M. Cornelius Fronto: Epistulae

M. Frontonis epistularum ad M. Caesarem et invicem liber I

ad M. Caesarem 1.1 [1 Hout; 1.80 Haines]

<Caesari suo Fronto>

<...> Mittam igitur tibi quantum pote librum hunc descriptum.

Vale, Caesar, et ride et omnem vitam laetare et parentibus optimis et eximio ingenio tuo fruere.

ad M. Caesarem 1.2 [1 Hout; 1.80 Haines]

M. Caesar M. Frontoni magistro meo

¹ Quid ego ista mea fortuna satis dixerim vel quomodo istam necessitatem meam durissimam condigne incusavero, quae me istic ita animo anxio tantaque sollicitudine praepedito alligatum attinet neque me sinit ad meum Frontonem, ad meam pulcherrimam animam confestim percurrere, praesertim in hujusmodi ejus valetudine propius videre, manus tenere, ipsum denique illum pedem, quantum sine incommodo fieri possit, adtrectare sensim, in balneo fovere, ingredienti manum subicere? Et tu me amicum vocas, qui non abruptis omnibus cursu concitato pervolo? Ego vero magis sum claudus cum ista mea verecundia, immo pigritia. O me, quid dicam? Metuo, quicquam dicere, quod tu audire nolis; nam tu quidem me omni modo conisus es jocularibus istis tuis ac lepidissimis verbis a cura amovere atque te omnia ista aequo animo perpeti posse ostendere. At ego ubi animus meus sit nescio; nisi hoc scio, illo nescio, quo ad te profectum eum esse. Cura, miserere, omni temperantia, abstinentia omnem istam tibi pro tua virtute tolerandam, mihi vero asperrimam nequissimamque valetudinem depellere et ad aquas proficisci. Si et quando et, nunc ut commode agas, cito, oro, perscribe mihi et mentem meam in pectus meum repone. Ego interim vel tales tuas litteras mecum gestabo.

² Vale, mihi Fronto jucundissimme, quamquam ita me dispositius dicere oportet (nam tu quidem postulas talia): O qui ubique estis di boni, valeat, oro, meus Fronto jucundissimus atque carissimus mihi, valeat semper integro, inlibato, incolumi corpore, valeat et mecum esse possit. Homo suavissime, vale.

ad M. Caesarem 1.3 [2 Hout; 1.82 Haines]

Caesari suo Fronto

¹ Tu, Caesar, Frontonem istum tuum sine fine amas, vix ut tibi homini facundissimo verba sufficiant ad expromendum amorem tuum et benevolentiam declarandam. Quid, oro te, fortunatius, quid me uno beatius esse potest, ad quem tu tam fraglantes litteras mittis? Quin etiam, quod est amatorum proprium, currere a me vis et volare.

² Solet mea domina parens tua interdum loci dicere se mihi, quod a te tanto opere diligar, invidere. Quid si istas litteras tuas legerit, quibus tu deos etiam pro salute mea votis advocas et precaris? Procedo jam, babae, neque doleo jam quicquam neque aegre fero: Vigeo, valeo, exulto; quovis veniam, quovis curram. Crede istud mihi tanta me laetita perfusum, ut rescribere tibi ilico non potuerim; sed eas quidem litteras, quas ad priorem epistulam tuam jam rescripseram, dimisi ad te; sequentem autem tabellarium retinui, quo ex gaudio resipiscerem.

³ Ecce nox praeteriit, dies hic est alter, qui jam prope exactus est, necdum quid aut quemadmodum rescribam tibi, reperio. Quid enim ego possim jucundius, quid blandius, quid amantius, quam tu scripsisti, mihi proponere? Unde gaudeam, quod ingratum me et referundae gratiae imparem facias; quoniam, ut res est, ita me diligis, ut ego te magis amare vix possim. ⁴ Igitur ut argumentum aliquod prolixiori epistulae reperiam, quod, oro te, ob meritum sic me amas? Quid iste Fronto tantum boni fecit, ut eum tanto opere tu diligas? Caput suum pro te aut parentibus tuis devovit? Succidaneum se pro vestris periculis subdidit? Provinciam aliquam fideliter administravit? Exercitum duxit? Nihil eorum. Ne cotidianis quidem istis officiis circa te praeter ceteros fungitur, et immo sectator vel is satis infrequens. Nam neque domum vestram diluculo ventitat neque cotidie salutat neque ubique comitatur nec semper exspectat. Vide igitur, ut, si quis interroget, cur Frontonem ames, habeas in promptu, quod facile respondeas. ⁵ At ego nihil quidem malo quam amoris erga me tui nullam extare rationem. Nec omnino mihi amor videtur, qui ratione oritur et justis certisque de causis copulatur. Amorem ego illum intellego fortuitum et liberum et nullis causis servientem, inpetu potius quam ratione conceptum, qui non officiis, ut lignis apparatis, sed sponte ortis vaporibus caleat. Bajarum ego calidos specus malo quam istas fornaculas balnearum, in quibus ignis cum sumptu atque fumo accenditur brevique restinguitur. At illi ingenui vapores puri perpetuique sunt, grati pariter et gratuiti. Ad eundem prorsus modum amicitiae istae officiis calentes fumum interdum et lacrimas habent et, ubi primum cessaveris, extinguntur; amor autem fortuitus et jugis est et jucundus. ⁶ Quid quod neque adolescit proinde neque conrobatur amicitia meritis parta ut ille amor subitus ac repentinus? Ut non aeque adolescunt in pomariis hortulisque arbusculae manu cultae rigitaeque ut illa in montibus aesculus et abies et alnus et cedrus et piceae, quae sponte natae, sine ratione et sine ordine sitae nullis cultorum laboribus neque officiis, sed ventis atque imbribus educantur. ⁷ Tuus igitur iste amor incultus et sine ratione exortus, spero, cum cedris porro adolescit et aesculis; qui si officiorum ratione coleretur, non ultra myrtos laurusque procresceret quibus satis odoris, parum roboris. Et omnino quantum fortuna rationi, tantum amor fortuitus officioso amori antistat. ⁸ Quis autem ignorat rationem humani consilii vocabulum esse, Fortunam autem deam dearumque praecipuam, templa, fana, delubra passim Fortunae dicata, at Rationi nec simulacrum nec aram usquam consecratam? Non fallor igitur, quin malim amorem erga me tuum fortuna potius quam ratione genitum. ⁹ Neque vero umquam ratio fortunam aequiperat neque majestate neque usu neque dignitate. Nam neque aggeres manu ac ratione constructos montibus conparabis neque aquae ductuus amnibus neque receptacula fontibus. Tum ratio consiliorum prudentia appellatur, vatum impetus divinatio nuncupatur. Nec quisquam prudentissimae feminae consiliis potius accederet quam vaticinationibus Sibyllae. Quae omnia quorsum tendunt? Ut ego recte malim impetu et forte potius quam ratione ac merito meo diligi. ¹⁰ Quamobrem, etiam si qua justa ratio est amoris erga me tui, quaeso, Caesar, sedulo demus operam, ut ignoretur et lateat. Sine homines ambigant, disserant, disputent, conjectent, requirant, ut Nili caput, ita nostri amoris originem.

¹¹ Sed jam hora decimam tangit et tabellarius tuus mussat. Finis igitur sit epistulae. Valeo revera multo quam opinabar commodius. De aquis nihildum cogito. Te dominum meum, decus morum, solacium mali, quam multum amo! Dices: “Num amplius quam ego te?” Non sum tam ingratus ut hoc audeam dicere.

¹² Vale, Caesar, cum tuis parentibus et ingenium tuum excole.

ad M. Caesarem 1.4 [5 Hout; 1.90 Haines]

M. Caesar Frontoni magistro suo salutem.

¹ Accipe nunc tu paucula contra somnum pro insomnia. Quamquam, puto, praevaricor, qui adsiduo diebus ac noctibus somno adsum neque eum desero neque sino deserat, adeo sumus familiares. Sed cupio hac sua accusatione offensus paulisper a me abscedat et lucubratiunculae aliquam tandem facultatem tribuat. ² Igitur ἐπιχειρήματα φίλα: Ejusdem illo primo utar epichiremate; quodsi tu dices faciliorem me materiam mihi adsumpsisse accusandi somni quam te, qui laudaveris somnum. “Quis enim”, inquis, “non facile somnum accusaverit?” Igitur cujus facilis accusatio, ejusdem difficilis laudatio; cujus difficilis laudatio, ejus non utilis usurpatio.

³ Sed hoc transeo. Nunc quando apud Bajas agimus in hoc diuturno Ulixi labyrintho, ab Ulixe me paucula, quae ad hanc rem attinent, sumam. Non enim ille profecto εἰκοστῷ demum ἔτει venisset εἰς πατρίδα γαῖαν, neque in isto lacu tam diu oberrasset neque, quae alia omnia Ὀδυσσείαν faciunt perpessus esset, nisi tum “γλυκὺς ὕπνος ἐπήλυθε κεκμηῶτα”. Quamquam “τῇ δεκάτῃ ἀνεφαίνετο πατρὶς ἄρουρα”. Sed quid somnus fecit? “βουλὴ δὲ κακὴ νίκησεν ἑταίρων· ἀσκὸν μὲν λῦσαν, ἄνεμοι δ᾽ ἐκ πάντες ὄρουσαν, τοὺς δ᾽ αἶψ᾽ ἁρπάξασα φέρεν πόντονδε θύελλα κλαίοντας, γαίης ἄπο πατρίδος”. Quid rursum apud insulam Trinacriam? “οἱ δ᾽ ἄρα μοι γλυκὺν ὕπνον ἐπὶ βλεφάροισιν ἔχευαν. Εὐρύλοχος δ᾽ ἑτάροισι κακῆς ἐξήρχετο βουλῆς. Postea ubi Ἠελίοιο βόας καὶ ἴφια μῆλα ἔσφαξα καὶ ἔδειραν καὶ μῆρ᾽ ἐκάη καὶ σπλάγχν᾿ ἐπάσαντο”, quid tum expergitus Ulixes? “οἰμώξας δὲ θεοῖσι μετ᾽ ἀθανάτοισι γεγώνευν· ἦ με μάλ᾽ εἰς ἄτην κοιμήσατε νηλέι ὕπνῳ”. Somnus autem Ulixen ne patriam quidem suam diu agnosceret sivit, cujus “καὶ καπνὸν ἀποθρῴσκοντα νοῆσαι ἱμείρετο”.

⁴ Nunc a Laertio ad Atridam transeo. Nam illud πασσυδίῃ quod eum decepit, cujus causa tot legiones funduntur, fugantur, ex somno et ex somnio profecto oritur. ⁵ Quid quom ὁ ποιητὴς Agamemnonem laudat, quid ait? “ἔνθ᾽ οὐκ ἂν βρίζοντα ἴδοις Ἀγαμέμνονα δῖον”. Quid quom reprehendit? “οὐ χρὴ παννύχιον εὕδειν βουληφόρον ἄνδρα”, quos quidem versus orator egregius mire quondam evertit.

⁶ Transeo nunc ad Q. Ennium nostrum, quem tu ais ex somno et somnio initium sibi fecisse. Sed profecto nisi ex somno suscitatus esset, numquam somnium suum narrasset.

⁷ Hinc ad Hesiodum pastorem quem dormientem poetam ais factum. Atenim ego memini olim apud magistrum me legere: “ποιμένι μῆλα νέμοντι παρ᾿ ἴχνιον ὀξέος ἵππου Ἡσιόδῳ Μουσέων ἑσμὸς ὅτ᾿ ἠντίασεν. τὸ ‘ὅτ᾿ ἠντίασεν’” vides quale sit, scilicet ambulanti obviam venisse Musas. Quid autem tu de eo existimas quem qui pulcherrime laudat quid ait? “νήδυμος ἥδιστος θανάτῳ ἄγχιστα ἐοικώς”.

⁸ Haec satis tui amorei quam meae fiduciae luserim. Nunc bene accusato somno dormitum eo, nam vespera haec detexui. Opto, ne mihi somnus gratiam referat.

ad M. Caesarem 1.5 [8 Hout; 1.96 Haines]

M. Caesari domino suo Fronto

¹ Domum reverso mihi epistula reddita est, quam tu videlicet Romam mihi scripseras, et erat lata Romam; deinde hodie relata et paulo ante mihi est reddita; in qua pauca, quae ego pro somno dixeram, tu multis et elegantibus argumentis refutasti ita scite, ita subtiliter et apte, ut, si vigilia tibi hoc acuminis et leporis adfert, ego prorsus vigilare te mallem. ² Sed enim vespera scripsisse te ais, cum paulo post dormiturus esses. Igitur adpropinquans et imminens tibi somnus ram elegantem hanc epistulam fecit. Namque ut crocus ita somnus, priusquam prope adsit, longe praeolet longeque delectat. ³ Ut a principio igitur epistulae tuae incipiam, elegantissime ‘praevaricari’ te ais, quod <...>

[duae paginae desunt]

<...> est, ut eo sublato aliud subdi ejusdem usus et ponderis non possit. Illud vero dictum elegans ac saviatum, quo ais “neque alia omnia quae Ὀδυσσείαν faciunt”. ⁴ Enimvero omnia istaec inter Graecos versus Latina ita scite alternata sunt et a te et interposita, ut est ille in pyrrhica versiculorum discursus, quom amicti cocco alii, alii luteo, et ostro et purpura alii aliique cohaerentes concursant.

⁵ Jam a Laertio ad Atridam eleganter transisti. Ecce autem circa Q. Ennium aliam malitiosam petam dedisti, cum ais “nisi ex somno exsuscitatus esset, numquam somnium suum narrasset”. At oderit me Marcus meus Caesar, si pote, argutius! Praestrigiae nullae tam versutae, “nulla”, ut ait Laevius, “decipula tam insidiosa”. Quid si ego id postulo, ne expergiscare? Quin postulo, ut dormias! Aliud scurrarum proverbium: “En cum quo in tenebris mices”. Sed sumne ego beatus, qui haec intellego et perspicio et insuper ab domino meo Caesare magister appellor? Quo pacto ego magister, qui unum hoc, quod te docere cupio, ut dormias non inpetro? ⁶ Perge, uti libet, dummodo dii te mihi, sive prodormias sive pervigiles, facultate fandi et tam eleganti prosperent.

⁷ Vale, meum gaudium et cura mea seria.

ad M. Caesarem 1.6 [10 Hout; 1.154 Haines]

M. Aurelius Caesar salutem dicit Frontoni magistro suo.

¹ Ne ego impudens, qui umquam, quicquam meorum scriptorum tanto ingenio, tanto judicio legendum committo! Patri, domino meo, locum ex oratione tua, quem me eligere voluerat, ὑπεκρινάμην commode. Plane illa suum auctorem sibi dari flagitabant, denique mihi vix succlamatum est “ἀξίως τοῦ ποιητοῦ”. Sed quod tu merito omnibus praeoptas, non diu differam: Ita adfectus est auditione eorum dominus meus ut paene moleste ferret quod alio modo ad negotium opus sibi esset quam eo quo tu orationem habiturus intraveras. Sensuum facultatem, elocutionis variam virtutem, inventionis argutam novitatem, orationis doctam dispositionem vehementer miratus est. Nunc, credo, post hoc quaeris, quid me maxime juverit. Accipe, hinc coepi:

² “In iis rebus et causis, quae a privatis judicibus judicantur, nullum inest periculum, quia sententia eorum intra causarum demum terminos valent; tuis autem decretis, imperator, exempla publice valitura in perpetuum sanciuntur. Tanto major tibi vis et potestas quam fatis adtributa est: Fata quid singulis nostrum eveniat statuunt; tu, ubi quid in singulos decernis, ibi universa exempla adstringis. ³ Quare si hoc decretum tibi proconsulis placuerit, formam dederis omnibus omnium provinciarum magistratibus, quid in ejusmodi causis decernant. Quid igitur eveniet? Illud scilicet, ut testamenta omnia ex longinquis transmarinisque provinciis Romam ad cognitionem tuam deferantur. Filius exheredatum se suspicabitur: Postulabit, ne patris tabulae aperiantur. Idem filia postulabit, nepos, abnepos, frater, consobrinus, patruus, avonculus, amita, matertera: Omnia necessitudinum nomina hoc privilegium invadent, ut tabulas aperiri vetent, ipsi possessione jure sanguinis fruantur. Causa denique Romam remissa quid eveniet? Heredes scripti navigabunt, exheredati autem in possessione remanebunt, diem de die ducent, dilationes petent, tempora variis excusationibus trahent: “Hiemps est et crudum mare hibernum est; adesse non potuit.” Ubi hiemps praeterierit: “Vernae tempestates incertae et dubiae moratae sunt.” Ver exactum est: “Aestas est calida et sol navigantis urit et homo nauseat.” Autumnus sequitur: poma culpabuntur et languor excusabitur. ⁴ Fingo haec et comminiscor? Quid, in hac causa non hoc ipsum evenit? Ubi est adversarius, qui jam pridem ad agendam causam adesse debuerat? “In itinere est.” Quo tandem in itinere? “Ex Asia venit.” Et est adhuc in Asia! “Magnum iter, et festinatum.” Navibusne an equis an diplomatibus facit haec tam velocia stativa? Cum interim cognitione proposita semel a te, Caesar, petita dilatio et impetrata; proposita cognitione rursum a te duum mensum petita dilatio. Duo menses exacti sunt Idibus proximis et dies medii isti aliquot. Venit tandem? Si nondum venit, at saltem adpropinquat? Si nondum adpropinquat, at saltem profectus ex Asia est? Si nondum profestus est, at saltem cogitat? Quid ille cogitat aliud quam bonis alienis incubare, fructus diripere, agros vastare, rem omnem dilapidare? Non ille ita stultus est, ut malit venire ad Caesarem et vinci quam remanere in Asia et possidere.”

⁵ “Qui mos si fuerit inductus, ut defunctorum testamenta ex provinciis transmarinis Romam mittantur, indignius et acerbius sic testamentorum periculum erit, quam sit si corpora huc defunctorum trans maria trahantur adflicta injuriose. Tum detrimentum neque mortuus neque peculium capiet. Sepultura enim cadaveribus in ipsis injuriis praesto est: Sive maria naufragos devorent sive flumina praecipites trahant, sive harenae obruant, seu ferae lacerent, sive volucres discerpant, corpus humanum satis sepelitur, ubicumque consumitur. At ubi testamentum naufragio submersum est, illa demum et res et domus et familia naufraga et insepulta est. Olim testamenta ex deorum munitissimis aedibus proferebantur aut tabullariis aut thecis aut archieis aut opisthodomis; at jam testamenta proferunt sicut jactitarint inter onera mercium et sarcinas remigum. Id etiam superest, si quando jactu opus est, ut testamenta cum leguminibus jactebtur. Quin etiam portorium constituendum, quod pro testamentis exigatur. Antehac non constitutum, quia testamenta nondum navigarent salis ad exemplar sicque replerent aliquo ducente teste.”

⁶ “Non facundum effecit reus publicanus testamentum, qui in Asia sorori nil utrique dat aliena quo quae isti usu habilior, eo legatis . . . . . . testatur notis suis vel ex aliquo publico opere vel tabula aliqua cognitis, igitur primo etiam mihi. Vident partes tantas confecisse dona sorores: Aqua maris, tempestate hiemis, caeli nubilis reliquos insectantur. Restant soluta ferocia venti et clarissimo Caelo et salo pericula transituris; legata in arbitrio marium versantur, illarum procellarum dolo e conspectu avulserint venti superruentes, item cum testamento auferentur. Mox inde illa nave vel contra voluntatem soluta aut sparsa, post in Hadriae fluminum sinus disjecta ac dilata marisque aestu absorpta eradicantur. ⁷ Interea sorores bona illa Asiana tali fallacia dolosa usae epulantur. Postea privatae solae sunt, quibus bona sanis testator allegare potuit item perfecto testamento propere celata litterula et . . . . . sua multi exempla.”

⁸ “De funere aliquid addamus. Sciat familia quemadmodum lugeat: Aliter plangit servus manumissus, aliter cliens laude vadatus, aliter amicus legato honoratus. Quid incertas et suspensas exequias facis? Omnium animalium statim post mortem hereditas cernitur: Ovi lana statim detrahitur, ut elephanto ebur, ungues leonibus, avibus pinnae plumaeque: Hominum hereditas post mortem jacet, differtur, praedonibus exposta dirripitur?”

⁹ Puto totum descripsi. Quid ergo facerem, quom totum admirarer, quom totum amarem talem hominem beatum? Vale, disertissime, doctissime, mihi carissime, dulcissime, magister optatissime, amice desiderantissime.

¹⁰ Herodi filius natus hodie mortuus est; id Herodes non aequo fert animo. Volo ut illi aliquid quod ad hanc rem adtineat pauculorum verborum scribas. Semper vale.

ad M. Caesarem 1.7 [13 Hout; 1.162 Haines]

Domino meo

¹ Accepi, Caesar, litteras tuas, quibus quanto opere laetatus sim, facile aestimas, si reputaveris singula. Primum quod caput est omnis mei gaudii, cum te bene valere cognovi, tum quod ita amantem mei sensi, finem ut amori nullum neque modum statuas, quin cottidie aliquid reperias, quod circa me jucundius atque amicius facias. Ego denique olim jam me puto satis amari, tibi autem nondum, etiam quantum me diligas, satis est; ut non mare ullum tam sit profundum quam tuus adversus me amor: Sane ut illud queri possim, cur me nondum ames tantum quantum plurimum potest, namque in dies plus amando efficis, ne id quod ante diem amaveris plurimum fuerit.

² Consulatum mihi putas tanto gaudio fuisse, quanto tua tot in una re summi amoris indicia? Orationis meae particulas, quas excerpseram recitasti patri tuo ipse studiumque ad pronuntiandum adhibuisti, qua in re et oculos mihi tuos utendos et vocem et gestum et inprimis animum accomodasti. Nec video, quis veterum scriptorum quisquam me beatior fuerit, quorum scripta Aesopus ad populum pronuntiavit aut Roscius. Meae vero orationi M. Caesar auctor contigit et pronuntiator, tuaque ego opera et voce audientibus placui, cum audiri a te ac tibi placere omnibus summe sit optabile. Non miror itaque, quod placuerit oratio oris tui dignitate exornata. Nam pleraque propria venustate carentia gratiam sibimet alienam extrinsecus mutuantur. Quod evenit etiam in plebis istis edulibus: Nullum adeo vile aut volgatum est holus aut pulpamentum, quin elegantius videatur vasis aureis adpositum. Idem evenit floribus et coronis: Alia dignitate sunt, quom a coronariis veneunt, alia, quom a sacerdotibus porriguntur.

³ Tantoque ego fortunatior, quam fuit Hercules atque Achilles, quorum arma et tela gestata sunt a Patricole et Philocteta, multo viris virtute inferioribus; mea contra oratio mediocris, ne dicam ignobilis, a doctissimo et facundissimo hominum Caesare inlustrata est. Nec ulla umquam scena tantum habuit dignitatis: M. Caesar actor, Titus imperator auditor. Quid amplius cuiquam contingere potest - nisi unum, quod in caelo fieri poetae ferunt, quom Jove patre audiente Musae cantant? Enimvero quibus ego gaudium meum verbis exprimere possim, quod orationem istam meam tua manu descriptam misisti mihi? Verum est profecto, quod ait noster Laberius, ad amorem iniciendum ‘delenimenta’ esse ‘deleramenta’, ‘beneficia’ autem ‘veneficia’. Quo poculo aut veneno quisquam tantum flammae ad amandum incussisset praeut ut tu me et facto hoc stupidum et attonitum ardente amore tuo reddidisti? Quot litterae istic sunt, totidem consulatus mihi, totidem laureas, triumphos, togas pictas arbitror contigisse. ⁴ Quid tale M. Porcio aut Quinto Ennio, C. Graccho aut Titio poetae, quid Scipioni aut Numidico, quid M. Tullio tale usuvenit? Quorum libri pretiosiores habentur et summam gloriam retinent si sunt Lampadionis aut Staberii, Plautii aut D. Aurelii, Autriconis aut Aelii manu scripta exempla aut a Tirone emendata aut a Domitio Balbo descripta aut ab Attico aut Nepote. Mea oratio extabit M. Caesaris manu scripta. Qui orationem spreverit, litteras concupiscet; qui scripta contempserit, scriptorem reverebitur. Ut si simiam aut volpem Apelles pinxerit, ei bestiae nihili pictura pretium adderet; aut quod M. Cato de aegro servo

[quattuor paginae desunt]

M. Frontonis epistularum ad M. Caesarem et invicem liber II

ad M. Caesarem 2.1 [16 Hout; 1.168 Haines]

Φρόντωνος πρὸς Ἡρώδην

[una pagina legi non potest]

¹ -τερον γε ὡς ἢ . . . ἡμᾶς· τὸ δὲ μετριάζειν ἐν τοῖς ἥττοσιν κακοῖς οὐ δύσκολον. ἐν παντὶ μὲν γὰρ τὸ κατὰ πάντα θρηνεῖν κἀποιμώζειν ἔξω τοῦ προσήκοντος ἀπρεπὲς ἀνδρὶ παιδείας . . . . . . . . χαίρων δὲ ἔγωγε μᾶλλον ἢ λυπούμενος μέτρια ἂν ἐκβαίνοιμι. τὸ γὰρ πρὸς ἡδονὴν παράλογον τοῦ πρὸς ἀνίαν αἱρετώτερον..

² Ἀλλ᾽ οὐδὲ τὰ τῆς ἡλικίας σοι παρῴχηκεν πρὸς παίδων ἑτέρων ἀνατροφήν. ζημία δὲ πᾶσα σὺν ἐλπίδι μὲν ἀποκοπτομένῃ χαλεπή· ῥᾴων δὲ ὑπολειπομένης εἰς τὸ ἀναλαβεῖν ἐλπίδος· καὶ ὁ μὴ περιμείνας ταύτην ἀγεννὴς καὶ πολὺ τῆς τύχης αὑτῷ χαλεπώτερος· ἡ μέν γε τύχη τὸ παρὸν ἀφείλετο, ὁ δὲ ἐστέρησεν αὑτὸν καὶ τῆς ἐλπίδος.

³ Ὅθεν δ᾽ ἂν ῥᾷστα παραψυχῆς τύχοις, πείρᾳ μαθὼν ἔγωγε, ἀλλὰ οὐ σοφίᾳ, διδάξω· ἀεί μοι συνέβη τι τῶν δεινῶν παθεῖν ἐρῶντι. ἤρων δὲ τοτὲ μὲν Ἀθηνοδότου τοῦ σοφοῦ, τοτὲ δὲ Διονυσίου τοῦ ῥήτορος. καὶ δὴ τοῦτο ἐννοῶν ὅτι μοι σώζοιτο κεῖνος οὗπερ ἐρῶν τύχοιμι, ἧττον ἦν τῇ λύπῃ καὶ τοῖς προσπίπτουσιν ἁλώσιμος. εἰ δέ τινος ἐρᾷς καὶ σὺ νέου γενναίου ἀρετῇ καὶ παιδείᾳ καὶ τύχῃ καὶ σωφροσύνῃ διαφέροντος, οὐκ ἂν ἁμαρτάνοις ὁρμῶν ἐπ᾽ ἐκείνῳ καὶ πᾶσαν ἀγαθῶν ἀσφάλειαν ἐπ᾽ αὐτῷ τιθέμενος, ὡς, ἐφ᾽ ὅσον γε ἡμῖν οὗτος περίεστιν (ἀντεραστὴς γὰρ εἶναι σοί φημι, καὶ οὐκ ἀποκρύπτομαι), τὰ ἄλλα γε πάντα ἡμῖν εὐίατα καὶ τούτου μακρῷ δεύτερα.

ad M. Caesarem 2.2 [17 Hout; 1.118 Haines]

Caesari Aurelio domino meo consul tuus Fronto salutem

¹ Quae sint aures hominum hoc tempore, quanta in spectandis orationibus elegantia, ex Aufidio nostro scire poteris: Quantos in oratione mea clamores concitarit, quantoque concentu laudantium sit exceptum “omnis tunc imago patriciis pingebatur insignibus”. At ubi genus nobile cum ignobili comparans dixi: “Ut si quis ignem e rogo et ara accensum similem putet, quoniam aeque luceat”, ad hoc pauculi admurmurati sunt. ² Quorsum hoc rettuli? Uti te, domine, ita conpares, ubi quid in coetu hominum recitabis, ut scias auribus serviendum; plane non ubique nec omni modo, attamen nonnumquam et aliquando. Quod ubi facies, simile facere te reputato atque illud facitis, ubi eos, qui bestias stenue interfecerint, populo postulante ornatis aut manumittitis, nocentes etiam homines aut scelere damnatos, sed populo postulante conceditis. Ubique igitur populus dominatur, praevalet et praepollet. Igitur ut populo gratum erit, ita facies atque ita dices.

³ Hic summa illa virtus oratoris atque ardua est, ut non magno detrimento rectae eloquentiae auditores oblectet; eaque delenimenta, quae mulcendis volgi auribus conparat, ne cum multo ac magno dedecore fucata sint: Potius, ut in conpositionis structuraeque mollitia sit delictum quam in sententia inpudentia; vestem quoque lanarum mollitia delicatam esse quam colore muliebri, filo tenui aut serico; purpuram ipsam, non luteam nec crocatam. Vobis praetera, quibus purpura et cocco uti necessarium est, eodem cultu nonnumquam oratio quoque est amicienda. Facies istud, et temperaberis modo temperamentoque optimo. Sic enim auguror: Quicquid egregie umquam in eloquentia factum sit, te id perfecturum: Tanto ingenio studium vel sine studio solum ingenium egregiam gloriam pepererit. Certum habeo te, domine, aliquantum temporis etiam prosae orationi scribendae impertire. Nam etsi aeque pernicitas equorum exercetur, sive quadripedo currant atque exerceantur sive tolutim, attamen ea, quae magis necessaria frequentius sunt experiunda. ⁴ Jam enim non ita tecum ago, ut te duos et viginti annos natum cogiem, qua aetate ego vixdum quicquam veterum lectione attigeram. Deorum et tua virtute profectum tantum in eloquentia adsecutus es, quantus senioribus ad gloriam sufficat et, quod es difficillimum, in omni genere dicendi. Nam epistulae tuae, quae adsidue scripsisti, mihi satis ostendunt, quid etiam in istis remissioribus et Tullianis facere possis.

⁵ Pro Polemone rhetore, quem mihi tu in epistula tua proxime exhibuisti Tullianum, ego in oratione, quam in senatu recitavi, philosophum reddidi, nisi me opinio fallit, peratticum. Ain, quid judicas, Marce, quemadmodum tibi videtur fabula Polemonis a me descripta? Plane multum mihi facetiarum contulit istic Horatius Flaccus, memorabilis poeta mihique propter Maecenatem ac Maecenatianos hortos meos non alienus. Is namque Horatius Sermonum libro secundo fabulam istam Polemonis inseruit, si recte memini, hisce versibus:

“Mutatus Polemon ponas insignia morbi,
fasciolas, cubital, focalia, potus ut ille
dicitur ex collo furtim carpsisse coronas,
postquam est inpransi correptus voce magistri.”

⁶ Versus quos mihi miseras remisi tibi per Victorinum nostrum atque ita remisi: Chartam diligenter lino transui et ita linum obsignavi, ne musculus iste aliquid aliqua rimari possit. Nam mihi ipse de tuis hexametris numquam quicquam impertivit, ita est malus ac malitiosus. Sed ait te de industria cito et cursim  hexametros tuos recitare: Eo se memoriae mandare non posse. Remuneratus est igitur a me mutuo; paria paribus habet, ne ullum hinc versum audiret. Memini etiam te frequenter ne cuiquam versus tuos ostenderem admonuisse.

⁷ Quid est, domine? Certo hilaris es, certe bene vales, omnium rerum certe sanus es? Male dum similiter, ne umquam ita nos perturbes, ut natali tuo perturbasti; cetera minus laboro. εἴ τί σοι κακόν, εἰς Πυρραίων κεφαλήν. Vale meum gaudium, mea securitas, hilaritas, gloria. Vale et me, obsecro, omni modo ames, qua joco, qua serio.

⁸ Epistulam matri tuae scripsi quae mea inpudentia est Graece, eamque epistulae ad te scriptae inplicui. Tu prior lege et, si quis inerit barbarimus, tu, qui a Graecis litteris recentior es, corrige atque ita matri redde. Nolo enim me mater tua ut Opicum contemnat. Vale, domine, et matri savium da, cum epistulam dabis, quo libentius legat.

ad M. Caesarem 2.3 [21 Hout; 1.130 Haines]

Μητρὶ Καίσαρος

¹ Πῶς ἂν ἀπολογησάμενος συγγνώμης παρὰ σοῦ τύχοιμι, ὅτι σοι τούτων τῶν ἡμερῶν οὐκ ἐπέστειλα; ἢ δῆλον, ὅτι τὴν ἀληθῆ τῆς ἀσχολίας εἰπὼν αἰτίαν; λόγον γάρ τινα συνήγαγον περὶ τοῦ μεγάλου βασιλέως. ἡ δὲ τῶν Ῥωμαίων παροιμία φίλου τρόπον μὴ μισεῖν, ἀλλ᾽ εἰδέναι φησὶ δεῖν. οἷος δ᾽ οὑμὸς τρόπος φράσω καὶ οὐκ ἀποκρύψομαι. ὑπὸ τῆς πολλῆς ἀφυίας καὶ οὐθενείας ὅμοιόν τι πάσχω τῇ ὑπὸ Ῥωμαίων ὑαίνῃ καλουμένῃ ἧς τὸν τράχηλον κατ᾽ εὐθὺ τετάσθαι λέγουσιν, κάμπτεσθαι δὲ ἐπὶ θάτερα τῶν πλευρῶν μὴ δύνασθαι. κἀγὼ δὴ ἐπειδάν τι συντάττω προθυμότερον, ἀκαμπής τίς εἰμι καὶ τῶν ἄλλων πάντων ἀφέμενος, ἐπ᾽ ἐκεῖνο μόνον ἵεμαι ἀνεπιστρεπτεὶ κατὰ τὴν ὕαιναν. καὶ τοὺς ὄφεις δέ φασιν τὰ ἀκόντια οὕτως πως ᾄττειν κατ᾽ εὐθύ, τὰς δὲ ἄλλας στροφὰς μὴ στρέφεσθαι· καὶ τὰ δόρατα δὲ καὶ τὰ τόξα τότε μάλιστα τυγχάνει τοῦ σκοποῦ, ὅταν εὐθεῖαν ᾄξῃ μήτε ὑπ᾽ ἀνέμου παρωσθέντα μήτε ὑπὸ χειρὸς Ἀθηνᾶς ἢ Ἀπόλλωνος σφαλέντα, ὥσπερ τὰ ὑπὸ Τεύκρου ἢ τὰ ὑπὸ τῶν μνηστήρων βληθέντα.

² Ταύτας μὲν δὴ τρεῖς εἰκόνας ἐμαυτῷ προσείκασα, τὰς μὲν δύο ἀγρίας καὶ θηριώδεις, τὴν τῆς ὑαίνης καὶ τὴν τῶν ὄφεων, τρίτην δὲ τὴν τῶν βελῶν καὶ αὐτὴν ἀπάνθρωπον οὖσαν καὶ ἄμουσον. εἰ δὲ δὴ καὶ τῶν ἀνέμων φαίην ἐπαινεῖσθαι μάλιστα τὸν οὔριον, ὅτι δὴ ἐπ᾽ εὐθὺ φέροι τὴν ναῦν, ἀλλὰ μὴ εἰς τὰ πλάγια ἀπονεύειν ἐῷ, ἡ τετάρτη ἂν εἴη αὕτη εἰκὼν καὶ αὐτὴ βιαία. εἰ δὲ προσθείην καὶ τὸ τῆς γραμμῆς ὅτι πρεσβυτάτη τῶν γραμμῶν ἡ εὐθεῖά ἐστιν, πέμπτην ἂν εἰκόνα λέγοιμι μὴ μόνον ἄψυχον ὥσπερ τὴν τῶν δοράτων ἀλλὰ καὶ ἀσώματον ταύτην οὖσαν.

³ Τίς ἂν οὖν εἰκὼν εὑρεθείη πιθανή; μάλιστα μὲν ἀνθρωπίνη, ἄμεινον δὲ, εἰ καὶ μουσική. εἰ δ᾽ αὖ καὶ φιλίας ἢ ἔρωτος αὐτῇ μετείη, μᾶλλον ἂν ἔτι ἡ εἰκὼν ἐοίκοι. τὸν Ὀρφέα φασὶν οἰμῶξαι ὀπίσω ἐπιστραφέντα· εἰ δὲ κατ᾽ εὐθὺ ἔβλεπέν τε καὶ ἐβάδιζεν, οὐκ ἂν ᾤμωξεν. ἅλις εἰκόνων. καὶ γὰρ αὕτη τις ἀπίθανος ἡ τοῦ Ὀρφέως εἰκὼν ἐξ ᾅδου ἀνιμημένη.

⁴ Ἀπολογήσομαι δὲ τοὐντεῦθεν ἤδη ὅθεν ἂν ῥᾷστα συγγνώμης τύχοιμι. τί δὴ τοῦτό ἐστιν; ὅτι συγγράφων τὸ τοῦ βασιλέως ἐγκώμιον ἔπραττον μὲν, ὃ μάλιστα σοί τε καὶ τῷ σῷ παιδὶ κεχαρισμένον ἐστίν· ἔπειτα δὲ καὶ ὑμῶν ἐμεμνήμην καὶ ὠνόμαζόν γε ὑμᾶς ἐν τῷ συγγράμματι, ὥσπερ οἱ ἐρασταὶ τοὺς φιλτάτους ὀνομάζουσιν ἐπὶ πάσῃ κύλικι. ἀλλὰ γὰρ τέχνωσις τῶν εἰκόνων ἐπεισρεῖ καὶ ἐπιφύεται. αὕτη γοῦν παρεφάνη, ἣν ἐπὶ πάσαις λέγω, ἥτις καὶ δικαιότατα εἰκὼν ἂν προσαγορεύοιτο οὖσα ἐκ ζωγράφου· τὸν Πρωτογένη τὸν ζωγράφον φασὶν ἕνδεκα ἔτεσιν τὸν Ἰάλυσον γράψαι, μηδὲν ἕτερον ἐν τοῖς ἕνδεκα ἔτεσιν ἢ τὸν Ἰάλυσον γράφοντα. ἐμοὶ δὲ οὐχ εἷς, δύο δὲ ἅμα Ἰαλύσω ἐγραφέσθην, οὐ δὴ τοῖν προσώποιν οὐδὲ ταῖν μορφαῖν μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖν τρόποιν καὶ ταῖν ἀρεταῖν οὐ μετρίω ὄντε ἄμφω οὐδὲ γράφεσθαι ῥᾳδίω, ἀλλ᾽ ὁ μέν ἐστιν μέγας βασιλεὺς ἄρχων πάσης τῆς γῆς καὶ θαλάττης, ὁ δὲ ἕτερος υἱὸς μεγάλου βασιλέως, ἐκείνου μὲν οὕτω παῖς ὥσπερ Ἀθάνα τοῦ Διός, σὸς δὲ υἱὸς ὡς τῆς Ἥρας ὁ Ἥφαιστος· ἀπέστω δὲ τὸ τῶν ποδῶν ταύτης τῆς τοῦ Ἡφαίστου εἰκόνος. ἡ μὲν οὖν ἀπολογία αὕτη ἂν εἴη πάνυ τις εἰκαστικὴ γενομένη καὶ γραφικὴ εἰκόνων ἔκπλεως αὐτὴ.

⁵ Μάλ᾿ ἔτι κατὰ τοὺς γεωμέτρας αἰτήσομαι· τὸ ποῖον; εἴ τι τῶν ὀνομάτων ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς ταύταις εἴη ἄκυρον ἢ βάρβαρον ἢ ἄλλως ἀδόκιμον ἢ μὴ πάνυ Ἀττικόν, ἀμελεῖν μὲν τοῦ ὀνόματος σ᾽ ἀξιῶ τήν δὲ διάνοιαν σκοπεῖν αὐτὴν καθ᾽ αὑτήν· οἶσθα γὰρ ὅτι ἐν αὐτοῖς ὀνόμασιν καὶ αὐτῇ διαλέκτῳ διατρίβω. καὶ γὰρ τὸν Σκύθην ἐκεῖνον τὸν Ἀνάχαρσιν οὐ πάνυ τι ἀττικίσαι φασίν, ἐπαινεθῆναι δ᾽ ἐκ τῆς διανοίας καὶ τῶν ἐνθυμημάτων. παραβαλῶ δὴ ἐμαυτὸν Ἀναχάρσιδι οὐ μὰ Δία κατὰ τὴν σοφίαν ἀλλὰ κατὰ τὸ βάρβαρος ὁμοίως εἶναι. ἦν γὰρ ὁ μὲν Σκύθης τῶν νομάδων Σκυθῶν, ἐγὼ δὲ Λίβυς τῶν Λιβύων τῶν νομάδων. κοινὸν δὲ ἦν τὸ νέμεσθαι ἐμοί τε καὶ Ἀναχάρσιδι· κοινὸν οὖν ἔσται καὶ τὸ βληχᾶσθαι νεμομένοις, ὅπως ἄν τις βληχήσηται. οὕτως μὲν δὴ καὶ τὸ βαρβαρίζειν τῷ βληχᾶσθαι προσῄκασα. οὐκοῦν παύσομαι μηδὲν ἕτερον γράφων ἀλλὰ εἰκόνας.

<“-- tres fere paginae desunt --”>

ad M. Caesarem 2.4 [24 Hout; 1.108 Haines]

<Caesari suo consul.>

¹ Posterioribus litteris tuis, cur orationem in senatu non recitaverim, requisisti. At ego et edicto gratias agere domino meo patri tuo debeo, sed edictum quidem circensibus nostris proponam; cujus principium id ipsum erit: “Qua die primum beneficio maximi principis ederem spectaculum gratissimum populo maximeque populare, tempestivom duxi esse gratiae agere ut idem dies”, hic sequatur Tulliana conclusio. Orationem autem in senatu recitabo Augustis Idibus. Quaeras fortasse cur tam tarde? Quoniam ego numquam quam primum officio sollemni quoquo modo fungi propero. Sed ut tecum agere debeo sine fuco et sine ambagibus, dicam, quid cum animo reputem. Divom Hadrianum avom tuom laudavi in senatu saepenumero studio inpenso et propenso quoque; et sunt orationes istae frequentes in omnium manibus. Hadrianum autem ego, quod bona venia pietatis tuae dictum sit, ut Martem Gradivom, ut Ditem patrem propitium et placatum magis volui quam amavi. Quare? Quia ad amandum fiducia aliqua opus est et familiaritate: Quia fiducia mihi defuit, eo, quem tantopere venerabar, non sum ausus diligere. Antoninum vero ut solem, ut diem, ut vitam, ut spiritum amo, diligo, amari me ab eo sentio. Hunc nisi ita laudo ut laudatio me non in actis senatus abstrusa lateat, sed in manibus hominum oculisque versetur, ingratus sum etiam adversus te. Tum quod cursorem fugitivom ferunt dixisse, “domino sexagena currebam; mihi centena, ut fugiam, curram”, ego quoque quom Hadrianum laudabam domino currebam; hodie autem mihi curro, mihi, inquam, meoque ingenio hanc orationem conscribo. Ad meum igitur commodum faciam lente, otiose, clementer.

² Tu si et valde properas, aliter te interum oblecta: Basia patrem tuum, amplectere, postremo ipse eum lauda. Ceterum quidem in Idus Augustas tibi expectandum est, ut quidvis, qualevis audias. ³ Vale, Caesar, et patrem promerere; et si quid scribere vis, lente scribe.

ad M. Caesarem 2.5 [25 Hout; 1.112 Haines]

Mi Fronto consul amplissime

¹ Manus do: Vicisti. Tu plane omnis qui umquam amatores fuerunt vicisti amando. Cape coronam atque etiam praeco pronuntiet palam pro tribunali victoriam istam tuam: Μ. Κορνήλιος Φρόντων ὕπατος νικᾷ, στεφανοῦται τὸν ἀγῶνα τῶν μεγάλων φιλοτησίων. At ego quamquam superatus tamen nihil de mea prothymia decesssero aut defecero. Igitur tu quidem me magis amabis quam ullus hominum ullum hominem amat; ego vero te, qui minorem vim in amando possideo, magis amabo quam ullus hominum te amat, magis denique quam tu temet ipsum amas. Jam mihi cum Cratia certamen erit quam timeo ut superare possim. Nam illius quidem, ut Plautus ait, “amoris imber grandibus guttis non vestem modo permanavit sed in medullam ultro fluit”.

