THE LETTERS

OF

LEWIS, RICHARD, WILLIAM
and JOHN MORRIS,
of Anglesey,
( Morrisiaid Mon)
1728— 1765.

-*?-.-

Transcribed from tKe^ Qriginals and Edited
by
JOHN H. DAVIES, M.A.

VOL. I.

Aberystwyth :
Published privately by the Editor and printed for him by
Fox, Jones & Co., Kemp Hall, Oxford.
1907.

Three Hu?idred Copies of this Book
have been printed for Subscribers
on O. IV. hand-made paper.
No 2c If-

4-. Sfc 3

THIS BOOK
IS
DeWcateJ) TO
THE MEMORY OF
Sir Xewie fIDorris
of Penbryn, Carmarthen,
THE DISTINGUISHED DESCENDANT OF LEWIS MORRIS
(LLEWELYN DDU O FON).

Grown gwin ac aeron a gaid
Ar hren ir dr bai-wniaid ;
Ysbys i dengys bob dyn,
O ba radd y bo'i wreiddyn.
O ffrwyth achos ffrith uchel
Y ceidw ddst y coed y del.
Pen. MSS. no, f. 82.

ON FOUR PATRIOT BROTHERS.

PROGEMIUM BY
SIR LEWIS MORRIS

Four patriot brothers of the Cymric race.
Of low estate, but sprung from gentle blood,
These letters hidden long, shall serve to trace
Their life-long love for Gwalia and her good.
All held their country dear, all prized as we
Her long heroic Past, her ancient tongue
Tha| blossoms still, her strong sons' bravery.
Her songs, by lover and by warrior sung.
Hei'e, through their own quaint use of either speech
We know them, now their native accents tell
Their story, now in nervous Saxon each
Brother to brother speaks, and both are well.
Here no unreal eulogy arrays
The dead in robes not theirs, nor partial hand
Conceals 'neath insincere or venal praise.
Foibles, it profits well to understand.
But each fraternal soul with loving care
Reveals itself; unchanged through time and change
And absence, still its inner thought lays bare
Nor thro' the estranging mists of years grows strange.
But frank and boyish still, can ne'er forget
'Mid service of the State and pride of place
The farm, the handicraft, and lingering yet—
The sire's shrewd wit, the mothei-'s kindly grace.

Thus in close concord, lived they, till the call
Sounded too soon, which comes alike to all.
And severed here the gracious brotherhood
Knit fast by patriot aims and common blood.

John, first, the bright young sailor comes, whose life
Perished 'neath Carthagena's frowning wall.
Falling in conquering Britain's world-wide strife.
As still, to-day, her youthful lives must fall.
A new, yet henceforth, a beloved name,
Frank, bold, warm-hearted, whom his mother's heart
Mourned long, who went too soon, may be, for fame
But not to have played, and well, his manly part.
Then gentle William, whose home-keeping thought
Strayed never far from Mona's wind-swept shore,
Whom Nature — herb, shell, flower, and fossil — taught
To reverence her Maker, more and more.
Nor loved these only, but to bring to light
The buried Cymric lore, his kindly hand
Sowed broadcast, not for lucre, oer the land
Treasures half-hidden, or forgotten quite.
Dear to his brethren, dear to Wales, to all
Who loved the unselfish care which freely gave
Rich store, which heard the buried ages call
And raised them from oblivion and the grave.
Then Richard, who 'mid London's emulous throng
Rose high, from " Mon the Mother," exiled far,
And served content, laborious years and long
Our thundering navies, waging ceaseless war.
Yet still remembered Gwalia and the debt
He owed her, and her sons, and wiUing lent
His scanty leisure hours, nor could forget
Those, who 'mid alien myriads, lonely, spent,
Pfaed for her, but with Lewis toiled to bind
A link of union, which renewed to-day
Knits Cymric lives together heart and mind
And cheers the exile's solitary way.

Who, when his life-long toil seemed now complete,
Gave all his native learning to make plain
In the old tongue the Word, to guide men's feet
On the strait Heavenward path, nor toiled in vain.
And Lewis, chief of all and noblest far
My dear sire's grandsire, whose protecting hand
Long saved Goronwy from himself, a star
Waking the brooding twilight of his land.
Who lived for her, yet loved his Britain well
Artificer, musician, scholar, bard.
Philosopher, antiquary, who men tell
With wonder, no achievement found too hard.
Wise, many-tongued, like his young kinsman great*
Who sang, how freemen best can build the State,
The blameless poet-jurist long at rest
Here, beneath Paul's high dome, there, with the Blest.
Who with skilled hand the Celtic roots laid bare
Where-from in name and speech our Gwalia grew,
The annals buried deep, the fancies fair.
The hoary faiths our dim forefathers knew.
Who framed the harp with fingers deft and strong
And drew his music from it, who could build
A bark and sail it forth, a seaman skilled.
Or pen an Ode and wing its words with song,
And traced the hidden secrets of the mine,
And mapped the treacherous shallows of the sea ;
Strong soul, of all these lavish gains of thine
Nought, but the gift of verse, descends to me !
But more than all the conquests of his brain ;
His generous hand I prize, his noble heart.
To which no struggling bard appealed in vain
For help or guidance in his sacred Art.
And yet the jealous schemers year by year
Assailed him, planned his fall, denied his skill.
With violence drove him forth in mortal fear
(Hard lot is his, who scales the Olympian Hill !)
* Sir William Jones, see Lord Teignmouth's Life.

To the cold Guelphic London, far away,
Sickening for home, to meet alone the hate
Of selfish men, the cruel law's delay
The jealousies of the intriguing Great.
And face them long, unfriended, unafraid
"The proud, hot Welshman" who the Crown's high trust
Never through all that weary strife betrayed.
But kept the scornful silence of thejust.
Till at the last, when the long fight was done,
Broken in frame, although with victory won.
Leaving the Law's chicane, the knavish great.
He turned contented, though of poor estate,
To the scarred hill-side, and forsaken deep
Of lone Goginan, there he knew at length
The homely restful life, the new found strength
Of sitting still, the nights' untroubled sleep.
Tending his brood of childish lives, the wife
He loved so well, aiding his neighbours round
With simple leechcraft, rapt in dreams profound
Of science and the riddle of our life ;
Now, like some fabled alchemist of old.
Armed with retort and crucible, the ore
Of his loved hills assayed, now mid the lore
Of Celtic annals delved and won their gold ;
Now grappling with the Electric Mysteries
Now penning the swift Englyn or high Ode,
Watching contented, 'neath the autumnal skies
His ruddy orchards bear their yearly load.
As they bear still, and I, as doth indeed
How many a pilgrim from the Atlantic main !
Last Autumn, tasting, sowed a little seed
In memory of that precious heart and brain ;
And him who to the last a patriot yet,
Through cares and painful age and limbs outworn.
Did never the old race and tongue forget,
Nor the lone, wind-swept isle, where he was born.

Good brothers, Lewis, Richard, William, John,
The fire ye kindled burns unfailing on ;
Dead nigh two ages, but remembered yet
May these your words, forbid men to forget !
I would ye might return to earth and view
By " dark Llewelyn's " grave, the stately shrine
The peasants reared, where, youths and maids combine
In emulous studies, part inspired by you.
I would ye might return awhile and know
The awakening of the subtle Cymric brain,
And see to what high fates your Wales doth grow.
And mark your brotherhood renewed again ;
Four brothers of your blood, alike in name,*
All looking to the Wales that is to be,
And one who, of the patriot company
Of Pioneers, enjoying modest fame
At Penbryn,t like his ancestor, grows old.
Leaving the din, the dust, the soil of Town
And hastening, ere his heart and brain grow cold.
With these last strains his bardic lyre lays down.
Good brothers, worthy patriots, faithful, just !
I, who have lived my life and loved you long.
Bring this hereditary wreath of song
And lay it willing on your honoured dust !
And bless the pious hands which long time kept
These ancient records, while our Gwalia slept.
And murmur o'er each lone ancestral grave
O Dad yn dy dangnefedd, cadw ef! Lewis Morris, Penbryn.

* Lewis, William, John, Charles.
+ In Carmarthenshire.

Just as I was revising the last proofs of this volume there came the sad
news of the death of Sir Lewis Morris. He had been for many years most
anxious that the Letters should be published, and in many ways he helped to
bring this about. He took an intense interest in every detail regarding his
great ancestor and read the parts as they were published with the keenest
avidity. He was also good enough to write the Poem, which will be found
at the beginning of this volume, expressly for the book. It has a pathetic
interest as it was probably the last poem he wrote. A lew weeks ago I had
the pleasure of accompanying him to Galltvadog, the secluded hill-side farm
in Cardiganshire, where Lewis Morris lived from 1746 to 1757. We sat in
the low, old-fashioned kitchen with its sturdy oak beams, and read over some
of the letters written there by Lewis Morris one hundred and fifty years ago.
Sir Lewis had long waited for an opportunity to visit the spot and it would be
difficult to exaggerate the delight he took in examining the house and
rambling about its grounds. His conversation that afternoon was full of
interesting reminiscences of the distinguished persons he had met, and his
kindly, childlike nature was seen at its best. I had dedicated the book to
him, and I looked forward with pleasure to presenting him with the complete
volume. Alas! this is now impossible. — J.H.D.]

INTRODUCTION.

'^'HE four brothers, whose letters have been collected together in
VJ^ this work, were the sons of Morys ap Richard Morys, of
Pentre Eirianell, in the parish of Penrhos Lligwy, Anglesey, and his
wife Margaret, the daughter of Morys Owen of Bodafon y Glyn. On
the father's sidg.they were descended from the ancient family of
Bulkeley, and on the mother's side they were connected with several
old Carnarvonshire families. Morys ap Richard Morys or Morris
Prichard, was a carpenter and cooper, and it appears that several
members of the family had achieved a considerable reputation as
skilful and ingenious craftsmen. His wife, Margaret Owen, was
one of the daughters of a reputable farmer in the same district.
For some reason or other, perhaps owing to the lowly circumstances
of the young lover, Morris Owen, her father did not regard the
courtship of the two young people with favour. At any rate
Morris Prichard found it necessary to induce his JuHet to consent
to a secret marriage, and the tradition goes that one night
she escaped through the window of her father's abode at her
lover's behest, and was hastily married to him on the spot by an
unbenificed clergyman, who had been prevailed upon to become
accomplice in the plot. After the ceremony had been performed
the bride returned to the safe custody of her father's house, telling
nobody of the incident. This occurred in the month of June, 1699.*
But the secret could not be long kept. A few months later
Margaret Morris had gone to the fair, known as Ffair Wyl I fan, at
*The authority for this and the subsequent statement is to be found in the
MS. notes of John William Prichard, Plasybrain, preserved in a copy of
"Diddanwch Teuluaidd" at the Cardiff Free Library, and copied for me
through the kind offices of Mr. Ballinger by Mr. J. Ifano Jones.

contd.

Bangor. Her husband did not accompany her but remained at his
Introduction ^^^^ Tyddyn Melus. Some time in the course of the afternoon a
rumour reached Morris Prichard that the ferry boat at Menai
Bridge had capsized, and that all the occupants had been drowned,
with the sole exception of one woman. The young swain was
beside himself with grief, and started off at once for the scene of
the disaster, fearful lest his young wife should have been of the
number drowned. However to his great joy, the first person he
met as, spent and exhausted, he reached the shores of the Menai
Straits, was his wife Margaret, who it appears had crossed by
another boat. This incident had such an effect upon them, says
the chronicler, that they there and then decided to face the bride's
parents and declare their secret. So they returned to Bodafon y
Glyn and were received with kindness and never did the bride's
family express any grief or discontent at the marriage. This story,
says J. W. Prichard, was related to him by his father, one Richard
William of Plas Gronw, to whom it had been told by Morris
Prichard himself The three eldest sons of this romantic union
were born at Tyddyn Mehis in the parish of Llanfihangel Tre'r
Beirdd, and they were all duly baptized in the parish church —
Lewis on March 2nd, 1700-1 ; Richard on February the 7th, 1702-3 ;
and Wilham on May the 6th, 1705. As a lad Lewis showed signs
of great ability, but owing to the straightened circunstances of his
parents he got very litrie schooling, and whatever learning he had
in subsequent years was picked up by self-application to his studies
in his leisure time. The three brothers being much of an age
played together, and together learnt the elements of their father's
craft. William in one of his letters refers to the happy times when
they ran about naked on the Dulas sands, and shared all spoils in
common, and their affection for one another is evident throughout
their correspondence in later years.
From a very early age they were imbued with a love for poetry
and literature and entered with zest into the literary life of the island,
such as it was. Among the Morris Manuscripts preserved at the
British Museum is a large collection of songs and local ballads
collected by Richard Morris when quite a youth,* and the Editor has
* Additional MSS. 14992.

in his possession an MS. of old Welsh Poetry copied by Lewis ,
¦..¦•¦• f t t ' /. Introduction
Morris in April, 1726.* In 1728 Lewis Morris was one of the chief ,
protagonists in a kind of bardic duel between the poets of Carnarvon
shire and Anglesey, and it was on this occasion that he proved his
superiority over all his contemporaries in the mastery of the •
Welsh alliterative metres. On the 9th of July, 1729, Lewis was
appointed to the post of waiter and searcher at the Customs at
Beaumaris and Holyhead, a post which he held up to March 15th,
1743, when his brother-in-law, Owen Davies, superseded him. On
March 29th, 1729, he married Elizabeth Griffiths of Tywridyn,
Rhoscolyn, a young girl sixteen years old, and in her right became
entitled to a small estate in the county.t By her he had three
children, Lewis, Margaret and Elen. Lewis died young, but the two
daughters are frequently referred to in the letters. In addition to
his work as a Government official, it appears that he was in frequent
request as a surveyor, and it was probably in this capacity that he
became acquainted with Mr. Owen Meyrick, of Bodorgan, an
acquaintance which proved of great assistance to him and his
brothers in their efforts at self-advancement. In the year 1737 he
was engaged by the Admiralty to make a survey of the coast of
Wales, a work which he subsequently completed and published in
the year 1748. For the purposes of this survey, he was granted
the use of a well-equipped vessel, in which he made the complete
tour of the coast. He was also employed by the Crown in 1744 to
make a survey of the Manor of Perfedd in North Cardiganshire,
and it was probably in this way that he became acquainted with
the possibilities of the lead industry there, which eventually
resulted in his being appointed in 1746, deputy steward of the
Crown Manors in Cardiganshire. J Most of his poetry was written
during the period he resided in Holyhead as a Customs House
officer ; for after he went to reside to Cardiganshire he had little
or no leisure for creative literary work, though he compiled his
dictionary of Celtic proper names at odd times during the last ten
years of his life. In the year 1735, he set up a printing-press at
Holyhead with the intention of printing selections from Welsh
* See Hist. MSS. Catalogue, vol. ii p. 903.
j-v. page 90. JCymmrodor xv. p. 5, 84.

Introduction contd.

a

literature; but the speculation was not successful, and after
pubhshing two parts, of eight pages each, of his periodical he gave
it up.* He next proposed, in April, 1736, to print by subscription
treatise called "Chwedlau Doethion Rhufain ; or, The Tales of
the Wise Men of Rome," but it does not appear that this treatise
was ever published. His interest in Welsh literature never
slackened, and to the end of his days he remained a patron of
Welsh poets, and an ardent collector of manuscripts and books
relating to the history and literature of the country. On the
20th October, 1749, he married Anne Lloyd of Penbryn as his
second wife, and she became the mother of a numerous family of
six sons and four daughters.
The story of his connection with the Cardiganshire Lead Mines
has been admirably told by Mr. Lleufer Thomas in his article in
the Cymmrodor, Vol. XV., which every reader of these Letters
should consult. It will be convenient, however, to explain the
nature of the troubles and difficulties which harassed him and
made it necessary for him to remain in London for lengthy periods
of time. Soon after Morris's appointment to the deputy steward
ship of the Crown Manors in Cardiganshire, his superior, William
Corbett, became engaged in litigation with Thomas Pryse, of
Gogerddan. Corbett, together with one Charles Richards, (possibly
of Penglais) had leased certain lands from the Crown for the pur
pose of sinking for lead, and the partners had been resisted by
Thomas Pryse, probably on the ground that the land belonged to
him. This was the first of a long series of law-suits in which Lewis
Morris was engaged. Sometime in the year 1751 two workmen
discovered rich deposits of lead ore at Esgair Mwynt, a place
situated in the parcel of Gwnnws, about halfway between Pont-
rhydfendigaid and Ysbytty Ystwyth, and not far from Crosswood,
the seat of Lord Lisburne. In his capacity as Crown Steward,
Morris let the mine for the term of one year, from July 1st, 1751,
to three working miners (Evan Williams, John and David Morgan)
at the rent of los. for every ton of ore raised. These men being
* This periodical, which is called " Tlysau yr Hen Oesoedd," was repro
duced in facsimile by the late Mr. Isaac Foulkes of Liverpool.
t See pp. 214, 215.

ignorant and unable to carry the business through took Lewis
Morris into partnership, but not until he had informed the
Treasury of the transaction. The mine turned out to be
exceptionally rich, so that the partners cleared (according to
William Morris) about .^4,000 in the first year. After the expiration
of the year's lease, the Treasury appointed Morris, on July 15th
1752, Agent and Superintendent of the Esgair Mwyn mine i. The
Crown warrant gave him "full power and authority by himself and
his assistants and workmen to open and work and manage as well
the said mines discovered [Esgair Mwyn] or to be discovered and
belonging to His Majesty in the places aforesaid for His Majesty's
use and best advantage during his pleasure." In pursuance of this
authority Morris set about developing the mine with great energy.
But the success of the mine awakened the greed of the adjacent
gentry, and several of them, including Lord Lisburne and the Rev.
William Powell of Nanteos, immediately began to contest the
Crown's claims. Their first step was to gain posession of the mine
itself, and this they duly proceeded to do, taking Lewis Morris
prisoner and carrying him to Cardigan gaol (see page 223). The
claimants being now in posession of the mine worked it for
their own profit, but they were soon forced to deliver up posession
to the Crown, pending the trial. In due course Lewis Morris was
released from gaol, and was soon immersed in preparation for the
trial. The legal proceedings, however, lasted a long time, and it
was not until the 24th May, 1754 (fifteen months after the mine
had been seized), that the Crown eventually established its claim.
Lewis Morris wrote an account of the whole transaction in the
form of a Scripture narrative, which he entitled " The First Book
of the Chronicles of y'= Mines." This narrative verges upon
blasphemy in places, and is also too long for reproduction, but it
appears from it that the Rev. William Powell of Nanteos, who
had recently inherited the estate, was the chief instigator of the
trouble. He induced Lord Lisburne to join with him in the
proceedings, much to the latter's eventual discomfiture, for after
the verdict had been given it turned out that Lord Lisburne was
heavily in arrears to the Crown for Manorial rents. As a sample
JAddit. 15025, p. 150

Introduction contd.

. . of this production the following which describes the onslaught on
J the mine, will serve : —
contd. ^
Chapter 2.
When the morning was come the chief rulers took council
how they might put the king's servant (i.e., Lewis Morris) to
death. Then came Josiah from the king's servants, who also
betrayed them unto Herber Mc Walter (Herbert Lloyd of
Peterwell *) saying " Behold the king's servants are many in
number like grass-hoppers on the face of the earth, and moreover
they have weapons and cannons among them. Come therefore
do wisely. Entice them out of their camp, encompass them on
every side, and surprise them unawares, that you may by some
means stop their thunder, for if they speak you will all perish. "
These sayings pleased them well and he passed through the Vale
of Florida (Strata Florida) covered with brass from head to foot,
and his spear was like a yard which three taylors could hardly
lift, and he said in his heart, I defy the armies of any king living.
And he met his army at Phebipolis or the Sun tavern at the ford,
and encamped where they kept the market of oxen on the top
of Pisgah (i.e. at Ffair Rh6s) over against y^ king's servant, and
his army consisted of horse and foot followed by women and
baggage, and they had asses and mules in abundance to carry off
the spoil. And he sent on the east side of them 151, on y« west
151, on ys north 151, and on y^ south he sent 151, and they
were in all 604, all men of valour that drew the sword.
Chapter 3.
And when the sun came over the valley of ye Caronian
shepherds, so the king's servants saw the neighbouring hills
covered with men in number like the sands of y^ sea. And
there were among them several of y^ nation of the Torybites
and of the nation of Jacobites that rode upon wild mountain
horses with long tails and manes like lions. And Herber
McWalter, Jones sad dog, the false prophet (probably George
Jones of Rhoscellan), and Illtudus, the scribe,t were at the head
of them with fire in their hands, ordering them in battle array.
And the king's servants sent messengers unto them, to ask them
saying, are your hearts set upon peace or war? And they
answered and said, our forefathers have left us a law : "he that
* Sir Herbert Lloyd was the son of Walter Lloyd.
+ One Illtud Evans was Mayor of Aberystwyth in 1753. He appears to have
been a lawyer, see Aberystwyth and its Court Leet, by G. Eyre Evans p 12

refuseth to give, compel him with a strong hand," and we have
added thereto, "he that borrows let him never pay,'' and they
said come out to us and we will treat of peace. And they
enticed the king's servant (Lewis Morris) out of y^^ camp with
fair words and then they said unto him, " Lo, the King hath
given us a power to send thee to prison, and there thou must
remain till thou payest fine and ransom." And they imprisoned
the king's servant and took possession of the king's treasures
and carried them to their own houses, and they rifled the king's
houses and turned out his people, and spared neither young nor
old nor the women in labour."*
Lewis Morris continues in the same strain to describe the sub
sequent proceedings. No doubt he relieved his feelings in this
manner, and probably wrote it for the benefit of his brother
Richard and his London friends.
For the rest of his life Morris was never quit of litigation, and
his latter years were clouded by the need of providing for a young
and numerous family. He also suffered from a complication of
physical ailments, to which he finally succumbed on April nth,
1765. A contemporary described him in the following terms:
•Through the kindness of my friend Mr. .Richard Ellis, B.A., Welsh
Librarian at the University College of Wales, I am able to re-produce the
following letter, which throws considerable ilight on the personnel of the
attacking party : — Cardigan, March 20th, 1753. — Dear Cozin ... Mr. Herbert
Lloyd supported by the Deputy Sheriff and a rabble of about 200 people,
who they were pleased to dub with the title of the Posse of the County, made
latelya most audacious attack upon the King's Mines in this County :— he in
conjunction with George Jones a crasey and unqualifyed Justice of our County
under pretence of executing the Laws against forceible entrys, sent Mr. Lewis
Morris, the King's chief agent, to this gaol, dispersed the under agents and
miners, and put the rioters in possession. But these violent proceedings did
not hold long. The agent was removed by Habeas Corpus and is gone from
hence in his way for London. Aberystwyth is now filled with soldiers, and
the Lieftenant and Custos Rotulorum of the county are ordered to attend to
quarter the forces to make a proper inquiry into this proceeding and to report
it to the Government. And it is to be hoped the rioters and their ringleaders will
be rewarded according to their merits. Mr. Morris, when a prisoner here,
informed me that when this bold attack was made there was about ^8,000
worth of [ore] in the store houses and on the banks, and that the mine alone
whillst it continues as it now is will produce to the King above ;^io,ooo per
annum clear profit. I own it is a valluable bone of contention, but peace and
a competency is far more eligible in the oppinion of, dear sir, your most
affectionate kinsman and humble servant, J  Morgan.

Introduction contd.

. " He was a strong and active man, of handsome n>ien, jovial and
, . witty, and beloved wherever he went. It is a thousand to one that
contd, ¦"
Wales will ever see his like again, particularly as to his general
attainments and his genius in mechanics. He was a credit to
Wales while he lived, and he deserves the praise of all who cherish
her ancient tongue and honour the history of their ancestors."
It will be necessary to return to some other aspects of Lewis
Morris's life in the preface to the second volume of this work, as
we have only barely touched upon his connection with Welsh
Literature, and the part he played as patron to those two ill-starred
sons of Wales : Goronwy Owen and leuan Brydydd Hir.
Richard Morris, the second brother appears to have gone to
London about the year 1721 or 1722.* The first letter from him
in this work is dated from London, the 20th of March, 1728. He
does not seem to have settled down in a regular situation for some
years, but apparently lived a hand-to-mouth existence. By pro
fession he was an accountant, and it was probably due to the
ability he showed in dealing with the accounts of the estate of
Lord Londonderry, who died in 1729, that he owed his berth in
the Navy Office. It is difficult to piece together the few stray facts
that we possess regarding his life in London prior to 1740. Like
his brother Lewis, he was in his younger days a jovial, rollicking
young fellow, fond of wine and song. Much of his poetry is still
preserved in manuscript in the British Museum,t and it is from
this volume that we glean the following facts.
It appears that Richard became surety for one John Wade, who
subsequently failed or decamped. At any rate Richard's goods were
sold, and as he had not sufficient to meet the creditors he was put
into the Fleet Prison for debt, where he remained for a whole year.
During this period he wrote a great deal of poetry, in which he
bemoaned his sad estate, and some of this poetry is well worth
preservation. The following englynion were written in 1737.
*This appears from a letter he wrote on the 15th June, 1771, to a Mrs.
Penny, in which he states that he had been fifty years out of Wales. In a
letter sent to Goronwy Owen about the same time, he says that he is in the
70th year of his age and the soth year of his sojourn in London.
t Addit. MSS. 14929.

AR FY NGHYSTUDDIAU, &c., YNG NGHAERLUDD.
Tair ar ddeg, rhi' deg ar hugain — fy oed
Pan fu adwyth milain
I'm gorfod, syndod y sain
Uchel a chwerw fy ochain !
Yngharchar, mewn alar, yn wylo — bum
Beunydd yn penydio,
Flwyddyn yn erchyll floeddio
A'm can oedd myned o'm c6'.
Blinwyd fi'n dost dair blynedd — yn Llundain
A Uawnder anhunedd
Diolch, Amen, i'r Senedd
O mhoen a roddes i'm hSdd,
Tra'r wyf iach, bellach, heb ballu— gwiliaf
Bob gelyn, rwy'n credu ;
Mae'n rhaid, o f enaid am fu,
I Forys edifaru.
Ni chymraf, ni roddaf i'r un — o goel
Gwelaf fod yn wrthun ;
Ni flina mhen am wenfun,
Y baw am dy gwmni bfln.
Felly yn dra hy, drwy hedd, — iawn allu
Enillaf anrhydedd :
A byw'n ddi rain heb gamwedd,
O hyd drwy'r byd, draw i'r bedd.
He also appears to have been unfortunate in his first marriage,
though few particulars can be gleaned as to this. He eked out his
livelihood by acting as interpreter in the Law Courts, and by
supervising the printing of Welsh books in London. He also
indexed the Welsh manuscripts of Moses WiUiams, which had
been purchased by William Jones, the mathematician, and these
indexes are still preserved in the Llanstephan collection.
In 1742, through the good offices of the Rev. Thomas EUis,
Vicar of Holyhead, he was recommended to the Bishop of Bangor
as a person well-fitted to correct and revise the proofs of some
Welsh pamphlets about to be printed in London.* In 1744 he was
appointed to revise the edition of the Welsh Bible which was then
being printed by the S.P.C.K.,t and this was the means of bringing
him into considerable prominence. The Bible was issued in 1746,
and a subsequent edition in 1752.J
*See page 66, 67. fSee page 80. J See Bible in Wales, 1907, pp. 42-44.

Introduction contd.

He and his brother Lewis were the founders of the Honourable
Introduction ^^^.^^^ ^^ Cymmrodorion in 1751, and through the means of the
~°*''* Society, and by their own personal efforts, they succeeded in
interesting all classes of Welshmen in the history and literature of
their native land. The letters bear eloquent testimony to the
continual help and support they afforded to Welsh hterati.
Richard outlived all his brothers, dying in the year 1779- Lewis
Morris wrote a long and interesting description of Richard in a
letter to William, which will be found in the second volume, and
this description though not altogether complimentary, gives us a
very clear view of the essential kindliness of his character :
Hwyl fab ei dad yw Rhisiart, nid da gantho ai cynghoro, ag
etto fe wyr fod y cynghor yn dda, ag ai canlyn feallai, ond ei
gael wrth siawns. Positive, precipitate, indefatigable, quick
enough and ingenious, but too credulous. Loves his country to
e.xcess and for that reason his countrymen, who all impose upon
him that he deals with, and he choses to deal with them because
they are his countrymen. I would for my part sooner deal with a
Turk or a Jew than with a London Welshman. He owns they are
rogues, but like the hare, he loves to lie near the dog kennel. I
am afraid that foolish meeting of Cymmrodorion will make an
end of him, for he stays there till one, two, three or four in the
morning, and sometimes comes as far as his door (or has done it),
and there sleeps till the watch awake him  There is no
Welshman in London hardly but what has been with their common
father (the Llywydd)* borrowing money. I have endeavoured
to banter him out of this folly and silly pride, (fe roe fenthyg i
gnaf brwnt pan fyddai ei deulu ei hun mewn eisiau), and I
believe he has refused some of them lately. He hath (or had) a
notion that he had no occasion to hoard any money or goods for
his children, for that after his death, some good people that had
a value for him would take care of his family, as he has taken
care to assist several helpless children.
This description was written by Lewis Morris in October, 1757,
and it must be remembered that he was at the time harassed by
law suits and financial troubles. Nevertheless, it is clear that the
two brothers were the best of friends, though they did not always
see eye to eye. It is a misfortune that nearly all the letters written
* Richard Morris was President of the Cymmrodorion.

by Richard Morris to his brothers have been lost or destroyed, and t ^ j (..
there only now remain about forty written by him between 1759 ,
and 1763. Some of these are the most interesting letters in the
whole series.
William Morris, unlike his two brothers lived and died in
Anglesey. He seems to have spent some considerable time in
Liverpool when a young man and he also visited London, but for
the last twenty years of his life he rarely stirred out of his native
county. He was appointed Collector of the Customs at Holyhead
on February 24th, 1736-7, and as time went on he obtained other
small offices at the same port. In a letter written to Richard in
April, 1 74 1, he amusingly describes himself as deputy customer,
collector, deputy comptroller, comptroller of the coal duties, deputy
searcher, coast waiter and searcher, water bailiff, deputy vice-
admiral, collector of the Skerry lights, surgeon, florist and botanist
to the Garrison of Holyhead.t
William's life was uneventful ; he experienced none of the
vicissitudes of fortune which fell to the share of his brothers, nor
did he rise to any distinction in the worlds of literature and
affairs. Nevertheless in as far as his personal character is
unfolded in the letters, William is perhaps the most interesting of
the brothers. His letters have not the vivacity of those of his
brother Lewis, nor the charm of John's, but they cover a very wide
field of interest and are always eminently sane and natural. He
contrives also to give us a complete picture of himself ; we know
him as he was with all his likes and dislikes, his virtues and his
failings, his hobbies, his friends, his official duties, and his home.
Both brothers look up to him with respect, and he is made the arbiter
in their disputes. His letters abound in quaint turns and
expressions of speech, and he is never happier than when he
invents somepseudonymfor himself as the finishing touch of a letter J
tSee page 50.
JThe following are some of the names chosen : Gwilym Tew, Gwilym
Hiraethog, Gwilym Gontrowliwr, Gwilym Fynglwyd, Gwilym Ddu o F6n,
Y Twrch Trwyth, Gwilym Ddu o Gybi, Gwilym Cybi, Gwilym Amhorys,
Gwilym Rwydd-dew, Gwilym Lw^ttu, Gwilym Fyngfrith, Gwilym o'r Dollfa,
Gwilym Gregynwr, Y Cregynydd, Gwilym Rwyddfras, Gwilym y Garddwr,
Gwilym Doll-goes neu Goes-dolly, Gwilym Ogloff, William y Trydydd, etc.

Introduction contd.

Like his brother Lewis he was a man of many accomplishments, a
good musician, a surgeon, a fair linguist, a student of Welsh
literature and antiquities, and an expert botanist and conchologist.
He spent many years in making a Botanologiuni or Herbal, but
this work seems now to have been lost. The Rev. Hugh Davies in
his Welsh Botanology mentions a MS. by William Morris entitled
"A Collection of Plants gathered in Anglesey," and it is not
unlikely that Davies made extensive use of this MS. in the
composition of his " Catalogue of the Native Plants of Anglesey."
The Collections of Poetry made by William Morris have been
preserved, and many of his MSS. are now in the British Museum.
Amongst these is the "Delyn Ledr,"* a manuscript beautifully
written by him on vellum. This was the MS. which Morris lent
to Goronwy Owen, and failed for years to get back, until he pur
chased it from a pawnbroker in Liverpool.
By far the greatest number of the letters of the brothers still in
existence were wiitten by William Morris. This is due to the fact
that Richard, to whom the letters were addressed, preserved them
with jealous care and on his death bequeathed them to the Welsh
School, whence they were transferred to the British Museum.
Very few of the letters written by Richard have been discovered,
but it is quite possible that they are still in existence. We know
that William was as careful as Richard in keeping the letters, for
those written to him by Lewis are now in the possession of
Sir Lewis Morris, and it is unlikely that he destroyed those of his
brother Richard. There should be six batches of correspondence,
viz., letters written by Lewis to Richard, by Lewis to William ;
by Richard to Lewis, by Richard to William ; and by WiUiam to
Lewis and WiUiam to Richard. Of these the only ones which
have survived in any quantity are those written by Lewis to
Richard and William, Richard's letters to Lewis and William's
letters to Richard.
John Morris, the youngest of the brothers is little known to
fame. A writer in the Cambrian Register, 1796, p. 232, gives the
following account of him :— " John died mate of the Torbay man-
of-war, in the expedition of 1740, against Carthagena, aged 34 years.
* Now .\ddit. MS. 148S4.

He is said to have been the most promising genius of all the . j n
brothers ; but of the three who enjoyed the common duration of contd.
life, Lewis had the credit of being the most vigorous character."
In preparing these letters for the press, it has been the Editor's
aim to omit nothing, so that the writers might appear in their
natural garb. It often happens, however, that the letters are torn
or otherwise imperfect, and sometimes they are indistinct and
difficult to read. A very few other omissions have been made
where the writers offended against what are considered in this age
to be the canons of good taste, but it is seldom that they require
a surgical operation of this kind. The letters were transcribed by
the Editor, Mr. T. Vaughan Roberts, B.Sc, Mr. E. A. Lewis,
M.A., D.Sc, and the late Mr. T. Hamer Jones. The Editor and
Mr. Vaughan Roberts have carefully collated all the proofs with the
original letters, but they do not make a pretence of infallibility, and
there are doubtless many errors of transcription still uncorrected.
It is hoped to complete the series of MORRIS LETTERS in
another volume, to be followed by comprehensive indices and notes.
J. H. DAVIES.

THE MORRIS' LETTERS.

London, 20th March, 1728.
Dear Brother, — Yours of 21st ultimo I received which I read R. to L.
with great pleasure and satisfaction. I obsei-ve thou art going the
way of the world, if not gone already, and am in hopes things will
answer thy expectation, so that thou'lt never need to wish thy head
out of Cawell yr Ynfydion. If 'tis over, I pray God to bless you
both, and I begg that my kind love be remembered to my new
relation ; I wish I had the honour of knowing her, but I hope
in about a year's time I shall be at leisure and able to bear the
expences of a journey to Anglesey, when I propose to myself a
great deal of happiness in seeing aU my friends and acquaintance,
and who knows but I may carry down along with me a female
friend as near related to you as the above is to me. I do really
design to run the same hazard between this and Midsummer, and
should have done it before now had not family sickness prevented
it, but now the young chapp seems to be on y^ mending hand. I've
writ to cousin Jack and to brother William this day ; also to
Mr. Perocheon at Lisbon, Mr. Sidwell in Lincolnshire, John
Prichard in Maryland, Mr. Dowe at Jamaica (where he went on a
second expedition), also to Thomas Bryan at Llanerchymedd for
Dick Morris of Hampstead. Believe me, I write so many letters
B

R. to L. that it almost takes away half my time, being (besides what I do to
contd. my own friends) a secretary to near a score of my countrymen : a
wondrous great man ! and worthy of prodigious encouragement.
I admire thy awen which is so ready to gingle rimes upon all
occasions. Counsellor Lewis went from hence about a week ago,
and I unfortunately happen'd to be so very busy that I had not
time to send one letter by him, neither could I get the Grammar
ready ; but I've sent my cousin's Grammar, also several letters
I received from Lisbon, Roderick, Sidwell, Maryland, Conway, etc.
If ever thou goest to Flintshire I would have thee call on Mr. Conn-
way of Sychdun, he would be extream glad to see thee, being a
great lover of antiquities and the best good-natur'd man living.
Perhaps he might get thee some surveying work if thou would
accept of it, fail not in this if thou goest that way and give my
humble service to him ; I intend to write there very shortly. What
made me send the above letters was chiefly that brother William
may see Perocheon's when he comes to the country in Easter or
Whitsuntide, which contain several mysteries in trade of great ser
vice to him ; but pray let them be all returned when you have done
with them. You see there a letter from R. Jones to whom the
Cywydd belongs. There's a couple of sticks of red wax for thee
in the parcell — shall take care to send the Grammar interleav'd per
first opportunity. I wish thou would send the pedigree, etc., per
Thos. Williams's return. Thou should not complain so much of
traflferth now, for what wilt thou do when oblig'd to work the
nights as well as days ! O hard case ! I understand Lord Bulkeley
has drop'd the lawsuit about Mynydd y Twr. I hope what thou
say'st about our sister's seeing her folly is true. I've writ her an
out-of-the-way letter also, which I suppose she has received. I am
surpriz'd I can hear nothing from Dr. Evans, and whether to impute
it to his pride, neglegence or hurry of business I cannot teU.
There's nothing done yet in the Custom House affair ; but there
are several scores turn'd out lately in this river, so that 'tis an easy
matter with small interest to gett in here at present. As to what I
mention'd about my going abroad, you must know I'm bound with
Capt. Jones tiU next Christmas or Lady Day following, and after
that he promises me a place of near ^loo a year in this town, or a

much more profitable one abroad ; but I shall have time enough to R. to L.
consider of it between this and that time. Shall make it my contd.
business to inspect as much as I can into Mr. Edwards's business,
which if I see to bear a good profit, perhaps in case the Widdow's
affair answers, I shall enter in partners with him. But £ioQ a year
profit is a fine thing ! Do we run no risque of breaking, which is
too common here now-a-days. Mr. Hughes, the orrange merchant,
is broke, through the means of a rascally . . . [torn] who arrested
him, and set all his creditors upon his back at once, so . . . [torn]
after he paid him he was obliged to abscond to the verge of the
Court, till his . . . [torn] are made up. I believe there will be a
statute out against him this week. I've settled all his accounts
for him and it appears he owes about .^600, and has about ^30010
pay a composition of 7s. 6d. or los. per pound — he had but ;^5oo
with his wife which was too much to lose, though 'twas reported she
had above .^looo fortune. I'm heartily sorry for the poor good
woman, and cannot imagine as yet what they'll do to live in the
world after this misfortune ; more per next. I believe we shall
have a war after all, there seems no hopes of y*^ contrary. St.
David's Day was observ'd here with great ceremony, the sermon
was preach'd in English by Mr. John Morgan and they [sic]
prayers in British by Mr. PhiUips, at St. Clement's Danes, in the
Strand; but the Prince was not there. The 12 stewards and the
Society walk'd in procession to Merchant Taylor's Hall where they
din'd, consisting of about a thousand people, Welsh and English,
and made a handsome collection for the Charity Children des
cended from British parents which they keep. The stewards wore
plumes of feathers in their hatts and underneath y*= motto, Ick Dien,
work'd in silver very pretty. I did not dine with them yt day
because they had prick'd me down for a steward next year, and
sent me a summons to meet them, but being unwiUing to be about
^10 out of pocket, I retir'd with about 12 countrymen into a private
house, where we din'd and drank all the healths we could think on,
and return'd home sober as judges. I could say more but must defer
it to another opportunity. — Thy Brother Brynaich, Rhist Morus.
I've gott a place for John Price by the week at Mr. Edwards's,
to look after the shop, go of errands, carry out, etc., and his wife

II.

R. to L. is to wash for us all in the house, upon which account they are to
contd. come and live near us. My last letter was little burnt, and the
seal is Mr. Edwards's coat-of-arms.
N B —I've been this week past writing out Weston's book of
shorthand, and design, if I can, to learn that incomparable piece
of Art which has made so much noise in y« worid.
Endorsed : To Mr Lewis Morris, Land Surveyor, at Penrhos Lligwy, near
Llysdulas, in Anglesey, North Wales. ,_ . . ,
Copied by Mr. Richard Williams, F.R. Hist. S., Newtown, from the original
in the possession of the late W. J. Kirkham.
Gartre, Anglesey, 24th Feb., 1738.
L, to R. Mrawd Rhisiart yna,— Here is your letter of y^ 24th of January
before me. 'Roeddwn yn disgwyl bob dydd gael clywed gair neu
ddau dy fod gwedi cael rhyw gymorth gan Mr. Meyrig : os meder,
mi wn y gwna. Mi ddiolchais orau gallwn iddo yn fy Uythyr
diweddaf. "There's no pity but amongst y^ poor," medd yr hen
ddihareb, beth a dal ini gwyno i'n gilydd : nid oes ond cymryd y
byd a geffir, ni wiw mynd i guro pobl oni chawn a geisiom. Dyma
nhad, newydd mendio o glefyd mawr fu arno yn ddiweddar. Tor-
rodd y postwm arno, a bu yn wan iawn. He hath an ulcer
(abscess) in y<= stomach, or y^ colon, ag ni bydd hoUiach nes
ymado o'r byd hwn. Mae mam yn rhesymol, ond ei bod yn
heneiddio yn dost, ag yn fusgrell. Fy chwaer a'r teulu yn dda
iawn, ninnau yma yn rhwydd iach. Ni chefais etto mo'r diben
gida'm Harglwyddi o'r Amralti, na'm cyflog am yr haf diweddaf.
Y post diweddaf ond un cefais lythyr oddiwrth fy anwyl a'm
parchedig gyfaill, y Brawd Du o Nannau, yn dwedyd ei fod newydd
ddyfod i Lundain i ymddangos yn y Senedd-dy. Os medr y gwr
urddasol hwnnw gymmorth yn y byd iti i gael yn sgrifenydd i'r
Seneddwyr, fei gwna. Ymofyn am William Vaughan, Esq., at y^
coachmaker, in St. James's Street, ond ynghynta gwna ddau neu
dri o englynion i ddywedyd iddo mae pererin wyd yn Llundain,
gwedi dyfod o Wynedd er's  mlynedd, heb chwimio erioed o honi,
ag mae brawd wyd i Lewelyn Ddu o Fon. Sign your name
Richard Morris alias Rhisiart Amheurig Loywddu. Yr englynion
aganlyna yrrais iddo y post diweddaf, being some remarks upon
the button-hole, a riddle; yr hwn a yrassai imi yn ei lythyr. [Then
follow the englynion.]

III.

Hyn a 'sgrifenais yma, nid i fwrw meddyliau anuwiol yn y pen, L. to Rt
ond i ddangos ychydig o dymmer dynion y byd. Mr. Selden's contd.
Speechman was in the right. He could not make y<= Mayor a
speech without the measure of his mouth, ag felly anodd ydyw
gwneuthur englyn i ddyn heb gymeryd mesur ei geg.
This gentleman may be of infinite service to you while he is in
town. Os oes llyfr cywydd genit, dos ag ef yno yr ail tro (nid y
tro cyntaf). Gwych gan y gwr gael llith allan o lyfr cywydd.
Let me hear of your reception per first post. I suppose you
need pay for no more letters. I can inclose them to him, and you
may have franks. Thy affectionate brother, L. M.
Let me know what family Mr. Vaughan hath in town.
[Holyhead], 24th Chwefr., 1738.
Cher Frere, — Mi faswn wedi sgrifennu attoch er's Uawer dydd ¦^, to R.
pe b'ase ffrank yw gael, a mawr oedd gennyf eich rhoddi mewn 6,d
o gost heb ddim daioni yw yrry am danynt. Yr oeddwn yn gweled
mai afraid oedd immi sgrifennu at Mr Brereton ynghylch y swydd
bono, oblegit nid yw ef a Meurig ddim yn gyttun a'i gilydd, er pan
dro'ed Mr H. Williams allan o Fon, ag felly fo fuase Owain Am
heurig ond odid yn ddigUon pei clywse'ch bod yn ammeu ei allu, &c.
And indeed I can't well ask any favour of Mr Brereton since his
giving me this bread has much more than compensated for what
service I have or can do him. Ond gwyn ei fyd a allasai wneuthur
i chwi ryw faint o les.
Daccw mrawd wedi gyrry i chwi yr holl Ddomestick News, dyma
i chwi air neu ddau o Foreign. Cawsom lythyr oddiwrth mrawd Sion
o Gibraltar, o'r 30 Rhagfyr, y pryd roedd newydd dirio yno. Nhw a
gawsont wynt o\ ffeinia o Caernarfon yno. Roedd y brawd yn
erchi ei wasanaeth attoch.
Dyma hcddyw lythyr arall oddiwrtho o Farseilles o'r 7 Chwefror.
Yr oeddynt wedi bod yn Marselona. Dyma ddarn o'r bystol ; —
Hwyliasom o Gibraltar y 5 lonawr. Ni fedrwn lai wrth
amgylchu y mynydd na bonllefain y cyffelybiaeth hyn :
Gibraltar un herr a haran,— Och rwyg I
Cribog ymylog y man
.^'i chreigiau hyll anian
.\ Boss mal mynydd Basan.
HI 5

W. to R. Gael gwynt teg, a digon honaw hyd na ddaethom ymhlith yr
contd. ynysoedd Ivica, Majorca, etc., ymhle buom ddauddydd neu dri,
a minnau yn tynny Uuniau'r bryniau a'r trwynau, etc., ag yn
gwneud ambell englyn fal hyn :
Heb wynt war helynt i'r hwyl— ar gefnfor
Gwag ynfyd yw'r gorchwyl
Hwyra dasg hir yw disgwyl
A sala gwaith Sul a gwyl.
Mae'n dywedyd nad yw'r englynion yn tyfu mor rhywiogaidd
ffbrdd honno ag ynhir Gvvynedd. They have taken a fraight to
sette thence to Roterdam. The ship is called the Mary of Lever-
poole. Captain Carreg. Daccw Jack Prichard wedi mynd yn
ei ol i Leverpoole, ag mae'n mynd, hyd rwyn deall yn Gadpen
ar IVest Indianmn of 150 tons. Ces lythyr oddiwrtho'r dydd
arall i ymgynghori ar y pwnc pwysfawr hwnnw. Y cefnder,
Huw Evans, o'r Ffers, a fu farw yn diweddar. Mae bachgen
a lodes o blant nghyfnither Elsbeth ar ei ol, rwyn meddwl ei
fod yn o dacclus. Nid ai ddywedyd yn rhagor am y tro.
Gadewch glywed 'ch hanes, a Duw a f'och plaid. Eich brawd
anwiw, William Morris.
Leverpoole, 5 th July, 1739.
J. to R. Dear Brother,^It is but a folly for me to acquaint you of my
IV. proceedings since I wrote you last, since (as I suppose) you've
been inform'd of it from Anglesey, from whence after my arrival
here I was acquainted that they had lately heard from you and that
you was well, a bod y rh6d wedi troi, yr hyn oedd dda iawn gennyf
glywed, a gobeitho na thru'n ol mwyach. I writt you from here
before I went out last voyage, but never got an answer. I think it
is now about sixteen months since I received your last, with Cywydd
marwnad y frenhines, etc., which I answer'd in due time from
Holyhead, and wrott you again from Porthdinlleyn when we were
lading corn for Lizbon. I went to visit Monsr. Perocheon one
Sunday (we being consign'd to him) but was not at home, so next
day I went to y^ Exchange and there I met with him. Invited me
home to dine with him and a grand entertainment there was, he
ask'd about you several times, and always call'd you his friend.
6 IV

There were several gentlemen, masters of ships, etc. in company, so J. to R.
I could not for shame acquaint him of your circumstances at that contd.
time, but defer'd it, expecting to see him another time by himself,
but never could have that happiness. I've been out seven months
and a half this last trip and I promis'd myself all along, when I
return'd, to take a jaunt to Anglesey, but here's the vessel that I
belong to lading of salt for Dublin and they would feign have me
to go with her thither, and by the time we return they'll have a
cargo ready for us for the Streights again, which I should like very
well if it should happen so ; but there's no depending on our
Owners, besides, as far as I can understand, this embargo reaches
over them that are bound for Ireland as well as them to foreign
parts, so I am of two minds whither to stay by y^ vessel or go to
Anglesey. I shall resolve this doubt soon.
Cefais lythyr o'r Pen Sanctaidd, un o Bentre'r Annell, un o Lun
dain, ag un oddiwrth Ddoctor Bifan, er pan ddaethym i dre, ag
iach lawen y'nt oil. Mae'r Car Will Huws yn lysdi ai wraig ai
ferch. Pan scrifenoch attaf llwybreiddiwch y Uythyr iw adel yn ei
dy ef, mal (os byddaf wedi mynd i bant) y gallo ef gymryd gofal
am ei yrru immi. Rwy'n ofni fod ei weithiau yn mron mynd ir pwU,
oblegyd nid oes yno fawr neb yn gweithio un amser, gresyn oedd.
Mi glowaf fod Uawer iawn o droeadau y Mon er pan fum i yno,
mae arnaf gryn flys am roi tro yn eu plith unwaith etto, ag wedy'n
canu'n iach dros dro.
I wish you would enquire what's become of Mr. Weston, him
that was our chief mate in y^ Harrington. If he's a Captain I
I should like it in my heart to take another trip to India ; however,
I design to visit both Guinea, W. India, and North America before
I leave off rambling, if God spares my life so long. In the mean
time I begg you would write to me per first post and let me know
how things hath happened with you since I received your last, and
how John Price, Ben Jones, Carn Mynawyd, etc., and all old
acquaintances hath made it out since.
This minute dyma'r Car Will Huws wedi mynd o'n Uong ni, yr
hwn a ddywaid imi dderbyn eich Uythyr er's dyddie, ond roedd
arno ofn 'scrifennu attoch drachefn mal yr oedd arno o hyd er pan
ddaeth oddiyna, a hyn a barodd imi eich gwneyd yn yspys o honaw,
IV 7

J. to R. ar achos ydoedd hyn : h.y., Ei feistr Hopkins a scrifennodd atto
contd. ddwywaith, ychydig ar ol iddo ddyfod ir dre' yma, ai siarsio'n
drwm na scrifenna atto chwi mwyach yn anad neb dan boen colli
ei le, felly'r dyn ydoedd yn byw mewn ofn hyd yr amser heb wybod
yr achos, weithiau'n meddwl mae o herwydd y trwblaethau a
syrthiodd arnoch, weithiau eraill yn tybied mae ofni rydoedd ei
feistr y datcuddiech ei gwaith nhw, neu'r cyffelyb ; felly 'rydoedd
y dyn yn anesmwyth ag heb feiddio datcuddio ei feddwl rhag ofn
drwg, ond y rwan mae'r gwr yn dymuno arnoch scrifenu atto
gynta' galloch ach meddwl or peth ag fe'ch ettyb gyda dychweliad
y post, mi debygwn nad oes gan y gwr fawr fatter er digio ei feistr
yn awr os gwel yn dda.
I am just now going to our Owners and to know their minds
what they intend to do, if they don't give me sufficient wages, I shall
make the best of my way to Sir Von ; but, however, let me go to
what sir I will, if you direct for me as before, he'll take care to
forward it to me if I be gone. Ni feddaf iw chwanegu ond
brysiwch atteb hwn, ach llawn hanes, etc., minne yrraf i chwithe
fy hanes inne, a byddwch wych, medd . . . loan Amhorys.
Leverpoole, 22nd July, 1739.
J. to R. ^^^'' Brother,— Yours of the 12th came to hand, which I did
not intend to answer till I came to Anglesey, where I design'd to
set out forj'about this time, but that last Friday I unluckily strain'd
my knee, and now I am forced to go with a stick, and obliged
to stay till I get my passage with some vessel or other. I
would have you know that I am a gentleman at large at present,
having left the ship after I got her laden and rigg'd, it being too
expensive for me to stay here all the time of the embargo,
paying for my dieting and lodging, besides what I spend
otherwise, and the Owners not allowing me a grain towards
it ; and that y^ custom here.
Da iawn yw clywed eich bod cystal arnoch, ag mae nghobaith
y dowch i fynu cystal cynt, er maint o drwblaethau a fu ich dilyn
yn ddiweddar, drwy waith a chynorthwy rhai ewyllyswyr drwg
maleisgar, a gobeitho mae er lies i chwi rhaglaw y digwyddodd yr
unrhyw, os y chwi a wneiflF wasanaethgarwch o honaw ag nid oes
8

V.

le ammeu na wnewch, a chwitheu ar byd och blaen, a chwedi J. to R.
cael penn y ffbrdd yn eich Haw. Diau nad oes un well gantho contd.
glywed eich bod yn mynd ymlaen mor odidawg, a Duw ach
cynnorthwyo yn eich holl amcanion.
Cousin WiU Hughes ask'd me whether you said anything about
him, etc. I told him that you desir'd to be remember'd to him
and his wife, so he desir'd me to give him directions to write to
you, seems to be afraid that you've fall'n out with him, says he'll
send you a letter soon, and some Neat's tongues, or something or
other. A welwch chwi beth ydyw dyn pan fyddo'n dda arno, pawb
a rydd iddo ; pan fo'n dlawd ai ben yn y dwr, hwda di hwrdd iddo
hyd na bo dan ddw'r. Dyna fal i mae'r byd yn mynd erioed hyd
yn heddyw, mal y gwyddoch.
Received a letter from father of the same date with yours ; no
news, but yt they were all well there and at the Head. Am danafi
mi wneuthum esgus i ymadael ar Uong gan ddweyd fy mod yn
glaf, etc., ag nad oeddwn abl i gwplhau'r siwrnai, ond yr achos
oedd fod y cyflog yn rhy fychan ar siwrnai gan fyrred (sef i
Dduflun), na chwittia'r gost arosgyda'r Uong, gan na buasai'r ffbrdd
yn rhydd i fynd ir Mor Canoldir pan ddychwelsem o Dduflun. Mi
af i Fon i roi tro yn enw Duw dros bymthegnos neu dair wythnos,
agynodychwelaf yma i fynd ir mor eilwaith. Ef a gynnygiodd Maer
y Dre immi fynd yn second mate ar un o'i longau sydd yn mynd i
Guinea, os byddaf yma erbyn iddifynd i ffitio allan, ag aaddawodd
scrifenu attaf i Fon pan fyddai arno fy eisiau. Mae'n anhawdd i
ddynan diethr om bath i gael mynd yn forwyn bennaf, o eisiau
interest, etc. It's certain that Guinea is the best place for a young
fellow of my learning to go to out of this place, for if he Uves, he's
undoubtedly preferr'd y^ next voyage if he keeps the same employ,
for the captains and officers, etc., dies so often that there's con
tinually new ones sent out, but never a chief mate hardly but what
has been before upon the coast, so 1 am actually resolv'd to
venture one trip, please God to give me health. If I die in the
prosecution, God's will be done : I have neither wife (nor children
to my knowledge) to cry after me, and if I don't go abroad now
while I'm free I am sure I never shall if I alter my state, except it
be through some other means more than ordinary that I should be
obliged perforce to go. So much for that.
V 9

J. to R. They continue to beat up here for Volunteers for the land
contd. service, and they get a good many. But we have had no impress
yet. I hope we shaU hear soon of Admiral Haddock's sinking or
taking some of the Spaniards. We hear they have taken several
of our ships that were atrading in y<= Bay of Honduras. Gresyn na
cheid rhoi golchfa jawn iddynt unwaith, os happia, y daliant eu
tafodau wedyn.
Pa Lyfr Navigation sydd newydd ei roi allan, a pha un sydd
oreu o naddynt, rwy'n ffaelio taro wrth un etto wrth fy mhwrpas,
although I have at present by me six or seven epitomes ; still in
my oppinion there may be better . . . [torn] consider [whether you]
can get the above books, or if you have any of your own in these
affairs you could spare, I should be very glad you'd send 'em
directed to cousin W. Hughes, so as I could receive them before
I go to sea. Nid o rann brolio na dadsio, 1 keep as regular a
journal as any Captain that sails out of the town, and far preferable
to many, who can hardly work a day's work, ay, some that does
not know how to make a right-angled triangle gets to be captains
of good ships here, as more than one or two of our dear country
men hath, the more the shame for them that trusts their ships and
cargoes with 'em. E ddaw haid i gwch Alls. Mae hi rwan yn
pwyso tua'r gwaelod, ag mae'n anghenrhaid rhoi diben, er y
medrwn scrifenu cymaint arall pei bae le, ni feddaf fymryn o newydd
a roech yn eich Uygad ond pir o ddillad newydd (chwedi Dr. Bifan),
a rheini rhaid imi wrthynt i fynd i F6n onite hwy ddwedant fymod
yn gwarrior'r cwbl ir bol, ac yn gadel y cefn yn Uwmm, a minne'n
rhoi'r cyfan rhwng y cefn a Uyfre ar cyffelyb, mal nad wyf ffyrling
cyfoethogcach yn arian rwan na'r pryd cynta y deuais ir fangre,
ond mawl i D duw nid oes arnaf ddim eisiau etto, ag mae y rhann
fwyaf o fy fentr y siwrnai ddi waethaf gennyf heb eu gwerthu etto,
gobeithio daw hynny a digon i mewn i brynnu fentr arall i fynd
allan y siwrnai nesaf i ba le bynnag y bydd. Wala, dyna i chwi'r
sut i mae gyda mi, bellach gadewch wybod pa drefn sydd arnoch
chwithe'n trin y byd newydd, a pha helynt a fy arnoch er pan
gefais eich Uythyr er Uynedd, a hyn a fydd cymeradwy jawn, a bid
yn siwr o honoch fod eich Uythyr cyn Uawned a hwn, a llwy
breiddiwch ef i Ddulas, ymha fan rwy'n gobeitho bod o hyn i
10 V

ddiwedd yr wythnos nesaf, a Uyma'r cwbl y pryd hyn gyda fy J. to R.
ngharedigol annerch attoch, ag at bob cyfaiU cywir gonest a garo contd.
ddyn yn ei gefn. Wyf hyd angau eich ffyddlonfrawd,Ioan Amhorys.
Leverpoole, 19th October, 1739.
Dear Brother,— Yours of the i6th inst. (inclosed in cousin W. J. to R.
Hughes's) came to hand this day, and am glad to hear of your VI.
well-doing, ach bod hefyd wedi mynd i ymweled yr hen Whormby,
gresyn na chawsach ei weled, for I am resolv'd now to be one
amongst them i ladd Yspaengwyns. I might have berths enough
here, ond rwan wedi Uedfalchio, and I won't accept of every small
offers. Pwy wyr nad eill eich geirie ddyfod i ben ryw dro os medr
dyn ladd a Uosgi digon or Spaeniaits gwaedlyd accw. I writt to
brother Lewis last Sunday to desire him to send up for a furlough
for me, to keep one from being press'd by y^ way in going up, and
to be put aboard of another ship. Here's some Cheesemen bound
for London, and I may get my passage with one or other of them,
if I do but get that thing in time before they sail, and perhaps
shall get something in my way besides y'' opportunity of getting
my chest, bedding, and other things yn rhad ac yn ddidrwbl, I
hope. Brother . . . writt about it, a gwych a fyddai pei bae
genychwithe g . . . i fynd i ddweyd gair yn'r achos wrth yr hen
Whormby, gwr mwyna yn y byd ydyw, medd y brawd L. Cousin
W. Hughes could not think what to make of your letter, but I
explain'd it as well as I could to him, and told him y^ reason, as I
thought. Mae bob amser yn hir groesawys imi, ond cythrael
ydyw'r wraig weithiau. Y^ letter came to her hands first (he being
at y^ shop) ; she open'd it, and seeing Welsh and English mixt,
thought it had been some other language, and was frightened out
of her wits almost, sent y'^ girl to fetch him home, and said that
there was a letter from his brother about some mischief or other.
Roedd y wreigan ymron anhwylio. I call'd at y^ Widdow
HamUtons and enquired about Mr. Boyd. He's left that service,
and is gone to Maryland, in Mr. Goodwin's employ, of this town,
and is to stay in y^ country some time as his factor. I know the
man by sight, he went out in y^ Goodwin galley, one I. Owen,
from AberfTraw, went chief mate in her. I have been here since
VI II

J. to R. last Wednesday was seven nights, yn byw ar fy nghost fy hun.
contd. Mae arnaf ofn na fydd genyf ffyrling i ymgroesi erbyn y delwyf
yna, nid oedd dim cymmhorth i'w gael Ym6n. Mae'r hen bobl, Duw
ai helpio, yn talu pob ceiniog a gaffbnt at ei gilydd i geisio
yscafnhau peth ar y ddyled fawr sydd arnynt, ar swyddogion
nis gwn i pa beth y maent yn ei wneud ai harian, ni chefais i
gymaint ag a brynna i mi bir o sgidiau prin er pan welsoch fi, ond
a weithiais yn galed am dano, and being so long at home now, and
last year y^ same way, I've much to do to keep both ends
together, but if I once get that berth that I expect, baw i wyr
Lerpwl, ag felly byddwch wych. Os scrifenwch gyda dychweliad
y post, siawns na ddaw o hyd imi yma, at Mr. J. Prichard's,
merchant, etc. loan Amhorys.
Leverpoole, 6th November, 1739.
J. to R. Dear Brother, — Yours of y^ 23rd ult. I received, and would have
VII. answer'd it sooner but that I daily expected to hear from Mr.
Whormby, yr hyn a gefais or diwedd, ag a attebais gyda
dychweliad y post nos Wener diwaethaf. He teUs me that he
hath got a grant of a master's mate's berth for me aboard the
Torbay, which is soon to be put in commission, and will send me a
ticket from y« Captain, which he can't grant tiU this in com
mission, and advises me to stay here tiU then, which I believe will
be my best way. Mae yma long caws yn Uwytho i ddyfod yna
(os ni byddaf barod i ddyfod fy hun), mi yrraf fy nghist am diUad
gwelu, etc., gyda hi, ag ai directia i dy Ben Jones ; mi scrifenaf
atto pan fo'r Uong yn barod i hwylio, ai henw, etc. We had y=
war declar'd here against Spain y^ day I received your letters, and
next day came in a man-of-war's tender, and made a sad havoc
here, but is now gone for Beumares, as some says, where there lies
wind-bound several ships bound for this place, gwae Fon ag Arfon.
Received this day a letter from ye Head— aU weU at home.
I [expect] a letter daily from father. Din'd this day with cousin
W. Hughes. Both him and his wife desir'd to be remember'd to
y% and I've forgot whether he told me he had wrote y% or whether
he would write; however, it's no great matter. Pawb yn iach,
cenwch. I should be very glad if you could get an opportunity i
VII

fynd i ymweled yr hen Whormby. He writt me a very kind letter, J. to R.
and says he, "Wheny^ Torbay is put in commission (which is soon contd.
expected), you shaU be master's mate in her!" Dyna i chwi, hen
gorph. le, ag os gwelach ef, diolch tippyn ir hen wr drostwyf, etc.
We are here day and night killing Spaniards, and taking rich
prizes, mal Mad Pirs Llwyd, Lligwy gynt, ar y traeth coch, ag ynte
gartre. I have not a grain of news to send you, ond fy mod i gwedi
blino yma yn diogi hyd yr amser, gwyn ei fyd na bawn yn cael
rhan o ddal rhai or Spaeniaid accw, but I hope I shall be at 'em
soon, ag yno, either a golden chain or a wooden leg. Should be
glad to hear from you ere I leave this place. With service to all
friends at London, if there be any, and love to yourself, is all at
present. From your loving brother in hast, fohn Morris.
Leverpoole, 27th November, 1739.
Dear Brother, — I writt you a good while ago to acquaint you J. to R.
of my receiving Mr. Whormby's letters, with a promise of a viil.
master's mate berth in the Torbay, for which I expected to have an
answer before now. This comes to let you know that I've put
aboard of the Recovery, Captain Cotes, potun ymenyn a chosyn
wedi ei lapio i fynu mewn cwd Uiain a chwart coppr, y cwbl wedi
ei Uwybreiddio fal y Uythyr yma, a chwedi ei rhoi dan siars Mr.
Eules, y forwyn, yr hwn a addawodd eu cludo yn rhad. Y menyn
a'r caws a ddaeth o Fon, a'r coppr a adewais yn angof heb ei yrru
yn fy nghist, yr hon sydd wedi mynd ymaith ers dyddie yn y fohn
and Martha, Captain Nevill, ynghyd am dillad gwelu am
guardvine, gwedi eu Uwybreiddio i dy Ben Jones. Mi scrifenais
atto yn eu cylch ag i ddymuno arno gymryd gofal gyda hwynt, au
ceisio i ryw dy i ryw le yn ddiogel hyd oni ddelwyf yna ; rwyf agos
a blino yn disgwyl yma hyd yr amser. Cefais lythyr or pen
Sanctaidd heddyw — pawb yn iach yno ag yn Nulas. John
Pritchard, o Maryland gynt, a goUodd ei long dydd arall ar goast
y Werddon wrth ddyfod adre o Virginia. Efe ydoedd y meistr, ag
i mae wedi briwo'n arw medd rhai. I desire of you to tell B. Jones
(if you see him before the ship arrives with my things) that he'd
take aU y« care that ever he can not to tumble the chest or case, for
fear of breaking y« bottles that there is in both, with some liquor in
VIII 13

J. to R. that may make us merry when we meet, but would make me full
contd. sad if the bottles were to break and y^ liquor spillt about my books
and cloaths, etc. ; and I forgot to write to B. Jones about y« freight
of them, though I don't think that Captain Nevill will take any
thing for the carriage of them, yet I imagine it would be proper to
ask him what he demands, but never ask anybody but himself, I
forgot to mention this in my letter to Ben. You have at the end
of this, a line or two to Captain Cotes's mate, who'll deliver you the
butter, etc. I've no news worth sending, therefore rhaid canu'n
jach, a da fyddai cael clywed oddiwrthych os bydd modd cyn
cychwyn, a gwybod a fuoch yn siarad byth ar hen Whormby, a
dyna'r cwbl y tro yma, o rann rwy ar frys cynddeiriogachenyf ddau
lythyr etto i'w scrifenu. loan Amhorys.
P.S. — Received a letter this day also from cousin J. Salsb',
who's well, and all our relations that way, and says he'll
write to you soon. Leverpoole, 8th December [January], 1739-40.
J. to R. Anwyl Frawd, — Scrifenais attoch er's talm byd mawr, ag at Ben
IX. Jones hefyd, a chyfri fy mod wedi gyrru fy nghist, dillad gwelu,
etc., gyda'r fohn and Martha, Captain Nevill, a photun ymenyn a
chosyn gyda'r Recovery, Captain Cotes, y rhai cyntaf gwedi eu
Uwybreiddio i dy Ben, ar diwaethaf i facias coffee house, ond ni
chlywais byth air oddiwrth un o honoch, a minne yn y fann yma yn
disgwyl (fal y llwynog wrth geilliau'r tarw gynt) am rywbeth nas
gwn pa bryd y daw ; ond dyma newydd wedi dyfod ir dre fod y
fohn and Martha yn Hylelake, wedi troi'n 61 ar ol bod yn curo'r
mor yn wreichion, a Duw wyr pa drefn sydd ar fy methau ynddi.
Mae ei protecsiwn allan, a'r gwyr wedi diangc oil i Ian, rhag ofn
cael eu pressio gan wyr y Bonetta sloop sydd yn Heilac ar yr achos
hwnnw, ag a ydis yn ei disgwyl ir afon er's dyddie oni bae erwined
y rhew, yr hwn sydd mynd yn ol ag ymlaen gyda'r trai ar Uanw
mor erchyll nad eill neb wrthsefyll monaw. Cefais lythyre o Fon yn
ddiweddar ; pawb yn jach, a'n rhieni (mawl i Dduw) yn cael eu
hiechyd yn well nag ers blynyddoedd or blaen. Rwy'n gobeitho y
caf ryw newydd or Navy Office ar fyr, ond mawr na bae gennych
J4 IX

gyfleu i fynd at yr hen Whormby iw roi ar gof fy mod yn fyw, ag J. to R.
fy mod yma'n disgwyl hyd yr amser, gobeithio na oUwng monwyf contd.
yn angof. Ni feddaf i ddim chwaneg iw adrodd y tro yma, ond fy
ngharedigol annerch attoch, a dymuno cael Uythyr gynta galloch.
Yr hwn wyf eich ffyddlon frawd, loan Amhorys.
I've heard y« Recovery is arriv'd at London long ago ; there's a
copper cann of mine with y^ butter and cheese.
Leverpoole, 19th January, 1739.
Anwyl Frawd,— Doe brydnhawn derbyniais ddau Uythyr, un oddi- J. to R.
wrth y brawd William, or 12th inst., ag arall oddiwrthych chwithe, x.
a diau mae odiaeth oedd clywed eich geiriau'ch deuwedd, ag megys
mSl ir gwefusau ydynt imi yn y fangre aniddan honn, y man nad oes
gennyf na chyfaill na chir a eill gymorth im ddifyrru y tywydd
rhewlyd anwydog yma. Cam gymeryd enw'r mis a wneuthym y
tro diwaethaf. Mae'n dda genyf fod y menyn ar cosyn wedi dyfod
yna, am fy mhethau fi mae'nt yn Heilac etto, ond mi yrrais at un
dr pilots yno i beri iddo ei ceisio ir lann au gyrru yma gan gynted
ag y bo modd, oblegyd mae yma longau a phrotecsiwn ganthynt
a fydd yn barod i hwylio ar fyrder, ag y gallaf yrru'r pethau gyda
hwynt, a chael fy hunan hefyd pei meiddivm. Aie dyna'r fath wr
yw nghymydog Ben ? Pei gwybuaswn oddiwrth y Turner hwnnw
nid aethwn i falchio mor gwr arall. Mae'n dda gennyf fod y traed
yn iachau, ach bod yn ymweled ar hen Whormby. I long to
receive them good news he promises to send me ; they need be
good, for they be a confounded long while acoming. Mae hen
ddihareb : " Ni bu erioed dda o hir aros.'' Da i gwnn na bu dda
i mi eisioes mor aros yma er decpunt, heblaw colli cymaint or peth
gwerthfawr hwnnw — Amser, a gorfod rhedeg mewn dyled gyda
hynny ; ond gobeitho y daw haid i gwch etto. I've nothing to say
to Mr. Whormby, but that I've lost a deal of time and refus'd
several mate's berths out of this place, both to Guinea, West Indies,
and Virginia, etc., but it cannot be helpt now but by his
endeavours, and other good friends, to get me a suitable berth that
will balance these losses. You talk of your Llewelyn and Meirian!
Ai D  1 a gafodd wall ar y gwr bonheddig ? Ymhle clywn i s6n
X 15

J. to R. am danynt ? Nid oes bosibl eich bod yn briod, a chanthoch blant,
contd, etc., a minne heb glywed gair s&n erioed ! Mae'n debyg mae wrth
siawns y cawsoch hwynt (rwy'n gofyn nawdd fy chwaer-
ynghyfraith os wy'n camdybio, ond ai fi wyr pwy yw hi?). Os
felly, ni buasai waith o ddraen crin pei'r aethai Farian gyda'u
brawd. 'Ry'ch yn alaru ar ei ol mal Dafydd brophwyd gynt am ei
fachgen. Duw r'o amunedd i chwi. I congratulate with you in
the late honour you had, to get in company with such great and
eminent personages, as you call them ; but it should be more by
accident than freewill that I should be in company with them had
they serv'd me as they've done by you. But such things will
happen sometimes against one's will, and when one is fall'n into
bad bread (as sailors says), he must make the best of a bad market.
Mae'r cyfrifon yna'n hir greulon yn mynd i benn, yn siwr mae i
chwi ryw daledigaeth dda am eich poen ; gobeitho nad megys
iob y cym'rasoch y gwaith, ag fod eich cyflog yn calyn yr amser.
Am newyddion nid oes genyfi ond ychydig iawn. Y dydd
ympryd a gweddi (sef y 9fed), a gadwyd yn y dre yma'n sanctaidd ;
ni wyddechi ragor rhyngtho ar Sul, yr Eglwysydd yn llawn o bob
math ar Gristnogion, ni wnn i glywed erioed y cyfryw bregeth
odiaethol ag a bregethwyd yn Eglwys St. George gan y Person
Woolstenholm ; rwy'n tybio na fedr un Esgob yn y deyrnas
wneyd ei bath.
Mae'r rhew'n dal yma etto yn gethin a'r Uonga'n methu chwimied
gantho. Y brawd WiUiam a ddywaid i'n chwaer ddyfod ar ei
gwelu'n ddiweddar, a geni iddi ddau feib, sef yr henwyd hwynt
lorwerth a Morys, a marw a orug y ddau, au claddu a wnaeth-
pwyt yn'r un arch yn Eglwys Penrhos. Fe gafodd eu mam amser
go galed heb neb ond ein mam ninne, Duw ai helpo, i roddi help
Haw iddi, yr hon drwy eistedd i fynu ag ymegn'io mwy nai gallu ai
taflodd ei hunan i afiechyd, mal cynt gyda minne pan syrthiais ir
badell ar brecci, nid hwyrach y caf well newydd y foru, os gwel
Duw'n dda, rwy'n disgwyl atteb i lythyr a yrrais ers dyddie. Y
Doctor Bevan a chantho eneth fechan. Mr. John Lewis, Llan
fihangel, a chanddo un arall. Die Wmffras, y Ffeiriad, a chantho
ddau faib (yn Ue'r ddau uchod fu farw) oi wraig, merch Sion Lewis
l6 X

or Gadlys. Y brawd Lewis wedi mynd tua Dulas i 'mweled ar J. to R.
cleifion, a dyna gymaint ag a gofiais o newyddion o Fon. Ef a contd.
ddywaid hefyd fod 'nhad yn cael ei iechyd yn rhagorol, ai fod yn
yfed cwrw'n odiaethol, yr hyn beth ni wnaeth yn fy nghoffad-
wriaeth i. Mae pobl yn meirw'n dre yma'n amlach nag y
gwelais fi ermoed ; 6 chynhebrwng yn Eglwys St. Peter ddoe, ag
8 heddyw, heblaw oedd yn y Uaill.
sofed dydd. — Bellach gorphenaf eich epystol hwn gan ddwedyd
imi dderbyn heddyw lythyr oddiwrth y brawd Lewis, o Ddulas, yr
hwn a ddywaid imi'r drefn sydd ar y mam. She was taken y^
6th inst. with a violent nervous fever, which had like to carry her
ofif, but by y= extraord'nary judgement of y^ doctor in the
distemper, through God he saved her life, though he was iU of y^
fever y^ same time. She hath past the crisis, and there's aU y^
good signs in y'^ world she'll do well. Duw ai cynhalio ag a
wellhao ami. Myfi a gae'r goUed fwya (pei gwelai Dduw'n dda ei
chymryd atto) o honom i gyd. Brother Lewis had received a
letter from Mr. Whormby, of y^ 7th inst, which he sent me. His
words are : " I would have answered yours, etc., but that I waited
a proper opportunity of seeing Commissioner Purviss here at our
general court of Saturday last. It was he who promised, and still
promiseth, the Torbay for your brother, but I do not yet hear
when she will be put in commission. I will therefore use my
endeavours to get him another ship of the same rate, and if I
succeed, wiU send for him up with y^ Captain's ticket, to secure
him from y^ press which he may otherwise be in great danger of"
A dyna eiriau'r hen wr, ag felly mae rhyw obaith, chwi welwch.
Duw ddelo a newydd da. Roeddwn ar fedr ymweled y Car Will
Huws heddyw, yr hwn a ddywaid i mi echdoe fod y wraig a'r
plentyn yn glaf, ond yr oedd y tywydd mor fifyrnig mal p'rin y
gaUais fentrio ir deml. Roedd y brawd Lewis newydd gael
Uythyr oddiwrth Feurig, a da oedd gan yr hen wr glywed fy mod
ar y tir y ddryghin ddiwaethaf Nid wyfi'n deall un gair etto
ynghylch y Llewelyn a Meirian yna; gadewch wybod mewn
i gwirionedd pa sut y mae'r byd yn bod. Ni fynnwn i na adwaenwn
fy hoU geraint yn enwedig rhai mor agos o waed. Ni feddaf y
C 17

J. to R. tro yma iw chwanegu ond deisyf ar Dduw roddi llwyddiant ag
contd. iechyd i chwi, a blwyddyn newydd dda..— Fich caredigawl frawd,
loan Amhorys.
Scrifenwch gynta galloch, yma y byddafi.
The song referred to in the previous letter, "Ni buasai waeth o ddraen
crin pe i'r aethai Feirian gyda'i brawd Llywelyn," is in Addit. 14929, f 90. It
is called Marwnad Llewelyn, ar dduU cyffes ei dad; and consists of eight
verses. Apparently it was composed by Lewis Morris. Two of the verses
we give here :
Ow, Llewelyn, felyn fab, melyn fab moel ynfyd,
Paham y syrthiaist mewn un awr i lawr y gweryd?
Torraist galon Mammi bach yn iach am dy bychan ;
Nid oes cysur yn y gaer ond dy chwaer Meirian.
Ow, Llewelyn, dordyn daer, clyw dy chwaer Meirian,
Neu glyw Dadi, Sol, La, Mi, dyma iti degan.
Unig iawn yw chwaeren bach ac afiach gan gafod,
Ni wiw morol ar d'ol di i chware Babi'od.
Pentre'rianell, February 7th, 1739.
W. to R. Dear Brother, — Yours of the 26th ulto. to my father lies before
XI. me, but as he is at present indisposed, can give you no satisfactory
answer relating to the kelp. As there is no stock of old in hand, it
will require some time to contract for the quantity you mention'd,
which, however, could not be ready till about August, and I much
question whether there is a 100 tons a year burnt on this island.
My father, please God he recovers his health, would be glad to
serve the gentleman you mention, and would be as able to do it
as anyone here. Our kelp in North Wales is good, strong kelp,
but pretty fuU of stones, occasion'd by their burning on stone
hearths. It stands here in about twenty-five shillings per ton,
delivered on board at the sundry creeks where it is burnt, which
are many, and where a large vessel can't come, so there would be
an additional charge in bringing it together. The freight, I
suppose, would be about twenty shillings per ton to London ; but
we have but few vessels of burthen in these parts. So much for kelp.
My mother has kept her bed for this month past, and is even
now so weak that she can hardly sit up abed. She has had a
nervous fever, which had like to have carried her off, but with
severe blisters, etc., etc., she (I hope) is in a way of recovery.
Sister (about the time mother fell ill) was brought to bed of twins,
which died soon after, and she narrowly escaped, but now is
18 XI

pretty well recover'd. My father has been very much out of W. to R.
order for this week past, of some distemper in his head, which, by contd.
the assistance of Dr. Evans, is now somewhat better, though has
not as yet been able to go out of doors, ac felly mae ymma'r
methiantwch gerwina a welsochi erioed. Bu mrawd Lewis neu
fi yma rhan fwya o'r amser ; oni bae hynny, nis gwn i par sut a fase
ymma. Roedd y doctor yn cadw ei welu pan oedd y mam waetha,
mae o rwan . . . ceffyl. Rwdwy yn ofni mae digon o waith
afae nhad yn . . . hwnnw, oblegyd ei fod yn fusgrell, ac heblaw
hynny fe fydde raid cael Uawer o arian ymlaen Haw, o ran pobyl
dlodion yw'r Uongwrs, a rhaid iddynt gael y rhan fwya o'r arian
i brynny bwyd tra bont yn gweithio, ac hwyrach na thybia'r gwr
yna ddim yn addas roi ei arian allan, medd hwnnw, a pha'r fodd y
talae ef i nhad am ei drwbl. Considriwch ol a blaen, a gadewch
glywed oddiwrthych yn dippyn mynychach. Aie fo aeth Llew.
r'un ffbrdd ai gyfnither Margaret. Nefoedd ir eneidiau, chwedi
pobl M6n. — / am, your affectionate brother, William Morris.
P.S. — I left all well at the Head yesterday.
Nerpwl, 4ydd Mawrth, 1739. j, to R.
Anwyl Frawd, — Wala ymhell bell (chwedi Bardd Cwsg) tu draw xii.
i F6r Iwerddon y bythwyf, onid ydych yn hen anial wrthyfi, os hen
y cyfrifir dyn a phlant ganthaw. Y grog ir sawl a wyddei os Sion
pwy ydoedd y ddau efaill pan sgrifenais attoch, er darfod imi
glywed rhyw son Ymon ynghylch rhywbeth tebyg i hynny ; ond
yn wir roeddwn wedi anghofio yn gwbl, ag mae'n edifar rwan genyf
s6n am danynt pei bae fatter yn y peth, ag yn wir ni allasei Sion
Llwyd, Pant Hywel, neud iddo roi gwell profiadau am y diniweid-
rwydd nag a roesoch chwithe. Fy mendith gyda'u mammau. Ni
choeliai y priodafi fyth, ond digon o hyn.
Aie dyna fath wr y prifiodd Sion Prys ? Ond chwi wnaethoch yn
dda wneyd uniondeb rhwng y ddeu wr, i ddangos ych bod yn
philosophydd, y medrech anghofio anghymwynasau, etc. Ag yn
wir ni faswni byth yn meddwl y buasai Sion yn meddwl cymaint o
ddrwg i chwi ag a wnaeth, a chan fwyned ag mor groesawys i
byddai bob amser yn ymddangos pan fyddwn i yna, ond mi welaf
nad oes ymddiried i blant y byd hwn : rhywogaeth gwiberod ydyw
Uawer iawn onaddynt. Rhoddwch hwynt yn eich bynwes a nhwy
ach brathant yn eich calon.
XII 19

J. to R. I'm afraid father would not be able to go about to procure so
contd. much kelp for you as you talk of, having lately had a fit of sickness
(which I suppose you've heard from Mon) ; although both he and
mother are now pretty well recover'd as I understand by a letter
from brother Owen* of the 27th ult. They've had a very hard
time on't. God help them and praised be God that brothers were
so nigh them, and good Dr. Evans, who hath saved their lives
with God's assistance before this time. I would have answer'd
yours of the 2nd and 9th ult. sooner but that I expected news from
M6n, ag ar fy nghydwybod os meddaf rithyn, amgen na bod yr
hen bobl a phawb or teulu'n rhesymol yn ol yr achos, a rhyw
boblach ddieithr i chwi yn meirw ac yn priodi, etc., a bod yr hin
yn gwellhau yno mal mewn manneu eraill. Am fy newyddion inne
hwdiwch — Cefais lythyr o'wrth y car Salsbri dydd arall ac heb
ronyn o newydd ond hanes yr Election a rhyw fregedd felly,
ai fod wedi derbyn Uythyr oddiwrthych chwithe, ond dim
son ei fod yn cael gwraig.
Cefais echdoe ynghylch banner dwsing o linelli o'r Pen Sanctaidd
gyda'r hen Brins Llywelyn gynt, a dim ond dweyd fod pawb yn
iach. Wei mewn difri rydwyf agos a gwallcofi orfod aros yn y
fangre yma cyd, a ch'yd yn colli fy amser ag yn gwario cymaint 0
arian a feddwn, ag a fedrwn fenthygcio. Yn lletyfa mewn ty cwrw
(Mrs. Partis at y^ Scipio on y^ Dock side) where I pay 3s. 6d. a
week — victuals and lodgings, and obliged by the custom of the
town to call for a pint of ale every dinner and supper, which
amounts to six shillings within twopence every week, besides what
I spend here and there when I meet with my countrymen (whom
I can't shun for sake of news, etc.), and other acquaintances,
which things will be very heavy upon me when I go away. Mae
mor galed ar ein rhieni na fedraf yn fy myw ofyn iddynt ddim, a
Uyma fi wedi cael benthyg tri gini eisioes gan y brodyr swyddogion,
ag ar fendi nis gwnni pa sut a fydd pan elwyf i fynd ymaith. Diam-
meu y bydd rhaid benthygca, ond nis gwn i gan bwy pei crogid fi.
Nis gwn beth i ddywedyd bellach. Gadso gwir, Jno. Prichard,
sail'd from here (after he had lost his ship on y^ coast of Ireland)
in a ship of Mr. Cunliflfe's for Virginia ; there to purchase her
* Owen Davies, brother-in-law to the writer.
20 XII

cargo and lade her, and then to fall to and build a ship of above J. to R.
400 tons for his master, and John to come master of her home, contd.
But I'd like to forget to tell you after they'd been a two days from
here they were put back again, and he went now directly to
Cheshire, and so to St. Asaph's to meet a giri from Holyhead, that
had come there with Mr. Vickars, her brother-in-law, of purpose
to be married. So at Llanraidr, Jack and she were join'd fast,
stay'd with her one night, so parted— he here and she home again.
So he got a fair wind again as soon as he came, and away he went
and will not return in less than two years. Now I'm quite aground.
No : Margaret Ligo, y^ old landlady in this town, is dead. Mrs.
Wright (aUas Bulkely) is lately brought to bed of a son and heir.
I've got my chest, etc., back again, but not without damage and
charges too. I think to send them with a Welch sloop that's
going to lade lead for London. But however, you shall hear when
I send them.^> In the meantime I hope I shall hear from you
whether my affairs goes on there, and if you've spoke to Mr.
Whormby since. I wish now I had never thought of going into
the King's Service, for I'm almost sure I could have done better
out of this town, but it signifies nothing now, for if I dont go, I
shall be lookt upon as the greatest liar in y^ world. I've a black
lad about 16 years old to sell for a friend, and I can't get any body
to buy him. I wish I had him at London, I'd sell him under £30,
ay, a little above ^25. Now I must leave off, though I could
say more now I begin to bring to mind. There's no embargo upon
coasters, so I've a pacquet to send with these Welch men-of-war to
Anglesey, so wishing us both good luck and a happy meeting, I
rest your brawd ungalon, loan Amhorys.
Chatham, 4th April, 1740. j, to R.
Dear Brother, — Seeing this opportunity with one of my ship- xm.
mates, I thought proper to send you a line. I writt you a letter
yesterday before I left London, but forgot to put it in y" penny
post. I could never hear anything of the sloop with my things,
but have left directions with Mr. Turner how to send them to y'=
rendesvouz when they come. I forgot to get the copper pot, so I
desire you'd send it to Mr. Turner and let him send it with the
chest, etc. There's no freight to pay but what charges Mr. Turner will
XIII 21

XIV.

J. to R. be at in getting them down. I told him he should be paid by you, ag
contd, mi dalaf inneu pan welwyf chwi nesaf. Call at Williams's now
and then to see if there be any letters for me. I believe I shan't
be here long, for I understand the tender is ready, and we shall
go directly for Dublin, where she is to deliver some goods, and
then i'r fann a fynnom. Ni choeliai y scrifenai at neb ond hynny,
ond OS daw yna un Uythyr imi o hyn i ddechre'r wythnos nesaf
gyrrvv'ch hwynt yma. Ni feddai iw chwanegu ond fy annerch at
bob ffrind, ag wyf eich ffyddlon frawd, loan Amhorys.
]^ j^ Holyhead, loth April, 1740.
Dear Brother, — I received a letter, with newspapers, dated 29th
March, for which I'm obliged, and as long as you have franks
you'd do well to send us something every post. We take in no
papers ourselves. The Daily Gazeteer comes to y"= Post Office
and two other places, but we hardly have a sight of even that.
The London Evenittg and Common Sense we see once a week
sometimes. The St. fames's Evening Post I would choose to
have. Could not you get it at second-hand from some coffee
house? Mae'n rhy ddryd imi'r Uaw gynta. I wrote to Mr.
Whormby this day about the Skerries business. I wish I could
get it. It would be at least twenty pound a year in my way. I wrote
to him ys 6th March last a letter with a pilot's biU (to be received
of y'^ Navy Office) in it, but never heard a syllable from him, nor
have I, I think, since November last. You are also exceeding
lazy. Why don't you tell me what reception you had with Mr.
Vaughan, from whom I had not a syllable since he received
my letter with my affidavit, to be delivered at the Admiralty. Yn
enw Duw, beth ddarfu i'r bobl i gyd ?
I sent you y^ foregoing songs for your edification. The
marwnad will come also to the tune of Morfa Rhuddlan, and is to
be sung with an audible voice in all companies that love the game.
I suppose we are to expect brother John at y^ Head soon. You
mention y^ . . . and of y'^ tender ; but he doth not himself in his
last letter. I wish he may keep sober — dyna wendid y mab.
1 wish you had let me know how Mr. Whormby is inclin'd,
whether you think he is a hearty friend, whether now much en
tangled in business, or what may be y^ reason of his not writing so
22 XIV

often as usual. I have a suspicion that the old fox Nicholson doth L. to R.
me no good in London. I am glad Mr. Meyrick us'd you and contd.
brother John so well. He is a worthy good man to our family — let
others say of him as they find him. I had lately a very kind letter
from Mr. Lloyd, of Cardigan. Mi wneuthum iddo tipyn o
gymwynas yn ddiweddar. Nid oes niwed er ei fod yn foneddig-
eiddlyd, mae ef er hynny yn wr digon mwyn.
I wrote to brother John to Chatham last post, which I hope wiU
reach him. Mae pawb yn lied iach yn Mhentrerhianell. If you
can give me a catalogue of y« Men of War, their force, etc.,
and where station'd, I shall be much oblig'd to you. Pray, is y=
scheme of voluntary registring of seamen quite knock'd in y'^
head? Mr. Whormby would have got by it, if y^ management
had been left in y^ Trinity House.
I shall expect to hear from you as soon as possible. Consider
the life of man is not above two inches long, and most things
here below are but vanity. Charity and honesty are the most
lovely things I know.
Nicholson's nephew (James Brisco), now collector of Beaumares,
is also at London. He is somewhat an honester man than y'^ old
one. He is married to y'^ widdow of John Edmunds, y^ heiress of
John Prytherch, of Tregayan, and is now come to settle two of
her children with their uncle, Doctor Henry Edmunds, the great
antiquarian. I mention his character lest you should happen to
fall into his company. Plant Alis i gyd oil.
Nid oes yma fawr le ond hynny, felly ffarwel rwan.
Dy frawd trafferthus, L. Morris.
From on Board His Majesty's Ship Torbay, at Chatham, j. to R.
1 6th April, 1740. XV.
Anwyl Frawd, — Scrifenais attoch er's dyddiau byd mawr, ag yr
oeddwn yn disgwyl atteb cyn hyn, a rhyw hanes o' nghist, etc.,
gan hynny, mae'n debyg i'r Uythyr feddwi a choUi'r ffordd. Cefais
lythyr o'r Pen Sanctaidd o'r 7fed presenol. Dim newydd yn y
byd ond bod pawb yn iach, etc. Gresyn na yrrach y ffranciau immi
mal y cawn sgrifenu'n rhad at boblach Cymru. Ef a gododd
rhyw rwttws melldigedig drwy gefnau fy nwylo dydd arall, a
chwyddo a orugasant yn ddirfawr, a chosi a dolur cethin o

J. to R. naddynt. Corfu arnaf waedu y Sadwrn diwaethaf yn un braich,
contd. a dydd Llun yn y Hall, yr hyn am gwnaeth mor anwydog nad wyf
abl i ddangos fy nhrwyn ar y deck etto. Yr wy'n gorwedd y nos
yn hamocc y mate arall, a diau mae aniddan iawn ydyw bod fal
hyn, heb na llyfr i'w ddarllain oriau segur, na diUedyn iw newid,
ond gwisco dydd Sul beunydd. Gorfod benthygca pin ag ine a
phapir, ag mewn ychydig eirie rwy wedi mynd yn benbrydd
gynddeiriog o'r achos.
Dyma ni'n barod er's dyddiau i fynd i lawr i'r Nore, ond eisiau
gwynt tSg, a dyna'r peth sy'n cadw'r tender hefyd rhag dyfod oddi
yna. Ond nis gwn i pa beth sy'n llestair fy nhist i, etc., rhag
dyfod. Pan ddelo, na anghofiwch yrru y pot coppr imi hefyd.
Os gorfydd arnaf fynd ymaith gyda'r tender cyn cael fy nghist, nis
gwn yfi pa beth a ddaw o honwyf Mi fyddaf yn noeth luman cyn
dychwel i'r Uong eilwaith, a minne mewn y fath anghaffael. Pa
beth a wnaf, ah? Scrifenais atteb i'r brodur o'r Pen Sanctaidd y
post diwaethaf. Gadewch glywed oddiwrthych gyda dychweliad
y post, a rhyw newydd da i gysuro calon dromm, a chwi ryngwch
fodd. Eich brawd ffyddlonaf, loan Amhorys.
Direct for J. M., mate on board His Majesty's ship, Torbay, at
Mr. Large's, near the Dockyard . . .
Ni chefais i ffyrling arian gan Garreg gwedi'r cwbl, felly nis
gwybod pa sut fydd talu ir c4r Will Huws, sidanwr. Mae'n
gmlydd noeth gerth. Gyrrwch imi hefyd hanes y Ffreinigwyr.
Mae'r gair yma eu bod yn taro gyda'r Spaeniaid, etc., ag y bydd
rhyfel bentan rhyngom ar fyr amser. Ni bu monwyf ar y lann
etto ond y noswaith gynta ar ol dyfod yma. Bu agos imi a
rhynnu wrth ddyfod yma. Buom noson ar y dwr, a minne heb na
bwyd na diod dros ugain awr. Dyna fyd caled, on'te? Mae gwell
chwant i iwyd rwan na phan oeddwn yna, ag yn cael digon o waith
gael llonaid bol bob pryd.
Brysiwch scrifenu rhag ofn i mi fynd i bant.
J. to R. From on Board the Torbay, at Blackstakes,
xvi. May 2nd, 1740.
Anwyl Frawd,— Mi gefais eich Uythyr ar fl^rancs, etc., ar fy
nyfodiad ir Uong, yr hyn ydoedd brydnawn echdoe, ag wele da
ydoedd gan y cadpen fy nyfod oblegyd mae meistr y Uong yn
24 XVI

Llundain er cyn immi fynd or Uong, ag wmbwrdd o waith i edrych J. to R.
ar ol honno. Bwyd a diod yn yr hold, ag heb ond un mate i mewn. contd.
Ond pei dwedwn gyhyd a chywydd i chwi, mae nhw'n siared y
byddwn yn hwylio oddiyma naill ai foru ai trennydd ir Nore. A
pha hyd yr arhoswn yno nis gwyr neb. Mae fal y scrifenwch ir
wlad i ddweyd fy hanes, fe allai na chaf gyfleu i yrru Uythyr ir Ian
ennyd, bynnag pa'r fodd, sgrifenaf linell at nhad heno i ddweyd
fy mod yn fyw, etc. Ni feddafi newydd yn y byd ond fy mod yn
Uawer gwell ar fiechyd nag oeddwn pan ddaethym yna, ag mae'r
dwylo'n hoUiach. Ni chaf hamdden i chwanegu, ond fy nghorch-
ymyn at bawb yna ag yn y wlad, a byddwch wych.
Wyf eich caredigol frawd, loan Amhorys.
Direct for me at the Nore, or elsewhere.
Rhag ofn na byddwn yno, send y^ letters per one of the passage
boats that comes to Sheerness. Either Franks at Irongate or
Adams at Wapping New Stairs. Ond oedd gwall arnafi na buaswn
yn cofio (hyd yr amser y bum yna) am brynu llyfr pappir gwyn i
gadw journal un folio ag ynghylch 3 chweir neu 4 o bappir a chaead
memrwn. Gwyn ei fyd na fedrach yrru imi un, mi dalwn i chwi yn
onest am dano, neu os byddai'n beth mwy na 4 quire, goreu oil fyddai.
From on Board His Majesty's Ship, Torbay, J, to R.
at Blackstakes, May i8th, 1740. xvii.
Dear Brother, — I wonder I can't hear from you all this time,
and I've writt you so long ago. I'm afraid you did not get the
letter. I had enclos'd in it another to father (frank'd), which I
desir'd you to send forward, but never heard of neither of them.
I'm uneasy about this, and don't know how to write to father till I
hear from you. In that letter I had desir'd you to send me per
one of the Sheerness passage boats a book of four or five quires
white paper, bound in parchment, and a quire of loose paper, for
I am in great need thereof, having forgot to buy when I was at
London. I suppose you've heard that Admiral Stuart hoisted his
flag on board her last Sunday, and was saluted by all the ships in
the place, the garrisons likewise, and ever since we have y^ white
flag the foretopmast head ; and last Thursday His Majesty was
... to put in Sheerness (wind-bound). The garrison saluted him
with sixty-one guns, the ships with twenty-one, and we seventeen,
xvii 25

J. to R. because we were a flag-ship. The King had a flag at each mast-
contd. head, viz., the Standard of Great Britain at y<= maintopmast head,
the Anchor and Hope at y« foretopmast head, and y^ Union Flag
at y^ mizentopmast head, besides an Ensign and Jack, and Sir
Charles Wager has y" white flag at y^ maintopmast head. Roedd
yna orfoledd cethin, ag yma mae'r Brenin, etc., etto, ond fe
ddygodd ddryghin arw gydag efo, ag i mae'n parhau etto. Ni
chlywai son i ble y bydd raid ini fynd, ond mae'n siccr y bydd
rhaid ini ddanfon yr Admiral i Bortsmouth, ymha fann y mae i'n
gadael ag i hossio ei fHag yn y Boyn, Uong 90 gwnn. I've no
more to add at present, but desiring you would send y^ above
things per first opportunity, and I'll pay you as soon as I can, and
call at Williams's to see if there be ere a letter for me. So expecting
to hear from you soon, I rest, your loving brother, John Morris.
Direct for me aboard the ship at Blackstakes or elsewhere. It
must be either frank'd or post paid, or else I shall never have it.
J. to R. From on Board the Torbay, May 24th, 1740.
XVIII, Dear Brother, — Seeing the opportunity, per Mr. Mathews (my
brother's mate and messmate) thought proper to send you a line
or two, though I should let it alone on account I never can hear
from you (nor anybody else for that matter). This is either the
third or fourth I writt you since I left London, and took care to put
y^ last in y^ post office myself, so that I can't believe they all
miscarried. The main purport of all the letters was to desire
you'd send me per one of Sheerness passage boats a folio book of
white paper, containing about four quires, and likewise a couple of
quires loose writing paper. Now this is to desire once more that
you would not fail sending them, and the price, and you shall be
paid. We expect to sail to the Nore next Monday, and what time
we shall stay there I cannot tell, but I believe it won't be long.
The Admiral is to leave us soon, and to go aboard another ship.
I've writt to Anglesey, Liverpoole, Creuddyn, and to all friends
since I came down here, but can't get a line from anybody. Mr.
Mathews will direct you how to send y'= above to me. So with
love to you and service to all friends, I rest, your loving brother,
fohn Morris.

Brys cethin.
26

XVIII

From on Board His Majesty's Ship, Torbay, J. to R.
AT Blackstakes, May 28th, 1740. xix.
Dear Brother,— Yours of y« 20th inst., with ys other letters and
papers, I received last Sunday night ; and writt to brother Lewis
immediately about Ned Edwards. I told him that I thought it
would be of no service to y^ lad to come here except he had recom
mendations to some commission'd, or warrant officer, or another,
if he exp'ects to get any post ; and told him that I did not know
one office aboard the ship that he could execute. How should he
when he has never been at sea in his lifetime, only in little boats
about Holyhead Bay ? Ag yn wir, rhyngo chwi a minne, ni waeth
gan Sion am ei gwmni, for I'm sure I should always be plagued
with him. I'd willingly do any service to the lad if he had any
knowledge of the sea ; but, as it is, one may as well take a
prentice to teach him, as he that knows nothing. I'm in great
want of the book and papers, but see nothing of its coming. I'm
certain I have not forgot myself, and that I have sent a frankt letter
to father, inclos'd in yours, but understand you have not received
it. So the old people thinks I've forgot them. ShaU write
to-morrow, or next day, to brother Owen, in answer to this you sent
me last. He sent me no news, only of Michael Huws, (Lligwy
gynt's) being married again to another Sioned that I was to have,
as I thought. Bendith ei mam gyda hi, a bendith fy mam inne
hefyd. Aie mynd iw briodi mae'r brawd Lewys ? Ni fedrai
dyfeisio pwy eiU y fenyw fod ; tebyg mae gwawdio mae. Da os
ceiff y scent. It's said with us that Admiral Balchen is at
Plymouth, and has been there this three weeks. Ffei ! ffei ! we
are going to lose our flag again. The Admiral is going on board
the Cambridge, another 8o-gun ship just ahead of us, and we
expected to've struck the flag this day.
We've got our sailing orders this three days past, but the wind
continues easterly here, so that there is no going out of this. I
believe we shall make but a short stay at the Nore, having a pilot
(from y'= Nore to y'= Downs) on board already, and another from
here to the Nore, so I don't expect to hear from any of you any
more till I get to Spithead ; ay right, I writt you last Friday, per
Mr. Mathews, my messmate, and hope he'll find you out, and then I
XIX 27

J. to R. shall expect a line. I can't teU whether the tender will be sent
contd. down to Liverpoole or not, for we've had lately nigh two hundred
and fifty men turn'd over to us from the Edinburgh, which lately
came home. However, you'll know the first opportunity. I'm
sorry you had not more franks, for the d  1 a letter I shall ever
get if it ben't either frankt or post-paid. I can't come and see you
any more this time, therefore remember me to all friends and
acquaintances, which is all at present from your loving brother,
fohn Morris.
P.S. — Onid af i Nerpwl, pa sut fydd gyrru gini melyn y lodes
fain iwmodryb, ah? Bethmeddwch? Two months' advance, and y^
bounty and conduct money will be paid at y^ Nore, but am afraid I
shall not come in for y^ bounty money, for I expect they'll not pay
it any officer ; besides, I'm a day too late set down in y^ check
office, although by the ship's book I'm entitled to it. The Captain
promised to rectify y^ matter.
J. to R. Chatham, 2nd June, 1740.
XX. Dear Brother, — I received yours of the 31st ult., and the other
of brother Lewis inclosed. Rwyn credu fod y dyn yn ynfyd
ynghylch ei frawd-ynghyfraith. Roedd heb dderbyn fy Uythyr
diweddaf, ond fe geiff yn hwnw gyflawn hanes o'meddwl i'n y
mater. Mae'n gofyn fwy o gwestiwnau yn ei lythyr nag wyfi etto
abl i atteb, megis dimensions y Uong, examination y meistr, etc.
Pa sut y gallai'r gwr feddwl y dylwni wybod y fath bethau mewn
gan Ueied amser. Mae gennyfi ddigon ar fy Haw i holi ac ymofyn
ynghylch fy ngwasanaeth fy hunan dros ennyd fawr — Nid mewn
diwrnod y gwnaed Rhufain. I'm sorry my messmate did not call
again with you for the book, for I want it sadly ; however, if this
comes to your hand in time, you may send it safely to-morrow with
Adams's passage boat, who'll set out from Iron Gate at high water,
which will be about six a clock if this wind continues. He
constantly calls aboard of us every time he comes here. You can
give him orders where to deliver it at London when he comes
back if we be gone, but I don't see any sign of it, for the wind
continues against us still.
We've men enough now having had all y^ men out of the
Edinburgh, that lately came home from Lisbon, in number nigh
28 XX

30O. Let me know the price of the book and paper if you send J. to R.
any. I shall write to brother Lewis again when I first get time, contd.
I was sent up here this morning for some of our people that were
at the hospital, but they are in a poor condition to go on board.
Our ship is very sickly and has been for some time. My mess
mate is not come on board yet, I wonder what makes him stay.
It's hard for me myself to act, having so many men to look after.
The other mate that came down from the Rondezvouz is a mere
novice as yet, worse than I was at first. Yn rhodd byddwch
cystal ar gair yn gyrru yr holl newyddion imi. Heddyw mae'n
gorfod arnaf dorri gini melyn y lodes wirion yn ddrylliau min,
ond gobeithio y caf un arall yn ei le mewn ychydig amser. We
are to receive the bounty, conduct, and advance money at the Nore
if we stay there but a day or two. Have not time to enlarge but
remembring me to all my friends, I rest your loving brother, fohn Morris.
P.S. Mae'n ddrwg genyf glywed fod y brawd Lewys ar y
ffordd i goUi'r Sieris, a cholli'r holl gyflog am ei drafferth yn
mesuro, hefyd gobeithio na ddigwydd feUy. Pa fusnes sydd
ganthaw gyda Mr. Llwyd ?
From on Board His Majesty's Ship, Torbay, J- to R.
AT Spithead, 21st June, 1740. ^^'•
Dear Brother, — This comes to acquaint that we arriv'd here safe
on Thursday last in the afternoon, having left the Downs on
Wednesday night. I can't as yet send you any account upon what
expedition we are to go, but depend upon it we shall go away in a
short time for there's come on board of us already bedding for 90
marines, so is there on board of the ships here, being upwards of
20 sail of the line of battle, besides fireships, shore ships, hospital
ships, etc. I writt you from y^ Downs but have had no answer.
Llyma gant o lythyrau i boblach eraill sy'n perthyn ir Uong ond
wenwyn un imi. Nis gwn y fi pa beth a wneir am arian i brynu
llyfr a phapir, ni chawsom geiniog etto, na dim son pa bryd y cair.
Let me hear from you as soon as possible, and let's have some
news from Mon. I'll write there next post, but I am so fatigu'd
and have been ever since I came from the Downs that I can
XXI 29

XXII

J. to R. hardly lay pen to paper to write any body yet. Let's hear also
contd. how the war goes on for I believe that I shall hardly trouble
myself to go ashore here for any news, having ond ychydig arian
wedi eu gadel yn awr. I can't think of any more to say at present,
but remember me to all friends in general
Who am your loving brother, fohn Morris.
Call at Williams's to see if there be any letters for me.
J. to R. Spithead, 3rd July, 1740.
Dear Brother, — I received yours of Midsummer's Day in due
time, but had not an opportunity to answer it sooner, all of us
being hurry'd out of our lives nearly, being in expectations of
sailing every minute, though Duw wyr pa bryd yr awn oddiyma.
Diolch yn fawr am y newyddion a gefais ; fe fu'r Uythyrau eraill yn
hir gynddeiriog. Mi gefais lythyr arall oddiwrth y brawd Owen,
a hanes fod fy narpar gwraig Ymon (nid Sioned or Cei), gwedi cael
gwr arall, a Uawer o hanesion difyr. Ond ni welais hanes 0
Ned Edwards yn . . . etto. Mae'n debyg ei fod wedi ei bresio.
Rwyn disgwyl beunydd atteb ir Uythyrau a yrrais i Fon. We are
kept aboard so strictly that there is not one allow'd to go ashore
for fear we should not be ready when we get our orders to sail.
We expect the Duke of Cumberland on board of us to-morrow.
General Wade and a great number of persons of distinction went
past here this afternoon for the Isle of Wight, when Sir John Norris
saluted them with seventeen guns. Our foretopsails have been loose
this two days, and we expect to receive two months' advance
to-morrow. I was flung out of the bounty money, and conduct
money, too. Being a petty officer I can't get an opportunity to go
and see Dick Owen, though he belongs to Sir John in the next
ship. Gwych fal y passiodd Vernon y Spaengwn. Passiwn
ninne'r Ffreinigwyr hyd na bont yn sties yn ei crwyn pan elom
oddiyma. As for Will Roberts, that heiress was at Leverpoole
when I left the place, and I had a deal of conversation with her ;
told me the whole affair between Will and she. Sion WiUiams,
seler, Aberffraw (our uncle) marry'd her own aunt, and he's her
guardian, and was along with her at same time. Will is a sad
rake— spent all his wife's fortune and left her children to beg their
bread. She was worth upwards of ;^30o. Duw wnel i Mr. Meyrig
30 XXII

brynu Llaniden. E fydd yn beth gwell ir hen bobl, a ninne hefyd. Ni J. to R.
feddafi ddim chwaneg o bapir, felly rhaid i chwi gymeryd hyn y contd.
tro yma, ag os caf gyfleu'n y byd, scrifenaf etto cyn hwylio. Yn y
cyfamser, bydd wych, anerchwch at bawb yna.
Wyf, eich ffyddlon frawd, loan Amhorys.
St. Hellen's Road, i8th July 1740. J. to R.
Dear Brother,— I writt you t'other day before we sailed from xxili.
this place, at which time had not hardly leisure to turn myself
round, and now I'm not much better, for here's the boat almost
ready to go for Portsmouth, and I shan't have much time, only to
acquaint that we sail'd from this place last Monday morning, in
company with Sir John Norris, Admiral Cavendish, and Rear-
Admiral Ogle, and their squadrons, consisting of nigh thirty sail
of ships (fireships, etc., included), and yesterday, about three a.m.,
being very dark and blowing a very hard gale, and being about
twelve leagues south-west-west from the hill of Portland, the
Admiral (viz.. Sir John) made a signal for aU the fleet to bear away,
the Lyon, a 70-gun ship having run'd foul of him and carried away
his 'cut-water and all the head, spritsail, yard, etc., and lost herself
her foremast by the board, and one man and her maintop gallant mast
and spritsail, yard, etc., and we got in here yesterday p.m.
This hath ruined our cruize, I'm afraid, for to-morrow the Victory
is to be got into the harbour at Portsmouth, and Sir John is to
hoist his flag on board the Boyn, but whether he'll continue there
and go to sea in her, or stay till his own ship is repair'd, I can't
determine, but it's everybody's oppinion that we shan't stay for the
Victory to be refitted. Ned Edwards came here safe, but happen'd
to be a day too late, for the Captain had given his weekly account
to the Admiral that morning he came, or else he would have been
enter'd a week sooner. I don't doubt but shaU make something of
the lad if we go a cruise. Writt to father and to the Head, a
derbynais y Uythyr digrifaf erioed oddiwrth fy nghariad y Mon
heddyw, pei gwelach chwi dorrach ar eich traws o wir chwerthin,
ffolineb mawr! Mae'n ddrwg gennyf drosti'n wirionedd. Deusyf
atteb gyda dychweliad y post yw'r cwbl y tro yma oddiwrth eich
carediccaf frawd, loan Amhorys.
Brys melldigedig bob amser.
xxiii 31

J. to R. On Board the Torbay, in Torbay, 14th August, 1740.
xxiv. Dear Brother, — I writt you some time ago, but I've forgot when.
However, this I remember, that I writt you from this place, but
whether it was after our first putting in here, or the second, or
both, I can't tell, and am at a loss to know. A stranger would take
me by this to be a great wit, having such short memory, but as
my ill-favoured stars would have it I am quite otherwise, for I'm
very nigh depriv'd of the small stock I us'd to carry about me.
We lie in such an out of the way part of the kingdom, and always
in expectation of a shift of wind, that it would be next kin to
madness to write any body for an answer, and I very seldom
write twice to my good friends before I am answer'd, which
custom hath made me forgetful of writing oftener ; not so much
for want of having you all in my mind, but of a line to freshen
the memory and rub up new supplies in the brain, so to enable
me to shake off" with more vigour these lethargick fits and to
endeavour to recover my almost senseless senses. If I have not
inform'd you of our last cruize from this place, you've no doubt
read of it in the public papers, and I can't tell you any more if I
was to be made "an Admiral for my pains ; but here we are still,
and like to be while this wind continues, but I hope it wont be
long. I wish we may return from this cruize (if we are to return)
before the heavy winter comes on, that brings cold piercing
weather with it ; or else that we may be ordeHd into some warmer
climate to pass away the dark long tedious nights, and where we
may divert and amuse our dull and heavy senses with something
more pleasant than is to be found in these colder climes at that
unseasonable season, and likewise refresh our wearied bodies with
a coque of wine or a swingeing bowl of good punch, which
necessaries (of all things most necessary to a seaman) we are
debarr'd of and not allow'd to get upon any account : nothing
allow'd to be brought on board of our ship but eatables — no
manner of drinkables, even plain ale and cider is prohibited.
Fish, we have plenty brought to us ; some fresh meat now and
then, and fruit, and some few kind good natur'd country lasses
brings us a little fresh butter and milk when the weather permits.
But what benefits all this without liquor? Good humming beer, or
32 XXIV

stiffning for a can of phlip, or a bowl of good punch ! We can't J. to R.
drink Saturday night's health after this rate. Strange doings ! I contd.
know you'll expect news, but where should a body get any such
thing on board a ship ? — except one would believe our own news.
We have daUy a great many Pacquets coming in — one off" the
quarter-deck, another ofif the fore-castle, others off" y^ poop from
the great cabin, gun-room, ward-room, oUop, steward-room,
cockpit, and several other remote parts, and the only story that
reigns at this time is that this fleet is to go acruising ofif the coast
of Spain (z.?., ofif of Feroll, Cadiz) etc., whilst our transports passes
by with the marines from the Isle of Wight, and so on to y'^ West
Indies. It's likely enough there may be something in it for all
that. But another piece of news I have more, viz.: One of our
people the other day was try'd by a Court Martial on board Sir
John Norris for swimming away from the ship, and he was
sentenc'd to receive one hundred lashes with a cat. Accordingly
this forenoon the Admiral made a signal for all ships' boats in
the Fleet to attend the prisoner, arm'd, etc. We had a pair of
gallows erected in our longboat, and the prisoner was order'd
into her and there bound to the gallows, where the Provost Martial
of the Fleet read his orders and gave the prisoner twenty lashes.
From hence they were tow'd on board the three Admirals, where
he received twenty lashes on board each, attended by upwards of
thirty boats, and then return'd on board here, and received twenty
more, which made up the complement.
Sgrifenais dydd arall at Mr. Whormby lythyr mwyaf diolchgar
ar a fedrwn ei lunio, ynghyd ag ychydig o'n hanes, etc. Ond
odid digio wna'r hen gorph am scrifenu atto heb achos. Sgrifenais
hefyd (rwy'n cofio) at nhad i'r Pen Sanctaidd, a rhyw leoedd
eraiU, nis gwnn pa fann, fe aUai imi sgrifenu atto chwithe.
Now I would have you to send me a line at a random per return
of post, and let me know how affairs goes in Mon ; a bydded oil
yn Gymraeg rhag ddigwydd iddo fethu dyfod im Uaw. If you see
Mr. Meirig and Mr. Whormby remember me to them. Write
as soon as possible to Mon, and let them know that we're
here. If I had thought that we should have stayed here half this
time I would have desir'd an answer in my last to you all.
[) 33

J. to R. Heddyw ydyw fifair Lanerchmedd, onid digrif fyddai fod yno
contd. gyda'r nos yn cofleidio Morfydd, ah ! Gwraig gwr arall meddwch
chwithe, wala, pwy eill help. Nis gwn fi amcan a dalodd neb y
pedair gini etto ir sidanwr. Gobeitho mai do ; a pha fodd yn
rhodd yr hebrynga finne y gini ir lodes fain yna ? Ni wiw disgwyl
mynd i Nerpwl bellach rhawg byd. Dyma fi agos yn fy ngwelu ag
yn gysgadur creulon. Felly, nos dda iwch. Anerchwch fi at yr holl
ffyddlonieit, a byddwch wych. Eich caredicaf frawd, loan Amhorys.
Direct on board the ship in Torbay, Devonshire (or Devon).
J, to R. On Board the Torbay, in Torbay,
XXV. Saturday Night, 6th September, 1740.
Anwyl Frawd, — Scrifennais attoch yr wythnos ddiwaethaf a'n
hanes, etc., hyd y pryd hynny, pan yr oeddwn yn disgwyl y
cawswn lythyr oddiwrthych yn atteb i un a yrraswn or blaen oddi
yma i ddeusyf cael clywed pa ddelw mae'n rhieni, etc., Ymon, ond
ni chlywais air etto. Pa'r un a wnaethoch chwi na nhwythau ai
derbyn fy Uythyrau ai peidio, yr hyn sydd yn fy ngwneyd yn
amheuys na dderbyniasoch monynt ; gan hynny os hwn a ddaw
ich Uaw, bydded yspys i chwi na chefais un llythyr o le'n y byd ar
pan adawsom Spitt head, er imi scrifenu gi^n haner cant at hwn
ar Hall. Hwyliasom oddiyma echdoe a daethom yn ol heddyw
brydnhawn mewn dryghin hyll. Dyma'r pummed tro ini droi i
mewn ir Bay hwn, ag rwy'n dybio nad oes Iwcc ini gael or Sianel
yma yleni gan wyntoedd a dryghinoedd, canys pan ddelom i mewn
yma bydd y tywydd yn deg a rhywiog, a phan gynta yr elom allan
ir mor nid oes iw gael ond y tywydd gwaethaf bwy gilydd. Ef
a gafodd y Uongau masnach oedd gyda'm ni fwy o goUedion am
hwyl-brennau, etc., y tro diwaethaf yma nag un amser or blaen.
Duw au helpo oil, mae'n ddigon caled arnynt. Ni waeth tewi na
siarad, os hwn a ddaw ich Uaw gadewch glywed oddiwrthych
ynghylch pawb gartre. Yr hwn gyda fy ngharedigol annerch attoch
a phawb or ffyddlonieit yw'r cyfan y pryd hyn oddiwrth eich
flfyddlon frawd, loan Amhorys.
Direct for J.M., mate of His Majesty's Ship Torbay, Devon. Ni
thai ddraen oni roddwch i ddyn ei deitlau, etc., a cheisiwch ei
fifrancio neu dalwch y postage.
34 XXV

On Board the Torbay, at Spithead, J. to R.
13th September, 1740, 8 p.m. xxvi.
Dear Brother, — I writt you I can't tell you how many letters
from Torbay, and one or two from this place before we sailed
from here the second time, but never did hear whether you
received any of them or not, as I have likewise to father, to y^
Head, and also to Mr. Whormby. We sail'd from Torbay yester
day p.m., with a short warning, for this place, a Duw a wyr pa
beth yw'r achos. Nyni a ddaethom yma ynghylch 3 p.m. heddyw,
ag aeth y Due William ir Ian yn union, ar hanes cyffredin trwy'r
Uong i gyd rwan ydyw ein bod ni i fynd gyda Sir Chaloner Ogle (yr
hwn yw'n Amral ni) ir Gorllewinol India, a bod 32 Uong rhyfel
i gyd i fynd yno, a ydychwi yna yn clywed dim or fath chwedlau ?
Gobeithio nad gwir monynt, canys nid oes dim byw yn y Uongau
tri deck yma yn y gwledydd gwresog hynny, ond os ein tynged
fydd i fynd yno, croeso iddi, ond bydded mewn Uong lai ; ag os
yno'r awn, pa beth a wneir am arian i ffittio aUan a dillad teneuon,
etc ? Rhaid gwneyd llythyr cymmun a gadel llythyr Attwrnai
i ryw un neu gilydd yn y fangre anghysbell yma, ag os digwydd i
ddyn fynd at ei deidiau cyn dychwel adre, yn iach ddisgwyl i neb
oi berthynas ddim byth oddiwrtho. Maent yn dweyd na cheifif
un dyn sydd yn y Uynges fynd ir lann yma, nag un cwch chwaith,
eithr cychod y tenders sydd i gario y Uythyrau, etc., nol ag 'mlaen
i gludo bwyd a diod ini a phob peth, ond ni wn i pa sutt fydd etto.
Chwi gewch wybod mwy yn fy nesaf, ond cael clywed oddiwrthych
ynghynta a gwybodaeth pa ddelw mae'n rhieni, etc., yr hyn sydd
arnaf eisiau i glywed yn gethin. Ni chaf hamdden i chwanegu gan
fy mod yn flin ag yn gysgadur, ag yn sgrifenu Hinell neu ddwy adre
hefyd, felly brysiwch scrifenu a byddwch wych.
Wyf eich ffyddlon frawd, loan Amhorys.
On Board the Torbay, at Spithead, j^ to r,
22nd September, 1740. xxvil.
Dear Brother, — Yours of the 13th inst. I received some three
days ago, but as I had writt you since our arrival here I thought
improper to write again 'till I got an answer, which I met with this
day ashore, having gone to Portsmouth upon duty, and did not
return on board 'till eight this night, very much fatigued. I'm
XXVI 35

J. to R. sorry I should lose all them letters and newspapers, etc. I am
contd, gia^ tQ hear all are well at Mon, and that brother Lewis's affair
at the Admiralty is likely to be brought to bear at last. Have not
had one letter from any of 'em yet. Thanks for y^ news. Digri
ydoedd i fy hen gadpen bafifio gwyr Angria. Pwy ydyw y ddynes
honno mae'r brawd Lewis yn i ganlyn am dani ? Digri hefyd i
Fwclai Bawchwanen briodi'r ferch hynaf. Deg i un na bydd yn
Arglwydd ar fyrder. Roeddwn yn tybio hyd yr amser fod gwraig
or blaen gan Llwyd Mabwys. Ond gwych or difyrrwch a gewch
yn y llun rhyfel yna, eithr nid mor ddigri a difyr ag a gawn ni ar
fyrder yn;llenwi'n poccedau a Spanish dollars pan elom ir West
Indias draw, i bwy fan mae pawb agos yn dweyd yr awn yn
siccr, ond Duw wyr pa le yr awn ; ond hyn sydd siccr, ein bod yn
cymryd bwyd, diod, a phob math ar stores i mewn i'n cynnal dros
chwe mis. Eithr e ddywaid rhai nad awn oddiyma'r tymmor
yma ; ond gwaeth nar cwbl, dyma'r hen wr goreu'n y Llynges
Freiniol yn myned oddiwrthym, sef ein parchedigcaf a'n bon-
heddigcaf Gadpen, yr hwn (o herwydd rhyw glwy'n ddilyn ers '
Uawer dydd) nid yw abl i gymryd y fath fordaith yn Uaw, ag felly
yn myned tua thre at ei wraig, etc. I don't know whether it would
not be best to write to Mr. Whormby for another recommendation
to ys Captain that comes next. But who knows who or what he
is ? We can't have any intelligence as yet who is to come. A
dyma'n Lififtenant Gwyddelig ni (sef y cyntaf) a minne wedi lied
syrthio allan a'n gilydd, ag fe allai y rhydd hoel dan fy ngwadn ag
am teifl o'm Ue pan ymadawo Captain Parker a nyni ; so that I
don't know what's best to do, except I knew what captain is to
come in his room. Diawl yn He dyn yw'r Gwyddyl, ag nid oes un
o'r isaf ir uchaf yn y Uong ai cAr, a phawb yn tyngu dial yn ei
erbyn ; ni feddaf fymryn chwaneg o newydd, ond darfod i
Gafendish dynnu ei filag i lawr dros y dydd a neithiwr ei rhoi i
fynu drachefn. Llawer iawn o longau yma etto, Comadore Anson
and his squadron sail'd, etc. AU the Fleet sickly, which I believe
in a great part is owing to our having so many soldiers on board.
It's past ten o'clock, and I must go upon deck to watch at twelve,
felly nos dawch, a brysiwch yrru imi dippyn chwaneg o newyddion,
a gobeitho caf lythyr o Fon y foru, neu drennydd or pellaf; ag
¦^ XXVII

erbyn y cafifwyf eich nesaf, deg i un na fedraf roi gwell hanes o
honom ein hunain. Yn y cyfamser should be glad if you'd either
wait on, or send a penny post letter, to Mr. Whormby to acquaint
him of the above, and desire to know' his oppinion of the above
case. I mention'd a word of it in mine to him from Torbay. I
wish he may have receiv'd it. I would not go in the same ship
with him (viz.. Lieutenant) if I could help it without good recom
mendations to the Captain. Mr. Whormby can get Commissioner
Purviss to do it at his request, or else have me remov'd into
another ship which I would not like so well neither, though of two
evils the least is best ; but of this I must submit to higher powers.
24 die. Had not an opportunity to send this ashore yesterday,
so I send it this morning per our boat, and I hope to have some
news when she comes ofif again. Dim chwaneg o newydd, felly
byddwch wych a gorchmynwch fi at bawb yna, a brysiwch
scrifenu, etc. Eich ffyddlon frawd, loan Amhorys.
Holyhead, 14th October, 1740.
Dear Brother, — I received yours with the newspapers, and
annext have sent you a catalogue of the plants, etc., growing in a
small garden which is in partnership betwixt the Rev. Mr. EUis,
our curate, and myself. He is a gentleman that is pretty curious
in those things, ond 'ch brawd GwU ydyw'r meistr. The few
roots we have was sent him from Oxford. We have our seeds
from London and Dublin now and then, but I generally cynhafa
'em myself If you have any seeds that are not mention'd in the
catalogue we should be vastly proud if you would send us a few
done up neatly in a frank. As for roots there is no getting of
them without you could lite of some person acoming to the
country that would stow a few in his portmanteau. We have no
room as yet to raise any trees or shrubs. I don't remember
whether ever I told you that I've for upwards of three years been
a-studying botany. Ag myn d  1, ni rown i mom Haw ar fy
nghap i un gwr yn Ngwynedd na Deheubarth am adnabod
Uysiau a deiliach ! I've made a catalogue in English, Welsh, and
Latin of the plants, etc., growing in and about Holyhead, where
we have a great many pretty rare ones, and likewise made a kind
of a dry garden, or specimen of each plant. I've lately taken in

J. to R.
contd.

W. to R.
XXVIII.

XXVIII

W. to R. hand and finish'd (with a design of adding the same to Dr. Davies's
contd. Botanologium) a catalogue of all the plants (in Latin, Welsh, and
English) out of Mr. Ray's Synopsis Stirpium Britanniciarum,
Dilenius's Edition — gwaith pwysfawr oedd hwn. I intend to add
the Exoticks os caf ennyd. And all for the good of the publick
— chwedi y Mountibank am ei fifwgws. Maen debyg eich bod yn
meddwl bellach fod 'ch brawd Gwilym yn hogyn o egotist, ag nid
heb achos. Wala, wala, mae gwendid ar bawb weithiau. Pa beth
a wneir am wraig ir .Cardinal yn Ue Bess ? Par sut a fu ir ddau
syrthio i'r afon ? Nid wyf yn deall fod y brawd loan wedi mynd
ymaith o Spithead etto. Pa beth ydyw'r achos ? Mae nhw y
fifordd yma yn bwrw'r bai ar ewyrth Rhobat. Gadewch glywed a
y'ch yn gydnabyddus a dim botanists. Os y'ch mi yrraf gwes
tiwnau yw hatteb ganddynt ynghylch rhyw new plants. Pa beth a
barodd i'r brawd loan adael ei will and powers of Attorney,
Ymhortsmouth ? Pa'r sut y mae'r Uanc yn disgwyl y talwn ni
pedair gini drosto fo ir sidanwr, ag ynteu yn gadael ei efifects yn
nwylo eraill pedae amgen na da?
Mi fum yngwylmabsant Penrhose He y cyfarfum Joan Salsbri,
etc. Roedd yn rhieni yn rhesymol ar relyw or teulu. Buom yn
cwmnhieth gida'r hen gyfeillion fal arferol. Ni chwanegaf am y
tro, namyn fy mod. Eich caredigawl frawd, William Morris.
A catalogue of plants, flowers, roots, seeds, etc., which are
rais'd in the garden of the Rev. Thomas EUis, A.M., and
W. Morris, of Holyhead.
Adonis's Flowers. Aristolochia Rotund.
Affrican Mary Gold. Aparabana.
French Mary Gold. Tripolium or Aster.
Double Corn do. Avens, common.
Alkakengi. Auricula's, very few.
Athea. Balm.
Alexander. Balsam Apple, no seed.
Amaranthus, common. Costmary.
Do. tricolor (no seed). Scarlet Bean.
Androsanam Sponts. Black Helebore.
.^nemonies, various sorts. Orchis, no good ones.
Angelica. Hyacynths, common spont.
Snap Dragon, one sort, Car- Betony, Sponts.
nation colour. Convolvulus, Blue (Major
Thorn Apple. and Minor).

Columbine, common. Bistort.
l8

XXVIII

P LAN T%— continued.

'^. to R.

English Mercury Sponts.

Dulcamara.

contd.

Boor Cole.

Endive.

Sea Cole, etc. Sponts.

Lathyrus, viz., Everlasting

Butcher's Broom.

Pea, Sweet Scented Pea,

Burnet.
etc.
Camomile.
Orpine, Spontans, here.
Campanula, viz. , Canter
Feaverfew
bury Bells,
Germander.
Venus's Looking Glass.
Stock Gilly Flower.
Rose Campion.
Ten Weeks Stock.
Scarlet Lychnis.
Dwarf Annual Stock.
Dwarf Lychnis.
Wall Flower.
Candy Tufft.
Meadow Rue. two sorts.
Carduus Benedict.
Sponts.
Ghardoons.
Golden Rod, Sponts. here.
Carnations.
Scorzonera.
Celandine.
Gromil, Sponts.
Celery.
Holyhocks, various sorts.
Tree Primrose or Onagra.
French Honey Suckle.
Clary.
Honesty or White Satin.
Oculus Christi.
Horn'd Poppy Sponts.
Perwinkle, common.
Yellow Poppy of Wales do.
Maudlin.
Horse Radish.
Comffrey.
Vernal Starry Hyacynth of
Conval Lillies, or the Lily
Wales, Sponts., very
of the Valley.
pretty.
Coriander.
Hyssop.
Great Corn Flag, redflower.
Jacob's Ladder.
Large Peren, Sun Flower.
Jerus. Sage.
Sea Cudweed, Sponts.
Some few Jonquils.
Am. Cudweed, hir i hoedl.
Common Iris.
Polyanthus, various sorts.
Bulbous do.
Geranium Columbinum.
Lavender.
Do. Moschat.
Do. Cotton.
Indian Creeper, two sorts,
Geum.
Garden do., two sorts.
Lupins, white, yellow, and
Winter Creeper.
two sorts of blue.
Common Garden Crocus,
Ladies' Mantle, Sponts.
various sorts.
Tree Mallow do.
Ranunculus's, do.
Marjoram, two.
Dragon.
Marvel of Peru, no seeds.
Sweet Sultan, white and
Double Mary Gold.
Carnation colour.
Muster Wort.
Dames Violet.
Melitot.
Day Lilly and Com. Lilly.
English Rhubarb.
Larkspur, blue, white, and
Monks' Hood.
Carnation colour.
Motherwort.
Dill.
Orach.
Filipendiila.
Peony.
XXVIU
"W. to R.

List of Vh^t^Ti— continued.

contd.

Common Violet.

Thyme.

Viola Tricolour, Sponts.

Tobacco.

Pelitory of the Wall, do.

Tulips, no great stock.

Parsley.
Rose, white and red.
Pinks.
Wingd Pease.
Indian do.
Common and Round
Gentianella Palustris, or
Spinage.
Pneumonanthe, very
Lettuce.
pretty, Sponts.
Radish, two sorts.
Rue.
Cole Flowers.
Sage.
Summer and Winter Savory.
Sopewort.
Ladies' Laces.
Scabioris, sweet scented, no
Double Daises.
seed.
Great Valerian.
Bastard Sena.
Double Primrose, or Paper
Skirets.
Primrose, and the com
Snow Drops, common.
mon sorts.
Solomon's Seal.
Dodons's Valerian.
Sweet William.
Madder.
Curled Tansey.
Borrage.
Thrift, Sponts.
Double Rocket.
L, to R.
XXIX.
Nis gwn i na b'o rai orhain yn eisiau yn ein gardd ni o achos y
rhew mawr, ond i maent yw cael yn y gymydogaeth pan fynnom.
Chwi welwch nad oes gennyf fawr o flodau. Yr hlf sych ai pera'
oni bae hynny baswn biir gefnog, oblegid heuais gryn gant o
rywogaethau, a ffaeliodd y gwraidd, etc., o eisiau Ueithdra, etc.
Beaumares, i6th October, 1740, 3 in y^ afternoon.
Dear Brother, — Just now arrived here from Holyhead, upon an
affair of my father's in y"^ County Court, and y^ Postmaster just
gives me leave to write two lines in my brother's letter. I wish
you could let me hear about my affair if you hear anything of it.
I suppose young Mr. Meyrick is come by this time to London. I
have heard nothing from Mr. Whormby, nor Mr. Meyrick, nor
anybody since I wrote to you. Never mind franks as to s'^g'^
letters. I shaH be at home soon and write to you further, but I have
hardly my senses about me now being in a hurry. Did you ever see
my survey of Anglesey ? It is with Mr. Meyrick, he got y^ loan
of it out of y= Admiralty. No news ; all well in y^ country.
Thy Loving Brother, Llewelyn.
40 XXIX
On Board the Torbay, at Spithead, J. to R.
17th October, 1740. xxx
Dear Brother,— I receiv'd yours yesterday, with another enclos'd
therein to Captain Gascoigne, for which I am very much oblig'd to
Mr. Whormby, and desire that he may be acquainted thereof the
first opportunity, and wish it might lie in rny power to make him
amends. I sent the letter into y^ Captain in his cabin, but he did
not say anything to me about it yet. We unmoor'd last Wednes
day, and last night moor'd again, and this night the Captain says
we must unmoor again in the morning. I am sadly tired, having
been upon hard duty all this day, and am like to be so all this
night, having three vessels alongside with beer and water which
we must take all in this night. Rwyfi fal dyn oi gof. Am oblig'd
to do everything myself, the rest of the mates being sick, and
some ashore, ag os ni chaf air da y Cadpen rwan ni chaf byth ;
but to more of the purpose. I can't forgive myself (as I told you
in my last) for signing that paper of pardon, and I don't know how
to look any of you in the face hardly if I should live to come that
way ; but I would never have done it if it had not been for a
young gentleman that was concern'd in the affair more than
myself, who writt to y^ Lieutenant to ask his pardon, etc., and the
Lieutenant kept his letter, and he was afraid he might get a claw
of him upon that account, and he told the Lieutenant that he
would get the rest of us to sign along with him, or else mi dorraswn
fy Uaw ddeheu cyn y rhoeswn wrth y fath beth cywilyddus.
Gwych fase pei gwelsech Lord Vere, canys roedd un o honom
(sef hwnnw fu mewn heuyrn) yn anferth fifrind iddo, ag a
sgrifenodd atto ynghylch y peth, a phei buasai i chwithe ddweyd
iddo fy stori inne mi wrantaswn y Gwyddyl na ddaethai mwyach
in trwblio ni, ond nid oes ammeu na chawn achos i achwyn
arno etto. As for Mr. Whormby's saying he'll make me master,
I'm afraid I shan't be entitled to it a long time, having not serv'd
any considerable time in y^ Navy, though there are some made
that hath never been in the Navy. I should stand a better chance
to be a lieutenant if I had been long enough in y" Service, a Duw
wyr mae llawer llai trwblaeth ydyw fod yn y swydd hono na bod yn
feistr. I wish I had thought of it in my last to desire you to go to
xxx 41

J. to R. Mr. Secretary Corbett for recommendations, and I'm sure he'd not
contd. refuse Mr. Wright's accountant (his cousin, of Leverpoole), but
Lord Vere would have been y« best. Os cewch gyfleu'n y byd
siaradwch ag ef yn fy nghylch, oni wyddoch fod dwy long yn ei
gweithio'n Nerpwl ? Ond gwych fyddai gael mynd yn feistr arun o
honynt hwy, ah ? A master of a 40-gun ship is a good birth, but
enough of this. I've made neither will nor power to anybody yet,
nor will not, for if I should want any money abroad y^ Purser
would supply me with what I should want. I shall make a will to
be sure as soon as we go to sea, and shall keep it myself, but 1
can't believe we shall be long from home. It's now past one a
Saturday morning, and at two I go to stow the hold. I've hardly
my senses about me to write anything, and am afraid shan't
get time to write my father, therefore I desire you'd write him to
acquaint that we are just a-sailing except either the wind shifts, or
a contradicting order comes, and that I bid them all adieu, hoping
shall live to see 'em all well again, but if I get any opportunity
shall write myself. Pwy dybygach sydd yn lieutenant ar ein
sawdwyr ni ond Mr. John Bodvel, brawd Mr. Bodvel, o Fadryn.
Mae efe a minne'n anferth fifrindie. Dwedwch i nhad ei fod yma,
ag fy mod yn tybio y geill fod o wasanaeth imi. Mi wranta bydd
yn dda gan deulu Llys Dulas glywed y newydd. Y tan a Iosco
yr Arglwydd Cathcart ; fe'n rhoes ni bod o un allan o'n cyfleusdra.
Ni feddaf nag amser na phwjdl i anghwanegu, felly ni fedraf mwy
na gobeithio y cewch chwi a minne ein byd wrth ein bodd, ag
ymgyfarfod dedwydd, ag felly, byddwch wych.
Wyf eich caredigcaf frawd, fohn Morris.
XXXI. Holyhead, 20th February, 1740.
Dear Brother, — All your letters to Brother Lewis came in due
course to hand, and has been forwarded him at Aberffraw, where
he has been about a month attending a ship loading of tobacco
stranded near that capital. We are infinitely oblig'd to you for
the papers and pamphlets. Chwedi chwitheu pa beth a wneir pan
gyfodo'r Senedd? Yn wir hi fydd yn ddigon caled arnom am
dipyn o newydd. Now to the affair in hand. What makes me put
you to this charge, etc., is to know whether you'H undertake to
42 XXXI

procure the money hereafter mentioned. If so, you will be able to W. to R.
pay yourself. Dyma i chwi'r hanes. contd.
One John Buttler, of this town, a batchelor died on board the
Rochester Ship of Warr, and there was wages due to him as below.
: His mother hath administered, and is entitled to his eflfects.
' If you can take this affair in hand I shall send you a copy
; of the administration, which I presume wiH be sufficient authority
(Qu: a power of attorney must be had), and you may satisfy
yourself for your trouble what you may judge reasonable. If you
: can't spare time to attend the Pay Office I wish you would recom-
¦. mend some honest person that would transact this affair reasonably,
, or put the poor woman in a way how to come at the cash, which
I believe would be very acceptable.
John Butler, pressed at Dublin, nth January, 1739, died
20th June, 1740.
Wages due at 7s. 6d. per month ... £6 9 4
Apparel sold at Mast for ... ... 220
Short Allowance Money ... ... 060

8 17 4
He ow'd the Purser ... ... ... 032

£S 14 2
.. Let me have a line per return of the post or as soon as you can.
;: You can soon know if the vessel is paid, and what there is due to
[I him on the books, and should likewise be glad to know what
i; charges may attend the receiving of the money. It maybe paid
to the hands of Mr. Meyrick, and Mr. Evans, his steward, may
„ pay it the widow. Gan nad oes gennym fawr o waith y Brenin
yw wneuthur yr amser ymma or tymmor, mi gymerais yn Uaw er's
' dyddiau sgrifennu mewn llyfr newydd tanlli gymaint o waith yr
-ardderchog fardd hwnnw, Dafydd ab Gwilym, ag a fedrwn ddyfod
Ifo hyd iddynt o dwll ag o drafais, ag wele fi wedi cynnuU ir llyfr
;: hwnnw well na 90 o gywyddau ag owdlau, er y 5ed lonawr.
i'; Diolch am yr had a addawsoch, hi ddaw yn amser yw hau ar
jifyrder. Par fodd y gwneir iawn am y cymwynasau ymma, ah?
(Nid oeddwn i yn meddwl amgenach na roe fyrth Rhobat godwm
, ir man gyfarthgwn rheini pan welai fo yn dda. Pam na adawant
lonydd i'r gur wneuthur ei orchwyl ?

W, to M. Roedd y teulu yn Nulas yn iach dydd arall. Mi gefais y
contd, pamphlet ynghylch Charity Schools, ac, yn wir, rhyfedd oedd
weled bod cymaint yn ei haddysgu. A oes peth o rywogaetli
Whitfield yn y Jones hwnnw ? Yn rhodd gadewch gael tippyn o
hanes a phar fodd y maent yn carrio'r gwaith ymlaen. Pan
weloch Mr. Davies, Carn, a Mr. Price, dymuno ngwasanaeth
attynt. Oes dim gwrageddos iddynt ettwa ? Ni adwaenais i mo
Sion Evan a'r Wyddeles yn iawn erioed. Dim colled fawr debygai,
Ni bu mo honwyf Ymhenrhos er y Gwyl mabsant. Nid oes ymma
geflfyl a eill prin garrio Gwenhidyw chwaethach llwyth Cartwen o
swyddog. Ni welwyd erioed fath brinder porthiant i anifeiliaid
na mwy o grwyn ar baradwydd, y farchnad yn llawer drytach ar
ydau nag yna. Dyma long o Lundain yn rhwym i Lerpwl ag yn
gwerthu peth oi hyd, sef haidd am 4s. y Winchester bushel, yw
hau, y peth a brynwyd yna am 21s. y chwarter. Duw addela
Uawnder. Da ydyw clywed fod Sir Chas. Ogle wedi cael i blitli
y Spaeniaid, gobeitho ei fod wedi rhoi iddyn nhw olchfa cyn hyn.
Dymma'r cwbl sy gennyf yw adrodd am y tro. Mae'r eira wedi
fferu ymysaidd i. Dy frawd ungalon, Gwilym Morus.
P.S. — Upon second thought I thought it the best way to send
this under cover to Mr. Vychan, for I was not sure as to the
 _ directions to you.
W. to R.
xxxii. Nos Wener, 13th March, 1740.
Dear Brother, — Dyma fi wedi derbyn eich dau lythyr, sef o'r 24ain
Chwefror, ar 7fed o'r mis ymma, a chwedi yr hen ddynan hwnnw:
da oedd ei cael, mi dynga' i chwi hynny. Can diolch am yr hadaii
gwerthfawr yma, mi debygwn mae math ar snap dragon yw un, a
math or mithridate mustard (nid hwyrach mae Rose of Jerico) yw'r
Hall, pa un bynnag fo geir gwel'd ar fyrder. Mi roddais rai 0
honynt yn y ddaear heddyw ar y medr hwnnw. Maer tywydd
ymma yn dra th6g, ond bod y nos yn Uwydrewlyd, ni wnaeth hi
ymma na gwynt na glaw i son am dano er y 26ain o Chwefror,
tebygcach i Fehefin nag i Fawrth. A dedwydd iawn yw i bobl
Fon ar les ei hanifeiliaid sydd yn barawd i lewygu. Gresyn hefyd
oedd farw yr Arglwydd Cathcart, ond rwy'n deall mae celwydd a
ddywedasant ynghylch Gasgoigne a bod y gwr yn fyw iach y
Nadolig. Gadael yn angof a wnaeth ymrawd Llewelyn ddywedyd
44 XXXII

i chwi yn un oi lythyrau fod O'Hara wedi tarrio ar ol y Uong yn W. to R.
Lloegr. Cadpen Parker a ddywedodd inni, ag mae incog yr contd.
ydoedd rhag ofn cael drwg nes i ryw un gael pardwn iddo.
Cymryd arno bod yn glif, felly dyna Siontyn wedi cael gwared un
gelyn. Aie fo gadd Siors y Doctor fyn'd yn ddarn o feddyg?
Llanc cywraint ydoedd, ond bod cnicell ynddaw. Da iawn
ydoedd gweled yn 'ch ail llythyr fod y Pendefig yna, sef Mr.
Vaughan, yn dechreu troi ar mendio. Roedd ymrawd Llewelyn
wedi clywed yn yr .Aberffraw ei fod wedi marw, ag roedd mewn
dychryn mawr. Gyrrais inneu ddyn yn ungwaith pan ge's eich
llythyr yw lawenychu. Y mae ef byth yn garcharor yn y brif
ddinas honno, ag nid oes dim gobaith rhyddhad am a glywaf i.
The case was thus. A ship belonging to one Seel, of Leverpoole,
laden with tobacco from Maryland, was drove ashore there by a
violent gale of wind the 22nd January last, the men all saved.
Every hogshead of the cargo was damag'd, but all or most of it
; brought ashore to highwater mark ; the ship went to pieces, but
¦ the materials saved ; brother at the head of about ten oflficers
' have been there ever since, watching said cargoe for it must be aU
¦ burnt, and the King pays thirty shillings a hogshead premium for
it. Now y^ said cargo was insured in London, so the commis
sioners and insurers have not as yet agreed how and where it must
• be destroy'd, and I believe the officers are partly at a loss who
¦ shall be their paymasters. My brother is the whole manager of
\ the affair and I believe wishes he had been excus'd the jobb. I was
. at the same place about three years agon upon much the same
p errand, on account of a ship of Mr. Cunlifife, of Leverpoole, but I
, was very handsomly rewarded. I don't know how these insurers
., will behave. Now I'm repeating histories pray let us have a little
. account of the affair betwixt O'Hara and brother Jack. We never
., heard one syllable of it. As for the copper ore vessel, she was a
1; sloop from Wexford, in Ireland, of, and for, Leverpoole, and was
„ driven into this bay ist November, having split all their sailing,
J and the men being four in number had shut themselves up in the
J cabbin, and notwithstanding the vessel ran herself on a rock
, almost dry, they never came up till it was too late, for they all
f perished before our faces. My brother, as being deputy vice-
j XXXII 45

W. to R. admiral, took care of what things there was saved, till a proper
contd. proof being made. Sir Arthur gave up his claim upon satisfying my
brother and a small premium for himself. Diwedd.
Rwy'n gobeitho clywed oddiwrthych y foru ynghylch arrian
Butler, a phwy a wyr na chawn i lythyr oddiwrth Sion Longwr?
Ond y mae'r tawelwch mawr ymma yn cadvv^r Uongau allan heb
yn ddiolch yn ei danheddau. Amser trafferthus ydoedd hi ar y
mates yn Si. Kits a Dominico, o ble-id ei swydd hwynt oedd gweled
gosod y dwfr yn ei le, ag angori a diangori y Uongau, etc., ag
felly rwyn gobeitho nad rhaid gwanobeitho nad yw'r gwr yn jach
lawen a chwedi bellach guro'r Spaeniaid, etc., hyd na bo'nt yn
sienigl yn eu crwyn. Dyma fam lorwerth a mam-ynghyfraith ein
brawd Llewelyn yn glaf wan, a deg i un y daw drwyddi hi. Colled
fawr ir ddwy lodesig yma, o ran prin y gwybuant erioed eisiau eu
mamganeuboddanasgellyrhennain. Duwamendioarnihi. Amen.
Mae ymma glefydon mawr, sef y bloody flux, neu glwy'r gwaed
mewn rhai mannau, ar cryd poeth yn arteithio teuluoedd. Dyma
Mr. Edward Owen, o Benrhose, y cymydog goreu a feddan i yn y
wlad ar drancedigaeth, a kind of galloping consumption, in all
probability can't live not above two or three days. My brother
and self will lose a sincere good friend in him. You may
remember that I was with you when at London at his lodgings at
the King and Pearl, in Tavistock Street. He was then a limner,
and a second brother. Yn wir, colled fawr am wr mvyyn diddanol,
yr hwn ni edy mo'i fath oi ol ym Mon. Yn iach ganu 'Salmau yn
beraidd ynghor Cybi, ag ar air yn iach pob diddanwch a chymy-
dogaeth dda, o hyn allan. Ce's lythyr ddoe oddiwrth Lywelyn,
yn sponcio o wir lawenydd fod y Brawd Du o Nannau yn byw ; had
a letter the day before from Dulas, were all well. Laus Deo.
I think you mention'd something in a letter to brother some
time agoe about Will Morus's (Caereinallt) sister, who, with her
husband, kept the lights at Skerries. They are now in this
parish, and I'm afraid very poor ; the husband is a lusty fellow,
but can't get any work. A friend of mine who called at the
house where they are, the other day told me that the fellow was
a-spinning at a wheel, anything to get a morsel of bread. It
would be a deed of charity to relieve them.
46 XXXII

If you receive Buttler's money I shall beg of you to procure me W. to R.
a few seeds to the tune of a couple of shillings or so. Our garden contd.
is but excessive small, and about a pennyworth or two of each sort
would go a great way with us. I've sent you a catalogue ; I don't
think they are all to be had in shops, however, you may perhaps
pick up a few of 'em. Felly nos dawch heno. Duw a roddo inni
ymgyfarfod llawen. Eich brawd anwiw, William Morris.
P.S. — I fancy you've heard that Mr. Meyrick joins Mr. Owen, of
Presaddfed, which they both have signify'd by their letters to their
friends, this was done upon casting up their respective numbers
when it appeared that Mr. Owen had the majority of Mr. Meyrick,
when the latter gave the other his interest per agreement. Lord
Bulkeley and Mr. Bayley are busy a-canvassing, but in all proba
bility to no manner of purpose, only for sake of opposition.
Saturday, the 14th. — Dim llythyr oddiwrthych heddyw na
newydd o un He. Ni feddaf ddim chwaneg o franks, felly bydd
raid imi yrru fy nesaf drwy law Mr. \^aughan. Byddwch wych.
Eich brawd penbrydd, Gwilym Tew.
Holyhead, 6th April, 1741. "W. toR.
Dear Brother — I received yours of the 31st ult., and I see this xxxill.
fatal truth confirm'd by all hands. I have inclos'd a letter I had
the other day from brother Lewis, with a further account of that
affair, with some reflections, etc. Duw a'n Uawenycho' oil. I
went to my father's on Good Friday and tarried till Monday.
Our poor mother is almost inconsolable. I endeavour'd then to
diswade her from her grief by telling her of the likelyhood there
was of some other person of the same name dying aboard (for
there was one, John Morris, of this country, in the Fleet, but not,
I believe, on board the Torbay). My father has, I hope, more
reason than to grieve intollerably. In short I never saw, and God
be prais'd we never had, such reason for gruddiau gwlybion in our
family, but if we live we must expect worse, or as bad, o ran
chwedi chwithau, nid oes ir hwya' ei oes o honom mor hir aros yma.
I send yours this day to brother Lewis, who is still detain'd at
yonder cursed place, but Providence, I believe, order'd it, for the
bloody flux being very rife there he has been instrumental in
saving the lives of many. Our collector's father (who was Patent
XXXIII 47

"W.toR. ComptroUer of Bristol) is dead, intestate, and, it's suppos'd, worth
contd. a deal of money. He comes up sometime this week or the
next. Roedd ar hwn ddigon oi heisiau. His father allow'd him
upwards of ;^30 per annum whilst he liv'd. Roedd hynny cystal
ag un chwechant. He is a good-natur'd man — dim bai mawr ond
bod ei dafawd yn ddodrefnyn anwarddus a rhidwU.
I never heard of any will brother had made. I thought that
you mention'd something in a letter formerly as if he had left a
power of attorney at Portsmouth. Its now quite out of my head.
I knew blind Parry, formerly at Cefn Amwlch, before he went to
Dublin. He played then a fine harp ; I'me glad he does so well.
I've had a present of some rare seeds from a friend, a seedsman
in Dublin, which includes some of them I nam'd you, viz., nigella,
capsicum, basil, mar'l, Peru balsam. If you can pick up a few of
the others please to send 'em pretty soon, otherwise 'twill be too
late to sow 'em. Rhaid i chwi faddeu imi am sgrifenu cynrhwg for
I've been quite mop'd since I receiv'd this newydd brwnt.
Your affectionate brother penbrydd, William Morris.
Da fydde glywed tipyn o hanes y delyn newydd honno.
"W. to R. Holyhead, 23rd April, 1741.
xxxiv. Dear Brother, — I am now to own the receipt of yours of the
nth, iSth, and i8th, with the newspapers, etc., for which I return
you thanks. As to poor brother John's affair I suppose it must
rest till the ship's return. If it be worth while the old people must
administer in order that others may be paid. I am afraid he ow'd
a good deal of money, but more of this another time. Our
collector is now in London and expects great matters after his
father, which, if he gets, I fancy he'll remove hence. Perhaps
brother Lewis may succeed him ; if he had not an eye upon the
thing I would try fair for't. You'll hear of Mr. Griflfyth (for that's
the collector's name) at the Exchequer Coffee House, Westminster
HaU Gate. Brother wrote you last post from Aberffraw, so shall
mention nothing of that affair. I sent Coetlogon's proposals to
brother Lewis as to the work. The title of it is plausible enough,
and the man's character and abilities are all that a body could
form a judgment from of such a performance before it appears to
the world. I don't like his name ; that's a weakness, you'll say,
48 XXXIV

tippyn oi hanes a fydde o'r ffeinia gafifael. Mi welais dri neu W. to R.
bedwar or motional prints rheini cyn chwerwed ar bumustl. Digrif contd.
yw gweled yr hen Syr yn sefyll er maint sydd yn ceisio ei
godymmu, a digrifach fydde ei weled yn gadpen ar y Senedd
nesa'. Nage, meddwch 'itheu. Nid oes ymma newydd yn y byd,
ond bod y tywydd yn rhwydd sych ag yn oer greulon. Rhyfedd
oedd gweled yn eich llythyr ei bod yn glauar fifordd yna. Ni
throis i heibio etto mo bwmp o groen arth a wisgais i dros fy
'sgwyddau drwy'r gauaf. Mae gennyf bump neu chwech o fifrancs,
pa beth y mae nhw dk os cyfyd y Senedd cyn ei hiwsio ? Dim
newydd o Ddulas yn ddiweddar, felly byddwych wych am y tro
yma. Deg i un na sgrifennaf attoch etto y Sadwrn.
Eich brawd anwiw, Gwilym Hiraethog.
[No Address, but endorsed by Richard Morris.]
Whitefield's Journal, p. 46. — Mrs. Edwards is a woman adorned
with a meek and quiet spirit, talked feelingly and solidly of the
things of God, and seemed to be such a helpmeet for a husband
that she caused me to renew those prayers which for some months
I have put up to God that he would be pleased to send me a
daughter of Abraham to be my wife. I find upon many accounts
it is my duty to marry. " Lord, I desire to have no choice of
my own. Thou knowest my circumstances. Thou knowest I only
desire to marry in, and for. Thee. Thou didst choose a Rebecca
for Isaac. Choose one for me to be a helpmeet for me in carrying
on that great work committed to my charge. Lord, hear me. Lord,
let my cry come unto Thee."*
Query : Who are the executors of Justice Raylton, and where
do they live ?
* See the Works of Rev. G. Whitfield, I77r, vol. iv. , p. 479.
Caergybi, 26ain Ebrill, 1741, sef Duw Sul. TfJ, to R,
Anwyl Frawd, — Derbyniais eich llyth'r ar papurau, a diolch am XXXV.
danynt, etc. Daccw nhw wedi mynd i gyd ir Aberfifraw er doe.
Gerwin oedd i bod wedi troi yn auaf gida chwi, hi fu ymma yn
dywydd gwineu, ond mae hi wedi troi ar ymendio rawron, ond
eisiau glaw sydd ymma yn fawr. Ni welais i mo'r Sion Pris'
E 49

"W. to R. ers ugain mlynedd agos. Ce's lythyr oddiwrth y cir Salbri yn
contd. dywedyd ei fyn'd i F6n. Gerwin oedd iddaw ei yspeilio ei hun
yn y modd hwnnw ; yn wir, fe heuddai O'Hara gael ei ddarn ladd
ag OS daw byth fifordd yma, gwae fo ei eni — ceifif h6n wrachod Cybi
ei labyddio. Ond, yn y diwedd, Duw a faddeuo iddo am y cam a
wnaeth an diweddar frawd. Gwych ydyw'r Foundling Hospital
yna ar les y genethod trythyU. Mi a adwaen yr hen Thos. Coram
o herwydd bwyta ag yfed yn ei gwmni yn Lerpwl, pan ydoedd yn
adeiliadu magazine i gadw powdr gwn yn y fan honno. Clywais
ef yn manegi ei hanes o bant i bentan. Ddoe roedd Ffair Fari
yn Llanerchmedd, ag un fawr ydoedd meddant imi, ond nis
gellais i fynd iddi o ran fy swyddau, sef yw rheini : deputy
customer, collector, deputy comptroller, comptroller of the coal
duties, deputy searcher, coast waiter and searcher, water bailiff,
deputy vice-admiral, collector of the Skerry lights, surgeon, florist
and botanist to the Garrison of Holyhead ! Par sut yr ydychi yn
meddwl yr wyf yn cael amser i huno yn fy ngwely'r nos gan
ofalon ? Roedd y nhad yn y fifair yn iach, ag hefyd ein chwaer
ar brawd Owain, a mam hitheu gartref yn lleccyn. Y newydd
brwnt hwnnw wedi rhwystro yr hen wraig tra bo hi byw, rwy'n
ofni. Mae nhad, moliant i Dduw, yn well ei amunedd. Rwy'n
meddwl oni buasai i fagad o farsiandwyr yd awyddus godi'r
farchnad o wir wenwyn, y naill i'r Hall, y b'ase rawron fwy o
lawnder yn Mon nag yn nemmawr fan, oblegid roeddynt yn
rhoddi mwy pris am dano ymma nag yr oedd yn gwerthu yn
Lerpwl, a dwad a orug llawer o honynt ar un llafur yn ei ol yw
werthu am y mawr bris. Mae'r awron haidd wedi dwad o Lerpwl
i Gaergybi (y peth rwy'n tybio na bu erioed or blaen), ag i bob
man o gwmpas y wlad yma ag Arfon. Mae'r haidd goreu yw hau
yn gwerthu yn Llanerchmedd am 48s. y peg, ond mae rhyw fath
yw gael am 35s. We have at this place plenty of fish and flesh;
bread and butter are the dearest articles. Dyna i chwi brisiau
amrafael bethau fal y gwerthir yn Nghybi y dyddiau ymma : —
Prynnais ddoe y bedwaredd ran, aelod 61, o Iwdn lloi da
yn pwyso 12 lb. am 14c. Menyn 4^c. a 5c y pwys ; prynais
50 XXXV

tri o forieisiaid (Angl. whiting. Pollock's delicious fish), bob un "W. to R.
yn bumtheg modfedd o flaen ei gynfifon yw drwyn, am ic. ; young contd.
blockings neu chwitlengiaid gleision, cymaint a phenwaig, saith
neu wyth am geiniog. (N.B.— They take upon this coast this
spring abundance of the last, which they call Cwding EbrilL
One fisherman has caught with a hook 200 a day of the above
size. Ni welwyd ers llawer o flynyddoedd mo'r fath beth. Here
are plenty of cod and codlings, whitings, base, and mullet, and
other fish). Eggs, four and five a penny ; fresh pork, the carkass
at i^d. and \\d. per lb. ; lamb, very reasonable ; mutton, so and so.
Prisiau gwychion am fuchod, o achos bod wmbredd o warthegau
wedi meirw, yn enwedig hen fuchod ; Jack Hughes (Llugwy gynt)
has had upwards of forty black cattle died this season. The best
wheaten bread from Dublin, oblegid oddiyno yr y'm yn cael ein
bara yn y dre ymma, h.y. bwytawyr bara gwyn, the \id. loaf,
six lb. averdupois, llefrith gwmpas ; ale, pint a penny. Felly
dyna i chwi dippyn o hanes belly timber. The Justices of the
Peace at the last Assizes settled a House of Correction here, and
agreed to put the late Poor Act in force in this country, ond
rwy'n meddwl na ddaw dim o ddaioni o'r peth o ran mae
ganddom amrafaelion a phleidiau yn ein mysg. The House of
Correction was open'd yesterday, tipyn o gwt ail i un niochyn.
It's intended chiefly for Irish vagabonds v.'ho come in swarms
from England, being driven thence by law, etc. Monday, 27 April.
I have received your last, a chwedi chwithau trit gwych hwn
pei daliai yn hir. Ond ysywaith rwy'n ofni mae dyma'r Pasg
diwaetha a gewch drwy'r cyfleu ymma o Lan y Gwyddyl. Ce's
lythr oddiwrth Lewelyn ddoe, roedd yn iach, dim son am eich
Uythr, h. y. ei atteb. By a letter from my brother comptroller
of Beaumares of the 25th I don't find there is any order come
about the tobacco. Daccw fy eisiau yn greulon, felly byddwch
w^ch. Eich brawd ungalon tra bwyf, William Morris.
P.S. — Rwan hyn yr aeth ein dwy nith ai modryb adref wedi
bod yma dros 24 o orriau : a brace of fine girls. Duw a roddo
ynddynt r^s. Gwynt Dwyrain coch gethin yn deifio'r blagur.

XXX\-

W. to R. 8th May, 1741.
xxxvi. Dear Brother,— I received yours of the 19th, debygai, a chan
diolch am y papurau, etc., ond gresyndod oedd wel'd y newydd
o Garthagena ; rwyn ofni mae un drwg, drwg yw pan ddelo oil
i oleuni. Nid hwyrach na base waeth in brawd loan farw a'i ben
ar y gobennydd na syrthio i ddwylo yr Yspaengwn cigyddaidd fal
y gwnaeth cantoedd os coUasom y fatal. Daccw mrawd Llewelyn
yn dechreu sgrifennu attoch ag yn tyngu i facheglis fawr y Ueinw
sit o bappur ei hunan felly pawb drosto ei hun, etc. As to news
papers we have the Gazzeteer and London Evening Post regularly
in this place, likewise y"= Com. .Senate. We have also by each
pacquet boat from Dublin the Irish newspapers, which take in all
the English news, both from the printed and written letters, with
y« abstracts of the votes of the British House of Commons when
sitting, etc. But as brother and self don't take any of these
papers in we are allways glad of those you send us. Gresyn oedd
farw Robinson Crusoe, dyn diddan iawn ydoedd tra bu. There is
a new weekly paper which Dick Evans takes in, called the Weekly
Oracle. How much would it cost a week, suppose you were to
send it in a frank ? Rwyn meddwl mae 2c. mae'r Dr. yn ei roi,
nid rhaid i chwi yrru run o'r London Evening, oni chewch un
newydd tanlli ond hynny. Diolch am a gaed, too much for
nonsense. Gwybyddwch ddarfod i wenidog ein plwyf a phedwar
o wyr bonhegion eraill a minneu gymeryd taith ddechreu'r wythnos
ddiwaetha i ben yr Wyddfa, neu'r Eryri, rhai er mwyn cael gweled
y byd o'i hamgylch, eraill er mwyn gwarrio eu harian a chael
digrifwch ; ambell un er mwyn cael edlyw yw cymydogion y
buasent yn nes ir nef na hwynt (Pythagoriaid oedd rheini), a minneu
(chwedi y mochyn) er mwyn dyfod i hyd i lysiau a deiliach y rhai
a dyf yno yn anad unlle arall o dir Brydain Fawr. We had very bad
weather, so that the prosperous men were quite disapointed,
I picked up about a score curious Alpine plants, most of 'em on the
very top of Snowdon, ond roedd hi'n gwlychu a chin oered nad
oedd dim byw yn hir yn y fan, I call'd in my way home at
Pentrerhianell, roedd yr hen bobl at yr un gyflwr ag y byddent
arfer a bod, ynhad yn fynych yn salaidd gan gnofa yn ei frest;
inward impostume, yr hwn mae arnaf ofn ai disodla o'r diwedd.
52 XXXVI.

