्रविशन्यपि हि स्ियश्चितामनुवभरन्त्यपि सुक्तजीविताः |
afa faafa नैव यन्तरणा न तु भावेन वहन्ति ated ॥४२॥

रमयन्ति पत्तीन्‌ कथंचन प्रमदा याः पतिदेवताः क्रचित्‌ |
चत्चित्ततया AAT रमयन्ते हदयं स्वमेव ताः ॥४३॥
wad fas सेनजित्सुता चकमे मीनरिपुं Haart ।
मृगराजमयो बृहद्रथा प्रमदानामगतिने विद्यते ॥४४॥
कुर्हेहयवृष्णि वंशजा बहुमायाकवचोऽथ WAT: |
सुनिरूपतपाश्च गोतमः समवापुवेनितोडतं रजः ॥४५॥
अकृतङ्मनायेमस्थिरं वनितानामिदमीदृशं मनः |
कथमेति तासु परितो हृदयं सज्ञयितुं WMA ॥४६॥
अथ qeaafa इयाशिवं wy तासां हृदयं न पश्यसि |
किमु कायमसत्रहं खवद्ननितानामशुचिं न पश्यसि ॥४७॥
यदहन्यहनि प्रधावनेवेसने चाभरणेश्च संस्कृतं ।

अशुभं तमसावृत्ेणः शुभतो गच्छसि ना वगच्छसि ॥ ४४॥

L has 42 १ 6-43 1 &, ४ 6-7 77 p, ८ 7-d3f, 45 bg-c 6 † c 7-46 ० 8, ० 9-प II p, 47 aI-
2 31, 2 9-8 701, bi-bgp, 7 70- 77, d7-diif, 48a1-d11.

429, प्रविश्रह्यपि p. », मवधघन््यपि rp; oc ण्जीवितान्‌ ५. °, चैव ५.
a, Wee 7. 43५.नरमयन्तियन्तिनिकथं° 7. ०, हदयं?. ATP. 44, पंचं ए.
सेजिस्तुता . ° प्रमद्‌ नाचगन्तिच्न 7, which om. ते. 45०, HEAP. «५, सुनिनु-
(or र्‌) खंतपाच ?. गोतमः 1.7. ०, cated P. 46a, अक्ृतद्रू म 7.  b, P om,
दमी. 4, संजयिति?. 47 ५, ुच्छमतीद्यां श धुक्‌ ? ; for L see notes. तासा 2 ;
H., 8. and 6.९, पस्यति Bead, °तानांत्रतंनपस्यसि P; for L see notes. 48 9. प्रसा-
धने०6. b, °खासरणिखसस्कृतं 7, «, ण्ण LP.
''56 CANTO VIII

AAT समवेषि तत्तनूमणुभां a न तु संविदस्ति ते।

सुरभिं विदधासि हि क्रियामशुचेस्तत्मभवस्य शन्तये ॥४९॥
अनुल्ेपनमज्ञनं सजो मणिमुक्तात पनीयमंशुकं |
यदि साधु किम योषितां सहजं तासु विचीयतां शुचि ॥५०॥
amiga ferau प्रकृतिस्थेनेखदन्तरोमभिः |
यदि सा तव सुन्दरी भवेन्नियतं तेऽद्य न सुन्दरो भवेत्‌ ॥५१॥
सवती मशुचिं ate कः सधुणो जजेरभारडवल्स्तियं ।
यदि Sawa त्वचावृत्ता न भवेन्मक्षिकपन््माचया ॥५२॥
त्चवेठितमस्थिपज्ञरं यदि कायं समवेषि योषितां |
मदनेन च कृष्यसे बल्ादधुणः खल्वधृतिश्च मन्मथः ॥५३॥
शुभततामशुभेषु कस्ययन्नसटन्तवचकेशरोममु |
afaaqu किं न पश्यसि प्रकृतिं च प्रभवं च योषितां ॥५४॥
तदटवेत्य मनःशरीरयो वनिता टो षवतीविंशेषतः |
चपलं भवनोत्सुकं मनः प्रतिसंख्यानवलेन वायेतां ॥५५॥
श्रुत वान्मतिमान्‌ कुलोद्रतः परमस्य प्रशमस्य भाजनं |
उपगम्य यथात्तथा yas हि भेत्तुं नियमं त्वमहेसि ॥५६॥

L has 49a 1-56 c 6, (fol. 15 a) 56 ५ ¶-प 11.

49 ४, तत्तनुम० 1.7. ०, विदधाति ए. 9, ग्मुभंस्त° P. 5०१, विनीयतां ए.
gra, न्पङ्कुजघधरा P. ०१, भवेत्नियतं ?. 52०, स्रवतिम० 7. WHE P.
a, agatha ?, which om. या. 53१, खलुधु° 7. मन्मथ 17. 54, अवि-
ख्लन 7. ०, प्रमव?. - 55 ० AMARTH PO. 56 ^ जयातयापुनःन ए

(perhaps & originally in L and corrected),
''CANTO VIII 57

अभिजनमहतो मनस्विनः प्रिययश्सो बहूमानमिच्छतः |
निधनमपि वरं स्थिरात्मन्युतविनयस्य न चेव जीवितं ॥५७॥
ag यथा हि कवच प्रगृहीतचापो
निन्द्यो भवत्यपसृतः समराद्रयस्यः |
भेषछछाकमभ्युपगतः परिगृह्य लिद्धं
निन्दयस्तथा भवति कामहतेन्दरियाश्वः ॥५४॥
हास्यो यथा च परमाभरणाश्वरखग्‌
भें चरन्धृतधनुश्चलचिमोलिः।
वैरूपयमभ्युपगतः परपिरडभोजी
हास्यस्तथा गृहसुखाभिमुखः ATW: ॥५९॥
यथा स्वन्तं भुक्ता परमश्यनीयेऽपि शयितो
वराहो fade: पुनरशुचि धावेत्परिचितं।
तथा AA: नृखन्प्रणमसुखमास्वाद्य गुणवद्‌
वनं शान्तं हित्वा गृहमभित्पेत्कामतृषितः eon
यथोर्का हस्तस्था ट्हति पवनप्रेरितश्िखा
यथा पाटाकान्तो दशति भुजगः क्रोधरभसः |
यथा हन्ति व्याघ्रः शिशुरपि गृहीतो गृहगतः
तथा Mean बहूविधमनथोाय भवति ॥६१॥

L has all.

5०, मनखि(ख्ि)नः 1, मनस्थिनः Pc, Pom A. ५, श्शुत7. | Aaa.
58 b, भवत्यप्रसूतः 7. soc, भ्भ्युगतः 7. १, °सुखानिमुखः 7. 6०५, Be 7,
°शयनीयपि ए. ° fra: ?. °सुखाम° 7. cd, गुणवन्बनं 1, गुणवन्धनं ए. ०, RAH
काम 1, °भिराषम्कातुषितः 7. 61), मुजयः(गः) 1, भुजयः 7. ०, Pom. ध,
''58 CANTO VIII

afaara मनःशरीरनियतान्नारीषु दोषानिमान्‌

मत्वा कामसुखं नदीजलचत्ठं केशाय शोकाय च |
दृष्टा दुवेत्मामपाचसदुशं AQAA जगन्‌

निर्मोश्ाय कुरुष्व बुद्धिमतुत्दरामुत्करषटितुं नाहेसि ॥६२॥

MCAT महाकाव्ये स्ती विघातो नामाष्टमः सगः |

L has all.

62c, दृस्त्वा ?. °मानपाच 7. मृह्युपण्युष्टंजगत्‌?. १, निर्म्मोकोय ?. ००1. दति-
ओ्ीसौन्दरा० 7. गकाद्ये्रायाश्रघोषकतौस्त्रीर P.
''59

CANTO IX

अथेवमुक्तोऽपि स तेन भिष्षुणा जगाम नेवोपशमं प्रियां प्रति ।
तथा हि तामेव तदा स चिन्तयन्न तस्य शुश्राव विसंज्ञव चः ॥१॥
यथा हि वैद्यस्य चिकीषेतः शिवं वचो न गृहदाति मुमूषुरातुरः ।
तथेव Hal बलत्दृरूपयो वनेर्हिंतं न जग्राह स तस्य तद्वचः ॥२॥
न चाच faa यदि रागपाप्मना मनो ऽभिभूयेत तमोवृततात्मनः |
नरस्य पाप्मा हि तदा निवतेते यदा भवत्यन्तगतं तमस्तनु ॥ ३॥
ततस्तथास्िप्रमवेषय तं तदा Asa रूपेण च यो वनेन च ।
गृहम्रयाणं प्रति च व्यवस्थितं शशास नन्दं रमणः स शान्तये ॥४॥
qs च रूपं च नवं च योवनं तथावगच्छामि यथावगच्छसि ।
अहं fae ते चयमव्यवस्थितं यथाव वुद्धो न तथाववुध्यसे ॥५॥
इदं हि रोगायतनं जरावशं नदीतटानोकहवच्चत्ठाचत्वं ।

न वेत्सि देहं aaa बलस्यतामात्मनि येन मन्यसे ॥६॥
यदान्नपानासनयानकमेणामसेवनादष्यतिसेवनाटपि ।
शरीरमासन्नविपत्ति दृश्यते बलेऽभिमानस्तव केन हेतुना ॥७॥

L has 7 8 1-] 7, b2-bgp, bto-c to, ८ 11-९ 12}, d1-d7f, 2a2-a4f, a5-alop,
2 77-त 8, dg-diop, 3 ४ 8-8 72], d1i1-4a2f,cr1r-c12f, d1-d4 p,d 5-7 f, d 8-d 12,
5a1-a5f, (fol. 15 b) 7 b10-c 41

14, विसंज्ञावान्धवः P; १.८. oa, चिकीर्षत्‌ 1.7. », गृह्वातिसुसुषुरान्तरः ?.
3 ४, °भिमूयेत्‌ 7. 9, तसुस्तमु P. 4b, SUA 7. <, गप्रयानं P. 9, श्रवनः P.
sc, न्विदं ए. ०, तथाचवुध्यसे ए; Gc. ८०, दमं ५. जला (.) वशर 7. b, नदीत-
टीनौकह० ए; He. ^ नवित्स7, ;), श्सेवनादर््ति०?, ५ दृते ?.
''60 CANTO IX

हिमातपव्याधिजराष्षुदारिभियेदाप्यनर्थेरपमी यते जगत्‌ |
जलं शुचौ मास इवाकेरध्िभिः सयं वजन्‌ किं HGH मन्यसे ॥९॥
 त्गस्थिमांसस्षतजात्मकं यदा शरीरमाहारवशेन तिष्टति |
aaa सतत्तप्रतिक्रियं बत्छान्वितोऽस्मीति कथं विहन्यसे॥९॥
यथा घटं मृसयमाममाश्ितो नरस्तिततीरषे्छुभितं महा णवं ।
AAAI तच्दसारसुद्वहन्वत्ठ व्य वस्येिषयाथेसुदतः ॥१०॥
शरी रमामाटपि मृन्मयाद्वटा-
दिदं तु निःसारतमं मत्तं मम |
चिरं हि frefattragat घटः
समुच्छूयोऽयं सुधृतोऽपि भिद्यते ॥११॥
यदागुभूवाय्वनल्टाश्च धातवः सदा विरुद्धा विषमा इवोरगाः |
भवन्यनथाय शरीर माध्िताः कथं soy रोगविधो व्यवस्यसि ॥१२॥
प्रयान्ति मन्तः प्रशमं BSA न मन्बसाध्यास्तु भवन्ति धातवः |
क्रचिच्च वंचिच्च ट्शन्ति पन्नगाः सद्‌ा च सवे च तुदन्ति धातवः ॥१३॥
इदं हि शय्यासन पानभो जनैर्गुणेः शरीरं चिरमप्यवेधितं |
न मषेयत्येकमपि व्यतिक्रमं यतो महाशीविषवत्म्कु्यति ॥१४॥

1, has 9711-0 72, b3-b7f, c1o-d2f, 12bi-b8f, 17121387, a2-a5 p, a 6-
all, al2-c2p, ¢3-c6, ¢7-gp, d2-d3f, d4-d11 p, d12-14a 4, bo-cI, ८ 2-c 5p,
€ 6-d 12.

8 ४. mete 7. 1, "्नैरुपनीयते 7, °रुपपीडति प ; Go. ०, ब्रजेत्किं P; Se.

9b, aaa 7. a, हि मन्यसे ५. roa, FAA P. cd, ETA 7. 11a, मन्म-
याघ० 7. c, Pom. टः; ९.९. 121, सद्‌ार्द्धा 7? ; Sand Gc. १, रोगविघौ ©.

२१ wafers

231, ्साध्योसतु ?. धावतः 1, धावतः ?. ५, केचि P and probably L, कद्‌ा-
पि qa. दशन्ति 1 14 a, ware ध ie; omafaty L with mark on first पि to show
reference to lost margin. d, पतोमहाही° द,
''CANTO Ix 61

यटा हिमार्तो sua निषेवते
हिमं निदाघाभिहतौ ऽभिकाङ्कुति ।
छुधान्ितो ऽन्नं सलिलं तृषान्वितो
बत्टं कुतः किं च कथं च कस्य च ॥१५॥
` तदेवमाज्ञाय शरीरमातुरं बत्ठाच्वितोऽस्मीति न मन्तुमहेसि |
असारमस्वन्तमनि शितं जगन्नगत्यनिन्ये बल मव्यवस्थितं ॥ १६॥
क्र कातेवीयेस्य बल्ाभिमानिनः सहख वाहो कत मज्ञुनस्य तत्‌ |
चकते TES यस्य भागेवो महान्ति भुङ्गाण्यश्निर्गिंरेरिव ॥१३॥
Haas कंसविकषिंणो हरेस्तुरद्गराजस्य पुटावभेदिनः |
यमेकवाणेन निज्िवान्‌ जराः कऋमागता रूपमिवोचमं जरा ॥१४॥
दितिः सुतस्यामररोषकारिणश्चमूरूचेवे नमुचेः क ATG |
यमाहवे कुद्धमिवान्तकं स्थितं जघान फेनावयवेन वासवः ॥१९॥
बलं कुरूणां क्र च तच्तदाभवट्‌
युधि ज्वला तरसोजसा च ये।
समित्समिद्धा लना इवाध्वरे
हतासवो भस्मनि पयेवस्थिताः won
अतो fafeat बल्वीयैमानिनां बलान्ितानामवमररितं बलं |
जगज्जरामृत्युवशं विचारयन्वलेऽभिमानं न विधातुमहेसि ॥२१॥

L has all.

15 4, कुटः P. 16 ५, HATHA? 8. 17 b, ण्वाहोवल० २. ५, वाङ्गन्युधि P.
०, शुंगान्यश्निगि° २. 188, RAGE 7. ab, इरेस्तरंग० २. 1, GA?) व° P.
८, निजर्धिवान्‌ P. जरा 1.7. १, क्रमासता P. 199, दिते 1.7. 1, °खमुरुचे्व-
णमुचेः ए. °, यमाहंवेन्‌ 7. १, SATA P. २००, WAST? २. b, युवि P.

ora, Maal 1.7. ५, HMA 2. १, °न्यले 1, ATP; Ce. °महसि 1.
''62 CANTO Ix

as महदा यदि वान मन्यसे कुरुष्व युद्धं सह तावरिन्दिः ।
जयश्च तेऽ चास्ति महच्च ते बते पराजयश्चेडितथं च ते Ads ॥२२॥
तथा हि वीराः पुरुषा नते मता
जयन्ति ये साश्वरथङिपानरीन्‌ |
यथा मत्ता वीरत्तरा मनीषिणो
जयन्ति लोत्छानि षडिन्द्रियाणि ये ॥२३॥
अहं वपुष्पानिति यच्च मन्यस विचक्षणं नेतदिदं च गृह्यतां ।
क तपुः सा च वपुष्मती APT साम्यस्य च सारणस्य च ॥२४॥
यथा मयुर श्चत्टचिचचन्द्रको विभतिं रूपं गुणवत्स्वभा वतः |
शरीरसं स्कारगुणाद्ते तथा विभषिं रूपं यदि रूपवानसि ॥२५॥
यदि प्रतीपं quae वाससा न Meares यदि संस्पृशेदपः ।
मृजाविशेषं यदि नाददीत वा वपुवेपुष्मन्वद्‌ atest भवेत्‌ ॥२६॥
नवं वयच्चात्मगतं निशम्य यद्रहोन्मुखं ते विषयाप्रये मनः ।
नियच्छ तचेत्नदीरयोपमं दूतं हि गच्छत्यनि वतिं योवनं veo
Wests: परिवतेते पुनः as प्रयातः पुनरेति चन्द्रमाः |
गतं गतं नैव तु संनिवतेते जलं नदीनां च नृणां च यो वनं et
विवशिततश्मश्चु वत्टरीविकुञ्ितं विशीणेदन्तं शिथिल निष्प्रभ |
यटा मुखं ceafa जजेरं तदा जराभिभूतो विमदो भविष्यसि ॥ २९॥

L has (fol. 16a) 22 9 1-28 ९ ब, c12-d 4, d 5-29 १12.

०२०, यदिचेन 1.7, यदि ते च ५. 1, युन्वं(2) 1. ५, तेतास्ि २. a, "जयञचैदि° wr.
23०, प्र?) रुषा. मभा 7. 7, ग्िपानरान्‌ 2. ० मभा. मनीषीणो 7. d,Lom.
डि, षडेद्दरि° 7. 241, नेतदिदं 7. प, साम्यच P. 25 ०, गगुणादतो (दृति) L.
०6०, वृनया० ?. ए, सौचकाले . dagdyer. कीदृसं . 27 «1, विशाम्ययंगृ° p.
८ तलेनदी०?. °रयोयमं 1. १, गच्छत्मनि° 7. 291, Pom. नि. ^, द्रचसि 7.
''CANTO IX 63

निषेव्य पानं मदनीयसमुचचमं famfaarey चिरादिमाद्यति |
नरस्तु मत्तो बलरूपयोवनेनं कश्चिटप्राय जरां विमाद्यति ॥३०॥
यथेष्षुरत्यन्रसप्रपीडितो भुवि प्रविद्धो दहनाय शुष्यते ।
तथा जरायन्तनिपीडिता तनुनिपीतसारा मरणाय तिष्ठति ॥३१॥
यथा हि pat करपच्रमीरितं ससुच्छितं दार भिनच्यनेकधा |
तथोच्छितां पातयति प्रजामिमामहनिंशाभ्यामुपसं हिता जरा ॥३२॥

स्मृतेः प्रमोषो वपुषः पराभवो

तेः सयो वाच्छूतिचश्ुषां पहः ।
रमस्य योनि्वत्छवीयेयोवेधो
 जरासमो नास्ति शरीरिणां रिपुः ॥३३॥

इटं विदिता निधनस्य देशिकं जराभिधानं जगतो मह्यं ।
अहं वपुष्मान्बल वान्युवेति वा न मानमारोदुमनायेमरहेसि ॥३४॥
अहं ममेत्येव च रक्तचेतसां WAST तव यः West AE |
तमुत्सृज वं यदि wera Hand ad चेति ममेति चाहेति ॥३५॥
यदा शरीरे न वशो ऽस्ति कस्यचिन्निरस्यमाने विविधेरुपश्षवेः |
कथं aa वेचुमहं ममेति वा शरीरसंज्ञं गृहमापदामिदं ॥३६॥

L has 3० 9 7-6 2, c10-d5p, d6-d9, 31 b2-b5f, b 6-32 9 4, a5-a7 p, ४ 10-8 721
b7-bi12p, 33¢12-d7 }, d8-34a1, ३ 2-8 3}, a4g-a7f, (fol. 16 0) 36a10-b4, b5-
b 12 p.

३०१, जलाविमा० P. gra, न्पीन्दितो 7, °रभ्मन्तरसंप्रपिण्डितो 0. «^ यथा-
जरायन्ततिषीन्दिता 7, पिण्डिता ¢, ३2 °, करपच्रपीडतं 7 ; 8.८. 1, भिःनत्त-
नेकथा 1. ०, जला 7. 34a, Pom. न. ५, वपुष्मान्‌करवान्युवेति PC; 8., 6.
and Gu. c. १, P om. one WAT; ६.८. ` 35 1, °सज्ञा (° ज्ञो) भवयः P, Mwy
WAR 0; Sc. °, श्राम्यति 76. cd, भवाद्लयं ८. १, arvesfa 7. 36 ०, शरीरे ण-
वशो ?, शरीरं न वभे ५ ५1, कस्यचिनिरेस्यमाम (or? ने) विविधेर° 7, °लिरस्यमानं ¢.
c, WEP.
''64 CANTO Ix

सपन्नगे यः कुगृहे सदाशुचौ रमेत नित्यं प्रतिसंस्कृतेऽ बले ।
स दुटधातावशुचा चत्राचत्ठे रमेत काये विपरीतदशेनः ॥३9॥
यथा प्रजाभ्यः कुनृपो बल्ताइत्टीन्हरत्यशेषं च न चाभिर क्षति ।
तथेव कायो वसनादिसाधनं हरत्यशेषं च न चानुवतेते ust
यथा प्ररोहन्ति तृणान्ययत्नतः सितो wary भवन्ति शत्यः |
तथेव दुःखानि भवन्ययत्नतः सुखानि यत्नेन भवन्ति वा न.वा॥३९॥
nocd परिकषेतश्चतटं न चास्ति किंचित्परमाथेतः सुखं ।
सुखं हि दुःखप्रतिकारसेवया स्थिते च टुः से तनुनि व्यवस्यति ॥४०॥
 यथानपेश्या म्यमपी प्सितं सुखं प्राधते दुः खमुपेतमणखपि |
तथानपेष्यात्मनि दुःखमागतं न विद्यते किचन कस्यचित्सुखं ॥४१॥
शरीरमीदुग्बहुदुःखमधरुवं
फल्ानुरोधाट्य नावगच्छसि ।
camo पृतिरभ्मिभिमेनो
निगृह्यतां गोरिव शस्यलात्सा ॥४२॥
न कामभोगा हि भवन्ति तप्रये हवीषि dee विभावसोरिव।
यथा यथा कामसुखेषु वतेते तथा तथेच्छा विषयेषु वधते ॥४३॥
यथा च कुष्व्यसनेन दुःखितः प्रतापनान्नैव शमं निगच्छति ।
तयेग्दि यार्थैष्वजितिन्दियश्चरन्न कामभोगेरुपश्णन्तिमृ च्छति ॥४४॥

1, has 38 ५ 10-39 8 4, a5-a6p, a7-ai2zf, b5-bgf, 4०१6१72, qrar-a2f,

8 3-प 7, d12-42a6p, aj-agf, b8-crp, c2-c6, c7-cgf, १०१7127, 43a1-
4.0.72

3) १, विपरित २. 38० ण्द्रलीहर०?. 39 ०, गृहान्ययत्रतः 2 ; He. b, चितो-
waaig ८. 4०० दुःखंप्रति° 7. gra, SWRTTA() म° 2. c, तथानवेच्या० LPC.
goa, शरीरमिदृ० P. Pom. ख. 1, "्वावगच्छसि २0. a, भिगृह्यतां गौरीव ए.
43 ?, इवीषि क वु "9 aaa २. 449; तथाचकृष्ववेसनेदुः° P:
b, प्रतापयतैव 1.0, प्रतापयत्निव ?. °, cata P. 9, °मृष्छैति P.
''CANTO IX 65

यथा fe भेषज्यसुखाभिकाह्भया भजेत TTT भजेत ACTA ।
तथा शरीरे बहुदुः लभाजने रमेत मोहाद्िषयाभिकाङ्कया ॥४५॥
अनथेकामः पुरुषस्य यो जनः स तस्य शतुः किलक तेन कमणा |
wanes विषयाश्च Has ननु प्रहेया विषमा यथारयः use
इहेव भूत्वा रिपवो वधात्मकाः प्रयान्ति काले पुरुषस्य मिचतां ।
परब चेवेह च दुःखहेतवो भवन्ति कामा न तु कस्यचिच्छिवाः॥४७॥
यथो पयुक्तं रक्तव णैगन्धवदधाय fara न पुष्टये ।
निषेव्यमाणा विषयाश्चलात्मनो भवन्यनयाय तथा न भूतये use
तदेतदाज्ञाय विपाप्मनात्मना विमो क्षधमोद्युपसंहितं हितं ।
जुषस्व मे सज्जनसं मतं मतं oer वा निश्वयसुच्निरन्‌ गिरं ॥४९॥
इति हितमपि बड्हपीदमुक्तः श्रुतमहता श्रमणेन तेन नन्दः ।
न धृतिसुपययो न wa लेभे fate इवातिमटो मदान्धचेताः ॥५०॥
नन्दस्य भावमवगम्य ततः स भिक्षुः
पारिषवं गृहसुखाभिमुखं न धर्मे ।
सचाश्यानुशयभावपरौस्षकाय
बुद्धाय तद्लविटुषे कथयांच कार ॥५१॥

सोन्दरनन्दे ARIANA मदापवाटो नाम नवमः AA: |

lL has 45 2 1-8 4, a5-a8p, agf, ato-59b 4, (fol. 17 a) 50 b 5-end.

45 ०1, QSRMaATITaTARA 7. ०, ARENT 1. ५, नमेत 7. 46०, जनं P.

b, Wa ?. १, विषया Lec; Ge. 47», भिचता ए. 48 9, Trade L.
, युष्टये ?. ० निषेव्यमाना 7. 9, भवन्त्व ए. 49 9, तदेनद्‌ा० ?. विपा-
aware ?. 1, शघम्माह्यप० २. d, WAR LP. 5० ^ ग्ययौ वनशमी(०" A ?)ले° ?.

4 द्धिदर?. 5", पारिपुव ?. a, तन्त्वविदुषे 7. श्चकारः 1. ००, सौ-
न्दरा० P. नवः Pz
''66

CANTO X

Wal ततः agrafeaga भाया feel भवनं fafag ।
नन्दं निरानन्दमपेतधेयेमभ्युन्निदीषमुनि राजहा व ॥१॥

तं प्राप्रमप्राप्रविमोशरमाे wos चित्तस्वल्ठितं सुचिः |

a faa ह्ीविनतौ जगादट्‌ स्वं निश्चयं निश्वयकोविदाय ॥२॥
नन्दं विदित्वा inane भायोाभिधाने तमसि भ्रमन्तं |
पाणौ गृहीत्वा वियदुत्पपात मणिं जले साधुरिवोज्निहीषुः ॥३॥
काषायवस्त्रो कनकावदातो facet नभसि was |
अन्योन्यसंशिष्टविकीणंपक्षौ सरःप्रकीणोविव चक्रवाको ॥४॥
तौ देवदारूत्तमगन्धवन्तं नदीसरःप्रसखवणोघ वन्तं ।

जग्मतुः काज्चनधातुमन्तं देवषिमन्तं हि मवन्तमाशु ॥५॥
तस्मिन्‌ गिरो चारणसिद्धजु्टे शिवे हविधरमकृतो रीय |
srs पारस्य निराश्रयस्य तो Weare इवाश्रस्य ॥६॥
शान्ेन्द्रिये तच सुनो स्थिते तु सविस्मयं दिक्षु द्दणे नन्दः ।
eta कुञ्जांश्च वनोकसश्च विभूषणं रक्षणमेव चाद्रे: ॥9॥

L has ब 8 1-6 १77, 7a1t-a11f, b1-b 6, c1-c2 f, c3-c7, e8-d7f.

rb, ave 7. विविचरुः (जु) . ०८१, "मयेत 1, °मयेतधैर्यमभ्युज्िंहीषुसुनिरा-

gata P. 2b, चिन्तस्त्लितं P. ५, द्वीविततो P. 3», भाखाविघाने P.
१. मनं LP, मलं 0, AG Gu. sty: 7. 41, Wa ?. ८१, गपक्तेसरःपकी° 7
5 ?, °प्रसवणोघच० 1.2. c, ATTA? 1. 6a, °9e 7. b, Cage 7. ५ अगम्य-

पारस्य 0. १, तस्यतुद्रीपद्वाग्ररस्य ?. 7 ५ FATA. a, विभूषण 7. arg: ?.
''CANTO X 67
बह्धायते wa सिते हि शृङ्गे संसिघ्रवहेः शयितो मयूरः |
भुजे बल्दस्यायत पीन वाहो वेहू येकेमूर इवाबभासे ॥८॥
मनःश्लधातुर्ल्ाच्रयेण पीताकृतांसो विरराज सिंहः |
संतप्रचामीकरभक्तिचिचं रूपाङ्गट्‌ शीणेमिवाश्िकस्य ॥९॥
व्याघ्रः कमव्यायतसेलगामी HATTA कृतापसव्यः |
बभो fit: peau पिपासुदित्सन्पितृभ्यो ऽम्म इवा वत्ती णः ॥१०॥
चत्टत्कटब्धे हिमवन्नितश्वे ati usa चमरो BH |
ad वित्रं न शशक वालं कुलोद्रतां प्रीतिमिवायेवृ्तः ॥११॥
सुवणेगोराश्च किरातसंघा मयूरपन्लोज्ज्वलगाचलेखाः |
WEG पातप्रतिमा गुदाभ्यो निष्पेतुरुद्रार इवाचत् स्य ॥१२॥
ट्रीचरीणामतिसुन्दरीणां मनोहरश्रो णिकुचो रीणां |
वृन्दानि रेजुदिशि किंनरीणां पुष्योत्कचानामिव sata ॥१३॥
नगान्नगस्योपरि देवदारूनायासयन्तः कपयो विचेरः |
` तेभ्यः Wied नापुरतो ऽपजग्मुमोधिप्रसादेभ्य इवेश्वरेभ्यः ॥१४॥
तस्माच्च यूथादपसायेमाणां निष्पीडिताल क्करक्तवक्तरां |
शखामृगीमेकविपन्नदृष्टं दुष्टा सुनिनेन्दमिदं बभाषे ॥१५॥

L has 8 89, atop, ४171-9 82, a3-a7f, } 8-} 791, rocg-cirf, d1-d 8, dg-
11a3f, 13a4-a8f, 8 9-8 70, (fol. 17 b) 13a 11-b 6p, b7-b8f, 15 ¢5-d11.

8a, शिते 2. 1, सकिप्न 7. मयुरः P. oc, Pom. बा. ga, मनशिला ? and
app. L. 1, तापील्नताशो 7, पीतीकताङ्ो 0. ° AAA? ?; Co. १, WATTS P.
श्वाम्बरस्य PO. roa, गामि 7. b, छृतापसद्यः P; He. ५, न्त्संपितुभ्योम्बु P.
ire, WP. WATE?) P. १, कुलोङ्कतः P; Ge. 129, किराते° P.
, मयूरपित्तोज््वल० ?, °पिच्छो° ८. ०, निष्मतुरुङ्गार 7. 13 °, रेजु्दंशिकिरीणां .
142, देवद्‌ार० ए. «५ येभ्यः ५. d, दइवश्वरेभ्यः 7. 15५, तस्मात्तयूथादलसार्य-
माना P; 4.९.

7 2
''68 CANTO X

Al AE रूपेण च चेष्टया च संपश्यतश्चारुतरा मता ते ।
एषा मृगी वैकविपन्नदृष्टिः स वा जनो यत्र गता तवेषटिः ॥१६॥
इग्ेवमुक्तः सुगतेन नन्दः कृत्वा स्मितं किंचिदिदं जगाद ।
क चोत्तमस्ती भगवन्वधूस्ते मृगी नगङ्केशएकरी क चेषा ॥१५॥
ततो मुनिस्तस्य निशम्य वाक्यं हेचन्तरं विंचिदवेशमाणः |
Mary नन्दं प्रययो तथेव करीडावनं वजधरस्य राज्ञः ॥१४॥
 ऋतावृतावाकृतिमेक एके छणे छे बिभ्रति यच qe: |
fast समस्तामपि केचिदन्ये षणामृतूनां ध्ियसुडह न्ति ॥१९॥
पुष्यन्ति केचित्सुरभीरुदारा मालाः स्रजश्च मथित्ता विचिताः ।
कणानुङ्त्दरानवतंसकां च प्रत्यथिभूतानिव FISHTAT ॥२०॥
रक्तानि फुल्लाः कमत्टानि यच
प्रदीपवृष्छा इव भान्ति वृषा ।
प्रफुल्लनी लोत्पलरोहिणो ऽन्ये
सोन्मीष्ठिताक्षा इव भान्ति FAT ॥२१॥
नानाविरागाणख्यथ पारडराणि सुवशेभक्तिव्यवभासितानि ।
अतान्त वान्येकघनानि यच सूषूाणि वासांसि फलन्ति वृक्षा ॥२२॥
हारान्मणीनुच मकुशरत्ानि केयूरवयेाण्यथ नूपुराणि |
एवंविधान्याभरणानि यच स्वगोनुरूपाणि फलन्ति वृक्षाः ॥२३॥

L has 16a1-a4p, a5-a7f, bs f, b6-b Ii p,17a7-d9p, d 10-19 b 6, b7f,
bir f, c1-c 6, cy-c 11 f, 20a 3-a5 p, a 6-23 dir.

16 b, ATS? (m.) P. १, वाजंनो P. 110 किदिदं with चि added in margin P.
18a, मनिष्टस्यनिशस्य(म्य) P. v, किचिदवेचमानः 7. ०, वजधरस्य 7. — 19, चिचान्स-
ताम Pood. षलोमू° pe 20 d, nafee iP: 21९, P om. हि 22a, °रागा-
न्यथ 7. o ware ?. १, मृच्छाणि ?. 239, स्वगौनुरूपाणि 7.
''CANTO X 69
aimee च काञ्वनानि पद्यानि वजाङ्करकेसराणि ।
स्यशेक्षमाण्युत्तमगन्धवन्ति रोहन्ति निष्कम्पत्तत्ता नलिन्यः ॥२४॥
यच्रायताश्चेव ततां श्च तांस्तान्वाद्यस्य हेतृन्सुषिरान्‌ धनां श्च ।
फत्टन्ति gat मणिहिमचिच्राः कीडासहायास्िदश्णत्डयानां ॥२५॥
मन्दार वृक्षांश्च कुशेशयांश्च पुष्पानतान्‌ कोकन दांश्च FETT |
आक्रम्य माहात्यगुणेविंराजन्‌ राजायते यर स पारिजातः ॥ २६॥
कृष्टे तपःशीत्हतेरसिननेस्तिपिष्टपरेचतते प्रसूताः |
एवंविधा aa aera दिवोकसां भोगविधानवृक्षाः ॥२७॥
मनःश्त्कराभिवैदनेविंहंगा यच्राक्षिभिः स्फाटिकसं निभेश्च ।

Tay पषैरभिल्रोहितानौ्माजिषटकेरधसितेश्च पदिः ॥२४॥
fat: सुवणेच्छ टनेस्तयान्ये वेदुयेनी ठे नेयनेः प्रसन्नः |
विहंगमा शिज्जिरिकाभिधाना सूीमेनः श्रो चहरेभेमन्ति ॥ २९॥
रक्ताभिरयेषु च वल्लरीभिमेध्येषु चामीकरपिन्ञराभिः |
वेदुयेवणेभिरूपान्तमध्येष्वेत्टे कृता यत्र खगाश्वरन्ति ॥३०॥
रोचिष्णवो नाम पत्तचिणोऽन्ये दीप्राग्रिवणेा ल्ठितिरिवास्येः।
भ्रमन्ति दृष्टी वेपुषाधिपन्तः स्वनः FATA हरन्तः ॥३१॥

L has 24 8 1-275, (fol. 18a) 27 ८ 6-37 d 11.
24a, वैडुर्यनालानिव 7. v, वजांकुरकेशराणि 7. c, °्ुत्तमे° 7. ०, निस्कम्यत-

लामलिन्यः 7. 2 ९, पत्रायतांञ्चैवतःतांञ्च 1. b, हेतूत्सुषिरां 1, हेतुब्युणिरा 7.
P om. from 26९2 to 267 and has it added below in a handwriting resembling
Kaithi. ८ Afwafeat: P. 26a, ण्वुक्ताञकुशेशंयाञ्च 7. 1, PASTS 7.

५९०. म्य. cd, गगुरैञ्धिराजनाजा० 7. 27०, रचितरैस्वरि० 1, °्रीलफलेर किती" 7.
1, "पिष्टयन्तेचतने 7. 28 °, श्रादैखपक्तिरति° 7८. १, सम्माजिष्ठ° 1.7. 29 ¢, fafa-
frate Pp. a, og tazafia Pr. 30 b, णपिजरामिः P. 311, दीप्नार्भिं 1.