² Quas tu litteras te ad me existimas scripsisse! Ausim dicere quae me genuit atque aluit nihil umquam tam jucundum tamque mellitum eam ad me scripsisse. Neque hoc fit facundia aut eloquentia: Alioqui non modo mater mea sed omnes qui spirant quod faciunt confestim tibi cesserint. Sed istae litterae ad me tuae neque disertae neque doctae, tanta benignitate scatentes, tanta adfectione abundantes, tanto amore lucentes, non satis proloqui possum ut animum meum gaudio in altum sustulerint, desiderio fraglantissimo incitaverint, postremo, quod ait Naevius, “animum amore capitali conpleverint”.

³ Illa alia epistula tua, qua indicabas cur tardius orationem qua laudaturus es dominum meum in senatu prolaturus esses, tanta me voluptate adfecit ut temperare non potuerim (et videris tu an temere fecerim), quin eam ipsi patri meo recitarem. Quanto opere autem eum juverit, nihil me oportet persequi quom tu et illius summam benevolentiam et tuarum litterarum egregiam  elegantiam noris. Sed ex ea re longus sermo nobis super te exortus est, multo multoque longior quam tibi et quaestori tuo de me. Itaque nec tibi dubito ibidem in foro diu tinnisse auriculas. Conprobat igitur dominus meus et amat causas propter quas recitationem tuam in longiorem diem protulisti

<“--quattuor paginae desunt--”>

ad M. Caesarem 2.6 [27 Hout; 1.128 Haines]

<M. Aurelius Caesar consuli suo et magistro salutem>

¹ <...> sane, si quid Graeci veteres tale scripserunt, viderint, qui sciunt; ego, si fas est dicere, nec M. Porcium tam bene vituperantem, quam tu laudasti usquam advorti. O, si dominus meus satis laudari posset, profecto a te satis laudatus esset! τοῦτο τὸ ἔργον οὐ γίνεται νῦν. Facilius quis Phidian, facilius Apellen, facilius denique ipsum Demosthenen imitatus fuerit aut ipsum Catonem quam hoc tam effectum et elaboratum opus. Nihil ego umquam cultius, nihil antiquius, nihil conditius, nihil Latinius legi. O te hominem beatum hac eloquentia praeditum! O me hominem beatum huic magistro traditum! O ἐπιχειρήματα, o τάξις, o elegantia, o lepos, o venustas, o verba, o nitor, o argutiae, o χάριτες, o ἄσκησις, o omnia! Ne valeam, nisi aliqua die virga in manibus tibi tradenda erat, diadema circumponendum, tribunal ponendum; tum praeco omnis nos citaret. Quid ‘nos’ dico? Omnis, inquam, philologos et disertos istos: Eos tu singulos virfa perduceres, verbis moneres. Mihi adhuc nullus metus hujus admonitionis erat: Multa supersunt, ut in ludum tuum pedem introferam.

² Haec cum summa festinatione ad te scribo; nam quom domini mei ad te epistulam mitterem tam benignam, quid meis longioribus litteris opus erat? Igitur vale, decus eloquentiae Romanae, amicorum gloria, μέγα πρᾶγμα, homo jucundissime, consul amplissime, magister dulcissime. Postea cavebis de me, praesertim in senatu, tam multa mentiri. Horribiliter scripsisti hanc orationem. O, si ad singula capita caput tuum basiare possem! ἰσχυρῶς πάντων καταπεφρόνηκας. Hac oratione lecta frustra nos studemus, frustra laboramus, frustra nervos contendimus. Vale semper, magister dulcissime.

ad M. Caesarem 2.7 [28 Hout; 1.116 Haines]

Magistro meo.

Ego ab hora quarta et dimidia in hanc horam scripsi et Catonis multa legi et haec ad te eodem calamo scripto et te saluto et quam commode agas sciscitor. O, quam diu te non vidi!

<“--duae paginae desunt--”>

ad M. Caesarem 2.8 [28 Hout; 1.136 Haines]

<Amplissimo consuli magistro suo M. Caesar salutem>

<...> adfinitate sociatum neque tutelae subditum, praeterea in ea fortuna constitutum in qua, ut Q. Ennius ait, “omnes dant consilium vanum atque ad voluptatem omnia”; item quod Plautus egregie in Colace super eadem re ait.

Qui data fide firmata fidentem fefellerint,
subdoli subsentatores regi, qui sunt proximi,
qui aliter regi dictis dicunt, aliter in animo habent.

Haec enim olim incommoda regibus solis fieri solebant, atenim nunc adfatim sunt “quei et regum filiis”, ut Naevius ait, “linguis faveant atque adnutent et subserviant”. Merito ego, mi magister, fraglo; merito unum meum σκοπόν mihi constitui; merito unum hominem cogito quom stilus in manus venit.

² Hexametros meos jucundissime petis; quos ego quoque confestim misissem si illos mecum haberem. Nam librarius meus quem tu nosti, Anicetum dico, cum proficiscerer, nihil meorum scriptorum mecum misit. Scit enim morbum meum et timuit, ne si venissent in potestatem, quod soleo facerem et in furnum dimitterem. Sane istis hexametris prope nullum periculum erat. Ut enim verum magistro meo confitear, amo illos.

³ Ego istic noctibus, confiteor, studeo, nam interdiu in theatro consumitur. Itaque minus ago vespera fatigatus, surgo luce dormitans. Feci tamen mihi per hos dies excerpta ex libris sexaginta in quinque tomis, sed cum leges ‘sexaginta’, inibi sunt et Novianae Atellaniolae et Scipionis oratiunculae, ne tu numerum nimis expavescas.

⁴ Polemonis tui quom meministi, rogo ne Horatii memineris, qui mihi com Pollione est emortuus.

⁵ Vale mi amicissime, vale mi amantissime, consul amplissime, magister dulcissime, quem ego biennio jam non vidi. Nam quod ajunt quidam duos menses interfuisse, tantum dies numerant. Eritne quom te videbo?

ad M. Caesarem 2.9 [29 Hout; 1.140 Haines]

Amplissimo consuli magistro suo M. Caesar salutem

Anno abhinc tertio me commemini cum patre meo a vindemia redeuntem in agrum Pompei Falconis devertere. Ibi me videre arborem multorum ramorum, quam ille suum nomen catachannam nominabat. Sed illa arbor mira et nova visa est mihi, in uno trunco omnia omnium ferme germina

<“--duae paginae deesse videntur--”>

ad M. Caesarem 2.10 [29 Hout; 1.116 Haines]

<M. Aurelius Caesar consuli suo et magistro salutem>

<...>deatur. Polemona ante hoc triduum declamantem audivimus, ἵνα τι καὶ περὶ ἀνθρώπων λαλήσωμεν. Si quaeris, quid visus sit mihi, accipe: Videtur mihi agricola strenuus, summa sollertia praeditus latum fundum in sola segete frumenti et vitibus occupasse, ubi sane et fructus pulcherrimus et reditus uberrimus. Sedenim nusquam in eo rure ficus Pompejana vel holus Acrinum vel rosa Tarentina vel nemus amoenum vel densior lucus vel platanus umbrosa: Omnia ad usum magis quam ad voluptatem, quaeque magis laudare oporteat amare non libeat. Satisne ego audaci consilio et judicio temerario videar, cum de tanta gloriae viro existimo? Sed quom me recordor tibi scribere, minus me audere, quam tu velis, arbitror.

² Nos istic vehementer aestuamus. Habes et hendecasyllabum ingenuum. Igitur priusquam poetarei incipio, pausan tecum facio. ³ Desiderantissime homo et tuo Vero carissime, consul amplissime, magister dulcissime, vale mi semper anima dulcissima.

ad M. Caesarem 2.11 [30 Hout; 1.140 Haines]

M. Aurelius Caesar consuli suo et magistro salutem

¹ Postquam ad te proxime scripsi, postea nihil opera pretium, quod ad te scriberetur, aut quod cognitum ad aliquem modum juvaret. Nam διὰ τῶν αὐτῶν fere dies tramisimus: Idem theatrum, idem odium, idem desiderium tuum. Quid dico ‘idem’? Immo id cottidie novatur et gliscit et, quod ait Laberius de amore, suo modo καὶ ἐπὶ ἰδίᾳ μούσῃ, “amor tuus tam cito crescit quam porrus, tam firme quam palma”. Hoc igitur ego ad desiderium verto, quod ille de amore ait. Volo ad te plura scribere, sed nihil suppetit.

² Ecce, quod in animum venit: Encomiographos istic audimus, Graecos scilicet, sed miros mortales, ut ego, qui a Graeca litteratura tantum absum, quantum a terra Graecia mons Caelius meus abest, tamen me sperem illis conparatum etiam Theopompum aequiparare posse; nam hunc audio apud Graecos disertissimum natum esse. Igitur paene me Opicum animantem ad Graecam scripturam perpulerunt “homines”, ut Caecilius ait, “incolumi scientia”.

³ Caelum Neapolitanum plane commodum, sed vehementer varium. In singulis scripulis horarum frigidius aut tepidius aut torridius fit. Jam primum media nox tepida, Laurentina; tum autem gallicinium frigidulum, Lanuvinum; jam conticinium atque matutinum atque diluculum usque ad solis ortum gelidum, ad Algidum maxime; exin antemeridie apricum, Tusculanum; tum meridies fervida, Puteolana; atenim ubi sol lautum ad Oceanum profectus, fit demum caelum modestius, quod genus Tiburtinum. Id vespera et concubia nocte, “dum se intempesta nox”, ut ait M. Porcius, “praecipitat”, eodem modo perseverat.

⁴ Sed quid ego, me qui paucula scripturum promisi, deliramenta Masuriana congero? Igitur vale, magister benignissime, consul amplissime, et me quantum amas, tantum desidera.

ad M. Caesarem 2.12 [31 Hout; 1.144 Haines]

Caesari suo consul.

Meum fratrem beatum, qui vos in isto biduo viderit! At ego Romae haereo conpedibus aureis vinctus, nec aliter Kal. Sept. expecto quam superstitiosi stellam, qua visa jejunium polluant. Vale, Caesar, decus patriae et Romani nominis. Vale, domine.

ad M. Caesarem 2.13 [32 Hout; 1.144 Haines]

Domino meo.

¹ Cratiam misi ad diem natalem matris tuae celebrandum eique praecepi, ut istic subsisteret quoad ego venirem. Eodem autem momento, quo consulatum ejuravero, vehiculum conscendam et ad vos pervolabo. Interim Cratiae meae nullum a fame periculum fore fide mea spopondi: Mater enim tua particulas a te sibi missas, cum clienta communicabit: Neque est Cratia mea, ut causidicorum uxores feruntur, multi cibi. Vel osculis solis matris tuae contenta vixerit. Sed enim quid me fiet? Ne osculum quidem usquam ullum est Romae residuum. Omnes meae fortunae, mea omnia gaudia Neapoli sunt. ² Oro te, quis iste mos est pridie magistratus ejurandi? Quid quod ego paratus sum, dum ante plures dies ejurem, per plures deos jurare? Quid est autem, quod juraturus sum me consulatu abire? Ego vero etiam illud juravero, me olim consulatu abire cupere ut M. Aurelium conplectar.

ad M. Caesarem 2.14 [32 Hout; 1.146 Haines]

Consuli et magistro meo optimo.

Hoc sane supererat, ut super cetera quae insginiter erga nos facis, etiam Cratiam mitteres huc

[sex vel paulo plures paginae desunt]

ad M. Caesarem 2.15 [32 Hout; 1.146 Haines]

Μητρὶ Καίσαρος.

¹ Ἑκὼν ἑκὼν νὴ τοὺς θεοὺς καὶ πάνυ γε προθυμούμενος τὴν ἐμὴν Κρατείαν ἐξέπεμψα συνεορτάσουσάν σοι τὰ γενέθλια καὶ αὐτὸς ἂν ἀφικόμενος εἰ ἐξῆν. ἀλλὰ ἐμοὶ μὲν ἐνποδών ἐστιν ἡ ἀρχὴ πρὸς τῷ ποδὶ ἤδη οὖσα. ὀλίγαι γὰρ ἡμέραι λοιπαὶ τῆς ἀρχῆς περιλείπονται καὶ μᾶλλόν τε ἄσχολοι διὰ τὰς λειτουργίας· ὧν ἀπαλλαγεὶς ἔοικα δραμεῖσθαι πρὸς ὑμᾶς τῶν τὸν στάδιον τρεχόντων πολὺ προθυμότερον· ὡς ἐκεῖνοί γε βραχύτατον χρόνον ἐπὶ τῆς ὕσπληγος ἐπιστάντες, ἔπειτα ἀφεῖνται τρέχειν, ἐγὼ δὲ τοῦτον ἤδη μῆνα δεύτερον εἴργομαι τοῦ πρὸ ὑμᾶς δρόμου.. ² ἐχρῆν δὲ ἄρα πάσας τὰς πανταχόθεν γυναῖκας ἐπὶ ταύτην τὴν ἡμέραν ἁθροίζεσθαι καὶ ἑορτάζειν τὰ σὰ γενέθλια, πρώτας μὲν τῶν γυναικῶν τὰς φιλάνδρους καὶ φιλοτέκνους καὶ σώφρονας, δευτέρας δὲ ὅσαι ἄπλαστοι καὶ ἀψευδεῖς εἰσίν, τρίτας δὲ ἑορτάζειν τὰς εὐγνώμονας καὶ εὐπροσίτους καὶ εὐπροσηγόρους καὶ ἀτύφους. πολλαὶ δ᾽ ἂν καὶ ἄλλαι γυναικῶν τάξεις γένοιντο τῶν σοὶ μέρους τινὸς ἐπαίνου καὶ ἀρετῆς μετεχουσῶν, σοῦ μὲν ἁπάσας τὰς γυναικὶ πρεπούσας ἀρετὰς καὶ ἐπιστήμας κεκτημένης καὶ ἐπισταμένης, ὥσπερ ἡ Ἀθηνᾶ τέχνας ἁπάσας κέκτηταί τε καὶ ἐπίσταται, τῶν ἄλλων δὲ γυναικῶν ἐπὶ τῆς ἀρετῆς μέρος ἑκάστης ἐπισταμένης καὶ κατὰ τοῦτο ἐπαινουμένης, οἷος ὁ τῶν Μουσῶν ἔπαινος ἐκ μιᾶς τέχνης καὶ καθ᾽ ἑκάστην διῃρημένος..

³ Εἰ δ᾽ ἦν ἐγὼ πρὸ θύρας εἰσαγωγεύς τις εἶναι λαχὼν τῶν τῆς ἑορτῆς ἀξίων, πρώτας ἂν Ὁμήρῳ πειθόμενος ἀπέκλεισα τὰς τὴν εὔνοιαν ψευδομένας καὶ πλαττομένας καὶ ἕτερον μέν τι κευθούσας ἐνὶ φρεσίν, ἄλλο δὲ λεγούσας, ἅπαντα δὲ τὰ ἀπὸ γέλωτος μέχρι δακρύων προσποιουμένας. ὅ τοι γέλως οὕτως τὸ πρὶν ἄδολος εἶναι πεφυκὼς ὡς καὶ τοὺς ὀδόντας τῶν γελώντων ἐπιδεικνύειν εἰς τοσοῦτον ἤδη περιέστηκε κακομηχανίας καὶ ἐνέδρας, ὡς καὶ τὰ χείλη κρύπτειν τῶν ἐξ ἐπιβουλῆς προσγελώντων. γυναικεία δή τις αὕτη θεὸς παρὰ ταῖς πλείσταις τῶν γυναικῶν θρησκεύεται ἡ Ἀπάτη· τίς γοῦν Ἀφροδίτης τόκος ἐκ πολλῶν τινων καὶ ποικίλων θηλειῶν κατασκευασαμένης

[plures paginae desunt]

ad M. Caesarem 2.16 [34 Hout; 1.150 Haines]

<Magistro meo.>

<...> et meus me alipta faucibus urgebat. Sed quae, inquis, fabula? Ut pater meus a vineis domum se recepit. ego solito more equom inscendi et in viam profectus sum et paululum provectus. Deinde ibi in via sic oves multae conglobatae adstabant, ut locis solet artis, et canes quattuor et duo pastores, sed nihil praeterea. Tum pastor unus ad alterum pastorem, postquam plusculum equites vidit, “vide tibi istos equites”, inquit, “nam illi solent maximas rapinationes facere”. Ubi id audivi, calcar equo subpingo, ecum in ovis inigo. Oves consternatae disperguntur; aliae alibi palantes balantesque oberrant. Pastor furcam intorquet; furca in equitem, qui me sectabatur cadit. Nos aufugimus. Eo pacto, qui metuebat, ne ovis amitteret, furcam perdidit. Fabulam existimas? Res vera est; at etiam plura erant, quae de ea re scriberem, nisi jam me nuntius in balneum arcesseret. Vale, mi magister dulcissime, homo honestissime et rarissime, suavitas et caritas et voluptas mea.

ad M. Caesarem 2.17 [34 Hout; 1.152 Haines]

Magistro meo.

¹ Cratia minor fecit, quod Cratia major facit, ut sollicitudinem nostram vel interim minuat vel jam omnino detergeat. Ego tibi de patrono meo M. Porcio gratias ago, quod eum crebro lectitas. Tu mihi de C. Crispo timeo ut umquam gratias agere possis, nam uni M. Porcio me dedicavi atque despondi atque delegavi. Hoc etiam ipsum ‘atque’ unde putas? Ex ipso furore. Perendinus dies meus dies festus erit, si certe tu venis. Vale, amicissime et rarissime homo, dulcissime magister.

² Die senatus hujus magis hic futuri quam illuc venturi videmur. Sed utrumque in ambiguo est. Tu modo perendie veni, et fiat quod volt. Semper mi vale, animus meus. Mater mea te tuosque salutat.

ad M. Caesarem 2.18 [35 Hout; 1.152 Haines]

Magistro meo.

¹ Tu cum sine me es Catonem legis, at ego quom sine te sum causidicos in undecimam horam audio. Equidem velim istam noctem, quae sequitur, quam brevissimam esse. Tanti est minus lucubrare, ut te maturius videam. Vale, mi magister dulcissime. Mater mea te salutat. Spiritum vix habeo, ita sum defessus.

ad M. Caesarem 2.19 [35 Hout; 1.154 Haines]

M. Caesar magistro suo salutem dicit.

Proficio: Ista tua benignitate magnum mihi negotium peperisti. Nam illa cottidie tua Lorium ventio, illa in serum expectatio.

<“--complures paginae desunt--”>

M. Frontonis epistularum ad M. Caesarem et invicem liber III

ad M. Caesarem 3.1 [35 Hout; 1.52 Haines]

<Domino meo>

<...> verborum honestatur, fit plane impudica. Denique idem tu, quom in senatu vel in contione populi dicendum fuit, nullo verbo remotiore usus es, nulla figura obscura aut insolenti: Ut qui scias eloquentiam Caesaris tubae similem esse debere, non tibiarum, in quibus minus est soni, plus difficultatis.

ad M. Caesarem 3.2 [36 Hout; 1.58 Haines]

Aurelius Caes. Frontoni suo salutem.

¹ Saepe te mihi dixisse scio quaerere te, quid maxime facere gratum mihi. Id tempus nunc adest: Nunc amorem erga te meum augere potes - si augeri potest. Adpropinquat cognitio in qua homines non modo orationem tuam benigne audituri, sed indignationem maligne speactaturi videntur. Neque ullum video, qui te in hac re monere audeat. Nam qui minus aimici sunt, malunt te inspectare inconstantius agentem; qui autem magis amici sunt metuunt, ne adversario tuo amiciores esse videantur, si te ab accusatione ejus propria tua abducant. Tum autem, si quod tu in eam rem dictum elegantius meditatus es, per silentium dictionem auferre tibi non sustinent. Adeo sive tu me temerarium consultorem sive audacem puerulum sive adversario tuo benivolentiorem esse existimabis, non propterea quod rectius esse arbitrabor pedetemptius tibi consulam, sed quid dixi ‘consulam’, qui id a te postulo et magno opere postulo et me, si inpetro, obligari tibi repromitto. Et dices: “Quid? Si lacessitus fuero, non eum simili dicto remunerabo?” At ex eo tibi majorem laudem quaeris, si nec lacessitus quicquam responderis. Verum si prior fecerit, respondenti tibi utcumque poterit ignosci; ut autem non inciperet, postulavi ab eo et impetrasse me credo. Utrumque enim vestrum pro suis quemque meritis diligo et scio illum quidem in avi mei P. Calvisii domo eruditum, me autem apud te eruditum. Propterea maximam curam in animo meo habeo, uti quam honestissime negotium istud odiosissimum transigatur. ² Opto, ut consilium conprobes, nam voluntatem conprobabis. Ego certe minus sapienter magis scripsero quam minus amice tacuero. Vale, mi Fronto carissime et amicissime.

ad M. Caesarem 3.3 [36 Hout; 1.62 Haines]

¹ Merito ego me devovi tibi, merito fructus vitae meae omnis in te ac tuo parente constitui. Quid fieri amicius, quid jucundius, quid verius potest? Aufer ista, obsecro, ‘puerulum audacem’ aut ‘temerarium consultorem’. Periculum est plane, ne tu quicquam pueriliter aut inconsulte suadeas? Mihi crede, si tu vis (si minus, egomet mihi credam), seniorum a te prudentiam exsuperari. ² Denique in isto negotio tuum consilium canum et grave, meum vero puerile deprendo. Quid enim opus est aequis et iniquis spectabulum praebere? Sive sit iste Herodes vir frugi et pudicus, proletarei conviciis talem a me virum non est verum; sive nequam et inprobus est, non aeua mihi cum eo certatio neque idem detrimenti capitur. Omnis enim cum polluto conplexus, tametsi superes, commaculat. Sed illud verius est, probum virum esse, quem tu dignum tutela tua judicas. Quod si umquam scissem, tum me di omnes male adflixint, si ego verbo laedere ausus fuissem quemquam amicum tibi. ³ Nunc me velim pro tuo erga me amore, quo sum beatissimus in hac etiam parte consilio juves. Quin nihil extra causam dicere debeam, quod Heroden laedat non dubito. Sed ea, quae in causa sunt (sunt autem atrocissima), quemadmodum tractem, id ipsum est, quod addubito et consilium posco: Dicendum est de hominibus liberis crudeliter verberatis et spoliatis, uno vero occiso; dicendum de filio impio et precum paternarum inmemore; saevitia et avaritia exprobanda; carnifex quidam Herodes in hac causa constituendus. Quodsi in istis criminibus quibus causa nititur putas debere me ex summis opibus adversarium urgere et premere, fac me, domine optime et mihi dulcissime, comsilii tui certiorem. Si vero in his quoque remittendum aliquid putas, quod tu suaseris id optimum factu ducam. Illud quidem, ut dixi, firmum et ratum habeto, nihil extra causam de moribus et cetera ejus vita me dicturum. Quodsi tibi videbitur servire me causae debere, jam nunc admoneo ne me inmoderate usurum quidem causae occasione: Atrocia enim sunt crimina et atrociter dicenda; illa ipsa de laesis et spoliatis hominibus ita a me dicentur, ut fel et vilem sapiant; sicubi Graeculum et indoctum dicero, non erit internecivum.

⁴ Vale, Caesar, et me, ut facis, ama plurimum. Ego vero etiam litterulas tuas δὶς amo, quare cupiam, ubi quid ad me scribes, tua manu scribas.

ad M. Caesarem 3.4 [38 Hout; 1.66 Haines]

Have domine.

¹ Clausa jam et obsignata epistula priore venit mihi in mentem fore, uti ei qui causam hanc agunt (acturi autem complures videntur) dicant aliquid in Heroden inclementius; cui rei quemadmodum me unum putas prospice. ² Vale, domine, et vive, ut ego sim beatus. Acturi videntur Capreolus, qui nunc abest et Marcianus noster; videtur etiam Julianus.

ad M. Caesarem 3.5 [38 Hout; 1.66 Haines]

Have mi Fronto carissime.

Jam hinc tibi, mi Fronto carissime, gratias ago habeoque cum consilium meum non tantum non repudiasti, sed etiam conprobasti. De iis autem, quae per litteras amicissimas tuas consulis, ita existimo: Omnia, quae ad causam, quam tueris, adtinent, plane proferunda; quae ad tuas proprias adfectiones adtinent, licet justa et provocata sint, tamen reticenda. Ita neque fidem in negotio pannychio neque modestiam in existimatione tua laeseris s . . . . meo an . . . . . . . . . . . . . . . . . tis . . . . . . . . . . . . . . . . lis ceteri en . . . . . . . . mihi . . . . . . partam cueet dicant quae . . . at me enim una haec cura maxime exercet, ne quid tu tale dicas, quod tuis moribus indignum, negotio inutile, circumstantibus reprehensibile videatur esse. Vale, mihi Fronto carissime et jucundissime mihi.

ad M. Caesarem 3.6 [39 Hout; 1.68 Haines]

Domino meo.

Ita faciam, domine, quom hoc tum omnia, quod ad . u . m aut te velle intellexero. Alia item omnia faciam, teque oro et quaeso, ne umquam, quod a me fieri volueris, reticeas, sed ut nunc aptissima suadeas. Ita enim . . . . neque umquam fac . . . . . . . . . adversus voluntatem tuam quicquam incipiam. malim etiam nuic . . . . pessiis in causa cuo . . . . . . . . . in causa sunt. Singillatim sunt, ut Ciceronis modum proferamus. Nam cum in tantulum vel consultum cogunt versum, cupio praesertim quom par . . . sed pugna mi . . . . . es hoc modo transigi possit. Quodsi agemus perpetuis orationibus, licet extra causam nihil progrediar, tamen et oculis acrioribus et voce vehementi et verbis gravibus utendum est. Malim autem jam . . . hic digito irato quod alii . . . . hominem tuum laesisse, sed difficile est, ut istud ab eo inpetrari possit: Dicitur enim cupidine agendi flagrare. Nec reprehendo tamen ne hoc quidem, sed vide, moneo, ne tibi ipsa illa, quae in causa sunt, infestius prolata videantur. Verum et ipse suadeas inprimis fidei parendum: Et si armis vel palaestrica ludas, ne has quidem ludicras exercitationes sine contentione confici posse. Fac arbitreris et inedia disertis vel . . . . . tui plus adeo supta. Et ratis . . . . s facundior lucta . . arna laudavi beatius Opicum tuum.

ad M. Caesarem 3.7 [40 Hout; 1.32 Haines]

Magistro meo.

¹ Quom tu quiescis et, quod commodum valetudini sit, facis, tum me recreavi. Libenter et otiose age. Sentio ergo: Recte fecisti quod bracchio curando operam dedisti. ² Ego quoque hodie a septima in lectulo nonnihil egi, nam εἰκόνας decem ferme expedivi. In nona te socium et optionem mihi sumo, nam minus secunda fuit in persequendo mihi. Est autem, quod in insula Aenaria intus lacus est; in eo lacu alia insula est et ea quoque inhabitatur. ἐνθένδ᾿ εἰκόνα ποιοῦμεν. Vale, dulcissima anima. Domina mea te salutat.

ad M. Caesarem 3.8 [40 Hout; 1.34 Haines]

Domino meo.

¹ Imaginem, quam te quaerere ais meque tibi socium ad quaerendum et optionem sumis, num moleste feres, si in tuo atque in tui patris sinu id futurum quaeram? Ut illa in mari Ionio sive Tyrrhenico sive vero potius in Hadriatico mari, seu quod aliud est mare, ejus nomen maris addito, igitur ut illa in mari insula Aenaria fluctus maritimos ipsa accipit atque propulsat omnemque vim classium, praedonum, beluarum, procellarum ipsa perpetitur, intus autem in lacu aliam insulam protegit ab omnibus periculis ac difficultatibus tutam, omnium vero deliciarum voluptatumque participem, namque illa intus in lacu insula aeque recipit, habitatur aeque, mare aeque prospectat, item pater tuus imperii Romani molestias ac difficultates ipse perpetitur, te tutum intus in tranquillo sinu suo socium dignitatis gloriae honorumque omnium participem tutatur. Igitur hac imagine multimodis uti potes ubi patri tuo gratias ages, in qua oratione locupletissimum et copiosissimum te esse oportet. Nihil est enim, quod tu aut honestius aut verius aut libentius in omni vita tua dicas quam, quod ad ornandas patris tui laudes pertinebit. Postea ego quamcumque εἰκόνα huc addidero, non aeque placebit tibi, ut haec quae ad patrem tuum pertinet; tam hoc scio, quam tu novisti.

Quamobrem ipse aliam εἰκόνα nullam adiciam, sed ratione, qua tute quaeras, ostendam. Et amem te, tu quas εἰκόνας in eandem rem demonstrata ratione quaesiveris et inveneris mittito mihi, ut si fuerint scitae atque concinnae, gaudeam. ² Jam primum quidem illud scis, εἰκόνα ei rei adsumi, ut aut ornet quid aut deturpet aut aequiperet aut deminuat aut ampliet aut ex minus credibili credibile efficiat. Ubi nihil eorum usus erit, locus εἰκόνος non erit. Postea ubi rei propositae imaginem scribes, ut si pingeres, insignia animadverteres ejus rei cujus imaginem pingeres, item in scribendo facies. Insignia autem cujusque rei multis modis eliges: τὰ ὁμογενῆ, τὰ ὁμοειδῆ, τὰ ὅλα, τὰ μέρη, τὰ ἴδια, τὰ διάφορα, τὰ ἀντικείμενα, τὰ ἑπόμενα καὶ παρακολουθοῦντα, τὰ ὀνόματα, τὰ ἐνούσια, τὰ συμβεβηκότα, τὰ στοιχεῖα et fere omnia ex quibus argumenta sumuntur; de quibus plerumque audisti, cum Θεωδώρου locos ἐπιχειρημάτων tractaremus. Eorum si quid memoriae tuae elapsum est, non inutile erit eadem nos denuo retractare, ubi tempus aderit. In hac εἰκόνε, quam de patre tuo teque depinxi, ἕν τι τῶν συμβεβηκότων ἔλαβον, τὸ ὅμοιον τῆς ἀσφαλείας καὶ τῆς ἀπολαύσεως. Nunc tu per hasce vias ac semitas, quas supra ostendi, quaeres, quonam modo Aenariam commodissime pervenias.

³ Mihi dolor cubiti haud multum sedatus est. Vale, domine, cum ingenio eximio. Dominae meae matri tuae dic salutem. ⁴ τὴν δὲ ὅλην τῶν εἰκόνων τέχνην alias diligentius et subtilius persequemur; nunc capita rerum attigi.

ad M. Caesarem 3.9 [42 Hout; 1.18 Haines]

Have mi magister optime.

¹ Si quid somni redit post vigilas de quibus questus es, oro te, scribe mihi. Et illud oro te: Primum valetudine operam da, tum securim Tenediam, quam minaris, abde aliquo ac reconde nec tu consilium causarum agendarum dimiseros, aut tum simul omnia ora taceant.

² Graece nescio, quid ais te conpegisse, quod ut aeque pauca a te scripta placeat tibi. Tune es, qui me nuper concastigas quorsum Graece scriberem? Mihi vero nunc potissimum Graece scribendum est. “Quamobrem?” rogas. Volo periculum facere, an id, quod non didici, facilius obsecundet mihi, quoniam quidem illud, quod didici, deserit. Sed si me amares, misisses mihi istud novicium, quod placere ais. Ego vero te vel invitum istic lego; et quidem hac re una vivo et resto.

³ Materiam cruentam misisti mihi. Necdum legi Coelianum excerptum, quod misisti nec legam, priusquam sensus ipse venatus fuero. Sed me Caesaris oratio unceis unguibus adtinet. Nunc denique sentio quantum operis sit ternos vel quinos versus in die etornare et aliquid diu scribere.

⁴ Vale spiritus meus. Ego non ardeam tuo amore qui mihi hoc scripseris? Quid faciam? Non possum insistere. At mihi anno priore datum futi hoc eodem loco eodemque tempore matris desiderio peruri. Id desiderium hoc anno tu mihi accendis. Salutat te domina mea.

ad M. Caesarem 3.10 [43 Hout; 1.50 Haines]

Have mi magister optime.

¹ Scio die quojusque pro eo, quojus is dies natalis est, amicos vota suscipere; ego tamen, quia te juxta ut memet ipsum amo, volo hac die, tuo natali, mihi bene precari. Deos igitur omnis, qui usquam gentium vim suam praesentem promptamque hominibus praebent, qui vel somniis vel mysteriis vel medicina vel oraculis usquam juvant atque pollent, eorum deorum unumquemque mihi votis advoco meque pro genre cujusque voti in eo loco constituo de quo deus ei rei praeditus facilius exaudiat. ² Igitur jam primum Pergamei arcem ascendo et Aesculapio supplico, uti valetudinem magistri mei bene temperet vehementerque tueatur. Inde Athenas degredior, Minerva, genibus nixus obsecri atque oro, si quid ego numquam litterarum sciam, ut id potissimum ex Frontonis ore in pectus meum commigret. Nunc redeo Romam deosque viales et promarinos votis inploro, uti mihi omne iter tua praesentia comitatum sit, neque ego tam saepe tam saevo desiderio fatiger. Postremo omnis omnium populorum praesides deos atque ipsum Jovem, qui Capitolium montem strepit, quaeso tribuat hoc nobis, ut istum diem, quo mihi natus es, tecum firmo te laetoque concelebrem.

³ Cale, mi dulcissime et carissime magister. Rogo, corpus cura, ut quom venero videam te. Domina mea te salutat.

ad M. Caesarem 3.11 [43 Hout; 1.52 Haines]

Domino meo.

Omnia nobis prospera sun,t quom tu pro nobis optas; neque enim quisquam dignior alius te, qui a dis quae petit, inpetret; nisi quod ego cum pro te precor, nemo alius te dignior est, pro quo impetretur. Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 3.12 [44 Hout; 1.12 Haines]

Domino meo.

¹ Cratia ad me heri nocte venit. Sed pro Cartia mihi fuit tu gnomas egregie convertisti, hanc quidem quam hocie accepi prope perfecte, ut poni in libro Sallustii possit nec discrepet aut quicquam decedat. Ego beatus, hilaris, sanus, juvenis denique fio, quom tu ita proficis. Est grave, quod postulabo, sed quod ipse mihi et profuisse memini non potest, quin a te quoque postulem. Bis et ter eandem convertito, ita ut fecisti in illa gnome brevicula. Igitur longiores quoque bis ac ter converte naviter, audacter. Quodcumque ausus fueris, cum isto ingenio perficies; at enim cum labore: Laboriosum quidem negotium concupisti, sed pulcrum et novum et paucis inpetratum de . . . . in me recips . . icula donec . . . . . perfecte absolveris. ² Plurimum tibi in oratione facienda prodest tum certe quidem cottidie excerpere aut ex Jugurtha aut ex Catilina. Diis propitiis quom Romam reverteris exigam a te denuo versus diurnos. Dominam matrem saluta.

ad M. Caesarem 3.13 [44 Hout; 1.14 Haines]

Magistro meo.

¹ Duas per id tempus epistulas tuas accepi. Earum altera me increpabas et temere sententiam scripsisse arguebas, altera vero tuere studium meum laude nitebaris. Adjuro tamen tibi meam, meae matris, tuam salutem mihi plus gaudii in animo coortum esse illis tuis prioribus litteris meque saepius exclamasse inter legendum: “O me felicem!” “Itane”, dicet aliquis, “felicem te ais, si est, qui te doceat, quomodo γνώμην sollertius dilucidius, brevius, politius scribas?” Non hoc est, quod me felicem nuncupo. Quid est igitur? Quod verum dicere ex te disco. Ea res, verum dicere, prorsum diis hominibusque ardua: Nullum denique tam veriloquium oraculum est, quin aliquid ancipitis in se bel obliqui vel inpediti habeat, quo inprudentior inretiatur et ad voluntatem suam dictum opinatus captione post tempis ac negotium sentiat. Sed ista res lucrosa est et plane nos talia tantum pio errore et vanitate excusare. At tuae seu accusationes seu lora confestim ipsam viam ostendunt sine fraude et inventis verbis. Itaque haberem etiam gratias agere vel, si verum me dicere satius simul et audire verum me doces. Duplex igitur pretium solvatur, pendere, quod ne valeam, elaborabis. Sei resolvi vis nil, quomodo tibi par pari exprendam nisi obsequio? Inpius tamen mihi malui te nimia motum cura . . . . . . . . . . . .

² E . . . . . . . minitando postquam . . . . . . nam et acuit me et scribendo ac legendo ad ea et excerpendo . . . . i . . . . . tota e . . . on . . . lego . . . . . . . . . . insecatas paulatim . . . nmi . . . etsi . . . . . . . . est enim . . . . . . . qui laborem hic facilluma gloria pericl . . . . . . . . . . . . .

³ Vale, mi . . . . . . . . . . . . . ne . . . . im . . . . . . . . . . . et optime, magister optime, gratissime . . . ., quantum te invenisse gaudeo. Domina mea te salutat.

ad M. Caesarem 3.14 [45 Hout; 1.218 Haines]

Domino meo.

¹ Quod poetis concessum est ὀνοματοποιεῖν, verba nova fingere, quo facilius, quod sentiunt, exprimant, id mihi necessarium est ad gaudium meum expromendum. Nam solitis et usitatis verbis non sum contentus, sed laetius gaudeo quam, ut sermone volgato significare laetitiam animi mei possim: Tot mihi a te in tam paucis diebus epistulas scriptas easque tam eleganter, tam amice, tam blande, tam effuse, tam fraglanter conpositas, cum jam tot negotiis quot officiis, quot rescribendis er provinsias litteris distringere. ² Atenim proposueram (nihil enim mihi a te occultum aut dissimulatum retinere fas est) ita, inquam, proposueram vel desidiae culpam a te subire rarius scribendo tibi potius, quam te multis rebus occupatum epistulis meis onorarem et ad rescribendum provocarem, quom tu cotidie ultro scripsisti mihi. Sed quid dico ‘cotidie’? Ergo jam hic mihi ὀνοματοποιίας opus est. Nam ‘cotidie’ foret, si singulas epistulas per dies singulos scripsisses; quom vero plures epistulae quam sint dies, verbum istud ‘cottidie’ minus significat. Nec est, domine, quod mihi tristior sis, cur omnino veritus sim ne tibi litterae meae crebriores oneris essent: Nam quo mei amantior es, tanto me laborum tuorum parciorem et occupationum tuarum modestiorem esse oportet. ³ Quid est mihi osculo tuo suavius! Ille mihi suavis odor, ille fructus in tuo collo atque osculo situs est. Attamen proxime, cum proficiscere, cum jam pater tuus vehiculum conscendisset, te salutantium et exosculantium turba diutius moraretur. profuit ut te solus ex omnibus non complecterer nec exoscularer. Item in ceteris aliis rebus omnibus numquam equidem mea commoda tuis utilitatibus anteponam; quin si opus sit, meo gravissimo labore atque negotio tuum levissimum et otium redimam. ⁴ Igitur cogitans quantum ex epistulis scribendis laboris caperes proposueram parcius te appellare quom tu cotidie scripsisti mihi. Quas ego epistulas quom acciperem, simile patiebar, quod amator patitur, qui delicias suas videat currere ad se per iter asperum et periculosum. Namque is simul advenientem gaudet, simul periculum reveretur. Unde displicet mihi fabula histrionibus celebrata, ubi amans amantem puella juvenem nocte lumine accenso stans in turri natantem in mare opperitur. Nam ego potius te caruero, tametsi amore tuo ardeo, potius quam “te ad hoc noctis natare tantum profundi patiar ne luna occidat, ne ventus lucernam interemat, ne quid ibi ex frigore inpliciscare, ne fluetur, ne vadus, ne piscis aliquo noxsit”. Haec ratio amantibus decuit et melior et salubrior fuit: Non alieno capitali periculo sectari voluptatis usuram brevem ac paenitendam.

⁵ Nunc ut a fabula ad verum convertar, id ego non mediocriter anxius eram, ne necessariis laboribus tuis ego insuper aliquod molestiae atque oneris inponerem, si praeter eas epistulas, quas ad plurimos necessario munere cotidie rescribis, ego quoque ad rescribendum fatigarem. Nam me carere omni fructu amoris tui malim quam te ne minimum quidem incommodi voluptatis meae gratiae subire.

ad M. Caesarem 3.15 [47 Hout; 1.100 Haines]

Magistro meo.

Epistula Ciceronis mirifice adfecit animum meum. Miserat Brutus Ciceroni librum suum corrigendum <...>

<“-- duae paginae desunt--”>

ad M. Caesarem 3.16 [47 Hout; 1.100 Haines]

<Domino meo.>

<...> molliantur atque ita efficacius sine ulla ad animos offensione audientium penetrent. Haec sunt profecto, quae tu putas obliqua et insincera et anxia et verae amicitiae minime adcommodata. At ego sine istis artibus omnem orationem absurdam et agrestem et incognitam, denique inertem atque inutilem puto. Neque magis oratibus arbitror necessaria ejusmodi artificia quam philosophis. In ea re non oratorum domesticis, quod dicitur, testimoniis utar, sed philosophorum eminentissimis, poetarum vetustissimis excellentissimisque, vitae denique cotidianae usu atque cultu artiumque omnium experimentis. ² Quidnam igitur tibi videtur princeps ille sapientiae simul atque eloquentiae Socrates? Huic enim primo ac potissimo testimonium apud te denuntiavi: Eone usus genere dicendi, in quo nihil est oblicum, nihil interdum dissimulatum? Quibus ille modis Protagoram et Polum et Thrasymachum et sophistas ceteros versare atque inretire solitus? Quando eautem perta arta congressus est? Quando non ex insidiis adortus? Quo ex homine nata inversa oratio videtur, quam Graece εἰρωνείαν appellant. Alcibiaden vero ceterosque adulescentis genere aut fama aut opibus feroces quo pacto appellare atque adfari solebat? per jurgium an per πολιτείαν, exprobrando acriter quae delinquerent an leniter arguendo? Neque deerat Socrati profecto gravitas aut vis, qua tum cynicus Diogenes volgo saeviabat; sed vidit profecto ingenia partim hominum ac praecipue adulescentium facilius comi atque adfabili oratione leniri quam acri violentaque superari. Itaque non vineis neque arietibus errores adulescentium expugnabat, sed cuniculis subruebat, neque umquam ab eo auditores discessere lacerati sed nonnumquam lacessiti. Est enim genus hominum natura insectantibus indomitum, blandientibus conciliatum. Quamobrem facilius precariis decedimus, quam violentis deterremur, plusque ad corrigendum promovent consilia quam jurgia. Ita comitati monentium obsequimur, inclementiae objurgantium obnitimur.

ad M. Caesarem 3.17 [49 Hout; 1.104 Haines]

Domino meo.

¹ Quod tu me putes somnum cepisse, totam paene noctem pervigilavi mecum ipse reputans, num forte nimio amore tui remissius et clementius delictum aliquod tuum aestumarem; num tu ordinatior, perfectior jam in eloquentia esse debueris, sed ingenium tuum vel desidia vel indiligentia elaudat. Haec mecum anxie volutans inveniebam te multum supra aetatem qua tu es, multa supra tempus, quo operam his studiis dedisti, multum etiam supra opinionem meam, quamquam ego de te sperem inmodica, in eloquentia promovisse. ² Sed quo? Mihi tum demum venit nocte media in mentem qualem ὑπόθεσιν scribas, nimirum ἐπιδεικτικήν, qua nihil est difficilius. Cur? Quia, cum sint tria ferme genera ὑποθέσεων, ἐπιδεικτικῶν, συμβουλευτικῶν, δικανικῶν, cetera illa multo sunt proniora, multifariam procliva vel campestria, τὸ ἐπιδεικτικὸν in arduo situm. Denique, cum aeque tres quasi formulae sint orationis, ἰσχνόν, μέσον, ἁδρόν, prope nullus in epidicticis τῷ ἰσχνῷ locus, qui est in dicis multus necessarius. Omnia ἐν τῷ ἐπιδεικτικῷ ἁδρῶς dicenda, ubique ornandum, ubique phaleris utendum, pauca τῷ μέσῳ χαρακτῆρι. ³ Meministi autem tu plurimas lectiones quibus usque adhuc versatus es, comoedias, Atellanas, oratores veteres, quorum aut pauci aut praeter Catone et Gracchum nemo tubam inflat; omnes autem mugiunt vel stridunt potius. Quid igitur Ennius egit quem legisti? Quid tragoediae ad versum sublimiter faciundum te juverunt? Plerumque enim ad orationem faciendam versus, ad versificandum oratio magis adjuvat. Nunc nuper coepisti legere ornatas et pompaticas orationes: Noli postulare statim eas imitari posse. Verum, ut dixi, incumbamus, conitamur. Me vade, me praede, me sponsore celeriter te in cacumine eloquentiae sistam; dii facient, dii favebunt.