Nid wyf i yn deall mor Lexicons ymma oil, mi fyddaf yn meddwl W. to R.
yn fynych that there is not a member chose in England, Wales, contd.
or Scotland heb ddigon o gastiau o bob tu, os bydd ymryson,
a phan fo D6xi yn edUw bribery a chorypsion i chwi y byddaf bob
amser yn meddwl am yr hen ddiareb, "Tin ddu medd y fran wrth
yr wylan." Mae ganddom ymma glwyf sydd waeth na pholiticks
pe bae bosibl hwnnw yw, prinder bwyd cristnogion, oni chawn
lawer o yd o wledydd eraill sicr y bydd newyn yn ein plith cyn
y cynhauaf. Mae Uongau, i Dduw bo'r diolch, yn dyfod yn fynych
ir Beaumaris, Carnarvon, Traeth Coch, Dulas, Pwllheli, etc., ag
ydau or cwr yna or deyrnas. Oni bae hynny nis gwn i pa beth
a ddaetha o gantoedd o bobloedd dlodion, Roedd Ynghaernarfon
ddwy long yn carrio o ddeutu 170 o dynellau yn Uwythog ; nibu'r
wlad hauach yn ei brynnu oil. Roedd yn Nulas long o Wood-
bridge (debygai) ag nid oedd ir Hwyth mor banner digon ir cwr
hwnnw or wlad, roedd gwas i nhad yn dyfod yn ei 61 oddiwrthi
ddydd Sadwrn wedi fifaelio cael dim am arian, y cwbl wedi ei
werthu. Ni fedd yr h^n bobl ddyrnaid ond a brynant am bris
anfeidrol, 40s. y pegaid haidd, a llawer o dylwyth yw porthi, hi
amdwya bobl y wlad hon. Mae yma sychdwr mawr, yr yd a'r borfa
wedi eu anafu, dim gwair i s6n am dano, a pheth sydd ryfedd
maent yn Sir Caernarfon yn cael glaw eu gwala, ag mae'r yd ar
borfa yn edrych yn hyfryd. It would shock you to see the face of
this country, especially about Dulas and those parts, a melanchoUy
scene. Duw ai newidio ; mae He i ofni nad yw ein caledi Ymrydain
Fawr ond dechreu, ag yn wir mae eisiau rhywbeth i ddyfod ar
bobl attynt eu hunain, oblegid mae'r rhan fwyaf o honynt wedi
mynd allan oi cof a thros y gwaharddoL Fe addawodd y Cyn-
ghorwr Lewis y cwbl i Dwmi ond ni ddarfu iddo seinio mor llythr
cymmun, felly mae'r tir ymynd i Drysglwyn, a queer conduct, when
he had so many necessitous relations, lodesi tlysion ag eisiau
gwyr arnynt, etc., ac yn disgwyl ir hte Forus ei cynhysgaeddu.
Rwyn ofni nad oes dim sicrwydd o farwolaeth yr Aeres, am a fedraf
i glywed. Da clywed fod Sion Prys ai gir wedi priodi cystal, yn
rhodd dywedwch ir cyntaf fy mod yn dymuno llwyddiant iddo.
Dim chwaneg am y tr6, ond can fifarwel.
Eich Brawd Caredigawl ddigon, Wm. Morris.
xxxvi 53

"W. to R. Holyhead, Sunday Evening, 31st May, 1741.
xxxvn. Dear Brother, — I am now to own the receipt of yours of the 21st,
and before I undertake to answer it, must give you a short account
of our bywoliaetli in these parts. Dymma fi newydd ddyfod adref
o Lanerchmedd, wedi bod yn ymweled ar Brawd Llewelyn, yr
hwn sydd dan ddwylo y Doctor er's gwell nag wythnos, wedi bod
yn hir o amser yn glaf yn yr Aberfifraw. Rhyw anwyd gerwin a gadd
yr hwn a drodd yn asthma, ag aflwydd, has been purged, vomited,
bled, blister'd, etc., and I don't find he is much better, though I
hope he's past all danger, his cough to-day being come to something
of expectoration. I met father there, and says all the family at
home are well. The old man is much troubled with (I'me afraid) an
inward impostume ; gripes him violently at times, otherwise he is
very hearty. Mother is in tolerable good health. Rwyf wedi blino
yn greulon. Ni bum ond naw awr oddi cartref. Ni lyfaswn aros yn
hwy, obleit roeddwn yn disgwyl Uong host i mewn, heb neb gartref i
warchad ! Dyma'r CoUector wedi dwad adref om blaen ; niche's i
ond ysgwyd Uaw ag ef etto. Rwy'n deall wrtho na chadd ddim gan y
fam-ynghyfraith ; desir'd me tosend his service to you.etc. Hemust
wait a twelve month. Fei anafwyd. Mae arna'i ofn goUi'r tadws.
Monday Morning. — A Thursday last came on the Election for
this county, which held till yesterday in the forenoon, when Mr.
Bayly, finding Mr. Owen about 40 ahead of him, gave up the poll.
The other had above forty more unpoll'd, among whom were
Fyrth Morrus Pritchard ag Owain Parri ei gefnder. So Mr. Owen
was duly return'd. Notwithstanding, they were pretty much
afraid of the acting Sherriflf (Counsellor Williams, son of
Rice Williams, Quirt, High Sherrifif). You see as above
brother could not go there. This town, which produces a good many
electors, were with Mr. Owen to a man (we had two or three in the
parish of Bayly's side), and upon the arrival of the news which
a Saturday night we had, no less than five bonefires, most of windows
in town illuminated, abundance of ale given the populace, the
night concluded in drinking loyal health and success to our worthy
member, etc., etc. Nid oedd dim rhyfedd ir gwr ennUl, roedd holl
wyr mawr y wlad oi du. Ni feddai'r HaU ond yr Arglwydd Bwlclai,
whose interest is quite ruin'd in this county.
54 xxxvil

Gwelwch y rhagoriaeth : — "W. to R.
For John Owen, Prysaddfed, Esq. For Mr. Bayly. contd.
Owen Meyrick, Esq. William Bodvell, Esq.
Owen Meyrick, Junr., Esq. Henry Morgan, Esq.
Edmund Meyrick, Esq. Lord Bulkeley.
William Lewis, Llysdulas, Esq. John Williams, Tyfry, Esq.
William Lewis, Trysglwyn, Esq, John Griffiths, Careglwyd, Esq.
William Bulkeley, Brynddu, Esq, John Hughes, Plascoch, Esq.
William Jones, Pentraeth, Esq. Llanidan Interest promis'd 'em but
Hugh Owen, Penrhose, Esq. most voted for Mr. Owen.
William Roberts, Bodiar, Esq. Herbert, of Oakley Park, stirr'd
Thoma's Rowlands, Caera, Esq. prodigiously but had neither
John Griffiths, Llanddyfnan, Esq, vote nor interest.
Richard Hughes, Castellor, Esq. Chancellor Wynne, Bodewryd.
Henry Williams, Trosy Marian, Esq.
Hugh Williams, Chester, Esq.
Kyffin Williams, Chester, Esq.
Morris Lewis, Esq.
Sir Arthur Owen's interest.
Miss Lloyd, Llwydiarth's do.
William Thomas, Coed Alyn, Esq,
Fe gadd yr hen Dad warning i ymadel a Phentreyrianell am na
b'ase yn votio gida Bayly, ond rydis yn meddwl nad oes gan neb
bower yw troi allan nes y gwerthir y tir ; fe geir gweled ar fyrder.
Daccw'r post yn mynd heibio : fe geir newydd yn y man. Fe ddwad
Griffiths glywed o honaw Ynghaer gymeryd o Vernon Carthagena
by storm. Your last but one cost dauswUt yn arian sychion. Digrif
oedd newydd Carthagena yn eich Uythyr diweddaf, a gresyn fod y
byrsun wedi ei lygadtynnu. Merch i Mr. Hughes or Plas-yn-
rhoscolyn yw'r eneth honno, un pur dlos y'w, ond nid un o'r rhai
cyffredin. Dynion drwg yw eich mobs chwi, ewyllyswyr da ir
gwydrwyr. Ni chadd mrawd Lewis ddim chwaneg o hanes'r
Admiralty. Pan wel Mr. Meyrick nid hwyrach y ceifif.
Ned Edwards gave but a lame account of brother's death, dont
mention the time or place. He says he was taken ill and recover'd
a little ; then taken iU a second time and died of convulsions ; says
his things wiU be sold before the mast ; had made no will ; had
about 40S. in his chest which he ow'd aboard. Had received but
3d. pound of his wages (I don't understand what he means), and out
of that the 40s. was part. I suppose he means one pound £ out
of three, or each three pound. Drwg bod Mr. Vychan yn gorfod
aros ymUth plant Alis. Brother, I believe, wrote to Nanney (but I
forgot to ask him) and has sent a cowydd Haint y Marchogion.
xxxyii 55

"W. to R, The catalogue of seeds came here amongst the newspapers. Dim
contd. colled. Mae hi yn rhy hwyr yw hau leni. Rwyf ar anfeidrawl
frys ymynd i dynnu allan fy nghyfrif misawl, a dyna ddiben ar fod
yn Collector. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Dim son am Garthagena. I suppose tis only an Irish intelligence.
[No address, but endorsed as follows by Richard Morris].
W. W. W., 1352; J. M., 933 ; 419 majority. Price turned out
Llwyd ; Vychan re-chose ; Owen versus Bailey ; Conspiracy
Gibralter ; 4th Bridge Lottery.
"W. to R. 15th July, 1741.
XXXVIII. Dear Brother, — I wrote you a long letter or two without an
answer. Pa beth yw'r achos ? Mae'n debyg y dywedwch mai
traflferth. Wala gore oil, ni fydde golled yn y byd pei medrwn
inneu ddywedyd yrun peth heb fod yn gelwyddog. Ond ysywaeth
ry'm ni yma yn cael gormod o segwryd o lawer. I wrote a line
some time agoe and have since received an answer from Owen
Jones, son of John Prichard Prys y prydydd, who is a gardiner at
the Earl of Tilney's at Wanstead House. He has promised me
some curious flowers in case I can get 'em convey'd here, desires to
know where he shall meet you in London, for I wrote him that you
might likely find some opportunity of forwarding some things down.
This young fellow was a gardiner in this county ere he went to
England, where he has been now for some years. My brother Lewis
is well acquainted with him. He is a sober, carefuU, ingenious
fellow, and in good way of business. A brother of his, who died
lately at sea, was an apprentice att Mr, Prichard's when I was there,
a lad of surprizing genius, and had he lived would have been
soon master of a ship. Had learned arithmetick by an English
book ere he could speak hardly one word of English. Was a good
artist when he died, Mae Owain yn blant y cyfyrdyr a ni.
Gadewch imi wybod ymhle y caifif afael arnoch, oblegid da iawn
fyddai cael rhywfaint o wreiddiach a hadau o'r cwr ynna i'r byd.
Mi fum i efo Charn yn Wanstead ryw Sulgwaith yn gweled y gerddi
gwychion, pan oeddych yn Stratford. I am to send Owain a
catalogue of my annuals and roots in order he may know
what to send me. Four kinds of the seeds you sent came up, viz.,
laburnum (thriving), bladder sena (ditto), lobell's catchfly (in
56 XXXVIII

blow), red candy tufift or mithridate mustard (in blow). Mae hi'n
rhy gynnar i son am hadau etto. I have a fine catalogue of flower
seeds, roots, etc., sold by one Fuller, in London, So much for
gardening. Daccw i chwi fotani o'r tu draw. Father and mother
was here last Saturday and Sunday night. Mae'r hen bobl druain
wedi mynd yn fusgrellaidd. Bum i'w danfon hyd at Garna, i
ymweled a Mr, Robert a Mrs, Anne Lewis (qu. your godmother)
y rhai sydd dri musgrellach na nhwytha. Un yn fyddar ag yn dra
egwan, a'r Hall yn gruples wrth ei maglau. Dim chwaneg yr awron.
Eich brawd, Gwilym Morris.
[Here follows a catalogue of Alpine plants found by W. M. in and
about Snowdon,] Then follows :
Da ydyw gweled eich bod ar ffbrdd i wneuthur cymwynas i'r
brawdLlewelyn, Mae'r hi.f ymma agos a mynd heibio, Mae'n debyg
na cheir fawr ddaioni o honaw bellach. Pa beth yw opiniwn y
Caerluddiaid yna ynghylch Sir John Morris ? I ble maent yn
dywedyd ei fynd? Mae'n debyg fod Ned Edwards wedi mynd i
bant : nid oes dim o'i hanes ymma. Chwi glywsoch farw'r Cadpen
Bodvel (mae'n debyg) a'r Cadpen Morris, mab Deon Bangor, y rhai
aethant i ymladd a'r Carthaginians. Daccw ystad Mr, Bodvel ar
ffordd i fynd i gadfifwU, sef yw hwnnw un Peter Hughes, un o'n coast
waiters ni, ag yn awr dan awdurdod eich brawd Gwilym. Cefnder y w
i'r Fawdfel,a chy fiawn aur treftadaeth y gwr hwnnw, sef Bodfaen ; ond
gan nad oes ganddynt ddim nes, na chyn nesed carrenydd o arall,
mae'n debyg y caifif stid Fadryn, y cwbl yn agos i 2,000 o bynnau,
oblegyd deg ar hugain i un y prioda'r seneddwr byth, ai chwaer
hithau yn rhy hen i blanta. Once the greatest toast in North
Wales, yrwan yn hen forwyn. Daccw ddwy chwaer i'r hen Feyrig
wedi marw yn ddiweddar, sef gwraig Lewis Nanney, siopwr o
Caernarfon, a gwraig W, Hughes, y Person o Dre'r Dd&l, Y
ddiwaethaf a gladdwyd echdoe.
Caergybi, Dydd Sul y 27ain o Fedi, 1741.
Anwyl Frawd, — Derbyniais eich llythyr or iieg, a da ydoedd
clywed eich bod yn iach, oblegid roeddym yn dechreu ofni eich
myn'd i bant. Ond eres na chawsid peth 'chwaneg o hanes y
More hwnnw, ni welais i na fyddai ir merched fys ymhob drygioni
XXXIX 57

W. to R.
contd.

W. to R.
XXXIX.

"W. to R. felly am rwystro ir Gorbed ar Stainby siarad ar Arglwydd Vere,
contd. Gwych or cyfrif yr ych yn ei roddi o Delyn Williams, a gw'chach
fyddai ei weled yn canu arni. Gobeitho eich bod cyn hyn wedi
cael rhyw hanes or Navy Offis a Phortsmwth ynghylch helyntion
mrawd Sion ag Edward Edwards. Da fyddai gael rhyw faint i
dalu d'led y cyntaf. Drwg y clywed fod y priodasau Cymreig yna
yn digwydd mor anhapus, gobeitho na chyll Sion mor clos, onte
Duw ai helpio, Rwyf y dyddiau hyn yn dra thrafiferthus yn Uunio
ag yn darparu a new pleasure garden ; roedd y Hall rhyngwy ar
ofifeiriad yn rhy fechan. Ond pie mae'r gwraidd ar hadau a
addawyd immi o Wanstead a Llundain ? Rwy'n ofni fod y llys yn
eich Uygru oil fifordd yna ; mae hynny yn beth rhyfeddawl iawn !
Dyma'r adeg i blannu gwraidd blodau yn myn'd heibiaw, a phwy a
wyr pa rai o honom a fydd byw yr adeg nesaf ? Ond am yr hadau
mae digon o amser o hyn i fis Mawrth, I wish you would send
Owen Jones a line where to wait of you in town, and if he could
get me a few roots I would not begrudge to pay carriage for them
by a wagon. Na siomwch monof, da mrawd. His Grace the Duke
Devonshire, Vice-roy of Ireland, embark'd here for Dublin y=
22d. N. B, That person is always a yellow boy to each of your
brodyr. Bu yma yn ddiweddar briodas fawr rhwng Hugh Owen,
of Penrhose, Esq.. barrister at law, 4 Margaret Bold, or Duwmares,
a most celebrated beauty, with about ,^2,000. Chwe mis ir amser
yr ympiriodd o ai wraig yn ein heglwys (sef oedd hynny wythnos i
heddyw) y claddwyd ei haeddedigawl frawd am hanwyl gymydog
Mr, Edward Owen. FeUy mae'r byd yn myned heibiaw.
Bu fy chwaer ai mab, Sion ymma ddechreu'r wythnos ddiwaethaf,
roedd pawb yn rhesymol iach Ymhentre'-rhianell. B'ase mam yn
bitr sSl yn ddiweddar, ond rwan wedi mendio yn dda iawn, Mae
nhw a rhan fwya' or wlad o'r Beaumaris i Gaergybi gida glan y
m6r wedi myn'd i gost fawr yn darparu am benwaig ag nid oes
ymma fawr iw cael etto. Gwelodd y Commissiofzers of the Salts yn
addas yrry immi gomhisiwn im gwneuthur yn Swyddog Hallt, ag
felly gorfydd arnaf fod Dduw-Sul nesaf yn y Duwmares in order
to be qualified at the Quarter Sessions ; felly coUaf Wyl mabsant
Penrhose, ond mi gaf odfa i ymweled ar rhieni cyn dychwel. Ni
chwanegaf yr awron namyn fy mod fal arferawl.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Morris.
58 XXXIX

P.S. October 1st. Your letter to my brother Llewelyn, begun "W. to R.
the 29th, came in the nick of time to convince me of an error contd.
I had like to run into, viz., that y'= citizens regard your promises as
little as gwyr y Llys, er y gwyddwn or goreu na waeth ganthoch gael
eich cyfifelybu i haid o williaid or Nawgyll. So much for an apology
but the case is this. If Owen brings you any quantity of roots, etc.,
and you think it worth while, I should be glad you would make 'em
in papers and pack 'em in a box with some things brother Llewelyn
may write you about, and send by the Chester waggon directed as
per margin, and any charges you are at shall be repaid. Our
members wiU be going up about the end of the month ; I can send
by some of their retinue the cash. I have had a present made me
of late by a gentleman coming from London of a set of songs done
on copperplate in red and blue, cost 4d. a piece ; they are call'd the
Ladies' Amusement or Vocal Harmony : most of 'em with tunes
for the flute. Mine is from plate I. to VI ; if they are continued I
should be glad to have 'em hyd y diwedd yn y box, and any other
nick nacks which you may judge acceptable here.
Box to be addressed for Richard Evans, Surgeon at Llanerchmedd,
to the care of Mr. WiUiam Goodwin, Grocer, in Chester.
Caergybi, Nos Fercher, 28th October, 1741. -^^ to R.
Mrawd Rhisiart, — Mi sgrifenais attoch lostryddyn o lythyr ryw XL.
ddiwrnod ers dyddiau byd ynghylch gwraidd, etc. ; ond gan
ddarfod i mrawd Lewys settlio'r matterion rheini, nid rhaid imi'n
awr ond ei crybwyll. Dyma fi wedi derbyn eich llythr heddyw ar
pedwar pacced. Daccw mrawd Llewelyn M'edi mynd er doe i
edrych am y Meistir Bawdfel o Fadryn, i anfon rhyw fapp iddaw
ag i dderbyn tal am danaw ; nid hwyrach y bydd yn 61 y foru cyn
ir host fynd allan : os felly cewch glywed. Digon tebyg mae cna
yw'r Marshal yna, for he acts Uke a miner ; mae rheini i gyd yn
ddau wynebawg. Rwy'n meddwl mae llyfr odiaeth yw hwn
er na che's mor amser prin i ddarllain tu dalen o honaw ond
y peth a brofais ydoedd bur flasus. I could wish now that you
had not sent the box this week, for this day I had a letter from y
c^r Owain ab Sion Brydydd, wherein he writes thus : " The reason
XL 59

"W. to R. of my not writing to you sooner was because I waited for an
contd. opportunity to get some of our own flowers and now I got twenty
roots of tulips, of which I believe you have not many such in
Anglesey, and about four dozens ranunculas, and some anemonies
and jonguils and tulips mixed." He tells me the catchfly is a
perennial, so not the same as I have. Gwaed crwst, pa beth a
wneir os cychwynodd y Boccys ? Yn y Bala y bwyf os gwn i. I
wrote to Owain this night and told him how matters were order'd,
and that you would reimburse him if he was any thing out of
pocket. If this opportunity is lost we must think of some other.
Dyma lythr gida'r post heddyw oddiwrth yr Evan Delynior yna at
y brawd i erchi ei gymorth ; mae ef a Mr. John Parry ar fedr gwneu
thur gwrthiau. The letter is an elaborate piece ; all Welch ; bad
orthography, ag englyn i'r gelfyddyd. Drwg yw clywed fod
eich dinas mor afiachus. We had not long agoe the same kind of
fever here which ran through whole families, but few died, God be
prais'd ; its now in a manner quite over. Mae gennyf ddigon o
gwyn i chwi os yw'r gwayw bonsia yn eich nychu ; mae i minneu
ysgwydd yn ddrwg ei hwyl yn fynych iawn gan y clwyf hwnnw.
Fe fyddai mrawd yn achwyn mwy na mi o'r banner, ond er pan
ddarfu i Ddoctor y Bendro flistro ei wkr ni chlywodd e byth na siw
na miw oddiwrthaw. Mi adawaf i i'r brawd hynaf yrry gynghorion
rhag y clwyfau yna. Nid oes ammau na fynnir cael Uymeirch
{oysters) i'r gwr yna ; mae'n rhaid eu dal ai trin yn y Duwmares
mae hi'n adeg ar fyrder bellach. Rwy'n meddwl fod y Tylwyth
Teg wedi newid y cefnder Salbri ers dalm byd, oblegid roedd y
cyntaf yn llencyn llawen, diniwed, cymdeithgar, yn sgrifennu at bobl
ag yn dyfod yw hymweled rwan ag yn y man. Ond am hwn sy'r
awron mae o'n debycca dyn a welsoch i erioed i'r hen Selatar a
welsoch gynt (yn perchen dwy o ferched) yn Modafon, ond ei fod
yn llawer culach. Mae iddo ddwy goes pei gwelech nhw heb ddim
chwaneg o honaw, chwi dyngach y mawrllw mae perthyn
grintachaidd gybydd y maent ; ni welsoch i fawr erioed ei meinach.
Ei weinidogion yw hen ddyn o ddeutu deg a thrigain oed neu fwy,
a hen ddynes o gwmpas pedwar ugain, a hogyn o lane gwmpas
pedair ar ddeg oed, a hogan weithiau. Ni chred meddanhw
gysgu yn ei welu'r nos; a rhai a deura nad yw'n credu bwyta
60 XL

llonaid ei fol main o fwyd ba'se unwaith yn yr wythnos, oddigerth W. to R.
efo Meirian. Mae honno hitheu o'r un rywogaeth ag yntau ; contd.
gresyn na baent wedi ei cwplysu. Dyna i chwi ddarluniad
or Salbri, ag yn wir nid oes ynddo fawr air ond y gwir. Mae'r
hurthgen yn gaddaw dwad fifordd yma ar fyrder,
Mab yw'r Will Williams hwnnw i William Williams y gof, o
Glawdd y Park yn Llaneugrad ; a'i fam oedd gyfnither i mam, sef
oedd honno merch i William ab WiUiam Grufifudd, o'r Figin.
Rwy'n meddwl yr adwaenochi ei frawd Owain anraslawn. Dyn a
haeddodd y cryg ganwaith. Ond am y Will ymma, y nhad a mam
a roddasant y rhan fwyaf o'i fagwraeth iddaw er yn llencyn bychan
wedi marw ei dad a'i fam: a chyd ami y bu y siwrnai gynta yn
morio ; ag mae'r cyfaiU rwan yn glyd arnaw wedi bod ers talm yn
feistyr ar y m4n lestri ymma. Dyn gonest, cwrtais, yw'r Blerwm, ond
bod arno fai anesgusodawl, sef yw hwnnw yfed gormodd o gwrw, a
bod yn rhy ddiniwed ped fae bosibl. Mae iddaw unig chwaer
wedi priodi yn bur ddedwydd yn ymyl Treffynnon, yn byw yn
odiaethol ; bum yn llettyfa yn ei thy ar fy siwrnai, ag anaml y
gwelir tenantiaid yn byw yn daclusach : bendithion yr hen bobl ai
para. Hanes y ddwy herlodesi, h.y.Marged ag Elin*,y gyntaf yn ddeg
er gwyl Fair, ar HaU yn naw flwyddyn ir un dydd ; yr hynaf yn balffas
o lodes frongoch yr un agwedd ai thid, ar ifa' yn eneth Iwydwen
ei gwynebpryd yr unlliw ar papur ymma. Yr hynaf yn dysgu'n
odiaeth, ar ifa' nis gid iddi ; yr hynaf yn ddistaw ac yn feddylgar,
ar ifa' yn llawn yspryd ag yn gymenddoeth (i. e. witty). Ar air
maent yn debyg i fod yn ddeunydd gwragedd da, for they are
fine children. They are now boarded at cosin Lewis ab WiUiam
Morris, and are at school in town, Mae'r Lewis hwnw yn byw yn
bur daclus — is one of our extra tidesmen and a coalmeter which
brings him about ^12 or ;£l4 a year, besides his trade as a joyner.
You must excuse this prolixity, for I'me tonight in a scribling cue,
being alone, and being tired with playing at cards for some nights
past with the ladies with bad success ; felly, nos dawch heno.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Gontrowliwr.
P. S. 29th. — Nid oes hanes am y brawd Llewelyn yn dyfod adref,
felly gyrraf hwn ymlaen rhag i chwi fod heb ddim, a byddwch wych,
*The children of Lewis Morris by his first wife,
XL 61

"W. to R. Os cewch amser ryw brydnhawn Dduw Sul bydda da gennyf gael
contd, Uinell heb ddim ton fwngloddiau yr Amralti, a phethau dyfnion o'r
fath. Ni chlywais i un gair oddicartref, h.y. o Ddulas, er pan gadd
ynhad eich llythr ynghylch pethau mrawd Sion, — W. M.
"W. to R. Caergybi, 25th November, 1741. Ympryd.
XLI. Dear Brother, — I received yours of the 21st with an account of
the box, which I was impatient for, and I heartily wish it may
receive no damage this terrible wet weather ; sure 'twill be at
Llanerchmedd soon. I had wrote a few days agoe to the Doctor
to give directions about it to the carriers. Where is the invoice
of the goods? I suppose you've heard from brother concerning
some accounts I sent him, ei fod ar y fifordd i gael anffortyn 0
achos y daith front yna ; oblegid hyd rwyf yn deall ir Commissiwners
(y rhai mae'n debyg oedd yn meddwl ei fod yn myned ar ei survey)
yrru at y Patent Seals i achwyn ar ei Ddeputy ag ynteu.
Sgrifennodd yma lythyr o warning y gyrrai fo yn sydyn gomhisiwn
i arall to supersede my brother, am iddo fod mor fynych a chyhyd
oddicartref. Nid oes dim cyflog yn perthyn ir deputy searcher
yn y borth yma, eithr y fifis y mae yn ei gael am ei boen am weini.
Gresyn oedd colli ychydig yn y gongl lom ymma. Dyma'r
Collector mae arnaf ofn wedi ei andwyo ; mae twysgen o arian
Brenin Lloegr yn ei law ag ynteu yn bur dlawd ; fe yrrodd CoUector
y Duwmares ymma dydd arall yw holi, ond nid oedd dim yw gael,
o'r achos hwnnw 'r aeth achwyn amo at y Commissiwners, y rhai
mae'n debyg a'i diswydda. Mae'n ddrwg gennyf drosto a'i dylwyth ;
pump o blantos na fedr yr un o naddynt prin wisgo am dano.
Rwy'n disgwyl y caf inneu yn nwrdiaw yn dda am na baswn yn
achwyn arno ; ond gwaeth gennyf drosdo fo na throstai fy hun ;
felly chwi welwch ein bod ni ymma mewn drysni bod y gynflFon.
Gobeithio nad oes dim anfoddlondeb or fath yn eich cynllyn chwi
rawron, pan f'och yn dywedyd eich bod mewn Uwyn mieri. Ni
chlywais ddim o Ddulas ers dyddiau. Er mwyn dyn a aeth y
More yna i lawr etto ai peidio ? Os nid aeth, ymlidiwch ef i
i fifordd iw grogi. Fe fase gwell gennifi na llawer pe base erioed
heb glywed son am Lywelyn. Dyma fi yn dibennu'r bregowthen
ymma. Am heno, felly, Duw'n 'ch plaid.
Eich brawd anwiw, William Morris,
63 XLI

Holyhead, i8th February, 1741. "W. toR.
Dear Brother, — I had a Une from brother Lewis by which I find XLII.
that he left you the 14th, felly ni wybod tua pha le y mae bellach.
I had a letter last post which mentions fod meichiau y Colector
yma wedi erchi i Golhector y Duwmares yrru am extent yn erbyn
hwn, felly nid oes bosibl iddo sefyll ond ychydig ddyddiau or
achos hwnnw. Rydis yn fy nghyngori fi i ymwthio yn ei le os bydd
modd, felly dymma fi yn sgrifennu at bawb mae fi yw'r gwr fifittia o
lawer. I've sent you my letter to Mr. Meyrick, open which if you
can possibly spare time, I beg you'd deliver and discourse y^ good
old man and I desire you'H let me know his oppinion of the matter.
I've also wrote this post to Mr, Brereton (my former patron), who
though a friend of Mr. John Manley's,may now perhaps be out of play.
Sgrifennais hefyd linell at Mr. Vaughan am ei fod yn wr mwyn,
(pwy a wyr par sut yr ydis yn trin y dr^th yna rwan). Perhaps the
promise Mr. Bodvel had through Lord Cholm'ley's interest may be
laid aside, and perhaps you may have an opportunity of waiting on
Mr. Vaughan, who, I find by brother Lewis's letter, is now in the
majority — whatever charge or loss you are at in this afifairyou may
depend of being satisfied. I wrote a line to Mr. Pritchard of
Leverpoole sometime agoe to your care, and have not heard since
whether he is with you or gone, or not come ; he promised, or
rather offered, his good offices in this same affair, and when last in
London applyd for me (the collectors then ashaking), and says he
in his letter, " I believe if the person had been removed you would
have a fair chance "; feUy os yw yn Llundain, either wait of him or
write a Une on the subject of this letter. I had a letter this morning
from Dulas. Darfu ir chwaer ddychrynnu Dduw Sul diwaetha a
ganwyd iddi, y plygain Mawrth, ferch fechan fis cyn ei hamser.
Fei bedyddied hi yn Sian, ag ni wyddis ai byw ai marw wna etto ;
mae'r chwaer gobeithio ar y fifordd o ddyfod trwyddi hi, er cael o
honi amser tost, — pawb eraill (ond un o ferched y brawd sydd s^l)
yn rhwydd iach. Abundance of poor people dying here. Dim
amser i roddi newydd yn y byd. I beg a line as soon as possible,
for no time must be lost in the above affair.
/ am, your affectionate brother, William Morris.
XLII 63

W. to R. We never had so much business upon our hands in this place
contd. before— occasioned by ships being cast away, others stranded,
others drove in by stress of weather. We are now adischarging a
cargoe of tobacco and going about another of rum and sugar,
shipping oflf teas, indigo, etc.
W. to R. Holyhead, March 8th, 1741.
XLIII. Dear Brother, — I received yours of the 27th ult. Am very much
obliged to you for delivering my letters to Messrs. Meyrick and
Prichard, and am impatient to hear your negociations with Mr.
Vaughan and Mr. Owen : rhyfedd na fase lythyr ymma heddyw.
I wrote another letter since to Mr. Meyrick to acquaint him that the
customer was under suspension, etc., and never Uke to be restored
here. Daccw fo yn Nulun yn fifaelio cael daioni yn y byd, ai
dylwyth ymma yn dra thlodion. I wish Mr. Meyrick had stirr'd
in this affair, and push'd on Mr. Brereton who is a particular friend
of Mr. Manley, the Patent Customer. Mr. Vaughan could do more
service than any of 'em at this time, ond nid yw^r gwr ond estron
imi. I'me sorry for the hint ynghylch fy hen feistr. Brother is
come and confirms what you say of your being much hurried : nid
oes mor help, rhaid bod yn fodlon i'r dynged. Ces inneu lythr
oddiwrth y car Salbri ; rwy'n ofni nad oes iddo siawns yn y byd
gan na b'ase Bodsgallen o'i du ; mae pobl Watkin agos wedi ei
nychu, yn benllefain yn ei glustiau ag yn Uosci coelcerthi oi amgylch,
ag yn gwneuthur pob camwri ag ef, druan gwr. Ni waeth er bod
fifrancod o amgylch eich Uythyrau, a chan ein bod wedi colli ein
Gazetteers, digrif fyddai gael pappur newydd 'rwan ag yn y man.
Mae'r rhieni a'r tylwyth yn iach : ni che's amser i biccio hyd yno
ers gwyl Fihangel diwaetha. Nid af i ymhel i sgrifennu mwyach y
tro ymma, but refer you to brother Lewis's.
/ am, your affectionate brother, William Morris.
Mae'r brawd yn naccau rhoi pin ar bappir, felly byddwch wych.
"Wi to Ri Caergybi, iieg EbriU, 1742, sef dydd Sul.
XLIV. Dear Brother, — Ai gollwng dros gof eich brawd Gwilym a
wnaethoch ? Ni che's i linell oddiwrthych er's cryn banner blwyddyn.
Mi welais eich Uythyrau at y brawd Llew a da ydoedd clywed eich
bod ynhir y rhai byw. Mi faswn i wedi gyrru i chwi ryw nonsens
cyn hyn oni bae drafferth y byd en wir a phechadurus hwn ; for I
64 XLIV

have in a manner been oblig'd to do aU the business ot this port "W. to R.
for five months past, having had but little assistance from either contd.
collector or surveyor ever since brother went first to Shropshire.
Ni welais mor hen bobl o Bentre'rianell ers gwell na chwe' mis.
But now I hope the tables are turn'd a little, for here is a new
collector whom I expect will ease me of a great part of the burden.
I was lately appointed a Salt Officer here in room of brother, with
a smaU salary, which I expect to be advanced if a fishery comes.
JIaXo, (oaka, Avco ax XX(BD§o, nap ^-qXta cruSS ap v apaiy ap TrXaVTOS
pofSSmv vv fieddcaX ap v8 vp afitrep fix /3°S "" /3pioS. Pmu/Si vv cjiaikio
KOfX yav pvv ap fxepx^Sav Vfia /3u vyvfxpvh i ep a dSafToivfi (opBvvT,
a 8ey i vv va8 pai8 ipi yapw jSu popavv8o8 efio p,v^i ip /3e8S ! *
I had a letter yesterday from brother at Carnarvon ; 'roedd yn
dywedyd sgrifennu o honaw attoch yn ddiweddar, felly ni soniaf
ddim chwaneg am dano. I think you seem'd desirous in one of your
letters to brother to have something of an account of the roots sent
down in the box. Mi fynegaf i chwi, 'roedd y tulips agos i gid wedi
Uygru, mal na ddaeth o'r ddaear o honynt namyn pedwar allan o
banner cant o'r Ueia'! Niwn etto a geir chwaneg. The ranunculas and
anemonies, I believe, are all coming up. The narcisus's, some in
blow, proves to be of the ordinary kind. One hepatica, one
campanula, alive. The rest all dead and gone. In short we made
a broken voyage as to the roots. The seeds are most of 'em sown.
Fe geir gweled eu prydferthwch ar fyrder gobeithio. I had the
best collection of flower seeds this year (I daresay) of any one in
Welch Wales, dyna air mawr ! onte ? I am much oblig'd to cousin
Owen Jones. Can you put me in the way how to make him
amends for the favours granted me in roots and seeds ?
Here endeth this day's work.
P.S. — 28th April, 1742. —Dyma fi newydd ddychwelyd yn ol
wedi bod yn ymweled a'r hen bobl ein rhieni, ag amrafael fifrindiau
eraill o'r gymydogaeth honno. Bum hefyd yn y Beaumaris yn y
Sessiwn Mawr, heb achos yn y byd ond i rodiaw. Roedd yr hen
bobl yn rhesymol ; yr ifainc, sef fy mrawd Owain, yn mynd y
* Wala, wala, Duw a'ch Ihvyddo. Par ddelw sydd ar y wraig ar plantos ?
Roeddwn yn meddwl ar hyd yr amser eich bod yn briod. Rwyfi yn ffaelio
cael gan 'run o'r merchedau yma fy nghymryd i er a ddywedwyf wrthunt,
deg i un nad rhaid imi gario fy morwyndod efo myfi ir bedd.
F 65

"W. to R. symydo (h.y.) i fudo i'r Duwmares rwan, Galanmai ; ag yna e fydd
contd. y rhieni heb neb i edrych ar ei hoi, pe bae achos ; ond rwy'n
meddwl y blina'r chwaer ar y dref yn o fuan. Er mwyn rhoddi'r
plant yn yr ysgol ynghyd a dwy herlodes ymrawd y maent yn mynd
yno. Gwelais lythyr Parry a Will efo'r Doctor a darn oddiwrthych
chwitheu. Gwelais hefyd eich llythyr at y nhad. Gresyn na chae
yr hen wr yr arian, oblegid mae hi yn gaeth arno am beth i dalu ;
yr oedd dau yn dwrdio ei siwio yn y Sessiwn yr wythnos ymma.
Daccw elynion Llewelyn wedi dechreu o newydd, ag wedi
gwneuthur cyngrair a Satan yw friwo os bydd modd ; ond gobeithio
nad allant. Daeth mrawd Owain oddiwrth y Fox Dduw Sadwrn o
Bwllheli, Ue y mae rwan yn soundio Sam Badrig. Pob peth yn
mynd ymlaen ar y goreu. Nid wyf yn cofiaw dim yrwan a dil ei
fanegu ; felly byddwch wych, a brysiwch sgrifennu at
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. 2. — Mr. Lewis Lloyd, a subscriber to the British Mustek*,
being now collector of this place, desires his name may be inserted
in the list as follows : — Mr. Lewis Lloyd, Collector of Holyhead.
William Roberts, of Bodjar, Esq., spoke to me some time agoe to
have his name sent up, which I did to brother Lewis when with
you. Quere if he has not forgot ? The money will be paid here.
Dyma frawd ynghyfraith Dick Morys, Caer Reinallt, newydd farw.
P. S. — Messrs. Parry & WiUiams may please to call of Mr. Richard
Jones (of the Kentish Hoy, gynt) for 4s. subscription money for
Mr. Henry Roberts, officer of the Excise at Holyhead, who desires
his name may be in the list of subscribers. Mr. Lloyd and the
Messrs. Roberts's books must be sent here. 'Dymma Mr. Owen,
Penrhose, yn mynd i farw. Holyhead, 8th May, 1742.
"W. to R. Dear Brother, — The Bishop of Bangor, at the representation of the
XLV. Rev. Mr. EUis, of this place,having undertaken to get the Society for
the Propagation of Christian Knowledge to print two or three
Welch pamphlets annually for the benefit of Wales in general,
and as his Lordship has wrote last post to Mr. EUis to desire he
would recommend some accurate person to correct said pamphlets
* "Ancient British Music," a collection of Welsh airs, was published in
1742, by John Parry, the Harper, commonly called " Blind Parry." There are
several references to Parry in these letters.
66 XLV

(which I suppose will be only a sheet each), i gael ohonynt fod yn "W. to R.
beth gwell na'r rhai a brintir yn y Mhwythig ; roeddwn inneu yn contd.
meddwl y gallach gael awr neu ddwy i'w sparrio o hyn i ben y mis
i'r cyfryw orchwyl, ag i ynill ceiniog a chlod ag er mwyn Uwyddiant
y grefydd yn'ch gwlad, ag er disodli y Methodistiaid, etc. So
Mr. EUis this post has named you to the Bishop as a proper
person, and assured his Lordship (who is very sanguine for y^
thing) that you would either wait of him or give him a line, when
you could do it. N.B. — Rhaid bod on the reverse of the title page y^
Welch alphabet with ab, eb, etc. This he likewise mention'd to
his Lordship. I hope you'll be able to do this small jobb. It may
be an annual perquisite to you, ag yn llSs i'r cyffredin. Mr. Ellis
mention'd you to his Lordship as an acquaintance of Mr. Meyrick.
Pray write or wait of the Bishop so soon as you can whether you
can do it or no. You need only direct to his Lordship at the Lobby
of the House of Lords maen debyg. I wrote you two lines some
time agoe and should be glad of your answer to that and this.
I have heard nothing of the Hydrographer* since. Pawb yn iach
yn Nulas ddoe. Ein chwaer wedi mynd ir Duwmares. Duw
fo ich plaid. Eich brawd anwizv, William Morris.
Oes dim gobaith am gyflog y brawd ?
Holyhead, 3rd June, 1742. W- *<> R*
Dear Brother, — Ce's 'ch llythyr or 25 ultimo, ag fal hyn yr
attebiref: Gwr ieuanc o sir Feirion, yn cyfagos i Abermawddach,
yw'r Golhector ymma. Bu'se yn glark i Mr. Nicolson, Surveyor
General dros gwmpas saith mlynedd o'i ysgol. Mae'n debyg y
dylai yr holl lyfrau canu a siaradawdd y Dr. Evans ar brawd
Llewelyn ddyfod efo ei gilydd, ond i grogi iddo a wyr par sut.
Mae'n rhywyr cael ei gweled i dorri blys. Mae Mr. Owen o
Benrhose yn lied fyw byth ; mae'n beth gwell nag y bu. Mae'n
s&n am gychwyn yr wythnos yma tua Bristol i yfed y dwr, ond ni
fedrai mor credu y dychwel byth yn ol ; mae'r wraig yn bur
feichiog. Gwych a fa'se fod gyda chwi yn Wanstead i rythu llygaid
ar rai o'r pethau rhyfeddol hynny. Rwyf yn dra rhwymedig i'r c3.r
Owain ; yn rhodd fy ngwasanaeth atto pan weloch. Mae fy ngardd
* Mr. Lewis Morris, who was at this time employed on his survey of the
Coast of Wales, afterwards published in 1748.
XLVI 67

XLVI.

W. to R. inneu yn dechreu sirioli ; ni choeliai fod moi bath yn y parthau,
contd. (h.y.) am amrafael flodau a llysiau dieithr. Mawr na phicciach i
hyd ymma yw gweled. Yn wir fe fyddai or ffeinia i Owain gael
mynd yn arddwr ir hen Feiryg, ond does he not stand a better
chance for preferment where he is ? I presume you've heard from
brother Lewis ere now. He's stiU upon the coast of Sam Badrig.
I had a line from him about a week agon, he was well ; mention'd
to have had a letter from you, but not a word of More. I fancy he
is gone to meet him bellach. Y cyngrair a soniais am dano a
wnaeth  bagad o feibion Belial, y rhai maen debyg a
glywsoch i ef yn son am danynt pan ydoedd yn Llyndain dan enw
Tomos Jones, o Aberfifraw. Dyma ddau o honynt wedi tynnu
ymaith yr hugan oddiam danynt, ag wedi achwyn arno yn ei enwau
ei hunain. Bu yma examinasiwn o'r achos y dydd arall, ag nid
yw'r cwbl ond gwenwyn glas. The person he recommended to
the Commissioners to act for him here is run mad, ag felly nis gwn
i par beth y wneir wrth hynny : there must be another appointed.
Fe fydd hynny yn fwy o gost ar Lewelyn. I heard from father not
long ago ; they were well. I suppose he has received your letter
ere now. Duw a wnel i chwi gafifael yr arian ir hen wr. Mae yn fy
mryd fyned y fifordd honno wiliau'r Sulg-n'yn yw hymweled. I
thank you for the news papers ; nid rhaid i chwi ymhel i yrru 'run
ond hynny, oblegid rwyf wedi myn'd yn gydiwr efo bagad o boblach
jymma mewn pappur newydd, sef St, fames's Evening Post. Mae
Mr. Ellis yn gorchymyn attoch yn fawr, ag nis gwn i pei'm crogid
pwy un ohonoch sydd fwya rhwymedig i'r Hall. Mae'r Grono *
wedi mynd i Rydychen. Nis gwn i etto par sutt a fydd iddo drin y
dreth : mae arnafi beth ofn am danaw. Oes, mae yma ddigon o
bysgod rhywiog, sef whiting, codlings, whiting pollocks, blockings,
also crabs and lobsters. Fe gafad tua Dulas rai pilchards yn
ddiweddar. No penwag or mecryll to talk of I can't send you
the Noble Race this time, but my next will certainly cover it. We
have had delightful weather of late : ni welwyd er's blynyddoedd
mor fath olwg ar ydau a phorfeydd ! Mae hi'n dal yn afiachus
ymhlith y gwerinos. Fy ngharedigol orchymyn at'ch teulu, bod ag
un, a Duw fo gida chwi oil. Eich brawd anwiw, William Morris.
* This is the first reference to Goronwy Owen in the letters. He was born
in January, 1722, and was therefore about twenty years old at this time.
68 XLVI

Holyhead, loth July, 1742.
Dear Brother, — I have been a long time in expectation of an answer
to two letters wrote you some time agoe. In one of 'em I desired
you to get the books of the Navy Office examin'd to know how
much money there was due to Mr. Henry Welch of this, who died
in the hospital from on board of a man-of-war ; but as the said
Mr. Welch's sister (Doctor Wheldon's widdow) is now in London
about her late husband's efifects and her ipension, so you may
manage y^ above affair under one. I therefore beg you'll give her
a line of what you have done, whether anything or nothing, that
she may know how to proceed. Direct for Mrs. EUin Wheldon, at
Mr. Daniel Baily, in Flagon Row, Deptford.
Several of the Anglesey subscribers for the Briitish Musick have
spoke to me to have 'em sent down in a small box by the waggon.
I wish it could be contrived some how. I would take care to pay
for a box, etc., and collect y= money of the several persons. If you
or the publishers could send 'em directed for Dr. Evans to the care
of Mr. WiUiam Goodwin, Grocer, in Chester, the carriage would
come easier. Where's the Welsh pamphlet you promised to send
me? Duw a wnel eich bod yn iach. Dyma fi newydd dderbyn
llythyr oddiwrth y Dr. Evans ; he is iU of a fever. I'm just a setting
thither, in order to settle some [of] his affairs rhag ofn y gwaetha.
Duw ai cadwo yw deulu. Brother was well about ten days agon.
I hope all is well at Dulas. I beg you'll let me hear from you and
give Mrs. Wheldon a Une.
/ am, your affectionate brother, William Morris.
Holyhead, loth August, 1742.
Dear Brother Richard, — Mi ge's o'r diwedd afael ar eich Uythyr
or 31 ultimo, ag yn wir roeddwn agos wedi rhoddi'r swydd i fynu o'i
ddisgwyl, ond gwell yw a ddel ymhen y flwyddyn, na'r hwn ni ddel
byth. Mr. Meyrick is arrived at Bodorgan and his family,
together with y'= Musick Books I presume, ond ni che's i mor amser i
fynd i ymweled ar hen wr etto, ag nis gwybod pa bryd y caf Yr achos
am llesteiriodd oedd marwolaeth ein ft'yddlon gyfaill y Doctor Evans,
yr hyn a glywsoch, deg i un, cyn yr awron. Gweddw pwy un sydd
ymhlith brodyr a ffrins cyfoethogion, heb un a wna iddi ond ychydig
iawn o les ai chwe' phlentyn, ag un ond odid dan ei gwregys
XLYIII 69

"W. to R.
XLVII.

"W. to R.
XLVIII.

W. to R. (oddigerth Owain ei brawd ifa') : ag rwy'n meddwl mae'ch brawd
contd. Gwilym a fu'r fifrind oreu a feddai hyd yn hyn, or amser y claf-
ychodd y Doctor. Bum yno dridie neu bedwar gidag ef pan oedd
yn ei glefyd, ag yr oeddwn yno pan welodd Duw yn addas alw am
dano. Neithiwr y daethym adre, wedi bod yn nghylch wythnos
yn cymryd inventory, etc., etc. Un Alderman EUams, o Gaer,
wedi dyfod yn ungwaith. The doctor's apprentice died a few days
after him, so that the poor woman, who is obliged to follow mid
wifery, has no body to keep the shop open. I wrote to Mr.
WiUoughby Clay the day he was buried, as there was upwards
^45 due him, and shall this post write him again, that as
Mr. EUams and others takes what goods of theirs that are
untouched or in good order, the widdow hopes he will do the same.
He had a vast stock of drugs by him. How stand you with Clay
now? I had a kind letter from him in behalf of Mrs. Evans.
Jones's madness is owing to drinking. I don't mean that he is
like Davidd Wynne neu'r cyffelyb. His madness consists of a
mixture of drinking, swearing, cursing, lying, thieving, and com
mitting y^ vilest actions possible. He continues stiU to be under
suspension, and I fancy will never be restor'd. We have got a
coxon of one of our Customhouse cruizers now to cut for my
brother, who, if we can fix him, 'will do extraordinary well. I wish
I had been with you at Wanstead Gardens. Mine is in a most
flourishing condition, and exceeds most in this country (though
but of about nine months' standing). I wish I had some good
roots from Owain. I am sorry you can't compass brother John's
money. Captain Parker, Master of the Torbay, who was here the
other day, said if he had known of the affair when at London, he
would have got it you in a day's time, having received some for
others of the said ship's crew. I came from father's yesterday
morning; the old man said he never had more occasion for't,
having, on account of brother Owen's throwing up his part of the
tenement, being obliged to stock it and buy corn for seed and
bread all the year. I hope you've heard of Mr. Welch's money
and acquainted Mrs. Wheldon. I wish George WiUiams was in
the country now to fill up the poor Doctor's place — no man could
do it better. I am sorry for Sion Prys. Do you know of e're a
70 XLYIII

young fellow that is a surgeon and apothecary that wants a good
shop and drugs? Rwy'n gobeitho na bydd ini fawr golled ar
secretary Manley, oblegid nid oedd ond gwr rhwng gwr ar gordd.
I b'le yr aeth budd yr hoU fwn? Daccw Lywelyn wedi eich
gwneuthur chwi am finneu yn fwynwyr, heb na chenad na chyfarch,
ymhle y ceir cydeidiau o arian yw sinkio yn y ddaear ? Roedd
Owen WiUiams yma nos araU, wedi gwerthu ei hettiau, yn ffaeUo
dyfod i hyd i ddim priddach wrth ei fodd. Yn wir, mi roddais
eich gwasanaeth at Mr. EUis, archodd ynteu yrru ei un ynteu i
chwithau. Mae'r Esgob yn Mangor, mi gwelais ef yn Llanerch
medd dydd arall, yn rhoddi bedydd Esgob i gynifer a ymgyn-
nuUasai ynghyd. Pan welwy Fodiar mi ofynaf iddo ynghylch y
llyfr muwsig. Mae Griffydd yn Nulun gin dlotted a Job pan
ydoedd waetha arno, ag yn drS. aniolchgar, fal mae gwaetha ei
fod. Ni fedraf feddwl pwy oedd y ddynes oedd wedi troi yn
Babist yn y Madeira, ag ni chofiais ofyn ir rhieni, nid hwyrach y
basent hwy'n medru dyfalu. Bum nos Sadwrn ddiwaetha' yn y
Duwmares ; 'roedd y chwaer ar plantos, i Dduw bo'r diolch, yn
iachus ddigon. Diolch i chwi am y llyfr Cymreig a benthyg y
bregeth. Mae nhw yma yn meddwl mae un o rywogaeth y
tylwyth t6g yw'r hogyn pan fo mor ffraeth. Gorchmynnwch fi
at eich teulu, a byddwch wych am y tro. Dyna i chwi noble
race of Shenkyn. hi haste, William Morris.
P.S, — Nis gwn a ddywedais i chwi or blaen fy mod newydd
gael Uythyrau oddiwrth y brawd Llewelyn ; mae wedi cymryd
lease i fwyngloddio a chwedi eich rhoddi chwi a minneu yn
rhannog, etc. Pa beth a wneir a'r holl gyfoeth a ddaw am ein
pennau ? Should be glad of your opinion of that affair. You
must have heard of it. Holyhead, October 21st, 1742.
Dear Brother, — It is a long while since I had a line from you.
Ai gollwng dros g6f eich brawd Gwilym a wnaethoch ? I have
this day a Une from Mr. Meyrick, of Bodorgan, who desired me
to write for Dick Morris ('whom he once hired) to come down to
be his buttler, if he can quit his present post. The good old
gentleman order'd me to tell him that they shan't differ about
• wages, and says that if I did not know how to direct to him, you
XLix 71

"W. to R.
contd.

"W. to R.
XLIX.

"W. to R. did ; desires his service to you, so have sent y« enclosed to be
contd. directed by you. I think I heard his sister say that he was at
Bath with his master some time agoe ; but I fancy you know best
or can enquire. The old gent, is in great want, and would be glad
of this man on account of brother Lewis and your recomenda-
tion. Father and mother and the family at Beaumares were
all well a few days agone. Brother Lewis a-recovering ofif a late
terrible fit of the rheumatism at Aberystwyth. Owen Jones has
been wrote to by me lately to come to Bodorgan. I expect his
answer soon. I am sincerely glad it lyes in my power now and
then to oblige Mr. Meyrick on account of his kindness to brother
Lewis, you, and brother John. What's become of the Torbay
affair ? We have had the best fishery in Holyhead this year that
has been this fifteen or eighteen years ; not so good at Moelfra.
Your brother Gwilym refused lately the place of a collector's chief
clerk at Chester, worth about eighty pounds per annum, having
been courted to accept it. I daresay there will be great interest
made for't. I expect to hear from you soon, and am, with love
to yourself and family. Your affectionate brother, William Morris.
™ D Holyhead, January 2nd, 1742.
-^ Dear Brother, — I received yours of the 30th November, which I
would have answered sooner but that bydol drafferthion prevented
me. I am glad Dick Morris comes to Bodorgan, though I know
him not pei t'rawn i fy nhalcen wrthaw. His sister, poor woman,
is mighty glad. Owen Jones paid me a visit sometime ago ; liked
his place much. Ni che's i byth mor amser i fyn'd i edrych am yr
hen wr gonest, sef yw hwnnw, Mr, Meyrick, ag fe ffaeliodd gennyf
fynd hyd yn Nulas y gwiliau ymma, er bod y nhad wedi gyrru
march i'm cludo yno — yr achos ai para ydoedd fod Uong fawr wedi
torri yn gyfagos ir fan ymma ar holl wyr wedi boddi, a minneu yn
fawr fy ffwdan yn ceisio cadw ag' ymgeleddu'r pethau ir amral 0
achos mae mrawd yw'r deputy. Mi ges anwyd ag oerfel i'm
hesgyrn or achos. Ni safiwyd fawr or petheua, pob peth trwm yn y
gwaelod, a phob peth ysgafn yn dippiau rhyd y creigiau, mi a fum
ddiwrnod neu ddau yn auctioneer of hen goediach na thalant mo'i
cadw. I am in hopes of coming at the anchors and guns when
72 L

the wind and weather comes fair. She was call'd The Farrant "W. to R.
Joseph Young, master, in the cheese trade, would carry near 200 contd.
tons— she was in baUast. Gwych a fydde i chwi ddibennu
materion Londonderry'* with applause. A mendiodd y bachgen
ynteu marw ar ol ei chwaer a wnaeth ? Pa sawl plentyn sydd i
chwi? Ni chlywa inneu ddim hanes o gafifael mwn. Mae arnaf
[ofn] mae adventurers trwstan ym ni oil. Ces lythyr oddiwrth y
brawd, o fewn ychydig yma— roedd yn Habi. Celwydd bod y gair
a glywsoch ynghylch yr Arglwydd a Jones Trefoil. It was
occasioned by a dmnken whim which made some noise — but all
diniweidrwydd. Mae gwr Beggi Morgans honno yn un or progi-
wrs o gwmpas y Uong ymma a dorrodd — bywiolaeth wych ! Ni
wnaed dim diben ar faterion y Doctor,nid oes neb wedi prynnu
mor siop etto, na dim journeyman nid oes ynddi, disgwyl beunydd
am rywun. Mae'r plant i gyd wedi rywun neu gilydd ei cymryd,
dros dro, beth bynnag, ar wraig yn cael purion gwaith, sef dwyn
plant i'r byd. Gresyn hefyd na base Sior yn y wlad, nis gwn i par
sut fydd trin Mr. EUams, the chief creditor. He is to be in- the
country this month, and I am desired to meet him. Mi glywais
mrawd ynghyfraith (yr hwn a fu i'm hymweled y dydd arall) yn
dywedyd fod y marsiant Owain ab Catrin Arthur yn caru rhyw
wraig weddw yn y Traeth bychan, mae rwan yn Leverpool
merchant. Aie rydych ;(coi5eu vv Sucryu Fpofy, pcou/S ivviv weSi
yoWavy v yu/Sov vv avyo/S.t Let us have a specimen of yours yn
eich llythyr nesaf, da chwithau. Roedd ein rhieni yn iachus dydd
araU. Dim newydd ffordd ymma. Bu farw yr dydd arall Mr.
Coytmore, o Goetmore, y diweddaf or hennw. Gadewch glywed
oddiwrthych gynta galloch, a gorchymynwch fi at eich teulu, a
Duw a fyddo gida chwi oil. Hang politicks !
Yotir affectionate brother, William Morris.
N.B. — Fe fu agos i mi a gollwng dros gof ddymuno i chwi a'r
eiddoch Flwyddyn Newydd wrth eich bodd, a Uawer o naddynt.
Ni welais i byth mo Mr. Bodiar i gael y pedwar swllt ganddaw.
Pethau bryntion yw'r boneddigion yma.
*Richard Morris was employed for a time upon the accounts of Lord
Londonderry's estate.
Aie rydych chwitheu yn dysgu Groeg, rwyf inneu wedi gollwng y cyfan
yn angof. L 73

W. to R. Holyhead, 4th February, 1742.'*
LI. Dear Brother, — I have for a long time past resolved to write you
a letter in form, but one nonsensical thing or other has put me out of
my byas. I've inclos'd a line for Mr. Pritchard, who told me he would
be in your city very soon. I am a little ruffled at my not hearing
from brother Lewis this fortnight past. Pray what is become of
him ? Our parents were well the other day, so are the family
here. We had yesterday an account that a ship loaden with 200
hogsheads of tobacco and odd is stranded near Bodeon, bound to
Whitehaven. Nid af monwyf ar ei chyfyl om bodd. If brother
Lewis ben't set out, please to tell him we buried the other day
Gaynor Brimridge, of Newry, his children's old landlady. The
poor people die very fast in these parts. We have had nothing
but hurricanes of wind, etc., for this month past.
Duw a ddel a thawelwch. Ni chai mo'r amser i wneuthur y
branch arall, ac ond yn unig i'ch dwyn ar g6f mae fi ydyw
Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
The ship stranded near Aberfifraw, is called the Providence, of
Whitehaven, Jno. Williamson, Master, bound from America to
Whitehaven.
•^^ tQ R^ Holyhead, 7th February, 1742.
Ljj Dear Brother. — You are in my debt of a long letter, which I
would advise you to discharge as soon as conveniently you can.
The inclos'd I've sent you presuming that brother Lewis will be
with you ere it comes to hand, ag onite nid oes mor llawer o fatter.
I received a letter this day from Edward Edwards, directed for
brother Lewis. He is at London, and say'd he would enquire you
out a Sunday last. He has a ring of brother John and promises
an account of his things. If he has not met you, you may send
him a penny post letter directed for him at the Newcastle-upon-
Tine, near Gun Dock, a dyna'r holl hanes. Is there such a place
as Gun Dock ? Tell him his sister was well this day. I called at
her house : she has buried a girl lately of the small-pox. She lives
at Rhydbont — keeps a publick house. Dick Morris I'm told is at
Bodorgan. Father and mother and brothei-'s girls and the family
at Beaumaris, I thank God, are all well. I'm in great hast.
P.S.— My love to sister. W. Morris.
*This letter is probably misplaced. It was probably written in February,
I74r, but the year is indistinct.
74 LII

Llanerchmedd, 30th October, 1743. "W. to R.
Dear Brother, — I am now in my way home, having been to Lin.
see father and mother and our nieces, viz., brother Lewis's
daughters, at Beaumaris. Found 'em aU in toUerable good health
ond bod yr hen bobl yn fusgrellaidd. I received yours of the
29th ult. and 15th and 22nd inst. Hir y buoch yn ei orphen. Fe
weddai nad oedd dim brys mawr ar y meddyg am atteb ynghylch
siop, etc., Mrs. Evans. I wish the poor woman could meet a
person that would buy it. The furniture of the shop and stiU
house, including the drugs, etc., were valued at about 120 pounds,
but there has been a good deal of drugs returned and made use of
since that time, so that if any person comes to treat about 'em
there must be another inventory made. She would let the whole
house, or part of it. The conveniencies are very good. Anyone
that is qualified may make a handsome livelyhood and may be
assured of a great bargain. Your old friend, Mr. WiUiam Roberts,
the Hamburgher, called of me a few days agoe in his way from
Ireland. I wrote by him in a hurry two or three lines with what I
knew of Lord Londonderry's affairs, all the sum and substance of
which is this : that his Lordship came as far as Holyhead in
company with the Earl of Anglesey (senior) ; that he missed his
passage by Monday's Pacquet and had, therefore, a day or two to
spare ; that I knew his sistei* and the rest of the family at
Bodorgan would be glad to see him ; that I made myself known
to him as a friend of Mr. Meyrick, his sister, etc. ; that with much
adoe I prevailed upon his Lordship to take a ride thither ; that he
came in a hired chair and pair to Holyhead, attended by two
livery men, only one of which came along with us to Bodorgan ;
that we there found only the old man and Lady Lucy at home ;
that what passed between the old Don and the penbwl about your
affair was in my absence, but the old gent, mentioned you often at
our cups and told his Lordship that you had parted with Stainsby
and was then with Smyth, etc. Mr. Meyrick told me that he
press'd your affair very home to him, that he could not do without
such an one, etc. Ond nid oedd y HaU yn gaddo dim daioni. He
*Lucy, sister of Lord Londonderry, was married to Pierce, second son of
Owen Meyrick, of Bodorgan.
I.ni 75

W. to R. was capable of managing his own affairs and did not want such a
contd. person at present, and some such stuff. Gwr gwellt. Gwych y
darfu i ni dermio am un noson. His Lordship carried one saddle
horse with him over. Mi glowais ei fod yn traenio yn dgg yn
Nuflun, yn hofifi genethod prydferth etc.
Boreu 31st. — I'me confined here by a most violent storm so shaU
miss this day's post on account of not being at home betimes.
Dim franks yma. I'll send you the method of cyweirio crwth at
foot. As to one of our best Welch enterludes, I think it may justly
be said of 'em, what is generally own'd in regard to puns, that
they may superficially divert, but there never was a good one. I'U
endeavour to procure one ; old Owain Parry y Crypul I think is
the likelyest to apply to with hopes of success. Pa beth ydych
nes er bod ymhlith dysgleidiau o fwyd heb gafifael amser i'w fwyta?
That I take it to be your case in Smyth's library. Drwg yw clywed
eich bod yn afiachus a bod yr eppil yn naccau fifynnu. Gwell i chwi
medd yr hen wragedd enwi'r nesa yn Wilym. Mr. Owain Pritchard
called at the Head and shewed me your letter which he had
in South Wales, llawn fifwdan. Thomas k Kempis was translated
by one Huw Owen o Wenynog yn Mon, Esq., and not Gwenydog.
He was known in this country by the name of H. O. Gwenynog.
Has been dead about a hundred years agone as I take it. Brother
Owen and sister and your brother Gwilym have lived together at
Holyhead since the middle of September. We have taken a good
snug cabbin. I left them and children well. Plant yn dysgu yn
rhyfeddol, ail i blant Pentrerianell ers talwm. Direct for the
Surveyor of Customs at Holyhead if you have a frank, if not, to
the company. Brother, Lewis's daughters are two fine girls. Duw
ro'r gras iddynt. Yn wir mae'n rhieni yn bur fusgrellaidd a than
bwys mawr ; bydd raid benthycca galan gauaf i gau safn Dorset.
Dim gofyn am yd nag anifail. Mae'n rhyfedd na byddai rywbeth
iw gael oddiwrth gyflogau Brenhin Sior. Ce's lythyrau yn
ddiweddar oddiwrth Lewelyn o Dre Benfro. Had the perusal of
one from him to the Company of Beaumaris the other day — was
brave and hearty. My garden is not to be sufficiently commended
for the exquisite beauty of its flowers, etc. Chwi fyddech yn gyrru
cardod o hadau immi rwan ag yn y man. Mae gennyf goed o'ch
76 LIII

rhywogaeth cyhyd a chwithau from Richmond Gardens. A few "V7. to R.
choice flower seeds against the Spring would be of infinite service contd.
to my paradise. My love to you all, a Duw fo'n gwarchad trosoch
yw dymuniad eich caredigawl frawd, Gwilym Morys.
Holyhead, Dydd Calan Gauaf. — I read this day in the Dublin
News Letter the following paragraph : " October 29th. We hear
that the Right Honourable the Earl of Londonderry is to be
introduced to the House of Peers this day," Mr. Meyrick gave
me some time agoe a guinea to remitt to you, being a token of his
friendship. I desired brother Lewis to remit it to you and that I
would give him credit for it. I suppose he has acquainted you of
it ; if so, no doubt but you have own'd the favour to Mr. Meyrick.
I've accounted with brother Lewis for it.
Holyhead, 17th February, 1743. ^* *° ^
Dear Brother, — Dymma fi newydd ddyfod adref wedi bod yn ^^^'
hebrwng Arglwydd London Derry i Fodorgan, He tarriodd ef a
minnau deirnos. This day about noon his Lordship set forward on
his journey, accompanied by Counsellor Meyrick and Mr. P. Mey
rick, who proposed to go with him as far as Chester. The old
gent, was pleased to consult with me what part of your letter to
him was proper to be read to his Lordship. Accordingly he
imparted to his Lordship what related to Stainsby (i.e.) of your
waiting of him for Custom Papers and of his positive denial, etc.,
at which treatment his Lordship's wrath was much kindled.
Mr. Meyrick took several opportunities of speaking of you to his
Lordship, and how his Lordship stood in need of such a one, and
what an unfit person Capt. Stringer was to manage his Lordship's
affairs in Teagueland. It seems he's fallen out with said Stringer,
says he has suffered by his indolence, etc., and is to go to law with
him, a chant o bethau. AU the answer Mr. M. could get out of his
Lordship was that as to your part, if he should want such a person,
he would think of you. Mr. M. told him what great service you
would do his Lordship in settling his affairs, etc. Nid oes dim ond
ynfydrwydd yn ei ben, nid aetha' mo hono i ymweled ai chwaer y
tro ymma er ei fod yn mynd o fewn 6 miUdir at y ty oni bae myfi,
mae honno yn dywedyd wrth bawb mae fi yw'r goreu o feibion
dynion. Gresyn na sobreiddia'r hurthgan dippyn. Nid flfvvl a
LIV n

"W. to R. fyddai pei gwnii. I presume it won't be proper that you should
contd. mention to his Lordship that you had received any account from
me of his Bodorgan, etc. Aie son am fynd ir West India, rheitiach
ymgroesi ag aros o gwmpas y cartref tra gellir cael tamaid a Uymaid.
For God's sake what is become of brother John's affair? Oes
dim gobaith ir hen bobl fusgrell ymma gael dim byth or peth
adawodd ar ei ol ? Roedd hi gin gaethed arnynt y leni oni buase
iddynt gafifael benthyg ^9 neu ^10 buase Dorset yn sesio ar ei di
am yr ardreth ag yno, rhaid a fase mynd i dy a gardd. Mae mrawd
Llywelyn a minneu yn gwneuthur goreu ag allom yw cynorthwyo,
ond, nid eill neb namyn ei allu. It seems brother John had bor
rowed £4 or 4 guineas of Wm. Hughes, the silk throwster. This
fellow plagues my father with letters by post continually, wrote in
a scandalous manner, charging him with keeping him out of his
money, etc. I undertook to answer one of them some time agoe,
which produced the inclosd and which I presume ends the corres
pondence between me and that gentleman, though I dont know
how to blame him. Duw a v/nel i chwi fedri gwneuthur rhiwbeth
yn y matter yn fuan er lies ir ddau hen bobl onest. Dyma fy chwaer
wedi geni iddi fab, yr hwn a fedyddiwyd o fewn y pythefnos yma,
ei enw yw Llywelyn ; maent yn rhesymol. Daccw yr hen Dwmoris
wedi marw yn gelain gegoer ; dim newydd arall yr awron. Fy
ngharedigawl wasanaeth attoch oil.
Wyf eich brawd anwiw, William Morris.
Rhaid esgusodi beiau yn y llythyr hwn oblegid fod y pen ar Uaw
allan o drefn, chwi ellwch ddyfalu'r achos.
"W. toR. Caergybi, 9th April, 1744.
LV. Anwyl Frawd, — I have yours of the 24th ulto. in answer to about
a dozen of mine, ovh yaihX va'p yap a 8SeX vp,'ev v ^Xavddvv va'p 'av
va 86eX ^v8* was a saying of a famous Graecian. Mr. Robert's
ring will be delivered any one that pays me half a guinea for him,
its worth little more. Roeddwn inneu yn meddwl fod Ueccyn
meddal ar ei siol pan ydoedd ymma. Ynghrog y bwy os medraf
gael un enterlude a dil yw gyrru ; mi fynna' edrych etto ar fyrder.
I seldom go into the country and then make but short stays. I
received the 4s. from Mr. Bodiar, and paid 'em brother Lewis, i.e.
*" Ond gwell yw'r gwr a ddel ymhen y flwyddyn, na'r hwn na ddel byth.''
78 LV

settled for 'em in account . Aie mae'r tir wedi blino fifordd yna, ai "W. to Ri
nid oes dim modd iw wrteithio ? Lewis yw enw'r etifedd yma. I contd.
am glad you're resolved to pay that scoundrel Hughes ofif, it wiU
be doing your aged parents an infinite service ; my father was
never so ill-used by any man — for God's sake dont neglect it. I
should be glad to hear your hanes with my Lord London Derry.
Pray dont be so backward in writing. It is something odious to
teU a brother that one is glad of his success, etc., oni wyr pawb
hynny, felly nid rhaid immi ddim ddywedyd i chwi fod yn dda
genyf glywed fod y byd yn gwenu tippin amoch. I was a night at
Dulas about ten days agone, and had the perusal of yours to father ;
the old people were pretty well. There is no such person in being
as a daughter of Uncle W. Morris ; he had but one, and she died
at his house about a month before him. I am witness to her being
interred, oni chododd hi o farw yn fyw. 'Tis pity she was not
brought before De Veil and sent to Bridewell. He had no illegiti
mate chUdren but Sion Glofif, who died in Greece. We are much
exposed here to the Privateers. We are in hopes of having a fort,
etc., to keep 'em off ; we have petition'd. Dyna i chwi hanes hadau
sy'n eisiau yma. My love to you all. Brother and sister joins me.
William Morris.
P.S. — I had a letter from brother Lewis of the 28th ulto. ; his
affairs were quite disconcerted on account of the French war.
Gwae fi na feddwn Iwyth Uong o flodau gwychion oddiyna i roddi
yn fy ngardd. N.B. — It exceeds any in North Wales for varieties !
Dyna air mawr, onte ? Hast, hast, post hast !
[This is a Memorandum written by Richard Morris on the back of the
previous letter of April 9th, r744, and it may represent the contents of a letter
sent by him to his brother William. As so few of Richard's letters have been
preserved, it is inserted here to show the diversity of the subjects he was
interested in.] Memorandum.
Pope Dead — Welsh Bibles — Epitaphs for  —French
Prizes — Insurance — Privateering — Dutch Wrangling — Prussia
dubious p. East Friezland — Sardinians — Lobkowitz in Naples-
Queen Hungary, declaration war against — Matthews — Lostock —
Kouli Kan's Religion— Foundling Hospital— New Bridge— Mansion
House — Weather, Hay and Corn — French Ambassador — Russia —
LV 79

"W. to R. Prince Charles, passing Rhine with 80,000 Men. wiH Conquer all
contd. Lorraine and Alsace — Anson — Treasure come to Town, about One
MiUion — Privateer's Great Succees — The French prodigious
losses at Sea — Genoeze bul'", by Mathews — Several Fortified
Towns lost in Flanders — Prussians coming to assist Queen
Hungary — O. Prichard — Brother Lewis — Brother William- Father
— Corbett — More — Donally — W. Vaughan — Dover 15 Ships,
Chester, etc., 8, in aU about 30—2 Millions Sterling demanded since
commencement of War — Levant Ships taken by Mathews—
Ranelagh, VauxhaU, Ruchett, Liquors, etc. — Marybone, 3 WeUs,
Musick, Alehouses, etc.. Playhouses, Extravagance to Excess—
297 Chests Silver, 16 Gold, and 21 Bags Gold Dust ; in aU 48
Tons in 32 Waggons — Guthrie, 2 Hists. — Rassin, Chambers,
Harris, Voyages, 4to. and . . . Salmon, Geography, Journeymen
Taylors and Barbers — Wages — Parry and Sir Watkin — Interview
with Guthrie — Chamberlain to subscribe ^50 for seven years
to defray Carte's charges in writing History of England-
Vulture privateer (Bristol) lost with prize ^30,000.
"W. to R. Holyhead, 4th January, 1744.
LVI. Dear Brother, — I wrote you a few lines by Jones, the sailmaker,
lately, to which I refer you (as the tradesmen say). I'me resolved
now to make an attempt of answering your letter of the loth
November. Mr. Ellis tells me that he has wrote to you, so saved
me the trouble of saying much. Dr. Davies, of the Temple, did
not use me well. I sent an order by him for some things in his
way for the winter, and I have not had 'em yet, though parcels has
come from him several months agoe. Gadewch iddo, dyna'r tro
cynta'. I am glad to hear that you are so much involv'd in business,
but if your health and eyes ben't impaired by it, all's well. Gwell
bod felly na pheidio oni bae i ddyn gael pwn ceffyl neu ddau 0
drysor yn rhywle i fyw arnynt, er hynny bydd rhywbeth 'n 61.
Da syrthio o'r Beibl i'ch dwylo. Gobeithio y cewch glod a budd
oddiwrtho, hynny yw, yr haeddwch hwynt. The opportunities you
have are extraordinary, and without 'em I fancy you'd have been
greatly at a loss. Nid gwr onest oedd Moesen, ag felly nid gwiw
disgwyl daioni o'i waith, and his altering Dr. Davies's orthography
80 LVI

was an instance of it, fifei hono. Ni wybum i erioed fod gan Mr. W. to R.
P. Lewis,* Llanfihangel, law mewn argraphiad Beibl ? Was not he contd.
register at Bangor fawr yn Gwynedd ?
CeU wych yw honno o eiddo ein cydwladwr Mr. Jones.t Ni
feddyliais i erioed fod y fath un yn Llundain. O ble y ca'dd o yr
hoU lyfrau Gymraeg ? Ai sgytor Moses Williamsjydoedd? Odiaeth
fyddai gael trin peth ar yr hen weilch rheini, sef y MSS -.—Xai
avSox vp axos ip /3patt)8 a-oppi (you'll excuse the pun). I am sorry
for it. Mae o'i/ <vp.pv8 Waaep o Spacjxpd apvo i yeicrio fivaoXiaeB i8o
ffi ai pXavT pay voy a avaav i. Ava a pobo t8o lexvS i ^vvS vp.\aev,
OS ojff vv fix ydhCKv, Kvp.o8ax ay f/3, oviSe i/tS aes pop e\a, Ke^ais \v6vp
oBiapdo 0 Peav vp covdvos vpa, pacS vv iax-% Rogers is a madman.
He'll be with you soon. Dyn celwyddog, caredig, enbydus, digrif,
an odd composition ! Drwg oedd torri o'r masnachwr hwnnw,
ond da cael us gan ddrwg dalwr. Da fydd y goron oni cheir y
bunt. I can't tell you anything about the Welch Almanack. I
know there are three publishers, if not more. All sorry stuff ; na
thalan yw codi ar y maes, ond ar y goreu i'r bobl gyfifredin. Ni
phryn neb arall monynt. N.B. — Only two publishers this year,
both printed by Durston at Salop.
7th. — Dyma Rogers wyllt newydd ddwad drosodd, yn gorchymun
attoch yn fawr. Don't reproach him for the idle story he told me
some time agoe. I believe he would not mention it to anyone else ;
the fellow has a regard for you, and has been very civil to brother's
• Piers Lewis is said by Richard Morris to have edited the 1690 folio
edition of the Welsh Bible. Greal 1806, p. 282.
t William Jones, F.R.S., father of the celebrated Oriental scholar Sir
William Jones. On the death of Moses Williams, his library of Welsh books
and MSS. was purchased by William Jones, who bequeathed it to the second
Earl of Macclesfield. The library has recently been bought by Sir John
Williams, Bart. Many of the MSS. contain Notes and Indexes by Richard
Morris. Historical MSS. Commission, Llanstephan MSS. Catalogue, by
Dr. Gwenogvryn Evans.
+ Rev. Moses Williams, Editor of the 1717 and 1727 Editions of the
Welsh Bible.
§ "Chwi wyddoch yr achos i'r brawd sorri. Mae o'n cymryd llawer o
drafferth arno i geisio bywoliaeth iddo ef ai blant, mwy nog a wnawn i. Duw
a roddo iddo iechyd i fynd ymlaen, os oes yn eich gallu, cymodwch ag ef,
onide nid oes mor ehv, cefais lythyr oddiwrtho o fewn yr wythnos yma,
'roedd yn iach."
G 81

W. to R. family. Car yw i Wion Gwagfost o Bentre Berw. You may
contd. depend upon it that I will send you an almanack or two shortly.
I'me promis'd some of the last year's. Ond mawr na fedrwch
berswadio rhai o'r bobl yna to print a new edition of the Welsh
Common Prayer. We never had but one good one, which was
done in London — I mean for the pocket. Those done at Salop are
intolerable — bad paper, bad print, bad orthography, bad everything
except the subject matter, ag mae rhai'n dywedyd y gellid tacclu
hwnnw. I wish you would send me a number of two of the songs
mentioned in the enclos'd advertisement. If I like, would take 'em
all along. I suppose a frank would bring me one at a time. Our
parents were well not long agoe, as we are all here. God be
praised. I am, with love to you and yours, dear brother.
Your affectionate brother, William Morris.
'Fydd dim hadau iw cael y leni. You are at the fountain head.
Custom House, Holyhead, 19th July, 1745.
"W. to R. Dear Brother,
LVll. Wedi bod yn disgwyl nis gwn i pa hyd am attebion i ddau neu dri
o lythyrau, I've at last received one from you of the 17th ult" about
two days agoe, by the canal of Pentrerhianell (where, by the way,
God be prais'd all are well). Rwy'n cyfaddef fod arnaf beth bai
am na buaswn yn rhoddi i chwi hanes fy nhgyfnewidiad, yr hyn yn
sicr a wnaethum, oni bae feddwl eich bod wedi marw neu or hyn
lleiaf yn ddibris am wybod fy nghyflwr, oblegid fe a wyr pawb
y gallech pe bai ewyllys anfon i'ch brawd lythyr dairgwaith neu
bedair yn y flwyddyn, ond bynag par fodd i wirio yr hen ddihareb,
Vaipiov 7ra<B/3 ap et aip ei 'vy.* I presume the Counsellor forgot
the guinea. You may, if you please, make use of my name upon
that score ; you'll ten to one meet him at George's Coffee House in
Chancery Lane, where his letters are directed. I dare say he has
nothing to say to Dick Morris. How should that fellow know
anything of the matter ? The lawyer to whom I've wrote last post
about some other affair is for leaving the City soon, feUy gwell i
chwi ymorol cyn bo rhy hwyr. I don't rightly understand what
you mean by saying that I stopt the other guinea for brother
Lewis. I received a guinea from the old gentleman, which I desired
*" Gwirion pawb ar ei air ei hun."
82 LVII

Brother Lewis to forward to you, and gave him credit in an account W. to R.
settled with him II May, 1744, for the same. I presume I advis'd you contd.
of it ; what could I do more ? I'me sorry for Dick Morris, for he
is partly past his labour, and nobody would bear with his infirmity
except such a good-natur'd man as his present master, which is
scarce to be met with. Duw a Siko a x<«" ' aXKv raXv 1.880 /3o/3
Kfiviaay.* He never mention'd a sillable of the debt to me. I
design to go to Bodorgan next week. I'll talk over this affair with
him. I have not heard anything of Roberts since he went over.
What made the fellow marry a mad woman ? Drwg oedd bod
WU Gwredog wedi cael fath goUed, etc. No, we have no fort.
We have petition'd the great ones for one, but no redress. Our
poverty is our safeguard from French and Spaniards. I can't guess
who that Price you mention can be. No clergyman of this
country to be sure. I fancy it must be a Methodist — religiously
mad. This country, which some few years ago might be said not
to have six persons within it of any other persuasion than that of
the Church of England, is now full of Methodists or Independents
or Presbiterians, or some other sect, the Lord knows what. I
believe they don't themselves. The Welch name for 'em is pennau
crynnion ; they've licenced preachers and chapels.
Your apprehensions about the Leeward Isles I hope are dis-
pell'd. You've met with a rare knott of customers ! Par sut dil
ydych yn ei gael gan yr Esgobion am drin y llyfr ? I'me obliged
to you for sending me the Universal Harmony ; they would have
been much more acceptable sometime agoe, for I made a musical
screen all cover'd with such. I wish I had a few numbers more,
and the money with you for them. I fancy Counsellor Meyrick's
man might pack 'em up safe. If you can contrive to make these
up half a score perhaps I may send for the rest some time. The
lawyer would pay for 'em if you would but speak to him. Purion
esgus i chwi gael eich guinea. I did your compliments to Mr. EUis,
and communicated to him some part of your letter. We are glad
to hear that we are to have a perfect Common Prayer Book, and
so many improvements in the Bible. Ond gresyndod mawr yw fod
y gwaith yn mynd ymlaen mor ddiog. Drwg fod eich golwg
*" Duw a ddelo a chwi i allu talu iddo bob ceiniawg,''
LVII 83

W. to R. cynddrwg. Ni welais i erioed mo Berson Llanbrynmair* er y
contd. gwn mae dynan digrif ydyw. Gan bwy y mae stori Dyssilio ar
femrwn ? Diolch i chwi am hanes ein cydwladwyr, clywsom
son am Evans a Gr. Jones. I fancy the first wants a good living.
Digrif oedd y dyn a daera that our British Bible had been trans
lated out of the English. Oedd arno ddim cywilydd pan
brofasochi ir gwrthwyneb ? How goes Carte's History on ? When
wiU it be finish'd ? I'm glad to hear he gives the Britains fair play
for their characters, etc. I have a letter of the 6th inst. from
brother Lewis, wrote at Cwmsymlog and Llanymddyfri. He
was agoing on some business of the Crown's to Presteign in
Radnorshire ! dim newydd ond ei fod yn llawn fifwdan fal arferol.
Father and mother were both here this month, though at diflferent
times ; mae eill deuwedd yn bur fusgrellaidd yn enwedig y mam.
Deg i un y gwelwn moni hi yma ond hynny. They buried lately
their next-door neighbour and the best, viz., Edward ab Owain
William (or Nant Bychan) yr hwn Edward oedd yn byw ymodafon
Griffith Frisian gynt, math ar gybydd ydoedd. Bu farw ag ar ei
helw 1500 o bunnau, ond rhyfedd na base Mr. Angeu yn cymryd
fifi. I've a letter this day from Cousin Jack Salisbury ; 'roedd y
wraig ar bachgen yn glaf yn ddiweddar. Bu farw iddo dri 0
feirch ag ynteu ei hun 'rawron yn lleccyn iawn. Pob peth yn
ammorth i wann.
Mae' nghylch chwe mis er pan ge's Gywely, er hyny hyd yr
awron rwy' fwya dyn ei fifwdan dan haul — repairing, furnishing,
projecting, gardening, improving, etc. Rwyn gobeitho bod yn
hapus, OS gwel Duw'n dda, ag onide rhaid bodloni. My wife joins
me in love to you and yours. I'me in great hast.
Your affectionate brother, William Morris.
The Surveyor here, I hope, does very well ; has a housefuU of
fine children. Sister and him desires their love to you. What
say you to our foreign warr nowadays ? I sent you two Welch
almanacks by Rogers five or six months agon. I can get no enter
lude as yet worth a rush. 1 owe Mr. Davies, cordwainer, about 50s.
* William Wynne, the Welsh poet (1704 — 1760).
84 LVII

for a parcel of shoes and boots 1 had of him last spring. Please "W. to R.
to tell him that I shall answer his draft if he'U give anyone a biU contd.
upon me. Brys, Brys, anferth frys. Caer Gybi, 17 o Awst, 1745. w. to R.
Aeap Bpodfp, — I received yours of the ist August, and one of Lvill.
the same date from Counsellor Meyrick. His I answer'd by the
return of the post, and sent him the certificates he wanted. AU I
could tell him of the guinea affair was, that I had been at Bodorgan
soon after he sett out for London, and that his father told me that
he either had or would (I don't remember which) give him orders
to give you a guinea. I wrote since to the old gentleman and
conveyed him your thanks, and mention'd the same story, a dyna
i chwi ben a thewi am hynny. I'me glad you got me some more
numbers of the Universal Harmony. It's suppos'd here that the
Counselor will betake himself to a wife upon his arrival in Mona.
Miss Rowlands, of Caera, is to be the happy bride. By this match
it's to be hop'd the country will be united, and that cursed party
quarrels wiU subside ! What the Cardinal told you of Pentraeth
and Llanddyfnan I believe will turn out to be fact. Rowlands, the
Methodist,* it seems, makes a rare hand of his Gospel harvest —
offeiriad to the truth. Price you mention is one Jones' curate, of
Llanvair and Llanbedr, an empty fellow. Mi ddyweda i chwi
chwedi digrif yn ei gylch ef a'r hen ewyrth Owain Parri'r saer.
Mae Owain yn byw mewn ty i Mr. Meyrick a elwir Glyn Llanbedr,
a chidag e y Uetteua Jones yr ofifeiriad, a rhyw noswaith fe glywai
Owain ryw dwrwf ag ameu wnaeth fod y forwyn yn mynd at yr
ofifeiriad, a chodi a orug Owain yn ddistaw deg a myned a sefyll
mewn congl yn gyfagos i stafell y gwr, ag yn y man Owain a welai
y forwyn yn dyfod allan yn lladradaidd oddiyno ag yn myned i'w
gwely ei hun, ag Owain ynteu aeth at ei wraig. A'r boreu pan
gododd, ebr ef wrthi, Sian, ni cheifif y llances yma aros ddim hwy
yn fy nhy i, obleit mae hi'n godinebu efo'r ofifeiriad, o ran mi ai
•Daniel Rowland of Llangeitho.
LVIIl 85

\^. to R. gwelais neithiwr gefnant nos yn dyvod yn ei uncrys oi stafell.
contd. Yna Sian a alwodd ar y wasnaethferch, a'r offeiriad ynteu a ddeua
i'r fan. Yno tyngu a rhegi a omg y fenyw a'r offeiriad mae
breuddwyd a welsai Owain, ag nid oedd dim coel ar ei lygaid, felly
rhwng y wraig a nhwytheu, bu raid i'r truan ddal ei dafod. Ond
ymhen byr amser cafodd y pleser o weled geni iddi bwmp o gyw
ofifeiriad, er mawr orfoledd i bob plaid. Dyna ddiben ar chwedi
Owain. Digrif hefyd fyddai gweled hanes ein hynafiaid wedi ei
loywi o newydd gan Carte. Roedd wedi rhydu yn echryslon, o
achos y budreddi a daflodd Cambden, etc., am ei ben, a Mr. Amser
ynteu wedi ei dywyllu'n greulon !
Direct for me for the future : CoUector of His Majesty's Duties
on Salt at Holyhead, er mwyn ei cael yn rhad, etc. Rym yn
disgwyl larll Chesterfield yma o hyn i ddiwedd y mis ag wmbwrdd
o boblach gidag e. Mae'r wraig a mineu yn gorchymun attoch
chwi a'r eiddoch. A byddwch wych,
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Terfyn, 22nd Aug., 1745.
Capt. Davies (as you call him) appear'd in this town for a few
days, and then disappear'd all of a sudden, being, it seems, con
vey'd nolens volens to the County Gaol at Beaumaris, where he
remains in salva custodia for debt. John Evans waited here a
few days for a fair wind for Dublin, where he has great recomen-
dations. He met here a gentleman passenger, who took him into
private service, and would employ him some weeks in Dublin
whilst he might be looking out for a better place. I told him of
what you wrote. Twrstan fu yr Rhobin Parry hwnnw ymadel ar
Falkland. Daccw hi wedi cymryd Spanish South Seaman a dal
300,000 neu lai, and carried her into Kinsale. I shall pay Mr.
Davies's money to Mr. Edmunds's man if he comes this way with
an order, who, I'me told, has purchas'd some lands in this parish.
Mab a merch ieuaf i'r hen Ned Owain a ga'dd y rhan fwyaf o'i
fwnws. Bum ym Mhentre Rhianell dydd arall yn ymweled a'r
hen bobl. Maent, Duw yn ei plaid, yn gymaint ei traff"erth a phan
oeddynt yn meithrin plantos, yn ymdrechu a dyled a thraff"erthion
er gwaetha henaint a heintiau. What say you to our success at
sea? Have we not play'd the vengeance with the French and
86 LVIII

Spaniard in the East India and at home ? As to our national debt, W. to R.
civil list, etc., etc., I never trouble my head about it, as being contd.
affairs out of my sphere, and I don't think I shall ever be employ'd
as a Minister. Codan' hwythau drethi mi ai talaf inneu tra gallwyf
yn ddirwgnach. Ni waeth imi hynny nagwingo yn erbyn symbylau.
Gwych hefyd pe cymerai rhyw Fryttwn cywraint yn ei ben fynd
ynghyd a geirlyfr Dr. Davies. Mae Samuel* yn hfin, ag nid oes un
yng Nghymru fifitiach i'r gorchwyl hwnnw rwyn credu na'r brawd
Llywelyn. He has an excellent collection that I believe he would
not take loo guineas for. Ond beth ydis nes, mae mwyn wall'
gofiaid ar hwnnw, ag ni cheir daioni o honaw. I never heard of
any foho dictionary, Welsh-English and English-Welsh, being
publish'd. There was a rascally 2nd. eddition of Rhydderch's printed
at Shrewsbury, worse, if possible, than the first, done, I think, by
one WiUiams, a clergyman, ^aa ¦nvp.\ Mae genyf bot i'r hen Wil
Jones, Pabo, am ei bicture i'r Beibl Cysegr 14n. Mae arnaf flys
gweled y gwaith ar ben. I've been at Bodorgan since I wrote to
you last. Mi siaredais a Dick Morus, roedd yn dywedyd yrru o
hono'r fond efo'r cynghorwr, ag i chwi adael ei thalu yn ddififael
pan allech. Roedd yn dywedyd iddo yrru i chwi lawer o lythyrau,
ond ni bu wiw ganddoch atteb yr un, a'ch bod wedi ei berswadio fo
i beidio rhoddi ei fond i mewn pan ich cliriwyd, and I don't know
what myself I'me sorry for the poor fellow. Fe eifif yn hen ag yn
fusgrell ar fyrder. Gwnewch oreu a galloch iddo. Rwyn disgwyl
llythyr bob post oddiwrth y brawd Llewelyn a hanes da o'r
mwyn. Chwi glywsoch, mae'n debyg, son am y swydd newydd a
ga'dd, sef bod yn deputy steward of all the King's courts in those
parts, with an extensive power and tolerable good profit.
I have seen a book advertis'd this week, I think, in the General
Evening Post or Old England, relating to the Laws of the
Admiralty — I mean the Maritime Laws. I wish you would let me
know whether it relates to the Vice-Admiralty of the Coast, and
what you think of it. Oni fyddai wych pei medrai ddyn gael
*The Rev. Edward Samuel, of Llangar, translator of several devotional
books into Welsh. He died in April, 1748, aged 75.
tThe English and Welch Dictionary, etc., originally begun by John
Roderick, and now finished and compleated by the Rev. Mr. John Williams,
Rector of Willey, in Shropshire, Shrewsbury, 1737.
LXI 87

W. to R. cymaint o honno yn sgrifen ag a berthyn i'n achosion ni ffbrdd
contd. yma, sef wrecks, anchorage, harbours, etc. Ni welais i lyfr erioed
a roddai gyfrif iawn o honynt. All depends on antient customs,
and few here know anything of those.
¦^^ (Q j^ Holyhead, 26th February, 1745.
LjX, Dear Brother, — Gan nad wyf addas i wneuthur gorchwyl yn y byd
y dydd heddyw namyn diwynno papir, a rhyw wegni o'r fith, dymma
fi yn taro atti hi i atteb eich llythyr or 8fed cyn pen yr banner
blwyddyn yn llawn (a course compliment, you'H say), nid oes wybod
na ddeuwch chwitheu o dipyn i dipyn yn fanylach sgrifennydd nag
a fuoch ers talm o flynyddoedd. Lie da disgwyl daioni gan Carte
OS felly mae o'n prifio. O eppil gwiberod ! I think Evans is in
some bread in Dublin. Davies was put in here a few days agon in
a Conway sloop, bound home from the Isle of Man. I have not
seen him, nor do I know how he got out of prison. Wala, wala,
rhaid yw manegi i chwi y peth ucha ar y meddwL Sef yw hynny
a ganlyn : ben boreu heddyw y ganed i chwi nai, fab brawd Gwilym,
yr hwn yr ym ni ar fedr i wneuthur yn Gristion bedyddiol y foru.
He was introduced upon the stage of this worldly theatre by Cosin
Evans (the Doctor's widow), who is the most famous midwife in
North Wales, hi wnaeth ei gwaith mewn gwmpas teirawr.
Dedwydd a fase eich gwraig chwitheu pei cawsai gystal rhyddhad
ag ond odid gystal cywreinrwydd. Mawl ir Goruchaf am bob peth.
Brother Davies was the beginning of this month terribly burnt
by gunpowder, was blind for some time, but is now able to go
about, — Iwcc fawr am ei hoedl fo aeth 10 pwys o bowdwr ar din
dan ei ddwylo, neu rhyngddynt yn hytrach. Da bod rhai o eppil
yr hen feddyges o'i gwmpas. Sister was brought to bed of a girl
latter end of November, and was nam'd Jane ; that family are now
pretty well recoverd of their fright and are brave, hearty ; yn
gorchymyn attoch chwi ar eiddoch. Aie gwr mwyn yw Watkin ?
Gwrda Wynn y Bardd nid oes ammeu na fyddai yn wr digon addas
i drin y geirlyfr, ond pa beth ydis nes, mae pawb or gwyr a
soniasoch am danynt, neu yr rhan fwyaf o honynt, mor anwyl
ganddynt ei gwaith ei hunain, na ymadawant ai casgliad am ddim
pris gweddol chwaethach er lies cyfifredin. I despair of ever seeing
88 lix

anything done, aie rych chwi gwyr Llundain yn odiaeth ryfelwyr, "W. to R.
etc ? Bu agos fod yn dda eich b6d felly, pe daetha chwe' mil neu contd.
saith o Highlanders tin noethion ar eich cefnau, fe fu'se yn rhywyr
i chwi chwareu yn eich bandiau.* A gadd rhyw ddyn ddrwg am
agor Uythyr i chwi at Mr. Smith ynghylch rhyw arfau, etc. ? Let me
hear how that afifair was. I saw a letter from that Jones, the
saddler, you mention, to a friend of his in this parish, which
mentiond something of it, but in misterious manner. Jones is, I
beheve, an idle fellow, which made me take no great notice on't.
Gerwin oedd scheme y Mercers, a destructive one indeed ! A
gerwinach yw hanes y clwyf ar y gwartheg, Duw a'n cadwo
rhagddo ! Da fydde cael y llyfr hwnnw a erchais i chwi ymholi
am dano. I really can't tell what Rhydderch's Dictionary, 2nd
edition, cost. I never saw but one of 'em ; it didn't seem much
larger than the ist. The old folks at Dulas were indifferent well a
few days agon. Father had received your letter. Mother had the
misfortune lately of being run over by some cattle, whereby she
was much bruised ; otherwise she would have been here upon
these occasions. Rym ni i gyd ymma yn gorchymyn attochi a'r
eiddoch, felly n6s da'wch heno. Peidiwch a bod yn rhy ddiog.
Eich brawd anwiw, William Morris.
Dr. Herbert Jones a glywais fod dydd arall yn Llanerchmedd
wedi ymdrobaeddu mewn aur hyd nad oedd (na bo yma ond ei
grybwyU) wedi glynu rhyd ei ddillad, fal prin y gwyddechi o ba
beth y gwnaed hwynt ! He, it seems, is surgeon of the Swan, a
man-of-war, built at Chester. Holyhead, loth May, 1746. -^^ to r^
Dear Brother, — Derbyniais eich llythyr o'r 26th ulto. am ba'r un lx.
(er hwyred y daeth) yr wyf dra diolchgar, yn gystal ag am y ddwy
g^n a'r cyfieithiadau godidog i'r Bysg curious, etc., Gwrda'r
hosenydd am ddwyn y gloch. Digrif fydde weled specimen o
waith y Carte. Enw fy mab yw Rhobert ar ol ei daid, vide Reasons
of State, Lib. I. Nid hwyrach mae Cymro fydd y nesa'. I never
* A reference to the invasion by the Pretender, Prince Charles. It would
appear that the brothers Morris were stout Hanoverians; but see " Dewisol
Ganiadau" (1759), p. 8.
I.X 89

"W, to R. heard anything of Keynton, and, as he is a rogue, I don't care to
contd. own him as a c4r. Poor mother had had the misfortune of a ladder
falling upon her, before the unhappy accident of being trod upon
by the cattle. But the first anlwc was not nigh as bad as the last.
Mae'r hen bobl yn awr yn fwy eu trafiferth a'i gofalon nag oeddynt
pan oeddym oil bychain a chostus iddynt. My mother will never
have the right use of her arm, which was owing to our not having
a surgeon in the whole island. Ni waeth ych brawd Gwilym na'r
goreu o honynt. I had seen the Order of Council relating to the
infected cattle. We were all of opinion in these parts that it was
your cyfieithiad, and am glad to find it was really so. Wfift i'r Hall
o waith y Deheuwr ! Nis gwn i etto pa beth a wneir i'r canau
ymma, par sut a fydd ei troi ai trosi. Nid oes ymma agos i ddim
difyrwch. Neb yn y wlad i gyd ganu mewn denials yn ol rheol.
Capt. Owen, late of Marian (which place he sold), is a good natured
young fellow ruin'd wrth gael meddiannau cyn gwybod pa beth i
wneuthur a hwynt. He is now, I am told, abandon'd to everything
that's poghy. Brother Lewis's affairs were of late pretty much
embarass'd, o achos bod ei holl fifrindiau yn Nghaerludd yn sefyll
ar ei huntroed, ag ni wyddid pwy fydde i4r na phwy fydde geiliog,
ag rwyn tybio fod yn digwydd iddo ryw faint o gantoedd o'r
drysorfa, a deg i un y cawsai hatling byth pei digwyddasai newid
dwylo. Gobeithio fod pob peth wedi ei sefydlu rwan. Ces lythyr
oddiwrthaw heddyw o'r 28th ulto. Chwi welwch cyhyd y maent
ar y fifordd o'r Deheudir yma ! Few comes sooner. It seems he has
purchased part of an estate situated in such a place that I would
not have accepted of it gratis to live upon't. No doubt he has some
inducement, — mwyn neu riwbeth. Duw a'i diofalo ag a ddel ag ef
yn ol i blith Cristioniaid. Mae ganddo ymma o gwbl oddeutu .^22
per annum mewn amrafael dyddynod, enw'r mansion house yw Ty
Wridyn, ymhlwy Rhoscolyn, gwmpas ^10 per annum.
Roedd y nghywely i w aipes a yapwas 25, dKKav o vvvv paf 5 ^^
pvv8 ip af8a eXt) ^v a-revr va AXaj/jSiyfX. .^lo (f) av. ay pae avvip
EyXojfs V nXwu/S vv nfp&vv i vi ! Mae yevop yapnas £lO vppa, u
<^av ya^op 8iyov o apiav t aSaeXtaSu pi dKKav et avevdvp vv 8av Kvpatvr,
Ov8 Auo) a avp trap Ppv8 a /3uS vvvv, ^v9 ov8 081.8. Ma'p /3u8 vv a)3X
xaXeS ap eix /3pam8 TaiKvp paav, ae6 i yoo-r I3aap l (piTio aWav, ay 1
90 LX

^apvficno TV e^ yacX ov8 v^vSiy laav o eX£ vej3, v ^o(3X vv yv^paid "W. to R.
oeSi croppi a/i Smui' et pfpx* Y Pretender ynteu, melldith ei fam contd,
iddo (Ihvyr y cafodd hi), wedi mynd a hynny o fusnes oedd yma yw
ganlyn i Scotland neu riwle, ag nid oes ond ychydig gida'r KU|3Xoy
maeX. Wala, wala, fe ddaw Duw a gwell amseroedd pan wel y
byddent oreu ar ein lies, a dyna i chwi. Rych yn dra anfifortunus
0 daro wrth ddrwg dalwyr. Ai nid oes gan Smyth ddigon i dalu i
bawb ? Mae'r lleill yn abl pe bae 'wUys.
Lord and Lady Castledurrow, who are my very good friends,
told me not long ago that Lord Londonderry would be in Dublin
this summer ; if so, I fancy he'll call at Bodorgan. The above-
mentioned lady (whose name the other day was Flower) is a
great florist and a very ingenious woman. Pei gwelechi'r blodau
gwychion sy genyf ! Mi fum dra thrafiferthus y Gwanwyn yma yn
gwneuthur gardd newydd, ag etto heb ei gorphen. A ngwaith i
beunydd yw canu. Gwell imi na chastell gorchestol i run
Dy b^ch ar ben erw ar fy helw fy hun.
Drwg iawn y'w bod y Beibl yn mynd ymlaen mor ddiog, ni
wybod pwy a fydd byw ymhen yr wythnos chwaethech ymhen y
deunaw mis. Oedd yr hen Wil Siont yn cofio mae yn Llanfihangel
tre'r bardd y ganed ef, o fewn llai na chwarter milldir i'r fiferem.
Do, mi welais Repertt. Poett. y Foesen.J Mae'n debyg mae ar ei
•Roedd y nghywely i yn aeres o gwmpas £'2$, allan o hwnnw mae .,^5 yn
mynd i'r weddw, elw hen stent yw Llanfigel, £10 per ann, ag mae banner
Eglwus y plwyf yn perthyn i ni ! Mae genom gwmpas ^10 ymma a phan
gaffom ddigon o arian i adeiladu mi allwn ei wneuthur yn ddau cymaint,
Ond Duw a wyr par bryd a fydd hynny, byth ond odid. Ma'r byd yn abl
caled ar eich brawd Gwilym rwan, aeth i gost fawr i ffitio allan ag i ffwrneisio
ty heb gael ond ychydig iawn o elw neb, y bobl yn gyfraith wedi sorri am
ddwyn ei merch.
tWiUiam Jones, F.R.S., father of Sir William Jones.
JThe reference is to the Repertorium Poeticum, etc. (London, 1726), an
index to Welsh Poetry compiled by the Rev. Moses Williams. The Collection
of Welsh Manuscripts brought together by Moses Williams and his father
(Samuel Williams) were purchased by William Jones, F.R.S., from the
former's widow. Jones bequeathed them to his pupil, the second Earl of
Macclesfield, and they were sold in 1899 to Sir John Williams, Bart. Richard
Morris made indexes to a large number of the manuscripts, but when they
became the property of Lord Macclesfield he was refused permission to
consult the collection. The Manuscript referred to in the letter as S.W. is a
very large volume, mostly in the writing of the Rev. Samuel Williams. It now
forms MS. 133 in the Llanstephan Collection. Hist. MSS. Commission.
Reports on MSS. in the Welsh Language, Vol. II., p. 664.
LX 91

W. to R. ol ef y cadd yr hen wr y Uyfrau hynny. I always thought that the
contd. S.W. was a collection of Moses's father's, Samuel WiUiams. I
think somebody told me so. Aie mae gwendid ar bawb, nid oes
mo'r help, felly yr oedd ein tadau a'n teidiau ni erioed hyd yn
heddyw. Ni bydd un amser ddim cyfeillach rhyngwyfi a Dafis.
Mae gormod o rawn gwynion yn ei gynfifon. He's gone either to
the island or to the Deel's Arse-a-peak. He got his late wife, who
was heiress of a pretty little place, about ^14 or ^16 per annum, in
this parish, to join with him to take up 200 and odd pounds upon a
mortgage, and he has left the interest to run on ever since, and
continues to receive the rents, so that in a short time the mortgage
will be foreclosed, and the poor young fellow, his son-in-law, trick'd
out of his inheritance for ever. The mortgagee is the late Captain
John Prichard's widow, whose son, if he lives, will be heir of Llan-
fawr. In short, Davies is a sad dog ; have now't to do with him.
Dyn drwyddo yw Ifan Delynior. I should be glad to see a
Psalm tune or two which he designs to put in the newBible, if they
are not of Playford's. Perhaps you only mean that he'll alter the
shape of the notes and not the tunes. What have we to do with
cathedral music ? You must know that I've been a meer dab at
Psalmody, though that trade is almost quite over with us at the
Head. We had about 40 good singers, viz., first and second treble
and bass ; of the last there's only myself left, chwedi yr hen Elias,
etc. Mae yma bawb yn rhwydd iach, yn gorchymun attoch chwi
a'r eiddoch, a Duw a roddo i chwi iechyd a bodlondeb.
Your 7nost affectiotmte brother, William Morris,
P.S. — Do you remember one Dick Owen, formerly an old
servant of father's, who has been these good many years in the
Navy ? He was a brother of Morris Owen. Some say he is dead,
intestate, whereby a poor young fellow, who served his time to
father, is to have his efifects. Peidiwch a bod mor ddiog am
'sgrifennu, da chwitheu.
i2th June. — I've this day a letter from Ned Edwards, dated at
Bordeaux, the 9th December, where he \Aas prisoner. He beg'd
interest to have his liberty by exchange, etc. Says he has wrote to
you, and desired you to acquaint us of his misfortune. Sure he
must be releas'd before this time. However, I send his letter this
92 LX

day to brother Lewis. Oes ganddoch ardd a blodau gwychion ynddi, W. to R.
cymaint a honno oedd gennych yn Stratford ? I've some hundreds contd.
of fine tulips now in blow, besides varieties of anemonies, ranun-
culas's, auriculas's, etc., but they don't bring in any money ; that's
the worse. Chwi fyddech yn gyrru immi dippyn o hadau. etc.,
ddydd a fu. Oes dim cydnabyddiaeth ganddoch efo blodeuwr yn y
byd ffordd yna? Pray can you enquire what kind of a man is one
Alex. Wilson, Esq., that lives within a door or two of old Lady
Bulkeley at Westminster ; married lately the widow of General
Tatton, whose son is now here, recovering of the small-pox, and
the daughter is the present Lady Castledurrow. Wilson has sent
me an offer of service, etc. I should be glad to know, yn ddistaw,
pa beth yw ei allu, etc. Brys anferthol o faint ! The d  I's in
the Dutch if they've signed a neutrality with France.
Caergybi, Gorfifenaf laf, 1746. "W. to R.
Aeap Bpodep, — Bum dra thrafiferthus er pan dderbyniais yr lxi.
eiddoch or 7th ulto., oni bae hynny attebaswn yn gynt. Can
diolch yr had Gwylaeth, niaen't yn dyfod i fynu yn doreithiawg, a
diolch am y mesur Salm. I like Mr. Williams's plan greatly. I
find it's the old tunes you design to make use of I was in hopes
that he would have composd new ones, or pick up some choice
ones, mae hon wedi taclu peth arni. Dyna i chwithe un fal yr 'ym
yn ei chanu yma. As the tunes in your Bible, I presume, are
intended for the benefit of those who sing in country churches or
private families, and not for cathedrals, etc., where there are
organs, I should imagine the long tunes, such as the ist Psalm,
etc., would best be left out and a select parcel of plain short tunes,
such as the Windsor, Cambridge, etc., be inserted, together with a
few proper tunes, such as the Psalms 148, 113, etc. I would by all
means recomend that in all the tunes the three parts begin unisons
or octaves, for it's a very great inconveniency for the singers of
Psalmody in the country (where great part of the performers are
ignorant and sometimes illiterate) to begin a tune with different
notes or sounds ; it too often occasions confusion. If you are at
liberty to remedy these things, Ifan Delynior a wna'r gwaith.
Dymuno arnochi ag ynte gyd ddwyn am gwendid yn yr hyn a
ddywedais, for I pretend to very little knowledge in musick. Na
LXI 93

W. to R. dderbyniais i ddim arian gan H. Roberts, exciseman. Mae'n debyg
contd. mae ir brawd Llewelyn y talodd, for he received from the
subscribers in these parts, and I thought had accounted for it. My
old friend, Mr. Davies, disobliged me so far as to discourage me
from troubling him any more with my custom, but still I shall
always bear a very great regard for the man, though I don't care for
the cordwainer ; tell him I am not ungrateful. The person whom, I
presume, he means is one Ronald Campbell, formerly coxon of a
cruiser in these parts, and since a tidewaiter or boatman in the Port
of London. What's become of him ? I heard he went abroad, mate
of a ship. Aie 'rydych yn fifrind fawr a Syr Wat, ni bu gynnes
gennyf mono erioed. Gwr a allasai wneuthur wmbwrdd o les iw
wlad, yn He hynny, drwg. Ond etto er hyn pei gwnae gymwynas im
brawd, mi faddeuwn iddo lawer o bethau, gan fod y byd fal y mae,
ar rh6d wedi troi. Neithiwr y daethym adre' wedi bod efo' mhriod
rhyd y wlad a'r dre'r Duwmares yn ymweled a'n ft'rindiau ; buom
ddwynos yn yr hen gartref G6 fusgrellaidd yw'r hen bobl, mae mam
yn llawer gweU nag y bu gan ei braich, mawl i Dduw, hi gadd
godwm oddiar ei thraed yn ddiweddar ag a frywodd beth ar ei
haelodau, ond fe ddihangodd y Uaw yn dda iawn. Ni chlywais
ungair oddiwrth y brawd Llewelyn er pan fu Ynghaerfrangon. Mi
glywaf o Lerpwl ei fod wedi cael gwythien wych o blwm, i.e., solid
ore, II inches broad, ond mi glywais gymaint o newyddion da
oddiyno ag o Russia, fal mae anodd gennyf goelio dim a glywyf or
ffyrdd hynny. A welsochi'r Corbedyn ? Par newydd a gawsoch
gannddo o Sir Abernoeth ? le gwr or mwyna yw, fo gadd imi bum
punt yn y flwyddyn gan Gomhisioners yr Halen, bendith Dduw
iddo. Mae arnaf eisiau codi'r cyflog hwnnw etto, yr wyf yn
gwneuthur cymaint am ^lo per annum a nemawr un am ^40. If
the Fishery continues I design to apply to my friends.
Rwy'n deall mae gwr mawr yw Alexander ! Nid wyf mor hyf
arno as to intercede in favour of any one, ond mae iddo fab
ynghyfraith (yr hwn a fu'n glaf yma yn ddiweddar) yn awr gida ei
chwaer Arglwyddes Castledurrow yn yr Iwerddon. Rym yn ei
ddisgwyl fifordd yma beunydd, ag mae'n fy mryd eich crybwyll
wrtho, ag nid hwyrach y geill hynny les. Da iawn fyddai gennyf pe
ba'e yn fy mhower wneuthur i chwi gymwynas ; ond ail yw'r
94 LXI

matter hwnnw i'r dall geisio tywyso'r dall. You complain'd of bad
weather : so may we now, dryghin er's pythewnos. Ned Edwards
was releasd in May last ; is now at Bristol. Yr hen Anne Lewis
(eich mam fedydd onte ?) o Lanfihangel gynt, a gladded yn
forwyn wythnos i fom, about as old as my mother. I hope the Bible
will go pursuant to the Vice-Chancellor's order. Gwych a fyddai ei
weled ! Gobeithio fod y Scotiaid wedi casau digon ar ryfela yn
erbyn ei brenin, ag mae dyma'r tro diweddaf y daw terfysg or cwr
hwnnw o'r deyrnas. O gam lladron I Mae'r wlad yma yn sicr
ddigon wedi Uygru yn aruthr er's ychydig o amser. Lladron a
Methodistiaid yn heidio, wfift, ie, dwbl wfift, iddyn nhw ! Rym ni
yma oil yn iach, mawl ir Goruchaf Dduw, ag yn gorchymun
attoch'i ar eiddoch. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Pray let me hear from you soon.
Caer Gybi, 27th October, 1746, Dydd Mawrth.
Dear Brother, — Eich llythyr diweddaf oedd o'r 7fed o Fehefin
yr hwn a attebais mewn pryd, roeddwn yn meddwl cael clywed
oddiwrthych cyn hyn, ond fe'm siommwyd. Yr achos a bair imi
sgrifennu attoch yr awron yw glywed o honwyf heddyw gan un o
ymyl Bodorgan fod larll Llundain Derry wedi cychwyn oddiyno
tua Llundain ddydd Gwener diweddaf I went to Bodorgan last
month with Lord Castledurrow, who, in his way, went to visit Lord
Londonderry, y pryd y dywedais ir hen Feiryg, fal yr oedd yr
Arglwydd yn eich cadw heb eich arian am fil Smyth. Mr.
Meiryck told me that Smyth was dead at Bath, and at the same
time promis'd me that he would take an opportunity of speaking to
his Lordship in your favour, though I could not positively tell
whether you were still unpaid or no. As you knew he was in the
country you should have wrote about it. My father, who is now
here, tells me that he has been since at Bodorgan, and that Mr.
Meyrick told him that Lord Londonderry had promisd him to do
something for you, ond nid oes wybod beth. His Lordship was
here about a fortnight agoe ; did me the honour to breakfast at my
house with Mr. P. Meyrick, ag nid oes pennach fifrindiau na nyni.
He attempted to make my father drunk at Bodorgan, but fell in
the field of battle. Pwy a wyr na wna i chwi gymwynas er ei fod yn
LXll 95

W. to R.
contd.

W. to R.
LXII.

W. to R.
contd.

W. to R.
LXIII.

bend — au. Captain Tatton (Mr. Wilson's son-in-law), who had
been iU here, and his sister Lady Castledurrow returned by
Chester water, or I would have endeavourd to get him to speak a
word to his father-in-law in your behalf Cadd y nhad, medd ef,
lythyr oddiwrthych yn ddiweddar, ond fei gadawodd yn angof
gartref. Mi glywais ddywedyd fod llythyr imi oddiwrthych efo
gun William Roberts, ond ni welais i monynt. I should be always
glad to have mine by post, diddig ydyw hwnnw, a Sior a dal oni
bydd ffrank. Rwyfi yr awron yn gwneuthur y peth a ddylaswn
wneuthur 1 5 neu 1 8 mlynedd i rwan ; sef y w hynny, dechreu trin
y byd a magu plant a chann mil o bethau a thrafiferthion ag
anghenion. A phe' sydd waeth na'r cwbl, dyma henaint a haid
o gymdeithion aflafar, sef anwydau yr corph yn chwareu mig
ymguddio a dyn. O genhawon hyllion ! Gwir a ddywedodd rhyw
hen Gymro yn amser ein teidiau.
Pan bassio wr ei ddeugain oed,
Er bod y coed yn deilio,
Fe fydd swn goriadau'r bedd
Yn peri ei wedd newidio.
Wala, wala, nid oes ond gwneuthur y gore o'r amser, a draen am
henaint. Aie ni chawn i ddim Beiblau dan fis Mai, rydych yn hir
iawn yn ei gorphen. Par sut y mae Syr W. Irby ? Mi glywa eich
bod yn wr mawr gidag ef. Y fo yw ein meistir tir ni am y
Costwmhows ; ni byddai waeth genyf pe bawn inneu mewn ffafor efo
i fAth. Mae'r chwaer ai gwr ai pum plentyn yn iich, ach brawd
Gwylim ar eiddo yn rhesymol ; da fyddai gennym glywed eich
hanes chwitheu gynta galloch. Gorchymynwch fi at y chwaer a
byddwch wych. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Mae'r brawd Llewelyn yn bwgwth dyfod ir wlad yr haf nesaf A
ddeuwch chwithau i roddi tro' i gymryd eich cennad efo'r hen bobl
OS byddir byw ? Caer Gybi, 2nd January, 1746.
Anwyl Frawd, — Wele'ch llythyr o'r 1 1 ult° om blaen, gresyn na
fase'r larU cystal ai air. I imagin'd Mr. Meyrick had more
influence over his Lordship. Am glad you have hopes of being
paid ; er mae gwell un hwde na dau ti gai. Aie mae Smyth yn fyw
etto ? Your blessed sett of Masters puts me in mind of the old
96 LXIX

saying, " Arglwydd gvvan, gwae ei was." I remember that formerly W. to R.
you were a famous adventurer at lotteries, and always came by the contd.
lee. Pray, how do you order it now? No prize faUen to your
share, ynteu, lydych yn ei adnabod yn well ? Pa beth y'ch yn ei
gael am fod yn clarkio iddynt, hyn a hyn yr awr, mae'n debyg. Ag
felly, ni wiw cwyno wrthych chwi ar gledi'r byd. Na welais i mo
Roberts na'r llythyr, he must be a worthless fellow that would keep
a thing of that nature that could be of no manner of service to him.
Ond mae iddaw ddigon o gymariaid ar hyd y byd, ond ni thai y
f^th i son am danynt. Am y ddwy gainc salm, nis gwn i pa beth
iw ddywedyd wrthynt. Mi ddywedais wrthych or blaen nad
oeddwn ond dwl ag anghelfydd mewn peroriaeth, yn gystal ag
mewn pethau eraill, the adding a note or adapting the music to the
Welch Version was, in my opinion, a happy thought. St. Cybi is a
good tune enough, but then the parts — I mean the first treble and
the bass— are of too large compass for our voices in this country,
and must occasion the treble to squeak or the bass to growl, mae'r
Hall hitheu'n geincan or ffeinia i bobl Clynnog. Ond bynnag, par
fodd, mae'r Telynior yn well barnwr yn y pethau hyn na myfi,
a dyna i chwi ben a thewi. What ! not a sillable of the Bible ?
How go you on ? Mr. Ellis has been wrote to by the Society that
it would be ready by Lady Day, and that the 3,000/ was compleated,
but that the binding was still behind. A glywsochi son am y
10 gini a roddes y Siawnsler Wynne, of Fodewryd, tuag attynt ? It
went up by Owen, Prysaddfed. I think the Society proposed
selling 'em at the value of the binding. Ond gwell a fydde iddynt
werthu cymaint am bris gweddaidd o honynt ir Cymry rhwydd
gywaethogion (oblegid mae ar lawer eu heisiau), ag a dalai am
gauadu'r cwbl ? Gwych a fydde gael copiau o lythyrau Sion
Morgan,'* ni wiw immi ddisgwyl monynt drwy law Llywelyn. Er
carriad ar ddyn gyrrwch imi eu benthyg, a chwi a'u cewch yn 61
gin siccred ach bod chwi yna, mae gennyf opiniwn da odiaethol of
his prose and poetry. Gresyn marw dyn or fath. Ond ydyw
gywilydd na roddai ryw Gymro cywrain allan ail argraphiad o
eirlyfr y Doctor Dafis ? Rwyn tybio mae gan y brawd Llewelyn y
*Rev. John Morgan, M.A. , of Matchin, Essex. He was a correspondent
of Moses Williams, and one of his letters was published in the "Cambrian
Register," Vol. ii,, 536. He also translated some devotional works into Welsh.
H 97

W. to R. mae'r casgliad goreu o eiriau ag sydd. Dymma fineu (chwedi
contd. Tomos Dions, y Sywedydd chwyslyd)* drwy fawr boen a diwyd-
rwydd wedi casglu, neu yn hytrach wneuthur Botanologiumt (dyna
air caled brwnt) o Gymraeg, Lladin, a Saesoneg yn gystal a
Gwyddelaeg, fal y byddai bardd ei weled a llesol ei ddeall. Ni
thalai hwnnw sydd yn Dictionary Dr. Davies f  w nid er
amharch arnoch. Cywilyddus y taflodd Tomos Jones enwau llysiau
ar draws eu gilydd heb na synwyr na chynghanedd, a Sion
RhydderchJ ni adawai iddo, but I must ask your pardon. If I
mistake not, Dr. Evans and you had a hand in the latter. Par fodd
bynnag, hyn a wnn i yn dda, na waeth i ddyn geisio mynd yn
Ustus heb erioed ddarllain Coke upon Littleton, neu fynd yn Esgob
heb erioed ddarllain y Bibl, na cheisio gosod i fynu i fod yn
llysieuwr heb gymorth ag addysg yr awdwr tra godidog hwnnw
Mr. Ray. But what is all this to a citisen that sees not a green
plant once a year except in the markets ? But you can indulge in a
weak brother, can't you ? Captain Fortunatus§ had been but one
voyage at Mahone before he went out on this Privateering expe
dition to the Levant. I've had account of his proceedings aU along
from Leverpool. I'me afraid the estimate at 400,000 is rather too
much. He is now at Leghorn, where he stays to get his prizes
condemned and to settle his affairs with his factors, and has sent
his first lieutenant out in the Fame on a cruize of three months.
I've not the happiness of being acquainted with Mr. Vaughan, of
Gors,ll though I am one of his well-wishers. O na bae ei fath o fewn
Ynys F6n ! Gorchmynwch fi at y Cir Huw Dafydd, ni adwaen
* Thomas Jones (1648-1712?). He published his first Welsh Almanack in
1680, and continued to bring it out annually until 1711. In his almanack for
1699 he devotes eleven pages to a lengthy account of his illnesses, from which
it appears that he suffered from thirty different disorders, one of which he
calls "y chwys anferthol," or "sweats immoderate." He also published a
Welsh-English Dictionary, printed in 1688.
t The Rev. Hugh Davies was much indebted to this work. Welsh
Botanology, 1813, p. vii.
J The references are to the Vocabularies of Plant Names published in the
Dictionaries issued by Thomas Jones in 1688, and by John Rhydderch in r725.
Second Edition, 1737.
§ Captain Fortunatus Wright, of Liverpool.
II William Vaughan, of Corsygedol and Nannau. M.P. for Merioneth,
1734 to 1768.
98 LXIII

mo'i wraig. Bum Ymhentre'rianell o fewn y tridie yma yn
ymweled ar hen boblach, mae mam yn glif er's saith wythnos heb
allu symmud or gwely at y tan. She was taken ill of a pleuretick
fever, which settled in her foot and thigh and broke several times.
I am afifraid will do so again ; she begins to pick up her crums, but
is extream weak. Sister has been there continually this six weeks.
Father is pretty hearty ; would write to you this week by a son of
Rowland Owen, of Gadlys, a trooper. Gwelais eich llythyr yno ag
arall oddiwrth Lywelyn, ond ni che's i'r un oddiwrth hwnnw ers
talm byd. Rym ni yma oil yn rhwydd iach ag yn dymuno i chwi
a'ch teulu flwyddyn newydd happus. Can fifarwel.
Eich brawd ungalon, Gwilyjn Fynglwyd.
P.S. — Should be glad to hear from you as soon as convenient.
Caer Gybi, 3rd February, 1746.
Anwyl Frawd, — I wrote you some time agoe in answer to your
last, and should have waited a little longer for a reply had it not
been for the following accident — or incident, call it what you wUl.
Am fi neithiwr yn eistedd wrth fy nhdn efo'm cywely o ddeutu 10
o'r gloch, mi glyw'n dwrwf meirch yn dyfod tua'r annedd, ag ni
chae'm ni gydtrym, nad dyma gnockio yn drws, mi a dybiais fod
rhai or hen gyrph diddan gynt, megys Tomos Owen Lewis neu
Risiart William Glofif wedi codi o feirw ag yn dyfod a gwirod ini or
byd arall. Ond yn Ue hynny wele half o wr 'nheddig yn piccio i
mewn, ag yn cyfarch gwell imi. Nawdd Duw rhagot ebe finneu, o
ble yr wyt yn dyfod ag i ble yr ai, yr amser yma or n6s ? Gyfaill
wyf, ebyr ynteu, i'ch brawd Risiart yn Llundain, ag mi addewais
alw efo chwi yn fy ffbrdd ir Iwerddon. Yno rhoddi iddo wa'dd i
eistedd ai groesawu a bwyd a Uyn. Yn y man fe ddywedodd mae wyr
ydoedd i ryw wraig a fuase fyw yn Sarn Fraint, ag mae ei enw ef
ydoedd Williams, ai fod yn byw yn Llundain ers 10 mlynedd, ag
nad ydoedd briodol. Rydoedd o Lundain ers mis, ag wedi bod ennyd
mewn tai gwyr boneddigion yn Nimbych ag Arfon, efo pha rai yr
ydoedd yn cymryd arno fod yn dra chydnabyddus. He was weU
dressed, had a good cutteau at his side, his fingers ringed, and acted
the gentleman very prettily. He went ofif that night in the pacquet,
and promisd to make a longer stay on his return. I supplyd him
with some sea store. Ffarwel gidage.
Lxiv 99

"W. to R.
contd.

"W. to R.
LXIY.

W. to R. After he was gone I recollected that you had wrote me some
contd. time agoe about a grandson of Sarn Fraint, whose name you said was
Keynton, and who had opened a letter of yours, for which he had
been two months in Bridewell, and since married and tumd pedlar,
etc. Mi ro'f genad im crogi ond hwn ydoedd, ac mil i iin nad
imposter ydyw, for I find his behaviour to the boatmen that waited
of him here and carried him aboard was not of a piece with the
fine gentleman. Pray let me know by the return of the post whether
he was the Keynton you mentiond, and whether he's a bite or how,
that I may behave accordingly (if he returns). He told me sister-
in-law was miscarried, drwg o hynny. Tippyn o hanes y Beibl da
chwitheu. Oes dim hadau gwychion yw cael o hyn i ganol
y Mawrth? Attebwch ychydigyn or llythyr arall. My wife joins
with me in love to you both.
I am, dear brother, yours affectionately, William Morris.
Pray, how came our hero to meet brother Lewis at Sir A. Owen's
in Pembrokeshire ? What was he doing at Newcastle-upon-Tine,
from whence he came, he says, by sea to London ? I should have
begrudged my throwing away my time in so useless a manner as
this, if I had not been confind to my cabbin by a sore shank, which
I have unmercifully mangled above a month ago. I heard lately
from the Seneschal ; he and his family were well. They are some
what better at Pentre Eirianell. Mother begins to walk about the
house with a stick, ond yn bur fethiant, Duw ai helpo. Mae'r
teulu'r chwaer a'r eiddof finneu yn rhwydd iachus. Gerwin y
darfu'r newyddwyr gamgymeryd ynghylch pris y Uongau a ddal-
iawdd y Cadpen Wreit yn y Canolfor, os gwnant lo or pedwar
canmil da fydd y gwaith ; dyma lythyr a sgrifennodd o Leghorn
ddiwedd Rhagfyr ai hanes o bant i bentan. Gwaed gwreinyn glas !
Dyma Mr. Ellis wedi rhoddi allan bwmp o Lyfr Gymraeg yn erbyn
y Methodistiaid, y rhai a elwir yn y wlad yma pennau crynnion.
Argraphwyd yn Nulun.* Dyna He mae pabwyr yn yr iaith
Gymroaeg ! Mi yrraf i chwi un o honynt os tarawaf wrth gyfleu.
Pray let me hear from you by the return of the post without fail.
*The reference is to the following book : Byrr Grynhoad eglur o'r Grefydd
Gristianogol ynghyd a gair o Gyngor ag addysg mewn perthynas i'r Schis-
maticiaid sy'n ymneillduo oddiwrth Eglwys Loegr. Argraphwyd yn Nulun,
MDCCXLVII. [20pp.] A second edition, enlarged to 32 pages, was printed in
the same year;
roo LXIV

Caer Gybi, 8 o Fawrth, 1746-7, D. Sul. "W, to ft.
Anwyl Frawd, — Wele om blaen yr eiddoch or 14 ulto. yr hwn a LXV.
ddaeth i ben i siwrnai wedi hir o hwyl. Am yr amseroedd euraidd
yr y'ch yn crybwyll, sef gwirotta, etc., gallaf ddywedyd gida'r hen
Brydydd Gwylld o Fon, " Megys gweled breuddwyd gynt, yw
gennu'r helynt honno." Aie'r Geynton oedd y gwr — pei b'aswn
yn gwybod, llai a fa'se ei groesaw. O Gam Lleidr ! Had you
forgiven him the breach of trust? Afrwydd-deb cathod Bangor
iddaw, ag i bob gwr oi fath. Gresyn fod y Beiblau mor ddiog am
ddyfod allan ; mae'n Gweinidog ni ymron mynd yn ofer, am iddo
ddywedyd cymaint o anwir o'u plegyd. Cywilydd a gwradwydd
erchyll ! Mae'n debyg fod eisiau rhywun a byw ynddo ymhlith y
Society, oblegid gwir yr hen ddywedyd Seisnig, ""What's every
one's business is nobody's business." Aie naccau argraphu gwaith
yr Ofifeiriad Deheuig a wnaethant, mae'n tebyg na thala'r swydd yw
gwasnaethu. Drwg yw bod y weilgi i'ch herbyn hyd yr amser, pwy
a wyr pa gin gynted y daw troiad. 'Rwyf inneu yn ymrwyfo yn
erbyn y flfrwd, ag yn cafifael gormodd o waith i dorri ymlaen, ond
etto yn byw mewn gobaith. Am Owain, o Brysaddfed, ni waeth
gennyf i mor llawer ymhle y bo, gwr diddrwg didda, gwaeth yw
hwnnw nar c  1, meddant hwy. Ond cywilydd i Seneddwr yrry
gorchymun iw weision gartref i gau i fynu y naill banner oi flfenestri,
rhag rhoddi ychydig o dreth ir Brenin tuagat dalu y peth sydd
anghenrheidiol, nid felly y gwneuthid ped fase yr peth nad yw yn
bod. Ni fu ddim boddfa yn Aberystwyth ; yr oedd y brawd
Llewelyn yn iach o fewn yr wyth niwrnod yma. I have Johnson
upon Gerard of my own, with Davies of Gwasaney's British
Catalogue. I've also all the names of plants from Meddn.
Myddfai ; dim cywirdeb yn un o honynt. Gwych a fyddai gael
ambell henw Cymreig or hen lyfrau yna, mae llawer yn eisiau, ond
ni wiw disgwyl fawr ddaioni, ni adwaenai'r hen Gymru mo'r Uawer
0 honynt, na'r Saeson mwy no nhwytheu, hyd yn ddiweddar. Na
fedraf i siarad dim i son am dano or Gwyddeleg. Nage sisemon
oedd tad Keynton, ei eni a wnaed rwy'n tybio yn Sir Fynwy, a
dyfod yma at ei nain, yr hon a dygodd i fynu er yn grynddyn.
Cefais eich Uythyr oddiwrth Roberts, ond ni welais mo'r gwr,
mae'n debyg fod cywilydd arno. Mae'n debygol na bydd Uythyr
LXV lOI

"W. to R. Morgan ond double letter, os felly, fe dal y gwr o Saint lago am
contd. danynt. As for John Prichard's note, if he sends it me I'll
endeavour to get the money from his brother and send him a
London bill for't, but you must not expect that I shall make a
purpose journey as soon as the note perhaps may come to hand. I
wUI call of his brother the first time I go into that part of the
Island, which will be 'twixt and May ; and as to a London bill, one
must sometime wait a good while before one can get a good
draught. If he approves of this slow but sure way of proceedings,
I will, for the sake of himself and friends, negotiate his afifair ;
otherwise, pawb yn i^ch, cenwch. I returnd but last night from a
Pentre-'rianell journey. I found our parents in toUerable good
health, barring mother's foot ; she's extream lame, y gwrnau wedi
cwttio medd hi. It's, I presume, owing to a bad cure, i.e., too sudden
healing up a tumour which had been laid open, and which was
arrisen on the crisis of a pleuretick fever, mae arnaf ofn na bydd
byth diasglofif na thebyg ir peth. Dywedais ir hen bobl eich hanes yr
hwn oedd dda ei gael, maent yn achwyn yn drwm ar y byd brwnt
yma sydd yn ei mastroli heb yn waetha iddynt. Gwrolwych yw'r
hen Wil Sion Siors, fod iddo grynddyn gin iauaid yn yr oedran
yna.'* Cyfoedion a'n tad, waeth pwy un oedd y cynta a gidd. Pa
beth a wna'r henddyn ar Uyfrau gwychion yna eu gyd ? Nid oes
bosibl nad oes ganddo ddigon o arian ag ynteu yn cael y fath
gyflogau ! Ag feUy gwr brwnt yw'r larll byth, mi glywais ei
gychwyn o Lundain i ddyfod i Gymru ar Iwerddon. Digon da yw
bod gobaith i gael peth oddiwrth y Smyth hwnnw. Pwy ond yr
hen Gadpen Edward Butler (a fu gynt yn cludo ceirch oddiyma i
chwi) a sgrifennodd attaf lythyr y dydd arall o Fanaw i ddeisyf
gwybod pris ydau. Ni chlywswn ddim oi hanes ers blynyddoedd
lawer. He's lately] commenced malster at that place, os attebai'r
farchnad 'roedd yn dywedyd y deuai fifordd yma ei hun. Dyna i
chwi'r " Noble Race " yn ei h61. The alterations, I should imagine,
are not material, o'r ffeinia fydde ei gwel'd yn argraphedig mewn
pedeir iaith. As to seeds, a few curious ones pe bae gyfleu yw
hanfon, a fa'e da iw cael, nid oes gennyf fawr o fath yn y byd y
leni, fe allai ffranc gludo rhai. I don't mean that you should lay out
*A reference to the birth of Sir William Jones in the previous September,
102 LXV

any money, but if you can pick up a few among your curious W. to R.
friends, either for the parterre or kitchen. Rym ni (yma) ei gyd yn contd.
gorchymun attoch ar eiddoch, mae fy etifedd yn crynnu or lusus
bob dydd er's mis. Nid yw ei fam bur iich ar chwaer Ellin yn o
laccaidd, yr reliw yn rhesymol. Duw a fo ich plaid a byddwch wych.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Our Parson says that you owe him a letter, yr hyn medd ef sydd
bechod mawr amhosibl ! Holyhead, 4th April, 1747. W. to R.
(O'm Hannedd, sef yw honno. Summer Hill, neu'r BrynHafog). LXVI.
Anwyl Frawd, — I write this upon a suppossition that you have not
ta'en up my last letter ; and good reason why, for some unlucky
goblin (I suppose a Methodistical elf) put it into my head that a
frank with two ounces in't would pass free, upon which I packd up
Mr. Ellis's pamphlet, the " Noble Race," etc., etc., dispatch'd 'em
away, but soon after a kind, good-natured sylph buzz'd me in the
ear that I had been impos'd upon, ni cheisiai ond barn person y
plwyf eb ef, upon which I waited of the Doctor, though too late,
who, to my comfort, told me that whatever weight there was above
an ounce would be charged, a dyna ben a thewi. Os y chwi ni
chymerasoch y llythyr anfonwch am danno, a minneu fal yr
haeddwn, a dalaf drosto pan welwyf gyfleu, oblegyd ni fynnwn iddo
fynd yn si^d am bris yn byd, o ran pwy a wyr i ba law y
digwydd? 'Rym ni yma at yr un gyflwr ag y d'wedais or blaen,
byddai wych gennyf glywed oddiwrthych gynnta galloch i ddifyrru
tippyn ar yr amser, ni welwyd Ynghybi erioed mo'i fith. Ein
caredigawl orchymyn attoch oil, a Duw a fo ich plaid.
/ am, your affectionate brother, William Morris.
Holyhead, 9th May, 1747. ¦^^ t^ r.
Dear Brother,— Llyma eich Uythyr or 1 1 ult" om blaen, da iawn lxvii.
oedd clywed ddianc o'r Bystol heb ei drethu. I expected to meet
John Prichard's brother at St. Mark's fair at Llanerchmedd, but did
not. I spoke to his cousin, WiUiam Lewis, who promisd me his
answer in a short time, a dyna fo i chwi fal y cefais inneu y Mercher
diweddaf What must be done with the note ? Roedd y nhad a
mam yn rhesymol iachus o fewn y tridie ymma, ond bod yr hen
wreigen yn dal yn fusgrell. Aie nid oes daioni i gael gan yr
Arglwydd Pwtt ? I beth y mae dyn or fath honno da ? I have not
lxvii '03

W. to R. heard from Cardiganshire of a long while. Mae'r byd yn mynd yn
contd. wysg ei din yn y fangre yma, ni welwyd mor fath farweidd-dra yn
oes neb sy'n fyw heddyw. It was at first occasioned by some mis
management in the pacquet boats ; the owner first and then his
widow dying, left things at sixes and sevens, ag nid oes wybod par
bryd y cawn ddaioni o honynt. Notwithstanding, envy and malice
with all their concomitants, are as busy as ever. A bold stroke was
made at the Surveyor and myself the other day. A busy fellow of
this place, a taylor by trade, was made a boatman about some three
years agoe, who, presuming upon his interest with Sir Nicholas
Baily, whose voter he is, and eggd on by a discarded officer, one
Hugh Lloyd,* complained first to the Salt Board and lately to the
Surveyor General of certain pretended crimes we were guilty of
We had, last week and this, an examination, when all appeared to
* Lewis Morris wrote a mock awdl to this man, which runs as follows :
OWDL GADARN I HUW LLWYD Y SWYDDOG.
Owdl a ganaf ni wadodd — un erioed
Yn ei raid a ganodd
Cerdd clod i Fab a gododd
Yn wr mawr, mi enwa'r modd.
Crupliaid a deilliaid a dwyllodd — yr hyll-fab
A'r hoU-fyd a speiliodd
D'iaren faith, dwr un fodd,
A'i ddrewUyd law a ddrylliodd.
Canhwyllau a gwer cynhuUodd — yn dwyllfawr
I'r Dollfa fe'i cludodd,
Ni chae druan mewn anfodd
Gan y Llwyd moi fwyd o'i fodd.
Am GoIB a Thea fe'mgwffiodd — i'r Gwrych
Nid oes gwrach nas curodd,
Cyfeiti a Brandi heb rodd
Yn oUawl a enillodd.
Duwiau arian a dyrrodd — mewn trafferth
Tir uffern a brynnodd,
Rhoddes i ddiawl fawl o'i fodd
A'i ddelw a addolodd.
Llawer gwrach afiach a anafodd,
Llawer lleban ag egwan a gogiodd,
Llawer llythyr cymmun a luniodd,
Llawer o'r eiddo'n Hwyr a roddodd ;
Ei deulu ei hun fab diawl a henwodd,
Yn aur, yn arian cyfan fe'i cafodd,
Hyd yn oed y cerrig fe'i carriodd i'w ffau
A'r gwiail clwydau i'w gofl a'i cludodd.
ac felly ymlaen.
104 LXVII

the Surveyor General, to be but a malicious scheme. What makes me "W. to R.
be somewhat particular in this afifair is, that I understand you are contd.
acquainted with Sir W. Irby. The first of these chaps, viz., Robert
Griffith, holds a lease under Sir William, and the latter (H. Lloyd)
is a tennant of his in this place. He is a fellow that made himself
infamous by his tricks ; was formerly collector of this place, but
tumed for defrauding the King, as he was out of the Salts and out
of being Coastwaiter of the Customs a second time. This was the
chief person concerned in the scheme of Thomas Jones against
brother Lewis, where a sett of villains joind to ruin him, but were
repulsed with shame and infamy. He has the best bargain in the
county under Sir William. A large inn, with abundance of out
houses, barn, stable, a fine field well waterd, garden, etc., and all
for ;^ 10 per annum ! Gresyn na byddai fodd i wneuthur ir hen
leidr gymwynas, am ei ddrwg weithredodd. The other fellow
(rhyngwy i a chwitheu) I believe will be out. If Sir Nicholas won't
intermeddle (I wish Sir William mayn't), for he is not capable of
the duty, and is disobedient and insolent. None but a villain of
the blackest dye would have ofifered to hurt such a person as the
Surveyor, who has a housefuU of small children and nothing but
his business to maintain 'em. He is a sober, diligent, careful man,
and perhaps discharges his duty as well as any officer in the
Revenue. .As matters are circumstanced the two barronetts cannot
suspect any partiality ; it is what this fellow allways buzzes Sir
Nicholas in the ear with, that he is oppressed upon account of
being his friend, though without the least shadow of truth. I never
concern myself with party affairs, and my voice in this country, as
well as at Liverpool, is at the disposal of my patron, Mr. Brereton,
who, I dare say, will be for Sir Nicholas ; and as to my father, I
presume his wiU be at Sir William's service. I could name some
others if I had been biazd the other way, would not have been now
for Sir Nicholas. All this stuff" is only to shew that Sir Nicholas is
imposd upon, and I fancy Sir William too. Perhaps you may one
time or other have an opportunity to put in a [word. However you
must excuse your brother's prolixity ! Rym ni oil yn rhwydd
iachus, ag yn gorchymyn attoch, a Duw a fo yn amddififynwr i
chwi beunydd. Eich brawd ffwdanllyd, William Morris.
LXVII 105

^- '° ^' Caer Gybi, sd o Fehefin, 1747.
LXViii. Anwyl frawd, — Ce's eich llythyr or 21 ulto. mewn pryd, a da
ydoedd cael eich hanes. Yn wyf yn ofni wrth yr hanes yr y'ch yn
ei roddi yn Uythyrau nhad, mae un or rhai anwadal yw Syr Wiliam,
ail yw Gir o Plas Newydd ; they seem to answer the character of
the modern W — gs ni rown i rwynen am garriad or fath.
Hawdd ammor i'r hen rai. Mae'n debyg na fedrwch wneuthur fawr
gymwynas ir Lwyd, oddigerth i chwi ddigwydd ymgomio efo Syr
ynghylch Sir F6n a chael cyfleu i roddi iddo ei hanes. Wythnos i
heddyw y dychwelais i am gwraig adref o Bentre'rianell, Boder-
wyd a Brynddu. Gan fy mod yn myn'd heibio i Wr6dog (ty brawd
Sion Prisiart) mi elwais yno i gael clywed o'i enau ei hun pa beth
oedd yn ei fryd ; nid oedd ganddo i roddi ond yr un atteb, sef y talai
yn ddififael o gwmpas Gwyl Fihangel. Bid rhyngddo ai frawd am y
116g. Aie ni chaiff Davies moi wraig ei hun ? Caled iawn yn wir,
mae'n debyg nad oes i'r un or ddau fawr golled, — mi a wn nad oes
iddi hi. Vickers has the Pacquet untill new ones are provided by
the new contractor, he seems to do well, but query no one here in
terferes in his business. He has bought the smaH estate that
belongd to Davies' wife out and out, so now Davies is not worth a
penny, gwiliwch ei goelio. Can diolch i chwi am lythyrau Sionyn
Morgan, chwi gewch ryw dro fy meddwl i ynghylch y pethau 'nvyf
fi yn ei amgyfifred ynddynt. Dynan cywraint digrif ydoedd, nid
tyb wael yn y byd oedd ganddo o honaw ei hun. Mi a'u gyrraf i
Lewelyn or Deheu. Rwyn cofio weled yn Uyfrgell fy hen gyfaill
David Foulkes, oWern y Gron (yn ymyl Llanelwy), Esq., yn y
flwyddyn' 1734, gymmar ir llyfr hwnw or eiddo W. Jones, Esq. *
The Note by the Transcriber was the same except ''a Harri 6"
after H. 5, ag ar ol y gair DolgeHau, " Sgrifenyddiaeth y llyfr
hwnw oedd fal hyn y Haw hynaf" and at the bottom of the same
page, thus : Totum scripsi, ego John Davies, finis 16, April, 1617 ;
ag mewn Ue arall " Totum transcripsi, etc., ego Guil Mauricius, Llan-
silinensis. Anno, 1662, Nov. 24, Laus Deo,— Magna nee, etc," and
then " Ex. p. Llyfr Coch, Llyfr Du."
In the margin all along were certain words inserted out of the
Poems by Dr. Davies, who (as Mr. Foulkes was told) borrowd the
* Probably Llanstephan, MS 31.
106 LXVIII

said book when he was collecting materials for his Dictionary. W. to R.
Chwi welwch mae'r un gwaith yw — Oian a PharcheUan, Arwyrau, contd.
etc., on'te ? Nid hwyrach y medraf ei gael gan yr Ysgwier Foulkes
ryw dro. Ni welais i ond rhyw ychydig o ymrysonion Edmund
Prys a William Cynwal, a rheini ydoedd rwy'n meddwl gan y
brawd Llewelyn. Ie yn wir ddiau, newydd gwych yw fod Anson
wedi dal y Ffrancod ! Fe haeddai ei wneuthur yn Arglwydd am ei
boen. I deliver'd your compliments to Mr. Ellis, ond y mae e'
druan gwr fal chwitheu yn llawn fifwdan, ynghylch dim yn
y byd. Dyma ryw walch gwamal'* (fe dybir mae un o
Ustusiaid Heddwch ein gwlad) wedi sgrifennu atteb i'w lyfr
ag wedi ei dynnu'n dippiau oddiwrth ei gilydd, ag hefyd wedi
talu'r pwyth yn ol o amarch, etc., gida Hog ! It is a manuscript
and dispers'd among the Methodists, who look upon the author to
be their deliverer. The parson will appear in print a second time.
Cewch weled ar fyrder. The author of the remarks is an Arian
and defends that doctrine, dyna dorri gwaith allan ir Bersonyn
ffremwyllt ! onte ? Am yr arian bryntion y soniasoch am danynt,
nhw aethont i gyd oddiyma, fifarwel gida nhw. Duw a wellhao'r
amseroedd. Aie ni fedrwch ddim cwbl faddeu i fab dihenyddwr y
Bardd; mae'n galed ir plant ddioddef dros ei rhieni. Yn wir, diog
iawn mae'r Bibl yn mynd ymlaen. Ped fuase ryw wagedd na
thalasai i son am dano, fe wneuthid mwy brys. Cebyster ir fath
Arglwyddi, chwyn ydynt. Ni ddywedais i yr awn allan i ryfel yn
erbyn y Bodorganiaid ; ond os fy nghadpen a orchymyn i hynny
fod, rhaid yw gwneuthur. So it stands upon the Counsellor
to look out, perhaps he may have a good understanding with the
Commissioner. Mae'n rhy anwyl gan yr hen gorph ai blentyn
*"Un Mr. Ellis, Ciwrad Caergybi, a ddyfalbregethodd, ac aysgrifenodd yn
eu herbyn. William Bwckle (Bulkeley), Yswain, o'r Bryn Du, a ysgrifenodd
ateb iddo." Trysorfa (T. Charles), Medi 1812, tud. 435. Methodistiaeth M6n.
Parch J. Pritchard, tud 31. A second edition of the book by Rev. Thomas -
Ellis was published in the same year, with some additional remarks,
in answer to Mr. Bulkeley's written pamphlet. It does not
appear that Mr. Bulkeley's pamphlet was ever printed, for Mr.
Ellis in his answer refers to a written copy, and says that many of these copies
were circulated. The printed pamphlet is written in terse, idiomatic Welsh,
and is in itself eloquent testimony of the hold Nonconformity had gained in
Anglesey at this early date.
LXVIII 107

W. to R. fwnws arian bydol, felly yn bur anghyfaddas i osod i fynu am uchel
contd. leoedd. Fe ddywedir ir cyfreithiwr aros yna o bwrpas i ochel
gwario. Ni wna nhad ei gwyrthwynebu oi fodd, ond os bydd
rhaid iddo ufudd^iau iw feister tir, neu droi allan o'i annedd, Ue bu
ers deugain mlynedd ; chwi ellwch feddwl pa'r un a wni. This was
the meaning of what I mentioned in my last, sure y^ took it in
that sense ? Though as to my own part I've my liberty as to that
family, dim rhwymedigaeth iddynt, ond cymydogaeth dda.
Father and mother was as usual as to their healths. My mother
still decrepid and like to continue so. All here in toUerable good
health. Had a letter this week by Alderman Prichard of Leverpoole,
from Llewelyn who is like to fall out with his great masters, waits
the turn of the scale. Here's a fine Cywydd ir cwd, chwi ai
cewch ryw dro, rwyf rwan mewn brys anfeidrol, felly Duw a fo
gida chwi oil. Eich brawd anwiw William Morris.
Gadewch glywed oddwrthych fynycha galloch da chwitheu.
L ( R Galltvadog, 21 June, 1747.
LXIX. Dear Brother, — I received yours of y^ 16 June but last night, and
the tables of y'^ Bible, etc., and that no time may be lost, here you
have them again. There is very little to be said to them, and as I
have neither books nor leisure to compare them, when there is so
much uncertainty, even in our common measures, weights, etc., I
had best let them as they are, for they are but tolerable guesses at
best. When our Foot was different from what it is now, such an
author might be in the right when he compared the Hebrew
measures, etc., with ours, but in another age, since there is no
universal standard of magnitude known in y^ world, the proportion
must fail. That of y^ royal pendulum was a noble standard for a
yard, if pendulums had not been found to alter in different parts of
ye world. I have read somewhere that a certain King of England
ordered a yard (standard) to be made according to y^ length of his
arm ; and it is well known that the standard foot we have now was
settled by y* instrument makers of London not a great while ago.
Where then is y^ certainty of y^ proportions ? Quite dark to be
sure. Perhaps the Roman foot on y'^ monument of Cestucius and
108 LXIX

Statilius may be y«= only certainty we have, and even there the L. to R.
stone might wear.— Now to words. Tabl (pi. Tablau) is a good contd.
word enough to answer the English Tables, and though it is not in our
dictionaries, it is natural to suppose the Roman Tabttla might be
borrowed from it according to Pezron's rules. I have lost that
valuable book, I wish you could get me another.
" Enw lesu fu ag a fydd yn dafl o henw Dafydd." L. G. Cothi.
Instead of Tablau Seisnig I think you ought to call them
Brutanaidd, for they also belong to y^ Welsh and Scotch. Write
Testun, Testyn ; or write thus, Tablau Arian, Pwysau, a Mesurau
Crybwylledig yn yr Ysgrythyr Lan, gwedi eu troi yn rhai Bru
tanaidd drwy awdurdod y gwyr mwyaf a 'sgrifenasant ar y Testyn
hwnnw, a gyfansoddwyd gan R. M., golygwr yr argraphiad hwn
o'r Beibl. Then the Table. Nodwch, E gyfrifir yr Arian yn y
Tabl hwn yn ol Ystandart y Mint, etc. Tabl Pwysau luddewig yn
Bwysau Troye Brutanaidd, and so Troye everywhere, etc. Tabl
Gwlyb fesurau luddewig yn Win fesurau Brutanaidd. Nodwch 76
pwys Troye o ddwfr croyw cyfifredin a leinw lestr o droedfedd
Bedronglog iZ\ modfedd Bedronglog yn y Pint, etc. Tabl sych
fesurau luddewig yn Fesurau Yd Brutanaidd. Nodwch 33 3-5
modfedd bedronglog yn y pint, etc., ag 8 galwyn yn y Bwsielaid
neu fesur Caerwynt, etc., yn ol yr Ystatut. Hestoraid is a word
peculiar to Anglesey, Bwsiel may be an antient Gaulish word.
Tabl Hyd-fesurau luddewig. I think cam-lath is better than cam.
Nodwch, 5 troedfedd yn y Gam-lath, ag 1056 cam-lath yn y
Filldir. Tabl Arwyneb Fesurau luddewig, gwedi eu cymharu a
mesurau Brutanaidd. Rheol, Amlblygwch [multiply] yr hyd wrth
y lied a bydd y cynhwysiad yn Gyfyddau Ysgwar. Amlblygwch y
rheini wrth 3 32-100 (y troedfeddau ysgwar mewn cyfydd) a bydd y
cynhwysiad yn Droedfeddau Ysgwar, etc. Yr hyn yw i6'634 88-ioo
troedfedd, neu i chwarter acr ystatut, 21 perc, 27^^ troedfedd. Tir
y Lefiaid, etc. a wna 78 acr, i chwr., 20 perc, 80-97 troed.
Rhwd and pawl are very bad words and nowhere used. Rhwd'xs
a running measure in Anglesey, but no square measure. Pawl is
no measure. But perc or perk is a common name in South Wales
for a rod or perch which is here 13J foot. The word acr we may
LXXI 109

L. to R. venture upon (upon Pezron's rule) from which came the Latin
contd. luger and the bastard Latin acra, but rood is an English square
measure, which chwarter acr will very well explain or chwart or
cwart, as they call the quarter of any thing in this country, as
Uathen a chwart — a yard-and-a-quarter, etc. But as to ye word
cyfair, cyfer and cyfar. Dr. Davies and everybody have been mis
taken in it. The word ought to be wrote cyfir from aredig dydd
cyfa, being a certain quantity of land in this part of the world, i.e.
as much as a yoke of oxen ought to plow in a day ; for what they
plow is more or less. A cyfir and a half makes another square
measure called ystang, which is a kind of an acre and contains i6o
of their square perches of 13^ foot each, which is 107 square statute
perches=oa. 2r. 27p., so that a cyfar here is but 71-32 statute
perch =oa. ir. 31 p. 4". And this cyfar in translating can fit no
other measure known amongst mankind. It is of no determind
quantity in Anglesey, Carnarvonshire and Merionethshire, and I
believe not in Denbigh and Flintshire, for there they run to the
English measures. It is very wrong then to call any measures by
y^ name of cyfar, but what is actually a cyfar, the lugerum of the
Romans. The ignorance in these things and foUowing dictionaries
hath spoilt many a translation. I dont like the word noda,
it is a bastard of the Latin word nota. Nodwch, is note you
or take you notice. So much for that half sheet. Now
to ye other, the quarter sheet. Tabl arian Rhufain a gry-
bwyllir am rai o honynt yn y Testament Newydd. Ysten,
any vessel of an undeterminate measure, is a foohsh translation of
Sextarius a determined known measure. No doubt Solidus is swlU.
The fractions of a hundred is enough to express thus 30-100, and
then they are easily reduced to decimals upon occasion. I think
they will do well enough : who can mend them ? Compare what I
have said above with your own papers, which come to you by post,
each singly directed to Mr. Richards as this is; and if I am right
make use of my observations, but I think you ought to take Mr.
W. Jones's opinion, to whom I desire my humblest service, when I
have my senses about me, clear from the noise and nonsense of
this world which hath almost distracted* .... me 
*Word cut off by binder.
"O LXIX

Three years in the prime of my days is now at stake, and like to be L. to R.
lost by the craft and art of worldly men  ny curious contd.
things to impart to Mr. Jones if I was intimate with him, for if I
dont live to publish my Natural History of Anglesey, it wiU be pity
my materials should be lost. I have examind into all the British
fish, and have given them as many of y« Welsh names as we have
from the real knowledge of y^ fish, not from ignorant dictionaries.
Have rectified several mistakes in Ray and Willoughby. My
coUection of plants, birds and fossils are better and correcter than
anything I have met with. I never [me]t a man yet that under
stood fossils, and but few that knew anything of birds. I have been
digging among fossils for many years and have made them my
study, and if I had leisure, I could give better quaeries and answers
about mines than any in the PhU. Transactions. The art of Mining
is but in its infancy. God be with you, I have no time to spare to
write further, but that I understand Mr. Corbett will be here
next month, and then I shall be ofif or on.
I am your affectionate brother, L. M.
The charge to ye court Leet is but a trifle to what I do here. I
dont doubt but I understand those things better than Mr. Guidot,
I have puzled the King's SoUicitor and Council about them.
They are but men. I wish you could get Mr. Middleton's
business, and I wish I was his agent.
From my hermitage at GALLTVADOG, 31 July, 1747. l_ (q r
Dear Brother, — I have yours of y^ 18 and 25th July about y*^ lxx.
Bible weights, measures and prayers. I have laid aside some very
urgent business I had to answer this ; for I suppose it will be y'^ last
upon this head. First to y"^ prayers. The title of y^ large prayer seems
to me quite idle. A godly prayer to be said at all times. I never
heard of ungodly prayers, and all prayers for our good ought to be
said at all times. Pray without ceasing. It would have been better,
a prayer to be said daily. And I am sure gweddi feunyddiol is the
best title in Welsh, let the English be what it will. Beunydd is every
day or daily, beunos is every night or nightly (by y^ Poets
beunoeth). Now to ye prayer. I think Did dr nefoedd ovig^M. to
be Dad nefol, yn rhad ag oth ewyllys, etc., divines may make a
distinction between electing and choosing, but I know none, but I
LXX 1 1 1

L. to R. wont quarrel with the maker of y^ prayer since you are only to
contd. translate it as it is. Ethol and dewis is y'' same and will stand
well enough for elect and choose, achub is better than cadw. Nacd
for na ddiodde, pleser is a provincial Latin word, but may do here
as we have none so good, but is generally taken for pleasure in -f
loosest sense. Plessio indeed is to please, but Boddio there is y^
best verb, but it hath no good substantive. However Pleser da
mends y^ matter. Instead of i'n camweddau, I would write wrth
ein camweddau. Mai mawr is better than gymmaint. Holy name
is enw sanctaidd, iechydwriaeth and athrawiaeth must be aspirated,
as well as ymddiflfyn. So much for y^ long prayer. In y^ title
cyflwr is better than stad. Cyffesu and cyfaddef is ye same thing,
and is tautology in y^ English, which to cover, you must write for
cyfaddef, addef. Cenhedlu better than cael. Here are two oestads
together, that sound ill. Say for ye first bob amser. For addysg I
would write athrawiaeth, ag felly yn enill ini ein hunain drwy dy
gyfion farn di angau a choUedigaeth. Bamedigaeth makes too
many aeths i.e. [caitiady gog, a good word for tautology]. Anfodd-
haus wrthym ein hunain, o wraidd ein calonnau. Tueddiadau for
Tueddau, yr ym yn siccr gredu, for symmudo say droi ymaith dy
ris a'th ffafor. So much for the short prayer. Now to y^ letter.
The plural of testyn is testynau. D. G. and all y« poets
take many liberties, as doeth pro daeth, etc., which was a weakness
in following the vulgar stream. Troi is a good word enough for to
translate or to reduce, you may use trosi if you will, which comes
from the same original, to turn round, about, upside down, back
wards, forwards, to bring to some order, etc. The Latin word is
bad enough. Custom makes words. As for Troy Weight which 1
write Troye, our moderns say the name was borrowd from Troyes,
a city in Champagne in France. I had an eye upon Caerdroia
when I wrote it, but I did not know how to write it with proper
letters for y^ Welsh. Pwys Troia I thought did not look so well as
Troye, which is so near y^ English, they would hardly find y«
difference. The critics will fall foul of poor Caerdroia and Brutus
if they smeU the least tracks of them. However, if you wiU venture
it, with all my heart, as for my part I think it very probable the
English might have their Pwysau Caerdroia from us, and I have
112 LXX

made a note of it in my History of Anglesey. Wythonglog or L. to R.
chweochrog will not do for a cube no more than pedronglog. contd.
Chweonglog is rather a hexagon, wythonglog an octagon, we have
no words for their ideas, they are lost, and language is arbitrary.
We have no word for solid, and the Latin word sounds odd with us
as yet, but must be made use of and wrote solid and not solud nor
soled nor solyd. Dr. Davies knew nothing of arts and sciences.
Corph pedronglog is y^ way to convey y^^ idea, though I would not
have it a standard. The word I would use, whatever the original
was, is Bwysel or Bwysiel rather, because easier understood, and
Mwysel might be made from Bwysiel as modfedd from Bawd. You
may use amblygu for amiblygu and is proper enough, it is a better
compound for that idea than any in use. Amblygwch a Thri may
be better than wrth. Pawl is not used anywhere for a measure,
but perc is aH over South Wales, and some parts of North Wales.
The measures and weights in Scripture ought to have been
exactly done, to take away all occasion of contempt to that book,
because it ought to be truth and to agree with itself, and all trans
lations, but it is the work of an Hercules or rather a hundred
Hercules's ; we laugh at all other books if they are guilty of these
mistakes, and no doubt but other religions laugh at our Bible. Read
Mr. Folke's account of Cossutius's foot in No. 442 of y^ Phil. Tran
sactions and you'U find the reasons of my objections, and
you'U find in Mr. Hookes' Posthumous works, pubUshed by Richard
WaUer, p. 457, that the English foot is quite uncertain, and nothing
certain under the sun, and there let them lie. Y sicl yw'r darn
arian a grybwyllir am dano, etc. Saesonaeg and not Saisonaeg.
The inches column in y^ Tables of Capacity are I think not
necessary, neither of them will be understood but by curious men.
Arian is y^ word used now for money, but very improperly.
Mwnai is y'= good old Welsh word for coin used by y^ poets, and
derived from Mwn or Mwyn, from hence money is derived, but the
word is now dark: advise with Mr. Jones whether it is proper to
use it. Tablau Mwnai would look odd at first, and would be carpd
at, but time would make it agreeable. Erwydden may be a good
old word for a Rod, but it wiU not do now ; for erw was a deter
minated measure or quantity of ground, though it is now any quillet,
I 113

W. to R. and if erw now signified an acre, I cannot see how this Gwydden can
contd. take its name properly from an acre no more than from a rood.
Then let us stick to our provincial word perc from ye Latin Per-
tica or the French Perche. So much for your querries.
The Duke of Somerset's Rectories are about a day and half's
journey from hence. I know some of y^ Parishes, but I know very
little of the men you mention. "What salary had Howel Williams?
Could I be of any service to His Grace in those parts ? I suppose
I may have so much time to spare if there is anything tolerable to
be got by it. I hope Gambold will not publish that dictionary, I
dare say (by y^ Grammar he hath published) it is a foolish one. I
never saw a man nor 2 or 3 heads together fit for it. Even Mr.
Ed. Llwyd was not. If we send shoemakers to propagate y^
Gospel in Germany, the Germans send us chymists or pretended
ones, to teach us mining. There is one at Holywell, Diederich
Wessel Linden, who hath wrote something lately on mines, on
which I have wrote notes. He is as great a mountebank in
philosophy, as the shoemaker can be in religion. As for the
dinboeth or piles, my father was afflicted with it for 30 years and
we tryed all medicines that are in use. Dr. Evans cooked him
up for several years, but at last we found a country specific which
cured him, so that they never returned again.
The Hebrew and Greek names in their proper characters would
be proper enough, for so the learned may better compare y^
weights and measures. Ysgwar is a word used of old, and it may
as well stand as any other, and it is accepted of by custom as a
good word. It is not long since the English knew the right use of
it. Three square was a common word among writers till of late,
for three cornerd. I was at my father's lately, the 5th year since I
saw Anglesey. My mother is very decrepid. She drives on still,
doing aU the good she can, but stirs too much. My father is
turn'd a great farmer, they have a vast plenty of com and cattle. I
saw Evan Bedlar's wife. I fancy the son broke and run for debt as
well as on account of y« ship. You dont mention a syllable of
Roderick Richards who is lately promoted to be pay clerk at Ply
mouth. How wUl you get letters hereafter ? I have not yet been
with Mr. Vaughan. Have just seen him upon the road, in my way
114 LXX

to y^ Anglesey elections, when Mr. Meyrick was fairly bit by y^ L. to R.
Tories, who ran over from their engagements to Sir Nicholas contd.
Bayly, in hopes he would stick to them; but he'll certainly be a
courtier. Mae ef yn bur dlawd. I was one night at Bodorgan
with the good old man. Pirs is there as usual, and all upon y« old
man's back. Dick Morris is superannuated, and he is to be
allowed three pound a year and a tenement. Owen Jones is married
well, and hath quite left Mr. Meyrick. I had not time to go to Holy
head, to see our sisters, etc. I expect Mr. Corbett and some great
men here daily, and am very busy in drawing maps, accounts, etc.
So farewell at present. I have a great swimming in my head this
great while. It is a weakness in y'^ nerves which I am afraid will
not end weU. Service to sister and Meirian.
Your loving brother, L. Morris.
Let me know if you have contracted any friendship or acquaint
ance with anybody in y^ Navy office during your acquaintance with
Rod. Richards. I had desired him to do me a few jobbs there
which I suppose are now all over, and I must employ a
fresh hand. I have heard from Tom Evans. I believe he
win be here soon about business. Caer Gybi, 20 Awst, 1747. "W to R
Dyma fi'n cael tippyn o amser i gymeryd fy anadl attaf; ag i lxxi.
atteb eich dau lythyr sef o'r 30 Fehefin ar 8d or mis hwn, a sicr yw
fod arnaf gywylydd am na wnaethwn yn gynt, now for the first
Mi welaf eich bod yn anferth fifrind efo'r cynghorwr Meyrig. Dyma
Ddick Morus wedi cael i droi allan. Osgwir a glywaf ni chadd na
thyddyn nag ychwaith mor cyflog a gytunasai am dano, a dyna'r,
modd y gwasanaethwyd ag Owain ap Sion Prisiart Prys. Da oedd
cael 7 yn He 10 punt per annum. Nid oes dim ymddiried i blant
dynion ysywaeth. Nid oeddwn yn meddwl y gwnae'r henddyn y
fath hagrwrthiau. Gwrthyn y gwaith yr Arglwydd Pwtt yn eich
siommi yn y modd yna, what can't we expect from such senators.
Na welais i erioed mor abridgement hwnnw o eiddo Sion Morgan,
his Thoughts on the 4 last things with englynion Marwnad Ed.
Lloyd I have. Mae'n edifar gan y person EHis sgrifennu mor
ddigUon at Frougton, ag mae'n deusyf arnaf ddywedyd wrthych
mae gwr rhwydd wyllt, fifrom ydyw, ond yn dychwel atto ei hun yn
lxxi 1 1 5

W. to R. union deg, ag yn ddrwg ganddo mewn munud y peth y wnelo
contd. ondodid ! His defence against the Justice is no more than some
few additions in a second edition of his former tract, which I will
send you by the first opportunity. Fe dybir mae y Mr. Brynddu* is
the author of the remarks, ag nid yw yn gwadu, ond mwy allan o
ddireidi na dim arall. I believe the Methodists in general are
trinitarians. John Westley embarked here for Dublin, did not
preach but dispersed his sermons.t Mr. Ellis was from home else
there would have been a scuffle perhaps. Mr. Brereton met no
opposition at Leverpoole, he did send to desire my vote in favour of
Mr. Meyrick, ag felly fase, oni bae aflwydd, cewch yr hanes yn y
man. Aie mae'r Gownsler yn o law helaeth pan fo yna ? Gwell a
fase iddo warrio ei arrian yn ei wlad ag ynteu yn disgwyl iddi ei
ddewis yn ben arni. Mae gobaith medd FortunatisJ wrthafi (yn ei
lythyr or 19 ultimo, N. S,) na bydd raid iddo dalu mor arian ir
Twrciaid, obleit his captures were made long before the in
structions were sent from the Admiralty to the Commanders of
men of warr, privateers, etc., concerning the efifects of Turks in
French bottoms. Par sut roeddych yn gyrru ei lythyr ymlaen ? I
mean brother Lewis's letter to him. You must have heard that
Mr. Bodvell came ofif with flying colours at his election — 90 odd
majority ! Er dolwyn rhowch fy nghorchymyn inneu at Sior
Feddyg, aie gwr nheddig yw'r gwr bod y fodfedd ? Huw ai catto
fo. ConoUy is gone to Dublin by way of Parkgate, he comes this
way often, I know his gentleman.
Aie fe gadd gordderchwraig y Geynton y cryg, nid oedd fatter yn
y byd. Na welais i erioed mor WiUiam Roberts hwnnw, I fancy
he must be an idle chap to tarry in the country a starving. Gwych
hefyd fyddai weled gwaith y Garte, ond beth ydis nes ? Echryslon
* Mr. Bulkeley of Brynddu.
t A Welsh tract entitled "Gair i'r Methodist : o waith Mr. J. Wesley,
was printed at Dublin in 1748, and probably circulated by Wesley on his
travels through Wales.
J It will be proper at this stage to give some particulars of the career of
Fortunatus Wright, to whom there are many references in the Letters. He
was the son of Captain John Wright of Liverpool, who died in April, 1717,
after gallantly defending his ship for several hours against two vessels of
superior force. This is recorded on his tombstone in St. Peter's Churchyard,
"6 LXXI

ydyw'r hanes rych yn ei roddi o'r larll Cholmondley, wfift iddo ! a "W. to R.
dwbl wfift ir Dug Siando. Chwi glywsoch mi a wranta son am contd.
fwgan or henw hwnnw. Ni enillodd y Ffrancod fawr wrth y
gwaith yn Flanders, ond yn unig gadw'r ymladd faes. Every dog
hath his day. Gwilanhw attynt os eifif hi'n heddwch rhyngom a
Spain. Mi faswn yn sgrifenu attoch hanes y lecsiwn oni bae fy
mod heb gymaint ag un ffrank ar fy helw, ag nid oes ar y ddaiar a
wyr a wna'r cast yma ddyfod a hwn i chwi yn rhad ai peidio. I
told you I had had orders to join the Counsellor's Corps and had
prepared to set out for the metropolis. The day before the election
came on, there came an order that all Mr. Meyrick's friends should
tarry at home, that Mr. Owen had gone over to Lord Bulkeley'*.
The case was thus: — Mr. Lewis Llysdulas, who was Mr. Meyrick's
chief manager, having on Sunday the 12th made a calculation of
the votes on both sides, and finding Mr. Meyrick had but a small
majority of perhaps 6 or 8, 16 says others, and finding that Sir
Nicholas had partly despaired of gaining his end, so in order to
play a safe card, took it in his head without the previous knowledge
of the Councillor or his father (as they say 'emselves), to write to
Sir Nicholas to desire a meeting at Llangefni the next day, of the
principal gentry of both sides, which was gladly accepted of, and
Mr. Owen invited to the Congress, but he would not appear. When
it was propos'd by Mr. Meyrick and his friends that Sir Nicholas
Liverpool, where it is stated also that "Fortunatus Wright, his son, was
always victorious, and humane to the vanquished. He was a constant terror
to the enemies of his king and country." Soon after the outbreak of war with
France in 1744, Wright, conjointly with others it is thought, fitted out the
brigantine " Fame" " to cruize against the enemies of Great Britain." One
of his chief exploits was to capture sixteen French ships in the Levant,
worth ;^40o, 000 sterling (see ante p. 98). On another occasion in 1756, he
successfully drove away a French privateer of 16 guns, which had been
sent to capture him, although his own ship and armament was much
inferior to that of his rival. So much was he feared by the French that
it is said the French king promised the honour of knighthood, a pension
of 3000 livres per annum for life, and the command of a ship of war, to
whosoever should bring him into France alive or dead. For a long
account of this extraordinary man see "The Liverpool Privateers" by
Gower Williams, 1897, pp. 32-78.
*Lord Bulkeley was M.P. for Beaumaris. Owen Meyrick of Bodorgan
was defeated by Sir N. Bayley, of Plas Newydd at the 1747 election,
I.XXI 117

W. to R. should yield the election this time to the Counsellor and
contd. go up next time, he (Sir Nicholas) readily agreed to it and aU con
cluded except signing, which was to be done next day at Beaumaris
when all Sir Nicholas's friends were to join, but when Mr. Owen
understood that the parties had agreed and that he was excluded
from ... to Parliament, this or next sessions, he went immediately
to Baron-hill and made a tender to Lord Bulkeley of his interest
which was about 30 voices, so upon Mr. Meyrick's arrival at Beau
maris a Tuesday he was acquainted of it by a letter from Mr. Owen
himself. Sir Nicholas immediately was invited to accept of this un
expected supply, and so the poor Counsellor was jockied. There
is abundance of reason to suspect that Mr. Owen from the
beginning intended to desert the Councillor ; however, if Mr. Dulas
had not been over-busy, deg i un na chawsai'r gwr gwirion siawns,
and it is suppos'd that notwithstanding Mr. Owen going over to the
other side, if Mr. Meyrick had poU'd his men, he would have had a
fair chance for a majority. Several of Mr. Owen's friends would have
given him their voices, most of 'em condemning his perfidy. Nid
oes dim hyderu ar blant dynion, Duw a gadwo pawb ! ag felly chwi
welwch mor anwadal yw'r byd. Bu orfod ar fy nhad sefyll o blaid
ei feister tir Sir W. Irby, ag felly roedd dau fab yn erbyn eu tad.
I met brother at Dulas and went with him to Bodorgan, mae o'n
anferth Iwdn ! Rhaid cael ceffyl cryf yw gludo or fan bwygilydd.
I am greatly troubled to find your piles are tumed to a fistula. God
Almighty grant you may get rid of 'em, a gwyn ei fyd a allai eich
cynorthwyo mewn modd yn y byd, ond nid yw yn fy ngaUu
ysywaeth. I shall be very glad to hear that you have got well. Duw
a wnel fod eich meddygon yn prophwydo'r gwir pan oeddynt yn
dywedyd y byddech yn gawr mewn pythefnos. You prophesied
right as to mab Ifan bedlar, a Mari'ch Risiart Prys a Mhorgan o Ben
y coed gynt. Diog iawn mae'r Bibl yn myned mlaen. Ai ni fydd
hi'n wyl Fair cyn y bo i ben ? Nid yw hynny fawr ar 61 y Nadolig. Ni
chawn yn fy myw amser i ddywedyd amgen yr awron na'n bod i gyd
yn rhwydd iachus, ag yn gorchymun attochi ar eiddo, roedd
nhad a mam yn rhesymol o fewn y tridie aeth heibio.
Eich brawd anwiw, William Morris.
P.S. Ni wn i fwy oddiwrth yr argraphwyr, awdwyr ar sywed-
yddion no chwitheu, o ran anaml iawn y byddaf yn symyd or gongl
118 LXXI

dywyll yma. Here's a couple of officers (viz. Boatmen) that W. to R.
has been endeavouring to hurt the Surveyor in his reputation as an contd.
Officer, newydd ei troi allan oi swyddau, i wirio yr hen ddihareb,
"a ddymuno ddrwg iw gymydog," etc. They had been the means
of getting £s per annum in the Salts lately. Duw fo gida chwi, let
me hear from you as soon as you can.
Caer Gybi, 4dd dydd o Fedi, 1747. "W. to R.
Anwyl Frawd, — Mi yrrais i chwi'r 2od or mis diweddaf bapuraid LXXll.
o ryw brygowthen, nis gwn i amcan a gawsoch ef yn rhad ai peidio.
Neithiwr y deuais adref wedi bodyn marchowca ar hyd y wlad dros
yspaid saith niwrnod. I went this day se'night towards Beaumaris
where I was summoned to appear upon the Grand Jury, na bo yma
ond ei grybwyll ! Called at father's in going and returning. The
old people are indifferent well, had had their harvest in, in rare
order, so has all the country, the finest season ever seen in the
memory of man. I came last from Bodorgan, Ue y cyfarfum ar
Arglwydd London Derry. Ni che's prin eistedd i lawr cyn ir hen
wr alw arnaf or neill du, i ddywedyd imi ei fod wedi siared ar
Arglwydd ynghylch y ddl^d sydd arno i chwi. " Gwir yw " ebr ef,
" mae arnaf i Richard Morris ,^32 ac mi ai talaf iddo ar fyrder " ;
ond ebr ei chwaer, ''mae ar hwnnw arrian i Ddick Moris dlawd
ymma sydd yn awr allan o le ag fe ddylae eu talu i hwnnw bod a
ffyrling " ; " o' wUys y nghalon i," ebr ynteu, " os caf i ryddhad
am danynt," Ond darfu ir hen wr eu bodloni fod arnoch ddyledion
eraill oedd mor gyfreithlon eu talu a hitheu, ag ei fod yn yspys y cae
Ddick Morys ran, ond ebe fe " nis gwn i par ran a fydd Mr. Morris
fodlon iw roddi." Fe fynnai'r Arglwyddes 'r banner o leiaf, felly fe
addawodd yr hen wr fynny gwybod. Chwi welwch y drafferth sydd
ar boblach yn ceisio rhanu yr eiddoch. The old gentleman desired
that I would write to you to know what you could allow the poor
fellow. His Lordship insinuated that he might choose whether ever
he paid you or no, but query Mr. Meyrick told his Lordship what a
vast deal of service you had done his Lordship in the settling of his
accounts, and that he was sure his Lordship must have occasion for
such as you to assist him to settle his affairs. His Lordship
promised he would certainly employ you. A fynnwchi waith
ganddo? Mae'n rhy'wyr ganddom glywed oddiwrthych i gael
LXXii 119

"W, to R. gwybod a ddaethoch drwy'r afael ai peidio. Duw a wnel mae do.
contd. Yn rhodd pa beth yw'r dwndr yma sydd gan y Cymru yn eich
cym'dogaeth : sef yw hynny, eich bod yn mynd yn ofifeiriad, oes
dim Iliw na llun ir chwedlau hynny ? Digrif fyddai'ch gweled
mewn Uostryddyn o wn purddu yn pregethu'r Efengyl, gadewch
glywed 'r hanes da chwitheu. Alderman Prichard, whom I saw
yesterday in his way from South Wales told me, that he left
brother about a week agoe and with him Mr. W. Corbett and Mr.
Chambers, Deputy Surveyor General of His Majesty's Honours,
Lordships, etc., who had come down on purpose to see into brother's
affairs which gave satisfaction, and the Alderman said that brother
was in a fair way of getting something extraordinary under said
Chambers. , I fancy he has parted with Corbett and has sold him
his part of the lead mine. I long to hear from thence. Brother
was gone with Chambers further south. Nid oes genyf ddim
chwaneg i ddywedyd yr awron gan fod cant o fudr drafferthion
sydd im rhwystro. Rym ni ymma oil yn iach (mawl ir Goruchaf)
ag yn gorchymun attoch chwi ar eiddoch.
Wyf eich caredigawl frawd, William Morris.
Yr oeddych yn dymuno hanes yr Argraphweisg a gwaith y
dysgedigion yn y parthau hyn, indeed you have a specimen of what
is done at Carmarthen, and that will shew you what monstrous
pitch of handiwork mankind are about to arrive at ! ! ! ! Mi
glywaf eich bod yn mynd i symud eich cartref, gadewch wybod i ble
i yrru attoch rhagUaw os hynny sydd wir. Remember me to my
London friends. How does Squire Jones and his library do ? Is there
any prospect of having a new edition of the Folio Welsh Bible, I
think I told you that a second edition of Mr. Ellis's tract is out
with answer to the remarks of a certain gentleman, I fancy the
anotator will appear in print soon, gwaith ir argraphwyr.
5d. — Dyma fi newydd gael llythyr oddiwrth y brawd Lewis or 26
ulto. a sgrifenasai Ynghaerfyrddin, Ue rydoedd gida Mr. Chambers,
Deputy Surveyor General of His Majesty's Land Revenues, under
whom he expects some pretty pickings. Ymadawse ar Corbedyn
(who had us'd him like a scoundrel) yn fifrindiau mawr or danedd
allan. Pwy fase'n meddwl fod yr hen Gorph morrhonwyr? Nid
oes dim ymddiried ir ganfed ran o ddynolryw, ysywaeth.
120 LXXII

Caer Gybi, i8 Hydref, 1747. "W. to R.
Anwyl Frawd, — I have your letter dated loed o Fedi but the post LXXlll.
mark 10 October, a da gweled o dan eich Haw eich bod yn fyw ag
ar y fifordd i fod yn iach ddianaf, i'r Goruchaf bo'r diolch am ei holl
drugareddau ini. Aie geiriau peraidd a gawsoch gan Mr. Wynn or
Glyn ? Mae ef wedi gollwng dros gof mae'n debyg fal y bum i un
tro yn dysgu iddo ganu penhillion Cymroaeg Ymodorgan. I suspect
that he has appeared at the Board of Customs or wrote letters in
favour of these vilains at the request of Sir N. Bailey. Nay, I've
been told that Sir N. has wrote to him to get them restored. If
Mr. Wynne interested himself in this afifair, I presume he did not
know that was either supporting of delinquents or hurting the
innocent, os ydoedd, drwg yr ydoedd yn talu am ei addysg — more
of this afifair by and by. I've not acquainted Mr. Meyrick with
your resolution about Dick Morris, but shall do it in a day or two in
the best manner I can (i.e.) the mildest. Nid fal chwi yn fifroch-
wyllt, Duw fo'n geidwad ! yn ddigon er dychrynu pobyl. You certes
is the best judge of your own affairs, women will be medling, but
ladies must (to be sure) be excus'd, mae gwendid ar bawb, ag ond
odid fwy ar y mawrion na'r gwerinos, ni welais i fawr un erioed
am boddia i yn enwedig o uchel radd. 'Tis a great gift of Providence
that the more we see of the world, the worst every honest considerate
man must like it, felly mae'n rhybudd da i ni ymorol am well trigianle,
the bulk of mankind is compos'd of knaves, fools, and now and then
by meer chance an honest fellow, but they are cursed scarce in these
parts ysywaeth. I'll send you 2d edit, of Mr. Ellis's works by
the first opportunity, mae'r gwr yn achwyn yn erchyll amoch am
naccau ei atteb, da iwch ei fod ymhell oddiwrthych obleit pry
fifyrnig yw ! Aie Saint yw Sion Westley ? Mi glywais ei frawd yn
pregethu yma dydd arall yn nrws ty tafarn, naill yr oedd o wedi
ynfydu neu yn tybio fod eraill felly, tebyg i un yn pregethu'r Efengil
i fagad o baganiaid digred, diwybodaeth. Fortunatus is a letter in
my debt, felly ni cheifif linell gennyf i nes cael o honnwyf atteb, tho'
if I had leisure I would perhaps scribble him one sheet of paper.
Dynan mwyn gonest rwy'n Hwyr gredu, oni newidiw^d ef. Mi
glywais yr hen wragedd yn dywedyd y newidir pob llwdn dyn
unwaith yn y saith mlynedd. Beth meddwch chwi ? Roeddwn yn
LXXIII 121

W. to R. meddwl yr ai wyliai'r Nadolig i wyl Fair, ond ni thybiais i y
contd. cyrhaeddant i harier y Gwanwyn ! Ail yw'r beiblau Gymraeg i
ryfelwyr ym'rhodreth Russia, nid hwyrach mae at yr un amser y
cychwynant. Aie ni fynnwchi mor wenwisg ? Byddwch chwitheu yn
wr Uwyd ynteu, na choeliai mo'ch Cymry Seisnigaidd, ond esmwyth
gwaith gwrando. Aie mae Zachariah yn gaddaw i chwi waith,
goreu oil, gwell ymhel ai fath nag Arglwyddi gwylltion, diolch am
ei hanes. Ar fendi mae'n ddrwg gennyf glywed fod y Sgwier
Jones yn sal, gresyn ei goUi ag mor gymwynasgar ydyw. Ow ai nid
oes yna neb yn physygwr a feidr iachau'r Bib, ah? Nid hwyrach pei
bu'se yn Llanbabo y rhoese ryw hen wrechyn doppyn ynthaw, os
marw y tro yma a wna hawddamor iddaw, mi awn i gyd ar fyrder
ar ei ol (os ar ei ol y byddwn, chwedi y dyn wrth ganu gwirod mi
ganaf ar dy ol, os ar dy ol y byddaf), nid oedd y cantor ddim yn sicr
na ddigwyddai iddo fynd n6t oi flaen wrth diwnio. Rwyn deall
wrth y brawd Llewelyn ddarfod ir Gorbedyn wneuthur cast cna ag
ef, fe fydd yna o hyn ir Nadolig, yno cewch glywed yr hanes o bant
i bentan. Mae'r ddau wr yn fifrindiau mawr or dannedd allan, ag
felly nid oes ond ymddwyn felly os trewch wrtho ar dro. O. P. is
still a partner with Corbett, ag rwyn deall yn rhy feddai i drin y
fath but this inter nos, na soniwch un gair wrtho na drwg na da bid
rhwng y din ar wialen. I have a letter from the Alderman the last
post and I think to write to him by this, but query whether I can
compass it. As for the expenses of this or that year, I never trouble
my head about it. I know nothing of the Machine of State, let the
managers take care how they act, they are to answer to God and
their country, what signifies my being anxious about affairs I can't
alter in the least (without my prayers may effect them). I always
thought Walpole a frail mortal, felly y bydd y rhai a ddel ar ei ol.
Seldom comes a better, medd yr hen ddihareb, and very lively it
holds true at this time o' day. I hear nothing as yet from Sion
Prlsiart's brother, when I do, will let you know. Dyma'r brawd
Owain newydd ddyfod adref or Deheu wedi bod yn anfon ei fab at
y brawd Llewelyn, pawb yno yn iach, ynhad a mam yn abl afiachus,
Duw ai helpio, pwys henaint a died, ag afiechyd, pob un or tri yn
rhy drwm ei oddef Daccw'r cefnder loan Salbri newydd gladdu
merch dan ddwy flwydd oed, a dyma ei dad ynghyfraith wedi bod
122 LXXIII

yn yr Iwerddon yn derbyn i Sion scutoriaeth oddiwrth ewythr W. to R.
y wraig, .£50 digon o le yw roddi, dl6d fawr ! Mae'n rhaid imi roddi contd.
ngherdd yn fy nghod heno, felly nos dawch a Duw a fo yn
noddwr i chwi ar eiddoch, felly y gweddia.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Two boatmen are appointed to succeed the two turn'd out, one
of the new ones is Lewis ap William Morris, ein cefnder, who had
given Sir Nicholas his vote last election, and they've had their
commissions, etc. I mean the new boatmen. Digrif fydde i chwi
deimlo pulse Mr. Wynne, os digwydd i chwi ei weled ag ymddiddan
ag ef I have writ by this post to Mr. Prichard with one inclos'd
for Mr. Brereton to be delivered him if there be occasion. I have
desired Mr. Prichard to wait on Mr. James Clark in the Secretary's
office, who, perhaps wiU let him into the secret, i.e. whether these
fellows can do us any harm, for they will swear anything right or
wrong. Mr. Woods if he was acquainted with their character
might do wonders. Nawdd bomond i grybwyU ! The whole sum
and substance of the afifair is this that the collector, surveyor and
myself (nid er dywedyd o honwyf i) are a set of careful, diligent,
sober officers, and the persons who accused us of conniving and
everything that's bad are a set of maUcious, wicked, troublesome
(drunken one of 'em even to stupidity) sad dogs as ever was p— d
upon, and we apprehend they are backed by the great, abetted by
the most abandoned vilain that perhaps crawls upon the face of
the earth, but he fights in close quarters. Hu Lloyd, alias Thomas
Jones, alias WiUiam Roberts, alias Hu Roberts, alias Charles
Macartney, alias John Gledstan, alias Walter Symond, etc., this
fellow was discharged years agoe for the blackest of crimes,
from being collector here, and since turned out of the customs,
being unknown to the Board, a coast-waiter, ordered also out of
the Salt whom I succeed, a hyny sy'n llosci ar ei galon.
Caer Gybi, jed Rhagfyr, 1747. "W. to R.
Anwyl frawd,— Gan na welaf ddim atteb yn dyfod oddiwrthych im LXXIV.
llythyr diweddaf, a chan im fod eusioes yn sgrifennu at yr Aldermon
Prisiart, ni fedrwn lai na'ch cyfarch. Dyma lythyr oddiwrth y gwr
hwnnw yn dywedyd eich bod yn iach ddianaf, mawl i Dduw am
LXXIV '23