८ दृष्ट्वै 7. १, सनै (०. र?) L, स्वनि 7.
''70 | CANTO xX

यचे्टचेष्टाः सततप्रहृष्टा निरतेयो निजेरसो विशोकाः |

स्वैः कमेभिरहीनिविशिष्टमध्याः स्वयं प्रभाः पुण्यकृतो रमन्ते ॥३२॥
पूर्वै तपोमूल्यपरियरहेण स्वगकयार्थं कृतनिश्चयानां |

मनांसि खिन्नानि तपोधनानां हरन्ति यचाप्सरसो Here: 1331
नित्योत्सवं तं च निशम्य ल्लोकं निस्तन्दिनिद्रारतिशेकरोगं |
नन्दो जरामृत्युवशं सदाति मेने श्मशानप्रतिमं नुत्ोकं ॥३४॥
Ue वनं तच्च ददे नन्दः समन्ततो विस्मयपुल्लदृ्टिः |
हषान्विताश्चाप्सरसः परीयुः सगवेमन्योन्यमवेस्षमाणाः ॥ ३५॥
सटा युवत्यो मटनेककायोः साधारणः पुण्यकृतां विहाराः ।
दिव्याश्च नि्दोषिपरिग्रहाश्च तपःफल्स्याश्रयणं सुराणां ॥३६॥
तासां जगुधीरिमुदाच्मन्याः पद्यानि काश्चि्लत्ितं Tae: |
अन्योन्यहषीान्ननुतुस्तथान्याश्चिचाङ्गहाराः स्तनभिन्रहाराः ॥३७॥
कासांचिटासां वटनानि रेजुवेनान्तरेभ्यश्चत RET |
व्याविङपर्णेभ्य इवाकरेभ्यः पद्यानि कारणडवघट्ितानि ॥३४॥
at: निःसृताः प्रेय वनान्तरेभ्यस्तडित्पताका इव तो यदेभ्यः |
नन्दस्य रागेण तनुविवेपे जले चले चन्द्रमसः प्रभेव ॥३९॥

L has 3231-3 a11, b2, b4-b10, biI-c2p, ८३५4 chp, ctodif, १8
त 9-प१ 11, 38a1-b4f, c2-c6f, dg-dirf, 39 bio-c2f,c3p,c4-d11; Land P have
verse 33 after verse 37 and L has of it ar-d5, १6}, d7-ditft.

३२०, यचेषुचेष्टासततःप्र 7.  b, निरार्तयो ¢, ५, करममेनिर्ही* 7. १०, पुन्यकतो 7,
33 °, "परिग्यहेण 1. 1, tase 1, सग्गैक्रयाथं 7. ० मनासि 7. १, लदन्त्यः P; Oc.
३4८५ सदार 7. 35१, न्वमानाः P. 36, विहारः ?. 37 ५, जगुच्ीरसु-
दातुम 7. «, न््रनुतुंस्त ?. १, °शिचायहारा 7 38 ०, कासाचिदासां P.
९ MUP. १, कादम्बविघट्ि० 7, 39५, तनु्िवेये 7.
''CANTO X 71

वपुश्च दिव्यं mfaara चेष्टास्ततः स तासां मनसा जहार ।
कौतूहत्कावजिंतया च दृष्ट्वा संश्चेषतषादिव जात्तरागः ॥४०॥
स जाततर्षोऽप्सरसः पिपासुस्त्प्राप्रये ऽधिष्ठितविङ्कवातैः |
ल्लोलेन्दियाश्वेन मनोरथेन जेहीयमाणो न धृतिं चकार ॥४१॥
यथा मनुष्यो मलिनं हि वासः क्षारेण भूयो मलिनीकरोति ।
ABAMG न मलोद्धवां TAMA समुनिराचकषे ॥४२॥
दोषांश्च कायाद्धिषगुज्जिहीषुभूयो यथा Safad यतेत ।

रागं तथा तस्य सुनिजिधांसुभूयस्तरं रागसुपानिनाय ॥४३॥
दीपप्रभा हन्ति यथान्धकारे सहसखरश्मेरूदितस्य दी्षिः |
AVIS दयुतिमङ्गनानामन्तदेधात्यप्सरसां तथा रीः ॥ ४४॥
महच्च रूपं स्वणु हन्ति रूपं शब्दो महान्हन्ति च शब्टमस्यं |
गुर्वी रुजा हन्ति eat च al सवो महान्हेतुरणो वधाय ॥४५॥
सुनेः प्रभावाच्च शशाक नन्दस्तदशेनं सोदुमसद्यमन्येः |
अवीतरागस्य fe FASS मनो टहेदप्सरसां AYA: ॥४६॥
मत्वा ततो नन्दमुदीणैरागं भायानुरोधादपवृचचरागं ।

रागेण रागं प्रतिहन्तुकामो सुनिर्विरागो गिरमि्युवाच ॥४७॥

L has 40४1-2, 4, a5-a7f, 42 9 3-8 47 a5-a8, (fol. 18 1) 42 8 9-) 9, bio-c3f,
44 ५ 7-45 9 4, 9 5-८ 6 }, ८ 8-१ 91, 46 ४ 3-3 4 † b2-b5f, d8-dgf, १7०-47 १ गा.

4०9, ललिताच 7. ), तांसां 7. जडार 7. 477, विष्ठित P; Cc. ५ श्या-
श्चेण7. १,जेहीषमाणो?. 42२०, मनुष्या7. ° ग्लयार्थ7. ण्वार्थं7?. १, श्चकेषं २.
437, दोषास्वकायाभिषगुज्जिगीषुंमू० ? ; Cc. 44 9, WAT 7?. चयथाचकारे (m.) ?,
काले 0. । 459, स्वनुहंतु 7. b, सव्ये) महा० P. शब्दमाल्पं ?. ५ so 1. app.,
रुजां समद्र 7. 46 1, नन्द स्तदंनंशोदुमशह्यम° 7? ; Oc. १, APA LP.
474, UTP. 1, श्रागां 7. १, भिरमृह्यु° 2. -
''72 CANTO X

एताः faa: पश्य दिवोकसस्त्वं fade च ब्रूहि यथाथेतचं |
एताः कथं रूपगुणेमेतास्ते स वा जनो Aa गतं मनस्ते sei
अथाप्सरः स्वेव निविष्टदृष्टी रागाभ्रिनान्तहटये प्रदीपनः |
Wate कामविषक्तचेताः कृताज्ञत्टि वाक्यमुवाच नन्दः ॥४९॥
हये ङ्गनासो मुषितिकदृषियेदन्तरे स्यात्तव नाथ वध्वाः |
तदन्तरे ऽसो कृपणा वधूस्ते वपुष्मतीरप्सरसः प्रतीत्य ॥५०॥
आस्या यथा पूवेमभून्न काचिटन्यासु मे aly निशम्य भाय ।
तस्यां ततः सम्प्रति काचिदास्था न मे निशम्यैव हि रूपमासां ॥५१॥
यथा प्रतप्तो मृट्नातपेन can कश्िन्महतानत्ेन |
रागेण पूरव मृटुनाभित्तप्नो रागाग्रिनानेन ware ॥५२॥
वाग्वारिणा मां परिषिञ्च तस्माद्यावन् Ca स SATSANG: |
unitate हि मां दिधक्षुः कक्षं सवृक्षाममिवोत्थितो ऽग्निः ॥५३॥
प्रसीद्‌ सीदामि विमुञ्च मा सुने वसुन्धराधेये न धेयेमस्ति मे ।
असून्विमोध्यामि विसुक्तमानस प्रयच्छ वा वागमृतं सुमूषेवे ॥५४॥
अनथेभोगेन विघाततदृ्टिना
Vasu तमोविषाग्िना |
अहं हि दष्टो हदि मन्मथाहिना
विधत्स्व तस्मादगद्‌ महाभिषर्‌ ॥५५॥

L has 48 > 1-€ 77; di-dirf, 49931 a 4-55१12.

489, एता ?. दिवोक० ve. , fer. यथाथतत्वं Pc. 49१, LP om.
०७०४०. b, रागार्मिं० L. ^, सगङ्खदं P. शषक्तचताः P. 5०४, हर्यङ्गणासौ 7.
१, वपुष्म तीरे 7. 5"1, भाया 7. 52 1, द ्येक्तेभकाकञ्िन्म° 7. c, a 7.
530, वाध्वारिणा 7. ^ दघन्तुः 7. १, ण्व्तार्य॑मि° 1. 54, वसुद्धरा० 7.
Sdafe ?. °, wafer, असुद्धिमोक्तामि 7. “मानसः LP; ५.५. 9, प्रपच्छवाचाग० 7.
55 ५१, MAMMA SUT (7) प्रसाद० 7. ^, ण्याहिनो 7. १. ग्द गत॑महाभिषेक्‌ 7.
''CANTO X 73

अनेन eel Aeatfear हिना
न कश्चिटात्मन्यनवस्थितः स्थितः |
सुमोह वोध्योद्येचत्दरात्मनो मनो
बभूव धीमांश्च स शन्तनुस्तनुः ॥५६॥
स्थिते विशिष्टे त्वयि संश्रये ये
यथा न arate वसन्दिशं fest |
यथाच Gayl व्यसन सयं सयं
व्रजामि तन्मे कुर शंसतः सतः ॥५७॥
am जिधांसुहृदि तस्य तत्तमस्तमोनुदो नक्तमिवोत्थितं तमः ।
महषिचन्दरो जगतस्तमोनुदस्तमःप्रहीणो निजगाद गौतमः ॥५६॥
धृतिं परिष्वज्य विधूय विक्रियां निगृद्य तावच्छूत चेतसी गृण ।
इमा यरि प्राथेयसे चमङ्गना विधत्स्व शुल्काथेमिहोत्तमं तपः ॥५९॥
इमा हि शक्या न बलान सेवया न संप्रदानेन न GUTTA |
इमा ह्यन्ते Vey धमेचयेया सचेत्प्रहषेश्चर धमेमादृतः ॥ ६०॥
इहाधिवासो fefa दैवतैः समं वनानि रम्याण्यजराश्च योषितः |
इटं Ged स्वस्य शुभस्य कमणो न टचच्तमन्येन न चाप्यहेतुतः ॥६१॥
सितौ मनुष्यो धनुरादिभिः wa: स्ियः कदाचिद्धि लमेत वान at!
असंशयं यचिह धमचयेया भवेयुरेता दिवि पुण्यकमेणः ॥६२॥

L has 56a 1-h 4, (fol. 19 a) 56 ) 5-62 d 12.

561, fafa: 1.7. °, वोद्धोर्ह° LP app., पाण्डोर्हिं 7, वोढोर्हिं H; Ge.
57५, fear. 1, यामीवजङ्सन्दि शं 1, योमीवङसन्दिसं(”.) 7, यायी 0, यायां ५.

८ लब्धा 1.2; प. and ३.८. 58 ०, जिघांशुरहे° 7. ०, महर्षिचज्ञो ० FT ?) P.
a, निजगाम 7. गोतमः LP. 59०, प्राथयसेल्रमगना 7. 6०१, शक्यान्न L,
शक्तयात्न 7, waa ¢, शक्यं हरितुं प. ०, धर्मममा 7. 6", वनामि P.

62 ०, ग्दिभिश्रमै 1, मनुष्याधनुरामिश्रमे 7. १, पुन्य 7.
''74 CANTO X

तटप्रमच्तो नियमे समुद्यतो रमस्व यद्यप्सरसो shifsaa |

अहं च तेऽच प्रतिभूः स्थिरे रते यथा त्वमाभिनियतं समेष्यसि ॥६३॥
saat परममिति व्यवस्थितः परां धृतिं परममुनो चकार सः।
ततो मुनिः पवन इवाग्वरात्यतन्प्रगृद्य तं पुनरगमन्महीतलं ॥६४॥

सीन्दरनन्दे महाकाव्ये स्वगनिदर्शनो नाम TWA: सगः ।

L has 63 a1-64d1, d2-d5p, d6-d12, d13p, col., 1, 2-4 f, 20-22.
63 a, P has नि twice. b, चरस्व 6. °लि (ल) WA L, wae 7. 64a, परम-

मिति. ?, परा, परममनौ 7. ८१, परमद्‌वाम्बरात्पतत्मरज्य P, aa L.
col, MET? 7. गकाथ्येवस्वग्गेनिद शनो 7.
''NI
or

CANTO XI

ततस्ता योषितो दुष्टा नन्दो नन्दनचारिणीः।
बबन्ध नियमस्तम्भे दुटमं चपल्टं मनः ॥१॥
सोऽनिष्टनेष्कम्यरसो मानतामरसोपमः |
चचार विरसो धम निवेश्याप्सरसो हि ॥२॥
तथा ल्लोलेन्दरियो भूत्वा ट्यितेन्द्रियगोचरः |
इन्दरियाथेवशदेव बभूव नियतेन्द्रियः ॥३॥
कामचयोमु कुशलो भिष्पुचयोसु fawa: |
परमाचायंविष्टन्धो ब्रह्यचयं चचार सः ॥४॥
संवृत्तेन च शन्तेन तीवेण मदनेन च ।
जल्ाभ्रेरिव संसगाच्छशम च शुशोष च uy
स्वभावदशैनीयोऽपि वेरूपमगमत्पर |
चिन्तयाप्सरसां चेव नियमेनायतेन च ॥६॥
प्रस्त वेष्वपि भायायां प्रियभायस्तथापि a: |
वीतराग SAAR न HET न चुुभे ॥७॥

L has 7 8 1-2 21; & 2-8 81, c1-c2f, ८३) c4-c Hf, 3a5-a6f, ८6-९¶ 4९ 1-०3
c 4-d 8, 5 2 1-b 2p.

1a, दृष्टा LP. », ग्वारिणीः?. ०, चपरं P. 29, AM 7. ०, धम्म 7.
३० HATS ?, 4c, °विस्तब्धो P. 5० जलाग्न्योरिव ¢. १, CMBYTA P.
6a, सतावि° ?, स तावद्‌ ¢. bP. 7», प्रज्तावेष्वपि माब्यायाः ५. ५, इवा

तस्थौ 70, ०, waed 7,
''76 CANTO XI

तं व्यवस्थितमानज्ञाय भायारागात्पराङयु खं ।
पभिगम्यात्रवीनन्दमानन्द्‌ः प्रणयादिं ॥ ४६ ॥
अहो सदुश्टमारव्धं श्रुतस्याभिजनस्य च ।
निगुहीतिन्दरियः स्वस्थो नियमे यदि संस्थित्तः ven
अभिष्वक्तस्य कामेषु रागिणो विषयात्मनः ।
यदियं संविदुत्न्ना नेयमस्पेन हेतुना ॥१०॥
व्याधिरल्येन यत्तेन मृटुः प्रतिनिवायंते |
Tas: Wasa यल्लेनैश्यति वा न वा ॥११॥
टुहैरो मानसो व्याधिर्वत्छ वांश्च तवाभवत्‌ ।
विनिवृत्तो यरि सते aaa धृतिमानसि ॥१२॥
दुष्करं साध्वनार्येण मानिना चेव मादेवं |
अतिसर्ग॑श्च gaa Faas च रागिणा ॥१३॥
एकस्तु मम संदेहस्तवास्यां नियमे धृतो ।
अचानुनयमिच्छामि वक्तव्यं यदि मन्यसे ॥१४॥
Mahe वाक्यं न च गनव्यमन्यथा |
रूछमप्याश्ये YES रूछतो नेति सज्जनः ॥१५॥
अप्रियं हि हितं लिग्धमलिग्धमहितं प्रिय ।
qua तु प्रियहितं स्वादु पथ्यमिवोषधं ॥१६॥

L has 8 8 6 }, a 7-b 3, (foh 19 1) 8b 4-b 6, b7-d1 pp, 71 ८6-प7 d2p, d 3-1216
by7-c4f, 13a 2-a3f, 1582-8 41, a 51648.

8b, UMASS 7. d, WA(m.) are P. rb, मुदुप्रतिनिवार्यत P.

T2 by °भवेत्‌ प ९, विनिवृत्तां ip 13 a, दुस्करसाघना ए; G: and J.e.
141, ण्वाखखाम्वि (faye P. 151, मन्तव्यम० ६. and J. ^ र्ष्यम० P. १, र्ष्यतो ?.
''CANTO XI 77

विश्वासश्चाथेचया च सामान्यं सुखदुःखयोः ।

Aad प्रणयश्चेव मिचवृत्तिरियं सतां ॥१७॥

तदिदं त्रा विवक्षामि प्रणयान्न जिघांसया |
aaa हि विवा मे यतो नाहोम्युपेधितुं ॥१४॥
अष्सरोभृतको धर्मं चरसीत्यभिधीयसे |

fafae भूतमाहोस्वित्परिहासो ऽयमीदुशएः ॥१७॥
यदि तावदिदं सव्यं व्याम्यच यदोषधं ।
स्मोडत्यमय वक्तणामनिधास्यामि AAA: ॥२०॥
छषणपूर्वमयो तेन हदि सो ऽभिहतस्तद्‌ा |

ध्यात्वा दीधं निशश्वास रविचिच्चा वाङ्न खो ऽभवत्‌ ॥२१॥
AMMA HA ज्ञाता मनःसंकल्यसू चकं |

बभाषे वाक्यमानन्दो मधुरोदकेमग्रियं ॥२२॥
स्ाकारेणावगच्छामि तव धर्म॑प्रयोजनं।

यज्ज्ञात्वा त्वयि जातं मे हास्यं कारुण्यमेव च ॥२३॥
यथासना्थं स्वन्धेन कश्चिहुवीं frst वहेत्‌ ।
तइच्लमपि कामाथ नियमं वो दुसुद्यतः ॥ २४॥
तिताडयिषयासृप्तो यथा मेषोऽपसपंति |
तडदब्रह्यचयोाय ब्रह्मच येमिट्‌ तव ॥२५॥

L has 17a1-b1, b2-b5p, b6-c1, ९८ 6-८ 8, 18 } 1-b3p, b 4-25 ५8.
17a, P repeats QT. ), ब्दुःखयाः?. १, °रियशतां P. 18 ८, MB P.
विवक्षामि 7. GAL, यतेनाहाम्यु° 7, यतो नासु प. १ ८. २५५, श्भूतको घम्म P.
९ तिमिदं 7. १, ग्यमांद्शः P. २०९, वक्तणा० LP. d, तद्रू (?) जः LP, AZM: ¢.
arb, सोऽभिहित० J. oc, AAP. १, ग्वाक्सुखोभवेत्‌ P. 22 a, ततस्तस्य,
23¢, याज्ञाला LP. 7? om. जा. 24a, यथामनाथं ए. 1, कञ्िगु्बीं P.

25 a, "षघयादृप्तो 1, नितान्तयिवयादृष्टो 7, दृष्टो 0, दुष्टो ५. », मेषोषस° 7. १, yar.
मिदं २.
''78

26a, विक्रीयन्ति ?. aaTaap. 27 १, 'द्विषयास्त्य 1.7. 28 b, प्रतिकार P.
°सुखेस्सया LP; 0.९. 29 9, मध्ये 2) व 1, मल्येव ? ; Cc. ", प्रपातिमवे° 7. ° AT.
३००, दुदिकामा०?. 3" ५, प्राक्तस्त्य० ?. शतसस्ता० ?. १, स्म (?)हा 1,

32 91, °स्तीलतर तैना° ?. », लवनाम्मसः ए. ५ नापिकमिस० P.

aya 7.
WET P.

CANTO XI

चिक्रीषन्ति यथा पण्यं वणिजो लनलिष्सया ।
धमचा तव तथा पण्यभूता न शन्तये ॥२६॥

यथा फल विशेषाधं बीजं वपति aaa: |
तदडिषयका पंणयादिषयांस्त्यक्तवानसि ॥२७॥
Mass यथा रोगं प्रतीकारसुखेपष्लया |

टुः खमन्वि्छति भवां स्तथा विषयतृष्णया vet
यथा पश्यति मध्वव न प्रपातमवेषते ।
पश्यस्यप्सरसस्त्द्गंशमन्ते न पश्यसि ॥२९॥

gfe कामाग्निना eta कायेन वहतो चतं ।

किमिदं ब्रह्मचये ते मनसावब्रह्यचारिणः ॥३०॥
संसारे वतेमानेन यदा चाप्सरससत्वया |
प्राघरास्त्यक्ताश्च शतशस्ताभ्यः किमिति ते स्पृहा ॥३१॥
तृ्चिनास्तीन्धनेरप्रेनाम्भसा लवणाम्भसः |

नापि aA: सतृष्णस्य तस्मात्कामा न तप्रये ॥३२॥
MTR च कुतः णन्तिरष्णन्तो च कुतः सुखं ।
असुखे च कृतः प्रीतिर प्रीतौ च कुतो रतिः ॥३३॥
रिरंसा यटि ते तस्मादटध्यात्मे धीयतां मनः |
प्रशान्ता चानवद्या च नास्त्यध्यात्मसमा रतिः ॥ ३४॥

L has 26 8 7-28 १8, (fol. 20 a) 29 8 1-348.

33b, °रसान्तौ P. १, TAP. 340, प्रसान्ता 7.
''CANTO XI 79

न तच काथं तूर्यते न स्तरीभिने विभूषणः ।

एकस्त्वं यचततचस्थस्तया रत्याभिर स्यसे ॥३५॥

मानसं बत्टबहुःखं तषे तिष्ठति तिष्ठति ।

तं त्ष fate दुःखं हि तृष्णा चास्ति च नास्ति च ॥३६॥

संपत्तौ वा विपत्चौ वा feat वा नक्तमेव AT |

कामेषु हि सतृष्णस्य न शान्तिरुपप दयते ॥३७॥

कामानां प्राथना टुःखा प्राप्नो qfaa विद्यते |

वियोगान्नियतः शोको वियोगश्च wat fefa ॥३४॥

कृत्वापि दुष्करं कमे स्वगं agri दुत्ेमं ।

नृलोकं पुनरेवेति प्रवासात्स्वगुहं यथा ॥३९॥

यदा भ्रष्टस्य aes fre किंचिन्न विद्यते |

तिर्यक्षु पितृलोके वा नरके वोपपद्यते ॥४०॥

तस्य सुक्तवतः स्वर्गे विषयानुत्तमानपि |

अर्टस्यातेस्य दुःखेन किमास्वादः करोति सः ॥४१॥
श्येनाय प्राणिवात्सस्यातस्व मांसान्यपि टचवान्‌ |

fafa: स्वगोत्परिभिष्टस्तादक्कुतापि दुष्करं ॥४२॥

शक्रस्याधासनं गत्वा पूवेपाथिव एव यः |

सदेवत्वं गते काले मान्धाताधः पुन येयो ॥४३॥

L has 35a1-40 } 8, c1-c3 }, ९ 4-१ 4, d5-d8 p, 47 2. 1-9 8, biI-b2p, b3-b8,
९ 7-१ 71, ॥ 4-42 १6, १ 7-d8p, 43a1-b8f, ५7, c2-c4f, d8f.

35a, काय्यं LP. 36ab, बलवदुखंतर्धेतिस्थति ए. oc, AARP. |e LP.
०, तुष्णानास्ति LPC; ५.५ 38५, कामाना P.b, WIP. 3१५, दुस्करं 7.
1, खग्गलघ्वापिदुल्लभं 7. ° पुनरेवेति 17. 4०१, MATL, Pom; He. WBMP.
47 1, P repeats FW. © भ्रष्टस्यात्तस्यदुःख्येन iP: 42 a, स्ेनाय 2. bh, गत्छमासा० २.
१, दुस्करं २. 43० सदेवले(त्व) 7. गतः ८. ५, Yaa P.
''80 CANTO XI

राज्यं कृत्वापि देवानां पपात नहुषो भुवि ।
ra: किल भुजंगवं नाद्यापि परिमुच्यते ॥४४॥
तथेवेत्िवित्को राजा राजवृत्तेन संस्कृतः ।
स्वगे गत्वा Gente: कूमीभूतः किल्ताणेवे ॥४५॥
भूरिद्युम्नो ययातिश्च ते चान्ये च नृपषेभाः ।
कमेभिद्यामभिक्रीय तत्छयात्पुनरत्यजन्‌ ॥४६॥
असुराः पू वेदेवास्तु सुरेरपहतश्ियः ।
fad समनुशोचन्तः पातात्ट शरणं ययुः uso

` किं च राजषिभिस्तावदसुरेवे सुरादिभिः।
ARG: शतशः पेतुमोहात्यमपि न स्थिरं ॥४४॥
संसदं शेभयिविन्द्रीसुपेन्द्र च चिविक्रमः |
BUA पपातो्वीं मध्यादप्सरसां रसन्‌ ॥४९॥
हा ara हा वापि हा मन्दाकिनि et fra `
इत्यातेा विल पन्तोऽपि गां पतन्ति दिवोकसः ॥५०॥
तीनं द्युत्पद्यते दुःखमिह तावन्मुमूषेता |
fa पुनः पत्ततां स्व गदे वान्ते सुखसेविनां ॥५१॥

L has 44 ४ 1-2 41, b2-b5f, ८ 2-५4 458 4-261 a8-b5f, b6d8, 4681-3],
a4f, 48 ८ 6-५8† di-d2p, d3-d4, (fol. 20b) 48 १ 5-49 ४7, a2-a8p, bit.

44 < श्रान्त ?. 45 ५, तथैवेदि (०) विडो P, तथेव दिविडो 0. vb, PAA P.
त, ATA 7. 46a, Pat 7. 1, एतिचान्येनुप० 7. °, कम्म॑मिच्याम० 7,
47 ०, अमुरा. b, EMP. d, A(m.) TH P. 48 d, भ्महात्य० P. 49 a, सो-
भयि° ?. gb, Wea? 7, VAIS? ¢. , ग्कम्मं P. 50 b, मन्दाकिनी P.
१,गा7. दिवोकसः?. 5" ५1, दुःखहिमतावत्मु° 7 ; 0. ४५५ ५०.५ ०, ण्देवान्त P,
°देवान्त° ¢, Tae? ५, PATH? Gu.
''CANTO/XI” "81

रजो Rater वासांसि मरायन्ति परमाः खजः |
MPA जायते स्वेदो रतिभेवति नासने ॥५२॥
एतान्यादौ निमित्तानि च्युतौ स्वगोादिवोकसां ।
अनि्टानीव मत्योनामरि्टानि सुमूषेतां ॥५३॥
सुखमुत्पद्यते यच्च दिवि कामानुपाश्चतां |
यच्च on निपततां दुःखमेव विशिष्यते ॥५४॥
तस्माटस्वन्तमचाणमविश्वास्यमतपैवं |
विज्ञाय सयिणं स्वगंमपव्गे मतिं कुर्‌ ॥५५॥
यदा चेश्वयेवन्तो ऽपि afam: स्वर्गवासिनः |
को नाम Saray BUA Easy: ॥५४॥
qau वड़ो हि यथा विहगो व्यावतेते दूरतोऽपि aya: |
AMAA तथाववद्धो गतोऽपि दूरं पुनरेति त्मो कः ॥५९॥
कृत्वा काठ्विलसणं प्रतिभुवा मुक्तो यथा बन्धनाद्‌
Jar वेश्म॑सुखान्यतीत्य समयं भूयो विशेन्धनं |
तद्या प्रतिभूवदात्मनियमेध्यानादिभिः प्राप्रवान्‌
काले कमसु तेषु भुक्तविषयेष्वाकृष्यते गां पुनः ॥६०॥

L has 52a1-a 4p, 2 &-० 3, ९ 4-१ 2}, १ 3-१¶ } 53 ४ 21 a3-a7p,a8-b5f, ९ 2-९ 4,
e5-c8p, १ 6-0 8, 54 ४ 6-) 7 †, d4-d8f, 55 9 1-60 479. For verses 56 and 57 (of
which L has 56 8 7-5¶ ९ 7, c 2-c 8.1, d2-d3f, ५ 8) see notes.

529, गृद्ून्ति LP. वासासि २. 1, परमाश्रजः २. ०, नाशने? 53, BAT
fze २. 54१, दुःत्षमे° P. 554, °द्‌ञ्वन्तमन्त्राणाम० ?, °मचाणाम° 1.
©, विन्नायिच्तयिनं Es 0 om. मपरं and has mark of reference to margin which is
lost. 58 b, ज्षयिनः ए. 598, यथां 1. 6०9, ATT? (m.) ?. वद्धनाद L,

वदनाद्‌ P.

G
''82 CANTO XI

MAM SA प्रमत्तमनसो मीनास्तडागे यथा

जानन्ति व्यसनं न रोधजनितं स्वस्थाश्चरन्यम्मसि |
AAS Ha: कृताथेमतयस्तइदिवि ध्यायिनो

मन्यन्ते शिवमच्युतं श्रुवमिति स्वं स्यानमावतेवं ॥६१॥
तज्जनन्मव्याधिमृल्युव्यसन परिगतं मत्वा जगदिदं

संसारे भ्राम्यमाणं दिवि नृषु नरे तिर्यक्पितृषु च ।
aa frig यच्छिवममरजरं निःशेकममृतं

तडेतोबद्य चये चर जरिहि as स्वगं प्रति रुचिं ॥६२॥

सौन्दरनन्दे AAA स्वगीापवादो नामेकादशः सर्गः |
L has all.

6ra, MATH ए. vb, निरोध LP; He. शञ्चरत्यस्मसि २. co, कलार्थम० 1, P om.
तार्थ. प, श््युत7. SP. 62 9, YYATA 7. ५, यन्त्राणं P and possibly L.
यच्छिवममरमजरं 1.2; He. निःशोकमेमृतं ९. १, ण्व्य ८. स्वग्यं ८. रचिमिति 17.
col, सौन्दरा० ८. MAYA P. ATT 7,
''83

CANTO XII

BAYA धमे चरसीत्यथ चोदितः ।
सनन्दन तदा नन्दः परं व्रीडसुपागमत्‌ ॥१॥
तस्य व्रीडेन महता प्रमोदो efe नाभवत्‌ ।
खप्रामो द्येन विमुखं नावतस्थे Ad मनः ॥२॥
कामरागप्रधानोऽपि परिह्यससमोऽपि सन्‌ |
परिपाकगते हेतौ न स तन्ममृषे वचः ॥३॥
अपरीरकभा वाच्च पूवं मत्वा दिवं धवं |
तस्मान्छेष्णुं परिश्रुत्य भृशं संवेगमेयिवान्‌ ॥४॥
तस्य स्वगान्िववृते संकस्याश्चो मनोरथः |
महारथ इवोन्मागोाटप्रमत्तस्य सारथेः ॥५॥
स्वगंतषोानिवृत्तश्च सद्यः स्वस्थ इवाभवत्‌ |
मृष्टाट्पथ्या्िरतो जिजीविषुरिवातुरः ॥६॥
विसस्मार प्रियां भायामप्सरोदशेनाद्यणा |
तथानित्यतयोदिम्रस्तत्याजाप्सरसो ऽपि सः ॥७॥

L has 781, (fol. 21a) 7122-8.

ra, UP. ग, रोदितः ए. aa, AWA 7, WVHA ?. , CHAT 2.
९ अप्रासोयेन P. १, ततेमनः P. 3a, कामरागेः(ग)प्र L, रागेप्रः Pz
b, ग्हाससहो Gu. सत्‌ 1.7. d, तत्ममुषे. 41, प्च ?. ५, CMRP. १, AFT
वान्‌ ए. 5०१, दवान्माग्गादपम° 7. 6b, सद्य 1. मभवेत्‌ 7. °, fastee J.

ग्धिरन्तो ए. ५, ग्वान्तरः ए. 7 ५ "तयोद्धिम्रिस्त Pp.
G 2 ज
''84

CANTO XII

महतामपि भूतानामा वृल्िरिति चिन्तयन्‌ |
संवेगाच्च सरागोऽपि वीतराग इवाभवत्‌ ॥४॥
बभूव स हि संवेगः च्रेयसस्तस्य वृद्धये |
धातुरेधिरिवाख्याते पठितो ऽ स॒रचिन्तकेः ॥९॥

न तु कामान्मनस्तस्य केनचिज्जगृहे धृतिः ।

fag कालेषु सर्वेषु निपातोऽस्तिरिव स्मृतः ॥१०॥
Roma महा बाहगेजन्दर इव नि मेदः |

सो ऽन्यगच्छटुर ates विवघ्ुभा वमात्मनः ॥११॥
प्रणम्य च गुरौ FUT बाष्पव्याकुल लोचनः |
कृलाज्नल्विसुवाचेदं feat किंचिद वादन खः ॥१२॥
अप्सरःप्राप्रये यन्मे भगवन्प्रतिभूरसि ।
नाष्सरोभिमेमार्थो ऽस्ति प्रतिभूत्वं त्यजाम्यहं ॥१३॥
श्रुत्वा Aaah स्वगं संसारस्य च चित्रतां ।

न Hay न देवेषु प्रवृत्तिमेम रोचते ॥१४॥

यटि प्राण fed यत्नान्नियमेन CAA च ।
अवितप्राः पतन्यन्ते स्वाय त्यागिने नमः ॥१५॥
aaa निखिलं लोकं विदित्वा सचराचरं |
सवैदुःखक्यकरे WEA परमे रमे ॥१६॥

L has 8a1-15 48, 16a1-b3p, b 4-c3, ८4-त7], d2-d8f.

Sa, महा(ह)डा?) मपि 1, महाद्रामपि ए; ०.५ b, वित्तयत्‌ ए. 4, वीतराग 7.

gc, धातोरधिरि० ५. 2०9, कामोन्मन० 7, कामात्मन० 0. b, धृतिं P.
11d, °ATATA: P. 124, FAUT Pe 13b, eacfa P; 14a, श्रुला-

gaia ?. , चित्रतां 7. "5५, यलवात्नि° 7. 9. नसुः ४.
''CANTO XII 85

तस्माद्याससमासाभ्यां तन्मे व्याख्यातुमहेसि |
TERT AA AE परमं प्रा्रुयां पद्‌ ॥१७॥
ततस्तस्याश्यं जात्वा विपक्षाणीन्दरियाणि च ।
श्रेयश्चैवामु सीभूतं निजगाद्‌ तथागतः ॥१४॥
अहो प्रत्यवमर्शेऽ यं श्रेयसस्ते पुरोजवः |
अरण्यां मथ्यमानायामग्नेधूम इवोत्थितः ॥१९॥
चिरसमुन्मागेविहतो लोलेरिन्दरियवाजिभिः ।
अवतीर्णोऽसि पन्थानं दिष्ट्या दृ्याविमूढया ॥२०॥
अद्य Faas जन्म HIST सुमहांस्तव |
यस्य कामरसल्स्य नेष्कम्यायोत्सुकं मन: ॥२१॥
त्ोकेऽस्मिन्नालयारामे निवृत्तो दुलैभा रतिः।
व्यथन्ते द्यपुनभावात्मपातादिव बालिशः ॥२२॥
दुःखं न स्यात्सुखं मे स्यादिति प्रयतते जनः ।
अत्यन्तटुःखोपरमं सुखं तच्च न बुध्यते ॥२३॥
अरिभूतेष्वनित्येषु सततं दुःखहेतुषु |

कामादिषु जगत्सक्तं न वेत्ति सुखमव्ययं ॥२४॥

1, has 1yat-a2p, a3-a6, a7-b3f, b4-b8, c1-c3f, c4-c7, 1898-1
b4-b8f, c1-19a8, bi-b2f, 20871 dy-21a1f, d4-d6f, 22a1-a2f, a3,
(fol. 21 b) 22a 4-a5, 26-b8 p.