⁴ Vale, domine, καὶ ἔλπιζε καὶ εὐθύμει καὶ χρόνῳ καὶ ἐμπειρίᾳ πείθου. ⁵ Matrem dominam saluta. Quom Persarum disciplinam memorares, bene ‘battunt’ aisti.

ad M. Caesarem 3.18 [50 Hout; 1.106 Haines]

Have mi Fronto merito carissime.

¹ Intellego istam tuam argutissimam strofam, quam tu quidem benignissime repperisti: Ut quia laudando me fidem propter egregium erga me amorem tuum non habebas, vituperando laudi fidem quaereres. Sed o me beatum, qui a Marco Cornelio meo, oratore maximo, homine optimo, et laudari et reprehendi dignus esse videor! Quid ego de tuis litteris dicam benignissimis, verissimis, amicissimis? Verissimis tamen usque ad primam partem libelli tui; nam cetera, ubi me conprobas, ut ait nescio quis Graecus (puto Thucydides), τυφλοῦται γὰρ τὸ φιλοῦν περὶ τὸ φιλούμενον, item tu apertim meorum prope caeso amore interpretatus es. ² Sed (tanti est me non recte scribere et te nullo meo merito, sed solo tuo erga me amore laudare, de quo tu plurima et elegantissima ad me proxime scripsisti) ego, si tu volueris, ero aliquid. Ceterum litterae tuae id effecerunt, ut, quam vehementer me amares, sentirem. Sed quod ad ἀθυμίαν meam attine, nihilominus adhuc animus meus pavet et tristiculus est, ne quid hodie in senatu dixerim, propter quod te magistrum habere non merear.

Vale, mihi Fronto, quid dicam nisi amice optime.

ad M. Caesarem 3.19 [51 Hout; 1.78 Haines]

Magistro suo Caes. suus.

¹ In quantum me juverit lectio orationum istarum Gracchi non opus est me dicere, quom tu scias optime, qui me, ut eas legerem, doctissimo judicio ac benignissimo animo tuo hortatus es. Ne autem sine somite solus ad te liber tuus referretur libellum istum addidi.

² Vale, mi magister suavissime, amice amicissime, quoi sum debiturus, quidquid litterarum sciero. Non sum tam ingratus, ut non intellegam, quid mihi praestiteris, quom excerpta tua mihi ostendisti, et quom cotidie non desinis in viam me veram inducere et oculos aperire, ut colgo dicitur. merito amo.

ad M. Caesarem 3.20 [51 Hout; 1.170 Haines]

Magistro meo.

Qualem mihi animum esse existimas, quom cogito, quam diu te non vidi, et quamobrem non vidi? Et fortassis pauculis te adhuc diebus, cum te necessario confirmas, non videbo. Igitur dum tu jacebis et mihi animus supinus erit, quomque tu dis juvantibus bene stabis, et meus animus bene constabit qui nunc torretur ardentissimo desiderio tuo.

Vale, anima Caesaris tui, amici tui, discipuli tui.

ad M. Caesarem 3.21 [51 Hout; 1.172 Haines]

Domino meo.

¹ Lectulo me teneo. Si possim, ubi ad Centum Cellas ibitis, itineri idoneus esse VII Idus vos Lorii videbo deis faventibus. Excusa me domino nostro patri tuo, quem (ita vos salvos habeam!) magno pondere gravius amo et colo, quom tam bene in senatu judicatum est, quod et provinsciis saluti esset et reos clementer objurgasset.

² Ubi vivarium dedicabitis, memento, quam diligentissime, si feras percuties, et equom admittere. ³ Galbam certe ad Centum Cellas produces. An potes octavum Idus Lorii? Vale, domine, patri placeto, matri dic salutem, me desiderato.

⁴ Cato quid dicat de Galba absoluto tu melius scis; ego memini propter fratris filios eum absolutum. τὸ δὲ ἀκριβὲς ipse inspice. Cato igitur dissuadet neve suos neve alienos quis liberos ad misericordiam concilliandam producat neve uxores neve adfines vel ullas omnino feminas.

Domine, matrem saluta.

ad M. Caesarem 3.22 [52 Hout; 1.172 Haines]

Magistro meo.

¹ Mane ad te non scripsi, quia te commodiorem esse audieram, et quia ipse in alio negotio occupatus fueram; nec sustineo ad te umquam quicquam scribere nisi remisso et soluto et libero animo. Igitur, si recte sumus, fac me, ut sciam. Quid enim optem scis; quam merito optem, scio. Vale, meus magister, qui merito apud animum meum omnis omni re praevenis. ² Mi magister, ecce non dormito et cogo me, ut dormiam, ne tu irascaris. Aestimas utique me vespera haec scribere.

M. Frontonis epistularum ad M. Caesarem et invicem liber IV

ad M. Caesarem 4.1 [53 Hout; 1.70 Haines]

<Domino meo Fronto.>

Quoniam scio quanto opere sis anxius <...>

¹ <...> et columbae cum lupis et aquilis cantantem sequebantur inmemores insidiarum et unguium et dentium. Quae fabula recte interpretantibus illud profecti significat fuisse egregio ingenio eximiaque eloquentia virum, qui plurimos virtutum suarum facundiaeque admiratione devinxerit; eumque amicos ac sectatores suos ita instituisse, ut, quamquam diversis nationibus convenae variis moribus inbuti, concordarent tamen et consuescerent et congregarentur, mites cum ferocibus, placidi cum violentis, quom superbis moderati, cum crudelibus timidi: Omnes dein paulatim vitia insita exuerent, virtutem sectarentur, probitatem condiscerent, pudore inpudentiam, obsequio contumaciam, benignitate malivolentiam commutarent. ² Quo si quis umquam ingenio tantum valuit, ut amicos ac sectatores suos amore inter se mutuo copularet, tu hoc profecto perficies multo facilius, qui ad omnis virtutes natus es prius quam institutus. Nam priusquam tibi aetas insitutioni suffciens adolesceret, jam tu perfectus atque omnibus bonis artibus absolutus: Ante pubertatem vir bonus, ante togam virilem dicendi peritus. Verum ex omnibus virtutibus tuis hoc vel praecipue admirandum, quod omnis amicos tuos concordia copulas. Nec tamen dissimulaverim multo hoc esse difficilius quam, ut ferae ac leones cithara mitigentur. Quod tu facilius obtinebis, si unum illud vitium extirpandum eruendumque curaveris, ne liveant neve invideant invicem amici tui, neve, quod tu alii tribueris ac benefeceris, sibi quisque illud deperire ac detrahi putet. ³ Invidia perniciosum inter homines malum maximeque internecivum, sibi aliisque pariter obnoxium. Sed si procul a cohorte tua prohibueris, uteris amicis concordibus et benignis, ut nunc uteris. Sin aliqua pervaserit, magna molestia magnoque labore erit restinguendum.

⁴ Sed meliora, quaeso, fabulemur. Amo Julianum (inde enim hic sermo defluxit), amo omnis, qui te diligunt, amo deos, qui te tutantur, amo vitam propter te, amo litteras tecum: Inprimis eis mihi amorem tui ingurgito.

ad M. Caesarem 4.2 [54 Hout; 1.74 Haines]

Carissime.

¹ Quamquam ad te cras venio, tamen amicis tamque jucundis litteris tuis, tam denique elegantibus nihil, ne hoc quidem tantulum, rescribere non sustineo, mi Fronto carissime. Sed quid ego prius amem? Pro quo prius habeam gratiam? Idne pimum commemorem, quod in tantis domesticis studiis tantisque extrariis negotiis occulatus tamen ad Julianum nostrum visendum mea maxime gratia (nam sim ingratus nisi id intellegam) ira conisus es? Sed non magnum est tamen, ut est, si cetera addas: Tanto temporis spatio ibi te demorari, tantum sermocinari, idque ad me sermocinari aut, quod ad valetudinem ejus consolandam esset, aegrum commodiorem sibi, amicum amiciorem mihi facere; tum autem de iis singillatim ad me perscribere; inibi scribere nuntium de ipso Juliano optatissimum, verba suavissima, consilia saluberrima. ² Quid illud quod dissimulare nullo modo possum apud alium dissimulaturus? Utique illud ipsum, quod tanta ad me scripsisti, cum cras venturus essem: Id vero mihi longe fuit gratissimum; in eo ego me beatissimum supra omnis homines arbitratus sum; nam quanti me faceres quantamque amicitiae meae haberes fiduciam, in eo maxime atque dulcissime ostendisti. Quid ego addam, nisi te merito amo? Sed quid dico ‘merito’? Nam utinam pro tuo merito te amare possem! Atque id est, quod saepe absenti atque insonti tibi irascor atque suscenseo, quod facis, ne te, ut volo, amare possim, id est, ne meus animus amorem tuum usque ad summum columen ejus persequi posset.

³ De Herode quod dicis. perge, oro te, ut Quintus noster ait: “Pervince pertinaci pervicacia”. Et Herodes te amat, et ego istic huc ago, et qui te non amat profecto neque ille animo intellegit neque oculis videt; nam de auribus nihil dico, nam omnibus aures tuae voculae subserviunt sub jugum subactae.

⁴ Mihi et hodiernus dies verno die longior et nox veniens hiberna nocte prolixior videtur atque videbitur. nam cum maximo opere Frontonem meum consalutare tum harum recentium litterarum scriptorem praecipuse cupio conplecti. Haec cursim ad te scripsi, quia Maecianus urgebat, et fratrem tuum maturius ad te reverti aecum erat. ⁵ Quaeso igitur, si quod verbum absurdius aut inconsultior sensus aut infirmior littera istic erit, id tempori adponas. Nam cum te ut amicum vehementissime diligam, tum meminisse oportet, quantum amorem amico, tantum reverentiae magistro praestare debere. Vale, mi Fronto carissime et supra omnis res dulcissime.

⁶ Sota Ennianus remissus a te et in charta puriore et volumine gratiore et littera festiviore quam antea fuerat videtur. Gracchus cum cado musti maneat, dum venimus, neque enim metus est Gracchum interea cum musto defervere posse. Valeas semper, anima suavissima.

ad M. Caesarem 4.3 [56 Hout; 1.1 Haines]

Domino meo Fronto.

¹ Omnium artium, ut ego arbitror, imperitum et indoctum omnino esse praestat quam semiperitum ac semidoctum. Nam qui sibi conscius est artis expertem esse minus adtemptat eoque minus praecipitat: Diffidentia profecto audaciam prohibet. At ubi quis leviter quid cognitum pro conperto ostentat, falsa fiducia multifariam labitur. Philosophiae quoque disciplinas ajunt satius esse numquam attigisse quam leviter et primoribus, ut dicitur, labiis delibasse, eosque provenire malitiosissimos, qui in vestibulo artis obversati prius inde averterint, quam penetraverint. Tamen est in aliis artibus, ubi interdum delitiscas et peritus paulisper habeare, quod nescias. In verbis vero eligendis conlocandisque ilico dilucet nec verba dare diutius potest, quin se ipse indicet verborum ignarum esse eaque male probare et temere existimare et inscie contrectare neque modum neque prondus verbi internosse. ² Quamobrem rari admodum veterum scriptorum in eum laborem studiumque et periculum verba industriosius quaerendi sese commisere, oratorum post homines natos unus omnium M. Porcius ejusque frequens sectator C. Sallustius, poetarum maxime Plautus, multo maxime Q. Ennius eumque studiose aemulatus L. Coelius necnon Naevius, Lucretius, Accius etiam, Caecilius, Laberius quoque. Nam praeter hos partim scriptorum animadvertas particulatim elegantis Novium et Pomponium et id genus in verbis rusticanis et jocularibus ac ridiculariis, Attam in muliebribus, Sisennam in lasciviis, Lucilium in cujusque Artis ac negotii propriis.

³ Hic tu fortasse jandudum requiras quo in numero locem M. Tullium qui caput atque fons Romanae facundiae cluet. Eum ego arbitror usquequaque verbis pulcherrimis elocutum et ante omnis alios oratores ad ea quae ostentare vellet, ornanda magnificum fuisse. Verum is mihi videtur a quaerendis scrupulosius verbis procul afuisse vel magnitudine animi vel fuga laboris vel fiducia non quaerenti etiam sibi quaevix aliis quaerentibus subvenirent, praesti adfutura. Itaque conperisse videor, ut qui ejus scripta omnia studiosissime lectitarim cetera eum generea verborum copiosissime uberrimeque tractasse: Verba propria translata,, simplicia, conposita et, quae in ejus scriptis ubique dilucent, verba honesta, saepenumero etiam amoena, quo tamen in omnibus ejus orationibus paucissima admodum reperias insperata atque inopinata verba, quae nonnisi cum studio atque cura atque vigilantia atque multa veterum carminum memoria indagantur. Insperatum autem atque inopinatum verbum appello, quod praeter spem atque opinionem audientium aut legentium promitur, ita ut, si subtrahas atque eum, qui legat, quaerere ipsum jubeas aut nullum aut non ita significando adcommodatum verbum aliud reperiat. Quamobrem te magno opere conlaudo quod ei rei curam industriamque adhibes, ut verbum ex alto eruas et ad significandum adcommodes. Verum, ut initio dixi, magnum in ea re periculum est, ne minus apte aut parum dilucide aut non satis decore, ut a semidocto, conlocetur: Namque multo satius est volgaribus et usitatis quam remotis et requisitis uti, si parum significet.

⁴ Haud sciam, an utile sit demonstrare, quanta difficultas, quam scrupulosa et anxia cura in verbis probandis adhibenda sit, ne ea res animos adulescentium retardet aut spem adipiscendi debilitet. Una plerumque littera translata aut exempta aut inmutata vim verbi ac venustatem commutat et elegantiam vel scientiam loquentis declarat. Equidem te animadverti, quom mihi scripta tua relegeres, atque ego de verbo syllabam permutarem, te id neglegere nec multum referre arbitrari. Nolim igitur te ignorare syllabae unius discrimen quantum referat. Os ‘colluere’ dicam, pavimentum autem in balneis ‘pelluere’, non ‘colluere’; lacrimis vero genas ‘lavere’ dicam, non ‘pelluere’ neque ‘colluere’; vestimenta autem ‘lavare’, non ‘lavere’; sudorem porro et pulverem ‘abluere’, non ‘lavare’; sed maculam elegantius ‘eluere’ quam ‘abluere’. Si quid vero magis haeserit nec sine aliquo detrimento exigi possit, Plautino verbo ‘elavere’ dicam. Tum praeterea mulsum ‘diluere’, fauces ‘proluere’, ungulam jumento ‘subluere’. Tot exemplis unum atque idem verbum syllabae atque litterae commutatione in varium modum ac sensum usurpatur: Tam hercule quam faciem medicamento ‘litam’, caeno corpus ‘oblitum’, calicem melle ‘delitum’, mucronem veneno ‘praelitum’, radium visco ‘inlitum’ rectius dixerim.

⁶ Haud sciam, an quis roget: Nam quis me prohibet vestimenta lavere potius quam lavare, sudorem lavare potius quam abluere dicere? Tibi vero nemo in ea re intercedere aut modificarei jure ullo poterit, qui sis liberis prognatus et equitum censum praetervehare et in senatu sententiam rogere; nos vero, qui doctorum auribus servituti serviendae nosmet dedimus, necesse est tenuia quoque ista et minuta summa cum cura persequaremur. Verba prosus alii vecte et malleo ut silices moliuntur, alii autem caelo et marculo ut gemmulas exculpunt; te aequius erit ad quaerenda sollertius verba, quod correctus sis, meminisse quam, quod deprehensus, detractare aut retardari. Nam si quaerendo desistes, numquam reperies; si perges quaerere, reperies.

⁷ Denique visus etiam esmihi insuper habuisse, cum ordinem verbi tui immutassem, uti ante ‘tricipitem’ diceres quam ‘Geryonam’ nominare. Id quoque ne ignores: Pleraque in oratione ordine inmutto vel rata verba fiunt vel supervacanea. ‘Navem triremem’ rite dicerim, ‘triremem nave’ supervacaneo addiderim. Neque enim periculum est, ne quis lecticulam aut redam aut citharam triremem dici arbitretur. Tum praeterea quom commemorares, cur Parthi manuleis laxioribus uterentur, ita, opinor, scripsisti, “intervallis vestis aestum” ut “suspendi” diceres. Ain tandem: Quo pacto aestus suspenditur? Neque id reprehendo, te verbi translatione audacius progressum, quippe qui Enni sententia oratorum audacem esse debere censeam. Sit sane audax orator, ut Ennius postulat; sed a significando, quod volt eloqui, nusquam digrediatur. Igitur voluntatem quidem tuam magno opere probavi laudavique, quom verbum quaerere adgressus es; indiligentiam autem quaesiti verbi, quod esset absurda, reprehendi. Namque manuleorum intervallis, quae interdum laxata videmus atque fluitantia, ‘suspendi’ aestus non potest: Potest aestus per vestis intervalla ‘depelli’, potest ‘degi’, potest ‘demeare’, potest ‘circumduci’, potest ‘interverti’, potest ‘eventilari’, omnia denique potius potest quam posse ‘suspendi’, quod verbum ‘superne quid sustineri’, non ‘per laxamenta deduci’ significat.

⁸ Post ita monui, quibus studiis, quoniam ita velles, te historiae scribundae praeparares. Qua de re cum longior sit oratio, ne modum epistulae egrediar. Finem facio. Si tu de ea quoque re scribi ad te voles, etiam atque etiam admonebis.

ad M. Caesarem 4.4 [60 Hout; 1.174 Haines]

M. Caesar M. Frontoni magistro suo salutem

¹ Postquam vehiculum inscendi, postquam te salutavi, iter non adeo incommodum nos fecimus sed paululum pluvia aspersi sumus. Sed priusquam ad villam venimus, Anagniam devertimus mille fere passus a via. Deinde id oppidum anticum vidimus, minutulum quidem, sed multas res in se antiquas habet, aedes sanctasque caerimonias supra modum. Nullus angulus fuit ubi delubrum aut fanum aut templum non sit. Praeterea multi libri lintei, quod ad sacra adtinet. Deinde in porta cum eximus ibi scriptum erat bifariam sic: “Flamen sume samentum”. Rogavi aliquem ex popularibus quid illud evrbum esset. Ait lingua Hernica pelliculam de hostia, quam in apicem suum flame,n cum in urbem introeat, inponit. Multa adeo alia didicimus, quae vellemus scire; verum id solum est, quod nolimus, cum tu a nobis abes: Ea nobis maxima sollicitudo est.

² Nunc tu postquam inde profectus est, utrumne in Aureliam an in Campaniam abisti? Fac scribas mihi, et an vindemias inchoaveris, et an ad villam multitudinem librorum tuleris, et illud quoque an me desideres, quod ego stulte requiro, quom tu certe facis. Nunc tu si me desideres atque si me ames, litteras tuas ad me frequentes mittes, quod mihi solacium atque fomentum sit. Nam decem partibus tuas litteras legere malim quam omnes Massicos aut Gauranos palmites; nam Signini quidem isti nimis rancidos racemos et acidos acinos habent, quod vinum malim quam mustum bibere. Praeterea istas uvas multo commodius passas quam puberes manducare; nam profecto malim eas pedibus calcare quam dentibus comesse. Sed tamen propitiae placataequa sint et mihi pro istic jocularibs bonam veniam duint. Vale mihi homo amicissime, suavissime, disertissime, magister dulcissime. ³ Quom videbis in dolio mustum fervere, in mentem tibi veniat mihi sic in pectore tuum desiderium scatere et abundare et spumas facere. Semper vale.

ad M. Caesarem 4.5 [61 Hout; 1.178 Haines]

Have mihi magister carissime.

¹ Nos valemus. Ego hodie ab hora nona noctis in secundam diei bene disposito cibo studivi; a secunda in tertiam soleatus libentissime inambulavi ante cubiculum meum. Deinde calceatus sagulo sumpto (nam ita adesse nobis indictum erat) abii salutatum dominum meum. ² Ad venationem profecti sumus, fortia facinora fecimus, apros captos esse fandi audimus, nam videndi quid nulla facultas fuit. Clivom tamen satis arduum successimus; inde post meridiem domum recepimus. Ego me ad libellos. Igitur calceis detractis, vestimentis positis in lectulo ad duas horas commoratus sum. Legi Catonis orationem de bonis Pulchrae et aliam qua tribuno diem dixit, “Io”, inquis puero tuo, “vade quantum potes, de Apollonis bibliotheca has mihi orationes adporta.” Frustra: Nam duo isti libri me secuti sunt. Igitur Tiberianus bibliothecarius tibi subigitandus est; aliquid in eam rem insumendum quod mihi ille, ut ad urbem venero, aequa divisione inpertiat. ³ Sed ego orationibus his perlectis paululum misere scripsi quod aut Lymphis aut Volcano dicarem: ἀληθῶς ἀτυχῶς σήμερον γέγραπταί μοι, venatoris plane aut vindemiatoris tudiolum qui jubilis suis cubiculum meum perstrepunt causidicali prosum odio et taedio. Quid hoc dixi? Immo recte dixi, nam meus quidem magister orator est.

⁴ Ego videor mihi perfrixisse; quod mane soleatus ambulavi, an quod male scripsi, non scio. Certe homo alioqui pituitosus, hodie tamen multo mucculentior mihi esse videor. Itaque oleum in caput infundam et incipiam dormire, nam in lucernam hodie nullam stillam inicere cogito, ita me equitatio et sternutatio defetigavit.

⁵ Valebis mihi magister carissime et dulcissime, quem ego, ausim dicere, magis quam ipsam Roman desidero.

ad M. Caesarem 4.6 [62 Hout; 1.180 Haines]

Have mihi magister dulcissime.

¹ Nos valemus. Ego aliquantum prodormivi propter perfrictiunculam, quae videtur sedata esse. Ergo ab undecima noctis in tertiam diei partim legi ex agri cultura Catonis, partim scripsi, minus misere, mercule, quam heri. Inde salutato patre meo aqua mulsa sorbenda usque ad gulam et rejectanda ‘fauces fovi’ potius quam dicerem ‘gargarissavi’, nam est ad Novium, credo, et alibi. Sed faucibus curatis abii ad patrem meum et immolanti adstiti. deinde ad merendam itum. Quid me censes prandisse? Panis tantulum, cum conchim et caepas et maenas bene praegnatis alios vorantis viderem. Deinde uvis metendis operam dedimus et consudavimus et jubilavimus et “aliquos”, ut ait auctor, “reliquimus altipendulos vindemiae superstites”. ² Ab hora sexta domum redimus. Paululum studui atque id ineptum. Deinde cum matercula mea supra torum sedente multum garrivi. Meus sermo hic erat: “Quid existimas modo meum Frontonem facere?” Tum illa: “Quid autem tu meam Cratiam?” Tum ego: “Quid autem passerculam nostram Cratiam minusculam?” Dum ea fabulamur atque altercamur, uter alterutrum vestrum magis amaret, discus crepuit, id est, pater meus in balneum transisse nuntiatus est. Loti igitur in torculari cenavimus (non loti in torculari, sed loti cenavimus) et rusticos cavillantes audivimus libenter. inde reversus, antequam in latus converto ut stertam, meum pensum explico et diei rationem meo suavissimo magistro reddo, quem si possem magis desiderare libenter plusculum macerarer.

³ Valebis, mihi Fronto, ubiubi es, mellitissime, meus amor, mea voluptas. Quid mihi tecum est? Amo absentem.

ad M. Caesarem 4.7 [63 Hout; 1.184 Haines]

Have mihi magister dulcissime.

¹ Tandem tabellarius proficiscitur et ego tridui acta mea ad te tandem possum dimittere. Nec quicquam dico: Ita epistulis prope ad triginta dictandis spiritum insumpsi. Nam quod proxime tibi de epistulis placuerat, nondum ad patrem meum pertuli. Sed cum dis juvantibus ad urbem veniemus, admone me, ut tibi aliquid de hac re narrem. Sed quae tua et mea meteoria est, neque tu me admonebis neque ego tibi narrabo; atque enim re vera opus consulto est.

² Vale, meum - quid dicam? Quidquid dixero satis non est. Vale, meum desiderium, mea voluptas.

ad M. Caesarem 4.8 [63 Hout; 1.184 Haines]

Magistro meo salutem.

¹ Adventum tuum mihi frater tuus nuper εὐηγγελίσατο. Cupio mehercule possos venire, quod salute tua fiat. Spero enim fore ut etiam valetudine meae conspectus tuus aliquid contollat: “εἰς ὄμματ᾿ εὔνου φωτὸς ἐμβλέψαι γλυκύ”, Euripides ait, opinor. Ego praesentiarum sic me habeo, ut vel hinc aestimatu facile sit tibi, quod haec precaria manu scribo. ² Sane quidem, quod ad vires adtinet, incipiunt redire: Pectoris etiam dolor nullus residuus; ulcus autem illud ἀπεργάζεται τῆς ἀρτηρίας. Nos remedia experimur et, ne quid operae nostrae claudat, advigilamus. Neque enim ulla alia re tolerabiliora diuturna incoomoda fieri sentio quam conscientia curae diligentis et temperantiae medicis obsequentis. Turpe alioqui fuerit diutius vitium corporis quam animi studium ad reciperandam sanitatem posse durare.

Vale, mi jucundissime magister. Salutat te mater mea.

ad M. Caesarem 4.9 [64 Hout; 1.186 Haines]

Domino meo.

¹ Accepi litteras tuas elegantissime scriptas, quibus tu intervallo desiderium mearum obortum tibi esse ais. Est igitur vera Socrati opinio doloribus ferme voluptates conexas esse cum in carcere dolorem constricti vinculi voluptate resoluti conpensaret. Item profecto in nobis, quantum molesiae absentia, tantum commodi adfert desiderium inritatum. Nam desiderium ex amore est. Igitur amor cum desiderio auctus est, quod est in amicitia multo optimum. ² Tum, quod quaeris de valetudine mea, jam prius scripseram tibi me umeri dolore vexatum ita vehementer quidem, ut illam ipsam epistulam, qua id significabam, scribendo dare operam nequirem, sed uterer contra morem nostrum <...>

<“--quattuor paginae desunt--”>

ad M. Caesarem 4.10 [64 Hout; 1.188 Haines]

<Magistro meo salutem.>

Haec me in praesentia <...>

<...> Mater mea te salutat. Consulem nostrum saluta et matronam nostram.

ad M. Caesarem 4.11 [65 Hout; 1.202 Haines]

Caesar Frontoni.

Volentibus dis spem salutis nancisci videmur: Alvi fluxus constitit, febriculae depulsae; macies tamen pertenuis et tussiculae nonnihil restat. Profecto intellegis de parvola nostra Faustina harec me tibi scribere, pro qua satis egimus. Tibi valetudo an pro meo voto se adcommodet, fac sciam, mi magister.

ad M. Caesarem 4.12 [65 Hout; 1.202 Haines]

Fronto Caesari.

¹ Ut ego, di boni, consternatus sum lecto initio epistulae tuae! Quod ita scriptum fuit, ut tuum aliquod valetudinis periculum significari suspicarer. Postquam deinde illud periculum quod quasi tuum principio litterarum tuarum acceperam filiae tuae Faustinae fuisse aperuisti, quantum mihi permutatus est pavor! Nec permutatus modo, verum etiam nescio quo pacto nonnihil sublevatus. Dicas licet: “Leviusne tibi visum est filiae meae periculum quam meum? Tibine ita visum qui praefers Faustinam id tibi esse quod lucem serenam, quod diem festum, quod spem propinquam, quod votum impetratum, quod gaudium integrum, quod laudem nobilem nobilem atque incolumem?” Equidem ego, quid mihi legenti litteras tuas subvenerit, scio; qua vero id ratione evenerit nescio; nescio, inquam, cur magis ad tuum quam ad tuae filiae periculum consternatus sim, nisi forte, tametsi paria sint, graviora tamen videntur, quae ad aures prius accidunt. ² Quae denique hujusce rei ratio tu facilius scias, qui de natura et sensibus hominum scis amplius aliquid meliusque didicisti. Ego, qui a meo magistro et parente Athenodoto ad exempla et imagines quasdam rerum, quas ille εἰκόνας appellabat, apte animo comprehendundas adcommodandasque mediocriter institutus sum, hanc hujusce rei imaginem repperisse videor, cur meus translatus metus levior sit mihi visus: Simile solere evenire onus grave umero gestantibus cum illud onus in sinistrum ab dextro umero transtulere, quamquam nihil de pondere deminutum sit, tamen ut oneris translatio videatur etiam et relevatio. ³ Nunc quoniam postrema parte epistulae tuae qua meliuscule jam valere Faustinam nuntiasti omnem mihi prosus metum ac sollicitudinem depulisti, non alienum tempus videtur de meo adversus te amore remissius aliquid tecum et liberalius fabulandi; nam ferme metu magno et pavore relevatis conceditur ludere aliquid atque ineptire. Ego quanto opere te diligam non minus de gravibus et seriis experimentis quam plerisque etiam frivolis sentio. Quae aut cujusmodi sint haec frivola indicabo.

⁴ Si quando te “somno leni”, ut poeta ait, “placidoque revinctus” video in somnis, numquam est quin amplectar et exosculer. Tum pro argumento cujusque somni aut fleo ubertim aut exulto laetitia aliqua et voluptate. Hoc unum ex Annalibus sumptum amoris mei argumentum poeticum et sane somniculosum. ⁵ Accipe aliud, rixatorium jam hoc et jurgiosum. Nonnumquam ego te coram paucissimis ac familiarissimis meis gravioribus verbis absentem insectatus sum: Olim hoc cum tristior, quam par era,t in coetum hominum progrederere vel cum in theatro tu libros vel in convivio lectitabas (nec ego dum tum theatris necdum conviviis abstinebam), tum igitur ego te durum et intempestivum hominem, odiosum etiam nonnumquam ira percitus appellabam. Quodsi quis alius eodem te convicio audiente me detrectaret, aequo animo audire non poteram. Ita mihi facilius erat ipsum loqui quam alios de te sequius quid dicere perpeti; ita ut Cratiam meam filiam facilius ipse percusserim, quam ab alio percuti viderim. ⁶ Tertium de meis frivoleis addam. Scis, ut in omnibus argentariis mensulis perguleis taberneis protecteis vestibulis fenestris usquequaque, ubique imagines vestrae sint volgo propositae, male illae quidem pictae pleraeque et crassa, lutea immo Minerva fictae scalptaeve; cum interim numquam tua imago tam dissimilis ad oculos meos in itinere accidit, ut non ex ore meo excusserit jactum osculei et savium.

⁷ Nunc ut frivolis finem faciam et convertar ad serium, hae litterae tuae cum primis indicio mihi fuerunt, quanto opere te diligam, cum magis perturbatus sum ad tuum quam ad filiae tuae periculum: Cum alioqui te quidem mihi, filiam vero tuam etiam tibi, ut par est, superstitem cupiam. Sed heus tu videbis, ne delator existas neve indicio pareas apud filiam, quasi vero ego te quam illam magis diligam. Nam periculum est, ne ea re filia tua commota, ut est gravis et prisca femina, poscenti mihi manus et plantas ad saviandum ea causa iratior subtrahat aut gravatius porrigat; cujus ego, dei boni, manus parvolas plantasque illas pinguiculas tum libentius exosculabor, quam tuas cervices regias tuumque os probum et facetum.

ad M. Caesarem 4.13 [67 Hout; 1.214 Haines]

Magistro meo.

¹ C. Aufidius animos tollit, arbitratum suum in caelum fert, negat se hominem justiorem, ne quid immoderatius dicam, ex Umbria ullum alium Romam venisse. Quid quaeris? Judicem se quam oratorem volt laudari. Cum rideo, despicit: Facile esse ait oscitantem judici assidere, ceterum quidem judicare praeclarum opus. Haec in me. Sed tamen negotium belle se dedit, bene est, gaudeo.

² Tuus adventus me cum beat tum sollicitat. Cur beet, nemo quaerat. Quamobrem sollicitet ego me dius Fidius fatebor tibi. Nam quod scribendum dedisti ne paululum quidem operae ei, quamvis otiosus, dedi. Aristonis libri me hac tempestate bene accipiunt atque idem habent male: Cum docent meliora, tum scilicet bene accipiunt; cum vero ostendunt, quantum ab his melioribus ingeium meum relictum sit, nimis quam saepe erubescit discipulus tuus sibique suscenset quod viginti quinque natus annos nihildum bonarum opinionum et puriorum rationum animo hauserim. Itaque poenas do, irascor, tristis sum, ζηλοτυπῶ, cibo careo. ³ His nunc ego curis devinctus obsequium scribendi cotidie in diem posterum protuli. Sed jam aliquid comminiscar et, quod orator quidam Atticus Atheniensium contionem monebat, “nonnumquam permittendem legibus dormire”, libris Aristonis propitiatis paulisper quiescere concedam meque ad istum histrionum poetam totum convertam lecteis prius oratiunculeis Tullianeis. Scribam autem alterutram partem, nam eadem de re diversa tueri numquam prosus ita dormiet Aristo uti permittat.

⁴ Vale, mi optime et honestissime magister. Domina mea te salutat.

M. Frontonis epistularum ad M. Caesarem et invicem liber V

ad M. Caesarem 5.1 [69 Hout; 1.188 Haines]

Domino meo.

Si quicquam nos amas, dormei per istas noctes, ut forti colore in senatum venias et vehementi latere legas.

ad M. Caesarem 5.2 [70 Hout; 1.190 Haines]

Magistro meo.

Ego te numquam satis amabo: dormiam.

ad M. Caesarem 5.3 [70 Hout; 1.190 Haines]

Domino meo.

Miserere, unum verbum de oratione ablega et quaeso, ne umquam eo utaris: ‘dictionem’ pro ‘orationem’.

Vale, domine, mea gloria immortalis, matrem dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.4 [70 Hout; 1.190 Haines]

Rescriptum.

Cras me de hoc verbo tibi, si admonueris, defendam

[quattuor paginae desunt]

ad M. Caesarem 5.5 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Quam fortis advenias <...>

ad M. Caesarem 5.6 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

Fortes venimus <...>

ad M. Caesarem 5.7 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Sume cibum domine <...>

ad M. Caesarem 5.8 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

Sumpsi cibum <...>

ad M. Caesarem 5.9 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Si animus Faustinae <...>

ad M. Caesarem 5.10 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

Et consilio tuo obsequor <...>

ad M. Caesarem 5.11 [70 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

At Hercule compleri tem<...>

ad M. Caesarem 5.12 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

Nimis diu sollicitus <...>

ad M. Caesarem 5.13 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Mirifice ego quidem <...>

ad M. Caesarem 5.14 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

In media incommoda <...>

ad M. Caesarem 5.15 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

Adflictus sum labore <...>

ad M. Caesarem 5.16 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Fatigatio ista tua <...>

ad M. Caesarem 5.17 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Modo mihi Cratia <...>

ad M. Caesarem 5.18 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Magistro meo.>

Possum satis pro re ista <...>

ad M. Caesarem 5.19 [71 Hout; 1.190 Haines]

<Domino meo.>

Cajetae substiti <...>

ad M. Caesarem 5.20 [71 Hout; 1.192 Haines]

<Magistro meo.>

¹ Quantam tu mihi <...>

<...> in biduo nunc, si videtur, dentes adprimamus tamen; et quo brevius iter sit tibi recenti morbo Cajetae nos opperire. Facio delicias, quod ferme evenit, quibus cupiunt, tandem in manu est: Differunt, affluunt, gestiunt; ego vero etiam fastidio omnia.

² Domina mater te salutat, quam ego hodie rogabo, ut ad me Cratiam perducat, ‘vel fumum’, inquit, ‘patriae’ Grajus poeta. Vale, mi, omnia mea, magister. Amo me, quod te visurus sum.

ad M. Caesarem 5.21 [72 Hout; 1.192 Haines]

Domino meo.

Postqua, profecti estis, genus dolore arreptus sum, verum ita modico, ut et ingreder pedetemptim et vehiculo uterer. hac nocte vehementior dolor invaasit, ita tamen, ut jacens facile patiar, nisi quod amplius ingruerit. Augustam tuam vexatam audio. Diis quidem salutem ejus commendo.

Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.22 [72 Hout; 1.194 Haines]

Magistro meo.

Ludis tu quidem, at mihi peramplam anxietatem et summam aegritudinem, dolorem et ignem flagrantissimum litteris his tuis misisti, ne cenare, ne dormire, ne denique studere libeat. Verum tu orationis hodiernae tuae habeas aliquod solacium; at ego quid faciam, qui e auditionis omnem jam voluptatem consumpsei et metuo, ne Lorium tardiuscule venias, et doleo, quod interim doles?

Vale, mi magister, cujus salus meam salutam inlibatam et incolumem facit.

ad M. Caesarem 5.23 [72 Hout; 1.196 Haines]

Magistro meo.

Ego dies istos tales transegi: Soror dolore muliebrium partium ita correpta est repente, ut faciem horrendam viderim. Mater autem mea in ea trepidatione inprudens angulo parietis costam inxlifxit: Eo ictu graviter et se et nos adfecit. Ipse cum cubitum irem, scorpionem in lecto offendi; occupavi tamen eum occidere, priusquam supra accumberem. Tu si rectius vales, est solacium. Mater jam levior est deis volentibus.

Vale, mi optime, dulcissime magister. Domina mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.24 [73 Hout; 1.196 Haines]

Domino meo.

Quom te salvom et inlaesum dei praestiterunt, maximas deis gratia ago. Te certum habeo, cum tua instituta reputo, haud perturbatum; ego. quamlibet vos sapientes me inrideatis, comsternatus equidem sum.

Vale domine dulcissime, et deis curae esto. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.25 [73 Hout; 1.194 Haines]

Domino meo.

Modo mihi Victorinus indicat dominam tuam magis caluisse quam heri. Cratia leviora omnia nuntiavit. Ego te idcirco non vidi, quod ex gravidine sum inbecillus. Cras tamen mane domum ad te veniam; eadem, si tempestivom erit, etiam dominam visitabo.

ad M. Caesarem 5.26 [73 Hout; 1.194 Haines]

Magistro meo-

Caluit et hodie Faustima, et quidem id ego magis hodie videor mihi deprehendisse; sed deis juvantibus aequiorem animum mihi facit ipsa, quod se tam obtemepranter nobis accomodat. Tu, si potuisses scilicet, venisses. Quod jam potes, et quod venturum promittis, delector, mi magister. Vale, mi jucundissime magister.

ad M. Caesarem 5.27 [73 Hout; 1.196 Haines]

Domino meo.

Quomodo manseris, domine, scire cupio. Ego cervicum dolore arreptus sum. Vale, domine. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.28 [73 Hout; 1.196 Haines]

Magistro meo salutem.

Noctem sine febri videor transmisse; cibum non invitus cepi, nunc ago levissime. Nox quid ferat, cognoscemus. Sed, mi magister, cervicum dolore te arreptum, quo animo didicerim, profecto ex tua proxima sollicitudine metiris.

Vale, mi jucundissime magister. Mater mea salutat te.

ad M. Caesarem 5.29 [74 Hout; 1.198 Haines]

Domino meo.

Cervicum, domine, dolore gravi sum correptus, de pede dolor decessit. Vale, domine optime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.30 [74 Hout; 1.200 Haines]

Magistro meo salutem.

Cervicum dolores si tertia quoque die remiserint, erit, quod meam redeuntem valetudinem majorem in modum adjuvet, mi magister. Lavi et hodie et ambulavi paulum, cibi paulo plus sumpsi nondum tamen libente stomacho.

Vale, mi jucundissime magister. Mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.31 [74 Hout; 1.200 Haines]

Magistro meo salutem.

Quom tibi etiam tum cervices doluerint, quom mihei scriberes, non possum aequo animo ferre neque sane volo aut debeo. Ego autem juvantibus votum tuum deis lavi hodie et cibi quantum sat erat cepi; vino etiam libenter usus sum.

Vale, mi jucundissime magister. Mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.32 [74 Hout; 1.200 Haines]

Domino meo.

Dolores quidem cervicum nihil remiserunt, sed animo bene fuit, quom te balneo et vino libenter usum cognovi. Vale, domine. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.33 [74 Hout; 1.224 Haines]

Domino meo.

Gravissimo dolore inguinis sum arreptus, quo omnis dolor a dorso et lumbis incubuit. Vale, domine. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.34 [74 Hout; 1.224 Haines]

Magistro meo salutem.

¹ Doluisse te inguina cognosco, mi magister, et cum recordor, quantam vexationem tibi iste dolor adferre soleat, gravissimam sollicitudinem patior. Sed me levat, quod spero illo spatio, quo perferebatur hoc nuntius, potuisse cedere fomentis et remediis omnem illam vim doloris. ² Nos aestivos calores adhuc experimur, sed cum parvolae nostrae, dixisse liceat, commode valeant, mera salubritate et verna temperie frui nos existimamus. Vale, mi optime magister.

ad M. Caesarem 5.35 [75 Hout; 1.226 Haines]

Domino meo.

Patri tuo fac notum de infirmitate mea. An me quoque scribere ei debere putes, scribe mihi.

ad M. Caesarem 5.36 [75 Hout; 1.226 Haines]

Rescriptum.

Statim, mi magister, indicabo domino meo necessitatem hujus quietis tuae. Velim tamen et a te scribi. Vale, mi optime et jucundissime magister.

ad M. Caesarem 5.37 [75 Hout; 1.210 Haines]

Domino meo.

Ego prodormivi. Materiam misi tibi; re seria est: Consul populi Romani posita praetexta manicam induit, leonem inter juvenes quinquatribus percussit populo Romano spectante. Apud censores expostulatur. διασκεύασον, αὔξησον.

Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.38 [75 Hout; 1.210 Haines]

Rescriptum.

Quando id factum et an Romae? Num illud dicis in Albano factum sub Domitiano? Praeterea in hac materia diuitius laborandum est, ut factum credatur, quam ut irascatur. ἀπίθανος ὑπόθεσις videtur mihi haud plena balucis, qualem petieram. Rescribe statim de tempore.

ad M. Caesarem 5.39 [76 Hout; 1.212 Haines]

Magistro meo salutem.

Vindemias laetas atque tam firmissimo corpore agere te, mi magister, opto. Me adlevant nuntii de domnula mea commodiora dis juvantibus indicantes. Vale, mi jucundissime magister.

ad M. Caesarem 5.40 [76 Hout; 1.212 Haines]

Domino meo.

In hortis vindemias ago. Commodo valeo. Aegre tamen insisto dolore digitorum in sinistro pede. Pro Faustina mane cotidie deos appello: Scio enim me pro tua salute optare ac precari. Vale, mi domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.41 [76 Hout; 1.212 Haines]

Magistro meo.

¹ Ego adeo perscripsi (tu mitte aliud, quod scribam), sed librarius meus non praesto fuit, qui transcriberet. Scripsi autem non ex mea sententia, nam et festinavi et tua ista valetudo aliquantulum detrivit mihi; sed veniam cras petam, cum mittam.

² Vale, mi dulcissime magister. Domina mea mater salutem tibi dicit. Nomen tribuni plebis, cui inposuit notam Acilius censor, quem scripsi, mitte mihi.

ad M. Caesarem 5.42 [76 Hout; 1.214 Haines]

Domino meo.

¹ Tardius tibi, domino, rescribo; tardius enim libellum tuum aperui, quoniam ad agendum ad forum ibam. Ego commodius me habeo, tamen ulcusculum adhuc altius est. Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

² M. Lucilius tribunus plebis hominem liberum, civem Romanum, cum collegae mitti juberent, adversus eorum sententiam ipsius vi in carcerem compegit. Ob eam rem a censoribus notatur. Divide primum causam, εἶτα εἰς Ἑκάτερα τὰ μέρη ἐπιχείρησον καὶ κατηγορῶν καὶ ἀπολογούμενος. Vale, domine, lux omnium tuorum. Matrem dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.43 [77 Hout; 1.208 Haines]

Magistro meo.

¹ Dies mihi totus vacuus erit. Si quid umquam me amasti, hodie ama et uberem mi materiam mitte, oro et rogo καὶ ἀντιβολῶ καὶ δέομαι μαὶ ἱκετεύω. In illa enim centumviralei non inveni praeter ἐπιφωνήματα.