"W. to R. bob newydd da. 'Rym ni yma oil yn rhesymol yr awron, ond nid
contd. oes neb ond yr Hollwybodawl a wyr pa hyd y byddwn felly. Mae'r
wraig eiddwyf fi ar chwaer Ellin yn disgwyl beunydd fyned ir
gwellt, roedd pob un o naddynt yn tybied y b'ase bob peth
drosawdd cyn hyn, ond nid felly y digwyddodd.
Mae y nhad yn abl salaidd er's dyddiau gan ryw ddolur yn ei
frest, digon tebyg mae rhyw 'nafad sydd oddimewn iddo, mae mam
yn fynych yn Haccaidd, Duw a helpo yr hen bobl, yr amseroedd yn
galed a phob peth yn ei crugo. Ni chlywais ddim or Deheudir er's
agos i fis, nis gwn i a gychwynnodd y gwr ai ferched, etc., tua'ch
dinas chwi beUach. I find by Mr. Prichard's letter that the Com
missioners have not perused the Holyhead Examinations, etc., surely
they must have read the Surveyor General's report. If so, I
imagine, as all are silent, we shall hear no more on't, be it as it
will we have nothing to fear unless our accusers are strongly
back'd, if so, adieu justice. I was loath to rob you of so much time
(and you not being well), by desiring you to wait of Mr. James at
the Secretary's office, I thought Mr. Prichard had more time upon
his hands. Mae'n wych gennyf glywed drwy lythyr yr Aldromon
eich bod ar y fifordd i fod yn gefn dyn, Duw a wnel hynny, nid oes
ammeu na bo llawer blwyddyn ddedwydd yn ol i chwi etto, diboen
i ddyn, dybiaw 'n dda. Ai nid oedd eich gwraig chwitheu yn son am
ddyfod ar ei gwely ? Pwy a welais i yn y fangre yma heddy ond
W. Roberts or Ddryd wy, ni wyddwn i pryd hynny mae efe ydoedd,
fo weddai ei fod ymma er's deuddydd neu dri yn termio efo Hughes
or Neuaidd, one of the idlest fellows in the country. Roberts came
hither to procure a licence to marry his or his mama's maid, and this
morn word was brought him that she is brought to bed, mae'n debyg
mae gwr yw wedi prisio ei ris. Mae'r Arglwydd Pwtt yna er's dyddiau,
ai tybed y cewch ddim daioni ganddo y tro yma. Ce's lythyr
oddiwrtho o gwmpas wythnos cyn ei gychwyn, yn dymuno arnaf
gasglu iddo fwsoglydd a gwmonydd, mi attebais iddo nad oeddwn
yn cael mor amser, ag felly nid oeddwn. Mae Ue i ofni y try'r g\^r
allan yn Virtuoso mawr ; realy his sister is an ingenious curious
lady. I ba beth yr af ir drafiferth i ddywedyd chwaneg o wansens
felly nos da fo i chwi ar eiddych, a Duw a fo yn gynhaliwr i chwi oil
Wyf eich caredigawl frawd William, Morris.
124 LXXIV

Holyhead, 7th January, 1747. "W. to R.
Dear Brother,— I have yours of the 27th-28th ultimo, a chan lxxy.
diolch am dano. Ond cyn im daro atti yw atteb mae'n rhaid imi
ddywedyd i chwi ein hanes. Ddydd Calan y ganwyd i mi fab, yr
hwn a fedyddied y dydd arall a'i enw yw WiUiam. Mae ei fam ag
ynteu (i'r Goruchaf y byddo'r diolch) ar y fifordd i ddyfod drwy'r
afael yn dda iawn. A'r ail nos sef y 3dd y ganed i'r chwaer
EUin fab, a doe y bedyddiasom ef a rhoddasom Foms arno. Mae
nhwytha, mawl i Dduw, yn ddigon da yn ol yr achos, a chwedi
chwitheu am y lotteri, these affairs are finished or I should have had
time to answer you. Now for't. Oni wyddoch i y bydd raid i'r
gwragedd gael eu ffyrdd eu hunain y rhan fynychaf ? Ag yr oedd
rhaid cael William pa beth bynnag a fae. Yr enw fifeindia yn y
byd meddan 'hw ! Ewyllys y mam ydoedd cael Morris, ag yr oedd
raid i'r hen wreigan gael ei bodloni, ag felly He da oedd i chwi
ddisgwyl na Llewelyn na Brychwel. Aie ni fydd yna yr un ond
hynny? Pa beth a wyddoch i nad eill rhywbeth ddigwydd.
Ces lythyr oddiwrth yr Alderman ar ei ddyfodiad adre, ie, gogr
rhiSfyll yw'r gwr. Buan y daethoch iw adnabod. I'me sorry that
poor Mr. Wright's afifair is in such bad plight. Rhaid iddo ymroi i
aros yn Italy rhagUaw, mae'n debygol. Gwr go anwybodawl yw'r
Baynter. Bu ymma yn hir yn gla' a minnau yn ei dendio gin
fynyched ag a allwn, ag yr oedd yn cymeryd arno fod yn dra
diolchgar, ag yr 'sgrifenai attaf, etc. Ond i dd — 1 damaid ni
chlywais gymaint a son am dano er hynny hyd yr awron, ond prin
iawn, ffei o'r fath. Rwyn ofni fod Edward Edwards wedi mynd
ynteu yn walch di ddaioni. He uses his poor sister ill in not writing
to her, and she is so foolish as to be doating fond of him and fretts
herself to pieces. Ni thai o i son am dano.
You were mistaken as to the papers which I mentioned. They
were the Surveyor General's charges and our answers thereto.
Likewise the examinations upon 'em, and the Surveyor General's
Report of the whole. A few days ago we had the Commissioners'
directions upon the said Report, for their Honours or their Secre
tary never did nor ever will peruse the charges, answers or
examinations (which lasted about 1 1 days), so they lumped the
whole, and all ended in this, that the Surveyor and boatmen were to
Lxxv 125

W. to R» pay duty for 20 gallons of French wine, which the two informers
contd. said had been left on board at 4 different times: some of it in 1744
The Surveyor to pay a moiety which comes to about 48s., too great
a sum for him to pay in the circumstances he is in, and this perhaps
for an article that never was in being ; but this is owing to Nichol
son's misrepresentations. The Surveyor and myself were blamed
for suffering a gentleman's baggage to be examined at a public
house. I presume they meant the collector and my self, who had
suffered the Marquis of Rockingham's agent to bring his luggage
to an inn and there examined by the Collector and Surveyor. We
were ordered to be good boys for the future ag onite. But what
signifies all this, as long as these villains are unhanged, we expect
no quietness provided they are heard by the Surveyor General and
the Board. The former is still plaguing us upon pretended infor
mations from said .... seals. M61 ar ei fysedd ef yw'r fath beth.
If we find any fresh disturbance breaking out that has a bad aspect
with it, we must trouble you. The Surveyor thinks of petitioning
the Board to have the duty of the wine returned him. When
brother Lewis comes to town, I mean your city, we'll bestirr in't for
he knows the nature of the Surveyor's Office and the grievance.
I'll send you the 2nd edition of Dr. Ellis on Methodism by the first
opportunity. He is glad to hear that you intend him a letter.
Mae'n debyg mae gwell i chwi beidio a mynd yn gyfoethawg, oni
bae hynny buase Rhagluniaeth yn eich gwneuthur felly, ag felly ni
welai i y gwiw gwingaw yn erbyn symbylau. Hope is an excellent
antidote against despair. Deliwch afael ynddi yn ddififael.
How came you to declare war in France against the Dutch, that
innocent Republic chwedi nhw hunain ? Ni welai i ddim o'r fath
beth yn y papurau. Da bod eich hen gyfaill Pabo wedi mendiaw.
Aie mewn yspytty mae Dafis. Par syt y cadd o yno ? Mae Salbri
yn ymwino a'r byd ag yn grwgnach arno'n greulon. Roedd iach
dydd arall. I've seen Jones the architect here, and his works. Na,
welai i ddim o frawd Sion Prissiart. A fynnwch i imi yrru'r not yn
61? Mi fynaf ymofyn ynghylch y Geynton ryw dro. Digrif fydde
gweled llyfr Carta, you promised me a specimen some time agone.
Aie celwydd i gyd a ddywaid Sieflfrai o Fynwy ? Ow, ai nid oes dim
gwir a berthyn iddo? A dark afifair, Llywelyn Ddu is a great
126 LXXV

advocate for Gefif. Bid rhyngochi a'ch gilydd. Rhyfedd na tase'r W. to R.
Derwyddon yn medm darilain, etc., pa beth a ddywaid Cesar yn ei contd.
Gomentaries f Carte's refusing to let you correct his British is an
instance of his being a conceited fellow, ag o'r achos hwnnw yn wr
anweddus iawn, debygwn i, i rodio yn y tywyU ymhlith boncyfifion.
He byddai sicr bob yn awr o dorri ei grimogau oni bae gael gan
eraill ei hyfiforddio. Ffei hono. Aie mae clod fawr i Lewelyn. Ni
fase waeth ganddo hebddi na'i chael debygwn i. You'll forgive
Dick Morris's indiscreet behaviour, ignorance ai parai. He's a
poor helpless mortal. Ni bu monvi^f tua Bodorgan er's talm mawr
0 amser, nag yn wir yn un lie arall o'r fan yma. Mae ganddoch i
ormod o drafferth ar eich dwylo y rhan fynychaf, a minnau rhy
fychan. Mae'r fangre yma wedi mynd i'w chrogi : dim ond tlodi
ymhob congl. Duw a wellhao'r amserau ag a'n gwnelo oil yn
hapus pan elom oddiyma tua draw i'r dyfifryn. We all join in
love to you and yours. I am your affectionate brother, William Morris.
Caer Gybi, 24 Chwefror, 1747. -^^ ^^ j^^
Anwyl Frawd, — Mae ennyd fawr o amser wedi mynd heibio er lxxvi
pan attebais i'ch llythyr diwedda', deg i un y ba'swn yn eich cyfarch
yr awron oni bae fy mod yn sgrifennu eusioes at yr Aldramon. My
last gave you an account of our increase, the young ones were for
some time out of order, but are now in a fair way of keeping up the
number. Bum ddechreu'r mis hwn yn edrych am ein mam yr hon
ydoedd agos ar drancedigaeth. She was ta'en ill with the ague,
and drove it ofif, then had a fever, but God be prais'd she is pretty
weU recover'd. My father has been much indisposd for these 3
weeks past with the reigning cold (which carries ofif a great many
in this island), but Thomas ap William Owen Pyrs, Glochydd, was
here yesterday, says that he now begins to recover a little. Yester
day was buried at Amlwch gweddw Ifan Bedlar, the son is with
you. Ni chlywais ddim or Deheudir er's talm o amser, 'roeddwn
yn meddwl y base'r brawd yma cyn hyn, ni wyr dyn i ba 16 i
sgrifenu atto yn iawn. Ffei, fifei, na bae fodd i weled Uyfr y Garte
yna, mi wela'r papurau yn ei rostio am ei goel grefydd ag nid heb
achos rwy'n tybied. Gyrrais i chwi yr ail argraphiad o lyfr y Berson
efo gwas Counsellor Meyrick. Dyna'r Counsellor Bwclai ynteu yn
LXXVI 127

"W. to R. eich plith, dynan mwyn. Gorchmynwch fi atto, bu agos yw fab a
contd. marw yn gelain. Dywedwch wrtho am fod yn siwr o ddyfod a rhai
hadau gerddi gwychion oddiyna, chwi fyddech chwitheu arfer er's
talm o yrry i ddyn gardawd ambell dro. I wish the Alderman and
Counsellors may be able to do poor Captain Wright any service. I
understand that he is in bad bread, though his ships are successful.
Roedd teulu Bodorgan yn iach ddoe, gwelais un oddiyno. Gadewch
glywed oddiwrthych gynta galloch, mae yma bawb yn gorchymun
attoch chwi ar eiddych wyf. Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — I met John Prichard's brother the other day when I was at
Dulas, he told me plain down right that he could not then pay his
brother's bill, nor could he tell when he would be able, as there was
no prices for cattle. We have no further account of our late
informers, perhaps they are silenced. Goreu oil meddwch chwitheu.
"W. to R. Holyhead, 31st March, 1847.
Lxxvil. Dear Brother, — I received your letters of the 19th and 26th inst,
ag i ddywedyd y gwir, gwnaeth y diweddaf imi wylo y dagrau halltaf
yn fy nghalon, o wir lawenydd weled eich bod o'r diwedd wedi cael
gafael ar rywbeth conffyrddus. Duw a'n gwnelo oil yn ddiolchgar.
Roedd gennyf burion gobaith pan ganfyddais yn eich Uythyr cyntaf,
fod y Bedyn yn gaddaw o hono ei hun wneuthur erddoch. Rhaid i
Lywelyn bellach faddeu iddaw. Bellach am atteb i'r llythyr cynta'.
Of the two lads you wished us joy of, one is dead, viz. Morris
Owen, gorwyr hwnnw o Fodafon g^mt. My boy had been a long
time a lingering, but begins to come on apace. I much pity poor
'Natus. Dyn gonest ydoedd gynt. I long to hear how his affair
is determined. Gresyn fydde ei libindio i fwrdd Man of Warr a'i
gludo a'i helcid adre heb yn ddiolch iddaw. Mae arnaf ofn mae
gwr go annaturiol yw'r Ned Edwards, ag ni waeth i'w chwaer ymhle
y byddo. Mae'n debyg ei briodi yn Boston efo rhyw hog^n. He
was a good natured boy, and very dutiful to his parent, ond fe aeth
Uygoden goch drostaw. Rwy'n meddwl fod yn gj'stal gan ei chwaer
ef ai gwr ei hun ! Gobeithio na bydd amoch bellach mor caled-
waith. Mae'n debyg mae rhyw oriau penodol sydd yn eich offis
chwi fal yn y dollfa, 091 1 2 ag o un i bedwar y byddwn i yn trin y
dreth ; mae'r relyw o'r amser inni to manage the other affairs of
128 LXXVII

life. Bydd tra da gennyf gael gennych gyflawn hanes o natur eich W. to R.
swydd o ben bwygilydd. Mi roddaf hwn mewn fifrencyn o achos contd.
nis gwn ai gweddus imi ddwedyd clerk ar ei gefn, ag nid hwyrach
heb hynny mae'n gost yr i. The clerks in the Customs House,
London, send their letters free of charge to the persons sent (i.e. post
paid and allow'd 'em). Mae'n debyg fod hynny gida chwithau.
Aie fe aeth y Beibl i ben ? Mawl i Dduw a roddes hoedl ag iechyd
i chwi fynd drwy'r gwaith, gan ei fod morbwysfawr. Gresyn fase ei
adael yn anorphen, ag iddo syrthio i ddwylo anghelfydd. Mae
arnaf flys ei weled. Aeth Uawer pen dan bridd a fase hoff"
ganddynt hynny. Ni wela ddim hanes o frawd John Prichard yn
dyfod i hebrwng yr arian. Pan ddel cewch glywed. Ai ;£i i 9s. 6c.
ydynt ? Rhyfedd na bu'sent yn gweled y Gownsler Meyrig ar hyd
yr amser. Gwr o'r mwyna, ond ei fod fal dadi yn wr mwyn galed.
Ni bydd neb Uyfn heb ei anaf. Nis gwn i par un ai coelio ai
anghoelio Carte a wneir ynghylch y Derwyddon, matter tywyll anial.
Rhyfedd na base fwy o sgrifenadau ar gerrig ym M&n, os oeddynt
wyr lytherennawg. But Carte's explaining away Caesar's meaning
is ridiculous I think. He must advance something new, otherwise
his history would not go down with many. It would take too much
time to write out sufficient direction to learn Auley Mc Auley's
characters as I imagine. I make use of Weston's most days of my
life, setting down daily occurrences and trifles not worth any
other person's pemsal but myself.
Aie mae Mr. William Wynne yn Berson? Ydi vickeriaith
Llanbrynmair yn ei law hefyd? Ni ches i erioed mor anrhydedd o
adwaen y mwynwr o'r Gors. Gresyn yw. Gorchymynwch fi at y
Cardinal. Na, phriodws Roberts ddim. He leads, as I'me told,
the most dissolute life of any man in the county. Has ruined his
poor mother, who was a charitable good woman, fifei leidr. Aie
mae'n eich bryd efo'r hen ustus Pabo daro F.R.S. wrth enw
Llewelyn ? Mi glywais ryw son am hynny. Ces lythyr oddiwrthaw
dydd arall. Gwmpas canol y mis nesaf roedd yn tybio y bydda
yn cychwyn tua'ch dinas. I am. glad Wheldon Jones does well.
Pray return my compliments to him. His mother, etc., are
well. Fe ddylae sgrifennu yn fynychach at ei fammi. Hi fu dda
wrtho yn ol ei gallu. Nis gwn i par sut sydd ar y byd fifordd yna.
K 129

"W. to R. Yn ddiamai mae'n myned yn waeth waeth beunydd yn y Cyrfau
contd. ymma. The late conflagration with you was shocking. Mawl i
Dduw eich bod chwi yn digwydd bod ar eiddoch yn gadwedig
rhagddo. Duw a'n cadwo i gyd rhag y fath artaith os gwel yn
dda. Father and mother were pretty well in health the other day.
Haint y marchogion sy'n blino nhad yn fynych. Rwyn ei ddisgwyl
fifordd yma beunydd i'n hymweled. Pan fo'r h6n wr yn ei lawn
iechyd, fe a gerdd ag a ferchyg yn well na chwi na minneu, ond er
hynny mae henaint ai gymdeithion yn fynych iawn yn groesion ag
yn fryntion. Fe wna'r newydd eich bod wedi newid eich cyflwr at
y goreu adnewyddu ieuengctyd yr hen bobl. Gorchmynwch fi at
yr Aldremon a'r cyfreithiwr Bwlclai. Duw Goruchaf a roddo i chwi
ris ag iechyd i fwynhau eich He newydd, ag a'ch cadwo chwi a'r
eiddoch rhag pob drwg. Felly y gweddia
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. Mae yma bawb a'ch cir yn gorchymun attoch ag yn erchi ar
Dduw eich Uwyddo. Amen. Dyma ddruU o bapur a yrrodd Mr.
Ellis. Ni chaf mo'r amser yw sgrifennu gan fy mod ar frys
mawr anferth.
f^^ ^g j^ Caer Gybi, 15 Mai, 1748.
LXXViii Anwyl Frawd Rhisiart, — Dyma fi yn amcanu atteb eich llythyr
or 30 ultimo. Ni fydda'i yn gadael iddynt fynd yn fis oed cyn ei
cyweiro ai nodi rhag iddynt fynd ar gyfrgoU, etc. Gerwin yw'r
orriau a'r dyddiau sydd yn digwydd ich rhan. Fe feddyhai bobl
M6n mae gwyr o gred y Presbiteriaid yw'ch pennaethiaid. Gweithio
ar yr wyl, na bo mo'nd i grybwyll ! Nhw fyddant ei hunain yn cael
chwareu yr amser hwnnw mae'n debyg. Da yw eich bod yn gallu
cwmpasu peth or h6n orchwylion heblaw'r swydd newydd, Duw a
ddel ar pelydr rheini nes nes ag i ddisgleirio yn amlygcach arnoch
i yrru ymaith niwl a tharth pob tramgwyddiadau, pethau echrys
mewn teulu yn enwedig un lie. Diolch yn fawr am y newydd da
ynghylch fy hen gydymaith Captain Fortunatus Wright; fortu
nate indeed ! Dyna ddyn wedi eu eni dan flaened ddedwydd,
chwedi yr hen wrachods, Fe fu yn hir yn anfifortunus o achos ei
wiriondeb ei hun gan mwyaf Aie rhyw waith anorflfen a rodded
ich rhan chwi ? Ni chlywsom ni erioed son am Goniissioner
Russel ; yn y ne' mae enaid, chwedi yr hen Ris Williams, or
130 LXXYIII

Mynydd gynt. Gwiliwch i foddio'r Due Bedford yn rhy-fawr rhag W. to R.
iddo eich gwneuthur yn arglwydd. Yn wir ddiau mae cerdded contd.
gormodd yn ddigon er crugo y neb a fynnoch a fae'n dwyn blon-
hegen rhwydd dew,  ach cadwo efo'ch seat, nid oes ammeu
nad ych yn 4ir mawr anfeidrawl ! Gwych yw clywed fod y Biblau
wedi eu gorphen o'r diwedd. Mae ar Mr. Ellis a minneu flys
mawr am gael eu gweled, it seems he is entitled to some of 'em.
I should be glad of one with paying for't, but the case is this : if
there was a possibility of having three or four of 'em down in
sheets we might have 'em bound by a friend in a better manner
than the common run, i.e., than what the rest are done at London,
and sooner. I presume the whole must be bound before any are
deliverd. Gadewch wybod pa beth a wneir yn y matter yma.
Brother Lewis by ymrwbiaw yn y gwyr mawrion yna wedi mynd
i sgrifenu Uythyrau byrrion anial, heb ddim o hanes y byd a'r
amseroedd ynddynt, a chwitheu or Haw arall yn rhy drafiferthus,
felly yn iach ymenyn glan. Rwyn deall fod y Bedyn yn gawr ai
frawd Tomos nis gad iddaw. Hoedl hir iddynt, os hynny sydd
oreu, ond nis gwn i. Chwi ellwch feddwl y bydd hoff" iawn
gennyf glywed oddiwrthych fynycha'r y galloch, pe bae ond dwy
lein neu dair i ddangos bod einioes. Mae pawb yma yn rhwydd
iachus, y plantos yn gridwst mwya.
/ am, your affectionate loving brother, William Morris.
If there were four bibles sent down in sheets for Mr. EUis I
might have one of 'em ; he begs it as a favour of Mr. Broughton,
he received the books, though rather too late, desires his compli
ments ; anfeidrol frys. Holyhead, 2 June, 1748. -^^ ^^ r.
Dear Brother,— Sgrifenais attoch er's dyddiau bwmp o lythyr ag lxxix.
yr wyf yn disgwyl atteb iddo beunydd, yr achos a bair imi yn awr
eich cyfarch yw e'ch yspysu, ddarfod i frawd Sion Prisiart ab
William Sion dalu i'm Haw echdoe ddeg punt. Rhoddes imi
lythyr a gawsai oddiwrth Sion, dat. 18 ult., yn erchi iddo ddyfod ar
deg punt yma ag i mineu roddi'r Note \ fynu. Mae i hwn dalu banner
gini yw chwaer a 29s. 6c. iddo ynteu pan alio. Bid rhynddynt ai
gilydd, brodyr ynt. Mi fynaf edrych allan am London Bill cyn
gynted ag y medrwyf. I chwi ynteu iddo ef y gyrraf? Rhoddwch
Lxxix 131

W» to R. linell gida dychweliad y post ; os atto ef, a fydd yn ddigon ei
contd. Iwybreiddio ich ty chwi for John Prichard. I writ lately to brother
Lewis ; ni che's yr un llythyr oddiwrtho er's deubost neu dri.
Rhowch dipyn o'i hanes, mae ei lythyrau fo wedi mynd yn dra
fyrrion. Pa beth sydd yn dyfod or 3 llythyr F.R.S. ? Pa fodd yr
ych yn leicio y teulu ieuainc yna, onid yw Sion yn herlod rhyfedd?
'Ry'ch i yn arwain pin sgrifennu buan, ni fyddech i dro yn rhoddi i
ddynan foliaid o newyddion. Mae ngwraig a minneu yn eich
annerch bod ag un, yr ym ni yma oU yn rhwydd iach. Byddwch
wych, a Duw a fo'n gwarchad drosoch.
Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
P.S. Mae'r tywydd ffordd yna fal y byddai yn y dyddiau gynt
yn mis Mawrth neu ddechreu Gwanwyn, gwynt a glaw a niwl
oerllyd, dim t6s ! Mae gennyf yr ardd w'cha yn y Fro. Mae yn
awr yn tyfu ynddi agos i bob Uysieuyn syn hadu hid (i.e.) pob un
dieithrawl a godidawg, o'r Rhodia Radix, yr hwn a dyf ar ben y
Wyddfa yn Arfon, hyd yn oed y Pinguicula, yr hwn a dyf ar
Dywyn Tre Owein yn Mon ! Ag hefyd goedydd a manwydd beth
difesur ! Och na bae ambell un cywraint gwybodawl yn dyfod yma
ei gweled, ail yw i ganwyll dan lestr. Daccw'r brawd Owain ynteu
yn s'fennu. W.M.
W. to R. Holyhead, 7 July, 1748.
Lxxx. Dear Brother, — I have yours of the 1 1 ult. before me, a da gennym
glywed eich bod oil yn rhwydd iachus. Ow, ai nid dim rhwydd-
deb ir Beiblau, ynteu llygaid tynnu'r bobl a wnaethpwyd ? Rwy'n
fifaelio'n glir lan daro wrth fil dan law saff am arian Sion Prisiart ab
William Sion ; roeddwn yn disgwyl un gan Vickers yma, ond fe
gadd arian am fil oedd fwy felly yn well at ei bwrpas. Mae'n
debyg ddywedyd or brawd Llewelyn wrthych fy mod wedi petisiwno
fy meistryd heilltion am fy nghyflog am harian a roddais allan
drostynt y flwyddyn a aeth heibio. I expect an order to draw (upon
their Honours)daily and then I can give you a bill on the Salt Board—
mae'n debyg mae dyna'r fifordd mwya diogel ar gynta am a welafi.
I agree with you that a certain father is rather too rigorous, pe
ba'ent ddiriaidus peth arall fyddai, but they were otherwise, ie,
bachgenyn rhyfedd yw Sionach. Ni welais i erioed mo ei ail am
ddysgu ; gwaed Pentre'rianell sydd yn rhedeg yn ei withi mae'n
132 LXXX

debyg. Nid yw'r brawd Llewelyn yn son dim aiih yr R.S. yn "W. to R.
ddiweddar yma. Pa beth a ddaw or tair Ilythyren debygwch chwi ? contd,
Rwy'n deall fod y gwr yn mynd i argraphu ei hen orchwyl, felly fe
fydd eu heisiau'n erwin dost. Nis gwn i par sut y dygymydd
Meirian a M6n wedi bod holl ddyddiau ei bywyd yn ninas
Lundain, rhagor mawr rhwng bywoliaeth y naiU fan a'r Hall. Fe
ffaeliodd genyf gael maint yn y byd o hanes y Robert Roberts
hwn, nid o'r pentre yma nag or gymdogaethyr oedd rwy'n mawr
gredu, gofynnwch i Ddafis. Roedd y Gobed Lewis (at yr hwn y
sgrifenasai'r brawd Llewelyn ynghylch Will Parry) yma'r dydd
arall, roedd yn dywedyd iddo ymofyn ynghylch y matter. Roedd
brodyr a chwiorydd Parry wedi rhoddi power ir Huws hwnnw yw
derbyn, ag mae ynteu wedi eu rhannu rhyngddynt, digrif fydde
wneuthur ir gwalch hwnw ei talu yn ol am fod mor rodresgar, chwi
adwaenoch y cono mae'n debyg. Gresyn chwedi chwitheu, ydoedd
claddu'r dynan cyn ei farw. Bu Ddic Morus yma'r dydd arall, mae'n
dlawd anial ; roedd yn crio dagrau heilltion wrth son am ei gyflwr.
Rwyf mewn rhyw fifwdan yr awron fal na allaf s'fennu mwyach,
felly Duw a fo'n gwarchad drosoch ar eiddych, 'rym oil yn eich
hanerch. Eich brawd anwiw, Wm. Morris.
London, Sept. 20, 1748. (Charming weather), l. to -^^
Dear Brother, — I have a long letter from you 'n achwyn, etc. lxxxi.
Mr. Nichylson called here last night and staid with me till 10. He
is doing as much as can be done with a Member of Parliament
about your afifair of y" Salt. You need not fear y'= old man — you
must write a letter to me to this effect to shew him. That B — o
is a sad man for abusing his benefactor, and that M — n is a fool for
being brought into his measures, that he is very sorry for what he
hath done, and that he owns himself to blame for intermeddling
with their disputes, etc. That Mr. N. hath been good to them all,
and it is a shame they should endeavour to hurt him, with abun
dance of religious stufif, etc., and that you are afraid they'll hurt
you too. Chwi enillwch galon yr hen wr, mae arno eich ofn chwi
a phawb ond y fi. Enquire whether there be any kelp in your parts
or Anglesey, and at what rate it can be sold. I can fix a trade
here for ever, if it can be had in plenty. Let me know as soon as
possible. Let me [know] also if Dick Siencyn fawr is alive, and it
UX}(i 133

L. to "W.
contd.

"W. to R.
lxxxii.

you can send me his dimensions I shall be glad. A man wants
him here for a show. Nid oes possibl imi gael amser i ddwedyd i
chwi hanes yn y byd am Lord Anson na neb. I have new acquain
tances here daily, and am a great virtuoso among the greatest— 15
of my plates are finished and more. Diolch am Arglwydd Castell
Durrow, I'll go and see him. Stori yw'r cwbl am roi dan law am
arian Sion Prisiart. Gwiliwch eich brawd Risiart. I cannot get
my money out of his hands, though he hath now I dare say ,^150
a year. It all goes foolishly, y dyn meddala ar a welsoch i erioed !
Gwirion, gwan, credulous and wants common cunning. Duw a
helpo pob gwan, tebyg iawn i fy merched i ag i Sion Salbri ydyw—
anifeiliaid rhywiog ! Mae'n debyg mae gorau i chwi dynnu poiver
imi yn hytrach ynghylch yr arian a soniasoch am danynt, canys nid
eill ef wneuthur dim ond a wnelo drwy fy ffrinsip i gida'r Com
missioner C — H — , ag ni feiddia'r clercod ymddangos yn y cyfryw
beth eu hunain. Mi wnaf fy ngorau i Sion Huws ....
Caer Gybi, 3d October, 1748.
Nos D. Llun o ddyddiau'r byd.
Anwyl Frawd, — Mewn difrif mae arnaf gywilydd anfeidrawl am
imi esceuluso atteb 'ch llythyr diwaetha cyhyd. Mi fum allan 0
hyd yn y byd yn disgwyl taro wrth rywun a roddai i'm fil am arian
loan ap Rhisiart, a fifaeliais yn y diwedd. Roeddwn yn hyderu y
medrai'r brawd Llewelyn gael gan Gomisioners Halen ^14 los.
oedd yn digwydd imi oddiwrthynt er y 25 o Fawrth, ond y mae'n
debyg fod gormod o drafferthion gartref. Ddydd Sadwrn diweddaf
y gwelsant yn dda rhoddi cennad imi dynny amynt fil (30 days
after date) gwyr mwynion iawn yn wir ! I sent brother Lewis the
bill to negociate and to pay Sion as soon as he can get the cash.
A dyna i chwi'r hanes o bant i bentan. BeUach am y llythyr.
Gwaed swUt! Dyma'r Berson Ellis wedi cael llonaidcist o'ch Beiblau.
Mawl i Dduw am gael golwg maes arnynt ! A dymma finneu wedi
prynnu un o honynt tra bwy'n aros cael un heb ei gauadu. Cadd
y Berson un heb ei wisco ; drwy fifafr fawr mae wedi gyrru am 3
cistiaid etto, about 25 or 26 each, but query where he wiU have 'em.
Yn wir ddyn, gwaith godidawg ydyw, chwi a ellwch chwi orwedd
yn eich gwely bellach, gwyn eich byd ! Ni bu erioed y fath daro
yn Mon ar lyfrau, fo fu agos i boblach dynny llygaid Mr. EUis am
134 lxxxii

y rhain, nis gwn i par fyd a ddaw o honaw oni cheifif chwaneg. "W. to R.
Gresyn na ba'sent yn rhodd ac yn rhid (chwedi Llewelyn) ir tlodion, contd.
ni bu'se'r cyfoethogion byth yn grwgnach talu am danynt. Yna ni
a gawsem fappia'r brawd yw canlyn. Os y chwi neu fo a fedr gael
un imi heb ei gauadu byddai ddigon hawdd ei yrru yma efo rhai'r
Bersonyn os daw rhai iddo. Gan fy mod yn myned echdoe i
ymweled a'r rhieni i gynal Gwylmabsant gida hwynt (y peth ni
wnaethwn er's llawer blwyddyn hir), dygais y Beibl yn fy nghoden
yw ddangos iddynt, ag nid difalch oedd ganddynt ei weled er bod y
golygon yn rhy henaidd yw ddarllain yn iawn, rhaid a fu imi ei adael
yno ar fol, i gael or hen wr ei ddangos yw fifrindiau ai gymdogion.
Daeth y nhad a mam ar eu meirch efo mi ir Llan. Da iawn oedd
eu gweled yn gallu gwneuthur hynny, pur fusgrell yw mam gan
ryw ddolur a adawodd y Ffever yn ei haelodau yn enwedig un oi
thraed. Nid oedd yno fawr or hen boblach gynt yn fywion, cenedl
arall sydd yno yn awr ; the few remaining were Twm Rolant, Sion
Bifan, Twm ab William Dafydd (dall fal ei dad), Hwmfifri o Ddulas
ai feib Rhobert a Harri, William Owen Pyrs, byth yn glochydd a
chin sythed ar gorsen ag ymhell wedi 80, yn briod a Sian Sion Oylfer,
Lewis Sion Oylfir — dyn croes cyfreithgar, Mrs. Williams o Fodafon,
ag wyr gida hi agos cymaint a minneu, Twm Wiliam glochydd o
Fryn Eithinog, Wiliam ap Huw Williams y seinar, Owain
Wmffras, Sion Lewis or Gadlys a'i wraig Alis, ni welais i fawr neb
arall or hen stondards, ^vyr i hwn a hwn fydde pawb agos, nid oedd
rhyfedd i chwi a minneu frig Iwydo. Ni chlywaf ddim son am yr
F.R.S. y dyddiau yma. Pa beth yw'r matter ? Wala, wala, dyma
ryw rai yn dyfod am fy mhen, rhaid cadw noswyl am heno.
D. lau y 6ed. — Mi welais eich llythyr Ymhentre'riannell a hanes
e'ch bod yn fyw iach ar euddoch ; sgrifenwch fynycha a galloch at
yr hen bobl, mae'n gymfifwrdd iddynt glywed hanes pawb o honom.
Hi wnaeth flwyddyn iawn dda oi tu y leni, prisiau digon da ar
wartheg. I am glad you have an order from Arglwydd Pwtt for
your money, better late than never. Nid hwyrach y medrwch
roddi codwm ir gymdeithwraig yna sef Ffortun, ag wrth hynny
gael ganddi fod yn dippyn mwynach wrthych o hyn allan. Mi
fyddaf finneu yn Ued ddig wrthi weithiau, pe bae fatter yn y peth.
Daccw rai o deulu Bodorgan yn dyfod yna i fyw, nis gwyddis etto
lxxxii 13s

"W. to R. a a'r hen wr ae peidiaw, mae ei frawd lemwnt yn sal iawn. Mae'r
contd, brawd yna yn symud yn fynych iawn, ni wyr dyn i ble i gael monaw
ond ambell dro, rwyn deall ei fod mewn fifafor fawr efo'r Arglwyddi
ar bonheddigion yna,  'n geidwad ! Sgrifenaf atto'r post nesa' a
henwau subscribers. Par sutt y cadd Sion Each afael ar eich Uaw
chwi ? Rym ni yma oil (mawl ir Arglwydd) yn rhwydd iachus ag
yn gorchymun attoch chwi ar eiddoch, er nad wyf yn haeddu
Uinell oddiwrthych yrhawg byd, etto er hyn i gyd rwy'n gobeitho'r
sgrifennwch attaf o hyn i ben yr wythnos a hanes y byd ar
amseroedd, ag yr wyf yn addaw ar fy ngair gwir y bydd fy nesaf
yn fwy ystig na hwn. Eich brawd caredigawl, Wm. Morris.
P.S. — Cewch griticisms ar 'ch Bibl yn y nesaf os oes bai yw gael
mewn fifordd yn y byd, mi fynnwn ddyfod i hyd iddo os yw bosibl.
Mae'r Berson i'ch annerch.
"W. to R. Gartref, Gvi^I Andreas, '49.
LXXXIII. Anwyl Frawd, — Gan fod Llewelyn ein brawd yn bwgwth beunydd
ymadaw a'ch dinas, mi yrrais hwn dan orchgudd atto chwi.
Erdolwyn gyrrwch iddaw, os yw yna. Rwy' bob post yn disgwyl
am globyn mawr o lythyr oddiwrthych, ond mae'n debyg nad ych
yn cael mor amser gan enill arian. Gwyn eich byd. Cewch ein
hanes gan y brawd, felly mi a derfynaf am y tro, oblegid bod yr
amser yn fyr. Ein gorchymyn attoch a'r eiddoch.
Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
W, toR, Caer Gybi Saint, Nos Calan, Rhagfyr, 1748.
LXXXIV. Anwyl Frawd, — Dyma'ch llythyr or 25 yn gorwedd ger fy mron
wedi hir ddisgwyl am tanaw. Nid oes yma fawr Critics a dil i son
am danynt, mae'r Esgob EUis yn ei dybied ei hun yn un o rhai
penna o naddynt, ar pethau mwyaf sydd yn rhoddi llosc calon iddo
fo, yw'r gair Salmau yn He Psalmau, Beibl yn Ue Bibl ambeU dro,
a dilyn gormod ar ol Moesen or Deheu, a rhyw fan droseddiadau,
ag ami fifrigwd a fu rhyngom or achos, ond am y relyw or Gwyr
Duon, ni chlywais i un o honynt yn rhyfygu beio. Ond er hynny i gyd
mae'r Berson Ellis yn canmol y Uyfr allan o bob rhes'wm, ag nid
oes bregeth yw chael y dyddiau hyn heb son am danynt, a'u canmol
a chanmol y gwyr mwynion ai bwriadodd iddynt hwy y tlodion, a'u
cynhyrfu hwythau i weddio yn ddygn trostynt.
136 LXXXIV

I am heartily glad that the Society has resolved to give 'em to W, to R.
the poor, according to the intention of the contributors to the contd.
charity. Cywilydd erchyU oedd eu gwerthu i'r tlodion. I am
much obliged to you for your intended present, and as the Society
pays for the binding, should be glad to have them in 2 volumes,
viz., the Old Testament in one and the rest together, and numbered
upon the back i and 2. I presume it would be too chargeable to
letter 'em and gild the backs ? Mr. Ellis has sent the one he had
in sheets over to Dublin to be bound sumptuously, and to have
some writing paper added at the beginning of each book of the
Old and New Testaments : he has ordered 6 or 8 shillings to be
bestow'd upon 'em. I was obliged to fold 'em lest Teague should
blunder. I did design to go on much the same way had I got one
in sheets, but since the Society will coat 'em, goreu fyth ; os bydd
modd i roddi dalen wen neu ddwy yn rhywle, fal y gallwyf gadw
cyfrif or plant (oblegid y mae gobaith wmbwrdd o naddynt) da
fydde. Rwy'n disgwyl y caf un yw roi lawr o gwmpas y Nadolig,
Duw a fo i'n plith. Sister would have hers in one volume. You
would win old Bodorgan's heart if you would send him one, he
has one of Moses' handsomely gilt, etc. Chwi gewch sport yn
cofftio Rum-punch pan ddel eich venture adref, gwiliwch frwysgaw.
Duw a gadwo i chwi eich iechyd, ag ach gwnel yn ddiolchgar am
y ffynniant a roddes ich matterion. Mi glywswn eich hanes gan y
brawd Llewelyn. Nis gwn i par un or ddau ddwrn i ddewis, if the
D — is a generous man, he bids fairest, otherwise gwell y sicrwydd
yn yr ofifis. Duw hefyd ach cyfarwyddo chwi ir hyn a fo goreu ar
eich lies. Amen. Aie mae 3 Ilythyren i fod ar ol yr henw, fe
werth y llyfr yn well o lawer a chywreiniach fydd y gwaith yn mam
y rhan fwya' or byd. Gresyn bod ein trysorwyr ni mor ddiog am
dalu yr hyn sy' gyfion, — He da disgwyl arian anghyfiawn gan y
rheini. Bribery aud corruption must be banished in course, ni wiw
i chwi son bellach am y fath beth. Matter tost a fase ir hen
Frenhin golli ei fywyd ag Anson ynteu wedi amgylchu'r holl fyd,
ni choeliai ei fod mewn cymaint perigl ag y buasai yn y Centurion,
nid hwyrach mae anwir a ddywed ei siaplan. I find by the papers
that the engagement in the West Indies was something of a piece
LXXXIV 137

W. to R, with the rest of our modern proceedings. My wife joins with me
contd. in love to you and sister, wishing you health and happiness.
/ am, your affectionate brother, Wm. Morris.
P.S. — If your daughter is wild, I have a son that will match
her, — y llanc dirieitta or faint Ynghymru.
W. to R. Holyhead, 20 February, 1748.
LXXXY. Dear Brother, — Mae llawer o amser wedi myned heibio er pan
sgrifenais Uythyr attoch, dan obaith cael atteb oddiwrthych ag
ychydigin o hanes par helynt sydd arnoch, ond ni welai fawr
obaith, felly dyma attoch unwaith etto. Byddaf yn cael Uythyr
ambell dro oddiwrth y brawd Llewelyn ond y mae'r gwr hwnnw,
ynteu naill ai cymaint ei drafiferth neu ddiogi, na sgrifena'r unwaith
oddiar ddwy linell neu dair, a phrin y cair ganddaw dippyn oi hanes
ei hun, chwaethach crybwyll am neb arall. Gwyr mawrion sydd
yn eich llygru ! Nid hwyrach na bydd waeth gennych er clywed
par fyd sydd arnom yn hen Ynys Fon. Nid oes i chwi le i
ddisgwyl newyddion mawr yn y byd or fath Ie anghysbeU, oddi
gerth marw o un a geni un arall ar cyffelyb. Dyna'r 'smonaeth
sydd yma gan eich brawd Gwilym, claddu'r dydd arall globyn o
fachgenyn, sef oedd hwnnw fy ieuaf, ag wythnos i heddyw geni
pwmpog o herlodes yn ei le. Ni cheir yma roddi 'run henwau
Cymroaeg ar blantos, felly Sian y galwyd hi. Claddu echdoe ei
hen nain, sef oedd hono hitheu Sian, wedi iddi fendithio ei gor-
wyras, a hi yn 85 o oedran ai holl synhwyrau ganddi hyd y dydd
diweddaf. Bu 'r gyfnither Margaret, merch Elsbeth, merch Risiart
Morus, yma o Bentre'rianell ; roedd ein rhieni yn rhwydd iachus
ganol yr wythnos ddiweddaf. Ymhle mae'r Biblau ar oeddych yn
ei addaw i boblach ? Mae yma yr hen ddisgwyl am danynt. Mae'r
Bersonyn yma yn fifaelio cael gwybod par bryd y daw chwaneg
o honynt ir wlad. Ai cysgu mae'r rheolwyr yna ? Pa fodd yr ychi
y dinasyddion yn archwaethu'r heddwch a gyhoedded yn eich
plith chwi yn ddiweddar ? A beru o yn hir meddwch chwi, ynteu un
byr oesawg yw? Trewch ddiogi yn ei dalcen a diwynnwch un
Hen o bappir ar hanesion, etc., sydd yn eich plith, ni thai y
newyddion argraphedig yw darilain. A fu ddim chwaneg o ym
gomio rhyngoch ar D— b Fedfordd ? Ai gwell gennych aros yna
mewn difrif? Wrth son am leoedd daccw'r hen William Lhwyd,
138 LXXXV

0 Dre'sgawen, wedi cael ei droi allan oi Ie neu ei swydd o fod yn "W. to R.
Foatman Ynghaemarvon, a dyma fo wedi gyrra brief attaf am contd.
gymorth swyddogion. His case is a very cruel one, mae'r byd fal
cynt, nid oes ond y trecha ireisied ar gwannaf gwaedded, nawdd
Duw rhag meibion dynion. Ni weled yn yr oes hon mor fath
ddryghin a gwlybaniaeth ag a gawsom er calan gauaf hyd o fewn
ychydig ddyddiau yma, — wmbwrdd o golledion ar for a thir. Mae
gwyr y glennydd wedi ymgyfoethogi yn odiaethol, a minneu'r eulyn
amral agos wedi torri ar fy nhraws yn ymwino a nhw am ran, ond
ni ches i ond megys rhan y gwas o gig yr iar ex maint fy nhrafiferth.
Dedwydd yw'r sawl sydd ganddaw fodd i gael tamaid a llymaid a
thipyn am ei gefn heb orfod amo ymhel a lladron a gwilliaid
moroedd a thiroedd. Son a wna'n nhw am Iddewon a Thyrciaid,
mae fifordd yma genedl (ai geilw eu hunain yn Gristionogion), sydd
gan gwaeth na nhw. Par ddelw sydd ar boblach fifordd yna, ydynhw
ddim gwell na rhain debygachi ? Mi wranta eich bod wedi blinaw
wrth ddarllen gwansens, felly o wir resyndod drosoch, mi a roddaf
fy ngherdd yn fy nghod, ond nid cyn imi draethu i chwi fod y
wraig yma a mineu yn gorchymun attoch chwi ar chwaer a Meirian
ag yn erchi ar y Goruchaf Dduw warchad drosoch bod ag un.
Byddwch wych. Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
P.S. — Pray let me have a line from you as soon as you can, I
hope I shall have a letter to-morrow from brother Llewelyn with
an account of his daughter Margett's recovery.
Caer Gybi, i2d Ebrill, 1749. "W. to R.
Anwyl Frawd, — Derbyniais eich llythyr or 7d o Fawrth advising LXXXVI.
you had sent the box with Bibles, etc., last Saturday. Father
brought the Bible (and tea) here last Saturday, ag yn wir ddiau
tlysau gwerthfawr y'nt, mawl i'r Goruchaf Dduw am danynt a chan
diolch ir rhoddwr. I've seen the Society's printed resolution, dynion
trwyddyn' y'nt bod y pen. Gwych y Uaw oedd eich pen dark yn
ei wneuthur o honi yn amser rhyfel, rwy'n deall na waeth gennych
am yr heddwch brwnt yma. Dyna fal y mae, pawb drosto ei hun, etc.
Mi wela fod y brawd Llewelyn yn ddrwg ei ystum yn ddiweddar,
da oedd iddo gael ei einioes er mwyn llawer heblaw'r brawdgarwch,
mae o'n ddiog erchyll am yrru ei lyfrau allan, mae Uawer o waeddi
am danynt. Father and mother are, God be prais'd, in pretty good
LXXXVI 139

W. to R. health. You would be surprizd to see the old man, sioncach ar
contd. gefn march nai fab Gwilym, ag ond odid na 'run oi feib fal y mae
mwya'r gwarth, y mam hitheu yn rhwydd iachus ond ei bod yn
glofif anial, ni welais mor hen wreigan er Gwyl Penrhos. Father
designs to be at Bodorgan with the Bible on Saturday next, when
I propose to meet him, i gael tippyn o ymgom efo'r hen Fodorgan
ynghylch y byd ar amseroedd. Rwy'n drafiferthus iawn finneu y
dyddiau hyn rhwng gwasanaethu ei Fawrhydi a gosod fy ngardd
mewn trefn, hau, plannu, impio, etc. Leiciwn i ddiniweidrwydd or
fath hynny pe bae ond digon o fwnws yn dyfod i mewn. Rhyw
ogaeth Morus Owen o Fodafon ar Uafurwyr rheini sydd drecha
mae'n debyg. Y ty hwnnw a gedwir gan fy mam ynghyfraith hyd
na chafifo denant wrth ei bodd ai cymero ; ie'r goreu yn y dre ydyw
yn sicr hyd yn hyn. Mae fy nheulu i ar euddo fy chwaer, mawl i
Dduw, yn rhwydd iachus, ag yr ym oil yn gorchymun attoch chwi
a phawb o'ch tylwyth. Duw a fyddo yn noddwr i chwi, byddwch
wych. Eich brawd caredigawl, Wm. Morris.
P.S. — Mae yma englynion a wnaed ir Bibl ond ni cheir mor
amser y tro yma i yrru monynt. Er bod y car Sion Salbri ai
wraig ai dad ynghyfraith yn gleifion drwy'r cynhauaf ar gauaf
diweddaf, etto mi glywaf fod un o honynt yn feichiog, dyfalwch par
un. Moeswch dippyn o hanes y brawd ai deulu, ni cheir ganddo
ond rhyw lythyrau byrrion anial, a thippyn och helynt 'ch hun, a
natur 'ch swydd. Adieu.
"W. to R. Caergybi, 27th July, 1749.
LXXXYII. Anwyl Frawd, — Wala hai, dyma fi wedi bod yn chwiUo i fynu ag
i wared, ag yn y diwedd yn fifaelio taro wrth eich llythyr diweddaf
yn un Ue, a phar sut yr atebaf iddo yn y llun ymma? Ymhle mae'r
brawd Llewelyn ? Ni che's ddim oi hanes er ysdyddiau ; ddoe y
daeth ei lyfrau ir wlad wedi hir o hwyl. Roedd Sir Thomas
Prendergast, or Marl, yma'r dydd arall ; he had found out a most
unpardonable error in my brother Lewis' books (one of which he
had with him), in the description of Skerry Lighthouse : page 5 of
the letterpress he says the lighthouse hes NNW. from Holyhead
harbour whereas it lies NNE., a monstrous mistake which may
occasion the Lord knows what losses, for a stranger steering his
course by that direction must inevitably knock his ship in the
140 LXXXVII

head. Er mwyn Duw os yvr'r brawd yn dre' sgrifennwch linell "W. to R.
atto oni welwch ef, that he may take care to correct as many contd.
books as he has by him and advertise as to the rest. The
Surveyor here says that the letters SE. by S. in page i8 should
have been SW. by S. So much for books, now for men. Rym ni
yma at yr un gyflwr ag y byddwn arferol a bod pawb yn rhwydd
iachus, mawl ir Goruchaf Dduw. Roedd ein rhieni yn rhesymol
iachus 'r dydd arall, gobeithio eich bod chwitheu yn ymendiaw o'r
peswch fal y galloch fwynhau tippyn o ddedwyddwch ar ol hir
ingder a chyni. Mae'r arian wedi dyfod attochi Gwyr Llundain
bod y beil nid oes yma ond lie buont : gwae ni oi myned ymaith.
Byddai da iawn cael Hinell oddiwrthych ambell dro a rhyw faint o'ch
helynt, ni chaf mom cof na'm synwyr i ddywedyd yn rhagor, na
Duw a fo'n gwarchad drosoch. Eich brawd caredigawl, William Morris.
P.S. — I intend you a long letter ryw ddiwrnod ag englynion, etc.,
ynddaw, but let me have a line from you in the meantime da
chwitheu. Gresyn oedd farw'r hen Wil Sion Pabo, colled i chwi onte ?
Caer Gybi, 2d dydd o Fedi, 1749. W. to R.
Anwyl Frawd, — Eich llythyr o'r 17 ulto. a ddaeth i'm Uaw mewn Lxxxviii.
pryd. Daccw'r brawd Llewelyn gartref, ond ni welais i etto mo'r
Wm. Jones, o'r Bagnio. Mae'n debyg ei fynd i Ddulun ryw fifordd
arall. Cordwainer Davies called of me the other day, — refused
absolutely to tarry a night, too much ta'en up with the great, na
bo'nd ei grybwyll ! Aie mae Llewelyn ar y fifordd o fod yn an
feidrawl fab, bydd pawb yn ymfalchio wrth ymrwbio yn yr rheini,
sef yr largiwyddi mawrion ! Felly ni wiw disgwyl fawr hawdd-
garwch. Digrif fod y Gorbedyn, Davy ag ynteu yn unfryd ai
gilydd, digrifach os byddant eill trioedd yn werth 10,000 bob un
cyn ei marw. Your remarks of two of 'em are just I do believe.
Mae'n debyg fod y Hall felly. Mae'n dra drwg gennyf glywed fod
pawb yn beio ar Lewelyn am fod yn rhy greulon galed wrth y ddwy
lodes. Mi a wranta y bydd edifar iddo os bydd ef byw. Ill usage
will never do ; da iawn fyddai clywed. Tesni Uyfrau Cymreig
Pabo Post Prydein ai gwerthu a wna'r weddw ai peidiaw ; er
dolwyn ychydig o'i hanes a'i deulu, pa sawl plentyn, a pha gyfoeth,
etc., oedd iddo. Mae'n odiaethol genym glywed eich bod yn
LXXXVIII 141

"W. to R. rhwydd iachus unwaith etto, Duw a'ch cynhalio felly. Mae arnaf
contd. gymaint o ofn y gauaf a chwithau, have had lately a violent cough,
ag ni waeth tewi na siarad, mae o'n rhedeg yn ein gwaed. Ydychi
yn cofio fal y bydde'r hen Elin Owen, o Waun y Grinach, yn
adnabod pesychiad Forys Prisiart y boreuau wrth fynd i'r gwaithdy ?
Pesychu yn ddidrugaredd y byddai (ag y bydd etto) 'r hen wr, ag
felly y bydd ei dri meib. Nid oes yn Eglwys Gybi un uwch ei
beswch na'ch brawd Gwil, — nobody catches cold sooner. Beth pe
buasid yn hwsmyn-tir neu'r cyffelyb ? Rhagluniaeth a wyr oreu pa
fodd i'n trin a'n gosod allan. Duw a'n gwnelo'n ddiolchgar.
Coelwch fi, mi chwiliais hyd nad wyf wedi blinaw am yr
englynion rheini, ag yn fifaelio eu cael yn y diwedd. Gwaith y
Bardd Coch, etc., oeddynt. Nid hwyrach imi daro wrthynt ryw
dro. Ai tybied y medrwch gael amser i drin yr argraphiad nesa
or Beibl ? Mi ddywedais wrth fab Ellis, yr ofifeiriad, ynghylch
beiau, dywedyd y mae ynteu mae'r fifordd oreu yw dilyn edition
Dr. Davies, oblegid fod hwnnw yn ddifeius oddigerth beiau'r
argraph-wasc. Digrif fyddai meddwch, weled y Bedyn a'r
Llewelyn yn croesawu eu gilydd, ie'n wir i'r sawl na welodd mor
seremoni honno o'r blaen, ond myfi a ga'dd yr hapusrwydd hwnnw
pan ddaeth Llewelyn i'r Benrhynmawr i gyfarfod y Bedyn about
five years ago. Fo fu yno'r hen gusanu ; nid oeddid yn cymeryd
mwy o notice o Wilym y brawd nag o Gostog Tom (er na welsid
mono er's blynyddoedd) nes darfod gwneuthur diben ar 'sanu,
ysgwyd dwylo, a mynd o'r neilldu i ymgomiaw, etc., dros awr neu
fwy. Wala, wala, pwy na bai gywaethog i gael ei fawrygu cymaint
hyd yn oed gan y rhai na waeth ganddynt pe bae wedi ei grogi.
O ynfydion !
Sunday 3rd.— Edward Edwards' sister was here to-day. I read
her the paragraph in your letter concerning him. Da ydoedd
ganddi glywed ei hanes, ond er hynny yn abl anfoddlonus am na
basai yn sgrifennu atti hi ei hunan. Mae'n falch fod gobaith o'i
weled ym Mhrydain Fawr ; yn deusyf ei charedigawl orchymun
atto, OS y chwi a sgrifennwch. Mi welaf yma gynhwysiad eich
llythyr at y nhad (yr hwn oedd dydd arall yn bur sal), ynghylch
ei hen brentis Wm. Jones. That chap whom you mention (Owein
Roberts) writ to me of the nth July from Spithead, acquainting
142 LXXXVIII

me of Jones's death on the 17th May " that he had made no wiU W. to R.
and that it would be worth my while to come to the ship because contd.
he was worth some money, and if I did not come the money would
go to the chest at Chatham,'' and some such stufif which cost me
sevenpence. When I received this billet, I could not guess who it
was from, nor who that Jones should be ; but upon enquiry found
that this O. R. is a son of one Robert George of this place, a
fellow I've no society with, the family bearing but an indifferent
character and therefore no doubt on't, this O. R. hath made a
good hand of the other's efifects which in all reason and justice
should go to the deceased's sister, and I don't doubt but she has a
wiU and power by her. I am sorry for Jones's death, for he was a
promising young fellow, mab Sion ab Wm. Morris o Ligwy gynt,
bengwas. My father had brought the young fellow up from his
infancy and took him apprentice (arian y plwyf). He must be
worth more money than you mention, perhaps he hath some efifects
in Liverpoole. Its much that there was no better care taken of
his efifects on board when he died. It's a pity the ofificers were not
called to an account for it. Gwaeth na lladron, first to deprive a
man of his liberty and then suffer his efifects to be run away with
by a parcel of their own thieves. Wala, wala, fe ddaw dial. What
Roberts told you of the deceased leaving his efifects to you must
be meer stufif, for he had allways a regard for his own sister. I
presume father will stir in this afifair for her. Duw a'm ceidw i
rhag eiddo anghyfiawn. So much for this afifair.
Fe addawodd y Cardinal ddyfod fifordd yma cyn dychwelyd
adref, yno cawswn gyfle i yrru i chwi un o lyfrau newydd a gant
Mr. Ellis i'r ysgolion Cymroaeg. Roedd carn yn achwyn yn dost
ar ei ' Anglesey customs.' Nis gwn i par sut y darfu iddo eu trin.
Rym ni yma oil yn rhwydd iachus, mawl i Dduw, ag yn rhoddi ein
caredigawl orchymyn attoch chwi ar eiddoch.
Wyf eich brawd attwiw, Wm. Morris.
P.S.— Dyma f Arglwydd Castledurrow wedi rhoddi imi gorn
Ffreinig i.e., a French Horn, a chan fy mod yn cyfaneddu ar lethr
gallt goruwch y Gaer, fy ngorchwyl ambell noswaith dawel yw
chwthu yn fy nghorn er difyrwch i'm fy hun, ag er mawr ddiddan-
wch i'r Caeryddion a'r relyw o'r Cybeaid. Ond etto er hyn, nid yw
LXXXVIII '43^

W. to R. mo'm creglais mor seingar a soniarus ag y dymunwn, achos da
contd. paham, na che's i erioed ond ychydig iawn o addysg, a minneu o
ansawdd swrn fwngleraidd, na fedraf o honwyf fy hun prin leisiaw
com cystal a Siefifrai Fongan porthwr Tal y Foel, neu Ronwy ap
Simon 'r Ast, dispaddwr hychod a moch, o herwydd paham oes
yna ddim cymorth i gael tuag at wneuthur fy Uais yn rhwydd
beraidd. I've no new tunes adapted for this instrument, lessons
are wanted, etc., etc. Mae'n rhaid myfyrio am ryw beth i lenwi
hyn o ddalen ... at y gwaelod fal y gallo fod yn llythyr o'r hen
fifasiwn. Felly am yr Ardymmyr. Mae hi ymma yn ddryghin
echryslon ys deuddydd, taflu a Uuchio ydau poblach rhyd y
meusydd dinben, drosben ! Ysgyttiaw a sgerbydiaw pob peth yn
fy nghardd hyd nad yw resyndod eu gweled ! I have the Grana-
dilla or Passion Tree now in flower, a strange appearance at Cybi.
Os oedd yn chwythu ddoe ag echdoe gida chwi mal yma, mi a
wna'n dda y cawn glywed digon o son am gychod a Uongau wedi
eu hanafu a da os diangodd y bobl. Dyma fi yn darparu llythyr i
Lewelyn efo'r post yma, a hanes y byd ar amseroedd ynddo. Ai
yna mae Pegi Morys etto ? Pa beth y mae'r Aldremon yn ei wneud
yna rhyd yr amser, ond fifitiach fyddai bod gartref yn trin y dreth
gyda'r hen wreigan, ah ? Felly yr oedd erioed. Roedd cam yn
canmawl llawer ar ryw glark sydd yn eich ofifis chwi, sef mab
David Owen a adwaenwn gynt, ag i nith i Risiart William Dailiwr
o'r Efail Fawr. Gadewch glywed mewn difrif par sut ddyn ydyw.
I have had the loan of the MSS. which I told you Mr. D. Foulks
had in his library, the same with that you saw at Jones Pabo's,
gwaith prydyddion yr I2d a'r 13 ganrhi. Llyfr gwych yw, the first
page is lost. Oes modd yw gael oddiyna ? Wala oni wnaethym i
sgil go ryfeddawl i roddi Uanw yn hyn o bapurun ? Byddwch wych,
ag na byddwch yn rhy ddiawg i sgrifennu at W. M.
W. to R, Custom House, Holyhead, 14 September, 1749.
LXXXIX Dear Brother, -Mi sgrifenais lostryddyn o lythyr cyhyd am
braich attoch dydd arall, to which I refer you, yr achos a bair im
eich cyfarch yr awron yw hyn : nid amgen the widow of the late
Dr. Wheldon shewed me the other day a letter she had received
from Mrs. Bayley, of Deptford, who transacts business for her,
receiving her pension, etc., wherein she says that she had done
144 LXXXIX

what she could in order to come at the money for the doctor's "W. to R.
deaths' bill which it seems are in the hands of the executors of contd.
the late purser of the Experiment, man of war. The case was this :
Dr. Wheldon, whom I fancy you remember and who was married
i fodryb yngwraig i, chwaer ei mam, ag oddiwrth bwy un ond odid
y ceir ryw dro dipyn o ryw dda byd, I say the Dr. being surgeon
of the Experiment man of war died in the Cuba expedition ; his
wife, or rather widow, came up to London and obtained a pension,
and received through the hands of one Barlow, who was his chief
creditor, his wages, etc., but the purser being abroad the cloaths'
biU which amounts to ;^io odd money could not be had. Barlow
had it made out but dying soon after, his son who left ofif business
delivered the bill to Mrs. Wheldon's order, viz., to Mrs. Bayley
above-mentioned who writes that she apply'd several times to
Mr. Ashley (I think she calls him) the present purser, who says he
can't find the executors of the late purser, etc. Now, dyma fal y
mae, ydych chwi yn meddwl y medrwch wneuthur dim yn y matter
yma ? Mrs. Wheldon is willing to allow very handsomely if you
can procure the money. A power will be given you and the bill
deliver'd you if you'll take the afifair in hand. Pray favour me with
a line as soon as you can with your sentiments. Nid oes gennyf
ddim chwaneg yw ddywedyd yr awron ond ein bod ni yma i
gyd yn rhwydd iachus, mawl ir Goruchaf.
Wyf eich caredigawl frawd, William Morris.
C. Gybi, D. Calan Gauaf, 1749. "W. to R.
Dear Brother, — Wawch ! wfift i hyn ! Na bo mo'nd i grybwyll ! xc.
Daccw'r brawd Llew wedi ymbriodi ag un ieuanc o Iwyth
Ceredigion ! Gwr o haner canmlwydd oed yn ymglymmu a benyw
oddeutu 25 ! " Glew fydd y Llew hyd yn Llwyd,"'* ebr rhyw hen
brydydd gynt ; mae'n debyg glywed o honoch y newydd cyn hyn.
Duw a roddo ir cwpwl Iwyddiant. Ces eich llythyr o'r 17 ult., a
¦" hanes materion Dr. Wheldon, yr hyn a ddarllenais i'r weddw. Mae
honno yn gweddio gida phob migwm ag asgwrn o honoch heblaw
talu, os ceir y mwnws arian bydol. I ba beth y gadawodd Mrs.
Bayly ei phower yna ? Ai gwedi hurtio yr oedd y wraig ? Gwrda'r
* Lewis Morris married Anne Lloyd of Penbryn, as his second wife on
so October, 1749. He married his first wife, Elizabeth GrifiSths, on March
agth, 1729. His second wife Anne Lloyd died in 1786.
L 145

W. to R. Cardinal am fod ysbryd calonog ! Pwy a leteua yng nghabandy
contd. gwr gwreng a gai dy Arglwydd yn agored ? Drwg iawn cynrhwg
tesni llyfrau Pabo, yn iach ddisgwyl daioni o honynt. Llyfrau
Gymraeg yn nwylo plant Alis sydd ail i fodrwy aur yn rhwyn hwch.
Ffarwel gyda nhw. No I have no instructions, the Broad Sheet
you mentioned would be most acceptable. I'll assure you I am no
dull performer. Nid Siarles Watkin mo'r mab, ond Watkin down
right medd ei ffrins. Ie, gwr mawr a fydd os byw a wna. Gerwin
oedd marw y Dick lonsiaid yna. Daccw un o'r henw yngharchar
Ynghaemarvon am ladd ei chwaer, sefyw hwn Dick Jones bach,
alias Dick Sion Greulon, alias y waiter bach, alias Quiken, etc.,
some time ago one of our coast waiters ; ond moliant i Dduw we
had got rid of him.
Dyma'r nith Ellin Morris yn ein plith, herlodes benflfol rwy'n
ofni, achwyn yn erwin ar ei thad, ag ynteu o'r tu arall yn
gridwst yn dost. Gresyn na roddasai nhw mewn rhyw wasanaeth,
neu mewn rhyw fifordd i enill eu bara, nid oes wybod par sut a fydd
bellach. Mae'n debyg y bydd Uin arall. Nis gwn i a ddywedais i
chwi or blaen farw o'r gyfnither Margaret Salisbury a gadael ar ei
hoi 5 neu 6 o blantos, yr isa oddeutu haner blwydd oed arhynaond
13 neu 14. Colled anferth ! Mae wedi mynd yn hwyr, felly mae'n
rhaid cadw noswyl am heno. Duw a fyddo gida chwi ar eiddoch
hyd y diwedd. Pawb yn iach, cenwch.
Eich caredicaf frawd, William Morris.
. . . Daccw fi drwy fawr gost a thrafiferth wedi fifittio aUan globyn
o dy i'r brawd ar chwaer Dafis i fynd iddo y foru. Och fi ha wr
fab, nid ewch byth i adeiladu heb bwn cefifyl o arian, wfft, a
chan wfift !
W. to R. Caer Gybi, Nos Calan, 1749.
XCI. Dear Brother, — I received yours of the 2nd inst., a diolch yn
fawr am dano, ag am y Tantan tavern ; ni che's ddim amser etto i'w
studiaw, pan welwyf gyfleu mi fynnaf yrru i chwi ryw doccyn. Mi
ach gwelaf chwi yn achwyn, a daccw'r brawd Llew ynteu yn
dywedyd yr un peth, fod y beswch yn eich anafu. Duw a ddel a
chwi'n iach yn eich 61. A fu i chwi erioed yfed colt's foot tea ? Fe
ddywedir i rai gael y mawrlles oddiwrtho. Tussilago y geilVr
Lladiniaid 'e a'r besychlys, neu ddail carn'r ebol y galwn ninneu fo ;
146 XCI

ond i babeth yr if i gyngori pan ych ymhlith blaenion y physygwyr?
Gwaeth agos nag afiechyd yw aflonyddwch ag aniddigrwydd,
wala, wala, Duw a roddo ini ris i'n parodtoi ein hunain am le He
mae gwir happusrwydd iw gafifael, nid oes mo honaw tu yma ir
bedd. Mrs. Wheldon hath writ to Mrs. Bayley to the intent you
mentioned. I wish you may be able to do something in the afifair.
Aie gwasnaethgar ir Cybeiaid a fase Killingbeck, nid hwyrach
hynny, mi a fyddwn ddydd a fu yn arfer a chael newspapers o
Ddulun, y rhai a adewid ynhy ei fam ynghyfraith Benbow ambell
dro. Mae'n debyg mae dyna'r rhwymedigaeth, ni thybiais i fod yr
un. The pacquet boat people now uses another house. Na welais
i erioed mo'r Gatecism hono, a phar sut a fydd imi ei gael ? Mae
arnaf eisiau gyrru i chwi lyfr newydd y Bersonyn Ellis, fal y galloch
weled madruddyn yr iaith Gymraeg ! Bu'r car Salbi ai wraig, gwr ei
chwaer Margaret ai ferch, a Peggy Morys yma yn bwrw'r Gwiliau.
Dyma nhw newydd gychwyn tua Dulas. Penrhyddion iawn yw'r
ddwy gares yma. Duw a roddo iddynt ris, mae'n ddigon enbyd,
mae'n si6d yr ant heb yn ddiolch i bawb.
Dydd Calan. — Ni welai ddim o hanes Trentham a Vandpn.
heddyw, pa beth y maent yn ei wneuthur ? Gadewch glywed par
sut yr ych yn trin y peswch, sef pwy sy'n mynd ar goreu, etc. Mae
ngwraig i (yr hon sydd abl afiach) a minneu yn dymuno i chwi
flwyddyn newydd happus. Duw a fo'n gwarchad drosoch chwi
ar eiddoch. Eich brawd anwiw, William. Morris.
Caer Gybi, 15 lonawr, 1749.
Anwyl Frawd, — Gan eich bod mor ddiog neu drafferthus
na fedrwch atteb mo'm Uythyrau, dyma i chwi un chwaneg at y
lleiU aeth o'r blaen. Dyma nhad wedi dyfod i'n hymwelyd. Mae
mam, mawl i'r Goruchaf, yn dyfod i fyny yn dda iawn. Fe gadd y
nhad lythyr oddiwrthych lately ag ai attebawdd. Dyna i chwi
gyfiawnhad Joan Wesley* wedi i Mr. Ellis ei ddwrdio am droi pobl
yr Eglwys yn Bresbiteriaid, etc. A dyna i chwi ddarn o lyfr arall,
sef'Anrheg i'r Cymro," t a roddes y Mr. EHis allan dydd arall.
Cewch y relyw ryw dro. Pan na yrrwch chwitheu eich Gatecism
*The reference is to a small pamphlet entitled, "Gair i'r Methodist, o
waith Mr. J. Wesley. Argraphwyd! yn Nulun yn y Flwyddyn 1748." 8 pp.
t Printed at Dublin, 1749.

"W. to R.
contd.

L. toR.
XCII.

XCII

'47

W. to R. yma i gael ei weled? Gwaeth na dim, a'r peth sydd ucha gyda mi
contd. yw bod yngwraig allan o bod trefn yn afiachus er's talm o amser.
Da fyddai clywed oddiwrthych par fodd y mae'r peswch. Ni ches
i gymaint a Hinell oddiwrth y brawd Llewelyn er pan ddychwelodd
i'w allt ei hun. Peth rhyfedd yw hynny ! Pa beth a ddaeth o'r
commissiwn ? Chwi glywsoch oddiwrth yr Aldramon yn ddiweddar,
on' to ? Duw a fo'n gwarchad drosoch a'ch teulu. Rym oil yn
gorchymun attoch a nhad yn eich bendithiaw.
Yfi ydyw eich caredigawl frawd, Gwilym.
Oes dim gobaith i Mrs. Wheldon? A fyddwch i yn cael
Almanacau yn rhad yn yr ofifis yna ? We had no fishery this year,
so I crav'd no stores from the Salt Board.
L. to W. Gallt Vadog, February i6, 1749.
XCin. Dear Brother, — You may think it strange that I cant spare an
hour now and then to write to a brother. But so it is. I puUd my
house down in order to make it comfortable to breath a few years,
months or days ; I find the workmen here the same as everywhere,
a parcel of idle good-for-nothings, I am obliged to do half y<=
work myself, and if I am absent from them a minute there is
something done wrong and this is y^ reason that I have not a
minute to spare till, like another bird I make my nest. I have
made my little study up with a fireplace in it ; I have floor'd and
ceil'd my parlour, I have done abundance of work but not a great
deal to be seen. You may imagine it is invisible work. It is so to
vulgar eyes. Well, but what is all this . . . letter for? Why,
nothing but to let you know I [am] alive, and to tell you this is y^
first letter I have wrote in my myfyr (library or study) and that you
are to expect letters oft'ner hereafter. Today also is the first
change for good weather we have had this month — continual wind,
and rain and blustering weather ; but my mercurial thermometer
hath been all the while above temperate, though Mr. F. Wright
writes me word that his thermometer at Leghorn, 28 January,
N.S. was 12 degrees below temperate at mid-day. Gallt Vadeg
climate is far preferable to Italy. The steams of the mine
perhaps makes us warmer. My service to all yours and mine, and
expect to hear from you for I wrote last.
Your \affec\tionate Brother, L. M.
148 xcni

Caer Gybi, 22 February, 1749. w. to ft.
Anwyl Frawd, — Nid oedd yn fy mryd atteb mo'ch llythyr tan yr xciv.
wythnos nesa oni bae ddigwydd iddi fod yn foreugwaith glawog
heddyw fal na allwn fynd i  unlle allan 
Diolch yn fawr am y Gatecism. I think it's an exceeding good
thing, is there not a good deal of Southwalianism in't ? The parson
had sent to the Society for some of them ; seems to like the work
much. Dyna i chwi yr relyw o lyfr yr enwog ddifynydd hvraw !
Mi ddywedais wrth y Mrs. "Wheldon yr hanes ag mae'n llawen iawn
glywed fod gobaith ryw dro. Gwych yw'r Phenix snufif hwnw sy'n
dwyn pobl o farw i fyw, ag yn gyrru ymaith y tylwyth teg. Gobaith
Duw fod y rhod yn troi efo chwi, ag y cewch gysur a diddanwch o hyn
allan, ond ni wiw disgwyl mor llawer yn y byd brwnt yma, rhaid ymorol
am well. Da gwnaethoch yrru'r lodes oddiyna i gael addysg, rhag
ei chyfargoUi. Duw a roddo iddi ris, ag a'ch cadwo i'w dwyn i fynu
yn ei ofn. Gerwin fod y gorchwyl mor galed na cheir mynd i'r deml
— nid felly yma, dim gwaith i wneuthur er enill ceiniog, ond ychydig
yn y dollfa, llai na digon yno, min gymwynase ddigon a digon,
trwsio briwiau, etc., fal Boba o Bentrerianell a hen wrageddos
da eraill a chant o wig swyddau. Nid euthim i gam ymlaen ar y
Tantan Tavern, fe anafwyd fy nghorn i a rhaid ei yrru i Ddulun
yw daclu. Mae'r nosweithiau yr amser yma ar y flwyddyn yn oerion
i ddynan sefyll allan, nid ellir udo yn ty rhag ofn gwlldio'r bobyl i
gyd i ffordd. Mae'r ddwy herlodesi yma yn ei hunfan etto — Margaret
ynhy nhad, ag Ellin efo fy chwaer, ni thrig moni efo ngwraig dros
ei berwi, gormod o gynghori ag addysg yn ei dychrynu. Gwirion
anial ynt eill dwywedd, bu Farged yma'r wythnos ddiwaetha yn
ceisio rhyw ddillad, mae eu tad wedi rhoddi imi gennad i dianghenu
am ddilladau. Digon tebyg mae treio triciauy buwyd ar Uythyrhwnw,
0 ran nid dim o'm gwaith i oedd yr 61 tan hwnw, gwych a fase i chwi
yru'r ddarn losgedig yn 61 ; perhaps it would have been a means of
bringing to view a scene of villany. Aie mae'r Gownsler yn gawr efo
ei wraig ieuanc ? Cerbyd euraid hefyd ! wala, wala, mae'r hen dadi
druan gwr ynteu yn cynhilo'r geiniog goch ! Dyna fal y mae, ag
felly yr ydoedd o'r dechreuad, ag felly, mae'n debyg, y bydd rhagllaw.
Gresyn na basech yn cael amser i fynd i Iwyddo'r gv/r, 'rwy finneu o
achos afiechyd fy ngwraig yn fifaelio mynd er's 4 mis neu 5 i
Xciv 149

"W. to R. ymweled a'r hen gorphyn o Fodorgan i ddwndrio dros ddeuddydd
contd. neu dri. Mae'n dda iawn genyf fod y Berocheon yn fyw iach, nid
adwaen i mor rheolwyr yna, ag nis gwn i par sur y mae'nt yn trin y
dreth, gobeithio'r goreu. Yr oeddych i ag arall yn ddigon dig wrth
Walpwl, mi feddyliais lawer gwaith na ddeuai moi fath ar ei 61, ag
ni ddaeth etto moi well, ni waeth tewi na siarad, dynion y'nt i gyd,
yn llawn o wendid fal pobl eraill ; dedwydd yw'r sawl sydd ganddo
leia o honynt, i.e., gwendidau. Anaml y trewir yn y wlad yma wrth
neb a ddywaid air da am weision y Brenin, a da os dianc ei
Fawrhydi heb gael anair. Wfift i'r hen Golhector Grififith ; dim ofn
Duw ysywaeth yno. CoUais i rywfaint o arian wrthaw : fifitiach fase
talu died na chadw puteiniaid. His sureties lost considerably by
him, it was entirely his and her fault — pobl falch, wirion, ff61.
Dychrynadwy o'r ddaear-gryn, Duw a'n gwaredo rhag cael ein Uyncu
yn fywion fal pobl yr Idal ambell dro, nid oes ammeu nad oes
cymaint o ddrygioni Ymrydain ag yn unlle arall, ond gobeithio fod
rhai da o honom, er mwyn pa rai y cedwir y lleill. Na wn i ddim
oddiwrth y ddynes ordderch hono or eiddo'r Methodist, yr wyf yn
credu eu bod yn dywedyd llawer o chwedlau celwyddog ar feUdith
eu mamau. I heard those stories you mention and many more, but
I choose not to give credit to them though I have a very poor
oppinion of 'em in general. Os bydd yn unlle undyn yn rhagori ar
ei gymydogion mewn castiau drwg a chnafeidd-dra, bydd sicr i hwnw
droi'n bengrwn (mal y gelwir nhw yma), ag o hynny allan fei tybia
ei hun yn angel y goleuni a phawb oi ddisgyblion hwytheu o'r
seintiau, ag a ddiystyra bawb arall o ba radd bynnag y b6nt.
Grifif. Jones had the direction of the Welsh Schools. The
clergy here, most of them, hath insisted upon naming their masters.
Jones has an agent who comes quarterly to pay and inspect into the
management. Mr. Ellis had a school on that footing for a half year
and about 60 or 70 children taught to read, etc. Mr. EUis is tired
in battling the Methodists, he now takes 'em by fair means, dyna
y fifordd oreu i drin ynfydion a fai direol. Aie mae Dafis yn fyw
fyth, pe bae fatter yn y peth, nid oes fifordd yma fawr fywioUaeth
iddo i gael. Mae Sion yma etto, yn son am fynd at ei ewythr ar fyr.
Dyma fi wedi cael i waelod eich llythyr, nis gwn i pa beth i ddweyd
ymhellach. A welsoch i Ganiad y Gog o waith Llew o Allt Vadog
150 XCIV

iw wraig pan ydoedd yn cam' ? Pa sut y digwyddodd cymaint o t7. to ft.
ragoriaeth between your tables of Jewish and Roman coins, weights contd.
and measures, in the Bible and those of Dr. Arbuthnot's inserted in
the preface of the Universal History, dywedwch ?
Ce's lythyr dydd arall oddiwrth Natws Wright, o Leghorn ;
roedd wedi bod yn Rhufain, etc., etc., mae'n gadael rhoddi hanes
o'r wlad hono, yr Idal ; yr oedd yn disgwyl i'r wraig esgor ar fab
oddeutu canoly Mawrth. Maeamafgywilyddnab'aswnyngyrruichw
cyn hyn ryw anhreg am y rhai a dderbyniais gennych, nid oes yma
ddim a dil i'w anfon. Would a few pickled sampler and some other
pickles be acceptable ? Er mwyn dyn os meddwch feddwl am ryw beth
a fai gymeradwy gadewch i mi wybod fal y gallom ddangos yr
ewyllys. Perhaps one may meet a ship by chance bound your
way. Father and mother were pretty hearty 'tother day, 'rym ni
yma oil felly ond fy ngwraig i am merch sydd yn o salaidd. Duw
a fo yn eich cylch. Sgrifenwch gynta galloch.
/ am your affectionate brother hyd angeu, Wm. Morris.
Galltvadog, April 9, 1750. L. to R.
Dear Brother, — I received yours of y'^ 17th and 24th March, and xcv.
am obliged to you. Digon a digon ynghylch predestination, etc. I do
not wonder at anything the wrech can say or do. I had the
kindest letter from her you ever saw by last post — a mere rascal,
the spawn of Lucifer and the Queen of Hell. Gwrda Amral Griffin ;
gwnewch gymwynas i chwi eich hunen, na rupiwch, na brenin, na
brenines, dyna fal y mae pawb o'r rhai synwyrol yn gwneuthur ; a
da fuasai i minneu pei gwneuthwn felly, mi gollaf o achos bod yn
Ued onest. Gwych yw'r Phoenix snufif, a iacha wragedd gwaU-
gofus. Gyrrwch Iwyth o hono i Aberystwyth, da bod Meirian
mewn order. I am sorry for poor Ben Jones. Never trouble your
head about Mr. Paynter, of Dale, nor about the other Paynters.
I shall order y^ money for Blankley's book soon. Well done
Whiston and his miUenium ! He knows as much of the matter as
Dafydd y Bugail defaid. Thank you for Jones's catalogue. Och
y fyrred yw gwychder dyn. I have not time to send memoirs of
old Jones. I know nothing of the girl and the Methodists, nor of
their tricks, for there are none of them here. [I have myjself
heard Howel Harris tell a congregation at [LlanfairmuaUt], in
xcv 151

L, to ft, Brecknockshire, that God was come among them that night.
contd. "Take hold of His skirts," says he, "for He never hath been
among you before " ; with a great deal of the like fulsome stufif that
made most of his audience weep.
WeU done, Lord Vere gynt, and Lloyd Peterwell. Dyna siccrau
Sir Aberteifi yn y teulu hwnnw. Dick Davies is here yn gwneuthur
wyneb, yn cau cloddiau, yn edrych ar ol yr adar, etc. Go and see
Meyrick by all means. Mae edlin yn cynhyrfu yn . . . . y wraig,
trafiferthion ddigon. Cyfreithiau yn un tew oi hachos hi. Duw a
ddelo a ni drwyddynt. I have not had a letter from Commissioner
Vaughan since I left London, and I dare not presume to give Ben
a letter till I renew my acquaintance with y^ Commissioner, which
I intend soon. You cannot imagine how busy I am sowing,
gardening, and cutting down a coppice of wood I bought towards
y" mines. Darren doth not yet go on with vigor. God be with
you. You shall hear from me again soon.
Your affectionate brother, L.M.
W. to R. Holyhead, 21st May, 1750.
xcvi. Dear Brother, — Rwy'n deall fod John Owen wedi sgrifennu
attoch hanes marwolaeth fy anwyl wraig, yr hon a welodd yr
Arglwydd yn dda gymeryd atto y dydd cyntaf or mis hwn, er mawr
dristwch a cholled i mi am 'plant gweiniad ; ni fedraf ddwedyd
dim chwaneg ar y testyn galarus yma, mae fy nghalon yn rhy
lawn yn berwi drosodd. Duw am diddano i ag ach cadwo
chwitheu rhag tristwch. Mrs. Wheldon, who had sent an affidavit
to Mrs. Bayley, of Deptford, in order to receive her pension,
received a letter from her this day mentioning that she had left her
Power of Attorney with you and desiring that she might write to
you to deliver her said power (all needless work). However, please
to deliver it to her when she calls for it. I hope the cloaths bill
will be decided soon Pray give Mrs. "Wheldon's compliments to
Mrs. Bayley, and tell her that she hath sent her by one Richard
Hughes in 'One Providence, Captain, Henry Stewart : — one flitch and
one ham of bacon as a present. I hope you will excuse this freedom.
I long to hear from you. Peggy Morris is with me and is a good
girl ; have writ to her father for leave that she may continue here
for some time. Father and mother were in toUerable good health
a Friday last. I am, your afflicted brother, WiUiam Morris.
152 XCVI

Customhouse, Holyhead, 18 June, 1750. "W. to R.
Anwyl Frawd,— Nid oes gennyf esgus yn y byd i sgrifennu xcvii.
attoch yr awron ond yn unig i ddangos mor rhyfedd gennyf na
chefais gymaint ag un Uinell oddiwrthych er's cymaint a
chymaint o amser yn atteb i'r rhai a sgrifennais attoch er's cyhyd
0 amser Yn wir, mae'r prawf diweddar a gefais o freuolder hoedl
dyn wedi fy ngwneuthur yn fwy ofnus ac amheuus ynghylch bywyd fy
ffrins nag a fyddwn arfer a bod. Mae'r amser yn neshau y pryd y
bydd raid i'r hwya ei einioes o honom ymadaw a myned i gartref y
bedd, felly gadewch i ni tra bo'm yma efo'n gilydd ddiddanu
tippyn y naiU ar y Hall, oblegid mae digon o drwblaethau yn rhan
y Iwccusa o honom. Canol yr wythnos diwedda y daeth y nhad
ar chwaer adref o Allt Fadog, Ue buont yn anfon Sion Owen ac yn
ymweled ar tylwyth. Roeddynt yn rhwydd iachus, disgwyl y
wraig ar ei gwely ar fyrder. Duw a roddo iddi amser da ag
etifedd i'r gwr ag onide gwae Lewelyn. Mae ei gyfreithiau a phob
aflwydd yn ei flino yn erchyll. Daccw'r car Salbri yn dechreu codi
allan o'i glaf wely Ue bu dra hir a thra gwan ddiobaith. Mae yma
sychder mawr, dim gwlaw a tharanau mal yna. A fu Mrs. Bailey
gida chwi am y Power? Mi welais lythyr Esgob Bangor at y
person yn dywedyd fod y Society yn mynd i argraphu Bibl
Gymraeg allan o law, a'i chwi yw'r golygwr ? Pray let me have a
line from you if you are in the land of the living, who am, dear
brother, with love to you and yours, a Duw a fo'n gwarchad
drosoch oU. Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S.— Mae hynny sydd o honom yma, mawl i Dduw, yn iach.
Mae Peggy Morris yn gorchymyn attoch. Bum yn ymweled a
mam dydd arall. Roedd hi'n resymol iachus. — W.M.
Caergybi, 30 Mehefin, 1750. \^, ^^ r,
Anwyl Frawd, — Wrth hir ddisgwyl derbyniais lythyr oddiwrthych xcvill.
dated i6th inst., ac yn wir ddiau da iawn oedd i gael, a chan diolch
am tanaw. The case is thus. In one of my letters I desired, or
should have desired, you to send me in a frank 6 papers of the
Phoenix Snufif for Mr. EHis, etc., but you did not take any notice
on't, or perhaps could not, if I forgot. I am plagued out of my life
about it by the Doctor and a sister-in-law of mine both valetudin-
xcvui 153

"W. to R. arians, and to mend the matter, here's brother Davies wants a
contd. couple more, and if you don't make hast to forward these 8 papers
a thousand to one but in a few posts the order will be increased to
a dozen or two. If you could somehow contrive to receive the 4s,
for 'em from Mrs. Bailey of Deptford it would do, and I would pay
Mrs. Wheldon here. Mewn difrif, nid oes dim byw yma hebddynt.
Y nhad a ganmolawdd gymaint a'i para. Mi eisteddaf i lawr ry\v
ddiwrnod ben boreu i atteb eich Uythyr, da iawn bod y byd mor
hafog efo chwi, ni bu erioed anifyrrach gyda myfi. Ond odid ceir
gweled gwell dyddiau. Duw a eill ein bodloni oil. Mae'r Bersonyn
yma yn abl afiachus — corphilyn salw ydyw. Balch yw gennym
glywed eich bod yn cymeryd yr argraphiad arall o'r Bibl yn Haw.
Duw a roddo i chwi hoedl ac iechyd i fynd trwy'r gwaith ag a
gadwo'r golwg i grafifu yn ddiwyd. I read the Doctor your remarks
upon his letter, etc., ag mi debygwn ei fod crio crecc. Fe fydd
yma'r hen chwilio am feiau, etc. Rhaid tewi heno. Cewch lythyr
digon ei hyd ar fyrder. I am, with my kind love to you and yours,
dear brother. Yours affectionately. Win. Morris.
P.S. — Since I writ the above I've spoke to Mrs. "Wheldon. She
returns you many thanks for your care of her affairs, says that Mrs.
Bailey will not receive her pension till next month. In the interim
she'll send you an order for the snufif money. Dyma fi'n cychwyn
tua Bodorgan i ymweled a'r Gownsler a'i wraig, etc.
W. to R. Gaergybi, 23rd July, 1750.
XCIX. Anwyl Frawd, — Wrth hir ddisgwyl ce's eich llythyr or 16 ulto. a
chan diolch am dano. Yn atteb iddo, mae imi fachgen a lodes, y
cyntaf yn agos yw bedair blwydd a banner oed, yn mynd i'r ysgol
beunydd, ac yn siarad Gymraeg dda a Saesonaeg resymol. Herlod
llawn o ddireidi tebyg iw ewythr pan oedd yn ei oed. Pob castiau
gwaharddedig, etc. Yr ail o gwmpas blwydd a banner yn dechreu
cerdded. Yr acsus wedi ei dal yn ol yn erchyll. Y mab, sef yw
ei enw Robert, gartref yn gywely yw dad, a'r eneth, sef Jane, gyda
mamaeth yn y gymydogaeth, Ue bydd raid ei chadw dros ennyd.
They are, God be praised, fine children. Gwyn y gwel y fran ei
chyw, meddwch chwitheu. I delivered the account of Edward
Edwards. His sister Uves toUerably well. Her husband is a mill-
1 54 XCIX

Wright of good business pe bae ddim yn ei phen hi. Wfift i'r "W. to R.
Arcana Celestia yna ! Mae'r gwr, pwy bynnag yw, wedi colli ei contd.
bwyU yswaeth. I told you that I had read to Dr EHis that part
of your letter which relates to the Welch Bible. He owns his
mistake in brenin, etc., and is not a little pleased at your resolution
of not changing the initials of proper names. Your remarks upon
Moses WiHiams's improvements are just. Few of our clergy knew
anything of them except the My negai. What you mention of the
Act of Uniformity, Canons, etc., to be left out of the Common
Prayer, I think, is quite right. I wish the Apocrypha was left out
also. Rym ni yma o'r un feddwl a chwi ynghylch y Salmau.
Broughton's additional references must be of great use. Aie ni
waeth gennych par un am ddyfod a dynion cyndyn i mewn, a
gadael y rhai diniwed allan, boddlon wyfi, er fy mod yn Hwyr gredu
fod bai'n rhywle. Bid rhyngochi a'ch gilydd ynghylch eich
Catechism a'ch Schism. Ynteu is surely better than yntef. Mae'r
bersonyn yn abl piniongar weithiau. He condemns a thing
violently one day and is sorry for't the next.
Ie digrif fyddai cael hanes cyfraith y Baltimore pan gafifoch
gyfleu, fei y gellir gweled par law a wnaeth y gwyr o'r Duwmares o'r
peth. As to my Herbal I have not half a quarter finished it, nor
perhaps ever will, though the materials are collected, sef y coed ar
cerrig, y clai a'r calch, ond nid oes neb a wyr par bryd yr a'r
adeilad i ben. Nid hwyrach os caf hoedyl ac iechyd y gwnaf
rywbeth y gauaf nesa. Duw yn unig a wyr. Dedwydd ydych
(er Ueied o amser sydd gennych i'w spario) gael bod yn gydna
byddus a'r Warburton yna a'r cyffelyb. Nid oes yn awr o fewn
Ynys F6n — er pan fu feirw rhai ac yr ymadawodd eraill — ddyn a
dim diddanwch ynddo. Wala, wala, rhaid myned ar eu hoi ar
fyrder, felly ni waeth mo'r Uawer pa beth a ddigwydd yma, etto er
hyn mae arnaf hiraeth am glywed pa beth a ddaeth o'r addewid a
gawsoch i'r ^brawd Llewelyn or degymau, a gwych fyddai gael y
newydd fod etifedd yng Ngallt Fadawg. Gordderchwraig ddigrif
oedd hono o'r eiddo'r gwr o'r Gors, anaml iawn y bydd y creadur-
iaid rheini yn cyfoethogi eu gordderchwyr, aie am aur melyn, etc.,
yr haeddai nef yw henaid ? Do, do, fo ddarfu am bickUo ar
cyffelyb hyswiaeth yn y ty yma, ond etto er hyn mae yn fy mryd
XCIX 155

W. to R. osod fy nith Marged ar waith i biclio rhai sampler neu gorn carw
contd. m6r. The best of pickles for strengthening the stomach, procuring
" appetite and removing all obstructions " medd y doethion. Gresyn
fod cywely bynwes wedi hurtio ! Oes dim gobaith gwellhid ?
Da yw clywed fod yr herlodes ar y fifordd i fod yn gonffwrddl chwi
ryw dro. Duw o'i fawr drugaredd a roddo iddi ei ras, heb hynny
ni thai yr holl fyd ddim. Nid yw Esgob Bangor mwy na gwr arall
yn boddio mo'r llawer o bobl. Fe wnaeth lawer o ddrwg i'n Caer
ni, drwy rwystro ir bersonyn a'r holl esgobaeth briodi Gwyddhelod,
in Ireland called clandestine marriages, but in Great Britain
deserved a genteeler name. Peth brwnt yw gormod o grefydd, neu
o rith crefydd. I daresay that man has an eye upon York or
Canterbury fal Herring a Hutton, ni waeth o'r cynted.
Aie apostol Cymry oil ? Pa radd ydyw Prys ynteu, archapostol
mae'n debyg. Fe gair clywed ar fyrder hanes yr High Bailiff, ond
mewn difrif, nid oes dim dyfod at y gwir where party matters are
concerned : every man thinks himself in the right if he but sticks
close to his text. Gormod o ddrigioni sy yna ag yma ysywaeth !
Aie gormod o ddrwg or achos ? Nid rhaid mor llawer o ofn os y
Senedd sydd i roddi barn. Ai tybiad na fedr y Rupeliaid drin y
dreth yno or fifeindia ? Beth meddwch ? Siawns go wael i
Vandeputain. Dirty work of both sides by all account. Ffei
honyn' bethau hyllion ! Ni fase mor llawer o fatter be busai y
naill banner o gyfreithwyr y deyrnas yn mynd yr un fifordd a'ch
arglwydd Maer chwi. Ni chadd cyfreithiwr erioed swllt o'm
harian oddigerth wrth gwaliffeio am fy swydd. Gresyn na chaent
eu trin yma fal ym Mhrussia er lies ir deyrnas yn gyfifredinol. 0
chwiw gam lladron ! I have seen a brother of Lord Egremont
here agoing and coming from Ireland, viz., Wyndham O'Bryan, a
plain countryfied chap, have had of his franks, and am known by
him, though not familiarly. Ie, ie, meddyginiaeth dda iawn yw
codaid o arian rhag anesmwythder meddwl, ond etto maent ymhell
oddiwrth roddi boddlondeb mewn myrddiwn o bethau er dywedyd
o'r hen brydydd hergloflf gynt mae : —
Arian a drwsia bob dryswch, o'r byd
Er na b9.r na thristwch
Er digwydd aflwydd traragwydd trwch
Y Nhwy'n hawdd a wnan' heddwch.
156 XCIX

Wele yma eich ail ebystol o'r 14 July yn canlyn 8 bapuraid o W. to R.
ysnising i'r bersonyn, a'r brawd Owain, a'm chwaer ynghyfraith. contd.
Daccw'r cynta wedi cymeryd dau eisioes, ag yn Hwyr gredu ei fod
yn llawer gwell. Ie, ie, tlodion yw pawb fifordd yma felly mae 6d.
yn ddigon ar yr rheini. Fo fydd y bersonyn yn llawer gwell i
chwilio am anafau, etc. Mae yn gorchymyn attoch yn fawr. Mi
film dydd arall yn ymweled ar teulu ym Modorgan, Ue teriais dridie
a theimos yn ol yr hen ddefod, ond ar fy ngonestrwydd i fe fu agos
iddynt am Hwyr ddifa. Wfift i'r bobl fawrion am yfed. Roeddwn
wedi bod er's gwell na chwarter blwyddyn yn byw yn dra rheolus,
hyd nad euthym yno. Mi debygwn (yn ddistaw bichj nad pur
fodlongar yw'r hen gorph wrth yr etifedd am na buse yn priodi
aeres ag un o'r wlad. Gwreigan o'r fifeinia debygwn i, ond ni welaf
fi ddim hudoliaeth mawr yn perthyn iddi, ag ni chlywai fawr son
am y gynhysgaeth. Beth a ddywedir fifordd yna? Mae rhyw
anfoddlondeb ymhlith y rhai cyfoethogion yn gystal a rhai o isel
radd, ond pwy a feddyliai hynny ?
26th day. — Doe yr aeth Ellin Morris oddiyma, wedi bod i'n
hymweled y Sul y creiriau. Mae arnaf ofn na wna'r eneth hono
(beth bynnag a wni hon) fawr ddaioni. Mae hi byth yn llamhurtio
ar ol y llanc brwnt hwnnw, ac ynteu ar ei hoi hitheu. Roedd y
nhad heb fod yn bur iachus, yr wythnos ddiweddaf. Y mam yn
rhesymol. Rym ni yma, mawl i'r Goruchaf yn rhwydd iachus, eich
brawd Gwilym fal llwdn dafad a fai a'r bendro arno, neu un a fai
wedi ymddyrysu mewn drain a mieri yn fifaelio cael yn rhydd
oddiyno. Somewhat between hope and despair. Ni waeth tewi
na siarad, rhaid ymwroli a rhoddi hyder ar y Goruchaf yr hwn sydd
HoUalluog. Nid adwaenwn i mo'r Harri Bemwnd na'r Will
Parry chwaith. Newydd drwg i'r Boba Wheldon fod yr elusen yn
mynd lai, lai. Ni chlywais i erioed s6n am Ddick Huws y selatar.
Pwy ydyw fo ? Na, ddygodd y m6r mo'r tir i gyd a ynyllasid oddi
arno yn afon Gael, ond bu yno anfeidrawl golled y gauaf diweddaf
Ond mae'n debyg y byddis yn ei gymryd i mewn etto. A mi'r dydd
arall yn ymweled a hen fifrind, yr hwn a gidd golled am ei wraig
yn ddiweddar, fal finneu, sef y Dr. Lloyd o'r Monachdy, pwy
oedd yno wedi cymeryd ei letty dros dro ond y Doctor de
XCIX >S7

"W. to R. Linden.'* Mae'n debyg glywed o honoch s6n am dano. He was in the
contd. King's Bench or some of your prisons not a long ago. Fe'ch had-
waenai chwi a'r brawd Lewys yn well na mi o'r ddau, er na welsai yr
un o honoch erioed. A most impudent feUow. Mae wedi bodyn Sir
Fflint er's llawer o flynyddoedd, wedi dianc o'i wlad ei hun, sef
Prussia, rhag cael ei grogi maen debyg. He hath a mind to bring
in some of our gentry to his schemes, says Sir Nicholas is his
particular friend. O chwiw leidr ! Wala, wala, rhaid imi roddi
mhin i lawr, a mynd i fwyta gymhychiaid a chath m6r, felly ni
ddywedaf chwaneg, ond fy mod yn gorchymyn attoch a'r eiddoch.
A Duw yn eich cylch. Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
Dyna i chwi fil am bedwar swllt. Rwyf finneu yn cynhill beiau
yn y Bibl. Chwi a'i cewch ryw dro cyn Gwyl Fihangel. Rhowch
lythyr gynta galloch i ddifyrru tippyn ar eich brawd trwmbluog.
Holyhead, 4th August, 1750.
Dear Brother, — I am now to acquaint you that I have this week
put on board the Racehorse of Carmarthen, Thomas Rees, Master
W. to R. from Beaumaris, for London, two pots of pickled sampler which
C. the said master promised to deliver safe and sound ; perhaps it will
be proper to put a little vinegar to 'em when they reach you as I
presume there are more than you will use in your own family for
some years. A pott will be a handsome present to some of the
great, for they are of the right sort and well done ; however, please
to accept of them, a rhwyddeb iddynt i ben i siwmai. Wawch ! na
bo mond i grybwyU, dyma'r newydd fod mab ag aer YngaUdVadawg,
er y 25 ult— bellach am dani hi ! Mawl i'r goruchaf Dduw am ei
haelionus ddaioni ini oil, yn wir yr oeddwn yn dra anesmwyth eisiau
clywed yr hanes. Fe fydd y gwr gefndyn bellach, gwae'r
Ceredigioniaid ! Och fi ha wr fab, pa beth a wnair ? Dyma eisiau
dwsing a banner o bapurau snising, ag nid oes i'ch brawd Gwilym
na hun na heddwch nes y cefifir hwynt. If you have any bowels of
compassion for a brother pray send the said number (for the poor)
in a frank as soon as possible ; ag onite fe fydd 'nghroen i ar y
pared, the money shall be returned you. It's the parson that wants
* Probably Diederick Wessel Linden who published a work on the
Medicinal Waters of Llandrindod (first edition, r756; second edition, 1761),
and another on the Waters of Llangybi, Carnarvonshire in 1767. See
also ante page ir4.
158 C

'em for his parishioners, and some friends, mae 6 a minneu yn "W. to R.
dyludo beiau yn goreu glis. I have gone through Matthew, Marc contd.
and Luke, mae ynteu yn yr Hen Destament. Roedd y nhad a mam
yn rhesymol iachus 'n ddiweddar, 'rym ni yma hefyd felly, mawl i
Dduw, bydded iddo eich cadw chwitheu a'r eiddoch rhag pob drwg
yr hwn yw taer weddi, dear brother.
Yours most affectionately, Wm. Morris.
P.S. — Captain Rees wiU be heard at the sign of the City of
Bristol, Irongate, London, you may expect him in about ten days
or a fortnight. Daccw'r chwaer yn dywedyd y gyr hi gosynun i chwi
efo'r Hong uchod. Byddwch wych, ag sgrifenwch efo'r powdwr, pen
gynta galloch. — W.M. Holyhead, 29th August, 1750. "W. to R.
Anwyl Frawd, — Wele yma eich llythyr o'r 25, a'r hanes galaras Cl,
0 farwolaeth y chwaer ynghyfraith. Duw a'ch diddano ac a ddelo
ar byd wrth eich bodd, 'rym ni i gyd yn weiniad mewn wmbwrdd
0 bethau, er hynny, mae ini le i obeitho y cawn drugaredd a
maddeuant drwy haeddedigaethau ein lachawdwr, ag nid oes
ammeu nad yw hitheu mewn anorphen esmwythdra a dedwyddwch.
Duw a'n gwnelo'n barod oil yw chanlyn. Yn wir, nid yw cadw ty
heb wraig ond gorchwyl tra gwag ; rwyfi yn gwybod hynny yn
rhy dda yn barod. Er hyny, mae'n fawr gwerthu dodre'n a
gostiodd lawer, am banner a dalont, a bod heb letty i fifrind pan
ddeuai im hymweled a Ue i rhoddi pen i lawr, etc. Ond nid yr un
fath mor byd fifordd yna, 'rych chwi ar yr union, mi wnawn inneu
yr un peth pei yn Llundain y bawn. Ond dyma'r Ue'r wyf, a rhaid
ymguro oreu gellir i fynd i ben y tir, fal yr arddwr. Dyma
Mr. Ellis yn rhoddi ei wasanaeth attoch, ac yn gridwst yn dost na
baech yn ceisio gan y Societi yna brintio rhai Gweddi Gyfifredin
ar eu pennau eu hunain er Hes ir gwerinos, mae o agos yn yspys
y medrach i gael ganddynt yr erchiad. Ie'n wir peth rhyfeddol
iawn yw bod eich cyfoethogion yn troi yn gam lladron, digrif oedd
eu gweled yn mynd i Newgate yn eu cerbydau. Ai tybied na wnant
fifrindiau a'r mammon anghyfreithlon, beth meddwch ? Heddyw
yr aeth merch hyna Captain Fortunatus Wright oddiyma, wedi
bod efo Mr. Mosson or Duwmares, ai fab in hymweled dros
wythnos. 'Rwyf wedi cael fy 'sgegio yn dost drwy eistedd i fynu yn
CI 159

W. to R. hwyr, a bolera, ni ddaw mo'm corphilyn yw hwyl un wythnos mi
contd. wranta. Y diwrnod y daethant yma yr aeth fy nhad adref wedi
bod i'n hymweled dros ddwynos neu dair ; mae'r hen bobl yn
rhesymol ar eu iechyd, mawl ir Goruchaf, oedran mawr ! Ni
chlywch i ddim son mi wranta amgylch y Powdwr Snising, mae
Mrs. Wheldon .... lecyn oni bae cawsech fil, yn y nesa y daw,
Ces lythyr or deheu dydd arall, roedd y ddau Lewelyn ar chwaer
yn rhwydd iachus ; achwyn ar gyfreithiau sydd yno o hyd a chant o
drafferthion. Duw a'n diofalo ni oil. Nos dawch !
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Esgusodwch ^w^frj obleit mae'r mennydd wedi mynd
yn succan. Er mwyn dyn anfonwch yma dippyn o lythyr fynycha'
galloch, i ddiddymu y meddyUau duon yma, sydd chwanog o
ddrysu dyn. Ymhle mae Ned Edwards bellach ? Mae'r brenhin
ynteu ? A phar fyd sydd ar yr holl hen fifrindiau yna, Cardinal
Davies, etc ? Mae'r chwaer yma ai gwr ai phlant ar eiddof inneu
yn iachus yn gorchymun attoch oil.
W.toR. C. Gybi, 13 Medi, 1750.
CII. Anwyl Frawd, — Ce's eich llythyr or 8d. Mae'n dda cael clywed
eich bod yn iachus, diolch am dipyn o hanes y Bibl, etc. Wfft i'r
arian a dalasoch am helcyd y corn carw m6r yna ! A viUainous
place indeed ! I thought the Captain would have been more
reasonable in his freight. Gadewch iddo, cynt y cyferfydd dau ddyn
na dau fynydd. If the liquor about the sampler turns moldy, you
must boil strong pickle, viz., salt and water, and add when it's a little
cold the same quantity of white wine vinegar, so cover the plant
with the liquor ; we eat 'em sometimes chopt small and mixt with
melted butter with mutton, which is seldom eaten here without 'em.
Sometimes brought to the table upon a saucer and chopt by the
eater as you do capers or other pickles ; if you design to keep 'em
long you should pour some melted suet upon 'em to keep off
the air. Dyna i chwi'r tu arall fil am naw swllt ar y Failles. Ai
tybied na dderbyniodd hi arian y weddw yma cyn hyn ? Aie
comhisiwner yw'r cardinal, iechyd i'r galon, oes llawer o wyr mor
ddoeth a dysgedig ag y fo yn ei plith? Mi welais lawer o s6n am
y Cwrt Consiens yna, nid oedd ryfedd. Ni chlywai ddim s6n am
wrthiau'r snising, mae'r Bersonyn yn achwyn nad yw fawr well
160 CII

erddo, ar lleill at yr un fath. Aie yna mae'r marsiant Fychan o'r "W. to R.
Bala, gorchymynwch finneu atto ynteu os gwelwch yn addas. Ie, contd.
ie, bywoliaeth front yw bod yn adyn diymgeledd ! Rwy finneu yn
cadw ty a thendans, ond er hyny yn ddigon drwg fy nhrefn lawer
tr6. Nid yw fy housekeeper ond ieuanc, ag heb erioed gael fawr
hyfiforddiant, rhaid yw 'morol am ryw fath arall os hoedl ag iechyd
a gair. Duw a'n cyfar^vyddo at y goreu. Aie'r cenhedloedd gan y
Spaeniaid ar Ffreinsh ydych yn ei feddwl a'n cospa am ein drigioni ?
Pe cae'm ein heiddiant ni byddem chwaith hir ar wyneb y ddaearen
hon, ond y mae trugareddau'r Arglwydd yn dra helaethion. Ai
tybied na chafodd y Ffrancod lonaid eu boUau ar ymladd er's
dyddiau ? A thybied na bo'r cenhedloedd rheini cynrhwng a
ninneu a pheth gwaeth ? Os felly, p'am na chawn inneu ei pafifio
nhwythau weithiau ? Rwyn Hwyr gredu ei bod yn haeddu golchfa
rwan ag yn y man yn enwedig y Ffrancod. Is it not evident that
they don't mind treatises nor have any regard to faith ; witness
Nova Scotia and the Caribee Isles. O chwiw ladron fifeilsion, yr
wir nid oes le i weled mor llawer o fai ar y Spaeniaid. Gibraltar is
an eye sore, and their logwood is their own, ond er hynny, nhw
ddylent dalu eu dledion. Gadewch ich brawd Gwilym unigol
glywed oddiwrthych fynycha galloch a byddwch wych. Roedd y
nhid a mam yn rhesymol dydd arall ag yr y'm ni yma oil yn rhwydd
iachus. Mawl i'r Goruchaf am ei drugareddau.
Eich brawd anwiw, Wm. Morris.
Ai tybied y gwnir tipyn bil yma hwn yn llythyr dwbl ?
Nid oes yma ddim fifrancodiau i'w cael. Mae'n harglwydd ni wedi
ei briodi (ag yn gwneuthur gwr gerwin). Mae Mr. Vychan ynteu
yn ddigon pell o fifordd oddiyma. A welsoch i gowydd y
gariadwraig Haras am adael cyfoeth i'w marchog ? Mae'r brawd
Llewelyn yn gadael ei yrru yma, rwy'n credu ei fod yn un digrif
oblegid y mae'r testyn yn un llawen. Mae Mr. Ellis yn gweddio
am weddi gyfifredin ar ei phen ei hun. Pa'r ddelw sydd ar Feirian ?
Duw yn eich cylch. Yours as before, W. M.
C. Gybi, Hydref 23ain, 1750, Nos Fawrth. -^^ to j^
Anwyl Frawd, — Dymma fi newydd ddyfod adref o daith, o ba cm.
un y bydd da gennych gael tippyn o'i hanes, oblegid fy mod yn
ymweled a'r hen gartref gynt. Boreu dydd Sadwrn cychwynais i
M 161

"W. to R. a fy mab tua'r dwyrain, ag wrth drafaelio yn ffest yn galed, ni a
contd. gawsom i Bentre'rianell cyn y nos. Roedd yno hen wr a hen
wraig i'n croesawu yn rhwydd iach ac yn llawen, dyna Ue bu dd'ri'r
badell fawr am ben y badell fechan, etc. Tranoeth mynd a
wnaethom ir Llan, Ue trewais wrth ambell un or hen drigoUon i
ysgwyd Uaw a hwynt, nid amgen, na Mrs. Williams o Fodafon,
Wmfifra o Ddulas, Twm Rolant y go', Sion ab Ifan, Owen Wmffra,
Lew. Sion Oylfer, William Sion Oylfer a Sian eu chwaer (yr hon
sydd wraig William Owen Pyrs glochydd yn agos i 90), Rhobert
WmfTra, Rhobert a Harri ap Richard William, dailiwr or Efel fawr
gynt, Twm William Glochydd. Digwyddodd fod priodas i fab iddo
fo, a merch i Elsbeth 'ch Rhisiart William ag i Huw Probert, fab y
Melinydd. Dydd arall roedd eu rhieni yn hogiau, onte ? Bu agos
imi anghofiaw Grufifydd Dafydd, mab yr hen William Dafydd
Lewis gynt, a Thomas ab William Dafydd, yn awr yn ddall, felly
yr oedd .... flaen. A dyna i chwi hanes yr hen " Stondards,"
ond nid y . . . . ynt yn awr ag oeddynt 27 mlynedd i rwan, pawb yn
hen ag . . . . llwyd. Yn wir ddiau b'ai ryfedd gennych weled yr
ben rieni, mae mam er ei bod yn cerdded ar ei 80 yn dra sionc oni
bae fod un troed yn pallu. Roedd hi ddoe yn canu penhillion i fy
mab a minnau. Mae nhad ynte yn dda iawn ar ei iechyd, yr anwyd
ar peswch sydd yw drwblio yn o ddrwg, mae'n gwaeddi am Imperial
Phoenix Snufif yn erwin dost, mae'n dywedyd yw fab Rhisiart adael
gyrru iddo beth ryw dro. Taro yn Llanerchmedd wrth Tom Bryan,
Die Morys dlawd ddrwg ei ystym. Will Bedo, fifidler, pur dlawd ynteu,
Mredydd yr hen was gynt, yn awr yn sadler, a dyna i chwi gyfrif 0
honynt bod y pen, Mawl i Dduw dyma ni wedi cael y cartref
arnom yn llwyddianus a phawb yn iach ynddaw, felly nos dawch
heno. Duw a fo'n gwarchad drosoch chwi a ninneu.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Dyma fi wedi taro wrth lyfr ysgrifen ag ynddaw well na
phedwar ugain o gowyddau yr ardderchog fardd, D. ap Gwilym,
roedd gennyf lonaid llyfr o honynt or blaen, sef oddeutu 90 ;
mae yma o 30 i 40 nad oeddynt gennyf na chyn neb araU yn
y brofydd yma. Let me have a line from you as soon as you
can, da chwitheu. W.M.
162 cm

Holyhead, 3rd December, 1750. "Wi to R.
Dear Brother,— I have yours of the 22nd ult. a chan diolch am Civ.
tanaw. Gwych or bwriad oedd yn eich pen ymgyfarfod ar brawd
Llew a minneu ym Mhenrhos, peth a eill ddigwydd ydyw, a phwy
a wyr nad eill yr hen bobl gael y dedwyddwch hwnw before they
make their exit ? Brother Lewis and yourself, when you get over
some difficulties that you have both to encounter with, a fyddwch
yn gefn dynion os Duw a rydd yr hoedlau ar iechyd. Dyma finneu
yn ymrwyfo ngoreu (wedi cael fy rhan o drwblaethau'r byd brwnt
yma) i ddyfod i hyd i chwi, nid hwyrach y byddaf cyn darfod y
Bibl ar gefn fy march ; nid hwyrach, ynte, mae gwr traed fyddaf.
Duw yn unig ai gwyr, rwy'n meddwl fod yn dyfod i mewn yma o
gwmpas deg a thriugain yn y flwyddyn ond och or rhif sydd yn mynd
aUan, ni choeliach i byth ! Mae'n dra drwg geny glywed eich bod
yn cael eich nychu gan y peswch, Duw ai lleddfa. Ow na fase
snising yn eich mendiaw ; ie, ie, peth mawr yw ymgeledd. Nid
oes dim llonychrwydd hebddi ; rwyfi, mawl i Dduw, yn cael fy
iechyd yn rhagorawl, drwy fyw yn dymherus, etc., er bod y meddwl
yn afiach. Oes y mae genyf dwysgen o gywyddau D'ap Gwilym
na fedd y brawd Llewelyn monynt ; mae imi o ddeutu saith ugain,
ond daccw Ynghallt Vadawg weU nag un ugain ar ddeg o naddynt !
Ie, digon digrif fyddeu ei hargraphu, gresyn bod cymaint o honynt
mor fasweiddgar. The horse distemper has reachd this place, but
I hear of none dying, ag yn ddistaw fe ddywedir fod y clwyf ar
y gwartheg yn agos, but this under the rose, dan obeithio'r goreu.
Yr anrhas ir printiwr efo i dypes, pan nad eifif o mlaen ? I have
time enough on my hands to write a line to a brother, though I can
employ it pretty well, ond nid er cael chwaneg ir bocced, dyna'r
gofid. Ymhle'r watch paper. I am glad you writ to Aldroman
Pritchard. I have had a letter from him lately chiefly about
Hughes's affairs. Mae ar yr Aldroman ddiwredd eisiau cymodi a
Llewelyn, mae yn achwyn arno yn greulon am ddigio wrtho ; rwyn
sgrifenu at Lewelyn heddyw ag yn dywedyd iddo fal y mae'n bod.
Father and mother were in a toUerable state of health the other
day, felly mae pawb yma. Write as often as you can these dull
times. Duw oi fawr drugaredd a fo'n gwarchad drosoch ar eiddoch
ag a roddo i chwi iechyd. Eich brawd caredigawl, Wm. Morris.
CIV 163

"W. to R. C. Gybi, ist January, 1750.
cy. Anwyl Frawd, — Mae arnoch imi lythyr neu ddau er's dyddiau,
ond er hynny i gyd ni fedraf lai na rhoddi i chwi hanes fal y mae'r
byd yn bod fifordd ymma. Dyma'r chwaer yn dechreu ymendiaw
(o glefyd mawr a gadd er's tair wythnos) er mawr gysur iw
thylwyth min ddigon ; mae darpar chwaneg yno. Daccw ein mam
wedi bod yn Uesc iawn er nos Nadolig y pryd y torrodd y postwm
arni, roedd hi heddyw yn beth gwell, a gobaith da rwan yr erys yn
ein plith rai blynyddoedd etto er maint ei hoedran ; mae nhad ynteu
yn cael ei scerbydio yn erchyll gan yr anwyd, fal y bydd o agos i
bob gauaf. Mae'r relyw o honom yn rhwydd iachus, mawl ir Goruchaf
Dduw am ei drugaredd. Gwych y dywedodd un o'n diweddar
brydyddion : Dyma gyflwr dynol ryw
Yn iach, yn gla', yn farw, yn fyw.
Par sut y mae'r peswch gyd a chwi ? Gadewch wybod, da
chwithe. Ni welai ddim o hanes y papur waitsh. Nid yw Mrs.
Wheldon yn clywed dim oddiwrth Mrs. Bailey o Ddeptford^ Ai
ni dderbyniwyd mor Wido' Pensions, etto ? Pa beth ydyw'r matter ?
Ce's lythyr ddoe ne echdoe o Allt Fadawg, y gwr hwnw yn achwyn
yn dost ar y byd ; felly y gwnawn inneu pe byddai gwiw imi.
Mae fy hen fifrind, sef Gobaith, yn ceisio sio yn fy nghlustia mae
diboen i ddyn dybio yn dda, ag y daw pob peth well, well. Ond y
peth goreu wedi'r cwbl yw disgwyl yn ddyfal wrth yr Arglwydd,
a rhoddi ein hyder a'n goglyd arnaw. Dyna'r feddyginiaeth
oreu allan ; oni bae honno, nis gwn beth a ddeuai o honom.
Duw a roddo i chwi flwyddyn newydd hapusawl a llawer un 0
naddynt yw taer erfyniad anwyl frawd.
Yr eiddoch yn garedigawl, Wm. Morris.
Pa wedd y mae'r Bibl newydd yn mynd ymlaen ? Par drefn
sydd amo ?
W. to R. Caergybi, 30th lonawr, 1750.
CVI. Anwyl Frawd, — I received yours of the 5th with the watch
paper and seeds, a diolch yn fawr am danynt ; ond etto erbyn yr
y'ch Uythyr yn fy n'led i cofiwch. Ni choeliach i byth falched ym
ni yn y cwr yma or byd o gafifael tipyn o hadau oddiyna, ag och na
bae'ch yn arddwr, telwn y pwyth ar y ganfed. Mae yma rai o bob
164 CVI

cwr ar y byd, but they soon degenerate in this climate, rhaid a'u "W. to ft.
newyd bob yn awr. Ie yn wir gwaith odiaeth sydd ar y pappir contd.
waits. Par sut y daethoch i wybod mae hwn a hwn yw'r pechadur
mwyaf ? Nid yn ol y cystydd a dderbyn dyn y mae ei famu. Ond
dedwydd i ni gael tipyn o gosp yma, rhag ofn drwg draw, peth
ffeind ydyw gobaith, coeliwch fi nid oes dim byw hebddaw.
Gwilwyr meddwch ar byrth Mon rhag y clwyf, y mae ein ustusiaid
wedi gorchymyn na ddel neb rhyw anifail corniog carnol o Arfon,
ond beth -ydis nes ? Ofer yw ymwared dyn. Gwell yw Duw yn
gar na Uu daear. Nid oes ini siawns yn y byd oni wel yr Arglwydd
yn dda attal y clwyf o gwbl, yr hyn y mae ein gobaith a wna ef yn
ei amser da. Aie yr ydych i (ag eraill) yn pesychu am yr hoedl
glas ? Gresyn na chai ddyn eich cwmni dros awr neu ddwy i gyd
besychu, oblegid nid oes yma nemawr un yn dyfod i fynu i'ch
brawd Gwilym yny grefift honno, ag etto rwyf inneu, mawl i Dduw,
yn Uawer gwell nag y bum. Da ydyw'ch bod yn gallu bwytta
digon, felly finneu, a draen hefyd i bob peswch tra bo dyn yn
cymeryd ei luniaeth yn rhywiog. Da yw bod y nith Meirian yn
gawres neu'n gorres ; mae yma un gyfnither iddi yn ei hannerch
sef Marged, yr hon yw fy housekeeper i ! Am y chwaer arall mae
hi mewn gwasanaeth er's talm byd (heb ddim cyflogiad etto) efo
Morgan, or Henblas. Mae hon yn lodes rhwydd dda, ond nis gwn
i par sut a fydd ir Hall drin y dreth, un bengaled ydyw. Rwyf
hyd yn hyn yn cadw ty oreu gallwy sef yw fy nheulu, fy hun, am
mab, ar nith, a morwyn, a chi a chath a dim arall. Mae fy her
lodes etto gyda'i mamaeth ; nis gwn i par sut a fydd trin y dreth
pan ddel hi adref, ond ni waeth tewi na son am gartref, gwell a fai
i minneu werthu'r creglach yma a mynd i letyfa fal chwitheu, nid
wy'n enill fawr ar y gwaith yma.
Salaidd iawn oedd ein rhieni'r dydd araU. Y mam yn mendiaw
yn bur araf deg, a nhad ynteu yn allan oi iechyd ymhell gan ryw
anwyd a chnofydd yn ei frest ; mae o yn ddewr iawn pan fo iach ond
anwadal iawn yw henaint. Dyna i chwi ryw faint chwaneg or beiau
ar anafau. Gresyn bod yr argraphwyr yn mynd 'mlaen mor ddiawg,
ffei ladron, what do they blunder more than the Cantabs ? What's
the meaning on't? Daccw'r Mr. Meyrig o Fodorgan wedi talu i
law Mr. Ellis bum gini aur tuag at argraphu'r Bibl, mae'n fifaelio
CVI 165

"W. to R. ettwa gael cyfleu iw gyrru i fynnu o achos eu bod yn ysgafn o
contd. bwysau, ag nid oedd dim edrych dannedd march rhodd. How do they
manage the light gold with you ? Mae yma'r rhwystr gerwina fii
erioed or achos, most of the gold that's stirring are too light, English
and foreign. Will nothing be done this sessions of Parliament
for the relief of the subjects ? If light guineas will be permitted
to pass at 2IS., no rogue that can afford to buy a file will ever pass
a heavy one. We are worse ofif in this corner than anywhere, all
our silver is carried to Ireland for I know not what, and light gold
is all the species we have. Mae hi yma yn rhew ac eira echryslon,
ag mae'n rhywyr imi ddarfod hwn fal y gallwyf fynd i dynny allan
ryw accounts ag yno mynd i saethu adar gwylltion. Duw oi fawr
drugaredd a fo'n gwarchad drosoch chwi a ninneu in cadw rhag
pob drwg. Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Dim newydd o Allt Fadawg er's dyddiau byd. Mae
Margaret Morris ieuainc a minneu yn rhoddi ein gorchymyn at
Feirian. Mae yma globyn o gefnder iddi yn dysgu mynd yn Esgob,
un o'r Uanciau digrifa a ganfu hi erioed ; nid yw mor llawn bump
oed, etto er hyn mae ganddo burion Gymraeg a Saesonaeg ag yn
ysgolhaig rhagorawl ! Ag am ei gampau eraiU, nid oes rifedi
arnynt. Mae fy herlodes yn dechreu dwndrio a cherdded ei goreu
hitheu, tebyg yw nain o Bentre'riannell yw. Sgrifenwch gynta
galloch da chwitheu.
W. to R. Caer Gybi, 2d o Fawrth, 1750.
CVII. Anwyl Frawd, — Cefais eich llythyr or 23 a diolch am dano, a
thrannoeth ar ol ei dderbyn daeth y nhad yma a chanddo'r eiddych
yn ei bocced a phapir Irwin, etc. Ydynt, mawl i'r Gomchaf Dduw,
wedi ymendiaw'n rhagorawl. Ni bu bo nhad er's llawer o flynydd
oedd cystal ar ei iechyd ag yw yn awr, a mam yn dechreu
ymdreiglaw o gwmpas y ty, ag yn gallu bwytta tamaid yn dda
iawn. Ddoe yr aeth y nhad adref gyd a'i gymydog Ffoulk Jones,
officer Dulas, yr hwn oedd gynt Fowkyn y trwmpeter, brawd i
Sion yna a fu'n drwmpeter ir Gards. Dynan cwrtais diniwaid yw
hwn yn byw yn Rhos Fadog (Hu Bwiliam Tomos gynt). Gwych a
fyddai ir Parlment yna fedru wneuthur argau i lestair ir gin
brwnt ymledu dros yr holl deyrnas a boddi o'r holl wragedd
sychedig. Temperance is a most amiable thing ! Lie da i'r un 0
166 CVII

honom ddisgwil mynd cyn hyned an rhieni tra b'om yn bolera ag W. to R.
yn gloddesta beunydd mor ddigydwybod. Ond ni choeUach i contd.
byth gased gan eich brawd Gwilym ddiotta yr dyddiau hyn ; mae'n
debyg mae'r achos yw am nad ydyw yn cytuno ai dymer wneuthur
felly, ag nid i unrhyw rinwedd. Inclosd you have a ffrank to send
Mrs. Wheldon's printed paper. She is very uneasy to know if
she has any chance for the remainder of last year's pension, Mrs.
Bailey having given no reason for the deduction. Gwych yw bod
y Bibl yn mynd yn mlaen mor hoyw.
Dyna i chwi lythyr ag erratas Mr. Richard Bulkley, Person
Mechell, hen wr mwyn diniwaid, cywraint, Hariaidd, cwrtais,
Cymroaegydd goreu mae'n debyg ym Mon. Mi ai symbylaf i fynd
ymlaen. Mae Mr. Ellis yn gorchymun attoch, mae o'n awr fal y
byddai arferol, ond yn taeru na lefys gymeryd dim cywreinwaith yn
Haw gan ei ben ai frest ; mae pryf yn y pen, hynny sydd sicr, ni
wn i pa beth yn y ddwyfron. You'd think your self happy if you
could exercise your self as much as he may, having a good horse
and master of his own time, Sundays and holydays excepted, a
theiau gwyr mwynion o'i amgylch ar hyd y wlad. Na atto Duw
chwedi amgen na'ch bod wedi meistroli'r peswch am y tymor yma.
Mi ge's inneu fy sguttiaw gantho yn o dost, ag yr wyf fyth ag ettaw
yn cael ambell loes. I will enquire about the ticket afifair, though
am affraid the fellow is the Lord knows where. Dyma fy nau
grwtyn i wedi bod yn glaf or frech goch, — yr archlod ir haint, fe ai
trin odd yn abl anfoesawl. Daccw blant y Syrveyor tan yr un clwyf;
fe ddywedir fod y Wen yn y plwyf. Duw a gadwo bawb o honynt
yn ddianaf os daw in plith. Mi af yn y cyd ar Weddi Gyfifredin,
par bryd y bydd arnoch ei eisiau debygwch ? Wala, wala, rhaid
tori'r eda' i gael mynd ir farchnadfa i brynnu Huniaeth erbyn yr
wythnos nesaf. Duw a fo'n gwarchad drosoch chwi a'ch herlodes.
Mae Marget Morris yn gorchymun attoch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S.— Roedd yma ddoe un Mr. Ab. Morris, brawd i'r Captain
WiU Morris, who signd Irwin's Certificate. I presume this
gentleman was a merchant in Cork, a phur falch ydoedd daro wrth
namesake. Dyn mwyn digon. Par ddelw sydd ar Irwin? Mi
ach gwela yn y pen ucha o'i Receivers, tipyn oi hanes da chwitheu —
Cix 167

"W, to R, a good undertaking. Mae ar y Bersonyn Ellis flys garw am gael
contd. gweled un sheet or Bibl yna. Stwfifio ddigon o ryw bethau yn y
fifrencyn yna, na yrrwch monaw yn weili da chwitheu. Have you
no acquaintance with ere a florist that a body may have a few
curious seeds. I've now a hot bed with frames and glasses that I
could raise anything almost. Dyma genym dair o longau pyst
newydd brafia a welwyd yma erioed. Hyspyswch i bawb o bell ag
agos y newydd pwysfawr hwn ! Dydd Mawrth diweddaf y boreu
y bu yma'r gwynt echryslona ar a welwyd, glywyd neu a glybuwyd
yn oes neb yn fyw ; gerwin y torrwyd ein teiau ar to gwellt arnynt.
Dim drygau ar y mor fifordd am a glywn ettwa. " Piliwr adail pa
Ie'r ydwyd, planed wyllt pa le nid wyd," ebr rhywun.
"W. to R. Gartref, i2d Ebrill, 1751, N.S.
CVIII. Anwyl Frawd, — Dyma fi newydd ddyfod adref o Bentre
Eirianallt. Mae'n yspys gennyf mae da gennych glywed fod ein
rhieni yn dda iawn ar eu hiechyd, yn ol yr achos, sef eu hoedran.
Mae mam wedi bod ddwywaith yn yr eglwys ar ol y clefyd
diweddaf, ag y mae hi'n gweled ag yn clywed cystal cynt ond ei bod
yn 6 fusgrell. Mae nhad yn achwyn bod y golwg yn pallu peth,
ond y mae yn clywed yn well nag y bu — mawl ir Goruchaf Dduw
am ei drugaredd. Byddai ryfedd gennych eu gweled gin sionced
ag ydynt ; mae'nt yn gobeitho cael golwg maes arnoch cyn eu
marw. Digrif fyddai cael un ymgyfarfod yma, ond nid hwyrach
mae draw y bydd, Duw a ddel ag un llawen bydded He y mynno,
Do, mi gefais eich llythyr a phapur i Mrs. Wheldon, chwedi abl
tlawd ir druanes honno, ond mae llawer un yn waeth eu cyflwr.
Nid teg oedd gwaith y dynion yna, addaw 20 a thalu dim ond 6.
Yr oeddwn inneu yn meddwl mae gwell ieithydd Bwclai nag Ellis,
mi sgrifenais atto i erchi iddo fynd ymlaen, ag a elwais ddoe yn ei
dy, ond nid oedd mo hono gartref. Buan y daeth lorwerth ap
lorwerth yn ei ol o Foston. Ni chlywais i gael oi chwaer yr un
llythyr oddiwrthaw. Rym ninneu yn gorchymun atto yntau, pe bai
fatter yn y peth. Ie yn wir gwych iawn fyddai gael rhai o'r hickry
nutts o'r Shagbags, fal y gallwn wneuthur coed o honynt. Won't
the cranberries grow here ? Roberts, the sailor, is daily expected
at Liverpoole ; his parents have promisd to let me know when he
arrives. Ie, yn wir, da chwitheu ymorolwch am dipyn o ryw hadau
168 CVIII

dieithr. I have all the common annual flowers and common W. to R,
perennial plants, ond er hynny, nid digon i foddio'r golwg. Os contd.
Gwyddel cynhwynol yw Irwin, Ue da disgwyl daioni o honaw ; nid
oes mewn mil un o honynt a dil ei godi oddiar y maes ; er y
gwelais yrwan ag yn y man ambell un or gweddeiddia, rare birds !
Ond felly mae pob cenedl, meddwch chwitheu, ie, yn wir, felly
maent yn sicr ysywaeth ir cywiriaid. Och y finneu'r goUed ir
deyrnas am y tywysog, ond Duw yn unig a wyddai oreu pa beth
i wneuthur ag ef a ninneu. Perhaps things may turn out well ; if
they do, its more than we deserve — a wicked and perverse
generation. Do you know whether a certificate of the minister,
churchwardens, and principal ofificers of the Customs here might
not do to obtain Mrs. Wheldon's pension, instead of going to a
Justice of the Peace ; the pension is but smaH and the justice far
off ; OS gwna, gadewch glywed mewn amser, obleit rhaid iddi yrru
un yna'r mis nesaf. Daccw Huw Huws, Lligwy, hwn a welsoch
gynt yn Llundain yn saerniaeth, wedi marw a chwedi gadael yr
hen Lowri Huws, ein modryb ynghyfraith, yn wraig weddw. Nid
hwyrach y myn hi wr arall ; he died of a dropsy and was become
a drunken old fellow ! Dymma Farged Morys ieuanc, yn
gorchymun yn fawr at ei chyfnither, felly mae pawb o honom
attoch eich deuwedd 'Rym yn awr yn rhwydd iachus bod ag un.
Mi af ynghyd ar Weddi Gyfifredin pan ddarfyddo imi roddi fy hadau,
etc., yn y ddaear ; rwy wedi bod yn segur drwy'r wythnos yma felly
rhaid gweithio a mwstrio yn fifyrnig y nesaf Ni chlywais ddim o
Allt Fadog yn ddiweddar, digon da os ceir llythyr oddi yno rwan
unwaith y pedwar amser ; mae'r cyfreithiau ar planta ar
liwsmonaetha wedi spwylio'r dynan hwnnw. Wrth gofiaw. Nis
gwn i pa beth a wnaf am dipyn o sgrifen or Customhouse, yna,
sef: "A certificate to discharge a coast bond given here for a
parcel of tobacco shipt on board the Francis and Mary, Thomas
Archer,  from hence for London in the name of Peter
Fearon." The Cocket was dated the 6 or 7 April, 1749. Perhaps
there is no charge attending it, for we here take the fees of the
certificate at the entry of the goods ; it may be so there, but if you
are obUged to pay 2s. or 2s. 2d. nid oes mor help, mi ai talaf
inneu nhw i chwitheu y cyfleu cynta a gafifwyf. Da chwitheu
cvin 169

W. to R. picciwch hyd at y dollfa ryw dro a mynnwch gael certificate ag onite
contd. fe a fydd digon o ddrwg yn y dref, Duw a fo'n gwarchad drosoch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
"W". toR. Holyhead, 6 May, 1751.
CIX. Dear Brother, — I received your two pacquets containing Evans
contra Whitfield, and Richards' proposal, likewise the seeds, which
were more acceptable than either of them, a chan diolch am
danynt. Rhyfeddol iawn fydd gweled Cedrwydd Libanus yn
gorchguddio naill banner o Ynys F6n, yno hi a i yn ynys dowell
yn ei h61, a chenid cywyddau iddi mal cynt. Gerwin yw bwriad
Richards* yna ! Par sutt gymorth ydych yn ei feddwl — cymorth
subscribers ynte geiriau ? The book would certainly be very useful
if well conducted, and 'tis pity that it had not been ta'en in hand
by some Northwalian such as Samuel, Wynne or Morris ; mae
pawb yma yn ofni na wna'r dyn Deheuig yna lawyn y byd or peth.
He sets out pretty well, his specimen should have been quite
inexceptionable. Pam y dywaid o mae Syr A. Owen yv^ proprietor
Aber-ffraw? Mae yno broprietors heblaw fo, Mr. Meyrick, etc.,
though Sir Arthur has the greatest estate in the village. If the
thing had been well recommended I doubt not but a great many
subscribers would be had here. His inserting the name of
bishops, clergymen, and esquires as patrons is all stuff. Beth a
'wyr y rheini oddi wrth y mater? Is there to be a botanic part to
it? Who manages that? Gresyn na bae'r brawd Lewis yn
cymeryd y Doctor Davies yn Haw, rhoddwn inneu iddo y
botanologium goreu (o un Gymreig) ar a fu erioed ar wyneb y
ddaear ! But that man, the Lord help him, hath brought upon
himself troubles and vexations in abundance, base well bod yn
weddw ganwaith na'r gwaith accw. Ce's lythyr trist oddiwrthaw
yr wythnos ddiweddaf. Duw ai dycco allan oi dramgwyddiadau,
a phawb o honom gydag ef, os gwel o'n dda. Rwyf inneu wedi
digio yn erchyll wrth y byd brwnt yma, nid oes dim daioni i gael
ynddo ar a welai i, ond i ambell r6g a chni ; oes mae fifyliaid yn
fifyny'n rhyfeddol, ond i paradwys nhw ydyw fo. Ie, yn wir, gresyn
na bae'r mes a'r cnau yna yma, fal y geUid eu hymgeleddu.
*The Rev. Thomas Richards, of Coychurch, Glamorganshire, published
his Welsh-English Dictionary, in 1753. It is a translation of Dr. Davies's
Welsh-Latin Dictionary with some additions from Lhuyd's vocabularies.
170 CIX

Rwyfi yn cyweirio ar y Weddi Cyfifredin ngoreu glis, chwi gewch fy "W. to ft.
ngorchwyl ryw dro, pawb eraill yma yn ddiog anial. Diolch yn contd.
fawr am y certificate (heblaw talu). You were sadly imposd upon
by the clerks, the original certificate should have been but 2s. 2d.,
and this about I4d. O chwiw ladron ! Ymhob crefift y mae
coggiaw, felly yna mae'n debyg. Dyma Ddic Morris bwt wedi
bod yn cymeryd ei gennad, mae o am gychwyn tua Llundain rai or
dyddiau yma medd o ; roedd yn dymunaw^amoch ymorol ymhlith
eich fifrindiau am wasanaeth iddo, fe fedr wneuthur peth o bob peth
a llawer o bob un. Nid oes yma ddim He iw fath ; fe wnae'n
burion i dendio ar rhyw hen ddynan neu hen forwynig, os
medrwch helpu tippyn arno, gweithred enaid a fydd, nid taclus y
trinwyd mono Ymodorgan.
Pwy yw'ch cyfaill Evans, awdwr y pamphlet yma ?* Mae o
gida'r chwerwa yn ei ymadrodd, gweddusach bod yn hynaws.
Diammeu fod yr hen Rufifudd Sion, Llanddowror, yn gwneuthur
llawer o ddaioni, o achos paham yr haeddai barch a thrugaredd
gan ddynion gweiniad fal ef ei hun, o ran pwy sydd heb wendidau
ag wmbwrdd o honynt hefyd ? Er hynny i gyd, gadewch gael y
darn arall or llyfran. Par ddelw sydd ar Feirian ? Ni soniasoch
am dani yn eich llythyr. Par sut y mae hi yn dyscu yn y Boarding
School? Dyma fy merch inneu yn dyfod adref yr wythnos nesaf
oddiwrth y famaeth yn 2.}l mlwydd oed, ag yna ni fyddwn bum
nyn 0 dylwyth. Mae Pegi Morris yn tario yma dros un banner
blwydd etto, ag yno i fynd i wasanaeth a fo gwell, naill ai Lundain,
ai Lerpwl, ai Dulun. Mae EUin yn glynu yn yr Henblas ag yn leicio
ei lie o'r goreu. Beth a dil cadw ty heb wraig ynddo? Ni thil o
ddim yn y byd, ag ni waeth roddi'r swydd i fynu na pheidiaw.
Beth meddwch chwi sydd wedi treio'r ddwy fifordd ? Rhowch
gyngor, da chwitheu, i ddynan ymddifaid. Roedd y nhad a mam
yn rhwydd iachus oddeutu canol yr wythnos ddiwaethaf. Bu
Ruffydd Dafydd yma ar ryw neges iddynt. Ag yr ym ni yma oil
yn iachus, i Dduw y byddo'r diolch. Mae fal yr ysgrifenwch gynta
galloch, a Duw a fo'n gwarchad drosoch bob amser.
Wyf eich caredigawl frawd, William Morris.
*This refers to the scurrilous pamphlet issued by John Evans, Vicar of
Eglwys Cymmun, Carmarthenshire, in 1752. See Llyfryddiaeth y Cymry,
?• 432. CIX 171

L. toR. Galltvadog, May 17, 1751.
xc Dear Brother, — I received yours of the 3rd on my return from
Shropshire, and am glad to hear you are so well in health and so
well situated. God be thanked for all happiness and peace. Nag
ydwyf ar fedr bedyddio 'run dri mis etto. What put it in your head
that Tywysog Cymru was a good man ? Dyn gwirion dros ben
oedd ef. What goodness was there in that? Woe be to y^
country that hath a fool for its Governor ! Beth a wn i pa Gymraeg
sydd am dowager? Gwaddoledig mae'n debyg. Y dywysoges
waddoledig sydd air newydd iawn, dyna'r gwaethaf. Pa fodd y
gelwir hi ynghyfraith Howell Dda ? It is impossible for me, and 1
am sorry for it, that I cannot send you remarks on your proverbs.
I am so confounded with lawsuits and troubles that I have not a
minute's cool time to spare, and a few days ago I was within an
ace of mynd i garchar.* That trial at Chester being unknown
to me it was a great chance they did not get an execution against
me before I knew anything of y^ matter and before the writ of
injunction could be serv'd upon them. Duw a ddiofalo pob dyn
gonest oddiwrth gyfreithwyr. Nid oedd Gorbed o'r Amralty ddim
fifrind imi ers talm, mwy nai frawd, ped faent ar gefnau eu gilydd
ni waeth gennyfi. Chwi oedd y cynta a ddywaid imi pa le oedd
gan Lord Lincoln, a phawb eraill yn gwybod o'r papirau newydd,
a minneu fal Uo yn gwrando arnyn. Fe fydd ar y gwr lai o eisiau
arian bellach, ag nid hwyrach y cofia fo ryw ddynan truan ryw dro.
I have discovered some frauds of y^ late steward lately, ni wn i
gaf i glod am hynny ai peidio. The Welsh Dictionary may be a
tolerable thing, but far from being perfect for want of a general
correspondence. I beth y dwedai'r fulen mae Syr Arthur oedd y
piau'r Aberfifro ? Mae yno dir i Mr. Meyrig a phobl eraill. Pa
fodd y gellwch i gael amser i roi coppi och casgliad o eirieu
Cymraeg iddo fo ? Ni chawn i yn fy myw amser i sgrifenu iddo
un sheet, chwaethach deugain. I gave you my reasons for writing
(g) in y'= word ieuangc, and why I write ieuengctyd and not
ieuengctid. It is for the same reason that I write bywyd, iechyd
* For a full account of Lewis Morris's connection with the Cardiganshire
lead mines, and the legal proceedings he was engaged in, see the excellent
monograph written by Mr. D. Lleufer Thomas in the Cymmrodor, vol. 15.
172 CX

clefyd, etc., and not bywid, iechid, clefid, from byw, iach, claf. L. to R.
Anghenogtyd ought also to be wrote so. Mi glowais yn Sir contd.
Amhwythig ddwedyd briodi o Arglwydd Powys. Diolch i chwi
am ddywedyd pwy, fe allai mae hynny oedd yn rhwystro iddo atteb
fy llythyr i ; gwae fi na attebai fo, mae'n fy mryd i sgrifennu at y
Mr. Bodvel ar fyrder i siarad ag efe. No, I had no letter from
Ned Edwards, I suppose be blunderd in his direction. I hear
Roderick Richardes'* is come home. Goreu pei pella yr elo eich
controwler chwi mae'n debyg. Mi wranta yma werth mil o bunnau
0 fwyn i'r penwyn, ond ni wn i pa hyd y pery. Da iawn, Murdoc
Macensi, ' ag och o druan Pickering, ni waeth dyn mud nag ynte.
Gyrrwch yr hiccory nuts ar New England acorns, yn Hong
Catterel neu rywun sydd yn dyfod i Gaerfyrddin, a'r almanac
hefyd, to be left for me at John Griffith's, the attorney there, and I
can have them. Er mwyn Duw oes dim gobaith cael mynd yn
ddegymwr? Fe wnae hynny help fawr mewn adwy wan — chwi
wyddoch amcan wrth wyneb Guidott, a ydyw ef mewn difrif?
Duw fo gida chwi. Eich brawd digon mawr ei drafferth, L.M.
Ynghylch pa amser y bydd y Parliament i fynu ! Ni wn i na
bydd raid imi ddyfod yna cyn hynny. Caer Gybi, Mehefin 6, 1751. "W. to R.
Mon Cher Frere, — Yr achos a bair im sgrifennu attoch yn awr CXI.
ydyw hyn : Neithiwr y dychwelais adref wedi bod bedair nos ym
Mhentre EirianaUt yn ymweled a'r hen rieni, sef fy hun am mab
Rhobert. Yr wir, musgrell ag afiachus iawn yw yr hen bobl. Mae
nhad yn lleccyn er's dyddiau byd, rhyw gnofydd yn ei frest, y piles,
etc. Mae o yn gorwedd yn fynych ai sprydoedd yn bur isel, which
is generally the case in that distemper. Are you quite clear of it ?
Mae mam hitheu yn bur glofif; prin y medr hi ymlwybran rhyd y
ty. Duw a helpio y ddau ; mae'n dosturus ei gweled weithiau, ag
yn hyfryd ei gweled dro arall. Bum efo ofifeiriad y plwy a nhad yn
gwneuthur llythyr cymun yr hen William Owen Pyrs, glochydd,
yr hwn sydd 87 oedran agos, yn ddall ag yn orweiddiog. Sian
'ch Sion Oylfer ei wraig yn scutores ar y cwbl am ymgeledd. Rym
ni yma oil yn rhwydd iachus, wythnos i forri y bedyddiwyd mab ir
•Roderick Richardes, of Penglais, Aberystwyth. He was a friend of the
Morrises, and is constantly referred to in the letters.
CXI 173

W. to R.
contd.

"W. to R.
CXII.

chwaer ar brawd Dafies, yr hwn a enwyd Rhisiart, nage, nage,
Richard. Mae'r fam yn dda iawn yn ol yr achos, dim newydd
arall. Duw a fo gyda chwi. Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
P.S. — Pam na ddywedwch ai Biblau WiUiam Jones, Pabo, oedd ar
werth dydd arall ymhob ieithoedd. Er mwyn dyn sgrifenwch at
y nhad fynycha galloch. Mae rhyw chwaer i'r Wil Jones hwnw agos
a thynu ei lygaid am arian ; mae hi'n clywed fod eraill wedi cael
rhai, scutorion Lieutenant Edmonds, etc. — W.M.
Caer Gybi, i2d Fehefin, 175 1.
F'anwyl Frawd, — Mi sgrifennais attoch dydd arall a hanes yr
hen rieni, etc., ag yno cefais eich llythyr or 4dd a chwaneg o waith
Evans contra Whitfiel ' etc. Diolch yn fawr am danynt, a chan
bod y tywydd yn rhy .v'resog (poeth allaswn i ddywedyd) i weithio
mewn gardd neu rhyw orchwyl arall allan, dyma i chwitheu linell neu
ddwy yn atteb. Aie mae hi yna yn rhwydd wresogaidd ? Digrif
fod y fath hin yn eich bywhau chwi ag yn fy lleddfu inneu. Ni
welai mo'r cedrwydd yn eginaw mor pethau, er bod ffawydd a
hauwyd yr un amser allan o'r ddaear er's dyddiau. Have you such
a thing as a whole cone which contains the seed ? I'me afraid the
seed you sent were crushed in the carriage. Er dim ar y fo cedwch
imi chwaneg o'r had fal y gallwyf ei hau y Mawrth nesaf — roedd
hi gyda'r diweddaraf pan gafed y rhain. Mae gwyddau breision
yn anhawdd eu llochi, ag ni thai rhai culion i gymeryd y drafferth '
efo nhw, felly heb wydd y byddis ni wybod par hyd. Par fodd yr '
y'ch chwi yn amcanu treulio y rhan arall och bywyd, ai'n ddwbl '
ynteu'n siengl ? Om rhan i, ni waeth cyfaddef y gwir na pheidiaw, '
pe cawn fy ewyllys ni byddwn chwaith hir heb newid fy nghyflvw,
er ond odid mai gwell fyddai peidiwch. Duw yn unig a wyr pa
beth sydd oreu ar ein lies, nid y'm ond megys dynion ag amhugwd
neu ymhugwd, myhugwd, mwhwgwd, neu rywbeth dros eu llygaid.
Na chlywais i erioed son am Sion Evans y Darllenwr. Ai ni fydd o yn
pregethu dim yddynt? I am sorry that I must answer in the negative
to your question concerning the herbal, which I'me obliged to do
upon many accounts. My catalogue (for so if s called) is drawn,
the Latin first, then Welsh, and then the English names, and last
of all the Irish, Cornish, Armorican, etc., with the virtues and
receipes annext, so that it is a pretty large book ; it would be a

174

CXII

monstrous piece of work to model it anew by setting the Welch W. to R.
first alphabetically, though I have begun it, i.e., the Welsh first, a contd.
long time ago ; yet it will require a long while to perfect it, perhaps
more than I shall ever bestow upon't but query. If Mr. Richards
publishes a botanic part I would willingly revise it, were it possible
to have it sent here, all that have been done in the Welch hitherto
are intollerable. He'd better not meddle with it without he can
exhibit a better herbal than Dr. Davies and his followers Jones and
Rhydderch, confounding one plant for another and playing the
vengeance. I have shewn the proposal to many of our clergy and
gentry, most of whom were willing to subscribe towards carrying
on so useful a work, provided Mr. Richards would appoint some
responsible person to receive, etc., in this country. I have been
consulting with some friends who might be a proper person, for
booksellers we have none, nor shopkeepers that will do any good.
"We have fixd upon the Rev, Mr. John Evans of Treban (a brother of
Mr. Thomas Evans, the lawyer of your city). Mr. Evans is a
person that lives in the middle of the island, and as he is a
considerable farmer and an agent for some gent, frequents most
fairs and publick meetings, and is acquainted with all the gentry and
clergy in the county. I daresay if Mr. Richards would apply to him
by letter directed for him as above, near Llanerchmedd, he would
takeuponhimthattrouble,thoughIhavenotspoketohim yet. Ihave
desired Mr. Thomas Owen, Rector of Aberffraw, to do it. Mr. Owen
lilted the work greatly and wiU recomend it, he is the oracle for
dysceidiaeth fifordd ymma. "What says Llewelyn to do this work,
doth he countenance it ? Perhaps it may prejudice his scheme of
publishing Davies's lexicon. Ie, yn wir, rwyn ofni mae chwithig
ydoedd y naid a gymerwyd er maint y synwyr, a digon o siampl i
boblach gymeryd y mawr ofal wrth neidiaw rhag ofn y gwaethaf.
Roedd yn disgwyl i'r Arglwydd Powys wneuthur erddo yn y
Drysorfa, nis gwn i a wnaed dim ai peidiaw. Mae subscribers
Dulun yn prifio'n bur fawaidd (nid er amharch arnoch) wedi cael
eu llyfrau plans, ni welai fawr arian yn dyfod oddiwrthynt.
Gwyddhelod ydynt. Pray my compliments to Alderman Prichard.
Roberts, his rider, was here two days ago and had left all weU at
home. I presume Huw Roberts, his factor here, will write him next
CXII 175

Vf. to R. post ; he hath bought for him, I believe, upwards of 50 tons of kelp.
contd. Gobeitho hefyd y prifia Meirian yn lodes dda. Gweddiwch drosti
tra bo heb allu hynny drosti eu hun, a Duw a rydd ei ras iddi, os
y chwi a hitheu a'i cais yn ffyddlon. Yn wir ddiau aneirif yw'r
temptasiwnau sydd beunydd yn amgylchu ieuenctyd ; chwi
wyddoch fod gormod o lawer yn gosod arnom pan fo'm mewn gwth
o oedran, chwaethach hwynt sydd yn feddalion. Aie mae'r wasc
yn peri codi'n foreu, ni waeth fyth, gwyn ei fyd a fedra gan ddiogi
wneuthur yr un peth, ag mi fyddaf yn fynych pe ba'i fatter yn y
peth, ond yn Ue chwynnu beiau llyfrau, chwynnu gardd lysiau y
byddaf innau, obleit dyna'r amser goreu i weini allan o dy, ag o mor
hyfryd y boreuau yn y wlad. Ie, yn wir, peth digon erchyll yw 'spectol
ar draws trwyn gwr tan 50 oed. Hyfryd fase ganddoch weled ein
tad a'n mam yn darilain dydd arall pam fum Ymhentre Eirianallt
heb spectol na dim arall. Mae mam yn gweled ac yn clywed
cystal ag yr oedd pan oedd 40 oed, ond y mae'r ddau yn pallu gan
fy nhad er y medr ddarllain print eglur heb ddrych. Duw ai
cadwo nhw i'w gilydd. Mae fan yma ryw wig drafferthion yn
llestair i ddyn wneuthur dim daioni. Wawch, dyma Gadpen
Weller (Commander of the Dublin Yatch) newydd yrru imi banner
dwsing o ryw win braf, braf Rhaid a mynd i gerdded ag i
rodienna efog y fo ai wraig ieuanc a briodws e'r dydd arall ffordd
yna. Mab hynaf yw hwn ir hen Gadpen yrhwn a roddes y swydd
i fynnu er mwyn y mab. Ffrind mawr imi ydoedd yr hen. Dyma
Arglwyddesau, ni wn prin moi rhifedi, yn dyfod i lygadrythu ar fy
ngardd i ag i fwytta fy holl fefus i ; rhaid rhoddi pob peth heibiaw
a mynd i wneuthur sir iddynt. Duw a fyddo'n gwarchad drosoch
ar eiddoch yw dymuniad Eich anwylaf frawd, Wm. Morris.
P.S. — Nid oes yma a roechi yn eich Uygad o newydd yn y byd,
oes yna ddim gydag a welwn yn y papurau argraphedig yma ?
Ba beth y mae'r Counsellor Meyrick yn ei wneuthur yna ar hyd yr
amser? Mi glywa fod ei hen was Robin wedi chwareu castiau
cadi ag wedi cymryd y goes. Wfift ir fath ddyn ag efo. A fyddwchi
yn gweled y Bwrsun ddiniwed weithiau ai Arglwyddes ? Par sut
y daeth oddiwrth yr Arglwydd Pwt ? A gesochi'r mwnws ganddo?
Oes digon o rheini ffordd yna ? Nhw aethont oddiyma bod y beil,
fifarwel gyda nhw. Byddwch wych, yr eiddoch fal or blaen. — W.M.
176 CXII

Holyhead, 17th July, 1751.
Dear Brother, — I have before me yours of the 29th July (June W. to R.
oeddid yn ei feddwl), gresyn fod y piles ar peswch yn ymgydiaw a CXIII.
chwi, cymdeithion o'r dihira', fo'i gwyr Duw a dynion. Aie roeddych
yn gweled Uawer o ryfeddodau yn eich pererindawd 015 miUdir ? Yn
wir nid wyf inneu ond ymdeithydd diog iawn, ni bu monwy'
bellach Pentre EirianaUt ers dwy flynedd, nag or Ynys yma er's
pedair mlynedd neu bump. Mae gwahawdd mawr i'm i deiau'r
bonedd o'r cwmpas yma, er hynny nid wyf yn clywed arnaf symud
oddi yma, o achos ei bod yn gostus mynd i blith y mawrion ag yn
enbyd hefyd o achos y tra yfed sydd yn eu mysc ! Mae gormod
gartre ysywaeth. 'Roedd yma ddoe hen fifrind ir brawd Llewelyn a
chwitheu, sef Mr. Thomas, pen gwas Syr Thomas Wynne gynt.
Dyma fi'n Uesc ar ol pottiaw efo hwnnw ag arall, pottiaw heddyw
efo Chaptain Weller ynteu, a chroesawu'r wraig yn fy ngardd a
mafon a chan mil o bethau eraill. Pwy oedd yr Arglwyddesau
oedd yn bwytta fy mefus i, ond Countess of Meath, Lady St. Leger,
Lady Prendergast, etc., gwragedd cymhedrol ddigon. I am glad
you stopt that impertinent silkman's foul mouth, fifarwel gydage,
chwedi Huw Parri'r hen was pan framiai. Aie a sour morose man,
meddwch am y cadpen, mi ai hadwaenwn er yn las lane, a mwyn
ddigon y gwelais i o erioed hyd yn heddyw, nid yw'n cofiaw
monoch chwi yn yr ofifis. Mr. Evans seems to decline the office
of receiving subscribers for the Welsh Dictionary ; however,
Richards may try him. Gerwin or hyd sydd yn llythyr Evans at
Whitfield ! Fo debygai ddyn ei fod yn mynnu cael y gair yn
drecha ar naddynt ; ond nid wyfi farnwr ar fatterion mor bwys-
fawr. Aie mae'r benywiaid (na b'ond i grybwyll !) yn barod i
dynnu eich llygaid och pen ? Wfift ir rhywogaeth arglwyddi yna I
Mae'r cnawd yn sisial yn eich clust, mi a wranta, fod y Bibl yn beth
o'r ffeinia, ond llawer fifeiniach yw gwraig rinweddol. Mae'r
yspryd yn dywedyd yn y gwrthwyneb mae gwell priodi'r Bibl nag
: ymherodres, rhaid im wiliaw meddwch, ni wiliwn yn fy myw.
Daccw lydnes o ddynes wedi fy nai mewn rhwyd ag etto yn naccau
ymborthi arnaf, a phe ymgrogwn nis cawn yn rhydd oi hafiSau. Yr
anrhas ir golud bydol yma, ni bu erioed ddaioni o ormod o honaw.
Gwir yw'r penill : — Ymhob man mae cryf a gwan
Am arian yn ymorol.
Deg i un nad ydwyf yn ddedwyddach efo'r ddau giwtyn yma
:¦ M 177

"W. to R.
contd.