17a, व्याससा(मा)साभ्यां P. ५, FATE P. १, प्राप्नपापदं P. 18 b, गडि
यानिच P. 19a, WAAAY 2. ५, मर्थमाना° P. 200, चिरसुत्माग्गं-
विहतो 7. ; Gc. 22 9, °स्िन्नारयालामे ?. ०, वालिसाः (.) P. 24 9, fa-
व्यषु २. ० कामाहिषु PC; Jc.
''86 CANTO XII

सवटुःखापहं TA हस्तस्यममृतं तव ।
विषं पीवा यटगद्‌ समये पातुमि्छसि ॥२५॥
Badawi मानाहं ते चिकी षितं |
रागाभ्रिस्तादुभो यस्य MATTE पराङ्युखः ॥२६॥
रागोदामेन मनसा HAA दुष्करा धृतिः ।
सदोषं सलिलं दष्टा पथिनेव पिपासुना ॥२७॥
इदृशी नाम वु्धिस्ते निरुद्धा रजसाभवत्‌ |
रजसा चणडवातेन वि वस्वतत इव प्रभा Uae
सा जिघांसुस्तमो ele या संप्रति faye ।
तमो नैशं प्रभा सोरी विनिर्गीर्णिंव मेरुणा ॥२९॥
युक्तरूपमिदं चेव शुद्सच्स्य चेतसः |
यत्ते स्याननेष्ठिके Gea खेयसि खहधानता ॥ ३०॥
धमेच्छन्द्मिमं तस्मादिवधयितुमहेसि |
सवधम हि धमेज्ञ नियमाच्छन्दरेत वः ॥३१॥
सत्यां गमनबुद्धो हि गमनाय प्रवते ।
शय्या वुद्धो च शयनं स्थान वुद्धो तथा स्थित्तिः ॥३२॥
अन्तभूमिगतं दम्भः चहधाति नरो यदा |
अर्थित्वे सति यत्नेन तदा खनति गामिमां ॥३३॥

1, has 25 b3-bsp. c3f, ८4-०57, c6-26a7, a8-c2p, c3-c6f,c7-c8 p, di1-da,

d3-27a1f, a6-a8f, bi-b2p, b3-b6, b7-c1f, c3p, c4-c8, dr-d4f, d5p, d 6-
१५, 28a1-a4f, b8f, c4-dirf, d2-31d1, d2-d3p, d 4-334 8.

25 ५, तन्तु P. 4, यातुमि° 7. 26 १, घम्मोत्मुखप रात्मुखः 7. 27a, रागो-
जामन 7; ५.५ 1, दुरा 1, दु्ुरा 7. १, पथिनेच 7. 28 b, °भवेत्‌ 7.
१, प्रभाः LP. 29 a, °सुस््रमो P. 3०१, युक्तरुप० 7. 3"), °वद्धयितुम° P.

32 °, Wagar 7. १, सानवुद्य P. 33 १, यम्ब LP.
''CANTO XII 87

नारथी यद्यप्िना वा स्याद्छूदध्याचं न वारणो |
मथी यान्नारणिं कश्चिचद्भावे सति मथ्यते ॥ ३४॥
सस्योत्पत्चिं यदि न वा श्रहध्यात्कार्षकः धितो |
र्थी सस्येन वा न स्याद्वीजानि न वपेड्ुवि ॥३५॥
अतश्च हस्त इत्युक्ता मया श्रद्वा विशेषतः ।
यस्माद्रृह्याति समं दायं हस्त इवाक्षतः ॥३६॥
प्राधान्यारिन्द्रियमिति स्थिरत्वाइत्ठमित्यतः |
गुणदारिद्यशमनाडनमित्यभि विता ॥३५॥
TANGA WHS तथेषीकेत्युद्‌ा हता |
Blasfareauara रत्नमित्यभिभाषिता ॥ ३४॥
पुनश्च बीजमि्युक्ता निमित्तं Baar ।
पावनार्थेन पापस्य नदीत्यभिहिता पुनः ॥३९॥
यस्मा्मस्य चोत्पत्तो Wal कार णसमुत्तमं |
मयोक्ता कायेतस्तस्माच्तच तच तया तथा ॥४०॥
श्र्धाङ्करमिमं तस्मात्संवधंयितुमहेसि |

Weal वधते धर्मो मूत्लवृज्ञो यथा दुम: ॥४१॥
व्याकुलं दशेनं यस्य टुबेलो यस्य निश्चयः |

तस्य पारिक्षवा द्धा न हि कृत्याय वतेते ॥४२॥

L has 34 9 7-42 9 7, (fol. 22a) 42 ) 8- 8.

341, वारणो ?. ० न््रारणि P. 351, श््यान्कार्षैकः 1. १, वपेद्रूवि 7.
36 ९, oggtfa L and apparently. P. 38 b, तथेचीकेर P, L has ut very like ची.
39 b, AARTAST LPC, यतः प. ५, चावनार्थेन 7. 411, °वद्धयितुम° LP.

42८, पारिप्रवा 7.
''88 CANTO XII

qwava न भवति हि दुष्टं aa वा
Aaa न भवति बलस्था स्थिरा ar
qe तचे नियमपरिभूतेन्द्रियस्य
WSR भवति ARG AAI ॥४३॥

MCAT महाकाव्ये प्रत्यवमशो नाम Slew: Art: ।

` 1. has all.

43 ०, यावत्तनभवति 7. °, नियमपिरि० ए. १, °यश्चेति 17. col., सौन्द -
रा०7?. प्र्यवमशषो २. ।
''89

CANTO XIII

अथय संराधितो नन्दः wei प्रति महषिणा ।
परिषिक्तोऽमृतिनेव युयुजे परया सुट्‌ ॥१॥
कृताथेमिव तं मेने संबुद्धः WAIT तया |

मेने प्राप्नमिव श्रेयः स च बुद्धेन संस्तृतः ॥२॥
षणेन वचसा कांश्ित्कांश्ित्परषया -गिरा ।
कांश्चिटाभ्यामुपायाभ्यां स विनिन्ये विनायकः ॥३॥
पांसुभ्यः काञ्चनं जातं विशुद्धं faa शुचि ।
fad पांसुष्वपि यथा पांसुदोषेने foram ॥४॥
qaqa यथा चेव जलवे जातं जलवे स्थितं ।
उपरि्टादधस्ताहा न जल्ठेनोपल्ठिपते ॥५॥
AIA मुनिजातो लोकस्यानुगरहं चरन्‌ |
कृतित्वान्निमेत्छलाच्च saad four ॥६॥
Be त्यागं प्रियं रूक्षं कथां च ध्यानमेव च ।
मन्तुकाले चिकित्सां चक्रे नात्मानुवृत्नये ॥७॥

L has all.

rb, Pom... प, Faw P. gab, काच्छित्काश्चित्युरुषया 1, °त्काञचित्य° 1,
c, काञ्चि 7. भ्मुषायाभ्यां ए. 4०, पांसुत्यःकारे (° वे) नं ?, काचनं 1,
१, चां शुदोधिन्र ?. ga, UR ए. 6a, मुनिञ्जातो 7. », गनुग््रहंचरत्‌ 1,

चरत्‌ २. ०, कतिल्ानि° २. 7a, GHP. ०, AM (or न्तर) कारे 7, मन्काले 0.
''90 CANTO XIII

अतश्च संदधे कायं महाकरूणया तया |

मोचयेयं कथं टुःखात्सच्चानीत्यनुकम्पकः ॥४॥

अय संहषेणान्न्दं fafeat भाजनीकृतं |
सत्रवीद्ुवतां शरेष्ठः RAN: यसां कमं en
अतःप्रभृति भूयस्त्वं र्न्द्रियपुरःसरः |
अमृतस्याप्रये सोम्य वृत्तं रधितुमहंसि ॥१०॥
प्रयोगः कायवचसोः शुद्धो भवति ते यथा ।
उत्तानो विवृतो गुप्रोऽनवच्छिद्रस्तथा कुर्‌ ॥११॥
VATA भावकरणाडिवृतश्चाप्यगृहनात्‌ ।

TA रक्षणतात्पयो दच्छिद्रश्चानवद्यतः ॥१२॥
शरीरवचसोः शुद्धो AATF चापि Hara |

आजी वसमुदा चारं शौोचात्संस्कतु महसि ॥१३॥
टोषानां कुहनादीनां पञ्चानामनिषेवणात्‌ |
त्यागाच्च ज्योतिषादीनां चतुणा वृ्तिघातिनां ॥१४॥
प्राणिधान्यधनादीनां वज्यानामप्रतियहात्‌ |
भे्षाङ्गानां निसृष्टानां नियतानां प्रतिग्रहात्‌ ॥१५॥
परितुष्टः शुचिमेज्ञु्चो कछया जीवसं पदा |

कुयौ दुःखप्रतीकारं यावदेव विमुक्तये ॥१६॥

L has 8a1-12b8, c1-c8p, d1-d5, d6p, 1329370, a4-b4, b5-b8p, c1-c2f,
d1-d2f, d3-d8 p, 1421-08, 15a1-a4p, a5-bif, b2-bp5p, 16b3-bq4f.

8a, काय 7. < मोचये 1. gb, भाजनाकृतं 7. ० अत्रवीत्तु" 7.
11 9, "वचसो P. 12 a, HUTA ?. 7, "पयभूहनात्‌ 7, A (or मू or गू) TATA 7,
१, ग्द्तिद्रश्चा° 7. 139, श॒रवचसो 7. १, शौ(शो)चा० P. 149, पंचानांम-
faye 7. 159, प्राणिघात 6. 1, गप्रतिग्महात्‌ 7. ° भैक्षाङ्गाना 7.

16 >, श्तुष्ट 7. ०, FTEs? PC.
''CANTO XIII 91

qa हि यथादृात्काय वाक्प्रनवादपि ।
आजीवः पृथगेवोक्तो टुःशोधत्वादटयं मया ॥१७॥
गृहस्थेन हि दुःशोधा दृष्टिविविधदृष्टिना ।
आजीवो frau चेव परेष्टायत्तवृ्तिना ॥१४॥
एतावद्डीलमिन्युक्तमाचारोऽयं समासतः |

छस्य नाशेन नेव TMA न गृहस्थता ॥ १९॥
तस्माच्चारिचसं पन्नो ब्रह्मचर्यमिदं चर |
अणुमाचरष्व व्येषु भयदर्णी FEAT: ॥२०॥
शीत्ठमास्थाय वतन्ते सवा हि Bafa क्रियाः ।
स्थानाद्यानीव कायाणि प्रतिष्ठाय वसुन्धरां ॥२१॥
मोष्स्यो पनिषत्सोम्य वेराग्यमिति गृद्यतां ।
वैरगस्यापि संवेदः संविदो AMA ॥ २२॥
ज्ञानस्यो पनिषच्चेव समाधिरूपधा यतां ।
समाधेरण्ुपनिषत्सु खं शरीरमानसं ॥ २३॥
wafer: कायमनसः सुखस्योपनिषत्यरा |
प्रन्धेरपयुपनिषत्परीतिरष्यवगम्यतां ॥ २४॥

तथा प्रीतिरपनिषत्मरामोद्यं परमं मतं ।
प्रामोदयस्याप्यहृल्तेखः कुकृतेष्वकृतेषु वा ॥२५॥

L has 1 2 4-४6, b2-b6p, (fol. 227) 17b 7-d5, d6-d8p, 18a1-a4f, 20c1-
९ 2, d2-d4f, d5-21¢6, c7-d2p,d3-d8, 22a1-a3f, b5-c1f,c7-d4p,d8-23a1,
a3-a5f, c4-c8f, d1-d2p, d3-25d8.

17a, चथा दुष्टा०५. ०, ण्वोक्ता P. 18 १, ण्वुर्तिना 7. 19 ० नासिन P.
५, श्रा नद्‌ हस्थता P; Gc. 2०१, °सपत्नो 7. १, ग्द्शीदृढचतः 7. 2", वमु-
ITT 1). 227, गृह्यतां P. °, संवेगः LPC; ए. ४०१ ७०.०५ 237, CATA 7.

249, प्रखञ्धिः 1, प्रखद्धिः Pp. नमनसोः 6. ५ प्रसखरन्धेर० 1, प्रस्थे (?) 5H (2) TAP 7.
28 ५, Ma: 7. >
''92

CANTO XIII

अहृल्लेखस्य मनसः शीलं तूपनिषच्छुचि ।

ऋतः Mies नयत्यम्यमित्ति sts विशशेधय ॥२६॥
शीतनाद्छील मित्युक्तं शीलनं सेवनादपि ।
सेवनं तन्निदेश्णच्च निदेशश्च तदाश्रयात्‌ ॥२७॥
शीलं हि शरणं सोम्य कान्तार इव देशिकः ।
fast बन्धुश्च रछा च धनं च बलमेव च ॥२४॥
यतः शीत्ठमतः सोम्य शीलं संस्कतुमहेसि |
एतत्स्यानमथान्ये च मोक्षारम्मेषु योगिनां wee
ततः स्मृतिमधिष्टाय चपलानि स्वभावतः |
इन्द्रियाणी न्दरियार्थेभ्यो निवारयितुमहेसि ॥३०॥
भेतव्यं न तथा शचोनोम्रेनाहेने ATTA: ।
इन्द्रियेभ्यो यथा स्ेम्यस्तेरज स्रं हि हन्यते ॥३१॥
fasfa: शुभिः कश्ित्कदा चित्मीड्यते न वा ।
इन्द्रिये नीध्यते aa: सवे च संदेव च ॥३२॥

न च प्रयाति नरकं शचुप्रभृतिमिहेतः |

कृष्यते तच frag चपले रिन्दरयेहेतः ॥२३॥
हन्यमानस्य Wea Ve भवति वान वा।
इन्दरिेबाध्यमानस्य ere शरीरमेव च ॥ ३४॥

L has all.

26 9 अविलेखस्य LPC; Jc. ० नयत्यग्मामि° P. a, शालं P. 27 b, श्रील-

नात्‌ LPC; He. ०, सेवनात्‌ 1.70 ; He. ०, निदश्च LPC. 29 a, HAT LP.
b, संस्कतुम० ?. ०, एतत्सखामतथान्ये 7. 3 ०१, शत्नोचचतिननी° ?. ०, Bae 7.
32a, faafa ए. ०, इन्दि Rare 33 ०, fry P, 34 १, हाद P.
''CANTO XIII 93

संकस्पविषटिग्धा हि पच्चेन्दियमयाः शराः |
चिन्तापुङ्खा रतिफत्खा विषयाकाश्गोचराः ॥ ३५॥
मनुष्यहरिणान्‌ घ्नन्ति कामव्याधेरिता हदि |
विहन्यन्ते यदि न ते ततः पतन्ति तिः सताः ॥ ३६॥
नियमाजिरसंस्थेन धेयेकामुकधारिणा |
 निपत्तन्तो fared महता स्मृतिवमंणा ॥ ३७॥
इन्द्रियाणामुपश्माट्री णां निमहादिव |
सुखं स्वपिति are वा यत्र तजर गतोद्धवः Usb
तेषां हि and लोके विषयानभिकाङ्गतां |
संविन्नेवास्ति कापेणया च्छूनामाशावततामिव ॥३९॥
विषयेरिन्दरिियामो न तृिमधिगच्छति ।
aaa पूयेमाणोऽपि age: सल्ठिलेरिव ॥४०॥
अवश्यं गोचरे स्वे स्वे वर्तितव्यमिरेन्दरिः।
निमित्तं तच न साह्यमनुव्यज्ञनमेव च ॥४१॥
सालोक्य चकषुषा रूपं धातुमाते व्यवस्थितः |
et वेति पुरुषो वेति न acafaquefa ॥४२॥
सचेत्स्वीपुरुषमाहः कचिदिद्येत कश्चन |
शुभतः केश्दन्तादीनानुप्रस्थातुमहेसि ॥४३॥

L has 35 a 7-3 47, (fol. 23 ४) 3† ४ 8-43 १8.

35>, मयाशराः LP. c, चिन्तायुंखा 7. ०, °कासगोचराः ए. 36०, "हरि
ंचरैन्ति ?. ०, तैःच्ततः LP; Ce. 37 4, महतो 7. 38 b, निरग्बहा० L.
a, गतोधवः 7. 39१, ्छनामासाव° 7. 4०१, समुद्र शलिलै 2. 42० गो-
चरि वस्वै 1, गोचरैत्सवस्वैवत्ति° P; ७.८. 429, आलोकत 1. ०, कल्ययतिम० २.
43०, ण्य्राहौ ए. b, श्येतकतकञश्चन P.
''छ : CANTO XII

नापनेयं ततः fata नापि किंचन ।
द्रव्यं भूततो भूतं यादृशं च यथा च यत्‌ ॥४४॥
एवं ते पश्यतस्तचं शश्चटिन्दरियगोचरे |
भविष्यति पटस्थानं नाभिध्यारोमनस्ययोः sui
ऋभिध्या प्रियरूपेण हन्ति कामात्मकं जगत्‌ ।
अरिमिचमुखेनेव प्रियवाङ्घत्ुषाश्यः ॥४६॥
दोमैनस्याभिधानस्तु प्रतिघो विषयाशितः |
मोहाच्ेनानुवृत्तेन परचेह च हन्यते ॥४७॥
छअनुरोधविरोधाभ्यां शीतोष्णाभ्यासि वादतः |
श्रमे नाप्नोति न श्ेयश्चल्टेन्दरियमतो जगत्‌ NEN
नेन्द्रियं विषये ततावत्मवृच्तमपि सज्जते |

यावन्न मनसस्तच परिकस्पः प्रवतेते ॥४९॥
इन्धने सति वायो च यथा ज्वलतति पावकः।
विषयात्परिकल्पाच्च केशाग्रिजायते तथा ॥५०॥
अभूत परिकल्पेन विषयस्य हि बध्यते |

तमेव विषयं पश्यन्‌ भूततः परिमुच्यते ॥५१॥
दष्टकं रूपमन्यो हि रज्यतेऽन्यः प्रदुष्यति |
कंश्िद्ञवति मध्यस्यस्ततैवान्यो घुणायते ॥५२॥

L has 44 9 1-49 0 2, ९ 3-4 1 }, d 2-50 9 3, b4-c2p, ९ 3-528 7, a2-a8p, bi-b3f,
1 4-५ 7 }, d6-d8f.

44०४, किंचिप्र 7. 45, एवंतपश्वतस्त० 7. १, ण्दौमन० 7. 479, ग्स्यावि-
घानस्तु २. प, परतरेहर 7. 48१, गखलद्द्रिय० ?. 49१, नद्धं P.
^ मनेसस्त° ?. 5० ०, HARP. ०, तघा ए. 52 9, दृष्ैकरूपेम० २. b, भज्यतेऽन्य 7.
५, मुष्यस्थ 7.
''CANTO XIII 95

amt न विषयो हेतुबेन्धाय न विमुक्तये |
परिकल्यविरेषेण संगो भवति वा न वा ॥५३॥
कार्यः परमयत्नेन तस्माटिन्दियसं वरः |
इन्द्रयाणि aa दुःखाय च भवाय च ॥५४॥
तस्मादेषामकुशल्कराणामरीणां
चश्षुभ्राणएश्रवणरसनस्यशेनानां |
स वीावस्थं भव विनियमाटप्रमत्तो
मास्िनर्थे छणमपि कृथास्त्वं प्रमादं ॥५६॥

सौन्दरनन्दे महाकाव्ये शीटेन्द्रियजयो नाम चयोदशः सगे ।

L has 53a7-b7f, b8-c 2, 64 ४ ¶-0 7, b2-b3p, b 4-१8, 56 b13f, b14-c 2, c 7-
९101, (fol. 23b) 56c11-d 14. For verse 55 of which L has a1-a4, a5-a6p, a 7-
a 8 7 see notes,

53a, Pom. ष; Cc. 0, संयोग P; Coc. 56, चनुप्रीण० ए. ०, भवति-
नियमाद० PC, Lune. १, मासिन्नवेत्तणेमपि 7. col., सौन्द रा० ?.
''96

CANTO XIV

ay स्मृतिकवाटेन पिधायेन्दरियसं वरं ।

भोजने भव ATTA ध्यानायानामयाय च ॥१॥
प्राणापानो निगृह्ाति ग्त्तानिनिद्रे प्रयच्छति।
कृतो ह्यत्यथेमाहारो विहन्ति च पराक्रमं ॥२॥
यथा चात्यथेमाहारः कृतो ऽनथोय कल्पते |
उपयुक्कस्तथात्यस्यो न सामथ्याय कल्यते ॥३॥
Mad द्युतिमुत्साहं प्रयोगं बलमेव च ।

भोजनं कृतमत्यस्पं शरीरस्यापकषेति ॥४॥

यथा भारेण नमते लघुनोन्नमते Tos |

समा तिष्ठति युक्तेन भोज्येनेयं तथा तनुः ॥५॥
तस्माटभ्यवहतेव्यं स्वशक्तिमनुपश्यता |
नातिमाचं न चात्यस्यं मेयं मानवश्शणटपि ॥६॥
अत्याक्रान्तो हि कायाग्निगुरुणान्रेन शम्यति |
HABA CAT Sa: सहसा महतेन्धसा ॥७॥

L has 2 ९ 5 7, c6-c7, c8-dif, d4-d8f, 3a1-c8, d1-d7f, d8-4a 2, a3-a4 p,
e1-c3f, १ 2-65 8 7†, a2-a4g,a7-bif, d2d6f, d7-7¢8, d1-d4p, d5-d8.

rb, feat ए. ०, मचिज्ञो ८; ०.८ 3० ग्थमाहरः 7. 4a, बयुति-

Here २. 6a, तस्यादेभ्य° 2. °, नातिमान्त्ं २. 1 >, अःत्याक्रान्तो 7.
b, शाम्यहि २. ¢ इवात्योमिः ए. ५१, महतेच्रसो 7.
''CANTO XIV 97

ऋत्यन्तमपि संहारो नाहारस्य प्रशस्यते |
अनाहारो हि निवीति निरिन्धन इवानलः ॥४॥
यस्मान्नास्ति विनाहारात्सवेप्राणभृतां स्थितिः |
तस्माहुष्यति नाहारो विकलस्योऽच तु वायते ॥९॥
न द्येकविषये ऽन्य सज्यन्ते प्राणिनिस्तथा |
अविज्ञाते यथाहारे ASA तच कारणं ॥१०॥
चिकित्सार्थं यथा धत्ते व्रणस्याटे पनं व्रणी |
छुदिघाताथेमाहारस्तदत्सेव्यो मुसुध्ुणा ॥११॥
भारस्यो इहनाथं च TMS asa यथा ।
भोजनं प्राणयाचार्थं तदद्विद्धा न्निषेवते ॥१२॥
समतिक्रमणा्थं च कान्तारस्य यथाध्वगो |
पुचरमांसानि arent दम्पती yng: feat ॥१३॥
एवमभ्यवहरतव्यं भोजनं प्रतिसंख्यया |
न भूषां न वपुषे न मदाय न THs ॥१४॥
धारणां शरीरस्य भोजनं हि विधीयते ।
उपस्तम्भः पिपतिषोदुवेत्स्येव वेश्मनः ॥ १५॥
wa यत्नाद्यया कश्िद्वप्रीयाङारयेटपि |
न तत्सरहेन यावत्तु महोधस्योत्तितीषेया ॥ १६॥

L has 8 8 7-8 3, a4-b3f, b 4-d 3, d 4-16 १8.

Sb, नाहोरेस्य ?. ०, निरित्रन ?. gab, ग्हारोत्सर्वप्राणभूतां ८. °, AMT
gufa 7, 4, विकल्योतु (० ag L, oma २. 10b, सज्यते 2. १, चोद्धव्यं (? or
च्य) 7. "°, न्त्सार्थ7. ), प्रणस्यालेप्रणं 7. १, ममन्ुणा 7. 23०, समभि-
कमणार्थं ?. , यथाध्वगो LP. 148, एवंम० ए. d, नवद्‌ाय २. 159, °UT-
wade २. १, Saree 7, Taree ?. 16, ्डवाचयेदपि 7. ° यावतु 1.

तखतेहेनयावन्त २.
if
''98 CANTO XIV

तथोपकर्शेः कायं धारयन्ति परीक्षकाः ।

न तत्लेहेन यावच्च दुःखोधस्य तिततीषेया ॥१७॥
शोचता पीड्यमानेन दीयते शचवे यथा ।

न भक्तया नापि तर्षेण acs प्राणगुप्रये ॥ १४॥
योगाचारस्तथाहारं शरीराय प्रयच्छति |

was fears न रागेण न भक्तये ॥१९॥
मनोधारणया चेव परिणाम्यात्मवानहः |

विधूय निद्रां योगेन निशम्यत्तिनामयेः ॥२०॥
हदि यत्संङिनिश्चेव निद्रा प्रादुभवेत्तव |
गुणवत्संङितां संज्ञां तदा मनसि मा कृथाः ॥२१॥
धातुरारम्भधूत्योश्च स्थामविक्रमयोरपि ।

नित्यं मनसि ade बाध्यमानेन निद्रया ॥२२॥
सम्नातव्याश्च विशदं ते धमा ये परिश्रुताः |
परेभ्यश्चो पदे्टव्याः सं चिन्याः स्वयमेव च ॥ २३॥
परङ्द्यमद्धिवेदनं विलोक्याः want दिशः ।

चाया दृष्टिश्च तारासु जिजागरिषुणा सद्‌ा ॥२४॥
अन्तर्गतिर चपले वशस्थायिभिरिन्द्रियेः ।
छअविसिप्रेन मनसा चंक्रम्यस्वास्व वा निशि ॥२५॥

L has 17a 1-20a1, (fol. 24a) 20a 2-25 0 8.

ry 0, चावन्तु ?. ५, दुःखोघस्य LP. 291, शरीरय LP. ° चद्विघातार्थं P.
2०१, ग्नामयेत्‌ L, °ना शयेत्‌ P. 21 ९, गुणवेत्सं° ए. 22a, °रभधघुल्योख ?.
a b, विलोकाः(क्याः) 1, विलोकाः 7. 25 ०, अन्तरर्लतैरे चप० २. », गस्थापिभिरि-

Ce
''CANTO XIV 99

भये प्रीतो च शोके च निद्रया नाभिभूयते ।
तस्माननिद्राभियोगेषु सेवितव्यमिदं चयं ॥२६॥
भयमागमनान्मृत्योः प्रीतिं धमेपरि्रहात्‌।
जन्मदुःखादपयेन्ताच्छोकमागन्तुमहे सि ॥२७॥
एवमादि कमः सोम्य कायो जागरणं प्रति |
वन्ध्यं हि watery: कः प्राज्ञः कतुंमहेति ॥२४॥
दोषव्यात्ानतिक्रम्य व्यालान्‌ गृहगत्तानिव |
समं प्रास्य न eae निस्तितीषों मेहद्धयं ॥२९॥
प्रदीपे जीवलोके हि मृत्युव्याधिजराग्रिभिः ।

कः शयीत fase: प्रदीघ्र इव वेश्मनि ॥३०॥
त स्मात्तम इति star निद्रां नावेष्ुमहेसि |
ऋप्रश्न्तेषु टोषेषु सशस्तेष्विव WY ॥३१॥

aa यामं चियामायाः प्रयोगेणातिनाम्य तु |
सेव्या शय्या शरीरस्य विश्रामार्थं स्वतन्तिणा ॥३२॥
दक्षिणेन तु waa स्थित्तयालोकसंज्ञया।
प्रबोधं हृदये कृवा शयीथाः शन्तमानसः ॥३३॥
यामे तृत्तीये चोत्याय चरन्नासीन एव वा ।

भूयो योगं ayer कुवीथा नि यतेन्द्रियः ॥३४॥

L has 26 8 1-311, c2-d2f, १ 3-32 88, b1-b6p, b 7-33.43, 44-3445 p; 26,

a7-b6f, dat.

26», नातिभूयति ए. 27 ०, °गमनांन्मु° 2. b, प्रीति ए which गणप. १, ग्मा-

ग ८) न्मर्हसि LP; Cc. 28८, वध्य ?. ०, केः. कन्तुम° P. 29 9 and b,
व्याडा० LP. 311, ATAGA(A)SP. °, दोपिषु P. 320, Ya P. ५, शय्या P.
१, eave P. मतंतरिणा LP, °मतद्धिणा ५. 33a, पार्चेण 7. ५ प्रबोध P.
इदयं LPO; He. ०, शान्तमानसः LPC; ५.९ 34०, याम्य २. वो्थाय २.

९ योगमनगुञ्खौ 7, मनःसुद्ै ५. १, न्ेद्ियेः ए.

H 2
''100

| CANTO XIV
अथासन गतस्थानप्रेरितिव्याहतादिषु ।
संप्रजानन्‌ क्रियाः सवाः स्मृतिमाधातुमहेसि ॥३५॥
्ाराध्यष् इव हारि यस्य प्रणिहिता स्मृतिः |
धषेयन्ति न तं टोषाः पुरं गुप्रमिवारयः ॥ ३६॥
न तस्योत्पद्यते केशे यस्य कायगता स्मृतिः ।
चित्तं सवोास्ववस्यासु ates धाचीव रक्षति ॥३9॥
WIT: स तु दोषाणां यो हीनः स्मृतिवमेणा |
रणस्थः प्रतिशचणां विहीन इव वमेणा ॥३४॥
अनाथं तन्मनो ज्ञेयं यत्स्मृतिनेभिर सति ।
निर्णेता दृ्िरहितो विषमेषु चरन्िव ॥३९॥
BAY VARTA स्वार्थन्यश्च पराङ्युलाः । `
aaa सति atfant: स्मृतिनाश्णेऽच कारणं ॥४०॥
स्वभूमिषु गुणाः सर्वे ये च शीत्मादयः स्थिताः |
fasta इव गा गोपः स्मृतिस्ताननुगच्छति ॥४१॥
प्रनष्टममृतं तस्य यस्य विप्रसृता स्मृतिः ।
हस्तस्यमम्‌तं तस्य यस्य कायगता स्मृतिः ॥४२॥
Mat न्यायः कुतस्तस्य स्मृतियेस्य न विद्यते |
यस्यायों नास्ति च न्यायः प्रन्टस्तस्य सत्पथः ॥४३॥

L has 35 a1-a8f, b1-b3, b5-b7f, d6-36a3f, 94१8, 37a1-a3f, 39 b8-c Gf,

(fol. 24 b) 39 ५ ¶-4० ४ 7, b2-b4p, b5-b8f, 43 a1-d 3, d4-d8.

35.2, °स्थाने° 7. c, ग्जानत्कियाः P. 36 a, SIRT P. 37 d, वारं (m.) ए.
39४, तत्मनो 7. d, विषयेषु LPC; Ge. 4० ?, न्वार्थेभ्यञ्च 1.. 4 ?, Wat

za P.

९, गोषः ए. 43a, FEMA 7.
''CANTO XIV 101
प्रनष्टो यस्य सन्मागों नष्टं तस्यामृतं पदं ।
प्रनष्टममृतं यस्य स दुःखान्न विमुच्यते ॥४४॥
तस्माचचचरन्‌ चरोऽस्मीति स्थितोऽस्मीति च धिष्ठितः |
एवमादिषु काट्टेषु स्मृतिमाधातुमहेसि ॥४५॥
योगानुल्ोमं विजनं fares शय्यासनं सोम्य तथा भजस्व ।
कायस्य कृता हि विवेकमादो सुखोऽधिगन्तुं मनसो विवेकः॥४६॥
लत्व्यचेतःप्रश्मः सरागो यो न प्रचारं भजते विविक्तं ।
स सण्यते ्यप्रतित्ठव्धमागश्चरन्निवोव्यो बहुकरटकायां ॥४७॥
अदुष्टतच्चेन परीषूकेण स्थितेन चिरे विषयप्रचारे |
चित्तं faag न सुखेन शक्यं कृ्टादको गोरिव सस्यमध्यात्‌ ॥ ४५॥
अनी यैमाणस्तु यथानिलेन प्रणन्तिमागच्छति चित्रभानुः ।
अल्पेन यत्नेन तथा विविक्तेष्वधटटितं शन्तिसुपेति चेतः ॥४९॥
कचिद्ध क्ता यत्तइसनमपि यत्तत्परिहितो
वसन्नात्मारामः कचन विजने योऽभिरमते |
कृताथैः स ज्ञेयः शमसुखरसज्ञः कृतमतिः
परेषां संसग परिहरति यः कणटकमिव ॥५०॥

—

L has 44a 1-02 p,a3-a5f, a7-a8f, d4-45a2f, 8325, d6-d8p, 46a1-47b9,
b10-c 6f, c7-dg, d10-48a8f, ag-b1p, b2-50d 17.

44 ४, तस्वमृतं ए 45 °, तस्माच्चरं 17. चरास्मी 7. b, चेतिष्टतः ?.
469, विजलं ?. >, श्यास° 1, शयास० ८; cc. १, विगन्तु 7. 47>, विविच ?.
cd, cartacfaatalt Pp. 48०, परी चकेन P. -०, fA 7. सक्वं 7. d, BET
व्रता ५०. गौरीवनस्य० 7. 5०९, यत्तर ("" रे) द्ेसनमषि 7. १, पर (रे)भ्यस्संसंग्भं 1,
परेभ्यस्ता (?) ATF 7.
''102 CANTO XIV

यदि sarara जगति विषयव्ययमरहृटये

विविक्ते निङन्ो विहरति कृती शन्तहदयः |
ततः पीत्वा प्रज्ञारसममृतवतुप्रहदयो

विविक्तः संसक्तं विषयकृपणं शो चति जगत्‌ ॥५१॥
वसञ्णून्यागारे यदि सततमेको ऽभिरमते

यदि केशोत्पादेः सह न रमते शंचुभिरिव |
चरन्रात्मारामो यटि च पिबति प्रीतिसल्िलं

ततो भुङ्क Be चिदशपतिराज्यादपि सुखं ॥५२॥

सौन्दरनन्दे महाकाव्य आरिप्रस्थानो नाम चतुदेशः AA: ।

L has all.

sra, UTA ?. ग्हृदथै 7. 4, चिविक्तस्ससक्त 7. "कृपनं P. 52 9, TET
गारे 1, वसंशुण्यागवि 7. ५, °सलिल ए. 9, मुक्तै ?. मुखमिति 7. °. सौन्द-
Te P. न्काये 7. सग्गेर.
''103

CANTO XV

aa wa विविक्ते तु TET पयंङ्कसुत्तमं ।

ऋजुं कायं समाधाय स्मृत्याभिसुखयान्वितः ॥१॥
नासाय वा लत्छाटे वा भरवोरन्तर एव वा।
कुवीथाश्चपत्नं चि्तमालख्ननपरायणं ॥२॥
सचेत्कामवितकंस्त्वां धषेयेन्मानसो ज्वरः |

ara नाधिवास्यः स वस्ते रेणुरिवागतः ॥३॥
यद्यपि प्रतिसंख्यानात्कामानुत्सुष्ट वानसि ।
तमांसीव प्रकाशेन प्रतिपषेण arate ॥४॥
निष्त्यनुशयस्तेषां छन्नो ऽग्रिरिव भस्मना |

सते भावनया सोम्य प्रशम्योऽग्रिरिवाख्ुना wu
ते हि तस्मात्मवततेन्ते भूयो बीजादिवाङ्कगः ।
तस्य नाशेन ते न स्युबीजिनाशदिवाङ्करः ॥६॥
अजेनादीनि कामेभ्यो दृष्टा टुःखानि कामिनां ।
तस्मात्तान्मूततण्डिन्ि मिचसंज्ञानरीनि व ॥७॥
अनित्या मोषधमाणो रिक्ता व्यसनहेतवः |
बहुसाधारणाः कामा व्यौ ह्याशीविषा इव we

L has 7 2 1-2 9 2, (fol. 25 8) 2 » 3-8 १ 8.