² Vale, optime magister. Domina mea te salutat. Volebam aliquid, ubi clamari debeat, scribere. Fave mi et quaere clamosam ὑπόθεσιν.

ad M. Caesarem 5.44 [77 Hout; 1.218 Haines]

Domino meo.

Perendie, domine, te videbo; sum enim adhuc a cubito et cervice infirmus. Fer me, obsecro, nimia et ardua a te postulantem: Ita in animum meum induxi posse te efficere, quantum contenderis. Nec deprecor, quin me oderis, nisei quantum postulo perfeceris, si, ut facis, animum et studium accommodaveris.

Vale, domine, anima mea mihi potior. Dominam matrem saluta.

ad M. Caesarem 5.45 [77 Hout; 1.228 Haines]

Domino meo.

Annum novum faustum tibi et ad omnia, quae recte cupis, prosperum cum tibi tum domino nostro patri tuo et matri et uxori et filiae ceterisque omnibus quos merito diligis, precor. Metui ego invalido adhuc corpore turbae et inpressioni me committere. Si dei juvabunt, perendie vos vota nuncupantis videbo.

Vale, mi domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.46 [78 Hout; 1.230 Haines]

Magistro meo salutem.

¹ Et ipse prospere sis ingressus annum! Omne votum tuum dei tibi ad usum tuum, qui noster idem erit, devertant atque, ut facis, pro amicis bene optes, ceteris bene velis. Quae pro me precatus es, scio te precatum. ² Quod a turba cavisti, tibi et meae curae consuluisti. Quietius idem fiet perendie, si diu valetudo tua officio functa est.

Nescio, an dominam suam Cratia salutaverit. Vale, mi dulcissime magister. Mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.47 [78 Hout; 1.230 Haines]

Magistro meo.

¹ Et nunc sanus et deinceps validus, laetus, compos omnium votorum agas diem natalem, mi magister! Quae mea precatio sollemnis semper auctior fit, quanto magis accedit et mihi firmitas ad diligendum et aetas suavissimae familiaritatis nostrae.

² Vale, mi magister jucundissime mihi. Mater mea te salutat. Cratiae salutem dic et osculum da meo nomine.

ad M. Caesarem 5.48 [78 Hout; 1.232 Haines]

Rescriptum.

¹ Quaecumque mihi precatus es, omnia in tua salute locata sunt. Mihi sanitas, bona valetudo, laetitia, res prosperae meae ibi sunt, cum tu corpore, animo, rumore tam incolumi uteris, tam carus patri, tam dulcis matri, tam sacntus uxori, tam fratri bonus ac benignus. Haec sunt, quae me cum hac valetudine tamen cupientem vitae faciunt: Absque te satis superque et aetatis et laboris et artis et gloriae, doloroum vero et aegritudinum aliquanto plus quam satis superque.

² Filiae meae jussu tuo osculum tuli: Numquam mihi tam suavis tamque saviata visa. Dominam saluta, domine dulcissime. Vale et fer osculum matronae tuae.

ad M. Caesarem 5.49 [79 Hout; 1.234 Haines]

Domino meo.

Saenius Pompejanus in plurimis causis a me defensus, postquam publicum Africae redemit, plurimis causis rem familiarem nostram adjuvat. Commendo eum tibi cum ratio ejus a domino nostro patre tuo tractabitur, benignitatem ingenitam tibi, quam omnibus ex more tuo tribuis, ut huic et mea commendatione et tua consuetudine ductus inpertias. Vale, domine, dulcissime.

ad M. Caesarem 5.50 [79 Hout; 1.234 Haines]

Rescriptum.

Pompejanus meritis isdem, quibus te sibi conciliavit, me quoque promeruit. Quare cupio omnia ei ex indulgentia domini mei patris obsecundare; nam ea, quae tibi ex sententiae procedunt, gaudia sunt mea.

Vale, mi magister jucundissime. Faustina et parvolae nostrae te salutant.

ad M. Caesarem 5.51 [79 Hout; 1.234 Haines]

Magistro meo.

Si te in provincia, mi magister, adierit Themistocles quidam, qui se Apollonio magistro meo dicat philosophiae cognitum eum sese, qui hac hieme Romam venerit et mihi voluntate magistri per filium Apollonium sit demonstratus: Ei tu, mi magister, velim quod possis bene facias, bene suadeas. Nam jus et aequom omnibus Asianeis erit apud te paratissimum, sed consilium, comitatem quaeque amicis sine ullo quojusquam incommodo propria inpertire fides ac religio proconsulis permittit, peto Themistocli libens inpertias.

Vale, mi jucundissime magister. Rescripto nihil opus est.

ad M. Caesarem 5.52 [79 Hout; 1.238 Haines]

Domino meo.

Aridelus iste, qui tibi litteras meas reddit, a pueritia me curavit, a studio perdicum usque ad seria officia. Libertus vester est; procuravit vobis industrie: Est enim homo frugi et sobrius et acer et diligens. Petit nunc procurationem ex forma suo loco ac justo tempore. Faveto ei, domine, quod poteris. Si formam non cognosces hominis, ubi ad nomen Arideli ventum fuerit, memento a me tibi Aridelum commendatum.

Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.53 [80 Hout; 1.240 Haines]

Domino meo.

Utrum facti virtus ornaverit orationem an oratio factum nobilissimum aequiperaverit, incertus sum. Certe quidem ejusdem dicta cujus illa facta. Sed et fratris tui oratio me delectavit, nam et ornata fuit et cordata; et certum habeo eum minimum spatii habuisse ad meditandum.

ad M. Caesarem 5.54 [80 Hout; 1.240 Haines]

Rescriptum.

Reversus a convivio patris libellum tuum accepi, dimisso jam, ut cognosco, eo per quem fuerat allatus. Rescribo igitur vespera multa, quod tu legas die crastino. Orationem patris mei parem materiae suae visam tibi nihil mirum est, mi magister. Fratris autem mihi gratiarum actio eo laudabilior est, quo minus ad meditandum, ut conjectas, habuit spatii.

Vale, mi jucundissime mihi magister. mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.55 [80 Hout; 1.240 Haines]

Domino meo.

Cholera usque eo adflictus sum, ut vocem amitterem, singultirem, suspirio angerer, postremo venae deficerent, sine ullo pulsu venarum animo male fieret. Denique conclamatus sum a nostris; neque sensi aliquandiu; ne balneo quidem aut frigida aut cibo recreandi me ac fovendi medicis tempus aut occasio data; nisi post vesperam micularum minimum cum vino destillatum gluttivi. Ita focilatus totus sum. Postea per continuum triduum vocem non reciperavi. Sed nunc deis juvantibus commodissime valeo, facilius ambulo, clarius clamito; denique, si dei juvabunt, cras vehiculo vectari destino. Si facile silicem toleravero, quantum pote ad te curram. Tum vixero, cum te videro. A. d. VII Kal. Romam proficiscar, sei dei juvabunt.

Vale, domine dulcissime, desiderantissime, causa optima vitae meae. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.56 [81 Hout; 1.242 Haines]

Magistro meo salutem.

Post tempus te videre cupiebam: Quid tu censes post periculum? Quod suffigisse te, mi magister, iterum deis ago gratias lectis litteris tuis, quae me rusum quasi renovant; cum commemorares, quo in loco fueris, consternarunt. Sed habeo te deis volentibus et, ut promittis, propediem videbo et bene spero de bona longa valetudine.

Salutat te mater mea. Vale, mi jucundissime magister.

ad M. Caesarem 5.57 [81 Hout; 1.244 Haines]

Domino meo.

¹ Plurimos natales liberum tuorum prosperis tuis rebus ut celebres parentibus gratus, populo acceptus, amicis probatus, fortuna et genere et loco tuo dignus, omni vita mea redemisse cupiam, non hac modo exigua vita, quae mihi superest, sed illa etiam quam vixi, si quomodo in integrum redigi ac pro te tuisque ac liberum tuorum commodis in solutum dependi potest. Si facile ingredi possem. Hic erat dies, quo cum primis conplecti te cuperem, sed concedendum est pedibus scilicet, quando ipsi parum procedunt. Ego de aquarum usu delibero. Si certius quid statuero, faciam tibi notum.

² Vale, mi domine dulcissime. Faustinam tuam meis verbeis appella et gratulare et matronas nostras meo nomine exosculare, sed, uti ego soleo, cum plantis illis et manibus. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.58 [82 Hout; 1.244 Haines]

Magistro meo salutem.

Salvos esto nobis, salva sit domus tibi domus tua, salva nostra; quae, si animum nostrum species, una est domus. Recte scio autem, si vel difficulter ingredi posses, venturum te ad nos fuisse. Sed venies saepe et tecum celebrabimus, si dei volent, omnia festa nostra.

Vale, mi magister jucundissime. mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.59 [82 Hout; 1.246 Haines]

Domino meo.

Pueri dum e balneis me sellula, ut adsolent, advehunt, inprudentius ad ostium balnei fervens adflixerunt. Ita genum mihi simul abrasum et ambustum est; postea etiam inguem ex ulcere extitit. Visum medicis ut lectulo me tenerem. hanc causam, si tibi videbitur, etiam domino tuo indicabis, si tamen videbitur. Etiam cras mihi adsistendum erit familiari. Hodierno igitur otio et quiete labori me crastino praeparabo. Victorinus noster aget, ne me acturum putes.

Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.60 [82 Hout; 1.246 Haines]

Magistro meo salutem.

Auxisti curas mihi, quas opto, quam primum releves sedatis tibi doloribus genus et inguinis. Me autem infirmitatis dominae meae matris quiescere non sinit. Eo accedit adpropinquatio partus Faustinae. Sed confidere dis debemus.

Vale, domine dulcissime mihi. mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.61 [82 Hout; 1.248 Haines]

Domino meo.

Ipsa die, qua proficisci destinabam, genus dolorem sensi. Spero in paucis diebus me recte fore. Vale, domine optime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.62 [83 Hout; 1.248 Haines]

Magistro meo salutem.

Nunc denique opto, mi magister, jucundiora indices. nam doluisse te in id tempus, quo mihi scribebas, litterae declarant. Haec obambulans dictavi; nam eum motum in praesentia ratio corpusculei desiderabat. Vindemiarum autem gratiam nunc demum integram sentiam, cum tua valetudo placatior esse nobis coeperit.

Vale, mi jucundissime magister.

ad M. Caesarem 5.63 [83 Hout; 1.248 Haines]

Domino meo.

Plantae, domine, dolore impedior, ideo vos per istos dies non salutavi. Vale, domine optime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.64 [83 Hout; 1.248 Haines]

Magistro meo.

Quam salubre tibi est facile progredi, tunc et nobis conspectus tuus erit jucundus. Id ut quam primum eveniat et dolor plantae quiescat, di juvent. Vale, mi optime magister.

ad M. Caesarem 5.65 [83 Hout; 1.224 Haines]

Domino meo.

Ego gravissime arreptus sum iterum ab altero inguine.

ad M. Caesarem 5.66 [83 Hout; 1.226 Haines]

Rescriptum.

Quom haec scribas mihi, mi magister, credo intelligis sollicitissimum me vota facere pro salute tua, cujus dis juvantibus cito compotes erimus. Vale, mi magister jucundissime.

ad M. Caesarem 5.67 [83 Hout; 1.250 Haines]

Domino meo.

Decem tanta te amo. Filiam tuam vidi. Videor mihi te simul et Faustinam infantes vidisse: Tantum boni ex utriusque voltu est commixtum. Decem tanta te amo.

Vale, domine dulcissime. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.68 [84 Hout; 1.250 Haines]

Magistro meo.

Et nos Cratiam quod tui similis est magis amamus. Facile ergo intellegimus, quanta apud te sit filiolae nostrae conciliatrix similitudo utriusque nostri, et omnino, quod eam vidisti, est jucundum mihi. Vale, mi optime magister.

ad M. Caesarem 5.69 [84 Hout; 1.250 Haines]

Domino meo.

Tertius est dies, quod per noctem morsus ventris cum profluvio patior. Hac vero nocte ita sum vexatus, ut prodire non potuerim, sed lectulo me teneam. Medici suadent balneo uti. Multos nataleis tuos ut celebres a dis precatus sum.

Vale, domine. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.70 [84 Hout; 1.252 Haines]

Magistro meo.

¹ Tu quoque intellegis, mi magister, quid ego pro me optem: Sanum et validum te deinceps et hunc diem tuum sollemnem et ceteros vel nobiscum vel nobis utique securis pro te quam diutissime celebrare. ² Ceterum ego conjectavi statim fuisse ejusmodi aliquid quamobrem te non viderim et, si dicendum est, delector potius talem querellam corpusculi quam dolores aliquos intercessisse. Praeterea de profluvio isto bene spero, nam, etsi nunc te exhauserit, tamen dis volentibus confido salubriter sponte provenisse alvum tibi verno tempore quom alii id consulto movent et machinantur.

Vale, mi jucundissime magister. mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.71 [84 Hout; 1.252 Haines]

Domino meo.

Fauces miseras habeo unde etiam calui per noctem. In genu dolor est modicus. Vale, domine. Dominam saluta.

ad M. Caesarem 5.72 [84 Hout; 1.252 Haines]

Magistro meo.

Jam habeo, quod primum et praecipuum desiderabam: Desisse febriculam colligo ex litteris tuis. Nunc, mi magister, quod ad fauces adtinet, brevi temperantia aspelletur, et mihi adplenior nuntius veniet.

Vale, mi magister jucundissime mihi. Mater mea te salutat.

ad M. Caesarem 5.73 [85 Hout; 1.186 Haines]

Domino meo.

Vexatus sum, domine, nocte diffuso dolore per umerum et cubitum et genu et talum. Denique id ipsum tibi mea manu scribere non potui.

ad M. Caesarem 5.74 [85 Hout; 1.52 Haines]

Have mi magister optime.

¹ Egone ut studeam, cum tu doleas, praesertim cum mea causa doleas? Non me omnibus incommodis sponte ipse adflictem? Merito hercule. Quis enim tibi alius dolorem genus, quem scribis nocte proxuma auctum, quis alius cum suscitavit nisi Centum Cellae, ne me dicam? Quid igitur faciam, qui nec te video et tanto angore discrucior? Adde eo quod, etiamsi libeat studere, judicia prohibent, quae, ut dicunt, qui sciunt, dies totos eximunt. Misi tamen tibi hodiernam γνώμην et nudiustertianum locum communem. Heri totum diem in itinere adtrivimus. Hodie difficile est, ut praeter vespertinam γνώμην quicquam agi possit. “Nocte”, inquis, “tam longa dormis?” et dormire quidem possum; nam sum multi somni. Sed tantum frigoris est in cubiculo meo, ut manus vix exseri possit. Sed revera illa res maxime mihi animum a studiis depulit, quod, dum ninium litteras amo, tibi incommodius apud Portum fui, ut res ostendit. Itaque valeant omnes Porci et Tulli et Crispi, dum tu valeas et te vel sine libris firmum tamen videam.

³ Vale praecipuum meum gaudium, magister dulcissime. Domina mea te salutat. γνώμας tres et locos communes mitte.

M. Frontonis epistularum ad Antoninum imperatorem et invicem liber I

ad Anton.Imp. 1.1 [86 Hout; 2.30 Haines]

Magistro meo.

¹ Bonum annum, bonam salutem, bonam fortunam peto a dis dies mihi sollemni natali tuo compotemque me voti fore confido; nam quem sponte dei juvisse volunt et dignum ope sua judicant, eum commode benignitati eorum. Tu cum alia laetabilia, mi magister, in tuo animo festo die agitabis, numerato apud te, qui te valde diligant: In iis primis hunc tuum discipulum ponito, inibi dominum meum fratrem, πάθει φιλοῦντάς σε ἀνθρώπους.

² Vale et perennem multis annis bonam valetudinem, mi magister, obtine laetissimus incolumitate filiae, nepotum, generi. ³ Nostra Faustina reficit sanitatem. Pullus noster Antoninus aliquo lenius tussit. Quantum quisque in nidulo nostro jam sapit, tantum pro te precatur. Iterum atque iterum ac porro in longam senectam bene vale, jucundissime magister. Peto a te, sed impetratum sit, ne te ob diem natalem Cornificiae Lorium vexes. Dis volentibus Romae paucis diebus nos videbis. Sed post diem natalem tuum, si me amas, nox quae sequitur, fac jam placide quiescas sine ullius instantis officii cogitatione. Hoc Antonino tuo da sollicite et vere petentei.

ad Anton.Imp. 1.2 [86 Hout; 2.32 Haines]

Antonino Augusto Fronto.

¹ Seni huic et, ut tu appellas, magistro tuo bona salus, bonus annus, bona fortuna, res omnis bona: Quae tu scribis, ea te mihi ab dis die tibi sollemnissimo natali meo precatum. Omnia mihi ista in te tuoque fratre sita sunt, Antonine meo cordi dulcissime; quos ego postquam cognovi meque vobis transdidi, nihil umquam prae vobis dulcius habui neque habere possum, tametsi alios annos totidem de integro, quantum vixi, vivam. Hoc igitur unum conjunctis precibus ab deis precemur, uti vos incolumes et florentes et rei publicae familiaeque vestrae prospere potentes aetatem longam degatis. Nec quicquam est praeterea quod ego tantopere vel ab deis vel a Forte Fortuna vel a vobis ipsis impetratum cupiam quam, ut vestro conspectu et adfatu vestrisque tam jucundis litteris frui quam mihi diutissime liceat, eique rei, sei fieri possit, repuerascere opto.

² Nam quod ad ceteras res alioqui adtinet, sat vitae est. Video te, Antonine, principem tam egregium quam speravi, tam justum, tam innocentem quam spopondi, tam gratum populo Romano et acceptum quam optavi, tam mei amantem quam ego volui, tam disertum quam ipse voluisti. Nam ubi primum coepisti rursus velle, nihil offuit interdum noluisse. Fieri etiam vobis cotidie facundiores video et exulto quasi adhuc magister. Nam quom omnis virtutes vestras diligam et amplectar, fateor tamen praecipuum me et proprium gaudium ex eloquentia vestra capere. Itidem ut parentes, cum in voltu liberum oris sui lineamenta dinoscunt, ita ego cum in orationibus vestris nostrae sectae animadverto, γέγηθε δὲ φρένα Λήτω: Meis enim verbis exprimere vim gaudi mei nequeo.

³ Nec te recordatio ista urgeat nec omnino angat quod tibi conscius es non perpetuam operam eloquentiae dedisse. Nam ita res habet: Qui magno ingenio praeditus recta via ad eloquentiam a principio inductus atque institutus fuerit, tametsi interdum concessarit aut restiterit, ubi primum progredei denuo et pergere visum erit, coeptum illud iter confecerit setius fortasse aliquo, minus tamen nihilo. Crede autem hoc mihi: Omnium hominum, quos ego cognoverim, uberiore, quam tu sis, ingenio adfectum comperisse me neminem. Quod quidem ego magna cum lite Victorini nostri et magna ejus cum bile adjurare solebam, cum eum adspirare ad pulchritudinem ingeni tui posse negarem. Tum ille meus Rusticus Romanus, qui vitam suam pro unguiculo tuo libenter dediderit atque devoverit, de ingenio tamen invitus et tristis aegre concedebat.

⁴ Unum tibi periculum fuit, Antonine, idem, quod omnibus, qui sublimi ingenio extiterunt, ne in verborum copia et pulchritudine clauderes; quanto enim ampliores sententiae creantur, tanto difficilius verbis vestiuntur, nec mediocriter laborandum est, ne procerae illae sententiae male sint amictae neve indecorius cinctae neve sint seminudae.

⁵ Meministin ejus orationis tuae, quam vixdum pueritiam egressus in senatu habuisti? In qua, cum imagine utriculi ad exemplum adcommodandum usus esses, anxie verebare, ne parum pro loci et ordinis dignitate τὴν εἰκόνα usurpasses, meque primam illam longiusculam ad te epistulam scripsisse, qua id, quod res est, augurabar magni signum esse ad ejusmodi sententiarum pericula audaciter adgredi, sed quod eo opus esset, tuo te studio et nonnulla nostra opera adsecuturum, ut digna tantis sententiis verborum lumina parares. Quod nunc vides provenisse et, quamquam non semper ex summis opibus ad eloquentiam velificaris, tamen sipharis et remis te tenuisse iter, atque ut primum vela pandere necessitas impulit, omnis eloquentiae studiosos ut lembos et celocas facile praetervehi.

⁶ Haec ut scriberem productus sum proxuma epistula tua, qua scripsisti exolescere paulatim, quaecumque didicisses; mihi autem nunc cum maxime florere, quae didicisti, atque adolescere videntur. An parum animadvertis, quanto studio quantoque favore et voluptate dicentem te audiat senatus populusque Romanus? Et spondeo, quanto saepius audierit, tanto flagrantius amabit: Ita multa et grata sunt ingeni et oris et vocis et facundiae tuae delenimenta. Nimirum quisquam superiorum imperatorum (imperatoribus enim te comparare malo ne viventibus compararem), quisquam illorum his figurationibus uteretur, quae Graeci schemata vocant? Ne longius repetam, vel proximo senatu, cum Cyzicenorum gravem causam commemorares, ita orationem tuam figurasti, quam figuram Graeci παράλειψιν appellant, ut praeterundo tamen diceres et dicendo tamen praeterires. In quo multa simul laudanda sunt: Primum hoc te doctissime perspexisse sociorum graves aerumnas non perpetua neque recta aut prolixa oratione exaggerandas, indicandas tamen esse impensius, ut digni senatus misericordia etauxilio viderentur. Deinde ita breviter rem omnem atque ita valide elocutus es, ut paucissimis verbis omnia, quae res posceret, continerentur, ut non ocius aut vehementius terra urbem illam, quam animos audientium tua oratio moverit. Ecquid adgnoscis formam sententiae Tullianae: “Ut non ocius vehementius terra urbem illam quam animos audientium tua oratio moverit”? Ut quisque amore quempiam deperit, ejus etiam naevolas saviatur. ⁷ Sed mihi crede amplissimum te jam tenere in eloquentia locum brevique summum ejus cacumen aditurum locuturumque inde nobiscum de loco superiore, nec tantulo superiore quanto rostra foro et comitio excelsiora sunt sed quanto altiores antemnae sunt prora vel potius carina. Praecipue autem gaudeo te verba non obvia arripere, sed optima quaerere. Hoc enim distat summus orator a mediocribus, quod ceteri facile contenti sunt verbis bonis, summus orator non est bonis contentus, si sunt ulla meliora.

⁸ Sed haec certo loco ac tempore pluribus vel scribemus ad te vel coram conloquemur. Ut voluisti, domine, et ut valetudo mea postulabat, domi mansi tibique sum precatu,s ut multos dies natales liberum tuorum prospere celebres. Pullo nostro tussiculam sedaverit et dies clementior et nutrix ejus, si cibis aptioribus vescatur: Omnia enim remedia atque omnis medelae fovendis infantium faucibus in lacte sunt sitae.

⁹ In oratione tua Cyzicena, cum deos precareris, “et si fas est, obsecro”, addidisti, quod ego me non memini legisse. Obsecrari enim et resecrari populus aut judices solebant, sed me forsitan memoria fugerit: Tu diligentius animadvertito.

¹⁰ Me quoque tussicula vexat et manus dexterae dolor, medicoris quidem, sed qui a rescribenda longiore epistula inpedierit; dictavi igitur.

¹¹ Quoniam mentio παραλείψεως habita est, non omittam quin te impertiam quod de figura ista studiosus animadverterim, neque Graecorum oratorum neque Romanorum, quos ego legerim, elegantius hac figura usum quemquam quam M. Porcium in ea oratione, quae de sumptu suo inscribitur, in qua sic ait: “Jussi caudicem proferri, ubi mea oratio scripta erat de ea re, quod sponsiorem feceram cum M. Cornelio. Tabulae prolatae; majorum bene facta perlecta; deinde, quae ego pro re publica fecissem leguntur. Ubi id utrum perlectum est, deinde scriptum erat in oratione: “Numquam ego pecuniam neque meam neque sociorum per ambitionem largitus sum.” Attat, noli noli scribere, inquam, istud: Nolunt audire. Deinde recitavit: “Numquam ego praefectos per sociorum vestrorum oppida inposivi, qui eorum bona, liberos diriperent.” Istud quoque dele: Nolunt audire. Recita porro. “Numquam ego praedam neque, quod de hostibus captum esset, neque manubias inter pauculos amicos divisi, ut illis eriperem qui cepissent.” Istuc quoque dele: Nihil eo minus volunt dici; non opus est recitabo. “Numquam ego evectionem datavi, quo amici mei per symbolos pecunias magnas caperent.” Perge istuc quoque uti cum maxime delere. “Numquam ego argentum pro vino congiario inter apparitores atque amicos disdidi neque eos malo publico divites feci.” Enimvero usque istuc ad lignum dele. Vide sis quo in loco res publica siet, uti quod rei publicae bene fecissem, unde gratiam ceperam, nunc idem illud memorare non audeo ne invidiae siet. Ita inductum est male facere inpoene, bene facere nin inpoene licere.”

¹² Haec forma παραλείψεως nova nec ab ullo alio, quod ego sciam, usurpata est. Jubet enim legi tabulas et, quod lectum sit, jubet praeteriri. A te quoque novom factum quod principium orationis tuae figura ista exorsus es; sicut multa alia nova et eximia facturum te in orationibus tuis certum habeo: Ita egregio ingenio natus es.

ad Anton.Imp. 1.3 [91 Hout; 2.118 Haines]

Domino meo Antonino Augusto Fronto.

¹ Vidi pullulos tuos, quod quidem libentissime in vita mea viderim, tam simili facie tibi, ut nihil sit hoc simili similius. Feci prorsus conpendium itineris Lorium usque, conpendium viae lubricae, conpendium clivorum arduorum. Tamen vidi te non exadvorsum modo, sed locupletius sive me ad dexteram sive ad sinistram convertissem. ² Sunt autem dis juvantibus colore satis salubri, clamore forti. Panem alter tenebat bene candidum, ut puer regius, alter autem cibarium, plane ut a patre philosopho prognatus. Deos quaeso sit salvus sator, salva sint sata, salva seges sit, quae tam similes procreat. Nam etiam voculas quoque eorum audivi tam dulcis, tam venustas, ut orationis tuae lepidum illum et liquidum sonum nescio quo pacto in utriusque pipulo adgnoscerem. Jam tu igitur, nisi caves, superbiorem aliquanto me experiere: Habeo enim, quos pro te non oculeis modo amem, sed etiam auribus.

ad Anton.Imp. 1.4 [92 Hout; 2.120 Haines]

Magistro meo salutem.

¹ Vidi filiolos meos, quom eos tu vidisti; vidi et te, cum litteras tuas legerem. Oro te, mi magister, ama me, ut amas; ama me sic etiam quomodo istos parvolos nostros amas; nondum omne dixi, quod volo: Ama me, quomodo amasti. ² Haec ut scriberem, tuarum litterarum mira jucunditas produxit; nam de elegantia quid dicam, nisi te Latine loqui, nos ceteros neque Graece neque Latine. Domino meo fratri peto scriptites. Valde volt, ut hoc a te impetrem; desideria autem illius intemperantem me et violentum faciunt.

Vale, mi jucundissime magister. nepotem tuum saluta.

ad Anton.Imp. 1.5 [92 Hout; 2.122 Haines]

Antonino Augusto domino meo.

¹“Ante gestum, post relatum”, ajunt, qui tabulas sedulo conficiunt. Idem verbum epistulae huic opportunum est, quae litteris tuis nuper ad me scriptis nunc demum respondet. Causa morae fuit, quod, cum rescribere instituissem, quaedam menti meae se offerebant non “supino”, ut dicitur, “rostro” scribenda. Dein senatus dies intercessit et in senatu labor eo gravior perceptus, quod cum gaudio semul altius penetraverat, ita ut cum sole ventus. Nunc haec epistula, quod non suo tempore praesto adfuerit, veniam in relationibus usitatam poscit: “Ne fraudi sit”.

² Quom accepi litteras tuas, ita rescribere coeperam: “Ama me ut amas”, inquis. Huic verbo respondere paulo verbis pluribus in animo est; prolixius enim rescribere tibi tempore illo solebam, quo amatum te a me satis comperum tibi esse tute ostendis. Vide, quaeso, ne temet ipse defrudes et detrimentum amoris ultro poscas: Amplius enim tanto amari te a me velim credas mihi, quanto omnibus in rebus potior est certus paesens fructus quam futuri spes incerta. Egone, qui indolem ingeniei tui in germine etiam tum et in herba et in flore dilexerim, nunc frugem ipsam maturae virtutis nonne multo multoque amplius diligam? Tum ego stolidissimus habear agrestium omnium omniumque aratorum, si mihi cariora sint sata messibus. ³ Ego vero quae optavi, quaeque vovi, compos optatorum votorumque meorum damnatus atque multatus sum: In eam multam duplicatum amortem tuum defero, non, ut antiquitus multas inrogari mos fuit, mille minus dimidio. Assae nutricis est infantem magis diligere quam adultum; suscensere etiam pubertati stulta nutrix solet: Puerum de gremio sibi abductum et campo aut foro traditum. Litteratores etiam isti discipulos suos, quoad puerilia discunt et mercedem pendunt, magis diligunt. Ego quom ad curam cultumque ingeniei tuei accessi, hunc te speravi fore, qui nun es: In haec tua tempora amorem meum intendi. Lucebat in pueritia tua virtus insita, lucebat etiam magis in adulescentia, sed ita ut cum serenus dies inluculascit lumine incohato. Nunc jam virtus integra orbe splendido exorta est et radiis disseminata. Et tu me ad pristinam illam mensuram luciscentis amoris tui revocas et jubes matutina dilucula lucere leridie? Audi, quaeso, quanto ampliore nunc sis virtute, quam antea fueris, quo facilius credas, quanto amplius amoris merearis, et poscere desinas tantundem.

⁴ Ut a pietate contendere te tibimet incipiam, obsequia erga patrem tua pristina commemorabo eaque cum praesentibus officiis comparabo. Quis ignorat, ubi pater tuus minus valeret, te juxta cum eo carere balneo, vino, aqua etiam et cibo temet deducere solitum? Nulla umquam te neque somni neque vigiliae neque cibi neque itineris prope tua tempora habuisse, sed patris tempribus servisse?

[permultae paginae desunt]

ad Anton.Imp. 1.6 [94 Hout; 2.126 Haines]

Magistro meo salutem.

Minus valui, mi magister <...>

ad Anton.Imp. 1.7 [94 Hout; 2.126 Haines]

Antonino Augusto domino meo.

Si ambulare jam <...>

ad Anton.Imp. 1.8 [94 Hout; 2.126 Haines]

Magistro meo salutem.

Festino, mi magister <...>

ad Anton.Imp. 1.9 [94 Hout; 2.128 Haines]

Antonino Augusto domino meo.

Non recitebo quid <...>

ad Anton.Imp. 1.10 [94 Hout; 2.128 Haines]

Magistro meo salutem.

Ego, mi magister <...>

M. Frontonis epistularum ad Antoninum imperatorem et invicem liber II

<-i><-plures paginae desunt-->”

<Domino meo Antonino Augusto Fronto.>

¹ <...> abripere te praeut dicitur, immo cellae filios; tantam de thesauris Antonini pecunian prodigei quam nescio quae ista altilis alumna accipiat unde nihil Egatheus acceperit. Quanti vero rumores adversi quantae querimoniae exorientur bonis lege Falcidia distractis? Lineam istam famosam atque celebratam ceteraque tantae pecuniae ornamenta Faustina? Quis igitur emet margarita quae filiabus tuis legata sunt? Iis margaritis collos filiarum tuarum despoliabis, ut cujus tandem ingluvies turgida ornetur?

² An hereditas Matidiae a vobis non adibitur? Summo genere, summis opibus nobilissima femina de vobis optime merita intestata obierit? Ita prosus eveniet, ut cui funus oublicum decreveris ei ademeris tastamentum. Adhuc usque in omnibus causis justum te et gravem et sanctum judicem exhibuisti: Ab uxorisne tuae causa prave judicare inchoabis? Tum tu quidem ignem imitaberis, si proximos ambures, longinquis lucebis.

Rescriptum magistro suo.

¹ Ergo magister meus jam nobis et patronus erit! Equidem possum securus esse, cum duas res animo meo carissumas secutus sim, rationem veram et sententiam tuam. Di velint, ut semper, quod agam, secundo judicio tuo, mi magister, agam.

² Vides quid horae tibi rescribam. Nam post consultationem amicorum in hoc tempus collegi sedulo ea, quae nos moverant, ut domino meo prescriberem faceremque eum nobis in isto quoque negotio praesentem. Tum demum ἐγὼ θαρσήσω τοῖς βεβουλευμένοις, cum fuerint ab illo comprobata. Orationem qua causam nostram defendisti Faustinae comfestim ostendam et agam gratias ei, quod mihi talis epistula tua legenda ex isto negotio nata est. Bone et optime magister, vale.

M. Frontonis epistularum ad Antoninum imperatorem et invicem liber III

[plures paginae desunt]

<Domino meo.>

¹ <...>tatem historias opera apta neque illam moderationem orationi accomdatam; figuras etiam, quas Graeci σχήματα vocant illum historiae, hunc orationi congruentes adhibuisse; Sallustium antithetis honeste compositis usum: “Alieni adpetens, sui profusus; satis eloquentiae, sapientiae parum”; paronomasia etiam non absurda nec frivola, sed proba et eleganti: “Simulator ac dissimulator”; Tullium vero commotissima et familiari orationibus figura usum quam scriptores artium ἐπαναφοράν vocant. Sallustius sapius epeanaphoris usus iterata verba, “Quid audivi” dum repetat, ita Tullius de Pisone . . . . . . . : “Quis clarioribus viris quodam tempore jucundior, quis turpioribus conjunctior? Quis civis meliorum partium aliquandi, quis taetrior hostis huic civitati? Quis in voluptatibus inquinatior, quis in laboribus patientior? Quis in rapacitate avarior, quis in largitione difusior?” Et porro deinceps ab eodem isto verbo sententiae inchoantur. Si videbitur, id quoque animadvertito et cum animo agitato an pro cetero ornatu ac tumultu a Cicerone medium illud inculpatum sit: “Cum omnibus communicare quod habebat”; nam mihi paulo hoc volgatius et jejunius videtur.

² Non . . . bis dictio coortandi post illa Sallusti et Tulli de Catilina a L. Antoni altera iratus an putabam ostendere in Tulli praeter vetera ipsum . . . . se magna pars juventutis sequebatur. Idcirco hoc in scripto jam faceres idem, quod pictor Calamis, qui numquam pingere equom quadrupedesve instituerat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pingat.

³ Jugurthae forma ejusmodi est: “Qui ubi primum adolevit, pollens viribus, facie, sed multo maxime ingenio validus, non se luxu neque inertiae corrumpendum dedit, sed, uti mos gentis illius est, equitare, jaculari cursu cum aequalibus certare et, cum omnis gloria anteiret, omnibus tamen carus esse. Ad hoc pleraque tempora in venando agere, leonem atque alias feras primus aut in primis ferire; plurimum facere, minimum ipse de se loqui.” “Nam Jugurtha, ut erat inpigro atque acri ingenio, ubi naturam P. Scipionis, qui tunc Romanis imperator erat, et morem hostium cognovit, multo labore multaque cura, praeterea modestissime parendo et saepe obviam eundo periculis in tantam claritudinem brevi pervenerat, ut nostris vehementer carus, Numantinis maximo terrori esset. Ac sane, quod difficillimum in primis est, et proelio strenuus erat et bonus consilio, quorum alterum ex providentia timorem, alterum ex audacia temeritatem afferre plerumque solet. Igitur imperator omnes fere res asperas per Jugurtham agere, in amicis habere, magis magisque eum in dies amplecti, quippe cujus neque consilium neque inceptum ullum frustra erat. Hoc accedebat munificentia animi et ingeni solertia, quibus rebus sibi multos ex Romanis familiari amicitia conjunxerat. Ea tempestate in exercitu nostro fuere complures novi atque nobiles quibus divitiae bono honestoque potiores erant, factiosi domi, potentes apud socios, clari magis quam honesti.” ⁴ Ne agrei quidem forma praetereunda:

“Mare saevum, inportuosum; ager frugum fertilis, bonus pecori, arbori infecundus; caelo terraque penuria aquarum. Genus hominum salubri corpore, velox, patiens laborum, ac plerosque senectus dissoluit, nisi qui ferro aut bestiis interiere, nam morbus haud saepe quem superat; ad hoc malefici generis plurima animalia.” ⁵ Tum illa persequitur non inscite: “In regnum Adherbalis animum intendit. Ipse acer, bellicosus; at is quem petebat quietus, inbellis, placido ingenio, opportunus injuriae, metuens magis quam metuendus.” ⁶ Hoc de consulis peritia: “Nam in consule nostro multae bonaeque artes et animi et corporis erant, quas omnis avaritia praepediebat: Patiens laborum, acri ingenio, satis providens, belli haud ignarus, firmissimus contra pericula et invidias.” ⁷ Milites deinde corrupti: “Imperatori exercitus traditur a Spurio Albino proconsule iners, inbellis, neque periculi neque laboris patiens, lingua quam manu promptior, praedator ex sociis et ipse praeda hostium, sine imperio et modestia habitus. Ita imperatori novo plus ex malis moribus sollicitudinis quam ex copia militum auxilii aut spei bonae accedebat.” ⁸ Effeminatio: “Nam Albinus Auli fratris exercitusque clade perculsus, postquam decreverat non egredi provincia, quantum temporis aestivorum in imperio fuit, plerumque milites stativis castris habebat, nisi cum odor aut pabuli egestas locum mutare subegerat. Sed neque muniebatur neque more militari vigiliae deducebantur; uti cuique libebat, ab signis aberat. Lixae permixti cum militibus diu noctuque vagabantur et palantes agros vastare, villas expugnare, pecoris et mancipiorum praedas certantes agere eaque mutare cum mercatoribus vino advecticio et aliis talibus; praeterea frumentum datum publice vendere, panem in dies mercari; postremo quaecumque dici aut fingi queunt ignaviae luxuriaeque probra, ea in illo exercitu cuncta fuere et alia amplius. Sed in ea difficultate Metellum nec minus quam in rebus hostilibus magnum et sapientem virum fuisse comperior; tanta temperantia inter ambitionem saevitiamque moderatum; namque edicto primum adjumenta ignaviae sustulisse: Ne quisquam in castris panem aut quem alium cibum coctum venderet, ne lixae exercitum insequerentur, ne miles hastatus aut gregarius in castris neve in agmine servum aut jumentum haberet; ceteris arte modum statuisse. Praeterea transversis itineribus cotidie castra movere, juxta ac si hostes adessent vallo atque fossa munire, vigilias crebras ponere et eas ipse cum legatis circumire, item in agmine in primis modo, modo postremis, saepe in medio adesse ne quispiam ordine egrederetur, ut cum signis frequentes incederent, miles cibum et arma portaret. Ita prohibendo a delictis magis quam vindicando exercitum brevi confirmavit.” ⁹ Tum forma Marii: “Per idem tempus Uticae forte C. Mario per hostias dis supplicanti magna atque mirabilia portendi haruspex dixerat: Proinde quae animo agitabat, fretus dis ageret, fortunam quam saepissime experiretur; cuncta prospere eventura. At illum jam antea consulatus ingens cupido exagitabat”

[quattuor paginae desunt]

“<...> consuetam duritiam et alia quae ceteri miserias vocant voluptati habuisse, nisi tamen res publica pariter atque saevissimo imperio bene atque decore gesta.”

¹⁰ Sed forma ea imperatoris; perlege et voluptaria: “Sed in his erat Sempronia quae multa saepe virilis audaciae facinora commiserat. Haec mulier genere atque forma, praeterea viro, liberis satis fortunata fuit; litteris Graecis, Latinis docta, psallere, saltare elegantius quam necesse est probae, multa alia, quae instrumenta luxuriae sunt. Sed ei cariora semper omnia quam decus atque pudicitia fuit; pecuniae an famae minus parceret, haud facile discerneres; libido sic accensa ut saepius peteret viros quam peteretur.”

¹¹ “Quis rebus permota civitas atque immutata urbis facies erat. Ex summa laetitia lasciviaque quae diuturna quies pepererat repente omnis tristitia invasit; festinare, trepidare neque loco neque homini cuiquam satis credere; neque bellum gerere neque pacem habere; suo quisque metu pericula metiri. Ad hoc mulieres quibus rei publicae magnitudine belli timor insolitus incesserat adflictare sese, manus supplices ad caelum tendere, miserari parvos liberos, rogitare omnia, omni rumore pavere, adripere omnia superbia atque deliciis omissis, sibi patriaeque diffidere.” ¹² Forma qua flagitia disciplinae plebis describuntur: “Nam semper in ciuitate quibus opes nullae sunt bonis invident, malos extollunt, vetera odere, nova exoptant, odio suarum rerum mutari omnia student; turba atque seditionibus sine cura aluntur quoniam egestas facile sine damno habetur.” Vale.

Magistro meo salutem.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . misisti nova arte, sed disciplinam . . . . . mihique gratissimas . . . . . . . . . . . . . . . . . . Caesaris quod miles . . . . . . . . . . . lem . . . . . . . . . . . a tu . . . . . . . . . . es ita pri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . manus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quoque jucundam . . . . . . . . . . . . adepto nepotem saluta.

Magistro meo.

Oratones desiderat dominus meus frater vel a me vel a te quam primum mitti. Sed ego malo, mi magister, tu mittas; easque ut in promptu haberes, exemplaria, quae apud nos erant, misi tibi. Ego mox alia conficiam, quae tibi capies. Hac oratione fratri elaboranda mora intercedar. Ita mihi scripsit.

Vale, mi dulcissime magister. Nepotem saluta.

Domino meo.

¹ Pro cetera erga me benivolentia tua fecisti, quod orationum, quas frater tuus dominus desideraverat, huic mittendarum me gratias jam inire voluisti. Adjunxi ultro ego tertiam orationem pro Demostrato P . . . ano, de qua illi scripsi: “Adjunxi”, inquam, “orationem pro Demostrato, quam eum cum primum fratri tuo obtuli, didici ex eo Asclepiodotum, qui oratione ista compelleretur, a te non inprobari. Quod ubi prumum comperi, curavi equidem abolere orationem, sed jam pervaserat in manus plurium quam, ut abolere possem. Sed quid fiat postea? Quid, inquam, fiat nisi et Asclepiodotum, quia ut me tu probasti, mihi quoque fieri amicissimum? Tam hercule quam est Herodes summus nunc meus, quamquam dixi contra eum.”

² Vale, mi domine dulcissime. Dominam et filiolos saluta. Fratri interea orationes mittito in ler . . . . duas desa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Domino meo.

Excerpta jam domino nostro ftratri tuo misi per dupla monitus ore ante menses fere octo rem ordinetis quae tandem . . . . . desistam ita ut multis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . epistulam placabilem misit . . . . . . . . . . nustibus et quo . . . . . . . . . . . tem diem . . . . . . . . . . . . sed . . . . . . . . . . . . . . . . priusquam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e sudarrio notestinanus . . . . . . . . . . . . contu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prorsus de . . . . . qua variam nondum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . facultate aliqua insolitis, nisi foristareres pigreis et . . . . . . . . . . adfuerint.

Magistro meo salutem.

¹ . . . ordo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eas quas infra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . consi . . . . . . . . . . . . . . dus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . disciplinarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ratum atque expeditum sit, mi magister, quam tua clemens in officiis adversum te nostris interpretatio. Scribe igitur domino meo pollicenti tibi multas suas litteras comperisse te ex me quae manadavit. Tum cetera adfectionis et comitatis tuae subnecte, mi magister; nam in litteris tuis, ut aequom est, adquiescit.

² Ego biduo isto, nisi quod nocturni somni cepi, nihil intervalli habui; quamobrem nondum legere epistulam prolixiorem domino meo a te scriptam potui, sed crastinam opportunitatem avide prospicio. Vale, mi jucundissime magister. Nepotem saluta.

¹ Quom salubritas ruris hujus me delctaret, sentiebam non mediocre illud mihi deesse, uti de tua quoque valetudine certus essem, mi magister. Id uti suppleas, deos oro. Rusticatio autem nostra mea πολιτεία: Prorsus negotium illud est veitae togatae. Quid quaeris? Hanc ipsam epistulam paululum me poregere non sinunt instantes curae, quarum vacatio noctis demum aliqua parte contingit.