"W. to R.
CXIV.

nag a fyddwn pei cawn ryw wilog benflfol, ond pwy a wyr os ieuanc a
fydd rhaid gwneuthur plant, a dyma fineu mewn gwth o oedran i drin
y rheini. Os hen a fydd y feinir, ni waeth mor llawer hebddi na'i
chael. Un ganolig sydd raid gaelyn rhywle,nagoes yma ddim dewis
na thebyg ir peth. Lie brwnt anghysbell, flfei hono ! Da clywed eich
bod wedi cael bara i Owain y Garddwr. Ni chlywais byth inclin
gair oddiwrtho. Aie nid oes dim buwiol'aeth i Ddic Morys bwtt,
pa beth a ddaeth or hadlaeth ? Rwy'n gobeitho fod y nhad yn
dippyn gwell, bu yma lane dydd arall oddiyno yn nol Pegy
Morris a fy herlodes inneu i ymweled ar hen rieni, nis gwn i etto
par sut a fu iddynt drafaeliaw. Ni chefais i un llythyr oddiwrth y
brawd Llewelyn er's agos i chwarter blwyddyn. Mae'r dyn hwnnw
wedi ei lygad tynu yn ddiamau. 'Roeddwn yn meddwl gwneuthur
llythyr hir o hwn, ond dyma ryw wag drafferthion ym rhwystraw.
Nis gwn i pa beth i ddywedyd ynghylch y dowager, nid wyfi yn
leicco mor gair gwaddolig oil. Mae twysoges weddw Cymru yn
chwithig iawn, mi a debygwn mae'r dywysoges weddw fyddai, neu
dyna'r enw ym yn ei arfer yma wedi hir synied y matter. Rwy'n
cofiaw weled mewn rhyw lyfr a argraphwyd yn amser Siamas II.
(rwy'n meddwl) y gweddiau dros Catherin y Frenhines weddw. Y
fam Frenhines, a arferid yn amser Charles II. Ni thai dim rhoddi
i lawr mewn gweddi air ni ddeallir gan y bobl. Pwy sydd yn cymeryd
arno gyfiaethu y Proclamation sydd yn dyfod allan ynghylch
gweddio am y teulu, etc. Yr archlod iddo, mae'n gwneuthur trefn
ddrwg ar iaith. Duw fo'n gwarchad drosoch a'r eiddoch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi, i6 o Awst, 1751.
Anwyl Frawd, — Mae ennyd fawr o amser er pan gefais lythyr
oddiwrthych yn rhoddi hanes eich bod yn sil ar eich iechyd, ag
roeddwn yn gobeithio cael cyn hyn y newydd o'ch bod wedi
mendiaw ; os y'ch felly, pam na roesech i ni y melus cystal ar :
chwerw ? Mae imi frawd (rwy'n gobeitho) yn Nehaubarth Cymru :
na rydd imi na'r naill na'r Hall, mae hi'n well na chwarter blwyddyn
er pan ge's lythyr oddiwrthaw, ag ni chlywai fod neb arall yn cael '
yr un mwy na minneu fifordd yma. Nid hwyrach fod yr hen :
elyniaeth gynt rhwng Gwynedd a Deheubarth yn tarddu allan 0 ;
newydd ag y bydd brawd yn erbyn brawd. Par sut yr ydych chwi
178 CXIV

ag ynteu yn sefyll, oes Uythyr yn dyfod yna weithiau ? Wala, rhaid "W. to R,
ceisiaw ymfodloni pe bai'r holl fyd yn anghofiaw dynan unig. contd.
Pawb drosto ei hun, a Duw dros y cwbl, yw'r hen ddywediad sydd
yn cael ei le yn fynych. Roedd y nhad a mam yn rhesymol iachus
echdoe, ag yr y'm ni yma oil yn dda iawn ar ein hiechyd, mawl ir
Goruchaf am ei drugaredd ai fendithion. Nid wyf yn gwneuthur
Uaw yn y byd or Weddi Gyfifredin yma, rhwng gan anhawsed yw, o
eisiau na fase yn adnodau neu wersi, etc., a minneu yn cael fy
nyrysu gan ryw wag drafiferthion y rhai sydd im blino neu yn fy
hudo beunydd, nad wyf yn cael mo'm cof na'm synwyr mal y dylawn.
Gobaith sydd yn fy nghynnal rhag mynd gyda'r weilgi. Dyma
ddiwrnod wedi mynd yn ofer heddy wrth rythu fy llygaid ar Esgob
Bangor yn rhoddi bedydd i fagad o bobloedd hen ag ieuanc; ni
welswn mor seremoni er pan fu'r Esgob Evans yn rhoddi ei fedydd i
chwi ar brawd Llewelyn yn Llanerchmedd er's yn agos i 40 mlynedd,
mi a wranta. Nid wyf yn leicio mor peth banner da, fal y maent
yn eu drin, rhy debyg i rodres a rhiolti Eglwys Rufain. Nos dawch
heno, Duw a fo'n gwarchad drosoch a'r eiddoch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi, Awst 28, 1751.
Anwyl Frawd, — I ddangos i chwi mor ddiolchgar ydwyf am eich W. to R.
llythyr llawn o ddiddanwch, dyma fi yn eistedd i lawr iw atteb agos CXV.
cyn gynted ag y daeth i'm Haw, ond nid wyf yn disgwyl i chwi
wneuthur felly, gan gymaint yw eich trafferth ach anhunedd yn
pentyrru di byd. Gwych a fyddai gennyf inneu gael digon o waith
a thil am ei wneuthur ; mi a ymegniwn yn hoyw, ond nid dyma'r
fan i enill mwnws bydol — Ue odiaethol yw gwasgaru. We Ofificers
of the Customs' hands are tied, that we can't do anything but our
own business, no deahng, no farming, nid oes yma un fifordd arall.
Aie diddaioni o'r Wiltwrn accw ? Wala bydded ynte' felly, ni wnaf
i ddim ond hynny o groesaw iddo. Par sut y cair gweled pregeth
Befan i'r Cymru Wyl Ddewi ? Ie yn wir eisiau gwaith i wneuthur
sydd ar bawb a ymhelio ar benywiaid, nid hwyrach na bydd i mi a
wnelwyf ag yr un o honynt tra bwyf byw. Os hynny a ddigwydd,
nid arnafi y bydd y bai, mi a wnaf yng ngoreu ar ymgadw rhag y
Penrhyddion, ond nid oes ameu nad allaf gael fy siomi wrth
borthmonna. Hen ddyn digrif yw'r Esgob yna, rhai a ddywaid nad
CXV 179

"W, to R. yw mor sanctaidd ag y mae yn ymddangos ; roedd iddo frawd yn ei
contd. ganlyn o ddarUowydd i'r Brenin meddant, o wr sych foneddigaidd.
Mae'r Esgob yn cael y gair o fod yn dra chynil. Aie yr ych yn cael
yr anrhydedd o dderbyn ambell lythyr yn fynych o Sir Abernoeth?
Ni che's i yr un byth oddiyno. I remember formerly Llewelyn took
it in his head to be affronted about some management of his
daughters at Carnarvon, who had taken up more goods, etc., than he
thought they had need of, so blamed me for not being a check upon
'em, a minneu'r pryd hwnw newydd briodi yn cael mo'm cof na'm
synwyr gan gant o drafiferthion. I suspect there is some foul play
now somewhere pe bae fatter yn y peth. Aie ni chafed mo arian y
drysorfa etto ? Drwg iawn yw hynny, yn boeth y bo'r holl arian sydd
yn y deyrnas, y nhw ydyw mam pob drwg anian, etc. Pa beth a
ddaeth o Ywain (wyr Gornelius) y Garddwr, ni chlywais i byth na
siw na miw oddiwrthaw, er dolwg rhoddwch dippyn oi hanes. Och
o fi, ce's globyn o lythyr oddiwrth y car Huw Davies dydd arall yn
llawn o ddifyrrwch, ag yn dadcan cystal oedd ganddo Mr. R. M.
Mi debygwn wrth ymadroddion y gwalch ei fod yn o gynnes arnaw.
Aie Rhys Ifan sydd yn anafu'r iaith bob yn awr ? Ffei hono, wlan
groen brwnt ! Gwyn eich byd am daraw wrth Ddoctor Dafis Sion
Morgan.* I dare say his additions are curious, a benthyg un arall
or fath meddwch ! Wala, wala, i chwi mae'r Iwc, neu fal y dywaid
yr hen ddihareb, "chwi biau'r byd c  ch ynddaw.'' Ni fedda
inneu ond benthyg hen eir-lyfr D.D. a fu gynt yn eiddo yr Dr.
Evans, druan gwr, ag yr wyf yn ofni beunydd ir gwr arall ddyfod
yw gyrchu adref yno ; fifarwel gyd ag 6, pa beth a ddaw o honwyf
gwedi ? Gresyn na chymerai Lewelyn y gwaith yn Uaw i gyhoeddi
un iawn, fe gai ddigon o gymorth o bob parth, hyssiwch o 'mlaen.
Nag oes yma neb yn derbyn mwnws ir Domas Risiart yna am
a glywaf i pam na ymeryl o am rywun ? I have been wrote to
from Beaumaris to know if any one was appointed. Mr. Evans,
mentiond in a former letter, seemed to decline the office, but
recomended one Richard Owen, a shopkeeper and bookseller, at
Llanerchmedd, who if writ to, probably would take the task upon
him- I will chearfuUy revise the botanical part if sent here. leant
*This probably means John Morgan's copy of Dr. Davies's Dictionary.
John Morgan was a Welsh scholar of some repute.
1 80 CXV

guess how Osbourne should send his catalogue for me, for I needn't "^. to R.
have heard anything of it, doth it cost anything ? If not, pray contd.
send it with the above by some opportunity or other. The story of
L. Lucy is merry enough ; I thought her ladyship had more prudence
than to go to brag of favours done by her family to ours. I know
of one of your family that is not much obligated to her if the truth
was known, ag os adwain i yr tylwyth maent yn abl digoUed ar
bawb o honom. Par fodd bynnag fe fydda da yn fy nghalon i pe
bae'ch wedi cau safn y cadfifwl yna gin Ddic Morys. Necessity
hath no law, and he really is necessitous, a dwndrio a dadwrdd a
wna tra bo chwyth yn ei fifroenau, hyd na ddigonir, nid oes iddo
base banner pwyll dyn cyfifredin. Yr archlod i'r dyn, na bu'sai yn
hebrwng y Catechism i chwi mal y cawswn ei weled — da fydd ei
gael y tro nesaf. Pwy oedd yma'r dydd arall ond yr Aldromon
Prisiart o Gael Nerpwl, ni welswn monaw erys llawer blwyddyn,
ag yn wir ddiau roedd y gwr wedi cynhyddu llawer iawn mewn
cnawdoliaeth a boneddigeiddrwydd, ond etto er hyn yr un dyn yw
efo hyd y bwa hen, ond bod y tu allan wedi newid twysgen. Darfu
ini ddwndrio llawer o bant i bentan dros gryn bedair awr ar hugain.
Nag oes yma rhof a dyn fawr fifrancodau odid dyna i chwi rai or
ychydig sydd ; mae'n debyg fod digon yng Ngallt Vadawg o'r
eiddo Mr. Vaughan or Gors. Och y fi, hi wr fab, daccw fy anwyl
ffrind Natws wedi gyrru imi o Leghorn gryn longaid o rarities, sef,
turtle doves, terrapins, various creatures and insects preserved in
spirits, garden seeds, etc. But as the d  1 would have it the
s  n of a captain who carried them jockyd me fairly. Instead of five
had but three turtle doves, instead of four had two terrapins or land
' turtles or tortoises ; two potts of choice flowers all gone, barbary
¦ partriges none, insects, etc. a few, ni waeth tewi na siared, rhaid
' bodloni heb yn ddiolch. Er mwyn dyn byddwch siwr o gadw hid
'' y cedrwydd a'r hickry erbyn y Gwanwyn. Gwyn ei fyd a gai
"¦ ychydig o hid the white cucumber. Oes gennech ddim cydnabydd-
' laeth efo'r gentlemen gardiners yna ? We have had hitherto a
* glorious harvest : may God continue it. Rwyf inneu yn llafurio
' ngoreu; mae gennyf im Haw o gompas 25s. o ardreth, sef tir yd.
;i Dyma fi wedi bod yn ystyccio fy ngoreu glas, tippyn o haidd i
wneuthur brig, a hwnnw yw ddarllaw'n gwrw rh^vydd fain go
' CXV 181

"W. to R. fyglyd i ymbesgi arnaw. The people in these parts are very fond
contd. of your porter, and I cant say but I like it well enough, far fetched,
etc. Mae pawb o honnom yma, mawl ir Goruchaf, yn rhwydd
iachus, ag yn gorchymun attoch chwi a Meirian. Dim newydd o
Ddulas yn ddiweddar. Duw oi fawr drugaredd a fo'n gwarchad
drosoch. Byddwch wych. Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
The termination of your letter put me in mind of the following
pennill : Nid wy'n deusyf gan Dduw cyfion
Ond tri pheth (mae hynny'n ddigon) :
Byw'n ddigonol, marw'n ddidd'led,
A thrugaredd Nef im henaid.
Let me have a long letter from you as soon as you can ; nid
y'ch yn son am Feirian, par ddelw sydd arni hi ?
Caer Gybi, 3 Hydref, 1751.
"W. to R, Anwyl Frawd, — Doe y daeth i'm Uaw yr eiddoch o'r 28 ult., a
CXVl. chyd ag ef gwitansa Mr. Richards, heb iddo roddi mo'i law
wrthynt, felly gyrrais hwynt yn ol ir perwyl hwnnw, a phan ddelont
yn ol (os hynny sydd raid) mi a wnaf fy ngoreu er ei wasanaethu ;
ond fal y dywedais gynt, ni fu erioed ddyn mwy anghyfaddas ir
gorchwyl hwnnw, oblegid ni byddaf yn ymlwybren or gongl
anghysbell yma oddiar ddwy waith neu dair yn y flwyddyn, dim
myned i fifair na marchnad, felly nid wyf yn gweled namyn y
Cybiaid ag ambell Wyddei ar dro unwaith yn y 4 amser. Why don't
the author bestir himself and write himself to folks and let the
world know how he goes on ? People are cautious how they trust
strangers with their cash, many have been bit by such proposers :
maent heb anghofiaw hagr weithiau Moesen yng Ngwynedd
etto. Ydyw'r gwaith yn y wasc mewn difrif ? Fe ddywaid hynny
fis Mawrth. Dyma Lewelyn ab Gwilym y cefnderw wedi dyfod ¦
ddoe o Bentre'riannallt o'r Gwylmabsant, yn dywedyd fod y nhad
a mam yn rhesymol iachus. Ces gydag ef Gatecism yr Eglwys
wedi ei ddryllio yn ddarna min, i.e., wedi ei dorri, ond ni chefais i
mor amser i ddarllain dim o honaw. I see the word goat in your i
scheme as in the former ; pam fa'sai waeth i chwi roddi gardd na ;
gafr. Fe daerai'r Saeson na fedrwn fyw na siared heb eifr ar bob -
testyn. Os medra i nar berson weled dim bai yn unUe cewch ei -
glywed. Gwaith pwy yw hwn ? Och fi, ha wr fab, roeddwn yn '
182 CXVI ]

gobeitho y cawswn y cedar cone ar cnau, etc., efo hwn, ond ni "W. to R.
chlywa i ysywaeth ddim son am danynt. Os gwraig H.O. contd.
clorach ydoedd, yn iach ymenyn glin. Dynes yn cael gair
rhesymol drwg o oUwng pobl rhyd ddi, etc. Mi glywswn son gan
ryw drafaeliwrs am yr Harris* yna mae dyn cywrain iawn ydoedd,
ai fod wedi dyfeisio rhyw fath newydd o gloriannau i bwyso aur,
etc. Duw ro'r gras iddo fod yn weU nai frawd Hwlyn, os gwir
a ddywedir am dano. Gwych bod yn gydnabyddus ar gwyr
cywrain yna ; un o'r Deheu yw Wmfifreys mae'n debyg. Aie
mynd i letya i'r Twr Gwyn, na bo'nd ei grybwyU? Mae yma
offeiriedyn yn dwyn llawer o anhunedd o eisiau gwybod pa gan
belled yr ych wedi mynd efo'r Bibl, a wnewch chwi dorri'r gofid
arno? Dyma fo wedi cael gan Froughton sheet o honaw, sef o
lyfr Genesis. Mi ach gwela wedi ail drin eich chronology, etc. Mi
debygwn fod y Ilythyren o'r ddwy yn fanach na'r argraph
ddiweddaf Gwae finneu, mae'n ddrwg iawn fod y piles yn
ymgydcan a chwi. Duw Goruchaf ach cadw rhag y fistula. Bleeding
cured me and thousands more, and certainly would relieve you ;
nid oes ond gobeitho'r goreu. Gresyn oedd golli o Gatteral ei
long, ie, digon gwir fod Douglas wedi mynd i Ddouglas yn n'led
pawb ar adwaenai. Wfift ir fath ddyn ag ef, yn medru rhoi llyg
dros olwg poblach yn y modd hwnnw. Cefais lythyr oddiwrth
Gornelius Agrippa yn llawn o fendithion a chanmoliadau i Mr.
Morys or Nafi Ofifis. Chwi orphenasoch ei wneuthur yn gefn dyn,
mi yrais iddo'r dydd arall lonaid sach o gynghorion, addysc, etc.
Llencyn glew Iwccys. Ces arall oddiwrth Allt Fadawg, y wraig
wedi dwad drwy'r afael, ar gwr yn mynd i ymweled ai stiwardiaeth,
nis gwn i ble, yn gwaeddi am les ar wythen o fwyn o ddwy droed
fedd diameter. Deliwch sylw mai bai ceryddus yw dywedyd ym
Mathew 21, verse ist, olewwydd yn Ue olewydd, oblegyd mae
olwydd neu olewydd yw enw'r fifrwyth neu rawn yr olew-wydden.
O'r olwydd mae dwy genedl, meddai M. Myddfai, Mount of
Olives, mynydd yr olewydd, not mount of oUve trees. Mi
ymegniaf yrru yn fy nesaf some remarks on the Common Prayer.
Rhaid rwan gadw noswyl. Duw yn eich cylch chwi ar eiddoch, a
byddwch wych. Eich caredigawl frawd, William Morris.
* Joseph Harris of the Mint, a brother of Howel Harris, Trevecca.
CXVl 183

"W. to R, P.S. — Par sut y mae Ywain y garddwr yn boddiaw ei feistr? A
contd. fyddwch i yn myned yno weithiau ? Os byddwch, cynghorwch yr
Hu'lrhod i fod yn sobr ag yn grefyddol, a Duw a dil i chwi drosto.
Peggy desires to be remember'd to her cosin.
Caer Gybi, 9d Dachwedd, 1751.
"W. to R. Anwyl Frawd, — Mae llawer iawn o amser wedi myned heibiaw
CXVll. er pan glywais oddiwrthych. 'Roedd eich llythyr diwaethaf yn
achwyn ar y Lledewigwst ; gobeitho na ddarfu i'r haint echryslon
hwnnw mo'ch dihenhyddu. Dyna i chwi ryw faint o ymgrafifiadau
ar y Weddi Gyfifredin ; ni thalent ei codi oddiar y maes. I think
Moses Williams to blame to deviate from the folio edition of
Ellis Wynne's, which is now read by the ministers in most of the
churches throughout all Wales, and as that edition is almost un
exceptionable, 'tis pity to run away from it, and have such confusion.
I dont know whether it is owing to one's hearing that read continu
ally or one's byas to the Northwalian dialect, but this I protest,
that I think Bardd Cwsg much the best, though neither his labours
nor that of any mortal can be compleat. In my last I returned you
Richards' receipts to be signd by himself, ond rhyfedd na
ddaethant yn ol, os yn eu hoi y deuant f I have been writ to by
many about the dictionary. Where is the herbal? Dyma fi'n
barod iddo er's dyddiau. Mr. Mosson, of Beaumaris, writ to the
author to know who he should pay his subscription to. He
answer'd him that he knew no one in Anglesey, so desired him to
get him what subscribers he could and send him their names ; he
writes me he hath got a few for him in and about Beaumaris, — one
Richard Parry of Llanerchmedd hath promised me a good many.
I received the other day from Pentre Eirianallt Osburne's catalogue,
about three dozen hickery nuts and some small pieces of the cedar
cone (dim pregeth Evans). My father, it seems, had a mind to see
whether the cone produced the nutts so broke it to pieces, but as no
nutts were hatch'd within it, he threw it away to be hang'd — a few
of the pieces were pickd up which I had. Felly nid oes dim Iwc ini
gael cedrwydd Libanus ym Mon, bynnag par fodd 'rwyf yn dra
rhwymedig i chwi am danynt, pan ddeloch yma, cewch rodio ymhlith
y coed hickry, or the Virginian walnut. Ces lythyr y dydd arall
o Allt Fadawg ag un yr un post oddiwrth yr Aldramon Prichard.
184 CXVII

Mae'r ddeuwr rheini wedi mynd yn benna fifrindia, er bod o "W. to ft.
honynt y dydd arall yn elynion brychion ; na bo mond ei grybwyll ! contd.
Mae'r brawd 'rwan mewn gwell calon nag y bu er's talm. Gwych
o'r mwyn a ddadcuddiodd i Fawrhydi'r Brenhin, a gwych yn sicr
os ceiff o fynd yn rhannog. Na atto Duw chwedi amgen, — mae'n
rhywyr clywed yr hanes. Roedd y nhad a mam yn rhyfeddol o
iachus y dydd arall, bu ef yn y Creuddyn yr wythnos ddiweddaf
ag yn ol, a gwraig y car Sion Salbri yn ei sgil. A wnewch chwi 'r
fath beth pan f och yn tynnu at eich pedwar ugain ? Na wnewch
mi wranta, nag yr un o'u plant, os byddant byw cyhyd. Daccw'r gwr
a fu yn briod a'r gyfnither Margaret Salbri wedi fifaelio ; gorfod troi
ei gefn a gadael y cwbl ir meistir tir, — llonaid y ty o blant iddo
yntau. He was once a topping farmer. Yr ym ni ymma oil yn
iach, mawl ir Goruchaf am ei dmgareddau ini. Da fyddai clywed
eich bod chwithau felly. Mae'r brawd Llewelyn yn gadael, os
ceiff hoedl, etc., y rhydd ef allan, an edition of Davies^s Dictionary.
Duw a wnel iddo gowiro. Dyna Ue cewch weled Botanologium I Y
fath ni bu erioed er dechreuad y byd. Dyweded Solomon a fynno
ynghylch y pethau a fu, nage, nag6, gwawdio yr oeddwn, gwir a
ddywaid Selyf ddoeth. Mae hi'n amser cadw noswyl am heno ;
Duw a fyddo'n gwarchad drosoch. Byddwch wych !
Eich tra charedigawl frawd, William Morris.
P.S. — Fe fu agos i mi a gollwng yn angof achwyn wrthych ar yr
anwyd a'r peswch sydd yn fy Uibindio i yn greulon ! A ydych chwi
yn medru dianc rhag y clwyf anwaharddol hwnnw ? Da chwithau,
sgrifenwch yma gynta galloch. — W.M.
Holyhead, i6 November, 175 1.
Dear Brother,— Last night your letter came to hand after having ^, to R.
lain in the post office here dridie. This comes to tell you that I am cxvill,
extream glad of your recovery, — mawr ddiolch ir Goruchaf am
roddi i chwi allu i ddioddef yr mawr boen, ag am eich dwyn allan
o'r mawr berygl y buoch ynddaw. I was much afraid all the while
that you were ailing ; wala, wala, rhaid ymegnio i fod yn foddlawn ;
gobeitho na bydd ir Arglwydd geryddu monoch mor d6st ond hynny,
a bod Hywel wedi crafu yr holl wraidd ymaith ai dwcca. I observe
what you say about the diet, I wish you had mention'd formerly
that the money to be received was only a deposite. I would have
cxviii 185

"W. to R. fall'n to in good earnest, but 1 took it for granted that the cash was
contd. to be remitted to Richards, ag na byddai gan y Monwysiaid ddim i
ddangos am eu harian, in case of misfortunes (which all undertakings
are liable to) but my receipts, gyrrwch, gyrrwch, nhw gynta galloch
chwitheu, gewch chwitheu bwmp o list cyn pen hir ddyddiau. I
writ you a long letter last post but one, and sent you some vague
observations on the Common Prayer, cewch chwaneg ryw ddiwrnod.
Dedwydd y chwi am fod yn gallu rhoi yr mawr arian am lyfrau, ni
roddes Gwilym bunt am lyfrau er's pump neu chwech o flynyddoedd.
Gerwin o'r taro ar Gorn. Agrippa ! Ydynt mi a wranta yn prynnu'r
meddyg-lyfr hwnnw. Os caf hoedl a phob peth yn atteb, nhw g'ant
well hyfiforddiadau yn fy llysieulyfr. " Arglwydd eb y Gronw ddu,"*
etc. ; ni chaf mor amser [yn awr] i osod ar lawr ddim chwaneg o
wansens. Pawb yn [iach] cenwch, Duw a fo'n gwarchad, ag a roddo
iechyd i chwi. Eich brawd rhwydd besychlyd, Gwilym Ddu o Fon.
Caer Gybi, November 29th, 1751.
W. to R. Anwyl Frawd, — Mae gennych ddau neu dri o'm epystolau i heb
CXIX. eu hatteb, felly nid oes gennyf nemawr iw ddywedyd yr awron
namyn rhoddi o'ch blaen gofrestr o'r sawl sydd yn ewyllysio gyrru
ymlaen y gorchwyl tra godidawg hwnnw sef geirlyfr y Meistr
Richards. Nis gwn i par un ai drwg ai da wyf yn ei wneuthur
oblegid rwy'n rhoddi clod anferth iddaw, oni ddywedasoch'i mae
gwaith glew iawn ydoedd ? Dyma i chwi enwau'r subscribwyr mal
y daethent i'm Uaw hyd yn hyn, disgwyl bagad etto : —
The Rev. Thomas EUis, B.D., Minister of Holyhead ...
Lewis Lloyd, CoUector of the Customs of Holyhead
William Morris, Comptroller of the Customs of Holyhead
Hugh Roberts, Grocer of Holyhead 
William Roberts, Esq., of Bodjor 
Hugh Owen, Esq., of Cae'rberllan 
Robert Carreg, Esq., Collector Customs, Caernarvon ...
John Roberts, Apothecary of Caernarvon 
Rev. Wm. Wynne of Lasynys, A.M., Rector of Llanaber 2
Rev. John Evans, A.B. Curate of Llanbeulan  i
* A reference to ' ' Breuddwyd Gronw Ddu o F6n " (Greal 1807, p. 370). The
full quotation should be "Arglwydd, heb y Gronw, pa bryd y bydd hynny? '
a phrase which is constantly re-iterated in the "Breuddwyd."
186 CXIX

Caer Gybi, i8d o Ragfyr, 1751.
Anwyl Frawd, — Mi sgrifenais ryw dro ddechreu'r mis ag yno "W. to R.
gyrrais i chwi enwau subscribers to Richards's Lexicon, a llawer o CXX.
ryw ddwndwr gwig mi wranta. Ni chawn i gytrym nad dyma yr
eiddoch chwitheu or 3dd yn ymddangos a receipts and proposals,
ai atteb a wnaf fal hyn. Gwych yr ydych yn mynd ymlaen efo'r
argrafifwaith yna, yn Luc yr amser hwnw ! Rhwydd-deb iw'ch.
Wawch ! daccw ryw garn lladron wedi yspeilio'r post, a ddylasai
ddyfod i mewn heddyw, ar y Mynydd Plwm (i.e., Halkin Mountain)
yn Nhegeingl, ag wedi mynd a holl lythyr-gydau y cwr yma o
Wynedd ymaith, but left the Irish Mail (i.e. for Ireland) untouched.
Beth OS oedd Uysieu-lyfr Richards ynddaw ? Dyna i chwi enwau
rhyw ychydig o wyrda M6n. Mae hi'n amser trwm ar y flwyddyn
anaml y byddaf yn ymdreiglaw oddiyma i unlle, ni bu monwyf y tu
draw i bont Rhydbont er's misoedd, oni bae mwy fase rhif y
subscribers : — Walter WiUiams, Ofificer of Excise at Holyhead, (had
you him before ?) ; Hugh Jones, Esq., of Cymunod ; The Rev. Mr.
Thomas Owen, A.M., Rector of Aberfifraw ; John Owen, Esq., of
Presaddfed ; The Rev. Mr. Henry Morris, clarke, Rector of
Llan Fachreth. Pray what does Mr. Richards mean by saying
he will deliver the book in sheets ? Sure they will be stitched in
blue paper or something ! I am often asked the above question.
Resolve it, da chwithau ; rwyf heb gael henw Bodorgan a llawer o
rai eraill oedd yn son am subscribio, — nid hwyrach y deuant ar
fyrder. I hope he will take care to insert the names very correct,
oblegid digio a wna poblach pan lysenwir hwynt a'u tai ai swyddau
a'u graddau. Rwyf wedi meistroli'r anwyd yn dda iawn, ond etto
er hyn pesychu byddis yma o hyn dan wyneb blwyddyn, os byw
cyhyd a wneir. Digrif oedd i'ch peswch chwi fynd allan drwy hoUtas
Hywel, gwell gennyfi besychu tra bwyf byw yn y byd na'i ollwng
allan ffordd honno. Bydd y llysieulyfr gyda'r mwya i eirlyfr Davies,
ond nid oes wybod par sut a fydd etto. Pei bai'r gaUu mal yr
ewyllys, rhoddwn allan lysieulyfr iawn, nid enwau llysiau yn unig,
ond hefyd eu rhinwedd, a'u hamser, a'u cartref, etc., etc., — bynnag
par fodd, nid raynych mae wythnos yn mynd dros fy mhen na bwyf
yn casglu at eu gilydd ryw faterion, a hynny er's 10 neu 12 o
flynyddoedd tuag at y perwyl hwnw. Nid hwyrach mai gadael heb
CXX 187

W. to R.
contd.

"W. to R.
cxxi.

eu gorphen y byddis i ryw genedl goeg sychu eu  a hwynt.
Mi glywaf fod y Duwc yn ymendiaw er mawr orfoledd i rai, a
thristwch i eraill. Chwedi penrhydd oedd hwnw a ddywaid y
Cardinal wrthych ynghylch y Fwlcleias hono ; ni amcenais ag nid
wyf yn amcanu fyth gydio a hi, er bod poblach yn dwndrio tan eu
dwylo heb achos nag ystyr ; nid llawer fifordd yma er cyhyd y bum yn
eu plith a adnebydd eich brawd Gwilym, er nad yw mor anhawdd ei
adnabod gan bobl onest ddiniwaid. I pursue other . . . game, but
this under the rose. Mi welais un a fu Ymhentre Eirianallt ddydd
Sadwrn ; roedd y mam yn rhesymol iachus, y nhad yn cael ei libindio
gan y gnofa, etc. Rym ni yma oil, mawl i'r Goruchaf, yn iachus ag
yn gorchymun attoch ag at Feirian. Rhowch dipyn o'i hanes.
'Roeddynt yn iachus Yngallt Vadawg o fewn y pythefnos yma,
roedd gan y brawd ryw scheme newydd ar droed.
Eich caredigol frawd, Gwilym Tew.
Caergybi, Dydd Calan, 1752.
Anwyl Frawd, — I writ you a letter of the i8th ult, to which I
refer you. Neithiwr y dychwelais adref o gynhebrwng y Cownslor
Bulkeley, yr hwn oedd ddydd Gwener diweddaf : aros efo'r hen wr
noswaith a diwrnod i gwyno iddo etc. Tranoeth mi aethym
i Bentre Eirianallt, He y cwrddais wrth yr hen rieni yn rhesymol
iachus, mawl ir Goruchaf; byddai ryfedd gennych weled mor
sionc a llawen y bydd yr hen bobl ar droau er hyned yn't. Aethym
ddydd Sul efo nhad ar ein meirch i Eglwys Benrhos, yr hon oedd
lawn o wynebau dieithr oddigerth ambell un o'r hen 'stondarts
— megys Wmffra Roberts o Ddulas, Sion ab Ifan, Owen a Rhisiart
Wmfifra, Twm Rolant y gof, hen ddyn ciil cwla, ail ir hen Rolant y
gof ei dad gynt, Grufifudd Dafydd, Rolant Huws o Ligwy, hen
ddyn cul cibddall ; y rhan fwya o'r Uaill oeddynt blant ag wyrion
eich cyfoedion chwi a minneu, sef rhai Harri Prisiart William,
Twm William Glochydd, Sion Bifan, etc., wedi hen briodi ! Wedi
aros ddwynos efo'r hen bobl cychwyn tua'g adref, drwy 16n y Bwlch
C6ch, ag heibio'r Efail Fawr. Gadael ty Sion Oylfer, a Bryndulas,
ar y Uaw ddeheu, a myned drwy'r 16n Aethnen, a rhwng Bodafon
Rufifudd Prisiart, a'r Gegin Ddu, a hwi a mi i Fryn yr Orsedd ;
gadael ty William Owen Pwlkyn ar y Haw dde'au, a mynd heibio'r
Ty Hyfryd, ag ir fifordd deg, heibio'r Erw Hir, oddiyno ir mynydd,
188 cxxi

wedi gadael afon Geiri, a thy Risiart Niclas, a'r Fedw a Maes y W. to R.
Llan, etc., ar y Uaw chwith, i fifwrdd a mi heibio Waun y Gimach contd,
a'r Ty Pink, y fifordd y byddwn i yn mynd i dy fy nain ddydd a fu,
heibio'r Arwydd Eithin, a thy fy'rth Grufifydd Sion Owen, a gadael
Ffynhonnau'r helwyr ar y Haw chwith, ar Brynnau Hirion a
Cherrig y Llithr, ag at Gors y Mynydd, a thrw/r Uynn heibio d^
Gras Wiliams, yr hen forwyn, a thy Sian Owen or Mynydd, ag i
lawr at dy Huw Tomos wedi gadael y Glyn, a Bodafon y Glyn, ar
Carneddi ar fy neheu, a thy lemwnt Bengam, ar Fferam a thy
mamaeth, or tu chwith, ag ymlaen a mi at y Maenaddfwyn (wedi
passio fif6s Golmon) heibio' dy Harri 'r gof, a thy Domos Pyrs, etc.,
ag i dy fy nain, galw yno a howd'ye ir cefnder Rhisiart (?) Jones ai
wraig, rheini au plant au hwyrion yn gwledda, oddiyno heibio i'r
Eglwys (sef Llanfihangl Tre'r Bardd, He cawsoch chwi a minneu
gr6d a bedydd) at Glorach, a rhwng Ffynhonnau Seiriol a Chybi,
a thrwy Ryd y Badell ag heibio i Foel Lwydiarth i Llanerchymedd,
ag odd'yno linkyn lonkyn i Gaergybi, drwy eira ag oerfel ddigon.
Thus you have an exact journal of my return, and I daresay, though
its a kind of survey of the places as they were called thirty years
ago, it will rouse some ideas that have been lurking, the Lord
knows how long, and bring to your mind many a circumstance that
happen'd in those innocent days of ours before cares and troubles
had got any footing in our heads. I have heard nothing from
Gallt Vadawg since my last. I have writ post to Fortunate
Fortunatus, who was weU 3rd December, to hurry him home to
take care of the main chance. Is it true that Mr. Hugh Davies,
the cordwainer, hath bought an estate in Anglesey ? God grant
you a happy new year. Adieu. Your most affectionate brother,
Williatn Morris.
P.S.— GwiUwch ollwng yn angof hid y cucumbers gwnnion,ag o
gynuU gymaint ag a alloch o bob hadau dieithr gan eich fifrindiau.
Oes modd i gael peth o hid y Phytolacca o'r Virgianian poke, a
plant famous for curing of cancers ; it must be in the seed shops.
Corph crwst, dyma lythyr oddiwrth Owain y Garddwr o Ddatchet,
a hanes gerddi a llysiau a hadau, etc., mae ei weddi o'n ddwys gida.
CXXI 189

Caer Gybi Saint, lonawr 2od, 1752.
"W. to R. Anwyl Frawd, — Ce's eich llythyr or 7d yn atteb 3 o'r eiddo fi ;
CXXII. chwi welwch fy mod yn leicio'r fargen cystal a fy mod yn myned
ymlaen eilwaith. Ie, ie, gwell o lawer oedd cael peidiaw coleddu'r
llysieu lyfr, ni bu ond y dyd rhyngwy a naccau gaddaw, cadd rai
subscribers ar hyder cael fy ngorchwyl ffordd honno. Aie drud
dwyn i fynu fenyw ieuainc yn y parthau yna? Rhaid i mi ynteu
addyscu fy merch gartref Gwych a fydd gan Farged gafifael
llythyr oddiwrth ei chyfnither. Diameu mae gwell ydyw gyrfed.
Melldith eu neiniau i'r hen wrachiod gwrthunion rheini r'ych yn
son am danynt, ni fynnwn am bris yn y byd fod gennyf i wneuthur
ar haflig bechadurus. Aie 'rych yn clywed yn fynych o Ceredigion ?
Rwyf inneu yn disgwyl, disgwyl, er's mis heb fod ddim gwell.
Dyma fi wedi prynnu ir Tew, well na thunnell o gaws i borthi'r
mwynwyr gwancus, ag yn ffaelio taro wrth gyfleu yw gyrru iddynt.
Gresyn oedd i chwi anghofiaw yr hen Stents. I am sorry that my old
friend Mr. Davies can't purchase in Anglesey ; mae gennyf bot
iddo am gynnig. As you say 'Natus may do this country some
service, ond ni wiw disgwyl fawr ddaioni, oni bae fod y boneddigion
beilchion yma yn dangos siamplau da — a most worthless set of
mortals ! Drwg bod y chwiw dwll heb gau, gobeitho'r goreu.
Dyma Ruffudd Dafydd (chief mate William Dafydd Lewis pan
ddaeth y brawd Llew., y chwi, a minneu, yn bassengers o Conwy
ers talm), wedi dyfod ddoe o Bentre Erianallt i'n ymweled, oblegid
fod rhai o honom yn anafus, sef bachgen ir chwaer, 8 neu 9 oed
wedi torri ei forddwyd, ond ar y ffordd o ymendiaw ; herlodes i
minneu yn sal er's dyddiau, gobeitho ei bod hitheu'n well nag y bu,
y rhelyw o honom yn rhwydd iachus. Roedd yr hen bobl yn dal
yr un fath, weithia'n Haccaidd, ag weithiau'n rhesymol. Gwaed
gwreinyn glas ! Dyma hi'n amser hau cucumbers, ymhle mae hid
rhai gwynion ? Nid hwyrach y medrai Owain gael rhai tua
Windsor ; mi sgrifena atto heddyw ag a archaf amo yrru i chwi rai
OS medr, nid rhaid i chwi ond taro dwsing neu 2 mewn ffrank, oni
byddant yma erbyn ddechreu'r mis nesaf bydd yn rhy hwyr. How
goes on the Bibles ? Dr. Ellis is very impatient for them. Yn wir,
nid wyf yn clywed ar fy nghalon lygadrythu mor Uawer ar y Weddi
Cyffredin, gan eich bod chwi ar dyn arall yn cymryd cymaint 0
190 CXXII

boen yn ei geryddu, ag mae'n debyg na wnai fy holl aUu i fawr W. to R.
ddaioni i chwi. Duw a fyddo'n gwarchad drosoch a'r eiddoch. contd.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi, Chwefror 12, 1752.
Anwyl Frawd,— Bydded yspys iwch gael o honwyf y dydd heddy W* to R.
eich llythyr o'r 8d, ag ynddo dau fath o hid chwerwddwr, am ba CXXlll.
rai yr wyf yn dra diolchgar i chwi, ac i'r marsiant Vaughan am eu
pwrcasu. Daccw fi wedi eu claddu dan obaith adgyfodiad. My
hot beds were ready to receive them, nid hwyrach y bydd i'r
Cibeaid, neu'r Cybiaid, gael ymborthi araaddynt cyn Mai. Pam
na fu'sech yn dywedyd y pris fal y gallwn feddwl am dalu ryw dro ?
Na soniasoch i wrthyf fi eich bod wedi anfon Meirian draw i Gent.
Duw a roddo iddi ris ac a'ch cadwo yw dwyn i fynu i allu byw yn
onest ac yn rhinweddol yn y byd twyllodrus yma. Mae'r plantos
yma, mawl i'r Goruchaf am ei drugaredd i ni oil, wedi dyfod i fynu
yn dda iawn, — bachgen y chwaer yn ymlwybren wrth ei faglau,
a'm herlodes inneu cystal cynt, a'r relyw o honom yn iachus,
roeddynt yn rhwydd iachus ym Mhentre EirianaUt dydd araU.
Ce's lythyr o Allt Fadawg 27 ult., pawb yn iach cenwch. Nid wyfi
yn cofiaw mo'r storekeeper hwnw, — gwell a fai gan Wilym eu
weled ef neu arall yn nhy y Mrs. Welsh nag yn nhy y Llwyds
rheini, rhywogaeth Tomos Jones hwnw a fu yn ceisio amdwyo
Llewelyn. Gwaed crwst nid oes yma ond y prinder bwygilydd am
ffrancod ; fe gyst imi ddau i yrru i chwi un, onid yw'r aelodau cyn
amled ffordd yna a bytatws Ynghaer Gybi ! Par fodd bynnag, os
medraf daro wrth fagad o naddynt cewch chwitheu rai. Gresyn na
buasai'r brawd Llwyd o'r Gors yn dyfod yna, cawsach eich digoni.
Aie mae'r chwiwdwH yn egored fyth, os yw'n gwneuthur daioni,
mawr les iddaw. Par ddelw sydd ar Hywel y Meddyg ? Yn rhodd
gorchymynwch fi attaw, ai c6 ganthaw'r amser y buom yn consuriaw
yn siop y diweddar Ddoctor Evans wirion ! Och na buasech yn
rhoddi tipyn o hanes y Bibl ; mae'r bersonyn yma agos wedi torri
ei galon am ychydigyn. What ! not a word of Richards with his
geirlyfr? Ni ches i ddim chwaneg o subscribers. Aie mae
Osburne wedi rhoi imi gatalogue arall, roedd yna'r dydd arall
(rwy'n ofni ei gychwyn adref). Ddynan o'r gymydogaeth yma a
ddaeth i hebrwng rhyw offeiriad oedd allan o'i hwyl, a fasai yn ei
CXX 19'

W. to R.
contd.

W. to R.
CXXIV.

garrio yn ewyllysgar, ond ni chaf mo'r amser i ymofyn am ei letty
yr awron. Ce's lythyr oddiwrth GomeUus Agripa yngwrthgefn fy
un i, ag ynddo y rhan arall o lun gardd ei feistr, a llawer o bethau
hynodawl eraill. Canmol ei le yn ddiareb. Pa swydd sydd gan y
Fason hwnw ? It seems he hath an elegant villa at Datchet, his
gardener is no mean man. Mae'ch brawd Gwil byth yn unigol, un
ty, un ardd, un bachgen, un lodes, un nith, un forwyn, un ci, un
gath, un fuwch, un  ar air, — unig yw pob peth a berthyn iddaw,
a thebyg i fod felly am a glywafi. Rhaid cadw noswyl bellach i
gael myned i gymeryd un cyntun, ond nid cyn im ddywedyd i chwi
ein bod ni oil yn un a chy't«« yn gorchymun attoch. A'r unig
Dduw a fyddo'n gwarchod drosoch. Eich brawd ungalon, William Morris.
Caer Gybi Saint, 9d o Fawrth, 1752, D. Llun.
Anwyl Frawd, — Dyma ddau lythyr o'r eiddoch heb eu hatteb, yr
hyn sydd ryfeddod fawr ! A pheth sydd fwy, yr oeddynt eill dau
yn feichiog o'r hadau gw'cha (ond odid) a fu eriod yn Ynys Fon !
Best in the world ! Nefoedd i enaid yr hen Dduc am eu cynnyrchu
au gadael ar ei ol. A diolch yn fawr i chwithau am eu hanfon.
Daccw rai o honynt yn ymwthio allan o'r gwely ; mae arnaf ofn na
chant gystal ymgeledd ag a fyddai eu hynafiaid yn ei gael ffordd
yna. Daccw'r chwerwddwr gwynion cynta yn eu dail geirwon yn
gystal a rhai Datchett. Lie mae Cornelius Agrippa a'i erddi yn
mynd ymlaen yn Hafog ? Ond och yfi, ai dyna'r modd y ca'dd y
Faswn ei gywaith ! Drwy dderbyn Uedrad na bo'nd i grybwyll !
Mae Ue i ofni yn ddirfawr na thyf na chwerwddwr na dim araU
oddigerth mieri a drain yn y tiroedd taerion hynny. Mae 'Safaids
ag yntau yn bennau ffrindiau mi a wrantau, rhag ofn i'r naill
achwyn chwedlau ar y HaU a chodi clownsia'. Gwant yn llawen ar
ei cyfoeth tra bont yn eu perchenogi, ni bydd hynny chwaith hir, a
phwy a wyr par sutt a fydd wneuthur y cyfrif i fynu, a phwy a
feddiana'r di byd yr oes nesaf? Aie tri llythyr Cymreig yn cyd
ymgyfarfod yn Uaw ? Digrif oedd ei gweled gan eu bod oil yn dwyn
newyddion da sef o iechyd yr sgrifenyddion, etc., mae'n debyg mae
yn y byd arall y bydd yr ymgyfarfod cynta. Ond pwy a wyr pa
beth eill ddigwydd ? Duw yn unig. Gwych yr ydych yn myned
ymlaen efo'r Biblau, a gwych y gwaith meddwch chwi, ond pa beth

192

CXXIV

y dywaid y critics ar snarlers ar holl genedl goeg am dano ? Mac "W. to R.
doethion y wlad yma wedi perswaidio eu gilydd na thil geirlyfr contd.
Richards yw godi oddiar y maes, felly ni wiw ceisiaw Haw neb ond
hynny. Pethau digrif yw plant dynion, tebyg i hydnod eraill m\vy
diniwed, os i un i'r dwfr, hwi ar lleill yn Uu ar ei ol. Mae'r
Cardinal yn haeddu clod am lenwi ei phwrs cystal drwy onestrwydd,
gobeithio ei fod wedi cloi'r fargen efo'r marchog ariangar hwnw yr
hwn sy'n gwerthu etifeddiaeth ei hynafiaid er mwyn budr elw. O
ffei hono 'mn rhywogaeth a Safaids ! Da iawn yw clywed eich bod
yn prifio well, well, yn eich iechyd, bydded i'r Goruchaf ei gynal i
chwi rhagllaw. Rym ni yma oil yn rhwydd iachus ; roeddynt felly
Ymhentre Eirianell yr wythnos ddiwaethaf. Erchyll meddwch o'r
drafferth sydd arnoch yn trin dyled y Navi ; gwaith brwnt comput
ing interest etc., ffeindiach gorchwyl o lawer trin gardd ai
pherthynasau, er hynny, y bydd a ludd y lludded, — nid felly yma.
Byddwch wych, a Duw a fyddo'n gwarchad drosoch a'r eiddoch.
Eich caredigawl frawd, Y Twrch Trwyth.
Holyhead, 2nd April, 1752.
Dear Brother,— I was the other day at Brynddu upon some W. to R.
business of Mr. Wright, of Leghome, when Mr. Bulkeley desired CXXV.
that I would write to you in behalf of a neighbour of his, viz.,
Mr. Edward Warmingham, of Carrog, whose brother, George
Warmingham, went to India an armourer in the Company's service
and there is a report that he is dead abroad. One Owen Jones
hath writ to the country that he will receive his wages if the
brother wUl send him a proper power ; it seems he lodged in that
man's house at the sign of the Barley Mow before he went to sea,
and he knows what ship he belong'd to, but his friends dont. Now
what is desired is, that you would enquire of this Owen Jones what
ship he belong'd to, then you may know at the India House what
is due and let me know by a line as soon as you can, and if it be
anything worth while his brother will administer and send you (if
you will take upon you the trouble) proper power to receive it.
; Treiwch, da chwitheu. Ai rhy fychan o drafferth sydd arnaf
; eisioes, meddwch chwitheu ? Ni waeth i chwi par un ; ffwdan
fawr yn sicr a fyddai ar ddyn nad allai wrth fynd heibiaw, roi help
: Haw i dynnu ei gymydog or domen. Ni waeth tewi na siarad ni
0 193

W. to R. wyddom ni yma pa beth yw gormod o fusnes. Mi welais eich enw
contd. dydd arall yn y rhestr argraphedig or Clarkod [yn] y Nafi a ;^9o ichi
rhan, heblaw mae'n debyg gymain' arall o ryw friwsion ; ni welir-
wrth fy enw inneu druan gwr ond y drydedd ran a llonaid y ty o.
bobl yw cadw ai meithrin, etc Wala, wala, rhaid ceisiaw ymfod
loni (h.y.) rhaid gweddiaw yn daer am y dawn hwnnw, sef yw un
or rhai goreu allan. Daccw'r Golhector Dyfi wedi gyrru yma ddyn
ifanc attaf i ddyscu bod yn glark iddaw, fal y gallo ynteu aros
gartref, etc., i drin ei drethi. Nid oes bosibl na wnai'r mawrion
yna ryw beth drostaw o'r diwedd, mae Ue i ofni y bydd y gwr yn
ustus heddwch cyn y bo hir, na bo'nd i grybwyll ! Duw a roddo
iddaw hoedl ag iechyd i fwynhau ei freintiau. Daccw fo wedi
gyrru imi ddau gywydd o waith Gronwy ap Owen (ap Gronw Owen
yr Eurych) offeiriad, un o honynt sydd i Ddydd y Fam Fawr,
gwaith godidog iawn ; ni feddyliais i fod y fath ddyn ar wyneb y
ddaear, ni wiw i Mr. William Wynne na cholhector Dyfi son
mwyach am y gadair, os Gronwy Ddu a i ymlaen fal hyn, nhw
allant ganu'n iach iddi, ond gwreigdda Sian Parri am ymddwyn y fath
fardd ? Gwreigdda. Ni ches i mor amser i edrych om hamgylch er's
gwell nag wythnos gan drafferth yn trin cyfrifon chwarterawl a
blynyddawl. Ond dyma fi wedi ei cefnu nhw wrth siawns. Bellach
am awr neu ddwy yn yr ardd, rwan ag yn y man. Hi wnaeth
dywydd cas yn ddiweddar ar les y cucumbers a'r melons. Roedd y
nhad a mam yn rhwydd iachus dydd arall, 'rym ni felly yma i gyd,
mawl ir Goruchaf! Da iawn a fai gael Uinell neu ddwy
oddiwrthych gynta galloch. Duw yn eich cylch.
Eich caredigawl frawd, Williatn Morris.
P.S. — Nid wyf yn cofiaw a ddarfu i mi ddiolch i chwi am yr had
sibol o Spaen, ag am y pine plants a amcanasoch imi, by the way
of Egypt. Mae arnaf ofn y bydd gan anhawsed ganddynt ymadael
a hwynt oddiyno, ag oedd gan Pharoh hen ollwng ymaith Foesen
ai lu o Israeliaid gynt, par fodd bynnag can diolwch am danynt.
The hickery nutts dont shew their seed leaves as yet. A ddarfu i
chwi ddibennu talu'r Nafi Bits rheini bellach, fal y galler cael
clywed oddiwrthych weithiau par ddelw sydd ar Feirian? Ai
mate yw ledw Edwards o hyd ? Par sut ddyn sydd arno, a ydyw
ef yn ymwrthod ar diotta, dyna'r aflwydd gwaetha. Ai byw
194 CXXV

Cornelius Agrippa ? Ai cwbl iach y chwiw dwll ? Aeth y Brenin "W. to ft.
oddicartref? Oes dim o hanes y Geirlyfr ? Pa le yr ydych yn eich contd,
Bibl? Par bryd yr ewch drosto? Oni feddyliai ddyn a welai'r
cwestiwnau gweigion yma, fod ar y sgrifenydd eisiau gwaith iw
wneuthur. Wala, wala, byddwch wych. W.M.
Caer Gybi, 2od o EbriU, 1752.
Anwyl Frawd, — Eich llythyr or I4eg a ddaeth ym Uaw y Sadwrn 'W. to R.
diwaetha ynghyd ag un arall oddiwrth Golhector Dyfi, a ysgri- cxxvi.
fenodd oi Dollfa. Da iawn yw cael clywed eich bod yn iach o gwr
bwygilydd ; 'rym ninneu ffordd yma oil yn rhwydd iachus, ag yr
oeddynt felly ym Mhentre Eirianallt dydd arall. Mawl ir Goruchaf
Dduw am ei drugareddau i ni bod ag un. Aie Gwyl Fihangel a
Gwyl Ifan y mae i ni ddisgwyl gorchwylion y Mr. Richards a
chwitheu? Iechyd a rhwydd-deb i chwi i fynd ymlaen, felly ni
waeth pa beth a ddywaid y gweilch rheini sydd au holl doethineb
ymhethau bydol, ag a ddibrisiant bob peth na dd61 ag elw amserol
yw ganlyn. Ond y chwi a alwodd Safaids yn for leidr gynta?
Diolch i chwi am yr hanes or Marchog, y modd y darfu ir hen dad
roddi baich anoddef ar ei dreftadaeth, etc., ag rwy'n gofyn nawdd
am feiaw ar y gwr yn ddiarwybod dan addaw na wnaf mo hynny
ond hynny. Mae'n debyg mae yn ei gastell y trenga'r Cardinal,
rhaid ceisiaw sgrifennu atto a letter of congratulation a chanmoliad.
Pa beth fyddai gael gan Oronwy wnio cywydd iddaw a barhau hyd
ddiwedd byd ? Digrif fa'i ych gweled ach boly ymron llusco'r
llawr fal y brawd Llew ! Nid oes mo'ch brawd Gwilym yn
tewychu mo'r pethau er pan gollawdd ei ymgeledd, mynd yn hytrach
yn deneuach drwy farweiddiaw'r cnawd ai ddireidus wyniau, hynny
a wnaf, Duw'n y blaen. Rwyf agos a Hwyr droi heibiaw y tra
yfed, oddigerth pan elir i ymweled a ffrind, yno y bydd raid ambell
dro bottiaw tipyn heb yn ddiolch i bod adduned. Gwych clywed
fod y chwiw-dwU hwnw ar fyned yn hoUiach, ar peswch wedi myned
aUan drwyddo iw grogi, byth na ddelont i'ch crugo mwyach. Amen.
Aie trwstan yw Dick Morys Bwt o hyd ? Ow ! ow ! Ai nid oes ar
neb ffordd yna eisiau hen ddynan gonest yw dendio, mae ei chwaer
yn erchi arnaf ddywedyd ei bod hi ar g^r yn yr un gyflwr a phan i
gadawodd hwynt, oddigerth eu bod yn dipyn hyn nag oeddynt y
pryd hwnnw. Roeddynt wedi rhoddi benthyg gini i Ddicws i
CXXVI 195

W. to R.
contd.

"W. to R.
CXXVII.

ddyfod yna, mi debygwn fod ei eisiau to buy .... for the kiln
erbyn y gauaf, nis gwn i par sut a fydd. I sent Mr. Bulkeley an
account of what you said of George Warmingham. I wish I had
Langham's Crouch. Pa beth a gostiawdd ? Gronw hath overtopt
all the bards of this age, and brother says of aH others ! I am glad
ledw ledwards is a sober fellow, I forwarded his letter. Dacw
wrechyn O.P. wedi marw'n gelain ; mi ge's lythyr galarus
oddiwrthaw na bo'nd ei grybwyll ! He always was tra anfeddylgar.
I am afraid he does not think as he ought to do of the affairs of this
world or the next, which God grant we may all do, yno, er ein bod
wedi ein gwascaru un yma ar Hall accw, bydd in obaith cael
ymgyfarfod ryw dro mewn hapusrwydd Ue ni'n gwahenir mwyach, a
phar bryd y bydd hynny nid oes na Whiston na neb arall ai^r, pa'r
fan na'r Ue. Duw a fo'n gwarchad drosoch, moeswch lythyr cynta
galloch. Cymwys bod ffrank i lythyr dwbl, onide nid rhaid wrthaw.
Eich brawd anwiw William. Morris.
P.S. — Daccw Llew yn gaddaw dyfod yma efo'r wraig tua
diwedd Mai ! Holyhead, 27 April, 1752.
Dear Brother, — I writ you two lines the other day to which refer
(chwedi y marsiandwyr). By the last post came to my hands the
inclos'd odidawg awdl, sef Gofuned Goronwy, and I fell to it to
copy it for you whilst it was piping hot (as Llewelyn required) but
I was too late for the post, and now you have it, gwnewch yn llawen
arnaw. Wfft, a dwbl wfft, ir awdwr. I shall write to him this post
a letter of canmoliaeth, and to ask Mr. Ellis leave to print
Cywydd y Farn i ddangos ir holl Gymry benbaladr fod bardd wedi
cyfodi i goleddu eu hiaith, etc. Roedd y nhad a mam yn bur sionc
echdoe, 'rym ninnau oil yn iach, mawl ir Arglwydd am ei
drugareddau i ni bod ag un. Nid oes yma ddim hickery yn dyfod
allan or cnau. Oes dim o hanes Cornelius Agrippa ? Mi sgrifenais
bwmp o lythyr dydd arall at Mr. Dafis o Dre Castell i ddymuno
llwyddiant iddo ar ei stad, ag iw ganmol am bentyrru, etc. Nid
oes yma rithyn o newydd a dil i son am dano, a minnau ar anfad
ffwdan. Duw yn eich cylch. Eich caredigawl frawd,
Gwilyjn Ddu 0 Gybi.
P.S. — Os dwbl fydd eich llythyr da fydd ei ddidoUi ag onide
na ymboenwch. 196 CXXVII

Caer Gybi, 7d o Fai, 1752.
Anwyl Frawd, — Gan eich bod chwi beunydd yn llawn ffwdan "W. to R.
a Uudded a minnau yn fynych yn rhwydd segur, cymwys i chwi gael CXXVlll.
gennyf ddau lythyr am un. Y diweddaf o'r eiddwyf a yrrais i chwi o
ddeutu'r 27 ult., a Uawer mae'n debyg o ryw ddwndwr gwig ynddaw.
Nid hwyrach mai felly y bydd hwn hefyd. Nis gwn i yn iawn etto
par oreu ganddoch pan f och wedi cadw noswyl a rhoddi eich cerdd
yn eich c6d, gael rhyw rigwm fal hyn i'ch difyrri, yntau cael Uonydd
i'ch ymenydd i loywi ag i'ch golygon methiedig ddyfod attynt eu
hunain. O'm rhan fy hun, rwyn addef mae un o'r pleserau mwyaf
gennyf yw darUain yn eu Uythyrau, hanesion fy anwyliaid a megys
ymgyfrinachu i hwynt o hirbeU, gan ddigwydd imi gael fy nidoU fal
hyn oddiwrthynt. Wawch ! pa beth ydyw yr twrwf erchyll sydd
0 gwmpas y Neuadd Wen !* Pa beth sydd yn darfod ir siaplan yna
pan fo yn y modd echryslon yma yn ceisio taflu i lawr a Uarpio mal
llew rhuadwy ein hysgolion Cymreig ni. Y rhain ynhyb pob
Crist'nogaidd Gymro diduedd 'ynt dra mawr fendith i'n gwlad.
Ai allan oi bwyll y mae'r dyn ? Pam waeth pwy a yrro ymlaen y
daionus orchwyl, byddedoDwrc, Iddewbrych, Pagan neu Fethodyst?
Oni fyddai hyfryd gennych a chan bob Cymro diledryw weled yn yr
ysgol yma, sef ymhlwy Cybi ond odid 40 neu 500 blantos tlodion yn
cael eu haddyscu yn rhodd ag yn rhad i ddarllain yr hen Frutanaeg
druan ag i ddeall egwyddorion eu crefydd. Y rhai (pe nis cawsid
drwy draul a diwidrwydd Mr. Griff. Jones yr eluseni ymaj a fasent
mae'n ddigon tebyg bod ag un yn anllythyrennog ag ond odid yn
anghrefyddol, h.y., heb na dysc na dawn. A chan fod yr ysgolion
hyn o leia yn y wlad yma dan lywodraeth offeiriadau'r plwyfydd, y
rhai sydd yn dewis meistryd o'u cymodogion eu hunain o ddynion
crefyddol, sobr, etc., par fodd y mae Ue i neb rhyw elyn in hiaith
feio ar y peth ? Os oes rhyw falciau yngwaith y Mr. Griff Jones,
ynfyd a fai'r dyn a dybia'r plantos gwirion hyn yn abl i amgyffred
neu ddirnad y cyfryw bynciau neu bonciau dyrys, y rhai'n y bai
"William Morris is here referring to John Evans's book " Some Account of
the Welch Charity Schools, etc., 1752." Evans resided in London and held
a Chaplaincy at Whitehall. It is clear from internal evidence in the book
that he was on terms of intimacy with the promoters of the 1746 Welsh Bible.
It may be stated, after a perusal of the book, that William Morris's strictures
are well merited,
CXXVlll 197

"W. to R. harddach i'r gwy^r Eglwysig eu celu naill ar y Hall, yn lie hoi yn
contd, dannod mor chwerwedd iw gilydd, ag yn eglur ddangos ir byd eu
gwendidau a'u angharedig rwydd. Drwg erchyll y maent yn copio
ar ol eu Meistr. Pa beth a roddasai ein teidiau ni er gweled y fath
ddedwyddwch (ag ynt yr ysgolion hyn) yn eu plith, ai gael hefyd yn
rhodd, ie, ei gymell iddynt ? Lie y clywais fy nhad yn dywedyd
nad ydoedd Ymhlwy Llanfihangel tre'r Bardd a fedrai ddarllain yr
hen iaith gyffredin onid un gwr gwreng y sef Sion Edwart y Cowper,
at yr hwn y byddai'n myned lanciau'r plwyf i ddyscu darilain gwaith
Domos Jones y sywedydd, argraphydd, etc. Hen ddynan oedd
Tomas yntau a wnaeth lawer o 16s er cymaint ei anwybodaeth.
" Rhodd filoedd o bobloedd iw beiblau," ebr Huw Morys. Pwy
a wyr na bu'sech chwi a minneu yn anllythrennog oni buasai ir
hen gorphyn o Glorach (oblegid 'roedd Rhisiart Morys ein taid yn
farwol) addyscu i nhad, ag felly rhoddi cychwyn i'r dawn bendigaid
hwnnw. Nid wyf yn tybied fod nemawr o blentyn mewn oed yn y
plwyf hwnw yn awr heb fedru darilain, os oes, bai eu rhieni ydyw
oblegyd bu yno yscol yn gynnar. Aent wedyn i'r wlad a fynnont,
deg i un y goUyngent byth yn angof iaith eu bro, fal y mae mwya'r
cywilydd gweled y Cymro coegfalch a'i dibrisia, o achos na cha'dd
erioed moi sylfaeni ynddo. Diamau fod Rhagluniaeth yn gweithredu
mewn amryw foddion nas gwyddom ni bethau cibddeiUion par sut
iw deall. Digon tebyg mai heblaw tywallt gras i galonau'r
gwirioniaid yma, fod i'r odidawg hen iaith hefyd drwy'r modd yma
gael, fal pettai, ei hail fwrw ai gloywi. Nid oes ameu na chyfyd
digonedd o feirddion o nifer y rhai hyn. Sicr fod hid rhinweddau
a doniau'r Derwyddon ar cynfeirdd yn parhau byth yn ein plith.
Siampl hynod a welwn yn awr yng Ngoronwy Fardd, sydd yn
mwynhau awenydd Taliesin, Myrddin, neu rywrai o honynt.
Wawch etto, dyma'r berson Bellis yn dywedyd glywed o honaw fod
yr Evans hwnnw yn beio amo am fod yn canmol yr ysgolion, etc.
Ai tybied fod y Siaplan yna mewn difrif yn meddwl y gwyr o oddi
yna yn well nac offeiriadau Cymru par sut yr ydis yn trin yr
yscolion yma, a phar faint y budd ar lies y maent yn ei wneuthur,
ag a wnant, ir gwerinos ? Os yw, disgwyliad gan bob dyn synhwyrol
gonest o Gristion a fai Gymro, chwerthin am ei ben ai ddiystyru.
So much for yr hen iaith. Rhwydd-deb iddi a'r sawl a'i caro.
198 CXXVlll

Hold ! Hold ! meddwch chwithau, why aU this ranting ? Why, it Vf. to ft.
would make a saint rant. Oni ddywedasoch i mae ffrind i chwi contd.
oedd mab Ifan, os felly onid cymwys oedd dangos i chwi ei fod
wedi myned allan o bob cynghanedd? Yn rhodd ymgeged, os
hynny sydd raid iddo, a Chwitfield a Jones, ond er corn ei wddwg
na soniad am yr ysgolion Cymraeg, rhag ofn i Gymru osod Goronw
iw ddryllio yn 4 aelod a phen a chowydd blaen Uym miniawg.
Byddwch wych ? Pawb yn iach, cenwch.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Ddu.
Caer Gybi Saint, Mai 11, 1752.
Dear Brother, — Echdoe daeth im Haw yr eiddoch o'r 5d yng -^^ jq r^
nghwmni un arall oddiwrth y brawd Llewelyn a scrifenasai yn ei cxxix.
offis. Mawl i Dduw eich bod chwi oil a ninneu yn rhwydd iachus.
Dymma heddyw ynteu lefnyn o lythyr penigamp oddiwrth Oronwy
Ddu y Bardd,* mae'n taring mewn man a elwir Donnington yn agos
i'r Ymhwythig, Ue mae yn giwredyn tlawd mae'n debygol. He
caUs Collector Dyfi his tutor; nid oes dim oi waith i ymddangos i'r
byd heb i'r gwr cywrain hwnw eu golygu. Pam na bai Gornelius
Agrip yn sgrifenu yma ambell dro ? Yn wir, chwi wnaethoch iddo'r
mawr lies ; gobeitho y bydd iddo fod yn ddiolchgar i Dduw a dyn.
Da clywed fod y Pwt wedi cael tamaid o fara yn rhyw ffordd
weddus. Mae Llewelyn yn barod yn dechreu cilio yn ol, ni wn i
etto a ddaw'r wraig yma ar fyrder ai peidiaw ; mae ar honno flys
mawr am weled y wlad y ganed ei gwr priff ! Ie'n wir, digrif
ddigon fyddai i ni gael unwaith ymgyfarfod o'r tu yma i'r bedd.
Aie mae dau o honoch yn bennau gwyr efo'r Comisiwner Fychan
yna, gresyn na bai William y trydydd hefyd, nid hwyrach y ceid
rhyw gymwynas tuag .... chwaneg o enllyn gyda bara. Nid oes
yma ond cynnildeb. Na, chafodd Mrs. Wheldon ddim chwaneg
0 hanes y bill. Hi a fyddai dra rhwymedig i chwi if you would
petition for her. Oni bae fod ganddi ffordd arall i gael tamaid o
fara nid eUai mor byw ar y pension tlawd hwnnw. Oes dim
gobaith y ca'nt y gwragedd gweddwon ddim chwaneg o arian
rhagllaw ? I thought they had petitioned the Parliament ; if so,
*This letter is printed in " Llythyrau Goronwy Owen," Liverpool, 1895,
page 3. It also appeared in "Tracts of Powys," 1795, and "The Cambro-
Briton," iii., 409.
CXXIX 199

W. to R. what became of that affair? Os medrwch helpu tipyn ar y weddw
contd. cewch dil yn y Drugaredd ag yma hefyd. You say Meirian
sends her compliments ; is she in town ? If so, ours to you and
her. 'Roedd y nhad a mam yn rhesymol iachus dydd arall, Bu
Ruffydd Dafydd, a Robert Wmffra, a Sion Drinioel grydd, yma
ddydd Gwener. Gwyr y buoch gynt yn chwareu pel droed efo
hwynt yn fynych ag ar y Sul hefyd. Duw fon maddeu i ni oU, ag
ach cadwo chwi ar eiddych. Eich caredigawl frawd,
William Morris.
P.S. — Ai ni sgrifenais attoch labi o lythyr yr wythnos ddiwaetha,
i ddwrdiaw rhyw Gymro Seisnig sydd yna yn amherchi ein
'sgolion Cymreig ; mae fal y rhowch i senn iddo a llythyr i minneu
gynta galloch, da chwitheu. W. M.
Galltvadog, May nth, 1752.
L. to R, Dear Brother, — Dyma fi newydd ddyfod adref o Ddyfi, a chwedi
CXXX. cael yr anwyd, sef y pis yno, a chwedi gwaedu drosto, a ffaeho cysgu,
ffaelio bwytta nag yfed na dim ; ond etto rhaid y ceisio byw tra gelhr.
My protection from y^ Treasury is not yet come down but expect it
daily, Mr. Pelham having given his word it shall be sent without
loss of time. The money is safe enough, no doubt, in your hands,
but if you should die it would not be safe, but would be supposed
to be your own, or perhaps pocketed by a servant, etc., so that it is
best to lay it out in my name in India bonds, and I believe I shall
have a great deal more soon to be laid out in the same manner.
Nis gwn i mwy beth yw India bonds mwy nag y gwyr Alsi bach —
pray let me into y^ nature of that affair and its management, how
and where you put money in, to whom, what security, and profit
from it, how to take it out, etc. ? I am glad Mr. Reade behaved
so well : he is a cleaver man. I shall send a box of y^ books of
plans and some charts by land carriage to you soon. I shall send for
yE books to Salop, etc. Give my service to honest Mathews, I have
seen his sister lately and dined at her house. Well done, Duke of
Lancaster, Linden will make a goose of him. Jack Owen hath
not a minute's time to write anything now but mining accounts, —
no cywydd half so profitable. Who told you about Lady Lincoln's
dreaming? It is as like as can be. I am in y'= same condition
with her, but she, I suppose, hath more reason.
200 CXXX

Pais heb ddim aur ynddi oeddwn i yn ei feddwl, nid pais euraidd ; "W. to R.
nid yr un peth yw pais dlawd a phais goethawg, eithr araU yw contd.
gogoniant y goethawg, etc. Goronwy's address is " To the Rev.
Mr. Gronow Owen at Donnington, near Salop." Send it frankd,
he is but poor, and let him know how to write free letters to you.
Gofuned Goronwy hath more of nature in it than all the rest ; he
is a most surprising fellow. We must have him into Anglesey, if
possible, or at least some part of Wales. There are a hundred
schemes by Powell, Jones, and Lisburn about getting into this
mine, but I hope I shaU overset them aU. If they mine, I under
mine. I wish Roderick may not prove one of them at bottom. I
have some doubts. What think you? He had promised me a
lease, but I don't think I shall have it. No letter from you last
post. Your affectionate brother, L. M.
HolyhEjVD, 28th May, 1752.
Anwyl Frawd, — Rwyn tybio i mi yrru i chwi ddau neu dri o W. to R.
lythyrau er pan glywais oddi wrthych, a deg i un y cawsech ddim CXXXI.
chwaneg o'm prygowthen y dyddiau yma, oni bae fod yn yspys
gennyf y bydd da iawn gennych glywed fod y nhad a mam cystal
mewn iechyd, a gallu o honynt yr wythnos diwaethaf ddyfod yma
in hymweled, a doe y dychwelasant adref,— mawl i'r Goruchaf
Dduw,^ — yn dra sionc yn ol ei hoedran. Nid oedd ar yr hen bobl
ond eisiau eich gweled chwi, ar brawd Llewelyn, a ninnau efo'n
gilydd i'w gwneuthur gan ddedwydded ag allai fod. Ni feddyUais
i y daethai y mam yma byth, mae hi, Duw au helpio, yn bur gloff,
ond yn clywed ag yn gweled cystal cynt. Mae pob un or ddau yn
o ddrwg gan fy nhad. Dyma fi wedi banner fy nihenyddu fy hun,
drwy fod yn sefyll ar ben y ffordd fawr dros bedwar diwrnod or
untu ; nid yn di-berchenogi pobl, eithr yn rheoli y rhan oreu o
saith ugeinyn o bobl i daclu y ffordd fawr bob dydd, ai gwneuthur
fal ffyrdd y Werddon gin wastatted ar geiniog mal y gallai'r
Brenin, Duw safo gydai ras, ddyfod yn ei gerbyd rhyd-ddi yn ddi-
dramgwydd. Dywedwch wrth y mawr wyr yna nad rhaid iddynt
risio dyfod ffordd yma bellach, bawb yn ei gerbyd. Ond wrth s6n
am danynt, daccw'r gwr mwya yn ein gwlad ni wedi marw, y sef yr
Arglwydd Bwclai, ag iddo ferch gwmpas dwy flwydd oed, ar
wraig yn feichiog, ag oni ymddwg hi fab, ffarwel ir Arglwyddiaeth, yr
CXXXI 201

"Wi to R. hon a ddescyn i ryw Gyrnol Bwclai yn Ffrainc, lieu'n rhywle ....
contd. Wala, wala, rhaid a mynd i orphwyso, Duw a roddo i chwi nos da, ag
a'ch cadw rhag pob dihirwch. Eich caredicaf frawd, Wm. Morris.
P.S. — Sgrifenwch fynycha galloch, da chwitheu, yma ag i
Bentre Eirianallt. Gyrrwch dippyn o ryw newyddion i ddifyrru
tippyn ar boblach sydd fal pettai wedi eu claddu yn fyw yn y
gongl fynyddig yma. Ai gartref y mae Meirian ganddoch?
Os e, mae Pegy Morris yw hannerch. Galltvadog, June 13, 1752.
L. to R. Dear Brother, — I have read Dr. Free's essay on history, it is a
CXXXII. pity he had not some of our British materials, he guesses sur
prisingly. (He) is wrong in y^ etymon, of Caledonia and Strat, and
Gambold hath informed him about the word pen vahel or vahal,
ox pen  Gwal aad gwawl is an antient British word, perhaps
more .... than the Latin vallum. We have no other word so common
.... all over Wales. See Davies's dictionary in gwal and gwawl
.... say pared for a wall. Pared is the surface of a wall, 'sgrifennu
ar y pared, gorwedd yn nesa i'r pared. We never say adeiladu
pared, so gwal seems to be y'^ right Celtic word, and mur the provincial
British, borrowd (from) y^ Romans. It is idle to say that the
Britains had no [word for] a wall but what they borrowd from the
Romans. I agree with him about y^ etymology of y^ word Cymro,
(the) Britons were so called from Bryth  in page 16 is y^
Saracen's stop and not their works  allow the Gauls to be
called a barbarous nation, p. 16, but on ... . very, very polite ;
read Pliny's Nat. Hist  our language is not painted.
. . . made some attempt towards distinguishing the antient (the
most British) words from y^ Provincial words of y^ Romans, and
it is a most pleasant undertaking, but I have no time for it.
Free's opinion of ancient colonies and intermixture of languages
in .... of times. I have no time to write any more about this at
present, .... a will and power of one John Lloyd, an old servant of
mine .... months ago. He now writes me word the money is to
be paid . . . summer. Do you remember anything of it? (I)'U
endeavour to send Mr. Pritchard a bill on another person ....
have laid out y^ money as you have. But if necessity .... me I
must draw on you. I shall see soon.
/ am, your affectionate brother, Lewis Morris.
202 CXXXII

Caer Gybi, 27 o Fehefin, 1752.
Anwyl Frawd, — Wele yma yr eiddoch o'r 2d a phregeth y "W. to R.
Dr. Evans. Ai allan o'ch pwyll yr oeddych chwitheu pan ro'ech cxxxiii.
fy llythyr yn Uaw gwr ffromwyllt or fath yna ? Gresyn na base
debyg i hwnnw o Lanerchmedd gynt. Wfft i'r rhimynau yma a
ddodws yn ei araith. Nid gwell ei orchwyl er canmawl rhai pobl
ef, ond ny lyfasai dreuthu fy meddwl wrthych mwyach rhag ofn i
mi dynnu gormodd drwg yn fy mhen. However, you may please
to give my respects to the Doctor, a phan gaffwyf odfa, ond odid,
imi sgrifennu atto yn atteb iw lythyr, ond nid i ofyn nawdd ganddo,
oblegid ni wnaethym achos etto, mae rhywun yn euawg ag fe
ddylai ddwyn penyd o'r achos mewn cynfas glaerwen i edrych a
ymadawai yr yspryd afrywiog ymlidiawg allan o honaw, nid
hwyrach y deuai un addfwyn, tyner, llaryaidd, hynaws yn ei le.
Rwy'n tebyg fod y Doctor yn meddwl mai darn o Fethodist yw
eich brawd Gwilym Ddu, oni bae hynny ni ddodasai ar lawr eu
campiau yn ei lythyr attaf. Och yfi ha wr fab, fe gamgymerth yn
erchyll ! Nid wyf wedi ymhyllu felly chwaith, o ran rwy'n tybied
fod pryf naill ar gysp ai rhywbeth ymhen pob rhai o honynt, a bod
anferth gynrhonyn aflonyddgar ynghoppa pob dyn Ued synhwyrol
gynt sydd yn ymgynnhennu a nhw. Dyna lythyr oddiwrth y nhad,
chwi welwch fod yr hen bobl yn anesmwyth o eisiau clywed oddi
wrthych. I writ father this morn by Peggy Morris, who went to
visit there, and told him that you were well the 2nd. I hope Jones
of Marrian (who is agent for the eldest of the three Lady Dowagers
Bulkeley) was mistaken. Ni chlywai ddim s6n am Cardinal
Castleton ; pa beth a ddaeth o honaw? Nid hwyrach mae aros
y mae 'rhyd yr amser i ymryson doethineb efo Goronwy yn Swydd
Amhwythig, fal y dywedai Oronwy eurych fod y paun bich o
Wicwair yn Rhos, a Gwgawn wawd newydd o Gaereinion, Ymhowys,
y pryd y bu ddoethach Gwgawn o banner gair.* Dyma un o'ch
*This refers to the folk tale "Araith Gwgan," copies of which are common
in Welsh MSS. of the i6th and 17th centuries. It was printed for the first
time in Cydymaith Diddan [1766], p. 42. Y P,iun bach and Gwgan gwawd
newydd were the two wisest men in North Wales, and the story goes that they
once met to decide which of the two was the wiser. They talked through the
night, each one exerting himself to the utmost. "Acymresymu doethineb
onid oedd ddydd dranoeth, ac yna doethaf oedd Gwgan ar y tir gwyllt, a
doethaf oedd y Paun bach ar y tir d6f." Gwgan appears to have won the day,
or rather the night, for he was " doethach o banner gair."
CXXXIII 203

"W. to R. pobl, y sef Sir Peter Warren, Knight of the Bath. Dynan mwyn
contd. cymwys, medd pawb. Fe roddes 36s. i ni tuag at daclu'r ffordd
fawr, a digonedd i'r tlodion yma. We have made a coach road
from hence to Rhydbont of nine or ten feet wide, after the Irish
manner. It's own'd to be the compleatest thing of the kind in
Wales, if not in England — a pattern for the rest 01 the county.
Dyna iddyn' nhw ! ont6 rwan ? Nag oes, nag oes, golled yn y
byd ar ol Arglwyddi gwirionllyd, nid hwyrach y daw un o'i rywog
aeth etto, teulu oeddynt abl di ddaioni. Da clywed fod yr ystit yn
mynd yw blant neu blentyn, os dwy ferch rhennir rhyngddynt, os
mab, ca'r cwbl. Fe ddywedir fod y Dwm Bifan, dwrnai, yn
gwneuthur Haw wych o'u materion. Ydych i yn gydnabyddus a
Thomos ? Par ddelw sydd arno fo ? I had a line the other day
from my old friend Fortunatus Wright. I find his Italian children
are come to London. I fancy he and his wife will soon follow. Ni
chefais ddim llythyr o Allt Fadawg er's pymthegnos, mae yno
ddigon o fwstwr gan fod y laf o Orphena ar eu gwarthaf, wfft i'r
gwythenni sydd ganddynt, pwy fydd yn cael y rhan oreu beUach ?
Ni chefais i byth linell oddiwrth Gornelius Agrippa, ai byw ydyw
ai peidiaw ? Mae fal y dwrdiwch i fo am beidiaw ag ysgrifennu at
ei hen athraw cyhyd a chyhyd o amser. Peidiwch a gillwng dros
gof yr haf yma eich gaddawiad o dyrru ynghyd ymhob gardd yr
eloch iddi oreu galloch o hadau dieithr, etc., ir brawd o Gybi, da
chwithau. Let me hear from you as soon as you can. Mi fum dra
trafferthus yn ddiweddar ar y ffordd fawr, gorfu arnaf ginhiewa 13
o ddyddiau ar y dywarchen las, — dyna fyd blin onte ? Oni bae
hynny 'sgrifenaswn attoch ryw rigwm yn gynt. Duw a fo'n
gwarchad drosoch, a byddwch wych.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Bu'r hen Fawdfil yma dydd arall, roedd yn son am danoch.
Dyna i chwi gwpl o'i ffrancodau. Gartref, Nos Awst, 1752.
"W. to R. Anwyl Frawd —Mi sgrifennais attoch linell neu ddwy ar ffrwst 0
CXXXIV. Allt Fadawg. Yno y cefais yr eiddoch or 4dd yn atteb i ni-wybod-
pa-sawl llythyr oddiyma. Maen debyg glywed o honoch oddi wrth
Lewelyn yr hanes fal y darfu i'r wraig o'r Allt a minneu gychwyn
oddi yno tua Mon Ynys wythnos i ddoe, Ni gawsom rwydd-deb
204 CXXXIV

odiaeth ar ein taith, ag yr oeddym y drydedd nos Ymhentre W. to R.
Eirianell wedi ymdreiglio dros freichiau moroedd a mynyddoedd contd.
echryslon. Daethom i hyd ir hen rieni yn iachus dda iawn, terriais
yno ddwynos, yno adre yn nerth y carna' i fwrw golwg ar fy neu
giw, wedi bod oddiwrthynt dair wythnos gyfan ! Cefais bawb yn
iach, mawl ir Goruchaf am ei holl fendithion. Rwy'n disgwyl y
chwaer ynghyfraith y fom (under the convoy of my father) i darrio
yma un wythnos i weled rhyfeddodau Cybi. The morn we set out
brother had received y^ letter mentioning that his new Com
mission would be sent the post foUowing, yno edifaru na ba'sem yn
aros un deuddydd yn rhagor, ond erbyn i ni fyned i Aberdovey
wele bwmp o lythyr oddiwrth y Com. Fychan ag ynddo, na bo 'nd i
grybwyll, gommission nawdd D — rhagddaw ! a chyngorion oddi
wrth yr hen wr ynghylch cwrs y byd, with some dark, very dark,
hints of some under-hand dealings, etc. Perhaps you'U be desired
to get an explanation ; if so, should be glad to know what he
meant, otherwise tewi a s6n. Mae'r Tew yn ymdrobaeddu mewn
cyfoeth dros ei ben ai glustiau. Duw a roddo iddo iechyd,
llwyddiant a hir hoedl i fagu ag i feithrin y plantos bychain accw a
rheini sydd i ddyfod (mae un cyw yn y cawell eisioes), nid oes
ammeu na bydd digon o honynt. Mae'r tir mewn purion cyffaith.
Roedd y nhad yn dywedyd gael o honaw eich llythyr efo'r Car-
dynal, ond mae o yn disgwyl un arall ynghylch rhyw arian chwaer
Will Jones sydd yn ei grugo fo yn erchyll. Mi glywais fod meistr
Trecastell yn y wlad dydd arall tua'r Caerau, He mae'r Arglwyddes,
etc. Par sut y mae'r boblach yna yn trin y cyfreithiau hebddo ?
Ydyw'r Lord Chancellor weithiau yn cadw ei le fo ? Mi glywais
Mr. Bodvel yn dywedyd ei fod o yn tirrio am 16 yn agos ir fan Ue
mae'r Gardynal, ai fod wedi methu, er gwarrio llawer o fwnws. Nid
hwyrach mai gwell Iwc y Cardynal. Ni a wnawn ein goreu ar
berswaedio'r boblach i dacclu eu ffyrdd o hyd oddiyma i Gaerllion
Gawr. Here are mile stones come over from Dublin, a present
from the owner of the pacquet, to be set from hence to Porth-
aethwy, and it's said large subscriptions are raisd in sundry places
to carry on the work, felly profeidiwch gerbyd gynta galloch, but
if you dont care to be at the expence of keeping a coach-and-six,
fei y Fason honno, nid raid i chwi ond Uogi post chaise. Rydis yn
son am gael rhai yn berthynol ir dref neu'n hytrach y Gaer yma.

CXXXIV

205

"W. to R. Nid oeddych ddim ymhell or ffordd, pan na feddyliasoch mai
contd. gwr D — w ydoedd y Fwclai hono, tebyccach ei fuchedd ai ymar-
weddiad i wr i'r F — 11, nolff o ddyn meddwa a gwagca a roes erioed
wenwisc am dano, ffei hono frebwl brwnt. Fe yrrws yr hadau imi,
ond ni wyddwn amcan gan bwy y cawsai hwynt, roeddynt wedi
gwlychu peth, ar enwau wedi colli agos i gyd, felly mi fum yn hir
cyn dyfod i wybod pa beth oeddynt wrth y gelfyddyd lysieuawg.
Diolch yn fawr am danynt. My service to Mr. Parry the importer,
though unknown. Mi glywaf fod Herbert Feddyg yn y gymdogaeth
yma ynhy ei frawd arall. Person Maethlu. Da clywed mai celwydd
a ddywaid Sions y Marrian. Gwych clywed eich bod yn pesci, nid
hwyrach mae chwi fydd y brasa or tri brawd, rhaid i chwi gynyddu
Uawer cyn mynd o honoch gin braffed ar Llewelyn, nid ^vyfi ond
burgyn wrtho. Aie mae'r Corddyn ganddoch byth yn ffawtys, weU,
well, y b'o rhagllaw. Syr Peder Warren is mightily carressd by
his country men, the Teaguelanders, braidd na rho nhw aur ar
ei gl6g o ! Aie chwi gawsoch yr anrhydedd o dderbyn llythyr oddi
wrth Oronwy or diwedd ? Dyn rhyfeddol ydyw. Mae Ngallt
Vadawg, mi a -wranta, ddau ddwsing oi lythyrau a chy^vydd ynihob
un o naddynt, ag yn wir rhai gwychion ynt. Dyma un odiaethol
ir Awen, cystal a'r goreu a wnaed. Ni argraphwyd mo un Y Fam,
ag ni choeliai yr argrephir ar frys, oblegid mae Madog yn dywedyd
y bydd rhaid ir Berson a minnau (gwyr cymwys iawn i'r gorchwyl)
sgrifennu learned notes upon't, those to be sent Goronwy, thence
to Madogallt, thence back to him, and thence hither, so the work
stands and will stand. Digrif stori Dwm Bifan a Miss Owain, fe
gadd ei haeddiant yn Hwyr gwbl. Pam na chais yr anifnil
gymhares gyfreithlon yn Ue dilyn drwg fuchedd? Nid oes mor
llawer er pan ge's lythyr oddiwrth Nat, nid oes dim gobaith y
daw o adref ni wybod par bryd ; the Turkey Company are a
plaguing of him still, but I hope he will be able to bafifle 'em with
all their power. O chwiw ladron ! Yr anrhas ir Aldromon ap
Rhisiart ; e'm siommodd yn aruthur drwy beidio dyfod im cyfarfod
yn Arfon i gael ei gwmni ir Deau dir, nid oes dim coel amo. Aie mae
Agrippa'n gawr ! Ni a wn i ydyw fo yn cynnuU dim hadau i mi
erbyn y flwyddyn nesaf o erddi'r Dugiaid ar Arglwyddi sydd gan
dewed oi amgylch a bytatws Ynghaer Gybi.
206 CXXXIV

Dydd Awst. — Dim newydd o unlle. Disgwyl y nhad ar chwaer W, to R.
Madog, a'r mwynwr a ddatcuddiodd y mwyn yn yr Escair, ar gwas, contd.
yn un gyr, felly rhaid rhoddi'r pin heibiaw a mynd i ddarparu iw
herbyn. Duw a fo'n gwarchad drosoch.
Eich carediccaf frawd, Gwilym Ddu.
P.S.— Mi glywaf fod chwigs Lerpwl agos wedi lladd Mr. Vychan
o'r Gors am ei fod yn Dori ; bu fwstr gerwin or achos, gorfu gofyn
nawdd iddo a chan mil o bethau, dyna Ue mae efo i long er's talm
byd. Digrif traeth awdlau a wnaeth Llewelyn iddo fo a hithau.*
Gwaed hwch ! Ymhle mae llyfr Richards ? Mae'r bobl ymron
tynnu fy llygaid am naiU ai arian ai llyfrau. Er mwyn dyn gadewch
glywed yr hanes. Byddwch wych. W.M. August 9th, 1752.
Dear Brother, — I have yours ... I ask pardon, I did not under- L. to R.
stand y^ nature of y'^ pow(er) . . . Bank ann. Must there be such cxxxv
another power in y« India Bond affair ? This is not so convenient
for me, when I have occasion to draw upon you now and then for
certain sums. I should like the situation of y^ money as it is, in y"
Bank ann. in your name, better than any way, if it was not subject
to an accident of being lost if you should happen to die. For you
have no body but strangers about you. Explain this.
Mae golwg braf yn Esgair y mwyn (new discoveries !), ond rwyf
etto heb settlio gida Lord Lincoln a Mr. P — m, etc., pwy sydd i gael
gweithio'r gwaith (as a miner), whether they or I. If I am account
able only for the duty, fe fydd gennyf filoedd o bunnau yma tocc.
But if I must work for them I must get pickings in another shape.
I can get old silver here in tolerable quantities, but what I wanted
was two or three hundred pound in new silver, if it could have
been easily got. If I was to make a noise, fe fuase'r mwynwyr
yn tyngu mae'r brenhin oedd yn ei danfon imi yn ungwaith. If I
had five hundred weight of new half-pence it would make some
noise, but how are they to be packd ? and is not there a risque in
y^ carriage ? Er gwaetha'r wrach benwen mae Collector Dyfi yn
w^U na chanpunt yn y flwyddyn clear profit. My fees and salary
last quarter came to near ^40, but it was an extraordinary quarter,
*Lewis Morris wrote a Traethodl on William Vaughan's ship, " Harlech
Castle," in the form of a dialogue between the ship and the poet."
CXXXV 207

L. to R.
contd.

"W". to R.
CXXXVI.

on account of y^ great quantity of Esgair y mwyn ore we shipd off
and enterd there. The best motto I can think of for the British
Society is Yt Hen Drigolion. That can give no offence to
other people. I shall be glad to hear from the Jew. Upon
second thoughts, Yr Hen Drigolion may admit of some bad turns,
as if they grumbled because there are trigolion newydd. But I
think Y Cymrodorion (i.e., Y Cynfrodorion) throws a sort of
disguise over it. Now I must have your opinion by return of post,
what motto I shall have for my seal of office of superintendent of
y*^ mines. If the following will do in your opinion, get an engraver
immediately to cut a seal on brass the size of figure A, with a tail
to fasten it in wood as in figure B, or a socket as usual.* I will
have one cut in chrystal or cornelian if this pleases our friends.
If the seal could be made smaller than figure A, it would be better,
because of sealing on wax ; or if cutting on steel be not too dear,
I would have a steel one. As the first painters in y^ world were
obliged to write under their pictures : " This is a horse," " this is a
man," etc., so I must tell you this is a hand holding a pick or pickax
striking a rock. I fancy those must be my arms when I have
occasion for arms, and the motto ' 0 for ag o fynydd, da i ddedwydd.'
Upon third consideration, might not the words The seal of he leh
out, everybody that sees the impression will know that it is done by
a seal. This third consideration is best, y trydydd tro mae'r goel.
My wife is still in Anglesey, mae ei heisiau yma yn fawr iawn — y
plant yn gweiddi ar morwynion yn diogi. Dyma Ifan brydydd hir
Yngallt Fadog, yn darilain (chwedi Gronwy) "cain acceniad
beirddion, hil Derwyddon olau adroddiad." He grows drunk and a
mere poet in all respects. Gronwy (though I am told he loves
liquor too) is ten degrees above leuan. Gronwy is a prodigy.
Bonedd a Chynneddfau'r awen is an admirable inimitable piece !
But what do I talk of poetry ? Esgair y mwyn calls. FareweU for
this time. Your affectionate brother, Lewis Morris.
Holyhead, July 30th, 1752.
Dear Brother, — Ces lythyr o Bentre'rianell dydd arall ; roedd y
nhad yn abl afiachus. Dyma un o Allt Fadawg heddyw (y 30),
*Lewis Morris draws a sketch of the seal in his letter. The seal was to
be a circular one, with the words " The Seal of the Superintendent of the
King's Mines" around the edge, and a hand holding a pick-axe in the centre.
208 CXXXVl

pawb yn iach ag yn llawn trafferthion bydol ffordd hono, ni chaf "W. to R.
mor amser i ddywedyd dim chwaneg na'n bod ni i gyd yma yn contd, ¦
rhwydd iachus. Mawl i'r Goruchaf Dduw am ei holl drugareddau i
ni oil. Bydded iddo warchad drosoch a'r eiddoch. Sgrifennwch yma
gynta galloch. Byddwch wych. Eich carediccaf frawd, W. Morris.
P.S. — Peggy Morris desires her compliments to her cousin
Meirian and would be glad of the favour of a letter from her.
Holyhead, 13th August, 1752.
Dear Brother, — I writ you two or three lines the ist inst. That 'W. to R.
same day our mother was taken ill, and she hath continued ever CXXXVII.
since extream sick ; hathbeen speechless for some days, and God only
knows the event. Disgwyl clywed naill ai newydd da neu ddrwg bob
munud. Duw a -wyr oreu pa beth i wneuthur. Ei ewyllys bendigaid
ef a wneler. My sister-in-law set out homewards the loth, and I hope
she reached Gallt Vadawg last night. Hi gadd dywydd goafreolus
a hitheu debygwn i yn magu min esgyrn ; mae'n rhywyr clywed
ei myned yn ddidrwc i ben ei siwrnai. Dyma Nelly Morris wedi
ymadael or Henblas, Ue bu hi ddwy flynedd; mae'n rhaid ei
swccrio hi hyd na chaffo ryw le etto. Mi debygwn fod blys am
fynd i wasanaeth i Lundain neu ryw ddinas fawr. Lie anghymwys
ddigon i herlodes rhwydd ynfyd. Ni chefais er pan ddaethym
adref or Deau prin amser i edrych o'm hamgylch gan ryw wig
drafferthion, felly esgusodwch y llythyr cwtta yma. Dwg y nesaf,
mae'n debyg, ryw ne-\vydd oddiwrth y mam. Duw a fyddo gyda
ni oil. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Holyhead, i6th August, 1752.
Dear Brother, — This day I returned home from my father's and 'W. to R.
am extream sorry to acquaint you that this morning about three CXXXVIII.
o'clock the Almighty was pleased to take to Himself the soul of
our dear mother after a fortnight's illness. I need not tell you
what grief it must occasion to us all, especially to our poor father,
whose loss is inexpressible, for few people loved one another so
well, and lived so long without any broiles and contentions. Mae'r
hen •H'r wedi mynd yn fusgrell ag yn ddwl. Y clywed a'r gweled yn
ffaelio, ag y rwan Duw ai helpio yn dra ymddifad. Trennydd y bydd
y cynhebrwng. Duw a'n diddano ni oil, ac a roddo ini, ei phlant
hi, ris i ddilyn ei llwybrau hi. Eich brawd galarus, Wm. Morris.
p 209

"W". toR. P.S. — 17th August. Roeddwn yn disgwyl llythyr oddiwrthych
contd. cyn h^n, ond ni ddaeth yr un. Dyma ni yn cychwyn tua Phentre
rianell bod ag un. Duw a fo'n gwarchad drosoch chwi a minneu.
Holyhead, 20th August, 1752.
W. to R. Anwyl Frawd Richard, — Gynneu y dychwelais adref o fod
CXXXIX. ynghladdedigaeth ein mam, ag yn wir roedd yno gynhebrwng
mawr iawn, yr holl geraint o'r ddwy sir ar gydnabod o bob cwr i'r
wlad. Ni ai claddasom yn Eglwys Benrhos or tu deau iddi, roedd
rhy fychan o le i'r bobl i fynd ir eglwys, felly bu raid dyfod ar allor
ir fynwent a darilain ag offrymmu yno. Nid eill neb amgyffred
y golled a gadd yr hen wr musgrell ; mae o'n dra hiraethus a thrist ;
Duw or nef ai diddano. Nis gwn i par sut a fydd ir hen wr drin y
tyddyn bellach — weithiau mae o'n meddwl cymeryd rhywun i
mewn i fod yn gydwr iddo. Mae fy chwaer ai merch a Neli
Morys wedi aros yno i ddiddanu tipyn amo, gobeitho y bydd well
i hamdden ar fyrder. I received your letter this day but have not
time to answer, nor is my head fit for anything. Brother Davies
and self came through Llanerchmedd this mom. I went streight
through ; he stopt, and overtook me after, and told me that there
was some English boy at Mredith Parry or Richard Parry that
wanted to see me, but it was too far for me to tum back. Who is
that boy ? My father spoke something of him, but I did not then
mind it. Cousin Jack Salisbury tarried three nights with us at
Pentrerianell — yr un dyn yn union deg. "What are these red
drops ? Ni waeth tewi na siared, I am not fit to write or anything
else. Duw a fyddo gyd a chwi ag ach cadwo rhag pob drwg.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Daccw'r post wedi mynd i ffordd, felly rhaid gadael hwn tan
ddydd Sadwrn heb ei yrru ymaith. Rwy'n Ued ddig wrth Huw
Dafis, eich cymydog, fe yrrodd efo dau o bobl attaf i'r cynhebrwng
iw escusodi ei hun am beidiaw a dyfod yno, er ei fod yn y
gymdogaeth, dan daeru na wyddai mo'r diwrnod (though both the
people could tell him), and mountebank-like sent me word that
he would be such and such nights at Presaddved and Caera', and
that he wanted much to see me. Unparaleld impudence !
What ! did the b — k he~d think I would wait of him, or did he
give himself airs to make those folks think him a man of
210 CXXXIX

consequence ? Ffei honno, wag bren. Gerwin or daith a gymerasoch i "W. to R.
ymweled a Meirian yn eich cerbyd, ar dail ar Uysia a welsoch ; roedd contd.
Parry ynteu wedi colli ei adnabod ar ddail ei wlad mi wranta.
Da iawn oedd cael yr hadau rheini ganddaw, a phe bai gyfleu, or
ffeinia fydde gael rhyw faint chwaneg o naddynt. Aie ymadaw ar
Faswn a orug Owain, pam na yrr yr hulrhod ei hanes i mi, fal y
gallwyf atteb ei bobl, etc.? Fe ffaeliodd gennyf fi fyned ir Deheudir
pan oedd y Commissioner Vychan yno, oni bae hynny cawswn fod
yn gydnabyddus ag ef, ag ond odid cawsid ryw dro gymwynas
ganthaw, yn wir digon rhaid wrthi, anawdd iawn trin y byd yma.
Cewch yn fy nesaf hanes y mwyn a Mr. Vychan or Gors, a chant
0 bethau ; mae'r galon yn drom yr awron, felly ni cheir ganddi
mor ystwytho at ddim diddanwch. Mae'n bur anhawdd atteb
Bifan rhag mor chwerw ydoedd. Ffei o hono'r Richards yna yn
hudaw poblach i ddywedyd gau chwedlau ar ei ol. Maent yn
anesmwyth o achos ei fod yn ddyn dieithr iddynt. — W. Morris.
Holyhead, 29th August, 1752.
Dear Brother, — Mi sgrifenais attochi'r dydd arall, a chan fod "W. to R.
gennyf awr segur rwy'n cyfarch yr awron. Dyma ferch fy chwaer CXL.
wedi dyfod adref ddoe o dy nhad. Mae'r hen wr yn bur drist, mae
o'r dydd yn difyrru tippyn arno ei hun ymhlith eu weinidogion, ond
y nos nid yw'n medru cysgu ond ychydig, felly mae hi'n galed ag
yn hiraethus iawn amo. Duw ai diddano ! Roedd yn rhyfedd
gennyf glywed y lodes yn dywedyd na ddaethai ddim Uythyr oddi
wrthych atto. Er dim ar y fo 'sgrifennwch fynycha fyth ag alloch
yno. Gadewch ini bawb wneuthur goreu gallom tuag at ddifyrru
tippyn amo tra byddo yn y byd trallodus yma, — nid llawer o
gymffwrd sydd wiw i'r un o honom ddisgwyl yma. Ychydig yn sicr
a ddigwydd yw ran ef, yr hwn sydd yn ymdrechu beunydd a
heintiau a henaint. I should be glad of a line from you if you have
not writ already. Y Duw goruchaf a fyddo yn gwarchad drosoch
chwi a ninneu. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Holyhead, Yr Hen Wyl Fathew, 1752.
Dear Brother, — Mae Uawer er pan dderbyniais eich Uythyr or W. to R.
29 Awst hyd yr awron, yn enwedig os oes coel ar y rhif newydd, CLXI.
mae'n debyg fy mod wedi ei atteb but query. Echdoe y daethym
adre o Bentre Eirian AUt wedi bod yno yn setlio amryw fatterion
CXLI 211

W. to R. a berthynynt ir hen wr. Mae e' mawl i Dduw yn rhwydd dda ar ei
contd. iechyd yn ol ei oedran, y nos y mae'n achwyn ei fod yn dra anes
mwyth mewn corph a meddwl, nid oes disgwyl chwedi amgen.
Wala ! wfft i chwi am ddodi i lawr y brygowthen honno, ni
chymeraswn yr holl fyd (agos) er gwneuthur hynny, mae'r bonedd
yma yn barnu ag yn goganu llawer o'r achos.
Mi glywaf gan 'Ronwy yrru o honno i chwi Gowydd y Farn
Fawr. Par sut yr ydych yn ei leicio fo ? Onid yw e' yn waith
godidawg iawn ? Daccw fo yn mynd iw argraphu. Dyma arall
oddiwrtho, y sef yw C. Gemm, ac yn wir ddiau un campus ydyw,
ni ddeuir i ben i sgrifennu moi holl waith. Mae arnai ddiwredd
gwlad am ei gael i Fon, mae yma le neu ddau ar ddyfod yn
weigion, gobeitho y ceiff y bardd ei ofuned ryw dro. Mynych mae
Rhagluniaeth yn ein canfod ymhell bell allan o ffordd yn ein
gofunedau, ag och mor ddeillion ydym tra bo'm yn gwisco cnawd
am danom. Nid oes ir bardd ond disgwyl wrth Lywelyn, fe eill
hwnnw fod yn wasanaethgar iddo a Duw yn y blaen. An excellent
motto that ! Daccw nhad wedi ymroi i gadw pob peth yn yr un
modd dros un flwyddyn par fodd bynnag. Anhawdd iawn yw caffael
cydwr a foddiai ddyn, ie, amhosibl ydyw, a digon anhawdd taraw
wrth hafodwr gonest diwyd, felly wedi amrafael ymgyfarfodydd, ni
a droesom 'bob peth ir hen ffrwd. Mae merch fy chwaer, yr hon
sydd ddynes lysti, mae'n debyg o ddeunaw i ugain oed, i fod yno
yn wastad, and 20 other regulations made. Your ward at Llanerch
medd is a good looking boy, but a very wicked one. I am affraid
his master is too easy with him, bachgen ag araith fudraidd
ganthaw ag heb arno fwy o ddawn nag ar anifail gwyllt. He
wont eat this and that, he must have white bread, ale, etc. Pan
wnelir uwd ir plant eraill i swpper, sef mab fy chwaer a mab y
gares Marged Salbri gynt, ni fedr o prin edrych arno, a throi ei
ben ol at ei landlady pan fydd hi newydd roddi brechtan o fara
gwyn iddo. Sgrifenwch atto a dwrdiwch o yn ffest ag yn galed,
rwyn meddwl na chadd ei feistr ddim llythyr oddiwrthych ; give
him likewise a charge for to keep him under. Mae yno achwyn
tost ar yr hogyn. Rwyn disgwyl ceffyl yma beunydd i gyrchu
Nelly adref i Allt Fadawg. Yr ym oil yn iach ag yn gorchymun
attoch. Duw a fo'n gwarchad drosoch.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Ddu 0 Fon.
212 CXLI

Caergybi Saint, Medi 2od, 1752.
Anwyl Frawd, — Y gwr ieuanc a ddyd hwn yn eich Haw sydd fab W. to R.
i wr bonheddig or wlad yma, yr hwn ydoedd yn byw yn Nulun ag CXLll.
yn mwynhau yno swydd ardderchog, ond gan fod iddo ddisgwUiad
mawr ar wr cyfoethog arall, byw a orug i fynu i'r dyfodiad i mewn
oedd iddaw ; yno marw or cyfoethawg heb adael iddo beil, ac
ymhen ennyd bu farw ynteu hefyd. Felly gorfu amaddynt ei
blant fynd i ennill eu bywoliaeth. Gwasnaethodd hwn ei amser i
wneuthurwr tlysau, ag mae'n awr yn dyfod yna i eniU tippyn
chwaneg o athrawiaeth yn ei gelfyddyd. Mae ganddo ychydig o
dir yn y wlad yma a adawodd ei daid (sef oedd hwnnw Morris
Parry, o Asgellog, yn Amlwch), heb ei werthu. Anferth ffrind
oedd tad hwn i'r brawd Llewelyn. Dynan cwrtais iw hwn o
Wyddyl, gwaed y Cymro sydd ynddo, a Will Parry y gelwir. Os
bydd amo eisiau cymwynas, a chwitheu yn gallu ei gwneuthur,
gwnewch ran cydwladwr obleit Cymro y myn y gwr ei fod, ond y
tafawd sydd yn gwneuthur ei frid. Ni wiw imi ddodi ar lawr ddim
chwaneg yr awron, oblegid geill y pererin fod yn hir ar ei siwrnai.
Duw yn eich cylch. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Gartref, 22d September, 1752.
Dear Brother, — Llymma'r eiddoch o'r 29 ulto yn addef 3 or "W. to R.
eiddwyfi ar yr achos galarus o farwolaeth y fam oreu, ond odid CXLIII.
aeth ir pridd yn yr oes yma na nemawr un arall. Duw a alwodd
am dani i dderbyn ei gwobr, felly rhaid ymfodloni iw ewyllys
bendigedig Ef. Fe ymgysura pawb o dippyn i dippyn ond yr hen
wr hiraethus. Rwy'n meddwl mynd ffordd hono y foru os medraf.
Gobeitho os cewch hoedl ag iechyd na bydd hynny ich llestair rhag
dyfod i Fon yr haf nesa', gan fod yn fwy elusen ymweled ar hen wr
ymddifaid nag a fuase pe byw eill deuwedd yn ddiddanwch y naill i'r
Hall. Mae ini gefnderw o fab i'n modryb Elsbeth 'ch Richard Morris
0 ddynan, sobr, gonest, gofalus, yn byw gyda mam [ynghyfraith
iddo erioed hyd yn heddyw (a deu frawd eraill gyda e') — y dyn yma
mae nhad yn amcanu gymeryd i mewn yn gydwr gyda ei chwaer
Marged, yr hon sydd lances ofalus, ag Ymhentrerianallt y mae er
pan fu farw ei mam (h.y.) er pan oedd blentyn. Ond mi debygwn
(gan fod yr hen wr yn awr yn o dacclus ar tir mewn cyffaith da, a
newid arno wrth fal y mae'r byd yn bod yr awron), fod gan y chwaer

CXLIII

213

"W. to R. ryw dueddiad i gadw eraill allan er mwyn ei hun neu i phlant. Da
contd, fyddai pei gellid lies iddynt, mae nifer mawr o naddynt ar ieuaf ar
ei bronnau'r dydd arall, ag yn ddistaw 'r gwr yn beth pottiwr.
Mae'r tywydd yma yn dal yn Uaith erchyll — gwynt a glaw agos
bob dydd. Dryghinoedd mawrion a mawr ddrwg ar f6r a thir
ysywaeth. Duw a helpo'r sawl sydd yn dioddef o'r achos. Dyma
fi, mawl ir Goruchaf, wedi cael fy nghynhauaf i mewn im scubor —
" Mention " (says you) " what seeds, etc., and Parry wUl order 'em
to be sent hither by first opportunity.'' What ! From Jamaica ?
Or how do you mean ? Ni waeth gan Wilym par hadau a gaffo am y
bont rai dieithr a rhyfeddol. Bu feistr y bachgen Parry hwnnw
yma'r dydd arall yn ciniewa efo mi, mi debygwn mai da fyddai
ganddo gael orders gennwch i reoli'r Uanc bob modd, oblegid un
gwyllt ydyw. Ces lythyr Owain Arddwr ag ai hattebais hefyd.
Wala ! A gawsochi'r dirgeloedd allan or gwyn bychan ? Ymadaw
odd Nelly er's dyddiau, mae ei thad drwy ddeusyfiad y fam
ynghyfraith debygwn i, yn lied ildio yw chymryd adref Herlodes
ynfyd ddifeddwl ! Duw a roddo i ras i ymgroesi rhag drwg
ddynion ; rhaid yw thad ei phriodi yn y man i rywun neu gilydd,
a rhoi pwrs o arian am ei chymryd. Mae'n debygol y bydd
Marged hitheu yn mynd ir Deau ar fyrder, mae tueddiad ffordd
honno. Aie y mae'r Great Seal of Wales dan law'r ymgrafwr?
Nid oes bellach ond eisiau mynd yn heddychwr ! I am glad that
Ned Edwards is well, pray my compliments a buan y bo fo
gadpen. Ai nid oedd (yn ol yr hen ddefod) ddim hadau coedydd
y fordaith yma ? I brought the pine cones with me from Madog
allt, wedi rhoddi addysc i Lewelyn par sut i drin ei rai ynteu ; ni
wyr hwnnw i wrth ardd mwy nag y gwn innau oddiwrth bwU
mwyn. Gresyn na bai ddigon o gyfoeth i gael wrth arddio.
Wala! wala! Ni wybod pwy sydd yn/r^z'i/z"<7 i ddynan. Dyma lythyr
o Allt Fadawg, wfft o'r mwyn sydd yno ! Mae'r brawd yn meddwl
roddi o hono godwm i Groxton. Da iawn y newydd. You desired
some little account of the discovery of the mwyn ar yr Escair.
My brother had been trying at the place five or six years ago but
could not light of a vein. Digwyddodd i ddau frawd o weithwyr,
h.y. weinidogion a fase yn gweithio mewn Uefydd eraill a chanddynt
dippyn o arian, gymeryd lease dros fl^vyddyn ar y mynydd a elwid
214 CXLIII

Esgair y Mwyn gan y mrawd (and though it bore that name yet "W. to R.
they have no traces of any tradition that ever any one workd there contd.
since the antient Britons or Romans had). These men, or rather
the eldest brother David Morgan (of whom perhaps you may hear
more anon), discoverd immediately a body of ore yn agored ir
haul heb ddim agos yn ei guddio o olwg pobl, naill fe ddarfuasai
Uadd neu newynu'r hen bobl gynt, oni bae ni adawsid mono felly, —
yno gweithio a orug y ddau frawd am yr hoedl glas, ond gan na
allant o eisiau digon o arian a dysc, a phower, yrru'r gwaith ymlaen
yn hoUol, cymeryd a wnaethant ddau eraill i mewn yn gydwyr, sef
yr oedd y rheini debygwn i Llew als Sion Owain, medd rhai yn
ddistaw hwn a hwn, ar Hall ar Hall, ag enill ynghorph y flwyddyn
fil o bunoedd bob chwarter heblaw talu i wydd ag i bannwr.
Dyna i chwi ar frys yr hanes dyrys. Duw a fo'n gwarchad drosoch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi Saint, 29th November, 1752.
Anwyl Frawd, — Dyma'r eiddoch or 21, 23, ar 25 inst. Da oedd "W. to R.
ei ddyfod rhag yr ofn oedd arnaf eich myned i ffordd pob cnawd. CXLIV.
Yr oeddwn yn bygwth gyrru Uythyr arall i ymofyn fy un diwaetha.
Diolch yn fawr am hanes y Gymdeithas odidawg yna. Rhwydd-
deb i chwi fyned yn mlaen yn eich caredigawl amcanion. Gwyn
eich' byd chwi gael bod ymhlith Christnogion ; nid oes yma ond
rhyw baganiaid. Mae yn y pentref yma (Caer oedd hi gynt) er ys
dwy flynedd neu well fath ar Glub, ond nid yw eich brawd Gwilym
yn perthyn iddaw na'r Bellis chwaith, o achos bod ei aelodau yn
yn ymgyfarfod i dra yfed, etc., a Uawer o naddynt y cyfryw rai ag
yr ych chwi yn eu gau allan och Gymdeithas. Father some time
ago desired that I would write him a draught upon you for ,^10,
which he was a long while endeavouring to get cash for, and the
other day he sent me word that he had received from Mr. Joaes,
of Marian, money for't. Perhaps he has acquainted you of it ere
now. He enjoys his health better of late than he used to do, fo
fydd y peswch yn chwannog oi helcyd rwan y gauaf. Gerwin or
newydd yna ynghylch Powel o'r Nant. Ai tybied y bydd y Person
ei frawd ddim gweddeiddiach gwr ; par fodd bynnag na atto Duw
i neb lawenychu o'r achos. Mi ddywedaf i chwi pa beth a wnewch
i Feirian. Tyrrwch iddi lonaid sach eras geirch o gymysc aur ac
CXLIV 215

"W. to R, arian, a cheisiwch iddi wr, o ddyn iachus, synhwyrol, gonest, Ued
contd. ddyscedig gynta galloch ; gadewch iddynt hwytheu enill Llywelynau
a Meiriannau, etc., hyd ddiwedd y bennod, ag felly eu plant
hwythau ond odid hyd ddiwedd byd. Yn y Bala bo'r Richards yna
efo ei eirlyfr, bu edifar gennyf erioed gymeryd arian dynionach i'm
Uaw. Mae rhai mor ddrwg dybus a meddwl, mi wranta, fod i'm eniU
mawr or achos ; those are your mean, pitiful fellows that imagines
that no one doth any thing for his neighbour without what they
wisely call a view ! A pox o' their views. I wish all such vermin
were at Grand Cairo. No, I dont want any Bibles for myself, for
thanks to my good brother Mynglwyd, I have got a neat sett, but
some friends may be obliged. Ni gawn weled par brisiau a roddir
amynt meddwch. Ydyw'r Cardinal yn un o'ch Gymdeithas chwi ?
Oes yno lawer oi fath o ? Os yw'r pendefig yn cyfaddef ei fod yn
euog, and upon making proper -submission, he may perhaps be
receiv'd into favour again, but let him beware of relapses.
Nid ydych yn son un gair am yr hen Commissioner Fychan.
Roedd Arglwydd Madawc yn y llythyr diweddaf a ge's oddiyno,
yn achwyn fod yr hen wr yn ddrwg o fath arnaw, ag yn ofni ei
goUi'n erwin dost. Digrif fyddai i Filtwn gael Nanneu. Pwy
ydyw Miss Bladen honno ? Ai nid oedd ar hen ddyn yn y byd
ffordd yna eisiau etifedd ? Base hen gywelu Powel yn gwneuthur
yn burion. Cawsai ond odid fab yn ddidrafferth. Roedd y fenyw
bert honno mewn anrhydedd mawr iawn yr ha' leni pan fum yn y
Deaudir. O ddilin hir ddrwg y daw mawr ddrwg, ebe'r neidr wrth y
swynwr ers dalm. Roedd iddaw'r Bowel fab ordderch yn byw
gyd ag ef, 28 neu 30 o oed, — a captain of his mob. A drow'd
hwnnw allan hefyd ? 'Rym ni yma oU yn rhwydd iachus, mawl i'r
Goruchaf Dduw. Mae'r frech wen wrth ein drysau, disgwyl iddi
alw wrth fynd heibiaw ; it is of a very favourable kind, nid oes ond
gadael pob peth o'r fath i ewyllys Rheolwr nef a daear. Bydded iddo
warchad drosoch chwi ar enethig yna a'ch cadw rhag pob peth
a'ch dryga. Peggy desires her love to her cousin Mariana.
I am, your most affectionate brother, Willia?n Morris.
P.S. — Inclos'd you'll receive a bit of paper which I dare say will
divert you, and bring to your mind 'r hen gofion gynt, a ddigrifed
oeddym pan oedd pyttiau o esgyll gennym fal cywion hwyaid yn
216 CXLIV

ceisiaw dyscu ehedeg — an unlucky comparison, for those are but
poor flyers at best. Llawer troad ar fyd a ddigwyddawdd mewn naw
mlynedd ar hugain, onte ? Oes yna ddim son fod y Llew yn cael rhyw
beth gwell na Dyfi, mae ffordd ymma rhyw ddwndwr ei fod, beth
meddwch ? Ni ches i ddim llythyr oddiwrthaw er's dyddiau. A
welsoch i byth ddim oddiwrth Parry'r jeweller hwnnw? Os do,
moeswch dippyn o'i hanes, da chwitheu. Daccw'r frech wen yn
nh^r chwaer. Gadewch i mi gael llythyr gynta byth ag a alloch,
a byddwch wych. Pam na ddywedwch i pa lun oedd ar y seal fawr
honno a wnaed i'r Llew ? Gartref, Rhagfyr 29th, 1752.
Anwyl Frawd, — Mi glywais ryw dro son am wr, yr hwn wedi
mendio o sias o glefyd, a oUyngasai yn ango ei enw ei hun. Nid
llawer gwell mo'ch brawd Gwilym ynteu, wedi rhyw drallod a fu
arno yn ddiweddar, prin y gwyr o ragor rhwng ci a buwch gan
nolffder a hurtrwydd. Gwybyddwch mae'r 9fed y clafychodd fy
machgennyn, a'r 13 yr herlodes o'r frech wen, a chan drymmed yr
haint, a daed oedd gennyf fy nghywion, ni ches na'm cof na'm
synwyr i feddwl am ddim ond y nhw er hynny hyd yr awron. Ond
bendigaid a fyddo enw'r Arglwydd maent eill deuoedd yn dechreu
ymendiaw ag yn ddianaf. Mae'r bachgennyn yn cerdded 'rhyd y
ty, ar lodes hithe yn ddigon ei hamdden ond heb ddechreu
codi etto. Hi ai cadd yn dra erchyU ag yr oeddwn yn ofni am
dani yn dost. Bu'r llanc ynte yn llesc iawn. Ni bu monwyf ddeu
can llath o'r ty yma er's tair wythnos i foru. Mae'r frech yn lladd
yn abl ami ffordd yma. Rwy'n meddwl fy mod i yn ddoctor
br^chwen go gywraint, wedi bod yn myfyrio arni ddydd a nos
cyhyd o amser. Gynneu yr aeth Gruff. Dafydd adref wedi dyfod
ar gefn ceffyl i nhad with an annual present of red herrings.
Roedd y nhad yn rhesymol iachus. Dyma hefyd Dda 'p Morgant
a ddaeth o AUt Fadawg wythnos i ddoe, y pryd yr oedd pawb yno
iach, y chwaer ymron cwmpo i'r gwellt dros y pen a'r clustiau. Fe
ddywaid Dafydd mae i ymofyn menyn a chaws Mon y daeth,
tebygach mae i ymofyn merch Madawg, peth enbyd iawn yw mil
0 bunnau D — w 'n geidwad ! Bid rhwng y din a'r wialen. Mae'r
Fadws yn rhwydd fodlon debygwn, ond na soniwch un gair och pen.
I had some time ago a letter from Goronwy with a Cowydd
CXLV 217

"W. to R.
contd.

W. to R.
CXLV.

"W. to R. Coffadwriaeth am yr hen wreigan o Bentre Eirianallt, ni fyn alw mono
contd. yn Farwnad am bris yn y byd. I'm tyb wael i un cywraint ydyw.
Gresyndod gerwin na fedrid caffael rhyw fywioliaeth i'r truan yn
rhyw gwr o Fon yn ol ei ddymuned. Mi sgrifennaf atto'r post
nesaf os medraf a hanes rhyw fan betheuach na thalant prin i son
am danynt. Oes dim o hanes Cornelius Agrippa ? Mae ei bobl
yn ymofyn yn ei gylch yn fynych. Ymhle mae'r geirlyfr bellach ?
Beth am yr Arglwydd Bwlclai ieuanc yma ? Er carriad ar eich
brawd Gwilym, gadewch gael Uinell oddiwrthych gynta galloch i
helpu cyfodi tippyn ar fy ysprydoedd trwmbluog sydd wedi mynd
na thalent iw codi oddiar y maes. Daccw bedwar o blantos y
chwaer wedi'r frech wen eu coethi yn abl tost, yn enwedig y ddau
ieuaf Gobeithio eu bod oil wedi passio'r gwaethaf. 'Rym oil yn
gorchymun attoch. Duw a fyddo yn gwarchad drosoch.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Cybi.
P.S. — Ond ydych chwi yn o gydnabyddus ag Esgob Bangor?
Mawr na roddech i air i mewn dros Oronwy, er mwyn ei wneuthur
yn wybodawl fod y cyfryw ddynan cywrain agos a Uewygu o eisiau
cael rhent neu giwradiaeth go dda ym Mon Ynys.
Caer Gybi Saint, 9d o lonawr, 1753
"W. to R. Anwyl Frawd, — Gan fyned o'm Uythyr diwaetha i yngwrthwyneb
CXLVl. y eiddoch o ddydd Nadolig, rhaid imi ei rhoddi ar do nesaf, yn ol
cwrs natur. Chwi gawsoch yn y Hall hanes br6ch wen o bawb i
bentan, prin y medraf etto son am ddim arall ond y hi, yr anrhas
iddi. Mae hi rwan o wir ddig na chawsai ddihenyddu fy nau
gywtyn i, yn lladd ac yn anafu plantos yn erchyll ffordd yma.
Wfft, a dwbl wfft iddi hi genhawes ! Da gweled eich bod ar wyneb
y ddaear, rych ar yr union am beidio chwenychu byw ymhlith y
Monwysiaid yma, nid oes ysywaeth fawr o honynt a dil i son am
danynt, ag nid oes yma gan mwyaf ond tlodi ; ag os digwydd i
ddyn gaffael bywioliaeth rhwydd dacclus, ni wybod par un ai'r
bonheddig ai'r gwreng fydd yn ymwenwyno fwya wrthaw — y
cyntaf am na thelid iddynt y deymgad honno y maent yn tybied
fod yn ddyledus iddynt, sef mawr barch ag urddas a dilyn eu
siamplau da hwynt, etc., ar ail am i neb un oi cydwladwyr ryfygu
ymgodi yn uwch na hwynt a chymeryd arno wybod gwell pethau
na phenbyliaid eraill. Ond felly mae'r byd, er yn amser Cain
218 CXLVl

eiddigus. Aie yn Nover y mae Meirian yn bwrw'r gwiliau ? Par W. to R.
ddelw sydd ar Sior Feddyg ? Aie anhawdd yw Uenwi codau yna, contd.
er agosed ych i'r Twr igwyn ? Nid rhyfedd fod gyn anhawsed
Uenwi gobwrs cyn belled a hyn oddiwrth y crewyn. Digon o waith
a geir yn ceisiaw tamaid a llymaid ar greigiau Cybi, chwaethach
hei ynghyd. Dyma Wilym er's gwell na mis yn llenwi bolia wyth
neu naw o boblach bob dydd, heblaw cost araU, y cyflog yn gwtta,
y fees yn gwtteuach ! Nid eUir byw'n hir fal hyn. Gerwin or
amser, ond mawl i Dduw am Ei drugaredd, nid oes Ue i achwyn
mor Uawer. Aie fo mendiawdd yr hen Gommisioner ? Da iawn
y newydd er mwyn Madogyn, ond nis gwn i a fydd neb arall
honom well er hynny. I had a hint from Liverpool, where Llew
himself must have dropt it, concerning old Nick — y byddai ef
debyg o fyned yn ei le yn o sydyn. I mentiond it to him in a letter
and that a report prevaild here which had its rise in South Wales.
But he seem'd to be greatly surprized at such a rumor, ag na
byddai fo Nicol trai bai'r Hall byw, gwell ganddo fo yr Escair, etc.
Reconcile these oddities if you can, and what means these incon
sistences ? Ymhentre Eirian Allt mae'n debyg y trewais wrth hanes
yr awdwr hwnnw, ond oedd o yn ddigrif? Do, mi welais sel y
mwyn ; gresyn na base'r dyn yn torri'r Uythyrenna cystal ag a
gwnaeth lun y Haw. Gan fod arfau ar s61 yn sicrhau llythyrau
poblach ag yn gwneuthur y papur megys yn gysegredig, (I mean a
coat-of-arms nid llun pigau a dwylo pobl), ond gweddus ddigon
fyddai cymeryd i fynu gan fod gennym bawl i hynny rai o arfau ein
hynafiaid, oblegid chwi wyddoch mae'n debyg fod gan bawb a
fai'n deilliaw allan o unrhyw Iwyth ymhlith y Cymry gystal bawl au
gilydd i ddwyn yr un arfau, without the modern differences or
distinguishing brethren and houses ; consequently we see the Arms
of Hwfa ap Cynddelw wore by most of our Anglesey gentlemen
and others without any difference. Gwerydd ap Rhys G6ch, Lord
of Talebolion, in M6n, was one of the 15 tribes of North Wales,
lived about the year 11 70. He bore argent on a bend sable three
leopards faces of the fleld. (By some MSS. three lions heads
couped regardant which is the same in effect) and his descendants
were the Humphreys of Bodlewiddan extinct, Lloyd's Gwaredog or
Lligwy extinct, and the Wynne's of Bodewryd, only one of which
CXLVl 219

"W. to R. now living, viz., Dr. Wynne. Nov7 Know Ye that we are descended
contd. by the father's side from Bodewryd and by the mother side from
Lligwy, consequently have a title to Arfau Gwerydd ap Rhys yn
ddiddadl. I writ to Madog about this affair. Ebr ynteu, " Bydd
arfau Gwerydd ap Rhys Goch or goreu, pe bai ddigon o diroedd
a meddiannau, and my motto when I have regular Arms shall be
' O For ac o Fynydd.' " A'm un innau a gaiff fod " Duw yn y
blaen."* Gadewch glywed pa beth yr ydych chwithau yn ei
dybied ynghylch y matter yma. Mi a welais arfau ambell dro ar eich
Uythyr a berthynai ond odid i ryw garn Sais coesgam, ond pa wedd
bynnag nid oedd a wnelom ni a hwynt. Byddaf finnau ambeU dro
yn taro ar gwyr ryw sell a berthynynt i bobl fy ngwraig, nid o ran
gorchest yn y byd ond o ran gwneuthur y seliad yn siccrach. This
letter will be seald with the Arms of Gwerydd which I have had
by me some time, but the shield is properly a clergyman's. The
crest of Madog, I suppose, will be the "hand and pickaxe"; the
" hand and pen '' fydd ganddoch chwitheu, mae'n debyg. Ond i
grogi iddo a wyr pa beth fydd gan Wilym, perhaps a hand holding
a flower, beth meddwch ? So much for pais arfau. Roedd y nhad
yn iach dydd arall, rym ni yma, mawl ir Goruchaf Dduw, yn dda
iawn mewn iechyd, y bychain yn dechreu ymlwybren ar hyd y ty
yn ddianaf. Mae'n rhy'wyr cael typpyn o lythyr oddiwrthych, nid
y'nt ond byrrion y leni ; nhw ddylynt ddyfod yn amlach. Duw or
nef a fyddo yn gwarchad drosoch ich cadw rhag pob peth a'ch
dryga. Amen. Eich caredigawl frawd, Gwilym Amhorys.
O'M HoFFis Innau, 12 Chwefror, '53,
¦W^. to R, Diwamod yr Eiry mawr !
CXLVil. Rwy'n tybiaw fod arnoch i lythyr i mi er's dyddiau, ac nid
hwyrach na baswn ddim yn eich gyrru mewn chwaneg 0
ddyled yrwan, oni bai'r matter a ganlyn, ond arhowch dipyn bach.
Yn g6ch y bo mhais onid wyf yn meddwl mai yngwrthwyneb eu
gilydd y trafaelws y ddau lythyr diweddaf einom, os felly nid oes
Ue i achwyn arnoch y tro yma. Y matter sydd fal hyn : marw'r
dydd arall a orug Person Aber Gwyn Gregin yn Arfon, a living in
the gift of the Baron Hill family, ag mae'n debyg y bydd cynnwrf
* Richard Morris has added in the margin here "a'm un innau ' A Gair
Duw yn uchaf.'"
220 CXLVII

a symudiadau ymhlith yr offeiriadau cywradiad (i.e. cywion y "W. to R.
rhad, etc.), ac fe allai y ca Oronwy siawns o daro i bawl yn y llawr contd.
yn eu plith. Llyma fi yn sgrifennu atto heddyw ar y perwyl hwnnw,
nid hwyrach i chwithau gael odfa i roddi gair i mewn gyda'r Escob
o'i blaid. Fe dybir mai naill ai vicar Llanidan ai viccar Eglwys
Vach a ga'r rhent accw. 'Rych yn dywedyd fod Goronwy wedi
gyrru i chwi gowydd marwnad y mam, mae ynteu yn dywedyd ei
fod wedi tacclu llawer arno er pan gawswn i yr un un, o herwydd
pa ham yr wy' yn adolwyn amoch roddi benthyg hwn yna fal y
gallwyf fi altrio hwn, mae ganddoch ddigon o'francs y dwthwn yma.
I wiU send it you back without fail in a post or two. Bu nhad
yma bumnos ddiwedd y mis diwaetha, yn rhwydd dda ar ei iechyd.
Gwych o'r cywydd a wnaeth Goronwy ir calan, onte? Ni che's
ddim newydd o Allt Fadawg er's dyddiau, disgwyl beunydd fod y
chwaer honno wedi cwympo ir gwellt. Aie chwi gawsoch lythyr
oddiwrth Felics Farley ? Maen debyg fod y geirlyfr yna bellach.
Aie gwaeth yr ysprydol na'r tymhorol Bowel, oes yno gyfraith ar
droed yntau pa'r aflonyddwch sydd ar y Ceredigions ? Gwrda
Osburne am beidiaw a gollwng yn angof ei hen ffrindia. Aeth y
Forgant hwnnw i bant heb ei neges, ond mae'n debyg y bydd raid
iddo ei gael ryw dro. Rydwyf agos a Uewygu gan anwyd er bod
eirias o din brenin wrth fy nghlin. Duw gyd a chwi.
Eich caredigawl frawd rhynllyd, William Morris.
P.S. — Yn y Duwmares y mae'r Aldromon yn taring, wedi
gwerthu ei holl fatterion yn Lerpwl ond ei stit ; mae o yn mar-
siandiaeth yd, etc., fal cynt, ag yn cadw gwin a chwrw i werth
(wrth gofio) yn Nerpwl. Holyhead, 15th February, 1753.
Dear Brother, — Mae'n debyg dderbyn o honoch lineU neu ddwy "W. to R.
oddiwrthyf y post diwaethaf; mae'r llythyrau wedi cael blis ar cxLVlll.
fyned yngwrthwyneb eu gilydd, rhaid ei gwarchad yn well
rhaglaw. Well, in answer to yours of the loth the Dictionaries
would best be sent down in a bundle, 15 for my list and 5 for
father, directed to the care of Mr. Thomas Bryan, merchant, in
Llanerchmedd. But who is to pay the carriage ? Mr. Richards
should. Brother Lewis was at the charge of carriage of his books
sent down to the subscribers. I know some of them will grumble

CXLVIII

W. to R. to pay perhaps I'/jd. or 2d. extra. However, we must have 'em
contd. down. A box will be too chargeable ; if they are weU packd in
good thick brown paper will do as well, but they must be directed
to the care likewise of Mr. Goodwin, grocer, at Chester, who will
take care to forward 'em per carrier to Llanerchmedd. The names
of the Beaumaris subscribers were sent the author by Mr. Thos.
Mosson, ComptroUer of that place, to whom I've writ this post, and
told him to give you directions which I presume you'U receive
next post. They might have been sent much cheaper by sea to
Carnarvon where vessels often come from Bristol, or at least to
Chester. I can get mine bound in Dublin, it woiUd make some
difference in the carriage. You see how very exact we are about
trifles ! How is the money to be remitted when it comes to hand?
Dick Morris's sister [is in] the same house. She and her husband
lives in the same mann[er as] when he left them : she desires her
love to him as doth his bro[ther WiU] who was in town yesterday.
She mumbles something about a g . . . . and would be glad of it
if possible, heb yn wybod ir gwr anniddig. Can diolwch am yr
almanac hwnnw, ceiff ei barch ai groesaw ai ddodi yn y ct\t goreu
o'm hoffis. I writ my father to-day about it, etc. Cer^rin gwaith
Ceredigion ! Ni chlywais ddim oddiyno ettwa. Dihareb y mae'r
motto " A Gair Duw yn ucha' " yn dygymydd ar Beibl yn y crest.
Pan wneloch eich seal gadewch weled ei Hun a pha'r faint a g)'st
torri un daclus. Pan ydoedd y nhad yma fe ddigwyddodd fod yma
hard wareman a chanddo wmbwrdd o spectolau, ond nid oedd yr
un a helpa ddim ar ei olwg. Perhaps they can't be much assisted
as he is so antient, Duw a'ch cadwo rhag dallineb o bob rhyw.
Mae fy ngoleuadau i, mawl i Dduw, yn dda iawn. Ow, ai nid oes un
gair yngylch y Beiblau ? Well, I must leave off, having arrived at my
neplus ultra, felly, byddwch wych. Eich caredigawl frawd,
William Morris.
Holyhead, loth March, '53.
"W. to R. Dear Brother,— Wele yma yr eiddoch or 6ed a hanes bocys a
CXLIX. Uyfrau, etc., a gair neu ddau ynghylch y brawd Llewelyn. Na
chefais i lythyren oddiwrthaw er's tair wythnos neu fis. Echdoe
daeth yr Aldromon Prichard yma ar ryw neges, ag a ddywedodd
iddo glywed gan ryw ddyn or Deheu yr stori echryslon a ddywedsoch
222 CXLIX

chwitheu, sef bod Hu o wyr wedi cymryd yr Esgair a mynd W. to R.
ar Llew i garchar, ond ni wyddai am ba beth.* Cyn y nos wele contd.
ddyn o longwr o'r Abermaw yn dywedyd yr un peth dros yr holl
bentref yma. Yn wir ddiau ni fedraf ddywedyd i chwi faint oedd
fy sannedigaeth or achos, na pha beth wdwyf arnaf er hynnu hyd
yr awron, rhwng gobaith ac annobaith, rwyf wedi Ued hurtio. Fy
ofnaid mwya ydoedd iddo (mewn ond odid wylltineb) daraw neu
ladd rhywun, ag felly iddynt ei ddihenyddu o'r achos. Duw a'n
cadwo oil rhag ein caseion. Rwy'n cael gormod o waith i ddangos
wyneb rhwydd lawen ar meddwl ynteu cyn drymed ar plwm. Mae
yma bobl a lawenycha am ei gwympiad, ond 'rwyf yn hyderu ar
Dduw na chant moi gwynfyd. Duw a ddelo ag ef yn ddiangol
allan oi dwylo. Yn wir nis gwn i pa beth i sgrifennu, er mwyn
Duw oni byddwch wedi sgrifennu cyn y del hwn ich Uaw, moeswch
linell neu a thippyn o hanes y gwaith melldigedig accw. Rym ni
yma oil yn iach, mawl i'r Goruchaf Dduw ; roedd y nhad yn
iachus ddechreu'r wythnos, Duw a'n diddano.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi, 24th March, 1753.
Anwyl Frawd, — Chwi welsoch yn llythyr Mr. Mosson fy mod "W. to R.
wedi derbyn eich epystol chwi ar tra chysurus newydd fod y Llew CL.
* Lewis Morris got into this trouble on account of his action with regard
to the lead mines on Crown land in Cardiganshire- It appears that on the 23rd
of Feb., 1753, two of the county magistrates, with the sheriff or his deputy,
and a "mob of several hundred armed and tumultuous people," came to the
banks of the mine and threatened not only the life of Lewis Morris, whom
they regarded as the author of all the mischief, but also "the lives of his
agents and miners on refusal to deliver up the possession of the mine,"
and further to enforce their threats, "one of the ringleaders, a Justice of the
Peace, presented a cock'd pistol at Morris's head, and threatened to shoot him,
while the rest surrounded him with firearms," and seizing him carried him a
prisoner to Cardigan Gaol. (Cymmrodor, "Vol. xv. p. 15). From the deposition
made by George Evan, keeper of the Common Gaol at Cardigan, it is shewn
that on the 24th of February, "Lewis Morris, gentleman, was committed into
the deponent's custody and was put in the Common Gaol, where he continued
for the space of fifteen minutes or thereabouts." He was then bailed out and
was permitted to go at large within the precincts of the borough. He stayed
at the house of William Gambold and was detained at Cardigan until March
9lh of the same year. He left Cardigan in the company of his gaoler on
March 13th, and went home to Gallt Vadog and from thence, the gaoler still
accompanying him, went to London. In due course Lewis Morris appeared
before Sir William Lee, Lord Chief Justice of the King's Bench, and was
discharged on April 4th,
CL 223

"W. to R. ar y ffordd i gael ei ryddid, ai wynfyd ar ei gaseion, mawl ir
contd. Gorucha' Dduw am Ei drugareddau. Mi yrrais Peggy Morris a'r
hanes i nhad ; 'roedd yr hen wr gwirion wedi clywed y rhan waetha
or stori, ag yn dra anesmwyth o'r achos ; yn ffaelio cysgu yn ei
wely'r nos gan drymder, a phar sut y peidiau a chlywed gan fod y
peth yn safn pob dyn yn y wlad, er mawr orfoledd i laweroedd.
Ag etto ni dderbyniodd neb o honom un Uinell o'r wlad felldigedig
honno er pan ddigwyddodd y drin, hyd y dydd heddyw, which by
the bye is both unkind and unnatural. 'Roeddwn i mor anesmwyth
o'r achos, pan glywais ei garcharu, fy mod weithiau yn amcanu
Uogi ceffyl a mynd yno drwy'r tew ar tenau. Ond yr oeddwn yn
ofni na fedrwn wneuthur iddo fawr ddaioni, ag y tybiai pawb fod ei
gyflwr ond odid yn waeth nag ydoedd, ag mai gwell oedd aros
gartre' i ladd dieithr. Roedd y gwr a ddyg y newydd gynta yma,
yn fy nhy i neithiwr dan wadd, sef one Parry, a South Wales
clergyman, goes about for subscriptions towards publishing some
sermons preach'd by him at St. Albans, Wood Street, in London.
He is vicar of North Shobury (or some such name) in Essex. He
is a monstrous, lusty man and walks it afoot, but certainly he must
be under a cloud or some trouble. He is an acquaintance of the
Anti-Methodist of White Hall* ; er mwyn dyn tippyn o hanes
hwn. Mae o'n son am fynd heddyw i Ddulun ag oddiyno i Frysto,
Llundain neu rywle, ni waeth ganddo pie, mi debygwn wrtho.
Dyma Peggy wedi dyfod adref neithiwr, hi adawodd y nhad yn
iach lawen, fe roes newydd da ail einioes iddo. Fe ddarfu ir Cere
digioniaid (chwedi Cibber) outdo their usual outdoings. 'Roedd
rhai yn dywedyd fod y Bowelt yno ei hun, eraill nad oedd. Gwych
ystori Roderick Richards. Dim hanes o'r box, mae Ue i ofni y
Uygra'r orains. Mi ge's inneu bwmp o lythyr i wrth y Gownsler
ynghylch y f6t honno, oni egyr o ei bwrs yn Uettach nag y byddai ei
dad ag yntau 'arferol, rwy'n ofni mai colli fal cynt a wna. Aie
pethau tost yw'r biliau rheini sydd raid i chwi ei drin, dyna fal y
mae. Dyma finnau agos am lladd fy hun yn impio coed, a hau a
phlannu, swrn debyg i chwareu plant yn y pistyll yw'r pethau hyn.
Fe fydd Mr. Mosson yna mae'n debygol o hyn i ben yr wythnos
Cewch ganddo ef, uwch ben potel, hanes y byd ar amseroedd
*Rev. John Evans. f William Powel) of Nanteos.
224 ^^

Deg i un na bo'r brawd Llew yna bellach, gorchmynnwch ni oil "W. to R.
atto, nid hwyrach y ceir Hinell oddiwrtho. Rym ni, mawl i Dduw, oil contd.
yn iach. Byddwch wych. Eich caredigawl frawd, Gwilym o Gybi.
P.S. — Roeddid wedi dywedyd wrth y nhad fod y brawd yng
ngharchar am bedeir mil o bunnau, a chan na roddasai feichiau ar
y cyntaf, 'roedd rhaid iddo aros yno tra bai byw, a chant o
chwedlau eraill ; ond oedd hynny ddigon er torri calon yr hen wr
ag yntau'n ffaelio cael clywed dim ir gwrthwyneb ? Och o fi, pa
beth sydd yn dyfod o Oronwy ; roedd yn dywedyd ei fod yn
ymadael a Donnington o gwmpas banner gwanwyn oni throdd
arno, mae dialedd o eisiau cael clywed hanes Cywydd y Tywysawg ;
a ddarfu ei argraphu ? Mi sgrifenais at y bardd dydd arall a gair
fod y Mr. EUis wedi rhoddi iddo Ramadeg Sion Dafydd Rhys heb
fod fymryn gwaeth na newydd, yr oedd arno eisiau canllaw yn
anguriol. Gresyn, ie, can resyn, na bai iddo fywioUaeth drefnus yn
rhywle, yn He bod yn Uewygu o eisiau bara, nid yw fawr gwell
debygwn. Peggy Morris sends her compliments to Meirian if in
town. Gwych a fyddai Hinell oddiwrthych. Yr eiddoch, W.M.
Holyhead, 15th April, 1753. "W. to R.
Dear Brother, — Mae ennyd fawr o amser wedi Uithraw heibio er CLi.
pan 'sgrifenais attoch, ac er hynny hyd yrwan mi ge's, na bo'nd ei
grybwyll, ddau o lythyrau oddiwrth y brawd Llew. 'Rwyn deall ei
fod yn Uawn trafferthion fal y mae yna. Fe ddaw Duw ac e yn y
man i'w iawn hwyl, ni cheir dim tycciant arno dan hynny. Gerwin
o'r aros sydd raid iddo yn y ddinas yna ag ynteu gyn belled oddi
wrth ei deulu, etc., wala, wala, rhaid bodloni. Nid oes arnafi ofn
dim ond ir Ceredigioniaid ei dyngu o allan o'i feddiant, os tyngu a
wna'r gwaith, yn iach ymenyn glan. Yr archlod ir cludwyr ni
ddaeth mor boccys ar geirlyfrau yma ettwa. Mi glywa Oronwy yn
son gael o honaw ganddoch un o honynt. Mi a wneuthym fy
ngoreu ar geisio tippyn mwy o fara a chaws i'r bardd, nis gwn i
etto a Iwyddodd fy nghorchwyl ai peidiaw. Gwyn ei fyd a fedra
ei wneuthur yn esgob. Dyma lythyr o'r diwedd oddiwrth Gor
nelius Agrippa a rhyw faint o hadau a pheth oi hanes, mae yntau
wedi mynd yn ddiog. Daeth yma heddyw lythyr oddiwrth y nith
Margaret Owen yn dywedyd fod y nhad yn iach. Roedd hi
Q 225

W. to R.
CLII.

"W. to R. newydd ddyfod adre o Lerpwl, etc., wedi bod yn prynu marsiandi.
contd. Dyma finnau yn gyrru foru wr ar farch i gyrchu Pegi Morys adref
wedi bod yno yn ei Ue hi. Rwyn deall gael o Mr. Mosson siwrnai
seuthug ; roeddwn wedi prophwydo mai felly fyddai, felly dyna
gost heb fod raid wrthi. Ni rydd y brawd Llewelyn ddim o'i
hanes ei hun, er carriad ar eich brawd unfam undad (chwedyl
Sion Sittrach) dodwch chwi ar ddu a gwyn dippyn o'i helynt, a
gyrrwch o yma da chwithau. Fy ngharedigawl annerch atto fo a
chwithau, a Duw a fo'n eich rhagflaenu chwi ag yntau yn eich
holl amcanion. Y fl ydyw, Eich brawd trwmbluog ddigon,
William Morris.
P.S. — Fe allai Mr. Lew. yrru imi haner dwsing o ffi-ancods,
nid oes yma un bach. Mi 'sgrifennaf atto'r tro nesaf os medraf
gael un i werth neu yn echwyn. Gartref, Nos Base, 21 Ebrill, 1753.
Anwyl Frawd Rhisiart, — Llyma'r eiddoch a Uythyr Goronwy a'r
farwnad. Mi ai gyrraf yn ol pan gaffwyf ffrencyn ar led jmiyl,
prinnion iawn ydynt ffordd ymma. The alterations, as indeed all
that extraordinary man's productions, are excellent. He had sent
me the Prince's Cywydd, I fancy he was too much tied down, gweU
a fase adael i'r bardd ei ffordd ei hun. I had also a letter from the
bard, 5th instant, with an excellent poem which is not yet to be
expos'd to the view of the world ; mal hyn y dywaid wrth son am y
' ' Treiswyr blin trais arw blaid,
"Pobl anwir Pabiloniaid,
' ' Ou gwledydd tra dyglydynt,
"Gwyr Sion yn gaethion gynt."
ymhen ennyd y dywaid :
" Daear Mon, dir i minnau,
"Yw, o chaf ffun, ei choffau,
" Mawr fy nghwynfan am dani,
"Mal Sion yw Mon i mi!"*
Ond ydyw resyn na chai'r dynan gwirion fywioliaeth rhwydd dda
ym Mon ? I imagine he is now at Walton, gerllaw Liverpool. Mi
glywais ddywedyd mai chwareuwr oedd y Barri hwnnw a fii'n
cymmortha ffordd yma. Dyma llythyr heddyw oddiwrth y brawd
Llewelyn ; drwg iawn bod ei dylwyth yn aflachus gartref, Duw a fo'n
gwarchad drostynt ac ai dycco yntau yn ddiangol adref attynt.
* Barddoniaeth Goronwy Owen (Liverpool, 1896), tud. 60-1.
226 CLII

J^ie difalch oedd y Gownsler am alw i'ch ymweled — ffafor fawr yn "W, to R.
iddiammeu. Disgwylied cymorth gan rai o'ch ffrindiau mae'n contd.
•debyg a barodd yr ymweUad. Par sut y mae Llewelyn ag ynteu yn
•diUo ! Oes caredigrwydd mawr rhyngddynt mal y bai arferol?
Chwi ddywedsoch fod rhai ffrindiau yn syrthio ymaith. Pam na
sgrifena Meirian at ei chyfnither? Mae hon yn gorchymun atti
hithau yn fawr iawn. Ni ddaeth mor boccys ar llyfrau yma etto,
nid hwyrach fod pob peth wedi mynd yn efrydd ; mi a yrraf gyfrif i
chwi pan dderbyniwyf yr arian ac a'u talaf i nhad. Wrth gofio,
daccw ffrind imi yn dymuno cael un or geirlyfrau wedi ei gauadu
and letter'd ; if you have one to spare, pray send by the penny post
one directed thus, " For Mr. WiUiams, apothecary, at Carnarvon,
to be forwarded by Mr. Palmer, druggist, in Barbican," and set
down the price opposite the title page, and the money will be paid
me here or Mr. Palmer perhaps will lay it down, yr un a fynnoch.
Mae'r arian yn bur anhawdd eu cael ffordd yma, oni bai hynny,
wedi ei argraphu bu'sai Gowydd y Farn, etc., cum not. varior. ; it
would cost about a couple of guineas to print a parcel of 'em.
'Roedd Mr. Ellis a minneu yn barod i helpu tippyn, ond nid allai
Oronwy spario 'run or ceiniogcach. Gwych fyddai gweled peth o
waith y bardd yn argraphedig. Wala, wfft ir 'scobion yna ! Ai'r
c  1 a gadd wall ar yr haflug ? Paham y cadwant drysor mor
werthfawr oddiwrth y tlodion druain ? Nid oes dim daioni yn perthyn
ir gwyr goludog. Eu trysor sy'n eu gyrru yn ynfyd. Ni choeliachi byth
mor drafferthus wyf i beunydd yn fy ngardd, am galwedigaethau
eraiU, na bo'nd i grybwyll I Fe eill dyn fod cymaint ei ludded yn
chwareu ag un arall a fai yn gweithio. Gorchmynnwch fi at y
brawd yna ; mi attebaf ei lythyr drennydd. Duw yn ei blaid ef a
chwithau, byddwch wych. Eich caredigawl frawd. Wm. Morris.
P.S. — Nos Fercher y daeth Peggi Morris adref o Bentrerianell ;
hi adawodd fy nhad yn iachus, mae o'n dra sionc, ni wna fo ddim
0 fyned ar eu ddeudroed i Landyfrydog, etc., mwy ystig na'u dri
meib fal y mai mwya'r cywilydd. Mae nhw yn taeru ei fod yn son
byth am wreicca, y Mrs. WiUiams o Fodafon, y mae yn ei hoffi :
hen wreigen dew sychedig, agos gin hyned ac yntau, ymgro dda i
bawb ! Oni fyddai gweddusach i chwi a minnau geisio rhyw
huttog bob un ? Ymhell y bwyf os medraf fi gael banes yr un yn
CLII 227

CLIII.

W. to R. unlle am bodlonai, feUy rhaid bod yn unig, but query. Dymma
contd. lythyr tosturus ddigon heddyw oddiwrth y gefnder Sal ; mae o ar
\vraig yn bur afiachus ac yn llawn trafferth bod y fodfedd. He is
aflSicted with a pleuretic disorder, yr hwn mae'n debygol ai gerphyn
ryw ddiwrnod cyn pen hir. Duw yn eich cylch. Yr eiddoch, mal
or blaen, W.M. Caer G'vbi, Hen Wyl Fare, 1753.
¦m f -D Anwyl Frawd, — Mi sgrifenais at Lewelyn y post diweddaf a'r
hanes, nid oes gennyf fawr yn rhagor iw ddywedyd, ond hynny
sydd dyma i chwi. Llymma Farwnad y mam yn ol, a diolch am y
benthyg. Yr wythnos ddiwaetha y daeth y boccys ar geirlyfrau
ynddaw i ben ei siwmai, ag yn wir y mae yn waith glew iawn, —
ond wfft, a dwbl wfft, ir Botanology ! Yr wyf newydd yrru'r pump
i nhad, a phan gafiwyf yr arian am y Ueill gan y bonddics yma, mi au
gyrryf iddo. Diolwch yn fawr am y pethau eraill, 'roedd yr orains ar
lemons wedi Uygru oddigerth 3 neu 4, a chwedi arteithiaw tippyn
ar y llyfrau. Bland's version of Gen. is a curious thing, ond och or
dynged mai 3 pennod neu 4 yn ol. A fyddai modd iw cael am aur,
nog am arian, nag am eiriau teg ? Dyma fi wedi gyrru' ngeirlyfr
ag eraiU gyd ag ef ir Iwerddon, i geisiaw sippog newydd inter
leaved, etc. I sent Mr. William Jones's by Mr. Mosson, who
came here to relate his adventures. Beth am Oronwy sydd mewn
meddiant o'i gawradiaeth yn swydd Hirgaer, ^35 per annum
salary, gobaith am ;£i3 yn chwaneg? Mae o'n ymyl Lerpwl, the
mother church of that flourishing sea-port — bydd hawdd cael
angenrheidiau o Fon. Rym ni yma yn ddiweddar yn cael y
tywydd gw'cha a welwyd er's talm ; mae hi heddyw yn des
'splennydd. Mae eisiau tippyn o lythyr oddi^vrthych a hanes y byd
ar amseroedd. O pei gwelech i fy ngardd i mor hyfryd a
blodeuawg ydyw ! Och y fi ha wt fab, ni anaich yn eich croen o
lawenydd, par bryd y deuwch i'w hymweled ? Wala, wala, rhaid i
mi fynd i gadsio penwaig, ond arhowch, dyma glamp o lythyr
oddiwrth y brawd Llew. iMoliant ir Goruchaf Dduw am Ei
drugaredd iddo fo ag i bawb o honom. Gorchymynwch fi atto, a
Duw gyda chwi bod ag un. Eich caredigawl frawd, W.M.
Y post nesa a ddwg lythyr iddo ynteu.
228 CLIII

Gartref, yr Hen Nos Galan Mai [1753].
Dear Brother, — Wele yman yr eiddoch or 5d., a diolch yn fawr W. to R.
am danaw. Ni choeliach i byth y daioni mae'ch ebystyl yn ei CLiv.
wneuthur drwy fywhau ysprydoedd trwmbluog eich brawd Gwilym.
Oni ddywedais i chwi'r dydd arall ddyfod or bocys i ben i siwrnai.
Yn rhodd i ba beth y mae'r cregyn Uymeirch yma da wedi eu
gwneuthur yn dippynnau crynion ? A ddeuwyd i hyd i ryw rinwedd
newydd amaddynt, heblaw'r hon sydd ar bob cregynlwch ? Na
wnaeth yr orains druan fawr niwaid heblaw pydm a drewi, oddi
gerth Hygru'r hadau, a niweidiaw tippyn ar y pamphledau, etc.
Can diolch am bob peth. Na ddaeth un or pine i fynu nag or
hickory nuts chwaith, rhy hen mae'n debyg, ag ni ddangosawdd un
o'r hadau Jamaica mo'i drwyn or ddaear, er fy mod wedi eu coleddu
a'i helcyd mewn gwelyau brwd. The seeds from abroad seldom
answers. I have had some often from Mr. Wright, at Leghorn, but
they generally are either of a wrong kind or don't come up at all.
Nid oes neb debyg i'r Saeson neu'r Cymru am onestrwydd. They
stand upon their character, I mean the seedsmen. Am y peth a
ddywaid y Brysaddfed nid oes mo'r goel arnaw. Llandrygan, etc.,
oedd yn ei feddwl, a thing not fixed, and perhaps never will, gwael
yw ei interest 6 gyd ag Escob Bangor, mae o'n rhy hen i ddechreu
gwneuthur daioni i ddynolryw. Gronow might have had 30/. per
annum a twelve month ago in M6n, but he refused accepting of it.
If he has the school at Walton it will be worth him upwards of
43/., paying another 5/. for teaching, the whole being 48/. Mi
fanegaf ledw Edwards iw chwaer ; aie nid yw yn tyrru fawr arian
ym Mostyn ? I suppose that is the meaning of trade being dull.
Aie 'roedd y gelyn-ddynion yn medru hau celwydd yn y drysorfa ag
ymhob man ? Par sut y mae'r penwyn talog yn ymddwyn ar yr
achos yma? Ai tybied na bo yn rhoddi benthyg Haw i'w gyd-
wladwyr gonest, dan din ? Mae gennyf bot ir Bfelam ar Bfelammes*
ar bychan mawr hwnnw, taled yr Arglwydd iddyn' nhwytheu am
eu caredigrwydd. Digrif o'r L.C.J.'s warrant ; mi glywaf fod rhai
or GwiUiaid wedi cael ei gwasanaethu. D6, os chwareuwr ydoedd,
fo dyrrodd lawer o arian yn y wlad yma ar gymdogaeth, ond i
* Henry Pelham was First Lord of the Treasury. He befriended Morris
at this time. " Cymmrodor," xv, 16.
CLIV 229

"W. to R. wenwyn beil a gadd o gan Wilym ; rhoddais iddo lonaid ei groen
contd. o fwyd a Uyn un noson o ran ffasiwn. Pam na roddwch ei hanes ?
Mi 'sgrifennaf at Oronwy ynghylch Cowydd y Fam, but while your
hands were in you might as weU print a whole sheet, then that
would contain Cowydd yr Awen beside ; ond beth a fyddai'r dynan
truan gwell er hj-nny ? oni bai roddi o honoch hyn a hyn o gantoedd
iddo i wneuthur ceiniawg o naddant. Aie'r gwr o'r Gors yw'r cadpen
arnoch ? Gwych a fai gael gweled eich rheolau, etc., wedi eu
hargraphu.* Rhwydd-deb i chwi yn eich holl amcanion tra b'ont
ganmoladwy. Aie Calan Gauaf y daw'r 'Sgrythyr oddiwrthych ?
Diog iawn yn wir, da fydd caffael tippyn chwaneg o'i hanes. Aie
shuttlecock yw'r main, feUy mae'r rhan fwya o'r bonedd ; balchder
Nict sydd anoddefadwy, mae'r HaU yn dippjm Uarieiddach, un yn
gwarrio gormodd, ar HaU yn rhy gynnil, nis gwn i par sut y maent
yna. Goreu ar les yr hen wr grvirion fyddai aros yn y cyflwr y mae
ynddaw, mae henaint wedi cael y Uaw ucha amo, ar synwyr wedi
paUu, oni ba'i hynny ni sonniai am y fath beth a gwreicca yn awr
o fewn blwydd neu 2 i bedwar ugain ; mae 6 yn cael ei iechyd yn
dra di, ag y mae o'n sionc ryfeddol ; roedd ddydd Llun diweddaf
yn ffair Llanerchmedd ar ei ddeudroed er bod iddo 8 neu 10 o
geffylau ; ni chymerasai yr un o'r tri meib lawer er gwneuthur
hynny, mi a.ttebaf i am un, na cherddasai saith milldir neu 8 o'i fodd.
Chwi glywsoch son am gynghor tad iw fab, digon rhaid yma roi
cynghor ir gwrthwyneb ; os byddwch yn sgrifennu atto touch
gently upon that topic. Felly mae arnaf inneu ofn y benywiaid
rhein, ag etto er hyn mae o'n ffolineb mawr geisiaw trin ty a
thylwyth heb ryw fath ar gymhares ; nid wy'n ammeu na b'ont yn
beth gwell yma nag yna, ond etto er hyn, mae yna godau Uawnion
y rhai a wna iawn am bob gwendidau agos. Pur anhawdd yw
taro wrth nemawr un ffordd yma a thwysgen ar ei helw, heb
ormodd falchder, a rhodres, a gorwagedd y byd en wir a phechadurus
hwn. Mae Marged yn atsias yn ol orchmynion ei chyftiither.
Aie cadw ty, par sut dy ydyw ? Och fi ha wr fab, mi wela yma
*This refers to the Cymmrodorion Society, originally founded in Sept.,
1751. The rules referred to were approved by the Society on April 4, 1753.
William Vaughan, MP., Corsygedol, was the first President.
t Sir Nicholas Bayley, Bart., of Plasnewydd, who was M.P. for the County
of Anglesey at this time.
230 CLIV

eich en* ymhlith y cynfeirdd Cymreig, a dyma ami R.M. ynghorph "W. to R.
y llyfrau, sef yw'r geiriau hynny Morrisisms — ewch ymlaen i ennill contd.
clod ac anrhydedd, tra bo Gwilym wirion yn ymdroi mewn
priddach ag yn dom hyd at ei benelinoedd. Chwi chwerthasech
pei'm gwelsech heddy' yn chwnny, ag om hamgylch 4 neu 5 o hen
wrageddos yn cymeryd dybacco ag yn dywedyd hen chwedleu, ag yn
diwreiddio ambell chwynnoglyn wrth eu pwys. Ond deg i un na
basech yn medru tynnu mo'ch llygaid oddiar yr aneirif rywogaetha
0 duhps, ranunculas's, anemonies, jonquils, iris's, narcissus's,
crown imperials, hyacinths, auriculas's, hepatica's, polyanthus's,
saxifrage's, martagons, a mil myrddiwn onid dwy (chwedi Sion
Olifer am ei geinciau) o bethau gwchion eraill. Wala, wala, mae'n
rhywyr cadw noswyl fal y gallwyf godi'r boreu foru bump o'r gloch
iw trin. Mae'n debyg y clywsoch son am hyd y llythyr a
sgrifennais at y brawd Llewelyn ddoe ; nid yw hwn ond erthyl
wrtho. Ceisio yr oeddwn yn hwnnw ddeg punt yn y flwyddyn i
esm'ythau arnaf Sure the people will not be so uncivil as to
refuse so small a request. If I had ask'd a hundred a year fo fase
lie iddyn' nhw nacca ; be it as it wiH. 1 am, dear brother.
Yours most affectionately tra bwyf yn y cnawd, Wm. Morris.
P.S. — Dyma fi newydd gael llythyr oddiwrth glark y Cap
tain Weller, o'r Dublin yatch, now abuilding at Deptford, yn
dywedyd i bydd hi parod o hyn i ben chwech wythnos, ag ymhen y
ddeufis yn Nulun os cint rwydd-deb, ag yno mae bachgen y chwaer
Davies i entrio yn brentis ir Cadpen, who is my particular friend
(as his father was before him). Os gwelwch y Cadpen, o'r ffeinia
fyddai i chwi roi gair i mewn o dy'r hogyn, ond odid y ca'i fwy o
barch. He is a lusty, ingenious lad, writes a good hand, casts
accounts well. The birth is a good one, for the Captain's
apprentices attend the cabin, and as they carry so many of the
nobility to and fro DubUn, they get a good deal of money. I hope
the boy will be sober ; he's a stouter, stronger-made lad than his
brother John. Perhaps, after he has been awhile aboard, some of
you may do something for him. Dyma fi wedi rhoddi hi ar do.
Chwarewch chwitha'. What came of that affair which you said
was of a similar nature with that of Mrs. Wheldon's cloaths bill ?
Hyssiwch Lewelyn ymlaen i goethi'r Rheolwyr yna, am y neges a
CLIV 231

"^. to R. sgrifenais atto oi blegid. Onid oedd y swyddog Hallt diweddaf yn
contd. cael yr hyn yr wyfi yn ei erchi, er ei fod yn ddyn yn cael
gair rhwydd wrthyn ; cadd ei droi allan or Dollfa ddwywaith,
or Post Office unwaith, ag or Halen yn ddiweddaf oil, nid am ei
daioni, nid oedd ganddo ddim vote i roddi i'r gwyr mawr, ag ni
wnaethai erioed ddaioni yddynt. Whereas dyma Wilym a
chanthaw ddwy f6t (na bond i grybwyll) iw gwasnaethu,
ag wedi gwasnaethu'r Brenin, Duw safo gyda Ei Ras,
er's gwell nag unmlynedd ar bymtheg yn gywir ac yn onest,
ag yn ffyddlon ddeiliad iddo erioed hyd yn heddyw a phaham
na cheiff o ei neges, ag ynteu yn ei ofyn ? Dymma'r bib (nid er
amharch arnoch) agos a dwyn hoedl y bersonyn yma. Ni thai y
fan ymma ddim hebddaw, Nid oes yma ddyn a fedr ddarllain
chwaethach deall llythyrennau, namyn y Dr. Bellis. Dynan onest
yn gymysg o rinweddau da a gwendidau. Colled ir tlodion ar ei
ol. Er mwyn dyn bwriwch lythyr gynta galloch, a byddwch wych.
Yr eiddoch mal cynt, W. M. Gartref, Mehefin 4d, 1753.
W. to R. Anwyl Frawd, — Mae hi'n fy ngolwg i yn gryn chwarter
CLY. blwyddyn er pan ges lythyr oddiwrth yr un o honoch ; yn enw
Duw pa beth ai para? Gobeitho nad oes yna ddim rhwystr ar
fatterion Llewelyn, etc., nid oes yma ddim o'i hanes o'r deheu nag
o'r dwyrain. 'Roedd y llythyr diwedda a gefais oddiwrthaw yn
achwyn fod y beswch ymron eich nychu chwi ag yntau ; gobeitho
fod y tywydd mwH yma wedi eich gwneuthur eich deuoedd yn
holliach a bod y meginau cystal cynt : peth hyfryd yw cael
ganddynt chwythu yn rhywiogaidd. Gwae ninnau, mae'r boblach
ar hyd y wlad yma yn beiaw yn echryslon ar y mawrion yna am
droi yn Iddewon brychions. Ni wiw imi geisiaw dywedyd yn ei
herbyn, mae'nt yn taeru yn fy nannedd fod y B  , a phawb
wedi mynd drosodd at hid Abram. Er carriad ar ddyn rhoddwch
dippyn o hanes nattur yr act honno fal y gallwyf wybod pa beth i
ddywedyd. Ces lythyr oddiwrth y nhad echdoe, y pryd yr ydoedd
yn iachus dda iawn ; 'rwyf yn ei ddisgwyl ffordd yma rai or
dyddiau yma. Och y fi, hi wr fab, dyma'r Doctor BeUis wirion
yn mynd heddy i'r Iwerddon i chwilio am iechyd. Duw ai dycco
iddo, ag a ddel ag ef yn hawntus adref, ag onide bydd anfeidrawl
232 CLV

golled i werin Cybi, yn enwedig ir tlawd ar anghenus. Ni edy "W. to R.
nemawr oi fath ar ei ol yn y parthau yma, nis gwn i pa rywogaeth contd.
bobl sydd ffordd yna. Dyma ddogn o ddybacco Siamaica yn tyfu
iwrth had Wilym Parri ; fo naccaodd yr hadau eraill a dangos eu
trwyna allan or ddaiaren. Mae'r hwsmyn ffordd yma yn gwaeddi
yn erchyll am law, a'm gardd innau nis gad iddynt. Dihareb, mor
brydferth yw honno, mi wranta i pe bai Miller o Chelsea yn dyfod
yma y blysia lawer peth sydd ynddi. 'Rym oU yn gorchymun
attoch ar brawd arall a Meirian, a Duw yn eich cylch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Ymhle mae rheolau eich Gymdeithas Gymreig? Ymhle
mae arfau Gwerydd ap Rhys Goch ? Ymhle mae can mil o
bethau eraill sydd eisiau eu gweled au clywed ? Ni ymadewais i
ar holl eirlyfrau etto, mae'r bobl yn ddigon diofal wedi clywed eu
bod yn y wlad. A roesoch i un i Mr. Owen ? Dyma fi wedi bod
yn anfon Mr. Ellis ddarn o ffordd i Ddulun rhyd y m6r, gwynt
croes iawn ysywaeth, ag heb fawr o hono, tywydd drwg o hwn ar
les pobyl dewion. Da chwithau, 'sgrifenwch lein neu ddwy
aUan o law. Adieu. Holyhead, July 2nd, 1753.
Dear Brother Richard, — Dyma fi wedi sgrifennu llythyr digon ei "W. to R.
hyd at y brawd Llewelyn ag ynddo gymaint o newyddion ag CLVl.
a fedrwn eu casglu at eu gilydd, — gwnewch yn llawen arnynt.
Mi delais i nhad am yr holl lyfrau er bod rhai ar fy Uaw etto.
Fal hyn 'roedd y matter yn sefyll :
15 Uyfr yn ol 6s. bob un sydd yn dwad i... ... £4 10 o

llyfr i WUliams y Pottiau

Am gludo'r Box

Telais

7 3

4 17 3
070

Nett Produce ... ^4 10 3
Roedd y nhad yn achwyn am lythyr oddiwrthych ag felly
finnau. Ymhle mae hanes y Beiblau a'r Gymdeithas a chant o
bethau sydd yn eisiau yma? Pawb yn achwyn fod y geirlyfr yn
ddrud anial. Da chwithau, sgrifennwch bwmp o lythyr gynta
galloch, fal y gallwyf inneu ei atteb. Nid wyfi yn cael maint yn y

CLVl

233

Vf. to R. byd o newydd gan y brawd arall. Daccw'r 5 July wrth ein drysau,
contd. felly rhaid torri cynffon hwn ai adael yma. Duw a fyddo gyd a
chwi. Remember me to Meirian. Your affectionate brother,
William Morris.
Gwerydd ap Rhys Goch, Lord of Talybolion, in Mon, bore
Argent on a Bend Sable, Three Leopards Heads regardant
Or. Davies in his Display of Heraldry'* has it thus : Argent on
a Bend Sable Three Leopards' Faces of the Field. But all other
books says they are Or, ag Or y ca'nt fod.
Holyhead, i6th July, 1753.
"W. to R. Dear Brother, — Yn enw'r .Arglwydd pa beth sydd ich rhwystro
CLVII. na sgrifennach linell yma weithiau ? Nis gwn i a ddeil y llythyr
yna Lewelyn cyn iddo droi ei wyneb tua'r Deheubarth. Mi glywaf
ei bod hi'r gymdeith'rag gan y frech wen wedi ymaflyd yn ei
deulu ieuanc. Cenawes ffyrnig ddigon cynrhwg a Gwilliaid Teifl,
neu waeth pe bai bosibl. Duw a ddycco'r gwirioniaid yn ddianaf
drwy'r afael. Ag felly ni chafad dim diben ar gyfraith yr Esgair,
wfft ir cyfreithwyr am nyddu. Par ddelw sydd ar Feirian ? Oni
adawodd hi sgrifennu at ei chyfnither Marged ond do? Adwaenoch
Ddai Morgant ? Mi glywais ei fod yna yn byw er's talm byd.
Chwi fyddech'i arfer a rhoddi tippyn o hanes y byd ar amserodd i
Wilym wirion sydd mewn congl greigiog, Ue na wel ag na chlyw
ddim ond mulfranod, gwylyn a ffwfifingod yn cr6ch waeddi.
Pa beth sydd yn peri fod Uais drwg gan bob aderyn y dwr ? A
mwyned Heisiau adar y tir, yn enwedig y rhan fwya o naddynt. Ni
wn i a ddywedais i chwi fod yr Aldroman Prichard yn settlio ei
holl fatterion yn y Duwmares ag yn mynd efo ei wraig farfog
i fyw i Gaer Nerpwl, 'roeddwn yn meddwl y blinai'r gwr ar ei
esmwythder. Mae yma olwg gwych a hyfryd ar ydau'r maes a
phob creadur yn iachus iawn, mawl i'r Goruchaf am Ei dru
gareddau i ni. Ychydig a haeddem oddiar ei law. Gerwin o'r
glawiau a gawsom yma yn ddiweddar rwan. We all join in love
and service to you and Mariana, dear brother.
Yours most affectionately, William Morris.
P.S. — Och fi, ha wr fab, na bae'ch yma i fwyta rhai gooseberries,
strawberries, rasberries, currans, o amrywiau rywogaetha a
* "Display of Herauldry " by John Davies of Llansilin, Salop, 1716, p. 47.
234 CLVII

digonedd o honynt. Pa beth, meddwch chwithau, dil frwythau coed "W. to ft..
heb arian ? Nid oes dim byw heb y rheini, yr archlod iddynt. Gwell contd.
yw digon o arian heb wsberries, na digon o wsberries heb arian.
Caer Gybi Saint, 22nd July, 1753.
Anwyl Frawd Rhisiart, — I have at last had the pleasure of a "W". to R.
letter from you, wedi bod yn disgwil nis gwn i pa hyd am dano, a CLVlll.
da iawn yw gweled eich bod yn symmud, yn byw, ac yn bod. It
is a weakness I can't get the better of, to be too anxious about my
friends when I don't hear from 'em as often as I could wish. Chwi
adwaenach Rhisiart William, y tailiwr o'r Efail Fawr ; fo fyddai ar
yr hen wr ofn ei gysgod lawer tro pan ddigwyddai iddo ei weled a
chil ei lygad wrth loergan Heuad. Unwaith y dychrynodd gwydd
aradr fo yn erchyU, ag ni ddaeth atto ei hun dan dranoeth a chael
gweled wrth liw dydd o ba ddefnydd y gwnaed y bwgan lol. Ni
waeth tewi na siared nid o'r un math ar bridd y crewyd ni oil.
Wrth son am bridd mae'n ddrwg yn fy nghalon gennyf fod y geir
lyfr wedi dihenyddu Ffelics yr argraphwr,'* wala nefoedd iddaw. Mi
dalaf y tri swllt i nhad. Pam na attebasech ynghylch Geirlyfr
Siaplen Madfryn ? Aie mae'n rhaid cymryd Uawer o drafferth i
ennill Uawer o arian, codi 4 neu 5 or gloch, etc ? Wala ! Ond ydis
yn gwneuthur hynny yma yn ddigon mynych heb fawr fudd yn
dyfod i mewn. Och fi am lonaid bol o fusnes i edrych a gwynwn
i nemmawr. A fyddan nhw yn beiaw, meddwch ? Byddan, byddan,
Gwnewch a fynoch, ai da ai drwg, fe fydd rhywun yn anfoddloni—
gwell siawns i'r drwg weithredwr nag ir HaU. Gwnewch chwi'r s§l,
ac na chymeroch arnoch glywed na gweled y coeg-ddyn cen-
figennus a wel fai heb achos yn y byd. Pam waith pa beth
a ddywedynt os bydd Gair Duw yn uchaf A Duw yn y Blaen fy
motto innau. Rwy'n cofio eich bod o'r blaen yn dywedyd mai
dyn balch, morose, etc., o'r Gadpen Weller. Ymhell y bwyf rwy'n
meddwl ei fod yn cael cam. I have known him these 15 or 16 years,
and of late years have bin intimately acquainted with him, but
could never discover in him those bad qualities attributed to him.
Dynan mwyn ddigon y gwelais i ef, a phawb o'i swyddogion a'i
bobl yn rhoddi gair da iddaw ; nid oes ammeu nad oes tippyn o
•Felix Farley, of Bristol, printer of the Welsh Dictionary, edited by
Thomas Richards, so frequently referred to above.
CLVlll 235

"V7. to R. falchder, a phwy or cadpeniaid sydd hebddo, yn enwedig y rhai
contd. ieuanc ? Ond oes nifer o bobl y fann hon yn perthyn ir yatch a
llawer o lanciau ieuanc odd'yma yn brentisiaid ynddi, a phawb yn
rhoddi geirda ir cadpen. This affair I thought incumbent upon
me to clear up, otherwise I might be thought to have given too
little attention to my nephew's welfare. Profeidiwch chwithau le
iddo fynd yn gadpen Hong o ryfel erbyn y delo aUan o'i amser.
Aie ar eich ysgwyddau chwi mae pwys yr holl Cymrodorion yna,—
gresyn na bai gennych fwy o amser i'w hepcor fal y gallech fod yn
gyfrinachwr iddynt. Mae arnaf ofn nad oes yna neb arall a wna'r
gwaith. Nid oes yn y cyrrau yma fawr o bobl sydd gymmwys i
wneuthur aelodau or Gymdeithas. Mr. Ellis is an invalide, Mr.
Owen, o'r Aberffraw, upon his last legs, ni thai Huw Huws iw godi
oddiar y maes, fo fu yn rhesymol, ond mae'n llawer gwaeth er ei
wisco. Na wnaeth y Llew gymwynas yn y byd i mi yn yr Halen, nac
allan or Halen, er darfod i mi grugo llawer arno er pan mae yna.
Dywedyd y mae, nad yw hi ddim yn adeg i drin y matterion hynny,
a minneu'n ofni mae gormod o drafferth sydd amo yn ceisio ei
gynhauaf ei hun i mewn yw scubor. Par fodd bynnag rwy'n ofni
mae ar yr ol y bydd fy llafur i. Rwyf yn ceisio dyscu'r wers galed
honno i rhoddi fy holl ymddiried yn Nuw yn hytrach nag ar ddyn
yn y byd. Fe wnaeth yr Arglwydd bethau rhyfeddol erof hyd yn
hyn, a pham i mi wanobeitho na wna o hyn allan ? Oes yna ddim
gobaith cyfodiad i chwi ar ol marw yr hen Bedyn ? Oni fyddan
nhw yn mynd i fynu o ris i ris yn yr offis yna ? Dyma'r brawd
Llew wedi rhoddi hanes da iawn or Cymrodorion a pha wrthiau
ydych ar fedr eu gwneuthur. Gwych a fyddai eich gweled yn
mynd ymlaen yn hoyw. Rwyf heddyw yn anfon Cowydd y Farn
at Oronwy fal y gallo ei gymwyso i ymddangos ir byd. Mae Wil
Owen yn mynd i gopiaw Cowydd yr Awen ; mi a yrraf hwnnw
ynta cyn pen yr wythnos. Oni bydd Llewelyn yna, mae arnaf ofn
na thai y gwaith mor llawer, I mean Gronw's performances, for
they deserve to be well lookd into. Daccw un gwr a wna aelod
odiaeth i chwi, sef yw hwnnw Owen Holland, of Plas Isa', in
Conway, Esq., — -dyn cywraint a gar ei wlad ai hiaith, meddyg,
llysieuwr da, a knack in Natural Philosophy, etc. Fe ddaeth yma'r
dydd arall im hymweled ag i lysieua, ac mi ddywedais wrtho y
236 CLVIII

byddai raid iddo fod yn aelod. Fe fydd yn dyfod i Lundain W. to R.
ambell dro ; fe eistedd yn eich cadair mae'n debyg. Fe ddywaid i contd.
mi hanes Mr. William Wynne efo'g Esgob Elwy. Yr Esgob ar ei
giniaw efo'g offeiriada' a goreuwyr y wlad, oi fawr ddoethineb a
ddywedodd ei fod yn tybiaw mai gweU a fyddai ped fai'r iaith
Gymraeg wedi ei thynnu o'r gwraidd, etc., a speech worthy of a
Welch bishop ! O na ba'sai Risiart Davies neu ryw rai eraiH or
Hen Esgobion Cymreig yn medm cyfodi o farw'n fyw i grafu
llygaid yr Alban allan o'r tyllau, — ond beth bynnag, fe ddechreuodd
y bardd gynhyrfu, ac a roes i'r Scottyn wers y persli. Ni sonnia fo
mwyach am ddifa yr hen iaith o flaen y cadam fardd. Ie, drud
ddigon iw ymdeithiaw i'r Wyddfa, chwaethach i Rismunt a
Siattam, a daccw Hwlant yn tyngu i'r cyrs ag ir coed y bydd raid
i mi fynd etto y leni rhyd fryniau Arfon i ymofyn dail, etc. My
father was toUerable hearty about four days ago, when my sister
came from thence. Mae'r caru drosodd am a glywa i. Nis gwn i
par sutt yr wyf fy hun yn sefyll, pe i'm crogid. Something must be
done, but whom, or where, or why, or wherefore, or when, or what
will be done, nid oes dan haul a wyr. Nid oes bosibl mae'r hen
Felial a biau'r merched yna bod ag un, os 6, deg i un na bo iddo
gyfran o'r rhain, ac os felly gwell ymgroesi o bob cwr. Duw a
wnel i'r Secundus hwnnw a soniasoch am dano wneuthur daioni.
Wala, wala, rhaid i minnau bellach roddi fy ngherdd yn fy ngh6d
a thewi a s6n. Duw a fo'n gwarchad drosoch bod ag un. Mi
ysgrifenaf at y Llew y post nesa. Eich caredigawl frawd,
Gwilym Ddu o Fon.
P.S. — Os daw gofyn ymhle y ganed Gwilym Ddu, attebwch mai
yn yr un plwyf ag y ganwyd WUliam ap Sion Siors, Pyrs Lewis,
Morris Prisiart Morus, Marged Morys, Lewis Morys, a Rhisiart
Morys y beirdd, sef yw'r plwyf hwnnw Llan Fihangel tre'r Bardd
neu'r Beirdd. O fynydd Bodafon y cawsoch oil y rhinweddau
a berthyn i chwi. Rhos Fawr a roddes gerdd i Oronwy. Ni thai
pobyl nag anifeiliaid y tir rhywiog ddim yn y byd mewn cyffelyb
iaeth i'r rhai a gair or tir garw mynyddig, etc. Mi wela fod y
Llew wedi rhoi codwm ir Bowel, byth na chotto. I have desired
Gronw to send you the Cowydd in a frank I inclosd to him.
Dyma'r Aldremon Prisiart yn un cawr ; mae o'n mynd yn union
CLVIII 237

"W. to R.
contd.

L. to "W.
CLIX.

L. to W.
CLX.

deg i Lerpwl efo i gywely, nid oes yn fyw a wyr par sut y mae'r
matter yn sefyll rhyngddo ai fab ynghyfraith. I've seen both their
letters on that subject, ag nis gwn i beth i feddwl. Llythyr etto
gynta galloch, da chwithau. Adieu. — W.M.
London, August 4th, 1753.
Dear Brother,^ — Pa sawl cynnyg a rois ar fyned tuag adref?
Dyma un cynnyg etto ymhen'r wythnos ; a dyma fi, mawl i Dduw,
gwedi cael diben ar lawer o'r materion caledion yma, a chwedi
gorthrechu llawer o'r gelynion, fe fedr Duw eu gorthrechu i gyd, ag
efe ai law ei hun a wnaeth hyn i gyd. I have seen lately some very
curious collections of fossils, and among the rest I believe I have
seen your llun pen dyn Sion Owen. I am afraid strength of fancy
hath assisted you in making it a man. Ai nid llun pen rhyw
chrysalis gloywyn Duw ydyw, fal plentyn yn ei amdo ? Neu'n
hytrach rhyw bryf mawr or rhywogaeth honno ? I have seen three
or four of them, the face was about an inch wide or more, with two
lumps like eyes, and a raising like a nose, and the place of y^ chin
turning under like the tail of a chrysalis, a rhicciau hyd ddo, dyna
fo mi wranta osowaeth. They are extreme curious here, and they
think me so, though I am not. Mae yma ymryson mawr am danaf
i fynd i weled casgliad pob un. I took in hand to explain the ores
of one of them, which I did better than he could himself, though
his ores and other figured fossils were foreign chiefly and there
were several fossilists present that were much pleased. The
generality of learned people is not so knowing as you imagine, — a
little happy nature, assisted with a very little diligence and
application will outdo y* forced study of common unanimated clay
such as y^ mass of mankind are made of. But there are some of
these that are very uncommon spirits and of y^ superior kind,
though they have not the right opportunity of enquiring into y^
nature of things. I have bought a stout mare yesterday which
I hope will do for me in the room of my favourite mare that died
lately; I shaU try her to-morrow. I am your affectionate brother,L.M.
My service to good Mr. EHis. London, August 14th, 1753.
Dear Brother, — I have yours of y^ 8th and though it required no
answer it is a sort of sin against a brother not to answer him, besides
238 CLX

giving a bad example. Ni waeth i chwi dewi nid pen anifail o'r
byd yw'r cerrig yna, na phen dyn ychwaith (na chwaith Cardigan
shire). It is some worm they call anthropomorphites or some such
name in the winter state, a gwyneb pur debyg i ddyn, ond mai ei
gynffon yn troi yn rhicciau ar ei gefn megis gwedi cammu yn ol.
Whether there was ever such a worm or chrysalis, I know not, but
the fossilists imagine there was. I am not yet learned enough to
discuss y^ point, having neither books nor opportunity at present,
but I told them ours was a child's face, which made them all stare !
'Rwyf finau yn ffwdanus iawn. Commissioner "Vaughan just come
from Wales. Mr. Pellham and him at Greenwich — minnau'n
disgwyl cael mynd adref, a thousand interuptions and ten thousand
enemies. Had I been a master of all these difficulties I could have
got something for Gronow. I am afraid this London affair will not
do, though it is a good thing too. The greatest philosopher in
England waited of me at my lodging last night to invite me to dine
with him — mwy'r twrw na'r taro. He is now publishing the Host
of Heaven and a glorious thing it will be. If it had not been
an election year Gronow might have had a chance for Aberffro,
but none at present. All well at Galltvadog, I hope to be with
them soon. I have a lawsuit going on there also in the beginning
of September, but am afraid I cannot attend it ; for I was not
certain of it till to-day / am, in great hast,
your affectionate brother, L. M.'^
London, August 14th, 1753, Tuesday.
My dear, — I received yours of y^ 6th and am glad to hear' you
are well and the rest of y^ family. I am glad the harvest is
so forward, as you are so scarce of corn. Dont be under any
uneasiness, my dear, about Cwmbwa, we must do as well as we can,
I have wrote this post as full instructions as I can to Mr. Stephen
Edwards to carry [on that] trial. I endeavourd to put it off tiU the
Spring Sessions, but upon the Council on the other side promising
to produce all deeds and papers relating to y= estate on the trial, I
was obligd to yield to come to trial next Cardigan Sessions. The
greatest thing against us is the Deputy Sheriff. Mr. Stephen
Edwards will consult with you about witnesses to prove that all the
•Copied by Mr. G. J. Williams, H.M. Inspector of Mines, from the original.
CLXI 239

L. to "W.
contd.

L. to Mrs.
Morris. CLXI.

L. to Mrs.
Morris contd.

L. to "W.
CLXII.

tenements are called Cwmbwa Estate, you know them better than
I can recollect in the middle of all my hurry. Let Mr. Edwards
have what money he wants to carry on the cause. I am afraid it is
impossible for me to be at Cardigan by September ist, when the
Sessions begins ; because I have a great many things to prepare
here which will take up several days, and it was not determind till
to-day whether we should have a trial or no till they would answer
the bill I had filed against them. I must send a Proctor with the
original will to Cardigan Sessions from Doctors Commons here. I
must send subpoenas to serve Dr. Hayes and Mr. Taylor to go to
Cardigan to prove the will. I must stay here to take out those
subpoenas, and to get some instructions next post for Mr. Edwards,
if I can, so upon the whole the weight of the matter must lie upon Mr.
Edwards and you. And if I don't come home in time, you must go,
my dear, with Mr. Edwards if you can, to Cardigan Sessions,
or meet him there ; and take some money with you as he may
think will be wanted to remove the cause into Chancery, if we lose
it by common law, and to pay all charges. Take courage, and
don't be in the least cast down, for God will help us, as He hath
done hitherto. And if there is law or equity to be had for money,
they shall have their belly-full of it. If it is possible for me to
come to Cardigan Sessions I shall come by Gloster and Hereford
to meet you there, but it is very uncertain as yet. I shall know
better by next post. I have no more to say at present, but that I beg
of you, my dear, to keep up your courage, for I am strongly of
opinion we shall conquer all our difficulties in time.
/ a?n, my dear, your affectionate husband, L. Morris.*
London, August i8th, 1753, Saturday.
Dear Brother, — Is it not enough to drive a man of little sense
stark mad to be kept in this place so long, and no certainty yet of
the time of setting out ? But we must have patience perforce and
I don't know of any other cure for our distempers in Cardiganshire.
Mr. Pelham is just come to town from Scarborough, and is now at
Greenwich, considering upon this affair how to do for the best,
iddo ei hun ai deulu, ag nid i neb arall. I wrote to you that
* A few letters written by Lewis Morris to his wife will be inserted in their
chronological order.

240

CLXII

the Esgair y Mwyn Justices were struck out of their commissions, L. to "W.
but have not yet had an account how they behaved under their contd.
excommunication. I think I wrote to you also that Ned Edwards,
had got to be master of a ship of 1 50 tun, to trade from Boston to
Jamaica, thence to London, thence to Portugal, thence to Boston,
I think that is the rout. Mae gwedi mynd yn rhyw hwndriwr o
ddyn rhyfedd, and may possibly do tolerably, for he doth not want
spirit, though he wants learning. My lawsuit in Cardigan this
Sessions about Cwmbwa goes on in spight of me, and cannot
possibly attend, but have given directions for it to go on as well
as we can. Old Dr. Hampe, a German physician to y*^ Princess of
Wales, was at my lodgings this morning. He is a mineralist, and
he and Dr. Shaw are about publishing a book of mining and
smelting, and neither of them know anything of the first. Dyna
lyfr gwych ! Mae Due Cumberland yn erbyn Pelam gymaint ag
alio, mewn lecsiwn a phob peth, ag yn pallu gyrru milwyr i gadw
mwyn Sir Aberteifi, felly mae'n debyg y bydd raid mynd at yr hen
frenin yr hwn yw'r mwrthwl mawr a eill yrru'r hoel, ond na
ddwedwch mo hyn i'r bobl a fydd yn carrio chwedlau ; canys mae'r
Due yn dwedyd fod yn ffittiaeh i fab y brenin gael lease o'r Esgair
Mwyn na mab Pelam, etc. Mae'r hen Dr. Hampe yn fy nghyngori
i yrru peth mwyn i'r brenin, y bydd wych gantho ei gael allan o'i
Welsh mines ; ond mae'n debyg mae gwell yw peidio rhag digio
Harri.'* I have bought here a charming MS. on vellum, finely wrote
in Latin, containing among other things the History of y^ Britons,
translated by Galfrid (sef Stori TyssUio), Giraldus Cambrensis's
Itinerary of Ireland, and Conquest of Ireland with verses of
y^ Sybils, articles of Munster, etc. This MS. is well
bound, and formerly belonged to y^ Monastery of the Blessed
Virgin Mary, near Dublin. Pray enquire where that monastery
was, and when it was dissolved. The book is so fair and
whole that it may last again a thousand years or more. It
contains also Dares Phrygius's Siege of Troy, Explication of
Merlin's Prophecies, verses on Ireland and Scotland, the Nature
and Properties of Animals from Aristotle. It is remarkable that
the writer took particular care in mentioning that the History of y^
• Henry Pelham.
R 241

L. to "W. Britons was translated from y^ British, both in the beginning and
contd. end of y^ book. Would not you think that I had no cares upon me
when I can write about such light things ? But it is far otherwise
I do assure you ; and it is this way of thinking that keeps me on
my legs among my great troubles, I consider myself as an animal
of one day's duration, and must fight it out while that day lasts, and
then give room for another. All our affairs, great as they are, are
quite trifles compared with something that is to come, that I am
sensible of, though I dont know what it is, nor how it can be. But
God that governs these things knows everything, and in His hands
we and our enemies are, let Him do with us as He pleases. My
best respects to Mr. Ellis, and if you know any other honest
friend. Remember me to my sister and brother in law, and God
bless you all. Roedd larll yn fy 'stafell yn ddistaw y boreu ddoe,
a Duw wnel i'r peth ddyfod fal ag y mae ef a minneu yn bwriadu ;
then we can help our friends. I was obligd to sell off a hundred
pounds stock yesterday i gael arian i'w gwarrio ; nawdd Duw rhag
y difethiant. Dyma rywbeth arall wedi dyfod yn fy mhen, nid oes
modd i sgrifennu dim chwaneg. Eich brawd ffyddlon, L. M.
Ni choeliach i fyth gystal peth yw ysbectol, beth yw ei henw yn
Gymraeg? If Wheldon Jones's mother is alive you may let her know
that her son is like to be a very great man. His honesty and good
work has got him the favour of the Navy Board so far that their chief
contractors are discharged and all the work ordered for him, which
will cause him to employ over 200 men, and bring him in perhaps a
thousand a year. My brother hath been of some assistance to him
to fight against the stream of y^ Navy Office, who were all against
him, and he has fought a great battle. He has the crasder and
plainness of his mother and is well liked by the principal officers,
i.e., commissioners. A few days ago the Comptroller of y^ Navy
called him to the board and spoke to him thus, " Mr. Chwel-don
Jones, I am told there is a little [fault in] your work." " I am very
glad of that " says Wheldon. " Glad of it " said the Comptroller,
" what do you mean by that ? " " Glad that it is but a little fault"
says "Wheldon, " for other people commit^^a/faults." " WeU," said
the ComptroUer to the other commissioners "I have done with
him, and I turn him [over] to you," and Wheldon was so dewr and
242 CLXII

so eras, that he out talked them. His needles had been too large
in some sail and ripd the cloth, and  they perhaps deducted
a few shiUings from his bill, when pounds are deducted on [those]
of others, and he really produces better work than any other
contractor. Caer Gybi, 26 Awst, 1753, wedi nos.
Anwyl Frawd Rhisiart, — Wele yman eich llythyr o'r i8d ag och
o ddaed oedd ei gael. Your last conjecture about the sea-birds I
think is the best. Birds of prey are generally poor singers, oddi
gerth i ddynion eu drwg ddyscu. Ar ddryghin y bydd hi'r gaseg
yn gweryru fwya, for its the bad weather that drives them from
the mountains, ag ni welwn ni un amser monynt, ond ar rew ag
eira. Ie, yn Nerpwl y mae yr Aldremon ai wraig ; mae wedi
cymryd rhan o dy, debygwn, i dreio par sut y digymydd hi ar
fan. Gerwin o'r glaw ar gwynt a wnaeth yma heddyw ; fe ddarfu
am long gynna' o flaen ein llygaid ni, ond fo ddiangodd y bobl.
0 Caernarfon roeddyn', ceisio mynd ag yslatis i Ddulun, — mae'r
ddryghin drosodd am y tro. Digrif fyddai eich gweled ym Mon
(yn enwedig yn y rhan sancteiddiaf o honi) yr hif nesaf, ni
fyddach i dro yn dyfod mewn post-chaise ; fo fydd y rheini yn dyfod
yma bob yn awr. We had about a month or six weeks ago 8
coaches, chariots, and post-chaises in the compass of 48 hours
from Chester, dyna hogan o ryfeddod yn y fangre yma ! Ni
fyddynt ers talm yn ymdeithio drwy Gymru yn y fath gerbydau ;
gofynnwch i mrawd Llewelyn, Ie, ie, mrawd Rhisiart, peth digon
anghysurus yw dwyn ar got yr anhwsmonaeth a wnaethom o
ddyddiau ein hieuenctyd ; pa beth na roddem er cael ei rhoi hi ar
d6 unwaith etto? ond och druain gwyr, nid ellir galw doe yn ol.
Gwnawn ynta'r goreu o'r ychydig ddyddiau sydd i'n rhan ag
edifarhawn am y cam dreuUad a Duw yny blaen, ni a wnawn o'r
goreu. Amser mawr iw 31 o flynyddoedd pan ystyriwn fyrred
einioes ; ai tybied yr adwaenem ein gilydd pei tarawem y naill
wrth y Uall ar fynydd ? Nid oes imi le i achwyn, fe roddes Duw
imi, moliannus a fyddo Ei enw, iechyd a hawddfyd gan mwyaf,
ond etto er hyn rwyf wedi mynd yn rhemwth o ddyn anystwyth,
diowc, swrth, llawn o anwydau ystyfnig, a digonedd o le i bob
hadau heintiau a Uygredigaetha' gynnyddu eu gwaetha glas.
CLXlll 243

L. to "W.
contd.

"V7. to R.
CLXIII.