718, Pom. तु. 1, Mat P. 2a, नाभ्यं?) शे(मा(?) ग्र) L. 39, °तक्कैस्त्वा P.
b, ज्वलः P. ५, वस्तुरेणरिवा० ?. 4b, "मानुत्सु(तसु) ्तवान० ए. १, P om. प.
तांजहि LP. 5, Aaa P. 6a, तस्मान्मवत्तन्ते 7. 7 ० अर्ज्जणा-
व 7. c, maafefe 7. प, "नरीवच 7. 8 ए, Bat 7. १, वज्चान्याश्री-
षा LP.
''104 CANTO XV

ये मृग्यमाणा दुःखाय रघ्यमाणा न शन्तये |
भ्रष्टाः शोकाय महते प्राप्राश्च न वितृघ्रये ue
qfa वित्तप्रकर्षण स्वगावाघ्या कृताथेतां |
कामेभ्यश्च सुखोत्पत्तिं यः पश्यति स नश्यति ॥१०॥
चत्छानपरिनिष्पनानसाराननवस्थितान्‌ |
परिकस्पसुखान्‌ कामान्न तान्स्मतुमिहाहेसि ॥११॥
व्यापादो वा विहिंसा वा सछषोभयेद्यटि ते मनः।
vara तदिपस्तेण मणिने वाकुत्ट Aes ॥१२॥
प्रतिपक्षस्त योयो मेची कारुण्यमेव च ।

विरोधो हि तयोनित्यं प्रकाशतमसो रिव ॥१३॥
निवृतं यस्य दौःशील्यं व्यापादश्च प्रवतंते |

हन्ति पांसुभिरात्मानं स सात इव वारणः ॥१४॥
दुःखितेभ्यो हि aebat व्याधिमृत्युजरादिभिः ।
Ma: को दुःखमपरं सधुणो धातुमहंति ॥१५॥
Gea चेह मनसा बाध्यते वा परो न वा।

सद्यस्तु दह्यते तावास्वं मनो दुष्ट चेतसः ॥१६॥
तस्मात्सर्वेषु भूतेषु AAT कारुण्यमेव च ।

न व्यापाद विहिंसां वा विकस्पयितुमहेसि ॥१७॥ `

L has ga 1-12d 4, d5-13b3f, b4-c5, c6f, c7-c 8, di1-d2f, १714824 a5-a7 p,
a 8-15 b8, c1-c8p, 16d1p, d2-d3, 17¢3-c5f, c6-d8.

gd, HTATS ?. roa, "प्रवरेण P. ?, छतोर्थतां 7. ५ सुखोत्पत्ति ?.
a, नस्यति ?. ¬" °, "कल्यसखान्‌ ?. १, तात्स्न्तुतिहाहसि P. 13», प्रतिपक्ते-
छेयोन्नोयो ए. ० विरोखाहि ?. 14 9, निवृत्त P. ?, व्यापदंश्च 2. ०, Fara

LPO, = 154, च्यातुमहेति ७. 269, °त्खमनोद्रू ष्व (?) चेतसः 7. "7 ?, Bat
ए; He. ० विहिंसा 7. १, विकल्येयितु° 7.
''CANTO XV 108

यद्यदेव प्रसक्तं हि वितकेयति मानवः |
अभ्यासात्तेन तेनास्य नतिभैवति चेतसः ॥१४॥
तस्माटकुश्ं Me कुशलं ध्यातुमहसि |

यत्ते स्यादिह चाथाय परमास्य चाप्रये ॥१९॥
संवधन्ते ages fara: संभृता हृदि ।
अनथेजनकास्तुस्यमात्मनश्च परस्य च ॥२०॥
श्रेयसो विश्नकर णाद वन्यात्मवि पत्तये |
पाचीभावोपघाताच् परभक्तिविपत्तये ॥२१॥
मनः कमेस्वविेपमपि चाभ्यस्तुमहेसि |
aaa सोम्य वित केयितुमहेसि ॥२२॥
या चिकामोपभोगाय चिन्ता मनसि वत्तते ।
न चतं गुणमाघ्रोति बन्धनाय च कल्यते ॥२३॥
सच्चानासुपघाताय परिङ्केणाय चात्मनः ।
मोहं वरजति काल्ुषयं नरकाय च वतेते ॥ २४॥
तदितकैरकुशतरे नात्मानं हन्तुमहेसि |

quad रत्नविकृतं मृद्धतो गां खनन्निव ॥२५॥
अनभिज्ञो यथा जात्यं दहेदगुर WAT |
अन्यायेन मनुष्यत्सुपहन्यारिट्‌ तथा ॥२६॥

L has 18a1-b8, c1-c2f, 20461 d7-214§, (fol. 25 b) 21a6-c 8, १7-05
24 8 § 7, 26-25 b2, b3-b8p, c1-c 2, c3-d3f, 26c 5-c 8.

18 b, विव्ज॑यति P. 20a, Wage P. 1, संभूता 7. १, शत्मनस्वपरास्यच P.
arb, श्वन्तयान्मवि° 1, °वन्त्यान्मेवि° 7. ५, पीर 2. ग्पघातन्तु 17. 22५, °कर्मम-
सुविक्षेष्य 7. ?, वाग्वस्तुम° 7, वाभ्यस्तुम° 0. ८, नलेक (० के) कुशलं  ; Cc.
23 ?, Pom. 4; Cc. वत्तते 7. 24 9, °मपघाताय ?. b, वामनः ?. d, नर-
कायव7?. 257, हेतुम० 7. d, Fa(or Bava 7, Fathi: ८. 26? दहिदे-
गुरू 7. १, °पहेन्या० 1.
''106

CANTO XV

al रत्नं यथा HTS रल्नद्वीपाच्च संहरेत्‌ |

त्यक्ता नैःखेयसं धर्मं चिन्तयेटशुभं तथा ॥२७॥

हिमवन्तं यथा गत्वा विष भुज्ञीत नोषधं ।

मनुष्यत्वं तथा प्राण पापं सेवेत नो शुभं ॥२४६॥
nag प्रतिपद्ेण वितके शषुमहेसि ।

सूष्मेण प्रतिकीत्तेन Stes दावेन्तरादिव ॥ २९॥
qaqa भवेचिन्ता ज्ञातिजनं प्रति ।

स्वभावो samira परीष्यस्तन्निवृत्तये ॥३०॥
संसारे कृथमाणानां सानां स्वेन कमेणा |

को जनः स्वजनः को वा मोहात्सक्तो जने जनः ॥३१॥
ऋतीतेऽध्वनि संवृत्तः स्वजनो हि जनस्तव |
प्राप्रे चाध्वनि जनः स्वजनस्ते भविष्यति ॥३२॥
विहगानां यथा सायं तच तच समागमः |

जातौ जातौ AAAS जनस्य स्वजनस्य च ॥३३॥
प्रतिश्रयं बहुविधं संयन्ति यथाध्वगाः।
प्रतियान्ति GAR तडञ्जलातिसमागमः ॥ ३४॥
तोके प्रकृततिभिनेऽस्मिन्न कश्चित्कस्यचित्पियः |
कायेकारणसं बद्धं Arey HAS वज्जगत्‌ ॥३५॥

L has 27 b8f, ९71-29 ४2, b3-b7 p, ४8, c1-c6p, c7-drf, d2-30a4, 86 a7-a8,

bi-b2p, b3-c4f, ¢ 5-35.48.

27 ५, नैश्रेयसं L, नैभ्रेयंधम्मं 7. 28 ०, मनुष्यं (?) P. ३०० स्वभावौ P.
37 ९, सुजनः P, bottom of A missing in L; H.c. 52 4, afaa ?. b, जनस्तवः 7.
cd, HATHA 7. 339, साय 7. 35, कस्यचिन्प्रियः P.
''CANTO XV 107

fafa हि सुतं माता धारयिष्यति मामिति ।
मातरं भजते Gat गर्भेणाधत्त मामिति ॥३६॥
अनुकूलं प्रवर्तन्ते लातिषु ज्ञातयो यदा ।

तदा लेहं प्रकुवेन्ति रिपुत्वं तु विपयेयात्‌ son
अहितो qua ज्ञातिरज्ञातिदूश्यते हितः |

लेहं कायीन्तराल्लोकष्छिन्ति च करोति च ॥३४॥
स्वयमेव यथाल्िख्य रज्येच्चिचरकरः fad |

तथा कृत्वा स्वयं Se संगमेति जने जनः ॥३९॥
यौ ऽभवद्वान्धवजनः परलोके प्रियस्तव | |
सते कमर्थं कुरूते त्वं वा तस्मे करोषि कं ॥४०॥
तस्माज्ज्ञातिवितर्केण मनो नावेष्टमहंसि |
व्यवस्था नास्ति संसारे स्वजनस्य जनस्य च ॥४१॥
असो सेमो जनपदः सुभिक्षोऽसा वसो शिवः ।
इत्येवमथ जायेत वितकेस्तव कश्चन ॥४२॥

Dea: स त्वया सोम्य नाधिवास्यः कथंचन |
विदित्वा सवैमारीप्रं तैस्तेदोंषाग्रिभिजेगत्‌ ॥४३॥
ऋतुचक्रनिवताच्च छत्िपासाक्मादपि |

सवच नियतं ea न क्रचिडिद्यते श्वं ॥४४॥

L has 36a1-40d 5, (fol. 26 9) 40d 6-44 १8.
364, गर्भिंणाधत्त P. 37 ५, WARS P. 38 ८०, कायीान्तरार्ञोकश्चिनत्ति P.

39 ४, Tafa 7. goa, सोमगवद्वान्धव० P. 1, प्रियस्तव 7. 47 ०, तस्मा-
ज्ञाति. L, third letter uncertain in P. P om. second त्‌. d, अनेस्यच १५.
43० ग्मादिष्तं 7. 44, रान्तुचक्र° 7. शविवत्ताच्च 0. ), ण्पासक्त° LP.

९, faaa Ps
''108 CANTO XV

afraid कचिद्वमेः कचिद्रोगो भयं क्रचित्‌ ।

बाधते ऽभ्यधिकं THT त स्माट्‌शरणं जगत्‌ ॥४५॥

जरा व्याधिश्च AA BAA महद्भयं |

नास्ति देशः स यचास्य तद्धयं नोपपद्यते ॥४६॥

यच गदति कायोऽयं दुःखं तचानुगच्छति |

नास्ति काचिद्रतित्टोकि गतो यच न बाध्यते ॥ ४७॥
रमणीयोऽपि देशः सन्सुभिकषः सेम एव च ।

gen इति विज्ञेयो यच केशेविदद्यते ॥४४॥
लोकस्याभ्याहतस्यास्य दुःखैः शरीरमानसेः।

Qa: कश्चिन्न टेशशेऽस्ति स्वस्थो यच गतो भवेत्‌ ॥४९॥
टुःखं सर्वच सवस्य वतेते सवेदा यदा |
 खन्दरागमतः सोम्य लो कचिचेषु मा कृथा ॥५०॥
यदा तस्मान्निवृच्तस्ते छन्द्रागो भविष्यति ।

जीवलोकं तदा सवैमादी घ्रमिव मंस्यसे ॥५१॥

थ कश्चिद्धितकस्ते भवेट्मरणाश्रयः ।

यत्नेन स विहन्तव्यो व्याधिरात्मगतो यथा ॥५२॥
सुहूतेमपि विश्चम्भः कायो न weg जीवित ।

नितीन इव हि are: कालो विश्वस्तघातकः ॥५३॥

L has 45 2 71-57 १8, 62 8 1-b8p, c2-c 47 ५ &5-१7, d3-€7 p, 53 8 5-91 b2p,
1 3-d 8.

45 ¢, वाघधघते P. 46 cd, P om. नास्ति to तद्धयं inclusive. 5oc, P om. म.
a, लोकेचिचेषु 7. 6? ०, तस््ातनिवृत्त" 7. ५, ग्मादिप्तमिवे 7. 53९? विसरम्भः-
कायो 7.
''CANTO XV 109

Ise युवा वेति न ते भवितुमहेति ।
मृत्युः स वोस्ववस्थासु हन्ति नावेक्षते वयः ॥५४॥
सेचभूतमनथोानां शरीरं परिकषेतः |
स्वास्थ्याशा जीविताशा वा न दृष्टाथेस्य जायते ॥५५॥
निवृतः को भवेत्कायं महाभूता श्रयं वहन्‌ ।
परस्परविरूडानामहो नामिव भाजनं ॥५६॥
प्रश्षसित्ययमन्व्षं यदुच्सिति मानवः |
अवगच्छ तदाश्चयेमविश्वास्यं हि जीवितं ॥५७॥
इदमाश्चयेमपरं यत्सुप्रः प्रति बुध्यते ।
स्वपित्युत्थाय वा भूयो axfaar हि देहिनः ॥५४॥
mania यो लोकं जिघांसुरनुगच्छति ।
कललतस्मिन्विश्वसेन्मृत्यावुद्यतासावराविव ॥५९॥
प्रसूतः पुरुषो Sts श्रुत वान्वलवानपि |
न जयत्यन्तवं कश्चिनाजयन्नापि जेष्यति ॥६०॥
सामा दानेन भेदेन eta नियमेन वा ।
प्राप्नो हि रभसो मृत्युः प्रतिहन्तुं न शक्यते ॥६१॥

L has 54a1-d1, d2-d6f, d7-d8, g5a1-a8f, 56a1-a2p, d2-d3p, d 4-57 d1,

d2-dsf, 60a3f, a4-b2, (fol. 26b) 60b3-d6, d7-d8p, 61 8 1-9 2

548, चेति ए. b, meta P. 554, ATMA P. ° खस्थाशा २; ७.५
जीवितासा (m.) ए. १०, दृस्तार्थस्य P. 56०, निवृतः २. °, °विलुद्धानाम° ^
57", यद्र च्सिति ए. 58 9, वद्धमिचाणि P; Cc. 59 a, WAT २.
6०१, श्रुतवान्य 2) AAT? L, श्रुतावात् (९) AAT P; Coc, 61 a, सान्नादानन 7.
?, निपमेन Pp.
''110 CANTO XV

तस्मान्नायुषि विश्वासं चच्चत्े कतुंमहेसि ।
नित्यं हरति काल्लो हि स्थावियं न प्रती स॒ते ॥६२॥
निःसारं पश्यतो तल्लोकं तोयवुङ्खदटुबेलं ।
कस्यामरवितर्को हि स्याटनुन्मच् चेतसः ॥ ६३॥
तस्मादेषां वितकाणं प्रहाणाथे समासतः |
Maa सोम्य विषयीकतुंमहेसि ॥६४॥
इत्यनेन प्रयोगेण ae सेवितुमहेसि ।
प्रतिपक्षान्वितकाणां गदानामगदानिव ॥६५॥
सुवणहेतोरपि पांसुधावको विहाय पांसून्वृहतो यथादितः।
जहाति qearafa तदिशुदये विशेध्य हेमावयवान्नियच्छति ॥६६॥
विमोक्षहेतोरपि युक्तमानसो विहाय दोषान्वृहतस्तणादितः।
जहाति सूष्मानपि तदिशुद्धये fant धमेावयान्नियच्छति ॥६७॥
कमेणाद्धिः शुद्धं कनकमिह पांसुव्यवहितं
यथाम्नो कमारः पचति भृशमावर्तेयति च ।
तथा योगाचारो निपुणमिह दोषव्य वहितं
विश्रोध्य केशेभ्यः शमयति मनः संपति च ॥६४॥

L has 63 b1-b8f, ०1-64 b8, c1-c3p, c4,¢ 5-८8 , १ 7-42 65८204१ ०5-
c7p, 66b4-b5f, b6-67b12, c2-c8p, ०9-१6१ d7-d12, 6887185, aga १.
1 71, ba-b5p, b 6-d17.

62 b, far. 630, निस्साचं 2. 1, ण्दुवलं ९. 4, ARM P. 64०», ण्देषा-
वितक्कैणांप्रहानार्थं P. 65 ० प्रतिप्ंवि० P, L uncertain; ७.९. ०, गदाताम° P.
66 a, न्हेतोविवि (possibly meant to be crossed out) वयांसु° Be 0 जहानि १ तेदिगुद्धये FP.
67० Pom. त. + 68५, क्रमैणाद्धिःमुद्ध P. पासु?. ?, यथासो २. °वत्तंयचित ?.
१, HUA: 7.
''CANTO XV 111

यथा च स्वच्छन्दाटुपनयति कमोश्रयसुखं

सुवणं कमारो बहूविधमल्टंकारविधिषु ।
मनःशुद्धो भिक्षुवेशगतमभिज्ञास्वपि तथा

यथेच्छं ws शमयति मनः प्रेरयति च ॥६९॥

सोन्दरनन्दे महाकाव्ये वितकेप्रहाणो नाम पञ्चदशः सगः |

L has all.
69 ० AUT L, मनसुद्धं ?, AAG. ००. सौन्द रा० P. पचद शः 1.
''112

CANTO XVI

एवं मनोधारणया कमेण व्यपोद्य किचित्समुपोद्य किंचित्‌ |
ध्यानानि चल्ायेधिगम्य योगी orate नियमेन पञ्च ॥१॥
ऋषधिप्रवेकं च बहुप्रकारं परस्य चेतश्चरिता ववोधं ।
ऋअतीतजन्मस्मरणं च दीधं fea विशुद्धे श्रुतिचघ्ुषी च ue
तःपरं तच्परीछणेन मनो दधात्यास वसं छयाय |

ततो हि दुःखप्रभृतीनि सम्यक्त्वारि सत्यानि पदान्यवेति ॥३॥
बाधात्मवं दुःखमिदं प्रसक्तं टुःखस्य हेतुः प्रभवात्मको ऽयं ।
टुःखक्षयो निःसरणात्मकोऽयं चाणात्मको ऽयं प्रशमाय APT ॥४॥
इत्यायेसत्यान्यव बुध्य वृद्धा चत्वारि सम्यक्‌ प्रतिविध्य चेव ।
सवासवान्‌ भावनयाभिभूय न जायते शन्तिमिवापय भूयः ॥५॥
AAI ह्यप्रतिवेधतश्च तच्चात्मकस्यास्य चतुष्टयस्य |

ware याति न शान्तिमेति संसारदोल्ामधिरद्य लोकः ॥६॥
तस्माज्जरादेव्य॑सनस्य Aes समासतो दुःखमवेहि जन्म |
सर्वोषिधीनामिव भूभैवाय सवापदां aafad हि जन्म ॥७॥

L has 1 8 1-6 6 77; (fol. 27a) 5d1-7d11.

1b, MAA P. १०,? ००. त्य. 2), ग्वबोध7. ०, दिव्य. ३०४, eufe
@NAA P (one syllable short). cd, WRATH? P. 5b, ग्रतिवुद्ध LPC. c, भाव-
नयातिभूय Be 6b, तलान्मक० 1. ०, संसारलाकाम० corrected to ग्दोलाम L,
ग्दोलाघधाम०?. 1० CTSA 7. ), TIGA P. ° भूव्भवाय 7.
''CANTO XVI 113

यज्जन्म रूपस्य fe सेन्दरियस्य eum तन्नेकविधस्य जन्म ।

यः संभवश्चास्य BASIS मृत्योश्च रोगस्य च संभवः सः ॥४॥
सद्वाणासडा विषमिश्रमननं यथा विनाशय न धारणाय |

ल्लोके तथा तिर्यैगुपयेधो वां दुःखाय सर्वै न सुखाय जन्म ॥९॥
WUT नेकविधा प्रजानां सत्यां प्रवृत्तो प्रभवन्यनथोः |

प्रवात्सु घोरेष्वपि मासूतेषु न द्यप्रसूतास्तरवश्वत्टन्ति ॥१०॥
सआकाश्योनिः पवनो यथा हि यथा शमीगभेशयो हुताशः ।
MA यथान्तर्वसुधाश्याश्च दुःखं तथा चित्तश्षरीरयोनि ॥११॥
अपां cad कठिनत्वमुव्यो aaa भ्रुवमोष्ण्यममनेः |

यथा स्वभावो हि तथा स्वभावो दुःखं शरीरस्य च चेतसश्च ॥१२॥
काये सति व्याधिजरादि दुःखं छु्तषेवर्घोष्णहिमादि चेव ।
रूपाधिते चेतसि सानुबन्धे शेकारतिक्रोधभयारि दुःखं ॥१३॥
TIAA च जन्मटुःखं दुःखं तथात्तीतमपीति विधि ।

यथा च तदहुःखमिदं च दुःखं दुःखं तथानागतम्यवेहि ॥१४॥
बीजस्वभावो हि यथेह दृष्टो भूतोऽपि भवयोऽपि तचानुमेयः ।
प्रत्यस्त श्च Boal यथोष्णो भूतो ऽपि भव्यो ऽपि तथोष्ण एव ॥१५॥

ॐ
L has 8a1-14d9, १76०-१ 77, 76 2 7-27177, b1-b5, b6-b7f, ४8-) 77, c1-c5f,

९9 ५ 70-प 7.
8 ९. यम्संमव० ?. 9, मूृत्यौञ्च ए. संभवस्यः 7. 9१, धिषमिच्र ए. ०, °पय्यै-
धोधा?. १, सर्वै २. roa, नैकविवाः 7. 1 प्रभवन््यनथाः 7. 9, ह्यप्रसुतोस्व-

रवश्चरन्ति?. ore, UTP. १, ग्योनिः LP; 0.० 2 ०, कघेनत्वनुव्या ए. ), WA
HUA: ५, "मतः ए, HAL. ०, चथासखभावौ 7. १, दुःख. 239, BMS P.
८ BUTERA 7. 249, "मालोक्य 7. ५, तदुःखमिदं 7. ०, ग्यवेहि 1.2.

15, दृस्तो 7.
I
''114 CANTO XVI

तन्नामरूपस्य गुणानुरूपं wa नि व्चिरूदार वच्च |

aaa दुःखं न हि तद्िमुक्तं दुःखं भविष्यत्यभवद्धवेद्धा ॥ १६॥
प्रृच्चिटुःखस्य च तस्य HA तृष्णादयो दोषगणा निमिचं |
नेवेश्वरो न ugha काल्लो नापि स्वभावो न विधियेद्‌च्छा ॥१७॥
ज्लातव्यमेतेन च कारणेन BIA दोषेभ्य इति प्रवृत्तिः ।
यस्मान्म्रियन्ते सरजस्तमस्का न जायते वीतरजस्तमस्कः ॥ १४॥
इच्छाविरेषे सति तच तच यानासनादेभैवति प्रयोगः |
यस्माटत्तस्तषंवशत्तथेव जन्म प्रजानामिति वेदितव्यं ॥१९॥
सचवान्यभिष्वङ्गःवशनि दुष्टरा स्वजातिषु प्रीतिपराण्यतीव ।
अभ्यासयोगाटुपपादित्तानि aca टोषेरिति तानि विद्धि ॥२०॥
कोधप्रहषादिभिरश्रयाणासुत्पद्यते चेह यथा विशेषः |

तथेव जन्मस्वपि नैकरूपो नि वर्तते केशकृतो विशेषः ॥२१॥
aaa जन्मनि तीवदोष उत्पद्यते रागिणि atau: |
मोहाधिके मोहबत्ाधिकश्च तट्स्यदोषे च तटलस्यटोषः ॥ २२॥
wes हि यादृक्‌ समवेति सासाच्टागमाद्वीजमवेत्यतीतं |
अवेत्य बीजप्रकृतिं च साश्षाटनागतं तत्फल मभ्युपेति ॥२३॥

L has 16a1-17a8, ag-alop, 2171-2, d5-dgf, 18 birf, c1-19 b3, b4-biIp,
c5-c6p, 2211, a2-a9, (fol. 27 b) 2870-6 10, c1I-d7 p, 23c1-¢c3f, c4-d 11.

16a, गुणानुखप LPC. b, WTP. १, wARAAT P. 17a, प्रवुत्ति° P.
1, नुष्णा० 7. १, विधिष्यदृच्छा 7. 18 ९, ज्ञातव्यमेनेन ? ; ५.५ °, TATA? (m,) L,
aaa? P. 191, °सनादिर्भ° LPC; Gc. c, ग्वशातधैव P. 2०४, BATA

मिग. d,Pom.8; Oc. 229, रोषाविके?, रोषाध्कि ५; oc तीत्ररोष ५.
23 b, न्तद्‌ागमोवीजगमवै° ? ; Gc. °, अवैत्य 70; He प्रकृति 7.
''CANTO XVI 115

दोषश्षयो जातिषु यासु यस्य वेगग्यतस्तासु न जायते सः ।

टोषाशयस्तिष्ठति यस्य यत्र तस्योपपत्चिविंवशस्य तच ॥२४॥

तज्जन्मनो नेकविधस्य सोम्य तृष्णादयो हेत व इत्यवेत्य |

तांष्डिन्ि carafe निसुमुक्षा aaa: कारणसंछयाङधि ॥२५॥

दुःखछयो हेतुपरिष्षयाच्च शन्तं शिवं साधिकुरूष्व ध्म ।

तृष्णाविरागं waa निरोधं सनातनं चाणमहा येमा ॥२६॥

यस्मिन्न जातिने ज न मृत्युन व्याधयो नाप्रियसंप्रयोगः ।

नेच्छाविपन्न प्रियविप्रयोगः aa पदं नेशिकमवच्युतं तत्‌ ॥२७॥

दीपो यथा निवृत्तिमभ्युपेतो नेवावनिं गच्छति नान्तरिष्‌ ।

दिशं न कांचिदिदिशं न कांचित््ेहश्याक्केवत्मेति शन्तिं ॥ २४॥

एवं कृती निवृति मभ्युपेतो नेवावनिं गच्छति नान्तरिषं ।

दिशं न कांचिद्धिदिशं न कांचित्केणसयात्केवत्टमेति शान्तिं ॥२९॥

अस्याभ्युपायोऽधिगमाय मागैः प्रज्ञाचिकल्यः प्रशएमदधिकस्यः ।

स भावनीयो विधिवद्ुधेन wie शुचो fanaa स्थितेन ॥३०॥

वाङ्मे सम्यक्‌ सहकायकमे यथावटाजीवनयश्च शुद्धः |

इद्‌ चयं वृत्तविधौ प्रवृत्तं णशीलाश्रयं कमंपरियहाय ॥३१॥

सत्येषु दुः खादिषु दृष्टिरायो सम्यग्वितकेश्च पराक्रमश्च |

इटं चयं ज्ञानविधो प्रवृत्त प्रज्ञाय केशपरि याय ॥३२॥

L has 24a 1-c 6, c7-c gf, 25 b 4-b 8f, . b4, b5-b7p, b8-b11, c I-cIop,

077, d2-46,47f, dgp, 4710१71, 28a1f, ag-b4p, b 5-32 d11.

24a, QTY?) L. ab, यासुजस्यवैराण्त० P. 25 ५ दुःखाद्यषि 7. 261, घम्म 7.

4,°ATA 7. 27», जातिन्न 2. »?, मृद्यत्र ?. 1, व्याधियो 17. 281, नैवा-
वनि 7. 9, काचित्ते ?. 29०, छृतिनिवृति° 7. ०, दिशनका्चिद्धि° 7.
3०1, प्रज्ञातिकल्यः 7. °, Pom. घे. 3 ०१, प्रवृत्तष्रीला्रय ?. 9०, घर्ममपरि-

ग्रहाय LO, घर्मपरिग्रहाय P. 32 °, Wa ?.
१९
''116 CANTO XVI

न्यायेन सत्याधिगमाय युक्ता सम्यङ्‌ स्मृतिः सम्यगथो समाधिः |
इदं हयं योगविधो aga शमाश्रयं चित्तपरिग्रहाय ॥३३॥
केण डान प्रतनोति शीलं वीजाङ्रान्‌ काल इवातिवृ्चः।
शुचो हि शीले पुरुषस्य टोषा मनः सलज्जा इव धषेयन्ति ॥ ३४॥
केशांस्तु विष्कम्भयते समाधिर्वेगानिवादिमेहतो नदीनां ।
स्थिते समाधौ हि न धषेयन्ति दोषा भुजंगा इव मन्ववद्धाः ॥ ३५॥
प्रज्ञा तरशेषेण निहन्ति दोषांस्तीरदुमान्प्रावृषि निन्नगेव |
Sul यया न प्रभवन्ति eter वजाग्रिनेवानुसृतेन Few: ॥३६॥
चिस्कन्धमेतं प्रविगाद्य art प्रस्पष्टमष्टाङ्गमहायेमाये |
दुःखस्य हेतून्प्रजहाति दोषान्प्राप्नोति चत्यन्तशिवं पदं तत्‌ ॥ ३७॥
अस्योपचरे धृतिराजैवं च Aware: प्रविविक्तता च।
अस्पेच्छता Gera च त्ोकप्रवृ्तावरतिः छमा च use
याथात्यतो विन्दति यो हि दुःखं तस्योद्धवं तस्य च यो निरोधं ।
Maw मार्गण स शान्तिमेति कस्याणमितैः सह वतेमानः ॥३९॥
यो व्याधितो व्याधिमवैक्नि सम्यग्‌ व्याधेनिदानं च तदौषधं च ।
आरोग्यमाप्नोति हि सोऽचिरेण मिचैरभिजेरुपचयंमाणः ou
तद्याधिसंजां कुरू Sa दाषेष्वपि व्याधिनिदान॑संजां |
स्मारोग्यसंज्ञां च निरोधसव्ये भेषभ्यसंलामपि ara ॥४१॥

L has 33 a 1-35 9 77, (fol. 28a) 361-41 d 11.

33 ०, सत्याभिगमाय LPC; Gc. 1, संम्यक्‌ 7. 34 ०, ज्ेशाङ्कुरन 7. १, सरञ्जा ?
वयन्ति 6. 35 ८, खितं ५. हितघषै ए. 36a, Beam ?. »b, प्राविषि ए
त, वजामि० 2. 379, मार्ग 2. < हेतूप्रज?. ५, न्न्राप्तोति7. 38० अस्यो-
पचार LP, श्वारो 6. वृतिरा० ?. ५, प्रवत्ताचरतिः PC, 1, uncertain; Gu
99०, यथात्यतो P. °, आर्ययमा० 7. cd, सान्तिमेतिकल्यान० 7. 4०», सम्यक्‌ ?.
०, faam 1, चिचन 7; 0.८ 42 9, श्संज्ञा ?. °, MOAR (or सं) ज्ञा 7. MAP.
a, Awe 1. °संज्ञाममिमार्गसल्यि (त्य) 7.
''CANTO XVI 117

Temata परिगच्छ oe प्रवतेकानयवगद्छ दोषान्‌ |
निवृ्तिमागच्छ च तन्निरोधं निवतेकं चाणवगच्छ मार्ग ॥४२॥
शिरस्यथो वाससि संप्रदीप्रे सत्याववोधाय मतिविंचायेो ।

दग्धं जगत्सत्यनयं दुष्टा Dead संप्रति ध्यते च ॥४३॥

यदेव यः पश्यति नामरूपं Bafa तदशेनमस्य ARTS |

सम्यक निर्वेदसुपेति पश्यन्न्दी याच छयमेति रागः ॥४४॥
तयोश्च नन्दीरजसोः सयेण सम्यग्विसुक्तं प्रवदामि चेतः ।
सम्यग्विमुक्तिमेनसश्च ताभ्यां न चास्य भूयः करणीयमस्ति ॥४५॥
यथास्वभावेन हि नामरूपं तद्धतुमेवास्तगमं च तस्य ।
विजानतः पश्यत एव चाहं ब्रवीमि सम्यक्छयमासर वाणां ॥४६॥
तस्मात्परं सोम्य विधाय वीयं wt घटस्वाख्रवसं कयाय |
दुःखाननित्यां श्च निरात्मकांश्च धातून्विशेषेण परी छमा णः ॥४७॥
धातून्हि षड भूसलिलानत्कादीन्सामान्यतः स्वेन च लक्षणेन |
वेति यो नान्यमवेति तेभ्यः सो ऽत्यन्तिकं मोष मवेति तेभ्यः ॥४४॥
केंशप्रहाणाय च निश्चितेन कालो ऽभ्युपायश्च परी्ितव्यः।
योगोऽणकाठेे दनुपायतश्च भवत्यनथाय न तहुणाय ॥४९॥

L has 42 2 1-44 ०८ 9, ९710-4 16, १ 1-45 2 5, a6-agf, 8 710-? ¶ p, b 8-46 br, b 2-
birp, cr-c5f, ०¶-५8, ० 9-१ 3, १77, 47 b3-bgf, d6-d8f, d10-48c 3, ५4

4२९, प्रवक्ति 2. ° निवृक्तिमा° 1.2. ०, चाण्यवमच्छ ए. 43, मतिविचाय्यी 7.

१, संप्रतिवकते P. 44a, पश्यति 7. cd, परशत्तदी° २, पचे (?)तरन्दी° 1, ; Cc.
45 .?, च्येनसंम्य० 7. ५ सम्य 7. ०, भूयो 7. 461, म्मेवोष्टगमं 2. 4» श्री
wearer 7. ०, धातुवि° 7. मानः P. 48 ०, धातुन्हि 1, घातुहिषद्धं ( ड ?)-

सलि० ?. <, तभ्यः 7. 49 9, निश्तेन 7. b, कारो ए; 8. and He.
''118 CANTO XVI

अजातवत्सां यदि गां दुहीत नैवाघ्रुयात््षीरमकालदोही |
कालेऽपि वा स्यान्न पयो लमेत मोहेन णुद्भाद्यदि गां दुहीत ॥५०॥
Mela काष्ठाञ्ज्वत्टनाभिकामो नैव प्रयत्नादपि वह्मृखेत्‌ |
Wels शुष्काट्पि पातनेन नेवाग्रिमाप्नोत्यनुपायपू वै ॥५१॥
तदेशकात्टरो विधिवत्परीषय योगस्य माचामपि चाभ्युपायं |
assis चात्मनि संप्रधाये कायः प्रयत्नो न तु त्चिरुदधः ॥५२॥
प्रमाहवं aq निमित्तसुक्तमुडन्यमाने हदि तन्न सेव्यं |

एवं हि fad प्रशमं न याति ***ना वह्िरिवेयेमाणः ॥५३॥
शमाय यत्स्याज्नियतं निमित्तं जातोदधवे चेतसि तस्य ars: |
एवं हि fad प्रशमं नियद्छेत्मदीयमानो ऽम्रिरिवोदकेन ॥५४॥
शमा वहं यन्नियतं निमितं सेव्यं न तच्चेतसि दीयमाने |

एवं हि भूयो यमेति चित्तमनी यमाणो ऽग्रिरिवास्यसारः ॥५५॥
प्राहं यन्नियतं fafad oa गते चेतसि तस्य कालः |
क्रियासम्थं हि मनस्तथा स्यान्मन्दा यमानो ऽस्िरिवेन्धनेन ॥५६॥
समोपे शिवं नापि fafaafad लयं गति चेतसि सोडवे वा ।

एवं हि तीव्रं जनयेदनथैमुपेश्ितो व्याधिरिवातुरस्य ॥५७॥

L has 50b 5 † b 6-c1, (fol. 28 b) 50 ० 2-८ 8 p, ८ 9-प 7, d2-d8p, 52d3-d4f, १५
८६, dgf, d1o-dirp, 53२ 1I-bio, 7171-८ 8], cg-crrf, १2१ १4 d7-d8p, d1o-
dirf, 6489-2 771) c4-cgof, 5599-2 77 b2p, b3-56c11, dI-dirp, 57aI1-a§,
2 6-b 8f, 9 9-प 77.

soa, ATP. we. 9, fg. 51a, आद्रीच्च काष्ठाज्जल° 7.
९, FRITS? P. 52०, वात्मनिसप्रधार्य 7. १, तेदिरुदः P. 5३५, यन्तु 2) 7,
यस्तु (:) Ped, afgatafze P (omitting a syllable), न afgat afgfce ©, 54a, समा-
ae p. cd, नियच्छत्यदी्यमानो p, नियच्छलुदीय्थैमाणो c, निगच्छल्यु c.
58 9, समावहं P. ? om. ग्यतं नि; Oc. », लियमाने ए. a, 'मणीर्चमाणो P.
°वल्यसारः P. 66 9, P om. मि ० MAY 7. Wa? P. 57 ए, Aaa Pz
०१, जनयदनर्थमपेचितो 7
''CANTO XVI 119

यत्याटुपेक्षानियतं fafad साम्यं गते चेतसि तस्य कालः ।

एवं हि कृत्याय भवेत्मरयोगो रथो विधेयाश्च इव प्रयातः ॥५७॥
रागोद्धवव्याकुल्ठिते ऽपि चित्ते मेचो पसंहारविधिने कायैः |
रागात्मको सुद्यति Aaa हि सेहं awa इवो पयुज्य ॥५९॥
wer चेतसि wa निषेवितव्यं api निमित्तं ।
रागात्मको द्येवमुपेति wa कफात्मको रूषछमिवोपयुज्य Gon
व्यापाद्दोषेण मनस्युदीणे न सेवित्तव्यं त्वशुभं निमित्त ।
इषात्मकस्य GT वधाय पित्तात्मनस्ती दण इवो पचारः ॥ ६१॥
व्यापाद्दोषक्षुभिते तु चित्ते सेव्या स्वपक्षोपनयेन मेरी ।
Surat हि प्रशमाय मेची पित्चात्मनः शीत इवोपचारः ॥६२॥
मोहानुबद़् मनसः प्रचारे मेचाशुभा चैव भवत्ययोगः |

ताभ्यां हि संमोहसुपेति भूयो वाय्वात्मको रूसमिवोपनी य ॥६३॥
मोहात्मिकायां मनसः प्रवृत्तो सेव्यस्त्विदप्रत्ययताविहारः |

मूढे मनस्येष हि शन्तिमार्गो वाय्वात्सके Pars इ वोपचारः ॥६४॥
उत्कासुखस्थं हि यथा Fad सुवणेकारो धमतीह काले ।

काले परिप्रोक्षयते AHA कमेण काले ससुपेषते च ॥६५॥
दहेत्सुवशं हि wanes जले कषिपन्संणमयेदकाले |

न चापि सम्यक्‌ परिपाकमेनं नयेदकाठेे ससुपेक्षमाणः ॥६६॥

L has 58 » 7-64 १8, (fol. 29 a) 64d 9-66 १ 77.