² Vale, mi jucundissime magister. Ciceronis epistulas si forte electas totas vel dimidiatas habes, inperti aut mone quas potissimum legendas mihi censeas ad facultatem sermonis fovendam.

Domino meo.

¹ Quinctus hic dies est, quo correptus sum dolore membrorum omnium, praecipue autem cervicum et inguinum. Memini me excerpisse de Ciceronis epistulis ea dumtaxat, quibus inesset aliqua de eloquentia vel philsophia vel de re publica disputatio; praeterea, si quid elegantius aut verbo notabili dictum videretur, excerpsi. Quae in usu meo ad manum erant excerpta misi tibi. Tres libros, duos ad Brutum, unum ad Axium describi kubebis, si quid rei esse videbitur, et remittes mihi, nam exemplares eorum excerptorum nullos feci. Omnes autem Ciceronis epistulas legendas censeo, mea sententia vel magis quam omnis ejus orationes: Epistulis Ciceronis nihil est perfectius.

Domino meo Fronto.

Quoniam scio quanta sollicitudine converses cum animo tuo quod ad rem frumentariam expediendam adtinet, dabo . . . . ihi exploranda diligentius qualia . . . . . tendunt et quae exploravi . . . . . . . .

[plures paginae legi nequeunt]

M. Frontonis epistularum ad Antoninum imperatorem et invicem liber IV

ad Anton.Imp. 4.1 [105 Hout; 1.300 Haines]

Magistro meo.

¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . plurimas il . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sal suo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . excerpere potui quondam ex Sallustio paululum ex Ciceronis oratione, sed quasi furtim, certe quidem raptim: Tantum instat aliud ex alio curarum, quom interim requies una librum in manus sumere; nam parvolae nostrae nunc apud Matidiam in oppido hospitantur: Igitur vespera ad me ventitare non possunt propter aurae rigorem.

Vale, mi domine magister. Dominus meus frater et filiae cum sua matre, cujus prae nimia laetor cura et . . . . . . . . per . . avis ex animo tibi salutem dicunt.

Mitte mihi aliquid, quod tibi disertissimum videatur, quod legam, vel tuum aut Catonis aut Ciceronis aut Sallustii aut Gracchi aut poetae alicujus; χρῄζω γὰρ ἀναπαύλης, et maxime hoc genus, quae me lectio extollat et diffundat ἐκ τῶν κατειληφυιῶν φροντίδων; etiam si qua Lucretii aut Enni excerpta habes εὐφωνότατα, ἁδρὰ et sicubi ἤθους ἐμφάσεις.

ad Anton.Imp. 4.2 [105 Hout; 1.302 Haines]

Domino meo Antonino Augusto Fronto.

¹ Ne ego post homines natos et locutos omnium facundissimus habear, cum tu, M. Aureli, mea scripta lectitas et probas et lucrativa tua in tantis negotiis tempora meis quoque orationibus legendis occupara non inutile tibi arbitraris nec infructuosum. ² Quodsive amore inductus etiam ingenio meo delectaris, beatissimus equidem sum, quod tibi tam sum carus, ut esse videar etiam disertus; sive ita censes atque ita judicio tuo et animi sententia decernis, mihi quoque jam disertus jure videbor, quoniam videar tibi. ³ Quod vero patris tui laudes a me in senatu designato et inito consulatu meo dictas legisti libenter, minime miror. namque tu Parthos etiam et Hiberos sua lingua patrem tuum laudantis pro summis oratoribus audias, nec meam orationem, sed patris tui virtutem miratus es nec laudatoris verba, sed laudati facta laudasti. ⁴ De tuis etiam laudibus, quas in senatu eadem illa die protuli, ita sentias velim: Tunc in te eximiam indolem fuisse, nunc summam virtutem; frugem tunc in segete florentem, nunc messim perfectam et horreo conditam; sperabam tunc, habeo nunc: Spes in rem convertit.

⁵ Quod autem mitti a me tibi postulasti acceptis <...>

[plurimae paginae desunt]

M. Frontonis epistularum ad Verum imperatorem Aurelium Caesarem liber I

ad Verum Imp. 1.1 [107 Hout; 2.116 Haines]

<Magistro meo.>

¹ <...>rio correcta vel in tempore provisa vel celeriter curata vel sedulo instructa, praedicare ipsa apud te supersedi. Da verecundiae veniam, si urgentibus curis praepeditus negotia in manibus praeversus sum speque tuae erga me benignissimae facilitatis interim in scribendo cessavi. Fiduciae amoris ignoscito, si piguit consilia me ingularum rerum forsitan in dies mutanda sub incerto adhuc exitu dubia existimatione perscribere.

² Causam quaeso tam justae cinctationis accipias. Cur igitur aliis quam tibi saepius? Ut breviter absolvam: Quoniam quidem, nisi ita facerem, illi irascerentur, tu ignosceres; illi tacerent, tu flagitares; illis officium officio repensabam, tibi amorem pro amore debeam. An velles ad te quoque me litteras invitum, querentem, festinantem, quia necesse erat potius quam, quia libebat, darem? “Cur autem”, inquies, “non libebat?” Quia nequedum quicquam ejusmodi effectum erat ut te luberet ad gaudii societatem vocare. Curarum vero, quae me dies noctesque miserrimum habuere et prope ad desperationem summae rei perduxere, facere participem hominem carissimum et quem semper laetum esse cuperem, fateor, non lubebat. Nec enim illud lubebat, aliud dolere, aliud loqui. Simulare Lucium quicquam adversum Frontonem, a quo ego prius multo simplicitatem verumque amorem quam loquendi polite disciplinam didicisse me praedico! Equidem pacto quoque, quod inter nos jam pridem intercessit, satis me ad veniam impetrandam paratum esse arbitror. Denique quamquam mihi lacessitus a me saepius numquam tamen rescripsisses, dolebam hercules, sed pacti memoria non suscensebam.

³ Postremo, quid plura, ne potius defendere me quam orare te videar? Peccavi, fateor; adversus quem minime decuit, etiam id fateor. Sed ti melior esto. Satis poenarum lui, primum in eo ipso quod peccasse me sentio; mox quod tantis terris disjunctus, qui te in vestigio exorare potuissem, tot interea mensibus, dum meas litteras accipis, dum ego tuas recipio, cura discruciabor. Adhibeo tibi deprecatores humanitatem ipsam, nam et delinquere humanum est et hominis maxime proprium ignoscere

[plures paginae desunt]

ad Verum Imp. 1.2 [108 Hout; 2.194 Haines]

<Magistro meo.>

¹ <...> illi suis litteris subdiderunt. Ea vero, quae post meam profectionem gesta sunt, ex litteris ad me scriptis a negotio cuique praepositis ducibus cognosces. Earum exemplaria Sallustius noster, nunc Fulvianus, dabit. Ego vero, ut et consiliorum meorum rationes commemorare possis, meas quoque litteras, quibus quidquid gerendum esset, demonstratur mittam tibi. Quodsi picturas quoque quasdam desideraveris, poteris a Fulviano accipere. Equidem quo magis te quasi in rem praesentem inducerem, mandavi Cassio Avidio Martioque Vero commentarios quosdam mihi facerent, quos tibi mittam; ex quibus et mores hominum et sensum eorum cognosces. Quodsi me quoque voles aliquem commentarium facere, designa mihi; Qualem velis faciam et, ut jubes, faciam. Quidvis enim subire paratus sum, dum a te res nostrae inlustrentur. Plane non contempseris et orationes ad senatum et adlocutiones nostras ad axercitum. Mittam tibi et sermones meos cum barbaris habitos: Multum haec tibi conferent.

² Unam rem volo non equidem demonstrare discipulus magistro, sed existimandam dare: Circa causas et initia belli diu commoraberis, et etiam ea, quae nobis absentibus male gesta sunt; tarde ad nostras venies. Porro necessarium puto, quanto ante meum adventum superiores Parthi fuerint dilucere, ut quantum nos egerimus appareat. An igitur debeas, quomodo πεντηκονταετίαν Θουκυδίδης explicuit, illa omnia corripere an vero paulo altius dicere nec tamen ita ut mox nostra dispandere, ipse dispicies.

³ In summa meae res gestae tantae sunt, quantae sunt scilicet, quoiquoimodi sunt: Tantae autem videbuntur, quantas tu eas videri voles.

ad Verum Imp. 1.3 [109 Hout; 2.236 Haines]

Domino meo Vero Augusto.

Quamquam me diu cum ista valetudine vivere jam pridem pigeat taedeatque, tamen ubi te tanta gloria per virtutem parta reducem videro, neque in cassum vixero neque invitus, quantum vitae dabitur vivam.

Vale, domine desiderantissime. Socerum et liberos vestros saluta.

ad Verum Imp. 1.4 [109 Hout; 2.236 Haines]

Magistro meo.

Quidni ego gaudium tuum mihi repraesentaverim, mi magister carissime? Equidem videre te et arte complecti et multum exosculari videor mihi toto <...>

[plures paginae desunt]

ad Verum Imp. 1.5 [109 Hout; 2.84 Haines]

<Domino meo Vero Augusto>

¹ <...> animi mei perturbatione non possem. Sed acceptis litteris tuis ea re jam primum bona spes mihi ostentata est, quod tua manu scripseras; deinde quod post abstinentiam tridui et sanguinem satis strenue et prompte demissum liberatum esse te periculo inpendentis valetudinis nuntiabis. Respiravi igitur et revalui et apud omnis foculos, aras, lucos sacros, arbores sacratas (nam rure agebam) supplicavi. Et nunc expecto cognoscere ex tuis litteris quantum medici isti dies promoverint ad vires reficiendas. Enimvero nunc majore multo cura diligentiaque opus est, ut paulatim temet compleas, nec properes ad detrimenta virium resarcienda. Nam id quidem omnium opinione compertum et traditum est sanguinem, ubi abundet, incursim detrahendum, postea pedetemptim esse reparandum. ² Fac, oro te et obsecro, domine, quod tuo egregio ingenio decet, temperes et reparcas et modificeris desideriis omnibus, quae nunc acriora solito et procaciora existere necesse est post abstinentiam, qua necessario in tempore usus es.

³ Fratrem dominum saluta, quem salvom habebis, si tute salvus eris. Vale, domine dulcissime.

ad Verum Imp. 1.6 [110 Hout; 2.150 Haines]

Vero Augusto domino meo.

¹ Quanta et quam vetus familiaritas mihi intercedat cum Gavio Claro, meminisse te, domine, arbitror. Ita saepe de eo apud te ex animi mei sententia sum fabulatus. Nec ab re esse puto memorem te tamen admonere. ² A prima aetate sua me curavit Gavius Clarus familiariter non modo iis officiis, quibus senator aetate et loco minor majorem gradu atque natu senatorem probe colit ac promeretur, sed paulatim amicitia nostra eo processit, ut neque illum pigeret neque me puderet ea illum oboedire mihi quae clientes, quae liberti fideles ac laboriosi obsequuntur nulla hoc et mea insolentia aut illius adulatione, sed mutua caritas nostra et amor verus ademit utrique nostrum in officiis moderandis omnem detrectationem. ³ Quid ego memorem negotia in foro nostra minima maximaque ab eo curata? Aut domi quod uspiam recte clausum aut obsignatum aut curatum aut confectum quid vellem, me uni huic mandasse et concredidisse? ⁴ Sed quod alumnus meus aegre toleraret, valetudine meae curandae ita semper studuit, tantam omni tempore etiam operam dedit, ut excubaret etiam aegro mihi et, ubi meis ego uti manibus per valetudinem non possem, manu sua cibos ad os meum adferret. Postremo, si quid humanitas absente Victorino et domino fratre meo mihi accidisset, huic justa corpori meo curanda mandavi. Praesentibus etiam illis ab hoc potissimum corpus meum contrectari volui, quo minus doloris ad fratrem et generum meum ex contactu ullo corporis mei perveniret.

⁵ Haec mihi cum Gavio Claro jura sunt. jam ego, si res familiaris mihi largior esset, ne quid ad senatoris munia facile toleranda deeset, omni ope subvenirem neque umquam ego hujus negotii causa eum trans mare proficisci paterer. Nunc et nostrae res ahud copiosae et hujus paupertas artior me compulerunt, ut eum invitum expellerem in Suriam ad legata, quae ei in testamento hominis amicissimi obvenerunt persequenda. ⁶ Quae paupertas Claro meo nulla ipsius culpa obtigit, sed neque paterna ulla neque materne bona fruenda percepit: Eaque fine heres patri fuit, ut creditoribus paternis aegre satisfaceret. Ceterum parsimonia et officiis et frugalitate onera quaestoria et aedilicia et praetoria perfunctus est. Cui quidem per absentiam ejus divus pater vester sumptum praeturae de fisco vestro cum expendisset, ubi primum in urbem Clarus reconsciliata sibi valetudine rediit, omne fisco vestro persolvit.

⁷ Nihil isto homine officiosius est, nihil modestius, nihil verecundius. Liberalis etiam, si quid mihi credis, et in tnata tenuitate; quantum res patitur, largys, simplicitas, castitas, veritas, fides Romana plane, φιλοστοργία vero nescio an Romana: Quippe qui nihil minus in tota mea vita Romae repperi quam hominem sincere φιλόστοργον; ut putem, quia reapse nemo sit Romae φιλόστοργος, ne nomen quidem huic virtuti esse Romanum.

⁸ Hunc tibi, domine, quantis possum precibus commendo, si umquam me amasti sive amaturus umquam es, hunc a me fidei tuae atque opi traditum tuearis peto. Quaeras fortasse, quid pro eo <..>

[plures paginae desunt]

ad Verum Imp. 1.7 [111 Hout; 2.238 Haines]

<Vero Augusto domino meo>

¹ <...> desideretur is honor, quo pariter quisque expetit, si quid honoris aliis impertitum videat. Probasti me laudastique consilium, neque tamen triduo amplius vel quadriduo id a te obtinere potuisti ut mihi verbo saltem responderes; sed ita excogitasti: Primum me intromitti in cubiculum jubebas, ita sine cujusquam invidia osculum dabas, credo ita quom animo tuo reputans, mihi, cui curam cultumque tradidisses oris atque orationis tuae, jus tui quoque osculi habendum omnisque eloquentiae magistros sui laboris lege fructum capere satus in vocis aditu locatum. Morem denique saviandi arbitror honori eloquentiae datum. Nam cur os potius salutantes ori admovemus quam oculos oculis aut fontes frontibus aut, quibus plurimum valemus, manus manibus, nisi quod honorem orationi impertimus? Muta denique animalia oratione carentia etiam osculis carent. Hunc ego honorem mihi a te habitam taxo maximo et gravissimo pondere.

² Plurima praeterea tua erga me summo cum meo honore et dicta et facta percepi sic: Quotiens tu me manibus tuis sustinuisti, adlevasti aegre adsurgentem aut difficile progredientem per valetudinem corporis paene portasti! Quam hilari voltu semper placatoque ore nos adfatus es! Quam libenter conseruisti sermonem, quam diu produxisti, quam invitus terminasti! Quae ego pro maximis duco. Sicut in extis inspicienti diffissa plerumque minima et tenuissima maximas prosperitates significant deque formicularum et apicularum ostentis res maximae portenduntur, item vel minimis et levissimis ab uno et vero principe habitis officii et bonae volentiae signis significari arbitror ea, quae amplissima inter homines et exoptissima sunt, amores honoresque. Igitur, quaecumque mihi a domino meo tuo fratre petenda fuerunt, per te petita atque impetrata omnia malui.

ad Verum Imp. 1.8 [113 Hout; 2.232 Haines]

Domino Aurelio Vero Augusto.

¹ Fatigatum me valetudine diutina et praeter solitum gravi ac gravissimis etiam luctibus paene continuis adflictum (nam in paucissimis mensibus et uxorem carissimam et nepotem trimulum amisi), sed his plerisque me malis perculsum, relevatum aliquantum fateor quod te meminisse nostri et quaedam nostra desiderasse cognovi. Misi igitur, quae dominus meus frater tuus litteris tuis admonitus mittenda censuit. Adjunxi praeterea orationem pro Demostrata, quam cum fratri tuo primum obtuli, didici ex eo Asclepiodotum, qui oratione ista compelletur, a te non improbarei. Quod ego ubi comperi, cupivi equidem abolere possem. Quid igitur, quid igitur, inquam, probabis? Asclepiodotum, cum a te probetur, mihi quoque fieri amicissimum, tam hercule quam est Herodes summus nunc meus, quamquam extet oratio. ² Egit praeterea mecum frater tuus inpense id, quod ego multo inpensius adgredi cupio et, ubi primum commentarium miseris, adgrediar ex summis voluntatis opibus; nam de facultate tute videbis, qui me idoneum censuisti.

ad Verum Imp. 1.9 [113 Hout; 2.234 Haines]

Magistro meo.

¹ Certo esse te, mi magister carissime, etiamsi reticeam, nihil dubito, quantaeque mihiacerbitati sit tua omnis vel minima tristitia. Enimvero cum et uxorem per tot annos caram et nepotem dulcissimum paene simul amiseris, maximam misericordiam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pernostique graviora mala quam, ut magistrum doctis dictis consolari audeam. Sed patris est pectus amoris pietatisque plenum effundere . . . . . . . . . . . opus . . . . . . . . . . . . . . . tristium tempore deliberasti morosus.

² Nunc ad reliqua litterarum tuarum convertor: Delectatus oratione velim uti obliti amarae litis istius agatis pacem. Quid putas, mi magister? Irascar, nisi qui a me munus aut novum magistratum et per me accipies . . . . . . . . . . major erat . . . . . . . . . . . . . si ple . . . . . . . . . . . sas defendisset leges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . conqueris non vera subdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . disse certis fidelius, quo nihil aliud ego cogito quicquam aut expeto aut somnio. Diserta fratris acta et scripta cum ineditis aliis fratris adquisita transmittam

[plures paginae desunt]

ad Verum Imp. 1.10 [114 Hout; 1.304 Haines]

<Magistro meo.>

¹<...> nostro, Culpurnium dico, contentio est, quem ego facile et omnibus spectantibus et te, si spectaveris, teste revincam, Pyladen magistro suo istum tanto meliorem esse, quanto sit Apolausto similior. Sed quod sine joco dicatur: Jube Valerium istum Antonium dare mihi libellum, uti rescriptione quoque nostra gratia sententiae nostrae fiat.

² Epistulam tuam summa cum voluptate et solita cum admiratione legi. Vale, mi magister, Vero tuo dulcissime et carissime.

ad Verum Imp. 1.11 [114 Hout; 1.296 Haines]

Magistro meo.

¹ Ah est, quod ego tecum graviter conquerar, mi magister, et quidem uti querellam dolor superet, quod ego tanto post intervallo neque conplexus neque adfatus sim, cum et in Palatium veneris, et postquam ego a domino meo fratre vixdum discesseram. Equidem multum fratrem meum objurgavi, cur me non revocavit neque culpam abnuere ausus est. Quantum, oro te, fuit ante mihi significare te ad fratrem meum venturum esse, velle me quoque visere, postremo redire me jubere, uti confabularemur? Quid enim? Si me hodie domum arcessas, nonne omnibus omissis lubens curram? Qui quidem aegerrime tulerim, quod non cotidie ad te commeem. Quin gravissimum stationis nostrae id esse arbitrer, quod veniendi ad te adeo rari casus sunt vel desunt. nam si . . . st dies aberis plerumque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oriatur ad Idus neque convenis . . . dinos non etsi nobis quaeundis perdis tempus prius Romam issem, nisi hominis cujus festiva praesentia . . . . . . . . . . causa . . . . . homini tali separasse retine mihi, oro, esse . . . rescriptus . . . . . . s matrisque paucis permodestis verbis ad te currissem . . . nunc oro saltem, dum discurris autumno me praevenias prognososam oro, quid homines autument, quin te . . . . . . . rure venis Romam lis expecto te apud me.

² Vale, mi magister, Vero tuo carissime. Cratiam saluta.

ad Verum Imp. 1.12 [115 Hout; 1.296 Haines]

Domino meo Vero Augusto.

¹ Quod heri, cum in Palatium vestri visendi causa venissem, te non viserim, pro!, non de mea culpa evenisse ostendam paulo post. Quodsi libens id, si serio libens scienti animo . . . . . . . . . . . . . pote persolvissem, haudquaquam me paenitaret. Fuit enim, fuit tanta haec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . familiaribus litteris mecum expostulares neque tanto opere gauderem, sei, cum ad te venissem, summo cum honore a te appellatus essem, quam nunc gaudeo tanto me jurgio desideratum. Namque tu pro tua persingulari humanitate omnes magno opere requiris absentes. Haec denique seria causa est, in qua malim te mihi graviter irasci quam libenter ignoscere: Irasceris enim, quando revera desiderantius desiderasti; a quibus autem aversus fueris, neque irasceris neque desiderabis, si amare desieris. Enimvero, cum tu tuusque frater in tantis opibus locati, tanta multitudine omnium generum omniumque ordinum, in quos amorem vestrum dispergitis, circumfusi mihi quoque partem amoris vestri nonnullam impertiatis, quid me facere oportet, cujus spes opesque omnes in vobis sunt solis sitae? Non etiam tum pectus meum . . . vide valiturus vestra . . . . . comi . . . . . . . . . . dum . . . . . . . . . dominis nobis . . . . . . . . . . . . . . . . atque . . . . . . . . . . quid ea . . . . . fieri aut libe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . praestare possim quam, uti vos illis anteponam. Sic enim profecto merebor, ut vos quoque illos mihi anteponatis.

³ Sed ne diutius defensionem meam differam, nulla, ut dixi, mea culpa accidit, ut te non convenirem. Nam ex hortis ego redii Romam ante diem quintum Kal. April. diluculo, uti bis ipsa illa, si possem, die longo post tempore complecterer. Sed epistula tua mihi erat Romam . . . . . si ita est paulo ante . e . . e . perlata s . . . stas perscriptas . . . . . alias interim tuas, si, domine, in tanta et tali aetate instat provecta senectute avi natus . . . nisi pax replet adeo nisi clandestino peraegre pergerem ego procul rusticus: Quidnam ut facerem? “Satin salve” ut percontarer? An ut complecterer? An ut exoscularer? An ut confabularer? An ego quarto post mense lacrimas vestras spectatum measque ostentatum venirem? Quid igitur postero die feci? Non sum ausus neque fratri tuo neuqe tibi scribere me ad vos esse venturum, sed ad libertum vestrum Charilam perscripsi his, si recte memini, verbis: “οἶσθ᾿ εἰ σήμερον εὔκαιρόν ἐστιν ἀφικέσθαι με πρὸς αὐτούς; σύ μοι δήλωσαν ὡς ἀνὴρ εὔφρων κἀμοὶ φίλος· καινὰ ὅσ᾿ ἐπίστελλε.” Hortante eo in Palatium

[quattuor paginae desunt]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mithras . . protegeris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

ad Verum Imp. 1.13 [117 Hout; 1.306 Haines]

<Domino meo Vero Augusto>

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . irat alieni reges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . percontatum an videre me posset; postquam respondi posse, succidaneum sibi Tranquillum nostrum paravit. Mea parum refert, quis me de caris tibi amicis diligat, nisi quod prior ratio est ejus, qui minus est nostri fastidiosus. Ego . . . . . . . . . amicorum tuorum ejusdem leo . . . . . sed exiliora facerem omnis, quales ex tempore ego vidi. Praevenit autem me Tranquillus, cum frigeret, etiam nunc devetantem, sed minus aegrum. Qua de causa sollicitudini tuae tantas gratias ago, quantas Transquillli industriae, qui nisi sciret, quanto opere me diligeres, voluntarium hoc negotium sibi numquam expetisset.

M. Frontonis epistularum ad Verum imperatorem Aurelium Caesarem liber II

ad Verum Imp. 2 [118 Hout; 2.128 Haines]

Domino meo Vero Augusto salutem.

¹ Jamjam, imperator, esto erga me, ut voles, utque tuus amicus feret: Vel tu me neglegito vel etiam spernito, nihil denique honoris inpertito, in pstremis, si videbitur hebeto: Nihil est ita durum aut ita injurium, quod me facere adversus, si maxime velis, possis, quin ego ex te gaudiis amplissimis abundem. ² Virtutes tuas bellicas et militaria facinora tua atque consulta me nunc laudare tu forsitan putes. E quibus ego rebus, tametsi sunt pulcherrimae et in rem publicam imperiumque populi Romani optimae amplissimaeque, tam ex iis ego rebus laetandis virilem cum ceteris portionem voluptatis capio. Ex eloquentia autem tua, quam scriptis ad senatum ita litteris declarasti, ego jam hic triumpho. Recepi, recepi habeoque teneoque omnem abs te cumulatam parem gratiam: Possum jam de vita laeto animo excere magno operae meae pretio percepto magnoque monumento ad aeteram gloriam relicto. Magistrum me tuum fuisse aut sciunt omnes homines aut opinantur aut vobis credunt. Quod equidem parcius mihimet ipse adrogarem, nisi vos ultro praedicaretis: Id quoniam vos praedicatis, ego nequeo negare. ³ Bellicae igitur tuae laudis et adoriae multos habes administros multaqu armatorum milia undique gentium accita victoriam tibi adnituntur et adjuvant, eloquentiae virtus, ausim dicere, meo ductu, Caesar, meoque auspicio parta est . . . . . ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . er . . . . . . . . . . . . . . . . moenera pl . . . . . .

[duae paginae desunt]

<...> auxilium . . . . . . . . . . lo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . q . . . prima navium ca . . . . . . . . inrumpe . . . . . . . . . . . . .

⁴ A rhetore . r . . . . . . . . . . sicut nunc ego gloriae tuae eloquentia partae messem majorem carpo florum, sapientiae tibi vestigator atque indagator atque exercitator. Oro te, Luci, An . . . . orum aut Dacorum quisquam e . . . . . . Germanus alior . . . . l . . or . . . quispiam num qui . . . . . . . . igitur ceteri cum verborum tuorum lumina, cum pondera sententiarem, cum brevitas . . . . sonum denique orationis tuae seriae esc . . d . . . o neque fluxibus lascivis redolentis . . ib . . m . d . ec . . . . . plerique ut in o . . asie . . . tu . . en . . . familiari t . . . . . s . t . . . . . . sse cubilibus, quibusque vestigiis, unum quid eorum indgaveris, intellego, ut qui venanti haec tibi adsiduus et obsequens haeserim.

⁵ Itaque cum oratione omnes regas, lego atque audio, cumque senatum populi Romani ad omnes verborum tuorum sententiarumque . . . . . . . . clama . . . . . . . . . . . . . . . . . next . . . . . . . . de . . . . go habes . . . . . . . . . . . . . . . . s amp . . . . . . . . . ad gloriam mag . . . . . . . . quam quod a fratre . . . os fides imp . . . . . . . . . . . . . . . . dentiu. . . . . . . . . quod fratri et a . . . . . . didicerimus omn . . . . . . . . . gaudium ex eloquentia . . . . imperio pon. . . . . . . . . . . . um imperium. . . . . . . . tibus traditum . . . . . . . . vestra . . st . . . . . . . . . . . quanto autem. . . . . . . . . ., cujus sit partis . . . . . . . quam dono dat . . . . . . . . . . . . matis namque . . . . . . . . . . rio apparetis non parum id, quod eloquenter paratum est. ⁶ Plerisque etiam indignis paternus locus imperium per manus detulit, haud secus quam pullis, quibus omnia generis insignia ab ovo jam insita sunt: Crista et pluma et cantus et vigiliae; regum liberis in utero matris summa jam potestas destinata est; obstetricis manu imperium adipiscuntur. Variae sunt eis memoriae: Est coram populo . . . non ita populo si itaque . . . et personae sicut initiatos rerum vero Persarum equi arbitratu co . . fit haec non cursu, sed hinnitu priorem de Romano . . . . . . . . inter Remum et Romulum ex diversis montibus augurantes exempla eloquentiam non Romulus . e . . centuriatis comitiis paratr, non cum . . . . . aquilae et voltures convolent, non si Pegasus hinniat . . . . . insidiis saepe aliorum et conjurationibus ademptum aliis imperium ad alios delatum scimus, sed neque viventi eloquentia potest adimi neque morte adempta in alium transferri. ⁷ Tecum frater tuus juste probat ea facta Romuli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pl . . . segnes nunquam impetras eloquentiam parare, nisi . . . . . bo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m . . . . . . . . . n aut decerni viris praeensi dividit aut deorum numine ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dicere uberius nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . didetaced . . d . d . . ed . . . toreo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dis . . . . . . are . . . ra . per . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ausrede . . . . . . . . . interdum . . . nibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lupis ululare, bellator tuba re . . . . . . . . . . deorum etiam partim eloquentes se quam tacitos coli maluerunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

⁸ Ope deorum . . . . . . . . . . perat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . contumacia ego - - sint - - pervivacibus eloquentiae incutiatur. Ne fulmen quidem aeque terreret, nisi cum tonitru caderet. Ea ipsa tonandti potestas non Diti patri neque Neptuno neque dis ceteris, se imperatori summo Jovi tradita est, ut fragoribus nubium et sonoribus procellarum, velut quibusdam caelestibus vocibus, altissimum imperium a contemptu vindicaret.

⁹ Igitur si verum imperatorem generis humani quaeriti, eloquentia vestra imperat, eloquentia mentibus dominatur. Ea metum incutit, amorem conciliat, industriam extinguit, virtutem cohortatur, vitia comfutat, mulcet, docet, consolatur. Denique provoco audacter et condictione vetere: Omittite et Armeniam subigite. Alii quoque duces ante vos Armeniam subegerunt, sed una mehercules tua epistula, una tui fratris de te tuisque virtutibus oratio nobilior ad gloriam et ad posteros celebratior erit quam plerique principum triumphi. Ventidius ille, postquam Parthos fudit fugavitque, ad victoriam suam praedicandam orationem a C. Sallustio mutuatus est, et Nerva facta sya in senatu verbis rogaticiis commendavit. Item plerique ante parentes vestros propemodum infantes et elingues principes fuerunt, qui de rebus militiae a se gestis nihilo magis loqui possent, quam galeae loquuntur.

¹⁰ Postquam res publica a magistratibus annuis ad C. Caesarem et mox ad Augustum tralata est, Caesari quidem facultatem dicendi video imperatoriam fuisse, Augustum vero saeculi residua elegantia et latinae linguae etiam tum integro lepore potius quam dicendi ubertate praeditum puto, post Augustum nonnihil reliquiarum jam et vietarum et tabescentium Tiberio illi superfuisse, imperatores autem deinceps ad Vespasianum usque ejusmodi omnes, ut non minus verborum puderet, quam pigeret morum et misereret facinorum.

¹¹ Quod quis dicat: “Non enim didicerant”, cur ergo imperabant? Aut imperarent gestu, censeo, ut histriones, aut nutu ut muti, aut per interpretem ut barbari. Quis eorum oratione sua populum aut senatum adfari, quis edictum, quis epistularum suismet verbis componere potuit? Quasi phrenitis morbus quibus implicitus est aliena eloquentes imperitabent: Ut tibiae sine ore alieno mutae erant. imperium autem non potestatis tantummodo vocabulum, sed etiam orationis est. Quippe vos imperandi jubendo vetandoque exercetur: Nisi bene facta laudet, nisi perperam gesta reprehendat, nisi hortetur ad virtutem, nisi a vitiis deterreat, nomen suum deserat et imperator frustra appelletur.

¹³. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . qui culpam majoribis partum subdere, nefarium falsam pugnam deferre militare flagitum est, testimonium falsum dicere interest veras . . . tur facere capital . . . orationem falsam habere malignitate elusci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . is ha . . . . . veteris eloquentiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tavit pater.

¹⁴ De nilacu<...>

[una pagina legi nequit]

<...>vit eloquentiaei illius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . inpertes . . . . . . . . . has politus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nullas . . . . . . . . . . . . . alia Sallustium amo qui . . . . . . . . . . . . . . d tos ovibos sustineres . . . . gallas in oratore se dare vellet, Cicero autem modulatius. Vos utriusque gratiam sectanes meam moderantis viam vaditis.  

¹⁵ Exstant epistulae utraque lingua partim ab ipsis ducibus conscriptis, partim a scriptoribus historiarum vel annalium compositae, ut illa Thucydidi nobilissima Niciae ducis epistula ex Scilia missa; item apud C. Sallustium ad Arsacen regem Mithradatis auxilium inplorantis litterae criminosae et Cn. Pompei ad senatum de stipendio litterae graves et Adherbalis apud Cirtam arte obsessi invidiosae litterae; verum omnes, uti res postulat, breves nec ullam rerum gestarum expeditionem continentes. In hunc autem modum, quo scripsisti tu, extant Catuli litterae, quibus res a se jacturis atque damnis sane gestas, at lauro merendas historico exemplo exposuit; verum turgent elate prolata teneris prope verbis. Historia tamen potius splendide perscribenda; si ad senatum scriberetur, etiam caute. Pater Tullios jubilatus Consiliorum suorum, si in formam epistulae contulisset (necessario brevius et expeditius et densius et, quod interdum res poscit, inornatius), scripsisset melius.

¹⁶ Tuae litterae et elqoquentes sunt ut oratoris, strenuae et ducis, graves ut ad senatum, ut de re militari non redundantes. Nam neque invitant ad memorata seria neque ad formularia Liviana neque ad Titii Ausgonis pusillas et decoras voces, sed ad illa destillata responsa, in quibus peritia brevitatis ad obscuritatem coartatis membris fuit etiam imperator . . . . quid ad senatum quom debet loqui, epistulam . . . . . . . . . eaque titulandi difficultas facta adeo . . . . . . raeque, de quibus scribendum erat, cum . . . . . . . . nisiusta est aliomet . evi opus despexerant themata magnopere movendum coercenda . a . . . se denique cum jam . . . vita sicut, priusquam aliquam provinciam vastasset mer . . a . . nolui acta scelerata aperire acerbareque iterum, quod ille nostro ignavo atque inermi exercitu victo insultasset aut, cur provinciam cum parte exercitus non ipse sustentasset, nos . . . od indutiis cum hoste fractis res extitisset, vel quod Sohaemo potius, quam Vologaeso regnum Armeniae dedisset aut, quod Pacorum regno privasset.

¹⁷ Nonne oratione ejusmodi explicari vis, ut Nepos de re Numantina epistulam (eo minora de bello) innectit: “Undique viri e nationivus adducti Hispaniae aderant operam gestantes: Aurata pedites capita maculata galea ornati pelles discolorant.” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . saturo summa eloquentiae ectae alacrisque virtus est de sublimioribus magnifice, de tenuioribus magnifice, de tenuioribus palam dicere frugaliter. Idoneas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nectaturi vi consolatio ista illata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pannis tecta praestabit varia locus igitur antelata ad summam in eloquentia sis . . . illa pervenire, esca sola est et, cum ardue ad normam fruges sis uberes adeptus, post maluisti cedere ex re et sumittere te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . solum olim, sed in senio falsa putaret . . . . . . . . . . . . . . issima consilia . . aemulas esse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . li . . . . . . . . . . . . . illa com . . . etiam diserto ei persilearis triumphabis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . amplissima sunt aspera ad facta ad ista illustria neque frustra, sed alicujus fide testata memoriae ceteros ars ad sua sponte regit, quia ars insita me sobrio pusilla exosculor in rostris probatissimus priscis verbis plerumque utor arisque interrogatus ita in orationibus dixeram antea pro me, postea dicturus aliena eloquentia studiis nitere suscites artem atque inertes per plures . . . . . . . . . . . . umne dis placo . . que . . . ares ca . . . n . . . cepisse . . plet palam meminisse denuo, si quis de . . is fere perditus . . testatus. ¹⁸ His te consiliis, imperator, a prima pueritia tua non clipeus profecto nec lorica, sed libri et litterarum disciplina inbuebat. Cum multa ejusmodi consiliosa exempla in historiis et in orationibus lectitares, ad rem militarem magistra eloquentia usus es.  

¹⁹ Exercitus tibi traditus erat luxuria et lascivia et otio diutino corruptus. Milites Antiochiae adsidue plaudere histrionibus consueti, saepius in nemore vicinae ganeae quam sub signis habiti. Equi incuria horridi, equites volsi; raro bracchium aut crus militum hirsutum. Ad hoc vestiti melius quam armati, adeo ut vir gravis et veteris disciplinae Laelianus Pontius loricas partim eorum digitis primoribus scinderet, equos pulvillis instratos animadverteret. Jussu ejus cornicula consecta, a sedilibus equitum pluma quasi anseribus devolsa. Pauci militum equum sublimitus insilire, ceteri aegre calce, genu, poplite repere. Haud multi vibrantis hastas, pars major sine vi et vigore tamquam labceas jacere. Alea in castris frequens, somnus pernox aut in vino vigilia. ²⁰ Hujuscemodi milites, quibus imperiis contineris et ad frugem atque industriam converteres, nonne te Hannibalis duritia, Africani disciplina, Metelli exempla historiis perscripta docuerunt? Ipsum hoc tuum a te diutina prudentia consultum, quod non ante signis conlatis manum cum hostibus conseruisti, quam levibus proeliis et minutis victoris militem imbueres, nonne Cato docuit, orator idem et imperator summus? Ipsa subjeci Catonis verba, in quibus consiliora tuorum expressa vestigia cerneres: “Interea unamquamque turmam, manipulum, cohortem temptabam quid facere possent. Proeliis levibus spectabam, cujusmodi quisque esset. Si quis strenue fecerat, donabam honeste, ut alii idem vellent facere, atque in contione verbis multis laudabam. Interea aliquot pauca castra feci, sed ubi anni tempus venit, castra hiberna.”

[una pagina legi nequit]

²¹ <...> ne defendere. Atenim ples quia quen . . inbellem idem . le . . . non enim . . ui . ibus eadem ingentim. Neque similis virtus deest columbae alis pernicibus praedie . . . l . . . . . . . niubo . . . portendunt . . . d . . vultures et aquilae . e nescit modis ut rebus et cum . a . a . isa . . . . tisque e . ds . . tentis . . . r . . . . . . . . . . esu . . . . . . ia . . . . n . . sicut non is . . . solitatim eo . . . . . . . . . . . . . . inis . morem . . . . . . . . . n . . . . . s . . e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . atversus vod . . . non unus recess . . . sermonum acer . . . . . . . . . . . . . . . et bae . . . . . . . . . . . . . . e . . . . . . . . . . . . . . ter inter se cohaerent ut cum comitibus aliis artibus penetrarent.  

²² Sed caput atque fons bonarum artium et studiorum ab eloquentiae disciplinis oritur, neque res militaris neque officii observantia, quam philosopham vocant, perfecta gigni potest, nisi cum eloquentia creata sit. Utri earum artium defuerit eloquentia, ea quasi ab . . . el . . . ainsio noscit nam quisquam rectius belli consilia tractaverit, nisi illis adsuetus in orationibus legibus . . . n . . al tuo eae oeis . e . n . . . . . . . sagac . . conte clare . . prudentius divideres . . sollertius non . . . . . omnia quasi persaturam ingentem non extercerem misce . . . . . . . sed . . . . . . . . . . nescio enim . . lo . . . . . . . . . . . . . . cm parum perdiscis quomodo orationis in . . . . . . ibi structio t . . . . . . lae laus s . . s, quia equidem Syriae p . . . . . . vetustis alia fecundis cropla, modo fata decorare valeat, quae hinc quadamtentus magis minusve depicta sint: Ut principio ingrediendum, ut post principia ordo explicandus, ubi gravis per ballistas urguendum, ubi sanis argumentis res redintegranda, ubi gravioribus comfligendum, ubi immissis habenis eloquentia percursandum, quando orationi finiendae receptui canendum.

²³ Etiam Viriathus, etiam Spartacus belli scientes et manu prompti fuerunt. Sed etiam omnes universos quicumque post Romam conditam oratores extiterunt illos etiam, quos in Oratore Cicero eloquentiae civitate gregatim donavit, si numerare velis, vix trecenorum numerum conplebis, quom ex una Fabiorum familia trecenti milites fortissimi pro patria dimicantes uno die occubuerint. Non enim lenis aestimator sum: Milia sub pellibus . . . . . unum diem remanserunt diserte themati, si sapias . . . potes immo praem . . . . . tecone . . . etiam . . . . vium quem tu praem . . . .

[duae paginae desunt]

²⁴ <...> . . . spolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . et Parthorum prompte et graviter respondisti. Scilicet hoc te a centurionibus vel primipilaribus, eleganttissimis altercatoribus, didicisse! Dausara et Nicephorium et Artaxa ductu auspicioque tuo armis capta sunt, sed arcem munitam et invictam et inexpugnabilem, quae in fratris tui pectore sita est, ad nomen Armeniaci, quod recusaverat, sumendum, quis alius quam tu aut quibus aliis tu quam eloquentiae copis adortus es? Comitem tibi ad impetrandum adscisti exercitum, sed loquentem exercitum oratione pugnantem. In ea tu parte litterarum tuarum, ut fratrem amantem decuit, sententiis magis crebris et dulcibus usus es et verba modulatius collocasti. Quae cum legerem (in senatu enim per valetudinem non potui adesse), cum eloquentia tua fratrem tuum urgeri viderem, ita cum tacitis cogitationibus meis compellabam: “Quid hoc rei est, Antonine? Nam tibi video nomen quod recusaveras accipiendum esse et de sententia decedendum. Quid nunc meae, quid philosophorum litterae agunt? Litteris militis vincimur. Ecquid autem pulchre scripsisse videtur? Numquod verbum insolens aut intempestivum? Aut num ego tibi videor gloriosum militem erudisse? Quin, quod votis omnibus expetisti, habes fratrem fortem, virum bonum dicendi peritum; eadem enim dicit ille quam tu, sed ea minus multis ille quam tu.” ²⁵ Cum maxime haec ego mecum agitabam, quom orationi tuae successit Antonini oratio, di boni, quam pulchra, quam vera, multa! Plane dicta omnia et verba delenifica pietate et fide et amore et desiderio delibuta. Quid facerem inter duos, ambos meos? Petitoremne an, unde peteretur, magis laudarem? Antoninus erat cum imperio obsequens, tu autem, Luci, cum obsequio eras prae amore imperiosus. Eas ego orationes ambas cum dextra laevaque manu mea gestarem, amplior mihi et ornatior videbar daduchis Eleusine faces gestantes et regibus sceptra tenetibus et quindecemviris libros adeuntibus, deosque patrios ita comprecatus sum: “Hammo Juppiter et Libyae”<...>

[sex paginae desunt]

M. Frontonis ad M. Antoninum de eloquentia liber

ad Anton. de eloqu. 1 [133 Hout; 2.46 Haines]

<Antonino Augusto Fronto.>

¹ <...> ingenio discrepanti. Juberesne me niti contra naturam adverso, quod ajunt, flumine? Quid, si quis postularet, ut Phidias ludicra aut Canachus deum simulacra fingerent aut Calamis ut Tyrrhena aut Polycletus Etrusca? Quid si Parrhasium versicolora pingere juberet aut Apellen unicolora aut Nealcen magnifica aut Protogenen minuta aut Nician obscura aut Dionysium inlustria aut lascivia Euphranorem aut Pausiam . . . . . . . . a? ² In poetis autem quis ignorat, ut gracilis sit Lucilius, Albucius aridus, sublimis Lucretius, medicoris Pacuvius, inaequalis Accius, Ennius multiformis? Historiam quoque scripsere Sallustius structe, Pictor incondite, Claudius lepide, Antias invenuste, Seisenna longinque, verbis Cato multijugis, Coelius singulis. Contionatur autem Cato infeste, Gracchus turbulente, Tullius gloriose; jam in judiciis saevit idem Cato, triumphat Cicero, tumultuantur Gracchus, Calvus rixatur.

³ Sed haec exempla fortasse contemnas? Quid? Philosophi ipsi nonne diverso genere orationis usi sunt? Zeno ad docendum planissimus, Socrates ad coarguendum captiosissimus, Diogenes ad exprobrandum promptissimus, Heraclitus obscurus: involvere omnia, Pythagora mirificus: clandestinis signis sancire omnia, Clitomachus anceps: in dubium vocare omnia. Quidnam igitur agerent isti ipsi sapientissimi viri, si de suo quisque more atque instituto deducerentur? Socrates ne coargueret, Zeno ne disceptaret, Diogenes ne increparet, ne quid Pythagoras sanciret, ne quid Heraclitus absconderet, ne quid Clitomachus ambigeret?