W. to R. Rydych yn cofiSw mae'n debyg, mal y byddech i yn fy ngalw er's'
contd. talm y llanc main, ag yn ddiau mi fyddwn y dyddiau hynny yn
Hwyr ddymuno bod yn dewach rhag cywilydd. [Mae] i mi
fachgen o'r un lun a minna' pan oeddwn ieuanc, pin o wr main tal
hir (chwedi y dyn) yn crymmu tippyn yn ei ysgwyddau fal Morys
Owen o Fodafon. " Gwyn y gwel y fran ei chyw " medd yr hen
ddywedyd, nid hwyrach mae dyna finnau. Meddwl yr wyf fod
Duw wedi fy mendithio a dau o blant braf os caf hoedl iw dwyn i
fynu yn ei ofn Ef. Ond digon o hynny Gwilym, soniwch am
ryw beth arall heblaw eich hunan ach plant, wala, wala, mi
adawaf : Turn over, ie, parottowch eirlyfr ir Berson Williams ; mi
fynnaf dal am y ddau. Ag felly, mewn arian yr y'ch ar fedr cael yr
arfau. Would not steel be better, as it takes a better polish ? Ond
bod yn ddrud ei dorri ; pa beth a fynnent am ei dorri mewn dur ? I
like your scheme of the old women on Tower Hill well enough ; os
dengys siampl dda ir herlodes wirion. Pur anhawdd meddwch iw
taro wrth yr un or gwrageddos yn y fangre yna heb fod a rhiw
gastiau gwaharddedig arnynt. God direct you for the best. Nid
ydis ymma chwaith bur fodlon i'r cyflwr, pe gellid ei newid am un
a fai gwell. Ond Duw a wyr pa beth sydd oreu, fe fydd rhyw
rwystr deued y byd fal y mynno, a dymma fal yr ym yn ymdeithiaw
drwy ddyffryn y trueni, a sicr yw na chawn orphwysfa wrth ein bodd
nes mynd i ben ein siwrnai. Gwych a fyddai weled eich gosodedi-
gaethau (dyna air hir erchyU, oes yr un sydd fyrrach a geidw ei le ? ).
Chwi welsoch fy meddwl ynghylch Grono yn llythyr Llew. Dyma'r
Aberffraw a Rhoscolyn yn ddiberson, — one in the Crown's gift, the
other in the Bishop's. Oh na chair truan un o'r ddau. Fal hyn
y digwyddodd i blant yr Efail Fawr : Rhobin (ag iddo lawer o
wyrion, chwaethach plant) a ddrwg ladded y dydd arall gan bowdr
gwn, wrth chwthu cerrig oedd ar ffordd Uongau yn y Glaslyn, ag a
fu farw dan law meddyg, eisiau na basai ei dad ynghyfraith yn y
byd mae'n debyg. Harri yn dailiwr meddw, ag iddo blant, etc,
Elsbeth a Marged ag iddynt blant ac wyrion eill dwywedd yn byw
Ymhen y Coed ; ag yno mae Gryffudd Dafydd, yr hwn sydd
ganddo blant ac wyrion, a Siwduth Edward, a gwraig Huw Owen
yna oedd yno hefyd dydd arall, a rhain yn byw gan mwya ar
Bentre'riannell. Sian 'ch Sion Oylfer yn yr hen dy, Ue busai ei
244 CLXIII

thad ; erchyll or celwydd a ddyweddodd rhywun yn y London "W. to R.
Evening Post ynghylch ei gwr hi, William Owen Pyrs, a fusai contd.
farw er's cryn flwyddyn. Mae Wil Peters hen (oblegid fod iddo
fab yn briod er's talm a elwid Wil Peters ieuanc, a chan hwnnw
fab mae'n debyg a elwir Will Peters ieuaf) mae 6 meddaf gyn
ynfytted a chyn feddwed ag ungwr, er ei fod wedi mynd heb
ewin i ymgrafu, wedi gwarrio'r cwbl mewn oferedd a bryntni.
Gorchmynwch fi at y Cadpen lorwerth ap Rhisiart lorwerth. I
wish him success in his new ship. What, no seeds nor plants
from abroad? gadewch iddo. 'Rwyf ar y ffordd i gael y peth a
fynnwyf o Siamaica a Barbadws os deil y trit yma yn hir, sef
dilwytho siwgr. His sister has a good pretty lad if she would let
him come up ; let him write to her if he cares to do for his
relations. Rhaid a rhoddi'r pin heibio er difyrred iw dwndrio fal
hyn. Duw Goruchaf a roddo i chwi ras ac iechyd, ac a fendithio
Feirian. Let me hear from you as soon as you have a spare hour.
T am, dear brother, yours most affectionately, Wm. Morris.
P.S. — Nid oes yma ddim Ue i roddi drecsiwn, felly rhaid chwilio
am ffrencyn Captain Barry. Yr iot yn Nulun, a Uong a siwgr
araU i fod yma foru. Holyhead, [29th August, 1753].
Dear Brother Richard, — Mae fal y ceisiwch argraphu'r paragraph '^. to R.
a ganlyn yn y London Evening Post, da chwitha', fal y gallo'r byd CLXIV.
weled ein bod wedi cael morwyndod yr yatch newydd. Dyma
Begi Morris wedi dyfod adref neithiwr o Ddulun yn iach lawen, ag
yma pawb yn iach, cenwch. Aeth y brawd Llewelyn adref? Os
naddo gorchymynwch fi atto, a Duw a fyddo gyd a chwi. Dyma'r
nai WiUiam Owen yn mynd i gymeryd meddiant yn ei le yng
nghaban yr yot. I hope he'll do well, he's a sober, stout, strong,
genteel lad. Lie buddiol y mae yn ei gael, ag os efe a ymddug yn
dda, nid wyf yn ammeu nad aUaf wneuthur cymwynas iddo dro arall.
29th. — His Majesty's new Dublin yatch. The Dorset, Captain
Weller, commander, is arrived at Holyhead, and is to carry over
the Right Honourable the Lady Ann Connoly, who was expected
there the 3olh inst. Get this inserted as an article of news. I am
in a great hurry, dear brother, Yours most affectionately, William Morris.
Cl.xiv 245

Castle BromwicH, August ig, 1753.
L. to "W. Dear Brother, — So far I am come in my way homewards, pretty
CLXV. much tired, and my horses (i.e., mares) too, and it being rainy, I
have stopd at y^ end of 26 mile for this day, the mare I ride
being but 4 year old, if so much. It is most charming weather for
the harvest, for y^ little rain does more good than harm to y^ corn.
In these counties the corn is more backward than we are in Wales.
Here is some barley and oats that wont be fit for reaping this
three weeks. But fine grass and hay, and the face of plenty all
over y^ country. Och i blant Alis am ddwyn y fath wlad oddiar
yr hen Frutaniaid, sef y Cymrodorion. It is really my opinion that
the bulk of y^ people are still the old Britains. They have the
same dress, the same customs and manners, and all except the
language, and I dare say the words which we suppose were mostly
borrowd by usfrom y^ English are words the English found in y^
country among y*^ natives. Where could the Loegrian natives go
to on y" Saxon [conquest] ? There was not room for them in
Wales. I was [highly diverted] on the road till last night by a
mongrell Welshman, a brother of Jarvis of Dinerth, such another
hairbraind mortal as O. P., a tide surveyor in London. But last
night he dropd me, because I told him his horse was able to travel
sixty mile a day, and to shew the goodness of his horse that cost
50S. he left me with my fine horses, and I shall see him no more.
Such another whiff as Dick Jones bach, but ....
[The rest is gone.]
Gartref, 3dd o Fedi, 1753.
"W. to L. Anwyl Frodyr, — Dyma linell neu ddwy i'ch mysg i ddangos ein
and R. bod ni ymma oU yn iach, mawl i'r Hwn sydd yn rhoddi iechyd a
CLXVI. phob bendith arall. Daccw Ddeon Bangor wedi marw, a chwedi
gadael ei renti, etc., ar ei 61 ; Llanbeulan, etc., ym M6n, Llanfair
gerllaw'r Penmaenmawr. Ag mae'r gair farw or Siawnsler, ond
nid oes dim siccrwydd o hynny. Mae'r bobl ym M6n yn taeru
fod rhai o honoch yn mynny cael rhai o'r rhenti yma i Gronwy, yr
Aberffraw maent yn ei roddi iddo, na atto Duw chwedi amgen,
meddaf innau. Dyna'n porth ni yn llawn o longau. Mae'r Dorset
yatch yma etto, ac yn ddiau Uestr gwych ydyw, mi fum ynddi
ddwywaith. Rym wedi setlio Will Owen. Un bachgen arall ac
246 CLXVI

yntau sydd i fod yn y caban pan bydd gwyr mawr i mewn, a He W. to L.
buddiol iawn ydyw, ag yr wyf innau nid er brol nag er gwawd yn and R.
anferth ffrind ar boll ofificers sydd ynddi na bo'nd i grybwyll ! contd.
Nid oes ameu nabydd William Owen yn gefn dyn ar fyrder. Da
iawn yw ysgafnhau tippyn ar faich y chwaer ar brawd. Mae yma
Arglwyddi ag Arglwyddesau fwy nag a aing yr inns yma, felly
mae'n gorfod arnynt orwedd mewn teiau a tho gwellt arnynt !
Daccw Huw, mab Syr Bodeon, ym Mhresaddfed, pawb yn erbyn
Bodorgan ond haid o offeiriaid sydd yn ymbleidio o'i du, ag ambell
wr 'nheddig. Mae'n rhywyr cael tippyn o newydd oddiyna
beUach ; ai ydych chwi ym mrawd Lewis yna, ai nid ydych ?
Dyma'r cefnder Gobed ab William Morris yn dywedyd fod yr holl
personal estate ym Modowen wedi eu prisio, ag mae'n debyg y
gwerthir y cwbl yn y ty ag allan (oblegid i'r ddau gyrnol y
perthynant). Cywilydd anial. Duw a fyddo yn nodded i chwi.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Peggy desires a blessing. Galltvadog, September ii, 1753.
Dear Brother. — I met three letters of yours here, the last of 25th L. to W.
ult. Bydd y Mynglwyd'* yn brwysgo yn ddi-drefn weithiau, ond yn CLXVII.
0 anaml. Parry, I believe, will go again to Jamaica. I am glad
you have sugar enough. Ie, ie, ynghroen dyn fal y chwilcath
roedd y sarph a dwyllodd Efa. Ffarwel i awen yr Aberffraw, gresyn
oedd iddo ei boddi mewn cwrw :
Boddodd awen lawen loyw
A gwawr hoywlith y gwr hyloyw,
Porthed ar eurgred ir-gwrw
Mae'n gorwedd mewn h6n h6n gwrw. Etc.
I have no time to add, being extream busy in setting things in
order. AU well. / atn, your affectionate brother, Lewis Morris.
[The following notes in the handwriting of W.M. are on the back
of the previous letter dated Sept. nth, 1753.]
I often endeavor to draw a comparison between my corre
spondence and my garden affairs, and that to Uttle purpose. The
intermediate state of the two are somewhat similar ; at proper
seasons I commit my garden seed to the ground, and then I wait
perhaps a fortnight, three weeks or a month, and sometimes another
* Richard Morris, who often called himself Rhisiart Fynglwyd.
CLXVII 247

L. to "W. year ere I can judge whether I shaU have any return, so by my letters
contd. there are certain seasons when a body is disposed to scribble to
aU his friends : this is sowing. Then I wait and wait again tiU I
am tired and out of aU patience at last Some friend that's better
natured (or perhaps to give it a softer turn), one that has
more leisure than others wiU obUge me with a Une, and some of
the others may by and bye favour me with one line for . . . Nature
I know is regular in her returns, making some little allowances
for the weather, but I find often to my great mortification that the
humane productions are quite irregular and that the comparison
wiU not hold good. Be sure of good seed and deposit it in proper
soU, you may be certain that it wiU come up, but on the other hand
those you mostly depend upon wiU often deceive you, — ^perhaps a
brother will be the last that wiU reply.
Caer Gybi Sant, isd o Fedi, 1733.
"W. to R. Anwyl Frawd, — Echdoe'r boreu daeth gwr'nheddig im offis ac
CLXVlil. a roddes yng nghil fy nwm i ebystol oddiwrthych, sef oedd y gwr
hwnnw Woodward eich cyfaiU, a chydag ef 'roedd c)-fathrachwT
iddo, un Dr. Smyth, o Rydychen. Dynan diniwaid fal yntau
debygwn. Mi ddangosais iddynt fy hoU r\-feddodau, ag a
wneuthum iddynt gymmaint o sir ag a aUwn. They favoured me
with their company to drink tea, and then we passed the evening
over a little punch and Liverpoole ale. It happend I had both
good in their kind, a phwy a ddeuai ar ein cefnau ennyd o nos ond
yr Aldroman Prichard, ag feUy ni bu diffyg digon o ddwnddnT Ue
roedd 6 ar Berson. Y boreu ddoe darfu'r Berson a minnau fw)-ta
boreu-fwyd efo hwynt hwj'thau yn ei Hetty, ag o ddeutu banner
dydd nhw a hwyliasant am dre Ddulun, mae'n debyg eu bod yno
beUach ' Roedd Woodwarth yn dywedyd \t ysgrifennai attoch or
Iwerddon, but in the mean time desired his compliments. Ce's
lythyr oddiwTth y Llew. o Castle Brom^Ndch, dated 29 .August, yr
hwn lythyr a fase ynghylch pythefnos yn mynd i Lundain ag yn
dyfod yn ol, ag oddiyno yma. Ond nid oedd waeth mor Uawer i ble yr
aethai, nid oedd ynddo un gair oi hanes. I mean as to his affairs,
so I must depend upon you for a little inteUgence, par sut a fii
rhyngtho a'r Belam, etc Ces lythyr dydd arall oddiwrth Oronwy.
Xi cha'd byth ddaioni or dyn hwnnw er pan ddaeth o swj'dd
24S CLXVIII

"Amhwythig, fe adawodd ei awen ar ei ol, neu ryw andros. The "W. to R.
man's head, I'me affraid, is too much bent upon preferments ; he contd.
was made to believe that Aberffraw was his, though without
foundation, and Mr. "Vychan o'r Gors, yntau wedi bod yno'r dydd
araU, a chwedi tyngu i'r cyrs ac i'r coed na cheiff mo'r aros yno
(Walton) flwyddyn, felly He da disgwyl na chywydd nag awdl.
Roeddwn yn disgwyl Uythyr oddiwrthych cyn hyn dan sel
Gwerydd ap Rhys, nis gwn i a geir yr un y boreu foru, par fodd
bynnag rhaid rhoddi i chwi nos dawch am heno, a Duw a fyddo yn
gwarchad drosoch. Eich caredigawl frawd, W. Morris.
P.S. — Dymma Peggy Owen wedi dyfod o dy nhad echdoe ;
roedd yr hen wr yn rhesymol iachus. Dim llythyr oddiyna
heddyw, 17th, gadewch ei gael gynta galloch, da chwithau. We
expect the "Viceroy of Ireland here in a day or two. Gwych a
fyddai ir gwynt ddal yn y Gorllewin dros wythnos er mwyn
gwragedd Kybi. Ni feddai i ffranc yn y byd i sgrifennu ir deau
dir nag i unlle. — W.M. Holyhead, 23rd September, 1753.
Dear Brother, — I received yours of the nth and 15th inst, "W. to R.
yngwrthgefn un i minnau sydd yna cyn hyn, a hanes Woodward, CLXix.
etc. Gerwin y nifer o lythyrau oeddych wedi eu gyrru ar ol
Llewelyn ir wlad. Digrifa fai eich gweled ym Mon eich deuoedd
a ninnau i gyd yn fyw ac yn iach i'ch derbyn, yn ddiau bydda yma
lawenydd mawr. Dyn a feddwl, Duw a ran. Fe eill hynny
ddigwydd, ag os ni wna, rhaid i ni ymfodloni ag ymgysuro dan
obaith y cawn gyd gyfarfod mewn man a fo gwell pan elom ir
nefol wlad. Roeddwn yn dywedyd wrth y nhad, yr hwn a ddoeth
ymma echdoe i'n hymweled, fod yn eich bryd ddyfod eich deuoedd,
roedd yr hen wr yn ymlonni yn fawr glywed fod y fath amcan ar
droed. Pwy a ddigwyddawdd yma yr un amser a nhad, ond y
cefnder Morris ap Sion Prisiart, ai wraig ai fab, ag yr oedd gyda
nhad gymydog iddo, sef Foulk Jones, y swyddog, an excellent
hand on the violin, felly rhyngddynt ar berthynas yma roedd
gennyf echnos lawenydd mawr — cerddoriaeth ar dafod a thant, etc.
yr un fath ag y byddid yn y dyddiau gynt. Heddyw yr aethynt
adref, chwaneg o hanes y car Morys yn y man. Mi glywais y Tew
yn son am Bowys, mai ffryndiau mawrion oeddynt, etc., a bod
CLXi.x 249

"W. to R. rhyw anferth scheme ganddynt ar droed, pawb drosto ei hun a
contd. wela'i ymhob man. Ce's lythyr oddiwrth y Llew. ddoe yn cynnwys
naUl ai dwy lein neu 3, heb gymmaint ag un gair o newydd. Dyn
diflas ar droau, onte ? 'Roedd arnai ddialedd eisiau clywed par
sut y base rhyngddo a'r rhai mawrion yna cyn cychwyn, a pha'r
sut a fu yn y gyfraith yn Aberteifi ynghylch Cwmbwa. He has
got a way of acquainting one with most of his schemes, but then
he always or generally leaves me in the dark as to the success
of 'em ; gwell a fai beidio clywed son am danynt, na gadael dyn
mewn disgwyliad diddiwedd. Fe ddywedir ymma mai un Vincent
a gidd yr Aberffraw, roedd yr Esgob wedi rhoddi un o renti'r
Deon or blaen. Ond nid oes dim cyfiawnder iw gael, ag nid ydyw'r
mawrion yn prisio mo'u addewid ddraen crin ? Gresyn na base
Bowys a'r Tew yn dre pan ddaeth y newydd yna o farw'r cir
Tomos Owain. Gwych y gymdeithas yna a rhwydd-deb i chwi i
fynd ymlaen. Pan elir yn aelod o honoch rhaid sgrifennu rhyw
ryfeddodau attoch, gobeitho na byddwch yn dangos yr un o'm
'pystolau i iddynt, oblegid diofal y byddaf yn dodi fy ngeiriau
ynghyd wrth sgrifennu attoch chwi, ni w61 brawd feiau. Bu yma
riolti mawr yr wythnos ddiwaetha pan oedd Brenin y Gwyddelod yn
ein plith, llonaid y dref o boblach. Gorfu ar y Cadpen Weller
ddiniwaid adael i Lord George Sackville gael ei wely Ue y
gorweddai ar y lan, a minneu a gymerth drugaredd arno ag ai
dygais im cabandy. Wrth son am y Navy Offis, digwyddodd iddo
ddywedyd fal y basai raid ddwrdio a tharo ei d — n wrth y nen
bren o achos rhyw gyfrifon, which he had left in the ComptroUer's
Office when he returned from Smyrna, etc. He complained of the
head clerk. A dyna fe weddai yr achos oedd i chwi feddwl fod y
dyn yn falch, yn gostog, etc. Camgymeriad mawr, oni yrrodd i
mi'r dydd arall, cyn i mi roddi gwely iddo, fascedaid o win Ffreinig
yn rhodd ac yn rhad ; ai costog a fai'r dyn a wna hynny ? Nag
oes un ;defnyn o waed Gwyddyl yngwithi'r gwr. Yng Nghent y
ganed ag y maged ef ag yno mae ganddo enedigaeth fraint, sef
tir a daear lawer ydoedd gan ei deidiau oi flaen, ag mae iddo
lawer o stit yn Nghilgwri a brynodd yr hen Weller, tai a gerddi
gwchion, a minnau iw ffwrneisiaw a blodau, etc. Nage Cockney
iw'r D. Doughty yntau, apothecary o'ch dinas gynt ; torri mae'n
250 CLXIX

debyg a orrug — dynan gwag digrif ddigon. Camgymerodd ler- W. to R.
werth, fe eill yr yatch wneuthur cystal Hongwr o'r nai Gwilym ar contd.
Uong oreu allan. Gwych or hanes 'rych yn ei roddi o'r Florentius
hwnnw, wfft iddo fo. Do, mi welais hanes y "Veronica (i.e., Llys
Llewelyn) yn y papurau ; roedd gennyf dyb odiaeth o honynt o'r
blaen, a chan gynted ag y gwelais pa beth a ddywaid yr Abbe
Perneti am danynt mi aethym ag a heliais wridd or dail, a dyma
fi heddyw yn mynd i yfed yr ail boreu-bryd o naddynt, bellach ni
wiw ir physygwyr ddangos mo'u trwyna. I know several sorts of
the "Veronica growing in this country and the next, but the
Veronicamas Supina and Vulgatissima is the officinal one ; few
knows it here beside my self. Our countrymen, the Cambro-
Britons, had always a great opinion of the "Veronica and attributed
many virtues to it ; incredible stories are told by 'em of cures
performd by the help of llys Llewelyn. Cymaint ag a fedraf i
ddywedyd ynghylch pais arfau Llewelyn ap Gruffydd yw hyn :
that the Arms of the Sovereign Princes of Wales before the
English took upon them that title were thus, they bore quarterly
Gules and Or, Four Lions Passant, Gardant, Counter changed,
meddai'r Hen Feirdd. So that Llewelyn Amhadog was mistaken.
Aie roedd Dick ap Tomos Lewis yn fyw flwyddyn i heddyw !
Wala, da iawn druain, pwy a wyr nad eill ddyfod i brynnu tir yn
Ue'r Hall. Gwyrda'r Saeson am baffio'r Ffrancod a'i cyfeillion
melyndduon. Ie, ie, achwyn yn erchyU y bydd y porthmyn bob
amser er died eu budd. Ond dynion digrif o'r John Hughes a'r
WiU Jones ? Nid adwaen mo frawd Benja ! Och y fi ddrytted
y^v'r geirlyfr a rwymwyd. A dalodd y Fawdfel am y Uall, ynteu
15 swllt sydd arnaf am y ddau ? Gadewch wybod.
Ni welodd y nhad erioed w'chach cynhauaf nag a gafed ym
Mon,— tywydd odiaethol heb fod nag yn rhy wresog nag yn rhy
oerllyd, ag yn sych 'rhyd yr amser. Llawnder mawr, a dymma yd
brynnwyr yn dechreu rhoddi prisiau braf yn barod am haidd, 15
neu 16 y p6g. Duw a roddo ei ras i ni bawb i fod yn ddiolchgar
am y bendithion hyn a'r hoH rai y mai Ef (bendigedig fyddo Ei
Enw) yn ymdywallt arnom a ninnau mor anhaeddol. Hanes
meibion Plas Ofa gynt : mae'r cefnder Rhisiart yn byw Ue bu
nhaid, gerllaw Eglwys Llanfihangel-tre'r- Bardd ; mae'n dilyn yr
CLXIX 251

W. to R. hen grefft, saer melinau, ar goreu ydyw yn y wlad. Mae ganddo
contd. wmbwrdd o blant ag wyrion. Mae Morys yn byw ar fin Menai
tu draw i Borth-Aethwy, yn dal llawer o dir ac yn wr cefnog ; ei
fab hyna wedi gwasnaethu ei amser i saer Uongau o Whitehaven,
a Uanc cywrant iawn ydyw, yn awr ar y mor o chwant gweled y
byd. Yr ail mab ydoedd gydag ef yma wedi ei ddwyn i fynu
mewn ysgolion ir Lladin, sgrifennu a thrin rhifyddiaeth — a smart
lad about i6 or 17, wants to get him some clerkship ; mae o'n
nacca ystwytho i wneuthur dim gan iddo gael bod yn ysgolhaig.
Oes yna eisiau dim dyn or fath ? His parents would rig him out
like a gent and would give him money in his pocket to try his luck.
Pray let me hear from you for I promisd I would write to you
about him. Mae iddynt lodes gyda hynny, bu farw'r lleill. Daccw'r
cefnder William yntau'n ffermwr tua Llangefni, ag yn briod a
merch Rhisiart Hughes or Hendre (eich tad bedydd), ag iddynt
ferch wedi priodi a chan honno blant neu blentyn. Mae WiUam
yntau yn byw yn gefnog, a dyna i chwi eu hanes bod ag un.
Mae'n amser i mi bellach roddi fy ngherdd yn fy nghod, chwedi y
crythorion gynt. Duw a fyddo yn gwarchad drosoch a'r eiddoch.
Eich carediccaf frawd, William Mortis.
Galltvadog, September 28, 1753.
L. to "W. Dear Brother, — This will only tell you that I have yours by last
CLXX. post and am glad you are well. I have not leisure as yet to answer
one paragraph of it, nor have I it by me. We are all well I thank
God, and in a continual state of war, law, squabbles, wrangling,
enough to make the dullest fellow in y'= world rouse his spirits and
to make a man of spirit mad. God bless you all. You shall have
a long letter as soon as I can. I am your affectionate brother, L.M.
Should be glad to know how Mr. Meyrick goes on, and how the
old gentleman is. Caer Gybi, x7eg o Hydref, i753'
"W. to R. Anwyl Frawd, — Mi dderbyniais yr eiddoch or 6ed presenol, ag
CLXXI. y^i ddiau roedd yn llawen ei weled er mwyn clywed eich bod yn
fyw iach, etc. Na chawsent gwrageddos Cybi banner digon 0
gwmni Brenin y Gwyddelod ; ni arhodd yma ond un noswaith 1
gyd ; fe ddywaid yr hen ddihareb : Mae'r Ue'r ymgreinio'r march
y gedy beth o'i flew, felly yntau. Gwych eich bod yn cynhesu fwy
252 CLXXI

fwy wrth y daith Gymreig. Os Duw a ganiatta ini hoedl bydd "W. to R.
falch eich gweled eich deuwedd. Rwy'n deall mai'r un ffunud y mae'r contd.
Llew yn eich trin chwi a minnau. Diflas ddigon o wrantu. I had
a letter from him since of 4 or 5 lines. Wala, wfft ir dyn ! Mae
gennyf bot a chaccen ir Bowys am ei ostyngeiddrwydd ai garriad
tuag at Oronwy. Gresyn oedd coUi'r Aberffraw, o eisiau  . Ni
waeth tewi na siared. Aw fiaa o'p Bvpcvv, a meer vfjypa, <j>ei ovaa.*
Digrif or daith honno hyd yn nhrigfan Cornelius Agrippa, digrifach
a fuasai fis ynghynt i gaffael haelsiad or amrafael ancwyn oedd
yno ar hyd y parwydydd yn tyfu. Oes mi wranta ddigonedd o
lysiau Llewelyn yn tyfu'r ffyrdd yna, ar hyd bonciau sychion y ceir
hwynt, croppian a wnant fal y brymlys a gwreiddio o bob cymmal.
Dyna i chwi rai or dail sychion yn sampl, fal y galloch eu
hadnabod, mi fyddaf fi yn yfed tea o honynt bob yn awr, nid drwg
iawn mo'i flas. I'me glad you are convinced in regard to Captain
Weller ddiniwed, rwy'n ei ddisgwyl yma y foru neu drennydd i
ddwyn drosodd yr Arglwyddes Prendergast or Marl, gerllaw
Aber Conwy. Gadewch wybod pwy oedd ar union ai Llew ai
Gwilym ynghylch arfau Tywysogion Cymru gynt? Yr archlod
fyth a fo ir hurthgen yna a gerfiodd eich sel chwi. Instead of 3
leopards' heads or faces he hath put three heads erasd a gyddfau
hirion iddynt. Dyna i chwi ar glwt o bappur lun fy sel i pan i
gwneler. Pa beth a gyst ei thorri mewn arian, a pha'r faint mewn
dur, a pha'r faint mewn corneUan ? Aie pan eloch yn Gomisiwnwr
y cynorthwywch eich ffrindiau? Arglwydd eb y Gronw (wrth y
maccwy) par bryd y bydd hynny ? Bid buan y delo'r amser, chwi a
glywsoch ganwaith mai diboen i ddyn dybio'n dda. Mi dalaf i nhad
arian geirlyfrau person yr Aberffraw, mae rwan gini yn digwydd
ar gownt Richards. Gwelwch y cyfrif yna. Mae'n fy
mryd fyned tua thy y nhad rai or dyddiau yma. Tacclu'r
ifordd fawr iw ngorchwyl y dyddiau hyn, i.e., giving it a
coat of gravel. We can boast of having four miles of as
compleat a road as any in His Majesty's Dominions, par sut
bynnag y mae yr relyw or ffordd oddiyma ir Borth. Pawb drosto
ei hun. Rwy'n deaU fod Cadpen Tatton yn y Ddinas, y gwr a
addawodd i mi'r crocus duon, felly fe ddarfu i Agrippa goUi'r 61.
* Dyn baw o'r Bursyn, a meer negro, ffei honaw.
CLXXI 253

W to R. Diolch yn fawr am yr hadau. I had some of the seed of the large
contd. water melon by me ; the East India pampion or gourd, I dare say,
must be very curious, nid am ei ddyfod o cymmhelled o ffordd.
Gadewch wybod par fath bethau a yrr Agrippa, a phar faint o
hadau a gadd Mr. Parry o Siamaica. Pray my compliments to
that gentleman. I should be glad to render him any service in my
power in this part of the globe. What is become of Mr.
Woodward and his Irish antagonist? Genvin y twng y tystion
Gwyddhelig ; os eu llyfon a gant, yn iach droedfedd o dir ir
Woodwart. 'Rwyf yn deall darfod i'ch Gymdeithas chwi, sef y
Cymmrodorion, urddo yn ddiweddar, Mr. Hwlant o Conwy, a
minnau yn aelodau o'r gyfeillach odidawg honno, er mor anhaedd-
awl oeddwn i yn enwedig or cyfryw anrhydedd. Och mor dlawd
wyf o eiriau i ddatgan fy niolchgarwch am y parchedigaeth hwn,
ar peth sydd waeth 'rwyf dra thlawd o allu i wneuthur unrhyw
weithred neu orchest a eill gynnal i fynu'r alwedigaeth neu roddi
im bawl o fod yn aelod or fath enwog Gymdeithas. Ond etto er
hyn, rwy'n deusyf arnoch yspysu ir brodoriaeth, fy mod yn addaw
na chaiff fod yn ol yr hyn a allwyf i wneuthur tuag at gyrru ym'laen
ardduniant a bri, yn gystal a daioni'r Cymrodorion yng" Nghaer
ludd. Nid ydych yn son dim argraphu goreu on gwaith Prydyddion,
etc. Pa beth sydd yn dyfod o gowyddau Goronwy ? Gwych a fai
cael gweled rhaii o'ch gwrthiau. Dyma i chwi hanes y Salbriaid.
Mae Sion yr etifedd yn byw yn Llanwddan, y wraig ag yntau yn
afiachus bob yn awr, ag yn dra bydol, a couple well met. Mab a
merch oedd ir gyfnither Elsbeth o Huw Evans ei hail wr, y mab
Tomos Evans (a wasnaethodd ei brentisiad gyda nhad). The
heir apparent is a carpenter, foUows his trade, is a batchelor ; the
girl is married and lives at Bodafon, in Creuddyn, a farmer of the
orderly sort. Roedd gan Farged Salbri chwech neu saith o blant
pan bu farw. Dyn meddw or tad, y plant un yma ag un acw, rhai
ir m6r a rhai ir mynydd. Roeddynt yn byw yn bur dacclus tra bu
hi, ond wedi hynny fe aeth yr holl eiddo gyd ar Hi. Catrin yr
ieuaf o blant y Fferi sydd yn byw yng Nghonwy yn briod a dyn
meddal meddw. He is an officer (i.e., a boatman and tidesman) of
the customs. His brother left him lands and a sloop a few years
ago. They have a great many children — one boy follows the sloop
254 CLXXI

which trades in Sion Salbri's name in trust for them, a dyna i chwi W. to R.
eu hanes o bant i bentan, a bellach mae hi'n amser i mi cymeryd contd.
trugaredd arnoch, ac ych gollwng yn rhydd oddiwrth y rhigwm
gwag ymma. Duw gyda chwi. Eich caredicgaf frawd, William, Morris.
P.S. — Pa beth sydd yn dyfod or Biblau Cymreig ? Father was
weU lately, pawb yma yr un modd. Mawl ir Goruchaf am ei holl
drugareddau. Roeddwn yn meddwl fod gennyf rai o'r Uys
Llywelyn wedi ei sychu, ond erbyn edrych nid oedd. Dyna i chwi
rai allan or teapot wedi i ddwr berwedig ddwyn eu cyffaith. I
drink the infusion sometimes as tea, at other times fasting. I have
great faith in them. Richards' Dictionary : —
15 books received at 6s. per book
First payment for Prysaddfed book
2 books bound at 7/3 per book ...
I ditto bound and interleav'd ...
Carriage
Paid father at twice Remains
Mi fyddwn chwannog yr amser ymma or flwyddyn o gael tippyn
0 naws haint y marchogion, ond yr wyf hyd yn hyn yn
ddiangol, i Dduw bo'r diolch ag ond odid ir Abad Ffreinig am
roddi hanes Uys Llywelyn. Rwyn yfed y drwyth ar achos arall
hefyd, to rid me of an impetigo which has been a little troublesome
to me er yn llencyn. Galltvadog, October 23, 1753.
Dear Brother, — I write with a head as muddy as a pool on y^ L. to ."W
high road, and as fluctuating as the tide in y^ race of y^ Head — CLXXll.
all things in confusion and hurry. Just returned from Dovey,
endeavouring to settle things there. Things are there in better
order than the rest, only they riot a little now and then, break our
windows and threaten our ofificers, etc. Staid there from Friday to
Monday gathering sheUs for Lady Lincoln and some money for

£\

10

0

0

3

0

0

14

6

0

9

0

S

16

6

0

7

0

s
4

9 8

66

£1

I

0

CLXXII

255

L. to W. self, etc. If you have idle people about you, gather as many shells
contd. as you can of all sorts, and sort them in strong paper bags, and
fill boxes with them, and I will tell you how to make the shells
your friends by recommending you to great folks. They have odd
names here for shell fish, pidyn lago, bwl bwlas,  arglwyddes
(concha veneris), pig y barcyd, esgid y for forwyn, pen y for
forwyn, etc., etc. Gather also all the sea spoils, bron alarch,
sponges, white honey comb, skate and dog spawn bags, sea
mosses, etc., to throw among the shells for variety. You may say
that a man who can spare time to think of such light things is
either light himself, or hath no troubles, no, no, I have my hands
full, my back loaden, my head on y^ rack. To help all, my
daughter Jane is very ill in a quincy on y^ point of death, my
daughter Elin on y^ point of marrying. I want no more cousins
from North Wales. I shall be a nation myself here by and by.
Lewis is in school and John begins to speak, and I hope the girl
will recover. Tell my father I shall write to him soon. I want time
to write a long letter, and to give some comfortable news, which I
hope to do by and by. Let them electioneer and be d  d ; beth
yw i mi ? Ni ddown i led fy nhroed i ymladd ag anifeiliaid gwaeth
na Theifisieid. My letters directed to me Collector of Aberdovey,
to be left at y^ custom house there, will come free, but directed
to be left at y^ post office in Aberystwyth or Galltvadog, must be
paid for, so must send you franks for money is dear. A geir dim
oddiyna ? A oes yna ddim ymenyn am bris yn y byd ? Mae ef
yma yn costi 4d. a 4^d. y pwys heb fawr o hono. Och na yrrech
beth yma am bris gweddol sef si^- Ma-e larll Powys gwedi
addo cymeryd Gronow yn ei fynwes (i.e., in his care), h.y., yn ei
gare, and I hope to see him a bishop. At the same time that the Earl
was my supplicant, (h.y., yn crefu gennif rywbeth), my brother Dick
took it in his head, upon news of Tom Owen's death, to petition
him for Gronow, without y'= least acquaintance with the Earl,
imagining, I suppose, that as I had private visits from his Lordship
he would refuse me nothing. The petition was indiscreet, for it
was not well timed, and besides I knew he had promisd
Mr. Bodvel all in that district that he could come at. However,
the Earl was so complaisant as to send a servant with a letter in
256 CLXXII

answer to my brother, that if he and I would desire it, or if it
was our pleasure, he would take Gronwy into his hands ; and a few ^* *° " *
days ago I had a letter from y^ larll about business, where he contd.
renews the same offer. He and the Countess had promisd me
their interest before, and now he has had y^ opportunity of making
two handles of his promise against one promise of mine, which
was not fair, a dyna hanes yr addewid. There are some things
a going on, not to be mentiond to y^ brawd Rhisiart na brawd
yn y byd, na gwraig na phlant, and that hath occasiond the above
imprudent petition by ill-judging of things by outsides. Mae'r
brawd yn meddwl mai fal pobl fychain yw pobl fawr, nage, nage.
They have their times and seasons, and like y« old oracles have
their particular priests, who they will answer and none other. God
be thankd for all his blessings yn codi'r anghenus o'r dommen, a'i
osod uwch ben pendefigion ei bobl. Mae'r byd yn galw arnaf
oddiwrth y pappir yma, felly nos dawch. Eich brawd ffwdanus
Lewis Morris.
24 Oct. Since I wrote y® above letter my poor little girl died,
and is to be buried a Friday. It was too late before I knew her
distemper, and Dr. James's fever powder was administered to no
effect, which I believe would have saved her life if timely applyed,
for it gave her great relief when it was given. Her mother is very
disconsolate, being extream fond of her.
Caer Gybi ym Mon, Hydref 30, 1753.
Anwyl Frawd, — Wawch ! Dyma ddau lythyr oddiwrth ym
mrawd Rhisiart. Mae'n rhywyr mynd yn y cyd a hwynt i'w hatteb, " • *° R-
ond cyn gwneuthur hynny gweddus fyddai ddatgan^ niolchgarwch CLXXlll.
am danynt, a hynny wyf yn ei yspysu i chwi o ewyllys gwaed fy
nghalon. Ag am yr ebystol cyntaf roeddwn yn dechreu llygadrythu
o'm hamgylch am lythyr Agrippa i wybod pa beth oedd ynddo
oedd mor werthfawr ; ammeu'r post offis yn ddigon diachos, ond y
bore ddoe rhyddhaodd yr ail fi o'm cythrwfl, a diau y baswn yn
atteb ddoe (o ran bod yn rhy'wyr cael y gwraidd iw dodi yn y
ddaear) oni bai fy mod yn dra ffwdanus yn tynnu allan ddeputation
newydd, etc., iw gyrru i Gaerlleon at fy new patentee, who had
writ for me to come and meet him there, ond nid oeddwn yn leicco
mor daith oil, gormod blinder a chost. Gwyddel o'r gwr, car o
S 257

"W. to R.
contd.

hirbell i larll Powys, yr hwn a gidd y He iddo. Wala beUach am
y gwraidd ar hadau a'r ffrwytha'. Gan fod yn rhyngu bodd i
Gomel Agrippa fod cymhelled allan o'i hwyl a thaflu cymaint oi
werthfawr olud am ychydig wreiddiach, ag i Wilym Parri yntau
fod gan fwyned a gyrm am ychydig hadau dieithr cymhelled o
ffordd a Siamaica, ie, a chnau cashew hefyd : y ffordd ar modd
iw caffael ymma sydd beth iw ddwys ystyried. Gresyn na fai yma
banner dwsing o'ch esgobion chwi yna, i ddodi eu penna ynghyd,
deg i un na ddeuant i hyd i rywffordd neu gilydd (o hyn ir Nadolig)
i w cludo i Wynedd. Ond gan nad oes yma ond un benglog a honno,
e Avyr dynnion, yn wig erchyll, nid oes ond cymryd a geffir, well
then it is resolved nem. con. that you'll be so good as to get a litfle
box made that will just contain the sundry articles above, and
have them neatly pack'd up in it ; the tulips and narcissus may
be loose, so may the anemonies for the sake of stowage, ag oni
bai eich bod chwi yn drafferthus, byddai da iawn gennyf gael
tippyn o hadau o'r sioppau yna, nid amgen : i ounce of carrots,
yi ounce of onions, 2d. worth of Oriental mallow, 2d. worth of
lavateras, 2d. worth ketmia vessicaria, 2d. worth of carnation seed,
2d. finochia, 2d. carthamus or bastard saffron, 2d. worth fraxinella's,
2d. worth American nightshade or "Virginia poke, 2d. worth helian-
themums, 2d. worth cassida or skull cap, 2d. worth various sun
flowers, 2d. worth various sweet sultans and bottles, 2d. worth
beech mast. Pray let them be new seed, they are not all to be had
but in some of the best seed shops, ni wiw mynd i fwy nag un Ue
iw ceisio, tippyn o fox hir gwr (i.e.) long square and shallow,
hwnnw a fydd hawsa' ei garrio yma. Please to direct for W. M.
at Holyhead to the care of Mr. Charles Goodwin, grocer, in
Chester, and send it by some of the Chester waggons, a dyna ben
am hynny. Wala, dymma hi'n nos Calan gauaf newydd, ond i
wenwyn goelcerth ym Mon, dilyn yr hen ffordd a wnant yma.
Ymhell y bwyf os gwn i, pa beth i yrru i chwi a fai deilwng iw
argraphu, ni welsoch i erioed benbwl o ddyn dylach na mi, yn
enwedig i gychwyn ryw orchwyl. Ni chlywafi ddim son am
Oronwy, ni cha'd byth ddaioni o hono er pan aeth i Walton, tlodi a
ddigymydd oreu a'r awen. Na soniai am Bowys nag am fawr ddim
arall wrth y Llew or deheu, ni feddaf yr un ffrancod, ag ni yrr
258 CLXXlll

yntau r'un i mi, felly rhaid cadw'r gerdd yn y g6d. Gobeitho y
ceidw Duw ef yn ddiangol rhag cyrch ei elynion ; anifir iawn
debygwn i, o'r byd y mae yn ei fwynhau ymhlith y fath haflug.
No consideration of a temporal nature would ever induce me to
intangle my self in such manner ; he was cut out for it, though no
doubt on't he flatters himself that he will be able one time or other
to live in quietness and ease. Ond och o fyrred, ie, freued iw
einioes dyn, and how often we see people in the midst of their
career to that phantom called earthly happiness, snatched off !
The impetigo is a kind of ringworm, yn fynych o ddeutu b6n y
glust ag ar hyd y gwddf a chammedd breichiau poblach. Nis gwn
i beth i feddwl or lecsiwn front honno, mae He i ofni'r mae'r Plas
Newydd a fydd drecha. Bu'r gwr hwnnw yma'r dyddiau diwaetha
ag yr oedd yn ei ganlyn ddwsing o ysgwieriaid. Oni bai'r Esgob
ni fyddai siawns yn y byd i Fodorgan, mae haid o bersoniaid ym
Mon ; nid yw un yn prisio par faint o arian a warria, ar Hall yntau
yn caru'r geiniog fal y cara cardottyn ei gwd. Bernwch erbyn
hynny par sut a fydd. Digrif y mae'r Belam yn trin y boblach
yna sydd yn crefu am leoedd. Daccw din wedi torri allan yn
Lerpwl, fe roddir cynnig ar droi allan fy hen batron, Mr. Salusbury
(Brereton gynt), os felly, rhaid fydd mynd yno i daro yn ei blaid
ag i roi carreg ar y ffagl. Os rhwydd-deb a gewch gyd a'r mine
adventures yna moeswch dippyn or hanes.
Aie'r gysp, na bo'nd ei grybwyll, oedd yn eich pen pan
angofiasoch lythyr Corn Agrippa, a minnau'n meddwl mai ymhen-
nau defaid a cheffylau y byddai'r pryf direidus hwnnw yn magu ?
Ceisiwch ei ymlid oddiyno gyntaf y galloch cyn iddo fanu, ag yno
bydd anodd ei yrru ymaith pan warrioch bryf du hir, cymalog,
ffyrnigwyllt, chwannog i godi ei gynffon ar ei gefn, chwi ellwch
dyngu mai hwnnw ydyw fo, Heddwch o yn union deg rhag iddo
ddychwelyd iw hen letty. Mae'n ddrwg erchyll gennyf fod yr
hurthgan accw o lane wedi mynd i gymaint cost i brynnu
gwreiddiach oblegid 'rwyn ofni na thalent mor llawer, maent yn
rhy rad i fod yn rhai gwychion, but query ; ni feddaf ddim francs
1 sgrifenu at y gwr i ddiolch iddo, mal y gwnewch chwi hynny
drostai da chwithau. Roedd y nhad yn iach y dydd arall, daccw
fy chwaer Davies wedi mynd yno iw ymweled er doe. 'Rym ni
CLXXlll 259

"W. to R.
contd.

"W. to R.
contd.

"W. to R.
CLXXIV.

yma oil yn iach, mawl ir Goruchaf Dduw. Bydded iddo eich
diwallu a phob daioni, a byddwch wych. Eich carediccaf frawd
William Morris.
P.S. — Ddydd Calan gauaf. Ni chofiais ddywedyd y talwn i yr
gost, yr hon a syrthiodd ag a syrth ar y matterion yno gyd a
diolchiadau lonaid sach. Holyhead, 2nd November, 1753.
Dear Brother, — I wrote to you per last post to which I refer, but
I fcvrgot therein to desire of you to wait of Mr. fohn Ellis,
merchant, in Lawrence Lane, Cheapside, with my compliments,
and to let him know that I have had Mr. Meyrick's commands
concerning sea plants, but as I don't pretend to any extra know
ledge in that article, it would be ridiculous in me to send him what
would be of no account, therefore it would be necessary he should
send me some specimens as he proposed to brother Lewis, and a
small glass to view them with. I have engaged our oyster
drudgers to procure me all the sea plants they can meet with in
deep water, but they have brought me nothing hitherto worth
notice. I have borrowd Dilenius's History of Mosses to enable
me to make some little progress in that study. If Mr. EUis thinks
proper to send me specimens, there will be a good opportunity to
have them in the box with the garden roots, etc., and if he has any
curious seeds or roots that may be managed without a greenhouse,
should be glad of a few. When I can pick up any sea plants,
shall observe the directions given in Mr. Meyrick's letter. I hear
Mr Putland quits Bodorgan on Saturday or Monday.
Gwaed swllt, os bydd modd yn y byd piciwch hyd at dy'r gwr
accw a dangoswch iddo y rhan Seisnig or llythyr hwn. Mae'r
gwr yn dra chywraint yn mynd i roddi allan lyfr o'r m6r blanhigion
au lluniau, etc. ; fe addawodd yrru imi hadau gwchion am rai,
ond fifitiach iddo fo ddechreu ynghyntaf. Hen ffrind ydyw a'r
Llew, ag yr wyf innau yn gydnabyddus ag ef er's llawer blwyddyn,
gwr o Ddulun a char i'r wraig o Fodorgan. Fe ddywedodd wrth y
Llew y gyrrai ef i'm ddrych yn rhodd ; pwy ai gwrthodai ? Mae 0
wedi dyfeisio un o'i ben ei hun sydd well nag yr un or rhai ydoedd
or blaen, ond nid wyfi yn disgwyl ond un cyffredin. Duw a fyddo
gyda chwi. Eich caredigawl frawd, Williatn Morris.
260 CLXXIV

P.S. — Nid y gysp oedd yn y mhen i eithr rhyw gynddaredd neu
wallgofiad yn deilliaw oddiwrth — ni wn i pa beth. Wala hai, dyma
lythyr hir or diwedd oddiwrth Lewelyn or 23/24th ulto., a hanes
bod ei lodes fechan wedi marw — galar mawr ! Rhaid mynd i hei
cregyn i ryw Arglwyddes. Dim newydd a dal ddraen crin. Adieu.
Yr eiddoch m.al or blaen, W. M.
Caergybi, 19th November, 1753.
Anwyl Frawd, — Nid oes achos nac ystyr i mi sgrifennu attoch yr
awron, ond yn unig i ddiolch i chwi yn dra mawr am y drafferth a
gymerasoch efo'r boccys ai gynhwysiad. Yn ddiau yr oeddwn yn
dechreu ymofidiaw am glywed ei hanes, gyrraswn i Gaerlleon iw
groesawu. Gwrda Ellis am yrru imi hadau a rhai odiaethol ydynt
yn ddiamau, a gwrda yn sicr a fase pei cawsid y drych. Druan
gwr o'r Barri yntau am gymeryd trafferth i brynnu hada' ag am
roddi cnau, etc., i bobl. Os byddir byw ag iach yr hif nesa mi
ddanghosaf i chwi flodau (os dowch yma) na welsoch mo'u bath
"Vnghent nag yng Ngwent, etc. Echdoe y cawswn lythyr Llew
a hanes fod Nelly wedi priodws eich namesake'* ag yn wir da iawn
or newydd. Gwyn ei fyd na bai'r Uall wedi gwneuthur cystal ;
mae nhw'n son am yrru iw nhol hi, yno bydd raid i Wilym ymorol
am benaethes ar ei dy, nid hwyrach eich bod yn gryn Ddewin.
Doe neu echdoe y daeth y nith Marged Owain o Bentre Eirianell,
roedd ynhad yn rhwydd iachus. Y boreu heddyw y cychwynnodd
adref ag efo hi'r gini — gorphen tal am y geirlyfrau.
Ni chaf mor amser i helaethu yr awron, rhaid a mynd efo rhyw
ferchettos i weled coed orains yn tyfu mewn Hong o Spaen a yrrodd
y gwynt ir borth yma. Mi sgrifenaf at Oronwy y post nesaf, i
wybod a ydyw wedi ei lygatynu ai peidiaw. Duw yn eich cylch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Talaf y 4s. 4d. i nhad yn siwr.
G.\LLTVADOG, Nov. 26th, 1753.
Dear Brother, — I received yours of y^ fifth but have been in
such a hurry ever since that I could not answer it, and now am
but just out of a fit of the hardest labour I ever had in answering
an attack of 18 persons against my character and reputation, who
had swore against me. There is no villainy but what they have
attempted and wiU still ; but God hath been hitherto my support
* Richard Morris of Mathafarn.
CLXXVI 261

"W. to R.
contd.

"W. to R.
CLXXV.

L. to "W.
CLXXVI.

contd.

and hath defeated them. I shall not know the event of this
L. to W. affair this week yet, but hope the devil shall not prevail. Saturday
night arrived here another detachment of y^ Welsh Fusiliers to
protect me, which hath much daunted my enemies. You never
saw or heard of madder work than there is here. The war
formerly in Flanders was but a fool to it. I do assure you a
veteran soldier told me to-day that the Highland rebels were
honest people in comparison to these, and he had been among
them long. But who would not fight for y^ finest mine in Europe?
That mine is now a surprizing prospect, and is like to improve.
My wife went yesterday to bring home my daughter Elin with her
husband to Mathafarn, and againt all persuasions the heads of
two women joined to take y^ most rainy day ever since
ye great frost. Lewis is my bedfellow and prattles like
a parrott, and John begins to gabble, — the diversion of
old age. Gwae finnau, dros banner can mlwydd, ag
un arall yn dyfod mi wrantaf — ag wyrion hefyd, hynach, hynach.
Pa bryd y ceir Honydd gan y byd, fal y byddai'r hen bobl gynt yn
cael rhoi eu pennau i lawr mewn heddwch i ganu cywydd gan
dant ? Mi glowaf swn mawr yna rhwng yr electionwyr— ant
rhagddynt a gadawant y gweiniaid yn Honydd. Duw wnel fod
Gronwy'n fyw, ni chlywais air oddiwrtho ers dau fis. Cefais
lythyr oddiwrth fy nhad yn ddiweddar, mi a'i hattebaf Cefais
hen MSS. Cywyddau dieithr a fu yn Mathafarn gynt, ond nid oes
amser i'w ddarllen. Sad, stormy weather here, rain and wind,
a'r gwair a'r gwellt yn fyr. Dyma hi'n llawer o'r nos ag yn oer.
Service to Mr. Ellis and blessing to Peggy. Nelly and her
husband talk of coming to Anglesey in y^ winter, they love bad
weather. Jack Morgan is one of my captains in y^ mine, a
worthy honest fellow, that was with [me] all the time in London,
and his brother David is at Portsmouth along with the ship that
he and Jack are partners in with Catterel, and I believe are bound
to Dublin. They have had a good fishery at Aberystwyth.
Herrings sold at 21s. a barrel there, but few to be had for money.
They have 2Ss. or 26s. in Ireland. I expect y^ Captain of y^
soldiers to dine here to-morrow. I am lame and cannot wear a
boot to go to him — nid y gout (govyt) ddim, nage. God be with
you and yours. I am your affectionate brother, L.M.
262 CLXXVI

CLXXVII.

Galltvadog, Dec. ist., 1753.
Dear Brother, — I have yours of y^ 17th ulto. which I begin to . ™
answer because it is Saturday night, and all other business over
fiU to-morrow. My wife is returned from Mathafarn, and praises
the place much, and the neighbourhood, pobl ddiniweidtiach a
mwy cymdogol na Sir Aberteifi. I have applyd for a lease for
R.M. for Mathafarn in Syr W. W's family after the most prudent
manner I could. If we fail there is no remedy. I have not
heard from Gronwy this two months, I am afraid he is dead.
Wyth galwyn a brynasoch o ymenyn am 5s. 8d., ceisiwch 8 neu 10
etto OS cewch ef ; a deugant neu drichant o bwysau o faccwn am
3d. y pwys. Fe ddaw cwch neu long yn rhwym i Ddyfi neu
Aberystwyth heibio yna ryw dro cyn y gwanwyn llwm. Dyna i
chwi rai ffrancod. I am glad to hear father is well, and hope
he'U continue so while nature allows it. My brother Dick tells me
he guesses that you are about taking a woman unto you. I dont
doubt but you will weigh the thing well, but weigh it as well as you
can, you have a thousand to one against you : ten thousand I
think Solomon said, and not a woman amongst them all — all
foolish or obstinate, or had some imperfection or other. Strange
that the finest creature in y^ universe should be so imperfect !
But we must be dabbling with them, and nature requires it ;
perhaps nature intended them imperfect. Quaere, ask Mr. EHis,
he knows I suppose. Women have taught me patience and
humihty, and teach me daily. Those are fools that advise us to
beware of them entirely ; we may as well beware of our hands and
feet which we cannot be without. My son Lewis gives his service
to his cousin Robin, mae ef yn ei g6t ai fridys ers llawer dydd,
and is a very tractable boy, and Jack is as fierce as a tyger
—an odd contrast.
Since I wrote the other side, I have letters from London that
we have given our enemies another fall this term, and drove them
off the walls again till next term, when no doubt they will make
another attempt upon us. Some of our greatest managers above
are my enemies also, which is a sad situation, but they could not
help giving it under their hands by last post, that I had very
great things, in drawing myself y^ affidavits of 16 men, and so much
CLXXVII 263

"W. to R,
CLXXVIII,

to y^ purpose as to defeat our opponents. This brings into my
L. to W. jjjjjj^ a saying which Mr. Addison puts into y^ mouth of Cato :
contd. 11 -pjjg Gods in bounty work up storms about us that give mankind
occasion to exert virtues, which shun the day and lie conceald in
y^ smooth seasons and the calms of life." I have no time to add
more in this, my next will be more calm. I am now busy in
quartering y^ soldiers in proper places. Your brother, L.M.
Holyhead, 8th December, 1753.
Dear Brother, — I writ you two lines on the receipt of yours of
the 15 ulto., and did then intend answering in fidl and ample
manner the said letter long before this time, but an unseen
accident prevented me. A friend of mine had his ship sunk in
this harbour in a violent storm on the 27 ult. laden with wine and
fruit, etc. Since that very day I haven't had an hour hardly to
spare, Sunday not excepted. We have but just finish'd store-
housing, etc., of the cargo which is large and valuable, bellach
gwiliwch atto. Ond ynghynta man, llyma yr goflwch hirgwr wedi
dyfod im gafael ag nid difalch wyf or hyn oedd ynddaw. Nid
oes gennyf ond diolch yn fawr i chwi bod ag un am yr amryw
bethau ar drafferth a gawsoch. Heddyw y gyrrais y Bibl i
Lanerchmedd efo Phegi Morris oedd yn mynd i edrych am ei
thaid ; mi berais iddi ymofyn am y cones. Mae rhai pines yn tyfii
yn fy ngardd i, ni wn i a wnant hwylbrenni ir Uongau rhyfel ai
peidiaw. Rwyn ofni fod rhywbeth gwedi Uygadtynnu Goronwy,
mi sgrifenais atto on receipt of yours iw symbylu, ond dim atteb
nid oes. Dyma lythyr heddyw oddiwrth y Llew mawr yn achwyn
yntau na chawsai linell oddiwrtho ers deufis ; ond ydyw resyndod
mawr fod dyn a ga'dd y fath dalent gan ei Greawdr yn ei chuddio
mewn succan. You'll begin to stare at this, ond ysywaeth mae'r
peth rwy'n ofni (yn ddistaw rwy'n dywedyd) yn rhy wir, Duw a
edrycho yn drugarog ar ein gwendidau, onid ydyw hefyd yn erchyll
na wyr dyn par sut i gymeryd neb yw fynwes gan anhawsed
adnabod plant dynion ! Fe ddywedir fod heintiau ar ein meddyliau
gystal ag ar ein cyrph, os felly nid hwyrach y daw'r bardd etto
atto ei hun, na chymerwch arnoch wrth neb glywed o honoch na
siw na miw ynghylch diotta'r dyn. Ni wybuum i erioed eich bod
yn gregynwr, gallech gael digon o gregyn Mon, ond nid oes yma
264 CLXXVIII

yr un a dal ei chodi oddiar y maes, ond yn unig i lenwi i fynu'r
gwaith mewn grotto, — all common shells every one of them. Ni
cheir dim craff o honynt dan y Gwanwyn. Ie, mi wranta cadw Hen
Nadolig a wna llawer ym Mon, a phwy a eill weled bai ar y
gwerinos tra bo'r rhai ai geilw eu hunain yn foneddigion yn dangos
iddynt siamplau drwg? Hiliogaeth lago. Gresyn na bai'r
adventurers yna yn gwerthu eu rhan o Ceredigion. Dyma lythyr
oddiwrth y Llew or 26 yn dywedyd fod deunaw wedi tyngu iw
erbyn, Duw Goruchaf ai hymddiffyno rhagddynt. I shudder at the
thoughts of 'em. I find he has got another detachment of soldiers
to protect him ; but God alone must do it. Ydyw Haman Befast
ddim car i Haman, a fynai ddrygu'r luddewon yn amser
Ester? Wrth gofio mi glywaf fod yr luddewon wedi colli maes
yna er mawr wradwydd ir B — m. Ymhle maer Biblau bellach ?
Daccw Mr. Ellis fyth yn y Werddon yn ymofyn iechyd. Duw ai
rhoddo iddo. Par ddelw sydd ar Wdwart ? a phar sut a fu rhyngddo
ar Gwyddhelod cynffonnog? Gorchmynnwch fi atto. Ry'ch yn
ymofyn hanes y ddau Owen Parry. Mae'r crupl yn y nef gobeitho
ers talm byd, felly ni waeth i chwi faddeu iddo na pheidiaw, ag am
yr ewythr mae yn dilyn yr hen drid cowperiaeth o bias y gwrda
bwygilydd, ai was yw ganlyn — gronyn o hen ddyn a cheden o wallt
llwyd ganddaw, yn briod a hen grimpan o wrechyn foneddigaidd,
yn byw gerllaw'r Traeth Coch yn o daclus arnynt. Dyma'r cefnder
Rhobart ab William Morris newydd briodi rhyw wraig weddw
rhwydd oludog. Dynan go chwannog ir brecci, yr oedd yn
amaeth aradr ym Modeon ers llawer blwyddyn a chwedi tyrru
tippyn dan ei ewin. Prin yr ydwyf yn medru dal fy ngafael yn y
pin sgrifennu gan oered yr hin. Tippyn o lythyr gynta galloch,
da chwithau. Pawb yma'n iach, mawl ir Goruchaf Dduw.
Byddwch wych. Eich carediccaf frawd, William Morris.
P.S. — Roedd y petheuau yn y box mewn purion trefn. Os
digwydd i chwi daro wrth Ellis dywedwch iddo fy mod yn diolch
yn fawr iddo. Mae'r Llew yn son am anfon ei ferch Marged adref.
Pa beth a wneir am gadw wraig ty ? Rhaid ymorol bellach am
ymgeledd cymwys. Beth meddwch chwi ? Yn wir, nid oes dim
trefn ar dy annedd heb wreigan. Ond och fi, ha wr fab, dyma
henaint yn dechreu ymrithio ymhob man. Daccw mrawd Rhisiart
CLXXVIII 265

"W. to R.
contd.

"W. to R.
contd.

L. to "W.
CLXXIX.

wedi ei ddeg a deugain, a minnau yn nesaf atto. Wala hai, rhaid
bodloni, nid oes modd i adnewyddu'r ieuenctid. Daccw'r Llew yn
ymroi i finu, mae'r wraig debygwn wedi dechreu chwyddo, 'roedd
hi'r dydd arall wedi mynd i anfon Ellin ai gwr i Fathafarn, mae
o'n ddedwydd weled y lodes benffol honno wedi priodi. Oni bai
fi, nis gwn i pa beth a ddaeth o honi pan ydoedd ym Mon. Par sut
y mae Meirian ? Ydych chwi wedi settlio yn y ty newydd efo'r
hen wrechyn honno ; tippyn oi hanes ?
Galltvadog, December 14th, 1753.
Dear Brother, — I find it necessary to provide against next term
some affidavits from the County of Anglesey, to guard against
some malignant and spiteful affidavits that have been filed against
me last Term, in order to throw dirt on my character, and to
insinuate that I was but of a mean family and very little or no
fortune, and not to be trusted with such a great concern as the
mine in dispute, with abundance of venomous stuff of that kind ;
praying that a new Receiver might be appointed, and that I might
be called to an account. The chief part of their requests were
denied by y^ Court, but I suspect they will make a fresh attack
the first day of next Term by filing more affidavits to y^ same
purpose, for they now know what answers I have sent from hence
to their last attack, and that those are not from my native country.
Therefore I have sent the inclosed draughts of affidavits which I
presume as to your parts and brother-in-law you will not scruple
to make. And as to that of Richard Owen, Lewis Williams, and
Hugh Roberts, you may take some out of that into yours if you
have a mind, or alter them and vary them as you please. If Mr.
L. Lloyd hath a commission to take affidavits in y" Exchequer
it will save you a great deal of trouble. Neither he, nor whoever is
commissioner, is to know the contents of the affidavit, and I do not
care that any noise is made about y'= affair, therefore perhaps it
may not be very proper to make use of Richard Owen ; you best
know his inclinations, whether he is friendly and trusty. If you
get two or three, or half a dozen more to speak to the same or
any part of these affidavits it would be better still, but they should
be persons that can write, for a marked affidavit is of very little
weight, and they should be particular friends that will not babble,
266 CLXXIX

for they may think in Anglesey there is more in it than there is, and
make some broad lye of it. I dare say if you were near my old
friend Mr. Lewis Owen, of Gallgo, he would not refuse. Can
Robert Jones of Tywridyn write ? Two or three clergymen would
sound well, and an esquire — Hugh Jones perhaps. Pray don't
lose time about this affair, for the affidavits ought to be returned
me here about y^ middle of next month, and they must be in
London with the Solicitor of the Treasury by y^ 19th or 20th at
furthest to be copied, and briefs drawn to Council against y^ first
day of Term. If you cannot get more than these two affidavits
let me have them without loss of time that I may strengthen my
forces here in proportion. This is all I have time to write at
present. I need not tell you that they are to be drawn on double
sixpenny, and if there is none to be got, treble sixpenny wUl do,
and the heading must be exactly as that of Richard Owen, etc.
Let no figures or contractions be made use of in y^ body of an
affidavit. T a>n, your affectionate brother, Lewis Morris.
Mae'n debyg na fyddai wiw gofyn i Mr. Ellis. Query.
If you are likely to get a good many, and some people of
consequence, don't spare y'= expence of sending a man on foot here
if it draws near y^ time above mentioned, for the post is a great
while a coming, sometimes a fortnight.
Galltvadog, December 24, 1753.
Dear Brother, — I received yours of y^ 14th yesterday, and am glad
you are all well in health, a peculiar happiness, ifa man hath sense
to thank God for it. Nag oes dim i son am dano o waith Dafydd ap
Gwilym yn llyfr Mathafarn. Dyma dywydd blin iawn — glaw a
niwl anfeidrol ers pythewnos. Newydd glowed oddiwrth Oronwy ;
mae'n canu etto, ac yn gwneud dychmygion. Am lai na charrai
ysgrifennwn at Mr. Hamage ynghylch y postage, ond prin y tal i
son am dano ; fe allai mai codi mwy o gythraul a wnae hynny,
onide mi a'i gwnawn. Pam nad a'r hen chwilcath i'r byd arall fal
y cawn i ddyfod yna yn ei le i ddial fy Hid ar chwiwgwn fal Brisco
ag eraiU ? Melus yw dial. Pie mae'r chwilcath ? Ni chlywai son
am ei drwg na'i da. I hope you have received my letter about y"^
affidavits ; a few wiU do, but they ought to be here as soon as
possible, for they should be in London four days before the Term.
CLXXX 267

L. to "W.
contd.

L. to W.
CLXXX.

L. to "W.
contd.

W. to R.
CLXXXI.

If upon receipt of this you find you cannot get them ready time
enough to be sent here you may direct them to Thomas Francis,
Esquire, Assistant Solicitor of y^ Treasury, at his Chambers in
Lincoln's Inn, London, or to John Sharpe, Esq., Solicitor
to y"= Treasury at his Chambers in Lincoln's Inn, and
you need not mention anything in the letter inclosing
them but that you were desired to send such affidavits.
Dim son am frawd, etc., and send me here copies of what you send.
Perhaps you may add to or diminish from y^ draughts sent ; the
whole thing wanted is to corroborate other affidavits made here
about my character and circumstances, for after so many detrac
tions and degradings, the Court requires to be well satisfied that
things are not so. Aberdovey cleared me last year above ;£i4o,
plus Cwmbwa £so, plus mines ditto j^io, plus Lord Lincoln's
salary ^20, plus Anglesey .;£24, plus Penbryn and TanycasteU and
Galltvadog clear ;^26, which is £270, not to mention Esgair y
Mwyn, which must be excluded at present. Now if there could be
inserted in one of the Anglesey affidavits a clause to that purpose
it would not be amiss in these, or the like words, "and these
deponents say, etc., and that the said Lewis Morris as these
deponents verily believe, hath an yearly income of some hundred
pounds a year, besides a very plentiful fortune in money and other
effects." I have certainly very hard labour of it to carry things on
as well as I have done, and my hands are still full day and night,
so that you would be surprised how I have time to write such a
long letter as this, but I must own my head is almost giddy, and I
can write no more at Tpresenthutihat Lam your off ctionate brother
Lewis Morris.*
Gartref, Nos Calan, 1754, cyn codi haul.
Anwyl Frawd Rhisiart, — Mae yna mi wranta ddau neu dri 0
lythyrau o'r eiddof heb eu hatteb eisioes, ond etto er hyn rhaid
torri'r cosi yma. Ag yng nghynta man rhaid dywedyd i chwi ein
bod ni i gyd yn iach yn y fangre hon. Roedd y nhad ai deulu yn
iach o fewn y tridie neu bedwar ; bu Ruffydd Davydd yma yn
dwyn eu flynyddawl anrheg o benwaig cochion, math ar glera,
cael dwynos o hanesion gan Ruffydd o'r hen gartref. Mi gefais y
*This letter was printed by Myrddin Fardd in "Adgof uwch Anghof,'
1883, and it is here re-produced with his consent.
268 CLXXXI

dydd arall lythyr oddiwrth Oronviy. Nid cynrhwg ond odid y
chwedi a glywswn ynghylch y diotta, ag nid hwyrach cystal ag y
dymunai ddyn ei fod, chwedi Simwnt Fychan yn araith Wgawn.
Pa wedd bynnag, mae'r brawd hybarch yn dywedyd iddo anfon
Cowydd y Farn a nodau arno, at y brawd Llew (a chyd ag efo
briodasgerdd ir wraig o Fathafarn), a dyna'r fan Ue'i trig mae'n
debyg yn ddigon o hyd gan fod y Llew yn cael digon o waith iw
ymddiffyn ei hun, rhag cyrch a brad y Teifisiaid, y rhai 'e weddai
sydd mor gythreulig a bod yn gorfod arno yrru i Fon am gynhorthwy,
a dymma finnau, yn ddistaw rwy'n dywedyd, yn gwneuthur fy
ngorau glas ar siommi'r haflug ddigydwybod ! Yn lie gyrru hwn
ym'ith dduw Calan, ni che's amser yw orphen tan heno sef y 4dd
0 lonawr (sef yr Hen Nos Nadolig). Dymma'r gwerinos sef
llawer o honynt yn ymroi i gadw'r hen wiliau, a phwy eill famu
gan fod rhai boneddigion yn dangos y ffordd iddynt ; fe ddywedir
fod ysgwier or gymdogaeth yma wedi erchi a gwneuthur iw weini
dogion aredig, etc., ar ddydd Nadolig diwaetha. A rare chap,
onte ? Os caf bob peth wrth fy modd rwy'n amcanu myned tua
Phentre'r Eirianell y fory i ymweled ar hendad, etc. Pam y
dywedach'i wrth y Llew fod Gwilym y'mynd i ymgymharu? Nid
oes yma ddim tebyg ir peth. Camgymeriad mawr anferth ysywaeth.
Duw oi anfeidrawl drugaredd a warchotto drosoch a'r eiddoch.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Dyma hi dranoeth yn ddryghin fawr ag yn enbyd i ddynan
trwm musgrell fynd i farchawcca, felly rhaid gorphwys tan dren
nydd. Dyma lythyr oddiwrth Lewelyn, pob peth yno yn rhesymol.
Wfft ir Teifisiaid am anudonedd. Duw ai cadwo rhagddynt. W.M.
Galltvadog, Jan. nth, 1754.
Dear Brother,— I received last post three affidavits, which are
very weU, and if more go up it is very well — they will be too late to
come here, for these are rather of y^ latest. We are all well,
I thank God, and I hope to conquer all my enemies, (Efnys yn
Gymraeg). I am excessive busy this post. So adieu. L. M.
Gartref, 13 lonawr, 1754.
Dear Brother, — Ar fy nyfodiad adref dydd arall o Bentre
Eirianell mi drewais wrth lythyr a sgrifennasechi'r Uynedd, yr
hwn 'e weddai a ddaetha' gyd a Haman eich anwyl gyfaill, nid
clxxxiii 269

"W. to R.
contd.

L. to "W.
CLXXXII.

"W. to R.
CLXXXIII,

"W. to R.
contd.

collector or Belfast, ond customer debygwn ydyw. Mi a fuaswn
yn ymweled a nhad ag yn ceisiaw rhyw hen gymdogion i wneuthur
affidavits o blaid y Llew mawr o Sir Teifl. Daeth gyd am fi yma
berson Gallgo, a Mr. Foulk Jones y trwmpeter gynt, yn awr
swyddog yn Nulas, the best violin perhaps in Wales. Cawswn
efo rhain noswaith lawen yn yr hen gartref cyn cychwyn. Telyn
ein nith Marged Owen, who plays very pretty, and Ffoukyn's
violin, the parson, father, myself, etc., yn canu gyda'r tannau. As
soon as I had leisure I went to wait of Mr. Haman, and found
with him a woman whom he called his wife, but as you had told me
that he had parted with her, I began to think the man had
borrowed one, but upon further examining into the affair (for I
believe he imagined I was suspicious) he and her threw some
hints that set my doubts aside. I invited them to a dish of tea and
to spend the evening at my house. I asked Parson Ellis, who,
with the two gentlemen above mentioned, made a jolly company.
But what was most agreeable was the violin, which pleased
madam prodigiously, and surprised Mr. Haman very much to
meet such musick where he so little expected. He seems to be a
good natur'd man and very fond of her. We were all invited by
him to his lodgings next day but could not wait of him but a little
while. I think they are not gone by to-day's pacquet. So much
for gelyn Fordecai wirion. Gresyn eich bod yn ffaelio a chyttuno
ar hen wrechyn honno, a bod gorfod ymadaw ; Duw a roddo i
chwi gartref wrth eich bodd, nid oes dim trefn heb un. Mae'n dda
gennyf glywed fod eich bywioliaeth wrth fodd eich calon. Dylwn
innau ddywedyd fy mod felly, ond etto er hyn nis gaUaf
Odiaethol gennyf hefyd glywed fod yr Wdward ddiniwed wedi
medru trin y Gwyddelod wrth ei fodd. I like the man much, and
wish him success. Pei digwyddai i ffrind i chwi ddyfod ffordd yma
ond hynny, I should be glad y^ would recommend them to the
best house in town, viz., Welch's house. It's kept by my mother-
in-law and her sister, and is the house where all the lord
lieutenants of Ireland put up at, and all the best of the gentry and
nobility of both kingdoms that comes this way. The other (for
there are but two inns in town) is kept by the daughter of the late
Hu. Lloyd alias Thomas Jones, etc. I mention this as it would be
370 CLXXXIII

most agreeable to me in regard of waiting on any person at his
lodgings, for 'since Lloyd endeavoured to ruin brother Lewis, I
never had any intimacy with his family, or seldom go to the house.
Dont mistake me — its not self interest. Perhaps my chUdren may
have some pickings after these women, but my dependence is upon
Providence to do for them ; however, they've no other friends but
them here that could do for them should I be called hence, a phwy
a wyr fesur ei ddyddiau ? This tattle was brought on on my calling
to mind that both Mr. Woodward and Mr. Haman put up at
Lloyd's, therefore could not enjoy as much of their companies as I
could have wished. Mentioning the women above put me in
mind of asking you whether Mrs. Wheldon, the surgeon's widow,
is ever likely to have any thing from the Cloaths Bill : you men
tioned a similar affair of another person that was to come on, pray
how was it determin'd? Dyma'r Berson Ellis yn un cawr I Er
na bydd o byth ddiffawt, ag ni bu o ers ugain mlynedd, a
sedentary life at college did not agree with him ; he was made or
cut out for a labourer or mechanic. Llimwst o ddyn esgyrn iog. I
am glad you compassd that affair of Mathafarn. It was Gwilym
that advised y Llew to get it done. Gwych or hanes yr y'ch yn ei
roddi o'r Cymrodorion, ag pe yr y'ch yn ei rheoli mal y rheola
Belham y Senedd. 1 should have been of your side of the
question, maugre all that your opponents could say to the contrary,
for a good room in a convenient part of the city in an Englishman's
house is certainly better than an ordinary one in an inconvenient
part of the city though in a Welshman's house. That national
distinction too much cherished by many is totally laid aside by
me. I love an honest worthy man, let him be English, Welch,
Irish, Scotch, or whatsoever nation he may be of The man should
be distinguished and valued for his good quahties, and not for the
country or family he was born of ; ac, yn ddistaw bach, rwy'n
ofni fod ein cydwladwyr ni gan mwyaf yn fwy diddaioni na nemawr
rai o'u cymydogion ag yn enwedig ein boneddigion, no public spirit
or any benevolent qualities belonging to them, balchder a rhodres
a gorwagedd, etc., ymhob cwr. Gobeithio eich bod wedi derbyn
cyn hyn waith Gronwy Ddu a'r nodau a berthynynt i'r godidowg-
waith hwnw, mae'n addaw trino'r lleill yr un modd. Rwy'n meddwl
CLXXXIII 271

"W. to R.
contd.

"W. to R.
contd.

imi ddywedyd i chwi gael o honwyf innau labwst o lythyr oddiwrth
y Bardd, yn atteb ir swmbwl a yrraswn atto, a fy mod wedi clywed
iddo roddi heibiaw ryw gyfeddach, a rhy fynych dramwy i
Lerpwl. Yn wir ddiau, da iawn gennyf glywed eich bod wedi
trin matterion y Mine Adventure Company cystal. Gobeitho y
ca'r Llew weled ei ewyllys ar Waller a Ball, ac y daw'r fargen i
ben. Mi yrrais ir Llew y dyddiau diwaetha affidavits deg o
wyr cymeradwy — rhai eglwysig, rhai bonedd, etc., a phawb yn
tyngu ir cyrs ac ir coed nad oedd gonestach, cywreiniach, diwyt-
tach, cyfoethoccach, synhwyrolach, a gwell ei eirda nag e odd'yma
hyd yna. Some of 'em I sent to himself, and others have directed
per post to Mr. Francis, Assistant Solicitor of the Treasury.
Mae'n debyg na welodd y cyfreithwyr yna erioed rai mor gywraint,
oblegid nid llai gwr na Gwilym Tew au tynnasai gan mwyaf oi ben
ei hun, heb un o honynt fod yn yr un eiriau au gilydd. Er mwyn
dyn sgrifennwch yma gynta galloch a rhoddwch fwya' ag a fedroch
o hanes y Llew ai fatterion, ni bydd o'n amser rwan yn son am
Commissioner Vaughan. Pa beth yw'r achos ? A pha beth oedd
yr achos na soniasoch faint yn y byd ynghylch y Biblau Cymreig
yn eich llythyr diweddaf? Fe fyddis yn holi llawer yn eu cylch, a
minnau ni fedraf roddi atteb cymwys o eisiau gwybod eu hanes.
Roedd Mr. Lew. Owen, Person Llaneugrad, LlanaUgo, ag offeir
iad Penrhos yn dymuno arnoch, os byddai fodd yn y byd gennych,
geisio iddo fagad o honynt iw dri phlwy, ni chadd ond rhy ychydig
y tro diwaethaf Os medrwch wneuthur cymwynas ir plwyfydd
hynny He bu ein hynafiaid gynt yn bwhwman mewn tywyUwch
dudew, ar He mae llawer ou hepil byth mewn anwybodaeth, da
fyddai, ie, gweithred enaid yn ddiamau. Gan fod y gwr Eglwysig
uchod yn Gymro glin (gwr o Sir Feirion o anedigaeth) yn caru ei
wlad ai hiaith, yn brydydd glew iawn, yn awdwr llyfrau da yn
erbyn Methodistiaid,'* etc., oni fyddai yn weddus ddigon i chwi ei
ddewis yn aelod parchus o'n cymdeithas ni y Cymrodorion? A
fynnwch i Mr. Ellis yn un arall ? Gwr crefyddol deallus, yn caru
ei wlad ai iaith, yn gwneuthur cymaint o ddaioni ag a fai bosibl
iddo drwy gyhoeddi rhai ag argraphu ar ei gost (draul) ei hun
* Lewis Owen published a book entitled " Yr angenrheidrwydd o ddyfod
i'r Eglwys a'r iawn gyflawniad o'r addoliad Sanctaidd yno." Mwythig, 1753.
272 CLXXXIII

amrafael fan lyfrau iw rhoddi ymaith yn rhodd ag yn rhad, a hynny _,. _
W. to iv.
bob blwyddyn a elo dros ei ben, ac hefyd, drwy ei fuchedd ai ,
ymarweddiad yn harddu ei ymadroddion ai weinidogaeth. Mae
arnaf anferth flys am gael gweled eich rheolau, etc., yn argraph
edig. Ymhle mae'r sel fawr ? a phwy oedd ar yr union ? ai'r
Llew ai'r Gwilym ? Mae'n debyg y gwyddoch mae gwilym yw
enw math ar f6r aderyn, 'rhwn sydd gyffredin amser haf yn y
moroedd yma, h.y., o ddechreu Ebrill hyd ddechreu Awst, un -^y a
ddydwa ar graig noeth, ag ar hwnw yr eistedda hyd pan ddeora,
yno cymryd ei godwm a wna'r cyw ir dyfnfor a byw yno rhag Haw
heb osod ei droed ar dir oddigerth i orphwys ar forgraig ; math
o'r pwffingod ydyw. Mae gennym o'r rheini 3 rhywogaeth, un-
Ayawg ynt oil, ag yn nhyllau cwning y ddydwa un math. These
are what's pickled and collarid at Beaumaris, and sold to London,
etc. It's time for me to leave off, for I dare say you'll be heartily
tired by reading thus far, so adieu. A Duw'r heddwch a'r cariad a
fyddo gyd a chwi, ac a'ch cadwo yn eich holl ffyrdd.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
Holyhead, Sunday night, the 20th January, 1754.
Dear Brother, — Mi wranta y byddwch yn rhyfeddu weled dau o
lythyrau, na bo'nd i grybwyll, yn dyfod efo eu gilydd oddi yma a
chwithau newydd dderbyn Uostryddun o bystol y dydd arall.
Ond gollwng yn angof a wnaethum beth angenrheidiol iawn, sef
dymuno arnoch yrru imi un or Stationers' Almanac for the current
year (I mean one with a head piece) computed by you, a dyna i
chwi ddau ffrenkyn iw garrio. You need only cut it across in the
middle and put a moiety in each ffrank ; I wil pay the cost to father.
I paid hira for the seed, etc., 4s. 6d., ond e wedda nad oedd ond
4s. 4d. yn digwydd. Ces linell neu ddwy ddoe o AUtfadog, dim
newydd ond byw mewn gobaith o enill y maes yn y Term yna.
Duw a'n cadwo i gyd rhag ein gelynion ysprydol a chorphorol,
rhag caffael o honynt y Uaw uchaf arnom. Byddwch iach.
Eich caredigawl frawd, Wm. Morris.
P.S. — Oni welais i yn y newyddion yma fod y Belam fawr yn
salaidd iawn ? Pa beth os bydd marw ynghanol mwstr yr Esgair ?
Wawch I Dyma lythyr a dau awdl oddiwrth Oronwy — Priodasgerdd
a Marwnad — ond ni chaf mor ennyd iw darilain cyn ir post fynd
allan. Duw yn eich cylch.— W.M.
T 273

W. to R.
CLXXXIV.

[Galltvadog], January 31, 1754.
L. to W. Dear Brother, — I have yours of the 16th, as also a copy of Captain
CLXXXV. Hill's affidavit which is very well if it went in time. Twelve pence
an oath is what is paid for taking affidavits, and neither more nor
less. It is fixd by law for King's Bench, Exchequer, and Common
pleas, and it is usual to pay in Chancery 2s. 6d. but they can
demand no more than 2s. So pay L. Li's. los. for y^ 10 oaths,
You want to know about Cwmbwa. The affair depends in Chancery ;
we had no trial about it, but was advised to suffer judgement at
Common Law having no chance to try it in Cardiganshire, and
because I had a bill then filed in Chancery, and have filed a cross
bill since — troubles enough of all conscience, and not a friend to
help me. O. P. hath been here, a mere boy ! Hath a fine wife,
etc. Digrif o'r amreliaith. It must be so, as things stand. I
foresaw it plain enough and there will hardly be a Commission
granted before y^ election. Well done Tom Roberts, Hu Roberts,
R. Owen, L. LI., etc. Mr Pelham is recoverd. You see a French
war begins in y^ East Indies. Ni chlywais i son or blaen am ddwyn
Cybi ; nag oes yn y llyfr ddim son am dano na mark Cymreig yn y
byd arno. The Galfrid in it is y^ first translation that Galfrid made
from y^ Welsh, being much shorter than the printed one, but the
matter (and sometimes the phrase) much y<= same. It is a noble
MS. I heard this post from brother R.M. , who advises me that the
motion did not come on the first day of Term as expected, so it is
likely they have dropped it when they saw the strength of our
affidavits, which were very bitter and biting, and but what they
deserved. I should be extream glad if our affidavits were read in
court, for they would expose them with a vengeance. I have not
time to tell you of some of my successes here. I [shall] be extream
busy, and don't expect a night's easy rest till the month of June,
however things will turn out. Dyna fywoliaeth ryfeddol ! I have
heard nothing from Mathafarn this great while, nor have I my
senses about me to think about Peggy — my affairs being at sixes
and sevens till I have time to breath. Your affectionate brother, L.M.
274 CLXXXV

Holyhead, 7th February, 1754, Eira Mawr!
Dear Brother,— Rwy'n awr yn cydnabod eich llythyr or 26 ulto W. to R.
ynghyd a dau banner almanac prydferth ddigawn. Can diolch CLXXXVi.
am danynt bod ac un, yn enwedig y ddau banner yn rhodd ac
yn rhad. Gerwin o'r codwm hwnnw a gawsech ac ir peswch yntau
syrthio arnoch a chwithau ar lawr eisioes. Its well the imperial
sneezing and oppodeldock stood your friends, onte ba'sai yn gaeth
arnoch ; aie mae'n eich bryd fyw yn llawen pan ddel lerwerth ap
Rhisiart lerwerth yna o Siamaica ? Wala, chwi biau'r byd c — ch
ynddo chwedi y bobl, rhaid byw yma ar uwd a llaeth. Doe
roeddych e w6ddai yn cymeryd Sir Rhisiart ich nifer, na bo'nd i
grybwyll ! Er mwyn dyn, rhoddwch dippyn o'i hanes ; mae'n
debyg mae rhywogaeth Glyn Llifon ydyw, os e mae'n dwyn arfau
Cilmyn Droetu. Mae ym Modorgant ddeiol fawr a wnaethai un
Richard Glyn o Lundain (instrument maker, mae'n debyg), rwy'n
tybio fod yr hen Feuryg yn dywedyd mai un or bobl uchaf ydoedd.
Dyma i chwi lun gwraig Haman. Cloben o ddynes lyfndew, landeg,
lawen, lygeitu, ddiddan, rhywbeth tebyg i Wyddeles ynddi, nid yw
dM na b^rr ond rhwydd ddynes, swrn foethus, yn son llawer am ei
herlodes o gympas 14 oed, son am Kinsale, ni buasai yno er pan
briodws yr Haman. Byw efo'g ewythr y byddai ffordd yna. Hi
ddywedodd ei hanes o bant i bentan pei bawn iw gofiaw. What
confirm'd me most was that he contradicted her now and then in an
ill-natured manner, pe basai fenthyg-wraig, nid felly maen debyg y
basai yn ei thrin ; cawsai honno ei mawrygu'n fwy. Yn wir mae
yn dda gan fy nghalon i glywed fod yr Woodwart ar y ffordd i gael
ei dreftadaeth ; ni welswn i mo hanes Bouchier yn y papurau.
Wawch, dyma lythyr oddiwrth Llewelyn yn dywedyd ei bod hi
wedi mynd yn heddwch rhyngddo ar Arglwydd Lisbum, er mawr
dristwch i'r Teifisiaid, a pheth oedd mwy fod Cywydd y Fam wedi
mynd i Lundain a'r nodau (a gatwo pawb !) amo. Ceisiwch ei
argraphu gynta galloch, da chwithau. Ce's lythyr mwyn digrif dydd
arall oddiwrth ein cydfrawd, Mr. Hwlant, o Gonwy ; mae o'n
studiaw Cymraeg gymmaint ag alio, er mwyn ei wneuthur ei hun
yn gyfaddas o fod yn aelod o'r Gymdeithas. Mae'n deusyf fei
wasanaeth at y gyfeillach yn fawr iawn, ac yn dra diolchgar am yr
anrhydedd a wnaethynt iddaw. Digrif oedd talu'r pwyth i Ball ai
CLXXXVI 275

"W. to R.
contd.

"W. to R.
CLXXXVII.

"W. to R.
CLXXXVIII.

gydymaith. Rwy'n disgwyl bob dydd lythyr oddiwrth Offeiriad
Penrhos, sef Person Gallgo ac Eugrad, a hanes par sawl faint o
Fiblau sydd yn eisiau yno fal y gallwyf eich gwneuthur yn
gydnabyddus. Dymma rywbeth im galw ymaith, felly byddwch iach,
Duw yn eich cylch ! Eich caredigawl frawd, William Morris.
Gartref, Chwefror ijd, 1754.
Anwyl Frawd, — Mi sgrifennais attoch bwt o lythyr y dydd arall,
ni fedrwn ddywedyd i chwi mo neges y Mr. Owen, Person Eugrad,
ag AUgo, ac Offeiriad Penrhos Lligwy, cystal ac y dywaid ei lythyr
ei hun, a dyna fo i chwi fal y cefais inne, ond ei fod yn dippyn
anhymoreiddiach. Roedd y nhad ynteu yn gwaeddi yn groch am
rywfaint o Fiblau i ryw rai ydoedd wedi dymuno arno ei ceisiaw.
A fydd modd iddo eu caffael ? Pam na thil aelod Anghyttrig am
goresbonding member? Par sut y gelwch i lawer o honynt, ai
Anghyttrigion yntau Anghyttrigiaid ? Gronw a wyr. Brysiwch a'r
cywydd yna, da chwithe, ie, a'r diplomas, a'r constitutions hefyd,
rhag ein caffael yn gelwyddog. Daccw'r Berson Bellis wedi gyrru i
Gaerlleon Gawr am Oxford Almanack ; a pha beth debygwch chwi
a gadd yn ei le ond y Stationers' Almanack, o'r un rhyw am hun i.
Gerwinol son y gweithio rwyf y dyddiau yma yn fy ngardd igael He
i hau'r hadau braf rheini a ge's oddiyno. Mae'r gwraidd yn y llawr
er's talm mawr o ddyddiau. Rhowch lythyr gynta galloch. Duw
yn eich cylch, pawb yn iach. Cenwch ! Eich caredigawl frawd,
William Morris. .
Holyhead, 21st February, 1754.
Dear Brother, — I writ you two letters of late, to which I refer you,
chwedi y masnachwyr. Gan ddarfod i Mr. Owen o Brysaddfed y '¦
dydd arall ymadaw ar byd hwn, mi dybiais na byddai anghyfaddas :
imi grybwyll wrth Sir William Owen mae fi ydoedd y water bailiff '
yma er's cwmpas deuddeng mlynedd, etc. I have therefore writ •¦
him the inclos'd letter setting forth a fwyned oedd ei did wrthyf yn "'
fy ngwneuthur yn water bailiff a fy mod hyd yn hyn yn cadw'r offis *
anrhydeddus honno, a fy mod yn gobeithio y byddai wiw ganddo ^
ei rhoddi immi rhagllaw a thrwy hyder ar hynny fy mod wedi gyrru -
blank deputation, air yn air a hwnnw sydd gennyf o'r eiddo ei dad, t
OS gwela ef yn dda ei seinio, etc. I have likewise mention'd to him ,
that I had been ever since Brother Lewis Morris fixing in Cardigan j
276 CLXXXVIII J

Shire (till of late) his father's deputy vice-admiral of the coast, and __ „
had done some signal services in securing for him wrecks, and that ,
if he thought proper to grant me a deputation for my late district
or any part of it, I would do him all the service in my power. Ond
nid wyf yn disgwyl dim oddiwrth y matter ymma. Now the case is
this : I must beg that you will wait of the baronett and deliver my
letter, but first of all to apply to his gentleman, and as the fees of
my last deputation (to Sir Arthur's gent) was half a guinea, I desire
you would pay him the same provided Sir William doth sign the
deputation herewith inclosed. Os ni wna nid yw ond^ergyd ir gwellt,
OS gwni, minnau a dalaf yr arian i nhid yn 61. If you dont care to
undertake this affair, perhaps you may think of some friend that's
acquainted with the baronett that may do it either in conjunction with
you or per se. Its odds if our old friend ,Mr. Hugh Davies of
Trecastell be not intimate with him, or at least with his gentleman ;
put your heads together, perhaps as Prysaddfed is gone that Sir
William may not trouble his head about the Anglesey election.
Be that as it will, nid oes ond ei dreio fo ; os neccy nid oes mor help,
ni thai y peth prin i son am dano, I mean the anchorage, ond etto
er hyn, mae'n fawr gan ddyn weled ryw chwiwgi yn ei gael, a hynny
ond odid o eisiau ei ofyn. Whatever expense you may be at on
this account, charge it to me, and I will pay it to your order. Na
sonniwch wrth y Llew am hyn dros dro, deued a ddelo. Success
attend you, a byddwch wych. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi Saint, nth of March, 1754.
Dear Brother, — Myfi attebaswn eich dau lythyr or 23 and 28 ulto
yn gynt oni bai fy mod yn disgwyl Hinell oddiwrthych a hanes Gwyl
Ddewi, ond gan na ddaeth dymma attoch'i ryw fath a'r ebystol, ni
wn i etto ai hir, yntau byrr, neu gwtta a fydd, wrth fal y ceir
defnyddiau ac odfa. Ond gweddus ddigon fyddai yn y fan gynta
ddywedyd i chwi pa mor ddiolchgar yw eich brawd Gwil am danynt,
y cynta oedd (mi dynga i chwi) yn glamp o lythyr trefnus, yn
cynwys Uawer o ddiddanwch a newyddion da odiaethol !
a'r Hall yntau yn cynwys (na bo'nd i grybwyll) bwmp o
gomhisiwn i Wilym Tew, a dil ni wybod pa'r faint hir-oes
ir Marchog urddol ai rhoddes, ac ir Hen Frenhin yna,
C1.XXXIX 277

"W. to R.
CLXXXIX.

contd.

ac ir ceryn yna gan Gwilym Parry am fod yn gyfryngwr,
* *°, ' ac ir llywydd Mynglwyd am ei osod ar waith. Bellach
am attebion. Yn ddiau mae yn dda iawn gennyf weled eich bod
wedi gyrru y'mlaen lythyr y Person Owain Gallgo, fal os bydd modd,
i roddi tippyn chwaneg o oleuni ir hen gymydogion accw i ganfod y
ffordd i'r tragwyddol bebyll. Oes modd i gael yr un o'r Weddi
Gyff. a'r Salmau Canu ynghyd ? Bydd cyfleu efo Biblau Mr. Ellis,
mae iddo fo addewid o laweroedd o honynt. Gresyn eich bod mor
drafferthus na cha'ech amser i lywodraethu y Cymrodorion a'u
matterion yn iawn. O na bai Oronwy yn agos attoch, neu ryw
ddyn arall celfyddgar. Llug-eirian y gelwir y grawn rheini, yn
Uysieu-lyfr Cybi, oblegid eu bod yn edrych yn brydferth, ond yn
dra surion, fal na wyddai'r Hen Frutaniaid i ba beth yr oeddynt yn
dda ; I think the North Americans calls them hurtle berries or
huckle berries, they infuse 'em in rum as we do black cherries ; in
the North of England they're calld cranberries ; in Ireland
bogberries. Mae chwaer Dick Morys bwtt ai gwr yn iach yn
gorchymun attoch maen debyg. Nid oes bosibl eich bod yn
tyngu eich aelodau cartrefol yna bod ac un. Nis gwn i par sut y
cadd y Glyn yna yr eryr du yn unig, arfau Cilmyn Droetu o
Lynllifon cyff genedl yr holl Glynniaid yw, ist argent, an eagle
display'd (i.e., spread) with two necks sable ; 2d argent, 4 firey
ragged stukes (i.e., billets) gules (in some MSS. but 3), the 3rd as
the 2d, the 4th as the ist. Over aU upon an escutcheon argent, a
man's leg coup'd below the knee sable. Cilmin or Cilmyn lived
about the year 843 yn amser Rhodri Mawr ai dad Merfyn Frych.
Digrif anial o'r advertisements yna ynghylch y Cymrodorion yn y
papurau newydd, a digrifach fyddai gael ambell un o rheini mewn
ffranc; mae yna ddigon o fembers. Diolch am gyfieithiad Goronwy.
Llawer un ond odid a feia ar y gair grann. Gwych y trinasoch y
Mine Adventures, er mawr dristwch ir Bowel a Ball. Ce's echdoe
lythyr oddiwrth y Llew ar hanesion oddiyno, he's now in tip top
spirits. Nid oes modd ir Brice hwnw fynd yn fwrdais dros y
Duwmares yr awron ; he must be one of the 24 and elected into
that honour at Michaelmas ; its supposd Mr. Rowlands, of Caera,
Lord Bulkeley's grandfather, must be chosen. Our candidates
seems to be in good earnest. Meyrick has been here last week.
278 CLXXXIX

Presaddfed's death was a loss to Sir Nicholas, so was Kyff. ._ j,
Williams's. Nid oes wybod par sut a fydd, digon o lid, cenfigen, a .
gelyniaeth, par fodd bynnag. Yn atteb i'ch ail ebystol, it was an
agreeable surprize to me to find the commission in it, oblegid
rhyngwyfi a chwithau nid oedd fawr obaith o honaw a phei byw a
fa'sai Brysaddfed, ni welswn byth mono, for he had gone so far as
to order another person to act (a voter iddo chwi ellwch dyngu),
but I would not let him proceed without a commission, which
Owens would have had him, pei cawsai gan yr angau glas ddyfod
yna. Chwi welwch mai gwir yr hen ddiareb, " Dyn a feddwl, Duw
a ran." Mae'n rhaid sgrifennu diolch iddo ar fyrder sef ir Marchog.
Dylem oil ddiolch i Dduw bob awr ac ennyd am ei drugareddau.
Nis gwn i pa beth a wnaf ir cir Gwilym Parry, gan rwymedicced
wyf iddo. A geiff o stenaid o f6dd ? Ceiff yn ddiamau ; a pham
na cheiff? Ac yntau gan fwyned a chyn rhwydded oi gymwynas.
Stenaid a ddywedais i, ceiff gryciaid yn llawn Honed pan ddel i
ymweled ac ysgrin Cybi Sant. Mi yrraf y dernyn aur i nhad,
onid af yno fy hun yn o fuan. Och y fi, ha wr fab, par sut a fu i
Oronwy esceuluso hebrwng y Cywydd i chwi i roi ir Tywysog?
Mae arnaf ofn y cyll o'r siawns o fod yn lawrydd-fardd iddo o'r
achos. The letter must be miscarried, or some accident befel it,
otherwise you would have had it, for he writ me some time last
month that he was preparing one for you. Ni wn i a wyddoch i
fod Cilmyn Droe'tu yn un o'r 15 llwyth Gvvynedd, sef yraU ohonynt
(Braint hir oedd y cynta), cil a myn, i.e., mynnu ir gelynion
giliaw, yntau cil and min i.e., cilio a wna pawb rhag min
cleddyf y troedtu, na bo'nd i grybwyll, rhag mor awchus
ydoedd. Dywedwch y Marchog na ddylae am bris yn y byd fod
heb droed du yn ei arfau. Hi a wnaeth dymyr odiaeth ar les
garddwyr yn ddiweddar. Ond dyma'r rhod wedi troi, ar gwynt or
gogledd-ddwyrain yn dwyn rhew a chenllysg yn ddigon er rhynnu
poblach a fai'n trin y ddaiaren. Daccw'r Gwyddelod wedi colli eu
c&-au, yn gynrhwg eu cwrs ac ydoedd uchelder-wyr Alban ers
dyddiau, mae'r ychydig sydd yn eu hiawn bwyll yn ofni dim llai na
rhyfel gartrefol, mae pob peth bendramwnwgl yn Nulun, nothing
but tumults and confusion. The Government mobbd and insulted I
CLXXXIX 279

Gorfod ir Duke a Duchess (fe ddywedir) ddianc or theatre am yr
W. to K. Yioedl ! Then the mobiUty tore all the play house furniture to
contdi pieces and did, as 'tis said, thousands of pounds worth of damage.
Dyma Gatteral o Aberystwyth wedi dyfod drosodd efo'r Hong host
i ymorawl llwyth o yd iw long sy'n gorwedd yn Nulun. Nid oes
yno ddim yn mynd ymlaen ond mobbio. Nid hwyrach mai yn ail
ir Corsicans yr i'r Gwyddyl. Os felly, gwae Gybi !
Wel, dyma post wedi dyfod i mewn ; dim hanes Gwyl Ddewi.
Pa beth a wneir a chwithau mor drafferthus? Wawch ! dyma
lythyr oddiwrth fy hen gyfaiU Captain Tatton, a hadau gwychion
ynddo, a gwadd i yrru am fwy, os bydd raid wrthynt, pobl frvjmion
o rheini. Gresyn bod Wilson yn gna. Roedd y nhad yn iachus
dda iawn y dydd arall ; 'rym ni yma'n rhesymol, bu'r chwaer dydd
arall yn o leccyn, darfu iddi ysgarrio. Mae'n awr yn abl hawntus.
Duw gyd a chw, a byddwch iach. Eich caredigawl frawd,
William Morris.
Holyhead, 23rd March, 1754.
Dear Brother, — Fe ddywaid y Cymru fod newid gwaith neu
W. to R. orchvvyl cystal a gorphwyso ; os felly, oni fedrwch gan ludded
cxc. sgrifennu gair neu ddau attom, chwi ellwch ddarllain pwtt o lythyr
wrth eich pwys. Llawer o amser aeth heibiaw er pan wyf yn disgwyl
am hanes Gwyl Ddewi Sant. Llawer rhingyll a yrrwyd i'r offis
accw i ymofyn Uythyr ar y testyn dymunol hwnnw heb fod ddim
nes. Pa beth, ai colli'r fatal a wnaethoch ? Yntau marwolaeth y
Belham fawr a'ch dychrynnodd ? Yn wir, yr oeddwn yn meddwl y
byddai hynny'n golled i Lewelyn, ond dymma lythyr oddiwrtho
heddyw i'r gwrthwyneb, ar papurau nhwythau yn rhoddi hanes fod
y brawd hyna wedi myn'd yn ei leoedd, felly ni bydd, mae'n debyg,
fawr droad ar fyd. Os mawr eich ffwdan a'ch trafferth chwi efo'ch
Navy Bills, can mwy fy llafur am lludded i y dyddiau hyn — yn
hau, plannu, impio, gwneuthur gwelyau brwd, ysgythru coed, heb
law cyfrifon heilltion a chroywon yw tynnu, teulu iw trin au coleddu,
etc. Roedd y nhad yn iach y dydd araU. Poblach yn taeru ei fod
yn mynd yn ofer am ¦wraig, peth anhawdd ei goeliaw pei gwelid
chwedi rhyw rimmynn'wr. Duw a fo'n gwarchad drosom oil.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
280 cxc

Caer Gybi, 6-8d o EbriU, 1754.
Anwyl Frawd, — Am fi 'r dydd arall yn ymofidiaw ynof fy hun am W. to R.
glywed oddiwrthych, ymddanghosawdd im mawr gysur eich cxci.
llythyr or 26 ult. Can diolch iwch am tanaw, ond aruthr y chwedi
nad oedd Mr. Lewis Owen i gael yrun o'r Beiblau, gobeitho'r goreu.
Er cariad ar eich geirda chwi a minnau, ag ar yr hen blwyfydd
accw, gwnewch ryw ddyfais i gael rhyw-faint ir gwr, ag onide, ni
feiddiafi byth ddangos mo 'ngwyneb iddo. Mr. Ellis, I presume,
win have his full complement, notwithstanding what the sgrifennydd
told you, for he had the other day a letter from Mr. Broughton
that the moiety of what he had sent for would be sent him out of
hand, and the other in course. Duw yn unig a wyr par bryd y daw
argraphiad arall allan, oni ddygaswn i eich bod wedi rhoddi
diofryd na chymerach byth fath orchwyl yn Haw ond hynny. The
secretary did not mention anything to Mr. Ellis about the account
of families. Bum innau ennyd yn ofni am Oronwy, ag fe weddai
nid oedd eich ofnad chwi a minnau yn ddiachos, oblegid ce's
lythyr heddyw oddiwrtho, yn dywedyd mal y darfuasai ir oerfel ar
ddryghin, etc., fagu'r peswch arno, ar peswch yntau a fu fam ir
pigyn, a rhwng y ddau bu agos iddo fynd i blith y meirwon, ag
yno b'asai oni bai borth Duw a chymorth physygwyr. Dyna'r modd
y collawdd y Tywysawg ei awdl. Rhoddes y bardd i mi tri phennill
0 honaw, ond och o'r gresyndod na allasai ei orphen ; but who can
help sickness, chwedi y Sais. Mae marwolaeth fawr ymhlwy'r
Bardd y tymmor yma. Gwalch diofal yw Huw Sion Marian — un o
blant y byd hwn. Ni sonniodd o, mae'n debyg, am y cog a roddes
o imi y Uynedd ymhrynniant march ir Llew ; cymerais ei air am y
llwdn, a rhoddais iddo fawr bris am un na thalai ond ychydig.
Ymhell y bwyf, ond yw'n ddrwg erchyll gennyf glywed fod y Wilym
Parri wedi mynd oddiwrthych, poed buan y delo yn ol. Onid yw
yn goUed i bawb am dano, a rhwydded o'i gymhwynas ydoedd?
Gorchymynnwch fi atto, da chwithau. Gwych or riolti oedd yna
Wyl Ddewi. Mae hi'r awron yn fwy na dwy flynedd ar hugain er
pan fum i yna'n gloddestu gyd a chwi ar gyfenw'r dydd hwnnw.
Nid ydych yn son un gair am y gwyr gwellt oeddid yn ei crogi i
fynu ich croesawu or Eglwys ir Neuadd. Gwaith cymmwys ddigon
oedd dewis Syr Rhisiart yn drysorwr ac yn stiwart. Nid oes
CXCI 281

_ ammau na bydd yna ddigon o fwstr pwy bynnag a fydd byw i'w
weled y flwyddyn nesa ! Ai nid ydych yn cofiaw mo'r Captain
Alexander Wilson a briodws fam y Captain Tatton, ac fal y cogi-
awdd yr holl fyd ? Ni chlywais i ddim newydd a dalai ddraen o
Allt Fadawg er's dyddiau, llythyrau byrrion 'rwan ac yn y man.
Gerwinol son fod y sawdwyr wedi myned i bant heb yr un yn eu Ue.
Gadewch glywed par sut a fu rhyngoch a'r larll yn yr ail ofwy, a
phwy sydd iar a phwy sydd geiliawg ymhlith y mawrion yna. Os
y D{ig o'r Castell* a fydd eistedd ar ben bwrdd yn y drysorfa, deg
i un y bydd mor troad ar fyd yn yr Esgair. Digrif o'r larU yna
sydd am chwareu bys yn y bastai. I would give my vote for a lion
and a lamb for the supporters, whatever might be used (if any
there were) of old, ag i dorri'r ymrafael, os bydd raid. Hew for the
crest, a chael piu a chenin i mewn. Rhowch chwithau lew naiU
ai coch ai melyn. Coch fyddai oreu, mae'n debyg, yn ei eistedd yn
rhythu eu lygaid arnoch, ac yn dal yn ei bawen ddeau y piu, a'r
genhinen laswyrdd yn y Hall, undeb a brawdgarwch o gwmpas y
s61. Rhaid rhoddi coron ar ben y llew, mi wranta, but you say
that sel Cymdeithas y Cymrodorion is to be about the seal and
undeb, etc., for the motto, bydded felly. Ie, yn wir, cymwys
ddigon fyddai Cymraeg loyw lan yn Ue'r Lladin budr yna. There
must be, I presume, a chapeau of dignity upon the helmet for the
lion to sit upon, beth meddwch — bydded a fynno, nid yw Gwilym
yn rhyfygu tybiaw nad oes yna a wyr amgenach pethau nag efe,
therefore the whole is most humbly submitted. Rhwydd-deb ich
petisiwn, par un bynnag ai i chwi eich hun, yntau ir gymdeithas yr
y'ch yn ceisiaw'r ESS. Bu'r chwaer y dydd arall Ymhentre
'rianell, a gwir ddigon yw'r gair fod yr hen gorphyn ymron ynfydu
am wraig, a phwy debygach i mae o yn ei hoffi ond merch yr hen
Williams dew, o Fodafon gynt. Gobeitho y bydd rhagluniaeth yn
well wrtho na gadael iddo ei chaffael. Sgrifennwch dipyn o
gynghor mab iw dad. Ond am Wilym, nid rhydew mono i ail
ymaflyd a gwraig ettwa pe deuai un i'w arfod, ond ni welafi ddim
hanes yr un a dil ei chodi oddiar y maes, mae yna ddogn o ddewis
o bob math a phob cynneddf, ond congl yw hon heb ei bath. Ces
*The Duke of Newcastle, who became Prime Minister of England on the
death of his brother, Henry Pelham, in March, 1754.
282 CXCI

lythyr dydd arall oddiwrth Gornelius Agrippa, a rhai hadau i'm .__. _
gardd; os daw'r gwr yna'r Gwiliau fal yr oedd yn amcanu, * ,
dywedwch iddo fy mod yn dra diolchgar am danynt. Mae ei
bobl oil yn fywion ac yn iach am a glywaf i ; mi welais ei chwaer
Sarah o fewn ychydig yma yn ymofyn ei hanes ; diog erchyll yw'r
gwr am sgrifennu. Rhoddes Goronwy imi dri phennill o'r awdl, ag
yn wir rhai enwog ydynt. Fal hyn y mae'r cynta ar fesur
gwawdodyn hir : — Dwyre, wawr fore, lerfai arwain,
Dymmawr dydd eurwawr, da ei ddwyrain,
Dyddwaith ar euriaith i arwyrain
Dryd fawr briodawr, Eryr Brydain
Dwysawg Uym aerawg Uu mirain — Dewi'
Dewr Ri Lloegr wedi Llyw goradain. t
Chwi welwch mae bis gan Oronwy ddynwared beirdd y can-
rhifoedd diweddaraf ai fod yn myned yn ol, tu ac oesoedd Taliesin,
Myrddin, Llywarch h6n, ac Aneurin, ac weithiau yn dyfod cyn
nesed attom ar lod, iieg, ar I2fed ganrhi, ac yn canu ar dduU
y Gwynfardd Brycheiniawg, Gwalchmai, Cynddelw Brydydd
Mawr, etc. Yn ddiammau mae Duw wedi rhoddi 'roddiad fawr
anfeidrol, rhodded iddo hefyd hiroes er mwyn yr hen iaith, etc.
Gwyn ei fyd ai gwela mewn personoliaeth rhwydd fris. Mae'n
dywedyd ei fod yn darparu Cywydd yr Awen. Did you ever see a
cywydd of his (i'r Awen) in imitation of the 3rd Awdl lib. 4 of
Horace ? Onid yw e'n un digrif ? Mae newydd dderbyn o Allt
Fadawg y llyfr Arabaeg, a chwedi dysgu ei ddarllain mewn byr
amser, ond bod eisiau lexicon, neu ynta' ddwned o'r iaith. Dyma
fi wedi bod yn clandrio par faint a dalodd y flwyddyn ddiweddaf i
mi, or 5d EbriU, '53, ir 5d o hwn, a chwedi gwneuthwr allan fod y
cyflogau, tippyn tir, etc., wedi dyfod uwchlaw pedwar ugein punt,
heblaw y ty ai berthynasai, Ue'r wyf yn byw yr hwn a dil £b neu
£%. Mawl i'r Goruchaf Dduw am bob Uessiant, mae hyn yn fwy
nag oeddwn yn ei ddisgwyl, neu yn ei erchi pan ddaethym yma,
nid hwyrach y geill blynyddoedd eraill fod cystal. Ond par fodd
bynnag, mwy na'r haeddiant. Wala, wala, rhaid i'm derfynu
bellach heb yn ddiolch imi. Duw gyda chwi.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
¦fSee Goronwy's letter to 'William Morris, dated April 1, 1754, and Robert
Jones's edition of Goronwy's 'W^orks, vol. 1, 151.
rxci 283

"W. to R.
contd.

CXCII.

P.S. — Os un or Siamesiaid ydoedd y gwr a gynhygiodd y dwyfil
punnau, nid oes ammeu na byddynt gymeradwy. Ond os un
or Sioriaid, pei rhoddai bummil ni bai ddim nes. Ynfydrwydd
mawr o hynny, onte ? Dyma Syr Nicholas newydd fod yma efo
ei lu yn euro i fynu am volunteers, ac yn broliaw, meddynt, yn
ddigydwybod mai fo a eiff ar maen ir wal, a Bodorgan yntau yn
tyngu ir cyrs ac ir coed nas gedy iddaw, a phwy a ellir ei goeliaw
nis gwyr Gwilym. Er mwyn Duw cofiwch am AUgo ac Eugred, a
phlwy Penrhos Lligwy rhag i'n cael yn gelwyddawg. Daccw wr
y gyfnither Catrin Salbri wedi marw. Tidesman yn Aberconwey
ydoedd. Yno mae chwech o blantos, a phrin y medr yr hynaf enill
tammaid o fara. Duw ai helpio. Mae chwaer Ddick Morys bwtt
yn gwaeddi yn groch am ei hanes ; mae hi yn disgwyl rhyw beth
oddiwrtho. Byddwch wych, a sgrifennwch gynta galloch. — W.M.
Gartref, Dydd Llun y Pasg, 13 April, 1754.
Dear Brother, — Wawch ! Dyma lythyr oddiwrth y Gownsler
W. to K. jyieurig yn adrodd fod y lecsiwn fawr 1 fod yn y Duwmares (sef am
Farchog y Sir) y 25 inst, ac yn dymuno arnaf yrru am Lywelyn i
ddyfod yno iw gymorth, a dymma finnau yn sgrifenu dyfyn iddaw,
pe baid gwell er hynny. Ond gan fod ei lythyrau ambell dro
bythewnos neu un niwrnod ar ddeg yn trafaelio, tybiais mae'r ffordd
sierra fai treio'r ddwyffordd ; felly dymuno arnoch chwithau
sgrifennu yn union deg lein neu ddwy atto'r modd yna, nid hwyrach
y bydd yno ddeuddydd neu dri o flaen y Uall, felly os oes gan y gwr
ewyllys a gallu i wasnaethu ei hen gyfaill, bydded feUy. Gyrrwch
gymaint a galloch o uchelwyr or iawn blaid tuag yma, ond
gwaherddwch ir lleill ysmician o'u hunfan. Oes dim gobaith Biblau
i Lewis Owain ? Dyma Mr. Ellis yn rhifo'r bobloedd oi blwyf sydd
arnynt flys rhai. Ai Uygoden g6ch aeth dros y Gymdeithas ? Ai
nid oes ir naill blwy cystal ar HaU achos i ddisgwyl rhan or elusen ?
Ai ni chadd pobl Cybi a phlwyfydd eraill Ue mae aelodau anghyttrig
yn tarriaw lawer mwy na'u rhan y tr6 o'r blaen ? Ac oni fyddai
gyfiawn i'r plwyfydd eraill (sydd heb gael ond odid un bach) gael
y'rwan ryw ychydig o nifer? Er carriad ar elusengarwch,
dywedwch wrthynt eu bod yn gwneuthur cam erchyll ac eneidiau'r
trueiniaid yma ar hyd y wlad, ag nid oes amau nad felly y mae
284 CXCII

CXCIII.

mewn mannau ereill. Pawb yma yn iach, mawl i Dduw am ei — , p
dramawr drugaredda'. Byddwch wych. Eich carediccaf frawd, ' .
Gwilym Amhorys.
P.S. — Wawch etto ! Dymma lythyr oddiwrth y Llew a hanes ei
helyntion, ai fod drwy gennad Duw i gychwyn tuag yna ddechreu
Mai ag ynghylch 60 o wyr i dystiolaethu oblaid Coron Loegr goch.'*
Lie da disgwyl mono yma ir lecsiwn. Gerwin os cyll y Gownsler or
achos, beth bynnag rhowch hi ar d6 os pymtheg a fydd, nid oes
mor help. Caer Gybi Sant, EbriU yr 28, 1754.
Anwyl Frawd, — Mae'n debyg gael o honoch lythyr y dydd arall __ „
W» to In*
a yrrais ffordd i roddi g-wa'dd i Lywelyn ddyfod ir lecsiwn eiddom
ni. Neithiwr y daethym adref o honi, wedi coUi'r maes yn
lanwaith, y Plis Newydd a gadd y Uaw uchaf ar Fodorgan,
ysywaeth ir bobl.t Daethym echdoe law yn Haw efo nhad i Bentre
Eirian-AUt er ein bod (na b'ond i grybwyll) yn elynion brychion in
gilydd yn y Duwmares. Mae'n debyg, meddwch chwithau, fod y
byd ar ben pan fo'r mab yn erbyn y tad, etc. Mi welais yr Ardder
chog Cardinal yno a'r Hythyr a ddygasai i nhad. Mae'r Gardinol
wedi gaddaw dyfod yma dros noswaith cyn myned or wlad, ond
ni wiw rhoddi mo'r llawer o goel arnaw, gan ddaed ganddaw
gwmni'r boneddigion. Mae nhad wedi darllaw styntiaid o gwrw
odiaethol erbyn y delo y Llew a chwithau ir wlad yr haf draw, —
dyna Ue bydd ei hyfed hi ! Gerwin o'r gwaeddi yr oeddid am
Lywelyn i fotio, ac yntau mae'n debyg yn ddigon mawr ei drafferth
ffordd arall. Fe ddarfu i nhad a minneu alw wrth ddyfod adref
i edrych am yr hen ewythyr Owain Parri ai wraig yn y Glyn yn
Llanbedr, He y dywedir fod yr hen Feiryg yn mynd i fyw. Mae
Owain yn hen sparbwch digrifa ar a welsoch, yn llawenychu'n
erchyU fod gobaith eich gweled cyn ei farw. Roedd y nhad fal yr
'Lewis Morris took no less than seventy witnesses up to London with him
on this occasion, to give evidence for the Crown in the suit of .'\ttorney
General v. Lord Lisburne and others. Some of the witnesses were very old
people, and it is not surprizing that one died in London. After reaching
London, however, a peace was patched up, which amounted to a victory for
the Crown, and the witnesses returned triumphantly to Cardigan, wearing
favours in their hats in token of Morris's success. Cymmrodor xv. , 22-27.
tThe result was as follows : Sir N. Bayley, Bart., 23r ; Owen Meyrick of
Bodorgan, 126.
CXCIII 285

W. to R.

oedd, mwya'r cywilydd i Wilym, yn llawer sioncach na'i fab ar ei
, farch a'i draed ; roedd hwnw ar bildin a chant o anwyda eraill iw
grugo. Dyma Mr. EUis wedi cael tair cistiaid o Fiblau a darnau o
Fiblau, moliant i Dduw am y golwg prydferth ! Nid oes ammeu na
wna ef gymaint o ddaioni i hwynt, a nemawr ddyn o'r aelodau.
Roedd arnaf gwilydd edrych yng ngwyneb Mr. Lew. Owain er na
wyddai'r gwr nad ydoedd i gaffael baich ei gefn o honynt. Er cariad
ar yr Arglwydd gadewch glywed gynta galloch oes gobaith iddo,
fal y caffo ymorawl am rai os bydd bosibl gan rai o'r aelodau, ond
mae'n debyg ei bod hi bellach yn rhywyr. I am vastly pleas'd with
the Common Prayer, Testament and Singing Psalms bound together.
As the Society seem'd to hint that Mr. Ellis might have as many as
he would of them (he took only 50), perhaps you might have a
parcel of them, I think they'll go off extream well. Ceisiwch 0
rheini 80 neu 100 i Benrhos, Eugred, a Gallgo, a Duw a dalo i chwi.
Ped fa'i ganyf inneu un 0 honynt wedi ei rwymo mewn garw-
groen lloi yn daclus ac yn drefnus, da fyddai, minnau a dalwn i
nhad am danaw gyda diolwch. Gweddus a fyddai gael un or fath
yn yr eglwys, obleit bydd'ch brawd Gwil bob Sul, brydnhawn a bore
yn darilain o uchder ei ben gyda'r offeiriad, bob yn ail bob yn
eilwas o Gymraeg loyw lin, tra bo ambell waith oi ddeutu haid 0
Wyddelod, Ysgwidiaid, Saeson, ago bob cenedl yn Uygad rhythu ac
yn rhyfeddu wrth ddyfnder ei ddysgeidiaith ! Bum ddoe yn Eglwys
Llan Babo yn ymweled a bedd (neu o leiaf carreg f6dd) Pabo Post
Prydain, the most curious piece of antiquity (I ever saw,) perhaps
to be found this day in Britain. I have seen a draught taken of it
formerly by brother Lewis, ond ni thybiais i erioed ei fod mor
odiaethol ! Ond gresyn bod ei fath mewn hen eglwysig fechan
ddrwg ei threfn ar syrthio ai phen ynddi, nid llawer amgenach
ei thaclusrwydd na bendy. Mae Pabo yn ei frenhinawl wisg, ai
goron ar ei ben, ai deyrn wialen yn ei law, ar ei hyd gy'd, a'r
llythyrennau gan amlycced a chan gyfaed agos ac unrhyw o'ch
monuments yn Abadty Westminster. Chwi welwch nad yw fy Uaw
na'm clol wedi dyfod iw eu hiawn hwyl, felly esgusodwch wendidau
eich caredigawl frawd, yrhwn sydd ar feunyddiawl weddi ar i Dduw
warchad drosoch ar eiddych tra bo'ch yn ymdreiglaw yn nyffryn y
trueni. Byddwch wych, Gwilym o Fdn.
286 CXCIII

"W. to R.

W. to L.
and R.
CXCIV.

P S. — Mae Mr. EHis yn erchi arnoch (os medrwch gael 40 neu
50 or Common Prayer, Testament and Singing Psalms i Mr. Lewis .
Owen), siared a Mr. Broughton neu Watts am iddo yntau gael
50 yn rhagor o honynt allan o law. Ond os ni chewchi rai i
Benrhos, etc., mae o yn dywedyd y caf i banner 40 neu 50 os ca
yntau nhw felly. Siaredwch chwi drosto, ag yntau a sgrifena at y
Gymdeithas os bydd gwiw. Chwi ellwch ddywedyd wrthynt ei fod
wedi derbyn y cwbl yn ddianaf, sef 150 Bibles and 50 New Testa
ments, Common Prayers and Salms, and that he will send bills for
the money immediately. Duw gyda chwi. Sgrifenwch gynta
galloch, da mrawd Rhisiart. — W.M. Caer Cybi, Mai'r 5d, 1754.
F'anwyl Frodyr, — Dyma'ch llythyr chwi mrawd Rhisiart o'r 27
ulto, wedi dyfod yn ei adeg ; diolch yn fawr am danaw. Oni
fydda'i yn maddeu i chwi bob yn awr pan fyddoch yn ol Haw am
atteb fy llythyrau ? Felly rwan. Gwaeth par un o'r ddeuwr a fai
aelod o'r Palment ? Mae un o naddynt yn Gymro, o waed coch
cyfa, yn wr difalch, diniwaid, fal ei dadws, ag yn sefyll bob amser o
blaid y Brenin. Hir oes iddo, a llawer o rinweddau eraill arno,
a'r Uall  . Ie'n wir cymmwys ddigon a fai gwneuthur i Oronwy
orphen ei awdl. Fe ga ddigon o amser o hyn i Wyl Ddewi i'w
gaboli. Gwych clywed fod Sir R. Glyn yn ymroi i fod yn Gymro o
ddifrif Gwr oi fath o sydd deilwng o fod yn drysorwr. Ni wn a
gafodd o ei ddewis gan eich dinasyddion i fod yn seneddwr, Och
na chawn weled Anacreon yn saired, neu yn hytrach, yn canu
Cymraeg. Os daw Sion Ywain yna, efo'r Llew, mae fal y rhoddwch
e ar waith i gopio yr odlau hynny. Efengyl och genau mewn
perthynas i'r bersonoliaeth honno a ddaw o'r Castell C6ch. Os
rhodd yr arglwydd his word and honour, ni phalla wneuthur ei air
yn dda. Bid buan y cywira. Gwych o'r rhodienna a gawsoch efo
Gwil Parry. Mi fum innau yn ciniewa ynghylch tri saith mlynedd
i'r amser hwnnw, efo'r Sion Jones hwnnw yn Woolwich. Cofiwch
fi at Wredog pan i gwelwch. Mae 'nhad yn tyngu i'r cyrs ac i'r
coed nad oes un sillaf o wir yn y chwedlau rheini ynghylch priodi,
er y gallai gael gwraig heddyw heno ; ond ni fyn o 'run, ni waeth tewi
na siarad. Na atto Duw chwedi amgen, meddwn innau. Rwy'n
ei ddisgwyl yma yr wythnos a ganlyn i'n hymweled. Fe fyddai
CXCIV 287

_, . hyfryd gan eich calon weled a sionced ydyw. Mi glywaf gael o
W. to L.
J p honaw ryw grwyds anwyd yn y lecsiwn. Mi sgnfenais attoch ryw
contd 'strodwm dydd arall a hanes ein colled ni'r cywiriaid, ac erchiad
ddwys ynghylch y Biblau, a'r Gweddi Cyffredin, etc. Gobeithio
eich bod wedi llwyddo. Fe ddarfu Mr. Ellis ddoe sgrifennu at
Froughton am chwaneg o'r rhai ola. Chwi welwch yn y papurau
newyddion hanes fal y mae'r G\vyddelod wedi ymgynddeiriogi o
achos i'r Brenin (Duw ai cadwo) droi allan y cyfryw rai o'i weision
ac oeddynt wedi myned dros y gwaharddol, a dodi o honaw eraill
ydoedd fwy gostyngeiddiach yn eu He hwynt. Rydys yn disgwyl
y bydd yno waith eurych pan el yr hen Dduc i fynd ymaith, a hyn
a ddywedir a fydd rai o'r dyddiau hyn. Ni feiddia fo prin ddangos
ei drwyn iddynt, gan eu hofn au harswyd rhag mor flyngderddus
ydynt ! Gwir a ddywaid Mabclaf ap y Llywarch : " nag anifeiliaid
ar gefn rh6s, llywodraeth gwyr sydd anos." Och fi, ha wr fab, Uyma
y Mr. EUis wedi rhoddi benthyg i mi bregeth yr Sgottyn gwenwyn-
11yd hwnw sydd wedi ei ddodi yn fugail yn Llanel-wy,* yr hon a
bregethasai yn Eglwys Grist, 26 Ebrill, 1753, o flaen trinwyr yr
ysgolion elusenaidd yna. Rhag na welsoch mo'r cywreinwaith
hwnnw, dyna fo i chwi air yn air sef a berthyn i'm testyn. " Among
many other pious designs pursued by this Society (i.e., that of
promoting Christian knowledge), I cannot omit their reprinting
and dispersing'at a low price 30,000 Bibles in the Welsh tongue for
the use of the poor in that country, which may be necessary till that
people see, that it is their true interest to enlarge their views and
notions and to unite with the rest of their fellow subjects in
language as well as Government'' Wala, beth meddwch ? This
great reformer of languages as well as morals, had not the effrontery
to put this bombast in the body of his sermon, but placed it
vn lladradaidd as a note upon his enconium upon his Society !
Ond gwj'ch y mae'n canu yr un cowydd a'i frawd o Fynyw gynt,+ yn
ei bregeth ar yr un achos, y 30 Ebrill, 1747. Wala, wfft i'r fath
esgobion ! O na bai Ddewi yn gwybod par fath gymdeithion sydd
yn eistedd yn ei dr-wn, ac yntau Elwy, a'i ddylynawr Rhisiart
Davies yn gweled par fath goegyn sydd yn llenwi eu cadair !
*The Hon. Robert Hay Drummond, Bishop of St. Asaph, r748-i76i.
t Richard Trevor, Bishop of St. David's, 1743-1752.
288 CXCIV

W. to L.

Gresyn na bai Ronwy wedi cael ei ddyrchafel ennyd yn uwch, mal
y gaUai dalu'r echwyn adre i'r 'Sgot. Ond mae'n enbyd iddo rwan, . p
rhag iddo ddigwydd mynd dan faner y gwalch, fal y bu yn swydd rnntd
'Amhwythig yn cael ei gystwyaw gan y genedl genfigennus honno.*
Digon o hynny bellach. Mi glywais yr Aldramon o Lerpwl yn
manegi boethed lecsiwn a fasai yno, a bod ym mryd Llwyd
betisiwno'r Palment yn erbyn fy hen ffrind Mr. SaUsbury, ac y tr^
ef aUan etto, ond nid oes mor Uawer ogoel ar y chwedi, oblegid fod
O.P. wedi sorri wrth y gwr ola er daed ffrind a fu iddaw. Diau
yr aethwn yno i wasnaethu'r hen wr pei cawsai amser i alw
ynghyd ei luoedd, ond ni chadd. Ni wn i pwy yw stiwart yr
Archesgob Caergaint ; mi adwaen ei feistr. Aie ni wybod pwy fydd
y tro nesaf; wala, ni hwyrach hynny. Mae Duw wedi anfon i ni yn
ddiweddar ddigonoldeb o wlaw ; moliant iddo am danaw. Roedd
yn yr ynys yma ei fawr eisiau. Prinder mawr o borthiant milod o
bob math ; ni a gawn bellach, Duw yn y blaen, ddigon o borfa, etc.
Mae fy ngardd i yn dechreu gwisgo ei gwychder, a phrin y clywaf
ar fy nghalon ddyfod aUan o honi y nosweithiau chwaethech gefn
dydd goleu. Brysiwch gynta galloch i'w hymweled, ag i fwyta o'i
ff'rwythydd. Ni wn i a fyddwch chwi y mrawd Llywelyn wedi cael
gafael ar ben eich siwmai erbyn y delo hwn yno ; par fodd bynnag,
dyma fi wedi derbyn eich dau lythyr, un o Leominster, p'le bynnag
y mae'r fan honno, a'r Uall o Gaer Wrangon a hanes y deng hynafgwr
a thrugain oedd gennych yn eich gosgordd. Rhwydd-deb a'ch dilyno
chwi a nhwythau, a llwyddiant ar a fanegynt pan ddelont o flaen eu
gwell. Digrif oedd fedru cludo'r hynafgwr hwnnw oedd yn
ganmlwydd namyn pump. Nid gwyr ieuengaidd iawn mo'r rheini
sydd uwchlaw eu pedwar ugain mlwydd. Mae'r berson BeHis yn
gaddaw ystwytho gweddiau o'ch tu chwi. Ni soniasoch inclyn gair
pwy ydoedd eich cydymdeithion eraill heblaw'r Septuagint. Rhai
a dybia fod y gwr o Fathafarn, eraill yn taeru fod loan Ywain ; os
yw'r cynta di fydd gennyf gael Hinell oddiwrtho par fodd y gellir
jfforddio gwerthu'r coed yma. I received no directions about 'em,
and they are such that are not usually brought hither. I shall defer
proclaiming a fair of them untill I hear from him. Pan gaffoch
'Goronwy served as curate under the Rev. John Douglas, at Donnington,
U 289

W. to L.
and R.
contd.

W. to L.
and R.
cxcv.

"W. to R.
CXCVI.

amser sgrifennwch linell neu ddwy at y Gownsler i ddywedyd iddo
fal yr ydoedd gyda chwi. Fe ddywedir nad oedd Syr Nicholas drech
nag e ond o gwmpas 30 neu 35. Pei basai ddim byw yn y teulu, mae
pawb oi ffrindiau yn meddwl yr eniUasai'r maes, er body Siamaisiaid
bod ag un pen yw erbyn a llawer a'u galwont eu hunain yn
chwigods hefyd. Wala, mae'n rhaid cadw noswyl. Duw a roddo
i chwi eich deuoedd nosweithiau a dyddiau di. 'Sgrifennwch
fynycha ag alloch. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi, Mai y Deunawfed, '54.
Anwyl Frodyr, — Mae hi ynghylch wythnos o amser er pan
yrrais i lythyr yna gyda'r post; nid oes gennyf yr awrhon nag
achos nag ystyr i sgrifennu ond yn unig i gyfarch gwell i chwi, ag i
ddywedyd ein bod i gyd yn rhwydd iachus, mawl i Dduw. "V
Syrfaeor sydd ar gwaetha' gallo ar ei droed, sef yw'r haint hwnnw
y droedwst, alias y gymalwst, alias cryd y cymalau, alias y gouyt.
Llymeitiaw ai dygodd arno, nid oes wybod pa beth ai gyrr
ymaith. Daccw'r Arglwydd Deputy wedi cael mynd adref o'r
Werddon yn groen gyfa wrth siawns fawr, a daccw Sir T. Prender
gast yn dyfod trosodd y foru, ag fe ddywedir mae yna y daw rhag
ei flaen i drin y dreth ynghylch yr offis o Bostmaster General yr
Iwerddon. Dyna He bydd mwstrio ! Gwae i feistryd y Uongau
pyst ! Gwae i gantoedd o boblach a berthynynt ir post offices !
Ni chint na hun na heddwch bellach, os y fo a fydd feistr. Ni
chafed dim llythyr oddiyna er's talm byd, beth bynnag ydyw'r
achos, parottoi erbyn \y ddadl fawr, mae'n debyg. Ond chwi
ellachi, mrawd Rhisiart, ddodi Uinell neu ddwy ar lawr wrth eich
pwys. Mi welais yr hen Nicol yn y lecsiwn. Roedd y peswch arno,
ag edrychiad abl cwla ; mae hi'n amser iddo bellach roddi'r cardiau
iw cadw. Er mwyn Duw gadewch gael Hinell oddiwrthych gyn
gynted ag y bo' bosibl a hanes y treiol pan el drosodd. Rwy'n
hyderu mai newydd tra da a fydd. Duw gyda chwi, a byddwch
wych. Eich caredigawl frawd, Williatn Morris.
Caer Gybi, Dydd Llun y Sul Gwyn, 1754.
Fy Anwyl Frawd Mynglwyd, — Daccw ryw hen philosophydd
wedi dywedyd y gylch y mor ymaith bob haint oddiar ddynolryw.
. . . . O wir grediniaeth ir h6n Roegwr ag ich cymydog y Doctor
290 CXCVI

Richard Russel,'* sgrifennydd rhinwedd yr HeU, dyma fi wedi taro m ^ r>
atti hi i yfed y mor, na bo 'mond i grybwyll ! Ac or achos hwnw contd
gorfod aros gartref yn He mynd i wrando ar loan aur-enau yn
pregethu, sef yw hwnw y Mr. Ellis ddiniwed, sy'n gwneuthur ei
oreu ar gael gan y gwerinos wrando'r Sgrythyr Lin yn lle'r
anteriiwts bryntion. Dyma'ch Hythyr o'r i8 ulto. yn crochwaeddi
am atteb. Ac atteb a roddaf iddo fal hyn : nid amgen na'm bod
wedi sgrifennu yna ddwywaith neu dair yn olynol o fewn ychydig
yma ; ond nid oedd dim meddwl am unrhyw beth yr amser hwnnw
(ag nid oes fawr ettwa ond am y gyfraith fawr yn Llundain),
Mae'n fwy na rhy'wyr clywed par sut y mae rhwng y Llew ar
bobyl fawrion yna. Nid oes bosibl na bydd cusanu Haw, a gwneu
thur o hono ustus bellach, ar ol y g-wroldeb yna — digon bychain a
fai ir hen Unben wneuthur marchawg urddol o honaw, pe bai
ddogn o stad. Bellach pwy a fydd debyg i enill wrth chwareu'r
bastai ? Nid hwyrach mai gwell a fai gael cnwff o honno na'r
hoU wag anrhydedd uchod. Gobeithio y b) dd ir Bowys gael
rhoddi bys yn y bastai, ac yno nhwy allant reoli'r Ceredigioniaid.
Pa'r hyd y mae'r brawd yn aros yna ? A ddeuwch i efo' ge i lawr
y tro yma, ah? Mi oUyngais yn angof mai atteb Hythyr yr oeddwn.
Gwych clywed fod Llewelyn ap Owain Gallgo i gael llyfrau. Pa'r
bryd y deuant i lawr? Chwi gewch (meddwch) Destament, etc.,
wedi ei rwymo mewn garw groen Hoi, os mynnwch. Os mynnaf !
Mynaf yn siwr dda ddiamau ; a gadewch ei gael wedi ei gauadu yn
weddus ac yn drefnus, da chwithau. Gwych y newydd i wrth
lerwerth ap lerwerth, mi ai gyrrais iw chwaer, a gwych yn sicr y
newydd fod yr Wdwart ddiniweid wedi enill ei dir ei hun. If you
see him, though perhaps I never shaU, pray tell him that I am
extream glad to hear of his success, and that I desire my compli
ments. Ni ddaeth mo Cardinal Castleton im hymweled yn ol ei
addawiad. I am afraid his Excellency is affronted. I happen'd to
meet him at the election, as I told you, but the same instant met
* Dr, Richard Russell was the author of a treatise ' ' On glandular consump
tion, and the use of sea-water in diseases of the glands," which was published
in Latin in 1750, and translated in 1753. The new remedy acquired an
extraordinary favour, and was the means of giving a great impetus to the
fashion of sea-bathing, while it also increased the popularity of sea-side
resorts. (Lecky, vol. ii. , chapter 5).
CXCVI 291

W. to R.
contd.

V7. to L,
CXCVII.

O. P., my quondam Master, and old Nicholas, our Sui-veyor
General, and Mr Wynne, Bod'sgallen, etc., all my old friends,
etc., and it seems I did not pay that deference to him as he
perhaps thought due to so eminent a person, for he seemed to
complain a little of it then. Mi riof gennad im crogi ond dyna'r
achos, wfft irbobl fawrion yma ! Rych yn dywedyd fod Cymdeithas
y Cymrodorion yn fy annerch a Uaw ddeheu brawdgarwch.
Rhynged bodd i chwi f'annerch inna' attynt hwythau a deheulaw
brawdgarwch drwy fawr ostyngeiddrwydd ac ewyllys da. Ni
ddaeth mo nhad i'm hymweled etto. Y mae'n gaddaw bod yma y
foru efo ei gymydog Mr. Foulke Jones, y swyddog a gwr wrth gerdd.
Dyna Ue bydd Uawenydd, gobeitho ! Mae fy chwaer wedi mynd i
Bentre Erianell er's cryn wythnos, ai phedwar plentyn gyda hi, i
aros yno dros dro, tra b6 Peggy Owen ei merch yn mynd i
Fathafarn i ymweled ai chyfnither. Daccw ein cyfnither Margaret
Williams (sef merch WiUiam Prisiart ac Elsbeth'ch Rist. Morys) yr
hon oedd Ymhentre'rianell er yn blentyn wedi priodi, hogen o goUed
ir hen did am weinidog gwybodawl. Mae'r bobl wedi blino ar
roddi Mrs. WiUiams Bodafon iddo, mae'nt yn Uunio un waelach iddo
rwan, ond nid wyf i yn medru mo'r coelio ei fod mor ynfyd. Mi
glywais fod hanes y treiol yn rhai o'r papurau newydd, General
Evening Post, debygai, a b6d son am ryw false survey, or some
survey, made without the direction of the Court. Was there a
survey produced by Powel, or how was it ? I could not get sight of
the papers. Er dim ar y fo gadewch glywed par sut a fu. I
suppose you were at court. Gorchmynnwch fi at Lywelyn a
Meirian, a Duw gyda chwi oil. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Caer Gybi, Mehefin 6d, 1754.
F'anwyl Dew-Frawd, — Dyma'r eiddoch o'r calan yn cynwys 5
Uinell, nid oedd y Uall ond i\, felly os cynnyddant wrth reol bydd
y nesaf, cofiwch, yn 12 Hinell. So much for a preface. Can diolch
am olwg ar y ffafr felen. Gwych oedd gweled yr hynafgwyr yn
mynd drwy berfedd Lloegr g6ch ar tlws yn eu hettiau. Mi wranta
fod digon o rythu llygaid amaddynt. Ond can gw'chach oedd yr
achos a barodd eu gwisgo, sef cyflawniad prophwydoliaeth Sibli
ddigri ddoeth. Ond i roddi heibio bob gwawd, Duw a'n gwnelo oil
292 CXCVII

contd.

yn ddiolchgar am ei anfeidrawl drugareddau i ni bod ac un, ac yn __ ,
fwy enwedigol am y drugaredd a ryglyddawdd drwy roddi i chwi'r
fuddugoliaeth. Dyma nhad wedi dyfod i'n hymwelyd ac yn son am
fyned yn y man tuag adref ; mawl i Dduw, y mae yn dra sionc ;
mae'n hyderu y deuwch chwi ar brawd Rhisiart iw ymweled cyn y
bo hir fal y gallo [eich ben-]dithio cyn ei farw. Par bryd y bydd
wiw eich disgwyl ? Gwych oedd gennyf weled enw Powys ar gefn
eich llythyr, rwyn mawr obeithio (er nas gwn pa'r un ai drwg ai da
a fyddai hynny) y bydd ir pendefig hwnnw gael rhoddi bys yn y
brywes, sef brywais yr Esgair pan elir i rannu'r wledd. Mae'n
debyg eich bod chwi yn meddwl i'r Mynglwyd roddi imi beth o
hanes eich matterion yn y dadleu. Na ddo, na ddo ; ni chefais i
gymaint o hanes o unlle ag oedd yn eich Uythyr at fy nhad a hynny
wrth siawns. Wfft, a dwbl wfft, i Lwyd y Pottiau, ni ba'swn byth
yn meddwl y profiasau'r Uoercan hwnnw yn gymaint eni, nid oes dim
ymddiried i ffylied o holl bobl y byd, ffei arno leidir diffaith,
ni byddai fatter pei b'ai arno eisieu llymaid o gwrw, mwy cosp nag
eisieu tammaid o fara iddo 6 ar wraig. Mae'r newydd da accw
wedi gwneuthur 'nhad yn ieuengach o ddengmlwydd o'r lleiaf,
mae'n dymuno ar un o honoch gynta byth ac alloch roddi iddo
dippyn chwaneg o'ch hanes. Gresyn i'r tyst farw yna, na chawsent
fynd adref yn eu cyfrif, ond ewyllys Duw a wneler, ni wiw gwingo
yn erbyn ei symbylau, mae arnaf ddialedd eisieu clywed par hyd yr
y'ch ar fedr aros yna, a chan mil o bethau eraill angenrheidiol i
ddyn wybod a'u dysgu. Par sut y mae'r B — n — n ? Hiroes iddo a'i
fab Wiliam I Mi yrrais hanes y fuddugoliaeth i bawb o'ch hen
ffrindiau. Oni haeddai'r Brynddu hynny yn fwy na neb ? Fal hyn
y dywaid 'r hen wr y dydd arall yn y Hythyr : " Duw a wnelo i mi
glywed newydd da oddiwrth fy hen gyfaill, os y Brenhin a geiff y
cwyn, fe fydd y ffonnod yn anferth ar warr Powel, trawsglwyddo 70
0 hen bobl cyn belled o ffordd a'u traul yn mynd a dyfod, ac aros
llawer o ddyddiau yn Llundain. Nid eill fod lai na llawer o
gantoedd o bynnau, ac os y Brenhin a gyll ni bydd dim costau yn ei
erbyn ef, ond pa un bynnag Duw a ddycco fy nghyfaiU anwyl adref
yn ddiogel, sydd ddeusyfiad diragrithiol eich, etc.'' Ac nid wyfi yn
ameu un gair ; diragrith oedd yr hen wr erioed hyd yn heddyw.
Rwyf wedi gadael yn siccr fyned efo mrawd llysieuwr Mr. Hwlant
CXCVII 293

"W. to R.
CXCVIII.

_ . o Gonwy i olrhain planhigion i'r Wyddfa o ddeutu diwedd y mis
J yma. A ddowch'i efo nyni frodyr ? Wala, wala, rhaid tewi a son
bellach. Duw a fyddo'n gwarchad drosoch bod ac un, a byddwch
wych. Eich caredigawl frawd, Gwilym Rwydd-dew.
Caer Gybi ym Mon, 27ain o Fehefin, 1754.
Anwyl Frawd, — Wele yma eich ebystol o'r I5d ac ynddo ychydig
o hanes y maes mawr yng Nghaerludd, etc. Can diolwch am dano,
tra digrif o'r araith o'r eiddo Hume CampbeU, a digrifach oedd y
Bowel am fynnu roddi cid ar faes, heb achos nog ystyr yn y byd
oddigerth i gyflawni darogan y Bardd Du, allan o brophwydohaeth
y Sybli ; na sonniwch bellach am Robin Ddu a'i gyfoedion, ni ba'sai
iddynt siawns yn y byd pe'i basai Oronwy yn eu plith. Cyfieithiad
Seisnig meddwch o'r Ddarogan, ag eisiau ,^5 ! Ffei, ffei ! Gresyn-
dawd anfeidrawl na bai'r cyfieithiad yn fy Uogell i, ar pum punt yn
un y Bardd. Rhoed Duw yng nghalon Powys i roddi rhent gynta
gallo. Byddai ddrwg gennyf pei troid Salbri gerfydd ei ysgwydd
or Senedd, gobeithio na ddigwydd mo hynny. Echdoe y daeth y
chwaer adref o Bentrerianell, roedd yn nhad wedi bodyn o salaidd
yr wythnos ddiwaetha gan y tor Uengig ar anwyd. Digrif oedd yr
Aldremon am achwyn ar y wraig a hithau wedi mendiaw. Pa beth y
mae'r hen chwilcath, i.e., Nicholas yna yn ei wneuthur ? Aie, mor-
daith wech a wnaeth lorwerth ? Ymhle mae'r hadau etc ? Mi glywaf iw
chwaer gael llythyr oddiwrthaw. Daccw Farged Morys wedi mynd
iw atteb, ac i edrych am ei thaid. Ni ffromodd y Cardinal ddim ;
camgymeriad mawr ydoedd ! Fe ryngawdd bodd ir Pendefig
hawddgar ddyfod i'm hymweled a tharing a orug efo mi bumnos i
fwydta, i yfed, i ymresymmu, ac i ymbynciaw ; ac yn y diwedd nid
oedd wybod pwy oedd iir na phwy oedd geiliawg ! Mae'r Cardinal
cyn fynyched ymhlith y gwyr 'nheddigions, ai fod wedi dysgu ei
drwg arferion, eistedd i fynnu i bottio yn dra hir, gorfedd drannoeth
drwy'r boreu, rheol iw honno ni ddigymmydd a Gwilym ; ond
rhaid weithiau dioddef Ymhen y tridiau neu pedwar wedi'r gwr
fyned i bant, mi bi :ciais hyd ym Modorgan, Ue 'rydoedd mwy na
llonaid y ty o'r crea luriaid uchod. Arbosais yno[wythnos i ddysgu
mynd yn un o honynt, ond nid wyf fymmn gwell, ffaelio'n glir lan
ddyscu'r gelfyddyd. Pwy a ddaeth yma echdoe debygach i, a
Hythyr yn ei law oddiwrth y brawd Hwlant i dorri'r garw, ond eich
294 CXCVIII

"W. to R.

cyfaill y Mr. Penant, the fossilist, etc., of Downing, in Flintshire, a
surprizing man in his way ! We've been ransacking the sea and ' ,
land for curiosities, ac nid pennach dau gyfaill oddiyma hyd yna.
Daccw fo wedi cychwyn tua'r Iwerddon iw chwilio hi o ben
bwygilydd am bethau ar y ddaear a than y ddaiar. He is to send
me the L — d knows what from all parts. Nid brwysgaw y bydd y
Surveyor ond llymeittiaw'n lewdost. Gerwin o'r prisiau ar gig
ffordd yna ; maent yn achwyn yn Nulun yrunmodd ac etto er hyn,
nid son mawr a fu am farwolaeth milod, mae pob peth mal arferol
ffordd yma, ond ei bod hi'n dal yn oerllyd. Yn g6ch y bo mhais,
ond ydych i ar Llew yn ddeuddyn digrif amhosibl, am ein rhoddi
ni i gyd mewn disgwyliad o gael golwg maes arnoch, ac yriwan ein
sommi ? Wala, gadewch iddo, ni choelir monoch o gwbl o hyn
allan. Ymhle mae'r llyfrau bellach ? A rwymwyd un i Wilym
mewn garwgroen lloi ? Ni che's i ddim llythyr oddiwrth Lewelyn
etto. Daccw'r nith Peggy Owen wedi dyfod adref o Allt Fadawg
a Mathafarn ; pawb yno yn iach, y Ceredigionaid yn groesion
erchyll achos bod y Brenin yn drech na Phowel. Mae pawb o
honom ffordd yma yn rhwydd iachus ; i Dduw y byddo'r moliant a'r
diolch. Bydded iddo warchod drosoch chwithau ar hyn oil a
berthyn i chwi. Sgrifenwch gynta galloch at
Eich caredigawl frawd, Gwilym Lwytu.
P.S. — Pray my compliments to Captain Edwards and to Mr.
William Parry, am hannerch at y Gymdeithas, sef y Cymrodorion.
Mae'n rhywyr gweled tippyn o'ch gorchwyl yn argraphedig. — W.M.
Esgair y Mwyn, July 8, 1754.
Dear Brother, — I received yours of the 29th ulto this morning
and am glad you are well and that there are no bonddigigions to be
visited in your country. I don't know what colours they are of.
Digrif yw Penant fossilist. Gwych fod Cymro oi fath, yn Ue rhyw
bendewion dogs. I am here now at y^ Quarters pay, paying
miners, carriers, washers, witnesses, etc., nid Hai na mil o bunnau
agludais i 0 arian oddicartref i dalu iddynt — a prodigious affair, no
wonder people should run mad about it ! Mae'n debyg mae fi yw'r
sobraf o'r holl genedlaeth, ag yn cadw lleiaf o swn yn ei gylch, ac
yn cadw fy lie yn lew hyd yn hyn er gwaetha'r gelyn ddyn. I have
a fine prospect of lead ore on a tenement that I have a lease of on
CXC IX 29s

L. to W.
CXCIX.

L, to "W.
contd.

W. to R.
cc.

y^ forefield of Esgair y Mwyn, the same vein. This wiU drive them
madder than ever. We are raising some ore there, and I believe it
will answer. I have given you an account of a girl, and my wife is
pretty well. Notwithstanding all the surprizing schemes of my
enemies I have defeated them surprizingly, and I trust in God
I shall hereafter. Poor Dick Morris of Mathavarn was like to drop
of a cholera morbus, but I hope he recovers. Yr ydym ni gwedi
gorthrechu'r gelyn am fobbio yn glir lin. Ni fu'r fath lachio erioed
yn Llanerchymedd ag a fu yma yn ffair Ystrad Meurig yr wythnos
ddiwaethaf ; fe ddarfu ein pobl ni drwy nerth cocades ax cwrw ei
sgwrrio nhwy'n Deifis ag yn Wyddelod drwy'r ffair yn 61 ac ymlaen,
dros bedair battel a wnaethont. Roedd yno gantoedd o gloliau
cochion i bawb a waedda " Bowel for ever.'' " King George a Mr.
Morris for ever" oedd yn ei charrio hi yn deg. Would any
man believe such a thing possible? But so it is. Fair honest
dealings and punctual payments, and an open behaviour hath out
done all their schemes and villanies, and hath brought the body of
y^ country of our side. I have no time to add but that
I am your affectionate brother, Llewelyn.
P.S. — Gronwy hath been helpd for y^ present.
Caergybi, 13th July, 1754.
Anwyl Frawd, — Mae encyd o amser wedi Uithraw hebiaw er
pan sgrifennais attoch ac etto heb gaffael dim atteb, fal y mae
mwyaf y cywilydd. Chwi ddywedsoch y gyrrai Lewelyn hanes i
gid i mi mynych iawn, — ni che's i byth fymryn. Dyma hanes
ei ferch Elsbeth ai mam. Aie treiol araU sydd debyg ei fod?
Mae'r gwr yn achwyn ar rai o hen ffrindiau sydd wedi mynd yn
elynion brychion. Ai Fychan or Dollfa a droes yn gi glis, beth
meddwch? Gobeitho fod y Bowys yn gywir ac yn onest. Os
chwildr6dd Fychan mae'n debyg na cheir daioni mwyach o'r
Drysorfa. Rhowch dipyn or hanes, da chwithau. 'Rym ni yma
ag Ymhentrerianell yn iachus dda iawn. Mi glywais weled
Goronwy dydd arall yng Nghaer Nerpwl yn un cawr (ond yn
. . . . y sgrifen o hi). Pwy sydd yn ei le meddwch chwi ? Ni
bu monwyf ymhen yr Eryri ettwa, ag mae He i ofni nad if yno
y leni, o eisiau na bawn yn feistir ar fy amser ac ar ddigonedd
o ddi bydol. A fyddwch i yn gweled y Mr. Ellis o Lawrence
296 CC

Lane weithiau ? Gwyn ei fyd ai gwela fo yma i gael dangos ¦^ ^ -a
iddo'n m6r blanhigion yma sydd yn tyfu rhyd greigiau Cybi. I .
think that I have discoverd lately three or four sorts of the
animal flower as Hughes of Barbados calls it. When does Mr
Ellis's book come out? Bendith Dduw i chwi am gyd a'ch bys
ddwywaith o lythyr, ni choeliach i fyth ddaed fyddai ei gael.
Rhaid rhoi'r swydd i fynnu ar sgrifennu i fynd ir farchnad i
brynnu bwyd i 5 neu 6 o gegau. Duw a fyddo gyd a chwi.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — A fyddwch i yn gweled Jack Evans, mab yr hen Ddoctor.
ambell dro ? Dyma frawd iddo yn yr ysgol yn y fangre hon yn
dysgu sgrifenu a rhifo, a bachgennyn ffeind ydyw. Ces lythyr
ddoe neu echdoe oddiwrth y car Salbri yn achwyn yn greulon
fod y golwg yn pallu, a chant o anffortunau eriill. Yn iich byth
weled na chlywed Anacreon yn canu Cymraeg na'r Sibli ddoeth.
Mae mis er pan sgrifenasoch yma or Ueia.
Holyhead, 20th July, 1754.
Dear Brother,—! have a long time expected to hear some account of
the fifty New Testaments and Common Prayers, but hitherto in vain.
Mr, EUis has received his fifty some time ago, and he expects that
his second parcel of Bibles are now at Chester, the secretary having
acquainted him that orders were given some fortnight or three
weeks ago for sending of them, but not a word of the others. The
inclosed I received from Mr. Owen, but do not know what answer
to give ; your being disapointed of the promised Bibles makes me
terribly affraid of the same treatment in regard to the Testaments,
which God forbid ! Er cariad ar yr Arglwydd ymegniwch ar
ddyfod ar matter yma i ben da, rhag gormod gwarth a ch'wilydd ; os
digwydd ir gwrthwyneb, ni choeliach i byth (pei medrwn ddywedyd
i chwi) faint yr anhunedd a barodd imi eisioes, gan nad mai peth
ysgafn ag ofer iw iechydwriaeth dyn, ac nid hwyrach na bo rai
llawer yn ymddibynnu wrth y neges yma. I shall continue to be
uneasy untiU I hear from you ; the money shall be paid for them
when and where you please to order them. 'Rych i gael 50 chwaneg
0 Fiblau i'r mwynwyr. Ow cofiwch am yr hen gartref yn anad
unlle, ond y cartref newydd. Dyma lythyr oddiwrth y Bris o'r
Esgair a hanes fod gobaith dogn o fwyn mewn rhyw dyddyn
CCi 297

W. to R.
CCI.

_ _ gyferbyn ar llall. Beth os ceir yno wythen o deir llath neu bedair
. * o ddiameter? Roedd nobility y Brenin a Mr. Morris yn ffysto
rhai'r Bywel iw crogi, ni lyfasant ddangos mo'i trwynau mewn ffau-
na marchnad. Beth ydys nes os ci rhyw goegyn diddaioni arddelw
gan Sior ar yr Esgair ; yno ni bydd, ond odid, ond sychu trwyn
mewn Hawes. Mae pawb o honom ffordd yma yn rhwydd iachus,
a nhad felly ddoe neu echdoe ; rwy'n ei ddisgwyl yma Wyl lago i'n
gwylmabsant ni, yr hwn a drodd y meistr EUis oddiar y Suliau.
Roedd tri Sul y'mis Gorphena ar ba rai y byddid yn dangos, ac
mae'n debyg yn carrio o amgylch greiriau Saint Gybi, etc., ac er
hynny hyd yr awron fe'i gelwid Suliau'r Creiriau. Byddai'r holl
wlad yn dyfod yma i wylmabsanna arnynt,, sef i fwyta, i yfed, i feddwi,
i ymbaffio, i dyngu ac i regi, etc. Beth a wnaeth y Preiddiawryma
ond cyhoeddi drwy'r wlad y byddai'r Gwylmabsant ar Wyl lago ag
y byddai gadachau sidan i redeg, i ddawnsiaw, etc., am danynt,
hynny a hudodd yr holl ynfydion i anghofiaw'r creiriau er mwyn
gwychder y sidan sidani ; ag ni welsochi nemawr waith yn ffair
Llanerchmedd fwy o honynt nag a fydd yma ddydd lau nesaf Mi
glywaf Lewelyn yn dywedyd iddo ddianghenu Goronwy. Gwyn ei
fyd allu gwneuthur y fath gymwynas ; rhaid imi dewi am lol heb yn
ddiolch imi, neu golli'r bost. Duw a f 'o yn gwarchadw drosoch a
byddwch wych. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Holyhead, 29th July, 1754.
Dear Brother, — Chwi welwch fy mod i yn ymroi i sgrifenu attoch,
er eich bod chwi^wedi rhoddi'r swydd i fyny er's talm mawr o
amser, ni waeth pa peth a fai'r achos, os ydych iach ac wrth eich
bodd, mae'ch distawrwydd yn ddigon er peri ofhed i'r gwrthwyneb.
Ni ddaeth mo'r hen wr ein tid ddim i'n gwylmabsant Sant Jago, ond
fe ddaeth ei wyres Margaret Owain ; mae hi'n dywedyd ei fod yn
Uecyn yn 6 fynnych gan y Fors sydd yn ei grugo. Os uchel, bloedd
Gwilym am glywed oddiwrthych, mae'r tad yn gwaeddi tri mwy,
medd Marged. Ni chadd lythyr oddiwrthych er's gwell na chwarter
blwyddyn, neu bedwar mis, medd hi, er maint a sgrifenodd. Mae'r
ddau hogyn wedi mynd yn noeth lumaniaid nid er am'arch arnoch,
ni fedd yr hynaf grys am ei gefn, a phobyl yn dyfod a'u biliau am
arian drostyn ag yn dechreu siarad yn uchel, na bo'nd ei grybwyll,
felly ni wyr yr hen wr pa beth i wneuthur o eiseu clywed oddiwrthych.
298 ecu

W. to R.
ecu.

"j'Yn wir Marged," meddwn innau, '"nis gwn innau, rhaid i chwi _. „

contd.

berswadio'r bobyl i fod yn amyneddgar dros dro. Naill (chwedi
Elias brophwyd) y mae'r gwr ar ymdaith neu yntau'n cysgu, ag y
bydd ei ddeffro. Tra adawodd yrru i ffrind imi yw rhannu ymhlith
plwyfoUon Penrhos, Gallgo, ac Eugred, banner cant o ryw lyfrau, ni
chlywa i na siw na miw yn eu cylch." " O ho ! " eb'r hitheu, " mae
nhaid yn breuddwydio bob nos yr elo iw wely ynghylch y Biblau
a addawyd iddo yntau. Ag nid yw Mr. Owen ein person ni yn
gorphwyso gan son am ei Destamentau Newydd, a braidd y gedu
0 nhw allan o'i bregeth y Suliau, mae o'n dywedyd pei gwyddai
fewyrth Rhisiart Morys gymaint sydd o'u heisiau a chynifer o
fendithion a ddeuai iw ran fe wnai fwy o frys iw hanfon iw hen
gymdogion.'' " Wala, yn wir nid hwyrach hynny," meddwn innau,
" Ond chwi welwch fy nith fal y mae'r byd yn bod, a rhaid gwneuthur
y goreu o'r gwaetha " felly dyna i chwi'r ymgomio a fu rhwng yr
ewythr ar nith. Dyma ei brawd Will wedi cael cennad i ddyfod
adref i ymweled a'i rieni, ag yn glamp o ddyn lysti, gwrawl,
cyfoethog ddigon. I must contrive to get him out of the cabin, for
he begins to be too much a man and a sailor to bear with the slavery
of it, though it is a beneficial post. I must leave off abruptly. I
am, dear brother. Yours most affectionately, William Morris.
Esgair y Mwyn, July 29, 1754.
Dear Brother, — I have yours of y^ 20th this day, and am glad you L. to "W.
are all well. I have a very sparing line from Peggy, too much upon cciii.
the laconic. I intend a letter for her in this. Though she may be
ready, I am not yet in y^ condition to give her a husband and baich
cefn o arian, unless I give other people's money, but hope I shall be
able to do handsomely for them all if I live a few years. I consent
to pay for y*^ deal boards if Robert Jones gives the work. There is
some boundary to be set to y^ first but none to y^ last, unless you
fix a few days which you may guess it may be done in. Had a letter
from father lately. Gorchmynnwch fi at y berson onestaf or
rhywogaeth yn y wlad yna, sef Mr. Ellis, ag archwch iddo yfed
diod ysprydol os myn fyw, mae natur yn gofyn mwy nag oedd Paul
yn ei Iwfio, oblegid nid yw ef ddim apostol yn mynd ar led i droi
pobl at y ffydd. Rwy'n gobeithio y ceiff Gron^wy fara, onid oes
rhyw dynged yn dywedyd nad i prydydd byth yn gyfoethawg.
ecu I 299

L, to "W.
contd.

W. to R.
CCIV.

Daccw fi gwedi sgrifennu rhyw stwff at yr Aldramon Prichard.
Nawdd Duw rhag ei ddyled. "Where is y" magnetic sand found
that you sand your letters with ? Is it not the iron stone powderd?
Or what is it ? Dyma'r diwrnod teg cynta leni ; the wind N.N.W.,
and wandering clouds, we have had such continual rains that we
have neither fireing nor hay in as yet. I intend for home in a few
days, but cannot be there long. Upon the hoof again.
/ am, your affectionate brother, L.M.
Caer Gybi, Awst yr iieg, 1754.
.Anwyl Frawd, — Ar fy nyfodiad adref o Bentre'r Eirianallt mi
dderbyniais eich llythyr o'r 3dd ; wedi bod mewn hir ddisgwiliad
diball am danaw, ac mewn anesmwythder rhag ofn bod rhyw anlwc
wedi digwydd iw 'sgrifenydd ; ond moliant ir Goruchaf Dduw fod
[pob] peth yn ddiogel. Mi eithym wythnos i ddoe i ymweled a nhad
ac i fwrw'r Sul yno — mynd i Eglwys Benrhos i glywed y Gair, lle'r
adwaenwn oddeutu dwsing o bobl. Ond pe dywedwn i chwi gy'd
a chywydd prin y rhoisai'r person ei droed dros agorddrws yr
eglwys i ddyfod allan nad ydoedd yn y Gy'd a mi am y Testa-
mentau, ni feddwn innau air i ddywedyd yn eu cylch ond gwrido a
chywilyddio, a dywedyd y gwir sef fy mod yn gobeithio eu bod ar
ddyfod. Mi welaf yn y llythyr yma eich bod yn tybiaw ei fod wedi
derbyn y 50 a ddaeth gyda rhai y Mr. Ellis. Naddo, naddo, na
chlywed dim son am danynt. I presume the Society never sent
them or they would have writ to somebody here about them.
However, I writ yesterday to Mr. Bryan to desire that he would
order the carrier to call at the warehouses at Chester, but I am
affraid to no purpose. Ow pam na fuasech yn 'sgrifennu lein (oni
allasech gael amser i ymweled a rhai o ysgrifen yddion y Gymdeithas)
i wybod a yrasant hwynt. Nid wyf yn ammeu dim nad oes gennych
ddigon o waith ar eich dwylo, os oes gormod eich bai chwi ydyw.
Na atto Duw i neb ymhel a mwy nag a eill gwmpasu iw trin heb
wneuthur sarhaad neu gamwri ai gorph nai feddwl (h.y., ei ysbryd).
Engraved >¦« Gymraeg meddwch y mae'r 52 Scripture prints, nid
wyfi yn deall monoch, but the proposals will explain the thing. I
had the pemsal of yours to my father where you mentioned your
being busy about some printing work, which I imagined was the affairs
of the Cymrodorion. My father is in toUerable good health. Y fors
300 CCIV

contd.

oedd waethaf wrthaw. Yr Esgob recommends members to the
Society in this country ac nid eraill. O ni fedd Pennant ddim ^' *° _ •
Cymraeg, ag ni wiw disgwyl iddo byth ddyfod iw deall, fal y mae
mwya'r gresyndod. I have letters frequently from him, for to me
he incloses his friends' epistles. Aie epil y wiber honno a elwir yr
hydra yw'r Teifisiaid? Nawdd Duw rhagddynt I Ie'n wir, gwych
a fai cael gafael ar ddictionary y Dr. Davies a nodau Wotton arnaw.
Gwych fyddai gennyfi gael un heb na nodau na dim arall, ond ni
welafi ddim gobaith ysywaeth. Pwy a wyr a fyddwn byw ym mis
Mai? Am y cones neu genhawon sedar. He da disgwyl byth ei
gweled OS aethynt i Allt Fawdawc ; ni chawsembyth y lleill oni bae
ddigwydd imi fynd yno, ond ni Iwyddodd un o honynt, meirw wedi
dyfod i fynu. Ffarwel i Hwlyn, os oes daioni a berthyn iddo, nid
oes mymryn iw ddeufrawd, pe basai Forys byw, dyn gwych a
wnaethai, i ran hwnnw y digwyddodd yr holl synwyr. Am y
Ddoctor Bifan siaplan, ni choeliwn yn fy myw nad gwagbren ydyw,
pa wedd bynnag, moeswch weled pa beth a ddywaid am bobyl. It
is a discredit to anyone to be halld into such foolish disputes. As
obscure as I am in this nook I would not for a good deal that my
name should have been mentioned, diolch i'r offeiriad tanbaid am
beidiaw. Mae'r Llew yn 'sgrifenu attaf innau yn abyl mynych
rwan. Dim son yn ei lythyr diweddaf am Esgair y Mwyn fach. Os
ceir dogn o fwyn ceir yr hanes, os cynnogni tewi a son a wneir.
Newydd da a fai clywed fod y pum cant punnau wedi ei sefydlu ar y
distain. Ond os y brenhin a rydd yr Esgair o'i law, bid ir Bowys
ei chaffael ac nid arall, oddigerth iddo ei rhoddi ir sawl ai haeddai
oreu, sef y Llew ei hunan. Roeddwn yn meddwl mae sorri a
wnaethai'r Commissioner Vychan. Gwae'r min swyddogion.
Gadael gair allan a wneis wrth sgrifennu ynghylch Goronwy ; mae'r
gwr byth yn Walton ac yno bydd hyd na symud y Bowys bawl ei
did ef Sgrifenu y mae ef fal hyn " yn Ghaer Gybi neu yn Ghaer
Nerpwl " yn Ue yng Nghaer, a gofyn yr oeddwn pa un o'r ddwy
orthography ydoedd yn ei Ue ? Ce's lythyr oddiwrtho'r dydd arall ;
roedd y pum guinea wedi cau bwlch, er na yngenodd un gair
wrthyf o ble y daethynt. I have some pwytri lying at Alderman
Prichard's in Leverpoole which were too bulky for a frank ; perhaps
Anacreon may be among them, os nad yw, mi fyddaf yn crefu
CCIV 301

"W. to R.
ccv.