58 ०, HAM? LP. 59 १, रागोद्धत० LP; ५.८. b, मिचोपसंहारविधिनं(० धिन?) 7.
०, कफच्ोभयदवो° L. ०००, रागोद्धवे 17. daa. ०, ह्यवसु° . a, रुच्यमि° ?.

61 9, व्यापारदोषेणमनल्युदीशँ ए. 62 b, UAT 7. 63९, ताभ्या P.
a, Wafae P. 645, वाय्वात्मको P. 651, सुवख॑कालो 7. «, परिप्राच्यते 7.
a, FAAP. समपेचते P. 66a, at P. b, जलक्तिपत्सं शमयद्‌ काल 7, जलं

रिषन्‌ ५. ०, संम्यक्‌ 7. १, TAP.
''120 CANTO XVI

संप्रयहस्य प्रशमस्य चेव तथेव काले ससुपेक्षणस्य |

anifsfad मनसा चवेष्यं नाशे हि यत्नो ऽपयनुपायपू वेः ॥ ६७॥

इत्ये वमन्या यनिवतेनं च न्यायं च तस्मे सुगतो बभाषे ।

भूयश्च त तच्चरितं विरित्वा वितकेंहानाय विधीनुवाच ॥६४॥

यथा भिषक्‌ पिच्तकफानित्ठानां य एव कोपं ससुपेति दोषः ।

शमाय तस्येव विधिं विधत्ते aera दोषेषु तथेव बुद्धः ॥६९॥

एकेन कल्येन सचे हन्यात्स्वभ्यस्तभावाटशुभान्वितकान्‌ |

, ततो fata कममारभेत न चेव हेयो गुणवान्प्रयोगः ॥७०॥

अनाटिकाल्टोपचित्तात्मकवाइत्टरीयसः केशएग णस्य चेव ।

सम्यकप्रयोगस्य च COATS न शक्याः सहसा हि दोषाः॥७१॥

sr यथाण्या विपुत्राणिरन्या fara त्िदुषा नरेण |

तहत्तदेवाकुशत्ठ निमित्तं शिपेन्निमित्तान्तरसेवनेन ॥७२॥

तथाप्याध्यात्मन वयरहतान्नेवोपशाम्येट्शुभो वितकेः ।

हेयः स तदोषपरीश्षणेन सश्वापटो मागे इवाध्वगेन ॥७३॥

यथा छुधार्तोऽपि विषेण ga जिजी विषुर्नेच्छति भोक्तुमन्नं |

तथेव टोषावहमित्यवेत्य जहाति विद्वान शुभं निमिं ॥७४॥

न दोषतः पश्यति यो हि दोषं कस्तं ततो वारयितुं समथः ।

गुणं गुणे पश्यति यश्च यच स वार्यमाणोऽपि तततः प्रयाति ॥७५॥
L has 67 9 1-73.09, ९०.१97, वग्१4०4, b3-b5f, b7-bg p, b10-75 b 11,

c1-c7 p, c8-c 10, cri-d4f, dit.

67 ० सम्यम्रि (?) L, संम्यमरि० 7. Sad 7. ०, यत्ना 7. 68c, FAs P.
69a, भिषग्यित्त० Pp. 1, कोषंसमुपेति ?. ०, तद्यैवविघंत्ते ए (omitting two letters).
१, व्यवत्त 2. 7 !, MAM: 7. cd, SACRA 7. 72०", विपुरा(०.)नि-
रण्यानिवाह्यते 7. 73१, तवाथवाध्यात्म° LPC; Gc? †4 1, जिजीविषुमूच्छैति 7.
''CANTO XVI 121

व्यपत्रपने हि कुलप्रसूता मनः प्रचरिरणुभेः प्रवृतेः ।

कण्ठे HASTA युवा वपुष्मानचाषटुषिरप्रयते विषक्तैः ॥9६॥
निधूयमानार्वय त्वेरतोऽपि तिष्ेयुरे वाकुशत्का fara: ।
कायेन्तरेरध्ययन क्रियाः सेव्यो विधिविंस्मरणाय तेषां ॥9७॥
स्वघ्रव्यमप्येव विचक्षणेन कायक्मो वापि निषेवितव्यः।

न त्वेव संचिन्यमसन्निमित्तं यचावसक्तस्य भवेटनथेः ॥७४॥ `
यथा हि भीतो निशि तस्करेभ्यो हारं प्रियेभ्योऽपि न दातुमिच्छेत ।
प्राज्ञस्तथा संहरति प्रयोगं समं शुभस्याप्यशुभस्य ETS: ॥9९॥
एवंप्रकारेरपि यद्युपायेनिवायेमाणा न पराङ्यखाः स्युः ।

ततो यथास्थूत्निवरेणेन Gaara इव ते प्रदेयाः ॥४०॥
दुतप्रया णप्रभूरतीश्च तीष्णात्कामम्रयोगात्मरि खिद्यमानः ।

यथा नरः संश्रयते तथेव प्राज्ञेन दोषेष्वपि वत्तित्तव्यं ॥४१॥

ते चेदल्रव्धप्रतिपक्षभावा ने बोपशाम्येयुरसदित काः |

सुहूतं मयप्रति वध्यमाना गृहे भुजंगा इव नाधिवास्याः ॥४२॥
टन्तेऽपि दन्तं प्रणिधाय कामं तात्वमसुत्पीड्य च जिड्यापि ।
चित्तेन चित्तं परिगृह्य चापि कायैः प्रयत्नो न तु तेऽनुवृत्ताः ॥४३॥

L has {6 221, d11-77a2f, a3-c 10, ८77}, 79b5-b6f, b 7-c 3, (fol. 29 b) 79०4-
d2p, d3-d5, d10-80a5 7, 81d3-d6p, d7-82c9, c10o-d5f, १ 6-१ 8, d9-83a2f,
alo-b2p.

१6 ०, मनस्वांव P. ५१, वपुष्मात्तचा० 70. १, Maa PC. १9, लो (possibly
corrected to लले in L) षतोपि LPC, रोषतोऽपि BG's. H.c¢; {8 9, स्वप्र॑व्य० ए. Pom.
त्त; Co. ०, यचावशक्तस्य ?. 79 », दारप्रियोभ्योपिनद्‌ातुमिच्छत्‌ 7. 9, Lom.
WY. 8०, ग्माणो 7. 8" ab, HATA (०) प्रमृतीचत्णनका० P (one syllable
श०+), ग्प्रमृतींञ्च तीच्णका० 0. 1, ग्योगान्परि० 7. °, संश्रयत 7. 82 9, WAP.
०, मूदगर्तम० 7. 83०, दत्तं ?. 1, BRAS 7.
''122 CANTO XVI

किम fas यटि वीतमोहो वनं गतः स्वस्यमना न सुद्येत्‌ ।
आकिप्यमाणो हदि तन्निमिततेने सोभ्यते यः स कृती स धीरः ues
तदायैसत्याधिगमाय पूव विशेधयानेन नयेन मार्ग ।

याचागतः शच्रुविनियहाथ राजेव लस्सीमजितां जिगीषन्‌ wey
एतान्यरण्यान्यभितः शिवानि योगानुकृत्ान्यजनरितानि |
कायस्य कृवा प्रविवेकमाचं केशप्रहाणाय भजस्व मागे ॥४६॥
कौरिडन्यनन्दकृमित्ानिरुडाल्तियोपसेनो विमलोऽथ राधः
ATMA धोतकिमोहराजो कात्यायनट्व्यपिल्ठिन्द वत्साः ॥७७॥
भदाल्ठिभदायणसपेद्‌ासमुभूतिगोटच्तसुजात वत्साः

` संयामजिद्धद्जिटश्वजिच्च श्रोणश्च शोणश्च a कोटिकणेः ॥४४॥
सेमाजितो नन्दकनन्दमाता वुपालिवागीश्यश्े यशोदा: ।
महाभयो AA GUBITS! सुटश्नस्वागतमेधिकाश्च ॥४९॥

स क्प्फिनिः काश्यप Bead महामहाकाश्यपतियनन्दाः ।
पणेश्च qua स पणेश्च शोनापरान्तश्च स पूणे एव ॥९०॥
MCE पुचसुबाहुचुन्दाः कोन्देयकाष्यभृगकुण्दधानाः |

संशेवत्मरो Canales च मोद्रस्यगोचश्च गवां पतिश्च ॥९१॥

L has 84 9 ¶-8 7101, a11-86a2, 8389-7 41 b5-b6p, 0 ¶-9ापगा,

84b, वन P. सखवस्थममा ?. °, आक्िप्यमानो P. 85 ० यच्रागतः L, चचागतः
7; Ge. ग्विनिद्खहार्थ 2. a, जिगीर्षन्‌ ?. 86, योगापुकू* 7. ५ प्रविवेकमच 6.
87, SU 7. d, "वत्सा ?. 88 ५, भद्धारि० ?. मभद्रायन° 1. °सर्पदा श० P.
, गवत्सा 1. ५, संय्रामेजिद्वदरे जिद ्जिश्च ?. a, ATAU 7. 89 a, मा-
जितो ५ b, P om. one यशो and visarga and has यणो in different hand above.
goa, कफिणः LP; 0.० काश्चपञ्चोरुवित्वा P. gta, सारदती ए. श्चुन्दा 7.
५ न्कौण्डिलौ LP.
''CANTO XVI 123

4 विक्रमं योगविधा वकुर्वैस्तमेव शीध्रं विधि वक्कुरुष्व |
ततः पदं प्राप्स्यसि Acard सुखावृतरत्वं नियतं यशश्च veri
SH यथा स्यात्कटुकं रसेन तच्चोपयुक्तं मधुरं विपाके |
तथेव वीये कटुकं रमेण तस्याथेसिद्ये मधुरो विपाकः ॥९३॥
वीयं परं कायकृतो हि मूलं Area काचन नास्ति सिद्धिः ।
उदेति वीयोाटिह सवेसंपननिर्वीयिता चेत्सकलश्च पाप्मा ॥९४॥
 अलव्धस्याल्ाभो नियतसुपलब्धस्य विगम-
स्तथेवात्मावज्ञा कृपणमधिकेभ्यः परिभवः |
तमो निस्तेजस््वं श्रुतिनियमतुष्टिव्युपरमो
qui निवीयिणां भवति विनिपात्तश्च भवति ॥९५॥
नयं श्रुत्वा शक्तो यट्यमभिवृद्धिं न लभते
परं धम ज्ञात्वा यदुपरि निवासं न लभते ।
गृहं त्यक्ता मुक्तो यटयमुपश्न्तिं न लभते
निमित्तं कोसीद्यं भवति पुरुषस्या्र न रिपुः ॥९६॥
अनिसिप्रोत्साहो यटि खनति गां वारि लभते
प्रसक्तं Way Naat जनयति |
प्रयुक्ता योगे तु श्रुवसुपलभन्ते AAs
दुतं नित्यं arent गिरिमपि हि भिन्दन्ति सरितः ॥९७॥

L has 92 8 1-93 d11, (fol. 3० ४) 94a 1-97 417.

o2a, "विधाच० 7. oc, ALATA L. ०, सखा(संख्यां) च तैस्त्वं 1, सख्याचतिस्त्व P,
संख्यां च Ae 0, संख्यां च तां तत्नि° (or तेषां far) ५. 93a, FAP. ५ वीक्तं ?.
4, fast 6. 94५, वीच. प, श््निद्वार्यता7?. पाप्मां?. 95५1, विगमत° ?.
b, 2००. ज्ञा०्ण्तके. ० ततो 28. ५, fadfiraty. विपातश्च. 9००, श्रुलाश-
क्तो 0. ), धर्म्म 7. darter. पुरुषस्यानु 7, पुरुषस्यान्तररिपुः८. 91 प्रशक्तं ?.
१, यान्त्या 7. भिन्दति 7.
''124 CANTO XVI

get गां परिपास्य च रमशतेर्रोति सस्यश्ियं
यत्नेन प्रविगाद्य सागरजलं tifa करीडति ।
TUAW वीयेमिषुभिभुंङ्के नरेन्दध्ियं
wala कुर न्ये विनियतं वीये हि सवेदधेयः ॥९४॥

सोन्द्रनन्दे मराकाव्य खायसत्यव्याख्यानो नाम षोडशः सगः |

५ L has all.

98 9, Macatfa L, शप्रतिरलातिशस्य° P; ५.५ », सागल (".) जलं ए. ५, °"मव-
धीय P. ona 4 नरेद्र LPO (visarga possibly meant to be erased in L); G.c.
०, तद्रीयं ए. waearfa 1, adacf P. °. सौन्दरा० P. नकायये LP.
''125

CANTO XVII

अथेवमारेशतितखमागों नन्दस्तदा UINCAATAATT: |

BAY भावेन गुरो प्रणम्य HURT वनं जगाम ॥१॥
तच्रावकाशं मृदुनी ल शष्पं ददशे शन्तं तरूषणडवन्तं |
निःशब्टया निम्रगयोपगृढं वै यैनी त्ोद्कया वन्या ॥२॥

स पादयोस्तच विधाय शौचं शुचौ शिवे श्रीमति gery |
मोकाय बद्धा व्यवसायकक्षां waKAg वहितं व बन्ध ॥३॥
ऋजुं समयं प्रणिधाय कायं काये स्मृतिं चाभिमुखीं विधाय ।
सर्वेन्दियाण्यात्मनि संनिधाय स तच योगं प्रयतः प्रपेदे ॥४॥
ततः स wa निखिलं चिकीषुमोसानुकूत्रां ख विधींश्चिकीषेन्‌ |
ज्ञानेन लोक्येन Waa चैव चचार चेतःपरिकमेभूमो ॥५॥
संधाय धेये प्रणिधाय वीय acta सक्तिं परिगृद्य शक्ति ।
प्रशान्तचेता नियमस्थचेतताः स्वंस्थस्ततो ऽभूदिषयेष्वनास्यः ॥६॥
MARTE: प्रहितात्मनो ऽपि स्वभ्यस्तभा वादथ कामसंज्ञा |
पयोकुलं तस्य मनश्चकार प्रावृट्सु विद्युज्जल मागतेव ॥७॥

L has ¶ 2 1-} 6, b {7 ग्रा}, c 2 ९ 5, c 6-c 70 p, ९ 11-d 3, १ 4-प 5 p, d6-d of, 32-
2 31 2 4-8 5, a6-a7f, c1-c3f,d7p,d84alo, 8711-7 5}, b6-c2,c 3-65, १¶१-
१8}, 6a7-b3, (fol. 3 ४) 6 ४ 5- 1061, ए त्र}, c1-c5, c6-c1rp, dif, 7a3-a4p.

1b, WH P. 2a, तचावभासं 7. ५, निशब्दया 7. 31, शिव P.
९ वन्धा 7. "कच्यां 7. १, पर्यमंकाव० ?. 49, राज्यंसमगरं 7. 1, "मुखी P.
sab, निषिलंचिकीषुमो्ा° 7, निखिलं तितीरषर्मो० Gu. >, विधीञ्चि० ?. ° ज्ञानेन
wea ५. 69, धैर्यप्रणिधायधैर्य P. vb, सक्ति P (for सक्ति). a, P om. मू; 0.९.
7¢, पय्थावुलं P. ;
''126 CANTO XVII

स प्यवस्थानमवेत्य aaraaa तां ध्मविधाततकचीं ।

प्रियामपि क्रोधपरीतचेता नारीमिवोदु्तगुणां मनस्वी ॥४॥
MANIA मनःशमाय भूयस्तु तस्याकुशत्मो farsi |
व्याधिप्रणाशाय निविष्ट वुद्धेरुपद्रवो घोर इवाजगाम ॥९॥

स तदिघाताय निमित्तमन्यद्योगानुकृत्ं Fe प्रपेदे |

आतायनं slurs asa निरस्यमानो बल्टिनारिणिव ॥१०॥
पुरं विधायानुविधाय दण्डं faarfa संगुद्य रिपून्विगृद्य ।

राजा यथाप्नोति हि गामपूवै नीतिसुमुष्छोरपि सेव योगे ॥११॥
विमोक्कामस्य हि योगिनो ऽपि मनः पुरं ज्ञानविधिश्च eae: |
गुणाश्च मित्रारयरयश्च रोषा भूमिविसुक्तियेतते यदथ ॥१२॥

स दुःखजात्वरान्महतो सुमुष्षुविमोक्षमागाधिगमे विविष्षुः |
पन्थान माये परमं दिदृक्षुः शमं ययो किंचिदुपात्तच षुः ॥१३॥
यः स्यानिकेतस्तमसोऽनिकेतः warty we स भवेत्मम्तः ।
यस्माच्च मोकाय स पाचभूतस्तस्मान्मनः स्वात्मनि संजहार ॥१४॥
संभारतः प्रत्ययतः स्वभावादास्वादतो टोषविशेषतश्च |
अथात्मवाननिःसरणात्मतश्च धर्मेषु चक्रे विधिवत्परीष्ां ॥१५॥

स रूपिणं कृ्लमरूपिणं च सारं दिद्क्ुविचिकाय कायं ।
अथाशुचिं टुःखमनित्यमस्वं निरात्मकं चेव चिकाय कायं ॥१६॥

L has 8 } 4-b7f, 1 8-9817, bi1-b6p, b 7-b11, c1-c 3p, c4-c7 f, ८8-१7, d2p,
toag-allf, c1-c4f, c5 12 b11, c1-c6p, c 7-16d It.

oc, निरष्ट० P. 101, प्रयेदे ?. १, निरस्यमाणो P. 1९, WTAYAT 7.
13 ४1, गजालात्महतोमुसु्तुविमोक्षमागाविगमे ?. HTP. १, WaP. ग्दुपा-
way: 7. 140, Wtf? 7. 1, WAHL. ५, TATA ?. ८१, पातु(?) Yaa

स्मात्मनः ?.
''CANTO XVII 127

छअनित्यतस्तच fe भून्यतश्च निरात्मतो दुःखत एव चापि ।
मार्गप्रवेकेण स तो किकेन SIGH संचल्यांचकार ॥१७॥
यस्मादभूत्वा भवतीह सवं भूत्वा च भूयो न भवत्यवश्यं ।
सहेतुकं च ्षयिहेतुमच्च तस्माटनित्यं जगरित्यविन्दत्‌ ॥ १४॥
यत्तः प्रसूतस्य च कमयोगः प्रसज्यते बन्धविधातहेतुः |
दुःखप्रतीकारविधो सुखाख्ये ततो भवं दुःखमिति व्यपश्यत्‌ ॥१९॥ `
यतश्च denon विविक्तं न कारकः कश्चन Feat वा।
सामम्यतः संभवति प्रवृत्तिः शून्यं ततो ल्लोकमिमं cet ॥२०॥
यस्माननिरीहं जगटस्वतन्तं नेश्वयेमेकः कुरूते क्रियासु |
Tania प्रभवन्ति भावा निरात्मकं तेन fade ल्लोकं ॥२१॥
ततः स वातं व्यजनादिवोष्णे काष्ठाश्ितं निर्मणनादिवाम्िं ।
अन्तः धितिस्थं खननादिवाम्भो लोकोच्तरं वत्मे दुरापमाप ॥२२॥
waaay: स्मृतिवमे बद्धा विशुद्वशीत् ्रत वाह नस्थः |
क्ेशरिभिशिच्वरणाजिरस्थेः साधं युयुत्सुविज जाय तस्थो ॥२३॥
ततः स बोष्यङ्कशिताचशस्वः सम्यकप्रधानोचमवाहनस्यः |
मागोङ्गमातङ्गवता Toa शनेः शनेः BTA जगाहे ॥ २४॥
स स्मृत्युपस्थानमयेः पृषत्कैः शच्रून्विपयोसमयान्‌ ATA ।
दुःखस्य हेतूंश्वतुर्चतुभिः स्वैः स्वैः प्रचारायतनेरेदार ॥२५॥

L has गणु 8711901, (fol. 31 a) 19 ¢ 2-25१7व.

भ ९, ण्वेकेन LP. 18 b, भत्स वश्यं P (one syllable short). ०, गकंव्षसिहितु° P.
9 ९ सुखाख्यं 1.7 ; Ge. 200, HARA 1, ° ), AMAA 70. c, AAT? LP.
22 ०, व्येजना० 7. 1, ग्दिवातनि7?. 4, दुरापमाय?. 23 ५, सज्ज्ञानचाप L,
संज्ञानचाप ?; He. ८०, °जिरसतेःसाक्चयुयुत्सुवि° 7. 241, ATER P.
25 1, L om. न्‌ and has it above in later hand. ९, हेतुश्च [+ 0 "तनेददार B:
''128 CANTO XVII

Made: पञ्चभिरेव पञ्च चेतःसित्ठान्यप्रतिमेवेभज्ञ ।
मिथ्याङ्खनागां च तथाद्गनागेविनिदैधावाष्टभिरेव सोऽष्टौ ॥२६॥
अथात्मदृ्टिं सकत्करां विधूय चतुषु सत्येष्वकथंकथः सन्‌ |
विशुद्धणील्लव्रतदृष्टधमा धममस्य पूवा फल्दभूमिमाप ॥२७॥

स टशेनादायेचतुष्टयस्य केशेकदेशस्य च विप्रयोगात्‌ |
प्रत्यात्मिकाच्चापि विशेषत्ानात्मत्यष्टतो जानिसुखस्य चेव ॥२४॥
Tamas ya: स्थिरत्वात्सत्येष्वसं मूढतया चतुषु ।

Tee चाच्छिदरतयोत्तमस्य निःसंशयो धमेविधो वभूव ॥२९॥
कुदृष्टिजालेन स विप्रयुक्तो लोकं तथाभूतमवेक्षमाणः ।
ज्ञानाश्रयां प्रीतिमुपाजगाम aa: प्रसाद्‌ च गुरावियाय ॥३०॥
यो हि प्रवृत्तिं नियतामवेति ने वान्यहेतोरिह नापहेतोः ।
प्रतीत्य तच्तत्समवेति तत्तत्स नैष्ठिकं पश्यति धमेमायं ॥३१॥
शन्तं fra fasted विरागं निःश्रेयसं पश्यति यच्च धमे ।
तस्योपदेष्टारमथायैवयं स प्रेते वुद्धमवाप्रचकषुः ॥३२॥
यथोपदेशेन शवेन qat रोगादरोगो भिषजं कृतज्ञः ।
अनुस्मरन्यश्यति चित्नदृ्टया AM च शास््ज्तया च तुष्टः ॥३३॥

L has 26 8 7-2 त 77, 28 8 1-8 3 p, 8 4-8 8, 8 9-8 171, b1-b8p, b 9-29 b 4, ) 6-१6,
dy-d8p, d9-30a6f, a7-a8, ag-aitf, c1-c2f, dii-3rarf, bi-b7f, b8&d1,
d2-dof, १77 32a1-a5,,a6-a9f, 33c 11 p, dI-dit.

26a, पचभिरेव ए. b, चेतखि० २. cava: P. ०, मिध्यांगणागां खचतथागनागे° ए.

a, न्धावायुभिरेव ए. 27a, ग्दृष्टिसिकला P. 28 ९, प्रत्यात्मकाचचापि G.
१, ज्ञान्‌° PC. 29 8, धुति 17. 1, AAA? P. 3० b, PATH: (m.) P.
3 ०, प्रवृत्तिं २. °मवेति 7. ९, P ०. aA. °मवेति P. 32 9, निज्जरसं 7

d, Raa Pp. 33a, P om. O06: 0, शास्विज्ञ वा, Hc;
''CANTO XVII 129

MAN ANT तथेव मुक्तस्तणागतं तच विदायेत्तः |
अनुस्मरग्पश्यति कायसाक्षी मेष्या च सवेज्ञतया च तुष्टः ॥ ३४॥
स नाश्केदृटिगतिर्विमुक्तः पयेन्तमाल्टोक्य FRAT |

भक्ता घृणां केशविजुम्भितेषु मृत्योनं तचास न दुगेतिभ्यः ॥३५॥
त्क्लरायुमेदोरुधिरास्थिमांसकेशदिनामेध्यगणेन FH ।

ततः स कायं समवेक्षमाणः सारं विचिन््याणखपि नोपत्वेभे ॥३६॥
स कामरागप्रतिधौ स्थिरात्मा तेनेव योगेन तनू चकार ।
कृत्वा महोरस्कतनुस्तनू तौ प्राप हितीयं फल मायेधरमे ॥३9॥
स त्ोभचापं परिकस्यवाणं रागं महावेरिणमस्यशेषं |
कायस्वभावाधिगतेर्विभेद्‌ योगायुधास्तेरशुभा पृषत्कः ॥ ३४॥
इेषायुधं कोधविकीणेवाणं व्यापाट्मन्तःप्रसवं सपत्नं |
मेचीपृषत्केधृतितृणसंस्थेः छमाधनुज्यो विसृते जघान ॥३९॥
qa चीण्यशुभस्य वीरस्विभिविमो क्षायतने श्चकतं ।
 चमसुखस्थान्धृतकामुकांस्वीनरीनि वारिस्िभिरायसायेः ॥४०॥
स कामधातोः समतिक्रमाय पाण्णियहांस्तानभिभूय WT ।
योगादनागामिफले प्रपद्य इारीव नि वोणपुरस्य AS ॥४१॥

)

L has (fol. 31 b) 34 b1-b8 p, 36a7-a8f, ag-aldp, 8771-7) c2-37a1, a2-a6f,
ag-b2f, b3-b4, b5-b6f, b8f, c8-c1rf, 38a8-arof, c2c5f, c6-40a7, a8-
ag‘, 2170-3, b4-41d11. ;

340, ATA ?. 1, ग्द्‌ार्यतत््वं G. 35 b, Pom. न्त; 0.८ पुनभवस्य ?.
५, वक्रेधुणांकतेश विज्यं (?) भितिषु 7, वक्ते घुणाक्तेशविजुम्धितेषोरम 0. 36 ०, शस्थिनांस° 7.
bya 7 ५ काय. CATH २. 9, नन््याण्व८० ण्ठ) यि 7. 37 9, ग्प्रतिघो ए.
१, प्राच 7. cura ८. 380, पलिकल्प० P. ५, शभावाविग०?. 3१५, श्घुति-
yu ८. 4०, °भिविमोक्ता° 7. cd शस््रीनुरी° ?. 4», °्रहास्तामभिरुय 7.

१, द्ारीवा P.
K
''130 CANTO XVII

कामैर्विविक्तं मलिनेश्च धर्मेवितकेवन्चापि विचार वच्च ।

विवेकजं प्रीतिसुखोपपन्नं ध्यानं ततः स प्रथमं प्रपेदे ॥४२॥
कामाग्रिदाहेन स विप्रमुक्तो Ale परं ध्यानसुखाट्वाप।

सुखं विगाद्याप्स्विव घमेखिन्नः rag ara विपुर afte: ॥४३॥
तचापि तदमेगताचितकेान्‌ गुणागुणे च प्रसृतान्विचारान्‌ |
qt मनः छोभकरानश्न्तांस्तद्िप्रयोगाय मतिं चकार ॥४४॥
aia प्रकुवैन्ति यथोमैयो हि धीरप्रसन्नाम्रुवहस्य सिन्धोः |
एरमभूतस्य तथोिंभूताधि्ताम्भसः errant fama: ॥४५॥
खिन्नस्य gaa च निवृतस्य बाधं यथा संजनयन्ति शब्टाः ।
ऋध्यात्ममेकाम्यसुपागतस्य भवन्ति बाधाय तथा वित्ता: ॥४६॥
Bataan कऋमण्णोऽविचारमेकापभा वान्मनसः प्रसन्नं ।
समाधिजं प्रीतिसुखं डितीयं ध्यानं तदाध्यात्मशिवं स eat ॥४७॥
तद्धानमागम्य च चिच्मौनं GA परां प्रीतिमलब्धपूवे |

प्रीतौ तु तचापि स ोषदशीं यथा वितर्केष्वभवक्तथेव ॥४०॥
प्रीतिः परा वस्तुनि aa यस्य विपयंयात्तस्य हि तच दुःखं ।
प्रीतावतः प्रेष्य स तच दोषान्प्रीतिक्षये योगसुपारूरोह ॥४९॥
प्रीतेविंरागात्सुखमा यंजुष्टं कायेन विन्द्न्रथ संप्रजानन्‌ |

Sama: स स्मृतिमान्वयहाषीद्ानं तृतीयं प्रतिलभ्य धीरः ॥५०॥

L has 42 8 7-48 b 2, (fol. 32 9) 48 1 3- 8, » 9-८ 2 ए, ५ 3-१ 4, १ 5-१११ 4ga8-airf,
5० ९ 7-6 4? ९ 5-d11.

4291, धरमेवि° 7. 43५, कामाभिदेहेन Lec. 9०, चार्थविपलं ?.
44a, "त्का ए. ०, चकारः P. 45 १, °खिन्ताम्भसः LPC; 6.८. 46 b, वाघा
170; Gc. 47 ab, PATTAATA L, °चारमैका ग्रभावात्मनसः ?. 48", °मलद्धे° ?.
49४, प्रीतिपरावस्तुति P. ८ प्रीतीवतःप्रच्य ए ; Gc. goa, °रागान्युख० 7.
cd, ग्हार्षीतध्यानं २,
''CANTO XVII 131

यस्मात्परं तच सुखं सुखेभ्यस्ततः परं नास्ति सुखप्रवृत्तिः ।
तस्माइभाषे शुभकृत्लभूमिं परापरज्ञः परमेति मेच्या ॥५१॥
ध्यानेऽपि तचाथ टटशे दोषं मेने परं शणन्तमनिज्ञमेव |
आभोगतोऽपीज्ञयति स्म तस्य चित्तं प्रवृत्तं सुखमित्यजसरं ॥५२॥
यजेज्जितं स्यन्दितिमस्ति तच यचरास्ति च स्पन्दितिमस्ति दुःखं |
यस्मादतस्तत्सुखमिञ्ञकलात्प्रणन्तिकामा यतयस्त्यजन्ति ॥५३॥
अथ प्रहाणात्सुखदुःखयोश्च मनोविकारस्य च पूवमेव |
दध्यावुपेस्षास्मृतिमदिशु्धं ध्यानं तयादुःखसुखं चतुथे ॥५४॥
यस्माच्च तस्मिन्न सुखं न दुःखं ज्ञानं च तचास्ति तटथेचारि ।
तस्मादुपेस्ास्मृतिपारिणुधिनिरूच्यते ध्यानविधो चतुर्थं ॥५५॥
ध्यानं स fafa ततश्चतुथेमरंखत्ाभाय मतिं चकार ।

संधाय aa बत्वन्तमाये राजेव देशानजितान्‌ जिगीषुः ॥५६॥
fase कार्त्स्येन ततः स पञ्च प्रज्ञासिना भावनयेरितेन |
ऊध्वेगमान्युत्तम बन्धनानि संयोजनान्युत्तमवन्धनानि ॥५७॥
बोध्यद्धनागेरपि सप्तभिः स aa चित्तानुश्यान्ममट |

डीपानि वोपस्थितविप्रणाशन्‌ कालो Ge: सप्तभिरेव सप्र ॥५४॥
अग्रिदुमानज्यागुषु या हि वृत्तिः कवन्धवाय्वस्मिदिवाक्राणां |
दोषेषु तां gfafaar नन्दो नि वेापणोत्पाटनटाहशेषेः ॥५९॥

'L has 51a 1-c 2, c3-c5 p, ८ 6-९ 77, d1-d5p, त 7711 52a1-a5p, a6-b5f, b10-
c2f,c5-c6f, d5-d7f, d8-drop, १77-59 १ पा.

51 a, सु खेभ्यस्ततः 7. १, AAT or Fat ७. 52 7, शान्तिम BO. Ge © न्पी-
जयति P. 53 ०, यचेजितं ?. °, wate 7. गमिजकन्वान्प्र° ए. 54 ०, प्रहा-
ना(०)त्सु° P. a AGP. _ 55०, ATP. 56», निःचित्य 7, fae ?.
९, fas 1, सल्वायमिचं 7. ०, °जिताजिगीर्षुः 7. 57 °, ara. », श्येरितेव ?.
९ BEM 7. ५, णवद्धनानि Pp. 58 9, ATHY 7. ab, Lom. स, WRAP.

), WaTas P. ५, ण्विप्रनाशात्‌ 7. 59, "करणां 1.
K 2
''182 CANTO XVII

इति चिवेगं fans चिवीचमेकाम्भसं पञ्चरयं fra |

दविम्राह मष्टाङ्गवता सवेन दुःखाणैवं टुस्तरमुत्ततार Gon
Read स सत्कियार्हो निरूत्सुको निष्प्रणयो निराशः ।
विभीविशुग्वीतमटो विरागः स एव धृत्यान्य इवा बभासे ॥६१॥
भातुश्च शस्तुश्च तयानुश्िच्या नन्दस्ततः स्वेन च विक्रमेण |
प्रशन्तचेताः परिपूणेकायों वाणीमिमामात्मगतां जगाद ॥ ६२॥
ननोऽस्तु तस्मे सुगताय येन हितैषिणा मे करूणात्मकेन |

बहूनि दुःखान्यपवत्तितानि सुखानि भूयांस्युपसं हतानि ॥६२॥
अहं MAAN शरीरजेन टुःखात्मके वत्मेनि कृष्यमाणः |
निवतिततस्तच्चच नाङ्शेन दपोन्वितो नाग इवाङ्शेन ॥ ६४॥
तस्याज्ञया कारुणिकस्य शस्तुहरिस्थमुत्पाय्य fe रागशस्यं |
अद्येव तावत्सुमहत्सुखं मे स्वे्षये किवत निवृतस्य ॥ ६५॥
faara कामाग्रिमहं हि de धृत्यख्ना पावकमसुनेव |

Sle परं सांप्रतमागतो ऽस्मि शीतं हृदं घमे इवावतीशेः ॥६६॥
न मे प्रियं किंचन नाप्रियं मे न मेऽनुरोधोऽस्ति कुतो विरोधः।
तयोरभावात्सुखितो ऽस्मि सद्यो हिमातपन्यामिव विप्रमुक्तः ॥६७॥
महाभयात्स्षेममि वोपलन्य महावरोधादिव विप्रमोष | |
महाणेवात्मारमिवाञ्चवः सन्भीमान्धकारादिव च प्रकाशं ॥६४॥

L has 60a 1-62 १ 8, (fol. 32 b) 62 १ 9-68 १77.