⁴ Sed ne in prima ista parte diutius, quam epistulae modus postulat, commoremur, tempus de verbis primum, quid censeas, considerare. Dic sodes hoc mihi: Utrumne, temetsi sine ullo labore ac studio meo verba mihi elegantiora ultro occurrerent, spernenda censes ac repudianda an cum labore quidem et studio investigare verba elegantia prohibes, eadem vero, si ultro, si injussu atque invocatu meo venerint, ut Menelaum ad epulas quidem, recipi jubes? Nam istud quidem vetare durum prosus atque inhumanum est: Consimile ut si ab hospite, qui te Falerno accipiat, quod rure ejus natum domi superfiat, Cretense postules vel Saguntinum, quod, malum, foris quaerendum sibi atque mercandum sit. Quid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . haud igitur indicarent ea, si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quid nostra memoria Euphrates, Dio, Timocrates, Athenodotus? Quid horum magister Musonius? Nonne summa facundia praediti neque minus sapientiae, quam eloquentiae gloria incluti extiterunt? An tu . . . . .s . . . . . . . . . consulto verbis usum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ne pallium quidem sordibus obsitum candido et pure lauto praetulisset. Nisi forte eum tu arbitrare claudum quoque consulto factum et servum consulto natum. Quid igitur est? Tam facile ille

[duae paginae desunt]

ad Anton. de eloqu. 2 [135 Hout; 2.52 Haines]

<Antonino Augusto Fronto.>

¹ <...> verborum loca, gradus pondera aetates dignitatesque dinoscere, ne in oratione praepostere, ut in temulento ac perturbato convivio, conlocentur; quae ratio sit verba geminandi et interdum trigeminandi, nonnumquam quadriplicia, saepe quinquies aut eo amplius superlata ponendi, ne frustra neve temere verborum strues acerventur, sed ut certo ac sollertei termino uniantur. ² Post ista omnia investigata, examinata, distincta, finita, cognita verborum omnium, ut ita dixerim, populo, sicut in bello, ubi opus est legionem conscribere, non tantum voluntarios legimus, sed etiam latentis militari aetate conquirimus, ita ubi verborum praesidiis opus sit, non voluntariis tantum, quae ultro obvenerint, utemur, sed latentia eliciemus atque ad imperandum indigabimus. ³ Hic illud etiam, ut ego arbitror, scite a nobis conventum, quibus rationibus verba quaerantur, ut non hiantes oscitantesque exspectemus, quando verbum ultro in linguam quasi Palladium de caelo depluat, sed ut regiones verborum et saltus noverimus ut, ubi quaesitis opus sit, ut per viam potius ad vestigandum quam invio progrediamur.

⁴ Certa igitur loca sunt a nobis <...>

[duae paginae legi nequeunt]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . dicitur autem esse officiorum rationis tripertitas ab eis: Primam speciem substantiae, ut sit, alteram qualitatis . . . tis, ut talis sit, tertiam rei, ut rem ipsam, cujus causa sapiens superiora officia suscipit, exerceat. Etiam profecto vir sapiens esse non potest, nisi . . autem non vulgari ritu et promisco, sed qui aptus con . . . . . . tendenti ad sapientiam. Has duas officiorum species substantiae et qualitatis . . . . . . . eri . ed non ter annua t . . . . neque semet contentas, sed illi - - g . . . . ipsam et negotium capiscendae exi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . discendae exercendaeque sapientiae. Tertiam autem hanc speciem rei dico ac negotiis solam terminatam, se quasi contentam. Hac officiorum ratione, si tamen aut ille verum ajebat aut ego olim audita memoria retineo, ut prima homini ad sapientiam tendenti sint molimenta, quae ad vitam salutemque pertinent adcurandam. Igitur et prandere et lavari et ungui et cetera ejusmodi munera tota sunt sapientis officia, quamquam neque in balneo quisquam sapientia s . p . ni . . usl . neque ut circa et au . . . d . id majus vi . . . . . . es . ad mensam cenarit, prandio comeso vomerit, sapientiam ructarit . . . . . ur, si ederis . . . . . . . . ces, i . . . . . . . . . . . . . . . . nisi vixeris.

⁵ Quid igitur istic admonendus es ne tinc . . . c . . . . nvio hoc d . . . . is . ene . . . prandio et mensa situm existimes? Non est sapientiae negotium vesci, sed sine vita, qua sine nulla sapientia, studia nulla si possunt esse, jam nunc . . . . . . . . . . . . . . . vides igitur . . . . . . . . officia et . . . . . . . tum a . ua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sapientia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . non sunt qui . . . . at non aeque sequentia officia, quae sunt qualitati cujusque accomodata, possunt omnium esse communia: Aliud prandium gubernatori commune et aliud pugili de integris tegoribus; aliud prandendi tempus aliua lavatio, alius somnus, alia pervigilatio.

⁶ Considera igitur, an in hac secunda ratione officiorum contineatur eloquentiae studium. Nam Caesarum est in senatu quae e re sunt suadere, populum de plerisque negotiis in contione appellare, jus injustum corrigere, per orbem litteras missitare, reges exterarum gentium compellare, sociorum culpas edictis coervcere, bene facta laudare, seditiosos compescere, feroces territare. Omnia ista profecto verbis sunt ac litteris agenda. Non excoles igitur id, quod tibi totiens tantisque in rebus videas magno usui futurum? An nihil referre arbitraris qualibus verbis agas, quae non nisi verbis agi possunt? Erras, si putas pari auctoritate in senatu fore Thersitae verbis expromptam sententiam et Menelai aut Ulixi orationem, quorum Homerus et voltus in agendo et habitus et status et voces canoras ac modulationem eloquentiae genera diversa nondum <...>

[duae paginae legi nequeunt]

⁷<…> fuisse Croesum et Solonem, periandrum et Polycraten, Alcibiaden denique et Socraten. Quis dubitat sapientem ab insipsiente vel praecipue consilio et dilectu rerum et opinione discerni et, si sit optio atque electio divitiarum atque egestatus, quamquam utraque et malitia et virtute careant, tamen electionem laude et culpa non carere? Proprium namque sapientis officium est recte eligere neque perperam vel postponere vel anteferre.

⁸ Si me interroges concupiscamne bonam valetudinem, abnuam equidem, si sim philosophus: Nihil est enim fas concupiscere sapienti aut adpetere, quod fors fuat, an frustra concupiscat; nec quicquam, quod in manu Fortunae situm videat, concupiscet. Tamen si necessario sit altera res eligenda, Achillei potius pernicitatem eligam quam debilitaten Philoctetae. Simile igitur in eloquentia servandum: Non opere nimio concupiscas igitur nec opere nimio aversere; tum si eligendum sit, longe longeque eloquentiam infantiae praeferas.

⁹ Audivi te nonnumquam ita dicentem: “Atenim cum aliquid pulchrius elocutus sum placeo mihi ideoque eloquentiam fugio.” Quin tu potius illud corrigis ac mederis ne places tibi, non ut id propter quod places repudies? Nam ut nunc facis, alibi tu medicamenta obligas. Quid tandem? Si tibi placebis tibi pio aliquo cultu parentis, pietatem spernabere? Places tibi cum facundus? Igitur verbera te; quid facundiam verberas? Tametsi Plato ita diceret itaque te compellaret: “O juvenis, periculosa est tibi praepropera placendi fuga: Novissimum namque homini sapientiam colenti amiculum est gloriae cupido; id novissimum exuitur.” Ipsi, ipsi, inquam, Platoni in novissimum usque vitae finem gloria amiculum erit.

¹⁰ Illud etiam audisse me memini pleraque sapientes viros in placitis mentis atque consultis habere debere quorum intedum usu abstineant, itemque interdum nonnulla in usu habere debere quae dogmatis improbent neque ubique rationem sapientiae rectam et usum vitae necessarium congruere.

¹¹ Fac te, Caesar, ad sapientiam Cleanthis aut Zenonis posse pertingere, ingratiis tamen sibi purpureum pallium erit sumendum, non pallium philosophorum soloci lana. Purpureo <...>

[una pagina legi nequit]

¹²<...> ne di immortales seirint comitium et rostra et tribunalia Catonis et Gracchi et Ciceronis orationibus celebrata hoc potissimum saeculo conticiscere, orbem terrae, quem vocalem acceperis, mutum a te fieri. Si linguam quis uni homini exsecet, inmanis habeatur. Eloquentiam humano generi exsicari mediocre facinus putas? Non hunc adnumeras Tereo aut Lycurgo? Qui Lycurgus quid tandem mali facinoris admisit, quam vites amputavit? Multis profecto gentibus ac nationibus profuisset vinum undique gentium exterminatum! Tamen Lycurgus poenas caesarum vitium luit. Quare metuendam censeo divinitus poenam eloquentiae exterminatae. Nam vinea in unius tutela dei sita, eloquentiam vero multi in caelo diligunt: Minerva orationis magistra, Mercurius nuntiis praeditus, Apollo paeanum auctor, Liber dithyramborum cognitor, Fauni vaticinantium incitatores, magistra Homeri Calliopa, magister Enni Homerus et Somnus.

¹³ Tum si studium philosophiae in rebus esset solis occupatum, minus mirarer, quod tanto opere verba contemneres. Discere te autem ceratinas et soritas et pseudomenus, verba contorta et fidicularia, neglegere vero cultum orationis et gravitatem et majestatem et gratiam et nitorem, hoc indicat loqui te quam eloqui malle, murmurare potius et friguttire quam clangere. Diodori tu et Alexini verba verbis Platonis et Xenophontis et Antisthenis anteponis, ut si quis histrionae studiosus Tasurci gestu potius quam Roscii uteretur, ut si in natando, si aeque liceret, ranam potius quam delphinos aemulari mallet, coturnicum potius pinnis breviculis quam aquilarum majestate volitare!

¹⁴ Ubi illud acumen tuum? Ubi subtilitas? Evigila et atende, quid cupiat ipse Chrysippus? Non est contentus, verum auget, in quantum potest, exaggerat, praemunit, iterat, differt, recurrit, interrogat, describit, dividit, personas fingit, orationem suam alii accommodat: ταῦτα δ᾿ ἐστὶν αὔξειν, διασκευάζειν, προϋπεργάζεσθαι, πάλιν λέγειν, ἐπαναφέρειν, παράπτειν, προσωποποιεῖν. Videsne ab eo paene omnia oratorum arma tractari? Igitur, si ipse Chrysippus his utendum esse ostendit, quid ego amplius postulo nisi, ut ne verbis dialecticorum, sed potius Platonis utaris: Gladio dimicandum esse convenit, verum utrum dimices gladio robiginoso an splendido interest.

¹⁵Quare est den . ce ais . . agrais . . . . s . . excepto versus composuisse . . . . . . . . . . . . . . . . augere, sed id . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ni caute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . no . . . . . . . . . . . . . . . . . ne . . . . . . . . . . . . . . . . . c . . . omne . . . . . . . . . . . . . . . . n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ins . . . . . . . . . . . . ini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . am . . . . . . . . . . . . . . . . u . . . es . . . . . . . et ad ni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . alienas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ra eam . . . . . . . . . . . . . . . . . . nr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

¹⁶kisi non quam . . . . . . . . nionis . . . . . . . . . . . . . potes s . . . . . . . . . . . Aesopus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pericles Anaxagorae physici, non Alexini sycophantae auditor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . convocatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . agenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . es . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stillicidiis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . putas quos o . . . . scribere, quamquam . . . . . . . . ans sa . . . . con . . . . sco dialecticorum verbis scribat, suspirantem, tussientem immo Jovem scripserit, non tonantem. Para potius orationem dignam sensibus, quos e philosophia hauries, et quanto honestius sentis tanto augustius dicas.

¹⁷ Quin erige te et extolle et tortores istos, qui te ut abietem et alnum proceram incurvant et ad chamaetorta detrahunt, valido cacumine tuo excute et tempta an usquam ab dignitate discesseris. Sed comitem philosophiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . has si tenueris, contemnas; quom contempseris, nescias. Dic, obsecro, mihi: De dialecticis istis ecquid tenes? Ecquid tenere te gaudes? Nolo mihi dicas: Apud te ipse reputa. Ego illud praedico, quom plurimos amicos in hac disciplina tenuerim <...>

¹⁸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rediro . . pudore studiorum tuorum comite exordiorum consilia paxosci . . . . . . . . . . . . . . . . ne quen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . acci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . accolta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . contra sosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . neque . . . . . . . . . . in tui ages . . . . . . . . . . . . inops est ipsum pectus . . . . . . . . concessi n . . . . . . . . experta . . . . . . . . . . . . . . adipisci in hanc te . . . . agel deest lu . . . . . . . mutilum perficere, hiulcum fartis jugare . . . . . . e . . gentat . . . . . . . set qui meum in . . . . . . . . . . . nonne omnis oratorum copias sectabere: refutandi sollertiam, augendi facultatetm, eludendi venustatem, permovendi delectandique, deterrendi incitandique, ornandi, conciliandi, infamandi, laxandi audientium animos aut alliciendi, rectam quandam in dicendo potentiam ac potestatem?  

¹⁹ Tum si quando tibi negotiis disticto perpetuae orationis conscribundae tempus deesset, nonne te tumultuaris quibusdam et lucrativis studiorum solaciis fulciebas, synonymis colligendis, verbis interdum singularibus requirendis, ut veterum commata, ut cola synonymorum ratione converteres, ut de volgaribus elegantia, de contaminateis nova redderes, imaginem aliquam accommodares, figuram iniceres, prisco verbo adornares, colorem vetusculum adpingeres? Haec si propterea contemnis, quia didicisti, philosophiam quoque discendo contemnes.

²⁰ Sed non ea sunt ista, quae possis contemnere; possis sane non amare, ut olim Crassus tristis risum oderat, ut nostra hic memoria Crassus lucem fugitabat, ut nostra itidem memoria vir consularis campos formidabat, Pomptinum campum <...>

[octo paginae desunt]

ad Anton. de eloqu. 3 [146 Hout; 2.70 Haines]

<Antonino Augusto Fronto.>

¹<...> tralata tum notione dic . . res ita impulerit . . . proverbia tralata . . . . vincas inesse. Testitra . . . . . . aterrid . . . . . . monere . . . . . . . . . . . . . te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . versum es . . . . . . . . . . . duis utetur coni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ent alterum proprium, ‘comes’, alterum translatum, ‘opifex’ neque ulla verbis istis inter se communio inest neque propinquitas. Offendit igitur aures et ingruens diversitatem suam notat sti sapere quid est dictum . . . . . . . . . . . . sapere aure . . . trum more dicta . . . . . . . . . . . . . . . . atenem . . . . r . . Sallustius ait: “Quinque manu, ventre, pene bona patria laceraverat.” Vides quantum similitudine verborum formae adsecutus sit ut postremum verbum, quamquam parum pudicum, non indecorum esse videatur, ideo scilicet quod haec verba similia praecedant. Quodsi ita haec verba contra dixisset: “Quique pene, manu, ventre bona patria laceraverat”, inaudita obscenitas hic appareret . . . . . . . . . . excusare ssiros . duisesethat quibus tertio que . . . . . . . . . . duobus his verbis manu ventre adposita . . . . . . . . . . aures . . . . . . . . . . . . . . . . tertioque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

[una pagina legi nequit et duae paginae desunt]

²<...> nullius ante nisi unius Gaji Sallusti trita solo, sensum dictu periculosum et paene obstetricium pulcherrimo cultu et honestissimo ornatu protulisti. εὔφρανας, ὑπερεύφρανας, σώζεο μοι.

³Quod librari manu epistula scripta est, a labore gravi digitis consului, quei sunt jam in suspicione.

ad Anton. de eloqu. 4 [146 Hout; 2.72 Haines]

Antonino Augusto Fronto.

¹ Quid si quis scrutetur qua sollertia et quibus raionibus . . . Vestales virgines captae sint? Propterea neque balbam virginem capi neque sirbenam . . . . fas est r . mn . . . . t . . . . . nisi tal . . . . . cubi . . . . omnis . . . mnevis . . . . . quis neutalenisandes verba ins . lum . . . us balbuttientium vox his ferme verbis significatur: Vox impedita, vox vincta, vox difficilis, vox trunca, vox inperfecta, vox absona. His contraria quaerenti tibi subvenisse certum habeo: Vox eximia, vox absoluta, vox facilis, vox integra, vox lenis. Tua vox amabilis tum . . . . lenis tale . erd . . . . . . . . ull . uac . . b . . . . . . . . non . . nern . . . . a . . . . . . i et potest dic, Antonine, his omnibus . . . i . . . liiseno . . . . m . . . . . s . m sirabaennd . lauuim, quibus vocabulis appellentur sirbeni, percensio sit.

² At vocis modulatae amatores primas audisse feruntur vernas aves luco opaco concinentes. Visa sunt perdulcia audiri avium murmura: Prosus uti disce . . . . . proded . . . . . aud . . . . plures nollent affecti. Post pastores suis modulati recens repertis fistulis se atque pecus oblectabant: Visae fistulae longe avibus modulatorioes.

³ Videbaris mihi ridenter declarare, quae verius proclamat ita Plautus: “E . . . bt . . . turis liquidioribus sane implere s . l . . . . . . . . . . . . . isa ubi . . . nessi . . . . . . . ” Sed . . . . . . . . ea insidi . . . . . . . . . . necessaria peteret . . suastanob quam antea, perita cura signum inceptui canere i . i . l . m . . . . . . . . crapula affecti amatores vi . ae . . . n . . . . . d . . . ia sunt perfecti aut faventes pro . . . . . e fabellis ut docerent via inde . . . . neomicel . . . . . . . . . . . . . . ros alti . . . . . . . . . . . nto . . . . . . . . usi ora . . . post . . . setu det au . relicti atmqu . . ere fore . . . rent fa . e aures nausiant . . uli intima . . . . . m suabest . . . . a . . ita ad lubitos aut funalia alliciat . . . . . . . . . . .

⁴ Item pleraque sic explicasse oratione Sallustium ais et hoc exemplo usus: “Multi murmurantium voculis in luco in luco eloquentiae oblectantur”. Ennium deinde et Accium et Lucretium ampliore jam mugitu personantis tamen tolerant. At ubi Catonis et Sallustii et Tulli tuba exaudita est, trepidant et pavent et fugam frustra meditantur. Nam illic quoque in philosophiae disciplinis, ubi tutum sibi perfugium outant, Platonis ἴδια ῥήματα erunt audienda. ⁵ Haec in eos fabula competit, qui nulla indole praediti eloquentiam desperantes fugitant. Tibi, Caesar, ut cui maxime, sublime et excelsum et amplificum ingenium ab dis datum est; nam primi tui sensus et incunabula studiorum tuorum mihi cognita sunt. Elucebat jam tunc nobilitas mentis et dignitas sententiarum quibus sola fere deerant verborum lumina; ea quoque variis exercitationibus instruebamus. Ibi tu mihi videre mora temporali et laboris taedio defessus eloquentiae studium reliquisse, ad philosophiam devertisse, ubi nullum prohoemium cum cura excolendum, nulla narratio breviter et dilucide et callide collocanda, nullae quaestiones partiendae, nulla argumenta quaerenda, nihil exaggerendum aut ambiguendum; vere adhoc rectissimum est.

⁶ An tibi sae . . . . . . . . a tu sapiens inter . . . . . de rebus saepe videtur . se supersit tamen si dixisses nonnumquam de . . . . mosstos . . e . . ne . . . satis consuluisses . . . . . . . . m . . . . . . . . . . . . iste sine aquis supra aut in dicto quid gt . . sid . . . . . . . . . . . . . . . . dum providet rent . . . modum.

⁷ Verum etiam saepe vir sapiens sicut pater tuus nescit elegato plane modo, sed si ita res tilerunt, ut de puteo quoque . . . . . puteus istic minus sorderet . . . . . s, si ita res tulit recte est . . . . . . . . . . . ver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . suum mihi v . . . udis rent . . . . . . . . . . . ne sub sententia quae adest . . bse . . . . . . id . . . . . . . . n . . . . . . . . . . sub se . . . . . . . . . . . . . . . . . so . . . . . . . . . r . . . . . . p . . . ei . . . . . . . . . . . . . . . erb . . . . et . . . . . . . . . . . . ae . . . . tu . . . . . . . ser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tium . . . . . . . . . . . . ob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ingenio autem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sententias inopinatas aliis exin partas. Tanto majus periculum sententieis inest, nisi figurationibus moderatis temperantur. Graecis verbis fortasse apertius significabo: τὰ καινὰ παράδοξα τῶν ἐνθυμημάτων εἴδωλα εἰς αὐτὰ πλάσματα . . . . πεηι πιθανὰ λέγειν ποιιδετοιερ . . . . . ποτανασιν τι . . . ακ ἄλλων χαι . . . . . non τὰ ηκ . ι φοτι και . . . . . . φ . . . . . . . πειπτεσιιhρ . . . . . . . . hoc ego anima . . eanna nullis orationibus suis subvenisse liber et sua deo esse et copias misti ad aetates ut . . . . . . rarus; scias igitur in hoc uno eximiam eloquentiam tuam claudere.

⁸ Moneo igitur Marcum meum etiam atque etiam et, ut meminerit, obsecro: Quotienscumque ἀδοξότερον ἐνθύμημα animo conceperis, volvas illud tumet, diversis et variis figurationibus verses temperesque et verbis splendidis excolas, Nam quae nova et inopinata audientibus sunt, periculum est, nisi ornentur et figurentur, ne videantur absurda.

⁹ Cetera omnia tibi in eloquentia expolita et explorata sunt: Scis verba quaerere, scis reperta recte collocare, scis colorem sincerem vetustatis appingere; sententiis autem gravissimis abundas

[quattuor paginae desunt]

¹⁰ <...> prima conditio est; ubi semel patefactae sunt, facile cognitae negleguntur. Contemni denique et nullo honore esse rhetora videas; observari autem et omnibus officiis coli dialecticos, quod in eorum rationibus semper obscuri aliquid et tortuosi sit, eoque fit, ut magistro discipulus haereat semper et inserviat, vinctus perpetuis quibusdam vinculeis attineatur.

¹¹ Dicet aliquis: “Tu igitur praeter ceteros nimirum verbis pulchris et insignibus uteris?” Ego immo volgaribus et obsoletis. Quid igitur est? Nisi istud saltem scirem, deterioribus uterer.

ad Anton. de eloqu. 5 [151 Hout; 2.80 Haines]

Antonino Augusto Fronto.

¹ Pleraque in oratione recenti tua, quod ad sententias attinet, animadverto egregia esse; pauca admodum uno tenus verbo corrigenda; nonnihil interdum elocutione novella parum signatum. Quae melius visum est particulatim scribere: Ita enim facilius perpendes singula et satis temporis ad inspiciendum habebis, ut qui plurimis negotis aut agendis occupatus sis aut actis defessus.

² Igitur in prohoemio quae egregie a te dicta putem quaeque arbitrer corrigenda scripsi tibi. Scripturum deinceps pro amore in te meo confide cetera. Prima ergo pars tota mirifica est, multis et gravibus sententis referta, in quibus eximiae sunt ubi . . . . . sunt . . . . . . . imios si recte . . . . . t . . d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s . . . judicamus.

³ Quid . . omnium . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pravis et malis sed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a nullis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . et . . . . . cenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quo genere Cato ubi . . . . . . . . o . . ed si dissertes domi . . . . . . . . . primis . . . . . . . . . . . . . et hoc genere . . . . . . . . . . . id eximiae . . . . . . . . . esse . am . . de . . . . . . . . . . . . . . e . . . . . . . . . . . st . . . . . . . . . . . . . . . . . . . moderatae et . . . . . . nonnullo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . esse si parce et cum dignitate ad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . multo deinde gravior et severior subjuncta - - si nihil - - nobis opinionis - - διασκευῇ et παρεκβάσει carendum.

⁴ Enimvero ad philosophos librum legas; magistro interpretanti tacitus adtendas; intellexisse adnuas; aliis legentibus ipse plerumque dormites; audias τὶ τὸ πρῶτον; τὶ τὸ δεύτερον; Diu multumque numerari; εἰ ἡμέρα ἐστίν, φῶς ἐστὶ fenestris patentibus laborari. Securus inde abeas, cui nihil per noctem meditandum aut conscribendum, nihil magistro recitandum, nihil pronuntiandum, nulla verbi indagatio, nullus synonymi ornatus, nihil de Graeco in nostram linguam pariter convertendum. In eos quoque magister Dionysium Tenuis arte compositam fabulam protulit de disceptatione vitis et arboris ilicis: ⁵ Vitis se ante ilicem ferebat, quod suavissimum fructum hominum convivieis et Osiris altaribus crearet: Idem dulce esu, idem haustu jucundum. Tum se majore cura quam Cleopatram reginam ornari, comptius quam Laidem formosam. Pampinos suos ita pulchros esse ut necterentur ex eis Libero thyrsi, corona Sileno, Nymphis Bacchisque redimicula. Ilicem esse horridam, infructuosam, inamabilem; creare boni aut amoeni numquam quicquam praeter glandem; suis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . di, ego autem nunc odolexasco baca . . . . . . . . conlecerata, item vos qua eloquentia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

M. Frontonis ad M. Antoninum de orationibus liber

ad Anton. de orat. [153 Hout; 2.100 Haines]

<Antonino Augusto Fronto>

¹ <...> pauca subnectam, fortasse inepta, iniqua, nam rusus faxo magistrum me experiare. Neque ignoras omnem hanc magistrorum manum vanam propemodum et stolidam esse: Parum eloquentiae et sapientiae nihil. Feres profecto bona venia veterem potestatem et nomen magistri me usurpantem denuo. ² Fateor enim, quod res est, unam solam posse causam incidere, qua causa claudat aliquantum amor erga te meus: Si eloquentiam neglegas. Neglegas tamen vero potius censeo, quam prave excolas. Confusam eam ego eloquentiam catachannae ritu partim pineis nucibus Catonis, partim Senecae mollibus et febriculosis prunuleis insitam subvertendam censeo radicitus, immo vero Plautino et rato verbo ‘exradicitus’. Neque ignoro copiosum sententiis et redundantem hominem esse, verum sententias ejus tolutares video nusquam quadripedo concito cursu tenere, nusquam pugnare, nusquam majestatem studere et, ut Laberius ait, ‘dictabolaria’, immo dicteria potius eum quam dicta confingere.

³ Itane existimas graviores sententias et eadem e re apud Annaeum istum reperturum te quam apud Sergium? “Sed non modulatas aeque”. Fateor, si prandium idem utriusque apponatur, adpositas oleas alter digitis prendat, ad os adferat, ut manducandi jus fasque est, ita dentibus subiciat, alter autem oleas suas in altum jaciat, ore aperto excipiat, exceptas ut calculos praestrigiator primoribus labris ostentet? Ea re profecto pueri laudent et convivae delectantur, sed alter pudice pranderit, alter labellis gesticulatus erit. “Atenim sunt quaedam in libris ejus scite dicta, graviter quoque nonnulla.” Etiam lamminae interdum argentiolae in cloacis inveniuntur: Eane re cloacas purgandas redimemus?

⁴ Primum illud in isto genere dicendi vitium turpissimum, quod eandem sententiam milliens alio atque alio amictu indutam referunt. Ut histriones, quom palliolatim saltant caudam cycni, capillum Veneris, Furiae flagellum, eodem pallio demonstrant, ita isti unam eandemque sententiam multimodis faciunt: Ventilant, commutant, comvertunt, eadem lacinia saltitant, refricant eandem unam sententiam saepius quam puellae olfactaria sucina.

⁵ Dicendum est de fortuna aliquid: Omnis ibi Fortunas Antiatis, Praenestinas, respicientis, balnearum etiam Fortunas omnis cum pennis, cum roteis, cum gubernaculis reperias.

⁶ Unum exempli causa poetae prohoemium commemorabo, poetae ejusdem temporis ejusdemque nominis: Fuit aeque Annaeus. Is initio carminis sui septem primis versibus nihil aliud quam “bella plus quam civilia” interpretatus est. Num hoc replicet quot sententiis? “Jusque datum sceleri” una sententia est. “In sua victrici conversum viscera”, jam haec altera est. “Cognatasque acies”, tertia haec erit. “In commune nefas” quartam numerat. “Infestisque obvia signa” cumulat quoque quintam. “Signis pares aquilas”, sexta haec Herculis aerumna. “Et pila minantia pilis” septimum de Ajacis scuto corium. Annaea, quis finis erit? Aut si nullus finis nec modus servandus est, cur non addis “et similes lituos”? Addas licet “et carmina nota tubarum”. Sed et loricas et conos et enses et balteos et omnem armorum supellectilem sequere.

⁷ Apollonius autem - non enim Homeri prohoemiorum par artificium est - Apollonius, inquam, qui Argonautas scripsit, quinque rerum capita prohoemio et imploratione quattuor versibus narrat: “παλαιγενέων κλέα φωτῶν”, viros qui navigassent; “οἳ Πόντοιο διὰ στόμα”, iter quo navigassent; “βασιλῆος ἐφημοσύνῃ Πελίαο”, cujus imperio navigassent; “χρύσειον μετὰ κῶας”, cui rei navigassent; “ἐύζυγον ἤλασαν Ἀργώ”, navem, qua vecti essent. Isti autem tam oratores quam poetae consimile faciunt, ut quae citharoedi solent: Unam aliquam vocalem litteram de Inone vel de Aedone multis et variis accentibus cantare.

⁸ Quid ego verborum sordes et illuvies? Quid verba modulate collocata et effeminate fluentia? Ubi . . . , ubi ticpioaoc . . celsa . . . . . ero et spencu . . . . . aversantes a . . . . . nnare hoc eloquentiae genus clipeo te Achillis in orationibus certare . . . . . . . . . oportet, non parmulam ventilare neque hastulis hsitrionis ludere. Auqae de sipunculis concinnius saliunt quam de imbribus . . . . . . . . . rem laudant . . . . . . . . . qui ind . . . . . . . . . . . . . quis istorum . . . . . . . . quaeritur . . . ni . . . . . pondere . . . . . in om . . . . delicias orationis apud m . . . . . . . . . d de ai . em . . . . s . n devesiru tu hic locus oculos mir . . . . . . . . . . . . . . . p . . . . . . . . . . . . . . . . . bodea . . . . . . . . . . . . . .

‘Oculos convenientes’ dixisti. Quis clamor iteratur! Apparuit enim utrumque verbum quaesitum et inventum. Quod ubi verbum investigaveras, pulchre uti sciebas. Impedita voce dicuntur, qui balbuttiunt, et contrarium est soluta et expedita voce; multo melius apparuit ‘enodata’. Quaesisse te arbitror ex eodem isto loco, quod est ἀπὸ τοῦ ἐναντίου: Cum inperfecta vox balbuttientium sit, potuisse dici ‘perfectam’ quia ignorabas verb . t cul . . . . eadem in oratione ‘oculos convenientes’ dixisti . . strabis inprimis inprobatur hic locus, a multiplici significatione est quem Theodorus ἀπὸ τοὺ πολλαχῶς λέγεσθαι appellat: Nam ‘convenire’ et ‘decere’ et ‘aptum esse’ et ‘congruere’ est quod Graeci ἡρμόσθαι appellant. Non dubito alia item te verba percensuisse, nam straboni oculei dispares sunt: Potuisses pares aut inpares dicere; disconcinnos illos, hos concinnos dici potuisse; ‘convenientes’ multo melius.

⁹ Dicas fortasse: ‘Quid in orationibus meis novicium, quid crispulum, quid fuscum, quid purpurisso litum aut tumidum aut pollutum?’ Nondum quicquam, sed vereor . . . . . . eas promo . . . . . . . . . etiam lunam . . . . . . unt.

¹⁰ Laudo censoris factum, qui luos talarios prohibuit, quod semet ipsum diceret, cum ea praeteriret, difficile dignitati servire, quin ad modum crotali aut cymbali pedem poneret. Tum praeterea numta sunt in isto genere dicendi sinceris similia, nisi quis diligenter examinat: “Jurisque datum sceleri eo”, M. Annaeus ait; contra Sallustius: “Omne jus in validioribus esse”. ¹¹ Gallicanus quidam declamator, cum Macedones delibarent Alexandro morbo mortuo an et Babylonem perverterent: “Quid si operas conducitis hyaenas?” inquit. Iste et superbe: “Factum est” (eodem hoc verbo Enni) “vobis, Quirites”, exclamavit, “factum est, factum est opus inexsuperabile: Tiberis est, Tisce, Tiberis quem jubes cludi; Tiber amnis et dominus et fluentium circa regnator undarum.” Ennius “postquam constitit is fluvius, qui est omnibus princeps, qui sub Ovilia” ait. ¹² Peritia opus est, ut vestem interpolem a sincera discernas. Itaque tutissimum est lectionibus ejusmodi abstinere: Facilis ad lubrica lapsus est.

¹³ Unum edictum tuum memini me animadvertisse, quo periculose scripseris vel indigna defecto aliquo libro; hujus edicti initium est: “Florere in suis actibus inlibatam juventutem.” Quid hoc est, Marce? Hoc nempe dicere vis, cupere te Italia oppida frequentari copia juniorum. Quid in versu et verbo primo facit ‘florere’? Quid significat ‘inlibatam juventutem’? Quid sibi volunt ambitus isti et circumitiones? Alia quoque et in eodem edicto sunt ejusmodi. Revertere potius ad verba apta et propria et suo suco imbuta. Scabies, porrigo ex ejusmodi libris concipitur. Monetam illam veterem sectator. Plumbei nummei et cujuscemodi adulterini in istis recentibus nummis saepius inveniuntur quam in vetustis, quibus signatus est Perperna arte factis pristina. ¹⁴ Quid igitur? Non malim mihi nummum Antonini aut Commodi aut Pii polluta et contaminata et misera et maculosa maculosioraque quam nutricis pallium. Omnis personet tibia sonora, si possit, ut hebetatiorem linguam sonantiorem reddas. Verbum aliquod adquiras non fictum aperte (nam id quidem absurdum est), sed usurpatum concinnius aut congrentius aut accommodatius.

¹⁵ “Tantum antiquitatis curaeque pro Italica gente majoribus fuit”, Sallustius ait. Antiquitatis verbum usitatum, sed nusquam isto sensu usurpatum neque ideo probe placitum. Nam volgo dicitur, quod potius sit, antiquius esse; inde ‘antiquitas’ a Sallustio derivata et, quoniam minus clarum quod et minus usitatum verbum est, insequenti verbo interpretatus est: ‘antiquitatis curaeque’. ¹⁶ Hoc modo ‘municipies sacrorum’ dixeris. Sallustius plerisque locis . . . . . . . . . . . . . . . . quid vero te impulit, ut arceres puriora, ut ‘vetustas curaque’ itarares, vero in eloquio aliquam construeres voculam? In ore plebis adhoc pervolgatum est usque hoc genus verborum: Accius, Plautus, Sallustius saepenumero, etiam raro Tullius adhibet. Vias respexi extrema ab meis supposta coquere, vidi Italiae dextima; vide sanitate sit eanp . . . de via extrema tuto locis . . . . . . .

Vale. Quisquis vacat nobis, is de jure isto videbit.

M. Frontonis epistularum ad Antoninum Pium liber

ad Anton.Pium 1 [161 Hout; 1.126 Haines]

Imperatori Anotnino Pio Augusto Fronto.

Ut meministi, caesar, cum tibi in senatu gratias agerem, desiderio quodam - - - quae distuleram - - dicit - - nere senatu frequentior . . . . sum nam - - litteras quae eo die recitabuntur - - tes - - librum - - dominus - - bene vale.

ad Anton.Pium 2 [161 Hout; 1.126 Haines]

M. Frontoni Antoninus Caesar.

¹ Quantas puto - - me tup - hercule - - - optimo in tam trita assidua tibi materia invenire et posse. Sed videlicet valde potens est, quod summe efficere possis, etiam velle. Nihil istis sensibus validus, nihil elocutione, salva sanitate tamen, civilius. Neque enim hoc omittam, ut te justissima laude fraudem, dum metuo ne insolenter laudes meas laudem. Bene igitur accepisti et rectissimo opere, cui plane seposita materia omnis honor debetur. Ceterum ad ostentandum mihi animum tuum non multum egit, nam esse te benignissimum omnium factorum et dictorum meorum conciliatorem bene noveram. Vale, mi Fronto carissime mihi.

² Illa pars orationis tuae circa faustinae meae honorem gratissime adsumpta verior mihi quam disertior visa est. Nam ita se res habet: Mallem mehercule Gyaris cum illa quam sine illa in Palatio vivere.

ad Anton.Pium 3 [162 Hout; 1.254 Haines]

Antonino Pio Augusto Fronto.

¹ Si evenire posset, imperator, ut amici ac familiares nostri nostris moribus cuncta agerent, maxime vellem; tum si non moribus, at saltem ut consiliis ubique nostris uterentur. Sed quoniam suum cujusque ingenium vitam gubernat, fateor aegre ferre me quod amicus meus Niger Censorius testamento suo, quo me heredem instituit, parum verbis temperarit. Id ego factum ejus improbus sim, si defendendo purgare postulem. ² Immemor amicitiae nisi saltem deprecando sublevem. Fuit sine dubio Niger Censorinus verborum suorum inpos et minus consideratus, sed idem multarum rerum frugi vir et fortis et innocens. Tuae clementiae est, imperator, unicam hominis verborum culpam cum ceteris ejus recte factis ponderare. ³ Ego quidem cum ad amicitiam ejus accessi, alii ampliorem gloriam strenua opera domi bellqiue promeruerant. Ut ceteros ejus amicos omittam, Turboni Marcio et Erucio Claro erat familiarissimus, qui duo egregi viri alter equestris, alter senatoriordinis primari fuerunt. Postea vero ex tuis etiam judiciis et plurimum et honoris et auctoritate accesserat. Talis ego viri amicitiam adpetivi. ⁴ Haud sciam, an qui dicat debuisse me amictiam cum eo desinere, postquam cognoveram gratiam ejus apud animum tuum imminutam. Numquam ita animatus fui, imperator, ut coeptas in rebus prosperis amicitias, si quid adversi increpuisset, desererem. Et omnino (cur enim non sententiam animi mei expromam?) ego eum, qui te non amabit, hostis numero habebo; quem vero tu minus amabis miserum potius quam hostem judicabo. Denique eis . . . e . . rs . ad . it nat . s novas i . . mi . . . . intentius; permultum enim refert inprobes aliquem an cii . . . oderis.

⁵ Cu . . . em totam e . . . . . aba . m . . . . . e . . . . . . . . cujus t . . . . . . . . . . . . . inminuente . . . r . . . in honoribus is . . . . . . . . . rat ini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pe . . . . . . . . . . . . . . . . . f . uma . . . . . . . . . . . . inviis et consiliis indigebat; atque utinam Niger, sicut in plerisque mihi post paruit, ita consilium meum in testamento conscribendo antea rogasset! Haud umquam tantam maculam memoriae suae inussusset verbis inmoderatis ipsum se potius quam alios laedantibus nec . . . . . . . . e vastius intervallum intercessisset, quo . . . . . . vir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . erisatin . . . . . . . . . . . . . miurus . cui . . . . . . . . . s . isistoses . . . . ne . . . . . anonodus . d . . . lus intolerabile sat . . . . . . . . amas . . . en . . . tiva . . . etia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . otium me . . . . . . . . . . . . es hunc virum illo ipso tempore quo offendit; sed amando ita offendit, ut pleraque animalia, quibus abest ars et sedulitas educandi ova atque catulos suos unguibus aut dentibus male contrectant nec odio, sed imperitia nutricandi obterunt.

⁶ Ego certe deos superos inferosque et fidem arcanam humanae amicitiae testor me semper auctorem fuisse, cujus - - - me - - animo - - utraque causas - - - et sane - - - hominem - - - eum incidisse magis doleas sed fideliter quem - - - in eodem agere velle in quo - - - et sane - - - expectari poterat in eo, quem . . . . . xerat nec . . . . . . . tanta benignitas et tot beneficia - - - tri tibi autem non - - - equidem - - - cumque habeat suum finem. res autem istas, quas nec tacere voluimus nec negare credimus et, si dii aequi sunt, veras et congruentes simplicitati nostrae amicitiae, semper adsequamur.

ad Anton.Pium 4 [164 Hout; 1.260 Haines]

Domino meo Caesari.

¹ Niger Censorius diem suum obiit. Quincuncem bonorum suorum nobis reliquit testamento cetera honesto, quod ad verba vero adtinet, inconsiderato, in quo irae magis quam decori suo consuluit. Inclementius enim progressus est in Gavium Maximum clarissimum et nobis observandum virum. ² Ob eam rem necessarium visum scribere me domino nostro patri tuo et ipsi Gavio Maximo difficillimae quidem rationis epistulas, in quibus et factum Nigri mei, quod inprobabam, non reprehendere nequibam, et tamen amici atque heredis officium, ut par erat, retinere cupiebam. Haec ego te, ut mea omnia cetera, conatus mehercules ad te quoque de eadem re prolixiores litteras scribere; sed recordanti cuncta mihi melius visum non obtundere te neque a potioribus avocare.

ad Anton.Pium 5 [164 Hout; 1.226 Haines]

Antonino Pio Augusto Fronto.

Vitae meae parte depicisci cupio, imperator, ut te complecterer felicissimo et optatissimo initi imperii die, quem ego diem natalem salutis, dignitatis, securitatis meae existimo. Sed dolor umeri gravis, cervicis vero multo gravissimus ita me adflixit, ut adhuc usque vix inclinare me vel erigere vel convertere possim: Ita immobili cervici utor. Sed apud lares, penates deosque familiares meos et reddidi et suscepi vota et precatus sum uti anno insequenti bis te complecterer ista die, bis pectus tuum et manus exoscularer praeteriti simul et praesentis anni vicem persequens.

ad Anton.Pium 6 [165 Hout; 1.228 Haines]

Ab Augusto rescriptum.

Cum bene perspectas habeam sincerissimas in me adfectiones tuas, tum et ex meo animo non difficile credo, mi Fronto carissime, vel praecipue hunc diem quo me suscipere hanc stationem placuit a te potissimum vere religioseque celebrari. Et ego quidem et vota tua et te mente, ut par erat, repraesentavi mihi vuo malum iniquis . . . . s . . . . . . . tantam amicitiam iniquos . am . . . plus . . . . . . . . .

ad Anton.Pium 7

= ad amic. 2.7

ad Anton.Pium 8 [166 Hout; 1.236 Haines]

Antonino Pio Augusto Fronto.

¹ Omnem operam me dedisse, sanctissime imeprator, et inpenso studio cupisse fungi proconsulari munere res ipsa testis est. Nam et de jure sortiendi, quoad incertum fuit, disceptavi et, postquam jure liberorum prior alius apparuit, eam, quae mihi remansit, splendidissimam provinciam pro electa habui. Postilla quaecumque ad instruendam provinciam adtinerent, quo facilius a me tanta negotia per amicorum copias obirentur, sedulo praeparavi: Propinquos et amicos meos, quorum fidem et integritatem cognoveram, domo accivi; Alexandriam ad familiares meos scripsi, ut Athenas festinarent ibique me opperirentur, iisque Graecarum epistularum curam doctissimis viris detuli; ex Cilicia etiam splendidos viros, quod magna mihi in ea provincia amicorum copia est, cum publice privatimque semper negotia Cilicum apud te defenderim, ut venirent, hortatus sum. Ex Mauretania quoque virum amantissimum mihique mutuo carum Julium Senem ad me vocavi, cujus non modo fide et diligentia, sed etiam militari industria circa quaerendos et continendos latrones adjuvarer.

² Haec omnia feci spe fretus posse me victu tenui et aqua potanda malam valetudinem, qua impedior, si non omnino sedare, certe ad majora intervalla et levioribus impetus mitigare. Ita evenit, ut solito diutius bene valerem et fortis vigerem, adeo ut etiam duas amicorum causas non minimi laboris apud te tutatus sim. Ingruit deinde tanta vis valetudinis, quae mihi ostenderet, omnem spem illam etiam frustra fuisse: Prope omnia du . . . me . . . . . o . . . mihi . . . . . . . . ci sunt . . . . . . . eret ob . fini . . . . . . . dinen . . . . . . . res . . . . mot . . . . . . . eastus . . . con . . . . essem . . . . . . . es et nonis . . . . ate . . . . . s stae . . . oribus . . . . . . . . . . . . pen . . . . iru . . n . . ecum . . r . . . . ris . . que . . eadem quae n . . . . . . . . uin . . . . . . p . fur . . . . . ri . . . . . s . . . quis enim l . e . . hos . . . . bis sim . . . . . . . . . ervales . . . . . ins . . . sunt . . nia . . . . . . . . . . re . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . os est nam ejus . . . . . h . . . . namus . . . . . . . i . . . l . est tuus est e . . . e . . . . . . a . . . . . . nia . . . . hono . . . . . . uusus . . . . . . . . . . . . . n . . ota . . . . . . . . s . . . . . . . . . . . . add . . . . . sive quis . . . . . . . . . . . ta . us s . . . . . ere . . . . . ta tu sis . . . . . . . . . . . . is carissim . . . . . . . . . . . ina . . . . . . . . . . . . . . . . ea te . . . . . . . . . . . . . . . . . s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ae p . . . . . . . . . . n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

[Una pagina legi nequit]

ad Anton.Pium 9

= ad amic. 2.1

ad Anton.Pium 10 [168 Hout; 1.262 Haines]

<Antonino Pio Augusto Fronto.