^ T> benthyg hwn yna. Mae'n dda gennyf glywed fod Jack Evans yn
contd llencyn da, gobeithio fod rhai or bendithion a enillodd ei did wedi
dyfod iw ran. Gorchmynwch fi attaw, mae ei frawd Gwilym yma'n yr
ysgol, bachgennyn cwrtais cywrain ddigon ydyw. P'ar fodd y mae'r
cir Gwil. Parry o Woolwich ? A wyddoch i ddim o hanes Will Parry
y jeweller Gwyddelig ? Mae arnaf eisiau gwybod os aeth yn siM,
par sut y mae'r stit yn cyttuno ar Woodward ? Da bod yr iechyd
mor helaeth ffordd yna, rhag mor druenus bod hebddo. Rym ni
yma, mawl i Dduw, bawb yn iachus. Nid yw nhad etto
yn bur fodlon i fod heb wraig, ac nid oes ond Duw ei hun a
eill ei gadw rhag gwneuthur rhyw fargen wirion ffol. Mae'n rhaid
i mi dorri cynffon y llythyr yma mewn byrbwyll. Byddwch wych,
a Duw'n eich cylch. Eich caredigawl frawd, Gwilym Lwyttu.
Caergybi, 23rd August, 1754, Nos Wener.
Mrawd Rhisiart Fynglwyd, — I received yours of the 17th and
observed that you had not received a letter of mine in answer to
yours of the 3rd. I ble'r aeth y chwiw leidr ? But lest he should be
lost for good and all, will give you a second, though perhaps not of
the same tenor with the other, obleit nid wy'n cofiaw un gair oedd
ynddo. Mi ddywedais mae'n debyg mal y buaswn yn yr hen
gartref. He y tarawswn wrth y nhad a'i deulu yn rhwydd iach, ag ar
fy nyfodiad adref wedi cael eich llythyr, a chwedi gyrru i Gaerlleon
1 ymofyn Testamentau, ond fe weddai fod y matter hwnw wedi ei
ddiddyrysu o'r diwedd. Os gwelwch gyfleu i'w gyrru i Gaer, bydd
digon o lestri yn mynd oddeutu Gwyl Fihangel i'r ffair, ac yno bydd
hawdd eu cael 1 bob parth o'r Ynys Dowell. Dyglywch ha wrfab, 'rych
yn tuchan ac yn achwyn yn echryslon ar y bydol drafferthion sydd i'ch
crugo beunoeth, codi'n foreu a mynd yn hwyr i gysgu, a phrin gael
amser i roi gylfinaid yn eich pen ! Ag etto er hyn 'rwyn deaU eich
bod yn ymddugwd a rhai a ellid adael heibiaw, o bai ormod 0
ludded. Y pethau rwyf yn ei feddwl yw tynnu llunia seintia, etc.,
o Gymraeg. Nid gwaith llwyr angenrheidiawl hwnnw, a pham i
chwi ddwyn anhunedd o'r achos ? More of these by and by. Beth
ynta, rhaid gadael y llyfr heb ei rwymaw tan na cheffir y darluniadau
a'r ymyla prydferth iw rhoddi ynddaw. Mae'r berson hon yn
dywedyd mae'r Esbog sydd raid enwi'r aelodau i'r Gymdeithas, ac
nid un aelod anghytrig geisio i mewn un arall. Nid oes mymryn o
302 ccv

ameu nad y'ch yn cael dogn o bli efo matterion y Deheudiriaid. tw .(, d
Gwyn ei fyd a gai glywed ei fod unwaith ar ben. Mae eppil lago rontd
bod y gynffon yn tyngu i'r fach'lis fawr mae tawel fab Hywel a fydd
a biau'r Esgair, er na brenhin na neb arall, ei gyfiawnder o ydyw
meddynt, a pham na cheiff o hi. Nid oes gan y Bennant mwy na'r
rhan fwyaf o wyr TegeingI fawr o Gymroaeg, ac ni bydd ganddo
byth, oni bae daro o honaw wrth hanes fossils yn yr iaith honno. Ie,
da chwithau, gadewch gael y mohogany seed i edrych a fedrwn ni
goed 0 honynt. Arwydd ddigon sal yw bod Hwlyn yn mynd i
Siamaica. Deg i un nad yno y bydd ei farw dywarchen. Ni thil
Bifan o'r Neuadd Wen i son am dano. Gobeithio nad yw'r dyn
hwnnw yn un o'r Cymrodorion, beth meddwch ? Rwyn ofni fod
ysbryd eiddigedd a'i holl felldigedig berthynasa wedi cael gafael ar
galon y Bychan o'r dollfa, ac nid wyf yn ammeu dim nad ymddan-
gosodd y dydd arall mewn rhyw anghymwynas a wnaeth y Bwrdd
i'ch brawd Gwilym. Chwanog a fydd pobl y rhai y bo'r yspryd drwg
ynddynt, wneuthur niwaid i bawb a fo'n deiryd i'r sawl ai cyffroa.
Da iawn clywed fod Sion ab y Doctor Evans (yn nef mae ei enaid)
yn prifio yn llanc da. Ydyw fo yn gaUu ymwrthod a'r diotta ?
Mae Wil ei frawd efo mi bob dydd yn burion bachgen, ai dad
ynghyfraith yn gwneuthur yn fawr o honaw. Er dim ar y fo,
moeswch fenthyg caniad Sibli Seisnig ac Anacreon. Ni yrrodd
Goronwy monynt i mi namyn rhyw bethau eraill, nid o'i waith ei hun.
Chwi fyddwch sicr o'u cael yn ol yn ddiogel gyda llawer iawn o
ddiolchiadau dwysion. Bellach am yr ail ebystol, a hanes
conffyrddus fod y llyfrau iw cael unwaith ettwa. Better late than
never, ebr y Sais, felly yna. Nid wy'n ammeu na byddai cyn
hawsed cael y llyfrau o Gaerlleon i Ddulas, ac o Gaeraarfon, for
they seldom have any boats coming from the latter, but from
Chester frequently. You ask my oppinion concerning the cutts
mentioned in the proposals, but as to my part I am at a loss
about the nature of the undertaking, fifty-two cutts t eiht
shillings a sett, meddwch. (Query whether the book and cutts
are to be at eight shillings). Mae hynny yn agos two pence bob
un, a phar sut i ddwyn pobyl ar ddeall y talent hynny, nis gwn
i, nor can 1 believe that you'll ever get off half the number you
mention, for nobody but persons of fashion will lay out so much
CCV 303

_, _ money, and of them we have but very few in these parts that
W. to K..
contd regards the Welsh. These proposals will do the scheme more
hurt than good, as they are in my oppinion but inaccurately done,
a school boy of twelve year old would write as good a hand or
better especially than the receipt. Os dyna'r drefn sydd ar Philips
efo ei Bewter ni waeth arall nog yntau. Mi ddaliaf storaid o wenith
i chwart o faip y tyr Siac Owain well llythyrennau, yn enwedig
y rhai Idalaidd. Pam na fusech yn dywedyd yr y cynnygiadau
na fynnech mor arian nes caffael y llyfrau ? Dyma'r Berson a
mau am y cyfan o honynt. Mi wnaf fy ngoreu ar gaffael chwaneg,
ond yn wir ddyn, nid wyfi yn tybiaw y ffynna gennyf, cewch
glywed. Mi ddygaswn glywed farw Ifan William y Telynior.
Ai ceingciau oi waith ei hun ydynt ? Ni chlywais ddim blis ar
y mesur hwnnw a yrrodd yma ddydd a fu, ond na ddywedwch
mo hynny wrtho. Er mwyn dynion a da oes dim gobaith gael
byth weled peth o waith Goronwy wedi ei argraphu? If you
think you cant compass to do it, I wish you would send me the
copy of Cowydd y Farn with notes. We'll have it done in Dublin
by contributions. Several friends are desirous to have it pub
lished, and I have told too many stories about it though not
designedly. Mae rhai o'r Personiaid a'r bobl 'nheddigions yma'n
dechreu cyfaddef fod y bardd yn ddyn abl rhyfeddol. Nid ydych
yn son un amser am ein brodyr y Cymrodorion ; a'i llaccau y
mae gwres brawdgarwch yn eich plith? Par fodd bynnag annerchwch
fi at y Gymdeithas pan ymgyfarfyddoch. A fydd y brawd Glyn yn
dyfod yn eich plith y dyddiau yma ynta blino a wnaeth ar ol y
lecsiwn ? Fe ffaeliodd gennyf fynd i lysieua i'r Eryri yr haf
yma er maint o'r a\vydd. I have had no letter from y Tewfras
this ten days or fortnight past, mae dialedd eisiau clywed hanes
Esgair y Mwyn fich, a pha beth sydd yn dyfod o'r cyflog.
G-wych a fai cael y -jvvp Kav-irwr yn y flwyddyn. Mi fyddwn i
fodlon i gymryd chwarter yr ariant. Dyma ryw hen wrechyn
yn grwnan yn fy nghlustia am gyngor, ac mae'n rhywyr mynd
i ymorawl porthiant i chwe-nyn. Duw a fo gyda chwi ag a'ch
llwyddo yn eich holl amcanion a fo er daioni i chwi. Amen.
Eich cat edigawl frawd, Williatn Morris.
304 ccv

P.S. — Ymhle y cawsoch y gair dau synied neu'r gair mwys ™ p
yma, sef diwaethaf? Argraphiad diwaethaf meddwch yn y .
cynnygiadau, h.y., mae'n debyg di-waethaf, heb fod yn waethaf, ac
yn ddiweddaf hefyd. Mae'r Uongau siwgwr yn dechreu dyfod i
mewn. Dyma ni wedi pwysaw llwyth un o well na deucan tunell.
Mae ambell geiniog i chael oddiwrthynt, pe caid llonyddwch iw
chanlyn, ond ni chair ddim. Mae'r un yspryd wedi myned i
mewn i dollfa'r Duwmares ac aeth i mewn i un Gaerludd. Yno
y byddai longau'r Gwyddyl yn mynd i bwyso ei siwgwr, etc.,
ond nid oeddynt yn medru cael pob peth wrth eu bodd, felly
dyfod yma a orugant. Hynny a barodd i'r swyddogion yno
ymddigiaw wrth gowiriaid Cybi, ac y maent yn gwneuthur
cymaint o gamwri ac allant. I'r dollfa honno y byddwn ni yn
gyrru ein cyfrifon a'n llythyrau, ac nid at the Bwrdd. So they've
the opportunity of representing things in what light they think
proper. Duw a'n cadwo rhag ein cis. Roedd y gair ffordd
yma'r dydd arall fod yr hen Nicholson wedi marw yna a bod y
brawd Tew yn ei le — celwydd bod y gair ! A fyddwch i yn
gweled yr hen gorphyn hwnnw weithiau ? Par ddelw sydd amo ?
Da chwithau, gadewch wybod a gawsoch i fy llythyr diweddaf sef
atteb ir eiddoch o'r 3dd, os nid 'o, fe fu rhyw hagr weithred ar
led. Byddwch wycyi.— W.M. Galltvadog, September 8, 1754.
Dear Brother, — I have yours of y^ 22nd August with Cwynfanau
about entring wine in bottles. If you had not a copy from
Beaumaris or a letter from y'^ Board of y^ ist March, 1753, or
thereabouts, about wine in bottles, I think you may petition y'=
Board, as you can produce instances of such entries allowd ; but if
you had that notice I can see no colour for it. Perhaps I may get
a Member of Parliament to hand in y^ petition when the Parliament
meets, but I believe it is impracticable at present, so that you must
pay y^ mulct. Inclosed you have a copy of a letter we had a few
days ago from the Board, which seems to be a general letter on the
same head, so that your misfortune very likely was to act so at an
unlucky time, when the Treasury had received an information. I
cannot think that anybody from your parts had any acquaintance
with Mr. Harding, not even Chwilcath, so I suppose the information
w 305

L. to W.
ccvi.

T TIT is real from the Sussex coast perhaps of French wines intended to
L. to w. „, .
J be imported. Ni chlywai son am y Chwilcath yn marw, ni wn i a
fen triwn i gymeryd ei Ue hi rwan ai peidio. Have had no leisure yet to
write to father, I am so excessive busy that I have hardly my senses.
As for the Common Prayer cuts they are in my opinion beautiful
things and we have subscribed here for about twenty. I would not
take a guinea for the book if I had it well bound. There is neither
credit nor discredit to my brother about it. If any like it, well and
good. It is true the thing is more for ostentation than use. But
religion requires its fineries and foUies as well as other ladies.
This hath no regard to Gronwy's poems. Those must come from
y'= Cymmrodorion, but this is a private affair of Ryland's. The
cuts are intended for y^ Common Prayer and Testament bound
together, which I think is one of y^ prettiest books of y^ kind I ever
saw. Have you seen none of them ? Y Llwyn Llwyd yn addo
fyth. Ydyw mi ¦wranta mae'r Esgair yn digio llawer un, gadewch
iddynt ; dywedwch iddynt hefyd fy mod mewn cymaint ffafor gida'g
larll Powys, nad yw'n gwneuthur dim gweithred o bwys heb
ymgynghori a mi, and that there is often two messengers in y^ same
week from him to me, and you may tell them that they are not sure
there will be ever a trial more about Esgair y Mwyn, and it is
impossible there can be any at Hereford or Salop. Bod Powel wedi
benthygca gwell na .^i 500 o bunnoedd i garrio'r treial hyd yr aeth, ag
nid yw cantoedd mor hawdd i'w cael yn y Sir yma i chware a hwynt.
That he calls for his rents before hand, and curses the hour he ever
meddled with this lawsuit. Pawb yn ddigon distaw yma, no places
of trust to be given without asking my opinion, and certifying for
y^ persons ! Torri ar ei traws a wnelo'r sawl sy'n chwythu gwenwyn
o achos fod dynyn truan yn mynd rhagddo. Gadewch i'r Brysgi
fynd ymlaen. It is good sometimes to have such a spur — it will
happen one time or other that he may fall in his own snare. It is
envy more than anything else I suppose that poisons the mind of
Collector Smith, for this affair is vastly magnifyd in all countries to
be a prodigious thing for my profit. Duw gyda chwi, nid oes yma
ddim amser i sgrifennu ychwaneg, pob peth mewn ffrwst ar draws
eu gilydd. Eich brawd ffyddlon, L.M.
306 CCVI

Caer Gybi, 2iain o Fedi, 1754.
'Mrawd Mynglwyd, — Dymma eich Uythyr o'r 14 gar bron a chan ^^ ^^ j^^
diolch am fenthyg llythyrau Goronwy, ond nid wyf yn diolch mo'r ccvil.
pethau am y rhan gyntaf o'ch ebystol. Pam i chwi ddwrdio a digio
mor erwin wrth Wilym wirion ? Nid oedd 6 yn meddwl chwaethach
amcanu sarhaad yn y byd i neb ; nid felly y bydd brodyr, sef yn
ffromwyllt naill wrth y Uall, ac yn cofiaw'r gwaethaf i'w gilydd. Os
bu eich brawd yn anrhesymol (ac nid oes dim ameu nad oedd o
dippyn allan o ffordd) nid oedd hyny achlysur yn y byd i chwi
daro'ch tin wrth y nenbren, chwedi yrhen Wen droed lewt. Rhaid
i chwi ysgwyd Haw a rhoi cusan ffrins a gollwng yn angof wendidau
'ch brawd ; mae crefydd, ie, a'ch dyledswydd yn gofyn hynny
gennych ; mae yntau'n gofyn nawdd ac yn addaw na throsedda ond
hynny o'i wirfodd nag o'i anfodd. 'Rydych chwi wedi maddeu,
ond ydych ? — mi a wn eich bod ; felly digon am hynny. Mi glywais
y Bennant yn son am eich ffrind Mendez da Costa ; fe yrrodd iddo
ryw bethau a gawsai gennyfi oddiyma efo'r post, ai luddew o'r
Fendez ? Na welis i ddim son am dano yn y papurau newydd ;
anfynych y byddai'n cael golwg ar y rhai Seisnig gan mor ddrudion
ydynt. Gwaed hwch ! Dyma fi wedi colli'r ink am ben y papur,
gresyn oedd, a ffeiniad o'r ysgrifen a gwastadled y rheswm ! Ond i
fynd ymlaen. Ni bu uwch bawd na sawdl i un o bobl Drysglwyn
er pan fu farw'r hen bobl, a Moi yntau yn South Carolina. Mi
adwaenwn Hwlyn'* yn llencyn diniwaid ddigon. Wawch! dyma
fy nheulu i wedi dyfod adref yn iach lawen o Bentre'rianell, Ue
buont dair wythnos gyfan yn difyrru'r hen wr, nhw ai gadawsant
*A pedigree of this family may be seen in " Powys Fadog" v. 287. One of
the sons of 'WiUiam Lewis of Trysglwyn is frequently referred to in the letters
(e.g. pp. 185, 187). He was a doctor in London and attended upon Richard
Morris. In an old ballad printed about 1754, there appear the foUowing
englynion. Tri o Englynion i Mr. Howel Lewis, y meddig o Lundain, ail
mab William Lewis, Esqr. , Trysglwyn, yn Amlwch ym Mon : —
Howel wr tawel teg — Lewis feddig
Lwys fiddiol dy anrheg,
Yn fwyn y daeth o Fon deg,
I Lundain, iredd landeg.
Mab Gwilim a'i rim o rad — wyr Morys
Ymyrwr da weithred
A gorwyr er llwyr wellhad,
Howel Wredog ni wridad.

ccv II

307

™ o y boreu heddyw yn bur heini, ni buont erioed cyhyd oddiwrthyf or
contd hlaen ; d6, unwaith pan fum yn y Deheudir, — mewn difrif mae
nhw' yn gwpl o blant ffeind, i Dduw bo'r diolch am danynt, ac rwy'
yn hyderu y rhydd ei ras ai fendith iddynt. Beth pei medrai Feirian
siared Cymraeg cystal a Siani, a'i darllen cystal a Robin ? Beth
pei medrynt hwythau siarad a darllen Saesonaeg cystal a hithau ?
Ond nid felly mae'r byd yn b6d. Oni addawodd Meirian sgrifennu
at ei chyfnither Margaret Morris? Gobeithio fod swn priodi
drosodd tua'r hen gartref, but query. Digrif a fai clywed y Doctor
Bifan yn canu " Dick aeth yn Hittyn" wedi iddo roddi or neilldu'r
gwn du. Mae'n ddi gan fy nghalon glywed fod y Gymdeithas o'r
eiddoch yn cynnyddu bob mis a brawdgarwch yn ymledu f^wy fwy.
Budd ir awdwr oedd un o'r achosion mwyaf a barodd i mi dymuno'r
Cowydd ; rhaid bodloni hebddo, oni cheir drwy fwynder a hawdd-
garwch. Cefais innau lythyr heddyw iwrth y Llew, ac rwy'n cael
ambell un yn o fynych, diolch iddo, mae o'n awr yn llawn o
ysprydoedd, diolch ir larll. Os caf fi hanes fod yr un o'r Personiaid
yma ar drancedigaeth mi sgrifennafi attoch chwi, cynt y cewch
afael arno, na llythyr oddiyma at Oronwy ac oddiyno yna. Och fi
na cha'i yr rhent oreu ym Mon ! Pe bai Mr. Bodvel, i.e., Arglwydd
Powis, yn ceisio gwell un iw gir Huw Williams ac yn rhoi'r
Aberffraw i Oronwy, ond gwych a fyddai ? Dyma Wil ab y Doctor
Evans yn copiaw gwaith Goronwy Fardd, pan ddarffo iddo, mi ai
gyrraf yn 61 yn ddios. Ni wyddai'r Bardd mae'n debyg mae bil ar
yr Aldremon a yrrech iddo, mae'n ddigon tebyg fod tippyn o f — w
yn y caws, roedd peth dyled er's dyddiau byd arno i O.P., nid hwyrach
fod attal or achos hwnnw, nid oes mymryn o amneu nad yw'r
Aldremon yn ddigon diflas pan fo'r geinog fach yn brin. Mae yn
ddigon drwg gennyf dros yr Wdwartb yna, gan fod y benywiaid
mor dost wrtho ; ofn mepcyrn mae'n debyg sydd arnaw, pan fo'n
ymwrthod a rhai ieuanc prydferth, cym'red ofal mae digon o achos
iw hofni, nawdd Duw rhagddynt ! Mae nhad yn ei lythyr yn
dywedyd i chwi yrru am Dwm Parry yr Sais, mi fynnaf ymofyn oes
dim Uong yn barod i hwyliaw o Ddulun ffordd yna, fal y gallo gael
i basaids efo hi. Bachgen cywraint ond bod eisiau ysbryd arno.
Mae'r bychan a chanddo ddigon. Yn y modd ymma yr sgrifennodd
fy anwyl gyfaiU William Bulkeley or Brynddu, Esq., attaf y dydd
308 ccvil

arall : " I received the proposals for printing by subscription 52 o ,_, _
• ¦, -, . .r . . . ¦, ... "• to is..

ddarluniadau newydd Ysgrythyrol, etc. I am determined to be a
subscriber for two Common Prayers with those cutts bound up in
them as also Mr. Evan Williams 24 Psalm tunes annex'd, of which
you may acquaint your brother, Mr. Richard Morris, and shall
therefore return you 8s. for that purpose, but in the meantime shall
desire you to inform me what those prints are that I may satisfy
others that may be inclined to subscribe, for as darluniad is a
general word for prints or pictures of all kinds, whether empires,
kingdoms, cities, men, beasts and birds, so shall inpatiently wait for
a solution of that word, and what those two Common Prayers will
cost me with those prints and Salm tunes bound up in them." Mi
attebaf yr hen wr ynghylch pob peth ond y Psalmau. Pa faint a
gyst y rheini ? Rhaid i minnau ei cael yn fy llyfr mi wranta, mae'n
debyg, obleit rwy'n disgwyl o Fodorgan gomhisiwn am ddarluniadau,
ond goreu i chwi yrru yma ryw faint chwaneg or cynnygiadau, os
troseddodd un nid eill y lleill mor help. Rhaid cadw noswyl, mae
hi wedi mynd yn hwyr anial. Duw a warchotto drosoch ar eiddoch
a byddwch wych. Eich brawd pendew ddigon, Gwilytti Fyngfrith.
P.S. — Nos dranoeth. Wawch etto ! Dymma fyng werthfawr
gyfaiU Surgeon Gen. Nichols newydd ddyfod ir dref Roeddwn yn
meddwl y cawsech olsgrif digon ei hyd y boreu foru, ond ni wiw
s6n beUach, rhaid myned efo'r mwynwr accw i ymweled y claf ar
anafus, etc., as the pacquet boat doth not sail tUl about 2 p.m. The
day will be his, a da yr haeddai. This gent is deservedly at the
head of his profession in Ireland (a Chester man born), a great
botanist, a famous florist, gardener, etc. Dont you think it very
kind of him a year or two ago, to give me by a letter from under his
hand, leave to send hence as many patients (poor people incureable
in our way) as I pleasd over to the hospital in Dublin where they will
be admitted, attended, dieted and cured without a halfpenny
expense? Did the poor Welsh ever receive such civilities from the
Irish before ? Ond yn ddistaw, mae'r gwr yn ddarn o Gymro glan !
I have sent many, and all have been cured, and sometimes the
hospital surgeons have complimented me that I had done the work
to their hands. Mae'n rhaid a brolio tippyn weithiau. Hanner
dydd Dydd Llun — Dymma fi wedi bod efo'r meddyg mawr drwy'r
ccvn 309

contd.

W. to R.
contd.

W. to R.
CCVIII.

boreu yn ymdreiglo, nothing would give you a better notion or
rather idea of the old apostles going about, such flocks of poor
miserable creatures yn crefu ag yn cael cynghorion, eraill yn dyfod i
fendithio am rai a wnaethent les, nid oedd ond un o ddeg a ddaeth
i roddi diolch im lachawdwr, os daw un o'r ugain rwan mae'n beth
go ryfedd. Er bod gan yr hen gorphyn yr ardd web a ond odid yn
y deyrnas hono, etto fe gyfaddefodd that I had more curiosities in
mine ! ! Ie, dwbl wfft ! Wala, wala, rhaid rhoi'r pin heibiaw a
mynd at y ciniaw, and to benefit by the good old man's discourse,
oddiyno ei ddanfon i'r Hong a ffarwel gyd ag ef dros un flwyddyn.
We have come to an agreement to send each other all the varieties
wanting by each yn goed, llysiau, blodau, etc. You see how fond I
am of writing about these things. Dry meat to you. Hoff gan bob
bwch ei ddigrifwch. Byddwch wych, a sgrifenwch gynta galloch
da chwitheu. Mi wnaf fy ngoreu am yrru i chwi ddigon o enwau
subscribers cyn y bo hir. Adieu. — W.M.
Holyhead, October nth, 1754.
Dear Brother, — Llyma fi yn gyrru yn ol i chwi, gyda chan diolch
eich dau lythyr a gweithredoedd Goronw Ddu o Walton. Ni
chlywais ddim oddiwrth y ceryn er's llawer dydd. Rwyn maddeu
iddo dan obaith ei fod yn gwario ei amser mewn gorchwylion mwy
buddiol na 'sgrifennu epistolau i'r Cybiaid, a bod Cywydd y Castell
y'mynd ymlaen, etc. Par fodd bynnag, dymma fi heddyw yn Uunio
Hythyr i^do, ac yn anfon gwridd o'r hen Brydyddiaeth o'r eiddo
Gwalchmai ai gydoesiaid. Wrth gofio, what becomes of Mr. William
Jones's MSS. ? Did you petition for them as you proposed? If so,
pray what was the event ? The Rector of Llandegfan and Beau
maris died lately. A living in the gift of Baron Hill family, and
given by young Lord Bulkeley to John Hughes, junior, of Glan'rafon.
Dim siawns i Oronwy yno. Dyma linell oddiwrth yr hen wr tlawd
o Fodorgan yn deysyf cael set dr darluniadau, but as he dont
want (i.e., cant afford to purchase) a Common Prayer, etc., desires
he may have 'em loose and will have 'em bound in Dublin. Fe fu
Risiart Morys o Fathafarn yma ddiwedd y mis diweddaf. Dynan
o'r ffeinia rwyn credu, a bod yr herlodes honno yn ddigon ded'wydd
daraw wrth ei fath. Wfft o'r maint sydd ynddo ; saith droedfedd
mi wranta o uchder? He took with him Peggy Morris to be
310 CCVIII

assisting at her sister's lying in. I long to hear of her being safely
delivered. You remember the Priodasgerdd " O bo't llawn, byd da
a Uanc." Felly y bo, ond digrif gweled y wraig a'r ferch yn planta
ar unwaith, ah? Hi eill ddigwydd yna felly, ond nid yn debygol
yma. Your friend and mine Mr. Pennant is returned from his Irish
travels. He left this place the 7th inst, after giving me a full
account of his tour through that extensive kingdom. I told him that
you had forwarded the Harwich Cliff's rarities, for which he expressed
himself under great obligations to you. By inclosing a line I
received from him just now you'H see how proud I am of such an
ingenious worthy man's friendship. His fossils, etc., are gone in a
vessel from Dublin to Flintshire, so I am to have specimens from
thence. I had a letter a post or two ago from y Tew mawr o Allt
Fadawg, all was well. Some skirmishes with Powel's clan, a llythyr
araU 0 Bentre'rianell, y nhad yn rhwydd iachus, gweiddi am betisiwn
iw roddi yn nwm Syr William Irby. Mi yrrais iddo rywbeth yw seinio
gan y plwyfolion. Ni byddynt fawr nes mae'n debyg, beth
meddwch ? Rhaid mynd tua'r hen gartref rai o'r dyddiau yma, mi
addewais fyned i yfed t6 at ryw ferchettos, felly rhaid terfynu. Duw
gyda chwi, a byddwch wych. Eich caredigawl frawd,
Gwilytn Rwydd-dew.
P.S. — Pa beth sydd yn dyfod o fy hen gyfaUl o Drecastell ?
Wawch ! Dyma bwmp o lythyr oddiwrth ymrawd Rhisiart. Oni
wyddwn i o'r goreu mae pendefig digon ffromwyllt o'r Llywydd, ond
y deuai yw le mewn munudyn. Ni chaf prin amser iw ddarllain
cyn gyrru hwn ymaith. A gewch chwi'r gofuned ? Cewch yn siwr,
a'r peth fyd a fynnoch i gan Wilym. Rhaid tewi a son bellach.
Adieu. Cewch lythyr yr wythnos nesaf.
Galltvadog, October 14th, 1754.
Dear Brother, — Pray let me know the truth of the report that
Huw Llwyd'* throws sticks at Newhaven. Pray enquire closely into
the affair. I dont think it impossible but the aerial, part of such a
fellow may be condemned to act like a fool, that so long acted the
knave. I have heard it affirmed by very sober men in Merioneth
shire that Mr. Wynne of Ystymllyn can do some surprizing things
* See "ante" p. 104.
CCIX 311

W. to R.
contd.

L. to "W.
CCIX.

L. to "W.

which are called supernatural, by producing the appearances
^ . of distant persons ; not that they are perhaps really above nature,
contd. but that they are done by some means that are not commonly
known, or can be accounted for, as electricity and magnetism are
secrets of that kind, though really natural. Be so good as to let me
know the common opinion of your part about Mr. Wynne ; and
whether really he performed those things before sober, sensible,
sedate men. I am not over credulous about those things, and
scepticism is madness, for we really know in general very little or
nothing in comparison to what is to be known. The great Lord
Bacon owns it, and that temper'of mind in him brought him to
enquire into the depth of Nature beyond any man that was born
before him. People that know very little of arts or sciences or of
the powers of Nature (which in other words are the powers of the
Author of Nature) being full of conceit of their own abilities and
knowledge, will laugh at us Cardiganshire miners that maintain the
being of knockers in mines — a kind of good natured impalpable
people but to be seen and heard, and who seem to us to work in
the mines ; that is to say, they are types or forerunners of working
in mines, as dreams are of some accidents that happen unto us. The
barometer falls before rain and storms ; if we did not know the
construction of it, we should call it a kind of dream that foretells
rain ; but we know it is natural and produced by natural means
known to us. Now how are we sure or is anybody sure, but that
our dreams are produced after the same kind of natural means ?
There is some faint resemblance of this in the sense of hearing, the
bird is killed before we hear the report of the gun. However this
is, I must speak well of these knockers, for they have actually stood
my very good friends, whether they are aerial beings caUed spirits,
or whether they are people made of matter, not to be felt by our
gross bodies, as air and fire the like. Before the discovery of Esgair
y Mwyn mine, these little people (as we call them here) worked
hard there day and night, and there are abundance of honest sober
people that have heard them ; (although there are some people
amongst us who have no notion of them or of mines either), but
after the discovery of the great ore, they were heard no more.
312 CCIX

When I began to work at Llwynllwyd they worked so fresh there
for a considerable time that they even frightened some young work
men out of the work. This was when we were driving levels and
before we had got any ore, but when we came to the ore then they
gave over and I heard no more talk of them. Our old miners are
no more concerned at hearing them blasting, boring holes, landing
leads, than if they were some of their own people, and a single
miner will stay in the work in the dead of the night without any
man near him and never think of any fear or harm that they will
do him, for they have a notion the knockers are of their own tribe
and profession and are a harmless people who mean well. Three
or four miners together shall hear them sometimes, but if the
miners stop to take notice of them the knockers will also stop ; but
let the miners go on at their own work, — suppose it is boring — the
knockers will also go on as brisk as can be in landing, blasting or
beating down the loose. And they are always heard at a little
distance from them, before they come to ore. These are odd
assertions, but they are certainly facts, though we cannot and do
not pretend to account for them. We have now very good ore at
Llwynllwyd where the knockers were heard to work ; but the
knockers have yielded up the place and are no more heard. Let
who will laugh, we have the greatest reason to laugh and thank the
knockers, or thank God who sends us these notices. This topic
would take a large volume to handle properly and I wish an able
hand would take the task upon him to discuss the point, perhaps
some extraordinary light into nature might be struck out of it. The
word supernatural used amongst us is nonsense ; there is nothing
supernatural, for the degrees of all beings from the vegetative life
to the archangel are natural, real, absolute creatures made by God's
own hands, and all their actions, motions, and qualities are natural.
Doth not fire burn a stick into ashes as natural as the air or water
dissolves salt ? and yet fire when out of action is invisible and
impalpable, but where is the home or country of fire? "Where also
is the home and country of knockers ? Lewis Morris.*
"(This letter has been copied from a transcript made by the Rev. P. Bayley
Williams, in the Editor's possession. The original appears to have been
lost, and it is probable that the letter is not complete.)
CCIX 313

L. to W.
contd.

"W. to R,
ccx.

Caergybi Sant, 14 o Hydref, 1754.
Mi ddywedais i chwi yn fy llythyr diweddaf imi dderbyn yr
eiddoch o'r 8d, a da oedd ei gael, mi dyngaf i chwi hynny. Peth
hyfryd iawn yw bod gan ddyn galon faddeugar, digon anhawdd yw
ei hystwytho lawer tro er mynyched y dywedir y pader. Chwi
ddywedwch am y Llywydd, mai creadur Hariaidd ddigon pan foddir
yw, ond erchyll pan ddigir. Ond gwych tymer y dyn a fai lariaidd
ddigon pan ddigir. Ah ! beth meddwch ? Yn wir, dyma fi newydd
fod yn ffrochwyllt heb yn waetha yn fy ng6n, er fy mod wedi cael
digon o amser i'm harfogi fy hun. Dim ond ymgegi a rhyw
Wyddelod rhwydd feddwon. Maent yn dywedyd mai balchder yw
gwreiddyn pob gwUtineb a drygnaws ; nid oes dim o'r ammeu, beth
meddwch ? Dywedwch wrth Feirian y cyd-ddygir a beiau ei
ysgrifen pe digwydda rai Syn ei llythyr at rai o honom. Mae yn fy
mryd i (os byddaf byw i weled fy nghywion yn gallu sgrifennu)
wneuthur iddynt yrru llythyrau at eu ffrindiau fynycha gallont.
Mae Rhobert wedi sgrifennu pwmp o lythyr at ei gefnder Llywelyn
o'r Deheu er's dyddiau byd, ond heb gael atteb etto. Dyma i chwi
Awdl y Gofuned a gopiawdd Will ab y Doctor Evans. Rwyn ei
gymeryd i'r Dollfa yn glare ! [Here follows a copy of the Awdl
signed Gronwy Ddu o Fon.]
Dyma'r bachgen wedi darfod ei disg, sef ydoedd hwn y gorchwyl
cyntaf a wnaeth erioed mewn barddoniaeth Gymraeg. Gwell fasai
ganddo gopio Lladin o lawer byd. Rhaid dysgu croppian cyn
cerdded. Maddeuwch chwithau'r beiau. It was for curiosity sake
that I enquired about the Jew's L. Mendez. He may be as honest a
man as the most orthodox of us all, and consequently to be valued.
Dyn cywraint gonest, pa grefydd bynnag a fo, a haeddai barch a
charedigrwydd, ond cynnesach gennyf y Gristion, os bydd yn
ddynan Hariaidd. Dyma lythyr heddyw (yr l6eg) oddiwrth fy
mrawd Pennant ynghylch ryw dlysau, etc., a brawd mae'n fy ngalw !
Cymhesur, meddwch chwithau. Daccw yn Nhre Ffynnon lonaid
boccys o drysor i ddyfod imi efo'r cyfleu cyntaf. I send no invoice
along with them (medd y brawd) for I think you will be better
amused with guessing at the particulars. Fossils bod ag un, for
the Museum Morrisianum. Mae yma eisioes gasgliad glew iawn o
fossils, shells, sea-plants, mines, animals preserv'd, parts of animals,
314 ccx

medals, coins, etc. Chwi welsoch lun Sydrophel yn Hudibras.
Mae Uong yn mynd o'r Iwerddon, sef o Ddulun, y mis nesaf; os
na thery nhad wrth gyfleu i yrru Twm Parri yn'ghynt, rwy'n
meddwl y medraf gael ei basaids gan y meister i'r hwn rwyf gydna
byddus. Aie marw a wnaeth ei chwaer, beth oedd ei hoed hi? Nid
oes wybod par sut a fydd cael y Uyfrau o Ddyfi. Rwyn deall mae
yno 'raeth rhai y Mr. Ellis, ac mae'n debyg yr holl rai oedd i ddyfod
i Fon. Mae'n fy mryd i sgrifennu i'r Dollfa yno i erchi arnynt
hebrwng rhai nhad a Gallgo efo rhyw gwch i F6n. Fe fydd min
lestri yn dyfod a choed oddiyno i'r wlad hon rwan ac yn y man.
Do, yn siwr, mi delais i nhad yr hanner gini yn union deg pan
gefais yr hanes gennych. Ie, yn wir, gerwin o'r llygod Ffreinig
sydd yn ceisio ysu, nid yn unig ein dybacco ond hefyd ein planfeydd
a dihenyddu ein poblach. O chwiw garn Hadron ! Gormod
cywilydd os gedir iddynt. Gwell i'r hen wr yrru ei fab William
drosodd i wanstrio tipyn ar y cenawon haerllug. Nis gwn i par sut
bethau a fyddai da gennych gael i'w hargraphu. Oddiwrth Lywelyn
neu Oronwy y dylai ryw gampau ddyfod, chwi a wyddoch nad yw'ch
brawd Gwilym druan ond annysgedig ag anghelfydd ddigon yn y
famiaith Gymraeg, ag heblaw hynny, daccw fi wedi rhoddi benthyg
y Delyn Ledr i Oronwy, ag yng nghist honno mae'r holl drysor a
feddwn i mewn barddoniaeth a hynafiaeth. Pe baech unwaith
wedi torri'r garw, mi wnawn fy ngoreu ar anfon i chwi rywbeth neu
gilydd i borthi'r bendro, ni choeliach i byth y blys a'r awydd sydd
gennyf am gael gweled peth o'ch gorchwyl yn argraphedig.
Myned heibiaw yn ddistaw ag megys yn anwybod i ni y mae'r
amser, ac o dippyn i dippyn rym bod ac un yn Uithraw i'r bedd, He
derfydd am ein holl amcanion. Nid oes yno, chwedi Selyf ddoeth,
na gwaith, na dychymyg, na gwybodaeth, na doethineb. Dyma
Robin yn dechreu dysgu canu ffidl. He has "Jenny Jennee " at
his fingers ends. Rhaid a dysgu i Siani hithau i ganu gyda eu
dannau, Cantores fawr ydyw, digon o benhiUion Cymreig ganddi.
Wale, wale, rhaid a rhoddi main cl6 ar y gwaith (am heno pa wedd
bynnag), felly byddwch wych, a Duw ach noddo.
Eich brawd anwizv ddigon, Gwilym o'r Dollfa.
P.S. — 17th Roeddwn yn disgwyl fy chwaer adref o Bentre'rianell
fal cawsech newydd odd'yno, ond ni ddaeth. — W.M.
ccx 315

W. to R.
contd.

"W. to R,
ccxi.

Holyhead, 21st October, 1754.
Dear Brother, — Mi a wn mai dywedyd ei Bader i Berson yw
rhoddi hanes i chwi fod y Doctor Hugh Wynne, Archjagon
Merionyth, Person Dolgelley, etc., wedi marw (for in the London
papers I saw it). Roedd yn briawd a chwaer i'r pendefig or Gors,
a brawd ydoedd i Mr. Wynne o FodysgaUen. Ai tybiad fod dim
siawns i Oronwy gael 'run o'i lefydd ? Gofynwch ir larll or Castell
C6ch. Dyma lythyr o Fathafarn. Dim hanes mab bich. Dyma'r
Aldremon Prisiart wrth fy mhenelin, ac yn canmawl y Llywydd
Mynglwyd yn anad un cir a fedd yn y byd ! Lie da ceisio
sgrifennu chwaneg. I writ this day to Aberdovy about the Bibles.
Father was toUerable well last Thursday when sister came from
thence. Duw yn eich cylch. Eich caredigawl frawd,
William Morris.
P.S. — The Aldramon desires his compliments to you.
Galltvadog, October 26th, 1754.
Dear Brother, — Just now returned from an attempt of getting
L, to "W. through Rheidiol to Esgair y Mwyn. But to speak after the
ccxil. manner of y^ ancients, the principal River God stood upon the bank
with a stern countenance and told me it would be my destruction, if
I moved a step further. His head was in the clouds and the
skirts of his gown in the river, he shook his white beard, and I took
his advice and went home again, and sat down to write this account
of his Godship. You remember the expression of Cato (or of y^
poet, however : "the Gods take care of Cato," and why not of me?
You see they do, and everybody sees it. Then what signifys the
efforts of little mortal animals to hurt me ? It was contrived by
some little malicious fellow in y^ Exchequer the other day to get an
Exchequer process directed to y^ Sheriff of Cardigan to distrain on
me for .^100, money remmitted me in y^ year 1745 ^nd 4^ to be laid
out to lawyers, etc., for the King's service, and for which I was
accountable. I had accounted for the money and for several
hundreds after that, but for all this the Sheriff distrained, and I gave
him a note for ^100. Doth not this look odd, think you ? The very
person on whom depends all their affairs here to be distraind upon
by a Tory Sheriff. Now a passionate man (as they call me at the
316 CCXII

Treasury) would have thrown dirt in their faces and kickd all about . — ,
L. to W .

him, but another of y'^ Gods of y*= ancients, called Patience, told me
that it was impossible this could come from the leading men —
my superiors, for it was too ill timed a thing if they had a mind
to fall out with me. And it was the direct way to drive me off with
what money I could lay my hands on, and to suffer all to go to
wreck and ruin. Therefore I immediately wrote to y^ solicitor of
the Treasury to desire him to put a stop to these Exchequer
processes, for that I should be never safe to enjoy one penny of y^
money paid me by y'^ Treasury for my services while this gate was
open. How slippery is our situation ! A man may be thunderstruck
with a writ from y'= Exchequer for money he hath accounted for ten
years ago, and all his effects swept away, and it shall cost him
a London journey, and a quarter of a year's application before
he can recover his own, and yet not know as long as he lives from
whence the bolt comes. Not from Jupiter, but from some of y^
rascally inferior gods. This is in y^ language of y'^ heathens
which fits those people. The solicitor was never more surprizd at
anything than at this proceeding, and doth not know how it came
about, wrote to me that he would get an order of y'^ Treasury to the
Sheriff to return me my note, etc., and that I was to have all the
countenance, assistance, etc., as I could wish to have, — diolch i
chwi, ebr finnau. Well, to be sure, I have honour in abundance
done me by y^ great ones, clod a mawredd ; ond nid hynny
sydd arnafi eisiau. A patent place for life, ac aros gartref er
gwaetha pawb, — that is all I want of them. And no body but
the God of Gods can do it. These inferior ones are not inclined
to do any good to me, they are all for their own dear selves. I
hear not a syllable of Commissioner Vaughan ; Duw wnel ei fod
gwedi bwrw ei wenwyn. My wife and daughter Margaret at
Mathavarn expecting my grandson, and here is an order in great
hurry for me to go to y^ mines, but Rheidiol wont let me ; os
tyr hi'n deg heno yn y nos, ag i'r dwfr ostwng, mae'n rhaid
mynd. Mae yno le conffyrddus ddigon, a very good warm house,
pretty well furnished and fireing enough, a digon o lineing mewn
bol. Abundance offish (herrings) in y^ bay at Aberystwyth, but y^
weather so bad that they cannot go out to take them. — L-M.
CCXII 317

contd.

CCXIII.

Holyhead, nth November, 1754.
¦^ Tj Anwyl Frawd, — Echdoe y daethym adref o siwrnai fich wedi bod
ddwynos Ymhentre'rianell, noswaith ym Modewryd ac arall yn y
Brynddu. Gerwin o'r Uifeiriant sydd rhyd y wlid, y pontydd tan
ddwfr gan mwyaf, ag roedd im cwmni innau yn mynd ag yn dyfod
o Fodewryd haid o ferchettos, ni chadd dyn erioed y fath drafferth
ag a ges yn Uusgo rheini drwy afonydd a ffosydd ! Ond i wneuthur
iawn (oni cheir ganthun' nhw) am yr holl ludded, pa beth ydoedd
gartref im croesawu ond llythyrau oddiwrth fy neufrawd, oddiwrth
fy nith Marged Morris o Fathafarn, oddiwrth fy nghyfaiU Mr.
Pennant o Downing, a chyd ag e flychaid o bethau gwerthfawr
anial, viz., fossil shells, plants, animals, mines minerals, etc.
Wala, ni bu erioed wr mwynach ar wyneb y ddaearen hon rwyn
Hwyr gredu. There are twenty-six parcels of these curiosities. He
told me in a former letter that he would send me no invoice of
them, for I think (says he) that you'll be better amusd with guessing
at the particulars, ac felly fu fe weddai. Rwy finneu i gynuU iddo
yntau loniad y boccys o ryfeddodau Mon ar fyrder. He sent me
some fossil shells of chalk which came, I presume, from Harwich.
Gresyn na chawsai Gronwy well siawns am Ddolgelley, ni chlywais
i byth na siw na miw ynghylch y matter. You'll receive herewith
Owdl y Briodasgerdd, pray send it me back again when you get a
frank, you shall have an index of all the poems I have of his, then
you may have the loan of any of them. Fe eill Twm Parry glafrllyd
eu copiaw i chwi. You imagine, like most of the English, that the
scrubado hath over spread all Wales as well as Scotland, but you
and them are much mistaken. Particular lads may have it in most
schools, which is entirely owing to their poor nasty way of living ;
people of fashion know nought on't, and its but seldom clean
children catches it ; mine or sister's never did. Dont you think
that some of your poor are infected with it ? I daresay they ai^e.
Diolch am y cynghor. Oni wyddechi that my esteemed friend
Surgeon General Nichols hath dubb'd me his deputy the other day,
nid ffwl o feddyg mo Wilym. Ond rhyfedd gweled pobl gymeradwy
yn dyfod i Fodewryd (wrth glywed fy mod i yno) i ddangos ei
harchoUion, etc. Gresyn oedd marw chwaer Dwm a hithau gystal
geneth. Aie prynnu'r lease a wnaeth y Downsend hwnw? Ai
318 CCXIII

L. to W.
ccxiv.

Chwig ynteu Tori o'r Chauncey ? Er mwyn Duw gadewch glywed __ _
par sut a fydd yn y term yna da chwithau ; its said here that there's ' .
nothing in that affair of Captain Price. Pwy gymerai ddyn a fai
eiddigus cyn priodi, ah ? A gewch i sampjiire — cewch yn siwr, os
medraf innau eu cael am aur nag am arian nag am eiriau teg. Er
mwyn dyn rhwymwch ddarluniadau yn y llyfrau fal hyn : — A
Common Prayer, Testament and Singing Salms with the Cutts and
Williams's Salms bound in rough calf and lettei-'d, for the Rev. Mr.
Richard Bulkeley, Rector, LI. Fechell ; two done in the same
manner for William Bulkeley of Brynddu, Esq. ; one done in
black, Cutts and Salms for Mrs. Catherine Bulkeley of Brynddu ;
one done for Mr. Ellis like the others ; and mine and Mr. Meyrick's
loose. My father was toUerable well, no tidings of the Bibles.
Duw yn eich cylch. Yours most affectionately, William Morris.
Esgair y Mwyn, November 24, 1754, Sunday night.
Dear Brother, — Just now received yours of y^ ist by way of
Gloucester. Where hath it been twenty-four days ? Nid oes help,
Digrif Uythyr Pennant ar fossils. What you call a tortoise is of
y^ echinae kind, Peti y for forwyn. I have seen very perfect ones
with old W. Jones, F.R.S., oddigerth bod traed wrth eich tortoise
chwi neu ryw fariau cryfion iawn iw bennodi felly. You should
have Dr. Hill's book of fossils before you can make any hand of it,
it is a vast spacious field, and almost endless. But he hath ranged
them surprizingly,— everything but ores and minerals — in which he
and everybody are inperfect, and Mr. Pennant may do wonders that
way, as he lives in a mine country. I have a great collection of
these things but have not a minute's time to range them into order,
gwaith sy reidiach. Garw oedd Alaw a Dulas, a digrif oedd Carrog
am  yn Alaw. Pa bryd y peidiodd y Doctor Wynne a bod yn
Siawnsler, a phaham ? Aie calyn gwragedd bonddigion y byddwch
i ? Oes dim mwynder i gael ganthyn ? Ai nid oedd gair o son am
Ganiad Melinydd Meirion sydd ym Mhentrerianell ? Hen felinydd
a gododd felin newydd i falu peccaid, O achos y newydd a ddaeth
yma'r dydd arall fod wyr imi ym Mathafarn mi drewais atti (er
gwaetha trafferth y byd) i ganu Caniad Hanes Henaint, canys fe
fydd peth canu yn dyfod arnaf ymbell dro, ac mae'r caniad hwnnw
CCXIV 319

. _ yn burion yn ail rhan i Ganiad Melinydd Meirion, ac mi ai gyrraf i
, nhad pan glywaf pa fodd y mae'n leicio y cyntaf. Fe allai mai
digio a wna, ond yn wir nid oes le i ddigio, obleid mae'n
ddigon gwir ac a bery byth yn wir, ac yn'r un modd Hanes
Henaint. Both new subjects I suppose. Afon Ystwyth, o achos
nad yw'n anystwyth, medd pawb yma, ond pa reswm sydd am afon
Rheidiol? The names of rivers are generally inexplicable, and we
can make but poor guesses at best. Duw helpio Gronwy a phob
dyn sy a gwreigan wleb ddifraw. I dont hear a word about
Dolgelle ; who has got it ? Gwych yw'r berllan ar lan Alaw.
Perllan comes from peren the word here for pears. P6r o achos ei
bod ynfelus, yn beraidd, and should be vixote perain, I suppose, for
it is y^ plural oiperenyn as maip is of meipen.
Afal p6r ac aderyn
A garai'r gwas a gro gwyn
ebr L. Cl. Cothi, and it is probable pears were more in vogue
among the Britains than apples, as p6r hath given a name to an
orchard, and the old liquor perry which some prefer to cyder took
its name from per on account of its sweetness, and the EngUsh
name cider or sider from surder, because the liquor was sharper
or sowrer. Can you or any man imagine that the ancient inhabit
ants of Britain wanted these useful liquors surder and peraidd, i.e.,
cider and perry ? No, no ! and perhaps no Englishman knows the
derivations of these words. They are but children in y^ knowledge
of y^ ancient tongues of this island. Wele hai pan gaffwyf innau
heddwch mi blannaf berllanoedd, ni wn i pa bryd a fydd hynny.
Mae gennif ryw fath ar ddwy berllan pei cawn fwytta oi ffrwyth.
Ceisiwch 'i Ganiad Melinydd Meirion gan fy nhad, os paHa fo chwi
ai cewch oddiyma, a Hanes Henaint hefyd. Mi dybygwn y bydd
John Owen yn cychwyn tuag yna yr wythnos sydd yn dyfod.
Your affectionate brother, L.M.
Wele hai etto, dyma fi newydd ddarfod swppera ar fwdran
llygadog, y bwyd goreu a brofais i erioed. Ni fyddai ddyn farw
gan mlynedd, tra gallo fo fwytta llonaid ei fol o fwdran llygadog.
Ped fae gennif amser mi wnawn ganiad Bwdran Llygadog. O the
high life of feeding on Bwdran Llygadog ! Oni wyddoch i beth
ydyw, ymofynwch.

320

CCXIV

Esgair y Mwyn, Swydd Aberteifi, Dec. 4th, 1754. ris ^- ccxv.

Dear Brother, — Your derivation of cod wen from the clergy is *

probable enough, for they knew what was good, and it is probable
cookery as an art first got its beginning among them, for they
studied good eating while others studied the art of war to defend
the country that their sons the clergy might eat their pudding in
peace, alias pease pudding. Your pysgodyn is a surprizing affair.
I'll return it you when 1 get home and can take a copy of it in my
commonplace book. The purple snail that I found in the harbour
of Holyhead was something Uke yours, but you dont mention any
purple colour issuing out of yours. I have no time to answer your
objection against knockers ; I have a large treatise collected on
that head, and what Mr. Derham says is nothing to the purpose.
If sounds of voices, whispers, blasts, workings, pumpings can be
carried sixteen miles (or a mile) underground, it should be always
heard in the same place and under the same advantages and
not once in a month or year or two years, just before the dis
covery of ore. Last week three men together at our work of
Llwynllwyd were ear-witnesses of knockers pumping, driving a
wheelbarrow, etc., but there is no pump in the work, nor any
within less than a mile of it, in which there are pumps constantly
going. If it were those pumps that they heard, why were they
never heard but that once in the compass of a year ? And why
are they not now heard ? But the pumps make so little noise,
that they cannot be heard in the other end of Esgair y Mwyn work
when they are going. We have a dumb and deaf tailor in this
neighbourhood, who hath a particular language of his own by
motion (signs), and by practice I can understand him and make
him understand me pretty well, and I am sure I could make
him learn to write, and be understood by letters very soon, for
he can distinguish men already by the letters of their names.
Now letters are marks to convey ideas, just after the same manner
as the motions of fingers, hands, or eyes, etc. If this dumb man
had reaUy seen ore in the bottom of a sink of water in a mine,
and wanted to tell me how to come at it he would take two
sticks like a pump, and would make the motions of a pumper at the
very sink where he knew the ore was, and would make the motions
X 321

L. to "W.
contd.

"W. to R.
ccxvi.

of driving a wheelbarrow, and what I would infer from thence
would be, that I should take out the water and sink or drive in
the place and wheel the stuff out. By the same parity of reasoning
the language of the knockers by imitating the sound of pumping,
wheeling, etc. is that we should take out the water of a sink and
that we have to fall and drive there. This is the opinion of all our
old miners who pretend to understand the language of the knockers.
Our agent and manager upon the strength of this notice goes on
and expects great things. You and everybody that is not convinced
of the being of knockers will laugh at these things, for they
sound like dreams ; so doth every dark science. Can you make
any illiterate man believe that it is possible to know the
distance of two places by looking at them? Human knowledge
is but of a small extent, its bounds are within view of us, we see
nothing beyond that. The great universal creation contains
powers, etc. that we cannot so much as guess at. May not there
be beings and vast powers infinitely smaller than the particles ot
air, to whom air is as hard a body as a diamond is to us?
Why not? There is neither great nor small, but by comparing
things together. Our knockers are some of those powers, the
guardians of mines. You remember the story in Selden's Table
Talk about Sir Robert Cotton and others disputing about Moses's
shoe. Lady Cotton came in and asked them : Gentlemen are
you sure it is a shoe ? So the first thing is to convince mankind,
that there is a set of creatures, a degree or so finer than we are,
to whom we have given the name of knockers, from the sounds
we hear in our mines. This is to be done by a collection of
their actions well attested, and that is what I have begun to do
and then let everybody judge for himself. — Lewis Morris.*
Holyhead, 14th December, 1754.
Dear Brother, — Chwi welwch mor barod wyf i atteb eich
llythyrau chwi er mor hwyrfrydig 'ych chwi i dalu'r pwyth yn ol.
Diolch yn fawr i chwi, meddwch chwithau, eisiau rhywbeth arall
i wneuthur, mae'n debyg? Nage yn wir mrawd, mae gennyf
lawer peth digon angenrheidiol i'w drin, ond er hynny i gyd,
*This letter also has been copied from the Rev. P. B. 'Williams's
transcript. 322 CCXVI

mae'n ddyledus arnaf eich atteb, ni wna orrig na'm dwyn na'm __ p
gadael, felly dyma attoch chwi. But hold, I must dress a patient ' .
first. Dynan wedi gangrene daro ar ei fys, darfu i minneu drwy
gymmorth rhagluniaeth ei attal cyn iddo fynd ymhellach. Torri'r
bys ymaith a wnaethai'r meddygon, ond rwyfi yn treio a fydd
bosibl ei gadw iddo. Ni wn i etto par sut a fydd. I have been
a battling with it for three weeks past. Gwych bod y Sais gan
Dwm y'medm trin yr hen Gymraeg cystal. If he had been put
under a course of salivation when he first came to town, sure he
would have been well long ago. Aie mewn lled-ty yr y'ch.
Roeddwn yn meddwl eich bod wedi cymeryd ty rhiw h6n globen
ready furnish'd. Ymhle y mae Em-eirian gennych ? Na wnant y
merchedos na thynnu na thagu, yr archlod yddynt, mae yma ddogn
o'u heisiau. Yn wir ni bu yma erioed fwy o brinder ffrancod ; pe
bawn wrth elin y Llywydd pan fa'e ai law yn y gwaith i gaffael
hanner dwsing ganddaw, gwych a fyddai. Mi welaf gowydd
Goronwy atto i geisio rhai, nid tebyg i rai eraill a wnaeth. Wrth
son am y bardd, mae'n amlwg i bob dyn nad yw'n Esgob ni ar fedr
gwneuthur dim gwasanaeth iddo, for he hath had of late opportun
ities enow. Dolgellau is offer'd a young clergyman, already a
Rector, a tutor to Mr. Wynne of Glynllifon, and if [he] doth not
accept of it, Andrew Edwards, a brother-in-law of Chancery
Edwards, is to have it. Llanrhaiadr, one of the best livings in the
diocese has been offer'd Mr. EUis, a vicar of Bangor, and upon his
choosing to have the Archdeaconry with what he had, it was given
to Syr Thomas Prendergast for a friend of his, one Roberts, who had
Conway and another good living. The Archdeaconry of Merionyth
has been given as above. Llangelynin, near Conway, which
Roberts resigned, is, they say, given away. Conway and Gyffin is
also lost. These two last indeed was not in the Bishop's gift ; all
the rest were. Ffei gan gywilydd. Nid oes bosibl fod y Castell
Coch* o ddifrif am helpu'r truan, beth meddwch ?
I had read in the papers that young Lisburn had compromised
matters with his uncle at court and did expect the poor d — 1 was
outwitted. Roedd eisiau'r Llew neu ryw un dewr i sefyll wrth
ei gefn o, druan gw-r. Duw a'm cadwodd hyd yn hyn ac am ceidw
* Lord Powys.
CCXVI 323

_ _ rwyn gobeithio rhag trais cyfreithwyr. Wfft i'r fath haflug ac
contd ydynt. Gerwin o'r Downshend a'r Bywel am uno ai gilydd yn
erbyn y goron, na bond i grybwyll ! Gresyn na chrogid hwy
yn enwedig y Rhonwyn, am y Uall mae o yn ymddangos y peth
ydyw. Daccw'r Biblau a'r Testamentau wedi dyfod o'r diwedd i
Caernarfon. Mi yrrais air i nhad i yrru am danynt. Mai rhai
y Mr. EHis yno hefyd. Fe dil y Gymdeithas y freight mae'n debyg.
Roedd 17/6 yn digwydd ar rai Mr. Ellis. Ni fedrai Edward
Griffith gofiaw par faint yn syrthio ar rai 'nhad. Beth pei prifia'r
Sharpe yna'n gna pig ? F'anwyl gydymaith yw'r Brynddu, ond am
Fodewryd, un bydol yw ac ni thil i s6n am dano. Un yn
ymdrobaethu mewn cyfoeth, ac untroed yn y bedd iddaw, ac ni
bydd mor llawer o griowtan ar ei 61 gan ei ffrindiau ai garrennydd.
Duw a gadwo'r llall. Na welais i mo gin Melinydd Meirion ; mi
erchais i'r nith Pegi Owain, yr hon a aeth adref heddyw, ei gyrru
imi yn ddiffael. Mae'r Llew yn gaddaw imi'r llall. Wrth son am
dano dyma lythyr heddy oddiwrthaw, o'r 4dd, o'r Esgair, a chant 0
hanesion digon difyr. Mae'r gwr debygwn yn abl diofal arnaw,
pethau ffeind, ffeind ydyw'r mwnws bydol, dywedad a phregethad
yr offeiriadau a fynnont yn eu herbyn. Nid oes dim byw yma
hebddynt. Gwael iawn y gwelaf fi. "Ben bonedd heb un beni,"
ebr rhyw hen brydydd, ac yn wir ddiau gwael yw pawb hebddynt.
Rydych chwi ac yntau wedi eich gosod He mae digon o fwnws i'w
cael. Ond fe ddigwyddodd i Wilym druan roddi ei bawl yn llawr
mewn congl anghysbell, Ue nad oes ond y tlodi bwygilydd. Ymma
nid oes nag arian na mwyn arian, na dim ond y creigiau noethion,
ac ambell heiddglwt yma ac accw. Ond etto er hyn mae Gwilym
yn cael cann mwy nag a haeddai, felly diolched i Dduw am tano.
Rwyn llwyr gredu mai camgymeryd yr ydych, ac nad tiiai Pahist
o'r brawd Pennant. Ond yw ei dad yn ustus heddwch ? Ac oni
ddygwyd yntau i fynu yn y colas yn Rhydychen? A phar sutt y
geUwch i ddywedyd yfath beth? Os yw Babist, he is so in disguise,
ond ni choeliwn i yn fy myw. It was odd enough that he and I the
same week, heb wybod y naill i'r llall, should commence being
cregyn wyr. Prin yr oeddwn wedi dechreu trin rhai tramor a chartrefol,
nad dyma lythyr y brawd Pennant yn dymuno arnaf gymeryd y
gwaith yn Uaw. His letter was of the 29th ulto, dim son yr amser
324 CCXVI

hwnnw am fod yn aelod anghytrig o'n Cymdeithas ni yna. You have -m . n
a worthy brother of him. I sent him lately a box-full of sea-plants, .
etc., na welodd o ermoed eu bath, mi dyngaf i chwi hynny.
Ie, ie, fossilist o'r tad hwnnw ac nid o ran crefydd y g yrrws
atto. Mi welais lythyr atto o'r Idal. Yr anhunedd i'r peswch, fe'm
blina innau beunydd, ac nid gwiw i minnau geisiaw llwyr ymado ac
e tros drimis o'r lleiaf Nid oes fatter fod gwyr gleision Rhydychen
yn cael codwm. Roeddynt yn rhy hyfion yn eu matter. Diau fod
beiau lawer, nid ychydig, o bobtu. Gwiliwch ir Esgob Elis*
oganu yr hen Frutaniaid au hiaith yn He eu moli. Gwr digon coeglyd
ydoedd ym Mynyw oi flaen. Par sut y disgwyUwch gennyf lythyr
hir, a minnau newydd gael gafael ar hen sgrifenlyfr, ac ynddaw yn
agos i chweigian o gowyddau D'ap Gwilym, a llawer o naddynt
nad oeddynt gennyf o'r blaen, a rhai na feddai'r Llew monynt
ychwaith. Alas ! I have no amanuensis. Will Evans is too
young and ignorant in these things, a gwaeth na dim, dymma'r
ganwyll yn darfod o dipyn i dipyn. Mae digon o newid ar
sebon a chanhwylla yng Nghaer-Gybi, meddwch chwithau. Nid
hynny mo'r Hall. Ganwyll 'r einioes, mrawd Rhisiart bich, sydd
yn mynd lei-lai beunoeth, ac o bydd eich brawd Gwilym fyw i
weled dyddiau c'lanmai, fe fydd yn hynafgwr deng mlwydd a
deugain oed ! A pheth a dal son am wragedd, ffosils, cregynach,
a masweidd-waith D'ap Gwilym, a chant o bethau gweigion
eraill ? Rheitiach rhifo paderau ac ymbarodtoi i'r siwrnai faith
honno, i gael ymgyrraedd nefol goron, chwedi Goronwy, na bod
yn gwilrhin ac yn bwhwman fal plantos gwirion ffol. Beth
meddwch chwi? Yn wir mae'n erchyll edrych yn ol. Mae
arnaf ofn y gallwn i gyd ddywedyd, i ni dreulio ein
blynyddoedd fal chwedi, ac och par sut a fydd edrych ym
mlaen ? Nid oes ini ond gwneuthur ein goreu tra bo'm, a Duw
a rydd ei rid ar ein gorchwyl. Bydded iddo warchad drosoch
ar eiddoch. Sgrifenwch gynta galloch, da chwithau, a thippyn o
ryw ddiddanwch i'ch carediccaf frawd penbrydd ddigoti,
William Morris.
" Anthony EUis was Bishop of St. Davids from 175-.; to 1761. He succeeded
Richard Trevor.
CCXVI j^i

- .^ GALLtVADOG, December 19, 1754.

CCXVII.

Dear Brother, — I have yours of y^ 3rd December. S6n am
gregin y mor, thirty kinds collected. I have collected a good many
but never counted them. I have Lister printed 1678. He hath but
forty-one kinds reckoning pen y forforwyn (echinus), etc. But I
have a book printed at Frankfort, wrote by Dr. Johnston, 1649,
dedicated to William, the Landgrave of Hesse, which is far more
curious than Lister. I find there several kinds of y* . . . . for, which
he ranks among the Zoophytes or animal plants, and says the Greeks
called them by a bawdy name mottgi as we do in Welsh. They
are called by him urtica, but is not very exact in the description of
them, following Aldrovendus, etc. Your snail is pretty like his
Holothurius being the first of Rondeletius, of which he gives two
figures, but he makes the flower nigher the end of it, and says it is
immoveable on y^ rock. I dare say it is y" same, for he hath
nothing else like yours. Aldrovendus, 1. 4, c. 4, also hath it.
Johnston hath also mentula marina (  m6r) in y^ same class,
you have seen such things on oyster shells. I have no time to
mention gerllygen y mor, afal y mor, cucumer y mor, etc., and I
think they are wrong in placing your moving snail among the
exanguibus aquaticis, for as it is a moving living animal and
changes colour there is no doubt but it hath blood in it — and
perhaps the  m&r have blood also. Mae fe'n dwedyd fod y
 f6r yn llosgi dwylo pobl wrth ei theimlo, as you know the
Pulmo marinus mathioli do, sef ser y mor a fyddem yn ei daflu at
ein gilydd yn noeth lumuniaid gynt. But why called by y* name
of sea-lungs? It is more like a star with its rayes and is a living
creature and not without feeling, as the vulgar suppose. So much
for animal plants, etc. What will you do for Welsh names for
your cregin ? There are some Welsh names about Dovey, but I
cannot now come at them, and I have found a fish there that is not
in Willoughby, but there is something like it in Johnston, with a
German name. The names of his fish are mostly German and Latin.
The book is in Latin. Ni feddai mor arian nag amser i Subscribio at
lyfr yr Iddew, though I suppose it is a curious thing. Drwg mae'n
debyg fod Mrs. Mary Hughes yn glaf, os e ymendied. Nid oes yma
ddim iw wneuthur i Sion Owen, Dwy ran dir etto, ni wn i beth
326 ccxvn

a ellir wneuthur iddo pan wastadheir pob peth. AH the world here
is in confusion, ni waeth er cynted y delo Sion Owen adref, for
I suppose I shall be going towards London pretty soon.
Dyna fi gwedi bod yn Mathafarn yn gweled fy ¦wyr Lewis Morris,
gwych o'r cynnyddu y mae'r enw hwnnw, pwy wyr na fydd gorwyr-
ion etto o'r enw?''*' I long to hear how Father digested Caniad
Melinydd Meirion. If he doth not like it, he cannot take ammiss
Caniad Henaint. Ni chanaf i ddim ond hynny ennyd fawr, — no
leisure hours, other things confounding the brains. Chwiwgwn
lladron defaid yn cyfarth arnaf The change threaten'd in y"
ministry is more like to hurt me than all the bygythion and peryglon
of this country. Duw fo gyda chwi ; os oes ceiniog yna iw sparrio
gyrrwch hi gyda Sion Owen, rydis yma gwedi gwario arian heb na
rhi na rheswm, ag eisiau peth i wneud y cyfrif i fynu. Pawb yn
crafu Ue bo cosi, a He bo'r gelain y casgl y cwn.
Eich brawd ffyddlon, Lewis Morris.
Holyhead, 9th January, 1755.
Dear Brother, — Llyma'r eiddoch o'r 28 ulto o'm blaen yn achwyn
ar fydol drafferthion ac yn rhoddi hanes Deputy Comptroller y Mint
a chan fod Carn yn llymgi dwl, da oedd gael o'r Barri yna'r peth.
Hir oes iddo iw fwynhau. Wala, wfft, a dwbl wfft, ir Llyttigi yna.
Ni bydd Llyw Brydain yn torri ei air un amser mae'n debyg, beth
meddwch ? Mae yn debygol fod y brawd yna bellach efo ei gyfrifon.
Gwae fi na chawn glywed fod yr Esgair accw wedi ei sefydlu wrth ei
fodd ; er carriad ar eich brawd Gwilym gadewch glywed par sut y
mae'r materion yn mynd ymlaen. Rhaid credu bellach fod yr
Arglwydd Powis o ddifrif ynghylch Goronwy ; nid oes modd iddo
wneuthur gweithred mwy elusengar, obleit fod y Bardd gyn dlotted
ac oedd Job pan oedd diotta. Gwreigan feddai ni thai dim yn y
byd, yn enwedig i fardd a fai ar awen yn berwi yn ei ben yn oestad
teg. Mi a wranta y ba'sai un o hen wrachiod Mon a llonaid cragen
0 eli yr ymgrafu (nid er ammarch^ arnoch) wedi mendiaw'r Domas
ymhell cyn hyn. Mi welais ei hen feistr yma'r dydd arall, ond
ni lyfesais i son wrtho am y scrubado, rhag ofn a fa'sai iddo sorri.
Cymhesur oedd i chwi ofyn nawdd gan f'anwyl gyfaiUt y Benant, a
chwithau wedi ei gam-farnu yn euawg. Mi ge's dydd araU lythyr
*Sir Lewis Morris is a great grandson of Lewis Morris.
CCXVIII 327

L. to W.
contd.

"W. to R.
CCXVIII.

™ _ tra charedig oddiwrthaw, taeru yn fy nannedd i, byddai raid immi
, droi yn awdwr a chant o bethau, ond bychan a wyr o mae Penbwl
go ddwl 0 ddyn yw'ch brawd Gwilym, ac nad oes fawr ddysg na
dawn yn perthyn iddo. Mae'n debyg fod y Mr. Pennant wedi
cychwyn yna cyn hyn ac yna'r erys tan Ebrill. Chwi ai cewch yn
ddynan mwyn cywraint, — mae'n rhaid sgrifennu atto yn y man
ynghylch cregyn, etc. Mae'n bur naturiol i ddyn cyn mynd i ofyn
cymwynas, fyfyriaw ynddo ei hun par sut wr y ba'i iw gofyn iddo, a
gawsai ged ganthaw erioed o'r blaen ? Ac os cawsai a ddarfu iddo
dalu'r pwyth yn ol ? Felly yma, yn boeth y bo'r holl sampler ; pe
buaswn i wedi cael siwgiaid o honynt i mrawd Rhisiart, mi aUaswn
o hyd fy nh — n grefu ganthaw yrru i mi Almanack Ryland drwy
dalu. Ond f 'aeth yr adeg heibiaw tra bum i yn cosi fy Uechweddi,
ac nid oes yr un iw cael am aur, nag am arian, nag am einioes teg,
ond par un bynnag a wnaf ai cael Almanac ai peidiaw [rwyf yn]
llawn fryd ar fynnu cael i chwi grochanaid o honynt. Wala, wfft
o ddigrifed y ddwy ganh'ian yma i Henaint.'* Mae'r bobl agos a
thynnu fy llygaid am danynt. Roedd fy nhad yn iach y dydd arall
y bu'r chwaer yno yn anfon ei mab Sion oedd yn myned tua'r
Deheudir, roedd iddo obaith cael dyfod yna efo ei ewythyr. Rym
ymma bawb yn iach, mawl i Dduw ; bydded iddo 'ch cadw
chwithau felly, a'ch merch gyd a chwi, a rhoddi i chwi flwyddyn
newydd happus. Eich carediccaf frawd, William Morris.
Bishops Castle, Wednesday night [Jan. 21, 1755.]
My Dear, — We got here safe about the edge of night, and every-
'-• '° thing right. I believe I shall send my baggage by y^ way of
Ludlow by y"= carriers, and go our selves by the way of Shrewsbury,
but am not yet certain. Edward did not come here tiU last night,
and tomorrow morning he sets out for home and is to call at
Newtown for two casks of powder and twenty pounds of steel,
which powder William Griffith is to put in y^ long cask which used
to keep oats in y^ brewhouse, and you are to give him the double
padlock (that is upon y^: window in y^ closet) to put upon it, and
take care that no body goes near it with a candle, and when
*This probably refers to the poem "Caniad Hanes Henaint" by Lewis
Morris, see Diddanwch Teuluaidd, 1763, p. 170, and "Caniad Melinydd
Meirion," for which see the same book, p. i6r.
328 CCXIX

Mrs. M,
CCXIX

the Cwmervin miners want any of it let Edward Hughes be there to
weigh it out for fear of accidents. Thomas Davies of Llanidloes, also
brings five or six dozen of candles which are to be put in y^ same
chest for y^ same use, and also some hoop iron. Let the steel and
hoop-iron be also put in y'= out loft, that it may not be stolen or put
to any other use. I have bought a bag here to carry y^ powder,
and you are to make use of y^ bag, but not to take off y^ small bags
that are about y^ powder. I shall endeavour to persuade Mr. Jones
to go with me to Salop, but I dont know whether he'll go, I believe
he will. I shall send you some flax from Salop.
/ am your affectionate husband, Lewis Morris.
I shall pay Edward for his journey and all the carriage.
Caergybi Santaidd, 24th lonawr, 1755.
Anwyl frawd Rhisiart,— Mi sgrifennais attoch er's dyddiau byd
mawr, ac yr ydwyf er's ennyd yn disgwyl gronyn o lythyr yn atteb,
C& lythyr doe o Bentre'rianell yn dywedyd fod y nhad wedi cael un
oddiwrthych wythnos ir dydd foru, ar brawd Llew heb ddyfod yna y
pryd ysgrifenasech, yr hyn oedd ryfedd gennyf. Nid oes bosibl
na bo wedi dyfod yna cyn hyn i wastradedd_ y bobl yna. Mae'r
tywydd yn oer anguriol ffordd yma, a hynny'n codi'r peswch a
rhyndod ar boblach crwyn deneuon. Dyma ar y papir, arwydd
hynod fy mod yn ffaelio dal y pin im Uaw, ac etto er hyn rhaid
gorphen hyn o lythyr rhyngoch. Mi ge's eich llythyr chwi ym mrawd
Llewelyn or 6ed, a hanes bod Sion wedi dwad a llythyr yn ei law
adref, ai arian yn ei bocced. I have answer'd you about Richard
Morris of Mathafarn's boards. I can say no more about 'em than
that I have received no more money since, and that I writ a press
ing letter to my father to egg him on to sell what he has of them. He
hath some chance, there's but a poor one here ; I am doing all I can
to get rid of them heb fod nes. I proclaimed a fair twice, no chaps
came to signify any thing. If I can get any money from father, will
send you a small bill, but there's no depending. Gerwin or troad
ar fyd a wnaethoch yn yr Esgair. Llwydded Duw eich amcanion a
ddywedaf fi. Bydd rhywyr clywed eich bod wedi gorchfygu'r
gelynion brychion, a gwych a fydd wedi eistedd i lawr i fanegi'r
hanes o bant i bentan — pwy a lis hwn a hwn, etc. A gewch chwi
amser i'm clywed yn dywedyd fod gennif yn awr gregin a physg
ccxx 329

L. to
Mrs. M.
contd.

W. to R.
CCXX.

W. to R.
contd.

W. to R.
ccxxi.

bywion ynddynt a ydoedd yn byw 6 throedfedd ymherfedd y ddaiar
mewn clai glasrudd morfa ; mae'n debyg na wybu un cregynwr
erioed oddi wrthynt. Mr. Pennant is now in London, rhaid rhoddi
iddo'r hanes er mwyn cael pob cregyn a'u henwau ganthaw. Nid
hwyrach y ceir anrhydedd am eu datguddiaw, beth meddwch ? Da
clywed fod y Llwyn Llwyd yn gwenu arnoch a digrif a fai sgrifennu
nodau ar ganiad Henaint yr archlod iddo. Rwyfi cyn ddicced wrtho
ac ydych chwithau, ac a genwn iddo o 'wllys gwaed fy nghalon pei
medrwn. Gwyrda'r tylwyth teg am gnociaw ac am blympiaw, ant
ymlaen. Duw gyda chwi eich deuwedd, a byddwch wychion.
Eich brawd anwiw ddigon, William Morris.
P.S. — Dim hanes am gwch i gyrchu'r enllyn. Dyma lythyr 25ain
oddiwrth Oronwy a fu agos iddo a marw ; mae'n gwaeddi am
offeiriadaeth ym Mon gan nad oes yr un yn Llundain.
Caergybi, 3dd o Chwefror, 17LS5].
Rhisiart fy Mrawd, — Ni choeliach i byth yr anhunedd sy ynwyf o
eisiau clywed hanes y brawd Llewelyn. Fe fyddai arfer a sgrifennu
tippyn o lythyr ar ei daith yna, ond ni chlywais na siw na miw
oddiwrthaw er pan rybuddiodd ei fod am osod allan ymhen hyn a
hyn o ddyddia. Gobeitho ei ddyfod yn llwyddianus ai fod yn iach
a chwithau gyd ag ef Nid hwyrach na feiddiwch ddywedyd wrth
eich brawd ungalon eich hun ei bod yn mynd yn rhyfel. Wala,
ond gwell a fa'sai cadw mwy o longau a morwyr ar droed na'u
gadael i fynd yn rheccod, beth meddwch ? Dyna i chwi dippyn 0
ddifyrrwch, by way of relaxation from business. Canu a orug Elisa
ryw englynion go drwsglaidd i Huw'r Bardd Coch, i roddi iddo
a beirdd M6n, sialens, fal pettai, yno rhyw ffrind arall ai hattebodd
yn enw Huw.* Wrth gofiaw, dyna i chwi daflen o holl ganiadau
Goronwy ar y sydd gennyf fi, mae digon Yngallt Vadawg nad y'nt
ymma. Mae eisiau gyrru'r englynion yna ir Ymhwythig iw
hargraphu ynghyd a rhyw faeled, chwedi 'r hen Risiart William y
taeliwr o'r Efel Fawr gynt. Fe wyr y brawd Llew hanes Elisa a'r
¦* It appears that Goronwy wrote the englynion in the name of Huw Huws.
They may be seen in the Liverpool edition of his works, p. 122, and see also
his letters of October i6th, 1754, and December 2nd. Huw Huws himself
wrote a ballad or the occasion, in which he ridiculed Elis y Cowper and
David Jones, Trefriw.
330 CCXXI

W. to R.
contd.

CCXXII.

modd y bu'n rhyfela ac Owain Goronwy gynt,t etc. Dymma fi yn
gyrru llythyr heddyw at y Brawd Pennant a hanes cregyn ; a
welsoch i yr mwynwr etto? Mae hi'n ddiwrnod teg, felly rhaid
mynd ir ardd i weithio er mwyn cynhyrfu tippyn ar y gwaed a sugn
y corphilyn brwnt yma, ac er lies a budd ir ddaearen, fal y gallo
ddwyn cnwd toreithiog. Duw o'r nef a fyddo'n gwarchadw drosoch
y ddeu frawd, ac a ddel a newydd da oddiwrthych.
Wyf eich brawd anwiw, Gwilytn Morys.
London, Febmary ii, 1755.
Dear Brother,— I have to-day fixed in lodgings at Hopkins and
Taylor, the corner of St. Martin's Church Yard, near Charing Cross, ^* *° ^
where I hope to have some letters from you for the future, and if I
recover this terrible cough that I have you shall have some from me.
As for the cheese, etc., you must correspond with my wife about
them, for I know no more of my own affairs at home than you know
of them ; mae yma ormod o bwys ar ben dyn gwan o lawer, yn
enwedig dyn a fo'n pesychu fal fi. I thought I should have expired
last night in going from home to Tower HiU in a coach through the
fog and smoak just at y" edge of night, it kept me a vomiting and
coughing all the way, and yesterday I had eat a bit of beef, the first
for a great while before, I suppose that assisted the disease. O
gwae fi am Sir Aberteifi neu ryw gomel o Gymm He mae awyr a
a dwr da ! Honest Mr. "Vaughan of Nannau is here ; I saw him
yesterday. He hath begun a curious translation into English
of Caniad Henaint, rhywir yw'r caniad hwnnw gida'g ef a minneu.
Well, you'll expect some account of my success in my own affairs ;
dim ond bod pob peth o'r gorau hyd yn hyn a gobeithio y dont oil
i ben da. I have powerful people against me tooth and nail, ag nid
gwan yw mhlaid inneu ; mae'r morthwyl mawr, mawr, yn dwedyd
nachaf fi ddim cam. Ni wiw cyfri'r cywion cyn eu deor — na wiw'n
+ For the englynion written on a similar occasion by Goronwy's father,
Owen Gronw, see Robert Jones's Life of Goronwy, vol, II., 87. The original
may be seen in Addit. MSS. 15027, p. 65. Robert Jones has omitted the last
englyn : — Ar frys dweded pawb o'r fro — yn niwedd nos
Nefoedd i enaid Cludro,
Dafydd Sion ag Owen Grono
Tri bardd i harddu'r byd tra bo.
Robin Cludro was a crack-brained poet, contemporary with Sion Tudur
and VVilliam Cynwal.
CCXXII 331

L. to W.
contd.

L. to W.
CCXXIII.

wir ; mi welais i lawer troead ar fyd mewn diwrnod. Mae yma
fwstwr garw ynghylch rhyfel, — pressio'n danllyd ; ond gwedi'r cwbl
fe ddwedir fod y French yn cnoccio danodd, ag yn ceisio nadel ini
baratoi. Fe ddwedir fod ein Fleet a'n pobl ni (2000) yn yr East
India gwedi ei dinistrio gan y Ffrangcod. Ond beth yw hyn i gyd
i ni sydd lawer gridd yn is na'r bobl sydd yn llunio rhyfel a
heddwch, boed rhwng y din a'r wialen ? Talu trethi sydd raid ini
tra b6m byw. Duw fo gida chwi. Gyrrwch beth o arian Richard
Morris os oes peth i'w cael. Eich brawd
tnwya ei drafferth o'r cwbl, L.M.
London, Febmary 15, 1755.
Dear Brother, — I have yours of y'^ 9th and am glad you are clear
of y^ asthma except for a minute or two now and then, nid yw
hwnnw ond dechreu dangos eu gamp, mae'n debyg. Mine came
upon me last night in bed about midnight, or after, a bu raid codi i
fynu i gael gwynt ag oerni, a phesychu, etc. Och am bair dadeni !
A wyddoch i beth oedd hwnnw ? Crochan neu badell fawr oedd
gan'r hen Frutaniaid gynt. He byddant yn berwi dyn a fyddai'n
h6n ag yn glwyfus, ac fe ail enid yn y pair, ond nas medrai
ddywedyd. Fe fydd fy mab Lewis yn gofyn imi, " nhadi, a wyddoch
i hynny ? " This is when something extraordinary is to be told me ;
felly finneu, "mrawd William, a wyddoch i hynny?" Mi a eis
a'ch llythyr Cymraeg ynghylch Goronwy at yr Arglwydd Powys
neithiwr ynghylch chwech, He bum heb ond y fi ag ynteu yn constrio
pob materion dan unarddeg. Duw a dalo iddo, ag chwedi y
gwyddau oedd yn pesgi, i'm porthi i, y cododd Duw y gwr hwnnw.
Gwedi darilain (nage edrych) dros eich llythyr Cymraeg chwi,
a gweled enwau Bangor a Llanrhuddlad ynddo, a rhyfeddu weled y
fath sgrifen Gymraeg lin loyw, fe ddymunodd arnaf sgrifennu
henwau'r llefydd ar bappir, ag fe sgrifen yn union deg at yr Esgob ;
OS gwel Duw yn dda i Ronwy fynd yn Berson Rhuddlad fe a'i ca, ac
onide os byddwn byw fe ga y peth cynta a allo'r larll iddo. He is
really concernd for him ; and we agreed it was proper to rescue
such a man, lest he should fall into the hands of Jacobites, ond na
ddywedwch mor rheswm hyn i Oronwy. I told the larll that those
people wanted him to accept of a rectory, but that I persuaded him
against it, as he was a Whig. Twyll yw'r byd i gyd, chwi welwch,

332

CCXXIII

hyd yn oed wrth wneuthur personiaid. My affairs have a very good
aspect as it pleasd God to raise this good man to defend me from
aU the efforts of my enemies, which are a vast many here as well as
in y*^ country. Drwg bod yr arian oddiwrth y coed mor brinion,
nid chware teg oedd i R.M. addo'r fath daliad musgreU imi. A war
we think is unavoidable, for the hurry we are in seems to shew we
have been too slow in preparing. The West India ships refuse to
go out till they are sure of the event of these great preparations,
and they expect privateers daily in the Channel. But some wise
men, that pretend to see through the designs of Providence, say
that when the French see that we are ready to fight them they
win retire into their dens, fal cath goed a fyddai'n chwythu ag yn
'sgymygu dannedd. Others say now is the time for us to follow our
stroke while we are strong and they weak, for it is agreed they are
very poor. Dyna i chwi bolitics yn Ue sgrifennu peth sydd reitiach.
Clywais y post diwaethaf fod pob peth o'r gorau yn Sir Aberteifi ;
pawb o'r teulu'n iach. Duw fo gida chwi. Eich brawd, Llewelyn.
Given at my lodgings at Hopkins and Taylor, the corner house
in St. Martin's Churchyard, St. Martin's Lane, Westminster. Dydd
Sadwrn ar ol y noswaith y bu'r pesychu mawr.
Caergybi, Dydd Gwener, 27 Chwefror, [1755.]
Ku;^(i)i'i' ap \vvwia A\vdvp ep^vv v ^apv.*
Mrawd Anwyl, — Llymma'r eiddoch or 9d presenol yn dywedyd
fod y Rhisiart Forys wedi ymddangos i chwi. Yn angof y
gadewais lyfrau Bo Pip ddiniwaid heb ei anfon gyda'r tal. Drwg
bod bygydfa mor flin wrthych, nid oes yma na chymryd
monynt na dim arall ond beichio pesychu ar droau. Peswch gauaf
yw hwn, dyfod a myned a wna, fal y geffylog, fof y ddyn llabindiaw
rhywun yn y Heuad amser Haf, ac a ddychwel yma yn ol tua'r
Hydref Sigo ffer sydd dda rhagddo, fal y mae'r ymgrafu yn dda
rhag y droedwst, rwyfi wedi cadw'r ty arnaf bythewnos yn pesychu
llai ; succan gwyn a gronyn o fei a menyn, a bara ynddo, sydd
weU na physgod chwilod yn gwynos.| Ie, Robin a dynodd y
pictiwr— seems to take more delight in it than in Latinizing.
Gwyn ei fyd a allai wneuthur Urbin neu Angelo o honaw, mae o
• "Cychwyn ar luniaw llythyr erbyn y fory."
+ Hunlle, neithiwr. Rhaid rhoi llai ofara yn y bruchan heno. — (W.M.)
CCXXIV 333

L, to W.
contd.

"W. to L.
ccxxn .

rjp » megys yn rhag fwriadu. Beth a gymerai'r Bowen hwnnw am ei
contd ddysgu ? Dyn hynnod o hwnnw meddwch, ond digon anghyfaddas
i roddi hanes Swydd Amwythig heb ganddo grap ar yr heniaith.
Daccw fy meistr Pennant ynta wedi taro wrth " the greatest genius
in England (next to Edwards)§ for birds ! who, at my instance,"
(quoth he) " undertakes the history of those of Great Britain with
coloured figures. His name is Haultier, an Irishman (cymysg
debygwn), a modest, inoffensive, sober creature, is gone over to
Dublin for some time to improve in etching. On his return I shall
take him to my own house to overlook him whilst he draws the
birds of our woods." Fo eilw yma wrth ddychwelyd ac y mae o i
dynny lluniau animal flowers, etc. Cewch ei hanes os daw ; ie, ac
OS bydd Robin gartref, fe ga Haultier ddodi barn a ellir lluniedydd
o hono, ai nid ellir. Beth a fydd pobl eraill meddwch nes er i
Haultier liwo adar Prydain ? Byddant, byddant, daccw'r Bennant
yn bwriadu giving the public a translation of Ray's Synopsis
Avium, as far as relates to those of Great Britain, and therefore
hath called aloud upon me for a catalogue of the Monensian birds
with their Welch names.t Cewch o ewyllys gwaed fy nghalon,
hebai finneu, hyd He gallwyf, a thyma restr o naddynt ynghylch
chweigain. Da chwitheu, moeswch yr enwau Cymreig chwithig
gynta galloch, fal o bai bossibl gwthio'r gwaith ymlaen. Oes yna yr
un nondescripts debygech i. Oes, oes, mi a wranta yna ac yma.
Pa enw Seisnig sydd ar hebog marthin, yosaaK ond6, ai bwyta
marthiniad y bydd ac oddiwrthynt yn cael ei enwi, fal sparrow
hawk. Par un yw'r gwalch Uwydlas byresgyll colerog at faint
colomen ddof a welir rhyd fryniau Mon ? tlws iawn ydyw, ynghoed
Glan Alaw y nytha, meddai Wil ab y Doctor. Dyna i chwi bapur
iw ddodi ar yr almari ; it will stop the mouths of foolish enquirers
about Natural History. [Derbyniais] eich Uythyr, ac ynddo un i nhad,
arall ir Coch moel, ac iddynt yr aethent, roeddwn i yn clywed fawr
flas ar y Cywydd o eisiau cnoi cU arno, fe wedda. Oni ddywedais
§ George Edwards, a naturalist, born at 'West Ham, April 3, 1693, and died
July 23, 1773. He published among other works, a 'A History of Birds" in
seven volumes in 1743— 1751. He became Librarian to the Royal College of
Physicians. t William has added the following note at the side of the letter:— I babeth
y mae hwn a hwn da, meddynt, a pha beth a dal casglu pethau or fath yma
ynghyd? Darllenwch y pappur meddwch chwitha'.
334 CCXXIV

i wrthych lawer tro mai gwan or Sion Twm Offeiriad, he
solidity, but then he moistens it too much. No, he knows nothing
of antiquity ; llanc pedair ar hugain oed, hanner pan, mae o'n
Eglwys fach dros y Grawys a Langffwrdd yma, fo fedr hwnnw
ddarllain Cymraeg, ni fedr hwn ddim ond brygaldian. Fo fu o ar
ffeiriad Gwyddelig yn ymffisto'r nos arall ; dewr pob ffeiriad ar ei
dommen ei hun, y Gwyddel a gollodd a thorrwyd y cledda'.
Dodwch ronyn chwaneg o hanes y Bowen, da mrawd, a chin i'r
ddau ffeiriad meddw. Mae'r ffer in cryfhau o dipyn i beth bob
dydd, mi fum yn y Costwm Hws ddwywaith neu dair, ac yn y dref
yn yfed tea unwaith, rhaid cerdded yn bur foneddigaidd, cerecloth a
brandi a gwinegr a thippyn o Capystrors spirit wine weithiau
yw'r feddyginiaeth. Ai ni chawsoch i mo'r London bil hwnnw
etto? Nid hwyrach fod rhyw chwiw leidr wedi ei gymeryd o'r
godgroen. Dyma ebystol o Lerpwl a gwadd i ddyfod i votiaw.
Dymma arall yn dwrdio myn'd a thir sydd ynghanol tyddyn Llan
figel, oni rhoddaf fy lief efo Hu Bwiliam Barthur. Och o druain,
rhywbeth tebyg i wybed amser hif. Os ewchi iw hymlid ac
ymddigio wrthynt gwaetha'r cwbl fyddynt, ond e meddwch chwi ?
Ni chymeraf arnaf ei gweled na'u clywed, mi af rhagof wrth
oleuni gwan fy rheswm fy hun, gan na wnewch i nag arall wr
synhwyrol fy hyfforddiaw. Yr un yw Gwalch gweilgi, a Chas gan
longwr, medda Sion Dwyran ; par un o'r Lari neu'r Mergi ydyw
hwnw ? Yr 'ych i yn dywedyd fod dwyfath ar Linos Felin, un a
nytha mewn eithin ar llall yn yr yd ar y maes, nid wyfi yn cofio
ond un ar dir yr Arianell a hono yn yr eithin, yr wryw yn dra
melen (Llinos Felin fair), ar llall sef y fenw yn frychach ac yn
ronyn Uai. Oes yna lawer math o hebogiaid, ie, a llawer math o ieir.
Nid oes yma, ond y cyffredin, a'r dragwm, a'r cwtta, a'r dandi, a'r crib
cadenfyrddin, a'r coppog. Mi wn eich bod wedi diflasu'n darilain
fy hir llythyrau yn barod i heppian u'ch i ben, felly mi dawaf am
heno, ond rhowch gennad ym cyn rhoddi fy mhin i lawr i gofio
ngorchymmun at fy chwaer a'r Uanciau mawr yna fydd gartref cyn
y cyrhaedd hwn yna. Duw a fyddo warcheidwad i chwi bod ac un.
Eich brawd hergloff, William Morris.
L'Oiseau St. Martin y geilw'r Ffreins y Pygargus, medd Linnaeus
Par 17, Synops. Wawch ! oeddwn i yn geisiaw ddywedyd ar ben
CCXXIV 335

"W. to L.
contd.

"W. to L.

boreu Sadwrn y dydd diweddaf o'r mis, cyfrifon y mynd ymith, etc.
, Dyma'ch dau lythyr, ni chaf atteb monynt heddy ; rhaid rhoi pob
peth heibio. Dyna hadau cymmysg. Duw gyda chwi oU. — W.M.
[At the foot of the letter Lewis Morris has added : Brith y
fuches = Brith y gro = Sigl din y gwys; LUnos velen= Melyn yr
eithin; Jack Nichols = aderyn pentan; Tom-tit, sywidw, gwrach
y cae.] Gartref, y 7d o Fawrth, 1755.
"W to R Anwyl Frawd, — Daeth i ben ei siwrnai eich llythyr bychan bach
ccxxv y' atteb i naill ai tri ai bedwar om rhai mawr i, ond er Ueiad
ydoedd, roedd yn dda iawn ei gael. Mi ddarperais globyn o lythyr
i gyd gychwyn efo hwn at y brawd arall a llawer o newyddion ynddo
tuag at iachau'r pesychu, neu or hyn lleiaf i esmwythau tipyn araaw,
rwyn deall ei fod e wedi ymsymud ymhell oddiyna, gwell a fasai
iddo biccio ir wlad dros wythnos o'r mwg ar dewawyr yna sydd
gennych. Gerwin ydoedd fod y Castell Coch yntau ar syrthiaw
i lawr gan beswch, etc. ; Duw a gatwo'r gwyr iw gilydd. Fe fyddis
yn llygadrythu Uawer am y post y foru i gael gweled a fydd dim
newydd oddiyna, hanes yr Esgair, hanes Gronwy, hanes Gwyl
Ddewi, ac un or tickets ar arfau, etc. Cefais y dydd arall lythyr
mwyn ddigon oddiwrth f'anwyl Bennant ; roedd yntau yn achwyn
am y siomedigaeth a gawsech chwi ag yntau o achos camgymeryd
y ty ac aros yno ddwyawr, and went away undeceived. Gwae fy
nghadach, fe ddylae'ch brawd Gwil gael rhai o fosils Mahone er dim
ar y fo. Oni wyddochi fy mod yn gynhuUwr, Anglice collector
of fossils, shells, etc., ad infinitum ! If you were to see the Museum
Morrisianum at Holyhead, you would hardly trouble your head
with Sir Hans's.'* Mr. Pennant will next summer lay my subteranious
shellfish before the Royal Society, medd ef. Yr oedd Grono yn
iach dydd arall, meddai Dwm Sion Twm gynnau. I can't guess
what should hinder the man to earn the guineas. Y boreu heddyw
y daeth fy nith Pegi Owen o Bentrerianell, roedd yr anwyd ar
peswch ar fy nhad yn greulon, Duw ai helpio, ac ach cadwo
chwithau yma ac accw. Eich braiod cysgadur,
P.S. — Dim llythyr. Gwilym Tew.
* Probably Sir Hans Sloane.
336 ccxxv

Londo.v, March 15, 1755.
Dear Brother,— I have yours of y^ 6th. Do fe fu agos imi a l_ f^ -^^
mynd o'r byd yma i dragwyddoldeb y dydd arall, ag rwy'n ddigon ccxxvi
agos etto, Duw ai gwyr. Ond wrth gymeryd vomit (Cardiganshire,
moment) a blood vessel broke and my blood ran as thick as my
finger agos iawn ; dychrynodd y Doctor a phawb, ond y fi. The
operation of y^ vomit was just over, so I did not take anything to
stop y^ blood, for I knew it would do me good, felly fe stopiodd, ag
y mendiais o ronyn i ronyn yn lew iawn, ond fy mod yn groen
deneu iawn a'r bol gwedi gostwng, felly bydd gwragedd ar eu
gwelyau. I believe I shall never venture another vomit. Mae'r
Arglwyddhac\i anwyl ynteu yn ymendio. Take notice, there is a
Glywydd or Llywydd, and an Arglywydd, ond pwy o'r blaen a
ddaliodd sulw ar hyn ? Am not I happy in having a friend of one
honest man — perhaps there are no two people that know one
another's minds and capacity's better. Duw mawr ai catto fo imi
megys tid — ond mae fe'n taeru mae fi ydyw'r hynaf Mae'r
Gowntess yn feichiog etto, ag yr ydym yn gweddio Duw yn deilwng
roi mab iddo i etifeddu y Castell. That would finish his happiness,
for to that he is the happiest man alive now. His lady is like Eve
described by Milton, and indeed beyond that description ; for I
cannot believe that any Eve had so much innocence, sweetness and
dignity. Duw gatto ini Oronwy hefyd i wneuthur Caniad y Castell
Coch, ag onide gwae ni fyth. I dont hear a syllable whether he is
recoverd. When my own hurry is over, I shall apply my self
entirely to help Goronwy, if alive ; ond yn awr nid oes bosibl, nid
yw'r hanner awr yma wy'n ei gael i sgrifenu attochi ond lledrad.
Gwych o'ch perUan chwi, gwiliwch i'r bobl anifeilaidd droi anifeil
iaid iddi i bori, fei y gwnaethant a mi yn Mhenbryn, a phori'r hoU
goed ifaingc brif oedd gennif Wele, wfft i'r Bardd Coch ! Diwedd
hen yw cadw defaid a geifr. Pan ddelom i Sir Aberteifi, ni wn i na
bydd rhyw swydd i Sion Owain, Duw a wyr hynny. Gwych o'r MS.
yna. Gwaith D.G. difyrrwch ! Mr. Pennant hath been with me
several times, I gave him some great curiosity's of cbrystalizd lead
ores, etc., that drove him madder than ever. He says he is now
richer than any man in England, and so he is in that. Lloercan o
ddynan digon diniwed. I have not been able to see his curiosities
Y 337

L, to "V7.
contd.

L. to W.
CCXXVII.

yet. Gwae finneu, rhyw offeiriad yw Borlase, that pretends to be a
great Celtic antiquarian, he hath wrote y" antiquities of Cornwal,
price twenty-one shillings. I have seen quotations out of it, llawn
gwendid. One Cooke follows him, that is, hath publishd on ye
same head, about Stonehenge and Abury, etc., but is a most
miserable writer, person hwnnw hefyd. A Welsh antiquary ought
to have wrote those things ; pam i'r Saeson dylion ryfygu son am
ein hen weithredoedd ni ? Mi ddof i or goreu 'n enw Duw fal y
Uongau yn y teidiau mawr. Great actions must expect great
opposition, and that whets the edge of an adventurous spirit to
conquer those difficulties. You would be surprizd to hear of
y'^ difficulties I have surmounted, a minneu ond un gwan Iledwirion.
Mi sgrifennaf at fy nhad etto, mi sgrifennais yn ddiweddar. Mis
enbyd yw'r Mawrth, all the juices in y*^ body are in a ferment,
occasiond by y"^ approach of the sun. Oer iawn yw'r hin yma etto.
Eira'n ami. Digrif oedd Twm Sion Twm a Ned WiUiam Sion I
Pob creadur yn ei ffordd, mi wranta'r rheini'n meddwl mae ffyliaid
yw pobl na fedrant rwyfo a hwylio a charrio tywod. A fidler
standing at his door observing some very fine dressd gentlemen
passing by, wonderd to see people so vain and proud when they
did not know the difference between a crotchet and a quaver. A
man measures the excellency of all knowledge by his own standard.
Cofiwch fi at Mr. Ellis ddiniwaid, ffarwel i Huws Glanrafon, a
phawb o'r hen drigolion ; rwy'n mynd iw canlyn hwy fy hun, o un i
un, darfuon. Ni choeliai nad aeth hwn yna'n benill. I am told the
Dublin bankrupcy was of no great consequence. Mi sgrifennaf at
Risiart Morys ag a yrraf eich llythyr iddo, nag ofnwch ddigio,
cenedl wirion. Pawb yn iach yn Ngallt Vadog.
Your caredig frawd, Llewelyn.
London, March 27th, 1755.
Dear Brawd, — I have answerd yours of y^ 15th. Dyma'r Benant
wirion yn o sil, ag yn mynd heddyw i Richmond i gael iechyd ag
yn crefu mwyn etto i'w mendio, gwedi dwyn oddiarnaf gymaint 0
fwyn gwych ag a dalai corn i wddwg. Y munud yma yr aeth larll
Powys lwyd oddiwrthif, he waits on me instead of my waiting on
him. Pwy sy wr mawr ! Bid a fynno, Duw ai bendithio, amen, ag
ai cadwo yn swccwr i mi. Os daw'r Protections yma heno, fal
338 CCXXVII

mae'n debyg y d6nt, mi ai gyrraf i'r Duwmares ; ond na rowch imi'r , .„
fath fin swyddau ond hynny, — i ryfogaeth y cewri Basan or holl bobl * ,
contd*
yn y byd, y cwsgfilod a fyddai'n ymladd a'r ffyddloniaid erioed o'r
dechreuad. I have wrote to Gronow to come here, which is, I
think, the best scheme of all, and leave his wife and children in y'=
country for a whUe. I'm told one of his boys is in Anglesey,
ymhen mynydd Bodafon, mae'n debyg fod Gronow yn meddwl mae
hwnnw yw Parnassus, Ue i ddysgu ieithoedd, etc. Mi ymofynnaf
beth a gyst bod yn Notary Public. Rwy'n gobeitho fy mod gwedi
taro rhyngof a mrawd Rhisiart wrth le i Jack — y Dr. Evans a'i gwna
fe'n ddyn uwch pawb o'i genedl ; ie'n, ddigon uchel uwch eu pennau
bod ag un, pwy bynnag y'nt. You shall hear more in my next, and
then you may write to his mother ; but I'm told she doth not mind
him. Natur pobl haiarnaidd Lligwy, yr hen Huw Rolant ap Huw'r
Gybydd angor, ond llangc calon agored yw Jack fal ei did. It is
to no purpose to write to you the disputes of y^ Parliament here. I
mewn ag allan, fal gwr a gwraig, weithiau'n heddwch weithiau'n
rhyfel, ond yr hen darw mawr caiHiog or CasteU y piau hi etto, ag a
fydd hefyd tra bo byw y ddraig goch. — [L.M.]
Llundain, Mawrth 28, 1755, Dydd Gwener Croglwyth.
Anwyl Frawd, — By last night's post I sent off (directed tf* t t W
Thomas Jones at y'= Custom-house, Beaumares) as ordered :— ccxxviii
Two protections — cost at y^ office ... ... 10 o
To y^ broker for his attendance one morning
and night, entering and taking out ... 4 o

14 o
It is to-day charming weather, and yet I shall hardly venture out,
rwyf yn deneu ag yn gul fal Mr. Ellis agos — y clos yn syrthio bob
yn awr, pob anhwylusdra. Y mawrion yn mynd o'r dre' yngwyliau'r
Pasg, mi wranta ! Daccw'r son of a bitch gan Gottrel gwedi
diangc a Uong y bobl ag arian i minne hefyd, i Venice, siawns y
gwelir byth mono : roedd yn onest iawn mi wranta' Ynghaergybi
er mwyn cael gwneud yn fawr o hono ; ni welais i mono er ys
blwyddyn. Mi ymofynafyn nghylch Notary Public. Nid oes yma
newydd ychwaneg ond disgwyl bob munud am glywed fod y ffleet
sydd yn Spithead yn cael orders i fynd i Brest — to blockade y"^
CCXXVIII 339

L, to "W.
contd.

"W. to R.
CCXXIX.

place, a rhyw newydd mawr o'r West Indies. Duw mawr a gadwo
pobl wirion ddiniwaid oddiwrth ddrygioni'r mawrion sydd rhwng
gwendid a diffaethwch gwedi mynd yn gythreuliaid.
Eich brawd digon trafferihus, Llewelyn.
Here is a full answer to your query about Notary Public. It is to
be had out of Doctors Commons, the stamps will cost £6, and the
whole instrument about £l^, besides coming up to London, for it is
thought it cannot be done by a proctor in y^ country. Mewn pa
sawl blwyddyn y daw'r arian i mewn yn ol ? '*
Holyhead, loth April, 1755.
Dear Brother, — Dyma dipyn bach o lythyr i ddangos fal y
mae'r byd yn bod ffordd yma, ac i rydwst am lythyr oddiwrthych.
Fe fyddai'r brawd arall yn sgrifennu attaf yn ddigon mynych hyd
yn ddiweddar. Dyma dri phost neu bedwar wedi myned heibiaw
er pan glywais oddiwrtho, gobeithio'r goreu ac ofni'r gwaethaf y
byddwn'i yma yn wastad teg. Par bryd y ceir diben ar yr anhunedd
yma ? Fe ddywaid hwnnw imi o amser i amser lawer o newyddion
mawr bod Gronwy i ddyfod yna, etc., ond mae dine erchyll
am chwaneg or hanesion. Dyma fi er's cryn bythewnos yn ffaelio
cael Honydd i aros gartref, yr wythnos ddiweddaf tua Bodorgan, etc.,
cymeryd cennad ac erchi siwrnai dda i'r gownslwr a'i wraig sydd ar
y ffordd yna. Neithiwr y daethym adref o Chwarter Sessiwn y
Duwmares, He bum yn cymeryd llyfon, etc., o achos newid meistr
er's talm. Bum echnos ym Mhentre 'r Eirianillt, neu Ymhentre
Rhianell. Roedd y nhad yn dra sionc, a phob peth o'r goreu. Fe
dybia lawer un fy mod yn bur ystig, ac yn hoff gennyf ymdreiglaw
or naill fan i'r HaU y tywydd gwlybyrog yma. Ond nhw a
gamgymerant, ni bu erioed debycach peth i'ch brawd Gwilym na'r
planhigion a esyd yn ei ardd, os cant y rheini lonyddwch i aros yn
ei hunfan nhw dyfant o'r ffeinia, ac a ddygant ffrwyth yn lew iawn ;
ond OS eir i'w symud a'i helcyd i fynu ac i wared, ni cheir daioni yn
y byd o honynt, felly finna, nid yw'r peth yn dygymydd a mi oil.
'Rwyn llwyr gredu nad oes yn Lloegr a Chymru waeth ffyrdd nag
sydd o'r Du'mares i Ddulas, ag oddiyno yma, nhw ddywedant nad
da rhoddi diofryd yn unlle ond bol mam ac uffern ; etto er hyn, mi a
[*This letter was copied from a transcript made by the late Mr. Richard
¦Williams, Newtown, from the original.]

340

CCXXIX

roddais i (agos) ddiofryd nad awn byth rhyd yfath ffyrdd os gallwn _ -.
1 , ,,.,., . , ... W. to K,

beidiaw mewn modd yn y byd. Nid oes yma newydd yn y byd, ni
wiw son wrthych chwi am goed, blodau, hadau a chregyn, nis gwn
inneu mwy oddiwrth fatterion y Nafi nag a wyddai'r Brenin Pabo
pan ydoedd byw, ac am drysor, y peth 'e weddai y mae pawb yna
yn ymdynnu am danaw, nid oes gennyf fawr i ddywedyd yn
ei gylch. Da os ceir yma damaid a llymaid a 'chydig o ddillad
0 ryw fath, a thewi a son am godau Uawnion. Er cariad ar eich
brawd eich hun, rhoddi heibiaw un orrig i sgrifennu ym dippyn o
lythyr, ac ynddo hanes y byd a'r amseroedd, ac i gael gweled eich
bod ynfyw, nid oes dim coel bobl eraill. Duw a warchotto drosoch
ac a roddo i chwi bob peth sydd raid i chwi wrtho.
Eich caredigawl frawd, Williatti Morris.
London, April 14, 1755.
Dear Brawd, — I have yours of y^ 2nd April, which I believe I
have not answerd, being always in a hurry. Dyma fi gwedi darn
ddigio wrth y Benant, o achos pallu o hono aros tridie neu bedwar
yn dref yn Ue mynd ar oferedd i rodio, canys fe allasai wneuthur imi
\h mawr ped fuasai ewyllys y peth, nad oedd ddim : rhywbeth
meddal gwirion diddaioni ydyw. Nag oes arnafi eisiau dim
llengcyn gonest cwrtais o hiliogaeth Cwyllog, mae rheini cynrhrwg
a'r Teifisiaid. Lie da i chwi ddisgwyl daioni oddiwrth ffyliaid fal
tylwyth 'Organ, nid oes ond cnafiaid a gaiff le yno, a chida Mr.
Dulas. Ie, goeliai i, naill ai'ch patentee chwi neu ei dad yw'r
Herbert yma, mae e'n byw yn dref yma. Mae Gronwy yn dyfod yma
goeliai, ai wraig i aros ym M6n gyda'g ewythr iddo hyd nad alio
yrru am dani. Mae ei eisiau yma yn dost gyda'r Cymmrodorion,
ag fe wna fywoliaeth o'r gorau. Dyma'r peswch (cyfaill henaint)
gwedi fy ngadel yn hollawl, ag rwyf yn iachach nag y bum er's
llawer dydd, y bol gwedi gostwng, a minneu gan ystwythed a'r
neidr. Y tywydd yn deg fal cefn haf weithiau a digon o ddail
scdtt i'w bwytta gida buyff; dyna fywoliaeth ! Heddyw mae
mofion yn'r House of Lords i gael cadw'r Brenin gartref, ond
er hynny fe i'r henwr i edrych am ei gountry house. Ebr ef y
dydd arall wrth y Lord Chancellor : " Ond oes genych chwithe
gountry house He byddwch yn mynd i roi tr6 ? " " Oes," ebr y
Cangellwr, "but not in Term time.'' Mi gefais yma ddau neu dri o
ccxxx 341

contd.

L. to W.
ccxxx.

L. to "W.
contd.

L. to W.
ccxxxi.

lyfrau cywrain iawn, sydd hyfryd eu cael. Mae Arglwydd Powys,
hil yr Herberdiaid yma gida mi bob dydd agos, — dynan mwyn
iawn ; nage, nid dynan eithr dyn trwyddo, yn llawn o synwyr a
gwybodaeth, dysgeidiaeth, etc. It is a great honour to be concemd
with such a man even in writing, dictating, contriving, and
planning letters, etc. Fi'n gweled bai arno fo, ac ynte'n gweled
beiau arnaf inneu dro arall, ag oddiyno gofyn imi : Is not this
right? Duw a'i catwo ai wraig fwyna'n y byd. Roeddwn yn
dywedyd i chwi fod fy moi gwedi gostwng, ond daccw fol Arglwyddes
Powys gwedi codi, a'm gwraig inneu o fewn mis iw hamser, a
dyna'r peth mwya sy'n fy nhrwblio i achos fod yn amhosibl i mi fod
yno erbyn hynny, a Duw a wyr a wela i hi byth ai peidio — mae yno
haid o blant digon bychain, digon diswccr. Rwy etto heb gael
gwastadrwydd ar fy materion, ond gobeithio d6nt yn y man.
Eich brawd trafferthus, L. M.*
London, April 19, 1755.
Dear Brother, — I believe I have answerd all your letters, and it
is hardly anything but an itch of scribbling that makes me write
now. I am obliged to fight hard here and gain ground but by inch
and inch, so strong are the party against me in the Treasury, who
have sufferd my greatest opponent to do surprizing Ulegal things
against me ; ond etto trwy nerth Duw ni ai gorchfygwn, ie, eu
mygu nhwy, i e, stnoak thetti. I have wrote this post to Richard
Morris of Mathafarn to send you an order to pay me what money
you can get for y^ timber or father either. Never mind answering
his letter about y'^ gravestone. Rhaid yw cymeryd pobl bendeneuon
mewn ffordd gymmwys a phendeneuon yw'r bobl fawr yma
hefyd ; surprizingly so ! Moliant i Dduw am ddyn fal Arglwydd
Powys ag emmenydd yn ei ben ; roedd ef yn fy stafell i y boreu
heddyw, fal y mae agos bob dydd, weithiau ddwy waith yn y dydd,
gwae fi na buasai'n dwysog. Mi rois iddo heddyw anrheg oedd well
gantho ei chael nag aur melyn, ie, nag aur coeth o Ophir, sef,
dangosiad o achau ar bappir fal ac y mae ef 'n deilliaw o'r Brenin
Harri'r Seithfed,t y peth na wybu e erioed o'r blaen, ac yn ei lyfr
ei hun y cefais ef hefyd, a most noble manuscript upon veUum, with
* This letter was printed in the Brython for January, i860, p. 34.
t.\ copy in additional MS. 14929 in L, M's. writing.
342 CCXXXl

the pedigree and arms of y'^ Herberts finely drawn, and proved
from ancient records, deeds, manuscripts, histories, etc., from their
first coming into Britain with William y^ Conqueror. But they
dwindled immediately into Welsh, and spread over great part
of Wales and England, and made a great and noted family, or
rather Tylwyth, sef Tylwyth yr Herberdiaid. There is one curious
record in it of a commission granted by Edward 4th in y^ year
1462 to Evan ap Rhydderch ap leuan Lloyd of Cardiganshire, Esq.,
to call together to y^ Castle of Pembroke the most knowing bardhs
and heralds in Wales to examine into y^ pedigree of the Herberts,
in order to fix the pedigree of William Herbert, newly created Earl
of Pembroke ; he that fought so brave in Banbury field. And the
said Evan called there Howel ap Dd. ap leuan ap Rhys, leuan
Deulwyn, leuan Brechfa and Howel Swrdwal, who sent to y^ king
a certificate in four languages — British, Latin, EngUsh and French,
etc.| This is all the time I have now to write, here is business
come. I atti your affectionate brother, L. M.
Caer Gybi, Nos Sul, 27 o Ebrill, 1755.
Anwyl Frawd, — Dymma eich llythyr ffwdanllyd o'r 19 o'm blaen,
a diolch yn fawr am dano. Yn wir ddiau roedd arnaf i gryn
hiraeth am gael Uinellig oddiwrthych, ac 'roedd brawdoliaeth yn
gofyn y peth. Nage, nid gwych gan eich brawd Gwilym farchowca
o'r fan bwygilydd ac ef yn hynafgwr diawgswrth ; e fu ddydd y
basai hoff ganddo ymdreiglaw o'r naill fan ir llall, a byw'n llawen
efo'r hen a darawai wrthynt yma ac acw, ond fo aeth y dyddiau
hebiaw, gwell yn awr gartref a llonyddwch nag aur coeth Ophir.
Yn wir, y gwir sydd dda ei ddywedyd, mae'r brawd Llew yn
bur dda am sgrifennu, a hynny'n fynych, taled yr Arglwydd iddo.
'Rwyn ofni fod twrw rhyfel yn llestair ei amcanion fyned ymlaen.
Gwae fi na chawn glywed ei fod wedi eu dibennu yn hoUoL Cadwed
Duw Bowys iddo'n gydymaith cywir. Mi sgrifenais at Ronw'r
dydd araU, ni chlywais oddiwrtho er's dyddiau byd, mae Llundain
yn rhedeg yn ei ben ; mae'n debyg nad yw'n meddwl am ddim
arall. Gobeitho y medrwch roddi iddo fodd i fyw yn gonffyrddus
+ For a copy of this Commission see Fenton's Pembrokeshire, Appendix, xiv.
It is now regarded as a forgery. (Catalogue MSS. Wales in British Museum
by Edward Owen, p. 488.)
CCXXXII 343

L. to W.
contd.

"W. to R.
CCXXXII

contd.

_|- _ ddigon, fal y gallo ymgeleddu'r hen Gymraeg sydd wedi Uwydo a
mynd allan o bob trefn yn y byd Ynghymra chwaethach yna.
Llwyddiant a fyddo i chwi ymhob amcan canmoladwy, ac iechyd
ich aelodau. Gwych a fai gael gafael ar rai o ffosilod Mahone,
gochelwch anghofiaw cadw rhan imi. Doe'r sgrifenais at Fortu
natus Wright i erchi iddo yntau gasglu i mi gregynach a fosilod ei
orau glas, roedd hwnnw yn son am ddyfod adref 'rwan ddechreu
haf, ond mae'n debyg os rhyfel a ddigwydd mai i ddilyn yr hen
drat yr i, sef i berw longwriaeth. Aie mae'r brawd Pennant i yrru
i chwi dlysau i roddi yn eich ysgrin wag ? Gwyn ei fyd a fedrai ei
hudo yma dros dridie neu bedwar, mae'n gadael dyfod Awst, mae'n
resyndod mawr adael cymaint o gregyn yn afreolus tan hynny.
Byddai dda gan fy nghalon i gael gweled peth o'ch gorchwylion
chwi y Cymrodorion wedi dyfod allan o'r wasg. Nid wyf innau yn
cofiaw yn iawn par faint or darluniadau a yrrais am danynt — first :
one set and Salms, Evan Williams,'* for Owen Meyrick, senior, Esq. ;
secondly : one set and the Salms bound up in a Common Prayer
for William Bulkeley, of Brynddu, Esq. ; thirdly : one ditto and ditto
bound in same manner for Mrs. Catherine Bulkeley, of ditto ;
fourthly : one ditto and ditto bound in same manner for Rev. Mr.
Richard Bulkeley, Rector of Llanfechell ; fifthly : one ditto and
ditto bound in same manner for Rev. Thomas EUis, Batchelor of
Divinity, Lecturer of Holyhead ; sixthly, one ditto and ditto bound
handsotnely with the Common Prayer as above, but not in rough
calf, for myself Ymhell y bwyf os gwn i par sut y cair hwynt i
lawr, na phar sut y cewch chwithau'r arian pan eu derbynnir oni
wasnaetha eu talu i nhad. Ni wyddwn i mae Cymro glan ydoedd
Wmffreys ; 'roedd Aldromon Prichard yma'r dydd arall yn roddi
mawrglod iddo, mi ai hadwaenwn gynt mae'n debyg.
Rwy'n cofiaw ir Foddar Benbow honno neu 'merch eich trwblio
er's talm yn fy enw i, na bu rhwngwyfi a hi ddim cydnabyddiaeth
erioed. Hi fyddai yn cael y gair o gam ers talm, a'r ferch nis
gadawai iddi. Ond "mae cares i bawb yn caru," medd'r hen
ddywediad. Ie, ie, iawn i chwi y Cymrodorion gael y tamaid
cyntaf o bob amheuthyn fwyd a ddelo yma, a chwi ai cewch hefyd
* Evan 'Williams was a musician who composed eight of the Psalm tunes
bound with the metrical version of the book of Psalms.
344 CCXXXII

deued a ddel, cymerant y R.S. a'r A.S. eich gweddUUon. Ond
gwaeth na dim nid wyf etto ddigon dysgedig yn y gelfyddyd
odidog hono o gregyniaeth i allu dosbarthu'r cregyn ar cregyn, ac
i ddywedyd yn 'yspys i ba Iwyth a changen y perthynynt ; mae'n
rhaid ymroi atti hi, ni cheir anrhydedd heb gymeryd poen.
Gerwin'r henwr sydd yn mynd iw Hafoty ach gadael oil yn y glud.
Duw hefyd a'i cadwo rhag syrthio i grafangau Sion Ffrainc.
Rhyfedd clywed fod yr Arglwydd Lieutenant y Werddon yn son
am ddyfod trosodd yr awron, ni welwyd erioed fath beth ; mae'r
Gwyddel yn o anesmwyth arno, gwilied y bydd edifar. Dyma
larll Kildare newydd ddyfod i'r dre i fynd y foru efo'r Hong bost,
un o'r Grumbletonians pennaf o honynt. Rym ni yma bawb yn
iach, mawl i Dduw, ac yn eich hannerch o waelod ein calonau. Duw
yn eich cylch. Eich carediccaf frawd, Gwilym Rwydd-dew.
P.S. — Dyma linell heddyw (28th) oddiwrth Siac Owain, a
chowydd Dychymyg Oronwy ; a champus iawn ydyw. Gobeitho
y medrwch yrru'r HunUe ymaith pan ddel yna. Digrif oedd roddi
ystop ar y Downsend front honno. Ni buasai anifail yn y byd ond
y Llew abl i drin bwystfilod or fath a drawodd wrthynt. Roedd yn
dda bod " Gewinedd a dannedd da, arw fil i ryfela." — W.M.
London, May 14, 1755.
Dear Brother, — I have yours of y" loth. I am glad the cheese
are gone part of y^ way. Pray send the girls cloaths as soon as
possible, ni chyst mo'r llawer eu gyrru yn bwn i Caernarvon ; mi
wranta fod digon o'i heisiau, Duw ystyrio, nid oes yno faint yn y byd
o synwyr pen. Mi debygwn fod rhyw anfodlondeb eisiau digon o
ganu a downsio Yngalltvadog, ac felly da cael esgus i fynd i
Fachynllaeth i fod yn ffol. Talk what you will, sense as well as
other qualifications must be born with msmkind. The world may
tame a horse, but will never make a horse of sense of him. Da fydd
cael panelau, ni chlywais i son erioed am y Doctor Poix ; beth oedd
e'n i geisio yn yr Aipht ? Mi wrantaf i Fostyn sefyU, a chenfigen
oedd yn ei erbyn o'r blaen. Mi dybygwn wrth Sion Owen ei fod yn
chwenych syrthio allan a mi, mae ef gwedi mynd yn o stiff ex pan
ddaeth yma, felly mae'n rhaid ymadel ag ef mae'n debyg, ond gwell
a fuase iddo beidio, o achos roedd ar ffordd wych, dybygai ddyn, i
ccxxxiii 345

W. to R.
contd.

L. to W.
CCXXXIII.

. _y gael dyfod i ryw beth yn fy nghysgod i neu ar fy ol i a Uawer peth,
J ond OS na bydd peth yn y pen, ni wiw i chwi geisio ei bwnnio pei
curech i o a gordd. Mae'n siwr i chwi mai gweled dillad gwychion
Sion Tomas ag eraill a droes ben y llangc, ond Duw 'styrrio mae
hwnnw yn ddigon di-wreiddyn, er bod ei dad yn cynnyg iddo arian
mawr iw sefydlu. Mi rois gynnyg ddoe ddiwaetha am Fallwyd i
Ronw, ond fal y mynnodd d  1 roi mhen'r Esgob, mae hi gwedi
ei gadel ers dwy flynedd cyn marw'r person. Ond pei gwelai
Dduw'n dda alw am berson etto, yn enwedig yn Esgobaeth Elwy,
rwy'n meddwl y byddwn siwr o honi. I have not so great interest
in Bangor, — dyn bawaidd drewUyd di-ddaioni. Felly gwneuthur,
neu geisio gwneuthur, personiaid yw ngwaith neu nghrefft i 'r
wythnos yma. 'Roedd yr larll mwyna'n fyw yma'r boreu heddyw;
have not I done surprizing things to bring such great men to wait
on my levee ! Ond Duw'm helpio nid wyfi ond Llewelyn dlawd
gwedi hynny, digon di ffrindiau ag heb ddyn o sens yn fy ngwas
anaeth, — a terrible case. Pwnnio'r byd, a miloedd ar filoedd o
bunau'n berwi o nghwmpas i, ag etto nid oes ond ychydig yn glynu
wrth fy mysedd o eisiau medru celfyddyd cyfrwysdra a gwasgu'r
gvvan, etc. Ni fedrafi moni oil, na gwenheithio i'r cryf chwaith,
mean spirited people can do both. I have a kind of a spirit that
cannot bend, and now they call me here about y^ offices the
proud hot Welshtnan, oblegid er fy mod yn Llundain er dechreu
Chwefror, nid eis i etto i ymddangos nag i ymostwng i un o wyr y
Treasury, er cymmaint ydynt. Nid oes ryfedd ynteu fy mod yma
cyhyd. Gadewch iddo. I will have it done in my own way, or it shall
not be done at all ; mi af i Ffraingc, mi af i Fflandrys, mi af i
Caerdroia, cyn y caffont y gair i ddywedyd fy mod i yn dwyllwr nag
yn rhagrithiwr. This was attempted, and all the ill offices that could
be done me. I was the greatest rogue in y^ kingdom, not to be
trusted with money, or with the king's effects. Was it not ray business
to clear these affairs up before I went to cringe to any of them ? I
dont want their favours, if I have but fair play I shall get off with
money in my pocket, a draen yn eu cappiau. Dyna eu hymladd
nhwy ! Ond cadwed Duw fy nghadpen i, a rhaid cael help Dduw
hefyd yn erbyn y cyfryw geiri nerthol. The Cymrodorion go on
bravely, they sadly want Gronow. Nid oes yma ond fy mrawd a
346 CCXXXIII

minneu yn eu cadw ar eu traed yn awr ; neither of us having
any leisure to assist much, but you'H be pleased with their printed
constitutions which you shall see soon, and next to that the first
number of their transactions.
You must make your cregyn Welsh names if they have none,
there is no if in the case. You must give them names in Welsh.
I'll send you a catalogue of y^ English names of some sales here,
which are all foolish whims, and it is an easy matter to invent new
names, and I warrant you they will be as well received as Latin or
Greek names. Tell them they are old Celtic names, that is enough.
They'll sound as well as German or Indian names, and better. So
you'll have a language which none of them understands, and they will
be glad to learn of you. But take care you make use of none of your
Popish names, crogen Vair, etc. Wawch 1 Dyma Ronwy ai wraig
ai ddau fachgen yn dref, a glowafi'r munyd yma, ni welais i mono,
ag mae'n debyg na welaf mono ddiwrnod neu ddau etto. Mi eis i
Newgate y dydd arall i edrych am ddynan truan, ag a gefais glefyd
y carchar mewn 5 neu 10 munud o amser, mi fum yn ysgothi (neu
fal y dywaid y Ceredigwyr ysgarthu) er hynny hyd yrwan ag a
gefais yr anwyd, sef y peswch, wrth noethi'r din mor fynych,
a dyma fi ar fy nhraed 5 o'r boreu ddifiau o achos ffaelio aros yn y
gwely gan beswch, o ffei hono ! Mae Dug y Cas-newydd yn
dywedyd mae fi sy ar yr iawn, ag felly ni wn i pa fodd y doir or
afael dost. Pei ceid dros y peryglon hyn fe allai y gallai ddyn
helpu brawd i amgenach pethau na rhain yma ; ond nid eill dyn ai
din yn y dwfr wneuthur fawr. Aie brychiaid afon Alaw ydych yn
ei fwytta. Gwyn eich byd chwi, gwell a fyddai gennif fwytta crothell
0 Cymru na gleisiad o Loegr, h.y., glas iid, ac mae un a elwir
Penllwyd ac un ieuangc Pettlas. Hai, nid oes dim Ue ychwaneg.
Eich brawd gwirionllyd, Llewelyn.
Caer Gybi, Brydnawn Dydd Gwener, sef y 23 o Fai, 1755-
Dear Brother,— F'aeth Hythyr i mi yna yng ngwrthgefn hwn o'r
eiddoch or I7eg, a sgrifenwyd ar frys cethin. Newydd da clywed
fod eich petheuau yn yr argraphwasg. Vmhell y bwyf os gwn 1
ymhle y ganed nag y maged y personion yma, y pennaf o honynt,
sef ein Mr. Ellis ni, sydd i fod fal hyn : The Rev. Mr. Thomas
ccxx.\iv 347

L. to "W.
contd.

W. to R.
CCXXXIV.

™ J, EUis, Batchelor of Divinity, Senior Fellow of Jesus College, Oxon,
, and Lecturer of Holyhead, a native of Flintshire, ni wn i a rowch
i, a corresponding member of the Society for Propagation of
Christian Knowledge; Rev. Mr. Lewis Owen, Rector of LlanaUgo,
a native of Meirionydd Shire, ni chlywais i fod ganddo radd yn y
byd. Ni wn i ddim oddiwrth Jones or Dumares ; mi a welais ei
dad yn Seismon Llanerchmedd, Niwbwrch, a Chaergybi, ni wn
ymha un or tri Ue y ganed. Fe wyr Wil Parry mae'n debyg.
Gresyndod mawr na chawsai Oronwy FaUwyd. Gobeitho y
gwnewch yn fawr am dano hyd na chaffo rent wrth ei fodd, yn
rhodd fy anerch at y gwr bach. Mae arno lythyr i mi ers llawer o
fisoedd mawr. Gofynwch iddo pa beth a wnaeth im Telyn,'* nid
hwyrach iddo ei gadael ar led ymyl, a bod plant AUs y biswail yn
dryllio ei thanau. Dyma un o'n Hestri ni yn myned y foru neu
drennydd i Gaer Nerpwl, cyfleu odiaeth iw chael adref Nid rhaid
i chwi mor gofal, byddwch sicr o gael gwybod yn union deg os
bydd marw yr un or personiaid yma o'm blaen i. Ni chais
Ffortunatus ddyfod adref (er y geill os yn rhyfel fal y mae'n
debygol y daw), rheitiach iddo o lawer ffystcfr Ffrains. Roedd gyd
a mi neithiwr y cefnder Die Jones ; dangosais iddo fy nghregynach
etc., ni thybiodd erioed fod y fath beth ar wyneb (neu yn y mor
na'r ddaear). Hen ddyn cribgoch. The first list is right, by all
means follow it. I don't know how to get them down, it will be a
great additional expence to have 'em ;down by land without a
pretty large parcel were to come together. If you have a good
boxful to come to this part of the world you would better send 'em
by a wagon. How can I yspysu pa beth a wneir without the
consent of the subscribers ? Nis gwyr neb yma par un ai, meini
gwyr, ynta meini gwyr, neu yntau meini gwyr o'r cerrig yma a
osododd yn hen deidiau ni gynt ar ei pennau rhyd y meusydd.
Goronwy a wyr oreu, ond gan eu bod yn eu bunion sefyll, nid ynt
yn gwyro. Par bryd y ceir y clawddiadau o Fahone? Mae'n
rhywyr cael eu gweled, ac y mae'n rhywyr chwilio am Iwdn ceffyl
yn Hog iw gipiaw rhwng traed, i fynd i olrhain cregyn, cloddiadau,
llysiau, etc., o amgylch glennydd Mon dorrog ai min draethau.
Roedd y nhad yn iach o fewn y tridie aeth heibiaw. Pam na
* y " Delyn Ledr," a MSS. lent to Goronwy by William Morris.
348 CCXXXIV

roddwch dippyn o hanes Meirian ? Mae fy neugyw i yn rhwydd
iachus, a theulu'r chwaer yr un modd. Annerchwch fi at y bris, a
byddwch wych. Eich brawd trwmbluog, Gwilytn Amhorys.
Caer Sant Gybi, 2nd'o Fehefin, Haf, 1755.
A glywch'i f 'eneidiau ! — chwedi y dyn ymedel y Siawnsler Wyn
pan welai rywun yn myned heibiaw, ac yntau eisiau gorphwyso.
Pa beth ydyw'r achos eich b6d bod y pen fal yr hwch yn haidd heb
na siw na miw iw glywed oddiwrthych? Nid oes bosibl fod y
Downsiend yna wedi mynd ar goreu oddiar y Llew gafael fawr,
oni chlywais i ei fod o yn golchi mwyn pobl heb yn ddiolch iddynt,
OS drwg Pywel, can waeth hwn yna. Ai nid oes dim modd i gael
y Uaw yn drecha ar y cono maleisddrwg ? Roeddwn heddyw ar
fedr mynd i Bentrerianell i edrych y nhad ac i hei cregyn a ffosilod,
etc, ond fe farw cymydoges, felly rhaid aros gartref iw chladdu.
Roedd yr hen wr yn iach y dydd arall. Nyni a gawsom wrth ein
hangen law odiaethol yma y dyddiau diweddaf, a dyma d6s, ie,
moeldes ar ei hoi, yr hyn a bair im gardd lawenychu a'r blodau,
etc., sydd ynddi guro eu dwylaw ynghyd. Codwch, da chwitheu,
yn foreuach o un chwarter awr, a dodwch i mi dipyn o hanes
Llewelyn a Goronwy, dau arwr hynod o'r ddinas yna. Nid wyf yn
ammeu pe sgrifennai rywun stori oi holl helyntion au bucheddau,
na byddai ddigon digrif. Wala hai ! Dyma fi newydd ddarfod
sgrifennu at y ddau wyr ardderchog rheini, sef ynt y Bennant, a'r
EUis yna, ac i atteb eu Uythyrau mwynion hwynt. Mae un i yrru
i mi lonaid croen ci cynddeiriog o gregyn, etc., ar llall ynteu yn
diofyn gosod ei lyfr cvvrel wrth fy nhraed i edrych a ydyw wedi ei
wneuthur yn ei le, mae'n debyg. Ond yn ddistaw bach, ymrawd
Rhisiart, nid yw eich Gwilym chwi ond lloercan o ddynan anes-
gydig, anghywraint, anghelfydd ddigon. " Dywedwch i mi ryw
newydd," meddwch chwithau. Nid oes yma ddim newydd a dal
hatling ; nid yw newydd yn y byd i chwi glywed mae fi o holl
bobl y byd i gyd wyf Eich carediccaf frawd, William Morris.
P.S. — Pan weloch y brawd arall dywedwch iddo fy mod ymron
torri fy nghalon am lythyr oddiwrthaw, ac nad allaf ddim dal aUan
yn hir heb un oddiyna oddi gan rai o honoch. Pa beth mae Gron
yn ei wneuthur nad eill roddi pin ar bappur ? Byddwch wychion.
ccxxxv 349

W. to R.
contd.

"W. to R.
ccxxxv.

Holyhead, 12th June, 1755.
¦m f T> Dear Brother, — Wawch ! a dwbl Wawch ! Dyma'r eiddoch o'r
ccxxxvi l^^^'' ^ Llyfr y Cymrodorion* wedi dyfod o'r diwedd im Uaw, er
tramawr ddiddanwch a chysur i'r periglor yma a minnau. Ni
wnaethum i ddaioni yn y byd a dil nodwydd er y boreu ddoe ond
llygadrythu a dwys fyfyriaw arno, esgeuluso cregyn, blodau, a
Chostwm Hows, a phob peth. Yn g6ch y bo 'mhais, ond cywrain
yr arfau, a digrif caniad y dewis, a hyfryd iw gweled y nifer sydd
o honoch y cytrigiaid. Ewch ymlaen, a Duw gyd a chwi bod ac
un ; bydd ry'wyr bellach gweled Cowydd y Fam, ai frodyr undad
yn dyfod allan wedi eu nodi. Bydded yspys i chwi mai Dydd Llun
y daethym adref, wedi bod bum nos o hono Ym'hentrerianell yn
chwiliaw am anrhyfeddodau, sef cregyn, dail, etc. Ni bum fawr
well, ond etto, er hyn, mi gynhuUais ryw faint at fy nghasgliaid.
'Roedd y nhad yn rhesymol iachus, achwyn ar y fors sydd yn 0
anoddefus ambell dro. Cerddasom ir Eglwys, roedd yno o ddeutu
hanner dwsing a adwaenwn i yn yr hen amseroedd : — Wmffra 0
Ddulais ai wraig, Sion'ch William Owen, eill dau yn abl sionc,
Twm Rolant, yn hen ddynan cul musgrell, a mab iddo yr un lun
ac oedd yntau 30 neu 35 mlynedd i'r awron, felly byddanhw o dad i
dad tra bo byd a glo a haeam ynddo ; Gruffydd Dafydd, yntau yn
hen gorph a chanddo wyrion a gwalch dreng ydyw. Rhaid ai
fodloni, ac onite gwiliwch attoch. Gerwin o'r drafferth sydd arnoch,
ond mae un peth rhagorawl och tu : chwi ellwch droi matterion y
sidanwyr ar llieinwyr heibiaw pan fynnoch, a chael Uonydd gan
rheini. Do, mi ge's linell neu ddwy oddiwrth Oronwy, ac mi
ai hattebaf cyn y bo hir, nid oes un gair o s6n am y Delyn ; yn
ddistaw, mae arnaf ofn fod yr hen wrechyn honno y canodd iddi
wedi gwneuthur iddo, heb yn ddiolch yn ei ddannedd, ei gwystlo hi
ac eraill er mwyn bodloni yr widdon anynad ; ni roddaf i byth
*The reference is to the 'Constitutions of the I-Ionourable Society of
Cymmrodorion in London," 1755. The book, which is a quarto of 52 pages,
contains an introduction in English and Welsh, the Constitutions or Rules of
the Society, in English ; Caniad y Cymmrodorion ar ol dewis brawd o'r
Gymdeithas; general heads of subjects to be occasionally considered and
treated of in the correspondence of the Society ; an alphabetical list of the
members, and an account of the British Charity School.
350 ccxxxvi

fenthyg i brydydd ond hynny. Ond na soniwch air wrtho er corn
eich gwddwg, rhag iddo ganu duchan imi. Felly y mae yn abl
costus cadw teulu yn y fan yna. Ai nid oes dim ciwradiaeth iw
chael o gwmpas y Ddinas yna? Gresyn bod dyn or fath yn
Uewygu. Da oedd gwaith ddilladu'r gwr modd y gallai ymddan
gos gar bron leirll ac Arglwyddi. Gresynach na bai yna leirll
ac Arglwyddi Cymreig o ben bwygilydd, yno y gellid disgwyl
daioni, nid yw rhai yna ond hanner pan.
Gwnewch chwi a fynnoch a'r Aldremon, mi roddais i lawer
puntig allan drosto, ac au cefais yn ol bod y beil, er bod rhaid aros
tipyn weithiau, mae yn achwyn yn gethin ar y Llew. Nid da bod
yn rhy gwtta or gymwynas a allom, fe fu'r gwr yn llesol ir Hall
mewn llawer modd, ni wiw mo'r gwadu, os nacca, gwell nacca drwy
foesgarwch a Hariedd-dra. Nid adwaen i mo Ddic ab Samwel ab
Sion Evans y crydd, o Dref Wyn, a ddaeth ai blant o Arfon mewn
cewyll ddydd a fu. HHiogaeth pa un sydd yn awr yn glychiaid
(sef yn dwyn y gloch) drwy barthau dwyreiniawl M6n Ynys.
Dynion dihafarch oedd y clychiaid gynt, o bai rai ydd ym yn
deilliaw. Dynion (chwedi yr hen Owain William, or Nant Bychan,
gerilaw Moelfre, am ei fab lerwerth) a ymafaelai ynghroen bol y
byd ! Celwyddog oedd y porthmyn erioed hyd yn heddyw, ac yn
wir felly y gwelaf i y rhan fwya o blant y byd yn ei marchnadoedd.
Ond efo'r Gweddi Cyffredin ar Darluniadau'* y gyrwch ir aelodau
anghytrig ei llyfrau, pe baent ymma ni byddwn i hwy nag y bai
arall yn Uyncu llidiart yn eu hanfon. Ond pwy a dal y gost ?
Gadewch iddo, mi drinaf y dreth oreu gallaf rhag bod y ganwyll yn
guddiedig dan lestr ; rhaid i mi derfynnu. Duw gyd a chwi oil.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Gregynwr.
• William Morris frequently refers to the set of plates issued by Richard
Morris, for insertion in his edition of the Book of Common Prayer. These
cuts sometimes occur in the 1752 edition of the Prayer Book, but they are
usually found in the splendid edition issued at Cambridge in 1770. This
edition has fi frontispiece and an engraved title page bearing the following
words: "Gwasanaeth Cyhoedd Eglwys Loegr, wedi ei addurno a Liv o
Ddarluniadau Newydd Ystoriawl : A ddychymygwyd gan S. Wale ; ac a
Dorrwyd ar Efydd, gan Ravenet, Grignion, Scotin, Canot, Walker a Ryland.
Llundain: A fwriadwyd gan Risiart Morys, LL.C.C. [Llywydd Cymdeithas
y Cymmrodorion"]. Ac iw cael gantho ef yn y lie a elwir y Navy Office, 1755."
ccxxxvi 351

"W. to R.
contd.

CCXXXYII.

London, June 12, 1755.
J ™ Dear Brother, — Just received yours of y^ 7th from Pentre
Erianell. Dedwydh ych i gael pleser o weled hen gydnabyddiaeth
a gwlad lawn o bob difyrrwch ; digrif yw'r henwr o'r Brynddu fod
gan ie'nged. Wele ond gwell yw llaeth o bob rhyw na chwrw llwyd
gwan. Gwych oedd llamriaid, a chregyna gida Griff Dafydd!
Bara cam (sic) a brithog hefyd mae'n debyg, ffir wych, pei ceid
hi ! Ond dyma finne yn Hyngcu mwg a niwl, a phob afiechyd, ag
yn cael fy ngwasgu rhwng dannedd fy ngelynion, ag heb wybod pa
bryd y ceir yn rhydd. Etto rhaid yw ymdrech, and obstinately
resist. Gwych oedd ir buarth cerrig fynd yn berllan, a gwychach
a fuasei ei berchenogi gan 'etifeddion y sawl ai gwnaeth. Ceiff y
bardd ryw fywoliaeth yma tocc ; ni welais i mo'r transcript hwnnw
etto, a siawns y gwelaf byth na hwnnw na'r original. I was in
Brown Willis's company a few days ago. I expected to have seen
something extraordinary in him, ond Duw ystyrio, nid yw ond
creaduryn digon diedrych, a digon diwybodaeth. He hath not so
much as a notion of any old British authors. Lloercan yslyfan
bendew tebyg i  mi ddweda i chwi pwy, yr hen Forgan y
Gof gynt, ond bid y fynno mae gwedi addo rhoi anrheg i'r
Cymmrodorion oi lyfrau. The Cathedrals — and advises them to
apply to Jesus College for assistance to go on. I presume you
have received the Constitutions, etc., ere now. If I had not been
involved in troubles the queries would have been better, but the/U
do to begin ; the next edition if I have any senses about me shall
be better. I dont think it worth while to give you any account of
my affairs here till I am at some certainty for I am like a llwdn
dafad mewn drysi, cant o fieri a gafael yn fy ngwlin. Have made
surprizing defences here, and God visibly helpd me by unsearchable
ways. If this great opposition had not been made to me, I should
have been no more known among them than Loli'r Gv/ydd, but
now my name is as well known at y^ Treasury and at y^ Duke of
Newcastle's Levy as the name of the Attorney General. " I dont
know how this man came to be made boatman at Aberystwyth"
(meddai un o'r secretaries wrth y Duke N. Castell y dydd arall),
" Lewis Morris used to have the nomination of the ofificers in that
country." I must give the Commissioner a rebuff about this affair.
352 CCXXXYII

Ag etto yn y cyfamser y chwiwgi yma yn fy erbyn i tan din,
nawdd Duw rhag ffalsder Saeson. Gwas i Bowel a roesont yn
Boatman yno. Rwyf wedi digio'n fy asgwrn wrthynt. Daccw fab
Lord Lisburn yn sefyll yno i fod yn fember Parliament yrwan drwy
interest y Government \ Monstrous ! — Y dyn oedd y dydd arall
yn gwneuthur iddynt warrio miloedd o bunnau ar y gyfraith gan
daro gida Phowel a'r Jacobites. Plant yn y pistyll, fei gwyr Duw a
dynion hefyd, and though the Lords of the Treasury know that
Townsend is a rascal and a bite, yet they suffer him to make fools
of them before their faces, ond beth yw hynny i mi ped fawn o'u
bachau mewn rhyw seintwar a llonyddwch ! No additional boy yet at
Galltvadog though expected daily, next post very likely will bring
an account of him. Mae pob peth yno, mawl i Dduw, yn ffynnu yn
rhagorol. Gwae fi na bawn yn eu mysg, ac mewn llonyddwch,
mae'n rhywyr bod, rwy gwedi blino yn ymdrech a'r byd croes yma ;
ond dyma fal y bydd yn dragywydd. Ped fuaswn i yn tyfu gan
llawr fal mieren, yn He ceisio bod yn dderwen, ni fuasai'r
gwynt yn cael dim craff arnaf ; ond o'r tu arall buasai'r anifeiliaid
yn fy mathru tan eu traed — opposition and envy kick some people
upstairs, but I dont know how it will be with me. Yn Uaw Dduw
mae rhannu. The wisest schemes is but a rational attempt at best,
God only can see the movements, and knows how they will
operate. A goeliech i, na neb arall yn ei synhwyrau, mae'r hen
Commissioner fivxav a wnaeth wis Powel yn officer yn Aberystwyth !
Ond dyna fal y bu, er mwyn fy ngwrthnebu i. That shews I think
a weak stroke of malice, and that I should thank God that greater
things are not yet in his power — na soniwch am hyn. Mi fum
unwaith ar fedr taflu'r Ue hwnnw i fynu yn fy nigofaint, ond ni wn i
etto : mi ai newidiaf os medraf am le gwell, fal na byddwyf dan law
chwiwgi maleisus. Why should my father not sell y^ wood in a lump
when he is told that the money is wanted? Suppose there is
twenty shiUings lost in them what is that to the purpose?
That is but poor seconomy to bring mustard after meat. If I ha'nt
them when I want them, they'll be of no use. For God's sake stir
in it. Your salt office bill is accepted. Here is no more time now
to write. Your affectionate brother trafferthus, L.M.
z 353

L. to W.
contd.

L. to "W.
CCXXXYIII.

L. to W.
CCXXXIX.

London, June 14, 1755.
Dear Brother,— -I have nothing to say this post but that I have a
son at Galltvadog, newly born and called by this time Richard.
Your name shall be on the next ; and chwedi William Sion o'r
Ddreiniog, ni wn i pa enw i roi ar y UeiU a ddaw gwedi hynny.
This kind of notice of births is a rule among the highest class of
mortals yclept princes. But they generally send ambassadors or
people in great character to carry the news. I have none to send,
not so much as a footboy, with me in this strange land, though I
have idle people enough at and about Galltvadog which might have
carried the news. So much for a son. A Cardiganshire corre
spondent wrote me word the other day, that his wife had brought
him a new boy. Let critics examine how just the expression is.
Gronow is here criticising and improving daily, and hope will get some
certainty for bread soon. He wants pruning sadly, he hath been
among positive people, and positiveness will not always do, though
we are in the right. When it blows hard, an yielding branch will
evade the storm. I have no news about my own troublesome
affairs, it goes on with me but heavily, but must do at last.
Patience and perseverance are the two best ingredients in this
case. My affairs in Cardiganshire are, thank God, in a good
prospect, farms, mines, etc. Time may come (if it please God)
that I may have some quiet. Ned Hughes is of help to me now
and then. I dont hear the cheese is got there, nor Peggy's cloaths.
I write to my father this post, etc. Your affectionate brother, L.M.
Let me hear y^ Welsh names of your shells when you have
christend them. Bychod, hyrddod, teirw, ceirw, meirch, etc.
Crychiaid, brychiaid, Uygoden, pigoden, etc.
London, 23 June, 1755.
Dear Brother,— Here is no time to write a half sheet letter. I
received yours of y" 19th to-day, and one from Hugh Hughes,
which I dont understand. He wants me to exchange some land at
Rhoscolyn, and says he'll be in the country most of y^ summer, and
after mentioning some quillets to be exchanged, he says thus ; "I
wish Miss Peggy Morris was to visit her estate, perhaps she and I
might settle the above exchange by joining both together, as so
little now divides them, and would then be a pretty thing." Pray

354

CCXXXIX

send me your explanation of y^ above if you can, you may .. ™
understand the Irish phrase better than I do. Just now heard from ' .
my wife. She is pretty well, thinks of getting another boy to be
ycleped WiUiam. Is! I am a prophet, and have foreseen and fore
told abundance of things. Gochelwch godi melin newydd, medda
fi, nid pawb a dery wrth y cyfryw fenyw^ wirion ag sydd gennifi.
Gwrda discybl Linden ; there are many of them. Dyma fi
newydd fynd yn rhydd o un Uwyn o fieri, meddai Arglwydd
Powys, a fu yma y boreu heddyw. Asswynaf nawdd Duw arno a'i
deulu. 'Ai ie ni wyddech pa beth oedd Seintwar} Onid sanctuary
ydyw? Seintwar yr adar yw'r llwyn coed. Ie, yn ddiammau,
chwiwgwn lladron defaid ydyw plant Alis erioed. But I never felt
their stings so much as I have this bout. Ie, mi wranta 'r un
rhywogaeth yw merched modryb Catrin Williams o Fodavon o hil i
hil, etc, Digrif y gregynog. There is no occasion to improve
upon it except to make it as near a circle as possible, for it
will contain more. Suppose an octagon, y cregin mawr yn y dr6rs
isa oi chwmpas, and then thin drawers an inch, and half inch thick
towards y^ top. The pyramid not to be very sharp at top, but a
section, and a statue of a cregynwr a top of it. The drawers, which
will be almost triangles, to have their points a little lower than the
outside, or else they'll fall out in turning about y^ machine. Mi
fynna fi un o honynt i roi mwyn a cherrig, etc., os byddaf byw, ond
beth a fydd y pen isa iddo, ai rhyw gist, ynte traed o'r post canol ?
They are a vast number of thin drawers that the virtuosos have
here, and I have not seen many of them rightly sorted, but
generaUy in confusion and disorder. O'r ffeinia yw pappir newydd
Gwyddelig now and then. Direct your next and henceforth for me
to be left with Mr. Richard Morris at y^ Navy office, for I shall
remove thereabouts soon. Ar frys etto. Your affectionate brother,
Llewelyn.
London, July 4th, 1755.
Dear Brother, — I have yours of y'^ 28 ulto with the figure of your
intended cregynog. I dont understand it at all without drawers, for
your smallest cells are not to be above an inch square, which can
contain but one sheU, or two at the most, for if you put more they
go out of sight ; and your method will not contain the twentieth
CCXL 355

L. to "W.
CCXL.

. __ part of y^ number of shells as drawers exposed to y'^ light will. If
contd ^'^^ have some curious shells that are not to be fingerd, may not
they be coverd with glass in drawers ? One drawer with partitions
will in my opinion contain more shells than half of one side of your
top. However, as you and the engineer have considerd it more
than I have, yours may answer better ; but as soon as I have any
heddwch and llonyddwch I will actually have a hexagonal one for
fossUs, shells, etc. Pa fodd roedd possibl imi wybod meddwl
Colyn ? Ai fi wyddai nad oedd ei wraig yn fyw ? Was not he
married and had several children ? If his wife is dead, are the
children so too ? If any of them are alive was not his land settled
on his children ? If so, what settlement can he make on a wife and
another brood ? Heblaw hynny, dont you remember how the King
of France married the heiress of Bretagne in order to swallow up
that country ? — a very apt comparison ! I should be glad of your
opinion upon this proposal of his, for the old proverb says "priodwch
eich merch pan alloch, a'ch mab pan fynnoch." It is possible I
might make satisfaction to y® other sister to give up her part of y^
land provided everything else suited, and for a certain consideration
perhaps I might give up the profits for my life, or to give him a sum
of money in hand, and to wait for the whole till I went to another
world. I have other children to think of, and must not go beyond
my bounds. Gwych oedd y Benant yrru i chwi y fath gregyn ;
mawr na yrrai rywun i minnau hanner dwsing. Ni feddafi grogen
yn y byd, na chartref na thramor, oddigerth dwy neu dair o
^ossil shells. Mae pen leuan Brydydd Hir debygwn gwedi troi, sef
ei 'mennydd ; beth oedd anifail gwan tlawd oi fath ef yn ei geisio yn
y Werddon — on his tour of Europe mi wranta ! The poor lad
is eaten up with vanity and pride, a kind of a canker or rust, and
hath quite forgot from whence he came and what substance he
hath for these tours. Benthygca arian gan bob dyn a pheidio
a thalu byth, and running into all manner of vices. Perhaps that
may get him a living as Christianity goes, who knows ? Dyma
Gronwy ymron cael curadiaeth, a rhywyr iddo i chael, ag oni bae
fy mod i yma buasai'r bol yn wig lawer tro. It is impossible to
push Lord Powis about him any further till I have finishd my own
affair with which he hath infinite trouble ; pan wneler hynny i fynu
356 CCXL

fe fydd hawdd gwneuthur pob peth arall. It is not worth my while
to mention my tnine work of Cwmervin bach, just by Galltvadog, in
which I have a good prospect, and I believe will be a great thing,
and would have been before now if Ned Hughes had not Uked to
drink cwrw llwyd better than attending to see the mine opend.
Providence threw it into my lap (i.e. the lease), unseekd for, and
God hath visibly favourd me more than ordinary in all my proceed
ings hitherto, which is y^ very reason that the devil and his
children are so busy working against me.
The morning of y^ day I moved to this lodging on Tower HiU,
Lord Powis was with me at my lodging, and we appointed a place
of meeting after his coming from the Treasury. He was obligd to
stay there two hours to wait their pleasure ; however, he did it with
great patience, and I hope hath carried the point we wanted that
day. As our adversaries have fortifyd themselves so well by
bribery and corruption, we are obliged to fight our way inch by inch,
ond ni wnawn eu undertneinio nhwy yn y man. We have now only
one Tower unconquerd. Duw fo gida chwi a'r eiddoch ; cofiwch
am arian Richard Morris, mae yma eu heisiau. Doe y derbyniais
arian am eich bil ^14 los. id. Ni fedraf gofio am ddim chwaneg
iw 'sgrifennu y tro yma heblaw hyn, sef os gyrrwch i imi i Alltvadog
gragen o bob rhywogaeth sy ganthoch, I mean foreign ones or rare
British ones, mi yrraf finneu i chwithau bob minerals, etc., sydd gan
inneu, y peth na welodd un ffossilist yn Lloegr eu cyffelyb, ond
Pennant, i'r hwn y rhois i drysorau a dil eu pwysau'n aur melyn.
Eich brawd digon trafferthus, Llewelyn.
Your single letters to me as usual may come to brother Richard
at the Navy Office, but double ones when you have franks, may come
to me at Mr. Prestwood's, over against the Coffee House on Great
Tower Hill. Caergybi, 7d o Orphenaf, 1755,
5 o'r gloch y bore.
F'anwyl Frawd Rhisiart, — Mi sgrifenais er's dyddiau byd attoch
ryw brygowthen neu gilydd, a dyma fi etto yn mynd i fritho hanner
lien 0 bappur, heb fawr achlysur yn y byd gyda dywedyd i chwi ein
bod yma yn iach ac yn gorchymyn attoch bod ag un. Gwae fy
nghadach mi sgrifenais at y mrawd arall i erchi iddo gymmorth
ryw bechadur o ddyn, y bu farw brawd Llwyd or War Office yn ei
CCXLi 357

L. to W.
contd.

"W. to R.
CCXLI.

W. to R,
contd.

dd'led am lyfrau. Mi a wn os medr y gwna ei oreu dros y dyn
tlawd. Perhaps he is not acquainted with Lloyd, I think you are,
OS felly, er mwyn Duw siaredwch ag 'e a dywedwch iddo mae
eluseni mawr yw talu i'r dyn tlawd sydd ganddo wraig a phlant iw
maentumiaw heb ddim ond ei gyflog as a foreman to a printer. Y
wraig gan feddwed a hoedan beunoeth. Mi yrraf ei fil yna pan
glywyf fod gobaith. Fe fu'r dynan truan yn dra gwasnaethgar i'r
brawd pan ydoedd yn trin ei lyfrau o'r glennydd, ac y mae ettwa yn
gwneuthur ei oreu glis erddo, ag erwyf finnau. Mi a wn o'r goreu
mai haws i'r goludog gaffael cymwynas yn Llundain na'r anghenus,
ond gobeithio na ddysgasoch i mo'r gynneddf honno gan y mawrion.
Rhowch eich pennau ynghyd, da chwithau. Mi dalaf fi'r arian,
derbyniwch chwithau nhw, ont6 ? Mi debygwn wrth y papurau ein
bod ni yn mynd i ymaflyd codwm o ddifri efo Sion Ffrainc. Hwi
gyda Phrydain Fawr ! ! ! Gwych o'r proposals Seisnig yma i'r
Script. Prints, a gwchach fai gael gweled rhai o naddynt. Will a
frank convey a number ? If so, Mr. Meyrick's, as they are not to be
bound, may come per post, yno cawn innau dorri fy mlys. I cant
guess what borders without prints means. Pray explain it. A
King's Messenger is in town going, as he says, to the Lord
Lieutenant. I ba beth y gyrrasant y gwr drosodd ? Oni fedrant
fyw hebddo ? Mae hi yn foregwaith hyfryd, felly rhaid cadw'r ddrec.
Pa beth sydd yn dyfod o'r Penbardd ? Duw a fyddo'n gwarchadw
drosoch a byddwch wych. Cy'd a'ch bys o lythyr gynta gaUoch.
Eich brawd ungaloti, Williatn Morris.
London, July 8, 1755.
Dear Brother, — I cannot help letting you know the joy of my
L. to W. heart, at a letter I receivd yesterday from Lord Powis, which gave
CCXLll. j^g ^„ account of Lady Powis's being deliverd of a son yesterday
morning at five to the inexpressible satisfaction of that noble family.
There were two girls before, and charming children they are.
There are few couples in Britain so happy as Lord Powis and his
Lady. He is one of the best of husbands, and she the most
agreeable woman I ever set my eyes upon, and though not above
24 or 25, you hardly ever saw a woman more sedate or more
humane. Had Milton seen her he would [have] made a finer
picture of Eve than that admirable one which he hath given us.
358 CCXLII

L. to "W.
contd.

Such a prudent, good family as this is a blessing to y« country they
belong to. She loves the Welsh deariy. I happend to be with my
Lord and her the evening before St. David's day, and asked her
whether she had provided a leek. " O Lord " said she " I must get
leeks for me and my children, I am greatly obligd to you for bring
ing me in mind of it, I never would have forgiven my self if I had
neglected it." I entertain them often with the actions of y'^ Princes
of Powys, and the ancient British poetry, etc., which highly delights
her and diverts him. He hath perusd several things I have wrote
on mines, etc., and in short I am as weH respected by them both as
if I was one of their own family or a near relation. I assure you
this young Lord gives me the greatest pleasure I have felt this
great while, for we expect great things from it. I have no leisure
at present to write any more, though I could dweU upon this
pleasing subject till to-morrow, I have heard from Galltvadog last
post, all well, and his mother says that Dick makes a fine boy. Is
not this something like O.P. and his wife ? " I do assure you " says he
(to my brother lately) " she is a very good woman.'' Who doubted it ?
But I assure you that I am your affectionate brother, Llewelyn.
London, July 15th, 1755.
Dear Brother, — I have yours of y^ 9th as to y^ cregynog. It may
be made big enough to hold your coUection for a crown or eight ¦'^* *° ^
shillings, it need not be y^ size I mentiond, for that would hold half
y^ creation. Am Golyn I dont know what to say, I am informed a
few days ago from Cardiganshire that my daughter thinks to cut
for herself if she hath not done it already ; felly boed rhwng y din
a'r wialen. Or goreu oedd gael ymadel ag leuan Manafon'* -yn
groen gyfa, anodd yw cael ymadael a bardd felly, witness Gronwy.
But he hath just now got a curacy and a pretty one at North Holt,
about ten miles from London towards Oxford. Ond pa fodd a fydd
cael gwely i orwedd arno yno ? Mae'n rhaid cymortha. It is a
poet's fate to be distressd. Fe wnaeth gywydd yn y Nennawr y dydd
araU (i.e., the Garret), that should be a good one, the proper element
of a poet. My last told you fod ttiab i'r Castell Coch Ymhowys, sef
Lord Viscount Ludlow, a Uawenydd mawr sydd yno ; Duw ai llwyddo
*Evan Evans, leuan Brydydd Hir, who was for a time curate of Manafon,
in Montgomeryshire. ("Gwaith leuan Brydydd Hir," p. 107).
CCXLIII 359

CCXLIII.

L. to W.
contd.

L. to W.
CCXLIY.

i gyd, a most amiable family. Mae Gronwy yn llunio cywydd iddo,
croeso i'r byd. A new subject I suppose ; I gave him the testyn
in writing. The more I advance in my affairs, new difficulties
start, as if they had a mind I never should have an end. But they
use Lord Powis as bad as they do me, so I suffer in good company,
and I would not desire better. I shall hear to-day from Lord Powis
how this last contrivance is like to turn out ; surprizing people,
made up of pride, ignorance and falsity. AH well in Cardiganshire
mines — Cwmervin will make a good thing. Gwae fi na bawn yn
rhydd a rhein, i fynd i edrych ar ei ol, ag ar ol gwaith mwyn
Llangynog. Y mae Arglwydd Powys yn ei gynnyg imi,— the great
mine that produced twenty-six thousand pounds a year clear to y^
late Duke of Powys. Ai tybied yr ydech i, na bo yno beth etto ar
yr 61 ? Oes, oes, ag amgenach Ue i dreio Iwcc na bod yn pigo
ceiniogau a ffyrlingod dan bobl y dollfa a rhyw chwiwgwn o'r fath.
Duw ro ini ryw beth o'n heiddo'n hunain yn Ue bod yn ymostwng i
greaduried penwagcach na ni'n hunain. Nid oes dim amser i
sgrifennu chwaneg, ond gwilio am dippyn o arian oddiyna ped
faent iw cael. Eich brawd ffyddlon, L. M.
London, Towerhill, July 17, 1755.
Dear Brother, — Dyma fi i'm diflino fy hun ar ol cerdded oddiyma
i Dover Street mewn awr a chwarter, yn cymeryd pin i sgrifennu
attoch i ddymuno arnoch ynghynta peth baccio'r cregynach yr ych
ar fedr eu gyrru imi, ai rhoi mewn bocs a rhyw henwau arnynt,
Ladin neu rywbeth, ai gyrru gynta galloch i Ddyfi neu Aberystwyth,
oblegid mae imi obaith etto gael mynd adref ryw dro, ac ni wybod
pa gan gynted, oni ddaw diawl etto yn drech na'r angylion da sydd
yn fy amddiffyn. Rwy'n gobeitho gael o honof yn glir etto o'r
Auditor's Imprest office. Dyna i hymladd hi drwy'r holl arfau !
Mae larll Powys yn llawen iawn gael mab, Duw ai llwyddo. I'm
just come from him, ac mae Gronwy yn gosod h6n eiriau a sillafau
mewn ranks a files i wneuthur cywydd croeso i Arglwydd Llwdlo i'r
byd, and it is to be translated into Latin and I'll get it printed, etc.
Er mwyn dyn pie mae'r arian, nid wyf yn gallu byw yma ar lai na
phunt yn y dydd y rhan fynychaf ; beth eill ddal, gan fod Cwmervin
heb ddyfod iw llawn nerth hefyd? Trwy nerth Duw (a thano
yntau Arglwydd Powys) ni orthrechwn ein holl elynion, ag os
360 " CCXLIV

L. to "W.
CCXLY.

byddwn byw ni wnawn wastad ar bob aflwydd, ag a gawn Dduw a
digon. Duw gida chwi medd eich brawd ungalon, Llewelyn. ^' *° ^
P.S.— It is said here that we have actually beat y^ French on the contd.
Ohio. Fy mhais arfau a gefais gan y Brenin neu rywun, a seliodd
y llythyr hwn ag a fydd fy eglurnod o hyn allan. Sef dau Lew elyn.
London, i8 July, 1755.
Anwyl Frawd, — The minute I receive a letter from you (for
example that letter of y^ 13th) I immediately sit down to answer it,
provided I am at liberty, in order to teach you to do y^ same by me,
for I love dearly to know how things go in y'= world while I am in
it. Is ! This Bachgen y Castell Coch hath made us all alive here,
we are aU spirit ag ni sai dim o'n blaenau ni. Did I think so of y*^
Trefri family, I had forgot it ? I'm sure I thought far otherwise of
them afterwards ; ni bum i etto yn edrych y Gownsler Meirig
mwya'r cwilydd. No, I have not seen Ellis yet nor his corals, ag
nid wy'n chwennych y cyfryw gyfeillach, gwell gan i bobl ddifalch
fal Arglwydd Powys. Cedwch 'ithe at eich arglwydd o Benrhos,
oni wna dda, ni wna fe ddim drwg. Dedwydd y chwi a'ch consuriwr
gael chwilio afon Alaw, etc., an innocent charming diversion, free
from the damnd villanous storms of fortune where dogs eat dogs ;
what will become of a poor lamb among them ? Os da yr ymdrawn
Ynghwmervin fe allai y bydd yno le i Sion Gonsuriwr, ond rhaid
cael mynd adre ynghynta i roi pethau i gerdded. Ni chaf amser
ychwaneg i draethu dim heddyw, ond fy mod gwedi gyrru gida
gwas Syr Niclas Baily i nhad spectol oifive inches focus, and if that
is too young there is a couple of glasses along with it of four inches
focus that will fit y^ frame ; but you or some gwr ciwrus must put
them in, if they are wanted, ni thai pob amaeth aradr i wneuthur
hynny. There are surprizing high winds here, blows the dust into
my desk, eyes, etc. Duw gida chwi, newydd glowed o AUtfadog ag
Esgair y Mwyn, pob peth o'r goreu, a chonsidrio'r drefn sydd.
Your affectionate brawd, Llewelyn.
London, July 21st, 1755.
Dear Brother, — Here yours of y^ i6th Ues before me. I'm tired
with writing accounts, etc., newid gwaith sydd gystal a gorphwyso. I
hope we can get poor Kendal's money, but query. Gwych yw'ch taith
gyda'r Bennant, difyr dros ben, a minnau'n toddi fy mennydd yn
CCXLYI 361

L. to W.
CCXLYI.

L. to W.
contd.

hei arian i bobl ffolion i'w gwarrio etto, ac heb gael ond ychydig oi
mwyniant fy hunan ; nag ydwyf yn cael dim amser i folera etc., nag
i ymgomio a dyn cywraint. I'm just moyderd. God hath sent away
two of the dogs that barked at me in Ceredigion ; one of them ye
very worst in ye world ; he died last week at a tenant's house of
mine, (a public house) with ye d  1 in his mouth,— a rare breed !
Beth a dil i chwi achwyn ar henaint a bod yn droedtrwm ? Myfi
a ddylai achwyn. You did right to get Mr. Ellis to sign Kendal's
paper. I dont know how to write to Martin, a man I know nothing
of his temper or ever corresponded with. I am surprizd at him ; do
you think he hath got y*^ money ? "What sort of letter should I
write, let me know ? What is his Christian name ? We have had
several brushes with the French in the West Indies and y^ North,
and perhaps before this reaches you war wiU be declared here.
The D. Register of y<= Admiralty said this morning that he is
drawing y^ declaration, and they say that the French Ambassador
slipped off this morning ; for to-morrow was expected to be the day.
He left a manifesto behind him which they are now answering at
Doctors Commons. There never was such a spirit for a war as
there is here, all mad. God knows where it will end. Lord Anson
says he wont leave the French a ship, Duw wnel hynny. I fancy
we will not leave them one in Atnerica. The New England people
are a surprizing powerful people. Out of y^ town of Boston alone the
Governor in about 48 hours got together 40,000 men that bore arms,
and with their wallets on their shoulders, were ready to march at
their own expense at y'^ close of the last war to drive the French
into y^ South Sea. They had in ye same short warning 50 ships
and all manner of provision, etc., got aboard, but unhappily the
news of peace arrived before they had orders to march, which was
such a disappointment to them that they never recovered. Such a
set of desperate fellows are enough to take any kingdom if they
resolve upon it, and we are here so jealous of them that we are
afraid of giving them too great a scope, and I am told we choose
that the French should be in their neighbourhood, rather than they
should set up for themselves. Just received letters from Galltvadog,
etc., all well, and Cwmervin (nid maip) prospers, Ervin is ye name
of y^ river that runs cross y'^ vein, but I dont know what y^ meaning
362 CCXLYI

of y6 word is no more than Symlog, Rheidiol, Peithyll, Ystwyth,
Leri, Wyre, Elerch ; the names of other rivers in this neighbourhood,
strange sounds ! However, my chief delight now is in Cwmervin,
but I am not certain but it is Erfyn ; Cleddau or Cleddyf is ye
name of a river, and so is Gwain, why not Erfyn ? Consider this
oblegid ni fynnwn mo lysenwi fy anwyl gwm. Mi ddywedais i chwi
(mae'n debyg) fod Gronwy yn giwrad Northholt in Middlesex, yn
ymyl y Ue mae Owen Cornelius yn arddwr. Duw ai helpo, dynan
trwstan, difeddwl ydyw ; he hath no manner of ceconomy no more
than his wife ; pob dydd trosto ei hun fal pob bardd arall. Mi
oUyngais fy nhafod arno fo yn dda ddoe ddiwaethaf, ond ni
choeliai y gwiw. Ni wyr o amcan pa fodd i rannu rhwng y bol a'r
cefn, to be sure it is a great art which everybody ought to learn.
Dyma hi'n nos tywyU, a minneu'n anesmwyth eisiau clywed
oddiwrth Arglwydd Powys, ni chaf gysgu fawr heno, er bod fy
llygaid ar gau. Gwae finneu, dyma ferched yn trystio ai traed wrth
gerdded, mae'n rhywyr mynd i gysgu oddiar ei ffordd — nosdawch.
Wele, pam na phacciwch chwithau'r cregin ar cyrn amonis, a'r holl
ffosils ? Ond ydyw mor ddifyr cyfrif cregin a chyfrif arian ? Ond
dyma fal y mae, mae'r rhan fwya o'r bobl mor ystyfnig na
chymmerant mor cregin gwychion yn He arian, ^ag felly rhaid cael
arian i roi iddynt er mwyn heddwch a llonyddwch, a goreu pei cyntaf
y ceir rhai o F6n. Eich ffyddlon frawd, Llewelyn.
London, July 29, 1755, Tuesday.
Dear Brother, — Full of hurry and doing little or nothing to y"^
purpose, born to be tossd about and spoke of as a proverb ; full of
patience and a great deal of preseverance ; but too much patience is
enough to drive a man mad. Patience is like stopping the current
of a river which makes y'= passions grow the stronger. I now speak
of my own affairs, and the affairs of y^ public seem to be just on y=
same footing. The English passion is broke out at last against the
French, and it seems we maul them to some purpose by taking their
forts and ships in North America. Here is an account just come of
a fort taken in y^ Bay of Fundy, with about 500 men, who they
say have been sent to Louisberg, (to help to starve it y"^ sooner.)
Admiral Mostyn is stationd over against Louisburg, so that nothing
can pass by the sea, and no victuals to be had by land, so that it
CCXLYII 363

L, to W.
contd.

L. to W.
CCXLYII.

L. to W.
contd.

L. to "W.
CCXLVIII.

must surrender soon and so all Cape Breton. Another fort at
Chignetto is besiegd and must yield, if it is not already taken.
They say in the offices here that Boscawen and Mostyn will come
home when they have demolishd them entirely, and only leave
Holborn there to guard y^ coast ; and then I suppose next year
we'll fall upon y^ French at home, who will be helpd underhand by
y^ Spaniards fighting under French admirals. But the Spaniards
will be at perfect peace with us as to trade. Thus it will be for
certain, and you'H see if you live, as for my part I shall hardly live
if they keep me in London for ye winter, which they are likely to
do. All well in Cardiganshire, have heard from them yesterday,
ond bod Ned Hughes yn feddw felldigedig, ni wna fo na lies iddo
i hun na neb arall ; a right son of fyrth Hu. Pr. Morris, — sucanwr
pendeneu a hwyaden sychedig, blerwm bolerog aglafoeriwrchwydlyd,
ffei ffei, lorwerth, lorwerth, yn meddwi yn He agor shaffts yr hen
Roittan rake, ,Ile mae digon o fwyn plwm ag arian. I cannot help
being surprised at the odd tast of that man who understands things
very well ; that after I had given him orders to open an ancient rake
in ye tnine three months ago, and the command of any money
wanted for that purpose, that he had not y^ curiosity to do it yet,
though I desired it. Perhaps there may be immense riches there. Who
would not have looked into a chest where it is thought there is a
hundred thousand pound ? Wele, wele, gwell gan lorwerth gwrw
llwyd a lol mwynwyr meddw na'r cwbl i gyd. I can give you no
account of my own affairs, having not seen Lord Powys this week,
but shall see him to-morrow I suppose. They say ye Treasury
will adjourn to-morrow. The militia here are exercising like mad,
nothing but ye face of war to be seen. Everybody looks fierce but
me. Oes dim arian oddiyna etto. Eich brawd
trafferthus dros ben, Llewelyn.
July, ye last day, 1755.
Dear Brother, — Gwae finneu dyma'r gaiaf tost yn dyfod, ag heb
ddim gobaith iawn am gael mynd o'r mwg drewUyd yma. I have
seen your joint letter to brother and self of ye 26th, with some
account of your journal, a compleat journal would be very agreeable.
Pwy ydyw Daniel Lysons yr adarwr ? Aie rydech i yn wr mawr
gida Threfri ? Ai yno mae'r hfen wr o Fodorgan yn byw ? Oedd
364 CCXLVIII

L. to "W.
contd.

Pennant yn son gair am danafi a'r rhoddion a gadd ef o grystalised
ore, ie, mwyn crisialaidd gwyn. Wele, the intent of this letter is
to bring you ye inclosed paper, which holds more news than any
we have had this season, and it seems y^ people in authority are
not afraid of publishing their intentions. They were private at first.
Dyma Ned Edwards wedi cael addewid gan ei owners am letter of
mark man of 22 guns on one deck, ag yn mynd adref tocc tocc, i
ymladd y Ffrancod. I buy some rum of him to carry home to
Cwmervin, where you'll be welcome, some of y^ best you ever tasted,
and I buy some to make presents of to y^ offices, — hynny yw, tynnu
Haw hyd ben cian chwerw. My Lord Powys is so busy now about
christening his son, that there is no seeing of him. If I dont hear
from him or see him before Sunday I'H go to Finchley. Very busy
and doing very little. Your affectionate brother, Llewelyn.
Mae gennych i Gwilym's heraldry neu rywbeth or fath, gyrrwch
hanes imi pwy fu gantho erioed, neu pwy sy gantho'n awr yr un
arfau ag sydd ar fy sel i ? I intend to turn y^ dagger into a pick
axe, it is more honourable in my opinion. The Romans tumed
their swords into plowshares, a gwr heddychlon wyf inneu.
Caer Gybi, Awst laf, 1755.
Anwyl frawd, — Nid mynych y bydd eich Uythyrau cyhyd heb eu
hatteb a hwn o'm blaen or I2d ulto. Chwi welsoch mae dringo gell- W • *° *^'
dydd, etc., y bum, ac na che's na'm c6f na'm synwyr gan ryw weilch
segurllyd er's pythewnos. Os mawr eich' achwyn o'r blaen, can
mwy a fydd bellach ar drafferthion, a hi'n myned yn rhyfel wellt
rhyngom a Ffrainc. Duw yn ein cylch ! Rwy'n hyderu eich bod
wedi trechu y peswch brwnt hwnnw a neidiodd yn eich pen yn y
fonwent honno, oblegid nid yw'r Llew yn son am dano. Ond pawb
a wyr oddiwrth ei ddolur ei hun. Ai Cymrodawr ydoedd y marw ?
Aie rydych chwithau yn dechreu cynnuU cregynach? Wala, digon
da, peth digon difyr yw eu trin gartref. Ond difyrrach o' lawer yw
eu helcyd a'u cynuU rhyd lan y m6r, etc. There is something so
innocent and amusing in it, a mixture of pleasure and a little dash
of trouble, rhwydd debyg i'r diddanwch a fyddem yn ei gael pan
oeddym blantos yn chwilio am deganau o gwmpas y Darren,
Porth F6r, Traeth yr Ora and nefol bleser ydoedd rheini, oni bai
fod meibion y cawr yn ein Uuchio a cherrig, ac ofn cael drwg am
CCXLIX 365

CCXLIX.

contd.

__ _ wlychu traed, ac aros yn hwyr. Mae meibion cewri ymhob gwlad,
W. to K.. a drwg a geir am wlychu traed ac aros yn hir oddicartref, fal y bu
yma'n ddiweddar ddigon. Gwrda'r Gadwaladr am fod yn Gymro ac
am roddi tlysau i chwi, ac am addaw ychwaneg, fe allai lerwerth
ap lorwerth yntau gynull llawer peth, pe bai ddim ymadferth yn yr
hurthgen, cymhellwch 6 da chwithau. Gan fod y tri brawd wedi
myned yn rhy hen i ymdreiglio 'rhyd y byd i olrhain allan
ryfeddodau'r greadig'eth, rhaid yw ymegniaw am gael gan eraill ei
cludo o bedwar ban byd, fal y gallom, (os ni chawn weled y
gwledydd) gael canfod o leia eu cregyn au ffosilod, etc., pethau na
wnant fawr ddaioni iw trigolion, ac yn fynych a gair am ei codi
oddiar y maes. Rwyn gosod pawb om cydnabod ar waith dros y
moroedd, bydd ambell un diwyd yn eu plith yn ddiameu. Digrif
yw'r boblach yna efo chyfrifon y Llew. Ymha offis y maent rwan ?
Wfft ir gelynion sydd iddo, Duw a wnel iddo gael diben iawn ar ei
fatterion, a llonyddwch o hynny allan, fe gadd ei ran o drwblaethau.
Da iawn clywed fod Grono wedi cael He i enill tamaid o fara, rhaid
cael Uymaid o ddiod hefyd iddo ei hun ac ir wraig Ellin
rywiog oleu, y cebystr ir sut nad ellid byw heb lai o'r gwlych.
Digon bychan esgobaeth Ue bo'r wraig yn sychedig beunoeth. Mae
fal yr erchwch ar loan y nai yrru imi gowydd Arglwydd Llwydlo,
mae o wedi ei orphen er's talm byd mi a wranta. Nid oes yma
ddiddanwch yn y byd ond a geir oddiyna, oddigerth ambeU gragen
neu lysieuyn. Y Delyn i ddyfod yna meddwch ir Nerpwl. Wala,
wfft i hynny, o bai gwir y chwedi. Pam ir Aldromon ddigiaw am
fod pawb yn ddigeiniog fal yntau? Ni wyr o druan ddim
amgenach nad feUy mae. Och fi, ha wr fab! Oes dim o'r gobaith
ir Gendal dlawd gael dim or War Offis ? Er mwyn Duw gwnewch
oreu galloch, a chwi a gewch fendith ffynadwy am 'ch poen.
Cewch Gywydd y Fam^Wil Wynn os gyr leuan o yma, gwell gan
y bardd gwmnhiaeth na dim yn y byd. Er dim ar y fo, gyrrwch
ir Bennant No. i o'ch gorchwyl, mae'n gaddaw bod yn aelod
buddiol or Gymdeithas. He proposed sending you a collection of
fossils, etc., anon. Pigion U — dr, fe ddug nis gwn par faint o'm
tlysau yngwydd fy llygaid. Gadewch iddo, fe gi dalu'n haUt ryw
ffordd neu gilydd. Mae hi'n dechreu mynd yn drafferth gyda
ninnau— llymma West India Men yn dyfod efo ei siwgr a'u
366 CCXLIX

masnach iw pwyso, er mwyn Hestair ir Gwyddyl allu gwerthu ei y„ ^
W. to xv.
wir cyn rhatted a gwyr Prydain Fawr, a mynd o hono yn rhy .
gyfoethawg, a gwingo yn erbyn ei feistr, mae o'n abl gwynafog
eisioes. Mae Dermot yn gaddaw gyrru ei longau ai ddybacco
yma hefyd, ni bu ymma yr un ermoed o rheini.
Roedd y nhad yn iach echdoe yn Llanerchmedd, meddai Huw
Roberts or siop, a fu yn yfed rhan o beint efo ge'. Wrth son am
beint, mi welais y dydd arall Beint Beddcelert,'* a naw pintiaid a
ennai hwnnw, sef oedd o Biwter ac yn hen ddihenydd. Fe fyddai'r
hen botwyr gynt yn ei yfed ar yr un anadl, ond nid oes neb yn yr
oes yma a wnaeth hynny. Mae ami ryngill yn mynd ac yn dyfod
yn ol ac ymlaen drosodd y dyddiau yma, a phawb yn ddistaw.
Daccw fy anwyl gyfaill y Capt. Weller yn ymadaw ar Dorset Yatch
i fynd ar long o 70 o ynnau meddynt. Nid wyfi yn disgwyl moi
gyffelyb ar ei 61, hawddamor iddaw i ble bynnag yr elo. Fo
ddywedir mai mab ir Amral Poklington a ga'r lot. Rhaid rhoddi'r
pin i lawr er difyrred iw dwndrio ar bapur. Duw a fyddo yn noddwr
i chwi. Eich brawd ungalon, Williatti Morris.
P.S. — Dyma lythyr (boreu dydd Sadwrn) oddiwrth y brawd
Llewelyn yn llawn o newyddion a grwgnachau, pobl y byd yn ei
grugo. Dim son am neb o honoch mwy na phe bae'ch wedi eich
claddu bod y pen. Dymma arall oddiwrth Rhisiart Morris, o
Fathafarn. Meddwl fod y nith Marged yn mynd iw phriodi — a
strange girl ; y wraig yno yn dechreu cynnyddu. Gwaed swllt !
Dymma arall i wrth y Bennant, yr hwn sydd wedi gwneuthur
iawn am bob camwri drwy anfon i mi un math ar ddeg o ffosilod
tra gwerthfawr ! Fal hyn y mae'r gwalch gwenhieithgar yn dechreu
ei lythyr : " I reachd this place last Friday night, and now regret
the necessity I was under of leaving you so soon, sincerely wishing
that Fortune had not placed us so distant from each other. But
since we can't have frequent personal comunication, I hope you'll
not be remiss in the litterary way, and you may depend upon my
endeavours to promote your laudable attempt for the promoting of
natural knowledge.'' Ond ydyw'r gwr yn fwynaidd iawn ?
"For a full account of this remarkable mug, the reader is referred to
"Beddgelert, etc.," by D. E. Jenkins, pp. 37 — 39.
CCXLIX 367

London, August 2d, 1755.
L. to "W. Dear Brother, — I have your Journel of y^ 27th, which is very
CCL. agreeable. Dau Lew-elyn sydd ar y sel o achos bod dau Lewelyn
Ynghalltvadog, na bond i grybwyll. Ni welais mo Gwnsler Meirig
etto. I have other fish to fry, and his fish are nothing worth, so EUis
y^ cwrel. Onid oes gan Ellis ddigon o f6r fwsogi a gafodd gan
Mrs. Meirig o Fodorgan, a heliodd; chwiorydd Jack Evans iddi?
Gwych eich bod yn tebygu ich brawd Lewis, mae'n dda gan hwnnw
glywed. Kendal's affair I hope will be done, but you know there is
nothing certain in this world among the actions of men till it is
done. Man is such a queer unconstant animal, so volatile, so
positive, so headstrong, so pengaled is better. Wele hai, mi
ysgrifennaf ynte at Edward Martin, Esq., heddyw os gallaf Mi
wrantaf mai attochi y bydd oreu yrru'r Hythyr iw roi o law Kendal
iddo, or else he may conceal y^ receiving it. Nage, nid balchder a
laddodd Haddock. His hands were tyed down by y^ Admiralty
orders, and to see an enemy's fleet passing by him, and he not
daring to destroy them, would have drove any wise man mad. He
attempted to engage them but not one of his captains would join
him ; and if they had, they would have been all broke by y"
Admiralty. Digrif o'r doctor Lwyd, ai fwyn ; mining is an art
that a mere theorist will never learn. Gwych o'r Society yn y
Wyddfa ! Pwy sy'n byw yn Nant Rowlands, ped fae siawns i ddyn
fynd i'r seler yno ? A fydd Dan Lysons yn dyfod i Lundain ? Ni
wn i etto beth yw Llyn Eigiau. Aig in one sense is y^ ocean, and
is certainly a primitive Celtic word from whence the Greek okeanos ;
ebr rhyw fardd : — Ni thai fy mhen am Wenno
Mwy na'r Aig ym min y ro,
i.e., the continual sound of y'= sea on y^ beach. From aig came
eigion, but from whence came eigiau ? Pa fodd y dewisir
Humphrey Owen heb ei gennad ? Ceisiwch gan y Mr. EUis
sgrifennu atto i ddywedyd iddo fod y Cymrodorion gwedi clywed ei
gl6d ag yn barod ei ddewis yn goresponding member os bydd da
yn ei olwg. Mae'n dda gennif fod yr henwr yn dechreu adnabod
(3iK(os cyn cau ei lygad a marw a mynd i'r byd arall yn ffwl. Pan
ddelo gan eich brawd Tew ddigon o fodd i fyw, fe dry i ben
i sgrifennu Natural History of Anglesey and its antiquities.
368 CCL

L. to "W.
CCLI.

"F'arglwydd" ebr Gronwy Ddu, etc. Gronwy's curacy is ^40 a . «,
J /. J - L. to W.
year and .^lo towards a house, and some perquisites. If my affair ,
was determined he would be sure of a living, but I cannot push
things on so heartily as affairs are now circumstanced. Things are
in a fair way of doing well, but that we move slow. Da ydyw
clywed fod yr arian yn dyfod, goreu pei cyntaf. You frighten me
when you say that Robert Jones's repairs will be a great drawback ;
I intended that to- be but a small one, for he hath too great a
bargain by half. / am your affectionate brother, L.M.
London, August 20, 1755.
Dear Brother, — I had no letter from you last post, and have no
more to say than that j/ mrawd a tninneu intend to take a trip to
Dover this week to stay a few days for our healths, and to look on
y^ French coast, but chiefly on y^ fossils in Dover cliff, os rhydd
Duw ini dywydd teg a rhwydd-deb. Ni choeliai na ddaw Wil Parry'r
Mint, gida ni a Howel Lewis oi long yn Sheerness. Pobl o Fon i
gyd oil, neu ar gin, pobl lewion o Fon fawr. Pam na yrrasech imi
hanes y ddaulew yma, sef y ddau Lew elyn yn Gwilym's Heraldry ?
Chwi welwch fy mod i gwedi troi fy nghleddyf yn gwlltwr, nage yn
biccass, ond mae'r cleddyf yno byth megys troed i'r biccass, ac felly
OS daw achos ymladd gellir tynnu'r cleddyf allan etto ac mi fyddaf
ryfelwr cystal cynt, ond yn awr mwynwr diniwaid ydwyf i, a
dau lew yn ei bais, sef Hew ifangc a llew hen, neu henlew rhuadwy.
Dyma Domas Salmon y^ historian yn mynd i roi hanes y
Cymmrodorion yn Stow's Survey of London sydd yn awr yn y
press, ag ynte'n cael mynd yn honorary member am ei boen ! Ond
ymhle mae'r correspondence bellach ar rai o'r pyngciau yn y llyfr ?
Two letters is aU that have been sent. I can write nothing here. I
should be at home with my papers, but this leasure time hath
produced something. I have compiled here a great part of a book
on mines with a vast number of drafts of mines, etc. It surprizes
the virtuosi here to see so much art in mineing. They thought
it was only raising ore like digging of potatoes. But in this also I
want to be with my papers. Felly nosdawch, mae nhad yn
dywedyd ei fod yn ffaelio gweled trwy'r spectolau ; a gafodd ef roi'r
fcmr inch focus i mewn ? I intend to send him again a six or seven
inch focus, fe allai mai mynd ieuangach, iangach mae ei lygaid ef
Duw gida chwi. Eich brawd ffyddlonaf, L.M.
ka ' 369

CCLII.