6००; चिवगं P. , नमेकाभसंपंचर गंद्विकुलं 7. ५, farat(atee L, दिग्धाह° २.
61 9, ASAATATATS P. 62०, HTN P, गकाम्यो 0. ०, जगद्‌ 1. 63४, ए
om. न. °, ग्वत्तितानि २. 64, वत्मनिकष्यमाणः २. ५, ग्नाकुंशेन ?. ०, इवा-
GTAP. 68a, "भयानक्तेम° 1. », महा वलोधादि० P. ०८०, सन्सीमा० ८.
''CANTO XVII 133

रोगादिवारोग्यमसद्यरूपादृ णादिवानुण्यमनन्तसंख्यात्‌ |
डिषत्सकाशदिव चापयानं दुभिंक्षयोगाच्च यथा सुभिक्षं ॥६९॥
तइत्परां शन्तिसुपागत्तो ऽहं यस्यानुभावेन विनायकस्य |
करोमि भूयः YARRA नमो नमोऽहाय तथागताय ॥७०॥
येनाहं गिरिमुपनीय wayyy
स्वगे च ्वगवधूनिट्श्नेन |
कामात्मा चिदिवचरीभिरङ्गनाभि-
निष्कृष्टो युवतिमये asi निमग्रः ॥७१॥
तस्माच्च व्यसनपराटनथेपङ्-
दुत्कृष्य कमशिथित्टः करीव पङ्कात्‌ ।
शान्तेऽ स्मिन्विरजसि विज्वरे विश्णेके
aaa वितमसि afea विमुक्तः ॥७२॥
तं बन्दे परमनुकम्पकं महषिं
मूभाहं प्रकृतिगुणल्लमाशयज्ञ |
सं बुद्धं ovata भिषक्प्रधानं
चातारं पुनरपि चास्मि संनतस्तं ॥9३॥

महाकाव्ये सोन्दरनन्देऽमृताधिगमो नाम ANTM: सैः ।

L has 69a 7-{3 8 73, b1-b3p, b4-b6f, ४ 7171-8 121, b13 p, c1-c 2, c3-c5f,
d 7-d 9 f, d 11-d 13 f, col., all.
५7" 0, ofaon( fen) st 1, ofaferst ए. 2१, सधर्म 7. 737, परमनुकं-
महरषिमद्ाह ८. ५ मिषक्प (ग क्य) धानं P. col., ओ्रीआ्आचाचीाश्वघोषकतौमहा० P,
न्तौ (?) महा० L. सौन्द रा० P. °नन्दे अमृता० LP.
''134

CANTO XVIII

छथ fast वाठ इवाप्रवेट्‌ः fe वणिक्‌ प्राप्र इवाप्रलभः।
जित्वा च राजन्य इवारिसेन्यं नन्दः कृताथों गुरुमभ्यगच्छत्‌ ॥१॥
se सुखं ज्ञानसमाश्रिकात्वे गुरुहि शिष्यस्य गुरोश्च fra: |
परिश्रमस्ते ane मयीति यतो दिदृक्षास्य सुनो बभूव ॥२॥
यतो हि येनाधिगतो विशेषस्तस्योचमा ङ्गेऽहेति कतुमिडयां |
Ma: सरागोऽपि कृतज्ञभावात्प्र्ीणमानः किसु वीतरागः ॥३॥
यस्याथकामप्रभवा हि भक्तिस्ततोऽस्य सा तिष्ठति रूढमूला |
धमान्वयो यस्य तु भक्किरागस्तस्य प्रसादो हृटयावगाढः ॥४॥
काषायवासाः कनकावदातस्ततः स ANT गुरवे प्रणेमे।
Matta: पल्लवताम्ररागः Gases कणिकारः ॥५॥
अथात्मनः शियगुणएस्य चेव महामुनेः शस्तृगुणस्य चेव ।
संदशेनाथे स न मानहेतोः स्वां कायेसिद्धिं कथयांबभूव ॥६॥
या दृ्टिशस्यो हदयावगाढः प्रभो भृशं मामतुदत्सुती हणः |
तद्वाक्यसंदंशमुखेन मे स समुद्धृतः शस्यहृतेव WA igi

L has 7 8 1-8 70, ali-b2f, 7 171-671, 2c 10-c11 त 71-प77, (fol. 33 a) 5०4
e5-c6p, ५ ¶-0 77, d1-d4f, 7c 1op, c11-d4, d5-d8 p, ०११५-१.

rab, इूवा्रिवेदःक्लिप्र P. ), इवापुलाभः P. °, जिन्वा 2. इवारतैन्यं P.
2a, EGS ए, द्रष्टं मुखं 0; Ge. ९, Pom. स; Ce. 3, चेनाविगतौ P.
7, न्त्तमांशोहतिकंतुमिड्यां P, wat सोऽर्हति कत्तुमीच्यां ८. ८१, श्मावान्प्रची° 7
त, faq 7. 4a, यस्याथकाम० 20. 1, PA (or सु) तस्यसा P. 5b, मूर्खा ए.
१, पुष्पोञ्ज्वरश्रीरि कर्णि° 7 6a, वैव 7. b, भ्ुनेग्ग (?)1सतु° 7. °, संद शेनाथं P.
d, कथया वभूव 7. 7, मृसंमासतुदत्सुतीच्छुः P; Oc. °, °संद शंसुखिन ए; Cc.
सः LP. १, Pom. व.
''CANTO XVIII 135

कथंकथाभावगतोऽस्मि येन faa: स fara संशयो मे ।
त्च्छासनात्सत्पथमागतो ऽस्मि सुदेशिकस्येव पथि प्रनष्टः ॥४॥
यत्पीतमास्वाटवशेन्दियिण दर्पेण कन्द पविषं मयासीत्‌ |

तन्मे हतं चह चनागदेन विषं विनाणीव महागटेन ven

 छयं गतं जन्म निरस्तजन्मन्सङ मचयामुषितोऽस्मि सम्यर्‌ |

Hea कृतं मे कृत कायं काये लोकेषु भूतो ऽस्मि न लोकधमे ॥१०॥
मेचीस्तनीं व्यञ्ञनचारूसालां सद्धमदुगधां प्रतिभानभृङ्गां ।
तवास्मि गां साधु निपीय quae गासुत्तमवत्सव णः ॥११॥
यत्पश्यतश्चाधिगमो ममायं तन्मे समासेन सुने निबोध ।

सवेज्ञ कामं fafed तंवेतत्स्वं तूपचारं प्रविवक्षुरस्मि ॥१२॥
अन्येऽपि सन्तो विसुसुष्षवो हि श्रुता विमोक्षाय नयं परस्य ।
सुक्तस्य रोगादिव रोगवन्तस्तेनेव मार्गेण सुखं घटन्ते ॥१३॥
उव्यादिकान्‌ जन्मनि वेदि धातृन्रात्मानमुव्योारिषु तेषु किंचित्‌ |
यस्माटतस्तेषु न मेऽस्ति सक्तिवेहिश्च कायेन समा मतिम ॥१४॥
SUA रूपप्रभृतीन्दणधोन्पश्यामि यस्माचपलानसारान्‌ |
अनात्मकांश्चेव वधात्मकांश्च तस्माडिमुक्तो ऽ स्स्यश्िवेभ्य एभ्यः ॥१५॥

L has 8 2 7-&8 77, b1-b4p, b5-bgf, 1 70-]) 77, c1-c3p, c4-d1f, d2-d8, १9
90712, b2-c9, १44, d5-d8f, toa1-15d11.

8 9, कथंकथीमाव० 1. 1, निःससयसंसयो P. ^, °त्सत्पथयाग० 2. 91, ATMA.
८, हतलवंद° ?. a, विषविनासीव ?. 10 9.1, WHAT? LP; ०.८ 1, सम्यक्‌ P.
a, लोके (प्रभूतो 1, लोकस्तमूतो 7, लोकि प्रभूतो ¢, प्रसूतो ५. ira, Haale 7.
श्वार्सा (स्तां. , PUA P. ५गा7. ०१, तु्र॑तुषेव ए. ०, ग्वा ५.

128, ण्डाविगमो ?. मयायं PC and prob. L; Hoc. 13d, घटान्त P.
14a, उव्थादिचांज० P. db, श््राध्या(? or ष्मा) नसुव्या० P. कंचित्‌ ५. °, यस्याद° P.
afafea L. wae P and poss. 1, ; 6.८. 15a, @UTY 7. ), ग्लानसरान्‌ L,

गलानसर्वे(व)न्‌ 7. ५, अनात्मकाञ्चैव LP.
''136 CANTO XVIII

यस्माच्च पश्याम्युटयं व्ययं च सवोास्ववस्थास्वहमिन्द्रियाणां ।
तस्माटनिव्येषु निरात्मकेषु दुःखेषु मे तेष्वपि नास्ति संगः ॥१६॥
यतश्च लोकं समजन्मनिष्टं पश्यामि निःसारमसच्च सवे |

ऋतो धिया मे मनसा विबडमस्मीति मे नेज्ितमस्ति येन ॥१५॥
चतुर्विधे नेकविधप्रसंगे यतो ऽहमाहारविधावसक्तः |

अमित ्वायथितश्च तच Peat विमुक्तो ऽस्मि ततो भवेभ्यः ॥१४॥
अनिधितश्वाप्रतिवद्नचित्तो दष्टश्ुतादौ व्यवहारधमे |
यस्मात्समात्मानुगतश्च तच तस्माडिसंयोगगतो ऽस्मि मुक्तः ॥ १७॥
इत्येवमुक्ता गुरुबाहु मान्यात्सर्वेण कायेन स गां fara: |

प्रवेरितो ल्लोहितचन्दनाक्तो हेमो महास्तम्भ इवाबभासे ॥२०॥
ततः प्रमादात्मसुतस्य पूवे wer धृतिं व्याकरणं च तस्य ।
धमोन्वयं चानुगतं प्रसादं मेघस्वरस्तं सुनिरावभाषे ॥२१॥

उच्चिष्ट wa स्थित rage किं पादयोमें पतितोऽसि मूपा |
Mada मे न तथा प्रणामो wa यथेषा प्रतिपत्तिरेव ॥२२॥
sata सुप्रचजितो जितात्मननेष्ठयेमप्यात्मनि येन लब्धं |
जितात्मनः asad हि साधु चत्ठात्मनो न त्वजितेन्द्रियस्य ॥२३॥
्रद्यासि शौचेन परेण युक्तो वाङ्कायचेतांसि शुचीनि यतते ।

अतः पुनश्चाप्रयतामसोम्यां यत्सोम्य नो वेष्यसि गभेशय्यां ॥ २४॥

L has 16 8 1-d 6, (fol. 33 ४) 16 १ {-23 ९ 8, cg-d2f, १ 3-24 १8, १ ५-१ 77 p.

16a, Lom. व्ययं, °द्‌ यंचसतवा P, दयं च सान्तं 8. , ग्यानां 7. ५ °्नित्यषु ?.

१, तष्वपि 7. 17 ० अतोविया(ग यो) P. 1817, ग्हारविचार शक्तः ?.
19 ०, अनिःित० LPC. 2००, °ATH () मान्या० P. ५, महासुभ ए. «ara, WATS TAPP.
०, °रावभासे P. 220, Gat L, सुद्धा ?. ५ प्रमाणामो 7. 24 ४, युक्ता 7.

५ SAT ए. d, यत्सौम्यतोवे° 7. गर्भशखा 7, WAT २; Cc.
''CANTO XVIII 137

अद्याथेवत्ते च्रुतवच्छूतं तच्छूतानुरूपं प्रतिपद्य धमं |
कृतश्चुतो विप्रतिपद्यमानो निन्द्यो हि नि वीयि इवात्तशस्वः ॥२५॥
अहो धृतिस्तेऽविषयात्मकस्य
यवं मतिं मोक्ष्विधावकार्षीः ।
यास्यामि निष्ठामिति बालिशे हि
जन्मक्षया्रासमिहाभ्युपेति ॥२६॥
दिश्या दुरापः सणसंनिपातो नायं कृतो मोह वशेन Ara: |
उदेति दुःखेन गतो TATRA युगच्छिद्‌ इवा णेवस्थः ॥२७॥
fafa मारं युधि टुर्निंवारमद्यासि ल्लोके रणशीर्षभूरः |
भ्मरो ऽयण्रः स हि वेदितव्यो दोषैरमित्रैरिव हन्यते यः ॥२४॥
निवोय रागाम्रिमुदीणेमद्य दिष्य मुखं स्वप्स्यसि tree: |
दुःखं हि शते श्यने ऽपयुदारे केषम्रिना चेतसि ट्यमानः ॥२९॥
अभ्युच्छितो द्रव्यमदेन पृ वंमद्यासि तृष्णो परमात्समृद्धः।
यावत्सतषेः पुरुषो हि HH तावत्समृद्धोऽपि सदा afte: ॥३०॥
अद्या पदेषु तव युक्तरूपं शुद्धोधनो मे नृपतिः पितेति ।
अष्टस्य धमात्पितृभिनिपातादश्चाघनीयो हि कुत्रा पदेशः ॥३१॥
दिष्ट्यासि शन्तिं परमासुपेतो निस्त णकान्तार इवाप्रसारः |
स्वो हि संसारगतो भयात यथेव कान्तारगतस्तथेव ॥३२॥

L has 25a1-a5f, a6-b2, b3-b5p, b7-c 4p, c5-c8, cg p, ९ 11-2647, १1, b2-
b5f, c6-c7p, c8-d5, d6-d7p, 27a8-agf, c1-c3f, 29a 2-8 61, (fol. 34a) 31 b 7-
bir p.

25a, WISI A) 7, अयार्यवृत्त C. ५, दवान्तशस्त्रः P. 26 ०, विसया० ए;
LPC om, avagraha. d, Watatfafae २. 2 a, अतोवियामेदिष्या 7. ए, ग्वेन ?.
०, कुम्भे ए, Hat युगच्छित्स 6. 281, रणशाग्युरः २, रणशास््र्ूरः 0 ; Se.
१, हन्मते 7. . 291, FAP. 30 b, °मात्ममूचधैः 7. 3" 9, आद्यापदेष्टं 7,
अद्योपदेष्टं ¢. b, मनुप० P, which om. तिःपिते. १, शखाघनांयो ?. कुलोपदेशः Pc.

2
''138 CANTO XVIII

swags भेचरं विनीतं द्रष्यामि नन्दं निभृतं कदेति ।
आसीत्पुरस्ताख्यि मे feqer तथासि दिष्ट्या मम टशेनीयः 331
भवत्यरूपोऽपि हि atta: स्वलंकृतः AeA: स्वैः ।
दोषैः परीतो मल्िनीकरेस्तु मुटशेनीयोऽपि विरूप एव ॥३४॥
अद्य प्रकृष्टा तव बुद्धिमत्ता Frat यया ते कृतमात्मकायं |
श्रुतोन्नतस्यापि हि नास्ति बुद्धिरनोत्प्ते श्रेयसि यस्य बुद्धिः ॥३५॥
उन्मीत्वि्िस्यापि जनस्य मध्ये निमीलिितस्यापि तथेव चकुः |
प्रज्ञामयं यस्य हि नास्ति चक्ुश्चघुने तस्यास्ति Treat ऽपि ॥३६॥
टुःखप्रती कारनिमिच्मातेः कृयादिभिः खेदसुपेति लोकः |
अजखमागच्छति तच्च भूयो ज्ञानेन यस्याद्य कृततसत्वयान्तः ॥ ३9॥
दुःखं न मे स्यात्सुखमेव मे स्यादिति प्रवृत्तः सततं हि लोकः |
न वेचि तच्चैव तथा यथा STN त्वयाद्यासुत्भं यथावत्‌ ॥ ३४॥
इत्येवमादि स्थिरबुद्धिचित्तस्तथागतेनाभिहितो हिताय |

स्तवेषु निन्दासु च fata: कृत्ताज्ञल्ठिवाक्यमुवाच नन्दः ॥३९॥
अहो विशेषेण विशेषदशिसत्वयानुकम्पा मयि टशितेयं |
यत्कामपङ्क भगवन्निमम्रस्वातो ऽस्ि संसासयादकामः ॥४०॥
wal त्वया श्रेयसि देशिकेन frat फलस्थेन तथेव माचा |

हतो ऽभविषयं यदि न व्यमोष्यं साथोत्परिभ्ट इवाकृता्ेः ॥४१॥

L has 33 ९ 5-cgp, dip, त 2-34 ५9, 2710-0 47, b7-bir p, 36 »3-03; १47, १67
१ 7-3#¶ 8 9, c1-c6f, ५10, 38 » 9-39 ५9, d5-d8f, dg-40b7, १०-4१7ा.

33 १, भैष्यचरं 7. ०, आगश्रीत्पु० 7. ०, दिस्त्या 7. 341, ललंकृतःश्रष्टतज्ेगुिः 7.
35 ab, gfaanitaca 6.6 1, न्कायं ee d, SE iP: चुः P:
36a, जनस्य मन्ये Gu. ?, निमीलितं वास्ति तवैव ५. 38 1, सतनुंहि 7 ; ९.०.
८ नवत्ति 7. 4०1, दूर्शितऽचं 7. cd, ग्मनःतुतोऽस्ि7?; Co. 41 b, फल-
wT P.
''CANTO XVIII 139

शान्तस्य तुष्टस्य सुखो विवेको विज्ञाततच्लस्य wes ।
प्रहीणमानस्य च निमेदस्य सुखं विरागत्वमसक्तवुद्धः ॥४२॥

अतो हि va परिगम्य सम्यङ््धूय दोषानधिगम्य शन्तिं ।

स्वं नाश्रयं संप्रति चिन्तयामि न तं जनं नाप्सरसो न देवान्‌ ॥४३॥
इदं हि भुक्ता शुचि शमिकं सुखं न मे मनः कांति कामजं सुखं ।
महारेमणयन्नमदेवताहृतं दिवोकसो भुक्तवतः सुधामिव use
अहो ऽन्धविज्ञाननि मीलितं जगत्पटान्तरे पश्यति Arad सुखं ।
सुधीरमध्यात्ससुखं व्यपास्य हि aa तथा कामसुखाथमृच्छति ॥४५॥
यथा हि रत्नाकरमेत्य टुमैति विहाय रल्नान्यसतो मणीन्हरेत्‌ ।
अपास्य संबोधिसुखं तथोत्मं रमं व्रजेत्कामसुलोपत्ठन्धये ॥४६॥
अहो हि सच्छेष्वतिमेचचेतसस्तथागतस्यानुजिषृष्ुता परा ।
अपास्य यद्यानसुखं मुने परं परस्य दुःलोपरमाय खिद्यसे ॥४७॥
मया नु शक्यं प्रतिक्तुंमद्य किं गुरौ हितेषिण्यनुकम्पके त्यि ।
समुङतो येन भवाणेवाटहं महाण वाच्णितिनोरिवो्भिंभिः seu
ततो सुनिस्तस्य नि शम्य हेतुमत्प्हीणएस वाख वसू चकं वचः |

इदं बभाषे वदतामनुत्तमो यद्हेति श्रीघन एव भाषितुं ॥४९॥
इदं FATS: परमाथेवित्कृती त्वमेव धीमन्नभिधातुमहसि |

अतीत्य कान्तारमवाप्रसाधनः सुटेशिकस्ये व कृतं महावणिक्‌ ॥५०॥

L has 42a1-d6, d7f, 43 ४ 5-45 ४9, (fol. 34 b) 45 ५8 -4¶ ९7, ८2, d10-49d 5,
50 b 2-d 12,

42 १, AUR? P. 434, Pom. तो, अथो ८. ab, सम्यकृनि° P. ५, स्वंनाश्रमं
LPC, @ नं श्रमं 6; 8.९. 44b, मनं P, which om. b entirely and has it added
in a Devanagari hand above. d, MAA P. 45 ९ स्वधीनम° Bee 0 ग्धमूच्छैति iE
46 १, ब्रजेन्काम° 7, BATT 7. 48a, WA 1. 49 ab, हेतुमंप्रहीनसर्वीसुच-
सूचकं 7. sob, वमेव 7. ca, ग्वाभ्नेसाधनंस्वदेशिकद्यैव 1.
''140 CANTO XVIII

अवेति बुद्धं नरदम्यसारथिं कृती यथारंनुपश्णन्तमानसः ।
न दृष्टसत्योऽपि तथाव बुध्यते पृथग्जनः किंवत बुद्धिमानपि ॥५१॥
रजस्तमोभ्यां परिसुक्तचेतसस्तवेव चेयं सदृशी कृतज्ञता ।
रजः प्रकर्षण जगत्यवस्थिते कृतज्ञावो fe FAN qos: ॥५२॥
सधमे धमेन्वयतो यतश्च ते
मयि प्रसादो ऽधिगमे च ary ।
अतो ऽस्ति भूयस्वयि मे विवक्तं
नतो हि भक्तश्च नियोगमहेसि ॥५३॥
अवाप्रकार्योऽसि परां गतिं गतो न तेऽस्ति किंचित्करणीयमण्वपि।
अतःपरं सोम्य चरानुकम्पया विमोक्षयन्‌ कृच्छगतान्परान पि ॥५४॥
इहाथेमेवारभते नरोऽधमो विमध्यमस्तूभयल्ोकिकीं क्रियां ।
क्रियाममुतैव wera मध्यमो विशष्टधमो पुनरप्रवृत्तये ॥५५॥
wea sia मतः स तूत्तमो य उत्तमं धमेमवाप्य Aes
अचिन्तयित्वात्मगतं परिश्रमं शमं परेभ्यो ऽपयुपदेष्टुमिच्छति ॥५६॥
विहाय तस्मारिह कायेमात्मनः कुर्‌ स्थिरात्मन्परकायेमप्यथो ।
मत्सु सेषु तमोवृतात्मसु श्ुतप्रदीपो निशि धायेतामयं ॥५७॥
्रवीतु तावत्पुरि विस्मितो जनसत्वयिं स्थिते कुवेति धमेदेश्नाः ।
अरोबताश्चयेमिदं विसुक्कये करोति रागी wea कथामिति ॥५४॥

L has 51 a1I-bi1, c1-52a7, 9 8-891, c7-53d1,d2f,d7f, d8-54a11, d5-dgp,
d 12-55 ए 10, b11-c 2 p, ५ 4-c §, c6-cg p, ¢ 1710-५ 72 57 b2-b8f.

sta, ग्दत्तसारथिं ?. 1, AUTEM P. गमानसं २; Gc. ० तथाववद्यत P.

520, रजंप्रकर्षण ?. 53 b, ग्गमेवकौशलं ?, प्रसादाधिगमेन 8. ०, भियोग° 7.
54 ०, विमोक्षयत्‌ 7. 55 ०, नरोधमा ?. ° मध्यमा 7. 56०, सतूमो 7 ; Ge.
९ faatand 7, "यला स्वगतं पत. 57०, ग्मात्ममः 7. १, सुतप्र° P.

58 ०, न्ताश््यमिदं ए, °ताञ्चयमिमां 6,
''CANTO XVIII 141

wa हि संश्रुत्य तव स्थिरं मनो निवृत्तनानाविषयेमेनोस्थेः |
वधगृहे सापि तवानुकुवेती करिष्यते स्त्रीषु विरागिणीः कथाः ॥५९॥
त्यि परमधृतो निविष्टतच्ले भवनगता न हि रंस्यते भ्रुवं सा ।
मनसि शमदमात्मके विविक्ते मतिरिव कामसुखे; परीक्षकस्य ॥६०॥
इत्यहेतः परमकारुणिकस्य TTR
मभा वचश्च चरणो च समं गृहीत्वा ।
स्वस्थः प्रशान्त हृट्यो विनिवृच्तकायेः
पाश्वान्मुनेः प्रतिययो fare: करीव ॥६१॥
निष्ाथे समये विवेश स पुरं दृष्टीजेनस्याक्िपन्‌
लाभाताभमुखासुखादिषु समः स्वस्थेन्द्रियो निः स्पुहः।
fanaa चकार तच च कथां ats जनायाथिने
नेवोन्मार्गगतान्परान्परिभवन्नात्मानसुत्कषेयन्‌ ॥ ६२॥

इत्येषा व्युपशन्तये न रतये ATA कृतिः
AAU पहणाथेमन्यमनसां काव्यो पचा रात्कृता |
यन्मो सात्कूतमन्यदच हि मया तक्काव्यधमोत्कृतं
पातुं तिक्तमिवोषधं मधुयुतं हृद्यं कथं स्यादिति ॥६३॥
trie Ul 1111111 ^ 15-63 9 7,
81817.

59 ०, 2 ००. म ; Oc, 1, मिवृत्तनाना० ?. °, वधुर्गृहे ए. तयानुकु०?. १, कथा 7
6०५, समदमा० P. 9, मसुधैपरिकषिकस्य 7; 0.८. 6" ०, शास्तुःमू° P. 1, चरणो ?,
५, स्वस्थ ?. ०, पाश्चाल्युनेः ?. 62९, भित्तार्थं 7. °नस्माक्िपन्‌ 7. 9, Pom. न्परा,
०न्‌ जना० 0; Gc. समुत्कर्षति P. 631, श्चारानृता ?. «, यन्मोषात्क्° P.
''142 3 CANTO XVIII

प्रायेणात्टोक्य ola विषयरतिपरं मोक्लात्परतिहतं
काव्यव्याजेन Te कथिततमिह मया मोषः परमिति ।

age wha यत्तट्वहितमितो याद्यं न ललितं
पासुभ्यो धातुजेभ्यो नियतसुपकरं चामी करमिति ॥६४॥

सोन्दरनन्दे महाकाव्य खाज्ञाव्याकरणो नामाष्टादशः सगः ।

स्रायेसुवणाष्ी पुचस्य साकेतकस्य भि्छोराचायेभदन्ताश्वधोषस्य
. महाकवेमेहा वादिनः कृतिरियं ॥

L has 64 b 7-6 2, ८ 3-c 9 p, and in the colophon from wTate to °STAT inclusive.
64b, मोक्तपर० P, मोक्ते पर० प. duppAeP. चायिकरण० p, चामीकरमिव घ.

col, सौन्द रा० P. HMA 7. संकेतकस्य 17. cea: ?. भित्तोग्रीराचार्यभद० ?.
ग्वादिनकृतिरि यमिति ९. P adds at end सहसखभेकंशतानिचलारिखोकः.
''NOTES

Canto I. 1. प्र. compares MBh. II. 698 where tapasi sranta is applied to
CandakauSsika, son of Kaksivat Gautama; tapadsranta is the regular word for
ani ascetic in BhNS.

2. Query pratatam in a?

8. P’s havise in a is against the rules of this vipuld. G. takes gam in b as
meaning ‘cow’ and ‘earth’ and in d as ‘voice’ and ‘cow’. For milking
speech cf. Chandogya Up. I. 18.

4. Dirghatamas is the more usual form. Angirasa = Brhaspati as in
B. IX. 10 (Angiras wrongly in SBE. XLIX. p. 98).

7. A relative or ca is required; query mrdubhi§ caiva taih in a?

11. The verse is worded so as to suggest noise by the secondary meanings,
shouting, peacocks calling and coronations.

18. Ksudramrga here must mean ‘beasts of prey’, as ©, shows by many
parallels, to which add Jat. VI. 1 (showing saspamukha to be the correct
emendation in VI. 3). Ksudra and krura are used interchangeably in the epics.

14. As parallel passages show (€, g. verse 17 below and B. VII passim),
the point is that asceticism does not lead to freedom from rebirth ; therefore
apunarbhave in a, not punarbhave. The verse refers to the definition of
pratyaksa as avyabhicarin (‘not erroneous’, Nydyasitra I. 4), the true Yogin
having a special pratyaksa, i.e. supernatural perception ; these ascetics acted
as if their pratyaksa was avyabhicarin, though in fact it was vitiated by doubt
as to their release from rebirth and by the contradictoriness of their traditions.

15. Miyate in a from mi ‘perceive’, ‘grasp’, in b from mi ‘injure’, in
८ from md, ni+, ‘reap’, and in व from mi, pra+, ‘ die’ (H.).

16. Subuddhayah is against the context, as ASvaghosa is making it clear that
asceticism is based on a misconception of dharma.

21. Visehire, ‘took forcibly ’, is unusual, but cf. Kaut. A. VII. 18, 35, and
the phrase durgam avisahyam occurring several times in that work. Possible
emendations are ndbhisehire or nabhipedire.

22. This explanation agrees with the curious phrase in Kaut. A. I. 3, tulyair
asamanarsibhir vaivahyam and seems to be still current in India (€. g., J. N. Bhat-
tacharji, Hindu Castes and Sects, Calcutta 1896, p. 31).

23. The reference is to Krsna and Balarama.

24. See F. W. Thomas, Kavindravacanasamuccaya (Bibl. Ind. 1912), Introd.
p. 29, and H. for Rayamukuta’s quotation of this verse in his commentary on
the 4 14741054.
''144 | NOTES [I

25. Urdhvam, ‘in later times’, but as Aurva is the Bhargava seer referred
to, perhaps c should run munir Aurvah kumarasya.

82. Cf. Ram. I. 5, 14 for astapada, and Divy. p. 597, 1. 28, for surabhikrta.
Nimitta, ‘boundary line’, as in Mahavamsa (ed. Geiger) XV. 192-8, quoted by H.

85. For the epic tag in a cf. Hopkins, Great Epic of India, New York 1901,
p- 426. Pace G., I see no difficulty in 6 and would compare hastastha® in
ए. 18 below and B. VII. 3; perhaps, however, hastadhisthita® or hastadhis-
thita® (C). Vdasas ind might mean the feathers on the arrows, ef. dirghavasasah,
MBh. IV. 1861. For the emendation and for taking vdsas as meaning ‘ clothes ’,
ef. Jat. p. 40, 1. 18, vydyatabaddhaparikarams ca .. . devakumaran and %b.,
p. 210, 1. 16. :

87. G. objects to wrddhan but it means, not ‘old’, but ‘when grown up’,
the reference being to the well-known fact that tiger cubs make excellent pets
but become dangerous as they grow up. Cf. also VIII. 61.

88. A regular epic simile, usually of snakes but sometimes of elephants
(e.g., Ram. II. 101, 80). Sunyacetasah, ‘with empty minds’, i.e. ‘ grieving’,
not ‘ void of reason’ as G. takes it; ef. sanyahrdaya in Ram. IV. 29, 6, Divy.
ए. 452, 1. 2, Jat. p. 83, 1. 6 and many passages elsewhere. =,

_ 40. The enemies in d are kings, thieves, fire, water &c.; cf., €. g., Jat.
p. 122, 1. 6-8 and Sutralamkara (tr. by Ed. Huber, Paris 1908) p. 60.

48. The phrase in ¢ is a regular epic tag, cf. Ram. I. 5, 8, and VII.
108, 13.

44-45. Ajijapan in 44 d from jap and in 45 d from ji (H.).

47. A relative or conjunction is required, and neither {20 nor svdn in d
seems to me happy. Query sacivamé ca or sacivams tu?

50. Najfraya in c is defended by G. who translates, ‘ Not directed by any one
to do so but prompted by his (? their) superior intelligence’, B. C. Law
translates similarly. i

52. Translate ©, ‘Where wealth for beggars is not hidden , 1, €, ‘is not
withheld from them’, and cf. Kavirahasya (ed. Heller, longer recension) 7,
vittam na gopayati yas tu vanipakebhyo. B.C. Law takes d to mean, ‘ Where no
one was proud because of his learning or courage’, which may be right in view
of Siks. p. 88, 1. 6, ए. 98, 1. 22 and p. 148, 1. 2, all passages recommending the
concealing of one’s own good qualities. Nigudha can hardly mean ‘ containing’
here, as this use is not recorded, and it can hardly refer to the concealment of
one’s plans, which a king should do. It is tempting to amend to nigudhajiatya-
gauravam, ‘ where disrespect for relatives was unknown’, comparing B. II. 11,
nagauravo bandhusu napy adata.

53. Each pada has a double meaning. In ¢ perhaps ‘a dictionary of
meanings’ (i.e. precisely, a thesaurus). Adhanam is a technical term for main- `
tenance of the sacred fires.

54. Bahuégalinam, ‘men of might’ and ‘elephants’.

60. L’s original reading nathavarttair can hardly be right and my conjecture
''IT] । NOTES 145

is based on the habit of Nepali copyists of writing orrtt for vrtt, 7 being easily
dropped. The probably later reading nathavat tair requires G.’s dipyamanam in
€ to balance it.

Canto II. 2. L’s sasajje possibly preserves a grammatical peculiarity of
ASvaghosa’s.

10. For d ef. Sakuntala (ed. Pischel) V. 7.

_ 183. The remains in L of the fourth syllable of ¢ are of a letter not occurring
elsewhere, possibly 200.

16. Acaisit, ‘acquired’ and ‘ covered’, is evidently right.

17. Apydasit is intransitive ; for the man who is compassionate by nature re-
joices exceedingly when he sees persons in distress on whom to exercise his
compassion.

18. The text is certain except in d but the translation difficult. To take adida-
sit and aditsit as both from da, ‘ give’, leaves the verse with only the antithesis
between attachment to friendship and kindliness for its point. Adits?t is clearly
from dd, ‘give’. Theonly other recorded form of diddsa is from di, ‘ destroy ` (Dha-
tupatha IV. 26), which the PW gives from Vopadeva. If so, the locative must
be governed by sawharda. Maitra is the ally by reason of long-established friend-
ship (Kam. Nitisara (TSS. no. XIV) IX. 21, 22 and XVI. 28). Translate there-
fore, ‘Out of his firm attachment to amity with his allies by long-established
friendship, however worthless they might be, he did not care to harm them but
liked in his kindliness to give them his property according to their needs’. The
sentiment is the exact opposite of that expressed in Kam. Nitisara VIII. 74.

20. G.’s conjecture in a seems to me certain. Translate, ‘He ever scattered
the bali-offering according to rule’; it has nothing to do with taxes. For apraptam
cf. J. J. Meyer’s translation of Kaut. A. p. 444, n. 5.

23. The reading in a should perhaps be ndkrksat (from kr).

28-29. Ratrisattran are no doubt the same as the sattrajivino ratricarinah of
Kaut. A. XIV. 1, 4 (ef. also ib. VIII. 4, 61). Avivapat in 28 b from vap, ‘sow’,
with raksanat and apparently from va (= van), ‘conquer’, with gauryat, in 28 d
probably from vi, ‘attack’ (or in the sense asana of the Dhatupatha), in 29 b from
va, and in 29 d from vap, ‘scatter’ (cf. Charpentier, ZDMG 78, pp. 138-140).

80. G.’s defence of apaprathat is conclusive. -

33-34. Adidapat in 33 b from da, ‘give’, in 83d from da, ‘cut off’, in 84 a
from dd, ‘purify’, and in 84 ८ from di, ‘ destroy’ (see verse 18 above). Translate
34 cd, ‘And he protected his subjects by a strict determination of the various
dharmas’; cf. Kaut. A. I. 8, 15-16 and III, 1, 50 and Manu VIII. 41.

35-36. Amimapat in 35 b from md, ‘measure’, in 85d from mi, in 86 b from
ma, ‘reap’, and in 86 d from mi, the enemies being both internal and external (H.).

27. If avivasat is right, it is in b from vdsaya, ‘impregnate with’, ‘impress’
‘on’, a favourite word with ASvaghosa and Buddhist writers generally ; ef. Kavi-
rahasya (longer recension) 26.

L
''146 NOTES [II

88. Vyakta, ‘wise’, ‘capable’; ef. SP. II. 50, ITI. 187 &e. and Mh. I,
p: 200,31. ^

89. Abibhasat in b, taken with tejasd, from bhas, ‘burn to ashes’ 1. €, ‘ex-
terminate’ (cf: [X. 20 below and Bhattikavya XIV. 85 bhasmasdc cakararin), and,
taken with tvisd, from bhas in the sense of bhartsana (Dhdatupatha III. 18).

48. Nikriyah, ‘ deceitfulness ’, ‘ baseness’; vikriyah or vikriyam makes better
sense (cf. IIT. 19). In either case the accusative is required with agami.

45. Translate ¢, ‘ Whose vassals were invincible (to their foes) and submis-
sive (to him)’, and cf. Kaut. A. VI. 1, 8 and 8, sakyasamanta (wrongly explained
in the commentary on Kam. Nitisadra IV. 7), equivalent to dnatasdmanta in Manu
VII. 69.

46. Query dharmacaryam in d?

56. In ¢ °ketudharah is perhaps better. For a more elaborate play on the
meanings of ketu y. Theragatha I. 64.

61. L shows for ¢ 6 a consonant with a loop (probably &, v, or $) and क, for
b7 ya probably and for ए 8 ४, the vowel having disappeared. For bhavaya ef.
B. I. 83 (88) paramabhavaya sutasya as given in JRAS 1927, p. 215.

64. From the first line I conclude that the metre as in 65 must be upasthi-
tapracupita, variety vardhamana, but the tradition is corrupt even in L which
the unidentifiable remains show to have had the same number of letters inc as P;
it probably also had hr in b12. The restoration of the text is based on the
supposition that the last two syllables of ® have dropped out and that hrdaya
belongs to c; against it is the fact that the letter corresponding to P’s Sra in ¢
seems to have a subscript w in L. The missing syllables are perhaps alterna-
tively to be supplied from the superfluous ones in d.

Canto III. 2. Speyer’s tapasitan is explained by him as formed like dwf-
khita or as a past participle from tapasyati.

3. The spelling Udraka is curious in place of the regular Udraka (as in
XI. 56 note).

5. Dhyanavisayam is clearly right. In क I should have preferred ’marannam
on palaeographical grounds and as referring to amria immediately following, but
varannam is more in accord with parallel passages.

10. The two streams are still known as the Barna and the Asi.

18. For triparivarta and dvddagavikalpa see Lal V. ch. XXVI, p. 417, 1. 15 ff.,
and Mhv. III, p. 888, 1. 11 and note. The epithets hint at a comparison of the
Wheel of the Law with the wheel of the year with its three seasons and twelve
months, just as in earlier literature the year is the wheel of Rta with twelve
spokes. The tail of the 7 below m in € is just visible in L. P continually con-
fuses p and s.