¹ Accepi, Caesar <...>

lt;...> equitus Romani nius contubernalis mei Sexti Calpurnii dignitatem rogatu meo exornasti duabus jam procurationibus datis. Ea ego duarum procurationum beneficia quater numero: Bis cum dedisti procurationes itemqu bis cum excusationes recepisti.

² Supplicavi tibi jam per biennium pro Appiano amico meo, cum quo mihi et vetus consuetudo et studiorum usus prope cotidianus intercedit. Quin ipsum quoque certum habeo et adfirmare ausim eadem modestia usurum, qua Calpurnius Julianus meis usus est. Dignitatis enim suae in senectute ornandae causa, non ambitione aut procuratoris stipendii cupiditate optat adpisci hunc honorem. Quom primum pro Appiano petivi, ita benigne admisisti preces meas, ut sperare deberem.

³ Proximo superiore anno petenti mihi propitius multa respondisti, illud vero etiam comiter, futurum ut, cum Appiano me rogante procurationem dedisses, causidicorum scatebra exorertur idem petentium. Meministi etiam, quem de Graecia propitius et ridens nominaveris. Sed multa distant: Aetas, orbitas, cui leniendas solaciis opus est. Ausim dicere honestatem quoque et probitatem inter duos bonos viros nonnihil tamen distare; quod propterea facilius dico, quoniam illum, cui amicum meum antepono, non nominavi.

⁴ Postremo dicam, quomodo simplicitas mea et veritas me dicere hortantur et fiducia amoris erga te mei, profecto aequius esse illum quoque propter me impetrare. Memento etiam, domine imperator, cum ille meo exemplo petet, me biennio hoc petisse: Igitur illei quoque, sei videbitur, post biennium dato. Fecerit exemplo nostro, si ipse quoque se tibi impetraverit excusare.

ad Anton.Pium 11

= ad amic. 2.2

ad Anton.Pium 12

= ad amic. 2.3

ad Anton.Pium 13

= ad amic. 2.4

M. Frontonis epistularum ad amicos liber I

ad amicos 1.1 [170 Hout; 1.282 Haines]

Fronto Claudio Severo salutem.

¹ Commendandi mos initio dicitur benivolentia ortus, cum suum quisque amicum ali amico suo demonstratum conciliatumque vellet. Paulatim denique uste mos progressus est, ut etiam eos, qui publico vel privato judicio disceptarent, non tamen inproba res videretur judicibus ipsis aut iis, qui consilio adessent, commendare, non, opinor, ad justitiam judicis labefactandam vel de vera sententia deducendam. Sed iste in ipsis judiciis mos inveteratus erat causa perorata laudatores adhibere, qui, quicquid de reo existimarent, pro sua opinione cum fide expromerent; item istae commendantium litterae laudationis munere fungi visae sunt.

² Quorsum hoc tam ex alto prohoemium? Ne me existimasses parum considerasse gravitatem auctoritatemque tuam commendando Corneliano Sulpicio familiarissimo meo, qui propediem causam apud vos dicturos est, sed, ut dici, veteris instituti exemplo necessarium meum laudare apud te ausus sum. Industrius vir est, strenuus, ingenio libero ac liberali, patriae amantissimus, innocentia fretus magis quam confidens, litterarum studio et bonarum artium elegantia mihi ad <...>

[Una pagina legi nequit]

<...> jam di me . . . . rsen . . s quicumque . . . am . . . . os e . . . . set hos . . . . . e intercedit neque forte aut temere necessitudine ista sumus copulati, nec ultro me amicitiam Corneliani adpetisse fateor. Nam laus ad me de ingenio ejus jam pervaserat, quam veram ad aures meas accidisse usu didici multisque documentis expertus sum, habitavimus una, studuimus una, jocum seriumque participavimus, fidei consiliique periculum fecimus, omnibus modis amicitia nostra et voluptati nobis et usui fuit. ³ Quamobrem quantum plurimum possum, tantum imploro quaesoque es . m . . . . nisque carissimo mihi hominis homini in causa inu . . . is . met alienis . . mum in pe . . . . . r quas . . . . . ineiam . . e . . . me incitarit ad accusationem nostri ordinis virum, sed lectis concilii commentaris ta . te planem facie . . . . . . ed . e . . asse cav . . a . . . tam propulsare conisus est; solliditudo animi me agit multis vum verbis commendare, sed fidum amorem nostri respondet tamen e . . . . . . m, quid postulem, orationem vobis unum meum verbum visum iri.

ad amicos 1.2 [171 Hout; 1.286 Haines]

Φρόντων Ἀπ. Ἀπολλωνίδῃ

Κορνηλιανὸν Σουλπίκιον φιλεῖν ἠρξάμην ἡσθεὶς τῷ τε τρόπῳ τἀνδρὸς καὶ τοῖς λόγοις. πέφυκεν γὰρ πρὸς λόγους ἄριστα. οὐκ ἂν δὲ ἔξαρνος εἴην τὰ πρῶτα παρ᾽ ἐμοὶ φέρεσθαι τὴν ἐκ παιδείας φιλίαν συσταθεῖσαν· παιδείαν δὲ ταύτην λέγω τὴν τῶν ῥητόρων· αὕτη γὰρ δοκεῖ μοι ἀνθρωπίνη τις εἶναι· τῶν φιλοσόφων θεία τις ἔστω. βοήθησον οὖν τὰ δυνατὰ Κορνη λιανῷ ἀγαθῷ ἀνδρὶ κἀμοὶ φίλῳ καὶ λογίῳ καὶ οὐ φιλοσόφῳ.

ad amicos 1.3 [172 Hout; 1.278 Haines]

Fronto Lolliano Avito salutem.

¹ Montanum Licinium (ita te reducem complectar, quo jurejurando mea tuaque salus aeque continetur) sic diligo, ut non temere quamquam eorum, quiscum mihi hospitii jura sunt, Montano meo anteponam. Quotiensquomque Romam venit, in meo contubernali fuit, meis aedibus usus est. Una nobis mensa semper, postremo omnium paene rerum consiliorumque communicatio et societas fuit.

² Huic tantum honorem haberi a te velim, quantum tuo hospiti, contubernali, consiliari tributum ab altero postulares c . . . . . . . p . . . artium bonarum magnus sectator est meus Montanus, tum doctrina etiam et facundia est eleganti, etsi sentio me meo artificio nimium favere ei, quod ipse nihil studiis eloquentiae antetulerit, magis . . e . . nihio . ars eloquentiae ho . . . . due . . t et rerum e . . . . . m et n . . . nihio ars eloquentiae ho . . . . due . . t et rerum e . . . . . m et n . . . s . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a . . . . . ret . . . . . . . . . et te . . . . . . tuus re . . . . . . . . . . . . . tia . . . ae . . . . . . . . . b qua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . inc . . . . . . . . . . cestus . . . . . . res . . . . . quo . . . . . . eae . . . . . . . . . . . . . sus. . . . . . . . . . art . . . . . . . . . . a . . n . . aere . . . . . . . . . . . . as . antiquissimum locum laudis eloquentia possidet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sae . . . e fateor . . . . . esse, sed ordinem . . e . . . . . . . . sset . . . . . . . . . et . . . ed . . . . . . . od . . . es . . . t . . pes . . ones ille s . tonn . . tat s . i quam . . . . . . . . . . . bes tam s . . . . . . sere neque . . . . . . . entius aper . . . . s . nus atque e . . . . . . . . . . . . . . . ali . . . . quisquis . . s . . . . . . . hos odium . . . . . . . . . . . . . . . . m ob honorem . . . . . . . . . . ax d . . . . . . . . . . . . . . locum quis . . . . . . . m . . . . is . . . . sces . . . . . . est neque talis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n . . . . . . ex summis benignitatis opibus nihil autem postulavit . . . . . . . . . . . . . . . . . a . . . . . . . . . . nisi quod probum honestumque sit et tibi datu et sibi postulatu . . . . . . . . ne nullis . . . a . mis . . . . . . nis . . . . .

³ Terentius Vanus olim mihi familiaris et inter paucissimos carus est; longa virtus et nostrum vita plurimas occasiones officiorum nobis dedit plurimasque causas adtulit m . . . o . . . e sunt dico mos et ad . . ic . . t . . tias . . . domine praeterquam plenas ner . . ista pro ro . . . . . . etalesinmis quam . . . . . . . . . . . . dine sed ut lum . . . ta eaeninens . . . ded . . . . saes . . . . immunitas . . . . . . . ejusmodi . . . . sum ac munerum . . . . . tas si quis sutempustier Rom . . . . . . . . . sen . . . . . . . . . . easuberit quam meus . . . . . . . senator Romanus consub . . . . . enere . . . . . et multi ho . . . . . . . sus sae . . . . . . amplissimis praeditus se . . . . h . . . . . . . . . l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ner . . . . . illarum . . em . . . . . . . . . . . . . . . et n . . . ci . . . . . . . . arum harum . . . . . . is amisso.

⁴ A mise . . . domine fili, . . . . um moe . . que . . . . . . . que . . . . . . . rem . . . . . . . . . um ad . . . . pris . . . . . egun fame et ele . . e . . . . . . . . . . . sine . . . . frugi, probum, philostorgum prae . . . . eu . . . sos eum, quoniam ejus rei nomen apud Romanos nullum est . . . ineus . . . . . . em multum cape . . . me . . . . l . . multum scripsit, multum is adeo postulabat asylum in ora denique justas res istas; igitur non maris, sed aurae cupidus est is et die . . . plenda tali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . let. ⁵ Cavillantes eundem audio aegre abstractum tristem contubernio meo, quod pectoris valetudine correptus laetissimo caelo posse redire ab Cirta patria serio videatur, quod ut fiat optes. Cum eum inter paucissimos ultro amem, fac mihi caro fruaris, eum praesentem accipias et propitia curas ambias et auxilium summum ei amicis consiliis feras. Post hospitis salutem corpusque examines saepius cupio.  

⁶ Saluta nostros amicos et decuriones et equites et inter Lares: Ita cenobatus es . . . . . . . . . . . . . . . . . tu seris finxeris . . .

ad amicos 1.4 [174 Hout; 1.288 Haines]

Egrilio Plariano facundissimo viro Fronto salutem.

¹ Julius Aquilinum virum, si quid mihi credis, doctissimum, facundissimum, philosophiae disciplinis ad optimas artis, eloquentiae studiis ad egregiam facundiam eximie eruditum, commendo tibi quam possum studiosissime. Decet a te gravissimo et sapientissimo viro tam doctum tamque elegantem virum non modo protegi, sed etiam provehi et inlustrari. Est etiam, si quid mihi credes, Aquilinus ejusmodi vir, ut in tui ornamentis aeque ac nostro merito numerandus sit. Non dubitabis ita esse, ut dico, si eum audire disputandum de Platonicis disciplinis dignatus fueris. Perspicies pro tua prudentia intelligentiaque summam in dicendo copiam, luculentissimum verborum apparatum, maximam frequentiam sententiarum.

² Quom haec ita esse deprehenderis, scito amplius esse in hominis moribus, tanta probitate est et verecindia. Maximi concursus ad audiendum eum Romae saepe facti sunt. Plurimi nostri ordinis viri facundiam ejus non modo probant, sed arte mejus etiam admirantur. Officio necessario inductus est, ut hinc proficiscerentur ad consolandam consobrinam suam casu gravi adflictam. Quantumcumque Aquilino meo honoris tribueris, id te mihi tribuisse existimato.

ad amicos 1.5 [174 Hout; 1.290 Haines]

Fronto Claudio Juliano salutem.

¹ Cuperemus profecto, mi Naucelli carissime, eo nos fato praeditos, ut, si mihi liberi etiam virilis sexus nati fuissent eorumque aetas hoc potissimum tempore ad munia militiae fungenda adolesceret, quo tempore tu provinciam cum exercitu administrares, uti sub te mei liberi stipendia mererent. ² Non longe aberit, quin hoc, quod uterque cuperemus, evenerit: Nam Faustinianum Satiani mei filium non minus diligo neque minus cum a te diligi cupio, quam si ex me natus esset. Is nunc sub te merebit. Scias etiam: Meliore bono annos auxeris; quantum ex tua benivolentia Faustinianus ornamenti adsequetur, tantundem tu voluptatis ex Faustiniani elegantia capies. Quam doctus sit, mihi crede; quam rei militaris peritus, praedicant omnes sub quibus meruit. Sed tum demum doctrinae industriaeque suae fructum sese percepisse putabit, ubi se tibi probarit. Fac periculum in militia e muneribus, fac periculum in consiliis judiciaris, fac periculum in litteris, omni denique prudentiae et facilitatis usu vel serio vel remisso: Semper et ubique eum parem sui invenies,

³ Patrem vero ejus egregium virum, nisi tute nosses, satis ego laudare non possem. Quin aliquanto minus dixerim, tametsi plurimum dixero. Prosus ego Statiani mei filium qualemcumque earum haberem. Nunc vero uter utri plus apud me gratiae conciliet ignoro, nisi quod utrumque impensius alterum alterius gratia diligo.

ad amicos 1.6 [175 Hout; 2.190 Haines]

Fronto Avidio Cassio salutem.

¹ Junius Maximus tribunus, qui laureatas Romam adtulit litteras, non publico tantum munere strenue, sed privato etiam erga te officio amice functus est: Ita de laboribus et consiliis tuis et industria et vigilantia praedicator ubique frequentissimus extitit. Ad me quidem minus valentem, cum in suburbanam villam venisset, numquam cessavit in vesperum usque fabulas nectere itinerum tuorum et disciplinae ad priscum morem institutae ac retentae; tum in agmine ducendo et manu conserenda strenuissimi vigoris tui et consultissimae opportunitatis: Prorsus ut nullus miles Plautinus de suis quam hic de tuis virtutibus gloriosius praedicaret, nisi quod Plautus de suo milite cum lepore, hic de te cum amore et cum summa fide. ² Dignus est quem diligas et suffragiis tuis ornes. Tuae propriae gloriae addideris quantum dignitati laudatoris tui adstruxeris.

ad amicos 1.7 [176 Hout; 2.168 Haines]

Fronto Aufidio Victorino salutem.

¹ Antonius Aquila vir doctus est et facundus. Quod tu dicas “Audistine eum declamantem?”, non me dius Fidius ipse audivi, sed credidi adfirmantibus id doctissimis et honestissimis et mihi carissimis viris, quos et judicare recte posse et ex animi sententia testimonium perhibere certe scio. ² Velim, domine, ut adjuves eum, quo facilius in civitate aliqua istius provinciae publice instituendis adulescentibus adsciscatur. Impense istud a te peto: Factum enim Aquilae volo honoris eorum causa, qui pro eo studiose laborant. Nec ita ei studerent profecto, nisi dignum tanto studio arbitrarentur; nec nisi facundiam ejus magnopere probarent, tibi eum commendare tantopere postularent quom te gravissimum et prudentissimum judicem cum aliarum rerum tum vel praecipue eloquentiae sciant. Ego vero etiam nomine hominis faveo, ut sit ῥητόρων ἄριστος, quoniam quidem Aquila appellatur.

ad amicos 1.8 [176 Hout; 2.190 Haines]

Fronto Passieno Rufo salutem.

Aemilius Pius cum studiorum elegantia tum morum eximia probitate mihi carus est. Commendo eum tibi, frater. Nec ignoro nullum adusque inter nos mutuo scriptitantium usum fuisse, quamquam ego te optimum virum bonarumque artium sectatorem communium amicorum fama cognossem, et tu fortasse aliquid de me secundi rumoris acceperis. Sed nullum pulchrius vinculum amicitiae copulandae reperire potui quam adulescentis optimi conciliandi tibi occasionem. Ama eum, oro te, cum ipsius causa hoc peto tum mea quoque, nam me etiam magis amabis, si cum Pio familiarius egeris. Novit enim Pius nostra omnia et inprimis quam cupidissimus sim amicitiarum quom ejusmodi viris, qualis tu es, copulandarum.

ad amicos 1.9 [177 Hout; 2.240 Haines]

Fronto Caelio Optato salutem.

Sardius Saturninus artissima mihi familiaritate conjunctus est per filios suos doctissimos juvenes, quos in contubernio mecum adsiduos habeo. Magnopere eum tibi, frater, commendo et peto, si quid negotii eum ad te perduxerit, carissimum mihi virum omni honore dignum judices et ope tua protegas.

ad amicos 1.10 [177 Hout; 2.242 Haines]

Fronto Petronio Mamertino salutem.

¹ Sardius Saturninus filium habet Sardium Lupum, doctum et facundum virum, de mea domo meoque contubernio in forum deductum, ad omnis bonas artis a me institutum, frequentissimum auditorem tuum et maximum laudatorem carminum tuorum. Habuit fratrem egregiae indolis juvenem; adtentus minus paludis aqua solus mersus in domo mea defunctus est. Me gravissimo dolore adfecit, ut eo casu gravissimo aucta mihi necessitudo sit cum Sardio Saturnino. Tu, qui alias . . . Romae, alias serio sive festivo modo amasti, altero modo . . . . . consolatus sis. ² Oro quaesoque, ut merito honore eum prosequaris et inter cultores familiae nostrae numeres ac diligas.

ad amicos 1.11 [177 Hout; 2.86 Haines]

Fronto Velio Rufo seni salutem.

Figurae orationis sunt, quae maxime orationem ornant. Duplex autem genus est figurarum: Aut enim verborum figurae sunt aut sententiarum. In figuris verborum est tropos metaphora. Hac figura usus sum, cum ‘cloacam’ dixi de cirpore, in quo neque sangis sincerus neque aqua pura neque ullus umor liquidus, sed ita ut in palude corrupta omnia. Quod autem plerosque fugit, te hominem vehementem et cum doctrina tum multo magis natura validum scire oportet ejus modicae oratorias aliter <...;gt;

[duae paginae desunt]

ad amicos 1.12 [178 Hout; 2.170 Haines]

Fronto Aufidio Victorino salutem.

¹ Litteras, quas, domine, <...>

<...> meremur et mihi filiam et tibu uxorem, ut recte proveniat, favebunt et familiam nostram liberis ac nepotibus augebunt et eos, qui ex te geniti sunt eruntque, tui similes praestabunt. ² Cum isto quidem sive Victorino nostro sive Frontone cotidianae mihi lites et jurgia intercedunt. Cum tu nullam unquam mercedem ullius rei agendae dicendaeve a quoquam postularis, Fronto iste nullum verbum prius neque frequentius congarrit quam hoc ‘da’. Ego contra quod possum aut chartulas ei aut tabellas porrigo, quarum rerum petitorem eum esse cupio. Nonnulla tamen et aviti ingeni signa ostendit: Uvarum avidissimus est. Primum denique hunc cibum degluttivit nec cessavit per totos paene dies aut lingua lambere uva, aut labris saviari ac gingivis lacessere ac ludificari. Avicularum etiam cupidissimus est: Pullis gallinarum, columbarum, passerum oblectatur, quo studio me a prima infantia devinctum fuisse saepe audivi ex his, qui mihi eductores aut magistri fuerunt. Senes etiam quanto perdicum studio tenear, nemo est, qui me leviter noverit, quin sciat. ³ Nullum est enim factum meum dictumve, quod clam ceteris esse velim; quin cui rei mihimet ipse conscius sim, ceteros quoque omnes juxta mecum scire velim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ad amicos 1.13 [179 Hout; 2.174 Haines]

Fronto Aufidio Victorino salutem.

Graviter oculos dolui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . novus dolor acrior quam, qui lateris aut internati oriebantur. Internatium Graeci ‘ἱερὸν ὀστοῦν’, Suetonius Tranquillus ‘spinam sacram’ appellat. Ego me neque Graecum neque Latinum vocabulum ullius membri nosse malem, dum istius doloris expers vitam degerem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ad amicos 1.14 [179 Hout; 2.98 Haines]

<Fronto Aufidio Victorino salutem>

¹ Ad obrussae tempora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . et Varianis alumnis masculis feminique sestertium deciens singulis reliquit usurarium propius quam proprium: Nam quinquagena annua ab Augusta singulis dare jussit. Plerique omnes, qui eam curaverant, frustra fuerunt: Ne libris quidem singulis ponderati sunt. Ausi tamen sunt nonnulli, navi scilicet et strenui viri, codicillos, quos jam pridem Matidia inciderat, obsignare, cum illa sine sensu ullo jaceret. Ausi etiam sunt codicillos istos apud dominum nostrum ut probe ac recte factos tueri ac defendere. Nec sine metu fui, ne quid philosophia perversi suaderet. Quid ad eum scripserim, exemplum litterarum misi tibi.

² In oratione Bithyna, cujus partem legisse te scribis, multa sunt nova addita, ut arbitror ego non inoranate, locus inmprimis de acta vita, quem tibi placiturum puto, si legeris quid in simili re M. Tullius pro P. Sylla egregie scriptum reliquit, non ut per pari compares, sed ut aestimes nostrum mediocre ingenium quantum ab illo eximiae eloquentiae viro abfuat.

ad amicos 1.15 [180 Hout; 2.88 Haines]

Fronto Praecilio Pompejano salutem.

¹ Verum ex me, mi Pompejane, uti res est, audies, velimque te mihi verum dicenti fidem habere: Orationem istam pro Bithynis ante annum fere in manus sumpseram et corrigere institueram. Tibi etiam Romae tunc agenti nonnihil de ista oratione promiseram, et quidem, si recte memini, quom sermo inter nos de partitionibus orationum ortus esset, dixeram et prae me tuleram satis me diligenter in ista oratione conjecturam, quae in crimine mandatae caedis verteretur, divisisse argumentis ac refutasse.

² Interea nervorum dolor solito vehementior me invasit et diutius ac molestius solito remoratus est, nec possum ego membris cruciantibus operam ullam litteris scribendis legendisve impertire nec umquam istud a me postulare ausus sum. Philosophis etiam, mirificis hominibus, dicentibus sapientem virum etiam in Phalaridis tauro inclusum beatum nihilo minus fore, facilius crediderim beatum eum fore quam posse tantisper amburienti in aheno prohoemium meditari aut epichiremata scribere.

³ Reconciliata deinde mihi longo post tempore commoda valetudine alias egi res potius; adversus istam orationem alienato animo fui nec pudebit me fateri odium ac simultatem

[una pagina legi nequit]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ad amicos 1.16 [181 Hout; 2.90 Haines]

Fronto Praecilio Pompejano salutem.

Lege carissime mihi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

ad amicos 1.17 [181 Hout; 2.90 Haines]

Fronto Claudio Juliano salutem

Habuisti igitur domi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . das curare. Rescribit mihi litteras se nullas accepisse ait certe nescire vis hoc idem nos vestiri neque hoc edere quone nobis loquar tui meminerim te desideres, meministi certe ita nos amicitiam instituisse, ut haec officia vulagta beglegeremus, ita contenti amore vero expectem cetera sicut ante adfore, utinam haec subice proba meae peritiae

ad amicos 1.18 [182 Hout]

Fronto Victorino genero salutem.

Has saltem litteras ad naves sarciendas certe misi tabellarium falsa, quia alio quo voluerat naves pervenerant.

ad amicos 1.19 [182 Hout]

Fronto Claudio Juliano salutem.

Non agnovi ista mea ab Gellio pessime quaeri: Credideris admonuisse se edere. Ego epistulae invitissime scribo et inter ampullas doctas panem amo. Saepe sileo, qua in amico prodesse possim quid caro amico, quid familiarissimo, quid dilcissimo, quom humana et dulcia et amara communicata velim amico. Aetate sic aspera mea senis cupere tantum est; eo pervenit, ut non tantum mihi carissimus sis, sed etiam paene solus; ita solitario uteris adflatus fato, quia artem mortali lucratus erat.

ad amicos 1.20 [182 Hout; 2.92 Haines]

Fronto Claudio Juliano salutem.

¹ Nescio quo pacto fit omnes provinciales loqui multa etiam laboriosus facere te quam ipsa res postulat: Acta cognitionum, epistulas omnis denique ad provinciam adtinentes. Te juvabunt tuisque optatis consiliis certantes obsequerentur adsidue: Propere munera obire permittes, pro honore provinciales tractare, ut verum sit quod Attici veteres dixerunt: “τοῦ αὐτοῦ εἶναι καὶ παίζειν καὶ σπουδάζειν”. Hoc Valeriani magistri dicto offenderis malos, defenderis bonos . . . . . . . . . . . . . . . iterum ait: “καὶ παίζειν ἀναγκαῖον” . . . . . . . . . . . . . . . qui exercent sacerdotium neque obtecta studebam conclusus nec me Valerianus noster videre potuit.

² A dominis nostris imperatoribus non propter aliud adamari me opto quam, ut te quoque participem mei corporis et animi diligant, et propter bonitatem tam certus tu fueris, quam ego sum, ita fore.

³ Quom tibi scriberem, paulo commodius valebam. Adhuc quoque aeger eo tempore eram ex longissima mea valetudine, quam contra curam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aeque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . male mulcavit, recitavi in senatu satis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . repeterem, postularetur. ⁴ Fac, mi Naucelli, valetudinis tuae curam agas, ut fortis ad nos venias. Di praestabunt, ut me quoque forticulum invenias. ⁵ Valerianus noster magnas ad te plagas rettulit, quas ab omnibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gravius eum tractavi quam Stratonabian aut Paralium; stragula mihi linea sculpta quae germani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ad amicos 1.21 [183 Hout; 2.192 Haines]

¹ Ego integer epistularum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . munus hoc ab eineunte aetate infrequens habui et paene neglectum; nec quisquam est hominum, nisi me fallo, qui rarius quam ego scripserit ad amicos aut rescripserit, nec quisquam de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . denuntio defletusque ultro citro eodem ea tibi ac si queaxendepricatis nominis eadesba . . . . . . . . . . . . . . tas est . . . . . . . . pre . . . . . . . . . . . res . . tevate . . . . . . . . . . . . . tamen sis . . . . . . . . . . . amicis et comitibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . possi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . non . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . post . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . neque duco neque umquam querar.

² Quid igitur? Non illud quoque evenire solet, ut is, qui diu amaverit quempiam, subito vel levitate morum vel copia novorum amicorum desinat amare? Scis saepenumero hoc perperam multis usuvenire,s ed non nostrae mensurae hominibus; sed nescis verelarerat pro . . . . . . . . quelendines. . . . . . . . . defenderitis de spe quibusdam amicis ferri opem diligentius, si aetatis nostrae mediocritas retinet.

ad amicos 1.22 [184 Hout; 2.242 Haines]

Fronto Sardio Saturnino salutem.

Gravissimum casum tuum recenti malo consolari nequivi, periculosiore valetudine ipse et in hoc usque tempus conflictatus, cum quidem mihi languore fesso cumulus aegritudinis venit nuntius amissi juvenis nostri, quem tibi optimum filium fors iniqua abstulit, mihi jucundissimum contubernalem. Quamobrem, quamquam recuperata sit commodo valetudo, tristitia tamen inhaeret animo meo magisque in dies augetur maerore Lupi nostri fratrem optimum misere desiderantis. Quom praesentem ac loquentem vis consolarer, sentio, quam difficile sit te absentem per litteras consolari. Nec postulo, ut maerere desinas (id enim frustra postulabo), sed ut moderatius

[duae paginae desunt]

ad amicos 1.23 [185 Hout]

Fronto Junio Maximo salutem.

Humani casus homini <...>

ad amicos 1.24 [185 Hout]

Fronto Praecilio Pompejano salutem.

Labris ejus labra fovi <...>

ad amicos 1.25 [185 Hout]

Fronto Sardio Saturnino salutem.

Hortatus sum constanter <...>

ad amicos 1.26 [185 Hout; 2.244 Haines]

Fronto Junio Maximo salutem.

Per Ulpium nostrum <...>

<...> honestatis gravitatisque tuae praedicatorem, quem cupio ad me celeriter remittas. Neque enim cum alio ullo tanta familiaritas est aut tantus usus studiorum bonarumque artium communicandi. Multo etiam mihi jucundior erit, quom sermones de te mutuo recolemus ac recensebimus.

ad amicos 1.27 [185 Hout; 2.244 Haines]

Fronto Squillae Gallicano salutem.

¹ Tibi, domine frater, commodius evenit, qui pro filio nostro praesens trepidaveris, quam mihi, qui trepidaverim absens. Nam tua trepidatio pro eventu actionis facile sedata e st; ego, quoad mihi ab omnibus contubernalibus nuntiatum est, quo successu noster orator egisset, trepidare non destiti. Et tu quidem ad singulos orationis successus, prout quaeque sententia laudem meruerat, gaudio fruebare; at ego domi sedens perpetua sollicitudine angebar, ut qui periculum actoris recordarer, laudibus actionis non interessem. Tum praeterea multiplicis tu fructus abstulisti: Non enim audisti tantum,sed et vidsti agentem; nec eloquentia sola, sed etiam vultu ejus et gestu laetatus es. Ego tametsi quid dixerit scio, tamen ignoro, quemadmodum dixerit.

² Postremo dico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cui Callistus lacrimas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . patrem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adeptus es . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gaudeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . et . . . . . . . . . . . . . . . . . . hodie . . . . . . . . . . . . . . . . . . esse si hodie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . moris est, sed ausculta dicendo . . . . . . . . . . . . justisti disertis, nam in forum descendit natalibus nobilis, de foro rediit eloquentia quam genere nobilior.

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

M. Frontonis epistularum ad amicos liber II

ad amicos 2.1 [187 Hout; 1.306 Haines]

Volumnio Quadrato.

Secretum servabo ita, ut vis. Legam libenter itaque, ut soleo, corrigam, quantum manus, quae infirmissima sunt, tolerare poterunt. Ex voto studiorum cultum teneto diligenter et, si quid vacui temporis detur, exercendo ingenio occupare.

ad amicos 2.2 [187 Hout; 1.306 Haines]

Volumnio Quadrato.

Castricius noster libellum tuum mihi heri reddidit de balneo egredient; peti, ut mane ad me veniret ad rescriptum accipiendum. Per noctem ita vexatus sum tussi et vigiliis, ut necessario in quintam horam dormierim. Ita Castricium nostrum detinui. Ciceronianos emendatos et distinctos habebis; adnotatos a me leges ipse; in volgus enim eos exire quare nolim, scribam diligentius.

ad amicos 2.3 [187 Hout; 1.306 Haines]

Volumnio Quadrato.

Legam, fili, libenter orationem istam quam misisti mihi, et si quid videbitur corrigendum, corrigam, sed librari manu, nam mihi manus dextra jam vexatur doloribus non mediocribus. Cum istis tamen doloribus in circum delatus sum: Rusum enim studio inpense circensium teneor. Pedibus utor vix auditor citis aut adsum spectator; hoc agis exemplo pugnantium quidem ex libellis tuoque bestias perdas rectius orationis altesisti conjectare possum aliquantum in studiis artis promeridie te intellegent asylo recreari, ut eleganter scripsisti mihi; cupiam necesse erit, si est hic libellus, quia epistolicotata scripsisiti, ut e materia composita sit rhetoricotata.

ad amicos 2.4 [188 Hout; 1.282 Haines]

Cornelio Repentino Fronto salutem.

¹ Fecisti, frater Contucci, pro tua perpetua consuetudine et benignitate, quod Fabianum spectatum in officiis civilibus, frequentem in forum, meum familiarem ita tutatus es, ut ei existimationem incolumem conservares. Meritissimo certe tibi parem gratiam refereundo mihi immortalies prospe<rent di...>

- - -

²<...> tempore nocturno in tali porro actione atque dolore ne absit; a . . . . . . nobis similitudo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vix prestis spes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . neque mox habebis tibi nobiles; teneto potius eos satis aperto odio plenos fuisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . darent . . . . . . . . . . pro utro dic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adoris servaverunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ad amicos 2.5 = ad Anton.Pium 7 [165 Hout; 1.258 Haines]

<Fronto Gavio Maximo> salutem.

¹ Cum gravitatem apud omnes senes . . . . . . tato . . . . . . . . . a ibi . . . neque uti et contubernio meo insa . . . res . . in senectute mea ne . . . e nostra senectus quod . . . . m dis tu n . . . . . at . . . . . . . . . e . . . . . . . . . . . . . . . suo m . . . eaque quae . m . . si sed nun . . . . . . . . et puepes . . . . . i an . . . . mo fati n . . . . . . . . . ussi . . . . . . . . . . . . . . tiscoen . . . . ese . . . . r . . . . . . . missos per domin . na. . . . . . n . . . fuisset desine . . . . . . . . m . . . . tran . ini . . . . . stesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s satis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . te verbis . . . . . . . . ns . . . . . domine imperator . . . . . d . . . . r sollertiam vi . . . . . . . . . . . . . . ti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eum v . . . vi audi . . . . . . . . ec . . . . . . . . . . . . . . . riat aut . s. . . . . . . . . . s . . . . . . . . . . . nios . . . ce . . . . . . . . . . . . . . . . . e . . . . . . . . . . . . .

² Sed . . . . . . . l . . . . . . . . diae . . . . . . . . . . . . . te hom . . . . . . . . . . . . trat et . . . . . . . tu . en . . . ae ume . d . to . . . . em . . . . . . . . . . . . . n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nimia . . . . . . . . . . . . . e . . . . . . . . . . . se . . nibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eu . . . . . . . . . . . . e . . . anine . . . . . . . . . . . agsa . . . . . . . . . . . e n . . . . . . . . . .

³ Num . . . . . . . . in . . . . lo fere . . . . . . . . . . . . . . . q . . . . . . . . . . . s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i . . . . . . . . . . . . . . . . . m ac . . . . . . . . . . fu . t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . reu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sam . . . . . e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . imo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . quis est . . . . . no . . . d . . . . . . . . . . . . . . . aut a . . . . . . . . . . . . . . . . . ednis . . . qui non tuum ante reprehenderit.  

⁴ Postremo neque ego Nigrum propter te amare coeperam, ut propter te eundem amare desinerem, neque tu me a Nigro tibi traditum diligere coepisti. Quamobrem tecum quaeso, ne quid obsit amicitia nobis, quia nihil profuit. Jam si dicendum sit, deos testor me saepe vidisse Nigrum Censorium ubertim flentem desiderio tui atque hujus discidii dolore. ⁵ Sed erit fortasse tempus aliud, quod ego memoriae ejus placem te ac migitem. Interim, ne quid loci malignis hominibus adversus me apud aures tuas pateat, ll . . soe . . btes perperam satis fidem, quam quom firman et sinceram cum Censorio servaverim, multo magis profecto tecum perpetuam atque incorruptam retinere conitar.

ad amicos 2.6 [189 Hout]

Fronto Arrio Antonino salutem.

Multum amicorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eram; demonstrati sunt mihi a doctis et multum mihi familiaribus viris, quorum apud me voluntas ipsorum merito valet plurimum. Igitur, si me amas, tantum Volumnio tribue honoris facultatisque amicitiae tuae complectandas; οἱ γὰρ φίλτατοι ἄνδρες conciliaverunt eum mihi. Igitur tam comi amicitiae accipias velim quam ille Menoetiadi volebat, ζωρότερον δὲ κέραιρε quom imperabat.

ad amicos 2.7 [189 Hout; 2.176 Haines]

Arrio Antonino.

¹ Have, mi domine fili carissime. Sicut eos, qui dicta factaque tua in administranda provincia maximis laudibus ferunt, laetus ac libens audio, ita, si quis quid remurmurat aut deprecatur, multo scupulosius ausculto et, quo quicque modo gesseris aut judicaveris, requiro, ut qui existimationi tuae famaeque juxta quam meae consultum cupiam.

² Volumnius Serenus Concordiensis, si nihil in iis, quae apud me commemoravit, verae rei dempsit aut addidit, jure meritoque utetur me apud te vel patrono vel precatore. Quodsi ultra epistulae modum videbor progressus, eo eveniet, quod res postulat, ut cum epistula conjuncta sit quaedam causidicatio.

³ Rem omnem ita, ut mihi Volumnius exposuit, proponam, simul et quidque, verumne sit, rogabo: ⁴ Estne lege coloniae Concordiensium cautum, ne quis scribam faxit nisi eum, quem decurionem quoque recte facere possit? ⁵ Fueruntne omnes et sunt ad hoc locorum, quibus unquam scriptus publicus Concordiae datus est, decuriones? ⁶ Factusne est Volumnius decreto ordinis scriba et decurio? Pensiones plurimas, ad quartam usque, ob decurionatum dependitne? ⁷ Ususne est per quinque et quadraginta annos omnibus decurionum praemis commodisque in cenis publicis, in curia, in spectaculis? ⁸ Cenavitne, seditne ut decurio, censuitne? Si quo usus fuit publice legando, legatusne est Volumnius saepenumero? Estne Volumnio legato semper viaticum publicum decretum? ⁹ Item legationis de re frumentaria gratis a Volumnio susceptae estne in commentariis publicis scripta commemoratio?

¹⁰ Si omnia ista, quae supra dixi, ita decreta, ita depensa, ita gesta sunt, estne, cur duvites post quinque et quadraginta annos sitne decurio, qui scriba fuerit, pecuniam ob decurionatum intulerit, commoda decurionatus usurpaverit, munia fuctus sit? Et quid est, mi fili, quid est, quod ista probari tibi plenius velis? Quoniam quaereret exemplaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . non ea . . . . . . . . . . . . . . sed propero . . . . . . . . . . . . . . . censoribus servaverim est a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . cum posces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . num do consilia debet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . debet . . . . . . . . . . offenderit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . debet . . . . . . . reanit cum sit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dextera nisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . non natales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . debet . . . . . . . pro honore satis non videbo, qui possit assequi non insitus.

¹¹ Quid cum imperatores nostri in Isidori Luciae causa haec instituerunt, ut a . . . . . aut Ulpiam an legationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . exempla perdisceres alussis pecuniam intulerit, munia fecerit.

¹² Post ista ultro citroque a me rogata atque responsa, nonne etiam praejudicium relegationis fuit es . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . delatus est Volumnius, quasi in curiam inrumperet, etsi ei jus introeundae curia non esset ut relegato, quod neque ante exilium pro decurionatu omnem pecuniam neque ullam posterius intulisset; quae eum longissimis temporibus forent perorata, Lollius Urbicus causa inspecta nihil adversus Volumnium statuit, sed loco <...>

[duae paginae deesse videntur]

¹³<...> denique plures habet mutuos liberos, graviter ut hi acquirant; pluris respuerunt vel e comitibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aliter . . . . . . . . . . . verum domini infensi malificis servis dant poenas, sed, pro, qui arte usi pari simul perlata inrogatis ignominia adimunt morituris sementare; non idem dedecus est homini solitario ignominia feriri, quantum dedecus est plena liberis ac nepotibus domo infamia notari, cujus infamiae aspergo inquinant simul multos et dedecorant, sicut non eadem clades est in proelio unum equitem obtruncarei et triremem frangi. Turris ballistis satis armata facile hostes coercet, cum navis ornata remis denis rudente rudi perierit t . s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

¹⁴ Leges plreaeque poenas constituerunt, ne quis arborem felicem succidisset. Quaenam est arbos aborisque felicitas? Arbor scilicet fecunda et frugifera, rami bacis pomisque onusti, neque erit cannam quisquam, qui aut harundinem, quamvis proceram, dixerit felicem. Atque aequiusne est arboribus honori atque tutelae poma et bacas esse quam hominibus liberosque nepotesque?

¹⁵ Volumnius . . . . quod dedecoratus erat, globus re vera in uno homine et forum equitum Romanorum, pars curiae dehonestatur: Raro umquam tot simul capita de caelo tacta, quam tu condemnasti. Genitorum meorum aetate lucrum et facultates pedibus, manibus petere solebant. Verius est virtutem neglegere inertibus fere senibus esse exitiosum: Tam valide res sudore crescit, quom ille, qui esse quam videri bonus maluit, fortunis parum prosperis usus est. Verius immo est eum, qui opinionem virtutis neglegat, virtutem quoque ipsam neglegere, neque quisquam bonas artis magno opere studet adipisci, quas adeptus necne sit, non studet scire vel permultorum sententiam errare deinde sententiae tuae stare possis, qui c . r . . r . . m . . . are iterum verbum . . . quod in absentis agis, miror si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nisi portento sin repudium dare et adgnatis possit, addubito; nam quidem, quod longum sit, posse interdum fieri longius, altum altius, numerosum numerosius. Haec et ejusmodi verba video admittere aliquod augendi laxamentum, pleno autem plenius nihil fieri posse. Nam poculom profecto si plenum sit, magis conpleri frustra postules, nisi effuderis. Enimvero quom omnibus negotiis artata sint tempora, alterum tempus trudat alterum . . . . . . . . . . . . conjunctum, alterum tempus ne culpares ac putes . . . . . . . . . . . . cum animo tuo, an ista ipsa causa tempus argumenti probandi careat.  

¹⁶ Antequam decurionum vestimentis . . . . . . . . perbene . . . . . . . . . . . . creari debuit, si per utrumque creatus est. Ubi creatus est, usurpare honorem debuit: Multifariam usurpavit. Postquam usurpavit, pensionibus inferre pecuniam debuit: Quater intulit. Munia decurionatus ista . . . . . . . : Plurima et . . . . . . . . . . . . . . . . . . . fueris isdeteras quidem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sine secessu . . . . . a pro dedecus suscipiatur ad per als . . c . . . amutas labrum cumulasti, si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . et tanta a reo redemptas parum valent; quidquid huc additum fuerit, frustra abundabit. Nam ubi, quae ad fidem sat esse oportet, satis judici non sunt, nullus finis est ambiguitatis, si plura sint, quam sat est, judicibus perconstare fidem, ut rectam viam ingressis certus est itineris finis ac modus, errantibus autem peragrare facilius est quam pervenire.

¹⁷ Nun arte fori alterius sententiae restiterint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . consilia serventur, neminem tenendum quantum esto, nisi qualia jura sunt; lenissimum, mansuetissimum, doctissimum, piissimum in causa non dicam bona (finge enim ambigua) tanto natu senem prohibuisse curia ‘interim’. Cui aetati omnium vacatio munerum data est, quam aetatem nulla lex, si sacramento adiguntur, res publica magis inter nullas se . . . . qui hodie repeti fiotine dabas ei tua aut ignominia . . . inrica sic tenes.

¹⁸ Seni septuaginta annos olim egresso insignes maculas infligis, quando, oro te abolendas? Senem tripudis et ludificas. Quantulum enim est vitae natis ais abstine et ista in plerosque? Qunatulum enim est vitae tempus reliquum ad infamiam exuendam et pristinam dignitatem sperandam? Hoc, quod vocas ‘interim’, quantisper sperabit? Si tantisper dum vivet, paulisper sperabit. Quis segeti torridae messem procrastinat ‘interim’? Quis vindemiam maturam ac destillantem propellit ‘interim’? Quis tempus prorogat pomis m itibus aut floribus marcentibus aut facibus ardentibus? Etiam soli ego recenti verbum ‘posterius’, id est interim, occidenti aptius ‘confestim’ vellem. Sicut tu senem differs, ita aetas different. Teneram pro ‘interim’ et ‘confestim’ dixerit et . . . . vita sat timent quando s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., id est adulescentiae et juventuti prolixa curricula vita data sunt, sicut diebus interdum et noctibus licet esse longis, cum senectus viridis et quidem et vitae crepusculum interdum non longum poterit esse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . flores . . . . . . . . . . . . . segetes vites metiendae sunt.

¹⁹ Proculus Julius quidecimvir anno decimo lamentis relegatus est gratuando tulit biennium illud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . noit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . homini seni quidquid verbis perversis tum veridicis . . . . . . . . . . . . . . . . Sexto Didio fautore effecit, ut gratae provinciae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . si sapiam conspirati nec legerentur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ridisse poenam inrogatam, item praeverti et quinquennium exsulis in triennium artavit; orius pugnavit fervidius ter laesus, adlatas tum per spatia temnio invias usque lanasiastdii clementer . . . . . . . vocare . . . . . . . . . . . . . ad . . . . . . . . . . . . . . . . . nisiar facultates arbiter Proculus homo ingenio ad cetera remisso et delicato, sed in sententiis dicundis ad poeniendum paulo durior et infensior et infestior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . male maledico; plerique ad cetera viri minime severi inlautius prolati, in judicando asperi tamen in eadem dignitate fuere, videlicet spectantes, ut pro severitate, qua carebant, obtensui saevitias subornarent.