Customhouse, Holyhead, 23rd August, 1755.
¦m f -D Dear Brother, — Er na waeth gennych eich c  i na sgrifennu
llythyr ambell dro i Gybi, etto er hyn mae'n debyg fod yn ddigon
difyr ganddoch ddarllain rhyw wegni a ddel oddiyno. Fe fydd y
brawd arall yn rhoddi i chwi hanes ein byd ni, for you reckon that
we are out of your world. Chwi ydyw'r byd. Pa beth ydych
chwi a'ch gwyr mawrion yn ei wneuther neu ar fedr wneuthur
a Lewis o Ffrainc ? Os oes coel ar y papurau, rydis yn ei drin
yn anhrefnus, cymeryd ei longau yn nrws ei dy, na b'ond ei
grybwyll ! " Canlynwch eich dyrnod," chwedi Griff. Huws y
Gof, wrth ei dri meib pan fyddynt yn paffio yn Llanerchmedd
er's talm. Mae'r ddefod ganmoladwy honno o anafu eu gilydd
mewn ffeiria' wedi ei dodi heibiaw er's dyddiau byd. Ceir gweled
yn awr wyn o Lanfihang'l Tre'r Bardd, Penrhos Lligwy, a Llanfechell
yn cyd bottio efo eu gilydd heb gymmaint a gair twn neu neswch
draw, chwaethach torri cloliau a breichiau fal true Britons.
Llymma lythyr y brawd Llew yn rhoddi gobaith ir Gendal dlawd
gael y ceiniocach gan Mr. Lloyd or War Offis ; fe dal Duw i chwi
am gymeryd trugaredd ar y tlawd ar anghenus. Dyd, dyd ! Dyma
lafn o epystol oddiwrth fanwyl Bennant, a llawer o hanesion
pwysfawr ynghylch cregyn a ffosilod, etc. Nid oes dim yn eisiau i
ddwyn yr holl greadigaeth i oleuni yn y cwr yma ir byd, ond
ein cael beunydd efo'n gilydd, y cebystr ir sut nid oes modd i hynny
fod, gan ein bod wedi ein plannu mewn amrafael wledydd, however
he says that he will lay aside all thoughts of going beyond sea next
summer, and come and live for three weeks or a month with me at
Holyhead i gael ymroi atti hi yn iawn. "What signifies skimming
on the surface ? Rhaid mynd i berfeddion y ddaiar, ac i waelod y
m6r eigion cyn caffael pob peth at eu gilydd. Oes dim hanes am
ffosilod y Canol-f6r neu'r Perfedd-f6r ? Mi yrrais i'r Ellis'r dydd
arall ryw ychydig o betha' godidog, ni che's ddim oi hanes ettwa.
Rwyf ar fedr gwneuthur casgliad ir Cymrodorion ryw ddydd. Ceir
gweled enwau Pennant a Gwilym mewn llythyrennau eurog yn eich
tlysgron ; ond oeddwn i yn lew allu lenwi'r papurau yma cyn
Hawned a gwagedd ? Duw gyd a chwi.
Eich brawd ungalon, William Moms.
370 CCLII

CCLIII

London, August 26, 1755, Tuesday.
My Dear, — I have receivd yours of y^ 19th owning the receipt of t ,
^40 from Henry Jenkins's wife, which I shall pay this day. The _. „
bill is very well, only the direction to me should have been on
the same side of the paper as the bill was, and not upon the back of
it. If she pays you more I will accept of your bill. Griffith
Griffiths wrote me word that he wanted not above thirty pounds to
pay y^ officers, for he hath duties in his hands, so I hope you had
money to pay him so much. I have wrote to Thomas Herbert
word that he might pay into your hands .£150 which he wanted to
buy corn with, and Edward Hughes tells me the corn was intended
to be put on board Henry Jenkins. But I find that Henry Jenkins
hath taken a freight of some Mr. Edwards to go to Aberdovey, and
I intend to send some things by him. Since I received yours I
receivd two lines from Edward Hughes giving an account of our
poor child's death, which gives me very great concern, especially as
the whole weight is upon your self, and that it is not in my power
to administer you any comfort in your trouble. But God knows
best what to do with us all, a little matter takes us away, when He
thinks fit to call for us ; and that poor child is happier than any of
us who have had so many opportunity's to sin, and to break through
the rules which the God of nature hath given us. Have patience
then, my dear, for either God will give you another in his room, or
will take us to Him to the same place with this innocent child, when
He thinks proper to do it, as we must as certainly die, as we
were born. I pity you with all my heart and soul as you have
not one real friend in the world to advise with, or to comfort you ; I
hope to God to be with you before winter. In the mean time pray
to God for fortitude to bear your troubles, and follow my directions
as near as you can, and I dont doubt of everything coming very
I well. We are to expect nothing in this world but rubs and mis-
: fortunes daily, for God hath put us here to try us, and to see what
: we can bear. I have already had my share of troubles, and more than
! my share, and I hope to see the sunshine of quietness and happiness
by and by. The account I have from Cardiganshire about my silly
' unfortunate daughter gives me great uneasiness. She hath been
CCLIII 371

.. always stubborn and wrongheaded, and thought she had some
j-i. to
jyr jyr perfectious which she had not, for, God help her, she never had
contd common sense, therefore I dont wonder at any of her silly actions.
Some kind of advise from a friend might have deterrd her from
this undiscreet scheme, but alas, she had not a friend in the worid
that cared what became of her, and now she must take her chance,
as she publicly says she values neither father nor relations but will
do as she pleases, as her mother did, and that it shaU cost her
father dear. These are expressions of people in Bedlam, and if she
and D.M. have made a fool of you, they will not find it so easy
to make a fool of me. I hope for your own sake and family
you have spoke to her what I desired you in several of my late
letters, and that in case of her refusing to hear you or despising i
your advise, you have orderd her to her sister, for your giving i
her shelter at my house will actually be construed by my enemies
that their whole affair is my contrivance, an affidavit of which will
make a fine piece of work of it. You know what kind of thing
a woman is when her tail is ripe. She, like other animals, will
jump at any animal that offers ; all reason and sense is then gone, i
But it is not quite so with man in general, though it is with :
some. Man will hearken to reason, but no reason can maker
an impression on an infatuated woman whose blood is on fire. ¦
A gentleman from Anglesey who hath a pretty estate of his own, ;
besides a post in the revenue, hath made proposals to me about her, ,,
and is ready to settle his estate, etc. It is likely he may come.
to Galltvadog. If he doth come, make much of him, though byr
what I understand it may be to little purpose. His name is;
Hughes — such a man of sense and character would have been a i
credit to be allied with, and might have made that silly creature;
happy ; but it seems she chooses to be allied with dirt and rags and-
ignorance. You may tell Mr. Jones that I receivd his letter, and-
am obliged to him, and shall answer it soon. I beg of you, my
dear, make your self easy, and thank God for His blessings, and
that He hath favourd us with life and health to look after the rest of
our poor family, whom He hath thought fit to leave us.
/" atn, your affectionate husband, L.M.
372 CCLIII

CCLIY.

London, August 27, 1755, Wednesday.
Dear Brother,— I write this against to-morrow to send you with l_ ^^ -^
the sad news of the defeat of our silly people in America ; one
would have thought that the trick of an ambuscade was so old and
stale that no fool, no, not even a hare or a rabbit, but what knows it.
But a hot-headed General hath less sense than any other animal,
nothing but conquest hath room in his head. The Duke of
Mariborough would not have been catched in such a net, nor any
solid man ; ond gwr poeth oedd y Bradog a roes Wiliam, mab
Siors, i mewn, a phawb yn dwedyd mae rhedeg ei ben yn erbyn y
pared a wnae ef. Gobeitho y ceir gwell hanes o'r tair cid eraill.
Gwyr llymion y Masachusets yw y rheini. Dyma air hyd y dref
heddyw yn chwilboeth fod Bodysgawen gwedi cymeryd 6 eraill
0 longau rhyfel y Ffrangcod, ai carrio i Halifax. We shall know
more of it to-morrow. Your letter to brother Richard I saw ; mae'n
ddigon i wneud y dwr i redeg o ddannedd dyn glowed son am
y pleser ydych i a Mr. Pen-y-nant yn ei gael, a minneu yn fy Uadd
fy hun yn gwneuthur dim yn y byd. Some spare hours (and a
great many of them I have had) I have employd in laying the
foundation of a book of mineing, from its first root through all
its branches. I have done a good deal, but before it can be
calld perfect I should go to Cornwal and Darbyshire, and take
draughts of some of their greatest mines. I have a great many
drafts already and drawn to proper scales. The thing is curious if
it was finishd, only it gives too much light if it is done and publishd
during my life, for it would deprive me of reaping the benefit of
what I may otherwise expect, in describing things too minutely
for the benefit of others. Dyna fy swydd inneu. Londoners
did not know there was any art in mineing, more than digging
of potatoes. Oes, oes mae, celfyddyd ddofn iawn ydyw, and I
know no man master of it. Ond mae'n fy mryd y bydd
Eich brawd, Llewelyn.
London, September i, 1755, Monday.
Dear Brother, — This makes you a letter in my debt ; when I wrote
last I was extremely low, on account of Lord Powis's illness ; on
whose life depends my welfare, as much as my family depend
on mine. His steward brought me a line from him this morning
CCLV 373

L. to W.
CCLV.

contd.

that he is better and desires to see me to-morrow at Finchley
(where he lives), and I have hired a chaise, and shall take my
brother along with me there, for whom my lord hath a great regard
I hope God will save his life to assist y^ distressed ; such good
men are very uncommon, at least unknown to me. I dont know
whether I gave you an account of my poor child's death. The
chincough killd him at two months old. I am afraid my daughter
Margaret is incurable — quite obstinate and silly. I have wrote to my
wife that if Hughes came there, to use him handsomely. It is now
seven months since I came here. You may ask me what I have
done all this while ? I dont know, — nothing worth talking of, and
yet I dont know I have had an idle day. I have wrote a great deal
in antiquity's : Notes upon Selden's, notes on Drayton's Polyolbion,
notes on Burton's Antoninus' Itinerary, notes on Lambard's Historical
Dictionary, notes on Sir Winston Churchill's Divi. Brit., notes
on Cooke's Druids.'* But what is all this for? — nothing ataU. Wrote
also a good deal on mines, all vanity, etc. The chiefest pleasure I
have had was an opportunity of making microscopical observations,
which I might never have lookd into, if I had not this leisure time.
And I have also made some improvements (which hath not been
seen before) in the structure of my microscope, having an oppor
tunity here to get a thing done according to direction, and I insist
upon it that my microscope exceeds everything of the kind ever yet
publishd. It is plainer, more useful, more natural, and not a
quarter of y^ price of some of them. If I was once at home and in
quiet I could make you a microscope that would serve as well as y*
grandest made in London. This is the most amusing study in the
world, and it is impossible to make any progress in natural
philosophy without microscopes ; it is amazing, it is beyond
conception, and beyond description — a new world ! The
microscope for opaque objects being imperfect, checked my
observations in y^ country, so that I was quite tired .... till I had
•Lewis Morris's copy of "Drayton's Polyolbion," heavily scored with
notes, was recently for sale in London. His copy of "Cooke's Druids" is in
the Editor's possession. It is not clear to which of Selden's numerous works
he refers, but the fifth book he mentions is "Divi Britannici ; being a Remark
upon the Lives of all the Kings of this Isle, etc.," a work written by the
father of the first Duke of Marlborough.
374 CCLV

L. to W.
CCLVI.

an opportunity of setting about it here, which hath given me vast . _
satisfaction, but I have not the objects here, as I can come at in y<^ ' ,
country. Would not you wonder to see millions of animals larger than
elephants ? And is not y^ wonder greater to see millions of animals
of which a hundred of 'em would not make the thickness of y^ hair
of one's head, and all in as great or greater perfection of beauty, etc.,
than an elephant? Rhyfeddodau annhraethadwy ! Dyma hi'n
tywyllu, nosdawch ! Eich brawd ffwdanus, L.M.
London, September 4, 1755.
Dear Brother, — I received yours of y^ 30th, and that you may
have no manner of excuse for not writing, I whip this away
in answer [to it], but my head is extream unfit to vent its thoughts
to-day .... Staid last night at ye Cymmrodorion Society till two in
the morning. Sad work ! And I dont know that it servd any
purpose [in] y^ world, except meeting an ingenious friend or two,
but very little in respect to y^ promoting of y^ Society, and we have
few others I am sure that any thing can be expected from them.
Gronow yno gwedi meddwi fal Ho, a rhai eraill yn ymdaeru, etc.
Mae'n rhaid cael gwell ordor na hyn, ag onide ffarwel Cymrodorion.
Aie jasper ydyw'r asbestos? Ebr un or beirdd : "Maen jasper mae'n
anyspys." Some critics may infer that the bard meant this very
quarry, i.e., as much as to say, it was not publicly known that it was
f- jasper. I am glad Pen-y-nant hath thoughts of publishing
something on fossils. Wel, mi logais chaise ddydd Mawrth, ag a
aethym a'm brawd gyda mi i Finchley i dy Arglwydd Powys, ag
roeddwn yn disgwyl ei weled yn sil yn ei wely. Ni ches i gyttrum
pan eis i i'r ty, na welwn ef yn fy nghyfarfod dan wenu, ag yn
fy Uusgo gerfydd fy Haw i'r 'stafell Ue cawsai godwm wrth ddringo
i gyrraedd papir ar ben escritore ; " ar fendi " ebr ef " bu agos imi
a thorri fy ngwddw. Edrychwch yma, dyma'r clais ; mi syrthiais o
ben y fan accw ar fy mhen i lawr, ag fe neidiodd y vertebrae oi He."
" Duw gattwo'r mark," ebr finneu. It was a very narrow escape.
Surprizing it is that there are so many people alive when death
appears in such various shapes ! Bid a fynno, rwy'n well fy
nghalon ar ol gweled mwyn ei galon mor llawen. He will be in
town to-day or to-morrow, and he'U call with me. The yatchs are
gone for y^ king ; and Lord Anson, though in y"* gout or
rheumatism, went off yesterday. Actual orders to sink, burn, and
CCLVI 375

L. to W.
contd.

L. to W.
CCIiVII.

destroy all French ships that will oppose their being brought into
Sheerness till the king's pleasure is known how to dispose of them.
Another attempt , shall be made about Kendal soon. I am in a
hurry in sending some things by a ship for Aberdovey [to] y^ family.
Duw wnel na chyffwrdd y Ffrancod a hwynt, yn . . . . rwy'n
eu hofni yn dost, mae yno 32 gallons or rum gorau a brofais erioed,
a brynnais gan Ned Edwards, etc. Eich brawd ffyddlon, L.M.
London, September 8, 1755.
Dear Brother, — Mae'n gas gennif weled llythyr yn rhythu ei
lygaid arnaf eisiau i atteb — so I have yours of y^ ist. The inclosed
paper will tell you y^ news, except that four of us went yesterday in
chaises to see Gronwy, and by chance heard Dr. Nicol, his master
(person y plwyf) preach. Mae Ifan yn siarad am Mr. Wynne fal y
Cardinal am y Pab. One letter to y^ Society from Mr. Pennant,
another from a clergyman in Norfolk, a rich old fellow, means
well, but of no great capacity, enquires about y^ etymology of
Bangor. You need be in no hurry in sending them any curiositys,
shall send you a specimen when I have leisure. I have read over
y^ Cywydd y Farn of Mr. W. W., but it is far inferior to y^ other —
all in a cloud. There is in it a good strong line now and then, but
too much art and too little nature. My bones are aU sore after
jerking yesterday. I cannot spare time to describe our elegant
entertainment at y Persondy, six dishes of meat, etc., fruit in
abundance, apricots, nectarines, green plumbs, pears, apples, eirin
duon, plwmmws, figs, etc. He is very happily situated, ped fae
ddim yn tyccio, ond nid eill dim ddal. Daeth Owen WiUiam hefyd
a ffrwythydd coed ini yno, a rhai oddiwrth y Person. Dyna fyw !
Fe ddaw'r Brenin yma tocc, a gobeitho y caf finneu fynd adref
gwedi hynny, mi arbosais i yn ddigon da yna i edrych ar ol ei dref
ef tra bu oddicartre. My wife writes me word that she hopes Peggy
hath tumd her mind, and that she is to go these days to Mathafarn.
Had good news last post from Gwm Ervin Vach. ChanceUor
Wynne had three or four Welsh manuscripts, which I used to read
for him. Cannot you borrow them of R. O., Esq., and return them
when he wants them or understands them ? I think there is one of
them due to me for this scheme. Had a letter to-day from my
father, the last spectacle fits him pretty well — my head is to-day in
a flurry, cannot sit and write. I atn, your affectionate brother, L.M.
376 CCLVII

CCL VIII.

Holyhead, 9th September, 1755, Boreu Ddyw Mawrth.
Dear Brother, — Ai ni thyccia dywedyd wrthych am atteb ebystyl .^ ^
eich brawd Gwil sydd yn hiraethu cymaint am glywed oddiwrthych ?
Chwi ellwch fwrw'r bai ar y rhyfel (os rhyfel ydyw) ac ar Sion
Ffrainc, ond ni thil hynny ffydownen rhwng deufrawd. Ag i
gyfaddef y gwir ni wiw i chwi fwrw'n ol eich brawd William, dyma
fal y bydd o'n dechreu ei lythyrau bob amser. Pwy debygach i
a ddeuai im ty echdoe im hymofyn (a minnau gyda fy medel) ond
y Pen Llywydd eu hun. Ni adawodd mo'i henw, a neb nid adwaena
ef Ni chawn i gydtrym nad dyma ringyll oddiwrthaw yn erchi
i mi ddyfod iw letty. Wawch ! hebai finnau, ai Mr Fychan or
Gors ydoedd y gwr a fu yma gynau ? A if i atto ! Af yn siwr
ddiameu, i gael unwaith weled glin ei galon. O ran ni welswn i
erioed Seneddwr o Gymro or blaen ; yno cipio fy nghippan am cappan
ag i ffordd a myfi, yno taro wrth y llywydd a chyfarch gwell iddo, a
chwedi iddo ymofyn am y ddeufrawd, etc., dywedodd wrthyf ei fod
y mynd ir Werddon, efo'g un Mr. Gwyn, o Daliarus, yn Sir
Gaerfyrddin (Garnons or Rhywgoch yn mynd yn ei ol adref).
Wrth gofiaw mi roisym wadd i hwnnw iw frecwast felly rhaid rhoddi
ordors. Wala, wedi i mi gaffael gafael ar y Cadpen a siarad am
welyau, etc., mynd yn Hu ir Hetty i swppera ac i yfed iechyd y
brodyr, etc., byw'n rhwydd lawen tan ennyd o nos, yno ymadaw.
Cyn y boreu fe aeth y Uong ar llywydd ir fordaith a gwynt dogn
croes 0 wranta. Roedd yatch y gwr ei hun i ddyfod yma iw
gyfarfod, ond ni ddaeth etto.
P.S. — Gwaed gwreinyn glas ! Onid oedd gan y Siawnsler
bersenoliaeth yn Sir Fon, ac nid y fo oedd person Llantrisant, etc.,
felly dyna dair rhodd gan yr Esgob tuag at foddloni ei ffrindiau.
Ond y mae un gamp ar y gwr, na wna ddaioni i ddyn yn y byd ond
i ryw weilch a fo ei greaduriaid yn eu mawrygu ag yn eu canmol, ffei
arno. Nid oes dim siawns i ddynan cywrain dysgedig oni bydd
0 dwisyn i dwlsyn. Gwaed crwst ! Beth debygachi ? Mi
aethym i wneuthur gwair ac a anghofiais orphen hwn ai yrru ir offis
wedi'r cwbl, y glaw a ddaeth arnom yn ddisymwth ai parodd, nid
oes mor help. Cofiwch am Mr. Kendal a byddwch iach a llawen.
Yr eiddoch mal or blaen.— W.M.
CCLVI II 377

London, September loth, 1755. Yn bur foreu glas, pur oer.
L. to W. Dear Brother, — I promisd you in my last a specimen of a letter
CCLIX. to y^ President of y^ Cymmrodorion Society on y^ subjects they
propose to examine, and I cannot do it better than in y^ inclosed
copy or an extract of a letter from my acquaintance, Mr. Henry
Baker, to y^ Royal Society, about his miscroscopical observations
in which he hath exceeded all that Society of which he is a member.
He is a great collector of fossils, shells, etc., in which I have assisted
him by adding to his collection, a pheth sydd fwy, by explaining
some of his subjects which he was unacquainted with before,
particularly a piece of fossil gold, that weighd at least five guineas.
Is it not strange that among all y® curious men that had seen his
collection no body could tell him what that was ? But so it was !
Mankind are not so infinitely superior to one another in knowledge
as you and I thought formerly^ — a close application and resolution,
and tolerable natural parts, may perform wonders. Why?
Because men in general are indolent, lazy, and mind nothing, but
expect others to labour for them — so the world goes. Pocock is a
particular friend of Baker, ag fe allai mae mwy yw'r twrw na'r taro
gida phob un o honynt. The improvement I have now made in y^
pocket miscroscope of Wilson never came into any of their
thoughts, and you'll see it will be by and by universal. The costly
apparatus of the double microscopes makes ym intolerable,
besides some inconveniences attending y^ instrument of inverting
objects and making concaves appear convex. Lauwenhoek made
all his observations in open air by single lens, but in England most
of our observations have been made in darkness, especially in opake
subjects, which made me so backward in making any advances that
way ; never knowing till late what Lauwenhoek's method was.
I have bespoke lens's and as soon as I have any peace and
quietness, I shall fit you up a microscope in my own way, which
shall do as well as any, or better. I have no time to write more
this post, but that / am your affectionate brother, L.M.
London, September 16, 1755.
Dear Brother, — Have nothing to write this post, but to send you
L. to W. jj]g inclosed paper to show you how things are, and also to shew it
CCLX. j^gi Edwards that her brother is on his voyage to Halifax.
/ am, your affectionate brother, [Lewis Morris.]
378 CCLX

London, September 22, 1755.
Dear Brother,— Na ddaeth yma un llythyr oddiwrthych heddyw,
ond etto chwi welwch eich brawd yn cadw'r arfer i fynu, rhag cael o
honoch esgus i ddiogi. I am greatly confounded when I look on
y^ state of our public affairs, and we stare at one another like
a parcel of fools. Mi ddywedais i chwi'n ami nad oedd dim pennau
ar gyrph ein rheolwyr ni, ag yn wir nid oes. Duw a'i helpio, mae
eisiau rhoi bwyd a diod iddynt (chwedi Sir Roger Mostyn), ni
feddant iaith yn y byd. A Welsh tenant of his pretended
to talk English to him, but he had neither Welsh nor
Enghsh so he calld John Jones to give him meat and drink
because the poor fellow (says he) hath no language in y<=
world. Ond etto, mae ganthynt ddigon o nerth a chastiau i
ymryson a mi er nad allant ymhel a'r Ffrangcod, a dyma He byddaf
y goeliai dan y Nadolig. Gwae, gwae, a ymheUo a ffyUaid a
chnafiaid ! It,is here all corruption and luxury, — a sinking people,
unless a war or famine or plague brings them to their senses.
I dd  1 un da o honynt. The printed paper will tell you our
foolish news, I have no more to say this post, but that I expect
orders this post to begin on y^ examination of my account.
/ atn, your affectionate brother, L.M.
London, September 25, 1755.
Dear Brother, — Yours of y^ 20th I have, and am glad you are
able to sip a Uttle with Mr. Monachdy and Mr. Car. Lwyd.
Pobl na wn i fawr oddiwrthynt. Aie rhaid bwyta ag yfed fal
nhwythau ? A fydd y Dr. Lwyd yn son dim am eich brawd Lewis ?
I suppose he thinks himself made of better stuff than pobl dlodion.
lorwerth is y^ man you describe y^ family to be, and I am told
is intolerable to his men and servants, — never made a voyage here
without being put in y^ Commons for beating his men : the effect
of bad examples in his youth and a bruitish nature. If it is a war, I
believe he will have y^ command of a twenty gun privateer, and as
fit for it as any Indian of them all, a dexterous desperate fellow,
half American, half Welsh mountaneer. I have a history of y^
North American Indians now before me, a real picture of the
old Britons when they strove with the Romans and Saxons for their
country ; all bravery, courage, honour, virtue, and people that
CCLXii 379

L. to W.
CCLXI.

L. to "W.
CCLXII.

. __ would conquer the world if they had a commander. But their
L. to W. „ ^ , ..... ...

contd.

W. to R.
CCLXIII.

Government is not monarchical, but is something that wants a name.
Something like the United Provinces, but really united. lorwerth
is as like them as if he had been born there, stubborn and of
an headstrong spirit. It is very odd of Hughes Colyn that he hath
not spoken to you, instead of going on a quixot errand to a wild
country. But as it happend I had given my wife a hint that such a
man had made such a proposal, and if he came to use him weU. I
had also wrote to R. Morris, Mathafarn, where the girl now is,
that an officer of Kinsale had made some proposals that he might
divulge it, etc., but did not tell him who he was. Wele hai, dyma
fal y mae ! Mae hyn yn abl tebyg i'r hen stori ynghylch cadw
ysgyfamogod a'r tinau cochion. There was a vast deal of art in it.
Ni wiw son am dy Sion Michael. All London in confusion exactly
like y^ animalcules in pepper water, on account of this iU-concerted
rhyfel. Mi ddywedais lawer gwaith nad oedd dim pennau ar
gyrph y bobl fawr yma, ond i wneuthur drwg. I'U send you
a pamphlet next post if I can on that, which verifies my prediction.
Nawdd Duw rhag dyli a chnafeidddra pobl ! I am like a little,
little fish carried away by y^ stream of y*^ great river where
porpusses, etc. wallow, ag nid oes dim help a welafi.
Eich brawd, Llewelyn.
Caer Gybi ym Mon, September 28, 1755.
Y Caredigawl Frawd,— Llymma fi yn taro atti hi i atteb eich
tra chymeradwy lythyr or 13th inst. (pa beth ydyw hynny yn
Gymraeg ?), a sgrifenasoch, meddwch, drwy ysbectol (dyna air
brwnt arall). Nid oedd raid ir hen Gymru gynt wrth wydrau, oni
bai hynny, ba'sai well enw arnynt, byw'n dymherus ag ymattal
oddiwrth win ; a fyddan nhw felly yn Llundain ? Rhaid ymwrthod
a gormodedd, o achos da paham. Mae'n ddrwg gan fy nghalon i
glywed fod y beswch mor dost wrthych a'ch gyrru bob yn awr i'r
wlad, trafferthus a drud o'r gwaith hwnnw. Ar henaint y mae'r
bai, y fo sydd yn hudo haflug o gymdeithion anynad iw ganlyn a
phwy sydd bennach cyfaill iddo na Mr. Peswch? Ni wn i a
ddaeth y Bennant adref o Shugborough, Stafford Sir. Ce's lythyr
oddiwrthaw oddiyno, ysgrifenasai y 21 ; roedd heb dderbyn eich
un chwi debygwn i. Mae'n broliaw o focys yn llawn o dlysau a
380 CCLXIII

ddaethai o Sisli, wedi bod ar gyfrgoU l8 mis, containing fossils,
sheUs, ores, corals, peri, fuci, vases, etc. Mae'n gadael rhan i ttti.
A pha beth pan gaffwyf ran gaddoch chwithau o gregyn Mahon ai
ffosilod, a rhan hefyd o dlysau Pensylvania Cadwalad ? Mae amaf
ofn y bydd raid imi adeiladu tnuseutn newydd, ond y cebystr ir sutt
\pKt\ V Katp vp apiav ? Ie a rhan o deganau New Inglont hefyd i
wrth y Cadpen lerwerth. Er cariad ar dd  na omeddwch gadw
rhan i'ch brawd Gwilym wirion ffol o bob pethau gwerthfawr a
gaffoch ; chwi fyddwch siccr o gael y pwyth yn ol gan y Bennant a
minnau. Ynghylch rhyfel,— a letter of tnarque roedd yr aldremon
yn sgrifennu, mi wrantaf. Duw a wnel i rywun fod yn well ar y
gwaith. Aie tebyg i'r gwyr mawrion ydyw'r Llew, cadw ei hoU
gyfrinach iddo ei hun, mae Sionach yn gwybod y cyfan mae'n
debyg. Mi gefais lythyr oddiwrth y Secretary Owen y dydd araU
a chywydd diddan iawn o'r eiddo Goronwy ; mae'r ffargod hwnnw
wedi fy esgeuluso i yn deg, ffei arni hi'r Delyn Ledr. Hi oedd
mam y drwg. Peth echrydus ydoedd colli'r Delyn a'r Cyfaill. A
wnaed cywydd i Arglwydd Llwydlo dywedwch ? Can diolch am
hanes y daith i Northol, er fy mod wedi cael rhan or stori gan ddeu
wr eraUl, etto nid oedd ei hanesion nhw hanner cystal, sef oedd y
gwyr hynny y Llywelyn a'r Agrippa. Gresyndod mawr na fedra'r
bardd lunio'r gwadn fal y bo'r troed, yno gallai fyw yn happus
ddigon yn y fan honno tra b'ai yn aros i Bowys drugarhau wrtho.
Aie 'e gadd Hwlyn long ; gwnaed yn fawr o honaw ei hun, fe eill
ddyfod yn amgenach dyn (os nad ydyw eisioes) na'i ddeu frawd
penbylaidd or ynys hon. Yn nef mae enaid Morys, — dyn i bob dyn
ydoedd Moi ; gwae ni ei farw cyn gynted ag na ddaethai i
Drysglwyn. Pam na wnant Siac ab y Doctor yn ben meddyg
bellach ? Pei gyrrech yma rai o'r gosodedigaethau nid hwyrach y
medrwn werthu ambell un o honynt. Ni a gawsom ffordd yma
wlybaniaeth mawr iawn ysywaeth, y rhan fwyaf or ydau allan.
Duw a ddelo a thywydd sych, ac onite bydd trefn ddrwg ym M6n
Ynys. A chadwodd y ddryghin finnau rhag hei na chregynach na
mor blanhigion, etc., y rhyferthwy diweddaf, yr hyn oedd somedig-
aeth creulon im cregyn frodyr a minnau. Mi wrantaf na wnaeth
Esgob Bangor ddim er y bardd bach, Ue da yw disgwyl. Gwych a
CCLXIII 381

W. to R.
contd.

"W. to R.
contd.

L. to "W.
CCLXIV.

L. to "W.
CCLXV.

fydd clywed y newydd eich wedi myned y Llwyd yna am arian
Kendal. Chwi gewch chwithau dil am y darluniadau. Mi a
ddylwn ofyn nawdd am grybwyll yr oferedd yma mor fynych, pe
bawn heb wybod eich bod o dymer amuneddgar, ie, a maddeugar
hefyd. Pa bryd y gwelsoch fy ffrind J. EUis, F.R.S., rwyf yn
arofyn er's dyddiau sgrifennu atto ynghylch ei lyfr Cwrel a
ddaroedd iddo addaw ei yrru i mi ; bydd cyfleu o'r ffeinia yn y
box giyda'r darluniadau. Pa beth a fyddai gael tippyn o wraidd i
wrth Agrippa hefyd ? Rhaid sgrifenu at hwnnw yntau. Ni choelia
i na bo lythyr neu ddau o'r eiddwyf gennych heb eu hatteb cyn
cael hwn, felly trewch atti hi gynta gaUoch. Duw a fyddo'n
gwarchad drosoch, a byddwch wych. Eich brawd anwiw,
Gwilym Amhorys.
London, September 29, 1755.
Dear Brawd, — Received yours of y^ 24th owning y^ receipt ot
map of America. Oes, mae golwg gwych Ynghwm Ervin, ond daccw
Ned Hughes wedi colli i Ie gida Chorbed, felly Ynghwmervin y mae
yn awr. The chief intent of this to catndo ffraticod, ag i ddywedyd
fod d I gwedi mynd trwy'r bobl fawr yma i gyd, yn troi i gilydd
allan. Fe gyll Due y Castell Newydd y maes meddan' nhwy ; fei
bwrir ef tros oed i wneuthur gwasanaeth. Duw wnel imi gael
mynd oddiyma, cyn iddynt yrru'r byd bendrosfwnwgl. Dyma'r
cwbl am heno, ni cheir mor amser gan gonsidrio beth sy oreu i'r
brawd Rhisiart wneuthur me^vn rhyw droeadau sy'n'r offis yma.
Mae yma le gwych os gellir ei gael. Duw gida chwi
Etch brawd, Llewelyn.
London, October 3, 1755.
Dear Brawd, — I had no letters last post from any body, and
write this to no other intent than to carry y^ news paper, ond nid
oes mwy o goel ar un o honynt nag ar din dyn bach — an out of y^
way proverbial expression, but very proper, oblegid  grefft
a wna rhain pan fo amheua gan ddyn. Dyma nhwy yn bendra
mwnwgl a'i gilydd, ag ni wybod pwy sy iir na phwy sy geiliog ; mae
yma gant o chwedlau yn eu cylch, rhai'n dywedyd fod parti'r Due
WiUiam giwedi cyttuno ag ysgpwyd Haw a pharti'r Tarw mawr. Ond
mi glowais i frin yn dywedyd y bydd tra thebyg y bydd troeadau
382 CCLXV

pan gyfarfyddo'r Palmant, ond na wyddai hi pa fodd bossibl iddynt
drin y dreth, o achos ni feddant neb a digon o nerth gantho yn
y Ty Isaf. Felly rydym yn bryssio yn erwin gael diwedd ar y
materion yma o'r eiddofi, cyn y delo'r diwrnod hwnnw. Dyna fal
y gwelais i fy meistred i erioed ; Duw ro rad arnynt, yn gadel pob
peth dan y dydd diwaethaf. I have often been sent to for
affidavits when the time was so short that I have been obligd to
sit up two nights and days successively, and to send them by
a purpose messenger to London, for the post would not have
reachd time enough. Dyna ddynionach braf am garrio materion
pwysfawr ymlaen. Rwy'n ffyddlon gredu nad oes dan haul ddynion
dylach yn ceisio trin materion mawrion. I know they are so,
because I have been with them as a helping hand, planning
answers to accusations, etc., and framing Bills of Information, etc.
Ond y peth gwaetha sy'n perthyn iddynt yw eu cybydd-dod, ai
drwg natur ffals. Calon Sais wrth Gymro.
Oni bai fod creifion y badell iw gael wrth ferwi gruel iddynt,
i dd  1 rual a gant gennifi yn eu byw. You see how long this
letter hath run without any matter at all, but you will not have such
long empty letters from me hereafter. Daccw'r warrant iw chael
o'r Treasury heddyw a goeliai, i ddau wr i drin fy nghyfrifon. Pwy
debygachi ond Sion Paynter o'r Penrhyn gynt ydyw un ? Ond na
[soniwch am] hyn, rhag i rywun sgrifennu at y rhain mae hen
gydnabyddiaeth imi ydyw. Hynny a wnaeth nadel i Williams
y Geirchen ag WiH Parry Gwredog fod yn examiners. Ond ni
wyddom ni etto pa fath ddyn yw'r HaU, ond ei fod yn stiward i larll
Darlington, un o Lords y Treasury. Os yw'r gwas fal y meistr ni
wnawn o'r goreu ag ef. Eich brawd pendeneu ddigon, Llewelyn.
Wawch I wawch ! wawch ! gwedi cau'r Hythyr ar fedr ei selio
dyma lythyr oddiwrth Baynter yn dywedyd mae dyn o'r ffeinia yw
Mr. Tydy, stiward larll Darlington, ag yn ei lythyr ordors imi o'r
Treasury imi ddylifrio fy accounts iddynt, ag i Mr. Sharpe eu helpu os
bydd raid. Felly dyna hyd yna gwedi dyfod wrth hir dynnu'n wysg
tin, a bod yn bengaled. If they are other people's fools, pam na
fyddant i minnau ? Wawch etto, dyma eich llythyr o'r noswyl
Fihangel. Ni wnaed dim cerdd i Arglwydd Llwdlo etto, mwya'r
cwilydd. The man doth everything but what he ought to do. I
CCLXV 383

L. to "W.
contd.

L. to "W.
contd.

L. to
Mrs. M.
CCLXVI.

wish you a good harvest. I have had mine in Cardiganshire, I
wish it was so here. Remember me to Dr. Lloyd and tell him
I have a mine of more value than his estate. You shall have a
microscope, tewch a s6n. London, October lo, 1755.
My Dear, — I have yours of y^ 3d and thank God that you're all
well. It vexes me more than the value of y^ hats that the whiffling
fellow should deny that they were deliverd him. The hats and
handkerchiefs and ribbons were in a bandbox (of y^ same stuff
with hat cases) which I had seald and tied with my own hands
and directed to you, and it was with the two other boxes deliverd to
his mate on board the ship by John Owen, and I afterwards sent
John Owen with a bill of parcels of all y*= things which I sent
by others, or he deliverd to Henry Jenkins's own hands, so it is in
vain for him to deny that they were deliverd aboard, let him look
into the bill of parcels. If he hath sufferd the women passengers
that he had to steal the box, he is answerable for it. They were two
fine hats with neat silver laces, and three of y*= best kind of
silk handkerchiefs, with a parcel of knots, etc. Insist upon their
finding them out, or I will play y^ devil with him. John Owen
writes this post to Griffith Griffiths also to speak to him. He says
the band box with y^ hatts was carried into the cabbin directly
when he deliverd them and the cord that tyed them thrown over
board by accident. H. Jenkins, I am afraid, is what people say he
is — a trifling, tricking feUow ; but I shall be upsides with him if he
pretends to trick me. You should have told me how you like the
rest of y^ things. Dont talk of giving away to my daughters or any
body else the coat, though it doth not flt you. There is no reason to
throw thirty shillings away, they are not so easily got, and it seems
you dont know who deserve to have presents made them, and that
you want to prove your self their fool as long as you live. Did you
ever see any body so silly as to give you such a pretty coat without
good reasons? I dont like my self that Evan WUliams should be
there if we can do without him, for it is an unnecessary load to keep
a man and his horse, but I expected he would have come when he
was wanted. But every one for himself. Baulking the poor boys
about their fine hats, and you of your coat and handkerchiefs vexes
384 CCLXVI

me as much as it doth you, and I hope you will exert your self,
and insist upon his delivery of y^ hats, etc. For if he denies, then
he must deny the bill of parcels that was deliverd him by John
Owen. Insist upon seeing that biU, it was wrote by my own hand.
Send the inclosed letter to WUliam Jones directly, and dont lose a
minute, for Townsend's people are upon playing tricks with him as
they find he is a fool. Here is a bold attempt a making by
Townsend to abolish the bargain I made with Evan WiUiams and
the two Morgans, and to caU them to an account. I presume
Ohver is at y^ bottom of it. I have no more time to write this post,
but my love to you and blessing to y*= children. The box I sent to
Salop will be there next Tuesday senight, which is y^ 21st of
this month, I wish I had sent the other things also by land instead
of trusting a rascal. / atn, your affectionate husband, L.M.
P.S. —Send your measure of your coat next post without fail. My
winter cough comes on, and is pretty severe, though I have got
a convenient lodging enough for open air. I expect no good of
Cwmervin tiH I come home, Edward Hughes is like a moyderd man.
London, October 13, 1755.
Dear Brother, — Just now Lord Powys's agent and John Paynter
and self sitting together over a bowl of punch in my room. I
received your letter of y"" 8th at y^ same time with other letters from
Cardiganshire — all well there. Good ore at Cwmervin, but Ned
Hughes say that the d  1 sits cross-legd upon y^ ore in y^ Roman
rake, and they cannot get y^ water out. I suppose y^ d  1 keeps
a cask of ale there and makes the people all drunk. What do you
say to that? I shall tell Paynter about his brother. He has
told me already that Tom hath not one single grain of sense, and
never had any. It is impossible for dunces to make any thing
either of war or peace, ni wiw son am y fath ysgrubliaid. Onid
oedd Arglwydd Powys Lwyd a minneu yn bobl ryfeddol ei hymladd
hi hyd yma, a chael Sion Paint y dyn clifria yn y deyrnas am y fath
beth? Oeddem, oeddem. Gwych ydychi fod gennychi dai pobl
onest i fynd iddynt. Nid oes gennifi nag yma na chartref dy ffrind
1 fynd iddo. I have no leisure to write any more, but that I am
Your affectionate brother, L.M.
October 14th. — Yr Arglwydd uchod newydd fynd oddiyma yn
llawn yspryd.
B* 385

L. to
Mrs. M.
contd.

L. to "W.
CCLXVII,

CCLXYIII

O'M Cell yng Nghaercybi, Nos Sadwrn,
y Deunawfed o Hydref, 1755.
F'anwyl Frawd, — Nis gwn i par sut i sgrifennu attoch, obleit ni
W. to R. ^j, i p^j. ^^ ^; llawen ynteu prudd, iach ynteu claf, byw ynteu marw
ydych ; ni chlywais i air o son am danoch er pan g'es eich llythyr
diweddaf. Do, mi glywais wrth gofiaw ; soniawdd y Tew rywbeth
ynghylch rhyw gynnwrf yn eich offis, ond i wenwyn sillaf byth gwedi
er i mi daer erchi arno adael imi wybod os deuai haid i gwch. Mi
fyddaf yn cael oddiwrth y pendefig hwnnw lythyr agos bob post, a
llawer o bolitics, a thippyn bich weithiau o hanes ei faterion ei hun.
Wfft, a dwbl wfft, ir fath bobl sydd ganddo iw trin. Gwae fi
na chlyw'n ei fod wedi dyfod drwy'r afael yn bensych. Mae'n
rhyfedd fod gelynion iddo ymhob man ; yn rh6dd, pa beth yw'ch
tyb chwi o honaw ? Ai tybied na bu'sai fodd iddo greu llai 0
naddynt ? Ai tybied nad yr Arglwydd Powys oedd yr achos iddo
goUi'r hen ffrindiau? OsfeUyyfo a ddylai sefyll wrth ei gefn. Rwyn
cyfaddef nad wyf fi yn hanner deall mo'r pethau yna. Rwyn
gobeithio i chwi drechu'r peswch, fal y gwnaethum innau, mi ai
hymlidiais o iw grogi, er iddo roddi imi y codwm cynta drwy
chwareu hagr ; neitiaw a orug ar fy nghefn ryw noswaith, a chydiaw
yng nghorn yngwddwgi yn ddidmgaredd, nid oes dim nawdd iw
gaffael gan Mr. Peswch pan gaffo unwaith y Haw ucha. Yr ydwyf
fi yn hollawl ymroi gadw gard rhag iddo fy nai i yn fy
ngwendid mwyach. Genau brych ! Mi welais yn y papyr
newydd heddyw fod i chwi Gontroler newydd. Bid da y b'o. Er
mwyn dyn a gawsoch chwi ddim uwch swydd na dim daioni?
Roedd y Llew, mal y dywedais or blaen, yn dadwrdd rhywbeth
ynghylch rhyw droadau oedd yna. Gan nad oes ar wyneb y ddaear
neb yn gofalu mwy am eich llwyddiant na'ch brawd Gwilym, chwi
ddylech chwithau adael iddo wybod y mymryn o'ch helynt. Diau
mai fy ngorfoledd penna i ydyw clywed bod y nhad a chwithau'r
ddeufrawd yn mwynhau iechyd. Mae'r Llyw yn edrych yn 0
henaidd, roeddwn yn meddwl bob amser mai sgrabwth o ddyn
rhwydd ieuanc ydoedd, mae o'n bur ddifyr a difalch, gresyn ei fod
mor ebolaidd. A fydd gennych fercheda ynghyfarfodydd y
Cymrodorion dywedwch ? Duw a helpo'r Gendal wirion, ni
chlywai ddim son am ei fil 6. Er mwyn dyn na anghofiwch mo'r ;
386 CCLXYIII

trwstan, chwi gewch chwithau dil yn y drugaredd. Gwaed swllt '-^7^0
Y peth diweddaf a ddywedodd y Pen Llywydd wrthyf ydoedd ei .j
fod yn deisyf ei garedigawl annerch attoch eich deuwedd. Fe
archodd imi ddywedyd i chwi ei fod wedi derbyn Uyfr y Cymrodorion
oddi wrthych, ond 'roedd brys a ffwdan wedi llestair iddo sgrifennu i
ddiolch i chwi, etc. Ni choelia fo byth fod cywydd eirian Mr.
'Wynne yn well nag un Gronwy, yr oedd y llall, medd 6, ar fai gynnyg
canu ar yr un testyn, mae'n son am ddyfod ffordd yma yn 61, os
felly ceir amser i gystadlu'r ddau gywydd. Oes dim gobaith i
Gronwy gael myned yn bersonyn ? Chwi a addawsoch rywbeth
i'ch brawd J/ cregynydd; a number of the Script. Cutts. Ag fe
addawodd ynta yrru sampler iw frawd Mynglwyd, ond ni wnaeth.
Wala, OS coeliwch chwi'r gwir, mae gennyf lonaid siwg wedi eu
piclio yn barod i chwi er's mis, yn disgwyl am gyfleu yw hanfon, a
pheth sydd fwy, ni bu ond y dyd rhyngwy' a thorri chwilgorn
yn'gwddwg wrth ei hei ! Myned a wneuthwn i gregyna, efo Wil
ab y Doctor, ag yspio gwridd o'r dail yng nghlin craig, a dringo
attynt yn galonog heb gonsidrio'n mawr berygl i laprwth trwm om
bath i fynd ir fath sibert ; ond mawl i Dduw, mi ddeuais yn
ddiangol o'r mawr berygl y bum ynddaw. Ni ddieddyf rhyw lygad
brwnt sydd gennyf imi graffu gormod ar y papur yma, ac heblaw
hynny dyma fi wedi dyfod i ben y tir. Duw gyda chwi bod ag un.
Y fi wyf, Eich caredigawl frawd, y Cregynydd.
P.S. — Mae fal yr annerchwch fi at y car Gwilym Parri o'r Twr
Gwyn a'r ceryn gan Mr. Hugh Davies. Gwaed swllt ! Pa beth a
wnaethoch im llythyr ynghylch Pyrs Llwyd, a ddarfu i urddo'r gwr ?
Ni welai ddim hanes am y pen llywydd yn dyfod yn ol mal y
gaddawodd. Nis gwn i par un ai byw ai marw o'n Bennant, ni
che's yr un llythyr oddiwrthaw er ys (mi a wna'n dda) dair wythnos
neu fis I Mi yrrais iddo'r dydd arall foccys ac ynddaw oddeutu i
drugain o riwiau cregyn a ffosilod, etc. Ni wybod beth a ddaethai
ohono oni buasai iddo gael edrydd eich brawd Gwilym, poed buan
ycaffoch eich tlysau o Fah6n a Phensylvania fal y galloch gael y
pleser o anrhegu'ch ffrindiau >>;«« ac accw. Braith ei g6d a gynnuU.
Mae'n rhyw i chwi fod yn hael ac yn gymwynasgar. 2iain. —
Wawch. Llyma lythyr i wrth Risiart Morys o Fathafarn a hanes
newydd tanUi fod i'r Llew bwmp o wyr arall, bu agos i mi ei
CCLXVlll 387

W. to R.
contd.

"W. to R.
CCLXIX

wneuthur yn hendaid. Gwreigdda Elen. Mae Marged hithau
ddialedd o eisiau gwneuthur wyrion efo rhyw lymgi afluniaidd. Nid
hwyrach mai felly bydd heb yn ddiolch i bawb — Adieu
Ei-x ^paaS pdKKVVT,* W.
[Fragment of a letter]. October l8, 1755.
... a dedwydd. Gan na chawn weled mo'n gilydd ond odid tra bom
ar wyneb y ddaear front yma. Gadewch i ni yntau ymgyfeillachu
drwy lythyrau fynycha gallom dan obaith ymgyfarfod llawen naill
ai yma neu draw tu hwnt ir bedd. Mi sgrifenais at Mr. Ellis,
F.R.S., i erchi iddo yrru y Uyfr (ydoedd wedi ei anrhegu imi)attoch
chwi, i ddyfod yn y boccys efo'r llyfrau y'ch i anfon yma ar
darluniadau ynddynt. 'Sgrifenais hefyd at Owen Cornelius i erchi
iddo yntau yrru imi rai hadau, etc., os medrai bigo i fynu ambell un
a fai odidawg, ni chlywaf ddim son a ddarfu i'r ddeuwr hynod
rheini gyflawni ai peidiaw. Byddai dda gennyf gael gwybod par
bryd yr y'ch yn meddwl y bydd eich pethau chwi parod, fal y gallwyf
edrych o'm hamgylch rhag bod eisiau rhyw bethau eraill. Ni
phrisiwn frwynen er eich coethi fal hyn bob yn awr er maint
eich trafferth, pei gwyddwn eich bod yn mwynhau eich iechyd,
obleit annioddefus pob afiach. Ni wiw i chwi nag i minnau bellach
ddisgwyl fawr hyfrydwch. Fe aeth y dyddiau diddan heibiaw, ac
ni welwn monynt mwy, y rhai on blaenau sydd yn dwyn gyda
hwynt ofalon, helbulon, a heintiau, cymdeithion digon anynad,
on'te ? Par sut sydd ar Feirian ? Ni byddwch un amser yn rhoddi
imi ddim o hanes y lodes. Mae fy neugyw i, moliant i Dduw, yn
cael pigion iechyd ac yn yfed eu dysg yn dda iawn. Y bachgen yn
trin teiriaith yn rhyfeddol, ar herlodes hithau yn abl hyddysg
ar ddwy. Os gwel Duw yn dda imi gael hoedl, etc., i roddi iddynt
dippyn o ddysg, da fydd. Gris rwyn hyderu a gint. Par fyd s'yn
dwyn Goronwy ? Fe oUyngws yn angof ei hen ffrindiau, gresyn
fod ei gof cynrhwg. Oes dim gobaith cael gweled ei gywyddau yn
argraphedig ? Mae Mr. Ellis ein bugail ni yn dywedyd y rhydd o i
chwi bunt neu 30s. tuag at argraphu Cowydd y Farn, etc., with
notes, rhag iddynt fod fal canwyll tan lestr. Gwae finnau na welwn
dippyn o newydd da i Gendal Wyddei ; nage Manaw wr o'r dynan
wrth gofiaw. Roedd y nhad yn rhwydd iachus echdoe, son
am ddyfod yma yr wythnos nesaf. Duw gyda chwi,
Eich caredigawl frawd, William Morris.
388 *Mal cynt. CCLXIX

L. to W.
CCLXX

LONDO>r, October i8, 1755.
Dear Brother, — Yours of y^ 13th I have, nid oes fawr amser iw
atteb gan drafferth. Take care you dont venture too often into
dangers in that foolish boat in those rapid tides. It is not
necessary, a elo i'r ffair heb neges a geiff neges i ddyfod adre.
Brother Richard is pretty well, in hopes of advancement, which he
shaU certainly have if he lives. He is to be here to-morrow, in
order to go and dine in y<= open air in some village. Lord Powys
here yesterday, very hearty, going to Suffolk and his family for a
fortnight and then to come here and give my affairs y^ finishing
stroke. The examination goes on glibly. Sion Baintiwr yn ddyn
rhyfedda fu erioed, — all pride and vanity and good sense, extra
ordinary parts, a heap of contradictions. Ned Hughes by last
account yn mynd feddwach, feddwach, fal ei dad, yn ffaelio tynnu'r
dwr o'r gwaith gan dynnu cwrw. My wife says she has given him
up as incurable. An account last post of another grandson for me
at Mathavarn. Hynach, hynach, beunydd, and you are not far
behind, only you have not been so forward in propagating, and have
not given your strength to women, as the Jewish writer expresses
it. A great and hot battle (tongue battle) at y^ Cockpit a few
nights ago — ffaelio cyttuno pa fodd i wneuthur a Mr. Legge,
Chancellor y Sieccer. God be with you ; answer several of my last
letters which you have laid (mislaid) by. I atn,
your affectionate brawd llwyd, Llewelyn.
If you write to Peggy teU her of Mr. Hughes's proposals and of
his preferment, etc., and that I could give him no answer, being not
willing to force her to anything she might not like, therefore she
ought to behave on her side the same. London, 20th [October,] 1755.
Dear Brother, — Just now received yours of y*^ i6th, and as I am
alone in my room, and shaU be busy to-morrow, I sit down ^' *° ^'
to correspond with you. What is that in our language, cydatteb or CCLXXI
cyfatteb llythyrau mae'n debyg. Pam na throwch chwitheu'r
Berson a Sion Chwilottwr allan i gael Uonydd i sgrifennu. Wele,
if I know anything of mankind I had rather trust this pagan
sperdunog that tells his mind frankly than a thousand hypocritical
christians that pretend sanctity and religion. This man owns a
CCLXXI 389

L. to W.
contd.

God, therefore is not a Pagan ; but he could never find but one God,
and if his head or faith cannot comprehend those things, who can
help him ? He is the oddest mixture I ever met, a fund of
knowledge and good sense, and yet the emptiest man alive, nay,
he owns that fools have made a fool of him, and to my knowledge
they have mind him. Mae yma chwiwgwn o Grisnogion, ie,
erys nogion, that attempted to ruin me too, but this Deist endeavours
to save me and spares no pains to do it ; oni haedde fe Frontiniacf
Religion here makes no man honest, I dont know what it doth with
you. Interest is y'^ only tye here that binds an honest man ; mae'n
ddiammeu gennif nad oes mwy o grefydd ymysg gwyr Eglwysig
nag sydd yn uffern fagddu — all here that I know a set of reprobates
and so in Ceretica, a thousand times worse than the laity. They
have nothing but y'^ shapes of men. You mistake in y^ terms
in describing y^ vein of copper ; a vein of three or four yards and a
yard diameter is no vein. "Veins have no diameters nor lengths.
If it is a spot of four yards long and a yard broad, it is a pipe or
belly of ore, in Cardiganshire called also a horn. The vein may be
tniles long and the breadth of it is as it happens, sometimes more
or less, from a quarter of an inch to four or five yards. So I
suppose they have discoverd a spot of ore in y^ vein of four yards
long and a yard wide ; perhaps the vein may bear ore for thirty,
forty, or one hundred yards together, perhaps not ten yards till
it comes to a twitch where there is no ore at all. But, by the by, I
suppose I have seen about fifteen tun of this fine copper ore sent
here to London the other day by Mr. Lewis Nannau, from
Caernarvon, and if that is it, I will give them my word it is no
copper ore at all, but a wild marchasite or pyrites fit for no use but
to make copperas, i.e., green vitriol for dyers, and is not worth the
freight to carry to any place. I have seen a bit with y^ sailors, got
on some freeholder's land in which was a little (but very little)
copper, but y'^ great body was found, I think they said, on Mr.
Knight's land. If you have any value for y^ people that spend
money there, you may undeceive them. Da clywed newydd fod
arian y coed yn dyfod. Lord Powys just gone to Suffolk for a week
or two, finneu'n dywedyd yn d6g, etc., wrth yr examiners yma ; they
390 CCLXXI

seem to be convinced of the reality of my case, which y<= other
rascals have a mind to conceal. Pwy wyr na ddaw hyn yn lies ?
Ni cheir dim yn y byd yma heb ymladd am dano. Beth yw
scoundrel debygech i ? Hys cwn, y drel, a rhywogaeth y drel
hwnnw yw'r Uym yma o'r Gorllewin, o fileiniaid ! Ar fedr amdwyo
dyn a'i deulu i borthi eu pendro gythreulig — worse than dogs or
serpents. Just heard from Cardiganshire, all well. Lewis wants^
book, hath gone over his Primer, dyna philosophydd ichwi. Gwyn
y gw61 y frin ei chyw. We expect an invasion here from France.
Batteries orderd along shore, guardships in y^ offing, against y^
meeting of Parliament some say, i gael arian o boccedau'r bobl
wirion, y genedl wirion. Duw gida chwi. Eich brawd, Llewelyn.
My eyes close, cannot hold out. 21st.— Just now I hear
Farington's copper mine is near Drws y Nant. Query whether it
is y^ same as I heard of?
London, October 24, 1755, dydd Gwener.
Dear Brother, — I have yours of nos duw Sul (diwaethaf mae'n
debyg) and because I shall have no leisure to-morrow I answer it
to-night. Tebyg i butain yw Sion Paynter, meddwch, ie'n wir,
digon tebyg, oblegid mae gantho ddau buteindy yn ei eiddo i hun
dybygwn, and to this day is as fond of a girl as ever he was. Ni
welais i erioed ei ail o ddyn gwrthun, ond mae ef fal y dujr er hynny.
Self interest is y'= great tye. The last part of my vouchers I
deliverd to-day, ag rwy'n gobeithio y gwnant report gonest mewn
ychydig ddyddiau. You did very well in destroying silly letters. I
did y'^ same with vast numbers at Galltvadog when I set out
for London in January last. Mae lorwerth heb ymlid y fall etto
0 Cwmervin, mae o'n gwneuthur cymaint o ddwfr yno (hynny yw  )
onid ydyw'r plwmp yn ffaelio ei dynnu. But I have a very good
account from thence to-day that they have discoverd an ancient
conduit there with signs in it which shews there hath been a very
great work there. I dont expect any great matters till I get there
my self Your corraline book wiH be here in a few days ; Ellis
says you are y^ most curious and learned man in y^ kingdom.
You had better leave off now while you are in your glory. Duw
gida chwi medd Eich brawd pendeneu, Llewelyn.

L. to "W.
contd.

L. to W.
CCLXX 1 1

CCLXXII

391

Bron yr Eira, gerlla'w Caer yr Hen Gybi Sant,
Tachwedd y 6ed, 1755.
"W. to R. Anwyl Frawd, — Rhag bod arnoch ormod o eisiau llythyr i dorri
CCLXXlll hiraeth am glywed oddiwrth eich Gwilym, dyma fi wedi cymeryd
grafol im Uaw i lunio un yn y modd goreu gallwyf Ag fal hyn y
dechreua : Daeth yr eiddoch o'r 28 ulto. yma, rhag ei flaen yn
union deg, ac os wy' yma onid oedd yn dda iawn ei gael, a diolch
yn fawr am tanaw. Chwi welwch wrth hyn ein bod yn fodlon yma
i gymeryd un am ddau neu dri. Hyn a wiria'r hen ddiareb :
" Da cael us gan ddrwg dalwr.'' Wfft, a dwbl wfft, i'r bagodas ar
fanams, etc., ydych yn eu clandrio, mae rhain yma yn gan' gwaeth
na'r anthropomorphites's, dendrophoree's, entrochis, glossopetra's,
ichthyopetra's, pectunculites, stalactites buccardites, astroiles's, etc.,
a chanrail o ffosilods eraill a fyddaf fi beunydd yn ei dyludo, heb
s6n un gair am y cregyn eu hunain, nid amgen y telinas, strombi,
cochlea's, burgau's, nautilus's, poussepieds, echinis, solenes,
globosee's, rhombi's, etc., ie, nag yngan sillaf am y llysiau ar blodau
yma, nid amgen y staphylodendron's, hiphium', toxicodendron's
heliotropiums, lithospermums, hippolapathums, echynomelocactus's,
fritillarias, granadillas, androsemums, moldavica's, dorycniums, etc.
Mi anafais i ddwyres o bigion dannedd wrth eu cnoi, ac er hynny
yn ffaelio cael ganddynt fyned i lawr yn lanwaith. Pe busai yr
enwog Ddoctor Sion Dai ap Rhys yn y byd i'w troi ir Gymraeg, fo
wnaethai ryw ddaioni. Gwych y trinodd yr hen feddyg enwau'r
mesurau Cymreig, fal y gallai'r dysgedigion eu deall a'u hamgyffred,
ond e? Ai e mae gennych ryw scheme (h.y. yscaem) ar droed?
Da iawn os cewch chwi ei dwyn i ben, ni wiw hyderu ar ddyn bydol.
Duw a ran. Nid oes bost yn myned heibiaw, nag oes un na
byddwyf yn derbyn ac yn sgrifennu llythyr at y Tew Mawr or Deau
fry. Dyna bobl yn hollawl ymroi i gyfatebu yn iawn, 'rwyn deall
fod y gelynion yn saethu ambell ergyd atto o hyd y bwa h6n. Ond
OS y Tarw Mawr or Castell Newydd a geidw'r maes, drain yn ei
capiau, ond beth os cwympir yr hen Darw ? Da mrawd am addaw
i mi ffosilod a chregyn gwell o lawer nag arian, ni chlawdd lladron
trwodd i ladratta mo rhain. Son a wnewch chwi am ddilladu'r
herlodes yna. Dyma Wilym yn bwydo pum nyn o bobl ag yn
dilladu 3 onaddynt, talu cyflog i un arall, a hynny allan o lawer
392 CCLXXIII

llai cyflog na chwi, ag mewn drudtach He o lawer na Llundain, pe
bai fatter yn y peth ; ond rhyfedd hyn Rhisiart ! Rhaid bod yn
amuneddgar ynghylch materion y Gendal dlawd. Duw a roddo
ynghalon y Lwyd dalu ir truan. Dyma ddau o llythyrau'r marw,
mae un o honynt yn gaddaw taledigaeth, a fynnwch i 6 yna?
Mae'n dda gan fy nghalon eich bod wedi gaUu cael cystal Ue i Dwm
Parri dlawd, gobeitho y bydd fachgen ufudd a gonest a Duw a dil
i chwithau, heblaw bod y cyfryw weithredoedd caredig yn dwyn eu
gwobr gyd a hwynt. Inward satisfaction y geilw'r Sais y peth. Os
yna y daw'r Delyn Ledr nid hwyrach y ceir ail afael ynddi, os nid
t, bwriais fy arian a Uawer o amser yn ofer, ond y cebystr ir sut, mi
goUais y bardd o'i phlegyd. Gresyn fod cymaint o wendidau yn
perthyn i ddyn — ydyw, ydyw, y mae'r pryf ynghynffon Marged, ac
nid tad na thaid chwedi chwithau a eill i dynnu allan. Diolch yn
fawr i chwi am ymweled ag Ellis y Cwrel, a diolch iddo yntau am y
llyfr godidawg ; mae'r Llew yn gofyn i mi par sut y caf ef yma, ond
yn y box gyda llyfrau mrawd Rhisiart, etc., hebai finnau. Dyn
ydyw Sion Ellis fal dyn arall, ac fe eill gam gymeryd ambell dro, fal
y dangosais iddo, oblegid bu ei lyfr gyda myfi fis neu ddau ; y
Bennant ai dygasai imi oddi cartref yr hi leni, ond mi a'i gyrrais yn
ol. Mi af i yn feichiau dros Agrippa y daw drwy'r afael. Gwae
ni, tra bai'r bardd gan bured, ond mae yno mi wranta wendidau
ddogn. Ni chlywais i ddim oddiwrth y nhad er's ennyd. Pe bai
amgen na da fe sgrifenai'r nith Marged Owain — a surprising girl
that ! Writes an excellent hand and very correct, without ever
having had any education to signify anything. Ond mae eisiau
gwr yno fyth. Rym yma oil yn rhwydd iachus, ac yn gorchymyn
attoch. Duw yn eich cylch. Eich brawd ungalon,
Gwilytn Rwyddfras.
P.S. — Fe haeddai'r dyn ei grogi a grafodd y tri golch bren yna
yn eich pais chwi, pam na wnewch iddo eu trwsiaw ? Dyma'r
llun iawn. Pa beth ydyw'r ddeulew accw sydd gan y Tew ?
Holyhead, 30 November, 1755.
Dear Brother, — Gwaed swllt ! Mi gefais lythyr oddiwrth y
Tewfrawd yn adrodd ei fod yn amcanu cychwyn tu a thre y foru
nesaf, ac heb un gair ynghylch y matter mawr ; arwydd ddrwg
yr wyf yn ofni, ac mewn stage coach hefyd, yn He dychwelyd mewn
CCLXXIY 393

W. to R.
contd.

W. to R.
CCLXXIY

W. to R.
contd.

"W. to R.
CCLXXY

chaise fal y deuad yna. Ar fy ngonestrwydd i nid iwch brawd
Gwil hanner esmwyth o'r achos. Er cariad ar Dduw gyrrwch yma
ychydigyn or hanes rhag ofn na chaf glywed oddiwrth y Bris ni
wybod pa'r bryd. Mae encyd er pan sgrifennais yna atteb i'ch
llythyr diweddaf ac mae bellach le i ddisgwyl Uinell oddiwrthych.
Nawdd Duw rhag y fath drychineb ac a ddygwyddodd i drigolion
Lisbon, siatnpl ddychrynadwy i holl bechaduriaid y byd. Ai
tybied na finia beth ar galonau'r anffyddloniaid yna, mae'r bobl
yma ac ymhob man ysywaeth yn rhy ddrigionus o lawer, ond fe a
ddywedir eu bod yna yn rhagori ymhell ar bawb yn y deyrnas, y
mawrion yn dysgu ir gwerinos bob campau gwaharddedig,
Dymma hi yn ddyw Llun ac heb inclin gair iwrth y Llew, nis gwn
i pa peth i feddwl, mae arnaf ofn yn fy nghalon mae cael ei nacca'
a gadd y Castell Coch, os felly ffarwel ir Esgair Fwyn. Gobeitho
gael or Llew daledigaeth da pa wedd bynnag y bu wedi. Nid oes
yma newydd yn y byd, pob peth yn bur farwaidd ar tywydd yn oer
greulon. Pa beth a wneir am Almanac Ryland iw osod ar y barth
partition. Rwy'n ffaelio'n glir lin gael cyfleu i yrru'r Siwgar
Sampler, mae un o longau Dulun yn cychwyn tua diwedd y mis,
nid hwyrach y cair ganddynt ei chludo, rhaid im fynd at fy misawl
gyfrif ir dollfa. Duw gyd a chwi, Eich carediccaf frawd,
Williatn Morris.
P.S. — Pawb yn iach, mawl i Dduw.
Caergybi Sanctaidd, lod o Ragfyr, 1755, nos Fercher.
Anwyl frawd, — Bendith yr Arglwydd i chwi am eich llythyr o'r
6ed. Nad elwyf byth i geibiaw onid oedd well gennyf ei gael na
phe rhoesai rywun i mi lonaid fy het o aur melyn, chwedi gwraig
Domos Barma am eiddo'r gwr, ynghrog y bo'r ci onid oeddwn yn
dri anesmwyth. Gwendid digydwybod rwy'n cyfaddef Nid oedd
dim achos i anobeitho oblegyd fod Rhagluniaeth o blaid y Llew or
dechreuad, oni bae hynny, fei Uyncasid er's talm. Gwych yw
clywed mai'r Castell C6ch a biau'r maes mawr ym Mambri. Dyn
drwyddo o Sion Baentiwr, ni allasid byth daro wrth ei fath pei
chwiliasid holl ynys y cedyrn. Mae'n dda gan fy nghalon eich bod
wedi cefnu matter y Gendal wirion. Fe dil Duw i chwi dros y
tlawd. I writ him by to-day's pacquet an account of your
negotiation. Dyma ryw lymgi wedi dyfod ir dref a rydd attal ar fy
394 CCLXXV

ngwaith am heno. D6, d6, 'e roddwy[d] attal a che's fy ngadw ar fy
nhraed ni wybod par hyd i glybod tyngu a rhegi ac araith ddrwg.
Da iawn os rhydd yr Ysgawen dippyn o gymorth i chwi i gael lift,
ffei arno yr Fostyn, ni bu erioed ddaioni o uchder a balchder—
cynneddfau diawledig ynt, Duw a gadwo pawb rhagddynt. Da
clywed bod Siac ab y Doctor wedi cael codiad, rwyf finnau ar
y ffordd o wneuthur dyn oi frawd ieua, os Duw ai myn. Gwyn
ei fyd a gai goppi o gatalogue y Bennant sef yr annerch iwch
y Cymrodorion. Mae 6 a minnau yn cyfattebu bob wythnos
oddigerth siawns. Roedd y Penllywydd o fewn ychydig mewn
rhyw Hunt neu helfa oedd gan ryw weilch Siacobeaidd yn
Llangefni accw, rhyfedd ei fod yn cymeryd pleser o f6d ymhlith
bagad o ddynion gweigion heb un gamp dda yn perthyn iddynt,
your down right roaring country esquire, wfft iddo fo. Duw a
gadwo'r Castell Goch a phob pendefig cymwynasgar, nid oes dim
sydd well na b6d fellow feeling yn y peth. Llwydded yntau.
Bydd falch cael llythyr oddiwrthych gynta galloch a hanes y byd
ar amseroedd : roedd y Llew'n dda tra bu. Gwae finnau na fedrai yr
Prif Fardd ymgadw rhag yfed gormodd. Gwendid creulon a gwae
araU na chawn fy Nhelyn Ledr anwyl, mae arnai ofn yn fy ngalon
na welaf moni byth bythoedd. Bydded i Dduw warchad drosoch
a'ch cadw mewn iechyd yw taer ddymuned. Eich caredigcaf frawd,
William Morris.
P.S. — Pray is Mr. EUis's Book of Corals with you, if so, is plate
xxxvii in it ? I writ to him to know which way I was to send him
some sheUs which he wanted but have received no answer, ai
byw'r gwr ? Caergybi, Nos lau, 21st December, 1755.
Fy Mrawd Anwyl, — Mi sgrifennais attoch y dydd araU linell neu
ddwy yn atteb i'r eiddoch or 6d, ac yn ol eich addewid dyma arall
ac ynddo newydd oddiwrth y ser fal y bai naill ai Tomos Di6ns ai
Sion Di6ns yn galw eu halmanaccau. Can diolwch am tano heblaw
talu, siersiwch o yn eich bil, the design is apropo' enough, suiting
the times. Mi ges innau gwpl o bystolau oddiwrth y Llew er pan
gadd ei gaban, neu'n hytrach ei ffau arno, mae'n rhywyr clybod par
fodd y trinofld yr examiners. Ceir yr hanes os gwynfyd a gadd.
Ond OS adfyd gwenwyn lillig (linellig oeddwn i yn eu geisiaw
CCLXXVI 395

"W. toR.
contd.

W. to R.
CCLXXVI

W. to R.
contd.

ddywedyd). Gerwin pe basai haid o wHliaid yn ei orddiwes efo'i
filoedd, nid rhyfeddod yn y byd a fasai ac ynte yn trafaelio tan
hanner wedi 6 y noson gynta Ue roedd mwya'r perygl. Gwaed y
ditw lis ! Ai yna mae fy hen feistr ? Wala, mae yna ddigon o
fwstr mi a wranta. .Ac mae'n edifar yr awron droi'r sipog neu'r
g6b, ni wn i par un, fe fuasai fy ben batron i Mr. Salisbury yn ffrind
iddo, ie, un da hefyd, ac nid gweddus sorri wrth y cyfryw am faw
beth, a chodi sawdl yw erbyn. Ond er hyn i gyd os ywyna dodwch
fy ngwasanaeth atto, a'm bod yn dymuno llwyddiant iddo, pa peth
bynnag sydd ganddo yn Haw, os ar ei 16s y digwydd. Ystori gau
ydoedd honno ynghylch y Winchelsea, ni bu ddim or fath beth,
swn y canans mawrion oeddid yn eu saethu yn Nulun ar Dydd
Gwyl Tywysoges Gymru, a glybuwyd ym Mon ac Arfon the
30 ulto, and a smugler built upon the report. Dim gwybod par un
ai rhyfel, etc., meddwch. Ond daccw fy anwyl ffrind i yr Cadpen
Weller wedi ymadael ar Dorset yatch i fynd i ymladd a Sion Ffrainc
yn yr Assistance, Man of War, ai steward yr hwn hefyd oedd glare
iddo. Dyn ieuanc o gymydog a char ir hogiau yma wedi mynd iw
ganlyn, is to be lieutenant, colled anfeidrol i Wilym ar eu hoi,
Gresyn na basai'r nai Wil Owen ynta yn mynd yn Ue bod gartref yn
Uamhurtiaw, bai'r fam debygwn. Gobeithio nad yw ein materion
yn Lisbon cynrhwg ac oeddid yn ei dybiaw, ac y daw yr arianwyr
yna attynt eu hunain cyn y bo hir. Ochafi na wnant ryw beth
ir Uongau Ffreinig yna, eu condemnio iw crogi i gael ymadael
ar chwiwgwn yna sydd yn bwyta pobl out of house and home
fal y dywaid plant Alis. Mi ges innau ebystol Agrippa, dim
gobaith gwraidd, etc. Ni chefais i linell oddiwrth Oronwy er's
hanner blwyddyn, y cebystr ir Delyn Ledr honno, 'rydych yn
cofiaw'r modd y canodd Dafydd ab Gwilym i'r Ceryn diffaeth, mae
i mi fwy o achos o lawer. Colli yr trysor a roddaswn yn'ghadw
ynddi, a cholli'r prif fardd ir fargen, ffei or sut ! Fe gododd fy
ngwallt yn ei union sefyll ar fy mhen pan ddarllennais yn
llythyr y Bennant fal hyn " The specimens sent me by Dr. Lloyd
were very fine, and will enable me to draw up a more accurate
account than has yet been published, I did design it for the
Cymrodorion, but your brother, the president, has so neglected me
of late that I must lay it before another society." Gwaed swllt 1
396 CCLXXVI

How came you to neglect so worthy, so ingenious a member, who
would have been of credit to the society and his country ? Blush
if you can't recall him, what he means is the stone at Monachdy
where the asbestos or salamanders wooU is found, it was reckoned a
kind of marble, but he has made it out to be a jasper. Da Costa
agrees with him in it ; rhaid tewi am heno, rwyf wedi blino yn
sgrifennu at y brawd Llew heno, a chwithau gydage. Duw yn
eich cylch a byddwch iich. Eich caredigawl frawd
tra bo' ynddo ffutt, Williatn Morris.
Ben bore ddydd Llun. — Dyma lythyr a sgrifenodd y nhad ddoe
ddiweddaf y pryd yr ydoedd iach. Ie, Hythyr meddaf, drwy law
Huw ab Sion Probert ; mam Huw ydyw, Nan'ch Huw Gruffydd
DywyU, a brawd Huw Gruffydd ydoedd Twm Gruffydd Benwyn a
fyddai'n gweiddi " Uanciau drwg erioed oedd Uanciau yn gadlas."
Cadw y mae'r Huw yma dafarn barchedig ddigon. He y gwelsoch
WiUiam Sion Tomos yn taring gynt yn city Dulas. Chwi ryfeddwch
fy mod mor yspys ar achau y bobyl fawrion yma, ond cofiwch y
bum i yn hir yn astudiaw'r gelfyddyd fuddiol honno, ac nid oes
pennach achudd oddiyma hyd yna. Caer Gybi, N6s Calan, 1755.
Anwyl Frawd, — Llyma i chwi linell neu ddwy cyn diwedd
blwyddyn i ddymuno i chwi un newydd hapusol. Om rhan i nid
oes imi achos yn y byd i achwyn ar yr hen, er bod miloedd oedd
gwell na myfi wedi cael eu torri ymaith yn ddisymwth. Echrys
o'r hanesion yn y papurau ynghylch y daiargrynfau mawrion sydd
wedi bod 'ymmhob cwr o'r byd fei pettai, Duw a'n gwaredo rhag
digwydd i ninnau yr un ddrychineb. Mi fum yr wythnos ddiweddaf
oddicartre yng n'hynhebrwng hen ffrind imi, sef Edmund Meyrick
or Drefri, Esquire, brawd yr hhi wr o Fodorgan, ac iddo ef y
gadawodd ei stit ag agos ei holl gyfoeth meddir, ac ar ei ol
eilmab y Gawnsler yna, sef yw hwnw lemwnd Meyrig. Ir pant y
rhed y dwfr. Mae'r wlad yma yn wlybyrog erchyll. Os gwnaeth
hi yna cymain' o wlawiau ac a wnaeth ffordd hyn, nid oes bosibl na
bo'r gwledydd isel yna tan ddwfr bod y fodfedd. Gwaed yr hwch
goch, dyma'r Sampier wedi dyfod yn eu bol o'r Werddon, y tair
Uong bost wedi eu gyrru i'r Skerries, deg i un na bydd y Uong wedi
hwyliaw i Lundain cyn y cint fyned i Ddulun. Os rhwydd-deb a
CCLXXVI I 397

"W. to R.
contd.

"W. to R.
CCLXXVI I

"W. to R.
contd.

W. to R.
CCLXXVIII

a gint chwi gewch glywed ar fyrder, os afrwydd-deb, ni bydd ond
tewi a s6n a gadael iddynt tan y tro nesaf, mae'nt yn bigion eiddo !
Dyma fy neu gyw i yn gwaeddi fal gryrod arnaf am gael fy
nghwmni i chwareu un o'r ddeg ar hugain ar y cardiau am afalau,
felly He da ceisio llonyddwch. Nos dawch heno. Byddwch iich a
llawen. Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S. — Nawdd, rwyn deall mae anwir a glywais, nid oedd mor Pen
Llywydd ymhlith yr helwyr gwallgofus rheini a soniais am danynt.
Dymma Fegi Owen o Bentre'rianell yn dywedyd fod fy nhad yn
rhwydd iachus, ond fod y tor Uengig yn ei drwblio ax gyrsiau,
dyna ei geiriau hi. Mae son bod hon yn myned iw phriodi a
Hongwr or fan yma, rhan o slwp ganddaw, etc., — mae'r tadau
ar mammau yn fodlon. Boreu Dydd Calan. Diwrnod teg !
Darogan blwyddyn dda. Duw ai danfono ini bod ac un ; you see
how I endeavour by my chit chat to draw a letter out of you
unwaith yn y pedwar amser. Dyma om blaen lythyrau ddogn os
gwel pobyl eu digon at y mrawd Llewelyn, at y nhad a ddyleswn
enwi ynghynta, at y mrawd Rhisiart, at Mr. Pennant, at Mr.
Mosson or Dumares, at Gendal o'r Werddon, etc., felly mae'n
rhywyr tewi bellach. CUST0MH0US5E, HOLYHEAD, 12 January, 1756.
Anwyl Frawd, — Rwyfi yn ei gweled hi yn encyd o amser er pan
glywais oddiwrthych, ond mae'r amser (mae'n debygol) yn myned
heibiaw yn llithriccach ffordd yna. He mae digon ar ddigon o waith
a mwstrio beunydd, pam waeth i chwi yna ddryghinoedd na
thegwch ? Nid felly yma, mae'r ardymyr gwlybrog, temhestlog,
anrhugarog yma yn ddigon er magu'r coler du, a milcant o glwyfau
a heintiau eraill, na wyddoch chwi gwyr Llundain ddim oddiwrthynt.
Bellach am fy neges ; dywedyd a orug y meistr "Vickers yma
wrthyf y boreu heddy, fod Uong i ddyfod oddiyna yn o fuan a brig
ir fan ymma, ac os oedd gennyf ddim i ddyfod o'r ddinas fawr fod i
mi rwan bigion cyfleu. Ni wn i, hebai finnau, mi ysgrifennaf at y
mrawd Rhisiart, ond odid bydd rhyw lyfrau yn barod, os felly,
fe sparria dwysgen o arian i ryw un, ond par sut yn rh6dd y byd
iddo ddyfod i hyd ir Hong ? Nid rhaid iddo, ebr ynte, ond directio'r
boccys attaf i, ai yrru at Mr. Simpson, corn factor at Beachey y ceir
i hyd iddo. Felly y darfu'r ymgomiaw, a dyma i chwithau'r cyflawn
398 CCLXXVIII

a Si

hanes, amen. Ni chefais i ddim Hythyr er's dyddiau byd oddiwrth
y Glew o'r Deau, da chwithau rhoddwch dippyn o'r hanes pan
gaffoch glywed. Ai tybied mai'r Downshend sydd yn trin y dreth
yn yr Esgair o hyd, beth meddwch? Ai tybied na fedrach i
gontreifio cael protecsiwnau ir min lestri yma? One Martin, in
the secretary's office at the Customhouse, gets a considerable deal
of money from these parts by procuring them, for which he hath
ten shillings each and they don't stand him in above five shillings
(as I am told). I have had two from him lately and he is very thankful
for the office. His money is paid the collector of Beaumaris, who
can easUy remit them. But the difficulty with y^ would be how to
come at the cash, I mean how to have it returned, as to receiving
of it here I would take care of that, as most of the coasters in these
parts have paid the ten shillings, they cant think it too much. But
mind that Martin sends 'em down in letters post paid, which he can
do at Custo' by a kind of hocus pocus. If I can serve you in this
affair let me know. I propose myself no benefit but that. Pa beth
sydd gennyf chwaneg i ddywedyd na'n bod ni i gyd yn iach ac yn
gorchymun attoch, ac erchi ar Dduw warchad drosoch.
Eich caredigawl frawd, Williatn Morris.
Customhouse, Holyhead, 22nd January, 1756.
Dear Brother, — Ni chaf yn awr ond yn unig amser i ddywedyd i
chwi fy mod wedi derbyn yr eiddoch, a'r catalogue of rarities,
a barddoniaeth yr Hirfardd or Deau, ac atteb y Bardd Du o
Northolt — gweith cywrein ! Can mil o ddiolchiadau am bob peth,
mi attebaf y llythyr o ben bwygilydd y foru neu drennydd. Dyma
fal y mae : y munud yma y cefais linell neu ddwy oddiwrth fy ffrind
y Dr. Lloyd, y jasper o'r Monachdy, a dyma eu sylwedd — " Sir, I
sent to a friend at London to procure me a protection for the
Speedwell Sloop (of Kemlyn) in the coasting trade, burthen
twenty tons, John WiUiams master and two mariners besides, I
have not received it, therefore think my letter is miscarried or that
my friend is not in town. I beg the favour of you to send to
procure the said protection as soon as possible in case the same is
not issued out in the interim which I suppose may be known at the
board. I am, etc." Yn awr os y chwi a fedr gael hwn allan o law,
dafydd, ai yrru yma i'ch brawd Gwilym. ond par sut a fydd trin y
ccLxxix 399

W. to R.
contd.

"W. to R.
CCLXXIX

"W, to R. dreth ynghylch y postage rhag iddo fod yn ddwbl ac yn drebal^
contd. Mae'n debyg os na fedrwch ei gael yn ffri nad rhaid i chwi ond ei
ddirectio without being inclosed. Mae yn y cwrr yma ir byd ryw
lymgwn a fydd yn 'sgyrnygu eu dannedd os digwydd im post bill i
fod yn hogyn mawr, ie, weithiau yn taro allan 3 swllt neu 4.
Roeddwn yn disgwyl rhyw feistr Uong o Seville alw yma ibrotestiaw
yn erbyn y m6r a'r gwyntoedd (the collector being abroad) ond ni
welaf mono ettwa, felly attebaf y llythyr hyd He gallwyf Oni
fyddaf yn gweddio drosoch bob dydd a nos a elo dros fy mhen
i, nid hwyrach mai gwell trafferth na seibiant er Ues enaid. Gwych
o'r gistiad yna o ffosilod a yrrodd y Bennant i chwi ! I have
a letter of his dated i6th giving me an account of a box he
hath made up for me, consisting of about sixty articles, fossils,
sheUs, etc. Mi a wnaf fy ngoreu er gwneuthur cymmod rhyngo ef
ar Llywydd Llwyd. Aie tnablyfr yw'r gair goreu yn y byd am
goppi ? Nid hwyrach hynny, ond nid yw fy nwyglust i yn dygymod
ac 'e yn iawn ettwa, nis gwn par sud a fydd. Gwyn eich byd chwi
sydd yn cael ymgyfaillachu a phobl fwynion a fai'n caru
brawdgarwch a phob cyneddfau da ; ni welais i ddyn a'm Uygaid
er's llawer o amser a mymrun o ddiddanwch yn perthyn iddaw.
Do, mi ge's lythyr i wrth Oronwy a hanes trwscl ynghylch fy
nhelyn. Ffei, ffei, ni wn i fod dim chwaneg or llyfrau i ddyfod.
Rhwymwch rai'r hen Feurig fal y Heill ; rai wna iddo dalu fal pobyl
eraill. Mi glywais fod naill ai mab (neu frawd) ynghyfraith i Mr.
Salisbury wedi cael Searchership Liverpool, ni wn ai gwir. Ymhl^
mae ffosilod Mahone iw rhoddi yn y box gyda'r llyfrau yna ? Ie, a
rhai Harwich, a Dover cliffs, etc. Bydd EUis falch o fod yn
Gymrodor, mi wranta y taera mai Cymro ei daid o bella, felly bydd
pob Gwyddyl. Mi yrraf i chwi gregyn ddigon os gwna rheini les.
Yr wyf am yrru i Mr. Ellis yntau flychaid ar fyrder, dywedwch
hynny wrthaw. Ni chlywais innau ddim oddiwrth y Llew er's
Uawer dydd, ai ni cheir byth ddiben ar ddrysni yr dyn hwnw?
Os dyna'r modd y byddis yn dringo i ben pinacl anrhydedd a
mawredd, nis gwn i pwy fyth a ymdraffertha am y coegbeth
hwnnw. Pan gaffoch dippyn oi hanes, gadewch glywed. Gobeitho
nad gwir hanes Russia. Fe i'r Foscawen irm 6r ac yno yn iach
gymorth ganddo. Nid yw hwn wedi'r cwbl ddim yn atteb iawn i'r
400 CCLXXIX

eiddoch, rhaid rhoddi mending arno ryw dro. Gwaed crwst ! Pa
beth a wneir am ffrancod i yrru'r barddoniaith yn 61? Mae hi
yma yn h6sp. Pawb yma yn iach, mawl i'r Goruchaf; ni
chlywsom ddim o Bentre'rianell ers wythnos neu fwy. Duw a fo
yn ymddiffynnwr i chwi. Eich caredigawl frawd,
Williatn Morris Gregynwr.
Caergybi, 4th February, 1756.
Anwyl Frawd, — I received your eulun llythyr of the 29th with
the protection, which I forwarded to Dr. Lloyd, whom I acquainted
that (as you could not attend the office yourself) the instrument
cost ten shillings, yr hyn a yrraf i'r tad cyn gynted ac y delont im
Uaw, I hope there was not another taken out. Diolch am gael
cadw'r barddoniaeth i spario'r tudded a fuoch cyn fwyned ai roddi
imi. Yn wir ddiau ni bu yma ermoed y fath eisiau rheini, rhaid i
hwnw fynd ynghylch llythyr neu ddau i Fathafarn y foru nesaf.
Gwaed swllt ! Mi debygwn wrth ddau o bystolau a ge's 'iwrth y
Llew or 9d ar I5d ulto, fod yr luddew Brych wedi ei ymddangos yn
ei liwiau priodawl, ni feddyliais i 611 y byddai bur a ffyddlon, — ni
ddwg drain rawnwin. Er carriad ar Dduw dodwch dippyn o'r
hanes, 'rwyf dra anesmwyth o herwydd y Llew, ag nis gwn i
amcan am bai'r achos na pha herwydd. Na chanaf fi ddim Te
Deum, am fod Sion Ffranc wedi ffyrnigo. Roeddwn yn disgwyl y
b'ai heddy chwaneg or hanes ond i wenwyn damaid, ni choeliai y
bydd y Cybiaid fawr well er rhyfel. Er heddwch nac er rhyfel,
gwenynen farw ni chasglfil, roedd yr hen ddiareb. Gwenyn meirw
ydym ninnau, a phe bai byw ynom, ni chaem ond ychydig iawn
gan y gwenyn gormes mawrion yna. Rhan y gwis o gig yr iar, mi
wranta. Digrif yw'r hen Aldramon sydd yna 'rhyd yr amser.
D6g i un na bo cyn Uawened ar gog ar y gainc, a wyr o ei hun pa
beth y mae yn ei wneuthur neu yn ei geisiaw wneuthur ? Mae'r
wraig odiaethol honno sydd iddo, yn cael ei gw'nfyd yn ei absen.
An exceeding good woman ! on'te ? Ie, o'r ffeinia, fydda i chwi
yrru llythyr i'r Bennant, mae o wedi sgrifennu yn ddiweddar at
y Llew ynghylch Natural History Sir F6n ; mae o'n tyngu i'r
cyrs ac ir coed y dylae fo a minnau (chwedi y mochyn) daro atti hi
Cf 401

W. to R.
contd.

"W. to R.
CCLXXX

^ J j^ i sgrifennu un, nobody in the world better qualified, medd ! Wrth
contd ^0''°' ro^e fal yr ymofynwch (os cewch eich c6f) 'da'r Aldremon (yn
ddistaw bich), par fyd sydd ar fy hen gyfaill Mr. Wright o
Leghorn ? I have some private reason for this enquiry. The
young fellow whom I suppose is a lieutenant on board Captain
Weller's, and who was his clerk and steward on board the Dorset
yatch, is one John Henry of this place. You perhaps may
remember his father, master of Peter's brig at Dulas in time
of yore. Gwyddel oedd ei dad a briodws Gybi wraig. Ni welais
etto mo gadpen newydd yr iot, Bonfoy ; adwaenoch chwi o ? Ni
chefais etto ddim o hanes y sampier, y tair Hong bost yn awr yn
Werddon ; ar gwynt dwyrain yma ai ceidw yno yn ddigon o hyd.
Roeddym yn disgwyl y chwaer adref heno o Bentre' rianell, ond ni
ddaeth. Roedd y nhad yn rhwydd iachus echdoe, roedd y
protecsiwnau wedi eu derbyn. Wala hai ! Rhaid a myned i hei
gwmon 'rhyd gerig a chreigiau'r m6r i Mr. EHis yna. " Let me
know," meddai ef, " whether you still continue in the botanical way
and what seeds you want." Dywedwch wrtho, os gwelwch, that I
am as foolish as ever, ac eisiau pob hadau pur ddieithr arnaf
Garddoriaethu heddyw ddiweddaf fy ngoreu glas er gwaetha'r
dwyreinwynt ysgyflgar. Fe dalai'r swydd ei gwasanaethu i chwi
ddyfod oddiyna hyd yma i weled fy mharadwys-ardd i. Roedd
gennyf y mis diweddaf oddeutu deugain math o lysiau a gwydd yn
eu blodau, y peth nad oedd mi wranta mewn nemawr ardd o
amgylch Llundain. Ni bu yma ddim rhew y leni a laddai'r
planhigyn tyneraf allan. Rhaid imi sgrifennu fy hun at y gwr ar
fyrder. Gwych a fasai gael tippyn o hadau yn y box. If you
have not waited of him, you may tell him of the opportunity. I am
conscious to myself that you will be tired with my chat ere you
reach thus far. Felly Duw gyda chwi. My compliments to my
brother Comptroller Gwil Parry. I am, dear brother.
Yours tnost affectionately, Williatn Morris.
P.S. — Nid oes dim hanes am arian yn dyfod oddiwrth y Lwyd
yna i'r Gendal dlawd accw, er maint y drafferth a gesoch yn
eu cylch. Mae'r gair fod Miss Jones, Plas Gwyn, wedi priodi
y cynghorwr Pantwn o Degeingl.
402 CCLXXX

Customs, Holyhead, loth February, 1756.
Anwyl Frawd,— Mi sgrifenais attoch linell y dydd arall. Yr
achos a bair im eich cyfarch yr awron yw hyn : I have been
disapointed of an almanack for my office, must beg you'll send me
a small London Almanack, I mean your copper plate sheet ones,
obleit rheini fydd gennyf bob amser, Ryland yn y parlwr gartref ;
mi dalaf y chwecheiniogyn gyda'r chweigan i nhid. Roedd y
Doctor Lloyd yn gweled y protecsiwn yn ddrud am hynny, ond
pam raid i chwi roddi eich llafur yn ofer, fe ddylae bawb dalu fal
eu gilydd, onide fe fyddis yn achwyn chwedlau. Och y fi, dyma
lythyr pruddaidd amhosibl oddiwrth y brawd or Deau ; Duw a ddel
ac ef allan o'i orthrymderau ; rwyn ofni y basai well iddo beidio a
syrthio aUan a'r hen gydnabod. A fedrwch chwi roddi dim o'r
hanes pa beth y maent yn ei wneuthur ? Mae Mr. Mosson yma,
acyn gridwst yn erchyU am ronyn o lythyr oddiyna ; fo ddangosws
imi lythyr i wrth y Davies yna yn dywedyd eich bod yn s6n am
sgrifennu. Gwelais arall oddiwrth Siac ab y Doctor yn dywedyd
ei fod drwy eich cymorth chwi yn gobeithio cael dringo ris uwch.
Dyma finnau yn anfon efo'r Hong bost nesaf ei frawd Gwilym iw
wneuthur yn feddyg dan fy anwyl gyfaill, the Surgeon General.
Os Duw a rydd iddo ris fe ddaw yn ddyn gwych. Byddwch
chwithau gwych, da chwithau. Mr. Mosson desires his compli
ments. Eich caredigawl frawd, William.
P.S. — Onid oes ffrencyn, gyrrwch o mewn tudded caeth — tudded
rhydd o ffrencyn, ond e? Mae d- — 1 ymhob migwm ac asgwrn
o'r luddew Brych medd y Llew, mi ddywedais i ddigon pe'i
tycciasai ; fe gadd wybod yr holl ddirgeloedd mae'n debyg, ac
yr awron yn prifio'n gnif pig. Caer Gybi, 2d. o Fawrth, 1756.
Anwyl frawd, — Ymhell y bwyf onid ydwyf yn dra anesmwyth am
gael clywed oddiwrthych, mae arnaf ofn yn fy nghalon fod y peswch
neu ryw beth wedi eich nychu, yr anrhas iddo, mae o yn ddigon
tost wrthyfi, sydd yn cael yngwala o awel denau iachus, chwaethech
y chwi sydd yn bwyta mwg a tharth mal y bwytae eidion du wair
gwndwn. Y cebystr i'r llyfrau ar almanacau, ni waeth gennyfi pe
baent yn y Bala am y cawn i glywed fod fy mrawd yn hawntus.
Oes, oes, mae imi arall frawd nas gwn mwy o'i hanes nai gyflwr,
CCLXXXII 403

W. to R.
CCLXXXI

W. to R.
CCLXXXII

__ _ nag y gwyr Brenin Ffrainc fy hanes innau. Ni chefais lythyr
J oddiwrtho er's cryn fis, a hwnnw yn un digon tywyll, mae gyda
hwnw lencyn o nai i mi, ce's hanes ei fod yn afiach; Duw a
ddelo a newyddion da oddiwrth bawb o honoch. E ddaw'r post i
mewn y foru, pwy a wyr na ddaw haid i gwch, " Pan fo ingaf gan
ddyn, ehenga' fydd gan Dduw," ac am hynny dodaf hwn heibiaw
am heno. Roedd y nhid yn rhwydd iachus ddoe, ac yr ym ni
yma oil felly, mawl i'r Goruchaf Dduw.
Dranoeth. — Wala ! Moliant ir Goruchaf am bob diddanwch ;
bydded iddo dalu i chwithau am eich caredigrwydd. Dyma eich
llythyr wedi gwneuthur imi fwy o les na phe'i rhoddasai rywun imi
olud lawer. Gwendid erchyll y'w anobeitho, ni wnaf mo hynny
ond hynny, debygai. Yn awr am eich ebystol bywhaus (nid
oeddwn i ond lledfyw cyn ei gaffael). Digrif oedd i chwi ymweled
ac Ellis pan ydoedd yn trin eu hadau. 'Rwyf yn rhwymedig i'r
gwr am ei anrheg. Mi sgrifennais atto o fewn y pythewnos yma
ac a yrais iddo gryn ddwy wns o bethau anrhyfedd mewn tudded
at Shelvocke o'r Post Offis yna ; ped fuasant yna yn gynt, cawsid
mwy o hadau. Mi sgrifenaf y foru at Freuan o Lanychmedd i
erchi arnaw beri'r clydwr ymofyn am y goflwch hwnnw a'r llyfrau.
Ni wiw taro atti hi i ddiolch i chwi am y peth yma a'r peth accw
n6s y delont i ben y daith. Chwi a wnaethoch o'r goreu beidio eu
helcyd nhw 'rhyd y m6r, rhag ofn y buasai Sion Ffrainc gaffael
gafael arnaddynt. O chwiw leidr ! Aie mae arno flys Plymwth ai
oes ? Fo gi ei grogi ynghynt. Gwyrda Answn a Hawg am fyned
yno i gadw gal, Duw gyda nhw. Wfft i chwi am rhoddi cymaint o
ddiawlaid yn y gistan efo'r Sgrythyr lin, ni wnaetha' Dwrc ddim yn
rhagor. Na chidd y Weldon weddw ffarlling na dima byth o'r
arian cloaths bill. Gwyn ei fyd na fedrach ei chynorthwyaw. Nid
difalch a fydd fy mrawd Mosson gael clywed fod Jenkinson ar y ;
ffordd i gael pensiwn. Wfft i'r Sharpe a'r West a'r Baynter — an ,
exceUent triumvirate ; ni allasant byth daro wrth well offeryn, ac ;
ni allasai'r Llew fyth daro wrth bennach eni na'r Paintiwr ; ;
roedd o yn broliaw gormodd o hono, a minnau ni fedrwn yn fy
myw gredu y deuai ddaioni byth oddiwrth ymhel ai fith, gwr mwyn, !
mwyn, hyd na chadd wybod pob dirgelwch, ac yno troi yn y
cogwrn. Mae'n dda genyf glywed fod gobaith y daw'r Castell ¦
404 CCLXXXII

Coch a phob peth i ben y tir, er gwaetha'r cwbl. Gwaed swllt ! _,. _,
w, to R.

Ni thai stitched almanack ddim i myfi, rhaid iddo fod yn gyfan
gwbl i gael ei hoeliaw ar y fagwyr wrth fy mord yn y dollfa ar
ucha llawer o'i frodyr sydd yno er's llawer dydd. Mae arnaf beth
cywilydd eich trwbliaw am ryw oferedd o'r fath, a chwithau
cymaint eich ffwdan a'ch trafferthion. Hir iawn y buoch yn
annerch y Bennant druan. Had a letter from him last Saturday,
and at the same time another from Mr. Lysons, of Hemsted, in
Gloucestershire ; an ingenious gentleman, who was with us at
Snowdon last summer. Cael hadau gwchion oddiwrth hwnnw
yntau, a ffossilod ddigon i wrth Pennant. Ni chlybuwyd ermoed
son am y fath gregyn yr wyf fi yn eu ddyfod o hyd iddynt
beunydd yn y moroedd yma, ac nid oes ond y Bennant a minnau
a iiyx fymryn o'u hanes — a great variety of nondescripts. Aie
siwrnai seithug a gadd yr Aldromon ap Rhisiart, trwstan erioed er
pan wyfi yn ei gofiaw. Ffei arni yr Ysgawen na basai yn cyflawni,
cadd a fynnodd mae'n debyg, ac yno anghoflwyd y peth a addawyd,
nid oes fawr hyder ar blant dynion. Da chwitha', anerchwch
finnau yn garedigawl at y Comptroler Parry ; 'rwyf yn dra
rhwymedig iddo am lawer cymwynas a wnaeth erwyf, Duw a dalo
iddo, 0 ran deg a thrugain i un, y daw byth ar fy Haw i allu talu'r
pwyth yn 61. C6's lythyr y dydd arall oddiwrth y Doctor Evans
o'r Nassau. Daccw fi newydd anfon ei frawd Wil o drosodd
i'r Iwerddon i ddysgu myned yn surgeon general. Os Duw
a rydd iddo ras ac iechyd, fe ddaw yn gefn dyn. Wala, wala,
mae'n rhaid imi beUach gadw noswyl er difyrred iw dadwrdd, felly
Duw o'i fawr drugaredd a fyddo yn noddwr i chwi, ac i bawb o
honom. Amen. Eich caredigcaf a'ch r hwy tnediccaf frawd
i'ch annerch, Gwilytn Cybi.
O.S.— Ie, bendith'ch tad (a'ch mam sydd yn y pridd) i chwi.
'¦ Sgrifennwch gynta fyth y galloch a hanes Dewi a chant o bethau
anadnabyddus i'r Cybiaid. Er mwyn dyn pa beth a wneir ir
; Lwyd yna or War Offis. Nid oes dim o hanes yr arian yn dyfod
: ir Gendal dlawd, pei tala fo nhw i chwi, mina ai talwn i'r tlawd gan
, Gendal. Ai tybied pei baech yn ei ddwyn ar gof by a penny post
^ letter na wnai o rywbeth ac ynte wedi gaddaw ? Pe basai gennyf
' dudded rhydd sgrifenaswn ymhell cyn hyn at y prifardd Goronwy.
Par ddelw sydd amo ? Adieu.— W.M.
CCLXXXII 405

contd.

Gartref, 24dd o Fawrth, 1756.
"W. to R. Anwyl Frawd, — I would have reply'd to yours of the 9th sooner
CCLXXXlll (which came in company with one from Ceredigion ar yr un
testyn), but that I waited for the arrival of the box which came to
hand three days ago all safe, and I have begun to distribute the
contents, and to begin. Here's old Bodorgan hath return'd his,
aledging that the print is too small for his reading, mae'r hen wedi
hurtiaw. I'll dispose of them as soon as possible, and of the
Cymrodorion Constitutions. I had paid my father ten shillings for
the protection and sixpence for the Almanack. Diolch yn fawr
am y cregynach, etc., 'roedd gennyf 'run pethau a rhan fwya o
honynt, ond ni feddwn i 'r un cythrael ; ie diolch am yr ink, ni
ddeuaf i ben i roddi diolchiadau am bob p6th. 'Roedd y ddau
lythyr uchod yn cyttuno agos air yn air im mawr dristwch, nis
gwn i pa beth i feddwl, na pheth i ddywedyd, ac nid oes gennyf fi
iw wneuthur ond taer weddio ar i Dduw ddyfod ar gwr ai dylwyth
allan o'u cyfyngderau. Dyma arall oddiwrtho heddyw, a thrist iawn
y cynhwysiaid. Gwaeth na dim oedd oeri o'r Castell ; ni wn i a
ga'ed golwg arno Ymhengwern Bowys, mae'n debyg fod ysc^ms
hwnw yntau wedi eu gwyrdroi, yn wir os coeliwch fi rwy wedi
llamhurtio. Mae'r Iddew Brych, debygwn i, wedi anfon at ei
ffrins or cyrrau yma'r newydd, felly mae'r ewyUyswyr di a'r
ewyllyswyr drwg ddialedd am gael 'r hanes, a minneu'n tewi a son
ac yn gadael iddynt a gwyneb llawen a chalon drom gennyf. Duw
Goruchaf a'n diddano i gyd, mae'n debyg y bydd cyn i nemawr o
ddyddiau fyned heibiaw i rywun fod mor drwyadi a dywedyd ir
hen wr ein tad, rhaid a myned ffordd honno gynta gellir i roddi
carreg ar y ffagl.
Am glad you are of opinion that there are friends and fair play to
be had at Gaerludd ; na atto Duw chwedi amgen, pam waeth
pa beth a fo yng Nghwm Erfin na chwm arall os y B  a gaua ei
law am tano ? Mae'r bobl yn darogan mae'r luddew Brych sydd
i feddiannu pob He a phob peth Yngheredigion. Ond dyn a feddwl,
Duw a ran ; a bydded iddo wradwyddo bwriadau'r gelynion
cartrefol a thramor, ni wybod pa rai waethaf o honynt. Aie gelyn
brych or Gommisionwr Fychan ? Os felly, fe gofia ond odid am
tanom ninnau ffordd yma, ond ni id rhagluniaeth i bob dyn drwg
406 CCLXXXlll

contd.

dicheUgar gael mo'i ffordd ei hun, oni bae hynny ni byddai dim byw
yn y byd hwn. Gwaed swHt '. mae rhyw ffrind i mi wedi erchi arnaf ' *° J^'
yrru am ddau brint Hogarth at I2d, representing the EngUsh
and French coast. If you can get them for me and send them down
in a ffrank, minnau a dalaf yn onest i nhad am danynt, a chewch
chwithau fendith am eich poen, un o'm meichiafon yw'r gwr. Mi
welais yn y papurau farw o fy hen batron i Thomas Salisbury alias
Brereton ; yn nef ma'i enaid, 'rwyn gobeithio. Mi glywais fod yr
Aldremon yn y pen draw ir wlad y dydd araU; oni wnaethe fo
burion Seneddwr iddynt y Lerpwliaid ? Mi glywaf mai Mr.
Chas. Pole oddiyna sydd i fod — mi adwaen y gwr, a dau frawd iddo,
nid amgen. Col. Pole, ac Aldremon Pole o Lerpwl.
Fal hyn y dywaid y Benant y dydd arall : " I have heard from
the President, who complains that he is hurried out of his life. I
pity and forgive y llall frawd at yr hwn y sgrifennais er's talm ond
heb gael atteb." Rhyfedd pei cawsed, ebr finneu wrthyf fi hun.
My cabinet and garden fiUs daily, ond gwagedd yw'r Uowndra
ysywaeth. Ond am hynny yr un peth yw pob llawnder tan haul ;
beth meddwch ? Mi heuais yr hadau a yrrasoch imi. Lupins oedd
y pys rheini. Roedd y nhad yn achwyn y dydd arall yn gethin am
lythyrau oddiwrth y brawd arall a chwithau ; mi yrrais atto am
iddo beidio ac ymddigio o herwydd trafferthion ac helbulon ai para.
Mae'n rhaid imi bellach dewi a son. Duw o'i fawr drugaredd a
fyddo yn gwarchad drosoch bod ac un. Bydd da cael llythyr gynta
gellir. Fe addawodd y Hall un yr wythnos nesaf, rydwyf wedi
mopiaw nas gwn beth i ddywedyd ; hyn a ddywedaf, fy mod i yn
hyderu y gwna'r Goruchaf Dduw ein diddanu oil. Amen.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
P.S.— Oes dim o'r fath beth a chael haner dwsing o ffraink gan yr
hawddgar bendefig y Pen Llywydd ? Mae eisiau sgrifennu at
Oronwy. Dyma gywydd gwych iddo newydd i eni, y Bardd C6ch
a'i hymddug. Chwi ai cewch os daw oddiwrthych dudded.
Mewn difrif pwy a r6dd help Uaw ir Ifans i sgrifennu'r pamphled
Cymraeg? Mi a dyngaf fi am Haw ar lyfr, nad ef6 ei hun a wnaeth
y peth nag yr un o'i gydwladwyr deheubarthaidd, ni waeth gennyf
ped fai ei ddwy glust yn clywed er drycced ei dafawd. Wfft iddo
CCLXXXlll 407

"W. to R.
contd.

W. to L.
and R.
CCLXXXIV

fo am ymgegi. Dymma frawd y Brindled Jew yn y fangref yma
yn ysgwyd ei gynffon arnaf O genhedlaeth gwiberod ! Nid un
or Ceredigioniaid mo Rhos Goch, ai 6 ? Os e ni ymddiriedwn iddo
am gadw dirgeloedd. Adieu. — W.M. Caergybi, Ebrill y laf, 1756.
Anwyl Frawd Hynaf, — Dyma fi yn eistedd i lawr i sgrifennu
attoch, ac nis gwn i pa beth i ddywedyd gwedi. Mi gefais eich tri
Uythyr o'r Esgair, o Goventri, ac oddiyna, a diau mai erchyll
eu cynhwysiad. Nid oes gennyfi ddim i wneuthur ond offrwm
fy ngweddi drosoch ar i Dduw oi drugaredd ddyfod a chwi ir lan
o'r dom yr ydych wedi soddi ynddo, a hynny yr wyf yn ei wneuthur
o ddyfnder calon, a gobeitho y clywir fi. Duw yn unig a wyr pa
beth sydd oreu ar ein Ues, ai hawddfyd ai blinfyd ; mae nghalon i
yn tosturio dros y teulu. Gobeitho na sorrodd y CasteU C6ch ; os
do, nid rhyfedd, ac nid oes dim hyder ar bobl y byd yma — gwae'r
sawl a feddyliodd fod. Rwyf wedi cynnuH yr ardreth gan y
tenantiaid yma oddigerth rhyw 30s. sydd o arrears ar y ty bach yn
Rhosgolyn. Daeth yma ddyn ddoe o Bentre'rianell a llythyr
oddiwrth y nhad. Mae'r hen wr yn achwyn ei fod yn bur afiachus,
nid eill fwyta dim bwyd hallt na dim caled, na bydd yn bwys garw
ac yn llosgi ar ei galon ; some excoriation or ulcer in the stomack,
or perhaps an apostem ; if the latter it will go hard with him ; beth
meddwch chwi ? Nis gwn i beth oedd yn eich llythyrau oblegid
maen't i gyd yn Iludw. Da chwithau, sgrifennwch fynycha y
galloch. Fo fu Twm, brawd yr luddew brych, yma'r dydd arall yn
ei ffordd o Sir Abernoeth ; mae'n debyg fod ganddo ddigon o
newydd ir ficws ai ffrindiau. Ces lythyr dydd arall oddiwrth y
crechwennwr o'r Duwmares ; roedd yn mynd i'r Sir honno, mae'n
debyg fod eisiau swydd tan yr luddew.
Y brawd arall. Mi yrrais heddyw deir punt i nhid ar gownt y
llyfrau, nid oes neb a ^yr par bryd y ceir gwerthu'r 4 eraill.
Roeddwn heb dderbyn arian y Brynddu, — roedd yr hen wr yn
achwyn bod ei heisiau, — fo gostiodd carrio'r box 2/6 i Gaer ; I5d. i
Lanerchmedd ; 6d. yma ; cwbl 4/3. Ni wn i a dynwch i rhyw
faint allan am garrio fy llyfr i, gwnewch a fynnoch. Nid oes yma
ddim ond son am y Ffrancod : nhw allant ddyfod os mynnant, ni
ddywaid neb ddim yn ei herbyn, pe bai bob man cyn wanned, ni
408 CCLXXXIV

W. to L.
andR. contd.

CCLXXXV

byddai annodd iddynt eistedd i lawer ar dir sych. Gobeitho eich
bod ffordd yna yn cymeryd mwy o ofal. Wala ! wala ! [waeth te]wi
a son, Duw'oi dramawr drugaredd a fyddo yn nodded i [ddyn ?]
Eich brawd ungalon, William Morris.
P.S.— Ymhle y mae Prints Hogarth? Oes dim gobaith ir
Gendal dlawd ? '
Caergybi, Ddyw Llun y Pasg, 19th April, 1756.
Anwyl Frawd Rhisiart, — Mae encyd er pan glywais fod y peswch __ „
yn dost wrthych a bod Meirian yn wan iawn, a dyma lythyr
oddiwrth Aid. Prichard, o Fangor, yn dywedyd y canfu o chwi
wythnos i ddydd Gwener diweddaf, a'r un hanes. Gwae fi na
chlyw'n eich bod wedi dyfod drwy'r afael. Nid hwyrach y daw'r
post heddyw a rhyw newydd oddiwrthych'i ar brawd arall. Poed
di y bo a buan y delo. Nid oes yma ond myned ymlaen yn yr un
wedd ac y bydded arfer. Rym ni i gyd, i Dduw bo'r diolch, yn
iachus ; roedd y nhad yntau yn rhwydd dda ar ei iechyd o fewn y
tridie yma. Bum unwaith yn amcanu myned iw ymweled heddyw,
ac yno ir sessiwn i fynd ar y grand jury fal ym rhybuddiwyd, ond
rhwng cynnildeb, ychydig o orchwyl yn fy swydd, diogi a
musgrellni wedi eu cymysgu ynghyd, mi ymrois i dario gartref, ac a
erchais ar ffrind fy escusodi ag ni chlywais i fod yno ddim i
wneuthur ond bolera. Mae un o'n dau ustus ni ddialedd eisiau
dyfod yma i weled fy natural curiosities i, medd Mr. Hwlant,
ac arno eisio fy hudo ir sessiwn, gwr cywraint o White. Rwy'n
disgwyl y foru focsyn llawn o dlysau anianawl i wrth y Bennant, ac
un araU cyn y bo hir. Dyma finnau beunydd yn olrhain aUan
bethau anrhyfeddol yn y cwr yma ir byd, er mawr syndod ir
dysgedigion. Chwerthasech pe i'm gwelsech y dydd arall ar lygad
distyll a ffon badl i'm Haw am mhab ai fasged ar ei fraich yn
cludo'r prog, roedd y bobl yn meddwl mai clappio y bu'som, ac yn
wir roedd He i feddwl hynny a hitheu yr wythnos o flaen y Pasg.
Ond mi oUyngais i yn angof mai at wr afiach yr wyf yn sgrifennu
ac nid oes ond odid dim blis ar wansens o'r fath yma. Ond
gobeitho'r goreu a'ch bod chwi ar lodes well, well, bob dydd. Am
y brawd arall nis gwn i beth i feddwl o honaw ; disgwyl newydd
da ac ofni newydd drwg — Duw yn unig a wyr pa beth a ddigwydd
a pha beth sydd oreu ar ein lies, ai adfyd ai hawddfyd. Dyma eisia
CCLXXXV 409

W. to R.
contd.

protectsiwn, ond os afiach ydych nid hwyrach na waeth gennych
par un am ymhel ag 'e. Os felly nid rhaid i'ch[wi ond] rhoddi yr
darn lythyr yma mewn tippyn o bappur ai yrru at M[r. M]artin
at the secretary's office, Customhouse, ac fe ai cais i mi heb ddim
chwaneg o ddyrecsiwn. Talaf y chweigain i nhid, roedd y
Dr. Llwyd yn gridwst yn dost. " Please to procure me with all
speed a protection for two men belonging to the Hopewel of
Beaumaris, burthen twenty tons, employ'd in the coal and coasting^
trade, John Thomas, master, and you'll oblige. Sir, your very
humble servant, William Morris.
Ocra for brother quoth you ? Ni wn i pa beth ydyw, par sut y
byddynt yn ei arfer mewn cawl? Daccw fi wedi ei hau ym
mharadwys ar chayan pepper gydage, i borthi'r bendro. Moliant
ir Goruchaf am bob diddanwch. Dyma'r eiddoch or 13/15 wedi
dyfod im gafael ai gyd trafaeliwr gyd ag e', a chan diolch i chwi am
bob lein, ie, am bob gair o hono, bu agos imi ddywedyd am bob
Ilythyren ynddo. Yn wir, yr ysprydoedd mau wedi soddi yn dra
isel ond yn awr fal arian byw o flaen tegwch a sychder maent wedi
cyfodi yn dda iawn, nid oes ond eisiau hanes da o'r Drysorfa ac
yno nhw ant cuwch ar nenbren. Fe eill Duw ddyfod a hwnw, mae
hi yn rhy hwyr i mi geisiaw atteb'ch llythyr heddyw, ac i chwilio
am y cywydd, etc., rhaid aros tan y post nesa i gael llenwi bol y
ffrencyn, ni bu im heiddo yr un er's llawer dydd or blaen. Wawch
etto, dyma'r box iwrth y Bennant ac o ddeutu thirty o glawddiadau
o Biedmont, a rhyfeddol iawn ydynt, ni thrawodd y dynan hwnnw
ermoedd wrth fy math sef pennau ffwlcyn, mae o yn taeru yn fy
nannedd i y bydd raid i mi roddi allan Natural History Ynys
Fon, Mona Illustrata a fydd y gelwid o. Ond e wyr Huw a Harri
hefyd na fu erioed yn fy meddwl i gynnyg y fath beth, mae'r gwr yn
gadael pob cymorth yn ei allu, a daccw fo wedi gosod pobl eraill
ar fy nghefn i, Mr. Hwlant o Conway. Gwaith y ddau y dydd
arall pan oeddynt ynghyd ydoedd fy hyssio i ymlaen ; pei cai'r
Llew amser a Honydd, y fo a fedrai wneuthur y gwaith. Ni fedraf
ddeall i ba beth y daw Die ab y Doctor i F6n, he is an idle boy,
gresyn na bai ymwrdd Man of War, nid oes yma ddim swcr iddo,
ac yn wir ni haeddai. I had agreed with a good master for him
but he ran away from him at Dublin, and from two or three since —
410 CCLXXXV

have nothing to do with him, for he's a sad foolish boy ; I wish
he was settled, but I despair of ever seeing any good of him. I
have put his younger brother in a way of becoming a credit to his
family, and would have servd him if it had avaUd. Henry's ship
is for saUing soon, I suppose he could not come up. Ie, ie, rhyw
gadffwl or brawd Mosson, ond pwy eill help iddo fo ? Drwg iawn
yn ddiau yw bod yr hen Deyrn yn afiach. Duw Goruchaf ai
cadwo. Da clywed fod y lodesig yn mendiaw. Bid iach y bo'ch
bod ac un. Eich carediccaf frawd, W.M.
Caer Gybi, 21 EbriU, 1756, Gwedi bod N6s.
Anwyl Frawd Rhisiart,— Mi sgrifenais attoch ryw 'strodwm
echdoe ac i geisiaw protectsiwn i slwp wyr i'r Hen Owen WiUiam,
or Nant Bychan, a'i meistr yw mab Twm Edward G6ch 'ab EUin'ch
WiUiam Tomos Lewis y Gof, o Lanallgo, ai mit hi mab Owen Sion
Owen bengrych o Foelfre, yr ownor ysef Dafydd Saer ap Sion
Rolant Gloff o Bentre'r Garreg, ac aer Bodsilin yn y Llechwedd
ucha yn Arfon a wasnaethodd ei brentisiad i WiUiam ap Huw
Williams y Seinar ger llaw'r ForHwyd, ac sydd yr awron yn cadw
ty boneddiga'dd ddigawn yn y Garreg Felen yn y borthladd hon.
Hyn o hanes rhag ofn i'r Arglwyddi yna fod yn holi pwy o'r bobl
ac o ble ir hanwyd hwynt. Mi addewais atteb eich Hythyr ac felly
gwnaf bod y gair, ac i ddechreu ; yn wir mae gennyf fi bob amser
ddigon o gwyn i chwi gan faint eich llafur a'ch lludded yn
ymdrafferthu ar byd brwnt yma, heb gael amser prin i ymgroesio,
na bo'nd i grybwyll ! Ymhle y mae addewidion Bodysgawen ? Fe
gadd ei neges mae'n debyg, ac felly can ffarwel. Mi ryfygais
wneuthur im my hun ddoe yr anrhydedd o sgrifennu at yr
Aldremon Prisiart cyn ddiflased gwr ar Fosson am ei en,
continually plaguing one with his insignificant errands. Mi welais
Asheton, yr heir apparent, ryw dro — dynan diniwaid debygwn.
Mi glywaf fod Alanson (ein pen Siri) yn erbyn y tenantiaid
attoumis i Smith, a bod yr Stewart Evans yn dilyn ei orchymun,
felly fe fydd siawns i O.P. Gerwin dost o'r ffrigwd rhyngddo a'r
Commissioner Davies a gerwinach bod y Long Acre yn dyfod
arno am ddeg punt y Plasgoch. Gresyn na bai Ddick Evans
Secundus ym mwrdd y Nassau efo Sionach ; am affraid the boy will
never do any good ; I took a great deal of pains to have him fix'd

"W. to R.
contd.

"W. to R.
CCLXXXVI

CCLXXX VI

411

W. to R.
contd.

with a good master at sea to little purpose. Rwy'n gobeitho nad
felly y bydd imi Iwyddo wrth drin ei frawd ieua. I had a letter
the other day from my worthy friend, Surgeon General Nichols,
wherein he thanks me for some trifles I had sent him and
particularly for Will Evans, who he believes will make proper use
of his time and opportunities of learning. " 'Tis a thousand pities
(quoth he) he had not been better grounded in school learning ;
but I will find some method of helping him in that likewise."
Gwrda'r corph ! I knew the Surgeon General and the boy
perfectly well, and that they were made for each other. Da bod y
Wheldon yna yn gowir ac yn onest, mae o'n deilliaw o bobl
rodresgar biniongar, ac os clywais yn dda nid bastardd monaw.
On'd ydwyf i yn arofyn anfon yna lonaid cist o gregynach, etc., ond
gwrandewch, pa beth a fyddwch nes oni ba'i fod gennych ryw un
a wyr ragor 'rhwng cregyn malwod a chregyn westras ? Ie, a 116
boneddigaidd i'w llettyfa ? Par fodd bynnag, myfi a yrraf i chwi
ddogn ryw ddiwarnod ; ond par sut y cewch hwynt ? A fyddoch i
foddion i dalu am ei cludo rhyd y tir o Gaerlleon gawr ?
I have heddyw ddiwaethaf a letter from Mr. Pennant, wherein he
acquaints me that he hath received the Sicilian Prince's cargo of
fossils and shells, a daccw fo yn gyrru imi ddau flychaid o honynt.
Ni ddaeth erioed or naill wlad i'r HaU mo'r fath dlysau. Gwae fi
na allwn fyned i Degeingl. Gweled bod ac un, mae imi ddigon
o wahadd. Ond pwy a dil ir Pibydd ? Bendith yr Arglwydd i
chwi am feddwl am y Gendal wirion. Aie mae i'r prifardd bob
math ar ddodrefn yn ei dy, ni wn i amcan oes iddo delyn ledr dan
ei gronglwyd ; beth meddwch ? A waits arian hefyd, pan dalo
pawb iw gilydd. " Good morrow, John, how d'ye," meddai rhyw
hen gan ar y d6n a elwir the " Parson of the Parish.'' Dyna i chwi
Gywydd y Bardd Coch. Gerwin o'r chwerthin a wneir am ei ben,
mae'r hen ddyn wedi colli ei gellwair. Gwych a fyddai gweled
nodau Goronwy ar y caniad yma ; nag oes, nag oes dim eisiau
mawr yn y Brynddu, ond etto er hyn ni welais i beil oddiyno
ettwa, nhw a ddeuant yn y man. Ces lythyr y dydd arall i wrth ein
hanwyl frawd ys6f, Owain Hwlant, ysgwier o Gonwy, yn diolch am
y Gosodedigaethau ag yn deusyf arnaf drosglwyddo eu wasanaeth
at y Gymdeithas, ac y mae yn erchi i mi dalu ei ffis, sef yr hanner
412 CCLXXXVI

W. to R.
CODtd.

gini, mae'n debyg. Pan gafiwyf innau'r arian mi ai talaf i nhad ac
felly ym mlaen. Mi dreiaf a gymer o un o'r llyfrau yma hefyd,
ond gwaetha dim, nid hawdd cael arian o ddwylo yr boneddigion
yma, gwell deilio a masnachwr am filoedd na rhain am sylltau.
Gwrda'r Brenin am wneuthur marchog o'm hen Gymydog Ellis
Cunliffe,* bychan a wyddai Foster ei dad y byddai fab yn Syr pan
oedd yn cadw siop y dydd a fu.
22nd. — Ces lythyr ddoe oddiwrth y Llew ; 'rwyn deall fod yr
luddew Brych ai gydwr wedi dodi barn ; mae'n rhywyr clywed
par sut a fydd, os nad yw allan o bob rheswm yn y byd, gwell i'r
brawd smitio na dal allan, beth a dal gwingaw yn erbyn symbylau,
nid hwyrach y gadawant iddo Ddyfi, nid He iw daflu i fynnu mo
hwnnw. Os Esgair yr Erfin a dry allan yn werth cantoedd pann
fal y mae'n tybied, e wna'r ddau yn dda iawn, yr ofn mwya' sydd
arnaf fi yr awron y blina Bowys yn ymgeintach ar bobl fawaidd
accw o'r drysorfa, ac yr oera wrth y Llew, ac yno pwy a fydd ffrind
a all ei gymorth ? Neb ond Duw ei hun, ac yn wir nid yw ond
gwagedd a ffolineb mawr hyderu ar neb arall. Ie, da chwithau,
cedwch eich golwg ar yr afon yna, fal y galloch ganfod ledw yn
dyfod a thlysau Lloegr Newydd yn ei gaban, " rhan i mi," oedd y
gair er's talm pan ddeuid i hyd i fottwm neu ystwmp. Gobeitho
eich bod chwi a Meirian yn ymendiaw fwy fwy bob dydd. Rhaid
im derfynu bellach i gael sgrifennu Hinell at y brawd arall, Duw ai
helpo, felly, byddwch iach a llawen. Eich caredigawl frawd,
Gwilytn y Garddwr.
P.S. — Ni chaf mor amser yn fy myw i sgrifennu at y brawd
araU heddyw, ac nid oes gennyf ddim iw ddywedyd ond a welwch i,
anerchwch fi atto, mae wedi cael gwybod yr eithaf, mae'n debyg,
bellach bydd rhywyr clywed.
Holyhead, 26th June, 1756, Dydd Sadwrn.
Dear Brother Richard,— Mi sgrifenais yna wythnos i heddyw ac 'V(7. to R.
a yrrais ryw brygowthen. Nid oes gennyf fi i ddywedyd yr awron cclxxxyii
namyn fy mod yn lledfyw ac heb gaffael dim llythyr oddiyna er's
dyddiau byd, a rheittiad yw eu teimlo er lies ir hegl ofidus yma.
•Sir Ellis Cunliffe, son of Foster Cunliffe, a Liverpool merchant, was M. P.
for Liverpool in 1755 and 1761. He was knighted in 1756 and created a
baronet in 1759. He died in 1767. (Palmer, " History of the Thirteen
Townships," etc., p. 173).
cclxxxyii 413

.^ P Dyma fi yn gallu dyfod i lawr or glwyd, sef y Hofft, Ue bum yn
. gori un niwrnod ar ddeg heb symud oddiyno ; mae'r esgair yn
dipyn gwell, y briw yn dechreu tyfu yn dda iawn, ond er hynny yn
dra gofidus ! Mae'r chwaer yn helpio tippyn iw ymgeleddu.
Dywedwch i'r Llew ddyfod o lerwerth Geff yma ddechreu'r wyth
nos, a heddyw fe aeth yn ol tua Dulas mewn Hong, a thrennydd
mae yn ei fryd fyned i Swydd Degeingl i geisio diUad ; mae'r
Ueill wedi heneiddiaw, a chwedi aros yno ynghylch wythnos daw
yn ei ol, oni ddaw hanes heddwch. Pe bai achos i sgrifennu atto
yno, it might be directed to Cath. Lloyd, at Cornel y Cae Gelyn
in Whitford, to be left at the Post Office, Holywel. Mae'r dyn yn
edrych fal rhyw anifail a fai wedi ei lygad tynnu, fe dyrr ei galon
ar fyrder, mae'n debyg. Er cariad ar ddyn a oes dim newydd
oddiwrth Fyng ; ai cachgi ydyw yntau rhyfelwr pen sych mal ei
dad? Gerwin y chwedlau sydd gan boblach yn ei gylch o, ai
gwmni, nid oes bosibl na wyr y mawrion yna yr holl hanes. Am y
gwerin nid wyfi yn ddeall y gwyr neb o rheini ddim o edrydd y
llynges na pha beth sydd yn dyfod or Hen Flakeney efo'i Gaer.
Aie prifio yn rhonwyn a wnaeth Siac ab y Doctor wedi yr holl
drafferth a gawsoch efoge ? Wala ! wala ! ni waeth tewi na siared
mae rhyw ffolineb yn rhedeg yngwaed rhai pobl. Pa beth sydd
yn dyfod or Bennant ? Echdoe y derbyniais ei lyfr tra gwrthfawr,
sef Lister's Conchyliology, er mawr leshad im archoll. Mi sgrifenaf
at y gwr pan gaffwyf fy nghof am synwyr, ond prin y meddaf yr un
or ddau yn awr gan ofid blin ; os gwelwch gip o olwg arno mae
fal yr anerchwch fi attaw. Ie, ac eisiau hanes yr Aldremon hefyd,
mae rhan fwya o fonddics y wlad yn y gymdogaeth yma y dyddiau
hyn yn dilyn priodas y Garreg Lwyd a Berw, ac ni choeliech i
fyth fal y maent yn beidiaw o gwmpas Gwilym dlawd sydd yn
ffaelio codi ar eu ddeudroed ol i wneuthur bow iddynt. Bu'r
Arglwyddes Bwclai lawen ddigon yma ddoe yn pesgi ei golygon
prydferth ar fy nghregin am ffosilod, etc., ac yn ceisio fy hudo
i ddyfod ir Baronhill i weled ei phethau hithau. "Virtuosa o'r
wraig, a thyma un araU nis gad iddi, sef y Meistres Griffith ieuanc,
or Garreg Lwyd, gwreigen fwyn gywraint ddigon. Roedd y nhad
yn rhwydd iachus y dydd arall, ac yr ydym ni yma oil felly,
414 CCLXXXYII

mawl ir Goruchaf am ei drugareddau. Bydded iddo warchad
drosoch bod ac un, ach cadw rhag pob drwg ag anffawd, felly y
gweddia, ac felly y terfyna'r bystol yma.
Eich caredigawl frawd, Gwilym Dollgoes, neu Goes-dolly.
Caer Gybi, Dydd Sadwrn, Gorph 3dd, 1756.
Anwyl Frawd,— Wele yma yr eiddoch o'r 29, a diolch yn fawr am
dano. Nag ydy', nag ydy' mor hegl yn cael mor cwarters mwy na
phe bai goes yr luddew Brych, un o'r dynion casa dan haul. I
have often thought that Providence might order this mischance to
turn out for the good of my limb. Diau ei bod yn bygwth ffaelio
ymheU o flaen y Hall, a continual numbness o'r tu aUan i'r
forddwyd, the leg always too cold, chwydd ynghefn y troed y pi7d-
nhawn a gofid yn fynych o'r fawd hyd ochr y troed, a'r fawd agos
heb ddim teimlad ynddi, and consequently a weakness in the foot,
yr anhwylusdra yma, chwi allwch feddwl, a barai i friw mawr ar
feinedd y grimmog fod yn un dychrynadwy ar y cyntaf Ond i
Dduw y b'or diolch, mae'r ofnad drosodd yn dda iawn, a phob peth
yn dyfod ymlaen yn araf deg, the flux of humor a little abated. I
have often experienced the efficacy of lint and brandy bich (er fy
mod yn gwawdio yn fy niweddaf), ac rwyf yn rhwymedig iddynt y
tro yma, yn enwedig men's brandy. Nid oes dim ymgeledd
iawn hebddo. Nid yw ond ffwl wrth tincture of myrrh. Dyna'r
gwalch a fydd yn saethu pobl drwy eu calonau ac allan. Mi ai
hadwen yn rhy dda. Ai tebyg wyf fi i'r Due Cumberland ? Mi
glywais ddywedyd fod y Mrs. Wheldon yn fyw yn y pen draw i'r
dref Ni welais i moni er's llawer dydd : y hi'n glaf o'r fawdwst a
minnau yn anafus or tu arall, ond hyn a wn i, that Barlow was an
apothecary who fitted out Dr. Wheldon, who gave him a will and
power, and he accounted fairly with the widow and paid the
balance of the wages, and the son did what he could to find out the
purser, etc., but in vain, so he returned the will and power, cloathes
bill, etc., ac felly nid oes dim i ofni oddiyno nag o unlle. Mrs.
Bayly of Deptford hath a power of Attorney to receive Mrs.
Wheldon's pension, but she could do nought in the Cloath Bill
affair, feUy dyna'r ffordd yn rhydd os gelUr cymwynas i'r druanes
yma, da fydd, gadewch wybod par angenrheidiau sydd raid gaffael
oddiyma. Wala ! wfft, a chan dwbl wfft i'r Byng yna. Ni fedraf
CCLXXXVIII 415

W. to R.
contd.

"W. to L.
CCLXXXVIII

W. to L.
contd.

"W. to R.
CCLXXXIX

fi gyffelybu mo Galision hir ac yntau ond i ddau geiliog a fyddai
yn dianc oddiar y pyt, un ffordd yma a'r Uall ffordd accw, rhwng
traed pobl dan gr6ch weiddi, ni choelia i nad ceiliog y gelwyd
y Ffreinsmon medd y papurau newydd. O ffei arnyn, chwedi
gwraig Grono. Dyma lythyr oddiwrth Siac Owain, pawb yn iach
yno, gadael tipyn o ddiddanwch ! Roedd y nhad yn Llanerchmedd
ddydd Mercher. Echdoe y daeth y Surveyor oddiyno, sef oi dy,
gweiddi am eich hanes. lerw yn cychwyn y dydd hwnw i Degeingl,
dim ond hynny. Eich brawd ai goes yn merwino yn greulon dost.
Duw gyda chwi eich deuwedd ac a'ch cadwo rhag pob drwg ac
anffawd. Amen. William Morris.
Dyna i chwi ddarn arall o gowydd, nage d awdl, ac un neu ddau
o byttiau. Oes yma ddifregwawd Taliesin (very incorrect) (ymddi-
fregwawd medd llyfr arall). Ond y mae hen lyfr daroganau
Bodhenlli, yr hwn a welais gyda chwi ymenthyg ddydd a fu, yn
dywedyd yn niwedd y gerdd mae Jonas Athro y Fynyw, ai cant.
Ac yn wir mae'r holl awdl o ben bwy gilydd yn sawrio yn dra
chryf o Babyddiaeth yr oesoedd diweddar, ac mae 61 traed y
mynach moel rhyd bob cwr o honi. Onid wyf fl yn camgymeryd
mae'r copi ganddoch gartref rwyn credu. Par sut y gelwir y Uong
a'r meistr yr aeth Huwsiaid Cwyllog efo nhw ? Mae Wil ab y
Doctor yn myned ymlaen yn odiaeth yn nwylo fy anwyl gyfaill y
Surgeon General, and he surprizes all the gentlemen of the Fae.
Dyn trwyddo fal y doctor ei hun, socrell yr un lun ac yntau, un
penddu ac nid gwinau fal Huwsiaid Cwyllog. Rhywogaeth Dol y
Garreg yn eu nerth. Holyhead, 7th July, 1756.
A glywch i fy 'neidiau ? — Dyma ddeubost neu dri wedi dyfod
heb ddwyn dim Uythyr oddiwrthych, ni wn i pa beth ai para, nid
hwyrach fod rhywbeth ar droed, neu ar droad, yn y matterion dyrys
yna. Gwych a fai gael diben arnaddynt, mae edau'r einioes yn
mynd yn fyrrach bob dydd nau gilydd tra bobl yn dargysgu ; ai
nid oes dim modd i wthio swmbwl i din y llymdreiniawg yna ? Y
fo mae'n debyg yw tad y drwg. Gan na cha'r Gendal dlawd (am
a welaf fi) ddim cyfiawnder gan Lwyd or Rhyfeldy, wedi ei hoU
addawiad. A ga fo wybod gennych a ddarfu ir Ffreins ddihenyddu
ei frawd John Kendal, a sailor on board the Defiance, late came
416 CCLXXXIX

Captain Andrews? It's presumed that a dead Ust is come into
your office ; mae'r dyn 'lawd yn bur anesmwyth eisiau gwybod.
Perchen plant oedd Sion, ac ydyw os byw, a cholled a fydd am
tano. Gadewch wybod per return of the post, a chwi a gewch
dil yn y drugaredd. Dim ond hynny, ond Duw a fyddo gyda chwi.
Eich caredigawl frawd, Williatti Morris.
P. S.— Since I writ the above have a line from Aid. Prichard,
writ at Coventry on his way to your City to manage some affairs
of my friend Natus. Gerwin yr achwyn y mae'r Aldremon ei fod
wedi ffaeho gweled y Caer Lewis when last in town, ond roedd o'n
bwriadu y mynnai fo ei weled y tro yma er gwaetha'r Pab o Rufain.
" Nid hwyrach iti gamgymeryd," ebr finnau, " oni threwi wrth ryw
ddyn rhi-dwU mal ti dy hun.'' Os y chwi ai gwel o, mae fal y
dywedwch wrtho gael ohonof ei lythyr, ac yr 'sgrifenaf atto yr post
nesaf, os medraf gaffael ffrank yn unlle, ac yn rhodd. Annerchwch
fi atto ; diau ei fod yn cymeryd llawer o drafferth arno er mwyn y
mab-ynghyfraith, llwyddiant i hwnnw yn erbyn y Gelyn Brych.
Beth ganddoch chwi ? Oni fum i ddoe wrth fy unffon yn y dollfa !
Mawl i Dduw, mae'r hegl yn dyfod ym mlaen yn dda iawn.
Byddwch iach ! Dyma lonaid siwg o siamper wedi ei harlwy ar
eich medr. — W.M. Holyhead, 19th July, 1756.
Dear Brother, — I have yours of the 3rd, etc., of the predt.,
ond ni attebwn monow yn fy myw, ac ni chaf ond yn unig amser i
yrru i chwi y ddau bappir yma, ni yrrodd Barlow mo'r ap Robert yma
ddim, dyna lythyr diweddaf y mab ; os bydd raid cael y Probat nid
rhaid ond dangos ei lythyr ei hun iddo. Ond os nis ceir mono nes
sgrifennu atto (a phwy a wyr i ba le) ni fynnwn wneuthur clobyn o
lythyr ir pwrpas. Ond yr achos y brys yma yw hyn : fy nhad ai
gymydog, Mr. Ffoulk Jones, Pen Cerddor Cymru, a ddaeth im
hymweled echdoe, a dyma nhwy yn myned adref heddy, fe ddaeth
yr hen wr yma o Bentre'rianell heb dynny moi droed or wrthafi, ac
y mae o, mawl ir Goruchaf, yn dra sionc yn ol ei oedran ; mae
gwroldeb yr hen Flakeney yn rhoddi yspryd newydd iddo, mae
hwnw yn hyn nag 603 blwydd neu bedair. Da clywed fod
gobaith ir Llew gael dyfod allan oddi dan y Ilengel, poed buan y
byddo hynny, mae yma lawer o gwyn iddaw. Dyma fi, mawl ir
Drf 417

W. to R.
contd.

"W. to R.
CCXC

"W. to R.
contd.

L, to
Mrs. M.
CCXCI

Arglwydd, yn dechreu ymlwybran yn dda iawn, wedi bod yn yr
Eglwys ddoe, heddyw yn e'ch fy ffrindiau yn dref yma gryn
chwarter milltir o ffordd ! Ni chaf m'om cof gan Ffoulkyn yn
peraidd ganu fy ffidil i. O fwyned yr hen sidanen ar hen feillionen,
etc. Aie fe ddaeth clawddiadau'r Arglwydd Esgob Bergen i Mr.
Pennant, 6 addawodd i mi ran o bob criglyn o naddynt, gyrrwch
nhw iddo gynta galloch. Aie e ddaeth ledw yntau yna, mae'r
pethau gwrthfawr oeddych iw cael gydag efo ? Mi drawaf atti hi i
lenwi cist i chwi yn ddi ymattreg, y gorchwyl cynta fydd hwnw.
Eisieu newydd oddiwrth Flakeney yn erwin dost, gobaith da
meddynt. Yn ystwythach meddwch — byddaf, byddaf, obleit nid
oes yma mo'm hanner na'm traian chwaith, pe bai iich fy hegl mi
redwn a chwi am y ddeu le. Pam na sgrifen yr Aldremon attaf?
Gwych y Cymrodorion newydd yna. Mrs. Wheldon yn dymuno
arnoch gymeryd til o ben yr arian am eich trafferth, nid oes gan
Farlow ddim i ddywedyd wrthi nai heiddo. He paid (that is his
father paid her) a large ballance, above forty pounds ; rhaid atteb
yr relyw or llythyr tro nesaf Mae nhad yn anfon ei fendith i chwi
eich deuwedd. Duw a fo gyda chwi, a byddwch iach.
Eich brawd hergloff, Williatn Morris.
Dyma fi wedi rhoddi'r gwyr ar gefnau eu meirch ac yn rhywyr
selio hwn cyn ir bost fyned i bant. Do, mi ge's lythyr y brawd
echdoe, arall iwrth Ellis y Cwrel, arall iwrth Agrippa — 4 yrun post !
[London,] July 31, 1756.
My Dear, — I have yours of y^ 24th, which gave me great
pleasure to hear of your good health and the children. As for my
letting you know anything about my affairs, it is impossible as
yet, though I expect I can pretty soon, and God only knows how
things stand. However, I would have you go on the same as you
did, makeing all the improvements you can at Penbryn as if you
were going to live there immediately, for that may happen. You
may lime some small matter there, but not as if we were on a
certainty. If Robert Lance pleases to send his son to Aberdovey
for a week or a fortnight to attend the Custom House upon trial,
that Griffiths and Mr. Morgans may see his capacity, I shall
afterwards let them know whether I like him, or have any employ
ment for him, and in the mean time give you his father the bit of
A18 CCXCI

paper that is in this letter, for him to answer, that I may see how
he writes. When Jane's bill comes to my brother's hands I shall
give him orders to pay Jones what money the corn comes to, but
the master of the ship should attend my brother with the account.
I know nothing at all of Paynter nor where he lives, and I cannot
find that any of my acquaintance do. The ale is the finest you
ever saw, the sea hath workd it so, that I never saw such in
Cardiganshire ; one pint of it is as strong as two of London beer,
which is aU the fault of it. I have orderd the other cask up if any
vessel comes soon. I am surprizd at John Owen he doth not send
me the franks as I desired, I was obligd to borrow this. God bless
you and the children. / am, your affectionate husband, L.M.
Caer Gybi, Awst i2fed, 1756.
F'anwyl Frawd Rhisiart, — Mae'n afraid imi draethu i chwi, na
fagodd gwraig, ag ni chwythodd a bochau croen erioed neb tu
hwnt i'ch brawd Gwilym am gyfattebu, am hynny ynteu, llymma
fo yn eistedd i lawr o ddifrif calon i atteb yr eiddoch or 31 ult, ar
3ydd o'r presennol. Odiaeth yw clywed fod gobaith i'r weddw
fusgrell yma gael yr eiddo cyfiawn. Da ydyw eich gwaith yn
cynorthwyo'r cyfryw. Aie fe orphennodd y Bardd Ganniad
Arglwydd Llwydlo — glo llwyd oeddyd yn ei gael yn y fan, ond e ?
Yntau oddiwrth y llyfon oeddid yn ei gymeryd yn y cwrt hwnw pan
oedd y Cymru cneccys yn ymgyfreithiaw au gilydd, e wyr y Llew
mae'n debyg. Wfft i'r mawrion rheini sydd yn ymgribo a'u
gilydd yn Ue meddwl am amddiffyn y deyrnas ai pherthynasau,
gwaeth na chwiw ladron, ond e ? Os argrephir y Caniad fe ga
Wilym, ond odid olwg maes arnaw, ond os ni wneir, yn iach
ymenyn glan. Mae'r Llew yn s6n am ryw Gywydd o'r eiddo
Grono i'r Bardd Coch ac i Wlad Fon, ni wn i ai " Mal Seion yw
Mon i mi " mae yn ei feddwl ai peidio, os nid e, pa beth a wnawn
am ei weled ? Yn pysgotta mae o. Gwastrawd y Bath meddwch
0 gwmpas Northolt. Fe fyddai fo yn derbyn ystym weithiau, ond
nid oes yr arw hon (yr awr hon oeddwn yn ei geisiaw ddywedyd)
neb a saif ar adwy galed ; wrth hyn y gellir gweled yn eglur
ddigon fod yr hyn y mae Mr. Ellis a'r offeiriadau yn ei ddywedyd
yn rhy wir, — sef bod y byd yn myned waeth waeth beunydd. Rhad
Duw ar waith y Daliarys os Cymru y mae yn ei foldiaw, ni welais
CCXCI I 419

L. to
Mrs. M.
contd.

"W. to R.
CCXCII

W. to R "" amser wr bonheddig or Deheudir mwy Cymreigiawl nag
contd. ydoedd, ond odid i fodloni'r Hen Geiliawg,* ac y bydd Seisnigaidd
ddigon beUach, beth meddwch ? Gwae finneu na bai yma hanner
dwsing o bob rhywogaeth o'r cregyn a ddug lorwerth o Siamaica ;
aligators, etc., sydd yn y hotel, ond 6 ? Rhwydd-deb ir ddau
Gwyllog pennau chwiban, nid felly mo Wil Duflun, Dol y Carrog
yn ei nerth o hwnnw. Fal hyn yr 'sgrifennodd fy anwyl gyfaiU, y
Surgeon General, attaf y dydd arall gyda chir iddo o New York
oedd yn dyfod yna i geisiaw man o' war iw gludo adre : " Evans
goes on extremely well, and I hope will do us all honour. I wish
every good thing for Anglesey," etc. Gwrda'r hen wr bonheddig,
hanner Cymro ydyw, ac o Gaerlleon y mae'n dyfod. Nid hwyrach
fod coel ar y Dr. Gadwaladr, ni choeliai fod fawr ar y Doctor Sion.
Rhwydd-deb hefyd i ledw ap Rhisiart ab ledw a buan y caffo
herwlong dan ei droed i ymddial ar Ffrancod. Wawch, a dwbl
wawch ! Dyma fi newydd fod yn croesawu my brother virtuoso
the Bishop of Ossory, sydd newydd ddyfod ir lan o'r Hong bost, a
rhaid o myned i ginhiewa efo'r Arglwydd yn y man, ac yna mae o
i ddyfod yma i edrych dros fy ngholecsiwn, h.y., fy nghasgliad i o
ffosilod a chregyn, etc., mal y gallo weled fal yr amlhaodd er pan
fu yma ddiweddaf Fo geir ganddo ddigon o sir, ond i wenwyn un
ffosil a gair ganddo, fe addawodd yn deg imi ryfeddodau y tro or
blaen, ond fo anghofiws. Yn awr af ymlaen : diolch am hanes yr
Aldremon, anerchwch fi atto yn rhodd. Gwych a fai glywed ei
fod wedi gwneuthur matter 'Natws yn draeth, poed felly y byddo.
Gyrrwch yma un o'r petisiwnau mewn ffrenkyn, da chwithau. Aie
yna y mae'r Prydydd Hir? Mae arnaf eisiau atteb ei lythyr a ges
er's gwell na blwyddyn am a wn i. Par sud y Uwybreiddir atto ?
Duw a gadwo'r gwr yma rhag bod yn ail i Syr Walter oddieithr
mewn dysg a dawn. Wala ! gwnaed 'Natws yntau baderau ir
Blewmoniaid drwy nad elont yn Bapistiad bod y pengyrch. Gwell
a fyddai iddo fo druan ddysgu gwneuthur hunan service na national
service, ar yr 61 y bydd y rhai gan mwyaf a wnelo'r diweddaf Taled
yr Arglwydd i chwi dros Gendal, par un bynnag ai ffynnu a wna'ch
gwaith ai peidiaw ; ffei arno'r Lwyd na chywira ei air. Aie torri'ch
*D. Jones Gwynn, of Taliaris, in Carmarthenshire, married Ann, the
only daughter of William "Vaughan, of Corsygedol, on July 6, 1756.
420 CCXCII

"W. to R.
contd.

gwynt a wnaethoch, ni thelwch i ynta ddim i redeg, nofiaw, nag
i ymafael, ond dedwydd fod y Haw ddeheu yn ddiffawt i
drin aden yr wydd, dedwydd i chwi ac i minnau. Mae'r
Hopewell hono wedi myned tua Milfordd, a Will Owen ynddi,
darpar ei frawd ynghyfraith o'r Sion Roberts hwnnw, half owner,
na bo'nd i grybwyll ! Pa beth ydych ar fedr wneuthur i'r Llych-
lyniaid yna ? Ond gwell a fydda eu dal a rhoddi yng ngwarchae ?
Nid oes bosibl y dianc y Fing yna heb ei ddihenyddu, os felly,
ffarwel gyd a ni. Hawdd ammor i'r Aberystwythion a ddych-
rynnodd Sion Ffrainc. Nid oes yma a roech i yn eich llygad o
newydd ; mae'n rhywyr i mi ddechreu rhoddi fy nhlysau mewn
trefn erbyn y prydnhawn, rhag i'm Harglwydd Esgob fy nwrdiaw.
Na feddyliwch i fy mod yn gollwng yn angof gist y Cymrodorion ;
0, nag ydwyf, nhw gant y cyfryw halsiad o gregyn, etc., na welwyd
ermoed mo'u bath yn Llundain nag yn Llanrwst. Dyma fi yn
arofyn paccio cistiaid arall i fynd im hanwyl gyfaiU il Princepe di
Biscari o Sisilia draw, a da yr haeddai yr Tywysog beth o bob peth
a Uawer o bob un. Annerchwch fi at y Llew ; fe gai owdyl neu
ddwy pe bai ffranc im perchen, ond nid oes ; ond er hynny mi
atebaf ei lythyr cyn pen nemawr o byst. Duw a fyddo yn
goruchwiliaw droswch eich deuwedd.
Y fi yw'r trydydd brawd, Gwilym Ogloff.
August 17th, 1756.
Dear Brother, — Digon o waith a gefais i sgrifennu'r cywydd atteb .^
i Huw Goch,t ond gan fod arnoch ei flys, dyna fo. Mae pethau
godidog tua i ddiwedd, a dyna ffranc i chwi i yrru hen boblj yn ei le
ef Fe ddygodd y Cywydd yna lawer o hen eiriau oddiar y
Dictionary. A dyma fi ymmron cysgu uwch ben fy mhappir,
newydd fwytta nghinio yn drwmbluog iawn, a hitheu'n glawio'n
drwm dros ben ; gwae'r gweiriau, a dedwydd y sawl sy ganddo
wely i fynd arno i gysgu. Now my eyes are open, three times I
attempted to write y'= above line and three times failed, and the
pen scratchd the paper, etc., so adieu. Eich brawd, Llewelyn.
tThis refers lo the "Cywydd" written by Goronwy Owen to Hugh
Hughes (y Bardd Coch). It is sometimes called " Molawd Mon," see
"Barddoniaeth Goronwy Owen," Liverpool 1896, p. T04.
J h.y. hen gywyddau.
CCXCIII 421

CCXCI 1 1

L. to "W.
ccxciv

London, Aug\ist 28, 1756.
Anwyl Frawd, — I have yours of y^ 20th, and am glad to find you
in such spirits, and I thank you for y*= piece of caniad i H.O.G.* — a
most curious piece ! — excessive dark and deep. There is an
affected grandeur and a . . .rk of great knowledge in y'= language
through the whole. I can compare it to nothing but the language
of Milton's " Paradise Lost." It is so far above y*= common stile of
other writers. There is an uncommon force in y^ words of
Cynddelw and in some other writers of that age. What caused it
but y^ spirit of war, of learning, of liberty, breathing forth in
that critical time ? Canniad is certainly y" root of Caniadhau, and
you may find many roots that Dr. Davies knew nothing of. The
cabinett I have making for Lord Powys is no more than Drors y
Sioppwrs Sir Fon. It is three foot high, two foot long, and
eighteen inch thick towards y^ wall  iding on a frame of two
foot, two drawers of three inches, one of two and half, four of a
inch  of an inch and a half, without any partitions. The
drawers running in grooves in y^ sides. It costs four guineas.
Dyna'r cwbl. The ores are to be all numbered with a small paper
pasted on them, big enough to receive the figures of y'^ numbers in
each drawer, thus 15. The drawers to be letterd on their fronts
A. B. C. D., etc. Then if y^ ore or other fossil be too small for to
fix a paper on, the paper (or card boat) it is in is to be numberd.
Some of y^ virtuoso's have small deal boxes to hold their sands, etc.,
but I think card boats better. I have seen several great collections,
but have never seen among them aU any curious contrivance to
keep their ores from confusion. When the ores, shells, etc., are
markd and numberd, then a book is made for that cabinet, giving
an account of y'^ matter under such a number. That is, I intend
such a book for Lord Powys who hardly knows one of y"", but I
never met with one collector of fossils yet that had such a book,
and but only a bit of paper, sent them with some small parcells and
the rest without order or knowledge ; and sometimes they did not
know their own things. I met one time with a piece of fossil gold
worth five or six guineas among y^ raritys of a very curious man,
* Probably Hywel ap Owen Gwynedd, to whom Cynddelw wrote a poem.
¦ 22 CCXCIV

which he had always taken for some mere mineral. There is also a
chance of confounding drawer A and B together in this kind of

distribution. You see by y<^ papers I suppose that Fortunatus's
vessel is taken from him by y^ Government of Leghorn. French
power. Some hints in to-day's paper of a battle between Hawke
and y'^ French ; not confirmed. In a small battle we got y^ better
in America. Ned Edwards knows y= officer. He sails in a few
days, broliwr a dwndriwr fal tonnau'r m6r. Alderman Prichard is
gone home. I would advise you to write to a friend in Liverpoole
to enquire of Reese Jones, y^ hosier that broke there lately,
whether he hath your Telyn Ledr. Gronwy says he left it and all
his books with that man to be sent after him, but did not owe him
a penny, but I am sure he pawnd them, a needy man will
He confoundedly. Nid oes ond y celwydd yn ei ddal wrth ei
gilydd, fal rhai eraill [adwaenaf fi] a chwitheu, yn barod eu
hesgusion geuog i safio'r wyneb rhag c[ywilydd.] Nid yw hi ond
siawns fawr i chwi byth weled eich llyfr, ond dyna'r  i chwi gael ei
hanes bid a fynno. O'm fy materion i yr un fa . . . . er pan
sgrifennais ddiweddaf Fe dyng y CasteU Newydd nawyref ddim
oddiwrth fy hei i o Ddyfi, ond mae gwaith pobl eraiH oedd ; but he
dare not a ... . refuse the Jacobites any thing they ask — an old
mortal, without bottom [or] solidity. I know they'll carry their
spight against me to y" utmost, and [he] hath neither courage nor
honesty to stop them, but there will come a time soon that the
scenes will be changd. Last Thursday the people of London
shewd a spirit on Tower HiU, i.e. raised a devil which wUl not be
easily laid. About a thousand people met, and there upon a high
gibbett hang'd y^ effigy of Admiral Byng, dressed in y'= naval
uniform, and his face painted to y^ life— shot at him, etc., and at
last burnt [him]. This was done against y'= Lord Mayor's door,
and shews y*= nature of y'= people ; a small matter wiU drive them to
extreams. Nid oes yma ffranc iw gael, ond mae digon yn Ngallt
Vadog, ond bod eisiau synwyr yno iw gyrru, nid oes dim ysywaeth.
Next Saturday I shall begin to put y^ fossils in y'= drawers, please
God to give me leave, and it would be an ... . thing to have some
of your coUection to adorn it. {Lewis Morris.]
CCXCIV 423

contd.

London, September 6th, 1756.
L. to W. Anwyl Frawd,— I have yours of y^ 30 August, with darn o
CCXCY farwnad Ywein. Ardderchog oedd y . . . .r a gwych y canwyd
iddo ! A gwrda'r Bardd Coch ; dyma'r peth goreu a ganodd ef
erioed.* There is humor and sense in it, and a sharp sting not to
be often met with in Barddoniaeth y Dispyddaid. " By gad, I'd
rather be gon,'' is infinitely the best of y^ three. Mend another
line, '' rhyw ddynion di-ddaioni " . . . . another r. Llawer Byng sy'n
Uywio'r byd. Llwyddiant i Farged Owain, rhaid i bob ceg gael
bwyd. GoUedion mawrion sy yma ar ydau. Hi wnaeth heddyw'r
glaw trymaf ar ellai fod, ar ol wythnos o degwch. Those that were
industrious have saved some. Pwy briododd Emrys Lewis pan
alio fo ddal i ryfel i'r Brysgaw ? Aie rhyfel Cybi hefyd ? Gwy
ddelod a fyddai chwannog o ennill y fan yna, ai tybied nad Boadicea
and her Irish auxiliaries will carry y^ day ; os chwi yn unig a
ddiangodd, mae'n debyg fod maes gwedi b6d. Cedwch eich
bysedd or ... . affaith ag iach a fyddwch. As for y^ cabinet,
which you say is dear, I [think] it is y^ cheapest of y^ kind that
hath been made here. My brother's acquaintance would not make
it under five guineas ; others askd six, seven, eight and even fifteen
guineas ! Ten guineas is very common to give for such, but that
have double bottoms, etc. [I dont] take this to be dear ; it is
a pretty piece of furniture, and if I am ever master of my self, I'U
have one made in y^ country, which will [be] cheap there when
made by my directions. If there are spare drawers they serve to
keep papers, instruments, etc., [and are] more convenient than deep
drawers where things are heapd. Rwy'n ofni am Ronwy ei fod yn
cael ei droi allan oi offeiriadaeth, mi glowaf fod ei benaeth yn
achwyn, medd'dod neu redeg mewn dyled i'r wlad neu ryw ddiawl.
Dyna Ue bydd o'n ymgrogi neu ryw ddiben drwg mae'n debyg, os
bydd beirdd yn gwneuthur eu diwedd eu hunain. Na fyddant
a goeliai, maent yn dlodion bob amser, felly nid oes dim chwithdod
bod ar herwr. Da iawn os yw Edward yn gwadu'r cwrw, ond
ni choeliai byth nes gweled — ni welais i feddwyn fawr erioed yn
ymendio. Maent yn dywedyd yma fod yr hen wr yn mynd i newid
*This refers to the "Cywydd Galarnad am Ynys Minorca," written by the
Bardd Coch, see " Dewisol Ganiadau," 1759, p. 79.
424 CCXCV

ei hoU weision ; na atto Duw chwedi amgen. Glowais heddyw
hefyd o AUtvadog, ag mae pob peth yno fal o'r blaen, mae'r wraig
yn dywedyd ei bod yn meddwl nad oes llai na gwerth can punt o
fariis Ymhenbryn os ceir cynhaiaf da arno, dyna beth na bu yno
erioed o'r blaen. Och na chawn fynd i fwytta ag yfed peth o hono.
i have sorted all the fossils that I had here and put them in card
[boats], and they make a noble shew. I have also some sea plants,
corallines, which I have put in y« same kind of card-boats, and shall
put a piece of glass over each, which will keep them down, and if I
can contrive to fasten y^ glass it will be better. But I have
neither books nor .... to mind those things, and they shall be by
way of Welsh raritys, and perhaps some kind of Welsh names given
them, if I can coin any to y"= purpose. Remember I have four
different kind of boats which stow together very regular, I have not
borrowd this from any body, though perhaps others have them.
Cards are bought here (and you may buy them in Dublin) at
4)^d. and 6d. a [pound] taking two pound together. I don't know
what the fancy of that is. They are such as have some small
blemishes, not fit to be put in y'^ packs. My first boat is a whole
card. I draw four lines with a sharp point for y^ margin, and then a
sharp line from y^ corners of lines to y^ comers of y^ card, then it will
fold up to y^ shape I want. The ^second kind is a card cut through
the middle along the length, which will make two for long things.
The third kind is made by cutting y'^ card athwart. The fourth
Icind is made by cutting y'^ third kind lengthways, which is smaH
enough to [hold] y'= smallest sample of ore or shells. Perhaps I tell
you no news in all ... things, for necessity is y"= mother of
invention. Then the ores are .... with numberd papers, or if
sands, etc., y'= boat is numberd. A bit of y^ Monachdy marble and
wool would be welcome, and of y'= white, black and gray Anglesey
marble or other stones that have names. I have several kinds of
spar .... most kinds of lead ores, some copper ores, I want some
of y<= Wicklow and .... Irish copper ores — and of y'^ Irish iron
ore rich in silver. You may throw a handful of different kinds of
sea plants, very small samples will do. I have not above a dozen
kinds of sea plants, which I had thrown among some shells gatherd
on yt^ beach at Aberdyfi. Here is Tuesday come and very busy, so
CCXCV 425

L. to "W.
contd.

L. to W.
contd.

L. to "W.
CCXCVI

have no time to add, but beg you would hasten y^ fossils as soon as
possible, and mention in a letter that they are for Lord Powys'
cabinet, or else they will be claimd by y« Cymrodorion, who
neither can, nor will, make any use of them. They shall have
what is to spare, as I have now here what would fit up several
cabinets all left to them. Direct y^ box to Mr. Richard Morris of
ye Navy Office, London, to be left at y^ Inn till called for.
[Lewis Morris.]
London, September 20, 1756.
Anwyl Frawd, — Yours of y<^ 14th I have with Cynddelw and
Prydydd y Moch ; roedd gan y moch well prydydd y dyddiau
hynny nag a fu gan ddynion byth gwedi hynny ; he is a sound solid
writer. Well done Emrys a Deikyn, they are plagues sent for
the people's sins. "When you make a cabinet for shells or ores, if
you make one as I would for myself, let it be about three and half
foot high on a stand ; let it be two foot six inches wide, and
let there be a partition in y<= middle up and down so that the length
of y^ drawers will be about fourteen inches, and one ring in y^
middle to pull them out, for one hand holds y^ candle or something
else, and two rings are troublesome. Let it have also two folding
doors ; but if you have large shells, etc., you may make your large
drawers quite to y^ ground. Two large drawers will be unhandy
and heavy, so short drawers are best, and your case wiU be
stronger. This cabinet of Lord Powys looks very well but I find
inconveniency in it. I used the same card boat with yours at first,
but I found it very troublesome — they lay so close together that I
could not take out one without disturbing all y^ rest, but in my new
method you may take anyone out between your finger and thumb,
which will save peoples' pokeing their noses into your drawer ; and
if you have some curiosity that you would not have finger'd, you
should have glasses over y^ face of y^ boat, which is easily fastend
with a bit of wax. I have got glasses for several in this cabinet, I
pay sixpence y^ dozen for them : so much for the cabinet. Gresyn
na ddoe'r pethau yma mewn amser ; beth bynnag ydynt, os oes
e . . . . caledion arnynt, they'll cut a great figure in a nobleman's
house The Bishop of Pontopidan, Prince of Piscari, etc., are the
collectors for this cabinet ! Who would not be in their company ?