16. Query vijaghana in d?

18. The fact that relatives &c. are a real danger to holiness is explained in
XV. 80 ff.
''IV] NOTES 147

22. Tasthivan in b makes G.’s nigcalagatir in c tautologous. Niscalamatir is
right, since naturally it requires a steadier head to lie down in the air as if on
the ground than to walk or stand in it.

29. H.’s dadhyire would not be suitable for householders.

80. In d query muner updsakah ?

37. In L the top halves of gu, na, and pi in ¢ are cut away by a hole and it
is uncertain what vowel was added to na. P’s reading seems undoubtedly right.

40. The visamas i.e. raga, dvesa, and moha. Vibhava here = the contrary
of bhava, ‘ prosperity ’.

Canto IV. 3. Mdnena in ¢ must be corrupt; query bhasena or bhavena?
For dipti ef. BhNS. XXII. 26.

4. Svakula in ९, because Nanda belonged to the solar dynasty (G.).

7. Cf. Raghuvamésga VII. 14 which equals Kumdrasambhava VII. 66.

8. G. points out that by analogy with verses 7, 9, 10 and 11 tad is required
in this verse ; possibly madandhabhutam is corrupt and should be two words, tad
and... bhiitam.

11. The restoration of ¢ is a desperate affair and the text adopted a mere
stopgap. It ought to be a single compound corresponding to a and ending with
balaharena or vinodanena.

14. Sya for ksaé is not uncommon in MSS of this class, Cikitsayitva, ‘in-
tentionally ’ (H.)

15. Nama, ‘nominally’, ‘as if’, ‘in pretence’; still current in the Hindi
idiom nam ke waste.

17. The reading in a seems certain ; yoktraya is a denominative from yoktra
found several times in the MBh. (cf. PWs. v.) in the phrase bahubhyamn yoktraya.
For the comparative expressing a high degree ef., e. g. 2. III. 10, Jat. I. 14 and
Manu VI. 12.

18. For vedi see Geiger and Bode’s translation of the Mahavaisa, p. 296.

21. Cikura here = capala, as in the Amarakoéga.

25. Nispranaya, ‘not making any request’. Cf. Pali and pranaya, ‘a forced
levy’, in Kaut. A. V. 2, 19.

26. L’s reading points to the unrecorded anuvilepana. Perhaps ayojayan in ec.

37. Asavarna, ‘not having the same sound’ i. €, ‘uneven ’, ‘unsteady’; the
best reading palaeographically.

38. Tata stano® equally correct in a according to H. Query tatkarya® in व?

39. Cf. definition of ganya drsti in BhNS. VIIL. 68.

40. Chatodara, though not accepted by Senart, appears in the MSS of the
1102. at I, p. 147, 1. 2 and II, p. 7,1. 18 and p. 44, 1. 8 asa stock epithet of
Maya.

42. Cf. Kumarasambhava ए, 85.

48. The sense is certain but not the exact wording of a: Nanda goes out of
sight of Sundari and, no longer retained by the sight of her, descends rapidly

L2
''148 NOTES [IV

till he hears a sound of anklets which makes him pause. Nanda is the subject
of avatatara, not SundarI who remains on the palace roof (v. VI. 1-2). For
adarsanam gam or ya, ^ gd out of the sight of’, ef., e.g. Ram. II. 52, 31 and VI.
53, 59 and 1171४. I, ए. 298, 1. 28.

44, G. has a long and interesting note on this verse, quoting many parallels,
^ but his emendation is unacceptable. Nanda does not return but merely keeps
on turning round, just as a boat going against the stream is continually turned
round by it and is only kept straight by continual effort.

46. It does not seem possible to have two such similar epithets as muktamana
and gatabhimana in one line; abhimana is used in a good sense again in V. 10.
and VI. 36.

Canto V. 5. Query nirmumuksuin ४ ‘fhe text is clumsy and perhaps corrupt
with desideratives in a and ८ and a plain participle in 8.

8. The meaning of d is that he was angry with his servants for their
neglect ; the P.T.S. Pali dictionary gives abbhusiyaka in the sense of ‘zealous’,
which is not supported by the only reference given and is not the meaning
here.

10. Translate cd, ‘The Sugata made a sign to show that he had no need
(11000 “`

13. C’s paranmukhaii in a may be correct.

15. Mrdu, ‘weak’, ‘feeble’. The text adopted is close to P palaeographic-
ally ; closer would be klesanukalan visayams tatag ca, but then tam and Nanda
would have to go together after dcakarsa, which is improbable.

20. For ¢ cf. B. 1४. 52, vasantenahrto madah (JRAS 1927, 219) ; for abhi-
hara v. Amarakoga.

22. Query avasthasu hi? Cf. B. IX. 87 which according to the Tibetan
reads pravrttah sarvasv avasthasu vadhaya mrtyuh.

28. Sadharana the opposite of aharyam anyaif in 26. ४, note on I. 40.

24. In d vidya, ‘intellectual knowledge’, is opposed to prajfa, ‘intuitive
wisdom’; cf. XVIII. 35 and 86.

80. The emendation of ¢ is unsatisfactory, though ksdnti is better palaeo-
graphically than Santi. Query niskranti(or naiskramyayvighnads ca hi or
°vighna tha ? ~

87. The text of d is problematical, ‘do you feel satisfied in your mind or
not ?’, taking samvinna as equal to samvid as used in XIII. 39 (ए. note). Te is
necessary as the subject of drstvad, making C’s division samvin na citte impossible ;
samvin na anyhow is not satisfactory, as the phrase asti na vasti suggests a
rhetorical question with the same subject for each verb. P’s variant is probably
merely a copyist’s conjecture.

39. No need to amend. Nanda’s state of passion is so far advanced that
he sees no more advantage in leaving his home than a dying man would
a plague-infested country ; or, taking the desiderative in the sense of a simple
''VII] NOTES 149

future, which it often has, Nanda is like a man in a plague-stricken country,
who is sure to die if he does not leave it, but this requires api after mumurgor.
The MSS seem to have nigamya regularly for ‘seeing’, ‘ perceiving’ and nisamya
for ‘hearing’, which is in accordance with the example given in the Kavirahasya
(longer recension), 198.

41. Pramattah, ‘heedless’, is exactly what the sense requires ; no need
to amend.

49. Ksanasamnipata = ksanasampad, the good fortune of being born
when there is a Buddha on earth. Query tad ydvad छव or esa in a?

52. Pravasaya is regularly used metaphorically to meun ‘ get rid of’ in the
Kaut. A. (ए. Meyer’s translation p. 46, n. 8); cf. also B. VI. 57.

Canto VI. 6. Ap (or more commonly Jabh), like pand in Hindi, is used
with the infinitive in the sense ‘get to’, ‘be able to’, ‘be allowed to’. There-
fore drastum anipsamanda, ‘not wishing to get to see her’, i.e. ‘unable to bear
the sight of her ’.

9. Agu (= Pali assu ?) is often used in epic and Buddhist Sanskrit merely
to strengthen the force of the verb, like ‘right’ and ‘straight’ in English ;
cf., e.g. Manu IV. 171 where the following verses show @40 cannot have its
proper sense of ‘ quickly ’..

12. No need to amend; she did not realize the truth that, though her
husband’s love for her was well tried and he was still devoted to her, he had
turned to religion.

16. Query so ’dya santvam in c?

17. It would have been better to keep C’s so “padesah in b, despite the pre-
ceeding yam and though wpadesa can mean ‘ pretext’ as well as apadega.

18. Adargana is given by Apte without reference in the sense of ‘ mirror’.

21. The text of d is uncertain but anyathd yd is better than anyathd pas for
‘misjudge’.

27. °nihite because it is on waving her arms that she notices the ornaments
on them.

31. Query rukmankapade?

82. Tamas, ‘ grief’.

34. For dadhyau ef. Avadanasataka II. p. 209 and Ram. I. 1, 76.

38. Query vaco *bhyuvaca ?

43. Viklave vocative.

49. I cannot trace any story of Rambha and Dramida. The wife of Nala-
ktvara is called Rambha in MBh. III. 16152 and Nalaktivara’s fall from
Kailasa under a curse from Narada is recorded in Bhag. Pur. X.10 so that
perhaps ¢ should read Dravinapatimukhi.

Canto VII. 1. The emendation ina is taken from a correction made by
Speyer in the copy of his article which he gave to Professor Macdonell.
''150 NOTES [VII

2. Yaniya only occurs elsewhere in forms like srdvakayaniya. Perhaps
yaniyabhava = ‘customary’ or ‘ usual feelings’; cf. Pali yanika and yanikata.

3. For jrmbh in the sense of ‘twist the body’, ‘writhe › v. JRAS 1927, 218,
on B. IV. 6 and Ritusamhara VI. 9, jrmbhanatatparani.

7. The reading of d is uncertain; C’s suklamsukattalam, which is indicated
by the MSS, can only be translated by taking suklamsuka as an adjective,
‘having white rays’, i.e. covered with sudhda.

8. G’s emendation in a presupposes Slista bhaven, as indicated by P, in b;
there is little to choose between it and the text.

9. In a L has raid certain; the scanty remains of the previous letter
cannot be of ra but might be of tha. Puspotkarala, if correct, should apparently be
divided into puspotkara and dla (‘nicht klein’, PW), not puspa and utkarala (?=
kardla, ‘full’, as in JRAS 1927, 217).

16. Cf. Ram. II. 11, 11 mahadhuryah sramayukto yuktas cakrantare yatha of
Dagaratha divided between exiling Rama and breaking his word.

25-45. The stories in 25, 29, 80, 81, 34, 37, and 38 are well known and need
no comment ; of the others I can only trace the legend in the same form in 26,
28, 35, 36, 41 and 45, though of the names Somavarman (42) is the only abso-
lutely unidentifiable one.

26. In Brhaddevata VI. 162 ff. the name 18 Saranyi and in later literature
Samjia. The amendment fasta in b is obvious, as Tvastr cut the sun’s orb down
to reduce its brilliance. 28. Cf. B. IV. 77 and Manu IX. 23. According to
the Puranas Vasistha had a wife Kapifijali Ghrtact and a son Kunin or Kuniti
(Pargiter, Ancient Indian Historical Tradition, Oxford 1922, p. 214) and in the
reference to this story in Divy. p. 637, 1. 4 the woman is called Kapifjalt
(accepting the readings of the MSS instead of the editors’ emendations). Was
Kapifijala the name of a low caste? Bhijalada as applied to the sun, ‘who
sucks up water from the earth’, and to Kapinjalada, ‘who lived on earth and
water’. Query sadvasisthah in b? 32. The name Asita occurs several times
in the Kasgyapa genealogies (Pargiter, op. cit., pp. 231-4). 33. According to
Bhag. Pur. 1X. 6, 1-8 it was Angiras who begot sons on the wife of the childless
Rathttara. The meaning of sdrangajusta is not clear, though reminiscent of the
story in the MBh. of Mandapala and the Sarngakas 84. Query santo “pi
in b? 85. Cf. B. IV. 20 and Ram. IV. 35, 7 and the similar story of
Visvamitra and Menaka in Ram. I. 65. 36. Cf. Kalpanamanditika (ed.
H. Liiders, Leipzig 1926) p. 205, 1. 9 (which equals Sutralamkara p. 114, 1. 35 ff.)
where Rambha is turned into a mare for twelve years. 39. Visvavasu and
Menaka are associated in MBh. I. 943 as parents of Pramadvara, and Talajangha
is mentioned in Kauwt. A. I. 6 as oppressing the Bhrgus. In MBh. XIII. 1946
Talajangha is a brother of Vitahavya Haihaya, who was a protégé of Bhrgu and
from whom Ruru the husband of Pramadvara descended. It is some story
therefore of the Haihaya-Bhargava cycle 40. H. takes Paramangana
as a proper name. 41. The MWBh.’s description of Santanu’s grief
''Vit NOTES 151

is very brief, I. 8966, sokarto jagama svapuram tatah. 42. Saunandakin =
Balarama. 43. Senapati is presumably the husband of Sena, i. e. Indra, not
Skanda. 45. The MBh. gives the rsi’s name as [९1171878 ; query Damanena

in a therefore? But Madanena is especially suited to the story. The MSS’s
asevyam etad in d is not translatable except by understanding iti, which Asva-
ghosa is not in the habit of omitting.

49. Cf. Kags. 117, sakasayacittasya kasayadharanam.

50. As i with ati is established in the sense of ‘enter’, no need to amend
to abhiyuh. Atiyuh seems to be the original reading also in B. VIII. 83 (JRAS
1927, p. 226) and IX. 61.

51. These four names occur in a similar connexion in B, IX. 59-60. The
king of the Salvas who returned from the forest with his son is evidently
Dyumatsena, father-in-law of Savitri (read Drumakhyah or Dyumdakhyah in
B. IX. 60). Andhra cannot be right as an epithet of Rama; Andha in the
1171. = Andhaka, making it a reference to Balarama.

Canto VIII. 10. Because of the yad in ९, the construction differs from
VIII. 23 and XI. 9; apparently ‘if it is natural that &c.’ without apadosis,
equivalent to ‘ of course it is natural that &c.’.

21. The 71888 reading in a may be trsandhito.

27. Prathitasya, ‘renowned’. Query prahitasya?

80. Perhaps griyam would be a better emendation in d.

81. Cf. Lal. V. ch. XIII, p. 173, 11. 19-20 Kamagunah | asidhdrasama
visayantranibhah.

85. For the occurrence of the second line in later literature ए, F. W. Thomas,
JRAS 1911, p. 1125. The last pada usually appears as hrdi halahalam eva kevalam.

38. Query na cadaram in a? The text of the second line is uncertain,
though sound in palaeography and sense. For kalita in c (‘even a woman who
has been tested is fickle ’) cf. JRAS 1927, 218 on B. IV. 11.

40. The remains of the first letter of the last word in b according to L are
very doubtful, possibly gra or pa; the second shows a subscript r and apparently
uw erased. As amended, the point is that in India husbands rule and sons obey.
For a similar phrase cf. MBh. V. 1258, pitrvat tvayi vartante tesu vartasva
putravat.

41. The sense of the first line has been missed by G. A cow being driven
along a path stops to graze on anything hy the roadside ; if restrained from that,
it just goes on to graze on something else. Cf. MBh. XIII, 2287.

42, The verb in ® is uncertain, possibly one compounded with ava. Mukta-
jwitah means ‘ reckless of their lives’ (cf. tyaktatman and tyaktajivita) and applies
well to women here.

44. I cannot identify these stories, but the minaripu is evidently the same
as Surpaka (better than Stryaka) of B. XIII. 11; Kumudvati, being the name
of a river, suggests that minaripu is perhaps a fish-eating crocodile.
''152 NOTES [VIII

45. Ugratapas ca except for a slight doubt about the g is undoubtedly L’
reading in ¢; it is probably a proper name. The Haihaya is probably the
Talajangha of VII. 39. Sambara is an Asura whose mdyd is frequently
referred to, €. g. am. II. 8, 12-18

47. The remains of the last two letters of a in L are apparently of ई preceded
probably by £ and of va (certainly not ya). One could divide also suksmam
atidvayasivam. The remains of the seventh letter of d in L appear to be of ci;
hence the emendation.

52-53. For saghrna and aghrna see note on XIII. 52.

Canto IX. 6. For 6 cf. Siks. p. 281, 1. 4, naditatavrksavac calacalah.

8. Upamiyate, though not recorded, seems the only possible emendation.

9. For vihanyase see PWK 8. v. and Ram. II. 116, 21, 117. I, p. 155, 1. 14
and Bodhicaryavatara VII. 18.

12. The traces in L appear to be of viruddha in b and XV. 56 supports
the reading; query nevertheless sahavaruddha to correspond with sariram
asritah ?

16. S.’s asvantam = anatmakam and may be the correct reading.

22. Va yadi vd na is such a regular expression that it is better to restore it
here ; yadi yena and yadi te ca are both unsatisfactory.

24. Of the three names in d Gada and Sarana are Vrsnis often mentioned
together, e.g. MBh. I. 7992 and III. 735-6 and Bhag. Pur. X. 76,14. For
Samya, whom I cannot trace, perhaps should be substituted Samba or Samba who
is mentioned in these passages and whose masquerade as a woman, according to
the commentary on Kam. Nitisara I. 56, caused the downfall of the Vrsnis.
Gada’s saukumarya is mentioned MBh. XII. 8080

25. L’s original °gundd ato does not go with svabhavatah and the correction
was probably made by the original copyist

30. Vimddyati, ‘become free from intoxication’, a sense recorded only of
vimada.

31. It is still the custom in Northern India after the cane has been through
the mill to use it as fuel to heat the pan in which the juice is refined.

88. P’s reading in ८ is difficult (‘if thus you obtain tranquillity, well and
good’?) nor do I think it possible, reading bhavad with C, to translate it with d
as 9. does. It is possible in ८ either to take evam with utsrja or to take it with
yadi as the protasis, Samyata bhavet being then the apodosis. In a and ? the
correct reading may be raktacetasah sarirasamjhas tava and in d it is probably
carcchasi.

87. Abala is unusual of a house but cf. the similar use of durbala in XV. 15
and SP. III. 89. Cf. also Siks. ए. 281, 1. 3, jirnagrhavat pratisarnskaradharyah.

88. ©. quotes the MBh. for balad bali but it is safer to add ». For ८ ef.
Ram, I. 16, 7,

50. Na sarma lebhe is an epic tag, cf. Ram. VI. 28, 41, also B. ए, 1.
''X] _ NOTES 158

Canto X. 3. Sadhu, ‘jeweller’, if mani is the correct emendation ; ef.
XVI. 988. The MSS’s mana (‘spikenard’?) seems hardly possible and the
obvious minam requires a corresponding change in sddhur, perhaps madgur,
“cormorant ’, a common enough sight in Northern India.

8. Bala is Balarama who was reputed fair in hue.

9. Ambarasya in d makes no sense and is evidently a confusion with the
ending of 6 d. A proper name being required, I have conjectured the existence
of Ambika as equivalent to Ambikeya or GaneSa whose hue is yellow. Pitakrta
will not do, as the lion is already tawny in colour.

10. H. shows from the Grhyasttras (ef. also Manx IIL. 279) that the refer-
ence is to the sacred thread being worn over the right shoulder at the time of
libation to the Pitrs.

14. There is a difference of sense between P’s tebhyah and G.’s yebhyak ; for
the former implies that deodars do not bear eatable fruit, the latter that they do
but that at that time some trees had none on.

15. P’s mistake of la for pa in apasaryamanadm is so very unusual that
I should have put alaséyamanam in the text from the possible but unrecorded
dasayd.

21. One uncertain instance only of bha in the sense of ‘ produce’ appears in
the PW.

The cloth had an even surface like that of leaves so as to show neither
threads (atantava) nor interstices (ekaghana, usually of mountains, cf. Divy. p. 105
1. 11, Siks. p. 206, 1. 12 and SP. p. 281, 1. 10 and p. 259, 1. 15)

25. Thefour kinds of musical instruments are described similarly in Bh NS. VI.
28-29 and XXVIII. 1-2, except that avanaddha is used to describe the genus
drums instead of ayata, which appears only in the word ayatatva, a special method
of beating drums.

28. I have retained L’s Savais, but the more correct form is sydvaié.

32. As nirarti is recorded in the PWK, I have kept the MSS reading.

33. Yatra and the contents of this verse show that, if genuine, it is part of
the description of Paradise and I have accordingly put it in at this, the obvious
place for it.

38. Karandava is required here by IV. 23 and B. ए. 58.

39. Vivepe, if not merely irregular, must come from the root vep (= vip), no
use of which has been recorded so far.

48. I have accepted C’s emendations in @ with some hesitation. Ujjigirsu
seems impossible and wyjigisw does not go with kayad, if that is correct. Ujji-
ghamsu would do and corresponds with €.

44, Andhakare is required to balance manusyaloke ; kale does not do therefore.

58. Abjasgatru (‘enemy of the sun’) is taken to refer to Rahu by H. who
does not explain the point of the reference. Can it be to Kama’s being burnt
by the glance of Siva? Or abjasgatru may = minaripu, i.e. Strpaka (v. note on
VIII. 44). For the epic tag in a, v., e.g. Ram. V. 67, 8
''154 NOTES : [xX

56. Vodhyu is suggested by H. P. Shastri to be the same as Vodhu, a Sarhkhya,
sage, but this does not explain the reference. The MBh. mentions also a rsi
named Bodhya.

57. The MSS cannot be right in b. There is no such word as samdis ; so b
must have digam digam. If b contains a finite verb, it should be in the present
indicative to correspond with vrajami, also governed by yatha ; for to read agental
nouns in b and ८ governing accusatives (i.e. ydyt or yata in b and labdha in ¢) is
a desperate resource. Evidently one must read yami in b. Yamiva does not
make sense and the long syllable is only to be got by reading tha for wa. I have
therefore transposed vahu and dropped the subscript wu. The sense I take to be
that Nanda prays to be released from repeated rebirth in the world of men and
to obtain the abode of bliss among the Apsarases

60. Sakya, ‘obtainable’, ‘conquerable’, as in the passages quoted by G. on
this verse ; cf. also II. 45.

63. The correction in L, possibly by the original copyist, points to *bhila-
psyase, which is, however, difficult to construe. Query yatasva for ramasva ?

Canto XI. 2. Naiskramya, ‘ renunciation of the world’; occurs also in the
Mhv. Cf. Pali nekkhamma. Virasa either ‘ugly’ or more probably ‘deprived
of material enjoyments’.

15. Gantavyam is in accordance with ASvaghosa’s usage, €. g. VIII. 48, but
nivagantavyam is perhaps better, ca being hardly required.

18. Narhamy upeksitum, ‘I should not (or ‘ ought not to’) be indifferent to’, is
regular and good sense. The real difficulty lies in the MSS’s yate for which
I have accepted yato with hesitation. But perhaps tac chreyo... yat te would
be better. The insistence here on pranaya as in verse 8 above is a reminder of
Ananda’s close relationship with Nanda.

20. I cannot find for व any emendation nearer the MSS’s reading which
gives any sense.

25. The emendation is due to Tucci (Rivista degli Studi Orientali X. p. 145),
who has found this verse and verse 80 quoted in the Chinese translation of Vasu-
bandhu’s commentary on the Satasastra of Bodhisattva Deva.

27. The form karsaka is known to the Indian lexx. and appears several times
in Divy. XXXI.

36. ‘For pain and thirst come together into existence and vanish away
together’ (G.)

41. Kish karoti, ‘What good does it do him?’

43. Paurvaparthiva, because Mandhatr was an ancestor of the Sakya clan
(Mhv. I, p. 348).

45. Jlivila or Ilavila (for the various forms of the name see Wilson’s Vishnu
Purana III. p. 811) was the son of an earlier Dasaratha and grandfather of Diltpa
who is called Ailavila in the 17757, and may be meant here; I cannot trace any
''XII] NOTES 155

turtle story, unless one is to read Ailavila = Rama = Visnu and see a reference
to a primitive form of the story of the turtle incarnation.

46. For Bhtridyumna’s fall from Heaven see Ram. 11. 81, 23-24.

49. Alternatively cendravikramah in b.

52. For the five symptoms of an imminent fall from Heaven see Divy. p. 57,
1. 18. One would expect in d either ratir... ndsane or dhrtir . . . ndsane, but
for the text cf. Mhv. II, p. 801, 1. 13 and III, p. 829, 1. 7.

58. ©. would transpose anistani and aristani, without necessity in my opinion.

54. The construction with two relatives to express comparison is very com-
mon in Buddhist Sanskrit, particularly in the SP. and Siks. ; cf. Speyer, Sanskrit
Syntax, § 459, 3

56-57. I have excluded these verses from the text as undoubtedly spurious ;
they run as follows :-—

56. Asariram bhavagram hi gatvapi munir Udrakah \

Karmano ’nte cyutas tasmat tiryagyonim prapatsyate \\
57. Maitraya saptavarsikya brahmalokam ito gatah \
Sunetrah punar avrtto garbhavasam upeyivan ॥

57a, maitrayo P. °varsikyai L. ©, aurtte P. Sunetra is the hero of a
jataka tale according to LS. p. 141 and Rastrapdlapariprecha (ed. Finot) ए. 28, 1. 16.

60. H. translates kriva kalavilaksanam ‘der einen Zeitpunkt bestimmt hat’;
ef. Meyer, Altindische Rechtsschriften, p. 99.

Canro XII. 3. Parihdsasamo, ‘ indifferent to ridicule ’.

6. Jacobi’s emendation is unnecessary, as mrsta of food is well authenticated
in epic and Buddhist Sanskrit (see PW 8. v. and ef. Mhv. II, p. 201, 1. 16 and
Bodhicaryavatara IX. 89)

9. This verse illustrates vitardga in the previous verse. The reference is
to Pay. 6. 1. 89 which lays down that the roots edh and i take vrddhi in exception
to the general rule. (’s emendation is a reminiscence of Raghuwvamésa XV. 9 and
inapplicable here.

10. The text of the first line is uncertain and, as it stands, involves taking
Jjagrhe as atmanepada with a and b and passive with ८ and d. The verse
illustrates saraga of verse 8. ‘ But because of passion steadfastness in respect of
the past, present and future did not grip his mind in any way, just as asti
is said to be used as a particle in all three times (past, present and future) ’.
The PW gives instances of the use of asti with past, present and future
tenses.

16. The text of the first line would be more convincing if it contained an
adjective that could be taken predicatively. Query sucaldcalam (cf. IX. 6
and 87)?

20. Query unmarganihato?

22. For dlayarama cf. Mhe. III, p. 814, 1. 2 and Lal. V. ch. XXV
p- 392, 1. 12
''156 NOTES [XII

26. Anarham samsarabhayam which has been suggested is contrary to the
rules of this vipula. ‘Your intention is worthy of respect in that it holds the
dangers of the 50101570 to be unworthy.’

_ 27. G’s conjecture in क्‌, pantheneva, was omitted from the variants by mistake.
It is probably right, as I can find no authority for pathin, ‘ traveller’.

86. Aksata, ‘uncompelled’, ‘of oneself’, used properly of an elephant
doing things of itself without being forced to by blows from an ankus; faith
grasps the Law of itself just as a hand moves instinctively to take a gift. Or
else read svatah or perhaps ivdfcitah, as the hand should be crookt in receiving
a gift (ef. J. J. Meyer, Ueber das Wesen der altindischen Rechtsschriften, Leipzig,
1927, p.6, note 2), with the secondary meaning in connexion with sraddha of ‘atten-
tive’. Of. for the simile Siks. p. 8, 1. 8, the whole passage being analogous.

89. Neither yatah nor yada seems possible in b. Utpad, though not given in
any dictionary, is required to complete the simile and is obvious palaeographic-
ally.

Canto XIII. 7. Though mantu in ८ is Vedic only and improbable, I have
kept it as being L’s reading.

18. L did not have gaucat in d; the first letter had € or ० for its vowel and
did not have ई for its consonant. Saucat is not required here but I have failed
to find a sound alternative.

15. Pranidhanya is difficult ; presumably the things not to be accepted are
living creatures, because of the taking of life, rice, because of the cultivation of
land, wealth &c. G.’s pranighdta may well be right. :

17. Prthak in relation to diva is the opposite of samyuk. Yathddrsta I take
to mean ‘as experienced in this world’, something like ditthudhammika ; ef. LS.
I. 44 and X. 136-7.

20. Cf. the Pali cliché anumattesu vajjesu bhayadassavin and Mhv. III,
p. 62; 1 3.

24. Pragrabdhi is properly the feeling of intense, almost buoyant, calm that
ensues on the sudden cessation of great pain and has a similar meaning as applied
to the mind.

25. Hrilekha, according to its occurrence in Ram. VI. 100, 18-19, Jat.
p. 152, 1. 24, BRNS. p. 107, 1. 10-12 and 1. 16 (VII. 25) and Bhattikavya XX. 22,
means disapproval caused by intense repugnance or disgust. A similar list in
Milinda Paha p. 84, 1. 4 ff. has avippatisarin at this point.

27. Nivega (Pali nivesana) in the sense of ‘close application ’, ‘attachment ’,
would go better with sevana and agraya in c and d than nidesa. Da and va are
often barely distinguishable in L.

29. The construction is clumsy but the sense clear.

33. Query nityam tu in c for the difficult nighnas tu? Or else tatranighnas
as one word or nighnams tu with P governing tatra (cf. PWK s. han, ni+, 14).

36. Query taiksnyatah ind? The change of subject is suspicious.
''XIV] NOTES 157

388. Uddhava, ‘anxiety’, ‘ worry ’.

39. Samvid, ‘satisfaction’, not hitherto recorded outside the Indian lexx.

41. Of. Mhv. III, p. 52, 1. 6ff. for this verse and verses 45-47 and also
Siks. p. 202, 1. 9 and p. 857,1.1. The alternative to G.’s sve sve, which is permis-
sible in Asvaghosa’s language, is gocaraih svaih svair ... thaindriyaih which is
inferior insense. For nimitta see the definition in LS. p. 225, 1. 18 and p. 228, 1. 6.

52. The traces in L support rajyate, not P’s bhajyate. Cf. Kas. 97, p. 142,
kataram cittam rajyati va dusyati va muhyati vad. Ghrna is the term for the
compassionate disgust felt by a man of true insight for the objects
of mundane existence; e.g. on seeing a woman, an ordinary man may
take a liking or dislike to her or may be unmoved, but in any case he is subject
to the conception (parikalpa) he has formed of her as a woman. The man of
insight on the other hand looks on her as a mere aggregate of the elements and
impure at that, and the feeling of ghrnd arises in him.

53. The text adopted from C in d seems to me uncertain. Possibly yogo.

55. This verse, whose metre does not seem to occur elsewhere, is so
obviously spurious that I have withdrawn it from the the text. It runs as
follows :—

Kamabhogabhogavadbhir atmadrstidrstibhih
pramadanaikamurdhabhih praharsalolajihvaih ।
Indriyoragair manobilasayaih sprhavisaih
Samagadad rte na dastam asti yac cikitset \\

d, samagatadrtenastamastiyas P; C. ¢.

Canto XIV. 10. Avijfdte, ‘unknown’, so perhaps ‘rare’. Query abhijate,
‘ suitable ’, for which see PW. 8. ए. and Kaut. A. XIII. 5, 25?

16. G. correctly explains ydvat tu in this and the following verse as
equivalent to param tu ; ‘not that he loves it, but just because he wants to...’.

17. Better perhaps duhkhaughasyottitirsaya.

82. Possibly atantrina in d, equivalent to svatantrind, though unrecorded.

34. For dlokasaijha cf. Siks. p. 187, 1. 7 and Pali dlokasannin.

39. Visamesuw ‘on uneven ground’ and ‘among the visamas’ (raga, dvesa,
‘moha), but visayesu might possibly remain, as the blind man without a guide
knocks against things as he walks.

45. Query karyesu in ८ ?

46. P writes ryya for yya so consistently that sarydsanam (a ‘reed seat’ ?)
can hardly be kept.

48. I see no alternative to the MSS’s reading in d. Schmidt’s Nachtriige
gives aka = akutsita. Ako gaur presumably means a Brahmini bull, notoriously
difficult to drive out of cultivated crops; possibly aka means ‘not belonging to
any one’, so giving this sense.

50. Parebhyah is impossible in d but paresam is far from certain. L’s read-
ing suggests something like parabhyastam (query pardyattam ?) samgam.
''158 NOTES [XV

Canto XV. 8. Formosadharman, ‘liable to decay’ or ‘loss’, cf. 414. Nik. V.
p. 84, 1. 24 and 55. p. 77, 1. 2 where it is applied to the kamas; for the sense
I give it note Siks. p. 80, 1. 4 and p. 244, 1. 2, SP. XVII. 4 and p. 872, 1. 4, and
LS. p. 241, 1.16. I have preferred barhya to varjya (either reading is possible
according to the MSS) on the ground of B. VI. 56 and as being the stronger and
more suitable expression ; cf. also XVI. 80

14. Yasya in the first line requires sa in the second and there is no point in
adding 5८ to snata.

18. For nati cf. the parallel passage in Majjh. Nik. I, p. 115, 1. 21.

21. G., accepting the MSS’s reading, proposes to take upaghdtam as an abso-
lutive, for which there is no parallel in ^ 8९१६1088 ; the ablative is much more
probable. :

23. Sa seems required in the second line to correspond to yd; query in place
of tam or else read tad? For guna, ‘merit’, ‘result’, cf. Manu IX. 161, Siks.
p. 89, 1. 4 and XVI. 49 below.

29. Cf. Yogasitra 11. 89, vitarkubadhane pratipaksabhavanam.

81. H.’s construction of the second line is forced; translate, ‘Who is a
stranger or who a kinsman among. ..? The connexion of individuals is but
a delusion’.

89. Cf. Bodhicaryavatara IX. 81 for the first line.

45. Query lokam in ८?

59. Visvasen is an epic form; cf. also Tantrakhyayika III. 1 and 8.

66. Iva is impossible in a because of yathd in b.

69. G.’s conjecture in € is unsatisfactory, the point being that the bhiksu
attains the abhijiias by previously purifying his mind. Query tamahsuddham ?

Canto XVI. 5. Pratividhya is required in b to correspond to aprativedha
in 6a. For this use of it cf. Siks. p. 286, 1. 9 and p. 817, 1. 10.

10. This looks like two verses telescoped into one. The second line of the
first verse would have had the simile of how, if once a tree exists, it is stirred by
the slightest breeze, and the first line of the second would have described how
none of the evils can arise when nivriti has been obtained.

16. Gundnuripa as vocative seems impossible ; gunanuripa is also possible.

17. Vidhir yadrccha is curious; cf. prakrtir yadrecha B, III. 28. Of the
schools referred to, probably the Yoga is meant by 7vara (ef. Hopkins, op. cit.,
ch. III passim) rather than the doctrines of the Svetagvatara Upanisad, I. 2 of
which, kalak svabhavo niyatir yadrecha, resembles this verse, or the school of the
Naiyayikas who are referred to similarly in later works such as Tattvasamgraha
(Baroda 1926) 46 ff. or Bodhicaryavatara IX. 119-26 and the commentary thereon ;
ef. also Keith, Indian Logic and Atomism ch. X. The Sarnkhya is indicated by
prakrti. For the kalavada and svabhavavada see ए. O. Schrader, Indische Philo-
sophie zur Zeit Mahaviras u. Buddhas, Strasburg 1902 and LS. p. 184 1. 7 ff.
The worship of kala and niyati is prescribed in BhNS. III. 69 and the
''XVI] NOTES 159

svabhavavada was still held worth shot and shell in the eighth century (TZattva-
samgraha 110 ff.).

20. Svajhatisu is tempting in b but probably not correct.

21. Query dsayandm in a?

22. G.’s emendation looks good, but I think the reference is to the three
visamas, raga, dvesa and moha. Dosa as a Prakritism for dvesa is recognized by
Speyer in commenting on B. II. 39; see also Meyer’s translation of Kaut. A
p. 341, प. 1 and p. 756, note on 248, 49 and 110४. II, p. 374, 1. 17, and note the
use of pradusyati in XIII. 52

26. Saksikurusva irregular for sakstkurusva. For layana ef. Siks. p. 207, 1. 14
SP. p. 215, 1. 5 and p. 284, 1. 5 and lena in Mhv. II, p. 828, 1. 11, SP. VII. 84
and in Pali

31. The MSS’s dharmaparigrahaya does not accord with this verse or with
cittaparigrahaya in 83. For parigraha in sense of ‘mastery’, ‘control’, ef. parigrhya
in verse 83 below and Kaé. 48, p. 78.

84. There is no need to amend dharsayanti, ‘molest as if ashamed’, ‘half-
heartedly’. Cf. XIV. 86 and XV. 8. So long as a man is only in the stage of
Sila, the faults can molest him, though only in the sphere of the mind, the action
of his body and voice being pure; but they cannot do so at all at the stage of
samadhi (verse 35) and are routed at the stage of prajia (verse 86). G.’s sthitam
in 85 ८ is inferior to the MSS’s reading and would have to agree with manas
understood

44. For nandi cf. Pali and Divy. p. 37, 11. 24-26, LS. p. 188, 1. 12 and Siks.
p. 209.1 4.

47. Query dhairyam in a?

88. I cannot solve the restoration of d. Evidently a four-syllable word
meaning ‘wind’ in the instrumental is required. According to L d1 is a small
letter (such as va or ta) and d2 a compound letter having ya, or possibly va, as
its second member, while a following downstroke looks like क as the vowel of d2
but might be i as the vowel of d3. The latter is a large letter, and d4 might
well have been md. I infer that d2 is the syllable omitted by P. Nabhasvata
does not agree with the indications of L and pratyagnina, which does, could
hardly have the required sense.