²⁰ Biennium tunc de exacto demum Volumnio probato de exigendo illi nunc remansit biennium vitae explendum, quia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adagi a te nosci . . . entia tua res nondum aliter structa est . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sit, detrahis ignominiam ejus liberis, nepotibus, genero, adfinibus, quibus pretia domi patrem fratresque reliqueris.

²¹ Igitur subleva misericordia aetatem familiarem tibi et oatritam. Pervicisti tibi ut rescindas sic disciplina recte, sed potius opto, ut res, quas sibi interim distulerat, vel totus or . . . a . ee . ms . . . . a . . . ingr . . s . . . al . . . . . . e . . . . . vel decorum ordinem decurionatum . . . . . . . . . rec . . . . . . is . . . . pro . . terea . . p . . . . ia . . . . . . . e . . . . . relaturis . . . . inter iterati sineret, quod omnem pro decurionatu pecuniam dependisset sibi . a . . . . . . . . . . . um priusquam reliquit omni . . o . . . u . . s . . e . . . s . . s . . . . . . . . . . . . . . . es . . . . re . . . . r . . . . t equidem docte dictis et interdum facias et . . . . . . . . .

ad amicos 2.8 [197 Hout; 2.188 Haines]

Arriano Antonino.

¹ Gratulor mihi plerisque hominibus . . . . . . es . . . . . en . . . . . . . . ut opus meos . . . . quisquis . . . a fortissimis . . . . . me a tenon secus quam parentem observari. Eo fit, ut ad me decurrant plurimi, qui tuam gratiam cupiunt. Quos ego non temere nec sine dilectu audio, sed probe petentibus suffragium meum impertio. Iis vero, qui parum probe quid a te impetratum velint, ipse denego, ut a me potius ferant repulsam.

² Burburiana saidia . e . audiam e . e . s . ressen . s. plurimos ita maxime caros mihi viros, ut magno opere eis obsequi cupiam, ita tamen ut ars maxima ac potissima sit justitiae tuae ratio habenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tuae humanitati congruens videbatur. ³ Desiderium Baburianae commendandum tibi recepi et, quam possum studiosissime, commendo et honorasti decenter identidem sicut scribis servanda . a . . . . . . adesi exstructum videbatur apulasporiis figuras . . . ingentes dependi pronuntiasti quid aduletsiaexesalul . . ne peperiam quo velut diuturna dicas an agas, quod fuit tradendum, superest; quod a te benefice providendum, in pauca conferam. ⁴ Sententiae tuae Buburiana non aequo animo, sed prompto etiam et, paene diceres, juveniliter morigeratur. Quid igitur postulat, quod tibi non ambitiosum concessu, Baburianae verecundum oratu et jucundum impetratu fuerit, ut pecunia ista, quae de sententia tua usurarum . . . . . . . . i inpenditur, operi exstruendo adjungatur; est multoi honestas . . . . . . quondam impigri ac idoneus quam poneriscendensnola petita contulisse polluisse sententias ita priora Caesaris operis perennius aliter ritarexeris, sed etiam infamia multata videatur; id populo quoque ni<...>

[duae paginae desunt]

ad amicos 2.9 [199 Hout]

Arriano Antonino.

Valerius Clitianus <...>

ad amicos 2.10 [199 Hout]

Triumviris et decurionibus.

Meae gloriae totius <...>

ad amicos 2.11 [199 Hout; 1.292 Haines]

Triumviris et decurionibus.

¹ Quantae mihi curae <...>

<...> multoque malim patriae nostrae tutelam auctam quam meam gratiam. Quare suadeo vobis patronos creare et decreta in eam rem mittere ad eos, qui nunc fori principem locum occupant: Aufidium Victorinum, quem in numero municipum habebitis, si di consilia mea juverint; nam filiam meam despondi ei nec melius aut mihi ad posteritatem aut meae filiae in omnem vitam consulere potui quam, cum talem mihi generum cum illis moribus tantaque eloquentia elegi. Servilium quoque Silanum optimum et facundissimum virum jure municipis patronum habebitis, cum sit vicina et amica civitate Hippone Regio. Postumium Festum et morum et eloquentiae nomine recte patronum vobis feceritis, et ipsum nostrae provinciae et civitatis non longinquae. Horum patronorum non mediocri dote frui gaudebitis. Tres facite, ut e meis cognoscites, non quasi quia familiares essent Liciniae familiae et adesse adversus rem eam noluerint.

² Quae causa . . . . . tres m . . ad aliud consilium inpulerit, dicam: Quoad aetas mihi et valetudo integra fuit, negotia vestra et quae mea voce recensa sunt, non censeo facilius et aetates datas, si in rem nostram . . . . eraure et juniorum praesidiis esse fundatam, nec ignoro, quantus umutra per vitae nostrae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nam nos et virum popularem habeamus et virum consularem jus publicum respondentem. Ego quoque, ut spero, quoad aetatis vis viguit, in officiis civilibus non obscure versatus sum. Alii quoque plurimi sunt in senatu Cirtenses clarissimi viri. Postremus est honos maximus tres vestram gessisse civitatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tria ei aut sibi, sed etiam suave est, nisi ardem adfuturos numero, sed vos melius est jam nunc interdum quid et quantum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . incerta explicem.

ad amicos 2.12 [200 Hout]

Praeciliano Pompejano.

Esse . . . . . porro

ad amicos 2.13 [200 Hout]

<...>

<...>

ad amicos 2.14 [200 Hout]

<...>

<...>

ad amicos 2.15 [201 Hout]

<...>

<...> defendi jam.

Additamentum epistularum variarum acephalum

additamentum 1

= ad M. Caesarem 2.3

additamentum 2

= ad M. Caesarem 2.15

additamentum 3

= ad M. Caesarem 2.1

additamentum 4 [242 Hout; 1.264 Haines]

Παρὰ Ἀππιανοῦ Φρόντωνι.

¹ Οὐδὲ σήμερον ἐδυνήθην σε ἰδεῖν διὰ τὴν γαστέρα νυκτὸς ἐνοχλοῦσαν ἕως ἄρτι κοιμηθείς. ἃ δὲ ἀγρυπνῶν ἠπόρουν, οὐ κατέσχον οὐδ᾽ ἀνεβαλόμην, ἀλλ᾽ ἐκ πολλῶν ὀλίγα σοι γέγραφα. σὺ δέ, εἰ μὲν δίκαιά ἐστιν, ὡς δικαίοις, εἰ δὲ σχολαστικά, ὡς ἁπλοῖς, εἰ δὲ μή, ἀλλ᾽ ἔμοιγε ὡς λυπουμένῳ καὶ παρακαλοῦντι πείσθητι καὶ εἶξον.

² Εἰκὸς ἕπεσθαι τοῖς κοινοῖς τὰ ἰδιωτικά. εὐθύνομεν γοῦν τὰ ἴδια πρὸς ἐκεῖνα, καὶ ὁ νόμος οὕτω κελεύει. πῶς οὖν αἱ μὲν πόλεις οὐκ ὀκνοῦσι λαμβάνουσαι παρὰ τῶν διδόντων ἀναθήματά τε καὶ χρήματα καὶ ἀργύριον αὐτοπολιτῶν τε καὶ ξένων, ἤδη δέ τινας καὶ αὑτούς πως ὑποδιδόντας, φίλος δὲ δὴ παρὰ φίλου λαβεῖν ὀκνεῖ παρακαλοῦντος; καὶ ὅτι θεοὶ δὲ τῷ νόμῳ τῶν πόλεων προσίενται ταῦτα παρὰ τῶν ἀνδρῶν, καὶ δεικνύουσιν οἱ θησαυροὶ τῶν θεῶν. καὶ οἱ φίλοι δὲ ἐκ τῶν διαθηκῶν λαμβάνειν οὐκ ὀκνοῦσιν. καὶ διὰ τί οὖν ἐκ μὲν διαθήκης ἄν τις λάβοι, παρὰ δὲ τῶν περιόντων οὐ λάβοι, ὁπότε καὶ μεῖζον ταῦτ᾽ ἔχει τὸ δεῖγμα τῆς προθυμίας; οἳ μὲν γὰρ ἄλλον ἄλλου προτιθέασιν, οἳ δὲ περιόντες ἑαυτῶν τοὺς φίλους προτιθέασιν. καὶ ἥδιον παρὰ τοῦ περιόντος λαβεῖν, ὅτι καὶ μαρτυρῆσαι περιόντι δυνατόν ἐστι καὶ ἀμείψασθαι. πάλιν ξένιον μὲν οὔτε θεοῖς οὔτε πόλει πέμπεται, τὰ σεμνότερα δ᾽ ἀεὶ τοῖς σεμνοτέροις.

³ Ἀλλ᾽ οὐκ εἰσὶ ταῦτα βαρύτερα λαμβάνειν; τί γάρ ἐστι φιλίας καὶ τιμῆς βαρύτερον, ὧν οὐδ᾽ ἴσως γ᾽ ἄρειον οὐδέν ἐστιν; τί δὲ καὶ βαρὺ ἦν ὅλως ἢ τί ἂν ἐγὼ βαρὺ ἔχοιμι; οὐδ᾽ ἂν μὲν ἐργασαίμην οὐδὲν οὐδὲ πριαίμην οὐδέποτε, οἶσθα, τι ἅμα μισθὸν ἔχον, ἐξ οἴκου, φασίν, ἐς οἶκον μετατεθέν. ἐννόησον δὲ κἀκεῖνο, ὅση μὲν ἡδονὴ τῷ πέμψαντι ληφθέντων, ὅση δὲ λύπη μὴ ληφθέντων εἰσγίγνεται, εἰ τὸ καθαρὸν . . . . . . . . . . . . . καὶ μετὰ πο . . . . . . προσιέναι σοι. πιστεύεις δὲ δίκαιον εἶναι τὸν νόμον τῶν τε πόλεων καὶ θεῶν καὶ φίλων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . φίλων δὲ οὐχ ὡς τούτων ἐπιδεικνύντων θράσος εὐνοίας, ἀλλὰ καὶ τούτων ὑπὸ δέους, εἰ ἐπέπεμψα τὸ πρὶν ἐπιτρέψῃς. σὺ δὲ μὴ δευτερώσῃς ᾧ γε ἔδει μηδ᾽ ἅπαξ.

additamentum 5 [244 Hout; 1.268 Haines]

Ἀππιανῷ παρὰ Φρόντωνος

¹ Οὐκ ἀπορήσει μὲν οὐδὲ ἐκεῖνος πιθανῶν λόγων ὅστις πρὸς τὸ πρῶτον ἐνθύμημα τῶν ὑπὸ σοῦ προτεθέντων ἐνίσταιτο, ὡς μὴ δέοι ἕπεσθαι τοῖς κοινοῖς τὰ ἴδια. πολλὰ γὰρ ἔθη καὶ νόμιμα κοινῇ ταῖς πόλεσιν καὶ ἰδίᾳ τοῖς καθ᾽ ἕκαστον εὑρήσομεν οὐχ ὅμοια. μάθοις δ᾽ ἂν προσέχων ταῖς τε δίκαις καὶ τοῖς ἀγῶσιν τοῖς δημοσίοις καὶ τοῖς ἰδιωτικοῖς· ἔνθα οὔτε ὁ τόπος τῶν δικαστηρίων οὔτε τῶν δικαζόντων ὁ ἀριθμὸς οὔτε ἡ τάξις τῶν φάσεων καὶ κλήσεων οὔτε τοῦ ὕδατος τὸ μέτρον οὔτε τὰ προστιμήματα τῶν κατεγνωσμένων τὰ αὐτά, ἀλλὰ πλεῖστον ὅσον διήνεγκεν τὰ δημόσια τῶν ἰδίων, καὶ ὅτι τῆς μὲν πόλεως ἀναπεπετάσθαι προσήκει τὰς πύλας εἰσιέναι τε τῷ βουλομένῳ καὶ ἐξιέναι, ὅποτε βούλοιτο· ἑκάστῳ δὲ ἡμῶν τῶν ἰδιωτῶν, εἰ μὴ φυλάττοι τὰς θύρας καὶ πάνυ ἐγρηγοροίη ὁ θυρωρὸς εἴργων μὲν τῆς εἰσόδου τοὺς μηδὲν προσήκοντας, τοῖς δὲ οἰκέταις οὐκ ἐπιτρέπων ἀδεῶς ὁπότε βούλοιντο ἔξω βαδίζειν, οὐκ ἂν ὀρθῶς οἰκουροῖτο τὰ κατὰ τὴν οἰκίαν, καὶ στοαὶ δὲ καὶ ἄλση καὶ βωμοὶ καὶ γυμνάσια καὶ λουτρὰ τὰ μὲν δημόσια πᾶσιν καὶ προῖκα ἀνεῖται, τὰ δὲ τῶν ἰδιωτῶν ὑπὸ σιδηρᾷ κλειδὶ καί τινι θυροφύλακι, καὶ μισθὸν ἐκλέγουσιν παρὰ τῶν λουομένων. οὐδὲ τὰ δεῖπνα δὲ ὅμοια τὰ ἰδιωτικὰ καὶ τὰ ἐν πρυτανείῳ· οὐδὲ ὁ ἵππος ὅ τε ἰδιωτικὸς καὶ ὁ δημόσιος· οὐδὲ ἡ πορφύρα τῶν ἀρχόντων καὶ τῶν δημοτῶν· οὐδὲ ὁ στέφανος ὁ τῶν ῥόδων τῶν οἰκόθεν καὶ ὁ τῆς ἐλαίας τῆς Ὀλυμπίασιν.

² Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐάσειν μοι δοκῶ καὶ χαριεῖσθαί σοι τὸ δεῖν ἕπεσθαι τοῖς δημοσίοις τὰ ἰδιωτικά. χαρισάμενος δὲ τοῦτο οὐκέτι χαρισαίμην ἂν τοῦτοις εν . . . πεισ . . . ολειν . . ἐπιτρέπειν χρῆσθαι. †τί δὴ τοῦτο ἦν χρὴ μεγάλα καὶ πολλῆς τιμῆς ἄξια δῶρα παρὰ τῶν φίλων δέχεσθαι. ταῦτα προστάσσων εἰς παράδειγμα ἐκάλεις τὸ τὰς πόλεις μεγάλα δῶρα παρ᾽ ἀλλήλων προσίεσθαι, αὐτὸ δὴ τὸ ἀμφισβητούμενον σφετεριζόμενος, ὦ φιλότης. ὁ γὰρ τοὺς ἰδιώτας ἐγὼ φάσκων μὴ δεῖν μεγάλα δῶρα παρ᾽ ἀλλήλων λαμβάνειν, τὸ αὐτὸ τοῦτο ἂν εἴποιμι καὶ περὶ τῶν πολέων, ὡς οὐδὲ τὰς πόλεις δέοι λαμβάνειν· σὺ δὲ ὡς τοῦτο προσῆκον ταῖς πόλεσιν λαβὼν εἰς ἀπόδειξιν φέρεις τοῦ καὶ τοῖς ἰδιώταις προσήκοντος. τὸ δὲ ζητούμενον μὴ δεῖν ἐξ αὐτῶν τῶν ἀμφισβητουμένων ἀποδεικνύειν φήσαις ἄν. εἰ δὲ τοῦτο φῄς, ὅτι λαμβάνουσιν πολλαὶ πόλεις τὰ τοιαῦτα δῶρα, φαίην ἂν, ὅτι καὶ τῶν ἰδιωτῶν πολλοὶ λαμβάνουσι τὰ τοιαῦτα, ζητοῦμεν δὲ, εἰ ὀρθῶς καὶ προσηκόντως λαμβάνουσιν. τοῦτο δὲ τὸ ζήτημα ἀπὸ τῶν ἰδιωτῶν ἀρξάμενον διήκει καὶ πρὸς τὰς πόλεις. τοῦτο μὲν οὖν δίκαια ποιῶν ἐν ζητήματος μέρει διαλείψεις ἀμφισβητήσιμον, τὸ τῶν πόλεων λέγων. οὐδὲ γὰρ οὐδ᾽ ἐκεῖνο σ᾽ ἀγνοεῖν οἶμαι, ὡς αἱ πλεῖσταί γε τῶν ἐνδοξοτάτων καὶ εὐνομουμένων πόλεων οὐκ ἐδέξαντο τὰ μεγάλα δῶρα· ὥσπερ ἡ Ῥωμαίων πόλις πολλὰ πολλάκις παρὰ πλείστων πεμπόμενα οὐ προσήκατο, ἡ δὲ τῶν Ἀθηναίων βαρύτερα τῶν προσηκόντων ἐκλέγουσα οὐ πάνυ τι ὤνατο.

³ Τὸ δέ γε τῶν θεῶν παράδειγμα, ὅτι δῶρα καὶ ἀναθήματα θεοὶ δέχονται, καὶ πάνυ σοι διὰ βραχέων εἰρημένον, ἐν ἴσῳ τάχει ἀπολύσασθαι πειράσομαι. οὐδὲ γὰρ προσκυνεῖσθαι μοι προσῆκεν μήτε θεῷ μήτε αὖ βασιλεῖ Περσῶν ὄντε.

⁴ Πιθανώτατον δὲ μὴ Δία τὸ τῶν διαθηκῶν ὑπήνεγκας, τί δή ποτε ἐκ διαθηκῶν καὶ τὰ μεγάλα λαμβάνοντες παρὰ τῶν ζώντων τὰ τηλικαῦτα οὐ προσησόμεθα· φθάνεις δὲ τὴν αἰτίαν αὐτὸς ὑποβάλλων. οἱ μὲν γάρ, ὡς σὺ φῄς, ἄλλον ἄλλου προτιθέασιν οἱ κατὰ διαθήκας χαριζόμενοι· φημὶ δὴ παρὰ τούτων λαμβάνειν προσήκειν. οἱ δ᾽ αὖ ζῶντες, ὡς σὺ φῄς, ἑαυτῶν τοὺς φίλους, οἷς χαρίζονται, προτιμῶσιν· δι᾽ αὐτὸ δὴ τοῦτο φημὶ δεῖν τὰ πεμπόμενα μὴ προσίεσθαι. βαρὺ γὰρ ὄντως καὶ ὑπεροπτικὸν καὶ τυραννι κόν, ὡς ἀληθῶς, τὸ δέχεσθαι τὰς τοιαύτας προτιμήσεις, ἐν αἷς ὁ τιμῶν ἕτερον δῆλός ἐστιν αὐτὸς αὑτὸν ἀτιμάζων καὶ ἐν δευτέρῳ τιθεὶς τοῦ προτιμωμένου. οὐδὲ γὰρ ἵππον ἀναβαίην ἄν, ἀφ᾽ οὗ καταβὰς αὐτός τις καὶ βαδίζων ἐμὲ δὴ ἱππάζεσθαι ἀξιοίη· οὐδὲ ἐν θεάτρῳ καθεζοίμην ἂν ἄλλου μοι ὑπανισταμένου· οὐδὲ ἱμάτιον δεξαίμην ἂν ἐν χειμῶνος ὥρᾳ, εἴ τις ἀποδυόμενος ῥιγῴη μὲν αὐτός, ἐμὲ δὲ ἀμφιεννύοι. οἰκειότερος γὰρ αὐτὸς ἕκαστος αὑτῷ καὶ προτιμᾶσθαι πρὸς αὑτοῦ δικαιότερος.

⁵ Φῂς δὲ ξένια μὴ πέμπεσθαι θεοῖς. ἢ οὐχὶ ξένια τὰ ψαιστὰ πόπανα καὶ τὸ μέλι καὶ ὁ οἶνος ὁ σπενδόμενος καὶ τὸ γάλα καὶ τὰ σπλάγχνα τὰ τῶν ἱερείων; καὶ ὁ λιβανωτὸς δὲ ξένιον θεοῦ.

⁶ Ταῦτα μὲν πρὸς τὰ ὑπὸ σοῦ σοφῶς καὶ πιθανῶς πάνυ δημοσίων τε καὶ θείων καὶ διαθηκῶν πέρι προτεθέντα ἐνθυμήματα. τὰ δὲ παρ᾽ ἐμοῦ ταῦτα εἰρήσθω διὰ βραχέων· ὅσα αἰτεῖν ἀναιδὲς καὶ φιλοκερδὲς καὶ πλεονεκτικόν, ταῦτα καὶ παρ᾽ ἑκόντος λαμβάνειν ὁμοίως ἀναιδοῦς τινὸς καὶ φιλοκερδοῦς ἀνδρὸς καὶ πλεονέκτου· αἰτεῖν δέ γε τὰ μεγάλα ἀναιδές, πολὺ δὲ μᾶλλόν γε λαμβάνειν, καὶ οὐδὲν διήνεγκεν εἰ παρέχοντος λαμ βάνοι τινὰ ἢ ἀρνοῦντος . . . . . . . υται . . . . . . . . . οὐκ ἐν τῷ αἰτεῖν, ἀλλ᾽ οὐδὲ λαμβάνειν· οὐδέ γε τὰ τοιαῦτα δῶρα χρή τινα ἑλέσθαι, ἃ τοὺς μὲν πέμποντας πενεστέρους ἀποδείξει, τοὺς δὲ λαμβάνοντας πλουσιω τέρους παρασκευάσει. ἑκάτερον δὲ τοῦτο ἐν τοῖς μεγάλοις δώροις ἔνεστιν. εἰ γοῦν ἀποτιμήσεις γίγνοιντο, σὺ μὲν ὁ πέμψας τοὺς δύο τούτους παῖδας μικροτέραν, ἐγὼ δὲ ὁ λαβὼν μείζω τὴν οὐσίαν ἀποφανοῦμαι. οὐ γάρ ἐστιν εὐκαταφρόνητος οὔτε ἐν ἀποτιμήσει χρημάτων οὔτε ἐν ἀντι δόσει οὐσίας οὔτε ἐν ἀπογραφῇ τέλους οὔτε ἐν καταβολῇ φόρου ὁ τῶν δύο δούλων ἀριθμός. ⁷ Ὁ δὲ τὰ βαρύτερα δῶρα πέμπων οὐχ ἧττον λυπεῖ τοῦ βαρεῖαν πέμποντος ἐπὶ τὸν συνσφαιρίζοντα ἢ μεγάλην κύλην προπίνοντος τῷ συνπότῃ· εἰς γὰρ μέθην, οὐκ εἰς ἡδονὴν προπίνειν ἔοικεν. ὥσπερ δὲ τὸν οἶνον ἐν τοῖς σώφροσιν συνποσίοις ὁρῶμεν κιρνάμενον ἀκράτῳ μὲν πάνυ ὀλίγῳ, πλείστῳ δὲ τῷ ὕδατι, οὕτω δὲ καὶ τὰ δῶρα κιρνάναι προσῆκεν πολλῇ μὲν φιλοφροσύνῃ, ἐλαχίστῳ δὲ ἀναλώματι. τίσιν γὰρ ἂν φαίημεν ἁρμόττειν τὰ πολυτελῆ δῶρα; ἆρά γε τοῖς πένησιν; ἀλλὰ πέμπειν οὐ δύνανται· ἢ τοῖς πλουσίοις; ἀλλὰ λαμβάνειν οὐ δέονται. τοῖς μὲν οὖν μεγάλοις δώροις τὸ συνεχὲς οὐ πρόσεστιν, ἢ ἐκπεσεῖν ἀνάγκη τῶν ὑπαρ χόντων, εἴ τις μεγάλα τε πέμποι καὶ πολλάκις. τοῖς δὲ μικροῖς δώροις τό τε συνεχὲς πρόσεστιν καὶ τὸ ἀμετάγνωστον τιν . δ . . . . . ειδι τελέσαι μικρὰ πέμψαντι.

⁸ Ὁμολογήσαις δ᾽ ἂν καὶ τοῦτο, ὡς, εἴ τις ἑαυτῷ μὲν ἔπαινον παρα σκευάζοι, ἕτερον δὲ ἐπαίνου ἀποστεροίη, οὐ δίκαιος. σὺ δὲ μεγάλα δῶρα πέμπων σαυτῷ μὲν ἔπαινον παρασκευάζεις ὡς μεγαλοφρόνως χαριζόμενος, ἐμὲ δὲ ἐπαίνου ἀποστερεῖς προσίεσθαι βιαζόμενος. δόξαιμι γὰρ ἂν καὶ αὐτὸς μεγαλόφρων τὰ τηλικαῦτα μὴ προσέμενος. ἐν δὲ τοῖς μικροῖς τῶν δώρων ἴσος ὁ ἔπαινος, τῷ μὲν πέμψαντι ὅτι οὐκ ἠμέλησεν, τῷ δὲ λαβόντι ὅτι οὐχ ὑπερηφάνησεν, ματευσαίμην δ᾽ ἂν εἰκότι τῷ χαλεπῷ χρώμενος, ὡς καὶ σὺ εἰ αὐτὸ τοῦτο δῶρον ἐμοῦ πέμψαντος οὐκ ἂν ἔλαβες, πῶς παρὰ σοῦ τοὺς πεμφθέντας παῖδας ἡδόμενος προσηκαίμην ἄν; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Γλαῦκος πάλαι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . χρύσεια τῶν χαλκείων καὶ τὰ ἑκατόμβοια τῶν ἐννεαβοίων ἀμείβοντος. πᾶσα μὲν γὰρ ἀνάγκη τὸν ἀμειβόμενον ἢ πολὺ πλέονος ἄξια ἀντιπέμπειν καὶ Ὁμήρῳ μάρτυρι τὰς φρένας δοκεῖν ὑπὸ τοῦ Διὸς βεβλάφθαι ἢ τὰ μείω ἀντιπέμποντα μὴ δίκαια ποιεῖν. τρίτον δὲ καὶ δικαιότατον ἃ πέμπεται τῷ αὐτῷ μέτρῳ καὶ τοῖς ἴσοις δώροις ἀμείβεσθαι· τοῦτο δὲ ὁ ποιῶν ὁμοιότατος ἂν εἴη ἐμοὶ τῷ αὐτὰ δὴ τὰ πεμφθέντα ἀποπέμποντι.

⁹ Ἀλλὰ ταῦτα μὲν φίλῳ πρὸς τὸν φίλτατον πεπαίχθω. τροφεῖ δὲ . . . . . . . . . καὶ λογιζόμενος . . μείζονα μο . αὐτὰ παρέξει.

additamentum 6

= ad M. Caesarem 3.9

additamentum 7 [249 Hout; 1.30 Haines]

Have mi magister optime.

¹ Ave perge, quantum libet, comminare et argumentorum globis criminare: Numquam tu tamen erasten tuum, me dico depuleris; nec ego minus amare me Frontonem praedicabo minusque amabo, quo tu tam variis opitulandum ac largiendum esse. Ego hercule te ita amore depereo neque deterreor isto tuo dogmate ac, si magis eris alieis non amantibus opportunus et promptus, ego tamen amabo atque usque amabo. ² Ceterum quod ad sensuum densitatem, quod ad inventionis argutiam, quod ad aemulationis tuae felicitatem adtinet, nolo quicquam dicere te multo placentis illos sibi et provocantis Atticos antevenisse, ac tamen nequeo quin dicam. Amo enim et hoc denique amantibus vere tribuendum esse censeo, quod victoris τῶν ἐρωμένων magis gauderent. Vicimus igitur, vicimus, inquam. Num . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . praestabilius sub laquearibus quam sub platanis, intra pomerium quam extra murum, sine delicieis quam ipsa Lai proxime adsistente habitanteve disputari? Nequeo retejaclari, utra re magis caveam, quod de Lysia orator saeculi hujus dogma tulerit an quod magister meus de Platone. ³ Illud equidem non temere adjuravero: Si quis iste re vera Phaeder fuit, si umquam is a Socrate afuit, non magis Socraten Phaedri desiderio quam me per istos dies (‘dies’ dico? ‘menses’, inquam) tui adspectus cupidine arsisse. Tua epistula haec fecit, ne ille Diona esset quin tantum amet nisi confestim tuo amore corripitur.

⁴ Vale, mihi maxima res sub caelo, gloria mea. Sufficit talem magistrum habuisse. Domina mater te salutat.

additamentum 8 [250 Hout; 1.20 Haines]

¹ Ὦ φίλε παῖ, τρίτον δή σοι τοῦτο περὶ τῶν αὐτῶν ἐπιστέλλω, τὸ μὲν πρῶτον διὰ Λυσίου τοῦ Κεφάλου, δεύτερον δὲ διὰ Πλάτωνος τοῦ σοφοῦ, τὸ δὲ δὴ τρίτον διὰ τοῦδε τοῦ ξένου ἀνδρός, τὴν μὲν φωνὴν ὀλίγου δεῖν βαρβάρου, τὴν δὲ γνώμην, ὡς ἐγῷμαι, οὐ πάνυ ἀξυνέτου. γράφω δὲ νῦν οὐδέν τι τῶν πρότερον γεγραμμένων ἐφαπτόμενος, μηδὲ ἀμελήσῃς τοῦ λόγου ὡς παλιλλογοῦντος. εἰ δέ σοι δόξει τῶν πρότερον διὰ Λυσίου καὶ Πλάτωνος ἐπεσταλμένων πλείω τάδε εἶναι, ἔστω σοι τεκμήριον ὡς εὔλογα ἐξιῶ, ὅτι οὐκ ἀπορῶ λόγων. προσέχοις δ᾽ ἂν ἤδη τὸν νοῦν, εἰ καινά τε ἅμα καὶ δίκαια λέγω.

² Ἔοικας, ὦ παῖ, πρὸ τοῦ λόγου πάντως βούλεσθαι μαθεῖν, τί δή ποτέ γε μὴ ἐρῶν ἐγὼ μετὰ τοσαύτης σπουδῆς γλίχομαι τυχεῖν ὧνπερ οἱ ἐρῶντες. τοῦτο δή σοι φράσω πρῶτον ὅπως γε ἔχει. οὐ μὰ Δία πέφυκεν ὁρᾶν ὀξύτερον οὑτοσὶ ὁ πάνυ ἐραστὴς ἐμοῦ τοῦ μὴ ἐρῶντος, ἀλλ᾽ ἔγωγε τοῦ σοῦ κάλλους αἴσθομαι οὐδενὸς ἧττον τῶν ἄλλων. δυναίμην δ᾽ ἂν εἰπεῖν ὅτι τούτου καὶ πολὺ ἀκριβέστερον. ὅπερ δὲ ἐπὶ τῶν πυρεττόντων καὶ τῶν εὖ μάλα ἐν παλαίστρᾳ γυμνασαμένων ὁρῶμεν, οὐκ ἐξ ὁμοίας αἰτίας ταὐτὸν συνβαίνειν. διψῶσιν μὴν γὰρ ὁ μὲν ὑπὸ νόσου, ὁ δὲ ὑπὸ γυμνασιῶν· τοιάνδε τινὰ κἀμοὶ

[duae saltem paginae desunt]

<...>λειτον τε ἅμα καὶ ὄλισθον.

³ Ἀλλ᾽ οὐκ ἔμοιγε ἐπ᾽ ὀλέθρῳ πρόσει οὐδὲ ἐπὶ βλάβῃ τινὶ ὁμιλήσεις, ἀλλ᾽ ἐπὶ παντὶ ἀγαθῷ. καὶ ὠφελοῦνται γὰρ καὶ διασώζονται οἱ καλοὶ ὑπὸ τῶν μὴ ἐρώντων μᾶλλον, ὥσπερ τὰ φυτὰ ὑπὸ τῶν ὑδάτων. οὐ γὰρ ἐρῶσιν οὔτε πηγαὶ οὔτε ποταμοὶ τῶν φυτῶν, ἀλλὰ παριόντες οὕτω δὴ καὶ παρα<ρ>ρέοντες ἀνθεῖν αὐτὰ καὶ θάλλειν παρεσκεύασαν. χρήματα δὲ τὰ μὲν ὑπ᾽ ἐμοῦ διδόμενα δικαίως ἂν καλοίης δῶρα, τὰ δὲ ὑπ᾽ ἐκείνου λύτρα. μάντεων δὲ παῖδές φασιν καὶ τοῖς θεοῖς ἡδίους εἶναι τῶν θυσιῶν τὰς χαριστηρίους ἢ τὰς μειλιχίους· ὧν τὰς μὲν οἱ εὐτυχοῦντες ἐπὶ φυλακῇ τε καὶ κτήσει τῶν ἀγαθῶν, τὰς δὲ οἱ κακῶς πράττοντες ἐπὶ ἀποτροπῆ τῶν δεινῶν θύουσιν. τάδε μὲν περὶ τῶν συνφερόντων καὶ τῶν σοί τε κἀκείνῳ ὠφελίμων εἰρήσθω. ⁴ εἰ δὲ τοῦτο δίκαιός ἐστιν τυχεῖν τῆς παρὰ σοῦ βοηθείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . ἠρείσω σὺ τοῦτο . . . . . . αὐτὸν τὸν ἔρωτα ἐτεκτήνω καὶ ἐμηχανήσω τὰς Θετταλὰς . . . . . . . . . . . . . . . μεν . . . . . . . . . . . . . . . ων . . . . . . . . . . . . . . . . ἐρᾷς . . . . . . . . . . . . . εἶπε . . . . . . . . . . . . . . τοτε κον . . . . . . . . . . . . ἀναίτιος . . . . . . . . . . . τινὸς διὰ τὴν αὐτῷ κατακο . . . . . . . . . κο . . . . . . . . πλὴν εἰ μή τι ὀφθεὶς ἠδίκηκας.

⁵ Μὴ ἀγνόει δὲ καὶ ἀδικηθεὶς αὐτὸς καὶ ὑβριζόμενος οὐ μετρίαν ἤδη ταύτην ὕβριν, τὸ ἅπαντας εἰδέναι τε καὶ φανερῶς οὕτως διαλέγεσθαι, ὅτι σου εἴη ὅδε ἐραστής· φθάνεις δὲ καὶ πρίν τι τῶν τοιῶνδε πρᾶξαι, τοὔνομα τῆς πράξεως ὑπομένων. καλοῦσί γ᾽ οὖν σε οἱ πλεῖστοι τῶν πολιτῶν τὸν τοῦδε ἐρώμενον· ἐγὼ δέ σοι διαφυλάξω τοὔνομα καθαρὸν καὶ ἀνύβριστον. καλὸς γὰρ, οὐχὶ ὁ δρώμενος, τό γε κατ᾽ ἐμὲ ὀνομασθήσει. εἰ δὲ τούτῳ ὡς δικαίῳ τινὶ χρήσεται, ὅτι μᾶλλον ἐπιθυμεῖ, ἴστω ὅτι οὐκ ἐπιθυμεῖ μᾶλλον ἀλλὰ ἰταμώτερον. τὰς δὲ μυίας καὶ τὰς ἐμπίδας μάλιστα ἀποσοβοῦμεν καὶ ἀπωθούμεθα, ὅτι ἀναιδέστατα καὶ ἰταμώτατα ἐπιπέτονται. τοῦτο μὲν οὖν καὶ τὰ θηρία ἐπίσταται φεύγειν μάλιστα πάντων τοὺς κυνηγέτας, καὶ τὰ πτηνὰ τοὺς θηρευτάς· καὶ πάντα δὴ τὰ ζῷα τούτους μάλιστα ἐκτρέπεται τοὺς μάλιστα ἐνεδρεύοντας καὶ διώκοντας.

⁶ Εἰ δέ τις οἴεται ἐνδοξότερον καὶ ἐντιμότερον εἶναι τὸ κάλλος διὰ τοὺς ἐραστάς, τοῦ παντὸς διαμαρτάνει. κινδυνεύετε μὲν γὰρ οἱ καλοὶ περὶ τοῦ κάλλους τῆς ἐς τοὺς ἀκούοντας πίστεως διὰ τοὺς ἐρῶντας, δι᾽ ἡμᾶς δὲ τοὺς ἄλλους βεβαιοτέραν τὴν δόξαν κέκτησθε. εἰ γοῦν τις τῶν μηδέπω σε ἑωρακότων πυνθάνοιτο, ὁποῖός τις εἴης τὴν ὄψιν, ἐμοὶ μὲν ἂν πιστεύσαι ἐπαινοῦντι, μαθὼν ὅτι οὐκ ἐρῶ· τῷ δὲ ἀπιστήσαι, ὡς οὐκ ἀληθῶς ἀλλ᾽ ἐρωτικῶς ἐπαινοῦντι. ὅσοις μὲν οὖν λώβη τις σώματος καὶ αἶσχος καὶ ἀμορφία πρόσεστιν, εὔξαιντο ἂν εἰκότως ἐραστὰς αὑτοῖς γενέσθαι· οὐ γὰρ ἂν ὑπ᾽ ἄλλων θεραπεύοιντο ἢ τῶν κατ᾽ ἐρωτικὴν λύτταν καὶ ἀνάγκην προσιόντων. σὺ δ᾽ ἐν τῷ τοιῷδε κάλλει οὐκ ἔσθ᾽ ὅτι καρπώσει πλέον ὑπ᾽ ἔρωτος. οὐδὲν γὰρ ἧττον δέονταί σου οἱ μὴ ἐρῶντες.

⁷ Ἀχρεῖοι δὲ ἦ οἱ ἐρασταὶ τοῖς ὄντως καλοῖς οὐδὲν ἧττον ἢ τοῖς δικαίως ἐπαινουμένοις οἱ κόλακες· ἀρετὴ ἤδη καὶ δόξα καὶ τιμὴ καὶ κέρδος κόσμος. θαλάττῃ μὲν ναῦται καὶ κυβερνῆται καὶ τριήραρχοι καὶ ἔμποροι καὶ οἱ ἄλλως πλέοντες, οὐ μὰ Δία δελφῖνες, οἷς ἀδύνατον τὸ ζῆν ὅτι μὴ ἐν θαλάττῃ, καλοῖς δὲ ἡμεῖς οἱ τηνάλλως ἐπαινοῦντες καὶ ἀσπαζόμενοι, οὐχὶ ἐρασταί, οἷς ἀβίωτον ἂν εἴη στερομένοις τῶν παιδικῶν. εὕροις δ᾽ ἂν σκοπῶν πλείστης ἀδοξίας αἰτίους μὲν ὄντας τοὺς ἐραστάς· ἀδοξίαν δὲ φεύγειν ἅπαντας μὲν χρὴ τοὺς εὐφρονοῦντας, μάλιστα δὲ τοὺς νέους, οἷς ἐπὶ μακρότερον ἐνκείσεται τὸ κακὸν ἐν ἀρχῇ μακροῦ βίου προσπεσόν.

⁸ Ὥσπερ οὖν ἱερῶν καὶ θυσίας, οὕτω καὶ τοῦ βίου τοὺς ἀρχομένους εὐλογίας μάλιστα πρέπει ἐπιμελεῖσθαι . . . . . . . . . . . . . τοῖς τῶν . . . . . . . . . . . . εἰς ἐσχάτην ἀδοξίαν . . τούτους δὴ τοὺς χρηστοὺς ἐραστὰς ἐξὸν εἰ . . . . . πέντε καὶ καπ . . . . . . . . . ανεικ . . . . . . . . . . . . . . νον χρῆμα ἐρασταῖς . . . ατ . . . . . . . . . . . . . . . . . α . . . . . . . . . . . . . . . . . . του . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . δετης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σιε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . αυτο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ἰσχυροὶ . . . . . . . τεσ . . . . . . . . . . . . . . . . νεκ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . δὲ καὶ γὰρ οἱ ἐρῶντες διὰ τῶν τοιῶνδε φορημάτων οὐκ ἐκείνους τιμῶσιν, ἀλλ᾽ αὐτοὶ ἀλαζο νεύονταί τε καὶ ἐπιδείκνυνται, καὶ ὡς εἰπεῖν ἐξορχοῦνται τὸν ἔρωτα. συγγράφει δέ, ὥς φασιν, ὁ σὸς ἐραστὴς ἐρωτικά τινα περὶ σοῦ συγγράμ ματα, ὡς τούτῳ δὴ μάλιστά σε δελεάσων καὶ προσαξόμενος καὶ αἱρήσων· τὰ δ᾽ ἔστιν αἴσχη καὶ ὀνείδη καὶ βοή τις ἀκόλαστος ὑπὸ οἴστρου προπεμ πομένη, ὁποῖαι θηρῶν ἢ βοσκημάτων ὑπὸ ἔρωτος βρυχωμένων ἢ χρεμετι ζόντων ἢ μυκωμένων ἢ ὠρυομένων. τούτοις ἔοικεν τὰ τῶν ἐρώντων ᾄσματα. εἰ γοῦν ἐπιτρέψαις <σ>αυτὸν τῷ ἐραστῇ χρῆσθαι ὅπου καὶ ὁπότε βούλοιτο, οὔτ᾽ ἂν καιρὸν περιμείνας ἐπιτήδειον οὔτε τόπον οὔτε σχολὴν οὔτε ἐρημίαν, ἀλλὰ θηρ<ί>ου δίκην ὑπὸ λύττης εὐθὺς ἵοιτο ἂ καὶ βαίνειν προθυμοῖτο μηδὲν αἰδούμενος.

⁹ Τοῦτο ἔτι προσθεὶς καταπαύσω τὸν λόγον, ὅτι πάντα θεῶν δῶρα καὶ ἔργα ὅσα ἐς ἀνθρώπων χρείαν τε καὶ τέρψιν καὶ ὠφέλειαν ἀφῖκτα<ι>, τὰ μὲν αὐτῶν πάνυ καὶ πάντῃ θεῖα, γῆν φημι καὶ οὐρανὸν καὶ ἥλιον καὶ θάλατταν, ὑμνεῖν μὲν καὶ θαυμάζειν πεφύκαμεν, ἐρᾶν δὲ οὔ· καλῶν δέ τινων φαυλοτέρων καὶ ἀτιμοτέρας μοίρας τετυχηκότων, τούτων ἤδη φθόνος καὶ ἐρῶς καὶ ζῆλος καὶ ἵμερος ἅπτεται. καὶ οἱ μέν τινες κέρδους ἐρῶσιν, οἱ δὲ ὄψων αὖ, οἱ δὲ οἴνου. ἐν δὴ τῷ τοιῷδε ἀριθμῷ καὶ μερίδι καθίσταται τὸ κάλλος ὑπὸ τῶν ἐρώντων ὁμοῖον κέρδει καὶ ὄψῳ καὶ μέθῃ αὖ· ὑπὸ δὲ ἡμῶν τῶν θαυμαζόντων μέν, μὴ ἐρώντων δέ, ὅμοιον ἡλίῳ καὶ οὐρανῷ καὶ γῇ καὶ θαλάττῃ· τὰ γὰρ τοιαῦτα παντὸς ἔρωτος κρείττω καὶ ὑπέρτερα.

¹⁰ Ἕν τί σοι φράσω πρὸς τούτοις, ὃ καὶ σὺ πρὸς τοὺς ἄλλους λέγων παῖδας πιθανὸς εἶναι δόξεις. εἰκὸς δέ σε ἢ παρὰ μητρὸς ἢ τῶν ἀναθρε ψαμένων μὴ ἀνήκοον εἶναι ὅτι τῶν ἀνθῶν ἐστίν τι ὃ δὴ τοῦ ἡλίου ἐρᾷ καὶ πάσχει τὰ τῶν ἐρώντων, ἀνατέλλοντος ἐπαιρόμενον καὶ πορευομένου καταστρεφόμενον, δύνοντος δὲ περιτρεπόμενον· ἀλλ᾽ οὐδέν γε πλέον ἀπολαύει, οὐδὲ εὐμενεστέρου πειρᾶται διὰ τὸν ἔρωτα τοῦ ἡλίου. ἀτιμότατον γοῦν ἐστιν φυτῶν καὶ ἀνθῶν οὔτε εἰς ἑορταζόντων θαλίας οὔτ᾽ ἐς στεφάνους θεῶν ἢ ἀνθρώπων παραλαμβόμενον.

¹¹ Ἔοικας, ὦ παῖ, τὸ ἄνθος τοῦτο ἐδεῖν ἐθέλειν· ἀλλ᾽ ἔγωγέ σοι ἐπιδείξω, <εἰ ἔξω> τείχους πρὸς τὸν Ἰλισὸν ἅμα ἄμφω βαδίσαιμεν.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . etes dubi . . . . . . . . . . . . rablo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . statalataemanali nemini . . . . . . . . . . . . . . linio.