426

CCXCVI

L. to "W.
contd.

. , . . Ffarwel i'r Delyn Ledr, mae'n debyg, oni chewch gan ryw un
yn Nerpwl ei dal  oedd chwilcath hen, aie, now at Dover ?
Wele hai ; mae'n barod i . . . . Holant neu rywle feUy. [Nawdd] Duw
rhag y tacclu dynion yr ydych, oes dim i'w gael am hynny ond y
glod, a Huw'ch catto ? Mi gefais inneu gynt ddigon o hynny, ond
pei doe Bawl yr Apostol neu Archesgob Caergaint neu'r Pab o
Rhufain attafi y rwan, ni thrwssiwn i goes un o honynt heb dil am
y mhoen, oblegid ni wnan nhwythau un gymwynas i minnau am
ddim. Mi glywaf hefyd o Lanerch-y-medd [Mediolanum] fod
y nhad yn well, .... medd R.P. wrth fy mrawd, rhyw ysleccod
oedd arno. See Dr. Davies  ysleccod arnafinneu'r dyddiau
ymma, bwytta ag yfed gormod a pheidio ysgwyd .... glo ai perai,
violent reachings, etc. Peswch y fygydfa, etc. [An] account from
home that I have got in my bara lys etc., and that people [die]
there fast of a fever. I have nothing more to say this post but that
I am Your affectionate brother, Llewelyn.
London, September 25, 1756.
Dear Brother, — This tells you I had no letter from you last post, t . m
Bysedd pwy eiU ddal meddwch 'ithe i sgrifennu drwy'r amser. Did
I tell you that I had begun a translation of Tyssilio out of y'^
Welsh into the English ? Ni welais i beth digrifach erioed,
very much hke the Eastern stile of y'= Jewish prophets, etc. — odd
repetitions and forms of speaking not used by modern polite
tongues. A hundred to one that I shaH ever finish it, for it is (with
the notes) y'^ work of a year. Who knows but I shall go again to
Wales Deheuberthig. Dyma'r Arglwydd gwedi sgrifennu attaf fod
pob peth yn mynd ymlaen o'r goreu ; and I find Smedley came to
town a few days ago by y"^ direction of D  / y Drysorfa, dyn
cethin, a elwir Tingaled alias Hard din ge, gwr poeth iawn yn
erbyn ein pobl ni. Ond fal y mynnodd Duw, daccw fo'n (Smedley)
mynd adre' ai fys yn ei g6g, ag yn dywedyd na wnaed ffwl o neb
cymmaint ag efe. Fe gynnygiodd forty shiUings y dunell o dduty,
ond fe glywodd mae Arglwydd Powys ai cae, cynnygied a fynno,
felly nos dawch. Townsend ynte'r dyn a fagwyd yn uffern, ag un o
ieir y fall a orodd arno [yn y] tin— a gynnygiodd ddau cymmaint ag
a dalai'r peth, ond fal y mynnodd d  1 he was too light in
the scales against Lord Powys though he had another member to
CCXCVll 427

CCXCVI I

j^ _^ be partner with him ("Vaughan of Crosswood), and it seems he could
, not give proper security. However, Smedley has been a complain
ing to a friend of his that no body has any chance with Lord
Powys for that he insisted upon having it, and he could lead y^
tnorthwyl mawr as he pleasd. Pa fath wr ydyw'r Arglwydd
hwnnw (meddai'r adroddwr wrth fy llattai i) sydd yn gyrru pob
peth oi flaen ? So thus stand affairs at present. Rwyf finneu'n
gweithio ddydd a nos ar y cregin a'r mwyn, a gwaith caled ydyw ;
yn enwedig y boen o wneuthur y card boats. Ugain mewn ugain
munud ydyw'r eithaf a allaf i wneuthur o honynt a gweithio
fy ngorau hyd na bwy'n chwysu. The cabinet looks charmingly,
and it is in far better order than any thing of the kind I ever saw
among y'= virtuosos. But now experience shews me that if I make
one for my self, it must be four times as large as this, and drawers
to y^ ground, or rather two of y'^ do .... of this, for I have almost
filld this with the few things I and my brother had. Lister's great
book is also wanted, where was it printed ? What will it cost, if to
be had? The contents of this cabinet is as follows, and I suppose
you have but a few things more to put in it. The drawers are
letterd from y= top : — a, Aberdovey sea plants, with glasses over
y^ card boats ; ^, copper ores from different parts of y^ world;
c, sea shells from Aberdovey ; d, seeds of trees, plants, etc., from
Jamaica ; f, g, h, i, shells from Jamaica and Portmahon ; e, iron
ores, ambers, ambergrease ; k, empty ; /, petrifactions and fossil
shells from Sicily, Portmahon, Norway, Wales, England ; m,
several native sulphurs, productions of Mount Etna, and coals of
different countrys ; n, earths, boles, stones, sands, from different
parts of y^ world ; o, lapis calam. or ores of zink, a great variety ; /,
lead ores : blue, of all y^ various kinds ; green ; white, a great
variety and transparent ; q, various spars, several with ores mixt,
of lead, copper, tin ; chrystals, selenites, belemnites, talc, etc. ; r, a
few large fossil shells from Mahone, etc. ; s, ^, empty. Dyna hanes
y cabinet. The shells, seeds and sea plants are to amuse y^
Countess of Powys, the ores for y^ edification of his Lordship. I
am certain no cabinet in London can shew such a coUection of lead
ores, for that is my trade, and the spars are concomitants, being
part of y^ vein stone. Perhaps my next letter may bring you some
428 CCXCVII

L. to W.
contd.

account of my own affairs, which are not to my liking, till I see how
things turn out. I am not well in health — want of exercise, henaint,
anhunedd, give me great trouble, and it wUl be hard upon me if I
dont get to y^ mountains before the depth of winter. I send a
tudded fox another awdl os yw iw chael. Eich brawd llwyd, L.M.
Caer Gybi ym Mon, Hydref 2d, 1756. ¦^^ j^
Anwyl Frodyr, — Llyma i'r hynaf liaws o englynion ac awdlau r^ ^nd L.
0 waith amryw ueirt godidawc ddigawn yn y hamseroet gynt amgen ccxcvill
Kyndelw brydyd uawr ; Llywarch brydyt y moch, etc., ny chaf
nemmawr o amser y ysgriuennu yr awron y can drafferth ac
aghymmendawd, ueUy, ni waeth roti y swyt y uynu no pheidyaw.
Wb ! wb ! Daccw yr karn Heidyr y can Sion Ffranc wedy dala uy
anwyl gyuaillt y Cadpen Tomos Fwg, yr hwn a uuasai yn yr Afric
a yr Americ yn olrhein kregyn a ffosilod, a phop math ar ryuetodeu
i mi, a dyna bryuet hir o ynys y Garn (ys ef yw hono Guernsey yn
yr ieith Saesonaec) wedy eu heil gymeryd. Dyfod yr yttoet y
Domas 0 Siamaica a Hwyth o siwgyr, etc., heblaw kregyn. Wala !
wala! nyd oes onyd ceisyaw ymuodloni. Duw a uyto gyd a chwi,
bytwch yach, mi yttwyf, Eich caredigawl frawd, Gwilytn.
P.S. — The fames and fohn, Henry Brown, Master, laden with
sugar, etc., arrived here yesterday from Jamaica, met nothing at
sea. Huw Jones, alias Huw'r Cwn, wedi marw heddyw ; yr hen
wraig o Ben'r Orsedd wedi ei chladdu echdoe, y slwp a'r cregyn yn
barod agos i hwyliaw ; dolur o'm pen o herwydd bod dryghin
ar ddyfod ; pobl y dref wedi mynd i gyd i Ffair Fathew Llanerch
medd ; fy neugyw i yn darparu mynd i Bentrerianell i ymweled
a deida, bydd yno gymaint o fwstr ac yn Byfleet. Dim sgadan
phirfai yn y cyrrau yma. Haid fawr o ryw bysgod yn maeau
Carnarvon ; herring hogs medd rhai, bottle noses medd eraiH, a sort
of young whales medd y trydydd. Maent o 20 i 30 troedfedd o
hyd, trwyn ysmwt, a llygaid yn ei yml. They've taken about a
dozen of them. Pethau mawfaeth ydynt, mae dialedd o eisiau
eu lluniau. Caer Gybi, 4 October, 1756.
Anwyl Frawd y Llywydd Llwyd, — Dyma i chwi bwt o atteb ir W. to R.
eiddoch or 18 ult., ac fal hyn mae y matter yn sefyll : Chwi welsoch ccxcix
eisioes ddyfod o'ch Uythyr im Uaw i ; oni bai hynny, ni buaswn yn
ccxcix 429

_ _ atteb mono, am hynny ynteu mi wn o'r goreu nad gweddus
contd gwamalrhwydd i hynafgwr, ac na ddigymydd y fath saig a chylla
gwr sydd wedi fal pettai swrffedu ar ddarllain a sgrifennu, o
herwydd paham rhaid imi ddywedyd fy stori ar fyr o eiriau.
Gwych gweled dan eich Uaw eich hun eich bod yn holliach, poed
hir y bo'ch yn mwynhau'r fendith hono ; os clywch fod Mr.
Peswch yn euro yr drws na agorwch iddo am bris yn y byd, ac na
roddwch gyfleu iddo eich dala y rhwng cynfasu lleithion, etc., o
ran mae o bob amser ar ei fantais. Meddyg sydd yn eich cynghori.
Dyma lythyr heddyw o'r Blymwth yn ceisio taeru fod y WiU
Williams hwnnw yn fyw, ond celwydd bod y gair mae'n debyg ; par
sut y deuai'r dyn yn fyw ac ynteu wedi ei fwrw i'r mor mewn amdo
a phwysa wrtho, oddigerth i ryw forfil ei lyncu a chynesu ohono yn
ei geudawd, ac felly adfywio a chael ei fwrw ar y lan mal lonas
gynt ? Ond ni choeliodd Domas Prisiart y fawr mor stori hono
erioed, esamiwch eich llyfrau i e'ch a fydd pobl yn dianc i foliau
milod mor or main i wars. Pe bawn i fal chwi, mi yrrwn bapurau
Mosson iddo fo, a thrined hwynt fal y mynno, oni chewch rywbeth
oddiwrthynt, mi dybiwn wrtho ei fod yn meddwl bod yr arian wedi
eu talu, neu bod rhyw esgeulusdra yn y peth. Da chwithau am
helcyd yn y Cloaths Bill, mae pawb yn fodlon ; a da y dylent fod,
onde rwan? Om rhan inneu mi ges lawer o drafferth ermoed hyd
yn heddyw yn trin materion pobyl eraiU, ni welai i fawr neb a dil y
pwyth yn ol, ond am danom ni'n hunain mae rhywbeth megys dyled
arnom gymmorth naill y Uall ; mae er hynny rai o honom yn fwy
bydol nau gilydd, a rheini weithiau yn fwy ar yr ol na neb. Trefn
ddrwg a fasai ar y Llew oni bai chwi yn ddiameu, ni wn i a gofia os
digwydd cael cyfodiad, ond os ir gwrthwyneb nid oes ond maddeu
iddo. Oni chaf 'inneu ddim rhan o deganau Sion ab y Doctor ? Diau
yr haeddwn rai pei gwyddai Sionach y cwbyl. Ar feinioes i mae'n
rhywyr gennyf glywed rhywbeth ynghylch Goronwy drwstan
offeiriad ; gwae ni na bai'r wraig yn New York neu rhywle Ue mae
eisiau gwragedd i fanu. Nid oes bosibl nad oes wmbwrdd o
gregyn am ddau bystol ; gwyn ei fyd a fai ganddaw un gragen o
bob math. Mae gennyf lawer o rai Siamaica, ond gwae fi am
gynhuUiad y Captain Ffoulkes, dyn cywrain o hwnnw a llygaid yn ei
ben, a w61 bob rhyfeddodau ou amgylch, daccw nhw wedi ei
430 CCXCIX

ddwyn yn garcharor i Ffrainc. Mae'r slwp yma oedd i garrio'r w .. r
cregyn i Gaerlleon yn aros am brotecsiwn, roedd rhyw Domos contd
Jones yw anfon. Roedd y nhad yn Ffair Llanerchmedd dydd
Sadwrn, felly mae o yn prifiaw well well ar ei iechyd ; ni busai
yno er's talm byd o'r blaen. Duw hefyd a gadwo Frenin Prwsia ai
luoedd, onide can ffarwel. Newydd drwg o Oswego, mae'r Freins
yn rhy drech i ni o hyd, bostiwn a fynnom. Mae hi ymma yn
dywydd creulon. Ym'hle mae t6s Mihangel ? Duw Goruchaf a
fyddo'n gwarchad drosoch ; annerchwch fi at y Llew yna a
byddwch eich deuwedd iach. Eich caredigawl frawd, Williatn Morris.
P.S.— Par ddelw sydd ar Feirian ?
Custom House, Holyhead, October 7, 1756.
Fy Mrawd Rhisiart, Lywydd Mynglwyd, — Mi wna'n dda y yjj^ j^ j^_
byddwch yn diflasu ar fy llythyr i sydd yn dyfod attoch fal hyn pob qqq
post, ond pwy eill help pan fo'r esgyd yn gwasgu ? Oni ddywedais
1 chwi naiU ai ddoe neu echdoe, neu ychydig cyn hynny, fod yma
ryw ddyn yn myned i Afon Gaer a box o gregyn, etc., ir Cymrodorion
yn Llundain, Duw a'u cadwo, a bod yr burthen wedi anfon at ei
gefnder Tomos Dsions, a tide-waiter in London, that lives on
Tower Hill, to procure him a protection for his sloop the Hopewel
of Holyhead, Hugh Davies, Master, burthen thirty tons ; two men
besides himself, in the coal and coasting trade. Now what is to be
done ? The man cannot budge from hence without it, for no hands
will go with him. Perhaps it may be in vain to inquire in the
Admiralty Office if such protection be taken out, for the man doth
not remember exactly what tonnage he mentioned, nor where he
said his sloop belonged to, and how could he, indeed, when the
man was on the point of marrying one of our Holyhead nymphs,
in whose option it is to station the ship ? But the Hopewel, Hugh
Davies, Master, is still right. Perhaps you may be acquainted
with your neighbour, Tom Jones, on Tower Hill. Mi adwaenwn
inneu Sion y Gof o Nefyn y Pysgod, if so, you can know of him if
he hath taen out a protect. Otherwise you may procure one from
the office. Fe dil yr Huw Dafydd i minneu y chweigain. Er
carriad ar ddyn na esgeuluswch mo'r matter pwysfawr yma un
diwrnod, and your petitioner will ever pray. Dyna ddiwedd ar
hynny, Eich brawd anwiw ddigon, Williatn Morris.
CCC 431

W. to R.
contd.

L. to "W.
CCCI

O.U. — Pa beth a glywaf? A gadd fy mrawd Rhisiart ryw ffawd
yn ddiweddar? Codi cyflawg neu rywbeth o'r fath mae'n debyg.
Fe fyddai arfer a gadael iw frawdyn wybod peth oi helyntion.
Defod digon canmoladwy o honno, gresyn ei rhoddi i lawr, on'de ?
Duw gyd a chwi.
O.S., neu mendin. — Ddyw Llun dryghinog er echnos, torri tai a
diwreiddio coedydd, ysgyttiaw Uongau, disgwyl clywed fod digon a
gormod o golledion, ar f6r yn enwedig. Dyma lythr i wrth y Bennant
yn crefu am nawdd am fod yn dawedog. Gobeithio yr ymddwg y
wreigyn etifedd iddaw Ynghaer Llion Gawr, lie yr erys hyd na
dd61 ir gwellt. Rwyf wedi bod drwy'r boreu mewn oerfel a dryghin
yn ceisio fforddio'r boblach i nadel i'r gwynt fyned a tho gwellt ac
ysglattus i ffordd oddiar yr h6n deiach accw. Roedd y gwynt
mawr yn drech na 5 o honom. Roedd y Bennant newydd gael
llythyr oddiwrth Linnaeus yn dywedyd ei fod yn myned i roddi
allan a new system with additions. Dyma gennyf ddwy gyhoeddiad
o honynt eusioes, digon anhebyg iw gilydd. Ai fi eill fforddio
prynu un arall er maint fy mlys ? Dyma hanes aderyn dieithr,
rhaid codi allan mewn arfau am ei groen. Byddwch wych !
Yn Llundain Goch, October 14, 1756, Dydd lou.
Anwyl Frawd, — I have yours with an Awdl Marwnad to
Cadwallon ap Madog ap Idnerth, who was Priodawr or Gwledic of
y^ country between Hafren a Gwy which was once part of y^
Principality of Powys. It was a country (of all the marches of
Wales) most plagued by y*^ Saxons, Normans, etc., and gave the
owners opportunitys enough to fight, but we dont find in Caradoc's
Chronicle much of this man's exploits, though it seems by
Cynddelw's account he was a brave warrior. See whether
Priodvawr Clodfawr be not Priodawr. His sons mentiond in this
Marwnad were with Owein Gwynedd at Corwen when Henry II.,
King of England, came to Berwyn with the power of England,
Normandy, Anjou, Gasgoign, Guien, Flanders and L. Britain, and
where O. Gwynedd shewed great generalship, and defeated all the
schemes of the Normans, and if that rascal Madog ap Mred. ap
Bleddyn had joined y'= Britains they might have demolishd the
whole Norman army, ni feiddir dwedyd Saeson rhag iddynt ddigio,
a'n galw ni r'un enw ag Owain Glyndw/. I never heard of

432

CCCI

Gniffudd, son of Hywel ap Ywain Gwynedd ; fe allai fod rhai or , ^^
eppil etto yn brydyddion yn rhyw gyrrau o Gymru. Inclosed I jontd.
send you the supposd form of your cabinet intended, and I suppose
I am not far from hitting it. You see I would have eighteen
drawers that are but an inch deep, which is for samples of sea
plants and for sands, etc., the other thirty-six drawers of an inch
and half wiU hold abundance of sheHs, ores, etc., and I dont know
but you might bear more of y<= inch ones. The two perpendicular
partitions must be at least an inch and half thick of wood that will
not cast, — sycamore or some hard foreign wood. The channels for
f bottoms of y^ drawers to run in are to be cut with a cAn a
thvtcca, as coopers cut their corddynau, and not with a saw ; any
kind of workman would make yours by your directions. The
quantity of wood it will take is surprizing. You may contrive
it without doors, for they are chargeable and troublesome, being so
very wide as two and a half foot. As there are three columns of
drawers, there may be three mortices in c, d, and e, in y^ bottom
board for three ledges to cross aU the drawers to fg, and h, where
there maybe three locks of y^ same key to secure the ends of them,
or some such contrivance. This shews I have very little to do ; but I
hfwe though ; for Camden's Wales is now on the table, and I daresay
I have a fortnight's work to compare him with my dictionary, etc., and
with my other solid affairs, [this] is enough to employ any one man.
Ow am y corallines ! chwedi Esau wrth ei dad, ai nid oes
ganthoch ond un fendith ; bendithiwch finneu hefyd. My trian
gular shell is a bivalve and very neat, the hinge in one of the angles
very small. I never lookd closely into shells till now I had business
to sort them for this cabinet ; and it surprizd me that our Cambrian
coast produces the very same shells as are dug in y^ mountains
of Sicily and many of those found in Jamaica, and now I am certain
that upon diligent search we may .... many (aye a vast number)
more in Wales, for I have very few of y^ turbines kind. It surprizes
me to see the Welsh shells look so well in y^ cabinet, a great many of
them being dead shells. My way of sorting them is thus : of large
shells as big as a walnut, I have but one in a boat ; of shells the size
of periwinkles two or three ; of smaller half a dozen or more ; of

E^

433

L. to W.
contd.

very small, perhaps forty. So that the use of this collection of
shells is chiefly to shew the various kinds, not to pair them, as your
great collectors do, who polish and varnish them, mine are as
Nature made them. Is ! is ! Esgair y Mwyn was certainly cursd
by y^ Ystrad Fflur monks, but we shall take off the curse by and by,
and it will be more blessed than ever. We have rallied our forces
and will make a decisive conquest at last. Surely Mr. Lister hath
some names, if it was but of y*= classes and genus's, etc. Pray, what
are those? Univalve, bivalve, multivalve, etc. What is y^ name
ofa bivalve which has always one that is about half size of y^ other?
I have some from Aberdovey, and some of them from Mount Sicily,
Cragen y Wefl. A Londoner of whom Gronwy had bought house
hold stuff to a considerable value, went to him the other day for his
money, and a writ in his pocket to take his body ifhe did not deliver
him back the goods and a watch, etc. But Gronwy [like a] valiant
Briton, on sight of him bristled up, and rattled him, and told him he
had no business to trouble him or to come so far, that he was not
to be used in that manner. But the man told him : " I have a
writ in my pocket and an officer here to execute it, and if you dont
deliver me my goods by fair means I shall make bold with your
body and carry it to y^ county gaol which is Newgate. Give me
that watch first of all," says the tyrant. The ancient Britain's
courage faiUng him, put his hands in his fob and took out y^ watch
and deUverd it, but first he took off a silk string that was to
it, (value 2d.) and then put up the affront. The Briton insisted
that he was of a good family and a very ancient nation, and it was
not right to strip him of all, for he had no bed to lie on, and after
abusing his tyranical creditor to some purpose, he got off clear for
that time at the expense of the watch which he had never paid for,
nor ever intended to pay for it, nor ever will pay for any thing if he
can help it, for I -believe he thinks all mankind obligd to find him
all necessaries. Is not he poet for the nation of y'' Britains ? Mi
sgrifennaf at fy nhad ar fyrder. Gadewch glo*ed hanes Cregyn
Llanddwyn. Shell madness is like the itch, very catching.
Wawch, dyma'r papir gwedi darfod, mae'n rhaid rhoi heibio.
Eich brawd ffyddlonaf, Llewelyn.
434 CCCI

Brother Richard's promotion is not yet quite finishd, but it wiH be
a fine thing, and I think cannot fail. Tom Davies (a clerk above
him), mab Dafydd Owen a dorrodd fottymau Bawdfel, hath a place
just now of about .£500 a year, and hath a chance by and by for
^1,500 a year ! Caergybi, lod o Dachwedd, 1756.
'Mrawd Rhisiart unwaith etto !— Wawch ! a threbal wawch !
Ai yn yswain yr aethoch ? Wala ! wfft, a dwbwl wfft, i hynny !
Ond wrth gofiaw, " It is what we must all come to at last" chwedi
y porthwr pan ganfu'r Arglwydd mawr yn myned o amgylch yn ei
bontificalibus's. " F' Arglwydd," ebyr Grono Ddu, " pa bryd y
bydd hynny?" Pa bryd bynnag, Duw a'ch llwyddo ac a roddo
ras, hir hoedl, ac iechyd i chwi fwynhau eich newydd swydd a'ch
teitlau, etc. Gwyn ei fyd a gai unwaith glywed fod y Llew yntau
wedi caffael rhyw fara iawn, a chwedi cael yn rhydd or canglwm
yna y mae ynddo. O'm rhan fy hun nid anesmwyth fyddaf a'm
pawl yn y Uawr yn y fan hon, tra clywaf fod pawb o honych yn
dringaw gorifynu i deml bri ac anrhydedd. Fe fai gwych gennyf
weled dan eich Uaw eich hunan ronyn o hanes a natur y He
newydd a ddaeth i'ch rhan. Ni bydd y Llew ond crybwyll. Nid
oes fawr sud ar Wilym Cregynwr y dyddiau hyn, rhyw ysleccod
arnaw. Dyma'r gauaf yn dechreu lledu ei esgill drosom ni yn y
wlad, ar hoU ddiddanwch yn dianc i'r dinasoedd mawrion. Y ni ai
piau hi yr haf, ond fe aeth y diweddaf ym'ith yn ddiswttan, tra bum
mi yn enill fy mhedolau. Gwae fi am fy anwyl gyfaill y Cadpen
Foulkes ; a ddarfu ir Ffreins ddihenyddu a dwyn fy nhlyseu gwerth
fawr hefyd ! A gwae ni am lerwerth a ddaliasant y lladron duon !
Oes gobaith iddo gael myned yn rhydd? Ni wn i a ddianc fy
nghyfaiU i Fortunatus oddiar y giwed felldigedig heb ei gymeryd.
Gwych y canawdd leuan (ond e ?) i Frenin Prwsia,'* mi faswn i yn
tyngu mai Goronwy ai cant oni bae ddywedyd imi ir gwrthwyneb.
Yn wir ddiau un gorchestol iawn yttyw, pwy na lithia feirdd i
ganu fal hyn ? Ai tybied y byddwch yn cymeryd amynedd i
*leuan Brydydd Hir wrote an "Awdl i FreninPrwssia,'' which is printed
in "Gwaith y Parch. Evan Evans," p. 8r, but the poem here referred to is
Iprobably "Awdl i Frenin Prwssia, yn ol dull yr hen Feirdd," which is not
inserted in the printed collection of his poems. It may be seen in Addit.
MS. 10314, p, 200, and in Peniarth MS, 122, f. 69.
CCCI I 435

L. to "W.
contd.

"W. to R.
CCCII

"W. to R.
contd.

"W, to R.
CCCI 1 1

ddarllain y brygowthen a fyddai yn ei anfon at y Llew bob yn bost,
OS 6, ry'ch yn gweled par fodd y mae'r byd yn bod yn y gongl hon
or byd. Ces lythyr gynneu oddiwrth Mosson yn dywedyd iddo
gaffael llythyr mwyn oddiwrthych, hanes ugein punt i Jenkinson,
am y Uynedd. Ond y Uynedd o boutu Gwyl Fihangel y darfu am
ei gwr ; nage, nage, wrth gofiaw, yr amser hwnnw y darfu am y
Uong. Fe aeth y dyn oedd yn crochwaeddi am brotection prentis
i Lerpwl i dyngu, ac anghofiodd alw am y direcsiwn a roddasoch.
Mi dawaf a son am heno. Duw gyda chwi.
Eich caredigawl frawd, Gwilym.
N.B. — Roedd y nhad yn rhwydd iachus ddoe. Mae'r chwaer Elin
i'ch annerch, ac yn ddigawn balch glywed eich bod yn Yswain.
Pray send me the etymology of the word.
Holyhead, 24th November, 1756.
Dear Brother, — Dyma fi yn rhoddi cais ar atteb eich Uythyr
diddan o'r 18 am yr hwn ydwyf dra diolchgar iwch. Gwae'r sawl
na faddeua iw frawd, os buoch hwyrfrydig i atteb, gwnaeth hwn
iawn am y cwbl. Mi yrrais yna lythyr ers dyddiau ich llwyddo ar
yr achos hwnnw o fyned o honoch yn Yswain, ac nid bychan y
glod a haeddech am fedru dringaw mor uchel heb neb i roddi
help Uaw. Aie yswain o'r Ddafis yntau, oes peth daioni yn perthyn
iddo? Ni chlywais i fawr son am ei wrthiau. Mae'n dda gennyf yn
fy nghalon fod y cir Parry wedi caffael cystal peth. Er dolwyn
annerchwch fi atto : Nid oes dim a saif o'ch blaenau chwi eich
driwedd yn yr offis yna, mae'n debyg mae Commissioners a
fyddwch bod y pen cyn y bo hir — Commissioner Morris, Commis
sioner Davies, a Chommissioner Parry, ond 6 ? Wala ! wala ! Duw
a ro'r gras i chwi bod ac un, heb hwnnw ni thai yr holl fyd ddraen
crin. Llawer a weddiawdd yr hen bobl o Bentre' rianell am ras iw
plant, ac fe ffynnodd ganddynt ; er y bu rheini fal hogiau eraiU
yn ddigon diriaid, Duw ai gwyr. Da bod gobaith ir Weldyn
weddw yma, hi a gadd fil am ei phensiwn o .£14 is. gross— felly
roedd 10/6 at 6d per pound yn rhy fychan am wasnaethu'r Fosson
yma, gwr abl diddaioni, ond rhaid imi gadw'r ddysgl yn wastad, o
herwydd mai drwy ei ddwylo y mae fy nghyfrifon i yn myned
fisawl a chwarterawl ir Comptroller General's offis yna. Oni bae
hynny, ni byddai waeth gennyf mo'r llawer ymhle y byddai.
Rwyn tybied y bydd yma yn y man, i actio yn He yr Geirchan.
436 CCCIll

Par sud ddyn ydyw hwnw? Rwyfi wedi geUwng yn angof
Rhyfedd na bu'sai ledwarth yn sgrifenu o'r Groyne. Nid oes *° ^*
ammeu na byddai ar goreu gan Natws gael bod yn amral neu '^°°-^'^'
yn gadpen o leiaf pei gwela'i yr Henwr yn dda. Trefn ddrwg sydd
ar Aldreman O.P. meddynt i mi ; nid yr un fath a hynny y
bydd pobl y'mynd yn ddedwydd yn ei henaint ai e ? Mi yrrais atteb
ym mlaen Haw i'r cwestiwn ynghylch dynion a fai gymmwys, i allu
commissioners o honynt, oes, oes yma ddigon. Ag oni bae fod yn
rhaid i'r Llew wrth Siac Owain e wnaetha i chwi ecslant glark,
llencyn rhywiog, cywraint, a fasai yn gwneuthur y peth a fynasech.
Dyma Will ei frawd yntau, a lusty, likely, young fellow, writes
a good hand, is tractable and ingenious. Cofiwch am y rhain.
Dymma finnau yn darpam i chwi glerkyn o hyn i ben yr wyth
mlynedd draw. Y cebystr iddo fo y Mr. Peswch am grugo
ymrodyr yn y modd yna. Onid oes digon o ddynionach yna
na thalant iw codi oddiar y maes, pam na yrrwch i feUdith i gowdal
at y rheini ? Ni waeth peidio na dianc rhagddo, fe ddeuai i hyd i
chwi pe baech dan linyn y cyhydedd. Nid oes dim Iwc ir corn
carw m6r, mi ddywedais i chwi par amlwc a fu'r Uynedd, ac ar fy
ngair gwir mi brynnais y leni gybynaid o honynt ac a delais am eu
picliaw, oblegyd nid oes yma ddim or fath beth au cael am arian
wedi. Mi brynais siwg a ddaliai'r cwbl oil ac ai rhoddais ynddi,
mi roesym doppyn o gork ynddi, ac ai simentiais yn bur dda, ond
tra bum i yn sal yr haf leni ae yn ffaelio edrych allan am gyfleu iw
hanfon, nhwy a ysbwyliasant bod ac un, oblegyd erbyn myned i'w
hedrych rhag ofn bod eisiau pickyi arnynt, ni thalant ddim yn y
byd. Mi fum digawn anfodlonus o'r achos, ond beth a dalai cwynaw ;
ni wn i a dreiaf byth ond hynny ai peidiaw, nid oes wybod dan
yr haf beUach. Mae gennyf bot i'r Fosgawen am warchad cyhyd
a chystal ar y lladron ym Mrest. Bydded yntau yn ffrind cywir
i chwi, nid un ar flaen tafod. Digrif y mae'r mawrion yna yn ymgy-
mysgu, ffei or sud os bydd tynny dyddiau am ymgyfwrdd y Palment.
Ni fynaf ymwrando ynghylch Testamentau, mae un or rhai drudion
wedi ei werthu gan fy nhad i Fodafon, ond ni chawsai ddim arian y
dydd araU. Beth os clyw subscribers eu gwerthu am lo swllt ? Ie, da
chwithau, cofiwch am Wilym pan gaffoch ffosilod. Daccw'r post
ymron canu ei gorn, byddwch iach a Duw gyda chwi.
Eich caredigawl frawd, Gwilytn.
CCCIII 437

L. to W.
CCCIY

London, or thereabouts, November 30th, 1756.
Dear Brother, — No letters from you last post, when I expected
impatiently for the catalogue of the shells, etc., which came in
y^ box from Chester, perhaps next post may bring it. No alterations
yet at Galltvadog, though the midwife hath continued there this
month past. Paynter going on after the same wild manner, building
and throwing down at Esgair y Mwyn even in the depth of winter.
I hope he will play some of them a trick by and by. I cannot send
you my system of y^ two shelld fish till I have your catalogue, and
even then it will be but a cynnyg. I have a person at work here to
get me specimens of y^ Materia Medica, about 180 articles, which
will fill about two or three drawers of a cabinet, and will be very
curious and useful. The earth and the rest of y'= planets turn about
incessantly and measure the time of our duration. Let us make
much of it, not one of them will stand still to let us trifle and loyter,
therefore you should never drop your pen but to eat and drink and
sleep a little, and you (I suppose) no more than myself are fit for no
other labour but writing. Cynnilo yw hyn gwedi mynd i din y cwd.
I take nightly some pills of squills, etc., for y^ cough, and some
astmatic tincture day and night, which I fancy makes me cough
easier, but I think these things affect my memory, or else y^ cough.
I never found it so bad as it is now, by fits. I have heard of a
bishop that had so bad a memory that I used to wonder at it,
he kept a memorandum book but forgot that he had one. I dont
now wonder at all at it, for I am guilty of y^ like blunders. You dont
like the London poetry I sent you, and I am surprized at your want
of tast. I have my ears saluted frequently in this solitary lodging of
mine with a very agreeable sketch of it, which is impossible for me
to forget, for it is as natural as if Eve sang lullaby to her sons
Cain and Abel. Suppose a black sheep passd by y^ nurse, would
not Adam have laughd to hear her sing ;
Ba, b4, black sheep have you any wool?
Is marry have I, three bags full,
A bag for my master, a bag for my dame.
And a bag for little Abel that lives in our lane.
You may talk of your Popes and your Drydens, etc., but none
.... ever spoke more natural than these field poets. I have
several more curious anecdotes of this kind, what I have collected,
438 CCCiv

L. to W.
contd.

and it would have been the same trouble to me to coUect sheHs and
fossils if they had come in my way ; but this happens to be my
entertainment that fills up the vacant spaces of my present life.
No, no, I would not have Pennant think that I have any tast
to sheUs, ac onide fe allai y bydd yn meddwl fy mod gwedi toHi ei
gwynos ef a ddaeth i'r felin yma. Mae'r stori hyd y dref fod y
Brenin yn pallu siarad a'r Gweinidogion newydd, ond troi ei wyneb
draw at Anson pan oedd Temple yn cusanu ei law ef Fe aUai eu
bod gwedi gwenwyno meddwl yr hen wr, ag na bydd ond y
dryswch yn eu mysg. Mi glywais wr mawr yn dywedyd, ai tybied
yr ydych mae mynd allan y maent heb obaith dyfod yn ol pan
ffaelio'r lleill a thrin y dreth ? An odd contrivance ! So they will
be a bustling in and out till the French comes upon their backs
while they are striving for places to cheat one another. The
report is in town that we have lost Jamaica, and that Loudon
is beat. Inclosed I think to send you news from Holyhead. I ask
the news's pardon because I did not believe it till I saw it in
print. I see here the French were confind prisoners on board y^
Boyne. Let us have a fuller account of that affair, and what they
did with the French. Were they sent to Beaumares ? I have met
here by accident a curious thing in relation to y'^ Celtic affairs,
a letter from M. Pezron to the Abott Nicaise, giving an account in
y^ year 1699 of his intended book the Origin of Nations. I can
think of nothing else to fiU this paper but that it is very cold,
freezes hard, and I cannot get warm in bed, which makes me
cough more. Oni ddywaid yr Sgrythur : " Pa fodd y geill un
dwymno mewn gwely ! " Duw gyda chwi a ninnau, dyna hi'n
pallu sgrifennu chwaneg. Eich brawd, Llewelyn.
London, December 17, 1756, Friday.
Dear Brother, — I have yours of y^ loth, a gwych oedd glywed
fod pob peth yn rhesymol. Wele mi sgrifennais attoch fod gennif ^' *° ^
lodes newydd Yngalltvadog, which was a false alarm by a mistake of
a joke in my wife's letter, but she was not brought to bed till y"
nth at night, but did not mend the matter at all for it is only a fine
giri still. My friend, Evan Williams, (the honest Cardiganian)
writes me word I have a tiew girl, and for y^ curiosity of the thing,
I send you the original, which was a postscript in another letter of
CCCV 439

cccv

, ~ his. My Lord Powis often reads his letters to me, and they are
. ' certainly originals in their kinil ; my Lord was at my poor habitation ¦
yesterday, all is well hitherto. The materia medica are for my
brother's cabinet, which is almost finishd ; my Lord's cabinet is
filld, and is to be sent to his house in a few days. Lady Powis can
hardly refrain from coming here to see it before it comes. Gwych
ydych i gael bocsys o ffossilod gan Bennant ! Nid oes yma ddim o'r
fath roddion. Yes, yes ; Lord Temple was a Grenville. No, no ;
I have no amanuensis of any kind, not so much as a boy to go
of errands, byw'n gynnil iawn, ag etto gwarrio mwy nag sy'n dyfod
i mewn yn bresennol. If there are muscles as well as cockles that
are poly ginglymis, how comes Woodward to put them on y^
same distinction with y^ astrea and concha anomiae ? It was that
which confounded me. What is ginglymis but gengwlwm?
Canclwm or ganglwms — will that do for a hinge? It is a kind of
cwlwm. What shells are the cynion ? — rhai min deneuon mae'n
debyg; onid oes cynion tewion hefyd? If the teUinae, chamaes,
pholades and musculi are confounded by writers, how are they to
be distinguished ? All is a chaos, and nothing known by its own
name. If you mean by y^ shell I tnention the  it is no
muscle ; the name trochi comes from troi cynffon. I take the
Dwyran fossils to be more like a gryphites than a malwen. Wele
hai, aie Mr. Blair owner of the Packets ? Ond er lies i "Vic. y bydd
gwaith o'r fath honno, mi wranta mai ychydig a gewch i na minneu
oddiwrth y fath beth ; . . . . oes dim iw ddisgwyl ond geiriau
Gwyddelig teg  gadw'r papir, a phallu ei roi yn ol,
ni byddafi  iddynt wneuthur rhyw les i'r fangre dlawd
yna er cof am .... fwyttawyd ag a yfwyd gynt ynddi ; ond cyn
gollwng y papir o'ch Uaw cymrwch goppi o hono yn ddistaw deg,
oblegid bydd dda gennifi fe allai ei gael etto ryw dro os byw
fyddaf. A very thin paper pind on the draught will direct you
to draw the lines on it well enough, and be sure to add y^ scale, and
if you could draw it tolerable I had rather they should have a copy.
I suppose the P.M. General carried y^^ fair draught with him to
uffern fagddu. As the shell masters are so unconstant and
wavering, how dare I to send you my method of sorting them ? I
must defer it to another time. They talk of more alterations still,
440 cccv

cccvi

and nothing goes down but a triennial ParUament and the Militia ^ tvj
. L. to w.
BiU, which I suppose will hardly include Wales. Onid oes ar y ,
Saeson ofn i'r Hen Frutaniaid daro gyda Brutaniaid Llydaw?
Mark the end of it ! Nid oes yma un newydd a ellaf fi ddywedyd
yn awr, ond mae amser i bob peth. Diog y mae'r geirlyfr yn mynd
ymlaen o achos cregin a gweithiau mwyn, etc. Ni chlywai air am
arian Dulun, a welir ceiniog fyth debygach i ? A oes yna un
tenant yn talu ? Dim ond hynny heno, prysur y foru os byw ag
iach. Eich brawd pendrwtn, Llewelyn.
Caergybi, 22d December, 1756.
F'anwyl Frawd Rhisierdyn, — Bendith yr Arglwydd i chwi am
anfon i mi ronyn o lythyr wrth raid ; on'd oedd hyfryd gweled un __° *
hefyd iwrth y Llew, arall wrth y Bennant, ac arall iwrth Agrippa yn
dyfod, eill bedwar law yn Uaw, a minneu'n ofni eich bod chwi eich
deuwedd wedi ir peswch neu'r Ffrancod eich dihenyddu. Pwy
debygach i gadd wall arnaf y dydd arall ? Nid y fall, nawdd Duw
rhagddi, na'r cnawd ychwaith, er taered yw, nag hefyd y byd a'i
ryodres a'i orwagedd, ond y cenau maleisgar gan y Mr. Peswch,
byr oes iddo, a neidiawdd ar fy nghefn a mi yn cymeryd physygwr-
iaeth i'm coes, ac am daliodd yn fy ngwendid a bu raid i mi heb yn
ddiolch yn fy nannedd roddi iddo letty, a dyma Ue taring, mae'n
debyg, hyd na ddelo'r dydd yn hir ac yn deg iddo i ymdaith i bant.
FeUy y mae'r ceryn anynad wedi cael y Haw uchaf ar y tri brawd.
Wala, dwbl wfft i'r bardd am eich digiaw, a daed oeddych wrthaw.
Pa beth a ddaw o hono nys medraf ddirnad, nag or Uyffethair
honno o wraig sydd iddo efo'r min blant. Mae Agrippa yn
dywedyd ei fod yn awr yn drafferthus iawn ynghylch gwaith mawr
maith anniben, sef tadogi pob gair yn yr iaith Gymraeg. Ai gwir
hynny? Da os ceir arian y weddw yn lonor. Fe fu'r Fosson
yma ennyd, ond ni sonniawdd ddim am yr arian rheini, fe wyddai
fy mod wedi lledfrochi wrtho o'u hachos, gwr drosto ei hun yw ef, a
shaver, chwedi chwitha' am Mr. Oats. Diolch yn fawr am stori'r
gwr 'nheddig hwnnw, mi fyddaf innau yn cael ambell 'bystol trist
ddigawn iwrth yr Aldremon ; mi yrrais'r dydd arall iddo werth
13s. 0 menyn melyn M6n— deg i un y gwelaf hatlin byth am tanaw.
Mae'n dywedyd imi fod ei stad yn y wlad yma wedi ei rhoddi
drosodd iw nai Jones Mollwyn i dalu cantoedd oedd hwnnw wedi
cccvi 441

W. to R.
contd.

L. to "W.
CCCVII

mechnio drosto. Nis gwn i par sud y bydd byw oni cheifi
bensiwn gan dref Nerpwl ; nhw fyddant yn rhoddi rhywfaint i'r
Aldramyn a fydd yn mynd yn dinbleth. Mi glywsom hanes ledw
o Fodedeyrn, Duw a roddo iddo ryddhad a hynny'n fuan hefyd.
Mi glywais lawer iawn o son am eich almari chwi, ni waeth i
honno er hwyed y bo'r Llew yn ei ffau, a chwithau cymmaint eich
ffwdan beunoeth. Fy mendith i chwi am yr almanac, yn wir yr
oeddwn yn dechreu grwnan am un, ond roedd arnaf gywilydd eich
hudo am werth swllt bob blwyddyn, heblaw aneirif ddoniau eraill ;
rhaid s'fennu at Mr. Parry, athraw ysgol, i ymorol ar Maswn am
dano. A fedr y nhad debygech chwi ymadel ar 50 Testamentau ?
Os ni fedr, fe gymer y Mr. Ellis a minnau arnom rannu rywffordd
oddeutu 20 neu 30 o naddynt. Ond os medr o gael siecmyn i'r
cwbl, chwi ellwch chwithau, os mynnwch, anfon yma gistiaid, a
chwi a gewch arian gloywon am danynt. Dyna He bydd dihareb
gyfleu i anfon i Wilym wirion hailsiaid o gregyn Siamaica, few of
each sort, e weddai fod yna yn dyn at ddeng math a deugain nas
meddaf monynt, ie, a rhan o ffosilod Mahon hefyd yn yr un rhyw
gisten, a llawer peth gyda hynny a ellir eu stwffiaw i mewn rhwng
y Uyfrau i lestair iddynt rwbiaw gormodd wrth eu gilydd. Mi ofynaf
ynghylch yr almanaccau, os caf gwsmeriaid cewch glywed ar fyr.
Duw hefyd an tynno allan o'r siglen ac an gosod ar graig unwaith
etto, rwy'n ofni ein bod yn dra drwg ein trefn. Mi glywaf i'r
Arglwydd yna ymweled ar Llew — arwydd dda iawn. Mae'n
rhywyr cael myned adref i edrych ar ol y ty ar ardd mi wranta.
Nid oes na chragen na ffosil na seren f6r debyg i amynedd, Duw
ai dodo ini. Dyma hi yn bryd myned ir glwyd, felly nos da'wch
heno ; bydded ir Goruchaf warchad droswch chwi a ninneu.
Mi wyf, eich carediccaf frawd, Gwilytn Amhorys.
London, 28 December, 1756.
Dear Brother, — I have yours of y^ 22d with awdlau, which in my
next I'll give you my opinion of So Peggy Owen has got a cripple
I suppose. My brother will enquire about y^ certificate. The
postscript to it sure is no part of y^ original, and was only intended
as direction to draw it. Enquire and consider it, for it seems to be
nonsense gwig. Na fum ddim ar lawr yn glir gan beswch, ond yn
isel iawn. I thought cregyn diluw and crogen hir lydan y Traeth
442 CCCVII

L. to W.
contd.

coch were of yi^ chamae kind having a one-third hinge ; they may be
so too and called cynion ceimion. Da fyddai cael bil gynta gellir, i
gael arian i fyw arnynt, the stocks are so excessive low at present,
that it is a monstrous loss to seU out, about forty pounds less in y«
hundred. I shall draw out a paragraph just now about Fortunatus
Wright's son and send it to the printer of y« Public Advertiser. If
you have extraordinary news at any time, they will be inserted
gratis. GwyUau Nadolig dylion iawn sydd yma, I am obliged to
Uve low because of my cough, and yet I grow fatter for want of
exercise. I am afraid my wife is iU of a fever, though they conceal
the thing from me, .... not wrote yet. I have .... to write this
post. / am, your affectionate brother, L.M.
London, January i [1757].
Dear Brother, — I have yours of y^ 25 December erbyn trennydd
(i.e. tri nydd). I have a microscope for you, and discwyl yr wyf am ^* '° ^•
ddyddiau gwell, ag yno gwell a fydd y microscope, and I can afford CCCVili
to send you a better apparatus, dyna'r gwir. You talk of making a
great collection next summer, so do I, but query, oni fydd reidiach
hei arian na chregyn, i gael o'r plant fwyd, etc. Dyna i chwi
ffranc etto. Gwae fi mae'r ddannoedd yn gwneud im Uaw suglo yn
dost, a'r spectol yn gwasgu fy arleisiau ; och fi ! Daccw'r Baynter
gwedi mynd o Esgair y Mwyn tridie cyn y Nadolig, dan esgus
mynd at Arglwydd Powys i Oakley Park, ond mae'n debyg ei fod
yn Llundain cyn hyn and I hope the country is bit in a great deal
of money, which is oweing there. Daccw fi gwedi gyrru at Evan
Wiliam onest i brynnu ynghylch gwerth ^200 o goed sydd yn
y gymdogaeth honno fal y caffo'r Arglwydd goed i weithio'r Esgair,
but they are bought in Evan WiHiams's name for certain reasons.
Mae Powell yn dywedyd y daw Lewis Morus yno unwaith etto, ac
nad oes dim coel ar Baynter ! Dyna droead mawr ar feddwl gwr.
Gwych yw'r prydyddion yna o dad i dad ; hil y derwyddon mi
wranta. Ond daccw Ronwy ar fynd yn alldud ; an unaccountable
fellow ! his story is too long to tell. His wife on the brink of
delivery and not a rag provided for y'= child. He without a penny
in his pocket, his salary stop'd by y"^ Rector to pay his debts,
sends to London a sawcy letter to borrow two guineas, being
obligd by y*^ Rector's orders to distribute the surplice fees among
CCCViii 443

I __ the poor, which money amounting to about forty shUUngs he had
, spent every farthing. We know the Rector offer'd y^ curacy
to another person, who did not like it, but Gronwy will not believe
but he is to stay there, and now talks of publishing his own works
by subscription, which is a genteeler way of begging than what he
has made use of hitherto, like a sturdy beggar abusing all about him.
Ydyw, mae'r Gwarlydan yn sefyll hyd yn hyn, ond mi debygwn na
fydd o'n hir. They talk of diminishing y^number of Commissioners on
y^ meeting of y^ Parliament and I believe there will be abundance
of alterations still. Mi wn y bydd yr Arglwydd Powys yn neidio o
ddigofaint pan glywo gastiau'r Frysgo — ni bydd eisiau swmbwl.
-Aie, taro allan 3s. lod. o 4s. iid. felly chwi gewch Iwfio 13d am
lythyrau. Well done, a poor shitten fellow, but it is not worth
while mentioning these low things. " Goddeu fin gammau" is an
excellent Cardiganshire proverb. Pwy wyr pa beth a ellir wneuthur
ar fyrder ym M6n, pan ddel i'n llawn bower ? I wish you would send
me as soon as possible the names and places and salaries of all the
officers of y^ Customs and Salt belonging to y^ Port of Beaumares,
and which are on y^ establishment, which not. If James Morris is
compos mentis, he would give you also a list of South Wales,
if you tell him it is at my request. Mr. Nicolson once gave me
a list, but it is in Cardiganshire, and my Lord Powys now wants it ;
I cannot come at it. I'll send you no more chargd letters to pick
your pocket, and you may charge y'= 3s. lod. to me for I dare say
they were most of them mine, but I'H try to have it out of y'= skins
of some of them. I suppose poor Oats will be obligd to go under
instructions. I wish he had the sense to write a proper letter
to Lord Powys which I am afraid he cannot. He should set forth
the qualifications of his predecessor but I'll do it if he do's not.
Can spare time to say no more this post. Your affectionate brother, Llewelyn.
O'm Cell, Nos Fawrth y Fatel a honno yttoedd y
drydedd o lonawr, yn y Flwyddyn 1757.
W to R ^^ ^yx Frodyr, — Mi ddywedais wrth rai o honochi'r dydd arall
and L. ^^^ V gelynion brychion am ddyfod i'n hymweled, a heddyw nhwy
CCCIX ^ fuont cystal au gair, ond gan na fedrwn ni yr Cymru nag
ymladd, na rhoddi i lawr hanes ymladdfa yn iawn o Gymroaeg,
444 CCCIX

dyma i chwi o Saesoneg gyflawn hanes o'r fuddigoliaeth a enillodd
y Cybiaid y dydd heddyw dros y Dumaresyddion a'r Llanerch-
meddyddion : — Tuesday, about 7 morn, I was calld up with the
alarm that an army of about 400 or 500 men were marching
through Llanynghenadl to attack this fortress, and I was desired to
take up arms and to act as an officer of the cavalry to go and meet
?he enemy to give them battle. I declined the command as I had
a small garrison of my own to defend, etc. About eight the drums
beat to arms, and the two strong places secured where the attack
was threatened to be made, viz., Llanfawr and Ynys Rug — at the
latter place were some com warehouses, or rather magazines of
corn. The hours 9, 10 and 1 1 were taken up in forming two
armies, one at each place. About 12, one of our scouts brought
word that the enemy had advanced as far as Tywyn y Capel,
whereby it was thought adviceable that there should be a junction
of the armies, and then to march boldly to meet the enemy.'* Ours
had not marched further than Penllech Nest (Hold ! there's one of
our general officers coming to be dressd). Now at it again ;
when they discoverd the enemy opposite to Penrhyn Giriol. As
they approached each other the enemy perceived that our army
were well disciplined and armed with fire arms, swords, etc., they
made a stand. When our troops found they were dismayed they
broke upon them helter skelter, whereby they were put into
confusion, and on the first onset the whole of their army were
thrown into a pannick, so that they threw down their arms,
bagage, and provisions,t and took to their heels, and our army
pursued them sword in hand and hunted them down like rabbits.
About 2 o'clock the prisoners began to come in : some scalpd,
some marked with the signs of the cross on their heads and backs,
but aU damage done was behind, except a few that had the skins
of their foreheads hanging down over their eyes. It is now about
7 o'clock, and the number of prisoners amounts to sixty wounded
and taken. Captain Gambold distinguished himself, so did
General Vickers and Colonel Lloyd, and the soldiery in general
*N.B.— Amineu yngysgod gwernen yn bwyta clun myharen. [W. M].
+ They had broke open storehouses at the Bridge and carried away
with them cheese, etc. [W. M.]
CCCIX 445

"W. to R.
and L.
contd.

¦m ^ -D performed wonders ; in short, this was as compleat victory as ever
and L ^^^ gaind by Ffrederic of Brandenburg. The garrison of Ynys
contd. ^"^ '" *^^ absence of the army was comanded by the Surveyor and
Oats. Guns had been brought on shore and planted, and all the
ships in the harbour were put in a posture of defence, being in
number ten or a dozen, many with guns, some without bottoms,
others without masts, etc. It is agreed on all hands that the
enemy were about 150 strong and ours about 100. Both armies on
advancing kept shouting and huzzaing like the Indians — perhaps
the old British way. The prisoners are secured in the King's
warehouse for security, etc., except the wounded, who are put into
torture by Holyday. I was offered the office of being surgeon,
but I chose to decline it. Perhaps, gentlemen, you may blame me
for refusing these honourable employments, but I'll assure you I
had cogent reasons for so doing. You know well that a virtuoso is
not a fit person to go a skirmishing with an enemy : perhaps in the
height of the pursuit I might spy a shell or a fossil, which inevitably
must have drawn away one's attention to his charge. Many things
more I could urge in my own defence. I may be able tomorrow to
give you some further anecdotes of this glorious victory, but now I
will leave off by bidding you adieu.
Yr Hen Dydd Natalig. — Fe debygai ddyn fod y rhyfel drosodd,
ni chlywais i heddy gymaint a thwrw un gwn yn myned allan. By
an exact list taken of the prisoners they amount to 65 or 66. They
were yesterday suffered to march out of the prisons without
dishonour, after promising upon the knee not to serve again, etc.
Their General was sent, guarded with a party of armd light horse,
to Brynddu, there to answer, etc. It is thought that the victory
would not have been so decisive had not General Gambold
introduced the Cardiganian exercise among our squadrons. You,
Llew, know that art. Wawch ! dyma ddau lythymn oddiwrth bob
brawd, ac un Grono hefyd. Diolch yn fawr am danynt, mi au
hattebaf bod y sillaf foreu neu drenydd. Pen y chwarter heddyw,
cyfrifon mawr i fyned ymaith y foru. Duw gyda chwi a byddwch
wychion. Eich brawd anwiw, Gwilytn. ^ ^
P.S. — Ni wn i a ddeil hwn y Llew cyn cychwyn o'i ffau, os ni
wna, gyrrwch iddo, da chwithau. The squadron of light horse '¦ '¦
446 CCCIX 3 3

hath returned. The General of the Mopiaid hath been bound over
to appear at the Sessions, and hath given good security and the ' j t *
sufferers bound to prosecute. Evidence bound to prove  .
so the Convention is quite settled, but query whether the French
policy mayn't prevail. Adieu. Caer Gybi Sant, 6 lonor, 1757.
Anwyl Frawd Rhisierdyn, — Mae yn eich cell laprwth o lythyr yn
disgwyl cael ei atteb ryw dr6 pan gaffoch gyfleu, yr achos a bair * *°
imi yr awron eich cyfarch yn benodol heddy yw hyn : daccw ein CCCX
nai Will Owen wedi bod yma yn gwneuthur ystyrgwyn am ryw le i
fyned ar led. Mae'r gwr wedi diflasu yn hwylio efo ei frawd
ynghyfraith mewn rhyw gragen gyda'r glennydd yma, ac y mae yn
ymroi o fyned y gwanwyn yma naill ai ir East Indies neu i Man of
War. I've endeavoured to perswade him to the latter, but he seems
to be inclined to the former. However, he wants to know your
oppinion, and whether you could get him any little post on board an
Jndiatnan. He hath all the qualifications necessary (ac er nad yw
ugain oed fe allai bassiaw am 4 neu bump ar hugain). He is tall
and lusty, and as he served his time on board the Dublin yatch is a
thorough bred sailor. He writes a good hand, understands the art
of navigation, hath learnt arithmetic and geometry, though perhaps
these affairs may have been a little neglected of late. He is made
for the sea and the sea for him, would rather be a petty officer
on board a ship than a commissioner on shore. Rhowch eich pennau
ynghyd, da chwithau, a gadewch imi wybod pa beth a ddaw o
honynt. MeddyUwch am y llanc a fu farw yn rhai o'ch llongau
chwi. Os ca'r dynan tlawd yma o dad iddo geiniawg ar ei ol,
da fydd. Ni chaf lonydd gan boblach i sgrifenu chwaneg y
tro yma. Byddwch iach. Eich caredigawl frawd,
William Morris.
Holyhead, loth January, 1757.
Dear Brother Richard, — Inclos'd have sent you, or do send you, tw , p
affidavits to procure a protection for three years, for Robert Jones, rcc-x.i
apprentice to Watkin Thomas of this place, which please do, as
soon as you can conveniently. I hope brother Lewis will have
received ere this comes to hand my letter of the 8th with a biU in't,
ag onide ceisied ei gipan ai gapan a rheded i'r bank to order
CCCXI 447

"W. to R.
contd.

L. to "W.
CCCX 1 1

payment to be stopt of No. St. 238 for ^20, dated 22 September
last. Duw gyda chwi eich deuwedd ac a ddel a newydd di
oddiwrthych. Ich brawd penrhydd, William Morris.
P.S. — Dim almanac wedi dyfod etto, er maint or hiraeth am
ei weled. Eisieu atteb ir llythyr hir hwnnw a yrrais attoch er's
dyddiau byd. Tre Nev/YDD, February 4th, Friday, 1757.
Anwyl Frawt, — What should hinder you to write for three or
four posts past ? What but the cabinet ? I hope it is nothing else,
I should have been uneasy if I had not known that was in agitation.
It is about a month's work I warrant it for a saerpren Cymreig.
My brother Richard's cabinet is not yet come home though it has
been above two months in hand, and my Lord Powys's was not
above eight or nine days a makeing by two men — ond mae'n
rhaid i saerpren o Gymro wneuthur pob peth yn rhy gryf o'r
hanner, a churo hoel bedair gwaith yn He dwy, a rhoi dwy hoel yn
He un, etc., a dyna waith Cymro, about which I always quarrel with
my Cardiganshire folks. Wele (not well) my Lord's lease of y^
mine is not yet finished, but is now on y^ brink of it — y twymnad
diwaethaf I heard from him yesterday, all is well, he hath been
lately very ill and confined to his bed. I am afraid the physicians
will kill him at last ; he has too great an opinion of them. It is to
no purpose to tell you of y^ unaccountable proceedings about
Esgair y Mwyn, and Paynter's working y^ mine and building
houses there, and driving levels, sinking engine shafts, rioting, etc.,
for those things will be over by and by, and that honest luddew
known there as well as in other places. The reason I write this is
on account of W. Owen, about whose affair of y'= East India
Service, etc., I wrote to you some time ago and expected to hear
your resolution about it, or rather his. Thus stands the matter.
Here is an opening for him to prefer himself to be a captain, or an
admiral by and by for aught I know. Admiral Boscawen is gone
just now to Portsmouth to provide our Navy there (or naval
power) against the spring, we having no proper persons there
to look after that affair, dim ond rhyw hen wrageddos dylion. The
Admiral's secretary is a particular friend of my brother's and
has promised to speak to y"^ Admiral to get Wil Owen made a
448 CCCXII

midshipman in the Admiral's own ship, which he can certainly do, ¦. . -m
and if W.O. was now here he would be enterd in pay directly. . .
The Admiral's stay at Portsmouth may be perhaps a month or
longer (I dont know how long) and the secretary has orderd my
brother to send W.O. after thetti to Portsmouth if he comes while
they are there. The Navy Office will grant a ticket for him to go
safely there if he was safe here. But here lies the great difficulty —
the money to fit him out, for he must have a suit of what they
call uniform and a gold lace hat, before he is flt to appear on
y^ quarter deck. Now what is to be done ? I presume (and not
without reason) that his parents cannot fit him out. What then is
to be done? If he is thoroughly bent on this affair, let them
stretch all they can, and send him up directly. By answering for
his character we can get him a twelvemonth's credit here for some
cloaths and be besides of some little help to him. My brother John
formerly would have jumpd at such an offer as this ; but I have no
more to say, as I know nothing of y^ character of y" young fellow,
whether he is solid and sober or no. Wele etto, we have receivd
the Portmahon box which was about eight inches long and three
inches broad, and containd nothing curious — a few clustiau Gwener,
dannedd siarcod, a min gregyn gwirion, and one little piece of
net coral. Nid oes yma ddim yn y byd a dil i son am dano, ond
mi fynaswn i lawer o gregynach pei gallaswn i fynd allan. Ond
daccw fy het i ar yr hoel heb fod ar fy mhen ers tair wythnos,
0 achos tywydd drwg a phobl ddrwg. Let me see what curious
books have I pickd up lately? Flaherty's Ogygia, J. Major's
History of Scotland, Euseb. Socrat. Sozomen, and Thodoret's
Ecclesiastical History, StilUngfleet's Origines Brit., The Cologn
Edition of Hum. Llwyd's History of Britain, Leland de Script
Brit, Ph. Harvey's Defence of Brutus against Buchanan, George
Owen Harry's Geneol. of James I. If you have not a Dr. Davies's
Grammar and an H. Lloyd, I'll send them you, ond fe allai mai
gweU ganthoch i lyfr cregyn. I was offerd one of Edward Llwyd's
Lythophyl for a guinea but it is too much money. Ni chlywai i
son am Linkius a Uyfr mawr Lister. There are none in London,
for I have aU y^ catalogues of any consequence. You never told
me a syUable about Bodewryd MSS., it is impossible you should
F/ 449

L. to "W.
contd.

L. to "W.
CCCXIII

forget them. I have seen also in Llanddyfnan some few old MSS.
Is not y^ old gentleman dead ? If Will Owen comes, he should
not lose time, and it is to no purpose to flt him out with any
new cloaths there for they'll be of no use here, except shirts — some
money in his pocket will be the chief thing. Mr. Macpherson (y
dyn mwyna erioed) is Admiral Bodysgawen's secretary and he being
always with the Admiral is an extraordinary recomendation. I think
I told you enough about John Roberts's smart money, it wiU
be perhaps four or five guineas, but he must come himself in
person to receive them, and if he comes, it will be easy then to get
him an out pensioner. Beth a wneir am stwff i orphen y pappir ?
Arglwydd Powys yn dyfod i'm Hetty y fom neu drennydd i gonsidrio
materion, ond nid yw'r iir nesa i'r ceiliog i wybod dirgelion or fath
hyn. Taw ar y gwaith gweithwyr blychod. Nos dawch.
Eich brawt, Llywelyn.
London, February 7, 1757.
Anwyl "Vrawt, — I have yours of y^ 30th December or January ;
OS nad oes yna ffrencyn nid oes yma chwaith, owing to y^ jolt head
of our member, quite wrong set on. Hugh Jones was young enough
to live twenty or thirty years, but I suppose he killd himself with
kindness to others. 1 am sorry for the loss of him, an honest weU-
meaning man. I suppose he has left children. You surprize me
when you say your cabinet is quite finishd and partly furnishd.
Brother Richard says his will be finishd the latter end of this week.
That must be a fine one indeed when it is finishd ! The workman
perswades him it is better work than can be made in London.
Would >'oa be so perswaded and bafifled? Da cael hanes y Delyn
Ledr. Yw O.P. yn cael ei ryddid? Colled fawr am Sion Welsh a
theganau. Must not y^ indetiture of Prentis Watkin come up,
before the protection can be got? — and it is not yet come; you have
forgot that I suppose. Onid yw 3 phacc o gardiau am 6d. yn
ddigon? Maent yn costio yma 9d. neu I2d. But these by y'=
pound are only y^ blotted ones that are laid by, not fit for use to
play with because of ... . little spots on them. About three packs
make a pound. I think I have computed I must have about
twenty pound weight of them for my intended cabinet. I have had
no letter this post from home which makes me very uneasy, for fear

450

CCCXIII

that things are not well there. [Have had one since, all welt]* . ™
If it is thanks by thousands and millions that you have of Pennant ' ,
for stars, I could add three or four cyphers to what he has given
you. Here is no alteration since my last, only a report about town
that Bing's sentence is referd to y^ twelve judges. Do you mean
Ray's Nomenclatura ? I never heard of any other dictionary of his.
Why should it be interleavd? Hath it not a margin for Welsh
names? My head this week turns upon wheels, that is, I am
inserting in my Bockler's book of machines, all y"^ curiositys that I
have pickd out of Monsr. Gallon's Machines of y^ Royal Academy
of Paris, 1735, and of BeUdore's Hydraulics, 1748, RameUi's
Machines, 1588, the best of them all, though first wrote ; and some
improvements of my own upon all these. It is plain there are but
few men born for this kind of knowledge. Too many of these
writers are mere theorists, others mere mechanics. Have not
I closed this letter already with this stuff. Your affectionate brother, L.M.
After I had finishd this letter, I received a letter from Arglwydd
Powys, which says that all is well, and as soon as he is able to get
out of doors he'll come and see me. Doth not this look like a
paradox? Am I so lazy or indolent or great or whimsical that
1 cannot vouchsafe to wait on him ?
Caer Gybi Sant, Nos Fercher, 9d o Chwefror, 1757.
F'anwyl Frawd Mynglwyd, — Fy mendith a'ch canlyno am y
llythyr yma om blaen a chan croeso wrtho. Ychydig a wyddoch
i ddaed gan Wilym, druan gwr, glybod oddiwrthych ; gwir yw fod
y Llew yn fy mhorthi ac ambell lythyrun yn abl mynych. Ac oni
bai hynny ni ^n i pa beth a ddaethai o honof y flwyddyn a aeth
heibiaw. Fe ddigwyddawdd iddo fo a minneu gaffael gormod o
amser i epystolaethu. I sent direcrions to Liverpool (where
Watkin Thomas now is) concerning Robert Jones's indenture ; I
presume he'U send it you from thence. Am glad that Mrs.
Wheldon's affair is in so good a way ; mae hi'n gweddiaw yn
ddigon dygn efo chwi, a hi a dil hefyd i chwi yn onest am eich
trafferth ; she is sensible that you have ta'en abundance of trouble
already, which no other friend of hers would or could have done.
"These words were inserted after the rest of the letter was written.
CCCXIV 45 1

"W. to R.
CCCXIV

W. to R.
contd.

Ac am hynny mawr yw ei rhwymedigaeth, a minneu hefyd er ei
mwyn. I told William Williams's father how the affair stood in
regard to the lad's wages, ac mae hwnnw yntau yn gweddio ei
oreuglis gyda chwi, ac yn gaddaw talu yntau. Roedd yma'r dydd
arall yn derbyn yr hanes, a rhwng y cwrw oedd yn ei fol ar egni
oedd yn ei roddi yn eich bendithiaw, roedd y dwfr yn Uifo rhyd ei
ruddiau ! However, am sorry that you have so much trouble with
these affairs, ond pa beth a wna poblach ? If there were nobody
(that understood these things) of a benevolent disposition fe ai'r
cwbl ir gwellt ; felly mae Rhagluniaeth wedi eich gosod chwi yn y
fan yna i gymorth trueiniaid. John Roberts and Will Owen are
at Chester Water, pan ddelont yn ol we must call a council of war
to determine what can be done or attempted to be done the
approaching campaign. Fe gostiodd i mi ddarn o arian i gysuro
gwraig Rowland Jones am newydd drwg y prizes cyn y rhyfel.
She'll have enow i gyd gwyno efo hi os y Ffreins a ga eu llongau
a'u Hwythau yn ol — chwareu plant yn y pistyll, ond 6 ? Mi glywais
er's dyddiau hanes Hwlyn. Ond och ! roeddwn yn meddwl fod
Sior y Doctor o Ddofer yn gyfoethocach dyn na hyn yna ! Pa beth
a ddaeth or miloedd ? Ai anhwsmonaethgar a fuwyd ? Ffei or
sud ! Deg i un na wna naill ai'r Ffrancod ai'r siarcod lyngcu Sion
ab y Doctor am fod mor gyndyn. Will a gadd holl nattur y
Doctor, yn nefoedd iddo ; llanc yw hwnnw na bu mo'i fath yn yr
oesoedd yma. One of the most eminent of the profession told a
friend of mine the other day that WiH Evans was a surgeon bora,
or born a surgeon. Nid yw hi mor flwyddyn gyfan er pan yrrais
ef drosodd at fy ffrind the Surgeon General, who hath thanked me
for him, when at the same time he refused 150 or 2CX3 guineas
before a noble lord's relation. Os ca'r llanc iechyd (gras a ga ond
ei geisiaw) ac o bydd yr hen wr byw ddwy flynedd neu dair, fe
fydd Will yn gefndyn. Aie mae'r almari i fod yn wcha un yn y
byd ? 'N rhagori ar almari Will Morus. F'eill hynny fod ond
odid, ond pei bae'ch yma i weled yr olwg brydferth sydd ar hon oi
mewn rwy'n tybied y gwanobeithech na bai bosibl myned tu hwnt
iddi, am deganau destlus o bob math tan haul a Iloer ! Gwych
yr ydych yn amcanu trin y dreth Wyl Ddewi, a gwych a
fai eich gweled yn myned mewn processiwn, mae hi ynghylch
452 CCCXIV

pedair blynedd ar hugain er pan fum i yna yn rhythu fy llygaid
(am boly) arnoch. Deg i un y deuaf yna y leni, mi wna yr hen wr
fy meistr anfon am danaf Wfft, a dwbl wfft, i Oronwy Gethin ! Ni
chefais linnell oddiwrthaw er's blwyddyn, y Delyn Ledr ai para,
perhaps he is offended because I did not bear that injury with
better grace ; I have some hopes since I proposed paying 5.?.
or ()s, for my own book. Na roddaf fi fyth fenthyg dim i brydydd
ond hynny. Hawdd amor i leuan Fardd Deheubarth, os paid yr
hwch a myned drwy'r siop ganddo yntau. Ni chaf mo'r amser, oni
bae hynny, ysgrifenwn at leuan i Rydychen oblegyd yr wyf
ebystol yn ei ddyled er's llawer dydd, yn rhodd anerchwch fi atto
yn garedigawl. Os Testamentau a ddaw yma bydd dda ei cael
mewn amser, obleit roedd y Mr. Ellis ar fedr rhannu rhai o naddynt
y Grawys yn rhodd ac yn rhad i blantos tlodion, etc.
Sgrifenu a orug y Frisco at y Commissiwners a dywedyd fod
Oats yn anealldwrys. Nhwythau a roddasant orchymun iddo
fyned naiU ai i Nerpwl neu i Gaerlleon Gawr dan instructions dros
ddeufis. Ac yn ddistaw mi glywais fod y Surveyor General a'r
Frisco yn cydymgynghori am represento i'r Commissiwners that he
ras not capable of the duty, being too old, etc., — but this under
the rose. Mi glywais heddyw ei fod wedi dyfod o Gaer ir Duw
mares ; OS felly, mae rhywun wedi cael y goreu. Fight dog, etc.,
hynny yw : hw'i gyda'r ci, ba'i gyda'r geinach, ond e ? Mae'r
Aldremon yn broliaw y til o i bob math ar ddyn 20 swllt yn y
bunt, a pha beth a fynnont yn ychwaneg ? Os tlawd a fydd gwedi,
fe gle ond odid ugeinpunt yn y flwyddyn o bensiwn gan Nerpwl.
Mae'n debyg mae marw ai wddwg dano a wna ledws, fal Tom
Ff*g, fy anwyl ffrind. Dyna Ue gefais golled am gyfaill ac am
dlysau, 0 waith y chwiw garn lladron gan y Ffreins ; ac os gwir a
ddywaid y papurau daccw nhw wedi dala a chario i Martinico, fy
nghyfaiU Captain Welch, yr hwn oedd i gasglu (ac mi wn ei fod
wedi casglu) imi bob math ar deganau yn yr Afrig ar Americ, pwy
a faddeua i williaid digydwybod or fath accw, ni faddeuwn i yn fy
myw. Foulkes and Welch had brought me their last voyages
each a great many curiosities uninstructed, but this voyage had
given them both directions, etc. Wala ! wala ! ni waeth tewi na
son; Duw a gadwo Fortunatus o'u bachau melldigedig. Nid oes
CCCXIV 453

"W. to R.
contd.

_- _ bosibl na welir terfyn ar lywodraeth y Baynter accw, fe gadd rydau
W . to rv»
contd odiaethol yn ddiweddar, ond drwg y ceidw diafol ei wis, medd yr
hen ddiareb, a gwis ffyddlon iddo o'r luddew Brych, Anglice,
Brindled Jew. Wrth gofiaw, par ddelw sydd ar y Doctor Bifan ?
Aeth o yn ffrins ar soseieti fach ettwa ? Rwyf finneu yn ymguro ar
anwyd a Mr, Peswch, ond ni chadd o ddim erys gwlanen na chryk
pais chwaith ond un ffustion gennyf fi. Oni fyddaf inneu yn
cymeryd deigryn o bwyns brwd yn o fynnych iw cadw draw, ond
nid bob nos chwaith ; oni fig pwyns y gofid, ie gout, wrth ei hir
ymarfer medd y doctoriaids? Tost o'r gorchymun yna am weini
tan naw o'r gloch nos, na bond i grybwyll ! Mi fydd yna wiUiad
yn yr heolydd gefn nos fawr, beth pei trawant wrthych? Mi
weithiwn inneu hyd naw neu ddeg bob nos pei cawn dil da am fy
mhoen, ond yr ym ni yma yn rhy bell oddiwrth y Twr Gwyn He
mae'r cir Will Parry yn bathu arian. Annerchwch fi at y gwiw-
ddyn hwnnw, da chwithau. Wala hai ! Ni chewch mor Honydd a
welaf i, nid yn unig y Cymry druain sydd a'u golwg arnoch, ond
pobl o deyrnasoedd eraill hefyd. Dyma lythyr oddiwrth y Gendal
dlawd yn gridwst yn dost, ni chlywodd ei chwaer ynghyfraith nag
yntau fymryn o hanes ei frawd, John Kendall, o'r Defiance, ex mis
Mawrth diweddaf ; nid hwyrach mai ei ladd a wnaeth y Ffrancod
pan giliodd Byng, beth meddwch ? Chwi gawsoch lawer o drafferth
efo'r Gendal yma eisioes, mae arnaf gryn gwilydd geisiaw gennych
ymofyn ynghylch ei frawd. Daccw Mr. Ellis wedi sgrifennu at ei
frawd, yr hwn sydd briod a chwaer Llwyd or War Office yna, i edrych
a ga'r truan accw ei arian sydd ddyledus iddo. Ffei o'r dyn a fai
waeth nai addo ! Dymma'r chwaer wedi dyfod heddyw o Bentre
'rianell, mae nhad yn o salaidd rhwng y peswch ar fors, ac nid
rhyfedd gan hyned ydyw, a chynrhwg yr hin, hi wnaeth yma y
gauaf gerwina wyf yn ei gofiaw, gwaeth na'r rhew mawr o lawer
byd. Pwy a feiddia achwyn ar Fam Gymru? Dyma ni yn anfon
Ilwythi llongau o ydau beunydd i Gaer, ac i Gonwy, ac i Nerpwl
(ar tlodion gartref, medd rhai, yn ffaeliaw cael cibyned o yd am ei
ceiniawg). Chwi glywsoch ddywedyd nad yw gweithredoedd y
Senedd ar Proclamasiwns yn dyfod ddim pellach na phont Gaer,
am hynny, nos dawch, fy mrawd Rhisiart, ir brawd araU y
perthyn yr olysgrif. Duw gyda chwi. [ W.M.]
454 CCCXIV

London, February 15, 1757.
Dear Brother, — I have yours of y« 3d, and another of an after
date, a piece of ore. Just now am about fiUing up brother Richard's
cabinet which came here a few days ago, a mere bite (i.e. the
fellow that made it, and charges it ten guineas, I believe). Slight
work, and iU set off. Dyna fal mae pobl yn trin y brawd. He
believes them all honest till he smarts for it, and then wonders
at them, and is very angry, and irreconciliable, but he that deals
with aU mankind as if they were rogues is never mistaken or
uneasy. If he judged wrong he is easy. The cabinet is three feet
by four feet and eighteen inches deep, consequently eighteen cubic
feet, that is just twice as big as Lord Powys's, which cost but four
guineas, frame and all, but this has no frame. Out of what was to
spare in filling it, I have packd up for you as much as fills y^ little
box you sent here, but I suppose you have several of them before,
but some of them I am sure you have not. Brother shall send
them to y" waggon, for my situation will not admit of it. My
largest specimens if reduceable will only fill a whole card boat.
The ores I break to that size, and pack up y^ duplicates with their
names on them ready for a friend. I make no use of cards that are
smaUer than half, for I find the smaller to be apt to overset with y'^
wind of one's sleeve, and besides, as I use labels of blue paper such
as y^ inclosed in every boat to shew what it contains, the small
ones are too smaU for a label, and goods without knowing what
they are, are of no value. The same sized label as the inclosed fits
the whole card boat and the half card boat, so there will be some
part of y^ boat coverd by y^ label. Your square boats are firmer
and stand closer but not so easily handled or so soon made. I
have not y^ patience to wax them. Bu agos i'r peswch am lladd yr
wythnos yma. I have been a coughing and vomiting most violently
for about two days, — an overflowing of y* bile I suppose, and want
of exercise — but am now somewhat better. Na chanfu'r Gowntes
mor almari etto? Mae'r Arglwydd yn sil etto, ag heb fynd allan
oi d^, mwy na minneu. I'll send the list of y« materia medica in
my next. So much for y^ first letter. Is ! is ! Glossopetrae a
elwir yn Mahone shark's teeth, so all sailors call y"". Well I have
enquired (or some for me) all over London, and I cannot find
cccxv 455

L. to "W.
cccxv

. __ Linneus. Llwyd's book of fossils and had cuts in it, and sells often
contd ^°'^ thirty shiUings, felly dyna ddarn o atteb i'r Uall.
Wele gwedi'r cwbl, mi welaf, gamgymeryd o honof yn y cabinet
yma, arfer a ddysg, nid cyfarwydd ond a ymofynno. One quarter
of my intended drawers shall be but half-inch deep, or less if they
can be made so ; one half not exceeding an inch ; the rest an inch
and half, and two inches, and a few of three and four inches.
Another consideration — give your opinion of it. Would it not be
better to every two or three small drawers of half an inch, etc., to
have a two or three inch drawer next to them to put the large shells
etc., of y^ same kind that they may be had together, as, suppose,
a thin drawer for very small Buccinums, and a thicker next to it,
and a third or so thicker still ? Then begin a thin one again, etc.
I find such an order wanted. Well, again, my brother Richard is
so ill cut out for affairs of this kind that you could not believe he
was a brother. If you were to see him sit down and read y^ news
or any trifling paper, when he sees me at y® same time busy in
making boats, sorting, etc., just as if I were born only to make up
cabinets for people ; and when the materia medica, etc., were
shewd him in y^ drawers makeing a most charming appearance,
would you not be surprized to hear an ingenious man say " what is
this ugly piece of lapis calaminaris put here for ? What made the
fool of a druggist send me such things as allspice, cloves, long-
pepper ? We can get enough of them in any shop for a penny ! "
AU that delights him is the drawers of blue lead ores, and chrystals,
and talc, etc., because they shine and look pretty. But a true
ffosilwr, would give room in his cabinet for a piece of a miner's
. . . found in a mine 500 year old. What a different way of
thinking we have ! Let this then be once for all a caveat to you
who you send any curiosity's to. One will thank you for them,
another will say they look ugly, and are common everywhere.
But brother R. has the least notion of any man living to make a
collection of natural curiositys, for he'll never take the trouble of
putting one of them in a drawer or a card board as long as he lives,
and I am sorry that I foresee, that this pretty collection that I have
taken so much pains with to sort in his cabinet, will fall into the
hands of a broker (God knows how soon) and perhaps his family
456 cccxv

L. to "W.
CCCXVI.

nothing the better for it. I was sorry to hear that my fine L. to "W
collection of ores, etc., that I made a present to W. Jones, F.R.S., contd.
were sold at a public sale of his goods on his death, but that was a
trifle to this. This is all to-day. You shall hear when the box
sets out. Your brawt, Llewelyn.
Llundain, February i8, 1757.
Anuil "Vraut, — Yours of y^ 14th lies before me. I sent you last
post y^ druggist's Hst of y>= materia medica sent here, and by
Monday's waggon comes a small box of about y^ bigness of your
head, of some of y<= things that were to spare after y'= filling my
brother Richard's cabinet. No, it is not above half full ; now I see
more than ever the fault of having too few thin drawers, half inch
and threequarters of an inch. I am afraid there are but few things
in this box that you had not already, except about a dozen ginger
bread nuts which filld up a space instead of paper. There is also
the Cologn Edition of Humphrey Llwyd's Commentariolum, and
a fair copy of Davies' Grammar, and Alanus de Ins. Notes
on MerUn's Prophecies. I had nothing else curious by me, nor
room if I had. The mechanic wheels are out of my head for a
while, by reason of a letter receivd this day from Cardiganshire
that David Morgan is dead and hath left me a mare, saddle and
bridle in his will, and to my daughter Margaret ^2oo,ibut I suppose
there will be some difficulty to come at them. On the other side I
have some money there in danger. Such are the troubles of this
life. I am heartily glad that one of poor Dick Evans' children
doth well, I wish it was in my power to promote his good. This I
write to-night against to-morrow night, perhaps I may have no
leisure to write any more before I seal it.
Your affectionate brother, L.M.
The box is directed to Mr. Thomas Bryan, merchant at
Llanerchymedd, to y^ care of Mr. Goodwin, grocer, in Chester, — so
look out. I have just finishd a draught of my intended cabinet, let
me have your thoughts upon it and some improvements if you can
think of any ; the inclosed paper will give you an account of it.
CCCXVI 457

London, February 25, 1757.
L. to "W. Braut UiUam, — Dyma'r eiddoch o'r 2iain yn cael ei atteb y
CCCXVll. munud yma gyda'r nos, yn Ued ddiog, besychlyd, ar fygydfa ymron
fy ninistrio. Ni fedrwn lai er hynny nag edrych dros bob erthygl o
hono yn ofalus, a chynnyg atteb i bob un o honynt, ond mae rhyw
swn gwirion yn fy nglustiau ymron fy rhwystro :
"Mary, what makes'your ducks to die?
I gave them wheat, I gave them rye."
You shall know the meaning of it another time. Enquire no more
at present. You complain of not having curiositys, and you have
the best shop in the kingdom to go to. I thought it was but just
now you had hazarded Lister's great book by sea, and comes
to you again. The study of shells, fossils, and plants is vastly
natural to youth, and I suppose to people that are grown children
y^ second time, and that is the reason I am catchd with it now.
About forty I minded little but drinking. No such thing as Linnaeus
now to be had in London, I believe, unless it be some foreign
bookseller, "Vaillant or such. I see an advertisement to-day that
Dr. HiU intends an English translation of Linnaeus's Genera
and Species Plantarum. I have sent you a sketch of the dis
position of my drawers. I will have none in one another, and
it is as natural and as little trouble to have them two and a
half inch as if two or three, and I would have them less
than two and a half inch if it was possible to make them.
Glew iawn y canodd y Bardd Coch, ni adawswn i mo'r Uawer o le
iddo, peth mawr yw cael gosod allan ynghyntaf. I have made
some of your square card boats, but I don't think I should be able
to make a dozen of them in a whole night, a gresyn eu bod yn
edrych mor foelion, for they take much less room than the Chinese
ones, but the others neater. The little box is gone towards
Llanerchymedd since Monday, I suppose ; it was deliverd at y" Inn
(Blossoms Inn) a Saturday ; ond mwy'r twrw na'r taro, nid oes yno
ddim a dil am ei garrio, ond nid oedd yma ddim gwell. Yesterday
Lord Powys wrote me word that he believd his lease would be
signd yesterday at y^ Treasury, and God knows how it will affect
me. It is said that Mr. Pitt and y^ prevailing Party have made a
motion yesterday in y« House about Bing, and that they will take
458 cccxvii

his part in order to bring the weakness, etc., of y^ late Ministry to
light. Ffei o'r peswch a'r Uysnafedd sydd ar fy nghylla (cwU calon)
rw/ agos a threngi. Great preparations making againt St. David's
Day, but I shall have no share of it. Dyma fi yn cysgu o drymder
Qwch ben y pappir ac yn ffaelio sgrifennu dim chwaneg.
Eich brawd ffyddlon, L.M.
Dyma'r llygaid gwedi agor etto, a daccw George Evans, Stiwart
Mathafarn, gwedi foddi i hun yn feddw ; nage, fal hyn :
Yn feddw f'aeth iw foddi,
O Bentre Aberdyfi,
Gan yrru i'r m6r yn wig i siol,
A Uon'd i fol o frandi.
And so in a freak he fell off his horse and was drownd in an
instant. We have been framing a letter here to Mr. Kynaston to
have him succeeded as agent by R. Morris o Fathavarn, and I
have some hopes it will do. We shall know in a few days.
Saturday 26th, — Just now have a letter from Lord Powis that the
lease was signd a Thursday and passes y^ seal (Great Seal) to-day.
London, March 2, 1757.
Dear Brother, — Dyma fi gefn y nos newydd fwytta afalau a llaeth
im swpper rhag y fygydfa, a rhag llawer peth gyda hynny, a
gynneu fach y daeth y brawd Rhisiart a'ch llythyr yma o'r 25
February, gwedi bob ddoe yn llenwi ei fol yngwledd y Cymru,
ai lygaid yn wer heddyw. Cof pob diwaethaf, ni welodd o erioed
wledd fwy. Minneu yma heb weled Cymro a'm llygaid na phrin
Sais chwaith, a phei gwelwn, pesychu wnawn i. Mi oUyngais dros
bwys y cwyr o waed Dduwsul, ond nid nes i mendio. I hear my
mare is come home from D. Morgan's brother, and that is a sign I
think that he'll do pursuant to the rest of the will. The money
that was in danger (and great danger) is safe once more, but
perhaps may run into danger again ; for my money is so often in
danger that they are hardly ever safe. I dont understand yet y'^
use of blychau sedar. If the subjects are large won't they stand by
themselves without mixing with others, but experience teacheth.
Gwir a ddywedwch achos uchder y cabined. I dont like it my self ;
that is brother's cabinet that is six foot high, for though the
drawers are easily drawn they are not so convenient as those the
cccxviii 459

L. to "W,
contd.

L. to "W.
CCCXVIII.

L. to W.
contd.

L. to "W.
cccxix.

eye can see y^ bottoms of, before they are taken out. Therefore it
is likely mine shall not be so high in drawers, but that part, about
a foot or so, shall be pigeon holes for papers ; and hidden money
drawers back, oblegid fe allai y bydd rhai miloedd iw cuddio yno
OS y byd a eiff ymlaen yn iawn. I wish I had the 130 drawers, and
I should not be long contriving some use for them ; some for
mathematical instruments and philosophical apparatus's, some for
ancient Roman coins, some for mechanical tools, some for curious
copper plate cuts, maps, etc. This is a new contrivance. I have
heaps of things already collected that [have] to be put in order, and
a man may as well be without (even) money if he doth not know
where they are. Dyna i chwi siryf arall yn Ue O.P. — Peswch,
peswch, peswch ydyw diwedd pob rheswm, felly nos dawch medd.
Eich brawd, Llewelyn.
Ni wn i fydd dim iw ddywedyd y foru.
London, March 9, 1757, Mercher.
Dear Brother, — Just now receivd yours and having read it, and
dined, and afterwards drank tea, and talked nonsense, etc., as
usual, I sat down to answer it before I take my scale and compass
in hand to compleat my collections of machines, or the little time I
apply daily on my Critical and Historical Dictionary of Proper
Names. So thus I begin. Robert Prisiart, gwr merch Nan,
is a great fool if he troubles his head about these people. They
offerd it me formerly, but wanted a good deal of money for it, so if
he has a right and a possession, what business has his conscience
to trouble itself about it ? If any thing is proposed as from him to
these people they'll be sawcy and probably dip him into a lawsuit,
especially as they will think it worth something if he stirs.
Therefore if he is in his senses let them make their claim, and
then let him send them a full state of y^ case how the right is in
him. I hope he is not tumd childish. Gochelwch fod yn rhy hyf i
wlychu'ch traed a'ch dwylo yn plannu coed, etc. That is a labour
fit for a robust gardener, nid yw llinyn yr einioes ond brau. Aie
salutiferous cough, peswch iachus ? Gwae fi na bae hwn ar y
Dr. Nicols neu ryw ddoctor, a minneu heb ddim peswch iachus tra
bwy byw. Ni chefais i gysgu hun ar fy nghefn, nag ar un o'm
ystlysau ers rhai misoedd. Ai iachus yw gorwedd ar fol yn
460 CCCXIX

wastad? Ag er hynny, fe ddaw ymbeU hynt o hono a wna imi
chwysu fal pei tynnid fi trwy afon ; dro arall gloesio, a gorfod yfed
dwfr twymyn i helpu i'r Uysnafedd ddyfod i fynu. Ond etto ped
fawn gartref i gael y fwyd ar ddiod a chwenychwn, mi ai gorchfygwn.
Ni cheir yma ddim bwdran llygadog, na diod fain chwibsur, na dwr
ffynon redegog yn rhedeg at godiad haul, nag uwd ag ymenyn
o dan yr ordd, na Ilymru a llaeth gafr unlliw, na llaeth enwyn sur a
phytatws, na brithylliaid afon Melynddwr, na sil y gro, na chant
0 ddanteithion gida hynny a gaid yno. Dedwydd ydych chwi gael
coed ieuaingc heb eu gofyn, gan wragedd ynddigions, pei cawn
i rai er talu am danyn mi ddiolchwn hefyd. Pei cawn inneu adref
etto yn iach ddiberygl, mi heliwn ryw ychydig o goediach o Sir
Drefaldwyn, etc., oblegid mae gennif le rwan yw plannu. Os rhydd
Duw gennad mi symudaf i Benbryn glanmai. All this is spoke as
if my affairs were quite determind here, but they are not ; and when
they are you shall hear. My mare, etc., given by D. Morgan is
come home, and I believe the rest of y^ legacy's will not be
disputed. Bing is now past recovery, and several deserve shooting
as weU as he. Gwraig Powel Nanteos, sef merch Mr. Owens,
Ynys y Maengwyn, gwedi marw ar enedigaeth plentyn, o hil ddrwg
ddigon, roedd yno ormod o'r rhywogaeth ddrwg o'r blaen. The
husband was in London plotting of mischief. Dr. Nicols's salutary
cough will hardly give me leave to write any further, unless I steal
an interval now and then. Nothing new to say, and there is
nothing new under the sun. One word more about y^ cabinet.
You'U put your coins in wooden boxes. Though I have not a
drawer full of them, I'H put mine in a drawer by themselves and
paste a thick paper on the bottom of it, with holes in it little more
than their size, then they will not run together and mix. I dont
know yet but I may have wooden boxes for tnbr gyllill and such
bodies if they are easier made than pastboard ones, ond nid yw
hyn ond cyfri'r cywion cyn eu deor. I should be glad to have the
catalogue of your cabinet, the contents of each drawer, when you
have put them in order. It would help me, and tell me what I
want. " Want " says he, I want everything almost, all my choice
things are given away, and lost and scatterd by these skirmishes of
y^ enemy. I dont know that I have any thing of consequence ; or
CCCXIX 461

L. to "W.
contd.

L. to "W.
contd.

"W. to R.
CCCXX.

that will fill twenty drawers out of y^ hundred that I intend to have.
My head is giddy, and breast sore with coughing. I can drink no
London malt liquor, nor punch, and but very little wine. Just
a little to give my spirits a motion. So I am very fit for study, and
one would think that a whole year I have spent here in writing and
reading might have produced something good, but it really has not
anything to boast of, for I had but very few tools (books) ; and
what can a workman do without his tools? I have not hardly
anything to shew for all the year's work. L.M.
Caer Gybi ym Mon, Mawrth 9d, 1757.
Fy Anwyl Frawd Rhisiart, — Wele gan dderbyn derbyniais eich
ebystol. Can diolch am tano, ac am bob erthygl ynddo. Ni wn i a
ddaw'r Power of Attorney yn hwn, dim stamps y ffordd hyn. Ni
yrraf fi ond hynny ynghylch matterion mal rhai'r Gendal, oni bydd
rhyw ddynan tlawd gonest, diwyd, cwrtais, diniwed yn crefu yn
daer daer arnaf. Pwy a fedrai nacca'r cyfryw? Nid ymrawd
Rhisiart mi dyngaf am Haw ar lyfr. Cewch swllt yn y drugaredd,
chwi ai ca'ech oddi-yma pei medrwn ai estyn i chwi. Nid oes dim
hanes am Will Owen yn dyfod adre, mae'r gwynt byth yw erbyn.
Your kind intention perhaps will come to nothing. Da clywed
eich bod wedi dyfeisiaw ffordd i ledw i gael ei ryddid, poed felly
y bo. You see the Alderman hath drawn his neck out of the
collar. It would be shocking cruel to euro dyn ac ynta ar lawr,
fal y byddant gynt yn ffeiriau Llanerchmedd. That martial spirit
is quite laid, nid felly ymhob man, gobeitho. Y peth debygwn i a
fydd gwaetha ar les Doctor Dofer, colli cwsmeriaeth y siop, megys
treftadaeth, enw da, etc., ond os ceir miloedd ar y weilgi, bydd
cystal a gwell ond odid ; gwell aderyn mewn Haw, etc. Llencyn
o'r mwyna oedd Sior, and I wish him success. Wfft i'r modd y
mae Fortunatws yn cael ei libindiaw gan y Maltese — a set of
sad scoundrels, ond e ? He hath too great a spirit for a low
station. Och na bai gan ein Harglwydd Frenin 50 o'i fath yn
gadpeniaid ar ei longau rhyfel ! Rwy'n llwyr gredu na byddai
chwaith hir yn dinistrio llynghesau Ffrainc. Pam na ddywaid
rhywun hynny wrtho ? Ie, ie, anrhydedd ddigon oedd caffael
ymlochlach a Llyw Powys, ac yfed oi wirawd ugeinmlwydd oed,
yn wir ddiau roedd 'y nghalon i yn Uammu gan lawenydd weled
462 CCCXX

y newydd oi fod yn eiddo'r Esgair. Nid oes bosibl na bydd
bellach ddiwedd ar deyrnasiad yr luddew Brych, ac ar ddalfa'r
Llew. Pa beth a ddaeth o stiwardiaeth Mathafarn, dywedwch ?
Ni choeliafi na bo'r bara wedi codi cymaint yma, sef Bara
Gwyddel, ac yna gerwin o leied y dorth 6d., ac amled y cegau sy'n
gofyn gan Wilym wirion. Gresyn na basai'r Palment yn llestair i'r
bobl yna ddistiUaw dros saith mlynedd yn He seith mis. Os byw
fyddir, bydd da cael gweddill yr almari odidawc yna o dlysau'r
India, etc. Mae arnaf ofn na chaf fawr o hanes plant Dewi. Par
un ai canu ai peidiaw a wnaeth Goronwy y leni ? Mae'n rhaid cadw
noswyl heno, Duw yn unig a wyr par sut a fydd yma y foru, par un
ai iach ai claf. Gobeitho yr goreu ac ofni'r gwaetha. Duw a
fyddo gyda chwi eich deuwedd y ddeu frawd.
Myfi yw William y Trydydd.
P.S. lofed. — Ha wyr frodyr ! Ymlawenhewch gyd a myfi,
oblegyd mi orchfygais modryb Acsus dros byth, gobeitho. Amen.
Llyma stamps ; dacw'r Fadws hwnnw yn yr Iwerddon. Byddwch
iach bod ac un. [Caergybi], Mawrth, 1757.
Dear Brother, — Inclos'd with this you'll find a Power of Attorney
and certificate for the purpose therein mentiond. When the
wages, etc., is receivd, please to deduct out of it what may be
sufficient for your trouble, o ddechreu hyd ddiwedd, oblegyd nid
oes dim rhwymedigaeth ir dyn ond y gwrthwyneb. A gwir
a ddywaid yr hen ddihareb, fod gweithiaw'n rhid yn waeth na
rhodiaw, oddigerth He bo eluseni yn y peth. Ni chofiais i
ddywedyd i chwi'r dydd arall fy mod wedi gwerthu (wrth siawns
chwedi Wil Bened y ffidler, o Lan Eilian y Ceimiad) un o'r
Testamentau am ddeuddeg swHt i Mr. Bwclai, Person Mechell, yr
hwn oedd un or subscribwyr, Gobeitho na chlyw o fod y nhad
wedi gollwng am lai. Ai i nhad y rhoddaf y 12 swllt? Ond wrth
gofiaw etto, ni siersais i ddim am eu carriaw i lawr ettwa. Mae
fippyn bich, bich, Heiaf a fu erioed o asgen yr acsus amaf, yn
ddigon er cymysgu'r mennydd, felly ni wiw ymhel ar pin. Ni
chlywais i ddim oddiwrth y Llew er's deubost neu dri ; gobeitho
mai darparu y mae i ymadaw a'ch Dinas fyglyd, a ffoi ir gelldydd
cyn ir fygydfa ei ddihenyddu. Duw'r diddanwch a fyddo gyda
chwi. Byddwch iich. Eich brawd anwiw ddigon, Gwilym Cybi.
cccxxi 463

W. to R.
contd.

W. to R.
CCCXXI.

CCCXXII.

London, March 12, 1757, Saturday.
T . p Dear Brother, — I have yours of y^ 7th and am heartily sorry you
have met with one of y^ worse companions I ever met with. I
thought so when I had the ague ; but I have since got y^ cholic by
wetting my feet, and had it but twice, and for a few hours, but
extremely racking, so these two terrible ones now guard me against
wetting my feet. Moment a fydd poblach Sir Aberteifi yn ei
gymryd rhag y wrich. Da i chwi os ewch i gan deneued a Mr.
EUis, OS gedy hi chwi yno. Gwedi i'r Dr. Evans stwffio yn fy moi i
loned cwrd o'r powdwr coch mewn amryw ffurfiau, bolus, pills,
infusions, electarys, etc., rhoi dyrnaid o hono mewn pottel o rum a
wnaeth y lies goreu imi, and that in a great measure takes off the
bitterness which to me at last was intolerable, and is still. My
brother will answer about Kendal, etc. Mae Huw Price yn
deitwaiter tlawd yma, ai wraig (merch y Cichle) newydd farw ; nid
oes dim iw ddisgwyl gantho os oes ar eich tenantes eisiau.
Dyma'r peswch, chwaer tiage brawd yr acsys, agos a nadel irai
sgrifennu at yr acsys ond pan fynno fo. A spring ague as I am
told by a very sensible old woman, is a very salutiferous thing, ond
Duw a Mair am cadwo i rhagddi. I am something feverish every
night if I eat any thing that doth not please, peswch, or even
if I dine upon any thing of hard digestion, felly chwi welwch fod y
tnachine allan o drefn yn erchyll. Os cuddiaf y cregyn rhag
lladron, ond dyna fi gwedi dwedyd wrthoch chwi pie byddant
I have had above .^8000 in money in y^ house at y^ same time,
where the meanest shepherd might have come at them, but such is y^
honesty of Cardiganshire in that respect, and their ignorance, that
I never was robbd of any. Our thieves are not numerous, but we
have some. But I would not advise any man to keep his money in
known drawers, for it maybe a temptation. It is not yet determind
when I am to go homewards — my motions are very slow. No
more to-night. Your affectionate brother, L.M.
There is a bouncing lye in all y^ papers, a pretended account
from Holyhead of thieves on Bodedern Heath, it seems intended to
lessen the credit of the late accounts from Holyhead, but query.
464 CCCXXII

L. to "W.
CCCXXIII.

London, March 15th, 1757.
Dear Brother,— By the inclosed you'll see that Pen Sibolen hath
like y* man in y* Spectator, sent your letter to me, and I suppose
mine and my wife's to you, which were to come here. If you
have not forwarded them, lose no time, for I am uneasy, lest he
might have sent them to some other place. Did you ever see a
goose hideing her eggs when she is dry or hungry after long sitting?
She picks up straws and throws them behind her, even when she
has gone ten yards from her eggs. Most people in the world (that
is the chief part of them) are like this goose, they attempt to do
something, but they dont know what. I have nothing more to say
by this post, but that I have seen yours to brother and that
I congratulate you on your conquering the wrach. Nid gorchest
vawr yw trechu gwrich, a honno'n afiach hefyd. Nid oes yma nag
awen nag amser iw orphen. Eich brawd ffyddlon, L.M.
London, March 19, 1757, Saturday.
Dear Brother, — I must answer yours of y^ 14th in some manner, t to 'W
though I am loth to put pen to paper. I never heard till now of cccxxiv
petition Cybi. Caled farw Bwclai, ond fe gyfyd rhyw Fwclai arall.
Na cheiff Gronwy un bersonoliaeth am a wn i, oblegid ei ffolineb.
Aie chwi sy'n profeidio Mrs. M. a hadau ? Pa beth a gewch i
ganthynt hwy ? I agree to y^ blychau coed when I have need for
blychau at all. I rejoice with you for your recovery of y^ Telyn
Ledr ; croeso iddi ! I have drawn up some sort of an answer to y^
Bodedern Heath thieves, and I suppose you'll hear of it. Wawch !
Dyma'r Bennant gwedi galw ddoe gida'r brother Rhisiart yn
gwaeddi am gael gweled ei gabined, canys fe ddywedodd Gwilim
wrtho fod yno un gwych, etc. Gorfod arno ynteu ei wadu, ai fod
heb ei orphen, ag onide fe ladratasai'r Benant y pethau goreu
oddiyno pei gwelsai mai oi ystor ef y cawsid hwy gan mwyaf ;
canys mae'r papirau (labels) yn dangos mai o Norway, Sicily, etc.,
y daethant. Felly ni cha'r Benant moi gweled dros un flwyddyn
etto, nes y ceffir ychwaneg o bethau, fal y caffo'r naUl ymguddio
ynghysgod y UaH. Ni fu ddaioni erioed o fostio pastai. I am
glad you have sent some skirts of y^ ague, a sad companion, and a
surprizing one, to move so periodical. Is not the motion of y'= sun
Gf 465

L. to "W.
contd.

"W. to
L. and R.
CCCXXY.

at its power on y^ fluids the cause of that regular return ? Certainly
it is. But I cannot find the cause of my cough, for it appears
in all manner of shapes, sometimes of indigestion, sometimes of
obstruction, of perspiration, sometimes of a flow of humors, some
times of a dryness in y^ vessels. But is it not more likely that it is •
occasiond by a defect in y^ machine to perform its offices, and is a
concomitant of old age beyond the power of physic or knowledge
of the physician ? Henaint ni ddaw ei hunan ! I have got Sir
John Prise's Defence of British History translated into English,
and also Hump'nrey Llwyd's [De] Mona [Dmidum] by a noted
translator here, but he knew so little of y^ sense that I am obligd
to take a vast pains to brings it to its self It is surprizing how a
good scholar and a poet could commit such egregious blunders, as
to take Circius and Aquilo for two Generals of y^ Scots and Picts,
when any old woman might have known they were south and
north ; i.e. the situation of the countries of those people. But
enough of this, for among five thousand people you'll scarce find
two men of clear heads, as Selyf ab Dafydd said. Nothing yet
determind about my return home, all dark and mysterious.
All my family well in Cardiganshire last post. Hopes yours are so.
Your affectionate brother, L.M:
Caergybi, y Dydd diweddaf o Fawrth, [1757].
Fy Mrodyr, — Daccw dri neu bedwar o byst wedi myned heibiaw
heb ddwyn cymaint ac un llythyr oddiyna ; a pha beth ydyw yr
achos nis gwyddis yma. Trafferthion 'rwyn gobeithio ai para, os
felly, bodlon yw Gwilym, obleit nid oes dim yw gaffael yna, ie, nag
yma chwaith, heb ymdrafferthu, ai oes? Diammeu fod llawer o
bobl 'nheddigions yn cael ei gwala yn ddidrafferth, ar boen fwya ar
y rheini yw gwariaw yr hyn a gasglasai eu tadau au mammau
drwy ymdrafferthu. Ond nid nhw mo bawb. Wel, beth sydd
gennyf yw ddywedyd yn hyn o bappurun ? Dim yn y byd ond bod
yr ardymmyr yn gethin, h.y., y tymhor yn ddryghinog ynial, yn
gymaint nad wyf yn clywed ar fy nghalon weinyddu tippyn yn fy
mharadwys, chwythu gwynt Gogledd — orllewin ysgithrog, ie, ac
ysgythrawg hefyd, mal prin y meidr dyn aros yn ei union sefyll,
Daccw'r haul yn tewynnu, rhaid ei rhoddi hi ar do unwaith etto, o
466 CCCXXY

L. to "W.
CCCXXVI.

herwydd fod llawer o waith ar yr ol, a hi a fydd yn ddyddiau __
C'lanmai ar fyr. I met the other day with a small but curious , , „
concha veneria with the fish alive in't — a nondescript differing . .
widely from all other shell fish I ever saw. Letter from Southall
gerllaw Northall advice that the Penbardd is resolved not to make
any more cowyddau ; nid oedd yn cael mor ymenyn i roddi ar ei
fara oddiwrthynt. Colled am ganu da. Here's a war lately broke
out betwixt two great men, viz.. Pen Siri Sir F6n, a'r Frysgaw.
Cyfreithio ag ymwirio, dyma Frysgo wedi sesio ar Iwyth o benwag
llongdy, a'r llall wedi ei roddi yntau yn y Crown Offis. Cewch yr
hanes ryw dro, nid hwyrach yr ymgryg rhai o honynt pei caent
ddigon o riff. Rhaid mynd i dacclu bawd y dyn sydd v^'edi
raortiffeio, felly byddwch iach, a Duw gyda chwi.
Eich caredigawl frawd, William Morris.
London, April 8, 1757, Friday night.
Dear Browdyn, — I begin this to-night, lest to-morrow may
deceive me, for one day cannot answer for another, nor doth a great
man that is to-day in y^ Ministry know where he'll be to-morrow.
Here is another total change in y^ Administration, y Due W. a
ddoedoedd wrth ei dad nad ellai ei gydwybod ef ei adel yn nwylo
ei elynion. But however it is, out they are most of them, and
there is nothing certain under the sun. Pan gynta y cenais
gywydd i'r wrach, ni chawn i gyttrym nad dyma hi'n neidio o Gybi
yma, a bu agos iddi am gwenwyno i, ag mae rhyw farr ax draws fy
nwyfron, ag nid 'r un fath a'r beswch sydd yn awr. Nid yr un yw
peswch y wrach a'r pesychau eraill. Dwedwch wrth y Coch mae
gwell iddo beidio a chanu iddi rhag ei ffyrnicced. Ffei bottes
bawneidr, snakeroot, etc. Dr. Allen was a negro if he meant your
cabinet was worth no more than twenty-two guineas. It is more
likely worth above a hundred. A good collection of that kind is
inestimable, and few people have tolerable collections. Gwyddel -
bod y fodfedd yw Allen, na rowch fawr goel ar Wyddei gwyllt ;
''''<iy'(hxelo hil Gwyddel gwyllt" e'ox y bardd, so according to him
they were beyond a cythrel. I take all the care I can with this
machine of mine, and yet some accident happens lo it that I dont
Mpect. V/ho would have expected y wrach ? Ond dyna .seir am
CCCXXVI 467

L to "W sanu heb achos, cymryd ci'n erbyn ei glustiau. Aie Cymrodorion
contd ^^ Gwilymod? Diau mae ie, a dedwydd ych chwi gael y fath
gymdeithas pei gwelech. O dedwydd, dedwydd, dedwydd,
Pei gwelei i fod yn ddedwydd ;
Y Dyn sy nghysgod mynydd Twr,
A dyna'r Gwr sy ddedvpydd.
As for rowling in money, and plenty, and plagnes and great men
and cheats, and grimaces and lies, and tricking and breaches
of promises and contrivances, etc., there is an impossibility that
dedwyddwch should ever follow a man there or bodlondeb either.
Wele, of all the mothers and fathers in y^ world I dont believe you
can pick out a pair so simple as poor Wil Owen has. Wonder the
lad that has seen a little of y^ world should not have had more
sense. Here Admiral Boscawen is in town, and the midshipman's
place applyd for and granted. He one of y^ last set of Lords of y^
Admiralty, and continues in y^ new change. The recomendation
from his own secretary, a man in great friendship with my brother.
I am positive he would soon have been made a lieutenant and
very probably a captain if he had any spirit to drive through the
world. Such a step to preferment is uncommon. Good Gods !
And so he is to be a negro like Mwcc mawr and people of that
class, to carry coals to y^ old woman of Holyhead, and to have a
mammy's didy now and then ! Well done woman ! Mae mrawd
Rhisiart gan iached ar glain ond bod corn ar fys ei droed — mae
rhyw ddolyr a thristwch ar bawb. Mae arnaf ofn mae priodas
vach Sir Aberteifi fu yn Leghorn. Mae gennifinne ryw ffassiwn ar
Ginseng, but query which y^ right, or what it is good for. leuan
Fardd has his warrant in his pocket to be Chaplain of a Man of
War, and a very fit fellow for it. If I have leisure I'H send you his
last ode ; Duw wnel na bo. Ni waeth gennifi beth a ddelo o
Fechell nag un Saint arall. Thus your letter is answerd. Now for
new stuff. I am here much in y'= same trim as the 22nd of March
last year, the day I came to London. I have been writing some
thing ever since, in search of what they call bodlondeb, and in
defending my head against the strokes of rascals and villains that
would have demolishd me, to save themselves from the popular
468 CCCXXVI

clanlor of some people that had common sense and saw that they . _.
had used me ill ; but I thank God they are aU now out of power * .
but one, and God with his little finger may thrust him out of y^ way
too. My wife is moving to Penbryn as fast as she can, ag fe fydd
yno nyth clyd dda iawn, pei cawn fynd yno i'w osod mewn trefn,
oni welsoch i nyth y dryw ? Pa beth am dd — 1 uffern aeth a'r
luddew Brych yn ei gorpholaeth o Esgair y Mwyn. A messenger
from London arrived in that neighbourhood y« 26th March ; and
27th, early before the man came, Paynter took horses and slipt
away to Salop, and some think to London. I suppose his pride
and foUy reachd y^ ears of y^ Treasury, and that they sent a man
to supersede him, after he had drawn Arglwydd Powis into a scrape,
and aU the country besides. Felly rhyngwyfi a chwitheu, nis gwn
i pa fodd y mae'r matter yn sefyll, mwy nag y gwyddoch chwitheu.
But I believe in my heart he has drawn Arglwydd Powis into a
scrape, for I have reasons to think so. The demands of y'= country
is some hundreds of pounds, and one rascal there (no matter)
is about .1^500 or ;^6oo deep in the mud. The London messenger,
after looking about him, and seeing Paynter had given him y^ slip,
went back to London, and a change happens in y^ Ministry at that
very crisis. No body can pretend to determine how it will turn
out. Most of it is a mystery to me, though I make shrewd guesses
how it happend and what will be y^ event. It is surprizing what
confusions money will make. Is it any wonder that the d  1
should sit crosslegd in ogo tnaen Cymrwd. to guard the treasures
there? You talk of news from Northall. If I beent much mistaken
Gronwy has overreachd that poor O.W. by borrowing money as he
has every body else that he has had to do with, and it would be a
deed of charity to guard the poor fellow against going too deep.
I never yet met with a piece of contradiction as that fellow is.
The low blood is prevalent, and they may say what they will
against innate principles, this man is an example beyond every
thing. Would any thing but a tinker (un yn tincian pedyll hyd y
stryd) have behaved as he has done to his best friends ? Eurych is
too good a name for him. " Tincer ai can wrth fol tancer cul," D.G.
I hope your Telyn Ledr is come home. leuan Brydydd hir has
copied a vast deal of Llyfr Coch Hergest, his MS. when bound will
CCCXXVI 469

. _. be a quarto of three inches thick. Dyma hi'n hwjT, a'r coesau'n
Irf. to w.
^ oen a'r peswch yn cry^nau, nos dawch.
Saturday moming. — A charming fine day, summer aU over.
Coughd and ymgomio a'r wrach last night, raveing in the spirit,
etc.. depend much on the syrup of lemons against them alL
I thought much of Dr. Allen last nighL Grown immensly rich and
tiun tumd ^"irtuoso, doth not that shew him a man of sense? And
then undervalue people's almaris, and say they are worth twent>'-
two guineas, to see if he can buy a coUecrtion ready made for a trifle I
Voir II see that he is not a man of great knowledge though he is rich.
Riches and knowledge are hardly ever concomitants Solomon
excepted) and perhaps Itis knowledge consisted much in buj-ing
coUections of proverbs and of plants of Hen Gyrus o lal, etc. But
to what purpose are all these reveries ? They are only %¦« sediments
of )-= peswch and y- wxach to fiU up a sheet which you sadly
wanted. Wawch ' daccw hen ewN'thr )-n Sir Aberteifi gwedi
gwneuthur ei lythyr cymmun, a chwedi gadel i Sion f\- mab i a
reversion of a tenement in Gors Fochno, (a kind of an island there
near >-= way as you come from D j-fi to Borth), after the lives of two old
persons, but they may Uve too long. It is about ^12 ox £\% a year,
I have forgot which. I am just now packing up the several articles
in each drawer by its self of my brothers almari. to be removed to
his own lodgfings, having been with me since it came from y^
maker, but is extreamly iU done. The bottoms being of imseasond
wood, and in thin drawers, the sides being ver\- weak, have aU
warpd ; that is, they are grown narrower, and the sides being naild
to them are obligd to give way and bend upwards, because the
length of y*= side cannot shorten, so that they are all archd
upwards, and the whole strength of a man can hardly draw- them
out of their channels. This is a thing learnt from others
misfortunes. If your bottoms were not dry the\-"!l be the same.
So much for this important affair.
The common news in >•* papers need not be touchd upon.
The City of London shewing such esteem to y= discarded
Ministry-, some refusing to be employd in high offices, etc., n-ould
not a stander-by think the nation mad to quarrel in this time
of danger? Who can send fighting orders ? \Mio cannot see they
470 CCCXXVI

W. to
L. and R.
CCCXXYII.

are a ruind people — now sending out troops to foreign parts, at the , ™
same time they have foreign troops to defend them from invasions? contd
Lladd amreliaid because they could not conquer with an inferior
force ! Advancing a man to y« management of y<= kingdom
because he saUed round about other kingdoms, and saw the people
and fish, and stole a ship from one of y^ nations by accident
and when he came home lost his money ar gardiau a disiau ! Ai
tybied nad gwaed plant Llywarch Hen a'r cyffelyb sy'n codi yn eu
herbyn y dyddiau hyn, cadwed Duw'r ychydig weddillion sydd yn y
mynydd, a Duw wnel i minneu gael diangc yno, oblegid nid da
calon Sais wrth Gymro, chwedi yr hen ddyn. A geir dim arian
0 Ddulun byth ? Dyma'r almari yn galw am danaf, a'r pappir ar
ddarfod, felly byddwch iach a bodlon.
Eich brawd ungnawd yn ymgnoi, Llewelyn.
Caer Gybi, DdywHun y Pasg, [nth April, 1757].
Ha Wyr Frodyr, — Mae deubost neu dri wedi myned heibiaw ir
Werddon draw heb ddyfod a cyhyd a bys o lythyr oddiyna, ond er
hyn i gyd rwyf yn o lawen glywed o Deifis fod y gwalch boneddig
aidd ganddo fo Painter wedi troi ei gefn o'r Esgair Ue'i bu yn
teyrnasu nis gwn par hyd. Mae Mr. Ellis yn ein dysgu nad oes
dim anffawd yn digwydd i ni ond a fo er lies ini ryw dro neu gilydd.
Ergo Painter playing the rogue was a kind action of his. Myfyriwch
ar y pethau hyn, ac a wiw coelio yr offeiriad ai peidiaw. Fe allai
mai er ein lies bod y gynffon y darfu ir luddew wneuthur yr hyn a
wnaeth. O'm rhan fy hun nis gwn i pa beth a ddaethai o honof
oni bai fo — y fo Sion y gwr drwg oedd yr achlysur i mi gaffael
pethau gwell nog elion o'r ddau, pan yttoedd fy nghrimawg
archolledig ddwywaith yr un tymhor. A pheth oedd y rheini
debygach i ? Beth oeddynt meddwch ? Llythyrau o Lundain bob
yn awr am cadwodd yn fyw. Oni bai hynny torraswn fy nghalon
yn fy nghystudd. Oni bai'r bradwr ni chawswn basai Uythyr
unwaith mewn chwarter blwyddyn oddiwrthych fy 'neidiau.
Dywedwch ir meddygon yna beth sydd oreu ar les tor crimmog.
Dyma Watkin, nage Wadcyn— Watcun — wedi dyfod adref, a
chwedi dyfod i hyd i'r dentuwr yn ei gist gartref A dyno fo i
chwi, mae son yn ei waelod am ryw ddiwti, mae'r dyn yn gobeitho
nad rhaid iddo fo mor talu mono. Da chwithau, mrawd Rhisiart,
CCCXXYII 471

CCCXXYII I.

^ na anghofiwch mor neges. Nid drwg cael swyddau or fath yma a
, , T, chael tal am waith ai e ? Roedd y nhad yn iachus dda iawn
contd ddiwedd yr wythnos pan ddaeth Marged Owain oddiyno. Ac rym
ni yma, mawl i Dduw, i gyd yn iach ddianaf. Byddwch chwithau
felly eich deuwedd ar hyn a berthyn i chwi.
Eich brawd ungalon, Williatn Morris.
P.S. — Dim Hythyr heddyw ond un oddiwrth fy meistr, sef
Thomas Pennant, Esq., Fellow of the Royal Society at Upsal,
in Swedland, etc. Llongddin, April 26th, 1757, Tuesday.
, .rjp Anwyl "Vraut, — Here lay before me three letters of yours,
stareing me in y^ face for an answer. April 7th gives an account
of Surveyor General gone to Dovey ; I don't care, but am glad he
doth not draw yn yr un iau a'r chwilcathod. Mi wranta i Oats ai
wen ffalsla, os ca' fe le iw drwyn. April 13th says rhowch risg
iddi ; na r6f, hi fodlonodd ar saig arall, ac hi ddaw, medd hi, at y
Bardd Coch. Ysbigod rychog I suppose I call your wentel trap.
I have very fine ones from Dovey. A ddoeth yr luddew Brych i
Gybi ai peidio i fynd i'r Werddon ? Rhai a ddywaid mai do, ond
ni wn i pwy i goelio. Duw wnel mai do.
Gwae hefyd y sawl a roddo fenthyg MS. i Brydydd, a phle y
tybygechi y mae MS. Transcript y LI. K. Hergest, ond yn fy
Uaw i fy hunan (ie fy hunan), ac nid o'm bodd yr a fe aUan o honi
tra bo fy llygaid yn agored, I suppose you'll want to have some
account of it. This is all I can afford now, even in a fit of y^ hyp,
having just received ^20 by y^ help of y^ Earl of Westmoreland,
and having ^20 more on credit of y^ Captain : drank with my
brother one night till his heart opend and he'* gave him y^ book
(three vols, quarto), a quarter of a year's writing. Next day he
ownd the gift and corroborated it, but in a few days after came to
beg them again for God's sake, but they were gone out of town
to tne eighty miles, who was writing a dictionary ; so there was no
coming at them, and here they are indeed ! I have just made an
index to them, and they are to be bound in one volume, which wiU
be near three inches thick. The index contains 141 articles, some
very ancient. It is a surprise to me that a drunken idle fellow had
*This probably refers to leuan Brydydd Hir.

472

CCCXXVIII

such patience and such weakness to give it away. There are
several of y« odes that you have in Llyfr Gwern Eigron, some of
Rhisierdyn, Sefnyn, Casnodyn, Llygad Gwr, Dd Benfras, Cynddelw,
Llewelyn Vardd, H. O. G., P. M., Ein. Wann., D. LI. Mew,
G. Meil., O. Cyfeiliog, y Br. Vadog, Gr. ab Mred. ap Dd.,
Gwynfardd Brech., Tysilio, a great deal of LI. hen, Taliesin, Gr. "Vn.
ap Gr. ap Dd., Gr. ap Dd. ap Tudur, lorwerth ap y Cyrriog,
Gr. ap yr Ynad Coch, ach Cyrriog a Chattwn, and these are all y^
authors.t That fatherd on Tysilio St. is a poem of Eira Mynydd.
I have not had time to read them through, but those of Llyw. Hen
that Mr. E. LI. hath transcribed. Tit. 7, differ greatly. He gave
too great a scope to his fancy, and I daresay leuan Fardd hath
copied pretty correct, and was a far better judge of a dark passage
than Mr. Llwyd, as being an excellent poet. In short you are to
trust to none of Mr. Llwyd's quotations.
You say that vinegar, sugar candy and oil is y"= medicine with
you for sore throats. Juice of lemons is better, and flower of
brimstone added is best. I have none of y^ four requisites belonging
to my garden, so no hopes. My aspect east under a southern hill.
My soil not above six inches deep before you come to a shaley
rock, and no water that can come into y^ upper part of it, it shelves
to the east. Mae'r Benant a mrawd yn ciniawa ynghyd heddyw,
ag yn brolio oi cabinets — but my brother's is spoiled, being made
of new wood, and must be all alter'd. Unless you can get some
thing better than his duplicates it is hardly worth going so far as
Downing for them, ond ni chlywai air o son oes yno ddim MSS.
Pawb at ei bwrpas, fe ddywaid rhywun yr un peth am y rheini.
Yours of y^ 20th says fod ymgno, etc. Am ba beth y mynnant
grogi Bess Manwelf Ai Uadrata o dylodi a wnaeth? Dwyn
bytatws neu rywbeth, mae'n debyg. Duw gattwo Mr. Bwcclai, ni
chlywai inneu ddim s6n am Natws : nid yw e ddim yn segur, os
byw. Mae'r Llywydd Llwyd yn dywedyd sgrifennu o honof
attach, and sent a protection and some other paper lately, hopes
you have received them. Ai hen ddynan cwla y galwch i Ddeiniel
tThe MS. he quotes ,here is probably " Panton MS.," 15, which is stated
to have been transcribed "in the year 1757 by me Evan Evans then of
Merton College." In spite of his statement in the letter, Lewis Morris must
have returned the MS. to its rightful owner.
CCCXXVIII 473

L. to "W.
contd.

L. to W.
contd.

L. to W.
cccxxix

L. to W.
cccxxx.

y Gof? Younger than yourself, I believe. Pa beth a ddaw o
hono fi ynteu sydd yn mynd fal Llywarch Hen nad aUaf ddarymred.
Daccw Ddafydd neu Ddewi Fardd o Drefriw yn addo hela imi
enwau holl gangerinau afon Gonwy. Gwych a fyddai cael enwau
holl gangennau afonydd M6n. Nid oes yma air o wybodaeth pa
bryd y ceir mynd adref (sef dibennu'r matterion dyrys yma),
oblegid ni wiw mynd adref cyn hynny. My critical Dictionary
calls me and I must close this — aie tynnu'n wysg i din y marthin ?
Nid oes gennifi ddim a dal iw sgrifennu at fy nhad, ag onide ?
Eich brawd ffyddlonaf, Llewelyn.
Caer Longddin, May 3, 1757.
Anwyl "Vraut, — I have yours of y^ 27th April open before me
which requires this answer. Wawch ! dyma newydd a ddaeth i'r
ty cyn imi orphen y gair. Answer a gewch i yn niwedd y llythyr
hwn pan gaffwyf chwaneg o ysbysrwydd. Well done Oats. I'll
answer for him that he'll manage the people of Bonover. My
brother has got his son a post in a Man-of-War; but I don't know the
least obligation in the world there was for it, unless imprudence of
one side. Well done Aldremon P. Bawddyn yw hwnnw na
fedro na dywedyd na gwneuthur. I cannot get a Linnaeus for any
money. Brother can give yOu y^ best account of y Betiant. Gwych
fydd cael Cywydd y Wrach. I hear y^ bellman — so must close.
The news is, and all the bells ring, etc., that the King of Prussia
.... [letter torn] .... Caer Lundein, May 6th, 1757.
Anwyl "Vraut, — Heddyw erbyn y foru, dyma gynnyg ar atteb
eich llythyrennau o'r 2ed o'r mis. Aie spigod gefnog ? Oes, mae
rhagor rhwng rhych a chefn, ond ni bu erioed gefn heb rych,
ni cheisiais ond bam Llywarch Hen, ac mae ei gan Calan Gauaf
ef yn agored om blaen y munyd yma. In y^ orthography of Llyfr
Coch Hergest : Kalan gaeaf Hum godeith,
Aradyr yn rych, ych yggneith,
or Kant odit Kedymeith.
Wele oni welwch mae rhych yw llwybr yr aradr? Paynter is
in London sure enough, and pushes his long nose no doubt into
Lord Powys's ears. We shall see y^ event one time or other.
474 cccxxx

Diolch i ohwi atn hanes Penbryn ; fe allai'n wir y gwna cysgodion
beth Ues, ond ni wn i pa bryd y ceir mynd yno i blannu.
Mwynach prydydd na Thaliesin a ganodd i'r Brwyn
Ynghysgod y rheini cawn feinir yn fwyn.
Na welodd Penant ddim ond y drawers, ag mae'n cyfadde mae un
gwych yw'r almari. Nid oes ryfedd i chwi fod yn glaf ag yn
ffaelio cysgu, a chwitheu yn eich Uadd eich hun yn palu'r ardd heb
fod yn rhaid ; ychydig o balu sydd o'r goreu i gael chwant i fwyd,
ond nid da rhy o ddim. Dewi Fardd o Drefriw a yrrodd Gywydd
i'r Cymmrodorion, dan obaith cael subscriptions i ryw lyfr ein
0 waith Huw Moms, Edward Morus, etc., a minneu ai rhois ar waith i
hela afonydd, a nentydd a chornaint ! Nag oes modd yn y byd i nadel
Loli bwtler dderbyn cyflog i fab, trwy na wneir rhyw gyttundeb ag ef
ymlaenllaw am roi rhyw ran i'r wraig os rhoir help iddo. Digon digrif
fydde i chwi gael y Surveyor General o'ch tylwyth Ynghybi. James
Morgan, Comptroller of Aberdovey, writes me word that the Surveyor
General has been there and inspected the accounts of y'^new collector
but said he would not meddle with the account of y^ collector that
had been superseded, because he had been superseded, and that
he gave them strict new rules, all new molded ! I have an account
from my wife that she is removed to Penbryn Paradwys Gymru,
and that she likes it better than ever. John Owen is not weU, but
recovering ; supposed to have had the measles or some such
iruptions. I have recoverd my ^30 and interest of that rascal
Catteral, and for his attempts have put another upon him. Here
died lately Lord Powys's two daughters, there is only the boy
alive, but the Lady I beUeve is big. Ni ddwedai ddim am y gwr
nes gweled ei waelod. I am afraid he is but a weak brother ; ond
etto er hyn nid oes le i syrthio allan ag ef, ond gadel iddo ddyfod
atto i hun. I have done an undiscreet thing— mi delais drosto am
goed ^188, ag mi debygwn nad ydyw'r arian yn bur barod gantho,
felly mae ef yn ddieithr dros dro mae'n debyg, ond arnafi roedd
y bai, onidte ? Gadewch iddo, mae'n rhaid ymrwbio trwy'r tew a'r
teneu, hyd nad eir o'r byd yma i fyd a fo gwell, a hynny fydd
gobeitho, oblegid nid oes yma ond yr anhunedd a'r aflwyddiant yn
cyfarfod dyn beunydd,— mwy o'r chwerw nag or melus. Ond etto
cccxxx 475

L. to W.
contd.

L. to W.
contd.

L. to "W.
CCCXXX I.

mae peth melus ond ei gymryd yn bwyllig ; a dyna fal y dysgais i
gan Lywarch Hen yn y Gorwynnion :
Gorwynn blaen perth, hy werth — Gorwydd
Ys da pwyll gyda nerth,
Gwnelid anghelfydd Annerth.
I have nothing more to say this post that is of any consequence for
you to know at present. Eich ffyddlon frawd, Llewelyn.
Wawch : Here is Ned Edwards just come to town, having
grown as fat as a hog in y^ French prison ; and his owners are for
giving him an armd ship of 1 8 or 20 gims. He says he has lost
near .^200 by being taken, but I dont believe him, for his owners
insured for him £\^o unknown to him. His owners say that they
got him out of prison, but brother Richard is sure that they had no
hand in it, but that brother himself got him exchangd for a French
captain. Llongddin, May 13, 1757-
Y Braut Gwil, — Yours of y^ 7th I received, ac ol bodiau'r wrach
amo. I am glad y^ chwilcath fawr is agreeable, and that she
digests Oats and herbs and fossils, etc. Nid oes niwaid ei bod yn
ymdrech a'r Bonoveriaid. A ydych chwi yn cofio'r englyn gynt
i hen wrich? Eich crach ar eich croen ai dygodd im cof. Fe
fydd y \\Tach arferol a gadel crach ar groen wrth ymadel a phobL
Nicholson, the General Sirrveyor took an affidavit of an old woman
that she heard another old woman say that an old woman (Gwenn,
the smugler) had run goods, and it was poetizd thus :
Hen wrach a chrach ar ei chroen, a dyngodd
.¦\ dangos yn ddiboen,
Ddwe'yd o afiach wrach grachgroen
Fod gwrach a chrach ar ei chroen.
Diolch am chwedlau Gogerddan ; but they are fumes, etc.
Griffiths, my old clerk, is clerk to a great brickmaker, at ^50
a year. Nid oes yma ffranc pei rhoid gini am dano. Daccw Sion
Owain yn yr hyp dros y pen a'r clustiau, lowness of spirits,
disappointments, etc., and want of resolution and strength to
support himself under difficultys, but custom and practice will
make things easyer. Put a woman that is startled at a mouse in a
room fiiH of mice for one day, and she can bear the sight of a
mouse the next day. To mend the matter my Treasury enemies
476 CCCXXXI

caused him to be servd with an Exchequer writ y^ beginning of this .. __
month, at y^ suit of y^ Attorney General by information, and this ' .
hath frightend him and my simple family there out of their wits. I
had notice of it beforehand and orderd him out of y^ way, but he
was so hypfd that he could not move an inch or did not think my
information was of any consequence. You see what low shifts my
enemies are put to to seek out for matter of information against me,
for this is intended for that purpose ; 'ond ebr yr hen ddihareb " ni
thwyllwyd a rybyddiwyd " ; felly minneu wnaf y goreu o'r
gwaethaf Dyma newid etto meddant hwy ar y Llywodraeth
Deyrnasol. Pwll a choes a chastell* yn cyduno. Dont you
remember the old (and almost infallible) remedy for y^ ague
formerly used at Pentre Erianell ? Bleeding y^ very moment the
fit is found to come on, seldom faild to throw it off for good and all.
There is a report in town of Jamaica's being blockd up by sixteen
French Men-of-War, and they fear it will be lost. Ned Edwards's
owners are in treaty for a ship of 800 or 900 tun for him, to carry
forty or fifty guns, an East Indiaman, provided the story about
Jamaica be not true ; one of them has fifteen or twenty thousand a
year there in real estate. If Ned had y^ luck to have a head fit for
preferment he might have been made a great man. He has given
Admiral Boscawen an account he took when in prison of the
French privateers and their stations, etc., which will be of great
service. Several hours thrown away in reading O'Flaherty's
History of Ireland ; gelyn brych i DysiUo, and he knows not why,
unless he suspected Galfrid had told more lies that he. However,
this also helps on y^ Brittish Dictionary to which I still want a
name. Brother does a little every moming towards setting up the
things in y^ almari. It is now in his room near y^ Navy Office for
pubUc view. I packd them after I had once sorted them in cards,
because of carrying them there, and now they are to be put up in
the same cards again, about a thousand articles I suppose. His
almari costs .^15, which is twice the value of it. [L. Morris^
*In June, 1757, a Coalition Ministry was formed. The Duke of Newcastle
went to the Treasury, Legge became Chancellor of the Exchequer, and Pitt
Secretary of State.
CCCXXXI 477

Llongddin, Mai 2iain, 1757.
L. to 'W. Anuil Vraut, — Dyma'r eiddoch o'r I4eg o'm blaen, a difyr oedd
CCCXXXll. ei weled, a chlywed neu weled fod y wrach gwedi cael codwm araU.
Is, is ; the same wages and usage on board a tender as a great ship
of war ! Nag oedd cywydd per gan Drefriw, digon diflas, ond fe
allasai Sion Peri gynt ddywedyd enw afon Ddulas a Mynydd
Trysglwyn. Mi drwsiais beth ar gywydd Robert Llwyd o'r
Garth drwy ddymuniad Mr. -Vaughan, ond fe allai na chadd Huw
ond y cyntaf yn noeth heb ddim i guddio ei noethni. Mae Dewi o
Drefriw yn son am fardd 20 oed yn Arfon. Ie'n wirionedd,
Paradwys y Deheu, neu Baradwys Ceredigion, yw Penbryn y
Barcud ; pwy nad ae i baradwys pei cae ? My wife begins now to
be pleasd with it and to despise Galltvadog. The victory obtaind
by y^ King of Prussia y^ beginning of this month makes great
noise here. It is said, there is an express come this evening from the
King of Prussia to our King with a fuller account than we had in
last night's Gazette. I have just bought Moreri's Great Dictionary
in four volumes folio of men and places, to see what he had done
on that head. He is but a laborious collector, and hath neither
etymologys nor any thing curious, but abounds with blunders
about our British affairs. He says Taliessin and Myrddin Emrys
were great friends and great philosophers, but there was above a
hundred years difference between their times. My Celtic Etnpire
will be a hundred degrees beyond it. His book is all French
which is some inconveniency to me for I have almost forgot
the little French I had. His plan is general for all y^ world, but
mine only the Celtic Empire and of that only those names that are
of some tolerable account. [A portion of the letter has been cut off
at this point]. I have a notion Lord Powis hath been trickd about
Esgair y Mwyn, and that this new ^Ministry just come in and the
Due Castell Newydd will fall out with him. Mae'n debyg ei fod
gwedi ymrafaelio a h^vynt eusus, drwy fod yn rhy gybyddaidd.
Query whether luddew hath not led him into a scrape, ni waeth
fyth. My next will give you a better account, pedfae fatter i chwi
pwy a enillai na phwy a goUai. Jack Owen is gone to Aberystwyth
for his health. He is almost eat up with the hyp, etc. Here is never
a frank for love or money. I have open'd a door into'r Drysorfa, a
478 CCCXXXll

L. to "W.
contd.

CCCXXXIII.

kind of a private access, by which I shall discover the intentions of
men. I wish I had seen it sooner, but this w^s only a work of
Providence, and could not be sooner. Your affectionate brother, Llewelyn.
London, June i, 1757.
Dear Brother, — Yours of y^ 24th ulto. I have this day and am t^ .- w
glad you are well. Here it is fourteen months since I am in this
strange country among infidels, etc. Dedwydd ych chwi gael
gweled tad a chyfaill cywir a phlant iw meithrin, fal ,y bo cymwys.
Wele hai ni chewch chwithe un llythyr ond hynny a gyst wyth
geiniog, yr un fath y bydda'i yn plygu pob Hythyr siengel. Here is
a bin of three skins of parchment filed against me and John Owen.
It is with a view to take off his evidence from being on my side,
but for all this I shall fight them through all y'^ weapons. John
Owen is much recoverd, it was at first y"^ hyp, and afterwards Dr.
James's Fever Powder that threw him down — gwr gwych i fod yn
ddoctor ! Ie, hiroes i Lyw Prwssia i guro'r gelynion. Moreri is
very useful, though a poor performance. The book is not called
the Celtic Empire alone, but the Celtic Etnpire described, or
some thing to that purpose. Pam na rowch chwithe enw arno, ai
rhaid imi geisio plentyn, a throi 'n dad bedydd hefyd? Profi mae
Selden yn y Mare Clausutn neu'r mor gwarchaedig, mai i Ynys
Prydain y perthyn pob mor sydd oi hamgylch hyd at diroedd pobl
eraill sydd ar y lann, and this from even Galfrid, Nennius, and old
British traditions. It is a pity he had not seen the Triades,
which shews that King Arthur had three admirals, (probably red,
white, and blue). I have drawn up a representation to y"^ Post
master General about y^ taking 8d. for letters that have postcripts,
and you shall have an answer soon. I have also employd all this
morning till dinner in makeing an addition to Cywydd yr Ardd,
which my brother is to carry to-night to y'= Cymrodorion, upon
reading of which it will be proposed to have y'' Bard chose a
corresponding member, and I daresay it will be so, which will
enliven his Awen very much. I will send you the addition
to-morrow night if something doth not intervene. Na laddwyd mo
Ffortun, he is born to greater things. I am glad you are come to
y^ scheme to have glasses on your card boats, for you'll find them
CCCXXXIII 479

J __ for many reasons convenient ; it will not be easy for spectators
J to steal little things, and it makes y^ cards steady. By y^ time I
wrote this, I have yours of y^ 20th. Nid oes gennifi flas yn y byd i
Iwfio am godi gwaliau sguboriau a theiau o fesur punt, pan fe allai
mai 5 s. a fydd y gost i gyd. Onid yw'r Gobed Sion yn tyrru
cantoedd o bunnau yno, ag yn cael y tir yn yr hen rent, a phobl
eraill yn codi eu tiroedd i ddwbl rhent y dyddiau yma? Beth
a ddigwydd os pallaf i Iwfio punt am godi gwal ; rhoi'r tir i fynu fe
allai, ac yno daw rhyw un ag a rydd ^20 yn y flwyddyn am dano.
Mi wranta fod rhai ai rhydd, felly gwell i'r Gobed daclu'r wal ar ei
gost ei hun, y peth eill ef wneuthur am ychydig o sylltau i barhau
dros ei oes. Nid dyddiau yw rhain i iro tin hwch dew a bloneg.
Benben etto bo'r Bonoveriaid, hys. Gwiriach yw hanes Gorthrech
yr Awstriaid nag y dywaid y Ffrancod. Are not most of y*
officers pent up in Prague, and cannot send a letter home? Ni
ddymunai Ffredrig chware ddigrifach na dal y cathod i gyd mewn
trap, brechtan o fei gantho gael y fath chware. Fe wna iddynt
fwytta eu h6n sgidiau, oni ddont iw rwyd ef I have gone through
a very curious book of y^ lives of our British Saints, where were
among them, Cadog, Illtud, Padrig, Dewi, Dyfng, Deinioel,
Samson, Cybi, Pedrog, Dunod, etc., which I have inserted with
additions and critics in my Celtic Empire Described, and am now
going through Leland's Script. Brit. — the most industrious,
curious man (that ever wrote) of y^ English nation. But he was
acquainted with Sir John Pryse and Humphrey Lloyd who helpd
him much. Nennius is a most valuable piece of antient history,
and I am sure (almost sure) it never yet hath been understood by
any modern, not even Mr. R. Vaughan, the great antiquarian, for I
have found things in it by comparing it with Llywarch Hen's
works that no modern ever thought of; and Gale's Notes on
Nennius are such as an antiquary ought to be ashamed of.
It is the greatest treasure next to Tysilio and the Triades, that
we have extant of our British affairs. I wish I had the Hengwrt
copy, for Gale hath not dealt honestly in y^ publication, having
left out a whole chapter or chapters because he could not give them
credit, and perhaps there is nothing in him but what may be
defended. The wonders of Anglesey I happend to copy out of y"^
480 CCCXXXIII

Hengwrt MS. which Gale hath ommitted with several other things,
which was a roguish way of dealing with an ancient author— calon
y Sais wrth Gymro. I have bought two folio volumes of
Historians chiefly for y^ sake of Nennius that was among them,
they could not be separated, and the rest are but trash to him —
Gildas, Eddius, Asser, Higden, Malmsbury's Glaston, History of
Ramsey, History of Ely, Wallingford, Fordon, Alcwin. Twenty
authors in all, not unuseful, but most harp on y^ same string, and
are eccho's of y^ few ancients. Terfyn ar hwn nos Fercher ; y bore
dranoeth such a great defluction on my lungs that I have hardly
my senses, a salt rheum, but about noon turnd a looseness and
something better. Eich brawd, Llewelyn.
Caer yr Hen Gybi Sant, Mehefin 2d, 1757.
Anwyl Frawd Rhisiart, — Chwi ganfuoch lawer llythyr or eiddof fi
er Gwyl Alphage hyd yr awrhon, ac ambell un o honynt yn dyfod
at y Llywydd ei hun rhag eu blaenau ; ond byth er hyn ni chadd
hwnnw mo'r odfa i 'sfennu Uinellig ond yn unig cyfrifon yr hen wr
• yna ; Duw a'i cadwo. Pa beth a all fod yr achos i dri phost fyned
¦heibiaw heb un Ilythyren oddi dan bawen y Llew ? Ond odid mae
ysglyfaethu y mae, os felly He di disgwyl, a pha beth a ddaw o
Wilym druan edn os bydd pob creadur yn ei esgeuluso ? Gadewch
iddo ; dyma nhad heb fy ngwrthod ettwa, fe ddaeth i'm hymweled
nos Sadwrn y Sulgwyn, a dyma ni yn ymgomiaw er hyd yr 'wan.
Mae'r iechyd, y clywed, ar gweled ganddaw yn bur salw. Hi
wnaeth ddwyreinwynt y dyddiau diwaetha a gogleddwynt ffyrnig ;
hynny a barodd ir fors fod yn ddrwg o fath, ar golwg yntau yn
ddolurus, er hynny fe fedr ar droau ddarllain print bris heb
ysbectol, yr hyn sydd ryfedd. • Nis gwn i a ddarfu imi atteb eich
llythyr mal yr ydoedd yn haeddu, felly rhaid edrych drosto o ben-
bwygilydd rhag ofn fy mod wedi gadael ambell falc. Mi soniais
am Ddeintur Watkyn a'm bod wedi talu'r gini i nhad, etc. Fe
fydd tad Will Williams o'r St. Alban's, yn galw efo mi bob siwrnai
i ofyn par sut yr ydych. " Symol," meddai inneu. " Oes dim
newydd o Lundain ? " " nag oes," a dyna yr holl ysgwrs rh6m, mi
fanegais iddo'r hanes er's dyddiau byd byd. Nid yw Mrs. "Wheldon
yn ynghenyd gair oi phen un amser, gwan obeitho, debygwn.
Annigrif yr ymrysonion yna ymhlith y mowrwyr, ffei o'r sud. Ai
H/i 481

L, to "W.
contd.

"W. to R.
CCCXXXIV.

W. to R.

tybied y daw Pwll a Choes* i chwareu bys yn y bastai eilwaith ? Ni
, wyddwn i fod gan Boba Williams, Bodafon, yr un wyr heblaw
offeiriad Llanfihangl Tre'r Bardd, ysef yw hwnnw, Rhisiart, fab
Rhisiart William dew, o siawns, e weddai, y digwyddodd hanfod
hwn yna. Pa beth sydd yn dyfod o ledw ; a gadd o long newydd
fawr? Daccw ei chwaer yn dechreu codi, wedi bod yn hir yn
orweiddiawg. Oni chlywais i ei fod o wedi pesgi yngwarchau?
Arwydd dda iawn o honno, ond e ? Pwy oedd yn achwyn ar Sion
Ffreinig nad ydoedd yn bwydo mo'r Brutaniaid ? Aie mae'r
mawrion nhwythau yn Ffrainc yn colli eu coau, ni waeth fyth,
goreu'r cwbl. Gwych a fa'sai cael cistiaid o Destamentau
rhyngom, mae nhad yn tybio mai chwarter cant a wna ei waith o,
ar chwarter arall i Mr. Ellis a minnau. Deg i un na chawsid
ambell degan anianol a nacci fynd i'r almari dau, mae yna ami
gragen a chan mil o bethau sydd yn eisiau yma. Pwy yw WiU
Middleton? A berthyn ddim ir hen gorph o'r enw hwnnw ? Par
sut a fu rhyngoch i ar Bennant? Ymofynion moelion o rhain,
meddwch chwitheu, ond dywedwch a fynnoch, ni ddeuN^Ti i byth
ben i gael delhydd i lenwi hyn o bapuryn oni bae i mi gymeryd i
mewn beth priddach a siwrwd yn Uanw. Dyma fi wedi bod ymhell
bell yn y plwyf yn gwledda efo nhad, a daccw fo wedi myned iw
wely yn sil gan y lenngig, a mineu yn s'fennu at ymrawd Rhisiart,
fal y gwelwch a chil eich llygad pan ddarllenoch. Agos yn ddig
wrth bob peth Cymreig meddwch, a hynny o achos brilyn o
brydydd ; wala, wfft i hynny ! Cymodwch, cymodwch ! Fe allai
y daw'r bardd atto ei hun ettwa a[c a ] gin i chwi gerdd a beru hyd
ddiwedd byd. Gresyndod ma%vr na fasai wedi ei wneuthur o well
defnydd, yn enwedig y rhan honno a blanwyd oddimewn iddo o'r
tu asw, sef y galon fach, nid h%vyrach mai ar yr ^-mennydd y
mae'r bai, pie bynnag, bai anfeidrawl sy'n rhywle. Ni chlywais
byth na siw na miw ynghylch stiwardiaeth Mathafarn, ni chadd y
Tilt moni mae'n debyg er mwyned llythyr Kynastwn. Nid wyf yn
hanner leicco Llyw Powys ; chware'r ffon ddwybig, rwyn ofni ; beth
meddwch? Rwy'n ofni ei fod yn gostwng ei glust at yr luddew
Brych, os felly nid oes iw ddisgwyl ond b — weidd-dra, ie yn wir
* i.e., Pitt and Legge (Lord Stowell).
t Richard Morris of Mathafarn, son-in-law to Lewis Morris.
482 CCCXXXIV

matter tywyll ydyw. Fal hyn yr aethym dros eich llythyr o ben- -m- ^ d
bwygilydd felly rhaid bellach ymorol am destyn o'r eiddof fy hun. rontd
0 ie, a gawsoch cyn wyched gwlaw yr wythnos hon ag a gawsom ni
y Monwysiaid ; roedd llawer oi eisiau, a Duw a'i gyrrodd ini yn
dymhoraidd, mawl iw Enw Bendigaid. Daccw Domos Owen, fab
Owen Sion Tomos o'r Nant Mawr gynt, wedi marw yn amherod o
gyfoeth, nid oedd ganddo na phlentyn nag etifedd ond o ddeutu
hanner cant o neiod a nithod a phawb yn disgwyl ei goreu glas.
'Roedd Surveyor Kybi yn un o naddynt, ni chlywai fod fawr wedi
syrthio iw ran — roedd yno ddigon o le. Fe ffaeliodd gan Wilym
druan orphen yr ebystol hon cyn ir bost fynd i bant, felly rhaid ai
adael dan drennydd heb yn ddiolch ir ewyllys, a chan ei bod hi yn
dyn at ddeg or gloch mi ai rhoddaf heibiaw am heno.
Nos drannoeth. — Ar ol cael diwrnod teg i weithio ac i rodiaw
efo'r tad einym, dyma fi yn eistedd i lawr i roddi gronyn o ystyn
yn yr ebystol hon, a pha beth iw ddywedyd nis gwn. Mi glywais
gynneu fod y wraig o Fathafarn wedi dyfod echdoe dros Borth
Aethwy, nage chwaith, Porth Ddaethwy ydyw, ynghwmwd Tin (neu
Din) Daethwy, nis gwyr yn awr ymhle yr yttoedd y Din, — ie myned
yr oedd y wreigdda honno ai gwis oi blaen tua Phentre Rhianell,
yr oeddym yn ei disgwyl yma heno ond ni ddaeth, ac ni ddaw
bellach. Mae fal y gofynnwch ir etymologist yna a ydwyf yn fy He
ynghylch Porthddaethwy, ai nad ydwyf Mr. Rowlands's conjecture
of Porth-aeth-hwy will not bear water — beth meddwch? Dyma fi
newydd dderbyn a cargo of fossils from Dwyran. Ni adwaenoch i
un Sion y chwilottwr. Here are some curios, concha anomia's,
coraloid bodies, entrochus's, rhai cregyn, etc., all found in Cwmwd
Menai ym M6n. You must have Linnaeus's Systema Naturae cyn
y bo'ch virtuoso iawn. B'ai ryfedd gennych weled erchylled yr
wyf yn trin y Lladin. Mae llawer er pan fu Owain Parry'r
crupl yn ceisio ei guro im pen, ond yr oedd y fan honno yn rhy
galed neu yn rhy feddai (nis gwn i par un) i dderbyn fawr o addysg
yr enwog athraw hwnnw. Daccw Loli Huws o Ligwy, a Harri, fab
Twm Prisiart Gawr, o lan mor Dulas, y ddeunolff penna yn yr ysgol,
yn ymherod o gyfoeth ! Erbyn hynny, nid angenrheidiawl bod yn
ddysgedig, ai e ? Dyma hi yn ddeg heno ettwa felly rhaid rhoddi'r
papurun heibiaw unwaith mwy cyn ei orphen. Mae fy ngobaith y
CCCXXXIV 483

W. to R.
contd.

L.toMrs.M. cccxxxv.

cawn newydd da oddiyna y foru nesaf ynghylch y Llew or Deau.
Tri meib William Sion Owain or Fagwyr gynt, fab Sion Owain
Tomos y saer cerrig, o ymyl Pen y Coed, oedd aerod Domos Owain,
left them about a thousand pound each in land. Torri'r braich,
torri trybedd yr ysgwydd, torri tri or senna, torri'r forddwyd, etc.,
meddai yr hen Sion Owen Thomas. Chwaer i Domas Owain
yttoedd gwraig William or Fagwyr. Chwi fuoch yn danfon gwirod
yno'r dyddiau gynt, ond do ? Mae fal y dywedwch, par sud y mae
rh'om ar Ffrancod accw ? Nid oes dim coel ar y papurau newydd.
Dyma fi yn rhannog o ddau o honynt, ac nid wyf yn cael fawr am
fy arian namyn celwydd noeth, na bo'nd i grybwyU. Dranoeth
wedi hynny dyma'n awr bedwar post wedi myned heibiaw ac heb
ddim llythyr oddiwrth y Llew ! Gobeithio ei fod yn drafferthus
yn dibennu ei fatterion ; dim ond hynny. Mae'r tad einym yn
anfon i fendith i chwi bod ac un, ac yn erchi i chwi sgrifennu
gynta galloch ; y mae hefyd i'ch annerch f'eneidiau.
Eich caredigawl frawd, Gwilym.
London, June i8, 1757.
My Dear, — I have yours of the loth and I thank God that you
are pretty well. I hope the small pox will use you as well as the
neighbours, God's will be done. I did not forget the boys about
caps, but I thought hats more suitable for them, and it doth not
signify what they have to throw about in school in dirt over head
and ears. If I live they shall have caps again. If the boxes will
ever come, they are come home by this time, but I am sadly afraid
about them. John Owen is to come up directly, and it is probable
I shall get him into some business here, for there is very great
uncertainty now of doing any thing in the country, and as the
world is among the great men here turnd topsy-turvy, my affairs
among the rest undergoes the same fate, and till they are settled it
is impossible for my affairs to be settled. Therefore I have wrote
to him to tell Mr. Pryse to bring you his bill for his lodging and
that you would pay it, and if he owes any thing else pay it, and
dont let him lose time, but with his best suit of cloaths on and a
pair of bags with his best shirts, let him ride David Morgan's
mare to Shrewsbury, and take a place in the stage coach from
thence to London. If you have no body to send with him to fetch
484 cccxxxv

the mare, I have told him to leave her in grass at Shrewsbury, and
to get Mr. Jones, Rhosgoch, to get a carrier to call for her and pay
for her grass. She wont do at all for me here as things are now.
You need not tell John Owen to be in hast, for I fancy he'll lose no
time for his own sake, but the sooner the better he comes ; and the
neighbours need not know where he goes, that they may not have
business to talk. Give him three guineas to bear his expences up,
which will be sufficient, for though he tells me he has very little
left, but is mosdy gone for cloaths and drugs, I cannot believe it is
so, for I can see no way it could go. However, take no notice of
this to him. He is a very thoughtless lad, and it belongs to the
family, or many of them. I have not seen Griff. Griffiths yet and I
dont know how it is between Pryse and I as to accounts. You may
ask Mr. Pryse by the by whether there is any account between him
and I ; and if he allows there is and that he owes me money
(which I suppose is the case) you may ask him whether he'H allow
that bUl as part. But if he will not allow of such a thing, pay him
his bin. There is also money due to John Parry for John Owen
about two years ago. You should pay that also, for I cannot find
by any of the bills here that he has been paid. But perhaps that
would be better left in account, as he owes me rent for the house
and I owe him for y*= warehouse. I cannot give up that warehouse
as yet, till I see how things turn out. Enquire of John Owen if he
himself has paid John Parry that bill, it was about forty or fifty
shillings. If he has not paid it, tell him it must stand in account
between me and John Parry. How doth Charles Lloyd go on ? If
I can get some genteel place for John Owen perhaps his old
cloaths will be of no service to him and not worth the bringing up,
but in some kind of place they may be of service. I have therefore
bid him leave all his cloaths with you, and that you may send
a box with some of them up if he should have occasion for them
after he is settled in some business. I have desired Jack Jones to
push Cwmervin on, ifhe thinks any thing can be got out of it, and
if he can get proper hands, I will give you orders to subsist them
through his hands. I hope your next will bring an account that
you and the children are well. I am very uneasy about the small
pox, I thought both the boys had it. If your tooth is hollow you
CCCXXXV 485

L.toMrs.M. contd.

L.toMrs.M. contd.

L. to "W.
CCCXXXYI.

had better get it drawn, and I suppose that is the case. The tooth
ache was like to drive me mad, and I had two teeth drawn in one
day. I have nothing to say that I care to tell you in a letter, for
as a letter of mine of consequence miscarryd lately, another may as
well miscarry. / atti, tny dear, your affectionate husband, L.M.
London, June i8th, 1757.
Anwyl Vraut, — I have yours of y^ gth and also of y'= 13th, and
that they .may be put up with their predecessors I have here taken
pen in hand to answer every word in them. Dedwydd ych chwi
gael gosod ein tad ar farch, mi chwenychwn inneu hynny. Mae
natur pobl LlanaUgo a'r Fferi gynt yn fy merch Elin,'* ddyfod gyn
belled o ffordd i weled ei gwlad heb ddim negeseuau. The ancient
Gauls were also noted for that kind of fondness for relations, etc.,
and so the Northern Pictish Britains with their clans. Ond nid
oes fawr o hynny yn y Deheudir, they are another nation of people.
Rhywogaeth estronol. I have sent for John Owen up, and will get
him some post to get a livelyhood here. I hope his mother cannot
hinder him. Nid oes yma un cyngor ynghylch Eglwys Vigel,'! ag
om rhan i ni fyddai waeth gennifi ferddyn cappel i gael o'r plant Ie
i chware, na chael gwasanaeth cylch unwaith mewn tair wythnos a
hwnnw'n bader buan, di bregeth, di grefydd, etc. Fe dderfydd y
dreth Eglwys gwedi hynny mi debygwn, ond bid a fynno gan nad
oes neb ond chwi eich hunan yn y plwyf sy waeth ganddo pa un ai
bod ty i Vigel a'i peidio, mi debygwn i na fyddai wiw sgrifennu at
yr esgob yn ei chylch. Nid ydynt ond disgwyl gan yr Eglwysydd
syrthio au pennau ynddynt i gyd, ag yno fe gae'r personiaid lai o
* On his mother's side Lewis Morris was descended from William Thomas
of the Ferry House, near Conway, and also from the Lewises of Ty'nllan,
LlanaUgo. •j- 'William Morris had property at Llanfigel see (p. 91). Many years after
wards an Anglesey poet, Robert Hughes of Neuadd y Blawd, wrote two
poems descriptive of the ruinous state of the Church there, from which it
would appear that it was never restored:
• Fy nau lygad i pan welsant
DduU annhirion dy 'senau noethion
Synu wnaethant,
Gynt a fuost fei rhyw seren,
Fe droes y chwedi, 'nawr mae'r deml
Fei rhyw domen.
Lewis Morris also wrote a poem to 'Wig-Llanfigel (see Diddanwch
Teuluaidd, 1763, p. 191).
486 CCCXXXYI

drafferth yn gweddio ag yn ymdrafferthu. Religion in this country
is quite out of taste, it is such an old fashiond thing. I am positive
if Mahomet had any dareing fellows to preach him here, he would
gain ground immediately, or any merry religion like that. And if
Sadlers Wells and the play houses could be brought in as branches
ofa new religion it would have abundance of converts and would
take extremely well. My defluxion on y'= lungs thickend all at
once, and I have now as great trouble in dissolving it, etc., as I
had then to stop it, — dyna ddangosiad palliant y corph. Gwych
o'ch tywydd gwresog chwi, we have had as yet but three warm days.
Aie clerc Elin yw'r Gobed? Ni chlywais i fod mo'r gwr gwedi
marw, ond hwnnw fyddai'r clerc? Da y gwnaethai'r ffolog yrru'r
bachgen at ei ewythr, fe wnaethai les iddo. He faild to have the
first ship, but is resolved to have another Indiaman at any rate.
Ni chafwyd un atteb etto o'r Uythyrdy, mae'n rhaid ysgrifennu at y
Secretary ; a ydynt yn codi'r geiniog fyth ag etto ? Wfft ich
siwrnai i Sir Fflint ! mi a glywais wragedd gwedi passio amser
planta yn dywedyd yr ant bellach i gymeryd i pleser, ag i weled
ffrindiau na welsant ers deuddeg mlynedd. Mae'r gair yn dref fod
Ffredrig gwedi cymryd Prague, a'u lladd fal llygod, ond beth yw
hynny i mi ? Yesterday Lord Stowell (Mr. Legge o'r blaen) took
his place. First Lord of y^ Admiralty, all the rest I believe except
Boscawen to be out. Daccw hwnnw yn mynd i'r Bay of Biscay, a
Macpherson gidage. Dyna He buase'r ffwlcyn gan W. Owen rwan
ped fuase ras. Ag mae Sion hefyd yn dywedyd fod ei dad ai fam
yn anesmwytho 'blegid nad yw'n enill bara. They have had no
great trouble with him yet, nor are likely to have. There is no
work (raising of ore) going on yet at Esgair y Mwyn ; Paynter is
there and I hope he'U bite them all, he certainly wiH. It is to no
purpose to tell you the history of that affair. I am fighting them
now in Equity and have the same Council as was against the King
in the great trial. Must not I change sides as well as others ? A
glowsoch i hanes General Brown ? Gwyddyl oedd ef yngwasanaeth
Brenin Prwssia ag fe aeth i Gwrt y Frenhines Hungari i edrych am
Mr. Keith yr Ambassador oedd yno, ag fal yr oeddynt ill dau yn
siarad ynghyd, heibio daeth yr Ymerodres Frenhines. " Och im
calon," ebr Brown, " os gwelais i erioed venyw mor brydferth a
cccxxxvi 487

L. to "W.
contd.

. __ hon . . . . " ; a'r Uall a chwarddodd, ar ymerodres a ddaliodd Bylw
, arnynt, a thranoeth hi a yrrodd am Keith ond mi ddylaswn
ddoedyd mae un or dynion sythaf, propraf, a glanaf, a mwyaf ei
wrhydri oedd Brown ag a safodd erioed (nage a . . . . erioed)
rhwng amhiniog a phastwn. " Pwy oedd y gwr oedd gida
chwi ddoe " ebr hi, " pan oeddwn i yn mynd heibio, ag am ba
beth roeddych yn ymgomio ? Yno Keith a wyrodd ei ben gan
wylder, ag nid attebodd ddim. Yn y man, ebr ef, " Captain yw ef
yn Hu y Brenin Prwssia, a ffrind imi, a dywedyd yr oedd na
welodd ef erioed neb gyn laned a Brenhines Hungari nag
mor gariadus o'r olwg arni." .... "Yna" eb y Frenhines "nid
oedd arno ddim eisiau ebon dra" (assurance), ag felly darfu'r
ymgomio. Tranoeth neu dradwy dyma gymissiwn Lieutenant
General yn dyfod i law Mr. Brown, ag ni wyddai na'r ci na'r gath
o ble daeth ef, ag o hynny allan meddan nhwy fe fu'n dad i hoU
blant y Frenhines, ag aeth i ymladd trosti hi ai phlant, a Brenin
Prwssia ai saethodd yn ei goes a bwled canan, meddan nhwy, ag
ef a fu farw er mawr golled i'r wraig a'r plant. This story is said
to be got out of his own mouth. Ond ydwyf yn ddigon diwaith
pan sgrifennwn y fath strodwm ? Nag ydwyf ! The Dictionary
goes on apace, and I dont know that I have spent an hour idly
this month past except in bed, always writing or reading, and
generally antiquity in search of matter for my collection. But the
matter for this letter is at an end, and I can spin it out no longer
between laziness and dulness, etc. I am told Jemmy Morris is
married here, and gives an odd account of the people of Beaumaris.
Here is one Thomas Hughes of Caernarvonshire going or gone
there, that says he'U outdo them all, creadur y Vrisco debygwn.
He has been with my brother a-bragging. Dyma ni newydd gael
y llyfrau a fenthycciasom i Gronwy gelwyddog, mi a feddyliais a
maint ei ystumiau ai esgusion na ddaethent byth adref He sent
along with the books a MS. of his to be returnd, which is a
translation of his own out of y^ Greek into Welsh, one of Lucian's
dialogues. The subject is lying, lying stories and spirits, and I
believe he sent it as a defence for telling lyes in some cases. It
wont bear publication ; it is too stiff, being too literal a translation,
and the Greek hard and unconcocted names retaind, enough to
488 CCCXXXVI

break a man's teeth ; such as Tychiades, Philocles, Arignotus, etc.,
whereas they should have been Gwmerth, Llywelyn, Cynddelw,
etc. I have taken the story in hand and wrote it over and new
molded it, with new storys, where some things would not bear in a
Christian country, and it really makes a very merry tale, and would
bear publication, if people were so inclined. We shall return him
his own MS. back. I wonder how the poor devil of an offeiriad
goes on now. I dont hear anything of his being to be turnd out, I
suppose they dont drink as much as they did, poverty hinders them,
and the alehouse will not give them credit. Nawdd Duw rhag y
fath ddyn ! a surprizing composition ! What poet ever flew higher?
What beggar, tinker, or sowgelder ever groped more in the dirt ?
A tomturd man is a gentleman to him. The juice of tobbacco in
two streams runs out of his mouth. He drinks gin or beer tiU he
cannot see his way home and has not half the sense of an ass,
rowls in y^ mire like a pig, runs through the streets with a pot in
his hand to look out for beer ; looks wild like a mountain cat, and
yet when he is sober his good angel returns and he writes verses
sweeter than honey and stronger than wine. How is this to
be solved ? His body is borrowd or descended from the dregs
of mankind and his spirit from among the celestial choir, what
a stinking dirty habitation it must have. What doth y^ Bardd Coch
say to y^ addition to Cywydd yr Ardd? Is it too ludicrous? I
know it fits the taste of blundering Welshmen better than the first
part which is a better thing. Duw a helpo pobl ddylion I Llyfr
gwych, meddan nhwy, yw Llyfr y Viccar, ie myn dyn meddwn
inneu, llyfr braf yn iawn yw hwnnw. Was not the world also so —
more geese than swans ? Dont cry when I tell you that among
the numerous meedng of A. Br.'* [rhai a ddarllen Ancient
Brutes] at y^ Cymrodorion room, when that cywydd was read, one,
and one only, said he thought that cywydd was an allegory, and so
all with one voice desired it might be read over again, and
explaind in English. Would not the English laugh at the idiots if
they knew this? The wisest thing they ever did is to admit no
strangers among them. And for all this I cannot help thinking
but that the Welsh were always so, and that the ignorance of y«
* Ancient Britons.
CCCXXXVI 489

L. to "W.
contd.

L. to "W.
contd.

L. to W.
CCCXXXVII.

multitude in general, and the great regard they paid their poets, as
poetry seemd inaccessible to them, was owing to their ignorance,
and gave these few poets spirits and a thirst after fame. You
remember how Davydd Man wel a Sion Pr. Prys and Sion
Rhydderch* were admired in their times, ver>- bright men ' and
wonderful for their dulness. Can you imagine there were their
better in those days ? No certainly, or else we should have heard
of him. Is not the body of y^ nation the same now as it was then?
No doubt full as duU. The Lord have mercy upon us, what
a stupid stock we are. I know what it is owing to, but I won't teU
you now for I am obUgd to finish my letter.
Y^our affectionate brother, Llewelyn Ddu.
London. June 30th, 1757.
Dear Brother, — Yours of Dydd Gwyl Ifan I received, ag i borthi'r
bendro ar cricc sy'n f\ ysgwydd mi ai hattebaf er nad oes bias yn y
byd i sgrifennu ben borau. Daccw Ned Edwards (pendew fyth)
gwedi bod yma neithiwr a'r brawd gidag ef dan agos i hanner nos,
mae'n dywedyd y daw yna i s^eisio 20 neu 40 o ddwylo i ^-nd ar ei
long, mae'n siccr y ca fe un, er ei dwyUo am y gfjTitaf. The only
commendable great thing in him is that he refuses to accept of a
ship unless it be of good force, from thirty to thirty-six guns. Garw
y ddyled ydyw, Duw ai helpio ! But all sailors almost are so. It
was a siUy thing in the officers of y*= post office to send the letter
down, it was not intended in that light, but no answer is yet come,
so that my brother will rail with Shelvock by word of mouth if
there be such an order, or about biUs if not on separate paper.
^Vhat is it to any body what I write on my paper ? AH single letters
* Dafydd Manuel, a native of Trefeglwys, Montgomeryshire. He
wrote many carols and ballads, and his compositions are often found in
eighteenth century Manuscripts. He was buried at Trefeglwys on May i6th.
1726. (See Mont. Worihieshj RUhard Williams).
Sion Prichard Prys, who is frequently mentioned in these Letters, was a
native of Llangadwaladr in .\nglesey. He published a book of religious
poetry in the year 1721, w^hich bears the title Dify rrzc.k Crefyddol. He was
the father of Owen Jones, gardener to the Earl of Tilney, and one of
William Morris's correspondents.
Sion Rhydderch, was a native of Cardiganshire. He was in business as a
printer at Shrewsbvury from 1715 to 172S. and brought out the first English-
Welsh Dictionary in 1725. He died at Cemmaes, Montgomerjrshire in
November, 1735.

490

CCCXXXVII

should pay but the same, the other is nonsense in its' self. You
shall know the event soon. The ministry was not settled yesterday,
all at a stop at the Treasury. There is no work going on yet at
Esgair y .Mwyn ; mae d— 1 dwbl wedi mynd dros y He ar bobl
hefyd. I know nothing of Siamas Morus but what I told you.
T. Hughes is a prodigal empty fellow, no matter what side he is of
Nid codi celwyddau mae Lucian, ond dangos i'r byd lowned o
gelwyddau ag ofergoelion, dewiniaeth, hen chwedlau ynghylch
ysprydion, etc., a most excellent piece, and runs prettily in the
Cambrian language and the stile of the old writers of chwedlau,
such as larlles y Ffynon, y Llong Voel, Doethion Rhufain, etc.,
but did not run well at all in y^ stile of y^ Greek writers as Gronwy
had translated it ; and he has since ownd it. Gwych o'ch mefus
a'ch cucumeriaid ! a'ch anomias a Sion Dwyran, nid oes imi ddim
Iwcc yn y cyfryw bethau. Ni wn i etto pa hyd y bydd raid tarrio yma.
A pham waeth i wr maeth main
Bridd na'i gilydd ar gelain.
Wele ni waeth gennifi beth a ddygo Sion Ffrainc, am y gadawo fe
lonydd i hen wraig sydd heb fod o du'n y byd. Wele etto nid
Celtic Dictionary mono. The title is Celtic Retnains or the Celtic
Empire described in y^ English tongue, being a etc., etc., in two
parts, etc. Gwych a fydd clywed yn iawn oddiwrth Farfhin o'r
Post Offis, mae'n ddrwg gennif dros Gendal dlawd. I read in the
paper this moming that there is a coaliton of y^ partys that strived
for governing ; and so all are to be in, and no body to thwart them
in y<= House of Commons hereafter. Gwaethwaeth fyth, mi wranta
bydd Coes a Phwll fal y lleill, a r llwynog yn dwyn gwydd. Gwil
iwch Iwytho Cywydd yr Ardd a gormod o bethau ; digon yw digon
0 ffigys. Here is great plenty of excellent garden productions,
cabbages, colly flowers, carrots, beans, pease, cucumers, siles,
lettuce, exceUent white and red heart cherries, etc., but the bread
exceeding dear and I suppose scarce, for y« price is almost double
to what it was this time 12 months — other things moderate.
Mutton and lamb 4;^d. and 5d. per lb ; beef 4d. and 4^d. per lb. ;
veal 4>^d. and sd. ; mackrel 4d. a piece ; lobsters, good middling
size, 4d. to 6d. ; salt butter 5>^d. and 6d. a lb., fresh from 7d. to
lod. ; milk, very good, i>^d. a wine quart or less ; good Cheshire
cheese 3;^d. and 4d. per lb. ; Gloucester do. 3d. and 4d. ExceUent
CCCXXXVII 491

L. to W.
contd.

. __ small beer, Saturday's brewing, near 4d. a gallon, Tuesday worse ;
contd '^'^"^ ^^' ^'^' ^° ^^' ^ gallon ; brandy los. ; wine, port and mount
and Lisbon 6s. a gallon even by a single bottle. But I suppose it will
rise upon this new license act. Syder very bad, made of turnips,
etc., in London 6d. a quart ; ale worse than small beer, beer or
porter, mere poyson, 3d. a quart ; gin raised in price but still too
cheap, — most of the distillers have given up all hopes of going on
with their business any more. Loaf sugar, good enough for tea, is
8d. a lb. ; Bohea tea from 5s. to 6s. ; green from 8s. to los., very
good ; coals 40s. a chalder ; candles 7d. ; soap 8d. These are the
most common necessarys. Milford Haven is going to be made a
place for men of war, with docks and yards. I believe my book
gave the hint. Perhaps I may now publish my large draught of
that place. I'll shew it some great ones by and by. What stuff
shall I have to finish this, nothing unless it be a word or two of
the translation of Lucian's dialogue, the pain in my shoulder makes
me unfit for anything else. The dialogue is between Gronwy and
Llewelyn. Gronwy tells Llewelyn what company he met at the
House of Rhydderch ab Ednyfed o'r Fynachlog, about apparitions,
charms, spells, etc., etc. Rhydderch himself being as great a Iyer
as any of the rest. Charms and spells were in great vogue among
the Greeks, as they are at this day in Wales. About y^ middle of
their discourse " Rhof a Duw " ebr Rhydderch, " mi ddywedaf i
chwi un peth arall a ddigwyddodd imi fy hun, nid y peth a glywais,
ag f'allai Gronwy pan glowech y gorfydd iti ei goelio, gan wiried
yw'r chwedi. Pan oeddwn i yn byw yn Ynysoedd yr Heledd
(Hebrides) yn y Gogledd yn hogyn o langc, lie gyrrasai fy nhad
fi i gael dysgeidiaeth, fe ddaeth arnaf flys fynd i Ynysoedd Erch
(Orcades) mewn Uong, ag oddiyno i Lychlyn i glywed y rhyfeddod
honno, sef y morforwynion yn canu, ag iw gweled yn cribo eu
gwallt a chrib aur, ag mi a'i gwelais ag a'i clywais hefyd, ag a fum
yn siarad ag un o honynt, a hi a ddywedodd imi ddewiniaefh gan
gerdded hyd y mor ag adrodd saith air, a phe bai achos mi fedrwn
ddywedyd i chwi'r geiriau. Ond tra roeddwn ar y dwr fe ddi
gwyddodd fod gida ni yn y llong wr o Degeingl, un o'r beirdd
sanctaidd rhyfeddol o ddoethineb, ag yn gwybod holl ddysg y
morforwynion, y tylwyth teg a'r Aiphtiaid, ag fe ddywedid ei fod
492 CCCXXXVII

gwedi byw dair blynedd yn Ogof Maengymrwd, a thair blynedd
hefyd dan y ddaiar yn Ogof Llanddulas yn dysgu celfyddyd dewin-
iaith a thrin y ser a'r planedau gan y Dr. Dafydd Ddu o Hiraddug.
"Y Gwyddyl Gorr oedd hwnnw mi dynga," ebr Cynfelyn Goch,
"fy hen feistr a'm hathraw i wyti yn ei feddwl, gwr santaidd
dysgedig gwedi ei eillio, ag yn gwisgo diUad Iliain, ag yn siarad
Gwyddeleg a Lladin yn ddilediaith gan rhiccled ai bader. Dyn
byr Uydan, a thrwyn ysmwt gwefldew, go eiddil ei goesau." " Ie, ar
fy nghydwybod yr un un fyth," ebr yntau, " Gwyddel Gorr oedd ei
enw ef ond nis gwyddwn i ar y cyntaf pwy oedd ef. Eithr pan
welais ef yn gwneuthur llawer o wyrthiau, yn cerdded hyd frig y
tonnau, ag yn marchogaeth ar gefn llamhidyddion, ag yn ym
gomio a'r m6r forwynion ar rheini yn ei berchi ag yn ysgwyd eu
cynffonau arno, yno mi ddeallais mai rhyw wr santaidd ydoedd, ag
0 dippyn i dippyn wrth fy addfwynder mi ymlithrais iw gymdeithas
ef, a chwedi ymgynefino a'n gilydd fe ymddiriedai imi ei hoH
gyfrinach. O'r diwedd ni aethom i'r lan i Lychlyn, ag fe'm cyngorodd i
adael fy holl weision yn nhre Laswig(Leswick)a myned fy hun gydag
ef law law i rodio'r mynyddoedd a'r diffaethwch i edrych am yr hen
ddewines sef Angharad Goch, y Gringroen Wrach 6 Fynydd y Rhew,
i gael peth o ddoethineb honno, ag felly buom yn trafaelio ag ni
bu arnom ddim diffyg gwenidogion, canys pan aem i'n Hetty y
Gwyddyl Gorr a gymerai'r ysgublawr neu droed gordd, ag a droe
gadachau yn ei gylch, ag a ddywedai ryw wers ag a wnae iddo
gerdded ag ymddangos i bawb arall megys dyn, a hwnnw a aai ag
a nolai ddwfr, ag a drwssiai fwyd ag a arlwyai ag a wnai bob
gwaith ag a weinyddai ini yn bur bylaw, ag yno gwedi cael digon
oi wasanaeth, fe ddywedai wers arall ag ai troe'n ysgublawr neu fe
droe y troed gordd yn droed gordd cystal cynt, etc.'' Then he
proceeds to tell how he hid himself, and overheard the spell of
three words, and how he tryd one day, being alone, to turn y"
troed gordd into a man and orderd him to fetch water, which he
did, but as Rhydderch had not y'^ other spell to turn him into a
troed gordd, he carried so much water that he was like to drown
him, etc. This specimen will show you that it is an excellent
ridicule on such lying stories and conjurations, etc. My shoulder
pains me I can write no more now.
CCCXXXVII 493

L. to "W.
contd.

L. to W.
contd.

L. to "W.
CCCXXXYIII.

W. to L.
andR.
CCCXXXIX.

If Vic. had not done amiss, why a charge against him ? and how
could there be a charge against him, if the Surveyor of y^ Post
Office orders him ? You may tell him that some Members of
Parliament will examine into it, if it cannot be found out otherwise.
Your affectionate brother, Llewelyn.
London, July 9th, 1757.
Anwyl Vraut, — I have yours of y^ 2nd and it is a pity to suffer
such weather as this to pass without writing. I think I never
suffer any of your letters to stand here above one post without
some kind of answer. If Gronwy's bookseller has the money in his
hands, he may possibly publish something, otherwise he'll drink y*=
money before the book is printed. Dyna fir ! A'i dyn yw fo ?
Mae'n ddrwg gennif fyned o dd — I a Joset, mi wranta daw ei waeth
yn ei le. Mae'n dra thebyg mae'r Brysgaw a ddaw o achos
pechodau'r Ynys. Gwrda'r Veurig am vamhaetha, mae pob
creadur yn dda i rywbeth. Wawch dyma chwi'n dywedyd yn y
P.S. mae'r iieg yw'r diwrnod cychwyn i Degengl, felly dyma ergyd
i'r gwellt, ag mae'n rhaid i hwn aros hyd na ddeloch adref [L.M?}
Gartref, Nos Sul, 24 o Fis Gorphena, 1757.
Y Brawdyr, — Dyma He rwyf er neithiwr wedi bod yn fawr fy
lludded yn ymdeithiaw drwy bedair o siroedd Cymru, mewn myUni
ddigon. Ni bum ond un diwarnod o bythewnos o amser heb fod
ar farch yn trafaeliaw yn galed in search of natural curiosities,
weithiau ar fy neudroed ymron fy Uadd fy hun yn dringaw gelldydd
a chreigiau, rhai o naddynt na bu'sai nemor ddyn rhyd-ddynt o'r
blaen. Ni wn i a gawsoch i gerpyn o lythyr a sgrifenais o'r
Ddwning neu'r Owning.'* Mi addewais yn hwnnw a fournal, ond
ni cheir mor ofa heno, a daccw y foru i fod yn wylmabsant Cybi —
new stile. Ni choeliach i fyth y nifer o ffosilod, etc., a gynhuUais
y daith hon, ie ar ariant a weriais i hefyd. Par fodd bynnag mi
allaf yn awr orwedd yn fy ngwely, mae fy enw, etc. Gerwinol o
falched oedd y bobl ar hyd y ffordd ymhob man lie rhodiais, o
byddai ganddynt ddim tegan yn y byd a fai gymeradwy gan y
Gwilym. Daccw fi wedi gadael gyda fy anwyl Bennant gryn bwn
ceffyl i ddyfod ar hyd y mor, heblaw a gludodd Wil y Newri yn y
portmanteau. Dyma hi'n DdywUun ac heb ddim Uythyr o unlle
* Downing, the seat of Thomas Pennant.
494 CCCXXXIX

a'r dref yn llawn o wylmabsant. Marged Owain newydd ddyfod
0 dy ein tad ac ynteu yn rhesymol iachus. Mi glywaf fod Sion ar
y ffordd i Lundein y dydd arall. Ni chaf amser i ddywedyd dim
chwaneg yn awr, ond Duw gyda .chwi bod ac un, dywedwch
chv/itheu Amen. Eich caredigawl frawd, William Morris.
Olsgrif. Nid hwyrach mai Hythyr dwbl fydd o'r achos, fe
aeth y bost ymaith echdoe (heddyw yw dyw Mercher) cyn
caffael fy Hythyr, yr archlod iddo, dyma heddyw heb gymaint ac un
llythyr o unlle yn y byd. Ow fy 'neidiau, ai colli'ch cellwair a
wnaethoch ? Mi glywaf eich bod chwi y brawd Rhisiart yn
sgrifennu at boblach y ffordd hyn, tyst Hythyr at Mosson wedi ei
seinio Richard Mosson 'r dydd arall, dyna lle'r ydoedd ffwdan pan
ydoedd y gwr yn gollwng yn angof ei enw ei hun, wfft i hynny !
Ymhle mae proposals Grono bellach ? Och ni, mae arnaf ofn na
welwn mwy mo 'Natus wirion. Colled anfeidrol yw dylwyth, gwae
finneu ei golli. Wale, wale, dyna ddyn heb ond ychydig oi fath
ar ei ol. Gonest a didwyll ydoedd, nefoedd iddo. Cosin Ned
Edwards writ to his sister of the 21st to send her boy up, but no
mention is made whether he hath got a ship or what time the boy
should come up and where he is to be met with. Sion Sais comes
up with him. He should name some house where the boys might
be received with directions to take them in. She desires a line
from him on these heads. Rhaid im derfynnu heb yn ddiolch imi.
Eich brawd tnal cynt, W.M.
London, August 2nd, 1757.
Anwyl Vraut, — I have yours before me of y'^ 24th July, and am
glad you have reachd home after your pilgrimage to Gwenvrewi
Santes, etc. To what purpose would it have been to write to you
at Holyhead when you were at HolyweU ? By the inclosed, you'll
see I began to write to you y^ 9th of last month, but threw it aside.
I hope your next wUl give an account two sheets long of the
curiositys you have met with, MSS., coins, etc. John Owen is
come here, I suppose he'H write to you. I think his brother
WiUiam might do well to go with Ned Edwards, but what signifys
thinking or advising. Grono's proposals are in the press, you'll
have some next post. I am afraid indeed poor 'Natus is gone, for
there are but broken accounts here from the Leghorn people that
CCCXL 495

W. to L.
andR.
contd.

L. to W.
CCCXL.

L to "W ^°"'^ perswade us he is alive. My brother Richard will write to
contd ^°" ' suppose about the sea-boys to be sent up. In looking over
a set of coins that happend to fall into my brother's hands and
sorting them and takeing an account of them, I find that the coins
you had of Sion Dwyran are very curious and uncommon, being
really of y^ age they appear to be, for the dye that stampd them
was ordered to be broke, etc. I had never studyd coins so much
as I have done these, ag mi lithiais y brawd i edrych arnynt, er na
wyddai yn y byd pa beth oeddynt o'r blaen. Here are also in the .
same collection a parcel of modern liiedals of Lewis 14th, King
William, Queen Anne, George I., George 1 1., some Popes. His
Emperors are of y^ middle copper. If you meet with any coins or
medals of y^ Romans, whether Emperors or ftthers, whether
common or no, pick them up, for there is nothing that corroborates
history like them. My collection in the country is but very poor,
mostly of y^ small copper. There are no English books that give
thorough instructions about medals, so I am obligd to study them
out of the French and Latin with hard labour, but great pleasure,
because they illustrate our ancient British History. I can think
of no more to say this post. / atn, your affectionate brother, L.M.

END OF VOL. I.

(496)

PART I.

[To be issued in parts of 128 pages. 1

THE LETTERS

' ' OF

LEWIS, RICHARD, WILLIAM
and JOHN MORRIS,
of Anglesey,
(Morrisiaid Mon)
1728^1765.

-??¦•-

Transcribed from the Originals and Edited
by
JOHN H. DAVIES, M.A.,
Registrar of the University College of Wales,
Aberystwyth.

-**¦*-

OXFORD.
Printed by Fox, Jones & Co., Kemp HaU, High Street.
1906.

The parts of this Work are issued at
Five Shillings each, and all orders should
be sent difc<;t to
J. H. DAVIES, 20, North Parade,
ABERYSTWYTH.

PART IL

[To be issued in parts of 128 pages.]

THE LETTERS OK
LEWIS, RICHARD, WILLIAM
and JOHN MORRIS,
of Anglesey,
(Morrisiaid Mon)
1 728-— 1765.

-???-

Transcribed from the Originals and Edited
by
JOHN H. DAVIES, M.A.,
Registrar of the University College of Wales,
Abervst7vvth.

-??-^

OXFORD.
Printed by Fox, Jones & Co., Kemp Hall, High Street.
1906.

The parts of this Work are issued at
Fi^^e Shillings each, and all orders should
I be sent direct to,
J. H. DAVIES, 20, North Parade,
ABERYSTWYTH.

PART in.

[To be issued in parts of 128 pages.]

THE LETTERS

OF

LEWIS, RICHARD, WILLIAM
and JOHN MORRIS,
of Anglesey,
(Morrisiaid Mon)
1728 — 1765.

-??¦^

Transcribed from the Originals and Edited
by
JOHN H. DAVIES, M.A,
R$gistrar of the Uttiversity College of Wales,
Aberystwyth.

-??-^

OXFORD.
Printed by Fox, Jones & Co., Kemp Hall, High Street.
1907.

The parts of this Work are issued at
Five Shillings each, and all orders should
be s^nt direct to
J. H. DAVIES 20, North Parade,
ABERYSTWYTH.

PART IV.

[To be issued in parts of 128 pages].

THE LETTERS

OF

LEWIS, RICHARD, WILLIAM
and JOHN MORRIS,
of Anglesey,
(Morrisiaid Mon)
1728— 1765.

->¦*-'-

Transcribed from the Originals and Edited
by
JOHN H. DAVIES, M.A.
Registrar af the University College of Wales,
Aberystwyth.

-??<-

OXFORD J
Printed by Fox, Jones & Co., Kemp Hall, High Street.
1907.

The l^arfs of tivis Work are issued
M F,ve Shillia^s each, and all orders
should be, sent direct to
''' „ 'J-'>H.. DAVIES,.;
20, North Parade,
ABERYSTWYTH.

YALE UNIVERSITY UBRARY

3 9002 04067 2934