54, An optative is required in ¢, as in 56 and 58, and the text adopted is
very close to P. Nigacchet is not necessary, as yam with ni means ‘assume’
(a state).

56. ASvaghosa uses mandayamana again in line 52 of the Gandistotra
which should be restored to esd mandayamanaprathitamukharadigmandala
dharmagandi.

60. For a description of the agubha bhavana see Siks. p. 809, 1. 7 ff.

62. Query maitra in ८९

64. For idampratyayata see Madhyamakavrtti (B.B. IV) p. 9, 1. 8 and note
thereon,
''160 NOTES «; [XVI

66. Despite pariproksayati in the previous verse, I do not think it safe to
alter jale, as the procedure indicated is a natural one.

73. The whole of this passage from verse 70 to the end of the canto appears
to be spoken by the Buddha, but except for this verse only the third person is
used down to verse 86; I have therefore accepted G.’s emendation, though with
some hesitation, as one should then read °partksakena in c to correspond with adhva-
gena; with the MSS’s reading tvayd can be understood. The whole passage,
however, would read much more smoothly by omitting verse 69, by reading
hanyah in 70a, arabhetha in 70 ¢ and ksiper in 72d, and retaining the MSS’s
reading in 73a.

76. Aprayutair is hardly possible in d; it could only mean ‘unmixed’ or
‘carefully put on’ according to which yu it comes from. Translate, ‘Just as an
intelligent and handsome youth is ashamed of unsightly and ill-arranged orna-
ments’.

77. Lesato “pi, which Law reads too, goes with tistheyur. Rosato 1 looks
obvious but has no connexion with the argument and makes nonsense there-
fore.

82. Query °pratipaksabhavan naivo® in a ?

86. Pravivekamatram, ‘sufficient isolation’; cf. Pali matta.

87-91. The treatment of 7 as equal metrically to ri in the names Krmila (87)
and Bhrgu (91) is an epic licence and does not call for emendation. The names
-are mostly well known and to be found, for instance, in the Therd- and Theri-
gatha, and I only note on those not forthcoming there. 87. Krmila is perhaps
the same as Pali Kimbila or is possibly the same as ९110158, the name of a
beneficent Yaksa in Divy. ए. 434 (cf. for a similar confusion of ga and la the
names Apalala and Apalaga in J. Przyluski, La légende de 1 Empereur Acoka,
Paris 1923, p. 6.). Dhautakin I cannot trace, perhaps for Dhautodhana or
Dbarmika (Pali Dhammika). 88. Bhaddali appears in Divy. III and in tale
52 of the Kalpanamanditika (Huber’s Potoli). Bhadrayana and Samgramajit
I cannot trace. Sujatavatsa(?) may be the same as Sujata. 89. The various
Nandas are difficult to identify. Mahahvaya = Mahanaman. Svagata appears
in SP. p. 207, 1. 4 and Divy. XIII. and SudarSana in the Chinese version of the
Vinaya of the Mahasarmghikas (ए, J. Przyluski, Le Concile de Rajagrha, p. 206).
90. It is difficult to trace so many Ptrnas; Parna Sonaparanta appears as Purna
Sronaparanta in Divy. II. 91. Kondeya (? Kaundeya) I have not traced.
Kaunthila of the MSS is evidently a mistake for the frequently mentioned
Kausthila or Kosthila (e.g. Rockhill, Life of the Buddha, p. 44, Avadanasataka 99
and SP. p. 2, 1. 5, Pali Kottika apparently).

92. The restoration of d is little more than a stopgap, but ca in L is un-
certain and looks as if it might have been vr corrected to ca and the difference
between sa and su 18 very slight. In any case it must, I think, be a four-syllable
compound in the instrumental plural, of which the first member is probably
sukha, sakhya, samkhya (‘reasoning power ’?) or satya.
''XVIT} NOTES 161

Canro XVII. 5. The desiderative of ci is unrecorded but is made certain by
the context. Lokyena is difficult; XVI. 31-33 shows that either vritena or Silena
is called for and lokyena must correspond to them. I take it to be equivalent
therefore to lokyena urttena, corresponding to margapravekena laukikena in verse 17
below, which refers to the first and lowest stage of preparation, that is, obviously
to Sila

7. Of. atapi prahitatma common in the Mhw. and the similar Pali cliché.
Possibly paryavilam in €.

8. Paryavasthana appears several times in the Avadanasataka, Siks. and Divy.
in the meaning not so much of ‘wrath’ as of ‘contrariety ’, ‘opposition’. Its
implication is of a change of state of feelings or ideas, usually for the worse, as
in paryavasthapayitum in Kaut. A. VIII. 2, 17.

21. Translate, ‘Since the universe has no motive force of its own and is not
self-dependent, since there is no one being who exercises paramountcy over ac-
tions and since the various forms of existence arise from dependence on various
causes (i. e. under the law of dependent generation), therefore he understood the
world to be devoid of absolute reality ’ >

24. Cf. 117४. III, p. 120, 1. 14, samyakpradhana caturo me asva

25. For the four viparyasas (Pali vipallasa and vipariyesa) see Oltremare
Théosophie Bouddhique (Paris 1923), pp. 201 and 217

26. In ८ Asvaghosa is apparently using tatha as an adjective as in Pali

84. For kayasaksin cf. Pali kayasakkhin, ‘who has realized the final truth
about the body

35. The reading in ¢ is difficult ; it is evidently parallel to a and b in form
and bhaktva is the best word palaeographically, otherwise ८४९ would do.

87, Query dryadharmyam in d?

40. The three visamas again.

45. G.’s emendation in d is shown to be right by 48a.

48. Cittamauna seems to be the equivalent of Pali manomoneyya.

51. L clearly had maitrya ; ‘he called it the Subhakrtsna stage, because it
is supreme in maitri’.

52. For abhoga cf. Pali abhoga, Mhv. II, p. 358, 1. 7 and p. 360, 1. 9 where
abhogat krtvana = matirin krtva and Siks. p. 12, 1. 1 and p. 270, 1. 19 and LS. p. 48,
1. 9 and p.181,1.1. The precise sense seems to be ‘effort’ or ‘movement of the
mind’.

55. For parigsuddhi cf. Pali and Lal. V. ch. XI. p. 129, 1. 10, upeksasmrtipari-
Suddham caturtham dhyanam.

56. Mitram masculine is impossible. For maitra see IT. 18 and note.

57. The repetition of uttamabandhandani in ¢ and d is suspicious, perhaps to
be translated as ‘hindrances to the highest good ° and ‘the final fetters’.

60. The explanation of the numerical allusions is uncertain; it would be
possible to take one as citta, two as the pair of birth and death and the pair of

M
''162 NOTES [XVII

abhidhya and daurmanasya (XIII. 45), three as the three visamas, the three kamas
(XV. 82) and the three bhavas (XVIII. 18), and five as the five skandhas
(XVIII. 15).

Canto XVIII. 2. ©, holds swkham to be employed here in the construction
usual to gakya, yukta &e.; see Speyer, Sanskrit Syntax §§ 388, 389.

3. C’s restoration of b does not do, because so is not required here and makes
nonsense ; uttamam is also weak, ASvaghosa never using epithets merely to fill
up the line. Jdyam is an unrecorded form ; possibly 7am given in the Indian
lexx.

4. The meaning is that devotion arising from love or wealth has its roots
only in that source and therefore lasts only as long as the source does, whereas
devotion due to following the Law &e.

8. L has sudesika here and sudaisika in verse 50 below. As there is appa-
rently no adjective kathamkatha but only a substantive kathamkatha and an
adjective akathamkatha, I have with much hesitation adopted P’s reading in a.

©10. Prabhito, as G. points out, is misleading; but both it and prasuto
give an unsuitable sense and the MSS point to the reading adopted in the text.

11. Uttamavatsavarnah in d is difficult and I doubt if G.’s emendation
improves matters. B.C. Law takes it to mean ‘an excellent calf’ but in that
case what is the point of ‘excellent’? Every word in Agvaghosa has its point
and moreover can one neglect °varnah? No doubt a nominative meaning ‘ calf’
would round off the simile; but, as it stands, one can only translate, ‘I,
resembling a calf of the Excellent One (?), having drunk your speech, as out of
thirst I would drink from a cow, am satisfied’. Or uttama might be taken
separately as a vocative. Vyafjana probably means ‘clearness of expression’, as
in SP. p. 17, 1, 12, dharmam . . . suryaijanam and Siks. p. 60, 1. 18.

16. P’s reading in a is evidently a mere guess to fill up the gap in L. On
the assumption that the omission was due to the letter yam recurring twice, the
word to be supplied must be vyayam or ksayam.

17. The text of c is very suspicious but difficult to amend to any purpose.

19. 41147114, ‘not dependent’, ‘emancipated’, cf. Mhv. I, p. 167, 1. 11 and
note p. 456, SP. III. 102 and p. 276, 1. 7, Siks. p. 301 15, p. 126, 1. 11, p. aor
1. 12 &c. and Pali anissita.

24. Garbhagayyd is so regular a phrase that I have not dared to keep the
MSS’s interesting garbhagaryam with garya in the sense of ‘night’ and 8 pos-
sible pun of ‘moonless’ in asawmyan.

27. This image is employed in a similar context in SP. p. 463, 1. 4 and the
Sutralawkara, p. 68 and p. 82 (ए. Huber’s note); and ef. also 7b., pp. 180 and 181
(Kalpanamanditika p. 156, 1. 13). For ksanasamnipata see V. 49 note.

28. For Speyer’s amendment in b ef. samgramasirsa in Mhv. II, p. 63, 1. 8.

81. In Ram. III. 35, 22 and 54, 24 dig with vyapa is used of warriors’
announcing their lineage before engaging in battle.
''XVIII] NOTES 163

36. There is no need to amend. Tathaiva, ‘similarly’, refers to the pre-
vious verse ; just as buddhi does not follow from learning, unless a buddhi for
the highest good is developed, ‘so a man, although his eyes are closed, may be
the only one to have sight among men, although their eyes are open ; for &c.’.

41. Phalastha would seem much more suitable if applied to Nanda in the
circumstances.

48. Agraya, ‘body’, i.e. Nanda no longer suffers from the delusions
regarding his strength, beauty and youth dealt with in Canto IX. B. C. Law
takes the MSS’s asramam as meaning the state of being a grhastha which is
forced. Ahasr hi would perhaps be a better emendation in a.

47. This verse shows that the doctrine of the Buddha being in a perpetual
state of trance was already current; cf. LS. p. 240, 1. 4. Query muned in c?

57. Apy atho does not seem happy at the end of ¢ ; possibly avyathah.

64. Upakara is not met with elsewhere nor is there any obvious amendment
of it, so that its exact sense is uncertain. H. translates d, ‘ wie aus Metallstaub
das (darin) enthaltene wertvolle Gold’.

M2
'' 

 
''(N.B

INDEX

same word or different persons of the some name. |

aka, XIV. 48.
akathamkatha, II. 32;
1. 39; XVII. 27,
9 1. 9.7;

MVE 72, 10:10. 9,
Aksamala, VII. 28.
aghrna, VIII. 53.

Agni, VII. 27.
Angada, VII. 33.
Angiras, VII. 31 and

38 note.
acaksusa, XVI. 76.
Ajita, XVI. 89.
adhigama, XVIII. 58.
adhyatma, V. 24; XI.

Bas RVI. (3; SNL;

46, 47.

Ananga, IT. 59; VII. 40.
anagamin, XVII. 41.
anatmaka, XVIII. 15;

ए, niratmaka.
aninja, XVII. 52.
Aniruddha, XVI. 87.
anurodha, XIII. 48;

XVII. 67.
anuvyafjana, XIII. 41.
anugaya, IX. 51; XIV.

5; XVII, 58.
Antideva, VII. 51.

Andha (or Andhra), VII.

51.
aparinispanna, XV. 11.
apavarga, XI. 55.
Abjasgatru, X. 53.
abhijna, XV. 69; XVI. 1.

 

abhidhya, XIII. 45, 46.

abhihara, V. 20.

amrja, V. 27.

Ambarisa, VII. 51.

Arada, III. 3.

Arjuna, IX. 17.

Arhat (of Buddha) IV.
293 XVII. Gl: (ना
arhat) XVIII. 51.

arhattva, XVII. 56, 61.

alasaya, X. 15 note.

avasanga, V. 5.

aSakya, IT. 45.

asubha (nimitta), XVI.
60, 61.

asubha (se. bhavana),
AVL Of, 633 Xie
38.

ASvajit, XVI. 88.

Aégvin, VII. 26.

asavarna, LV. 37.

Asita, VII. 32.

Asura, XI. 47, 48.

asti, XII. 10.

asva, XVII. 16.

Ahalya, VII. 25.

ahrilekha, XIII. 25, 26.

Angirasa, I. 4.

कन Bi 9 17
(prthak), 18; XVI. 31.

ataptabuddhi, XVII. 7.

atmadrsti, XVII. 27.

atman, XVIIL 14; रः
anatmaka, niratmaka.

 

The colon is used in the index to separate different meanings of the

adarsana, VI. 18.

Aditya, I. 61.

ana, XV. 64.

Ananda, V. 34; XI. 8,
22; XII.1; v. Vaide-
hamuni.

anarta, I. 54.

abhoga, XVII. 52.

Ambika (?), X. 9.

ayata, X. 25 and note.

alayarama, XII. 22.

alokasamjna, XIV. 33.

avartaka, XI. 61; XII.
14,

asu, VI. 9 and note

asraya (body), XVIII
48 : sattva +, VI. 45

asrava, XVI, 35, 46, 47;

XVIII. 49.

Iksvaku, I. 18, 24; VI
39

inj, XVII. 52.

injakatva, XVII. 53.

injita, XI. 22; XVIII.17.

idya, XVIII. 3.

idampratyayata,
64.

Indra, XI. 48; v. Dasa-
gatalocana, Puruhtta,
Maghavat, Vajradhara,
Vasava, Sakra, Sarh-
krandana.

indhas, XIV. 7.

Tlivila, XI. 45.

ॐ
''166

Isvara, XVI. 17; XVII.
21.

Ugratapas, VII. 45.

Udraka, ITI.3; v.Udraka. -

Uttara, XVI. 87.
uttana, XIII. 11, 12.
Udraka, XI. 56 note.
uddhava, VII. 48; XIII.
88 ; XVI. 54, 57.
upakara, XVIII. 64.
upadhi, 111. 14.
upanisad, XIII. 22 ff.
Upasena, XVI. 87.
upastambha, XIV. 15.
upeksa, XVI. 58 ; XVII.
54, 55.
Upendra, XI. 49.
Urvast, Vil. 88: Vil.
42.

Rsyasrnga, VII. 84.
ekaghana, X. 22. ,

Aida, VII, 88.
Airavata, II. 50.

auddhatya, XI. 20.
Aurva, I. 25 note.

९817088, IX. 18.

Kakanda, I. 58.

Kanva, I. 26.

kathamkathabhava,
XVIII. 8; v. akatham-
katha.

Kandarpa, IV. 8; VII.
36.

Kapifjalada, VII. 28.

Kapila, 1 1. 22.57, 58.

Kapilavastu, I. 57; III.
१.11.

Kapphina, XVI. 90.

karman, ITI. 86 ; X. 32;

 

INDEX

XI. 46, 60; XV. 81;
XVII. 19: (dasavidha)
III. 387: (saptanga)
Att 1s.

Kaksivat, I. 1.

Katyayana, XVI. 87.

Kapya, XVI. 91.

Kama, XIII. 86 ; v. A-
nanga, Abjagatru, Kan-
darpa, Cittodbhava,
Puspaketu, Madana.

kama, II. 60; XI. 30ff;;
AV: 2h 5 4 $7,
42, 48 : (tri+) XV. 28.

kamadhatu, XVII. 41.

kayasaksin, XVII. 34.

Kartavirya, IX. 17.

karsaka, XI. 27; XII.
85.

Kala, XVI. 17.

Kah, Vil. 29, 44. 5

Kavya, I. 4.

Kasi, LI. 15; ला. 309.

Kasyapa, I. 2; VII. 32:
(the sun) I. 2: (Auru-
vilva) XVI. 90: (Ma-
hamaha’) XVI. 90.

Kirndama, VII. 45 note.

Kimnara, I. 48; VIII.
12.

Kirhnart, VI. 35; X. 18.

Kimpurusa, IV. 10.

Kirata, X. 12.

Kunthadhana, XVI. 91.

Kumudvyatt, VIII. 44.

Kuru, IIT. 42; VIII. 45;
IX. 20.

(प, ए. Maithileya.

kusala, XV. 19; XVII.
10.

Kusgamba, I. 58.

kuhana, XIII. 14.

Krtayuga, III. 41.

Krmila, XVI. 87.

 

Krsna, v. Vasubhadra,
Hari.
kip: vi, ce, AV, 17,
Kesin, ४. Turargaraja.
Kondeya, XVI. 91.
Kaundina, III. 13.
Kaundinya, XVI. 87.
Kautsa, I. 22.
Kausthila, XVI. 91.
klega, V. 15; XIV. 52;
XV. 68; XVI. 21, 29,
24; "1.1 17.
XVIII. 29; v. sam-
11682.
ksanasamhnipata, V 49;
XV ITE: 27:
ksudramrga, I. 13.
Ksema, XVI. 89.

khila (cetah®), XVII. 26.
khelagamin, X. 10; XII.
11.

Ganga, VII. 40, 41: VII.
41.

Gada, IX. 24.

७११९६, v. Ambika.

Gandharva, VII. 10.

Gaya, ITI. 15.

Gavampati, XVI. 91.

Gadhija, VII. 35.

Gargya, I. 23.

Girivraja, I. 42; III. 15.

gotra, I. 22.

Godatta, XVI. 88.

Gautama (Ugratapas)
VIII. 45: (Kapila) I.
1, 22, 25: (Kakstvat)
व. 1: (otra) 2228:
(Buddha) III. 15; X.
58.

ghrna, II. 64 (?); XIII.
52 note; XVII. 3b;
'' 
'' 
'' 
'' 
''४. aghrna, saghrna.
ghrnaya, XIII. 52.
Ghrtaci, VII. 85.

caksus, XVII. 18, 32;
XVIII. 36.

catur,(jyotisa, &c.) XIII.
14: (dhyana) XVI. 1:
(viparyasa) XVII. 25:
(satya) III. 12; XVI.
a bs AVIL..27, 29:
(smrtyupasthana)
XVII. 25.

Carana, X. 6.

cikisu, XVII. 5.

cikura, FY. 21.

Cittodbhava, VII. 42.

Cunda, XVI. 91.

Caitraratha, II. 58; XI.
50.

chatodara, 1 ४. 41.

Janamejaya, VII. 44.

Jaras, LX. 18.

Jahnu, VII. 40,

jrmbh, VII. 3.

jiana, XIII, 22-23;
RVI. 32; XVIL 5.

jyotisa, XII. 14.

tatha, XVII. 26.

Tathagata, III. 20: IV.
24 &e.

famas 1 1; VELE 5.
1X3; 2. 5520.
al; X Vi. 18; XVII.
52: (sorrow), VI. 32;
Vil; 12;

Talajangha, VII. 39; v.
Haihaya.

Tisya, XVI. 87: XVI.
90.

 

INDEX

Turarhgaraja(Kesin), IX.
18.

Tusita, II. 48, 55.

tri, (kama) XY. 28
(kala) XII. 10: (bhava)
XVIII. 18: (पाह
asubhasya) XVII. 40:
(vimoksayatana)
XVII. 40.

triparivarta (of dharma-
cakra), Ill, 13.

dasa, (karman) III. 37.

DaSabala, IV. 46.

DaSagatalocana, I. 61.

Diti, IX. 19.

Dilipa, VII. 32.

di (ksaye), II. 18, 34.

Dirghatapas (or -tamas),
4.

duhkha, XVI. 3-42;
XVIL, 25, 49-55.

durgati, XVII. 35.

durhara, XI. 12.

dus, pra+, XIII. 52.

drstadharman, XVII. 27.

dosa, XVI. passim: (for
dvesa?) XVI 22:
dosato ga, VI. 22.

daurmanasya, XIII. 45,
47.

Dausmanti, I. 36.

Dramida (?), VI. 49.

dvadasaniyatavikalpa (of
dharmacakra), III. 13.

dvesa, XVI. 61, 62;

XVII. 39.

Dvaipayana, VII. 29, 30.

dharma, XII. 31; XIII.
6; XVII. 15, 42, 44;
XVILI 19:

dharmacakra, III. 13.

dhatu, TX. 12, 18 ; XIII.

 

167

42 5 XVE 40 48:
XVIII. 14: (kama+)
१. 41,
Dhautakin, XVI. 87.
dhyana, XVI.1; XVII.
42-56; XVIII. 47.

Nanda, II. 57, 68; 19.
1; 4: 6 SVE ee:
RVI, 90;

Nandaka, XVI. 89.

Nandamata, XVI. 89.

Nandana, IV. 6; XI. 1.

nandi, XVI. 44, 45.

nam, 211 + , es., XIV. 20,
32.

Namuci, IX. 19.

Naradamyasarathi,
XVIII. 51.

Nalaktvara, VI. 49 note.

Nahusa, XI. 44.

वता, L¥. 6, 8; 9.6

nama, IY. 15, 17.

namartpa, XVI. 16, 44,
46.

nikriya, II. 48.

nidega (nivega?), XIII.
27.

nimitta, [. 82 : XIII. 41;
XVI.53-78; XVII. 10.

niratrhaka, XVI. 47;
XVII. 16, 21; XVIII.
16.

nirodha, XVI. 26.

nirmoksa, V. 15; VIII.
62; XVIII. 62.

nirvana, XVII. 41.

nirvrta, XVII. 65.

nirvrti, XVI. 29.

nirveda, XVI. 44.

nivartaka, XVI. 42.

nivartana, XVI. 68.

nivriti, XII, 22; XVI.
42.
''168

nispranaya, LV. 25.

nihsarana, XVI. 4;
XVII. 15.

naiskramya, XI. 2; XII.
21.

" pafiea, (abhijiia) XVI. 1:
(aryabala) XVII. 26:
(indriya) XIII. 35:
(cetahkhila) XVII. 26:
(dosa) XIII. 14: (sarm-
yojana) ¬ १1, 57:
(skandha) XVIII. 15.

pattranguli, IV. 16.

Parasurama, v. Bhar-
gava.

Parasgara, VII. 29.
parikalpa, XIII. 49 ff.;
AY. 11; XVII: 88.
parigraha, XVI. 31, 33.
paryavasthana, XVII. 8.

Pandu, VII. 45.

Patala, XI. 47.

Paripatra (or Pariyatra),
IT. 62.

parisuddhi, XVII. 55.

pitr, (the Manes) X. 10:
(= Pretas) XI. 40, 62.

Pilindavatsa, XVI. 87.

puta (hoof), IX. 17.

Puruhtta, I. 59.

Puspaketu, VII. 2.

१0१, 111. 42.

009, XVI. 90: XVI.
90.

Parna
XVI. 90.

Parnaka, XVI. 90.

prthag, (ajiva) XIII. 17:
(°jana) XVIII. 51.

prakrti, XVI. 17.

pragrahaka, XVI. 58, 56.

prajna, V. 24, 80 ; XIV.
Gis XVI. 40, 36;

6
Sonaparanta,

 

INDEX

> 01. 3673
36.
pratigarvita, VII. 5.
pratigha, XIII. 47;
XVII. 87.
Pratipa, VII. 41.
prativedha, XVI. 6.
pratitya, X. 50; XVII.
21, 31.
pratyaksa, I. 14 note;
XVII. 28,
pratyaksin, I. 14.
pratyaya, प्र,
XVII. 15.
pratyavamarsa, XII, 19.
pradhana, XVII. 24.
Pramadvara, XII. 37.
pravartaka, XVI. 4.
pravrtti, XVI. 10, 17,18;
88, 42; XVII. 20, 31.
praveraya, XVIII. 20.
pragama, XVI. 4, 80, 58,
54, 62, 67.
prasrabdhi, XIII. 24.
prahitatman, XVII. 7.

XVIII.

16-18,

_prag eva, II. 24.

pramodya, XIII. 25:
a+, XII. 2.

pritt, 11.29; XT, 24,
2b; 21. 2782
XVII. 30, 42, 47-50.

phalastha, VI. 48;
XVIII. 41.

Bala, X. 8.
bala (Aarya°), XVII. 26.
Balarama, ए, Bala,
Rama, Saunandakin.
Buddha, IY. 27, 42; V.
38, &e. ह
Budha, VII. 38.
Brhadratha, VIII. 44.
Brhaspati, ए. Angirasa.

 

Bodhisattva, II. 48.

bodhyanga, XVII. 24,58.

brahmacarya, XI. 4, 18,
29; XAT. 20.

Brahman (mase.), VII.
31.

brahman (neut.), I. 15;
(91.8.36

bhakti; TV. 29; V. 1,5;
XV. 21; XVI 4:
Bhagavat, IV. 30; V. 8,

&९.
Bhaddali, XVI. 88.
Bhadrajit, XVI. 88.
Bhadrayana, XVI. 88.
Bharata, I. 26; v. Daus-
manti.
bhava, III. 88 ; XVI. 6;
XVilL 10: XVM AS
48,
bhas, IIT 89 and note.
Bhamini, IV, 3.
Bhargava, (Aurva) I. 25:
(Paragurama) IX. 17.
bhavana, XV. 5; XVI.
5; XVII, 57; v. asgu-
bha, maitra.
Bhimaka, VII. 48.
Bhiridyumna, XI. 46.
Bhrou, 11 91
bhaiksaka, XIII. 58.

Makanda, I. 58.
Maghavat, VII. 25.
mad, vi+, IX. 80.
Madana; VII. 45.
Madhu, 11. 59; VII. 23.
Madhyadega, IT. 62.
Manu, III. 41; v. Vai-
vasvata.
mantu, ¬ [आ 7:
Mandara, I. 48.
Mandakint, XI. 50.
''Marut, I. 62; II. 54.

mahabhtta, XV. 56.

Mahahvaya, XVI. 89.

matra, XVI. 86 note.

Madri, VII. 45.

mina, LV. 465 XIV. 6;
XVIII. 3, 6, 42.

Manin, IV. 3.

Mandhatr, XI. 43.

Maya, IT. 49.

Mara, III. 7, 8; XVIII.
2

marga, XVI. 4, 30ff.;
XVII. 17, 24, 34.

Mastsa, IT. 14.

mi, upa+, IX. 8.

minaripu (Surpaka),
VIII. 44.

Meghika, XVI. 89.

Menaka, VII. 39.

Meru, XII. 29.

maitra, II. 18; XVII.
56.

mara, VIII: 1: £
bhavana) XVI. 59, 63.

ग, AV. 18 205
XVI. 62; XVII. 34,
39,51; XVIII. 11.

Maithileya (Kuga and
Lava), I. 26.

Mainaka, XII. 40.

moksa, IV. 3; VI. 40;
MUL 22, 29; XVI,
48. XVIL 5S; XVIII.
26, 68, 64; v. nir-
moksa and vimoksa.

mosadharman, XV. 8.

moha, XVI. 22, 68, 64,
84.

Moharaja, XVI. 87.

Maudgalyagotra, XVI.
91.

Yadrecha, XVI. 17.

 

INDEX

Yamuna, VII. 33.

Yayati, I. 59; XI. 46.

Yasgas, XVI. 89.

Yasoda, XVI. 89.

yantya, XII. 2.

yoktraya, IV. 17.

yoga, V. 32; XIV. 34;
XVI. 33, 49 ; XVII. 4.

yogacira, XIV.19; XV.
68.

yogin, 211 29; XVI.
Ls XV EL To.

Raghu, ITI. 42.

rajas, VIII. 5; XVI. 18,
45; XVIII. 52.

Rati, IV. 8.

Rathitara, VII. 33.

Rambha, VL 49: VII.
26 (?): VII. 36.

Radha, XVI. 87.

ratrisattra, II. 28.

Rama (Balarama), I. 23;
VII. 51.

Rastrapala, XVI. 89.

Ruru, VII. 37.

rapa, XIII. 42, 46, 52;
9.9 131,
15.

ripin, XVII. 16.

Revata, XVI. 91.

rocisnu, X. 31.

laksana, XVI. 48.
Laksmi, VI. 26, 46.
laya, XVI. 55-57.
layana, XVI. 26.
Lava, v. Maithileya.

Vajradhara, X. 18.
Varanasi, III. 10.
varjya, XIII. 15.
Valkalin, XVI. 89.
Vasanta, V. 20; VII. 21.

 

169

va (= van), Il. 28.
Vagisa, XVI. 89.
Valmiki, I. 26.
Vaspa, XVI. 87.

vasaya, II. 37; IV. 26.

Vasava, IX. 19.

Vasubhadra, I. 23.

vikalpa, XIV. 9.

viksepa (a+), XV. 22.

vitarka, XV. passim ;
XVI. 68 ff.; XVII. 42-
47.

Vidhi, XVI. 17.

vinaya, III. 11, 26, 40.

Vinayaka; III. 26; Vv.
50; 3111. 8; MVik-
70.

viparyasa, XVII. 25.

vibhava, III. 40.

Vimala, XVI. 87.

vimoksa, V. 17 ; LX. 49;
RV: 623, XVIL Eig:
13.

vimoksayatana, XVII.
40.

virasa, XI. 2.

virodha, XIII. 48;
AVI. 67;

vilaksana, XI. 60.

viveka, XIV. 46; XVII.
42; XVIII. 42.

Visvamitra, v. Gadhija.

Visvavasu, VII. 39.

visakta, XVI, 76.

visama, ITI. 40.

vi, II. 28.

virya, XVI. 47, 93 ff.

Vupalin, XVI. 89.

Vrsni, VIII. 45; IX. 24
note.

vedi, IY. 18.

vep, X. 39.

Vaidehamuni, V. 35, 36,
51.
'' 

170

wairneya, 2. «22;
XVI. 24.

Vaivasvata, VII. 27.

Vaisramana, IV. 2.

Vodhyu, X. 56.

vyafjana, XVIII. 11.

vyadh, prati+, XVI. 5.

vyavadana, V. 16.

Vyapads, XY. 12-17;
XVI. 61-62; XVII.
39.

Vyasa, ए, Dvaipayana.

Sakya, II. 45; X. 60.

Sakra, IV. 2; XI. 43.

Santanu, VII. 41, 44;
X. 56.

sama, V. 22, 34; XIV.
50; XVI. 38, 54, 55;
KNIL 6, 9, 18.

Sambara, VIII. 45.

Sarya, XVIII. 24 note.

Sakuntala, ध. 26.

Sakya, I. 24; ILL. 28;
V1; VI. 40.

Sakyaraia (Suddho-
dhana), II. 45, 62.

Santa, VII. 34.

éamika, XVIII. 44, 64.

Samba, IX. 24 note.

Saradvatiputra, XVI. 91.

Sastr (Buddha), VII. 1;
XVIL. 62, 65 ; XVIII.
6, 61.

difijirika, X. 29.

Sibi, XI. 42, -

ia, MIU 197; XVL
30-84.

Suddhavasa, IT. 55.

Suddhodhana, IL 2;
XVIII. 81; ए. Sakya-
raja.

Subhakrtsna, XVII. 51.

Stnya, XVII. 17, 20.

 

INDEX

stnyacetas, I. 88.
Surpaka, VIII. 44 note.
Saivala, XVI. 91.
Sona Kotikarna, XVI.
88.
Sonaparanta
XVI 90.
éraddha, V. 24; XII.
36 ff.
Srighana
XVIIL. 49.
Srona, XVI. 88.

(Purna),

(Buddha),

sat, (indriya) IX. 23:
(karman) 1.44 : (dhatu)
XVI. 48.

samyojana, XVII. 57.
samvara, XIII. 54;
ALY. ^.
४१0 2 22:
(tosana) XIII. 39.
samvinna (?), V. 37.
sarnvega, XII. 4 ff.
samveda, XIII. 22.
samskara, XVII. 20.
Sagara, I. 25.
saghrna, VIII. 52; XV.
15.
samkalpa, XI. 22; XII.
5; XIU. 35.
Samkrandana, I. 62.
sarnklega, V. 17.
Sarhgramajit, XVI. 88.
84090 1 353 XV. 3;
91.109;
samjna, XIV. 21, 33;
XVI. ALS XVII. 7.
satya, XVI. 3ff.; XVII.
27, 29; v. ITI. 11-12.
sapta, (karman) XIII.
13: (cittanusaya)
XVII. 58: (bodhyan-
ga) XVII. 58.

 

samadhi XIII. 28 ; XVI.
88, 85 ; XVII. 47.
samucchraya, IX. 10,11;
RVICS.
sampragraha, XVI. 67.
Sambuddha, XIII. 2.
sambodhi, XVIII. 46.
sambhara, XVII. 15.
sammoha, XVI. 63.
samyak, XVI. 31-83;
XVII. 24.
Saranyt, VII. 26.
Sarasvati, VII. 31.
Sarpadasa, XVI. 88.
Sarvarthasiddha, II. 68.
Sarhkrti, VII. 51.
samagrya, XVII. 20.
Samya, IX. 24.
Sarana, IX. 24.
Sarasvata, VII. 31.
Siddha, X. 6.
sukha, 21. 83; X17.
23-24; XVII. 42-55.
Sugata, III. 21; IV. 28
&e.
Sujatavatsa, XVI. 88.
Sudargana, XVI. 89.
Sunetra, XI. 57 note.
Sundari, LV. 8 &c.; VI.
1 &¢.; VEL. 65 Vad.
51.
Subahu, XVI. 91.
Subhati, XVI. 88.
Strya, VII. 26.
Senajit, VIII. 44.
Senaka, VII. 43.
Senapati, VII. 43.
Somavarman, VII. 42.
Saunandakin, VII. 42.
Skanda, VII. 43 note.
skandha, XVIII, 15.
skambh, vi+, es., XVI.
35.
Sthulasgiras, VII. 36.
''w

spandita, XVII. 58.

अ, 1. 30, 37;
XIV. 35-45; XVI.
38 ; XVII. 55.

smrtyupasthana, XVII.
25.

srotas, III. 39. e

Svabhava, XVI. 17.

INDEX

svarga, X. passim; XI.

passim.
Svagata, XVI. 89.
Svaha, VII. 25.

Hari, 1X, 18.
Himagiri, I. 43.

| Himavat, I. 62 37; I.

171

62; ^. 6, 11; KY. 28.
Hiranyaretas, VII. 25.
hrllekha, XIII. 25 note.
610 "7 10117; 01

AIL 3 8b AVE A:

x VAL, 18, Sst.
Haihaya, VIII. 45.
hry X £. 11 38.
'' 
'' 
'' 
'' 
''RETURN CIRCULATION DEPARTMENT
TOmep 202 Main Librar

 

LOAN PERIOD 1
HOME USE

2

3

 

4

5

 

 

6

 

ALL BOOKS MAY BE RECALLED AFTER 7 DAYS

Renewals and Recharges may be made 4 days prior to the due date.

Books may be Renewed by calling

642-3405

 

DUE AS STAMPED BELOW

 

AUTO. DISC.

rep QO

FED 2

 

fo LELGO

 

4५\ ‰ € 1992

 

~+) ATION | Ge =.
Our

र} 2
tnt + 1

 

2८.८2.22

JJ a SIGE
+ 7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

JUN 3 0 2005
(८ 3, /P#3 JUL 10 1994
hea lel GIS | He ८2. ८
py ८, ८222 Seok BPE. द Le
OCT 15 1993 jAvTODIsccirc SEP 119 Pies
Now. J, 992 । |
Bee 19/9497
< 2224

FORM NO. 206

UNIVERSITY OF CALIFORNIA, BERKELEY
BERKELEY, CA 94720

®s
''BERKELEY L

॥॥॥ ॥॥ |

(030५37१1
''te

ernie
seat

~;
ध

(व

cts <
4
"
न

es $5
ध

ह

~
(मन

 
''